Dojrzewanie Polskich Chłopców

1 | dojrzewanie polskich chłopców

Realizacja badań i opracowanie merytoryczne
SPIS TREŚCI
WSTĘP 3
infuture.institute
plac Porozumienia Gdańskiego 1 O RAPORCIE 6
80-864 Gdańsk
https://infuture.institute DROGI CHŁOPAKU 7
Partnerzy projektu ROZDZIAŁ I. JAK TO JEST BYĆ CHŁOPCEM 10
1. GŁÓWNE WYZWANIA OKRESU DOJRZEWANIA 11
1.1 NAUKA W SZKOLE 13

Fundacja moonka
ul. F. Klimczaka 8/79 1.2 RELACJE 15
02-797 Warszawa
https://moonka.pl/ 1.3 ZDROWIE PSYCHICZNE 17
2. ŹRÓDŁA WIEDZY O DOJRZEWANIU 19
3. CIAŁO 24
4. ZDROWIE 27
PBS spółka z o.o.
ul. Junaków 2 5. EMOCJE 29
81-812 Sopot
https://pbs.pl/
6. AUTORYTETY 30
Redakcja językowa, korekta ROZDZIAŁ II. JAK TO JEST BYĆ MĘŻCZYZNĄ 32

Urszula Łupińska
1. W ŚWIECIE STEREOTYPÓW 34
Opracowanie graficzne
Jan Rosiek 2. W ŚWIECIE POLIKRYZYSU 37
Gdańsk, wrzesień 2023

REKOMENDACJE 39
METODOLOGIA 44
Gdy w listopadzie 2020 roku uruchomiłyśmy zbiórkę Wyrażam ogromną wdzięczność wobec organizacji i eks-
społeczną „Oswajamy dojrzewanie” na wydanie ciałopo- pertów, którzy pro bono zaangażowali się w realizację
zytywnego przewodnika po dojrzewaniu dla dziewczynek, badania, powstanie raportu i opracowanie rekomendacji.
zaczęłyśmy dostawać pytania o taką samą książkę dla Są to: infuture.institute i PBS, Cezary Barański, dr hab.
chłopców. Zastanawiając się nad jej wydaniem, odkry- Iwona Chmura-Rutkowska, prof. UAM, Marta Chrościcka,
łyśmy, że temat dojrzewania chłopców właściwie nie Paulina Sadowska, Ula Malko, Jacek Masłowski, Andrzej
istnieje – ani w świadomości dorosłych, ani w przestrzeni Silczuk i Grażyna Skirmuntt.
publicznej, ani w sferze badań.
Liczę na to, że raport „Dojrzewanie chłopców w Polsce”
Rosnący w siłę trend girl power sprawił, że wiemy już otworzy przestrzeń do rozmowy o chłopcach, ułatwi dzia-
naprawdę dużo o tym, jak dziewczynki przeżywają okres łanie nielicznym organizacjom wspierającym chłopców
dojrzewania. Mamy coraz więcej badań, sporo dyskusji i zainspiruje do przeprowadzenia badań na szerszą skalę.
i publikacji.
Ewa Pietruszczak
Niewiele wiemy za to o problemach, jakie mają chłopcy Prezeska Fundacji moonka
dojrzewający w Polsce. Może oni po prostu nie mają
problemów? A może je ignorujemy, przykrywając stereo-
typami o tym, że „chłopaki muszą się wyszumieć” albo
„chłopak musi sobie poradzić”?
O ile dorosłe kobiety otwarcie dzielą się bolesnymi

doświadczeniami z czasów nastoletnich, o tyle dorośli
mężczyźni bagatelizują je lub nie mówią o nich wcale.
Jeśli zatem niewiele wiemy o chłopakach, to jak możemy
skutecznie ich wspierać?
W 2021 roku uruchomiłyśmy zbiórkę społecznościową

„moonka – teraz dla chłopców!”, żeby zwrócić uwagę
na problemy chłopców, przygotować ciałopozytywny
przewodnik po dojrzewaniu dla chłopców i zainicjować
projekt badawczy, który chociaż odrobinę pomoże nam
zobaczyć wyzwania chłopców. Swoimi wpłatami zbiórkę
wsparło ponad 850 osób.

Podczas pracy nad raportem o chłopcach towarzyszyły Trend Umocnienie Kobiet stał się już tak silny, że w ze-
nam w infuture.institute różne emocje. Od wzruszeń – ja szłym roku zniknął z Mapy Trendów, którą co roku wy-
szczególnie polecam część raportu „Drogi chłopaku”, dajemy w infuture.institute – jego powszechność nie jest
w której zostały zebrane porady od starszych chłopców już kwestionowana.
do 10-letnich wersji siebie. Aż po głęboką niezgodę na
brak dyskusji społecznej czy zauważenia tego, że chłopcy Co jednak z chłopcami czy mężczyznami? Jak możemy
czują się osamotnieni – aż 44% z badanych chłopców wspierać redefinicję współczesnego wizerunku mężczy-
wskazuje, że z wyzwaniami okresu dojrzewania radzi zny i chłopca rezygnując z krzywdzących stereotypów?
sobie sama (sic!). Jak możemy pomóc im w ich codziennych wyzwaniach?
Jak my jako dorośli, możemy ich wspierać i budować ich
Niestety ramy, w które wciąż wkładamy chłopców, nor- odporność i rezyliencję do świata polikryzysów?
my kulturowe i stereotypy budują w nich przekonanie,
że MUSZĄ radzić sobie sami. Mówili nam w wywiadach Odpowiedzi na te pytania znajdziecie Państwo w raporcie.
– „Nie chcę być dla nikogo problemem”, „Słabi proszą
o pomoc”, „Pomyślą, że sobie nie radzę”. Obawy przed Dobrej lektury,
wyśmianiem czy pokazaniem słabości oraz brak zaufania
do dorosłych to codzienność wielu chłopców. „Chłopaki Ola Trapp
nie płaczą”, „nie maż się”, „bądź silny” – to hasła, które infuture.institute
wciąż budują ich świat.
Z drugiej strony prawie połowa badanych (47%) wska-

zywała, że zdrowie psychiczne było dla nich jednym
z największych wyzwań okresu dojrzewania. Jak jednak
chłopcy mają szukać pomocy, rozmawiać o swoich proble-
mach z najbliższymi, jeśli wciąż oczekuje się od nich, żeby
nie okazywali uczuć i emocji, byli silni za wszelką cenę?

EXECUTIVE SUMMARY
W okresie dojrzewania to nauka stanowi największe wiązywaniu swoich wyzwań. Niestety, prawie połowa najrzadziej wskazywani jako źródło wiedzy. Co trzeci
wyzwanie dla ponad połowy (53%) badanych chłopców. chłopców zadeklarowała, że z wyzwaniami okresu doj- badany chłopiec wymienia mamę (34%) i tatę (30%).
Próba sprostania wymaganiom systemu, zaspokojenia rzewania najczęściej radzi sobie sama (44%).
własnych ambicji i często oczekiwań rodziców, natłok Dorastający chłopcy zmagają się z wizerunkiem stereo-
prac domowych i zajęć pozalekcyjnych wiąże się także Na pytanie, na ile znasz i rozumiesz swoje emocje, ponad typowego mężczyzny i pojęciem „męskości”. Najwięcej
z brakiem czasu na to, by poszukiwać nowych pasji, po- połowa badanych (66%) zadeklarowała, że jest w kon- emocji (75%) w negatywnym końcu spektrum (złość,
głębiać zainteresowania czy budować relacje. takcie ze swoim światem wewnętrznym. Co dziesiąty zniechęcenie i bezsilność) wywołuje stereotyp dotyczący
chłopiec przyznał, że nie zna i nie rozumie swoich emocji. ukrywania emocji (który wyraża się m.in. w określeniu
Do najczęściej wskazywanych wyzwań okresu dojrzewania „Chłopaki nie płaczą”).
należą także: życie uczuciowe (51%), zdrowie psychiczne Aż 67% chłopców przyznaje, że informacji o dojrzewaniu
(47%) i relacje – zarówno te koleżeńskie (41%), jak i z mamą szuka w internecie. Proces pozyskiwania wiedzy o dojrze- 13% z badanych nie akceptuje swojego wyglądu, jako
(35%) czy tatą (35%). waniu odbywa się w sposób odwrotnie proporcjonalny powód wskazując ogólne poczucie bycia brzydkim lub
do bliskości relacji. Rodzice i rodzina – czyli ci, którzy problemy z wagą.
Choć to tata jest częściej wskazywany jako autorytet z założenia powinni być najbardziej wspierający – są
w badaniach jakościowych, to do mamy (47%) chłopcy Raport kończy się listą rekomendacji dla rodziców, na-
częściej niż do taty (34%) zwracają się o pomoc w roz- uczycieli i opiekunów, by mogli lepiej rozumieć i wspierać
dorastających chłopców.

O RAPORCIE
Od lat pojawiają się publikacje dotyczące kobiecości Badanie podzielono na dwie części.
i dojrzewania dziewcząt, a w dyskursie publicznym coraz
częściej poruszany jest temat umocnienia kobiet. Ale 1.
równie istotne jest zrozumienie męskości i dojrzewania Pierwsza miała na celu odpowiedź na pytanie „Jak to jest
chłopców, którzy wyrastając z okresu dzieciństwa, do być dojrzewającym chłopcem w Polsce?”.
dorosłości przechodzą przez tak samo burzliwy okres, co
dziewczynki. Kwestię dojrzewania chłopaków porusza się 2.
jednak rzadziej, zarówno w kontekście emocji, budowania Druga dotyczyła zmiany chłopca w mężczyznę i wej-
relacji, jak i wyzwań, z którymi się mierzą. Jednocześnie ścia w świat ukształtowany przez stereotypy na temat
w społeczeństwie wciąż funkcjonują szkodliwe stereotypy męskości. Podobnie podzielony jest raport, który składa
mówiące o tym, jacy chłopcy być powinni. się z dwóch części: „Jak to jest być chłopcem” i „Jak to
jest być mężczyzną”.
W konsekwencji niewiele wiemy o współczesnych chłop-
cach. Mamy swoje wyobrażenia na ich temat, zlepiamy ich
obraz z różnych kawałków popkultury i treści z mediów
społecznościowych, czasami obserwujemy ich zacho-
wania wśród członków rodziny czy dalszych znajomych.
Badanie infuture.institute i Fundacji moonka zostało zre-
alizowane po to, by od samych chłopców dowiedzieć
się, jak to jest być dojrzewającym nastolatkiem w Polsce
trzeciej dekady XXI wieku.
Badanie pomogło sprawdzić, jakie wyzwania mają chłopcy

w czasie dojrzewania, skąd czerpią na jego temat wiedzę
i do kogo zwracają się o pomoc. Istotnym elementem
rozmów i pytań w ankiecie było poznanie tego, co doj-
rzewający chłopcy rozumieją jako męskość i jaki ma to
wpływ na ich światopogląd.
Wspólny raport infuture.institute i Fundacji moonka ba-

zuje na badaniu ilościowym przeprowadzonym na grupie
celowej (n = 300) wśród chłopców i młodych mężczyzn
w wieku 16–25 lat w Polsce, zrealizowanym przez PBS
w lipcu 2023 roku, oraz na 12 pogłębionych wywiadach
z młodymi mężczyznami w wieku 18–25 lat. Poprzedziła
je netnografia najpopularniejszych wśród nastoletnich
chłopców serwisów i mediów społecznościowych.

DROGI CHŁOPAKU
W badaniu ilościowym zapytano nastolatków o to, co zawiera się w takich zdaniach jak zwykłe: „Rozmawiaj W wypowiedziach znalazła się również szeroka kategoria
powiedzieliby 10-letniemu sobie, żeby pomóc mu przejść więcej z rodzicami”, „Szukaj przyjaciół” czy „Nie bój porad dotyczących dbania o swoje zdrowie i uprawiania
przez okres dojrzewania. Takie porady są dobrym wstę- się wyrażać swoich emocji i uczuć. Bądź otwarty na sportu, który pozytywnie kształtuje charakter. Pojawiały
pem do raportu o współczesnych chłopcach. Odpowiedzi nowe doświadczenia”. się też zachęty do nauki i inwestowania w siebie.
stanowią intymny wgląd w to, jaki komunikat chłopcy
przekazują po latach swojemu młodszemu „ja”. Przeciwną kategorią jest „Ukryj się”, w której przewijają Nastolatkowie przekazywali młodszym wersjom siebie
się wypowiedzi o tym, żeby nie ufać ludziom, a wręcz także ostrzeżenia dotyczące najbliższej przyszłości:
Z odpowiedzi rysuje się jednoznaczny obraz chłop- odciąć się od nich i nie nawiązywać głębokich relacji. „Uważaj na używki”, „Nie rób takich głupot, jakie ja
ców, którzy potrzebują wsparcia, otuchy, pokrzepienia Takich odpowiedzi było jednak dwukrotnie mniej niż robiłem, zastanów się dwa razy nad wszystkim” czy
i wzmocnienia. W analizie wypowiedzi znacząca więk- tych, które zachęcały do otwartości. Tu powtarzano „Rozpisałbym mu listę z datami i wydarzeniami oraz
szość komunikatów to prośba o uwierzenie w siebie w różnych wersjach komunikaty: „Jeb wszystko”, „Nie wskazał, co i jak zrobić albo czego nie robić”.
– stanowią one prawie połowę przekazów. Przyjmują słuchaj innych, ufaj tylko sobie”, „Nie zakochuj się”. Ten
one formę komunikatów takich jak: „Powiedziałbym przekaz tłumaczą Marta Chrościcka, psycholożka dzie- Bliską kategorią do „Bądź ostrożny” były odpowiedzi
sobie coś w stylu, żeby nie czerpał uwagi od innych, cięca, psychoterapeutka rodzin, i Ula Malko, psycholożka mówiące „Bądź opanowany”. Były to wyraźne głosy
nie słuchał, kiedy mówią mu, jak ma wyglądać i w co ma z Ośrodka Wsparcia i Rozwoju Bliskie Miejsce: radzące, żeby mieć swoje uczucia pod kontrolą i nie
wierzyć, tylko niech robi to, co uważa za słuszne” czy pozwalać sobie na zbyt emocjonalne reakcje: „Więcej
„Nie ma sensu patrzeć na innych, bo najważniejsze Opisane przykłady są niepokojące i mogą świadczyć spokoju i cierpliwości” czy „Panuj nad swoimi emocja-
to akceptować samego siebie”. o doświadczeniu głębokiego zranienia w relacji z kimś mi”. Odnosiły się one głównie do sfery uczuć, dlatego
ważnym, kto miał udzielić wsparcia. Niestety zdarza się, potraktowane zostały jako osobna kategoria.
„Pokrzepienia” to grupa komunikatów, których głównym że dorośli nie traktują próśb młodych ludzi poważnie,
przesłaniem jest to, że nie będzie tak źle, jak chłopiec bagatelizują je albo nawet wyśmiewają.
zakłada, że nie jest w tym sam, a okres dojrzewania Z perspektywy dorosłego problemy nastolatka oczy-
i związane z nim wyzwania kiedyś miną. Są to teksty wiście mogą wydawać się błahe, ale tylko poważne
mówiące „Będzie dobrze”, „Wiem, że i tak mnie nie potraktowanie przez dorosłego daje nastolatkowi
posłuchasz, ale uwierz – będzie dobrze”, „Będzie cięż- poczucie bezpieczeństwa i bycia wysłuchanym. Im
ko, ale to, co czujesz, nie jest tym, co jest naprawdę. więcej takich doświadczeń, tym chętniej młody czło-
Kocham Cię” czy „Każdy przechodzi okres dojrzewania. wiek zwróci się do dorosłego z problemem, czy py-
Nadejdzie taki czas, że to się skończy i staniesz się taniem. Bardzo ważne jest to, by szanować poufność
doroślejszy, poczujesz to”. nastolatków, ich granice, ich potrzeby i prośby. Młodzi
potrzebują naszego zaciekawienia i łagodności.
Kolejna grupa komunikatów to kategoria „Otwórz się”:
wypowiedzi te mówią o tym, żeby nastolatek starał się Marta Chrościcka,
w okresie dojrzewania być bardziej otwarty na siebie, na psycholożka dziecięca i psychoterapeutka rodzin
świat, na innych. Żeby starał się utrzymywać i doceniać
kontakt z bliskimi, nie wstydził ani nie bał się kontaktu Ula Malko,
z ludźmi i światem. Że takie otwarcie będzie miało dobry psycholożka
wpływ na jego samopoczucie i rozwój. Przesłanie to

Co byś powiedział 10-letniemu sobie, żeby pomóc mu przejść okres dojrzewania? 1
Wszystko się ułoży, nie przejmuj się swoim otoczeniem. Żeby nie przejmował się, co mówią ludzie
To nie od szkoły, do której pójdziesz, będzie zależał o jego wyglądzie, z czasem to zniknie.
Twój sukces, tylko od Twojej własnej pracy.
Że nie ma sensu patrzeć na innych,
bo najważniejsze to akceptować samego siebie.
Gdy masz problemy, idź do psychoterapeuty
i opowiedz o nich wszystkich. Bądź sobą, nie pozwól, aby inni decydowali za Ciebie.
Możesz liczyć na rodziców, że będą Cię wspierać. Realizuj się w tym, co chcesz, mimo że inni mówią ci,
Nie łam się i pracuj. że się do tego nie nadajesz.
Jesteś koksem i elo.

Spotykaj się tylko z osobami, którym
na Tobie zależy i nie bądź z nikim z przymusu. Człowieku, więcej odwagi i wiary w siebie.
Zajmij się rozwojem osobistym.
Czerp wiedzę od starszych od siebie.
Dasz radę, mordeczko, uwierz w siebie.

Idź przed siebie i miej wywalone na złe sytuacje.
Nie bój się swoich uczuć, a jak ktoś Cię pokocha, Na pewno powiedziałbym mu, aby nie przejmował
to nie wolno Ci tej osoby zostawiać. się opinią innych ludzi i w bardzo trudnych chwilach
nigdy nie decydował się na samookaleczanie.
Nie martw się wyborami, których dokonasz

w młodzieńczych latach, w życiu dorosłym
i tak możesz być taki jaki chcesz. Powiedziałbym, że musi dążyć do swoich marzeń
i nie rezygnować z tego, co kocha.
Nie ufaj nieznajomym.

Nie pożyczaj od nikogo przedmiotów
ani pieniędzy. Zadbaj o siebie. Nie siedź cały dzień przy komputerze,
musisz dużo gadać z ludźmi, tak aby w przyszłości
nie mieć problemu z tym, że brak Ci doświadczenia
1. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców
i młodych mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce, realizowane przez w relacjach społecznych. To będzie naprawdę kluczowe
Uwierz w to, że potrafisz zrobić wszystko,
8 | dojrzewanie polskich chłopców PBS na panelu poznaj.to, lipiec 2023. Pytanie: „Co byś powiedział w Twoich przyszłych latach. Nie popsuj tego.
ale próbuj pomału. 10-letniemu sobie tak, żeby pomóc mu przejść okres dojrzewania?”.
Wykres 1. Jeśli kiedykolwiek znajdziesz się w trudnej sytuacji
Kategorie przekazów chłopców i młodych mężczyzn do siebie w wieku 10 lat i będziesz potrzebował pomocy lub profesjonalnego
wsparcia psychologa, możesz skontaktować się z po-
Uwierz w siebie 41%
niżej wskazanymi organizacjami:
Pokrzepienia 15%
Otwórz się 9%
Bądź wytrwały 8%
1. Instytut Przeciwdziałania Wykluczeniom prowadzi
Bądź ostrożny 7% pierwszy w Polsce telefon zaufania dla mężczyzn
Ukryj się 4%
https://www.fundacjaipw.org
tel. 608 271 402
pomoc@pomesku.org
Dbaj o zdrowie 2%
Przyłóż się do nauki 1% 2. Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie

Psychicznym
Ciesz się
1%
teraźniejszością
https://centrumwsparcia.pl
Pracuj nad sobą 1% tel. 800 70 2222
porady@centrumwsparcia.pl
Bądź opanowany 1%
3. Telefon zaufania dla dzieci prowadzony przez

Inwestuj w bitcoiny 1%
Fundację Dajemy Dzieciom Siłę
Zabij się >1% https://116111.pl

tel. 116 111
Zawierz bogu >1%
Zainteresuj się 4. Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpie-

>1%
dziewczynami
czeństwa dzieci prowadzony przez Fundację Dajemy
Brak odp. 21%
Dzieciom Siłę
https://800100100.pl
Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce, realizowane przez PBS na panelu poznaj.to, tel. 800 100 100
lipiec 2023. Pytanie: „Co byś powiedział 10-letniemu sobie tak, żeby pomóc mu przejść okres dojrzewania?”.

ROZDZIAŁ 1
JAK TO JEST
BYĆ CHŁOPCEM

1. GŁÓWNE WYZWANIA Nauka w szkole
Życie uczuciowe
OKRESU DOJRZEWANIA Zdrowie psychiczne
Relacje koleżeńskie
Okres dojrzewania – tak dla dziewczynek, jak i chłopców Relacja z tatą
– wiąże się z wieloma wyzwaniami. Tylko co dziesiąty Relacja z mamą
z badanych chłopców deklaruje, że nie miał w tym okre- Zdrowie fizyczne
sie żadnych wyzwań (por. wykres 2, „Obszary najwięk- Sytuacja materialna
szych wyzwań okresu dojrzewania dla chłopców"). Do Brak czasu dla siebie
tych najczęściej wskazywanych należą: nauka w szkole Presja związana z wyborem szkoły/zawodu
(53%), życie uczuciowe (51%), zdrowie psychiczne (47%)
Prześladowanie rówieśnicze (np. zastraszanie, przemoc fizyczna)
i relacje – zarówno te koleżeńskie (41%), jak i z mamą
Funkcjonowanie w świecie cyfrowym
(35%) czy tatą (35%)2.
Tożsamość płciowa
Nie miałem wyzwań/problemów
Wykres 2.
Obszary największych wyzwań okresu
dojrzewania dla chłopców
Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych

mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to,
lipiec 2023. W pytaniu „Jakiego obszaru dotyczyły/dotyczą Twoje największe
wyzwania w okresie dojrzewania?” można było wskazać dwie odpowiedzi.
2. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych

mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce, realizowane przez PBS na panelu poznaj.
to, lipiec 2023. W pytaniu „Jakiego obszaru dotyczyły/dotyczą Twoje największe

Jak piszą autorki i autorzy raportu, dojrzewanie telizowane i umniejszane. Były łatwą pożywką dla
chłopców jest rzadko poruszanym tematem w dys- stereotypów i pogardliwego stosunku do okazywanej
kursie publicznym. W ostatnich latach to dojrzewanie przez nich delikatności i wrażliwości – wcale nie
dziewczynek było opisywane znacznie częściej mniejszej, czy rzadszej niż u dziewczynek. Potocznie
i traktowane poważnie. A przecież czas dojrzewania powtarzane dziewczynkom „złość piękności szkodzi”
wcale nie dotyczy chłopców w mniejszym stopniu! jest tak samo szkodliwe jak „nie płacz jak baba”.
Emocje nie mają płci, a chłopcy i dziewczynki mają
W gabinetach psychologicznych dopiero od niedaw- takie samo prawo do doświadczania w pełni swo-
na spotykamy chłopców i ich rodziny, którzy otwarcie jego życia psychicznego. Ważne byśmy pamiętali,
proszą o wsparcie w tym etapie rozwoju. To dobra że współcześni chłopcy mierzą się również z ocze-
wiadomość dla kolejnych pokoleń. Dojrzewanie kiwaniami i wyobrażeniami związanymi z ich rolami
bowiem to nie tylko czas zmian dotyczących ciała, społecznymi, często sprzecznymi. By byli w stanie
ale tak naprawdę każdego aspektu życia młodego sami zweryfikować jakimi chcą być dorosłymi po-
człowieka - budowania relacji, szukania tożsamości, trzebują akceptacji i przestrzeni do próbowania
uczenia się odpowiedzialności i konsekwencji swoich różnych zachowań i wchodzenia w różne role bez
decyzji. A u chłopców ten proces może trwać nawet wtłaczania w sztywne ramy stereotypu męskości.
10 lat! Mózg ulega wtedy kompletnej przebudowie. Jeśli chcemy, aby mężczyźni nie wstydzili się chodzić
Poza pierwszymi trzema latami życia to właśnie do lekarza, nie uważali, że choroba to słabość, nie
okres dojrzewania jest czasem najdynamiczniej- myśleli, że z każdym problemem muszą radzić sobie
szego rozwoju mózgu. To przejście między małym sami i widzieli siłę w bliskich relacjach, to znacznie
chłopcem, zależnym od rodziców, a dojrzałym męż- wcześniej musimy uczyć chłopców, że to, co czują,
czyzną gotowym do podjęcia decyzji o budowaniu przeżywają i myślą jest ważne.
własnej rodziny.
Marta Chrościcka,
To również dynamiczny czas budowania relacji - tych psycholożka dziecięca,
przyjacielskich, tych romantycznych, ale też relacji psychoterapeutka rodzin
ze swoim ciałem, z jedzeniem, ze swoimi emocjami
i swoją seksualnością. Budowanie relacji z ludźmi Ula Malko,
zawsze zaczynają się od relacji ze sobą. Niestety, psycholożka, Ośrodek Wsparcia
przez całe pokolenia emocje chłopców były baga- i Rozwoju Bliskie Miejsce

1.1. NAUKA W SZKOLE
Nauka w szkole jako wyzwanie w okresie dojrzewania

dostała największą liczbę wskazań – co może nie być
zaskoczeniem, gdyż to właśnie w szkole młodzi spędzają
najwięcej czasu. Trzeba jednak pamiętać, że to miejsce
nie tylko nauki, lecz także budowania relacji, nieustannego
rozwoju czy natłoku różnych zajęć, które nie zawsze po-
krywają się z zainteresowaniami nastolatków. Dodatkowo
to próba sprostania wymaganiom systemu, zaspokojenia
własnych ambicji i często oczekiwań rodziców. Miejsce,
w którym trzeba się sprawdzić na tak wielu polach (m.in.
oficjalnie przez uzyskanie ocen i promocji do kolejnych
klas), może powodować duży stres. O tym również wspo-
minali chłopcy w wywiadach pogłębionych.
Panuje teraz taka presja, że dążymy do jak najlep-

szej wersji siebie – i to uczestniczenie w wyścigu
bycia jak najlepszym może być ciężkie. Dostrzegam
osoby, które nie dawały rady u mnie w szkole. Kiedy
chodzi się codziennie po osiem godzin do szkoły, po
niej ma się zadania domowe do odrobienia, a gdy
jeszcze ktoś ma trudniejszą sytuację w domu… to
wszystko wykańcza psychicznie.
Maciej, 18 lat
Warto by było więcej dbać w szkołach o indywidu-

alizm – poczucie, że mogę mieć inne zdanie, że nie
Szkoła – jak wskazują chłopcy w wywiadach – przez jestem owieczką w stadzie. Chciałbym wcześniej na-
natłok zadań często nie daje im wystarczających możli- być świadomość tego, że mam prawo być w czymś
wości do eksperymentowania, poznania samych siebie, słaby. Później może się okazać, że te słabości da
swoich umiejętności i zainteresowań ani też do okazywa- się przekuć w siłę. Że można się zmienić, a nie że
nia wątpliwości czy słabości. Wprowadza ich natomiast to jest z góry ustalone.
w sztywne ramy ocen i odziera ich z odrębności.
Andrzej, 23 lata

W badaniach jakościowych często to szkoła jest przy- Obok opowieści o natłoku prac domowych i zajęć po-
woływana jako miejsce, w którym chłopcy spotykają się zalekcyjnych chłopcy w wywiadach pogłębionych wska-
z porównywaniem, wyśmiewaniem czy nękaniem ze strony zują brak czasu – na to, by poszukiwać nowych pasji, by
rówieśników. Z badań ilościowych wynika, że ponad jedna eksplorować nowe tematy, pogłębiać zainteresowania
czwarta chłopców (26%) wymienia prześladowanie rówie- czy chociażby kontakty z rówieśnikami. Potwierdzają to
śnicze jako największe wyzwanie w okresie dojrzewania badania ilościowe. Co trzeci chłopiec (33%) podaje, że
(por. wykres 2, „Obszary największych wyzwań okresu największym wyzwaniem podczas dorastania był dla niego
dojrzewania dla chłopców”). brak czasu dla siebie samego3 (por. wykres 2, „Obszary
największych wyzwań okresu dojrzewania dla chłopców").
Zawsze byłem pulchnym dzieckiem i miałem z tym

problem. Bycie trochę grubszym i niezbyt dobrym Potrzebowałbym móc eksplorować tak naprawdę
w sportach sprawiło, że w szkole mnie dręczono. to, co mnie w życiu interesuje, bo tak pobieżnie
Najgorsze było dręczenie ze strony chłopaków. próbować wielu hobby jest ciężko. Nikt nigdy mnie
Chłopcy konkurują ze sobą i to jest OK, ale jedno- nie zapytał, co tak naprawdę chcę robić w czasie
cześnie potrafią być w tym bardzo okrutni. wolnym. Potrzebowałbym więcej czasu i więcej
kontaktu z rówieśnikami.
Bartosz, 22 lata
Józef, 25 lat
Kiedy masz cienki głos w czasie mutacji, co jest Szkoła z małym zakresem swobody, naciskiem na
normalne, to nie powinieneś być oceniany. Chciał- grzeczność, a jednocześnie dojrzałość emocjonal-
bym, żeby nauczyciele, szczególnie WF-u, reagowali ną i wysoki poziom umiejętności społecznych, stoi
publicznie, kiedy ktoś jest wyśmiewany ze wzglę- w sprzeczności ze stereotypowymi normami męskości.
du na to, jak wygląda albo jakie ma osiągnięcia To, co liczy się w byciu „prawdziwym chłopakiem" –
w sporcie. To byłoby bardzo dobre, gdyby chociaż pewność siebie, autonomia i gotowość do podejmo-
powiedzieli głośno, że to nie jest OK. Po prostu takie wania ryzyka – w szkole uznawane są za kłopot. Wiele
szybkie: „Hej, przestań, to nie jest fajne”. To miałoby zachowań składających się na postawę proszkolną
długofalowy efekt, bo jako dziecko wiedziałbyś, uważa się za kulturowo kobiece. Chłopcy budujący
że ktoś cię wspiera, szczególnie w sytuacji, kiedy swoją męską tożsamość doświadczają zatem w szkole
myślisz, że wszyscy na ciebie patrzą i cię oceniają, konfliktu ról (dobry uczeń vs. prawdziwy chłopak) oraz
wyśmiewając twój wygląd. Wtedy zaczynasz źle się kumulacji sprzecznych oczekiwań (rodzice – szkoła
czuć z tym, jak wyglądasz. To byłoby bardzo miłe, – rówieśnicy).
gdyby ktoś mający autorytet przyszedł i powiedział:
„To jest część twojej podróży i zaprzestańmy tego dr hab. Iwona Chmura-Rutkowska, prof. UAM,
dręczenia, wyśmiewania”. pedagożka i socjolożka
Bartosz, 22 lata
14 | dojrzewanie polskich chłopców 3. Tamże.

1.2 RELACJE
Dorastanie to także czas pierwszych relacji miłosnych.

Ponad połowa badanych chłopców (51%) wskazała ży- Borykam się z hashimoto, co wywołało u mnie Mam mnóstwo znajomych chłopaków, którzy tą
cie uczuciowe jako źródło największych wyzwań czasu wzrost masy ciała w ciągu ostatnich dwóch lat. swoją męskość udowadniają tym, że będą z kimś
dojrzewania4. To proces istotny tym bardziej, że pierwsze W akceptacji siebie pomogła mi moja obecna part- razem do końca mimo wszystko, nawet jeśli oznacza
doświadczenia miłosne i relacje uczuciowe wyniesione nerka, która jest też moją przyjaciółką. Zapewnia to pozostanie w toksycznym związku, z którego
z tego okresu mogą zaważyć na dalszym życiu człowieka mnie, że jestem dla niej tak samo atrakcyjny, jak nie będą potrafili wyjść. To też jestem trochę ja,
i być cenną nauką o sobie samym. byłem wcześniej. sam mocno znam ten schemat. Dwa razy tkwiłem
Józef, 25 lat w takim czymś i nikomu tego nie życzę. Uważam,
że faceci w moim wieku często nie znają swojej
Pierwsze związki oddziałują na nas bardzo, o ile siły, żeby powiedzieć, że trzeba uciekać. Tak więc
nie najbardziej. Druga połówka może nam dawać Pierwsze relacje romantyczne bywają również polem często jest to obsesyjna potrzeba czy nawet chęć,
dużo dobrego. Z drugiej strony problemy w związku konfrontacji ze stereotypami dotyczącymi roli mężczyzny by poświęcić się dla kogoś w całości i nie zadbać
zawsze oddziałują też na inne sfery naszego życia. w związku. W rozmowach pojawiało się wiele odniesień o siebie.
do funkcjonujących w tym obszarze stereotypów – od Jeremi, 18 lat
Filip, 18 lat mężczyzny macho, który nie pokazuje emocji i traktuje
kobiety przedmiotowo, po takiego, który nie zmienia raz
podjętych decyzji i trwa w relacji pomimo trudności czy Obok relacji uczuciowych dużym obszarem wyzwań w re-
jej destrukcyjnej natury. lacjach są dla chłopców relacje koleżeńskie – tak wska-
Moja pierwsza dziewczyna spaczyła mi wizerunek zuje 41% chłopców i młodych mężczyzn5 (por. wykres 2,
związków i jak to powinno wyglądać. Zdradziła „Obszary największych wyzwań okresu dojrzewania dla
mnie. W tamtym wieku wywołało to we mnie duże chłopców”). W wywiadach pogłębionych wybrzmiewała
problemy z samooceną, potem sobie odbijałem trudność w budowaniu głębokich przyjacielskich relacji
na innych osobach. między samymi chłopcami, związana m.in. ze stereotypem
nieokazujących uczuć mężczyzn.
Józef, 25 lat
Znalezienie prawdziwego przyjaciela w drugim chło-

Chłopcy w rozmowach pogłębionych mówili też o tym, paku potrafi być szczególnie trudne. Chłopcy często
że pierwsze związki stanowiły dla nich przestrzeń do boją się wchodzić w takie bliższe relacje. Pozostają
zbierania różnych ważnych doświadczeń, m.in. nauki na poziomie bycia kumplem, ale nikim więcej, bo jest
akceptacji siebie i swojego ciała. się albo posądzonym o bycie gejem, albo wyśmia-
nym. Myślę, że to problem. Ja na przykład bałbym się
w przestrzeni publicznej mojego przyjaciela przytulić
czy nawet wykonać przyjacielskie gesty. Po prostu
bałbym się agresji ze strony społeczeństwa.
4. Tamże. Karol, 18 lat

5. Tamże.

W obszarze wyzwań w relacjach pojawił się w wywiadach go poruszania się w sferze relacji interpersonalnych.
pogłębionych wątek hejtu w sieci, który dotyka chłopców Dwie skrajne postawy chłopców wobec ich relacji
– także ze strony innych chłopców, którzy wyśmiewają do kobiet mogą informować nas albo o wyniesionym
i obrażają słabszych, innych od nich samych czy tych, z domu lęku przed kobiecością (postawa macho), albo
którzy ich zdaniem nie wpisują się w kanon „prawdziwego o parentyfikacji w relacji z matką–ofiarą (postawa trwa-
mężczyzny”. nia w relacji za wszelką cenę).
Postawa hejtu wobec innych chłopców często jest

Teraz często spotykamy się z takim hejtem. Wielu wyrazem niepewności wobec własnej męskości i może
mężczyzn hejtuje delikatniejszych mężczyzn, nie świadczyć o negatywnym wzorcu męskości, jaki chło-
uważa ich za mężczyzn z krwi i kości. Niektórzy piec miał w obrazie ojca lub innego męskiego opiekuna.
mężczyźni hejtują osoby delikatniejsze i nieśmiałe;
nazywają ich lamusami, którzy nie poradzą sobie
w życiu, albo porównują ich do dziewczyn. Nastolatkowie mają swoje problemy i rodzice po-
winni ich wspierać, a nie tylko dokładać im nowych
Paweł, 18 lat problemów.
Maciej, 18 lat
Obok relacji uczuciowych i koleżeńskich dla co trzecie-
go z chłopców wyzwaniem są relacje z tatą i z mamą.
Co ciekawe, oboje rodziców dostali taką samą liczbę To, że badani chłopcy wśród najważniejszych wyzwań
wskazań (35%)6. w okresie dorastania podają relacje, nie jest zaskocze-
niem. Relacje międzyludzkie są istotnym elementem życia
Tłumaczy to Jacek Masłowski, psychoterapeuta i filozof, człowieka w każdym wieku i mają znaczący wpływ także
prezes Fundacji Masculinum oraz współzałożyciel Instytutu na jego dobrostan. Umiejętność budowania zdrowych
Psychoterapii Masculinum: relacji pozostaje wyzwaniem przez całe życie, a do-
świadczenia z młodości mają na to duże przełożenie.
Duża liczba chłopców wychowywana jest w domach, To, na co warto zwrócić uwagę, to relatywnie niska liczba
w których wzorzec relacji pomiędzy rodzicami może wskazań na wyzwania związane z rodzicami. Napięcia
budzić sporo wątpliwości. Sporo dorosłych przechodzi między nastolatkami a dorosłymi nie są już tak silne jak
kryzysy w związkach, gdy ich dzieci wchodzą w okres w poprzednich pokoleniach. Potwierdzają to też wyniki
dorastania; ma to różne przyczyny. Tylko część par badań. W badaniach generacji Z przeprowadzonych przez
postanawia świadomie popracować nad ich jakością. infuture.institute najwięcej wskazań na skali autorytetu
W takich warunkach młodzi chłopcy bardzo często zajęli rodzice. Prawie co piąty badany7 deklarował, że to
doświadczają osamotnienia i dezorientacji. Warto mama lub tata stanowi dla niego wzór. Tak wysoka pozycja
zwrócić uwagę na fakt, że jednym z kluczowych para- rodziców może świadczyć o tym, że dziś – częściej niż
dygmatów rozwojowych czasu adolescencji są relacje w pokoleniach wcześniejszych – opiekunowie traktowa-
rówieśnicze. Bywa, że chłopiec nie jest przygotowany ni są jako partnerzy do rozmów, zabaw, wspólnych gier
przez skupionych na sobie rodzicach do umiejętne- i spędzania wolnego czasu.
6. Tamże.
7. infuture.institute, Dentsu Aegis Network, Gen Z. Jak zrozumieć dziś pokolenie
16 | dojrzewanie polskich chłopców jutra.
1.3 ZDROWIE PSYCHICZNE
Kolejnym ważnym obszarem wyzwań, z którym zmaga

się blisko co drugi badany chłopiec (47%)8, jest zdrowie Myślę, że zwłaszcza wśród chłopaków panuje po-
psychiczne. Dojrzewanie jest czasem burzliwych zmian, czucie, że przede wszystkim trzeba być silnym. Ta
nauki samego siebie i innych, budowania zdrowych relacji, siła jest ogromnie ważna w męskości. Co często
odkrywania emocji czy swojej wrażliwości. Dobrostan jest destrukcyjne, bo niekiedy się okazuje, że nie
psychiczny – który dziś jest tematem ważnym społecznie ma tej siły. I dlatego tylu mężczyzn jest po prostu
– był poruszany także przez chłopców w badaniu jako- w fatalnej kondycji psychicznej, choć wcale się do
ściowym. Mówili oni o tym, że brakowało im świadomości tego nie przyznają.
tego, że trudne dla nich emocje i zmienne nastroje są
naturalne i wiążą się z okresem dojrzewania. Ponadto Jeremi, 18 lat
brakowało im wiedzy, że tłumienie emocji może mieć
negatywny wpływ na ich kondycję psychiczną. Taką
wiedzę nabyli często dopiero w późniejszych latach.
U mnie w rodzinie depresję czy bycie smutnym
interpretowano jako lenistwo. Do 17–18 roku ży-
Jak byłem młodszy, raczej nie potrafiłem wyra- cia myślałem, że choroby psychiczne nie istnieją.
żać emocji, one gdzieś tam zawsze były tłumione Dopiero będąc ze swoją partnerką, zrozumiałem,
w środku. Nie sprawiałem wrażenia, że coś się że faktycznie są to problemy, o których trzeba roz-
u mnie dzieje. Dziś staram się dbać o zdrowie psy- mawiać.
chiczne. Zacząłem zauważać u siebie wiele rzeczy,
których wcześniej ich nie dostrzegałem, bo ten te- Andrzej, 23 lata
mat był pominięty. Teraz staram się trochę bardziej.
Andrzej, 23 lata Wyniki badań wskazują pewną rozbieżność pomiędzy

deklarowanym wzrostem świadomości na temat zdrowia
psychicznego wśród chłopców a realnym korzystaniem
z pomocy. Choć dla prawie co drugiego badanego chłop-
Z drugiej strony wskazywali na fakt, że w ich otoczeniu ca wyzwaniem okresu dojrzewania jest zdrowie psy-
wciąż jest silny stereotyp mężczyzn, którzy nie proszą chiczne (por. wykres 2, „Obszary największych wyzwań
o pomoc, nie rozmawiają o swojej kondycji psychicznej, okresu dojrzewania dla chłopców”), na pytanie: „Kto lub
nie pokazują emocji ani słabości – i że wpływa to na ich co pomaga Ci z tym wyzwaniem?” niemal połowa (46%)
postawy. chłopców i młodych mężczyzn deklaruje, że z tego ro-
dzaju problemami radzi sobie sama9.
Najczęściej o pomoc zwracają się do przyjaciół (58%).

8. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych męż-
czyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to, Blisko połowa badanych o pomoc prosi mamę (49%),
lipiec 2023. W pytaniu „Jakiego obszaru dotyczyły/dotyczą Twoje największe rzadziej zgłaszają się w tym obszarze o wsparcie do
9. Tamże. Pytanie: „Kto lub co pomógł/pomaga Ci się zmierzyć z wyzwaniami,
taty (38%). Prawie co piąty badany (18%) szuka pomocy
które wskazałeś w poprzednim pytaniu?”, dotyczy wskazań na zdrowie psychiczne. w mediach społecznościowych i ogólnie w internecie.

Natomiast do specjalistów zwraca się 9% chłopców10. Tyle Wykres 3.
samo odpowiedzi uzyskali nauczyciele i wychowawcy. Źródła wsparcia dla chłopców w okresie dojrzewania
w kontekście zdrowia psychicznego
Pomogłoby nam to, gdyby dorośli zrozumieli, że

żyjemy w epoce chorób psychicznych. To jest dobre Przyjaciele 58%
określenie naszych czasów. Mimo że problemy psy-
chiczne zawsze były z nami, to w obecnym momencie
Mama 49%
rozwoju świata jest taki natłok wszystkich wyma-
gań, że problemy psychiczne stały się największym
problemem. Chciałbym, żeby dorośli zrozumieli, że Sam sobie pomagam 46%
dzisiejszy świat i jego problemy są inne od tych, które
oni mieli, gdy byli w naszym wieku.
Tata 38%
Maciej, 18 lat
Partner/partnerka 24%
Badania przekrojowe, wzbogacone jakościowymi, mimo Inni członkowie rodziny 19%

(dziadkowie, rodzeństwo, dalsza rodzina)
że nie pozwalają na ekstrapolowanie ich wyników na
populację ogólną, mogą stanowić źródło cennej wie-
Społeczności w internecie
dzy, pozwolić na obserwację trendów i prowadzenie (media społecznościowe, fora dyskusyjne, zamknięte grupy)
18%
ukierunkowanych badań w grupach szczególnych.
Chłopcy i młodzi mężczyźni jako obiekt zaintereso- Praktyki religijne i duchowe
wania badaczy to ważna populacyjnie grupa, obok 15%
(modlitwa, rozmowa z duchownym, medytacja)
dzieci transpłciowych i niebinarnych, wymagająca
uważności między innymi ze względu na ciążące na Wychowawca, nauczyciel lub trener 9%
nich stereotypowe opinie oraz specyficzny proces
socjalizacji do pełnienia ról społecznych. Chłopcy
i młodzi mężczyźni wyraźnie zwracają uwagę na to, że Specjalista
(psychoterapeuta, psychiatra, pedagog, lekarz)
9%
potrzebują nie tylko wsparcia w poszukiwaniu pomocy,
lecz także akceptacji w swobodnym dzieleniu się tym.
Nikt i nic mi nie pomaga 7%
dr n. med. Andrzej Silczuk,
lekarz, specjalista psychiatra,
Inne 2%
wykładowca uniwersytecki
Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to,
10. Tamże lipiec 2023. Pytanie: „Kto lub co pomógł.pomaga Ci się zmierzyć z wyzwaniami, które wskazałeś w poprzednim pytaniu?”, dotyczy wskazań na zdrowie psychiczne.

2. ŹRÓDŁA WIEDZY O DOJRZEWANIU
Dojrzewanie to jednoczesny rozwój fizyczny, psychiczny
i psychoseksualny, podczas którego w trakcie kilku lat
zachodzą zmiany kształtujące dorosłe życie człowieka.
Dla młodych chłopców to wyzwanie i intensywne próby
znalezienia odpowiedzi na wiele pytań.
Dojrzewanie było dla mnie bardzo dziwne. Nie

spodziewałem się go, chociaż teoretycznie powi-
nienem. Wciąż miałem wrażenie, że coś jest nie
tak. W sumie nie wiedziałem, co dokładnie. No
i przez długi czas próbowałem oszukiwać siebie
i wszystkich wokół, że to się wcale nie dzieje, że
dalej jestem dzieckiem. To było dla mnie rozwią-
zanie: że to jest takie neutralne płciowo jednak
i pozbawione pierwiastka męskiego.
Karol, 18 lat

Aż 67% chłopców przyznaje, że informacji o dojrzewaniu Wykres 4.
szuka w internecie11. Ich wiedza zatem może pochodzić Skąd czerpałeś wiedzę o tym, na czym polega dojrzewanie i co się podczas niego dzieje?
z różnych, często niestety niezweryfikowanych źródeł
czy materiałów z mediów społecznościowych. Także
respondenci w wywiadach pogłębionych wskazywali Z internetu 67%
sieć jako miejsce poszukiwań odpowiedzi na ważne dla
nich pytania okresu dojrzewania.
Z lekcji biologii 48%

Okres dojrzewania to czas najbardziej dynamicznych
zmian w życiu człowieka – nie tylko na poziomie fizjo-
logicznym, lecz także psychospołecznym i seksualnym.
Z lekcji WDŻ
Z jednej strony jest to czas bardzo dobrze opisany (wychowanie do życia w rodzinie)
46%
przez naukę, a z drugiej strony jako społeczeństwo
(decydenci, nauczyciele, terapeuci, rodzice, przewod-
nicy duchowi) wciąż mamy zbyt mało umiejętności czy
narzędzi, aby pomóc adolescentom w zapewnieniu Z rozmów z kolegami 46%
im prawidłowego rozwoju. Błędnie interpretujemy
ich zachowania, doszukujemy się buntu, posługuje-
my się stereotypem okresu „burzy i naporu”. Brakuje
nam empatii i umiejętności mentalizacji, nie budujemy Od mamy 34%
z dorastającymi dziećmi wystarczająco dobrych rela-
cji, nie potrafimy rozmawiać z nimi o seksie, jesteśmy
obarczeni ogromem stereotypów i przekonań… Sami
sobie nie radzimy z własnymi napięciami jako dorośli Od taty 30%
i przez to przestajemy być wiarygodni dla młodzieży.
Wobec tego dla nastolatka alternatywą staje się in-
ternet, który służy do poszukiwania tego, czego nie
Od innych członków rodziny
może znaleźć w bezpośrednim kontakcie z mądrym (rodzeństwa, dziadków)
19%
dorosłym. Niestety, jest to alternatywa ryzykowna.
Cezary Barański,
psycholog, seksuolog, terapeuta Z innych źródeł 4%
11. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych
mężczyzn w wieku 16-25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj. mężczyzn w wieku 16-25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to
to w lipcu 2023 roku. Pytanie: „Skąd czerpałeś wiedzę o tym na czym polega w lipcu 2023 roku, pytanie: „Skąd czerpałeś wiedzę o tym na czym polega doj-
dojrzewanie i co się podczas niego dzieje?”. rzewania i co się podczas niego dzieje?”.

te zagadnienia to średnio nie więcej niż dwie lekcje
Wszystkiego zawsze szukałem w internecie. Wydaje w całym roku szkolnym.
mi się, że wychodziło mi to w miarę dobrze. Ale mam
wrażenie, że w dzisiejszych czasach w internecie Oprócz małej liczby godzin poświęconej zagadnie-
jest więcej syfu niż kiedyś i trzeba uważać na to, niom dotyczącym dojrzewania w klasach IV i VII oraz
co się czyta. ich braku w klasach V, VI i VIII (kiedy przecież dzieci
również dojrzewają) warto zwrócić uwagę na kontekst
Andrzej, 23 lata kształcenia, który przyczynia się do marginalizowania
zagadnień związanych z dojrzewaniem psychicznym
i społecznym:
Gdy byłem nastolatkiem, szukałem w internecie. ● uczniowie są na różnych etapach dojrzewania

Jak coś tam zobaczyłem, to od razu w to wierzyłem, biologicznego, ich potrzeba rozmowy i umiejętność
nie weryfikowałem tych informacji, nie potrafiłem udziału w niej mogą być różne;
sobie wypośrodkować tego, co trafiało do mojej
głowy. Byłem bardzo podatny na różne informacje ● koedukacyjna grupa rówieśnicza może być czyn-
z internetu, ale też od jakichś influencerów. nikiem utrudniającym satysfakcjonujące zgłębianie
tematyki dojrzewania;
Bartosz, 22 lata
● trudności, których uczniowie mogli doświadczyć
w toku dotychczasowej nauki biologii, mogą skut-
kować brakiem zaufania do nauczyciela i niechęcią
Połowa chłopców wskazuje, że wiedzę o dojrzewaniu do podejmowania tej tematyki;
czerpała z lekcji biologii (48%)12 i z lekcji wychowania do
życia w rodzinie (46%)13. Jednak przedmioty te przybliżają ● gotowość emocjonalna nauczycieli i ich kompeten-
zmiany okresu dojrzewania w ograniczonym zakresie, cje metodyczne również są zróżnicowane.
co poniżej tłumaczy Grażyna Skirmuntt.
Wychowanie do życia w rodzinie jest przedmiotem
fakultatywnym w wymiarze 14 godzin w klasach VII
Problematyka dojrzewania i procesów z nim zwią- i VIII szkoły podstawowej i we wszystkich klasach szkół
zanych jest podejmowana w szkole podstawowej ponadpodstawowych. Trudno oszacować, ilu uczniów
na lekcjach biologii w klasie IV i VII, czyli gdy dzieci bierze udział w zajęciach; z wypowiedzi nauczycieli wy-
mają odpowiednio 9–10 i 12–13 lat. nika, że niewielu. Bywa, że z powodu niskiej frekwencji
szkoły w ogóle nie organizują tych zajęć.
Zgodnie z podstawą programową w klasie IV poznają
układ rozrodczy i zmiany zachodzące w organizmach Grażyna Skirmuntt
podczas dojrzewania płciowego. Czas poświęcony na biolożka, konsultantka Regionalnego Ośrodka
12. Tamże.
Metodyczno-Edukacyjnego „Metis” w Katowicach
13. Tamże.

Jak podaje ekspertka Grażyna Skirmuntt, szkoła jako
źródło wiedzy o dojrzewaniu porusza ten aspekt głównie Źródłem moich informacji o transpłciowości był inter-
w ujęciu anatomicznym. Na lekcjach rzadziej omawiane net, bo z moją rodziną się o takich rzeczach nie roz-
jest to, jak dojrzewający człowiek może się czuć z tymi mawiało, wśród moich ówczesnych znajomych też
zmianami (nie tylko w ciele) i jakie wzbudzają one emocje. nie. To było wiele miesięcy grzebania, przekopałem
Nieporuszanie aspektów psychicznych i psychoseksu- się przez chyba każdy możliwy artykuł. W pewnym
alnych w trakcie edukacji zauważali też respondenci momencie zacząłem się orientować, które artykuły
w wywiadach pogłębionych. mają więcej sensu, a które jednak mówią głupoty
i nielogiczne rzeczy. Udało mi się dowiedzieć, ile
błędów było w moim myśleniu o transpłciowości
i ile osób nadal nie ma o niej pojęcia. Funkcjonuje
Jeśli chodzi o zmiany dotyczące ciała, to uważam, na ten temat wiele stereotypów albo starych okre-
że one są dobrze przedstawione w szkole. Często śleń. Chyba z rok mi zajęło, jak nie więcej, żeby te
jednak mowa jest tylko o tym, a nie ma nic o tym, że wszystkie informacje poukładać.
my też się zmieniamy, zmieniają się nasze poglądy
i motywacje, emocje. Karol, 18 lat
Paweł, 18 lat
Pornografia jest wszechobecna. Myślę, że kiedy

Wśród badanych 16% respondentów stwierdza, że wy- masz 10–13 lat, to kontakt z pornografią jest jak
zwaniem w okresie dojrzewania była dla nich kwestia kokaina. I to może naprawdę namieszać w życiu
tożsamości płciowej (por. wykres 2, „Obszary największych młodego chłopaka, jego wizji samego siebie. Dowie-
wyzwań okresu dojrzewania dla chłopców”)14. Poszukiwa- działem się, co porno robi z odpowiedzią dopami-
nie wiedzy o budzącej się seksualności było też wyzwa- nową, z tym, jak działa mózg, jak działa motywacja.
niem dla chłopców w wywiadach pogłębionych. Z jednej […] Dla 40-latka oglądanie pornografii jest w długiej
strony wymieniali oni wszechobecną w sieci pornografię, perspektywie dużo mniej niebezpieczne niż dla
która zaburza ich ogląd dotyczący m.in. wizerunku ciała 15-latka, którego mózg się wciąż rozwija.
czy sposobu interakcji z kobietami, a z drugiej wskazywali
sieć jako miejsce poszukiwania odpowiedzi na intymne Bartosz, 22 lata
pytania, które wstydzili się zadać najbliższym czy kolegom.
14. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych męż-
czyzn w wieku 16–25 lat w Polsce, realizowane przez PBS na panelu poznaj.to,
lipiec 2023. W pytaniu „Jakiego obszaru dotyczy- ły/dotyczą Twoje największe
wyzwania w okresie dojrzewania?” można było wskazać dwie odpowiedzi.

Z danych wynika, że proces pozyskiwania wiedzy o doj-
rzewaniu fizycznym, psychofizycznym czy seksualnym
Wiedzę o dojrzewaniu chłopcy mają
odbywa się w sposób odwrotnie proporcjonalny do blisko- częściej z internetu niż od rodziców.
ści relacji. Rodzice i rodzina – czyli ci, którzy z założenia
powinni być najbardziej wspierający – są najrzadziej
wskazywani jako źródło wiedzy o dojrzewaniu. Co trzeci
badany chłopiec wymienia mamę (34%) i tatę (30%), a co
piąty (19%)15 innych członków rodziny. Prawie połowa
badanych (46%) wiedzę czerpie z rozmów z kolegami,
zatem informacje krążą między lekcjami a rówieśnikami.
Możemy tu mówić o pozornej bliskości relacji w kontek-
ście wiedzy o dorastaniu i rozumieniu zachodzących
u chłopców zmian psychofizycznych.
W wywiadach pogłębionych chłopcy przyznawali jednak,

że to właśnie rozmowy z najbliższymi są im najbardziej
potrzebne i że stanowią ważny element wsparcia w trak-
cie dojrzewania.
Rozmowy o seksie z rodzicami by mnie w jakiś

sposób uspokoiły, mimo że sam mam na ten temat
jakąś wiedzę. Sam fakt, że rodzice poruszyliby ze
mną ten temat, sprawiłby, że poczułbym, że oni też
się tym interesują. Byłbym spokojniejszy.
Paweł, 18 lat
czyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to,
lipiec 2023. Pytanie: „Skąd czerpałeś wiedzę o tym, na czym polega dojrzewanie
i co się podczas niego dzieje?”.

3. CIAŁO
Dlaczego nie akceptujesz swojego wyglądu?17
W badaniu ilościowym przeprowadzonym na potrzeby
tego raportu zapytano chłopców, czy akceptują swój
wygląd. Co dziesiąty badany (13%) zadeklarował, że nie
akceptuje tego, jak wygląda16. Ta grupa została dodatko-
wo poproszona o to, by napisała o tym, dlaczego siebie
nie akceptuje.
Wykres 5. MAM PROBLEMY ZE SKÓRĄ NIE CHCĘ SIĘ

Czy akceptujesz swój wygląd?
AKCEPTOWAĆ
TAK
73%
MAM PROBLEMY
ZE WZROKIEM
NIE
13% MAM PROBLEMY
TRUDNO
POWIEDZIEĆ MAM PROBLEMY Z WAGĄ
14%
Z WŁOSAMI
Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i mło-
dych mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu
poznaj.to, lipiec 2023. Pytanie: „Czy akceptujesz swój wygląd?”. Pytanie: „Czy
akceptujesz swój wygląd?”.
MAM PROBLEMY
Z ZĘBAMI
JESTEM NIEMĘSKI
lipiec 2023. Pytanie: „Czy akceptujesz swój wygląd?”.
17. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych męż- JESTEM
BRZYDKI
lipiec 2023. Pytanie: „Dlaczego nie akceptujesz swojego wyglądu?”, wielkość
komunikatu odpowiada częstotliwości kategorii odpowiedzi na to pytanie – im
większy komunikat, tym częściej wypowiadali go chłopcy.

Połowa odpowiedzi udzielonych w pytaniu otwartym Do najpopularniejszych kont na Instagramie prowadzo-
odnosiła się do ogólnego poczucia bycia brzydkim18. Stereotyp wielkiego i silnego mężczyzny funkcjonu- nych przez mężczyzn w Polsce należą te o tematyce
Spektrum odpowiedzi wahało się od „Nie podobam się je od wielu, wielu lat. Przez media społecznościowe sportowej (w rankingu TOP 100 polskich instagramerów
sobie” po „Wzbudzam w sobie obrzydzenie”. Co czwarty doszliśmy do ekstremum. Mężczyzną nie był już silna pierwszym miejscu znalazł się Robert Lewandowski,
z respondentów jako przyczynę, dla której nie akceptuje ny i duży, lecz ktoś taki jak The Rock czy Vin Diesel. na piątym Wojciech Szczęsny). Jednak wśród tych nie-
swojego wyglądu, wskazał swoją wagę. Ponaddwukrotnie Podglądałeś życie tych ludzi, którzy znajdują się związanych ze sportem wizerunek atrakcyjnej sylwetki
częściej chodziło tu o nadwagę, ale padały też odpo- w górnym 1% kulturystów przyjmujących sterydy lub i sportowego stylu życia także jest istotny19. Młodzi chłopcy
wiedzi mówiące o niedowadze. są gwiazdami zespołów, świetnie śpiewają i mają widzą, że promowana i aprobowana jest określona syl-
Niektóre z odpowiedzi podawały, że przyczyną komplek- sześciopaki. Patrzysz na tych wszystkich dużych, wetka: muskularna, wytrenowana, opalona. Część z nich
sów były schorzenia, takie jak: poważna wada wzroku silnych, sławnych i bogatych ludzi z internetu i wi- może uważać, że tak należy wyglądać, by mieścić się
wymuszająca noszenie okularów korekcyjnych, niepra- dzisz, że ty taki nie jesteś. Sądzę, że to trudne dla „w normie” – i tak rodzi się presja napędzana przez media.
widłowy zgryz czy problemy skórne. wielu młodych chłopaków. Ja zawsze byłem wobec
Także wywiady pogłębione wskazują, że część chłopców siebie nadmiernie krytyczny, bo byłem pulchny
czuje presję związaną z wyglądem i dążeniem do funk- i niezbyt dobry w sporcie. Media społecznościo-
cjonującego w mediach ideału. Dużo pisze się i mówi we obnażyły moją niepewność, sprawiły, że moje
o wygórowanych standardach piękna w kontekście kobiet kompleksy się pogłębiły. Szczególnie że w tamtym
i dziewczynek, ale nie należy zapominać, że i chłopcy czasie wszyscy zaczęli dojrzewać. Myślenie, że
mierzą się z podobnymi wyzwaniami (o czym świadczy że mężczyzna powinien być duży i silny, to tylko
duża liczba odpowiedzi „Jestem brzydki”). stereotyp. Ale ten stereotyp skrzywdził mnie, kiedy
W wywiadach pogłębionych chłopcy opowiadają, że ka- byłem dzieciakiem.
nałem transmitowania określonego wizerunku mężczyzny
są dla nich głównie media społecznościowe. Bartosz, 22 lata
Na tych facebookach i instagramach widzi się

tylko facetów napompowanych, umięśnionych, Często widzę szybkie fury, lamborghini, szampany,
chodzących na siłownię. Tak to jest wszędzie po- dużo kobiet. Takie życie jest promowane w inter-
kazywane, mam wrażenie. necie. Takie osoby się tam widzi. Teraz popularne
są gale Fame MMA, gdzie dwóch napakowanych
Andrzej, 23 lata kolesi wyzywa się i opluwa. Tak promowana jest
głupota.
Media społecznościowe, które promują określone wize- Andrzej, 23 lata

runki i postawy (często stereotypowe), pogłębiają brak
pewności siebie i kompleksy chłopców.
19. DDOB, Ranking Top 100 twórców Instagram w 2023 w Polsce [online], https://
ddob.com/ranking/instagram [dostęp: 23.08.2023]; badanie netnograficzne
przeprowadzone przez zespół infuture.institute w mediach społecznościowych,
18. Tamże. maj–sierpień 2023.

Głównym źródłem wiedzy o dojrzewaniu jest dla chłopców
internet, a w nim natrafiają m.in. na nierealne standardy
dotyczące ciała i cielesności. I mimo że 73% z nich dekla-
ruje, że akceptuje swój wygląd, to jak w dobie mediów
społecznościowych możemy oczekiwać, że relacja na-
stolatków z ich własnym ciałem będzie dobra i wzmac-
niająca?20 Odpowiedzi na to pytanie próbuje poniżej
udzielić Cezary Barański.
Doświadczenia kliniczne i badawcze pokazują, że

chłopcy lepiej radzą sobie z obrazem własnego cia-
ła niż dziewczęta. Obecnie chłopcy zdecydowanie
rzadziej niż dziewczyny zgłaszają lęk czy wstyd w te-
matach dotyczących samooceny wyglądu. Inaczej
jest w krajach, w których zaawansowane technologie
cyfrowe funkcjonują dłużej niż w Polsce (np. w Japonii):
tam poziom samooceny wyglądu u chłopców częściej
stanowi temat lękowy.
Wydaje się, że w Polsce dorośli i kontakty rówieśni-

cze wciąż wzmacniają u chłopców przede wszystkim
sprawność, siłę i poczucie sprawczości, podczas gdy
u dziewcząt większą rolę nadal odgrywa atrakcyjność.
Ale i ten trend zaczyna ulegać zmianie, szczególnie
w dużych miastach – głównie za sprawą coraz większej
tolerancji i akceptacji wobec chłopięcego zaintere-
sowania własną cielesnością, nie tylko tą związaną
z body buildingiem. Wcześniej ten obszar kojarzył się ze
zniewieścieniem czy orientacją nieheteronormatywną.
Cezary Barański,
psycholog, seksuolog, terapeuta
20. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych

mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to,
lipiec 2023. Pytanie: „Czy akceptujesz swój wygląd?”.

4. ZDROWIE
Zdrowie fizyczne jest obszarem największych wyzwań Zapytania dotyczące haseł kojarzonych z okresem dojrzewania
okresu dojrzewania dla 35% badanych chłopców. Wpi- u chłopców i dziewczynek w Google.
suje się to w obraz zdrowia statystycznego polskiego
mężczyzny, który rzadko odwiedza lekarza, mimo że
częściej niż kobieta zapada na choroby przewlekłe21.
Jak wynika z wywiadów pogłębionych z chłopcami, brak
świadomości dotyczącej konieczności dbania o zdrowie
Miesiączka Stulejka Mutacja Zmazy nocne Wytrysk w nocy
czy regularnych badań jest wciąż powszechny wśród
młodszego pokolenia mężczyzn.
100
Cieszę się, że pojawiają się kampanie społeczne na
temat badań mężczyzn. Ale większość moich kole-
gów tego nie robi i w ogóle się tym nie przejmuje.
Wystarczą proste rzeczy, tylko że nikt o tym nie wie.
Nie wiem z czego to wynika. Ludzie się wstydzą?
75
Józef, 25 lat
W netnografii zestawiono wyszukania dokonane w Google

50
w ciągu ostatniego roku22: porównano liczbę wyszukań
hasła „miesiączka” z liczbą wyszukań haseł „stulejka”,
„mutacja”, „wytrysk w nocy” czy „zmazy nocne” (polucje),
czyli naturalnymi zjawiskami fizjologicznymi pojawiającymi
się w życiu dojrzewających chłopców. Miało to pokazać,
25
jak często wyszukiwane są hasła dotyczące dojrzewania
dziewcząt i chłopców.
14 sierpnia 2022 18 grudnia 2022 23 kwietnia 2023 14 sierpnia 2023
21. Główy Urząd Statystyczny, Ochrona zdrowia w gospodarstwach domowych

w 2020 r. [online], https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/
ochrona-zdrowia-w-gospodarstwach-domowych-w-2020-r-,2,7.html [dostęp:
23.08.2023].
22. Badanie netnograficzne przeprowadzone przez zespół infuture.institute
w mediach społecznościowych, maj–sierpień 2023. Źródło: Badanie netnograficzne przeprowadzone przez zespół infuture.institute, maj–sierpień 2023.

Różnice w wynikach są znaczne. W zasadzie każdy termin
przynależący do dojrzewania chłopców ma mniej wyszu-
kiwań niż hasło „miesiączka”. Ta mniejsza uważność na
ciało mężczyzn zaczyna się w okresie dorastania, czego
dowodem może być np. odkrywanie stulejki w stosunko-
wo późnym wieku kilkunastu lat, podczas gdy powinna
być ona diagnozowana przez rodziców lub lekarza na
badaniach okresowych w dzieciństwie.
Nie możemy oczekiwać, że dorastające dzieci same

z siebie zaczną dbać o zdrowie i samobadanie. To
obowiązek wychowawczy spoczywający na opieku-
nach (np. rodzicach), który powinien być wspierany
przez powszechną edukację w zakresie samoopie-
ki, uważności i reagowania na zmiany fizjologiczne
i psychologiczne powodujące dyskomfort. Wydaje
się, że jednym z kluczowych wyzwań stojących przed
profilaktykami zdrowia jest to, aby dbanie o siebie
(swoje zdrowie, higienę i dobrostan psychiczny) oraz
proszenie o pomoc przestało być kojarzone jako rze-
komo „niemęskie”.
dr n. med. Andrzej Silczuk, lekarz,

specjalista psychiatra, wykładowca uniwersytecki
Jeden z rozmówców opisał tę kulturę nadużywania się

mężczyzn i niedbania o siebie następująco:
Jako mężczyzna zawsze gdzieś muszę część siebie,

swojego zdrowia psychicznego albo fizycznego
zostawić – czy to w karierze, czy podczas studiów.
Tak żeby wszystko szło zgodnie z planem.
Józef, 25 lat

5. EMOCJE
Na pytanie, na ile znasz i rozumiesz swoje emocje, ponad Na ile uważasz, że znasz i rozumiesz swoje emocje?
połowa badanych (66%) zadeklarowała, że jest w kontak-
Nie znam i w ogóle Znam
cie ze swoim światem wewnętrznym. Z kolei co dziesiąty
ich nie rozumiem i rozumiem
chłopiec przyznał, że nie zna i nie rozumie swoich emocji.
Tematami, które najczęściej pojawiały się w wywiadach 2% 7% 25% 37% 29%

pogłębionych w odniesieniu do emocji, były kwestie
konieczności ich tłumienia czy filtrowania. Bohaterowie
wywiadów wspominali, że nie zawsze dawali sobie prawo 1 2 3 4 5
do wyrażania w pełni tego, co czują. Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj. to, lipiec
2023. Pytanie: „Na ile uważasz, że znasz i rozumiesz swoje emocje?”, ocena w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznaczało – „Nie znam i nie rozumiem”, a 5 – „Znam i rozumiem”.
Dużo emocji i wrażeń przepuszczam przez filtr. Cie- Chłopcy w wywiadach sami przyznają, że podejście do emo-
szę się, że tak jest, bo jeśli chcę komuś pokazać cji i nauka radzenia sobie z nimi często wynikają z wzorców Powiedziałbym, że mężczyzna powinien znać sie-
emocje, to potrafię to zrobić, a jeśli nie, to po prostu przekazywanych im przez ojców. Obserwacja męskiego bie i pozwolić sobie czasami nawet na wypłakanie
trzymam je dla siebie i sam o nich myślę. wzorca jest dla chłopców ważnym elementem budowy emocji.
ich własnej emocjonalności i jej ekspresji (bądź jej braku).
Tymon, 20 lat Paweł, 18 lat
Mam taki przykład może z domu. Mój tata jest

dosyć oschłą osobą, raczej skąpą w okazywaniu Prawidłowe rozpoznawanie przeżywanych emocji to
uczuć i emocji, czy to wobec mamy, czy nas, mnie jeden z filarów dojrzałości emocjonalnej, umożliwiający
Raczej nie potrafiłem wyrażać emocji. Zawsze i mojego brata. Ja staram się u siebie wyzbyć tego budowanie bezpiecznych relacji z otoczeniem i przede
gdzieś je tłumiłem w środku. nieokazywania emocji i uczuć. wszystkim ze sobą. Rokowania są dobre, jeśli chodzi
o zainteresowanie chłopców przeżyciami intrapsy-
Andrzej, 23 lata Józef, 25 lat chicznymi, z pewnością może się ono przyczynić do
rozwoju dojrzalszej i bardziej odpowiedzialnej męskości
– względem ich samych i relacji z osobami w otocze-
Rozumienie i poznanie swoich emocji jest ważne szcze- niu. Kluczowe jest to, by zarówno objąć wsparciem
gólnie w radzeniu sobie z wyzwaniami, które wskazywali chłopców, którzy ujawniają trudności w rozpoznawa-
dorastający chłopcy (por. wykres 2, „Obszary najwięk- Mój ojciec w trudnej sytuacji potrafił być opano- niu emocji, jak i nie ignorować tych, którzy dzieląc się
szych wyzwań okresu dojrzewania dla chłopców”). Na wany, ale i potrafił się przy nas rozpłakać. To jest emocjami, proszą o pomoc lub inną formę wsparcia,
drugim i trzecim miejscu wśród największych wyzwań coś, co bardzo podziwiam. Myślę, że to też jest coś, wysłuchania czy podmiotowego uwzględnienia. Wydaje
znalazło się „życie uczuciowe” i „zdrowie psychiczne”. czym mi imponuje. Troszczył się nie tylko o finanse się, że ogromne korzyści mogą płynąć z zapewnienia
Choć ponad połowa badanych chłopców deklaruje, że czy różne codzienne sprawy, lecz także o sprawy wszystkim dzieciom edukacji psychologicznej już na
rozumie swoje emocje, większe wsparcie w tym obszarze emocjonalne. Bardzo to doceniam. etapie wczesnoszkolnym.
na pewno może przyczynić się do sprostania wyzwaniom
w relacjach romantycznych i rozwoju psychicznym. Karol, 18 lat dr n. med. Andrzej Silczuk, lekarz,
specjalista psychiatra, wykładowca uniwersytecki

6. AUTORYTETY
W badaniach i rozmowach przeprowadzonych na potrzeby Należy jednak zauważyć, że choć to tata jest częściej
raportu poruszany był temat autorytetów – najważniej- wskazywany jako autorytet w badaniach jakościowych, to Ciocia przekazała mi fachowość. Podziwiam kom-
szych osób dla okresu dojrzewania oraz wartości, które w rozwiązywaniu swoich wyzwań chłopcy raczej zwracają petentne osoby. Myślę, że podziwiam osoby, które
one przekazywały. Respondenci pytani o swoje wzorce się do mamy niż do taty (odpowiednio 47% i 34% wskazań, robiły coś tak długo, aż stały się w tym dobre.
męskości najczęściej wskazywali ojca. W szerokiej per- por. wykres 7, „Źródła wsparcia w czasie dojrzewania”). Wiedzą, co robią i potrafią doprowadzić zadanie do
spektywie chłopcy brali od ojców wartości, którymi sami końca. Moja ciocia jest starsza ode mnie o pięć lat.
chcieli kierować się w życiu, takie jak: odpowiedzialność Podziwiałem w niej to, że była błyskotliwa, bardzo
za siebie i innych, spokój, towarzyskość, determinacja. dobrze odnajdywała się w sytuacjach towarzy-
(por. też graf poniżej, „Cechy ważne dla młodych chłop- W moim przypadku zimny chów ze strony ojca skich. Miała naturalny wdzięk. Uczyła mnie, jak
ców w okresie dojrzewania”). Wskazywali też na cechy konfrontował się z tym cieplejszym, bardziej opie- być cool w grupie przyjaciół, jak gadać z kobietami
łamiące zastane schematy i stereotypy, takie jak kontakt kuńczym podejściem ze strony mamy, do której i dziewczynami, jak być dobrym uczniem, jak się
ze swoimi emocjami czy okazywanie ich (traktowane mogłem się zgłosić ze wszystkim. uczyć itd. (...) Sądzę, że był czas, kiedy nie trosz-
jako oznaka siły). czyłem się tak bardzo o szkołę. Byłem całkiem
Krzysztof, 24 lata dobrym uczniem, ale potrzebowałem kogoś, kto
by mi pokazał, że warto się uczyć – i to była ona.
Wiedziałem, że mój tata łamie schematy. Jest nie- Pomogła mi wziąć odpowiedzialność za własne
zwykłym człowiekiem i do dziś mocno go podzi- życie. Zrozumiałem, że sam mogę kontrolować
wiam. W czasie dojrzewania był dla mnie wspar- Badani chłopcy wśród autorytetów wskazywali także rzeczy, i kiedy zdałem sobie z tego sprawę, robiłem
ciem, osobą, do której można było pójść z takimi bliskich i dalszych krewnych – zarówno braci, wujków czy to krok po kroku. To zmieniło moje życie na lepsze.
problemami. W porównaniu do mamy to on potrafił kuzynów, jak i ciocie czy siostry. W okresie dojrzewania
reagować ze spokojem na jakieś życiowe dramaty. chłopców nie chodziło wyłącznie o to, kim ta osoba była Bartosz, 22 lata
w relacji do niego, ale jakie cechy sobą reprezentowała,
Jeremi, 18 lat czym się dzieliła i co przekazywała dorastającemu na-
stolatkowi. Bazując na wskazaniach badanych chłopców,
określono grupę cech poszukiwanych przez młodych
mężczyzn na etapie dorastania. Wyróżnione z tych opo-
Mój ojciec nie jest stereotypowo męski. To matema- wieści cechy rozumiane są jako elementy, które budowały
tyk. Jego męskość jest w tym, że potrafi w jakiejś świat wartości dorastających chłopców i które będą ich
trudnej sytuacji się opanować albo rozpłakać. To prowadziły przez całe życie.
jest coś, co bardzo podziwiam.
Karol, 18 lat

Cechy ważne dla młodych chłopców w okresie dorastania
Mój trener koszykówki, z którym pracowałem przez

część liceum, zawsze imponował mi swoją obowiąz-
umiejętność kowością i wytrwałością w celach. Zawsze mówił
otwartość brak oceniania dystans rozładowania też, że to, co robimy na boisku, przekłada się na to,
napięcia jacy jesteśmy w codziennym życiu.
Filip, 18 lat
pomaganie Zrozumienie drugiego człowieka, tego, że każdy jest

spokojne, umiejętność w jakimś swoim miejscu, w swoim czasie w życiu i to,
wszystkim, dzielenie się
rzeczowe rozmowy bycia między ludźmi, co robi, jest zawsze dyktowane tym, co jest u niego
niezostawianie swoją wiedzą
na trudne tematy towarzyskość za kurtyną, czego my nie widzimy… Wyniosłem to
nikogo bez pomocy
z serialu „Ted Lasso”. […] Główna postać pokazała
mi, że znacznie więcej można osiągnąć, będąc
szczerze pogodnym człowiekiem zamiast takim
brutalnie wulgarnym, będąc osobą, która zachęci
do siebie żartem, uśmiechem czy po prostu dobrą
radą. Tak, to jest coś, co faktycznie staram się sto-
odpowiedzialność pokazywanie emocji sować u siebie.
przedsiębiorczość determinacja
za siebie i innych jako oznaka siły
Filip, 18 lat
wzajemne
bycie dostępnym
bezpośredniość troszczenie się tolerancja
dla innych
o siebie

ROZDZIAŁ 2
JAK TO JEST
BYĆ MĘŻCZYZNĄ

Z badań i rozmów z badanymi wynika, że obecnie nie ma Próbując zdefiniować męskość, chłopcy konfrontowali
jednego obowiązującego wzorca mężczyzny. Gdy chłop- się głównie ze znanymi im stereotypami czy zastanymi
cy w rozmowach pogłębionych mieli przywołać swoje normami (związanymi m.in. z rolą mężczyzny dominują-
pierwsze skojarzenia z pojęciem męskości, większość cego w związku i będącego głowy rodziny) czy z brakiem
z nich miała trudność ze zdefiniowaniem tego pojęcia. przyzwolenia na popełnianie błędów i okazywanie uczuć.
To słowo jest dla mnie bardzo trudne. Ono mi się Taka tradycyjna męskość to jest bardzo gruba ścia-
kojarzy z wielkim trudem. Ludzie się męczą, męż- na między uczuciowością a jej brakiem. Przecież
czyźni się z tym męczą. Myślę, że muszą coś temu łzy i emocje nie są niczym złym.
słowu nadać, jakieś niesamowicie wielkie znaczenie.
Filip, 18 lat
Jeremi, 18 lat
Mój dziadek to definicja takiej właściwie toksycz-

Chyba nigdy nie zbudowałem sobie definicji bycia nej męskości, czyli upadający człowiek, który boi
męskim. Nawet nie wiem, czy ja jestem męski. się powiedzieć o swoim cierpieniu czy sięgnąć po
pomoc. Woli po prostu upaść i stracić wszystko, niż
Józef, 25 lat powiedzieć: „Kurczę, jest mi źle”.
Krzysztof, 24 lata
Czym jest męskość? To w sumie dobre pytanie, bo

to chyba trudno zdefiniować. Powiedziałbym, że
w kontekście uczuciowym męskość i kobiecość są Męskość to jakieś sztucznie narzucone ideały, do
bardzo podobne. których trzeba dążyć i które doprowadzają do tego,
że trochę odcinamy się od samych siebie. Tworzy-
Karol, 18 lat my takiego drugiego siebie i po prostu dążymy do
czegoś, do czego dotrzeć nie możemy. Nie mo-
żemy dojść, bo są wymagania, odnośniki, których
nie możemy spełnić. To mi się najbardziej kojarzy
Czy istnieje w ogóle ktoś taki jak prawdziwy mężczy- z męskością.
zna? To jakby trochę bullshit [ang. gówno prawda].
Maciej, 18 lat
Tymon, 20 lat

1. W ŚWIECIE STEREOTYPÓW
W okresie dojrzewania co czwarty badany nastolatek
doświadczył prześladowania ze strony rówieśników (por. W podstawówce powodem do śmiechu wśród
zmienić na: wykres 2, „Obszary najwiekszych wyzwań moich kolegów było to, że miałem długie włosy.
okresu dojrzewania”. W wywiadach pogłębionych chłop- A ja po prostu słuchałem heavy metalu, więc to
cy wskazywali, że często dotykało ich prześladowanie wydawało mi się oczywistym wyborem fryzury. Tak
bazujące właśnie na stereotypach. samo w gimnazjum – wszyscy, którzy tam poszli,
znali się już wcześniej, to ja byłem tym nowym, bo
przyszedłem z innej podstawówki. To, że miałem
Przez to, że tańczę, spotkałem się z megakrzywdzą- lepsze oceny, też było gdzieś tam postrzegane
cym odbiorem, bo moi koledzy uważali, że facet negatywnie, wiadomo.
nie powinien tego robić, że w ogóle what the fuck?
Powinienem grać w piłkę, a nie tańczyć! A z drugiej Józef, 25 lat
strony o wiele lepiej patrzyły na mnie dziewczyny,
bo dzięki temu jestem wrażliwszą osobą i mam wra-
żenie, że trochę bardziej świadomą niż rówieśnicy W badaniu ilościowym sprawdzono, jakie emocje wywołują
w moim wieku, jeśli chodzi o ogólne postrzeganie w chłopcach określone stereotypy. Z danych wynika, że
ciała, osobowości i uczuć. Ale też pracuję nad tym od w przypadku stereotypu dotyczącego ukrywania emocji
wielu lat i na dodatek miałem w domu dwie siostry. (które wyraża się m.in. w określeniu „Chłopaki nie pła-
czą”) badani najwięcej emocji (75%) mają w negatywnym
Tymon, 20 lat końcu spektrum (złość, zniechęcenie i bezsilność). Złość
zaznaczył co trzeci badany, przy czym w żadnym innym
stereotypie odsetek wskazań na tę odpowiedź nie był tak
wysoki. Zniechęcenie jako reakcję na takie stwierdzenia
Dziewczyny wymyśliły sobie taką zabawę, że będą wybrało 23% chłopców, a co piąty (19%) – bezsilność (por.
bić chłopaków w twarz, a oni nie mogą im oddać, wykres 6, „Reakcje chłopców na stereotypy dotyczące
bo dziewczynek się nie bije. płci męskiej”)23.
Karol, 18 lat Negatywne emocje wzbudza w chłopcach także stereotyp

dotyczący ścisłego podziału rzeczy i kolorów na te prze-
znaczone tylko dla kobiet albo tylko dla mężczyzn (przy-
kładem jest określenie „babski kolor”). W tym przypadku
Picie alkoholu albo palenie papierosów to na pewno 21% wskazuje złość, 25% zniechęcenie, a 13% bezsilność24.
coś, co się pojawiało wśród młodzieży. I te komen-
tarze w stylu: „Jesteś chłop, to wypij więcej”. My- czyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj. to,
ślę, że ogólnie używki w tym wieku w jakiś sposób lipiec 2023. Pytanie: „Wybierz uczucie, do którego jest Ci najbliżej po przeczytaniu
każdego z powyższych sformułowań. Jakie emocje wzbudzają w Tobie społeczne
oddziaływały na to wszystko, w tym na stereotypy. oczekiwania na temat tego, że mężczyzna musi ukrywać swoje emocje? (Wyrażają
się one m.in. w określeniu „chłopaki nie płaczą”)”.
24. Tamże. Pytanie: „Wybierz uczucie, do którego jest Ci najbliżej po przeczytaniu
Maciej, 18 lat każdego z powyższych sformułowań. Jakie emocje wzbudzają w Tobie społeczne
oczekiwania na temat tego, że mężczyzna musi musi wybierać rzeczy i kolory
przeznaczone dla mężczyzn? (Wyrażają się one m.in. w określeniu „babski kolor”)”.

Wykres 6. Reakcje chłopców na stereotypy dotyczące płci męskiej
Jakie emocje wzbudzają w mężczyznach społeczne oczekiwania na temat tego, że…
…muszą ukrywać swoje …muszą wybierać rzeczy …muszą być dominujący …muszą być silni …muszą być zdecydowani
emocje i kolory przeznaczone dla w związku
mężczyzn wyrażają się one m.in. w takim wyrażają się one m.in w takim
wyrażają się one m.in. w takim wyrażają się one m.in. określeniu jak „chłop jak dąb” określeniu jak „męska decyzja”
określeniu jak „chłopaki nie płaczą” wyrażają się one w takim określeniu w takim powiedzeniu jak
jak „babski kolor” „nie bądź pantoflarzem”
20% 35% 40%

63% 67%
75% 59% 57% 33% 31%

NEGATYWNE UCZUCIA
Złość 33% Złość 21% Złość 19% Złość 6% Złość 5%
Zniechęcenie 23% Zniechęcenie 25% Zniechęcenie 24% Zniechęcenie 19% Zniechęcenie 15%
Bezsilność 19% Bezsilność 13% Bezsilność 14% Bezsilność 8% Bezsilność 11%

POZYTYWNE UCZUCIA
Moc 7% Moc 8% Moc 12% Moc 29% Moc 17%
Entuzjazm 3% Entuzjazm 9% Entuzjazm 8% Entuzjazm 10% Entuzjazm 18%
Zgoda 10% Zgoda 18% Zgoda 19% Zgoda 24% Zgoda 32%
INNE
Inne 5% Inne 6% Inne 3% Inne 4% Inne 3%
Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj. to, lipiec 2023. Pytanie: „Wybierz uczucie, do którego jest Ci najbliżej po przeczytaniu każdego
z powyższych sformułowań. Jakie emocje wzbudzają w Tobie społeczne oczekiwania na temat tego, że mężczyzna… - … musi ukrywać swoje emocje (Wyrażają się one m.in. w takim określeniu jak „chłopaki nie płaczą”)? - … musi wybierać rzeczy i kolory
przeznaczone dla mężczyzn (wyrażają się one m.in. w takim określeniu jak „babski kolor”)” - … musi być dominujący w związku (wyrażają się one m.in. w takim powiedzeniu jak „nie bądź pantoflarzem”)? - … musi być silny (wyrażają się one m.in. w takim
określeniu jak „chłop jak dąb”)? - musi być zdecydowany (wyrażają się one m.in. w takim określeniu jak „męska decyzja”)?

W badaniach jakościowych respondenci rozszerzają te
Moi znajomi podziwiali mnie za to, że ubierałem się wątki. Ich zdaniem mężczyźni nie muszą rezygnować z by- Tacy tradycyjni mężczyźni są zrzucani z piedestału,
tak, jak mi się podobało, chociaż nie nosiłem się cia silnymi i zdecydowanymi ani nie potrzebują wybierać: na którym kiedyś stali. Patriarchat też przechodzi
jakoś strasznie ekstrawagancko. Im zawsze było „albo silny, albo emocjonalny”, „albo zdecydowany, albo zmianę, a właściwie się burzy, zależy kogo spytać.
głupio, że ktoś coś sobie o nich pomyśli. Sądzili, że niezdolny do podjęcia decyzji”.
eksperymentowanie z ubiorem jest zarezerwowane Filip, 18 lat
dla dziewczyn, a chłopak ma chodzić tylko w dresach
albo dżinsach. Zmienia się pojęcie bycia „silnym jak mężczyzna";
osoba, która jest męska, niekoniecznie musi być Tylko jak wspierać dążenie do postawy „i-i”, kiedy co piąty
Błażej, 20 lat bardzo silna czy podnosić ciężary. Myślę, że dziś mężczyzna odczuwa bezsilność względem niemożności
to bardziej kwestia woli, odpowiedzialności. okazywania w pełni swoich emocji, a co czwarty czuje
zniechęcenie na myśl o stereotypie mężczyzny domi-
Bartosz, 22 lata nującego w związku czy o konieczności dopasowania
Powiedziałbym, że spektrum kobiecości i męskości się do norm dotyczących np. „damskich” i „męskich”
jest jak diagram Venna. Masz jedno i drugie koło, przedmiotów i kolorów? Wyjaśnia to psychoterapeuta
a między nimi znajdują się rzeczy dla nich wspólne. Jacek Masłowski:
I ta przestrzeń wspólna się powiększa. Myślę, że to Męskość i siła to także bycie zdecydowanym. Ktoś
wspaniałe, że się powiększa. wie, czego chce, zna swoje cele.
Badania potwierdzają zjawisko kryzysu męsko-
Bartosz, 22 lata Paweł, 18 lat ści. Wzorce męskości obowiązujące jeszcze do
niedawna zostały w dużej mierze zdewaluowane
społecznie (toksyczna męskość) lub rozmyte (w wy-
Stereotypy dotyczące dominacji w związku (widoczne m.in. Wyzwaniem jest więc wzmacnianie chłopców w taki spo- niku m.in. takich procesów jak emancypacja kobiet).
w powiedzeniu „nie bądź pantoflarzem”) w 57% badanych sób, żeby wspierać postawę „i-i”. Mężczyzna może być To pokazuje problem współczesnych mężczyzn
budzą złość (19%), zniechęcenie (24%) i bezsilność (14%)25. zarówno silny, jak i emocjonalny. Może podjąć decyzję, w ogóle. Nie wiedzą oni, co to znaczy „być prawdzi-
ale też może nie być jej pewny. Bycie męskim nie jest wymi mężczyznami”. Narracja badanych chłopców
Jednak są też stereotypy pozytywnie odbierane przez w tym ujęciu jednoznaczne z wybieraniem cech prze- mówi przede wszystkim o tym, że w ich procesie
respondentów. To przekonania odnoszące się do bycia ciwstawnych, a raczej świadomością, że te cechy leżą dorastania brakuje wyraźnych męskich postaw
silnym (63%)26 i zdecydowanym (67%)27, wyrażające się na pewnym spektrum, po którym mogą się przemiesz- reprezentowanych przez dorosłych mężczyzn. Że
w takich określeniach jak „chłop jak dąb” czy „męska czać. Wyzwanie stanowi także konieczność zrozumienia nastoletni chłopcy nie mają realnych, pozytywnych
decyzja” (por. wykres 6, „Reakcje chłopców na stereotypy nowego kontekstu społecznego, w którym dojrzewają wzorców, dzięki którym mogliby dookreślać swoją
dotyczące płci męskiej”). Ankietowani odczuwają siłę współcześni chłopcy. rodzącą się męskość.
płynącą z takich przekazów i dzięki nim mogą się czuć
pozytywnie wzmocnieni. 26. Tamże. Pytanie: „Wybierz uczucie, do którego jest Ci najbliżej po przeczytaniu Jacek Masłowski,
każdego z powyższych sformułowań. Jakie emocje wzbudzają w Tobie społeczne
oczekiwania na temat tego, że mężczyzna musi być silny (wyrażają się one m.in. psychoterapeuta i filozof,
w takim określeniu jak „chłop jak dąb”)?”. prezes Fundacji Masculinum, współzałożyciel
25. Tamże. Pytanie: „Wybierz uczucie, do którego jest Ci najbliżej po przeczytaniu 27. Tamże. Pytanie: „Wybierz uczucie, do którego jest Ci najbliżej po przeczytaniu
każdego z powyższych sformułowań. Jakie emocje wzbudzają w Tobie społecz- każdego z powyższych sformułowań. Jakie emocje wzbudzają w Tobie społeczne
Instytutu Psychoterapii Masculinum.
ne oczekiwania na temat tego, że mężczyzna musi być dominujący w związku oczekiwania na temat tego, że mężczyzna musi być zdecydowany (Wyrażają się
(wyrażają się one m.in. w takim powiedzeniu jak „nie bądź pantoflarzem”)?”. one m.in. w określeniu męska decyzja)?”.

2. W ŚWIECIE POLIKRYZYSU
znaleźć oparcie w osobach takich jak nauczyciele Wykres 7.
Chciałbym mieć więcej siły na to, co nadchodzi. czy pedagodzy. Bez wsparcia w grupie rówieśniczej Źródła wsparcia dla chłopców w okresie dojrzewania
Jestem otwarty na to, że będą jakieś kryzysy, trudne lub w rodzicach pozostają osamotnieni, często
doświadczenia. Niech nadchodzą, tylko chciałbym wstydzą się i boją się mówić o swoich trudnościach.
Przyjaciele
być na nie chociaż trochę lepiej przygotowany. Słyszę od nich zdania: „Nie chcę nikogo martwić”, 50%
„Nie chcę być dla kogoś problemem”, „Nie jestem
Jeremi, 18 lat słaby”, „Tylko słabi proszą o pomoc”, „Ludzie pomy- Mama
ślą, że sobie nie radzę”. Wiele czynników wpływa 47%
na to, że młodzi ludzie wolą samotnie mierzyć się
Polikryzys to zjawisko jednoczesnego występowania wy- z własnymi problemami. Mogą to być np.: uwarun- Sam sobie pomagam
zwań z różnych obszarów: gospodarki (rosnąca inflacja, kowania kulturowe, obawy przed odsłonięciem się, 44%
kryzys mieszkaniowy), zdrowia (ryzyko kolejnych pandemii, wyśmianiem czy okazaniem słabości wobec innych
Tata
kryzysy zdrowia psychicznego), środowiska oraz wojny za osób albo brak zaufania do dorosłych. 34%
naszą granicą. Towarzyszy im współcześnie kryzys wtórny,
Inni członkowie rodziny
dotyczący tożsamości mężczyzn, a raczej erozji dotychcza- Paulina Sadowska, (dziadkowie, rodzeństwo, dalsza rodzina)
sowego znaczenia męskości. Dorastający chłopcy mają psychoterapeutka i konsultantka telefonu zaufania 23%
świadomość tych wielopoziomowych trudności i zmian,
które nakładają się na czas ich dojrzewania. Zdają sobie Partner/partnerka
sprawę, że muszą przygotować się na funkcjonowanie Wyzwania okresu dojrzewania sprawiają, że chłopcy 18%
w złożonym, stale transformującym się świecie. poszukują pomocy najpierw u swoich przyjaciół, a do- Praktyki religijne i duchowe
(modlitwa, rozmowa z duchownym, medytacja)
piero potem u członków najbliższej rodziny. Jeśli szukają
15%
Z jednej strony mamy dziś wiele różnych kryzysów, a z dru- wsparcia ze strony rodzica, to – jak wskazują respondenci
giej aż 44% badanych chłopców wskazuje, że z wyzwaniami – najczęściej jest to matka (47%), rzadziej ojciec (34%)29. Społeczności w internecie
(media społecznościowe, fora dyskusyjne, zamknięte grupy)
okresu dojrzewania radzili sobie sami28 (por. wykres 7, 14%
„Źródła wsparcia dla chłopców w okresie dojrzewania”). Chłopcy próbują także tworzyć własne strategie walki
z wyzwaniami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Część z nich Wychowawca, nauczyciel lub trener
To zjawisko wyjaśnia Paulina Sadowska, psychoterapeutka ucieka do świata cyfrowego. To jednak raczej sprawia, 11%
i konsultantka telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży że odcinają się od problemów, zamiast się z nimi kon- Specjalista
116 111: frontować i je rozwiązywać. (psychoterapeuta, psychiatra, pedagog, lekarz)
7%
Dorastający chłopcy – podobnie jak wszyscy mło-

Nikt i nic mi nie pomaga
dzi dorośli – mierzą się z wieloma problemami. Lubię czasami odciąć się od tych problemów, tego, 6%
Mimo że duża ich część wiąże się z nauką bądź czym się stresuję. […] Chodzi o odlatywanie do in-
funkcjonowaniem w szkole (co jest normalne na nego świata, odcinanie się od tego rzeczywistego Inne
tym etapie rozwojowym), młodym niestety trudno i myślenie o innym, niestworzonym, wyimaginowanym. 2%
Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych

28. Tamże. W pytaniu „Kto lub co pomógł/pomaga Ci się zmierzyć z wyzwaniami,
Paweł, 18 lat mężczyzn w wieku 16–25 lat w Polsce; realizowane przez PBS na panelu poznaj.to,
które wskazałeś w poprzednim pytaniu?” można było wskazać dwie odpowiedzi. lipiec 2023. W pytaniu „Kto lub co pomógł/pomaga Ci się zmierzyć z wyzwaniami,
29. Tamże. które wskazałeś w poprzednim pytaniu?” można było wskazać dwie odpowiedzi.

Współcześni chłopcy i młodzi mężczyźni – we wciąż Odpowiedzią na polikryzys jest rezyliencja – czyli
Wychowałem się w dysfunkcyjnej rodzinie wielopo- przyspieszającym świecie wyzwań i polikryzysów oraz mentalna, emocjonalna oraz wyrażana w zacho-
koleniowej, w małej miejscowości, gdzie wszyscy się transformującej się wizji męskości – powinni zdaniem waniu elastyczność i odporność. Sposoby, w jaki
znali, gdzie trudno o nowe znajomości. Gry pełniły respondentów przede wszystkim pozwolić sobie na „nie chłopcy i mężczyźni przechodzą i będą przechodzić
funkcję ucieczki od rzeczywistości, potrafiłem grać wiem”, a także dać sobie czas do namysłu, przestrzeń kolejne kryzysy (kryzys związany z transformacją
po 17 godzin na dobę. i kontakt z emocjami, swoimi potrzebami i samym sobą. tradycyjnych ról płciowych oraz kryzysy zewnętrzne
i globalne), będą zależeć od ich odporności, wglądu
Krzysztof, 24 lata w siebie i umiejętności korzystania z wewnętrznych
i zewnętrznych pozytywnych zasobów rozwoju po-
Dziś kobiety i mężczyźni stoją właściwie przed takim trzebnych do adaptacji (takich jak poczucie własnej
Szukają też ucieczki i spokoju w naturze, spotkaniach samym wyzwaniem: odnaleźć się we współczesnym wartości, umiejętności społeczne, troska).
z przyjaciółmi czy swoich pasjach. świecie, dokonać wyboru. Dużo osób w moim wieku,
a nawet trochę starszych, nie wie, co chce robić. Elastyczność i adaptacja w kontekście roli płci
I to też jest OK. Myślę, że najtrudniejszą rzeczą jest są możliwe jedynie w sytuacji emancypacji, czyli
Zacząłem doceniać kontakt z naturą i dbać o moje to, żeby po prostu zaakceptować, że można nie procesu świadomego uwalniania się od przesą-
psy. Wychodziłem z nimi dużo na spacery, tak się po- wiedzieć, co chce się robić w życiu. I nie wrzucać dów, mitów, dogmatów, stereotypów i uprzedzeń
łączyłem z naturą. I dla mnie te spacery były bardzo się w ramy zegara biologicznego. A takie wyzwania związanych z męskością. A proces emancypacji
wyciszające, terapeutyczne. Nie wyobrażam sobie, dotyczą zarówno mężczyzn, jak i kobiet. rozpoczyna się od odkrycia i zrozumienia źródeł
żeby iść na spacer na rynek we Wrocławiu. ograniczeń i opresji. Dlatego warto wspierać trzy
Krzysztof, 24 lata kluczowe kompetencje:
Błażej, 20 lat a) krytyczne myślenie – czyli dystans wobec nie-
adekwatnych do rzeczywistości przekonań na temat
tradycyjnych ról męskich i kobiecych;
b) innowacyjność – czyli gotowość do zmiany swoich
przekonań i zachowań;
c) odwaga – do bycia wolnym, bycia sobą oraz
wzięcia odpowiedzialności za siebie i otaczający
świat.
dr hab. Iwona Chmura-Rutkowska, prof. UAM,

pedagożka i socjolożka

REKOMENDACJE
Co możemy zrobić jako dorośli: nauczyciele, nauczy- ● Chłopcy żyją pod presją „bycia męskim”. Weź pod nościami w wyrażaniu emocji, proszeniu o pomoc lub
cielki, wychowawczynie i wychowawcy, opiekunki uwagę stereotypy i uprzedzenia, z jakimi codziennie radzeniu sobie ze stresem.
i opiekunowie, aby wesprzeć harmonijny rozwój, po- mierzą się chłopcy w związku z męską rolą. Zastanów
czucie własnej wartości i zdrowie chłopców? się, jaką rolę ta presja odgrywa w ich postrzeganiu ● Chłopcy potrzebują edukacji równościowej. Ste-
siebie i innych oraz zachowaniach. Wiele powszechnie reotypowe seksistowskie przekonania i uprzedzenia
Rekomendacje przygotowane przez dr hab. Iwonę Chmu- akceptowanych norm „bycia męskim” ma negatywny zatruwają codzienność i relacje, wpływają negatywnie
rę-Rutkowską. wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne chłopców. na intelektualny, emocjonalny, społeczny i fizyczny
Pomóż im zrozumieć te mechanizmy. rozwój chłopców. Rozmawiaj o szkodliwości stereo-
● Chłopcy to ludzie. Skup się na tym, co służy rozwo- typów i uprzedzeń ze względu na płeć. Proponuj mą-
jowi młodego człowieka na danym etapie oraz jakie ● Chłopcy potrzebują równowagi między opieką a sa- drą, krytyczną refleksję na temat doświadczanych
są indywidualne cechy i potrzeby chłopca. Płeć jest modzielnością. Zachowuj równowagę między kontrolą i obserwowanych nierówności i niesprawiedliwości
zaledwie jedną z wielu cech, które mają na nas wpływ. i ochroną ze strony dorosłych/instytucji a autonomią związanych z płcią w codzienności oraz różnych ob-
Zrewiduj krytycznie własne przekonania i stereotypy i samosterownością chłopców – tak aby umożliwić szarach życia społecznego: rodzinnego, zawodowego,
na temat płci i seksualności oraz zastanów się, jak im wzięcie odpowiedzialności za decyzje oraz życie, polityki, nauki. Pokazuj realne korzyści wolności od
schematy myślenia o chłopcach i męskości wpły- adekwatnie do etapów rozwoju i stopnia dojrzałości. stereotypów, doceniania różnorodności i równego
wają na twoje postawy, kontakty międzyludzkie oraz traktowania.
oczekiwania i zachowania wobec chłopców i męż- ● Chłopcy potrzebują bezpiecznego środowiska wspie-
czyzn. Nabierz dystansu do tego, czego nauczono Cię rającego zdrowie oraz rozwój fizyczny, emocjonalny ● Chłopcy potrzebują przestrzeni do rozmowy. Słuchaj
o „prawdziwej męskości”. i społeczny. Zrób, co w Twojej mocy, aby Twoje dzia- chłopców. Zadbaj o przestrzeń do okazywania wątpli-
łania a także programy nauczania i wychowania oraz wości, dzielenia się trudnościami i różnorodnymi opi-
● Chłopcy są bardzo różni. Uwzględniaj w pracy i w re- normy wspierały nie tylko fizyczne, lecz także społecz- niami. Pozwól bez osądów dyskutować o wyzwaniach
lacjach z chłopcami fakt, że mają oni bardzo różne no-emocjonalne i psychologiczne aspekty zdrowia męskości a także sprawach osobistych.
osobowości, charaktery i zasoby, że różnią się między i dobrego samopoczucia. Zwróć uwagę, w jaki sposób
sobą stopniem sprawności, wyglądem i wartościami w szkole promowane są umiejętności interpersonalne,
oraz że wychowują się w różnych środowiskach. Nie umiejętności regulacji emocji, podejmowania decyzji, REKOMENDACJE DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH
generalizuj. Doceniaj indywidualność i różnorodność. rozwiązywania problemów, stylów radzenia sobie OBSZARÓW:
z trudnościami, dbania o relacje, szukania i otrzymy-
● Chłopcy się zmieniają. Dorastanie to okres szybkich wania wsparcia społecznego. DOJRZEWANIE
i złożonych zmian – potrzebne jest zatem bieżące
rozpoznawanie i adekwatne reagowanie na zmie- ● Chłopcy potrzebują pomocy psychologicznej. Doma- ● Normalizuj problemy związane z dojrzewaniem.
niające się priorytety rozwojowe, stopień dojrzałości gaj się standardów i rozwiązań, dzięki którym wszyscy Chłopcy, podobnie jak dziewczęta, w okresie ad-
i potrzeby chłopców. uczniowie i uczennice mają dostęp do kompleksowych olescencji potrzebują akceptacji i świadomości, że
szkolnych lub powiązanych ze szkołą usług zdrowot- są w normie. Ich niepokój i obawy bardzo często
● Chłopcy żyją w różnych warunkach. Rozpoznawaj nych, które odnoszą się do ich potrzeb fizycznych, wynikają z braku wiedzy oraz zrozumienia, jakich
czynniki ryzyka i potrzeby chłopców w zakresie zdrowia edukacyjnych, emocjonalnych i społecznych. Zwra- zmian mogą oczekiwać. Krytyczne oceny wobec sie-
fizycznego i psychicznego na kolejnych etapach życia, caj uwagę szczególnie na problemy w uzyskiwaniu bie i innych, porównywanie się i poniżanie wynikają
biorąc pod uwagę warunki, w jakich żyją, rodzinę, pomocy przez chłopców – ze względu na panujące z tego samego. Zrób wszystko, by dostarczyć młodym
otoczenie oraz inne czynniki społeczne i kulturowe. stereotypy i schematy męskości, które skutkują trud- ludziom wartościowej wiedzy i źródeł.

● Nie rób z dojrzewania trudnego czy drażliwego te- SZKOŁA czakiem”, „z młodszymi nie wygrasz?”). Nie deprecjo-
matu. Rozmawiaj z chłopcami o dorastaniu i rozwoju nuj chłopców porównaniami do kobiet („płaczesz jak
fizycznym oraz psychoseksualnym dokładnie w taki ● Proponuj chłopcom metody uczenia się i zabawy, baba”, „rzucasz jak dziewczyna”) lub osób niehetero-
sam sposób, w jaki mówisz o czymkolwiek innym. Jeśli które oparte są na współpracy, wzajemnej pomocy, normatywnych („wyglądasz jak ciota”).
odczuwasz wstyd i zażenowanie – zdobądź więcej komunikacji interpersonalnej i kreatywności.
informacji i skonfrontuj się z własnymi przekonania- ● Przygotowując i prowadząc lekcje i zajęcia, krytycz-
mi, uprzedzeniami i źródłami blokad. Możesz szcze- ● Nie stosuj metod nauki i wychowania, które są autory- nie odnoś się do materiałów edukacyjnych, lektur,
rze podzielić się swoimi refleksjami na temat tego, tarne i oparte na krytyce, rywalizacji czy strachu. One podręczników, w których płeć ukazuje się bardzo
w jaki sposób brak wiedzy w dzieciństwie wpływają stresują, niszczą dobre relacje i powielają przekonanie, stereotypowo (np. mężczyzn prezentuje się jako twar-
na brak pewności siebie, swobodne i komfort, gdy że osoba silniejsza, starsza czy stojąca wyżej w hie- dych, silnych, w rolach społecznych i zawodowych
jest się dorosłym. To będzie bardzo ucząca rozmowa rarchii może używać swojej przewagi kosztem innych. związanych z dominacją, przemocą i zamożnością,
dla wszystkich. natomiast kobiety prezentowane są jako atrakcyjne
● Wspieraj indywidualistów i outsiderów. Podkreślaj „dekoracje”, uległe partnerki, troskliwe matki lub osoby
● Mów o dojrzewaniu adekwatnym, zrozumiałym, jasnym różnorodność ludzkich osobowości, zainteresowań spoza świata pracy zawodowej). Wskazuj, że podział
i zwięzłym językiem. Odwołuj się do pozytywnych i talentów. Zapewnij chłopcom wsparcie merytoryczne na sfery życia i kompetencje jest sztuczny, a każdy
aspektów – natury, zdrowia, higieny, normy rozwojowej i emocjonalne, gdy ich zainteresowania, aktywność, człowiek może realizować wiele ról równocześnie.
i akceptacji. Używaj prawidłowych nazw części ciała, zachowania nie mieszczą się w tradycyjnym, oczeki-
procesów fizjologicznych i stanów psychicznych. Nie wanym społecznie schemacie męskości. ● Zwracaj uwagę na stereotypowe i seksistowskie nar-
stosuj eufemizmów ani wulgaryzmów. racje, wypowiedzi, teksty, odniesienia, ilustracje, de-
● Nie różnicuj zadań, zajęć, aktywności, sportów ze finicje, które występują w podręcznikach, artykułach,
● Kluczowe są: życzliwość, spokój, zaciekawienie, słu- względu na płeć. Każdy z chłopców jest inny i ma lekturach, piosenkach, na blogach, w filmach, grach,
chanie i zrobienie bezpiecznej przestrzeni na to, co prawo rozwijać indywidualny potencjał. Załóż, że za- a także w codziennej komunikacji. Zauważaj, odnoś
mówią nastoletni chłopcy. Otwórz się na refleksję – nie interesowania, pasje, przedmioty szkolne i dziedziny się do nich krytycznie i wprowadzaj standardy „zero
unikaj pytań. Nie oceniaj. Jeśli nie wiesz co powiedzieć naukowe nie mają płci – wszystkie są tak samo od- tolerancji” dla seksizmu i homofobii.
– wyraź zainteresowanie, gotowość wsparcia i po powiednie dla dziewcząt i dla chłopców.
prostu zapytaj, z czym chłopiec się aktualnie mierzy, RELACJE
czego jest ciekawy i czego potrzebuje. Jeśli nie znasz ● Proponuj różnorodne pozytywne i inspirujące wzorce
odpowiedzi na pytanie – nie udawaj i nie powielaj osobowe. Na podstawie konkretnych życiorysów, ● Wspieraj nawiązywanie i podtrzymywanie relacji kole-
mitów i zabobonów. Powiedz, że nie wiesz, ale się pokazuj, że warto łamać schematy wyobrażeń na żeńskich i przyjacielskich (zarówno z innymi chłopcami,
dowiesz. A potem wróć do chłopca z odpowiedzią. temat wyglądu, zajęć i zawodów, które tradycyjnie jak i dziewczętami), które są wolne od rywalizacji,
przypisane są do którejś z płci. Chłopcy chętniej mó- dominacji oraz kontekstów seksualnych.
● Naucz chłopców krytycznie oceniać zasoby interne- wią o emocjach, czytają i ujawniają talenty społeczne
towe odnoszące się do seksualności i płci. w środowisku, w którym nie klasyfikuje się zaintere- ● Rozmawiaj z chłopcami o szkodliwych mitach dotyczą-
sowań i aktywności ludzi jako kobiece lub męskie. cych relacji w związkach intymnych oraz o wpływie na
● Poszukaj wartościowych i dostosowanych do wieku, nasze zachowania i oczekiwania tradycyjnych schema-
źródeł, do których możesz odesłać chłopców szu- ● Nie używaj stereotypów męskości (ani kobiecości) tów i ról płci. W opisywaniu relacji międzyludzkich nie
kających odpowiedzi na pytania dotyczące rozwoju do oceniania lub uzasadniania zachowań chłopców. odwołuj się do stereotypów, ale do kryteriów takich
i dorastania. Motywuj ich bez wzbudzania pogardy („nie bądź mię- jak: dobrostan i zdrowie.

● Wskazuj chłopcom odpowiedzialność za ich własne ● Reaguj na seksizm i homofobię – zawsze! Chłopców ● Nie komentuj wyglądu chłopców (ani dziewcząt). Nie
sława i zachowania. wychowuje się w kulturze, w której bardzo mocno skupiaj się na kwestiach wyglądu. Ze względów roz-
oddziela się to, co kobiece od tego co męskie oraz wojowych i kulturowych ciało w okresie dorastania
● Uświadamiaj chłopcom związek między uprzedzenia- dewaluuje kobiecość i nieheteronormatywność. Często jest kluczowym elementem obrazu własnej osoby,
mi na temat ludzi a dyskryminacją i przemocą. Mów zatem chłopcy, chcąc zachować się zgodnie ze swoją a negatywny obraz ciała przekłada się na niską sa-
o tym, w jaki sposób podział na gorszych i lepszych, rolą, poniżają wszystkie osoby, które nie należą do moocenę ogólną.
słabszych i silniejszych niszczy relacje międzyludzkie. kategorii „prawdziwi mężczyźni”. To buduje dystans
Rozmawiaj o wartościach, które stoją za tymi posta- i niszczy relacje zarówno z chłopcami, jak i z dziew- ● Normalizuj różnorodność ludzkiego wyglądu i spraw-
wami, oraz o ich konsekwencjach. czętami. Pomóż chłopcom zrozumieć, w jaki sposób ności. Demaskuj nierealistyczne i szkodliwe wzorce
stereotypowe przekonania o różnicach między płciami i normy dotyczące ciała.
● Wprowadzaj jasne normy dotyczące bezpieczeństwa wpływają na postrzeganie kobiecości i męskości oraz
w relacjach, wzajemnego respektowania granic oraz jakie są negatywne skutki dyskryminacji ze względu ● Reaguj na wszelkie formy poniżania ze względu na
udzielania wsparcia przez grupę. Zrób wszystko, by na płeć. wygląd i sprawność zw relacjach chłopców zarówno
w szkole funkcjonowały szybkie, bezpieczne i sku- z dorosłymi, jak i z rówieśnikami. Chłopcy, których
teczne strategie zgłaszania i otrzymywania wsparcia CIAŁO wygląd czy sprawność widocznie odbiega od więk-
w przypadku krzywdzenia i przemocy. szości rówieśników lub ogólnie akceptowanych norm
● Dostarczaj wiedzy na temat zmian w ciele zachodzą- i wzorców atrakcyjności, są szczególnie narażeni na
● Zauważaj i słuchaj, w jakich sytuacjach chłopcy są cych w okresie dorastania. Chłopcy stają przed pro- stygmatyzację i przemoc. Reaguj na język pogardy
ośmieszani i krzywdzeni oraz jakie zachowania i decy- blemem nauczenia się i zaakceptowania swojego (etykiety, komentarze, oceny, dowcipy) i zachowania
zje podejmują z lęku przed poniżeniem i/lub przemo- „starego-nowego” ciała, zmieniającej się fizyczności naruszające granice fizyczne i seksualne.
cą. Pomóż chłopcom projektować i wdrażać zdrowe oraz różnorodności u innych osób.
i bezpieczne strategie radzenia sobie w takich sytu- EMOCJE
acjach oraz szukania i proszenia o pomoc. Wskazuj ● Ucz chłopców różnych sposobów dbania o swoje
na znaczenie pomocy rówieśniczej. ciało poprzez małe codzienne decyzje i zachowania. ● Słuchaj chłopców i młodych mężczyzn. Zapewnij bez-
pieczną przestrzeń. Nie oceniaj.
● Reaguj na zastraszanie i przemoc – zawsze! Nie baga- ● Pokazuj, że aktywność fizyczna i sport mogą służyć
telizuj żadnych form przemocy. Naucz się rozpoznawać, zarówno sprawności i zdrowiu fizycznemu, jak i psy- ● Wspieraj wyrażanie siebie oraz ekspresję stanów
reagować i być pomocnym. Jasno nazywaj zachowania chicznemu. Dbaj o to, by zajęcia dotyczące aktywności emocjonalnych. Normalizuj chłopięcą wrażliwość oraz
przemocowe (wyśmiewanie, poniżanie, wykluczanie, fizycznej i sportowej miały włączający i więziotwórczy przeżywanie całej gamy ludzkich emocji, szczególnie
hejt, molestowanie, itp.). Rozmawiaj z chłopcami o tym, charakter oraz zapewniały pozytywne doświadcze- tych, które w kulturze uznawane są za „niemęskie”:
jakie jest ich źródło (własne przekonania, rodzina, nia. Przeciwstawiaj się wszelkim formom poniżania strach, niepewność, smutek. Ucz ich rozpoznawania,
presja rówieśników, złe wzorce, kultura, mity) i jakie i dyskryminacji, wprowadzaj zasady bezpieczeństwa nazywania, interpretowania, regulowania, okazywa-
niosą negatywne konsekwencje dla ludzi i dla nich w tym zakresie. nia bez szkody dla innych, a także przekształcania
samych. Domagaj się pozytywnej zmiany i wspieraj w konstruktywne zachowania i decyzje. Dawaj dobry
chłopców w tych staraniach. przykład.

● Wskazuj na zdrowe metody radzenia sobie ze stre- wsparcia i szukania specjalistycznej pomocy. Promuj ● Szukaj wspólnie z chłopcami sposobów na asertywne
sem, frustracją i różnymi emocjami oraz uświadamiaj wiedzę na temat wpływu środowiska domowego na i skuteczne radzenie sobie z presją na bycie „męskim”
szkodliwe konsekwencje „zamrożenia”, tłumienia zdrowie. oraz bycie sobą.
uczuć a także niebezpieczne formy wyrażania gniewu.
● Pokazuj chłopcom, że prośba o pomoc jest w porządku. REKOMENDACJE DLA OJCÓW
● Wykorzystaj swoje doświadczenie – dziel się spraw-
dzonymi sposobami na radzenie sobie z trudnościami WZORCE MĘSKOŚCI: SCHEMATY I AUTORYTETY Przygotowane przez Jacka Masłowskiego, psychotera-
i porażkami. peutę i filozofa, prezesa Fundacji Masculinum, współza-
● Wysłuchuj chłopców i rozmawiaj z nimi o sprzecznych łożyciela Instytutu Psychoterapii Masculinum.
● Pozwól okazywać słabość, przyznać się do błędu, oczekiwaniach wpisanych w rolę chłopca i mężczyzny
mieć gorszy dzień, „rozkleić się”. Chłopcy żyją pod oraz o sposobach przeciwstawienia się presjom wyni- Współcześni chłopcy wyjątkowo mocno potrzebują obec-
presją okazywania pewności siebie. Gdy chłopiec jest kających z cudzych przekonań oraz stereotypowych nych i zaangażowanych ojców, którzy jako dorośli mężczyźni
w trudnym momencie lub przychodzi z problemem, nakazów. w przyszłości staną się dla chłopców wzorcami męskości.
wykaż się rozumieniem, wesprzyj i pociesz, zamiast Wyraźny obraz męskości jest punktem odniesienia, dzięki
wyśmiać, nakazać powstrzymać słowa i łzy. Ucz, że ● Tłumacz szkodliwość wielu stereotypów męskości, któremu chłopcy (a później młodzi mężczyźni) będą mogli
rozmowa i płacz są ważnym elementem regulacji na- które ograniczają indywidualny rozwój, prowadzą do samodzielnie skonstruować odpowiedź na pytanie o to, czym
pięcia emocjonalnego, zdrowym i przynoszącym ulgę. zewnątrzsterowności, rezygnacji z autentyczności i bycia jest męskość. Wielu ojców ma sporo wątpliwości dotyczących
sobą, do wytworzenia fałszywego obrazu siebie oraz własnego stylu ojcostwa – ze względu na fatalne wzorce,
ZDROWIE frustracji wynikającej z ciągłej próby dopasowania się jakie zauważyli u swoich ojców. Dlatego w pierwszych latach
do oczekiwań i wyobrażeń innych. życia dziecka niejednokrotnie próbują naśladować matki.
● Otwarcie promuj zasady i standardy, które służą zdro- To dobra droga, która pozwala ojcom zaangażować się
wiu fizycznemu i psychicznemu. Zadbaj, by informacja ● Prezentuj różnorodność rozumienia, realizowania w proces opieki i wychowywania chłopców. Dzięki temu
o różnych formach wsparcia była klarowna i dostępna i przeżywania męskości. Ułatw chłopcu zdystanso- udaje się im zbudować z dziećmi więź, która później ma
dla chłopców oraz rodziców oraz osób z kadry peda- wanie się wobec stereotypowej męskości, uprzedzeń szansę zaowocować dobrą relacją. A dobra relacja jest
gogicznej. i powszechnych mitów oraz pomóż mu zaakceptować kluczowa w procesie wychowywania chłopców! Jeśli chcesz
różne formy ekspresji męskości. być naprawdę dobrym ojcem i ważnym dla swojego syna
● Rozmawiaj z chłopcami i ich rodzicami o wpływie mężczyzną, w pierwszej kolejności uświadom sobie, że syn
niezdrowych i toksycznych przekazów dotyczących ● Mniej pomników i superbohaterów, więcej wzorców jest dla Ciebie kimś ważnym, do kogo masz ciepłe uczucia.
męskości, takich jak presja na rywalizację, podejmo- służących rozwojowi! Chłopcy uczą się obserwując Manifestowanie tego poprzez autentyczną chęć spędzania
wanie ryzykownych zachowań, ciągłe porównywa- dorosłych. Wskazuj na różnorodne postaci chłopców wspólnego czasu oraz dzielenie się tymi uczuciami z synem
nie się, maskowanie i tłumienie prawdziwych uczuć, i mężczyzn, którzy są życzliwi, otwarci, pomocni, od- będzie miało moc budowania w nim trwałego poczucia
demonstrowanie siły, agresja, dążenie do dominacji. powiedzialni, towarzyscy, tolerancyjni, równościowi, własnej wartości. Stosunek ojca do syna jest w znacznej
Pokazuj jak niszczą indywidualność, autentyczność, żyją w zgodzie ze sobą, mają bogate życie emocjo- mierze nośnikiem poczucia wartości. Wielu ojców, chcąc
poczucie własnej wartości, relacje z ludźmi i zdrowie nalne, proszą o pomoc, konstruktywnie radzą sobie zaangażować się w wychowywanie dzieci, zwraca uwagę na
fizyczne i psychiczne. z wyzwaniami i działają na rzecz innych ludzi i dobra ilość spędzanego z nimi czasu. Owszem, ilość ma znaczenie,
społecznego. lecz najważniejsza jest jakość tego czasu. Bliskość między
● Wspieraj rodziców w uważności na kondycję psy- mężczyznami buduje się poprzez wspólne działanie. Warto
chofizyczną chłopców oraz umiejętności udzielenia zatem podczas bycia ze sobą zachęcać syna do udziału

w zwykłych codziennych czynnościach, które wykonujesz REKOMENDACJE FUNDACJI MOONKA
jako ojciec, np. sprzątanie, gotowanie. Dużą wartość ma
także angażowanie syna we własne pasje. Zachowaj tu Moonka powstała, aby wspierać dzieci w okresie dojrze-
jednak uważność, aby nie wpaść w pułapkę kompensacji, wania, z miłością towarzyszyć im w tym burzliwym okresie
która polega na projektowaniu na syna swoich oczekiwań i mądrze pomagać otaczającym ich dorosłym. Rzetelną
i (często niespełnionych) potrzeb. Aby tego uniknąć, dobrze wiedzę łączymy z empatią i pozytywnym podejściem do
jest do tego młodego, dynamicznie się zmieniającego czło- ciała oraz edukacją na temat emocji i relacji.
wieka podejść z zaciekawieniem. Poznawaj go w każdej
fazie jego rozwoju. To pozwoli Wam na pogłębienie relacji Wierzymy, że dzięki takiemu podejściu dzieci nabiorą
i wzajemnego zrozumienia, a synowi da poczucie, że ma pewności siebie i umiejętności radzenia sobie z wy-
oparcie w zaangażowanym ojcu. zwaniami dorosłości, kształtując zdrowe, szczęśliwe
i satysfakcjonujące życie.
Współcześni ojcowie coraz częściej zabiegają o głębokie
relacje z innymi dorosłymi mężczyznami i rozwijają je. Takie Zachęcamy do korzystania z bezpłatnych moonkowych
grono bliskich, w które w przyszłości można zaangażować materiałów:
syna, może stanowić znakomitą podstawę do dalszego
wspierania rozwoju nastoletniego chłopca, z którym relacja ● Eksperckie teksty na tematy związane z dojrzewaniem
w tym okresie często przechodzi naturalny kryzys. na blogu moonki. Przeczytasz tam m.in. o tym, po co
chłopcom ciałopozytywność, jak rozmawiać z dziećmi
Wielu ojców traktuje wychowanie dzieci jako priorytet. Za- o tematach, które nas krępują, co się zmienia w mózgu
stanów się nad tym, jakim ojcem chcesz się stać i co chcesz nastolatków.
swojemu synowi przekazać. Synowie potrzebują wyraźnych
i obecnych ojców oraz mężczyzn. ● Podcast „Oswajamy dojrzewanie. Rozmowy dla ro-
dziców i opiekunów”. Wielu obecnych dorosłych nie
otrzymało takiego wsparcia i akceptacji, jakich potrze-
bowali podczas swego okresu dorastania. I niewielu
miało dostęp do takiej wiedzy o ludzkim ciele, seksu-
alności i emocjach, która byłaby dla nich prawdziwie
pomocna i którą teraz mogliby podzielić się ze swoimi
dziećmi. Jeśli to też Twoja historia – ten podcast jest
dla Ciebie. Znajdziesz go na Spotify, Google Podcast
i Apple Podcast.
● Nasze działania możesz śledzić na:
Scenariusze lekcji dla klas III-VIII szkoły podstawowej.
Ciałopozytywne scenariusze lekcji pozwalają dzieciom
skoncentrować się na sobie – na tym, co teraz czują,
i na tym, co teraz dzieje się wokół nich. Pomagają Osoby i firmy, które chciałyby podarować szkołom cia-
w budowaniu empatii i zaufania w grupie rówieśniczej. łopozytywne pakiety edukacyjne, zapraszamy na naszą
Kliknij, żeby pobrać. fundacyjną stronę.

METODOLOGIA
Raport jest rezultatem współpracy infuture.institute
z Fundacją moonka oraz firmą badawczą PBS. Fundacja
zwróciła się do infuture.institute z prośbą o wsparcie
projektu mającego na celu opis specyfiki dojrzewania
polskich chłopców.
Projekt badawczy realizowany był od maja do lipca 2023

roku. Bazuje zarówno na badaniach ilościowych, jak
i jakościowych.
BADANIA JAKOŚCIOWE
W trakcie analizy desk research przeanalizowano ogól-

nodostępne raporty, fora, strony internetowe i statystyki
publicznie dostępne od maja do sierpnia 2023 roku.
Zostało przeprowadzonych 12 wywiadów pogłębio-
nych z młodymi mężczyznami w wieku 18–25 lat z du-
żych i średnich miast oraz jednej wsi w Polsce. Połowę
z uczestników (sześć) stanowili tegoroczni maturzyści,
było czterech studentów (w tym dwie osoby dzielące
studia z pracą zawodową) oraz dwie osoby pracujące.
Siedmiu z respondentów mieszkało w domu rodzinnym,
pięciu wynajmowało samodzielnie mieszkanie lub pokój.
BADANIA ILOŚCIOWE
Przeprowadzono badanie ilościowe na grupie celowej

(n=300) wśród chłopców i młodych mężczyzn w wieku
16–25 lat dużych i średnich miast oraz wsi w Polsce. Ba-
danie zostało zrealizowane przez PBS w panelu poznaj.to
w lipcu 2023 roku.

Infuture.institute to instytut forecastingowy, który defi-
niuje najważniejsze trendy, opisuje je i wskazuje kon-
sekwencje dla gospodarki, kategorii rynkowych czy
konkretnych marek. Instytut powołany został przez
Natalię Hatalską, jedną z najbardziej wpływowych i uzna-
nych ekspertów w dziedzinie analizy, prognozowania
i badania trendów w relacjach na styku rynek-marka-
-technologia-konsument.
Instytut monitoruje i analizuje wszystkie czynniki, w tym

zwłaszcza technologiczne i społeczne, które mogą wy-
Pomagamy
wołać fundamentalne zmiany w określonej perspektywie
czasowej (krótko-, średnio- i długoterminowej). W swo-
jej pracy badawczej wykorzystuje zarówno klasyczne
zrozumieć jutro
metody badawcze (badania ilościowe i jakościowe),
jak i niestandardowe narzędzia do zdobywania wiedzy
i inspiracji. Na tej podstawie definiuje trendy, opisuje
i wdrażać innowacje
je i wskazuje konsekwencje dla gospodarki, kategorii
rynkowych czy konkretnych marek. Odpowiada na py-
tanie: Co może się zdarzyć? – tym samym dając przed-
już dziś.
siębiorstwom i organizacjom podstawy do planowania
strategicznego. Pomaga przygotować się na zmianę,
podejmować lepsze decyzje, szukać szans i możliwości
oraz odkrywać nowe kierunki rozwoju.
Myślisz o współpracy z instytutem?

Napisz do: Marek Gawdzik,
Head of Business Development, infuture.institute
marek.gawdzik@infuture.institute
http://infuture.institute | kontakt@infuture.institute

Dojrzewanie Polskich Chłopców

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dojrzewanie Polskich Chłopców

Uploaded by

Copyright:

Available Formats



1 | dojrzewanie polskich chłopców

Partnerzy projektu ROZDZIAŁ I. JAK TO JEST BYĆ CHŁOPCEM 10

1. GŁÓWNE WYZWANIA OKRESU DOJRZEWANIA 11

1.1 NAUKA W SZKOLE 13

2. ŹRÓDŁA WIEDZY O DOJRZEWANIU 19

Redakcja językowa, korekta ROZDZIAŁ II. JAK TO JEST BYĆ MĘŻCZYZNĄ 32

Gdańsk, wrzesień 2023

O ile dorosłe kobiety otwarcie dzielą się bolesnymi

W 2021 roku uruchomiłyśmy zbiórkę społecznościową

3 | dojrzewanie polskich chłopców

Z drugiej strony prawie połowa badanych (47%) wska-

4 | dojrzewanie polskich chłopców

5 | dojrzewanie polskich chłopców

Badanie pomogło sprawdzić, jakie wyzwania mają chłopcy

Wspólny raport infuture.institute i Fundacji moonka ba-

6 | dojrzewanie polskich chłopców

7 | dojrzewanie polskich chłopców

Jesteś koksem i elo.

Dasz radę, mordeczko, uwierz w siebie.

Nie martw się wyborami, których dokonasz

Nie ufaj nieznajomym.

Przyłóż się do nauki 1% 2. Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie

3. Telefon zaufania dla dzieci prowadzony przez

Zabij się >1% https://116111.pl

Zainteresuj się 4. Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpie-

9 | dojrzewanie polskich chłopców

10 | dojrzewanie polskich chłopców

Źródło: Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych

2. Badanie ilościowe na grupie celowej (n=300) wśród chłopców i młodych

11 | dojrzewanie polskich chłopców

12 | dojrzewanie polskich chłopców

Nauka w szkole jako wyzwanie w okresie dojrzewania

Panuje teraz taka presja, że dążymy do jak najlep-

Warto by było więcej dbać w szkołach o indywidu-

13 | dojrzewanie polskich chłopców

Zawsze byłem pulchnym dzieckiem i miałem z tym

14 | dojrzewanie polskich chłopców 3. Tamże.

Dorastanie to także czas pierwszych relacji miłosnych.

Znalezienie prawdziwego przyjaciela w drugim chło-

4. Tamże. Karol, 18 lat

15 | dojrzewanie polskich chłopców

Postawa hejtu wobec innych chłopców często jest

Kolejnym ważnym obszarem wyzwań, z którym zmaga

Andrzej, 23 lata Wyniki badań wskazują pewną rozbieżność pomiędzy

Najczęściej o pomoc zwracają się do przyjaciół (58%).

17 | dojrzewanie polskich chłopców

Pomogłoby nam to, gdyby dorośli zrozumieli, że

Badania przekrojowe, wzbogacone jakościowymi, mimo Inni członkowie rodziny 19%

18 | dojrzewanie polskich chłopców

Dojrzewanie było dla mnie bardzo dziwne. Nie

19 | dojrzewanie polskich chłopców

Z lekcji biologii 48%

20 | dojrzewanie polskich chłopców

Gdy byłem nastolatkiem, szukałem w internecie. ● uczniowie są na różnych etapach dojrzewania

21 | dojrzewanie polskich chłopców

Pornografia jest wszechobecna. Myślę, że kiedy

22 | dojrzewanie polskich chłopców

W wywiadach pogłębionych chłopcy przyznawali jednak,

Rozmowy o seksie z rodzicami by mnie w jakiś

23 | dojrzewanie polskich chłopców

Wykres 5. MAM PROBLEMY ZE SKÓRĄ NIE CHCĘ SIĘ

24 | dojrzewanie polskich chłopców