„Jeżeli nie udało ci się uzyskać wyników takich jak moje,
„W psychologii inaczej. Jeżeli w uwadze nie możesz zaobserwować
to nie jest to spowodowane niedoskonałością twojego aparatu
lub niedostateczną kontrolą bodźców, lecz tym, że nie jesteś
dostatecznie wytrenowany w introspekcji. Atak skierowany jest
na obserwatora, a nie na urządzenia badawcze. W chemii czy
w fizyce krytyka dotyczy warunków eksperymentu. Aparat nie
był dostatecznie czuły, użyto zanieczyszczonych odczynników
itd. W tych naukach lepsza technika doprowadziłaby do
uzyskania powtarzalnych wyników.”.
Watson, J., Psychologia, jak widzi ją behawiorysta, Przegląd Psychologiczny, 1981, t. 24, nr 3,
s. 497–516 (cyt. s. 502).
1 2
1 2
Zarzut niesprawdzalności sądów introspekcyjnych „zupełnie dyskwalifikuje
introspekcję jako metodę naukową. Podczas gdy inne zarzuty […] obniżają mniej lub
bardziej wartość tej metody, zarzut niesprawdzalności godzi wprost w jej rację bytu”.
Kreutz, M., Metody współczesnej psychologii. Studium krytyczne, PZWS: Warszawa 1962, cyt. s. 41.
Obrona: „Jednostkowe sądy
Mieczysław KREUTZ introspekcyjne stanowią materiał, na
podstawie którego formułuje się prawa
(1893 – 1971) ogólne, które już sprawdzić można”.
(Kreutz, 1962, s. 43).
Zarzut bezproduktywności metody introspekcji i mglistości jej wyników.
Obrona: „W większości przypadków była ona stosowana w sposób
błędny i niewłaściwy”. Kreutz, M., Metody współczesnej psychologii. Studium krytyczne, PZWS:
Warszawa 1962, cyt. s. 55.
3 4
3 4
3 – 9 stopni wyrazistości, to twoja introspekcja jest zła. Jeżeli zaś,
z drugiej strony, jakieś uczucie wydaje ci się zbyt wyraziste, to jest ona
również zła. Widzisz zbyt dużo. Uczucia nigdy wyraziste nie są”.
Watson, J., Psychologia, jak widzi ją behawiorysta, Przegląd Psychologiczny, 1981, t. 24, nr 3,
s. 497–516 (cyt. s. 502).
Jedną z przyczyn małej produktywności introspekcji jest to,
że „w większości przypadków była ona stosowana w sposób błędny
i niewłaściwy”. Kreutz, M., Metody współczesnej psychologii. Studium krytyczne, PZWS:
Warszawa 1962, cyt. s. 55.
Czy powrót do introspekcji?
„Jestem głęboko przekonany, że bronione w tej pracy tezy w końcu zwyciężą;
zwrot w psychologii nastąpi i już widać przebłyski nadchodzącej zmiany, już rośnie
opozycja przeciw bezmyślnej statystyce i jałowemu behawioryzmowi”.
Kreutz, M., Metody współczesnej psychologii. Studium krytyczne, PZWS: Warszawa 1962, cyt. s. 41.
„Introspekcja była zawsze obecna w badaniach psychologicznych, choć również
zawsze budziła wątpliwości i kontrowersje. Bywały przy tym okresy jej zdecydowanej
dominacji i okresy zdecydowanej deprecjacji. W dziedzinie rozwiązywania problemów
w ostatnich dwudziestu-trzydziestu latach obserwuje się tendencję do traktowania
danych słownych jako zgoła głównego źródła wiedzy o procesach umysłowych
człowieka. […] Współczesne zastosowania sprawozdań słownych nie ograniczają się
zresztą do tej dziedziny. Można znaleźć badania wykorzystujące tę metodę w takich
dziedzinach jak: percepcja ryzyka i zagrożeń […], przeżywanie bólu […], konflikty
i interakcje międzyludzkie […], satysfakcja konsumentów […], czy nawet oszustwa
podatkowe […]”.
Tadeusz Tyszka (red.).
Czy powrót do introspekcji? Zbieranie i analiza danych słownych.
Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 1995, cyt. s. 9.
 „Trudno przecenić fatalny wpływ, jaki niezdolność
zaakceptowania subiektywnego charakteru świadomości
Trójkąt jest nad kołem. wywarła na prace badawcze w dziedzinie psychologii
.
Kwadrat jest pod kołem.
Czy trójkąt jest nad kwadratem? i filozofii w ostatnim półwieczu. […] Mizerne efekty
większości prac w dziedzinie filozofii umysłu
Koło jest na lewo od trójkąta.
Kwadrat jest na lewo od koła. i jałowość akademickiej psychologii w ciągu ostatnich
Czy trójkąt jest na lewo od kwadratu? pięćdziesięciu lat […] miały przede wszystkim swoje
Kwadrat jest za trójkątem. źródło w uporczywej niezdolności do rozpoznania
Kwadrat jest przed kołem. i zaakceptowania faktu, że ontologia tego, co mentalne,
Czy trójkąt jest przed kołem?
jest w sposób nieredukowalny ontologią z punktu widzenia
pierwszej osoby”.
Egan, D. E., Sprawozdania retrospekcyjne ujawniające różnice w rozumowaniu ludzi. John R. Searle (1932 –), Umysł na nowo odkryty. Państwowy Instytut Wydawniczy:
W: Tyszka, T. (red.). Czy powrót do introspekcji? Zbieranie i analiza danych słownych (s. 282–312).
Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 1995. Warszawa 1999/1992, (cyt. s. 136).

5
6

5 6

(NIE)ZNANY FREUD
Dwa główne ujęcia problemu badawczego Sigmund FREUD
w metodologii badań psychologicznych: (6 maja 1856, Přibor [Freiberg] – 23 września 1939, Londyn)

(1) logiczno-empiryczne,
(2) hermeneutyczne.

HERMENEUTYKA
„dziedzina filologii obejmująca krytyczne
badanie, objaśnianie i interpretację źródeł
pisanych, mająca na celu ustalenie ich
poprawnego tekstu i właściwego sensu,
wyrosła z dociekań nad tekstami biblijnymi”.
7 8

7 8
„Żyje we mnie gdzieś głęboko ten szczęśliwy chłopczyk
OSTATNIA NOC FREUDA
z Freibergu [Přiboru], pierworodny syn młodziutkiej
matki, którego pierwsze niezatarte wrażenia wiążą się
z tym powietrzem i tą ziemią ”.
Gay, P., Freud. Życie na miarę epoki. Przetłumaczyła Hanna Jankowska. Zysk i S-ka
Wydawnictwo: Poznań 2003 (cyt. s. 25).

W liście do Edwarda Bernaysa (1891 – 1995)

pisał Freud 10 sierpnia 1929 roku, że prowadził życie
„zewnętrznie spokojne i pozbawione treści”,
które „można ująć w kilku datach”.
Gay, P., Freud. Życie na miarę epoki. Przetłumaczyła Hanna Jankowska. Zysk i S-ka
Wydawnictwo: Poznań 2003 (cyt. s. 18).

International Universities Press,

New York: 1972
9
10

9 10

Albert Einstein (1879 – 1955):

Co można by uczynić,
żeby odwrócić od ludzi
fatum wojny? Sigmund Freud
Jak przedstawia się problem
zapobiegania wojnie Przyszłość pewnego
w perspektywie psychologii? złudzenia.
W: Freud, S., Pisma społeczne (s. 121-161).
Sigmund Freud Wydawnictwo KR: Warszawa 1998/1927

Dlaczego wojna?
W: Freud, S., Pisma społeczne
(s. 229 – 240).
Wydawnictwo KR: Warszawa 1998/1933

Benjamin WIKER (1960 – )

Dziesięć książek, które zepsuły
Aniela Jaffé (1903 – 1991) świat. Ponadto pięć innych,
From the Life and Work of C. G. Jung które temu dopomogły.
Freiburg 1971
Wydawca FRONDA.
Warszawa 2012/2008
11 12

11 12
 hI9Is oNn
cInHHJ
„Nie ma sensu gorączkować się nieistnieniem czegoś, a nade wszystko czegoś,
co pozostaje otwarte na interpretację do tego stopnia jak Bóg. Co prawda, jeśli
bycie zdeklarowanym ateistą niesie z sobą ryzyko stygmatyzacji, a niestety
dzieje się tak w USA, frustracja zrozumiała. Nienawiść rodzi nienawiść,
HlD^z
dlatego też niektórzy ateiści pomstują na religię i wypowiadają się tak, jakby jej EN-IVnsyHs
zniknięcie miało przynieść wielką ulgę. Mniejsza o to, że religia jest w nas zbyt
głęboko zakorzeniona, by można ją kiedykolwiek wyeliminować, i że znane
z historii próby dokonania tego siłą nie przyniosły nic prócz nieszczęść. a^loa 3 zrrd
Możliwe, że cel dałoby się osiągnąć powoli i ostrożnie, ale wymagałoby to, l IH E goł zslH Ey

abyśmy przynajmniej do pewnego stopnia docenili i uznali wartość naszego

religijnego dziedzictwa, nawet jeśli uważamy je za anachroniczne”.

Frans B. M., de Waal ( 1948 – ), holendersko-amerykański prymatolog, etolog i psycholog. Bonobo i ateista.
W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych (tłumaczenie Krzysztof Kornas). Copernicus Center Press: ł Jy o^^I9lNł \vo^M
Kraków 2014/2013 [cytat s. 328 – 329]. 666l vMVzslJVM

13 14

13 14

15
16

15 16
 oNnW9ls
„Wiecie zapewne, że nigdy nie byłem cnHł rJ
terapeutycznym entuzjastą; nie istnieje więc
niebezpieczeństwo, że wykorzystam ten wykład
do wątpliwych peanów na cześć procesu terapii”. HINVINSVrEIO
ryHzrlVhI
Freud, S., Wstęp do psychoanalizy. Nowy cykl. Wykład XXXIV (przetłumaczył Paweł
Dybel). Wydawnictwo KR: Warszawa 1995/1933, s. 175. HDANNHs

„W marzeniach lękowych dziewcząt gra znaczną a^zoa,EzHd

rolę prześladowanie przez mężczyznę z nożem a),zsgł l IH3soł l

lub bronią palną. Jest to może najczęściej

występujący symbol marzenia sennego, który też
możecie sobie z łatwością przetłumaczyć”.
Freud, S., Wstęp do psychoanalizy, Wykład X (przetłumaczyli S. Kempnerówna
i W. Zaniewicki). Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 2004/1916, s. 113. uy ol^J.JlN^^YoA^A
966l \/1ńVzsaV^A

17
18

17 18
MARZENIE SENNE ZRELACJONOWANE
Zadaniem objaśniania marzenia
sennego jest przejście od
jawnej treści marzenia sennego
do utajonych myśli sennych.

„Nie można się dziwić, że nie zawsze udaje się nam odnaleźć utajony ŚW Przekład 2
sens czynności symptomatycznej, bowiem wchodzi tu jeszcze w grę, jako
decydujący czynnik, wielkość oporów wewnętrznych, które się
przeciwstawiają rozwiązaniu. Nie jesteśmy też w stanie wytłumaczyć
Przekład 1
u siebie czy u pacjentów każdego pojedynczego marzenia sennego; dla
dowiedzenia, że teoria ma ogólne zastosowanie, wystarcza, jeżeli choćby
NŚW
tylko częściowo wnikniemy w ukryty związek”. MYŚLI
Freud, S., Psychopatologia życia codziennego. PWN: Warszawa 1987/1901, s. 335. MARZENIE SENNE SENNE
UTAJONE
PRACA MARZENIA SENNEGO

19 20
Stachowski, R. (2007). Historia współczesnej myśli psychologicznej, s. 227 – 234 (#6.5).

19 20
Kamień z Rosetty j
ę
z
y Pismo hieroglificzne
k

e
g
GELB, Ignace J.,
i
A Study of Writing.
p The University of Chicago Press:

s
Pismo demotyczne Chicago 1963.

k
i

język grecki Pismo greckie

Jean François
CHAMPOLLION
1790–1832 21 22
Stachowski, R. (2007). Historia współczesnej myśli psychologicznej, s. 231 – 234 (#6.5.1).

21 22

o.
€
ś

@
§;
:i
The Journal of Abnormal Psychology
1917, 12 (3), 174 – 194

(D

-
c,

N
!*
o
-3

:-'

o
a
a--
€
ł

o.
l0

o
b

o,
p

p
a

o
o
l

F. {

N.
0c

o
o
H

,o
t0
Ę

Ę.
Ę
a
Ę
U

o-

{ o
H

ó
N
p.
)
ó
gc

t9

.ą

ó
ó

o.

ż
o
o

Ę
o
o

o
N
o

o,
{
a

o
o
s. 205 – 208

,T

:N
a
>t
(D

\/
§)
Ę
ć

lh
o
l§
'o
ts

o
c(D
a
N
tD

23 24
 28 27
28 27
B
Cn

\o
v

rnerówzoto Kraków 2004/1984

WYDA\ryNICTWO WAM Wydawnictwo UNIVERSITAS
Les Arènes: Paris 2005.
et Jean Cottraux (ed.). Ryszard Stachowski
t

Przeklad
0,)

B
o
tr

d
Cr)
.N
r!
,§

o
,(J
NO

ś tl
§€
&) l_(

Jacques van Rillaer

tti

Mikkel Borch-Jacobsen,
Catherine Meyer,
t<

ź ^{
Cd ..-
q)

> .F<
.^ q)
eń

v-y
|-r<
0}
qŃ
riq
ĘN

§a

mieux sans Freud.

Vivre, penser et aller PSEUDOI\AUKA I
FREUD
DE LA PSYCHANALYSE.
LE LIVRE NOIR
Frank cioffi
'an
}s
3F
Ątł

*Ń
a=

4U
Otł
zN
N
!r

26
26
Marie „Blanche” Wittman (1859–1913)
Une leçon clinique à la Salpêtrière (1887)
André Brouillet (1857–1914)
25
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: Kraków 2001. 25
W: Siuta, J. (red.), Konteksty ludzkich zachowań, s. 31 – 40.
,..1,1s€
Z3
eIeVpaZJd u,(uol 9aJł o,,K,ĄĄ9}ua h
ZOOZ
-ud eldn:8 leuep ,ł r ttde.lal ł rglruńł r stual9ar1o" uo alnuodo;d 'ńu,u,{1eulalle ^l9ł €
rx
ł lu7uł s/ń o1u1
,,,eleltdzs op qcńlói,(z;d ł rglusiced rrls Llc,{p7e1 uu '1fzsdalod 3rs dgNJEVdt{I1Y\
uuls qcńr9l1 qnl BLĄĄoJpz op qrcg.r,ł ł odKzs9l1 ',ugluelcud ńqzct1 toelsod,ł r ttdur
-a1 t1tu,{,ł t ,{ctiul;e;1o 1tu7uls,ł r" 'nrutuod 31lsoupaI o1e['ainuodo.1d srpuu1
,(qst,s)
Iut€
LloJ}srrui;qop r rru(lz lel' lturllsńzs,tr az i:lalł rolzc zazrd tue,ł riuolop uuaco etr,tr,(1
-{alqns uuul ppzeł 1ul''ucbl'ule,ł roppz otu€ s 1ul aluqopodop,ł rerd 1sa{'n:uttuod ullsoupal
B)eJ ,ul,Ą\oJpz op 1rcg.r,trod lua{cr:d a7 qn1 1(zsdalod }ls atuzcBuz 'irs 1,(zsdalod 'ttBltuz
zaq 1tlsozod elualced uI^\olpz up}s o? 'ezlu)Jl oIuazploI^\is lsel' n;ulruod bllsoupol'Łu
,nrerutod
-clólsop tr-l,(pal suzcqc,(1oq 11lsoLrpel taulgdsł t ze:o o8e,ł roł relspod nruotzod atu s. 57 – 78
z",
-elelsrr 1sal'euzcaluoi ',lrql.rerutod 1e lł r1o1qcllul atueł r,(uolop óls olrtuł s a,1\ll7orrl LIIIu€
Psychoanaliza i metody alternatywne,
:oluazpJel,t}s ac}lndólsuu bls opeluuz '(ggot) pslpueT p,\\lsJolllu 'rrde:aloqc,{sd
l39ouzoe}nł s urńcbzr,(1op eln1,{uu ut,{uu,ł tolrlqndo sezcqcńlop ur,(Lr,{pal 16
Rozdział III,
nJBIIIIod erllsoupaI t f,to,ł ł ulspod tuolzod
,/,\9tł PJ op els eluuł
-o,ĄĄpo zazł dod zelqo tal f,usel 9eąs,(zn .,(qe 'ttdereloqc,{sd uluemĄBlzppo o8e]s
-lnr0zł azs qc^ctzcflop 1ńgpolńop enJawqz 3rs elup,fur aAoIoJ 'etuelupe8ez o3e1
1lzltn1 nuttv : o8atł lsla8tn z aluannlLrlł l
ó8el* ctl€ rupól8zł ln ,ł \.o}ned3J3}oqc,{sd qc,(uocł e1zsł ń,/ń Eu glu€rrtoqezĘ odez
o8euzcslods ś zcĄop,{r9p1 'uą §e[ ,{cŁlnuonezld lalzpleqleu !eltuo;1 ,(uutuur
-odsł t zezrd fauererdod Bluecł € lzq rł ,(tł odttcgouzsnls ez qc(&tetneuazld
(6ż 6I
'ł Jues,{g) ł tgp>lfye qcńueł loąllq
ł rgluaum8re pg;9od5 ,(qosot 'EO96I
u€ leuzcń1ft1 uepppod 'tldereloqcńsd etsa"qez,ll
-ndo ou,ł ł epeluIIJas rvr eIzII€
,(uzcuq1 3o1oqc,ftd,cepersod ueruuvrod erglą'tcgoulólelurn ullle1ńoł €lzsł
op eru§oupo o8euzcl3opqc,(są eł rlsńzru,ł a,o1 o8aqsgeąf.leuy qc,(uzclullx
rvrg8o1oqcńs4 eluacł B}zs) ł terd5 op p}Iruo) zazld etlęttoł nlllJoJs eIuexa|Ez YoflEuc HIflIufldHII
xf,oYdfl I HJZuTIWZ
IIdYugIoHJAsd IJsoNZJfl JnXs YNfl Jo
(1916 – 1997)
lJuaSKg ua?Jan[ SuDH ł Juas^I ,f suuH
 Mikkel Borch-Jacobsen
Remembering Anna O. MIT to „rozpowszechniane, często fałszywe
A Century
of Mystification. mniemanie o kimś lub o czymś, ubarwiona
Routledge, New York and London 1996
wymyślonymi szczegółami historia o jakiejś
postaci lub o jakimś fakcie, wydarzeniu; legenda”.

Stanisław Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, t. II.

Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 2006 (cyt. s. 679).

„Kto przystępuje do badań nad

historią psychoanalizy, musi wiedzieć,
że wstępuje do osobliwego świata.
Mistyfikacja to „celowe wprowadzenie kogoś
Świata, w którym rządzi dyskrecja, w błąd, zwodzenie kogoś przez nadanie
pogłoska i manipulowanie informacją”. pozorów prawdy temu, co prawdą nie jest”.
Stanisław Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, t. II.
Mikkel Borch-Jacobsen. Remembering Anna O.
Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 2006 (cyt. s. 678).
A Century of Mystification.
Routledge: New York and London 1996, (cyt. s. 93

29 30

29 30

„Na przykład [zdeponowany w Bibliotece Kongresu Stanów „Zaryzykuję przewidywanie, że za 20 lat analityk używający
Zjednoczonych w Waszyngtonie] list od Freuda do jego najstarszego syna freudowskich pojęć i freudowskiej terminologii znajdzie się
jest zapieczętowany do 2013 roku, a inny aż do 2032. List od jednego na tej samej płaszczyźnie co frenolog”.
z mentorów Freuda nie zostanie ujawniony aż do 2102 roku, czyli przed Watson, J. B., Behawioryzm. PWN: Warszawa 1990/1925, s. 399.
upływem około 177 lat od śmierci tego człowieka.
„[…] doctrinaire psychoanalytic theory is the most
stupendous intellectual confidence trick of the twentieth
Pojawia się tutaj pytanie, jak ważne rzeczy może kryć ten list, żeby domagać century […]”.
się jego utajnienia przez tak długi czas. Psychologowie nie wiedzą, w jaki
Sir Peter B. Medawar (1915–1987). [Noblista w dziedzinie fizjologii i medycyny w roku 1960].
sposób archiwalne dokumenty i rękopisy wpłyną na nasze rozumienie Freuda Victims of psychiatry. New York Review of Books, January 23, 1975, p. 17–25.
i jego dzieła. Dopóki jednak te fragmenty danych nie będą dostępne badaczom,
nasza wiedza na temat jednej z głównych postaci w psychologii pozostanie „Obecnie początkowe propozycje Freuda, pierwsze wnioski
niekompletna i być może nieadekwatna […]. Dla nas jest to kolejny przykład i główne studia przypadków nie są już istotne dla weryfikacji
zniekształconych danych historycznych”. psychoanalitycznych sformułowań”.
Schultz, D. i Schultz, S., Historia współczesnej psychologii.
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: Kraków 2007 [2004], s. 8 i 398. Harold P. Blum (1929 – ), były dyrektor The Sigmund Freud Archives. W: Crews, F., Wojna o pamięć. Spór o dziedzictwo
Freuda. Kraków 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 94. Wypowiedź z roku 1994.
31 32

31 32
 Anna CZOWNICKA (1957 –), dr psychologii, UW 1991.
Członek Polskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Licencjonowany psychoanalityk. „W biegu czasów ludzkość musiała znieść ze strony nauki
Psychoanalityk szkoleniowy. Psychoanalityk dzieci i młodzieży:
dwie dotkliwe obrazy naiwnej miłości własnej”.
„Dzięki pracy kolejnych pokoleń jego uczniów i następców psychoanaliza nadal
dynamicznie się rozwija. Jest ona fundamentem współczesnej psychologii (1) Mikołaj Kopernik,
i pierwowzorem wielu istniejących metod psychoterapeutycznych”. (2) Charles Darwin,
„Uproszczone, tendencyjnie krytyczne i często błędne opracowania teorii Freuda (3) Sigmund Freud.
Freud, S., Wstęp do psychoanalizy, Wykład XVIII. PWN: Warszawa 1982/1916, cyt. s. 289.
więcej uczyniły szkody niż przyniosły pożytku”.
Jean Laplanche i J.-B. Pontalis, Słownik psychoanalizy, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne: Warszawa 1996
[1967]. Przedmowa Anny Czownickiej, cyt. s. v.
*Lancelot Law WHYTE,
„Żadna inna teoria psychologiczna nie została poddana tak wnikliwej, a często ostrej (1896 – 1972)
krytyce jak psychoanaliza. Z każdej strony i pod każdym możliwym względem Freud
The Unconscious before Freud.
i jego teoria byli atakowani, lżeni, wyśmiewani i spotwarzani. […] Duża ich [tj. zarzutów] Basic Books: New York 1960.
część to niewiele więcej niż przejawy furii ludzi wyprowadzonych z równowagi.
Mnóstwo zarzutów przestało być aktualnych w wyniku późniejszego rozwoju koncepcji *Bartłomiej DOBROCZYŃSKI,
Freuda. I wreszcie znaczna część zarzutów – jak można obecnie stwierdzić – oparta była (1958 – )
na błędnych i zniekształconych interpretacjach psychoanalizy”.
Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem.
Hall, C. S. i Lindzey, G., Teorie osobowości. Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 1994/1978, (cyt. 69 –
Universitas: Kraków 2005.
70).
33
34

33 34
JAK DOCHODZI DO POZNANIA NIEŚWIADOMOŚCI?

„W jaki sposób mamy dojść do poznania nieświadomości?

Oczywiście, znamy ją tylko jako to, co już uświadomione,
coś, co zostało już przełożone czy przetłumaczone na kategorie
świadomości”.
Freud, S., Nieświadomość. W: Freud, S., Dzieła, t. VIII, Psychologia nieświadomości (s. 89 – 1 29).
Wydawnictwo KR: Warszawa, 2007/1915 (cyt. s. 91)

„Świadomość obejmuje w każdym momencie jedynie pewną niewielką

część [psychiki] i dlatego konwencjonalne utożsamienie tego,
co psychiczne, z tym, co świadome, przecenia rolę świadomości”.
Freud, S., Nieświadomość. W: Freud, S., Dzieła, t. VIII, Psychologia nieświadomości (s. 89 – 129).
Wydawnictwo KR: Warszawa, 2007/1915 (cyt. s. 106)

„Od zróżnicowania na nad- i podświadomość (…) musimy trzymać się

z daleka, wydaje się bowiem, że to właśnie ono akcentuje utożsamianie
ze świadomością tego, co psychiczne”.
Freud, S., Objaśnianie marzeń sennych (przetłumaczył Robert Reszke). Wydawnictwo KR: Warszawa
1996/1900, s. 514 [por. Freud. S., Wstęp do psychoanalizy, Wykład XIX (przetłumaczyli S. Kempnerówna i W.
Zaniewicki). Państwowe Wydawnictwo Naukowe: Warszawa 1982/1916, s. 298].
36

35 36
 „[…] możność nadania sensu objawom nerwicowym
przez interpretację analityczną jest niezbitym dowodem „Interpretować – znaczy tyle, co znaleźć ukryte znaczenie”.
istnienia – lub jeśli wolicie, konieczności przyjęcia – Freud, S., Wstęp do psychoanalizy, PWN: Warszawa 1982/1916, s. 112.
nieświadomych procesów duchowych”.
Freud, S., Wstęp do psychoanalizy, PWN: Warszawa 1982/1916, s. 283.

Funkcjonalne, a nie strukturalne pojmowanie nieświadomości.
Dysponujemy taką władzą mentalną, dzięki której jesteśmy
zdolni nadać postać świadomą nieświadomemu stanowi umysłu.
Nieświadomy stan umysłu musi być czymś takim, co in principio
może się stać świadomym stanem umysłu.
INTERPREFACTION:
A key trait of psychoanalytic thinking. Interprefaction signifies
the manner in which interpretations and constructions are treated
as facts. When interprefaction prevails, the requirement of
evidence recedes.
Shamdasani, S., Jung Stripped Bare by His Biographers, Even.
Karnak Books: London and New York, 2005 (cyt. s. 4).

John R. Searle (1932 - ), Umysł. Krótkie wprowadzenie. Rebis: Poznań 2010.

37 38

37 38

Anna O. (s. 77 – 82)

Malcolm Macmillan
(1929 – )
Deakin University,
School of Psychology,
Australia Anna O. i początki Peter J. GAY (1923 – 2015)
teorii osobowości FREUD. A Life for Our Time.
Freuda Norton & Co.
(s. 33 – 60) New York 1988/1998.
The Completed Arc. Freud Evaluated.
The MIT Press: Cambridge 1991/1997/2005,
pp. 762 39

39