ZAWODOWE CZASOPISMO DLA PSYCHOLOGÓW I 

PSYCHOTERAPEUTÓW
N R 2 /2 0 2 1(26) N R A R T. 4 6 8 326 M A R Z E C/K W I E C I E Ń 2 0 2 1 I S S N 2 5 4 3- 6 0 6 6 C Z A S O PI S M O D O S T Ę PN E W PR E N U M E R AC I E

MĘŻCZYZNA XXI W.
Aspekty terapeutyczne
Drogie Czytelniczki
i Drodzy Czytelnicy!
WYDAWCA & REDAKCJA
Forum Media Polska Sp. z o.o.
Sąd Rejonowy Nowe Miasto
i Wilda w Poznaniu VIII Wydział
Gospodarczy KRS
KRS nr 0000037307
NIP 781-15-51-223
Kapitał zakładowy: 300 000,00 zł
ADRES REDAKCJI
ul. Polska 13, 60-595 Poznań
Bieżące informacje o czasopiśmie dostępne na stronie: www.psychologiawpraktyce.pl
Mężczyźni są w zmianie. Przepełnia mnie
wzruszenie i duma, kiedy czytam posty i ar-
tykuły pisane męską ręką, ale płynące pro-
sto z serca. Wbrew różnym przekonaniom
w głębi duszy wiem, że nie mogą istnieć bez
siebie światy kobiet i mężczyzn. Są w każ-
dym i w każdej z nas. Właściwy balans i har-
monia pomiędzy tym, co męskie a tym, co
kobiece czynią nas kompletnymi ludźmi.
Dopiero gdy poczujemy tę synchronię, po-
zwala nam ona na zaglądanie w głąb siebie.
Będąc Profesorem Dolnośląskiej Szkoły
Wyższej we Wrocławiu, mam czasem przy-
jemność korzystania z zaproszenia dwóch
mężczyzn prowadzących radiowy program
na żywo zatytułowany „Misja na Marsa”. Au-
dycja jest rzeczywiście wycieczką do świa-
ta doświadczanego i widzianego męski-
mi oczyma (ponoć „z Marsa”). Prowadzący
program są dla mnie jednak mężczyznami
zmiany, która już nadeszła – zaciekawieni,
prowokujący, wrażliwi, spontaniczni i otwar-
ci – oraz po prostu prawdziwi w wyrażaniu
siebie. Zaskakują mnie wielokrotnie nie-
przewidywalnością prawdy, przy której sto-
ją w każdym momencie naszych spotkań.
Domyślam się, że podobnie czynią w swo-
PREZES ZARZĄDU ZASTĘPCA REDAKTOR
DYREKTOR ZARZĄDZAJĄCY NACZELNEJ
Magdalena Balanicka Sylwia Smyl
sylwia.smyl@forum-media.pl
ZASTĘPCA DYREKTORA
ZARZĄDZAJĄCEGO, DYREKTOR NADZÓR GRAFICZNY
WYDAWNICZY, PROKURENT Edyta Mirecka
Radosław Lewandowski
KOORDYNATOR WYDAWNICZY
REDAKTOR NACZELNA Jolanta Nawrot
Edyta Żmuda
DZIAŁ OBSŁUGI KLIENTA/
REDAKTOR PROWADZĄCA PRENUMERATA
dr hab. prof. nadzw. e-mail: bok@forum-media.pl
Agnieszka Wilczyńska tel. 61 66 55 800
faks: 61 66 55 888
znajdziesz nas na
im prywatnym życiu. Przykładów podobnych
męskich potencjałów zapewne macie Pań-
stwo wokół siebie coraz więcej.
W niniejszej „Psychologii w Praktyce” przy-
glądamy się im z nieco innej strony, poddając
analizie powody, dla których męski poten-
cjał nie zostaje w pełni odkryty lub uzna-
ny. Zastanawiamy się, jakie znaczenie dla
mężczyzn mają wielopokoleniowe nawy-
ki i schematy, przekonania o konieczności
grania jakiejś życiowej lub społecznej roli –
stosowane zwykle wbrew sobie samemu
i wbrew relacjom, które mężczyzna pragnie
tworzyć z innymi.
Temat jest fascynujący, ujęty w tym wydaniu
„Psychologii w Praktyce” pod postacią psy-
chologicznych analiz i studiów przypadków.
Zapraszamy serdecznie do czytania!
Z najlepszymi pozdrowieniami,
prof. nadzw. dr hab. Agnieszka Wilczyńska
Redaktor Prowadząca
REKLAMA DRUK I OPRAWA
Katarzyna Moskal Paper & Tinta
katarzyna.moskal@forum-media.pl NAKŁAD
8000 egz.
Anna Mikłaszewicz
anna.miklaszewicz@forum-media.pl SERWISY ZDJĘCIOWE
Dreamstime.com, Adobe Stock,
MARKETING I PROMOCJA Unsplash.com, Thinkstockphotos.com
Anna Kowalińska
anna.kowalinska@forum-media.pl
SKŁAD I ŁAMANIE
Michał Hojnacki
PROJEKT
Janusz Maniak
W tym
wydaniu
temat numeru
Mężczyźni obecnie  6
Zbigniew Miłuński

diagnoza
Mężczyzna z osobowością typu borderline i z osobowością
narcystyczną w gabinecie psychoterapeuty –
wskazania do diagnozy  14 W swoich narracjach
Maria Bagińska
Wybrane zaburzenia nurorozwojowe u dzieci w kontekście różnic
mężczyźni ujawniają
międzypłciowych 
Anna Jarosz-Blińska
22 poczucie samotności,
trudności w proszeniu
metody terapii
Mężczyźni, samobójstwa i Time Perspective Therapy  28
o pomoc i konflikt
Rosemary Sword pomiędzy
studium przypadku koniecznością
Silny mężczyzna. O czym ważnym chce dziś rozmawiać wpisania się
w gabinecie psychoterapeuty?  33
Sebastian Korfel w dotychczas
Samodzielne rodzicielstwo – samotny ojciec
w gabinecie psychologa  40
podejmowany
Anna Bajus wzorzec męskości
narzędziownia a tym, co autentycznie
Walka o pokój – wytyczne do pracy z klientem autoagresywnym  47 przeżywają.
Adriana Cylwik

psychiatria w psychologii
Podłoże neurobiologiczne zaburzeń psychicznych u mężczyzn  55
Urszula Struzikowska-Marynicz

nowości w psychologii
Restrykcje żywieniowe i ich konsekwencje  61
dr hab. prof. UWr Anna Brytek-Matera

współpraca z…
Rodzina w kryzysie – zaburzone relacje  67
Łukasz Krawętkowski

4 www.psychologiawpraktyce.pl
Maria Bagińska

MĘŻCZYZNA
Z OSOBOWOŚCIĄ
TYPU BORDERLINE
I Z OSOBOWOŚCIĄ
NARCYSTYCZNĄ
W GABINECIE
PSYCHOTERAPEUTY
– WSKAZANIA
DO DIAGNOZY
14 www.psychologiawpraktyce.pl
 diagnoza

Mamy tu do czynienia ze skomplikowaną proble-

matyką – osobę z diagnozą zaburzenia osobowości
charakteryzują utrwalone i  sztywne schematy
poznawcze oraz behawioralne. Powodują one
często znaczne upośledzenie w funkcjonowaniu na
co dzień. Taka osoba może mieć trudności w do-
stosowaniu się do norm społecznych, jej relacje
są niesatysfakcjonujące i  najeżone konfliktami
interpersonalnymi. Jak nietrudno się domyślić,
powoduje to przewlekłe cierpienie, nieraz nawra-
cające stany depresyjne i wiele różnych wyzwań
– zarówno dla samego klienta, jak i dla terapeuty.
Dodatkowo, mężczyźni rzadziej zgłaszają się po
pomoc do specjalistów, prawdopodobnie głównie
ze względu na podyktowane czynnikami kultu-
rowymi przekonania i obawy. Przejawy emocjo-
nalności czy problemy ze zdrowiem psychicznym
są postrzegane raczej jako „kobiece”, a  jedną
z  niewielu społecznie akceptowanych emocji
mężczyzny jest złość.

Z jakimi problemami może
zetknąć się psychoterapeuta
w procesie diagnozy
Zaburzenia osobowości
w populacji ogólnej oraz
współwystępujące diagnozy
W różnych źródłach możemy znaleźć przybliżone
dane dotyczące rozpowszechnienia zaburzeń
osobowości w populacji ogólnej. Dane z poszcze-
gólnych badań nieco się różnią, prawdopodobnie
między innymi dlatego, że diagnoza osobowości
bywa dość złożona. Szczególną uwagę nale-
ży zwrócić na diagnozę różnicową (choroba
afektywna dwubiegunowa, ADHD czy C-PTSD)
oraz na współwystępowanie innych jednostek

oraz pracy z klientem diagnostycznych (częste). Metaanaliza Volkert,

Gablonskiego i Rabund (2018) wskazuje na dość
o cechach osobowości wysokie rozpowszechnienie wszystkich zaburzeń
typu borderline (BPD) osobowości w populacji państw zachodnich. Dane
dotyczą dorosłych i jest to aż 12,16%. Zaburzenia
ze współwystępującymi z wiązki B (według klasyfikacji DSM-5) plasują się
cechami osobowości na poziomie 5,53%, w tym 1,90% dla BPD i 1,23%
dla NPD. Wśród pacjentów z  diagnozą BPD, aż
narcystycznej (NPD)? Praca 85% spełniało również kryteria dla przynajmniej
diagnostyczna z osobami jednego zaburzenia z  osi pierwszej, a  74% dla

płci męskiej może dostarczyć innego zaburzenia osobowości. Jak nietrudno

wywnioskować z samych danych, praca z tą gru-
wyzwań specyficznych pą pacjentów może stanowić nie lada wyzwanie
dla tej grupy klientów. (zarówno diagnostyczne, jak i terapeutyczne).

marzec/kwiecień 2021 15
BPD jest dużo częściej diagnozowane u kobiet (Johnson
i in., 2003), natomiast mężczyźni są bardziej narażeni
na rozwój NPD (Caligor, Levy, Yeomans, 2015). Podob-
nie jak w przypadku BPD, osoby cierpiące z powodu
zaburzeń narcystycznych również często zmagają
się z współwystępującymi problemami, takimi jak
nadużywanie substancji, diagnoza ChAD lub innego
zaburzenia osobowości.
Randomizowane kontrolowane badanie kliniczne
(RTC – randomized controlled trial) przeprowadzo-
ne przez Hörz-Sagstetter i in. (2017), wskazało na
istotne różnice między pacjentami, którzy spełniali
tylko kryteria BPD, a tymi, u których stwierdzono
współwystępowanie NPD. Po pierwsze, w tej drugiej
grupie pacjentów można było zaobserwować istotnie
więcej spełnionych kryteriów BPD, a także kryteriów
zaburzenia osobowości histrionicznej, schizotypowej
i paranoicznej. Za to, jeśli chodzi o oś pierwszą – pre-
zentowali oni mniej zaburzeń z tego obszaru, a także
byli rzadziej hospitalizowani w roku poprzedzającym
badanie. Diagnoza NPD w tym przypadku wydaje się
zatem czynnikiem chroniącym przed doświadczaniem
życiowych kryzysów, manifestujących się na przykład
w postaci epizodów depresyjnych. Wydaje się to za-
sadne, biorąc pod uwagę mechanizm nadkompen-
sacji obecny wśród osób z cechami narcystycznymi
– wielkościowe przekonania, pewność siebie (pozorna)
i niski poziom empatii. To badanie pokazuje jednak,
że prawdopodobnie współwystępowanie NPD wiąże
się również z głębszą psychopatologią na poziomie
osobowościowym.
Kryteria diagnostyczne BPD i NPD
Do postawienia diagnozy zaburzenia osobowości typu
borderline (granicznej) według DSM-5 konieczne jest
spełnienie pięciu z poniższych kryteriów:
1. Desperacki wysiłek wkładany w unikanie wyobra-
żonego odrzucenia przez innych.
2. Niestabilne i burzliwie przebiegające związki
międzyludzkie, charakteryzujące się wahaniami
między skrajnymi stanami – idealizowaniem lub
pozbawianiem wartości.
3. Zakłócenie poczucia własnej tożsamości: wyraź-
ny i trwale niestabilny obraz samego siebie lub
własnego „ja”.
4. Impulsywność okazywana w co najmniej dwóch
obszarach, stwarzająca potencjalne zagrożenie
16 www.psychologiawpraktyce.pl
(np. wydatki, seks, nadużywanie substancji, lek-
komyślna jazda, objadanie się).
5. Nawracające zachowania, gesty lub groźby
samobójcze albo samookaleczenia.
6. Niestabilność reakcji emocjonalnych spowo-
dowana zmiennością nastroju w  zależności
od warunków (np. nasilone epizody dysforii,
drażliwość lub lęk utrzymujące się do kilku
godzin, rzadko dłużej niż kilka dni).
7. Przewlekłe poczucie pustki.
8. Niedostosowane zachowania, poczucie gniewu
i trudności w panowaniu nad nim (np. częste
wybuchy złości, utrzymujące się poczucie
gniewu, powtarzający się udział w bójkach).
9. Związane z czynnikami stresowymi, przemi-
jające wyobrażenia paranoidalne lub bardzo
nasilone objawy dysocjacyjne.
W ICD-10 spotykamy się z podziałem na osobowość
chwiejną emocjonalnie typu impulsywnego i typu
borderline (graniczny). Kryteria diagnostyczne dla
typu impulsywnego to:
• niestabilność emocjonalna,
• brak kontroli działań impulsywnych,
• wybuchy gwałtownych zachowań,
• tysiące myśli w głowie,
• ochota wyżycia się na innych,
• duże napięcie w sobie,
• wroga postawa,
• wrogie spojrzenie na ludzi,
• nienawiść.
Aby móc postawić diagnozę, muszą wystąpić co
najmniej trzy spośród cech wymienionych powyżej,
a w tym druga:
• wyraźna tendencja do nieoczekiwanych działań
bez zważania na konsekwencje,
• wyraźna tendencja do zachowań kłótliwych i do
wchodzenia w konflikty z innymi, szczególnie
jeżeli impulsywne działania zostały pokrzyżo-
wane lub skrytykowane,
• dążenie ku erupcjom gniewu lub gwałtowności,
połączone z niezdolnością do kontroli zacho-
wania, które z tego wynika,
• trudność utrzymania jakiegokolwiek kursu
działań, który nie wiąże się z natychmiastową
nagrodą,
• niestabilny i kapryśny nastrój.

Żeby postawić diagnozę podtypu
borderline, należy spełnić co najmniej
trzy kryteria podtypu impulsywnego
oraz co najmniej dwa z poniższych:
1. Zaburzenia w obrębie i nie-
pewność co do obrazu ja (self
image) oraz celów i wewnętrz-
nych preferencji (włączając
seksualne).
2. Dążenie ku byciu uwikłanym
w  intensywne i  niestabilne
związki, które prowadzą często
do kryzysów emocjonalnych.
3. Nadmierne wysiłki uniknięcia
porzucenia.
4. Pow tarzające się groźby
lub działania o charakterze
autoagresywnym (self-harm).
5. Chroniczne uczucie pustki.
Do postawienia diagnozy oso-
bowości narcystycznej według
DSM-5 konieczne jest spełnienie
pięciu z poniższych kryteriów:
1. Wielkościowe przekonanie co
do swojej wartości (np. wyol-
brzymianie swoich osiągnięć
i talentów, oczekiwanie bycia
lepiej traktowanym niż inni,
pomimo braku znaczących
osiągnięć).
2. Pochłonięcie wyobrażeniami
o nieograniczonych: sukcesie,
władzy, doskonałości, pięknie
lub miłości idealnej.
3. Przekonanie o byciu kimś wy-
jątkowym i niepowtarzalnym.
Potrzeba bycia rozumianym
wyłącznie przez osoby (lub
instytucje) o  wysokim sta-
tusie społecznym, zdolność
do przebywania wyłącznie
w towarzystwie takich osób.
4. Nadmierne pragnienie bycia
podziwianym.
5. Poczucie bycia uprzywile-
jowanym (tzn. irracjonalne
oczekiwanie bycia szczególnie
diagnoza
Zaburzenie osobowości traktowanym lub zakładanie
z góry, że różne oczekiwania
typu borderline jest dużo zostaną spełnione).
częściej diagnozowane 6. Wykorzystywanie innych osób
u kobiet, natomiast do osiągnięcia swoich celów.
7. Brak zdolności współodczu-
mężczyźni są bardziej wania: niechęć do rozpozna-
narażeni na rozwój wania lub identyfikowania się
narcystycznego z uczuciami albo potrzebami
innych osób.
zaburzenia 8. Częste poczucie zazdrości
osobowości. Podobnie wobec innych lub przekonanie
o tym, że to inni są zazdrośni.
jak w przypadku 9. Arogancka, wyniosła postawa
zaburzenia osobowości lub zachowanie.
typu borderline,
Należy zauważyć, że DSM-5
osoby cierpiące skupia się głównie na wielko-
z powodu zaburzeń ściowych (grandiose) zacho-
narcystycznych również waniach i przekonaniach, a nie
poświęca w  praktyce uwagi
często zmagają się „odmianie” wrażliwej (vulnerable)
ze współwystępującymi czy cechom wrażliwości, które
nierzadko możemy zaobserwo-
problemami, takimi wać podczas kontaktu z takim
jak nadużywanie klientem (Yaekely, 2018). Osoby
substancji, diagnoza prezentujące więcej zachowań
wielkościowych nie pozostawiają
ChAD lub innego zazwyczaj wiele wątpliwości
zaburzenia osobowości. diagnostycznych. Łatwiej prze-
oczyć tzw. wrażliwy narcyzm, ze
względu na to, że jest on mniej
oczywisty i mniej „książkowy”.
Z moich obserwacji wynika, że
często możemy zauważyć oba
oblicza tego typu osobowości
u jednego klienta. Przejawiają się
w sposobie myślenia, emocjach
i zachowaniach tych osób.
W  ICD-10 narcystyczne zabu-
rzenie osobowości znajduje się
w zbiorczej grupie F60.8, „inne
określone zaburzenia osobowo-
ści”, i poza ogólnymi kryteriami
zaburzeń osobowości pozosta-
wia interpretacyjne szczegóły
diagnostom.
marzec/kwiecień 2021 17
Na co zwrócić uwagę podczas
pierwszych spotkań?
Na pewno warto obserwować, czy relacjonowane
przez pacjenta problemy opisywane są przez niego
jako takie, które występują właściwie „od zawsze”.
Nie bez znaczenia jest też historia hospitalizacji
i  liczba odbytych terapii (lub podjętych prób
uzyskania pomocy).
Dorosłe osoby z zaburzeniami osobowości mogą
mieć za sobą już sporo doświadczeń w poszuki-
waniu pomocy psychologicznej lub psychiatrycz-
nej. Często zdarzają się również myśli i fantazje
samobójcze ( jako forma radzenia sobie z cierpie-
niem i szukanie ulgi w wizji jego zakończenia), ale
też zamiary i akty samobójcze lub samouszko-
dzenia (cięcie się, przypalanie, uderzanie głową
o ścianę). W mojej praktyce stosunkowo często
spotykam również mężczyzn, którzy spełniają
kryteria zarówno BPD i NPD, bądź zaobserwować
można u nich taki rys osobowościowy. Dla przy-
bliżenia obrazu klinicznego takiego klienta poni-
żej przedstawię studium przypadku.
OPIS PRZYPADKU
Pan Jan zgłosił się na konsultację z powodu niezado-
wolenia ze swojej sytuacji w życiu prywatnym i zawo-
dowym. Relacjonował też duże problemy w  radzeniu
sobie ze stresem. W związku z tym, że tak bardzo się
stresował, otrzymał zwolnienie lekarskie od lekarza
psychiatry, a  tak że zapisano mu leki przeciwlękowe
i przeciwdepresyjne. Aktualnie za leczenie płaci jego
matka, przesyłając mu co miesiąc potrzebną kwotę. Pan
Jan ma 24 lata, aktualnie mieszka sam. Ma wykształcenie
średnie. Swoje dzieciństwo wspomina jako nieszczęśli-
we – matka nie była zainteresowana potrzebami jego
oraz o dwa lata starszej siostry. W domu panował zimny
styl wychowawczy. Matka porównywała wyniki w nauce
syna do jego rówieśników i była z nich niezadowolona,
co w  ostry sposób komunikowała synowi. Ojciec był
raczej nieobecny w procesie wychowania – prowadził
swoją działalność gospodarczą i  to głównie praca
wypełniała jego czas. Pan Jan doświadczał również
przemocy rówieśniczej – wyśmiewania ze względu na
jego drobną posturę i wygląd. W wieku 20–21 lat był
w związku, potem doświadczał jedynie przelotnych re-
lacji z kobietami. Boi się odrzucenia przez potencjalną
18 www.psychologiawpraktyce.pl
partnerkę, a jednocześnie żadna kobieta nie spełnia jego
oczekiwań. Mówi, że tylko raz był zakochany i wspomina
tamtą relację jako bardzo intensywną, pełną skrajnych
emocji. Często podejrzewał partnerkę o  zdradę. Gdy
tylko miał wrażenie, że ta interesuje się kimś innym,
odczuwał lęk i napięcie, które rozładowywał, tnąc sobie
przedramię żyletką. Otrzymywał wtedy uwagę od part-
nerki oraz odczuwał ulgę. Często też wpadał w złość
z powodu drobnostek. Nadużywał alkoholu, zwłaszcza
po kłótni próbował zrelaksować się, pijąc, co z czasem
skutkowało jeszcze większym rozregulowaniem emocji
i doprowadzało do kolejnych awantur bądź zachowań
autoagresy wnych. Ak tualnie umawia się na randki
przez internet, używa kilku aplikacji i kompulsywnie je
sprawdza, a także prowadzi dużo rozmów z kobietami,
próbując je oczarować. Interesuje się sztuką uwodzenia
i technikami manipulacji. Nie jest osobą wysoko wy-
kwalifikowaną zawodowo, nie zna angielskiego i nigdy
nie studiował. Przed zwolnieniem lekarskim pracował
w supermarkecie, ta praca była dla niego jednak zbyt
stresująca i – zdaniem klienta – poniżej jego możliwości.
Snuje marzenia i plany o wielkiej karierze i pieniądzach,
które są dość nierealistyczne, biorąc pod uwagę jego
kwalifikacje i doświadczenie. Nie idą też za tym konkretne
działania w celu podjęcia ponownie pracy – wszystkie
oferty wydają mu się niewystarczająco dobre. Pan Jan
nie samookalecza się już, ale gdy czuje napięcie, od
razu wchodzi na aplikacje randkowe i  inicjuje wiele
rozmów. Zazwyczaj jest chwilowo usatysfakcjonowany,
gdy uprawia dużo seksu. Później jednak często doświad-
cza obniżenia nastroju. Mówi też o uczuciu pustki, ma
kłopot z opisywaniem emocji. Jego wypowiedzi są dość
rozbudowane i  chaotyczne. Ma również wątpliwości
dotyczące kwalifikacji psychoterapeutki i lekarza. Czę-
sto czuje, że niewystarczająco uważnie podchodzą do
jego problemów. Pan Jan chce pracować nad lepszym
radzeniem sobie ze stresem, gdyż z tym wiąże nadzieję
na osiągnięcie sukcesu zawodowego. Chciałby również
znaleźć kobietę i stworzyć z nią „prawdziwy” związek.
Po pierwszej konsultacji przeprowadzono diagno-
zę Przesiewowym Kwestionariuszem Osobowości
SCID-5-SPQ. Zaletą tego narzędzia jest możliwość
uzyskania bardzo wielu istotnych informacji na
temat funkcjonowania klienta. Jest to bardzo
szeroki i pogłębiony wywiad diagnostyczny. Jego

niewątpliwym minusem jest to, że przeprowadzenie
takiej diagnozy w rzetelny sposób zajmuje sporo
czasu. Z mojego doświadczenia wynika, że jest
to zazwyczaj od trzech do nawet pięciu spotkań.
Składa się on ze 106 pytań, na które odpowiada
się „tak” lub „nie”. Badany może przyjść na spo-
tkanie z już wypełnionym kwestionariuszem lub
pytania można zadawać bezpośrednio na spo-
tkaniu. Wtedy jednak należy zadać je wszystkie.
Wariant pierwszy pozwala zaoszczędzić czas,
gdyż diagnosta pogłębia wtedy tylko te, na które
badany odpowiedział twierdząco.
Należy również zadać pytania wstępne zawarte
w kwestionariuszu (o ile takich informacji nie uzy-
skaliśmy np. na pierwszej konsultacji). Do więk-
szości kryteriów przypisane jest jedno pytanie
(i podpowiedzi, jak je pogłębić), do niektórych
nawet kilka pytań. Pozwala to na zbadanie róż-
nych aspektów danego kryterium. W przypadku
gdy badany spełnia np. cztery kryteria z pięciu
koniecznych do postawienia diagnozy, diagnosta
powinien zadać wszystkie pytania dotyczące tego
zaburzenia osobowości. W przypadku osobowości
narcystycznej bardzo istotne jest zwracanie uwa-
gi na zachowanie i postawę badanego. Więcej
informacji o tym, jak przeprowadzić badanie, co
pozwala na stwierdzenie spełnionego kryterium
oraz jak opisywać wynik, znajduje się w podręczniku
klinicysty Ustrukturalizowany wywiad diagnostyczny
do badania zaburzeń osobowości według DSM-
5 (First, M.B., Williams, J.B.W., Benjamin Smith,
L., Spitzer, L.R., 2016). Jego dobra znajomość jest
niezbędna do prawidłowego przeprowadzenia
badania. Oczywiście korzystanie ze SCID-5 nie jest
koniecznością, choć jest bardzo porządkujące dla
diagnosty. Część klientów ma również oczekiwanie,
że zostaną zdiagnozowani i w końcu dowiedzą się,
„co jest z nimi nie tak”. To zazwyczaj osoby, które
same podejrzewają u siebie diagnozę lub usłyszały
wcześniej takie sugestie. Jeśli nie zamierzamy
korzystać z narzędzia, wiele możemy dowiedzieć
się z klasycznego wywiadu i obserwacji klinicznej.
Jak wykorzystać DBT w pracy
z mężczyzną z diagnozą BPD i NPD?
Terapia dialektyczno-behawioralna okazała się
niezwykle efektywną metodą leczenia zaburzenia
marzec/kwiecień 2021
diagnoza
osobowości typu borderline. Pokazują to liczne
badania, w tym kilkadziesiąt randomizowanych
badań kontrolowanych. I tak, Pistorello, Fruzzetti,
MacLane, Gallop i  Iverson (2012) wykazali, że
zastosowanie DBT istotnie zmniejszało objawy
depresji, suicydalności, liczbę samouszkodzeń
oraz liczbę spełnionych kr y teriów BPD. Moje
doświadczenie pokazuje, że klienci ze współ-
występującym NPD również odnoszą korzyści
z praktykowania umiejętności DBT. Ze względu na
to, że prowadzenie indywidualnej DBT to bardzo
obszerny temat, zainteresowanych rozwijaniem
swojej praktyki w tym kierunku odsyłam do książki
Zaburzenie osobowości z  pogranicza. Terapia
poznawczo-behawioralna Marshy Linehan oraz
do poszukiwania szkoleń z  tego nurtu, których
pojawia się coraz więcej na polskim rynku. Terapia
dialektyczno-behawioralna to w  dużej mierze
trening umiejętności i te można z powodzeniem
włączać jako uzupełnienie, pracując w  nurcie
poznawczo-behawioralnym, a  tak że w  innych
modalnościach. Trening ten składa się z czterech
modułów: Uważność, Regulacja Emocji, Skutecz-
ność Interpersonalna i Tolerancja na Dolegliwości
Psychiczne. Ponieważ obserwuję, że mężczyźni
zazwyczaj charakteryzują się mniejszym wglądem
we własne emocje, nauka uważności (mindfulness)
okazuje się często niezwykle pomocna w  tym
kontekście. Opisany w studium przypadku klient,
poprzez praktykę uważności, rozpoznał swoją
potrzebę wchodzenia na portale randkowe jako
sposób na regulację napięcia, z czego wcześniej
nie zdawał sobie sprawy. Po zapoznaniu się z listą
emocji zawartą w module Regulacji Emocji zaczął
lepiej je nazywać, a  także nauczył się działać
przeciwnie do impulsów z nimi związanych ( jeśli
oczywiście była taka potrzeba). Poprzez bycie
uważnym zauważał impuls i  obser wował go,
a następnie potrafił napięcie wyregulować w inny,
bardziej konstruktywny sposób. Jeśli napięcie
emocjonalne było skrajne, mógł skorzystać z metod
kryzysowych zawartych w module Tolerancja na
Dolegliwości Psychiczne, a dopiero potem przejść
do bardziej zaawansowanych umiejętności, takich
jak obserwowanie emocji i ich regulacja. Metody
kryzysowe mają za zadanie zmniejszyć pobudzenie
emocjonalne za pomocą zwiększenia aktywności
układu przywspółczulnego. Jest to – na przykład
19
– oddychanie przeponowe, zmiana temperatury
poprzez zanurzenie twarzy w zimnej wodzie czy
relaksacja mięśni. Wszystkie te sposoby obniżają
tętno i z poziomu ciała chwilowo regulują emocje.
Ze względu na wyższościową postawę klienta
pomocna okazała się nauka umiejętności inter-
personalnej GIVE. Rozwinięcie tego akronimu to:
• (be) Gentle – bycie delikatnym, łagodnym;
nieatakowanie rozmówcy;
• (act) Interested – okazywanie zaintereso-
wania drugiej osobie (zarówno werbalnie, jak
i poprzez mowę ciała, np. kontakt wzrokowy);
• Validate – uprawomocnienie; jedna z  waż-
niejszych umiejętności DBT. Uprawomocnienie
to uznanie, że to, co przeżywa i komunikuje
druga osoba, jest ważne i ma sens. Uprawo-
mocnić można komunikatem werbalnym: „No
jasne, to zrozumiałe, każdy by się tak czuł
na twoim miejscu”, ale też działaniem (np.
podanie koca zmarzniętej osobie);
• (use an) Easy manner – bycie swobodnym,
na luzie; uży wanie poczucia humoru, gdy
jest to adekwatne.
Poprzez bycie bardziej delikatnym, zaintere-
sowanym i  uprawomocniającym w  rozmowie
klient zrozumiał, że jest to kluczowy element
w budowaniu dobrej relacji. Częściowo zrewido-
wał swoje poglądy na temat technik uwodze-
nia i  manipulacji jako środka do pozyskiwania
potencjalnych partnerek. Z portali randkowych
korzysta w sposób bardziej świadomy, a mniej
impulsywny. Obserwuje wyraźną poprawę sa-
mopoczucia, choć nadal towarzyszy mu częste
uczucie pustki, braku celu. Do tej pory nie znalazł
jednak pracy, ponieważ wciąż ma poczucie, że
nie ma odpowiednich dla niego ofert.
Materiał y do prac y dla klienta znajdują się
w  książce Terapia dialektyczno-behawioralna
(DBT). Trening Umiejętności. Materiały i ćwicze-
nia dla pacjentów Marshy Linehan. Wskazówki,
jak przeprowadzić taki trening i jak tłumaczyć
poszczególne umiejętności, [W:] Terapia dialek-
tyczno-behawioralna (DBT). Trening Umiejętności.
Podręcznik terapeuty tej samej autorki.
20 www.psychologiawpraktyce.pl
Terapia dialektyczno-behawioralna lub wprowadze-
nie elementów treningu umiejętności DBT sprawdza
się w pracy z mężczyzną z cechami BPD, a także
NPD. Konkretność tych technik może być pomocna
w kontekście tej stosunkowo mniej dopuszczającej
do siebie uczucia grupy pacjentów. Także cha-
rakterystyczna dla tego podejścia dyrektywność,
a czasem wręcz bezceremonialność terapeuty
może być istotna. Czasem trudno nie speszyć się
wielkościowymi postawami i komunikatami narcy-
stycznego klienta, a taki poziom kontroli na sesji
może dodać pewności siebie. Jest to też korektywne
doświadczenie dla klienta, że taka postawa nie
zawsze musi być skuteczna dla osiągania ważnych
celów. Oczywiście nie należy zapominać również
o dużej dawce uprawomocnienia. Są to przecież
osoby bardzo cierpiące, które zrozumienia czy ciepła
właściwie nigdy nie doświadczyły.
Maria Bagińska – psycholożka, psychoterapeutka. Ukończyła cało-
ściowe szkolenie DBT Comprehensive, jest w trakcie szkolenia w szkole
psychoterapii poznawczo -behawioralnej AMiE . Pracuje g łównie
w nurcie dialek t yczno-behawioralnym z pacjentami z zaburzeniem
osobowości borderline, trudnościami w  regulacji emocji, innymi
zaburzeniami osobowości oraz współ w ystępującymi problemami,
takimi jak ADHD, ChAD, zaburzenia lękowe, odż ywiania czy PTSD.
Bibliografia
1. Caligor, E., Lev y, K . N., & Yeomans, F. E. (2015). Narcissistic
Per s onali t y D is order : D iagno s tic and Clinic al Challenge s .
American Journal of Psychiatr y, 172(5), 415 – 422. doi: 10.1176/
appi.ajp. 2014.14060723.
2. First, M.B., Williams, J.B.W., Benjamin Smith, L., Spitzer, L.R .
(2016). Ustrukturalizowany wywiad kliniczny do badania zaburzeń
osobowości według DSM-5. Podręcznik klinicyst y.
3. Hörz-Sagstetter, S., Diamond, D., Clarkin, J.F., Levy, K.N., Rentrop, M.,
Fischer-Kern, M., Doering, S . (2018). Clinical Characteristics
of C omorb id N arcis sis tic Per s onali t y D is order in Patient s
With Borderline Personalit y Disorder. Journal of Personalit y
Disorders, 32(4), 562–575. doi: 10.1521/pedi_ 2017_ 31 _ 306.
4. Johnson, D. M . , Shea, M .T. , Yen, S . , Bat tle, C . L . , Zlotnick , C . ,
Stanislow, C. A ., Grilo, C.M., Skodol, A .E., Bender, D.S., McGla-
shan , T. H . , Gunder son , J .G . , Z anarini , M .C . (20 03) . G ender
dif ferences in borderline personalit y disorder: findings from
the c ollab orative longitudinal p er sonalit y disorder s s tudy.
Comprehensive Psychiatr y, 4 4 (4), 284 –292.
5. Pistorello, J., Fruzzetti, A .E., MacLane, C., Gallop, R., & Iverson,
K.M. (2012). Dialectical behavior therapy (DBT) applied to college
students: A randomized clinical trial. Journal of Consulting and
Clinical Psychology, 80(6), 982–994. doi: 10.1037/a0029096.
6. Volker t, J., Gablonski, T., & Rabung, S . (2018). Prevalence of
personality disorders in the general adult population in Western
countries: Systematic review and meta-analysis. The British
Journal of Psychiatry, 213(6), 709–715. doi: 10.1192/bjp.2018.202.
7. Yakeley, J. (2018). Current understanding of narcissism and
narcissistic personalit y disorder. BJPsych Advances , 24 (5),
305 –315. doi: 10.1192/bja. 2018 .