‫فهرست‬

‫فصل ‪ :1‬مجموعه‪ ،‬الگو و دنباله ‪1.......................................................................................................................‬‬

‫درس ا ّول‪ :‬مجموعه های متناهی و نامتناهی ‪2...........................................................‬‬

‫درس دوم‪ :‬متمم یک مجموعه ‪8....................................................................‬‬
‫درس سوم‪ :‬الگو و دنباله ‪14........................................................................‬‬
‫درس چهارم‪ :‬دنباله های حسابی و هندسی ‪21...........................................................‬‬

‫فصل ‪ :2‬مثلثات ‪28........................................................................................................................................‬‬

‫درس ا ّول‪ :‬نسبت های مثلثاتی‪29.....................................................................‬‬

‫دایره مثلثاتی ‪36.........................................................................‬‬
‫درس دوم‪ٔ :‬‬
‫درس سوم‪ :‬روابط بین نسبت های مثلثاتی‪42............................................................‬‬

‫فصل ‪ :3‬توانهای گویا و عبارتهای جبری‪47..........................................................................................................‬‬

‫درس ا ّول‪ :‬ریشه و توان ‪48.........................................................................‬‬

‫دوم‪:‬ریشه ‪n‬ام‪54............................................................................‬‬
‫ٔ‬ ‫درس‬
‫درس سوم‪ :‬توان های گویا ‪59.......................................................................‬‬
‫درس چهارم‪ :‬عبارت های جبری ‪63..................................................................‬‬

‫فصل ‪ :4‬معادلهها و نامعادلهها ‪69.......................................................................................................................‬‬

‫معادله درجه دوم و روش های مختلف حل آن ‪70................................................‬‬

‫ٔ‬ ‫درس ا ّول‪:‬‬
‫درس دوم‪ :‬سهمی ‪78.............................................................................‬‬
‫درس سوم‪ :‬تعیین عالمت‪83........................................................................‬‬

‫فصل ‪ :5‬تابع ‪94...........................................................................................................................................‬‬

‫درس ا ّول‪ :‬مفهوم تابع و بازنمایی های آن‪95.............................................................‬‬

‫درس دوم‪ :‬دامنه و برد توابع ‪101......................................................................‬‬
‫درس سوم‪ :‬انواع تابع ‪109..........................................................................‬‬

‫فصل ‪ :6‬شمارش‪ ،‬بدون شمردن ‪118.....................................................................................................................‬‬

‫درس ا ّول‪ :‬شمارش ‪119............................................................................‬‬

‫درس دوم‪ :‬جایگشت ‪127...........................................................................‬‬
‫درس سوم‪ :‬ترکیب‪133.............................................................................‬‬

‫فصل ‪ :7‬آمار و احتمال ‪141...............................................................................................................................‬‬

‫درس ا ّول‪ :‬احتمال یا اندازه گیری شانس‪142.............................................................‬‬

‫درس دوم‪ :‬مقدمه ای بر علم آمار‪ ،‬جامعه و نمونه ‪152.......................................................‬‬
‫درس سوم‪ :‬متغیر و انواع آن ‪159.....................................................................‬‬
 ‫سخنی با معلمان گرامی‬

‫باسمه تعالی‬

‫ادامه تغییر کتاب های رياضی پایه های هشتم و نهم تألیف شده است‪ .‬در گذشته تأکید کتاب های درسی‬‫برنامه درسی ملی و در ٔ‬‫ کتاب حاضر همسو با ٔ‬
‫قوه تفکر و تعقل و رشد‬ ‫ریاضی بیشتر بر توانایی انجام محاسبات بوده است‪ .‬در كتاب های جدید ضمن حفظ این هدف‪ ،‬تأکید اصلی بر پرورش ٔ‬
‫توانایی حل مسئله است‪ .‬اگرچه رسیدن به چنین هدفی با موانع و دشواری های فراوانی روبه روست و تحقق کامل آن به سرعت امکان پذیر نیست؛‬
‫جامعه آموزش ریاضی را تعیین کند‪ .‬اصلی ترین و مؤثرترین نقش در این برنامه به‬‫ٔ‬ ‫ولی ّمدنظر قرار دادن چنین هدفی می تواند جهت اصلی حرکت‬
‫عهده دبيران رياضی است‪ .‬توانایی انعطاف و هماهنگی و همراهی معلمان با برنامه های جدید ستودنی است‪ .‬مؤلفان کتاب حاضر سعی کرده اند که‬ ‫ٔ‬
‫درباره تألیف‪ ،‬کتاب راهنمای معلم و نیز فیلم های آموزشی را در‬
‫ٔ‬ ‫موقع‬ ‫به‬ ‫رسانی‬ ‫اطالع‬ ‫ضمن‬ ‫رياضی‪،‬‬ ‫عزيز‬ ‫معلمان‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫وظیفه‬ ‫ادای‬ ‫جهت‬ ‫در‬
‫اختیار همکاران عزیز قرار دهند‪.‬‬
‫ ساختار کتاب از سه بخش ّفعالیت‪ ،‬کار درکالس و تمرین تشکیل شده است‪ .‬آنچه که در انجام یک ّفعالیت به طور عمده مدنظر بوده است‪ ،‬آشنایی‬
‫دانش آموزان با مفهوم درسی و سهیم بودن در ساختن دانش موردنظر است‪ّ .‬فعالیت ها شامل مراحلی مانند درک کردن‪ ،‬کشف کردن‪ ،‬حل مسئله‪،‬‬
‫مقایسه راه حل های مختلف‬‫ٔ‬ ‫درباره یک راه حل و‬
‫ٔ‬ ‫استدالل کردن‪ ،‬بررسی کردن‪ ،‬حدس و آزمایش‪ ،‬توضیح یک راه حل‪ ،‬مرتب کردن‪ ،‬قضاوت‬
‫است‪ .‬هدایت ّفعالیت ها توسط معلم انجام می پذیرد و هرجا که الزم باشد‪ ،‬راهنمایی دانش آموزان توسط او ارائه خواهد شد‪ .‬در بسیاری موارد‬
‫انجام ّفعالیت ساده و آسان نیست و صد البته اجرای مناسب آن دارای ارزش زیادی خواهد بود‪.‬‬
‫ارائه دیدگاه ها و دفاع از ایده های خود و نیز قضاوت‬
‫ هنگام انجام ّفعالیت‪ ،‬هدایت گفت و گوها در کالس یا گفتمان ریاضی که در آن دانش آموزان به ٔ‬
‫عهده معلم است‪ .‬به طور خالصه فراهم کردن فرصت های یادگیری و مجال‬ ‫و ارزیابی افکار و روش های ریاضی دیگر دانش آموزان می پردازند‪ ،‬به ٔ‬
‫دادن به دانش آموزان برای اینکه خود به کشف مفهوم بپردازند‪ ،‬می تواند یکی از دغدغه های همکاران عزیزمان باشد‪ .‬کار درکالس با هدف تثبیت‬
‫و تعمیق و در مواردی تعمیم یادگیری طراحی شده است و انتظار این است که دانش آموزان بیشترین سهم را در حل آن داشته باشند‪ .‬حل تمرین به‬
‫عهده دانش آموزان است؛ ّاما ارائه و بررسی پاسخ های دانش آموزان در کالس ضروری است‪.‬‬ ‫ٔ‬
‫با آنکه بخش جداگانه ای با عنوان حل مسئله درکتاب وجود ندارد؛ ولی در اکثر ّفعالیت ها دانش آموزان به نوعی درگیر فرایند حل مسئله می شوند‪.‬‬
‫عالوه براین‪ ،‬اساساً آموزش راهبردها معموال ً به زمانی طوالنی نیاز دارد؛ زیرا هر راهبرد خود ممکن است شامل ده ها راهبرد جزئی تر باشد‪ .‬در‬
‫توصيه مؤلفان به همكاران ارجمند‪ ،‬تأكيد بر اهداف كتاب‬
‫ٔ‬ ‫كتاب حاضر سعی شده است بين مفاهيم و رويه های رياضی ارتباط و اتصال برقرار شود‪.‬‬
‫درسی است و بايد از ارائه مسائلی كه تنها بر محاسبات پيچيده و الگوريتم ها متكی هستند پرهيز شود‪.‬‬
‫نسخه اولیه کتاب‪ ،‬مؤلفان جلسات فشرده ای را برای نقد و اصالح کتاب برگزار كردند و برخی تغییرات و اصالحات را در‬ ‫ٔ‬ ‫ پس از آماده شدن‬
‫اوليه كتاب ماه ها قبل از چاپ كتاب روی وبگاه واحد تحقیق‪ ،‬توسعه و آموزش ریاضی قرار گرفته بود‪ .‬عالوه بر‬ ‫کتاب اعمال نمودند‪ .‬نسخه های ٔ‬
‫نسخه اولیه کتاب را مطالعه کردند‬
‫ٔ‬ ‫این نظرات اعتبار بخشی و نیز نظرات دبیران سراسر کشور نیز مد نظر قرار گرفت‪ .‬الزم است از تمام همکارانی که‬
‫و نظرات و بررسی ها و پیشنهادهای خود را به دفتر تأليف ارسال كردند‪ ،‬تقدیر و تشکر کنیم‪ .‬ده ها نقد رسیده از سراسر کشور نوید بخش حضور‬
‫و مشارکت مؤثر دبیران ریاضی در تألیف کتاب های درسی است‪ .‬در کنار این‪ ،‬مشاورینی از مراکز آموزشی و پژوهشی و دانشگاه ها نیز بخش هایی‬
‫از کتاب را مطالعه و نقد کردند که جا دارد از آنها نیز قدردانی شود‪ .‬گروه تألیف آمادگی دریافت نظرات و دیدگاه های تمامی همکاران و عزیزان را‬
‫از طریق پست الكترونيكی و وبگاه واحد تحقیق‪ ،‬توسعه و آموزش ریاضی دارد‪ .‬به عالوه بسیاری از مطالب مربوط به پشتیبانی کتاب از طریق وبگاه‬
‫واحد رياضی قابل دریافت است‪ .‬اطمینان داریم که با اتکال به خدای متعال و تكيه بر تالش‪ ،‬اراده و همت شما دبيران محترم می توانيم به برآورده‬
‫شدن اهداف کتاب امیدوار باشيم‪.‬‬
‫مؤلفان‬
 ‫‪1‬‬

‫فصل‬
‫مجموعه‪ ،‬الگو و دنباله‬

‫آال داغالر یا کوه های رنگی در شهرستان ماه نشان استان زنجان‬

‫مجموعه های متناهی و نامتناهی‬ ‫اول‬

‫درس ّ‬

‫متمم یک مجموعه‬ ‫درس دوم‬

‫الگو و دنباله‬ ‫درس سوم‬

‫درس چهارم دنباله های حسابی و هندسی‬

 ‫فصل ‪ : 1‬مجموعه    ‪ ،‬الگو و دنباله‬

‫اول‪ :‬مجموعه های متناهی و نامتناهی‬

‫درس ّ‬

‫مجموعه های اعداد‬

‫انسان در طول تاریخ برحسب نیاز خود از مجموعه های مختلف اعداد استفاده کرده است‪.‬‬
‫برخی از این مجموعه ها که در سال های قبل با آنها آشنا شدیم‪ ،‬به شرح زیرند‪:‬‬

‫{ … ‪: N = } 1, 2 , 3, 4 ,‬مجموعه اعداد طبیعی‬

‫{ … ‪:W  = } 0, 1, 2 , 3, 4 ,‬مجموعه اعداد حسابی‬ ‫جورج کانتور‬

‫{ … ‪:Z = } … , -2, -1, 0, 1 , 2, 3 ,‬مجموعه اعداد صحیح‬ ‫«مجموعه» یکی از اساسی ترین مفاهیم ریاضی‬
‫{ ‪ : Q   = } m | m, n∈ Z , n ≠0‬مجموعه اعداد گویا‬ ‫است که بسیاری از نظریه های دیگر ریاضی‬
‫‪n‬‬
‫مجموعه اعدادی که نتوان آنها را بهصورت = ‪ : Q′‬مجموعه اعداد گنگ‬ ‫در یک قرن اخیر بر مبنای آن پایه گذاری یا‬
‫نسبت دو عدد صحیح نمایش داد‪.‬‬ ‫سازماندهی شده اند‪ .‬مطالعات جدی دربارۀ‬
‫مجموعه ها با کار جورج کانتور در     سال‪1870‬م‬
‫   ‪ : R = Q  Q′‬مجموعه اعداد حقیقی‬
‫آغاز شده است‪.‬‬

‫رابـطه زیـرمجـموعه بودن بیـن این مجـموعـه ها به شـکل‬

‫ٔ‬ ‫همـان طـور که مـالحـظه می شـود‬
‫‪ N ⊆ W ⊆ Z ⊆ Q ⊆ R‬برقرار است‪ .‬به عبارت دیگر تمام مجموعه های اعدادی که تاکنون‬
‫با آنها آشنا شده ایم‪ ،‬زیرمجموعه هایی از اعداد حقیقی اند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬هر عدد دلخواهی را که‬
‫درنظر بگیریم‪ ،‬باید جایی روی محور اعداد حقیقی داشته باشد و همچنین هر نقطه روی این‬
‫محور نشان دهندۀ یک عدد حقیقی مشخص است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫کاردرکالس‬
‫‪ 1‬الف) مجموعه ‪ R - Q‬چه نام دارد؟ آن را روی شکل مقابل هاشور بزنید و دو عضو‬
‫ناحیه هاشورخورده بنویسید‪.‬‬
‫دلخواه از آن را در ٔ‬ ‫‪R‬‬
‫ب) دو عددگویا مثال بزنید که عدد صحیح نباشند و آنها را روی شکل مقابل در محل مناسب‬ ‫‪N‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Q‬‬
‫بنویسید‪.‬‬
‫پ) اعداد زیر را روی شکل و در محل مناسب بنویسید‪.‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪17 , 0 , 200,‬‬ ‫‪,2/ 6 ,2 5 , −‬‬ ‫‪, −9‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫} =‪Z-W‬‬ ‫ت) مجموعه اعداد صحیح غیر حسابی را با نمایش اعضا بنویسید‪{.‬‬
‫مجموعه ‪ W- N‬چند عضو دارد؟‬
‫ٔ‬ ‫ث)‬
‫‪2‬‬