Kluczowe punkty prawa Yerkesa-Dodsona:

Zależność w kształcie litery U odwróconej: Prawo Yerkesa-Dodsona często przedstawia się graficznie
jako krzywą w kształcie litery U odwróconej, gdzie oś pozioma reprezentuje poziom pobudzenia, a oś
pionowa – wydajność. Optymalny poziom pobudzenia znajduje się w środkowej części krzywej, gdzie
wydajność jest najwyższa.

Zależność od trudności zadania: Prawo to wskazuje również, że optymalny poziom pobudzenia zależy
od trudności zadania. Dla prostych zadań wyższe poziomy pobudzenia mogą być optymalne, podczas
gdy dla zadań bardziej skomplikowanych lepsze wyniki osiąga się przy niższym poziomie pobudzenia.

Stres i wydajność: Zasada ta jest często stosowana do analizy wpływu stresu na wydajność.
Umiarkowany poziom stresu może działać mobilizująco i zwiększać wydajność, podczas gdy zbyt
wysoki poziom stresu prowadzi do przeciążenia i obniżenia efektywności.

Mechanizm wpływu heurystyki dostępności:

Postrzeganie agresji jako bardziej powszechnej: Regularne oglądanie przemocy w mediach może
sprawić, że agresywne zachowania będą łatwiej przychodziły na myśl, co z kolei może prowadzić do
przekonania, że takie zachowania są bardziej powszechne, niż faktycznie są. To może wpływać na
akceptację agresji jako normy społecznej.

Ocena ryzyka i zagrożeń: Osoby, które często są narażone na przemoc w mediach, mogą przeceniać
prawdopodobieństwo wystąpienia agresji w rzeczywistym życiu, co może prowadzić do nadmiernej
ostrożności lub nieufności wobec innych.

Rola innych czynników:

Choć heurystyka dostępności może wpływać na percepcję i oceny dotyczące agresji, bezpośredni
wpływ oglądania przemocy w mediach na zwiększenie nasilenia zachowań agresywnych wymaga
uwzględnienia innych procesów psychologicznych i czynników, takich jak:

Naśladownictwo i uczenie się przez obserwację: Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury
podkreśla, że ludzie mogą nauczyć się zachowań agresywnych przez obserwację i naśladowanie
agresywnych modeli, np. w filmach czy grach wideo.

Desensytyzacja: Regularne narażenie na przemoc w mediach może prowadzić do desensytyzacji, czyli

zmniejszenia emocjonalnej reakcji na przemoc, co może obniżać progi dla akceptacji zachowań
agresywnych w rzeczywistości.

Wzmocnienie i nagrody za agresję: Media często przedstawiają przemoc jako skuteczny sposób na
rozwiązywanie problemów lub osiąganie celów, co może wzmacniać przekonanie, że agresja jest
nagradzana.

Podsumowując, heurystyka dostępności psychicznej może pomóc wyjaśnić, dlaczego ekspozycja na

przemoc w mediach wpływa na postrzeganie agresji i przekonania na jej temat, ale zrozumienie
wpływu mediów na zwiększenie nasilenia zachowań agresywnych wymaga uwzględnienia szerszego
zakresu teorii i mechanizmów psychologicznych.
Kluczowe elementy badań Lazarsfelda:

Badanie wyborcze "The People's Choice": Lazarsfeld i jego zespół odkryli, że media miały ograniczony
bezpośredni wpływ na zmianę opinii wyborców. Zamiast tego, ludzie częściej zmieniali swoje zdanie
pod wpływem osobistych kontaktów z innymi, szczególnie z tymi, którzy byli dla nich "liderami opinii".

Teoria dwustopniowego przepływu komunikacji: Lazarsfeld zaproponował, że informacje z mediów

często docierają do szerokiej publiczności przez pośredników, tzw. liderów opinii, którzy najpierw
przyswajają informacje, a następnie przekazują je innym w swoich społecznościach.

Wkład w metodologię badań społecznych: Lazarsfeld był pionierem w zastosowaniu technik

kwantytatywnych w socjologii, w tym sondaży i analizy statystycznej, co miało ogromny wpływ na
rozwój badań społecznych.

Jeśli chodzi o "eksperyment Lazerfelda", możliwe, że doszło do pomyłki w nazwisku, a opisane

działania i badania odpowiadają wkładowi Paula Lazarsfelda w dziedzinę socjologii i badań nad
komunikacją

reprezentatywność próby (próba stanowi proporcjonalną reprezentację populacji m.in. pod względem
wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania)

Eksperyment :
 to celowe wywołanie jakiegoś zjawiska (zmiennej zależnej) za
pośrednictwem manipulowania jego przypuszczalnymi przyczynami
(zmiennymi niezależnymi) w warunkach dobrze kontrolowanych
 cel: ocena związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami
zależność przyczynowa oznacza, że pojawienie się czynnika A będzie prowadziło z
określonym prawdopodobieństwem do wystąpienia skutku B
Warunki poprawności planu badawczego (eksperymentalnego)
I. Operacjonalizacja zmiennych – przełożenie pytania badawczego na
zmienne, które można zmierzyć
zmienna zależna: np. podatność na wpływ społeczny mierzona zgodą na
wypełnienie kwestionariusza
zmienna niezależna: np. stan huśtawki emocjonalnej - stan ulgi po wycofaniu
lęku (np. wprawianie w stan huśtawki emocjonalnej gwiżdżąc policyjnym
gwizdkiem, gdy osoba przechodzi w niedozwolonym miejscu przez ulicę (lęk), a
następnie obniżenie lęku u osoby, gdy orientuje się, że policjanta nigdzie nie ma)
Wyodrębnienie grup: eksperymentalnej i kontrolnej .Można wybrać:
• badanie prób niezależnych (dwie, różne grupy osób)
• badanie próby zależnej w procedurze „pre-test i post-test” (badanie
tej samej grupy przed i po zastosowaniu manipulacji
eksperymentalnej)
II. Dobór do próby
Konieczne zapewnienie
a) randomizacji grupy, czyli dobór losowy do próby (np. poprzez
losowanie co piątej osoby, która przechodzi przez ulicę i będzie
podmiotem badania)
b) reprezentatywności próby (reprezentatywność oznacza, że próba
stanowi proporcjonalną reprezentację populacji m.in. pod względem
wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania)
 c) kwestia wielkości próby - jaka powinna być liczebność badanej
grupy?
Zależy od tego, z jakim prawdopodobieństwem chcemy wnioskować o
badanej zależności w całej populacji Dane zebrane w grupie 1200
osób, stanowiących próbę losową, pozwalają z 95%
prawdopodobieństwem i ryzykiem błędu ≤3% wnioskować o całej
populacji
Edward Titchener (1867-1927), rozwinęli swoje poglądy na psychikę w duchu
strukturalizmu (ang. Structuralism)

 Co ważne, zarówno Wundt, jak i Titchener koncentrowali się raczej na

składowych procesów umysłowych niż na ich funkcji.

 Strukturalizm wyróżniał trzy podstawowe elementy procesów

psychicznych pojawiające się w świadomości człowieka:

o wrażenia (zmysłowe reakcje na bodźce docierające do organizmu),

o wyobrażenia (obrazy tworzone w umysłach),

o afekty (uczucia towarzyszące wrażeniom lub wyobrażeniom).

 Mimo wysiłków Wundta do wyszkolenia badaczy do stosowania procesu
introspekcji, proces ten pozostawał w znacznej mierze działaniem
subiektywnym i wielokrotnie dochodziło do różnic zdań między
członkami zespołu.

 Mimo wysiłków Wundta do wyszkolenia badaczy do stosowania procesu

introspekcji, proces ten pozostawał w znacznej mierze działaniem
subiektywnym i wielokrotnie dochodziło do różnic zdań między
członkami zespołu.

Przedstawiciele:
 klasyczna psychoanaliza: Sigmund Freud (1856-1939) – austriacki lekarz,
psychiatra
 neopsychoanaliza: Carl Gustaw Jung, Alfred Adler, Erich From, Karen
Horney, Erik Erikson, Harry Sullivan (psychoanaliza społeczna)
Założenia klasycznej psychoanalizy (Freud):
Psychoanalityczna koncepcja człowieka
 Zachowanie człowieka jest motywowane przez siły wewnętrzne: instynkty,
popędy (dominujące – popęd seksualny i popęd agresji), oraz nieświadome
konflikty.
 Człowiek jest zdeterminowany przez kombinację wyposażenia genetycznego i
doświadczeń z wczesnego dzieciństwa.
 Natura ludzka nie zawsze jest racjonalna. Motywacja jest nieświadoma -
kierują nami motywy, nad którymi mamy niewielką kontrolę.
 Natura ludzka jest zła. Człowiek dąży do przyjemności i do destrukcji(Eros i
Tanatos). Znaczny wpływ motywacji seksualnej na zachowanie człowieka,
stąd potrzeba silnej kontroli społecznej.

Struktura osobowości -Osobowość składa się z:

- nieświadomego id (libido) – kieruje się zasadą przyjemności
- częściowo świadomego ego (rzeczywiste ja) - kieruje się zasadą rzeczywistości
- superego (zbiór norm społecznych przekazanych w toku socjalizacji) - „kompas
moralny” – kieruje się zasadą odpowiedzialności
Między tymi strukturami toczy się nieustający konflikt - zaspokajanie
popędów jest sprzeczne z oczekiwaniami społecznymi i panującymi normami

Rodzaje mechanizmów obronnych

1)represja (wyparcie) – usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach,
przykrych przeżyciach
2)projekcja - rzutowanie swoich niepożądanych cech na innych ludzi
3)racjonalizacja - nieadekwatne wyjaśnianie przyczyn zachowania –
usprawiedliwianie zachowania, zastępowanie dążeń i motywów
nieakceptowanych przez motywy pożądane społecznie

Formy racjonalizacji:
 kwaśne winogrona (obniżanie wartości celu, którego nie udało się
osiągnąć)
 słodkie cytryny (podwyższanie wartości celu/ zachowania)
4) substytucja – zastępowanie celów, których nie można osiągnąć przez cele,
które są łatwiejsze
formy substytucji:
 kompensacja - nakierowanie swojej aktywności na cele podobne do tych,
których nie udało się osiągnąć
 sublimacja – zastąpienie celów nieakceptowanych społecznie celami
pożądanymi społecznie

BEHAWIORYZM
Inspiracja:
 krytyka psychoanalizy i jej nienaukowych metod (klęska dotychczasowej
psychologii)
 Idea psychologii jako eksperymentalnej nauki przyrodniczej
 badania Iwana Pawłowa nad warunkowaniem (wyuczaniem) reakcji -
warunkowaniem klasycznym
Przedstawiciele: klasyczny behawioryzm
 twórca behawioryzmu - John B. Watson „manifest
behawiorystyczny” - 1913 ‘Psychology as the Behaviorist Views It’
  Clark Hull, Edward Thorndike,
 Burrhus Skinner (radykalny behawioryzm) behawioryzm
kognitywny - Edward Tolman (teoria uczenia się celowego,
mechanizmy tworzenia map poznawczych, uczenia się utajonego),
Albert Bandura (teoria społecznego uczenia się)

KLASYCZNY BEHAWIORYZM:
 stworzył koncepcję człowieka reaktywnego i zewnątrzsterownego (reagującego
na bodźce zewnętrzne)
 odrzucił koncepcję człowieka kierowanego przez wewnętrzne motywy
(koncepcje psychodynamiczne), ale także aktywnego i samodzielnego (koncepcje
poznawcze i humanistyczne)
 Zachowanie człowieka jest sterowane bodźcami płynącymi z otoczenia
 Każde zachowanie jest reakcją na określony bodziec: paradygmat S – R
bodziec- reakcja (stimulus -response)
 Nieświadomość i życie wewnętrzne istnieją, ale nie regulują one zachowania
człowieka (np. miłość to nie stan wewnętrzny lecz zbiór reakcji na zachowanie
partnera);
 Centralnym zadaniem wszystkich żywych organizmów jest uczenie się
przystosowania do aktualnego środowiska – dlatego za podstawę badań nad
zachowaniem przyjmuje się teorie uczenia się (mają odpowiedzieć jak człowiek
nauczył się danej reakcji)
 Przedmiot badań: zachowania (akty behawioralne)

Модель S-R (Стимул-Реакція)

У моделі S-R мова йде про безпосередню взаємодію: стимул викликає реакцію.
Це як натискання кнопки та отримання результату. Наприклад, якщо ви
торкнетеся гарячої плити (стимул), ви швидко відіб'єте руку (реакція). У цій
моделі не розглядаються внутрішні процеси, які могли б вплинути на реакцію.
Модель S-O-R (Стимул-Організм-Реакція)
Модель S-O-R додає ще одну складову: "О" (організм), що означає внутрішні
процеси, які відбуваються між стимулом та реакцією. Це можуть бути думки,
емоції, спогади, які впливають на те, як ви реагуєте. Повертаючись до прикладу
з гарячою плитою, у випадку моделі S-O-R, перед тим як ви відіб'єте руку, ваш
мозок спершу обробляє інформацію (ви розумієте, що плита гаряча і це може
спричинити біль), і ця обробка інформації впливає на те, як швидко або
ефективно ви реагуєте.

Головна Різниця
S-R просто каже: "бачу стимул, роблю реакцію", ігноруючи, чому ви так
реагуєте або що вас мотивує.
S-O-R додає: "бачу стимул, обдумую (або відчуваю) і тоді реагую",
враховуючи, що ваша реакція залежить від того, як ви сприймаєте стимул та які
внутрішні процеси відбуваються.
Таким чином, S-O-R надає більш глибоке розуміння того, як працює поведінка,
враховуючи внутрішній стан індивіда, який може змінювати реакцію на один і
той же стимул.
NEOBEHAWIORYZM
Utrzymanie paradygmatu teorii uczenia się zachowań, przedmiotu i metod badania
ALE
 Nowy paradygmat S – O – R (stimulus–organism-response)
 Znaczenie procesów pośredniczących między bodźcem a reakcją – oczekiwań,
celu, norm, przekonań
 Źródła zaburzeń: zachowania patologiczne - nie są wynikiem konfliktów, czy
właściwości układu nerwowego lecz wynikają z niewłaściwego uczenia się.
 Terapia: jeśli człowiek nauczył się radzić sobie w sposób niepożądany społecznie,
wówczas nieprzystosowawcze reakcje można skorygować odwołując się do zasad
uczenia się i oduczania

Rola wzmocnień w procesie uczenia się – zwiększają prawdopodobieństwo

wystąpienia reakcji (rodzaje wzmocnień:
a) wzmocnienie pozytywne - zastosowanie bodźca przyjemnego, nagrody;
b) wzmocnienie negatywne - usunięcie bodźca nieprzyjemnego, awersyjnego;
c) kara – zastosowanie bodźca awersyjnego w celu wygaszenia zachowania Skinn

NURT HUMANISTYCZNY
Inspiracja: psychologia humanistyczna rozwinęła się w latach 50-tych XX wieku i
powstała w wyniku niezgody na psychoanalizę i behawioryzm.
Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers, Fritz Perls (psychologia
Gestalt), Virginia Satir
Przedmiot badań: aktualne doświadczenia i przeżycia człowieka, potencjał
ludzki, rozwój.
Metody badań: samoopis, samoocena.
Założenia koncepcji człowieka
 Człowiek jest unikalną całością (założenie o niepowtarzalności jednostki ludzkiej,
podejście holistyczne).
 Człowiek z natury jest dobry, aktywny, wolny, zdolny do samokontroli i wzięcia
odpowiedzialności za swoje życie.
 Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój.
 Głównym celem, zadaniem i motywacją człowieka jest dążenie do samorealizacji
(samorealizacja to najistotniejsza potrzeba człowieka i jeden z najważniejszych
motywów działania).
 Ludzkie zachowanie jest uwarunkowane przez teraźniejszość

 humanistyczne koncepcje promują tzw. leseferyczny model wychowania,

pozostawienia zupełnej swobody (model laissez-faire)

nowe metody terapii –terapia skoncentrowana na kliencie, znaczenie relacji

terapeuta –klient w terapii (trójka rogersowska: akceptacja, autentyczność,
empatia)
REWOLUCJA POZNAWCZA
KONCEPCJA POZNAWCZA CZŁOWIEKA, CZYLI CZŁOWIEK
SAMODZIELNY
Powstanie współczesnej psychologii poznawczej (lata 50. - 60. XXw.)
Inspiracja
 reakcja na dominację i ograniczenia behawioryzmu
 powrót do badania procesów poznawczych (szkoły Wundta)
 Rozwój technologii cyfrowych i zastosowanie analogii komputera jako systemu
przetwarzającego informacje do opisu człowieka

Założenia
 Człowiek jest samodzielnym podmiotem (osobą), który w dużej mierze
decyduje o własnym losie, na ogół działa świadomie i celowo rozwiązuje
problemy, podejmuje decyzje, dokonuje wyboru celów i form zachowania
 Człowiek jest jednostką aktywnie eksplorującą otoczenie. Jest w tym procesie
podobny do naukowca, który obserwuje, porównuje, przewiduje, tworzy teorie,
a nawet eksperymentuje. Jedną z najważniejszych funkcji osobowości jest
konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie sensu naszym doświadczeniom
(Kelly)
 Najważniejszą właściwością człowieka jest umiejętność generowania
informacji, co daje możliwość „wyjścia poza posiadane informacje” (Brunner)
 W toku życia człowiek zbiera, przechowuje i interpretuje informacje (wiedzę,
dane)
 Istnieją dwa źródła informacji: - środowisko zewnętrzne (rodzina, szkoła itp.) -
indywidualne doświadczenie, czyli system wiedzy, którą jednostka zdobyła w
przeszłości lub wytworzyła samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu – ten system
informacji utrwalonych w pamięci, nazywamy strukturami poznawczymi
/schematami poznawczymi/ reprezentacją poznawczą (konstruktami
osobistymi - Kelly)
 System struktur poznawczych stanowi główny składnik osobowości (Kelly:
„Aby zrozumieć drugiego człowieka, należy ustalić, w jaki sposób rozumie i
antycypuje on zdarzenia”)

Cechy struktur poznawczych

1)złożoność (proste – skomplikowane) - określa liczbę wymiarów, którymi
posługuje się człowiek w wyjaśnianiu i opisie rzeczywistości
2)sztywność- otwartość (ma wybiórczy charakter) otwartość - elastyczność,
otwartość na doświadczenia, duża tolerancja na rozbieżności, niejasności, brak
dogmatyzmu i autorytaryzmu w myśleniu
3) konkretność - abstrakcyjność wysoki stopień konkretności: jednostka ujmuje
świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć pojęć o wyższym
stopniu ogólności (np. radio i telewizja – środki masowego przekazu)
4) bierność – aktywność, bierne struktury poznawcze opierają się na wiedzy
deklaratywnej (dane o faktach), nieprzydatnej przy rozwiązywaniu nowych
skomplikowanych problemów struktury aktywne opierają się na wiedzy
proceduralnej - wiedza o tym jak wykorzystać informacje w praktyce
 struktura „Ja” wpływa na tworzenie utrwalonych, zinternalizowanych
przekonań na temat własnej osoby (niebezpieczeństwo etykietowania -
stygmatyzacji np. zły uczeń, agresywny, przestępca)

 Źródłem zaburzeń są nieadekwatne konstrukty osobiste, schematy np.

schemat Ja, schemat Ja- Inni, schemat świata, relacji międzyludzkich;
 Terapia opiera się na świadomej analizie i modyfikacji poznawczych
schematów, zmianie wzorców myślenia (negatywnych myśli automatycznych,
fałszywych /ograniczających przekonań)

Warunkowanie klasyczne (1904) Warunkowanie klasyczne bazuje na odruchach

wrodzonych tzw. bezwarunkowych - automatyczny odruch w reakcji na specyficzny
bodziec tzw. bodziec bezwarunkowy

PRZYKŁADY WARUNKOWANIA KLASYCZNEGO U LUDZI warunkowanie

reakcji emocjonalnych (eksperyment J. Watsona - warunkowanie reakcji lękowych)
warunkowanie reakcji emocjonalnych fobie, awersje
warunkowanie reakcji emocjonalnych - sympatie, preferencj
-> babcia = zapach naftaliny -> babcia = miłe wspomnienia -> zapach naftaliny = miłe wspomnienia -
>efekt - ubóstwiam naftalinę
GENERALIZACJA REAKCJI – rozszerzanie reagowania na inne bodźce.
Organizm wykazuje reakcję warunkową nie tylko na bodziec warunkowy ale również
na bodźce do niego podobne (cel: lepsze przystosowanie)
RÓŻNICOWANIE REAKCJI – ograniczanie reakcji do bodźców zbliżonych do
warunkowego
WYGASZANIE REAKCJI – zanik wyuczonych reakcji warunkowych Wytworzone
asocjacje mogą z czasem osłabnąć (ulegną zapomnieniu) jeżeli nie będą ze sobą
współwystępować. Ale: raz wytworzone skojarzenia mają tendencję do
spontanicznego odnawiania
ODWARUNKOWYWANIE REAKCJI – oduczanie reakcji warunkowych poprzez
wytworzenie nowej asocjacji. Np. bodziec wywołujący lęk kojarzony jest z przyjemną
sytuacją

PROCEDURY STOSOWANIA KAR

Aby kara była skuteczna musi:
1) następować natychmiast po zachowaniu
2) konsekwentnie stosowana
Neobehawioryzm i psychologia poznawcza wskazują na kolejne warunki
skuteczności kar
3) być adekwatna do przewinienia
4) interpretowana przez karaną osobę jako sprawiedliwa
5) dotyczyć danego zachowania nigdy osoby
6) musi być powiązana z pozytywnym wzorcem zachowania – (jeżeli każemy
wskazujemy zachowanie pożądane)
7) nie karzemy ponownie zachowań raz ukaranych

Kary są mniej skuteczne ponieważ:

a) nie eliminują zachowań niepożądanych, tylko je tłumią (Skinner)
b) powodują powstawanie bardziej skomplikowanych, trudniej wykrywalnych form
zachowania niepożądanego; np. skazany złodziej opracowuje nowe metody
kradzieży;
c) prowadzą do unikania źródła karania, a nie zachowań karanych;
d) przy silnym karaniu może wystąpić apatia, bierność, brak działania przy
zagrożeniu karą;
e) unikanie może prowadzić do generalizacji (Seligman)
f) karanie dostarcza negatywnych wzorców działania (często bywa formą odwetu i
zemsty ze strony osoby karzącej, a nie szukaniem zadośćuczynienia i
sprawiedliwości)
g) kara bywa nagrodą i paradoksalnie wzmacnia zachowanie niepożądane
Zjawisko wyuczonej bezradności jako przykład warunkowania
instrumentalnego (Martin Seligman):
W sytuacji, gdy niezależnie od reakcji jednostki nie dochodzi do osiągnięcia celu
(uzyskania nagrody), jednostka uczy się bezradności tzn. nabywa przekonania, że
nie posiada kontroli nad otoczeniem.
Zgeneralizowane doświadczenie wyuczonej bezradności prowadzi do zaniechania
jakichkolwiek prób zmiany sytuacji pomimo obiektywnych szans powodzenia.

Surowa kara - stanowi dobre zewnętrzne uzasadnienie dla zachowania (np. nie
biję młodszego brata bo boję się kary zapowiedzianej przez rodziców) -> wygasza
motywację wewnętrzną (np. nie biję brata bo nie chcę. Bo wiem, że to ‚niedobre’).
NAŚLADOWANIE I MODELOWANIE
Założenie: metoda prób i błędów nie jest jedynym sposobem uczenia się zachowań.
Jednostka nabywa postawy poprzez obserwację i naśladowanie
Proces społecznego uczenia się polega na obserwowaniu i naśladowaniu
zachowań osoby znaczącej tzw. modela. Modelem może być każda osoba
znacząca, ważna dla człowieka.
efekt Wertera jako przykład naśladowania - efekt Wertera to wzrost liczby
samobójstw po samobójstwie sławnej osoby

TRZY WARUNKI MODELOWANIA:

a) na żywo
b) obserwacja modela na filmie
c) obserwacja animowanych sytuacji w
WYNIKI:
a) wzrost modelowanych reakcji agresywnych we wszystkich warunkach obserwacji
– najsilniej w warunkach ”na żywo”, najsłabiej w warunkach animacji
b) wzrost reakcji agresywnych będących już w repertuarze zachowań

ALE: MODELOWANIE NIE JEST BIERNYM NAŚLADOWNICTWEM !

Naśladujemy częściej gdy:
a) osoba jest ważna dla nas (model)
b) jesteśmy pobudzeni
c) nasza uwaga nakierowana jest na modela

Ważne zmienne pośredniczące:

a) oczekiwania, co do skutków zachowania (wartości instrumentalnej zachowania -
czy zachowanie przyniesie korzyść)
b) przekonania: -jakie są konsekwencje zachowania (np. agresji - kara/ jej brak –
replikacja eksementu Bandury ) -jakie normy obowiązują w danej sytuacji, i jakie
normy wyznajemy -przekonań o własnej skuteczności (self-efficacy

Psychologia motywacji:
MOTYWACJA
 stan gotowości do podjęcia określonego działania
 wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych będący
podłożem zachowań nakierowanych na osiągnięcie określonych, istotnych dla
człowieka stanów
 procesy motywacyjne kierują wykonywaniem czynności tak, aby prowadziły do
zamierzonych zmian (warunków zewnętrznych, zmian we własnej osobie, zmian
własnego położenia)
 w przypadku, gdy stan oczekiwany (o wartości pozytywnej)jest uświadomiony,
mówimy o celu
RODZAJE MOTYWACJI MOTYWACJA WEWNĘTRZNA
 wynika z czynników osobistych, takich jak zadowolenie czy zainteresowania
 kierując się motywacją wewnętrzną, wykonujemy daną czynność „dla siebie
samego”, dla własnej satysfakcji z wykonania zadania
 do jej wyzwolenia nie są potrzebne zewnętrzne wzmocnienia
MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA
 wynika z wydarzeń zewnętrznych
 dotyczy zachowania, które zachodzi pod wpływem zewnętrznych wzmocnień
(stopnie, punkty, nagrody, pieniądze)

MOTYWACJA UJEMNA
 związana z zachowaniem typu „dążenie od”/ „unikanie”
 wywoływana głównie lękiem przed stratą
 mobilizuje do działań, głównie w celu uniknięcia kary
MOTYWACJA DODATNIA
 związana z zachowaniem typu „dążenie do”
 zachowanie to jest tym silniejsze im bliższa jest oczekiwana nagroda

REGUŁY MOTYWACJI (Prawa Yerkesa-Dodsona, 1908)

I PRAWO YERKESA -DODSONA - poziom wykonania zadań rośnie wraz ze
wzrostem motywacji. Rośnie on do uzyskania pewnego poziomu motywacji (plateau),
po czym zaczyna spadać (kształt litery odwróconej U)
II PRAWO YERKESA – DODSONA – istnieje zależność między trudnością
zadania a poziomem motywacji. Im trudniejszy charakter zadania tym bardziej
sprzyjający jest niższy poziom motywacji

Teoria motywacji według Abrahama Maslowa (nurt humanistyczny)

Zakłada hierarchiczną organizację potrzeb i dwa rodzaje motywacji: niedoboru
i wzrostu klasy potrzeb
 fizjologiczne (głód, pragnienie, potrzeby seksualne, potrzeba bodźców z otoczenia)
 bezpieczeństwa (dominuje u niemowląt – np. potrzeba ochrony przed nagłym
hałasem, ukojenia strachu przed osobami obcymi)
 przynależności i miłości (pragnienie uczuciowych związków z ludźmi, zdaniem
Maslowa najczęściej frustrowana, źródło większości zaburzeń)
 szacunku i samoakceptacji (przejawiają się jako potrzeby dominacji, władzy,
prestiżu; ich zaspokojenie rozwija poczucie zaufania do siebie, siły, adekwatności)
 samorealizacji (metapotrzeby)

KOMPONENTY MOTYWACJI
1. Komponent wartości — obejmuje cele i przekonania dotyczące znaczenia zadania
oraz tego, czy jest ono interesujące („Dlaczego wykonuję to zadanie?”)
2. Komponent oczekiwań — zawiera przekonania dotyczące zdolności do
wykonania danego zadania („Czy jestem w stanie wykonać to zadanie?”)
3. Komponent afektywny, który obejmuje reakcje emocjonalne na zadanie („Jakie
uczucia wzbudza we mnie to zadanie?”)
 POCZUCIE WŁASNEJ
SKUTECZNOŚCI (koncepcja Alberta Bandury)
Poczucie własnej skuteczności - osobista ocena tego, czy posiada się specyficzne
umiejętności potrzebne do wykonania określonego rodzaju zadania
Dotyczy ono wiary we własne możliwości osiągnięcia określonego celu
Oczekiwanie skuteczności wiąże się z kontrolą podejmowanych działań
Geneza:
• oddziaływania wychowawcze
• doświadczenia własne
• porównania społeczne

C/ SĄDY ATRYBUCYJNE (teoria atrybucji Bertlanda Weinera)

Atrybucja to percepcja jednostki odnosząca się do przyczyn jej sukcesów lub
porażek (zawiera konstrukt poczucia umiejscowienia kontroli)
ATRYBUCYJNY MODEL WYJAŚNIENIA OSIĄGNIĘĆ Weinera wskazuje na
możliwe kombinacje przyczyn sukcesu lub porażki:
a) Atrybucje wewnętrzne – zewnętrzne: spostrzeganie osiągnięć jako
pozostających pod kontrolą (zdolności i wysiłek)/ spostrzeganie osiągnięć jako
spowodowanych przez siły zewnętrzne (poziom trudności zadania i szczęście)
b) Atrybucje stabilne – zmienne: zdolności i poziom trudności zadania z
natury stabilne/ szczęście i wysiłek zmienne
c) Atrybucje globalne-specyficzne: zawsze, nigdy/wyjątkowo, właśnie teraz
d) Kontrolowane - niekontrolowane
Geneza: wychowanie

Procesy poznawcze to procesy neuropsychiczne pozwalające poznawać świat,

rozwiązywać problemy:
- spostrzeganie
- pamięć
- uwaga
- myślenie (analiza i synteza, uogólnianie, abstrahowanie, wnioskowanie,
rozwiązywanie problemów).
Odbieranie wrażeń - proces przekształcania bodźców na impulsy nerwowe w
mózgu, następujący pod wpływem aktywacji wyspecjalizowanych receptorów w
narządach zmysłów, umożliwiający
Spostrzeganie to proces poznawczy, który polega na odzwierciedleniu w
świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na narządy
zmysłowe.
W procesy spostrzegania zaangażowane są procesy uwagi, pamięci, interpretacji
danych, a także nazywania (obserwowanych obiektów, zdarzeń)

Dwa rodzaje procesów spostrzegania i dwa rodzaje spostrzeżeń

1) spostrzeganie na poziomie sensomotorycznym (czuciowo-ruchowym) — na tym
poziomie tworzone są spostrzeżenia figuralne, czyli sekwencje dźwięków, linii, plam,
ale bez wyraźnego znaczenia;
2) Spostrzeganie na poziomie znaczeniowoczynnościowym (semantyczno-
operacyjnym) — na tym poziomie tworzone są spostrzeżenia przedmiotowe
Prawa organizacji percepcyjnej (1923 Max Wertheimer)
Prawo wyodrębniania figury i tła - podstawa percepcji przedmiotów - system
percepcyjny dzieli pole spostrzeżeniowe na figurę i tło (kielichy Rubina)
Prawo domykania — system percepcyjny dodaje brakujące elementy w
spostrzeganym przedmiocie i zamykając kształt niekompletnej figury, tworzy
umysłowy obraz rzeczywistości, który nie istnieje w świecie fizycznym. (trójkąt
Kanizsa)
Prawo podobieństwa — elementy podobne do siebie tworzą figurę.
Prawo bliskości — elementy położone blisko siebie tworzą jedną figurę, natomiast
oddalone od siebie mogą należeć do różnych figur.
Prawo zależności od kontekstu - niejednoznaczne bodźce spostrzegamy
jednoznacznie w określonym kontekście
Prawo dobrej kontynuacji — elementy łagodnie przechodzące jeden w drugi tworzą
postać, natomiast nagła zmiana kierunku powoduje oderwanie się od siebie tych
elementów, które mogą tworzyć odrębne figury

PODSTAWOWE ZASADY SPOSTRZEGANIA SPOŁECZNEGO

1/ Obraz ludzi i zdarzeń tworzymy na podstawie najwcześniejszych informacji o nich
- efekt pierwszeństwa
2/ Obraz świata tworzymy w sposób uproszczony poprzez zaangażowanie procesów
automatycznych, a nie kontrolowanych
3/ Obraz świata i sądy tworzą się w określonym kontekście i pod wpływem emocji

BŁĘDY I ZNIEKSZTAŁCENIA W POZNANIU

RZECZYWISTOŚCI
 Perseweracja przekonań (efekt kotwicy/ efekt uporczywości) – tendencja do
podtrzymywania błędnych przekonań pomimo informacji o ich fałszywości
Dlaczego? mechanizm: zniekształcanie potwierdzeń – poszukiwanie inf.
potwierdzających nasze sądy, ignorowanie niezgodnych
 Potwierdzenia behawioralne (samospełniające się proroctwa) - 3 etapowy proces
potwierdzania fałszywych oczekiwań, własnych sądów
Etap1 – formułowanie założenia
Etap 2 –
a) poszukiwanie informacji potwierdzających założenie (np. w zachowaniu innych
osób, cechach sytuacji) LUB
b) interpretowanie informacji zgodnie z założeniem LUB
c) prowokowanie zachowań potwierdzających założenie
Etap 3 – uzasadnienie własnego założenia
 Bariera nadmiernej ufności – przekonanie o słuszności swoich sądów
 Złudzenie powszechnego konsensusu – przekonanie o powszechności własnego
sądu
 Wnioskowanie z prób niereprezentatywnych – uogólnianie ocen, pomimo że
zostały sformułowane na podstawie ograniczonej liczby przypadków

Iluzoryczne myślenie
 korelacja pozorna – błędne przekonanie, że dwa zdarzenia, cechy itp. są ze sobą
powiązane (np. efekt „aureoli” (Galetei) / efekt Golema)
 iluzja kontroli (Lenger, 1978) – iluzoryczne przekonanie, że posiadamy wpływ na
zdarzenia niezależne od nas
 nierealistyczny optymizm (Weiner, 1984) – skłonność do zaniżania
prawdopodobieństwa wystąpienia w naszym życiu zdarzeń negatywnych i
przeceniania szans wystąpienia zdarzeń pozytywnych w porównaniu z innymi ludźmi.

Błędy atrybucji
Atrybucja – proces wyjaśniania przyczyn zachowania innych ludzi oraz
własnych.
 podstawowy błąd atrybucji – przypisywanie nadmiernego znaczenia czynnikom
wewnętrznym (stałym) w wyjaśnianiu zachowań innych osób, a niedocenianie
działania czynników zewnętrznych
 krańcowy błąd atrybucji – wyjaśnianie zachowania całych grup społecznych
czynnikami wewnętrznymi
 egotyzm atrybucyjny – wyjaśnianie swoich sukcesów działaniem czynników
wewnętrznych a swoich porażek czynnikami zewnętrznym

10. Teoria dysonansu poznawczego (definicja, kiedy powstaje, strategie redukcji,

przykłady z życia, przejawy dysonansu, mechanizm dehumanizacji ofiary)
11. Pojęcie normy w psychologii (sposoby definiowania, ograniczenia)

1. Statystyczne znaczenie: norma to średnia lub przeciętna.

Norma - uzyskanie wyniku zbliżonego do średniej Normy statystyczne
opracowywane są dla różnych poziomów wieku (tzw. normy rozwojowe), płci itd.
Wynik przeciętny uzyskuje ok. 2/3 osób w danym wieku, zgodnie z tzw. krzywą
Gaussa (rozkładem normalnym).
Wyniki wykraczające poza te granice uznawane są za odchylenia od przeciętnej, tj. od
normy.

Normy statystyczne opracowane są w różnych jednostkach np. IQ, centylach,

percentylach, tetronach itd. Normy centylowe także określają miejsce jednostki na tle
populacji (przy określonym wieku, płci itd.)
Wskaźnik centylowy informuje, jaki procent populacji uzyskuje wynik równy
lub niższy od wyniku uzyskanego przez osobę badaną.

Ograniczenia statystycznego ujmowania normy:

 ze statystycznego punktu widzenia za „normalne” należałoby uznać zachowania
antyspołeczne dzieci zaniedbanych wychowawczo, gdyż takie zaburzenia często
występują w nieprawidłowych środowiskach
 przypadki dzieci z wybitną inteligencją należałoby uznać za nienormalne bo
odbiegają od normy i występują rzadko