Professional Documents
Culture Documents
अर्धमागधी प्राकृत
अर्धमागधी प्राकृत
AY©‘mJYr - àmH¥$V
B¶ËVm- AH$amdr (V¥Vr¶ ^mfm)
¶oUo.
l AY©‘mJYr-àmH¥$VmVrb CÀMma d¡{eîQ>çm§Zm AZwgê$Z ¶mo½¶ Aem JmWm§Mo nR>Z Am{U
l {dam‘{M•m§Mr XIb KoD$Z ¶mo½¶ JVrZo AW©nyU© àH$Q> dmMZ H$aVm ¶oUo.
¶oUo.
l B¶ËVm Xhmdrn¶ªV Aä¶mgboë¶m ì¶mH$aU KQ>H$m§Mr COiUr H$aUo.
^mfmä¶mg l AY©‘mJYr-àmH¥$V ^mfoV gai g§dmX H$aUo.
hb Hw$Ô{b¶m A³Ia’$bH
H$mJ ~J ‘D$a
5
1. ^Jd§ ‘hmdramo
^JdmZ ‘hmdra ho O¡Z Y‘m©Vrb 24 do
VrWªH$a hmoV. ˶m§Mm H$mi gmYmaUnUo B. g. nyd©
5-6 ì¶m eVH$mMm ‘mZbm OmVmo.
^JdmZ ‘hmdram§Zr Y‘m}nXoemgmR>r
AY©‘mJYr ^mfoMm Adb§~ Ho$bm. ˶m§Zr Amnë¶m
Y‘m}nXoemVyZ AqhgoMm nwañH$ma Ho$bm. Ho$dbkmZmMr
àmßVr Pmë¶mZ§Va ^JdmZ ‘hmdram§Zr Amnë¶m
{Xì¶dmUrZo {ÌH$mbm~m{YV VÎdkmZmMm CnXoe
^ì¶Ordm§Zm H$aʶmg gwédmV Ho$br.
Mm[aͶ~b dmT>dm, g§¶‘ nmim, dmgZm§da
{dO¶ {‘idm. Agm‘m{OH$ àd¥ÎmtMm Zme H$am Am{U
amJ-X²dof ‘ZmVyZ H$mTy>Z Q>mH$m. g§¶‘ê$nr Vn H$am.
Ago ˶§mZr à{VnmXZ Ho$bo.
~mhoarb eÌyer bT>mB© H$aUo gmono Amho nU
Amnë¶m‘ܶo Agboë¶m {dH$mam§Mm Zme H$aUo Iyn H${R>U Amho. ¶mgmR>r draVoMr Amdí¶H$Vm AgVo.
‘hmdram§Zr ñdV:‘ܶo ¶m e³VrMm {dH$mg Ho$bm d ˶mMm AmXe© g§nyU© OJmg‘moa R>odbm. ˶m§Mm
g§{jßV n[aM¶ ¶m nmR>mV nwT>rbà‘mUo {Xbobm Amho.
ApËW Bhod ^maho-dmgo H§w${S>Unwao {gÕËWmo ^Jd§ ‘hmdramo Ho$dbr hmoB& ^Jd§ ‘hmdraoU gìdm{U
Zm‘ I{Îm¶-JUm{hdB© & Vñg {Vgbm Zm‘ Xodr& B§{X¶m{U amJXmogmB§ H$gm¶mB§ {O¶m{U & AAmo gmo
gm ¶ gw{gbm gwê$dm ¶& MoÎm-gwÕ-Voag¶mE gmohUo ‘{OUmo’ {Îm n{gÕ§ hmoB&
{XUo gwßnhmE gm gìd-JwU-g§nÞ§ nwÎm§ ngy¶m& Omd Jmo¶‘mB> E¸$mag-‘mhUm ^¶d§ ‘hmdrañg
gmo {VgbmE Jã^o AmJAmo Vmd {gÕËW‘hmam¶ñg n‘wh-grgm g§{V& Vo JUha {Îm Zm‘oU n{gÕm&
{dhdmo nB{XUo dS>²T>B & VoU Vñg ~mbñg dÕ‘mUmo ^¶d§ ‘hmdrañg g‘mogaU§ Jm‘mUwJm‘§ MbB& Vpå‘
{Îm Zm‘ H$¶§ & A½JAmo gmo ~mbmo AßnUmo draÎmoU g‘mogaUo ^¶d§ ‘hmdramo AÕ‘mJhr ^mgmE CdEg§
‘‘hmdramo’ {Îm n{gÕmo OmAmo& Vrg d[agmE U§Va§ XoB&
‘hmdraoU ‘w{U{X³Im J{h¶m& H${T>U-Vd§ H$aUËW§
gmo dU§ JAmo& VËW ^Jd§ ‘hmdraoU Xþdmbgd[ago "nƒoJ-Ordmo {Z¶-H$å‘ñg H$Îmm ^moÎmm ¶&
C½J§ Vd§ H$¶§& Vdp½JUm {d{dh-H$å‘mB§ {dUm{gD$U gmo {ÀM¶ AßnUmo {‘Îmmo A{‘Îmmo ¶& Ordmo O§ O§
6
H$呧 H$aoB V§ V§ gwhmgwh-’$b§ ^w§OB& gwh§ Xþ³I§ na‘mo Yå‘mo hmoB& Aqhgm Yå‘oU gìd Ordogw ‘oÎmr
M nmdoB& Ordmo gwH$å‘oU goQ²>R>Îm§ nmdoB Z Oå‘oU§& hmoB& qhgmE doa^md§ dS²> T>B ¶& AAmo Aqhgm
AAmo ^mo Ordm! {Zƒ§ gwH$呧 H$aoh&' Yå‘ñg Am¶aU§ H$aoh' {Îm CdEg§ XoB& Ed§ n¶maoU
"gìdo Ordm gwh§ BÀN>§{V Z Xþ³I§ & VoU B¶am gìdOrdmU§ gwhmdh-Y呧 H${hD$>U ^Jd§ ‘hmdramo
Z nrS>oB& qhgmE XÿamAmo MmE‚mm& Aqhgm gìd- nmdmCao R>mUo {ZìdmU§ nmdB&
Yå‘mU§ ‘yb§ ApËW& VoU Aqhgm-OwÎmmo Yå‘mo {ƒ¶
eãXmW©
AAmo - åhUyZ Vdp½JUm - Vnm½ZrZo
AUm¶ma - AZmMma Voag - Voam
A½JAmo - nwT>o Xþdmbg - ~mam
B¶am - BVa ngy¶m - OÝ‘ {Xbm
Bhod - ¶oWo ‘mhUm - ~«mh²‘U
E¸$mag - AH$am {dhdmoo - d¡^d
I{Îm¶ - j{̶, amOm doa^md§ - d¡a^md
JUm{hdB - g‘yhmMm à‘wI g‘mogaU - VrWªH$am§Mr Y‘©g^m
J{h¶m - J«hU Ho$br gmohU - ew^, Mm§Jbo
MmE‚mm - ˶mJmdr gwhmdh - gwImdh
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
{Ìebm
M¡Ì dY©‘mZ {Zdm©U
7
3 aoImOmb nyU© H$am.
A)
OÝ‘ {R>H$mU
àW_ {eî`
~)
CnXoemMr ^mfm
^JdmZ ‘hmdra à‘wI VËËd
{Zdm©U [R>H$mU
8
2. n{S>gÔmo
Am[g H$pñg {n A{hQ²R>mUo {gdmbAmodH§$R>o JpÀN§gw & Voqg EJmo OrdU-OÎmmE Cpìd½Jmo {UamgmE
EJ§ ‘wha§ JmoCa§& VËW J§VyU Omo H$moB O§ qH$ {n VËW AmJAmo & ~rAmo bwÕJmo XodX§gUoU A{hJ§
d¶B Vñg n{S>gX²Xmo Vhod gwUB& n{S>gÔmUwamohoU Xìd§ b{hñgm{‘ {V {d¶maoU VËW AmJAmo& VBAmo
’$b§ nmdB pËV OUmU§ drgmgmo & Ah EJ¶m CU ZmUr gmhJmo Zda§ ‘Ug§{V b{hC>§ {gdmb¶§
Jm‘§Va-AmJ¶m {VpÊU OUm Vpñg¨ JmoC>ao H$‘oU nÎmmo &
9
Voqg nT>‘mo EJ§Vo B©gagw‘aU§ H$[aD$U VmaadoU V¶m {dpåhAmo gmo Zamo qMVoB -"Ahmo, g¶§ ^Jd§
d¶B Vd H$E Umh§ qH$ {n H$[aC>§ g‘ËWmo & Vm I‘gw ‘hogamo {d YU§ Om¶B& gmo ‘o YU§ XmC§ H$h§ nhdo‚mm &
‘§& V³IUo n{S>gX²Xmo C{Æ>Amo& "Vd H$E Umh§ [H§$ {n AU§Va§ VBAmo ZmUr gmhJmo {dUEU ^mgB -
H$[aC>§ g‘ËWmo& Vm I‘gw ‘§&' ^¶dAmo B¶§ n{S>d¶U§ "O§ O§ ‘‘ g‘rdo ApËW V§ V§ gìd§ Vd Mod& Ah§ Vo
Am¶pÊUD$U gmo Zamo, A{hJ§ Xþ³I§ AmdÊUmo qMVoB, Xmgmo påh & VAmo n{S>gX²Xmo {d Vhod g‘wßnÊUmo &
"Ahmo! B©gamo {d Um‘ Ag‘ËWmo, VËW H$m H$hm gmo ZmUr gmhJmo nrD$>gJã^§ V§ d¶§ {Ug呧 Aƒ§V§
gmhmaUOUñg & n[aVwQ²>R>mo g‘mUmo AßnmU§ H$¶ËW§ ‘ÊUB& Ahdm
~rAmo bmobwAmo Zamo Ed§ ^UB & Ah§ Vd H$E gƒ§ Ed§ CƒB&
qH${M Xìd§ Adñg§ Xo{‘ & na§ Vw‘§ ‘E nhÿ¶§ YU§
Xo‚m & VAmo n{S>gX²Xmo {d Vm[agmo Mod g‘w{Æ>Amo &
Om[agr H$m‘Um Oñg ’$b§ bã^B Vm[ag§ &
Hw$Amo H$Sw>¶-~r¶mAmo ^do‚mm ‘hþa§ ’$b§ &&
eãXmW©
A{hQ²>R>mU - Znw§ (A{YîR>>mZ) ñWmZ, OmJm C{Æ>¶ - {d.(CpËWV) CR>bm, CËnÞ Pmbm.
{gdmbA - nw§ ({edmb¶) e§H$amMo ‘§{Xa CdH§$R> - Znw§. (CnH$ÊR>) Odi
Am¶pÊUD$U - (ËdmÝV A.) EoHy$Z ‘wha - {d. (‘wIa) ~mobHo$
JmoCa - Znw§. (Jmonwa) ZJa qH$dm {H$ëë¶m§Mm XadmOm gmhmaUOU - (gmYmaUOZ) gm‘mݶ bmoH$
n[S>gX²XmUwamoh - nw. (à{VÜd{Zamon) à{VÜdZrÀ¶m Za - nw. (Za) ‘mUyg
AZwamoYmZo nhÿ¶ - (à^yV), ^anya Iyn
drgmg - nw. ({dídmg) lX²Ym, {dídmg ‘hoga - nw (‘hoída) ‘hoída
Jm‘§Va-AmJ¶ - {d (J«m‘mÝVamJV) Xþgè¶m JmdmhÿZ Om¶B - (¶mM{V) ¶mMZm H$aUo.
Ambobm H$‘oU - nw§. (H«$‘oU) H«$‘mZo, EH$m‘mJyZ EH$
nhd - {H«$. (à^d) g‘W© AgUo. OrdUOÎmm - ór (OrdZ¶mÌm) Am¶wî¶
gmhJ - nw. (gmYH$) gmYZm Xmg - nw§. (Xmg) Xmg, Jwbm‘, godH$
g‘rdo - A. (g‘rn) Odi AgUo nrD$gJã^§ - {d. (nr¶wfJ^©‘) A‘¥Vmg‘
Cpìd½J - {d. (CX²{d½Z) Ìmgbobm, H§$Q>mibobm Aƒ§V§ - A (A˶§V) A{Ve¶
{Uamgm - ór ({Zamem) {Zamem nmdbobm. n[aVwQ²>R>mo - H$‘© ^y. Ym. {d. g§VwîQ>>
bwÕJ - nw§ (bwãYH$) bmo^r AßnmU§ - nw§ (AmË‘mZ§) ñdV:bm.
XodX§gU - Znw§ (XodXe©Z) XodmMo Xe©Z H$¶ËW§ - {d. (H¥$VmW©‘) Yݶ, g’$b
A{hJ§ - A (A{YH$‘) A{YH$ OmñV H$m‘Um - ór (H$m‘Zm) BÀN>m
Xìd§ - Znw (Ðì¶) g§nÎmr. d¡^d, n¡gm g‘ËW - {d. (g‘W©) g‘W© AgUo.
10
{d¶ma - nw§ ({dMma) {dMma V³IUo - A (VËjUo) ˶mMjUr, VËjUr
ZmUr - {d. (kmZr) kmZ {‘i{dbobm I‘§ - j‘m
‘Ug§{V - ór (‘Z:em§Vr) ‘mZ[gH$ g‘mYmZ Om[agr - {d. (¶mÑer) Oer
EJ§V - nw. EH$mÝV Hw$Amo - A (Hw$V:) H$moRy>Z
B©gagw‘aU - Znw. B©ídañ‘aU H$Sw>¶~r¶mAmo - Znw. (H$Qw>H$~rOmV²) {~¶m§nmgyZ
Vmaad - nw. (Vmaad) C§M ñda, ‘moR>m AmdmO ‘hþa - {d (‘Ywa) JmoS>
H$[aD$U - ËdmÝV A춶 (H¥$Ëdm) AmdÊU - {d. (AmnËZ), àmßV Pmbm.
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
1 Imbrb àíZmMr CËVao {bhm.
1) {edmb¶mV H$moU Ambo?
2) JmonwamV Agboë¶m n{hë¶m ‘mUgmZo H$moUVr ¶mMZm Ho$br?
3) bmo^r ‘mUgmZo XodmH$S>o H$m¶ ‘m{JVbo.
2 Ago H$moU åhUmbo.
1) “Oo Oo ‘mPo Amho, Vo Vo gd© VwPoM Amho.’’
2) “‘r Vw¶mgmR>r H$mhr H$ê$ eH$V Zmhr, ‘bm j‘m H$am.’’
3) “Aao ao ! Aao ao! B©ídahr Ag‘W© Amho.’’
4) “Ahmo, gmjmV ^JdmZ ‘hoída YZmMr ¶mMZm H$aV Amho.’’
3 g‘mZmWu eãX {bhm.
1) B©ga - 3) Xìd§ -
2) {gd - 4) g§VwÆ> -
4 AY©‘mJYrV eãX {bhm.
1) à{VÜdZr 2) j‘m 3) ^Jd§V 4) ‘hmXod 5) bmbMr 6) kmZr
5 g§X^m©g{hV ñnîQ>>rH$aU H$am.
1) "Ahmo, g¶§ ^Jd§ ‘hogamo {d YU§ Om¶B& gmo ‘o YU§ XmC>§ H$h§ nhdo‚mm &'
2) "O§ O§ ‘‘ g‘rdo dÅ>B V§ V§§ gìd§ Vd Mod & Ah§ Vo Xmgmo påh&'
6 AmH¥$Vr nyU© H$am.
JmonwamV Ambobo VrZ bmoH$
mmm
11
3. gmhþ-ap³I¶§ n‚mmdaU§
ZdZdrZ g§emoYZm§‘wio
{Xdg|{Xdg ‘mZdr OrdZ gwIr
hmoV Agbo Var ‘mZd Z¡g{J©H$
KQ>H$m§Mm An[a{‘V {dZme
H$aV Amho. ˶m‘wio {ZgJm©Vrb
n¶m©daUmMm g‘Vmob {~KSy>Z
gd© àm{U‘mÌm§Mo OrdZ Ymo³¶mV
¶oUma Amho. åhUyZ à˶oH$mZo
n¶m©daUmg AZwHy$b Aem
Z¡g[J©H$ KQ>H$m§Mo ajU Ho$bo
nm{hOo. ‘Zwî¶ Á¶m g¥îQ>>rV
amhVmo Vr g¥îQ>>r d ‘Zwî¶ ¶m§À¶mVrb g§~§Y Omon¶ªV gm‘§Oñ¶mda AmYmabobo AmhoV Vmon¶ªV Xmohm|Mo
ghOrdZ gm¡»¶nyU© Agob. Joë¶m H$mhr dfmªV bmoH$g§»¶oV hmoV Agbobr ~ogw‘ma dmT>, Am{U
˶mMà‘mUo gwImgrZ Am¶wî¶ OJʶmgmR>r ‘mUgmZo Ho$boë¶m gwYmaUm ¶m§‘wio {ZgJm©Mm g‘Vmob
T>mgiV Amho. n¶m©¶mZo n¶m©daUmV {~KmS> hmoV Amho. n¶m©daU hm eãX ZdrZ Agbm Var ˶mÀ¶mer
g§~§{YV {dMmaYmam hr àmMrZ ^maVr¶ gm{h˶mVhr à{Vq~{~V Pmbobr AmT>iVo. àñVwV CVmè¶mV
‘mZdmÀ¶m H$ë¶mUmgmR>r n¶m©daU {H$Vr ‘hËËdmMo Amho ho XmI{dbo Amho. Voìhm à˶oH$mZo Amnmnë¶m
e³VsZwgma n¶m©daUmMo ajU H$amdo Ago ¶m nmR>mVyZ ñnîQ>> Ho$bo Amho.
13
eãXmW©
gmhþ-ap³I¶§ - Mm§Jë¶m àH$mao ajU Ho$bobo dwÎm§ - gm§{JVbo
{g½K§ - Ëd[aV dÅ>m - dmVm©
h¸$mao{‘ - {H«$. ~mobmdVmo {d³Iod - ({djon) hñVjon
dÅ>nÎm /dÅ>‘mUnÎm - dV©‘mZnÌ {JÕ - {JYmS>
A‚mV{U¶§ - AmOMo H$dmo¶ - H$~yVa
n{T>¶§ - dmMbo bwßn - bwßV,
AÁPm{dAmo - {eH${dbo AmIoS>mBgAmo - {eH$marV hmoUmar dmT>.
^³IUÆ>§ - ImʶmgmR>r CB¶ - ¶mo½¶, C{MV
dh§ - h˶m, dY n¶B - {ZgJ©, g¥îQ>>r
V¸$mo - VH©$ Adƒm{U - An˶o
M呧 - (M‘©) H$mVS>o, Mm‘S>o CdH$pßn¶mB§ - ¶moObobr
nC§OB - dmnabo OmVo gËWbmobwd - ñdmW© bmobwn
{Zé§{YC§ - Wmon{dʶmgmR>r VdpñgUmo - Jar~, {~Mmao, Vnñdr
Cd¸§$Vm - gwê$ Ho$ë¶m AmhoV Or{d¶OÎm§ - Am¶wî¶H«$‘
{ZìdUmo - ajU H$aUo, g§ajU H$aUo, g‘maÕm - gwê$ Ho$bo AmhoV.
dZa{hV H$aUo n‚mÎm§ - nwaogo
(JmWm ^mdmW© - O§JbmVyZ ~mhoa nS>boë¶m dmKmbm R>ma H$aVmV, O§JbmV dmK Zgob Va O§JbVmoS>
H$aVmV. IamoIa dmKmZo dZmMo ajU H$amdo d dZmZohr dmKmMo ajU H$amdo.)
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
14
~)
àXÿfUmMo àH$ma
6 CnH«$‘ :-
(i) n¶m©daUmda AmYm[aV àH$ën V¶ma H$am.
(ii) àm{Ug§J«mb¶mg ^oQ> Xçm.
mmm
15
4. g§~mohogw A§Va§
O¡Z Y‘m©‘ܶo EHy$U
Mmodrg VrWªH$a AmhoV. ˶m§Zm
XodXodVm§À¶mnojmhr loîR>> ñWmZ
{Xbo OmVo. VrWªH$am§À¶m gd© à{V>‘m
nÙmgZmV EH$gma»¶m {XgVmV.
˶m‘wio H$moUVr à{V‘m H$moU˶m
VrWªH$am§Mr Amho ho g‘OʶmgmR>r
˶m ˶m à{V‘oÀ¶m nmXnrR> nÅ>rda
doJdoJir bm§N>Z ({MÝho) H$moabobr
AgVmV. ¶m {MÝhm§À¶m ‘mܶ‘m§VyZ
˶m ˶m VrWªH$am§Mm n[aM¶ hmoʶmg
‘XV hmoVo.
¶m {MÝhm§Mo ñnîQ>>rH$aU
H$aʶmgmR>r àñVwV nmR>mV gmYy
Am{U dmZa ¶m§À¶m g§dmXmMr EH$
A˶§V ‘Zmoa§OH$ d ~moYàX Aer
ê$nm§V[aV H$Wm Ambobr Amho. ˶mVyZ ‘mZdr ñd^mdmMo Xe©Z KS>Vo. gXa H$Wm hr AmMm¶© {dXçmZ§X
‘wZtÀ¶m JwédmUrVyZ KoVbr Amho.
EJpå‘ Jm‘o MC>drg-{VËW¶amU n{S>‘mE Oñg Vñg gê$doU V§ V§ n{S>‘mE {MÊh§ nmgo V§ V§
OwÎm§ EJ§ {OUmb¶§ ApËW& EJ¶m EJmo dmUamo V§ ngy np³I§ M {MÆ>mdoB&
{OUmb¶på‘ ndo{gAmo & gmo dmUamo {OUmb¶på‘ qH${M dobmE Vpå‘ {OUmbE EJm ‘{hbm
gìdo n{S>‘mE XÆz>U AB©d {dpåhAmo hmoB& gmo Vm{U {VËW¶añg X§gUËW§ AmJ¶m& V§ {OUmbE {d{dhm
gìdm{U ‘wÎmrE {Z[ap³IC>§ b½Jm& VAmo H$mo n{S>‘mE ngw-np³IUmo XÆz>U gm ‘{hbm ^¶^r¶§ hmoD$U
nm¶nrT>>-nÅ>rE Cd[a¨ dg^mo, H$mo {d n{S>‘mE ‘wpÀN>¶m Om¶m& V¶U§Va§ VËW EJmo gmhÿ V§ {VËW¶a-
Añg, Vm H$mo {d n{S>‘mE hpËW-qghmB {MÊh§ {XÆ>B& n{S>‘mE X§gUËW§ AmJAmo&
V¶U§Va§ {Z¶-{MÎm§ XÆz>U AB©d {dpåhAmo OmAmo&
gmo gmhÿ X§gUËW§ {OUmb¶på‘ ndogB
V§ {X{Æ>D$U gmo dmUamo {OUmb¶ñg ~m{ha§ {OUmb¶på‘ nƒoJm n{S>‘mE nmgo {d{dh-
AmJ§VyU aÊUo JAmo& gìd ngw-np³IUmo gÔm{dD$U ngwnp³IU¨ XÆz>U {d gmo ^¶^r¶§ Z hmoB& {Zã^¶-
Vo gìdmU {Z¶g‘§ KoÎmyU V§ {OUmb¶på‘ AmJAmo & {MËVoU, gìd-n{S>‘mE X§gU§ H$aoB& Omd gmo gmhÿ
16
A{hU§XU-n{S>‘mE nmg§ d§XUËW§ Z‘B Vmd VËW dmUamo ¶ Xþdo {d ~hþb§ H$mb§ {ddmX§ H$aopÝV&
Cd{dgmo V§ dmUamo AB©d h[a{gD$U {Z¶-hËW§ Cd[a¨ V¶U§Va§ gmhÿ ^UB, "‘UwñgmU garañg
H$[aD$U gmhþ§ Amgrdm¶§ XoB& V§ XÆz>U gmo gmhÿ dmUa§ AmH$ma§ g‘mU§ ApËW& VoU H$maUoU H$ñg {d n[aM¶§
^UB, "^mo dmUamo! Vwã^o U d§Xm{‘ & Ah§ E¶§ ^Jd§ Z hmopÝV& AAmo n{S>‘mE Cd[a¨ ‘Uwñgñg {MÊh§ U
n{S>‘mE d§Xm{‘ & V§ gmhþñg d¶U§ gw{UD$U dmUaoU {MÎmmaopÝV& ngwn{³IUm gara-AmH$ma§ {^Þ-{^Þ§
^UB, ‘OB Ah§ ^Jd§ ZpËW Vmo {d B‘mE n{S>‘mE ApËW& VoU H$maUoU n{S>‘mE n[aM¶H$aUËW§ gwb^§
‘‘ {MÊh§ qH$ {MÎmmaoB? V§ dmUañg d¶U§ gw{UD$U hmoB& VoU§ nƒoJ-n{S>‘mE nm¶nrT-nÅ>rE Cd[a¨
gmhþ ^UB, ‘B‘m n{S>‘m nmgmUñg ApËW B‘på‘ {d{dh§ {MÊh§ {MÎmmaopÝV&
H$qh ^Jd§ ApËW?'
V§ gmhÿ d¶U§ gw{UD$U dmUaoU dwÎm§, "A‚m
VAmo gmhþ dwÎm§, ‘EE A{hU§XUßn^y ApËW& ‘E EJ§ ’w$S>§ hmoB, ‘Uwgm ~m{ha§ AmH$maoU EJg[agm
dmUaoU ^UB, ‘E¶§ Vw‘§ H$h§ OmU{g? gmhÿ ^{U¶§ {XÆ>§{V qH$Vw A§Va‘UoU {^Þ-{^Þ§ hmopÝV& gìdo
‘n{S>‘mE nm¶nrT>nÅ>rE Cd[a¨ dmUa-{MÊhoU Ah§ ngwnp³IUm{d ~m{ha§ AmH$maoU {^Þ§ {^Þ§ garam
OmUm{‘& V§ gw{UD$U dmUaoU ^{U¶m, ‘^Jd§ hmopÝV qH$Vw {h¶EU EJg[agm hmopÝV& AAmo
A{hU§XU-ßn^wñg n{S>‘mE g‘rd§ ‘‘§ {d {MÎm§ ‘mUdmAmo {d ngwnp³I¨ goÆ>§ ApËW& VoU H$maUoU
ApËW VoU Ah§ {d ^Jd§ ApËW! Ed§ n¶mao gmhÿ ^Jd§ n{S>‘mE g‘rd§ R>mU§ nmdoB&
eãXmW©
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
17
2 KQ>ZmH«$‘ {bhm.
1) EJm ‘{hbm {VËW¶añg X§gUËW§ AmJ¶m &
2) EJmo dmUamo V§ {OUmb¶på‘ ndo{gAmo &
3) Ah§ E¶§ ^Jd§ n{S>‘mE d§Xm{‘&
4) EJmo gmhÿ V§ {VËW¶a-n{S>‘mE X§gUËW§ AmJAmo &
5) EJpå‘ Jm‘o MCdrg-{VËW¶amU n{S>‘mE OwÎm§ EJ§ {OUmb¶§ ApËW&
H$mJmo np³I
grh
gma§J h[a Ho$g[a
18
5. gƒdmUñg gm{dÎmr
‘gm{dÌr’ åhQ>bo H$s, Amnë¶m S>moiçm§g‘moa gm{dÌr~mB© ’w$bo Am{U g˶dmZmMr gm{dÌr
¶m§Mo H$UIa, Y¡¶©erb, ~w{Õ‘mZ d g§H$Q>H$mimVhr g§¶‘ Z gmoS>Umao ì¶p³V‘Ëd C^o amhVo.
XþîQ>>m§Zm Am{U ê$T>r na§nam§Zm Z Ow‘mZVm gm{dÌr~mB© ’w$bo§Zr ‘{hbm§gmR>r emim MmbdyZ
AkmZmÀ¶m OmoIS>rVyZ {ó¶m§Mr ‘w³VVm Ho$br Va g˶dmZmÀ¶m gm{dÌrZo ¶‘mÀ¶m ‘¥Ë¶w’$memVyZ
ñdV:À¶m nVrMr ‘w³VVm Ho$br. Aem ¶m Y¡¶©erb, ~ww{Õ‘mZ, MVwa ì¶p³V‘Ëd Agboë¶m g˶dmZmÀ¶m
gm{dÌrMm n[aM¶ ZdrZ {nT>rbm hmoUo JaOoMo Amho.
g˶dmZmMr gm{dÌr hr AídnVrMr EHw$bVr EH$ ‘wbJr. Vr VméʶmV Amë¶mda Amnë¶m
OrdZgmWrXmamMr {ZdS> Vr ñdV:M H$aVo. na§Vw XþX£dmZo {VMm nVr Aënm¶wfr R>aVmo. ¶‘amO Amnë¶m
nVrMm àmU KoD$Z OmV AgVmZm gm‘mݶ órà‘mUo Vr AmH«$moe H$aV Z ~gVm ¶‘mÀ¶m nmR>r‘mJyZ
OmD$ bmJVo. Voìhm ¶‘ Am{U gm{dÌr ¶mÀ¶m§V Omo g§dmX Pmbm Vmo gm{dÌrMr ~ww{Õ‘Îmm, Y¡¶©, g§¶‘
B. {d{dY JwU ñnîQ>> H$aUmam AgyZ àmMrZH$mbrZ ^maVr¶ {ó¶m§Mo loîR>Ëd ñnîQ>> H$aUmamhr Amho. Vmo
g§dmX g§{jßVnUo ¶m nmR>mV AZwdm{XV Ho$bobm Amho. Voìhm Vmo AmXe© S>moiçmg‘moa R>oD$Z AmOÀ¶m
VéU ^maVr¶ {ó¶mhr à{VHy$b pñWVrda ‘mV H$ê$Z AmnUhr g˶dmZmÀ¶m d ’w$b|À¶m gm{dÌrà‘mUo
Y¡¶©erb, ~ww{Õ‘mZ, g~bm {ó¶m Agë¶mMo XmIdyZ XoVrb Agm ¶m nmR>mMm CÔoe Amho.
19
O‘am¶ - gm{dÎmr Vw‘§ ‘‘ ‘½Jo qH$ E{g? Vd gm{dÎmr - ‘‘ nB Vw‘§ g‘rd§ ApËW& nB§ ‘w§{MD$U
nBñg ‘ƒy hmoB& VAmo nBñg Xohñg Ah§ H$qh JÀN>m{‘? ~r¶§ Vw‘§ ‘‘
A§Vg¸$ma§ H$aoh& gìd§ BÀN>m nwÊU§ H$ao{g& AÊU§, Vw‘§
gm{dÎmr - nBñg ‘½Jo {Za§Va§ JÀN>h {Îm ^mahr¶ ‘‘ gìdd¶U§ gw{UD$U VoU n‘mU§
ZmarE Y呧 ApËW& VoU Ah§ ‘‘ nBñg H$[aËWm& VAmo Ed§ n¶mañg X¶md§Vñg
‘½Jo E{‘& ‘w§{MD$U Ah§ AÊUÎm§ H$qh U JÀN>m{‘&
O‘am¶ - VwÁP nB{UÆ>m XÆz>U ‘‘§ Aƒ§V§ AmU§X§ O‘am¶ - gm{dÎmr, Ed§ n¶mañg VwÁP d¶U§
hmoB& VAmo nBñg nmU§ ‘w§{MD$U AÊU§ gw{UD$U ‘‘ {d {h¶E X¶m^md§
H$mo{d da§ ‘½Jgw& {Zå‘mU§ hmoB& VAmo da§ ‘½Jgw&
gm{dÎmr - ‘‘ ggwa§ {XÆ>r ZpËW Vñg {X{Ƨ Xoh& gm{dÎmr - ‘E nwÎm§ hmoñgB&
O‘am¶ - "Am‘§ {V&' EpÊh¨ Vw‘§ JÀN>& MbUñg O‘am¶ - Vd BÀN>m {g½K§ nwÊU§ hmoC& EpÊh¨ Vm
{ZaËWH§$ H$Æ>§ Z Ko{g& JÀN&
gm{dÎmr - ‘‘ nB© OËW JpÀN>ñgB VËW Ah§ {d gm{dÎmr - E¶§ {dñg§ g§V-gwnw[agñg Am¶ma-
JpÀN>ñgm{‘& nBg‘§ JÀN>§VmU ‘‘ {d¶maoU Yå‘ZrB©EU {ƒ¶ VaB&
qH${M {d H$Æ>§ Z hmoB& ~rAmo Vw‘§ ghmd§ ^mahr¶ g¸$B©E nBñgg‘§ {ƒ¶ nwÎm§
{d gwnw[agmU Bd ApËW VoU Ah§ Vw‘§ ‘ÊUB& E¶§ Vw‘§ {n OmU{g&
g‘§ ~mo„m{‘& O‘am¶ - ^mo M[aÎmg§nÊU-BËWrE! Vw‘§ E¶§
O‘am¶ - ^mo gm{dÎmr ! VwÁP d¶UoU ‘‘ {h¶¶§ d¶UoU Ah§ A{h¶§ AmU§X§ hmo{‘& Vm
ngÞ§ hmoB& nBñg nmU§ ‘w§{MD$U AÊU§ da§ ‘½Jgw!
H$mo {d da§ ‘½Jgw& gm{dÎmr - Vwåho ‘E nwÎmñg da§ Xo{g& VoU Ah§
gm{dÎmr - ‘‘ ggwañg J¶-{dhd§ nwUmo nm{dñgB& Vw‘§ Am^ma§ ‘ÊUm{‘& qH$Vw ‘‘ nB© ‘E
O‘am¶ - Vhod {ƒ¶ hmoC& EpÊh¨ Vm Vw‘§ JÀN>& g‘§ ZpËW& Vm ‘E nwÎm§ H$h§ hmoB? OB
B¶amAmo nw[agmAmo nwÎm§ nmdB Vm bmoJm
gm{dÎmr - O‘am¶ Vw‘§ gìd§ Yå‘-{Z¶‘§ OmU{g
‘E AgB§ g§~mo{hñgpÝV& ~r¶§ nBñg
VoU Vw‘§ ¶‘§ {Îm Zm‘oU g§~mohB& ~rAmo
{dUm Ah§ ‘¶d§ ApËW& VAmo nB{dUm
Vw‘§ gÎmwñg {d {h¶§ qMV{g& XrUOUmU
‘E qH${n BÀN>m ZpËW&
Cd[a¨ {d AUwH§$nm H$ao{g&
O‘am¶ - gm{dÎmr! Vw‘§ Aƒ§V§ MCam ApËW&
O‘am¶ - gm{dÎmr! VwÁP d¶U§ VÊhmOrdñg Ob§
Vw‘E ‘E g§^mgUpå‘ {O¶{g & Vw‘§
Bd ApËW& V§ gw{UD$U ‘‘ {h¶¶§ g§VwÆ>§
gƒ§ gìdgoÆ>§ BËWr ApËW& Vd E¶§ {n
hmoB& VAmo gƒdmUñg nmUmE {dUm
BÀN>m nwÊU§ hmoC {Îm ^{UD$U g§VwÆ->
AÊU§ da§ ‘½Jgw &
{h¶EU O‘amEU gm{dÎmrE nBñg nmU§
gm{dÎmr - ‘‘ {nCUmo d§gd–rE EJ§ {d nwÎm§ {d XoB&
ZpËW & Vmd Vñg nwÎm§ ^{dñgB&
O‘am¶ - Vhod {ƒ¶ hmoC& EpÊh¨ Vm {d Vw‘§
JÀN>gw&
20
eãXmW©
‘ƒy - ‘¥Ë¶y ~rAmo - Xþgao
nB© - nVr Bd - à‘mUo, g‘mZ, gmaIo
‘w§{MD$U - gmoSy>Z {h¶¶ - öX¶, ‘Z
da§ - BÀN>m, Anojm, AmH$m§jm {dhd§ - d¡^d
ggwwa - gmgao nm{dñgB - àmßV hmoD$ Xo
Amåm§ - H$~yb H$aUo, ‘mݶ H$aUo EpÊh¨ - AmVm
H$Æ>§ - H$îQ>> g§~mohB - g§~moYZo, CƒmaUo
{ZaËWH§$ - {ZaW©H$, ì¶W© gÎmwñg - eÌyMo
{h¶§ - {hV bm^ Vd - VwPr
VÊhm - VhmZboë¶m {g½K§ - Vm~S>Vmo~
{nCUmo - {nVmÀ¶m {dñg - {díd, OJ
d–rE - d¥X²Yr, dmT>rgmR>r Am¶ma - AmMma
g‘rd§ - g‘doV, Odi VaB - VaUo, MmbUo, ApñVËdmV AgUo
H$qh - H$moR>o g³H$B©E - g§ñH¥$VrV
AÊUÎm§ - AÝ¶Ì ‘ÊUB - ‘mݶVm AgUo
BËWrE - órZo AgB§ - AgVr, Mm[aͶhrZ
A{h¶§ - A{YH$ ‘¶d§ - ‘¥VdV
dÎm‘mU - dV©‘mZH$mimVrb ‘E - ‘bm, ‘mPr
H$h§ - H$er g§^mgUpå‘ - ~mobʶmV
B¶amAmo - BVam§nmgyZ {O¶{g - qOH$bog
~mo{h - ~wX²Yr dgU§ - g§H$Q>
WoB‘m - Aer, hr
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
4 ê$no AmoiIm.
1) nm{dñgB 5) hmoC
2) ggwañg 6) ApËW
3) {h¶§ 7) hmoB
4) gw{UD$U 8) JÀN>{g
5 ì¶p³V{MÌU aoImQ>m.
1) gm{dÌr 2) ¶‘amO
22
6. A¶hma¶-{XÆ>§V§
"A¶hma¶-{XÆ>§V§'hm nmR>
AY©‘mJYr O¡Z AmJ‘ J«§WmVrb
"am¶ngo{U¶-gwÎm§' ¶m Xþgè¶m
Cnm§J J«§Wm‘YyZ KoVbobm Amho.
am¶ngo{U¶ J«§W åhUOo AmJ‘
e¡brMo EH$ Img d¡{eîQ>çM hmo¶.
àXoer amOm Amnbm
nma§n[aH$ ÑpîQ>H$moU gmoS>ʶmg
V¶ma Zgë¶m‘wio ˶mMm {dH$mg
Iw§Q>bobm hmoVm. åhUyZ Ho$grHw$‘ma
‘wZr ˶mbm CnXoemVyZ g‘OmdyZ
gm§JVmV ho amOm, H$mimZwgma Amnë¶m AmMma-{dMmam‘ܶo n[adV©Z Ho$bo Va Amnbr àJVr hmoD$Z
gwImMr àmßVr hmoVo. na§Vw H$mimZwgma ñdV:‘ܶo n[adV©Z Ho$bo Zmhr Va Xþ:I ^moJmdo bmJVo {edm¶
níMmVmnhr H$aʶmMr doi ¶oVo. WmoS>³¶mV H$mimZwgma n[adV©Z H$aUo H$go Amdí¶H$ Amho Vo bmoI§S>mMo
AmoPo dmhUmè¶m ‘Zwî¶mÀ¶m CXmhaUmVyZ ¶oWo ñnîQ>> Ho$bo Amho.
àmMrZ H$mimVrb Mm§Jë¶m KQ>H$m§Mm ñdrH$ma H$aʶm~amo~a AmYw{ZH$ H$mimVrb d¡km{ZH$
àJVrMmhr ñdrH$ma Ho$bm Va OrdZ gwIH$a hmoʶmg H$er ‘XV hmoVo Vo ¶m nmR>mV nwT>rbà‘mUo ñnîQ>>
Ho$bo Amho. ˶mMm {dXçm϶mªZm ^mdr OrdZmV {ZpíMVM Cn¶moJ hmoB©b Ago dmQ>Vo.
eãXmW©
H¥$Vr H$am
26
1. aÆ>^Îmr
^maV ho ‘hmZ amîQ´> Amho. ¶oWrb g§nyU© amîQ´>r¶ g‘mO hoM Amnë¶m gdmªMo EH$‘od lÕmñWmZ
Amho. amîQ´>Y‘© hr EH$ g§OrdZ e³Vs Amho. ¶mVM gd© g‘mOmMr CÞVr, g§nyU© amîQ´>mMm CËH$f©
A{^àoV Amho.
OmV, n§W, ^mfm, àm§V AWdm nj ¶mgma»¶m Aݶ H$moU˶mhr JmoîQ>>tMm {dMma ¶m
amîQ´>^³VsÀ¶m AmS> ¶oD$ Z XoVm Amnbo amîQ´> CËH$fm©bm H$go OmB©b ¶mMmM à˶oH$mZo ܶmg KoVbm
nm{hOo. AmO Xþ~içm d Ae³V g‘mO KQ>H$m§Zm amîQ´>^³VsMo YS>o XoʶmMr JaO dmQ>Vo. ˶mgmR>r gd©
amîQ´>Y‘m©À¶m àUo˶m§Zr Ho$bobo H$m¶© AmO VéUm§À¶m nwT>o R>odbo nm{hOo. H$maU ¶mVyZ VéU dJm©bm ‘moR>r
àoaUm {‘iob.AmOÀ¶m VéU {nT>rbm amîQ´> åhUOo H$m¶? amîQ´>Y‘© åhUOo H$m¶? ho H$iboM nm{hOo.
"ñdJm©X{n Jar¶gr' Aem Amnë¶m amîQ´>m~Ôb lÕm^md d AmXa amIyZ Amnbo amîQ´> OJmV
gd©loîR>> Amho. Vo {Ma§VZ ahmdo åhUyZ gVV AmnU à¶ËZerb AgUo hr Iè¶m amîQ´>^³VsMr JaO
Amho. Ago ‘hmZ {dMma gm§JUmar hr H${dVm lr ’y$bMÝX O¡Z ào‘r, (dmamUgr) ¶m§Zr {b{hbr. ¶m
H${dVoV em¡agoZr àmH¥$V ^mfoMr d¡[eîQ>ço nhm¶bm {‘iVmV.
eãXmW©
Jmadmo - Jm¡ad H$Êhm - H¥$îU
g[Îm - e³Vr H$åhra - H$mí‘ra
aÆx>ËWmU§ - amîQ´>mMo CËWmZ ({dH$mg) X{bXþ§ - Xm[aж
{dUgXþ - {dZme hmoD$ Xo g‘pßnXmo - g‘{n©V
{hX²Xmo - öX¶
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
28
2 AmH¥$Vr nyU© H$am.
A)
UB©
~) nìd¶ Zm‘ -
‘hmnw[ag
29
2. A^¶XmU§
30
A^¶§ M Om¶‘mU§ ‘mUwg-^mgmB V§ IJ§ am¶m &
H$éUmag-Zra{Zhr ‘m ^m{h nwUmo nwUmo ^UB &&3&&
‘‘§ ^³I§ ‘w§M B‘§ am¶! Z OwÎm§ B‘§ {Îm O§n§Vmo &
VpßnQ²>R>rE goUmo nÎmmo gßnñg JéS> ìd &&5&&
31
Yå‘m@Yå‘{dqMVm {d {MÆ>E gw{Æ>E garapå‘&
V§ ZpËW Z Hw$UB ~w^wp³IAmo Hy$a‘{d H$呧 &&15&&
32
eãXmW©
nmog{h¶ - (nm¡f{YH$) AîQ>>‘r, MVwX©er nmaod¶ - nmadm, H$~yVa
¶m nd©{VWr§Zm nmimd¶mMo Amhmam{XMo d«V goU - ~{har ggmUm
nmogh>gmbm - nm¡fYemim (nm¡fY-Cnmg d«V C³IU - CIS>Uo, CngUo
H$aʶmMo {R>H$mU) {nÀN> - nrg
nH§${na - WaWa H$mnUmam nda{g¶m - CËH¥$îQ>> IS>rgmIa, Ðmjag
Za¶{d¶Um - ZaH$mVrb ¶mVZm n¶ - XÿY
Nw>hJ{hbmo - ^wHo$Zo ì¶mHy$i Pmbobm Am‘§ - hmo¶
ABam - Vm~S>Vmo~ A‘amo - ‘¥Ë¶y Zgbobo, Xod
A‘ÀN>a - X¶miy, H¥$nmiy dam¶ - {~Mmam, Jar~, jwÐ
B©gmqUXoU - B©emݶ ñdJm©Vrb B§Ð A³Iw{hAmo - àjmo{^V Z hmoVm, Z amJdVm
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
1 Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm. 4 H$moU Vo {bhm.
1) ‘oKaW amOm H$moR>o ~gbm hmoVm? 1) nm¡fYemioV qMVZ H$aUmam
2) ‘oKaW amOmOdi H$moU A^¶XmZ ‘mJV
hmoVo? 2) ^¶^rV hmoD$Z WaWa H$mnUmam
3) nmaì¶mÀ¶m nmR>r‘mJyZ H$moU Ambo?
4) ‘oKaW amOm H$m¶ åhUmbm? 3) nmaì¶mÀ¶m nmR>monmR> ¶oUmam
2 g§X^m©g{hV ñnîQ>rH$aU H$am.
1) ‘‘‘ ^³I§ ‘w§M B‘§ am¶&’ 4) ñdV:À¶m ‘m§S>rMo ‘m§g H$mnyZ XoUmam
2) ‘{H$‘h§ H$ao{‘ gaU§ H$hgw ‘hm^mJ!
Nw>hJ{hbmo&’ 5) amOmbm CngJ© XoD$Z j‘m ‘mJUmam
3 g‘mZmWu eãX {bhm.
1) am¶m 6) A^¶XmZ XoUmam
2) n¶§
3) nmaod¶ 5 CnH«$‘ :- XmZeya H$U© d amOm h[aíM§Ð
¶m§À¶m H$Wm dmMm.
4) gwamo
5) {nÀN> mmm
33
3. ZrBd‚mm
‘ZrBd‚mm’ hr H${dVm
‘d‚mmb½J§’ ¶m àmH¥$V gw^m{fV
J«§WmVyZ KoVbobr Amho. ‘d‚mmb½J§’
hm àmH¥$V gm{h˶mVrb A˶§V
loîR>> J«§W AgyZ H$dr O¶d„^m§Zr
¶m J«§WmMr aMZm Ho$br Amho. ¶m
J«§WmV {d{dY {df¶m§darb {ZdS>H$
JmWm§Mm g§J«h Ho$bobm {XgyZ ¶oVmo.
‘d‚mm’ åhUOo nÕVr,
‘m{bH$m, amJ hmo¶. ‘b½J§ åhUOo
g‘yh, g§J«h. ‘d‚mmb½J§’ hm J«§W
åhUOo àmH¥$V ^mfoVrb gw^m{fVm§Mm g§J«h hmo¶. AmH$f©H$ d ‘moO³¶m eãXmVrb ‘m¡{bH$ {dMmam§Mm
g§J«h åhUOo gw^m{fVo hmoV.
g‘mOmVrb bmoH$ g§ñH$maj‘, AmMma-{dMmamZo {ZH$mon d J{V‘mZ hmoʶmgmR>r gw^m{fVm§Mo
Aܶ¶Z åmhËËdnyU© Amho. ¶m gw^m{fVm§Mm n[aM¶ hmoʶmgmR>r ‘ZrBd‚mm’ hm nXç nmR> ¶oWo {Xbm
Amho. {dXçm϶mªZr Amnë¶m OrdZmV ˶mMm Cn¶moJ Ho$ë¶mZo {dXçm϶mªMohr OrdZ {dH${gV hmoʶmg
‘XV hmoB©b.
34
grb§ da§ Hw$bmAmo, Xm{bÔ§ ^ìd¶§ M amoJmAmo &
{d‚mm a‚mmC da§, I‘m da§ gwÆx> {d VdmAmo &&5&&
eãXmW©
35
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
36
2)
amÁ¶mnojm loîR>>
VníM¶}nojm loîR>>
1) Vn 3) amÁ¶
2) j‘m 4) {dXçm
37
4. nwÎmmU-n[a³Im
‘nwÎmmU-n[a³Im’ hm
nXçnmR> A§~XodgyatZr {b{hboë¶m
‘Am»¶mZH$‘{UH$moed¥{Îm’ ¶m
àmH¥$V J«§WmVyZ KoVbobm Amho.
{d{dY JwUmZo ¶wº$ 춳Vs OoWo
OmB©b VoWo nyOZr¶ hmoVo. {edm¶
g‘mOmH$Sy>Z ˶m§Mm AmXahr Ho$bm
OmVmo.
loîR>>nXmgmR>r ¶mo½¶
춳VsMr {ZdS> H$aʶmgmR>r
AmOhr {d{dY àH$mao narjm
KoVë¶m OmV Agboë¶m {XgyZ ¶oVmV. àmMrZ H$mirhr àgoZ{OV amOmZo Amnë¶m amOHw$‘mam§Mr Y¡¶m©Mr,
gmhgmMr, CXmaVoMr, ~w{Õ‘ÎmoMr narjm H$er KoVbr Vo ¶m H${dVoV ñnîQ>> Ho$bo Amho. ˶mà‘mUo
dV©‘mZH$mimVrb nmbH$m§Zrhr Amnë¶m ‘wbm§Mr narjm KoD$ZM Hw$Q>§w~mVrb O~m~Xmar gmondmdr.
AݶWm Hw$Qw>§~mVrb gdmªZm Xþ…I, H$îQ>> ghZ H$amdo bmJVo. Voìhm ¶m H${dVoVrb lo{UH$ Hw$‘mamMm
AmXe© S>moiçmg‘moa R>odyZ ‘wbm§Zr AmMaU H$amdo Ago ¶m H${dVoVyZ ñnîQ>> Ho$bobo Amho.
B¶ [M§{VD$U qgYwa-Vwa§J-AmC‚m-ah-da-AmBÊU§&
n‚mmbmdB g¶b§ MC{Ôqg {OÊU-gmb-{Jh§&&3&&
38
am¶mEg§ {Zgw{UC>§ VS>¶S>-’w$Å>§V-d§g-g§Xmoho&
H$–§{V n{bÎmo n{d{gD$U Hw$‘am JB§XmB© &&5&&
39
V¶U§Va§ Hw$‘mao {d{dh-{dUmo¶-ßng§J-Adp³IËVo&
nm{ñmÎmw Zad[a¨Xmo dmh[aC>§ nwÀN>B Ed§ &&17&&
eãXmW©
g§~wÕ - OmJ¥V hmoUo qgYwa - hÎmr
{OÊU - OrU© AmaÕmo - Ama§^, àma§^
H$[a§Xmo - loîR>> hÎmr AmC‚m - dmXç
YaU - YmaU H$aUmam npÀN>‘på‘ - eodQ>r
gogm - ~mH$sMo n‚mmbmdB - àÁd{bV H$aUo
n{bÎm§ - OiV Agbobo JB§XmB© - hÎmr B.
ObU-Ombm - OiUmè¶m Ádmbm Vwa§J - KmoS>m
O¶T>¸$m - {dO¶ S>§H$m, EH$ dmXç g{bb - nmUr
{b{b{¸$Amo - MwMH$maUo gwU¶mU - Hw$Ͷm§Mm
Adp³IÎmo - AmH${f©V H$aUo ‘mo¶J - bmSy>
A{hgo¶ - A{^foH$ d§g - ~m§~y
Ya-Ywam-YaU-Yra - O~m~Xmar gm§^miʶmg g‘W©
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
1 Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) àgoZ{OV amOmZo amOHw$‘mam§Mr narjm KoʶmMo H$m R>a{dbo?
2) àgoZ{OV amOmZo OrU© Am¶wYemim H$m Omibr?
40
3) lo{UH$ Hw$‘mamg ‘q^^gma’ ¶m ZmdmZo H$m g§~moYbo OmD$ bmJbo?
4) amÁ¶m{^foH$mg H$moU, H$go nmÌ R>abo?
3 H$moU Vo {bhm.
1) O¶S>§H$m ~mhoa H$mT>Umam
2) OrU© Am¶wYemim noQ>dUmam
3) amOHw$‘mam§Mr narjm KoUmam
4) ‘q^^gma’ ZmdmZo g§~moYbm OmUmam
2)
J«§W nwÎmmU-n[a³Im J«§WH$ma
mmm
41
5. Hy$S>-ZrB©
‘ Hy$Q>>ZrVr’ hr EH$ ‘mZdr ~w{ÕMmVw¶m©Mo loîR>Ëd ñnîQ>> H$aUmao AmMaU ‘mZbo OmVo. O§oìhm
EImXm eÌy qH$dm {damoYH$ ~bembrAgob Voìhm Hy$Q>-ZrVrMm Cn¶moJ H$ê$Z eÌyda [H§$dm {damoYH$mda
‘mV Ho$br OmVo. ¶m Hy$Q>>ZrVrMm Cn¶moJ àmMrZ H$mimnmgyZ ^maVmV Ho$bm OmV Agbobm {XgyZ ¶oVmo.
¶m Hy$Q>>ZrVrbmM ‘J{Z‘r H$mdm’ ¶m ZmdmZohr AmoiIbo OmVo. ¶m Hy$Q>ZrVrMm, J{Z‘rH$mì¶mMm Cn¶moJ
H$ê$Z N>ÌnVr {edmOr ‘hmamOm§Zr ñdamÁ¶mÀ¶m eÌyda ‘mV Ho$bobr {XgyZ ¶oVo.
¶m Hy$Q>ZrVr{df¶r Am¶©-MmU³¶m§Zr {dñV¥VnUo J«§WaMZmhr Ho$bobr AmT>iyZ ¶oVo. ¶m
Hy$Q>ZrVr‘ܶo Ho$di nwéfm§MmM g‘mdoe ZìhVm Va {ó¶mhr Hy$Q>ZrVr‘ܶo {ZnwU hmo˶m. ˶mMr AZoH$
CXmhaUo àmH¥$V gm{h˶mV AmT>iyZ ¶oVmV.
gXa nmR>m‘ܶo A^¶Hw$‘ma Am{U J{UH$m Amnë¶m ~w{ÕMmVw¶m©À¶m à^mdmZo Hy$Q>>ZrVrMm
Cn¶moJ H$ê$Z ~bmTç> àXçmoV amOmg ¶wÕ^y‘rVyZ H$go nidyZ bmdVmo. Vo ñnîQ>> Ho$bobo Amho.
{dXçm϶mªZrhr A^¶Hw$‘mamMr àoaUm KoD$Z Amnë¶m OrdZmV ¶e àmßV H$amdo Ago ¶m
nmR>mVyZ ñnîQ>> Ho$bo Amho.
gXa nmR> A§~XodgyatZr {b{hboë¶m "Amdí¶H$gyÌQ>rH$m' J«§Wm‘YyZ KoVbm Amho.
42
nwa-n[aga-nwhB©E VoU {ZhmUr-H$¶m H$U¶-H$bgm &
g‘¶§ ‘wg§{T>-‘mo½Ja-Vmo‘a-Pg-{Zgr¶-gËWoqh&&3&&
43
‘pÁP‘-d¶mU ‘ÁPmAmo Vñg EJm H$hoC>§ AmT>Îmm &
{ZgwUgw gmd¶, EB©E ^d-{daÎmmE gwh-M[a¶§ &&15&&
eãXmW©
4 ê$no AmoiIm.
1) I{UC§$ 2) n{bD$U 3) qMVgw 4) ^U§{V 5) J§VyU§ 6) H$mD$U
5 g§X^m©g{hV ñnîQ>>rH$aU H$am.
1) "Vw‘§ {M¶ Hw$U EËW ^mo¶U§ &'
2) "ao! H$ËW J¶m ~wÕr ‘{hbm-‘oÎmoU O§ Bh-Am{U¶m &'
3) "Yå‘-ÀN>boU nmdmE B‘mE &' mmm
45
6. {H${gdmbñg OrdU§
3. H${T>U-Iadra-no„U-hb ìd nËWa-{d{U½J¶-Ap½JH$Uo
YMbmo-Am¶[a¶-nho H$ñg {d gwhoU dƒ§{V &&795&&
46
5. Ydbmo {OAB Vwh H$E, Ydbñg H$E {OApÝV {JÆ>rAmo&
{OA V§~o! Aåh {d Or{dEU JmoÆ>§ Vw‘mAÎm§ &&638&&
47
eãXmW©
n§H$-‘BboU - {MIbmZo ‘mIbobo. go¶ - Km‘.
h{bAmo - eoVH$è¶mg. C„m - Amobo.
N>rao¸$-nmBÊU - {MIbmZo ‘mIbobo. {UdAB - noaUo.
gm{b-N>oÎmoU - gmirMo eoV. d{d‚mpÝV - dmT>ë¶mZ§Va.
OmUw - JwS>Km, AßnÎm§ - Z {‘iUmao.
AmU§{X‚mB - AmZ§X XoUo. nÎmA§ - {‘iUo.
dS>UoU - dmT>bobo. ìd - à‘mUo. gmoÊhm - gyZ.
’$bhr-dmhU§ - noaUr H$aʶmMo gmYZ. CAh - nhm.
b§Jbo - Zm§Ja. VUwB© - H¥$e, gS>nmVi.
gB©A - gVr, nËZr, ór. aÀN>mgw - añ˶mV.
Jpã^UrA - ‘ZmV. öX¶mV AgUo. Cå‘B¶mE - CÝ‘mX, CËH$Q>, AmVya.
H${T>U - H$R>rU. CdD$T>mo - dmT>Uo, {Z‘m©U hmoUo.
Iadra - IS>~S>rV. ~wÕrE - {dMmamZo.
no„U - nobZo. gm§^miUo ’§$go{‘ - ñnem©Zo.
Ap½JH$Uo - A{¾À¶m {R>U½¶m. Omd - Ooìhm.
YMbo - Y¡¶© Zgbobo, Xþ~io. ’$égmo - H$R>rU.
nho - ‘mJ©. VUnw[agmo - JdVmZo V¶ma Ho$bobo ~wOJmdUo (nwéf).
dƒ§{V - OmUo . H$på‘EU - H$‘© H$aUmè¶mZo.
n[a‘{b¶m - hmVmiUo, Yma H$mT>Uo. nm‘aoU - Jar~, {~Mmè¶mZo.
JmodoU - JdiçmZo. CA - nhm.
Amo„oB - Amobo hmooUo. nmC-hmarAmo- {eXmoar, ^moOZ, AmUUmè¶m nËZrg.
EpÊh¨ - AmVm. ‘moÎmìdo - gmoS>Uo, ‘moH$io H$aUo.
Hy$S - H$m¡eë¶, MmVw¶©. OmoÎmA - Oy.
Xmo{hUr - Ðmd{dUo, hmVmiUo, nmZm KmbUo. n½Jhpå‘ - KoUo, Xmoar.
OmAm - hmoUo, Pmbo, XoUo. Adhm{gUr - dogU.
{OAB - OJVo. ‘w¸$m - gmoS>Uo, ‘wº$ H$aUo.
H$E - H$[aVm. Am{bh{‚mB - {b{hbobo, R>go, nmD$bIwUm.
V§~o - Vm§~S>r, Vm§~r. hbm{b - Zm§JaUo.
JmoÆ> - JmoR>m. H$b‘-JmodrE - amIU H$aUmar ór.
Vw‘mAÎm§ - Am‘À¶mgmR>r. Ho$Ama-gmoAm- OmoamMm àdmh ñÌmoV.
‘E - ‘r. é§^U - AS>Wim.
{hAEU - ‘ZmV, ‘ZmZo. V§g - ÌñV hmoUo, dH«$ hmoUo.
nm‘a - Jar~ eoVH$ar. A§VmohþÎm§ - ‘ZmV.
H$a - hmV. S>ÁPB - OiUo.
48
OmAm - nËZr. nwpÀN>AmB - {dMmanyg. Mm¡H$er H$aʶmgmR>r.
C³ImA - CISy>Z Q>mH$Uo. n§H$A - H$‘i.
{UhmUmB§ - nwabobr g§nÎmr. gwa{h - gwJ§{YV,
ìd- à‘mUo, g‘mZ. ndU - dmè¶mZo.
{U-H$å‘mqh - H$m‘ ZgVmZmhr. {Uìd{dA§ - W§S> Ho$bobo.
UoA - ZgUo. {nAB - {nUo.
‘A - ‘aUo, ‘¥V hmoUo. nAB - ñd^md, ‘wimVM.
n[ahaÝVmo - H$‘r hmoUo, ZîQ>> hmoUo. {UÆ>mB - Z R>odUo, g§n{dUo.
JhdBUm - J¥hnVr, ‘mbH$. AmoUA - Imbr.
‘wA - ‘¥V, ‘oboë¶m. gU - VmJmMo.
goah - aoS>çmMo. Ydbm-AÝVogw - nm§T>ao Pmbobo.
Sw>§S>A-Xm‘§ - Kw§Jam§Mr ‘mi. ‘§{S>¶ - bmdbo, {d^y{fV Pmbobo.
{Ma - {MaH$mi. U{S>-ZQ>r,
dhoD$U - dmhÿZ. dm{S>Am - dmT>bobo.
d½J - g‘yh. Om¶m - hmoUo, Pmbobo.
gAmB§ - eoH$S>mo. Ira - XÿY.
UoD$U - ZoD$Z. n¸$b - n³d, àm¡T>, VéU, nwîQ>>.
Ud[aA - ¶mo½¶ Z dmQ>ë¶mZo. g§nÊU - g‘¥Õ, gwnrH$.
A‚mmKao - Am¶m©Ka, XodVoÀ¶m XodimV. BA - ‘mVr.
~Õ§ - ~m§YUo. {gd§ - AmH$f©U
gwh - gwImMr.
ñdmÜ`m`
H¥$Vr H$am
49
2 Imbrb àíZm§Mr WmoS>³¶mV CËVao {bhm.
1) nËZrÀ¶m {ZYZmZo ì¶mHy$i Pmboë¶m eoVH$è¶mMr AdñWm ñnîQ>> H$am.
2) eoVH$è¶mMo eoVmdarb ào‘ ñnîQ>> H$am.
3) Hw$eb d ~bdmZ eoVH$è¶mMo dU©Z H$am.
2) Jdir 6) AmV
3) XÿY 7) nËZr
4) gyZ
4 ê$no AmoiIm.
1) noÀN>§Vmo 4) dƒB
2) Amogh§ 5) N>oÎmogw
3) nm‘aoU
50
n[a{gÆ>§
(~) bohU-H$mog„§
(H$) gÅ>¶-n[aM¶§
51
(A) ì¶mH$aU {d^mJ
ì¶mH$aU ho
à˶oH$ ^mfoMm àmU Amho.
åhUyZ ì¶mH$aU g‘OyZ
KoVë¶mZo ^mfo‘ܶo H$go
n{adV©Z hmoV OmVo qH$dm
^mfoMo VwbZmË‘H$ Aܶ¶Z
H$aʶmg H$er ‘XV hmoVo ho
g‘OVo.
H$moU˶mhr ^mfoMo
Aܶ¶Z H$aʶmgmR>r ˶m
춳Vrg H$‘rV H$‘r EH$m
^mfoMo Va kmZ AgUo
Amdí¶H$ AgVo.
àmH¥$V ^mfm hr g§ñH¥$V ^mfoà‘mUo EH$ àmMrZ ^maVr¶ ^mfm Amho. åhUOo ¶m XmoÝhr ^mfm
g‘H$mbrZ ^mfm hmoV. ˶m‘wio ¶m XmoÝhr ^mfm§Mm Cn¶moJ ZmQ>ç gm{h˶mV Pmbobm {XgyZ ¶oVmo.
˶mVyZM ¶m XmoÝhr ^mfm§À¶m VwbZmË‘H$ Aܶ¶Zmg àma§^ hmoD$Z àmH¥$V ì¶mH$aU J«§WmMr {Z{‘©Vr
Pmbobr {XgyZ ¶oVo. àma§^rMo Oo àmH¥$V ^mfoÀ¶m ì¶mH$aUmMo J«§W {Z‘m©U Pmbo ˶m‘ܶo àmH¥$V ^mfoÀ¶m
{dX²dmZm§nojm g§ñH¥$V ^mfoÀ¶m {dX²dmZm§Mo ‘moR>o ¶moJXmZ Agbobo {XgyZ ¶oVo. ˶m‘wioM g§ñH¥$V ^mfoer
VwbZm H$aV H$aV àmH¥$V ì¶mH$aU J«§WmMr aMZm Pmbobr {XgyZ ¶oVo. ˶m‘wio àmH¥$V ^mfoMo ì¶mH$aU
g‘OyZ KoʶmgmR>r g§ñH¥$V ^mfoMr ‘XV hmoVo.
ì¶mH$aU g‘Oë¶mZo ˶m-˶m ^mfoV dm³¶aMZm H$aUo qH$dm g§^mfU H$aʶmg ‘XV hmoVo.
dm³¶aMZm H$aʶmgmR>r gd©Zm‘o, H$mi, AW©, {d^³Vr à˶¶, eãXg§J«h, à¶moJ B. Mo kmZ AgUo
Amdí¶H$ Amho. Va g§Yr, g‘mgmÀ¶m kmZmZo ‘moR>‘moR>çm dm³¶m§Mo bhmZ-bhmZ dm³¶m§V ê$nm§Va
H$aVm ¶oVo. ˶m‘wio dm³¶aMZm gwb^ hmoʶmg ‘XV hmoVo. åhUyZ ì¶mH$aUmMo kmZ AgUo Amdí¶H$
Amho. ˶m ÑîQ>>rZo ¶m nmR>çnwñVH$mV àmH¥$VmVrb dU©~Xb H$go hmoVmV Vo {Xbobo AmhoV.
àma§^r àmH¥$V ^mfoVrb dUmªMm n[aM¶ {Xbobm Amho. ˶mZ§Va g§ñH¥$V Am{U ‘amR>r ^mfoVrb
dUm©Mm àmH¥$VmV H$gm ~Xb hmoVmo Vohr ñnîQ>> Ho$bobo Amho. ˶mZ§Va dV©‘mZ, ^yV, ^{dî¶H$mimMo
à˶¶, AW©, {d^³Vr, gd©Zm‘o B. Mo à˶¶ {Xbobo AmhoV. ˶m§Mm n[aM¶ H$ê$Z {dXçmWu dm³¶aMZm
VgoM {Z~§Y boIZ, g§^mfU H$aʶmMm à¶ËZ H$aVrb Aer Anojm Amho.
52
dU©‘mbm -
ñda - (ñdV§ÌnUo CƒmaVm ¶oʶmOmoJm dU© åhUOo ñda)
èhñd ñda - A, B, C, E, Amo
XrK© ñda - Am, B©, D$, Eo, Am¡
Q>rn -
g§ñH¥$V dU©‘mboVrb F$, F¥$, b¥, Eo, Am¡ ho ñda AY©‘mJYr àmH¥$VmV ZmhrV.
dU©‘mbm
ñda 춧OZ
èhñd ñda XrK© ñda Ag§¶w³V g§¶w³V
54
2) F$ = B
F$fr = Bgr ‘¥fm = {‘gm J¥h = {Jh $H¥$îU = {H$gZ
‘¥J = {‘J ÑT> = {XT> Z¥n = {Zd $H¥$e = {H$g
3) F$ = C
F$Vw = CVw,CC. ‘¥fm> = ‘wgm. d¥X²Y = dw–> $‘mV¥ = ‘mC>
àmd¥f = nmCg. ^«mV¥> = ^mC. {nV¥ = {nC> d¥{ï> = dw{Q²>R>
4) F$ = E hmoVmo.
J¥h = Joh
5) F$ = [a
F$U = [aU F${X²Y = [a{X²Y d¥f^ = [agh F${f = [a{g
57
10) Ho$ìhm Ho$ìhm AmXç V = M, N> hmoVo.
VwÀN> = MwÀN>, Nw>ÀN>, ˶mJ = M¶, N>¶
1) "¶' lwVr = Ho$ìhm Ho$ìhm AZmXç (‘ܶ AÝ˶) {R>H$mUr Agboë¶m H$, J, M, O, V, X Ag§¶w³V
춧OZm§Mm bmon H$ê$Z "A, qH$dm ¶ {b[hbo OmVo. ¶mbmM "¶' qH$dm "A' lwVr Ago åhUVmV.
1) H=¶ H$UH$ = H$U¶ CXH$ = C¶¶ emoH$ = gmo¶
OZH$ = OU¶ ZaH$ = Za¶ ZmH$ = Zm¶
gH$b = g¶b bmoH$ = bmo¶ H$mH$ = H$m¶
59
1) AmXç g§¶w³V 춧OZm§Mm bmon …
àmH¥$V ^mfoV eãXm§À¶m àma§^r Ho$ìhmM OmoS>mja ¶oV Zmhr. ˶m‘wio OmoS>mjamVrb H$‘r ~bmÀ¶m
춧OZmMm bmon Ho$bm OmVmo.
H«$‘ = $H$‘ ^«‘U> = ^‘U à^mV> = nhm¶ àW‘> = nT>‘
à^m = nhm d«V = d¶ ÜdO> = Y¶ d«U> = dU
2) Ho$ìhm Ho$ìhm AZmXç g§¶w³V 춧OZmVrb H$‘r ~bmÀ¶m 춧OZmMm bmon H$ê$Z A{YH$ ~bmÀ¶m
춧OZmMo X²{dËd Ho$bo OmVo. (åhUOoM A{YH$ ~bmMo 춧OZ XmoZ doim {b[hbo OmVo.)
^³V = ^ËV ^¾> = ^½J Y‘©> = Yå‘ MH«$ = M³H$
a³V = aËV b¾> = b½J $ H$‘©> = $H$å‘ H$U© = $H$ÊU
3) Ho$ìhm Ho$ìhm AZmXç g§¶w³V 춧OZmVrb A{YH$ ~bmÀ¶m 춧OZmMo X²{dËd Z H$aVm ˶m dJm©Vrb
àW‘ dUm©g X²{dVr¶ Am{U V¥Vr¶ dUm©g MVwW© 춧OZ OmoS>bo OmVo.
ì¶mK« = d½K AW© = AËW AY© = AX²Y
n϶ = nËW ‘yI© = ‘w³I àñVa = nËWa
4) AZwZm{gH$sH$aU …- àmH¥$VmV Ho$ìhm Ho$ìhm g§¶w³V 춧OZmVrb H$‘r 춧OZmMm bmon H$ê$Z (X²{dËd
Z H$aVm) AZwñdmamMm dmna H$obm OmVmo. ¶mbm AZwZm{gH$sH$aU åhUVmV.
(Alw) = (Añgw) A§gw dH«$ = (d³H$) d§H$ d¶ñg = d¶§g
5) Vmbì¶rH$aU …- Ho$ìhm Ho$ìhm X§Ë¶ (V, W, X, Y) 춧OZmEodOr Vmbì¶ (M, N>, O, P) 춧OZmMm
Cn¶moJ Ho$bm OmVmo. ˶mg Vmbì¶rH$aU åhUVmV.
g˶ = (gËV) gƒ§, {dXçm = {d‚mm, n϶ = nÀN> (nËW)
6) ‘yY©Ý¶rH$aU …- g§¶w³V 춧OZm‘ܶo X§V (V, W, X, Y) 춧OZo AgVrb Va ˶mÀ¶m OmJr ‘yY©Ý¶
춧OZmMm (Q>, R>, S>, T>) dmna Ho$bm OmVmo. ˶mg ‘yY©Ý¶rH$aU åhUVmV.
à{V‘m = n{S>‘m àW‘ = nT>‘ AY© = AS>²T>, AXY
à{VnÞ = n{S>dÞ H¥$V = $H$S>, H$Q> D$Üd© = CS>²T>
7) dUm©J‘ …- g§¶w³V 춧OZmÀ¶m Cƒma gwb^VogmR>r EImXçm dUm©Mm bmon H$ê$Z EImXçm ~mhç A,
B, C AmXrMo AmJ‘Z hmoVo.. ˶mg dUm©J‘ åhUVmV.
ñÌr = $BËWr {d¶ = $Bd C³V = $dwËV
60
8) gdU©bmon …- Ho$ìhm Ho$ìhm Cƒma gwb^VogmR>r g‘mZ CƒmaU Agboë¶m dUm©Vrb (EH$mnwT>o EH$
AgVrb Va) EH$mMm bmon Ho$bm OmVmo. ˶mbm gdU©bmon åhUVmV.
öX¶ = $({h¶¶) {h¶ Zddam = $Zdam Zddar = $Zdar
CXþ§~a = $(CC§~a) C§~a JwaamIr = $JwamIr
9) dU©bmon …- ‘mZdr ñd^mdm‘wio KmB© JS>~S>rZo ~mobV AgVmZm Ho$ìhm Ho$ìhm (AZmXç, AmXç)
AZmdí¶H$ 춧OZmMm bmon Ho$bm OmVmo.
XodHw$b = (XodCb) XoCb Aaʶ = $aÊU amOHw$b = $(am¶Cb) amCb
ZyZ§ = $ZyU§, UyU§
10) dU©-{dn¶©¶ …- Ho$ìhm Ho$ìhm ~mobʶmÀ¶m JS>~S>rV eãXm§Vrb dUmªMm H«$‘ ~Xbbm OmVmo. ˶mbm
dU©-{dn¶©¶ åhUVmV.
dmamUgr = $dmUmagr ZwH$gmZ = ZwgH$mZ {ZS>i = {ZT>i
T>Umb = $T>bmU AmbmU = AmUmb {MH$Q>Uo = ${MQ>H$Uo
T>në¶m = $T>b߶m ‘ahQ>²R> = $‘haQ>²R> {S>gH$i = ${S>H$gi
11) ñda^{³V …- H$mhr H$R>moa 춧OZm§Mo CƒmaU H$aUo H$R>rU hmoVo Voìhm ˶mÀ¶m gmonoH$aUmgmR>r g§¶w³V
춧OZo {d^³V Ho$br OmV. ˶mg ñda^³Vr åhUVmV.
aËZ = $a¶U ^m¶m© = $^m[a¶m Y‘© = $Ya‘
gyÌ = $gyVa N>ÌnVr = $N>VanB> H$‘© = $$H$a‘
13) Ho$ìhm Ho$ìhm àmH¥$VmV "íZ, ñZ, îU, ËñZ, Ýh = $Êh' hmoVmo
àíZ = $nÊh ñZmZ = $ÊhmU ‘ܶmÝh = $‘ÁPÊh
CîU = $CÊh OmoËñZm = $OmoÊhm
61
15) àmH¥$V‘ܶo ¶©, Xç = $‚m hmoVo.
Am¶© = $A‚m H$m¶© = $H$‚m {dX²çm = ${d‚mm
^m¶m© = $^‚m ‘X²ç = $‘‚m AmX²ç = $A‚m
16) àmH¥$VmV ³‘, Ë‘ = ßn hmoVo.
ép³‘Z = $épßnU AmË‘m = $Aßnm
17) àmH¥$VmV Ëg, ßg = $ÀN> hmoVmo.
dËg = $dÀN> CËgd = $CÀN>d Aßgam = $AÀN>am
(2) gd©Zm‘o
H$mo = $$H$moU (nw§.) H$mB§ = $$H$moUVr H$m = $H$moU (ór), Ho$ = $$H$moUVo
Vd = $VwPm, VwPr, VwPo ‘‘ = $‘mPm, ‘mPr, ‘mPo Ho$[ag§ = $H$em àH$mao
B‘mo Egmo = $hm (nw§.) B‘§ = $ho (Z.nw§.) EE = $(nw§.) ho
B‘m, Egm = $(ór) hr B‘mB§ = $hr (ór)
E¶ñg = $¶mMm (nw§.) AåhmU§ = $Am‘Mm, Am‘Mr, Am‘Mo
E¶mE = ${hMm (ór.)
62
(1) Xe©H$ gd©Zm‘o d {d^³Vr
1) E¶ (EVX) = hm, hr, ho 2) B‘ (BX‘²) = hm, hr, ho 3) A‘w (AXg²) = hm, hr, ho
E¶ (EVX²) hm (nw.)
H$maH$ E. d. A. d.
H$Vm© (à.) Eg, Egmo EE
H$‘© ({Û.) E¶§ EE
H$aU (V¥.) EEU, EEU§ EE{h, EE{h§
g§àXmZ (M./f.) E¶ñg E¶mU, E¶mU§
AnmXmZ (n§M‘r) E¶mAmo EE{hÝVmo
A{YH$aU (gßV.) E¶§{g, E¶på‘ EEgw, EEgw§
E¶ (EVX²) ór (hr)
63
B‘ (BX‘²) ór (hr)
Q>rn …- "A‘w' ¶m Xe©H$ gd©Zm‘mMr ê$no àmH¥$VmV {deof AmT>iV ZmhrV. "gmhþ' ¶m CH$mamÝV nwqbJr
Zm‘mà‘mUo "A‘w' Mr ê$no hmoVmV. Varhr àW‘m, X²{dVr¶m Am{U gßV‘rMr ê$no Imbrbà‘mUo hmoVmV.
64
O (¶X²) ór. (Or)
H$maH$ E. d. A. d.
H$Vm© (à.) Om OmAmo, OrAmo
H$‘© ({Û.) O§ OmAmo, OrAmo
H$aU (V¥.) OmE, OrE Om{h, Omqh, Or{h
g§àXmZ (M./f.) OmE, OmAmo, OrE, Orgo Omqg, OmU
AnmXmZ (n§M‘r) OmAmo, OrAmo Om{hÝVmo
A{YH$aU (gßV.) OmE, OrE, Orgo Omgw, gw§
H$ ({H$‘²) ór (H$moU)
65
(4) gd©Zm‘m§Mo {d^³Vr à˶¶
Ah§ (Añ‘X², ¶wî‘X²) = ‘r, Amåhr
66
gm (V- VX²) = ór (Vr)
à˶oH$ ^mfoV dV©‘mZ, ^yVH$mi, ^[dî¶H$mi Agbo Varhr àmH¥$V‘ܶo dV©‘mZH$mi Am{U
^{dî¶H$mimMmM A{YH$ dmna hmoV Agbobm {XgyZ ¶oVmo. àmH¥$V ^mfoV ^yVH$mimMm ’$ma H$‘r à‘mUmV
dmnabm OmV Agbobm {XgyZ ¶oVmo.
1) AY©‘mJYr - àmH¥$V ^mfoV ‘yi {H«$¶m§Zm H$mimMo à˶¶ OmoSy>Z {H«$¶mnXmMr {d{dY ê$no V¶ma Ho$br
OmVmV. ˶mbm YmVwgm{YVo åhUyZ g§~moYbo OmVo.
2) YmVyMo (1)A, (2) Am, E, AmoH$mam§V Ago XmoZ JQ>, {d^mJ Ambobo {XgyZ ¶oVmV.
3) YmVyÀ¶m AÝ˶ AjamÀ¶m Cƒmam‘YyZ H$moU˶m ñdamMm Cƒma hmoVmo ˶mdê$Z ˶m YmVyMo dJuH$aU,
JQ> nmS>bobo {XgyZ ¶oVmV. CXm. gwU (¶mVrb A§Ë¶ "U'À¶m CƒmamVyZ "A' ñdamMm Cƒma hmoVmo
åhUyZ) hm YmVy> AH$mamÝV Amho.
^U "A'H$mamÝV YmVy Amho.
Jm (¶mÀ¶m CƒmamV "Am'ñda Amho åhUyZ) AmH$mamÝV YmVy Amho.
Om - AmH$mamÝV YmVy
Xo - EH$mamÝV YmVy
Zo - EH$mamÝV YmVy
hmo - AmoH$mamÝV YmVy
darb YmVy§Zm dV©‘mZ, ^yVH$mi, ^{dî¶H$mimMo à˶¶ OmoSy>Z {H«$¶mnXmMo ê$n V¶ma Ho$bo OmVo.
67
1) dV©‘mZH$mimMo à˶¶
{Z¶‘ -
1) ’$³V AH$mamÝV YmVybmM dV©‘mZH$mimMo àW‘ nwéfmMo à˶¶ OmoS>Vodoir AH$mamÝVmMo AmH$mamÝVm‘ܶo
(A = Am) ê$nm§Va H$ê$Z Z§Va dV©‘mZH$mimMo à˶¶ OmoS>bo OmVmV. (‘mÌ BVa YmVy§Zm Zmhr)
CXm. nmg = nmgm = nmgm{‘
dV©‘mZH$mimMo à˶¶ (nañ‘¡nXr)
nwéf E. d. A. d.
àW‘ nwéf {‘ (Amho) ‘mo (AmhmoV)
{ÛVr¶ nwéf {g (Amhog) h (AmhmV)
V¥Vr¶ nwéf B (Amho) A[ÝV/pÝV (AmhoV)
gyMZm …- ^U, gwU, IU, nT>, JÀN>, a‘, B. gd© AH$mamÝV YmVy darb nmg ¶m YmVwà‘mUo MmbVmV.
2) ^{dî¶H$mimMo à˶¶
{Z¶‘ -
1) ^{dî¶H$mimÀ¶m à˶¶m‘ܶo "ñg' Mm dmna Ho$bobm AgVmo.
2) dV©‘mZH$mimÀ¶m à˶¶mÀ¶m AJmoXa "ñg'Mm dmna Ho$bm H$s ^{dî¶H$mimMo à˶¶ V¶ma hmoVmV.
(CXm. ñgm{‘, ñgm‘mo)
3) ’$³V AH$mamÝV YmVybm ^{dî¶H$mimMo à˶¶ bmdʶmnydu "A'Mo BH$mam§Vm‘ܶo ê$nm§Va Ho$bo OmVo.
(na§Vw BVa YmVy§Zm H$moUVmhr ~Xb Z H$aVm à˶¶ OmoS>bo OmVmV.)
68
4) ^{dî¶H$mimMo à˶¶ XmoZ àH$maMo AmhoV.
gyMZm …- ^U, gwU, IU, nT>, a‘, H$a B. YmVy darbà‘mUo MmbVmV.
gyMZm …- (Jm, Im,Zo, Ko, Xo, hmo ¶m YmVy§Zm darbà‘mUo (H$moUVmhr ~Xb Z hmoVm gai) à˶¶ bmdyZ
^{dî¶H$mimMr ê$no V¶ma Ho$br OmVmV.)
Xþgè¶m JQ>mMo ^{dî¶H$mimMo à˶¶
(gyMZm …- ’$³V AH$mamÝV YmVyMo BH$mamÝVm‘ܶo ê$nm§Va H$ê$Z à˶¶ OmoS>bo OmVmV.)
3) ^yVH$mimMo à˶¶
1) AY©‘mJYr- àmH¥$V‘ܶo ^yVH$mimMm A˶§V H$‘r à‘mUmV Cn¶moJ Ho$bm OmVmo.
2) ^yVH$mimEodOr ~è¶mM doim dV©‘mZH$mimMmM A{YH$ dmna Ho$bobm {XgyZ ¶oVmo.
3) ^yVH$mimV gd© nwéfm§‘ܶo "BËWm' Am{U AZoH$ dMZmVrb gd© nwéfm§‘ܶo "B§gw' ho XmoZ à˶¶M
AmhoV.
69
nwéf E.d. A.d.
à.nw. BËWm B§gw
{Û.nw. BËWm B§gw
V¥. nw. BËWm B§gw
4) AmkmWm©Mo à˶¶
1) Amkm, hþHy$‘, {dZ§Vr H$aVodoir AmkmWm©Mm Cn¶moJ Ho$bm OmVmo.
2) AmkmWm©À¶m à˶¶mV "CH$ma' OmñV AgVmo.
3) ’$³V AH$mamÝV YmVybm "‘w, ‘mo, {h,' ho AmkmWm©Mo à˶¶ bmdVodoir AH$mamMo AmH$mamÝV‘ܶo
ê$nm§Va H$ê$Z Z§Va à˶¶ OmoS>bo OmVmV.
4) Ho$ìhm Ho$ìhm {Û, nw. E. dMZm‘ܶo AH$mamÝV YmVyMo ‘yiê$n dmnabo Va MmbVo. Vo g‘OʶmgmR>r {Û.
nw. E. dMZm‘ܶo o ¶m {MÝhmMm Cn¶moJ H$aVmV.
AmkmWm©Mo à˶¶
nwéf E.d. A.d.
à.nw. ‘w ‘mo
{Û. nw. o, gw,{h, h
V¥. nw. C AÝVw
70
"nmg' AH$mamÝV YmVy Mmb{dUo
(gyMZm …- ^U, gwU, IU, a‘, H$a, hg B. AH$mamÝV YmVy§Mr ê$no darbà‘mUo MmbVmV.)
"Om' AmH$mamÝV YmVy Mmb{dUo
nwéf E.d. A.d.
à.nw. Om‘w Om‘mo
{Û. nw. Om, Omgw, Om{h Omh
V¥. nw. OmC Om¶ÝVw, OmÝVw
1) Ooìhm dm³¶mV H$ê$Z, KoD$Z, ImD$Z, ¶oD$Z, Aem {H«$¶mnXmMm Cnmo¶J H$ê$Z XmoZ dm³¶o OmoS>br
OmVmV Voìhm ë¶~ÝVmMm (g§~§YH¥$XÝVmMm) Cn¶moJ Ho$bm OmVmo.
2) ë¶~§Vm‘ܶo EH$dMZ, AZoH$dMZ, VgoM àW‘ nwéf, {ÛVr¶ nwéf, V¥Vr¶ nwéf ¶m§Mmhr dmna Ho$bm
OmV Zmhr.
3) ’$º$ AH$mam§V YmVybmM "BD$U' hm à˶¶ bmdyZ ë¶~§VmMo ê$n V¶ma Ho$bo OmVo.
CXm. nmg + BD$U = nm{gD$U ^U = ^{UD$U
gwU = gw{UD$U. IU = I{UD$U nT> = n{T>D$U
CXm. am‘ Am§~m ImD$Z Kar Jobm.
am‘mo Am‘§ ^p³ID$U (ImD$U) Joh§ JÀN>B&
4) "Am, E, Amo' ¶m YmVy§ZmM ’$º$ "D$U' à˶¶ OmoSy>Z ë¶~ÝVmMo ê$n V¶ma Ho$bo OmVo.
Om + D$U = OmD$U Im = ImD$U, Jm = JmD$U,
Xo = XoD$U, Ko = KoD$U, Zo = ZoD$U,
hmo = hmoD$U
5) darb à˶¶m{edm¶ "BËVm, EËVm, BËVmU, EËVmU'¶m à˶¶m§Mmhr Cn¶moJ Ho$bm OmVmo.
71
6) Vw‘§VmMo à˶¶ (hoËdW© H¥$XÝV)
1) Vw‘§VmMm Cn¶moJ "gmR>r, H$[aVm' B˶mXr AWm©Zo Ho$bm OmVmo.
2) Vw‘§Vm‘ܶohr dMZ Am{U nwéf ZmhrV.
3) nmg +BC>§ = nm[gC§, ^U= ^{UC§, gwU = gw{UC§, H$a = H$[aC§, nT = n{T>C§, IU = I[UC§
4) "Am, E, Amo ¶m YmVy§Zm "C§' hm à˶¶ bmdyZ Vw‘§VmMo ê$n V¶ma Ho$bo OmVo.
Om =OmC§, Jm = JmC§, Im= ImC§, Xo = XoC§, Ko = KoC§, Zoo = ZoC§, hmo = hmoC§
CXm. am‘ Am§~m ImʶmgmR>r ~mJoV Jobm.
am‘mo Am‘§ ^p³IC§ C‚mmUo JÀN>B&
(4) {d^³Vr à˶¶
{Z¶‘ -
1) {d^³Vr à˶¶ ho ’$º$ Zm‘ Am{U gd©Zm‘mbmM bmdbo OmVmV.
2) {d^³Vr à˶¶ ho YmVy§Zm ({H«$¶m§Zm) bmdbo OmV ZmhrV.
3) àmH¥$VmV MVwWu / fîR>>r Mo à˶¶ g‘mZM AmhoV. åhUyZ àmH¥$Vm‘ܶo MVwWu {d^³Vr ZgVo. MVwWu
EodOr fîR>>r {d^³Vr à˶¶mMm Cn¶moJ H$aVmV.
4) JÀN> (OmUo, ¶oUo) ¶m YmVygmR>r ‘amR>r^mfoV gá‘rMm dmna Ho$bm OmVmo. na§Vw àmH¥$VmV ˶mgmR>r
{ÛVr¶m {d^³Vr EH$dMZ dmnabo OmVo.
1) {d^³Vr à˶¶m§Mm Cn¶moJ
1) àW‘m (H$Vm©) {d^³Vr …- dm³¶mVrb H$Vm© àW‘m {d^³VrZo Xe©{dbm OmVmo. (H$‘© {ÛVr¶m AgVo)
CXm. 1) am‘mo Am‘§ ImB& 2) b¶m nmoËW¶§ nT>B&
2) {ÛVr¶m (H$‘©) {d^³Vr …- dm³¶mVrb H$‘© {ÛVr¶m {d^³VrZo Xe©{dbo OmVo. (H$‘m©Mr {ÛVr¶m
dmnaVmV) CXm. am‘mo Am‘§ ImB&
3) V¥Vr¶m (H$aU) {d^³Vr …- dm³¶mVrb {H«$¶m H$moUmH$Sy>Z KS>br Vo Xe©{dʶmgmR>r V¥{V¶m {d^³VrMm
dmna Ho$bm OmVmo. CXm. - am‘oU Am‘mo ImB&
4) MVwWu / fîR>>r (g§àXmZ) {d^³Vr …- g§~§Y Xe©{dʶmgmR>r fîR>>rMm Cn¶moJ H$aVmV.
CXm. 1) am‘mo Xgahñg nwËVmo& 2) am‘mo gr¶mE nB ApËW&
5) n§M‘r (AnmXmZ) {d^³Vr …- dm³¶m§‘ܶo "nmgyZ, D$U - hÿZ' Ago Agbo Voìhm n§M‘rMm Cn¶moJ
H$aVmV.
CXm. 1) am‘mo EJ§ Jm‘mC {~A§ Jm‘§ JÀN>B& 2) ‘mbm ({JhmC>) {JhmAmo JÀN>B&
6) gßV‘r (A{YH$aU) {d^³Vr …- {R>H$mU, ñWb (‘ܶo, AmV) Xe©{dʶmgmR>r gßV‘rMm Cn¶moJ
Ho$bm OmVmo.
CXm. 1) am‘mo C‚mmUo H$sbB& 2) am‘mo C‚mmUpå‘& (C‚mmUo) {MQ²> R>B& 3) gr‘m ‘§{Xapå‘ JÀN>B&
72
7) g§~moYZ {d^³Vr …- hmH$ ‘maUo, {Z‘§ÌU XoUo, ~mobmdUo B. gmR>r g§~moYZ {d^³VrMm Cn¶moJ
H$aVmV. CXm. ho am‘, ho ‘mbm, ho ‘mbo.
II) àmH¥$V dm³¶ aMZogmR>rMo KQ>H$
1) AY©‘mJYr - àmH¥$V^mfoV dm³¶aMZm H$aʶmgmR>r H$mimMo à˶¶, gd©Zm‘mMo à˶¶ {d^³VrMo à˶¶
Am{U àmH¥$V eãXm§Mm g§J«h A˶§V Amdí¶H$ Amho.
2) H$moU˶mhr ^mfoVrb dm³¶aMZm H$aVo doir H$˶m©Mo Oo qbJ, dMZ, Agob ˶mà‘mUo {H«$¶mnXmMo
qbJ, dMZ dmnaUo Amdí¶H$ AgVo.
3) H$˶m©À¶m qbJ dMZmZwgma H$‘m©bm {d^³Vr à˶¶ OmoS>ʶmV ¶oVmV.
4) dm³¶mV 춳VrMo, dñVyMo Zmd Agob Voìhm V¥Vr¶ nwéfr {H«$¶mnXmMm dmna Ho$bm OmVmo. CXm. am‘
A˶§V e³Vrembr ¶moX²Ym Amho. (am‘mo Aƒ§VgÎmrgmbr OmoX²Y§ ApËW&)
1) ¶m dm³¶mV "am‘'hm à‘wI H$Vm© Amho. ˶mMr àW‘m {d^³Vr (à˶¶) Amho.
2) H$‘m©Mr (OmoX²Ym) {ÛVr¶m dmnabr Amho.
3) am‘ ho Zmd Agë¶mZo dV©‘mZH$mi V¥. nwéfr EH$ dMZr {H«$¶mnXmMm dmna Ho$bobm Amho.
{d^³Vr à˶¶ (àmH¥$V Am{U ‘amR>r)
(gyMZm …- 1) ~mH$sÀ¶m {d^³Vr "Xodm'à‘mUo MmbVmV 2) "dU§'¶m ZnwgH$qbJr Zm‘mà‘mUo BVa gd©
ZnwgH$qbJr Zm‘o MmbVmV.)
(iii) "‘mbm' AmH$mamÝV (ór[b§Jr) Zm‘o Mmb{dUo.
(vi)A{Z¶{‘V Zm‘o
g§ñH¥$V‘Yrb F$H$mamÝV d BVa 춧OZmV eãXm§dê$Z AY©‘mJYr-àmH¥$V‘ܶo Or ê$no (eãX) Zm‘o ¶oVmV
˶m§Zm A{Z¶{‘V eãX åhUVmV. ¶m‘ܶo g§~§YXe©H$ JQ> Am{U H$V¥©ËddmMH$ eãXm§Mm JQ> Ago XmoZ àH$ma
Amho.
CXm. 1) {nV¥ = {nC, ‘mV¥ = ‘mC 2) H$V¥© = H$Îmww, XmV¥ = XmB, XmC
(i) "am¶m' (nw. Zm‘)
78
nwéf Xmo (nwq„J) {V (ñÌr.) MC (Znw.)
à. Xmo. Xþdo, Xo[ÊU VAmo, {V[ÊU MÎmmamo, MCamo, MÎmm[a
X²{d. Xmo, Xþdo, XopÊU VAmo, {V[ÊU MÎmmamo, MCamo, MÎmm[a
V¥. Xmoqh Vrqh MCqh
n§. Xmo{hÝVmo Vr{hÝVmo MC{hÝVmo
f. XmoÊh§ {VÊh§ MCÊh§
g. Xmogw Vrgw MCgw, MCgw§
(Q>rn … Xmo, {V, MC hr g§»¶m{deofUo ’$º$ AZoH$dMZmVM MmbVmV. EH$dMZmV MmbV Zmhr.)
n§M (nmM ho {VÝhr qbJr gmaIoM MmbVo.)
à. n§M
X²{d. n§M
V¥. n§M{h
n§. n§M{hÝVmo
f. n§MÊU
g. n§Mgw
1) gd© AH$mam§V g§»¶meãX "n§M' à‘mUo åhUOoM "Xod' AH$mam§V nw[„§Jr Zm‘mà‘mUo MmbVmV.
2) AmH$mam§V g§»¶meãX "‘mbm' AmH$mam§V ñÌrqbJ Zm‘mà‘mUo MmbVmV.
79
g§»¶mdmMH$ eãX
80
26) N>ìdrg 54) MCdÞ
27) gÎmmdrg 55) nUdÞ
28) AQ²>R>mdrg 56) N>ìdU / N>ßnÊU
29) ACUVrg 57) gËVmdÞ
30) Vrg 58) AQ²> R>mdÞ
31) EJVrg/E³H$Vrg 59) EHy$>Ug{Q²>R> / ACUg[Q²>R>
32) ~ËVrg 60) g{Q²>R
33) VoËVrg 61) EJg{Q²>R> /E¸$g{Q>²R
34) MmoËVrg 62) ~mg{Q²> R>
35) nUVrg 63) Vog>{Q²> R>
36) N>ËVrg 64) MCg{Q²> R>
37) gÎmVrg 65) nUg{Q²>R>
38) AQ²>R>Vrg 66) N>md{Q²> R>
39) EJyUMËVmbrg/ EJyUMmbrg 67) gËVg{Q²>R>
40) Mmbrg / MËVmbrg 68) AQ>²R>g{Q²> R>
41) E³H$ / EJMËVmbrg 69) EJyUgËV[a
42) ~m¶mbrg 70) gËV[a
43) Vo¶mbrg 71) EJ / E³H$gËV[a
44) MC¶mbrg / Mmo¶mbrg 72) ~mdËV[a
45) nU¶mbrg 73) VodËV[a
46) N>¶mbrg 74) MmodËV[a
47) gr¶mbrg 75) n§MhËV[a
48) AQ²> R>MËVmbrg /AQ²>R> ¶mbrg 76) N>mdËV[a
49) EJyUnÞmg 77) gËVhËV[a
50) nÞmg 78) A>Q²> R>hËV[a
51) EJmdÞ / EH$mdÞ 79) EJyUmgrB
52) ~mdÞ /~mdÊU 80) AgrB
53) VodÞ 81) E³H$mgrB /EJmgrB
81
82) ~mgrB 93) VoUCB
83) VogrB 94) MCUCB
84) MCgrB 95) n§MmUCB
85) n§MgrB 96) N>ÊUCB
86) N>grB 97) gËVUCB
87) gËVmgrB 98) AQ>²R>mUCB
88) AQ²> R>mgrB 99) ZdUCB
89) EJyUZCB 100) g¶¶§
90) ZCB 200) ~o /Xmo g¶mB§
91) E³H$m / EJmUCB 300) {Vg¶ / {VpÊUg¶mB§
92) ~oUCB 1000) ghñg§
82
(6) àmH¥$V g§Yr
àñVmdZm -
à˶oH$ ^mfoÀ¶m ì¶mH$aUm‘ܶo g§Yrg ‘hÎdnyU© ñWmZ Agbobo {XgyZ ¶oVo. g§Yr‘wio eãXm§Mo AmH$ma
g§{jßV hmoʶmg ‘XV hmoVo. Va g§Yr {dJ«hm‘wio eãXmoƒmamg gwb^Vm ¶oVo. g§Yr {Z¶‘mZwgma g§YrMo
1) ñdag§Yr 2) àH¥${V^mdg§Yr 3) CX²d¥Îmñdag§Yr 4) A춶ñdag§Yr 5) 춧OZg§Yr Ago nmM àH$ma
({d^mJ) nS>VmV.
g§ñH¥$V ^mfoV XmoZ ñda qH$dm EH$ ñda, EH$ 춧OZ qH$dm 춧OZ - 춧OZ EH${ÌV Ambo Varhr g§Yr
hmoVmo. VgoM {dgJ© Am{U ñda qH$dm 춧OZ, EH${ÌV Ambo Varhr g§Yr hmoVmV.
AY©‘mJYr àmH¥$VmV {dgJ© Zgë¶mZo àmH¥$VmV {dgJ©g§Yr ¶oV Zmhr. VgoM àmH¥$V hr ~mobr^mfm
Agë¶mZo d gwb^rH$aU ho ~mobr^mfoMo à‘wI d¡{eîQ>ç Agë¶mZo g§ñH¥$Và‘mUo àmH¥$VmV ~è¶mM {R>H$mUr g§Yr
hmoVmoM Ago Zmhr. àmH¥$VmV WmoS>r’$ma {e{WbVm Agbobr {XgyZ ¶oVo åhUyZ àmH¥$VmVrb gd© g§Yr{Z¶‘mMm
n[aM¶ AgUo Amdí¶H$ Amho.
ñda g§Yr
ñda g§YrMo 1) XrK© g§Yr 2) JwU g§Yr (3) èhñd g§Yr (4) g§Yr {ZfoY (5) ñdabmon g§Yr B. àH$ma AmhoV.
1) XrK©g§Yr - (A) XmoZ gOmVr ñda EH$Ì Ambo AgVm ˶m§Mo XrK© ñdam§‘ܶo ê$nm§Va hmoVo. åhUOoM
A AWdm Am ñdamnwT>o A qH$dm Am ho ñda Amë¶mg ˶m XmoÝhr ñdam§Mo ê$nm§Va "Am' (XrK©) ‘ܶo
hmoVo. (A + A = Am/ Am + Am = Am)
Ord + AOrd = OrdmOrd Bh +AmJ‘U = BhmJ‘U Jm‘ +AUw½Jm‘ = Jm‘mUw½Jm‘
H$bm + Am¶[a¶ = H$bm¶[a¶ a¶U +AmJamo = a¶UmJamo Vhm + A{d = Vhm{d
am¶m + A{^goAmo = am¶m{^goAmo Ohm + A{d = Ohm{d Xþh + Amdhm = Xþhmdhm
{OU + Amb¶ = {OUmb¶ Yå‘ + AYå‘ = Yå‘mYå‘ JU + A{hdB = JUm{hdB
{d‚mm + Amb¶ = {d‚mmb¶
A + Am = hmoVmo, na§Vw Xþgè¶m eãXmVrb ñdam§À¶m nwT>o Oa AZwñdma qH$dm OmoS>mja Agob
Va ˶mMo XrK© ñdamV ê$nm§Va Z hmoVm èhñd (A) ñdamVM ê$nm§Va hmoVo.
{^³I + AQ²> R>m = {^³IQ²>R>m Xd + Ap½J = Xdp½J Or{d¶ + AQ²> R>m = O>r{d¶Q²> R>m
Oå‘ + A§Va = O呧Va Z + ApËW = ZpËW aËV + AÀN> = aËVÀN>
‘aU + A§Va = ‘aU§Va H$moh + Ap½J = H$mohp½J
83
(~) B AWdm B À¶m nwT>o B qH$dm B© Amë¶mg ˶mMo ê$nm§Va XrK© B© ‘ܶo hmoVo.
CXm. ‘w{U + Bga = ‘wUrga Z§Xr + Bga = Z§Xrga nwhdr + Bga = nwhdrga
‘w{U + BUmo = ‘wUrUmo X{h + Bga = Xhrga H${d + B©ga = H$drga
bÀN>r + Bgamo = bÀN>rgamo
B© + B© = B© hmoVmo. na§Vw Xþgè¶m eãXmVrb ñdamÀ¶m nwT>o Oa AZwñdma qH$dm OmoS>mja Ambo
Va ˶m§Mo XrK© ñdamV ê$nm§Va Z hmoVm èhñd (B) M hmoB©b.
CXm. ‘w{U+ BÝX = ‘w{UÝX, H${d + BÝX = H${dÝX, ‘{h + BÝX = ‘{hÝX
(H$) C AWdm D$ ¶m ñdamnwT>o C qH$dm D$ ho ñda Ambo AgVm ˶m XmoÝhr (H$) ñdam§Mo ê$nm§Va
XrK© (D$) ñdam‘ܶoM hmoVo.
CXm. gmhÿ + D$gd = gmhÿgd dhÿ + D$gd = dhÿgd
‘hÿ + D$gd = ‘hÿgd ~hÿ + CXJ§ = ~hÿXJ§
YoUw + D$gd = YoUygdmo ~hÿ + Cd¶ma = ~hÿd¶ma
C + D$ = D$ hmoVmo. na§Vw Xþgè¶m eãXmVrb ñdamnwT>o OmoS>mja {H$§dm AZwñdma Amë¶mg ˶mMo
ê$nm§Va XrK© (D$) ñdamV Z hmoVm èhñd ñdamV hmoVo.
CXm. gmhÿ + CÎm‘$ = gmhþÎm‘ $
Xþê$ + CpÁP¶m$ = Xþé{ÁP¶m
2) JwUg§Yr - (A) A AWdm Am ¶m ñdam§À¶mnwT>o "B' qH$dm "B©' ho ñda Amë¶mg ˶m XmoÝhr
ñdam§Mo ê$nm§Va "E' ‘ܶo hmoVo.
CXm. am¶m + Bgr = amE{g Ohm + Bd = Ohod ‘hm + B{g = ‘hog
Za + Bga = Zaoga VoU + Bd = VoUod X‘ + Bga = X‘oga
Bh + Bd = Bhod I¶ + B©ga = I¶aoga
A+B = E hmoVmo na§Vw Xþgè¶m eãXmVrb ñdam§À¶m nwT>o OmoS>mja qH$dm AZwñdma Agob Va
˶mMo ê$nm§Va "E' ‘ܶo Z hmoVm èhñd (B) ñdam‘ܶo ê$nm§Va hmoVo.
CXm. Za + B§X = Z[a¨X (Za|X) Z + BÀN>B = {ZÀN>B (ZoÀN>B)
‘hm + B§X = ‘qhX (‘h|X) Oh + BÀN>B = O{hÀN>B
gwa + BÝX = gw[a¨X MaU + B§YU = MaqUYU Xod + BÝX = XoqdX
‘hm + B{S²>T>¶ = ‘{h{–¶ {OU + BÝX = {OqUX
~) A AWdm Am ¶m ñdam§À¶m nwT>o "C' AWdm "D$' ho ñda Amë¶mg ˶m XmoÝhr ñdam§Mo
ê$nm§Va "Amo' ‘ܶo hmoVo.
84
CXm. Vñg + Cd[a = Vñgmod[a {H$g + C¶ar = {H$gmo¶ar
Ohm + CB¶§ = OhmoB¶ ‘hm + Cd¶ma = ‘hmod¶ma
‘hm + D$gd = ‘hmogd Ohm + C{M¶ = Ohmo{M¶
EJ + D$U = EJmoU Zrgmg + Cgmg = Zrgmgmogmg
‘mg + Cddmg = ‘mgmoddmg
A + C = Amo hmoVmo. na§Vw Xþgè¶m eãXmVrb ñdam§À¶m nwT>o OmoS>mja qH$dm AZwñdma Agob
Va "Amo' Z hmoVm èhñd (C) ñdamV ê$nm§Va hmoVo.
CXm. Z¶a + C‚mmU = Z¶é‚mmU nw[ag + CËV‘ = nw[agwËV‘
a¶U + C‚mb = a¶Uw‚mb Hw$b + Cã^d = $Hw$bwã^d
VoU + CËV§ = VoUwËV§ ^¶ + CpìdJ = ^¶wpìdJ
gìd + CËV‘ = gìdwËV‘ aËV + Cßnb = aËVwßnb
H$) A AWdm Am ¶m ñdam§À¶m nwT>o "E'hm ñda Amë¶mg ˶mMo ê$nm§Va "E' ‘ܶoM hmoVo.
CXm. Ohm + Ed = Ohod M + Ed = Mod Vhm + Ed = Vhod
Bh + Ed = Bhod EJ + EJ = EJoJ $Ho$U + Ed = Ho$Uod
Z + Ed = Zod EH$ + EH = EHo$H$
Ho$ìhm Ho$ìhm n{hë¶m eãXmVrb eodQ>À¶m dUm©da AZwñdma Agob Va àW‘ ˶mMm "‘'~Xb
H$ê$Z Z§Va g§Yr {Z¶‘mZwgma g§Yr Ho$bm OmVmo.
CXm. EJ§ + EJ§ = EJ‘oJ§ [H§$ + EËW = {H$‘oËW E³H§$+ E³H$§ = E¸$‘o³H§$
V§ + AmgÞo = V‘mgÞo qH$ + Eg = {H$‘og OwËV§ + E‘§ = OwËV‘o¶§
V§ + Ed = V‘od Ed§ + AmB = Ed‘mB O§ + Ed = O‘od
{ddoJ§ + EC§ = {ddoJ‘oC§ AÞ§ + AÞ = AÞ‘Þ
3) ñdabmong§Yr - Ho$ìhm Ho$ìhm g§Yr H$aVodoir Xþgè¶m eãXmVrb àW‘ ñdamMm bmon hmoD$Z "¶,
a, ‘' ¶m ~mhç dUm©Mo AmJ‘Z hmoD$Z g§Yr Ho$bm OmVmo. ¶mbm ñdabmon g§Yr åhUVmV.
A) "a' AmJ‘Z g§Yr
{Y + AËWw = {YaËWw nwU + A{d = nwUa{d {Z + A§Va = {Za§Va
Xþ + Mm[aUr = XþamMm[aUr {Z + AmZ§X = {ZamU§X Xþ + A§Jwb = Xþa§Jb
{Z + AUwH§$nm = {ZamUwH§$nm MC + A§Jwb§ = MCa§Jwb {Z + Cn‘m = {Zén‘m
~) "¶' AmJ‘Z g§Yr
85
Xþ + A§Jwb = Xþ¶§Jwb V + AU§Va = V¶U§Va V + AmgÞo = V¶mgÝZo
H$) "‘' AmJ‘Z g§Yr
^dB + AmBUmo = ^dB‘mBUmo
4) A춶 ñda g§Yr - A춶mnydu ñda Amë¶mg ˶mMm bmon hmoVmo.
Ho$U + A{n = $Ho$Um{d, Ho$U {d, (Ho$U{n ¶oWo "A' Mm bmon Pmbm.)
qH$ + A{n = {H$‘{d, [H§$ {n gw¶Um + A{n = gw¶Um {d
V§ + A{n = V§$ {n nw[agmo + B{V = nw[agmo {ËV
nT>‘§ + B{V = nT>‘§ {V {XQ>²R>§ + B{V = {XQ>²R>§ {V
qH$ + B{V = qH$ {V Vhm + B{V = Vh{ËV
XrgB + B{V = XrgB {ËV ZpËW + B{V = ZpËW {ËV
{XQ>R>§ + B{V = {XQ>R>§ {V
5) X²{dËd g§Yr - Ho$ìhm Ho$ìhm Xþgè¶m eãXmVrb n{hë¶m dUm©Mo X²{dËd H$ê$Z g§Yr Ho$bm
OmVmo.
V + H$å‘ = V³H$呧 g + {^³I = gpã^³I
{Z + H$éUm = {Z³H$éUm V + IU§ = V³IU§
Omd + Ord = OmdÁOrd Xþ + OUmo = Xþ‚mUmo
{Z + Zoh = {ZÞoh/{ZÊUoh
mmm
86
(~) boohU-H$mog„§
2. nmCgH$mbmo
nmCgH$mbmo gìdH$mbpå‘ goÆ>§ ApËW& VoU gìdo Ordm nmCgH$mbmo AB©d {n¶§ ApËW& E¶§
nmCgH$mbmo MCa-‘mgñg ApËW VoU E¶§ MmVwa‘mg {Îm Zm‘oU {d g§~mohB& amo{hUr Z³IÎmmAmo
nmCgH$mbñg Ama§^§ hmoB& EE MCamo ‘mgo {d AmJmgmAmo ‘ohm Ob§ d[ag§{V& {d‚my {d E¶på‘ H$mbo
AmJmgo Zƒ§{V & ‘ohm {d CƒgaoU J‚m§{V& ndUmo {d g{U¶§ g{U¶§ gìd-R>mUo ‘ohmU§ ZoB& gìd-
R>mUo ‘ohm JpÀN>D$U Ob§ d[ag[ÝV& VoU gìd-R>mUo OboU n[anwÊU§ hmopÝV& ZB-gamodamB§ {d ObnwÊU§
hmoD$U dhpÝV&
EE nmCg-H$mbo {H${gdmb§ {d ~hþb§ AmU§X§ hmoB& {H${gdmbmo {Z¶-IoÎmo J{ÀN>D$U n[añg‘§
H$[aD$U n^y¶§ YÞ§ {n¸$dB& gìd-nwhdr {d h[a¶§ hmoB& é³I-b¶m-d„r {d nÎm-’w$ßn-’$boU
n[anwÊU§ hmoB& VoU gìdo nmUr {d AmU§XoU {dha§{V& Ed§ n¶mao nmCgH$mbo gìdo OUm gwhoU {MQ²>R>pÝV&
VoU H$maUoU gìdo H$mbpå‘ nmCgH$mbmo goÆ>§ ApËW&
3. ‘‘ Xogmo
^mahmo ‘‘ Xogmo A{ËW& ^mahXogo nmMrU-H$mbo ^ahmo Zm‘ EJ§ am¶m hmoËWm& Vñg Zm‘oU ‘‘
Xog§ ^mah-Xog§ {Îm Zm‘oU g§~mohB& ‘‘ Xog§ ‘‘§ AB©d {n¶§ ApËW& ‘‘ Xogo {d{dh-Yå‘-n§W-OmBE
bmoJm dgpÝV& Vo gìdo bmoJm {Z¶-{Z¶-Yå‘-g¸$VrE n‘mU§ AmU§XoU OrdU§ O¶pÝV& ‘‘ Xog§
{d{dh-Yå‘-na§nam ApËW V§ {n gìdogw EJVm {d ApËW& VoU H$maUoU ‘‘ Xogñg g³H$VrE na§namE
‘‘§ A{h‘mU§ ApËW&
89
‘‘ Xogñg CÎma-{XgmE, {h‘mb¶-nìd¶§ ApËW& Xp³IU-{XgmE qhX‘hmgmJa§ ApËW&
npÀN>‘-{XgmE Aa~rg‘wÔ§ ApËW& nwìd-{XgmE ~§Jmbñg g‘wÔ§ ApËW&
‘‘ Xogo J§Jm-O‘wUm-~åhnwÎmm-gVbO-{H$gUm-JmoXmdar-H$mdoar AmBAmo ZB¶m ApËW&
B‘mAmo ZB©qh ^mah^y‘r g{‘Õ§ hmoB&
‘‘ Xogo nmMrU-H$mbo M§XJwÎm-‘mo[a¶-g‘amQ>-AgmoJ-gmVdmhU-h[ag-OmYd-{gdam¶-
AH$~amB AUoJm ñmìdgoÆ>-am¶nw[agm hmoB§gw& EE gìdoqh amnw[agoqh ^mahXog§ EJ-N>Îm§ AmU¶Uñg
‘hmH$‚m§ H$[a¨gw&
^Jd§ ‘hmdra§ - ^Jd§ ~wÕ-~gdoga-JmS>Jo ‘hmamAmo, UmUogamo, VwH$mam‘-Omo{V~m ’w$bo ‘hßnm
Jm§Yr AmB¶m ‘hmnw[agoqh g‘mOñg n~mohU§ H$[aD$U gm‘m{OH$-g‘Vm {Zå‘mU§ H$apÝV& VoU H$maUoU
A‚m Xogñg AI§S>Îm§ Am~m{h¶§ ApËW& VoU H$maUoU gìdo bmoJm gwhoU OrdU§ OJpÝV& Vñg ‘‘§
Xogñg A{^‘mU§ ApËW&
4. ^Jd§ ‘hmdramo
{OUYå‘mo ^maVr¶-na§namAmo EJ§ Y呧 ApËW& {OUYå‘mo MC>drgm {VËW§H$am hmopÝV& Vpå‘
{VËW¶apå‘ ^Jd§ ‘hmdramo A§{V‘mo {VËW¶amo ApËW& Vñg {Vgbm-{gÕËWmo ‘m¶m-{n¶m ApËW&
g‘mOpå‘ {d{dhm AÊUm¶-Aƒm¶ma-qhgm{X XÆz>U ‘hmdrañg ‘Upå‘ g§gmamAmo {daÎm§ OmAmo&
VoU Vrgpå‘ d[ago ‘w{U{X³I§ KoB& Xþdmbg-d[ago C½J-Vd§ H$[aD$U Ho$dbUmU§ nmdB&
Jmo¶‘mB-E¸$mag-‘mhU-grgm ‘hmdrañg JUham ApËW& ^Jd§ ‘hmdramo Jm‘mUwJm‘§ {dhma§
H$[aD$U gm‘ÊU-OUm Vñg ~mobr-^mgm-AÕ‘mJhr-^mgmE [hAmodEg§ H$aoB&
^Jd§ ‘hmdramo OUm CdEg§ H$aoB, "^mo ^ìd Ordm ! {Z¶-H$å‘ñg Aßnm-H$Îmm , Aßnm {ƒ¶
{dH$Îmm ¶& {Z¶§ Aßnm {ƒ¶ {‘Îmmo A{‘Îmmo ¶& Ordmo O§ H$呧 H$aoB Vñg n^mdoU gwh-Agwh§ M ’$b§
^w§OB& gìdo Ordm gwh§ BÀN>pÝV Z Xþ³I§ BÀN>§{V& VoU gìdo Ordm gwh§ H$呧 H$aoh& gwh§ H$å‘oU Ordm
gwh§ hmoB&
Ed§ n¶mao ^Jd§ ‘hmdraoU gìdo OrdmU§ H$„mUH$maH§$ Aqhgm-Yå‘ñg CdEg§ H$[aD$U {OU-
Yå‘ñg goÆ>Îm§ d–dB&
5. JUog-Cgd§
^maVr¶-g³H$VrE N>U-CñgdmU AB©d§ ‘hÎm§ ApËW& E¶§ N>U- CñgdmAmo ^maVr¶ g³H$VrE
na§namE ¶ n[aM¶§ hmopÝV& N>U-Cñgd-H$mbo gìdo OUm EH$R>mUo AmJpÀN>D$U namoßna§ Aƒ§V§
Am¶anwìd¶§ ddhma§ H$apÝV.
^maVr¶-Cñgdpå‘ JUog-Cñgd§ AB©d ‘hÎmnwÊU§ Cñgd§ ApËW& E¶§ Cñgd§ Xg-{XUo ApËW&
{Q>bH$-‘hmoXEU E¶§ Cñgdñg Ama§^§ H$aoB {V H$mo{d OUm ‘ÊUpÝV & H$mo {d OUm ‘hßnm Omo{V~m-
90
’w$bo ‘hmoXEU Ama§^§ H$aoB {V ‘ÊUpÝV&
E¶§ Cñgd§ Xþdo n¶mam ApËW& H$mo {d OUm {Z¶-{Z¶ {Jhpå‘ JUog-‘wÎmrE nBÇ>mnUm H$aopÝV&
H$mo {d OUm gìdO{U¶§ R>mUo JUog-CËgdñg nBÆ>mnUm H$[aD$U JUog-Cñgd§ H$aopÝV&
E¶§ Cñgdñg Ama§^§ ^ÔnXo gwÕ-MCËWr {XUo hmoB AU§VMCËWr {XUo ¶ g‘Îm§ hmoB& E¶på‘
Xg-{XUo bmoJm {Z¶{Z¶-{Jho gÕmnwìd¶§ nyO§ H$aopÝV& gìdO{U¶-JUog-Cñgdo {d bmoJm E¸$-R>mUo
AmJpÀN>D$U JUogñg nyO§ H$aopÝV& gìdO{U¶§ µJUogCñgdpå‘ {d{dh H$‚mH$呧 hmopÝV& gìdo OUm
E¶på‘ H$‚mH$å‘på‘ gh^mJoqh AmU§X§ KopÝV& VoU H$maUoU JUogCñgd§ gìdo OUm AB©d {n¶§ ApËW&
6. gwnw[agmo
nmMrU-H$mbmAmo ^mah^y‘r g§V-gwnw[agmU Oå‘^y‘r {Îm n{gÕ§ ApËW& E¶på‘ ^mah^y‘rE
Vpå‘ Vpå‘ H$mbo AUoJmU g§V-gwnw[agmU§ O呧 hmopÝV& Vpå‘ ‘hmnw[agogw ^Jd§ ‘hmdra-^Jd§ ~wÕ-
UmUoga-VwH$mam‘-am‘Xmg-H$~ra-~gdoga-‘hmßnm Omo{V~m ’w$bo-JmS>Jo‘hmamO-AmBAm AUoJm
‘hmnw[agmU g‘mdog§ hmopÝV&
E¶mU§ ‘hmnw[agmU§ ìd AUoJm BpËW-a¶Um {d hmopÝV& g§V ‘ram-OUm~mB©-H$ÊhmonÎmm-A{hë¶mXodr
AmBAm AUoJm BpËW-‘hßnm{d hmoBËWm& EE gìdo ‘hßnm g‘mOñg AmX[ag-{h¶qMVJ-‘½JX[agJ§
ApËW& VmU gìdmU ghmd§ Aƒ§V§ g§V§ ApËW& EE gìdo gwnw[agm gƒ‘½Jñg Adb§~§ H$aopÝV VoU
VmU§ gwßnw[agm {Îm Zm‘oU g§~mohB &
gwnw[agñg {h¶¶§ AB©d X¶mOwÎm§ hmoB& gwnw[agmo {Zƒ§ ‘hþad¶U§ d¶B& gwnw[agmo gìdnm{U‘ÎmmU§
{h¶§ qMVoB& ApÝV‘-Xgmgw {d Apßn¶-d¶U§ U ~mo„B& gwnw[agñg ‘oÎmr nmhmU-aoh ìd Xrh-H$mb§
aohoB& gwnw[agmo Opå‘ R>mUo dgB V§ R>mU§ {d n{dÎm§ hmoB& gwnw[agñg nmgo H$mo {d OmB gmo gwh§ nmdB& Ed§
n¶mao gwnw[agmo nwhdrE ^ygU§ ApËW&
mmm
91
3. An{R>V CVmao
1.
EJmo {dßnmo naXog§ J§VyU MC>ìdoo¶§ nmaAmo hmoD$U gXog§ AmJAmo& Vñg B{È>g§nÞmo {Îm ZmD$U AÞ-{dßnoU
{Z¶-Xm[aJm {XÞm& gmo ¶ bmoE{h§Vmo X[³IUmAmo Xìd§ bhB& VoU gmo A{h¶§ B{È>g§nÞmo OmAmo& VoU {Z¶-
^m[a¶mE gw~h§þ Ab§H$mam {XÞm & gm ^m[a¶m V§ Ab§H$mam {Zƒ‘§{S>¶m AÀN>B& {dßnoU ^UB ‘E¶§ MmoaJm‘mo,
Vm Vw‘§ E¶m Am^aÊmm{U nìdUr-{Vhrgw YmaoB; H§$qh{M Mmoam AmJÀN>o‚mm Vmo gwh§ Jmo{d‚mpÝV&’ gm ^UB
‘Ah§ VmE dobmE {g½K‘od§ Ad{Uñg§’ {V& AÞ¶m VËW MmoamU YmS>§ n{S>¶§& V‘od {Zƒ-‘§{S>¶m {Jh§ n{dÆ>m&
Voqh VrE gmb§H$mam J{h¶m gm ¶ nUr¶-^mo¶UÎmmAmo ‘§gmod{M¶-nm{U-nm¶m Z g¸$B H$S>mB©{U AdUoC>§ &
VAmo Mmoaoqh Vrgo hËWo nmE N>oÎmyU AdUr¶m{U {JpÊhD$U M Ad¸§$Vm&
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) ~«m÷UmZo naXoemV OmD$Z H$m¶ Ho$bo?
2) ~«m÷U d¡^d g§nÝZ H$gm Pmbm?
3) ~«m÷UmZo n¡emMo H$m¶ Ho$bo?
4) ~«m÷UmZo nËZrg Ab§H$mam{df¶r H$m¶ gm§{JVbo?
5. ~«m÷UmÀ¶m nËZrg Ab§H$mam{df¶r H$moUVr gd¶ hmoVr?
6) ~«m÷U nËZrZo nVrbm H$moUVo CËVa {Xbo?
7) Mmoam§Zr Mmoar H$moR>o Ho$br?
8) Ab§H$ma {‘idʶmgmR>r Mmoam§Zr H$m¶ Ho$bo?
9) ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
2.
O¶§VrE Z¶arE gw§Xamo Zm‘ gËWdmhmo ApËW& AÝZ¶m gmo YU§ A{ÁOC§ XÿaXogo H§$MUnwao Z¶ao JAmo &
VËW VoU {dCb§ YU§ A{‚mAmo& {Z¶Z¶ao J§VwH$m‘mo {d AmgÊUmo nmD$gmo {Îm {R>Amo VËWod H§$MUCao, qH$Vw
Ho$ {d gpËW¶m npËW¶m& VËW ‘o OU{U-K[aUrU§ B‘m{U Aßno‚mgw {Îm ^{UD$U VoU Xm‘moXa-{dßnñg
g‘rdo gÎm-a¶UmB§ g‘pßnE& gmo {d nÎmmo O¶§VrE & bmo^-XmogAmo VoU AdbÎmmB§ VmB§& AÊU-d{UE nmgo
ApßnAmo bohmo& ‘Xm‘mo¶a-nmgmAmo gÎm-a¶UmB§ KoVìd§’ {V& Xm‘mo¶amo a¶Um{U Z XoB& VoU ^UB, ‘Z ‘‘ hËWo
no{g¶m{U&’ Eg nwU H$Amo Ho$Um{d Hy$S>-bohmo& VAmo YU{gar {dgÊU‘U§ AmJ¶m {Jh§&
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) gw§Xa ì¶mnmar H$m§MZnwa ZJarg H$m Jobm?
2) gw§Xa ì¶mnmar Amnë¶m Jmdr H$m OmD$ eH$bm Zmhr?
3) gw§Xa ì¶mnmè¶mZo Amnë¶m Kar aËZo H$er nmR>dbr?
4) gw§Xa ì¶mnmè¶mZo nÌ H$m nmR>dbo?
92
5) Xm‘moXamZo YZlrg H$moUVo CËVa {Xbo?
6) YZlr Xþ:Ir ‘ZmZo Kar naV H$m Ambr?
7) ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
3.
amBUm {XAmo nwÆ>mo - ‘qH$ é¶{g’? gmo ^UB - ‘Xod, Eg E¸$mo Mod ‘‘ gwAmo& A{hUm XÆ>mo ¶ B‘§
OmAmo {ZƒoÆ> m& Vm H$mD$U H$éU§ Ordmdohr B‘§&’ Z[a§XoU ¶ AmUÎmmo do‚mmo - ‘Hw$Ugw {Zpìdg‘o¶§&’ do‚moU
^{U¶§, Opå‘ JmoÎmo Hw$bo dm H$moB Z ‘Amo VmAmo {JhmAmo ^yB© Am{U‚mB Vm Ordmdo{‘ B¶§& ‘p½J¶m {XEU ^yB©
Omd ghñg§ Kao Kao Vmd nƒoJm Kao ~§Yw-AmB¶U§ ‘aUmB§ hmoBËWm VoU H$maUoU do‚moU gm{h¶§ ^yB© Z nmdB&
VoU gm{h¶§- ‘Xod, ZpËW do‚mmo d {XÆ>mo ^yB©E bãYmo& amBUm ^{U¶§ ‘OB Ed§ Vm qH$’ {Z¶nwÎm§ gmoE{g? gìd-
{Vhþ¶Uñg Amhma§ B‘§ ‘aU§&’
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) ~«m÷U H$m aS>V hmoVm?
2) ~«m÷UmZo amOmg H$moUVr {dZ§Vr Ho$br?
3) d¡XçmZo H$moUVm Cnm¶ gm§{JVbm?
4) d¡XçmZo gm§{JVbobr (amI) {d^yVr H$m {‘imbr Zmhr?
5) amOmZo ~«m÷UmMo gm§ËdZ H$go Ho$bo?
6) CVmè¶mg ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
4.
H$mog§~r Zm‘ Z¶ar& VËW MmoX²Xñg{d‚mmR>mU§ nma§Jmo H$mgdmo ~§^Umo& amBUm ~hþ‘Amo & Vñg Ogm Zm‘
^m[a¶m& Voqg nwÎmmo H${dbmo Zm‘& H$mgdmo Vpå‘ H${dbmo IwÈ>dE Mod H$mbJAmo & Vmho Vpå‘ ‘E V§ n¶§ amBUm
AÞñg ‘ê$¶Jñg {XÞ§& gmo ¶ AmgoU N>ÎmoU Y[a‚m‘mUoU dƒB& V§ XQ²Ry>U Ogm néÞm & H${dboU nwpÀN>¶m&
VmE {gÆ>§ Ohm- ‘Vd {n¶m {d‚mmg§nÞmo & VoU Ed§ {dhmE B–rE {Z½JpÀN>¶mBAmo& H${dbmo ^UB ‘Ah§ {n
A{h‚mm{‘&’ gm ^UB- ‘B¶§ Vw‘§ ‘ÀN>aoU Z H$moB {g³ImdoB & dƒ, gmdËWrE Z¶arE& VËW {n¶{‘Îmmo
B§XXÎmmo Zm‘ ‘mhUmo gmo Vw‘§ {g³ImdoB& gmo JAmo gmdpËW¨ & B§XXÎmñg g‘rd§ nÎmmo& {dU¶nwìd¶§ ^{U¶§ VoU
‘^¶d§, Ah§ {d‚mËWr Vm H$aoh ‘o {d‚mmE AÁPmdUoU ngmAmo&’
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) amOmZo H$mí¶n ~«m÷UmMm gÝ‘mZ H$m Ho$bm?
2) H$mí¶nmÀ¶m nËZrMo d ‘wbmMo Zmd H$m¶ hmoVo?
3) amOmZo H$mí¶nmÀ¶m ‘¥Ë¶yZ§Va ˶mMo nX H$moUmbm {Xbo?
4) ¶em H$m aS>V hmoVr?
93
5) H${nbmg amOXa~mamV ‘mZmMo nX H$m {‘imbo Zmhr?
6) AmB©Zo H${nbmg lmdñVrg OmʶmMm gëbm H$m {Xbm?
7) lmdñVr ZJarV H$moU amhmV hmoVo?
8) H${nbmZo B§ÐXËVmg H$moUVr {dZ§Vr Ho$br?
9) ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
5.
ApËW H$mo {d X[aÔmo nw[agmo & {H$gr H$å‘mB§ H$a|Vñg {d qH${M {d YU§ Z bã^B& VAmo doa½JoU Kañg
~mqh {Zp½JD$U AÞR>mUo ^‘B& AÞ¶m ‘½Jo EJpå‘ Jm‘o gmo EJ§ XodCbo a{Îm§ dgB& Vñg Xþ³I§ Om{UD$U
Xod¶mE {h¶E X¶m g‘wßnÞm & Xod¶mE qMVoB - ‘Ahmo, Eg damAmo Xm[aÔ§ A¸§$Vmo& H$ao{‘ Cd¶ma§ {Îm& VrE
^{UAmo, ‘^mo nw[ag, Ah§ Xod¶m, E¶§ {d‚mm‘§{V¶-KS>oU VwÁP Xm[aÔ§ Zmgo{‘& O§ O§ ‘½J{g V§ V§ Egmo KS>mo
Vw‘§ XoB& g§VwÆ>-‘UoU V§ KS>§ KoÎmyU gmo {Z¶{Jho EB& VËW n^mdoU {d{dh-^moJo ^w§O§Vmo gwhoU§ H$mb§ J‘oB&
H$mb§VaoU gmo Cå‘Îmmo hmoB& AÞ¶m Cå‘ÎmoU gmo V§ KS>§ I§Yo R>{dD$U ZƒB& Vñg n‘mEU gmo KS>mo ^y{‘¶bo
n{S>D$U ^½Jmo& VAmo {d‚mmH$Amo ^moJm {d ZÆ>m& VoU gmo nw[agmo nwUmo {d X[aÔmo hmoB&
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) X[aÐr ‘Zwî¶ KamVyZ ~mhoa H$m nS>bm?
2) X[aÐr ‘Zwî¶ amÌr H$moR>o am{hbm?
3) XodVoZo H$moUVm {dMma Ho$bm?
4) XodVoZo X[aÐr ‘Zwî¶mg H$m¶ {Xbo?
5) X[aÐr ‘Zwî¶ nwÝhm X[aÐr H$m Pmbm?
6) ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
6.
AÝZ¶m H$¶mB H$mo dwS²>T>mo AÝZ§ Jm‘§ JÀN>§Vmo g§Vmo ^yAmo& gmo A§~é³Iñg N>m¶mE J§VyU gwÎmmo ¶
C{Q²>R>Amo g‘n[ahm[aAmo & gmo V§{g A§~é³Iñg ~hÿ{U n¸$’$bm{U XQ²>Ry>U Vogw ‘mo{hAmo & VmU AmgmBÎmE
BpÀN>¶m{U & na§ gmo é³Imod[a Amamo{hC§ Ag‘ËWmo & VoU gmo ’$bm{U Ag‘ËWmo& H$mb§VaoU H$B¶m dmUam V§{g
é³I§{g AmJ¶m & Vo ‘hþam{U ’$bm{U Im¶ÝVm {R>¶m & dmUamU XQ²>Ry>U gmo dwS²>T>mo g§VwQ²>R>mo hmoB & VoU H$B¶m
Cdbm {JpÊhD$U dmUaogw {IÎmm & EEU dmUam AB©d Hw$Õm & Voqh dmUao[h§ é³Io{hÝVmo ’$bm{U dwS²>T>ñg garao
{IÎmm{U, dwS²>T>oU V§ ’$b§ g§{MD$U gh[ag§ ^p³ID$U gXog§ JAmo&
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) d¥X²Y H$moR>o OmV hmoVm?
2) d¥X²Y Am‘«d¥jmÀ¶m gmdbrV H$m Jobm?
94
3) d¥X²Y Am§~o Imʶmg Ag‘W© H$m Pmbm?
4) H$mbm§VamZo Am‘«d¥jmda H$moU Ambo?
5) d¥X²YmZo ’$io H$er {‘i{dbr?
6) CVmè¶mg ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
7.
AÝZ¶m ~bXodmo {d ‘mgnmaUmE {^³IQ²>R>m EJpå‘ Z¶ao n{dg§Vmo & EJmE VéUrE Hy$dVS>-{Æ>¶mE
Hy$dOb§ H${–C§ H$m‘mE {X{Æ>Jmo¶a§ JAmo & VAmo VrE ~bXod-ê$dmBg¶p³IËV-V½J¶-{MÎmVUAmo Hy$S>>-
‘§VrE {Z¶-H${S>¶bwÎm[a¶-nwÎmñg H§$R>o nmgmo {XÝZmo& VAmo Amo¶m[aAmo Hy$do E¶§ M ~bXodoU {XÆ>§ & VAmo
g§doJ‘wdJAmo & Ahmo, ‘o Xohmo {d AUÆ>hoC-nm{UU§ {V qM{V¶§& V§ M ~mb¶§-AUwH§$nmE ‘mo¶mdoD$U Vm g§n¶§
OB VËW{Æ>Amo BpËW¶mqh A{Xñg‘mUmo {^³I§ b{^ñgm{‘ Vmho JopÊhñg§ Z AÝZhm & Ed‘{^½Jh§ KopÊh¶§ VAmo
Mod {Z¶{Îm¶§ V§ Mod dU§ JAmo &
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) ~bXodmZo ZJamV àdoe H$m Ho$bm?
2) {d{harÀ¶m H$mR>mda Agboë¶m ñÌrMr AdñWm H$er Pmbr?
3) ~bXod {da³V H$m Pmbm?
4) ~bXodmZo H$moUVo d«V KoVbo?
5) Z§Va ~bXod H$moR>o Jobm?
6) CVmè¶mg ¶mo½¶ erf©H$ Xçm.
mmm
8.
V¶m AAmoÁPmdB© [aghXodmo AËWmU‘§S>do qghmgUo Cd{dÆ>mo& ‘§{VgoQ²>R>r‘hmOUmB AßnUmo AßnUmo
AmgUo Cd>{dÆ>m & Zrb§OUm AÀN>am {d{dh^§Jo{h Z{ƒC>§ b½Jm& gìdo {ÀmÎmo {b{h¶ìd§ V§ {Xìd§ Zƒ§ noÀN>§{V&
Zƒ§Vr Zrb§OUm ghgm Yg{Îm YaUr¶bo n{S>¶m nmUoqh ‘w¸$m ¶& Or{d¶§ A{Uƒ§ ZmD$U [aghXodmo {daÎmmo
OmAmo & n§M‘w{Q²>R>Ho$gbmo¶§ H$mD$U gmo nìdBAmo&
Imbrb àíZm§Mr CËVao {bhm.
1) qghmgZmda H$moU {damO‘mZ Pmbo?
2) g^mJ¥hmV H$moU-H$moU CnpñWV hmoVo?
3) g^mJ¥hmV H$moUVm H$m¶©H«$‘ gwê$ hmoVm? AMmZH$ H$moUVr KQ>Zm KS>br?
4) F$f^Xod {daº$ H$m Pmbo? ˶m§Zr H$m¶ Ho$bo?
5) CVmè¶mg ¶mo½¶ erf©H$ Xçm?
mmm
95
àmH¥$V gÅ>H$ (ZmQ>ç ) gm{h˶
96
* gÅ>H - n[aM¶ *
àmH¥$V gÅ>H$ (ZmQ>ç ) gm{h˶ n[aM¶
àmñVm{dH$
bmoH$m§Mo ‘ZmoaO§Z H$aʶmgmR>r à˶oH$ OmVr-Y‘m©À¶m ^mfm gm{h˶m‘ܶo H$Wm-H$WZ, Jm¶Z,
Z¥Ë¶ VgoM {d{dY àH$maÀ¶m AmdmOmMr Z¸$b H$aUo qH$dm hmd^md, hmbMmbtÀ¶m ‘mܶ‘mVyZ
EImXçm {df¶mMo ñnîQ>>rH$aU H$aʶmMr nÕV àmMrZ H$mimnmgyZ Agbobr {XgyZ ¶oVo. ¶mVyZM
ZmQ>çmMr, ZmQ>H$mMr {Z{‘©Vr Pmbobr Agmdr. ˶m‘wio à˶oH$ ^mfoÀ¶m gm{h˶mV ZmQ>çgm{h˶mg
{deoof ‘hËËd Agbobo {XgyZ ¶oVo.
g§ñH¥$V {dX²dmZm§Zr Amnë¶m ZmQ>H$m§‘ܶo à‘wI nmÌm§À¶m Vm|S>r g§ñH¥$V^mfm Va Zm{¶H$m, {ó¶m,
~mbH$, ZmoH$a, Xmg B˶mXr nmÌm§À¶m Vm|S>r àmH¥$VmVrb {d{dY ^mfm§Mm Cn¶moJ Ho$bobm {XgyZ ¶oVmo.
Aem àH$maMr ZmQ>Ho$ àma§^r amOXa~mamV qH$dm ZJamVrb bmoH$m§À¶mgmR>rM ‘¶m©{XV hmoVr.
na§Vw amOXa~mamnojm qH$dm ZJamnojmhr J«m‘rU ^mJmVrb bmoH$m§Mo ‘Zmoa§OZ H$aʶmV ZmQ>çmMo
à¶moJ A{YH$ ¶eñdr hmoV Agbobo nmhÿZ g§ñH¥$V ZmQ>H$m§V àmH¥$V^mfoMo àm~ë¶ dmT>V Jobo. {edm¶
à‘wI nmÌm§À¶m åhUOoM amOm, ‘§Ìr AmXr§À¶mhr Vm|S>r àmH¥$V^mfoMm dmna hmoD$Z H$mbm§VamZo àmH¥$V
^mfoVhr g§nyU© ZmQ>çJ«§W {b{hbo Jobo. ˶m ZmQ>çJ«§WmbmM gÅ>H$ Ago g§~moYʶmV ¶oD$ bmJbo.
B.g. 9 ì¶m eVH$mV hmoD$Z Jobobo g§ñH¥$V-àmH¥$V ^mfmn§{S>V amOeoIa ¶m§Zr ‘H$ny©a‘§Oar’ ho
àmH¥$V ^mfoVrb n{hbo gÅ>H$ {b{hbo Ago ‘mZbo OmVo. H$Xm{MV ˶m§À¶mhr AJmoXa gÅ>Ho$ {b{hbr
AgmdrV na§Vw XþX£dmZo AmO Vr CnbãY ZmhrV. H$Xm{MV H$mimÀ¶m àdmhmV Vr ZîQ>> Pmbobr
AgmdrV qH$dm Vr ZmQ>Ho$ BVa ^mfoV ê$nm§V[aVhr Pmbobr AgVrb.
gÅ>H$mMr d¡{eîQ>ço
à˶oH$ ^mfoVrb H$WmZH$m§Mr H$mì¶m§Mr, ZmQ>H$m§Mr H$mhr Img d¡{eîQ>ço AgVmV. ˶mà‘mUo
àmH¥$V gÅ>H$m§Mrhr H$mhr d¡{eîQ>ço Agbobr {XgyZ ¶oVmV. Vr nwT>rbà‘mUo.
1) gÅ>H$mMr aMZm àmH¥$V^mfoV AgVo.
2) gÅ>H$mV g§ñH¥$VmVrb àdoeH$, {dîH§$^H$, A§H$, g§Yr B. Mm A^md AgVmo. gÅ>H$mV A§H$mEodOr
‘Od{ZH$m’ ¶m eãXm§Mm Cn¶moJ Ho$bm OmVmo.
3) Zm{Q>Ho$à‘mUo gÅ>H$mMo H$WmZH$ H$mën{ZH$ AgVo.
4) Zm¶H$ d Zm{¶H$m amOHw$bmoËnÞ AgVmV.
5) gÅ>H$mVrb Zm¶H$ hm {ddm{hV AgyZhr A{ddm{hV VéU Zm{¶Ho$da JwßVnUo ào‘ H$aV Agbobm
{XgyZ ¶oVmo.
97
6) Zm¶H$mMr nËZr (à‘wI amUr) Zm¶H$mda gVV dM©ñd JmO{dUmar AgVo.
7) H$Wo‘ܶo AX²^wV Am{U e¥§Jma agmMo àmãmë¶ A{YH$ Agbo Varhr gQ²>Q>H$mV am¡Ð, dra, ~r^Ëg
¶m agm§Mm Cn¶moJ Ho$bm OmV hmoVm.
8) gQ²>Q>H$mV nwéfnmÌmnojmhr ór nmÌm§Mr g§»¶m A{YH$ AgVo.
9) gQ²>Q>H$mÀ¶m H$WmZH$mMm eodQ> amOm d Zm{¶H$m ¶m§À¶m ào‘mMo ê$nm§Va {ddmhmV Pmbobo {XgyZ
¶oVo.
10) gQ²>Q>H$ ho Mma Od{ZHo$Zo ¶w³V H$WmZH$ AgVo.
àmH¥$VmVrb à‘wI gQ²>Q>Ho$ nwT>rbà‘mUo
1) H$ny©a‘§Oar (amOeoIa) 2) e¥§Jma‘§Oar ({dídoída)
3) M§ÐboIm (éÐXmg) 4) AmZ§Xgw§Xar (KZí¶m‘)
5) a§^m‘§Oar (Z¶M§Ð)
1. H$ny©a‘§Oar (amOeoIa)
àmñVm{dH$ :
g§ñH¥$V gm{h˶mà‘mUo àmH¥$V gm{h˶m‘ܶohr Oo ZmQ>çgm{h˶ CnbãY Agbobo {XgyZ ¶oVo. ¶m
ZmQ>ç gm{h˶mgM gQ²>Q>H$ åhQ>bo OmVo. àmH¥$V gm{h˶mV AmO Mma-nmM gQ²>Q>Ho$M CnbãY AmhoV.
˶m‘ܶo amOeoIam§Mo ‘H$ny©a‘§Oar’ ho n{hbo àmH¥$V gQ²>Q>H$ Agë¶mMo ‘mZbo OmVo. ˶mMm n[aM¶
nwT>rbà‘mUo.
1) gQ²>Q>H$H$ma amOeoIam§Mm n[aM¶ :
H$dr amOeoIa ho ~«m÷U Hw$imV OÝ‘bobo AgyZ {dX²dÎmm ˶m§À¶m Hw$imV na§naoZo MmbV Ambobr
hmoVr. ˶m§À¶m Hw$imV AH$mbObX ZmdmMo EH$ loîR>> H$dr hmoD$Z Jobo. Vo amOeoIam§Mo AmOmo~m hmoVo.
˶m§Zm ‘‘hmamîQ>´> MyS>m‘Ur’ hr nXdr {‘imbobr hmoVr.
XþX©wH$ (Xþ{hH$) ho ˶m§À¶m {n˶mMo Am{U erbdVr AmB©Mo Zmd hmoVo. Vo JwO©a amOmÀ¶m
Xa~mamVrb EH$ ‘§Ìr hmoVo. ˶m‘wio amOeoIam§Zmhr Xa~mamV ‘mZmMo ñWmZ hmoVo. amOeoIam§Zr Mm¡hmZ
Hw$imVrb Ad§Vrgw§Xarer ào‘{ddmh Ho$bm hmoVm. ˶m§Mr nËZrhr g§ñH¥$V, àmH¥$VmV {ZnwU hmoVr. {Vbm
àmH¥$V ^mfo{df¶r A{YH$ AmdS> hmoVr. {VÀ¶m AmJ«hmZoM amOeoIam§Zr ‘H$ny©a‘§Oar’ ho gQ²>Q>H$
{b{hë¶mMo VgoM {dX^© d Hw§$Vb Xoem{df¶r H$dtÀ¶m ‘ZmV A{YH$ AmXa^md Agë¶mZoM J«§Wm§V
Z‘yX Ho$bobo Amho. H$ny©a‘§Oar hr Hw§$Vbm{YnVrMr H$ݶm Agë¶mMo Va {d^«‘boIm hr X{jUm{YnVrMr
({dX^©amOmMr) H$ݶm Agë¶mMm CëboI Ho$bm Amho.
amOeoIam§Zr H$ny©a‘§Oar ¶m gQ²>Q>H$m{edm¶ ‘{dX²Yemb-^§§{OH$m, ~mbam‘m¶U, ~mb^maV’ B.
98
g§ñH¥$V ZmQ>Ho$ {b{hbr. ¶m{edm¶ Ab§H$maemómdarb ‘H$m춑r‘m§gm’ Am{U ‘ha{dbmg ‘hmH$m춒
B˶mXr J«§W {b{hbo. ^m¡Jmo{bH$ {df¶mda ‘m{hVr XoUmam ^ydZH$moe ZmdmMm J«§W {b[hbm. Aem
àH$maÀ¶m {d{dY J«§WaMZm§‘wio amOeoIam§Zm ~mbH$dr, H${damO, ^mfmMVwa B. {deofUm§Zr gÝ‘m{ZV
Ho$bo hmoVo. VgoM JwOamVÀ¶m ‘h|ÐnmbamOm§Zr amOeoIam§Zm Amnbm Jwê$ ‘mZyZ ˶m§Zm Xa~mamV ‘mZmMo
ñWmZhr {Xbobo hmoVo. amOeoIam§Mm H$mi 9-10 ì¶m eVH$mMm ‘mZbm OmVmo.
H$ny©a‘§Oar gQ²>Q>H$mMm n[aM¶ :
àñVmdZoZ§Va amOmM§Ðnmb amUr {d^«‘boIm, {dXÿfH$ Am{U {dMjUm Xmgr B˶mXr gd©OU
CXçmZmV OmD$Z dg§V CËgd (F$Vy) Am{U ‘b¶nd©VmH$Sy>Z ¶oUmè¶m W§S> dmè¶mMo dU©Z H$aV
AgVmV.Voìhm VoWo AMmZH$nUo ^¡admZ§X ZmdmMm ¶moJr ¶oD$Z ñdV:À¶m e³VsMo dU©Z H$aVmo. {edm¶
‘m¶mH$Sy>Z Vwåhmg H$m¶ Ano{jV Amho Ago {dMmaVmo, Voìhm {dXyfH$mÀ¶m gm§Jʶmdê$Z ^¡admZ§X
¶moJr ¶moJgm‘϶m©Zo {dX^m©Vrb Hw§$Vb XoemÀ¶m dëb^amO amOmÀ¶m H$ny©a‘§Oar ZmdmÀ¶m VéU gw§Xa
amOH$ݶog KoD$Z ¶oVmo.
{d^«‘boIm amUr ^¡admZ§X ¶mo½¶mMr ^³V, {eî¶m Agë¶mZo ˶mÀ¶m gm§JʶmZwgma H$ny©a‘§Oarg
Amnë¶mH$S>o R>oD$Z KoVo. na§Vw H$ny©a‘§OarMo Vméʶ d gm¢X¶© nmhÿZ amOm {VÀ¶mH$S>o AmH${f©V hmoVmo.
H$ny©a‘§OarÀ¶m ‘Zm‘ܶohr M§ÐnmbamOm{df¶r ào‘^md {Z‘m©U hmoVmV.
Xþgè¶m Od{ZHo$‘ܶo :
amOm H$ny©a‘§OarÀ¶m ào‘mV nS>ë¶mZo ì¶mHy$i Pmbobm Amho. Va BH$S>o H$ny©a‘§Oarhr amOmÀ¶m
ào‘mZo ì¶mHy$i hmoD$Z {dah ghZ H$aVo. Voìhm {dXÿfH$ d {dMjUm Xmgr ¶m XmoZ ào{‘H$m§Mr ^oQ> ìhmdr
åhUyZ à¶ËZ H$aVmV.
H$ny©a‘§Oar Amnbo ào‘ àH$Q> H$aʶmgmR>r Ho$dS>çmÀ¶m nmZmda ‘OHy$a {bhÿZ amOmH$So nmR>{dVo
amOmhr ˶m ào‘mg Amnbr AZwHy$bVm Xe©{dVmo. na§Vw hm gd© àH$ma {d^«‘boImamUrÀ¶m bjmV
Amë¶mZo ˶m§À¶m ^oQ>rda ~§Xr KmbVo.
{Vgè¶m Od{ZHo$‘ܶo :
{dahmZo ì¶mHy$i Pmboë¶m XmoKm ào{‘H$m§Mr ^oQ> KS>dyZ AmUʶmgmgmR>r {dXÿfH$ d {dMjUm
Xmgr CXçmZmnmgyZ amOdmS>çmn¶ªV Agboë¶m JwßV ‘mJm©Mm (^w¶ma) Cn¶moJ H$aVmV.
Mm¡Ï¶m Od{ZHo$‘ܶo :
{d^«‘boImamUr amOmg dQ>gm{dÌrMm CËgd nmhʶmMo {Z‘§ÌU XoVo. ˶m {Z‘§ÌUmg ‘mZ XoD$Z
amOm ^¡admZ§X, {dXÿfH$ AmXr gd© hOa amhVmV. Voìhm ^¡¡admZ§X ¶moJr {d^«‘boIm amUrg JwéX{jUm
åhUyZ H$ny©a‘§Oar Am{U M§Ðnmb amOmÀ¶m {ddmhmg amUrZo ‘mݶVm XoʶmMr AQ> KmbVmo. H$maU ¶m
{ddmhmZo M§Ðnmb amOmg MH«$dVunXmMm ‘mZ {‘iʶmMo ^{dî¶ gm§JVmo. ˶m‘wio amUr ñdV:hÿZ amOm
d H$ny©a‘§Oar ¶m§Mm {ddmh bmdyZ XoVo. AemàH$mao H$ny©a‘§Oar gQ²>Q>H$mMo H$WmZH$ Agbobo {XgyZ ¶oVo.
99
^mfme¡br :
‘H$ny©a‘§Oar’ ho ‘hmamîQ>´>r àmH¥$V ^mfoVrb gQ²>Q>H$ Agbo Varhr JXçmgmR>r em¡agoZr àmH¥$VMm
Va nXçmgmR>r ‘hmamîQ>´>r àmH¥$V ^mfoMm Cn¶moJ Ho$bobm {XgyZ ¶oVmo. amOm d H$ny©a‘§Oar ¶m§À¶m ào‘mVyZ
e¥§Jmaag ñnîQ>> hmoVmo. {dXÿfH$ Am{U {dMjUm Xmgr ¶m§À¶m ^m§S>UmVyZ {dZmoX d hmñ¶{Z{‘©Vr Pmbobr
{XgyZ ¶oVo.
nXçm‘ܶo dg§V{VbH$m AZwàmg, Cn‘m, CËàojm AmXr {d{dY Ab§H$mam§Mm dmna Ho$bobm
{XgyZ ¶oVmo. gy¶m©oX¶, M§ÐmoX¶, dg§VF$Vy g§Ü¶mH$mi B. ‘YyZ {ZgJ©dU©Zohr gmH$mabobr {XgyZ ¶oVmV.
AemàH$mao H$ny©a‘§Oar gQ²>Q>H$mMr ^mfme¡br AmH$f©H$ Ho$bobr {XgyZ ¶oVo.
mmm
2. e¥§Jma‘§Oar ({dídoída)
àmñVm{dH$ :
àmH¥$V gQ²>Q>H$m§n¡H$s e¥§Jma‘§Oar ho EH$ ‘hÎdnyU© gQ²>Q>H$ Agë¶mMo {XgyZ ¶oVo. Á¶mà‘mUo
H$ny©a‘§Oar ho àmH¥$V gm{h˶mVrb n{hbo gQ²>Q>H$ Amho. ˶mà‘mUo e¥§Jma‘§Oar ho àmH¥$V gm{h˶mVrb
eodQ>Mo gQ²>Q>H$ Agë¶mZo ¶m gQ²>Q>H$mghr àmH¥$V gm{h˶mV A{YH$ ‘hÎd Agbobo {XgyZ ¶oVo. ¶m
gQ²>Q> H$mMr aMZm H$dr {dídoídam§Zr Ho$bobr Amho. ¶m gQ²>Q>H$mMm g§{jßV n[aM¶ nwT>rbà‘mUo.
gÅ>H$H$ma (H$dr) {dídoída ¶m§Mm n[aM¶ :
H$dr {dídoída ho Ab‘moS>m (H$Zm©Q>H$) ¶oWrb AgyZ Vo ^maÛmO d§emV OÝ‘bobo hmoVo. ˶m§À¶m
d{S>bm§Mo Zmd bú‘rYa hmoVo. bú‘rYa ho H$mì¶emó, VH©$emó, ݶm¶emó B. {d{dY emóm‘ܶo
{ZnyU hmoVo. {edm¶ Vo g§ñH¥$V-àmH¥$V ^mofoMo {dX²dmZhr hmoVo. {d{dY {dXçm {eH${dUmao Jwê$hr
hmoVo. ˶m§À¶mH$Sy>Z {dídoídam§Zm g§ñH¥$V, àmH¥$V ^mfoMo kmZ {‘imbo. ˶m‘wio {dídoída d¶mÀ¶m
10 ì¶m dfmªnmgyZ J«§WaMZm H$aV hmoVo. {dídoídam§Zr H$mì¶emó, ì¶mH$aUemó, Y‘©emó, V§Ìemó,
ZmQ>çemó B. {df¶mda hr J«§WaMZm Ho$boë¶m {XgyZ ¶oVmV.
e¥§Jma‘§Oar ho gQ²>Q>H$ {b{hʶmnydu H$ny©a‘§Oar aËZmdbr, ‘mb{dH$m{½Z{‘Ì B. g§ñH¥$V
ZmQ>çJ«§WmMmhr ˶m§Zr Aä¶mg Ho$bobm {XgyZ ¶oVmo.{dídoídam§Mm H$mi A{bH$S>Mm åhUOo 18 ì¶m
eVH$mÀmm ‘mZbm OmVmo.
e¥§Jma‘§Oar gQ²>Q>H$mMm g§{jßV n[aM¶ :
e¥§Jma‘§Oar gQ²>Q>H$mMr aMZm {dídoídam§Zr Ho$bobr Amho. ˶m§À¶m ¶m gQ²>Q> H$mda amOeoIam§À¶m
H$ny©a‘§Oar gQ²>Q> H$mMm A˶§V à^md Agbobm {XgyZ ¶oVmo. e¥§Jma‘§Oar gQ²>Q>H$ åhUOo H$ny©a‘§Oar
gQ²>Q>H$mMr Xþgar Amd¥ËVr Agmdr EdT>o gmå¶ ¶m XmoÝhr gQ²>Q>H$m§‘ܶo Agbobo {XgyZ ¶oVo.
100
àW‘ Od{ZH$m :
e¥§Jma‘§Oar gQ²>Q>H$mVrb àW‘ Od{ZHo$‘ܶo àma§^r Zm§Xr AgyZ ¶m‘ܶo gyÌYma Am{U ZQ>r ¶m§À¶m
g§dmXmVyZ AmO e¥§Jma‘§Oar gQ²>Q>H$mMm à¶moJ gmXa Ho$bm OmUma Agë¶mMr gyMZm Ho$br OmVo. ¶m
gyMZoZwgma gQ²>Q>H$mg àma§^ hmoVmo.
àma§^r amOm {dXÿfH$ CXçmZm‘ܶo OmD$Z JßnmJmoîQ>>r H$aV AgVmZm amOm {dXyfH$mg åhUVmo,
‘ho {‘Ìm, AmO ‘m¶m ñdßZm‘ܶo EH$ gw§Xar Ambr hmoVr, Ago åhUyZ amOm ñdßZgw§XarMo gm¢X¶© dU©Z
H$aVmo. Voìhm dg§V{VbH$mXmgr Mmoê$Z hm g§dmX EoH$Vo d ho gm¢X¶©dU©Z H$moUmMo Agob?' Agm {dMma
H$aV AgVm ho gm¢X¶© Amnbr ‘¡ÌrU e¥§Jma‘§OarMoM Agë¶mMo OmUyZ Vr AmZ§{XV hmoVo.
X²{dVr¶ Od{ZH$m :
¶m Od{ZHo$‘ܶo {dXÿfH$mMm àW‘ àdoe hmoVmo. Amnbm {‘Ì d Zm¶H$ Agboë¶m amOmMr ˶mÀ¶m
ñdßZgw§Xarer H$er ^oQ> KSy>Z ¶oB©b? ¶mMo qMVZ H$aV AgVmo. Voìhm gwX¡dmZo ‘w»¶amUrH$Sy>Z ‘XZ
-CËgdmÀ¶m nyOoMo {Z‘§ÌU ¶oVo. Voìhm AmZ§{XV hmoD$Z ‘XZ-CËgd nmhʶmgmR>r amOm d [dXÿfH$
OmVmV.
¶m ‘XZCËgdmÀ¶m doir {dXÿfH$ d dg§VgoZm ho XmoKo Amnmnë¶m ~w{ÕMmVw¶m©Zo {ZgJm©Mo dU©Z
H$aV AgVmV. ¶m dU©ZmVrb loîR>> dU©Z H$moUmMo Amho. ¶mMm {ZU©¶ XoʶmgmR>r {d{dY emóm‘ܶo
{ZnwU Agboë¶m e¥§Jma‘§Oarg {Z‘§{ÌV H$aʶmV ¶oVo. AemàH$mao amOm d e¥§Jma‘§OarMr ^oQ> KS>dyZ
AmUbr OmVo.
{Vgar Od{ZH$m :
¶m Od{ZHo$‘ܶo Zm¶H$ d Zm{¶Ho$À¶m nañnam§À¶m ^oQ>rJmR>r‘wio ào‘m‘ܶo d¥X²Yr Pmbobr {XgyZ
¶oVo. na§Vw amUrg ho ào‘àH$aU Z AmdS>ë¶mZo amOm d e¥§Jma‘§Oar ¶m§À¶m ^oQ>rda amUr ~§Xr KmbVo.
na§Vw {dXÿfH$ d dg§VgoZm ¶m§À¶m ‘XVrZo ‘mYdrbVm CXçmZm‘ܶo amOm d e¥§Jma‘§Oar ¶m§À¶m JwßV
^oQ>r hmoV amhVmV.
Mm¡Wr Od{ZH$m :
amOm d e¥§Jma‘§Oar ¶m§À¶m JwßV ^oQ>rMm d¥ËVm§V g‘Oë¶mZo e§{H$V Pmbobr amUr e¥§Jma‘§Oarg
A§YmaH$moR>S>r‘ܶo ~§{XñV R>odVo. {edm¶ {dXÿfH$ d dg§V{VbH$m Xmgr ¶m§À¶m ^oQ>rdahr ~§Xr KmbVo.
H$mbm§VamZo amUr nmd©Vr XodVoÀ¶m Xe©ZmgmR>r Jobr AgVm VoWo AmH$medmUr hmoVo. ‘nVrMr godm H$aUo
hmM n{Vd«VoMm loîR>> Y‘© Amho. VgoM {ZanamYr 춳Vrg Xþ:I XoUo ho (A¶mo½¶) nmnH$‘© Amho.’ hr
AmH$medmUr EoH$ë¶mZo amUrÀ¶m ‘Zm‘ܶo n[adV©Z hmoD$Z e¥§Jma‘§Oar d amOm ¶m§Mm ñdV:hÿZ {ddmh
H$ê$Z XoVo. AemàH$mao e¥§Jma‘§Oar gQ²>Q>H$mMo H$WmZH$ Agbobr {XgyZ ¶oVo.
^mfme¡br :
ì¶mH$aU J«§WmÀ¶m AmYmao H$mhr ê$no V¶ma H$ê$Z ˶mMm Cn¶moJ Ho$bobm {XgyZ ¶oVmo. nXçm‘ܶo
‘hmamîQ´>r àmH¥$V Agë¶mZo ‘A’ lwVrÀmm A{YH$ dmna Pmbobm {XgyZ ¶oVmo. JXçmV em¡agoZr ^mfm
AmT>iVo. àmH¥$V gm{h˶mVrb ho EH$ ‘hËËdnyU© gQ²>Q>H$ Amho.
mmm
101
3. M§ÐboIm gQ²>Q> H$ (éÐXmg)
àmñVm{dH$ :
‘M§ÐboIm’ ho àmH¥$Vgm{h˶mVrb ‘hÎdnyU© gQ²>Q>H$ hmo¶. ¶mMr aMZm H$dr éÐXmg ¶m§Zr Ho$br.
˶mMm g§{jßV n[aM¶ nwT>rbà‘mUo
gQ²>Q>H$H$ma éÐXmgmMm n[aM¶
H$dr ê$ÐXmg ¶m§Zr M§Ðbohm ¶m gQ²>Q>H$mMr aMZm Ho$br. ê$ÐXmg ho Ho$ai‘Yrb nmamgd OmVrV
OÝ‘bo hmoVo. éÐXmgmMo AmB©-dS>r>b Ho$ai‘Yrb EH$m ‘§{XamV ñdÀN>Vm d BVa H$m‘ H$aV AgV.
ê$ÐXmgm§Mo g§ñH¥$V ^mfoda Mm§Jbo à^wËd hmoVo.ê$ÐXmgm§Zr daéMtÀ¶m ‘àmH¥$V àH$me’ ¶m ì¶mH$aU
J«§WmMm gImob Aä¶mg H$ê$Z àmH¥$V ^mfoda Mm§Jbo à^wËd {‘i{dbo hmoVo. ˶m§Zr B. 1660 ‘ܶo
H$ny©a‘§Oar ¶m gQ²>Q>H$mÀ¶m YVuda ‘M§Xbohm’ ¶m gÅ>H$mMr aMZm Ho$br.
H$dr éÐXmg ho éÐ d lrH§$R> Jwê§$Mo {eî¶ hmoVo. {edm¶ éÐ åhUOo {ed Vo {edmMohr na‘^º$
hmoVo. ˶m‘wio ˶m§Zr éÐXmg ho Zmd YmaU Ho$bobo Agmdo. ˶m§Mm H$mi 17 ì¶m eVH$mÀmm ‘mZbm
OmVmo. B. g. 1660 ‘ܶo ˶m§Zr ‘§M§ÐboIm’ ¶m gQ²>Q>H$mMr aMZm Ho$br.
M§ÐboIm J«§WmMm n[aM¶ :
‘M§ÐboIm’ ho àmH¥$V gm{h˶mVrb EH$ gQ²>Q>H$ hmo¶. H$dr ê$ÐXmg ¶m§Zr ¶m M§ÐboIm gQ²>Q>H$mMr
aMZm Ho$br ¶m gQ²>Q>H$mV Mma Od{ZH$m AgyZ amOm ‘mZdo§Ð Am{U M§ÐboIm amOHw$‘marÀ¶m ào‘mMr
H$Wm d{U©bobr Amho.
"M§ÐboIm' gQ²>Q>H$mMm {df¶ - M§ÐboIm ¶m gÅ>H$mV qMVm‘{UaËZmÀ¶m gm‘϶m©Zo ‘mZdo§Ð
amOm Am{U M§ÐboIm Zm{¶Ho$Mr ^oQ> KS>yZ ¶oVo. ¶m n{hë¶m ^oQ>rVM Zm¶H$ ‘mZdo§Ð amOm Am{U M§ÐboIm
Zm{¶H$m nañnam§da AmH${f©V hmoD$Z nañnam§À¶m ào‘mV nSy>Z ^oQ>rg AmVwa hmoVmV.
M§ÐboIm g§JrVH$boV {ZnwU AgVo. ho OmUyZ ‘hmamUr M§ÐboIoMo Jm¶Z EoH$ʶmÀ¶m CÔoemZo
M§ÐboIoÀ¶m g§JrV-Jm¶ZmÀ¶m H$m¶©H«$‘mMo {Z¶moOZ H$aVo. ˶m H$m¶©H«$‘mMm amOmH$Sy>Z ‘Z‘wamX AmñdmX
KoVbm OmVmo. ˶m‘wio amOm M§ÐboIoÀ¶m ^oQ>rg A{YH$M AmVwa hmoVmo.
˶mZ§Va M§ÐboIm Am{U amOm ¶m§À¶m ào‘mMr amUrg e§H$m Amë¶mZo amUr amOg^oVrb EH$m
‘yVuÀ¶m H§$R>mV gm[aH$m ~gdVo. ˶m‘wio amUrg ‘mZdo§Ð amOm Am{U M§ÐboImÀ¶m ào‘mÀmm d¥ËVm§V
g‘OVmo. ˶m‘wio ‘hmamUr A˶§V H«$mo{YîR>> hmoVo.
˶mZ§Va amUrMm M§ÐHo$Vy ‘mdg^mD$ AMmZH$nUo VoWo ¶oD$Z M§nmdZmVyZ Amnbr ~hrU M§ÐboIm
AMmZH$nUo ZîQ>> Pmë¶mMm d¥ËVm§V gm§JVmo. Vo EoHy$Z ‘hmamUr Amnë¶mH$S>o Agboë¶m qMVm‘Ur aËZmg
{dZ§Vr H$aVo. Amnë¶m M§ÐboIm ~{hUrMm emoY KoD$Z Vm~S>Vmo~ ¶oWo AmUmdo. ˶mà‘mUo M§ÐboIm
Vm~S>Vmo~ VoWo hOa hmoVo. ˶m‘wio gd©OU AmZ§{XV hmoVmV.
102
˶mZ§Va ˶m qMVm‘{UaËZmMr XodVm gdmªÀ¶m g‘moa ñnîQ>> H$aVo. ‘M§ÐboIoer {ddmh H$aUmar
춳Vr MH«$dVu g‘«mQ> hmoB©b’ Vo EoHy$Z ‘hmamUrÀ¶m ‘ZmV ‘Amnbm nVr MH«$dVu g‘«mQ> ìhmdm’ Aer
Vrd« BÀN>m {Z‘m©U Pmë¶mZo amOm ‘mZdo§Ð Am{U M§ÐboIm ¶m§À¶m {ddmhmbm ‘hmamUr ñdV: hmoD$Z
AZw‘Vr XoVo. AemàH$mao XmoZ ào{‘H$m§À¶m ào‘mMr nyU©Vm Pmbobr {XgyZ ¶oVo.
^mfme¡br :
‘M§ÐboIm’ ¶m gQ²>Q>H$mMr ^mfm ‘hmamîQ>´>r àmH¥$V Amho. H$drZo ‘moO³¶m eãXm§V gw§Xa {MÌU
Ho$bobo {XgyZ ¶oVo. BVa gQ²>Q> H$mà‘mUo ¶m gQ²>Q> H$mVhr e¥§Jma agmMm A{YH$ à^md Amho. VgoM
qMVm‘Ur aËZmÀ¶m à^mdmZo AX²^wV agmMmhr Cn¶moJ Pmbobm {XgyZ ¶oVmo.
mmm
103
~«måhr {bnrVrb ñda Am{U 춧OZo
ñda
춧OZo
104