Wykład nr 2

ANTYCZNE ŹRÓDŁA, CZ. I

WYKŁAD NR 2 – ANTYCZNE ŹRÓDŁA, CZ. I

1. narodziny greckiego języka moralnego – Homer i

Hezjod
2. wieloznaczność terminu ethos
3. podstawowe pojęcie etyczne antyku: cnota
 OKRES HEROICZNY
Źródła
o Poetyckie opowieści o mitycznych bohaterach
o Homer, Hezjod, Simonides

Eposy Homera
o Iliada – historia wojny trojańskiej
o Odyseja – historia powrotu Odyseusza z wojny trojańskiej do Itaki
o zob. Adam Krokiewicz Moralność Homera i etyka Hezjoda
o zob. Robert Graves, Córka Homera

Hezjod
o Teogonia
o Prace i dnie – nietypowa dla Greków afirmacja pracy (na roli)
 OKRES HEROICZNY
pojęcia etyczne z eposów homeryckich
o ethos
o agathos
o thymos
o megalopsychia
o arete

podstawy etyki Homera

o prawo silniejszego
o prawo skruszonego serca (thymos damastheis)
1. powstrzymanie gniewu i wywołanie uczuć życzliwych
2. żal za winę i dary jako znaki skruchy
3. dobrowolne upokorzenie się „nieszczęśliwego” przed „szczęśliwymi”
(Moralność Homera i etyka Hezjoda, s. 135)
 OKRES HEROICZNY

pojęcia etyczne Hezjoda

o ponos

elementy etyki Hezjoda

o surowa sprawiedliwość Bogów
o problem nadziei (MHieH, s. 237-238)
o spryt Prometeusza
o apoteoza pracy
 PROBLEM Z POJĘCIEM ETHOS
Dwa pokrewne słowa:

 ἦθος
 ἔθος
pojęcie ἔθος
• ‘przyzwyczajenie’ Jak wypasły koń, długo trzymany przy żłobie,
• ‘nawyk’ Zerwawszy uwiązanie bieży, piasek miece,
• ‘nałóg’ I przywykły się kąpać w przeźroczystej rzece,
Pyszny swoją pięknością, leci, dumnie pląsa,
pojęcie ἦθος Głowę do góry wznosi, a grzywą potrząsa
• ‘stajnie końskie’, ‘chlew’, ‘ pastwiska’ I pędzi na znajome sobie klacz pastwiska:
(zob. wypas, „wypasione” np. mleko) Tak Parys w świetnej zbroi, co wkoło blask ciska
• ‘stałe miejsce przebywania’ Jak słońce, z pergamskiego zamku prędko śpieszy
• ‘urządzenie’ I dumną myśl przyszłymi triumfami cieszy.
• ‘charakter’ – zob. Teofrast i Polignot z Tazos
Homer, Iliada, VI 511
 RODZIME POJĘCIE ‘OBYCZAJ’

Rodzima tradycja językowa

o ‘zwyczaj’: a custom, der Brauch
o ‘obyczaj’: morals, die Sitte

Konteksty słowa ‘zwyczaj’

o Słownik Języka Polskiego Samuela Bogumiła Lindego:
W Hierozolimskim kościele była sukcesya biskupów jednego po drugim, był
porządek, było dawne zwyczajenie

o Ł. Górnicki, Dworzanin:
Wiele dobrego z tego każdemu roście, kto się pracować zwyczai

o Księga o gospodarstwie Grasencyusza (1549 r.), w tłum. Trzecieskiego:

Sałata gdy już twardnieje, tedy jej się moc umniejsza, a kto się jej zwyczai jeść,
temu szkodzi, bowiem czyni oczom zaćmienie.
 RODZIME POJĘCIE ‘OBYCZAJ’

Konteksty słowa ‘obyczaj’

o Korelacja ‘obyczaju’ ze ‘zwyczajem’:
„Obyczajność jest to rodzaj niejakich spraw, w których przez ćwiczenie i zwyczaj do
jakowéjś przychodzimy gotowości” (S.B. Linde)

o Ale są różnice: zob. Tesaurus Knapskiego (1641):

„Obyczaj differt a zwyczaj ut cum discimus, ma obyczaj swój lato, dzieciństwo, zima,
wino, grunt ten albo ów, koń, i.e. własność, przyrodzenie, at zwyczaj est nałóg”
czyli:
‘Obyczaj’ jest jednoznacznie przypisany, przyrodzony temu, czy innemu
przedmiotowi.
Czasownik ‘obyczaić’ nie znaczy ‘zwyczaić’, czyli ‘przywykać’, ‘wyrabiać się’.
Raczej: ‘być w zgodzie z prawidłem, normą, prawem moralnym’,
a nawet ‘być w zgodzie z samym sobą, własną naturą, charakterem’
 RODZIME POJĘCIE ‘OBYCZAJ’

Konteksty słowa ‘obyczaj’

o Definicja etyki (S.B. Linde):
„Część filozofii o powinnościach wszelkich stanów ludzi nauką
moralną czyli obyczajną nazywamy (...) Filozofia moralna, zbiór
prawideł za którymi iść powinniśmy w sprawach naszych”

o Zawężanie znaczenia
• film obyczajowy
• policja obyczajowa (zob. ang. ’vice’)
• ‘prowadzić się nieobyczajnie’
 PODSUMOWANIE

o źródła literackie języka etyki – Homer, Hezjod

o inspirująca wieloznaczność terminu ethos
o fundamentalne znaczenie antycznego terminu
cnota (arete)
o rodzimy słownik – obyczaj i zwyczaj