‫‪5‬‬

‫فصل‬
‫تابع‬
‫تابع یکی از مفاهیم مهم است که در ریاضیات و سایر علوم دارای‬
‫کاربردهای فراوانی است‪ .‬توابع به روش های گوناگونی نمایش داده‬
‫می شوند‪ .‬یکی از این روش ها استفاده از نمودارهاست‪ .‬موضوعات‬
‫متفاوتی به وسیله تابع قابل مدل سازی است‪ .‬نمودار زیر روند کاهش‬
‫متوسط تعداد فرزندان یک خانواده در کشورمان را نشان می دهد‪.‬‬
‫نمودار بعدی جمعیت کل کشور را در چهار وضعیت مختلف پیش بینی‬
‫می کند‪ .‬كشور ما در معرض سالمند شدن می باشد‪ .‬به طوری كه اگر‬
‫متوسط تعداد فرزندان یک خانواده تا سال ‪ 1430‬میزان فعلی باشد‬
‫در آن موقع‪ ،‬حدود ‪ %30‬جمعیت را افراد مسن تشكیل خواهند داد‪.‬‬
‫كشور ما با نسبت سالمندی ‪ %8‬تا سال ‪1394‬جزء جوان ترین كشورها‬
‫بوده است‪ .‬همچنین با ادام ‌ه روند فعلی تغییرات جمعیت در یک دوره‌‬
‫‪ 30‬ساله‪ ،‬رشد جمعیت به صفر خواهد رسید و پس از آن رشد جمعیت‬
‫کشور منفی خواهد شد‪ .‬سالمندی جمعیت و منفی شدن رشد جمعیت‪،‬‬
‫پیامدهای ناگواری را در پی دارد‪.‬‬

‫نمودار روند کاهش متوسط تعداد فرزندان یک خانواده در ایران‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬
‫‪1.67‬‬
‫‪2010‬‬
‫‪2‬‬

‫درس اول مفهوم تابع و بازنمایی های آن‬

‫‪1‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1960‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪1975‬‬ ‫‪1980‬‬ ‫‪1985‬‬ ‫‪1990‬‬ ‫‪1995‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2010‬‬

‫نمودار پیش بینی رشد جمعیت کل کشور در دوره های پنج ساله در چهار وضعیت مختلف‬
‫تعداد متوسط فرزندان تا افق ‪1430‬شمسی‬ ‫دامنه و برد توابع‬ ‫درس دوم‬
‫‪1/4‬‬ ‫کاهش تعداد متوسط فرزندان‬
‫‪1/2‬‬ ‫(‪ 1/2‬فرزند)‬

‫‪1/0‬‬
‫انواع تابع‬ ‫درس سوم‬
‫تثبیت تعداد متوسط‬
‫‪0/8‬‬
‫فرزندان (‪ 1/8‬فرزند)‬
‫‪0/6‬‬

‫‪0/4‬‬ ‫افزایش تا سطح جانشینی‬

‫‪0/2‬‬
‫(‪ 2/1‬فرزند)‬

‫‪0/0‬‬
‫افزایش باالتر از سطح جانشینی‬
‫‪-0/2‬‬
‫(‪ 2/5‬فرزند)‬
‫‪-0/4‬‬
‫‪0‬‬
‫‪95‬‬

‫‪00‬‬

‫‪05‬‬

‫‪10‬‬

‫‪15‬‬

‫‪20‬‬

‫‪25‬‬

‫‪43‬‬
‫‪13‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪-1‬‬
‫‪26‬‬
‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬
‫‪90‬‬

‫‪96‬‬

‫‪01‬‬

‫‪06‬‬

‫‪11‬‬

‫‪16‬‬

‫‪21‬‬

‫‪14‬‬
‫‪13‬‬

‫‪13‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬

‫‪14‬‬
‫درس اول‪:‬مفهوم تابع و بازنمایی های آن‬

‫درس اول‪ :‬مفهوم تابع و بازنمایی های آن‬

‫بسیاری از پدیده های پیرامون ما به نوعی با هم ارتباط دارند‪ .‬یک نوع خاص از‬
‫همدان ــ گنج نامه‬
‫این ارتباط در موارد زیادی مشاهده می شود‪ .‬به مثال های زیر توجه کنید‪:‬‬
‫دمایی که به ساعت معینی در یک مکان نسبت داده می شود‪.‬‬
‫قیمتی که به اجناس یک فروشگاه نسبت داده می شود‪.‬‬
‫نمره هایی که به یک دانش آموز در دروس مختلف تعلق می گیرد‪.‬‬
‫عددی که به جمعیت شهرها نسبت داده می شود‪.‬‬

‫میبد‪ ،‬استان یزد ــ نارین قلعه‬ ‫فعالیت ‪1‬‬

‫در جدول های زیر مثال های باال و مواردی دیگر به کمک جدول ارائه شده اند‪ .‬جاهای‬
‫سلیقه خودتان تکمیل کنید‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫خالی را پر کنید‪ .‬جدول آخر را به‬
‫با توجه به جدول مشخص است که در یک زمان معین فقط یک دما را میتوان به آن نسبت داد‪.‬‬
‫بقیه جدول ها مشابه این عبارت را بنویسید‪.‬‬
‫درباره ٔ‬
‫ٔ‬

‫ساعت‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫به یک ساعت معین فقط یک دما را می توان نسبت داد؛ یعنی‬
‫دما‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫یک ساعت مشخص دو دمای متفاوت ندارد‪.‬‬

‫کاال‬ ‫خودکار‬ ‫دفتر‬ ‫مداد‬ ‫خط کش‬

‫‪..............................................‬‬
‫قیمت (تومان)‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1500‬‬

‫درس‬ ‫ریاضی‬ ‫فیزیک‬ ‫شیمی‬ ‫ادبیات‬

‫‪..............................................‬‬
‫نمره‬ ‫‪18‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬

‫فرد‬ ‫امیدی‬ ‫احسانی‬ ‫کشاورز‬ ‫رستگار‬

‫یک شخص معین دو روز تولد متفاوت ندارد‪.‬‬
‫روز تولد‬ ‫شنبه‬ ‫دوشنبه‬ ‫شنبه‬ ‫پنجشنبه‬

‫‪..............................................‬‬

‫‪95‬‬
 ‫فصل ‪: 5‬تابع‬

‫فعالیت ‪2‬‬
‫شیوه‬
‫جدول های فعالیت ‪ 1‬را می توان به کمک مجموعه ها و پیکان هایی که اعضای آنها را به هم مربوط می کنند‪ ،‬مشخص کرد‪ .‬به این ٔ‬
‫نمایش‪ ،‬نمودارهای پیکانی می گوییم‪ .‬یک نمونه کامل شده است‪ .‬بقیه را شما کامل کنید‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪8‬‬ ‫خودکار‬
‫‪15‬‬
‫‪9‬‬ ‫دفتر‬
‫‪16‬‬
‫‪10‬‬ ‫مداد‬
‫‪17‬‬
‫‪11‬‬ ‫خط کش‬
‫‪18‬‬
‫‪12‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫ریاضی‬
‫شنبه‬
‫فیزیک‬
‫دوشنبه‬
‫شیمی‬
‫پنجشنبه‬
‫ادبیات‬

‫برای تکمیل این مورد از مثال های‬

‫مطرح شده در کالس کمک بگیرید‪.‬‬

‫مجموعه ‪ A‬دقیقاً یک پیکان خارج شده است‪ .‬این گونه رابطه بین دو مجموعه را یک «تابع»‬
‫ٔ‬ ‫توجه دارید که در رابطه های باال‪ ،‬از هر عضو‬
‫می نامند‪.‬‬

‫مجموعه ‪ ،B‬رابطه ای بین این دو مجموعه است که در آن به هر عضو از ‪ A‬دقیقاً یک‬

‫ٔ‬ ‫مجموعه ‪ A‬به‬
‫ٔ‬ ‫یک تابع از‬
‫عضو از ‪ B‬نسبت داده می شود‪.‬‬

‫همه مثال های ارائه شده تابع هایی هستند که به صورت جدول نمایش داده شده اند‪.‬‬
‫در فعالیت ‪ٔ ،1‬‬
‫کار در کالس‬
‫رشته ورزشی است که دانش آموزان می توانند‬
‫مجموعه ‪ B‬شامل دو ٔ‬
‫ٔ‬ ‫مجموعه ‪ A‬شامل سه دانش آموز به نام های محمد‪ ،‬حسین و امید و‬
‫ٔ‬ ‫‪1‬‬
‫انتخاب کنند‪ .‬کدام یک از نمودارهای پیکانی داده شده تابع است و کدام یک تابع نیست؟‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫محمد‬ ‫محمد‬ ‫والیبال‬ ‫محمد‬ ‫والیبال‬

‫والیبال‬
‫حسین‬ ‫حسین‬ ‫حسین‬
‫فوتبال‬ ‫فوتبال‬ ‫فوتبال‬
‫امید‬ ‫امید‬ ‫امید‬

‫‪96‬‬