‫درس سوم‪ :‬الگو و دنباله‬

‫فعالیت‬
‫‪ 1‬آیدا برای بهدست آوردن حاصل ‪ an‬در مثال باال‪ ،‬شکلهای الگو را بهصورت‬
‫روبهرو درنظر گرفت‪ .‬بهکمک این روش‪ ،‬مقدار ‪ a10‬و ‪ an‬را بهدست آورید‪.‬‬

‫‪a1=1)3(+2‬‬ ‫‪a2=2)3(+2‬‬ ‫‪a3=3)3(+2‬‬ ‫‪a4 =4)3(+2‬‬ ‫…‬ ‫=‪a10‬‬ ‫…‬ ‫= ‪an‬‬

‫‪ 2‬آیسا روش دیگری را به کار برد‪ .‬او تعداد چوب کبریت های افقی و عمودی‬
‫در هر شکل را به طور جداگانه مورد توجه قرار داد تا بتواند به مقدار ‪ an‬دست‬
‫یابد‪ .‬مقدار حاصل برای ‪ an‬از این روش را درجای مشخص شده بنویسید‪.‬‬

‫(‪a1=1+2)2‬‬ ‫(‪a2=2+3)2‬‬ ‫(‪a3=3+4)2‬‬ ‫(‪a4 =4+5)2‬‬ ‫…‬ ‫‪a10 =10+)10+1(2‬‬ ‫= ‪… an‬‬

‫چوب های عمودی چوب های افقی‬

‫‪ 3‬آیا شما راه دیگری را برای به دست آوردن حاصل ‪ an‬می دانید؟‬

‫‪ 4‬همانطور که در قسمتهای (‪ )1‬و (‪ )2‬دیدیم‪ ،‬آیدا و آیسا مقدار ‪ an‬را بهترتیب بهصورتهای ‪ an =3n+2‬و (‪ an =n+)n+1()2‬بهدست‬
‫آوردند‪ .‬جواب آیسا را ساده کنید تا به شکل جواب آیدا درآید‪.‬‬

‫رابطه ‪ an =3n+2‬تعداد چوب کبریت های شکل بیستم را بیابید‪.‬‬

‫‪ 5‬به کمک ٔ‬

‫رابطه ‪ an =3n+2‬مشخص کنید که چندمین شکل در الگوی باال دارای ‪ 77‬قطعه چوب کبریت است‪.‬‬
‫‪ 6‬با استفاده از ٔ‬

‫تذکر‪ :‬در مثال باال دیدیم که‪ an‬بیانگر تعداد چوب کبریت های شکل ‪n‬ام است‪ an=3n+2 .‬را ٔ‬
‫جمله عمومی الگو می نامیم؛ چرا که این رابطه‬
‫در واقع ساختار جمالت الگو را مشخص می کند و به کمک آن می توان مقدار هر جمله از الگو را به دست آورد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬در اختیار‬
‫جمله عمومی یک الگو به معنای آگاهی داشتن از تمام جمالت آن الگوست‪.‬‬
‫داشتن ٔ‬
‫‪15‬‬
 ‫فصل ‪ : 1‬مجموعه    ‪ ،‬الگو و دنباله‬

‫الگوی خطی‬ ‫‪n‬‬ ‫‪an‬‬ ‫(‪)n, an‬‬

‫جمله قبل از خودش بود‪.‬‬
‫در الگوی مثال قبل دیدیم که هر جمله دقیقاً ‪ 3‬واحد بیش از ٔ‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪5 )1, 5‬‬
‫‪a1‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a3‬‬ ‫‪a4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‪8 )2, 8‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪14‬‬ ‫…‬ ‫‪3‬‬ ‫(‪11 )3, 11‬‬
‫‪4‬‬ ‫(‪14 )4, 14‬‬
‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫جمله متوالی عددی ثابت است‪ ،‬الگوهای خطی‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫چنین الگوهایی را که در آنها اختالف هر دو ٔ‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫می نامیم‪ .‬برای پی بردن به دلیل این نام گذاری‪ ،‬ستون سوم جدول مقابل را درنظر می گیریم‪.‬‬
‫صفحه مختصات مشخص کنیم‪ ،‬همگی آنها روی خط ‪ y=3x+2‬قرار‬ ‫ٔ‬ ‫اگر این نقاط را در‬
‫معادله خط گفته شده صدق می کند‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫می گیرند‪ .‬به عبارت دیگر مختصات تمام این نقاط در‬
‫جمله عمومی الگو یعنی‪ an =3n+2‬اتفاقی نیست‪.‬‬‫معادله خط یعنی ‪ y=3x+2‬و ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫شباهت بین‬

‫‪+2‬‬
‫معادله خط به عنوان شیب خط‬ ‫عدد ‪ 3‬که در واقع اختالف بین جمالت متوالی الگو بود‪ ،‬در‬

‫‪3x‬‬
‫ٔ‬

‫=‪y‬‬
‫ظاهر شده است که این مطلب همواره درست است‪.‬‬
‫‪14‬‬

‫‪12‬‬

‫جمله عمومی آنها به صورت ‪ tn =an+b‬است‪ ،‬الگوهای خطی‬

‫به طور کلی الگوهایی را که ٔ‬
‫‪10‬‬

‫‪8‬‬
‫می نامیم که در آن ‪ a‬و ‪ b‬اعداد حقیقی دلخواه و ثابت هستند‪.‬‬
‫‪6‬‬

‫‪4‬‬
‫جمله عمومی ‪ ،tn =an+b‬میزان تغییر جمالت متوالی برابر ‪a‬‬
‫دیدیم که در یک الگوی خطی با ٔ‬ ‫‪2‬‬

‫جمله متوالی در این الگوی خطی برابر ضریب ‪ n‬است‪.‬‬‫بود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اختالف هر دو ٔ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫جمله عمومی ‪ ،tn=-4n+15‬هر جمله نسبت به ٔ‬

‫جمله‬ ‫ٔ‬ ‫به عنوان مثال در یک الگوی خطی با‬
‫قبل از خودش ‪ 4‬واحد کاهش می یابد‪:‬‬
‫‪11, 7, 3, -1, -5, -9, ...‬‬

‫مثال‬
‫جمله عمومی الگو‬
‫در یک الگوی خطی‪ ،‬جمالت چهارم و دهم به ترتیب ‪ 17‬و ‪ 41‬می باشند‪ٔ .‬‬
‫را بیابید‪.‬‬
‫جمله عمومی به صورت ‪ Cn =an+b‬باشد‪ .‬پس داریم‪:‬‬
‫حل‪ :‬فرض کنیم ٔ‬
‫‪C4 = 17 ⇒ a)4(+ b = 17‬‬
‫‪C10 = 41 ⇒ a)10( + b = 41‬‬
‫ـــــــــــــــــــ‬
‫‪6a = 24 ⇒ a = 4 ⇒ b = 1‬‬
‫پس ‪ .Cn =4n+1‬بنابراین جمالت الگو به صورت زیر خواهند بود‪:‬‬
‫‪5, 9, 13, 17, 21, 25, 29, 33, 37, 41, 45, ...‬‬
‫‪C4‬‬ ‫‪C10‬‬
‫‪16‬‬
‫درس سوم‪ :‬الگو و دنباله‬

‫کار در کالس‬
‫‪ 1‬شکل بعدی را در الگوی زیر رسم و جدول را کامل کنید‪.‬‬
‫شکل (‪)3‬‬
‫شکل (‪)2‬‬
‫شکل (‪)1‬‬

‫‪ 4‬مربع رنگی‬ ‫‪ 8‬مربع رنگی‬

‫‪ :n‬شمارۀ شکل‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ :bn‬تعداد مربع های رنگی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫…‬ ‫…‬ ‫…‬
‫رابطه بین ‪ n‬و ‪bn‬‬ ‫= ‪b1= 4‬‬‫‪b2‬‬ ‫…‬ ‫…‬ ‫…‬

‫‪ 2‬توضیح دهید که چرا این الگو یک الگوی خطی محسوب می شود‪.‬‬

‫رابطه ‪ bn =an+h‬را بیابید و پس از‬
‫ٔ‬ ‫‪ 3‬با توجه به میزان افزایش جمالت الگو‪ ،‬مقدار ‪ a‬در‬
‫حدس زدن مقدار ‪ ،h‬حاصل ‪ bn‬را به دست آورید‪.‬‬
‫شماره ‪ 250‬دارای چند مربع رنگی است؟‬‫ٔ‬ ‫‪ 4‬شکل‬
‫‪ 5‬در چه مرحله ای از الگوی باال‪ ،‬تعداد مربع های رنگی برابر ‪ 144‬است؟‬

‫الگوهای غیرخطی‬

‫فعالیت‬
‫‪ 1‬در الگوی زیر‪ ،‬شکل بعدی را رسم کنید و جدول را کامل نمایید‪.‬‬

‫شکل (‪)1‬‬ ‫شکل (‪)2‬‬ ‫شکل (‪)3‬‬

‫‪ 5‬نقطه‬ ‫‪ 12‬نقطه‬

‫‪ :n‬شمارۀ شکل‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ :tn‬تعداد نقطه ها‬ ‫‪5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫…‬ ‫…‬ ‫…‬
‫رابطه بین ‪ n‬و ‪tn‬‬ ‫‪t1= 5 =t2‬‬ ‫…‬ ‫…‬ ‫…‬

‫‪ 2‬آیا این الگو یک الگوی خطی است؟ چرا؟‬

‫‪17‬‬