ANKARA KENTİ

GENEL YAPISI

Haziran 2014

Ulaşım Ana Planı Ofisi Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanlığı Zemin Kat Maltepe Ankara
ulasimanaplani@gazi.edu.tr . www. ulasimanaplani.gazi.edu.tr
Tel: 0312 582 37 70 . Faks: 0312 582 3774

1
 ANKARA KENTİ GENEL YAPISI

ISBN : xxx-xxx-xxxx-xx-x

Editör: Yrd. Doç. Dr. Hayri ULVİ

Kapak Tasarımı: Dr. Onur ÖZGÜR
Mizanpaj: Dr. Abdullah ORMAN
Derya BABA
Begüm SAKAR

Copyright © 2014
Tüm hakları yazarlarına aittir. Yazarların izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik,
mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.

Bu kitapta kullanılan görsellere katkılarından dolayı Ankara Kalkınma Ajansı’na teşekkür

ederiz.

ii
Takdim
Ankara Büyükşehir Belediyesi, EGO Genel Müdürlüğü ve Gazi Üniversitesi’nin işbirliği ile gerçekleştir-
ilen “Ankara Metropoliten Alan ve Yakın Çevresi Ulaşım Ana Planı” çalışması Başkent Ankara’nın hızlı
metropolitenleşme ve otomobilleşme sürecinin getirdiği kent içi ulaşım sorunlarına çözüm üretmeyi
amaçlamaktadır. Bu bağlamda ulaşım ana planına girdi sağlamak için Ankara kentine dair mevcut ver-
iler derlenerek, teknik ekibin Ankara kentinin mekânsal ve ulaşıma ilişkin değerlendirmeleri ile Ankara
Kenti Genel Yapısı ortaya konmaya çalışılmıştır. Ankara kent makroformunun değişimi, ulaşım planı ile
makroformu şekillendirecek dinamiklerin ve mevcut eğilimlerin saptanması, kentin sosyo-ekonomik
yapısını etkileyen faktörler çalışmanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. Teknik ekibimiz tarafından
hazırlanan bu kitabın Ankara halkına ve araştırmacılara faydalı olması dileklerimizle..

Prof.Dr. Mahmut ÖZBAY

Proje Koordinatörü ve Yürütücüsü

iii
 Bu kitabı Cumhuriyetin Başkenti Ankara’ya ve Ankara araştırmacılarına saygıyla sunarım...

Yrd. Doç. Dr. Hayri ULVİ

Editör

iv
İçindekiler
TAKDİM................................................................................................................................................... iii
GİRİŞ.........................................................................................................................................................1
1. ANKARA’NIN MEKÂNSAL YAPISI....................................................................................................... 5
1.1. Ankara Metropoliten Alanının Tarihsel Gelişim Süreci................................................................. 5
1.1.1. Ankara’nın Başkent Oluşu ve Cumhuriyetin İlk Yılları (1950’lere Kadar Olan Dönem)......... 5
1.1.2. Hızlı Kentleşme Yılları (1950’lerden 1980’lere Kadar)............................................................6
1.1.3. Metropolitenleşme ve Kentsel Yayılma (1980’ler Sonrası)...................................................8
2. ANKARA KENT MAKROFORMU.........................................................................................................17
2.1. Ankara Kent Makroformunun Yıllara Göre Değişimi..................................................................17
2.1.1. Ulus Tarihi Kent Merkezi Ulaşım İlişkileri..............................................................................17
2.1.2. Ulus Tarihi Kent Merkezi ve Eski Ankara’ya Yönelik Planlama Kararları.............................17
2.2. Ankara Metropoliten Alanı ve Yakın Çevresi............................................................................. 23
2.2.1. Kentsel ve Kırsal Yerleşimler Arasındaki İlişki..................................................................... 23
2.2.2. Metropoliten Alanın Kırsal Yerleşimlere Etkisi................................................................... 25
3. DOĞAL YAPI........................................................................................................................................31
3.1. İklim..............................................................................................................................................31
3.1.1. Genel İklim Özellikleri............................................................................................................31
3.1.2. Yağış.......................................................................................................................................31
3.1.3. Sıcaklık.................................................................................................................................. 33
3.1.4. Rüzgâr.................................................................................................................................. 34
3.2. Topoğrafya.................................................................................................................................. 35
3.2.1. Eğim...................................................................................................................................... 37
3.2.2. Bakı.......................................................................................................................................38
3.3. Jeoloji..........................................................................................................................................38
3.3.1. Jeolojik Evrim.......................................................................................................................38
3.3.2. Zemin Yapısı.........................................................................................................................40
3.4. Jeomorfoloji............................................................................................................................... 42
3.4.1. Jeomorfolojik Konum ve Ana Çanak................................................................................... 42
3.4.2. Jeomorfolojik Birimler......................................................................................................... 43
3.5. Toprak Yapısı............................................................................................................................... 43
3.5.1. Tarımsal Arazi Sınıfları..........................................................................................................44
3.6. Hidrolojik Yapı............................................................................................................................ 45
3.6.1. Su Kaynakları ve Hidrojeoloji............................................................................................... 45
3.6.2. Su Kaynaklarının Nitelik ve Kalitesi.....................................................................................50
3.7. Depremsellik............................................................................................................................... 52
3.7.1. Ankara’nın Deprem Durumu................................................................................................ 54
3.7.2. Ankara ve Çevresindeki Neoteknik Döneme Ait Faylar...................................................... 55

v
 3.7.3. Ankara ve Yakın Çevresinde Deprem Meydana Gelme Olasılıkları.................................... 55
3.8. Madenler.................................................................................................................................... 55
3.9. Doğal Karakteri Korunacak Alanlar...........................................................................................58
3.9.1. Özel Statülü Koruma Alanları..............................................................................................58
3.9.2. Su Toplama Havzaları..........................................................................................................59
3.9.3. Tarım Alanları / Havzaları..................................................................................................... 61
3.9.4. Orman Alanları..................................................................................................................... 62
3.9.5. Sit Alanları............................................................................................................................63
3.9.6. Diğer Koruma Alanları.........................................................................................................63
4. EKONOMİK YAPI............................................................................................................................... 67
4.1. Sosyo-Ekonomik Yapı.................................................................................................................. 67
4.1.1. Ankara İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı................................................................................... 67
4.2. Temel Ekonomik Göstergeler.....................................................................................................68
4.3. Sektörler..................................................................................................................................... 72
4.3.1. Tarım Sektörü....................................................................................................................... 72
4.3.2. Sanayi Sektörü.....................................................................................................................80
4.3.3. Hizmetler Sektörü...............................................................................................................94
5. SOSYAL VE DEMOGRAFİK YAPI.......................................................................................................103
5.1. Demografik Yapı.........................................................................................................................103
5.1.1. Nüfus Büyüklüğü..................................................................................................................103
5.1.2. Kentsel-Kırsal Nüfus Oranı.................................................................................................. 113
5.1.3. Nüfus Dağılımı..................................................................................................................... 116
5.1.4. Cinsiyet Oranları.................................................................................................................. 122
5.1.5. Göç.......................................................................................................................................124
5.2. Eğitim.........................................................................................................................................128
5.2.1. Okuma Yazma Durumu.......................................................................................................128
5.3. Sağlık..........................................................................................................................................157
5.3.1. Sağlık Kuruluşları.................................................................................................................157
5.3.2. Sağlık Personeli.................................................................................................................. 169
5.3.3. Sağlık Göstergeleri (İstatistikleri)......................................................................................174
6. ULAŞIM SİSTEMLERİ........................................................................................................................179
6.1. Türkiye’de Kentsel Ulaşıma Yaklaşım........................................................................................179
6.1.1. Ulusal Düzey........................................................................................................................179
6.1.2. Yerel Düzey.......................................................................................................................... 181
6.2. Ankara Kent İçi Ulaşım............................................................................................................. 184
6.2.1. Toplu Taşımada İdare ve Organizasyon Yapısı...................................................................185
6.2.2. Raylı Sistemler....................................................................................................................185
6.2.3. Lastik Tekerlekli Sistemler..................................................................................................215
6.2.4. Askılı Sistemler...................................................................................................................251
6.2.5. Kentiçi Ulaşım Sistemlerinde Güvenlik............................................................................. 253

vi
 6.3. Şehirler Arası Ulaşım................................................................................................................ 254
6.3.1. Karayolu............................................................................................................................. 254
6.3.2. Demiryolu Hattı.................................................................................................................286
6.3.3. Havayolu............................................................................................................................298
7. ULAŞIM VE TRAFİK TALEP DÜZEYLERİNİ ETKİLEYEN KENTSEL ARAZİ KULLANIMLARI............ 307
7.1. Ticari Merkez Alanları................................................................................................................309
7.1.1. Alışveriş Merkezleri.............................................................................................................. 311
7.1.2. İş Yerleri...............................................................................................................................313
7.1.3. Pazar Alanları.......................................................................................................................316
7.2. Eğitim Alanları............................................................................................................................317
7.3. Kamu Alanları.............................................................................................................................321
7.4. Sağlık Tesisi Alanları.................................................................................................................. 325
7.5. Konut Alanları........................................................................................................................... 330
7.6. Kültürel Tesis Alanları............................................................................................................... 332
7.7. Sanayi Alanları........................................................................................................................... 334
7.8. Ulaşım Ve Trafik Talep Düzeylerini Etkileyen Kent Merkezi Arazi Kullanımı.......................... 335
8. ULAŞIM VE TRAFİK TALEP DÜZEYLERİNİ ETKİLEYEN BÜYÜK YATIRIMLAR................................ 339
8.1. Kentsel Dönüşüm Alanları........................................................................................................ 339
8.2. Terminaller.................................................................................................................................341
8.3. Sağlık Tesisleri........................................................................................................................... 342
8.4. Sanayi Alanları.......................................................................................................................... 343
8.5. Turizm Alanları..........................................................................................................................344
8.6. Eğitim Kampüsleri....................................................................................................................346
8.7. Sosyo-Kültürel Alanlar.............................................................................................................. 347
8.7.1. Anka Park........................................................................................................................... 347
8.8. Fuar Alanları.............................................................................................................................348
8.9. Hızlı Tren Garı...........................................................................................................................349
SONUÇ................................................................................................................................................. 353
KAYNAKÇA.......................................................................................................................................... 355

vii
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

viii8
GİRİŞ

9 ix
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

x10
GİRİŞ
“Ankara Kenti Genel Yapısı” kitabı sekiz ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Ankara’nın me-
kânsal yapısının değişimi; Ankara’nın Başkent oluşu ve Cumhuriyetin ilk yılları, 1950’den 1980’lere kadar
olan hızlı kentleşme yılları, 1980 sonrası Ankara’nın metropolitenleşmesi ve kentsel yayılma süreci öze-
linde değerlendirilmiştir. İkinci bölümde Ankara kent makroformunun gelişimi, kentin hızlı büyümesi-
yle oluşan yeni kent-kır ilişkileri ve Ankara metropoliten alanın kırsal yerleşimlere etkisi tartışılmıştır.
Üçüncü bölümde Ankara kentinin fiziki coğrafyası ele alınarak, Ankara’nın iklim yapısı, topografik, jeo-
lojik, jeomorfolojik ve hidrolojik yapısı incelenerek plan çalışması için önemli doğal eşikler tespit edilm-
iştir. Dördüncü ve beşinci bölümde Ankara kentinin büyümesinin temel belirleyicisi olan ekonomik,
sosyal ve demografik süreçler ele alınmıştır. Ankara kent içi ulaşım yapısının daha detaylı ele alındığı
bölümler ise altıncı, yedinci ve sekizinci bölümlerdir.

Altıncı bölümde Ankara kentinin ulaşım sistemi incelenmiş, raylı sistemler ve lastik tekerlekli sistem-
lere ilişkin mevcut hat ve seferlerin dağılımları, güzergâh özellikleri ve yolculuk dağılımları, şehirler-
arası ulaşımın sağlandığı karayolu, demiryolu, havayolu ulaşımının özellikleri ile yolcu yoğunlukları ele
alınmıştır. Yedinci bölümde Ankara kenti arazi kullanımının ulaşım sistemleri ile ilişkisi incelenmiş, arazi
kullanımının trafik analiz zonlarına göre dağılımlarına yer verilmiştir. Sekizinci bölümde ise kent makro-
formunu şekillendirerek ulaşım ve trafik talep düzeylerini etkileyecek büyük kentsel yatırımlar değer-
lendirilmiştir.

1
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

216
BÖLÜM 1
ANKARA’NIN
MEKANSAL YAPISI

17 3
4 15
1. ANKARA’NIN MEKÂNSAL YAPISI
1.1. Ankara Metropoliten Alanının
Tarihsel Gelişim Süreci
Ankara’nın 1923 yılında başkent ilan edilmesiyle
yeni ulus devletin inşa süreci başlamış ve kent eko-
nomik, sosyal ve mekânsal açıdan hızlı bir değişim
sürecine girmiştir. 1950’ler sonrası girilen dönem-
de hızlı kentleşme sosyal ve mekânsal gelişmeyi
farklı yönlerde geliştirmiştir. 1980’lerde ise Türki-
ye’de planlama sistematiği ve yasal düzenlemeler-
de yaşanan değişimlere koşut Ankara, İstanbul ve
İzmir’le birlikte Türkiye’nin üç metropoliten kenti
arasında yer almıştır. Kent 1980’li yılların sonuna
kadar Altındağ, Çankaya, Keçiören, Mamak ve
Yenimahalle olmak üzere beş ilçe belediyesinden
oluşurken 1988’de Sincan’ın, 1990 yılında Gölba-
şı ve Etimesgut ilçelerinin kurulması ile sekiz ilçe
belediyesinden oluşan bir yapıya kavuşmuştur.
2004 yılında 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye Ya-
sası ile Akyurt, Bala, Çubuk, Elmadağ, Haymana,
Kalecik, Kızılcahamam ilçelerinin Büyükşehir Be-
lediyesine bağlanmasıyla 15, 2008 yılında ise 5747
Sayılı Yasa ile Pursaklar İlçesinin kurulmasıyla 16
ilçe belediyesinden oluşan bir metropoliten kente
dönüşerek, toplam alanı yaklaşık 850 bin hektara
ulaşmıştır. Son yasal düzenlemeler neticesinde di-
ğer tüm büyükşehirler gibi (2014 Nisan ayı itibari
ile) Ankara büyükşehir sınırları il sınırlarına kadar
genişlemiştir.
Cumhuriyet’in ilanından sonra ekonomik, sos-
yal, mekânsal ve demografik değişimler ve aynı
zamanda bu yaşanan idari değişim süreci kent
makroformunun gelişimini de etkilemektedir. Ta-
rihsel süreç içinde kentin gelişimi, aynı zamanda
kent içi ulaşım sisteminin de belirleyicisi olmuştur
1.1.1. Ankara’nın Başkent Oluşu ve
Cumhuriyetin İlk Yılları (1950’lere Kadar Olan
Dönem)
1923 yılında Cumhuriyetin ilanıyla birlikte ulus
devlet inşa projesinin mekânsal yönü dört temel
öğe ile tanımlanabilir (Tekeli, 2005). Birincisi, An-
kara’nın başkent ilan edilmesidir. Ankara’nın baş-
kent ilan edilmesinin arkasında Cumhuriyet’in
kurucularının büyük liman kentlerinin (İstanbul,
İzmir gibi) kozmopolit yapıları içinde ulusalcı du-
yarlıkların gelişemeyeceğini düşünmeleri yatmak-
tadır. Ankara’nın başkent olarak ortaya çıkışı, ulu-
sal bilincin oluşmasına ve bunun modernist yeni
yaşam kalıplarına dökülebilmesinde kolaylaştırıcı
etkiler sağlamıştır. İkincisi, ülkede bir iç pazar
bütünlüğünü sağlayacak bir demiryolu programı-
nı uygulamaktır. 19. yy’ın ikinci yarısından sonra,
yabancı şirketlerce işletme hakkı karşılığı yapılan
limandan iç bölgelere ağaç şeklinde uzayan de-
miryolu ağının Ankara merkezli bütünleşik ağa
dönüştürülmesi amacı ile birleşme hatları Ankara
merkezli olarak tasarlanmıştır. Üçüncüsü, ithal
ikamesine yönelmiş devlet eliyle gerçekleştirilen
sanayileşme programıdır. Bu program çerçevesin-
de fabrikalar demiryolu üzerindeki küçük kentler-
de yer almaktadır. Dördüncüsü ise bilim, kültür ve
sanatın yaygınlaştırılması için tüm yerleşmelerde
halkevleri (halk eğitim merkezi gibi) oluşturulma-
sıdır (Tekeli, 2005).
Ankara’nın başkent olması ile İstanbul yönetim
işlevlerini kaybetmiş, bunun yanı sıra İstanbul’un
ülke iç pazarındaki gelişmelere paralel tek ege-
men kentlik konumu da azalmaya başlamıştır.
Bir başka ifade ile Cumhuriyet’in Türkiye özelinde
mekânsal olarak yansıması Ankara kenti çerçeve-
sinde biçimlenmeye başlamıştır. Bu süreçte Anka-
ra hızla büyüyerek ikinci büyük kent haline gelmiş-
tir.
Ankara kentinin başkent olarak imar edilme süre-
cinde ilk olarak 1924 yılında şehremaneti (beledi-
ye) teşkilatı kurulmuştur. Bunu 1928 yılında 1351
Sayılı Yasa ile kurulan Ankara Şehri İmar Müdür-
lüğü takip etmiştir. Doğrudan Dâhiliye Vekâleti’ne
bağlanan bu müdürlük ile Ankara’nın başkent ola-
rak imarı merkezi yönetim vesayetine girmiştir.
5
 wAnkara kentinin makroformu, Cumhuriyet’in
ilanından sonraki süreçte modernleşme çabaları
doğrultusunda 1950 yılına kadar 2 alt dönemde
şekillenmiştir. Bunlardan ilki; Lörcher Planı Döne-
mi (1924-1932), ikincisi ise Jansen Planı Dönemi’dir
(1932-1957). Ankara’nın başkent olması sonrasın-
da devletin yönetim merkezinin bu planlar aracı-
lığı ile Ankara’ya kazandırılmış olması, Ankara’nın
özellikle merkezi alanlarının bu zamana kadar
olan gelişmesini de kontrol etmiştir.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında ve Cumhuriyet öncesin-
de kentin merkezini Ulus semti (Eski Ankara-kale
ve çevresi/günümüz tarihi merkezi) oluşturmakta-
dır. Lörcher, eski Ankara için 1924 yılında, gelişme-
ye açılacak olan Yenişehir için ise 1925 yılında plan
önerileri geliştirmiştir. Özellikle ikinci planın (Yeni-
şehir Planı), günümüz Ankara makroformunun şe-
killenmesindeki en önemli etkisi, Eski Ankara (bu-
günkü Ulus) ve Yenişehir (bugünkü Kızılay-Sıhhiye
bölgesi) hattının kurgulanması olarak tanımlana-
bilir. Bu hat bugünkü Atatürk Bulvarı’nın da önem-
li bir parçasıdır. Lörcher planları ile Eski Ankara’nın
kent merkezi özelliği kentin güneyine (Kızılay’a)
doğru kaymaya başlamıştır.
Daha sonra gelen Jansen Planı ise Kızılay meyda-
nının bulunduğu bölgeyi geliştirmeye yönelik ka-
rarları destekler nitelikte olmuştur. Ana hatlarıyla
Jansen Planı kale ve çevresini oluşturan bugünün
Ulus meydanının bulunduğu bölgede (Eski Anka-
ra) fazla bir müdahaleye gitmemiştir. Buna karşın
Jansen Planı, Kızılay-Çankaya bölgesini modern
Cumhuriyet’in başkentinin yeni gelişme alanı ola-
rak sunan bir plan olarak tanımlanabilir. Bu dö-
nemde konut alanlarının büyük bir bölümü Cebe-
ci, Bahçelievler, Maltepe’de bir kısmı Kavaklıdere,
Çankaya sırtlarında ve bir kısmı da Keçiröen, Etlik,
Meteoroloji çevresinde öbeklenmiştir ve bu öbek-
ler birbirlerinden bağımsızdır (Altaban, 1987).
Şenyapılı (1985), 1950’lere gelindiğinde kentte
dört tip konutun göze çarptığını ifade etmekte-
dir. Bunların ilki, eski kentte yükselmeye başlayan
apartmanlar, ikincisi Yenişehir’in güney kesimle-
rinde Kavaklıdere ve Çankaya tarafında görülen
6
villalar ve bahçeli iki katlı yapılar, üçüncüsü düşük
gelirli memurlar için devlet tarafından yaptırılan
konutlar ve eski kentin altyapısı yetersiz ve Cum-
huriyet dönemi öncesindeki dokusunu koruyan
konutlardır (Altaban, 1987). Bu dönemde kent
plan sınırlarını aşmış ve enformel konut alanları da
kendini göstermeye başlamıştır. Bu kapsamda en-
formel konut alanları ilk olarak (1930’lu yıllar) ken-
tin İstasyon arkası, Akköprü’de (Altındağ çevresi)
yer almış, daha sonra Dikmen’e sıçramıştır (Keleş
ve Duru, 2008). Kentte düşük gelir grupları Altın-
dağ etekleri, Kale’nin doğusunda, orta ve orta-üst
gelir grupları Yenişehir ve Cebeci üst gelir grupları
ise Bahçelievler ve Gaziosmanpaşa, Kavaklıdere
semtlerinde yer almaktadır (Şenyapılı, 1985; Alta-
ban, 1987; Dikmen, 2012).
1950’lere kadar olan dönemde Ankara’nın merkezi
alanları modern Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti
olarak hızlı bir yapılaşma süreci içerisinde kendini
bulmuş; Cumhuriyet’in temsil mekânı hızlı bir geli-
şim yaşamaya başlamıştır. Lörcher ve Jansen plan-
ları bu gelişimi tetikleyen ve şekil veren en önemli
etkilerin kaynaklarıdır. Bu iki plan ve kararlarına
bağlı olarak bugünkü Kızılay-Sıhhiye hattı ortaya
çıkarılarak, tarihi kent merkezi yavaş yavaş öne-
mini kaybetmeye başlamış, merkezi fonksiyonlar
bugünkü Kızılay meydanı etrafında şekillenmiş ve
merkez işlevleri güneye doğru gelişmeye başla-
mıştır. Kent merkezleri, kentlerin en önemli odak
noktalarını oluşturduğundan dolayı her iki pla-
nın önermiş olduğu gelişme, başkent Ankara’nın
makroform gelişimi için oldukça önemli bir unsur
olarak ele almak mümkündür.
1.1.2. Acele Kentleşme Yılları
(1950’lerden 1980’lere Kadar)
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından pek çok
gelişmekte olan ülkede olduğu gibi Türkiye’de de
hızlı bir kentleşme süreci yaşanmaya başlamıştır.
Bir önceki dönemde göçe dayalı nüfus artışı daha
çok Ankara’da yaşanırken, bu dönemde Ankara ile
birlikte tüm büyük kentlerde birden yaşanmaya
başlamıştır. Ankara’da Jansen Plan’ının 1978 yılı
için öngördüğü 300.000 kişilik nüfus 1950’lere
gelindiğinde 280.000’i geçerek aşılmıştır. Acele
kentleşme yıllarının en çarpıcı özelliği, kente
göç edenlerin barınma sorunlarını büyük ölçüde
gecekondu ile çözmeleri olmuştur. Kentte,
Altındağ, Kayaş, Yenidoğan, Gülveren, Topraklık,
Atıfbey gibi gecekondu alanları hızla büyümüştür
(Altaban, 1987; Şenyapılı, 1985). Etlik sırtlarında,
Keçiören ve Dikmen çevresinde kentsel
gelişmenin yanı başında gecekondu alanları da
gözlemlenmeye başlamıştır.
Yücel-Uybadin Planı öncesi gelişmelere
bakıldığında kentin merkezinin Ulus’tan Kızılay’a
doğru yönelmesinin 1961 yılında açılacak olan yeni
parlamento yapısının konumu ile teşvik edildiği
gerçeğinin altı çizilmelidir. Bununla birlikte kent
formu, yeni gelişme alanlarında benimsenen
yapılaşma stratejilerinden de etkilenerek
değişmiştir. Bu strateji ister konut, ister kamu ya
da devlet yapısı olsun bir yerleşke düzeni gündeme
getirmiştir. Bu yerleşkeler oluşum olarak eskiden
de vardır ve çoğunlukla Vekâletler Mahallesi,
Gülhane ve Mevki Hastaneleri ile Genel Kurmay
civarındaki askeri toplu yapılar, Numune Hastanesi,
Doğumevi gibi hastane grupları, Fen Fakültesi
gibi üniversite yapıları, Şeker Fabrikası AOÇ
sanayi yerleşkeleri ve benzeri kullanımlar ilk akla
gelenlerdir. Kent topraklarının kullanım biçimleri,
mimari stratejilerle de birleşerek değişmiştir.
Çeperde ve belediye sınırları dışında verilen konut
kooperatifi izinleri, bu yeni yapılaşma biçimi ile de
birleşerek konut yerleşkelerinin kentsel mekânı
belirlemesine yol açmıştır (Cengizkan, 2005).
1953 sonrası gelişen “Karayolları Umum
Müdürlüğü” tarafından hazırlanıp “İmar planı
müsabakası süresi içinde müsabıklara done olarak
verilen” devlet yolları, Ankara için bir çevre yolu
oluşturmuştur. İstanbul, Çankırı, Konya- Ankara-
Samsun ve Eskişehir devlet yolları, kamu kurumları
eliyle oluşturulmuş ve bunlar şehir mekânını
belirlemeye başlamıştır. Bu yollar şehrin gelişme
alanlarını sınırlandırmakla kalmamış günümüzdeki
otobüs terminalinin de (AŞTİ) yerini belirlemiştir
(Cengizkan, 2005).
Bu dönemde konut alanları yanında sosyal ve
teknik altyapı yetersizliği, kırdan kente göç olgusu
ile beraber hızlı bir kentleşme süreci yaşayan ve
nüfusu her yıl giderek artan Ankara için ciddi bir
sorun olmaya başlamıştır. Bu sorunların başında
da kırdan göç eden nüfusun barınma ihtiyacını
ucuz yollardan sağlayabildiği ancak sosyal ve
teknik altyapı bakımından eksik olan gecekondu
sorunu yer almaktadır. Yücel-Uybadin Planı (1957)
ile bu sorunların aşılması beklenmektedir. Bu plan
kapsamında 10.000 hektarı aşan bir planlama
alanı belirlenmiş olup parselasyon ve yol düzenleri
içinde çok katlı yapılaşma kararları getirilmiştir.
Sonucunda da hızlı bir yıkım ve yeniden yapılaşma
süreciyle yüksek yoğunluklu dolayısıyla çok katlı
yapılaşmanın önünü açan uygulamalar birbirini
izlemeye başlamıştır. Örneğin bahçe kent
temasına uygun olarak geliştirilen Bahçelievler’in
yerini kat sayıları artırılarak yüksek yoğunluklu
konut alanları almaya başlamıştır (Tunçer,2001).
Bu plan Kızılay çevresinde merkezi iş alanı
oluşturmaya yönelik destekleyici kararları
öngörmediğinden, bugünkü merkezi iş
alanlarındaki problemlerin de hazırlayıcısı
niteliğinde olmuştur. Böylece kent merkezi ve
çevresinin yoğunluğu daha da artmıştır. Bir parsel
üzerinde düşey mülkiyet biçimi özelikle orta-üst,
üst ve orta gelirlilerin yer seçtikleri Bahçelievler,
Emek, Yukarı Ayrancı, Maltepe, Küçük Esat,
Çankaya ve Aydınlıkevler mahallelerinde
yoğunlaşmıştır (Altaban,1987). 1960’lı yılların
sonunda Yücel-Uybadin planına dayalı olarak orta
ve üst gelir grubu mahalleleri ile orta-alt ve alt gelir
gruplarının oluşturduğu gecekondu alanlarından
oluşan Ankara, doğu-batı ekseninde gelişmeye de
başlamıştır (Günay, 2005).
Bu dönemde Ankara’da gecekondu olgusunun
yanı sıra yapsatçı sunum biçimi de gelişmiştir.
Göç ve nüfus artışına bağlı olarak ortaya çıkan
acele kentleşme sonucu artan arsa fiyatları, orta
sınıfların tek parsel üzerinde tek konut sahibi
olmasını zorlaştırmıştır. Kat mülkiyeti kanununun
tanıdığı olanaklarla yapsatçılık orta sınıfların arsa
maliyetini bölüşmesine olanak veren bir çözüm
7
 olarak gelişmiştir. Gecekondu gelişimine ek
olarak yapsatçı gelişmeler, kentleri planlarında
öngörülenlerden daha çok yüksek yoğunlukta,
sosyal donatıları yetersiz gelişmelere zorlamıştır
(Tekeli, 2005).
Söz konusu süreçte Ankara’nın hızlı kentleşmesi
devam etmiş imarlı alanlarda yoğunluk artışları,
yıkıp yapmalar sürerken, gecekondu alanları
kentin kuzey ve güney yarısında yerleşmeye uygun
olmayan arazileri doldurmuştur (Altaban,1987).
Gecekondu alanları Dikmen, Ayvalı, Öveçler,
Abidinpaşa, NATO Yolu ve Mamak’ta
yoğunlaşmıştır (Altaban,1987; Pulat, 1992). 1966
yılında çıkarılan 775 sayılı Gecekondu Yasası
uyarınca Ankara’da Sincan, Aktepe, Şentepe’de
gecekondu önleme bölgeleri oluşturulmuştur
(Altaban,1987)
Hızlı kentleşme yıllarının ortaya çıkardığı birçok
sorunun çözümüne yönelik büyük kentlerde
dolmuş olgusu ortaya çıkmıştır. Savaş sonrasında
kentlerin nüfuslarının hızla artması ve mekânda
denetimsiz yayılması karşısında kamu ulaşım
hizmetleri yetersiz kalmış, ortaya çıkan açık, küçük
girişimcilerin işlettiği dolmuş ile karşılanmıştır
(Tekeli, 2005). Acele kentleşme yıllarının ortaya
çıkardığı altyapısızlık Ankara, İstanbul ve İzmir
gibi büyükşehirlerde benzer büyüme biçimlerini
desteklemiştir. Bir yandan şehirlerarası yollar
boyunca kalın bantlar halinde yayılırken,
diğer yandan kentin yerleşik alanları yüksek
yoğunluklu olarak dönüşmektedir. Bu kentlerde
yoğunlaşmanın yüksek olduğu merkezde sosyal
servisler yeterince karşılanamamakta, kentte yeşil
alanlar küçülmekte, araç trafiği kaynaklı sorunlar
her geçen gün daha da artmaktadır (Tekeli, 2005).
Özetle bu dönemde Ankara’nın gelişimi kuzey-
güney ekseninde görülmüşse de kentin doğu-
batı ekseninde de gelişmelerin başladığı
görülmektedir. Çünkü kuzey güney yönünde
bir gelişime kentin sahip olduğu jeolojik çanak
engel oluşturmaktadır. 1970 yılına gelindiğinde
ise 1950’li yıllara göre oldukça yayılmış bir kent
makroformunun oluştuğundan söz edilebilir.
8
Kent, topografik çanağı zorlamaya başlamış
bu nedenle Yücel-Uybadin planının da ön
gördüğü şekilde batı koridoru üzerinde gelişme
göstermeye başlamıştır. Dolayısıyla İstanbul ve
Eskişehir yollarının gelişiminin temelleri atılmıştır.
İstanbul yolu üzerinde Etimesgut bölgesinin
oluşmaya başlaması önemli bir gelişme olarak
adlandırılabilir. Bunun yanı sıra, Eskişehir yolunun
gelişimini koridorun üzerinde önemli kullanımların
(üniversite alanları vb.) yer alması desteklemiştir.
Hızlı kentleşme sürecinde yer seçiminde temel
alınan noktalardan birisi de konut-dışı alanların
gelişimidir. Bu noktalardan biri olan kamu
sektörünün sağlamış olduğu iş olanakları da
genelde kent merkezinde yoğunlaşmıştır.
Kent merkezinin yoğunluklu olarak istihdamı
barındırıyor olması servis sektörünün ve enformel
sektörlerin de kent merkezinde yoğunlaşmasına;
nihayetinde de Ankara’nın tek merkezli yapısının
derinleşmesine imkan tanımıştır. Kentin batıya
açıldığı yıllarda bile bu yapı kendisini önemli
ölçüde korumuştur.
İleriki yıllarda iki süreç bunu dağıtmaya başlamıştır.
Bu süreçlerden birincisi Ankara’nın organize
sanayiler ile gelişim göstermesi, ikincisi ise merkezi
kurumların ve merkez iş alanı fonksiyonlarının
kimisinin desantralize olmaya başlaması olarak
verilebilir.
1.1.3. Metropolitenleşme ve Kentsel Yayılma
(1980’ler Sonrası)
1970’li yılların petrol krizleri sonrasında dünya
büyük bir dönüşüm yaşamaya başlanmıştır. Bu
dönüşümün ana eksenini sanayi toplumundan
bilgi toplumuna, Fordist üretimden esnek
üretime, ulus devletler dünyasından küresel
dünyaya, modernist düşünceden postmodernist
düşünceye geçişler oluşturmaktadır (Tekeli,2005).
1980 sonrası Türkiye tarihinin çok önemli dönüm
noktalarından biridir. Bu tarihe kadar ithal ikame
ile sanayileşme başka bir deyişle içe kapanmış
bir gelişme politikası izlenmiştir. 1980 sonrasında
ise devlet girişimciliği geri plana itilerek özel
kesime öncelik verilmiştir. Bu dönemde yalnız
kentlerin dış ilişkileri değil, kentin iç yapılanmasını
belirleyen süreçler de değişmiştir. Bunlardan en
önemlisi yapsatçı konut sunum biçiminin büyük
ölçüde tıkanması üzerine, Türkiye’nin 10-15 yıldır
gündeminde olan ama gerçekleştiremediği toplu
konut sunum biçiminin uygulamaya koyulmasıdır.
Bir diğeri ise ihracata yönelik özel girişimciliğe
dayalı (organize) sanayileşme politikasıdır. Metro
projeleri ile kentin iç yapılanmasında ulaşım
altyapısı ve erişebilirlik matrisinin değişmesi de bu
döneme rastlamaktadır (Tekeli, 2005).
Ankara’da 1970’lere gelindiğinde yoğunlaşma ve
hızlı gecekondulaşma sürecinin yarattığı olumsuz
gelişmeler yeni bir plan hazırlanmasını zorunlu
kılmış ve 1969’da kurulan Ankara Metropoliten
Alan Nazım Plan Bürosu’nun (AMANPB), 1982
yılında geliştirdiği “Ankara 1990 Nazım Planı”
onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Planın temel
politikası, bu döneme kadar kuzey-güney
doğrultusunda olan kentsel gelişmenin, batı
koridoruna yönlendirilerek topografik çanak
dışına çıkmasını sağlamak ve böylece hava
kirliliğinin daha az olacağı alanları yerleşime açmak
olmuştur. Plan stratejilerince özellikle Batıkent,
Eryaman, Sincan Gecekondu Önleme Bölgeleri
gibi toplu konut alanları ile Sincan Organize
Sanayi Bölgesi gibi önemli odaklar planlanarak
gelişmeye açılmış ve kent ağırlıklı olarak İstanbul
Yoluna yönelmiştir. 1985–86 yıllarında Eryaman,
Elvankent ve toplu konut projeleri bu aksın
gelişmesinde önemli rol oynamış ve günümüzde
Eryaman ve Etimesgut bölgelerinde üretilen
toplu konutların sayısı arttıkça büyük alışveriş
merkezleri de bölgedeki yerini almaya başlamıştır
(Uğurlar,2013). Genel bir değerlendirme ile 1980
öncesine kadar Ankara’nın gelişimi kuzey-güney
ekseninde görülmüşse de 1980 sonrası kentin
doğu-batı ekseninde de gelişmelerin başladığı
görülmektedir. Çünkü kuzey güney yönünde bir
gelişime kentin sahip olduğu jeomorfolojik çanak
engel oluşturmaktadır.
Bu plan ile aynı zamanda gelişmenin güneybatı
koridoruna yönlendirilmesi ve orta ve üst gelir
grubuna yönelik kooperatifler için ucuz arsa
sağlamak amacıyla 1990 Ankara Nazım Planı sınırları
içerisinde yaklaşık 1400 hektarlık alan 210.000
kişi nüfus öngörüsü ile Eskişehir yolu - Çayyolu
Toplu Konut Alanı olarak tahsis edilmiştir. 1990
Nazım Planı’nın Çayyolu’nda önerdiği gelişmede
kamu arsa piyasasına girmemiştir. Çünkü söz
konusu alanın piyasa sistemi içinde gelişeceği
öngörülmüştür. Bu amaçla özel girişimcilerin ve
kooperatiflerin mevzi planlar yoluyla konut alanı
geliştirebilecekleri hükme bağlanmıştır (Günay,
2005). 1990 Metropoliten Nazım İmar Planı
tarafından önerilen konut ve çalışma alanlarının
% 80’inin gerçekleşmesi, planın günümüz Ankara
makroformunun şekillenmesinde çok önemli bir
rol oynadığını göstermektedir (Kamacı, 2009).
Güneybatı yönünde gerçekleşen bu kentsel
gelişme alanı bugünkü spekülatif konut ve arsa
piyasasının ortaya çıkmasının da bir anlamda
başlangıcı olmuştur (Kamacı, 2009). Çünkü 1990
Ankara Nazım Planının kentin gelişimini batı
ve güneye yönlendirmesi ile araç sahipliliği ve
mekânda hareketliliğin hızlı artmasına bağlı olarak
Eskişehir Yolu üzerindeki alanlar hızla konut
yerleşimlerine açılmıştır. Bu süreçte büyük inşaat
firmaları tarafından yapılan lüks toplu konutlar,
kooperatiflerin ürettiği orta standartlı konutlar ve
kat karşılığı yapılan yüksek katlı apartmanlar bu
güzergâh üzerinde gelişmiştir (Akın,2007).
1950’lerin ilk yarısında kamu kuruluşları kent çeperi
ve çevresinde geniş alanlar elde etmiştir; özellikle
kentin Eskişehir çıkışında gelişmeye uygun
yöreler kamusal ve eğitim amaçlı kullanımlarca
kapatılmıştır (Altaban,1987). 1990 Nazım
Planı ilkeleri uyarınca yeni kamu alanlarının da
eklemlenmesi Eskişehir çıkışının tercih edilmesine
ve aynı zamanda bölgenin prestijinin artmasına da
neden olmuştur. Eskişehir Yolu üzerinde Bilkent
ve Beytepe konut alanlarının ötesinde yer alan
Ümitköy, 1980’li yılların ortalarından itibaren
hızlı bir gelişim göstermiştir. Özellikle Çayyolu,
Ankara’nın son yıllardaki en popüler yerleşim
9
 bölgelerinden birisi olarak kabul görmektedir.
Konut alanlarının yerleşime açılması ile birlikte
bölgede alışveriş ve eğlence merkezleri ardı
ardına inşa edilmektedir (Akın, 2007). Çayyolu-
Ümitköy’deki gelişmeler, hem merkezlerin
kullanım biçim ve yoğunluğunu, hem de merkezin
gelişme hareketini etkilemiştir.
1990 Nazım Planı ile Konya Yolu ve Çetin Emeç
Bulvarı gibi ulaşım bağlantıları üzerinde yeni
yoğunlaşmalar ve büyük yatırımlar kentin
aynı zamanda Konya Yolu ve Samsun Yoluna
doğru yönlenmesine de neden olmuştur. Bu
süreçlere bağlı olarak 1990 sonrası Konya
Yolunda, Balgat-Dikmen hattı ile Karakusunlar-
Çiğdem mahallesinde(gecekondu konutlarından
apartmanlara dönüşen) hızlı bir değişim ve gelişim
söz konusudur (Akın, 2007). Ayrıca günümüzde
Konya Yolu üzerinde oluşturan lüks iş merkezleri,
rezidanslar ve önemli merkezlere yakınlık
Oran, Çiğdem, Balgat ve Dikmen gibi semtlerin
cazibesini de artırmıştır. Konya Yolu üzerinde,
Balgat’tan Ahlatlıbel kavşağına kadar olan bölge
ve Gölbaşı’na uzanan bölge olmak üzere iki
yönlü bir gelişme gözlenmektedir. Bu kapsamda
Gölbaşı İncek mevki özel prestij konutları, yeni
eğitim alanlarının varlığı ile kentin göreli olarak
prestijli bölgeleri arasında yer almaya başlamıştır
(Uğurlar, 2013).
Son zamanlarda benzer bir durum Turan Güneş
Bulvarı’nda da görülmektedir. Bu bölgenin çekim
alanı olmasını sağlayan en önemli faktörlerden
biri de 1960 yılı sonlarında tamamlanan Oran
bölgesidir. Alanın Çankaya’ya yakın olmasının
etkisi ile bir zamanların gecekondu bölgesi
olan Yıldız’da yaşanan dönüşüm süreçleri bu
alanın önemini arttırmış, bu alanda konut ve
gündelik ticarete yönelik iş ve ticaret merkezleri
konumlanmıştır (Akın, 2007).
Bunların Bu koridorların dışında kentin kuzey
aksını oluşturan Pursaklar ve Altındağ ilçeleri
ile şehrin doğu aksı olarak nitelendirilebilecek
Mamak ve Elmadağ çevresinde gerçekleştirilen
kentsel gelişim projeleri ile geçmişten günümüze
10
gecekondu alanlarının yoğunluk kazandığı, sosyal
donatıların yetersiz olduğu ve topografik eşikler
nedeniyle girişimcilerin tercih etmediği ve göreli
olarak kentin prestijli sayılmayan bu alanlarına
yeni bir imaj kazandırılması hedeflenmektedir.
Örneğin Mamak Doğukent Caddesi, NATO yolu
kesişiminde yer alan alışveriş merkezleri ile cazibe
kazandırılmaya çalışılmaktadır (Uğurlar, 2013).
1985 yılından sonra büyük inşaat firmaları, kendi
başlarına veya TOKİ işbirliği ile Ankara’da kitlesel
konut üretiminde bulunmaktadırlar. Özellikle
2000 yılından sonra konut üretimini destekleyici
kararların alınması kent mekânında toplu ve
yaygın konut alanlarının yerleşime açılmasına
neden olmaktadır. 2012 yılı itibariyle Ankara’da
uygulanan ve uygulanmakta olan otuzun üzerinde
kentsel dönüşüm projesi bulunmaktadır. Hemen
hemen tüm projelerde örgütlenme, kamu-özel
sektör ortaklı ya da TOKİ elinde şekillenmektedir.
Süreç Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan
Dikmen Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm
Projeleri ile başlamıştır. Uygulanan modele
girişimcilerin dâhil olmasıyla, model kamu
özel sektör ortaklığına dayanan bir nitelik
kazanmıştır. Bu süreç kentin doğusunda daha
yavaş işlemektedir (Günay, 2005).Özel sektörün
girmediği alanlarda TOKİ birincil aktördür (Güzey,
2009). Örneğin tarihi konut alanlarını içine alan
ve Ankara›nın başkent olmasının ardından ilk
gecekondu alanlarının gözlendiği ve yoğunlaştığı
Altındağ ilçesi topografik eşikleri ve göreli
olarak kentin prestijli sayılan alanları içinde yer
almamaktadır. Bu nedenle özel girişimcilerin çok
tercih etmediği bu ilçe özelikle TOKİ ‘nin yer aldığı
dönüşüm süreçlerine konu olmaktadır. Benzer
şekilde Mamak ilçesi 1930’lu yıllardan sonra
gecekondulaşmaya başlayan ve hala gecekondu
alanlarının yoğun olduğu Altındağ ilçesi gibi
TOKİ’nin yer aldığı dönüşüm süreçlerine konu
olan bir ilçedir (Uğurlar, 2013).
1980 sonrası gelişimi değerlendirilecek olursa,
kentin topografik çanağın sınırlarını zorladığı
gözlemlenmektedir. 1997 yılında kent bulunduğu
sınırlardan taşmıştır. Eskişehir yolunun batısında
kalan alanlar ile Konya yolu üzerinde yer alan
bölgeler de gelişmeye başlamıştır. Özellikle
Eskişehir yolu, üzerinde bulundurduğu
önemli kentsel kullanımlar ile gelişimini hızla
sürdürmüştür. Bu kentsel kullanımlar arasında
Hacettepe Üniversitesi’nin Beykent kampüsü ile
Bilkent Üniversitesi kampüsü, ODTÜ ile birlikte
Eskişehir yolu üzerine eklemlenmiştir. İlerleyen
yıllarda diğer önemli kamusal kullanımların
da (bakanlıklar, il genel müdürlükleri vb.) bu
yol üzerine konumlandırılmasıyla ve Çayyolu
bölgesinin de hızlı gelişimiyle Eskişehir yolu kentin
en işlek ana arterlerinden biri haline gelecektir.
2005 yılına gelindiğinde kent makroformu şimdiki
halini almıştır. Eskişehir yolu Temelli’ye doğru hızlı
bir gelişim göstermiştir. Bunun yanı sıra İstanbul
yolu üzeri ve topografik çanağın imkân tanıdığı
kadarıyla Gölbaşı bölgesi gelişimi bugünkü halini
almıştır. Kentin bugünkü makroform gelişiminin
geçmişten günümüze kentin kontrolsüz bir
büyüme süreci olmakla birlikte planlarla da yön
verildiği söylenebilir (Bkz. Tablo 1.1). Ankara
2025 Nazım Plan Çalışması Gelişme Koridorları
çalışmasında; gelişme yönleri (koridorları) yer
almaktadır. Bu şemada kentin günümüzdeki
gelişme trendleri göze alındığında bu koridorlar
ile uyumlu olduğu görülmektedir. Örneğin
Yaşamkent, Yapracık, Turkuaz TOKİ konutları,
Çankaya Üniversitesi ile Temelli’ye doğru
yönlenmektedir.
11
12
Tablo 1.1. Ankara Kenti Üst Ölçekli Planlar

Temel
Mevcut Kentsel
Plan Onay Plan Hedef Toplam Plan Alanı Makroform
Plan Adı Nüfus Yerleşim Nüfus Öngörüsü (kişi)
Yılı Yılı (ha) Yönlenimi-
(kişi) Alanı(ha)
Stratejisi
Güney aksına(Yenişehir) sıçrama, Ankara
Lörcher Planı 1925 ~65.000 ~280 ** ~150.000 ~700 garı çevresinde yeni ticaret merkezi olu-
şumu
Yenişehir Gelişimi korunuyor, Doğu(Cebe-
Jansen Planı 1932 ~75.000 300 1978 300.000 1.500 ci),Batı(Maltepe-Tandoğan)işçi mahallele-
ri-bahçekent/güzelkent gelişimi
Kompakt bir gelişim kaçak yapılaşma alan-
Yücel-Uybadin larında düzenli konut olarak yoğunlaşma,
1957 455.000 ~5.720 1987 750.000 12.000
Planı Etimesgut, Keçiören, Yıldız, Yenimahalle
yönlerine büyüme

“Batı Koridoru” desantralizasyon strate-

1990 Nazım 2,8-3,6 jisi, Batıkent,Eryaman,Sincan yönlerine
1982 120.000(*) ~22.500 1990 43.250
Planı(1970-75) milyon arası büyüme, “koruma”, iş-iskan ilişkisi kurma,
koridor gelişimi, yeşil kuşak öngörüsü

Elmadağ-Kırıkkale, Kazan, Temelli, Ahiboz

2015 Yapısal odalarına “ana çanak” dışına yeşil kama-
4,5-5,5 mil-
Plan Şema- Onaysız 2.300.000 ~31.000 2015 ~210.000 larla desantralizasyon, koridorlar boyunca
yon arası
sı(1985) ışınsal gelişme öngörüsü, çevre yolu ta-
nımlama
Mücavir alan sınır içinde konut gelişme
2025 Planlama 6,5-8
Onaysız 2.800.000 ~45.000 2025 ~200.000 eğilimlerini yönlendirme çabası, güneyba-
Çalışması(1998) milyon arası
tı koridoruna genişleme-yayılma

Kaynak: Ankara Büyükşehir Belediyesi, 2007

25 13
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

1426
BÖLÜM 2
ANKARA KENT
MAKRAFORMU

2715
16 25
2. ANKARA KENT MAKROFORMU
2.1. Ankara Kent Makroformunun Yıllara 2.1.2. Ulus Tarihi Kent Merkezi ve Eski Anka-
Göre Değişimi ra’ya Yönelik Planlama Kararları

Ankara kent makroformunun yıllara göre gelişimi Ankara’nın başkent olduğu 1923 yılından 1931 yı-
incelenirken; Cumhuriyetin ilanından itibaren baş- lında yürürlüğe giren Jansen planına kadar An-
layan planlama süreci, tarihi kent merkezinin geli- kara’nın kentsel gelişimini yönlendiren plandır.
şimi ve hazırlanan imar planları ele alınmaktadır. Berlinli mimar Carl Christoph Lörcher tarafından
hazırlanmıştır (Harita 2.1.). Demiryolunun güne-
2.1.1. Ulus Tarihi Kent Merkezi Ulaşım İlişki- yinde ise Yenişehir’in dokusu oluşturulmuştur.
leri Atatürk Bulvarı boyunca yeni meydanlar planlan-
mıştır. Ulus-Kızılay aksındaki Atatürk Bulvarı, plan-
Cumhuriyet öncesinde ve Cumhuriyet’in da tek omurga olarak öngörülmüş ve günümüzde
ilk yıllarında Ankara’nın merkezini Ulus de olumsuz etkilerini gördüğümüz alternatifsiz bir
semti (Eski Ankara-kale ve çevresi/ ulaşım aksı oluşması sorununa neden olmuştur.
günümüz tarihi merkezi) oluşturmaktadır.
Harita 2.1. Carl Cristopher Lörcher’in Ankara
Lörcher, eski Ankara için 1924 yılında, gelişmeye Planı
açılacak olan Yenişehir için ise 1925 yılında plan
önerileri geliştirmiştir. Özellikle ikinci planın
(Yenişehir Planı), günümüz Ankara makroformunun
şekillenmesindeki en önemli etkisi, Eski Ankara
(bugünkü Ulus) ve Yenişehir (bugünkü Kızılay-
Sıhhiye bölgesi) hattının kurgulanması olarak
tanımlanabilir. Bu hat bugünkü Atatürk Bulvarı’nın
da önemli bir parçasıdır. Lörcher planları ile
Eski Ankara’nın kent merkezi özelliği kentin
güneyine (Kızılay’a) doğru kaymaya başlamıştır.

Daha sonra gelen Jansen Planı ise Kızılay

meydanının bulunduğu bölgeyi geliştirmeye
yönelik kararları destekler nitelikte olmuştur. Ana
hatlarıyla Jansen Planı kale ve çevresini oluşturan
bugünün Ulus meydanının bulunduğu bölgede
(Eski Ankara) fazla bir müdahaleye gitmemiştir.
Buna karşın Jansen Planı, Kızılay-Çankaya bölgesini
modern Cumhuriyet’in başkentinin yeni gelişme
alanı olarak sunan bir plan olarak tanımlanabilir.

17
 1927 yılında yapılan yarışmayı kazanan Berlin-
li mimar Prof. Hermann Jansen tarafından ha-
zırlanan, 1932 yılında yürürlüğe giren plandır.
Plan, Kale’yi çevreleyen bir kent biçimi öner-
mektedir. Kent, Kale çevresinde dairesel olarak
büyüyen bir form, birbirinden yeşil kuşaklarla
ayrılan mahalle yapıları ve eski ve yeni şehri bir-
birine bağlayan Atatürk Bulvarı ile tek omurga-
lı bir ulaşım aksı ile planlanmıştır (Harita 2.2.).
Uygulamada ise belirgin değişiklikler ya-
pılmıştır. Kentin kuzey bölgesinde öneri-
len işçi mahallelerinin bir kısmı gelişirken
düzensiz sanayi kullanımları yerleşmiştir.
Ulus’da Kale’nin batısında Hacı Bayram çevresin-
de eski kentsel doku tümüyle yenilenmiş, bunun
sonucu olarak caddeler boyunca sürekli ve yük-
sek bir yapılaşma ortaya çıkmış, içbölgeler ise
çöküntü alanlarına dönüşmüştür. Lörcher planı-
nın tersine istasyon ile Ulus arasına önerilen ye-
şil bir aks ile bu bölge merkezden koparılmıştır.
Harita 2.2. Prof. Hermann Jansen’in Ankara Şehri
İmar Planı
18
1930 - 1950 yılları arasında, “ Yeni Ankara ”
’nın eskisi yanında kurulmasıyla kent bütü-
nünün tek ana merkezi durumuna giren Ulus
ve çevresinde “ Eski Şehir - Yeni Şehir ” bağ-
lantıları boyunca ve eski şehrin yeni kullanış-
lara komşu bölgelerinde spekülatif baskılar
yoğunlaşmış, çeşitli yenilemeler yapılmıştır.
Kaleiçi ve Hacıbayram Çevresi Kentsel ve Tarihi
Kentsel Sit Alanları, Jansen planından bu yana
“Protokol Alanı” sınırlaması ile ticari merkezin
baskısından uzakta olması ve herhangi bir plan-
lama ile şuyulandırma (parsel birleştirme) yapıl-
mamış bulunması nedeniyle bütünüyle korun-
maya aday kent parçası olarak görülmektedir.
Harita 2.3. Jansen’in Eski Şehir Kesime İlişkin
Plan Kararları
Ancak, bugüne kadar yapılan koruma daha
çok yasaklayıcı, engelleyici ve pasif bir koruma
olduğundan, Kaleiçi konutları da, bugün bakımsız,
yoğun kullanımlı, eklenti ve bölünmelerle fiziki
durumu kötü, mimari ve estetik değerleri yok
olma yoluna girmiş yapılardır. Hacıbayram
Çevresi son yıllarda kapsamlı olarak ele
alınmış ve çeşitli meydan düzenlemeleri ve
konut dokusu onarımları ile sağlıklaştırılmıştır.
1955 yılında açılan uluslararası planlama
yarışması ile Nihat Yücel ve Raşit Uybadin
tarafından hazırlanan ve 5720 hektarlık bir alanı
kapsayan Ankara İmar Planı 1957 tarihinde
onanarak yürürlüğe girmiştir. Ankara’nın 2006
yılı nüfusu 750 000 olarak tahmin edilmiş ve
Kızılay yeni merkez olarak planlanmıştır. Bu
planla protokol alanının bir kısmı (Hacı Bayram
çevresi dâhil) planlanmış, Jansen’in protokol
alanına kısmen yollar önerilmiştir (Harita 2.4.).
Eski Ankara, cadde boyunca yapılaşan 6 - 8 katlı
bloklar ardında sıkışıp kalmış, kullanım değişikliği,
çevre kalitesinde düşüş, sosyal dönüşüm, doğal
yıpranma ile bölüntü ve eklentilerle çöküntü bölgesi
niteliği kazanarak günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Bazı önemli uygulamalar (1937-1970);
•Hacı Bayram çevresindeki yapıların yıkılarak,
bugünkü açık alanın oluşturulması ( 1937),
•Çok sayıda konutun kamulaştırılarak yıkılmasını
gerektiren Ulucanlar Caddesi’nin açılması (1955),
•Kurtuluş ve Kırgız gibi pek çok nitelikli eski
Ankara Evi ile anıtsal yapıların oluşturduğu
iki mahalleyi yok ederek oluşturulan
Hacettepe Hastane Kompleksi (1967-70).
Harita 2.4. Jansen’in Hacı Bayram Camii ve İsmet
Paşa Mahallesi’ne İlişkin Plan Kararları

Aşırı nüfus artışları ve plan uygulama araçlarındaki

yetersizliklere bağlı olarak, kentin sağlıklı
gelişimi bu planla da denetlenememiştir.

1957 Planı Kızılay çevresinde merkezi iş alanı

oluşturmaya yönelik destekleyici kararları
öngörmediğinden, bugünkü merkezi iş
alanlarındaki problemlerin de hazırlayıcısı
niteliğinde olmuştur. Böylece kent merkezi
ve çevresinin yoğunluğu daha da artmıştır.

1961 yılında, “Bölge Kat Nizamı Planı” uygulanmaya

başlanmış, 1957 planındaki yoğunluklar arttırılmış,
tarihi çevreye uygun olmayan gabariler (yer yer
6-8 kat) verilerek, küçük tapulama parselleri
birleştirilmiş ve taban alanları arttırılmıştır. Talat
Paşa Bulvarı, Ulucanlar, Denizciler ve Anafartalar
Caddeleri boyunca büyük ölçüde bu parselasyon
planları uygulanmış, cadde arkalarında
topografyanın çok eğimli olması, planın tarihi
doku ile uyum sağlamaması, mülkiyetin aşırı
parçalanmış oluşu, kişi ve kamunun uygulama için
maddi yeterli güce sahip bulunmayışı ve benzeri
nedenlerle çok katlı yapılaşmaya gidilememiştir.

19
 Ankara Belediyesi (1979-1982) uygulamaları:
•Hasırcılar - Denizciler Caddesi bağlantısı
•Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi gelişme
alanı kamulaştırılarak tamamen yıkılmıştır.
•1957 plan kararı: Sulu Han ile Ulus Hali
üzerinden geçen kısmı Sulu Han’ın restore
edilmesinden sonra iptal edilmiştir.
•Hasırcılar yolunun batısında kalan alan yok
edilmiştir. Hasırcılar - Osmanlı Kavşağı Planı
Yüksek Kurul görüşü alınmadan uygulanmıştır.
Yine planda bir kent merkezi oluşturulması
çabası olmamakla beraber, Ulus ve Kızılay
merkezleri arasındaki ilişki sadece Atatürk
Bulvarı aksı ile sağlanmaktadır. Kentin nasıl
büyüyeceğine dair bir kurgu geliştirilmemekte,
o dönemde oluşmaya başlamış gecekondulaşma
için de herhangi bir yaklaşım önerilmemektedir.
Harita 2.5. Nihat Yücel Ve Raşit Uybadin 1957 Ankara Şehri İmar Planı
20
İmar ve İskan Bakanlığı tarafından 1967 yılında,
Ankara Kenti’nin yakın etki alanı için il ölçeğinde
bir çalışma başlatılmıştır. “Ankara Metropoliten
Alan Nazım Plan Bürosu” tarafından 1973 yılında
başlatılan çalışmalarla kentin 1990’lardaki gelişme
planı oluşturulmuş, “Ankara Nazım Planı” 1982
yılında onaylanarak yürürlüğe girmiştir (Harita 2.6.).
Eski Ankara üzerindeki baskıları azaltmak ve Ulus
Tarihi Kent Merkezi’ni koruyarak çevreye uyumlu
bir şekilde gelişmesini sağlamak amacıyla Merkezi İş
Alanlarının (MİA) Çankırı Caddesi batısında yer alan
“ Kazıkiçi Bostanları ” olarak adlandırılan kesime
doğru gelişmesi ana plan kararı olarak verilmiştir.
Ancak, 1957 Planı ile Bölge Kat Rejimi
planlarının halen yürürlükte olmaları nedeniyle
korumaya ilişkin herhangi bir gelişme 1980‘lere
gelinceye dek gündeme gelememiştir.
1990 Nazım Planı’nda kentin gelişme yönü olarak;
jeomorfolojik yapı ve ulaşım sistemi verileri göz
önüne alınarak Batı Koridoru benimsenmiştir.
Sonuç olarak; geçmişten günümüze Ankara
kent makroformunun gelişim süreci üç dönem
içinde ele alınabilir. Ankara’nın başkent oluşu ve
cumhuriyetin ilk yıllarında (1950’li yıllara kadar)
gelişim süreci başkent özellikleri ile yoğun
olarak etkileşim göstermiştir. Cumhuriyetin
ilk yıllarında Ankara kent merkezi Ulus’ta
olan yönetim fonksiyonları ile Ulus-Kızılay-
Bahçelievler-Cebeci ve Çankaya Köşkü’nün
oluşturduğu nirengiler doğrultusunda gelişim
göstermiştir. Bu gelişimi tamamlayan konut
alanları ise genelinde Ankara’nın ihtiyaç duyduğu
üst, orta ve alt düzey memurlara yönelik bu
nirengilerin değişik alanlarında yoğunlaşmıştır.
1950’lere kadar olan dönemde Ankara’nın nüfusu
büyük artış göstermiş ve Çankaya Köşkü-Ulus-
Bahçelievler-Cebeci arasındaki büyük alanda
kent gelişiminin büyük kısmı gerçekleştirmiştir.
Harita 2.6. Ankara Metropoliten Alanı Nazım Planı (1990)
İkinci dönem olan 1950-1980 acele kentleşme
yılları ise kırdan kente olan göçün en yoğun
olduğu dönemdir. Bu dönem kentin gecekondu
alanlarının hızla geliştiği, yapılaşmış alanlarının
ise hızla yoğunlaştığı yıllardır. Üçüncü dönemde
Ankara’nın büyümesi, 1980’lere kadar olan tek
merkezli yapısından sıyrılarak metropolitenleşme
sürecine girmiştir. Bunda Sincan, Keçiören gibi
alt merkezlerin ortaya çıkışı önemli gelişmeler
olarak verilebilir. 2000’li yıllardan sonra ise bu iki
alt merkeze Çayyolu alt merkezinin eklenmesi ile
Ankara’nın adem-i merkezileşmesi metropoliten
özelliklerini daha da belirgin hale getirmiştir. Tek
merkez (Ulus-Kızılay) odaklı azman kent yapısının
ortaya çıkardığı birçok sorun metropolitenleşme
ve otomobilleşme süreçleri ile farklı şekil ve
boyutlara bürünerek yapısal değişime uğramıştır
ve bu değişim günümüzde de devam etmektedir.
Harita 2.7.’de Ankara kent makroformunun
yıllara göre değişimi yer almaktadır.
21
 Harita 2.7. Ankara İli Yıllara Göre Kent Makroformunun Değişimi

22
2.2. Ankara Metropoliten Alanı ve Yakın Çev-
resi
Metropoller kentleşme sürecinin sosyo-ekonomik
bileşenlerinin mekânsal yığılma alanlarıdır. Sanayi
devrimiyle birlikte sanayi ve hizmet sektörlerinde-
ki gelişme, kentlerde niteliksel ve niceliksel dönü-
şüme ve değişime neden olmuş; yaşanan bu deği-
şim süreci sonucunda geleneksel kentlerden farklı
yapısıyla metropoliten kentler ortaya çıkmıştır. Bu
oluşumda özellikle ulaşım ve iletişim teknolojile-
rindeki gelişimler belirleyici olmuş, kentlerin yapı-
sında, büyümesinde ve çevresindeki yerleşimlerle
ilişkilerinde farklılaşmalar oluşmaya başlamıştır.
Ulaşım teknolojisindeki gelişim kentlerin geniş
alanlara yayılmasına, kentsel işlevlerin kentin yer-
leşim alanlarının dışında yer seçmesine neden ol-
muştur. Bu yayılma süreci özellikle metropoliten
kentlerin yakın çevresinden başlamak üzere etra-
fını kuşatan kırsal yerleşimlere doğru bir yön bul-
muş; kentsel ve kırsal alanlardan oluşan bu yapı içe-
risindeki ilişkilerde değişim başlamıştır. Bu değişim
özellikle erişim olanaklarının artmasıyla; konut,
kamu ve sanayi kullanımlarının yer seçim kararları
gibi dinamiklerin etkisiyle, metropoliten alanların
yakın çevresindeki yerleşimlerin nüfus çekmesine
neden olmuştur. Metropoliten kentlerin büyüye-
rek çevreye yayılması, çevre yerleşimlerin kırsal
niteliklerini yitirerek kentsel nitelik kazanması çift
yönlü mekânsal büyümeye neden olmakta, zaman
içinde metropoliten kentle bütünleşen yerleşimle-
ri de içine alan metropoliten alanlar oluşmaktadır.
Metropoliten alan, yüksek yoğunluklu büyük
bir merkezle onu çevreleyen ve onunla sıkı
günlük ekonomik, sosyal, kültürel vb. ilişkisi
olan yerleşimlerden oluşmakta ve bu yapı
merkez/çekirdek, çeper ve saçaklanma
alanlarından oluşmaktadır. Merkez, kentin
planlanmış ve gelişmiş bölümünün; merkezi
iş alanı, imalat sanayi ile ilgili alanlar, konut
alanları ve açık alanlarından oluşmaktadır.
Çeper, merkeze/ana kente bitişik ya da
yakın olan, konut yoğunluğu tüm çeper alanı
ortalama yoğunluğundan yüksek olan konut,
ticaret, sanayi türü arazi kullanımların ve
tarım dışı boş alanların gözlendiği alan olarak
tanımlanmaktadır. Bu alanda dönüşüm hızı
yüksektir. Saçaklanma alanı ise metropoliten
kentin yayılma alanının sınırlarını göstermekte
çeper olarak tanımlanmış alanlar içinde
ana yollar boyunca, şeritler halinde düşük
yoğunluklu arada boşluklar bırakarak
oluşan kentsel kullanımların oluşturduğu
mekânsal örüntü şeklinde tanımlanmaktadır.
2.2.1. Kentsel ve Kırsal Yerleşimler Arasında-
ki İlişki
Başkentlik işlevlerinin kente yüklenmesiyle
birlikte Ankara’nın sosyal ve mekânsal yapısında
değişimler yaşanmış, kent hızlı bir büyüme
sürecine girmiştir. 1923 yılında yaklaşık 30 000
kişinin yaşadığı küçük bir Orta Anadolu kenti
iken; bu dönemde Türkiye’nin başkenti ilan edilen
Ankara, ekonomik, sosyal ve mekânsal açıdan hızlı
bir değişim sürecine girmiştir. 1927 yılında 74.553
olan kent nüfusu 1960 yılında 650.067’e ulaşmış
ve kentin metropolitenleşme süreci başlamıştır.
1990 yılında 2.584,594, 2000 yılında 3.356,877,
2012 yılında 4.965,542 ve 2013 yılında ise 5.045,061
nüfusuyla Türkiye’nin ikinci büyük metropoliten
kenti olmuştur (TÜİK,2013). Bugün Ankara
metropoliten kenti; 16’sı metropoliten alan sınırları
içinde 9’u metropoliten alan sınırları dışında kalan
toplam yirmi beş ilçeden oluşmaktadır. Ankara’nın
başkent ilan edilmesi, sonrasında ekonomik,
sosyal ve mekânsal değişimler ve bunları takiben
metropolitenleşme süreciyle devam eden yasal
ve yönetsel yapısındaki değişimler sırasıyla;
belediye sınırı, büyükşehir belediye sınırı ve
metropolitenleşmeyi ifade eden metropoliten
alan sınırı biçiminde mekânsal ifadesini bulmuştur.
1980li yıllarda Türkiye’de planlama sistematiği ve
yasal düzenlemelerde yaşanan değişimlerle, 1984
yılında 195 sayılı Kanun Hükmünde Kararname
ve ardından yürürlüğe giren 3030 sayılı yasa ile
Ankara, İstanbul ve İzmir’le birlikte Türkiye’nin üç
metropoliten kenti arasında yer almıştır. Seksenli
yılların sonuna kadar Altındağ, Çankaya, Keçiören,
Mamak ve Yenimahalle olmak üzere beş ilçe
23
 belediyesinden oluşan metropoliten kent,
1988’de Sincan’ın, 1990 yılında Gölbaşı
ve Etimesgut ilçelerinin kurulması ve
büyükşehir belediyesine katılmasıyla
sekiz ilçe belediyesinden oluşan bir yapıya
kavuşmuştur. 2004 yılında 5216 sayılı yasa
ile Akyurt, Bala, Çubuk, Elmadağ, Haymana,
Kalecik, Kızılcahamam ilçelerinin büyükşehir
belediye sınırlarına dâhil edilmesiyle
metropoliten ilçe sayısı 15’e, 2008 yılında
ise 5747 sayılı yasa ile Pursaklar ilçesinin
kurulmasıyla metropoliten ilçe sayısı 16’ya
yükselmiştir. Ankara Metropolü 855.000
hektar büyüklüğündeki alanı ile ülkenin yetki
ve hizmet alanı en geniş metropoliten kenti
olmuştur. Daha sonra 2012 yılında yürürlüğe
giren 6360 sayılı yasa ile büyükşehir belediye
sınırları il sınırlarıyla örtüşen bir yapıya
ulaşmış ve il sınırı belediye sınırı olmuştur.
Ankara’nın topografik çanak içindeki
makroformundan kaynaklanan kentin
gelişimine ilişkin sorunlar 1970’li yılların
sonlarının gündemini oluşturmuş ve bu
dönemde sorunun çözümüne ilişkin planlama
çalışmaları kentin çanak dışında gelişimini
öngörmüştür. 1970li yıllarda Ankara nüfusunun
tamamına yakını topografik çanak içinde
yaşarken, 1990 Ankara Nazım Planı karar ve
uygulamaları, ardından gelen onaysız olmakla
birlikte kentin gelişimini yönlendiren 2015
Yapısal Plan çalışmasının ‘desantralizasyon’
önermesiyle, çanak dışına önemli miktarda
nüfus ataması öngörülmüştür. Böylece
‘kentin desantralizasyonu’ stratejisine koşut
bir nüfus yayılması başlamıştır. 1970li yılların
sonlarına kadar topografik çanak içinde
büyüyen ve yoğunlaşan kent, 1980li yıllardan
sonra ana ulaşım koridorları üzerinde
yayılarak ve sıçrayarak büyümeye başlamıştır.
1990 Nazım Planının öngördüğü batı
koridoru ile başlayan ve güneybatı ve güney
yönlerine orta-üst ve üst gelir grubunun talebi
doğrultusunda yayılarak süren yayılarak
büyüme süreci imar planlama yetkilerinin
24
yerel yönetimlere devri ile ivmelenmiştir.
Metropoliten kent etkisinde kalan küçük
ve orta ölçekli belediyelerin ana kent ile
plan bütünlüğü ve denetimi gerektirmeyen
bağımsız plan uygulamaları ve 1980 sonrasında
hız kazanan özel otomobil sahipliğindeki
artışa paralel yükselen erişebilirlik eşiği,
bugün ulaşılan boyutlarıyla tanımlanması
ve kontrolü güç bir yayılma sürecinin
yaşanmasının koşullarını oluşturmuştur.
Metropoliten kent etkisinde kalan kırsal yer-
leşimlerde gelişme dinamikleri, yukarıda öze-
tlenen sürece paralel olarak özellikle 1980li
yıllarla başlayan yasal, yönetsel ve planlama
çalışmalarının etkisiyle görülmeye başlan-
mıştır. Desantrilazasyon öngörüsü ile batı
yönünde kentsel gelişmelerin hızlanması Sin-
can, Ostim, İvedik Organize Sanayi ve Batıkent,
Eryaman’daki konut gelişimine neden
olurken, bu gelişmelerle birlikte batı aksındaki
kırsal yerleşimleri de etkilemeye başlamıştır.
Güneybatı yönünde toplu konut alanı önerisi
ile Eskişehir aksındaki gelişmeler ve sonrasın-
da güneyde üst ölçek planların hızlandırdığı
gelişmeler güney ve güneybatı aksında yayıl-
ma ve saçaklanmayı hızlandıran etkiye neden
olmuş; bu etki ile Eskişehir yolu aksı üzerinde
ve çevresinde konumlanan, güneyde Ahi-
boz koridoru boyunca Gölbaşı ilçesine bağlı
birçok kırsal yerleşimin dönüşüm sürecinin
başlamasına ve hızlanmasına neden olmuş-
tur. Kuzey yönünde ise Çankırı yolu aksında
orta ve küçük ölçekli belediyelerin mevzua-
ta dayalı bağımsız planlama yetkileri gelişimi
hızlandırmış ve Pursaklar, Bağlum, Saray ve
Altınova belde belediyelerinde dönüşüm
yaşanmıştır. Doğu yönünde Samsun yolu aksı
ise alt gelir grubuna yönelik konut üretimi
amacıyla Doğukent projesi ve Kıbrıs’ta uygu-
lanan kentsel dönüşüm projesi kentin doğu
yönündeki mekânsal dönüşümü etkilemiştir.
1980li yıllara kadar Ankara’nın çeper yerleşim-
leri olarak kabul edilen Dikmen, Karakusunlar,
Karapürçek, Elvan, Eryaman, İmrahor, Ovacık,
Ergazi ve İvedik mahalleri bugün artık kentle
bütünleşmiş ve merkez halini almıştır. Benzer
süreç bugün merkezin /ana kentin yapılaşmış
alanlarının hemen bitişiğinde ve özellikle ana
ulaşım aksları üzerinde konumlanan kırsal ve
yarı kırsal karakterli yerleşimlerde görülm-
eye başlanmıştır. Bu süreç özellikle Ankara
çevre otoyolu ve çevreyolu bağlantı aksların-
da gelişen yerleşimlerde gözlenmektedir. Bu
yerleşimlerde, düşük konut yoğunluğunun ol-
ması; ana kentle günlük düzenli gidiş gelişler-
in yapılması; konut, ticaret, sanayi türü arazi
kullanımlarının olması; gibi ortak özellikleri
nedeniyle çeper olarak tanımlanabilecek bir
yapıya kavuştukları görülmektedir. Bu yer-
leşimlerdeki gelişmelerin sıçramalı ve arada
boşluklar bırakarak ortaya çıkmasına karşın
ana kent ile kurulan iki yönlü ilişkiler sonu-
cu boşlukların kısa vadede dolarak bütün-
leşmenin sağlanacağı öngörülmektedir.
Ankara kent bütününde ana yollar boyunca,
aralarında boşluklar bırakarak düşük yoğun-
luklu konut alanlarının gelişmesiyle, bu yer-
leşim alanları saçaklanma alanları olarak
tanımlanmaktadır. Ana kente sosyo-ekono-
mik açıdan bağımlı, günlük git gel ilişkilerini
devam ettiren bu yerleşimlerin kent merkez-
inin etkisinde kaldığı söylenebilir. Bu etki alanı
güneybatı aksında 50km’ye ulaşırken kuzey
ve güneyde 30-35 km doğuda ise 20km’lik
bir mesafeye ulaşmaktadır. Ankara’da mak-
roformu etkileyen gelişmelerin batı ve gün-
eybatı yönünde olduğu, bu gelişime eğilimi-
nin devam edeceği, Ankara metropoliten
alanın parçalarını oluşturan, çeper ve saçak-
lanma alanındaki yerleşimlerin ana kente
sosyo-ekonomik açıdan bağımlı oldukları;
kendi kendine yeterli alt kentler şeklinde
gelişemedikleri; ancak güneybatıda Çayyo-
lu çevresi, kuzeyde ise Pursaklar da alt kent
gelişimlerinin görülebileceği söylenebilir.
2.2.2. Metropoliten Alanın Kırsal Yerleşimle-
re Etkisi
1980 sonrası gelişmeler ve beraberindeki
gelişme dinamikleri sonucunda metropo-
liten alan içinde ve yakın çevresinde kalan
köy statüsündeki kırsal yerleşimlerin yasal
ve yönetsel yapılarındaki değişimle bele-
diye sınırları içine dahil edilmiş; mahalle
statüsüne getirilerek bu yerleşimler kentsel
alana katılmıştır. Kentsel işlevlerin metropo-
liten kentin dışında yer seçmesi sonucu kent
merkezi kaynaklı nüfus göçüne maruz kalan
kırsal yerleşimlerde nüfus artışı doğal nüfus
artışlarına ilaveten göç alarak büyümekte ve
kentin taleplerine cevap vererek kentleşme
baskısı altında kalmaktadır. Ulaşım tekno-
lojisindeki gelişmelerle erişilebilirliğinin art-
ması, ekonomik ve sosyo-kültürel yapıdaki
değişim, kent merkezindeki yoğunluğun
artmasıyla merkezden uzaklaşma isteği ve
yaşam kalitesi yüksek konut çevrelerinin
tercih edilmesiyle üst gelir grubu kırsal yer-
leşimleri tercih etmeye başlamıştır. Bunların
yanı sıra, kent merkezindeki konut ve arsa
fiyatlarının yüksekliği nedeniyle alt gelir gru-
plarının kentin yakın çevresindeki yerleşim-
leri tercih etmesi kentin çevresine sıçrayan
bir gelişime neden olmaktadır. Bu süreç kır-
sal yerleşimlerde başta ekonomik yapı olmak
üzere sosyal ve mekânsal yapıyı değiştire-
rek yakın çevredeki yerleşimleri kırsaldan
kentsele evrilen bir değişime sokmaktadır.
Bunun sonucunda kentin çeperindeki kır-
sal yerleşimlerde tarım sektörünün önemi
azalmakta ve durumun özellikle ulaşım/
erişebilirliğin gelişimiyle istihdamın kentsel
iş kollarına yönelmesiyle sonuçlanmaktadır.
Tarımsal gelirdeki azalma, toprağın kentsel
25
 kullanıma dönüşümüyle elde edilen gelirin erojen bir yapıdan oluştuğu; köy niteliğindeki
tarımsal gelirden yüksek olması gibi etkenler kırsal yerleşimlerin metropoliten kentin etki-
de yine bu alanlardaki tarımsal faaliyetler- siyle büyüyerek zoraki mahalle niteliği kazan-
in azalmasına neden olmaktadır. Kentsel iş dığı söylenebilir. Bu yerleşimler kimi zaman
kollarına yönelim; metropoliten alan içinde yüksek kaliteli, ancak çoğu zaman kır ile kent
kentleşme baskısı altında kalan bölgelerde arasında kalan bir yapıyı çağrıştıran, toplu
tarımsal faaliyetlerin tamamen yitirilmes- taşıma ile desteklenmeyen alanlardır. Çoğun-
ine, bazılarında azalarak devam etmesine, lukla kent çeperindeki kırsal bir yerleşime
tarımın istihdam açısından birincil geçim kay- eklemlenerek altyapı olanaklarından yararlan-
nağı olmaktan çıkmasına neden olmaktadır. maya çalışan, eklemlendiği doku ile de bütün-
leşemeyen içeriğiyle kentin etrafını saran
Sonuç olarak bugün Ankara metropoliten al- ve sorunların çözümünü kamudan bekleyen
anın yapısına bakıldığında; bu yapının kırsal/ yumaklar olarak varlıklarını sürdürmektedir.
yarı kentsel/kentsel nitelikli olmak üzere het-

26
43 27
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

2844
BÖLÜM 3
DOĞAL YAPI

45 29
30 43
3. DOĞAL YAPI
Alan sınırı içerisinde doğal yapı faktörlerinin de-
taylı irdelenmesi planlama çalışmalarının, sağlıklı
ilerlemesini sağlayacaktır ve detaylı çalışma iste-
yen bir aşamasıdır.
Bu bölümde Ankara ili metropoliten alanın doğal
yapısı; Jeomorfolojik Yapı, Hidrolojik Yapı, Toprak
Sınıfları, Tarımsal Arazi Kullanım Şekli, Jeolojik
Yapı, İklim Verileri, Depremsellik, Özel Koruma
Alanları başlıkları altında ortaya konulacaktır.
3.1. İklim
3.1.1. Genel İklim Özellikleri
Genel olarak Ankara’nın ilinin iklimine bakıldığın-
da; kara ikliminin hüküm sürdüğü görülür ancak
Ankara’nın farklı bölgelerinde farklı iklimsel özel-
likler görülür. Güneyde İç Anadolu’nun hususiyeti
olan step-bozkır iklimi, kuzeyde ise Karadeniz böl-
gesinin yumuşak ve yağışlı özelliği görülür.
Genel olarak Karasal İklimin hüküm sürdüğü An-
kara’da, kışlar soğuk ve kar yağışlı, yazlar ise sıcak
ve kuraktır. Yağışlar en çok ilkbahar mevsimin-
dedir. Karın yerde kalma süresi ortalama 62 gün-
dür. Gece ile gündüz, yaz ile kış mevsimi arasın-
da önemli sıcaklık farkları bulunur. En sıcak aylar
Temmuz (ortalama 23,4 °C) ve Ağustos (ortalama
23,9 °C), en soğuk aylar ise Ocak (ortalama 0,6 °C)
ve Şubat (ortalama 1 °C) olarak belirlenmiştir.
3.1.2. Yağış
İklimsel açıdan önemli parametrelerden biri
yağıştır. Bölgeye düşen yağış miktarı kuzey ve
güney kesimlerde farklılık gösterir. Kuzeyde
Kızılcahamam ve Çubuk, Karadeniz yağış rejimi
özelliğini; Güney ise İç Anadolu karakterini taşır.
Ankara’da en çok yağış Mayıs ayında
gerçekleşmektedir. Daha sonra Aralık-Ocak ayı
gelmektedir. Haziran ayının ilk yarısından Kasım
ayının ortasına kadar yağışlarda bir azalma olmakla
birlikte, Mayıs ve Haziran aylarında öğleden
sonra yağışların fazlalaştığı görülür. Yağışlar
vadilerde kente oranla daha fazla olmaktadır.
Günlük maksimum yağış miktarı yaz aylarında ve
Aralık ayında artmaktadır. Şiddetli yağışlar batıya
yakın yönden esen rüzgârlarla gelmektedir.
Normal yağışlarda daha çok kuzeydoğu rüzgârları
etkilidir. Yağışların yoğun olduğu dönemlerde
Elmadağ, Hüseyin Gazi Dağı, Dikmen ve Çankaya
yönlerinden gelen yüzey akışları Ayrancı, Kızılay
ve Sıhhiye semtlerinde sorunlar yaratmaktadır.
Kar yağışları ise özellikle kuzeye bakan Dikmen,
Çankaya, Esat ve Cebeci sırtlarındadır. Kar yağışının
yerde en az kaldığı bölümler ise güneye bakan
yamaçlar ve Yenimahalle’dir. Ortalama toplam
yağış miktarı 397,4 mm olan Ankara ilinde 2008 yılı
yağısı bu değerin 75mm altında gerçekleşmiştir.
Ortalamalar itibarıyla kış ve ilkbahar yağışları
ağırlıkta iken 2008 yılında sonbahar yağışlarının
fazla olduğu görülmektedir.
31
 Grafik 3.1. Merkez, Esenboğa ve Etimesgut İstasyonlarına Göre Aylık Ortalama Yağış Miktarları

60
50
40
30
20
10
0

Merkez Esenboğa Etimesgut

Kaynak: Ankara Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, 2009

Grafik 3.2. Ankara’da Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı

35

30

25

20

15

10

0
İlkbahar Yaz Sonbahar Kış
Kaynak: Ankara Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, 2009

32
3.1.3. Sıcaklık
Meteorolojik olaylarda “Isı Enversiyonu” Anka-
ra’da sık sık meydana gelen bir olaydır. Isı Enversi-
yonu Ankara’da genellikle her gün sabaha karşı ve
akşama doğru olmaktadır. Yıllık ortalamalara göre
Ankara günde ortalama 7,4 saat güneş gören bir
kenttir. Merkez, Esenboğa ve Etimesgut istasyon-
ları için en yüksek ve düşük sıcaklık değerleri Gra-
fik 3.3.’te gösterilmiştir.

Grafik 3. 3. Merkez, Esenboğa ve Etimesgut İstasyonlarına Göre En Düşük ve En Yüksek Sıcaklıklar

25

20

15

10

0
Merkez Esenboğa Etimesgut
-5

En Düşük En Yüksek

33
 3.1.4. Rüzgâr
İl merkezindeki istasyonların rüzgar durumlarına
genel olarak bakıldığında; hâkim rüzgarın topog-
rafik yapıya bağlı olarak değişim gösterdiği açıkça
görülür. Buna göre hâkim rüzgâr Ankara (mer-
kez), Esenboğa, Çubuk, Kızılcahamam’da Güney-
doğu ve Beypazarı’nda kuzey – kuzeydoğudandır.
Kuvvetli rüzgârların görüldüğü aylar Mart ve Ni-
san aylarıdır.
İl genelinde yıllık ortalama rüzgâr hızı ortalaması
1,7 m/sn civarındadır. Esme sayılarına göre
incelendiğinde de kuzey rüzgârlarının hâkim
olduğu görülmektedir. Rüzgârların hızlarına göre
incelendiğinde ise bütün yönlerden eşit şiddetlerde
esmektedir. Ankara’da esen etkin rüzgârlar yere
yakın yüksekliklerde doğuya bakan yönlerden,
daha yüksek tabakalarda ise batı ve batıya yakın
yönlerden gelmektedir. Rüzgârların günlük
hareketi incelendiğinde kuvvetli olmayan bir dağ
ve vadi meltemi sistemi mevcuttur. Ankara’da
Grafik 3. 4. İstasyonlara Göre 30 Yıllık Ortalama Rüzgâr Değerleri
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
Merkez Esenboğa
34
esen hâkim rüzgârlarda 1. sırayı güneydoğu, 2.
sırayı kuzey rüzgârları alırken, 3. ve 4. sıradaki
rüzgârlar kuzey-kuzeydoğu ve güneybatıdadır.
Buna göre rüzgârların genel olarak kuzeydoğu
ve kuzeyden gelerek kent merkezinde çalkantılar
oluşturarak geçip, güneyden ve doğudan kenti
terk ettiği gözlenir. Güney rüzgârlarının esme
sayıları az olmakla birlikte, özellikle bahar
aylarında şiddetleri fazladır. Güneybatı rüzgârları
şiddet bakımından, kuzeydoğu rüzgârları kadar
etkilidir. Sirkülasyon kanalları ise, morfolojik
yönden vadi sistemleridir.
Genel olarak istasyonlara göre 30 yıllık ortalama
rüzgâr değerlerine bakıldığında Merkez ve Eti-
mesgut istasyonlarına göre Esenboğa istasyo-
nunda rüzgâr değerlerinin daha yüksek olduğu
görülmektedir. İl genelinde Temmuz ve Ağustos
aylarında daha yüksek rüzgâr değerleri ölçülmüş-
tür. Etimesgut istasyonunda Kasım ayında il ge-
neline bakıldığında çok düşük rüzgâr değeri ölçül-
müş olduğu görülmektedir.
Etimesgut
3.2. Topoğrafya
Ankara ili arazisi genellikle engebelidir. İl sınırları
içinde merkez çevresinde geniş yer tutan ve 1200
– 1300 m. arasında değişen yüksek dağlar, Anka-
ra’nın çanak yapısını oluşturmuştur.
İl genelinde 820 – 1500m arasında değişen yüksel-
ti grupları mevuttur. Engebeli bir yerde kurulmuş
olan il merkezi yüksek dağlarla yoğun olarak Ku-
zey’den çevrelenmiştir.
Harita 3.1. Ankara İli Topoğrafya Haritası
Harita 3.1.’de Ankara ili topografik yapısı geçen eş
yükselti eğrileri değerleri ile birlikte verilmiştir. Bu
eşyükselti eğrileri kullanılarak çalışma alanının arazi
yapısı oluşturulmuştur. Oluşturulan bu arazi yapısı
Harita 3.2.’de gösterilmektedir. İl kuzeyinde yer
alan Çamlıdere, Kızılcahamam, Beypazarı, Çubuk
Kalecik ilçelerinin yüksek yoğunlukta sıra dağlarla
çevrili olduğu görülmektedir. Bu yoğunluk güneye
doğru azalmaktadır. İlin doğu taraflarında yer alan
yüksek dağlar da dikkate alındığında merkezden
güneye net algılanan Ankara’nın çanak yapısı
görülebilmektedir.
35
 Harita 3.2. Ankara İli Arazi Modeli

36
3.2.1. Eğim me kış şartlarındaki etkileşim vb. konulardadır. Yol
güzergâhları ve eğimin yüksek olduğu yerlerdeki
Ankara eğim haritası Coğrafi Bilgi Sistemleri prog- eğim derecesi kış şartları dikkate alınarak, özel-
ramı kullanılarak il eş yükselti eğrileri ile hazırlan- likle kuzey noktalar bu noktada dikkate alınarak
mıştır. Harita 3.3. incelendiğinde Ankara’nın ku- planlama çalışmalarına dâhil edilmiştir.
zeyinde ve en Batıda yer alan Nallıhan ilçelerinde
eşyükselti eğrisi gruplarının fazla olduğu ve bu
doğrultuda eğim derecelerinin yüksek olduğu gö-
rülmektedir.

Ankara’nın eğim durumu ulaşım ağını planlama

kapsamında yönlendirici olmuştur. Bu yönlendir-

Harita 3. 3. Ankara İli Eğim Haritası

37
 3.2.2. Bakı
Bakı haritası Coğrafi Bilgi Sistemleri programı kul-
lanılarak hazırlanmıştır. Harita 3.4. incelendiğinde
il genelinde tüm yönlere bakan yamaçların mev-
Harita 3. 4. Ankara İli Bakı Haritası
3.3. Jeoloji
3.3.1. Jeolojik Evrim
Ankara’nın jeolojisine ilişkin ilk çalışmalar 1850’li
yıllara kadar uzanır. Ayrıntı çalışmalar ise 1930’lu
yıllardan itibaren başlamıştır. İlk önemli çalışma
E.Chaput (1931)’e aittir. En yaşlı birimler, derinle-
şen bir denize ait çökellerin bugüne gelen izleri
olan Triyas yaşlı metamorfiklerdir. Kıta şevinden
kopan daha yaşlı (Karbonifer-Permiyen) kayaç
blokları çökelime eşlik etmiştir. Okyanusun, Pa-
38
cut olduğu görülmektedir, Ankara bunu arazisinin
engebeli olmasına borçludur. Düz (bakışımsız)
alanların ilin güneyinde yer aldığı görülmektedir.
leotetisin, kapanması sonucu su üstüne çıkan bu
kayalar Liyasta açılmaya başlayan yeni bir okyanu-
sun, Neotetis, çökelleri ile örtülmeye başlamıştır.
Aynı dönemdeki volkanik aktivite ürünü kayaçlar
(aglomera, tüf, bazalt) gelişmeye başlamıştır. An-
kara ilindeki en genç jeolojik oluşumlar ise eski ve
güncel alüvyonlardır.
Ankara ve yakın çevresinin ilk mühendislik jeo-
lojisi çalışmaları daha çok saha gözlemlerine da-
yanmaktadır. Birand (1963) yaptığı çalışmalarda
genellikle, “Ankara Kili”nin indeks ve jeomekanik
özellikleri üzerinde çalışmış, bu özelliklerin birbir-
leri ile olan ilişkileri araştırmıştır. Bu çalışmaların
ortak sonuçlarına göre de, “Ankara Kili” plastisi-
tesi oldukça yüksek, hacimsel değişmelere karşı
aktif, şişme özelliği gösteren, dondan genel ola-
rak etkilenmeyen, heyelan olasılığı bulunan bir
malzeme olarak tanımlanmaktadır. Ulusay (1975),
Kiper (1983), Karacan (1984), Keskin (1993), Nurlu
(1996), Kumtepe (1996), Ertürk (1997), Ercanoğlu
(1997) da, Ankara kenti kayaç ve toprak zeminle-
rinin jeomekanik özellikleri, konsolidasyon özellik-
leri, kırık ve çatlak sistemleri, bozulma derecesi ve
şev duyarlılığı gibi mühendislik özellikleri ve dav-
ranışlarını araştırmışlardır.
Ayrıca Ankara kilinde şev duyarlılığı etütleri ve po-
tansiyel risk alanlarının görüntü işleme teknikleri
ile araştırılması (Aksoy ve Gökçeoğlu 1993); An-
kara aglomeralarının petrografik bileşimlerinden
tek eksenli sıkışma dayanımlarının öngörülmesi
(Gökçeoğlu et al. 1998); Altındağ andezitlerinde
süreksizlik denetimli olması eğim yenilmesi risk
haritaları (Gökçeoğlu et al. 2000); Ankara kenti
zeminlerinin jeoteknik özellikleri ve depremselli-
ği (Kasapoğlu 2000) gibi çalışmalar, Ankara kenti
zeminlerinin jeo-mühendislik özelliklerinin bilin-
mesine katkılar sağlamıştır. Son olarak, İç Anado-
lu‟daki (Ankara) dasitlerde yapılan bir çalışmada
bu kayaç türünün fiziko - mekanik özellikleri belir-
lenmiştir (Özsan and Karpuz 2001). Ayrışmış An-
kara andezitlerinin arazi karakteristikleri diğer bir
çalışmada araştırılmıştır (Karpuz and Paşamehme-
toğlu 1997).
Ankara ili ve dolayının genel jeolojisi; bölgede
en altta Triyas yaşlı Ankara grubunu oluşturan
kaya türleri yer alır (Akyürek ve diğ. 1997). An-
kara grubu; Emir, Elmadağ, Ortaköy ve Keçikaya
formasyonlarından oluşur. Ortaköy formasyonu
içerisinde, İmrahor kireçtaşı üyesi ve radyolarit
üyesi tanımlanmıştır. Ankara grubu, yer yer di-
yabaz daykları tarafından kesilmişler. Grubunun
içerisinde değişik boyut ve şekillerde Karbonifer,
Permo-Karbonifer ve Permiyen yaşlı kireçtaşı
blokları görülür. Ankara grubu üzerine Liyas yaşlı
Hasanoğlan formasyonu açısal uyumsuzlukla ge-
lir. Hasanoğlan formasyonu üste doğru Akbayır
formasyonuna düşey ve yanal yönde tedrici ge-
çer. Hasanoğlan formasyonunun yanal ve düşey
yönde yastık yapılı, iri feldspatlı volkanitler ve
kireçtaşından oluşan Liyas yaşlı Günalan formas-
yonuna tedrici geçer. Günalan formasyonuna ait
Hörç Kireçtaşı üyesi ayırtlanmıştır.
Bölgede ofiyolitler üç ayrı konumda bulunurlar.
Bunlar sırasıyla ; Jura-Alt Berriasiyen oluşum yaş-
lı ve ilksel ilişkileri iyi korunmuş Eldivan ofıyolit
topluluğu, Alt Kretase’de bölgeye yerleşen ve
tektonik dokanaklı, değişik yaş ve kökende kayaç
bloklarını kapsayan Dereköy ofiyolitli melanjı ve
Üst Kretase yaşlı sedimanter birimler içerisinde El-
divan ofıyolit topluluğundan ve Dereköy ofiyolitli
melanjından aktarılan olistolit ve olistostromlar-
dır. Eldivan ofiyolit topluluğu ve Dereköy ofîyolitli
melanjı üzerine Senomaniyen-Kampaniyen yaşlı
Kılıçlar grubunu oluşturan Hisarköy formasyonu
açısal uyumsuzlukla gelir. Hisarköy formasyonu,
düşeyde ve yanal yönde Karadağ formasyonuna
tedrici geçer. Hisarköy ve Karadağ formasyonları
yer yer içinde yerli ve yabancı kaya bloklarını olis-
tolit olarak içeren, olistostromal bir içyapı göste-
rir. Hisarköy formasyonu içinde Kocatepe kireçta-
şı üyesi ayırtlanmıştır. Kılıçlar grubunu oluşturan
birimler üste doğru havzanın değişik kesimlerinde
Maastrihtiyen yaşlı Haymana formasyonuna dü-
şey ve yanal yönde tedrici geçereler. Türbiditik
fasiyesinde çökelen Haymana formasyonu içe-
risinde yer yer volkanik siller görülür. Haymana
formasyonunun çökelme ortamının sığlaşmasıyla
gelişen şelf ve resif çökelleri Malboğazı formasyo-
nu olarak ayırtlanmış ve tanımlanmıştır (Akyürek
ve diğ., 1997). Paleosen yaşlı birimlerin çökelme
ortamları ve kaya türü özelliklerine göre Çaldağ
formasyonu ve Dizilitaşlar formasyonu olarak ta-
nımlanmıştır. Bu birimler üzerinde İpresiyen yaşlı
Eskipolatlı formasyonu ve Lütesiyen yaşlı Çayraz
formasyonu bulunmaktadır. Oligosen yaşlı Mis-
kincedere formasyonu, konglomera, kumtaşı,
çamurtaşı, marn ve jips ardalanmasından oluşur.
Oligosen yaşlı birimleri, Miyosen yaşlı birimler
uyumsuz olarak örter. Bölgede Miyosen yaşlı vol-
kanitler, andezit, trakiandezit, bazalt, aglomera
39
 ve tüflerden oluşmuş Tekke volkanitleri ile dasit
ve andezitten oluşan Oğulbey dasiti olarak tanım-
lanmıştır. Bu volkanitlerle eşyaşlı ve girik olarak
bulunan sedimanter ağırlıklı kayaçlar, alttan üste
doğru Kumartaş, Hançili, Mamak, Kızılırmak ve
Bozkır formasyonlarına ayırtlanmıştır. Bozdağ ba-
zaltı bölgedeki volkanizmanm en son ürünüdür.
Pliyosen yaşlı az tutturulmuş Gölbaşı formasyonu
kendinden daha yaşlı birimleri uyumsuz olarak ör-
ter.
3.3.2. Zemin Yapısı
Jeolojide zemin yapılarını çeşitli formasyonlar
oluşturur. Ankara kenti ve yakın çevresinde göz-
lenen başlıca formasyonlar; Dikmen formasyonu,
Alacaatlı formasyonu, Hançili formasyonu, Volka-
nik Seri, Akhöyük formasyonu, Etimesgut formas-
yonu ve Alüvyondur (Yücel, 2008). Bu formasyon-
lara bakıldığında yerleşime uygunluk açısından
Ankara’nın yerleşimi genel olarak üç ayrı cins ze-
min üzerinde bulunmaktadır.
1. Genç Alüvyal Zeminler
2. Yaşlı Dolgu Zemin
3. Daha genç kalker ve volkanik kayaçların oluştur-
duğu kaya zeminler
- Genç alüvyal zeminler; taşıma gücü az olan ze-
minlerdir. Sıvılaşma oranı yüksektir. Sıvılaşma
oranının yüksek olması deprem süresini uzatmak-
tadır. Gevşek yapılı ve yer altı suları yüksektir. Ze-
min açısından yerleşime uygun değildir. Çubuk,
Ankara ve Ova çayı etrafında yoğundur. Kent mer-
kezinde AOÇ arazisinden Etimesgut – Sincan batı
koridorunu içine alan bölge ve Mogan gölünün
güneyinde bulunur. Toplamda 38.000 hektarlık
alanı kapsamaktadır.
- Yaşlı dolgu zeminler; çok değişik seviyelerde yer
altı suyu taşırlar. Akyurt ve Çankaya’nın güneyi
en yoğun, Çubuk ovası ile Mürted ovası arasında
kalan bölgede ve Gölbaşının güneyi ve güneyba-
tısında yer alır. Toplamda 457.525 hektarlık alanı
kapsamaktadır.
40
- Daha genç kalker ve kayaçların oluşturduğu ze-
minler; Taşıma güçleri çok yüksektir. Bu yüzden
yerleşime uygundur. Kentin kaya zeminleri kuzey-
de bazalt, andezit, tüf; güney ve güneybatıda kal-
ker, mermer, kristalen şistten oluşmaktadır. Çu-
buk ovasının kuzeyinde en yoğun kent merkezinin
kuzeyini ve Keçiören, Pursaklar, Altındağ ilçelerini
içine alan bölgede bulunur. Toplamda 65.000 hek-
tarlık alanı kapsamaktadır (Pekin, 2007).
Tablo 3.1. Ankara İli Yerleşimine İlişkin Zemin
Yapıları ve Hektarları
Genç Alüvyon Zeminler 38.000 Hektar
Yaşlı Dolgu Zeminler 457.525 Hektar
Güçlü Zeminler 65.000 Hektar
Kaynak: Pekin, 2007
3.3.2.1. Dikmen Formasyonu
Şistler ve grovaklardan oluşan ve genellikle temeli
teşkil ettiği söylenebilecek olan bu formasyonun
üyeleri, alttan yukarı doğru, şist ve grovaklar ol-
mak üzere önce iki ana gruba, sonra bunlar kendi
aralarında ikişer üyeye ayrılabilir. Genellikle, bu
üyeler şiddetli tektonik etkilere maruz kalmış veya
bloklar ya da matriks halinde, daha genç Elmadağ
karışığı içine karışmıştır. Bununla birlikte genellik-
le daha derinlerde yer alan ve nisbi olarak daha
fazla metamorfizma arz eden Kepeklidere şist ve
Alimpınar kumtaşı şeyl üyelerinin daha az disloke,
yukarı seviyelerde yer alan ve daha az metamor-
fizma gösteren İncesu grovak ve Karadere kumta-
şı grovak üyelerinin ise daha çok disloke olduğu ve
karıştığı (melanjlaştığı) söylenebilir. Kepeklidere
şist ve Alimpınar kumtaşı şeyl üyeleri açık kahve
pembe-gri ve yeşilimsi renklerdedir. Tabaka kalın-
lıkları tane boylarına bağlı olarak 2-15 cm arasında
değişmektedir. Çimento maddesi çoğu kez kalsit
olup bazen silistir. İstif killi ve kumlu birimlerin ar-
dalanması şeklindedir. İncesu grovak ve Karadere
kumtaşı grovak üyelerinin renkleri kahverengi-gri,
yeşilimsi, mavimsi ve koyu gri arasında değişmek-
tedir. Tabakalanma çoğu kez belirgin değildir.
Litolojik olarak kumtaşı, çakıltaşı ve kiltaşların-
dan oluşmuşlardır. Dikmen Formasyonu Karboni-
fer-Triyas yaşlı olarak tanımlanmaktadır (Erol vd.
1980).
3.3.2.2. Alacaatlı Formasyonu
Üst Jura-Orta Kretase yaşlı olarak tanımlanan Ala-
caatlı Formasyonu Alacaatlı ve Balıkuyumcu köy-
leri ile güneyindeFki Dereköy ve Deveci köyleri ci-
varında geniş olarak yüzeylenirler. Orta-Üst Liyas
çökellerinin üzerine açısal uyumsuzlukla gelirler.
Litolojik olarak istifin tümüne yakın bölümünü killi
kireçtaşları ve marnlar oluştururlar. Arada yer yer
çakıllı ve kumlu seviyeleri de görmek olasılıdır.
Formasyon doğusunda 7 çakıllı bir seviye ile Liyas
çökelleri üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. Çakıl-
taşları gri renkli olup, orta-kalın tabakalıdır. Alt
kısımlarda çakıltaşları hakim kaya türü iken üste
doğru kumtaşlarına geçerler. Yaklaşık 80 m kalın-
lık gösterirler. İstif gri renkli ammonitli killi kireç-
taşı, marnlarla ve bej-krem renkli belirgin tabakalı
çört yumrulu kireçtaşı ile devam eder. En üstte
gri-kahve renkli ince kumlu oolitik kireçtaşları göz-
lenir (Erol vd. 1980).
3.3.2.3. Hançili Formasyonu
Birim; killi kireçtaşı, marn, silttaşı, kumtaşı, kong-
lomera ve tüfit ardalanmasından oluşmaktadır
ve yer yer jips, bitumlu şeyl içerir. Bu ardalanma
da yerel olarak bazı kaya türleri egemen duruma
geçmektedir. Ayrıca birim içinde andezit siltleri
gözlenmiştir. Killi kireçtaşı ve marnlar, beyaz, sa-
rımsı beyaz renklerde, ortaç tutturulmuş ince ve
orta tabakalı ve silttaşı-kumtaşı ile ardalanmalıdır.
Silttaşları gri renkli, az tutturulmuş ince tabakalı
ve laminalıdır. Konglomera ve kumtaşları sarımsı,
boz renkli, az tutturulmuş ve tabakalanması be-
lirsizdir. Formasyon Serravaliyen-Tortoniyen yaşlı
olarak tanımlanmaktadır. Hançili formasyonu, ke-
narlarında alüvyon yelpazelerinin geliştiği karasal
bir havzadaki ırmak ve gölde çökelmiştir. Göl orta-
mı akarsu ortamına göre daha egemen olmuş ve
havza giderek tümüyle göl karakterine geçmiştir.
Gölde çökelim devam ederken, bölgede etkinliği-
ni sürdüren volkanizmanın ürünlerinden tüfitler
çökelime katılmış, andezitler ise siller halinde çö-
kellerin arasına girmiştir (Akyürek vd. 1980).
3.3.2.4. Akhöyük Formasyonu
Üst Miyosen-Alt Pliyosen yaşlı olarak tanımlanan
Akhöyük Formasyonu; Ankara batı ve kuzeybatı-
sında Macun-Yuva arasında, Susuz ve batısında,
Sincan güneyinde, Peçenek köyü civarında geniş
sahada yüzlekler vermektedir. Yeşilimsi beyaz
renkli çakıltaşı-kumtaşı arakatkılı yeşil kil marn-
göl kireçtaşı tüfitlerinden oluşmuşlardır. İvedik,
Çatal Tepe ve Zeyrek Sırtı olmak üzere üç üyeye
ayrılmıştır. İvedik üyesi; Akhöyük formasyonunun
Çoban tepe formasyonu üzerine belirgin olmayan
bir açısal uyumsuzlukla gelen ilk üyesidir. Kızılımsı
kahverengindedir. İvedik yöresinde 8 akarsularla
taşınmış binimli yapı gösteren çakıllı bir üyedir.
Çatal Tepe üyesi beyaz-yeşil marnlardan oluşmak-
tadır. Tüf-tüfit kökenli olan bu üye üst seviyelere
doğru gölsel kireçtaşlarına geçmektedir. Arada
jips kristallerine de rastlanır. Zeyrek Sırtı üyesi be-
yaz-yeşil marnların üst seviyelerini oluşturmakta-
dır. Silisleşmiş kalkerler, marnlardan oluşmaktadır
(Erol vd. 1980).
3.3.2.5. Etimesgut Formasyonu
Pliyosen ortalarındaki tektonik olaylar, bölgedeki
göl dönemini sona erdirmiş ve bu göl formasyon-
ları üzerinde diskordansla oturan kil ve kil-kum-ça-
kıllardan oluşan bir akarsu, akarsu-göl formasyo-
nu oluşmuştur. Bölgedeki ovaları hemen hemen
tümüyle dolduran kırmızımsı pembe renkli bu for-
masyonun bir kil üyesi son yıllarda “Ankara Kili”
olarak tanınmaktadır. Ancak “Ankara Melanjı” adı
ile karışmayı önlemek amacı ile bu formasyona,
yine tipik yerlerden biri olduğu için Etimesgut For-
masyonu adı verilmiştir. Bu formasyonun, olasılık-
la Orta Pliyosen yaşlı sarı renkli alt kil-çakıl üyesine
Macun Kili, üstte Ankara civarındaki kırmızımsı kil
üyesine (Eski Ankara Kili) Balgat Kili ve Etimesgut
güneyindeki killi çakıllara da Elvanköy kum ve ça-
kılları adı verilmiştir. Aslında bu üç üyenin birbir-
lerine dikey ve yatay geçişleri her yerde kesinlikle
41
 gözlenip hazırlanamaz. Ancak aralarındaki sınır
her yerde kesinlikle çizilemese de bu üyeleri bir-
birinden ayırmak mümkündür. Etimesgut Formas-
yonu, Orta Pliyosen-Villafranşiyen yaşlı olarak ta-
nımlanmaktadır(Erol vd. 1980).
3.4. Jeomorfoloji
3.4.1. Jeomorfolojik Konum ve Ana Çanak
Morfolojik bakımdan, İç Anadolu ile bu bölgeyi
denizden ve diğer bölgelerden ayıran sıradağlar
arasında yerleşime elverişli doğal bir eşik kuşa-
ğındaki Ankara ili, kuzeybatıdan başlayan ve kenti
kuzey yönünde saran yükseltiler zinciri ile kuzey
ve kuzeybatı yönünde artan engebellerle çevrili-
dir. Kent merkezinin yakın çevresinde ve Büyük-
şehir Belediyesi Sınırları ile çakışacak biçimde kent
merkezine ortalama 40-60 km uzaklıktaki kuşak
ile benzer bir bütünlük sunan bu ilk kuşak, Kızıl-
cahamam ve Kazan ormanları ile Ayaş sırtları ve
Elmadağ etekleri ile kent çevresinde ikinci bir do-
ğal kuşak oluşturmaktadır. Kentin tarihsel gelişim
sürecinden bu yana merkezi olan Ankara Kalesi,
Ulus merkezini odak kabul eden ve kentsel yerleşi-
min yoğunlaştığı alanları belirleyen doğal sınırlayı-
cılar, Ankara-Çubuk çayının kuzeydoğu yönünden
kente girerek, güneydoğu yönünden Elmadağ
eteklerinden süzülen İncesu Deresi ile birleşerek,
kuzeybatı yönünden kenti kuşaklayan Ova Çayı-
na açıldığı alanda oluşturduğu yerleşime müsait
düzlükleri tanımlamaktadır. Bu topografik çanak
kentin yerleşimini de belirlemiş, kent makrofor-
munun açılım noktasını ve sınırlılıklarını da ortaya
koymuştur. Ankara Çayı geçişi ve bu çayı besleyen
Macun, Hacıkadın, İncesu Dereleri ile güçlenen,
kuzeyde Ovacık, Yakacık yükseltileri ile Kazan
tepeleri ile sınırlanan bu yapı, Mürted (Kazan)
Ovasına açılmakta ve bu bölgedeki değerli tarım
topraklarının oluşturduğu havzanın korunması
güçleşmektedir. Havzanın doğu ucu Mamak böl-
gesinde önemli yükseltiler ile çevrili olup, bu yük-
seltilerde gecekondular yerleşmiştir. Gecekondu
alanlarının dönüşümü konusunda önemli sorun-
lar bulunmaktadır. Topografik çanağın en geniş
hali olarak tanımlanabilecek Ova Çayına açılan ve
42
Sincan, Etimesgut, Yenikent yerleşimlerini de kap-
sayan ilk halka, kentin en önemli gelişim bölgesi
olmuştur. “Ana Çanak”ın açıldığı en önemli nokta
olarak Ankara 1990 Nazım Planının temel gelişme
noktası olarak belirlediği “batı koridoru”, Etimes-
gut ve Sincan köylerinin önemli ilçe merkezleri
haline gelmesini de beraberinde getirmiştir. An-
kara’nın kalbini oluşturan işlevlerin yaşam buldu-
ğu “Ana Çanak”, kuzeyde Ankara Çayı geçişinde
çok geniş olmayan bir vadi ile Çubuk Ovasına açıl-
maktadır. Çayın geçtiği bu vadinin her iki yanında
sürdürülen “protokol yolu kentsel dönüşüm pro-
jesi” ile Esenboğa yolu üzerinden Pursaklar ve
Saray yerleşmelerine ve Akyurt, Çubuk ilçelerine
açılan bu yoğun odak, güneydoğu yönünde Elma-
dağ etekleri, güney, güneybatı aksında da İncek,
Tuluntaş aksı boyunca uzanan 1200 m üzerindeki
yükseltilerle sınırlanmış görünmektedir.
Kentin en yoğun merkez ilçeleri olan Altındağ,
Çankaya, Keçiören, Mamak ve Yenimahalle ilçele-
rinin çok büyük bir kısmını kapsayan “Ana Çanak”
ise, kentteki nüfusun en yoğun kesiminin içerisin-
de yaşadığı, kentin merkezi iş alanı ve en önemli
çalışma alanlarını da bünyesinde barındırmakta-
dır. Kentin güneydoğu, doğu ve kuzey yönündeki
sınırlayıcıları ile uzun yıllar kendi içinde yoğunla-
şan ve bir dönem kentte yoğun bir hava kirliliği ya-
şanan bu temel büyüme merkezinin, sıçratılması
gereksinimi, özellikle 2015 Ankara Yapısal Planının
tespit ettiği en temel vurgulardandır. İlin en önem-
li gelişme kutbu olan ve kentsel hizmetlerin çok
önemli bir kısmının üretildiği, il nüfusunun %85’i
civarındaki kesiminin yaşadığı metropoliten kent
bütünü olarak adlandırılabilecek 8 ilçe içindeki
nüfus ve işgücü ilişkilerinin önemli bir bölümü de
“Ana Çanak” olarak tarif edilen bölümde gerçek-
leşmektedir. Ana çanak dışında kentsel ekonomik
faaliyetlerin desantralize olduğu temel yönelim
alanı olarak görünen batı koridoru, Ostim, İvedik
organize küçük sanayi bölgeleri yanında Sincan
organize sanayi bölgesi, önemli rekreasyon alan-
ları ve Sincan, Etimesgut, Eryaman, Batıkent ve
çevresindeki önemli toplu konut alanlarını da içer-
mekte ve bu karışık kullanımlar içeren niteliğiyle
daha dengeli bir gelişime sahip görünmektedir.
Bu aksın Kazan ovasına açılımında ise, onaylı çev-
re düzeni planı öngörülerini de aşan kontrolsüz ve
yer yer kaçak sanayi alanları kendini göstermekte-
dir.
Ana çanağın kuzeyde Esenboğa havalimanı ile
ilişkilenen Akyurt-Çubuk aksı ve Pursaklar-Saray
çevresindeki gelişmeler ise, 2004 yılına kadar Bü-
yükşehir bütününden kopuk uygulamalarla biçim-
lenmiş, Bayındırlık Bakanlığı tarafından yapılan
çevre düzeni planı ilke ve atamalarıyla uyumsuz ve
abartılı nüfus ataması üreten planlar, Çubuk Ova-
sı ve Çubuk Barajı su toplama havzasına önemli
ölçüde zarar vermiştir. Ana çanağın güneybatı
sınırlayıcısı olan Taşpınar, İncek, Tuluntaş yüksel-
tisi ise, prestij konut alanlarının oluşumuna yol
açan mevzi plan onamaları ve spekülasyonlarla,
kentin ana çanak dışına bir başka saçılması ola-
rak değerlendirilebilir. Güney yönünde ise, özel
çevre koruma bölgesi sınırlayıcısının oluşturma-
sı gereken kontrollü yapı yerine, bu bölgede de
bağ-bahçe nizamlı konut alanlarının oluşturduğu
seyrek yoğunluklu konut alanlarının da bir başka
yayılmaya işaret ettiği söylenebilir. Bu anlamda
en sınırlı gelişmenin olduğu koridor, doğal eşikleri
ve topoğrafyası ile ön plana çıkan doğu korido-
rudur. Ankara, Sakarya ve Kızılırmak nehirleriyle
çevrili olmasına rağmen, bölgede bulunan orman
ve mera alanları tahrip olmuş ve sulamanın yeter-
sizliği nedeniyle tarım alanları verimsizleşmiştir.
3.4.2. Jeomorfolojik Birimler
Ankara ili 3 adet jeomorfolojik birime sahiptir.
Bunlar; Alçak-Yüksek Ovalar, Alçak-Yüksek Yayla-
lar ve Tepeler-Dağlar şeklinde gruplandırılabilmek-
tedir. Ankara ilinde bulunan ovalar; Hatip Ovası,
Mürted Ovası ve Çubuk Ovası’dır. Ankara’nın en
büyük yaylaları; Bala, Haymana, Gölbaşı ve Polatlı
ilçelerinde bulunmaktadır. Bölgenin dağlık alanla-
rı ise, dik ve kayalık iken bu yükseltilerin dört tarafı
yamaçlarla çevrilidir. İlin kuzey sınırında bulunan,
engebeli ve jeolojik kırıklara sahip Köroğlu Dağları
bölgenin en yüksek dağ ve tepesini oluşturmakta-
dır. Bir yayla üzerine kurulmuş olan Ankara ilinin
dört tarafı dağlarla çevrilidir.
Hatip Ovası: Kuzeydoğuda Çubuk Ovası, kuzey-
batıda Mürted Ovası drenaj alanları, güneyde
Elmadağ serisi ve Babayakup Ovası drenaj alan-
ları ile sınırlanmıştır. Şerit halinde uzanan ovanın
doğu tarafı yüksek topografyaya sahip olup, batı
tarafında yükseklikleri az olan tepeler yer alır. Ha-
tip Ovası, Sakarya Havzasına dâhildir. Hasanoğ-
lan’dan başlayan Hatip Çayı, Ankara ili içerisinden
geçerken kuzeydoğudan gelen İncesu Deresini
alarak Ankara Çayını oluşturur. Havza dışında
Mürted ovasından gelen Ova çayını da alarak Sa-
karya Nehrine karışır.
Mürted Ovası (Kazan): Mürted Ovası Ankara’nın
yaklaşık 30 km kuzeybatısındadır ve kuzeydo-
ğu-güneybatı yönünde uzanır.
Çubuk Ovası: Çubuk Ovası Ankara il merkezinin
kuzeyindedir. Bölgede bulunan belli baslı yüksel-
tiler doğuda Çubuk I ve Çubuk II barajları arasında
kalan alan 200 km² kadardır.
Çubuk, Mürted ve Hatip Ovası yerleşimin kolay ol-
ması, kentsel gelişme baskısı altında kalması ve bu
gelişmenin beraberinde getirdiği kullanımlar bu
alanların amaç dışı kullanımına neden olmuştur.
Örneğin; hipodrom ve batıya uzanan geniş alan-
larda fabrika ve küçük sanayi alanları gelişmiştir.
Ankara Çayının kuzeyi ve güneyi kentsel kullanı-
ma açılmıştır. Kentin ana çanak dışına açılması,
kuzeyde Esenboğa Havaalanına doğru olan kent-
sel gelişim Çubuk Ovasının kısmen kaybedilmesi-
ne neden olmuştur. Metropoliten alan içerisinde
kentsel gelişime maruz kalmayan tek tarım bölge-
si, Mürted Ovasıdır.
3.5. Toprak Yapısı
Doğal yapının en önemli verilerinden biri de top-
raktır. Bu yüzden tarım arazileri doğal eşiklerdir
ve makroformun biçimlenmesinde önemli bir
faktördür. Doğal eşik olması kentin düzenli ge-
lişmesinde yönlendirici olmalıdır. Ancak, kentsel
rantın tarım getirisinden daha yüksek olması, ta-
rım topraklarının kullanım açısından az maliyetli
olması gibi nedenlerle verimli tarım arazileri olum-
43
 suz etkilenmektedir. Ankara, çanaktan çeperlere
doğru yağ lekesi şeklinde büyümektedir. Planlarla
oluşturulan akslar beraberinde farklı kullanımları
(sanayi, ticaret, konut) yanına çekmekte ve tarım
arazileri üzerinde baskı oluşturmaktadır. Örneğin,
Çubuk aksında Esenboğa Havaalanına doğru olan
gelişmenin artmasıyla Çubuk Ovası’ndaki 1. sınıf
tarım arazileri zarar görmüştür.
Arazi Kullanma Kabiliyeti tarımsal amaçla yapıldı-
ğı takdirde 8 adet sınıftan oluşmakta olup, toprak
zarar ve sınırlandırmalar 1.sınıftan 8.sınıfa doğru
kademe şeklinde giderek artmaktadır. Ankara
şehri metropoliten alan sınırları içinde bu 8 sınıf
araziden sadece ilk 5’i mevcuttur. Bu sınıflardan
ilk 4’ü iyi yapılandırılmış bir toprak idaresi altında
yöreye adapte olmuş kültür bitkileri, orman, çayır,
mera bitkilerini yetiştirme yeteneğine sahiptir.
3.5.1. Tarımsal Arazi Sınıfları
3.5.1.1. Mutlak Tarım Arazileri
Bitkisel üretimde, toprağın fiziksel, kimyasal ve
biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre ortala-
masında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan,
topografik sınırlamaları yok veya çok az olan, ülke-
nin tarımsal üretiminde ülkesel, bölgesel veya ye-
rel önemi nedeniyle tarımda kalması gereken, hali
hazır tarımsal üretimde kullanılan veya bu amaçla
kullanıma elverişli arazilerdir. Çubuk ovası, Mürted
Ovası ve Gölbaşı’nda yoğun olarak bulunmaktadır.
Toplamda 63.000 hektarlık alanı kapsamaktadır.
3.5.1.2. Dikili Tarım Arazileri
Arazi özelliklerine bağlı kalmaksızın, sayıları, tür
ve cinsine göre Bakanlıkça belirlenecek asgari sa-
yıda meyve, asma, fındık, fıstık, gül, çay ve benzeri
ağaç, ağaççık ve çalı formunda yöre ekolojisine uy-
gun çok yıllık bitkilerin dikili olduğu tarım arazileri-
dir. Çankaya’nın güneyinde, Çubukta bulunmakta-
dır. Toplamda 3.000 hektarlık alanı kapsamaktadır.
44
3.5.1.3. Özel Ürün Arazileri
Mutlak tarım arazileri ve dikili tarım arazileri dışın-
da toprak ve topografik sınırlamaları nedeniyle
yöreye adapte olmuş her tür bitkisel üretim ya-
pılamayan sadece özel bitkisel ürünlerin yetiştiri-
ciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığının
yapılabildiği, ülkenin tarımsal üretiminde ülkesel,
bölgesel veya yerel önemi nedeni ile tarımda kal-
ması gereken arazilerdir. Gölbaşı – Yenimahalle
arası ve Çubuk Ovası çeperlerinde bulunmaktadır.
Toplamda 25.000 hektarlık alanı kapsamaktadır.
3.5.1.4. Marjinal Tarım Arazileri
Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili
tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topopgra-
fik sınırlamaları nedeniyle üzerinde sadece gele-
neksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı, yerel öne-
mi olan ve kullanım kararlarının yerel ihtiyaçlara
göre belirlendiği arazilerdir. Elmadağ, Çankaya,
Çubuk Ovasının kuzeyi ve batısında bulunur. Top-
lamda 469.525 hektarlık alanı kapsamaktadır.
Ankara’da bulunan tarım arazilerinin türlerine
göre sınıflandırılması ve bu arazilerin büyüklükleri
Tablo 3.2.’de gösterilmektedir. Mutlak tarım arazi-
leri, dikili tarım arazileri, özel ürün tarıma arazileri
ve marjinal tarım arazileri olarak yapılan sınıflan-
dırmada, Ankara’da en geniş alan kaplayan tarım
arazisi türü 469.525 hektar ile marjinal tarım arazi-
leridir. Dikili tarım arazileri ise 3.000 hektar ile en
az alana sahiptir.
Tablo 3.2. Ankara İli Tarımsal Arazi Sınıfları ve
Alan Büyüklükleri
Mutlak Tarım Arazileri 63.000 Hektar
Dikili Tarım Arazileri 3.000 Hektar
Özel Ürün Tarım Arazileri 25.000 Hektar
Marjinal Tarım Arazileri 469.525 Hektar
Kaynak: Ankara Büyükşehir Belediyesi, 2007
3.5.1.5. Tarımsal Arazi Kullanım Şekli
Ankara’daki tarım arazilerinin kullanım şekillerine
göre sınıflandırılması ve bu arazilerin büyüklükleri
Tablo 3.3.’te gösterilmektedir. Bu sınıflandırmada
Ankara metropoliten alan sınırı içindeki orman,
fundalık, mera, çayır alanları ele alınmıştır. Alan-
da 40.000 hektar orman, 14.000 hektar fundalık,
3.000 hektar çayır, 503.525 hektar mera alanı bu-
lunmaktadır.
Tablo 3.3. Ankara İli Tarımsal Arazi Kullanım Şekli
Orman 40.000 Hektar
Fundalık 14.000 Hektar
Çayır 3.000 Hektar
Mera 503.525 Hektar
Kaynak: Ankara Büyükşehir Belediyesi, 2007
3.6. Hidrolojik Yapı
3.6.1. Su Kaynakları ve Hidrojeoloji
3.6.1.1. Yerüstü Suyu Potansiyeli
Ankara ili Sakarya, Kızılırmak ve Tuz Gölü hidrolo-
jik havzaları içinde kalmakta olup topraklarını terk
eden üç ana akarsuyun il çıkışlarındaki toplam or-
talama debisi; 5.430 milyon m3’tür. Bu miktarın
2.900 milyon m3’ünü Sakarya, 2.500 milyon m3’ü-
nü Kızılırmak, 30 milyon m3’ünü ise Peçeneközü
Çayı oluşturmaktadır.
3.6.1.2. Doğal Göl Yüzeyleri
Ankara ilindeki doğal göller Tuz Gölü, Eymir Gölü
ve Mogan Gölüdür. Toplam yüzey alanı 1600 km2
olan Tuz Gölü’nün yaklaşık olarak 490 km2’si An-
kara ili sınırları içindedir. Ancak, bu göl Büyükşe-
hir mücavir alanın dışında kalmaktadır. Mogan ve
Eymir Göllerinin toplam yüzey alanı ise yaklaşık
olarak 7 km2 olup Büyükşehir Belediyesi sınırları
içinde yer almaktadırlar. Bunların yanı sıra; Mogan
ve Eymir Gölleri, alüvyonel malzemenin yığılması
ve barajlaması (doğal set oluşturması) sonucu
meydana gelen genç göller olup İmrahor Vadisi su
sisteminin başlangıç noktasını oluştururlar.
3.6.1.2.1. Mogan Gölü
Mogan Gölü Ankara’nın 17 km güneyindedir. Nor-
mal su kotu 972 m., Normal su kotunda göl alanı
6.35 km2, göl ortalama derinliği 3-5 m ve normal
su seviyesinde göl hacmi 13,34 milyon m3’tür. Mo-
gan gölü yer altı suyu beslemesi oldukça düşük
olup, su girdisi düzensiz rejimli yazları genelde ku-
ruyan dereler vasıtasıyla olmaktadır. Bu derelerin
en önemlileri havzanın doğu-kuzey-batı kesimle-
rinde yer alan Sukesen, Başpınar, Gölova, Yavru-
cak, Çolakpınar, Tatlım, Kaldırım ve Gölcük derele-
ridir. Bu derelerin Mogan Gölü’ne ulaştığı düzgün
topoğrafyalı çok düşük eğimli alanlar ile Mogan –
Eymir bağlantısını sağlayan alanda, hidrojeolojik,
hidrolojik klimatik ve biyolojik açıdan çok büyük
önem arz eden sulak-bataklık alanlar gelişmiştir.
Bu alanlar; göller için yer altı suyu depolama ve
kurak mevsimlerde göle su sağlama gibi işlevlere
sahiptir. Göl suyu kuzeydoğusundaki regülatör
kontrolünde Eymir Gölü’ne akmaktadır.
3.6.1.2.2. Eymir Gölü
Ankara’nın 15 km güneyindedir. Tamamı ODTÜ
arazisi içerisinde yer almaktadır. Normal su kotu
968,5 m, normal su kotunda göl alanı 1,25 km2, göl
ortalama derinliği 6-10 metre ve normal su seviye-
sinde göl hacmi 3,88 milyon m3’tür. Mogan Gölü
suyu kuzeydoğusundaki regülatör kontrolünde
Eymir Gölüne akmaktadır.
Harita 3.5. Ankara’da yer alan gölleri göstermek-
tedir. Haritadan da algılandığı gibi en büyük yüz
ölçümüne sahip göl, Ankara’nın güneyinde Gölba-
şı ilçesinde yer alan Mogan gölüdür.
Mogan Gölü Alüvyon birikimi arkasında oluşmuş-
tur, gölün suyu hafif tuzludur. Eymir Gölü ile bağ-
lantılıdır. Gerek Mogan gerek Eymir gölleri set
gölleridirler. Ankara Elmadağ’ından inen derele-
rin sürüklediği bol miktardaki kum, çakıl gibi taş
parçaları eski bir vadide yer yer birikinti konileri
45
 biçiminde yığılmış, gerilerinde Eymir gölünün ve
Mogan gölünün (5-10 metre derinliğindeki) çanak-
Harita 3.5. Ankara İli Göller Haritası
3.6.1.3. Baraj ve Gölet Yüzeyleri
Ankara ilindeki barajlardan içme suyu, sulama
suyu, hem sulama hem içme ve elektrik enerjisi
sağlamak üzere faydalanılmaktadır. Barajların ve
göletlerin toplam yüzey alanı yaklaşık olarak 185
km2’dir.
Ankara’nın Bala ilçesinde bulunan Hirfanlı Ba-
rajı’nın 1959 yılında inşası bitmiş olup Kızılırmak
üzerinde bulunmaktadır. Enerji ve taşkın kontrolü
amacıyla kullanılan bu barajın akım gücü 128 me-
gawatt, yıllık üretim gücü ise, 400 GWh’dir.
Kesikköprü Barajı da Kızılırmak üzerinde bulunan
46
ları belirmiştir. Göllerin uzanışı bir vadi uzanışına
uymaktadır.
ve normal su kotunda göl alanı 6,5 km2’yi bulan bir
diğer barajıdır. Ankara’nın Bala ilçesinden başlayıp
Kırıkkale’nin Çelebi ilçesine kadar uzanmaktadır.
Sulama ve enerji üretimi için kullanılmakta olan bu
baraj 76 megawatt akım gücüne sahip olup, yıllık
üretim 250 GWh’dir. 1987 yılında tamamlanan Sa-
karya Nehri üzerinde bulunup, barajdan içme suyu
elde etmek için faydalanılmaktadır.
Kurtboğazı Barajı Ankara’nın Kazan ilçesinde bu-
lunup, Kurt Deresi akarsuyundan beslenmektedir.
Barajdan içme suyu ve sulama faaliyetleri için ya-
rarlanılmaktadır. Yüksekliği 52,60 metre olan ba-
rajın göl alanı 5,5 km2’dir.
Kızılcahamam’da bulunan Eğrekkaya Barajı Sey
Deresi’nden beslenip, 1992 yılında faaliyete gir-
miştir. İçme suyu elde etmede kullanılan ve yük-
sekliği 67 metre olan barajın göl alanı 3,9 km2’dir.
Ankara’nın Çubuk ilçesinde bulunan Çubuk I ve
Çubuk II Barajları Çubuk Çayı’ndan beslenmekte-
dir. İlki 1936, ikincisi 1964 yılında faaliyete geçen
bu barajlardan içme suyu elde edilmekte ve taş-
kınlara karşı önlem amaçlı yararlanılmaktadır. Ba-
rajların göl alanları ise 1,20 km2’dir.
Akyar Barajı, Ankara’nın Kızılcahamam ilçesin-
dedir. 1999 yılında inşaatı tamamlanmıştır. İçme
suyu elde etmek için faydalanılan barajın göl alanı
19 km2’dir
Ayaş’ta bulunan Asartepe Barajı İlhan Çayı’ndan
Harita 3.6. Ankara İli Sulak Alanlar Haritası
beslenmekte olup 1980’den beri sulama yapılmak
için kullanılmaktadır. Normal su kotunda göl alanı
1,7 km2 olan barajın yüksekliği 36,50 metredir.
Kayaş’ta yer alan Kayaş Bayındır Barajı, Bayındır
Çayı’ndan beslendiği için aynı ismi taşımaktadır.
İçme suyu elde etme ve yaşanan taşkınları kontrol
altına alma amacıyla kullanılmakta olan barajın göl
alanı 0,71 km2’dir. (DSİ)
2011 yılında inşaatı tamamlanan ve içme suyu elde
etmede kullanılan Şereflikoçhisar (Peçenek) Bara-
jı, Peçenek Deresinden beslenir. Gölalanı ise 5,75
km2’dir.
Harita 3.6. il genelinde yer alan baraj ve gölet yü-
zeylerini göstermektedir. Doğu da Hirfanlı Barajı,
Batı da ise Sarıyar Barajı yer almaktadır.
47
 Tablo 3.4. Ankara İli Göletleri

Beslendiği Kullanım Faaliyete Depolama

Gölet Bulunduğu Yer Derinlik
Akarsu Amacı Geçiş Yılı Hacmi
Ayaş-Çanıllı
Ayaş İlhan Çayı Sulama 1992 19,3 m 0,795 hm3
Göleti
Çubuk-Kızılca
Çubuk Ortakuyu Deresi Sulama 1967 11,5 m 0,448 hm3
Göleti
Sincan-Bucuk
Sincan Yukarıbağ Deresi Sulama 1986 25 m 0,300 hm3
Göleti
Üçbaş Göleti Kızılcahamam Kavgalının Deresi Sulama 1968 17,5 m 0,572 hm3
Aşağıkaraören
Kızılcahamam Kuzoğlu Deresi Sulama 1978 17,3 m 0,238 hm3
Göleti
Kırköy Göleti Kızılcahamam Eneğim Deresi Sulama 1982 19 m 0,320 hm3
Karagüney
Kızılcahamam Karagüney Deresi Sulama 1983 26,6 m 0,586 hm3
Göleti
Çeştepe Göleti Kızılcahamam Bostan Deresi Sulama 1985 24 m 0,427 hm3
Hayvan
İğdir Göleti Kızılcahamam Kayacık Deresi 1986 18 m 0,052 hm3
Sulama
Çamalan Göleti Nallıhan Beydili Deresi Sulama 1998 42 m 1,413 hm3
Örencik Göleti Kazan Karanlık Dere Sulama 1996 29 m 0,240 hm3
Köprüdere Şereflikoçhisar-
Köprü Deresi Sulama 2000 40 m 1,65 hm3
Göleti Evren
Gökçepınar Hayvan
Bayındır Göleti Çamlıdere 2005 21,5 m 0,159 hm3
Deresi Sulama
Tekirler Göleti Nallıhan Gelence Deresi Sulama 2008 28,3 m 1400 hm3
Ozanköy Göleti Nallıhan Kurudere Sulama 2008 30 m 0,923 hm3

Kaynak: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

48
3.6.1.4. Yeraltı Suyu Potansiyeli 3.6.1.5.2. Mürted Ovası Akarsuları

Devlet Su İşleri’nden alınan bilgilere göre 2006 Hatip Ovasının kuzeybatısında kalan Mürted Ova-
yılı itibariyle Ankara ilinin yeraltı suyu potansiyeli sının başlıca akarsuyu kuzeyden Yıldırım ve Ay-
yaklaşık 200 milyon m3 civarındadır. Bu potansi- dos Dağlarından beslenen Ova Çayıdır. Mürted
yelin büyük bir bölümü (%75’i) Ankara ovası, Ka- Ovasını kuzeyden güneye kat eden Ova Çayının
zan-Mürted ovası, Polatlı güneyi ve Şereflikoçhi- en önemli kolu Kurtboğazı Deresidir. Ova Çayına
sar-Peçenek havzasında yer almaktadır. Yeraltı batıdan ve doğudan Çihrilik, Kilis, Killiközü, Kaptı-
suyu potansiyeli yönünden verimli diğer havzalar boğazı, Kestanegölü, Ağca, Çelti, Yılgın, Kızpınarı,
ise Kirmir havzası (Kızılcahamam-Beypazarı arası), Kermeliközü, Güvenç, Bağlariçi gibi çok sayıda
Nallıhan Havzası ve Çubuk ovasıdır. dere karışmaktadır. Bunların çoğu mevsimlik de-
reler olup, yaz aylarında kururlar.
Ankara ilinde yeraltı suyuna olan talep son yıllarda
artış göstermektedir. Özellikle Ayaş, Beypazarı,
Polatlı, Kazan, Gölbaşı ve Çubuk ilçelerinde çoğun- 3.6.1.5.3. Çubuk Ovası Akarsuları
luğu sulama amaçlı olmak üzere çok sayıda kuyu
Bu alandaki başlıca su kaynağı Çubuk Çayıdır. İki
açılmaktadır. Ayrıca kent içinde ve çevresindeki
kol halinde Aydos Dağlarından doğan ve 70 km
sitelere veya villalara ait park ve bahçelerin yeral-
uzunluğunda olan Çubuk Çayı, Çubuk ilçesinin 5
tı suyundan sulanması için kuyu açma faaliyetleri
km kuzeyindeki Çubuk- II Barajını beslemektedir.
her geçen gün yoğunlaşmaktadır (Ankara İl Çevre
Çubuk Çayına ova içerisinde, batıdan Azman Çayı
Durum Raporu, 2011).
ile doğudan Koyunözü Deresi, Ravli Deresi, Ba-
lıkhisar Deresi Özçay Deresi ile birleştikten sonra
3.6.1.5. Akarsular Çubuk-I Barajını beslemektedir. Daha sonra Çubuk
Çayı, Ankara kent merkezinin içerisinden geçmek-
te, Hatip Çayı ile birleşerek Ankara Çayı adını al-
3.6.1.5.1. Hatip Ovası Akarsuları
makta ve Sakarya Nehrine katılmaktadır.
Hatip ovasının en önemli akarsuyu Hatip Çayıdır.
Bu akarsuların oluşturduğu havzalar Harita 3.7.’de
Ova doğusunda yer alan Hasanoğlan’ın kuzeyin-
gösterilmiştir. Ankara, Doğu da Kızılırmak ve Batı
den doğan Hasanoğlan Deresi, Hatip Çayının baş-
da Sakarya Nehirlerinin çizdiği kavisler içinde bu-
langıcını oluşturur. Ankara’ya kadar devam eden
lunur. Diğer akarsular ise bu nehirlerin kollarıdır.
Hatip Çayı, kuzeyden Saraplı Dere ve Kuruçayı,
Ankara çayı ise bazı yerlerde üstü kapatılmış olsa
güneyden Yazı Dere, Aralık Dere, Karabayır Dere,
da ile ait en büyük akarsudur. Çubuk, Hatip ve İn-
Bayındır Çayı ve Kosunlar Çayını alır. Ankara için-
cesu çaylarının birleşmesinden meydana gelir.
den geçerken Akköprü civarında güneyden gelen
İncesu Deresi ile kuzeydoğudan Çubuk havzasın-
dan gelen Çubuk Çayı ile birleşerek Ankara Çayını
oluşturur. Sincan civarında havza dışına çıkan An-
kara Çayına, havzayı terk etmeden önce, Macun
Dere ve Acıca Dere ile Güneyden Kuyucak Dere,
Altıncıoğlu Dere, Kutuğun Dere, Kepiryatak Dere,
Sazçayır Dere, Kayalıboğaz Dere gibi belli başlı de-
reler katılır.

49
 Harita 3.7. Ankara İli Havza Haritası

3.6.2. Su Kaynaklarının Nitelik ve Kalitesi
3.6.2.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik
Ankara’da yeraltı suyu kalitelerinin tespiti için
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü V. Bölge Müdür-
lüğü tarafından numune alınan yerler aşağıda be-
lirtilmiştir:
• DSİ Eskişehir Yolu Tesisleri kuyusu
• DSİ Etlik Tesisleri kuyusu
• DSİ Genel Müdürlük kuyusu
• Çubuk I Barajı Sondaj kuyusu
• Sincan EBK Sondaj kuyusu
Söz konusu kuyuların su kalitesi periyodik olarak
ölçülmektedir.
Ankara kentinin hemen hemen tüm yeraltı su ku-
yuları, beş önemli su havzasından biri olan Ankara
Hatip Ovasında bulunmaktadır. Şehir kanalizasyo-
nu ve sanayi atıklarının Ankara Çayı’nı kirletmesi
sonucu yeraltı suları da bu durumdan olumsuz
yönde etkilenmekte, kimyasal ve bakteriyolojik
yönden yeraltı sularının kullanım sınırının dışına
çıkılmaktadır.

• Türk Traktör Fabrikası kuyusu

50
Harita 3.8. Ankara İli DSİ Sulama Alanları Haritası
3.6.2.2. Akarsularda Kirlilik
Akarsu kalite gözlemlerine göre Ankara Çayı
IV. sınıf, Kızılırmak II. III. ve IV. sınıflar arasında
değişmekte, buna karşılık Çubuk Çayı, Ova Çayı,
Haman Çayı II. sınıf kirlilik arz etmektedir. Bu kirlilik
daha ziyade kanalizasyon ve sanayi tesislerinin
atıklarından kaynaklanmaktadır. Kapulukaya,
Çubuk I. ve II., Eğrekkaya, Kurtboğazı gibi I. ya
da II. sınıf su tutan bu baraj göllerinde önemli
kirlilik yoktur. Ancak Porsuk ve Ankara Çaylarının
kirlenmiş sularının Sarıyer Barajı’na ulaşmasıyla
bu baraj gölünün oldukça kirlenmiş olduğu
belirtilmektedir.
3.6.2.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik
Ankara’ya içme ve kullanma suyu temin eden baraj
rezervuarlarındaki kirlilik durumu periyodik olarak
kontrol edilmektedir. Bugüne kadar yapılan çalış-
malarda Çubuk I barajı dışında ölçülen değerlerin
Türk İçme suyu Standardında (TS-266) tavsiye edi-
len değerlerin altında olduğu tespit edilmiştir.
Ankara’da içme ve kullanma suyu temin edilen ba-
raj ve göletlerin yer aldığı DSİ sulama alanları Hari-
ta 3.8.’de gösterilmektedir.
51
 3.7. Depremsellik
Ankara ili genel olarak depremsellik ve deprem
tehlikesi açısından güvenli bir yer olarak bilinir.
Fakat son yıllarda meydana gelmiş olan deprem-
ler bunun böyle olmayabileceğini göstermeye
başlamıştır. Bu nedenle güncel verilerin ışığı al-
tında bölgenin depremselliğinin, deprem tehlike-
sinin yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.
İç Anadolu bölgesinde yer alan Ankara ilinin dört
tarafı kuzeyden Kuzey Anadolu fay zonu, güney-
doğudan Seyfe fay zonu, güneyden Tuz Gölü fay
zonu, doğudan Ezinepazarı ve güneybatıdan Es-
kişehir fay zonu tarafından çevrelenmiş durum-
dadır. Ankara kent merkezi adı geçen bu faylara
60 - 80 km uzaklıktadır. Ankara’nın Çamlıdere ve
Kızılcahamam ilçeleri Kuzey Anadolu fay zonuna,
Elmadağ ve Kalecik gibi ilçeleri Kırıkkale-Erbaa fa-
Harita 3.9. Ankara İli Depremsellik Haritası
52
yına, Şereflikoçhisar, Evren, Bala ve Haymana gibi
ilçeleri de Tuz Gölü fay zonuna çok yakın 20 – 30
km uzaklıktadır. Adı geçen bu faylar yedi (M >=
7,0) den büyük deprem üretme potansiyeline sa-
hiptir ve Ankara için önemli bir tehdit kaynağıdır.
Bu faylara ilave olarak, Ankara kent merkezi de
dâhil olmak üzere, Ankara il sınırları içinde birçok
aktif fay bulunmaktadır. Ancak uzunlukları kısa
olan bu faylar yukarıda sayılan faylara göre daha
küçük orta büyüklükte (5,0 < M < 6,0) fakat hasara
neden olabilecek şiddette deprem üretme potan-
siyeline sahiptir.
Harita 3.9. incelendiğinde Ankara ilinin deprem
riski olan bölgelerin risk dereceleri ile yer aldığı
görülmektedir. Ankara’nın Kuzey’inde yer alan
Çamlıdere ilçesi, Kızılcahamam’ın bir bölümü ve
Nallıhan ilçesinin bir kısmı 1.derece deprem kuşa-
ğında yer almaktadır. Bununla birlikte güneydo-
ğusunda yer alan Evren ilçesi de 1.derece deprem
kuşağına girmektedir.
Merkezde yer alan ilçelerden Keçiören, Yenima-
halle, Çankaya, Sincan, Etimesgut çok fazla dep-
rem riski taşımayan IV. Derece deprem kuşağında
yer alan bölgelerdir.
Ankara’nın depremselliğine yönelik bugüne kadar
yapılan çalışmaların önemlileri aşağıdaki gibidir:
Tabban (1976), 1938 ve 1944 yıllarındaki şehir yer-
leşimi ile bugünkü yerleşimin çok farklı olduğunu,
Ankara’nın alüvyon sahalara doğru genişlediğini
ve bu nedenle civarında oluşabilecek bir deprem-
den geçmişe göre çok daha fazla etkilenerek ha-
sar görebileceğini belirtmiştir.
Ergünay (1978)’a göre Ankara, kent merkezini 50
km çevreleyen bir alan içerisinde oluşacak küçük
depremlerin (M ≤ 5,0) ve 70 - 100 km’lik uzaklıklar
arasında oluşacak büyük depremlerin (M ≥ 7.0) et-
kisinde kalan bir kenttir.
Çetinkaya vd. (1993), Ankara için sismotektonik
bölge olarak; 39° – 41° kuzey enlemleri ile 31,5°–
34,5° Doğu boylamları arasında kalan yaklaşık 220
x 250 km2’lik bir alanı kabul etmiştir. Bu bölgeye
düşen depremlerden yararlanarak ve Gumbel
(1958) tarafından önerilen Yıllık Uç Değerler Yön-
temini kullanarak Ankara bölgesi için 99 yıl içinde
meydana gelebilecek maksimum deprem büyük-
lüğünü 7,8 olarak tahmin etmişlerdir.
Pampal (2000), Ankara ve çevresinin tarihsel ve
güncel deprem aktivitesi incelendiğinde bölgenin
yüksek deprem tehlikesi altında olduğunu ve kent
merkezinin jeolojik özellikleri bakımından da dep-
rem hasarlarını artırıcı özelliklere sahip olduğunu
vurgulamaktadır.
Koçyiğit (2000, 2008a, b), Ankara ve bağlı yerle-
şim birimlerinin, Kuzey Anadolu fay sistemi gibi
çok aktif ve plaka sınırı niteliğinde bir deprem kay-
nağı ile Çeltikçi, Ayaş, İnönü – Eskişehir, Tuz gölü,
Seyfe, Salanda, Kesikköprü, Küredağ, Balaban ve
Afşar fay zonları gibi aktif, yinelenme aralığı ol-
dukça uzun fakat yıkıcı deprem üretme potansiye-
li bulunan fay ve fay sistemlerinden dolayı deprem
tehlikesine açık olduğu ve bu bağlamda, Ankara
bölgesinin yeni deprem tehlike haritasının hazır-
lanması, ayrıntılı mikro bölgeleme çalışmalarının
yapılması ve bunları baz alan deprem risk değer-
lendirmelerine geçilmesinin bir zorunluluk oldu-
ğunu belirtmiştir.
Kasapoğlu (2000) ise kenti etkileyebilecek dep-
rem kaynak zonlarında meydana gelebilecek bü-
yük bir depremde, 1938 ve 1944 yıllarında oluşan
depremlerin neden olduğu hasarlardan çok daha
farklı hasarlar olabileceğini vurgulamıştır.
Seyitoğlu vd. (2006), Ankara bölgesinin şimdiye
kadar çok fazla hasar yapacak şekilde büyük dep-
remlerin merkezi olmadığını, ancak bölgenin ku-
zeyinden geçen ve günümüzde aktif olan Kuzey
Anadolu fayı ile güneyinde yer alan ve birbirini
kesen genç fay zonları boyunca oluşan deprem-
lerden önemli derecede etkilendiğini belirtmiştir.
Kalafat vd. (2008), Ankara ilinin tarihsel çok büyük
bir sismik tehlike oluşturacak kaynaklara sahip
olmadığını, fakat kentin çok hızlı ve denetimsiz
büyümesi, yapıların kalitesinin deprem güvenli ol-
mayışı, uygun yapı tarzının yer-zemin özelliklerini
dikkate almadan yapılması ve yeni imara açılan
alanlarda yerbilimleri kriterlerine dikkat edilme-
mesi nedeniyle kentin deprem riskinin yükseldiği-
ni belirtmiştir.
Gökten ve Varol (2010), Ankara kenti ve dolayın-
da çeşitli faylar bulunmakla birlikte bugüne kadar
bunların üretebileceği depremin ne olacağı konu-
sunda yapılan çalışmaların sınırlı olduğunu, kentin
Orta Anadolu bölgesini çevreleyen tektonik un-
surların etkisi altında olduğunu, bunların oluştura-
bileceği bir depremden de Ankara’nın kaçınılmaz
bir şekilde etkileneceğini; bunun en belirgin örne-
ğinin 12 Kasım 1999 depreminde görüldüğünü ve
kentin özellikle batı kesiminde alüvyonlar üzerin-
de yer alan bazı yapılarda hasarlar meydana geldi-
ğini belirtmiştir (Özmen. B., 2011).
53
 3.7.1. Ankara’nın Deprem Durumu
Ankara kent merkezi geçmişte yaşanan bu dep-
remlere rağmen 1945, 1947, 1963 tarihli resmi dep-
rem bölgeleri haritalarında tehlikesiz bölge olarak
gösterilmiş ve 1972 tarihli harita yayınlanıncaya ka-
dar yapılarda “Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar
Hakkında Yönetmelik” hükümleri uygulanmamış-
tır. 1972 tarihli Deprem Bölgeleri haritasında ise
Ankara kent merkezi IV. Derece deprem bölgesine
alınmıştır. Ankara kent merkezi 1996 tarihinde Ba-
yındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından yayınlanmış
olan ve halen yürürlükte bulunan Türkiye Deprem
Bölgeleri Haritasına göre de IV. derece deprem
bölgesinde yer almaktadır. İl sınırlarının ise %8’i I.
Derece, %21’i II. Derece, %32’si III. Derece ve %38’i
IV. Derece deprem bölgesi içinde yer almaktadır.
Harita 3.10. Türkiye’nin ve Ankara’nın Deprem Bölgeleri Haritaları
54
Bu verilere ve haritaya göre Ankara’nın büyük bir
çoğunluğu %70’i III. ve IV. Derece deprem bölge-
sinde, geri kalan %30’u ise I. ve II. Derece deprem
bölgesinde yer almaktadır (Harita 4.10) (Özmen,
1997). Yürürlükte bulunan resmi deprem bölgele-
ri haritasına göre nüfusunun ise % 0,3’ü I. Derece,
% 3’ü II. Derece, % 4,7’si III. Derece ve % 92’si IV. De-
rece deprem bölgesinde yaşamaktadır (Özmen,
2011).
Daha önce yayınlanmış olan bu haritaların büyük
bir çoğunluğunda tehlikesiz bölgede gösterilmiş
olan Ankara’nın deprem açısından sorunsuz bir
bölgede olduğu yanlış inanışı genel kabul gör-
müş ve binalarımız ve diğer yapılarımız deprem
gerçeği göz ardı edilerek yapılmıştır. Ayrıca An-
kara kent merkezinin zemin yapısı incelendiğinde
%50’sinden fazlasının zayıf zeminler ile kaplı oldu-
ğu görülmektedir. Deprem sonucu oluşan ivme
değerlerini büyütme ve depreme daha uzun süre
devam etme özelliği kazandıran bu tip zeminler-
de; zemin özellikleri ve inşaat teknikleri dikkate
alınmadan yapılmış olan yapıların büyük bir risk
altında olduğu olası bir depremde ciddi bir şekilde
etkilenecekleri söylenebilir. Bu iki nedenden dola-
yı Ankara’daki deprem riski oldukça yükselmiş ve
yeterince önlem alınmadığı içinde her geçen gün
biraz daha yükselmektedir.
3.7.2. Ankara ve Çevresindeki Neoteknik
Döneme Ait Faylar
Neotektonik, herhangi bir bölgede meydana gel-
miş olan son tektonik rejim değişikliğinden günü-
müze kadar geçmiş olan zaman içerisindeki tekto-
nizmanın tümüne denir (Şengör, 1980). Koçyiğit
(1991)’e göre, neotektonik olaylar, bu bölgede
Geç Miyosen ’den beri devam etmektedir. Neo-
tektonik dönem, fay denetimli karasal sediman-
tasyon, kalkalkalin-alkalin volkanizma ve karmaşık
jeolojik yapılar olmak üzere üç ana unsurla belir-
ginlik kazanmıştır. Jeolojik yapılar genç ve yeniden
etkinlik kazanmış eski yapılardan oluşur ve bunla-
rın başlıcaları kıvrımlar, küçük ve büyük açılı bin-
dirme fayları, doğrultu atımlı faylar, normal faylar
ve faylara paralel uzanımlı çizgisel çöküntülerdir.
Ankara civarındaki jeolojik yapılar, yaşlarına göre
iki ana gruba ayrılır. Birinci grup Geç Pliyosen ön-
cesi yaşlı yapılar, ikinci grup ise Geç Pliyosen-Kuva-
terner Yaşlı yapılar olarak adlandırılır. Birinci grup
jeolojik yapılar, KD doğrultulu, yeniden etkinlik ka-
zanmış bindirme fayları ve bindirme faylarıyla ke-
silmiş tek kanatlı kıvrımlardan (monoklinlerden)
oluşur. Birinci grup yapılar daha önceki çarpışma
rejiminin ürünüdür ve bunlar, Geç Pliyosen önce-
sinde (Geç Eosen-Ponsiyen), Ankara bölgesinde,
yaklaşık KB-GD doğrultulu bir sıkışma-daralma
deformasyonunun etkili olduğunu gösterir. Buna
karşın, başlıca KD ve KB doğrultulu normal faylar,
DKD doğrultulu bindirme fayları ve kıvrımlardan
oluşan ikinci grup yapılar ise, yaklaşık K-G doğrul-
tulu bir sıkışma-daralma deformasyonunun aynı
bölgede Geç Pliyosen ’den beri etkin olduğunu
göstermektedir. Koçyiğit (1991) birinci ve ikinci
grup yapıları esas alarak, sıkışma-daralma türün-
deki kıta içi sürekli deformasyon doğrultusunun,
neotektonik dönem sırasında, KB’den K-G doğ-
rultusuna değişmiş olduğu sonucuna varmıştır.
3.7.3. Ankara ve Yakın Çevresinde Deprem
Meydana Gelme Olasılıkları
Olasılık tahminlerinde en yaygın olarak Poisson
yöntemi kullanılır. Bu yöntem deprem oluşumları-
nın hafızasız olduğunu ve bir kaynak bölgesi için-
de depremlerin gerek konum ve gerekse zaman
açısından birbirinden bağımsız olarak meydana
geldiğini kabul eder.
Ankara kent alanının önemli bir kısmı deprem et-
kisini arttıracak, Geç Pliyosen–Erken Kuvaterner
yaşlı göl çökelleri ile Kuvaterner yaşlı alüvyon ve
yaşlı nehir terasları gibi zayıf zeminlerden oluş-
maktadır.
Ankara’nın deprem riskini artıran önemli neden-
lerden birisi Ankara’nın deprem gerçeğinin kabul
edilmemesi ve geçmiş tarihli deprem bölgeleri
haritalarında tehlikesiz bölge olarak gösterilmiş
olmasıdır.
Ankara’nın deprem tehlikesi ve riski altında oldu-
ğu gerçeğini kabul ederek başta zarar azaltma ça-
lışmaları olmak üzere Afet Yönetiminin bütün aşa-
malarını kapsayan çalışmalara vakit geçirmeden
başlanılmalı, az da olsa yapılmış ve/veya yapılmakta
olan çalışmalar daha ileri aşamalara götürülmelidir.
3.8. Madenler
MTA’nın Ankara ili ve yakın çevresinde yaptığı ça-
lışmalar sonucunda çok sayıda endüstriyel ham-
madde, metalik maden yatağı ve zuhurları ile jeo-
termal kaynaklar ortaya çıkarılmıştır.
Metalik madenler bakımından ildeki en önem-
li madenler altın, bakır, kurşun, çinko, demir ve
manganezdir. Çubuk-Gicik altın sahasında 3-10 gr/
ton altın değerleri saptanmıştır. Bakır-kurşun-çin-
ko cevherleşmesi Kızılcahamam-Güvem Işıkdağı
55
 sahasında yer almakta olup, burada % 47 Pb, % 4
Zn tenörlü toplam 30 ton rezerv belirlenmiştir.
Ayrıca yatakta yan ürün olarak da 3,5-9 gr/ton Au,
150-234 gr/ton Ag değerleri bilinmektedir. İlde çok
sayıda manganez zuhurları bulunmaktadır. Bu zu-
hurlar özellikle Elmadağ, Güdül, Haymana, Kalecik
ve Kızılcahamam ilçelerinde gözlenmektedir.
Ankara ili metalik madenlerin yanı sıra endüstriyel
hammadde kaynakları bakımından oldukça zen-
gin bir ilimizdir. Bunlar başta trona olmak üzere
çimento hammaddeleri, bentonit, jips, kaya tuzu,
kireçtaşı, kum-çakıl, perlit, sodyum sülfat, sepiyo-
lit ve mermerdir. Dünyanın en büyük ikinci trona
yatağı Beypazarı’nda bulunmaktadır. Beypazarın-
daki trona yatağı MTA tarafından bulunmuştur.
Ankara’da ve yakın çevresinde rastlanan metal ve
metal dışı madenler isimleri ve bulundukları yerler
ile aşağıda sıralanmıştır:
Demir: Ankara’da kısmen önemli olabilecek Bala
- Kesikköprü’de, Çubuk, Keskin, Kırıkkale ve Nallı-
han’da demir oluşumları kaydedilmiştir.
Manganez: Ankara İl hudutları içinde en önemli
zuhur. Haymana-Çayırlı Köyü’nde tespit edilmiş-
tir, Ayrıca Kızılcahamam-Ayaş-Kalecik-Keskin-Kı-
rıkkale civarlarında da manganez oluşumlarına
rastlanmıştır.
Kurşun: Ankara’da Keskin-Merkez Denek mevkiin-
de mevcuttur, işletilmiştir. Burada evvelce gümüş
de üretilmiştir. Ayrıca Kırıkkale, Kızılcahamam
civarlarında da kurşun oluşumlarına, rastlandığı
kaydedilmiştir.
Trona (Doğal Soda): Türkiye’de ilk bulunan ve re-
zervi 200.000.000 tonu aşkın doğal soda yatağı
Ankara Beypazarı’ndadır. Trona, tabiatta doğal
olarak bulunan soda minarelerinden en yaygın
olarak bulunanıdır. Oluşumu çok özel şartlar ge-
rektiren trona yatakları başka amaçla yapılan
arama çalışmaları sırasında -tesadüfen ortaya çık-
maktadır. Ülkemizde de Ankara iline bağlı olana
Kazan ve Beypazarı ilçelerinde çıkartılmaktadır.
Trona soda külüne dönüştürülmek suretiyle cam,
deterjan, kâğıt, demir, çelik, alüminyum, tekstil ve
kimyasal maddelerin üretiminde kullanılmaktadır.
Trona dünyada en çok ticareti yapılan madenler
arasında üçüncü sırada yer almakta olup, Türkiye
ve Ankara bu anlamda önemli bir potansiyele sa-
hiptir.
Sodyum Sülfat: Kâğıt, deterjan, cam, tekstil sana-
yinde kullanılmaktadır. Beyaz renkte tuz görünü-
mündedir. Daha önceleri sadece Afyon Acıgöl’den
elde edilirken 1985’de Ankara-Beypazarı ve Nallı-
han ilçesinin beldesi olan Çayırhan’ın güneyinde
tespit edilmiştir.
Bentonit: Ankara yöresinde en Önemli bentonit
sahası Kalecik civarında bulunmaktadır. Ayrıca An-
kara-Keskin Beşler Köyü-Ankara Sincan Köyde de
bulunduğu ifade edilmiştir. Kalecik rezervi: görü-
nür + muhtemel + mümkün = 75.000.000 tondur.
Opal: Ankara-Mürtet, Ayaş Merkez, Polatlı kuze-
yinde opal oluşumlarına rastlanmıştır.

Linyit: Ankara civarında birçok linyit yatağı tespit

edilmiş olup, bunların ön önemlileri Beypazarı ve
Nallıhan ilçelerindekilerdir. Ayrıca Bala, Çubuk,
Haymana, Kalecik, Kızılcahamam, Şereflikoçhisar
ilçelerinde de linyit oluşumları vardır.

Manyezit: Ankara Elmadağ civarında bulunmakta

olup, M.T.A. tarafından da detay etüdü yapılmış-
tır. Rezervi; Gör+Muh+Müm=91.000 ton, potansi-
yel 65.000 tondur.

56
Harita 3.11. Ankara İli Maden Haritası

Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü

57
 3.9. Doğal Karakteri Korunacak Alanlar
3.9.1. Özel Statülü Koruma Alanları
3.9.1.1. Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi
Ankara metropolünün ortalama 20 Km. güneyin-
de, Gölbaşı İlçesi yakın bitişiğinde yer alan, bu ne-
denle yoğun bir kentsel-endüstriyel kirlilik baskısı
altında bulunan Mogan-Eymir Gölleri ile yakın çev-
resinde bulunan sulak-bataklık alanlar, ekolojik ve
rekreasyonel önemleri nedeniyle, Çevre Kanunu-
nun 9.maddesine dayanılarak 22.10.1990 tarih ve
90/1117 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Gölbaşı
Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve ilan
edilmiştir.
273,94 km²’lik alana sahip Gölbaşı Özel Çevre Ko-
ruma Bölgesi sınırları içerisinde kalan yerleşim-
lerde 40.803 kişi yaşamaktadır (Çevre ve Orman
Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı,
İl Durum Raporu, 2013).
Gölbaşı ÖÇK Bölgesi, bu bölgedeki kırsal nitelikli
yerleşimler nedeniyle tarımın; büyük şehrin etki
alanında yer alması nedeniyle de konut, sanayi,
rekreasyon, üniversite ve diğer benzeri kullanım-
ların baskısı altındadır. Bu baskılar; bölgedeki
kentsel-endüstriyel kirlilik tehdidi altında bulunan
Eymir ve Mogan Gölleri ile Mogan gölü güneyin-
deki sulak-bataklık alanlardaki nesli tehdit ve teh-
like altında bulunan kuş türleri ve farklı alanlarda
yayılım gösteren endemik bitki türlerinin oluştur-
duğu doğal değerlerin korunmasını gerektirmek-
tedir (Erdoğan, Meriç, 2009).
Aynı zamanda Ankara’nın en önemli rekreasyon
alanı olan Eymir ve Mogan Göllerinin sahip olduk-
ları doğal değerler, bölgenin Ankara Metropolüne
yakın olması nedeniyle kentsel ve endüstriyel teh-
dit altındadır. Bölgede 52’si endemik olmak üzere
toplam 488 bitki türü ve 22’si yırtıcı olmak üzere
200 civarında kuş türü tespit edilmiştir. Bu neden-
le bölgeden sorumlu Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı tarafından, doğa koruma planları geliş-
tirmek ve doğal değerlere zarar verici tüm faali-
58
yetleri disiplin altına almak, zengin biyolojik çeşit-
liliği koruyabilmek amacıyla ilgili Kamu Kurum ve
Kuruluşları ile koordinasyon ve işbirliği halinde;
su kaynakları, altyapı, tarımsal kirlilik, erozyon,
biyoçeşitlilik vb. konularda araştırma planlama ve
uygulama projeleri yürütülmektedir. Bu kapsam-
da yapılan çalışmaların asıl amacı bölgenin doğal
değerlerini korumaya yönelik Yönetim Planının
oluşturulmasıdır (Çevre ve Orman Bakanlığı Özel
Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, İl Durum Rapo-
ru, 2013).
Mogan ve Eymir gölleri ile bunları besleyen su
havzalarının korunmasını sağlamak, bölgenin eko-
lojik (flora-fauna) yapısını korumak ve başkent An-
kara’nın rekreasyon ihtiyacını karşılamak amacıyla
Gölbaşı ve çevresi, 1990 yılında ‘Özel Çevre Koru-
ma Bölgesi’ olarak tespit ve ilan eden Bakanlar Ku-
rulu kararı doğrultusunda, belirlenen geometrik
sınır içinde plan yapma-onama yetkisi Özel Çevre
Koruma Kurumu tarafından kullanılmakta ve böl-
genin özel statülü bir koruma alanı olarak, muha-
faza edilmesine çalışılmaktadır. Bu sınır, Mogan
Eymir sisteminin tuz gölü, sultan sazlığı sistemi-
nin bir parçası olarak güney yönünde genişleyen
bir havzası olduğu bilgisi ile örtüşmeyen darlıkta
olup, onaylı sınır bu sistemin kuzey yönündeki bü-
tünleri olan İmrahor vadisi sistemini de kapsama-
maktadır.
DSİ Genel Müdürlüğü’nün Mogan gölü havzasına
ilişkin su toplama havzasını tespit ettiği veriler ir-
delendiğinde, mevcut onaylı sınır ile sınırlı kalına-
rak, özel çevre koruma bölgesinin korunmasının
olanaklı olamayacağı kanaatine varılmıştır. Bu ne-
denle, bölgede özel çevre koruma bölgesinin hav-
za sınırlarını DSİ havza sınırları ile örtüştürebilecek
bir plan kararı üretilmesi zorunlu görülmektedir.
Ankara ilinde yer alan özel çevre koruma alanları
Harita 3.12.’de gösterilmiştir. Gölbaşı’nda yer alan
Mogan Gölü ve Tuz Gölü özel çevre koruma ala-
nıdır.
Harita 3.12. Ankara İli Özel Çevre Koruma Alanları
3.9.2. Su Toplama Havzaları
1925 yılında mevcut su kaynaklarının yetmemesi
üzerine Belediye, şebeke ve depo kurma çalış-
malarını gerçekleştirmiştir. 1937 yılında faaliyete
geçen Çubuk I Barajı, Ankara’nın su ihtiyacını kar-
şılaması yanında, modern Türkiye’nin ilk önemli
baraj yapılarından da biridir. Ancak artan nüfusun
gereksinimleri doğrultusunda bir program ve ya-
pılanma olmadığından Ankara 1940-1959 yılların-
da su sıkıntısı çekmiştir. 1949 ‘da kurulan Ankara
Sular İdaresi’nin hızlı bir çalışma içine girmesi ile
95 kuyu açılarak günde 120.000 m3 su artırımı
sağlanmıştır. D.S.İ. Genel Müdürlüğü’nün devreye
girmesi ile 1964 yılında Çubuk II., 1965 yılında Ba-
yındır,1967 yılında da Kurtboğazı Barajı kullanıma
girmiştir.
1968-1969 yıllarında Ankara’nın 2020 yılına kadarki
su gereksinimini karşılayabilecek “Ankara Şehri Su
ve Kanalizasyon Master Plan’ı” yaptırılmıştır. Plan
çerçevesinde 1985’de Çamlıdere Barajı su kullanı-
mına sokulmuştur. Su kaynaklarının korunması,
sadece yapılan barajlar ile sınırlandırılamayacak
kadar önemli ve çok boyutlu olarak ele alınmalıdır.
Gerek kentsel sistemi oluşturan doğal su kaynak
ve kaptajları, gerek bu su kaynaklarını besleyen
yer altı ve yer üstü suları ve bu suların oluşturul-
muş barajlara erişebileceği su tutma alanlarının
korunması, yapılaşma dışı tutulması ve gerekse
su toplam alanlarının özel bir koruma statüsü
içerisinde ele alınması, göz ardı edilemeyecek bir
önem taşımaktadır.
Ülkemizde de son dönemde sıkça gündeme ge-
len “küresel ısınma” ve su kaynaklarının azalması
59
 tükenmesi tehlikesi karşısında var olan kaynakla-
rın en etkin biçimde korunup, değerlendirilmesi
büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda Başkente
su sağlayan tüm su kaynaklarının sağlıklı bir en-
vanterinin çıkarılması ve bu kaynakları koruyup,
işletebilecek önlem ve araçların geliştirilmesi ge-
rekmektedir.
Ankara Büyükşehir Belediyesi Sınırları içerisinde
kalan, Çubuk I, Çubuk II, Bayındır, Kurtboğazı, Ke-
sikköprü barajları ile yapım ve su toplama çalışma-
ları devam eden Kavşakkaya barajının su toplama
havzaları ile baraj alanı belediye sınırları dışında
kalmaktadır. Bununla birlikte Ankara’ya su sağla-
yan Çamlıdere, Eğrekkaya, Akyar, Işıklı barajlarının
su toplama sınırları da, bu planda koyulan koruma
ilkeleri doğrultusunda ele alınmalı ve özel bir hav-
za koruma planına konu edilmeli, içme-kullanma
suyu sağlayan havzaların yapılaşma baskısı ve kir-
lilik unsurlarından arındırılarak korunmasına yöne-
lik her tür önlem alınmalıdır.
Su kaynaklarının mevzuatta tanımlı koruma ku-
şakları şöyle ele alınmaktadır:
Mutlak Koruma Alanları: İçme ve kullanma suyu
rezervuarlarının maksimum su seviyesinden
itibaren 300 m. genişliğindeki şerit, mutlak
koruma alanıdır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği
ve Havza Koruma Yönetmeliği hükümleri
uyarınca yapılaşmaya ve kirliliğe yol açabilecek
faaliyetlere hiçbir surette izin verilmeyecek kesin
koruma zonudur. Ankara’ya içme ve kullanma
suyu sağlayan barajların mutlak koruma alanları
yaklaşık olarak; Çubuk I Barajı’nda 447 ha, Bayındır
Barajı’nda 207 ha, Çamlıdere Barajı’nda 2590 ha,
Çubuk II Barajı’nda 419 ha, Kurtboğazı Barajı’nda
924 ha, Eğrekkaya Barajı’nda 547 hektardır.
Kısa Mesafeli Koruma Alanı: İçme ve kullanma
suyu rezervuarlarının mutlak koruma sınırından
itibaren 300-1000 m arasındaki şerittir. Su Kirliliği
Kontrol Yönetmeliği ve Havza Koruma Yönetmeliği
hükümlerinin mecburi durumlar için tanımladığı
faaliyetler ve yapılaşmaya hiçbir surette izin
verilmeyecek koruma zonudur. Ankara’ya
60
içme ve kullanma suyu sağlayan barajların kısa
mesafeli koruma alanları yaklaşık olarak; Çubuk
I Barajı’nda 928 ha, Bayındır Barajı’nda 416 ha,
Çamlıdere Barajı’nda 3906 ha, Çubuk II Barajı’nda
770 ha, Kurtboğazı Barajı’nda 1366 ha., Eğrekkaya
Barajı’nda 1079 hektardır.
Orta Mesafeli Koruma Alanı: İçme ve kullanma
suyu rezervuarlarının mutlak koruma sınırından
itibaren 1000-2000 m arasındaki şerittir. Su
Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve Havza Koruma
Yönetmeliği hükümlerinin mecburi durumlar
için tanımladığı faaliyetler ve yapılaşmaya hiçbir
surette izin verilmeyecek orta mesafeli koruma
zonudur. Ankara’ya içme ve kullanma suyu
sağlayan barajların orta mesafeli koruma alanları
yaklaşık olarak; Çubuk I Barajı’nda 564 ha, Bayındır
Barajı’nda 477 ha, Çamlıdere Barajı’nda 4690 ha,
Çubuk II Barajı’nda 965 ha, Kurtboğazı Barajı’nda
956 ha, Eğrekkaya Barajı’nda 1540 hektardır.
Uzun Mesafeli Koruma Alanı: İçme ve kullanma
suyu rezervuarlarının yukarıda tanımlanan koru-
ma alanlarının dışında kalan su toplama havzası-
nın tümü uzun mesafeli koruma alanlarıdır. Bu ku-
şak kendi içinde ASKİ Havza Koruma Yönetmeliği
uyarınca 2 kısma ayrılmıştır.
1. Orta Mesafeli Koruma Alanı sınırından itibaren
yatay olarak ilk 3 kilometre genişliğindedir.
2. İlk kısmın bittiği yerden havza sınırının sonuna
(yağış alanı) kadarki diğer kısımdır.
Bu iki kısımda ve tüm koruma kuşaklarının titizlik-
le korunması, yaşamsal bir zorunluluktur.
3.9.3. Tarım Alanları / Havzaları
Ankara kentinin yakın çevresinde üç önemli ova,
tarım havzaları olarak özel önem taşımaktadır.
Bu havzalar, Ova çayı geçişinin bulunduğu Kazan-
Mürted ovası, Çubuk çayı geçişiyle anlam kazanan
Çubuk ovası ve Hatip çayı geçişinin tarımsal değer
kattığı Hatip Ovasıdır. Bu üç ova da, tarımsal
değer ve potansiyelleri büyük ölçüde tahrip
edilmiş, mutlak tarım topraklarında dahi, konut
ve sanayi amaçlı yapılaşmalar gerçekleşmiştir.
Harita 3.13. Ankara İli Tarım Alanları
Çevre otoyolu içinden başlayarak bu havzalar ve
onları bütünleyen alanlarda, ciddi oranda tarımsal
faaliyet hala sürdürülmektedir.
İlde bulunan tarım alanları Harita 3.13.’te
gösterilmiştir. İl geneli tarım alanlarına bakıldığında
sulu tarım ve kuru tarım alanlarının mevcut olduğu
görülmektedir. Kuru tarım yapılan alanların sulu
tarım yapılan alanlara göre il genelinde daha fazla
alan kapladığı görülmektedir.
61
 3.9.4. Orman Alanları
Karasal iklimin hâkim olduğu Ankara’da, ormanlar
genel olarak kuzey, kuzeybatı bölgelerde,
Kızılcahamam, Beypazarı, Çamlıdere, Nallıhan
ve Ayaş ilçelerinin çevrelerinde kendini
göstermektedir. Ankara kent merkezine yakın
yerlerdeki orman varlıkları, ODTÜ, Hacettepe,
Bilkent Üniversite kampüsleri ile askeri alanlarda
görülmektedir. Ankara Orman Genel Müdürlüğü
tarafından yapılan çalışmalar sonucunda ilçelerdeki
orman alanları: Keçiören’de; Bağlum Hisartepe,
Harita 3.14. Ankara İli Doğal Bitki Örtüsü
62
Hacıkadın, Çamtepe, Ovacık, Kaçkaya, Kartalkaya,
Başpınar, Pursaklar Pamuklu, Cevizlidere devlet
ormanları, Altındağ’da; Karacaören Kurbantepe,
Teknetepe devlet ormanları, Gölbaşı’nda; Taşpınar
Kartopu, Çanakiçi, ODTÜ Ahlatlıbel, Dikilitaş
devlet ormanları olarak tespit edilmiştir.
İl geneli doğal bitki örtüsüne Harita 3.14.’te
bakıldığında ormanlık alanların Kuzey’de
yoğunlaştığı görülmektedir. Bunun yanı sıra
ilde çayır ve kırsal bitki örtüsünün hâkim olduğu
araziler de mevcuttur.
3.9.5. Sit Alanları
Arkeolojik, kentsel, tarihi ve doğal sit alanları ile
etkilenme geçiş bölgelerinde, 2863/5226 sayılı Kül-
tür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve yönet-
melikleri ile Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Yüksek Kurulunun ilke kararlarına uyulması ve bu
alanların korunması sağlanmalıdır.
Ankara Metropoliten Alan sınırlarına dâhil olan sit
alanlarından bazıları şunlardır:
• Atatürk Orman Çiftliği (1.Derece Doğal Ve
Tarihi Sit Alanı)
• Kıbrıs Köyü Vadisi (Doğal Sit Alanı)
• Yenikent-Zir Vadisi (1. Derece Doğal Sit
alanı)
• ODTÜ ormanları (1. Derece Doğal Sit Ala-
nı)
• Yenimahalle Nekropol Alanı (Arkeolojik
Sit Alanı)
• Yenimahalle Höyüktepe Höyüğü (Arkeo-
lojik Sit Alanı)
• Etimesgut Bağlıca Höyüğü (Arkeolojik Sit
Alanı)
• Yenimahalle Ballıkuyumcu Köyü (1. ve 3.
Derece Arkeolojik Sit Alanı)
• Saraçoğlu (Kentsel Sit Alanı)
• Hamamönü (Kentsel Sit Alanı)
3.9.6. Diğer Koruma Alanları
Yasal anlamda özel bir düzenleme ile statüsü
belirlenerek koruma altına alınmamış ancak plan-
lama esasları, şehircilik ilkeleri, kamu sağlığı gü-
venliği ve yaşam kalitesinin arttırılabilmesi hedef
ve gereklilikleri uyarınca planlama çalışmalarında
özel olarak ele alınması gereken koruma alanları-
dır.
3.9.6.1. Vadi Tabanları/Vadiler
Vadi tabanları, jeolojik bakımdan; akarsuların ge-
tirdiği, karışık şekilde çökelttiği çakıl, kum, kil ve
millerden oluşmuş, taban suyu bakımından olduk-
ça zengin, yer altı suyu yüzeye yakın, mikroklima
açısından, en ılık-sıcak ve az rüzgârlı bölümlere sa-
hip, zengin taban suyu ve ağaçlıklar nedeniyle çev-
redeki yüksek yerlere göre daha nemli, özellikle
dar-derin vadiler içinde, ılık iklim koşulları isteyen
bitkilerin yetişmesine olanak sağlayan, don tehli-
kesi ve oluşan sis nedeniyle hava kirliliği tehlikesi
bulunan, ziraat bakımından elverişli alanlardır.
Yerleşim açısından vadi tabanları, topografik ola-
rak çok uygun olmalarına karşın temelin, jeolo-
jik açıdan zemin parametrelerinin düşük olması,
taban suyunun yüzeye oldukça yakın olması ve
taşkına uğrama olasılıklarının bulunması ile hava
kirliliği gibi sorunlar barındırması yüzünden vadi
tabanlarının yerleşime uygun olmadığı, bu alan-
ların açık-yeşil alan sisteminin parçaları olarak de-
ğerlendirilmesi gerektiği açıktır.
Ankara metropoliten alan sınırına giren başlıca
vadiler: Ova, Hatip ve Çubuk Çayı geçişleri ve Zir
Vadisi ile kentsel yerleşim içindeki; İmrahor Vadisi,
İncesu Vadisi, B.Esat Vadisi, Hatip çayı Vadisi, Hacı
Kadın Vadisi, Ankara Çayı-Kalaba Vadisi, Dikmen
Vadisi, Nenek Vadisi, Kıbrıs Köyü Vadisi vb. olarak
sıralanabilir.
63
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

6464
BÖLÜM 4
EKONOMİK YAPI

65 65
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

6666
4. EKONOMİK YAPI
Bu bölümde Ankara ilinin sosyo-ekonomik yapısı,
tarım sektörü, sanayi sektörü ve hizmetler sektö-
rüne ilişkin veriler ortaya konacaktır.
Ankara ekonomik yapısı itibariyle TÜİK 2010 veri-
lerine göre yaklaşık 1.442.000 kişiye istihdam sağ-
lamaktadır. Kamu kurumlarının çokluğu nedeniy-
le hizmetler sektörünün yoğun olduğu kent aynı
zamanda güçlü bir sanayi yapısına da sahiptir. Sa-
vunma sanayi, iş ve inşaat makinaları, medikal ci-
hazlar gibi öne çıkan kümelenme örnekleriyle böl-
geye istihdam kaynağı sağlamaktadır. Hizmetler
ve sanayi sektörüne göre daha az yoğunlukta olan
tarım sektöründe ise hububat tarımı ön plandadır.
4.1. Sosyo-Ekonomik Yapı
4.1.1. Ankara İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmiş Sıra-
laması (SEGE-2011) araştırmasına göre; Türkiye’de
illerin gelişmişlik seviyeleri 6 kademede belirlen-
miştir. Birinci kademede gelişmiş 8 il bulunmakta-
dır. Bu iller İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Antal-
ya, Bursa, Eskişehir ve Muğla’dır. Bu illerin tamamı
büyükşehir statüsündedir. SEGE-2011 çalışmasına
göre birinci kademe gelişmiş illere ilişkin değerler
Tablo 4.1.’de gösterilmektedir.
SEGE-2011 çalışmasında ikinci sırada yer alan Anka-
ra, özellikle nitelikli işgücü potansiyeliyle ön plana
çıkmaktadır. 22 ve üzeri yaş nüfus içerisinde yük-
sekokul veya fakülte mezunlarının oranı bakımın-
dan Ankara 81 il içerisinde ilk sırada yer almakta-
dır. Ülke genelinde bu oran %8,8 iken Ankara’da
%15,5 düzeyindedir. Keza yüksek lisans ve doktora
sahibi nüfusun 30 ve üzeri yaş nüfusa oranında da
Ankara ilk sıradadır. Bu yaş grubunda Türkiye’de
her 100 kişiden ancak 1,3’ü yüksek lisans ve dok-
tora yaparken, Ankara’da bu oran %3,4 düzeyinde
gerçekleşmiştir.

Tablo 4.1. Birinci Kademe Gelişmiş İller

İl Kodu İller SEGE-2011 Sırası Endeks Değeri

TR100 İstanbul 1 4,5154
TR510 Ankara 2 2,8384
TR310 İzmir 3 1,9715
TR421 Kocaeli 4 1,6592
TR611 Antalya 5 1,5026
TR411 Bursa 6 1,3740
TR412 Eskişehir 7 1,1671
TR323 Muğla 8 1,0493
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2013

67
 4.2. Temel Ekonomik Göstergeler
TÜİK verilerine göre yıllar itibariyle Türkiye ve An-
kara genelinde kişi başına düşen Gayri Safi Katma
Değerler (GSKD) değişimi Grafik 4.1.’de gösteril-
mektedir. 2004’te Türkiye için GSKD 5.103 dolar
iken, Ankara için 6.978 dolardır. 2008 yılında Tür-
kiye için bu değer 9.384 dolara yükselirken Anka-
ra’da 12.598 dolara ulaşmıştır. İstanbul 2004’te
kişi başına düşen gayri safi katma değer 7.943 do-
larken 2008’de 14.591 dolar olarak hesaplanmıştır.

Grafik 4.1. Türkiye ve Ankara Genelinde Yıllara Göre Kişi Başına Düşen GSKD Değişimi

14.000

12.000

10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0
2004 2005 2006 2007 2008

Türkiye Ankara

Tablo 4.2. Türkiye ve Ankara Genelinde Yıllara Göre Kişi Başına Düşen GSKD ($) Değişimi

2004 2005 2006 2007 2008

Türkiye 5.103 6.187 6.686 8.267 9.384
Ankara 6.978 8.284 9.082 11.134 12.598

Kaynak: TÜİK, 2012

68
Gayri safi katma değerin sektörel dağılımına iliş- paya sahip olduğu Ankara’da ise tarımın %2,6’ya
kin değerler Grafik 4.2.’de gösterilmektedir. Bu düştüğü, sanayinin %24,9’a düştüğü, hizmetlerin
değerlere bakıldığında 2008 yılında Türkiye’de ta- ise %72,5’e çıktığı görülmektedir.
rımın %8,5, sanayinin %27,2, hizmetlerin %64,3’lük

Grafik 4.2. 2008 Yılı Türkiye ve Ankara Genelinde GSKD’in Sektörel Dağılımı

80

70

60

50

40

30

20

10

0
Tarım Sanayi Hizmetler

Türkiye Ankara

Tablo 4.3. 2008 Yılı Türkiye ve Ankara Genelinde GSKD’in Sektörel (%) Dağılımı

Tarım Sanayi Hizmetler

Türkiye 8,5 27,2 64,3
Ankara 2,6 24,9 72,5

Kaynak: TÜİK, 2012

Ankara’da yıllar itibariyle işsizlik oranlarına bakıldı-
ğında 2005’te %14,7 oranıyla son on yılın en büyük
işsizlik oranına sahip olduğu görülmektedir. 2009
yılından sonra bu oranın %13,6 olduğu ve 2010 yı-
lında daha da düşerek %12,1’ye indiği, 2011 yılında
ise %9,4 oranına kadar düşerek en düşük orana
ulaştığı görülmektedir.
Yıllar itibariyle Türkiye ve Ankara genelinde istih-
dam oranları Tablo 4.4.’te verilmiştir. Türkiye’nin
2006 yılında istihdam oranı %41,5 iken 2011 yılında
ise %46,5’e yükselmiştir. Ankara’nın 2006 yılında
istihdam oranı %39,1 iken 2011 yılında %43’e yüksel-
miştir. Ankara’da çalışanların sektörel dağılımın-
da 2010 yılında tarım sektörü %3,8, sanayi %23,6,
hizmetler ise %77,7 oranına sahip iken 2011 yılında
tarım %2,6’ya gerilerken sanayi %24,9’a yükselmiş,
hizmetler ise %72,5’e düşmüştür.

69
 Tablo 4.4. Türkiye ve Ankara Genelinde Yıllara Göre İstihdam Oranları (%)

2006 2007 2008 2009 2010 2011

Türkiye 41,5 41,5 41,7 41,2 43,0 46,5
Ankara 39,1 39,9 39,7 38,8 41,1 43,0

Kaynak: TÜİK, 2012

2006-2011 yılları arasında Ankara’ya ait işgücü ve-
rileri Grafik 4.3.’te gösterilmektedir. Ankara ili için
iş gücü verilerine yıllar itibariyle bakıldığında, 2005
yılında işsizlik oranı %14,7 olarak belirlenmiştir. İs-
tihdam oranı %38,1, iş gücüne katılma oranı %44,6,
Grafik 4.3. 2006-2011 Yılları Arası Ankara İli İşgücü Verileri
genç işsizlik oranı ise %28,1 iken 2011 yılında işsizlik
oranı %9,4’ e düşmüş, istihdam oranı %43’e yüksel-
miş, iş gücüne katılma oranı %47,5’e yükselmiş ve
genç işsizlik oranı %18,4’lere gerilemiştir.

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

İşsizlik oranı İstihdam oranı İş gücüne katılma oranı Genç işsizlik oranı

Tablo 4.5. 2006-2011 Yılları Arası Ankara İli İşgücü Verileri

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

İşsizlik oranı 14,7 12,7 11,5 11,8 13,6 12,1 9,4
İstihdam oranı 38,1 39,1 39,9 39,7 38,8 41,1 43,0
İş gücüne katılma oranı 44,6 44,9 45,1 45,0 44,9 46,1 47,5
Genç işsizlik oranı 28,1 25,3 27,3 24,7 28,7 26,1 18,4

Kaynak: TÜİK, 2012

70
Türkiye ve Ankara genelinde yıllara göre istihda- kara’da %75,3 olduğu görülmektedir. 2011 yılında
mın sektörel dağılımı verileri Grafik 4.4.’te göste- ise tarım sektörünün Türkiye’de %25,5 Ankara’da
rilmektedir. Bu verilere bakıldığında 2009 yılında %5, sanayi sektörünün Türkiye’de %26,5 Ankara’da
tarım sektörünün Türkiye’de %24,6 Ankara’da %1,7, %22,8, hizmetler sektörünün Türkiye’de %48,1 An-
sanayi sektörünün Türkiye’de %25,3 Ankara’da kara’da %72,2 olduğu görülmektedir.
%23, hizmetler sektörünün Türkiye’de %50,1 An-
Grafik 4.4. 2011 Yılı Türkiye ve Ankara Genelinde İstihdamın Sektörel Dağılımı

100%
90%
80%
70%
2011 Hizmetler
60%
2011 Sanayi
50%
2011 Tarım
40%
30%
20%
10%
0%
Türkiye Ankara

Tablo 4.6. Türkiye ve Ankara Genelinde Yıllara Göre İstihdamın Sektörel Dağılımı (%)

2009 2010 2011

Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler
Türkiye 24,6 25,3 50,1 25,2 26,2 48,6 25,5 26,5 48,1
Ankara 1,7 23,0 75,3 3,8 24,0 72,7 5,0 22,8 72,2

Kaynak: TÜİK, 2012

71
 4.3. Sektörler

4.3.1. Tarım Sektörü

Ankara ili yıllara göre tarım sektöründe istihdam oranları verilerine bakıldığında 1980’den 2010’a kadar
istihdam oranının %27,6’ dan %3,8’e gerilediği Grafik 4.5.’te görülmektedir.
Grafik 4.5. Ankara İli Yıllara Göre Tarım Sektöründe İstihdam Oranları (%)

30

25

20

15

10

0
1980 1985 1990 2000 2010

Tarım Sektörü

Tablo 4.7. Ankara İli Yıllara Göre Tarım Sektöründe İstihdam Oranları (%)

1980 1985 1990 2000 2010

Tarım Sektörü 27,6 26,4 18,1 16,2 3,8

Kaynak: TÜİK, 2012

72
4.3.1.1. Tarımsal Üretim
Ankara ili arazi dağılımına bakıldığında tarım alan-
larının 1.233.042,60 hektar ile %48 oranında kapla-
dığını, çayır-mera alanlarının 401.209 hektar ile %16
olduğunu, ormanlık ve diğer alanların 936.348,40
hektar ile %36 olduğu tespit edilmiştir. Ankara’da
tarım arazilerinin ilçelere göre dağılımı Grafik
4.6.’da gösterilmektedir.
Tarım arazilerinin kullanış amaçlarına göre ilçeler
düzeyinde genel dağılımına bakıldığında Polatlı
ilçesi 176.760,00 hektar büyüklüğünde tarla alanı
Grafik 4.6. Ankara İli İlçelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı
250000
200000
150000
100000
50000
Tarla Alanı (ha) Sebze Alanı (ha) Meyve Alanı (ha)
Ankara ili tarla ürünleri sınıflarına ait arazi dağılı-
mına bakıldığında tahıl alanı 149.630,0 hektar ile
Polatlı ilçesi, 100.110,0 hektar ile Haymana ilçesi
en büyük tahıl alanına sahip ilçelerdir. 8.210,0 hek-
tar ile Çubuk ilçesi 4.500,0 hektar ile Kalecik ilçesi
en büyük baklagil alanına sahip ilçeleridir. 7.300,0
hektar ile Polatlı ilçesi, 5.900,0 hektar ile Haymana
ile birinci sırada iken sonrasında 11.670,00 hektar
ile Haymana gelmektedir. Sebze alanı büyüklüğü
8.000,00 hektar ile Beypazarı’nın 1.sırada olduğu
görülmektedir. Sonrasında 6.171,30 hektar ile Po-
latlı ilçesi gelmektedir. Meyve alanına bakıldığında
4.084,00 hektar ile Çubuk ilçesi 1. Sırada gelmek-
tedir. 3.578,00 hektar ile Kalecik ilçesi Çubuk’tan
sonra gelmektedir. Nadas alanlarına bakıldığın-
da 58.300,00 hektar ile Bala ilçesi en fazla nadas
topraklara sahip ilçe iken onu 47.540,00 hektar ile
Haymana ilçesi takip etmektedir.
Nadas Alanı (ha) Toplam Tarım Alanı (ha)
ilçesi endüstri bitkileri alanında en fazla alana sa-
hip ilçeleridir. 13.300,0 hektar ile Beypazarı ilçesi,
5.333,1 Bala ilçesi yağlı tohumlu bitkiler alanında
en fazla alana sahip ilçeleridir. 1.740,0 hektar ile
Bala ilçesi, 1.550,0 hektar ile Çubuk ilçesi en fazla
yem bitkileri alana sahip ilçelerdir. 7.108,0 hektar
ile Polatlı ilçesi, 858,0 hektar ile Sincan ilçesi yum-
73
 ru bitkileri alanına en fazla sahip ilçelerdir. Kulla- Ankara ili tarla ürünleri sınıflarına ait arazi dağılımı-
nılan toplam tarla alanına bakıldığında 172.560,0 na ilişkin değerler Tablo 4.9.’da gösterilmektedir.
hektar ile Polatlı ilçesi birinci sırada yer alırken Bu değerlere bakıldığında arazi dağılımında % 87
109.270,0 hektar ile Haymana ilçesi ikinci sırada ile tahıl alanı yer almakta, % 4 ile baklagil alanı, % 2
yer almaktadır. Ankara ili kullanılan toplam tarla ile endüstri bitkileri alanı, % 5 ile yağlı tohumlu bit-
alanına bakıldığında 842.963,7 hektar olduğu gö- kiler alanı, %2 ile yem bitkileri alanı yer almaktadır.
rülmektedir.
Tablo 4.8. Ankara İli İlçelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı

Tarla Alanı Sebze Alanı Meyve Alanı Toplam Tarım

İlçeler (ha) (ha) (ha)
Nadas Alanı (ha)
Alanı (ha)
Nallıhan 21.099,0 1.130,5 357,0 21.112,5 43.699,0
Beypazarı 44.737,0 8.000,0 727,5 9.580,0 63.044,5
Ayaş 39.867,0 3.684,0 387,7 6.998,8 50.937,5
Güdül 17.334,0 1.158,0 1.950,0 10.100,0 30.542,0
Çubuk 37.573,9 1.023,6 4.084,0 14.300,0 56.981,5
Akyurt 16.995,0 223,0 195,1 2.474,8 19.887,9
Kalecik 35.370,2 1.405,1 3.578,0 14.000,0 54.353,3
Elmadağ 15.068,0 59,5 337,6 10.944,0 26.409,1
Kızılcahamam 10.055,0 149,0 818,5 7.373,0 18.395,5
Çamlıdere 1.502,7 25,6 148,1 2.579,6 4.256,0
Kazan 15.357,5 6.522,0 538,9 4.942,5 27.360,9
Bala 107.106,4 369,2 237,6 58.300,0 166.013,2
Evren 7.848,0 702,7 160,7 5.239,2 13.950,6
Polatlı 176.760,0 6.171,3 374,3 34.819,6 218.125,2
Gölbaşı 50.091,3 265,9 405,5 30.264,4 81.027,1
Haymana 111.670,0 559,0 165,0 47.540,0 159.934,0
Şereflikoçhisar 64.908,8 3.105,0 291,8 31.680,0 99.985,6
Altındağ 3.542,0 5,6 66,7 1.000,0 4.614,3
Çankaya 7.120,5 61,5 183,7 3.550,0 10.915,7
Mamak 5.005,5 46,6 92,4 1.978,0 7.122,5
Keçiören 1.299,0 33,5 93,4 750,0 2.175,9
Etimesgut 761,0 0,3 4,0 900,0 1.665,3
Pursaklar 7.282,9 65,0 162,8 1.500,0 9.010,7
Sincan 35.898,5 3.974,0 304,7 10.682,7 50.859,9
Yenimahalle 8.710,5 292,7 72,2 2.700,0 11.775,4
Toplam 842.963,7 39.032,6 15.737,2 335.309,1 1.233.042,6

Kaynak: Ankara Tarım İl Müdürlüğü 2012

74
 Tablo 4.9. Ankara İli İlçelerinde Tarla Ürünlerinin Arazi Dağılımı

Tahıl Alanı Baklagil Endüstri Bitkileri Yağlı Tohumlu Bit- Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Kullanılan Toplam
İlçeler
(ha) Alanı (ha) Alanı (ha) kiler Alanı (ha) Alanı (ha) Alanı(ha) Tarla Alanı (ha)
Akyurt 13.957,0 2.792,0 10,0 10,0 234,0 0 17.003,0
Altındağ 3.460,0 30,0 0 0 44,0 0 3.534,0
Ayaş 32.310,0 2.582,0 510,0 3.400,0 685,0 380,0 39.867,0
Bala 99.052,0 377,0 564,5 5.333,1 1.740,0 39,8 107.106,4
Beypazarı 30.119,0 905,0 100,0 13.300,0 330,0 2,0 44.756,0
Çamlıdere 1.261,5 27,3 0 0 187,3 7,6 1.483,7
Çankaya 5.870,0 391,5 0 820,0 39,0 0 7.120,5
Çubuk 27.786,0 8.210,0 0 0,9 1.550,0 28,0 37.574,9
Elmadağ 14.244,0 183,0 0 510,0 130,0 0 15.067,0
Etimesgut 735,0 20,0 6,0 0 0 0 761,0
Evren 7.503,0 220,0 50,0 100,0 65,0 10,0 7.948,0
Gölbaşı 45.225,0 318,0 500,0 3.400,0 548,3 0 49.991,3
Güdül 15.664,0 2.050,0 100,0 500,0 1.410,0 10,0 19.734,0
Haymana 100.110,0 1.600,0 5.900,0 900,0 350,0 410,0 109.270,0
Kalecik 27.731,2 4.500,0 233,0 2.806,0 220,0 50,0 35.540,2
Kazan 13.055,5 1.105,0 330,0 18,0 616,0 68,0 15.192,5
Keçiören 1.085,0 210,0 0 1,0 8,0 0 1.304,0
Kızılcahamam 9.495,0 180,0 0 0 325,0 90,0 10.090,0
Mamak 4.535,5 80,0 0 125,0 228,0 0 4.968,5
Nallıhan 24.420,0 163,0 55,0 120,0 475,0 58,0 25.291,0
Polatlı 149.630,0 3.561,0 7.300,0 2.720,0 2.241,0 7.108,0 172.560,0
Pursaklar 6.662,9 800,0 0 0 90,0 0 7.552,9
Sincan 31.240,0 1.072,0 1.239,0 780,0 439,5 858,0 35.628,5
Şereflikoçhisar 62.625,9 578,5 1.130,0 190,0 527,9 26,5 65.078,8
Yenimahalle 8.326,0 116,5 25,0 8,0 65,0 0 8.540,5
Toplam 736.103,5 32.071,8 18.052,5 35.042,0 12.548,0 9.145,9 842.963,7
Kaynak: 2011 Tarım Master Planı

75
 4.3.1.2. Hayvansal Üretim
Ankara ilinde yıllar itibariyle hayvan varlığına ba-
kıldığında keçi (kıl + tiftik), broiler, hindi, arı kova-
nında (eski+yeni) azalış olurken 2006 ile 2011 yılları
Grafik 4.7. 2006-2011 Yılları Arası Ankara İli Hayvan Varlığı
arasında sığır, manda, koyun ve yumurta tavuğun-
da artış gözlenmiştir. Grafik 4.7.’de Ankara İlinde
sığır, manda, koyun, keçi, broiler, tavuk, hindi, arı
sayılarının 6 yıllık değişimleri 2006 ile 2011 yılları
arası gösterilmiştir.

6000000

5000000

4000000

3000000

2000000

1000000

0
Sığır Manda Koyun Keçi (Kıl + Broiler Yumurta Hindi Arı Kovanı
Tiftik) Tavuğu (Eski+Yeni)

2006 2007 2008 2009 2010 2011

Tablo 4.10. 2006-2011 Yılları Arası Ankara İli Hayvan Varlığı

Hayvan Türleri 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Sığır 221.037 217.014 220.909 217.778 223.422 254.973
Manda 667.000 426.000 396.000 586.000 515.000 936.000
Koyun 557.828 562.361 519.332 536.245 665.200 692.961
Keçi (Kıl + Tiftik) 116.852 100.550 90.286 100.649 104.181 103.440
Broiler 4.982.500 5.983.070 5.949.585 3.946.791 3.998.922 3.876.555
Yumurta Tavuğu 1.858.860 2.676.419 2.899.167 2.863.799 3.071.717 2.933.855
Hindi 32.505 16.070 21.646 16.957 16.689 16.272
Arı Kovanı (Eski+-
64.114 53.470 53.267 53.474 55.285 59.628
Yeni)

Kaynak: Ankara Tarım İl Müdürlüğü 2012

76
Ankara ilçeler bazında hayvan varlığına ilişkin de- baş küçükbaş hayvan bulunmaktadır. 11.925 adet
ğerler Grafik 4.8. ve Tablo 4.11.’de gösterilmiştir. kovan sayısı (eski+yeni) ile Çubuk ilçesi ilk sıra-
Bu değerlere bakıldığında büyükbaş hayvan varlı- dadır. Ankara ilinde toplamda 59.628 adet kovan
ğında Çubuk ilçesi 45.025 baş hayvanla en fazla bü- bulunmaktadır. 1.390.000 adet yumurta tavuğu
yükbaşa sahip ilçe iken toplam Ankara genelinde miktarı ile Çubuk ilçesi ilk sırada yer alırken Ankara
255.909 baş hayvan bulunmaktadır. 120.000 baş- ilinde toplamda 2.933.855 adet yumurta tavuğu
la Polatlı ilçesi küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde miktarı bulunmaktadır.
birinci sıradadır. Ankara ilinde ise toplam 796.401
Grafik 4.8. 2011 Yılı Ankara İli İlçelerinde Hayvan Varlığı

1400000

1200000

1000000

800000

600000

400000

200000

Büyükbaş (Baş) Küçükbaş (Baş) Kovan Sayısı (Adet) Yumurta Tavuğu Miktarı (Adet)

77
 Tablo 4.11. 2011 Yılı Ankara İli İlçelerinde Hayvan Varlığı

Kovan Sayısı Yumurta Tavuğu Mik-

İlçeler Büyükbaş (Baş) Küçükbaş (Baş)
(Adet) tarı (Adet)
Akyurt 16.000 7.500 650 0
Altındağ 8.200 1.150 110 600
Ayaş 8.300 52.000 2.250 178.450
Bala 15.519 79.221 612 0
Beypazarı 8.000 63.100 2000 145.000
Çamlıdere 7.615 4.400 4.307 0
Çankaya 6.337 22.400 250 1.100
Çubuk 45.025 14.500 11.925 1390000
Elmadağ 6.530 27.000 3.350 157.485
Etimesgut 500 1.100 200 650
Evren 1.910 3.200 550 1.500
Gölbaşı 11.126 102.870 2.900 229.800
Güdül 7.050 34.000 2000 4.500
Haymana 11.132 92.202 990 95.000
Kalecik 12.914 19.153 3.122 279.100
Kazan 8.485 9.200 4.191 237.000
Keçiören 1.400 1.814 1.281 1.150
Kızılcahamam 13.350 12.000 5.250 3.100
Mamak 6.784 6.791 1.915 6.800
Nallıhan 7.905 50.100 6.610 7000
Polatlı 21.000 120.000 2.020 45.000
Pursaklar 3.800 1.800 15 0
Sincan 13.056 28.080 1.819 130.180
Şereflikoçhisar 10.800 29.800 456 16.950
Yenimahalle 3.171 13.020 855 3.490
Toplam 255.909 796.401 59.628 2.933.855

Kaynak: Ankara Tarım İl Müdürlüğü 2012

78
Ankara ilçeler bazında hayvansal ürün miktarı Tab-
lo 4.12.’de verilmiştir. Bu değerlere bakıldığında
süt miktarı 39.883,69 tonla Çubuk ilçesi ilk sırada
yer alırken, Ankara’da toplam 226.491,80 ton üre-
tilmektedir. 4,394 kilogram ile Nallıhan kıl üreti-
minde ilk sırada toplamda 13,346 kilogram kıl üre-
tilmektedir. 271,947 kilogram ile Polatlı ilçesi yün,
yapağı miktarı ile ilk sırada iken toplamda Ankara
ilinde 1.236,50 kilogram yün, yapağı üretilmekte-
dir. 50,5 ton ile bal üretimi Kızılcahamam ilçesi bi-
rinci sırada toplamda Ankara ilinde 591,68 ton bal
üretilmektedir.

Tablo 4.12. 2011 Yılı Ankara İli İlçelerinde Hayvansal Ürün Miktarı

Yün, Yapağı Miktarı

İlçeler Süt Miktarı (Ton) Kıl Miktarı (Kg )
( Kg )
Bal Üretimi(Ton)

Akyurt 7197,67 0,095 8,572 9,10

Altındağ 2841,83 0 1,157 1,10
Ayaş 13619,19 0,798 99,050 10,75
Bala 9166,79 0,698 92,263 5,95
Beypazarı 6699,89 0 126,060 35,70
Çamlıdere 4902,51 0,170 9,433 24,00
Çankaya 5015,22 1,055 30,691 2,50
Çubuk 39883,69 0,299 14,080 180,00
Elmadağ 6889,69 1,361 31,366 43,55
Etimesgut 366,62 0,027 1,171 2,00
Evren 1876,97 0,241 2,746 8,25
Gölbaşı 14399,23 0,877 148,538 0
Güdül 8842,88 0,398 31,682 20,00
Haymana 11781,71 0,319 163,217 9,80
Kalecik 9958,11 0,380 20,682 27,60
Kazan 5306,81 0,050 11,967 15,00
Keçiören 965,93 0,090 1,645 8,97
Kızılcahamam 12247,42 0,103 6,239 50,50
Mamak 6650,04 0,038 7,995 19,15
Nallıhan 6430,42 4,394 48,025 46,27
Polatlı 24605,69 0 271,947 27,56
Pursaklar 3389,37 0,085 1,670 0,25
Sincan 9152,65 0,129 59,142 9,10
Şereflikoçhisar 11474,28 1,415 28,665 4,56
Yenimahalle 2827,19 0,325 18,498 9,35
Toplam 226491,80 13,347 1236,501 591,01

Kaynak: Ankara Tarım İl Müdürlüğü 2012

79
 4.3.2. Sanayi Sektörü

Tablo 4. Ankara İli Yıllara Göre Sanayi Sektöründe İstihdam Oranları (%)

Ankara ili için yıllara göre tarım sektöründe istihdam oranlarına Tablo 4.13.’te bakıldığında tarım sektö-
rünün 2009 yılından 2011 yılına %27,6’dan %18,1’e gerilediği görülmektedir.

Tablo 4.13. 2011 Yılı Ankara Tarım Sektöründe İstihdam Oranı (%)

2009 2010 2011

Sanayi Sektörü 27,6 26,4 18,1

Kaynak: TÜİK, 2012

81 İl Durum Raporu 2012 verilerine göre Ankara.2da bulunan sanayi işletmeleri Grafik 4.9.’da gösteril-
miştir. Ankara’da mikro ölçekli işletmeler %47, küçük ölçekli işletmeler %44, orta ölçekli işletmeler %8,
büyük ölçekli işletmeler %1 oranındadır.

Grafik 4.9. Ankara’da Bulunan Sanayi İşletmeleri

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Büyük Ölçekli İşletmeler

Tablo 4.14 Ankara’da Bulunan Sanayi İşletmeleri

Sanayi İşletmeleri Oran (%)

Mikro Ölçekli İşletmeler 47
Küçük Ölçekli İşletmeler 44
Orta Ölçekli İşletmeler 8
Büyük Ölçekli İşletmeler 1

Kaynak: 81 İl Durum Raporu 2012

80
4.3.2.1. İmalat Sanayi
Ankara Sanayi Odası’nın 2007 yılı raporunda An-
kara ili imalat sanayide firma sayısı dağılımı dokuz
başlık altında incelenerek Grafik 4.10.’da göste-
rilmiştir. İmalat sanayinde metal eşya, makine ve
Grafik 4.10. Ankara İli İmalat Sanayide Firma Sayısı
teçhizat, ulaşım aracı, ilmi ve mesleki ölçme alet-
leri %40 oranıyla en yüksek paya sahipken; orman
ürünleri ve mobilya sanayi, kâğıt, kağıt ürünleri ve
basım sanayi ile taş ve toprağa dayalı sanayi %5
oranıyla en düşük paya sahiptir.

5% 6% Gıda, İçki ve Tütün Sanayi

7%
Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayi

6% Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi

5% Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi

40%
Kimya-Petrol-Kömür, Kauçuk ve Plastik
Ürünleri Sanayi
12% Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi

Metal Ana Sanayi

5% Metal Eşya, Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı

İlmi ve Mesleki Ölçme Aletleri
14% Diğer İmalat Sanayi

Tablo 4.15. Ankara İli İmalat Sanayide Firma Sayısı

Toplam Firma Sayısı

Sektörler Dağılım (%)
(Adet)
Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 184 6,1
Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayi 223 7,4
Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 179 5,9
Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi 143 4,7
Kimya-Petrol-Kömür, Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayi 378 12,5
Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 147 4,9
Metal Ana Sanayi 425 14,0
Metal Eşya, Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı İlmi ve Mesle-
1.204 39,8
ki Ölçme Aletleri
Diğer İmalat Sanayi 141 4,7
Toplam 3.024 100

Kaynak: ASO 2007

81
 Ankara Sanayi Odası’nın 2007 yılı raporunda Anka-
ra ili imalat sanayide işgücü dağılımı dokuz başlık
altında incelenerek Grafik 4.11.’de gösterilmiştir.
Metal eşya, makine ve teçhizat, ulaşım aracı, ilmi
Grafik 4.11. Ankara İli İmalat Sanayide İşgücü Dağılımı
ve mesleki ölçme aletleri %44 oranıyla en yüksek
paya sahipken orman ürünleri ve mobilya sanayi
ile kâğıt, kağıt ürünleri ve basım sanayi %3 oranıyla
en düşük paya sahiptir.

Gıda, İçki ve Tütün Sanayi

3% 9%
Dokuma , Giyim Eşyası ve Deri Sanayi

11% Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi

Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi

4%
44%
Kimya-Petrol-Kömür, Kauçuk ve Plastik
3% Ürünleri Sanayi
Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi
9%
Metal Ana Sanayi

5% Metal Eşya, Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı

İlmi ve Mesleki Ölçme Aletleri
12%
Diğer İmalat Sanayi

Tablo 4.16. Ankara İli İmalat Sanayide İşgücü Dağılımı

Becerili İşgücü (Mühendis,

Çalışan Sayısı Teknisyen, Usta)
Sektörler
Toplam Firmalar-
Dağılım (%) Toplam (Kişi) Dağılım (%)
da Çalışan Sayısı

Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 8.109 9,1 1.242 5,3

Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayi 10.031 11,3 767 3,3
Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 3.819 4,3 783 3,4
Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi 2.802 3,2 747 3,2
Kimya-Petrol-Kömür, Kauçuk ve Plastik
7.963 9,0 1.509 6,5
Ürünleri Sanayi
Taş Ve Toprağa Dayalı Sanayi 4.067 4,6 940 4,0
Metal Ana Sanayi 11.031 12,4 2.501 10,7
Metal Eşya, Makine ve Teçhizat, Ulaşım
38.694 43,6 14.086 60,5
Aracı İlmi Ve Mesleki Ölçme Aletleri
Diğer İmalat Sanayi 2.199 2,5 715 3,1
Toplam 88.715 100 23.290 100

Kaynak: ASO 2007

82
Ankara Sanayi Odası’nın 2007 yılı raporunda Anka- nıyla en yüksek paya sahipken orman ürünleri ve
ra ili imalat sanayide sermayenin sektörel dağılımı mobilya sanayi, kimya-petrol-kömür, kauçuk ve
dokuz başlık altında incelenerek Grafik 4.12.’de plastik ürünleri sanayi ile diğer imalat sanayi %2
gösterilmiştir. Metal eşya, makine ve teçhizat, oranıyla en düşük paya sahiptir.
ulaşım aracı ilmi ve mesleki ölçme aletleri %38 ora-
Grafik 4.12. Ankara İli İmalat Sanayide Sermayenin Sektörel Dağılımı

Tablo 4.17. Ankara İli İmalat Sanayide Sermayenin Sektörel Dağılımı

Sektörler Toplam Sermaye (TL) Dağılım (%)

Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 89.126.873 25,3
Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayi 15.473.335 4,4
Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 6.168.191 1,7
Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi 31.480.923 8,9
Kimya-Petrol-Kömür, Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayi 8.659.380 2,5
Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 48.191.116 13,7
Metal Ana Sanayi 14.197.866 4,0
Metal Eşya, Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı İlmi ve Mes-
133.656.407 37,9
leki Ölçme Aletleri
Diğer İmalat Sanayi 5.971.361 1,7
Toplam 352.925.452 100

Kaynak: ASO 2007

83
 4.3.2.2. Sanayi Alanları

Ankara ilinde yer alan sanayi alanları Küçük sanayi siteleri (KSS) ve Organize sanayi Bölgeleri (OSB)
olmak üzere iki ayrı başlık altında incelenmiştir.

4.3.2.2.1. Küçük Sanayi Siteleri (KSS)

Ankara’da bulunan Küçük Sanayi Sitelerinin alanlarının ve istihdamlarının ilçelere göre dağılımı Tablo
4.18.’de gösterilmektedir. Altındağ ilçesinde bulunan KSS alanlarının toplamı 619 ha ile en geniş alan
büyüklüğüne ve 179.700 kişi ile en yüksek istihdama sahiptir.

Tablo 4.18. Ankara İli İlçelerinde KSS Alanları ve İstihdamları

İlçeler Alan(Ha) İstihdam

Altındağ 619 179.700
Yenimahalle 352 66.500
Etimesgut 65 9.500
Sincan 66 3.950
Gölbaşı 5 500

Kaynak: ASO,2012

Tablo 4.19. Ankara Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısı ve Doluluk Oranları

Dolu İşyeri Boş İşyeri Doluluk Oranı

Küçük Sanayi Sitesi Adı İşyeri sayısı Sayısı Sayısı (%)
Ankara Polatlı (Marangoz+Mobilya) KSS 33 15 18 45
Ankara Beypazarı Marangozlar KSS 192 140 52 73
Anakara Kızılcahamam KSS 74 74 0 100
Ankara Merkez (Ağaç İşleri) KSS 69 69 0 100
Ankara Merkez (Madeni Eşya) KSS 144 0 144 0
Ankara Merkez (Otomobilciler) KSS 1198 1173 25 98
Ankara Merkez (Dökümcüler) KSS 118 118 0 100
Ankara Merkez II.Böl. (Döküm) KSS 79 79 0 100
Ankara Merkez Ostim ( Alt Yapı) 0 0 0 0
Ankara Polatlı KSS 260 260 0 100
Ankara Merkez (San. Çarşı) Bina 0 0 0 0
Ankara Şereflikoçhisar Kenan Evren KSS 250 150 100 60
Ankara Haymana Yeni KSS 100 100 0 100
Toplam 2517 2178 339 -

Kaynak: ASO, 2012

84
Ankara’daki Küçük Sanayi Sitelerinde yer alan iş-
yerlerinin sayısı ve doluluk oranları Tablo 4.19.’da
gösterilmektedir. En fazla işyerine sahip olan Kü-
çük Sanayi Sitesi Ankara Merkez (Otomobilciler)
dir.1198 işyerinin yer aldığı bu sanayi alanında boş
kalan işyeri sayısı 25 olduğundan doluluk oranı
4.3.2.2.2. Organize Sanayi Bölgeleri
Ankara’da bulunan Organize Sanayi Bölgelerine
ilişkin veriler Tablo 4.20.’de gösterilmektedir. Bu
verilere göre, 1977 yılında kurulan en eski OSB ala-
nının Sincan ilçesinde kurulan Ankara Sanayi Oda-
sı I. OSB olduğu görülmektedir. 2012 yılında kuru-
lan en yeni OSB alanını ise Kazan ilçesinde yer alan
Tablo 4.20. Ankara İli Organize Sanayi Bölgeleri
%98’dir. Tam kapasiteye ulaşan sanayi alanları ise
Ankara Kızılcahamam KSS, Ankara Merkez (Ağaç
İşleri) KSS, Ankara Merkez (Dökümcüler) KSS, An-
kara Merkez II. Böl. (Döküm) KSS, Ankara Polatlı
KSS ve Ankara Haymana Yeni KSS’dir.
Uzay ve Havacılık İhtisas OSB’dir.
Organize Sanayi Bölgelerinin ilçelere göre dağılımı
incelendiğinde ise; OSB alanlarının Sincan ve Ye-
nimahalle ilçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

OSB Adı İlçe Kuruluş Yılı

Ankara Sanayi Odası I.OSB Sincan 1977
Ankara Polatlı OSB Polatlı 1996
OSTİM (Ankara IV.) OSB Yenimahalle 1997
Ankara Sanayi Odası II. Ve III. (Türkobası-Alagöz) OSB Sincan 2000
Ankara-İvedik OSB Yenimahalle 2001
Başkent (SİTİYAK) OSB Sincan 2001
Ankara Anadolu OSB Sincan 2002
Şereflikoçhisar OSB Şereflikoçhisar 2006
Ankara Polatlı Ticaret Odası Polatlı 2008
Ankara Dökümcüler İhtisas OSB Sincan 2009
Ankara Çubuk Hayvancılık İhtisas OSB Yenimahalle 2006
Uzay ve Havacılık İhtisas OSB Kazan 2012

Kaynak: ASO, 2012

Ankara’da bulunan Organize Sanayi Bölgeleri ara-
sında faaliyet halinde olan sanayi alanlarına ilişkin
veriler Tablo 4.21.’de gösterilmektedir. OSB alan-
ları arasında 1.014 ha ile Başkent (SİTİYAK) OSB en
geniş alana sahipken; faal işyeri ve çalışan kişi sa-
yısı oldukça düşüktür. En fazla faal işyeri sayısına
ve çalışan kişiye sahip olan sanayi alanı ise Ankara
İvedik OSB’dir.
Organize Sanayi Bölgelerinin yarattıkları istihdam-
ların ilçelere göre dağılımı incelendiğinde; Anka-
ra’da en yüksek istihdamı oluşturan OSB alanları
Yenimahalle ilçesinde (İvedik OSB, OSTİM OSB)
bulunmakta, ardından Sincan ilçesi (Ankara Sana-
yi Odası I. OSB) gelmektedir.

85
 Tablo 4.21. Ankara İli Faaliyet Halindeki Organize Sanayi Bölgeleri

OSB Adı Alanı (Ha) Parsel Sayısı Faal İşyeri Çalışan Kişi
Ankara Sanayi Odası I.OSB 954 320 246 30.000
OSTİM (Ankara IV.) OSB 476 4.626 3.850 50.000
Ankara-İvedik OSB 488 7.157 6.901 103.000
Başkent (SİTİYAK) OSB 1.014 712 40 3.500
Ankara Polatlı OSB 267 82 28 670

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2012

Ankara’da bulunan Organize Sanayi Bölgelerinin
ağırlıklı olarak hangi sektörlerde öne çıktıklarına
ilişkin bilgiler Tablo 4.22.’de verilmektedir. Tablo
incelendiğinde, OSB alanlarında 1. ağırlıklı sektör
olarak makine imalatının (genel amaçlı makine, iş
makineleri, tarım makineleri) geldiği görülmekte-
dir. Ardından ağırlıklı olarak öne çıkan sektörler
her bir OSB alanında farklılaşmaktadır. Örneğin
otomotiv sektöründe OSTİM OSB ve İvedik OSB
ön plana çıkarken, gıda sektöründe ise Başkent
(SİTİYAK) OSB ve Ankara Polatlı OSB ön plana çık-
maktadır.

Tablo 4.22. Ankara İli Organize Sanayi Bölgelerinde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri

1. Ağırlıklı Sek- 2. Ağırlıklı Sek- 3. Ağırlıklı Sek- 4. Ağırlıklı Sek-

OSB Adı 5. Ağırlıklı Sektör
tör tör tör tör
Genel Amaçlı
Motorlu Kara Tşt.
Ankara Sanayi Makine ve Plastik ve Plastik
Elektrik Sanayi Döküm Sanayi Tarım Alt. Ve Yed.
Odası I.OSB Yedek Parça Ürünleri Sanayi
Parça Sanayi
Sanayi
OSTİM (Ankara Metal ve Metal Makina ve
IV.) OSB
İş Makinaları İşleme
Otomotiv Yapı ve İnşaat
Ekipmanları
Ankara-İvedik Makine İmalat Otomotiv, Mobilya, Büro Tıbbi Cihazlar,
Elektrik Elektronik
OSB ve Tasarım Yedek Parça Mobilyaları Medikal
Başkent (SİTİ- Makina Petrokimya
Maden Sanayii Kimya Sanayii Gıda Maddeleri
YAK) OSB Sanayii Sanayii
Tarım İnşaat
Ankara Polatlı Demir ve Çelik
Makinaları Malzemeleri Gıda Diğer
OSB Sanayi
İmalatı İmalatı

Kaynak: OSB Bilgi Sitesi, 2012

Ankara’da bulunan Organize Sanayi Bölgeleri; faa-
liyet halinde bulunanlar, inşaatı ve kamulaştırması
devam edenler, kuruluş aşamasında olanlar ve fe-
sih talebinde bulunulanlar olmak üzere 4 ayrı sınıf-
ta incelenmektedir.
kent (SİTİYAK) OSB ve Polatlı OSB Tablo 4.21.’de
gösterildiği üzere faaliyet halinde bulunan sanayi
alanlarıdır. Bu OSB alanlarına ilişkin bilgiler alt baş-
lıklar halinde detaylı olarak incelenmektedir.

10 tane bulunan OSB alanlarından, Ankara Sanayi

Odası (ASO) I. OSB, OSTİM OSB, İvedik OSB, Baş-

86
1. Ankara Sanayi Odası I. Organize Sanayi Bölgesi
(Sincan OSB)
Ankara’da 1970’li yılların başında ilk Organize Sa-
nayi Bölgesi olarak seçilen Macunköy’de ASO
tarafından yürütülen çalışmaların büyük ölçüde
mülkiyet sorunlarının çözümlenememesi nedeniy-
le başarısızlığa uğraması sonucunda, 1975 de 1990
Nazım Planı öngörüleri doğrultusunda Sincan-Os-
maniye’de 425 hektarlık bir alan kamulaştırılarak
1982’de ASO’na devredilmiştir.
1989’da altyapı çalışmaları tamamlanan Sincan Or-
ganize Sanayi Bölgesi için Ankara Nazım Planı’n-
da, kentin batı ekseninde gelişmesi stratejisine
paralel olarak Sincan yöresindeki 100.000 kişilik
Gecekondu Önleme Bölgesi batısında, karayolu
ve demiryolu ağlarıyla çevrili, erişilebilirliği yük-
sek bir alanda kontrollü sanayi gelişimi amacıyla
yer önerilmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın
koordinatörlüğünde 24.10.1996 tarihinde başla-
tılan Ankara (Sincan) 1. Organize Sanayi Bölgesi
Ek Gelişme Alanı yer seçimi kararı doğrultusunda
mevcut OSB’ne bitişik 177 hektar alan önerilmiştir.
Yaklaşık 10.000 kişinin çalışabileceği OSB Ek Geliş-
Tablo 4.23. ASO I. Organize Sanayi Bölgesi Sınai Tesislerin Büyüklüklerine Göre Dağılımı, 2012
Parsel Büyüklüğü ( m² ) Adet
2.000 – 5.000
5.000 – 10.000
10.000 – 20.000
20.000 – 30.000
30.000 den büyük
Toplam
Kaynak: ASO, 2012
me Alanı için sınır tasdiki yapılmıştır.
Sincan İlçesinde kurulan ve gelişme alanı dahil 954
hektarlık alana sahip olan I. Organize Sanayi Böl-
gesindeki 320 sanayi parselinde 246 işyeri faaliyet
göstermektedir. 16 işyeri inşaat halinde, 3 işyeri
ise proje safhasındadır. Üretime geçen tesislerde
30.000 kişi çalışmaktadır. Sincan OSB’de birçok
alt sektöre ait fabrikalar faaliyet göstermekte
olup, özellikle makine ve alet, madeni eşya, ısıt-
ma ve klima ve elektrik elektronik alt sektörlerin-
de bir yoğunlaşma göze çarpmaktadır. I. OSB’nin
kurulması ile Ankara, tüketim merkezi olmaktan
kurtularak ülke ekonomisine katma değeri yüksek
ürünler sunan önemli sanayi merkezlerinden biri
haline gelmiştir.
Ankara Sanayi Odası I. OSB alanında bulunan sı-
nai tesislerin büyüklüklerine göre dağılımları Tab-
lo 4.23.’te gösterilmektedir. Bu tabloya göre, en
fazla tesis sayısını parsel büyüklüğü 2000-5000 m²
arasında olan tesisler oluşturmaktadır. En az tesis
sayısını ise parsel büyüklüğü 20.000 m²‘den büyük
olan tesisler oluşturmaktadır.
Oran (%)
68 35
59 30
44 23
12 6
12 6
195 100
87
 Ankara Sanayi Odası I. OSB alanında bulunan fir-
maların meslek gruplarına göre dağılımları ve
firmalara ilişkin veriler Tablo 4.24.’te gösteril-
mektedir. Makine ve alet sanayi alanında 31 fir-
ma bulunduğundan, bu meslek grubu alandaki
en yüksek firma sayısına sahiptir. Ardından gelen
meslek grupları ise madeni eşya sanayi, ısıtma ve
klima cihazları, plastik sanayi, muhtelif gıda sanayi
ve ağaç işleri sanayidir.

Tablo 4.24. ASO I. Organize Sanayi Bölgesi Sınai Tesislerin Meslek Gruplarına Göre Dağılımı, 2012

Tahsis Edilen Arsa Firma Sayısı Arsa Dağılımı

Meslek Grupları
Muhtelif Gıda Sanayi
Ağaç İşleri Sanayi
Matbaa Sanayi
Kauçuk ve Lastik Sanayi
Döküm Sanayi
Madeni Eşya Sanayi
Ziraat Alet ve Yedek Parça Sanayi
Demir İşleri Sanayi
Taşıt Araçları Sanayi
Taş ve Toprak Sanayi
Tekstil ve Giyim Sanayi
Un, Unlu Mad. Yem Sanayi
Petrol ve Kimya Sanayi
İnşaat ve Tes. Müt.
Makina ve Alet Sanayi
Isıtma ve Klima Cihazları
Madencilik Sanayi
İzabe ve Hadde Sanayi
Elektrik Sanayi
Elektronik Sanayi
Plastik Sanayi
Alüminyum Sanayi
Asansör ve Akümülatör Sanayi
Altyapı Yap. On. İş. Müt. Müş.
Elektrikli Ev Aletleri ve Dayanıklı
Tüketim
Diğer İmalat Sanayi
Toplam
Firma Sayısı
m² Dağılımı%
11 122.969
11 129.174
4 38.846
4 19.753
6 116.176
18 124.729
5 19.586
9 105.194
9 58.596
1 2.374
6 69.171
9 198.098
7 62.480
- -
31 345.035 16
14 126.878
- --
5 72.274
9 52.450
3 23.328
12 108.789
6 50.591
4 38.734
4 74.185
4 126.074
3 19.452
195 2.104.936 100
(%)
6 6
6 6
2 2
2 1
3 6
9 6
2 1
5 5
5 3
1 0
3 3
5 9
4 3
- -
16
7 6
- -
2 3
5 3
1 1
6 5
3 2
2 2
2 4
2 6
1 1
100

Kaynak: ASO, 2012

88
2. OSTİM Organize Sanayi Bölgesi
1967’de Ankara Küçük Sanayi Sitesi Yapı Koopera-
tifince kurulma çalışmaları başlayan Ortadoğu Sa-
nayi ve Ticaret Merkezi’nin başlangıçta 2.000 işye-
ri ve 2.000 konuttan oluşmak üzere 400 hektarlık
bir alanda gelişmesi hedeflenmiştir. 1985 yılında
2.050 imalathane- işyeri, 1.348 ticarethane, 6.900
konut, bir sağlık merkezi, bir işgücü- iletişim mer-
kezi ve spor tesislerini içerecek şekilde projelendi-
rilen OSTİM, gerçekten de dev bir sanayi ve ticaret
merkezi olarak Türk ekonomisine hizmet etmeye
başlamıştır. 150, 250 ve 450 m²’lik üç tip parsel olu-
şacak bicimde planlanan OSTİM ’de 2005 yılı itibarı
ile 200 hektarlık bir alanda, 3.000 işyerinde 30.000
kişi çalışmaktadır. Batı ve Doğu Atölye Arsaları
olarak isimlendirilen yeni ilave çalışma alanları ile
250 hektarlık bir büyüklüğe ulaşacağı tahmin edi-
len çevresindeki sanayi siteleri ile birlikte OSTİM
‘de 50.000 kişinin çalışacağı varsayılmaktadır.
OSTİM’ in büyük ve önemli bir odak haline gelmesi
ile çevresinde başlayan hareketlenmeler, OSTİM’
in çevresi ile birlikte değerlendirilmesi gerekliliği-
ni ortaya koymuştur. Tüm bu gelişmeler, OSTİM’e
bitişik İvedik Küçük Sanayi Bölgesi’nin organize
sanayi statüsü kazanması ile birlikte değerlendi-
rilince, 1997 yılı Temmuz ayında OSTİM çevresin-
deki Kocasinan, Yıldız, Örnek ve Atisan gibi küçük
sanayi sitelerinin de birleştirilerek OSTİM Organi-
ze Küçük Sanayi Bölgesi adı ile yeni bir organize
sanayi bölgesi kurulmuştur.
3. İvedik Organize Sanayi Bölgesi
Yenimahalle ilçesinde 1991 yılında kurulma çalış-
maları başlayan İvedik Organize Küçük Sanayi Böl-
gesi 1998 yılında tamamlanarak hizmete girmiştir.
Başlangıçta Küçük Sanayi Sitesi olarak planlanan
İvedik, 1997 yılı içerisinde talepler göz önünde
bulundurularak Organize Küçük Sanayi Bölgesi
statüsüne ardından 4562 sayılı Organize Sanayi
Bölgesi kanunu çerçevesinde 15 Ocak 2001 tarihin-
de tüzel kişiliğine kavuşmuştur. 26 Haziran 2003
tarihinde de resmi açılışı gerçekleşmiştir.
447 hektarlık bir alanda 7.500 işyeri kurulabilecek
şekilde tasarlanan İvedik Organize Küçük Sanayi
Bölgesi’nde yaklaşık 45.000 kişinin çalışma olana-
ğı bulacağı tahmin edilmektedir. Tekstil ve giyim,
kağıt ve matbaa, ağaç ürünleri, makine ve alet,
metal ana alt sektörlerinin yoğun olarak yer alaca-
ğı İvedik Organize Küçük Sanayi Bölgesi’nin Ostim
ve çevresinde yer alan Küçük Sanayi Siteleri ile bir-
likte öne
mli bir sanayi bölgesi olarak bütüncül değerlendi-
rilmesi gerekmektedir. Yaklaşık olarak % 70’lik bir
kapasite ile faaliyet gösteren İvedik OSB, orta öl-
çekli tesisler için çekici görünmektedir. 488 hektar
üzerinden 418 imar adası ve 7157 parsel koopera-
tif,111 parsel İvedik OSB ve Maliye Hazinesi adına
kayıtlı olup toplam 7157 parselden oluşmuştur ve
6901 adet tesis faaliyettedir.
4. Başkent (SİTİYAK) Organize Sanayi Bölgesi
Başkent OSB, Organize Sanayi Bölgesi kanunu
çerçevesinde 04 Mayıs 2001 tarihinde Ankara
merkezine 40 km, Ankara-Eskişehir karayoluna 6
km, Çayyolu’na 20 km mesafede, Ankara -Eskişe-
hir karayolunda Temelli-Malıköy sınırları içerisinde
kurulmuştur.
İki etaptan oluşan Başkent OSB’nin I. etabının yol,
su kanalizasyon, yağmur suyu şebekesi, telefon,
doğalgaz ve altyapı çalışmaları tamamlanmıştır.
II. etabının alt yapı çalışmaları devam etmektedir.
Başkent OSB henüz büyük ölçüde boş ancak üreti-
me hazır konumdadır. Bölgedeki 712 adet parselin
562 adedi yer talep eden sanayicilere tahsis edil-
miştir. Bölgede faaliyete geçen 40 tesiste 3500
kişi istihdam edilmektedir. Toplam istihdam kapa-
sitesi 70000 kişidir.
5. Polatlı Organize Sanayi Bölgesi
Polatlı Organize Sanayi Bölgesi kuruluş çalışmaları
Kasım 1991 tarihinde başlamış olup Bilim, Sana-
yi ve Teknoloji Bakanlığınca 1995 yılında kuruluş
protokolü onaylanarak Polatlı Organize Sanayi
Bölgesi 160 sicil no tüzel kişiliğini kazanmıştır. 267
hektarlık alanı kapsayan bölgede 4 ila 50,000 m²
arası büyüklükte 82 sanayi parseli oluşturulmuş-
89
 tur. Teknik altyapı çalışmalar devam etmekte olup
mevcut sanayi parsellerinden 70 adet tahsis edi-
len 31 adeti inşaat ruhsatını almıştır. Hâlihazırda
28 tesisin faaliyete geçtiği bölgede 670 kişi istih-
dam edilmektedir.
sında inşaatı ve kamulaştırması devam eden alan-
lar Tablo 4.25.’te gösterilmektedir. Ankara Sana-
yi Odası (ASO) II-III. OSB 618,4 hektarlık alanı ile
inşaatı ve kamulaştırması devam eden en büyük
sanayi alanıdır.

Ankara’da bulunan Organize Sanayi Bölgeleri ara-

Tablo 4.25. Ankara İli İnşaatı ve Kamulaştırması Devam Eden Organize Sanayi Bölgeleri,2012

OSB Adı Alanı (Ha) Parsel Sayısı Açıklama

326 parselden 298 adedinin tahsisi
Ankara Sanayi Odası II.- yapılmıştır. Alt yapı çalışmaları ve
618,4 326
III. OSB inşaatı devam etmektedir. Arıtma
tesisi tamamlanmıştır.
Altyapı inşaatları devam etmektedir.
Anadolu OSB 410 125
İmar planı aşamasındadır.
Resmi gazetenin 02.11.2011 tarihli ve 08103 sayılı Mükerrer sayısında yayımlana-
rak yürürlüğe giren 662 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 12. maddesi ile
12.04.2000 tarihli ve 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanununa eklenen geçici
Çubuk Hayvancılık 10. maddede düzenlenen Tarıma Dayalı İhtisas OSB’ler ile ilgili hüküm gereği ve
İhtisas OSB 12.03.2012 tarihinde Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Bilim Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı arasında imzalanan protokol kapsamında protokolün imzalandığı tarih-
ten itibaren Çubuk Hayvancılık İhtisas OSB ‘ne ilişkin iş ve işlemler Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığınca yürütülecektir.
Şereflikoçhisar OSB 141 hektarlık
alanı olup henüz imar planı uygulama
Şereflikoçhisar OSB 141 11
ve altyapı ile ilgili herhangi bir
çalışma yapılmamıştır.

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, 2012

6. Ankara Sanayi Odası II. Organize Sanayi
Bölgesi
4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanununa
göre; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 02.10.2000
tarih ve 11843 sayılı yazısı ile Bakanlık bünyesinde-
ki sicil no 2 olarak tescil edilmiştir. ASO II. Orga-
nize Sanayi Bölgesi Ankara-Eskişehir karayolunun
42 km’sinde Temelli bölgesinde karayoluna 4 km
mesafededir. ASO II. Organize Sanayi Bölgesinin
içinde yer aldığı toplam 25 milyon m²’lik alan An-
kara Sanayi Havzası olarak adlandırılmaktadır. Bu
havzada başka Organize Sanayi Bölgeleriyle, ASO
Teknoparkı da yer almaktadır.
ASO II. Organize Sanayi Bölgesi 6.183.000 m² arazi
büyüklüğünde, içinde yer alacak 320 sanayi parse-
liyle Türkiye’nin önemli sanayi bölgeleri arasında
yer alacaktır. Mevcut parsellerden 287 adedi tah-
sis edilmiştir. ASO II. OSB tamamlandığında böl-
gede kurulacak fabrikaların toplam kapalı alanı 2
milyon m²’yi bulacak, bu fabrikalarda yaklaşık 50
bin kişiye istihdam sağlanacaktır.
ASO II. Organize Sanayi Bölgesi tamamlandığın-
da, modern fabrikaların yanı sıra Bölge Müdürlük
Binası, banka, çarşı, sağlık merkezi, laboratuvar,
teknik birimler, eğitim merkezi, sergi salonu, ka-
feterya, camii gibi sosyal tesisleri de içinde barın-
dırıyor olacaktır. ASO’nun öncü girişimiyle İmar
Emsal değişikliği sayesinde daha önce arazinin

90
%50’si kadar taban alanında yapılaşma izni %55’e,
daha önce arazi genişliğinin %50’sini geçmeyen
toplam inşaat alanı %70’e yükseltilmiş, bu değişik-
likler özellikle imalat teknikleri gereği farklı yapı-
laşma planlayan sanayiciler için büyük kazançlar
sağlamıştır. Bu yönetmelik değişiklikleri üyelere
tabanda %10, toplamda %40 daha fazla kapalı alan-
da üretme imkânı sağlamıştır.
İmar planında 9-13 m genişliklerde olan yolların
ileri ki yıllarda bölge ihtiyacına cevap veremeyece-
ği düşüncesiyle imar planında revizyona gidilmiş;
ana arterler 28 m genişlikte 3 şeritli, diğer yollar
19,5 m genişlikte 2 şeritli duble yollar olarak yeni-
Tablo 4.26. ASO II. Organize Sanayi Bölgesi Parsel Büyüklüklerine Göre Adetleri
Parsel Büyüklükleri Parsel Sayısı
10.000 m²
20.000 m²
30.000 m²
40.000 m²
50.000 m²
60.000 m²
70.000 m²
80.000 m²
900000m²
100000m²
120000m²
16.000 m²
Toplam Parsel
Kaynak: ASO
7. Anadolu Organize Sanayi Bölgesi
31 Aralık 2002 tarihinde kuruluşunu tamamlayarak
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının 210 sicil nu-
marasıyla kaydolan Anadolu OSB, 290 hektar ana
alan ve 120 hektar ilave alan olmak üzere toplam
410 hektar alan büyüklüğüne sahiptir. 290 hektar-
lık ana alanın kamulaştırılması tamamlanmış olup
ön tahsis çalışmaları devam etmekledir. Alanda
2005 yılı itibariyle konumlanmaya başlamış sanayi
den yapılandırılmıştır. Karayolu ulaşım olanakla-
rı bakımından son derece büyük avantajları olan
sanayi bölgesine ulaşacak demiryolu iltisak hattı
düşünülmektedir. Bölgenin Ankara-Eskişehir kara-
yoluna bağlantısını sağlanacak 35 m genişliğinde
yol tasarlanmıştır.
Ankara Sanayi Odası (ASO) II. OSB’de parsel bü-
yüklüklerine göre parsel sayıları Tablo 4.26.’da
gösterilmektedir. Alanda en fazla parsel sayısı 213
olmakta ve 10.000 m² büyüklüğünde parsellerden
oluşmaktadır. En az parsel sayısı ise 90.000 m²,
100.000 m², 120.000 m² ve 160.000 m² büyüklü-
ğündeki parsellerden oluşmaktadır.
Parsel Alanı (m²)
213 2.130.000
61 1.220.000
17 510.000
14 560.000
14 700.000
1 60.000
2 140.000
3 240.000
1 90.000
1 100.000
1 120.000
1 160.000
329 6.030.000
tesisleri bulunmakta olup, henüz büyük kısmı boş-
tur.
Ankara Anadolu Organize Sanayi Bölgesi, Eskişe-
hir Karayolu üzerinde 40. km’de Temelli-Malıköy
hudutlarındadır. Alagöz kavşağında 6 km mesafe-
de olan bölgenin doğusunda Ankara Sanayi Odası
II. Organize Sanayi Bölgesi, batısında Ankara-İs-
tanbul hızlı demiryolu, Avrasya demiryolu ve An-
kara Başkent Organize Sanayi Bölgesi, kuzeyinde
91
 Ankara Madeni Dökümcüler İhtisas Organize Sa- üzere toplam 99 adet ahır bulunmaktadır. Toplam
nayi Bölgesi, güneyinde ise ağaçlandırma alanı ve 124 parselden oluşan bölgedeki diğer parseller
25.000 konutluk toplu konut alanı bulunmaktadır. genel ihtiyaca yönelik ortak kullanım alanlarından
Tahsis edilen parsel sayısı 125’dir. oluşmaktadır.

8. Çubuk Hayvancılık İhtisas Organize Sanayi Böl-
gesi
255 hektar alana sahip Çubuk Hayvancılık İhtisas
Organize Sanayi Bölgesi Çubuk ilçesi Şabanözü
yolu üzerinde 7. km’de bulunan Mutlu Köyü için-
de yer almaktadır. Bölgenin en yakın yerleşim ala-
nı olan Mutlu köyüne uzaklığı 500 metre, Çubuk
ilçesine uzaklığı 7 km, Esenboğa hava limanına
uzaklığı ise 22 km’dir. Organize Sanayi Bölgesinde
kesinleşen yerleşim planına göre 57 adet 100 baş-
lık 35 adet 250 başlık ve 7 adet 500 başlık olmak
Tablo 4.27 Ankara İli Kuruluş Aşamasındaki Organize Sanayi Bölgeleri
9. Şereflikoçhisar Organize Sanayi Bölgesi
08.06.2001 yılında kurulan Şereflikoçhisar Orga-
nize Sanayi Bölgesi 141 hektarlık alanı kapsayan
bölgede 11 adet sanayi parseli oluşturulmuştur.
Arsası, Şereflikoçhisar Belediyesi tarafından satın
alınmış olup, henüz imar planı uygulama ve altyapı
ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
Ankara’da kuruluş aşamasında olan Polatlı II.
OSB’ye ilişkin bilgiler Tablo 4.27.’de verilmektedir.

OSB Adı Alanı (Ha) Açıklama

Yer seçimi kesinleşmiş olup yer seçiminden sonra
Polatlı II. OSB 424
yapılacak işlemler devam etmektedir.

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü

10. Polatlı II. Organize Sanayi Bölgesi
Polatlı ilçesinde yaklaşık 424 hektar büyüklüğün-
deki alanın yer seçimi kesinleşmiş olup yer seçi-
minden sonra yapılacak işlemler devam etmekte-
dir. Bu nedenle henüz yapılmış olan parsel tahsis,
devir işlemi ve yapı tesis inşası ile ilgili ruhsatlan-
dırma işlemi yoktur.
Ankara’da fesih talebi olan Beypazarı OSB’ye iliş-
kin bilgiler Tablo 4.28.’de verilmektedir

Tablo 4.28 Ankara İli Fesih Talebi Olan Organize Sanayi Bölgeleri

OSB Adı Alanı (Ha) Açıklama

Kamulaştırma işlemlerinin yapılamaması nedeniyle Organize Sanayi
Beypazarı OSB 196 Bölgesinin terkine Beypazarı Belediyesi Meclisinin 04.01.2011 tarih
2011/1.5 numara ile karar verildiği bildirilmiştir.

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü

4.3.2.3. Ankara İlinde Teknoloji Geliştirme
Bölgeleri
Sermaye kaynaklarının rasyonel kullanılması, An-
kara ilinin sanayisinin uluslararası sanayi kuruluş-
larıyla rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması
maksadıyla teknolojik bilgi üretilmesi ve bu bilgi
birikiminin yatırımlara yansıtılması gerekli oldu-
ğundan, üniversiteler ve özel sektör işbirliği ile
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri kurulmaktadır.
Türkiye’deki 39 Teknoparkın 6’sını barındıran An-

92
kara, Türkiye’nin en çok teknoparkı olan şehridir. adet firma bulunmakta olup 8.761 kişi istihdam et-
Ankara ilinde altı adet teknoloji geliştirme bölgesi mektedir. Kuruluşunu tamamlayan Ankara Sanayi
(TGB) faaliyet göstermektedir. Bu bölgelerde 805 Odası TGB ise henüz faaliyete geçmemiştir.

Tablo 4.29. 2012 Yılı Ankara İli Teknoloji Geliştirme Bölgeleri

Toplam Alan Toplam İşyeri Dolu İşyeri Mevcut İstih-

Bölge Adı Kuruluş Yılı
(Ha) Sayısı Sayısı dam
ODTÜ Teknokent TGB 2001 120 267 267 3.990
Ankara TGB
2002 39 215 215 2.851
(Bilkent Üniversitesi)
Hacettepe Üniversitesi TGB 2003 275 153 153 1.204
Ankara Üniversitesi TGB 2006 11 46 43 182
Gazi Teknopark TGB 2007 5 124 114 534
Ankara Sanayi Odası TGB 2008 124 - - -
Toplam - 574 805 792 8.761

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ankara İl Müdürlüğü, 2012

Teknoparklardaki uzmanlaşmaya bakıldığında
ODTÜ TGB savunma sektöründe, Hacettepe TGB
ise sağlık alanında uzmanlaşmıştır. Yazılım ve
bilişim sektörünün yanında Ankara’daki tekno-
parklarda savunma, elektronik ve telekomüni-
kasyon alanlarında faaliyet gösteren şirketlerin
sayısı fazladır. Bunların yanı sıra tıp, medikal bi-
yomedikal, ileri malzeme, biyoteknoloji ve ener-
ji yükselen sektörler olarak öne çıkmaktadır.
Tablo 4.30. Ankara İli Lojistik Üssü Genel Bilgileri
4.3.2.4. Ankara Lojistik Üssü
Ülkemizde henüz Lojistik Merkezler konusunda
kamu ve özel sektör kaynaklı eksiklik ve ihtiyaçlar
devam ederken, ilk olması açısından çok büyük
önem taşıyan bir girişim olarak Ankara Lojistik
Üssüne ilişkin bilgiler Tablo 4.30.’da yer almaktadır.

Türkiye’de Lojistik Merkez konsepti çerçevesinde planlanan ve 2004

Genel Bilgi yılında faaliyete başlayan Ankara Lojistik Üssüne Gümrük ve Ticaret Ba-
kanlığı da önemli katkılar sağlamıştır

Ulaştırma Modları Karayolu

Yükleme, boşaltma, depolama, gümrükleme, paketleme, montaj, hasar
Sağlanan Lojistik Hizmetler
tamiri vb.
Toplam Alan 700.000 m2 (389.000 m2 kapalı alan)
Çalışan Sayısı 4.000
Lojistik İşletme Sayısı 45
Endüstriyel Faaliyetler Tamir, Bakım ve Servis

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü

93
 4.3.3. Hizmetler Sektörü
Ankara ilinde yıllara göre hizmetler sektöründe
çalışanların oranındaki değişim Grafik 4.13.’te gös-
terilmektedir.
Ankara ilinde 1970 yılında toplam çalışanlar içinde
hizmetler sektöründe çalışanların oranı %49,1 iken
2011 yılında hizmetler sektörü çalışanların oranı ar-
tarak %72 ye ulaşmıştır.

Grafik 4.13. Ankara İli Yıllara Göre Hizmetler Sektöründe Çalışanların Oranı

80

70

60

50

40

30

20

10

0
1970 1980 1990 2000 2010 2011

Hizmetler Sektörü

Tablo 4.31. Ankara İli Yıllara Göre Hizmetler Sektöründe Çalışanların Oranı (%)

1970 1980 1990 2000 2010 2011

Hizmetler Sektörü 49,1 57,9 68,1 70,1 72,7 72,0

Kaynak: TÜİK, 2013

94
Ankara ili 2009-2011 yılları arasında harcama türle- ğinde, konut ve kira harcamalarının %28 oranı ile
rine göre hanehalkı tüketim harcamasının dağılımı en yüksek, sağlık harcamalarının %1,7 oranı ile en
Grafik 4.14.’te gösterilmektedir. Grafik incelendi- düşük paya sahip olduğu görülmektedir.
Grafik 4.14. Ankara İli 2009-2011 Yılları Arası Harcama Gruplarının Dağılımı

Konut ve Kira

25% Gıda ve Alkolsüz İçecekler

28%

Ulaştırma

5% Mobilya,ev aletleri bakım

hizmetleri
6%
18% Giyim ve ayakkabı

18%
Diğer

Tablo 4.32. Ankara İli Harcama Türlerine Göre Hanehalkı Tüketim Harcamasının Dağılımı

Ankara Türkiye
2004- 2005- 2006- 2007-
2009-2011 2011
2006 2007 2008 2009
Toplam Tüketim
100 100 100 100 100 100
Harcaması
Konut ve kira 30,0 31,5 33,3 32,4 27,7 25,8
Gıda ve alkolsüz içecekler 21,0 20,3 19,9 19,5 18,4 20,7
Ulaştırma 12,4 12,4 12,9 13,7 17,7 17,2
Mobilya, ev aletleri ve bakım hizmetleri 6,3 5,4 4,9 5,3 6,0 6,4
Giyim ve ayakkabı 5,6 5,5 5,2 5,0 4,6 5,2
Lokanta ve oteller 4,3 4,0 4,2 4,9 6,1 5,7
Haberleşme 4,4 4,5 4,5 4,6 4,3 4,0
Çeşitli mal ve hizmetler 4,0 3,9 3,8 3,8 3,6 4,3
Alkollü içecekler, sigara ve tütün 4,0 3,9 4,0 3,7 4,1 4,1
Eğitim hizmetleri 3,3 3,9 3,3 3,0 2,6 2,0
Eğlence ve Kültür 2,9 2,9 2,4 2,9 3,1 2,7
Sağlık 1,8 1,7 1,8 1,4 1,7 1,9

Kaynak: TÜİK, 2013

95
 4.3.3.1. Ticaret göstermektedir.

Ankara’nın başkent olmasıyla devlet kurumlarının,
finans merkezlerinin, sosyal kuruluşların
Ankara’da yer seçmesine bağlı olarak Ankara’nın
sosyo-ekonomik yapısında değişimler yaşanmış,
ticaret hızlı bir gelişim göstermiştir.
Ankara’da ticari etkinlikler merkezi iş alanında
yoğunlaşmıştır. Ulus, Kızılay, Yenişehir, Kolej,
Tunalı, Kavaklıdere, Gaziosmanpaşa, Büyük
Esat, Çankaya-Uğur Mumcu aksı merkezi iş
alanı gelişimlerinin bulunduğu çekirdek ve yakın
çevresini kapsamaktadır. Kızılay ve çevresi
perakende ticaret iş kollarında yoğunlaşmıştır.
Kızılay’da daha özelleşmiş mal ve hizmetler
yer almaktadır. Perakende ticaret ana yol ve
ceddeler boyunca yoğunlaşmıştır. Ulus toptan
ticaret ve üretim hizmetlerinde bir yoğunlaşma
Türkiye’de perakendecilik sektörü hızla büyüyen
bir sektör haline gelmiştir. Türkiye’de 2012 yılında
sektörel bazda istihdamın en fazla olduğu ilk 3
sektör 1 milyon 74 bin ile perakende ticaret, 869
bin ile bina inşaatı ve 563 bin ile de kara ve boru
hattı taşımacılığı sektörü olmuştur. İl bazında
kayıtlı istihdamın en fazla olduğu 3 il, 3 milyon 295
ile İstanbul (yüzde 30,1), 919 bin ile Ankara (yüzde
8,4) ve 728 bin ile de İzmir (yüzde 6,6) olarak
sıralanmaktadır.
2012 yılında illere göre işyeri sayıları Grafik 4.15.’te
karşılaştırılmaktadır. İllere göre iş yeri sayılarına
bakıldığında İstanbul 416.421 iş yeri sayısı ile ilk
sırada, Ankara 112.997 iş yeri sayısı ile ikinci, İzmir
102.787 iş yeri ile üçüncü sıradadır.

Grafik 4.15. 2012 Yılı İllere Göre İş Yeri Sayısı

450.000
400.000
350.000
300.000
250.000 2012
200.000
150.000
100.000
50.000
0
İstanbul Ankara İzmir

Tablo 4.33. İllere Göre İş Yeri Sayısı

İstanbul Ankara İzmir

2012 416.421 112.997 102.787

Kaynak: TÜİK, 2012

96
Ankara’da kurulan ticaret unvanlı iş yeri sayısı yıllara göre Grafik 4.16.’da karşılaştırılmaktadır. 2003’te
3766 iken, 2006 yılın kadar işyeri sayısı artış göstermiştir. 2006 yılından 2009 yılına kadar iş yeri sayısı
azalmış, 2009 yılında ise 6073’e ulaşmıştır.

Grafik 4.16. Yıllara Göre Ankara’da Kurulan Ticaret Unvanlı İş Yeri Sayısı

8.000

7.000

6.000

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kurulan Ticaret Unvanlı İş Yeri Sayısı

Tablo 4.34. Yıllara Göre Ankara’da Kurulan Ticaret Unvanlı İş Yeri Sayısı

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kurulan Ticaret
3.766 6.051 7.862 7.890 6.295 6.189 6.073
Unvanlı İş Yeri Sayısı

Kaynak: TÜİK, 2012

97
 4.3.3.2. Turizm
Ankara’nın özellikle kültür açısından var olan po-
tansiyeliyle giderek artan bir ilgi odağı haline gel-
miş ve bu ilgi konaklama tesislerinde artışa neden
olmuştur. Ankara, bu turizm çeşitlerinin yanında
alternatif turizm açısından da önemli bir konumda
bulunmaktadır. Bu çerçevede kongre turizmi, iş
turizmi, sağlık turizmi, yayla turizmi, termal turiz-
mi, mağara turizmi ve bisiklet turizmi için Ankara
önemli potansiyellere sahiptir.
Kongre Turizmi
Ankara kongre turizmi açısından, ülke ve bölgede-
ki konumu, ulaşım altyapı ve diğer destek yatırım-
lar, kültürel ve doğal değerlere yönelik potansiyeli
nedeniyle avantajlıdır. Ayrıca Türkiye’nin başken-
ti olması itibari ile elçilik, konsolosluk gibi siyasi
kurumları bünyesinde barındırması kongre turiz-
minin gelişmesi açısından büyük bir önem taşır.
Çeşitli medeniyetlere beşiklik etmiş bir başkent
kimliğinin yanı sıra ana tur güzergâhları üzerin-
de bulunması ulusal ve uluslararası siyasi trafiğin
merkezi olmasının yanı sıra Ulusal ve uluslararası
düzeyde hizmet verecek nitelikte pek çok konak-
lama tesisi üniversiteler ve kamu kuruluşları bün-
yelerinde, toplantı ve kongre salonları bulundur-
maktadır.
2008 yılı itibariyle Ankara İli Turizm Müdürlüğü
araştırmasına göre Ankara’da kongre turizminin
koltuk kapasitesi 26.567 kişidir. 1998 yılı ile kar-
şılaştırıldığında koltuk kapasitesi; 17.819 kişiden
26.567 kişiye ulaşmıştır. Verilere göre Ankara’da
kongre turizmi üzerine en yoğun ayın Kasım ayı
olduğu çıkmıştır diğerleri ise sırasıyla Eylül, Ekim
ve Mayıs, Nisan aylarıdır.
Kültür Turizmi
Ankara taşıdığı derin tarihi geçmişi ile pek çok kül-
tür ve medeniyete beşiklik etmiştir. Ankara tarihi
eserler açısından önemli bir kenttir. Hitit Müzesi,
98
Roma Hamamı, Yazılı Kaya, Hattuşaş, Gordion gibi
kültürel zenginlikler yanında Beynam, Karagöl,
baraj gölleri gibi doğal güzellikler ve Haymana,
Ayaş gibi sağlık merkezleri ciddi bir potansiyeldir.
Ankara’da yer alan müzeler ise; Anadolu Mede-
niyetleri Müzesi, Etnografya Müzesi, Atatürk Evi,
Atatürk’ün Mekânı Müze Köşk, Gordion Müzesi,
MTA Tabiat Tarihi Müzesi, Arkeoloji Müzesi, Kur-
tuluş Savaşı ve Cumhuriyet Müzesi’dir.
Termal Turizmi
Ankara, termal turizm alanında öncelikli olarak
belirlenen dört bölgeden biri olan Frigya Bölgesi
içerisinde yer almaktadır. Bugüne kadar turizmi
teşvik kanunu uyarınca ilan edilmiş 65 turizm mer-
kezinden ikisine sahip olan (Haymana Termal Tu-
rizm Merkezi, Kızılcahamam Hamamı Termal Tu-
rizm Merkezi) Ankara’da Polatlı Sarıoba ve Çubuk
Melikşah kaplıcaları başlıca termal turizm odakları
olarak belirlenmiştir. Her yıl termal turizm için yak-
laşık 7 milyon kişinin seyahat ettiği göz önünde
bulundurulduğunda, yeterli yatırım ve tanıtı ya-
pılması halinde Ankara iç pazarda önemli bir pay
elde edecektir.
Kış Turizmi
Ankara’ya 26 km uzaklıktaki Elmadağ’ın kuzey ya-
maçlarında yer alan Elmadağ kayak merkezinde
1500- 1850 m yükseklikler arasında kar kalınlığı 30-
60 cm’yi bulur. Karasal iklimin hüküm sürdüğü El-
madağ’da kayak sezonu ocak-mart aylarıdır.
Kamp ve Karavan Turizmi
Soğuksu Milli Parkı, Eğriova Yaylası, Benli Yaylası
Çubuk Karagöl orman içi dinlenme yeri ile Bayın-
dır Barajı dinlenme ve piknik amaçlı günübirlik
kullanımlar, çadır ve karavanlı kamp için pek çok
ziyaretçinin gereksinimini karşılayacak donanıma
sahiptir.
75 99
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

100
76
BÖLÜM 5
SOSYAL VE
DEMOGRAFİK YAPI

77101
102 75
5.SOSYAL VE DEMOGRAFİK YAPI
Sosyal ve demografik yapı bölümünde Anka-
ra kentinin nüfus yapısı incelenmiş; kentin ta-
rih boyunca nüfus gelişimine, ilçelerin nüfus
büyüklüklerinin karşılaştırılmasına, kentsel ve
kırsal nüfus oranlarına, nüfusun yaş gruplarına
ve cinsiyete göre dağılımına, kentin alıp verdi-
ği göç değerlerine yer verilmiştir. Kentin sosyal
yapısı kapsamında; eğitim durumu, sağlık gös-
tergeleri ve sosyal hizmet verileri incelenmiştir.
5.1. Demografik Yapı
5.1.1. Nüfus Büyüklüğü
2013 yılı nüfus sayımı verilerine göre Ankara,
5.045.083 kişilik nüfusuyla Türkiye’nin ikinci büyük
ilidir. 2012-2013 döneminde yıllık nüfus artış hızı
%15,9 olup, 2012 yılı net göç hızı %4,52’dir.
Ankara İli nüfusu, Cumhuriyetin ilanından sonra
ve başkent seçilmesiyle çok hızlı bir şekilde art-
mıştır. 1920’lerden 2013’e kadar gecen süreçte,
ülkesel ölçekte merkezi karar ve kontrol işlevlerini
yüklenmesiyle kamu ve hizmet sektöründeki hızlı
gelişmelerle kentin nüfusu 100 kattan fazla art-
mış, toplumsal ve mekânsal yapı da, bu işlevler ve
nüfus artışına koşut hızla değişmiştir. 1923 yılında
Ankara yaklaşık 30.000 kişinin yaşadığı küçük bir
Orta Anadolu kentiyken 1927’de nüfusu 404.581’e,
1990’da 3.236.626’ya, 2013’de de adrese dayalı
nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre 5.045.083’e
yükselmiştir.

Grafik 5.1. Ankara İli 1927-2013 Nüfus Gelişimi

6,000,000

5,000,000

4,000,000

3,000,000

2,000,000

1,000,000

0
1965

1990
1927
1935
1940
1945
1950
1955
1960

1970
1975
1980
1985

2000
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013

103
 1927 yılından 2013 yılına kadar Ankara ve Türkiye’nin nüfus gelişimleri Tablo 5.1.’de gösterilmektedir.

Tablo 5.1. Türkiye ve Ankara İli 1927-2013 Nüfus Gelişimleri

Yıllar Ankara Türkiye

1927 404.581 13.648.270
1935 534.025 16.158.018
1940 602.965 17.820.950
1945 695.526 18.790.174
1950 819.526 20.947.188
1955 1.120.864 24.064.763
1960 1.321.380 27.754.820
1965 1.644.302 31.391.421
1970 2.041.658 35.605.176
1975 2.585.293 40.347.719
1980 2.854.689 44.736.957
1985 3.306.327 50.664.458
1990 3.236.626 56.473.035
2000 4.007.860 67.803.927
2007 4.466.756 70.586.256
2008 4.548.939 71.517.100
2009 4.650.802 72.561.312
2010 4.771.716 73.722.988
2011 4.890.893 74.724.269
2012 4.965.542 75.627.384
2013 5.045.083 76.667.864

Kaynak: TÜİK, 2013

1985 yılından 2013 yılına kadar Türkiye, Ankara ve
Ankara Büyükşehir Belediyesi nüfus büyüklükleri-
ne ilişkin veriler Tablo 5.2.’de gösterilmektedir.
2013 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre
5.045.083 olan Ankara ilinin nüfusu 76.667.864
olan ülke nüfusunun %6,5’ini oluşturmaktadır.
1985 yılında Ankara Büyükşehir Belediye sınırın-
daki ilçelerin nüfus büyüklükleri, Ankara ilinin nü-
fusunun %67,5’ini oluştururken bu oran zamanla
giderek yükselmiştir. 2012 yılında Ankara Büyükşe-
hir Belediye nüfusunun Ankara il nüfusuna oranı %
93,2 iken, 2013 yılına gelindiğinde bu oran %100 ol-
maktadır. Bu durumun nedeni; 2012 yılında yürür-
lüğe giren 6360 sayılı kanun ile büyükşehir bele-
diye sınırlarının il sınırlarına kadar genişlemesidir.
Sınırların örtüşmesi sonucunda, Ankara il nüfusu
ile Ankara Büyükşehir Belediye nüfusu tüm ilçele-
rin nüfusunu kapsadığından, nüfus büyüklükleri
aynı olmaktadır.

104
Tablo 5.2. Yıllar İtibariyle Türkiye, Ankara İli ve Ankara Büyükşehir Belediyesi
Nüfus Büyüklükleri Karşılaştırması

Ankara Büyükşehir
Ankara/ Ankara Büyükşehir
Yıllar Türkiye Ankara Belediyesi/
Türkiye (%) Belediyesi
Ankara (%)
1985 50.664.458 3.306.327 6,5 2.235.035 67,5
1990 56.473.035 3.236.626 5,7 2.559.471 79,0
2000 67.803.927 4.007.860 5,9 3.203.362 79,9
2007 70.586.256 4.466.756 6,3 4.146.212 92,8
2008 71.517.100 4.548.939 6,3 4.233.618 93,0
2009 72.561.312 4.650.802 6,4 4.306.105 92,5
2010 73.722.988 4.771.716 6,4 4.431.719 92,8
2011 74.724.269 4.890.893 6,5 4.550.662 93,0
2012 75.627.384 4.965.542 6,5 4.630.735 93,2
2013 76.667.864 5.045.083 6,5 5.045.083 100,0

Kaynak: TÜİK, 2013

1984 yılında çıkan 3030 sayılı yasa ile Ankara, Bü-
yükşehir Belediyesi statüsüne kavuşmuştur. Bü-
yükşehir Belediye sınırları içerisinde yer alan Altın-
dağ, Çankaya, Yenimahalle, Keçiören ve Mamak
kentin merkez ilçelerini oluşturmaktadır. Sincan,
Gölbaşı ve Etimesgut ilçelerinin katılımıyla merkez
ilçe sayısı 8’e yükselmiştir. 2004 yılında çıkan 5216
sayılı yasa ile Büyükşehir Belediye sınırının yarıça-
pı 50 km’ye çıkmış; Çubuk, Akyurt, Kalecik, Kazan,
Ayaş, Pursaklar, Bala ve Elmadağ’ın eklenmesiyle
merkez ilçe sayısı 16’ya yükselmiştir. TBMM’nde
kabul edilerek yeni yürürlüğe giren 6360 sayılı Bü-
yükşehir Belediyeleri Yasası ile Ankara Büyükşehir
Belediyesi’nin yetki alanı il sınırını kapsamaktadır.
(Bkz. Harita 5.1.) Yeni yasa ile birlikte Ankara Bü-
yükşehir Belediyesi sınırları içerisine Evren, Şeref-
likoçhisar, Haymana, Güdül, Nallıhan, Beypazarı,
Polatlı, Çamlıdere ve Kızılcahamam ilçeleri de ka-
tılarak, ilçe sayısı 25’e yükselmiştir. 843 bin hektar
olan Büyükşehir Belediyesi hizmet alanı, 2 milyon
600 bin hektara çıkmıştır.

105
 Harita 5.1. Ankara İli Büyükşehir Belediye Sınırının Değişimi
1965-2012 yılları nüfus büyüklüklerine bakıldığın-
da toplam nüfusun Ankara Büyükşehir Belediyesi
İlçelerinin 1965-2012 içinde en büyük paya sahip
olan ilk altı ilçesi Keçiören, Çankaya, Yenimahalle,
Mamak, Sincan ve Altındağ ilçeleri, en düşük nüfu-
sa sahip ilçeleri ise Ayaş, Kalecik ve Bala ilçeleridir.
Son 12 yıldaki nüfus değişimi oranlarına bakıldığın-
da; Akyurt %43, Çankaya %8, Çubuk %9, Elmadağ
%1, Etimesgut %148, Gölbaşı %76, Kazan %45, Keçiö-
ren %24, Mamak %29, Pursaklar (2008-2012) %30,
Sincan %65 ve Yenimahalle %24 oranında artarken,
Altındağ %10, Ayaş %38, Bala %56 ve Kalecik ise %44
106
oranında azalmıştır.
2012 yılı Ankara Büyükşehir Belediyesi İlçeleri nü-
fuslarına bakıldığında, Keçiören ilçesi 840.809 nü-
fus ile toplam nüfusun %18‘lik payını oluşturan en
büyük ilçesidir. Ardından 832.075 nüfus ile toplam
nüfusun %17,8’lik payını oluşturan Çankaya ilçesi
ve 687.042 nüfus ile toplam nüfusun 14,7’lik payı-
nı oluşturan Yenimahalle ilçesi gelmektedir. Ayaş
ilçesi ise 13.087 nüfus ve toplam nüfusun % 0,2‘lik
kısmını oluşturan oranıyla en küçük ilçesidir.
 Tablo 5.3. Ankara Büyükşehir Belediyesi İlçelerinin 1965-2012 Yılları Arası Nüfus Büyüklükleri Değişimi

İlçeler 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Akyurt - - - - - 12.535 18.907 23.354 24.986 25.401 26.006 26.780 27.201

Altındağ 229.228 348.254 526.072 624.313 406.948 422.668 407.101 370.735 367.812 367.340 365.920 365.915 363.744

Ayaş 16.936 17.581 18.325 17.202 21.762 20.806 21.239 13.159 13.502 14.057 13.291 13.166 13.087

Bala 41.415 42.206 44.735 44.735 46.940 37.612 39.714 23.505 29.239 23.822 19.426 18.861 17.397

Çankaya 496.953 683.210 927.809 968.668 667.351 714.330 769.331 792.189 785.330 794.288 767.109 813.339 832.075

Çubuk 47.601 49.539 53.114 54.616 57.716 51.964 75.119 83.826 80.123 81.270 81.747 82.156 82.614

Elmadağ 20.526 23.852 25.893 30.354 32.967 38.032 43.374 48.013 42.511 42.503 43.311 44.140 43.856

Etimesgut - - - - - 70.800 171.293 289.601 313.770 347.267 386.879 414.739 425.947

Gölbaşı - - - - 31.671 43.522 62.602 73.670 85.499 88.480 95.109 105.006 110.643

Kalecik 28.665 29.784 27.871 28.446 27.349 25.043 24.738 17.007 16.071 15.142 14.517 13.969 13.648

Kazan - - - - - 21.837 29.692 36.147 38.731 38.964 39.537 42.090 43.308

Keçiören - - - - 443.390 536.168 672.817 843.535 779.905 796.646 817.262 831.229 840.809

Mamak - - - - 379.460 410.359 430.606 503.663 520.446 532.873 549.585 558.223 559.597

Pursaklar - - - - - - - - 91.742 100.732 108.211 114.883 119.593

Sincan - - - - 59.541 101.118 289.783 413.030 434.064 445.330 456.420 468.129 479.454

Yenimahalle 122.166 175.528 246.154 330.908 382.205 351.436 553.344 614.778 609.887 625.826 648.160 668.586 687.042

Kaynak: TÜİK, 2013

107
 1970 yılında Ankara iline bağlı Altındağ, Çankaya,
Yenimahalle, Ayaş, Bala, Beypazarı, Çamlıdere,
Çubuk, Delice, Elmadağ, Güdül, Haymana, Kalecik,
Keskin, Kırıkkale, Kızılcahamam, Nallıhan, Polatlı,
Sulakyurt, Şereflikoçhisar olmak üzere toplamda
20 ilçe bulunmaktadır. Kentin merkezinde yer alan
Altındağ, Çankaya, Yenimahalle, Ayaş, Çubuk, Ka-
lecik, Elmadağ, Bala ilçelerinin nüfus büyüklükleri
Harita 5.2.’de karşılaştırılmıştır. Çankaya ilçesi top-
lam nüfusun %33,5’ini, Altındağ ilçesi %17’sini, Yeni-
mahalle ilçesi %8,6’sını, Çubuk ilçesi %2,4’ünü, Bala
ilçesi %2’sini, Kalecik ilçesi %1,5’ini, Elmadağ ilçesi
%1,2’sini ve Ayaş ilçesi %0,9’unu oluşturmaktadır.

Harita 5.2. 1970 Yılı Ankara İli İlçelerinin Nüfus Büyüklükleri

108
1980 yılında Ankara iline bağlı Altındağ, Çankaya,
Yenimahalle, Ayaş, Bala, Beypazarı, Çamlıdere,
Çubuk, Delice, Elmadağ, Güdül, Haymana, Kalecik,
Keskin, Kırıkkale, Kızılcahamam, Nallıhan, Polatlı,
Sulakyurt, Şereflikoçhisar olmak üzere toplamda
20 ilçe bulunmaktadır. Kentin merkezinde yer alan
Altındağ, Çankaya, Yenimahalle, Ayaş, Çubuk, Ka-
Harita 5.3. 1980 Yılı Ankara İli İlçelerinin Nüfus Büyüklükleri
1980-1990 yılları arasında; Altındağ ilçesine bağlı
bucak ve köylerin ilçeden ayrılmasıyla Keçiören
ilçesi kurulmuştur. Yenimahalle ilçesine bağlı köy-
lecik, Elmadağ, Bala ilçelerinin nüfus büyüklükleri
Harita 5.3.’te karşılaştırılmıştır. Çankaya ilçesi top-
lam nüfusun %33,9’unu, Altındağ ilçesi %21,9’unu,
Yenimahalle ilçesi %11,6’sını, Çubuk ilçesi %1,9’unu,
Bala ilçesi %1,6’sını, Elmadağ ilçesi %1,1’ini, Kalecik
ilçesi %1’ini ve Ayaş ilçesi %0,6’sını oluşturmaktadır.
lerin ilçeden ayrılmasıyla Etimesgut ilçesi, Kazan
bucağının ilçeden ayrılmasıyla Kazan ilçesi ve Sin-
canköy bucağının ilçeden ayrılmasıyla Sincan ilçesi
109
 kurulmuştur. Çankaya ilçesine bağlı köylerin ilçe-
den ayrılmasıyla Mamak ilçesi, Gölbaşı bucağının
ilçeden ayrılmasıyla Gölbaşı ilçesi kurulmuştur.
Çubuk ilçesinden Akyurt bucağının ayrılmasıyla
Akyurt ilçesi kurulmuştur. 1989 yılında 3578 sayı-
lı kanun ile Ankara ilinden ayrılan Kırıkkale ilçesi il
statüsü kazanmış, yasa kapsamında Ankara iline
bağlı Keskin, Delice ve Sulakyurt ilçeleri Kırıkkale
iline bağlanmıştır. 1990 yılında Ankara iline bağlı
Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Keçiören, Mamak,
Sincan, Yenimahalle, Akyurt, Ayaş, Bala, Beypaza-
rı, Çamlıdere, Çubuk, Elmadağ, Evren, Gölbaşı, Gü-
Harita 5.4. 1990 Yılı Ankara İli İlçelerinin Nüfus Büyüklükleri
110
dül, Haymana, Kalecik, Kazan, Kızılcahamam, Nallı-
han, Polatlı, Şereflikoçhisar olmak üzere toplamda
24 ilçe bulunmaktadır. Harita 5.4.’te nüfus büyük-
lükleri karşılaştırılan ilçelerden, Çankaya ilçesi top-
lam nüfusun %22,1’ini, Altındağ ilçesi %13’ünü, Ma-
mak ilçesi %12,7’sini, , Yenimahalle ilçesi %10,9’unu,
Sincan ilçesi %3,1’ini, Etimesgut ilçesi %2,2’sini,
Çubuk ilçesi %1,6’sını, Gölbaşı ilçesi %1,3’ünü, Elma-
dağ ilçesi %1,2’sini, Bala ilçesi %1,2’sini, Kalecik ilçesi
%0,8’ini, Kazan ilçesi %0,7’sini, Ayaş ilçesi %0,6’sını
ve Akyurt ilçesi %0,4’ünü oluşturmaktadır.
2000 yılında Ankara iline bağlı Altındağ, Çankaya,
Etimesgut, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahal-
le, Akyurt, Ayaş, Bala, Beypazarı, Çamlıdere, Çu-
buk, Elmadağ, Evren, Gölbaşı, Güdül, Haymana,
Kalecik, Kazan, Kızılcahamam, Nallıhan, Polatlı,
Şereflikoçhisar olmak üzere toplamda 24 ilçe bu-
lunmaktadır. Harita 5.5.’te nüfus büyüklükleri kar-
şılaştırılan ilçelerden Çankaya ilçesi toplam nüfu-
Harita 5.5. 2000 Yılı Ankara İli İlçelerinin Nüfus Büyüklükleri
sun %19,2’sini, Yenimahalle ilçesi %13,8’ini, Mamak
ilçesi %10,7’sini, Altındağ ilçesi %10,1’ini, Sincan ilçe-
si %7,2’sini, Etimesgut ilçesi %4,3’ünü, Çubuk ilçe-
si %1,9’unu, Gölbaşı ilçesi %1,6’sını, Elmadağ ilçesi
%1,2’sini, Bala ilçesi %1’ini, Kazan ilçesi %0,7’sini, Ka-
lecik ilçesi %0,6’sını, Ayaş ilçesi %0,5’ini ve Akyurt
ilçesi %0,5’ini oluşturmaktadır.
111
 2008 yılında Çubuk ilçesine bağlı bucağın ilçeden
ayrılmasıyla, Altındağ ilçesine ve Keçiören ilçesine
bağlı belediye teşkilatı olan yerleşimlerin ilçeler-
den ayrılmasıyla Pursaklar ilçesi kurulmuştur.
2012 yılında Ankara iline bağlı Altındağ, Çankaya,
Etimesgut, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahal-
le, Akyurt, Ayaş, Bala, Beypazarı, Çamlıdere, Çu-
buk, Elmadağ, Evren, Gölbaşı, Güdül, Haymana,
Kalecik, Kazan, Kızılcahamam, Nallıhan, Polatlı,
Harita 5.6. 2012 Yılı Ankara İli İlçelerinin Nüfus Büyüklükleri
112
Pursaklar, Şereflikoçhisar olmak üzere toplamda
25 ilçe bulunmaktadır. Harita 5.6.’da nüfus büyük-
lükleri karşılaştırılan ilçelerden, Çankaya ilçesi top-
lam nüfusun %16,7’sini, Yenimahalle ilçesi %13,8’ini,
Mamak ilçesi %11,3’ünü, Sincan ilçesi %9,6’sını, Eti-
mesgut ilçesi %8,6’sını, Altındağ ilçesi %7,3’ünü,
Gölbaşı ilçesi %2,2’sini, Çubuk ilçesi %1,7’sini, Elma-
dağ ilçesi %0,9’unu, Kazan ilçesi %0,9’unu, Akyurt
ilçesi %0,5’ini, Ayaş ilçesi %0,3’ünü, Kalecik ilçesi
%0,3’ünü ve Bala ilçesi %0,3’ünü oluşturmaktadır.
5.1.2. Kentsel-Kırsal Nüfus Oranı
Ankara’nın yıllara göre kentsel ve kırsal nüfusun-
daki değişimler Grafik 5.2.’de gösterilmektedir.
Ankara İli kent nüfusu 1965-2013 yılları arasında
sürekli bir artış göstermiştir. Ankara ili kır nüfu-
su ise 1965-1980 yılları arasında artış gösterirken
1985- 2013 yılları arasında giderek azalan bir değer
göstermiştir.

Grafik 5.2. Ankara İli Yıllara Göre Kent-Kır Nüfusları

6,000,000

5,000,000

4,000,000

3,000,000

2,000,000

1,000,000

Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus

113
 Ankara’da kent nüfusu olarak nitelenen nüfusun
2000 yılı itibariyle %90’a yaklaştığı görülmekle bir-
likte 2012 yılı kentsel nüfus oranı %97,5’tir. 2004
yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Kanun’un ge-
nişleyen belediye sınırları içinde orman köyleri
hariç köy tüzel kişiliklerini kaldırarak, belediye sı-
nırı içine mahalle olarak bağlaması kararı ile kent-
leşme oranları, İstanbul ve Kocaeli’nde %100’e,
Ankara’da da %93 düzeyine yaklaşmış biçimde
görünmektedir. Ancak, bu Kanun’dan kaynaklı ar-
tış, gerçek bir kentleşmeyi göstermemekte olup,
belediye sınırı içinde kırsal nitelikli yerleşmeler
oluşumunu beraberinde getirmiştir. 2011 yılında
bu özelliği gösteren 66 yerleşim tespit edilmiştir.
2012 yılında yürürlüğe giren 6360 Sayılı Kanun ile
belde/köy tüzel kişiliklerinin kaldırılmasıyla mahal-
le olarak büyükşehir belediye sınırına dâhil olan
nüfus, kırsal nüfus niteliğini kaybederek kentsel
nüfus oranında artışa neden olmakta, bunun so-
nucunda ise 2013 yılında kentsel nüfus oranı %100
olarak görülmektedir.

Tablo 5.4. Ankara İli Yıllara Göre Kent-Kır Nüfusları

Kentsel Nüfus Kentsel Oran (%) Kırsal Nüfus Kırsal Oran (%)
1965 1.069.761 65,0 574.541 35,0
1970 1.467.304 71,8 574.354 28,2
1975 1.997.980 77,3 587.313 22,7
1980 2.238.967 78,4 615.722 21,6
1985 2.737.209 82,8 569.118 17,2
1990 2.836.719 87,6 399.907 12,4
2000 3.540.522 88,4 467.338 11,6
2007 4.140.890 92,7 325.866 7,3
2008 4.395.888 96,6 153.051 3,4
2009 4.513.921 97,0 136.881 3,0
2010 4.641.256 97,3 130.460 2,7
2011 4.762.116 97,4 128.777 2,6
2012 4.842.136 97,5 123.406 2,5
2013 5.045.083 100,0 0 0

Kaynak: TÜİK, 2013

114
Ankara ili ilçelerinin 2012 yılı kentsel-kırsal nüfus
büyüklükleri Tablo 5.5.’te karşılaştırıldığında; Al-
tındağ, Çankaya, Etimesgut, Keçiören, Mamak,
Pursaklar, Sincan ve Yenimahalle ilçelerinin kır-
sal nüfusu bulunmamaktadır. Bu ilçelerin kentsel
nüfus oranları %100’dür. Kırsal nüfus oranları en
yüksek olan ilçeler ise %71,1 oranı ile Haymana ve
%70 oran ile Güdül’dür. 6360 sayılı kanun ile köy
tüzel kişiliklerinin kaldırılmasıyla 2013 yılında tüm
ilçelerin kırsal nüfus oranı %0 olarak değişmekte,
büyükşehir belediye sınırları içerisindeki yerleşme-
lerde kırsal nitelikli nüfus tanımı ortadan kalkmak-
tadır.

Tablo 5.5. Ankara İli İlçelerinin 2012-2013 Yılları Kent-Kır Nüfusları

2012 2013
İl/İlçe Merkez Belde/Köy İl/İlçe Merkez Belde/Köy
İlçeler Toplam Toplam
Nüfusu Nüfusu Nüfusu Nüfusu
Akyurt 26.572 629 27.201 28.349 - 28.349
Altındağ 363.744 - 363.744 359.597 - 359.597
Ayaş 8.295 4.792 13.087 12.997 - 12.997
Bala 7.542 9.855 17.397 23.138 - 23.138
Beypazarı 37.097 9.641 46.738 47.234 - 47.234
Çamlıdere 2.764 3.975 6.739 7.181 - 7.181
Çankaya 832.075 - 832.075 914.501 - 914.501
Çubuk 77.958 4.656 82.614 83.449 - 83.449
Elmadağ 42.674 1.182 43.856 43.873 - 43.873
Etimesgut 425.947 - 425.947 469.626 - 469.626
Evren 1.885 1.126 3.011 2.995 - 2.995
Gölbaşı 109.261 1.382 110.643 115.924 - 115.924
Güdül 2.591 6.065 8.656 8.921 - 8.921
Haymana 8.970 22.088 31.058 42.566 - 42.566
Kalecik 8.730 4.918 13.648 13.678 - 13.678
Kazan 41.442 1.866 43.308 45.879 - 45.879
Keçiören 840.809 - 840.809 848.305 - 848.305
Kızılcahamam 16.504 8.131 24.635 26.694 - 26.694
Mamak 559.597 - 559.597 568.396 - 568.396
Nallıhan 12.125 18.174 30.299 29.797 - 29.797
Polatlı 101.012 18.337 119.349 117.393 - 117.393
Pursaklar 119.593 - 119.593 123.857 - 123.857
Sincan 479.454 - 479.454 484.694 - 484.694
Şereflikoçhisar 28.453 6.589 35.042 34.577 - 34.577
Yenimahalle 687.042 - 687.042 591.462 - 591.462

Kaynak: TÜİK, 2013

115
 5.1.3. Nüfus Dağılımı
2013 yılı Ankara nüfus piramidine bakıldığında
doğurganlık oranının azalmasıyla birlikte çocuk
yaştakilerin oranının azaldığı, piramidin tabanının
daraldığı görülmektedir. Bu durum gelecekte nü-
fusun azalacağını göstermektedir. En fazla orana
sahip yaş aralığı 30-34 olup, en fazla oran çalışabi-
lir nüfusa aittir.
Ankara İli ilçelerinin yaş gruplarına göre nüfus da-
ğılımı Grafik 5.3.’te incelendiğinde, Keçiören, Çan-
kaya, Mamak, Sincan, Yenimahalle ve Etimesgut
ilçelerinin her yaş grubunda yüksek bir nüfus kesi-
mine sahip olduğu, Evren, Çamlıdere, Güdül, Ayaş
ve Kalecik ilçelerinin ise her yaş grubunda en dü-
şük nüfus kesimine sahip olduğu görülmektedir.
İlçelerde en yüksek nüfus büyüklüğüne sahip yaş
grubu aralığı 30-34, en düşük nüfusa sahip aralık
ise 90+ yaş grubudur.

Grafik 5.3. Ankara İli 2013 Yılı Yaş Piramidi

'90+'
'80-84'
'70-74'
'60-64'
'50-54'
'40-44'
'30-34'
'20-24'
'10-14'
'0-4'
-300.00 -200.00 -100.00 0.00 100.00 200.00 300.00

Kadın Erkek

116
Ankara ilinde 0-14 yaş aralığında en yüksek nüfu-
sa sahip ilçelerden; Keçiören ilçesi toplam nüfu-
sun %3,8’ini, Çankaya ilçesi %2,7’sini, Mamak ilçesi
%2,6’sını oluşturmaktadır. 15-24 yaş aralığında en
yüksek nüfusa sahip ilçelerden; Çankaya ilçesi
toplam nüfusun %3’ünü, Keçiören ilçesi %2,5’ini,
Mamak ilçesi %1,8’ini oluşturmaktadır. 25-34 yaş
aralığında en yüksek nüfusa sahip ilçelerden; Çan-
kaya ilçesi toplam nüfusun %3’ünü, Keçiören ilçesi
%3’ünü, Yenimahalle ilçesi %2,1’ini oluşturmaktadır.
35-44 yaş aralığında en yüksek nüfusa sahip ilçe-
lerden; Çankaya ilçesi toplam nüfusun %2,8’ini, Ke-
Harita 5.7. Ankara İli 0-14 Yaş Aralığı Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı
çiören ilçesi %2,7’sini, Yenimahalle ilçesi %1,9’unu
oluşturmaktadır. 45-54 yaş aralığında en yüksek
nüfusa sahip ilçelerden; Çankaya ilçesi 45-54 yaş
grubu toplam nüfusun %2,6’sını, Keçiören ilçesi
%2,2’sini, Yenimahalle ilçesi 1,6’sını oluşturmakta-
dır. 55-64 yaş aralığında en yüksek nüfusa sahip il-
çelerden; Çankaya ilçesi toplam nüfusun %1,9’unu,
Keçiören ilçesi %1,4’ünü, Yenimahalle ilçesi %1,1’ini
oluşturmaktadır. 65 yaş üstünde en yüksek nüfu-
sa sahip ilçelerden; Çankaya ilçesi toplam nüfusun
%1,9’unu, Keçiören ilçesi %1,1’ini, Yenimahalle ilçesi
%0,8’ini oluşturmaktadır.
117
 Harita 5.8. Ankara İli 15-24 Yaş Aralığı Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

Harita 5.9. Ankara İli 25-34 Yaş Aralığı Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

118
Harita 5.10. Ankara İli 35-44 Yaş Aralığı Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

Harita 5.11. Ankara İli 45-54 Yaş Aralığı Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

119
 Harita 5.12. Ankara İli 55-64 Yaş Aralığı Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

Harita 5.13. Ankara İli 65 Yaş Üstü Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

120
 Tablo 5.6. Ankara İli İlçeleri Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı

Yaş Grupları
İlçeler
‘0-4’ ‘5-9’ ‘10-14’ ‘15-19’ ‘20-24’ ‘25-29’ ‘30-34’ ‘35-39’ ‘40-44’ ‘45-49’ ‘50-54’ ‘55-59’ ‘60-64’ ‘65-69’ ‘70-74’ ‘75-79’ ‘80-84’ ‘85-89’ ‘90+’

Akyurt 2.498 2.615 2.632 2.467 2.172 2.388 2.428 2.248 1.956 1.757 1.407 1.199 890 615 431 288 238 101 19

Altındağ 28.032 29.039 29.526 29.682 29.764 30.942 32.018 29.019 26.496 23.505 20.387 15.820 11.558 8.021 6.289 4.329 3.457 1.406 307

Ayaş 613 730 857 942 824 761 788 788 897 916 1.018 961 783 628 566 407 327 154 37

Bala 1.511 1.574 1.715 1.724 1.567 1.625 1.529 1.559 1.669 1.621 1.654 1.479 1.298 912 696 477 346 150 32

Beypazarı 3.134 3.171 3.472 3.337 2.947 3.584 3.660 3.389 3.355 3.240 3.256 2.841 2.206 1.649 1.415 1.155 902 430 91

Çamlıdere 312 328 381 456 444 381 352 364 352 428 484 517 558 521 530 320 297 125 31

Çankaya 44.407 45.207 46.940 64.279 88.169 75.822 78.174 73.828 70.451 67.881 62.847 54.796 43.711 34.034 24.104 16.943 13 7.429 2.482

Çubuk 6.530 7.423 7.734 7.571 5.923 6.221 6.675 6.553 6.176 5.360 4.596 3.650 2.891 2.121 1.689 1.096 847 327 66
Elmadağ 3.086 3.478 3.658 3.462 4.021 3.376 3.549 3.316 3.185 3.077 2.655 2.002 1.687 1.176 870 601 433 197 44
Etimesgut 39.069 37.903 35.818 33.351 37.162 44.827 49.155 43.262 37.699 31.582 27.009 19.962 13.090 8.078 5.103 3.151 2.172 970 263

Evren 106 149 194 200 183 162 151 171 185 202 224 253 222 199 148 115 87 37 7

Gölbaşı 9.515 9.190 9.203 10.575 10.782 9.952 10.536 9.386 8.490 7.341 6.373 4.867 3.546 2.244 1.602 1.038 835 352 97

Güdül 360 374 447 526 471 401 392 444 527 587 750 724 689 541 637 482 373 159 37
Haymana 3.314 3.561 3.789 3.825 3.218 3.181 3.044 2.779 2.683 2.708 2.602 2.193 1.906 1.377 934 656 552 192 52

Kalecik 660 769 902 1.023 1.015 747 822 729 860 942 943 896 898 751 574 517 439 158 33
Kazan 4.243 4.099 3.982 3.683 3.854 4.046 4.410 3.806 3.418 2.700 2.251 1.579 1.194 799 744 503 398 137 33
Keçiören 62.200 63.765 65.090 64.941 63.055 73.449 78.417 71.924 67.192 60.330 52.174 41.129 29.029 20.370 14.464 10.023 7.202 2.803 748

Kızılcahamam 1.267 1.451 1.607 1.646 1.574 1.614 1.726 1.587 1.785 1.790 1.971 1.854 1.764 1.52 1.401 881 831 338 87
Mamak 42.544 43.767 44.267 44.028 45.832 51.348 53.203 49.045 44.489 39.506 33.637 25.045 17.833 12.484 8.840 5.824 4.532 1.775 397
Nallıhan 1.780 1.705 1.732 1.706 1.777 2.091 2.141 1.931 1.915 1.863 2.227 2.035 1.821 1.423 1.324 1.036 857 372 61
Polatlı 8.582 9.308 9.790 9.950 9.883 9.447 9.192 8.424 8.374 8.094 7.079 5.898 4.408 3.088 2.375 1.716 1.197 459 129
Pursaklar 11.467 11.774 11.451 10.228 9.348 11.525 12.143 10.639 9.135 7.695 6.403 4.438 2.974 1.786 1.185 822 568 215 61

Sincan 41.537 43.017 41.693 39.158 37.789 44.913 46.906 41.162 35.904 30.735 26.914 20.391 13.926 8.453 5.174 3.423 2.411 970 218

Şereflikoçhisar 2.159 2.331 2.587 2.528 2.706 2.481 2.493 2.395 2.248 2.235 2.288 2.043 1.868 1.445 968 806 664 256 76

Yenimahalle 39.171 39.506 39.525 43.783 45.587 51.248 54.115 49.818 46.796 42.401 38.863 33.155 24.368 16.796 11.163 7.222 5.188 2.128 629

Kaynak: TÜİK, 2013

121
 5.1.4. Cinsiyet Oranları
Ankara’nın başkent olmasıyla birlikte kente yoğun
bir şekilde göç yaşanmıştır. 1965-2013 yılları ara-
sında Ankara’da cinsiyet oranlarına Grafik 5.4.’te
bakıldığında, 1965-2000 yılları arasında dengesiz
bir dağılım olduğu görülmektedir. Cinsiyet dağılı-
mı 2000 yılından sonra dengelenmiştir. En yüksek
cinsiyet oranı 113,09 ile 1965 yılında, en düşük cin-
siyet oranı ise 98,81 ile 2013 yılında görülmektedir.

Grafik 5.4. Ankara İli 1965-2013 Yılları Cinsiyet Oranı Değişimi

115

110

105

100

95

90
1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Cinsiyet Oranı (%)

Tablo 5.7. Ankara İli 1965-2013 Yılları Cinsiyet Oranı Değişimi

Yıllar Nüfus Büyüklüğü Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Cinsiyet Oranı (%)
1965 1.644.302 872.680 771.622 113,09
1970 2.041.658 1.067.437 974.221 109,56
1975 2.585.293 1.359.373 1.225.920 110,88
1980 2.854.689 1.466.584 1.388.105 105,65
1985 3.306.327 1.702.805 1.603.522 106,19
1990 3.236.626 1.658.276 1.578.350 105,06
2000 4.007.860 2.027.105 1.980.755 102,34
2007 4.466.756 2.225.033 2.241.723 99,25
2008 4.548.939 2.267.779 2.281.160 99,41
2009 4.650.802 2.318.633 2.332.169 99,41
2010 4.771.716 2.379.226 2.392.490 99,44

122
 2011 4.890.893 2.439.058 2.451.835 99,47
2012 4.965.542 2.474.456 2.491.086 99,33
2013 5.045.083 2.507.525 2.537.558 98,81

Kaynak: TÜİK, 2013

2013 yılı Ankara İli ilçeleri cinsiyet oranlarına Tablo 5.8.’de bakıldığında en yüksek oran 105,39 ile Kazan
ilçesinde iken en düşük oran 93,56 ile Çankaya ilçesindedir.

Tablo 5.8. Ankara İli İlçeleri 2013 Yılı Cinsiyet Oranları

İlçeler Nüfus Büyüklüğü Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Cinsiyet Oranı (%)
Akyurt 28.349 14.456 13.893 104,05
Altındağ 359.597 180.652 178.945 100,95
Ayaş 12.997 6.479 6.518 99,40
Bala 23.138 11.801 11.337 104,09
Beypazarı 47.234 23.362 23.872 97,86
Çamlıdere 7.181 3.566 3.615 98,64
Çankaya 914.501 442.058 472.443 93,56
Çubuk 83.449 41.948 41.501 101,07
Elmadağ 43.873 22.481 21.392 105,09
Etimesgut 469.626 236.967 232.659 101,85
Evren 2.995 1.474 1.521 96,90
Gölbaşı 115.924 59.395 56.529 105,06
Güdül 8.921 4.332 4.589 94,39
Haymana 42.566 21.778 20.788 104,76
Kalecik 13.678 6.878 6.800 101,14
Kazan 45.879 23.542 22.337 105,39
Keçiören 848.305 418.559 429.746 97,39
Kızılcahamam 26.694 13.283 13.411 99,04
Mamak 568.396 284.830 283.566 100,44
Nallıhan 29.797 14.736 15.061 97,84
Polatlı 117.393 59.267 58.126 101,96
Pursaklar 123.857 62.327 61.530 101,29
Sincan 484.694 246.990 237.704 103,90
Şereflikoçhisar 34.577 17.349 17.228 100,70
Yenimahalle 591.462 289.015 302.447 95,55

Kaynak: TÜİK, 2013

123
 5.1.5. Göç 2011-2012 döneminde Ankara’nın diğer illerden
aldığı göç miktarı Tablo 5.9.’da gösterilmektedir.
Başkent olduğu günden bu yana sürekli gelişen Bu tabloya göre Ankara’ya en çok göç veren illerin
Ankara’nın nüfusu Türkiye’nin dört bir yanından başında İstanbul yer alırken; Çorum, Yozgat, Kırık-
aldığı göçlerle 2012 yılında 4.965.542’ye ulaşmış- kale, İzmir, Konya ve Antalya listenin ilk sıraların-
tır. 2011-2012 döneminde Ankara’nın aldığı göç da yer almaktadır.
160.235, verdiği göç 137.834, net göç ise 22.401’dir.
Ankara İlinin net göç hızı 4,52’dir.
Grafik 5.5. Ankara İlinin 2011- 2012 Döneminde Diğer İllerden Aldığı Göç

16,000

14,000

12,000

10,000

8,000

6,000

4,000

2,000

0
Kahramanmaraş
Balıkesir
Bursa

Gümüşhane
Kayseri

Uşak
Kilis
Niğde

Şırnak
Aydın

Kastamonu
Sakarya

Iğdır
Batman
Kırıkkale
Antalya

Giresun

Edirne

Yalova
Diyarbakır

Bolu

Erzincan

Düzce
Ağrı
İstanbul

Tokat

Tekirdağ

124
Tablo 5.9. Ankara İlinin 2011- 2012 Döneminde Diğer İllerden Aldığı Göç

2011-2012 Ankara İli Alınan Göç

İller Kişi Sayısı İller Kişi Sayısı İller Kişi Sayısı

İstanbul 14.988 Zonguldak 1.847 Kahramanmaraş 1.874
Çorum 8.033 Aksaray 1.806 Çanakkale 790
Yozgat 7.583 Bolu 1.788 Adıyaman 757
Kırıkkale 6.516 Muğla 1.771 Giresun 748
İzmir 5.879 Trabzon 1.702 Bartın 732
Konya 5.511 Aydın 1.666 Siirt 719
Antalya 4.701 Kars 1.636 Düzce 695
Çankırı 4.375 Amasya 1.512 Hakkari 668
Samsun 3.890 Niğde 1.363 Sinop 638
Bursa 3.518 Manisa 1.344 Gümüşhane 628
Mersin 3.419 Afyonkarahisar 1.275 Muş 612
Adana 3.366 Kastamonu 1.211 Artvin 608
Kayseri 3.338 Mardin 1.203 Edirne 529
Van 3.091 Elazığ 1.202 Bingöl 498
Eskişehir 3.063 Sakarya 1.163 Kırklareli 460
Diyarbakır 2.850 Denizli 1.060 Iğdır 447
Sivas 2.560 Nevşehir 1.056 Ardahan 440
Erzurum 2.518 Tekirdağ 1.049 Bilecik 414
Tokat 2.480 Karabük 994 Yalova 403
Kocaeli 2.371 Bitlis 968 Karaman 399
Şanlıurfa 2.324 Erzincan 930 Tunceli 390
Balıkesir 2.298 Kütahya 924 Uşak 384
Malatya 2.109 Isparta 908 Bayburt 327
Hatay 2.056 Şırnak 905 Burdur 297
Ağrı 2.002 Osmaniye 887 Kilis 186
Gaziantep 1.971 Rize 860 Kırşehir 3
Ordu 1.944 Batman 808

Kaynak: TÜİK, 2013

125
 2011-2012 döneminde Ankara’nın diğer illere ver- Kırıkkale, İzmir, Konya ve Antalya illeri de Anka-
diği göç miktarı Tablo 5.10.’da gösterilmektedir. ra’nın en çok göç verdiği iller arasında yer almak-
Ankara en fazla İstanbul’a göç verirken; Çankırı, tadır.
Grafik 5.6. Ankara İlinin 2011- 2012 Döneminde Diğer İllere Verdiği Göç

18,000
16,000
14,000
12,000
10,000
8,000
6,000
4,000
2,000
0
Afyonkarahisar

Nevşehir

Tekirdağ
İzmir

Niğde

Bitlis

Bingöl

Bayburt
İstanbul

Ordu

Tunceli

Uşak
Çorum
Van

Kocaeli
Muğla

Malatya

Sakarya

Kars
Ağrı
Düzce

Sinop
Mersin

Kastamonu

Adıyaman
Gümüşhane
Erzurum

126
Tablo 5.10. Ankara İlinin 2011- 2012 Döneminde Diğer İllere Verdiği Göç

2011-2012 Ankara İli Verilen Göç

İller Kişi Sayısı İller Kişi Sayısı İller Kişi Sayısı
İstanbul 17.913 Erzurum 1.670 Düzce 662
Çankırı 6.648 Karabük 1.505 Artvin 646
Kırıkkale 6.528 Trabzon 1.481 Şırnak 633
İzmir 6.474 Malatya 1.457 Gümüşhane 621
Konya 5.593 Aksaray 1.283 Giresun 573
Antalya 5.215 Hatay 1.204 Batman 548
Van 4.438 Kastamonu 1.201 Bitlis 544
Eskişehir 3.684 Gaziantep 1.187 Osmaniye 460
Yozgat 3.294 Isparta 1.152 Siirt 447
Çorum 3.175 Nevşehir 1.125 Adıyaman 438
Bursa 2.683 Amasya 1.123 Bilecik 414
Kayseri 2.568 Kütahya 1.113 Burdur 381
Ordu 2.330 Sakarya 1.099 Tunceli 380
Samsun 2.199 Mardin 1.020 Ardahan 377
Diyarbakır 2.176 Zonguldak 1.019 Muş 376
Kocaeli 2.170 Niğde 1.014 Sinop 375
Bolu 2.119 Çanakkale 1.011 Edirne 365
Şanlıurfa 2.056 Manisa 993 Yalova 365
Muğla 2.037 Tekirdağ 920 Bingöl 349
Tokat 1.997 Denizli 915 Karaman 343
Kırşehir 1.983 Elazığ 860 Kırklareli 316
Mersin 1.921 Kars 831 Uşak 292
Adana 1.873 Kahramanmaraş 772 Iğdır 277
Balıkesir 1.866 Rize 738 Hakkari 258
Afyonkarahisar 1.861 Ağrı 725 Bayburt 200
Aydın 1.739 Erzincan 712 Kilis 141
Sivas 1.673 Bartın 710

Kaynak: TÜİK, 2013

127
 5.2. Eğitim

5.2.1. Okuma Yazma Durumu

Ankara ili 2008-2012 yılları okur yazar oranları Grafik 5.7.’de karşılaştırılmaktadır. 2008 yılında okuma
yazma bilenlerin oranı %90 iken, 2012’de %94,5’e yükselerek %4,5 oranında artış göstermiştir. 2008 yı-
lından 2012 yılına kadar Ankara ilinde okuma yazma bilenlerin oranının giderek arttığı görülmektedir.

Grafik 5.7. 2008-2012 Yılları Ankara İli Okur Yazar Oranları

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2008 2009 2010 2011 2012

Okuma yazma bilen (%) Okuma yazma bilmeyen (%) Bilinmeyen (%)

Tablo 5.11. 2008-2012 Yılları Ankara İli Okur Yazar Oranları

Okuma yazma bilen (%) Okuma yazma bilmeyen (%) Bilinmeyen (%)
2008 90,0 3,7 6,3
2009 92,0 3,5 4,5
2010 92,9 3,0 4,1
2011 94,0 2,7 3,3
2012 94,5 2,5 3,0

Kaynak: TÜİK, 2013

128
Ankara ilinde 2012 yılında 6 yaş üstü nüfus
grubunun okuma yazma durumu Grafik 5.8.’de
karşılaştırılmaktadır. İl bütününde okuma
yazma bilenlerin oranı %94,5 iken okuma yazma
bilmeyenlerin oranı %2,5’tir. İl ve ilçe merkezleri
toplamında okuma yazma bilenlerin oranı %94,7
iken okuma yazma bilmeyenlerin oranı %2,3’tür.
Belde ve köy toplamında okuma yazma bilenlerin
oranı %88 iken okuma yazma bilmeyenlerin oranı
%8,3’tür.
İl bütününde il/ilçe merkezleri ile belde/köylerde
okuma yazma durumu karşılaştırıldığında; il
bütününde okuma yazma bilenlerin %92,3’ü il
ve ilçe merkezlerinde, %2,2’si belde ve köylerde
yer almaktadır. İl bütününde okuma yazma
bilmeyenlerin %2,3’ü il ve ilçe merkezlerinde,
%0,2’si belde ve köylerde yer almaktadır.

Grafik 5.8. 2012 Yılı Ankara İli (6+ Yaş) Nüfusu Okuma Yazma Durumu

4.500.000
4.000.000
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
İl Bütünü İl/İlçe Merkezleri Belde/Köy

Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Bilinmeyen

Tablo 5.12. 2012 Yılı Ankara İli (6+ Yaş) Nüfusu Okuma Yazma Durumu

İl Bütünü İl/İlçe Merkezleri Belde/Köy

Okuma Yazma Bilmeyen 112.563 103.018 9.545
Okuma Yazma Bilen 4.265.456 4.164.025 101.431
Bilinmeyen 134.942 130.623 4.319

Kaynak: TÜİK, 2013

129
 2012 yılı nüfus sayımı verilerine göre yaş grupların- %3,4 oranı ile en düşük okuma yazma bilen nüfus
dan 6-13 yaş aralığı %12,7 oranı ile en yüksek okuma grubudur. 65 yaş üstü nüfus grubu ise %1,5 oranı
yazma bilen ve %0,0003 oranı ile en düşük okuma ile en yüksek okuma yazma bilmeyen nüfus gru-
yazma bilmeyen nüfus grubudur. 60-64 yaş aralığı budur.

Grafik 5.9. 2012 Yılı Ankara İli Nüfusu Yaş Grubuna Göre Okuma Yazma Durumu

600.000

500.000

400.000

300.000

200.000

100.000

0
'6-13' '14-17' '18-21' '22-24' '25-29' '30-34' '35-39' '40-44' '45-49' '50-54' '55-59' '60-64' '65 +'

Okuma yazma bilen Okuma yazma bilmeyen Bilinmeyen

Tablo 5.13. 2012 Yılı Ankara İli Nüfusu Yaş Grubuna Göre Okuma Yazma Durumu

Yaş grubu Cinsiyet Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen
Erkek 4 294.469 379
‘6-13’
Kadın 8 278.910 398
Erkek 36 152.537 301
‘14-17’
Kadın 46 144.135 364
Erkek 491 165.153 2.673
‘18-21’
Kadın 568 149.751 2.698
Erkek 439 120.456 5.245
‘22-24’
Kadın 814 116.850 6.082
Erkek 657 200.958 14.436
‘25-29’
Kadın 1.408 206.170 6.798
Erkek 731 215.592 8.521
‘30-34’
Kadın 1.478 220.071 4.984
Erkek 608 196.726 5.346
‘35-39’
Kadın 1.304 199.389 3.842

130
 Erkek 489 179.686 3.821
‘40-44’
Kadın 2.061 180.656 3.870
Erkek 556 166.403 4.115
‘45-49’
Kadın 3.584 165.825 5.106
Erkek 718 141.106 5.382
‘50-54’
Kadın 5.788 136.040 5.685
Erkek 1.023 113.887 5.805
‘55-59’
Kadın 9.646 106.679 5.816
Erkek 1.124 79.830 4.707
‘60-64’
Kadın 13.087 73.571 5.184
Erkek 8.514 131.890 9.064
‘65 +’
Kadın 57.381 128.716 14.320

Kaynak: TÜİK, 2013

2012 yılı Ankara ili ilçe bütününde okuryazar oran-
ları Grafik 5.10.’da karşılaştırıldığında; Çamlıdere il-
çesi %81,7 oranı ile en düşük okuma yazma bilen ve
%15,3 oranı ile en yüksek okuma yazma bilmeyen
nüfus oranına sahiptir. Ayaş ilçesi %96,5 oranı ile
en yüksek okuma yazma bilen nüfus oranına sa-
hipken, Çankaya ilçesi %1,4 oranı ile en düşük oku-
ma yazma bilmeyen nüfus oranına sahiptir.
Ankara il bütününde okuryazar oranları karşılaştı-
rıldığında; okuma yazma bilen nüfusun %16,3’ünü
oluşturan Çankaya ilçesi en yüksek orana sahiptir.
İl bütününde okuma yazma bilmeyen nüfusun bü-
yük çoğunluğunu ise %4 oranı ile Keçiören ilçesi
oluşturmaktadır.

Grafik 5.10. 2012 Yılı Ankara İli İlçeleri Okur Yazar Oranları

100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0

Okuma yazma bilen (%) Okuma yazma bilmeyen (%) Bilinmeyen (%)

131
 Tablo 5.14. 2012 Yılı Ankara İli İlçeleri Okur Yazar Oranları

Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen

Kişi Sayısı Oran (%) Kişi Sayısı Oran (%) Kişi Sayısı Oran (%)
Akyurt 657 2,7 23.134 96,1 278 1,2
Altındağ 11.913 3,6 302.568 92,3 13.527 4,1
Ayaş 259 2,1 11.655 96,5 165 1,4
Bala 1.296 8,1 14.173 88,4 559 3,5
Beypazarı 1.353 3,2 41.159 95,8 445 1,0
Çamlıdere 969 15,3 5.177 81,7 194 3,0
Çankaya 10.583 1,4 734.793 95,1 26.901 3,5
Çubuk 3.351 4,5 69.050 92,9 1.959 2,6
Elmadağ 1.512 3,8 37.671 94,6 636 1,6
Etimesgut 5.961 1,6 366.692 96,0 9.328 2,4
Evren 235 8,4 2.444 87,6 112 4,0
Gölbaşı 2.195 2,2 93.509 94,8 2.888 3,0
Güdül 411 5,0 7.604 92,4 214 2,6
Haymana 1.856 6,6 25.103 88,8 1.314 4,6
Kalecik 721 5,6 11.806 92,3 262 2,1
Kazan 974 2,5 36.615 95,6 723 1,9
Keçiören 18.710 2,5 724.033 94,8 20.723 2,7
Kızılcahamam 1.515 6,6 20.560 89,1 1.005 4,3
Mamak 17.067 3,4 471.000 92,9 18.762 3,7
Nallıhan 1.035 3,7 26.679 94,8 423 1,5
Polatlı 3.440 3,2 101.657 94,0 3.090 2,8
Pursaklar 2.197 2,1 100.146 94,9 3.231 3,0
Sincan 10.556 2,5 406.968 95,1 10.397 2,4
Şereflikoçhisar 2.086 6,6 28.127 88,6 1.523 4,8
Yenimahalle 11.711 1,8 603.133 95,6 16.283 2,6

Kaynak: TÜİK, 2013

5.2.1.1. Eğitim Düzeyi ilkokul mezunu nüfus %5,5 oranında ve ortaokul

2008-2012 yılları arasında Ankara’da bitirilen eğitim
düzeyi oranları Grafik 5.11.’de gösterilmektedir.
Grafiğe göre kentte eğitim düzeyi sürekli artış
göstermektedir. Bu dönemde okuma yazma
bilmeyen nüfus %1,3 oranında, okuma yazma bilen
fakat bir okul bitirmeyen nüfus %1,1 oranında,
mezunu nüfus %0,6 oranında düşüş yaşamıştır.
İlköğretim mezunu nüfus ise %6,3 oranında, lise
mezunu nüfus %0,9 oranında, yüksekokul mezunu
%4,1 oranında, yüksek lisans mezunu nüfus %0,4
oranında ve doktora mezunu nüfus %0,1 oranında
artış yaşamıştır.

132
Grafik 5.11. 2008-2012 Yılları Ankara İli Bitirilen Eğitim Düzeyi Oranları

25

20

15

10

0
2008 2009 2010 2011 2012
Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen
İlkokul mezunu İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu Bilinmeyen

Tablo 5.15. 2008-2012 Yılları Ankara İli Bitirilen Eğitim Düzeyi Oranları

Bitirilen Eğitim Düzeyi (%) 2008 2009 2010 2011 2012

Okuma yazma bilmeyen 3,8 3,5 3,0 2,7 2,5
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 16,6 16,1 15,7 15,6 15,5
İlkokul mezunu 23,5 23,8 19,5 18,5 18,0
İlköğretim mezunu 9,3 9,9 13,7 14,9 15,6
Ortaokul veya dengi okul mezunu 5,9 5,8 6,2 5,4 5,3
Lise veya dengi okul mezunu 22,4 22,3 23,3 23,3 23,3
Yüksekokul veya fakülte mezunu 10,7 12,4 12,6 14,3 14,8
Yüksek lisans mezunu 1,1 1,2 1,4 1,5 1,5
Doktora mezunu 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5
Bilinmeyen 6,3 4,5 4,1 3,3 3,0

Kaynak: TÜİK, 2013

133
 2012 yılı Ankara ili 6 yaş ve üzeri nüfusun bitirilen zunlarına ait iken en düşük nüfus oranı %0,5 ile
eğitim düzeyine Grafik 5.12.’de bakıldığında, il bü- doktora mezunlarına ait olduğu görülmektedir.
tününde lise veya dengi okul mezunu sayısının Belde ve köylerde bitirilen eğitim düzeyine bakıl-
%23,3 oranı ile en yüksek oranda olduğu, doktora dığında ise ilkokul mezunu nüfusun %39,7 oranı ile
mezunu nüfusun ise %0,5 oranı ile en düşük oran- en yüksek orana sahip olduğu, doktora mezunu
da olduğu görülmektedir. İlçe merkezlerindeki nüfusun ise %0,04 oranı ile en düşük orana sahip
bitirilen eğitim düzeyi oranlarına bakıldığında en olduğu görülmektedir.
yüksek nüfus oranını %23,7 ile lise dengi okul me-
Grafik 5.12. 2012 Yılı Ankara İli (6+ Yaş) Nüfusu Bitirilen Eğitim Düzeyi

1.200.000

1.000.000

800.000

600.000

400.000

200.000

0
İl Bütünü İl/İlçe Merkezleri Belde/Köy
Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu
Bilinmeyen

Tablo 5.16. 2012 Yılı Ankara İli (6+ Yaş) Nüfusu Bitirilen Eğitim Düzeyi

İl Bütünü İl/İlçe Merkezleri Belde/Köy

Okuma yazma bilmeyen 112.563 103.018 9.545
Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 698.646 676.845 21.801
İlkokul mezunu 815.976 770.226 45.750
İlköğretim mezunu 702.232 686.066 16.166
Ortaokul veya dengi okul mezunu 239.604 235.472 4.132
Lise veya dengi okul mezunu 1.053.645 1.043.085 10.560
Yüksekokul veya fakülte mezunu 666.275 663.394 2.881
Yüksek lisans mezunu 68.040 67.949 91
Doktora mezunu 21.038 20.988 50
Bilinmeyen 134.942 130.623 4.319

Kaynak: TÜİK, 2013

134
 Tablo 5.17. 2012 Yılı Ankara İli Nüfusu Yaş Grubuna Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (TÜİK,2013)

Okuma Okuma yazma Ortaokul veya Lise veya Yüksekokul Yüksek

Yaş İlkokul İlköğretim Doktora
Cinsiyet yazma bilen fakat bir dengi okul dengi okul veya fakülte lisans Bilinmeyen
grubu mezunu mezunu mezunu
bilmeyen okul bitirmeyen mezunu mezunu mezunu mezunu
Erkek 4 293.866 - 603 - - - - - 379
‘6-13’
Kadın 8 278.039 - 871 - - - - - 398
Erkek 36 9.374 - 141.144 - 2.019 - - - 301
‘14-17’
Kadın 46 7.786 - 133.116 - 3.233 - - - 364
Erkek 491 6.073 - 72.247 - 82.810 4.023 - - 2.673
‘18-21’
Kadın 568 3.932 - 46.380 - 95.052 4.387 - - 2.698
Erkek 439 2.533 - 26.146 - 66.171 25.540 66 - 5.245
‘22-24’
Kadın 814 3.827 - 24.198 - 57.879 30.815 131 - 6.082
Erkek 657 2.395 12.405 33.860 2.616 84.146 62.989 2.515 32 14.436
‘25-29’
Kadın 1.408 3.220 33.941 28.858 2.751 71.610 61.832 3.900 58 6.798
Erkek 731 1.469 24.056 26.275 17.748 83.423 54.724 7.301 596 8.521
‘30-34’
Kadın 1.478 2.376 51.555 18.622 16.834 70.386 50.930 8.585 783 4.984
Erkek 608 795 29.209 24.108 20.033 67.073 46.910 6.911 1.687 5.346
‘35-39’
Kadın 1.304 2.015 58.939 19.774 16.824 54.283 40.503 5.382 1.669 3.842
Erkek 489 616 29.977 25.225 23.741 50.480 41.009 6.597 2.041 3.821
‘40-44’
Kadın 2.061 2.888 63.213 18.035 18.139 40.037 32.365 4.200 1.779 3.870
Erkek 556 771 36.260 22.371 22.354 41.628 35.357 5.331 2.331 4.115
‘45-49’
Kadın 3.584 4.578 70.908 12.361 16.256 31.414 25.967 2.824 1.517 5.106
Erkek 718 1.008 41.652 11.108 16.570 36.853 28.744 3.385 1.786 5.382
‘50-54’
Kadın 5.788 6.443 67.126 5.927 10.315 24.157 19.527 1.535 1.010 5.685
Erkek 1.023 1.408 41.561 4.694 13.108 23.201 26.226 2.392 1.297 5.805
‘55-59’
Kadın 9.646 9.585 55.934 2.554 7.302 14.630 14.971 1.040 663 5.816
Erkek 1.124 1.780 33.592 1.551 9.197 13.695 17.244 1.857 914 4.707
‘60-64’
Kadın 13.087 10.959 37.871 895 4.940 8.607 9.072 722 505 5.184
Erkek 8.514 11.064 64.864 741 11.501 16.186 23.222 2.617 1.695 9.064
‘65 +’
Kadın 57.381 29.846 62.913 568 9.375 14.672 9.918 749 675 14.320

135
 Ankara ili 2012 yılı nüfusun bitirilen eğitim düzeyi-
ne yaş gruplarına göre Tablo 5.17.’de bakıldığında,
en yüksek eğitim düzeyi 25-29 yaş aralığı erkek
ve kadın nüfus grubunda görülmektedir. Okuma
yazma bilmeyen nüfusun ise 65 yaş üzeri kadınlar-
da yüksek oranda olduğu görülmektedir. İlkokul
mezunu nüfus; kadınlarda 45-49 yaş aralığı, erkek-
lerde ise 65 yaş üstü gruplarda yoğunlaştığı görül-
mektedir. Lise mezunu nüfusun en düşük düzeyi
60-64 yaş aralığıdır. Yüksekokul mezunu nüfus
25-29, yüksek lisans mezunu nüfus 30-34, doktora
mezunu nüfus 40-44 ve 45-49 yaş aralığında yo-
ğunlaşmaktadır.
2012 yılı bitirilen eğitim düzeyine ilçelere göre ba-
Harita 5.14. Ankara İli Okuma Yazma Bilmeyen Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı
136
kıldığında, okuma yazma bilmeyen nüfusun Ke-
çiören ilçesinde yoğunlaştığı, Evren ilçesinde ise
okuma yazma bilmeyen nüfusun diğer ilçelere
göre daha az sayıda olduğu, genel olarak ilçelere
bakıldığında ise, eğitim düzeyinin Çankaya ilçesin-
de yüksek olduğu görülmektedir.
Ankara ili okuma yazma bilmeyen nüfus grubunun
ilçelere göre dağılımına Harita 5.14.’te bakıldığın-
da okuma yazma bilmeyen nüfusun Sincan, Ye-
nimahalle, Keçiören, Altındağ, Mamak, Çankaya
ilçelerinde yoğunlaştığı; bu nüfusun Ayaş, Güdül,
Akyurt, Kalecik ve Evren ilçelerinde daha az oldu-
ğu görülmektedir.
Ankara’da okuma yazma bilen fakat bir okul bi-
tirmeyen nüfus grubunun ilçelere göre dağılımı
Harita 5.15.’te gösterilmektedir. Ankara ili ilçe-
ler bazında ele alındığında Sincan, Yenimahalle,
Keçiören, Çankaya ve Mamak ilçelerinde okuma
yazma bildiği halde bir okul bitirmeyen nüfusun
yoğun olduğu; Çamlıdere, Kızılcahamam, Kazan,
Güdül, Ayaş, Kalecik, Bala ve Evren ilçelerinde ise
bu nüfusun daha seyrek olduğu görülmektedir.

Harita 5.15. Ankara İli Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen Nüfus Grubunun İlçelere Göre
Dağılımı

137
 Ankara ili ilkokul mezunu nüfus grubunun ilçelere Nallıhan, Çamlıdere, Güdül, Kızılcahamam, Kazan,
göre dağılımına Harita 5.16.’da bakıldığında; Ke- Ayaş, Akyurt, Kalecik, Elmadağ, Haymana, Bala,
çiören ve Mamak ilçelerinde ilkokul mezunu nüfu- Şereflikoçhisar ve Evren ilçelerinde bu nüfusun
sun yoğun olduğu görülmektedir. Bununla birlikte daha düşük yoğunlukta olduğu görülmektedir.

Harita 5.16. Ankara İli İlkokul Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

138
İlçelere göre ilköğretim mezunu sayılarına Akyurt, Elmadağ, Kalecik, Haymana, Bala,
Harita 5.17.’de bakıldığında, Keçiören ve Mamak Şereflikoçhisar ve Evren ilçelerinde ise çok daha
ilçelerinde bu sayının yüksek olduğu; Nallıhan, az olduğu görülmektedir.
Güdül, Çamlıdere, Kazan, Kızılcahamam, Ayaş,

Harita 5.17. Ankara İli İlköğretim Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

139
 Ankara’da ortaokul veya dengi okul mezunu nü- nüfusun fazla olduğu görülmektedir. Buna karşın
fus grubunun ilçelere göre dağılımı Harita 5.18.’de Çamlıdere, Güdül, Ayaş Kalecik, Haymana, Bala ve
gösterilmektedir. Haritaya göre Sincan, Yenima- Evren ilçelerinde ortaokul mezunu nüfusun az ol-
halle, Keçiören, Mamak ve Çankaya ilçelerinde bu duğu görülmektedir.

Harita 5.18. Ankara İli Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

140
Ankara’da lise veya dengi okul mezunu nüfus gru-
bunun ilçelere göre dağılımı Harita 5.19.’da göster-
ilmektedir. Ankara’nın Yenimahalle, Keçiören,
Çankaya ve Mamak ilçelerinde lise veya dengi okul
mezunu olan nüfus yoğunluğu fazladır. Nallıhan,
Beypazarı, Güdül, Çamlıdere, Ayaş Kazan, Kızılca-
hamam, Akyurt, Kalecik, Elmadağ, Bala, Hayma-
na, Şereflikoçhisar ve Evren ilçelerinde ise yoğun-
luk çok daha azdır.

Harita 5.19. Ankara İli Lise veya Dengi Okul Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

141
 Ankara ilinde yer alan yüksekokul veya fakülte
mezunu nüfus grubunun ilçeler bazında dağılımı-
na Harita 5.20.’de bakıldığında Çankaya ilçesinin
en fazla sayıya sahip ilçe olduğu görülmektedir.
Nallıhan, Beypazarı, Güdül, Ayaş, Çamlıdere, Kı-
zılcahamam, Kazan, Polatlı, Haymana, Pursaklar,
Çubuk, Akyurt, Elmadağ, Kalecik, Bala, Şereflikoç-
hisar ve Evren ilçelerinde ise yüksekokul veya fa-
külte mezunu nüfusun az olduğu görülmektedir.

Harita 5.20. Ankara İli Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

142
Ankara’da yüksek lisans mezunu nüfus grubunun
ilçelere göre dağılımı Harita 5.21.’de gösterilmek-
tedir. Ankara ili yüksek lisans mezunu nüfus Çan-
kaya ve Yenimahalle ilçelerinde yoğunlaşmakta-
dır. Nallıhan, Beypazarı, Ayaş, Güdül, Çamlıdere,
Kazan, Kızılcahamam, Çubuk, Akyurt, Kalecik, El-
madağ, Bala, Haymana, Şereflikoçhisar ve Evren
ilçelerinde yüksek lisans mezunu sayısı çok daha
azdır.

Harita 5.21. Ankara İli Yüksek Lisans Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

143
 Ankara ilinde yer alan doktora mezunu nüfus gru-
bunun ilçeler bazında dağılımına Harita 5.22.’de
bakıldığında Çankaya ilçesinin en fazla sayıya sa-
hip ilçe olduğu görülmektedir. Nallıhan, Beypa-
zarı, Güdül, Ayaş, Çamlıdere, Kızılcahamam, Ka-
zan, Polatlı, Haymana, Pursaklar, Çubuk, Akyurt,
Elmadağ, Kalecik, Bala, Şereflikoçhisar ve Evren
ilçelerinde ise doktora mezunu nüfusun az olduğu
görülmektedir.

Harita 5.22. Ankara İli Doktora Mezunu Nüfus Grubunun İlçelere Göre Dağılımı

144
 Tablo 5.18. 2012 Yılı Ankara İli İlçeleri Bitirilen Eğitim Düzeyi (TÜİK, 2013)

Okuma Okuma yazma Ortaokul veya Lise veya Yüksekokul Yüksek

İlkokul İlköğretim Doktora
İlçeler yazma bilen fakat bir dengi okul dengi okul veya fakülte lisans Bilinmeyen
mezunu mezunu mezunu
bilmeyen okul bitirmeyen mezunu mezunu mezunu mezunu
Akyurt 657 4.778 6.813 5.154 1.240 3.992 1.085 61 11 278
Altındağ 11.913 59.871 76.995 62.146 17.719 60.532 23.512 1.409 384 13.527
Ayaş 259 1.751 4.426 1.881 856 1.901 791 42 7 165
Bala 1.296 3.057 5.109 2.581 977 1.993 438 12 6 559
Beypazarı 1.353 7.496 14.701 6.318 1.956 7.217 3.328 115 28 445
Çamlıdere 969 1.071 1.909 736 271 916 259 11 4 194
Çankaya 10.583 80.674 74.607 81.290 31.371 203.994 219.447 31.519 11.891 26.901
Çubuk 3.351 14.665 19.108 14.640 3.736 12.879 3.818 160 44 1.959
Elmadağ 1.512 7.354 7.821 6.968 2.473 9.899 3.005 139 12 636
Etimesgut 5.961 61.430 53.048 57.706 19.120 98.570 69.747 6.101 970 9.328
Evren 235 691 772 381 155 333 104 6 2 112
Gölbaşı 2.195 16.834 17.446 16.020 4.713 22.350 14.270 1.379 497 2.888
Güdül 411 1.269 3.640 975 434 961 310 13 2 214
Haymana 1.856 6.371 8.668 5.575 893 2.747 802 34 13 1.314
Kalecik 721 2.223 4.454 1.797 683 1.999 621 27 2 262
Kazan 974 7.270 9.034 7.864 1.846 7.269 3.121 193 18 723
Keçiören 18.710 122.603 143.888 122.839 47.340 188.229 91.319 6.363 1.452 20.723
Kızılcahamam 1.515 3.821 6.506 3.095 1.088 4.423 1.546 76 5 1.005
Mamak 17.067 84.107 104.915 93.658 30.750 112.857 41.774 2.542 397 18.762
Nallıhan 1.035 4.814 9.584 4.040 1.451 4.923 1.794 65 8 423
Polatlı 3.440 19.875 30.066 18.881 3.649 20.286 8.381 442 77 3.090
Pursaklar 2.197 20.298 21.167 21.577 6.482 22.766 7.339 430 87 3.231
Sincan 10.556 77.652 90.854 84.701 27.130 96.067 29.177 1.172 215 10.397
Şereflikoçhisar 2.086 6.063 7.719 4.734 1.793 5.758 1.961 91 8 1.523
Yenimahalle 11.711 82.608 92.726 76.675 31.478 160.784 138.326 15.638 4.898 16.283

145
 5.2.1.2. Eğitim Göstergeleri
Ankara ili yıllara göre okullaşma oranına ilişkin ve-
riler Tablo 5.19.’da verilmektedir. Bu tabloya göre
okul öncesi 5 yaş grubunda bakıldığında 2010-2011
eğitim döneminden 2011-2012 eğitim dönemine
geçişte % 3,37 oranında artış olduğu görülmekte-
dir, ancak 2011-2012 eğitim döneminden 2012-2013
eğitim dönemine geçişte ise % 0,1 oranında bir dü-
şüş görülmektedir.
Okullaşma oranına ilköğretim düzeyinde bakıl-
dığında, 2010-2011 eğitim döneminden 2011-2012
eğitim dönemine geçişte % 0,08 oranında bir artış
gözlenmiştir, bu dönemden 2012-2013 dönemine
geçişte ise % 0,16 oranında bir düşüş gözlenmek-
tedir. Bu oran ortaöğretim derecesinde ele alındı-
ğında 2010-2011 döneminden 2011-2012 dönemine
geçişte %0,06 oranında bir düşüş gözlenmekte,
2011-2012 eğitim döneminden 2012-2013 eğitim dö-
nemine geçişte ise %1,61 oranında bir artış görül-
mektedir.

Tablo 5.19. Ankara İli Yıllara Göre Okullaşma Oranı

2010-2011 2011-2012 2012-2013

Eğitim Kademeleri
Net Brüt Net Brüt Net Brüt
Okul Öncesi (5 Yaş) 58.79 - 62.16 - 58.89 -
İlköğretim 99.47 104.43 99.55 106.88 99.39 105.61
Ortaöğretim 82.99 109.88 82.93 108.24 84.54 111.45
Genel Ortaöğretim 48.42 65.80 55.38 65.22 46.19 65.18
Mesleki Ortaöğretim 34.57 44.08 34.91 43.02 38.34 46.27

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

Ankara ili kurumlara göre eğitim göstergelerinin
yer aldığı Grafik 5.13. incelendiğinde, ilkokul de-
recesinde okul sayısının yüksek olduğu, genel li-
selerin il genelinde en az sayıya sahip olduğu gö-
rülmektedir. Öğrenci sayıları eğitim kurumlarına
göre karşılaştırıldığında ise %25,7 oranı ile ilkokul
öğrencileri en yüksek orana sahiptir. Öğretmen
sayılarında en yüksek oranın ortaöğretim, derslik
sayılarında ise en yüksek oranın ilkokul kurumla-
rında olduğu görülmektedir.

146
Grafik 5.13. 2012-2013 Yılı Ankara İli Eğitim Göstergeleri

350000

300000

250000

200000

150000

100000

50000

0
Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Derslik Sayısı

Okul Öncesi İlkokul Ortaokul Ortaöğretim Genel Lise Meslek Lisesi

Tablo 5.20. 2012-2013 Yılı Ankara İli Eğitim Göstergeleri

Kurum Türü Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Derslik Sayısı
Okul Öncesi 264 56.356 3.487 2.462
İlkokul 838 309.913 18.084 11.015
Ortaokul 604 297.707 16.033 8.065
Ortaöğretim 474 270.454 20.040 8.517
Genel Lise 259 137.482 9.584 4.894
Meslek Lisesi 215 132.972 10.456 3.623
Toplam 2.654 1.204.884 77.684 38.576

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

147
 Ankara ili 2012-2013 döneminde yaygın eğitim
kurum ve kursiyer sayıları Tablo 5.21.’de karşılaş-
tırıldığında; toplam 1285 yaygın eğitim kurumun
%29,6’sını özel dershaneler oluşturmaktadır. İlde
pratik kız sanat okulu bulunmamakta, 1 tane ol-
gunlaşma enstitüsü yer almaktadır. 15 tane reh-
berlik ve araştırma merkezi bulunmasına karşın
kursiyeri bulunmamaktadır. Halk eğitim merkezle-
ri yaygın eğitim kurumlarının %2,2’sini oluşturması-
na rağmen; halk eğitim merkezlerinde eğitim alan
kursiyerler, yaygın eğitim kurumlarında eğitim
alan kursiyerlerin %44,1’ini oluşturmaktadır.

Tablo 5.21. 2012-2013 Yılı Ankara İli Yaygın Eğitim İstatistikleri

Yaygın Eğitim Kurumu Kurum Sayısı Kursiyer Sayısı

Halk Eğitim Merkezi 28 211.742
Mesleki Eğitim Merkezi 13 13.675
Pratik Kız Sanat Okulu 0 0
Olgunlaşma Enstitüsü 1 15
Rehberlik ve Araştırma Merkezi 15 0
Özel Dershane 381 99.205
Motorlu Taşıt Sürücü Kursu 254 80.337
Muhtelif Kurslar 328 47.178
Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi 168 23.781
Özel Özel Eğitim Okulu(Yaygın Eğitim) 15 1.270
Özel Etüt Eğitim Merkezi 80 1.717
Bilim Sanat Merkezi 2 863
Toplam 1.285 479.783

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

148
Ankara ili 2012-2013 öğretim yılı ilçelere göre okul öğretmen sayısı en fazla olan ilçe 634 öğretmeni
öncesi eğitim göstergeleri Tablo 5.22.’de ince- bulunan Çankaya ilçesi, en az öğretmen sayısı olan
lendiğinde; en fazla kurum sayısı Yenimahalle ve ilçe 1 öğretmeni bulunan Evren ilçesidir.
Çankaya ilçelerinde yer almakta, Çamlıdere, Ev-
ren, Güdül ve Kızılcahamam ilçelerinde okul ön- Okul öncesi eğitimde derslik başına düşen öğrenci
cesi eğitim veren kurum bulunmamaktadır. Okul sayıları arasında en yüksek orana sahip ilçeler Kı-
öncesi eğitim kurumlarındaki öğrenci sayıları kar- zılcahamam, Sincan, Etimesgut ve Altındağ ilçele-
şılaştırıldığında, en fazla öğrenci sayısına sahip ridir. Öğretmen başına düşen öğrenci sayıları ara-
ilçe Çankaya, en az öğrenci sayısına sahip ilçe ise sında ise en yüksek orana sahip ilçeler Beypazarı
Evren ilçesidir. Okul öncesi eğitim kurumlarında ve Pursaklar ilçeleridir.

Grafik 5.14. 2012-2013 Ankara İli İlçelere Göre Okul Öncesi Eğitimde Derslik ve Öğretmen Başına Düşen
Öğrenci Sayıları

35

30

25

20

15

10

0
Akyurt

Çankaya
Ayaş

Kalecik

Mamak
Güdül

Nallıhan
Polatlı

Yenimahalle
Elmadağ

Keçiören
Kızılcahamam

Pursaklar
Bala
Beypazarı

Gölbaşı

Haymana

Kazan

Sincan
Altındağ

Evren
Çubuk

Etimesgut
Çamlıdere

Şereflikoçhisar

Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı

149
 Tablo 5.22. 2012-2013 Öğretim Yılı Ankara İli İlçelere Göre Okul Öncesi Eğitim Göstergeleri

Kurum Anasınıfı Olan Şube Derslik Öğrenci Öğretmen Sayısı

İlçeler
Sayısı Kurum Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı (Kadrolu)
Akyurt 2 14 26 24 414 24
Altındağ 14 86 227 129 3836 241
Ayaş 2 9 12 13 157 13
Bala 1 11 10 14 117 9
Beypazarı 3 18 35 33 743 31
Çamlıdere 0 1 2 2 33 2
Çankaya 61 196 520 548 8.497 634
Çubuk 2 22 57 45 1.101 59
Elmadağ 2 15 38 22 627 40
Etimesgut 29 74 322 216 6.327 338
Evren 0 1 1 1 18 1
Gölbaşı 6 38 112 110 1.971 171
Güdül 0 5 5 5 75 6
Haymana 1 18 23 36 308 23
Kalecik 1 5 14 14 179 19
Kazan 1 14 28 21 555 30
Keçiören 38 124 434 299 8.400 523
Kızılcahamam 0 5 10 5 162 13
Mamak 12 107 277 192 5.420 296
Nallıhan 2 12 27 21 387 32
Polatlı 4 33 89 63 1.705 92
Pursaklar 6 23 64 50 1.315 61
Sincan 9 66 275 178 5.565 289
Şereflikoçhisar 1 21 31 32 487 29
Yenimahalle 67 170 470 389 7.957 511

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

150
Ankara ili ilkokul eğitim göstergeleri 2012-2013 İlkokul kurumlarında derslik başına düşen
öğretim dönemi çerçevesinde ilçelere göre Tablo öğrenci sayıları arasında en yüksek orana sahip
5.23.’te incelendiğinde, ilkokul sayısı en fazla ilçeler Etimesgut, Sincan ve Keçiören ilçeleridir.
olan ilçenin Çankaya, ilkokul sayısı en az olan Öğretmen başına düşen öğrenci sayıları arasında
ilçenin Evren ilçesi olduğu görülmektedir. İlkokul ise en yüksek orana sahip ilçeler Pursaklar, Evren
kurumlarında en fazla öğretmen sayısı Çankaya ve Sincan ilçeleridir.
ilçesinde yer alırken en fazla öğrenci sayısına
sahip ilçe Keçiören ilçesidir.

Grafik 5.15. 2012-2013 Ankara İli İlçelere Göre İlkokul Eğitiminde Derslik ve Öğretmen Başına Düşen
Öğrenci Sayıları

40

35

30

25

20

15

10

0
Keçiören
Çankaya
Çubuk

Mamak
Akyurt

Haymana
Altındağ
Ayaş
Bala

Etimesgut
Evren

Şereflikoçhisar
Gölbaşı

Kazan
Çamlıdere

Elmadağ

Güdül

Kalecik

Polatlı

Sincan
Kızılcahamam

Nallıhan
Beypazarı

Yenimahalle
Pursaklar

Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı

151
 Tablo 5.23. 2012-2013 Öğretim Yılı Ankara İli İlçelere Göre İlkokul Eğitim Göstergeleri

İlçeler Kurum Sayısı Şube Sayısı Derslik Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
Akyurt 13 93 101 2.139 137
Altındağ 58 1.087 967 25.327 1.564
Ayaş 12 47 65 582 64
Bala 26 89 92 1.036 77
Beypazarı 20 115 152 2.753 179
Çamlıdere 3 17 18 269 20
Çankaya 110 1.788 1.875 40.944 3.135
Çubuk 28 281 281 6.878 345
Elmadağ 15 141 169 3.076 218
Etimesgut 35 931 688 27.782 1.243
Evren 1 7 9 215 9
Gölbaşı 38 399 380 9.062 612
Güdül 5 20 19 330 28
Haymana 42 167 184 2.112 132
Kalecik 18 51 47 697 53
Kazan 13 131 140 3.317 220
Keçiören 77 1.927 1.408 52.675 2.634
Kızılcahamam 7 65 58 1.228 88
Mamak 75 1.316 1.213 34.497 1.851
Nallıhan 8 72 116 1.496 115
Polatlı 45 373 348 8.361 456
Pursaklar 19 329 295 10.163 413
Sincan 50 1.299 937 36.740 1.627
Şereflikoçhisar 22 130 169 2.129 179
Yenimahalle 98 1.561 1.284 36.105 2.685

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

152
Ankara ili ortaokul eğitim göstergeleri 2012-2013 en az olan ilçe ise Evren ilçesidir.
öğretim dönemi çerçevesinde ilçelere göre Tab-
lo 5.24.’te incelendiğinde, ortaokul sayısı en fazla Ortaokul kurumlarında derslik başına düşen öğ-
olan ilçenin Çankaya, ortaokul sayısı en az olan il- renci sayıları arasında en yüksek orana sahip ilçe-
çenin Evren ilçesi olduğu görülmektedir. Ortaokul ler Pursaklar ve Sincan ilçeleridir. Öğretmen başı-
kurumlarında en fazla öğretmen sayısı Çankaya il- na düşen öğrenci sayıları arasında ise en yüksek
çesinde yer alırken en fazla öğrenci sayısına sahip orana sahip ilçeler Mamak, Pursaklar ve Elmadağ
ilçe Keçiören ilçesidir. Öğretmen ve öğrenci sayısı ilçeleridir.

Grafik 5.16. 2012-2013 Ankara İli İlçelere Göre Ortaokul Eğitiminde Derslik ve Öğretmen Başına
Düşen Öğrenci Sayıları

70

60

50

40

30

20

10

0
Mamak
Elmadağ

Nallıhan
Akyurt

Etimesgut
Ayaş
Bala

Çankaya

Haymana

Keçiören
Çubuk

Evren
Gölbaşı

Kalecik
Kazan
Güdül

Polatlı

Sincan
Altındağ

Kızılcahamam
Beypazarı
Çamlıdere

Pursaklar

Şereflikoçhisar
Yenimahalle

Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı

153
 Tablo 5.24. 2012-2013 Öğretim Yılı Ankara İli İlçelere Göre Ortaokul Eğitim Göstergeleri

Derslik Sa-
İlçeler Kurum Sayısı Şube Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
yısı
Akyurt 11 81 90 2.116 108
Altındağ 42 925 572 24.327 1.082
Ayaş 7 38 19 688 60
Bala 12 51 49 1.002 79
Beypazarı 11 104 88 2.761 118
Çamlıdere 4 17 18 297 29
Çankaya 90 1.668 1.679 40.402 3.022
Çubuk 21 230 216 6.641 292
Elmadağ 12 122 96 3.016 126
Etimesgut 31 860 537 25.469 1.299
Evren 1 8 8 128 14
Gölbaşı 29 368 380 9.697 669
Güdül 4 20 37 349 45
Haymana 16 95 102 2.035 137
Kalecik 6 38 41 784 61
Kazan 10 139 171 3.364 215
Keçiören 67 1.688 981 51.380 2.461
Kızılcahamam 8 58 52 1.296 76
Mamak 51 1.120 647 32.371 1.317
Nallıhan 6 75 86 1.470 90
Polatlı 23 300 244 8.265 426
Pursaklar 17 277 151 9.263 384
Sincan 45 1.142 626 34.182 1.580
Şereflikoçhisar 13 115 93 2.170 152
Yenimahalle 67 1.388 1.082 34.234 2.191

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

154
Ankara ili ortaöğretim göstergeleri 2012-2013 öğ- almaktadır.
retim dönemi çerçevesinde ilçelere göre Tablo
5.25.’te incelendiğinde, ortaöğretim kurumu en Ortaöğretim kurumlarında derslik başına düşen
fazla olan ilçenin Çankaya, en az olan ilçelerin öğrenci sayıları arasında en yüksek orana sahip
Ayaş, Çamlıdere ve Evren ilçeleri olduğu görül- ilçeler Sincan ve Pursaklar ilçeleridir. Öğretmen
mektedir. Ortaöğretim kurumlarında en fazla başına düşen öğrenci sayıları arasında ise en yük-
öğretmen sayısı Çankaya ilçesinde ve en fazla öğ- sek orana sahip ilçeler Güdül, Çubuk, Pursaklar ve
renci sayısı Yenimahalle ilçesinde yer alırken, en Sincan ilçeleridir.
az öğretmen ve öğrenci sayısı Evren ilçesinde yer

Grafik 5.17. 2012-2013 Ankara İli İlçelere Göre Ortaöğretim Eğitiminde Derslik ve Öğretmen Başına
Düşen Öğrenci Sayıları

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Akyurt

Çubuk

Haymana

Mamak

Polatlı
Altındağ

Etimesgut
Ayaş

Güdül

Nallıhan
Bala

Çankaya

Evren

Kazan
Keçiören
Çamlıdere

Elmadağ

Gölbaşı

Kalecik
Beypazarı

Kızılcahamam

Şereflikoçhisar
Pursaklar
Sincan

Yenimahalle

Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı

155
 Tablo 5.25. 2012-2013 Öğretim Yılı Ankara İli İlçelere Göre Ortaöğretim Eğitim Göstergeleri

İlçeler Kurum Sayısı Şube Sayısı Derslik Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı
Akyurt 9 87 80 1.705 142
Altındağ 33 1.095 657 23.672 1.799
Ayaş 2 38 45 847 57
Bala 7 61 72 907 85
Beypazarı 8 151 127 3.193 240
Çamlıdere 2 30 30 368 42
Çankaya 97 2.124 1.698 43.119 4.078
Çubuk 12 259 236 6.653 389
Elmadağ 9 172 147 3.470 260
Etimesgut 26 672 445 17.870 1.198
Evren 2 9 24 82 9
Gölbaşı 22 462 440 9.790 905
Güdül 2 28 40 548 29
Haymana 6 80 75 1.349 103
Kalecik 5 56 53 998 80
Kazan 8 128 130 3.111 196
Keçiören 45 1.428 899 36.197 2.457
Kızılcahamam 7 107 97 2.070 177
Mamak 34 1.092 658 25.728 1.572
Nallıhan 7 90 92 1.618 108
Polatlı 15 347 285 7.838 539
Pursaklar 16 318 178 7.725 458
Sincan 28 914 542 25.161 1.455
Şereflikoçhisar 10 125 127 2.060 171
Yenimahalle 62 1.876 1.340 44.375 3.491

Kaynak: Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2013

156
5.3. Sağlık

5.3.1. Sağlık Kuruluşları

Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’na bağlı 122.322 hastane varken Ankara’da 9.049’u bulunmakta, üniversite
hastaneleri Türkiye genelinde 35.150 iken Ankara’da 4.978 üniversite hastanesi bulunmaktadır.

Grafik 5.18. 2012 Yılı Türkiye ve Ankara Genelinde Hastane Sayısı Dağılımı

1600

1400

1200

1000

800

600

400

200

0
Toplam Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer Kamu

Türkiye Ankara

2012 verilerine göre Türkiye’de 2.000.072 yatak bulunurken, Ankara’da 18.608 yatak bulunmaktadır.

Grafik 5.19. 2012 Yılı Türkiye ve Ankara Genelinde Yatak Sayısı Dağılımı

250000

200000

150000

100000

50000

0
Toplam Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer Kamu

Türkiye Ankara

157
 İllere göre hastane ve yatak sayılarının dağılımı Tablo 5.26.’da gösterilmektedir. Bu tabloya göre
İstanbul birinci sırada yer almakta, ardından Ankara ve İzmir yer almaktadır.

Tablo 5.26. 2012 Yılı İllere Göre Hastane ve Yatak Dağılımı

Toplam Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer Kamu

İller A B A B A B A B A B
Toplam 1.483 200.072 832 122.322 65 35.150 541 35.767 45 6.833
İstanbul 223 32.235 52 15.447 9 4.106 158 11.454 4 1.228
Ankara 80 18.608 34 9.049 10 4.978 31 2.310 5 2.271
İzmir 56 11.414 27 6.300 4 2.976 23 1.590 2 548
Konya 38 6.786 22 3.591 3 2.357 12 788 1 50
Bursa 40 6.609 21 4.452 1 761 17 1.096 1 300
Adana 28 6.236 11 3.453 2 1.735 14 1.018 1 30
Antalya 42 4.908 14 2.365 2 872 26 1.671 - -
Diyarbakır 24 4.498 13 2.407 1 1.083 9 733 1 275
Gaziantep 24 4.342 10 2.113 1 792 13 1.437 - -
Samsun 29 4.141 19 2.678 1 775 8 688 1 -
Kayseri 31 4.027 12 1.720 1 1.216 17 991 1 100
Manisa 30 3.889 18 2.971 1 416 10 472 1 30
Kocaeli 24 3.887 10 2.198 1 704 12 773 1 212
Erzurum 23 3.523 20 1.938 1 1.188 1 97 1 300
Eskişehir 19 3.487 10 1.755 2 1.156 6 411 1 165
Trabzon 21 3.410 17 2.382 1 780 3 248 - -
Mersin 24 3.279 12 2.233 1 407 11 639 - -
Balıkesir 30 3.038 21 2.469 1 147 6 292 2 130
Elazığ 13 2.901 7 1.576 1 843 4 382 1 100
Hatay 22 2.687 10 1.600 1 318 10 669 1 100
Aydın 22 2.655 14 1.899 1 455 7 301 - -
Şanlıurfa 20 2.527 14 1.839 1 308 5 380 - -
Sivas 21 2.402 18 1.259 1 1.061 1 82 1 -
Malatya 21 2.300 9 1.073 1 827 10 350 1 50
Van 18 2.277 12 1.295 1 454 4 450 1 78
Denizli 23 2.143 14 1.473 1 346 7 294 1 30
Kahramanmaraş 17 2.074 10 1.611 1 179 6 284 - -
Isparta 17 2.063 10 1.325 1 463 5 243 1 32
Zonguldak 11 2.045 8 1.482 1 490 2 73 - -
Ordu 18 1.962 12 1.518 - - 6 444 - -
Afyon 21 1.941 17 1.417 1 337 3 187 - -
Edirne 10 1.916 6 853 1 942 3 121 - -

158
Muğla 23 1.858 11 1.267 - - 11 541 1 50
Tekirdağ 19 1.815 9 1.082 1 110 8 423 1 200
Tokat 14 1.757 12 1.419 1 289 1 49 - -
Kütahya 13 1.713 10 1.529 - - 2 154 1 30
Sakarya 20 1.700 13 1.463 - - 6 237 1 -
Çorum 16 1.467 14 1.353 - - 2 114 - -
Bolu 11 1.414 7 959 1 326 3 129 - -
Çanakkale 15 1.326 10 957 1 160 2 84 2 125
Giresun 15 1.269 12 1.092 1 - 2 177 - -
Kastamonu 19 1.254 15 949 - - 4 305 - -
Batman 11 1.042 5 602 - - 6 440 - -
Rize 7 1.002 6 962 - - 1 40 - -
Kırıkkale 6 992 4 819 1 144 1 29 - -
Yozgat 16 988 14 833 1 100 1 55 - -
Uşak 8 978 6 765 - - 2 213 - -
Mardin 12 968 10 830 - - 2 138 - -
Osmaniye 9 957 3 670 - - 6 287 - -
Adıyaman 9 939 8 897 - - 1 42 - -
Amasya 7 870 6 770 - - - - 1 100
Ağrı 11 796 8 684 - - 2 62 1 50
Kırklareli 8 791 5 667 - - 3 124 - -
Bitlis 9 765 7 669 - - 1 46 1 50
Kars 7 757 5 474 1 233 - - 1 50
Aksaray 10 756 7 673 - - 3 83 - -
Burdur 8 682 7 635 - - 1 47 - -
Niğde 7 679 6 650 - - 1 29 - -
Karabük 6 673 4 515 - - 2 158 - -
Düzce 4 670 2 300 1 316 1 54 - -
Erzincan 12 644 10 516 - - 1 78 1 50
Bingöl 7 623 6 592 - - 1 31 - -
Siirt 11 621 7 483 - - 3 119 1 19
Nevşehir 7 612 4 460 - - 3 152 - -
Muş 7 608 6 563 - - 1 45 - -
Karaman 5 601 3 526 - - 2 75 - -
Şırnak 8 583 7 583 - - - - 1 -
Sinop 6 500 6 500 - - - - - -
Kırşehir 6 498 5 463 - - 1 35 - -
Artvin 8 449 8 449 - - - - - -
Çankırı 9 439 8 361 - - 1 78 - -

159
 Bartın 2 417 2 417 - - - - - -
Hakkari 4 383 3 353 - - - - 1 30
Yalova 5 349 3 247 - - 2 102 - -
Gümüşhane 6 334 6 334 - - - - - -
Bilecik 6 295 6 295 - - - - - -
Iğdır 4 284 3 260 - - 1 24 - -
Ardahan 4 250 3 200 - - - - 1 50
Tunceli 4 182 4 182 - - - - - -
Kilis 1 162 1 162 - - - - - -
Bayburt 1 150 1 150 - - - - - -

Kaynak: TÜİK, 2013 (A: Hastane sayısını, B: Yatak sayısını ifade etmektedir.)
Koruyucu hizmetler öncelikli olmak üzere, tedavi lık kuruluşlarına Tablo 5.27.’de bakıldığında; en
edici ve rehabilite edici hizmetler Ankara Sağlık fazla sayıda aile sağlığı merkezlerinin bulunduğu,
Müdürlüğü’nce 2012 Haziran sonu itibariyle, 667 ikinci sırada ise acil yardım istasyonlarının bulun-
kurum ile yürütülmüştür. Ankara’da bulunan sağ- duğu görülmektedir.

Tablo 5.27. 2012 Yılı Ankara İli Sağlık Kuruluşları Sayısı

Sağlık Kuruluşu Kuruluş Sayısı

Sağlık Grup Başkanlığı 25
Eğitim Araştırma Hastanesi 15
Devlet Hastanesi 18
Meslek Hastalıkları Hastanesi 1
Ağız Diş Sağlığı Hastanesi 7
Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi 1
Semt Polikliniği 42
Aile Sağlığı Merkezi 321
Sağlık Evi 61
AÇS/AP Merkezi 10
Acil Yardım İstasyonu 128
Verem Savaş Dispanseri 7
Cüzzam Savaş Dispanseri 1
Sıtma Savaş Birimi 1
Deri Zührevi Dispanseri 1
Ruh Sağlığı Dispanseri 1
AIDS Danışma ve Eğitim Merkezi 3
Sigara Bıraktırma Merkezi 24
Toplam 667

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2012

160
Tablo 5.28.’e göre Ankara ilinde toplamda 584 1. izlem merkezi, cüzzam savaş dispanseri, deri züh-
basamak sağlık kuruluşu bulunmakta; bunların revi hastalıklar dispanseri sağlık kuruluşlarından
arasında evde sağlık koordinasyon merkezi, çocuk birer adet bulunmaktadır.

Tablo 5.28. 2012 Yılı Ankara İli 1. Basamak Sağlık Kuruluşları Dağılımı

1. Basamak Sağlık Kuruluşları Kuruluş Sayısı

Aile Sağlığı Merkezi 323
Sağlık Evi 61
AÇS /AP Merkezi 10
Acil Yardım İstasyonu 125
Verem Savaş Dispanseri 7
Cüzzam Savaş Dispanseri 1
Deri Zührevi Hastalıklar Dispanseri 1
Toplum Ruh Sağlığı Merkezi 2
AİDS Danışma Eğitim Merkezi (Mevcut 3 merkezin 1’i faaldir) 1
Toplum Sağlığı Merkezi 25
Halk Sağlığı Laboratuvarı 1
Entegre Hastaneler (E II) 3
Evde Sağlık Koordinasyon Merkezi 1
Çocuk İzlem Merkezi 1
Sigara Bıraktırma Merkezi 22
Toplam 584

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2013

Ankara ilinde 2.basamak sağlık kuruluşlarının da- ilçe sağlık müdürlüğü 25 adet bulunarak 2.sırada-
ğılımı Tablo 5.29.’da gösterilmektedir. Bu tabloya dır.
göre semt poliklinikleri 44 adet ile birinci sırada,
Tablo 5.29. 2012 Yılı Ankara İli 2. Basamak Sağlık Kuruluşları Dağılımı

2. Basamak Sağlık Kuruluşları Kuruluş Sayısı

İlçe Sağlık Müdürlüğü 25
Eğitim Araştırma Hastanesi 15
Devlet Hastanesi 16
Meslek Hastalıkları Hastanesi 1
Ağız Diş Sağlığı Hastanesi 1
Ağız Diş Sağlığı Merkezi (ADSM) 7
Semt Poliklinikleri 44
Toplam 109

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2013

161
 Ankara’da ayakta teşhis ve tedavi hizmeti veri- sağlık kuruluşlarından en azı Hiperbarik Oksijenli
len özel sağlık kuruluşlarına ilişkin veriler Tablo Tedavi veren kuruluş iken, 536 ile muayenehane-
5.30.’da gösterilmektedir. Bu tabloya göre özel ler ilk sıradadır.
Tablo 5.30. 2012 Yılı Ankara İli Ayakta Teşhis ve Tedavi Hizmeti Verilen Özel Sağlık Kuruluşları

Kuruluş Türü Kuruluş Sayısı

Tıp Merkezi 54
Özel Dal Merkezi 66
Poliklinik 62
Cerrahi Müdahale Birimi 27
Eksimler Laser Cerrahi Müdahale Birimi 7
Hiperbarik Oksijenli Tedavi 2
Psikoteknik Değerlendirme Merkezi 10
Güzellik Merkezi 0
Biyokimya Laboratuvarı 22
Mikrobiyoloji Laboratuvarı 26
Patoloji Laboratuvarı 15
Radyoloji Laboratuvarı 47
Fizik Tedavi Ve Reh. Laboratuvarı 8
Nükleer Tıp Laboratuvarı 7
Muayenehaneler 536
Optikler 503
Evde Bakım Hizmeti Veren Kuruluşlar 4
Akupunktur Merkezi 21
Sağlık Kabini 9
Ortez Protez Uygulama Merkezi 30
İşitme Cihazları Merkezi 56

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2012

162
2000-2011 yılları arası Ankara ili hastane sayısı da- ğer kamu kuruluşlarına bağlı hastanelerin giderek
ğılımı Grafik 5.20.’de incelendiğinde Ankara’da azaldığı görülmektedir.
2011 yılına doğru özel hastane sayısı artarken, di-
Grafik 5.20. 2000-2011 Yılları Arası Ankara İli Hastane Sayısı Dağılımı

80

70

60

50

40

30

20

10

0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer Kamu Toplam

163
 Ankara’da 2000-2011 yılları arasında yatak sayısı- ğer kamu hastanelerinin yatak sayısı azaldığı gö-
nın değişimine Grafik 5.21.’de bakıldığında, özel rülmektedir.
hastanelerin yatak sayısı yıllar içinde artarken, di-

Grafik 5.21. 2000-2011 Yılları Arası Ankara İli Yatak Sayısı Dağılımı

80

70

60

50

40

30

20

10

0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer Kamu Toplam

164
Ankara’da 2000 yılında 57 hastane varken, 12.793 (A: Hastane sayısını, B: Yatak sayısını ifade etmek-
yatak sayısı bulunmaktadır. 2011 yılında 73 adet tedir.)
hastane ile 16.237 yatak bulunmaktadır.

Tablo 5.31. 2000-2011 Yılları Arası Ankara İli Hastane ve Yatak Sayısı Dağılımı

Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer Kamu Toplam

A B A B A B A B A B
2000 30 7.019 8 4.516 14 751 5 507 57 12.793
2001 32 7.094 8 4.641 12 693 5 505 57 12.933
2002 33 7.199 8 4.792 14 719 5 512 60 13.222
2003 34 8.392 8 4.743 17 973 5 512 64 14.620
2004 36 7.867 8 4.680 17 792 4 292 65 13.631
2005 34 7.474 9 4.391 18 944 5 327 66 13.136
2006 34 7.781 10 4.687 18 957 3 228 65 13.653
2007 35 8.227 10 4.744 21 1.244 3 144 69 14.414
2008 32 7.755 9 4.489 24 1.778 1 217 66 14.239
2009 33 8.445 9 4.489 26 1.839 1 217 69 14.990
2010 34 9.576 9 5.130 28 1.903 1 217 72 16.826
2011 35 9.510 9 4.703 29 2.024 0 0 73 16.237

Kaynak: Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, TÜİK, 2013

2012 Yılı Ankara ili hastane bilgileri Tablo 5.32.’de tan hasta sayısı 834.506, yatak doluluk oranı ise
verilmektedir. Ankara’da hastane sayısı 80, hasta 66,80’e yükselmiştir.
yatak sayısı 16.836, poliklinik oda sayısı 3.925, ya-
Tablo 5.32. 2012 Yılı Ankara İli Hastane Bilgileri

Hastane Hasta Yatak Poliklinik Oda Yatan Hasta Yatak Doluluk

Kurum
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Oranı (%)
Üniversite Hastanesi 10 4.978 969 174.304 68,13
Sağlık Bakanlığı 39 9.548 2.119 448.875 68,68
Özel Hastane 11 2.310 755 211.327 56,28
Toplam 80 16.836 3.925 834.506 66,80

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2013

165
 2009 ile 2012 yılları arasında Ankara’da muaye-
ne ve muayene oda sayısı dağılımı Tablo 5.33.’te
gösterilmektedir. Bu tabloya göre I. basamak
muayene oda sayısı 2009 yılında 866’dan 2012 yı-
lında 1271’e yükselmiş, oda sayısı ise 2009 yılında
11.163.094’ten 2012 yılında 6.696.760’a düşmüş-
tür. Yataklı tedavi kurumları muayene oda sayısı
(devlet hastaneleri) 2009’da 2.054 iken 2012’de
1.987’ye düşmüştür; yataklı tedavi kurumları mu-
ayene sayısına bakıldığında ise 2009’da 20.123.359
iken 2012’de 9.814.265’e düşmüştür.

Tablo 5.33. 2009-2012 Yılları Arası Ankara İli Muayene ve Muayene Oda Sayısı Dağılımı

2009 2010 2011 2012

I. Basamak Muayene Oda Sayısı 866 1.246 1.266 1.271
I. Basamak Muayene Sayısı 11.163.094 11.069.202 15.205.384 6.696.760
Yataklı Tedavi Kurumları Muayene Oda Sayısı
2.054 2.216 2.021 1.987
(Devlet Hastaneleri)
Yataklı Tedavi Kurumları Muayene Sayısı 20.123.359 20.425.956 22.225.864 9.814.265
Ameliyat Sayısı 728.037 743.492 933.423 527.077

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2012

2013 yılında Ankara ili ilçelerinde toplam yatak sayısı en yüksek ilçe Altındağ iken, Keçiören, Yenimahal-
le, Çankaya diğer yüksek ilçelerdir.

Grafik 5.22. 2013 Yılı Ankara İli İlçelerinde Sağlık Bakanlığı Hastaneleri Yatak Sayısı Dağılımı

4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0

Toplam Yatak Sayısı

166
2013 yılında toplam ayakta muayene sayısına bakıldığında Altındağ, Keçiören, Yenimahalle, Sincan, Çan-
kaya ilçeleri Ankara ilinde en yüksek paya sahip ilçelerdir.

Grafik 5.23. 2013 Yılı Ankara İli İlçelerinde Sağlık Bakanlığı Hastaneleri Muayene Sayısı Dağılımı

7000000

6000000

5000000

4000000

3000000

2000000

1000000

Toplam Ayaktan Muayene Sayısı

2013 yılı Ankara Sağlık Bakanlığı hastaneleri (10 tanesi 1046 tescilli toplam yatak sayısı ile birinci
Aylık) ay ve kurum bazlı yatak ve muayene veri- sıradadır. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi
leri Tablo 5.34.’te incelendiğinde Altındağ’da bu- ise1.518.944 toplam ayakta muayene sayısı ile bi-
lunan Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Has- rinci sıradadır.

Tablo 5.34. 2013 Yılı Ankara Sağlık Bakanlığı Hastaneleri (10 Aylık) Ay ve Kurum Bazlı Yatak ve
Muayene Verileri

Toplam Ayak-
Tescilli Toplam
İlçeler Hastane Adı tan Muayene
Yatak Sayısı
Sayısı
Akyurt Ankara Akyurt İlçe Devlet Hastanesi 25 5.761
Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve Araştırma
Altındağ 270 42.853
Hastanesi
Altındağ Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi 550 1.518.944
Ankara Dr. Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araş-
Altındağ 501 434.883
tırma Hastanesi

167
 Altındağ Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi 1.046 1.313.007
Ankara Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hasta-
Altındağ 484 254.390
nesi
Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Has-
Altındağ 671 1.522.785
tanesi
Altındağ Ankara Ulucanlar Göz Eğitim ve Araştırma Hastanesi 85 251.340
Altındağ Ankara Ulus Devlet Hastanesi 110 420.756
Ankara Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hematoloji Onkoloji
Altındağ 272 409.762
Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Ankara Dr. Sami Ulus Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Has-
Altındağ 418 489.751
talıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Bala Ankara Bala İlçe Devlet Hastanesi 20 25.895
Beypazarı Ankara Beypazarı Devlet Hastanesi 75 270.235
Çankaya Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi 484 1.019.890
Çankaya Ankara Meclis Devlet Hastanesi 5 3.666
Çubuk Ankara Çubuk Halil Şıvgın Devlet Hastanesi 100 321.620
Elmadağ Ankara Elmadağ Dr. Hulusi Alataş Devlet Hastanesi 67 148.347
Etimesgut Ankara Prof. Dr. Celal Ertuğ Etimesgut Devlet Hastanesi 125 451.646
Gölbaşı Ankara Gölbaşı Hasvak Devlet Hastanesi 75 296.682
Güdül Ankara Güdül İlçe Devlet Hastanesi 25 10.772
Haymana Ankara Haymana Devlet Hastanesi 50 55.934
Kalecik Ankara Kalecik İlçe Devlet Hastanesi 25 12.438
Kazan Ankara Kazan Hamdi Eriş Devlet Hastanesi 60 185.536
Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi
Keçiören 519 347.305
Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Keçiören Ankara Keçiören Eğitim ve Araştırma Hastanesi 308 895.057
Ankara Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve
Keçiören 429 400.634
Araştırma Hastanesi
Keçiören Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi 104 309.109
Kızılcahamam Ankara Kızılcahamam Devlet Hastanesi 55 96.224
Nallıhan Ankara Nallıhan Devlet Hastanesi 52 62.176
Polatlı Ankara Polatlı Duatepe Devlet Hastanesi 276 448.600
Sincan Ankara Sincan Dr. Nafiz Körez Devlet Hastanesi 205 1.250.104
Sincan Ankara Ceza İnfaz Kurumları Kampüs Devlet Hastanesi 30 31.504
Şereflikoçhisar Ankara Şereflikoçhisar Devlet Hastanesi 50 122.791
Ankara Dr. Abdurrahman Yurtaslan Onkoloji Eğitim ve
Yenimahalle 604 697.777
Araştırma Hastanesi
Yenimahalle Ankara Gazi Mustafa Kemal Devlet Hastanesi 165 347.400
Yenimahalle Ankara Yenimahalle Devlet Hastanesi 200 768.212

Kaynak: Sağlık Bakanlığı, İstatistik, Analiz ve Bilgi Sistemleri Daire Başkanlığı, 2013

168
5.3.2. Sağlık Personeli

Grafik 5.24. incelendiğinde Türkiye ve Ankara genelinde sağlık personelleri arasından en yüksek sayıda
personelin hemşirelik ve sağlık memurluğunda olduğu görülmektedir.

Grafik 5.24. 2012 Yılı Türkiye ve Ankara Genelinde Sağlık Personeli Dağılımı

140000

120000

100000

80000

60000

40000

20000

0
Toplam Uzman Pratisyen Asistant Diş hekimi Hemşire Sağlık Ebe Eczacı
hekim hekim hekim hekim memuru

Türkiye Ankara

Kaynak: Sağlık Bakanlığı, İstatistik, Analiz ve Bilgi Sistemleri Daire Başkanlığı, 2013
İllere göre sağlık personeli dağılımının 2012 yılına yısına, hemşire sayısına, sağlık memuru sayısına,
ait verileri Tablo 5.35.’te gösterilmektedir. 2012 yı- ebe sayısına ve eczacı sayısına sahip 1. sırada yer
lında Ankara’da personel dağılımına bakıldığında alan il İstanbul iken, Ankara 2. sırada yer almakta-
15.262 hekim, 2.284 pratisyen, 2.267 diş hekimi bu- dır.
lunmaktadır. Türkiye genelinde en fazla hekim sa-
Tablo 5.35. 2012 Yılı İllere Göre Sağlık Personelinin Dağılımı

Toplam Uzman Pratisyen Asistan Diş Sağlık

İller Hemşire Ebe Eczacı
hekim hekim hekim hekim hekimi memuru
Toplam 129.772 70.103 38.877 20.792 21.404 134.906 122.663 53.466 26.571
İstanbul 26.587 15.608 5.621 5.358 5.725 20.798 15.475 5.729 5.228
Ankara 15.262 8.722 2.284 4.256 2.267 12.831 11.449 3.065 2.467
İzmir 9.068 5.061 2.139 1.868 1.593 8.394 6.226 2.647 1.855
Bursa 4.147 2.372 1.303 472 701 4.803 3.784 1.883 917
Antalya 3.965 2.338 1.204 423 876 3.648 3.951 1.760 1.048
Konya 3.717 1.843 1.126 748 446 3.873 3.938 1.478 777

169
 Adana 3.563 1.944 1.109 510 600 3.440 3.373 1.363 719
Kocaeli 2.518 1.413 779 326 495 2.904 2.367 1.089 465
Gaziantep 2.502 1.330 847 325 244 2.390 2.042 937 490
Samsun 2.381 1.244 699 438 482 2.746 2.636 1.059 447
Diyarbakır 2.342 1.224 761 357 238 3.131 2.054 850 362
Kayseri 2.322 1.132 649 541 294 2.699 2.954 993 423
Mersin 2.311 1.250 854 207 348 2.525 2.278 1.487 557
Manisa 2.133 1.112 787 234 295 2.371 2.078 1.159 489
Şanlıurfa 2.013 995 870 148 139 1.612 1.575 646 356
Hatay 1.820 937 721 162 359 1.848 1.857 826 480
Trabzon 1.753 877 429 447 192 2.378 2.219 708 311
Aydın 1.733 893 636 204 324 1.838 1.649 902 464
Denizli 1.657 851 506 300 326 1.810 1.600 1.053 421
Eskişehir 1.579 895 451 233 231 2.023 1.859 729 351
Erzurum 1.539 741 464 334 151 1.721 1.481 584 189
Balıkesir 1.501 806 680 15 322 2.010 1.859 1.322 466
Malatya 1.468 764 431 273 162 1.917 1.825 860 225
Van 1.350 613 550 187 81 1.532 1.202 483 150
Kahraman-
1.290 617 529 144 174 1.514 1.719 780 275
maraş
Muğla 1.244 667 577 - 312 1.597 1.718 925 452
Elazığ 1.228 599 342 287 92 1.342 1.197 580 173
Sivas 1.153 550 354 249 118 1.287 1.225 557 186
Tekirdağ 1.111 626 452 33 248 1.136 1.174 606 279
Zonguldak 1.108 586 349 173 126 1.231 958 482 186
Sakarya 1.069 524 470 75 206 1.108 1.342 652 282
Isparta 1.041 548 256 237 129 1.233 1.174 641 191
Edirne 1.015 499 222 294 111 1.018 854 444 158
Afyon 1.000 475 370 155 120 1.177 1.347 605 234
Ordu 889 482 407 - 134 1.328 1.432 725 241
Tokat 839 415 312 112 92 1.224 1.495 577 185
Çanakkale 815 434 280 101 164 1.065 865 607 186
Mardin 697 315 382 - 92 833 820 406 144
Kırıkkale 669 329 166 174 61 619 908 266 109
Çorum 626 315 311 - 122 968 1.136 473 174
Bolu 606 326 152 128 71 653 651 251 114
Kütahya 605 314 291 - 111 1.036 1.036 518 174
Düzce 596 289 157 150 72 599 513 210 112
Osmaniye 595 293 302 - 117 829 1.009 445 147

170
Batman 584 305 279 - 44 793 709 228 122
Yozgat 579 245 334 - 61 737 904 437 117
Giresun 569 285 284 - 81 946 1.096 545 149
Adıyaman 557 247 304 6 65 840 836 443 130
Ağrı 469 217 252 - 57 668 529 265 86
Kastamonu 468 208 259 1 85 729 791 288 126
Rize 457 190 207 60 79 736 535 283 104
Kırklareli 430 234 196 - 91 489 529 339 138
Uşak 425 229 196 - 80 692 700 537 122
Aksaray 418 223 195 - 65 574 651 309 133
Kars 417 208 162 47 34 439 324 298 54
Şırnak 410 174 236 - 26 447 351 176 54
Amasya 388 204 184 - 92 717 700 362 119
Muş 372 174 198 - 32 530 373 241 51
Siirt 368 174 194 - 33 462 436 179 68
Bitlis 354 159 195 - 27 478 409 175 51
Niğde 352 174 178 - 68 505 645 310 104
Nevşehir 344 176 168 - 60 463 737 251 111
Burdur 339 159 180 - 71 522 560 376 118
Karabük 333 182 151 - 65 496 527 230 89
Bingöl 299 123 176 - 26 518 475 260 52
Erzincan 297 142 155 - 51 499 487 228 62
Karaman 290 143 147 - 54 446 475 215 103
Yalova 280 154 126 - 75 331 405 148 81
Kırşehir 274 140 134 - 47 408 638 258 81
Sinop 240 113 127 - 54 452 473 209 78
Hakkari 235 103 132 - 33 304 264 86 24
Bilecik 234 126 108 - 50 353 358 194 60
Bartın 229 110 119 - 40 322 341 165 64
Çankırı 218 109 109 - 40 357 526 167 62
Artvin 210 90 120 - 44 367 364 210 47
Iğdır 200 91 109 - 27 278 209 133 32
Gümüşhane 181 84 97 - 23 276 299 115 34
Kilis 171 74 97 - 19 191 201 103 37
Ardahan 139 66 73 - 12 185 130 110 19
Tunceli 114 50 64 - 15 169 201 163 13
Bayburt 101 50 51 - 15 148 171 68 17

Kaynak: TÜİK, 2012

171
 2000-2011 yılları arası Ankara ili sağlık personeli mekte, sağlık memuru 2011 yılına kadar düzenli ar-
dağılımına bakıldığında 2010 yılına kadar hemşire tış göstermekte, uzman hekim sayısı artmakla bir-
sayısı artarken, 2010 yılından sonra azalış göster- likte farklı yıllar arasında azalma göstermektedir.

Grafik 5.25. 2000-2011 Yılları Arası Ankara İli Sağlık Personeli Dağılımı

18000

16000

14000

12000

10000

8000

6000

4000

2000

0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Uzman Hekim Pratisyen Hekim Asistan Hekim Toplam Hekim Diş Hekimi
Hemşire Sağlık Memuru Ebe Eczacı

2000-2011 yılları arası Ankara ilinde sağlık perso- lunmaktadır. Eczacı sayısı 2000’de 2.197 iken, 2011
neli dağılımındaki değişim Tablo 5.36.’da gösteril- yılında 2.243 olmuştur. 2000 yılında sağlık memu-
mektedir. Ankara ilinde 2000 yılında 5.271 uzman ru 4.459 iken, 2011 yılında ise 10.187 kişi olmuştur.
hekim varken, 2011 yılında 8.206 uzman hekim bu-

172
Tablo 5.36. 2000-2011 Yılları Arası Ankara İli Sağlık Personeli Dağılımı

Uzman Pratisyen Asistan Toplam Diş He- Sağlık

Hemşire Ebe Eczacı
Hekim Hekim Hekim Hekim kimi Memuru
2000 5.271 1.996 3.679 10.946 1.823 6.722 4.459 2.528 2.197
2001 5.607 2.040 3.472 11.119 1.869 6.963 5.243 2.619 2.205
2002 5.995 2.013 3.745 11.753 1.878 7.142 5.091 2.691 2.239
2003 6.506 2.242 3.766 12.514 2.108 7.555 5.697 2.768 2.195
2004 6.228 2.304 3.849 12.441 2.135 7.446 5.517 2.662 2.171
2005 6.197 2.402 3.865 12.464 2.229 7.798 5.527 2.615 2.225
2006 8.456 4.214 3.898 16.568 2.271 8.110 6.371 2.778 2.225
2007 9.218 4.072 4.311 17.601 2.228 9.370 7.203 2.943 2.267
2008 8.570 4.018 4.972 17.560 2.199 10.268 8.305 3.056 2.299
2009 8.989 3.220 5.157 17.366 2.150 10.543 8.599 3.113 2.249
2010 8.540 3.331 4.712 16.583 2.553 15.363 8.745 3.046 3.423
2011 8.206 2.477 4.295 14.978 2.356 12.021 10.187 3.139 2.243

Kaynak: Sağlık Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü, TÜİK, 2103

2012 yılında Ankara’daki sağlık personellerinin lamda 7.785, yataklı tedavi kurumlarında 21.544
unvanlarına göre dağılımı Tablo 5.37.’de göste- toplamda ise 29.329 sağlık personeli hizmet ver-
rilmektedir. Ankara ilinde birinci basamakta top- mektedir.
Tablo 5.37. 2012 Yılı Ankara İli Sağlık Personelinin Unvanlarına Göre Dağılımı

Unvan Birinci Basamak Yataklı Tedavi Kurumları Toplam

Uzman Hekim 166 3.444 3.610
Asistan Hekim 0 1.984 1.984
Pratisyen Hekim 1.483 264 1.747
Toplam Hekim 1.649 5.692 7.341
Diş Hekimi 609 227 836
Eczacı 17 168 185
Hemşire 1.012 5.609 6.621
Ebe 1.006 1.577 2.583
Diğer Sağlık 3.492 8.271 11.763
Toplam 7.785 21.544 29.329

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2013

173
 5.3.3. Sağlık Göstergeleri (İstatistikleri)
Ankara ili nüfusa göre sağlık personeli dağılımına başına düşen nüfus 2.344, uzman hekim başına
Tablo 5.38.’de bakıldığında il genelinde pratisyen düşen nüfus ise 597 kişidir.
Tablo 5.38. 2012 Yılı Ankara İli Nüfusa Göre Sağlık Personeli Dağılımı

İl Geneli (Sağlık Bakanlığı, İl Geneli

Üniversiteler, Özel) (Sağlık Bakanlığı)
Uzman Hekim Başına Düşen Nüfus 597 1.355
Pratisyen Başına Düşen Nüfus 2.344 2.800
Hemşire Başına Düşen Nüfus 431 739
Ebe Başına Düşen Nüfus 1.666 1.893
Yatak Başına Düşen Nüfus 292 516
Yatak İşgal Oranı(%) 66,8 68,68

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, İnsan Kaynakları Şube Müdürlüğü, 2013

2012 yılında Ankara’da sağlık kuruluşlarına başvuru göre 27.177.828 kişi ile ikinci ve üçüncü basamak
sayısı Tablo 5.39.’da gösterilmektedir. Bu tabloya sağlık kuruluşlarına başvuru sayısı ilk sıradadır.
Tablo 5.39. 2012 Yılı Ankara İli Sağlık Kuruluşlarına Başvuru Sayısı

Sağlık Kuruluşu Başvuru Sayısı

Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarına Başvuru Sayısı 14.062.026
İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Kuruluşlarına Başvuru Sayısı 27.717.828
Kişi Başı Hekime Başvuru Sayısı 8,4
Diş Hekimine Başvuru Sayısı 3.342.554
Kişi Başı Diş Hekimine Başvuru Sayısı 0,67

Kaynak: Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2012

2009 ile 2012 yılları arasında Ankara ilinde doğum müştür. Anne ölüm oranı yüz binde 2009 yılında
ve ölüm oranlarını içeren sağlık istatistikleri Tablo 10 iken, 2012 yılında 14,8’e yükselmiştir. Hastanede
5.40.’ta gösterilmektedir. Bebek ölüm hızı binde ve sağlık personeli yardımı ile yapılan doğumlarda
2009 yılında 7,5 iken, 2012 yılında 6,5 oranına düş- bir değişme olmamış yüzde 99,9 oranındadır.

Tablo 5.40. 2009-2012 Yılları Arası Ankara İli Sağlık İstatistikleri

Göstergeler 2009 2010 2011 2012

Bebek Ölüm Hızı (Binde) 7,5 6,8 6,5 6,5
Anne Ölüm Oranı (Yüz binde) 10 7,1 15,1 14,8
Kaba Doğum Hızı (Binde) 15,1 14,7 15,2 7,4
Hastanede Yapılan Doğum Oranı (%) 99,9 99,9 99,9 99,9
Sağlık Personeli Yardımı İle Yapılan Doğum Oranı (%) 99,9 99,9 99,9 99,9

Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü, 2012

174
91175
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

176
92
BÖLÜM 6
ULAŞIM SİSTEMLERİ

93177
178 91
6. ULAŞIM SİSTEMLERİ
6.1. Türkiye’de Kentsel Ulaşıma
Yaklaşım
Bu bölümün temel amacı Türkiye’de özellikle An-
kara’da, kentsel ulaşımın bugünkü durumuna yak-
laşımı mevcut yasal ve kurumsal çerçeve dâhilinde
tanımlamaktır.
Kentsel ulaşım yetki paylaşımı konusunda ele
alındığında; merkezi yönetim ve yerel yönetim-
lerin arasında kesin bir ayrım bulunmamaktadır.
Planlama, projelendirme, ihale, yapım ve denetim
gibi konularda merkezi yönetimlerin yetkileri ta-
nımlanmış olmasına rağmen, kentsel ulaşımdaki
sorunların temel nedeni mevcut kurumsal yapının
yetersizliği, ulaşımla ilgili karar aşamasındaki belir-
sizlik ve yasal çerçevedeki eksikliklerden kaynak-
lanmaktadır.
6.1.1. Ulusal Düzey
Kentsel ulaşım konusunda ulusal düzeyde tanım-
lanan yetki ve sorumluluklar; kentsel ulaşım politi-
kalarının belirlenmesi, kentleri yönlendirecek bü-
yük ölçekli ulaşım projelerinin değerlendirilmesi,
denetlenmesi ve uygulanması olarak belirlenmiş-
tir. Ancak ulusal politikalar çerçevesinde yatırım-
ların yönlendirilmesinde, kaynakların kentlere ve
projelere dağıtılmasında yetkili bir uzman kuruluş
yasal olarak tanımlanmamıştır. Kentsel ulaşımda
görevli bir ulusal kuruluşun yasal olarak tanımlan-
mamış ve yapılanmamış oluşu, kentsel ulaşım sis-
temlerini ve kararlarını yönlendiren bir politikalar
ve programlar dizisinin oluşturulamamasına yol
açmaktadır.
Kentsel ulaşımla ilgili konularda yetki sahibi olan
kuruluşlar; Kalkınma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı,
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı,
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ile
Hazine Müsteşarlığı’dır.
6.1.1.1. Kalkınma Bakanlığı
Kalkınma Bakanlığının hükümetçe belirlenen
amaçlar doğrultusunda makro ekonomik, sektö-
rel (sosyal ve iktisadi) ve bölgesel gelişme alanla-
rında, ulusal ve yerel düzeyde analiz ve çalışmalar
yaparak kalkınma planı hazırlamak olarak tanım-
lanan görevleri doğrultusunda, 10. Kalkınma Planı
(2014-2018) hazırlanmıştır.
Bakanlığın birimlerinden olan Bölgesel Gelişme ve
Yapısal Uyum Genel Müdürlüğünün görevleri ara-
sında; kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları
çalışmaların kalkınma planları ile uyumluluğunu
sağlamak, belirlenen ulaştırma politikaları ile böl-
gesel gelişme politikalarının bütünlüğünü ve ko-
ordinasyonunu sağlayacak kararlar almak olarak
tanımlanmıştır.
10. Kalkınma Planı (2014-2018) çerçevesinde hazır-
lanan Ulaştırma ve Trafik Güvenliği Özel İhtisas Ra-
poru’nun amacı ülkemizde ulaştırma ve trafik gü-
venliği bakımından mevcut durumu ve gelişmeleri
diğer ülkelerle mukayeseli olarak incelemek, de-
ğişik ulaşım türlerini birbirine göre karşılaştırmak,
sorunları ve darboğazları ortaya koymak, ileriye
yönelik hedefleri ve hedeflere yönelik stratejileri
belirlemektir. Ulaştırma ve Trafik Güvenliği Özel
İhtisas Komisyonu kapsamında beş alt komisyon
kurulmuş olup bunlar; karayolu, demiryolu, deniz-
yolu, havayolu ve kent içi ulaşım alt komisyonları-
dır. Bu rapor alt komisyonlardan, diğer ilgili birim-
lerden gelen bilgiler ve ÖİK toplantılarında yapılan
değerlendirmeler ışığında hazırlanmıştır. Ulaştır-
ma ve Trafik Güvenliği Özel İhtisas Komisyonu;
T.C. Kalkınma Bakanlığı’nın koordinasyonunda bir
komisyon başkanı ve raportörüyle sektör temsilci-
lerinden oluşmaktadır.
6.1.1.2. İçişleri Bakanlığı
İçişleri Bakanlığı’nın sorumlulukları şu konuları
kapsamaktadır:
179
 • Kentsel idareler ve ulaşım ile ilgili yasala-
rın hazırlanması ve standartların saptan-
ması sürecine katılmak.
• Büyükşehir Belediyeleri Yasasının uygula-
nışını denetlemek ve bu yasanın uygulan-
ması için gerekli olan tüzük ve yönetmelik-
leri hazırlamak.
• 2918 sayılı Karayolları Trafik Yasasının yü-
rütülmesi
• Valilik yoluyla, Büyükşehir ve İlçe Beledi-
yelerinin yıllık bütçelerinin onaylanması
• Emniyet Genel Müdürlüğü yoluyla trafik
yasa ve yönetmeliklerinin yürürlüğe ko-
nulması
6.1.1.3. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Ba-
kanlığı
Bakanlık ulaşım planlama ile ilgili bütün konular-
dan sorumludur ve ulaşım politikalarının saptan-
masında söz sahibidir. 13 Aralık 1983 tarihli Hükü-
met Kararına göre Ulaştırma Bakanlığı’nın görev
ve yetkileri şunlardır:
• Ulaşım işletmelerinin halkın gereksinimi-
nin en iyi karşılanacak şekilde ve eşgüdüm
içerisinde yürütülmesinin sağlanması.
• Belediye sınırları içinde yaya ve dışındaki
deniz ve hava limanlarının ve istasyonların
(demiryolu) uygulama ve işletmelerinin
planlanması ve denetimi. Bakanlık sorum-
luluklarını Denizcilik Bankası, Türk Hava-
yolları, Sivil Havacılık Teşkilatı ve Devlet
Demiryolları aracılığıyla yerine getirir.
6.1.1.3.1. Altyapı Yatırımlar Genel Müdürlüğü
(DLH)
Ulaştırma Bakanlığı, 3348 sayılı kuruluş yasası
uyarınca raylı sistem projelerini ve şartnamelerini
değerlendirmek ve onaylamakla görevlendirilmiş
180
olup, bunu DLH Genel Müdürlüğü ile yerine getir-
mektedir. Yerel yönetimler, Bakanlık tarafından
tanımlanan bir çerçeveye uygun olarak hazırlanan
bir ulaşım etüdü veya ulaşım ana planı ile gereklili-
ğini ortaya koydukları kentiçi raylı sistem projele-
rini DLH’ya onaylatma durumundadırlar.
Altyapı Yatırımlar Genel Müdürlüğünün görevleri
şunlardır:
• Devletçe yaptırılacak demiryolları, liman-
lar, barınaklar ve bunlarla ilgili teçhizat
ve tesislerin, kıyı koruma yapıları, kıyı yapı
ve tesislerinin ve hava meydanlarının ve
Bakanlar Kurulunca yapımının üstlenil-
mesine karar verilen şehir içi raylı ulaşım
sistemleri, metrolar ve bunlarla ilgili tesis-
lerin alakalı kuruluşlarla işbirliği yaparak
plan ve programlarını hazırlamak, gerçek-
leştirilmesi için gerekli tedbirleri almak ve
imkânları sağlamak, araştırma, etüt, istik-
şaf, proje, keşif, şartname ve inşaatları ile
bakım ve onarımlarını yapmak veya yaptır-
mak, yapımı tamamlananları ilgili kuruluş-
lara devretmek, yapılmış olanların bakımı
ve onarımlarının organizasyonu için esas-
lar hazırlamak,
• Kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler,
özel idareler, hakiki ve hükmi şahıslarca
yaptırılacak işler ile teleferik, finiküler,
şehiriçi raylı ulaşım sistemleri, metro ve
demiryollar, limanlar, hava meydanlarıyla
ilgili tünel gibi tesislerin proje ve şartna-
melerini incelemek ve onamak, şehiriçi
raylı ulaşım sistemlerinin ülke ihtiyaçlarına
uygun standartlaştırılması ve bakım ünite-
leri ile ilgili düzenleyici tedbirlerin alınma-
sını sağlamak,
• Şehir içi raylı ulaşım sistemleri ile metro-
ların Bakanlıkça yapımının tamamlanma-
sından sonra, Bakanlık bağlı, ilgili veya
ilişkili kuruluşları dışında bir kuruluşa mül-
kiyetinin maliyet bedeli üzerinden devri-
nin Hazine Müsteşarlığının uygun görüşü
 alınarak düzenlenecek protokoller ile ger-
çekleştirmek.
6.1.1.3.2. Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü
Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğünün görevleri
şunlardır:
• Demiryolu taşımaları ile belediye sınırla-
rı dışındaki karayolları üzerinde yapılan
karayolu taşımalarının ekonomik, teknik,
sosyal ve milli güvenlik ihtiyaç ve amaçları-
na uygun olarak yapılmasını ve bu hizmet-
lerin diğer ulaştırma hizmetlerine intibakı-
nı sağlayıcı tedbirleri almak,
• Kara ve demiryolu ulaştırma hizmetlerinin
gerektirdiği milletlerarası münasebetleri
yürütmek, anlaşmalar ve karma komisyon
çalışmalarını yapmak, kara ve demiryo-
lu ulaştırmasında milletlerarası seviyede
mevzuatı, teknolojik ve ekonomik geliş-
meleri takip etmek ve kurallara uygun yeni
çözümler geliştirmek,
• Karayolu ve demiryolu ulaştırmasında gü-
venli, kaliteli ve ekonomik hizmet sunmak
için tedbirler almak veya aldırtmak.
6.1.1.4. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Kent içi ulaşımın düzenlenmesi anlamında Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı birimlerinden Altyapı ve
Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğü-
nün görevleri; mahalli idarelerin altyapı sistemleri
ile ilgili planlama, programlama, projelendirme, iş-
letme, finansman ihtiyacı ve yatırım önceliklerine
ilişkin usul ve esasları belirlemek, her türlü altyapı,
katlı ve köprülü kavşak gibi yapıların projelerini
yapmak veya yaptırmaktır. Bakanlığın hava ve gü-
rültü kirliliği konusunda ilgili mevzuatı gereği so-
rumlulukları bulunmakta ve bu konuda yetkili olan
Bakanlık birimlerinden Çevre Yönetimi Genel Mü-
dürlüğünün görevleri ise motorlu kara taşıtlarının
egzoz emisyonlarının kontrolü için idari, mali ve
teknik usul ve esaslar ile standartları belirlemektir.
6.1.1.5. Hazine Müsteşarlığı
Ulaşımla ilgili projelerde dış kredi kullanılabilmesi,
ilgili yerel yönetim biriminin gerekli yatırımı yapa-
bilmesi ve ihtiyaç duyduğu krediyi kullanabilmesi ve
uluslararası ihaleye çıkılabilmesi için Hazine Müs-
teşarlığının onayının alınması gerekmektedir. Kent-
lerin ulusal düzeyden bağımsız kredi kullanarak dış
borç miktarının denetimsiz artırmalarının önlenme-
si için bu düzeyde bir inceleme mekanizması işletil-
mektedir. Kredi veren kuruluş tarafından devlet ga-
rantisi isteniyorsa, Hazine bu noktada insiyatifi ele
alarak bir yandan yurt dışı kuruluşlarla görüşmeleri
sürdürmekte, diğer yandan da yerel yönetimlerin
borçlarını geri ödeyebilirliklerini denetleyerek, yerel
düzeyden geri ödeme garantileri oluşturmaktadır.
Bazı yerel yöneticilerin, kendilerinden önce beledi-
yelerinin aldığı dış kredileri “önceki yönetime ait ol-
duğu” gerekçesiyle ödememesi üzerine son yıllarda
geri ödemeleri güvence altına almaya çalışan me-
kanizmalar oluşturulmaya çalışılmaktadır. Örneğin
yerel yönetimlerin emlak vergisi gibi bazı gelirleri,
açılan bir ortak hesaba aktarılarak Hazine’nin geri
ödemeleri buradan çekebilmesi sağlanmaktadır.
6.1.2. Yerel Düzey
Kentiçi ulaşımdaki yatırım kararının büyük bölü-
mü ile işletme kararlarının tamamı yerel düzeyde
sonuçlanabilmektedir. Yatırım kararları için genel-
likle önceden belirlenmiş ulaşıma özgü bir karar
süreci bulunmamakta, yatırımların özelliğine (ya-
pım, mal veya hizmet alımı gibi) ve bedeline göre
kamu kurumları için belirlenmiş genel süreçlerden
biri uygulanmaktadır. İşletme kararları ise genel-
likle işletici birim ya da UKOME görevleri arasın-
da tanımlanmış olmasına göre bir sürece sahip
bulunmaktadır. Yatırımın tutarına göre UKOME,
Belediye Encümeni, Belediye Başkanı ve Belediye
Meclisi son karar düzeyi olmaktadır.
6.1.2.1. Belediyeler
Yerel düzeyde temel öge belediyedir. Kent içi ula-
şım konusundaki birimler, belediyenin bir birimi ya
181
 da onunla bağlantılıdır. Ancak, bu birimin yapısı ve
konumu kentin büyüklüğüne göre değişebildiğin-
den, kentiçi ulaşım birimleri ait oldukları kentlerin
büyüklüklerine göre iki ayrı gruba ayrılarak değer-
lendirilmektedir.
6.1.2.1.1. Büyükşehir Tanımına Giren Kentlerde Ula-
şım Örgütleri
1984 yılında yürürlüğe giren 3030 sayılı Büyükşe-
hir Belediye Kanunu’nda; büyükşehir dâhilindeki
meydan, bulvar, cadde ve anayolları yapmak, yap-
tırmak, bakım ve onarımını sağlamak ve kanun-
ların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin
gerektirdiği bütün işleri yürütmek, yolcu ve yük
terminalleri, katlı otoparklar yapmak, yaptırmak,
işletmek veya işlettirmek ve meydan, bulvar, cad-
de, yol ve sokak isim ve numaraları verilmesi işle-
rini gerçekleştirmek büyükşehir belediyelerinin
görevleri arasında tanımlanmıştır.
Büyükşehir dâhilindeki alt yapı hizmetleri ile kara
ve deniz taşımacılığı hizmetlerinin bir koordinas-
yon içinde yürütülmesi amacıyla büyükşehir be-
lediye başkanının başkanlığında yönetmelik ile
tespit edilecek kamu kurum ve kuruluşları tem-
silcilerinin katılacağı bir ‘ Alt Yapı Koordinasyon
Merkezi (AYKOME)‘ ile bir ‘Ulaşım Koordinasyon
Merkezi (UKOME)‘ kurulması bu kanunda belirtil-
miştir.
3030 sayılı kanunun yürürlükten kaldırılması ile
2004 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir
Belediye Kanunu’nda büyükşehir belediyelerinin
görevleri yeniden tanımlanmıştır. 5216 sayılı ka-
nunda 3030 sayılı eski kanuna ek olarak; büyükşe-
hir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve
uygulamak; ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini
plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, de-
niz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü
servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını,
bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını
belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde,
sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç
park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettir-
mek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere
182
verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün
işleri yürütme görevleri büyükşehir belediyeleri-
nin sorumluluğu altında tanımlanmıştır.
Büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yü-
rütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kur-
durmak, işletmek veya işlettirmek ve büyükşehir
sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis
araçları dâhil toplu taşıma araçlarına ruhsat ver-
mek de görevleri arasında yer almaktadır.
Büyükşehir içindeki alt yapı hizmetlerinin ve kara,
deniz, su, göl ve demiryolu üzerinde her türlü ta-
şımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürü-
tülmesi amacıyla, AYKOME ve UKOME’nin kurul-
masında katılacak temsilciler eski kanundan farklı
olarak 5216 sayılı yasa ile büyükşehir belediye baş-
kanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında,
yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuru-
luşları ile özel kuruluşların temsilcileri olarak belir-
lenmiş, koordinasyon merkezi toplantılarına ilgili
meslek kuruluşlarının temsilcilerinin görüşlerinin
alınacağı belirtilmiştir. 6360 sayılı kanun ile 5216
sayılı kanunun 9.maddesinde yapılan değişiklik ile
Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonu-
nun görevlendireceği ilgili odanın temsilcisinin de
katılımı sağlanarak ulaşım koordinasyon merkezi
kurulacaktır.
Bu Kanun ile büyükşehir belediyesine verilen tra-
fik hizmetlerini plânlama, koordinasyon ve güzer-
gâh belirlemesi ile taksi, dolmuş ve servis araçları-
nın durak ve araç park yerleri ile sayısının tespitine
ilişkin yetkiler ile büyükşehir sınırları dâhilinde il
trafik komisyonunun yetkileri UKOME tarafından
kullanılacağı ve UKOME tarafından toplu taşıma
ile ilgili alınan kararların, belediyeler ve bütün
kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcı
olacağı tanımlanmıştır.
6.1.2.1.2. Büyükşehir Tanımına Girmeyen Kentler-
de Ulaşım Örgütleri
Büyükşehir Belediye yasası tanımı dışında kalan
kentlerimizde ulaşıma ilişkin görev ve yetkiler Be-
lediyeler Yasası ve Trafik Yasası ile belirlenmiştir.
Bu yasal çerçeve ile belirlenmiş yapılanmada bir-
çok eksiklik ortaya çıkmakta, kentiçi ulaşımın plan-
lama, projelendirme, işletme, denetim ve diğer
aşamaların gerçekleştirilmesi, eşgüdümün sağ-
lanması için İl ve İlçe Trafik Komisyonları dışında
bir araç bulunmamaktadır. Bilindiği gibi İl ve İlçe
Trafik Komisyonlarının ortaya çıkışından bu yana
sosyal, ekonomik yapıda ve kentsel örgütlenme-
de önemli değişiklikler ortaya çıkmış ancak bu ge-
lişmeler İl ve İlçe Trafik Komisyonlarının yapısına
yeterince yansımamıştır.
6.1.2.2. Valilik ve İl Trafik Komisyonu
Valiliğin görevleri şunlardır:
• Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyeleri-
nin bütçelerini onaylamak
• Bu bütçelendirilmiş gelirler ve harcamala-
rının uyumluluğunu ve Belediyenin yatırım
programlarının yasal çerçevede düzenlen-
mesini sağlamak
• İl Trafik Komisyonunca alınan kararları
onaylamak
İl Trafik Komisyonunun görevleri 16 Haziran 1985
tarihli Karayolları Kanunu’nca tanımlanmıştır. Bu
komisyon vali veya vali yardımcısının başkanlığın-
da, Garnizon Komutanlığı, İl Jandarma Alay Ko-
mutanlığı, Emniyet, Trafik, Karayolları, Ulaştırma,
İl İmar Müdürlüğü Kuruluşlarının ve il belediyeleri
ile gerektiğinde mahalli Şoförler ve Otomobilciler
Derneğinin birer teknik veya uzman temsilcisin-
den oluşur.
İl Trafik Komisyonun görev ve yetkileri şunlardır:
• Karayollarında hız sınırlarını belirlemek
(en çok ve en az hız limitine göre)
• Kentsel yol ağı boyunca park edilecek yer-
ler (konum ve zaman olarak) ve trafik işa-
retlerinin yerlerine karar vermek.
• Karayollarının bir kısmının veya tamamının
yoldan faydalananların bir kısmına veya
tamamına kapatılmasına karar vermek.
• Belediyelerce trafik düzeni ve güvenliği
yönünden zorunlu görülerek teklif edil-
mesi halinde ticari amaçla çalıştırılacak
yolcu taşıtlarının çalıştırılabileceği yerler
ile güzergâhlarını tespit etmek ve sayıları-
nı belirlemek.
6.1.2.3. Emniyet Genel Müdürlüğü, Trafik Şube
Müdürlüğü
Bu müdürlük trafik kurallarını uygulama görev ve
yetkisine sahiptir. Belediyeler, belediye zabıta-
sının görevlerini yerine getirmelerinde denetimi
sağlarlar. Belediye zabıtası trafik cezası kesemez,
cezaları toplama görevi Trafik Şube Müdürlü-
ğü’nündür.
183
 6.2. Ankara Kent İçi Ulaşım
Ankara, 1930’ların 90 bin nüfuslu, toplam yolcu-
lukların yaklaşık %15’inin araçlı yolculuk olduğu
bir kentten, 1985’lerde 2,2 milyon nüfuslu, araçlı
yolculuklar yüzde 80 olan bir kente geçerken hızlı
artan kent içi taşıma talebini küçük girişimciler ve
kaynakları sınırlı bir kamu girişimciliği eliyle sağ-
lamıştır (Tekeli, 2010). 2000’li yıllarda yaklaşık 4,5
milyon nüfuslu ve araçlı yolculuk oranı %90’lara
varan bir kent görünümüne bürünmüştür. Bu hızlı
kentleşme toplu taşım yolculuklarında belirgin bir
artışa neden olmuştur (Özsoy, 2005).
Ankara’da kent içi toplu taşım hizmetleri, belediye
otobüsleri, özel halk otobüsleri, özel toplu taşım
araçları, hafif raylı sistem (Ankaray), ağır raylı sis-
tem (Metro), banliyö treni, minibüs, taksi ve çe-
şitli kurumlara ait servis araçları ile yapılmaktadır.
Ankara’da bir iş gününde ortalama 5 milyonu aşan
kent içi yolculuk yapılmaktadır. Bu yolculukların
2013 yılı türel dağılımı Tablo 6.1 ’de verilmektedir.

Tablo 6.1. 2013 Yılı Bir İş Gününde Yapılan Ortalama Yolculuk Türel Dağılımı

Taşınan Yolcu
Türler Araç Sayısı Yolcu Genel % Yolcu TopluTaşım %
Sayısı
EGO Otobüsleri 1973 710.400 13,9 22,7
Ankaray 11 dizi 3'lü 105.450 2.1 3,4
Metro 18 dizi 6'lı 170.940 3,3 5,5
Banliyö Treni - 65.000 1,3 2,1
Minibüs-Dolmuş 2.453 1.152.900 22,5 36,8
Servis Araçları 6.377 610.000 11,9 19,5
Özel Halk Otobüsü 199 190.000 3,7 6,1
Özel TopluTaşım Aracı 219 88.800 1,7 2,8
İlçe Özel TopluTaşım Aracı 253 40.320 0,8 1,3
Toplu taşım Toplam - 3.133.810 61,2 100
Taksi 7.701 290.000 5,7 -
Otomobil 850.000 1.700.000 33,2 -
Özel Taşıma Toplamı 857.700 1.990.000 38,8 -
Genel Toplam - 5.123.810 100 -

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Ulaşım türleri arasında toplu taşıma araçları
%61,2’lik paya sahiptir. Toplu taşıma içindeki en
yüksek paya %36,8 oran ile minibüsler (dolmuşlar)
ve %22,7 oran ile EGO otobüsleri sahiptir. Raylı sis-
temlerin payı ise %11 oranında kalırken banliyö tre-
ni, Ankara içi ulaşımda İlçe Özel Toplu Taşım Aracı
(%1,3)’ndan sonra en az tercih edilen sistem olarak
göze çarpmaktadır. Servis araçları toplu taşımada-
ki payının %19,5 ile 3. sırada yer aldığı görülmekte-
dir.
Günlük toplam kent içi ulaşımdaki en yüksek payı
%33,2 ile otomobil, ikinci en yüksek payı %22,5’lik
oranla minibüs alırken EGO otobüsleri %13,9’luk
pay ile üçüncü sırada yer almaktadır. Raylı sistem-
ler ise %6,7 gibi düşük bir paya sahiptir. Ulaşım
türlerinde dikkat çeken bir diğer husus da özel
taşımanın özellikle otomobil ulaşımının payının
(%33,2) yüksekliğidir.

184
6.2.1. Toplu Taşımada İdare ve Organizasyon Ya-
pısı
6.2.1.1. Toplu Taşım Sistemlerini İşletme Hakkı
Toplu taşım türlerinden EGO otobüsleri işletmesi
genel müdürlük bünyesinde yapılmaktadır. ÖHO
(Özel Halk Otobüsleri) işletmesi; ÖHO yönetmeli-
ği çerçevesinde ve EGO denetiminde özel işletme-
ciler tarafından yapılmakta olup, Esnaf Odası’na
bağlı olarak ayrıca denetlenmektedir. ÖTA (Özel
toplu Taşıma) araçlarının işletmesi; ÖTA yönet-
meliği çerçevesinde ve EGO denetiminde özel
işletmeciler tarafından yapılmakta olup, bu grup
içinde şahıs ve şirket olarak hizmet vermektedir-
ler. Ayrıca şirket ve şahıs işleticileri ÖTA derneğine
bağlı olup dernek tarafından da denetlenmekte-
dir. Ankaray ve Metro’nun işletmesi ise EGO Genel
Müdürlüğü kontrolünde BUGSAŞ Şirketi tarafın-
dan yapılmaktadır.
6.2.1.2. Toplu Taşıma Sistemlerinde Personel Alımı
EGO Otobüsleri için personel alımı, kendi ihtiyacı
doğrultunda kamu personel alımı kurallarına göre
almaktadır. Ancak Şoför alımları hizmet alımı ile
yapılmaktadır. ÖHO ve ÖTA araçlarında Personel
Yönetmelik kriterlerine göre personel çalıştırılma-
sı zorunluluğu vardır. Ankaray ve Metro sistem-
lerinde personel alımı BUGSAŞ Şirketi tarafından
yapılmaktadır.
6.2.1.3. Toplu Taşıma Sistemlerinde Taşıma Bedel-
lerinin Belirlenme Yetki ve Yöntemleri
EGO Otobüslerinde taşıma bedelleri belirlenirken,
EGO Bütçe ve Mali İşler Daire Başkanlığının önerisi
ve EGO İdare Encümeninde onayı ile UKMOE Ge-
nel Kurulu kabulü ile yapılmaktadır. ÖHO ve ÖTA
işletmesinde ise oda ve derneklerin önerisi ile UK-
MOE Genel Kurulu kabulü ile yapılmaktadır. Anka-
ray ve Metro sistemlerinde; EGO Genel Müdürlü-
ğü kontrolünde BUGSAŞ Şirketi tarafından taşıma
bedelleri belirlenmektedir.
6.2.1.4. Toplu Taşıma Sistemlerinde Personel Kad-
rosu
EGO Genel Müdürlüğü bünyesinde 2012 yılı sonu
itibarıyla 773 memur, 698 işçi ve 30 sözleşmeli
personel vardır. Personelin 437 si şoför kadrosun-
dadır. Ayrıca bugün için ise 4857 şoför hizmet alı-
mı yoluyla çalışmaktadır.
6.2.1.5. Toplu Taşıma Sistemlerinde Sürücü ve
Araç Tahsisi Kriterleri
EGO Otobüsleri hatlarda ki yolcu potansiyeline
göre araç sayısı ve buna bağlı şoför tahsisi yapıl-
maktadır.
6.2.2. Raylı Sistemler
Raylı sistemler, küçük ölçekli kentlerden metro-
pollere kadar birçok değişik nüfus yoğunluklarına
ve ulaşım taleplerine kademeli büyüyebilen yapı-
sıyla toplu taşımaya çağdaş, konforlu, hızlı, gü-
venli ve çevreye duyarlı çözümler getirmektedir.
Günümüzde dünyanın büyük şehirlerinin hemen
hepsinde toplu taşıma çoğunlukla raylı sistemlerle
yapılmaktadır.
Ankara’da kent içi ulaşım hizmeti sağlayan mev-
cut raylı sistem hatları, yapımı tamamlanan raylı
sistem projeleri ve yapımına devam edilen raylı
sistem projeleri Harita 6.1’de ve Harita 6.2.’de gös-
terilmiştir.
185
186
Harita 6.1. Ankara Raylı Sistem Hatları
6.2.2.1. 2013 Yılı Öncesi İşletime Başlayan Raylı
Sistemler
Ankara’da kentsel raylı toplu taşım hizmetleri
1929’da işletilmeye açılan banliyö treni ile başla-
mıştır. Ana hat demiryolu şebekesi üzerinde hiz-
met veren TCDD’nin banliyö hattı, 1996 yılına ka-
dar kent içinde toplu taşım yapan tek raylı sistem
olmasından dolayı kent içi raylı sistemlerin payı
kentte çok düşük olmuştur.
Ağustos 1996’da fiziksel olarak ayrılmış Dikime-
vi-Beşevler otobüs özel yolunun güzergâhı üze-
rinde hafif raylı sistem olan Ankaray, 1997 yılında
ise Batıkent-Kızılay arasında ağır raylı sistem olan
Ankara Metrosu hizmete girmiştir. Mevcut raylı
sistem hatlarının güzergahları ve özellikleri Harita
6.2. ve Tablo 6.2.’de gösterilmiştir.
Hafif Raylı Sistemler
Ankaray
Ankara Kentsel Ulaşım Ana Planı’nda (2015) yer
alan ANKARAY (AŞOT-Dikimevi Hafif Raylı Sistem
Hattı), kent merkezi ve yakın çevresinde daha
etkin bir toplu taşım hizmetinin sağlanması ve
yoğun talebin çağdaş bir hizmetle karşılanması
amacıyla, yeni yapılan Ankara Şehirlerarası Yolcu
Terminali ile bağlantısı düşünülerek Terminal-Diki-
mevi güzergâhında raylı toplu taşım sistemi olarak
projelendirilmiştir. Projede, 8,5 km uzunluğunda
ve güzergâh üzerinde 8 istasyon barındıran hattın
kapasitesi 25.000 kişi/saat/yön olarak belirlenmiş-
tir.
Yapımına Ağustos 1992’de başlanmıştır. 8.527
metre hat uzunluğuna sahip olan sistem 30 Ağus-
tos 1996 tarihinde 11 tane istasyonu bulunan ve 33
araçlı (11 adet 3’lü dizi) olarak işletmeye açılmıştır.
Başkentte hizmete giren ilk kent içi raylı sistem
Ankaray’dır.
Ağır Raylı Sistemler
Ankara Metrosu-1
Ankara Kentsel Ulaşım Ana Planında (2015) yer
alan ve raylı sistemler ağının birinci aşaması
olan Kızılay-Batıkent Metro Hattının yapımına
29.03.1993 tarihinde başlanmıştır. Kızılay – Sıh-
hiye – Ulus – Atatürk Kültür Merkezi – Akköprü
– İvedik – Yenimahalle – Demetevler – Hastane –
Macunköy – Ostim – Batıkent olmak üzere toplam
12 istasyonu bulunan sistem 108 (18 adet 6’lı dizi)
araçla hizmet vermektedir. 28 Aralık 1997’de işlet-
meye açılan, Kızılay’dan başlayarak Batıkent gü-
zergâhında hizmet vermekte olan hattın toplam
uzunluğu 14.661 metredir.
Banliyö Treni
Ankara’da banliyö işletmeciliği 1929 yılında Anka-
ra Garı ile doğuda Kayaş arasında başlatılmıştır.
Banliyö treni 1970 yılına kadar tek hat üzerinden
işletilmiş, 1972’de ikinci bir hat ilave edilmiştir.
1972’ye kadar buharlı işletilen tren aynı yıl elekt-
rikliye dönüştürülmüştür. Batı yönünde Sincan ve
Etimesgut’un banliyö hattına ilavesiyle banliyö
treni Sincan-Gar-Kayaş güzergâhında işletilmeye
başlanmıştır.
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığınca, kara-
yolu taşıt trafiğinin rahatlatılması amacıyla yapılan
Yeni Çiftlik Bulvarı projesi kapsamında karayolu
alt/üst geçit ve köprü inşaatları ile TCDD tarafın-
dan yapılan Başkentray projesi inşaat çalışmaları
nedeniyle Sincan-Kayaş hattında işletilen banliyö
trenleri 2011 Ağustos ayında seferden kaldırılmış-
tır. 29 Temmuz 2013 tarihinden itibaren seferlerine
ara verilen banliyö işletmeciliğine yeniden başlan-
mıştır. Sincan- Kayaş arasında çalıştırılan banliyö
tren hattı 37,5 km uzunluğunda olup 26 durakta
duruşu bulunmaktadır. Subayevleri ve Motor du-
rağında duruş verilmemiştir.
187
 Harita 6.2. Ankara İli İşletilen Raylı Sistem Hatları

Tablo 6.2. İşletilen Raylı Sistem Hatları

Toplam Hat İstasyon Ulaşım

Tür Güzergâh
Uzunluğu Sayısı Süresi

Kızılay - Sıhhiye - Ulus - Atatürk Kültür Merkezi -

Ağır Raylı 14661 m Akköprü - İvedik - Demetevler - Yenimahalle - Hastane - 12 25 dk
Macunköy - Ostim - Batıkent

Aşti - Emek - Bahçelievler - Beşevler - Tandoğan -

Hafif Raylı 8527 m 11 23 dk
Maltepe - Demirtepe - Kızılay - Kolej - Kurtuluş - Dikimevi

Sincan - Lale - Elvankent - Emirler - Özgüneş - Etimesgut - Ha-

vadurağı - Behiçbey - Marşandiz - Gazi - Gazi Mah.- Hipodrom
Banliyö 36 km - Ankara (Gar) - Yenişehir - Kurtuluş - Cebeci - Demirlibahçe 26 53 dk
- Gülveren - Saime Kadın - Mamak - Bağderesi - Üreğil - Top-
kaya - Köstence - Kayaş

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, TCDD

188
6.2.2.1.2. Yolcu Trafiği
Raylı sistemler içinde yolcu taşımacılığının en fazla sayılarının yıllara göre dağılımı Tablo 6.3.’te veril-
Ankara Metrosu, en az ise banliyö treni ile yapıl- miştir.
dığı görülmektedir. Raylı sistemlerle taşınan yolcu

Grafik 6.1. Yıllara Göre Raylı Sistemler İle Taşınan Yolcu Sayısı

120000000

100000000

80000000

60000000

40000000

20000000

0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ankaray Ankara Metrosu Raylı Sistemler

189
 Tablo 6.3. Yıllara Göre Raylı Sistemlerle Taşınan Yolcu Sayısı

Artış
Yıılar Ankaray Artış Oranı(%) Ankara Metrosu Artış Oranı(%) Banliyö Treni Oranı(%)
1997 46.546.320 - - - -
1998 46.314.659 -0,5 50.133.405 - - -
1999 41.837.873 -9,7 50.715.518 1,2 17.752.000 -
2000 35.994.344 -14,0 45.951.204 -9,4 14.660.000 -17,4
2001 40.133.589 11,5 48.933.272 6,5 14.158.000 -3,4
2002 35.511.894 -11,5 43.535.408 -11,0 14.407.000 1,8
2003 36.974.956 4,1 46.677.954 7,2 15.088.000 4,7
2004 39.556.061 7,0 53.168.981 13,9 15.116.000 0,2
2005 40.078.899 1,3 54.306.947 2,1 14.118.000 -6,6
2006 41.674.242 4,0 58.502.336 7,7 13.173.000 -6,7
2007 44.646.512 7,1 64.237.405 9,8 12.162.000 -7,7
2008 44.364.026 -0,6 65.439.511 1,9 9.152.000 -24,7
2009 37.019.914 -16,6 57.951.714 -11,4 10.824.000 18,3
2010 34.991.529 -5,5 56.721.951 -2,1 11.224.000 3,7
2011 34.591.585 -1,1 57.042.146 0,6 6.703.000 -40,3
2012 37.862.314 9,5 56.631.842 -0,7 - -
2013 35.107.331 -7,3 54.316.166 -4,1 - -

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Hizmete girdiği ilk yılda (1997) Ankaray ile taşınan
yolcu sayısı 46.546.320 iken, 2013 yılına gelindi-
ğinde bu sayı %24,6 azalarak 35.107.331 yolcuya
gerilemiştir. Grafik 6.1. incelendiğinde yolcu taşı-
macılığının en fazla 1997 yılında, en az 2011 yılında
yapıldığı gözlemlenmektedir.
Ankara Metrosunun yıllara göre taşıdığı yolcu sa-
yısına bakıldığında hizmete açıldığı ilk (1998) yılda
taşıdığı yolcu sayısı 50.133.405 iken 2013 yılına ge-
lindiğinde bu sayı %8,3 artarak 54.316.166 yolcuya
ulaşmıştır. Grafik 6.1. incelendiğinde yolcu taşıma-
cılığının en az 2002 yılında (43.535.408 kişi) yapıl-
dığı gözlemlenmektedir. 2002 yılından 2008 yılına
kadar ise %50,3’lük bir artış yaşanarak 2008 yılı en
fazla yolcu taşımacılığının yapıldığı yıl olmuştur.
Yıllara göre Ankara banliyö treninin taşıdığı yol-
cu sayısına bakıldığında 1942-1948 yılları arasında
yıllık ortalama 3-4 milyon, 1949-1958 yılları arasın-
da yıllık ortalama 5-7 milyon, 1959-1972 yılları ara-
sında yıllık ortalama 8-11 milyon, 1973-1984 yılları
arasında yıllık ortalama 16-17 milyon, 1985-1993
yılları arasında yıllık ortalama 19-22 milyon yolcu
taşıdığı görülmektedir. Bu tarihten sonra hızlı bir
düşüş içerisine giren banliyö ulaşımı, 2001-2005
döneminde artan nüfusa rağmen yıllık taşınan
yolcu sayısı ortalama 14 milyon, 2005-2011 yılları
arasında ise 10 milyon seviyesine gerilemiştir. 2011
yılı Ağustos ayından 2013 yılı Temmuz ayına kadar
seferlere ara verildiği için yolcu taşımacılığı yapıl-
mamıştır.

190
Aylara göre Ankaray ve Ankara Metrosu ile taşı- renci sayısı azaldığından dolayı yolcu sayıları ara-
nan yolcu sayıları Grafik 6.2.’de gösterilmektedir. sında mevsimsel farklılıklar gözlemlenmektedir.
Grafik incelendiğinde yaz döneminde kentte öğ-

Grafik 6.2. 2013 Yılı Aylara Göre Ankaray ve Ankara Metrosu ile Taşınan Yolcu Sayıları

6.000.000

5.000.000

4.000.000

3.000.000

2.000.000

1.000.000

Ankaray Ankaray Metrosu

191
192
Tablo 6.4. 2013 Yılı Aylara Göre Ankaray ve Ankara Metrosu İle Taşınan Yolcu Sayısı

Ankaray Ankara Metrosu 1

Toplam Ar- Toplam Ar-

Tam Öğrenci Toplam Tam Öğrenci Toplam
tış Oranı(%) tış Oranı(%)

Aylar
Ocak 2.326.047 868.010 3.194.057 - 3.493.325 1.275.708 4.769.033 -
Şubat 2.099.314 776.742 2.876.056 -10,0 3.261.958 1.231.054 4.493.012 -5,8
Mart 2.286.154 1.142.165 3.428.319 19,0 3.454.550 1.545.593 5.000.143 11,3
Nisan 2.165.757 1.088.749 3.254.506 -5,0 3.354.101 1.535.453 4.889.554 -2,2
Mayıs 2.179.650 1.064.757 3.244.407 -0,3 3.402.961 1.527.189 4.930.150 0,8
Haziran 1.839.273 717.064 2.556.337 -21,0 2.846.343 1.117.070 3.963.413 -19,6
Temmuz 1.790.382 538.229 2.328.611 -9,0 2.905.636 1.012.293 3.917.929 -1,1
Ağustos 1.645.388 425.250 2.070.638 -11,1 2.691.352 934.151 3.625.503 -7,5
Eylül 1.991.719 924.123 2.915.842 41,0 3.093.023 1.560.159 4.653.182 28,3
Ekim 1.725.281 998.285 2.723.566 -7,0 2.760.593 1.601.701 4.362.294 -6,3
Kasım 1.932.000 1.226.267 3.158.267 16,0 3.003.609 1.834.556 4.838.165 10,9
Aralık 1.939.848 1.416.877 3.356.725 6,0 2.935.357 1.938.431 4.873.788 0,7
Toplam 23.920.813 11.186.518 35.107.331 - 37.202.808 17.113.358 54.316.166 -
Aylık
1.993.401 932.210 2.925.611 - 3.100.234 1.426.113 4.526.347 -
Ortalama
Günlük
65.536 30.648 96.184 - 101.926 46.886 148.811 -
ortalama
Saatlik
3.641 1.703 5.747 - 5.663 2.605 8.267 -
Ortalama

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Yıllara göre Ankaray, Ankara Metrosu ve Banliyö kara Metrosu ile taşınan yolcu sayısı 2008 yılından
Treni ile taşınan yolcu sayıları Grafik 6.3.’de göste- 2011 yılına kadar azalış gösterirken, 2012 yılında
rilmektedir. Grafik incelendiğinde Ankaray ve An- artış göstermektedir.

Grafik 6.3. Son 5 Yılda Raylı Sistemlerle Taşınan Günlük Ortalama Yolcu Sayıları

180000

160000

140000

120000

100000

80000

60000

40000

20000

0
2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ankaray Ankara Metrosu Banliyö Treni

6.2.2.1.3. İşletme Sefer Sıklığı

Ankara Metrosu ve Ankaray Raylı Sistemlerinin
İşletmesi 07.07.1995 tarihinden itibaren bir Bele-
diye şirketi olan BUGSAŞ A.Ş. tarafından sürdürül-
mektedir.
Grafik 6.4’te verilen yıllara göre yapılan sefer sayı-
larına bakıldığında Ankaray’ın Ankara Metrosu’na
göre daha fazla sefer yaptığını görülmektedir. An-
karay’ın hizmete girdiği ilk yıldan sonraki 16 yıllık
dönemde yapılan sefer sayısında %9,2’lik bir azal-
ma, Ankara Metrosu’nun hizmete girdiği ilk yıldan
sonraki 15 yıllık dönemde yapılan sefer sayısında
da %6’lık bir azalma yaşandığı görülmektedir.

193
 Grafik 6.4. Yıllara Göre Raylı Sistemlerle Yapılan Sefer Sayısı (Tur)

70000

60000

50000

40000

30000

20000

10000

0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Ankaray Ankara Metrosu

Tablo 6.5. Yıllara Göre Raylı Sistemlerle Yapılan Sefer Sayısı (Tur)

Yıllar Ankaray Artış Oranı (%) Ankara Metrosu Artış Oranı (%)
1997 67.836 - - -
1998 61.342 -9,6 62.879 -
1999 61.049 -0,5 59.641 -5,4
2000 60.889 -0,3 56.328 -5,9
2001 61.944 1,7 52.223 -7,3
2002 61.431 -0,8 52.966 1,4
2003 62.507 1,8 53.310 0,6
2004 61.301 -1,9 53.292 0,0
2005 61.193 -0,2 52.739 -1,0
2006 61.694 0,8 53.729 1,8
2007 61.298 -0,6 53.712 0,0
2008 63.756 4,0 56.802 5,4
2009 62.632 -1,8 57.501 1,2
2010 64.374 2,8 57.920 0,7
2011 61.482 -4,5 57.338 -1,0
2012 61.614 0,2 59.087 3,0
2013 58.307 -5,4 58.307 -1,3

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

194
Grafik 6.5. 2013 Yılı Aylara Göre Raylı Sistemlerle (Ankaray-Ankara Metrosu) Yapılan Sefer Sayısı
(Tur)

6000

5000

4000

3000

2000

1000

2013 Ankaray 2013 Ankara Metrosu

Tablo 6.6. 2013 Yılı Aylara Göre Raylı Sistemlerle (Ankaray-Ankara Metrosu) Yapılan Sefer Sayısı
(Tur)

2012 2013 2012 2013

Aylar Artış Oranı
Ankaray Ankaray Ankara Metrosu Ankara Metrosu Artış Oranı (%)
(%)
Ocak 5195 5356 - 5075 5110 -
Şubat 4948 4709 -12,1 4783 4626 -9,5
Mart 5373 5351 13,6 5180 5118 10,6
Nisan 5138 5284 -1,3 4974 4952 -3,2
Mayıs 5301 5450 3,1 5131 5125 3,5
Haziran 4628 4876 -10,5 4676 4669 -8,9
Temmuz 4792 4661 -4,4 4638 4539 -2,8
Ağustos 4816 4664 0,1 4588 4534 -0,1
Eylül 4907 4685 0,5 4713 4656 2,7
Ekim 5289 5122 9,3 5153 4923 5,7
Kasım 5258 5257 2,6 4992 4958 0,7
Aralık 5395 5400 2,7 5116 5097 2,8

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

195
 Ankaray Tablo 6.9. ve Tablo 6.10.’da gösterilmiştir.

Ankaray, kış ve yaz dönemlerinde sabah 06:00 ve
gece 00:00 arasında sefer yapmakta ve bir günde
toplam 18 saat hizmet vermektedir. Gidiş-dönüş
tur sayısı doruk saatlerinde, doruk dışı saatlerde,
gün boyu, kış-yaz ve hafta içi-hafta sonu olması-
na göre farklılık göstermektedir. EGO’dan alınan
işletme programlarına göre Ankaray’ın kış ve yaz
dönemlerinde ayrıca hafta içi ve hafta sonu dö-
nemlerindeki sefer sayıları Tablo 6.7., Tablo 6.8.,
Sabah (07:00-09:30) ve akşam (16:00-19:30) do-
ruk aralıklarda sefer sıklığı 4,2 dakikada bir, öğle
(12:00-16:00) doruk aralıklarında sefer sıklığı 5 da-
kikada bir geçekleştirilmektedir. Sabah ve gece
doruk dışı aralığında yapılan sefer sıklıkları 10 da-
kikada bir, akşam doruk dışı aralığında sefer sıklığı
7 dakikada bir ve gün boyu sefer sıklığı 6 dakikada
bir gerçekleştirilmektedir.

Tablo 6.7. Ankaray Kış Dönemi Hafta İçi Servis Tarifesi

Hafta İçi Çalışma Planı

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur

Dönem
(Dakika) (Dakika) Sayısı
Başlama Bitiş
Doruk Dışı 06:00 07:00 10 40 6
Doruk 07:00 09:30 4,2 34 32
Gün Boyu 09:30 12:00 6 36 25
Doruk 12:00 16:00 5 35 48
Doruk 16:00 19:30 4,2 34 49
Doruk Dışı 19:30 21:00 7 28 13
Doruk Dışı 21:00 00:00 10 40 17
Toplam : 18 Saat Toplam : 190

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

196
Cumartesi sabah ve gece doruk dışı aralığında se- ve gece doruk dışı aralığında sefer sıklığı 10 daki-
fer sıklığı 10 dakika, akşam doruk dışı aralığında ka, gün boyu sefer sıklığı ise 7 dakikada bir gerçek-
sefer sıklığı 7 dakika, gün boyu sefer sıklığı ise 6 leştirilmektedir.
dakikada bir gerçekleştirilmektedir. Pazar sabah

Tablo 6.8. Ankaray Kış Dönemi Hafta Sonu Servis Tarifesi

Hafta Sonu Ticari Servis Tarifesi

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Sü- Gidiş-Dönüş Tur

Dönem
(Dakika) resi (Dakika) Sayısı
Başlama Bitiş
Doruk Dışı 06:00 08:00 10 40 12
Cumartesi
Gün Boyu 08:00 20:00 6 36 119
Doruk Dışı 20:00 21:00 7 36 9
Doruk Dışı 21:00 00:00 10 40 17
Toplam : 18 Saat Toplam : 157
Gelen Dizi Ara-
Saatler Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem lığı
(Dakika) Sayısı
Başlama Bitiş (Dakika)
Pazar Doruk Dışı 06:00 12:20 10 40 38
Gün Boyu 12:20 21:10 7 35 75
Doruk Dışı 21:10 00:00 10 40 16
Toplam : 18 Saat Toplam : 129

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

197
 Yaz dönemi hafta içi sabah ve akşam doruk aralık- sefer sıklıkları 10 dakikada bir, akşam doruk dışı
larda sefer sıklığı 6 dakikada bir geçekleştirilmek- aralığında sefer sıklığı 7 dakikada bir ve gün boyu
tedir. Sabah ve gece doruk dışı aralığında yapılan sefer sıklığı 6 dakikada bir gerçekleştirilmektedir.

Tablo 6.9. Ankaray Yaz Dönemi Hafta İçi Servis Tarifesi

Hafta İçi Çalışma Planı

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur

Dönem
(Dakika) (Dakika) Sayısı
Başlama Bitiş
Doruk Dışı 06:00 07:30 10 40 9
Doruk 07:30 09:00 6 36 15
Gün Boyu 09:00 17:00 6 36 80
Doruk 17:00 20:00 6 35 30
Doruk Dışı 20:00 21:00 7 35 8
Doruk Dışı 21:00 00:00 10 40 16
Toplam : 18 Saat Toplam : 158

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Yaz dönemi cumartesi günleri sabah ve gece do- dir. Yaz dönemi pazar günleri sabah ve gece doruk
ruk dışı aralığında sefer sıklığı 10 dakika, akşam do- dışı aralığında sefer sıklığı 10 dakika, gün boyu se-
ruk dışı aralığında sefer sıklığı 7 dakika, gün boyu fer sıklığı ise 7 dakikada bir gerçekleştirilmektedir.
sefer sıklığı ise 6 dakikada bir gerçekleştirilmekte-

Tablo 6.10. Ankaray Yaz Dönemi Hafta Sonu Servis Tarifesi

Hafta Sonu Ticari Servis Tarifesi

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Sayısı
Doruk Dışı 06:00 08:00 10 40 12
Cumartesi Gün Boyu 08:00 20:00 6 36 119
Doruk Dışı 20:00 21:00 7 36 9
Doruk Dışı 21:00 00:00 10 40 18
Toplam : 18 Saat Toplam : 158
Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Sayısı
Doruk Dışı 06:00 12:20 10 40 38
Pazar
Gün Boyu 12:20 21:10 7 35 75
Doruk Dışı 21:10 00:00 10 40 16
Toplam : 18 Saat Toplam : 129

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

198
Ankara Metrosu
Kış ve yaz dönemlerinde günlük toplam 18 saat
hizmet veren metro işletmesinin hafta içi günler-
de doruk saatleri sabah 7:00 ile 9:00, akşam 16:00
ile 20:00 arasındadır. Bir günde yapılan tur sayıları
ve sefer süresi hafta içi-hafta sonu ve yaz-kış dö-
nemlerine göre değişmektedir. EGO’dan alınan iş-
letme programlarına göre Ankara Metrosunun kış
ve yaz dönemlerinde ayrıca hafta içi ve hafta sonu
dönemlerindeki sefer sayıları Tablo 6.11., Tablo
6.12., Tablo 6.13. ve Tablo 6.14.’te gösterilmiştir.
Kış döneminde hafta içi ilk seferler sabah 06:00’da
başlamakta, son seferler ise 00:20 de yapılmakta-
dır. Sabah doruk aralıklarda sefer sıklığı 3,5 daki-
kada bir, akşam doruk aralıklarında sefer sıklığı 5
dakikada bir geçekleştirilmektedir. Doruk dışı ve
gün boyu yapılan sefer sıklıkları ise 8 dakika ile 9
dakikada bir gerçekleştirilmektedir.

Tablo 6.11. Ankara Metrosu Kış Dönemi Hafta İçi Servis Tarifesi

Hafta İçi Ticari Servis Tarifesi

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Sayısı
Doruk Dışı 06:00 07:01 8 48 8
Doruk 07:01 09:03 3,5 45 35
Gün Boyu 09:03 16:04 8 56 53
Doruk 16:04 20:04 5 50 47
Doruk Dışı 20:04 00:20 9 54 25
Toplam : 18 Saat Toplam : 168

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Kış döneminde cumartesi günleri ilk seferler sabah
06:00’da başlamakta, son seferler ise 00:20’de ya-
pılmaktadır. Sabah doruk dışı aralığında sefer sık-
lığı 9 dakikada, akşam doruk dışı aralığında sefer
sıklığı 8,6 dakikada bir gerçekleştirilmektedir. Gün
boyu sefer sıklığı ise 6 dakikada bir gerçekleştiril-
mektedir.
Kış döneminde pazar günleri ilk seferler sabah
06:00’da başlamakta, son seferler ise 00:20’de ya-
pılmaktadır. Sabah ve akşam doruk dışı aralığında
sefer sıklığı 9,3 dakikada bir gerçekleştirilmekte-
dir. Gün boyu sefer sıklığı ise 8 dakikada bir ger-
çekleştirilmektedir.

199
 Tablo 6.12. Ankara Metrosu Kış Dönemi Hafta Sonu Servis Tarifesi

Hafta Sonu Ticari Servis Tarifesi

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Sayısı
Doruk Dışı 06:00 07:09 9 54 8
Cumartesi
Gün Boyu 07:09 20:11 6 54,2 149
Doruk Dışı 20:11 00:20 8,6 52 25
Toplam : 182
Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Sayısı
Doruk Dışı 06:00 07:23 9,3 56 9
Pazar
Gün Boyu 07:23 19:08 8 56 88
Doruk Dışı 19:08 00:20 9,3 56 30
Toplam : 127

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Yaz döneminde hafta içi ilk seferler sabah 06:00’da akşam doruk dışı aralıklarında sefer sıklıkları ise 10
başlamakta, son seferler ise 00:20 de yapılmakta- dakikada de bir gerçekleştirilmektedir. Gün boyu
dır. Sabah ve akşam doruk aralıklarda sefer sıklık- sefer sıklığı ise 8 dakikada bir yapılmaktadır.
ları 5 dakikada bir geçekleştirilmektedir. Sabah ve

Tablo 6.13. Ankara Metrosu Yaz Dönemi Hafta İçi Servis Tarifesi

Hafta İçi Ticari Servis Tarifesi

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş Tur
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Sayısı
Doruk Dışı 06:00 07:00 10 50 6
Doruk 07:00 09:00 5 50 24
Gün Boyu 09:00 16:20 8 56 55
Doruk 16:20 20:10 5 54 39
Doruk Dışı 20:10 00:20 10 50 21
Toplam : 18 Saat Toplam : 145

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

200
Yaz döneminde cumartesi günleri ilk seferler
sabah 06:00’da başlamakta, son seferler ise
00:20’de yapılmaktadır. Sabah ve akşam doruk
dışı aralığında sefer sıklığı 10 dakikada bir gerçek-
leştirilmektedir. Gün boyu sefer sıklığı ise 6,3 daki-
kada bir gerçekleştirilmektedir.
Yaz döneminde pazar günleri ilk seferler sabah
06:00’da başlamakta, son seferler ise 00:20’de ya-
pılmaktadır. Sabah ve akşam doruk dışı aralığında
sefer sıklığı 10 dakikada bir gerçekleştirilmektedir.
Gün boyu sefer sıklığı ise 8,3 dakikada bir gerçek-
leştirilmektedir.

Tablo 6.14. Ankara Metrosu Yaz Dönemi Hafta Sonu Servis Tarifesi

Hafta Sonu Ticari Servis Tarifesi

Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Tur Sayısı

Cumartesi Doruk Dışı 06:00 07:30 10 50 9

Gün Boyu 07:30 20:40 6,3 50,6 125
Doruk Dışı 20:40 00:20 10 50 19
Toplam : 18 Saat Toplam : 153
Saatler Gelen Dizi Aralığı Bir Sefer Süresi Gidiş-Dönüş
Dönem
Başlama Bitiş (Dakika) (Dakika) Tur Sayısı

Doruk Dışı 06:00 07:23 10 50 9

Pazar
Gün Boyu 07:23 19:08 8,3 50 95
Doruk Dışı 19:08 00:20 10 50 19

Toplam: 18 Saat Toplam : 123

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

201
 Ücret Sistemi
Raylı sistemler ile EGO otobüslerinde aynı ücret
sistemi kullanılmaktadır. Toplu taşımada ortak
kullanılan biniş ücretleri UKOME Genel Kurulu’nun
06.06.2014 tarih ve 2014/27 sayılı kararı gereğince
belirlenmektedir. Toplu taşıma araçlarında kullanı-
lan kartlar; akıllı kart ve kullan at bilet olarak hazır-
lanmakta, biniş ücretleri tam ve indirimli olarak ay-
Tablo 6.15. Toplutaşım Araçlarında Kullanılan Kart Tipleri ve Biniş Ücretleri
Kart Tipleri Bir Tam Biniş Ücreti
Akıllı Kart
Kullan At Bilet
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü
Akıllı Kart
Akıllı kart üzerine çok yüksek hızla yazılabilmesi
ve okunabilmesi nedeniyle toplutaşım sistemle-
rinde ideal bir kullanım sağlamaktadır. Diğer ön
ödemeli sistemlerle de (elektrik, su, doğalgaz,
sosyal tesis vb.) entegre olarak çalışabilmektedir.
Dokunmasız olması nedeniyle araca binişi hızlan-
dıran ve sahte kart kullanımını engelleyen ve tüm
verilerin on-line olarak tek merkezde toplanma-
sını kolaylaştıran, toplu ulaşımın düzenlenmesini,
yönetilmesini ve raporlanmasını sağlayacak, tüm
sistemdeki fiyatlar tek merkezden düzenlenebile-
cek, kablosuz el terminali ile müfettiş denetimleri
ve biniş kontrolleri yapılarak kartsız binişlere ceza
kesme imkânı sağlanacak akıllı kart sistemi uygu-
laması 2014 yılı ilk çeyreğinde Ankara’da uygulan-
maya başlamıştır.
Akıllı Kart’ı okuyan validatörler ile; istenirse yol-
cunun sınıfını sesli ve görüntülü olarak bildirecek
(öğrenci, polis, gazi vb.), bir sonraki durağı sesli
ve görüntülü olarak bildirecek, akıllı kart sürücü
202
rılmaktadır. Bu kartlara ait ücretler Tablo 6.15.’de
verilmiştir.
Akıllı kartlarda 75 dakikalık süre içinde en fazla 2
defa transfer imkânı sağlanmıştır, ancak kullan at
biletlerde transfer imkânı bulunmamaktadır. Akıllı
kartlarda her transferde 59 kuruş ücret düşülmek-
tedir. İndirimli kartlarda transfer süresi 75 dakika
olup transfer ücreti alınmamaktadır.
Bir İndirimli Biniş Ücreti
2,00 TL 1,50TL
3,00 TL -
paneli ile sürücüyü tanıma imkanı sağlanacak,
sadece yetkisi olan sürücü aracı çalıştırabilecek,
sürücüden on-line bilgi alınabilecek (“arıza var”,
“hırsızlık olayı var” vb.), sürücü ile merkezin me-
sajlaşmasını sağlanabilecek, sürücünün aracı kul-
lanım süresi otomatik hesaplanabilecektir.
Sistemin yolculara sağladığı faydalar sırasıyla; yol-
cu aldığı kontürleri istediği zaman kullanabilecek,
sistem bir sonraki durağı sesli ve görüntülü olarak
bildirebilecek, kartını kaybetmesi durumunda pa-
rası yanmadan yeniden bir kart alarak eski kon-
türlerini dolum merkezinde doldurtabilecek, akıllı
kart sistemi sayesinde şoförler ile hiçbir diyaloğa
girmesine gerek kalmayacak,. aynı kart anlaşmalı
diğer ön ödemeli sistemlerle de (elektrik, su, do-
ğalgaz, vb.) entegre çalışabilecektir.
2013 yılı Aralık ayı sonuna kadar 219.100 öğrenci
kartı, 11.191 öğretmen kartı, 11.245 yaşlı kartı, 931
PTT personel kartı, 26.613 kamu serbest kartı ol-
mak üzere toplam 265.000 kart dağıtımı yapılmış-
tır.
Güzergâh Araç Takip
Araçlardaki güzergâhları, hızları, doluluk oranla-
rını, yoğun olan durakları, güzergâhtaki doluluk
oranlarını, sürücülerin çalışma saatlerini, araçlar-
daki arızaları, kısacası araçlarla ilgili tüm verileri
aracın başına gitmeden merkezi izleme sistemin-
den anlık takip edilebilecek, tüm bu hareketleri
anında ve eksiksiz raporlayabilecektir. Otobüsle-
rin duraktan kalkış ve durağa varış zamanlarının
planlamasını sağlanabilecek, aynı anda otobüsle-
rin merkezden anında izlenmesini sağlanabilecek,
araçlarda kaç yolcu var, araçların doluluk oranı,
araçları hangi sürücüler kullanıyor, araç hangi du-
raktan kaç yolcu aldı, hangi durakta kaç yolcu indi
bilgileri raporlanabilir hale gelecek, aracı kullanan
sürücülerin günlük, haftalık ve aylık çalışma saat-
lerini görebilir hale gelecek, araçların güzergah-
larındaki, doluluk ve boşluk oranlarına göre gü-
zergah planlaması yapmamızı sağlayacak, aracın
tüm davranışlarını (hareket, durma, çekilme ve rö-
lanti) kontakt bilgileri ile birlikte izlenebilecektir.
Güzergah dışına çıkıldığında ve zamansız kullanım
anında merkez izleme sisteminden gözlenebilir
olması, araç üzerindeki mekanik ve elektronik arı-
zaların raporlanabilir olması, sert araç kullanımı,
uzun bekleme/uzun rölanti süresi, çalışma saatleri
ihlali, izinsiz bölgeye giriş/faaliyet bölgesi dışına
çıkış, işe başlama ve bitiş zaman ve lokasyonları,
toplam kat edilen yol, toplam çalışma süresi/dur-
ma süresi, rölantide çalışma süresi, kural ihlalleri,
hız aşımı anlık izlenebilecektir. Tüm bu veriler ara-
cın başına gitmeden merkezi izleme sisteminden
anlık gözlenebilecek ve raporlanabilecektir.
Akıllı Durak Sistemi
Akıllı durak sistemi sayesinde ise otobüsüm ne
zaman gelecek, acaba otobüsü kaçırdım mı, bek-
lediğim otobüs bu duraktan geçer mi, şu anda
neredeyim, beklediğim otobüste yer var mı gibi
sorulara cevap verebilecek hale gelecektir.
6.2.2.1.4. Altyapı ve Teknik Özellikler
Ankaray
11 istasyondan biri hemzemin, biri delme, dokuz
tanesi ise aç-kapa şeklinde yapılmıştır. İstasyon-
lardan Emek istasyonu hemzemin, Kızılay istasyo-
nu delme, AŞTİ, Bahçelievler, Beşevler, Tandoğan,
Maltepe, Demirtepe, Kolej, Kurtuluş ve Dikimevi
ise aç-kapa olarak yapılmıştır. Güzergâh üzerin-
de delme olarak yapılan tünel uzunluğu 1757 m,
aç-kapa olarak yapılan tünel uzunluğu 4920 m, ya-
pılan hemzemin uzunluğu 215 m, yarma uzunluğu
410 m, istasyonların uzunluğu ise 1225 m’dir.
Ortalama istasyon aralığı 783 m, minimum istas-
yon aralığı (Tandoğan-Maltepe) 538,416 m, mak-
simum istasyon aralığı ise (Emek-Bahçelievler)
994,087 m’dir. Orta peron eni 10,75 m ile 12,55 m
arasında, bir kenar peronun eni ise 3,00 m ile 9,00
m arasında değişmektedir. 10 istasyonda peron
uzunluğu 90 m, 1 istasyonda peron uzunluğu ise
95 m’dir.
Ankaray’da kullanılan araçların boyu 29 m, eni
2,650m, yüksekliği ise 3,465 m, ağırlığı 40,500 ton
’dur. Bir aracın kapasitesi 60’ı oturan olarak 308
kişidir. 1 m2 de 6 kişi olacak şekilde hesaplanmış-
tır. Bir dizideki araç sayısı 3’tür ve araç filosu 11
adet 3’lü diziden oluşmaktadır. Güç sistemi (ener-
ji) 750 VCD olup güç ikmali 3. raydan sağlanmakta-
dır. Enerji 750 VCD 3. ray ticari hızı 38 km/saat olup
maksimum hızı 80 km/saat’tir. Uygulanabilir kapa-
site 27.000 yolcu/saat yön olarak belirlenmiştir.
203
 Ankara Metrosu
12 istasyondan ikisi viyadük, biri delme, biri yarma,
sekiz tanesi de aç-kapa şeklinde yapılmıştır. Ma-
cunköy ve İvedik istasyonları viyadükte, Yenima-
halle yarma, aktarma noktası olan Kızılay istasyo-
nu delme, Batıkent, Ostim, Hastane, Demetevler,
Akköprü, Atatürk Kültür Merkezi, Ulus, Sıhhiye is-
tasyonları ise aç-kapa şeklinde yapılmıştır. Güzer-
gah üzerinde delme olarak yapılan tünel uzunluğu
3025 m, aç-kapa olarak yapılan tünel uzunluğu
2591 m, yapılan hemzemin uzunluğu 1731 m, yar-
ma uzunluğu 2088 m, yapılan viyadük uzunluğu
3210 m, istasyonların uzunluğu ise 2016 m’dir.
Ortalama istasyon aralığı 1.283 m, minimum istas-
yon aralığı (Kültür Merkezi-Ulus) 837,35 m, maksi-
mum istasyon aralığı (Ostim-Macunköy) 1.877,50
m’dir. Ortalama peron eni 9,80 m ile 11,35 m ara-
sında, bir kenar peronun eni ise 6.50m ile 8,00 m
arasında değişmektedir. Her bir istasyondaki pe-
ron boyu ise 140 m’dir.
Metroda kullanılan araçların özelliklerine boyu
22,784 m, eni 3,150m, yüksekliği ise 3,645 m, ka-
binli ağırlığı 29.148 kg, kabinsiz ağırlığı ise 32.459
kg’dır. Bir aracın kapasitesi 64’ü oturan olarak 275
kişidir. Bir dizideki araç sayısı 6’dır ve araç filosu 18
adet 6’lı diziden oluşmaktadır. Güç sistemi (ener-
ji) 750 VCD olup güç ikmali 3.Raydan sağlanmakta-
dır. Ticari hızı 38 km/saat olup maksimum hızı 80
km/saat’tir. Uygulanabilir kapasite 70.000 yolcu/
saat olarak belirlenmiştir.
Raylı sistemlerde yıllara göre harcanan enerji mik-
tarı Grafik 6.6.’da verilmiştir. Grafiğe bakıldığında
hafif raylı sistem olan Ankaray’ın ağır raylı sistem
olan Ankara Metrosu’na göre %50 daha az enerji
harcadığı görülmektedir.

Grafik 6.6. Yıllara Göre Raylı Sistemlerde Harcanan Enerji (Kwh)

45000000

40000000

35000000

30000000

25000000

20000000

15000000

10000000

5000000

0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Ankaray Ankara Metrosu

204
Tablo 6.16. Yıllara Göre Raylı Sistemlerde Harcanan Enerji (Kwh)

Yıllar Ankaray Artış Oranı (%) Ankara Metrosu Artış Oranı (%)
1997 20.428.903 - - -
1998 18.825.184 -7,9 40.042.680 -
1999 19.017.522 1,0 37.677.388 -5,9
2000 18.826.663 -1,0 37.306.782 -1,0
2001 18.671.004 -0,8 37.360.182 0,1
2002 17.483.989 -6,4 37.214.080 -0,4
2003 16.134.553 -7,7 42.814.451 15,0
2004 15.019.673 -6,9 37.921.973 -11,4
2005 20.163.598 34,2 42.436.809 11,9
2006 16.238.060 -19,5 35.512.756 -16,3
2007 18.861.203 16,2 36.179.444 1,9
2008 17.080.820 -9,4 43.294.428 19,7
2009 15.567.182 -8,9 35.895.514 -17,1
2010 17.174.957 10,3 37.071.099 3,3
2011 17.926.980 4,4 36.182.321 -2,4
2012 16.906.073 -5,7 39.958.763 10,4
2013 15.479.436 -8,4 55.861.563 39,8
Toplam 299.805.799 - 632.730.233 -

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

6.2.2.2. Raylı Sistem Projeleri

6.2.2.2.1. Yapımı Tamamlanan Projeler

Ankara’da yapımı tamamlanan iki tane raylı sistem projesi bulunmaktadır. Bu projelere ait hat bilgiler
Tablo 6.17’de gösterilmektedir.

Tablo 6.17. Yapımı Tamamlanan Raylı Sistem Projeleri

Yapımı Devam Eden

Kod Hat Hat Adı İstasyon Mesafe (Km) Süre (Dk)
M2 Metro- 2 Kızılay- Çayyolu 11 16.59 25
M3 Metro-3 Batıkent - OSB/Törekent 11 15.36 23

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

205
 Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2)
Yapım çalışmalarına 27.09.2002 tarihinde başla-
nan inşaatı Ulaştıma Bakanlığı’na devredilen Kı-
zılay-Çayyolu Metro Hattı çalışmaları üç aşamalı
olup toplam 16.590 metre uzunluk ve 11 istasyon-
dan oluşmaktadır. Bu hattın birinci aşaması Söğü-
tözü (AŞTİ)-Ümitköy, ikinci aşaması Söğütözü-Ne-
catibey, üçüncü aşaması da Kızılay-Çayyolu 2 arası
inşaat tamamlama işleri olarak projelendirilmiştir.
1. Aşama (Aşti – Ümitköy)
Söğütözü (AŞTİ) - Ümitköy istasyonları arasında
27.09.2002 tarihinde başlayan hat 8.600 metre
uzunluğunda olup 6 istasyondan oluşmaktadır.
Bina ve inşaat işleri tamamlanmıştır.
Harita 6.3. Yapımı Tamamlanan (M2) Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Güzergahı
206
2. Aşama (Necatibey - Söğütözü)
Söğütözü-Necatibey istasyonları arasındaki 3.106
metre hat ve 1 istasyondan oluşan hattın bina ve
inşaat çalışmalarına 08.04.2003 tarihinde baş-
lanmış ve 25.04.2011 tarihinde yapılan protokolle
Ulaştırma Bakanlığı’na devredilmiştir.
3.Aşama ( Kızılay – Çayyolu-2 – Arası
Tamamlama İşi)
Kızılay-Çayyolu-2 istasyonları arasında tamamla-
ma aşamasında olan 4.884 metre uzunluğunda
olup 4 istasyondan oluşan hattın bina ve inşaat ya-
pım çalışmalarına 10.03.2005 tarihinde başlanmış
ve 25.04.2011 tarihinde yapılan protokolle Ulaştır-
ma Bakanlığı’na devredilmiştir.
Tablo 6.18. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Güzergâh Özellikleri

Güzergâh Özellikleri
Güzergâh Kızılay – Çayyolu 2
Delme Tünel 3.688 m
Delme Tünel 2.860 m
Aç-Kapa Tünel 7.754 m
İstasyonlar 2.288 m
Toplam Hat Uzunluğu 16.590 m

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Tablo 6.19. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) İstasyon Özellikleri

İstasyon Özellikleri
Toplam İstasyon Sayısı 11 Adet
Aç-Kapa İstasyon 10 Adet
Necatibey İstasyonu Tünelde
Milli Kütüphane İstasyonu Aç - Kapa
Söğütözü İstasyonu Aç - Kapa
MTA İstasyonu Aç - Kapa
ODTÜ İstasyonu Aç - Kapa
Bilkent İstasyonu Aç - Kapa
Köy Hizmetleri İstasyonu Aç - Kapa
Beytepe İstasyonu Aç - Kapa
Ümitköy İstasyonu Aç - Kapa
Çayyolu 1 İstasyonu Aç – Kapa
Çayyolu 2 İstasyonu Aç - Kapa
Minimum İstasyon Aralığı
803 metre
(Söğütözü-MTA)
Maksimum İstasyon Aralığı
1.990 metre
(Beytepe-Ümitköy)
Peron Boyu 140 metre
Orta Peron Eni 11,71 metre
Kenar Peron Eni 2 x 7,22 metre

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

207
 Tablo 6.20. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Araç Özellikleri

Araç Özellikleri (Metro)

Boyu 22.784 m
Eni 3.150 m
Yüksekliği 3.645 m
Ağırlığı ( Motorlu vagon) Boş     32.459 kg

Ağırlığı ( Motorsuz vagon) Boş 29.148 kg

Enerji 750 VDC 3.Ray

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Tablo 6.21. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Sistemin Kapasitesi

Sistemin Kapasitesi
Minimum Dizi Aralığı 90 Saniye
Maksimum Yolcu Sayısı 66.000 Yolcu/Saat/Yön

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Tablo 6.22. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Yolcu Taşımacılığı

Günlük Tek Yönde Taşınacak Yolcu Sayısı

2015 Yılı Yolcu Sayısı (Dizi Aralığı 5 Dk ) 356.400 Yolcu /Gün
2015 Yılı Doruk Saate Yolcu Sayısı (Dizi Aralığı 120 Sn) 891.000 Yolcu /Gün
2015 Maksimum Yolcu Sayısı (Dizi Aralığı 90 Sn) 1.188.000 Yolcu /Gün

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Tablo 6.23. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Hizmet Sunum Özellikleri

Hizmet Sunum Özellikleri

2015 Yılı Hattaki Araç Sayısı 144 Araç ( 24 Adet 6’lı Dizi  )

Dizi Kapasitesi 1.650 Yolcu (364 Oturan)

Araç Kapasitesi( 6 Kişi/M )
2
275 Yolcu/Araç
Dizideki Araç Sayısı 6 Adet
Kızılay-Çayyolu-2 Ulaşım Süresi 25 Dakika

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

208
Tablo 6.24. Ankara Metrosu-2 (Kızılay - Çayyolu-2) Sistem Özellikleri
Sistem Özellikleri
Hat Uzunluğu
İstasyon Sayısı
Ticari Hız
Maksimum Hız
Günlük Çalışma Süresi
Minimum Dizi Aralığı
Doruk Süresi
(Sabah: 7-9 Akşam: 17-19)
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü
(M3) Ankara Metrosu-3 (Batıkent – Sincan / Tö-
rekent)
Batıkent – Sincan/Törekent arasında 15.360 met-
re hat ve 11 istasyon olarak projelendirilen hat-
tın bina ve inşaat yapım çalışmalarına 19.02.2001
tarihinde başlanmıştır. Bu hat, işletme halinde
olan Kızılay-Batıkent Metrosu’nun devamı niteli-
ğindedir. Ayrıca Batıkent-Sincan Metro hattı, Kı-
zılay-Batıkent metro hattı üzerinden devam ede-
rek, Kızılay-Çayyolu metrosu ile Çayyolu’na kadar
kesintisiz ulaşım imkanı sunmaktadır.
16.590 m
11 İstasyon
40 Km/Saat
80 Km/Saat
18 Saat
90 Saniye
2+2 Saat
Bina ve inşaat çalışmaları Nisan 2011 tarihine ka-
dar EGO Genel Müdürlüğü’nce yapılmış ve kalan
işlerin tamamlanması için Ulaştırma Bakanlığına
25.04.2011 tarihinde yapılan protokol ile devir
edilmiştir. Bu hat için ilgili Bakanlıkça 12.12.2011
tarihinde ihalesi, 09.02.2012 tarihinde sözleşmesi
yapılarak çalışmalara başlanılmıştır. Bu Metro Hat-
tının tamamlanma süresi 730 gün olup, tamam-
landıktan sonra EGO Genel Müdürlüğü’ne devir
edilmiştir.
209
 Harita 6.4. Yapımı Tamamlanan (M3) Ankara Metrosu-3 (Batıkent – Sincan / Törekent)

Tablo 6.25. Ankara Metrosu-3 (Batıkent – Sincan / Törekent) Güzergâh Özellikleri

Güzergâh Özellikleri
OSB – GOP – Fatih – Devlet Mah. –
Güzergâh
Eryaman - Batıkent
Toplam Hat Uzunluğu 15.360 m
Hemzemin 1.823 m
Yarma 2.254 m
Viyadük 2.033 m
Tünel(Aç-Kapa) 6.620 m
Tünel(Delme) 1.370 m
İstasyonlar 1.260 m

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

210
Tablo 6.26. Ankara Metrosu-3 (Batıkent – Sincan / Törekent) İstasyon Özellikleri

İstasyon Özellikleri
OSB A.K. Tünelde
Törekent Hemzeminde
GOP A.K. Tünelde
Fatih Hemzeminde
Devlet Mah. Hemzeminde
Eryaman -3 Hemzeminde
Eryaman 1-2 Viyadükte
İstanbul Yolu Hemzeminde
Botanik Hemzeminde
Mesa Delme Tünelde
Batı Merkezi Viyadükte
Ortalama İstasyon Aralığı 1.255 m
Minimum İstasyon Aralığı 633 m
Maksimum İstasyon Aralığı 2.747 m
Peron Boyu 140 m
Orta Peron 11,71 m
Peron Eni
Kenar Peron 2 X 7,22 m
Toplam
11
İstasyon Sayısı

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

Tablo 6.27. Ankara Metrosu-3 (Batıkent – Sincan / Törekent) Hizmet Sunum Özellikleri

Hizmet Sunum Özellikleri

2015 Yılı Hattaki Araç Sayısı 120 Araç ( 20 Adet 6’lı Dizi )
Dizi Kapasitesi 1.650 Yolcu (364 Oturan)
Araç Kapasitesi( 6 Kişi/M2) 275 Yolcu/Araç
Dizideki Araç Sayısı 6 Adet
Batıkent-Sincan Ulaşım Süresi 23 Dakika

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

211
 6.2.2.2.2. Yapımı Devam Eden Projeler

Ankara’da yapımı devam eden iki tane metro projesi ve bir tane banliyö projesi bulunmaktadır. Bu pro-
jelere ait bilgiler Tablo 6.28.’de gösterilmektedir.

Tablo 6.28. Yapımı Devam Eden Raylı Sistem Projeleri

Yapımı Devam Eden

Kod Hat Hat Adı İstasyon Mesafe (Km) Süre (Dk)
M4 Metro-4 AKM/Tandoğan- Keçiören 10 10.694 16

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

(M4) Ankara Metrosu-4 (Tandoğan-Keçiören)
Tandoğan-Keçiören arasında 10.582 metre hat ve
11 istasyon olarak projelendirilen hattın bina ve
inşaat yapım çalışmalarına 15.07.2003 tarihinde
başlanmıştır. Keçiören- AKM istasyonları arasında-
ki 9.220 metre hat ve 9 istasyonu kapsayan kısmı
25.04.2011 tarihinde yapılan protokolle Ulaştırma
Bakanlığına devredilmiştir. EGO Genel Müdürlüğü
tarafından Tandoğan-Keçiören arasında yapılma-
sı öngörülen hattın Ulaştırma Bakanlığınca AKM
istasyonundan itibaren Tandoğan veya yeni yapı-
lacak TCDD Hızlı Tren Gar’ına bağlanmasıyla ilgili
proje çalışmaları devam etmektedir. Keçiören
metrosunun Tandoğan yerine tren garına bağlan-
ması halinde AKM istasyonundan Kızılay-Batıkent
Metrosuna, Maltepe istasyonundan da Ankaray’a
ücretsiz aktarma imkânı sağlanacaktır. Bu hat
için ilgili Bakanlıkça 13.12.2011 tarihinde ihalesi,
02.02.2012 tarihinde sözleşmesi yapılarak çalışma-
lara başlanılmıştır. Bu Metro Hattının tamamlan-
ma süresi 850 gün olup, tamamlandıktan sonra
EGO Genel Müdürlüğü’ne devir edilecektir.

Tablo 6.29. Ankara Metrosu-4 (Tandoğan-Keçiören) Güzergâh Özellikleri

Güzergâh Özellikleri
Güzergâh Tandoğan – Keçiören
Delme Tünel (Tbm) 4.210 m
Delme Tünel (Natm) 3.067 m
Aç-Kapa Tünel 683 m
İstasyonlar 1.260 m
Toplam Hat Uzunluğu 9.220 m

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

212
Harita 6.5. Yapımı Devam Eden (M4) Ankara Metrosu-4 (Tandoğan-Keçiören) Güzergahı

Tablo 6.30. Ankara Metrosu-4 (Tandoğan-Keçiören) Hizmet Sunum Özellikleri

Hizmet Sunum Özellikleri

2015 Yılı Hattaki Araç Sayısı 60 Araç ( 10 Adet 6’lı Dizi )
Dizi Kapasitesi 1.650 Yolcu (364 Oturan)
Araç Kapasitesi( 6 Kişi/M2) 275 Yolcu/Araç
Dizideki Araç Sayısı 6 Adet
Tandoğan-Keçiören Ulaşım Süresi 16 Dakika

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

213
 Tablo 6.31. Ankara Metrosu-4 (Tandoğan-Keçiören) İstasyon Özellikleri

İstasyon Özellikleri
Tandoğan İstasyonu Aç-Kapa
EGO İstasyonu Aç-Kapa
AKM İstasyonu Aç-Kapa
ASKİ İstasyonu Aç-Kapa
Dışkapı İstasyonu Aç-Kapa
Meteoroloji İstasyonu Aç-Kapa
Belediye İstasyonu Aç-Kapa
Mecidiye İstasyonu Aç-Kapa
Kuyubaşı İstasyonu Delme
Dutluk İstasyonu Delme
Gazino İstasyonu Delme
Ortalama İstasyon Aralığı 1.075 m
Minimum İstasyon Aralığı 595 m
Maksimum İstasyon Aralığı 1.537 m
Peron Boyu 140 m
Orta Peron Eni 11,5 m
Kenar Peron Eni 7m
Not: Tandoğan Ve Ego İstasyonları İhale Kapsamında Değildir.

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü

BaşkentRay Projesi landığı şekilde yürütülememiştir. 2. Etap inşaatı

TCDD’nın planlamış olduğu beş adet banliyö pro-
jesi bulunmaktadır. Bunlardan daha modern ve
konforlu bir banliyö hizmeti verebilmek amacıyla
Ankara da yapımına başlanan ve 14 ayda tamam-
lanması planlanan BaşkentRay ile yıllık yolcu sayı-
sının 15 milyondan 60 milyona çıkarmak ve 06:30-
08:30, 16:30-19:30 saatleri arasında 6 dakika sefer
aralığında, diğer saatlerde ise 15 dakika sefer aralı-
ğında olmak üzere günde toplam 264 tren çalıştı-
rılması planlanmaktadır.
Proje ile Ankara-Behiçbey arasında 6 yol, Behiç-
bey-Sincan arasında 5 yol, Ankara-Kayaş arasında
4 yol yeniden inşa edilerek, hızlı tren, konvansi-
yonel ve banliyö hatlarının birbirinden ayrılması
planlanan BaşkentRay’ın, 1.Etap İnşaat çalışmaları
tamamlanmış olup, 2. Etap inşaatının ihalesine ya-
pılan itirazlar ve yargı süreci nedeniyle, proje plan-
ihale çalışmaları devam etmekte olup, 2014 yılı içe-
risinde çalışmalara başlanması planlanmaktadır.
Bu kapsamda tüm istasyon ve peronlar Metro
standardında yeniden inşaa edilerek; tüm hemze-
min geçitlerin kaldırılıp alt /üst geçitlerin yapımı ve
yeni banliyö dizilerinin hizmete alınması planlan-
maktadır.
Başkent projesi kapsamında Sincan-Kayaş arasın-
da mevcut demiryolu hatlarına ilave olarak 2 yeni
demiryolu hattı yapımı, mevcut hatların tamamı-
nın alt-üstyapı ve elektromekanik sistemlerinin
yenilenmesi, banliyö hattında bulunan tüm istas-
yonların engelli vatandaşların yenilenmesi, tüm
istasyonlarda otomatik ücret-veri toplama(turni-
ke), anons ve kamera sistemi kurulması gerçek-
leştirilmesi planlanmaktadır.

214
6.2.3. Lastik Tekerlekli Sistemler
EGO otobüsleri, özel toplu taşım araçları (ÖTA),
özel halk otobüsleri (ÖHO), minibüs/dolmuş, ser-
vis araçları ve taksileri kapsayan lastik tekerlekli
ulaşım türleri Ankara’da günlük yolculukların %
60,2’sini oluşturmaktadır.
2013 yılı Kasım ayı itibariyle lastik tekerlekli toplu
taşım türlerindeki araçlar 1973 EGO otobüsünden,
222 özel toplu taşım aracından, 269 ilçe özel top-
lu taşım aracından, 199 özel halk otobüsünden,
2.453 minibüsten, 6.283 servis aracından ve 7.700
taksiden oluşmaktadır. Lastik tekerlekli toplu ta-
şım sistemleri herkese ve sınırlı gruplara açık olan-
lar şeklinde iki ana gruba ayrılabilir. Servis araçları
herkesin kullanımına açık olmayıp işletmecilerle
Harita 6.6. EGO Otobüsleri Bölgeleri ve Otobüs Hatları
anlaşmalı olarak belli grupları taşımaktadır. Lastik
tekerlekli toplu taşım türleri farklı ücretlere ve üc-
ret toplama sistemlerine sahiptirler.
6.2.3.1. Lastik Tekerlekli Toplu Taşım
Sistemleri
6.2.3.1.1. Belediye (EGO) Otobüsleri
Ankara’da EGO otobüsleri 5 işletme bölgesinde
55 hareket noktasında toplam 378 hatta hizmet
vermektedir. EGO otobüs hat güzergâhlarının
1.Bölge hatları turkuaz renkle, 2.Bölge hatları mavi
renkle, 3.Bölge hatları yeşil renkle, 4.Bölge hatları
turuncu renkle ve 5.Bölge hatları mor renkle Hari-
ta 6.6.’da gösterilmiştir.
215
 Tablo 6.32.’de bölgelere ait hat ve kayıtlı araç sinde 2.bölgenin 13 hareket noktası bulunmakta,
sayısı verilmiştir. İşletme bölgelerine ait hareket 1.bölgenin 94 hat sayısı ile en fazla hat sayısına ait
merkezleri ve hareket merkezlerine ait hatlar ve bölge iken, 465 araç sayısı ile 5.bölge en fazla ara-
hat uzunlukları bölgeleri ile birlikte verilmiştir. Ego ca sahiptir.
otobüsleri bölge müdürlüklerinin 5 işletme bölge-
Tablo 6.32. EGO Otobüsleri Bölge Müdürlükleri’ne Ait Hareket Merkezi, Hat ve Araç Sayıları

Hareket Noktası Sayısı Hat Sayısı Araç Sayısı

1. Bölge 11 94 319
2. Bölge 13 79 329
3. Bölge 12 92 416
4. Bölge 10 55 340
5. Bölge 9 57 465
Toplam 55 378 1869
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

Aralık 2013 verilerine göre Ego otobüslerine ait 1.515 kapalı durak ile toplamda 6.924 durak bulun-
5 işletme bölgesinde tabela durakları 5.409 iken maktadır.

Tablo 6.33. EGO Otobüsleri Bölge Müdürlükleri’ne Ait Durak Sayısı (Aralık 2013)

Durak Tipi 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge 5. Bölge Toplam

Tabela Durak 1.587 984 1.289 722 827 5.409

Kapalı Durak 570 243 194 200 308 1.515
Toplam 2.157 1.227 1.483 922 1.135 6.924
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

216
Tablo 6.34’e göre yapılan seferlerin günlük ortala- sırada yer almaktadır. Günlük ortalama 5 işletme
malarında en yüksek 2.Bölge işletmesi 2.427 ile ilk bölgesinde ise 9.106 görülmektedir.
sırada iken 3. Bölge işletmesinde 1.625 ile en son

Tablo 6.34. Yapılan Seferlerin Bölgelere ve Aylara Göre Dağılımı (Aralık 2012)

1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4.Bölge 5.Bölge

Aylar Toplam
Müdürlüğü Müdürlüğü Müdürlüğü Müdürlüğü Müdürlüğü
Ocak 289.629 53.550 75.834 50.116 50.859 59.270
Şubat 306.412 54.647 83.048 53.085 53.409 62.223
Mart 297.553 54.840 77.121 53.481 52.106 60.005
Nisan 264.519 48.471 68.522 49.103 48.170 50.253
Mayıs 270.069 47.841 73.105 48.133 47.399 53.591
Haziran 279.320 49.284 76.735 49.948 49.409 53.944
Temmuz 256.295 46.787 67.144 46.619 44.816 50.929
Ağustos 272.863 48.819 74.237 48.917 47.835 53.055
Eylül 259.078 45.519 70.138 46.849 45.846 50.726
Ekim 266.568 49.362 69.976 48.030 47.536 51.664
Kasım 291.443 53.634 77.996 51.314 50.523 57.976
Aralık 279.149 49.880 74.470 49.327 48.337 57.135
Toplam 3.332.898 602.634 888.326 594.922 586.245 660.771
Günlük
9.106 1.647 2.427 1.625 1.602 1.805
Ortalama
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

217
 Tablo 6.35’e göre 1 nolu işletme bölgesinde top- Türkkonut hareket noktalarından kent merkezine
lamda 4.552 km hat uzunluğuna sahip olan 1.bölge yolcu taşımaktadır.
hattı GOP, ODTÜ, Sokullu, Oran, Gölbaşı, Çayyolu,

Tablo 6.35. Ego Genel Müdürlüğü Otobüs İşletme Dairesi Başkanlığı 1.Bölge Müdürlüğü Hatları
(Ekim 2013)

Hrk.Nok.Adı Hat No Hattın Adı Hattın Uzunluğu (Km)

112 Gaziosmanpaşa 17
113 Kızılay-Karum 12
GOP Hareket 129 Emsan 18
Noktası 109 Kızılay-Kavaklıdere-Farabi 16
177A Opera-Velihimmetli-Halaçlı 100
Ara Toplam 163
132 Odtü-Ç.Ambar-Y.Yıl-Ulus 33
Odtü-Ç.Ambar 1423.Cad-Y.
133 37
Yıl-Ulus
198 Odtü Kızılay 20
ODTÜ
197 Odtü-Sıhhıye 27
Hareket
150 Odtü-Beşevler Dikimevi 29
Noktası
176 Odtü-Oran 31
117 Odtü-Dikmen 22
142 Karakusunlar-Ulus 28
Ara Toplam 227
154 Sokullu Ulus 24
Sokullu 155 Sokullu-Ahmet Haşim-Ulus 26
Hareket 169 Dikmen-Beytepe Kam 43
Noktası 102 Akköprü-Atılım Üniversitesi 47
Ara Toplam 140
166 T.Okul.-K.Dere-Beşevler 17
168 Bah.-Ankaray-Beşevler 6
Hiçbir Hareket 167A Aşti-Bahçeli-Emek-Çankaya 22
Noktasına Bağ- 167B Aşti-Bahçeli-Emek-Hoşdere 22
lı Değil Aoç-Beştepe Aile Sağlığı Mer-
164 10
kezi
Ara Toplam 77

218
 160 Seyranbağları 20
170 Atatürk Orman Çiftliği 27
171 Mustafa Kemal 27
174 Beysukent Angoraevleri-Dsi 47
189 Opera-Yıldız-7.Cadde-Sancak 30
Opera 177B Opera-Velihimmetli-Halaçlı 100
Hareket 124 Temelli-Toki-Ulus 120
Noktası 196 Ballıkuyumcu-Ş.Ali-Tokıtur-Op 95
182B Gökçehöyük-Subaşı 150
195 Opera-Dikmen-Gölbaşı-Toki 49
116A Adalet Akademisi-Sıhhiye 20
193 Opera-Konya Yolu-Gölbaşı Toki 59
Ara Toplam 821
Göltepe 114 K.Konaklar-Ulus 25
Hareket 115 Göltepe-Ulus 24
Noktası Ara Toplam 49
185 Oran Sitesi-Ulus 33
188 Oran Sitesi-Keçiören 46
145 Atatürk Sitesi-Ulus 29
146 Atatürk Sitesi-Keçiören 45

148 Atatürk Sitesi-Konya Yolu-Ulus 23

Oran Hareket 173 Oran-Hilal Mah.-Ulus 33

Noktası 183 İlker Sinan Sokak-Ulus 32
187 İlker 752.Cad.-Ulus 30
181 MSB LOJ-AŞTI-Çankaya 40
116B Adalet Ak.-Sıhhiye 20
101 Atılım Ünv..-Sıhhiye 40
107 Oran Sitesi-Beşevler Ögr. 32
Ara Toplam 403

219
 111 Bilkent 35
131 Turtaş Sitesi 13
130 Balgat 1.Cad-Kızılay 19
153 Balgat-C.Dere-Kızılay 17
143 Balgat-C.A.Kansu-Kızılay 18
134 Çiğdem Mah. 19
156 Öveçler 1065. Cadde 16
158 Öveçler 1042. Cadde 16
184 İlker-Sinan Sok.Kızılay 23
186 İlker 752.CAD.-KIZILAY 19
Güvenpark 175 Beytepe Köyü 50
Hareket 190 Yeşilkent Köyü 33
Noktası 192 Tulumtaş Köyü 68
194 Fevziye Köyü 76
191 Taşpınar 61
103 Atılım Üniversitesi 40
135 Oran Sitesi-Güvenpark 25
136 İlker 752.Cad-Güvenpark 19
141 İlker Sinan-Güvenpark 22
139 Dikmen-Güvenpark 14
140 Sokullu-Güvenpark 18
110 Bilkent Üniversitesi-Güvenpark 21
Ara Toplam 642
104 Gölbaşı-Ulus 50
105 Gölbaşı-Kızılay 51
106 Gölbaşı-Opera 48
108 Gölbaşı-Haymana Yolu-H.Hasan 40
138 Gölbaşı-Karaoğlan-Serkent 36
Gölbaşı
182A G.Höyuk-B.Garnizonu-Opera 134
Hareket
137 Gölbaşı-Polis Kriminal-Kızılay 52
Noktası
147 Bezirhane-Ulus 122
149 Selametli-Ulus 136
179 Gölbaşı-Örencik-Yurtbeyi 18
151 Gölbaşı-Karagedik 62
Ara Toplam 749

220
 Yıldız-Gamaerdem-U.Köy-
126 79
Kızılay
Gamaerdem-Oyak-U.Köy-
127 75
Kızılay
161 Konutkent-Umitköy-Çankaya 51
162 Koru Sit.-Umitköy-Çankaya 56
Çayyolu
163 Konutkent-Ümitköy-Kızılay 48
Hareket
119 Konutkent-Kızılay 50
Noktası
120 Konutkent-Ulus 53
(Ümitköy)
122 Koru-Çınar-Kızılay 46
Yaşamkent-Ataşeh-
123 71
Çayyolu-Kızılay
Toki Turkuaz-Yaşamkent-
121 71
Kızılay
Ara Toplam 291
125 Türkkonut-Ulus 59
Türkkonut 165 Türkkonut-Kızılay 55
Hareket 128 Dodurga-Türkkonut-Ulus 70
Noktası 118 T.Konut-Angora Cad-Ulus 62
Ara Toplam 246
1. Bölge Toplamı 4.552

Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

221
 TTablo 6. 36‘ya göre 2 nolu işletme bölgesinde Hacettepe, Yükseltepe, Şentepe, Bağlum, Ostim
toplamda 1.680,5 km hat uzunluğuna sahip olan hareket noktalarından kent merkezine yolcu taşı-
2.bölge hattı, Yayla, İncirli, Hastane, Batıkent, maktadır.

Tablo 6.36. Ego Genel Müdürlüğü Otobüs İşletme Dairesi Başkanlığı 2.Bölge Müdürlüğü Hatları (Ekim
2013)

Hattın Uzunluğu
Hrk.Nok.Adı Hat No Hattın Adı
(km)
202 İvedik Metro-Yenimahalle 6
212 İvedik Metro-Y.mah-Beşevler 25
207 İvedik Metro-Kardeşler 7
İvedik Metro 208 İvedik Metro-Kardeşler-Kurdini 11
Hareket 206 İvedik Metro-Y.mah.-Odtü 31
Noktası 205 İvedik Metro-Y.mah.-Anadolu Mah 8
233 İvedik Metro-Opera 8
219 İvedik Metro-Aoç Toki Blokları 4
Ara Toplam 100
263 Etlik-Yayla- Kuyuyazı-Bakanlık 25
261 Etlik-Yayla-Kasalar-Kızılay 23
265 Etlik-Yayla-Bak.-Anıttepe 30
284 Etlik-Yayla-Esertepe-Bakanlık 30
Yayla
267 Etlik-Yayla-Beşevler-Yücetepe 26
Hareket
262 Etlik-Yayla-Atakule 33
Noktası
260 Esertepe-Beşevler 24
286 Ovacık-Bakanlık 35,5
264 Etlik-Kızılay 16
Ara Toplam 242,5
201 Incırlı-Sokullu 41
203 Incırlı-Ulus-Kızılay 25
İncirli Hareket 204 Incırlı-Gar-Kızılay 24
Noktası 289 Incırlı-Basınevlerı-Sıteler 27
222 Incırlı-Kızılay 20,5
Ara Toplam 137,5

222
 290 Mesa-Modernkent-Metro 10
292 İnönü Mah.-Batıkent-Metro 8
295 Mesa-Batıkent-Metro 7
296 Ergazi-Batıkent-Metro 9
298 Kardelen-Batıkent-Metro 10,4
299 İlkyerleşim-Batıkent-Metro 8
Batıkent
294 Batıkent-Beşevler 30
Hareket
253 Batıkent-Siteler 36
Noktası
232 Batıkent- O.D.T.Ü 25
293 Batıkent-Beytepe 44
245 Batıkent-Metro-Eryaman 32
287 İlkyerleşim-Mesutevler-Batıkent 10
276 Batıkent-Metro-Çakırlar Çiftliği 13
Ara Toplam 242,4
211 Çamlıca-Onkoloji 6,5
210 K.yaka-Onkoloji-Mezarlık 14
209 Urankent-Metro 4
Hastane
215 Hastane-Metro-Yakacık 20,5
Metro Hareket
217 Hastane-Metro-Yuva-K.kaya 26
Noktası
226 Hastane-Metro-Memlük-Sarıbeyli 44
227 Yakacık-Kırandağı 22
Ara Toplam 137
214 Serhat-Macunköy-Metro 7,4
242 Demet-25 Mart Mah-Lalegül 5
Hiçbir Hareket 250 Macunköy-Gimat 5
Noktasına Bağ- 251 Macunköy-İvedik Organize San. 6
lı Değil 270 Ufuktepe-Ulus-Kızılay 15
269 Ufuktepe-Gar-Kızılay 28
Ara Toplam 66,4
252 Kuşcağız-Ulus-Kızılay 30
254 Atapark-Gar-Kızılay 27
255 23 Nisan Mah.-Bademlik-Kızılay 36
257 19 Mayıs Mah.-Kuytu Sokak-Kızılay 20,8
Atapark
258 19 Mayıs Mah.- 32. Sok.-Kızılay 30,2
Hareket
259 Atış Caddesi-Kızılay 18
Noktası
273 Teknik Okullar 27
288 Piyangotepe-Sıhhıye-Kızılay 28
256 Atapark-Gar-Kızılay 28
Ara Toplam 245

223
 266 Bağlum-Ulus-Kıızlay 36,8
Bağlum 268 Bağlum-Gar-Kızılay 36
Hareket 270 Ufuktepe-Ulus-Kıızlay 27,4
Noktası 218 Bağlum Engelli Servisleri 36.8
Ara Toplam 100,2
291 Jandarma-Ostim 9
Ostim 297 Uğur Mumcu-Ostim 6
Hareket 240 Ostim-Metro-Çeşme 5,5
Noktası 234 Ostim-İvedik-Organize Sanayi 6,5
Ara Toplam 27
271 Şentepe-Y.mah-Metro 13,5
275 Karşıyaka -Hastane-Metro 15
277 Yük.tepe-Özlem Cad-Sıhhıye 28
Şentepe
278 Şentepe-Siteler 45
Hareket
272 Şentepe Beşevler 27
Noktası
213 Çiğdemtepe-Çeşme-Metro 11
216 Şentepe Engelli Servisleri 42
Ara Toplam 181,5
Hacettepe 230 Hacettepe-Beytepe 39
Hareket
Ara Toplam 39
Noktası
280 Yükseltepe-Sıhhıye 30
Yükseltepe
281 Yükseltepe-14.Sok.Sıh. 31
Hareket
282 Yükseltepe-Kızılay-Maltepe 33
Noktası
Ara Toplam 94
279 Opera-Yükseltepe 21
Opera
285 Opera-Etlik-Esertepe 19
Hareket
274 Opera-Ufuktepe 28
Noktası
Ara Toplam 68
Özel Servis
2.Bölge Toplamı 1680.5
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

224
Tablo 6.37’ye göre 3 nolu işletme bölgesinde top- Mahallesi, Bağcılar, Karapürçek, Kıbrıs köyü, Do-
lamda 2.932 km hat uzunluğuna sahip olan 3.böl- ğantepe hareket noktalarından kent merkezine
ge hattı Örnek, Ege Mahallesi, Bostancık, Mutlu yolcu taşımaktadır.

Tablo 6.37. Ego Genel Müdürlüğü Otobüs İşletme Dairesi Başkanlığı 3.Bölge Müdürlüğü Hatları (Ekim
2013)

Hattın Uzunluğu
Hrk.Nok.Adı Hat No Hattın Adı
(Km)
303 Beştepe-Kızılay-Örnek 32
304 Örnek-Kızılay-A.Ayrancı 35
305 Örnek-Emek-Bahçeli 21
306 Örnek-Çalışkanlar-Kızılay 22
Örnek Hareket 307 Örnek-Hıdırlık-Y.Doğan-Kızılay 24
Noktası 308 Örnek-Kızılay-Beştepe-G.O.E 18
309 Örnek-Babür-Kzl- Bakanlık 20
310 Örnek-Y.Doğan-Kzl-Bakanlık 19
311 Gültepe-Kızılay-Sıhhiye-Ulus 13
Ara Toplam 265
323 Odtü 44
330 Ege Mah.-Lojman-Kızılay 29
334 Ege Mah.-Dikimevi 16
338 Ege Mah.-6.-Cad.-Ulus 31
Ege Mah.
339 Ege Mah.-Sıhhiye-Ulus 28
Hareket
340 Ege Mah.-Kızılay-B.Evler-Ddy 33
Noktası
341 Ege Mah.-Kızılay 29
351 Akşemsettin-B.İçi-Sudeposu 25
353 Boğaziçi-4. Cadde-Ulus 28
Ara Toplam 263

225
 336 Yakupabdalköyü-Ulus 41
350 Kızılcaköy-Ulus 40
352 Kutludüğün - Ulus 57
359 Gökçeyurt-Ulus 48
360 Ortaköy-Ulus 41
363 Kusunlar-Ulus 34
Cebeci
364 Şahapgürler-Ulus 37
Dörtyol
368 Gökçeyurt-Siteler 27
Hareket
377 Şahapgürler-Kızılay-T.Doğan 32
Noktası
385 Cebeci-Bakanlık-Lalegül 28
388 Cebeci-Küçükesat 21
391 Cebeci-Gaziorduevi 30
387 Cebeci-Bayındır Mah.-Ope-Gar 58
379 Gökçeyurt-Sıhhiye 52
Ara Toplam 546
332 Kayaş-E.Yol-Kızılay 28
346 Tepecik-Ç.Çeşmesi-Kızılay 30
Kayaş 347 Tepecik-.Ç.Çeşmesi-Ulus 32
Hareket 348 Kayaş-E.Yol-Kzl-T.Doğan-B.Evler 32
Noktası 349 Derbent-Araplar-Ulus 29
366 Araplar-Ddy-Kızılay 35
Ara Toplam 186
325 Y.Beyazıt-Ulus 16
327 Bostancık-Çigiltepe-Kızılay 20
328 60 Evler-Çigiltepe-Ulus 25
Bostancık
329 60 Evler-Kızılay 26
Hareket
337 Metehan-Boğaziçi-Siteler 26
Noktası
343 Altıağaç-Ulus 25
344 Altıağaç-Kızılay 23
Ara Toplam 187

226
 373 Mutlu-Z.Blokları-Ulus 24
375 Akdere-Karşıyaka-Ulus 20
380 Peyamisefa-Kızılay 19
381 Mutlu-Türközü-Sıhhiye-Ulus 21
Mutlu Mah. 382 Cengiztopel-Kızılay-Sıhhiye 22
Hareket 383 P.Sefa-Kızılay-Ddy 18
Noktası 384 Mutlu-Z.Blokları-227.Sok-Ulus 25
386 Mutlu-Türközü-Sıhhiye-Ddy 22
365 Misket-Ulus-Sıhhiye 30
367 Ulus-Şirintepe 27
Ara Toplam 228
317 Bağcılar-İç Aydınlık 29
Bağcılar 318 Bağcılar-Ulus 18
Hareket 319 Odtü 30
Noktası 333 İmrahor-Ulus-D.Evi-Toprak 30
Ara Toplam 107
312 Karapürçek-Beşikkaya-Ulus 38
313 Kavaklı-Aydıncık-Peçenek-Tatlar 65
314 Karapürçek-Ekin Mah.-Cebeci 38
315 Karapürçek-Beşikkaya-Cebeci 38
Karapürçek 316 Karapürçek-Eskiyol-Cebeci 34
Hareket 320 Karapürçek-Ekin Mah.-Ulus 38
Noktası 322 Karapürçek-Eskiyol-Ulus 34
345 Karapürçek-Beşevler-T. Okullar 32
321 Ekin-Dikimevi-Kızılay-Beşevler 33
335 Kavaklı-Aydıncık 60
Ara Toplam 410
331 Zerdalitepe-Ddy 32
355 Zerdalitepe-Ulus 34
357 Kıbrısköyü-Ulus 40
Kıbrıs Köyü
361 Yeşilbayır-Ulus 37
Hareket
371 Kıbrısköyü-Ddy 38
Noktası
376 Yeşilbayır-Kızılay 38
389 Kıbrıs Köyü-Siteler 44
Ara Toplam 263

227
 395 Doğantepe-4.Cad.-Sıhhiye 31
392 Doğantepe-Dikimevi-Kzl.-Beşevler 25
Doğantepe
393 Doğantepe-8.Cad.-Sıh.-Ulus 31
Hareket
396 Doğantepe-2.Cad.-Sezenler-Ulus 28
Ara Toplam 115
326 Toki-Dikimevi 26
362 Tuzluçayır-Kızılay 18
Hiçbir Hareket 370 Tekmezar-Kızılay 21
Noktasına Bağ- 374 Zerdalitepe-Dikimevi 28
lı Değil 354 Elmadağ 100
397 Yeşildere 90
Ara Toplam 283
356 Kayaş-Ulus-Yeniyol 26
Ekspres
358 B.Deresi-S.Yolu-Site-Kayaş 35
Hareket
372 Ulus-Akdere-İmrahor 18
Noktası
Ara Toplam 79
3.Bölge Toplamı 2.932
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

228
Tablo 6.38’e göre 4 nolu işletme bölgesinde ler, Pursaklar, Altınpark, Subayevleri hareket nok-
toplamda 2.159,6 km hat uzunluğuna sahip olan talarından kent merkezine yolcu taşımaktadır.
4.bölge hattı Keçiören, Aktepe, Uyanış, Güneşev-

Tablo 6.38. Ego Genel Müdürlüğü Otobüs İşletme Dairesi Başkanlığı 4.Bölge Müdürlüğü Hatları (Ekim
2013)

Hattın Uzunluğu
Hrk.Nok.Adı Hat No Hattın Adı
(Km)
422 K.Ören-Gar-Kızılay 20,4
420 K.Ören-Ulus-Kızılay 21,4
Keçiören Hareket 425 Beşevler-T.Okullar 20,8
Noktası 406 Odtü-Keçiören 51
407 Kalaba-Bakanlık 24,2
Ara Toplam 137,8
412 Aktepe-Gar-Kızılay 22,9
411 Dutluk-Ulus-Kızılay 23,9
410 Kuyubaşı-Ulus-Kızılay 24,7
415 Yeşiltepe-Ulus-Kızılay 27,4
414 Aktepe-İvedik-Ostim 40
Aktepe Hareket
417 Aktepe-Aşti-Odtü 41
Noktası
419 Aktepe-Aşti 28,3
404 Aktepe-Y.Tepe-Gar-Kızılay 24,7
418 Yeşiltepe-8.Cadde-Ulus-Kızılay 27,4
402 Aktepe-Dr.Sami Ulus Hastanesi 19
Ara Toplam 279,3
Doğu 446 Solfasol-Ulus-Sıh. 25,4
Hareket Noktası
Ara Toplam 25,4
(Solfasol)
409 Metro-İskitler-Varlık 8,9
485 Altınova-Güzelhisar-Ulus 74
401 Dışkapı-Beşevler T.Okullar 11,3
488 Akyurt-Ulus-Sıhhiye 79,4
Hiçbir 405 Opera-Gar-Büyükşehir 3,2
Hareket Noktasına 403 Metro-İskitler-Ulus 8
Bağlı Değil 442 Havaalanı-Aşti 65,4
491 Esenboğa-Kutuören 86,5
490 Kalecik-Ulus 153
473 Güzelyurt-Karaköy-Ulus 97
Ara Toplam 586,7

229
 487 Çubuk-Sıhhiye 88
Ara toplam 88
482 Hacıkadın-Ulus-Kızılay 32
481 P.Başı-Ulus-Kızılay 26,5
Uyanış 478 Uyanış-Beşevler-T.Okullar 27,5
Hareket Noktası 483 Hacıkadın-Gar-Kızılay 26,5
479 Uyanış-Aşti 30,6
Ara Toplam 143,1
450 Güneşevler-Siteler-Sıh. 24
Güneşevler
408 Güneşevler-Hasköy-Çankaya 35
Hareket Noktası
Ara Toplam 59
439 Ayyıldız-Sıhhiye 38
440 Pursaklar-Sıhhiye 39,7
438 Pursaklar-Yavuz Blv-Sıhiye 39
443 Vakıf Mah.-Toki-Ulus-Sıhhiye 36
447 Baraj Mah.-Sıhhiye 27
444 K.Ören-Demirciler-K.Köy-Ulus 42,1
Pursaklar Hareket 437 Pursaklar-Yıldız-Sıhhiye 38
Noktası 484 Pursaklar-Beşevler T.Okullar 40,8
486 Saray-Kurusarı-Ulus 73
470 K.Sarı-Gümüş-Mahmudiye-Sıh. 65
471 İkipınar-Kızılca-D.Pınar-Sıh. 82
472 Abadan-Kösrelik-K.Sarı-Sıh. 69
441 Karacaören-Çorum Mah-Ulus-Sıh. 38
Ara Toplam 627,6
413 Altınpark-Çankaya-Devlet Mah. 33,1
Altınpark
Hareket Noktası Ara Toplam 33,1

427 Subayevleri-Aşağı Ayrancı 28,3

423 Subayevleri-Odtü 32
Subayevleri
464 Subayevleri-Emek 21
Hareket Noktası
465 Subayevleri-Bahçelievler 21,3
Ara Toplam 102,6
480 Uyanış-Itri-Dutluk-Gar-Kız. 25,3
Tek Çalışan 416 Aktepe-Kızılay 22
Hareket Noktası 445 Solfasol-Hasköy-Bahçelievler 29,7
Ara Toplam 77
4.Bölge Toplamı 2.159,6
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

230
Tablo 6.39’a göre 5 nolu işletme bölgesinde top- Eryaman, Çimşit hareket noktalarından kent mer-
lamda 3260 km hat uzunluğuna sahip olan 5.böl- kezine yolcu taşımaktadır.
ge hattı Sincan; Fatih, Etimesgut, Elvankent,

Tablo 6.39. Ego Genel Müdürlüğü Otobüs İşletme Dairesi Başkanlığı 5.Bölge Müdürlüğü Hatları (Ekim
2013)

Hattın Uzunluğu
Hrk.Nok.Adı Hat No Hattın Adı
(Km)
505 Sincan-Sıhhiye-M.Aksoy (2. Hat) 65
506 Sincan-12 Cad.-Beşevler 60
508 Sincan-12-14.Cad.Sıhhiye (2.Hat) 68
509 Sincan- M.Aksoy Sok- Fatih 22
509 Sincan- Fatih Törekent 23
510 Sincan-Sıhhiye 68
Sincan
511 Sincan-Bakanlıklar 60
Hareket
512 Sincan-Bakanlık- 12.-14 Cad. 58
Noktası
513 Sincan-Beşevler 61
516 Sincan-Peçenek Köyü 27
523 Sincan-Polatlı Iı.Cad.-Sıhhiye 69
524 Sincan-Polatlı Iı.Cad.-Bakanlık 65
526 Temelli-Sincan 95
Ara Toplam 741
507 Plevne Mah.-Bakanlık 62
515 Fatih-Sıhhiye 1.Hat 67
515 Fatih-Sıhhiye 2.Hat 68
517 Fatih-Bakanlıklar 1 Hat 70
517 Fatih-Bakanlıklar 2 Hat 71
Fatih Hareket 518 Fatih-Beşevler 54
Noktası 519 G.O.P.Beşevler 56
520 G.O.P.-Sıhhiye 70
521 G.O.P.-Bakanlıklar 77
525 Plevne-Sıhhiye 68
529 Osmaniye-Sincan 16
Ara Toplam 679

231
 530 Etimesgut-Ulus 57
Etimesgut 534 Elvan Mah.-Esk.Yolu 49
Hareket 535 Etimesgut-Ulus-İst.Yolu 60
Noktası 539 Etimesgut-Bağlıca 67
Ara Toplam 233
532 Elvan Mah.-Bakanlık-Kızılay 62
Elvankent 533 Elvankent-İst.Yolu-Sıhhiye 67
Hareket 536 Eti-Süvari Mah-Sıhhiye 61
Noktası 537 Eti.Topcu Mah.-Bakanlık 62
Ara Toplam 252
531 Eti-Eryaman-Fatih-Sincan 57
540 Eryaman-Sıhhiye 60
541 Eryaman-Bakanlık 71
542 Eryaman-Sezenler 65
543 Eryaman-Beşevler 53
544 Sincan-Odtü(Öğr.Servisleri) 72
545 Eryaman-G.Kent-Beşevler-Aşti 61
Eryaman
546 Eryaman-Beytepe - Sıhhiye 50
Hareket
547 Eryaman Evleri-B.Kent-Metro 27
Noktası
548 Eryaman-3. Etap-Metro 44
556 Keresteciler Sitesi-Sezenler 97
Ara Toplam 657
503 Yenikent-Sincan 38
504 Yenikent-Sıhhiye-Cezaevi 84
557 Yenikent-Ortapınar 8
Ara Toplam 130
Çimşit Hareket 514 Çimşit-Sıhhıye 68
Noktası Ara Toplam 68
501 Akıncılar - Sıhhiye 78
Kartlı Çalışan
502 Sezenler -Kazan 104
Hareket
555 Lojistik Üssü-Bitik Mahallesi 87
Noktası
Ara Toplam 269

232
 549 Eryaman-1,2. Etap B.Kent-Metro 30
550 Eryaman-3,4. Etap B.Kent-Metro 27
Ekspres 551 Sincan-Merkez-B.Kent-Metro 40
Servisleri 552 Elvankent-B.Kent-Metro 41
Hareket 553 Etimesgut-B.Kent-Metro 28
Noktası 554 Fatih-B.Kent-Metro 36
558 Eryaman-Lalekent-Batıkent Metro 29
Ara Toplam 231
5.Bölge Toplamı 3.260
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

Tarihçe 1954’te 69 otobüs, 1958-1962 arasında 126 oto-

22.11.1930 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararıyla oto-
büs, minibüs ve elektrikli tramvay işletme yetkisi
belediyeye verilmiş olmasına rağmen 1935 yılına
kadar bu konuda bir girişim olmamıştır. 1930 yılın-
da çıkarılan “1580 sayılı Belediyeler Kanunu’nun
2571 sayı 15.2.1934 tarihli yasa ile değiştirilmiş 19.
Maddesi uyarınca 1 Ekim 1935 tarihinde “Belediye
Otobüs İdaresi” adı altında çalışmalara başlamış-
tır.
Araç Filosu ve Kapasitesinin Gelişimi
1935 yılında Ankara Belediyesi Otobüs Dairesi
kurularak ithal edilen 100 otobüsün hizmete gir-
mesiyle Ankara’da toplu taşımacılık hizmeti başla-
tılmış ancak 1942’ye kadar araç parkı bir büyüme
göstermemiştir. 1942 yılında 7 yeni otobüs alımı
yapılmıştır. 1944 yılında otobüs idaresi katma büt-
çeli hale getirilerek “Ankara Otobüs İşletmesi”
adını almış ve araç parkına 10 yeni otobüs alımı
gerçekleştirilmiştir. 1946 yılında 19 otobüs daha
işletmeye sokulmuş ancak bir yangın sonucu 18
otobüs ağır hasar görerek hizmet dışı kalmış-
tır. Meydana gelen açığı kapatmak için 9 otobüs
alınmıştır. 1947 yılında 10 otobüs daha troleybüs
işletmeye alınmıştır. Belediye Otobüs işletmesi
1950 yılında Ankara Elektrik Havagazı ve Otobüs
İşletmesi adını almış ve yönetim esnekliği kazan-
mıştır. 1950 yılından sonra araç parkına yeni alım
nedeniyle katılan araç sayıları ise
büs, 1968-1969 arasında 140 otobüs, 1974-1977
arasında 265 otobüs, 1979-1982 arasında 388 oto-
büs ve bu otobüslerin 85’i DMO’dan alınan servis
otobüsleri olup, 1985-1988 arasında 355 otobüs,
1991-1993 arasında 656 otobüs, 1999’da 264 oto-
büs, 2005’te 450 otobüs, 2008’de 222 mini otobüs
alımı yapılmıştır.
EGO’nun otobüs filosu 1985’te 901 otobüsten,
1996’da 1.531 otobüse, 2013’te ise 1.948’e artış
göstermiştir. EGO otobüsü başına kentli nüfus
sayısı 1935’te 1.227 kişi iken 1985’te 525 kişiye
düşmüş; çalışan otobüs başına 4.258 kişi iken,
1996’da 829 kişiye çalışan otobüs başına 3.514 ki-
şiye yükselmiştir.
Mevcut Araç Parkı
EGO otobüs işletmesinin 2013 Kayım ayı itibari ile
parkta bulunan araç sayısı 1.948 olup 2014 Ocak
ayı itibariyle toplu taşımda kullanılan araç sayısı
1.941 araçtır.
Tablo 6.40’ta toplu taşımada kullanılan otobüs-
lerin markası, modeli ve sayısı bakımından araç
durumu gösterilmektedir. Tabloya bakıldığında
ekonomik ömrünü 10 yılı tamamlamış otobüs
sayısı 413’tür ve mevcut toplu taşım araçlarının
%21,3’ünü oluşturmaktadır. %78,7’sini (1528 adet)
son 7 yıl içinde alınan araçlar oluşturmaktadır.
2014 yılı itibari ile mevcut araç durumunun yaş or-
talaması 6,43 yıldır.

233
 Tablo 6.40. 2014 Yılı Ocak Ayı İtibari İle Toplu Taşımada Kullanılan Otobüslerin Marka, Model ve
Sayıları

Toplu Taşımda Kullanılan Otobüs Araç Durumu 09.01.2014

Markası Model Toplam

Man Sl 1988 2
Merceds 1987 2
Merceds 1988 8
İkarus Körüklü 1991 3
Mercedes 1992 1
İkarus Kısa 1992 3
İkarus Kısa 1993 75
Man Körüklü 1994 50
Man Sl 1995 1
Man Sl 232 1998 1
Mercedes Kısa 1999 198
Mercedes Körüklü 1999 69
Man Kısa Lions Classic 2006 70
Man Kısa Lions Classic Doğalgazlı 2007 400
Man Kısa Lions Classic Doğalgazlı 2008 90
Man Kısa Lions Classic Doğalgazlı-Klimalı 2009 350
Man Kısa Lions Classic Doğalgazlı-Klimalı 2010 210
Man Kısa Lions Classic Doğalgazlı-Klimalı 2011 40
Mercedes Körüklü Dizel 2012 124
Man Doğalgazlı (Körüklü) 2012 125
Man Doğalgazlı (Körüklü) 2013 75
Mercedes Körüklü Dizel 2013 44
Otobüs Toplam 1941
Kaynak: Ego Genel Müdürlüğü, 2014

234
Yolcu Trafiği
EGO’nun taşıdığı yolcu sayısı 1950’de 19,1 milyon,
1985’te 193,6 milyon, 1996’da 239,5 milyon, 2012
yılında ise 253,5 milyon düzeyinde gerçekleşmiş-
tir. EGO Genel Müdürlüğü’nün 2012 verilerinde
günlük ortalama en az yolculuk 550.314 kişi ile
Ağustos ayı iken, 2013 yılında 581.786 kişi ile yine
Ağustos ayında yolculuk etmiştir. EGO otobüs-
leri ile 2012 ve 2013 yıllarında aylara göre taşınan
yolcu sayıları Tablo 6.41’de verilmiştir. EGO oto-
büsleri ile 2012 yılında taşınan toplam yolcu sayısı
253.505.354’tür. 2012 yılı Kasım ayı itibari ile taşı-
nan toplam yolcu sayısı 230.461.033 kişi olup bu
sayı 2013 yılının aynı döneminde %4,5’lik bir artış
göstererek 240.964.234 kişiye yükselmiştir. Ta-
şınan yolcu sayısında mevsimsel değişiklikler gö-
rülmektedir. 2013 yılı Mayıs ayında taşınan yolcu
sayısı 22.671.154 kişi iken azalarak Ağustos ayında
yıl içindeki en düşük değere ulaşmıştır. 2013 yılın-
da en fazla yolcu 24.961.216 ise Mart ayında taşın-
mıştır.

Tablo 6.41. EGO Otobüsleri Günlük ve Aylık Ortalama Seferleri

Günlük Ortalama Aylık Ortalama

Aylar
2012 2013 2012/2013 (%) 2012 2013 2012/2013 (%)
Ocak 697.786 732.483 5,0 21.631.370 22.706.985 5,0
Şubat 713.719 735.956 3,1 20.697.837 20.606.763 -0,4
Mart 744.974 805.201 8,1 23.094.178 24.961.216 8,1
Nisan 749.905 791.288 5,5 22.497.158 23.738.630 5,5
Mayıs 731.328 764.770 4,6 22.671.154 23.707.883 4,6
Haziran 670.253 663.364 -1,0 20.107.586 19.900.928 -1,0
Temmuz 601.416 636.661 5,9 18.643.880 19.736.495 5,9
Ağustos 550.314 581.786 5,7 17.059.726 18.035.379 5,7
Eylül 683.741 729.988 6,8 20.512.220 21.899.630 6,8
Ekim 669.181 687.778 2,8 20.742.365 21.321.113 2,8
Kasım 760.119 811.640 6,8 22.803.559 24.349.212 6,8
Aralık 743.365 793.700 6,8 23.044.321 24.604.699 6,8
Toplam 253.505.354 265.568.933 4,8
Kaynak: Ego Genel Müdürlüğü,2013

235
 Tablo 6.42’de 2012 yılında araç başına ortalama günlük sefer 7,6, ortalama günlük yolcu 570,7’dir. Araç
başına ortalama günlük sefer sayısının 2013 yılında azalmış olduğu görülmektedir.

Tablo 6.42. Günlük Sefer yolcu ve Yakıt Tüketim Ortalamaları

Araç Başına Araç Başına Araç Başına Araç Başına Sefer Başına
Aylar Günlük Sefer Günlük Yolcu Günlük Akaryakıt Günlük Yakıt Günlük Yolcu
2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013
Ocak 7,3 6,9 547 571 85 127 184 198 75 82
Şubat 8,0 7,1 543 578 118 129 189 223 68 81
Mart 7,3 6,8 567 611 115 126 187 198 78 89
Nisan 6,9 6,8 587 588 107 103 188 213 85 86
Mayıs 6,7 6,9 564 578 111 125 178 196 84 84
Haziran 8,1 7,2 584 583 119 128 201 230 72 81
Temmuz 8,0 7,1 543 549 122 123 189 200 68 79
Ağustos 8,1 7,3 505 534 126 126 196 205 63 73
Eylül 7,6 7,0 605 602 119 123 191 199 79 86
Ekim 7,3 7,1 569 569 116 130 194 199 78 81
Kasım 7,9 6,8 619 642 120 132 211 205 78 94
Aralık 7,5 6,9 615 621 126 136 215 210 83 90

Kaynak: Ego Genel Müdürlüğü, 2013

6.2.3.1.2. Özel Toplu Taşım Araçları (ÖTA)
1997 yılında EGO otobüslerinin çalıştığı hatlardan
bazıları özelleştirilerek satılmıştır. Bu tarihte bele-
diye 41 hatta 400 otobüse ruhsat vermiş, 354 hat
ihaleye çıkarılmış ve bu hatlarda çalışan EGO oto-
büsleri hizmetten çekilmiştir. Bu uygulamada taşı-
ma ücretleri EGO otobüslerindekinin aynı olduğu
için işleticinin karı daha çok yolcu çekebilmesine
bağlıdır.
Ankara’da 1997’de 41 olan özel toplu taşım hat
sayısı 2013’e gelindiğinde 29’a, 354 olan araç sa-
yısı ise 219’a düşmüştür. Özel toplu taşım 1997’de
günlük toplam yolculukların %2’sini (70.000 kişi)
oluştururken bu oran 2013 yılı itibari ile %1,7’ye
(88.800 kişi) gerilemiştir. 2013 yılında türel dağı-
lım tablosuna bakıldığında toplu taşım ile yapılan
yolculuk içindeki payı ise %2,8’dir.
Ücret toplama yöntemleri özel halk otobüslerinde
olduğu gibi araçta görevli bir biletçinin yolculara
bilet satışı ile gerçekleşmektedir.
Bir günde özel toplu taşım araçları ile toplam 2.192
sefer yapılmakta olup en kısa güzergâh uzunluğu
39,6 en uzun güzergâh uzunluğu ise 143,7 km’dir.
Özel toplu taşım araçlarına ait güzergâhlar Harita
6.7.’de, hat numaraları, hat isimleri ve güzergâh
uzunlukları ile sefer süresi Tablo 6.43’de verilmek-
tedir.

236
Harita 6.7. Özel Toplu taşım Araçları Güzergâhları

Tablo 6.43‘te verilen özel toplu taşım araçları hat Elmadağ, Bala, Hasanoğlan, Lalahan, Çubuk, Ak-
numaraları, hat adları, sefer sayıları, güzergâh yurt, Sirkeli, Kalecik ilçelerinden ve aynı zamanda
uzunlukları ve sefer süreleri verilmiştir. Kent mer- Sincan, Fatih, GOP, Eryaman, Elvankent, Çimşit
kezine yapılan seferlerde kent çeperinde bulunan güzergâhlarına seferler yapmaktadır.

Tablo 6.43. Özel Toplu Taşım Araçları Hat Numaraları, Hat Adları, Sefer Sayıları, Güzergâh Uzunlukları
ve Sefer Süreleri

Sefer
Güzergah Uzunluğu
Hat No Hat Adı Sefer Sayısı Süresi
(Km)
(Dk)
157-3 Oyaca-Ulus 11 123,2 136
178-3 Bala Belediyesi-Kırşehir Yolu-Ulus 14 138,5 195
180-3 Ulus - Karaali 2 117,4 105
230-3 Hacettepe-Beytepe-Aşti 88 39,6 60
354-3 Elmadağ-Ulus 120 99,0 183
394-3 Hasanoğlan-Ankara 78 76,4 70

237
 398-3 Lalahan-Ankara 99 67,4 60
487-3 Çubuk-Ulus 146 84,2 92
488-3 Akyurt-Ulus 70 75,9 163
489-3 Sirkeli-Ulus 28 81,9 161
490-3 Kalecik-Ulus 17 143,7 200
505-3 Sıncan-Sıhhıye 40 63,7 120
Sincan-(Eski 12. Cad.) Yeni Ahimesut
508-3 47 60,7 120
Bulv.-14. Cad.-Sıhhiye
Sincan-(Eski 12. Cad.) Yeni Ahimesut
508-4 47 62,7 130
Bulv.-14. Cad.-Sıhhiye
510-3 Sincan-Sıhhiye 99 61,5 120
511-3 Sincan Ahimesud Bul.-Bakanlık 97 60,4 120
512-3 Sincan-Bakanlık-12.-14 Cad. 43 66,4 120
Sincan - Ahi Mesud Bulvarı - Ahi Elvan
512-4 44 66,2 120
Caddesi - Bakanlık
514-3 Çimşit-Sıhhiye 86 63,8 120
515-3 Fatih-Sıhhiye 82 72,2 110
517-3 Fatih-Bakanlık 60 77,8 120
520-3 GOP.(Fatih)-Sıhhiye 82 63,2 132
521-3 GOP (Fatih)-Bakanlık 88 68,9 138
530-3 Etimesgut-Ulus 98 54,0 125
532-3 Elvankent-Kızılay 124 57,2 120
541-3 Eryaman-Kızılay 264 66,7 120
542-3 Eryaman - Sezenler 135 66,4 120
560-3 Ayaş-Ulus 26 135,2 187
563-3 Kazan-Ulus 57 102,1 70
Toplam 2.192 - -
Kaynak: Ego Genel Müdürlüğü, 2013

238
6.2.3.1.3. Özel Halk Otobüsleri (ÖHO)
Tarihçe
Halk otobüsleri olgusu ortaya çıkmadan önce
belediye 1580 sayılı yasa gereğince kent içi yolcu
taşımacılığındaki hak ve yetkilerinden bir kısmını
minibüslere devretmişti. Ankara Belediyesi kendi
otobüs işletmesi ile karşılayamadığı toplu taşım
yolculuklarını, yolculuk talebinin düşük kapasiteli
minibüs araçlarıyla karşılanmasının akılcı olmadığı
yerlerde özel otobüslerle karşılanması amacıyla 7
Mayıs 1981’de çalışmalara başlamış ve bir yönet-
melik çıkartmıştır. Bu yönetmelik çerçevesinde
ilk defa 15 Ocak 1982’de”Ankara Belediyesi Dene-
timli Özel Halk Otobüsleri’ni hizmete sunmuştur.
Yönetmeliğin yayınlanmasının ardından bir çalış-
ma başlatılmış ve otobüslerin çalışacakları hatları,
hatlarda izlenecek güzergâhları, durak yerlerini,
hat kontenjanlarını, çalışma koşullarını belirlemek
üzere “Kent içi Ulaşım Kurulu” oluşturulmuştur.
Yolculuk taleplerinin düşük olduğu hatların belir-
lendiği bu çalışmada altısı Ulus, üçü Bakanlıklar,
ikisi Sıhhiye ve biri Bentderesi olmak üzere baş-
langıçta 12 hattın 131 araçlık bir kontenjanla işlet-
meye açılması öngörülmüştür. Halk otobüsü iş-
letmeciliği için gazeteye verilen ilanın girişimciler
tarafından çekici bulunmaması üzerine halk oto-
büsçülüğünü çekici kılabilmek amacıyla 20 Aralık
1981’de Resmi Gazete ’de yayımlanan yönetmelik
değişikliği yapılmıştır. Bu yönetmelik değişikliğin-
den sonra 24 Aralık 1981’de işletmeciler bu kez 106
kontenjan bulunduran 10 hat için başvuruya çağ-
rıldılar. Ocak 1982’de sözleşme yapmak, ruhsat
harcı yatırmak gibi işlemler tam olarak tamamlan-
madan 8 hatta 30 araçla devreye giren özel halk
otobüslerinin sayısı 5 Şubat 1982’de 9 hatta 57
araca, 31 Mayıs1982’de 25 hatta 99 araca yüksel-
miştir. 10 Haziran 1982’de tarihli Resmi Gazete ‘de
yayımlanan ikinci yönetmelik değişikliğinden son-
ra belediyenin, halk otobüsleri uygulamasını daha
da yaygınlaştırmaya çalıştığı görülmektedir. 20 Ey-
lül 1982 tarihinde belediye encümeni, otobüs kon-
tenjanını 200’e çıkarmıştır fakat bir kısım araçların
bazı hatlarda zarar ettikleri gerekçesi ile işletme-
den çekilmeleri üzerine, 21 Eylül 1982’de Kent içi
Ulaşım Kurulu’nun kararı ile 26 hatta dağıtımı yapı-
lan araç sayısı 79’a düşmüş, 25 Kasım 1982’de 81’e
yükselmiştir. Belediye 21 Ocak 1983’te hat sayısını
34’e çıkarmıştır fakat 1983 yılı Nisan ayına kadar
bu kontenjanların hepsi dolmamıştır. Bu tarihler-
de hat sayısı 29’a otobüs sayısı ise 140’a ulaşmıştır.
1983 yılı sonunda Ankara’da çalışan özel otobüs
sayısı 146’ya, Mart 1984’te 164’e ulaşmıştır. 1985
yılı sonunda ise ayrılan 200 kontenjanın tamamı
dolmuş ve özel halk otobüsleri 27 hatta hizmet
vermeye devam etmişlerdir. 1996 yılına kadar 200
araçla hizmet vermeye devam eden özel otobüs
işletmeciliğinin hat sayısı ise 18’e gerilemiştir. 2013
yılında 18 hatta 199 araç hizmet vermektedir. Özel
halk otobüsleri EGO ile aynı hatlarda çalışmakta-
dırlar.
Ücret Sistemi
EGO otobüsleri ile özel halk otobüsleri arasında-
ki en önemli fark ücret ödeme sisteminde görül-
mektedir. Ücretler EGO otobüsünkileri ile aynıdır
ancak özel halk otobüslerinde araçta biletçi tara-
fından satılan basılı kağıt biletler kullanılmaktadır.
Böylece yolcular önceden bilet satın almak zorun-
da bırakılmadan araç içinde nakit ödeme yapabil-
mektedirler.
Yolcu Trafiği
1983’te aylık ortalama 3.601 kişi iken yıllık toplam
43.216 kişidir. 1990 türel dağılımında 200 otobüs-
le günlük ortalama 182.985 yolcu ile yolcu payı
ise %6,3’tür. 1993’te 200 otobüsle aylık ortalama
4.420.167 kişi yıllık toplam 53.042.000 kişidir.
239
 Harita 6.8. Özel Halk Otobüsü Hat Güzergâhları

240
Tablo 6.44’de özel halk otobüslerine ait hat numa- uzunluğu 46,6 kilometredir. En uzun güzergâh
raları, sefer sayıları, güzergâh uzunlukları ve sefer olan 61 km ile Mamak-Bakanlık hattı ise 145 dakika
süreleri verilmiştir. Sefer süresi en fazla olan 151 sürmektedir.
dakika ile Oran Sitesi- Güneşevler hattı olup hat

Tablo 6.44. Özel Halk Otobüsleri Hat Numaraları, Hat Adları, Sefer Sayıları, Güzergâh Uzunlukları ve
Sefer Süreleri

Güzergah
Sefer Süresi
Hat No Hat Adı Sefer Sayısı Uzunluğu
(Dk)
(Km)
114-3 Kırkkonaklar-Şenyu 98 37,4 120
145-3 Atatürk Sitesi-Atapa 92 40,6 75
163-3 Konutkent-Ümitköy-Kızılay 66 47,2 95
185-3 Oran Sitesi-Güneşevler 95 46,6 151
202-3 Yenimahalle-Kızılay 95 18,4 56
203-3 İncirli-Sokullu 95 33,5 82
220-3 Mamak_Maltepe 59 60,4 145
221-3 Mamak_Bakanlık 58 61,0 145
263-3 Etlik-Aşağı Eğlence-Bakanlık 45 30,1 55
263-4 Etlık_Balgat 77 44,8 145
297-3 Mutlu Mah.-Batıkent 117 51,9 20
317-3 Bağcılar-İçaydınlık 135 30,0 120
339-3 Ege Mah.-Beştepe 70 39,6 75
411-3 Aktepe-Yüzyıl 54 43,4 134
413-3 Altınpark-Çankaya 159 31,4 120
421-3 Keçiören Gazino-Bakanlık-Yüzüncü Yıl 94 22,2 45
427-3 Subayevleri-A. Ayrancı 120 24,5 72
482-3 Uyanış-Yüzyıl 61 47,7 136
Toplam 1.590 - -
Kaynak: Ego Genel Müdürlüğü, 2013

6.2.3.1.4. İlçe Özel Toplu Taşım Araçları (Ö.T.A.)
Tarihçe
Ankara kenti metropoliten bir karakter kazanma-
ya başladığı yıllardan itibaren metropoliten alan
içinde yerleşme ve kırsal yerleşim bölgelerindeki
sanayi yatırımları ve öteki faaliyetlerde görülen ar-
tış, bu çevre bölgelerle merkezi kent alanı arasın-
daki ilişkileri daha da güçlendirmiştir. Ankara met-
ropoliten alan sınırındaki genişlemesi bu ilişkileri
daha da yakınlaşmış ve karşılıklı bağımlılık giderek
çevre yerleşim ve bölgelerle merkezi çekirdek ara-
sında daha örgütlü ve kapsamlı bir iletişim ağı ge-
rektirmiştir. Çevre bölge ve yerleşimlerin merkeze
yönelik ulaşım talebi önceleri özel otobüs servisle-
rince karşılanmıştır. Merkeze yönelik bu yolculuk
talebi önce Keçiören ilçesinde bulunan eski Etlik

241
 garajından karşılanmıştır. Fakat çevre belediyele-
rin hızlı gelişimi merkeze yönelik ulaşım talebinde
büyük bir artışa yol açmıştır. Giderek artan bu tale-
bi özel otobüslerin (kapasite ve hizmet kalitesi açı-
sından) karşılayamaz hale gelmesi, belediye oto-
büslerinin işletilmesini zorunlu hale getirmiştir.
5216 sayılı kanun sonrası Büyükşehir’e bağlanan
belediyelerin otobüs hizmetleri hakkında UKO-
ME tarafından yapılan düzenlemeyle kuzeyde yer
alan belediyelerin İrfan Baştuğ-Bentderesi, doğu
belediyelerinin Samsun Yolu-Etlik Caddesi, batıda
yer alan belediyelerin Konya Yolu-İstanbul Cadde-
si-Kazım Karabekir Caddesi, güneyde yer alan be-
lediyelerin ise İstanbul Yolu-Cumhuriyet Caddesi
güzergâhlarını kullanmaları uygun görülmüştür.
Yolcu Trafiği
Ankara’da 2013 yılında ilçe özel toplu taşım araç-
ları sayısı 253 ve bu araçlar ile taşınan yolcu sayısı
ise 40.320 kişidir. Bir iş gününde yapılan toplam
yolculukların %0,8’i, toplu taşıma ile yapılan yolcu-
lukların ise %1,3’ü ilçe özel toplu taşım araçları ile
gerçekleşmektedir.
Ücret sistemi
İlçe özel toplu taşım araçlarına ait ücret sistemi
Tablo 6.45’de gösterilmektedir.

Tablo 6.45. İlçe Özel Toplutaşım Araçlarına Ait Ücretler

İlçe Adı Tam Öğrenci

Ankara Merkez 1,75 TL 1,30 TL
Kazan 2,75 TL 1,30 TL
Çubuk 2,40 TL 1,30 TL
Elmadağ 2,50 TL 1,30 TL
Yeşildere 2,50 TL 1,30 TL
Temelli 3,50 TL 1,65 TL
Temelli - Sncan 2,90 TL 1,65 TL
Havaalanı 5,25 TL 5,25 TL
Akyurt 2,30 TL 1,30 TL
Ayaş 3,80 TL 2,10 TL
Selametli 4,10 TL 1,50 TL
Bezirhane 3,80 TL 1,45 TL
Kalecik 5,00 TL 2,85 TL
Bala 3,35 TL 2,60 TL
Gölbaşı - Selametli 2,25 TL 1,30 TL
Gölbaşı - Bezirhane 2,25 TL 1,30 TL
Güzelyurt – Sirkeli
2,40 TL 1,30 TL
(Mevcut Hat Uzatıldı)
Sirkeli 2,40 TL 1,30 TL
Hasanoğlan 2,30 TL 1,30 TL
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

242
6.2.3.2. Ara Toplu Taşım Sistemleri
6.2.3.2.1. Minibüs/Dolmuş
Ankara için bir diğer önemli toplu taşıma türü de
minibüslerdir. Minibüs yaklaşık 14-20 kişi kapasi-
teli ve kısa mesafeli bir toplu taşıma türüdür. Gü-
zergâhları belli olan fakat özel bir durağı bulunma-
yan minibüslerin yolcuların isteği üzerine dur-kalk
yapması trafikte tehlikeli durumlar yaratmakta ve
trafiğin sıkışıklığının oluşmasında bir etken olmak-
tadırlar. Minibüsler dolunca yola çıkan araçlar ol-
dukları için belirli bir tarifeye göre işletilmezler. Bu
özellik minibüs sistemini temelde otobüs, metro
gibi kamuya ait toplu taşım sistemlerinden ayı-
rır.
Tarihçe
1950‘lerin sonlarına doğru kamu toplu taşım siste-
mi Ankara’daki yolculuk talebini karşılayamaz hale
gelmeye başlayınca özel girişimcilerin işlettiği 11
oturan yolcu kapasitesine sahip minibüslerden
oluşan bir taşıma türü doğmuştur. Bu dönemde
EGO otobüsleri, kentin yeni gelişen alanlarına hiz-
met verirken kent merkezinde yetersiz kalması
üzerine yolculuk talebinin yüksek olduğu merkezi
alanları küçük girişimcilere bırakmışlardır. Küçük
girişimciler tarafından işletilen ve izinsiz olarak
çalışan minibüsler 1959 yılında Aydınlık-Çankaya,
Bahçeli-Dörtyol kutur (dairesel) hatlarında 330 mi-
nibüs ile taşımacılık yapmaktadır.
1960-1968 yılları arası kamu taşımacılığının gerile-
me dönemi olurken küçük girişimci taşımanın ge-
lişme ve güçlü kurumsallaşması dönemi olmuştur.
1961 yılında minibüsler Türkiye’de imal edilmeye
başlanmıştır. Aynı yıl belediye bir yönetmelik çı-
kararak belli güzergâhlar için minibüslere ruhsat
vermiş ve faaliyetlerini kontrol altına alarak kon-
tenjanlarını artırma yoluna gitmiştir. 1961 yılında
10 hatta 315 araç kontenjanına sahip olan minibüs
işletmeciliği 1965’te 18 hatta 420 minibüs kon-
tenjanına ulaşmıştır. 1961’de minibüslerin Gazi
Mustafa Kemal Bulvarı’na girişleri yasaklanmış-
tır. Minibüslerin Çankaya-Dışkapı, Cebeci-Bahçeli
hatlarında çalışmalarının yasaklanması üzerine
Amerikan arabalarından dönüştürülme 7 kişilik
station-wagon dolmuşlar kent merkezinde hiz-
met vermeye başlamışlardır. Orta ve üst-orta gelir
grupları için bir seçenek haline gelen bu dolmuş-
ların sayısı 1961’de 18 iken 1963’te 105’e, 1964’te
303’e, 1969’da da 750’ye yükselir ve 17 hatta servis
sunarlar ve minibüs hatlarına göre daha kısadırlar.
1969-1977 yılları arasında kamu taşımacılığında ge-
lişme olmadığı gibi küçük girişimcilerin de araç sa-
yılarında büyük bir artış yaşanmamıştır. Fakat bu
dönemde minibüsler hızlı bir gelişme göstererek
araç sayısı 1972’de 26 hatta 1.067’ye, 1975 yılında
ise 27 hatta 1.127’ye ulaşmıştır. İl Trafik Komisyo-
nu’nun plaka kısıtlaması kararıyla araç sayısın-
daki artış yavaşlamış ve minibüslerin kontenjanı
1980’de 27 hatta 1.129’a, 1982’de 28 hatta 1.141’e,
1983 yılında ise 28 hatta 1.293’e ulaşmıştır. 1977
yılında 1.744 araç sayısına ulaşan station-wagon
dolmuş işletmeciliği 1983 yılında yasaklanmıştır.
Bu tarihten sonra yasaklamaya uğrayan küçük
girişimcilerin kayıplarını önlemek için araç sahip-
lerine minibüs işletme hakkı verilmiştir. Böylece
minibüs hat sayısı 53’e toplam kontenjan 2000’e
çıkarılmıştır. Bu sırada 11 kişilik minibüsler de 14
kişilik daha büyük araçlara dönüşmüştür. 14 kişi
oturma kapasiteli minibüsler, 1996 yılında 33 hat-
ta çalışan 2.225 araç ile kentteki en büyük toplu
taşım filosuna sahiptir. 1996 yılından günümüze
kadar ise hat sayısı ve kontenjanında günümüze
kadar önemli bir değişiklik yaşanmamıştır. Yıllara
göre minibüslerin hat ve araç sayıları Grafik 6.7’de
ve Grafik 6.8’de verilmektedir.
243
 Grafik 6.7. Yıllara Göre Minibüs Hat Sayısı

60

50

40

30

20

10

0
1961 1965 1966 1967 1968 1972 1975 1982 1984 1996 2005 2013

Hat Sayısı

Grafik 6.8. Yıllara Göre Minibüs Araç Sayısı

2500

2000

1500

1000

500

0
1961 1965 1966 1967 1968 1972 1975 1982 1984 1996 2005 2013

Araç Sayısı

244
Yolcu Trafiği
2013 yılı itibariyle minibüslerle bir iş gününde ta-
şınan yolcu sayısı 1.152.900 kişidir. Toplu taşıma
ile taşınan yolcuların %36,8’i, tüm ulaşım türleri ile
taşınan yolcuların %22,5’i minibüslerle taşınmak-
tadır. Minibüs, yolcu taşımacılığında tüm ulaşım
türleri arasında otomobilden (%33,2) sonra ikinci
sırada gelmektedir. Toplu taşım türleri arasında
ise en fazla orana sahiptir.
Ücret Sistemi
Minibüslerle yapılan yolculuklarda yolcular için
bilet bazında ya da elektronik olarak herhangi bir
kayıt tutulmamaktadır. Ücret sistemi nakit olarak
yapılmakta ve mesafeye göre artan aşamalı ücret
yapısı yolcu açısından da minibüslere avantaj sağ-
Harita 6.9. Minibüs Hat Güzergâhları
lamaktadır.
Minibüs Hat ve Güzergâhları
Minibüsler, belediyece belirlenen hat güzergah-
larının dışına çıkmamaktadır. Ancak gün içindeki
sefer sayısı ve sıklığı yolcu yoğunluğuna göre de-
ğişebilmektedir. Toplam 31 hatta ve 2214 araç ile
yolcu taşımacılığı yapan minibüslerin hat isimleri
ve hatlardaki araç sayısı Tablo 6.46’da verilmiştir.
31 hat içerisinde en fazla araç sayısına sahip olan
hat 174 araç ile Sincan-Fatih hattıdır. Bu hattı Si-
teler-Ulus 133 araçla ve Kayaş-Mamak-Ulus 117
araçla hatları takip etmektedir. Ez az araç sayısına
sahip olan hat ise 15 araca sahip Altmışevler-Ulus
hattıdır. Hat içerisindeki araç sayısı, Zabıta Ulaşım
Amirliği tarafından protokolle belirlenmektedir.
245
 Tablo 6.46. Minibüs Hat Adları ve Araç Sayısı

Hat No Hat Adı Araç Sayısı

1 Abidinpaşa- Ulus 93
2 Akdere-Ulus 67
3 Aktepe-Ulus 47
4 Altmışevler- Ulus 15
5 Bahçeli-Ulus 27
6 Balgat-Kızılay 59
7 Balgat-Ulus 81
8 Çınçınbağları-Ulus 36
9 Dikmen-Kızılay 74
10 Dörtyol-Bahçeli-Emek 38
11 Etlik-Ulus 105
12 Eryaman-Ulus 33
13 Etimesgut -Ulus 55
14 Gölbaşı-Ankara 71
15 Hasköy-Ulus 75
16 İçaydınlık-Ulus 59
17 İncirli-Ulus 52
18 Keçiören -Ulus 94
19 Keçiören-Ostim Batıkent 94
20 Kayaş-Mamak-Ulus 117
21 Ostim-Batıkent-Ulus 67
22 Sanatoryum-Ulus 67
23 Seyranbağları-Ulus 97
24 Sincan-Fatih Mah. 174
25 Siteler-Ulus 133
26 Sokullu-Öveçler-Kızılay 42
27 Şentepe-Ulus 73
28 Topraklık-Türközü-Ulus 58
29 Ümitköy-Sıhhiye-Ulus 50
30 Yenimahalle-Karşıyaka-Yahyalar-Ulus 82
31 Yukarı Ayrancı-Oran Sitesi 79
Toplam 2214
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

246
6.2.3.2.2. Servis Araçları
Resmi ve özel kuruluşların, okul öncesi eğitim, il-
köğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim öğrenci-
lerini taşımak üzere okulların, bu araçlardan fay-
dalanan resim ve özel kuruluşların, mülkiyetindeki
araçlarla kendi personelini taşıyan özel kuruluşla-
rın, her türlü ücretsiz müşteri servisi olarak çalışan
C plakalı araçları kapsar.
Ankara’da toplu taşım içinde yer alan servis araç-
ları 3153 sayılı kanuna göre Esnaf ve Sanatkârlar
Odasına bağlı çalışmaktadırlar. Ücret tespiti ise
3141 sayılı yasa uyarınca Oda tarafından belirlen-
mektedir. Odaya kayıtlı olarak faaliyet sürdüren
servis araçları sayısı 1992 yılında 3.021 adettir. Bu
rakam 1996 yılında 4.887 iş ve okul servisleri ile,
2000-2001 yılları arasında 5435 araca, 2004 yılında
6145 araca ulaşmıştır. 2013 yılında faal olarak 6.377
servis aracı bulunmakta olup 423 adet aracın ise
hakları olmasına rağmen henüz servis hizmeti ver-
memektedir.
EGO Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre 2013
yılında bir iş günüde toplu taşıma ile taşınan yolcu-
ların %19,5’i (610.000 kişi) servis araçları ile taşın-
maktadır. Servis araçlarının taşıdığı yolcu sayısının
genel ulaşım içinde aldığı pay ise %11,9 olmuştur.
Bu oranın yüksek olmasının nedeni toplu taşım
sisteminin verimli işletilmesinde yaşanan sorun-
lar, kullanıcıların trafikte vakit kazanıp ve yüksek
konforda hizmet almak istemeleri olarak gösteri-
lebilir.
Servis araçlarının özellikle sabah ve akşam doruk
saatlerde trafikte yoğunluk kazanmaktadır. Bu
taşımacılık biçiminin güzergâhlarının belirlenmesi-
nin gelişigüzel yapılması/sağlıklı bir çalışma düzen-
lerinin bulunmayışı kent içi ulaşımda var olan so-
runları arttırıcı etkide bulunmaktadır. Diğer toplu
taşıma türleri ile kıyaslandığında çoğunun kapıdan
kapıya hizmet sunması, zaman tarifelerine uyması
ve araç içi oturma şansı olması bakımından diğer
türlere göre daha konforludur.
6.2.3.2.3. Taksi
Küçük girişimciliğin bir türü olan taksiler Anka-
ra’daki trafik akışının önemli bir parçasıdır. Taksi
taşımacılığı 1960-1965 döneminde hızlı bir artış
göstermiş bu dönemde taksi sayısı 7.500’e ulaş-
mıştır. Bu hızlı artış karşısında Ankara Umum
Otomobilciler Ve Şoförler Derneği, İl Trafik Ko-
misyonu’ndan 1966 yılında plaka kısıtlaması kara-
rı çıkartarak taksi sayısını dondurmuştur. 1975’te
7.471 olan taksi sayısı 1983 yılında %3 oranında artı-
rılmıştır. 1996 yılında ise kent içinde çalışan 7.600
taksi tespit edilmiştir.
Taksinin Ankara’daki günlük yolcu taşıma talebi-
nin karşılanmasındaki payı 1969’da %13,7, 1970’de
%13,72, 1976’da %12,9’dur. 1976 sonrasında tüm
yolculuklar oranına kıyasla taksinin payı düşmeye
başlamıştır. 1980’de %10, 1983’de %9 ve 1985’te
%6,6’dır. 1990 yılı türel dağılım tablosunda 8.000
taksinin 152.488 yolcu taşıdığı %5,3 yolcu payına
sahip olduğu anlaşılmıştır.
Taksiler genelde az yolcu taşıyan araçlardır. Bu
nedenle araç sayısı fazla olmasına rağmen taşıdı-
ğı yolcu sayısı bakımından diğer türler arasındaki
payı düşük kalmaktadır. 2000 yılı türel dağılım tab-
losuna bakıldığında %5,9’luk oranla 260.000 yolcu
taşınmıştır. 2013 yılı türel dağılım tablosuna bakıl-
dığında taşınan yolcu sayısının artmasına rağmen
(290.000 kişi) bu oranın 5,7 ye gerilediğini görül-
mektedir. Şekil 6.11’de 2013 yılında ilçelere göre
taksi durak yerleri verilmektedir.
247
 Harita 6.10. 2013 Yılı İlçelere Göre Taksi Durak Yerleri

248
2013 yılı itibari ile Ankara’da merkez ilçelerde ça- bulunan taksi ve durak sayısı Tablo 6.47‘de veril-
lışan T plakalı taksi sayısı 7.701 adet olup Çubuk, mektedir. En fazla taksi sayısının (3888) ve durak
Akyurt, Ayaş gibi ilçelerde çalışıp T plakalı olma- sayısının (273) bulunduğu ilçe Çankaya ilçesidir.
yan taksiler yaklaşık olarak 142 adettir. İlçelerde

Tablo 6.47. 2013 Yılı İlçeler Göre Taksi Durak ve Araç Sayısı

Depolama+
Bekleme Yeri Durak Depolama Toplam
Durak
İlçeler Bekleme+
Taksi Taksi Taksi Taksi Taksi
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Durak
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı
Sayısı
Akyurt 1 10 2 15 - - - - 3 25
Altındağ 9 36 70 950 - - - - 79 986
Ayaş - - 1 15 - - - - 1 15
Çankaya 70 238 197 3566 4 51 2 33 273 3888
Çubuk - - 8 108 - - - - 8 108
Etimesgut 2 5 16 164 - - - - 18 169
Gölbaşı - - 5 51 - - - - 5 51
Kazan - - 6 33 - - - - 6 33
Keçiören 3 8 62 705 - - - - 65 713
Mamak 11 34 33 408 - - - - 44 442
Pursaklar - - 5 33 - - - - 5 33
Sincan - - 25 143 - - - - 25 143
Yenimahalle 12 61 73 1021 1 155 - - 86 1237
Toplam 108 392 497 7128 5 206 2 33 612 7843
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

249
 2013 yılında Ankara’da ilçelere göre taksi sayısının ilçesinde bulunmaktadır. %0, 2 ile Ayaş ilçesi ise en
dağılımı Grafik 6.9.’da gösterilmektedir. Anka- az taksiye sahip ilçedir.
ra’da bulunan toplam taksinin %49,6’sı Çankaya

Grafik 6.9. 2013 Yılı İlçelere Göre Taksi Sayısı Dağılımı

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0

6.2.3.3. Bireysel Taşım
6.2.3.3.1. Binek/Özel Otomobil
Türkiye’de özel otomobil sayısında ikinci sırada
bulunan Ankara’da, 1992 yılında 202.095 olan özel
otomobil sayısı, 1996 yılında 450.960 araca ulaş-
mış, 2005 yılı itibariyle bir milyonu aşan toplam
araç içindeki 738.960 otomobil sayısı Ankara’yı
kişi başına düşen araç sayısı bakımından ülkede
en gelişmiş kenti haline gelmiştir. 1000 kişi ba-
şına 171 özel otomobilin düştüğü Ankara, 2000
yılı itibariyle toplam motorlu araçlı yolculukların
%17’sini oluşturan ancak taşınan yolcuların yakla-
şık %0,6’sını karşılayan bireysel ulaşım az sayıdaki
insana hitap etmesiyle birlikte trafik sistemlerinde
sıkışıklığa yol açmaktadır.

250
6.2.4. Askılı Sistemler
6.2.4.1. Mevcut Askılı Sistemler
Yenimahalle-Şentepe Teleferik Hattı
Yenimahalle-Şentepe arasına yapılacak teleferik
sistemi ile 2.400 kişi/saat kapasiteli toplu taşıma
yapılması planlanmıştır. Yenimahalle Metro istas-
yonundan başlayacak olan teleferik hattı ile Şen-
tepe merkezine kadar ulaşım havadan sağlanmak-
tadır. Yenimahalle-Şentepe arasında 4 duraklı 106
kabinin aynı anda hareket edeceği teleferik siste-
mi 3.257 m uzunluğunda olması ve her kabin 15 sa-
niyede bir istasyona girmesi planlanmaktadır. 20
Harita 6.11. Yenimahalle-Şentepe Teleferik Hattı Güzergâhları
metrelik kot farkı 3.257 m mesafe olmakta ve 13,5
dakikada aşılmaktadır. Ankara’da Metro sistemi
ile senkronize çalışan sistemin trafiğin rahatlama-
sına yardımcı olması ve yollara ek yük bindirme-
mesi beklenmektedir. Tablo 6.48‘de verilen tek-
nik özelliklerden bazıları turnikeli, 29 ana direkten
oluşmakta, bilet gişesi yürüyen merdiven, kontrol
merkezi, 106 adet kabin, alüminyum gövde bulun-
maktadır.
Harita 6.11.’de verilen Yenimahalle-Şentepe tele-
ferik hattının güzergâhları ve istasyonları göste-
rilmektedir. Teleferik istasyonu Çirişlioğlu Parkı,
Vefa Parkı, Televizyon Caddesi, Yenimahalle Son
Durak mevkilerinde istasyonlar bulunmaktadır.
251
 Tablo 6.48. Yenimahalle–Şentepe Teleferik Hattı Teknik Özellikler

Kabin Özellikleri İstasyon Özellikleri Direk Özellikleri

Kameralı Bilet Gişesi 29 Ana Direk
İstasyonda Koltuk Isıtmalı Turnike En Uzun Direk Boyu 62 Metre
Müzik Yayını Ve Anons Özellikli Yürüyen Merdiven Konik Tipli
Acil Durum Butonlu Asansör Taban Çapı 4,5 Metre
106 Adet Kabin Kontrol Merkezi Her Direkte Kurtarma Ekipmanı
Alüminyum Gövde Kamera -
Doğal Havalandırma
Dış Mekan Led Aydınlatma
10 Kişilik -
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

6.2.4.2. Planlanan Askılı Sistemler sonrasında planlanan sistemin süreleri de belli

2015 yılı sonrası için kısa vadede iki yeni askılı sis-
tem hattı ve 2038 yılı sonrası için ise uzun vadede
üç yeni askılı sistem hattı planlanmaktadır. İstas-
yonları belli olmayan sistemlerin 2038 yılı ve daha
değildir. Tablo 6.49.’da planlanan askılı sistemler
gösterilmektedir. Kısa vadede planlanan Siteler-
Karapürçek hattının 10,5 dakik, Kızılay-Dikmen
hattının 7,5 dakika sürmesi planlanmaktadır.

Tablo 6.49. Planlanan Kısa Vadede Askılı Sistemler

Planlanan Kısa Vade [ 2015 + ]

Kod Hat Hat Adı İstasyon Mesafe Süre
T-2 Teleferik-2 Siteler-Karapürçek - 7 10,5
Kaynak: EGO Genel Müdürlüğü, 2013

252
6.2.5. Kentiçi Ulaşım Sistemlerinde
Güvenlik
6.2.5.1. Trafik Kazaları
Emniyet Genel Müdürlüğü’nden elde edilen trafik
kazalarına ilişkin 2011, 2012 ve 2013 yılının 10 aylık
verilerine göre; en fazla kaza sayısı 2012 gerçek-
leşmiştir.
2011 yılında meydana gelen kazalardan %76’sı mad-
di hasarlı kaza, %23,9’u yaralamalı kaza ve %0,1’i
ölümlü kazalardan oluşmaktadır. 2012 yılında mey-
dana gelen kazalardan %78,1’i maddi hasarlı kaza,
%21,8’i yaralamalı kaza ve %0,1’i ölümlü kazalardan
oluşmaktadır. 2013 yılında meydana gelen kazalar-
dan %78,5’i maddi hasarlı kaza, %21,4’ü yaralamalı
kaza ve %0,1’i ölümlü kazalardan oluşmaktadır.

Grafik 6.10. Ankara İli Yıllara Göre Trafik Kazalarının Türlere Göre Dağılımı

30000

25000

20000

15000

10000

5000

0
Maddi Hasarlı Kaza Sayısı Yaralamalı Kaza Sayısı Ölümlü Kaza Sayısı

2011 2012 2013

Tablo 6.50. Ankara İli Yıllara Göre Trafik Kazaları

Maddi Hasarlı Yaralamalı Kaza Yaralı Ölümlü Kaza Ölü Toplam Kaza
Tarih
Kaza Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı
2011 19.941 6.259 9.314 36 40 26.236
2012 25.732 7.181 10.717 37 41 32.950
2013
21.920 5.988 8.873 33 35 27.941
(10 Aylık)

Kaynak: Emniyet Genel Müdürlüğü

253
 6.3. Şehirler Arası Ulaşım
6.3.1. Karayolu
6.3.1.1. AŞTİ
(Şehirlerarası Otobüs Terminali)
6.3.1.1.1. Tarihçe
Ankara kentinin Jansen planında şehirlerarası
bağlantılarının büyük ölçüde demiryolu ile sağ-
lanması önerilmiştir; dolayısıyla bu kent planında
demiryolu istasyonlarının yerleri üzerinde önemle
durulurken otobüs terminali için yer ayrılmamış-
tır. Başkent ilan edilişinin ardından Ankara hem
boyutları, hem de nüfus açısından hızla büyümeye
başlamıştır.
Nihat Yücel ve Reşat Uybadin tarafından 1955’te
hazırlanan yeni imar planında 1969 yılında hizme-
te giren Tandoğan otobüs terminalinin bulunduğu
yer bu amaçla ayrılmıştır. Daha önce özel kesimce
işletilen Etlik otobüs terminali de özellikle Ankara
ile çevre bölgeler arası yolculuğa hizmet verecek
biçimde yeniden düzenlenmiştir.
Bu dönemde şehirlerarası ulaşım hizmetleri Anka-
ra’da iki terminalden sağlanmaktadır. Daha büyük
olan Tandoğan terminali tek yönde (gidiş) günde
en çok 60.000 yolcuya hizmet verebilmektedir.
Anadolu Otobüs Terminali olarak bilinen öteki ter-
minal Etlik yolu üzerinde olup özellikle komşu yer-
leşim ve ilçelerin yolcularına (günde yaklaşık tek
yönde 10.000 kişi) hizmet vermektedir.
Yerleşim alanlarının boyutları ve altyapı donanım-
ları Yücel-Uybadin planında öngörülen nüfus yo-
ğunluğunu taşıyamadığı için dikey gelişme kaçınıl-
maz olmuştur. 1969’da Ankara Metropoliten Alan
Nazım Plan Bürosu kurulmuştur. 1970’e kadar
olan 43 yıllık dönemde kent nüfusu 16 kat artmış,
kentsel alan da 46 kat genişlemiştir.
Otobüs terminali için Nazım Plan Bürosu 1969 yı-
lında 9 yer seçeneği ile birlikte bir gelişme planı ha-
254
zırlamıştır. Terminal yerini belirlemede en önemli
faktörlerden biri olan “ulaşılabilirlik” açısından
Tandoğan terminali uygun bir yerdedir. Ancak ter-
minal alanı, gelecekteki talebi karşılamak için kaçı-
nılmaz olarak terminalin genişletilmesi ihtiyacı bir
yana, giderek artan trafiğine cevap vermek için
yetersiz kalmıştır. 1985’e gelindiğinde, Tandoğan
otobüs terminalinin genişleme olanağı kalmamış-
tır, dolayısıyla mevcut tesisin geliştirilmesinin pek
çok sorun doğuracağı anlaşılmış ve Nazım Plan
Bürosu terminali genişletme seçeneğini reddet-
miştir. Öteki yer seçeneklerinin çoğu çeşitli arazi
kullanımları ile işgal edildiğinden yeni şehirlerarası
otobüs terminali için en uygun yer olarak Söğütö-
zü ile Konya karayolu arasında kalan yer seçilmiş-
tir.
Söğütözü’nde yer seçen AŞTİ işletmesi 1995 yılın-
da hizmete girmiştir. AŞTİ, 1 Ocak 1997 tarihine
kadar Ankara Büyükşehir Belediyesi İşletme ve
İştirakler Daire Başkanlığı’na bağlı Genel Müdür-
lük olarak hizmet verdikten sonra, bu tarihten
itibaren, işletmeciliği ihale ile BUGSAŞ Genel Mü-
dürlüğü’ne verilmiştir. Halen BUGSAŞ Genel Mü-
dürlüğü’ne bağlı Baş Müdürlük olarak hizmet ver-
mektedir.
6.3.1.1.2. Terminalin Kapasitesi
Ankara’nın coğrafi olarak da Türkiye’nin
merkezinde bulunması nedeniyle, AŞTİ’den
bütün illere ve birçok ilçeye otobüs seferi
düzenlenmektedir. Ayrıca sürekli olarak Esenboğa
Havaalanı’na HAVAŞ servisleri mevcuttur.
Ankaray’ın AŞTİ istasyonuna bir tüp geçit ile bağlı
olan AŞTİ’den her an şehrin her tarafına trafikte
vakit kaybetmeden ulaşmak mümkündür.
Türkiye’nin en büyük otobüs terminali olan
AŞTİ’den günde yaklaşık 1.200 adet otobüs seferi
düzenlenmekte ve yaklaşık olarak 1.200 adet
otobüs de yolcu getirmektedir. AŞTİ’de sürekli
değişiklik göstermekle birlikte, halen yaklaşık 200
adet otobüs firması faaliyet göstermektedir.
6.3.1.1.3. Yolcu Trafiği
Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi’nden
(AŞTİ) alınan 2012 yılına ait aylık perona gelen ve
transit geçiş yapan otobüs sayıları Grafik 6.11.’de
gösterilmektedir. Bu veriler incelendiğinde Tem-
muz ayında en yüksek değeri olan 35.708 otobüs
sayısına ulaştığı görülmektedir. 2012 yılı perona
gelen otobüs sayılarının ortalama bir değerde de-
vam ettiği ancak yaz aylarının başında Mayıs ayın-
da gelen otobüs sayılarında bir artış görüldüğü ve
Kasım ayına kadar bu artışın devam ettiği görül-
mektedir.

Grafik 6.11. 2012 Yılı Aylık Perona Gelen Otobüs Sayıları

40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0

Kaynak: AŞTİ, 2012

255
 2012 yılı aylara göre transit geçiş yapan otobüs
sayıları ise Grafik 6.12.’de gösterilmektedir. Bu ve-
riler incelendiğinde ise perona gelen otobüs sayı-
larından farklı olarak bir değişkenlik görülmekte,
Şubat ayında düşen otobüs sayısı Mart ayından
Temmuz ayına kadar bir artış göstermekte yaz ayı
olmasına rağmen Ağustos ayında gerilemektedir.
Eylül ayında artışına devam etmekte ve Kasım
ayına kadar bu artışın devam ettiği görülmekte-
dir. Eylül ayında transit geçiş yapan otobüs sayısı
13.555 ile en yüksek değere ulaşmaktadır.

Grafik 6.12. 2012 Yılı Aylık Transit Geçiş Yapan Otobüs Sayıları

16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0

Kaynak: AŞTİ, 2012

256
2012 aylık toplam otobüs sayıları Grafik 6.13.’de artışın düştüğü görülmektedir. Temmuz ayında
gösterilmektedir. Bu verilere bakıldığında ise oto- toplam otobüs sayısı 48.751 ile en yüksek değere
büs sayılarının Şubat ayından itibaren artış göster- ulaşmaktadır.
diği, yaz aylarında sabitleştiği ve Kasım ayında bu

Grafik 6.13. 2012 Yılı Toplam Otobüs Sayıları

60000

50000

40000

30000

20000

10000

0
Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım
Kaynak: AŞTİ, 2012

257
 Ankara Şehirler Arası Terminal İşletmesi’nden 6.14.’de Temmuz ayında otobüs sayısının 37.123 ile
(AŞTİ) alınan 2003-2012 yılları arasına ait aylık pe- en yüksek değere ulaştığı görülmektedir. Temmuz
rona gelen ve transit geçiş yapan ortalama oto- ayından sonra ise otobüs sayısı azalarak ortalama
büs sayılarını içeren veriler incelendiğinde, Grafik değere düşmektedir.

Grafik 6.14. 2003-2012 Yılları Arasında Perona Gelen Ortalama Otobüs Sayısı

40.000
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0.000

Kaynak: AŞTİ, 2012

258
2003-2012 yılları arasında transit geçiş yapan oto-
büslerin aylara göre ortalama otobüs sayıları Gra-
fik 6.15.’de gösterilmektedir. Bu veriler incelendi-
ğinde Şubat ayında transit geçiş yapan ortalama
otobüs sayısında düşüş yaşandığı, Mart ayından
Temmuz ayına kadar artış olduğu ve Temmuz
ayından ortalama değerlere döndüğü görülmek-
tedir. Temmuz ayında transit geçiş yapan ortala-
ma otobüs sayısı 8.961 ile en yüksek değere ulaş-
maktadır.

Grafik 6.15. 2003-2012 Yılları Arasında Transit Geçiş Yapan Ortalama Otobüs Sayısı
10.000
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0.000

Kaynak: AŞTİ, 2012

259
 Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi’nden sayıları Arife gününde artış gösterdiği, bayramda
(AŞTİ) alınan verilerden resmi tatil zamanlardaki azaldığı ve son gün tekrardan artış gösterip orta-
değişim incelendiğinde; 2012 yılı Ramazan Bayra- lama değere geri döndüğü görülmektedir.
mı tatilinde (Arife+3 gün) perona gelen otobüs

Grafik 6.16. Ramazan Bayramı Perona Gelen Otobüs Sayıları

1572

1442

1347
1800
1272

1245
1241

1232

1189
1188

1171

1171
1155

1600

1114
1064

1063
1043

1036

1031
1001

1400
1200
1000
800
600
400
200
0
18.08.2012(Arefe)

19.08.2012(Bayramın 1.Gün)

20.08.2012(Bayramın 2.Gün)

21.08.2012(Bayramın 3.Gün)
10.08.2012

11.08.2012

12.08.2012

13.08.2012

14.08.2012

15.08.2012

16.08.2012

17.08.2012

22.08.2012

23.08.2012

24.08.2012

25.08.2012

26.08.2012

27.08.2012

28.08.2012
Kaynak: AŞTİ, 2012
620

260
2012 yılı Ramazan Bayramı tatilinde (Arife+3 denk gelmesi ile Arife gününden önce ani bir
gün) transit geçen otobüs sayıları diğer günlerle artış gösterdiği bayramda azaldığı ve son gün
karşılaştırıldığında ortalama bir değerde olan tekrardan artış gösterip ortalama değere geri
otobüs sayılarının bayramın hafta sonuna döndüğü görülmektedir.

Grafik 6.17. Ramazan Bayramı Transit Geçiş Yapan Otobüs Sayıları

620
700

510
600

463

456

451
450

447

438
428

500
402

402

394
392
386

385

385

372
357

318
400
300
200
100
0
18.08.2012(Arefe)

19.08.2012(Bayramın 1.Gün)

20.08.2012(Bayramın 2.Gün)

21.08.2012(Bayramın 3.Gün)
10.08.2012

11.08.2012

12.08.2012

13.08.2012

14.08.2012

15.08.2012

16.08.2012

17.08.2012

22.08.2012

23.08.2012

24.08.2012

25.08.2012

26.08.2012

27.08.2012

28.08.2012
Kaynak: AŞTİ, 2012

261
 2012 yılı Kurban Bayramı tatilinde (Arife+4 gün) ğerde olan otobüs sayılarının bayramda azaldığı
ve 29 Ekim tarihinde perona gelen otobüs sayıları ve son gün tekrardan artış gösterip ortalama de-
diğer günlerle karşılaştırıldığında ortalama bir de- ğere geri döndüğü görülmektedir.

Grafik 6.18. Kurban Bayramı ve 29 Ekim Tarihlerinde Perona Giren Otobüs Sayıları

635
622
700

533
600

504
495

446
444

441

422
421
414

500
413

401

396
392

390
383
368
400 308
300

200

100

0
25.10.2012(Arefe)

26.10.2012(Bayramın 1.Gün)

27.10.2012(Bayramın 2.Gün)

28.10.2012(Bayramın 3.Gün)

29.10.2012(Bayramın 4.Gün)
17.10.2012

18.10.2012

19.10.2012

20.10.2012

21.10.2012

22.10.2012

23.10.2012

24.10.2012

30.10.2012

31.10.2012

01.11.2012

02.11.2012

03.11.2012

04.11.2012
Kaynak: AŞTİ, 2012

262
23 Nisan tatilinde perona gelen otobüs sayıları incelendiğinde ortalama bir değerde olan otobüs sayı-
ları 23 Nisan tarihinin milli bayram ve resmi tatil olması nedeniyle artış göstermiştir.

Grafik 6.19. 23 Nisan Tarihinde Perona Gelen Otobüs Sayısı

440
430
420
410
400
390
380
370
360
21.04.2012 22.04.2012 23.04.2012 24.04.2012 25.04.2012
Kaynak: AŞTİ, 2012

1 Ocak tarihinin resmi tatil olmasına rağmen perona gelen otobüs sayısı çok fazla değişmemekte bir
gün öncesinde ise otobüs sayılarının çok fazla düştüğü görülmektedir.

Grafik 6.20. 1 Ocak Tarihinde (Yılbaşı) Perona Gelen Otobüs Sayısı

1200
1000
800
600
400
200
0
30.12.2011 31.12.2011 01.01.2012 02.01.2012 03.01.2012
Kaynak: AŞTİ, 2012

263
 1 Ocak tarihinde transit geçiş yapan otobüs sayılarına bakıldığında ise tatilden bir gün öncesinde oto-
büs sayısında bir düşüş olduğu görülmektedir.

Grafik 6.21. 1 Ocak Tarihinde (Yılbaşı) Transit Geçiş Yapan Otobüs Sayısı

450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
30.12.2011 31.12.2011 01.01.2012 02.01.2012 03.01.2012
Kaynak: AŞTİ, 2012

Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesinden incelendiğinde ise küçük araç girişlerine Nisan ayı-
(AŞTİ) alınan 2013 yılı ilk 6 aya ait perona gelen ve na kadar rastlanmazken Nisan ayı ile girişler baş-
transit geçiş yapan otobüs sayılarını içeren veriler lamıştır.

Grafik 6.22. 2013 Yılı İlk 6 Aylık Otobüs Sayıları

30000

25000

20000

15000

10000

5000

0
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran

Peron 1 Gişe Peron 2 Gişe Transit Gişe Küçük Araç Gişe

Kaynak: AŞTİ, 2013

264
2008 ile 2012 yılları arasında peronlara gelen ortalama otobüs sayısına bakıldığında Temmuz ayında
37.703 otobüs ile en yüksek sayıya ulaşmıştır.

Grafik 6.23. 2008-2012 Yılları Arasında Perona Gelen Ortalama Otobüs Sayısı

Kaynak: AŞTİ, 2012

265
 22008 ile 2012 yılları arasında transit geçiş yapan ortalama otobüs sayısına bakıldığında Temmuz ayın-
da 10.086 otobüs ile en yüksek rakama ulaşmıştır.

Grafik 6.24. 2008- 2012 Yılları Arasında Transit Geçiş Yapan Ortalama Otobüs Sayısı

Kaynak: AŞTİ, 2012

266
6.3.1.2. Karayolu Hız Gecikme Etütleri
Hız etütleri trafik sorunlarında ve trafiğin düzen-
lenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Hız etüt-
leri belirli bir noktada örneğin bir kavşağa ulaşan
yol ağzında geçen taşıtların hızlarının ölçülmesiyle
veya iki nokta arasındaki ortalama hızların tespi-
tiyle yapılır. Hız etütlerindeki amaç çeşitli şartlar
altında yollar üzerinde ve çeşitli taşıtlar için hızla-
rın nasıl değiştiğini incelemek ve hızla ilgili tedbir-
lerin alınmasını tayin etmektir. Diğer bir tanımla
hız etütleri, yollar üzerinde çeşitli şartlar altında
ve çeşitli taşıt türleri için hızların nasıl değiştiğini
Harita 6.12. Hız Gecikme Etüdü Yapılan Güzergâhlar ve Yol Sınıflandırmaları
incelemek ve ulaşım talep tahmin modelinde girdi
olacak şebeke hızlarının belirlenmesini sağlamak,
karayolu düzenlemelerinde sorunların belirlenme-
sine yardımcı olmak için yapılmaktadır.
Ankara Ulaşım Ana Planı (AUAP) çerçevesinde ya-
pılan hız gecikme etütlerinde Ankara il genelinde
ulaşımı sağlayan önemli karayolu bağlantıları altlık
oluşturmuştur. Harita 6.12.’de görüldüğü gibi ken-
ti çevreleyen çevre yolu, kent içi önemli ticari ak-
tiviteler ve meskûn alanlara ulaşımı sağlayan ka-
rayolu bağlantıları, sınır olan komşu illere ulaşımı
üstlenen karayolları analiz içinde yer almaktadır.
267
 Ankara Ulaşım Ana Planı (AUAP) kapsamında ya-
pılan hız gecikme etütleri ana arterler, bulvarlar,
caddeler, devlet yolları, il yolları, otoyollar ve oto-
yol bağlantılarında toplamda yaklaşık 4.207 km’lik
karayolu ağında gerçekleşmiştir.
Hız gecikme etütleri yapılan karayolu ağında en
fazla uzunluğu sahip olan yol tipi yaklaşık 2.413 km
ile caddelerdir (Tablo 1). Bununla birlikte yaklaşık
Tablo 6.51. Hız Gecikme Etüdü Yapılan Yol Tipleri ve Uzunlukları (km)
Yol Tipi
Ana Arter
Bulvar
Cadde
Devlet Yolu
İl Yolu
Otoyol
Otoyol Bağlantısı
Toplam
Hız Etütleri 29 Mayıs ve 01 – 02 Haziran tarihleri
arasında hafta içi ve hafta sonunda gerçekleştiril-
miştir. Hafta içi ortalama hızları için; sabah, öğle
ve akşam zirve saatlerde gerçekleştirilen hız ge-
cikme etüdü sonuç değerleri ulaşım ağına girilerek
Ankara il genelindeki ortalama hızlar belirlenmiş-
268
605 km’lik devlet yolları, 480 km’lik bulvarlar, 275
km’lik otoyollar ve 248 km’lik ana arterler hız ge-
cikme etüdünün başlıca yol tiplerini oluşturmakta-
dır. Ankara Büyükşehir Belediyesi meskûn konut
alanları ve ticari aktiviteleri ile birlikte Çevre Yolu
içerisinde konumlanmıştır. Bu nedenle il merkezi-
nin çevresinde bir sınır oluşturan otoyollar da hız
gecikme etütlerine dâhil edilmiştir.
Uzunluk (Km)
248,48
480,58
2.412,96
604,44
129,54
275,26
54,88
4.206,14
tir (Harita 6.13, Harita 6.14, Harita 6.15). Hız gecik-
me etütlerindeki hız baremleri, her etütte sonuç
olarak çıkan hız değerlerinden minimum ve maksi-
mum değerler alınarak belirlenmiştir. Bu baremler
belirlenirken karayolu tipinin kendi azami / asgari
hız limitleri de göz önünde bulundurulmuştur.
Hafta içi sabah zirve saat hız gecikme etütlerine
bakıldığında kent merkezinde kesişen ve Ankara il
geneli trafik yoğunluğunun en fazla olduğu kara-
yolu statüsüne sahip olan Mevlana Bulvarı, Dumlu-
pınar Bulvarı ve Fatih Sultan Mehmet Bulvarı’nda
ortalama hızın 51 – 100 km/sa değerine sahip oldu-
ğu gözlenmektedir. Bu bulvarla üzerinde özellikle
kent merkezine yönünde olan bazı linkler de hız
değeri 25 – 50 km/sa değere kadar düşmektedir.
Bu da sabah zirve saatlerinde trafik yoğunluğu-
nun kent merkezi olan Çankaya, Yenimahalle ve
Harita 6.13. Hafta İçi Sabah Zirve Saat Hız Etütleri
Altındağ ilçelerine doğru olduğunu göstermekte-
dir. Bununla birlikte Dumlupınar Bulvarı’na paralel
alternatif bir güzergâh niteliğinde olan Sabancı
Bulvarı’nda ortalama hız değerleri de yine bu üç
bulvarla eşdeğer olduğu görülmektedir.
Kent merkezine gelindiğinde ise ortalama hız de-
ğerlerinin 2 – 25 km/sa hıza kadar düştüğü görül-
mektedir. Bu da kent merkezindeki bağlantıların
şerit sayılarının düşük olması ile birlikte araç sayısı-
nın fazla olmasının sonucu olarak görülebilir.
269
 Hafta içi öğle zirve saat hız gecikme etütlerine ba-
kıldığında üç ana bulvarın hız ortalamaları sabah
zirve saat ortalamaları ile benzerlik gösterirken,
Sabancı Bulvarı’nda ise her iki yönlü akımdaki hız
değerleri 25 - 50 km/sa değerine düşmüştür. Kent
merkezindeki yoğunluk ise sabah zirve saat orta-
lamalarına göre daha iyi gözükse de hız değerleri
Harita 6.14. Hafta İçi Öğle Zirve Saat Hız Etütleri
270
2 – 25 km/sa düzeylerindedir.
Kent merkezinde iş alanları olan Sıhhiye, Kızılay
gibi semtler haricinde, her ilçenin kendi içinde sa-
hip olduğu alt merkezlerde ulaşım bağlantılarını
sağlayan güzergâhların ortalama hızları 2 – 25 km/
sa değerindedir.
Hafta içi akşam zirve saat hız gecikme etütleri-
ne bakıldığında sabah zirve saat etütlerinin aksi-
ne, yoğunluğun kent çeperlerine doğru kaydığı
gözlenmektedir. Fatih Sultan Mehmet Bulvarı ve
Dumlupınar Bulvarı özellikle kent merkezi ile kent
çeperi arasındaki güzergâhı boyunca meskûn
Harita 6.15. Hafta İçi Akşam Zirve Saat Hız Etütleri
alanlardan ciddi derecede besleme aldığı için hız
değerleri bazı linklerde 25 – 50 km/sa değerine
düşmektedir. Mevlana Bulvarı ise Gölbaşı – Konya
istikametinde herhangi bir şekilde bağlantılar ara-
cılığıyla besleme almadığı için hız değer 51 – 100
km/sa dolaylarındadır.
271
 Harita 6.16.’ya bakıldığında hafta sonu cumartesi
günü ortalama hızları için; sabah, öğle ve akşam
zirve saatlerde gerçekleştirilen hız gecikme etü-
dü sonuç değerleri ulaşım ağına girilerek Ankara
genelindeki ortalama hızlar belirlenmiştir. Cumar-
tesi günü sabah zirve saat hız gecikme etütlerine
bakıldığında üç ana arter ve bu ana arterleri bes-
leyen bağlantı yollarında trafik yoğunluğu çok
Harita 6.16. Hafta Sonu Cumartesi Günü Sabah Zirve Saat Hız Etütleri
272
fazla görülmemektedir (51 – 100 km/sa). Üç ana
bulvarda trafik yoğunluğu yaşanmazken Sabancı
Bulvarı’nda ortalama hız 26 – 50 km/sa değerine
düşmektedir. Bununla birlikte kent merkezi ve ti-
cari aktivitelerin konumlandığı Sıhhiye, Kızılay ve
Ulus semtlerinde ise ortalama hız değerleri 2 – 25
km/sa değerindedir.
Harita 6.17.’ye bakıldığında cumartesi günü öğle merkezinde artarken Sıhhiye, Kızılay ve Tunalı Hil-
zirve saat hız gecikme etütlerine bakıldığında sa- mi Caddesi’ni birbirine bağlayan Atatürk Bulvarı’n-
bah etüdü ile hemen hemen aynı sonuçlara rastla- daki ortalama hız değerleri 2 – 25 km/sa değerine
mak mümkündür. Trafik yoğunluğu özellikle kent kadar düşmektedir.

Harita 6.17. Hafta Sonu Cumartesi Günü Öğle Zirve Saat Hız Etütleri

273
 Cumartesi günü akşam zirve saat hız gecikme km/sa değerine düşmektedir. Bunun en büyük
etütlerine bakıldığında Sabancı Bulvarı’ndaki yo- nedeni bu bağlantının aynı zamanda Mevlana Bul-
ğunluk azalırken özellikle İnönü Bulvarı – Dumlu- varı kuzey-güney bağlantısı ile çakışarak şerit sayı-
pınar Bulvarı bağlantısında ortalama hızlar 2 – 25 larının azalmasıdır.

Harita 6.18. Hafta Sonu Cumartesi Günü Akşam Zirve Saat Hız Etütleri

274
Harita 6.19. incelendiğinde hafta sonu pazar günü
ortalama hızları için; sabah, öğle ve akşam zirve
saatlerde gerçekleştirilen hız gecikme etüdü so-
nuç değerleri ulaşım ağına girilerek Ankara gene-
lindeki ortalama hızlar belirlenmiştir. Hafta sonu
pazar günü yapılan hız gecikme etütlerine bakıldı-
ğında genel olarak Çevre Yolu, İstanbul Yolu, Kon-
ya Yolu, Eskişehir Yolu ve Sakıp Sabancı Bulvarı ile
birlikte bu yolları merkezlere bağlayan ana arterler
51 – 100 km/sa hız ortalamalarına sahiptir. Bu ana
arterlerin çeper oluşturduğu, merkezi iş alanları
Harita 6.19. Hafta Sonu Pazar Günü Sabah Zirve Saat Hız Etütleri
ve meskûn alanlarda kalan caddelerde ise hafta içi
hız değerlerine göre daha az yoğunluk bulunmak-
tadır. Bu caddelerde ortalama hızlar 26 - 50 km/
sa değerlerine sahiptir. Pazar günü sabah zirve
saat hız gecikme etütlerine bakıldığında Anadolu
Bulvarı - Sabancı Bulvarı bağlantı yollarındaki şerit
azalmasından kaynaklı ortalama hız değerleri 26
– 50 km/sa değerine kadar düşmektedir. Bununla
birlikte üç ana bulvarda bazı linkler haricinde orta-
lama hız değerleri 51 – 100 km/sa değerinde olup,
herhangi bir sıkıntı görülmemektedir.
275
 Harita 6.20. incelendiğinde ise pazar günü öğle lar 26 – 50 km/sa değerine kadar düşmektedir. Bu-
zirve saat hız gecikme etütlerine bakıldığında nunla birlikte kent merkezindeki olağan yoğunluk
Anadolu Bulvarı’nda herhangi bir hız düşüşü ya- devam etmekte olup, ortalama hız değerli 2 -25
şanmazken, Sabancı Bulvarı’nda ise ortalama hız- km/sa değerindedir.

Harita 6.20. Hafta Sonu Pazar Günü Öğle Zirve Saat Hız Etütleri

276
Pazar günü akşam zirve saat hız gecikme etütle-
rine bakıldığında Sabancı Bulvarı’ndaki yoğunluk
link bazında daha da artış göstermektedir. Kentin
Harita 6.21. Hafta Sonu Pazar Günü Akşam Zirve Saat Hız Etütleri
Hafta içi ve hafta sonu zirve saat hız gecikme etüt-
leri sonuçlarına makro ölçekte bakıldığında kentin
doğu ve kuzey kısmında genel itibariyle ortalama
hızlar 2 – 25 km/sa hız değerindedir. Kentin güne-
yinde Konya yönünde ise meskûn alan ve ticari
aktiviteler yoğunluğunun mevcutta az olması ne-
deniyle ortalama hız değerleri 51 – 100 km/sa de-
doğusunda ise link bazlı yoğunluklar devam et-
mektedir. (2 – 25 km/sa)
ğerindedir. Bununla birlikte Mevlana Bulvarı’nın
doğusunda Çankaya Oran yerleşkelerinin getirmiş
olduğu yolculuk çekimleri ve buradaki karayolu
bağlantılarından kent merkezine ulaşımın bulun-
ması bu alanlarda araç yoğunluğunun artmasına
böylece de ortalama hız değerlerinin düşmesine
neden olmaktadır.
277
 Ankara il geneli için özellikle hafta içi büyük önem
arz eden Dumlupınar Bulvarı (Eskişehir Yolu), İnö-
nü Bulvarı ve Mevlana Bulvarı gibi birinci derece
sınıfa giren ana arterlerin kesiştiği ve merkeze
güzergâh sağladığı bölgenin küçük ölçekteki hız
gecikme etüdü Harita 6.22.’de verilmiştir. Son dö-
nemlerde Ankara kenti için önemi bir yerleşim ve
iş alanı olan Ümitköy ve Çayyolu semtlerine ana
ulaşımı sağlayan Dumlupınar Bulvarı (Eskişehir
Yolu) hafta içi sabah zirve saatlerinde Çankaya
yönünde yoğunluğa sahiptir. Bununla birlikte bu
güzergâhın Mevlana Bulvarı kesişimi sonrası de-
vam niteliği olan İnönü Bulvarı üzerinde trafik yo-
Harita 6.22. Dumlupınar Bulvarı- İnönü Bulvarı ve Mevlana Bulvarı Hafta İçi Sabah Zirve Saat Hız
Etütleri
278
ğunluğu daha da artmaktadır. AŞTİ önü Samsun
Yolu üzerinde Mevlana Bulvarı üzerinde ciddi bir
trafik yoğunluğu gözlenmektedir. Bu yoğunluk
AŞTİ önünde toplu taşıma araçlarının bekleme sü-
relerinin artışı ile meydana gelmektedir. Samsun
Yolu-Eskişehir Yolu ayrımında 4 şeritli ana arterin
tek şeride düşmesi de ciddi bir trafik yoğunluğu-
na neden olmaktadır. Bu nedenle ortalama hızlar
düşmektedir. Mevlana Bulvarı ise Dikmen ve Göl-
başı gibi yerleşim yerlerine ana ulaşımı sağlamak-
tadır. Bu semt ve ilçe alt merkez statüsünde olma-
dığı için Mevlana Bulvarı sabah zirve saatlerinde
çok yoğun olmayan bir trafiğe sahiptir.
Hafta içi öğle zirve saatlerinde sabah zirve saatine
göre daha az bir trafik yoğunluğu yaşanmaktadır.
Sabah zirve saatinde Dumlupınar Bulvarı – İnönü
Bulvarı istikametinde görülen yoğunluk öğle zirve
saatinde daha düşük görülmektedir.
Sabah zirve saatinin aksine Samsun Yolu her iki is-
tikamette de düşük bir trafik yoğunluğuna sahip-
tir. Mevlana Bulvarı ise sabah zirve saatinde oldu-
ğu gibi az bir trafik yoğunluğuna sahiptir.

Harita 6.23. Dumlupınar Bulvarı- İnönü Bulvarı ve Mevlana Bulvarı Hafta İçi Öğle Zirve Saat Hız
Etütleri

279
 Hafta içi akşam zirve saate bakıldığında Dumlu-
pınar Bulvarı üzerinde ODTÜ Kavşağı ile Mevlana
Bulvarı kesişimi arasında ciddi bir trafik yoğunluğu
gözlenmektedir. Bu yoğunluk sabah ve öğle saat-
lerine oranla İnönü Bulvarı-Çankaya istikametinde
de mevcuttur. Samsun Yolu akşam zirve saatinde
her iki istikamette yoğun bir trafiğe sahiptir. Araç-
Harita 6.24. Dumlupınar Bulvarı- İnönü Bulvarı ve Mevlana Bulvarı Hafta İçi Akşam Zirve Saat Hız
Etütleri
280
ların ortalama hızları 0-25 km/sa değere kadar düş-
mektedir.
Mevlana Bulvarı ise sabah ve öğle zirve saatlerin-
de olduğu gibi her iki istikamette de az yoğun bir
trafiğe sahiptir. Ortalama hızlar 51 – 100 km/sa de-
ğerlerine kadar çıkmaktadır.
Merkezi iş alanı ve ulaşım odaklarının rotasyon
merkezi olan Çankaya ilçesi Kızılay semti merkez
alınarak, bu merkezi iş alanını besleyen ana ula-
şım güzergâhlarının küçük ölçekte hafta içi sabah
zirve saatinde hız gecikme etütleri Harita 6.25.’de
verilmiştir. Kızılay merkezli hız gecikme etüdü kap-
samında cadde ve sokaklar değerlendirilmiştir.
Ankara kent merkezinin günün her saati farklı bir
yaya ve araç trafiğine sahip olan Kızılay ve çevre-
si küçük ölçekli hız gecikme etütleri verilmiştir.
Harita 6.25. Kızılay Merkezi Hafta İçi Sabah Zirve Saat Hız Etütleri
Bu analizlere göre sabah, öğle ve akşam zirve
saatlerinde tüm merkez içi ara caddelerde trafik
yoğunluğunun fazla olduğu gözlenmektedir. Bu-
nunla birlikte özellikle öğle zirve saatlerinde ve di-
ğer tüm zamanlarda Kızılay merkezi besleyen ana
hatların daha az trafik yoğunluğuna sahip olduğu
görülmektedir. Bu zamanlarda ortalama hızlar 26
– 50 km/sa değerine sahiptir. Akşam zirve saatte
İnönü Bulvarı-Kızılay istikametindeki her iki güzer-
gâhtaki yoğunluk diğer zaman dilimlerindeki zirve
saatlere göre daha fazladır.
281
 Kızılay semti merkezi iş alanını besleyen cadde ve
sokakların hafta içi öğle zirve saatinde hız gecikme
etütleri Harita 6.26.’da verilmiştir.
Harita 6.26.’da verilen alanın kuzeyinde bulunan
ve Tandoğan-Kızılay güzergâhında bulunan GMK
Bulvarı’nın alternatifi olan Celal Bayar Bulvarı
Sıhhiye’yi besleyen ana güzergâhlardan biridir. Bu
güzergâhın her üç zaman zirve saatinde de 26 – 50
km/sa ortalama hıza sahip araçların oluşturduğu
trafiğe maruz kaldığı gözlenmektedir.

Harita 6.26. Kızılay Merkezi Hafta İçi Öğle Zirve Saat Hız Etütleri

282
Kızılay semti merkezi iş alanını besleyen cadde
ve sokakların hafta içi akşam zirve saatinde hız
gecikme etütleri Harita 6.27.’de verilmiştir.
Çankaya ilçesi Kızılay semti merkez alınarak, bu
iş merkezini besleyen ana ulaşım güzergâhlarının
küçük ölçekte cumartesi günü zirve saat hız
gecikme etütleri Harita 6.27.’de verilmiştir. Hafta
Harita 6.27. Kızılay Merkezi Hafta İçi Akşam Zirve Saat Hız Etütleri
içi hız gecikme etütlerinde olduğu gibi sabah,
öğle ve akşam zirve saatlerinde tüm merkez içi
ara caddelerde trafik yoğunluğunun fazla olduğu
gözlenmektedir. Bununla birlikte özellikle akşam
zirve saati haricinde diğer zamanlarda Kızılay
merkezi besleyen ana hatlar daha az trafik
yoğunluğuna sahiptir. Bu zamanlarda ortalama
hızlar 26 – 50 km/sa değerine sahiptir.
283
 Kızılay semti merkezi iş alanını besleyen cadde
ve sokakların hafta sonu sabah zirve saatinde hız
gecikme etütleri Harita 6.28.’de verilmiştir. Harita
6.28. incelendiğinde akşam zirve saatte Kızılay-
Dikmen istikametindeki her iki güzergâhtaki
yoğunluk diğer zaman zirve saatlere göre
oldukça fazladır. Sıhhiye’yi besleyen Celal Bayar
Bulvarı’nda ise akşam zirve saati hariç diğer
zamanlarda yoğunluk azdır.

Harita 6.28. Kızılay Merkezi Cumartesi Sabah Zirve Saat Hız Etütleri

284
Kızılay semti merkezi iş alanını besleyen cadde ve Kızılay merkezine cumartesi öğle zirve saatlerin-
sokakların hafta sonu öğle zirve saatinde hız ge- de bakıldığında tüm merkez içi ara caddelerde
cikme etütleri Harita 6.29.’da verilmiştir. trafik yoğunluğunun fazla olduğu gözlenmekte-
dir.

Harita 6.29. Kızılay Merkezi Cumartesi Öğle Zirve Saat Hız Etütleri

285
 Kızılay semti merkezi iş alanını besleyen cadde ve
sokakların hafta sonu akşam zirve saatinde hız
gecikme etütleri Harita 6.30.’da verilmiştir.
Harita 6.30. incelendiğinde akşam zirve saatinde
Harita 6.30. Kızılay Merkezi Cumartesi Akşam Zirve Saat Hız Etütleri
6.3.2. Demiryolu Hattı
Ankara, coğrafi olarak ülkenin merkezinde olması
nedeniyle ulaşım ağlarının da kesişim noktasında-
dır. Türkiye’de 1000 km2 başına demiryolu uzun-
luğu 11 km iken, EUROSTAT verilerine göre Avru-
pa’da 2006 yılında bu oran 50 km’dir. Türkiye’deki
9.080 km’lik demiryolu ağının % 5,2’sine sahip An-
kara, 1000 km2 başına 15 km demiryolu uzunluğu
286
ise özellikle İnönü Bulvarı’nın her iki istikamette
de ciddi bir trafik yoğunluğuna sahip olduğu
görülmektedir. Bu güzergâhta ortalama hız 2 – 25
km/sa değerindedir.
ile Türkiye ortalaması üzerindedir.
Mevcut ulaşım altyapılarının teknolojik gelişme-
lere uygun olarak modernizasyonu, farklı ulaşım
sistemlerinin entegrasyonu, çevreye daha duyarlı
ve daha az maliyetli ulaşım türlerine teşvik gibi çe-
şitli yaklaşımlarla bu avantajın daha etkin kullanılır
hale gelmesi, ulaşımı Ankara’nın ekonomisine cid-
di katkı payı yapar bir konumuna getirecektir.
6.3.2.1. Ankara Güzergâhında İşleyen Ana Hat
Trenleri
Ankara-İstanbul(Haydarpaşa)-Ankara Arasında
İşleyen Ana Hat Trenleri
• Fatih Ekspresi, Ankara-Ekspresi, Anadolu
Ekspresi, Boğaziçi Ekspresi trenleri 567
km olan Ankara-Haydarpaşa-Ankara ara-
sında her gün işlemektedir.
Ankara-İzmir-Ankara Arasında İşleyen Ana Hat
Trenleri
• İzmir Mavi (824km)
• Karesi Ekspresi (824km) trenleri, Ankara
- Alsancak - Ankara arasında her gün işle-
mektedir.
Ankara-Adana-Ankara Arasında İşleyen Ana Hat
Trenleri
• Çukurova Mavi (671km) trenleri, Ankara
- Adana - Ankara arasında her gün
işlemektedir.
İstanbul(Haydarpaşa)-Ankara- Kars-İstanbul
arasında İşleyen Ana Hat Treni
• Doğu Ekspresi, İstanbul(Haydarpaşa)-An-
kara- Kars-İstanbul (1928km) arasında her
gün işlemektedir. (Ankara-İstanbul Hızlı
Tren Projesi yol çalışmaları kapsamında
1 Şubat 2012 tarihinden itibaren 24 ay sü-
reyle Ankara-Kars-Ankara arasında işleti-
lecektir.)
İstanbul(Haydarpaşa) - Ankara-Tatvan- İstanbul
Arasında İşleyen Ana Hat Treni
• Van Gölü Ekspresi, Ankara- Elazığ- Anka-
ra (1879km) arasında haftada 2 gün işle-
mektedir. Ankara’dan Salı, Pazar günleri
ve Tatvan’dan Salı, Perşembe günleri işle-
mektedir.
İstanbul(Haydarpaşa) - Ankara - Diyarbakır -
Kurtalan - İstanbul Arasında İşleyen Ana Hat Treni
• Güney Kurtalan Ekspresi (1828km) tren-
leri, Ankara - Diyarbakır/Kurtalan - Ankara
arasında haftada 6 gün işlemektedir. An-
kara’dan Pazartesi, Çarşamba, Perşembe,
Cuma, Cumartesi günleri ve Kurtalan’dan
Pazartesi, Çarşamba, Cuma, Cumartesi,
Pazar günleri işlemektedir. (Ankara-İstan-
bul Hızlı Tren Projesi yol çalışmaları kapsa-
mında 1 Şubat 2012 tarihinden itibaren 24
ay süreyle Ankara-Diyarbakır/Kurtalan-An-
kara arasında işletilmektedir.)
Ankara - Malatya - Ankara Ana Hat Treni
• 4 Eylül Mavi Treni, Ankara - Malatya - An-
kara arasında her gün işlemektedir.
İstanbul(Haydarpaşa)-Konya-Adana-İstanbul
arasında İşleyen Ana Hat Trenleri
• Meram Ekspresi ,(Ankara-İstanbul Hızlı
Tren Projesi yol çalışmaları kapsamında
seferlerine 1 Şubat 2012 tarihinden itiba-
ren 24 ay süreyle ara verilmiştir.)
• İç Anadolu Mavi (116km), (Ankara-İstan-
bul Hızlı Tren Projesi yol çalışmaları kapsa-
mında 1 Şubat 2012 tarihinden itibaren 24
ay süreyle Arifiye-Adana-Arifiye arasında
işletilecektir.
6.3.2.2. Yüksek Hızlı Tren (YHT) Hatları
TCDD 2023 yılı hedefleri arasında yer alan 10.518
km YHT çekirdek ağı ve 21 proje planlamaktadır.
Planlanan YHT hatları Tablo 6.’da verilmekte-
dir. Bu projeler arasında Kayseri-Ankara, Erzu-
rum-Trabzon, Sivas-Malatya-Elazığ-Diyarbakır, Si-
vas-İstanbul, Ankara-İzmir hatları yer almaktadır.
287
 Harita 6.31. Yüksek Hızlı Tren Hatları

Kaynak: TCDD, 2013

Tablo 6.52. 2023 Yılına Kadar Hedeflenen YHT Hatları

YHT Hatları

Ankara-Eskişehir İstanbul-Edirne-Kapıkule
Eskişehir-İstanbul Sivas-Erzurum-Kars
Ankara-İstanbul Konya-Manavgat-Antalya
Ankara-Konya Bursa-Bandırma-İzmir
Konya-İstanbul Antalya-Alanya
Ankara-Sivas Kayseri-Ankara
Sivas-İstanbul Kayseri-İstanbul
Bursa-Ankara Erzurum-Trabzon
Bursa-İstanbul Sivas-Malatya-Elazığ-Diyarbakır
Ankara-İzmir Eskişehir-Antalya
Gaziantep-Halep

Kaynak: TCDD, 2013

288
6.3.2.2.1. Tamamlanan YHT Hatları adet vagondan müteşekkildir.

Ankara-Eskişehir YHT Hattı 13 Mart 2009 tarihinde açılan Ankara-Eskişehir-An-

kara Yüksek Hızlı Treninin 2009-2012 yılları arasın-
13 Mart 2009 tarihinden itibaren Ankara-Eskişehir daki ortalama yolcu sayısının aylara göre ortalama
arasında işletmeye alınan tren setleri; saatte 250 dağılımı Grafik 6.25’te görülmektedir.
km hız yapabilen, 419 kişi taşıma kapasiteli, 6’şar

Grafik 6.25. 2009-2012 Yılları Arası Ankara-Eskişehir-Ankara (YHT) Ortalama Yolcu Dağılımı
180000
163994 154617
161765
160000 146787
146058
140572 135667
140000 150388
141944
136971
120000
129229
124722
100000

80000

60000

40000

20000

Ortalama
Kaynak: TCDD, 2013

289
 Ankara-Eskişehir-Ankara Yüksek Hızlı Treninin cu dağılımının birbirine yaklaşık değerde olduğu
2009-2012 yılları arasındaki yolcu sayısı dağılımı ortalama 144.351 yolcu ile Ağustos ayında bir dü-
Grafik 6.26‘da görülmektedir. Yıllık ortalama yol- şüş yaşandığı görülmektedir.
Grafik 6.26. Ankara-Eskişehir-Ankara (YHT) Yıllara Göre Yolcu Sayısı
250000

200000

150000

100000

50000

2009 2010 2011 2012

Tablo 6.53. Ankara-Eskişehir-Ankara (YHT) Yıllara Göre Yolcu Sayısı

2009 2010 2011 2012 2013

Ocak - 98.057 161.388 162.271 168.761
Şubat - 100.784 163.457 142.762 161.458
Mart 60.214 113.509 168.176 156.992 178.844
Nisan 58.824 123.689 186.209 179.162 184.982
Mayıs 67.792 136.828 200.722 178.891 195.633
Haziran 74.584 128.481 194.898 169.813 195.435
Temmuz 80.232 155.244 209.340 142.332 96.448
Ağustos 76.762 141.847 154.599 143.710 -
Eylül 99.560 171.081 194.202 189.135 -
Ekim 117.411 180.156 174.542 174.951 -
Kasım 100.363 169.325 165.598 166.269 -
Aralık 100.262 168.684 173.924 175.599 -
Toplam 836.004 1.687.685 2.147.055 1.981.887 1.181.561

Kaynak: TCDD, 2013

290
Ankara-Eskişehir-Ankara Yüksek Hızlı Treni yolcu
sayısının açılış yılı olan 2009’da görece düşük oldu-
ğu ancak diğer yıllarda artış gösterdiği ve değer-
lerin birbirine yakın olduğu Tablo 6.53.’te görül-
mektedir. Grafik 6.27’de Ankara-Eskişehir-Ankara
Yüksek Hızlı Treninin 2013 yılı ilk 6 ay yolcu dağılımı
incelendiğinde Şubat ayında 161.458 yolcu ile en
az, Mayıs ayında 195.633 yolcu ile en yüksek sa-
yıya ulaşmıştır. 2013 yılı yolcu dağılımının ilk 6 ay
birbirine yaklaşık bir değerde ve ortalama 180.852
olduğu görülmektedir.

Grafik 6.27. Ankara-Eskişehir-Ankara (YHT) 2013 Yılı Aylara Göre Yolcu Dağılım (İlk 6 Ay)

250000

195633
195435
200000 178844
168761

184982
150000
161458

100000

96448

50000

0
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz

2013

Kaynak: TCDD, 2013

291
 Ankara-Konya YHT Hattı
Ağustos 2011 tarihinden itibaren ticari yolcu ta-
şımacılığına başlanılan proje ile büyük bir sanayi
metropolüne ve üniversite kentine dönüşen Kon-
ya’nın Ankara ve Eskişehir’e hızlı ve konforlu bir
şekilde bağlanması sağlanmıştır.
Ankara-Konya YHT’nin seyahat süresi 1 saat 30 da-
Harita 6.32. Ankara-Konya Yüksek Hızlı Tren Hattı
Kaynak: TCDD, 2013
23 Ağustos 2011 tarihinde açılan Ankara-Konya-An-
kara Yüksek Hızlı Treninin 2012 yılındaki yolcu sayı-
sı dağılımı Grafik 6.28.’de gösterilmektedir. Bu de-
ğerler incelendiğinde Şubat ayında 84.902 yolcu
ile en düşük değerine, Eylül ayında 138.645 yolcu
ile en yüksek değerine ulaştığı görülmektedir.
292
kika olup, hattın işletmeciliğe başlanıldığı günden
Ağustos 2011 tarihinden Ekim 2012 sonuna kadar
toplam 1 milyon 600 bin yolcu taşınmıştır.
Karaman ilinin YHT’ler ile Ankara’ya bağlantısını
sağlamak üzere Konya’dan Karaman’a DMU set-
leri ile günde toplam 8 tren seferi yapılmaktadır.
Konya-Karaman arası seyahat süresi DMU’larla
yaklaşık 1 saat sürmektedir.
Ankara-Konya-Ankara Yüksek Hızlı Treninin 2013
yılı ilk 6 ay yolcu dağılımı incelendiğinde ise; 2013
yılı yolcu dağılımının ilk 6 ay birbirine yaklaşık bir
değerde ve ortalama 138.274 olduğu görülmekte-
dir. Ancak Temmuz ayında yolcu sayısı 71.006’ya
düşmektedir.
Grafik 6.28. Ankara-Konya-Ankara (YHT) Yıllara Göre Yolcu Sayısı Dağılımı
180000
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0

2011 2012 2013

Tablo 6.54. Ankara-Konya-Ankara (YHT) Yıllara Göre Yolcu Sayısı Dağılımı

2011 2012 2013

Ocak - 107.782 127.339
Şubat - 84.902 124.966
Mart - 90.152 133.883
Nisan - 116.966 138.866
Mayıs - 118.886 146.264
Haziran - 124.254 158.327
Temmuz - 105.535 71.006
Ağustos 26.176 102.535 -
Eylül 92.708 138.645 -
Ekim 85.198 122.748 -
Kasım 86.210 121.096 -
Aralık 138.010 138.010 -
Toplam 428.302 1.371.511 900.651

Kaynak: TCDD, 2013

293
 Ankara-İstanbul YHT Hattı
Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren Projesi, mevcut
hattan bağımsız 533 km uzunluğunda 250 km/saat
hıza uygun, tamamı elektrikli ve sinyalli yeni çift
hatlı hızlı demiryolu yapımını içermektedir.
Marmaray ile bütünleşerek Avrupa’dan Asya’ya
kesintisiz ulaşım sağlayacak olan Ankara- İstanbul
Yüksek Hızlı Tren Hattı ile Ankara- İstanbul ara-
Harita 6.33. Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı
Kaynak: TCDD, 2013
294
sı yolculuk 3,5 saat sürmektedir. Proje iki etapta
tamamlanmıştır. Projenin ilk etabı olan Ankara-Es-
kişehir Hızlı Tren hattı 2009 yılında hizmete açıl-
mıştır. Projenin ikinci etabı olan Eskişehir-İstan-
bul hattının inşaatında Köseköy-Gebze etabının
temeli 2012 yılında atılmış olup, proje 2014 yılında
tamamlanmıştır. Hatta Ankara, Sincan, Polatlı, Es-
kişehir, Bozüyük, Arifiye, İzmit, Gebze ve Pendik
olmak üzere 9 istasyon bulunmaktadır.
6.3.2.2.2. Yapımı Devam Eden YHT Projeleri
Ankara-İzmir YHT Projesi
Polatlı-Afyonkarahisar kesiminde 29 Haziran 2012
tarihinde yapım çalışmalarına başlanan Ankara-İz-
mir Yüksek Hızlı Demiryolu Projesi ile ülkemizin 3.
büyük sanayi, turizm ve liman kenti olan İzmir ve
güzergâhındaki Manisa, Uşak ve Afyonkarahisar
Ankara’ya bağlanması planlanmaktadır. Afyon-U-
şak (Eşme)-Manisa kesiminde ise uygulama proje-
lerinin yapımı devam etmektedir.

Harita 6.34. Ankara-İzmir Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı

Kaynak: TCDD, 2013

295
 Ankara-Bursa YHT Projesi
Ocak 2012 de inşaatına başlanılan 110km’lik hattın,
250km/saat hız yapabilen çift hatlı, elektrikli, sin-
yalli olarak inşaa edilmesi planlanmaktadır. Pro-
jenin tamamlanmasıyla gelişmiş sanayi şehri olan
Bursa’nın İstanbul, Eskişehir ve Ankara’ya bağlan-
ması, Ankara-Bursa arası seyahat süresinin 2 saat
15 dakika olması planlanmaktadır.

Harita 6.35. Ankara-Bursa Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı

Kaynak: TCDD, 2013

296
Ankara-Sivas YHT Projesi
Ankara-Sivas güzergâhı; Türkiye’nin batı sınırından
doğu sınırına kadar uzanan demiryolu ağının boy-
lamasına ana arterinin bir parçasını oluşturmakta,
aynı zamanda Avrupa-İran, Avrupa-Ortadoğu ve
Kafkas ülkelerinin demiryolu bağlantısı üzerinde
Harita 6.36. Ankara-Sivas Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı
Kaynak: TCDD, 2013
bulunmaktadır. Ayrıca Pan-Avrupa 4. koridorunun
devamında yer almaktadır. Ankara-Sivas mevcut
demiryolu 603 km olup seyahat süresi 12,5 saattir.
250 km/ saat hıza uygun, çift hatlı, elektrikli, sin-
yalli 405 km yeni Yüksek Hızlı Demiryolunun inşası
devam etmektedir. Proje tamamlandığında seya-
hat süresi 2 saat olacaktır.
297
 6.3.3. Havayolu
6.3.3.1. Tarihçe
Ankara’nın başkent olmasını takiben 1933 yılında
Havayolları Devlet İşletmesi açılıncaya kadar ka-
yıtlarda tarifeli sefer yapan bazı yabancı şirketler
olmuştur. İlk ticari hava hizmeti de yurt içinde
gerçekleşmiştir. 14 Şubat 1924 tarihinde, İstan-
bul’dan Ankara’ya deneme amaçlı ilk kez bir yolcu
uçağı seferi yapılmıştır. 4 yolcu ile 3 saatte uçuşu
tamamlayan bir uçak bugün Gazi Üniversite’sinin
yer aldığı Yenimahalle’deki düz alana iniş yapmış-
tır. Sonrasında “Ankara Hava İstasyonu” olarak
anılmaya başlayan bu alan 9 yıl boyunca kullanıl-
mıştır. Daha sonra 1933 yılında Havayolları Devlet
İşletmesi adıyla ilk ulusal hava yolu kurulmuş ve
3 Şubat 1933’te Eskişehir-Ankara arasında ilk milli
uçak seferi yapılmıştır. 1932 yılında yeni havaalanı
için Ankara’nın yaklaşık 25 km batısında bulunan
Etimesgut seçilmiştir ve buradan ilk uçuş Mayıs
1933’te İstanbul’a gerçekleşmiştir.
Bu arada birkaç çadırdan oluşan Güvercinlik Hava-
alanı’na 1939 yılında sağlam bir pist, yeni tesisler,
bakım hangarları kurulmuş ve DHY faaliyetleri Eti-
mesgut’tan Güvercinliğe nakledilerek Etimesgut
Türk Hava Kuvvetleri hizmetine verilmiştir. 12 Şu-
bat 1947’de Devlet Hava Yolları’nın ilk dış seferi
Güvercinlik’ten Atina’ya yapılmıştır. 1947 yılında
yabancı bir şirketle anlaşma yapılarak ülkenin ilk
uluslararası havaalanı tesislerinin yer alacağı Ye-
şilköy ve Esenboğa Havalimanları’nın yapımına
karar verilmiştir. Bu proje kapsamında 1951 yılında
inşaatına başlanan Esenboğa Havalimanı 1955 yı-
lında ülkenin ikinci tam teçhizatlı uluslararası ha-
valimanı olarak sivil hava ulaşımına açılmıştır. Bu
298
tarihe kadar yolcu uçuşlarının inip kalktığı havaa-
lanı ağırlıklı olarak Güvercinlik’tir.
90’lı yıllara gelindiğinde; Türkiye’nin protokol
amaçlı en önemli giriş-çıkış kapısı olan Esenboğa
Havalimanı, 1955`te hizmete girmesini müteakip
aradan geçen yarım asra yakın sürede yolcusu sa-
yısı kat ve kat artmış ancak terminal kapasiteleri
ve standartları yaklaşık aynı kalmıştır. Türkiye`nin
çağdaş dünyadaki medeni düzeyinin göstergesi
olacak yeni bir terminal yapılmasına 1998`de karar
verilerek Yap-İşlet-Devret (YİD) modeli ile yaptı-
rılacak Esenboğa Havalimanında yeni bir İç hat-
Dış hat Terminal Binası için 17.04.1998 tarihinde
mimari proje yarışması düzenlenmiştir. Ercan Ço-
ban, Ahmet Yertutan, Suzan Esirgen ve Süleyman
Bayrak`ın eseri DHMİ tarafından birinci seçilmiştir.
Bu şekilde belirlenen projenin gerçekleştirilmesi
için 23 Ocak 2004’te ihale açılmış ve 15 yıl 8 aylık
(dhmi) /16 yıl 7 ay işletim süresi ile TAV’a verilmiş-
tir. İşletme süresi 24.05.2023 tarihinde sona ere-
cektir.
2004 yılı Ekim ayında YİD modeli ile yapımına
başlanan, 16 Ekim 2006 tarihinde işletmeye açı-
lan yeni terminal binası ile Esenboğa Havalimanı
Türkiye`nin en büyük 2. havaalanı olma özelliğini
kazanmıştır.
Türkiye’nin iç ve dış hatları bir arada olan “ilk” ha-
valimanı olan Esenboğa Havalimanı 10.000.000
yolcu/yıl kapasiteli olup günde yaklaşık 40.000
yolcuya hizmet vermektedir. Toplam 9.700.000
m²’lik alan üzerine kurulu olan havalimanında gün-
de ortalama 280 uçak inip kalkmakta ve dünyanın
farklı yerlerinden yaklaşım 20 havayolu şirketine
hizmet verilmektedir.
6.3.3.2. Yolcu Trafiği

İç ve Dış Hatlar Terminalinde günde ortalama 40.000 yolcuya hizmet verilmektedir. Esenboğa
Havaalanı’nda gerçekleşen yolcu trafiğinin yıllara göre dağılımı Tablo 6.55’te gösterilmiştir.

Tablo 6.55. Esenboğa Havalimanı’nda Uçuş Yapan Yolcu Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı

Artış Oranı Artış Oranı Toplam Artış Oranı

Yıllar İç hat Dış Hat
(%) (%) Yolcu (%)

2004 2.141.047 - 1.134.678 - 3.275.725 -

2005 2.640.607 18,9 1.189.250 4,6 3.829.854 14,5
2006 3.287.585 24,5 1.259.993 5,6 4.547.578 15,8
2007 3.609.122 8,9 1.349.006 6,6 4.958.128 8,3
2008 4.444.311 18,8 1.247.822 -8,1 5.692.133 12,9
2009 4.990.134 12,3 1.094.270 -14,0 6.084.404 6,4
2010 6.435.221 22,5 1.328.693 17,6 7.763.914 21,4
2011 7.080.072 9,1 1.405.395 5,5 8.485.467 8,5
2012 7.679.371 7,8 1.593.737 11,8 9.273.108 8,5
2013 9.354.460 21,8 1.573.943 -1,2 10.928.403 17,8
2013(Ocak)* 649.661 - 99.449 - 749.110 -
2014(Ocak)* 797.665 22,8 110.419 11,0 908.084 21,2

Kaynak: Esenboğa Havalimanı, 2013

2004 yılından 2013 yılına kadar toplam ve iç hat-
lar yolcu sayısında önemli bir artış görülmek-
tedir. 2004 yılında 3.275.725 olan toplam yolcu
sayısı %233,6 oranında artış göstererek 2013 yı-
lında 10.928.403’a ulaşmıştır. Toplam yolcu sayı-
sındaki en önemli artış 2009-2010 yıllarında %21,4
(1.679.510 yolcu) oranında gerçekleşmiştir. 2013
yılında ise toplam yolcu sayısı bir önceki yıla göre
%17,8’lik artış göstererek 10.928.40’e ulaşmıştır.
2013 yılında havayolu ile Türkiye genelinde top-
lam 149.531.729 yolcu taşınmıştır. 2013 yılı Türkiye
geneli toplam yolcu trafiğinde İstanbul Atatürk
Havalimanı %34,3’lük pay ile 1. sırada yer alırken
Ankara Esenboğa Havalimanı %7,31 pay ile 4.sırada
yer almaktadır.
2013 yılında havayolu ile Türkiye genelinde iç hat-
larda toplam 76.138.315 yolcu taşınmıştır. 2013 yılı
İç Hatlardaki yolcu trafiğinde İstanbul Atatürk Ha-
valimanı %22,6’lık pay ile 1. sırada yer alırken Anka-
ra Esenboğa Havalimanı %12,3’lük pay ile 3. sırada
yer almaktadır.
2013 yılında havayolu ile Türkiye genelinde dış hat-
larda toplam 73.393.414 yolcu taşınmıştır. 2013 yılı
Dış Hatlardaki yolcu trafiğinde İstanbul Atatürk
Havalimanı %46,5’lik pay ile 1. sırada yer alırken An-
kara Esenboğa Havalimanı %2,1’lik pay ile 7. sırada
yer almaktadır.
2013 yılında havayolu ile Türkiye genelinde yolcu
trafiği bakımından İstanbul Atatürk Havalimanı
iç hatlar (%22,6), dış hatlar (%46,5) ve toplamda
(%34,3) 1. sırada yer almaktadır. Ankara Esenboğa
Havalimanı iç hatlarda %12,3’lük pay ile 3. sırada,
dış hatlarda %2,1’lik pay ile 7. sırada, toplamda ise
%7,31’lik pay ile 4. sırada yer almaktadır.

299
 2014 yılının Ocak ayında ise 2013 yılının aynı döne- ra göre yolcu trafiği Tablo 6.56’da verilmektedir.
mine göre toplam yolcu sayısında %21,2, iç hatlar 2013 yılı aylara göre yolcu trafiğine bakıldığında en
yolcu sayında %22,8, dış hatlar yolcu sayısında ise fazla Ağustos ayında gerçekleştiği görülmektedir.
%11 oranında artış gerçekleşmiştir. 2013 yılı ayla-

Grafik 6.29. Esenboğa Havalimanı 2013 Yılı Aylara Göre Yolcu Trafiği
1.200.000

1.000.000

800.000

600.000

400.000

200.000

İç Hat Dış Hat Toplam

Tablo 6.56. Esenboğa Havalimanı 2013 Yılı Aylara Göre Yolcu Trafiği

Artış Oranı Artış Oranı

Aylar İç Hat Dış Hat Toplam Artış Oranı (%)
(%) (%)
Ocak 649.661 - 99.449 - 749.110 -
Şubat 668.663 2,92 113.215 13,84 781.848 4,37
Mart 727.584 8,81 120.625 6,55 848.209 8,49
Nisan 764.500 5,07 129.214 7,12 893.714 5,36
Mayıs 831.135 8,72 133.301 3,16 964.436 7,91
Haziran 818.401 -1,53 150.006 12,53 968.407 0,41
Temmuz 799.509 -2,31 165.028 10,01 964.537 -0,40
Ağustos 852.414 6,62 172.112 4,29 1.024.526 6,22
Eylül 825.338 -3,18 162.855 -5,38 988.193 -3,55
Ekim 807.858 -2,12 142.328 -12,60 950.186 -3,85
Kasım 815.692 0,97 97.641 -31,40 913.333 -3,88
Aralık 793.735 -2,69 88.169 -9,70 881.904 -3,44
Kaynak: Esenboğa Havalimanı, 2013

300
6.3.3.3. Sefer Sıklığı (Uçak Trafiği) 20 ile 24 arasında havayolu şirketine hizmet ver-
mekte olan havaalanına günde ortalama 265 ile
2013 yılı itibariyle Esenboğa Havalimanı’ndan 15 ül- 280 arasında uçak iniş ve kalkış yapmaktadır. Geç-
kede 26 dış hat noktasına, yurt içinde ise 35 şehir- miş yıllara göre Ankara Esenboğa Havaalanı’na
de 37 iç hat noktasına direkt uçuş yapılmaktadır. iniş-kalkış yapan uçak sayıları ve yıllara göre artış
Dünyanın farklı yerlerinden dış hatlarda yaklaşık yüzdeleri Tablo 6.57’de gösterilmiştir.
Grafik 6.30. Esenboğa Havalimanı Uçak Trafiğinin Yıllara Göre Dağılımı

90.000

80.000

70.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İç Hat Dış Hat Toplam

2013 yılı itibariyle iniş-kalkış yapan ticari uçak sayısı
tüm uçak sayısının %88’ini oluşturmaktadır. Ticari
uçak trafiğinin %84,6’sı iç hatlar, %15,4’ü dış hatlar
toplam uçak trafiği, iç hatlardaki ticari uçak trafiği
ile paralel bir artış göstermektedir. 2004-2013 yıl-
ları arasında iç hatlar ticari uçak trafiğinde önem-
li bir artış yaşanırken dış hatlar uçak trafiğinde
%29,2’lik bir oranla az bir artış meydana gelmiştir.
Ticari toplamda yaşanan artış %151,3 oranındadır.
2004 yılından 2013 yılına gelindiğinde tüm uçak
trafiğinde yaşanan artış ise %131,1 oranında ger-
çekleşmiştir.
Tablo 6.58’ye göre 2014 yılı Ocak ayında geçen yı-
lın aynı dönemine göre ticari uçak sayısında %8,3,
toplam uçak sayısında %7,5 oranında artış meyda-
na gelmiştir. İç hatlarda artış yaşanırken dış hatlar-
da azalma görülmektedir.

301
 Tablo 6.57. Esenboğa Havalimanı Uçak Trafiğinin Yıllara Göre Dağılımı

Ticari Uçak Tüm Uçak

Yıllar Artış Oranı Artış Oranı Artış Oranı Artış Oranı

İç Hat Dış Hat Toplam Toplam
(%) (%) (%) (%)

2004 23.321 - 10.598 - 33.919 - 41.898 -

2005 29.133 24,9 10.700 1,0 39.833 17,4 53.628 28,0
2006 34.932 19,9 12.502 16,8 47.434 19,1 62.312 16,2
2007 36.427 4,3 13.677 9,4 50.104 5,6 63.909 2,5
2008 38.880 6,7 12.198 -10,8 51.078 1,9 62.859 -1,6
2009 41.150 5,8 10.131 -16,9 51.281 0,4 62.620 -0,4
2010 51.657 25,5 11.734 15,8 63.391 23,6 73.929 18,1
2011 59.957 16,1 11.795 0,5 71.752 13,2 82.965 12,2
2012 61.594 2,7 13.266 12,5 74.860 4,3 85.883 3,5
2013 72.108 17,0 13.133 -1,0 85.241 13,8 96.814 12,7
Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi, 2013

Tablo 6.58 Esenboğa Havalimanı Yıllara Göre Tüm Uçak Seferleri

Yıllar İç Hat Artış Oranı (%) Dış Hat Artış Oranı (%) Toplam Artış Oranı (%)
2004 - - - - 41.898 -
2005 - - - - 53.628 28
2006 - - - - 62.312 16,2
2007 47.578 - 16.331 - 63.909 2,5
2008 48.463 1,9 14.396 -11,8 62.859 -1,6
2009 50.347 3,9 12.273 -14,7 62.620 -0,4
2010 59.509 18,2 14.420 17,5 73.929 18,1
2011 67.513 13,5 15.452 7,2 82.965 12,2
2012 69.335 2,7 16.548 7,1 85.883 3,5
2013 80.158 15,6 16.656 0,6 96.814 12,7
2013 (Ocak) 5.940 - 1.193 - 7.133 -
2014 (Ocak) 6.553 10,3 1.114 -6,6 7.667 7,5
Kaynak: Esenboğa Havalimanı, 2013

302
6.3.3.4. Teknik Özellikler
Terminal binası, iç hat ve dış hat olarak ortak kulla-
nılmaktadır. Şehre uzaklığı 28 km, yüksekliği 925,5
m (3125 ft) olan Esenboğa Havalimanı’nın uçak
kapasitesi 219.000 adet olup 2012 yılında kapasi-
tenin yalnızca belirli bir kısmı kullanılmıştır. Esen-
boğa Havalimanı, 182.000 m² yeni terminal binası,
123.000 m² otopark alanı, 4.069/4025/4053 araçlık
katlı otoparkı toplam olarak otopark 4317 araç,
296.000 m² apron (uçakların park pozisyonları-
nı aldıkları, yakıt aldıkları ve uçaklara yüklemenin
yapıldığı alanlar) alanı, 129 adet check-in kontuarı,
18 geliş 18 gidiş pasaport gişesi, 18 yolcu köprüsü,
duty free alanı, yiyecek içecek alanı ile Türkiye’nin
en büyük 2. havaalanı olma özelliğini kazanmıştır.
6.3.3.5. Havaalanına Ulaşım
Havaalanına ulaşım otobüs, servis ve taksi ile sağ-
lanmaktadır. Belediye Otobüsü, EGO’ya ait 442
numaralı toplu taşım hattı AŞTİ, Kızılay ve Esenbo-
ğa Havalimanı güzergâhında çalışmaktadır. Hava-
limanındaki kalkış noktasında bekleyen otobüsün
sefer saatleri havalimanına iniş yapan uçak saatle-
rine göre gerçekleştirilmektedir. AŞTİ’deki kalkış
noktasında bekleyen otobüsün servis saatleri ise
02.30- 21.00 saatleri arası dâhil her yarım saatte
bir, 21.00-02.30 arası uçak kalkış saatlerine göre
günlük ayarlanmaktadır. Otobüs, Esenboğa Ha-
valimanı, Çubuk Kavşağı, Pursaklar, Hasköy, Etlik
Kavşağı, DHMİ Genel Müdürlüğü, Başkent Öğret-
men Evi, AŞTİ güzergâhında servis vermektedir.
Havaalanından şehir merkezine gidişte Çubuk
Kavşağı, Pursaklar, Hasköy, Aydınlıkevler, Keçiö-
ren Köprüsü, Etlik kavşağı, DHMİ Genel Müdürlü-
ğü ve Başkent Öğretmen Evi noktalarında yolcu
indirmesi yapmaktadır. Yolculuk süresi 45 ile 60
dakika arası sürmekte, servis ücreti 5,25 TL’dir.
HAVAŞ Servisi, Havalimanı kalkış noktasında hava-
alanına inen tüm uçuşlar için servis düzenlenmek-
tedir. Şehir merkezindeki servisler ise 03.00-04:00
ve 04:30-21.30 saatleri arası dahil her yarım saatte
bir hareket etmekte, 21.30-03.00 arası ise uçak kal-
kış saatlerine göre günlük ayarlanmaktadır. Servis
güzergâhı Çubuk Kavşağı-Pursaklar-Hasköy-Ay-
dınlıkevler-Keçiören Köprüsü-Etlik Kavşağı-HAVAŞ
Şehir Terminali’dir. Şehir merkezine gidişte sayılan
bu güzergah noktalarında yolcu indirmesi yapan
servis yolcu olması durumunda AŞTİ’ye devam et-
mektedir. Yolculuk süresi 35 dakika sürmekte olup
servis ücreti 10 TL’dir.
Taksi, iç ve dış hat gelen ve giden yolcu katlarında
ayrılmış taksi alanlarında 7 gün 24 saat hizmet ve-
rilmektedir.
303
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

304
142
BÖLÜM 7
ULAŞIM VE TRAFİK
TALEP DÜZEYLERİNİ
ETKİLEYEN KENTSEL
ARAZİ KULLANIMLARI

143305
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

306
144
7. ULAŞIM VE TRAFİK TALEP DÜZEYLERİNİ
ETKİLEYEN KENTSEL ARAZİ KULLANIMLARI
Ulaşım planları, kentsel arazi kullanımlarıyla birlik-
te geliştirilmesi gereken kent planlarının önemli
bir ögesidir. Ulaşım planlarında ulaşım taleplerini
etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlardan biri de
arazi kullanımlarıdır. Ulaşım ve trafik talep düzey-
leri öncelikle arazi kullanımına ve gelecek için ön-
görülen arazi kullanım kararlarına göre oluşacak
kent yapısına bağlıdır. Kentin mevcut arazi kulla-
nım yapısı ve ulaştırma sisteminin karakteristikle-
ri ulaşım taleplerinin büyüklüğünü ve niteliklerini
belirlemektedir. Kentin mevcut arazi kullanımının
irdelenmesi ve de gelecekteki arazi kullanım yapı-
sının doğru planlanmasıyla birçok ulaşım sorunu-
nun ortaya çıkmasını önlemek mümkündür.
Ulaşım planları doğrultusunda belli alanlara ula-
şılabilirliğin sağlanması, orta ve uzun vadede o
alanların arazi kullanım yapısını etkilemektedir.
Bahsedilen orta ve uzun vadedeki gelişim nede-
niyle, değerlendirmeler için gerekli olan verilerin
tarihsel gelişim süreci içinde toplanması güçtür.
Arazi kullanım yapısı zaman içinde değişkenlik
gösterir, bu bağlamda arazi kullanım yapısı ve ula-
şım sistemindeki gelişmelerin sürekli olarak izlen-
mesi ve geleceğe ilişkin öngörülerin bu çerçevede
revize edilmesine olanak veren dinamik (esnek)
bir plan niteliğinde olması ulaşım planlarının uygu-
lanabilirliğinin önemli bir koşuludur.
TÜİK’den gelen veriler doğrultusunda çalışma ala-
nı ola Ankara’da 2013 yılı sosyal, ticaret, eğitim ve
kültürel alan için ayrılan arazilerin büyüklükleri ve
kişi başına düşen miktarları Tablo 7.1’de görülmek-
tedir.
307
 Tablo 7.1. Alan Kullanım Tablosu

Alan Kullanımı Alan (m²) Oran (%) m² / kişi

İlköğretim Alanı 169395.57 0,59 0,65
Sosyal Tesis Alanı 22982.19 0,08 0,09
Kültürel Tesis Alanı 76343.77 0,27 0,29
Konut Alanı (E=1.00) 8012812.76 27,85 30,96
Konut Alanı (E=1.20) 1411202.97 4,90 5,45
Park Alanı 4247173.69 14,76 16,41
Rekreasyon Alanı 23994.60 0,08 0,09
Resmi Kurum Alanı 61947.36 0,22 0,24
Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanı 992915.61 3,45 3,84
Lise Alanı 139848.06 0,49 0,54
Ticaret Alanı 230325.77 0,80 0,89
Alışveriş Merkezi 376922.41 1,31 1,46
Sağlık Tesisi Alanı 48808.55 0,17 0,19
İbadethane Alanı 125618.15 0,44 0,49
Kreş Alanı 37449.50 0,13 0,14
Spor Alanı 125041.00 0,43 0,48
Belediye Hizmet Alanı 66774.99 0,23 0,26
Üniversite Alanı 1751551.78 6,09 6,77
Teknik Altyapı Alanı 85776.09 0,30 0,33
Özel Teknik Altyapı 7481.38 0,03 0,03
Trafo Alanı 7888.09 0,03 0,03
Pazar Alanı 16983.11 0,06 0,07
Kent Girişi Proje Alanı 138928.93 0,48 0,54
Temapark 3818715.19 13,27 14,75
Ticari Rekreasyon 2043395.22 7,10 7,89
Özel Eğitim Alanı 24579.28 0,09 0,09
Ağaçlandırılacak Alan 135144.82 0,47 0,52
Akaryakıt İstasyonu 17269.33 0,06 0,07
Yollar 4556648.64 15,84 17,60
Toplam 28773918.81 100,00 111,17

Kaynak: TÜİK

308
7.1. Ticari Merkez Alanları
Kentte yer alan ticari merkez alanları AVM,
şirketler, iş merkezi ve hanlar, çarşı ve pasajlar
olarak sınıflandırılmıştır. Çalışma alanı olan trafik
analiz zonlarında toplam 38 adet AVM, 16 adet
şirket, 66 adet iş merkezi ve han, 30 adet çarşı ve
pasaj bulunmaktadır.
Ticari birimlerin ilçelere göre dağılımı Tablo 7.2.’de
incelendiğinde; AVM’ler Çankaya, Yenimahalle
ve Etimesgut ilçelerinde yoğunlaşmaktadır.
Şirketler, iş merkezi ve hanlar Çankaya ilçesinde
yoğunlaşmakta, çarşı ve pasajlar ise Çankaya ve
Altındağ ilçelerinde yoğunlaşmaktadır.

Tablo 7.2. Ankara İli Çalışma Alanında Ticari Birimlerin Dağılımı

İlçeler AVM Şirketler İş merkezi ve Hanlar Çarşı ve Pasajlar

Akyurt 0 0 0 0
Altındağ 0 1 2 7
Ayaş 0 0 0 0
Bala 0 0 0 0
Çankaya 15 11 49 14
Çubuk 0 0 0 0
Elmadağ 0 0 0 0
Etimesgut 8 1 2 4
Gölbaşı 0 0 2 0
Kalecik 0 0 0 0
Kazan 0 0 1 0
Keçiören 3 0 3 1
Mamak 2 0 0 0
Pursaklar 0 0 1 0
Sincan 0 0 0 0
Yenimahalle 10 3 6 4

309
 Harita 7.1. Ankara İli Çalışma Alanında Ticaret Birimlerinin Dağılımı

310
7.1.1. Alışveriş Merkezleri
Kentte yer alan AVM’lerin dağılımı Tablo 7.2.’de
incelendiğinde; Çankaya ilçesinde 15 adet, Etimes-
gut ilçesinde 8 adet, Keçiören ilçesinde 3 adet,
Mamak ilçesinde 2 adet ve Yenimahalle ilçesinde
10 adet AVM yer aldığı görülmektedir.
Çalışma alanında yer alan AVM’lerin kiralanabilir
alan büyüklükleri karşılaştırıldığında; en büyük
Harita 7.2. Ankara İli Çalışma Alanında Alışveriş Merkezlerinin ve Kiralanabilir Alanlarının Dağılımı
alana 107.804 m² ile Yenimahalle ilçesinde yer alan
Ankamall AVM sahiptir. Ardından 87.000 m² ile
Mamak ilçesinde yer alan Nata Vega AVM, 85.000
m2 ile Keçiören ilçesinde yer alan Antares AVM,
80.000 m² ile Keçiören ilçesinde yer alan Forum
Ankara AVM, 80.000 m² ile Çankaya ilçesinde yer
alan Panora AVM ve 79.478 m² ile Çankaya ilçesin-
de yer alan Kentpark AVM gelmektedir.
311
 Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz zonlarında toplam 28 adet zincir AVM bulunmaktadır.
Çalışma alanında yer alan zincir alışveriş merkezlerinin konumlarına bakıldığında; bu alanların Çankaya
ve Yenimahalle ilçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

Tablo 7.3. Ankara İli Çalışma Alanında Zincir AVM Sayısının Dağılımı

İlçeler Zincir AVM İlçeler Zincir AVM

Akyurt 0 Gölbaşı 0
Altındağ 0 Kalecik 0
Ayaş 0 Kazan 2
Bala 0 Keçiören 3
Çankaya 9 Mamak 1
Çubuk 0 Pursaklar 0
Elmadağ 0 Sincan 1
Etimesgut 1 Yenimahalle 9

Harita 7.3. Ankara İli Çalışma Alanında Zincir Alışveriş Merkezlerinin Dağılımı

312
7.1.2. İş Yerleri
7.1.2.1. Otel ve Misafirhaneler
Ankara ili çalışma alanını oluşturan ilçelerde top-
lam 214 otel ve 74 misafirhane bulunmaktadır.
Otel ve misafirhane sayılarının kentteki dağılımı
incelendiğinde en fazla kent merkezinde yoğun-
laştıkları görülmektedir. Otel sayısının en fazla ol-
duğu ilçeler 131 adet otel ile Çankaya ilçesi ve 67
adet otel ile Altındağ ilçesidir. Misafirhane sayısı-
nın en fazla olduğu ilçeler ise Çankaya, Yenimahal-
le ve Altındağ ilçeleridir.

Harita 7.4. Ankara İli Çalışma Alanında Otel ve Misafirhanelerin Dağılımı

313
 Tablo 7.4. Ankara İli Çalışma Alanında Otel ve Misafirhane Sayısının Dağılımı

İlçeler Otel Sayısı Misafirhane Sayısı

Akyurt 1 1
Altındağ 67 12
Ayaş 0 1
Bala 0 1
Çankaya 131 27
Çubuk 0 1
Elmadağ 0 0
Etimesgut 0 0
Gölbaşı 4 6
Kalecik 0 1
Kazan 1 2
Keçiören 0 6
Mamak 0 1
Pursaklar 1 0
Sincan 1 1
Yenimahalle 8 14

Harita 7.5. Ankara İli Çalışma Alanında Otel ve Misafirhanelerin Dağılımı (Merkez)

314
7.1.2.2. Özel İşyeri Birimleri
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında özel iş yerlerinin dağılımı Harita 7.7.’de
gösterilmektedir. 5.000-17.750 m² arasında
değişen, en fazla sayıda özel işyerine sahip olan
ilçeler Altındağ, Çankaya ve Yenimahalle ilçeleridir.
Altındağ ilçesinde en fazla sayıda özel iş yeri
bulunan trafik analiz zonları; İskitler (Zübeyde
Harita 7.6. Ankara İli Çalışma Alanında Özel İşyeri Birimlerinin Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı
Hanım Mh.), Kültür (Doğanbey Mh.) ve Ulus
(Anafartalar Mh., Necatibey Mh., Hacı Bayram
Mh.)’tur. Çankaya ilçesinde ise Kızılay (Kızılay Mh.,
Korkut Reis Mh., Cumhuriyet Mh., Sağlık Mh.,
Namık Kemal Mh.) ve Kocatepe (Kocatepe Mh.,
Kültür Mh., Meşrutiyet Mh., Kavaklıdere Mh.)’dir.
Yenimahalle ilçesinde ise Ostim OSB’de en fazla
sayıda özel iş yeri bulunmaktadır.
315
 7.1.3. Pazar Alanları
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında pazar alanlarının dağılımı Harita 7.8.’de
gösterilmektedir. Pazar tezgâhı sayısı 1.500-3.500
m² arasında değişen, en fazla tezgâh sayısına sahip
olan ilçeler Altındağ, Keçiören ve Yenimahalle
ilçeleridir.
Altındağ ilçesinde en fazla sayıda pazar tezgâhı
bulunan trafik analiz zonları; Örnek (Örnek Mh.),
Aydınlıkevler (Aydınlıkevler Mh., Ahiler Mh.,
Seyfi Demirsoy Mh.) ve Altınpark (Altınpark
Mh., Güneşevler Mh.)’tır. Keçiören ilçesinde ise
Subayevleri (Kavacık Subayevleri Mh., Hasköy
Mh.), Hasköy (Şefkat Mh., Kamil Ocak Mh.),
Bağlarbaşı (Bağlarbaşı Mh.), Şenlik (Şenlik Mh.,
Harita 7.7. Ankara İli Çalışma Alanında Pazar Tezgâhlarının Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı
316
Yakacık Mh., Güçlükaya Mh.), Tepebaşı (Tepebaşı
Mh., Kalaba Mh.), Pınarbaşı (Pınarbaşı Mh.),
Çiçekli (Çiçekli Mh., 19 Mayıs Mh.), İncirli (İncirli
Mh.) ve Etlik (Etlik Mh., Aşağı Eğlence Mh.)’tir.
Yenimahalle ilçesinde ise Gayret (Gayret Mh.,
25 Mart Mh.), Demetevler (Demetevler Mh.,
Demetlale Mh., Demetgül Mh.), Yenimahalle
(Esentepe Mh., Tepealtı Mh., Çarşı Mh., Ragıp
Tüzün Mh.), Yunus Emre (Yunus Emre Mh., Yeniçağ
Mh., Işınlar Mh.), Ergenekon (Ergenekon Mh.,
Pamuklar Mh.), Şentepe (Kaletepe Mh., Kayalar
Mh., Güventepe Mh., Barıştepe Mh., Burç Mh.),
Yahyalar (Avcılar Mh., Yukarı Yahyalar Mh., Özevler
Mh., Yeşilevler Mh.) ve Kentkoop (Kentkoop Mh.,
Ergazi Mh., Batı Sitesi Mh.) zonlarında en fazla
sayıda pazar tezgâhı bulunmaktadır.
7.2. Eğitim Alanları ilçeleri olduğu görülmektedir.

Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında eğitim kurumlarının dağılımı Harita 7.8.
ve Harita 7.9.’da gösterilmektedir. İlköğretim ve
ortaöğretim kurumlarının dağılımı ilçeler bazında
Tablo 7.5.’te incelendiğinde; ilkokul, ortaokul
ve lise sayısının en fazla yoğunlaştığı ilçelerin
Çankaya, Yenimahalle, Keçiören ve Altındağ
Ankara ili çalışma alanını oluşturan ilçelerde
üniversitelerin dağılımı ise Tablo 7.6.’da
gösterilmektedir. Çalışma alanında üniversite
kampüslerinde toplam 161 adet üniversiteye
ait bina bulunmaktadır. Üniversite alanları kent
merkezinde Altındağ, Çankaya ve Yenimahalle
ilçelerinde yoğunlaşmaktadır.

Tablo 7.5. Ankara İli Çalışma Alanında İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarının Dağılımı

İlçeler İlkokul Sayısı Ortaokul Sayısı Ortaöğretim Sayısı

Akyurt 13 11 9
Altındağ 58 42 33
Ayaş 12 7 2
Bala 26 12 7
Çankaya 110 90 97
Çubuk 28 21 12
Elmadağ 15 12 9
Etimesgut 35 31 26
Gölbaşı 18 29 22
Kalecik 18 6 5
Kazan 12 10 8
Keçiören 77 67 45
Mamak 75 51 34
Pursaklar 19 17 16
Sincan 50 45 28
Yenimahalle 98 67 62

317
 Tablo 7.5. Ankara İli Çalışma Alanında İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarının Dağılımı

İlçeler Üniversiteler
Altındağ Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi
Altındağ Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi
Altındağ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Altındağ Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çankaya Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi
Çankaya Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
Çankaya Çankaya Üniversitesi Hazırlık Binası
Çankaya Gazi Üniversitesi Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi
Çankaya Başkent Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
Çankaya Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
Çankaya Ufuk Üniversitesi
Çankaya Gazi Üniversitesi Karayolu Ulaştırması Uygulama ve Araştırma Merkezi
Çankaya Gazi Üniversitesi MYO
Çankaya TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi
Çankaya Çankaya Üniversitesi
Çankaya ODTÜ
Çankaya Bilkent Üniversitesi
Çankaya Hacettepe Üniversitesi
Çubuk Gazi Üniversitesi Yerleşkesi
Çubuk Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
Etimesgut Başkent Üniversitesi
Gölbaşı Atılım Üniversitesi
Gölbaşı Gazi Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü
Gölbaşı Ankara Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü
Keçiören Turgut Özal Üniversitesi
Keçiören Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi
Keçiören Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Keçiören Ankara Üniversitesi Gıda Mühendisliği
Mamak Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Yenimahalle Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi
Yenimahalle Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Yenimahalle Ankara Devlet Konservatuarı
Yenimahalle Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yenimahalle Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi
Yenimahalle Gazi Üniversitesi Müzik Eğitim Blm.
Yenimahalle Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi

318
Yenimahalle Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
Yenimahalle Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Yenimahalle Gazi Üniversitesi Rektörlük
Yenimahalle Hacettepe Üniversitesi MYO

Harita 7.8. Ankara İli Çalışma Alanında Eğitim Kurumlarının Dağılımı Haritası

319
 Harita 7.9. Ankara İli Çevre Yolu ve Yakın Çevresinde Eğitim Kurumlarının Dağılımı

320
7.3. Kamu Alanları
Ankara ilinde bulunan kamu kurumları dağılımı
incelendiğinde; toplam 2722 adet resmi kurum,
628 adet bakanlık ve bakanlığa bağlı ek hizmet
binaları, 93 adet elçilik bulunmaktadır.
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında resmi kurum alanlarının büyüklüklerinin
dağılımı Harita 7.11.’de gösterilmektedir.
1.000.000-4.000.000 m² arasında değişen, en
Harita 7.10. Ankara İli Çalışma Alanında Resmi Kurum Alanlarının Dağılımı
büyük resmi kurum alanına sahip olan ilçeler
Çankaya, Etimesgut ve Yenimahalle ilçeleridir.
Çankaya ilçesinde en büyük resmi kurum alanı
bulunan trafik analiz zonları; Çankaya (Çankaya
Mh.) ve Üniversiteler (Üniversiteler Mh.)’dir.
Etimesgut ilçesinde Zırhlı Birlikler (Erler Mh.,
Bahçekapı Mh.), Yenimahalle ilçesinde ise
Teknikokullar (Emniyet Mh.) ve Gazi (Gazi Mh.)
zonlarında bulunmaktadır.
321
 Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında resmi kurum birimlerinin dağılımı
Harita 7.11.’de gösterilmektedir. Çalışma alanında
toplam 2463 adet resmi kurum bulunmakta
olup; resmi kurumlar arasında 14 adet Adliye,
30 adet Belediye Başkanlığı, 236 adet Belediye
Başkanlığı ve Birimleri, 114 adet Büyükelçilik/
Konsolosluk, 10 adet Cezaevi, 5 adet Doğalgaz
Harita 7.11. Ankara İli Çalışma Alanında Resmi Kurum Birimlerinin Dağılımı
İlçelere göre resmi kurum birimlerinin dağılımı
Tablo 7.7.ve Tablo 7.8.’de incelendiğinde; resmi
kurumların en fazla Çankaya ilçesinde yoğunlaştığı
görülmektedir. Akyurt ilçesinde toplam 40 kurum,
Altındağ ilçesinde 307 kurum, Ayaş ilçesinde
20 kurum, Bala ilçesinde 41 kurum, Çankaya
ilçesinde 830 kurum, Çubuk ilçesinde 70 kurum,
322
İdaresi, 35 adet Elektrik İdaresi, 36 adet Emniyet,
1 adet Hükümet Konağı, 30 adet İtfaiye, 18 adet
Kaymakamlık, 438 adet Muhtarlık, 92 adet Noter,
132 adet Polis Karakolu, 252 adet Postane, 746
adet Resmi Kurum, 85 adet Su İdaresi, 70 adet
Telekom, 33 adet Vergi Dairesi ve 86 adet Zabıta
bulunmaktadır.
Elmadağ ilçesinde 38 kurum, Etimesgut ilçesinde
100 kurum, Gölbaşı ilçesinde 73 kurum, Kalecik
ilçesinde 21 kurum, Kazan ilçesinde 32 kurum,
Keçiören ilçesinde 159 kurum, Mamak ilçesinde
174 kurum, Pursaklar ilçesinde 54 kurum, Sincan
ilçesinde 126 kurum ve Yenimahalle ilçesinde 378
kurum bulunmaktadır.
 Tablo 7.7. Ankara İli Çalışma Alanında Resmi Kurumların Dağılımı

Resmi Kurumlar Akyurt Altındağ Ayaş Bala Çankaya Çubuk Elmadağ Etimesgut
Adliye 1 1 0 0 2 1 1 1
Belediye Başkanlığı 1 1 2 2 2 1 3 1
Belediye Başkanlığı
1 25 2 3 55 9 1 10
ve Birimleri
Büyükelçilik/Konso-
0 0 0 0 114 0 0 0
losluk
Cezaevi 0 0 2 1 0 1 1 0
Doğalgaz İdaresi 0 0 0 0 0 0 0 1
Elektrik İdaresi 1 5 0 1 6 2 1 3
Emniyet 1 6 1 1 6 2 2 1
Hükümet Konağı 0 0 0 0 0 0 0 0
İtfaiye 2 5 1 1 2 2 2 1
Kaymakamlık 2 1 1 1 1 1 1 1
Muhtarlık 9 48 0 5 102 10 7 22
Noter 1 24 0 1 41 1 0 2
Polis Karakolu 2 24 2 4 22 2 2 4
Postane 3 36 3 3 78 4 3 16
Resmi Kurum 14 82 4 15 334 30 10 19
Su İdaresi 0 12 1 1 21 0 0 6
Telekom 1 11 1 2 14 1 2 5
Vergi Dairesi 0 11 0 0 13 1 1 1
Zabıta 1 15 0 0 17 2 1 6

323
324
Tablo 7.8. Ankara İli Çalışma Alanında Resmi Kurumların Dağılımı

Resmi Kurumlar Gölbaşı Kalecik Kazan Keçiören Mamak Pursaklar Sincan Yenimahalle
Adliye 0 1 1 0 0 0 3 2
Belediye Başkanlığı 4 1 1 2 3 2 2 2
Belediye Başkanlığı
5 0 1 29 25 12 19 39
ve Birimleri
Büyükelçilik/Konso-
0 0 0 0 0 0 0 0
losluk
Cezaevi 0 2 0 0 0 0 2 1
Doğalgaz İdaresi 0 0 0 0 1 1 2 0
Elektrik İdaresi 3 1 0 0 3 1 2 6
Emniyet 3 1 1 3 1 1 1 5
Hükümet Konağı 0 0 0 0 1 0 0 0
İtfaiye 3 1 1 1 1 1 2 4
Kaymakamlık 1 1 2 1 1 1 1 1
Muhtarlık 22 0 3 43 61 9 33 64
Noter 2 0 0 4 2 1 4 9
Polis Karakolu 6 2 2 14 18 4 4 20
Postane 6 1 4 21 17 6 16 35
Resmi Kurum 11 10 13 18 17 9 20 140
Su İdaresi 1 0 0 11 10 2 3 17
Telekom 1 0 2 4 5 2 5 14
Vergi Dairesi 1 0 0 1 1 0 1 2
Zabıta 4 0 1 7 7 2 6 17
7.4. Sağlık Tesisi Alanları

Ankara ili çalışma alanında hastanelerin dağılımı Harita 7.12.’de gösterilmektedir. Tablo 7.9. incelendi-
ğinde hastanelerin Çankaya, Altındağ ve Yenimahalle ilçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

Tablo 7.9. Ankara İli Çalışma Alanında Hastane Sayısının Dağılımı

İlçeler Hastane Sayısı İlçeler Hastane Sayısı

Akyurt 1 Gölbaşı 2
Altındağ 20 Kalecik 1
Ayaş 2 Kazan 1
Bala 1 Keçiören 5
Çankaya 38 Mamak 6
Çubuk 1 Pursaklar 1
Elmadağ 1 Sincan 3
Etimesgut 3 Yenimahalle 16

Harita 7.12. Ankara İli Çalışma Alanında Yer Alan Hastanelerin Dağılımı

325
 Ankara ili çalışma alanını oluşturan ilçelerde sağlık
tesislerinin dağılımına göre; çalışma alanında top-
lam 102 adet hastane, 288 adet dispanser ve 49
adet poliklinik bulunmaktadır. Dispanser sayısının
en fazla yoğunlaştığı ilçelerin Çankaya, Keçiören,
Yenimahalle ve Mamak ilçeleri olduğu görülmek-
tedir. Dispanserlerin alan büyüklükleri karşılaştı-
rıldığında en büyük dispanser alanına sahip olan
ilçeler Yenimahalle, Keçiören, Sincan, Kazan, Göl-
başı ve Etimesgut ilçeleridir.

Tablo 7.10. Ankara İli Çalışma Alanında Dispanser Sayısının Dağılımı

İlçeler Dispanser Sayısı İlçeler Dispanser Sayısı

Akyurt 1 Gölbaşı 12
Altındağ 26 Kalecik 1
Ayaş 1 Kazan 3
Bala 2 Keçiören 52
Çankaya 56 Mamak 34
Çubuk 9 Pursaklar 6
Elmadağ 5 Sincan 22
Etimesgut 17 Yenimahalle 41

Harita 7.13. Ankara İli Çalışma Alanında Dispanser Alan Büyüklüklerinin Dağılımı

326
Poliklinik sayısının dağılımı Tablo 7.11.’de incelendiğinde; poliklinik sayısının en fazla yoğunlaştığı ilçele-
rin Çankaya ve Keçiören ilçeleri olduğu görülmektedir.

Tablo 7.11. Ankara İli Çalışma Alanında Poliklinik Sayısının Dağılımı

İlçeler Poliklinik Sayısı İlçeler Poliklinik Sayısı

Akyurt 0 Gölbaşı 1
Altındağ 2 Kalecik 0
Ayaş 0 Kazan 0
Bala 0 Keçiören 20
Çankaya 19 Mamak 0
Çubuk 0 Pursaklar 3
Elmadağ 0 Sincan 0
Etimesgut 0 Yenimahalle 4

Harita 7.14. Ankara İli Çalışma Alanında Poliklinik Alanlarının Dağılımı

327
 Ankara ili çalışma alanında polikliniklerin alan büyüklüklerinin karşılaştırılması Harita 7.15.’te gösteril-
mektedir. Büyüklüğü 175-275 m2 arasında değişen, en büyük poliklinik alanına sahip olan ilçeler Yenima-
halle, Keçiören ve Pursaklar ilçeleridir.

Harita 7.15. Ankara İli Çalışma Alanında Poliklinik Alan Büyüklüklerinin Dağılımı

328
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik
analiz zonlarında sağlık ocaklarının sayısının ve
büyüklüklerinin dağılımı Harita 7.16. ve Harita
7.17.’de gösterilmektedir. Sağlık ocaklarının
dağılımı ilçe bazında ele alındığında; Çankaya,
Keçiören, Altındağ, Yenimahalle ve Sincan
ilçelerinde sağlık ocağı sayısının yoğunlaştığı
görülmektedir. Sağlık ocaklarının alan büyüklükleri
karşılaştırıldığında; kent merkezinde yer alan sağlık
Harita 7.16. Ankara İli Çalışma Alanında Sağlık Ocaklarının Dağılımı
ocaklarının daha geniş bir alana sahip oldukları
görülmektedir. İlçe bazında ele alındığında
Çankaya, Altındağ ve Keçiören ilçelerinde bulunan
sağlık ocakları alan büyüklükleri 118-6500 m²
arasında değişmektedir. Yenimahalle ilçesinde
ise bulunan sağlık ocaklarının alanları daha büyük
olmakta ve alan büyüklükleri ortalama olarak
1501-6500 m² arasında değişmektedir.
329
 Harita 7.17. Ankara İli Çalışma Alanında Sağlık Ocakları Alan Büyüklüklerinin Dağılımı
7.5. Konut Alanları
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında konut sayısının dağılımı Harita 7.18.’de
gösterilmektedir. 25.000-30.000 arasında
değişen, en fazla konut sayısına sahip olan
trafik zonları Yenimahalle, Etimesgut, Sincan ve
Pursaklar ilçelerinde yer almaktadır.
330
Ankara ili çalışma alanı genelinde toplam 1.790.852
adet konut bulunmaktadır. Tablo 7.12.’de çalışma
alanında yer alan ilçelerdeki konut sayısının
dağılımı incelendiğinde; Çankaya ilçesi sahip
olduğu toplam 346.107 adet konut ile en fazla
konuta sahip ilçedir. Çankaya ilçesinin ardından
Keçiören, Yenimahalle ve Mamak ilçeleri de fazla
sayıda konut içeren ilçeler olarak sıralanmaktadır.
Tablo 7.12. Ankara İli Çalışma Alanında Konut Sayısının Dağılımı

İlçeler Konut Sayısı İlçeler Konut Sayısı

Akyurt 13.009 Gölbaşı 46.312
Altındağ 152.042 Kalecik 2.910
Ayaş 3.597 Kazan 16.260
Bala 1.900 Keçiören 315.190
Çankaya 346.107 Mamak 222.938
Çubuk 27.330 Pursaklar 38.947
Elmadağ 19.015 Sincan 154.638
Etimesgut 150.397 Yenimahalle 280.260

Harita 7.18. Ankara İli Çalışma Alanında Konut Sayılarının Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı

331
 7.6. Kültürel Tesis Alanları
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında kültürel tesislerin dağılımı Harita
7.19.’da gösterilmektedir. Çalışma alanında
kültürel tesis birimi olarak konser/opera salonu,
kültür/kongre merkezi, kütüphane, müze, sinema
ve tiyatro bulunmaktadır. Tablo 7.13.’te kültürel
tesislerin ilçelere göre dağılımı incelendiğinde en
fazla kültürel tesis bulunan ilçelerin Altındağ ve
Çankaya ilçeleri olduğu görülmektedir.

Tablo 7.13. Ankara İli Çalışma Alanında Kültürel Tesislerin Dağılımı

Konser/Opera Kültür/Kongre
İlçeler Kütüphane Müze Sinema Tiyatro
Salonu Merkezi
Akyurt 0 0 0 0 0 0
Altındağ 0 4 0 23 0 0
Ayaş 0 0 0 0 0 0
Bala 0 0 0 0 0 0
Çankaya 0 3 4 6 2 1
Çubuk 0 0 0 0 0 0
Elmadağ 0 0 0 0 0 0
Etimesgut 0 1 0 2 0 0
Gölbaşı 0 0 1 0 0 0
Kalecik 0 0 0 1 0 0
Kazan 0 0 0 0 0 0
Keçiören 0 2 2 1 0 0
Mamak 0 0 1 0 0 0
Pursaklar 0 2 0 0 0 0
Sincan 1 0 0 1 0 0
Yenimahalle 0 0 2 2 0 0

332
Harita 7.19. Ankara İli Çalışma Alanında Kültürel Tesislerin Dağılımı

333
 7.7. Sanayi Alanları
Ankara ili çalışma alanını oluşturan trafik analiz
zonlarında sanayi ve fabrikaların dağılımı Harita
7.20.’de gösterilmektedir. Çalışma alanında
Organize Sanayi Bölgesi (OSB) alanları Yenimahalle
ve Sincan ilçelerinde yoğunlaşmaktadır. Bunun
yanı sıra fabrika ve sanayi birimleri de yer
almaktadır. Sanayi birimleri olan KSS alanları
Altındağ ve Etimesgut ilçesinde geniş alan
kaplamaktadır. Fabrika alanları ise Yenimahalle,
Etimesgut, Pursaklar ve Çankaya ilçelerinde
Harita 7.20. Ankara İli Çalışma Alanında Sanayi ve Fabrika Alanlarının Dağılımı
334
yoğunlaşmaktadır.
OSB alanlarının büyüklükleri karşılaştırıldığında
3.828.577 m² olan Sincan OSB ve 3.410.744 m² olan
İvedik OSB en geniş alana sahiptir. KSS alanlarının
büyüklükleri karşılaştırıldığında 617.647 m² olan
sanayi birimi Altındağ/Ulubey’de, 504.933 m²
olan sanayi birimi Altındağ/Siteler’de, 428.680 m²
olan sanayi birimi Etimesgut’ta ve 364.721 m² olan
sanayi birimi Altındağ/Aydınlıkevler’de yer alan en
geniş KSS alanlarıdır.
7.8. Ulaşım Ve Trafik Talep Düzeylerini Etki-
leyen Kent Merkezi Arazi Kullanımı
İç kordon Ankara içindeki ulaşımı büyük ölçüde
etkileyen kullanımları içeren düğüm noktası
niteliğindeki bölgedir. Kızılay, Sıhhiye ve Ulus’ta
tüm kenti etkileyen ulaşım odakları bulunmaktadır.
Kızılay ve Ulus Tarihi Kent Merkezi birçok ticari ve
ofis kullanımını içerdiği için yolculuk çeken ve aynı
zamanda da gün içinde de yolculuk üreten kentsel
mekânlardır.

Harita 7.21. 2013 Ankara Merkez ve Yakın Çevresi Arazi Kullanımı

335
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

336
154
BÖLÜM 8
ULAŞIM VE TRAFİK
TALEP DÜZEYLERİNİ
ETKİLEYEN BÜYÜK
YATIRIMLAR

155337
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

338
156
8. ULAŞIM VE TRAFİK TALEP DÜZEYLERİNİ
ETKİLEYEN BÜYÜK YATIRIMLAR
8.1. Kentsel Dönüşüm Alanları
Kentsel dönüşüm kapsamlı ve bütünleşik bir viz-
yon olarak ele alınması gereken bir eylemdir. Bir
alanın ekonomik, fiziksel, toplumsal ve çevresel
koşullarının sürekli iyileştirilmesini sağlamaya ça-
lışmak kentsel dönüşümün başlıca hedefidir.
Kentsel dönüşümde ulaşım konusu oldukça
önemli bir başlıktır. Kentsel dönüşüm projelerinde
tasarımın en önemli hedeflerinden biri olan ulaşım
konusu doğrultusunda taşıt yolları temin edilerek,
yayalar için sürdürülebilir bir cazip çevre sağlamak
için öneriler getirilerek tasarımda sirkülasyon sağ-
lanır.
Ulaşım sisteminden doğan çevreye verilen gürül-
tü rahatsızlığını en düşük değerlere indirebilmek
için, ulaşım planlamasında yüksek teknolojiden
yararlanılmalıdır.
Tüm bu çabalar kentsel dönüşümün ulaşım planı
hedefleri olmalıdır. Kentsel dönüşüm alanları ula-
şımı etkileyen önemli yatırımlardır. Ankara Ulaşım
Ana Planı kapsamında bu hedeflere ulaşılmaya
çalışılacak, kentsel dönüşüm alanlarına getirilecek
taşıt, yaya, bisiklet vb. yollarının kentsel dönüşüm
alanlarına uygun nitelikte olmasına önem verile-
cektir.
Ankara’da düşünülen ve bazı etapları tamamlan-
mış olan kentsel dönüşüm projeleri ulaşım planını
etkileyen önemli yatırımlardır. Bu yatırımlar Hari-
ta 8.1.’de gösterilmektedir. Yatırımlar içerisinde
Ankara için Mamak kentsel dönüşüm projesi ve
Kuzey Ankara kentsel dönüşüm projesi yer almak-
tadır. Mamak kentsel dönüşüm projesi 7 milyon
metrekarelik alanda düşünülmektedir. Mamak
bölgesinde yürütülen iki adet kentsel dönüşüm
projesi vardır. Yeni Mamak kentsel dönüşüm pro-
jesi; 11 etap halinde yürütülmekte ve 14 mahalleyi
kapsamaktadır. 14 bin gecekondu yıkılarak yeri-
ne 50 bin konut, 4.500.000 m2 rekreasyon alanı
ve 1.000.000 m2 iş merkezi yapılmak üzere plan-
lanmıştır. Mamak bölgesinde yürütülen bir diğer
kentsel dönüşüm projesi ise 50. Yıl kentsel dönü-
şüm projesidir. 50.yıl kentsel dönüşüm projesi ise
54 hektarlık alanda Şehit Cengiz Topel Mahallesi-
nin tamamı ile Akdere ve Türközü mahallelerinin
bir kısmını kapsamaktadır. Kuzey Ankara kentsel
dönüşüm projesi kapsamında ise 10bini lüks ol-
mak üzere 18bin konut, 70 bin nüfusa hizmet ede-
cek rekreasyon alanları, sosyal donatı ve kültür
merkezleri yer almaktadır.
339
340
Harita 8.1. Ulaşımı Etkileyen Kentsel Dönüşüm Alanları
8.2. Terminaller
Harita 8.2.’de yapılması planlanan doğu ve batı
terminallerinin konumu gösterilmektedir.
Mevcut AŞTİ şehirlerarası otobüs terminalinin bir
sistem dahilinde kentin muhtelif noktalarındaki
aktarma istasyonları ile bütünleşen bir biçimde ça-
lışması sağlanacaktır. Bu doğrultuda batı oto ter-
minalinin Elvan bölgesinde hayata geçirilmesi ve
kuzeyde Anadolu Bulvarı-Çevreyolu kesişiminde
Harita 8.2. Terminallerin Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı
bir kuzey aktarma noktasının oluşturulması plan-
lanmaktadır. Doğu oto terminalinin ise doğuda
Natoyolu bölgesinde yapılması ve güneybatıda
Çevreyolu-Tuluntaş kesiminde güneybatı aktarma
merkezinin oluşturulması planlanmaktadır.
Bu yeni aktarma noktalarının toplu taşım hatları
ve güçlü ana arterlerle AŞTİ terminali ile bağlantısı
sağlanmış olup, bu sistem içinde bir toplu taşım
ringi işletilecektir.
341
 8.3. Sağlık Tesisleri
Sağlık tesisleri toplumların en temel ihtiyaçla-
rından biridir. Her geçen gün gelişen ve nüfusun
artış gösterdiği kentlerde hastaneler ihtiyaçları
karşılamamaktadır. Devlet bu noktalarda sağlık
hizmetlerini geliştirme çabalarına gitmektedir.
Ankara’da da sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi
hususunda çalışmalar yapılmakta, bu konudaki en
kapsamlı çalışmalar Bilkent ve Etlik şehir hastane-
leridir. Ankara’daki sağlık yatırımları Harita 8.3.’te
gösterilmektedir.
Harita 8.3. Sağlık Tesislerinin Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı
342
Avrupa’nın en büyük sağlık kompleksi olacak
3.662 yatak kapasiteli, Bilkent Şehir Hastanesinin
temeli Eylül 2013’te; Türkiye’nin en büyük hastane
kompleksi olması beklenen 3.566 yatak kapasite-
li Etlik Şehir Hastanesi’nin de temeli Ekim 2013’te
atılmıştır.
Bu gibi sağlık hizmet etkinliğinin artırılması çalış-
maları, ulaşım çözümlemelerini de beraberinde
getirmektedir. Hayata geçirilmeye adım atılmış bu
büyük yatırımlar ulaşım planlarını oldukça etkile-
mektedir. Ankara ulaşım ana planının hazırlanma-
sında da yönlendirici yatırımlar olmuşlardır.
8.4. Sanayi Alanları
Günümüzde gelişmiş ülke olmanın ölçütlerinden
biri planlı sanayileşme ve planlı kentleşmedir. Nü-
fusun artışı, sanayinin gelişmesi kent sayısının art-
masına, kentlerin büyümesine, toplum yapısında
artan oranda organizasyon, iş bölümü ve uzman-
laşmanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Türkiye gelişmekte olan bir ülkedir. 1950’lerden
beri yoğun bir kentleşme süreciyle karşı karşı-
yadır. Türkiye süreci yaşarken sanayileşmenin
önemini kavrayarak, ekonomik ve toplumsal ge-
lişimini bu bağlamda gerçekleştirmiştir. Fakat sa-
nayileşmenin olumlu olan yönünün zamanla insan
hayatını tehdit eden boyutlara ulaşması kentlerin
planlı gelişmesini, sanayileşmenin yol açtığı sorun-
ların önlenmesi gerektiği sonucunu doğurmuştur.
Bu amaçla, kentlerin planlı, ekonomik ve sosyal
kalkınması için hükümetlerin benimsemiş olduğu
sanayi politikalarından Organize Sanayi Bölgeleri
uygulamalarına başvurulmuştur. Organize Sanayi
Bölgeleri uygulaması ile ekonomik anlamda mekâ-
nın rasyonel kullanılması için sanayi işletmelerini
toplu olarak bir bölgede toplayarak, ekonomik
getiri ve maliyet etkinliğinin sağlanması, dışsal
ekonomiler yaratılması hedeflenmiştir. Kent plan-
laması açısından ise öncelikli olarak kent planlama
ilkeleri temel alınarak, makro ve mikro yer seçimi
kriterleri uygulanmıştır. Plansız kent ve sanayi ge-
lişimine son vermek ve çevre problemlerini orta-
dan kaldırmak için geleceğe dönük sanayi odaklı
planlı bir kent kurulması amaçlanmıştır.
Bu bağlamda işletmelerin toplu olarak bir bölgede
toplanması bölgenin önemli yatırım alanı olmasını
sağlayacaktır ve burada belli bir kapasitenin istih-
damı olacaktır. Kent planlama çalışmalarında bu
kriterler göz önünde bulundurularak ulaşım plan-
ları hazırlanmaktadır.
Ankara Metropoliten alan sanayisinin bir kısmını
Ostim ve çevresinde oluşan eğilimleri ile Sincan
Organize Sanayi Bölgesi oluşturmaktadır. Diğer
bir kısmını, Ankara etrafındaki 75 – 80 km. yarı-
çaplı halkada yer alan kentsel yerleşmelerdeki sa-
nayiler oluşturmuştur. Bu yerleşmeler Elmadağ,
Keskin, Kırıkkale, Polatlı, Kızılcahamam, Beypazarı
ve Şereflikoçhisar’dır.
Bu önemli sanayi noktaları Ankara Ulaşım Ana
Planının hazırlanmasında yönlendirici olmuştur.
Kullanıcıların bu noktalara en hızlı ve en rahat ula-
şımlarının sağlanması amaçlanmaktadır.
343
 Harita 8.4. Sanayi Alanlarının Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı
8.5. Turizm Alanları
İnsanlar ilk çağlardan itibaren din, savaş, fetih,
ticaret, göç ve merak edilen yerleri görme gibi
amaçlarla seyahat etmişlerdir. Bu amaçların dışında
insanların seyahat etme nedenlerinden bir başkası
da başka kültürleri tanımaktır. Günümüzdekinin
aksine tatil yapma amaçlı seyahat ya da turizm o
dönemin kendine özgü şartları, sosyoekonomik
yaşam, ulaşım vb. nedenlerle turizmin ana
nedeni olmamıştır. Günümüzde hizmet sektörü
içerisindeki önemi gittikçe artan turizm sektörü,
deniz, kum ve güneş üçgenine sıkışmış; sonuçta
aşırı kapasite kullanımı nedeniyle çevresel riskler
ortaya çıkmıştır. Bu süreçte ülkelerde bölgeler
arası ve hatta şehirlerarası kalkınma düzeyinde
önemli farklılıklar oluşmuştur. Bu gibi nedenler
ile sürdürülebilir turizm kavramı ülkelerin turizm
344
politikası belirleme süreçlerinde sıkça yer almaya
başlamıştır.
Türkiye’de turizm sektörü, ülkenin sahip olduğu
tarihi, doğal ve kültürel özellikler nedeniyle
gün geçtikçe gelişmekte ve sektörün ekonomik
faaliyetler içerisindeki önemi artmaktadır. Sektör
zaman içerisinde büyürken sorunları da bu
büyümeye paralel olarak çoğalmaktadır.
Ankara, tarihsel süreçte yüklendiği görevler ve
ülkedeki stratejik – coğrafi konumu bakımından
sahip olduğu turizm kaynakları yanında, ülkenin
ikinci büyük metropoliten kenti ve başkenti
olması nedeniyle, önemli bir turizm potansiyeline
sahiptir. Turizm potansiyeli oluşturan kaynakların
etkin kullanılması, kent ekonomisi ve yaşamı için
büyük önem taşımaktadır. Bu potansiyel gerek
kentlilerin günübirlik ve hafta sonuna yönelik
rekreatif gereksinimlerini karşılayabilecek olması
diğer yandan da başkentlik işlevinin getirdiği
bölgesel ve ülkesel dinamiklere yanıt verebilecek
olması açısından büyük önem taşımaktadır.
Ankara’da turizm potansiyeli oluşturan kaynakları
aşağıda verilmiştir:
Kızılcahamam kaplıcası, Ayaş içmesi ve kaplıcası,
Ayaş Karakaya kaplıcası, Dutlu-Tahtalı içmece ve
kaplıcaları, Çubuk Melikşah kaplıcası, Haymana
kaplıcası, Karaşar-Eğriova Yaylaları, Güdül-
Sorgun yaylası, Kızılcahamam yaylaları, Soğuksu
Milli Parkı, Çöl gölü, Mogan Gölü, Sarıyar Barajı
Harita 8.5. Turizm Alanlarının Trafik Analiz Zonlarına Dağılım
(Nallıhan kuş cenneti), İnözü Vadisi, Beynam
Ormanı, Bizans dönemi mağaraları, Tuluntaş
mağarası, Ankara Kalesi, Anıtkabir, Hacı Bayram
Cami, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Etnografya
Müzesi, Resim ve heykel müzesi, Roma Hamamı.
Turizm alanları ulaşımı etkileyen önemli
yatırımlardır. Tüm bu önemli turizm potansiyel
kaynakları Ankara Ulaşım Ana Planının
hazırlanmasında yönlendirici olmuştur. Turistik
amaçlı kullanılacak bu noktalara ulaşımın en rahat
ve en hızlı şekilde sağlanabilmesi adına mevut
güzergâhların iyileştirilmesi veya mümkün değilse
alternatif önerilerde bulunması amacı güdülerek
plan hazırlanacaktır.
345
 8.6. Eğitim Kampüsleri
Eğitim tesisleri, ulaşımı etkileyen önemli
yatırımlardır. Eğitim kampüslerine her gün
belli kapasitede öğrenci, öğretmen, personel
gitmektedir. Bunların en rahat ve en hızlı
ulaşımlarını sağlamak adına ulaşım planları
hazırlanmalıdır. Ankara; ülkenin birçok anlamda
öncü-örnek kenti olarak ön plana çıkmaktadır.
Okullaşma oranları açısından bir irdeleme
yapıldığında, ülkede yıllar itibariyle artan
okullaşma oranları bağlamında Ankara’nın orta ve
Harita 8.6. Eğitim Kampüslerinin Trafik Analiz Zonlarına Dağılımı
346
yükseköğrenimdeki yüksek okullaşma oranlarıyla
kendini gösterdiği söylenebilir
Ankara’da 2012 – 2013 istatistiklerine göre
yaklaşık 4000 eğitim kurumu bulunmaktadır. Bu
4000 eğitim tesisi, Ankara Ulaşım Ana Planının
hazırlanmasında yönlendirici olmuş önemli
yatırımlardır. Bu eğitim tesislerine ulaşımın
konforlu ve hızlı sağlanabilmesi adına mevcut
güzergâhların iyileştirilmesi, mümkün değilse
alternatiflere gidilmesi söz konusu olacaktır.
8.7. Sosyo-Kültürel Alanlar
8.7.1. Anka Park
Anka Park projesi ile Atatürk Orman Çiftliğinde
bulunan mevcut hayvanat bahçesinin yeniden
düzenlenmesi ve kentin açık yeşil alan ihtiyacını
karşılayacak kentsel kullanımların sağlanması he-
deflenmektedir. Alanda Anka Parka ilave olarak
hayvanat bahçesi düzenlemesi ile projenin 2 etap-
ta tamamlanması planlanmaktadır.
Atatürk Orman Çiftliğinde inşası süren Tema Park
alanı yaklaşık 120 hektardır. Bu alan içerisinde yak-
laşık 2 hektar kapalı alan, 105 hektar açık alan ve
Harita 8.6. Anka Park Alanının Trafik Analiz Zonları Üzerinde Gösterimi
ayrıca yaklaşık 7 hektarlık bir alanda çelik çadırlar
yer alacaktır.
Yaklaşık 20 hektarlık ve yine yaklaşık 6.800 araç
kapasitelik otopark alanına giriş yapan özel taşıt-
lar, içeride araçlarını park ettikten sonra onları
tema park girişine taşıyacak özel bir sistem (gü-
zergâhı belirlenmiş tren- shuttle bus) yer alacaktır
veya tercihen yaya olarak parka giriş yapabilecek-
lerdir. Anka Parkın içerisinde yaklaşık 5 km’lik hat
üzerinde Tema Park’ın tamamında dolaşacak hem
ulaşım hem gezinti amaçlı nostaljik tren ve Tema
Park ile hayvanat bahçesi arasında ulaşımı sağla-
yacak 168 kişilik kapasiteye sahip, 2 km uzunlu-
ğunda monoray yer alacaktır.
347
 8.8. Fuar Alanları
Esenboğa havalimanına yakın büyük bir fuar alanı
yatırımı yapılmaktadır. Şehir merkezinden met-
ro ile ulaşımın planlandığı fuar alanı toplamda
160.000 m2 inşaat alanına sahiptir. Proje kapsa-
mında alanda 50.000 m2 kapalı fuar alanı, 125.000
Harita 8.9. Fuar Alanlarının Trafik Analiz Zonları Üzerinde Gösterimi
348
m2 açık fuar alanı, 150 kişilik konferans salonu,
1000 m2 bölünebilir toplantı salonu ve 5000 araç-
lık otopark yer alacaktır.
Ankara için önemli bir yatırım olacak bu fuar alanı
ve il genelinde yer alan diğer fuar alanları ulaşım
planını da etkileyecek, plan çalışmalarında yönlen-
dirici olacaktır.
8.9. Hızlı Tren Garı
Celal Bayar Bulvarı ile mevcut gar binasının arasın-
daki araziye yapılması planlanan Ankara Hızlı Tren
Garı, 21.600 m2 alan üzerine inşa edilecektir. Gün-
de 50 bin, yılda 15 milyon yolcu kapasitesine sahip
olacak garın zemin katında yolcu dinlenme salon-
ları ve büfeler bulunacaktır. Tesisin zemin katının
altında peronlar ve bilet satış gişeleri, bir alt katta
ise 3bin araçlık kapalı otopark yer alacaktır.
Harita 8.10. Hızlı Tren Garı Proje Alanı
Mevcut gardaki hatların deplase edilmesinin ar-
dından yeni garda, aynı anda 12 hızlı tren setinin
yanaşabileceği 420 metre uzunluğunda 6 hızlı
tren, 4 konvansiyonel, 2’şer banliyö ve yük treni
hattı yapılacaktır. Ankara YHT Garı ile mevcut ga-
rın eş güdümlü olarak kullanılması planlanmakta-
dır. İki gar binasının yer altından ve yer üstünden
bağlantısı sağlanacaktır.
349
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

350
160
SONUÇ VE
KAYNAKÇA

351
 Ulaşım Modeli ve Kalibrasyonu

352
160
SONUÇ VE KAYNAKÇA
SONUÇ
Ankara’nın Başkent oluşundan günümüze kadar
olan gelişim sürecinde sosyal ve mekânsal açıdan
hızlı bir değişim geçirmiştir. Bu durum Ankara’yı
metropoliten bir kente dönüştürmüş ve dolayısıy-
la kent içi ulaşım sistemini etkilemiştir. Bu süreçte
kent makroformunun metropoliten alan çevresi-
ne yayılmasıyla merkez, çeper ve saçaklanma alan-
ları oluşmuş, kent-kır ilişkileri şekillenmiştir. 1980
sonrası gelişmeler ile birlikte günümüzde Ankara
metropoliten alanının kentsel/kırsal heterojen bir
yapıdan oluştuğu, Ankara büyükşehir sınırının il sı-
nırına kadar genişlemesiyle de kırsal yapının kent-
sel çeperlere eklemlendiği görülmektedir.
Ankara, 1930’larda 90 bin nüfuslu, toplam yol-
culukların yaklaşık %15’inin araçlı yolculuklardan
oluştuğu bir kentten, 1985’lerde 2,2 milyon nü-
fuslu, toplam yolculukların yaklaşık %80’inin araçlı
yolculuklarla sağlandığı kent içi ulaşım sistemine
sahip bir kente dönüşmüştür. 2000’li yıllarda ise
Ankara metropoliten alanında 4,5 milyon nüfusun
yer aldığı ve kent içi yolculuklarda araçlı yolculuk
oranının %90’lara ulaştığı görülmektedir. Kent
içi ulaşımın sağlandığı araçlı yolculukların %60’ını
toplu taşıma sistemlerinin, %40’ını ise özel araçla-
rın oluşturduğu görülmektedir. Bu durum kentin
yayılması ile yakından ilişkilidir.
Kent içi ulaşım sistemini büyük ölçüde etkileyen
bir diğer etmen arazi kullanımlarıdır. Arazi kullanı-
mı içinde alışveriş, kamu vb. hizmetlerin yoğunlaş-
tığı kent merkezlerinin önemli bir yer tutmaktadır.
Kent merkezinde yer alan kullanımlar ve dolayısıy-
la ulaşım yapısı 1931 yılında yürürlüğe giren Jansen
planı ile şekillenmiştir. Jansen eski ve yeni şehri
birbirine bağlayan Atatürk Bulvarı ile tek omurgalı
bir ulaşım aksı oluşturmuştur. 1957 yılında onayla-
narak yürürlüğe giren Yücel-Uybadin planıyla ise
Jansen’in protokol alanına kısmen yollar öneril-
miştir. Kentin giderek gelişmesiyle birlikte 1990
Nazım Planı’nda ise batı koridoru gelişme aksı
olarak belirlenmiş, kent içi ulaşım sistemi batıya
yönlendirilmiştir.
Kentler yayıldıkça kentlilerinde hızlı, konforlu ve
güvenli erişebilirlik ihtiyacı da artmaktadır. Bu
ihtiyacı ve mekânsal ulaşım talebini özel taşıt
kullanımını doğrudan kısıtlamadan, toplu ulaşım
sistemleri ile çözebilmenin yüzdelik oranı arttık-
ça Ankara gibi başkent vasfındaki metropoliten
alandaki bir ulaşım ana planının başarısı da artmış
olacaktır
Bütün bu analitik ve saha etüd araştırmasının so-
nucunda Ankara kenti metropoliten alanında top-
lu taşıma odaklı, sürdürülebilir ve bütünleşik bir
ulaşım ana planı için yeterli, güncel ve doğru bilgi-
ler araştırmacılara sunulmuştur.
353
354
KAYNAKÇA
“http://tr.wikipedia.org/wiki/Mogan_Gölü”. Eri-
şim tarihi: 3 Nisan 2014.
“Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdür-
lüğü resmi sitesi, Ankara sayfası”. Erişim tarihi: 3
Nisan 2014.
Akın, E., “Kentsel Gelime ve Kentsel Rantlar: An-
kara Örneği”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü , Ankara, 51 (2007).
Akman, Y., İklim ve Biyoiklim. Palme Yay., Ankara,
(1989).
Altaban, Ö., “Ankara Kentsel Alanının Doğal Çev-
reye Yayılımı”, Ankara 1985’den 2015’e, (ss.126-
148), Ankara Büyükşehir Belediyesi Ego Genel Mü-
dürlüğü, (1987).
Ankara Büyükşehir Belediyesi, Başkent Ankara
Nazım İmar Planı Açıklama Raporu Etüdler ve Mü-
dahale Biçimleri (2023), İmar ve Şehircilik Dairesi
Başkanlığı, Ankara (2007)
Ankara Büyükşehir Belediyesi, EGO Genel Müdür-
lüğü, 2013, 2014
Ankara Büyükşehir Belediyesi, EGO Genel Müdür-
lüğü, Ankara Kentsel Ulaşım Çalışması, 1 Ulaşım
Etüdü, Ulaşım Çalışması, Ankara, 1987
Ankara Büyükşehir Belediyesi, EGO Genel Müdür-
lüğü, Ankara Ulaşım Ana Planı, Araştırma Raporu,
Ankara, 1995
Ankara İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü,
2012
Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, 2012, 2013
Ankara Kalkınma Ajansı, Ankara Bölge Planı 2011-
2013
Ankara Kalkınma Ajansı, İstatistiklerle Ankara 2013
Ankara Sanayi Odası, 2007, 2012
Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi, 2012
Cengizkan, A., “1957 Yücel Uybadin İmar Planı ve
Ankara Şehir Mimarisi”, Cumhuriyetin Ankara’sı,
Şenyapılı, T. (Der.), 24-59, (2005).
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü “http://www2.
dsi.gov.tr/bolge/dsi5/ankara.htm#baraj”. Erişim
tarihi: 3 Nisan 2014.
Dikmen, Ç.B., “Cumhuriyetin İlanından Günümüze
Ankara’da Katlı Konutların Cephe Düzeni”, 6. Ulu-
sal Çatı & Cephe Sempozyumu (11-12 Nisan 2012).
Emniyet Genel Müdürlüğü, 2013
Erdoğan A., Meriç S., TMMOB Coğrafi Bilgi Sis-
temleri Kongresi, İzmir, (2009).
Günay, B., “Ankara Çekirdek Alanı’nın Oluşumu ve
1990 Nazım İmar Planı Hakkında Değerlendirme”,
Cumhuriyetin Ankara’sı Özcan Altaban’a Arma-
ğan, Şenyapılı, T. (Der.), ODTÜ Yayıncılık, 24-59
(2005).
Güzey, Ö., “Küresel Rekabette Bir Araç Olarak
Kentsel Dönüşüm Uygulamaları: Ankara Örneği”
Gecekondu Dönüşüm, Kent Tansı Şenyapılı’ya Ar-
mağan, Kayasü, S. ve ark. (Der.), ODTÜ Mimarlık
Fakültesi Yayını, Ankara, 117-195 (2009).
Kamacı, E., “Güneybatı Ankara Koridoru Yenikent
Bahçeli Evler Yapı Kooperatifi”, Der. Kayasü, S.
ve ark., Gecekondu Dönüşüm, Kent Tansı Şenya-
pılı’ya Armağan, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını,
Ankara, 327-351 (2009).
Kaplan, Hülagü, “Kentsel Ulaşım Planlaması“ An-
kara (1991)
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü,
“http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/
maden_potansiyel_2010/Ankara_Madenler.pdf “
Erişim tarihi: 3 Nisan 2014.
Özsoy, M., “Ankara’da Minibüs (Dolmuş) Taşıma-
cılığı İçin Yeni Bir İşletme Modeli : Çayyolu Örne-
ği”, Yüksek Lisans Tezi, (2005).
355
 Pekin, U., Kentsel akarsu koridorlarının geliştiril-
mesi ve Ankara çayı kavramsal yeşil yol planı, An-
kara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj
Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara, (2007).
Şenyapılı, T., “ Ankara Kentinde Gecekondu Geli-
şimi, 1923–60, Kent-Koop Yayınları, Ankara, 146;
206; 230 (1985).
T.C. Ankara Valiliği, İl Brifing Raporu, Ocak 2012
T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Kentsel Teknik
Altyapı ve Ulaşım Komisyonu Raporu, Kentleşme
Şurası, 2009
T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ankara İl
Müdürlüğü, 2012
T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, OSB Bilgi
Sitesi, 2013
T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayi
Genel Müdürlüğü, 81 İl Durum Raporu, 2012
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara Valiliği İl
Çevre ve Orman Müdürlüğü, Ankara İl Çevre Du-
rum Raporu, (2011).
T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal
Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Ta-
rımsal Araştırma Master Planı (2011-2015)
T.C. Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme ve Ya-
pısal Uyum Genel Müdürlüğü, İllerin Ve Bölgelerin
Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırma-
sı (SEGE-2011)
T.C. Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı,
(2014-2018), Özel İhtisas Komisyonları El Kitabı,
2012
T.C. M.E.B. Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İsta-
tistik Birimi, 2013
T.C. Sağlık Bakanlığı, İstatistik, Analiz ve Bilgi Sis-
temleri Daire Başkanlığı, 2013
T.C. Sağlık Bakanlığı, Personel Genel Müdürlüğü,
2013
356
T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Araştırmaları Genel
Müdürlüğü, Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012
T.C. Sağlık Bakanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel Mü-
dürlüğü, 2013
Tekeli, İ., “Kent Tarihi Yazımı Konusunda Yeni Bir
Paradigma Önerisi”, Cumhuriyetin Ankara’sı, Şen-
yapılı, T. (Der.), 3-21, (2005).
Tekeli, İ., İstanbul ve Ankara için Kent İçi Ulaşım
Tarihi Yazıları, İlhan Tekeli Toplu Eserler-9, Tarih
Vakfı, 2010
Tunçer,M., “Ankara (Angora) Şehri Merkez Gelişi-
mi (14. - 20. yy)”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Kültür
Eserleri Dizisi No: 292, (2001).
Tunçer, M., Başkent Oluşunun 90. Yılında Ankara,
I. Büyük Ankara Kurultayı, Sunulan Bildiri; “Anka-
ra Tarihi Kent Dokusunun Planlanması ve Dönü-
şümü”, Prof. Dr. Gönül Tankut Oturumu, Nazım
Hikmet Kültür Kongre ve Sanat Merkezi, Ankara,
(2013).
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, 2013
Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Ka-
yıt Sistemi, 2012, 2013
Türkiye İstatistik Kurumu, Eğitim İstatistikleri,
2013
Türkiye İstatistik Kurumu, Genel Nüfus Sayımları,
1970, 1980, 1990, 2000
Türkiye İstatistik Kurumu, Göç İstatistikleri, 2013
Türkiye İstatistik Kurumu, İstihdam İstatistikleri,
2012, 2013
Türkiye İstatistik Kurumu, Sağlık İstatistikleri,
2012, 2013
Uğurlar, A., “Türkiye’de Kiralık Konut: Ankara Ör-
neğinde Talep ve Kullanım Özellikleri”, Doktora
Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şe-
hir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Ankara, 178-
180, (2013).
Ulvi, H., “Kent İçi Ulaşımda Bisiklet Kullanımı Kon-
ya Örneğinde Bir Araştırma”, Yüksek Lisans Tezi,
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir
ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, Konya,(2002).
Ulvi, H., “Kapalı Bir Havzada Milli Parkların Ulaşım
Sisteminin Çevre Duyarlı Modellenmesi İçin Bir
Yöntem: Beyşehir ve Kızıldağ Milli Parkları Örnek-
lemi”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı,
Ankara, (Ekim 2011).
Yenigül, S., B., “Metropoliten Kent Etkisindeki
Yerleşimlerin Dönüşüm Süreci Çözümlenmesi: An-
kara Örneği” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabi-
lim Dalı, (2009).
Yücel, S., Ankara Keçiören Dutluk – Kuyubaşı Ara-
sındaki Volkanik Kayaçların Fiziko-Mekanik Özel-
likleri Ve Kütle Sınıflandırmaları, Ankara Üniver-
sitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği
Anabilim Dalı, Ankara, (2008).
Zeybek, H., Kaynak, M., İntermodal terminallerin
Gelişiminde Lojistik Merkezler, Dağıtım Parkları
ve Türkiye’deki Durum İİBF dergisi Cilt 9, Sayı 2,
(2007).
357
 ANKARA KENTİ GENEL YAPISI
T.C. T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
AUAP PROJESİ EGO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Proje Koordinatörü ve Yürütücüsü Ankara Büyükşehir Belediyesi

Prof. Dr. Mahmut ÖZBAY EGO Genel Müdürü
Proje Yürütücü Yardımcısı Necmettin TAHİROĞLU
Prof. Dr. Hülagü KAPLAN Başkan Danışmanı ve Proje Yürütücü Yardımcısı
Proje Genel Sekreteri Özgür GÜVEN
Yrd. Doç. Dr. Hayri ULVİ Ulaşım Dairesi Başkanı
Proje Genel Sekreter Yardımcısı Mümtaz DURLANIK
Dr. Abdullah ORMAN Ulaşım Şube Müdür Vekili
Gazi Üniversitesi Akademik Ekibi Fuat VURAL
Prof. Dr. Reşat KASAP EGO Teknik Personel
Prof. Dr. İhsan ALP Ömer Faruk YAREN
Prof. Dr. Metin SALAMCI M. Said AÇIKSÖZ
Prof. Dr. Metin ŞENBİL Aydın KUŞÇU
Doç. Dr. Burcu ÖZÜDURU İdris ALTUNKAYNAK
Doç. Dr. Hasan Şakir BİLGE Yakup ÇELİK
Doç. Dr. Abuzer ÖZSUNAR Ahmet COŞKUNSU
Doç. Dr. Yusuf USTA Hüseyin BOSTAN
Yrd. Doç. Dr. Demet EROL Recep AYDAR
Yrd. Doç. Dr. Mesut DÜZGÜN Ali H. TÜRKYILMAZ
Yrd. Doç. Dr. Yağmur TOPRAKLI Hatice Arzu ŞENER
Erol ALGÜN
Ömer DAŞDAN

ANKARA KENTİ GENEL YAPISI KİTABINDA EMEĞİ GEÇENLER

Editör: Yrd. Doç. Dr. Hayri ULVİ
Literatür Araştırması Veri Haritalama
Dr. Aysu Uğurlar Tuba Gül ÇAKIR
Dr. Murat ÖNDER Başak GÜNEŞ
Dr. Selçuk KEÇEL Begüm SAKAR
Arş. Gör. Seher ÖZKAZANÇ Orhun ŞİMŞEK
Arş. Gör. H. Gül ÖNDER E. Ruveyda BAHÇECİ
Veri Analizi Rapor Kontrolü
Dr. Abdullah ORMAN Prof. Doç. Dr. Hülagü KAPLAN
Begüm SAKAR Prof. Dr. Metin ŞENBİL
Fatma YAZAR Yrd. Doç. Dr. Demet EROL
Emine GÜNDÜZ Yrd. Doç. Dr. Hayri ULVİ
E. Ruveyda BAHÇECİ Yrd. Doç. Dr. Ülkü YÜKSEL DUMAN
Sevde DERMAN Kapak Tasarım
Veri Yorumlama Dr. Onur ÖZGÜR
Begüm SAKAR Mizanpaj
Fatma YAZAR Görkem BOYACIOĞLU
Tuba Gül ÇAKIR Son Kontrol
Emine GÜNDÜZ Yrd. Doç. Dr. Hayri ULVİ
E. Ruveyda BAHÇECİ
TEŞEKKÜR
Ankara Kenti Genel Yapısı Kitabı’nın oluşumunda; Ankara tarihi kent merkezi gelişimine dair katkılarından dolayı Prof. Dr.
Mehmet TUNÇER’e, Ankara metropoliten alanın gelişimine dair katkılarından dolayı Öğr. Gör. Dr. Sevinç Bahar YENİGÜL’e ve
Ankara’nın depremselliğine ilişkin katkılarından dolayı Dr. Bülent ÖZMEN’e teşekkür ederiz.

358