‫‪www.riazisara.

ir‬‬ ‫ﺳﺎﯾﺖ وﯾﮋه رﯾﺎﺿﯿﺎت‬

‫درﺳـﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﺟـﺰوه ﻫﺎي رﯾﺎﺿـﯽ‬

‫ﺳﻮاﻻت و ﭘﺎﺳﺨﻨﺎﻣﻪ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﮐﻨﮑﻮر‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻮاﻻت اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت رﯾﺎﺿﯽ‬

‫ﻧﺮم اﻓﺰارﻫﺎي رﯾﺎﺿﯿﺎت‬

‫و‪...‬‬

‫ﮐﺎﻧﺎل ﺳﺎﯾﺖ رﯾﺎﺿﯽ ﺳﺮا در ﺗﻠﮕﺮام‪:‬‬

‫‪https://t.me/riazisara‬‬ ‫)‪(@riazisara‬‬
‫انوشـیروان صـراف‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫بنام خدا‬
‫کتاب کامل جبر‬
‫تألیف و ترجمه‬
‫انوشـیروان صـراف‬
‫دبیر اسبق دبیرستانهای تهران و شیراز‬
‫)سال های ‪( ۱۳۷۵- ۱۳۴۲‬‬
‫مدرس سابق دانشگاه ایالتی میسوری‬
‫)سال های ‪(۲۰۰۹-۱۹۹۶‬‬
‫آدرس ایمیل‬
‫‪John_Sarraf@yahoo.com‬‬

‫‪1‬‬
 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫فصل اول‬
‫اعداد حقیقی وعبارت های جبری‬
‫‪Real Numbers and Algebraic Expressions‬‬
‫‪ – ۱.۱‬عبارت های جبری و مجموعه های اعداد ‪Algebraic Expressions and Sets of Numbers:‬‬
‫ارزیابی عبارت های جبری ‪Evaluating Algebraic Expressions:‬‬

‫حروفی که به جای اعداد بکار می روند متغیرها ‪ Variables:‬نامیده می شوند ‪.‬‬

‫یک عبارت جبری تشکیل شده از اعداد و متغیر ها که به وسیله اعمال جمع ‪ ،‬تفریق ‪ ،‬ضرب ‪ ،‬تقسیم ‪ ،‬توان رسانی ‪ ،‬و‬
‫ریشه گیری به هم متصل شده باشند‪ .‬مثال‪:‬‬

‫‪𝑥+۵‬‬
‫‪۲𝑥 ,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪√𝑦 − ۱⁄۶ ,‬‬ ‫‪𝑧۳‬‬
‫‪۶‬‬

‫حال اگر اعداد جانشین متغیر ها شوند و اعمال جمع ‪ ،‬تفریق ‪ ،‬ضرب ‪ ،‬تقسیم به توان رسانی و ریشه گیری انجام شوند‪،‬‬
‫نتیجه را مقدار عددی آن عبارت می نامند‪ ،‬و انجام مراحل باال را ارز یابی و یا پیدا کردن مقدار عددی آن عبارت می‬
‫گویند‪.‬‬

‫توجه ‪:‬در این کتاب عالمت اعشاری نما د ∕ است ‪.‬پس ‪ ۱⁄۵‬خوانده می شود یک و نیم‪.‬‬

‫یک و شش دهم نوشته می شود ‪۱⁄۶‬‬

‫همچنین یک نقطه تو خالی نماد صفر فارسی است ‪.‬مثال عدد صد نوشته می شود ∘∘ ‪۱‬‬

‫عبارت های جبری اغلب برای حل مسائل بکار می روند‪.‬‬

‫مثال ‪ – ۱‬یک شرکت کاشی سازی یک نوع کاشی به شکل متوازی االضالع ساخته است‪ .‬مساحت یک کاشی که طول‬
‫قاعده آن ده سانتی متر و ارتفاع آن هشت و نیم سانتی متر است پیدا کنید‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫حل –‬

‫قاعده ‪Base‬‬

‫ارتفاع ‪Height‬‬

‫مساحت ‪Area‬‬

‫ارتفاع × قاعده = مساحت‬

‫‪𝐴 = 𝑏ℎ = ۱ ∘× ۸⁄۵ = ۸۵‬‬

‫مثال ‪– ۲‬‬

‫اگر ‪ 𝑥 = ۱۵‬و ‪ 𝑦 = ۴‬باشد ‪ ،‬حاصل عبارت 𝑦 ‪ ۳𝑥 −‬را بد ست آورید‪.‬‬

‫حل‬

‫‪۳𝑥 − 𝑦 = ۳ × ۱۵ − ۴ = ۴۵ − ۴ = ۴۱‬‬

‫مثال ‪– ۳‬‬
‫𝑟‬
‫را به دست آورید‪.‬‬ ‫اگر ‪ 𝑟 = ۴۸‬و ‪ 𝑠 = ۶‬باشد‪ ،‬حاصل عبارت‬
‫𝑠‬

‫حل‬

‫‪𝑟 ۴۸‬‬
‫=‬ ‫‪=۸‬‬
‫𝑠‬ ‫‪۶‬‬

‫مجموعه های اعداد ‪Sets of Numbers:‬‬

‫می خواهیم چند مجموعه اعداد و رسم نمودار آنها را روی محور اعداد ‪ Number Line‬بر رسی کنیم‪ .‬برای رسم محور‬
‫اعداد ‪ ،‬یک خط مستقیم ترسیم می کنیم و یک نقطه را روی آن مشخص می کنیم و آنرا صفر می نامیم‪ .‬این نقطه را مبدأ‬
‫‪ Origin‬نام گذاری می کنیم‪ .‬اگر یک نقطه سمت راست صفر انتخاب کنیم و آنرا یک بنامیم ‪ ،‬فاصله صفر تا یک‬
‫‪3‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫فاصله واحد نامیده می شود ‪ Unit Distance‬و می توان آنرا برای مشخص کردن نقاط دیگر استفاده کرد‪ .‬اعداد مثبت‬
‫سمت راست و اعداد منفی سمت چپ مبدا قرار می گیرند‪ .‬عدد صفرنه مثبت است و نه منفی‪ .‬برای ترسیم یک عدد روی‬
‫محور اعداد ‪ ،‬نقطه مربوط به آن عدد را سایه دار یا بر جسته می کنیم‪.‬‬

‫مجموعه های زیر در این کتاب بکار برده می شوند‪.‬‬

‫اعداد طبیعی ‪Natural Numbers‬‬

‫} ⋯ ‪ℕ = {۱, ۲, ۳, ۴,‬‬

‫اعداد حسابی ‪Whole Numbers‬‬

‫} ⋯ ‪𝑊 = {∘, ۱, ۲, ۳, ۴,‬‬

‫اعداد صحیح ‪Integers‬‬

‫} ⋯ ‪ℤ = {⋯ , −۲, −۱,∘, ۱, ۲,‬‬

‫‪4‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫اعداد حقیقی ‪Real Numbers‬‬

‫}هر نقطه ای روی محور اعداد{ = ‪ℝ‬‬

‫طبق تعریف نقطه که در هندسه خوانده ایم )نقطه نه طول دارد و نه عرض ( بینهایت اعداد حقیقی داریم‪.‬‬

‫اعداد گویا ‪Rational Numbers‬‬

‫𝑎‬
‫}∘≠ ‪ b‬اعداد صحیح هستند 𝑏 و𝑎 ‪ℚ = { :‬‬
‫𝑏‬
‫𝑎‬
‫نوشت و ∘≠ 𝑏 مثال‬ ‫اعداد گویا اعدادی هستند که بتوان آنها را بصورت کسر‬
‫𝑏‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۲‬‬

‫‪=∘∕ ۵‬‬ ‫‪= ۱⁄۲۵‬‬ ‫̅‪=∘∕ ۶۶۶۶۶۶۶ ⋯ =∘∕ ۶‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬

‫‪۱‬‬
‫̅̅̅̅∘∕∘= ⋯ ‪=∘∕∘ ۹ ∘ ۹ ∘ ۹‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪۱۱‬‬

‫تبدیل اعشاری های مکرر به یک کسر ‪ Ratio‬با صورت و مخرج اعداد صحیح‬

‫مثال ‪:‬می خواهیم عدد ⋯ ‪ ۳⁄۵۴۷۴۷۴۷‬را به یک کسر با صورت و مخرج اعداد صحیح بنویسیم‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫حل‬

‫⋯ ‪۱ ∘∘∘ 𝑥 = ۳۵۴۷ ∕ ۴۷۴۷۴۷‬‬

‫⋯ ‪۱ ∘ 𝑥 = ۳۵ ∕ ۴۷۴۷۴۷‬‬

‫حال این دو تساوی را از هم کم می کنیم‪.‬‬

‫∘∕ ‪۹۹ ∘ 𝑥 = ۳۵۱۲‬‬

‫پس‬

‫‪۳۵۱۲‬‬
‫=𝑥‬
‫∘ ‪۹۹‬‬

‫اعداد گنگ ‪Irrational Numbers‬‬

‫اعدادی هستند که گویا نباشند‪ .‬یک عدد گنگ که به صورت اعشاری نوشته شده باشد ‪ ،‬ارقام اعشاری نه تمام می شود و نه‬
‫تکرار می شود‪ .‬مانند ‪:‬‬

‫⋯ ‪𝜋 = ۳ ∕ ۱۴۱۵۹۲‬‬

‫⋯ ‪√۲ = ۱ ∕ ۴۱۴۲۱۳‬‬

‫ازتعاریف باال نتیجه می گیریم که تمام اعداد حقیقی یا گویا هستند و یا گنگ ‪.‬همچنین هر عدد صحیح یک عدد گویا است‪.‬‬

‫مثال ‪۴‬‬

‫اعداد زیر گویا هستند ‪:‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۲۸‬‬

‫∘‬ ‫‪−‬‬ ‫‪=۴‬‬ ‫‪۲⁄۴۵‬‬ ‫̅̅̅ ∕ ‪۱‬‬
‫‪۳۷‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۶۴‬‬ ‫‪۷‬‬

‫اعداد زیر گنگ هستند ‪:‬‬

‫‪√۳‬‬ ‫𝜋‬ ‫‪− √۲‬‬ ‫‪√۷ + √۳‬‬

‫اعداد زیر ‪ ،‬اعداد صحیح هستند‪:‬‬

‫‪6‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۷۵‬‬

‫‪−۸‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬

‫کلیه اعداد در مثال ‪ , ۴‬اعداد حقیقی هستند‪.‬‬

‫نکته مهم‬
‫∘‬ ‫‪۴‬‬
‫قابل تعریف نیست‪ .‬اما ∘=‬ ‫چون تقسیم یک عدد بر صفر امکان ندارد ‪ ،‬پس‬
‫‪۴‬‬ ‫∘‬

‫تعریف مجموعه –مجموعه عبارت است از اجتماع اشیاء ‪.‬این اشیاء را اعضا ی ‪ Elements‬آن مجموعه می‬
‫گویند‪.‬‬
‫مشخص کردن یک مجموعه‬
‫روش اول ‪-‬اعضای یک مجموعه را می توان فهرست وار ‪ Roster Form‬داخل دو آکوالد { } نوشت و‬
‫هر عضو را به وسیله کاما از دیگری جدا کرد‪ .‬مانند ‪:‬‬
‫}‪𝐴 = {۱, ۲, ۳, ۴, ۵‬‬

‫اگر اعضای یک مجموعه زیاد باشد‪ ،‬سه عضو اول را می نویسیم‪ ،‬نقطه چین می گذاریم و سپس عضو آخر را می نویسیم‪.‬‬

‫}‪𝐴 = {۱, ۲, ۳, ⋯ , ۴۸‬‬

‫اگر تعداد اعضای یک مجموعه نا متناهی باشد‪ ،‬سه عضو اول را مینویسیم و سپس نقطه چین می گذاریم‪.‬‬

‫} ⋯ ‪ℕ = {۱, ۲, ۳,‬‬

‫روش دوم ‪ -‬استفاده ازعالئم ریاضی یا توصیف مجموعه ‪Set Builder Notation‬‬

‫با استفاده از یک متغیر و عالئم ریاضی و نگارش یک ویژگی مشترک بین اعضای آن مجموعه در داخل آکوالد‪.‬‬
‫}‪𝐴 = {𝑥 ∶ 𝑥 ∈ ℕ, 𝑥 < ۶‬‬

‫و می خوانیم 𝐴 مجموعه ای از اعداد طبیعی کمتر از ‪ ۶‬است‪.‬‬

‫اگر یک مجموعه هیچ عضوی نداشته باشد‪ ،‬آنرا مجموعه تهی ‪ Empty Set‬می نامند‪ .‬نماد مجموعه تهی } { و‬
‫یا ∅ است‪.‬‬
‫‪7‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫اما توجه داشته باشید که }∅{ یک مجموعه تهی نیست‪.‬‬

‫مجموعه ای که تهی نباشد ‪ ،‬آنرا نا تهی ‪ None Empty‬می نامند‪.‬‬

‫چند نماد مربوط به مجموعه ها‬

‫نماد ∈ هنگامی به کار می رود که نشان دهیم یک عنصر ‪ ،‬عضوی از یک مجموعه است‪ .‬مثال اگر مجموعه 𝐴 شامل‬
‫اعداد ‪ ۵,۴,۳,۲,۱‬باشد می توانیم بگویم ‪ ۳‬عضو مجموعه 𝐴 است‪ .‬و به صورت های زیر نمایش می دهیم‪.‬‬

‫𝐴∈‪۳‬‬

‫}‪۳ ∈ {۱, ۲, ۳, ۴, ۵‬‬

‫نماد ∉ هنگامی به کار می رود که نشان دهیم یک عنصر ‪ ،‬عضوی از یک مجموعه نیست‪ .‬مثال در مثال باال می توان‬
‫گفت ‪:‬‬

‫𝐴∉‪۶‬‬

‫} ‪۶ ∉ {۱, ۲, ۳, ۴, ۵,‬‬

‫نماد ⊆ هنگامی به کار میرود که بگویم یک مجموعه ‪ ،‬زیر مجموعه یک مجموعه دیگر است‪.‬مثال می توانیم بگویم‬
‫مجموعه اعداد صحیح ‪ ،‬زیر مجموعه اعداد گویا است‪ .‬و می نویسیم‪:‬‬

‫‪ℤ⊆ℚ‬‬

‫زیرا تمام اعداد صحیح همچنین گویا هم هستند‪ .‬اما عکس آن لزوما صحیح نیست ‪ .‬زیرا همه اعداد گویا اعداد صحیح‬
‫نیستند‪.‬‬

‫اجتماع مجموعه ها ‪Union of Sets‬‬

‫اگر ‪ T‬و 𝑆 دومجموعه باشند‪ ،‬پس اجتماع آنها 𝑇 ∪ 𝑆 مجموعه ای است که شامل کلیه عناصری است‬
‫که در 𝑇 ویا در 𝑆 و یا در هر دو باشند ‪.‬‬
‫اشتراک مجموعه ها ‪Intersection of Sets‬‬

‫اگر ‪ T‬و 𝑆 دومجموعه باشند‪ ،‬پس اشتراک آنها 𝑇 ∩ 𝑆 مجموعه ای است که شامل کلیه عناصری‬
‫است که هم در 𝑇 وهم در 𝑆 باشند ‪.‬‬
‫‪8‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫مثال‬

‫اگر )‪ 𝑆 = (۱, ۲, ۳, ۴, ۵‬و }‪ 𝑇 = {۴, ۵, ۶, ۷‬و }‪ 𝑉 = {۶, ۷, ۸‬باشد ‪ ،‬مجموعه های 𝑇 ∪ 𝑆 و‬

‫𝑇 ∩ 𝑆 و 𝑉 ∩ 𝑆 را پیدا کنید‪.‬‬
‫حل‬
‫}‪𝑆 ∪ 𝑇 = {۱, ۲, ۳, ۴, ۵, ۶, ۷‬‬

‫}‪𝑆 ∩ 𝑇 = {۴, ۵‬‬

‫𝜙= 𝑉∩𝑆‬

‫بازه ها یا میانین یا فاصله ها ‪Intervals‬‬

‫بازه ها مجموعه ای از اعداد حقیقی هستند که بین دو عدد قرار دارند‪ .‬مثال اگر 𝑏 < 𝑎 باشد‪ ،‬پس بازه باز از ‪ a‬تا ‪b‬‬
‫شامل کلیه اعدادی است که بین ‪ a‬و ‪ b‬هستند و با نماد )𝑏 ‪ (𝑎,‬نمایش داده می شود‪ .‬با بکار بردن نماد توصیف‬
‫مجموعه ‪ ،‬می توان نوشت‪.‬‬

‫}𝑏 < 𝑥 < 𝑎 ‪(𝑎, 𝑏) = {𝑥:‬‬

‫نمودار یا نمایش هندسی ‪ Graph‬بازه باز باال به صورت زیر است‪.‬‬

‫بازه باال را بازه باز ‪ Open Interval‬می نامند ‪ ،‬زیر دو نقطه انتها یی ‪ a‬و ‪ b‬را شامل نمیشود‪ .‬این موضوع را با‬
‫بکار بردن دو پرانتز ‪ ( ) Parentheses‬نشان دادیم‪.‬‬

‫بازه بسته ‪Closed Interval‬‬

‫بازه بسته از ‪ a‬تا ‪ b‬مجموعه زیر است‪.‬‬

‫}𝑏 ≤ 𝑥 ≤ 𝑎 ‪[𝑎, 𝑏] = {𝑥:‬‬

‫اینجا ‪،‬بازه مشمول دو نقطه انتها یی هم می شود‪ .‬این مطلب را با بکار بردن دو کروشه [ ] نشان دادیم ‪.‬‬

‫نمودار یا نمایش هندسی ‪ Graph‬بازه بسته باال به صورت زیر است‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫بازه بینهایت ‪:‬بازه های زیر بازه های بینهایت هستند‪.‬‬

‫}𝑎 ≥ 𝑥 ‪[𝑎, ∞) = {𝑥:‬‬
‫}𝑎 ≤ 𝑥 ‪(−∞, 𝑎] = {𝑥:‬‬
‫}𝑎 > 𝑥 ‪(𝑎, ∞) = {𝑥:‬‬

‫}𝑎 < 𝑥 ‪(−∞،𝑎) = {𝑥:‬‬

‫}کلیه اعداد حقیقی ‪(−∞, ∞) = {ℝ‬‬

‫نماد بینهایت ∞ به این معنی نیست که این نماد یک عدد است‪ .‬فقط به این معنی است که بازه تا بینهایت‬
‫ادامه دارد‪.‬‬
‫مثال بازه های زیر را به صورت نا مساوی ها بنویسید‪.‬‬

‫)𝑎‬ ‫}‪[−۱, ۲) = {𝑥: −۱ ≤ 𝑥 < ۲‬‬

‫)𝑏‬ ‫}‪[۱, ۴] = {𝑥: ۱ ≤ 𝑥 ≤ ۴‬‬

‫)𝑐‬ ‫}𝑥 < ‪(−۳, ∞) = {𝑥: −۳‬‬

‫تمرینات ‪۱.۱‬‬
‫‪ – ۱‬سرعت متوسط هوا پیمای ‪۴۱۴ 𝐵۷۳۷‬مایل در ساعت است‪ .‬مسافت طی شده این هوا پما در مدت ‪ ۵‬ساعت را‬
‫حساب کنید‪.‬‬

‫‪ – ۲‬هزینه هوا پیمای ‪ 𝐵۷۷۴‬در هر ساعت بالغ بر ‪ ۷ ∘ ۷۵‬دالر است‪ .‬هزینه این هوا پیما برای مدت ‪ ۵⁄۲‬ساعت‬
‫را حساب کنید‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫مجموعه های زیر را فهرست وار بنویسید‪.‬‬

‫‪ – ۳‬مجموعه اعداد طبیعی کمتر از ‪۶‬‬

‫‪ – ۴‬اعداد طبیعی بین ‪ ۱۱‬و ‪۱۸‬‬

‫‪ – ۵‬مجموعه اعداد حسابی که جزو مجموعه اعداد طبیعی نیستند ‪.‬‬

‫‪ – ۶‬مجموعه اعداد زوج حسابی کمتر از ‪. ۹‬‬

‫نماد ∈ و یا ∉ در جای خالی بگذارید‪.‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪− ۱۱‬‬ ‫‪ℤ‬‬

‫∘ )‪۸‬‬ ‫}مجموعه اعداد صحیح مثبت است{‬

‫آیا جمالت زیر صحیح هستند یا غلط ؟‬

‫‪ – ۹‬هر عدد حسابی یک عدد حقیقی است‪.‬‬

‫بعضی از اعداد حقیقی ‪ ،‬گنگ هستند‪.‬‬ ‫∘ ‪−۱‬‬

‫‪- ۱۱‬هر عدد حسابی ‪ ،‬یک عدد طبیعی است‪.‬‬

‫عبارت های فارسی زیر را به صورت عبارت های جبری بنویسید‪) .‬اینجا وقتی که می گویم یک عدد ‪ ،‬منظور یک عدد‬
‫مجهول مانند 𝒙 است (‬

‫‪ –۱۲‬دو برابر یک عدد‪.‬‬

‫‪ - ۱۳‬ده کمتر از یک عدد‪.‬‬

‫‪ - ۱۴‬مجموع یک عدد و دو ‪.‬‬

‫‪ - ۱۵‬یک عدد تقسیم بر یازده ‪.‬‬
‫‪ - ۱۶‬چهار از یک عدد کم کنیم ‪.‬‬
‫‪ - ۱۷‬یک عدد از چهار کم کنیم‪.‬‬
‫‪ - ۱۸‬یک عدد باضافه نوزده ‪.‬‬
‫‪ - ۱۹‬یک عدد کمتر از پنج‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫∘ ‪−۲‬پنج بیش از دو برابر یک عدد‪.‬‬

‫‪ - ۲۱‬دوازده منهای سه برابر یک عدد‪.‬‬

‫∘∘ ‪ ۷۷‬تومان‬ ‫‪- ۲۲‬آرمان ساعتی ∘ ‪ ۵۵‬تومان دستمزد میگیرد‪ .‬او می خواهد یک کتاب به مبلغ‬
‫بخرد ‪ .‬چند ساعت باید کار کند تا این مبلغ فراهم شود؟‬

‫‪- ۲۳‬‬
‫الف – فرمولی برای بدست آوردن مساحت یک مربع مستطیل بنویسید که طول آن دو برابر عرض باشد‪.‬‬

‫ب – حال اگر بخوهیم یک ورقه آهنی به مساحت ∘ ‪ ۵‬فوت مربع با مشخصات قسمت الف بسازیم‪ ،‬طول و عرض این‬
‫ورقه آهنی را پیدا کنید‪.‬‬

‫عبارت های فارسی زیر را به صورت عبارت های جبری بنویسید‪.‬‬

‫‪ - ۲۴‬معدل چهار عدد‪.‬‬

‫‪ - ۲۵‬جمع یک عدد و دو برابر مربع آن عدد‪.‬‬

‫‪ - ۲۶‬حاصل ضرب دو عدد صحیح متوالی ‪.‬‬

‫‪ - ۲۷‬مجموع مربع های دو عدد‪.‬‬

‫‪ - ۲۸‬مساحت یک مربع به اضالع ‪x‬‬

‫‪ - ۲۹‬حجم یک مکعب به اضالع ‪x‬‬

‫‪12‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫∘ ‪ ۳‬حجم یک جعبه با قاعده مربع به اضالع ‪ x‬و ارتفاع 𝑥‪۲‬‬

‫‪- ۳۱‬رویه جانبی یک مکعب به اضالع ‪x‬‬

‫‪- ۳۲‬رویه جانبی یک جعبه به اضالع ‪𝑙، 𝑤, ℎ‬‬

‫بازه های زیر را به صورت توصیفی بنویسید‪.‬‬

‫)‪۳۳‬‬ ‫)∘‪(−۳,‬‬

‫)‪۳۴‬‬ ‫)‪[۲, ۸‬‬

‫‪13‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۳۵‬‬ ‫)∞ ‪[۲,‬‬

‫نا مساوی های زیر را به صورت نماد بازه بنویسید‪.‬‬

‫)‪۳۶‬‬ ‫‪𝑥≤۱‬‬

‫)‪۳۷‬‬ ‫‪−۲<𝑥 ≤۱‬‬

‫)‪۳۸‬‬ ‫‪𝑥 > −۱‬‬

‫هر کدام از اعشار تکراری به صورت کسر با صورت و مخرج اعداد صحیح بنویسید‪.‬‬

‫)‪۳۹‬‬ ‫‪∘∕ ۷‬‬

‫)∘ ‪۴‬‬ ‫‪∘∕ ۲۸‬‬

‫)‪۴۱‬‬ ‫‪∘∕ ۵۷‬‬

‫‪−۴۲‬فرض کنید مصرف بنزین یک اتومبیل ‪ ،‬در شهر یک لیتربرای هر ‪ ۲۸‬کیلومتر و در بزرگ راه یک لیتر برای‬
‫هر ‪ ۳۴‬کیلو متر باشد‪ .‬و اگر 𝑥 نماد کیلو متر های طی شده در شهر و 𝑦 نماد کیلو متر های طی شده در بزرگ راه‬
‫باشد ‪ ،‬پس مجموع کیلو مترها یی که این اتومبیل با ‪ ۱۵‬لیتربنزین میتواند طی کند باید بر اساس نا معادله زیر باشد‪.‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪𝑥+‬‬ ‫‪𝑦 ≤ ۱۵‬‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪۳۴‬‬

‫نا معادله باال را برای پاسخ به سوال های زیر بکار ببرید‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫الف –آیا این اتومبیل میتواند ‪ ۱۶۵‬کیلو متر را در شهر و ∘ ‪ ۲۳‬کیلو متر را در بزرگ راه طی کند قبل از اینکه ‪۱۵‬‬
‫لیتر بنزین تمام شود؟‬

‫ب –اگر اتومبیل ∘ ‪ ۲۸‬کیلو متر در شهر طی کرده باشد‪ ،‬چند کیلو متر دیگر می تواند در بزرگ راه طی کند‪ ،‬قبل از‬
‫اینکه ‪ ۱۵‬لیتر بنزین تمام شود ؟‬

‫پاسخ تمرینات ‪۱.۱‬‬

‫‪ – ۱‬سرعت متوسط هوا پیمای ‪۴۱۴ 𝐵۷۳۷‬مایل در ساعت است‪ .‬مسافت طی شده این هوا پما در مدت ‪ ۵‬ساعت را‬
‫حساب کنید‪.‬‬

‫مسافت ‪Distance‬‬

‫نرخ – حد متوسط – سرعت متوسط ‪Rate‬‬

‫وقت ‪ -‬زمان ‪Time‬‬

‫مایل ∘ ‪𝑑 = 𝑟𝑡 = (۴۱۴)(۵) = ۲ ∘ ۷‬‬

‫‪ – ۲‬هزینه هوا پیمای ‪ 𝐵۷۷۴‬در هر ساعت بالغ بر ‪ ۷ ∘ ۷۵‬دالر است‪ .‬هزینه این هوا پیما برای مدت ‪ ۵⁄۲‬ساعت‬
‫را حساب کنید‪.‬‬

‫هزینه ‪Cost‬‬

‫دالر ∘ ‪𝐶 = 𝑟𝑡 = (۷ ∘ ۷۵)(۵ ∕ ۲) = ۳۶۷۹‬‬

‫مجموعه های زیر را فهرست وار بنویسید‪.‬‬

‫‪ – ۳‬مجموعه اعداد طبیعی کمتر از ‪۶‬‬

‫}‪𝐴 = {۱, ۲, ۳, ۴, ۵‬‬

‫‪ – ۴‬اعداد طبیعی بین ‪ ۱۱‬و ‪۱۸‬‬

‫‪15‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫}‪𝐴 = {۱۲, ۱۳, ۱۴, ۱۵, ۱۶, ۱۷‬‬

‫‪ – ۵‬مجموعه اعداد حسابی که جزو مجموعه اعداد طبیعی نیستند ‪.‬‬

‫}∘{ = 𝐴‬

‫‪ – ۶‬مجموعه اعداد زوج حسابی کمتر از ‪. ۹‬‬

‫}‪𝐴 = {∘, ۲, ۴, ۶, ۸‬‬

‫نماد ∈ و یا ∉ در جای خالی بگذارید‪.‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪− ۱۱ ∈ ℤ‬‬

‫}مجموعه اعداد صحیح مثبت است{ ∉ ∘ )‪۸‬‬

‫آیا جمالت زیر صحیح هستند یا غلط ؟‬

‫‪ – ۹‬هر عدد حسابی یک عدد حقیقی است‪ ) .‬صحیح(‬

‫بعضی از اعداد حقیقی ‪ ،‬گنگ هستند‪ ) .‬صحیح(‬ ‫∘ ‪−۱‬‬

‫‪- ۱۱‬هر عدد حسابی ‪ ،‬یک عدد طبیعی است‪ ) .‬غلط(‬

‫عبارت های فارسی زیر را به صورت عبارت های جبری بنویسید‪) .‬اینجا وقتی که می گویم یک عدد ‪ ،‬منظور یک عدد‬
‫مجهول مانند 𝒙 است (‬

‫‪ –۱۲‬دو برابر یک عدد‪.‬‬

‫𝑥‪۲‬‬

‫‪ - ۱۳‬ده کمتر از یک عدد‪.‬‬

‫∘‪𝑥−۱‬‬

‫‪ - ۱۴‬مجموع یک عدد و دو ‪.‬‬

‫‪𝑥+۲‬‬
‫‪ - ۱۵‬یک عدد تقسیم بر یازده ‪.‬‬
‫𝑥‬
‫‪ 𝑥 ÷ ۱۱‬یا‬
‫‪۱۱‬‬
‫‪16‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪ - ۱۶‬چهار از یک عدد کم کنیم ‪.‬‬

‫‪𝑥−۴‬‬
‫‪ - ۱۷‬یک عدد از چهار کم کنیم‪.‬‬

‫𝑥‪۴−‬‬
‫‪ - ۱۸‬یک عدد باضافه نوزده ‪.‬‬

‫‪𝑥 + ۱۹‬‬
‫‪ - ۱۹‬یک عدد کمتر از پنج‪.‬‬

‫𝑥‪۵−‬‬

‫∘ ‪−۲‬پنج بیش از دو برابر یک عدد‪.‬‬

‫‪۲𝑥 + ۵‬‬
‫‪ - ۲۱‬دوازده منهای سه برابر یک عدد‪.‬‬

‫𝑥‪۱۲ − ۳‬‬

‫∘∘ ‪ ۷۷‬تومان‬ ‫‪- ۲۲‬آرمان ساعتی ∘ ‪ ۵۵‬تومان دستمزد میگیرد‪ .‬او می خواهد یک کتاب به مبلغ‬
‫بخرد ‪ .‬چند ساعت باید کار کند تا این مبلغ فراهم شود؟‬
‫مبلغ پرداختی ‪Payment‬‬
‫دست مزد ‪Wage‬‬
‫ساعت ‪Hour‬‬
‫𝐻𝑊 = 𝑃‬

‫𝐻 ∘ ‪۷۷ ∘∘= ۵۵‬‬

‫∘∘ ‪۷۷‬‬
‫=𝐻‬ ‫ساعت ‪= ۱۴‬‬
‫∘ ‪۵۵‬‬
‫‪17‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪- ۲۳‬‬
‫الف – فرمولی برای بدست آوردن مساحت یک مربع مستطیل بنویسید که طول آن دو برابر عرض باشد‪.‬‬

‫طول ‪Length‬‬

‫عرض ‪Width‬‬

‫‪𝐴 = 𝑙𝑤 = ۲𝑥(𝑥) = ۲𝑥 ۲‬‬

‫ب – حال اگر بخوهیم یک ورقه آهنی به مساحت ∘ ‪ ۵‬فوت مربع با مشخصات قسمت الف بسازیم‪ ،‬طول و عرض این‬
‫ورقه آهنی را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪۵ ∘= ۲𝑥 ۲‬‬

‫‪۲۵ = 𝑥 ۲‬‬

‫عرض ورقه آهنی ‪𝑥 = ۵‬‬

‫طول ورقه آهنی ∘ ‪۲ × ۵ = ۱‬‬

‫عبارت های فارسی زیر را به صورت عبارت های جبری بنویسید‪.‬‬

‫‪ - ۲۴‬معدل چهار عدد‪.‬‬

‫معدل – میانگین ‪Average‬‬

‫𝑍‪𝑊+𝑋+𝑌+‬‬
‫=𝐴‬
‫‪۴‬‬

‫‪ - ۲۵‬جمع یک عدد و دو برابر مربع آن عدد‪.‬‬

‫‪𝑥 + ۲𝑥 ۲‬‬

‫‪ - ۲۶‬حاصل ضرب دو عدد صحیح متوالی ‪.‬‬

‫)‪𝑥(𝑥 + ۱‬‬

‫‪ - ۲۷‬مجموع مربع های دو عدد‪.‬‬

‫‪𝑥۲ + 𝑦۲‬‬

‫‪ - ۲۸‬مساحت یک مربع به اضالع ‪x‬‬

‫‪18‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪𝐴 = 𝑥۲‬‬

‫‪ - ۲۹‬حجم یک مکعب به اضالع ‪x‬‬

‫حجم ‪Volume‬‬

‫‪𝑉 = 𝑥۳‬‬

‫∘ ‪ ۳‬حجم یک جعبه با قاعده مربع به اضالع ‪ x‬و ارتفاع 𝑥‪۲‬‬

‫‪𝑉 = 𝑥 × 𝑥 × ۲𝑥 = ۲𝑥 ۳‬‬

‫‪- ۳۱‬رویه جانبی یک مکعب به اضالع ‪x‬‬

‫سطح جانبی – رویه جانبی ‪Surface Area‬‬

‫‪𝑆 = ۶𝑥 ۲‬‬

‫‪- ۳۲‬رویه جانبی یک جعبه به اضالع ‪𝑙، 𝑤, ℎ‬‬

‫‪19‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪𝑆 = ۲𝑙𝑤 + ۲𝑤ℎ + ۲𝑙ℎ‬‬

‫بازه های زیر را به صورت توصیفی بنویسید‪.‬‬

‫)‪۳۳‬‬ ‫)∘‪(−۳,‬‬

‫}∘< 𝑥 < ‪{𝑥: −۳‬‬

‫)‪۳۴‬‬ ‫)‪[۲, ۸‬‬

‫}‪{𝑥: ۲ ≤ 𝑥 < ۸‬‬

‫)‪۳۵‬‬ ‫)∞ ‪[۲,‬‬

‫}‪{𝑥: 𝑥 ≥ ۲‬‬

‫نا مساوی های زیر را به صورت نماد بازه بنویسید‪.‬‬

‫)‪۳۶‬‬ ‫‪𝑥≤۱‬‬

‫]‪(−∞, ۱‬‬

‫)‪۳۷‬‬ ‫‪−۲<𝑥 ≤۱‬‬

‫]‪(−۲, ۱‬‬

‫)‪۳۸‬‬ ‫‪𝑥 > −۱‬‬

‫)∞ ‪(−۱,‬‬

‫هر کدام از اعشار تکراری به صورت کسر با صورت و مخرج اعداد صحیح بنویسید‪.‬‬

‫)‪۳۹‬‬ ‫‪∘∕ ۷‬‬

‫)∘ ‪۴‬‬ ‫‪∘∕ ۲۸‬‬

‫)‪۴۱‬‬ ‫‪∘∕ ۵۷‬‬

‫‪20‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫حل‬

‫)‪۳۹‬‬ ‫‪∘∕ ۷‬‬

‫⋯ ‪۱ ∘ 𝑥 = ۷ ∕ ۷۷۷‬‬

‫‪𝑥 =∘∕ ۷۷ ⋯ ۷‬‬

‫∘∕ ‪۹𝑥 = ۷‬‬

‫‪۷‬‬
‫=𝑥‬
‫‪۹‬‬

‫)∘ ‪۴‬‬ ‫‪∘∕ ۲۸‬‬

‫⋯ ‪۱ ∘∘ 𝑥 = ۲۸ ∕ ۲۸۲۸۲۸‬‬

‫⋯ ‪𝑥 =∘∕ ۲۸۲۸۲۸‬‬

‫‪۹۹𝑥 = ۲۸‬‬

‫‪۲۸‬‬
‫=𝑥‬
‫‪۹۹‬‬

‫)‪۴۱‬‬ ‫‪∘∕ ۵۷‬‬

‫⋯ ‪۱ ∘∘ 𝑥 = ۵۷ ∕ ۵۷۵۷۵۷‬‬

‫⋯ ‪𝑥 =∘∕ ۵۷۵۷۵۷‬‬

‫‪۹۹𝑥 = ۵۷‬‬

‫‪۵۷‬‬
‫=𝑥‬
‫‪۹۹‬‬

‫‪21‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪− ۴۲‬فرض کنید مصرف بنزین یک اتومبیل ‪ ،‬در شهر یک لیتربرای هر ‪ ۲۸‬کیلومتر و در بزرگ راه یک لیتر برای‬
‫هر ‪ ۳۴‬کیلو متر باشد‪ .‬و اگر 𝑥 نماد کیلو متر های طی شده در شهر و 𝑦 نماد کیلو متر های طی شده در بزرگ راه‬
‫باشد ‪ ،‬پس مجموع کیلو مترها یی که این اتومبیل با ‪ ۱۵‬لیتربنزین میتواند طی کند باید بر اساس نا معادله زیر باشد‪.‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪𝑥+‬‬ ‫‪𝑦 ≤ ۱۵‬‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪۳۴‬‬

‫نا معادله باال را برای پاسخ به سوال های زیر بکار ببرید‪.‬‬

‫الف –آیا این اتومبیل میتواند ‪ ۱۶۵‬کیلو متر را در شهر و ∘ ‪ ۲۳‬کیلو متر را در بزرگ راه طی کند قبل از اینکه ‪۱۵‬‬
‫لیتر بنزین تمام شود؟‬

‫ب –اگر اتومبیل ∘ ‪ ۲۸‬کیلو متر در شهر طی کرده باشد‪ ،‬چند کیلو متر دیگر می تواند در بزرگ راه طی کند‪ ،‬قبل از‬
‫اینکه ‪ ۱۵‬لیتر بنزین تمام شود ؟‬

‫حل‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪(۱۶۵) +‬‬ ‫‪(۲۳ ∘) ≤ ۱۵‬‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪۳۴‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪۲۸ = ۲ × ۷‬‬

‫‪۳۴ = ۲ × ۱۷‬‬

‫‪𝐿𝐶𝐷 = ۴ × ۷ × ۱۷ = ۴۷۶‬‬

‫دو طرف نا معادله را در ‪ ۴۷۶‬ضرب می کنیم‪.‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪(۴۷۶‬‬ ‫)‪(۱۶۵) + (۴۷۶‬‬ ‫‪(۲۳ ∘) ≤ (۴۷۶)۱۵‬‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪۳۴‬‬

‫∘ ‪(۱۷)۱۶۵ + (۱۴)(۲۳ ∘) ≤ ۷۱۴‬‬

‫∘ ‪۲۸ ∘ ۵ + ۳۲۲ ∘≤ ۷۱۴‬‬

‫‪22‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫∘ ‪۶ ∘ ۲۵ ≤ ۷۱۴‬‬

‫نا معادله باال صحیح است‪ .‬پس آری به سوال الف ‪.‬‬

‫پاسخ قسمت ب‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪(۲۸ ∘) +‬‬ ‫‪𝑦 ≤ ۱۵‬‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪۳۴‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪(۴۷۶‬‬ ‫)‪(۲۸ ∘) + (۴۷۶‬‬ ‫‪𝑦 ≤ (۴۷۶)۱۵‬‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪۳۴‬‬

‫∘ ‪۴۷۶ ∘ +۱۴𝑦 ≤ ۷۱۴‬‬

‫∘ ‪۱۴𝑦 ≤ ۷۱۴ ∘ −۴۷۶‬‬

‫∘ ‪۱۴𝑦 ≤ ۲۳۸‬‬

‫∘ ‪۲۳۸‬‬
‫=𝑦‬ ‫کیلو متر ∘ ‪= ۱۷‬‬
‫‪۱۴‬‬

‫‪23‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪ ۱.۲‬خواص اعداد حقیقی ‪Properties of Real Numbers:‬‬

‫نوشتن جمالت به صورت معادله و یا تساوی ‪Writing Sentences as Equations:‬‬

‫برای این که بگویم دو عبارت با هم مساوی هستند‪ ،‬نماد = بکار می بریم ‪.‬این نماد ترجمه عبارت “مساوی است با “‬
‫می باشد‪ .‬مثال‬

‫جمالت زیر را به صورت تساوی بنویسید‪.‬‬

‫الف ‪ -‬جمع 𝑥 و ‪ ۵‬میشود ∘ ‪۲‬‬

‫∘‪𝑥+۵=۲‬‬

‫ب –تفاوت ‪ ۸‬و 𝑥 مثل حاصل ضرب ‪ ۲‬و 𝑥 است‪.‬‬

‫𝑥×‪۸−𝑥 =۲‬‬

‫بکار بردن نماد های نا مساوی ‪Using Inequality Symbols‬‬

‫اگر بخواهیم بگوییم دو عدد مساوی نیستند ‪ ,‬نماد ≠ بکار می بریم ‪.‬مثال اگر بگوییم سه مساوی دو نیست می نویسیم‬

‫‪۳≠۲‬‬

‫نشان دادن دو نقطه روی محور اعداد‪ ،‬طریقه ای است که دو عدد را با هم مقایسه کنیم‪.‬هر دو عدد حقیقی روی محور اعداد‬
‫‪ ،‬آن عددی که سمت چپ است‪ ،‬کوچک تر از عدد سمت راست است‪ .‬به عبارت دیگر عدد سمت راست بزرگ تر از عدد‬
‫سمت چپ است‪ .‬نماد < یعنی کوچک تر است از و نماد > یعنی بزرگ تر است از‪ .‬پس می توانیم بنویسیم‪:‬‬

‫‪−۴ < −۱‬‬ ‫‪− ۱ > −۴‬‬

‫پس بطور کلی اگر 𝑏 < 𝑎 باشد‪ ،‬همچنین خواهیم داشت 𝑎 > 𝑏‬

‫نماد ≤ یعنی کوچک تر است از یا مساوی است با‬

‫نماد ≥ یعنی بزرگ تر است از یا مساوی است با‬

‫پیدا کردن قرینه ها و وارونه ها ‪:‬بین تمام اعداد حقیقی دو عدد هستند که با اعداد دیگر تفاوت دارند ‪ .‬این دو عدد صفر و‬
‫یک هستند‪ .‬صفر تنها عدد حقیقی است که اگر با هر عدد حقیقی دیگر جمع شود‪ ،‬حاصل همان عدد حقیقی است‪ .‬پس‬
‫صفر را عدد خنثی در جمع می گویند‪Additive Identity .‬‬

‫عدد یک تنها عدد حقیقی است که اگر در هر عدد حقیقی دیگر ضرب شود‪ ،‬حاصل همان عدد حقیقی است‪ .‬پس عدد یک‬
‫را عدد خنثی در ضرب می گویند‪Multiplicative Identity .‬‬

‫‪1‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫𝑎 خواهیم داشت‪:‬‬ ‫خالصه این که برا ی هر عدد حقیقی‬

‫𝑎 = 𝑎‪𝑎 +∘=∘ +‬‬

‫𝑎= 𝑎×‪𝑎×۱=۱‬‬

‫دو عدد که مجموع آنها صفر است‪ ،‬قرینه یک دیگر می نامند‪.‬‬

‫اعداد قرینه در جمع اگر 𝑎 یک عدد حقیقی باشد ‪ ،‬تنها قرینه ‪ Opposite or Additive Inverse‬آن 𝑎‪ −‬می باشد‬
‫و تساوی زیر بر قرار است‪:‬‬

‫∘= )𝑎‪𝑎 + (−‬‬

‫خاصیت منفی مضاعف ‪Double Negative Property‬‬

‫برای هر عدد حقیقی 𝑎 رابطه زیر بر قرار است‪:‬‬

‫𝑎 = )𝑎‪−(−‬‬

‫اعداد قرینه یا وارونه در ضرب ‪Reciprocals or Multiplicative Inverses‬‬

‫‪۱‬‬
‫می باشد و رابطه زیر بر قرار است‪.‬‬ ‫اگر 𝒂 یک عدد حقیقی غیر از صفر باشد‪ ،‬قرینه یا وارونه آن‬
‫𝒂‬

‫‪۱‬‬
‫×𝑎‬ ‫‪=۱‬‬
‫𝑎‬
‫خواص جابجائی ‪Commutative Properties‬‬

‫برای هر عدد حقیقی 𝑏 و𝑎‬

‫𝑎‪𝑎+𝑏 =𝑏+‬‬

‫𝑎×𝑏=𝑏×𝑎‬

‫خاصیت جابجائی می گوید ترتیب قرار گرفتن دو عدد هنگام ضرب و یا جمع تاثیری در حاصل بدست آمده ندارد‪.‬‬

‫خواص شرکت پذیری ‪Associative Properties‬‬

‫𝑐 ‪𝑎، 𝑏,‬‬ ‫برای هر عدد حقیقی‬

‫)𝑐 ‪(𝑎 + 𝑏) + 𝑐 = 𝑎 + (𝑏 +‬‬

‫)𝑐 × 𝑏( × 𝑎 = 𝑐 × )𝑏 × 𝑎(‬
‫‪2‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫خواص توزیعی ‪Distributive Properties‬‬

‫برای هر عدد حقیقی 𝑐 ‪𝑎، 𝑏,‬‬

‫𝑐𝑎 ‪𝑎(𝑏 + 𝑐) = 𝑎𝑏 +‬‬

‫خواص منفی ها‬

‫)‪۱‬‬ ‫𝑎‪(−۱)𝑎 = −‬‬

‫)‪۲‬‬ ‫𝑎 = )𝑎‪− (−‬‬

‫)‪۳‬‬ ‫)𝑏𝑎(‪(−𝑎)𝑏 = 𝑎(−𝑏) = −‬‬

‫)‪۴‬‬ ‫𝑏𝑎 = )𝑏‪(−𝑎)(−‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫𝑏 ‪− (𝑎 + 𝑏) = −𝑎 −‬‬

‫)‪۶‬‬ ‫𝑎 ‪− (𝑎 − 𝑏) = 𝑏 −‬‬

‫خواص کسر ها ‪Properties of Fractions‬‬

‫𝑐𝑎 𝑐 𝑎‬
‫)‪۱‬‬ ‫= ×‬
‫𝑑𝑏 𝑑 𝑏‬
‫𝑑 𝑎 𝑐 𝑎‬
‫)‪۲‬‬ ‫× = ÷‬
‫𝑐 𝑏 𝑑 𝑏‬
‫𝑏‪𝑎 𝑏 𝑎+‬‬
‫)‪۳‬‬ ‫= ‪+‬‬
‫𝑐 𝑐‬ ‫𝑐‬
‫𝑐𝑏 ‪𝑎 𝑐 𝑎𝑑 +‬‬
‫)‪۴‬‬ ‫= ‪+‬‬
‫𝑑 𝑏‬ ‫𝑑𝑏‬
‫𝑎 𝑐𝑎‬
‫)‪۵‬‬ ‫=‬
‫𝑏 𝑐𝑏‬
‫𝑐 𝑎‬
‫اگر )‪۶‬‬ ‫=‬ ‫𝑐𝑏 = 𝑑𝑎 پس خواهیم داشت‬
‫𝑑 𝑏‬
‫مثال‬

‫)𝑎‬ ‫‪− (𝑥 + ۲) = −𝑥 − ۲‬‬

‫‪3‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫𝑧 ‪𝑏) − (𝑥 + 𝑦 − 𝑧) = −𝑥 − 𝑦 − (−𝑧) = −𝑥 − 𝑦 +‬‬

‫‪۵‬‬ ‫‪۷‬‬
‫)𝑐‬ ‫‪+‬‬
‫‪۳۶‬‬ ‫∘ ‪۱۲‬‬

‫برای جمع و تفریق کسر ها با مخرج های مشترک ‪ ،‬صورت ها را با هم جمع و یا از هم کم می کنیم و حاصل را روی‬
‫مخرج مشترک می نویسیم ‪.‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۲+۶‬‬ ‫‪۸‬‬

‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬

‫‪۷‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۷−۵‬‬

‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪=۱‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫برای جمع و تفریق کسر ها با مخرج های متفاوت ‪ ،‬اول کسر ها را به صورت کسر های معادل با مخرج های مشترک‬
‫می نویسیم و سپس جمع یا تفریق می کنیم ‪.‬پس اول باید کوچک ترین مخرج مشترک کسر ها را پیدا کنیم‪.‬‬

‫پیدا کردن کوچک ترین مخرج مشترک‬

‫الف –هر کدام از مخرج ها را به صورت حاصل ضرب عوامل اول بنویسیم‪ .‬عوامل اول یا اعداد اول اعدادی هستند که‬
‫بجزبر خود آن عدد و یا یک بر هیچ عدد دیگری بخش پذیر نیستند‪ .‬مانند ‪ ۲۹,۲۳,۱۹,۱۷,۱۳,۱۱,۷,۵,۳,۲,۱‬و غیرو‬

‫ب –کوچک ترین مخرج مشترک دو عدد عبارت است از حاصل ضرب عواملی که در هر کدام از آن دو عدد یافت‬
‫میشود ‪ ،‬با بیشترین توان‪ .‬در مثال باال خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۳۶ = ۲ × ۳‬‬
‫‪۳‬‬
‫‪۱۲ ∘= ۲ × ۳ × ۵‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬
‫∘ ‪ = ۲ × ۳ × ۵ = ۸ × ۹ × ۵ = ۳۶‬کوچک ترین مخرج مشترک𝐷𝐶𝐿‬

‫پس خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪۵‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫∘‪۵×۱‬‬ ‫‪۷×۳‬‬ ‫∘‪۵‬‬ ‫‪۲۱‬‬ ‫‪۷۱‬‬
‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪۳۶‬‬ ‫∘ ‪۱۲‬‬ ‫∘ ‪۳۶ × ۱‬‬ ‫‪۱۲ ∘× ۳‬‬ ‫∘ ‪۳۶‬‬ ‫∘ ‪۳۶‬‬ ‫∘ ‪۳۶‬‬

‫‪4‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫تمرینات ‪۱.۲‬‬

‫جمالت زیر را به صورت تساوی جبری بنویسید‪.‬‬

‫‪ -۱‬حاصل ضرب ‪ ۴‬و 𝑐 میشود ‪. ۷‬‬

‫‪ - ۲‬دو برابر 𝑥 باضافه ‪ ۵‬معادل ‪ −۱۴‬است‪.‬‬

‫‪ - ۳‬خارج قسمت 𝑛 و ‪ ۵‬مساوی است با ‪۴‬برابر 𝑛 است‪.‬‬

‫‪ - ۴‬تفاضل 𝑧 و ‪ ۲‬مثل حاصل ضرب 𝑧 و ‪ ۲‬است‪.‬‬

‫بین هر زوج عدد های زیر نماد > ‪ < ،‬و یا = قرار دهید‪ ،‬تا یک جمله صحیح بدست آید‪.‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫∘‬ ‫‪−۲‬‬

‫‪۱۲‬‬ ‫‪۸‬‬
‫)‪۶‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪− ۷⁄۹‬‬ ‫‪− ۷ ∕∘ ۹‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫‪۷⁄۴‬‬ ‫∘‪۷∕۴‬‬

‫)‪۹‬‬ ‫‪۸⁄۶‬‬ ‫‪− ۳∕۵‬‬

‫‪۷‬‬ ‫‪۹‬‬
‫)∘ ‪۱‬‬
‫‪۱۱‬‬ ‫‪۱۱‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬
‫)‪۱۱‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۸‬‬

‫‪۱۲) − ۱۶‬‬ ‫‪− ۱۷‬‬

‫‪5‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫صحیح یا غلط ؟‬

‫)‪۱۳‬‬ ‫∘≤ ‪− ۶‬‬

‫)‪۱۴‬‬ ‫‪− ۳ ≥ −۳‬‬

‫)‪۱۵‬‬ ‫‪− ۱۴ ≥ −۱‬‬

‫)‪۱۶‬‬ ‫‪− ۳ ≤ −۳‬‬

‫قرینه اعداد زیر را بنویسید‪) .‬در عمل جمع (‬

‫)‪۱۷‬‬ ‫‪−۶∕۲‬‬

‫‪۴‬‬
‫)‪۱۸‬‬
‫‪۷‬‬

‫‪۲‬‬
‫)‪۱۹‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪۳‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫∘‬

‫عکس یا معکوس اعداد زیر را بنویسید‪) .‬در عمل ضرب (‬

‫)‪۲۱‬‬ ‫‪۵‬‬

‫)‪۲۲‬‬ ‫‪−۸‬‬

‫‪۱‬‬
‫)‪۲۳‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪۴‬‬

‫)‪۲۴‬‬ ‫∘‬

‫‪۷‬‬
‫)‪۲۵‬‬
‫‪۸‬‬

‫‪ - ۲۶‬تنها عدد حقیقی را نام ببرید که معکوس یا وارونه )در عمل ضرب ( ندارد ‪.‬‬

‫‪- ۲۷‬تنها عدد حقیقی نام ببرید که قرینه خودش هم هست ‪ ) .‬در جمع (‬
‫‪6‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫با استفاده از خاصیت توزیعی اعمال ضرب زیر را انجام دهید‪.‬‬

‫)‪۲۸‬‬ ‫)‪۳(𝑥 + ۵‬‬

‫)‪۲۹‬‬ ‫)𝑏 ‪۸(۲𝑎 +‬‬

‫)∘ ‪۳‬‬ ‫)𝑧‪۲(۶𝑥 + ۵𝑦 + ۲‬‬

‫)‪۳۱‬‬ ‫)‪۶𝑥(𝑦 − ۴‬‬

‫‪۵‬‬
‫)‪۳۲‬‬ ‫)𝑦‪− (۲𝑥 − ۴‬‬
‫‪۲‬‬

‫عملیات زیر را انجام دهید‪.‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۳۳‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪۱۳‬‬ ‫‪۱۳‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۷‬‬
‫)‪۳۴‬‬ ‫‪+‬‬
‫∘‪۱‬‬ ‫‪۱۵‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۹‬‬
‫)‪۳۵‬‬ ‫÷‬
‫‪۵‬‬ ‫∘‪۱‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۳۶‬‬ ‫‪(۴ ÷ ) −‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫جمالت زیر را به صورت نامساوی ها بنویسید‪.‬‬

‫‪ 𝑥 -۳۷‬یک عدد مثبت است‪.‬‬

‫‪ 𝑡 -۳۸‬کوچک تر از ‪ ۴‬است‪.‬‬

‫‪ 𝑎 -۳۹‬بزرگ تر از یا مساوی با 𝜋 است‪.‬‬

‫‪۱‬‬
‫‪ −۵‬است‪.‬‬ ‫و بزرگ تر از‬ ‫∘ ‪ 𝑥 - ۴‬کوچک تر از‬
‫‪۳‬‬

‫‪7‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫پاسخ تمرینات ‪۱.۲‬‬

‫جمالت زیر را به صورت تساوی جبری بنویسید‪.‬‬

‫‪ -۱‬حاصل ضرب ‪ ۴‬و 𝑐 میشود ‪. ۷‬‬

‫‪۴𝑐 = ۷‬‬

‫‪ - ۲‬دو برابر 𝑥 باضافه ‪ ۵‬معادل ‪ −۱۴‬است‪.‬‬

‫‪۲𝑥 + ۵ = −۱۴‬‬

‫‪ - ۳‬خارج قسمت 𝑛 و ‪ ۵‬مساوی است با ‪۴‬برابر 𝑛 است‪.‬‬

‫𝑛‬
‫𝑛‪= ۴‬‬
‫‪۵‬‬

‫‪ - ۴‬تفاضل 𝑧 و ‪ ۲‬مثل حاصل ضرب 𝑧 و ‪ ۲‬است‪.‬‬

‫𝑧‪𝑧 − ۲ = ۲‬‬

‫بین هر زوج عدد های زیر نماد > ‪ < ،‬و یا = قرار دهید‪ ،‬تا یک جمله صحیح بدست آید‪.‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫‪∘ > −۲‬‬

‫‪۱۲‬‬ ‫‪۸‬‬
‫)‪۶‬‬ ‫=‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪− ۷⁄۹ < − ۷ ∕∘ ۹‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫‪۷⁄۴‬‬ ‫∘‪= ۷∕۴‬‬

‫)‪۹‬‬ ‫> ‪۸⁄۶‬‬ ‫‪−۳∕۵‬‬

‫‪۷‬‬ ‫‪۹‬‬
‫)∘ ‪۱‬‬ ‫<‬
‫‪۱۱‬‬ ‫‪۱۱‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬
‫)‪۱۱‬‬ ‫<‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۸‬‬

‫‪۱۲) − ۱۶‬‬ ‫‪> −۱۷‬‬

‫‪8‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫صحیح یا غلط ؟‬

‫)‪۱۳‬‬ ‫∘≤ ‪− ۶‬‬ ‫صحیح‬

‫)‪۱۴‬‬ ‫‪− ۳ ≥ −۳‬‬ ‫صحیح‬

‫)‪۱۵‬‬ ‫‪− ۱۴ ≥ −۱‬‬ ‫غلط‬

‫)‪۱۶‬‬ ‫‪− ۳ ≤ −۳‬‬ ‫صحیح‬

‫قرینه اعداد زیر را بنویسید‪) .‬در عمل جمع (‬

‫)‪۱۷‬‬ ‫‪−۶∕۲ ⟶۶∕۲‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬
‫)‪۱۸‬‬ ‫‪⟶−‬‬
‫‪۷‬‬ ‫‪۷‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫)‪۱۹‬‬ ‫‪−‬‬ ‫⟶‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫∘⟶ ∘‬

‫عکس یا معکوس اعداد زیر را بنویسید‪) .‬در عمل ضرب (‬

‫‪۱‬‬
‫)‪۲۱‬‬ ‫⟶‪۵‬‬
‫‪۵‬‬

‫‪۱‬‬
‫)‪۲۲‬‬ ‫‪−۸ ⟶−‬‬
‫‪۸‬‬

‫‪۱‬‬
‫)‪۲۳‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪⟶ −۴‬‬
‫‪۴‬‬

‫)‪۲۴‬‬ ‫نا معین ⟶ ∘‬

‫‪۷‬‬ ‫‪۸‬‬
‫)‪۲۵‬‬ ‫⟶‬
‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬

‫‪9‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪ - ۲۶‬تنها عدد حقیقی را نام ببرید که معکوس یا وارونه )در عمل ضرب ( ندارد ‪.‬‬

‫صفر است‬

‫‪- ۲۷‬تنها عدد حقیقی نام ببرید که قرینه خودش هم هست ‪ ) .‬در جمع (‬

‫صفر است‪.‬‬

‫با استفاده از خاصیت توزیعی اعمال ضرب زیر را انجام دهید‪.‬‬

‫)‪۲۸‬‬ ‫‪۳(𝑥 + ۵) = ۳𝑥 + ۱۵‬‬

‫)‪۲۹‬‬ ‫𝑏‪۸(۲𝑎 + 𝑏) = ۱۶𝑎 + ۸‬‬

‫)∘ ‪۳‬‬ ‫𝑧‪۲(۶𝑥 + ۵𝑦 + ۲𝑧) = ۱۲𝑥 + ۱ ∘ 𝑦 + ۴‬‬

‫)‪۳۱‬‬ ‫𝑥‪۶𝑥(𝑦 − ۴) = ۶𝑥𝑦 − ۲۴‬‬

‫‪۵‬‬
‫)‪۳۲‬‬ ‫𝑦 ∘ ‪− (۲𝑥 − ۴𝑦) = −۵𝑥 + ۱‬‬
‫‪۲‬‬

‫عملیات زیر را انجام دهید‪.‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۷‬‬

‫)‪۳۳‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪۱۳‬‬ ‫‪۱۳‬‬ ‫‪۱۳‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۷‬‬
‫)‪۳۴‬‬ ‫‪+‬‬
‫∘‪۱‬‬ ‫‪۱۵‬‬

‫‪۱ ∘= ۲ × ۵‬‬

‫‪۱۵ = ۳ × ۵‬‬

‫∘ ‪𝐿𝐶𝐷 = ۲ × ۳ × ۵ = ۳‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۳×۳‬‬ ‫‪۷×۲‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۱۴‬‬ ‫‪۲۳‬‬

‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫∘‪۱‬‬ ‫‪۱۵‬‬ ‫‪۱ ∘× ۳‬‬ ‫‪۱۵ × ۲‬‬ ‫∘‪۳‬‬ ‫∘‪۳‬‬ ‫∘‪۳‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۵×۲‬‬ ‫‪۴‬‬

‫)‪۳۵‬‬ ‫÷‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫=‬
‫‪۵‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬
‫‪10‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۱ ۱۶ ۱ ۱۵‬‬

‫)‪۳۶‬‬ ‫= ‪(۴ ÷ ) − = (۴ × ) − = ( ) −‬‬ ‫= ‪−‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲ ۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫جمالت زیر را به صورت نامساوی ها بنویسید‪.‬‬

‫‪ 𝑥 -۳۷‬یک عدد مثبت است‪.‬‬

‫∘> 𝑥‬

‫‪ 𝑡 -۳۸‬کوچک تر از ‪ ۴‬است‪.‬‬

‫‪𝑡<۴‬‬

‫‪ 𝑎 -۳۹‬بزرگ تر از یا مساوی با 𝜋 است‪.‬‬

‫𝜋≥𝑎‬
‫‪۱‬‬
‫‪ −۵‬است‪.‬‬ ‫و بزرگ تر از‬ ‫∘ ‪ 𝑥 - ۴‬کوچک تر از‬
‫‪۳‬‬

‫‪۱‬‬
‫< 𝑥 < ‪−۵‬‬
‫‪۳‬‬

‫‪11‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪ ۱.۳‬انجام عملیات روی اعداد حقیقی ‪Operations on Real Numbers‬‬

‫پیدا کردن قدر مطلق یک عدد ‪Finding the Absolute Value of a Number‬‬

‫در بخش ‪ ۱.۲‬برای مقایسه دو عدد حقیقی از محور اعداد استفاده کردیم‪ .‬محور اعداد را هم می توان برای تصور مسافت یا‬
‫فاصله ‪ Distance‬بکار برد ‪,‬که منتج به مفهوم قدر مطلق میشود‪.‬‬

‫قدر مطلق یک عدد عبارت است از فاصله آن عدد و صفر روی محور اعداد‪ .‬نماد قدر مطلق | | است‪ .‬مثال چون‬
‫‪ −۴‬و ‪ ۴‬هر دو‪ ،‬روی محور اعداد چهار واحد ازصفر فاصله دارند‪ ،‬هر کدام قدر مطلق ‪ ۴‬دارند‪.‬‬

‫پس قدر مطلق 𝑎 که نوشته میشود |𝑎| به صورت زیر است‪.‬‬

‫∘≥ 𝑎 اگر ‪𝑎,‬‬

‫{ = |𝑎|‬
‫∘< 𝑎 اگر𝑎‪−‬‬

‫مثال‬

‫)‪۱‬‬ ‫‪|۳| = ۳‬‬

‫)‪۲‬‬ ‫∘= |∘|‬

‫)‪۳‬‬ ‫‪|−۴| = −(−۴) = ۴‬‬

‫)‪۴‬‬ ‫‪− |۲| = −۲‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫‪− |−۸| = −۸‬‬

‫خواص قدر مطلق‬

‫)‪۱‬‬ ‫∘≥ |𝑎|‬

‫)‪۲‬‬ ‫|𝑎‪|𝑎| = |−‬‬

‫)‪۳‬‬ ‫|𝑏| × |𝑎| = |𝑏𝑎|‬

‫𝑎‬ ‫|𝑎|‬
‫)‪۴‬‬ ‫=| |‬
‫𝑏‬ ‫|𝑏|‬

‫فاصله یا مسافت بین دو نقطه روی محور اعداد‬

‫اگر 𝑏 و 𝑎 اعداد حقیقی باشند‪ ،‬فاصله بین نقاط 𝑏 و 𝑎 روی محور اعداد مطابق زیر است‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫|𝑎 ‪𝑑(𝑎, 𝑏) = |𝑏 −‬‬

‫پس برای مثال فاصله بین اعداد ‪ ۲‬و ‪ −۸‬میشود‬

‫∘ ‪𝑑(𝑎, 𝑏) = |−۸ − ۲| = |۲ − (−۸)| = |−۱ ∘| = |۱ ∘| = ۱‬‬

‫جمع و تفریق اعداد حقیقی ‪Adding and Subtracting Real Numbers‬‬

‫جمع اعداد حقیقی‬

‫الف –برای جمع کردن دو عدد هم عالمت ‪ ،‬قدر مطلق آنها را با هم جمع می کنیم و سپس عالمت مشترک را جلو حاصل‬
‫جمع می گذاریم‪.‬‬

‫ب –برای جمع دو عدد با عالمت های مغایر ‪ ،‬آن عددی که دارای قدر مطلق کوچک تر است از عدد که دارای قدر مطلق‬
‫بزرگ تر است ‪ ،‬کم می کنیم و سپس عالمت عددی که قدر مطلق بزرگ تر دارد ‪ ،‬جلو حاصل جمع می گذاریم‪ .‬مثال‬

‫)‪۶‬‬ ‫‪− ۳ + (−۱۱) = −(۳ + ۱۱) = −۱۴‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪۳ + (−۷) = −۴‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫‪− ۱ ∘ +۱۵ = ۵‬‬

‫)‪۹‬‬ ‫‪− ۸⁄۳ + (− ۱⁄۹) = −۱ ∘∕ ۲‬‬

‫‪۱ ۱‬‬ ‫‪۱ ۲ ۱‬‬

‫)∘ ‪۱‬‬ ‫= ‪− + =− +‬‬
‫‪۴ ۲‬‬ ‫‪۴ ۴ ۴‬‬

‫‪۲ ۳‬‬ ‫‪۱۴ ۹‬‬ ‫‪۵‬‬

‫)‪۱۱‬‬ ‫‪− + =− +‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪۳ ۷‬‬ ‫‪۲۱ ۲۱‬‬ ‫‪۲۱‬‬

‫تفریق اعداد حقیقی‬

‫اگر 𝑏 و 𝑎 اعداد حقیقی باشند‪ ،‬تفاضل آنها که نوشته میشود 𝑏 ‪ 𝑎 −‬به صورت زیر است‪.‬‬

‫)𝑏‪𝑎 − 𝑏 = 𝑎 + (−‬‬

‫مثال‬

‫)‪۱۲‬‬ ‫‪۲ − ۸ = ۲ + (−۸) = −۶‬‬

‫‪2‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۱۳‬‬ ‫‪− ۸ − (−۱) = −۸ + (۱) = −۷‬‬

‫‪۱۴) ۱ ∘∕ ۷ − (− ۹⁄۸) = ۱ ∘∕ ۷ + ۹⁄۸ = ۲ ∘∕ ۵‬‬

‫‪۲ ۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲×۴‬‬ ‫‪۱×۳‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۱۱‬‬

‫)‪۱۵‬‬ ‫‪− − = − + (− ) = −‬‬ ‫‪+ (−‬‬ ‫‪) = − + (− ) = −‬‬
‫‪۳ ۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۳×۴‬‬ ‫‪۴×۳‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱۲‬‬

‫برای جمع کردن یا تفریق کردن سه عدد و یا بیشتر ‪ ،‬از چپ به راست جمع یا تفریق می کنیم‪ .‬مثال‬

‫)‪۱۶‬‬ ‫‪۱۱ + ۲ − ۷ = ۱۳ − ۷ = ۶‬‬

‫)‪۱۷‬‬ ‫‪− ۵ − ۴ + ۲ = −۵ + (−۴) + ۲ = −۹ + ۲ = −۷‬‬

‫ضرب و تقسیم اعداد حقیقی ‪Multiplying and Dividing Real Numbers‬‬

‫حتما به خاطر دارید که ضرب یک عدد در یک عدد صحیح مثبت مثل جمع مکرر است‪.‬‬

‫‪۳(۲) = ۲ + ۲ + ۲ = ۶‬‬

‫‪۳(−۲) = (−۲) + (−۲) + (−۲) = −۶‬‬

‫پس نتیجه می گیریم که‬

‫الف –حاصل ضرب دو عدد هم عالمت ‪ ،‬مثبت است‪.‬‬

‫ب –حاصل ضرب دو عدد با عالمت های متفاوت ‪ ،‬منفی است‬

‫ج –به خاطر بیاورید که حاصل ضرب صفر در هر عدد حقیقی ‪ ،‬صفر است‪.‬‬

‫∘= 𝑎 ×∘‬

‫عملیات ضرب های زیر را انجام دهید‪.‬‬

‫)‪۱۸‬‬ ‫‪− ۸(−۱) = ۸‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)‪۱۹‬‬ ‫‪۲ (− ) = × (− ) = − = −‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۳‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫‪− ۱ ∕ ۲(∘∕ ۳) = − ∘∕ ۳۶‬‬

‫)‪۲۱‬‬ ‫‪۷(−۶) = −۴۲‬‬

‫‪3‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)‪۲۲‬‬ ‫= ) ‪− (−‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۶‬‬

‫)‪۲۳‬‬ ‫‪(−۴ ∕ ۶)(−۲ ∕ ۵) = ۱۱ ∕ ۵‬‬

‫)‪۲۴‬‬ ‫∘= )‪∘ (−۶‬‬

‫یاد آوری‬

‫‪۸‬‬
‫‪ ۲ × ۴ = ۸‬زیرا ‪= ۲‬‬
‫‪۴‬‬

‫‪۸‬‬
‫‪ (−۲)(−۴) = ۸‬زیرا ‪= −۲‬‬
‫‪−۴‬‬

‫‪−۸‬‬
‫‪ (−۲)۴ = −۸‬زیرا ‪= −۲‬‬
‫‪۴‬‬

‫‪−۸‬‬
‫‪ ۲(−۴) = −۸‬زیرا ‪= ۲‬‬
‫‪−۴‬‬

‫بنا با این برای تقسیم دو عدد حقیقی خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪ Quotient‬دو عدد حقیقیهم عالمت ‪ ،‬مثبت است‪.‬‬ ‫الف –خارج قسمت‬

‫ب –خارج قسمت دو عدد حقیقی با عالمت های متفاوت ‪ ،‬منفی است‪.‬‬

‫‪۵‬‬
‫وجود داشت ‪ ،‬بایستی‬ ‫از استدالل باال نتیجه می گیریم که نمی توانیم یک عدد را بر صفر تقسیم کنیم‪ .‬زیرا اگر عدد‬
‫∘‬
‫حاصل ضرب آن عدد و صفر ‪ ،‬مساوی با ‪ ۵‬میشد‪ .‬و می دانیم که چنین عددی وجود ندارد‪ .‬پس نمی توانیم تقسیم بر صفر‬
‫‪۵‬‬
‫نا معین و یا نا ممکن است‪.‬‬ ‫را تعریف کنیم‪ .‬لذا‬
‫∘‬

‫اعمال تقسیم های زیر را انجام دهید‪.‬‬

‫∘‪۲‬‬
‫)‪۲۵‬‬ ‫‪= −۵‬‬
‫‪−۴‬‬

‫‪−۹‬‬
‫)‪۲۶‬‬ ‫‪=۳‬‬
‫‪−۳‬‬
‫‪4‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫∘ ‪−۴‬‬
‫)‪۲۷‬‬ ‫‪= −۴‬‬
‫∘‪۱‬‬

‫‪−۸‬‬
‫)‪۲۸‬‬ ‫نا معین‬
‫∘‬
‫∘‬
‫)‪۲۹‬‬ ‫∘=‬
‫‪−۸‬‬

‫∘ ‪−۱‬‬
‫)∘ ‪۳‬‬ ‫‪=∘∕ ۱۲۵‬‬
‫∘ ‪−۸‬‬

‫از قواعد عالمت های عمل تقسیم نتیجه می گیریم که محل قرار دادن عالمت منفی در اعداد کسری ‪ ،‬در پاسخ عمل تقسیم‬
‫تغییری ایجاد نمی کند‪ .‬مثال‬

‫‪−۱۲‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱۲‬‬

‫=‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪= −۴‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫پس اگر 𝑏 و 𝑎 اعداد حقیقی باشند و ∘≠ 𝑏 خواهیم داشت‪:‬‬

‫𝑎‬ ‫𝑎‪−‬‬ ‫𝑎‬
‫=‬ ‫‪=−‬‬
‫𝑏‪−‬‬ ‫𝑏‬ ‫𝑏‬
‫تقسیم کنید‪.‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)‪۳۱‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪÷ (− ) = −‬‬ ‫= ) ‪× (−‬‬ ‫=‬
‫∘‪۱‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲∘ ۴‬‬

‫‪۱ ۳‬‬ ‫‪۱ ۷‬‬ ‫‪۷‬‬

‫)‪۳۲‬‬ ‫‪− ÷ =− × =−‬‬
‫‪۴ ۷‬‬ ‫‪۴ ۳‬‬ ‫‪۱۲‬‬

‫ساده کردن عبارت ها ئی که توان دارند ‪Simplifying Expressions Containing Exponents‬‬

‫وقتی که دو عدد در یک دیگر ضرب میشوند‪ ،‬هر یک از آنها را عامل ‪ Factor‬می نامند‪ .‬مثال در تساوی‬

‫‪۳ × ۵ = ۱۵‬‬

‫اعداد ‪ ۵‬و ‪ ۳‬را عوامل ضرب و یا عوامل می گویند‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫یک توان عدد طبیعی ‪ ،‬نمادی است برای ضرب مکرر یک عدد‪ .‬عاملی که تکرار میشود را پایه ‪ base‬و تعداد دفعاتی که‬
‫آن عامل تکرار میشود را توان ‪ Exponent‬می نامند‬

‫مثال‬
‫‪۳‬‬
‫‪۴ = ۴ × ۴ × ۴ = ۶۴‬‬

‫در مثال باال عدد ‪ ۴‬را پایه و عدد ‪ ۳‬را توان می نامند‪.‬‬

‫تعریف توان ‪:‬اگر 𝑎 یک عدد حقیقی و 𝑛 یک عدد طبیعی باشند‪ ،‬پس توان انم )خوانده میشود ‪( ENOM‬‬

‫𝑎 یا 𝑎 به توان 𝑛 و نوشته می شود 𝑛𝑎 حاصل ضرب 𝑛 مرتبه از عامل 𝑎 است‪.‬‬

‫⏟ = 𝑛𝑎‬
‫𝑎 ×⋯ × 𝑎 × 𝑎 × 𝑎‬
‫𝑛 مرتبه‬

‫‪۱‬‬
‫نوشتن توان یک الزم نیست مثال بجای نوشتن ‪ ۳‬می نویسیم ‪۳‬‬

‫مثال –مقادیر عبارت های زیر را بدست آورید‪.‬‬

‫‪۲‬‬
‫)‪۳۳‬‬ ‫‪۳ =۳×۳=۹‬‬
‫‪۲‬‬
‫)‪۳۴‬‬ ‫‪− ۵ = −(۵ × ۵) = −۲۵‬‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۳۵‬‬ ‫‪− ۵ = −(۵ × ۵ × ۵) = −۱۲۵‬‬

‫‪۲‬‬
‫)‪۳۶‬‬ ‫‪(−۵) = (−۵) × (−۵) = ۲۵‬‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۳۷‬‬ ‫‪(−۵) = (−۵) × (−۵) × (−۵) = −۱۲۵‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۳۸‬‬ ‫= ) (×) (×) (×) ( = ) (‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱۶‬‬

‫‪6‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫پیدا کردن ریشه ‪ Root‬یک عدد‬

‫‪۲‬‬
‫ضد مربع یک عدد ریشه دوم ‪ Square Root‬آن عدد است‪ .‬مثال چون مربع عدد ‪ ۴‬میشود ‪ ۴ = ۱۶‬می گوییم ریشه‬
‫دوم و یا جذر عدد ‪ ۱۶‬میشود ‪.۴‬‬

‫نماد 𝑎√ برای نشان دادن ریشه دوم مثبت یک عدد نا منفی بکار می رود‪ .‬پس‬

‫‪√۱۶ = ۴‬‬

‫ریشه دوم اعداد زیر را پیدا کند‪.‬‬

‫)‪۳۹‬‬ ‫‪√۹ = ۳‬‬

‫)∘ ‪۴‬‬ ‫‪√۲۵ = ۵‬‬

‫‪۱ ۱‬‬
‫)‪۴۱‬‬ ‫= √‬
‫‪۴ ۲‬‬

‫بهمین ترتیب چون توان سوم ‪ Cubed‬عدد ‪ ۲‬میشود ‪ , ۸‬پس می گوییم ریشه سوم ‪ ۸ Cube Root‬میشود ‪۲‬‬
‫‪۳‬‬
‫‪√۸ = ۲‬‬

‫و چون ‪ ۳‬به توان ‪ ۴‬میشود ‪ ۸۱‬پس ریشه چهارم ‪ ۸۱‬میشود ‪۳‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪√۱۸ = ۳‬‬

‫‪7‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫تمرینات ‪۱.۳‬‬

‫مقادیر عبارت ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫)‪۱‬‬ ‫|∘∘ ‪|۱‬‬

‫)‪۲‬‬ ‫|‪|−۷۳‬‬

‫)‪۳‬‬ ‫||‪||−۶| − |−۴‬‬

‫‪−۱‬‬
‫)‪۴‬‬
‫|‪|−۱‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫|‪|(−۲) × ۶‬‬

‫‪۱‬‬
‫)‪۶‬‬ ‫|)‪|(− ) (−۱۵‬‬
‫‪۳‬‬

‫فاصله بین اعداد داده شده را پیدا کنید‪.‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪ ۱۷‬و ‪۲‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫‪ ۲۱‬و ‪− ۳‬‬

‫‪8‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۹‬‬ ‫‪−‬و‬
‫‪۸‬‬ ‫∘‪۱‬‬

‫جمع یا تفریق کنید‪.‬‬

‫)∘ ‪۱‬‬ ‫‪−۳+۸‬‬

‫)‪۱۱‬‬ ‫)∘ ‪− ۱۴ + (−۱‬‬

‫)‪۱۲‬‬ ‫‪− ۴⁄۳ − ۶ ∕ ۷‬‬

‫)‪۱۳‬‬ ‫‪۱۳ − ۱۷‬‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۱۴‬‬ ‫) ‪− (−‬‬
‫‪۱۵‬‬ ‫‪۵‬‬

‫)‪۱۵‬‬ ‫‪۱۹ − ۱ ∘ −۱۱‬‬

‫)‪۱۶‬‬ ‫‪− ۱۴ − ۷‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۱۷‬‬ ‫) ‪− − (−‬‬
‫‪۵‬‬ ‫∘‪۱‬‬

‫‪ – ۱۸‬عدد ‪ ۱۴‬را از ‪ ۸‬کم کنید‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۱۹‬‬ ‫‪−۴+۷‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫)‪− ۹ + (−۳‬‬

‫)‪۲۱‬‬ ‫)‪− ۴ − (−۱۹‬‬

‫)‪۲۲‬‬ ‫∘ ‪− ۵ + (−۷) − ۱‬‬

‫پاسخ تمرینات ‪۱.۳‬‬

‫مقادیر عبارت ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫)‪۱‬‬ ‫∘∘ ‪|۱ ∘∘| = ۱‬‬

‫)‪۲‬‬ ‫‪|−۷۳| = ۷۳‬‬

‫)‪۳‬‬ ‫‪||−۶| − |−۴|| = |۶ − ۴| = |۲| = ۲‬‬

‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬
‫)‪۴‬‬ ‫=‬ ‫‪= −۱‬‬
‫|‪|−۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫‪|(−۲) × ۶| = |−۱۲| = ۱۲‬‬

‫‪10‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱۵‬‬
‫)‪۶‬‬ ‫‪|(− ) (−۱۵)| = | | = |۵| = ۵‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫فاصله بین اعداد داده شده را پیدا کنید‪.‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪ ۱۷‬و ‪۲‬‬

‫‪𝑑(۲, ۱۷) = |۲ − ۱۷| = |−۱۵| = ۱۵‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫‪ ۲۱‬و ‪− ۳‬‬

‫‪𝑑(−۳, ۲۱) = |−۳ − ۲۱| = |−۲۴| = ۲۴‬‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۹‬‬ ‫‪−‬و‬
‫‪۸‬‬ ‫∘‪۱‬‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۱۱ × ۵ ۳ × ۴‬‬ ‫‪۵۵ + ۱۲‬‬
‫| = | ‪𝑑 ( , − ) = | − (− )| = | +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫|=|‬ ‫|‬
‫‪۸‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫∘‪۸ ۱‬‬ ‫‪۸ × ۵ ۱ ∘× ۴‬‬ ‫∘‪۴‬‬

‫‪۶۷‬‬ ‫‪۶۷‬‬
‫|=‬ ‫=|‬
‫∘‪۴‬‬ ‫∘‪۴‬‬

‫جمع یا تفریق کنید‪.‬‬

‫)∘ ‪۱‬‬ ‫‪−۳+۸= ۵‬‬

‫)‪۱۱‬‬ ‫‪− ۱۴ + (−۱ ∘) = −۲۴‬‬

‫)‪۱۲‬‬ ‫‪− ۴⁄۳ − ۶⁄۷ = −۱۱‬‬

‫‪11‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۱۳‬‬ ‫‪۱۳ − ۱۷ = −۴‬‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۱۱ ۳ ۱۱ ۳ × ۳ ۱۱ ۹‬‬ ‫‪۲∘ ۴‬‬

‫)‪۱۴‬‬ ‫= ) ‪− (−‬‬ ‫= ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۱۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۱۵ ۵ ۱۵ ۵ × ۳ ۱۵ ۱۵ ۱۵ ۳‬‬

‫)‪۱۵‬‬ ‫‪۱۹ − ۱ ∘ −۱۱ = ۱۹ − ۲۱ = −۲‬‬

‫)‪۱۶‬‬ ‫‪− ۱۴ − ۷ = −۲۱‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴×۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۱۷‬‬ ‫‪− − (− ) = − +‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪۵‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫∘‪۵ ۱‬‬ ‫∘‪۵×۲ ۱‬‬ ‫∘‪۱∘ ۱‬‬ ‫∘‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬

‫‪ – ۱۸‬عدد ‪ ۱۴‬را از ‪ ۸‬کم کنید‪.‬‬

‫‪۸ − ۱۴ = −۶‬‬

‫)‪۱۹‬‬ ‫‪−۴+۷ =۳‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫‪− ۹ + (−۳) = −۱۲‬‬

‫)‪۲۱‬‬ ‫‪− ۴ − (−۱۹) = −۴ + ۱۹ = ۱۵‬‬

‫)‪۲۲‬‬ ‫‪− ۵ + (−۷) − ۱ ∘= −۵ − ۷ − ۱ ∘= −۲۲‬‬

‫‪12‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪ – ۱.۴‬ترتیب انجام عملیات و عبارت های جبری‬

‫‪Order of Operations and Algebraic Expressions‬‬
‫ترتیب عملیات ‪Order of Operations‬‬

‫اگر پرانتز ‪ ،‬کرشه و یا اکوالد وجود داشته باشد قبل از هر چیز عبارت های داخل پرانتز ها ‪ ،‬کرشه ها و اکوالد ها را‬
‫ساده کنید‪ .‬و اگر یک نماد داخل نماد دیگر باشد ‪ ،‬از داخلی ترین نماد شروع کنید‪ .‬اگر کسر وجود داشته باشد ‪ ،‬صورت و‬
‫مخرج را جدا گانه ساده کنید‪ .‬سپس به ترتیب زیر عملیات را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪ – ۱‬مقادیر توان ها را پیدا کنید‪.‬‬

‫‪ – ۲‬به ترتیب از چپ به راست ‪ ،‬عملیات ضرب یا تقسیم را انجام دهید‪.‬‬

‫‪ – ۳‬به ترتیب از چپ به راست عملیات جمع یا تفریق را انجام دهید‪.‬‬

‫مثال –ساده کنید‬

‫)‪۱‬‬ ‫‪۳ + ۲ × ۱ ∘= ۳ + ۲ ∘= ۲۳‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫)‪۲‬‬ ‫‪۲(۱ − ۴) = ۲(−۳) = ۲(۹) = ۱۸‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪|−۲| + ۱‬‬ ‫‪۲ +۱‬‬ ‫‪۸+۱‬‬ ‫‪۹‬‬
‫)‪۳‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= −۱‬‬
‫‪−۷ − ۲‬‬ ‫‪−۹‬‬ ‫‪−۹‬‬
‫‪−۷ − √۴‬‬

‫)‪(۶ + ۲) − (−۴‬‬ ‫)‪۸ − (−۴‬‬ ‫‪۸+۴‬‬ ‫‪۱۲‬‬

‫)‪۴‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫)‪۲ − (−۳‬‬ ‫)‪۲ − (−۳‬‬ ‫‪۲+۳‬‬ ‫‪۵‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫‪۳ − [(۴ − ۶) + ۲(۵ − ۹)] = ۳ − [−۲ + ۲(−۴)] = ۳ − [−۲ + (−۸)] = ۳ − [−۱ ∘] = ۱۳‬‬

‫پیدا کردن مقادیر عددی یک عبارت جبری ‪Evaluating Algebraic Expressions‬‬

‫یاد آوری از فصل اول بخش یک‬

‫یک عبارت جبری تشکیل شده از اعداد و متغیر ها که به وسیله اعمال جمع ‪ ،‬تفریق ‪ ،‬ضرب ‪ ،‬تقسیم ‪ ،‬توان رسانی ‪ ،‬و‬
‫ریشه گیری به هم متصل شده باشند‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫حال اگر اعداد جانشین متغیر ها شوند و اعمال جمع ‪ ،‬تفریق ‪ ،‬ضرب ‪ ،‬تقسیم به توان رسانی و ریشه گیری انجام شوند‪،‬‬
‫نتیجه را مقدار عددی آن عبارت می نامند‪ ،‬و انجام مراحل باال را ارز یابی و یا پیدا کردن مقدار عددی آن عبارت می‬
‫گویند‪.‬‬

‫مثال ‪- ۶‬عبارت جبری زیر برای تبدیل درجه حرارت فارنهایت به سانتی گراد بکار میرود‪.‬‬

‫)‪۵(𝐹 − ۳۲‬‬
‫=𝐶‬
‫‪۹‬‬

‫درجات سانتی گراد برای درجات مختلف فارنهایت زیر پیدا کنید‪.‬‬

‫الف ‪𝐹 = −۴‬‬

‫حل‬

‫)‪۵(−۴ − ۳۲‬‬ ‫)‪۵(−۳۶‬‬

‫=𝐶‬ ‫=‬ ‫∘ ‪= −۲‬‬
‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬

‫ب ∘‪𝐹 = ۱‬‬

‫حل‬

‫)‪۵(۱ ∘ −۳۲‬‬ ‫)‪۵(−۲۲‬‬ ‫∘ ‪−۱۱‬‬ ‫‪۲‬‬

‫=𝐶‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= −۱۲‬‬
‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬

‫ج ‪𝐹 = ۳۲‬‬

‫حال‬

‫)‪۵(۳۲ − ۳۲‬‬ ‫)∘(‪۵‬‬

‫=𝐶‬ ‫=‬ ‫∘=‬
‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬

‫جمله یا ‪Term‬‬

‫جمله های یک عبارت ‪ ،‬اجزایی از عبارت هستند که با هم جمع شده اند و به آنها عدد افزوده می گویند‪Addend .‬‬

‫مثال ‪:‬در عبارت 𝑥‪ ۴𝑥 ۲ + ۳‬جمله ها عبارتند از ‪ ۴𝑥 ۲‬و 𝑥‪۳‬‬

‫جمله های متشابه ‪Like Terms‬‬

‫جمله های متشابه ‪ ،‬جمله هایی هستند با متغیر های یکسان با توان های مساوی ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫پیوستن جمالت متشابه ‪Combining Like Terms‬‬

‫می توان جمالت متشابه را با هم جمع یا از هم تفریق کرد‪ .‬این عمل را پیوستن جمالت متشابه می گویند‪.‬‬

‫مثال با متصل کردن جمالت متشابه ‪ ،‬عبارت های زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪۳𝑥 − ۵𝑥 + ۴ = (۳ − ۵)𝑥 + ۴ = −۲𝑥 + ۴‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫𝑦‪𝑦 + ۳𝑦 = (۱ + ۳)𝑦 = ۴‬‬

‫)‪۹‬‬ ‫‪۷𝑥 + ۹𝑥 + ۶ − ۱ ∘= (۷ + ۹)𝑥 + (۶ − ۱ ∘) = ۱۶𝑥 − ۴‬‬

‫‪۱ ∘) − ۷𝑥 + ۵ + ۳𝑥 − ۲ = −۷𝑥 + ۳𝑥 + ۵ − ۲ = (−۷ + ۳)𝑥 + (۵ − ۲) = −۴𝑥 + ۳‬‬

‫‪۱۱) ۳𝑦 − ۲𝑦 + ۵ − ۷ + 𝑦 = ۳𝑦 − ۲𝑦 + 𝑦 + ۵ − ۷ = (۳ − ۲ + ۱)𝑦 + (۵ − ۷) = ۲𝑦 − ۲‬‬

‫‪۱۲) − ۲(𝑥 + ۳) = −۲𝑥 − ۶‬‬

‫‪۱۳) ۷𝑥 + ۳ − ۵(𝑥 − ۴) = ۷𝑥 + ۳ − ۵𝑥 + ۲ ∘= ۲𝑥 + ۲۳‬‬

‫تمرینات ‪۱.۴‬‬

‫عبارت های زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫‪۴‬‬
‫)‪۱‬‬ ‫)‪۳(۵ − ۷‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۲‬‬ ‫‪−۳ +۲‬‬

‫)‪۳ − (−۱۲‬‬
‫)‪۳‬‬
‫‪−۵‬‬

‫‪3‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۴‬‬ ‫|‪|۳⁄۶ − ۷ ∕ ۲| + |۳⁄۶ + ۷ ∕ ۲‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۵‬‬ ‫‪(−۳) + ۲‬‬

‫)‪۶‬‬ ‫])‪− ۳[۶ − (−۲‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫)‪− ۹ × ۸ + ۵(−۶‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫])‪۴[۸ − (۲ − ۴‬‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۹‬‬ ‫‪− ۸ (− ) − ۸‬‬
‫‪۴‬‬

‫])‪۱ ∘) ۲ − [(۷ − ۶) + (۹ − ۱۹‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۱۱) ۵ − ۳‬‬

‫‪۱۲) ۲ × ۷ − ۴ × ۵‬‬

‫)‪۱۳) ۲(۷ − ۴ × ۵‬‬

‫‪۱۴) ۱۸ − ۳(−۴) + ۷‬‬

‫‪4‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۲‬‬
‫) ‪(−۹ + ۶) (−۱‬‬
‫)‪۱۵‬‬
‫‪−۲ − ۲‬‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۱۶‬‬ ‫)‪( √۸) (−۴) − (√۹) (−۵‬‬

‫}])‪۱۷) ۱۲ + {۶ − [۵ − ۲(−۵‬‬

‫‪۲‬‬
‫])‪۱۸) ۲۵ − [(۳ − ۵) + (۱۴ − ۱۸‬‬

‫)‪(۳ − √۹) − (−۵ − ۱ ∕ ۳‬‬

‫)‪۱۹‬‬
‫‪−۳‬‬

‫|‪|۳ − ۹| − |−۵‬‬
‫)∘ ‪۲‬‬
‫‪−۳‬‬

‫)‪۳(−۲ + ۱‬‬ ‫)‪−۷(۲ − ۴‬‬

‫)‪۲۱‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪۵‬‬ ‫)‪۱ − (−۲‬‬

‫ساده کنید‬

‫𝑥‪۲۲) ۶𝑥 + ۲‬‬

‫‪5‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫𝑦‪۲۳) ۹𝑦 − ۱۱‬‬

‫𝑥 ‪۲۴) ۷𝑥 +‬‬

‫𝑦 ‪۲۵) ۱۹𝑦 −‬‬

‫𝑥 ∘ ‪۲۶) ۶𝑥 − ۴𝑥 + ۱‬‬

‫𝑥 ∘ ‪۲۷) ۹𝑥 − ۸ − ۱‬‬

‫‪۲۸) ۱ ∘ 𝑎 + ۷ + ۴𝑎 + ۸‬‬

‫𝑥 ∘ ‪۲۹) − ۹ + ۴𝑥 + ۱۸ − ۱‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬ ‫‪۲‬‬

‫)∘ ‪۳‬‬ ‫‪𝑏− + 𝑏−‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۲ ۶‬‬ ‫‪۳‬‬

‫ساده کنید‪.‬‬

‫)‪۳۱) ۲(۳𝑥 + ۷‬‬

‫‪6‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۳۲) − ۵(𝑥 − ۱‬‬

‫)‪۳۳) ۳(۲𝑎 − ۳𝑏 + ۴‬‬

‫)∘ ‪۳۴) ۵𝑘 − (۳𝑘 − ۱‬‬

‫)‪۳۵) (۳𝑥 + ۴) − (۶𝑥 − ۱‬‬

‫‪۳۶) ۳(𝑥 − ۲) + 𝑥 + ۱۵‬‬

‫)‪۳۷) − (𝑛 + ۵) + (۵𝑛 − ۳‬‬

‫𝑥 ‪۳۸) ۳𝑥 − ۲(𝑥 − ۵) +‬‬

‫پاسخ تمرینات ‪۱.۴‬‬

‫عبارت های زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬
‫)‪۱‬‬ ‫‪۳(۵ − ۷) = ۳(−۲) = ۳(۱۶) = ۴۸‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۲‬‬ ‫‪− ۳ + ۲ = −۹ + ۸ = −۱‬‬

‫‪7‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۳ − (−۱۲‬‬ ‫‪۳ + ۱۲‬‬ ‫‪۱۵‬‬

‫)‪۳‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= −۳‬‬
‫‪−۵‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪−۵‬‬

‫)‪۴‬‬ ‫‪|۳⁄۶ − ۷ ∕ ۲| + |۳⁄۶ + ۷ ∕ ۲| = |−۳ ∕ ۶| + |۱ ∘∕ ۸| = ۳⁄۶ + ۱ ∘∕ ۸ = ۱۴ ∕ ۴‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۵‬‬ ‫‪(−۳) + ۲ = ۹ + ۸ = ۱۷‬‬

‫)‪۶‬‬ ‫‪− ۳[۶ − (−۲)] = −۳[۶ + ۲] = −۳[۸] = −۲۴‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫‪− ۹ × ۸ + ۵(−۶) = −۷۲ + (−۳ ∘) = −۱ ∘ ۲‬‬

‫)‪۸‬‬ ‫∘ ‪۴[۸ − (۲ − ۴)] = ۴[۸ − (−۲)] = ۴[۸ + ۲] = ۴[۱ ∘] = ۴‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۸×۳‬‬
‫)‪۹‬‬ ‫( = ‪− ۸ (− ) − ۸‬‬ ‫‪) − ۸ = (۶) − ۸ = −۲‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬

‫‪۱ ∘) ۲ − [(۷ − ۶) + (۹ − ۱۹)] = ۲ − [۱ − ۱ ∘] = ۲ − [−۹] = ۲ + ۹ = ۱۱‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۱۱) ۵ − ۳ = ۲۵ − ۸۱ = −۵۶‬‬

‫‪۱۲) ۲ × ۷ − ۴ × ۵ = ۱۴ − ۲ ∘= −۶‬‬

‫‪8‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱۳) ۲(۷ − ۴ × ۵) = ۲(۷ − ۲ ∘) = ۲(−۱۳) = −۲۶‬‬

‫‪۱۴) ۱۸ − ۳(−۴) + ۷ = ۱۸ + ۱۲ + ۷ = ۳۷‬‬

‫‪۲‬‬
‫) ‪(−۹ + ۶) (−۱‬‬ ‫)‪(−۳)(−۱‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۱۵‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=−‬‬
‫‪−۲ − ۲‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪−۴‬‬ ‫‪۴‬‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۱۶‬‬ ‫‪( √۸) (−۴) − (√۹) (−۵) = (۲)(−۴) − (۳)(−۵) = −۸ − (−۱۵) = −۸ + ۱۵ = ۷‬‬

‫‪۱۷) ۱۲ + {۶ − [۵ − ۲(−۵)]} = ۱۲ + {۶ − [۵ + ۱ ∘]} = ۱۲ + {۶ − [۱۵]} = ۱۲ + {−۹} = ۳‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫‪۱۸) ۲۵ − [(۳ − ۵) + (۱۴ − ۱۸)] = ۲۵ − [−۲ − ۴] = ۲۵ − [−۶] = ۲۵ − ۳۶ = −۱۱‬‬

‫)‪(۳ − √۹) − (−۵ − ۱ ∕ ۳‬‬

‫)‪(۳ − ۳) − (−۶ ∕ ۳‬‬ ‫‪∘ +۶ ∕ ۳‬‬
‫)‪۱۹‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= −۲ ∕ ۱‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳‬‬

‫|‪|۳ − ۹| − |−۵‬‬ ‫‪|−۶| − ۵‬‬ ‫‪۶−۵‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=−‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫)‪۳(−۲ + ۱‬‬ ‫)‪−۷(۲ − ۴‬‬ ‫)‪۳(−۱‬‬ ‫)‪−۷(−۲‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪۱۴‬‬ ‫)‪−۳(۳‬‬ ‫)‪۱۴(۵‬‬
‫)‪۲۱‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬
‫‪۵‬‬ ‫)‪۱ − (−۲‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۱+۲‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫)‪۵(۳‬‬ ‫)‪۳(۵‬‬
‫‪9‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪−۹‬‬ ‫∘‪۷‬‬ ‫‪−۷۹‬‬

‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬
‫‪۱۵‬‬ ‫‪۱۵‬‬ ‫‪۱۵‬‬

‫ساده کنید‬

‫𝑥‪۲۲) ۶𝑥 + ۲𝑥 = (۶ + ۲)𝑥 = ۸‬‬

‫𝑦‪۲۳) ۹𝑦 − ۱۱𝑦 = (۹ − ۱۱)𝑦 = −۲‬‬

‫𝑥‪۲۴) ۷𝑥 + 𝑥 = (۷ + ۱)𝑥 = ۸‬‬

‫𝑦‪۲۵) ۱۹𝑦 − 𝑦 = (۱۹ − ۱)𝑦 = ۱۸‬‬

‫𝑥‪۲۶) ۶𝑥 − ۴𝑥 + ۱ ∘ 𝑥 = (۶ − ۴ + ۱ ∘)𝑥 = ۱۲‬‬

‫‪۲۷) ۹𝑥 − ۸ − ۱ ∘ 𝑥 = (۹ − ۱ ∘)𝑥 − ۸ = −𝑥 − ۸‬‬

‫‪۲۸) ۱ ∘ 𝑎 + ۷ + ۴𝑎 + ۸ = (۱ ∘ +۴)𝑎 + (۷ + ۸) = ۱۴𝑎 + ۱۵‬‬

‫‪۲۹) − ۹ + ۴𝑥 + ۱۸ − ۱ ∘ 𝑥 = (۴ − ۱ ∘)𝑥 + (−۹ + ۱۸) = −۶𝑥 + ۹‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳ ۱‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬

‫)∘ ‪۳‬‬ ‫) ‪𝑏 − + 𝑏 − = ( + ) 𝑏 + (− −‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۲ ۶‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴ ۶‬‬ ‫‪۲ ۳‬‬

‫‪10‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۳×۳‬‬ ‫‪۱×۲‬‬ ‫‪۱×۳ ۲×۲‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳ ۴‬‬

‫(=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪) 𝑏 + (−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫) ‪) = ( + ) 𝑏 + (− −‬‬
‫‪۴×۳‬‬ ‫‪۶×۲‬‬ ‫‪۲×۳ ۳×۲‬‬ ‫‪۱۲ ۱۲‬‬ ‫‪۶ ۶‬‬

‫‪۱۱‬‬ ‫‪۷‬‬
‫=‬ ‫‪𝑏−‬‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪۶‬‬

‫ساده کنید‪.‬‬

‫‪۳۱) ۲(۳𝑥 + ۷) = ۶𝑥 + ۱۴‬‬

‫‪۳۲) − ۵(𝑥 − ۱) = −۵𝑥 + ۵‬‬

‫‪۳۳) ۳(۲𝑎 − ۳𝑏 + ۴) = ۶𝑎 − ۹𝑏 + ۱۲‬‬

‫∘ ‪۳۴) ۵𝑘 − (۳𝑘 − ۱ ∘) = ۵𝑘 − ۳𝑘 + ۱ ∘= ۲𝑘 + ۱‬‬

‫‪۳۵) (۳𝑥 + ۴) − (۶𝑥 − ۱) = ۳𝑥 + ۴ − ۶𝑥 + ۱ = (۳ − ۶)𝑥 + (۴ + ۱) = −۳𝑥 + ۵‬‬

‫‪۳۶) ۳(𝑥 − ۲) + 𝑥 + ۱۵ = ۳𝑥 − ۶ + 𝑥 + ۱۵ = (۳ + ۱)𝑥 + (−۶ + ۱۵) = ۴𝑥 + ۹‬‬

‫‪۳۷) − (𝑛 + ۵) + (۵𝑛 − ۳) = −𝑛 − ۵ + ۵𝑛 − ۳ = (−۱ + ۵)𝑛 + (−۵ − ۳) = ۴𝑛 − ۸‬‬

‫‪11‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫∘ ‪۳۸) ۳𝑥 − ۲(𝑥 − ۵) + 𝑥 = ۳𝑥 − ۲𝑥 + ۱ ∘ +𝑥 = (۳ − ۲ + ۱)𝑥 + ۱ ∘ = ۲𝑥 + ۱‬‬

‫‪12‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪ – ۱.۵‬توان ها و عدد نویسی علمی ‪Exponents and Scientific Notation‬‬

‫استفاده از قانون ضرب ‪Using the Product Rule‬‬

‫یاد آواری –گفتیم که توان ها برای نوشتن عوامل مکرر به شکل کوتاه تر بکار می روند‪ .‬مثال‬
‫‪۳‬‬
‫‪۵ =۵×۵×۵‬‬

‫‪𝑦۶ = ۶ × ۶ × ۶ × ۶ × ۶ × ۶‬‬

‫عاملی که تکرار می شود را پایه و تعداد دفعاتی که عامل تکرار می شود را توان می نامیم‪.‬‬

‫عبارت هایی که در آنها توان وجود دارد را عبارت های توانی می گویند‪Exponential Expressions .‬‬
‫‪۳‬‬
‫پس ‪ ۵‬و ‪ 𝑦 ۶‬عبارت های توانی یا بطور خالصه توان می نامند‪ .‬توان ها را می توان ضرب ‪ ،‬تقسیم ‪ ،‬جمع ‪ ,‬تفریق و‬
‫به توان رساند ‪.‬‬

‫به مثال زیر توجه کنید‪.‬‬

‫⏟ = ‪𝑥۲ × 𝑥۳‬‬
‫‪(𝑥 × 𝑥)(𝑥 × 𝑥 × 𝑥) = 𝑥 ۵‬‬
‫𝑥 پنج مرتبه ضرب شده است‬

‫می بینیم که نتیجه درست همان است که اگر توان ها را با هم جمع کنیم‪.‬‬

‫پس‬

‫قانون ضرب توان ها ‪Product Rule for Exponents‬‬

‫اگر 𝒏 و 𝒎 اعداد صحیح و 𝒂 یک عدد حقیقی باشد ‪ ،‬پس‬

‫𝒏‪𝒂𝒎 × 𝒂𝒏 = 𝒂𝒎+‬‬

‫به عبارت دیگر ‪ ،‬برای ضرب توان های با پایه مشترک ‪ ،‬آن پایه مشترک را می نویسیم و توان ها را با هم جمع می کنیم‬
‫و نتیجه را به عنوان توان جدید روی پایه مشترک می گذاریم‪.‬‬

‫مثال با بکار بردن قانون ضرب توان ها عبارت های زیر را ساده کنید‪.‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۲+۵‬‬ ‫‪۷‬‬
‫)‪۱‬‬ ‫‪۲ ×۲ =۲‬‬ ‫‪=۲‬‬

‫)‪۲‬‬ ‫∘‪𝑥 ۷ × 𝑥 ۳ = 𝑥 ۷+۳ = 𝑥 ۱‬‬

‫‪1‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)‪۳‬‬ ‫‪𝑦 × 𝑦 ۲ × 𝑦 ۴ = 𝑦 ۱+۲+۴ = 𝑦 ۷‬‬

‫)‪۴‬‬ ‫‪(۳𝑥 ۶ ) (۵𝑥) = ۳(۵)𝑥 ۶ × 𝑥 ۱ = ۱۵𝑥 ۷‬‬

‫)‪۵‬‬ ‫‪(−۲𝑥 ۳ 𝑝۲ ) (۴𝑥𝑝۱∘ ) = −۲(۴)𝑥 ۳ 𝑥 ۱ 𝑝۲ 𝑝۱∘ = −۸𝑥 ۴ 𝑝۱۲‬‬

‫توان صفر –به مثال عئر توجه کنید‪.‬‬

‫𝑛𝑎 × ‪𝑎∘ 𝑎𝑛 = 𝑎∘+𝑛 = 𝑎𝑛 = ۱‬‬

‫از مثال باال نتیجه می گیریم که ‪ 𝑎∘ = ۱‬در صورتی که 𝑎 صفر نباشد‪.‬‬

‫قانون توان صفر‬

‫اگر 𝑎 صفرنباشد ‪ ،‬پس ‪𝑎∘ = ۱‬‬

‫مثال –مقادیر عددی عبارت های زیر را پیدا کنید‪.‬‬

‫∘‬
‫)‪۶‬‬ ‫‪۷ =۱‬‬
‫∘‬ ‫∘‬
‫)‪۷‬‬ ‫‪− ۷ = −(۷ ) = −(۱) = −۱‬‬
‫∘‬
‫)‪۸‬‬ ‫‪(۲𝑥 + ۵) = ۱‬‬

‫)‪۹‬‬ ‫‪۲𝑥 ∘ = ۲(۱) = ۲‬‬

‫قانون تقسیم توان ها ‪Quotient Rule for Exponents‬‬

‫به مثال زیر توجه کنید‪.‬‬

‫در صورتی که متغیر های مخرج صفر نباشد ‪:‬‬

‫‪𝑥۹‬‬ ‫𝑥×𝑥×𝑥×𝑥×𝑥×𝑥×𝑥×𝑥×𝑥‬
‫=‬ ‫‪= 𝑥۷‬‬
‫‪𝑥۲‬‬ ‫𝑥×𝑥‬
‫می بینیم که نتیجه همان خواهد بود اگر توان ها را از هم کم کنیم ‪.‬‬

‫‪𝑥۹‬‬
‫‪= 𝑥 ۹−۲ = 𝑥 ۷‬‬
‫‪𝑥۲‬‬
‫پس اگر 𝒂 یک عدد حقیقی بجز صفر باشد‪ ،‬و 𝐧 و 𝒎 اعداد صحیح ‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪2‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫𝒎𝒂‬
‫𝒏‬
‫𝒏‪= 𝒂𝒎−‬‬
‫𝒂‬

‫به عبارت دیگر برای تقسیم توان ها با پایه های یکسان ‪ ،‬توان ها را از هم کم می کنیم و حاصل را روی پایه مشترک می‬
‫گذاریم‪.‬‬

‫مثال –با بکار بردن قانون تقسیم توان ها ‪ ،‬عبارت های زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫‪𝑥۷‬‬
‫)∘ ‪۱‬‬ ‫‪= 𝑥 ۷−۴ = 𝑥 ۳‬‬
‫‪𝑥۴‬‬
‫‪۸‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪۸−۲‬‬ ‫‪۶‬‬
‫)‪۱۱‬‬ ‫‪=۵‬‬ ‫‪=۵‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪۵‬‬

‫‪۲ ∘ 𝑥۶‬‬
‫)‪۱۲‬‬ ‫𝑥‪= ۵𝑥 ۶−۵ = ۵‬‬
‫‪۴𝑥 ۵‬‬

‫‪۱۲𝑦 ۱∘ 𝑧 ۷‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۱∘−۸‬‬ ‫‪۷−۷‬‬

‫‪۶‬‬ ‫∘ ‪۲‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۶𝑦 ۲‬‬
‫)‪۱۳‬‬ ‫𝑦 =‬ ‫𝑥×‬ ‫= 𝑦 = 𝑧 𝑦 =‬
‫‪۱۴𝑦 ۸ 𝑥 ۷‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۷‬‬

‫پیدا کردن مقادیر عبارت هایی که به توان منفی رسیده باشند ‪.‬‬

‫هنگامی که توان مخرج بزرگ تر از توان صورت باشد‪ ،‬بکار بردن قانون خارج قسمت یا تقسیم توان ها ‪ ،‬یک توان منفی‬
‫بدست می آید‪ .‬مثال‬

‫‪𝑥۳‬‬
‫‪= 𝑥 ۳−۵ = 𝑥 −۲‬‬
‫‪𝑥۵‬‬
‫از طرف دیگر می توان نوشت‪:‬‬

‫‪𝑥۳‬‬ ‫𝑥×𝑥×𝑥‬ ‫‪۱‬‬

‫=‬ ‫=‬
‫‪𝑥۵‬‬ ‫‪𝑥 × 𝑥 × 𝑥 × 𝑥 × 𝑥 𝑥۲‬‬
‫از مثال باال می توان نتیجه گرفت که ‪:‬‬

‫‪3‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫= 𝑛‪𝑎−‬‬ ‫= ‪ 𝑥 −۲‬و یا بطور کلی‬
‫𝑛𝑎‬ ‫‪𝑥۲‬‬
‫توان منفی‬
‫اگر 𝒂 یک عدد حقیقی نا منفی باشد و 𝒏 یک عدد صحیح مثبت ‪ ،‬پس خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪۱‬‬
‫= 𝒏‪𝒂−‬‬
‫𝒏𝒂‬
‫مثال –عبارت های زیر را ساده کنید و نتایج را فقط با توان مثبت بنویسید‪.‬‬

‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫‪۱۴) ۵‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲۵‬‬
‫‪۵‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬
‫× ‪۱۵) ۲𝑥 −۳ = ۲‬‬ ‫=‬
‫‪𝑥۳‬‬ ‫‪𝑥۳‬‬

‫‪−۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)𝑥‪۱۶) (۳‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۱‬‬ ‫𝑥‪۳‬‬
‫)𝑥‪(۳‬‬

‫‪𝑚۵‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۱۷‬‬ ‫= ∘‪= 𝑚۵−۱۵ = 𝑚−۱‬‬
‫‪𝑚۱۵‬‬ ‫∘‪𝑚۱‬‬
‫‪۳‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۳−۶‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۱۸‬‬ ‫‪=۳‬‬ ‫‪=۳‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲۷‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫‪−۱‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱۱‬‬

‫‪۱۹) ۲‬‬ ‫‪+۳‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۱۸‬‬ ‫‪۱۸‬‬ ‫‪۱۸‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪𝑡۵‬‬

‫)∘ ‪۲‬‬ ‫=‬ ‫÷‪=۱‬‬ ‫×‪=۱‬‬ ‫‪= 𝑡۵‬‬
‫‪𝑡 −۵‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪𝑡۵‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪𝑡۵‬‬
‫توجه داشته باشید که اگر یک عامل توان داشته باشد هنگام جا بجا یی از صورت به مخرج و یا بلعکس ‪ ،‬عالمت توان را‬
‫تغیر دهید‪ .‬مثال‬

‫‪4‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۱‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫= ‪𝑥 −۳‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪𝑥۳‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪۲۵‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۳‬‬

‫‪= 𝑦۴‬‬ ‫‪=۲ =۸‬‬
‫‪𝑦 −۴‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪−۳‬‬

‫ساده کنید و نتایج را فقط با توان های مثبت بنویسید‪.‬‬

‫‪𝑥 −۹‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)‪۲۱‬‬ ‫= ‪= 𝑥 −۹−۲ = 𝑥 −۱۱‬‬
‫‪𝑥۲‬‬ ‫‪𝑥 ۱۱‬‬

‫‪𝑝۴‬‬
‫)‪۲۲‬‬ ‫‪= 𝑝۴−(−۳) = 𝑝۷‬‬
‫‪𝑝−۳‬‬
‫‪−۳‬‬
‫‪۲‬‬ ‫)‪−۳−(−۱‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۲۳‬‬ ‫‪=۲‬‬ ‫‪=۲‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫‪۲𝑥 −۷ 𝑦 ۲‬‬ ‫)‪𝑥 −۷−۱ × 𝑦 ۲−(−۵‬‬ ‫‪𝑥 −۸ 𝑦 ۷‬‬ ‫‪𝑦۷‬‬

‫)‪۲۴‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۱ ∘ 𝑥𝑦 −۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵𝑥 ۸‬‬

‫) ‪(۳𝑥 −۳ ) (𝑥 ۲‬‬ ‫‪۳𝑥 −۳+۲‬‬ ‫‪۳𝑥 −۱‬‬ ‫‪۳‬‬

‫)‪۲۵‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫= ‪= ۳𝑥 −۱−۶ = ۳𝑥 −۷‬‬
‫‪𝑥۶‬‬ ‫‪𝑥۶‬‬ ‫‪𝑥۶‬‬ ‫‪𝑥۷‬‬
‫ساده کنید‪ .‬فرض کنید 𝒕 و 𝒂 اعداد صحیح نا منفی و 𝒙 هم صفر نیست ‪.‬‬

‫‪۲۶) 𝑥 ۲𝑎 × 𝑥 ۳ = 𝑥 ۲𝑎+۳‬‬

‫‪𝑥 ۲𝑡−۱‬‬
‫)‪۲۷‬‬ ‫‪= 𝑥 (۲𝑡−۱)−(𝑡−۵) = 𝑥 ۲𝑡−۱−𝑡+۵ = 𝑥 𝑡+۴‬‬
‫‪𝑥 𝑡−۵‬‬

‫بکار بردن قانون توان در توان ‪Using the Power Rules‬‬

‫‪۳‬‬
‫) ‪(𝑥 ۲‬‬ ‫‪ 𝑥 ۳‬حال اگر ابعاد مکعبی به ابعاد ‪ 𝑥 ۲‬مساوی است با‬ ‫حجم یک مکعب به ابعاد 𝑥 مساوی است با‬

‫‪5‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۳‬‬
‫) ‪ (𝑥 ۲‬از تعریف 𝑛𝑎 استفاده می کنیم‪.‬‬ ‫برای ساده کردن عبارتی مثل‬

‫‪۳‬‬
‫= ) ‪(𝑥 ۲‬‬ ‫𝑥(‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫) 𝑥( ) 𝑥( ) ⏟‬ ‫‪= 𝑥 ۲+۲+۲ = 𝑥 ۶‬‬
‫‪𝑥 ۲‬فاکتوری است که سه مرتبه تکرار شده است‬

‫متوجه می شوید که نتیجه همان است که اگر توان ها را در هم ضرب کنیم‪.‬‬

‫‪۳‬‬
‫‪(𝑥 ) = 𝑥 ۲×۳ = 𝑥 ۶‬‬
‫‪۲‬‬

‫قانون توان در توان وقانون توان در توان ضرب یا تقسیم‬

‫‪The Power Rule and Power of a Product or Quotient Rules for Exponents‬‬

‫اگر 𝒃 و 𝒂 اعداد حقیقی باشند و 𝒎 و 𝒏 اعداد صحیح باشند پس‬

‫𝒏×𝒎𝒂 = 𝒏) 𝒎𝒂(‬

‫𝒎𝒂 𝒎 𝒂‬
‫𝒎 = ) (‬ ‫∘≠ 𝒃‬
‫𝒃‬ ‫𝒃‬
‫𝒏𝒃 𝒏𝒂 = 𝒏)𝒃𝒂(‬

‫مثال –عبارت های زیر را ساده کنید‪ .‬پاسخ ها را فقط با توان های مثبت بنویسید‪.‬‬
‫‪۷‬‬
‫)‪۲۸‬‬ ‫‪(𝑥 ۵ ) = 𝑥 ۵×۷ = 𝑥 ۳۵‬‬

‫‪۳‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲×۳‬‬ ‫‪۶‬‬
‫)‪۲۹‬‬ ‫‪(۲ ) = ۲‬‬ ‫‪= ۲ = ۶۴‬‬

‫‪۲‬‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪(−۱)۲‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)∘ ‪۳‬‬ ‫‪(۵ ) = ۵‬‬ ‫‪=۵‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲۵‬‬
‫‪۵‬‬
‫‪−۴‬‬
‫)‪۳۱‬‬ ‫) ‪(𝑦 −۳‬‬ ‫‪= 𝑦 −۳(−۴) = 𝑦 ۱۲‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫‪۳۲ (۵𝑥 ۲ ) = ۵ × (𝑥 ۲ ) = ۵ × 𝑥 ۲×۳ = ۱۲۵𝑥 ۶‬‬

‫‪6‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۸‬‬
‫)‪۳۳‬‬ ‫= = ) (‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲۷‬‬
‫‪۳‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫𝑝‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫) ‪(۳𝑝۴‬‬ ‫) ‪۳ (𝑝۴‬‬ ‫‪۹𝑝۸‬‬
‫)‪۳۴‬‬ ‫(‬ ‫= )‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪𝑞۵‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫∘‪𝑞۱‬‬
‫) ‪(𝑞۵‬‬ ‫) ‪(𝑞۵‬‬

‫‪−۲‬‬
‫‪−۲‬‬ ‫‪−۳‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫) ‪(۲‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫)‪۳۵‬‬ ‫) (‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= ۶۴𝑦 ۲‬‬
‫𝑦‬ ‫‪𝑦 −۲‬‬ ‫‪𝑦 −۲‬‬

‫‪−۵ ۲ −۱‬‬
‫‪۷‬‬
‫‪−۵‬‬
‫‪۷‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪۷‬‬
‫‪−۱‬‬
‫‪۷‬‬
‫‪−۳۵ ۱۴ −۷‬‬
‫‪𝑦 ۱۴‬‬
‫)‪۳۶‬‬ ‫𝑥 = ) 𝑧( ) 𝑦( ) 𝑥( = ) 𝑧 𝑦 𝑥(‬ ‫𝑧 𝑦‬ ‫=‬
‫‪𝑥 ۳۵ 𝑧 ۷‬‬
‫خالصه قوانین توان ها ‪Summary of Rules for Exponents‬‬

‫اگر 𝒃 و 𝒂 اعداد حقیقی باشند و 𝒎 و 𝒏 اعداد صحیح باشند‬

‫خواهیم داشت‬

‫𝒏‪𝒂𝒎 𝒂𝒏 = 𝒂𝒎+‬‬

‫‪𝒂∘ = ۱‬‬ ‫∘≠ 𝒂‬

‫‪۱‬‬
‫= 𝒏‪𝒂−‬‬ ‫∘≠ 𝒂‬
‫𝒏𝒂‬
‫𝒎𝒂‬
‫𝒏‬
‫𝒏‪= 𝒂𝒎−‬‬ ‫∘≠ 𝒂‬
‫𝒂‬
‫𝒏×𝒎𝒂 = 𝒏) 𝒎𝒂(‬

‫𝒎𝒃 𝒎𝒂 = 𝒎)𝒃𝒂(‬

‫𝒎𝒂 𝒎 𝒂‬
‫𝒎 = ) (‬ ‫∘≠ 𝒃‬
‫𝒃‬ ‫𝒃‬
‫𝒏‪𝒂 −‬‬ ‫𝒏 𝒃‬
‫) (= ) (‬ ‫∘≠ 𝒂‬
‫𝒃‬ ‫𝒂‬
‫‪7‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫𝒎𝒃 𝒏‪𝒂−‬‬
‫=‬
‫𝒏𝒂 𝒎‪𝒃−‬‬
‫مثال _ساده کنید‪ .‬پاسخ ها را فقط با توان های مثبت بنویسید‪.‬‬

‫‪−۲‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪−۲ ∘ ۶‬‬ ‫) ‪۱ (𝑦 ۶‬‬ ‫‪𝑦۶‬‬

‫‪∘ −۳‬‬ ‫‪(𝑥 ∘ )−۲‬‬ ‫‪−۳‬‬
‫)‪۳۷‬‬ ‫) 𝑦 𝑥‪(۲‬‬ ‫‪=۲‬‬ ‫) 𝑦(‬ ‫= 𝑦 𝑥 ‪= ۲‬‬ ‫=‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳‬‬
‫𝑥‬ ‫‪−۵‬‬ ‫) ‪(𝑥 −۵‬‬ ‫‪𝑥 ۱۵‬‬
‫)‪۳۸‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 𝑥 ۱۵−۶ = 𝑥 ۹‬‬
‫‪𝑥 −۲‬‬ ‫) ‪(𝑥 −۲‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫‪𝑥۶‬‬

‫‪−۲‬‬
‫‪۵ 𝑥 −۳ 𝑦 ۱۱‬‬ ‫‪𝑥 −۳ 𝑦 ۱۱‬‬
‫‪−۲‬‬ ‫)‪−۲ −۳−۲ ۱۱−(−۵‬‬ ‫‪−۲ −۵ ۱۶‬‬ ‫‪𝑦 ۱۶‬‬ ‫‪𝑦 ۱۶‬‬
‫)‪۳۹‬‬ ‫( ) ‪= (۵‬‬ ‫()‬ ‫𝑥 ‪)=۵‬‬ ‫𝑦‬ ‫= 𝑦 𝑥 ‪=۵‬‬ ‫=‬
‫‪𝑥 ۲ 𝑦 −۵‬‬ ‫‪𝑥۲‬‬ ‫‪𝑦 −۵‬‬ ‫‪۲‬‬
‫𝑥‪۵ 𝑥 ۵ ۲۵‬‬
‫‪۵‬‬

‫‪−۲‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪−۲‬‬

‫𝑦 ‪۳𝑥 ۲‬‬ ‫∘‪۳𝑥 ۲ 𝑦 ۱‬‬ ‫∘‪۳ 𝑥 −۴ 𝑦 ۲‬‬ ‫‪𝑧۲‬‬ ‫‪𝑧۲‬‬
‫)∘ ‪۴‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(=‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫𝑧 ‪𝑦 −۹‬‬ ‫𝑧‬ ‫‪𝑧 −۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫∘‪۹𝑥 ۴ 𝑦 ۲‬‬
‫‪۳‬‬ ‫∘‪𝑥 ۴ 𝑦 ۲‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪−۱‬‬
‫‪۳𝑎۲‬‬ ‫‪𝑥 −۳‬‬ ‫‪۲۷𝑎۶‬‬ ‫‪𝑥۳‬‬ ‫‪۲۷ × ۴𝑎۶ 𝑥 ۳ 𝑥 ۳‬‬ ‫‪۲۷𝑎۴ 𝑥 ۶‬‬
‫)‪۴۱‬‬ ‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۲𝑥 −۱‬‬ ‫‪۴𝑎−۲‬‬ ‫‪۸𝑥 −۳‬‬ ‫‪−۱‬‬
‫‪۴ 𝑎۲‬‬ ‫‪۸𝑎۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫عدد نویسی علمی یا اعداد با نماد علمی ‪Scientific Notation‬‬

‫یک عدد مثبت با نماد علمی نوشته می شود اگر آن عدد به صورت حاصل ضرب یک عدد مانند 𝑎 ‪۱ ≤ 𝑎 < ۱ ∘ ،‬‬

‫وعدد ده به توان عدد صحیح 𝑛 نوشته شود‪ .‬یعنی 𝑛∘ ‪ 𝑎 × ۱‬مثال‬

‫‪۲⁄∘ ۳ × ۱ ∘۲‬‬ ‫‪۷⁄۳۶۲ × ۱ ∘۷‬‬ ‫‪۸ ∕ ۱ × ۱ ∘−۵‬‬

‫توجه داشته باشید که اعداد اعشاری باال به ترتیب از چپ به راست ‪ -‬دو و سه صدم ‪ ،‬هفت و سی صد و شصت‬
‫و دو هزارم ‪ ،‬هشت و یک دهم هستند‪ .‬به خاطر دارید که گفتیم نماد ‪ /‬نماد اعشاری است ‪.‬‬

‫قاعده نوشتن اعداد با نماد علمی ‪:‬‬

‫الف –نماد اعشاری در عدد اصلی جا بجا کنید تا عدد بدست آمده عددی باشد بین ‪ ۱‬و ∘ ‪۱‬‬

‫‪8‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫ب –تعداد ارقام اعشاری ‪ Decimal Places‬که جا بجا کرده بشمارید‪ .‬اگر نماد اعشاری به سمت چپ حرکت دادهاید ‪،‬‬
‫تعداد مثبت است‪ .‬اگر نماد اعشاری به سمت راست حرکت دادهاید ‪ ،‬تعداد منفی است‪.‬‬

‫ج – عددی که در قدم اول بدست آورده اید ضرب در ده به توان عددی که در قدم دوم بدست آورده اید‪ ،‬نماد علمی عدد‬
‫اصلی است‪.‬‬

‫مثال ‪ – ۴۲‬عدد ∘∘∘ ‪ ۷۳ ∘ ،‬را به صورت علمی بنویسید‪.‬‬

‫حل‬

‫الف –نماد اعشاری را حرکت می دهیم تا عدد بدست آمده بین ‪ ۱‬و ∘ ‪ ۱‬باشد‬

‫∘∘∘∘ ‪۷ ∕ ۳‬‬

‫ب –نماد اعشاری را پنج رقم به طرف چپ حرکت داده ایم‪ .‬پس رقم بدست آمده پنج مثبت است ‪.‬‬

‫ج ‪۷۳ ∘,∘∘∘= ۷ ∕ ۳ × ۱ ∘۵ -‬‬

‫مثال ‪ – ۴۳‬عدد ‪ ∘∕∘∘∘∘∘ ۱ ∘ ۴‬را با نماد علمی بنویسید‪.‬‬

‫حل‬

‫الف –نماد اعشاری را حرکت می دهیم تا عدد بدست آمده بین ‪ ۱‬و ∘ ‪ ۱‬باشد‬

‫‪∘∘∘∘∘ ۱⁄∘ ۴‬‬

‫ب –نماد اعشاری را شش رقم به راست حرکت داده ایم‪ .‬پس رقم بدست آمده شش منفی است‪.‬‬

‫ج ‪∘∕∘∘∘∘∘ ۱ ∘ ۴ = ۱ ∕∘ ۴ × ۱ ∘−۶‬‬

‫نوشتن نماد علمی به شکل استاندارد‬

‫نماد اعشاری را به تعداد توان عدد ده تغییر مکان دهید‪ .‬اگر توان مثبت است‪ ،‬نماد اعشاری را به طرف راست حرکت‬
‫دهید‪ .‬اگر توان منفی است‪ ،‬نماد اعشاری را به سمت چپ حرکت دهید‪.‬‬

‫مثال‬

‫∘∘∘ ‪۴۴) ۷⁄۷ × ۱ ∘۸ = ۷۷ ∘ ، ∘∘∘ ،‬‬

‫‪۴۵) ۱⁄∘ ۲۵ × ۱ ∘−۳ =∘∕∘∘ ۱ ∘ ۲۵‬‬

‫‪9‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫محاسبه اعداد با نماد علمی‬

‫برای انجام عملیات روی اعدادی که با نماد علمی نوشته شده اند ‪ ،‬از خواص توان ها استفاده می کنیم‪ .‬مثال‬

‫)‪۴۶‬‬ ‫‪(۸⁄۱ × ۱ ∘۵ ) (۵ × ۱ ∘−۷ ) = ۸⁄۱ × ۵ × ۱ ∘۵ × ۱ ∘−۷ = ۴ ∘∕ ۵ × ۱ ∘−۲‬‬

‫‪= (۴ ∕∘ ۵ × ۱ ∘۱ ) × ۱ ∘−۲ = ۴ ∕∘ ۵ × ۱ ∘−۱‬‬

‫‪۱⁄۲ × ۱ ∘۴‬‬ ‫‪۱⁄۲‬‬ ‫‪۱ ∘۴‬‬

‫)‪۴۷‬‬ ‫(=‬ ‫()‬ ‫‪) =∘∕ ۴ × ۱ ∘۴−(−۲) =∘∕ ۴ × ۱ ∘۶ = (۴ × ۱ ∘−۱ ) × ۱ ∘۶‬‬
‫‪۳ × ۱ ∘−۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۱ ∘−۲‬‬

‫‪= ۴ × ۱ ∘۵‬‬

‫تمرینات ‪۱.۵‬‬

‫عبارت های زیر را ساده کنید‪ .‬پاسخ ها را با توان های مثبت بنویسید‪.‬‬

‫)‪۱‬‬ ‫‪𝑥۴𝑥۷‬‬

‫)‪۲‬‬ ‫‪𝑦 ۴ 𝑦 −۷‬‬

‫‪𝑥۹‬‬
‫)‪۳‬‬
‫‪𝑥۵‬‬

‫‪۵‬‬
‫‪۴‬‬
‫)‪۴‬‬ ‫) 𝑏(‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۵‬‬ ‫)𝑥‪(۳‬‬

‫‪10‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۵‬‬
‫𝑥‬
‫)‪۶‬‬ ‫) (‬
‫‪۲‬‬

‫‪۳‬‬
‫)‪۷‬‬ ‫) ‪(۲𝑎۳ 𝑏۲ ) (۳𝑎𝑏۴‬‬

‫‪۴‬‬
‫𝑥‪𝑥 ۳ 𝑦۲‬‬
‫)‪۸‬‬ ‫( ) (‬ ‫)‬
‫𝑦‬ ‫𝑧‬

‫‪۶𝑠𝑡 −۴‬‬
‫)‪۹‬‬
‫‪۲𝑠 −۲ 𝑡 ۲‬‬

‫‪−۲‬‬
‫𝑦‬
‫)∘ ‪۱‬‬ ‫) (‬
‫‪۳𝑧 ۳‬‬

‫)‪۱۱‬‬ ‫) ‪(−۴𝑥 ۳ 𝑝۲ ) (۴𝑦 ۳ 𝑥 ۳‬‬

‫∘‬
‫‪۱۲) − ۸‬‬

‫∘‬
‫)‪۱۳) (−۹‬‬

‫∘‬
‫)‪۱۴) (۴𝑥 + ۵‬‬

‫‪11‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬
‫∘‬
‫∘ 𝑥‪۱۵) (۵𝑥) + ۵‬‬

‫∘‬
‫∘ 𝑡‪۱۶) ۳ − ۳‬‬

‫‪𝑥 ۹𝑦۶‬‬
‫)‪۱۷‬‬
‫‪𝑥 ۸𝑦۶‬‬

‫∘‪−۳۶𝑎۵ 𝑏۷ 𝑐 ۱‬‬
‫)‪۱۸‬‬
‫‪۶𝑎𝑏۳ 𝑐 ۴‬‬

‫‪𝑥 −۹ 𝑥 ۴‬‬
‫)‪۱۹‬‬
‫‪𝑥 −۵‬‬

‫‪−۱‬‬ ‫‪−۲‬‬
‫‪۲ ∘) ۴‬‬ ‫‪+۳‬‬

‫‪𝑦 −۳‬‬
‫)‪۲۱‬‬
‫‪𝑦 −۷‬‬

‫‪𝑥 −۷ 𝑦 −۲‬‬
‫)‪۲۲‬‬
‫‪𝑥۲𝑦۲‬‬

‫‪۲𝑎−۶ 𝑏 ۲‬‬
‫)‪۲۳‬‬
‫‪۱۸𝑎𝑏 −۵‬‬

‫‪12‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫)𝑥( ) ‪(۲۴𝑥 ۸‬‬

‫)‪۲۴‬‬
‫‪۲ ∘ 𝑥 −۷‬‬

‫‪𝑥 ۳𝑡 𝑥 ۴𝑡−۱‬‬
‫)‪۲۵‬‬
‫𝑡𝑥‬
‫اعداد زیر را با نماد علمی بنویسید‪.‬‬

‫)‪۲۶‬‬ ‫∘∘∘ ‪۲۵،۳۱ ∘ ،‬‬

‫)‪۲۷‬‬ ‫‪∘∕∘ ۱۶‬‬

‫‪۲۸) ۶۷, ۴۱۳‬‬

‫)‪۲۹‬‬ ‫‪∘∕∘ ۱۲۵‬‬

‫)∘ ‪۳‬‬ ‫‪∘∕∘∘∘∘ ۵۳‬‬

‫اعداد زیر را به صورت استاندارد بنویسید‪.‬‬

‫‪۳۱) ۳ ∕ ۶ × ۱ ∘−۹‬‬

‫‪۳۲) ۹ ∕ ۳ × ۱ ∘۷‬‬

‫‪13‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۳۳) ۱ ∕ ۲۷۸ × ۱ ∘۶‬‬

‫‪۳۴) ۷ ∕ ۳۵ × ۱ ∘۱۲‬‬

‫‪۳۵) ۴ ∕∘ ۳ × ۱ ∘−۷‬‬

‫ساده کنید‪ .‬پاسخ ها را با توان مثبت بنویسید‪.‬‬

‫‪۲‬‬
‫‪−۱‬‬
‫)‪۳۶‬‬ ‫) ‪(۳‬‬

‫‪−۹‬‬
‫)‪۳۷‬‬ ‫) ‪(𝑥 ۴‬‬

‫‪۲‬‬
‫)‪۳۸‬‬ ‫) ‪(۳𝑥 ۲ 𝑦 ۳‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪۲𝑥 ۵‬‬
‫)‪۳۹‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪𝑦 −۳‬‬

‫‪−۶‬‬
‫)∘ ‪۴‬‬ ‫) ‪(𝑎۲ 𝑏𝑐 −۳‬‬

‫‪14‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪−۵‬‬
‫‪𝑥 ۷ 𝑦 −۳‬‬
‫)‪۴۱‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪𝑧 −۴‬‬

‫‪۳‬‬
‫‪−۲‬‬
‫)‪۴۲‬‬ ‫)𝑦 ‪(−۲‬‬

‫‪−۲‬‬
‫‪−۴‬‬
‫‪۴‬‬
‫)‪۴۳‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫𝑥‪𝑦۳‬‬

‫‪−۲‬‬
‫‪۲𝑎−۲ 𝑏۵‬‬
‫)‪۴۴‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۴𝑎۲ 𝑏۷‬‬

‫‪−۳‬‬
‫)‪۴۵‬‬ ‫) ‪(−۸𝑦 ۳ 𝑥𝑎−۲‬‬

‫‪−۲‬‬
‫)‪۴۶‬‬ ‫) ‪(۴𝑥 ۶ 𝑦 ۵‬‬ ‫) ‪(۶𝑥 ۴ 𝑦 ۳‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪−۲‬‬
‫‪۲𝑥 ۲‬‬‫‪۲𝑥 ۵‬‬
‫)‪۴۷‬‬ ‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪𝑦۴‬‬ ‫𝑦‬

‫‪15‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫ساده کنید‪ .‬فرض کنید که متغیر ها در توان ها اعداد صحیح غیر منفی هستند و بقیه متغیر ها نیز صفر نیستند‪.‬‬
‫‪۳‬‬
‫)‪۴۸‬‬ ‫) ‪(𝑥 ۳𝑎+۶‬‬

‫‪۳‬‬
‫) 𝑎‪𝑥 ۴𝑎 (𝑥 ۴‬‬
‫)‪۴۹‬‬
‫‪𝑥 ۴𝑎−۲‬‬

‫‪۴‬‬
‫𝑡‪۲𝑥 ۳‬‬
‫)∘ ‪۵‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪𝑥 ۲𝑡−۱‬‬

‫پاسخ تمرینات ‪۱.۵‬‬

‫عبارت های زیر را ساده کنید‪ .‬پاسخ ها را با توان های مثبت بنویسید‪.‬‬

‫)‪۱‬‬ ‫‪𝑥 ۴ 𝑥 ۷ = 𝑥 ۴+۷ = 𝑥 ۱۱‬‬

‫‪۱‬‬
‫)‪۲‬‬ ‫= ‪𝑦 ۴ 𝑦 −۷ = 𝑦 ۴+(−۷) = 𝑦 −۳‬‬
‫‪𝑦۳‬‬

‫‪𝑥۹‬‬
‫)‪۳‬‬ ‫‪= 𝑥 ۹−۵ = 𝑥 ۴‬‬
‫‪𝑥۵‬‬

‫‪۵‬‬
‫)‪۴‬‬ ‫∘‪(𝑏۴ ) = 𝑏۴×۵ = 𝑏۲‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۵‬‬ ‫‪(۳𝑥) = ۳ 𝑥 ۳ = ۲۷𝑥 ۳‬‬

‫‪16‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۵‬‬
‫𝑥‬ ‫‪𝑥۵ 𝑥۵‬‬
‫)‪۶‬‬ ‫= ) (‬ ‫=‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۳۲‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬

‫)‪۷‬‬ ‫] ‪(۲𝑎۳ 𝑏۲ ) (۳𝑎𝑏۴ ) = (۲𝑎۳ 𝑏 ۲ ) [۳ 𝑎۳ (𝑏۴ ) ] = (۲𝑎۳ 𝑏۲ ) [۲۷𝑎۳ 𝑏۱۲‬‬

‫‪= (۲)(۲۷) (𝑎۳ ) (𝑎۳ ) (𝑏۲ ) (𝑏۱۲ ) = ۵۴𝑎۶ 𝑏۱۴‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬
‫𝑥‬ ‫‪۳‬‬
‫𝑥 𝑦‬ ‫‪۲‬‬
‫𝑥‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪(𝑦 ۲ ) 𝑥 ۴‬‬ ‫‪𝑦۸‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪𝑥۷𝑦۵‬‬
‫‪۳ ۴‬‬
‫)‪۸‬‬ ‫( ) (‬ ‫= )‬ ‫×‬ ‫= ) ( ) ( ) 𝑥 𝑥( =‬
‫𝑦‬ ‫𝑧‬ ‫‪𝑦۳‬‬ ‫‪𝑧۴‬‬ ‫‪𝑦۳ 𝑧۴‬‬ ‫‪𝑧۴‬‬

‫‪۶𝑠𝑡 −۴‬‬ ‫‪۶𝑠 ۱ 𝑠 ۲‬‬ ‫‪۳𝑠 ۳‬‬

‫)‪۹‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۲𝑠 −۲ 𝑡 ۲‬‬ ‫‪۲𝑡 ۴ 𝑡 ۲‬‬ ‫‪𝑡۶‬‬

‫‪−۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫𝑦‬ ‫‪𝑦 −۲‬‬ ‫‪۳ 𝑧۶‬‬ ‫‪۹𝑧 ۶‬‬
‫)∘ ‪۱‬‬ ‫) (‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۳𝑧 ۳‬‬ ‫‪−۲‬‬
‫‪۳ 𝑧 −۶‬‬ ‫‪𝑦۲‬‬ ‫‪𝑦۲‬‬

‫)‪۱۱‬‬ ‫‪(−۴𝑥 ۳ 𝑝۲ ) (۴𝑦 ۳ 𝑥 ۳ ) = (−۴)(۴) (𝑥 ۳ ) (𝑥 ۳ ) (𝑝۲ ) (𝑦 ۳ ) = −۱۶𝑥 ۶ 𝑝۲ 𝑦 ۳‬‬

‫∘‬
‫‪۱۲) − ۸ = −۱‬‬

‫∘‬
‫‪۱۳) (−۹) = ۱‬‬
‫‪17‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫∘‬
‫‪۱۴) (۴𝑥 + ۵) = ۱‬‬

‫∘‬
‫‪۱۵) (۵𝑥) + ۵𝑥 ∘ = ۱ + ۵(۱) = ۶‬‬

‫∘‬
‫‪۱۶) ۳ − ۳𝑡 ∘ = ۱ − ۳(۱) = ۱ − ۳ = −۲‬‬

‫‪𝑥 ۹𝑦۶‬‬
‫)‪۱۷‬‬ ‫𝑥 = ∘ 𝑦 ‪= 𝑥 ۹−۸ 𝑦 ۶−۶ = 𝑥 ۱‬‬
‫‪𝑥 ۸𝑦۶‬‬

‫∘‪−۳۶𝑎۵ 𝑏۷ 𝑐 ۱‬‬
‫)‪۱۸‬‬ ‫‪= −۶𝑎۵ 𝑎−۱ 𝑏۷ 𝑏 −۳ 𝑐 ۱∘ 𝑐 −۴ = −۶𝑎۴ 𝑏۴ 𝑐 ۶‬‬
‫‪۶𝑎𝑏۳ 𝑐 ۴‬‬

‫‪𝑥 −۹ 𝑥 ۴‬‬ ‫‪𝑥 −۹+۴‬‬ ‫‪𝑥 −۵‬‬

‫)‪۱۹‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 𝑥 −۵−(−۵) = 𝑥 −۵+۵ = 𝑥 ∘ = ۱‬‬
‫‪𝑥 −۵‬‬ ‫‪𝑥 −۵‬‬ ‫‪𝑥 −۵‬‬

‫‪−۱‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫)‪۱(۹‬‬ ‫)‪۱(۴‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۱۳‬‬
‫‪۲ ∘) ۴‬‬ ‫‪+۳‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫)‪۴(۹‬‬ ‫)‪۹(۴‬‬ ‫‪۳۶‬‬ ‫‪۳۶‬‬ ‫‪۳۶‬‬
‫‪۳‬‬

‫‪𝑦 −۳‬‬
‫)‪۲۱‬‬ ‫‪= 𝑦 −۳−(−۷) = 𝑦 −۳+۷ = 𝑦 ۴‬‬
‫‪𝑦 −۷‬‬

‫‪18‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪𝑥 −۷ 𝑦 −۲‬‬ ‫‪۱‬‬

‫)‪۲۲‬‬ ‫= ‪= (𝑥 −۷ ) (𝑥 −۲ ) (𝑦 −۲ ) (𝑦 −۲ ) = 𝑥 −۹ 𝑦 −۴‬‬
‫‪𝑥۲𝑦۲‬‬ ‫‪𝑥 ۹𝑦۴‬‬

‫‪۲𝑎−۶ 𝑏 ۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪−۶ −۱ ۲ ۵‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪−۷ ۷‬‬
‫‪𝑏۷‬‬
‫)‪۲۳‬‬ ‫= 𝑏 𝑎 = 𝑏 𝑏 𝑎 𝑎 =‬
‫‪۱۸𝑎𝑏 −۵‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۹𝑎۷‬‬

‫)𝑥( ) ‪(۲۴𝑥 ۸‬‬ ‫‪۶𝑥 ۹‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۶𝑥 ۱۶‬‬

‫)‪۹−(−۷‬‬ ‫‪۹+۷‬‬
‫)‪۲۴‬‬ ‫=‬ ‫𝑥 =‬ ‫𝑥 =‬ ‫=‬
‫‪۲ ∘ 𝑥 −۷‬‬ ‫‪۵𝑥 −۷‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۵‬‬

‫‪𝑥 ۳𝑡 𝑥 ۴𝑡−۱‬‬ ‫‪𝑥 ۳𝑡+(۴𝑡−۱) 𝑥 ۷𝑡−۱‬‬

‫)‪۲۵‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 𝑥 ۷𝑡−۱−𝑡 = 𝑥 ۶𝑡−۱‬‬
‫𝑡𝑥‬ ‫𝑡𝑥‬ ‫𝑡𝑥‬
‫اعداد زیر را با نماد علمی بنویسید‪.‬‬

‫)‪۲۶‬‬ ‫‪۲۵،۳۱ ∘ ، ∘∘∘= ۲ ∕ ۵۳۱ × ۱ ∘۷‬‬

‫‪۲۷) ∘∕∘ ۱۶ = ۱ ∕ ۶ × ۱ ∘−۲‬‬

‫‪۲۸) ۶۷, ۴۱۳ = ۶ ∕ ۷۴۱۳ × ۱ ∘۴‬‬

‫)‪۲۹‬‬ ‫‪∘∕∘ ۱۲۵ = ۱ ∕ ۲۵ × ۱ ∘−۲‬‬

‫)∘ ‪۳‬‬ ‫‪∘∕∘∘∘∘ ۵۳ = ۵ ∕ ۳ × ۱ ∘−۵‬‬

‫‪19‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫اعداد زیر را به صورت استاندارد بنویسید‪.‬‬

‫‪۳۱) ۳⁄۶ × ۱ ∘−۹ =∘∕∘∘∘∘∘∘∘∘ ۳۶‬‬

‫∘∘∘‪۳۲) ۹⁄۳ × ۱ ∘۷ = ۹۳,∘∘∘,‬‬

‫∘∘∘‪۳۳) ۱⁄۲۷۸ × ۱ ∘۶ = ۱, ۲۷۸,‬‬

‫∘∘∘‪۳۴) ۷⁄۳۵ × ۱ ∘۱۲ = ۷, ۳۵ ∘,∘∘∘,∘∘∘,‬‬

‫‪۳۵) ۴⁄∘ ۳ × ۱ ∘−۷ = ∘∕∘∘∘∘∘∘ ۴ ∘ ۳‬‬

‫ساده کنید‪ .‬پاسخ ها را با توان مثبت بنویسید‪.‬‬

‫‪۲‬‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۳۶‬‬ ‫‪(۳ ) = ۳‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۹‬‬
‫‪۳‬‬

‫‪−۹‬‬ ‫‪۱‬‬
‫)‪۳۷‬‬ ‫) ‪(𝑥 ۴‬‬ ‫= ‪= 𝑥 −۳۶‬‬
‫‪𝑥 ۳۶‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫)‪۳۸‬‬ ‫‪(۳𝑥 ۲ 𝑦 ۳ ) = ۳ 𝑥 ۲×۲ 𝑦 ۳×۲ = ۹𝑥 ۴ 𝑦 ۶‬‬

‫‪20‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪۲𝑥 ۵‬‬ ‫‪۲ 𝑥 ۵×۴‬‬ ‫∘‪۱۶𝑥 ۲‬‬
‫)‪۳۹‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫‪= ۱۶𝑥 ۲∘ 𝑦 ۱۲‬‬
‫‪𝑦 −۳‬‬ ‫‪𝑦 −۳×۴‬‬ ‫‪𝑦 −۱۲‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪−۳‬‬
‫‪−۶‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪−۶‬‬
‫‪۱‬‬
‫‪−۶‬‬
‫‪−۳‬‬
‫‪−۶‬‬
‫‪−۱۲ −۶ ۱۸‬‬
‫‪𝑐 ۱۸‬‬
‫)∘ ‪۴‬‬ ‫) 𝑐𝑏 𝑎(‬ ‫) 𝑎( =‬ ‫) 𝑏(‬ ‫) 𝑐(‬ ‫𝑎=‬ ‫𝑐 𝑏‬ ‫=‬
‫‪𝑎۱۲ 𝑏 ۶‬‬

‫‪−۵‬‬ ‫‪−۵‬‬ ‫‪−۵‬‬

‫‪۷ −۳‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪−۳‬‬
‫𝑦 𝑥‬ ‫) 𝑥(‬ ‫) 𝑦(‬ ‫‪𝑥 −۳۵ 𝑦 ۱۵‬‬ ‫‪𝑦 ۱۵‬‬
‫)‪۴۱‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪𝑧 −۴‬‬ ‫) ‪(𝑧 −۴‬‬
‫‪−۵‬‬ ‫∘‪𝑧 ۲‬‬ ‫∘‪𝑥 ۳۵ 𝑧 ۲‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪−۲‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪𝑦۳‬‬ ‫‪𝑦۳‬‬ ‫‪𝑦۳‬‬ ‫‪𝑦۳‬‬
‫)‪۴۲‬‬ ‫= 𝑦 ) ‪(−۲ 𝑦) = (−۲‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=−‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪−۶۴‬‬ ‫‪۶۴‬‬
‫‪۲‬‬ ‫)‪(−۴‬‬
‫) ‪(−۲‬‬

‫‪−۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪−۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۴‬‬ ‫𝑥 𝑦‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۸‬‬
‫)‪۴۳‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(=‬ ‫‪۳‬‬
‫‪) = (۴ 𝑥𝑦 ) = (۴ ) 𝑥 ۲ (𝑦 ۳ ) = ۴ 𝑥 ۲ 𝑦 ۶‬‬
‫𝑥‪𝑦۳‬‬ ‫‪۴‬‬
‫‪−۴‬‬

‫‪−۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫‪۲𝑎−۲ 𝑏۵‬‬ ‫‪۴𝑎۲ 𝑏۷‬‬ ‫‪۲𝑎۲ 𝑎۲ 𝑏۷‬‬ ‫‪۲‬‬
‫)‪۴۴‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(=‬ ‫(= )‬ ‫‪) = (۲𝑎۴ 𝑏۲ ) = ۴𝑎۸ 𝑏۴‬‬
‫‪۴𝑎۲ 𝑏۷‬‬ ‫‪۲𝑎−۲ 𝑏 ۵‬‬ ‫‪𝑏۵‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪−۲‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪−۳‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫‪−۲‬‬
‫‪−۳‬‬ ‫‪−۳ −۹ −۳ ۶‬‬ ‫‪𝑎۶‬‬
‫)‪۴۵‬‬ ‫) 𝑎𝑥 𝑦‪(−۸‬‬ ‫)‪= (−۸‬‬ ‫) 𝑦(‬ ‫𝑥‬ ‫) 𝑎(‬ ‫= 𝑎 𝑥 𝑦 ‪= −۸‬‬
‫‪−۵۱۲𝑦 ۹ 𝑥 ۳‬‬
‫‪𝑎۶‬‬
‫‪=−‬‬
‫‪۵۱۲𝑥 ۳ 𝑦 ۹‬‬
‫‪21‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬

 ‫انوشـیروان صـراف‬ ‫‪www.riazisara.ir‬‬ ‫کتاب کامل جبـر‬

‫‪۶ ۵‬‬
‫‪−۲‬‬
‫‪۴ ۳‬‬ ‫∘‪−۲ −۱۲ −۱‬‬ ‫‪۴ ۳‬‬
‫‪۶𝑥 ۴ 𝑦 ۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬
‫)‪۴۶‬‬ ‫) 𝑦 𝑥‪(۴‬‬ ‫𝑥 ‪(۶𝑥 𝑦 ) = (۴‬‬ ‫𝑦‬ ‫= ) 𝑦 𝑥‪) (۶‬‬ ‫‪= 𝑥 ۴−۱۲ 𝑦 ۳−۱∘ = 𝑥 −۸ 𝑦 −۷‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۸‬‬
‫∘‪۴ 𝑥 ۱۲ 𝑦 ۱‬‬
‫‪۳‬‬
‫=‬
‫‪۸𝑥 ۸ 𝑦 ۷‬‬

‫‪۳‬‬ ‫‪−۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪−۲‬‬

‫𝑥‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫𝑥‪۲‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫) ‪۲ (𝑥 ۲‬‬ ‫‪۲𝑥 ۵‬‬ ‫‪۸𝑥 ۶‬‬ ‫𝑦‬
‫‪۲‬‬
‫‪۸𝑥 ۶‬‬ ‫‪𝑦۲‬‬
‫)‪۴۷‬‬ ‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫(×‬ ‫= )‬ ‫×‬
‫‪𝑦۴‬‬ ‫𝑦‬ ‫‪۳‬‬ ‫𝑦‬ ‫‪𝑦 ۱۲‬‬ ‫‪۲𝑥 ۵‬‬ ‫‪𝑦 ۱۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫) ‪(𝑦 ۴‬‬ ‫) ‪۲ (𝑥 ۵‬‬

‫‪۸𝑥 ۶ 𝑦 ۲‬‬ ‫‪۲‬‬

‫=‬ ‫= ∘‪= ۲𝑥 ۶−۱∘ 𝑦 ۲−۱۲ = ۲𝑥 −۴ 𝑦 −۱‬‬
‫‪۴𝑥 ۱∘ 𝑦 ۱۲‬‬ ‫∘‪𝑥 ۴ 𝑦 ۱‬‬

‫ساده کنید‪ .‬فرض کنید که متغیر ها در توان ها اعداد صحیح غیر منفی هستند و بقیه متغیر ها نیز صفر نیستند‪.‬‬
‫‪۳‬‬
‫)‪۴۸‬‬ ‫‪(𝑥 ۳𝑎+۶ ) = 𝑥 (۳𝑎+۶)(۳) = 𝑥 ۹𝑎+۱۸‬‬

‫‪۳‬‬
‫) 𝑎‪𝑥 ۴𝑎 (𝑥 ۴‬‬ ‫𝑎‪𝑥 ۴𝑎 𝑥 ۱۲‬‬ ‫𝑎‪𝑥 ۱۶‬‬
‫)‪۴۹‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 𝑥 ۱۶𝑎−(۴𝑎−۲) = 𝑥 ۱۶𝑎−۴𝑎+۲ = 𝑥 ۱۲𝑎+۲‬‬
‫‪𝑥 ۴𝑎−۲‬‬ ‫‪𝑥 ۴𝑎−۲‬‬ ‫‪𝑥 ۴𝑎−۲‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۴‬‬

‫𝑥‪۲‬‬ ‫𝑡‪۳‬‬ ‫) 𝑡‪۲ (𝑥 ۳‬‬ ‫𝑡‪۱۶𝑥 ۱۲‬‬ ‫𝑡‪۱۶𝑥 ۱۲‬‬
‫)∘ ‪۵‬‬ ‫(‬ ‫= )‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= ۱۶𝑥 ۱۲𝑡−(۸𝑡−۴) = ۱۶𝑥 ۴𝑡+۴‬‬
‫𝑥‬ ‫‪۲𝑡−۱‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪(۲𝑡−۱)۴‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪۸𝑡−۴‬‬
‫) ‪(𝑥 ۲𝑡−۱‬‬
‫‪22‬‬

‫داﻧﻠﻮد از ﺳﺎﻳﺖ رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺮا‬