MTH 341 Bai Giang

lOMoARcPSD|37839198
MTH 341 - Bai Giang
Toán ứng dụng cntt (Trường Đại Học Duy Tân)
Scan to open on Studocu
Studocu is not sponsored or endorsed by any college or university

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)
lOMoARcPSD|37839198
B퐃⌀ GI䄃ĀO D唃⌀C V䄃 Đ䄃O T䄃⌀O

Đ䄃⌀I H伃⌀C DUY TÂN
Khoa : MÔI TR¯ÞNG VÀ KHOA H伃⌀C TƯ꼣 NHIÊN
Bß môn : TO䄃ĀN
GiÁng viên : PHAN QU夃Ā
TẬP BÀI GIẢNG
Môn học : TO䄃ĀN ỨNG DỤNG CHO CNTT 2 Mã môn học : MTH341
Sß tín chá : 3 trong đó Lý thuy¿t : 3 Bài tập : 0
Dành cho sinh viên ngành : CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
Khoa/Trung tâm : Tr°ßng KHOA H伃⌀C MÁY TÍNH .
Bậc đào t¿o : Đ䄃⌀I H伃⌀C
Học kỳ : 1 Năm học : 2021 – 2022.

lOMoARcPSD|37839198
PHÂN BÞ GIÞ GIÀNG D¾Y : 45 giß
GIỜ THỨ N퐃⌀I DUNG

Ch°¢ng 1 : SÞ XÂP Xà VÀ SAI SÞ
1,2,3 1.1. Sß xÃp xá, Sai sß tuyßt đßi, Sai sß t°¢ng đßi
1.2. Cách vi¿t sß xÃp xá
4,5,6 1.3. Sÿ quy tròn sß và Sai sß quy tròn
1.4. Xác đãnh sai sß cÿa hàm khi bi¿t sai sß cÿa bi¿n sß
Ch°¢ng 2 : TÍNH GÄN ĐÚNG NGHIÞM THþC CþA
PH¯¡NG TRÌNH
7,8,9
2.1. KhoÁng cách ly nghißm
2.2. Ph°¢ng pháp chia đôi
10,11,12
2.3. Ph°¢ng pháp lặp
2.4. Ph°¢ng pháp dây cung
13,14,15
2.5. Ph°¢ng pháp ti¿p tuy¿n (PP. Newton)
2.6. GiÁi hß phi tuy¿n bằng ph°¢ng pháp Newton
Ch°¢ng 3 : GIÀI HÞ PH¯¡NG TRÌNH Đ¾I SÞ TUY¾N
16,17,18
TÍNH
3.1. Đặt vÃn đề
19,20,21
3.2. Ph°¢ng pháp Gauss
3.3. Ph°¢ng pháp lặp đ¢n
22,23,24
3.4. Ph°¢ng pháp lặp DâyDen
Ch°¢ng 4 : ĐA THĀC NÞI SUY VÀ PH¯¡NG PHÁP BÌNH
25,26,27 PH¯¡NG BÉ NHÂT
4.1. Đa thāc nßi suy
28,29,30 4.2. Tính giá trã cÿa đa thāc
4.3. Đa thāc nßi suy Lagrange
31,32,33 4.4. Đa thāc nßi suy Newton
4.5. Ph°¢ng pháp bình ph°¢ng bé nhÃt
Ch°¢ng 5 : TÍNH GÄN ĐÚNG Đ¾O HÀM VÀ TÍCH PHÂN
34,35,36
XÁC ĐâNH
5.1. Tính gÅn đúng đ¿o hàm
37,38,39
5.2. Tính gÅn đúng tích phân xác đãnh
Ch°¢ng 6 : GIÀI GÄN ĐÚNG PH¯¡NG TRÌNH VI PHÂN
TH¯ÞNG
40,41,42
6.1. Đặt vÃn đề
6.2. Ph°¢ng pháp Euler
43,44,45
6.3. Ph°¢ng pháp Euler cÁi ti¿n
6.4. Ph°¢ng pháp Runge-Kutta

lOMoARcPSD|37839198
´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2

Bài gia’ng : Toán u
. .
CHU O NG 1
´ XÂ
SÔ ´P XI’ VÀ SAI SÔ
´
´ XÂ
Bài 1: SÔ ´P XI’ , SAI SÔ
´ TUYÊ T D Í VÀ TU.O.NG D
- Ô Í
- Ô
.
1.1. Sô´ xâ´p xı’
Nói chung, giá tri. cu’a các d̄a. i lu.o..ng dùng trong tı́nh toán không d̄u.o..c
biê´t mô.t cách chı́nh xác. Chă’ng ha. n, giá tri. cu’a các d̄a. i lu.o..ng nhâ. n d̄u.o..c
bă`ng phép d̄o, bă`ng thı́ nghiê. m; giá tri. cu’a các sô´ hu˜.u ty’ 31 , 17 , ...; giá tri.
√
cu’a các sô´ vô ty’ e, π, 2, ... Vı̀ vâ. y trong tı́nh toán, chúng ta làm viê. c chu’
yêú voí. các giá tri. xâ´p xı’ (hay còn go.i là giá tri. gâ
` n d̄úng) cu’a các d̄a. i
lu.o..ng.
- i.nh nghı̃a 1.1

•D
Sô´ a go.i là sô´ xâ´p xı’ cu’a sô´ d̄úng A, ký hiê. u a ≈ A, nêú a khác A
không d̄áng kê’ và d̄u.o..c dùng thay cho A trong tı́nh toán.
* Nêú a < A thı̀ a go.i là xâ´p xı’ thiêú cu’a A. Nêú a > A thı̀ a go.i
. cu’a A.
là xâ´p xı’ thuà
1.2. Sai sô´ tuyê. t d̄ôí
- i.nh nghı̃a 1.2

•D
Hiê. u ∆a = A − a (hoă. c ∆a = a − A) go.i là sai sô´ cu’a sô´ xâ´p xı’ a.
Email : Phanquy@dtu.edu.vn ; Tel : +84766554333 1

lOMoARcPSD|37839198

Tri. tuyê. t d̄ôí ∆ = |∆a| go.i là sai sô´ tuyê. t d̄ôí cu’a sô´ xâ´p xı’ a.
- i.nh nghı̃a 1.3

•D
´.i ha. n cu’a sô´ xâ´p xı’ a là sô´ không nho’ ho.n sai
Sai sô´ tuyê. t d̄ôí gio
sô´ tuyê. t d̄ôí cu’a sô´ xâ´p xı’ a.
Nêú go.i ∆a là sai sô´ tuyê. t d̄ôí gioí. ha. n cu’a sô´ xâ´p xı’ a thı̀ ta có:
∆ = |∆a| = |A − a| ≤ ∆a
Tu`. d̄ây ta sẽ có:
a − ∆a ≤ A ≤ a + ∆a (I.§1.1)
Nhu. vâ. y a − ∆a là mô.t xâ´p xı’ thiêú cu’a A, còn a + ∆a là mô.t xâ´p
. cu’a A. Do d̄ó d̄ê’ d̄o.n gia’n ngu.oì. ta thu.o`ng
xı’ thuà . quy u.oć
. viê´t (I.§1.1)
du.oí. da. ng sau:

A = a ± ∆a (I.§1.2)
• Vı́ du. 1.1
Gia’ su’. a = 3, 14 là sô´ xâ´p xı’ thay cho sô´ π. Khi âý, vı̀ 3, 14 ≤ π ≤ 3, 15
nên ta có: |a − π| ≤ 0, 01 và do d̄ó ta có thê’ cho.n: ∆a = 0, 01.

Nêú ta cho.n d̄ánh giá 3, 14 ≤ π ≤ 3, 142 thı̀ ta có |a − π| ≤ 0, 002 và do
d̄ó ta cũng có thê’ cho.n: ∆a = 0, 002.....
Vı̀ vâ. y, trong thu..c hành ngu.oì. ta thu.o`ng

. chon sai sô´ tuyê t d̄ôí gioí.
. .
ha. n ∆a là sô´ nho’ nhâ´t có thê’ d̄u.o..c sao cho thoa’ mãn:
|A − a| ≤ ∆a

lOMoARcPSD|37839198

1.3. Sai sô´ tu.o.ng d̄ôí
Sai sô´ tuyê. t d̄ôí hoă. c sai sô´ tuyê. t d̄ôí gioí. ha. n không thê’ hiê. n mô.t
` y d̄u’ mu
cách d̄â ´.c d̄ô. chı́nh xác cu’a phép d̄o, tı́nh toán. Chă’ng ha. n, trong
` u dài cu’a hai cái tru. c, ta nhâ. n d̄u.o..c hai kê´t qua’ sau:
khi d̄o chiê
L1 = 112, 5cm ± 0, 1cm ; L2 = 7, 3cm ± 0, 1cm
Tuy ră`ng sai sô´ tuyê. t d̄ôí gioí. ha. n cu’a hai phép d̄o trên là bă`ng nhau,
nhu.ng rõ ràng phép d̄o L1 chı́nh xác ho.n phép d̄o L2 . Vâ. y vı̀ sao ta có
thê’ d̄ánh giá d̄u.o..c d̄iê
` u này?.
- i.nh nghı̃a 1.4

•D
Sai sô´ tu.o.ng d̄ôí cu’a sô´ xâ´p xı’ a, ký hiê. u δ, d̄u.o..c xác d̄i.nh bă`ng
´.c:
công thu
∆ |A − a|
δ= = (I.§1.3)
|A| |A|
- i.nh nghı̃a 1.5
•D
Sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gio ´.i ha. n cu’a sô´ xâ´p xı’ a, ký hiê. u δa , là sô´ không
nho’ ho.n sai sô´ tu.o.ng d̄ôí cu’a sô´ xâ´p xı’ a, có nghı̃a là:
∆
δ= ≤ δa (I.§1.4)
|A|
Tu`. (I.§1.4) ta có: ∆ ≤ |A|.δa và do d̄ó ta có thê’ cho.n:
∆a = |A|.δa (I.§1.5)
Vı̀ thông thu.o`ng

. ta không biê´t chı́nh xác sô´ d̄úng A và vı̀ a ≈ A nên

lOMoARcPSD|37839198

ta có thê’ cho.n:

∆a = |a|.δa (I.§1.6)
Thay (I.§1.6) vào (I.§1.2) ta sẽ có:
A = a.(1 ± δa ) (I.§1.7)
Tro’. la. i vâń d̄ê

` d̄ă. t ra o’. trên, dùng công thu
´.c (I.§1.6) ta sẽ có d̄u.o..c loì.
gia’i d̄áp cho vâń d̄ê

` d̄ã d̄ă. t ra.
´T SÔ
Bài 2: CÁCH VIÊ ´ XÂ
´P XI’
˜. sô´ có nghı̃a

2.1. Chu
- i.nh nghı̃a 1.6

•D
Nhu˜.ng chu ˜. sô´ có nghı̃a cu’a mô.t sô´ là nhu˜.ng chu˜. sô´ cu’a sô´ d̄ó kê’ tu`.
chu˜. sô´ khác không d̄â

` u tiên tı́nh tu`. trái sang pha’i.
• Vı́ du. 1.2
Sô´ 20,35 có 4 chu˜. sô´ có nghı̃a.

Sô´ 0,030706 có 5 chu˜. sô´ có nghı̃a.
˜. sô´ d̄áng tin

2.2. Chu
` u biê´t ră`ng mo.i sô´ thu..c a d̄ê

Chúng ta d̄ê ` u có thê’ biê’ u diê˜ n d̄u.o..c du.oí.
da. ng thâ. p phân hu˜.u ha. n hoă. c vô ha. n:
a = ± am .10m + am−1 .10m−1 + . . . + am−n+1 .10m−n+1 + . . .

(I.§2.1)
trong d̄ó m là sô´ nguyên du.o.ng; 0 ≤ aj ≤ 9 (voí. j = m − 1, m − 2, . . . );
0 < am ≤ 9.

lOMoARcPSD|37839198

- i.nh nghı̃a 1.7

•D
Trong (I.§2.1), chu˜. sô´ am−n+1 (chu˜. sô´ thu

´. n trong phân tı́ch) d̄u.o..c
˜. sô´ d̄áng tin nêú nhu.:
go.i là chu
1 m−n+1
∆a ≤ .10 (I.§2.2)
2
˜. sô´ nghi ngo`. nêú nhu.:

và go.i là chu
1 m−n+1
∆a > .10 (I.§2.3)
2
• Vı́ du. 1.3
Cho sô´ xâ´p xı’ a = 32, 45879 voí. ∆a = 0, 0047. Khi âý ta có:
a = 3.101 + 2.100 + 4.10−1 + 5.10−2 + 8.10−3 + 7.10−4 + 9.10−5
Ta có d̄ánh giá:
1 1 1 1 1 1 1 1
.10 > .100 > .10−1 > .10−2 > ∆a > .10−3 > .10−4 > .10−5
2 2 2 2 2 2 2
Do d̄ó: 3, 2, 4, 5 là nhu˜.ng chu˜. sô´ d̄áng tin.

8, 7, 9 là nhu˜.ng chu˜. sô´ nghi ngo`..
• Nhâ. n xét
Rõ ràng, nêú am−n+1 là chu˜. sô´ d̄áng tin thı̀ nhu˜.ng chu˜. sô´ o’. bên trái
cu’a nó cũng là nhu˜.ng chu˜. sô´ d̄áng tin và nêú am−n+1 là chu˜. sô´ nghi ngo`.
thı̀ nhu˜.ng chu˜. sô´ o’. bên pha’i cu’a nó cũng là nhu˜.ng chu˜. sô´ nghi ngo`..
2.3. Cách viê´t sô´ xâ´p xı’

lOMoARcPSD|37839198

Cho sô´ xâ´p xı’ a cu’a sô´ d̄úng A voí. sai sô´ tuyê. t d̄ôí gioí. ha. n là ∆a . Ta
có các cách viê´t sô´ xâ´p xı’ nhu. sau:
• Cách viê´t thu ´. nhâ´t: là viê´t sô´ xâ´p xı’ a kèm theo sai sô´ tuyê. t d̄ôí
gioí. ha. n, a ± ∆a . Chă’ng ha. n: x = 17, 357 ± 0, 008. Cách viê´t này thu.o`ng .
d̄u.o..c dùng d̄ê’ biê’ u diê˜ n các kê´t qua’ tı́nh toán hoă. c phép d̄o.
• Cách viê´t thu ´. hai: là viê´t sô´ xâ´p xı’ a theo quy u.oć:. ”moi chu˜. sô´
.
có nghı̃a d̄ô . là chu˜. sô´ d̄áng tin”. D
` ng thoì - iê
` u d̄ó có nghı̃a là sai sô´ tuyê. t
d̄ôí gioí. ha. n ∆a không loń . ho.n môt nu’.a d̄o.n vi cu’a chu˜. sô´ o’. hàng cuôí
. .
cùng bên pha’i. Chă’ng ha. n: nêú a = 23, 456 thı̀ ta có ∆a ≤ 21 .10−3 .
. ´ VÀ SAI SÔ

´ QUY TRÒN
Bài 3: SU. QUY TRÒN SÔ
Khi tiêń hành tı́nh toán, nêú sô´ a có quá nhiê ` u chu˜. sô´, không tiê. n cho
viê. c tı́nh toán, hoă. c không ghi hê´t d̄u.o..c vào máy tı́nh, ngu.oì. ta pha’i bo’
d̄i mô.t vài chu˜. sô´ o’. cuôí và nhâ. n d̄u.o..c sô´ a1 . Viê. c làm này go.i là su.. quy
tròn sô´.
Tri. tuyê. t d̄ôí cu’a hiê. u a1 − a go.i là sai sô´ quy tròn tuyê. t d̄ôí, ký
hiê. u θa1
θa1 = |a1 − a|
Quy tăć quy tròn sô´ thu.o`ng

. dùng nhă`m d̄a’m ba’o cho sai sô´ quy tròn
. ho.n môt nu˜.a d̄o.n vi cu’a chu˜. sô´
tuyê. t d̄ôí không loń o’. hàng giu˜. la. i cuôí
. .
cùng bên pha’i. D ` u này có nghı̃a là, nêú chu˜. sô´ bo’
- iê ` u tiên ≥ 5 thı̀
d̄i d̄â
thêm vào chu˜. sô´ cuôí cùng bên pha’i d̄u.o..c giu˜. la. i mô.t d̄o.n vi. và nêú chu˜.
` u tiên < 5 thı̀ d̄ê’ nguyên chu˜. sô´ giu˜. la. i cuôí cùng bên pha’i.
sô´ bo’ d̄i d̄â

lOMoARcPSD|37839198

´ CU’A HÀM
- I.NH SAI SÔ
Bài 4: XÁC D
KHI BIÊ ´T SAI SÔ
´ CU’A BIÊ
Ń SÔ
´
´.c tô’ ng quát cu’a sai sô´ cu’a hàm

4.1. Công thu
• Cho hàm sô´ kha’ vi u = f (x1 , x2 , . . . , xn ) và gia’ su’. ta biê´t sai sô´ tuyê. t
d̄ôí gioí. ha. n ∆x1 cu’a các biêń sô´ xi (i = 1, n). Hãy xác d̄i.nh sai sô´ tuyê. t
d̄ôí gioí. ha. n ∆u và sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n δu cu’a hàm sô´ u.
• Gia’i quyê´t vâń d̄ê

`:
Go.i U là giá tri. d̄úng cu’a sô´ xâ´p xı’ u, Xi là giá tri. d̄úng cu’a sô´ xâ´p
xı’ xi (i = 1, n). Khi âý ta có:
U − u = ∆u = f (X1 , X2 , ..., Xn ) − f (x1 , x2 , ..., xn )

n n
X ∂f X ∂f
≈ du = (Xi − xi ) = ∆xi
i=1
∂x i i=1
∂x i
n n n
X ∂f X ∂f X ∂u
≤ . ∆xi ≤ . ∆xi = .∆xi
i=1
∂xi i=1
∂xi i=1
∂xi
Do d̄ó ta có thê’ cho.n:

n n
X ∂f X ∂u
∆u = . ∆xi = .∆xi (I.§4.1)
i=1
∂xi i=1
∂xi
Khi âý ta có sai sô´ tu.o.ng d̄ôí cu’a hàm sô´ u là:
n ∂f n
|∆u| |∆u | X ∂xi
X ∂
δ= ≤ = .∆xi = ln f (x1 , x2 , ..., xn ) .∆xi
|u| |u| i=1
u i=1
∂xi
Vâ. y ta có thê’ cho.n:

n n
X ∂ X ∂
δu = ln f (x1 , x2 , ..., xn ) .∆xi = ln u .∆xi (I.§4.2)
i=1
∂xi i=1
∂xi

lOMoARcPSD|37839198

• Vı́ du. 1.4
Cho V = 16 πd3 voí. d = 3, 70 ± 0, 05(cm) và π ≈ 3, 14. Khi âý ta có:
∂V 1 1
= d3 = (3, 7)3 = 8, 4422
∂π 6 6
∂V 1 1
= πd2 = .3, 14.(3, 7)2 = 21, 4933
∂d 2 2
´.c (I.§4.1) ta có:

Dùng công thu
∂V ∂V
∆V = ∆π + ∆d = 8, 4422.0, 0016 + 21, 4933.0, 05 = 1, 0882
∂π ∂d
Khi âý ta có:
1 3
V = πd = 26, 5084 ± 1, 0882(cm3 )
6
1, 0882
δV = = 0, 04105 ≈ 4, 1%
26, 5084
4.2. Sai sô´ cu’a tô’ ng d̄a. i sô´
Xét hàm sô´:

u = ±x1 ± x2 ± . . . ± xn
´.c (I.§4.1) ta nhâ. n d̄u.o..c:

Theo công thu
∆u = ∆x1 + ∆x2 + . . . + ∆xn (I.§4.3)
và
∆u ∆x1 + ∆x2 + . . . + ∆xn
δu = = (I.§4.4)
|u| |u|
` sai sô´ cu’a hiê. u
• Chú ý vê
Xét hàm sô´ u = x1 − x2 voí. x1 > 0, x2 > 0 là hai sô´ xâ´p xı’ . Khi d̄ó

lOMoARcPSD|37839198

theo trên ta sẽ có:
∆x1 + ∆x2
∆u = ∆x1 + ∆x2 ; δu = (I.§4.5)
|x1 − x2 |
Nhu. vâ. y, nêú hai sô´ xâ´p xı’ du.o.ng x1 , x2 có giá tri. gâ
` n bă`ng nhau thı̀
hiê. u |x1 − x2 | sẽ nho’. Khi âý sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n cu’a hiê. u δu có thê’
. trong khi sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha n cu’a sô´ tru`. và cu’a sô´ bi tru`.
râ´t loń, . .
vâ˜ n nho’.
• Vı́ du. 1.5
Hãy tı́nh hiê. u cu’a hai sô´ xâ´p xı’ d̄u.o..c viê´t theo cách thu
´. hai:
x1 = 47, 132 ; x2 = 47, 111
và xác d̄i.nh các sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n cu’a x1 , x2 và cu’a hiê. u.
Ta có:
u = x1 − x2 = 47, 132 − 47, 111 = 0, 021
´.c (I.§4.5) trên ta có

Theo công thu
1 −3 1 −3
∆u = ∆x1 + ∆x2 = .10 + .10 = 0, 001
2 2
Nhu. vâ. y u = 0, 021 sẽ có 2 là chu˜. sô´ d̄áng tin, còn 1 là chu˜. sô´ nghi
ngo`.. Ngoài ra ta có:
0, 0005 0, 0005 0, 001

δ x1 = ≈ 0, 00001 ; δx2 = ≈ 0, 00001 ; δu = ≈ 0, 05
47, 132 47, 111 0, 021
Vı̀ vâ. y, khi tı́nh toán, ngu.oì. ta thu.o`ng

. cô´ găńg tránh phép tru`. hai sô´
du.o.ng có giá tri. gâ ´.c cu’a hiê. u.

` n bă`ng nhau bă`ng cách biêń d̄ô’ i biê’ u thu

lOMoARcPSD|37839198

Mô.t cách làm khác là: câ ` n lâý sô´ bi. tru`. và sô´ tru`. có nhiê
` u chu˜. sô´ d̄áng
tin d̄ê’ du.. tru˜. (nêú có thê’ làm d̄u.o..c), chă’ng ha. n: nêú biê´t ră`ng khi tru`.
hai sô´ du.o.ng x1 và x2 ta sẽ có m chu˜. sô´ có nghı̃a d̄â ` u tiên sẽ bi. mâ´t mà
kê´t qua’ yêu câ` u câ` n có n chu˜. sô´ d̄áng tin thı̀ câ ` n lâý x và x có m + n
1 2
chu˜. sô´ d̄áng tin.
4.3. Sai sô´ cu’a tı́ch
Xét hàm sô´
u = x1 .x2 ...xn
´.c (I.§4.2) ta sẽ có:

Áp du. ng công thu
δu = δx1 + δx2 + ... + δxn (I.§4.6)
Tu`. d̄ó:
∆u = |u|.δu (I.§4.7)
4.4. Sai sô´ cu’a thu.o.ng
Xét hàm sô´

x1
u=
x2
´.c (I.§4.2) ta sẽ có:

δ u = δ x1 + δ x 2 (I.§4.8)
Tu`. d̄ó:
∆u = |u|.δu (I.§4.9)

lOMoARcPSD|37839198

Ì TÂ P CHU.O.NG
BA .
Bài 1. Khi xác d̄i.nh hă`ng sô´ khı́ cu’a không khı́, nhâ. n d̄u.o..c R = 29, 25.
Hãy xác d̄i.nh các gioí. ha. n cu’a R biê´t sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n cu’a giá
tri. R là 1%.
• Hu.o´.ng dâ˜ n, d̄áp sô´:
∆R ≈ 0, 03 ; 29, 22 ≤ R ≤ 29, 28
- o tro.ng lu.o..ng cu’a 1dm3 nu.oć

Bài 2. D . o’. 00 C ngu.oì. ta nhâ n d̄u.o.c:
. .
p = 999, 847 ± 0, 001g
Hãy xác d̄i.nh sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n cu’a phép d̄o trên.
δP ≈ 10−4 %
Bài 3. Cho biê´t:

a1 = 1, 3241 a2 = 0, 5364 a3 = 0, 1189
; ;
−4 −3
∆a1 = 0, 45.10 ∆a2 = 0, 5.10 ∆a3 = 0, 78.10−3
Hãy xác d̄i.nh các chu˜. sô´ d̄áng tin trong a1 , a2 , a3 .
(1). 5 ; (2). 3 ; (3). 2
Bài 4. Cho biê´t:

a1 = 23, 8541 a2 = 5, 3442 a3 = 0, 4795
; ;
−3 −2
δa1 = 0, 3.10 δa2 = 0, 1.10 δa3 = 0, 0005

lOMoARcPSD|37839198

Hãy xác d̄i.nh các chu˜. sô´ d̄áng tin trong a1 , a2 , a3 .
(1). 3 ; (2). 2 ; (3). 3
Bài 5. Cho sô´ e = 2, 718281828459045... Hãy quy tròn sô´ e d̄êń chu˜.
´. 13, thu
sô´ có nghı̃a thu ´. 12 và thu
´. 11 và xác d̄i.nh sai sô´ quy tròn tuyê. t
d̄ôí.
1 −12
2, 718281828459 ; ≤ 10
2
1 −11
2, 71828182846 ; ≤ 10
2
1
2, 7182818285 ; ≤ 10−10
2
Bài 6. Lâý a = 2, 718 thay cho sô´ e. Hãy xác d̄i.nh sai sô´ tu.o.ng d̄ôí
gioí. ha. n δa .
δa = 0, 018%
√
` n tı́nh
Bài 7. Câ 2 voí. bao nhiêu chu˜. sô´ thâ. p phân d̄ê’ sai sô´ không
vu.o..t quá 0, 0002 ?.
` n ı́t nhâ´t voí. 5 chu˜. sô´ thâ. p phân.

Câ
Bài 8. Cho sô´ xâ´p xı’ a = 68, 32 voí. sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n là 0, 1%.

lOMoARcPSD|37839198

Hãy xác d̄i.nh chu˜. sô´ d̄áng tin cu’a sô´ a.
a có 2 chu˜. sô´ d̄áng tin.
- ê’ xác d̄i.nh môd̄un d̄àn hô

Bài 9. D ` i (môd̄un Iăng) E theo d̄ô. võng cu’a
thanh có mă. t că´t ngang hı̀nh chu˜. nhâ. t, ngu.oì. ta dùng công thu
´.c:
l3 .p
E=
4a3 .b.s
` u dài cu’a thanh; a và b-chiê

trong d̄ó l-chiê ` u rô.ng và chiê
` u dài cu’a mă. t că´t
cu’a thanh; s- d̄ô. võng; p-ta’i tro.ng. Hãy xác d̄i.nh sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí.
` i E, biê´t ră`ng: p = 20kg, δp = 0, 1%; a =
ha. n khi xác d̄i.nh môd̄un d̄àn hô
3mm, δa = 1%; b = 44mm, δb = 1%; l = 50cm, δl = 1%; s = 2, 5cm, δs =

1%.
δE = 0, 081 = 8, 1%
Bài 10. Cho hàm sô´ u = ln(x1 + x22 ), hãy xác d̄i.nh giá tri. cu’a hàm
sô´ u ta. i x1 = 0, 97, x2 = 1, 132 , sai sô´ tuyê. t d̄ôí gioí. ha. n ∆u và sai sô´
tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n δu , biê´t ră`ng: mo.i chu˜. sô´ có nghı̃a cu’a x1 và x2 d̄ê
ù
là nhu˜.ng chu˜. sô´ d̄áng tin.
u = 0, 81 ; ∆u = 0, 27.10−2 ; δu = 0, 33.10−2

lOMoARcPSD|37839198

Bài 11. Hãy tı́nh hiê. u cu’a hai sô´ xâ´p xı’ viê´t theo cách thu ´. hai:
x1 = 5, 125; x2 = 5, 135 và xác d̄i.nh sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n cu’a x1 , x2
và cu’a hiê. u: u = |x1 − x2 |.
u = 0, 01 ; δx1 ≈ 0, 01% ; δx2 ≈ 0, 01% ; δu = 10%
Bài 12. ´. hai:

Hãy tı́nh tı́ch cu’a hai sô´ xâ´p xı’ viê´t theo cách thu
x1 = 12, 2; x2 = 73, 56 và xác d̄i.nh chu˜. sô´ d̄áng tin cu’a tı́ch: u = x1 .x2 .
u = 897, 432 ; δu ≈ 0, 0042 ; ∆u ≈ 3, 8 ; u = 897 ± 4
u có 2 chu˜. sô´ d̄áng tin.
x1
Bài 13. Hãy tı́nh thu.o.ng u = cu’a hai sô´ xâ´p xı’ viê´t theo cách thu ´.
x2
hai: x1 = 5, 735; x2 = 1, 23 và xác d̄i.nh sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n δu , sai
sô´ tuyê. t d̄ôí gioí. ha. n ∆u .
u = 4, 66 ; δu ≈ 0, 0042 ; ∆u ≈ 0, 02
Bài 14. Hãy xác d̄i.nh sai sô´ tu.o.ng d̄ôí gioí. ha. n δa , sai sô´ tuyê. t d̄ôí
gioí. ha. n ∆a và chu˜. sô´ d̄áng tin cu’a ca. nh a cu’a hı̀nh vuông, biê´t diê. n tı́ch
hı̀nh vuông S = 16, 45cm2 voí. ∆ = 0, 01. S

lOMoARcPSD|37839198


√
a= S = 4, 056cm ; δa ≈ 0, 0003 ; ∆a ≈ 0, 0012
a có 3 chu˜. sô´ d̄áng tin.

lOMoARcPSD|37839198

. .
CHU O NG 2
. .
- ÚNG NGHIÊ. M THU. C CU’A PHU O.NG TRÌNH
`N D
TÍNH GÂ
Bài 1: KHOA’NG CÁCH LY NGHIÊ. M
- ă. t vâń d̄ê

1.1. D `
Tı̀m nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0, trong d̄ó f (x) là mô.t hàm sô´
d̄a. i sô´ hoă. c siêu viê. t bâ´t kỳ là mô.t bài toán thu.o`ng
. gă p trong kỹ thuâ t.
. .
Chă’ng ha. n nhu. phu.o.ng trı̀nh siêu viê. t có da. ng:
cos x + ex − 5x + 3 = 0
Ngay ca’ nêú phu.o.ng trı̀nh trên là phu.o.ng trı̀nh d̄a. i sô´ bâ. c n, có da. ng:
f (x) = an xn + an−1 xn−1 + ... + a1 x + a0 = 0, an 6= 0
thı̀ ta cũng chı’ có công thu ´.c tı́nh nghiê. m u ´.ng voí. n = 1 và n = 2, thâ. m
chı́ là voí. n = 3 và n = 4 ta vâ˜ n có công thu ´.c tı́nh nghiê. m nhu.ng viê. c
su’. du. ng chúng hê´t su

´.c phu´.c ta. p. Còn nhu˜.ng tru.o`ng . ho.p n ≥ 5 thı̀ vâ˜ n
.
không có công thu´.c cu. thê’ d̄ê’ tı́nh nghiê. m.
Vı̀ vâ. y viê. c tı̀m nhu˜.ng phu.o.ng pháp gia’i gâ ` n d̄úng phu.o.ng trı̀nh d̄a. i
sô´ và siêu viê. t cũng nhu. viê. c d̄ánh giá mu

´.c d̄ô. chı́nh xác cu’a nghiê. m gâ
`n
d̄úng tı̀m d̄u.o..c có mô.t vai trò quan tro.ng.
1.2. Mô.t sô´ phu.o.ng pháp tı̀m khoa’ng cách ly nghiê. m
- i.nh lý 2.1

•D

lOMoARcPSD|37839198

Nêú hàm sô´ f (x) liên tu. c trong (a, b), f (a).f (b) < 0, f 0 (x) tô` n ta. i và
giu˜. dâú không d̄ô’ i trong (a, b) thı̀ trong (a, b) chı’ có mô.t nghiê. m thu..c ξ
duy nhâ´t cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0.
- i.nh nghı̃a 2.1

•D
Khoa’ng (a, b) d̄u.o..c go.i là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh
f (x) = 0 nêú f (a).f (b) < 0, f 0 (x) tô` n ta. i và giu˜. dâú không d̄ô’ i trong
(a, b)
• Mô.t sô´ phu.o.ng pháp tı̀m khoa’ng cách ly nghiê. m
1. Phu.o.ng pháp gia’i tı́ch
Xác d̄i.nh dâú cu’a hàm sô´ f (x) ta. i các d̄iê’ m mút cu’a miê
` n xác d̄i.nh cu’a
hàm sô´ f (x) và ta. i các d̄iê’ m trung gian x = a1 , x = a2 , ...x = an . Nhu˜.ng
d̄iê’ m này thu.o`ng
. d̄u.o.c lu.a chon căn cu
. . . ´. vào d̄ă. c d̄iê’ m cu’a hàm sô´ f (x).
Mô˜ i khoa’ng mà o’. d̄ó D
- i.nh nghı̃a 2.1 d̄u.o..c thoa’ mãn thı̀ d̄ó là khoa’ng cách
` n tı̀m.
ly nghiê. m câ
Thông thu.o`ng,
. ngu.oì. ta thu.o`ng
. dùng quá trı̀nh phân d̄ôi, tu
´.c là chia
khoa’ng xác d̄i.nh cu’a hàm f (x) thành hai, bôń, tám,... phâ
` n bă`ng nhau
và xác d̄i.nh dâú cu’a hàm f (x) ta. i các d̄iê’ m chia và ta. i hai d̄â
` u mút cu’a
` u.
khoa’ng xác d̄i.nh ban d̄â
2. Phu.o.ng pháp hı̀nh ho.c
Trong tru.o`ng
. ho.p d̄ô
. ` thi. cu’a hàm sô´ f (x) dê˜ vẽ, d̄ê’ tı̀m khoa’ng cách
` thi. cu’a hàm sô´ f (x) trên giâý ke’ ô vuông. Hoành
ly nghiê. m, ta vẽ d̄ô

lOMoARcPSD|37839198

` thi. voí. tru. c hoành sẽ cho ta giá tri. thô cu’a các
d̄ô. các giao d̄iê’ m cu’a d̄ô
nghiê. m thu..c cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0. Tu`. d̄ô ` thi. ta dê˜ dàng tı̀m d̄u.o..c
các khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄ã cho.
. .
- ÔI
Bài 2: PHU O NG PHÁP CHIA D
2.1. Nô.i dung cu’a phu.o.ng pháp
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0. Ta
chia d̄ôi khoa’ng (a, b). Khi âý:
*. Nêú f ( a+b
2
) = 0 thı̀ ξ = a+b
2
là nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh.
*. Nêú f ( a+b a+b

. n mô.t trong hai khoa’ng (a, 2 ) hoă. c
2 ) 6= 0 thı̀ ta cho
( a+b
2 , b) mà ta
` u mút cu’a nó hàm sô´ f (x) có dâú khác nhau làm
. i hai d̄â
khoa’ng cách ly nghiê. m moí, . gia’ su’. là (a1 , b1 ). Tiê´p tu c chia d̄ôi khoa’ng
.
cách ly nghiê. m (a1 , b1 ) nhu. bu.oć
. ban d̄â
` u.
2.2. Su.. hô.i tu. cu’a phu.o.ng pháp
Nêú ta thu..c hiê. n vô ha. n lâ

` n phu.o.ng pháp chia d̄ôi d̄ôí voí. khoa’ng
` n nào d̄ó, d̄iê’ m giu˜.a cu’a khoa’ng cách ly nghiê. m
(a, b) thı̀ hoă. c ta. i mô.t lâ
là nghiê. m d̄úng cu’a phuo.ng trı̀nh, hoă. c là nhâ. n d̄u.o..c mô.t dãy vô ha. n các
` ng lên nhau và thu nho’ dâ
khoa’ng chô `n
(a1 , b1 ), (a2 , b2 ), (a3 , b3 ), ..., (an , bn ), .....
sao cho
1
f (an ).f (bn ) < 0 ; bn − a n = (b − a) (II.§2.1)
2n

lOMoARcPSD|37839198

Vı̀ các mút trái a1 , a2 , ..., an , ... ta. o nên dãy d̄o.n d̄iê. u không gia’m và bi.
chă. n trên bo’.i sô´ b, còn các mút pha’i b1 , b2 , ..., bn , ... ta. o nên dãy d̄o.n d̄iê. u
không tăng và bi. chă. n du.oí. bo’.i sô´ a, nên khi n → +∞ ta sẽ có:
lim an = lim bn = ξ
n→+∞ n→+∞
Do su.. liên tu. c cu’a hàm sô´ f (x), tu`. (II.§2.1) cho n → +∞, ta sẽ có:
|f (ξ)|2 ≤ 0
Suy ra ta có: |f (ξ)| = 0, và nhu. vâ. y ξ là nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh.
- ánh giá sai sô´ cu’a nghiê. m gâ

2.3. D ` n d̄úng
Trong thu..c hành ta không thê’ thu..c hiê. n phu.o.ng pháp chia d̄ôi vô ha. n
` n d̄ê’ nhâ. n d̄u.o..c nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0 mà chı’ có thê’
lâ
áp du. ng n lâ ` n phu.o.ng pháp chia d̄ôi.
. la i o’. bu.oć
Du`ng . thu
´. n ta sẽ có:
.
1
a n ≤ ξ ≤ bn ; bn − a n = (b − a)
2n
` n d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh là:

Vâ. y ta có thê’ lâý nghiê. m gâ
(1). x = an , khi âý sai sô´ cu’a nghiê. m gâ

` n d̄úng là:
1
a n − ξ ≤ bn − a n = (b − a) (II.§2.2)
2n
(2). x = bn , khi âý sai sô´ cu’a nghiê. m gâ

` n d̄úng là:
1
bn − ξ ≤ bn − a n = (b − a) (II.§2.3)
2n

lOMoARcPSD|37839198

an +bn
(3). x = 2 , khi âý sai sô´ cu’a nghiê. m gâ
` n d̄úng là:
a n + bn 1 1
− ξ ≤ (bn − an ) = n+1 (b − a) (II.§2.4)
2 2 2
• Vı́ du. 2.1
` n d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh:

Tı̀m nghiê. m gâ
f (x) = x3 − x − 1
bă`ng phu.o.ng pháp chia d̄ôi, biê´t khoa’ng cách ly nghiê. m là (1; 2).
Bu.oć
. thu
´. n an bn xn = an +bn
2 f (xn ) bn − a n
0 1 2 1, 5 0, 875 1
1 1 1, 5 1, 25 −0, 29688 0, 5
2 1, 25 1, 5 1, 375 0, 22461 0, 25
3 1, 25 1, 375 1, 3125 −0, 05151 0, 125
4 1, 3125 1, 375 1, 34375 0, 08261 0, 0625

Du`ng . thu
´. 4 ta có thê’ cho.n nghiê. m gâ
` n d̄úng là x4 = 1, 34375
.
voí. sai sô´ là:
1 0, 0625
x4 − ξ ≤ (b4 − a4 ) = = 0, 03125
2 2

lOMoARcPSD|37839198

Vâ. y nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh là: ξ = 1, 34375 ± 0, 03125

.
2.4. U u nhu.o..c d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp.
.
U u d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp chia d̄ôi là d̄o.n gia’n, dê˜ lâ. p chu.o.ng trı̀nh
` n áp du. ng phu.o.ng pháp chia d̄ôi, ta chı’ pha’i
cha. y trên máy tı́nh, vı̀ mô˜ i lâ
tı́nh mô.t giá tri. cu’a hàm sô´ ta. i d̄iê’ m giu˜.a cu’a khoa’ng. Nhu.o..c d̄iê’ m cu’a
phu.o.ng pháp là tôć d̄ô. hô.i tu. châ. m.
. .
Bài 3: PHU O NG PHÁP LĂ. P
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0.
Dùng phép biêń d̄ô’ i d̄a. i sô´ d̄ê’ d̄u.a phu.o.ng trı̀nh vê
` da. ng
x = φ(x)
` n d̄úng ban d̄â

Cho.n x0 ∈ (a, b) làm nghiê. m gâ ` u.
Thay x = x0 vào vê´ pha’i cu’a phu.o.ng trı̀nh x = φ(x) ta nhâ. n d̄u.o..c
´. nhâ´t:
` n d̄úng thu
nghiê. m gâ
x1 = φ(x0 )
Thay x = x1 vào vê´ pha’i cu’a phu.o.ng trı̀nh x = φ(x) ta nhâ. n d̄u.o..c
´. hai:
` n d̄úng thu
nghiê. m gâ
x2 = φ(x1 )

lOMoARcPSD|37839198

Lă. p la. i quá trı̀nh trên, ta có d̄u.o..c nghiê. m gâ ´. n:

` n d̄úng thu
xn = φ(xn−1 )
` n d̄úng {xn } nhâ. n d̄u.o..c tu`. các bu.oć

Nêú dãy các nghiê. m gâ . trên hôi
.
tu. , có nghı̃a là:
lim xn = ξ
n→+∞
thı̀ voí. gia’ thiê´t hàm φ(x) liên tu. c trong (a, b), ta sẽ có:

ξ = lim xn = lim φ(xn−1 ) = φ lim xn−1 = φ(ξ)
n→+∞ n→+∞ n→+∞
- iê
D ` u này chu ´.ng to’ ră`ng ξ là nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh x = φ(x)
và do d̄ó là nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh ban d̄â` u f (x) = 0.
- ê’ d̄ánh giá su.. hô.i tu. cu’a phu.o.ng pháp, chúng ta có d̄i.nh lý sau d̄ây:
D
- i.nh lý 2.2

•D
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0; φ(x)
và φ0 (x) là nhu˜.ng hàm sô´ liên tu. c trong [a, b], voí. φ(x) d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i
phu.o.ng trı̀nh x = φ(x), tu.o.ng d̄u.o.ng voí. phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0; mo.i
φ(x) ∈ [a, b] voí. x ∈ [a, b]. Nêú |φ0 (x)| ≤ q < 1 d̄ôí voí. mo.i x ∈ [a, b],
x0 ∈ [a, b] thı̀ dãy các nghiê. m gâ ` n d̄úng {xn = φ(xn−1 )} nhâ. n d̄u.o..c hô.i
tu. d̄êń nghiê. m d̄úng ξ.
´.ng minh
Chu

lOMoARcPSD|37839198

Vı̀ ξ là nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh nên ta có ξ = φ(ξ). Khi âý:
x1 − ξ = φ(x0 ) − φ(ξ)
´.c sô´ gia hu˜.u ha. n Lagrange ta có:

x1 − ξ = φ0 (c1 ).(x0 − ξ)
voí. c1 nă`m giu˜.a x0 và ξ. Suy ra
|x1 − ξ| = |φ0 (c1 )|.|(x0 − ξ)|
≤ q.|x0 − ξ|
Tu.o.ng tu.. ta nhâ. n d̄u.o..c:
|x2 − ξ| ≤ q.|x1 − ξ|
|x3 − ξ| ≤ q.|x2 − ξ|
...
|xn − ξ| ≤ q.|xn−1 − ξ|
...
Suy ra ta có:
|xn − ξ| ≤ q n .|x0 − ξ|, ∀n
Cho n → +∞, vı̀ q < 1 nên vê´ pha’i tiêń vê - iê
` 0. D ´.ng
` u d̄ó cũng chu
to’ ră`ng dãy các nghiê. m gâ

` n d̄úng x1 , x2 , x3 , ..., xn , ... hô.i tu. d̄êń nghiê. m
d̄úng ξ.

3.3. D ` n d̄úng.

lOMoARcPSD|37839198

Ta có:
|xn − ξ| ≤ q.|xn−1 − ξ|
≤ q.|xn−1 − xn + xn − ξ| ≤ q.|xn−1 − xn | + q.|xn − ξ|
Suy ra
q
|xn − ξ| ≤ |xn−1 − xn | (II.§3.1)
1−q
Ta la. i có:
|xn − xn−1 | = |φ(xn−1 ) − φ(xn−2 )| = |φ0 (cn ).(xn−1 − xn−2 )|
≤ q.|xn−1 − xn−2 |
Tiê´p tu. c quá trı̀nh nhu. thê´, sau bu.oć

. cuôí cùng (bu.oć
. thu
´. n − 1) ta
sẽ có:
|x2 − x1 | ≤ q.|x1 − x0 |
Khi âý ta có:
|xn − ξ| ≤ q n−1 |x1 − x0 |
Và nhu. vâ. y ta có:
qn
|xn − ξ| ≤ |x1 − x0 | (II.§3.2)
1−q
Nhu. vâ. y tu`. (II.§3.2) ta thâý su.. hô.i tu. cu’a phu.o.ng pháp lă. p càng
nhanh nêú q càng bé. Ngoài ra, bâ´t d̄ă’ng thu´.c trên cũng cho phép sau lâ
`n
´. nhâ´t (sau khi biê´t d̄u.o..c x1 ), ta có thê’ xác d̄i.nh d̄u.o..c sô´ lâ
lă. p thu ` n lă. p
` n tiêń hành N () d̄ê’ nhâ. n d̄u.o..c nghiê. m gâ
câ ` n d̄úng xn d̄a. t d̄ô. chı́nh xác
. Thâ. t vâ. y:

lOMoARcPSD|37839198

- ê’ có d̄u.o..c d̄ô. chı́nh xác ta câ

D ` n có |xn − ξ| ≤ , muôń có d̄u.o..c d̄iê
ù
` n có:
này ta chı’ câ
qn
|x1 − x0 | ≤
1−q
Suy ra ta có:
.(1 − q)
lg
|x1 − x0 |
N () = n ≥ (II.§3.3)
lg q
• Vı́ du. 2.2

f (x) = 5x3 − 20x + 3
bă`ng phu.o.ng pháp lă. p voí. d̄ô. chı́nh xác 10−4 , biê´t khoa’ng cách ly nghiê. m
là (0; 1).
` u cách biêń d̄ô’ i d̄ê’ d̄u.a phu.o.ng trı̀nh trên vê

Ta thâý ră`ng: có nhiê `
da. ng x = φ(x). Tuy nhiên, chı’ có mô.t sô´ ı́t phép biêń d̄ô’ i là thoa’ mãn
- i.nh lý 2.2. Mô.t trong nhu˜.ng phép biêń d̄ô’ i d̄ó là:
D
5x3 + 3 0 3x2
x= , thoa’ mãn φ (x) = ≤ 0, 75 = q < 1, ∀x ∈ (0; 1).
20 4
` n d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh

Dùng d̄ánh giá (II.§3.1), d̄ê’ tı̀m nghiê. m gâ
d̄ã cho voí. d̄ô. chı́nh xác 10−4 ta câ
` n có:
q
|xn − ξ| ≤ |xn−1 − xn | ≤ 10−4
1−q

lOMoARcPSD|37839198

` n có:
Suy ra ta câ
0, 0001.(1 − 0, 75)
|xn−1 − xn | ≤ = 0, 00003.
0, 75
Cho.n x0 = 0, 75 ∈ [0; 1] ta có:
5x30 + 3 5x31 + 3
x1 = = 0, 25547 ; x2 = = 0, 15417
20 20
5x32 + 3 5x3 + 3
x3 = = 0, 15092 ; x4 = 3 = 0, 15086
20 20
5x3 + 3
x5 = 4 = 0, 15086...
20
Du`ng . lă p thu
´. 5 ta thâý |x5 − x4 | < 0, 00003. Do vâ. y nghiê. m
. .
` n d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh là: x5 = 0, 1509.
gâ
. .
Bài 4: PHU O NG PHÁP DÂY CUNG
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0. Nô.i
dung cu’a phu.o.ng pháp dây cung là trên [a, b], ta thay cung cong cu’a d̄u.o`ng
.
cong y = f (x) bă`ng dây cung tru.o.ng cung cong âý và xem hoành d̄ô. x1
cu’a giao d̄iê’ m cu’a dây cung voí. tru. c hoành là giá tri. xâ´p xı’ cu’a nghiê. m
- ê’ xây du..ng công thu
d̄úng ξ. D ´.c tı́nh x1 , ta xét hai tru.o`ng. ho.p sau:
.
• Tru.o`ng
. ho..p 1: f 0 (x).f 00 (x) > 0
*. Gia’ su’. ta có: f 0 (x) > 0, f 00 (x) > 0, f (a) < 0 và f (b) > 0 voí.
mo.i x ∈ (a, b). Khi âý vı̀ dây cung AB là d̄u.o`ng
. thă’ng d̄i qua hai d̄iê’ m

lOMoARcPSD|37839198

A(a, f (a)) và B(b, f (b)) nên phu.o.ng trı̀nh cu’a nó có da. ng:
y − f (a) x−a
=
f (b) − f (a) b−a
- ê’ tı̀m hoành d̄ô. x1 cu’a giao d̄iê’ m cu’a dây cung AB voí. tru. c hoành,
D
ta d̄ă. t trong phu.o.ng trı̀nh trên x = x1 và y = 0, ta có:
−f (a) x1 − a
=
f (b) − f (a) b−a
Suy ra
f (a).(b − a)
x1 = a −
f (b) − f (a)
Nghiê. m ξ bây gio`. nă`m trong khoa’ng (x1 , b). Nêú x1 chu.a d̄a. t d̄ô. chı́nh
` u thı̀ ta thay khoa’ng (a, b) bă`ng khoa’ng moí. (x1 , b) và la. i
xác theo yêu câ
áp du. ng phu.o.ng pháp này d̄ôí voí. khoa’ng (x1 , b) ta sẽ có nghiê. m xâ´p xı’
x2 tô´t ho.n x1 nhu. sau:
f (x1 ).(b − x1 )
x2 = x1 −
f (b) − f (x1 )
Tiê´p tu. c quá trı̀nh trên, trong tru.o`ng

. ho.p tô’ ng quát, ta nhâ n d̄u.o.c:
. . .
f (xn ).(xn − b)
xn+1 = xn − (II.§4.1)
f (xn ) − f (b)
. la i khi ta nhâ n d̄u.o.c nghiê m gâ
Quá trı̀nh sẽ du`ng ` n d̄úng xk d̄a. t d̄ô.
. . . .
` u.
chı́nh xác theo yêu câ
*. Công thu ´.c (II.§4.1) vâ˜ n d̄úng cho tru.o`ng

. ho.p: f 0 (x) < 0, f 00 (x) <
.
0, f (a) > 0 và f (b) < 0 voí. mo.i x ∈ (a, b).
• Tru.o`ng
. ho..p 2: f 0 (x).f 00 (x) < 0

lOMoARcPSD|37839198

*. Gia’ su’. ta có: f 0 (x) < 0, f 00 (x) > 0, f (a) > 0 và f (b) < 0 voí.
mo.i x ∈ (a, b). Khi âý vı̀ dây cung AB là d̄u.o`ng
. thă’ng d̄i qua hai d̄iê’ m
A(a, f (a)) và B(b, f (b)) nên phu.o.ng trı̀nh cu’a nó có da. ng:
y − f (b) x−b
=
f (b) − f (a) b−a
- ê’ tı̀m hoành d̄ô. x1 cu’a giao d̄iê’ m cu’a dây cung AB voí. tru. c hoành,
D
ta d̄ă. t trong phu.o.ng trı̀nh trên x = x1 và y = 0, ta có:
−f (b) x1 − b
=
f (b) − f (a) b−a
Suy ra
f (b).(b − a)
x1 = b −
f (b) − f (a)
Nghiê. m ξ bây gio`. nă`m trong khoa’ng (a, x1 ). Nêú x1 chu.a d̄a. t d̄ô. chı́nh
` u thı̀ ta thay khoa’ng (a, b) bă`ng khoa’ng moí. (a, x1 ) và la. i
áp du. ng phu.o.ng pháp này d̄ôí voí. khoa’ng (a, x1 ) ta sẽ có nghiê. m xâ´p xı’
f (x1 ).(x1 − a)
x2 = x1 −
f (x1 ) − f (a)

. . .
f (xn ).(xn − a)
xn+1 = xn − (II.§4.2)
f (xn ) − f (a)
. . . .
` u.
*. Công thu ´.c (II.§4.2) vâ˜ n d̄úng cho tru.o`ng

. ho.p: f 0 (x) > 0, f 00 (x) <
.
0, f (a) < 0 và f (b) > 0 voí. mo.i x ∈ (a, b).

lOMoARcPSD|37839198

• Tu`. nhu˜.ng kê´t qua’ trên ta nhâ. n thâý ră`ng, trong quá trı̀nh áp du. ng
liên tiê´p nhu˜.ng phu.o.ng pháp dây cung d̄ôí voí. khoa’ng cách ly nghiê. m
(a, b), thı̀ mô.t trong hai d̄iê’ m mút cu’a khoa’ng (a, b) sẽ cô´ d̄i.nh, d̄ó là
d̄iê’ m mà o’. d̄ó dâú cu’a hàm f (x) trùng voí. dâú cu’a f 00 (x). Do vâ. y hai
công thu ´.c (II.§4.1) và (II.§4.2) có thê’ kê´t ho..p thành mô.t công thu
´.c nhu.
sau:
f (xn ).(xn − δ)
xn+1 = xn − (II.§4.3)
f (xn ) − f (δ)
voí. n = 0, 1, 2, ... và
?. δ = b nêú f (b) cùng dâú voí. f 00 (x), khi âý x0 = a.
?. δ = a nêú f (a) cùng dâú voí. f 00 (x), khi âý x0 = b.
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0,
f (a).f (b) < 0, f 0 (x) và f 00 (x) giu˜. dâú không d̄ô’ i trong (a, b). Khi d̄ó áp
du. ng công thu ´.c (II.§4.3) voí. n = 0, 1, 2, ... ta nhâ. n d̄u.o..c các nghiê. m gâ `n
d̄úng liên tiê´p x0 , x1 , x2 , .... Dãy các nghiê. m này hoă. c là d̄o.n d̄iê. u tăng và
bi. chă. n trên:
a = x0 < x1 < x2 < ... < xn < xn+1 < ... < ξ < b (T H.1)
hoă. c là d̄o.n d̄iê. u gia’m và bi. chă. n du.oí:

.
a < ξ < ... < xn+1 < xn < ... < x2 < x1 < x0 = b (T H.2)

lOMoARcPSD|37839198

` n ta. i gioí. ha. n:

Do d̄ó sẽ tô
lim xn = ξ
n→+∞
Lúc này tu`. (II.§4.3) cho n → +∞ ta có:
f (ξ).(ξ − δ)
ξ=ξ−
f (ξ) − f (δ)
Suy ra ta có: f (ξ) = 0, có nghı̃a ξ là nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh
f (x) = 0.

4.3. D ` n d̄úng
` n d̄úng xn nhâ. n d̄u.o..c bă`ng phu.o.ng

- ê’ d̄ánh giá sai sô´ cu’a nghiê. m gâ
D
pháp này, chúng ta có d̄i.nh lý sau d̄ây:
- i.nh lý 2.3

•D
Gia’ su’. nghiê. m d̄úng ξ và nghiê. m gâ

` n d̄úng xn cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) =
` u nă`m trong cùng mô.t d̄oa. n [α, β] và 0 < m1 ≤ |f 0 (x)| voí. mo.i x ∈
0 d̄ê
[α, β]. Khi d̄ó ta có d̄ánh giá sau:
|f (xn )|
xn − ξ ≤ (II.§4.4)
m1
´.ng minh
Chu

f (xn ) − f (ξ) = f 0 (c).(xn − ξ)
voí. c nă`m giu˜.a xn và ξ, có nghı̃a là: c ∈ (α, β)

lOMoARcPSD|37839198

Vı̀ f (ξ) = 0 và |f 0 (c)| ≤ m1 , nên ta có:
|f (xn ) − f (ξ)| = |f (xn )| = |f 0 (c).(xn − ξ)| ≥ m1 .|xn − ξ|
Suy ra ta có:
|f (xn )|
|xn − ξ| ≤ , (d̄pcm)
m1
• Nhâ. n xét
Ta cũng có thê’ d̄ánh giá sai sô´ cu’a nghiê. m gâ ` n d̄úng xn nêú nhu. ta
` n d̄úng liên tiê´p xn−1 và xn nhu. sau:
biê´t hai nghiê. m gâ
Gia’ su’. trên [a, b] ta có f (x) liên tu. c, giu˜. dâú không d̄ô’ i và thoa’ mãn:
0 < m1 ≤ |f 0 (x)| ≤ M1 < +∞ (∗)
Khi âý tu`. (II.§4.3) ta có:
f (xn−1 ).(xn−1 − δ)
xn = xn−1 −
f (xn−1 ) − f (δ)
Suy ra ta có:
f (xn−1 ) − f (δ)
−f (xn−1 ) = .(xn − xn−1 )
xn−1 − δ
Vı̀ ξ là nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh nên ta có f (ξ) = 0, do d̄ó ta có
thê’ viê´t la. i nhu. sau:
f (xn−1 ) − f (δ)
f (ξ) − f (xn−1 ) = .(xn − xn−1 )
xn−1 − δ

f (ξ) − f (xn−1 ) = f 0 (c1 ).(ξ − xn−1 ) ; f (xn−1 ) − f (δ) = f 0 (c2 ).(xn−1 − δ)

lOMoARcPSD|37839198

voí. c1 nă`m giu˜.a ξ và xn−1 , nghı̃a là ta có c1 ∈ (a, b); c2 nă`m giu˜.a xn−1 và
δ, nghı̃a là ta có c2 ∈ (a, b)
Thay vào trên ta sẽ có:
f 0 (c1 ).(ξ − xn−1 ) = f 0 (c2 ).(xn − xn−1 )
Do d̄ó:
f 0 (c1 ).(ξ − xn + xn − xn−1 ) = f 0 (c2 ).(xn − xn−1 )
⇐⇒f 0 (c1 ).(ξ − xn ) = f 0 (c2 ) − f 0 (c1 ) .(xn − xn−1 )

Suy ra ta có:
|f 0 (c2 ) − f 0 (c1 )|
|xn − ξ| = .|xn − xn−1 |
|f 0 (c1 )|
|f 0 (c2 ) − f 0 (c1 )|
≤ .|xn − xn−1 |, vı̀ |f 0 (c1 )| ≥ m1 (gt.∗)
m1
Theo gia’ thiê´t (∗) ta có:
|f 0 (c2 ) − f 0 (c1 )| ≤ M1 − m1
Suy ra
M1 − m1
|xn − ξ| ≤ .|xn − xn−1 | (II.§4.5)
m1
• Vı́ du. 2.3

f (x) = x3 − 0, 2x2 − 0, 2x − 1, 2 = 0
bă`ng phu.o.ng pháp dây cung voí. d̄ô. chı́nh xác 0, 003, biê´t khoa’ng cách ly

lOMoARcPSD|37839198

nghiê. m là (1, 1; 1, 4).
Ta thâý f (1, 1) = −0, 331 < 0 ; f (1, 4) = 0, 872 > 0. Ngoài ra ta có:
f 0 (x) = 3x2 − 0, 4x − 0, 2 > 0 ; f 00 (x) = 6x − 0, 4 > 0, ∀x ∈ (1, 1; 1, 4).
Vı̀ f (1, 4) cùng dâú voí. f 00 (x) nên áp du. ng công thu
´.c (II.§4.3) voí.
x0 = 1, 1 và δ = 1, 4 ta có:
f (x0 ).(x0 − δ) f (1, 1).(1, 1 − 1, 4)

x1 = x0 − = 1, 1 − = 1, 18254.
f (x0 ) − f (δ) f (1, 1) − f (1, 4)
f (x1 ).(x1 − δ)
x2 = x1 − = 1, 19709.
f (x1 ) − f (δ)
. la i o’. x ta thâý f (x ) = f (1, 19709) = −0, 01056 nên nghiê m
Du`ng . 2 2 .
´.a
d̄úng ξ thoa’ mãn: x2 ≤ ξ ≤ 1, 4, có nghı̃a ră`ng [x2 ; 1, 4] là d̄oa. n chu
nghiê. m d̄úng ξ. Ta có:
f 0 (x) ≥ f 0 (x2 ) = 3, 52618 = m1 , ∀x ∈ [x2 ; 1, 4]
và dùng d̄ánh giá (II.§4.4) ta có:
|f (x2 )|
x2 − ξ ≤ = 0, 00299 < 0, 003
m1
` n d̄úng câ
Do vâ. y nghiê. m gâ ` n tı̀m thoa’ mãn yêu câ
` u d̄ê
` ra là: x2 =
1, 19709.
• Lu.u ý ră`ng: nêú chúng ta dùng d̄ánh giá (II.§4.5) ta có:
m1 = f 0 (1, 1) = 2, 99 ≤ f 0 (x), ∀x ∈ [1, 1; 1, 4]
f 0 (x) ≤ f 0 (1, 4) = 5, 12 = M1 , ∀x ∈ [1, 1; 1, 4]

lOMoARcPSD|37839198

Khi âý ta có:
M1 − m1
x2 − ξ ≤ . x2 − x1 = 0, 01037 > 0, 003
m1
Và nhu. vâ. y chúng ta câ

` n pha’i tı́nh các nghiê. m gâ
` n d̄úng khác x3 , x4 , ...
sao cho thoa’ mãn d̄ô. chı́nh xác d̄ã d̄ă. t ra.
.
4.4. U u nhu.o..c d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp.
Phu.o.ng pháp dây cung là mô.t trong nhu˜.ng phu.o.ng pháp d̄u.o..c su’. du. ng
.
rô.ng rãi d̄ê’ tı́nh nghiê. m thu..c cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄a. i sô´ và siêu viê. t. U u
d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp là biê´t xn , d̄ê’ tı́nh xn+1 , ta chı’ pha’i tı́nh mô.t giá
tri. cu’a hàm f (x) ta. i xn (tru`. tru.o`ng
. ho.p n = 0, ta pha’i tı́nh hai giá tri cu’a
. .
hàm). Nhu.o..c d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp là tôć d̄ô. hô.i tu. châ. m.
. . ´P TUYÊ
Ń (PP. NEWTON)
Bài 5: PHU O NG PHÁP TIÊ
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0. Nô.i
dung cu’a phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń là trên [a, b], ta thay cung tròn AB cu’a
d̄u.o`ng
. cong y = f (x) bă`ng tiê´p tuyêń cu’a d̄u.o`ng . cong ta i d̄iê’ m A hoă c
. .
ta. i d̄iê’ m B và xem hoành d̄ô. x1 cu’a giao d̄iê’ m cu’a tiê´p tuyêń voí. tru. c
- ê’ xây du..ng công thu
hoành là giá tri. xâ´p xı’ cu’a nghiê. m d̄úng ξ. D ´.c tı́nh
x1 , ta xét hai tru.o`ng
. ho.p sau:
.
• Tru.o`ng
. ho..p 1: f 0 (x).f 00 (x) > 0
*. Gia’ su’. ta có: f 0 (x) > 0, f 00 (x) > 0, f (a) < 0 và f (b) > 0 voí. mo.i
x ∈ (a, b). Khi âý phu.o.ng trı̀nh tiê´p tuyêń voí. d̄u.o`ng
. cong y = f (x) ta i
.

lOMoARcPSD|37839198

d̄iê’ m B(b, f (b)) có da. ng:
y − f (b) = f 0 (b)(x − b)
- ê’ tı̀m hoành d̄ô. x1 cu’a giao d̄iê’ m cu’a tiê´p tuyêń voí. tru. c hoành, ta
D
d̄ă. t trong phu.o.ng trı̀nh trên x = x1 và y = 0, ta có:
−f (b) = f 0 (b)(x1 − b)
Suy ra
f (b)
x1 = b −
f 0 (b)
Nghiê. m ξ bây gio`. nă`m trong khoa’ng (a, x1 ). Nêú x1 chu.a d̄a. t d̄ô. chı́nh
` u thı̀ ta thay khoa’ng (a, b) bă`ng khoa’ng moí. (a, x1 ) và la. i
áp du. ng phu.o.ng pháp này d̄ôí voí. khoa’ng (a, x1 ) ta sẽ có nghiê. m xâ´p xı’
x tô´t ho.n x nhu. sau:
2 1
f (x1 )
x2 = x1 −
f 0 (x1 )
. . .
f (xn )
xn+1 = xn −
f 0 (xn )
. . . .
` u.
*. Tu.o.ng tu.. cho tru.o`ng

. ho.p: f 0 (x) < 0, f 00 (x) < 0, f (a) > 0 và f (b) < 0
.
voí. mo.i x ∈ (a, b).
• Tru.o`ng
. ho..p 2: f 0 (x).f 00 (x) < 0
*. Gia’ su’. ta có: f 0 (x) < 0, f 00 (x) > 0, f (a) > 0 và f (b) < 0 voí. mo.i

lOMoARcPSD|37839198

x ∈ (a, b). Khi âý phu.o.ng trı̀nh tiê´p tuyêń voí. d̄u.o`ng
. cong y = f (x) ta i
.
d̄iê’ m A(a, f (a)) có da. ng:
y − f (a) = f 0 (a).(x − a)
- ê’ tı̀m hoành d̄ô. x1 cu’a giao d̄iê’ m cu’a tiê´p tuyêń voí. tru. c hoành, ta
D
d̄ă. t trong phu.o.ng trı̀nh trên x = x1 và y = 0, ta có:
−f (a) = f 0 (a).(x1 − a)
Suy ra
f (a)
x1 = a −
f 0 (a)
Nghiê. m ξ bây gio`. nă`m trong khoa’ng (x1 , b). Nêú x1 chu.a d̄a. t d̄ô. chı́nh
` u thı̀ ta thay khoa’ng (a, b) bă`ng khoa’ng moí. (x1 , b) và la. i
áp du. ng phu.o.ng pháp này d̄ôí voí. khoa’ng (x1 , b) ta sẽ có nghiê. m xâ´p xı’
f (x1 )
x2 = x1 −
f 0 (x1 )
. . .
f (xn )
xn+1 = xn −
f 0 (xn )
. . . .
` u.
*. Tu.o.ng tu.. cho tru.o`ng

. ho.p: f 0 (x) > 0, f 00 (x) < 0, f (a) < 0 và f (b) > 0
.
voí. mo.i x ∈ (a, b).
• Chú ý ră`ng trong tru.o`ng

. ho.p 1 (hoă c tru.o`ng
. .
. ho.p 2), nêú ta áp du ng
. .

lOMoARcPSD|37839198

phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń xuâ´t phát tu`. x0 = b (hoă. c x0 = a) thı̀ d̄ôi lúc
ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c x1 ∈

/ (a, b), nghı̃a là voí. su.. lu..a cho.n x0 mà f (x0 ) không
cùng dâú voí. f 00 (x), khi âý phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń có thê’ không dùng
d̄u.o..c.
• Tu`. nhu˜.ng kê´t qua’ trên ta nhâ. n thâý ră`ng, trong quá trı̀nh áp du. ng
liên tiê´p nhu˜.ng phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń d̄ôí voí. khoa’ng cách ly nghiê. m
(a, b), ta có thê’ kê´t ho..p thành mô.t công thu ´.c nhu. sau:
f (xn )
xn+1 = xn − (II.§5.1)
f 0 (xn )
voí. n = 0, 1, 2, ... và
?. x0 = b nêú f (b) cùng dâú voí. f 00 (x).

?. x0 = a nêú f (a) cùng dâú voí. f 00 (x).
Gia’ su’. (a, b) là khoa’ng cách ly nghiê. m cu’a phu.o.ng trı̀nh f (x) = 0,
f (a).f (b) < 0, f 0 (x) và f 00 (x) giu˜. dâú không d̄ô’ i trong (a, b). Khi d̄ó áp
du. ng công thu ´.c (II.§5.1) voí. n = 0, 1, 2, ... ta nhâ. n d̄u.o..c các nghiê. m gâ `n
d̄úng liên tiê´p x0 , x1 , x2 , .... Dãy các nghiê. m này hoă. c là d̄o.n d̄iê. u gia’m
và bi. chă. n du.oí:
.
a < ξ < ... < xn+1 < xn < ... < x2 < x1 < x0 = b (T H.1)
hoă. c là d̄o.n d̄iê. u tăng và bi. chă. n trên:
a = x0 < x1 < x2 < ... < xn < xn+1 < ... < ξ < b (T H.2)

lOMoARcPSD|37839198

` n ta. i gioí. ha. n:

Do d̄ó sẽ tô
lim xn = ξ
n→+∞
Lúc này tu`. (II.§5.1) cho n → +∞ ta có:
f (ξ)
ξ=ξ−
f 0 (ξ)
Suy ra ta có: f (ξ) = 0, có nghı̃a ξ là nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh
f (x) = 0.

5.3. D ` n d̄úng
` n d̄úng xn nhâ. n d̄u.o..c bă`ng

- ê’ d̄ánh giá d̄ô. chı́nh xác cu’a nghiê. m gâ
D
phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń ta có thê’ dùng d̄ánh giá cho bo’.i công thu ´.c
(II.§4.4) cu’a phu.o.ng pháp dây cung. Ngoài ra ta cũng có thê’ d̄ánh giá
` n d̄úng xn nêú nhu. ta biê´t hai nghiê. m gâ
sai sô´ cu’a nghiê. m gâ ` n d̄úng liên
tiê´p x
n−1 và x nhu. sau:
n
Gia’ su’. trên [a, b] ta có f 0 (x) và f 00 (x) thoa’ mãn:
0 < m1 ≤ |f 0 (x)| ; |f 00 (x)| ≤ M2 < +∞ (∗)
Áp du. ng d̄ánh giá (II.§4.4) ta có:
|f (xn )|
|xn − ξ| ≤ (∗∗)
m1
´.c khai triê’ n Taylor cu’a f (xn ) ta. i xn−1 ta nhâ. n d̄u.o..c:
Dùng công thu
1
f (xn ) = f (xn−1 ) + f 0 (xn−1 ).(xn − xn−1 ) + f 00 (c).(xn − xn−1 )2 (∗ ∗ ∗)
2

lOMoARcPSD|37839198

Tu`. (II.§5.1) ta có:
f (xn−1 ) + f 0 (xn−1 ).(xn − xn−1 ) = 0
Thay vào (∗ ∗ ∗) ta có:
1 00
|f (xn )| = f (c).(xn − xn−1 )2
2
Tu`. d̄iê
` u kiê. n (∗) và d̄ánh giá (∗∗) ta có d̄ánh giá sau:
M2
|xn − ξ| ≤ .|xn − xn−1 |2 (II.§5.2)
2m1
• Vı́ du. 2.4

f (x) = x3 − 0, 2x2 − 0, 2x − 1, 2 = 0
bă`ng phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń, biê´t khoa’ng cách ly nghiê. m là (1, 1; 1, 4).
Ta thâý f (1, 1) = −0, 331 < 0 ; f (1, 4) = 0, 872 > 0. Ngoài ra ta có:
f 0 (x) = 3x2 − 0, 4x − 0, 2 > 0 ; f 00 (x) = 6x − 0, 4 > 0, ∀x ∈ (1, 1; 1, 4).
Vı̀ f (1, 4) cùng dâú voí. f 00 (x) nên áp du. ng công thu
´.c (II.§5.1) voí.
x0 = 1, 4 ta có:
f (x0 ) 0, 872
x1 = x0 − = 1, 4 − = 1, 22969.
f 0 (x0 ) 5, 12
f (x1 ) 0, 11109
x2 = x1 − 0 = 1, 4 − = 1, 20079.
f (x1 ) 3, 84454
. la i o’. x2 ta có thê’ d̄ánh giá d̄ô lê ch giu˜.a x2 và nghiê m d̄úng ξ
Du`ng . . . .

lOMoARcPSD|37839198

cu’a phu.o.ng trı̀nh d̄ã cho bă`ng (II.§5.2) nhu. sau:
f 0 (x) ≥ f 0 (1, 1) = 2, 99 = m1 , ∀x ∈ [1, 1; 1, 4]
f 00 (x) ≤ f 00 (1, 4) = 8 = M2 , ∀x ∈ [1, 1; 1, 4]
Do d̄ó ta có:
M2
x2 − ξ ≤ |x2 − x1 |2 ≤ 0, 00112.
2m1
.
5.4. U u nhu.o..c d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp
.
U u d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń là tôć d̄ô. hô.i tu. nhanh. Nhu.o..c
d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń là biê´t xn , và d̄ê’ tı́nh xn+1 ta pha’i tı́nh
mô.t giá tri. cu’a hàm f (x) ta. i d̄iê’ m xn và mô.t giá tri. cu’a f 00 (x) ta. i d̄iê’ m
xn .
Ì TÂ P CHU.O.NG
BA .
Bài 1. Tı̀m khoa’ng cách ly nghiê. m thu..c cu’a các phu.o.ng trı̀nh sau:
(1). x4 − 4x − 1 = 0
(2). log10 x − 3x + 5 = 0
(3). x − cos x = 0
(4). x3 − 9x2 + 18x − 1 = 0

lOMoARcPSD|37839198

(1). (−1; 0) và (1; 2).
(2). (0, 1; 0, 5) và (1; 2).
(3). (0, 6; 0, 8).
(4). (0; 1) và (2; 3) và (6; 7).
Bài 2. Dùng phu.o.ng pháp chia d̄ôi, tı̀m nghiê. m gâ

` n d̄úng cu’a:
(1). x3 + 3x2 − 3 = 0 voí. d̄ô. chı́nh xác 10−3 , biê´t khoa’ng cách ly
nghiê. m là (−3, −2).
(2). x2 log0,5 (x + 1) = 1 voí. d̄ô. chı́nh xác 10−2 , biê´t khoa’ng cách
ly nghiê. m là (−0, 8, −0, 5).
(1). − 2, 532.
(2). − 0, 73.
Bài 3. Dùng phu.o.ng pháp lă. p, tı̀m nghiê. m gâ

` n d̄úng voí. d̄ô. chı́nh xác
10−3 cu’a:
(1). x3 + 3x2 − 3 = 0, biê´t khoa’ng cách ly nghiê. m là (−2, 75; −2, 5).
(2). x − cos x = 0.
√
(3). x + 1 = x1 .

lOMoARcPSD|37839198

(1). − 2, 532.
(2). 0, 739.
(3). 0, 755.
Bài 4. Dùng phu.o.ng pháp dây cung và tiê´p tuyêń, tı̀m nghiê. m gâ
`n
d̄úng voí. d̄ô. chı́nh xác 10−2 cu’a:
(1). x3 + 3x + 5 = 0.
(2). x4 + 3x + 1 = 0.
(1). − 1, 15.
(2). − 0, 33 và − 1, 30.
Bài 5. Dùng phu.o.ng pháp dây cung, tı̀m nghiê. m gâ

` n d̄úng voí. d̄ô.
chı́nh xác 10−5 cu’a phu.o.ng trı̀nh:
x − cos2 πx = 0.
0, 31152 ; 0, 89492 ; 1.
Bài 6. Tı̀m nghiê. m du.o.ng nho’ nhâ´t cu’a phu.o.ng trı̀nh: 2x − 4x = 0

bă`ng phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń voí. d̄ô. chı́nh xác 10−5 .

lOMoARcPSD|37839198

0, 30990
Bài 7. Dùng phu.o.ng pháp Newton, tı̀m nghiê. m gâ

` n d̄úng cu’a hê.
phu.o.ng trı̀nh phi tuyêń:

x + 3 lg x − y 2 = 0
(
2x2 − xy − 5x + 1 = 0
cho biê´t x0 = 3, 4; y0 = 2, 2 (tı́nh ba bu.oć
. lă p).
.
x1 = 3, 4899 ; y1 = 2, 2633.
x2 = 3, 4891 ; y2 = 2, 2621.
x3 = 3, 4875 ; y3 = 2, 2616.

lOMoARcPSD|37839198

. .
CHU O NG 3
TÍNH GÂ`N D
- ÚNG NGHIÊ. M
. .
CU’A HÊ. PHU O NG TRÌNH TUYÊ Ń TÍNH
Ń D
- Ă. T VÂ
Bài 1: D `
- Ê
- ă. t vâń d̄ê

1.1. D `
Xét hê. phu.o.ng trı̀nh d̄a. i sô´ tuyêń tı́nh n−phu.o.ng trı̀nh và n−â’ n nhu.
sau: 

 a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn = b1



 a21 x1 + a22 x2 + . . . + a2n xn = b2





 ......




an1 x1 + an2 x2 + . . . + ann xn = bn
trong d̄ó aij là nhu˜.ng sô´ d̄ã biê´t, go.i là các hê. sô´ cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh; bj
cũng là nhu˜.ng sô´ d̄ã biê´t, go.i là các hê. sô´ tu.. do cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh; xi
là các â’ n sô´ pha’i tı̀m cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh.
Chúng ta ký hiê. u:

a11 a12 ... a1n b1 x1
     
     
 a21 a22 ... a2n   b2   x2 
A=  ; B=  ; X = 
     
 .. .. ... ..   ..   .. 
     
an1 an2 ... ann bn xn
Khi âý hê. phu.o.ng trı̀nh có thê’ d̄u.o..c viê´t la. i go.n ho.n nhu. sau:
A.X = B

lOMoARcPSD|37839198

Nêú ma trâ. n hê. sô´ không suy biêń, có nghı̃a là det A 6= 0, thı̀ hê. trên
có nghiê. m duy nhâ´t:

X = A−1 B
1.2. Mô.t sô´ phu.o.ng pháp gia’i
Trong giáo trı̀nh Toán ho.c cao câ´p, chúng ta d̄ã biê´t d̄u.o..c phu.o.ng
pháp Crame gia’i d̄úng nghiê. m cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh trên. Tuy nhiên, ha. n
chê´ cu’a phu.o.ng pháp này là sô´ các phép toán thu..c hiê. n (chu’ yêú là phép
cô.ng và phép nhân) là râ´t loń . khi sô´ phu.o.ng trı̀nh cu’a hê râ´t loń.
. Vı̀ vâ y
. .
ngu.oì. ta pha’i xây du..ng nhu˜.ng phu.o.ng pháp gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh trên sao
cho khi sô´ phu.o.ng trı̀nh loń . thı̀ khôí lu.o.ng tı́nh toán không quá loń
.
. và có
thê’ thu..c hiê. n d̄u.o..c. Nói chung, nhu˜.ng phu.o.ng pháp gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh
trên d̄u.o..c chia thành hai loa. i: nhu˜.ng phu.o.ng pháp tru..c tiê´p và nhu˜.ng
phu.o.ng pháp lă. p.
*. Phu.o.ng pháp tru..c tiê´p: là phu.o.ng pháp cho ta nghiê. m d̄úng
cu’a hê. sau mô.t sô´ hu˜.u ha. n nhu˜.ng phép tı́nh so. câ´p (voí. gia’ thiê´t không
có sai sô´ làm tròn). Chă’ng ha. n: phu.o.ng pháp Crame.
*. Phu.o.ng pháp lă. p: là nhu˜.ng phu.o.ng pháp mà nghiê. m d̄úng cu’a
hê. là gioí. ha. n cu’a mô.t dãy vô ha. n x(k) nhu˜.ng nghiê. m gâ
` n d̄úng cu’a hê. .
Trong thu..c hành, chúng ta bă´t buô.c pha’i du`ng . la i o’. môt nghiê m gâ
. . . ` n d̄úng
nào d̄ó khi nghiê. m này d̄ã thoa’ mãn d̄ô. chı́nh xác d̄ă. t ra.
. . . . .
Bài 2: PHU O NG PHÁP GAUSS (PHU O NG PHÁP KHU’ )

lOMoARcPSD|37839198

Phu.o.ng pháp Gauss là mô.t trong nhu˜.ng phu.o.ng pháp d̄u.o..c dùng phô’
biêń d̄ê’ gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh tô’ ng quát, d̄ây là phu.o.ng pháp
thuô.c da. ng Phu.o.ng pháp tru..c tiê´p.
- ê’ d̄o.n gia’n cho viê. c trı̀nh bày, chúng ta xét hê. phu.o.ng trı̀nh gô
D `m
4−phu.o.ng trı̀nh, 4−â’ n nhu. sau:

 (0) (0) (0) (0) (0)

 a 11 .x 1 + a 12 .x 2 + a 13 .x 3 + a 14 .x 4 = a 15


(0) (0) (0) (0) (0)

 a21 .x1 + a22 .x2 + a23 .x3 + a24 .x4 = a25


(III.§2.1)
(0) (0) (0) (0) (0)



 a 31 .x 1 + a 32 .x 2 + a 33 .x 3 + a 34 .x 4 = a 35



 (0) (0) (0) (0) (0)
a41 .x1 + a42 .x2 + a43 .x3 + a44 .x4 = a45
Nô.i dung cu’a phu.o.ng pháp Gauss là khu’. dâ

` n các â’ n sô´ d̄ê’ d̄u.a hê. trên
` da. ng:
vê
 (1) (1) (1) (1)

 x1 + a 12 .x 2 + a 13 .x 3 + a 14 .x 4 = a 15


(2) (2) (2)

x2 + a23 .x3 + a24 .x4 = a25



(III.§2.2)
(3) (3)



 x3 + a34 .x4 = a35



 (4)
x4 = a45
Sau d̄ó ta gia’i hê. (III.§2.2) tu`. du.oí. lên.
Quá trı̀nh d̄u.a tu`. hê. (III.§2.1) vê` da. ng hê. (III.§2.2) go.i là quá trı̀nh
thuâ. n và quá trı̀nh gia’i hê. (III.§2.2) go.i là quá trı̀nh ngu.o..c.
• Thu..c hiê. n quá trı̀nh thuâ. n
*. Khu’. x1 : Gia’ su’. a11 6= 0, ta chia phu.o.ng trı̀nh d̄â

(0)
` u cu’a hê. (III.§2.1)

lOMoARcPSD|37839198

cho a11 ta có d̄u.o..c phu.o.ng trı̀nh:

(0)
(1) (1) (1) (1)

x1 + a12 .x2 + a13 .x3 + a14 .x4 = a15 (1)
Bă`ng cách nhân lâ ` n lu.o..t phu.o.ng trı̀nh (1) voí. các hê. sô´ d̄u
´.ng tru.oć
.
x1 cu’a các phu.o.ng trı̀nh thu ´. hai, thu´. ba, thu

´. tu. cu’a hê. (III.§2.1) và khu’.
x1 ta sẽ có d̄u.o..c hê. phu.o.ng trı̀nh:
 (1) (1) (1) (1)
 a22 .x2 + a23 .x3 + a24 .x4 = a25



(1) (1) (1) (1)
a32 .x2 + a33 .x3 + a34 .x4 = a35 (III.§2.3)



 (1) (1) (1) (1)
a42 .x2 + a43 .x3 + a44 .x4 = a45

(1)
` u cu’a hê. (III.§2.3)

(1)
(2) (2) (2)

x2 + a23 .x3 + a24 .x4 = a25 (2)
Bă`ng cách nhân lâ ` n lu.o..t phu.o.ng trı̀nh (2) voí. các hê. sô´ d̄u
´.ng tru.oć
.
x2 cu’a các phu.o.ng trı̀nh thu ´. hai, thu

´. ba cu’a hê. (III.§2.3) và khu’. x2 ta sẽ
có d̄u.o..c hê. phu.o.ng trı̀nh:

( (2) (2) (2)
a33 .x3 + a34 .x4 = a35
(III.§2.4)
(2) (2) (2)
a43 .x3 + a44 .x4 = a45

(2)
` u cu’a hê. (III.§2.4)

(2)
(3) (3)
x3 + a34 .x4 = a35 (3)
Bă`ng cách nhân phu.o.ng trı̀nh (3) voí. hê. sô´ d̄u
´.ng tru.oć
. x3 cu’a phu.o.ng

lOMoARcPSD|37839198

´. hai cu’a hê. (III.§2.4) và khu’. x3 ta sẽ có d̄u.o..c phu.o.ng trı̀nh:
trı̀nh thu
(3) (3)
a44 .x4 = a45 (III.§2.5)
*. Gia’ su’. a44 6= 0, ta chia phu.o.ng trı̀nh d̄â

(3)
` u cu’a (III.§2.5) cho a(3)
44 ,
ta sẽ d̄u.o..c phu.o.ng trı̀nh:
(4)
x4 = a45 (4)
Kê´t ho..p bôń phu.o.ng trı̀nh (1), (2), (3) và (4) ta có d̄u.o..c hê. phu.o.ng
trı̀nh cuôí cùng (III.§2.2) câ
` n tı̀m.
• Thu..c hiê. n quá trı̀nh ngu.o..c:
+. Tu`. phu.o.ng trı̀nh (4), ta có d̄u.o..c giá tri. x4 .
+. Tu`. phu.o.ng trı̀nh (3), thay giá tri. x4 vào, ta tı̀m d̄u.o..c giá tri. x3 .
+. Tu`. phu.o.ng trı̀nh (2), thay giá tri. x3 và x4 vào, ta tı̀m d̄u.o..c giá
tri. x2 .
+. Tu`. phu.o.ng trı̀nh (1), thay giá tri. x2 , x3 và x4 vào, ta tı̀m d̄u.o..c
giá tri. x1 .
2.2. Kiê’ m tra quá trı̀nh tı́nh
Khi không dùng máy tı́nh d̄iê. n tu’., d̄ê’ có thê’ kiê’ m tra tu`ng
. bu.oć
. quá
trı̀nh tı́nh cu’a phu.o.ng pháp Gauss, ngu.oì. ta thu.o`ng . dùng ”tô’ ng kiê’ m
tra”:
5
aij , voí. i = 1, 2, 3, 4. (III.§2.6)
(0)
X
ai6 =
j=1

lOMoARcPSD|37839198
Bài gia’ng : Toán u ´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2
Vı̀ d̄ôí voí. mô˜ i phâ

` n tu’. cu’a cô.t tô’ ng (ký hiê. u: ` u thu..c hiê. n
P
) ta d̄ê
nhu˜.ng phép tı́nh giôńg nhu. d̄ôí voí. nhu˜.ng phâ ` n tu’. cu’a nhu˜.ng cô.t o’. bên
và nă`m trong cùng mô.t hàng voí. phâ ` n tu’. cu’a cô.t , nên nêú
P P
trái cô.t
không có sai sô´ tı́nh toán thı̀ nhu˜.ng phâ ` n tu’. o’. cô.t pha’i bă`ng tô’ ng
P
nhu˜.ng phâ ` n tu’. tu.o.ng u

´.ng (cùng mô.t hàng) cu’a nhu˜.ng cô.t o’. bên trái cô.t
. Hiê. n tu.o..ng trên dùng d̄ê’ kiê’ m tra quá trı̀nh thuâ. n.
P
• So. d̄ô
` Gauss
Trong quá trı̀nh thu..c hiê. n quá trı̀nh thuâ. n, chúng ta thu..c hiê. n các
phép biêń d̄ô’ i theo da. ng so. d̄ô

` nhu. sau, d̄u.o..c go.i là so. d̄ô
` Gauss:

lOMoARcPSD|37839198

Cô.t tô’ ng kiê’ m tra( )

P
x1 x2 x3 x4 B
(0) (0) (0) (0) (0) (0)

a11 a12 a13 a14 a15 a16
(0) (0) (0) (0) (0) (0)
a21 a22 a23 a24 a25 a26
(0) (0) (0) (0) (0) (0)
a31 a32 a33 a34 a35 a36
(0) (0) (0) (0) (0) (0)
a41 a42 a43 a44 a45 a46
(1) (1) (1) (1) (1)

1 a12 a13 a14 a15 a16
(1) (1) (1) (1) (1)

a22 a23 a24 a25 a26
(1) (1) (1) (1) (1)
a32 a33 a34 a35 a36
(1) (1) (1) (1) (1)
a42 a43 a44 a45 a46
(2) (2) (2) (2)

1 a23 a24 a25 a26
(2) (2) (2) (2)

a33 a34 a35 a36
(2) (2) (2) (2)
a43 a44 a45 a46
(3) (3) (3)

1 a34 a35 a36
(3) (3) (3)

a44 a45 a46
(4) (4)
1 a45 a46

lOMoARcPSD|37839198

2.3. Khôí lu.o..ng tı́nh
´. vào nhu˜.ng công thu

Căn cu ´.c tı́nh cu’a phu.o.ng pháp Gauss, ta d̄ê´m
d̄u.o..c sô´ các phép tı́nh nhu. sau: n(n−1)(2n+5)
6 phép nhân; n(n+1)
phép chia,
2
32
n(n−1)(2n+5)
phép công hoă c tru. Nhu. vâ y có tâ´t ca’ S = 4n + 9n − 7n
`.
6 . . . n
6
. . .
phép tı́nh. Trong tru o`ng ho. p ma trâ. n hê. sô´ cu’a hê. là ma trâ. n d̄ôí xu ´.ng
2n3 + 3n2 + n
thı̀ Sn = , có nghı̃a là sô´ các phép tı́nh d̄u.o..c gia’m ho.n mô.t
6
nu’ a so voí tru o`ng ho..p ma trâ. n hê. sô´ cu’a hê. không d̄ôí xu
. . . . ´.ng. Chı́nh vı̀
vâ. y, phu.o.ng pháp Gauss là mô.t phu.o.ng pháp râ´t phô’ biêń và râ´t có hiê. u
qua’ d̄ê’ gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh d̄a. i sô´ tuyêń tı́nh.
• Vı́ du. 3.1
Dùng phu.o.ng pháp Gauss gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh sau:



 2, 0.x1 + 1, 0.x2 − 0, 1.x3 + 1, 0.x4 = 2, 7



 0, 4.x1 + 0, 5.x2 + 4, 0.x3 − 8, 5.x4 = 21, 9





 0, 3.x1 − 1, 0.x2 + 1, 0.x3 + 5, 2.x4 = −3, 9




1, 0.x1 + 0, 2.x2 + 2, 5.x3 − 1, 0.x4 = 9, 9

lOMoARcPSD|37839198

Ta có:
Cô.t tô’ ng kiê’ m tra(
P
x1 x2 x3 x4 B )
2, 0 1, 0 −0, 1 1, 0 2, 7 6, 6
0, 4 0, 5 4, 0 −8, 5 21, 9 18, 3
0, 3 −1, 0 1, 0 5, 2 −3, 9 1, 6
1, 0 0, 2 2, 5 −1, 0 9, 9 12, 6
1 0, 50 −0, 05 0, 50 1, 35 3, 30
0, 30 4, 02 −8, 70 21, 36 16, 98
−1, 15 1, 015 5, 05 −4, 305 0, 610

−0, 30 2, 55 −1, 50 8, 55 9, 30
1 13, 40 −29, 00 71, 20 56, 60
16, 425 −28, 300 77, 575 65, 700

6, 570 −10, 200 29, 910 26, 280
1 −1, 72298 4, 72298 4, 00000

1, 11998 −1, 11998 0, 00000
1 −1, 00000 0, 00000

lOMoARcPSD|37839198

Nhu. vâ. y:


 x4 = −1, 00000



 x3 = 4, 72298 + 1, 72298x4 = 3, 00000





 x2 = 71, 20 − 13, 40x3 + 29, 00x4 = 2, 00000




x1 = 1, 35 − 0, 50x2 + 0, 05x3 − 0, 50x4 = 1, 00000
2.4. Sai sô´ cu’a phu.o.ng pháp Gauss
Nêú các phép tı́nh cô.ng, tru`,. nhân và chia làm d̄úng hoàn toàn và không
pha’i làm tròn thı̀ phu.o.ng pháp Gauss cho ta nghiê. m d̄úng cu’a hê. phu.o.ng
trı̀nh d̄a. i sô´ tuyêń tı́nh. Tuy nhiên, trong tı́nh toán không thê’ tránh kho’i
sai sô´ làm tròn do vâ. y phu.o.ng pháp này cũng chı’ cho ta nghiê. m gâ
` n d̄úng.
2.5. Phu.o.ng pháp Gauss có tı̀m tru. lo

´.n nhâ´t
Quá trı̀nh Gauss trı̀nh bày o’. mu. c 2.1 sẽ không thu..c hiê. n d̄u.o..c nêú mô.t
trong các phâ ` n tu’. tru. a(0) (1) (2) (3)
`
11 , a22 , a33 , a44 bă ng không, dù hê . có nghiê. m duy
nhâ´t. Ngoài ra, nêú d̄i.nh thu ´.c cu’a hê. khác không, nhu.ng nêú mô.t vài phâ `n
tu’. tru. có giá tri. tuyê. t d̄ôí râ´t nho’ so voí. nhu˜.ng phâ ` n tu’. còn la. i trong cùng
mô.t hàng thı̀ khi chia các phâ ` n tu’. âý, sai sô´ làm tròn sẽ râ´t loń,
. do d̄ó có
thê’ làm gia’m d̄ô. chı́nh xác cu’a nghiê. m tı̀m d̄u.o..c. D - ê’ khăć phu. c nhu˜.ng
ha. n chê´ này ngu.oì. ta thu.o`ng . dùng phu.o.ng pháp Gauss có tı̀m tru loń
.
.
nhâ´t. Nô.i dung phu.o.ng pháp nhu. sau:
Khi khu’. x1 trong so. d̄ô ` Gauss ngu.oì. ta cho.n sô´ loń
. nhâ´t vê
` tri. tuyê. t
´.ng tru.oć
d̄ôí trong các hê. sô´ d̄u . x1 làm tru thu.
. ´ nhâ´t. Sau d̄ó d̄ô’ i chô’ hai
hàng này cho nhau.

lOMoARcPSD|37839198

Khi khu’. x2 trong so. d̄ô ` Gauss sau khi thu d̄u.o..c o’. bu.oć . khu’. x1 , ngu.oì.
. nhâ´t vê
ta cho.n sô´ loń ´.ng tru.oć
` tri. tuyê. t d̄ôí trong các hê. sô´ d̄u . x2 làm
´. hai. Sau d̄ó d̄ô’ i chô’ hai hàng này cho nhau.
tru. thu
Khi khu’. x3 trong so. d̄ô ` Gauss khi thu d̄u.o..c o’. bu.oć . khu’. x2 , ngu.oì. ta
. nhâ´t vê
cho.n sô´ loń ´.ng tru.oć
` tri. tuyê. t d̄ôí trong các hê. sô´ d̄u . x3 làm tru
.
´. ba. Sau d̄ó d̄ô’ i chô’ hai hàng này cho nhau.
thu
´.c bă`ng phu.o.ng pháp Gauss

2.6. Tı́nh d̄i.nh thu
´.c:
- ê’ tı́nh d̄i.nh thu
D
a11 a12 a13 a14
a21 a22 a23 a24
det(A) =
a31 a32 a33 a34
a41 a42 a43 a44
cu’a ma trâ. n
a a12 a13 a14 
11
 
 a21 a22 a23 a24 
A=
 

 a31 a32 a33 a34 
 
a41 a42 a43 a44
ta áp du. ng quá trı̀nh thuâ. n cu’a so. d̄ô ` Gauss (không có cô.t hê. sô´ tu.. do).
Kê´t qua’ ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c ma trâ. n da. ng tam giác:

(1) (1) (1) 
1 a12 a13 a14

 (2) (2) 
0 1 a 23 a 24 

B=

(3) 

0 0 1 a34 

0 0 0 1
Nhu˜.ng phâ
` n tu’. cu’a ma trâ. n tam giác B lâ
` n lu.o..t nhâ. n d̄u.o..c tu`. nhu˜.ng

lOMoARcPSD|37839198

phâ` n tu’. cu’a ma trâ. n A và cu’a nhu˜.ng ma trâ. n trung gian A(1) , A(2) , A(3)
bă`ng các phép biêń d̄ô’ i so. câ´p sau d̄ây:
• Chia các hàng d̄â ` u tiên cu’a ma trâ. n A và cu’a các ma trâ. n trung gian
` n tu’. tru. khác 0 cu’a chúng: a(0)
A(1) , A(2) , A(3) cho các phâ
(1) (2) (3)
11 = a11 , a22 , a33 , a44 .
Khi d̄ó d̄i.nh thu´.c cu’a A cũng pha’i chia cho các phâ ` n tu’. tru. trên.
• Tru`. kho’i các hàng cu’a ma trâ. n A và cu’a các ma trâ. n trung gian
A(1) , A(2) (riêng A(3) chı’ có duy nhâ´t mô.t phâ ` n tu’. a(3)
44 mà thôi) các hàng
` u nhâ. n d̄u.o..c tu`. phép biêń d̄ô’ i trên cu’a nhu˜.ng ma trâ. n âý sau khi d̄ã
d̄â
nhân voí. mô.t sô´ nào d̄ó. Khi âý d̄i.nh thu ´.c cu’a ma trâ. n A vâ˜ n không d̄ô’ i
giá tri..
Kê´t qua’ ta sẽ có:
det(A)
1 = det(B) = (0) (1) (2) (3)
a11 .a22 .a33 .a44
Suy ra
(0) (1) (2) (3)
det(A) = a11 .a22 .a33 .a44
Nêú ta áp du. ng quá trı̀nh thuâ. n cu’a phu.o.ng pháp Gauss có tı̀m tru.
. nhâ´t thı̀ u
lo´p ´.ng voí. mô˜ i lâ
` n ta hoán vi. hai hàng cho nhau, dâú cu’a d̄i.nh
´.c d̄u.o..c thay d̄ô’ i mô.t lâ

thu ` n.Có nghı̃a là:
(0) (1) (2) (3)

det(A) = (−1)p .a11 .a22 .a33 .a44
` n tu’. tru. thu

` n hoán d̄ô’ i các hàng d̄ê’ tı̀m ra phâ
trong d̄ó: p là sô´ lâ ´. nhâ´t
´. hai a22 và thu
´. ba a33 .
(0) (1) (2)
a11 , thu
• Nhâ. n xét: So voí. cách tı́nh d̄i.nh thu

´.c bă`ng phu.o.ng pháp khai triê’ n

lOMoARcPSD|37839198

Laplaxo., phu.o.ng pháp Gauss d̄òi ho’i ı́t phép tı́nh ho.n nhiê
` u, nhâ´t là khi
´.c d̄u.o..c tı́nh là râ´t loń.

câ´p cu’a d̄i.nh thu . Viê c lâ p so. d̄ô
. . ´.c
` và tı́nh d̄i.nh thu
bă`ng phu.o.ng pháp Gauss giôńg nhu. so. d̄ô ` Gauss cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh,
tuy nhiên không có cô.t B (cô.t hê. sô´ tu.. do) và cô.t tô’ ng kiê’ m tra.
2.7. Tı́nh ma trâ. n nghi.ch d̄a’o bă`ng phu.o.ng pháp Gauss
Cho ma trâ. n câ´p 4 không suy biêń nhu. sau:

a11 a12 a13 a14
 
 
 a21 a22 a23 a24 
A=
 

 a31 a32 a33 a34 
 
a41 a42 a43 a44
- ê’ tı̀m ma trâ. n nghi.ch d̄a’o A−1 cu’a ma
D trâ. n A, gia’ su’. ta biê’ u diê˜ n
nhu. sau:
x11 x12 x13 x14
 
 
 x21 x22 x23 x24 
A−1 = 
 

 x31 x32 x33 x34 
 
x41 x42 x43 x44
ta du..a vào d̄i.nh nghı̃a cu’a ma trâ. n nghi.ch d̄a’o:
A.A−1 = A−1 .A = I
hay ta có:
a a12 a13 a14   x11 x12 x13 x14   1 0 0 0
11
     
 a21 a22 a23 a24 
  x21 x22 x23 x24 
 0 1 0 0
 
. =
 
 
 a31 a32 a33 a34 
  x31 x32 x33 x34 
 0 0 1 0
 
 
a41 a42 a43 a44 x41 x42 x43 x44 0 0 0 1

lOMoARcPSD|37839198

Tu`. d̄ây ta sẽ có 4 hê. phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây:

x11 1 x12 0
       
       
 x21   0   x22   1 
A.   =   ; A.  = 
       
 x31   0   x32   0 
       
x41 0 x42 0
và
x13 0 x14 0
  
   

       
 x23   0   x24   0 
A.  =  ; A.  = 
       
 x33   1   x34   0 
       
x43 0 x44 1
Bôń hê. phu.o.ng trı̀nh trên d̄ê` u có chung ma trâ. n hê. sô´ A, chı’ khác
nhau o’. vê´ pha’i. Do d̄ó có thê’ dùng phu.o.ng pháp Gauss gia’i d̄ô` ng thoì. 4
hê. phu.o.ng trı̀nh trên và viê´t kê´t qua’ vào cùng mô.t ba’ng tı́nh.
• Nhâ. n xét: So voí. cách tı́nh ma trâ. n nghi.ch d̄a’o bă`ng d̄i.nh thu´.c thı̀
cách tı́nh này d̄o.n gia’n ho.n nhiê
` u (ı́t phép tı́nh) nhâ´t là khi câ´p cu’a ma
.
trâ. n râ´t loń.
2.8. Chuâ’ n cu’a ma trâ. n và vecto.
Chuâ’ n cu’a ma trâ. n A = (aij ) là mô.t sô´ thu..c, ký hiê. u là kAk, thoa’
` u kiê. n sau d̄ây:
mãn các d̄iê
(1). kAk ≥ 0; kAk = 0 ⇐⇒ A = 0.

(2). kα.Ak = |α|.kAk.
(3). kA + Bk ≤ kAk + kBk.

(4). kA.Bk ≤ kAk.kBk.

lOMoARcPSD|37839198

Ngu.oì. ta thu.o`ng
. dùng 3 da ng chuâ’ n cu’a ma trâ n nhu. sau:
. .
X
*. Da. ng 1: kAk1 = max |aij | (go.i là da. ng chuâ’ n cô.t)
j
i
X 21
.
*. Da. ng 2: kAk2 = |aij |2 (go.i là da. ng chuâ’ n O clit)
i,j
X
*. Da. ng 3: kAk∞ = max |aij | (go.i là da. ng chuâ’ n hàng)
i
j
2.9. Su.. không ô’ n d̄i.nh cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh d̄a. i sô´ tuyêń
tı́nh.
Trong tı́nh toán thu..c hành, ta có thê’ gă. p nhu˜.ng hê. phu.o.ng trı̀nh d̄a. i
sô´ tuyêń tı́nh mà nhu˜.ng thay d̄ô’ i nho’ trên các hê. sô´ o’. vê´ trái hoă. c trên
các hê. sô´ tu.. do o’. vê´ pha’i cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh sẽ gây ra nhu˜.ng thay
. vê
d̄ô’ i râ´t loń ` nghiê. m. Hê. phu.o.ng trı̀nh nhu. vâ. y go.i là hê. phu.o.ng trı̀nh
không ô’ n d̄i.nh trong tı́nh toán, ngu.o..c la. i go.i là hê. phu.o.ng trı̀nh ô’ n d̄i.nh
trong tı́nh toán. Chă’ng ha. n:
2x1 + x2 = 2 x1 = 0, 5
( (
*. Hê. có nghiê. m là:
2x1 + 1, 01x2 = 2, 01 x2 = 1
2x1 + x2 = 2 x1 = 5
( (
.
Nhu ng hê. la. i có nghiê. m là:
2, 01x1 + x2 = 2, 05 x2 = −8


 10x1 + 7x2 + 8x3 + 7x4 = 32



 7x1 + 5x2 + 6x3 + 5x4 = 23


*. Hê. có nghiê. m là: X = (1; 1; 1; 1),



 8x1 + 6x2 + 10x3 + 9x4 = 33




7x1 + 5x2 + 9x3 + 10x4 = 31

lOMoARcPSD|37839198

nhu.ng hê. 

 10x1 + 7x2 + 8, 1x3 + 7, 2x4 = 32



 7, 08x1 + 5, 04x2 + 6x3 + 5x4 = 23





 8x1 + 5, 98x2 + 9, 89x3 + 9x4 = 33




6, 99x1 + 4, 99x2 + 9x3 + 9, 98x4 = 31
có nghiê. m là: X = (−81; 137; −34; 22)
Mô.t cách d̄o.n gia’n nhâ´t d̄ê’ nhâ. n biê´t mô.t hê. phu.o.ng trı̀nh tuyêń tı́nh
A.X = B có ô’ n d̄i.nh trong tı́nh toán hay không là bên ca. nh viê. c gia’i hê.
phu.o.ng trı̀nh trên, chúng ta gia’i thêm hê. phu.o.ng trı̀nh A.X = B1 , voí. các
` n tu’. cu’a B sai khác các phâ
phâ 1 ` n tu’. tu.o.ng u
´.ng cu’a B râ´t ı́t. Khi âý nêú
nghiê. m cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh này sai khác d̄áng kê’ so voí. nghiê. m cu’a hê.
ban d̄â` u thı̀ hê. phu.o.ng trı̀nh ban d̄â
` u là không ô’ n d̄i.nh trong tı́nh toán.
Ngoài ra, ngu.oì. ta còn chu

´.ng minh d̄u.o..c ră`ng d̄a. i lu.o..ng Cond(A) d̄u.o..c
xác d̄i.nh bo’.i:

Cond(A) = kAk.kA−1 k
´.c d̄ô. nha. y ca’m cu’a nghiê. m cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh A.X = B.
sẽ d̄o mu
Cond(A) càng loń . thı̀ hê không ô’ n d̄inh trong tı́nh toán, Cond(A) càng
. .
` n 1 thı̀ hê. càng ô’ n d̄i.nh trong tı́nh toán.
gâ
. .
- O.N
Bài 3: PHU O NG PHÁP LĂ. P D
Xét hê. phu.o.ng trı̀nh A.X = B. Biêń d̄ô’ i và d̄u.a hê. phu.o.ng trı̀nh này

lOMoARcPSD|37839198

` hê. tu.o.ng d̄u.o.ng có da. ng:

vê
X = β + α.X (III.§3.1)
trong d̄ó:
α α12 ... α1n  β 
11 1
   
 α21 α22 ... α2n   β2 
α= ; β= 
   

 .. .. ... ..   .. 
   
αn1 αn2 ... αnn βn
Tiê´p d̄êń ta tu.. cho mô.t vecto., go.i là vecto. xâ´p xı’ ban d̄â
` u, ký hiê. u là
X (0) (thông thu.o`ng. chon X (0) = β), rô

. ` n X (k+1) theo công thu
` i tı́nh dâ ´.c:
X (k+1) = β + α.X (k) (III.§3.2)
Vecto. X (k) go.i là vecto. lă. p thu

´. k. Nêú dãy vecto. lă. p:
X (0) , X (1) , X (2) , ..., X (k) , ...
có gioí. ha. n, có nghı̃a là:
lim X (k) = X ∗
k→+∞
thı̀ gioí. ha. n âý là nghiê. m d̄úng cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh (III.§3.1), và do d̄ó
cũng là nghiê. m d̄úng cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh A.X = B.
Ngu.oì. ta chu
´.ng minh d̄u.o..c ră`ng quá trı̀nh lă. p d̄o.n hô.i tu. d̄êń nghiê. m
duy nhâ´t cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh A.X = B, không phu. thuô.c vào viê. c lu..a

lOMoARcPSD|37839198

cho.n vecto. xâ´p xı’ ban d̄â

` u X (0) , nêú nhu.:
kαkp < 1 (III.§3.3)

3.3. D ` n d̄úng.
D- ê’ d̄ánh giá d̄ô. lê. ch giu˜.a nghiê. m cu’a gâ

` n d̄úng X (k) , nhâ. n d̄u.o..c bă`ng
phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n, voí. nghiê. m d̄úng X ∗ cu’a hê. A.X = B, ngu.oì. ta
´.ng minh d̄u.o..c các công thu

chu ´.c sau d̄ây:
kαkp
X (k) − X ∗ p
≤ . X (k) − X (k−1) p
(III.§3.4)
1 − kαkp
và k
kαkp
X (k) − X ∗ p
≤ . X (1) − X (0) p
(III.§3.5)
1 − kαkp
Nhu. vâ. y su.. hô.i tu. cu’a phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n càng nhanh nêú nhu. kαkp
´.c trong d̄ánh giá (III.§3.5) cũng cho phép
càng bé. Ngoài ra, bâ´t d̄ă’ng thu
chúng ta biê´t d̄u.o..c sô´ lâ ` n thiê´t d̄ê’ d̄a. t d̄u.o..c nghiê. m gâ
` n lă. p câ ` n d̄úng cu’a
hê. theo d̄ô. chı́nh xác d̄ã d̄u.o..c d̄ă. t ra.
Trong tru.o`ng
. ho.p kαkp ≤ 1 , thı̀ d̄ánh giá (III.§3.4) ta có thê’ dùng
. 2
d̄ánh giá có da. ng d̄o.n gia’n sau:
X (k) − X ∗ p
≤ X (k) − X (k−1) p
(III.§3.6)
• Vı́ du. 3.2
Dùng phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n, tı̀m nghiê. m gâ

` n d̄úng cu’a hê. phu.o.ng

lOMoARcPSD|37839198

trı̀nh:
4.x1 + 0, 24.x2 − 0, 08.x3 = 8





0, 09.x1 + 3.x2 − 0, 15.x3 = 9




0, 04.x1 − 0, 08.x2 + 4.x3 = 20
Chúng ta biê´t ră`ng d̄ê’ hê. phu.o.ng trı̀nh da. ng X = β + α.X gia’i bă`ng
phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n hô.i tu. thı̀ kαkp < 1. Do d̄ó có nhiê
` u cách d̄ê’ biêń
d̄ô’ i hê. d̄ã cho vê ` n cho.n cách biêń d̄ô’ i sao cho
` da. ng trên, tuy nhiên câ
phu.o.ng pháp hô.i tu. . Mô.t trong nhu˜.ng cách biêń d̄ô’ i d̄ó là:
x1 = 2 − 0, 06.x2 + 0, 02.x3





x2 = 3 − 0, 03.x1 + 0, 05.x3




x3 = 5 − 0, 01.x1 + 0, 02.x2
Hay là ta có:
x1 2 0 −0, 06 0, 02 x1
       
       
 x2  =  3  +  −0, 03 0 0, 05  .  x2 
       
x3 5 −0, 01 0, 02 0 x3
Ta có:
kαk∞ = max(0, 06 + 0, 02 ; 0, 03 + 0, 05 ; 0, 01 + 0, 02) = 0, 08 < 1

2
 
´.c
 
Cho.n X (0) = β =  ` u và tı́nh bă`ng công thu
 3  làm nghiê. m ban d̄â


lOMoARcPSD|37839198

lă. p d̄o.n (III.§3.2) ta có:

Bu.oć . thu´. k
(k) (k) (k)
x1 x2 x3
0 2 3 5
1 1, 92 3, 19 5, 04
2 1, 9094 3, 1944 5, 0446
3 1, 909228 3, 194948 5, 044794
Du`ng . lă p thu
´. 3 ta có thê’ d̄ánh giá sai sô´ cu’a nghiê. m gâ
`n
. .
d̄úng X (3) này bă`ng công thu ´.c (III.§3.4) nhu. sau:
kX (3) − X (2) k∞ = max(0, 000172 ; 0, 000548 ; 0, 000194) = 0, 000548
và:
0, 08
kX (3) − X ∗ k∞ ≤ .0, 000548 = 0, 0000476 < 0, 00005.
1 − 0, 08
Ì TÂ P CHU.O.NG
BA .
Bài 1. Dùng phu.o.ng pháp Gauss gia’i nhu˜.ng hê. phu.o.ng trı̀nh Ax = B
cho du.oí. d̄ây. Các phép tı́nh lâý d̄êń 5 sô´ le’ sau dâú phâ’ y:
1, 5 −0, 2 0, 1 0, 4
   
   
(1). A =   −0, 1 1, 5 −0, 1  ; B =  0, 8 
  
−0, 3 0, 2 −0, 5 0, 2
8, 30 2, 62 4, 10 1, 90 −10, 65
   
   
 3, 92 8, 45 7, 78 2, 46   12, 21 
(2). A =  ; B=
   
 
 3, 77 7, 21 8, 04 2, 28   15, 45 
   
2, 21 3, 65 1, 69 6, 99 −8, 35

lOMoARcPSD|37839198

(1). x1 = 0, 36450 ; x2 = 0, 53053 ; x3 = −0, 40649.
(2). x1 = −3, 01480 ; x2 = −1, 17641 ; x3 = 4, 59989 ; x4 = −0, 73923.
Bài 2. Dùng phu.o.ng pháp Gauss có tı̀m tru. loń . nhâ´t, gia’i nhu˜.ng hê
.
phu.o.ng trı̀nh Ax = B cho du.oí. d̄ây. Các phép tı́nh lâý d̄êń 5 chu˜. sô´ có
nghı̃a:
2, 6 −4, 5 −2, 0 19, 07
   
   
(1). A = 
 3, 0 3, 0 4, 3 
 ; B=
 3, 21 

−6, 0 3, 5 3, 0 −18, 25
3, 81 0, 25 1, 28 0, 75 4, 21
   
   
 2, 25 1, 32 4, 58 0, 49   6, 47 
(2). A =  ; B=
   
 
 5, 31 6, 28 0, 98 1, 04   2, 38 
   
9, 39 2, 45 3, 35 2, 28 10, 48
(1). x1 = 1, 7781 ; x2 = −4, 3351 ; x3 = 2, 5304.
(2). x1 = 0, 44093 ; x2 = −0, 43009 ; x3 = 1, 1546 ; x4 = 1, 15463.
Bài 3. Dùng phu.o.ng pháp Gauss, tı́nh các d̄i.nh thu

´.c:
8, 64 − α 1, 77 5, 42
∆(n) = −6, 39 4, 25 1, 84 + α
4, 21 7, 92 − α −3, 41
trong d̄ó α = 0, 5n; n = 0; n = 1.

lOMoARcPSD|37839198

∆(0) = −646, 416 ; ∆(1) = −633, 677.
Bài 4. Dùng phu.o.ng pháp Gauss, tı́nh ma trâ. n nghi.ch d̄a’o cu’a các
ma trâ. n:
24, 21 + α 2, 42 3, 85
 
 
A(n) = 
 2, 31 31, 49 1, 52 

3, 49 4, 85 28, 72 + α
trong d̄ó α = 0, 2n; n = 0; n = 1.

0, 042334 −0, 002399 −0, 005548
 
A−1 (0) = 
 
 −0, 002881 0, 032180 −0, 001317 

−0, 004658 −0, 005143 0, 035716
0, 041973 −0, 002384 −0, 005462

 
A−1 (1) = 
 
 −0, 002858 0, 032178 −0, 001311 

−0, 004586 −0, 005109 0, 035457
Bài 5. Gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh:
−8 1 1 x1 1
    
    
 1 −5 1   x2  =  16 
    
1 1 −4 x3 7
(1). Bă`ng phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n.
(2). Bă`ng phu.o.ng pháp lă. p Seidel.
- ôí voí. mô˜ i phu.o.ng pháp, tı́nh lă. p ba lâ

D ` n, lâý x(0) = β và d̄ánh giá
sai sô´ cu’a x(3) .

lOMoARcPSD|37839198


(3) (3)
(1). x1 = −0, 9618359 ; x2 = −3, 9448436
(3)
x3 = −2, 9398827 ; x(3) − x∗ ∞
≤ 0, 1101952
(3) (3)
(2). x1 = −0, 9922021 ; x2 = −3, 9937418
(3)
x3 = −2, 9964857 ; x(3) − x∗ ∞
≤ 0, 01576

24, 21x1 + 2, 42x2 + 3, 85x3 = 30, 24





2, 31x1 + 31, 49x2 + 1, 52x3 = 40, 95




3, 49x1 + 4, 85x2 + 28, 72x3 = 42, 81
bă`ng phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n cho toí. khi: x(n) − x(n−1) ∞
≤ 10−4 và d̄ánh
` n d̄úng nhâ. n d̄u.o..c.
giá sai sô´ cu’a nghiê. m gâ
x1 = 0, 9444 ; x2 = 1, 1743 ; x3 = 1, 1775
voí. sai sô´ theo k.k∞ nho’ ho.n 0, 5.10−4 .

10x1 + x2 + x3 = 12





2x1 + 10x2 + x3 = 13




2x1 + 2x2 + 10x3 = 14
bă`ng phu.o.ng pháp lă. p Seidel cho toí. khi: x(n) − x(n−1) ∞
≤ 10−4 và so
sánh kê´t qua’ nhâ. n d̄u.o..c voí. nghiê. m d̄úng cu’a hê. :
x1 = x2 = x3 = 1.

lOMoARcPSD|37839198

. .
CHU O NG 4
´.C NÔI SUY
- A THU
D .
. . . . ´T
VÀ PHU O NG PHÁP BÌNH PHU O NG BÉ NHÂ
´.C NÔI SUY

- A THU
Bài 1: D .
- ă. t vâń d̄ê
1.1. D `
Trong thu..c hành, chúng ta thu.o`ng . gă p nhu˜.ng hàm sô´ y = f (x) mà
.
´.c gia’i tı́ch cu. thê’ cu’a chúng. Thông thu.o`ng,
không biê´t biê’ u thu . ta
chı’ biê´t các giá tri. y0 , y1 , y2 , ..., yn cu’a hàm sô´ ta. i các d̄iê’ m khác nhau
x0 , x1 , x2 , ...., xn cu’a d̄oa. n [a, b]. Khi su’. du. ng nhu˜.ng hàm sô´ trên, nhiê ù
khi ta câ ` n biê´t các giá tri. cu’a chúng ta. i các d̄iê’ m không trùng voí. xi .
Muôń thê´, ta tı̀m cách xây du..ng mô.t d̄a thu ´.c
Pn (x) = an .xn + an−1 .xn−1 + an−2 .xn−2 + .... + a1 .x + a0 (IV.§1)
` u kiê. n:
thoa’ mãn d̄iê
Pn (xi ) = f (xi ) = yi , (i = 0, n)
´.c Pn (x) d̄ê’ thay cho hàm y = f (x) d̄ê’ tı́nh gâ
Sau d̄ó, ta dùng d̄a thu `n
d̄úng giá tri. cu’a hàm f (x) ta. i các d̄iê’ m x 6= xi .
´.c nô.i suy.

- a thu
1.2. D
D ´.c Pn (x) có da. ng (IV.§1) thoa’ mãn d̄iê

- a thu ` u kiê. n Pn (xi ) = f (xi ) = yi ,
d̄u.o..c go.i là d̄a thu

´.c nô.i suy cu’a hàm f (x).

lOMoARcPSD|37839198

- i.nh lý 4.1
•D
´.c nô.i suy Pn (x) cu’a hàm sô´ f (x), nêú có, thı̀ chı’ có mô.t mà
- a thu
D
thôi.
´.ng minh
Chu
Gia’ su’. ta xây du..ng d̄u.o..c hai d̄a thu

´.c nô.i suy Pn (x) và Qn (x) thoa’ mãn:
Pn (xi ) = yi ; Qn (x) = yi (i = 0, n)
´.c có bâ. c không loń

Khi d̄ó Pn (x) − Qn (x) là mô.t d̄a thu . ho.n n, nhu.ng
la. i triê. t tiêu ta. i n + 1 d̄iê’ m xi khác nhau, vı̀ ta có:
Pn (xi ) − Qn (xi ) = yi − yi = 0, (i = 0, n)
Vâ. y: Pn (x) − Qn (x) ≡ 0, do d̄ó: Pn (x) ≡ Qn (x).
Bài 2: TÍNH GIÁ TRI. CU’A D ´.C

- A THU
- ă. t vâń d̄ê

2.1. D `
´.c Pn (x) = an .xn + an−1 .xn−1 + an−2 .xn−2 + .... + a1 .x + a0 ,

Cho d̄a thu
voí. hê. sô´ là các sô´ thu..c. Hãy tı́nh giá tri. cu’a Pn (x) ta. i x = c.
Ta có:
Pn (c) = an .cn + an−1 .cn−1 + an−2 .cn−2 + .... + a1 .c + a0
= ((...(((an.c + an−1 ).c + an−2 ).c + an−3 ).c + ... + a1 ).c + a0 )

lOMoARcPSD|37839198

Nhu. vâ. y d̄ê’ tı́nh Pn (c), ta câ

` n tı́nh các sô´:
bn = a n
bn−1 = an−1 + bn .c
bn−2 = an−2 + bn−1 .c
bn−3 = an−3 + bn−2 .c
...
b2 = a2 + b3 .c
b1 = a1 + b2 .c
b0 = a0 + b1 .c = Pn (c).
2.2. So. d̄ô

` HÓOCNE.
- ê’ tiê. n trong viê. c tı́nh toán, ngu.oì. ta thu.o`ng

D . dùng so. d̄ô
` Hoócne d̄u.o..c
biê’ u diê˜ n nhu. sau:

an an−1 an−2 an−3 ... a1 a0
c ∗ bn bn−1 bn−2 bn−3 ... b1 b0 = Pn (c)

• Vı́ du. :
´.c f (x) = x5 − 4x3 + 2x2 − 5x + 1 ta. i x = 3.
Tı́nh giá tri. cu’a d̄a thu
Ta có :
1 0 −4 2 −5 1
3 ∗ 1 3 5 17 46 139
Vâ. y ta có: f (3) = 139.

lOMoARcPSD|37839198

´.C NÔI SUY LAGRANGE

- A THU
Bài 3: D .
´.c nô.i suy Lagrange

3.1. Thành lâ. p d̄a thu
Gia’ su’. trên d̄oa. n [a, b] cho n+1 giá tri. khác nhau cu’a d̄ôí sô´: x0 , x1 , x2 , ..., xn
và biê´t nhu˜.ng giá tri. tu.o.ng u
´.ng cu’a hàm y = f (x) nhu. sau: y0 , y1 , y2 , ..., yn .
Chúng ta sẽ xây du..ng mô.t d̄a thu

´.c nô.i suy Ln (x), bâ. c không cao ho.n n,
` u kiê. n:
thoa’ mãn d̄iê
Ln (xi ) = yi (i = 0, n)
Tru.oć
. hê´t, chúng ta xây du.ng d̄a thu
. ´.c li (x) thoa’ mãn d̄iê
` u kiê. n:
1 nêú i = j
(
li (xj ) =
0 nêú i 6= j
´.c li (x) triê. t tiêu ta. i các d̄iê’ m x0 , x1 , ..., xn nên ta có thê’ viê´t
Vı̀ d̄a thu
li (x) = Ci .(x − x0 )(x − x1 )...(x − xi−1 )(x − xi+1 )...(x − xn )
trong d̄ó Ci là hă`ng sô´ pha’i tı̀m.
Cho x = xi và chú ý d̄êń d̄iê

` u kiê. n trên ta có:
1 = li (x) = Ci .(xi − x0 )(xi − x1 )...(xi − xi−1 )(xi − xi+1 )...(xi − xn )
Suy ra ta có:
1
Ci =
(xi − x0 )(xi − x1 )...(xi − xi−1 )(xi − xi+1 )...(xi − xn )
Do vâ. y
(x − x0 )(x − x1 )...(x − xi−1 )(x − xi+1 )...(x − xn )

li (x) = (IV.§3.1)
(xi − x0 )(xi − x1 )...(xi − xi−1 )(xi − xi+1 )...(xi − xn )

lOMoARcPSD|37839198

- a thu
D ´.c Lagrange co.
´.c li (x) d̄u.o..c xác d̄i.nh nhu. trên go.i là d̄a thu
ba’n.
´.c bâ. c n nhu. sau:

Xét d̄a thu
n
X
Ln (x) = li (x).yi
i=0
n
X (x − x0 )...(x − xi−1 )(x − xi+1 )...(x − xn )
= yi (IV.§3.2)
i=0
(xi − x0 )...(xi − xi−1 )(xi − xi+1 )...(xi − xn )
n
X
Ta có: Ln (xk ) = li (xk ).yi = lk (xk ).yk = yk , (k = 0, n). Suy ra
i=0
Ln (x) xác d̄i.nh nhu. trên là d̄a thu
´.c câ ´.c nô.i
- ó chı́nh là d̄a thu
` n tı̀m. D
suy Lagrange.
3.1.1. Nô.i suy bâ. c nhâ´t (tuyêń tı́nh)
Voí. n = 1 ta có hai nút nô.i suy x0 và x1 . Khi d̄ó ta có:
x − x1 x − x0
L1 (x) = y0 + y1 (IV.§3.3)
x0 − x1 x1 − x0
Phu.o.ng trı̀nh L1 (x) chı́nh là phu.o.ng trı̀nh d̄u.o`ng

. thă’ng d̄i qua hai
d̄iê’ m M0 (x0 , y0 ) và M1 (x1 , y1 ).
3.1.2. Nô.i suy bâ. c hai
Voí. n = 2 ta có ba nút nô.i suy x0 , x1 và x2 . Khi d̄ó ta có:
(x − x1 )(x − x2 ) (x − x0 )(x − x2 )
L2 (x) = y0 + y1 +
(x0 − x1 )(x0 − x2 ) (x1 − x0 )(x1 − x2 )
(x − x0 )(x − x1 )
+ y2 (IV.§3.4)
(x2 − x0 )(x2 − x1 )
Phu.o.ng trı̀nh L2 (x) chı́nh là phu.o.ng trı̀nh parabol d̄i qua ba d̄iê’ m

lOMoARcPSD|37839198

M0 (x0 , y0 ) và M1 (x1 , y1 ) và M2 (x2 , y2 ).
- ánh giá sai sô´

3.2. D
- i.nh lý 4.2

•D
Nêú hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm liên tu. c d̄êń câ´p n + 1 trên d̄oa. n
´.a tâ´t ca’ các nút nô.i suy xi thı̀ sai sô´ nô.i suy Rn (x) = f (x)−Ln (x)
[a, b] chu
có da. ng:
f (n+1) (c)
Rn (x) = πn+1 (x) (IV.§3.5)
(n + 1)!
trong d̄ó c ∈ [a, b] phu. thuô.c vào x và πn+1 (x) = (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn ).
- ă. t Mn+1 = max f (n+1)(x) ta nhâ. n d̄u.o..c d̄ánh giá sai sô´ tuyê. t d̄ôí
D
a≤x≤b
cu’a d̄a thu ´ c nô.i suy Lagrange nhu. sau:
.
Mn+1
Rn (x) = f (x) − Ln (x) ≤ πn+1 (x) .
(n + 1)!
´.C NÔI SUY NEWTON

- A THU
Bài 4: D .
4.1. Tru.o`ng
. ho..p các nút nô.i suy không cách d̄ê
ù
4.1.1. Ty’ hiê. u
Gia’ su’. hàm sô´ y = f (x) d̄u.o..c cho du.oí. da. ng ba’ng sau:
x x0 x1 x2 ... xi xi+1 . . .
y y0 y1 y2 ... yi yi+1 . . .
trong d̄ó yi = f (xi ) và ∆xi = xi+1 − xi 6= 0 không bă`ng nhau.

lOMoARcPSD|37839198

Ty’ sô´ xác d̄i.nh bo’.i:
f (xi+1 ) − f (xi ) yi+1 − yi

f [xi , xi+1 ] = =
xi+1 − xi xi+1 − xi
go.i là ty’ hiê. u câ´p mô.t cu’a hàm sô´ f (x).
Ty’ sô´ xác d̄i.nh bo’.i:
f [xi+1 , xi+2 ] − f [xi , xi+1 ]

f [xi , xi+1 , xi+2 ] =
xi+2 − xi
go.i là ty’ hiê. u câ´p hai cu’a hàm sô´ f (x).
Tô’ ng quát, ty’ sô´ xác d̄i.nh bo’.i:
f [xi+1 , xi+2 , ..., xi+n ] − f [xi , xi+1 , ..., xi+n−1 ]

f [xi , xi+1 , xi+2 , ..., xi+n ] = , (IV.§4.1)
xi+n − xi
go.i là ty’ hiê. u câ´p n cu’a hàm sô´ f (x).
• Vı́ du. 4.1
Cho ba’ng giá tri. cu’a hàm sô´ y = f (x) nhu. sau:
x 0 2 3 5 6
y 1 3 2 5 6

lOMoARcPSD|37839198

Khi âý ta có ba’ng ty’ hiê. u các câ´p nhu. sau:
x y T/H Câ´p 1 T/H Câ´p 2 T/H Câ´p 3 T/H Câ´p 4
0 1
3−1
=1
2−0
−1 − 1 2
2 3 =−
3−0 3
5
2−3 6 + 32 3
= −1 =
3−2 5−0 10
3
+1
2 5 − 14 − 10
3
11
3 2 = =−
5−2 6 6−0 120
3 − 16 − 65 1
=−
2 6−2 4
1 − 23 1
5 5 =−
6−3 6
6−5
=1
6−5
6 6
• Nhâ. n xét
´.ng cu’a các d̄ôí sô´.

(1). Ty’ hiê. u là hàm sô´ d̄ôí xu
(2). Ty’ hiê. u câ´p n cu’a mô.t d̄a thu ´.c câ´p n bă`ng mô.t hă`ng sô´.
. ho.n n cu’a môt d̄a thu
(3). Ty’ hiê. u câ´p loń ´.c câ´p n bă`ng 0.
.
´.c nô.i suy Newton

- a thu
4.1.2. D
Gia’ su’. trên [a, b] cho n + 1 giá tri. khác nhau cu’a d̄ôí sô´: x0 , x1 , ..., xn
` u nhau) và ta biê´t giá tri. cu’a hàm sô´ y = f (x)
(các giá tri. này không cách d̄ê
ta. i các giá tri. cu’a d̄ôí sô´ là:
yi = f (xi ), (i = 0, n)

lOMoARcPSD|37839198

Chúng ta sẽ xây du..ng mô.t d̄a thu

´.c nô.i suy Pn (x) có bâ. c không quá n
` u kiê. n:
và thoa’ mãn d̄iê
Pn (xi ) = f (xi ) = yi , (i = 0, n)
Theo d̄i.nh nghı̃a, ty’ hiê. u câ´p mô.t cu’a hàm sô´ f (x) là:
f (x0 ) − f (x) f (x) − y0

f [x, x0 ] = =
x0 − x x − x0
Do d̄ó:
f (x) = y0 + (x − x0 ).f [x, x0 ] (IV.§4.2)
Dùng d̄i.nh nghı̃a ty’ hiê. u câ´p hai cu’a hàm sô´ f (x) ta có:
f [x0 , x1 ] − f [x, x0 ] f [x, x0 ] − f [x0 , x1 ]

f [x, x0 , x1 ] = =
x1 − x x − x1
Thay f [x, x0 ] vào (IV.§4.2) ta nhâ. n d̄u.o..c:

f (x) = y0 + (x − x0 ). f [x0 , x1 ] + (x − x1 ).f [x, x0 , x1 ]
= y0 + (x − x0 ).f [x0 , x1 ] + (x − x0 ).(x − x1 ).f [x, x0 , x1 ], (IV.§4.3)
Tiê´p tu. c quá trı̀nh trên, ta có:
f (x) = y0 + (x − x0 ).f [x0 , x1 ] + (x − x0 ).(x − x1 ).f [x0 , x1 , x2 ]+
+ ......+
+ (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn−1 ).f [x0 , x1 , ..., xn ]+
+ (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn−1 )(x − xn ).f [x, x0 , x1 , ..., xn ]; (IV.§4.4)
´.c có bâ. c

Vê´ pha’i cu’a (IV.§4.4), bo’ d̄i sô´ ha. ng cuôí cùng là mô.t d̄a thu

lOMoARcPSD|37839198

cao ho.n n, ta có:
Pn (x) = y0 + (x − x0 ).f [x0 , x1 ] + (x − x0 ).(x − x1 ).f [x0 , x1 , x2 ]+
+ ......+
+ (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn−1 ).f [x0 , x1 , ..., xn ]; (IV.§4.5)
Do vâ. y ta có thê’ viê´t:
f (x) = Pn (x) + Rn (x)
trong d̄ó:
Rn (x) = (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn−1 )(x − xn ).f [x, x0 , x1 , ..., xn ]; (IV.§4.6)
D- a thu ´.c nô.i suy Newton tiêń

´.c xác d̄i.nh bo’.i (IV.§4.5) go.i là d̄a thu
xuâ´t phát tu`. nút x cu’a hàm sô´ f (x).
0
Hàm sô´ Rn (x) xác d̄i.nh bo’.i (IV.§4.6) go.i là sai sô´ nô.i suy.
´.c nô.i suy

Bă`ng cách làm tu.o.ng tu.., chúng ta xây du..ng d̄u.o..c d̄a thu
Newton lùi xuâ´t phát tu`. nút xn cu’a hàm sô´ f (x) là:
Pn (x) = yn + (x − xn ).f [xn , xn−1 ] + (x − xn ).(x − xn−1 ).f [xn , xn−1 , xn−2 ]+
+ ......+
+ (x − xn )(x − xn−1 )...(x − x1 ).f [xn , xn−1 , ..., x0 ]; (IV.§4.7)
và sai sô´ nô.i suy là:
Rn (x) = (x − xn )(x − xn−1 )...(x − x1 )(x − x0 ).f [x, xn , ..., x1 , x0 ]; (IV.§4.8)

lOMoARcPSD|37839198

4.2. Tru.o`ng
. ho..p các nút nô.i suy cách d̄ê
ù
˜.u ha. n
4.2.1. Hiê. u hu
Gia’ su’. hàm sô´ y = f (x) d̄u.o..c cho du.oí. da. ng ba’ng sau:
x x0 x1 x2 ... xi xi+1 . . .
y y0 y1 y2 ... yi yi+1 . . .
` u nhau (có nghı̃a là: xi = x0 +i.h,
trong d̄ó yi = f (xi ) và các nút xi cách d̄ê
voí. h > 0). Khi d̄ó:
˜.u ha. n tiêń câ´p mô.t cu’a

• Hiê. u sô´ ∆yi = yi+1 − yi go.i là hiê. u hu
hàm sô´ f (x) ta. i d̄iê’ m xi .
˜.u ha. n tiêń

• Hiê. u sô´ ∆2 yi = ∆(∆yi ) = ∆yi+1 − ∆yi go.i là hiê. u hu
câ´p hai cu’a hàm sô´ f (x) ta. i d̄iê’ m xi .
• Tô’ ng quát, hiê. u sô´ ∆n yi = ∆(∆n−1 yi ) = ∆n−1 yi+1 − ∆n−1 yi go.i là
˜.u ha. n tiêń câ´p n cu’a hàm sô´ f (x) ta. i d̄iê’ m xi .
hiê. u hu
˜.u ha. n lùi câ´p mô.t cu’a hàm

• Hiê. u sô´ 5yi = yi − yi−1 go.i là hiê. u hu
sô´ f (x) ta. i d̄iê’ m xi .
˜.u ha. n lùi

• Hiê. u sô´ 52 yi = 5(5yi ) = 5yi − 5yi−1 go.i là hiê. u hu
câ´p hai cu’a hàm sô´ f (x) ta. i d̄iê’ m xi .
• Tô’ ng quát, hiê. u sô´ 5n yi = 5(5n−1 yi ) = 5n−1 yi − 5n−1 yi−1 go.i là
˜.u ha. n lùi câ´p n cu’a hàm sô´ f (x) ta. i d̄iê’ m xi .
hiê. u hu
Nhâ. n xét

lOMoARcPSD|37839198

(1). Hiê. u hu˜.u ha. n câ´p n cu’a mô.t d̄a thu

´.c câ´p n bă`ng mô.t hă`ng
sô´.
(2). Hiê. u hu˜.u ha. n câ´p loń
. ho.n n cu’a môt d̄a thu
. ´.c câ´p n bă`ng 0.
Du..a vào d̄i.nh nghı̃a cu’a ty’ hiê. u, hiê. u hu˜.u ha. n tiêń và lùi, chúng ta có
các công thu´.c liên hê. sau:
∆y0 5y1
f [x0 , x1 ] = =
h h
2
∆ y0 52 y2
f [x0 , x1 , x2 ] = =
2!.h2 2!.h2
... ...
∆n y0 5n yn
f [x0 , x1 , ..., xn ] = =
n!.hn n!.hn

- a thu
4.2.2. D
` u là mô.t tru.o`ng

Vı̀ các nút nô.i suy cách d̄ê . ho.p d̄ă c biê t cu’a các nút
. . .
nô.i suy không cách d̄ê` u, do d̄ó d̄ê’ xây du..ng d̄a thu´.c nô.i suy Newton tiêń
xuâ´t phát tu`. nút x0 cu’a hàm sô´ f (x) trong tru.o`ng . ho.p các nút nôi suy xi
. .
` u nhau, ta chı’ câ
cách d̄ê ` n thay trong (IV.§4.5):
Pn (x) = y0 + (x − x0 ).f [x0 , x1 ] + (x − x0 ).(x − x1 ).f [x0 , x1 , x2 ]+
+ ......+
+ (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn−1 ).f [x0 , x1 , ..., xn ]

lOMoARcPSD|37839198

các ty’ hiê. u bă`ng các hiê. u hu˜.u ha. n tiêń tu.o.ng u
´.ng ta sẽ có:
∆y0 ∆2 y0
Pn (x) = y0 + (x − x0 ). + (x − x0 ).(x − x1 ). +
1!.h 2!.h2
+ ......+
∆n y0
+ (x − x0 )(x − x1 )...(x − xn−1 ). (IV.§4.9)
n!.hn
D ´.c nô.i suy tiêń xuâ´t phát tu`. nút x0 cu’a

- ă. t x = x0 + h.t ta có d̄a thu
hàm sô´ f (x) trong tru.o`ng

. ho.p các nút nôi suy cách d̄ê
. . ` u là:
t(t − 1) 2
Pn (x) = Pn (x0 + h.t) = y0 + t.∆y0 + .∆ y0 +
2!
+ ......+
t(t − 1)(t − 2)...(t − n + 1) n
+ .∆ y0 (IV.§4.10)
n!
Hoàn toàn tu.o.ng tu.., ta có d̄a thu

´.c nô.i suy Newton lùi xuâ´t phát tu`.
nút xn cu’a hàm sô´ f (x) trong tru.o`ng
. ho.p các nút nôi suy cách d̄ê
. . ` u là:
5yn 52 yn
Pn (x) = yn + (x − xn ). + (x − xn ).(x − xn−1 ). +
1!.h 2!.h2
+ ......+
5n yn
+ (x − xn )(x − xn−1 )...(x − x1 ). (IV.§4.11)
n!.hn
Hay ta có:
t(t + 1) 2
Pn (x) = Pn (xn + h.t) = yn + t. 5 yn + . 5 yn +
2!
+ ......+
t(t + 1)(t + 2)...(t + n − 1) n
+ . 5 yn (IV.§4.12)
n!

4.2.3. Sai sô´ cu’a d̄a thu

lOMoARcPSD|37839198

Gia’ su’. hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm liên tu. c d̄êń câ´p n + 1 trên [a, b]
´.a tâ´t ca’ các nút nô.i suy cách d̄ê

chu ` u xi = x0 + i.h (voí. h > 0, i = 0, n).
x − x0
•D - ă. t x = x0 + h.t, nghı̃a là t = , thay vào công thu ´.c d̄ánh giá
h
sai sô´ cu’a d̄a thu .
´ c nô.i suy Lagrange (IV.§3.5) ta có công thu ´.c vê
` d̄ánh giá
sai sô´ cu’a d̄a thu ´.c nô.i suy Newton tiêń xuâ´t phát tu`. nút x0 cu’a hàm sô´
f (x) trong tru.o`ng . ho.p các nút nôi suy cách d̄ê
. . ` u là:
hn+1 .f (n+1) (c)

Rn (x) = .t(t − 1)(t − 2)...(t − n) (IV.§4.13)
(n + 1)!
trong d̄ó c là giá tri. trung gian giu˜.a các nút nô.i suy x0 , x1 , x2 , ..., xn và
d̄iê’ m x.
x − xn
Tu.o.ng tu.., d̄ă. t x = xn + h.t, nghı̃a là t = , thay vào công thu ´.c
h
d̄ánh giá sai sô´ cu’a d̄a thu .
´ c nô.i suy Lagrange (IV.§3.5) ta có công thu ´.c vê
`
d̄ánh giá sai sô´ cu’a d̄a thu ´.c nô.i suy Newton lùi xuâ´t phát tu`. nút xn cu’a
hàm sô´ f (x) trong tru.o`ng . ho.p các nút nôi suy cách d̄ê
. . ` u là:
hn+1 .f (n+1) (c)

Rn (x) = .t(t + 1)(t + 2)...(t + n) (IV.§4.14)
(n + 1)!
trong d̄ó c là giá tri. trung gian giu˜.a các nút nô.i suy x0 , x1 , x2 , ..., xn và
d̄iê’ m x.
• Trong tru.o`ng
. ho.p ∆n+1 y cu’a hàm sô´ y = f (x) hâ
. ` u nhu. không d̄ô’ i
và h d̄u’ bé thı̀ ta có:
∆n+1 y
lim = f (n+1) (x),
h→0 hn+1

lOMoARcPSD|37839198

nên ta có thê’ xem:

∆n+1 y0
f (n+1) (c) ≈
hn+1
Khi âý (IV.§4.13) có thê’ d̄u.o..c viê´t du.oí. da. ng:
t(t − 1)(t − 2)...(t − n) n+1

Rn (x) ≈ .∆ y0 (IV.§4.15)
(n + 1)!
và tu.o.ng tu.., (IV.§4.14) có thê’ d̄u.o..c viê´t du.oí. da. ng:
t(t + 1)(t + 2)...(t + n)

Rn (x) ≈ . 5n+1 yn (IV.§4.16)
(n + 1)!
. . . . ´T
Bài 5: PHU O NG PHÁP BÌNH PHU O NG BÉ NHÂ
Phu.o.ng pháp bı̀nh phu.o.ng bé nhâ´t thu.o`ng . d̄u.o.c dùng d̄ê’ lâ p công
. .
thu´.c nghiê. m. Có nghı̃a là: gia’ su’. ta câ
` n tı̀m quan hê. hàm sô´ giu˜.a hai d̄a. i
lu.o..ng x và y. Muôń thê´, ta tiêń hành thı́ nghiê. m, rô

` i quan sát d̄o d̄a. c ta
nhâ. n d̄u.o..c ba’ng giá tri. nhu. sau:

x x1 x2 ... xi xi+1 . . . xn
y y1 y2 ... yi yi+1 . . . yn
Viê. c tu`. ba’ng trên ta tı̀m ra công thu

´.c quan hê. hàm sô´ y = f (x) cu. thê’
´.c nghiê. m.
go.i là lâ. p công thu
Nói chung, không có kha’ năng tı̀m ra hàm sô´ y = f (x) d̄úng hoàn toàn,
ngay ca’ viê. c tı̀m hàm sô´ xâ´p xı’ cu’a hàm sô´ f (x) bă`ng phu.o.ng pháp bı̀nh
phu.o.ng bé nhâ´t cũng râ´t phu ´.c ta. p nêú nhu. ta không biê´t tru.oć
. da ng cu’a
.
hàm sô´ xâ´p xı’ . Do vâ. y, d̄ê’ d̄o.n gia’n chúng ta chı’ xét các tru.o`ng
. ho.p
.
da. ng cu’a hàm sô´ xâ´p xı’ d̄ã biê´t mà thôi. Gô
` m các da. ng sau d̄ây:

lOMoARcPSD|37839198

5.1. Tru.o`ng
. ho.p hàm phu thuôc các tham sô´ môt cách tuyêń
. . . .
tı́nh
5.1.1. Hàm y = a + b.x
Vı̀ các că. p sô´ (x1 , y1 ), (x1 , y2 ),...,(xn , yn ) nhâ. n d̄u.o..c tu`. thı́ nghiê. m chı’
là các giá tri. xâ´p xı’ nên chúng không hoàn toàn nghiê. m d̄úng phu.o.ng
trı̀nh y = a + b.x, nghı̃a là:
y1 − (a + b.x1 ) = 1
......
yn − (a + b.xn ) = n
trong d̄ó i là các sai sô´.
Phu.o.ng pháp bı̀nh phu.o.ng bé nhâ´t nhă`m xác d̄i.nh a và b sao cho tô’ ng
các bı̀nh phu.o.ng cu’a các sai sô´ nói trên là bé nhâ´t, nghı̃a là:
n
X
S= (yi − a − b.xi )2
i=1
là bé nhâ´t. Nhu. vâ. y a và b pha’i thoa’ mãn hê. phu.o.ng trı̀nh:
n
 ∂S X
= 2(yi − a − b.xi ).(−1) = 0
 ∂a

i=1
 Xn
∂S
= 2(yi − a − b.xi ).(−xi ) = 0

∂b
i=1
Rút go.n ta có:
Xn Xn

n.a + xi .b = yi



i=1 i=1
(1) n n n

 X X X
2
xi .a + xi .b = xi yi
i=1 i=1 i=1

lOMoARcPSD|37839198

- ây là hê. hai phu.o.ng trı̀nh hai â’ n sô´ a và b. Gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh này
D
ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c a và b pha’i tı̀m.
5.1.2. Hàm y = a + b.x + c.x2
Trong tru.o`ng
. ho.p này, d̄ê’ tô’ ng
.
n
X
S= (yi − a − b.xi − c.x2i )2
i=1
là bé nhâ´t thı̀ a, b và c pha’i thoa’ mãn hê. phu.o.ng trı̀nh:
n
 ∂S X

 ∂a = 2(yi − a − b.xi − c.x2i ).(−1) = 0
i=1



n


 X
∂S
∂b = 2(yi − a − b.xi − c.x2i ).(−xi ) = 0

 i=1



 n
 ∂S X
2(yi − a − b.xi − c.x2i ).(−x2i ) = 0

∂c =
i=1
Rút go.n ta có:
Xn X n X n
2


 n.a + xi .b + xi .c = yi
i=1 i=1 i=1



n n n n


 X X X X
2 3
(2) xi .a + xi .b + xi .c = xi yi

 i=1 i=1 i=1 i=1



 n n n n
 X 2 X
3
X
4
X
x2i yi

xi .a + xi .b + xi .c =
i=1 i=1 i=1 i=1
- ây là hê. ba phu.o.ng trı̀nh ba â’ n sô´ a, b và c. Gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh
D
này ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c a, b và c pha’i tı̀m.
5.1.3. Hàm y = a + b. cos x + c. sin x
Trong tru.o`ng
. ho.p này, d̄ê’ tô’ ng
.
n
X
S= (yi − a + b. cos xi + c. sin xi )2
i=1

lOMoARcPSD|37839198

là bé nhâ´t thı̀ a, b và c pha’i thoa’ mãn hê. phu.o.ng trı̀nh:
n
 ∂S X

 ∂a = 2(yi − a + b. cos xi + c. sin xi ).(−1) = 0
i=1



n


 X
∂S
∂b = 2(yi − a + b. cos xi + c. sin xi ).(− cos xi ) = 0

 i=1



 n
 ∂S X

∂c = 2(yi − a + b. cos xi + c. sin xi ).(− sin xi ) = 0
i=1
Rút go.n ta có:
Xn X n Xn


 n.a + cos xi .b + sin xi .c = yi
i=1 i=1 i=1



n n n n


 X X X X
2

(3) cos xi .a + cos xi .b + cos xi . sin xi .c = yi . cos xi

 i=1 i=1 i=1 i=1



 n n n n
 X
 X X
2
X
sin xi .a + cos xi . sin xi .b + sin xi .c = yi . sin xi
i=1 i=1 i=1 i=1
- ây là hê. ba phu.o.ng trı̀nh ba â’ n sô´ a, b và c. Gia’i hê. phu.o.ng trı̀nh
D
này ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c a, b và c pha’i tı̀m.
5.2. Tru.o`ng
. ho..p hàm phu. thuô.c các tham sô´ mô.t cách phi
tuyêń
5.2.1. Hàm y = a.eb.x , a > 0
Lâý logarit hai vê´ ta có:
lg y = lg a + (b. lg e).x (1)
- ă. t:
D
Y = lg y ; A = lg a ; B = b. lg e ; X =x

lOMoARcPSD|37839198

Khi âý (1) tro’. thành:
Y = A + B.X
D- ây là da. ng tuyêń tı́nh mà chúng ta d̄ã xét o’. mu. c 3.1. Áp du. ng cách
´.c thu..c hiê. n o’. mu. c 3.1 chúng ta có d̄u.o..c A và B. Tu`. d̄ó có d̄u.o..c a và
thu
` n tı̀m.
b câ
5.2.2. Hàm y = a.xb .
Lâý logarit hai vê´ ta có:
lg y = lg a + b. lg x (2)
- ă. t:
D
Y = lg y ; A = lg a ; B=b ; X = lg x
Khi âý (2) tro’. thành:

Y = A + B.X
D- ây là da. ng tuyêń tı́nh mà chúng ta d̄ã xét o’. mu. c 3.1. Áp du. ng cách
´.c thu..c hiê. n o’. mu. c 3.1 chúng ta có d̄u.o..c A và B. Tu`. d̄ó có d̄u.o..c a và
thu
` n tı̀m.
b câ
Ì TÂ P CHU.O.NG
BA .
Bài 1. Dùng so. d̄ô

` Hoócne, tı́nh giá tri. cu’a:
P5 (x) = −x5 + 2x4 − x3 + 3x2 − 4x + 1
ta. i x = −1, 5.

lOMoARcPSD|37839198

P5 (−1, 5) = 34, 84375.
Bài 2. Xây du..ng d̄a thu

´.c nô.i suy Lagrange cu’a hàm sô´ y = f (x) cho
du.oí. da. ng ba’ng sau:
x 0 2 3 5
y 1 3 2 5
62 13 3
L3 (x) = 1 + x − x2 + x3 .
15 6 10
Bài 3. Cho ba’ng giá tri. cu’a hàm sô´ y = f (x) :

x 321, 0 322, 8 324, 2 325, 0
y 2, 50651 2, 50893 2, 51081 2, 51188

´.c nô.i suy Lagrange.
` n d̄úng f (323, 5) bă`ng d̄a thu
Hãy tı́nh gâ
f (323, 5) ≈ 2, 50987.
Bài 4. Hãy d̄áng giá sai sô´ nhâ. n d̄u.o..c khi xâ´p xı’ hàm sô´ y = sin x
bă`ng d̄a thu ´.c nô.i suy Lagrange bâ. c 5: L5 (x), biê´t ră`ng d̄a thu ´.c này trùng
voí. hàm sô´ d̄ã cho ta. i các giá tri. x bă`ng: 00 , 50 , 100 , 150 , 200 và 250 .
Xác d̄i.nh giá tri. cu’a sai sô´ khi x = 120 300 .

lOMoARcPSD|37839198

π π π π 5π
sin x − L5 (x) ≤ x(x − )(x − )(x − )(x − )(x − )
36 18 12 9 36
Khi x = 120 300 thı̀ ta có: sin(120 300 ) − L5 (120 300 ) ≤ 2, 2.10−9 .
Bài 5. Cho ba’ng giá tri. cu’a hàm sô´ y = f (x) :

x −1 0 3 6 7
y 3 −6 39 822 1611
(1). Xây du..ng d̄a thu
´.c nô.i suy Newton tiêń xuâ´t phát tu`. nút
x0 = −1 cu’a hàm sô´ y = f (x).

´.c nô.i suy nhâ. n d̄u.o..c, tı́nh gâ
(2).Dùng d̄a thu ` n d̄úng giá tri. f (−0, 25).
(1). f (x) ≈ P4 (x) = x4 − 3x3 + 5x2 − 6.
(2). f (−0, 25) ≈ −5, 6367188.
Bài 6. Cho ba’ng giá tri. cu’a hàm sô´ y = sin x :

x 0, 1 0, 2 0, 3 0, 4
y 0, 09983 0, 19867 0, 29552 0, 38942

(1). Dùng d̄a thu´.c nô.i suy Newton tiêń xuâ´t phát tu`. nút x0 = 0, 1
` n d̄úng sin(0, 14) và d̄ánh giá sai sô´ cu’a giá tri. gâ
tı́nh gâ
(2).Dùng d̄a thu´.c nô.i suy Newton lùi xuâ´t phát tu`. nút x3 = 0, 4
` n d̄úng sin(0, 46) và d̄ánh giá sai sô´ cu’a giá tri. gâ
tı́nh gâ

lOMoARcPSD|37839198


(1). sin(0, 14) ≈ 0, 1395434.
sin(0, 14) − 0, 1395434 ≤ 4, 2.10−6 .

(2). sin(0, 46) ≈ 0, 4439446.
sin(0, 46) − 0, 4439446 ≤ 3, 8.10−5 .
Bài 7. Cho ba’ng giá tri. sau d̄ây:

x 2 4 6 8 10 12
y 7, 32 8, 24 9, 20 10, 19 11, 01 12, 05

´.c nghiê. m có da. ng y = a + b.x
Hãy tı̀m công thu
y = 6, 3733333 + 0, 4707143.x

x 0, 78 1, 56 2, 34 3, 12 3, 81
y 2, 50 1, 20 1, 12 2, 25 4, 28
´.c nghiê. m có da. ng y = a + b.x + c.x2

y = 5, 045 − 4, 043.x + 1, 009.x2

lOMoARcPSD|37839198


x 10 20 30 40 50 60 70 80
y 1, 06 1, 33 1, 52 1, 68 1, 81 1, 91 2, 01 2, 11
´.c nghiê. m có da. ng y = a.xb

y = 0, 4945.x0,3311

x 1 2 3 4 5
y 0, 1 3 8, 1 14, 9 23, 9
´.c nghiê. m có da. ng y = a.x2 + b

y = 0, 992.x2 − 0, 909

lOMoARcPSD|37839198

. .
CHU O NG 5
`N D
TÍNH GÂ - ÚNG D
- A. O HÀM VÀ TÍCH PHÂN XÁC D
- I.NH
`N D
Bài 1: TÍNH GÂ - ÚNG D
- A. O HÀM
- ă. t vâń d̄ê

1.1. D `
Trong giáo trı̀nh toán ho.c cao câ´p, chúng ta d̄ã biê´t d̄êń cách tı́nh
d̄a. o hàm cu’a hàm sô´ y = f (x), nêú biê´t d̄u.o..c biê’ u thu´.c gia’i tı́ch cu’a
nó. Nhu.ng trong thu..c tê´, chúng ta thu.o`ng
. pha’i tı́nh d̄a o hàm cu’a hàm
.
sô´ y = f (x) cho bă`ng ba’ng sô´, có nghı̃a là không có biê’ u thu ´.c gia’i tı́ch
cu’a y = f (x) mà chı’ biê´t ba’ng sô´ giá tri. cu’a x và y tu.o.ng u ´.ng. Cũng có
nhu˜.ng tru.o`ng
. ho.p, biê’ u thu
. ´.c gia’i tı́ch cu’a f (x) quá phu
´.c ta. p, do d̄ó viê. c
tı́nh d̄a. o hàm tru..c tiê´p bă`ng nhu˜.ng quy tăć cu’a toán ho.c cao câ´p sẽ râ´t
khó khăn. Trong nhu˜.ng tru.o`ng . ho.p âý, ngu.oì. ta thu.o`ng
.
. tı́nh gâ ` n d̄úng
d̄a. o hàm bă`ng cách thay hàm f (x) trên [a, b] bă`ng mô.t d̄a thu ´.c nô.i suy
Pn (x) và xem:
f 0 (x) ≈ Pn0 (x) voí. mo.i x ∈ [a, b]
Vı̀ Rn (x) = f (x) − Pn (x) nên sai sô´ cu’a d̄a. o hàm sẽ là:
rn (x) = R0n (x) = f 0 (x) − Pn0 (x)
- ôí voí. các d̄a. o hàm câ´p cao thı̀ ta cũng làm tu.o.ng tu...
D
´.c tı́nh gâ

1.2. Công thu ` n d̄úng d̄a. o hàm câ´p mô.t.
1.2.1. Tru.o`ng
. ho..p hai nút nô.i suy: x0 và x1

lOMoARcPSD|37839198

Gia’ su’. ta biê´t y0 = f (x0 ) và y1 = f (x1 ) = f (x0 +h), voí. h > 0. D
- ê’ tı́nh
` n d̄úng d̄a. o hàm f 0 (x) ta. i các nút x0 và x1 , ta thay hàm sô´ y = f (x)
gâ
bă`ng d̄a thu´.c nô.i suy Newton tiêń bâ. c mô.t (tru.o`ng
. ho.p các nút nôi suy
. .
` u) xuâ´t phát tu`. nút x ta có:
cách d̄ê 0
f (x) = P1 (x) + R1 (x), voí. x = x0 + h.t
Hay ta có:
h2 00
f (x) = y0 + t.∆y0 + f (c).t.(t − 1)
2
- a. o hàm hai vê´ theo x ta có:
D
d h2
f 0 (x) = y0 + t.∆y0 + f 00 (c).t.(t − 1)

dx 2
d h2 dt
y0 + t.∆y0 + f 00 (c).t.(t − 1)

=
dt 2 dx
2
h2

1 h 00 d d 00
= ∆y0 + f (c). t.(t − 1) + t.(t − 1). f (c)
h 2 dt 2 dt
Voí. gia’ thiê´t dt

d
00
f (c) bi. chă. n nên ta có:
• Nêú x = x0 thı̀ t = 0 và ta có:
y1 − y0 h
f 0 (x0 ) = − f 00 (c) (V.§1.1)
h 2
y1 − y0 . h
có nghı̃a là: f 0 (x0 ) ≈ voí sai sô´ ∆ = − f 00 (c) voí. c ∈ [x0 , x1 ].
h 2
• Nêú x = x1 thı̀ t = 1 và ta có:
y1 − y0 h
f 0 (x1 ) = + f 00 (c) (V.§1.2)
h 2
y1 − y0 . h
có nghı̃a là: f 0 (x0 ) ≈ voí sai sô´ ∆ = f 00 (c) voí. c ∈ [x0 , x1 ].
h 2

lOMoARcPSD|37839198

1.2.2. Tru.o`ng
. ho..p ba nút nô.i suy: x0 , x1 và x2 .
Gia’ su’. ta biê´t x0 , x1 = x0 + h và x2 = x0 + 2h, trong d̄ó h > 0 và gia’
su’. ta biê´t các giá tri. cu’a hàm y = f (x) tu.o.ng u

´.ng là y0 , y1 và y2 . D
- ê’ tı́nh
` n d̄úng d̄a. o hàm f 0 (x) ta. i các nút x0 , x1 và x2 , ta thay hàm sô´ y = f (x)
gâ
bă`ng d̄a thu ´.c nô.i suy Newton tiêń bâ. c hai (tru.o`ng . ho.p các nút nôi suy
. .
` u) xuâ´t phát tu`. nút x0 và làm hoàn toàn tu.o.ng tu.. nhu. tru.o`ng
cách d̄ê . ho.p
.
trên ta sẽ có:
0 1 h2 000
f (x0 ) = − 3y0 + 4y1 − y2 + f (c0 ) (V.§1.3)
2h 3
2
1 h
f 0 (x1 ) = − y0 + y2 − f 000 (c1 ) (V.§1.4)
2h 6
0 1 h2 000
f (x2 ) = y0 − 4y1 + 3y2 + f (c2 ) (V.§1.5)
2h 3
trong d̄ó c0 , c1 , c2 ∈ [x0 , x2 ].
`N D
Bài 2: TÍNH GÂ - ÚNG TÍCH PHÂN XÁC D
- I.NH
- ă. t vâń d̄ê

2.1. D `
Trong giáo trı̀nh toán ho.c cao câ´p, nêú hàm sô´ f (x) liên tu. c trên [a, b]
´.c
và F (x) là mô.t nguyên hàm cu’a hàm sô´ f (x) trên [a, b] thı̀ ta có công thu
Newton-Leibniz tı́nh tı́ch phân xác d̄i.nh nhu. sau:
Zb b
f (x)dx = F (x) = F (b) − F (a)
a
a
Nhu.ng trong thu..c tê´, chúng ta thu.o`ng

. pha’i tı́nh tı́ch phân xác d̄inh
.
cu’a hàm sô´ y = f (x) cho bă`ng ba’ng, khi d̄ó khái niê. m nguyên hàm không

lOMoARcPSD|37839198

còn có ý nghı̃a. Cũng có khi, chúng ta pha’i tı́nh tı́ch phân xác d̄i.nh cu’a
hàm sô´ f (x) nhu.ng nguyên hàm cu’a f (x) la. i không thê’ biê’ u diê˜ n bă`ng
mô.t hàm sô´ so. câ´p thı̀ công thu
´.c Newton-Leibniz vâ˜ n không dùng d̄u.o..c.
Do vâ. y, chúng ta câ ` n pha’i tı̀m ra mô.t phu.o.ng pháp tı́nh gâ
` n d̄úng tı́ch
phân xác d̄i.nh.
- ê’ tı́nh gâ

D ` n d̄úng tı́ch phân xác d̄i.nh cu’a hàm f (x) trên [a, b], chúng
ta thay hàm sô´ f (x) bă`ng mô.t d̄a thu ´.c nô.i suy Pn (x) và xem:
Zb Zb
f (x)dx ≈ Pn (x)dx
a a
´.c hı̀nh thang và sai sô´

2.2. Công thu
Rb
-Dê’ tı́nh tı́ch phân xác d̄i.nh f (x)dx, ta thay hàm sô´ du.oí. dâú tı́ch
a
`
phân f (x) bă ng d̄a thu .
´ c nô.i suy Newton tiêń bâ. c mô.t (d̄i qua hai d̄iê’ m
A(a, f (a)) và B(b, f (b))) xuâ´t phát tu`. nút trùng voí. câ. n du.oí. a, ta có:
Zb Zb
f (x)dx ≈ P1 (x)dx
a a
- ê’ tı́nh tı́ch phân xác d̄i.nh bên vê´ pha’i, chúng ta d̄ô’ i biêń sô´:
D
x = a + (b − a).t
Khi d̄ó:
Zb Z1
P1 (x)dx = (y0 + t.∆y0 ).(b − a)dt
a 0
t=1
t2

= (b − a) y0 t + ∆y0 .
2 t=0

lOMoARcPSD|37839198

trong d̄ó: y0 = f (a) ; ∆y0 = y1 − y0 = f (b) − f (a).
Vâ. y ta có:
Zb
b − a
f (x)dx ≈ f (a) + f (b) (V.§2.1)
2
a
´.c (V.§2.1) này d̄u.o..c go.i là công thu

Công thu ´.c hı̀nh thang.
- ê’ xác d̄i.nh sai sô´:

D
Zb
b − a
R= f (x)dx − f (a) + f (b)
2
a
ta gia’ thiê´t hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p hai liên tu. c trên [a, b]. Xem
R là hàm sô´ theo biêń h = b − a, ta có:
a+h
h
Z

R = R(h) = f (x)dx − f (a) + f (a + h)
2
a
- a. o hàm hai lâ

D ´.c trên, ta có:
` n theo h d̄ă’ng thu
1 h
R0 (h) = f (a + h) − f (a) + f (a + h) − f 0 (a + h)
2 2
1 h
= f (a + h) − f (a) − f 0 (a + h)

2 2
và
1 0 1 h h
R00 (h) = f (a + h) − f 0 (a + h) − f 00 (a + h) = − f 00 (a + h)
2 2 2 2
´. hai cu’a tı́ch phân xác d̄i.nh, ta nhâ. n

Áp du. ng d̄i.nh lý trung bı̀nh thu

lOMoARcPSD|37839198

d̄u.o..c:
Zh Zh
1
R0 (h) = R0 (0) + R00 (t)dt = − t.f 00 (a + t)dt
2
0 0
Zh
1 h2 00
= − f 00 (c1 ) tdt = − f (c1 ); voí. c1 ∈ (a, a + h).
2 4
0
và
Zh Zh
1
R(h) = R(0) + R0 (t)dt = − t2 .f 00 (c1 )dt
4
0 0
Zh
1 h3 00
= − f 00 (c1 ) t2 dt = − f (c1 ); voí. c1 ∈ (a, a + h).
4 12
0
Tóm la. i, voí. gia’ thiê´t hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p hai liên tu. c
trên [a, b], chúng ta có các công thu ´.c hı̀nh thang sau:
Zb
f (a) + f (b)
f (x)dx ≈ (b − a).
2
a
Hay là:
Zb
f (a) + f (b) h3 00
f (x)dx = h. − f (c) (V.§2.2)
2 12
a
trong d̄ó: h = b − a ; c ∈ (a, b).
´.c hı̀nh thang tô’ ng quát và sai sô´

2.3. Công thu
Rb
D ` n d̄úng tı́ch phân f (x)dx, ta chia d̄oa. n [a, b] thành n−d̄oa. n
a
bă`ng nhau có d̄ô. dài là: h = b−a
n và voí. các d̄iê’ m chia là:
x0 = a ; xj = a + j.h (j = 1, n − 1) ; xn = b

lOMoARcPSD|37839198

Ký hiê. u: yi = f (xi ) voí. i = 0, n, khi d̄ó ta có:

Zb Zx1 Zx2 Zxn
f (x)dx = f (x)dx + f (x)dx + ... + f (x)dx
a x0 x1 xn−1
- ôí voí. mô˜ i tı́ch phân xác d̄i.nh o’. vê´ pha’i cu’a d̄ă’ng thu
D ´.c trên, ta tı́nh
` n d̄úng bă`ng công thu
gâ ´.c hı̀nh thang (V.§2.1) sẽ có:
Zb
y0 + y1 y1 + y2 yn−1 + yn
f (x)dx ≈ h. + h. + ... + h.
2 2 2
a

y0 + yn
≈h + y1 + y2 + ... + yn−1 (V.§2.3)
2
´.c hı̀nh thang tô’ ng

Công thu
quát.
Nêú hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p hai liên tu. c trên [a, b] thı̀ theo
(V.§2.2) ta có sai sô´ cu’a công thu´.c hı̀nh thang tô’ ng quát là:
Zxn n n Zxi
hX X h
R= f (x)dx − (yi−1 + yi ) = f (x)dx − (yi−1 + yi )
2 i=1 i=1
2
x0 xi−1
n
h3 X 00
=− f (ci ) ; voí. ci ∈ (xi−1 , xi ) (V.§2.4)
12 i=1
n
1 X 00
Xét trung bı̀nh cô.ng µ = f (ci ). Chúng ta dê˜ thâý ră`ng:
n i=1
m2 ≤ µ ≤ M2
. nhâ´t cu’a f 00 (x) trên

trong d̄ó m2 và M2 là giá tri. nho’ nhâ´t và giá tri. loń
[a, b].

lOMoARcPSD|37839198

` n ta. i mô.t d̄iê’ m

Vı̀ theo gia’ thiê´t ta có f 00 (x) liên tu. c trên [a, b] nên tô
c ∈ [a, b] sao cho: µ = f 00 (c). Khi âý ta có:
n
X
f 00 (ci ) = n.µ = n.f 00 (c)
i=1
Thay vào (V.§2.4) ta có d̄u.o..c:

n
h3 X 00 h3 00 (b − a).h2 00
R=− f (ci ) = − .n.f (c) = − f (c)
12 i=1 12 12
Tóm la. i, voí. gia’ thiê´t hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p hai liên tu. c
trên [a, b] và chia d̄oa. n lâý tı́ch phân [a, b] thành n−d̄oa. n bă`ng nhau, có
b−a
d̄ô. dài là h = , ta có các công thu ´.c hı̀nh thang tô’ ng quát sau:
n
Zb
y0 + yn
f (x)dx ≈ h + y1 + y2 + ... + yn−1
2
a
Hay
Zb
(b − a).h2 00

y0 + yn
f (x)dx = h + y1 + y2 + ... + yn−1 − f (c) (V.§2.5)
2 12
a
trong d̄ó: c ∈ [a, b].
´.c Simpson và sai sô´

2.4. Công thu
Rb
D ` n d̄úng tı́ch phân xác d̄i.nh f (x)dx, ta chia d̄oa. n [a, b] thành
a
hai d̄oa. n bă`ng nhau boí. các d̄iê’ m chia:
b−a
x0 = a ; x1 = a + = a+h ; x2 = b = a + 2h
2
´.c nô.i suy Newton tiêń bâ. c hai (d̄i qua ba

và thay hàm sô´ f (x) bă`ng d̄a thu
d̄iê’ m A(x0 , y0 = f (x0 )); B(x1 , y1 = f (x1 )) và C(x2 , y2 = f (x2 )) có hoành

lOMoARcPSD|37839198

` u nhau) xuâ´t phát tu`. nút trùng voí. câ. n du.oí. a = x0 , ta có:
d̄ô. cách d̄ê
Zb Zx2 Zx2
f (x)dx = f (x)dx ≈ P2 (x)dx
a x0 x0
- ê’ tı́nh tı́ch phân xác d̄i.nh o’. vê´ pha’i, chúng ta d̄ô’ i biêń sô´ x = x0 +h.t.
D
Khi d̄ó ta có:
Zx2 Zx2
f (x)dx ≈ P2 (x)dx
x0 x0
Z2
t(t − 1) 2
≈ y0 + t.∆y0 + ∆ y0 hdt
2
0
t=2
t2 1 2 t3 t2

≈ h. y0 .t + ∆y0 . + ∆ y0 . −
2 2 3 2 t=0
trong d̄ó: ∆y0 = y1 − y0 ; ∆2 y0 = ∆y1 − ∆y0 = y2 − y1 − (y1 − y0 ) =

y2 − 2y1 + y0 .
Vâ. y ta có:
Zb Zx2
h
f (x)dx = f (x)dx ≈ (y0 + 4y1 + y2 )
3
a x0
(y0 + 4y1 + y2 )
≈ (b − a). (V.§2.6)
6
´.c Simpson.
Công thu
- ê’ xác d̄i.nh sai sô´:

D
Zb
h
R= f (x)dx − (y0 + 4y1 + y2 )
3
a
ta gia’ thiê´t ră`ng hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p bôń liên tu. c trên [a, b].

lOMoARcPSD|37839198

Ta cô´ d̄i.nh d̄iê’ m giu˜.a x1 và xem R là hàm sô´ cu’a h, ta có:
xZ1 +h
h
R = R(h) = f (x)dx − f (x1 − h) + 4f (x1 ) + f (x1 + h)
3
x1 −h
- a. o hàm ba lâ
D ´.c trên ta có:
` n theo h d̄ă’ng thu
1
R0 (h) = f (x1 − h) + f (x1 + h) −

f (x1 − h) + 4f (x1 ) + f (x1 + h)
3
h
− f 0 (x1 − h) + f 0 (x1 + h)

−
3
2 4
= f (x1 − h) + f (x1 +h) − f (x1 )−
3 3
h
− f 0 (x1 − h) + f 0 (x1 + h)

−
3
và
2 1
R00 (h) = − f 0 (x1 − h) + f 0 (x1 + h) − − f 0 (x1 − h) + f 0 (x1 + h)

3 3
h
− f 00 (x1 − h) + f 00 (x1 + h)

3
1 h
− f 0 (x1 − h) + f 0 (x1 + h) − f 00 (x1 − h) + f 00 (x1 + h)

=
3 3
và
1 00 1
R000 (h) = f (x1 − h) + f 00 (x1 + h) − f 00 (x1 − h) + f 0 (x1 + h)

3 3
h
− f 000 (x1 − h) + f 000 (x1 + h)

−
3
h
= − f 000 (x1 + h) + f 000 (x1 −h)

3
´.c sô´ gia hu˜.u ha. n Lagrange d̄ôí voí. f 000 (x) ta có:
000 2h2 (4)

R (h) = − f (c3 ) ; c3 ∈ (x1 − h, x1 + h)
3

lOMoARcPSD|37839198

Ngoài ra ta còn có:
R(0) = 0 ; R0 (0) = 0 ; R00 (0) = 0
Tu`. d̄ó áp du. ng d̄i.nh lý giá tri. trung bı̀nh thu
´. hai cu’a tı́ch phân xác
d̄i.nh, ta nhâ. n d̄u.o..c:
Zh Zh
2
R00 (h) = R00 (0) + R000 (t)dt = − t2 f (4) (c3 )dt
3
0 0
Zh
2 2
= − f (4) (c2 ) t2 dt = − h3 f (4) (c2 ) ; c2 ∈ (x1 − h, x1 + h)
3 9
0
và
Zh Zh
2
R0 (h) = R0 (0) + R00 (t)dt = − t3 f (4) (c2 )dt
9
0 0
Zh
2 1 4 (4)
= − f (4) (c1 ) t3 dt = − h f (c1 ) ; c1 ∈ (x1 − h, x1 + h)
9 18
0
và
Zh Zh
1
R(h) = R(0) + R0 (t)dt = − t4 f (4) (c1 )dt
18
0 0
Zh
1 1 5 (4)
= − f (4) (c) t4 dt = − h f (c) ; c ∈ (x1 − h, x1 + h)
18 90
0
Tóm la. i, voí. gia’ thiê´t hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p bôń liên tu. c

lOMoARcPSD|37839198

´.c Simpson sau:

trên [a, b], ta có các công thu
Zb
h a+b
f (x)dx ≈ f (a) + 4f ( ) + f (b)
3 2
a

a+b
f (a) + 4f ( 2 ) + f (b)
≈ (b − a).
6
Hay

Zb f (a) + 4f ( a+b
2 )+ f (b)
1 5 (4)
f (x)dx = (b − a). − h f (c) (V.§2.7)
6 90
a
b−a
trong d̄ó: h = 2 ; c ∈ (a, b).
´.c Simpson tô’ ng quát và sai sô´

2.5. Công thu
Rb
D ` n d̄úng tı́ch phân xác d̄i.nh f (x)dx, ta chia d̄oa. n [a, b] thành
a
n = 2m d̄oa. n bă`ng nhau, có d̄ô. dài là: h = b−a
n = b−a
2m và voí. các d̄iê’ m
chia là:
x0 = a ; xj = a + j.h (j = 1, 2m − 1) ; x2m = b
Ký kiê. u yi = f (xi ) voí. i = 0, 2m. Khi d̄ó ta có:

Zb Zx2 Zx4 x
Z2m
f (x)dx = f (x)dx + f (x)dx + ... + f (x)dx
a x0 x2 x2m−2
- ôí voí. mô˜ i tı́ch phân xác d̄i.nh o’. vê´ pha’i cu’a d̄ă’ng thu
D ´.c trên, ta tı́nh

lOMoARcPSD|37839198

´.c Simpson (V.§2.6) sẽ có:

` n d̄úng bă`ng công thu
gâ
Zb
h h
f (x)dx ≈ (y0 + 4y1 + y2 ) + (y2 + 4y3 + y4 ) + ...+
3 3
a
h
+ (y2m−2 + 4y2m−1 + y2m )
3
h
≈ (y0 + y2m ) + 4(y1 + y3 + ... + y2m−1 )+
3

+ 2(y2 + y4 + ... + y2m−2 )
Hay ta có:
Zb
h
f (x)dx ≈ (y0 + y2m ) + 4σ1 + 2σ2 (V.§2.8)
3
a
trong d̄ó: σ1 = y1 + y3 + ... + y2m−1 ; σ2 = y2 + y4 + ... + y2m−2 .
´.c (V.§2.8) trên d̄u.o..c go.i là công thu

Công thu ´.c Simpson tô’ ng quát.
Nêú hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p bôń liên tu. c trên [a, b] thı̀ do
công thu´.c (V.§2.7), ta có sai sô´ cu’a công thu
´.c Simpson tô’ ng quát là:
x
Z2m m
hX
R= f (x)dx − (y2k−2 + 4y2k−1 + y2k )
3
x0 k=1
x2k
m Z
X h
= f (x)dx − (y2k−2 + 4y2k−1 + y2k )
3
k=1 x
2k−2
m
h5 X (4)
=− f (ck ) ; ck ∈ (x2k−2 , x2k ) (V.§2.9)
90
k=1
Lâ. p luâ. n tu.o.ng tu.. nhu. tru.o`ng

. ho.p công thu
. ´.c hı̀nh thang tô’ ng quát,

lOMoARcPSD|37839198

vı̀ f (4) (x) liên tu. c nên ta tı̀m d̄u.o..c mô.t d̄iê’ m c ∈ [a, b] sao cho:
m
(4) 1 X (4)
f (c) = f (ck )
m
k=1
Thay vào (V.§2.9) ta có:
h5 (4) (b − a)h4 (4)

R = − .m.f (c) = − .f (c) ; c ∈ [a, b]
90 180
Tóm la. i, voí. gia’ thiê´t hàm sô´ y = f (x) có d̄a. o hàm câ´p bôń liên tu. c
trên [a, b] và chia d̄oa. n [a, b] thành n = 2m d̄oa. n bă`ng nhau, có d̄ô. dài là:
b−a b−a
h= = , ta có các công thu´.c Simpson tô’ ng quát sau:
n 2m
Zb
h
f (x)dx ≈ (y0 + y2m ) + 4σ1 + 2σ2
3
a
Hay là:
Zb
(b − a)h4 (4)

h
f (x)dx = (y0 + y2m ) + 4σ1 + 2σ2 − .f (c) (V.§2.10)
3 180
a
trong d̄ó: σ1 = y1 + y3 + ... + y2m−1 ; σ2 = y2 + y4 + ... + y2m−2 ; c ∈ [a, b].
• Nhâ. n xét
(1). Tu`. các công thu´.c Simpson tô’ ng quát chúng ta nhâ. n thâý d̄ô.
chı́nh xác cu’a các công thu´.c này cao ho.n so voí. các công thu
´.c hı̀nh thang
tô’ ng quát, nêú bu.oć
. h ta chon nhu. nhau.
.
´.c Simpson tô’ ng quát d̄òi ho’i pha’i

(2). Tı́nh sai sô´ cu’a công thu
´.c gia’i tı́ch cu’a f (x), tuy nhiên
biê´t f (4) (x), nghı̃a là pha’i biê´t biê’ u thu
trong thu..c hành, chúng ta thu.o`ng
. biê´t hàm f (x) du.oí. da ng ba’ng. Do d̄ó
.

lOMoARcPSD|37839198

ngu.oì. ta thu.o`ng
. xác d̄inh gâ
. ´.c Simpson tô’ ng
` n d̄úng sai sô´ cu’a công thu
quát nhu. sau:
Gia’ su’. trên [a, b] d̄a. o hàm f (4) (x) ı́t biêń d̄ô’ i, khi âý ta nhâ. n d̄u.o..c
biê’ u thu´.c gâ

` n d̄úng cu’a sai sô´ cu’a công thu ´.c Simpson tô’ ng quát nhu. sau:
R = M.h4
trong d̄ó M d̄u.o..c xem là hă`ng sô´.

Rb
` n d̄úng cu’a I = f (x)dx nhâ. n d̄u.o..c tu`.
Go.i IS (h) và IS ( h2 ) là giá tri. gâ
a
công thu´.c Simpson tô’ ng quát voí. bu.oć . h và bu.oć
. h , ta có:
2
h h
I = IS (h) + M.h4 ; I = IS ( ) + M.( )4
2 2
Tu`. d̄ó ta có:

h 15
IS ( ) − IS (h) = M.h4
2 16
Ngoài ra ta còn có:
h 1 h
I − IS ( ) ≈ IS ( ) − IS (h) (V.§2.11)
2 15 2
Lâ. p luâ. n hoàn toàn tu.o.ng tu.., d̄ôí voí. công thu´.c hı̀nh thang tô’ ng quát,
voí. gia’ thiê´t d̄a. o hàm f 00 (x) ı́t biêń d̄ô’ i trên [a, b], ta có công thu´.c thu..c
hành tı́nh gâ ` n d̄úng sai sô´ cu’a công thu ´.c hı̀nh thang tô’ ng quát nhu. sau:
h 1 h
I − IT ( ) ≈ IT ( ) − IT (h) (V.§2.12)
2 3 2
Rb
` n d̄úng cu’a I = f (x)dx nhâ. n d̄u.o..c
trong d̄ó: IT (h) và IT ( h2 ) là giá tri. gâ
a
. . . . .
´ c hı̀nh thang tô’ ng quát voí bu oć h và bu oć
tu` công thu . . h.
2

lOMoARcPSD|37839198

Ì TÂ P CHU.O.NG
BA .
` n d̄úng y 0 (55) và y 0 (60) cu’a hàm sô´ y = lg x du..a vào
Bài 1. Tı́nh gâ
ba’ng giá tri. d̄ã cho sau:
x 50 55 60
y = lg x 1, 6990 1, 7404 1, 7782

So sánh kê´t qua’ d̄úng tı́nh bă`ng d̄a. o hàm cu’a hàm sô´ y = lg x
y 0 (55) ≈ 0, 00792 ; y 0 (60) ≈ 0, 0072.

Giá tri. d̄úng: y 0 (55) = 0, 0078962
y 0 (60) = 0, 0072382.
` n d̄úng y 0 (1) cu’a hàm sô´ y = y(x) du..a vào ba’ng giá tri.
Bài 2. Tı́nh gâ
d̄ã cho sau:
x 0, 98 1, 00 1, 02
y = y(x) 0, 7739332 0, 7651977 0, 7563321
y 0 (1) ≈ −0, 4400275.
´.c hı̀nh thang tô’ ng quát và công thu

Bài 3. Dùng công thu ´.c Simpson
tô’ ng quát tı́nh gâ

` n d̄úng:
Z1
dx
I=
1 + x2
0

lOMoARcPSD|37839198

voí. n = 10 và so sánh voí. kê´t qua’ d̄úng tı́nh bă`ng công thu
´.c Newton-
Lépnı́t.
IT ≈ 0, 7849815 ; IS ≈ 0, 78539815.
π
Giá tri. d̄úng: = 0, 78539816
4
Bài 4. Cho
Z1,1
dx
I=
(1 + 4x)2
0,1
´.c hı̀nh thang

` n d̄úng tı́ch phân trên bă`ng công thu
(1). Tı́nh gâ
tô’ ng quát, chia [0,1; 1,1] thành 10 d̄oa. n bă`ng nhau.
- ánh giá sai sô´ cu’a giá tri. gâ
(2). D
(1). IT ≈ 0, 7849815.
(2). |R| ≤ 0, 0208246.
Bài 5. Cho
Z3,5
1+x
I= dx
1−x
2
´.c Simpson tô’ ng

` n d̄úng tı́ch phân trên bă`ng công thu
(1). Tı́nh gâ
quát, chia [2; 3,5] thành 12 d̄oa. n bă`ng nhau.
- ánh giá sai sô´ cu’a giá tri. gâ
(2). D

lOMoARcPSD|37839198

(1). IS ≈ −3, 3326.
(2). |R| ≤ 0, 0000976.

3,1
- ê’ tı́nh gâ x3
´.c Simpson tô’ ng
R
Bài 6. D ` n d̄úng I = x−1 dx bă`ng công thu
2,1
` n chia [2,1;3,1] thành bao nhiêu d̄oa. n bă`ng nhau d̄ê’ d̄a. t d̄u.o..c sai
quát, câ
sô´:
|R| < 10−4
Chia thành 6 d̄oa.n bă`ng nhau.

lOMoARcPSD|37839198

Bài gia’ ng : Toán u
. .
CHU O NG 6
TÍNH GÂ `N D- ÚNG NGHIÊ. M CU’A BÀI TOÁN CAUCHY

Í VO
- Ô
D ´.I PHU.O.NG TRÌNH VI PHÂN THU.O `.NG
Ń D
- Ă. T VÂ
Bài 1: D `
- Ê
- ă. t vâń d̄ê

1.1. D `
Trong khoa ho.c kỹ thuâ. t, nhiê` u bài toán dâ˜ n d̄êń viê. c gia’i phu.o.ng
trı̀nh vi phân thu.o`ng.

. Bài toán d̄o.n gia’n nhâ´t cu’a phu.o.ng trı̀nh vi phân
thu.o`ng
. là bài toán Cauchy d̄ôí voí. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p 1, nó d̄u.o.c
.
phát biê’ u nhu. sau:
` u kiê.n:
Tı̀m nghiê.m y = y(x) thoa’ mãn d̄iê
( 0
y = f (x, y)
vo´.i x0 ≤ x ≤ X (V I.§1.1)
y(x0 ) = α
trong d̄ó f (x, y) là mô.t hàm sô´ d̄ã biê´t theo hai biêń x, y; x0 , X và α là
nhu˜.ng hă`ng sô´ cho tru.o´.c. D
- iê
` u kiê.n y(x0 ) = α go.i là d̄iê
` u kiê.n ban d̄â
ù
` u kiê.n Cauchy.
hay còn go.i là d̄iê
- ôí voí. hê. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p 1, ta có bài toán Cauchy có da. ng:
D
Tı̀m các nghiê.m yj = yj (x) thoa’ mãn d̄iê ` u kiê.n:

 dy1

 dx = f1 (x, y1 , y2 , ..., yn )


 dy

dx = f2 (x, y1 , y2 , ..., yn )
2


(V I.§1.2)



 ...



 dyn
dx = fn (x, y1 , y2 , ..., yn )

lOMoARcPSD|37839198


và thoa’ mãn các d̄iê ` u (d̄iê
` u kiê.n Cauchy):


 y1 (x0 ) = α1



 y2 (x0 ) = α2


vo´.i x0 ≤ x ≤ X



 ...




yn (x0 ) = αn
trong d̄ó fj (x, y1 , ..., yn ) là mô.t hàm sô´ d̄ã biê´t theo (n+1)−biêń x, y1 , y2 , ..., yn ;
x0 , X và αj là nhu˜.ng hă`ng sô´ cho tru.o´.c.
Tu.o.ng tu.., bài toán Cauchy d̄ôí voí. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p n có
da. ng:
Tı̀m nghiê.m y = y(x) thoa’ mãn d̄iê ` u kiê.n:

 (n)

 y = f (x, y, y 0 , y 00 , ..., y (n−1) )



y(x0 ) = α0







y 0 (x0 ) = α1 vo´.i x0 ≤ x ≤ X (V I.§1.3)







 ...



 (n−1)
y (x0 ) = αn−1
trong d̄ó f (x, y, ..., y (n−1) ) là mô.t hàm sô´ d̄ã biê´t theo (n+1)−biêń x, y, y 0 , ..., y (n−1) ;
x0 , X và αj là nhu˜.ng hă`ng sô´ cho tru.o´.c. Nhu˜.ng d̄iê ` u kiê.n y(x0 ) =
α0 , y 0 (x0 ) = α1 , ..., y (n−1) (x0 ) = αn−1 go.i là nhu˜.ng d̄iê

` u hay
` u kiê.n Cauchy.
còn go.i là d̄iê
Bă`ng cách d̄ă. t: y1 = y 0 , y2 = y 00 , ... ; yn−1 = y (n−1) ta có thê’ d̄u.a
phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p n da. ng (V I.§1.3) vê ` da. ng hê. phu.o.ng trı̀nh vi

lOMoARcPSD|37839198

phân câ´p 1 tu.o.ng d̄u.o.ng sau:

 dy

 dx = y1


 dy1
dx = y2







...



 dyn−2



 dx = yn−1



 dyn−1
dx = f (x, y, y1 , ..., yn−1 )
` u kiê. n ban d̄â
và thoa’ mãn d̄iê ` u:


 y(x0 ) = α0



y1 (x0 ) = α1







y2 (x0 ) = α2 voí. x0 ≤ x ≤ X







 ...



yn−1 (x0 ) = αn−1

Do d̄ó, trong chu.o.ng này, chúng ta chı’ xét viê. c gia’i các bài toán Cauchy
da. ng (V I.§1.1) và (V I.§1.2) mà thôi.
Trong giáo trı̀nh toán cao câ´p, chúng ta d̄ã biê´t các phu.o.ng pháp gia’i
d̄úng mô.t sô´ phu.o.ng trı̀nh vi phân thu.o`ng. câ´p 1 d̄o.n gia’n, nhu.: phu.o.ng
trı̀nh có biêń phân ly, phu.o.ng trı̀nh d̄ă’ng câ´p câ´p 1,... Còn d̄ôí voí. phu.o.ng
trı̀nh vi phân câ´p 1 mà hàm sô´ bên vê´ pha’i có da. ng bâ´t kỳ thı̀ nói chung
ta không có phu.o.ng pháp gia’i d̄úng nghiê. m cu’a nó d̄u.o..c.
Vı̀ vâ. y, viê. c tı̀m ra các phu.o.ng pháp gia’i gâ

` n d̄úng các bài toán Cauchy
da. ng (V I.§1.1) và (V I.§1.2) có mô.t vai trò râ´t quan tro.ng trong thu..c tê´.
1.2. Mô.t sô´ phu.o.ng pháp gia’i

lOMoARcPSD|37839198

Ý tu.o’.ng chı́nh cu’a nhu˜.ng phu.o.ng pháp sau d̄ây là tı̀m các giá tri. xâ´p
xı’ cu’a nghiê. m d̄úng cu’a các bài toán ta. i các d̄iê’ m chia x0 , x1 , ..., xn = X.
Kê´t qua’ là chúng ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c các giá tri. xâ´p xı’ cu’a nghiê. m d̄úng
pha’i tı̀m du.oí. da. ng ba’ng sô´. Bao gô` m các phu.o.ng pháp sau:
• Phu.o.ng pháp Euler.

• Phu.o.ng pháp Euler ca’i tiêń.
• Phu.o.ng pháp Runge-Kutta.
. .
Bài 2: PHU O NG PHÁP EULER
Gia’ su’. ta xét bài toán:

( 0
y = f (x, y)
voí. x0 ≤ x ≤ X (V I.§2.1)
y(x0 ) = α
- ê’ tı̀m các giá tri. gâ
D ` n d̄úng cu’a nghiê. m d̄úng y(x) cu’a bài toán
(V I.§2.1), ta chia d̄oa. n [x0 , X] thành n−d̄oa. n nho’ bă`ng nhau bo’.i các
d̄iê’ m chia nhu. sau:
X − x0
x0 = x0 ; ... ; xi = x0 + i.h ; ... ; xn = X ; h =
n
- ê’ thuâ. n tiê. n, chúng ta ký hiê. u: y(x) là nghiê. m d̄úng cu’a bài toán;
D
` n d̄úng cu’a nghiê. m
y(xi ) là giá tri. cu’a nghiê. m d̄úng ta. i xi và yi là giá tri. gâ
d̄úng ta. i xi .
Dùng khai triê’ n Taylor nghiê. m y(x) cu’a bài toán trên ta. i xi ta có:
0 (x − xi )2 00
y(x) = y(xi ) + (x − xi ).y (xi ) + y (ci ), ci ∈ (xi , x)
2!

lOMoARcPSD|37839198

´.c trên ta sẽ

Thay x = xi+1 = xi + h, y 0 (xi ) = f (xi , y(xi )) vào d̄ă’ng thu
có:
h2 00
y(xi+1 ) − y(xi ) = h.f (xi , y(xi )) + y (ci ), ci ∈ (xi , xi+1 )
2!
Trong d̄ă’ng thu ´.c trên d̄ây, bo’ qua sô´ ha. ng cuôí cùng bên pha’i và thay
xâ´p xı’ y(xi ) bo’.i yi , thay y(xi+1 ) bo’.i yi+1 , thay f (xi , y(xi )) bo’.i f (xi , yi )
ta nhâ. n d̄u.o..c hê. thu
´.c sau:
yi+1 − yi = h.f (xi , yi )
Do d̄ó ta có d̄u.o..c:
yi+1 = yi + h.f (xi , yi ), i = 0, n − 1 (V I.§2.2)
Công thu ´.c Euler. Công thu

´.c (V I.§2.2) trên d̄u.o..c go.i là công thu ´.c
´.
này cho phép chúng ta tı́nh yi+1 thông qua yi mà không pha’i gia’i bâ´t cu
mô.t phu.o.ng trı̀nh nào.
2.2. Mô.t sô´ nhâ. n xét
(1). Ngu.oì. ta chu

´.ng minh d̄u.o..c ră`ng: sai sô´ cu’a phu.o.ng pháp
Euler ta. i d̄iê’ m xi là:
yi − y(xi ) ≤ M.h
trong d̄ó: M là mô.t hă`ng sô´ du.o.ng không phu. thuô.c h.
- ánh giá trên chı’ có giá tri. lý thuyê´t vı̀ xác d̄i.nh hă`ng sô´ M là tu.o.ng
D
d̄ôí phu´.c ta. p. Vı̀ vâ. y ngu.oì. ta thu.o`ng
. xác d̄inh sai sô´ bă`ng cách ” tı́nh
.
hai lâ` n” nhu. sau: lâ` n thu ´. nhâ´t tı́nh bă`ng công thu ´.c (V I.§2.2) voí. bu.oć
. h

lOMoARcPSD|37839198

ta thu d̄u.o..c nghiê. m gâ

` n d̄úng yn (h) cu’a nghiê. m d̄úng y(x), sau d̄ó cũng
tı́nh bă`ng công thu ´.c (V I.§2.2) này voí. bu.oć . h ta nhâ n d̄u.o.c nghiê m gâ
`n
2 . . .
d̄úng y2n ( h2 ). Khi âý sai sô´ d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i:
h h
y2n ( ) − y(x) ≤ y2n ( ) − yn (h) (V I.§2.3)
2 2
.
(2). U u d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp là tı́nh toán d̄o.n gia’n. Nhu.o..c
d̄iê’ m cu’a phu.o.ng pháp là có d̄ô. chı́nh xác thâ´p.
(3). Phu.o.ng pháp Euler có thê’ áp du. ng cho hê. phu.o.ng trı̀nh vi
phân câ´p mô.t. Cu. thê’ d̄ôí voí. hê. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p mô.t có da. ng:
 0

 y = f1 (x, y, z)



 z 0 = f2 (x, y, z)





 y(x0 ) = α1



z(x0 ) = α2

´.c nghiê. m nhu. sau:

ta sẽ có công thu
yi+1 = yi + h.f1 (xi , yi , zi )
(
i = 0, n − 1
zi+1 = zi + h.f1 (xi , yi , zi )
. .
Bài 3: PHU O NG PHÁP EULER CA’I TIÊ
Ń

( 0
y = f (x, y)
voí. x0 ≤ x ≤ X
y(x0 ) = α

lOMoARcPSD|37839198

´.c Newton-Lépnı́t ta có:

xZi+1
y(xi+1 ) − y(xi ) = y 0 (x)dx

xi
` n d̄úng tı́ch phân xác d̄i.nh o’. vê´ pha’i bă`ng công thu
Tı́nh gâ ´.c hı̀nh
thang, chúng ta nhâ. n d̄u.o..c:
h 0 h3
y(xi+1 ) − y(xi ) = y (xi ) + y 0 (xi+1 ) − y 000 (ci ), ci ∈ (xi , xi+1 )
2 12
´.c trên, bo’ qua sô´ ha. ng cuôí cùng o’. vê´ pha’i và thay xâ´p
Trong d̄ă’ng thu
xı’ y(xi ) bo’.i yi , thay y(xi+1 ) bo’.i yi+1 , thay y 0 (xi ) bo’.i yi0 = f (xi , yi ), thay
y 0 (xi+1 ) bo’.i yi+1
0
= f (xi+1 , yi+1 ) ta sẽ nhâ. n d̄u.o..c hê. thu
´.c sau:
h
yi+1 − yi = f (xi , yi ) + f (xi+1 , yi+1 )
2
Do d̄ó ta có d̄u.o..c:
h
yi+1 = yi + f (xi , yi ) + f (xi+1 , yi+1 ) , i = 0, n − 1 (V I.§3.1)
2
Ngu.oì. ta chu
´.ng minh d̄u.o..c ră`ng sai sô´ cu’a (V I.§3.1) ta. i d̄iê’ m xi là:
yi − y(xi ) ≤ M.h2
trong d̄ó: M là hă`ng sô´ du.o.ng không phu. thuô.c h.
´.c (V I.§3.1) có d̄ô. chı́nh xác cao ho.n công thu
(1). Công thu ´.c Euler
(V I.§2.2).
(2). Nhu.o..c d̄iê’ m co. ba’n cu’a (V I.§3.1) là muôń tı́nh yi+1 khi d̄ã

lOMoARcPSD|37839198

biê´t yi ta pha’i gia’i phu.o.ng trı̀nh d̄a. i sô´ (V I.§3.1) phi tuyêń d̄ôí voí. yi+1 .
- ê’ tâ. n du. ng nhu˜.ng u.u d̄iê’ m cũng nhu. d̄ê’ khăć phu. c nhu˜.ng nhu.o..c d̄iê’ m
D
cu’a phu.o.ng pháp Euler (V I.§2.2) và phu.o.ng pháp (V I.§3.1), ngu.oì. ta
thu.o`ng
. su’. du ng phôí ho.p ca’ hai phu.o.ng pháp trên nhu. sau:
. .
(0)
yi+1 = yi + h.f (xi , yi )
... ...
(k) h (k−1)
yi+1 = yi + f (xi , yi ) + f (xi+1 , yi+1 ) (V I.§3.2)
2
... ...
trong d̄ó: i = 0, n − 1 ; k = 1, 2, ...
´.c (V I.§3.2) trên go.i là công thu

Công thu ´.c Euler ca’i tiêń.
. la i khi hai gâ

(3). Quá trı̀nh lă. p trong (V I.§3.2) sẽ du`ng ` n d̄úng
.
´.c d̄òi ho’i. Vı̀ thê´ nêú sau ba
(k) (k+1)
liên tiê´p yi+1 và yi+1 trùng nhau d̄êń mu
` n lă. p không d̄a. t su.. trùng nhau d̄êń mu
hoă. c bôń lâ ´.c d̄òi ho’i cu’a các gâ
`n
d̄úng liên tiê´p, chúng ta câ` n gia’m bu.oć . h và thu.c hiê n la i tu`. d̄â
. . . ` u.
(4). Phu.o.ng pháp Euler có thê’ áp du. ng cho hê. phu.o.ng trı̀nh vi
phân câ´p mô.t. Cu. thê’ d̄ôí voí. hê. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p mô.t có da. ng:
 0

 y = f1 (x, y, z)



 z 0 = f2 (x, y, z)





 y(x0 ) = α1



z(x0 ) = α2


lOMoARcPSD|37839198

´.c nghiê. m nhu. sau:

ta sẽ có công thu
( (0)
yi+1 = yi + h.f1 (xi , yi , zi )
(0)
zi+1 = zi + h.f1 (xi , yi , zi )
... ...
( (k) (k−1) (k−1)
yi+1 = yi + h. f1 (xi , yi , zi ) + f1 (xi+1 , yi+1 , zi+1 )
(k) (k−1) (k−1)
zi+1 = zi + h. f2 (xi , yi , zi ) + f2 (xi+1 , yi+1 , zi+1 )
trong d̄ó: i = 0, n − 1 và k = 1, 2, 3, ...
. .
Bài 4: PHU O NG PHÁP RUNGE-KUTTA

( 0
y = f (x, y)
voí. x0 ≤ x ≤ X (V I.§4.1)
y(x0 ) = α
Ta chia d̄oa. n [x0 , X] thành n−d̄oa. n nho’ bă`ng nhau bo’.i các d̄iê’ m chia
nhu. sau:
X − x0
x0 = x0 ; ... ; xi = x0 + i.h ; ... ; xn = X ; h =
n
Gia’ su’. ta d̄ã biê´t giá tri. gâ

` n d̄úng yi cu’a nghiê. m d̄úng y(xi ). Ta sẽ
` n d̄úng yi+1 cu’a nghiê. m d̄úng y(xi+1 ).

tı́nh giá tri. gâ
Muôń thê´, ta khai triê’ n Taylo nghiê. m y(x) cu’a bài toán trên ta. i xi :
0 (x − xi )2 00 (x − xi )3 000
y(x) = y(xi ) + (x − xi ).y (xi ) + .y (xi ) + .y (ci )
2! 3!
trong d̄ó: ci ∈ (xi , x).

lOMoARcPSD|37839198

´.c trên, thay x = xi+1 = xi + h ta có:

Trong d̄ă’ng thu
h2 000 h3 000
y(xi+1 ) = y(xi ) + h.y (xi ) + .y (xi ) + .y (ci )
2! 3!
trong d̄ó: ci ∈ (xi , xi+1 ), y 0 (xi ) = f (xi , y(xi ))
∂f ∂f ∂y
y 00 (xi ) = ∂x + ∂y . ∂x = fx0 (xi , y(xi )) + fy0 (xi , y(xi )).y 0 (xi ).
Thay xâ´p xı’ y(xi+1 ) bo’.i yi+1 , thay y(xi ) bo’.i yi , thay y 0 (xi ) bo’.i yi0 =
f (xi , yi ), thay y 00 (xi ) bo’.i fx0 (xi , yi ) + fy0 (xi , yi ).yi0 ta nhâ. n d̄u.o..c hê. thu
´.c
xâ´p xı’ sau:
h2 0
h.yi0 + . fx (xi , yi ) + fy0 (xi , yi ).yi0 + O(h3 ) (V I.§4.2)

yi+1 = yi +
2!
Trong tı́nh toán, nhiê ´.c ta. p.

` u khi viê. c tı́nh fx0 (x, y) và fy0 (x, y) khá phu
- ê’ tránh su.. phu
D ´.c ta. p này, Runge và Kutta d̄ã làm nhu. sau:
´.c:
Xét hê. thu
(i) (i)
yi+1 = yi + r1 .k1 + r2 .k2 (V I.§4.3)
(i) (i) (i)

trong d̄ó: k1 = h.f (xi , yi ) ; k2 = h.f (xi + α.h, yi + β.k1 ).
. cu’a h cu’a yi+1 ,

Sau d̄ó cho.n α, β, r1 , r2 sao cho khai triê’ n theo luỹ thuà
xác d̄i.nh bo’.i (V I.§4.3) trùng nhau d̄êń 3 sô´ ha. ng d̄â
` u cu’a vê´ pha’i công
thu´.c (V I.§4.2). Cách tiêń hành nhu. sau:

lOMoARcPSD|37839198

´.c Taylo cu’a hàm hai biêń ta có:

Dùng công thu
(i)
k1 = h.f (xi , yi ) = h.yi0
(i) (i)
k2 = h.f (xi + α.h, yi + β.k1 )
(i)
= h. f (xi , yi ) + α.h.fx0 (xi , yi ) + β.k1 .fy0 (xi , yi ) + O(h3 )

= h.f (xi , yi ) + α.h2 .fx0 (xi , yi ) + β.h2 .yi0 .fy0 (xi , yi ) + O(h3 )
´.c (V I.§4.3) sẽ d̄u.o..c viê´t du.oí. da. ng:

Do d̄ó công thu
yi+1 = yi + r1 .h.yi0 + r2 . h.f (xi , yi ) + α.h2 .fx0 (xi , yi ) + β.h2 .yi0 .fy0 (xi , yi ) + O(h3 )

= yi + (r1 + r2 ).h.yi0 + r2 .h2 . α.fx0 (xi , yi ) + β.fy0 (xi , yi ).yi0 + O(h3 )

So sánh voí. công thu

´.c (V I.§4.2) ta có:
1 1
r1 + r2 = 1 ; α.r2 = ; β.r2 =
2 2
- ây là hê. 3-phu.o.ng trı̀nh 4-â’ n nên là mô.t hê. phu.o.ng trı̀nh vô d̄i.nh.
D
Ta xét mô.t vài ho. nghiê. m d̄o.n gia’n sau d̄ây:
1
(1). α = β = 2 ; r1 = 0 ; r2 = 1. Khi âý ta có:
(i)
yi+1 = yi + k2
(i)
k1 = h.f (xi , yi )
(i)
(i) h k
k2 = h.f (xi + , yi + 1 ), i = 0, n − 1.
2 2

lOMoARcPSD|37839198

(2). α = β = 1 ; r1 = r2 = 12 . Khi âý ta có:
1 (i) (i)
yi+1 = yi + k1 + k2
2
(i)
k1 = h.f (xi , yi )
(i) (i)
k2 = h.f (xi + h, yi + k1 ), i = 0, n − 1.
(1). Sai sô´ cu’a phu.o.ng pháp ta. i d̄iê’ m xi là:
yi − y(xi ) ≤ M.h2
trong d̄ó: M là hă`ng sô´ du.o.ng không phu. thuô.c h.
(2). Hoàn toàn tu.o.ng tu.., nêú trong khai triê’ n Taylo nghiê. m
y(xi+1 ) cu’a bài toán (V I.§4.1) ta. i xi , chúng ta bo’ qua sô´ ha. ng O(h4 )
thı̀ sẽ nhâ. n d̄u.o..c công thu
´.c Runge-Kutta có d̄ô. chı́nh xác câ´p 3, nghı̃a là
yi − y(xi ) ≤ M.h3 , có da. ng:
1 (i) (i) (i)

yi+1 = yi + k1 + 4k2 + k3
6
(i)
k1 = h.f (xi , yi )
(i)
(i) h k
k2 = h.f (xi + , yi + 1 )
2 2
(i) (i) (i)
k3 = h.f (xi + h, yi − k1 + 2k2 ), i = 0, n − 1.
(3). Hoàn toàn tu.o.ng tu.., nêú trong khai triê’ n Taylo nghiê. m
y(xi+1 ) cu’a bài toán (V I.§4.1) ta. i xi , chúng ta bo’ qua sô´ ha. ng O(h5 )
thı̀ sẽ nhâ. n d̄u.o..c công thu
´.c Runge-Kutta có d̄ô. chı́nh xác câ´p 4, nghı̃a là

lOMoARcPSD|37839198

yi − y(xi ) ≤ M.h4 , có da. ng:
1 (i) (i) (i) (i)

yi+1 = yi + k1 + 2k2 + 2k3 + k4
6
(i)
k1 = h.f (xi , yi )
(i)
(i) h k1
k2 = h.f (xi + , yi + )
2 2
(i)
(i) h k2
k3 = h.f (xi + , yi + )
2 2
(i) (i)
k4 = h.f (xi + h, yi + k3 ), i = 0, n − 1.
(4). Các d̄ánh giá trên chı’ có giá tri. lý thuyê´t vı̀ xác d̄i.nh hă`ng sô´
M là tu.o.ng d̄ôí phu
´.c ta. p. Vı̀ vâ. y, trong thu..c hành, ngu.oì. ta thu.o`ng
. dùng
công thu´.c Runge-Kutta có d̄ô. chı́nh xác câ´p 4 d̄ê’ tı́nh và xác d̄i.nh sai sô´
` n” nhu. sau: lâ
bă`ng cách ” tı́nh hai lâ ´. nhâ´t tı́nh bă`ng công thu
` n thu ´.c này
voí. bu.oć
. h ta thu d̄u.o.c nghiê m gâ
. . ` n d̄úng yn (h) cu’a nghiê. m d̄úng y(x),
sau d̄ó cũng tı́nh bă`ng công thu ´.c này voí. bu.oć. h ta nhâ n d̄u.o.c nghiê m
2 . . .
` n d̄úng y2n ( h2 ). Khi âý sai sô´ d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i:
gâ
h 1 h
y2n ( ) − y(x) ≈ y2n ( ) − yn (h) (V I.§4.4)
2 15 2
(5). Trong tru.o`ng

. ho.p hê phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p môt có da ng:
. . . .
 0

 y = f1 (x, y, z)



 z 0 = f2 (x, y, z)





 y(x0 ) = α1




z(x0 ) = α2

lOMoARcPSD|37839198

´.c Runge-Kutta có d̄ô. chı́nh xác câ´p 4 có da. ng:
thı̀ công thu
(i) (i) (i) (i)
yi+1 = yi + 16 k1 + 2k2 + 2k3 + k4
(
i = 0, n − 1
1 (i) (i) (i) (i)

zi+1 = zi + 6 l1 + 2l2 + 2l3 + l4
trong d̄ó:
(i)
k1 = h.f1 (xi , yi , zi )
(i)
l1 = h.f2 (xi , yi , zi )
(i) (i)
(i) h k1 l1
k2 = h.f1 (xi + , yi + , zi + )
2 2 2
(i) (i)
(i) h k1 l1
l2 = h.f2 (xi + , yi + , zi + )
2 2 2
(i) (i)
(i) h k2 l2
k3 = h.f1 (xi + , yi + , zi + )
2 2 2
(i) (i)
(i) h k2 l2
l3 = h.f2 (xi + , yi + , zi + )
2 2 2
(i) (i) (i)
k4 = h.f1 (xi + h, yi + k3 , zi + l3 )
(i) (i) (i)
l4 = h.f2 (xi + h, yi + k3 , zi + l3 )
(6). So sánh voí. hai phu.o.ng pháp Euler và Euler ca’i tiêń chúng
ta thâý phu.o.ng pháp Runge-Kutta có d̄ô. chı́nh xác cao ho.n, nhu.ng tı́nh
toán cũng khá phu´.c ta. p ho.n.
Ì TÂ P CHU.O.NG
BA .
Bài 1. Cho bài toán Cauchy:
y 0 = y 2 − x2 , y(1) = 1
` n d̄úng bă`ng phu.o.ng pháp Euler trên [1;2], cho.n

Hãy tı̀m nghiê. m gâ

lOMoARcPSD|37839198

bu.oć
. h = 0, 1

x 1, 1 1, 2 1, 3 1, 4 1, 5
y 1 0, 9790 0, 9308 0, 8484 0, 7244

x 1, 6 1, 7 1, 8 1, 9 2, 0
y 0, 5519 0, 3264 0, 0481 −0, 2757 −3, 8097

Bài 2. Cho phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p hai:
y0
y 00 + +y = 0
x
y(1) = 0, 77; y 0 (1) = −0, 44
` n d̄úng bă`ng phu.o.ng pháp Euler trên [1;1,5], cho.n

bu.oć
. h = 0, 1.

x 1 1, 1 1, 2 1, 3 1, 4 1, 5
y 0, 77 0, 726 0, 679 0, 629 0, 576 0, 521
y0 −0, 44 −0, 473 −0, 503 −0, 529 −0, 551 −0, 569
Bài 3. Cho bài toán Cauchy:
2x
y0 = y −
y
y(0) = 1, 0 ≤ x ≤ 1

lOMoARcPSD|37839198

` n d̄úng bă`ng phu.o.ng pháp Euler ca’i tiêń (chı’ lă. p

` n), cho.n bu.oć
mô.t lâ . h = 0, 2 và so sánh kê´t qua’ voí. nghiê m d̄úng.
.

x 0, 2 0, 4 0, 6 0, 8 1, 0
y 1, 1867 1, 3484 1, 4938 1, 6279 1, 7542

√ √
Nghiê. m d̄úng là: y = 2x + 1, nên y(1) = 3 = 1, 73205.
Bài 4. Dùng phu.o.ng pháp Euler ca’i tiêń, tı́nh voí. d̄ô. chı́nh xác d̄êń
bôń chu˜. sô´ le’ thâ. p phân trùng nhau giá tri. cu’a y(0, 1) cu’a nghiê. m cu’a bài
toán Cauchy:
y 0 = x + y, y(0) = 1
cho.n bu.oć
. h = 0, 05 và so sánh kê´t qua’ voí. nghiê m d̄úng.
.
Ta có y1 = 1, 0526 ≈ y(0, 05) nhâ. n d̄u.o..c sau 3 lâ ` n lă. p, tı́nh voí. 5 chu˜.
sô´ le’ thâ. p phân, cuôí cùng làm tròn d̄êń 4 chu˜. sô´ lẽ thâ. p phân.
Ta có y2 = 1, 1104 ≈ y(0, 1) nhâ. n d̄u.o..c sau 2 lâ ` n lă. p, tı́nh voí. 4 chu˜.
sô´ le’ thâ. p phân. Nghiê. m d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh là: y = 2.ex − x − 1, nên
y(0, 1) = 2.e0,1 − 1, 1 = 1, 1102.
Bài 5. Cho hê. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p 1:
y 0 = (z − y).x
z 0 = (z + y).x

lOMoARcPSD|37839198

voí. d̄iê
` u:y(0, 3) = 1, 0004; z(0, 3) = 1, 0604.
Hãy tı̀m nghiê. m gâ` n d̄úng bă`ng phu.o.ng pháp Euler ca’i tiêń ta. i x = 0, 4,
cho.n bu.oć . h = 0, 1 (tı́nh nghiê m voí. d̄ô chı́nh xác d̄êń 4 chu˜. sô´ le’ thâ p
. . .
phân trùng nhau).
Ta có y(0, 4) ≈ 1, 0039 ; z(0, 4) ≈ 1, 1341 (kê´t qua’ cuôí cùng d̄ã
d̄u.o..c làm tròn d̄êń 4 chu˜. sô´ le’ thâ. p phân).
Bài 6. Cho bài toán Cauchy sau:
y0 = 1 + y2 , y(0) = 0
` n d̄úng bă`ng phu.o.ng pháp Runge-Kutta câ´p 4 (công

´.c 6.27) trên [0;0,6], cho.n bu.oć
thu . h = 0, 2.
Ta có y(0, 2) ≈ 0, 2027 ; y(0, 4) ≈ 0, 4228 ; y(0, 6) ≈ 0, 6841 (kê´t qua’

cuôí cùng d̄úng d̄êń 4 chu˜. sô´ le’ thâ. p phân).
Bài 7. Dùng công thu ´.c Runge-Kutta (công thu ´.c 6.33), cho.n h = 0, 1,
` n d̄úng cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p mô.t:
tı̀m trên [0;0,3] nghiê. m gâ
x0 = cos(x + 2y) + 2
2
y0 = +t+1
t + 2x2
voí. d̄iê
` u: x(0) = 1, y(0) = 0, 05.

lOMoARcPSD|37839198


t 0, 1 0, 2 0, 3
x 1, 21652 1, 38034 1, 50534
y 0, 23511 0, 40685 0, 57712

Bài 8. Dùng công thu ´.c Runge-Kutta (6.33), cho.n h = 0, 1, tı̀m trên
` n d̄úng cu’a phu.o.ng trı̀nh vi phân câ´p hai:
[0;0,3] nghiê. m gâ
d2 θ dθ
+ 0, 2 + 10 sin θ = 0
dt2 dt
voí. d̄iê
` u: θ(0) = 0, 3; dθ
dt = 0.
t=0
- ă. t
D dθ
dt = ω, viê´t phu.o.ng trı̀nh d̄ã cho du.oí. da. ng hê. phu.o.ng trı̀nh vi
phân câ´p mô.t:
dθ
=ω
(
dt
dω
dt = −0, 2.ω − 10 sin θ
voí. θ(0) = 0, 3 ; ω(0) = 0. Sau d̄ó dùng công thu
´.c (6.33) ta nhâ. n d̄u.o..c
kê´t qua’ sau:
t 0, 1 0, 2 0, 3
θ 0, 2854 0, 2434 0, 1786
ω −0, 2888 −0, 5438 −0, 7418

lOMoARcPSD|37839198

PHU. LU. C 1
GIA’I HÊ. PHI TUYÊ `NG PHU.O.NG PHÁP NEWTON
Ń BĂ
Chúng ta biê´t ră`ng nô.i dung cu’a phu.o.ng pháp Newton (hay còn go.i là
phu.o.ng pháp tiê´p tuyêń) là xuâ´t phát tu`. nghiê. m gâ
` n d̄úng xn , ta thay gâ
`n
` n d̄u.o`ng
d̄úng phâ . cong có phu.o.ng trı̀nh y = f (x) giu˜.a d̄iê’ m M (xn , f (xn ))
và tru. c hoành bă`ng tiê´p tuyêń voí. d̄u.o`ng

. cong ta i d̄iê’ m M có phu.o.ng
.
trı̀nh:
y = f (xn ) + f 0 (xn ).(x − xn )
và xem hoành d̄ô. xn+1 cu’a giao d̄iê’ m cu’a tiê´p tuyêń voí. tru. c hoành là
` n d̄úng tô´t ho.n xn .
nghiê. m gâ
Cách làm trên d̄ôí voí. phu.o.ng pháp Newton có thê’ mo’. rô.ng d̄ê’ gia’i
` n d̄úng nghiê. m cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh phi tuyêń. D
gâ - ê’ d̄o.n gia’n, ta chı’ xét
tru.o`ng
. ho.p hai phu.o.ng trı̀nh phi tuyêń hai â’ n sô´ nhu. sau:
.
F (x, y) = 0
(
(1)
G(x, y) = 0
trong d̄ó F và G là nhu˜.ng hàm sô´ kha’ vi d̄êń câ´p câ
` n thiê´t.
Gia’ su’. xn và yn là nghiê. m gâ ´. n cu’a hê. phu.o.ng trı̀nh. Ta
` n d̄úng thu
xem:
x = xn + hn ; y = yn + kn
Khi âý ta có:

F (x, y) = F (xn + hn , yn + kn ) = 0
(
G(x, y) = G(xn + hn , yn + kn ) = 0

lOMoARcPSD|37839198

Khai triê’ n Taylor các hàm hai biêń F (x, y) và G(x, y) ta. i d̄iê’ m (xn , yn )
ta có:
F (x, y) = F (xn , yn ) + hn .Fx0 (xn , yn ) + kn .Fy0 (xn , yn ) + ... = 0
(
G(x, y) = G(xn , yn ) + hn .G0x (xn , yn ) + kn .G0y (xn , yn ) + ... = 0

Bo’ qua nhu˜.ng sô´ ha. ng tu`. bâ. c hai tro’. d̄i d̄ôí voí. hn và kn , ta xem:
F (x, y) ≈ F (xn , yn ) + hn .Fx0 (xn , yn ) + kn .Fy0 (xn , yn )
(
G(x, y) ≈ G(xn , yn ) + hn .G0x (xn , yn ) + kn .G0y (xn , yn )

Suy ra ta có:
hn .Fx0 (xn , yn ) + kn .Fy0 (xn , yn ) ≈ −F (xn , yn )
(
(2)
hn .G0x (xn , yn ) + kn .G0y (xn , yn ) ≈ −G(xn , yn )
´.c Jacobi sau:
Nêú d̄i.nh thu
Fx0 (xn , yn ) Fy0 (xn , yn )
J (xn , yn ) = 6= 0
G0x (xn , yn ) G0y (xn , yn )
Thı̀ tu`. hê. (2) ta nhâ. n d̄u.o..c:
F (xn , yn ) Fy0 (xn , yn )
hn ≈ − J(xn1,yn )


G(xn , yn ) G0y (xn , yn )



 Fx0 (xn , yn ) F (xn , yn )
kn ≈ − J(xn1,yn )

G0x (xn , yn ) G(xn , yn )
Do d̄ó nghiê. m gâ` n d̄úng tô´t ho.n (xn , yn ) là:
F (xn , yn ) Fy0 (xn , yn )
xn+1 = xn − J(xn1,yn )


G(x , y ) G0 (x , y )


n n y n n
0 (3)

 Fx (xn , yn ) F (xn , yn )
1
yn+1 = yn −

J(xn ,yn )
G0x (xn , yn ) G(xn , yn )
` n d̄úng ban d̄â
Trong d̄ó (x0 , y0 ) là nghiê. m gâ ` u. D - ê’ xác d̄i.nh d̄u.o..c
nghiê. m này, ngu.oì. ta thu.o`ng

. làm nhu. sau: vẽ các d̄u.o`ng
. cong F (x, y) = 0

lOMoARcPSD|37839198

và G(x, y) = 0 trên cùng mô.t hê. tru. c toa. d̄ô. Oxy và xem toa. d̄ô. giao d̄iê’ m
cu’a chúng là x0 và y0 .
. la i khi nhâ n d̄u.o.c nghiê m

Trong tı́nh toán, quá trı̀nh lă. p (3) sẽ du`ng . . . .
` n d̄úng d̄a. t d̄ô. chı́nh xác yêu câ
gâ ` u d̄ã d̄ă. t ra.

lOMoARcPSD|37839198

PHU. LU. C 2
GIA’I HÊ. TUYÊ `NG PHU.O.NG PHÁP LĂ P SEIDEL
Ń TÍNH BĂ
.
Xét hê. phu.o.ng trı̀nh A.X = B. Biêń d̄ô’ i và d̄u.a hê. phu.o.ng trı̀nh này
` hê. tu.o.ng d̄u.o.ng có da. ng:
vê
X = β + α.X (1)
trong d̄ó:
α11 α12 ... α1n β1
   
   
 α21 α22 ... α2n   β2 
α= ; β= 
   

 .. .. ... ..   .. 
   
αn1 αn2 ... αnn βn
Hay:
n
X
xi = βi + αij xj , (i = 1, 2, ..., n)
j=1
Tiê´p theo ta tu.. cho mô.t vecto., go.i là vecto. xâ´p xı’ ban d̄â
` u, ký hiê. u là
X (0) (thu.o`ng
. chon X (0) = β), rô
. ` n X (k+1) theo công thu
` i tı́nh dâ ´.c:
n
 (k+1) X (k)
 x1 = β1 + α1j .xj

j=1





 n
(k+1) (k+1) (k)
 X
x2 = β2 + α21 .x1 + α2j .xj






 j=2

 ... ...
i−1 n
(2)
(k+1) (k+1) (k)
 X X
xi = βi + αij .xj + αij .xj







 j=1 j=i
... ...




n−1



 x(k+1) = β + X α .x(k+1) + α .x(k)

n n nj j nn n
j=1

lOMoARcPSD|37839198

D ` u kiê. n hô.i tu. cu’a phu.o.ng pháp lă. p Seidel hoàn toàn giôńg voí. d̄iê
- iê ù
kiê. n hô.i tu. cu’a phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n.

2.3. D ` n d̄úng.
- ê’ d̄ánh giá d̄ô. lê. ch giu˜.a nghiê. m gâ

D ` n d̄úng, nhâ. n d̄u.o..c bă`ng phu.o.ng
pháp lă. p Seidel, voí. nghiê. m d̄úng cu’a hê. A.X = B, ngu.oì. ta chu ´.ng minh
d̄u.o..c các công thu ´.c sau:
´.i k.k∞ :
- ôí vo
•D
µ
X (k) − X ∗ ∞
≤ . X (k) − X (k−1) ∞
(3)
1−µ
Trong d̄ó:
i−1 n
qi X X
µ = max ; pi = |αij | ; qi = |αij |
i 1 − pi j=1 j=i
Hoă. c ta có:
µk
X (k) − X ∗ ∞
≤ . X (1) − X (0) ∞
(4)
1−µ
´.i k.k1 :
- ôí vo
•D
θ
X (k) − X ∗ 1
≤ . X (k) − X (k−1) 1
(5)
(1 − s)(1 − θ)

lOMoARcPSD|37839198

Trong d̄ó:
n j
X tj X
s = max |αij | ; θ = max ; tj = |αij |
j
i=j+1
j 1 − sj i=1
n
X n
X
sj = |αij | ; sn = 0 ; tn = |αin |
i=j+1 i=1
Hoă. c ta có:
θk
X (k) − X ∗ 1
≤ . X (1) − X (0) 1
(6)
(1 − s)(1 − θ)
•D ´.i k.k2 : tu.o.ng d̄ôí phu

- ôí vo ´.c ta. p, do vâ. y chúng ta không xét d̄êń
tru.o`ng
. ho.p này.
.
• Vı́ du. :
Dùng phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n, tı̀m nghiê. m gâ
` n d̄úng cu’a hê. phu.o.ng
trı̀nh:
4.x1 + 0, 24.x2 − 0, 08.x3 = 8





0, 09.x1 + 3.x2 − 0, 15.x3 = 9




0, 04.x1 − 0, 08.x2 + 4.x3 = 20
Chúng ta biê´t ră`ng d̄ê’ hê. phu.o.ng trı̀nh da. ng X = β + α.X gia’i bă`ng
phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n hô.i tu. thı̀ kαkp < 1. Do d̄ó có nhiê
` u cách d̄ê’ biêń
d̄ô’ i hê. d̄ã cho vê ` n cho.n cách biêń d̄ô’ i sao cho
` da. ng trên, tuy nhiên câ
phu.o.ng pháp hô.i tu. . Mô.t trong nhu˜.ng cách biêń d̄ô’ i d̄ó là:
x1 = 2 − 0, 06.x2 + 0, 02.x3





x2 = 3 − 0, 03.x1 + 0, 05.x3




x3 = 5 − 0, 01.x1 + 0, 02.x2

lOMoARcPSD|37839198

Hay là ta có:

x1 2 0 −0, 06 0, 02 x1
       
       
 x2  =  3  +  −0, 03 0 0, 05  .  x2 
       
x3 5 −0, 01 0, 02 0 x3
Ta có:
kαk∞ = max(0, 06 + 0, 02 ; 0, 03 + 0, 05 ; 0, 01 + 0, 02) = 0, 08 < 1

2
 
´.c
 
Cho.n X (0) = β =  ` u và tı́nh bă`ng công thu
 3  làm nghiê. m ban d̄â

5
lă. p Seidel (2) ta có:
Bu.oć. thu´. k
(k) (k) (k)
x1 x2 x3
0 2 3 5
1 1, 92 3, 1924 5, 044648
2 1, 9093489 3, 194952 5, 0448056

3 1, 909199 3, 1949643 5, 0448073
Du`ng . lă p thu
´. 3 ta có thê’ d̄ánh giá sai sô´ cu’a nghiê. m gâ
`n
. .
d̄úng X (3) này bă`ng công thu ´.c (III.§3.8) nhu. sau:
kX (3) − X (2) k∞ = max(0, 0001499 ; 0, 0000123 ; 0, 0000017) = 0, 0001499

qi
µ = max = max(0, 08 ; 0, 0515463 ; 0) = 0, 08
i 1 − pi
µ
kX (3) − X ∗ k∞ ≤ .kX (3) − X (2) k∞ = 0, 000013.
1−µ

lOMoARcPSD|37839198

trong d̄ó:
0 −0, 06 0, 02
 
i−1
X 3
X  
pi = |αij | ; qi = |αij | ;  −0, 03
α= 0 0, 05 

j=1 j=i
−0, 01 0, 02 0
• Nhâ. n xét: Nêú phu.o.ng pháp lă. p d̄o.n hô.i tu. thı̀ phu.o.ng pháp lă. p
Seidel cũng hô.i tu. và phu.o.ng pháp lă. p Seidel hô.i tu. nhanh ho.n.

MTH 341 Bai Giang

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MTH 341 Bai Giang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

lOMoARcPSD|37839198

MTH 341 - Bai Giang

Toán ứng dụng cntt (Trường Đại Học Duy Tân)

Scan to open on Studocu

Studocu is not sponsored or endorsed by any college or university

B퐃⌀ GI䄃ĀO D唃⌀C V䄃 Đ䄃O T䄃⌀O

Khoa : MÔI TR¯ÞNG VÀ KHOA H伃⌀C TƯ꼣 NHIÊN

GiÁng viên : PHAN QU夃Ā

TẬP BÀI GIẢNG

Sß tín chá : 3 trong đó Lý thuy¿t : 3 Bài tập : 0

Dành cho sinh viên ngành : CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

Khoa/Trung tâm : Tr°ßng KHOA H伃⌀C MÁY TÍNH .

Bậc đào t¿o : Đ䄃⌀I H伃⌀C

Học kỳ : 1 Năm học : 2021 – 2022.

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)

PHÂN BÞ GIÞ GIÀNG D¾Y : 45 giß

GIỜ THỨ N퐃⌀I DUNG

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)

´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2

1.1. Sô´ xâ´p xı’

- i.nh nghı̃a 1.1

1.2. Sai sô´ tuyê. t d̄ô´i

- i.nh nghı̃a 1.2

Email : Phanquy@dtu.edu.vn ; Tel : +84766554333 1

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)

´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2

- i.nh nghı̃a 1.3

Tu`. d̄ây ta sẽ có:

du.o´i. da. ng sau:

• Vı́ du. 1.1

nên ta có: |a − π| ≤ 0, 01 và do d̄ó ta có thê’ cho.n: ∆a = 0, 01.

Vı̀ vâ. y, trong thu..c hành ngu.o`i. ta thu.o`ng

Email : Phanquy@dtu.edu.vn ; Tel : +84766554333 2

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)

´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2

1.3. Sai sô´ tu.o.ng d̄ô´i

L1 = 112, 5cm ± 0, 1cm ; L2 = 7, 3cm ± 0, 1cm

- i.nh nghı̃a 1.4

Tu`. (I.§1.4) ta có: ∆ ≤ |A|.δa và do d̄ó ta có thê’ cho.n:

Vı̀ thông thu.o`ng

Email : Phanquy@dtu.edu.vn ; Tel : +84766554333 3

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)

´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2

ta có thê’ cho.n:

Thay (I.§1.6) vào (I.§1.2) ta sẽ có:

Tro’. la. i vâ´n d̄ê

gia’i d̄áp cho vâ´n d̄ê

˜. sô´ có nghı̃a

- i.nh nghı̃a 1.6

chu˜. sô´ khác không d̄â

• Vı́ du. 1.2

Sô´ 20,35 có 4 chu˜. sô´ có nghı̃a.

˜. sô´ d̄áng tin

` u biê´t ră`ng mo.i sô´ thu..c a d̄ê

da. ng thâ. p phân hu˜.u ha. n hoă. c vô ha. n:

a = ± am .10m + am−1 .10m−1 + . . . + am−n+1 .10m−n+1 + . . .

trong d̄ó m là sô´ nguyên du.o.ng; 0 ≤ aj ≤ 9 (vo´i. j = m − 1, m − 2, . . . );

Email : Phanquy@dtu.edu.vn ; Tel : +84766554333 4

Downloaded by Hi?u Ph?m (hieupq3010@gmail.com)

´.ng du. ng cho Công Nghê. Thông Tin 2

- i.nh nghı̃a 1.7

Trong (I.§2.1), chu˜. sô´ am−n+1 (chu˜. sô´ thu

˜. sô´ nghi ngo`. nê´u nhu.: