‫سال هشتم‬ ‫(فصل پنجم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬

‫بردار و مختصات‬
‫بردار ‪ :‬خط راست جهت داری است‪ .‬برای نام گذاری بردار از دو حرف بزرگ انگلیسی یا یک حرف کوچک انگلیسی استفاده می شود‪.‬‬

‫مختصات بردار ‪ :‬برای به دست آوردن مختصات یک بردار از ابتدا طول (جهت افقی) سپس عرض (جهت عمودی) را به دست می آوریم‪.‬‬

‫⃗𝑎‬ ‫مثال ‪ :‬مختصات بردارهای زیر را بنویسید‪.‬‬

‫⃗⃗𝑏‬
‫‪33‬‬
‫=𝑎‬
‫⃗𝑐‬ ‫= ⃗𝑎‬
‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪𝑏⃗⃗ = −4‬‬ ‫‪−6‬‬
‫= ⃗𝑐‬
‫‪3‬‬ ‫‪−3‬‬

‫دو بردار مساوی (هم سنگ) ‪ :‬دو بردار در صورتی مساویند که ‪ :‬هم جهت و هم اندازه و موازی باشند‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗𝑏‬
‫⃗⃗𝑏 = ⃗𝑎‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫دو بردار قرینه ‪ :‬دو بردار در صورتی قرینه هم هستند که ‪ :‬هم اندازه و موازی ولی خالف جهت هم باشند‪.‬‬
‫⃗𝑎‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫⃗𝑜 = ⃗⃗𝑏 ‪𝑎⃗ +‬‬ ‫نکته ‪ :‬حاصل جمع هر بردار با قرینه اش برابر با بردار صفر است ‪:‬‬

‫جمع بردارها (برآیند بردارها) ‪ :‬برای جمع دو بردار از دو روش استفاده می شود ‪:‬‬

‫‪ )1‬روش مثلثی ‪ :‬اگر دو بردار پشت سر هم باشند از این روش استفاده می شود و در این روش برای برآیند بردارها از ابتدا بردار اولی‬
‫به انتها بردار دومی رسم می شود‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗𝑏‬
‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫⃗𝑐‬
‫‪ )2‬روش متوازی االضالع ‪ :‬اگر دو بردار پشت سر هم نباشند از انتهای یکی از دو بردار مساوی بردار بعدی رسم کرده تا دو بردار‬
‫پشت سرهم شوند و در آخر از ابتدا دو بردار به انتهای بردار جدید رسم می کنیم‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫⃗⃗𝑏‬
‫مثال ‪ :‬حاصل جمع بردارهای زیر را رسم کنید‪.‬‬

‫(بردارهای مساوی با هر بردار طوری رسم می کنیم که بردارها پشت سرهم باشند) ‪:‬‬
‫⃗𝑎‬
‫⃗𝑓‬
‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑒‬
‫⃗𝑓‬ ‫⃗𝑒‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗‬
‫‪ℎ‬‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗𝑑‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗⃗‬
‫‪ℎ‬‬ ‫𝑘‬‫⃗⃗‬
‫⃗𝑐‬

‫⃗𝑑 = ⃗𝑐 ‪ ∶ 𝑎⃗ + 𝑏⃗⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫‪ ∶ 𝑒⃗ + 𝑓⃗ + ℎ‬تساوی جبری‬

‫𝑘 = ⃗⃗‬
‫⃗⃗‬
 ‫سال هشتم‬ ‫(فصل پنجم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫بردار و مختصات‬
‫مثال ‪ :‬برای شکل زیر یک جمع برداری و یک جمع مختصاتی بنویسید‪.‬‬
‫(در شکل دو بردار را طوری مشخص می کنیم که پشت سر هم باشند)‬
‫𝐵‬
‫⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ∶ جمع برداری‬
‫⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ‪𝑨𝑪 +‬‬
‫⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ = 𝑩𝑪‬
‫𝑩𝑨‬
‫𝐴‬
‫‪6‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪5‬‬
‫𝐶‬ ‫∶ جمع مختصاتی‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪−1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫تجزیه بردارها ‪ :‬اگر بردار حاصل جمع را داشته باشیم از انتها آن بردار به موازات دو محور رسم کرده هر جا محور یا امتداد محور را‬
‫قطع کرد انتهای دو بردار به دست می آید‪.‬‬

‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫مثال ‪ :‬بردار ⃗𝑪⃗ را در امتداد های رسم شده تجزیه کنید‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗𝑐‬
‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬
‫⃗𝑎‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗⃗𝑏‬
‫𝑥‬ ‫𝑥𝑘‬
‫] [= 𝑦 ×𝑘‬ ‫ضرب عدد در بردار ‪ :‬در ضرب عدد در بردار آن عدد هم در طول و هم در عرض ضرب می شود ‪:‬‬
‫𝑦𝑘‬
‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت های زیر را به دست آورید‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪−15‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪−5‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪−11‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ⃗⃗𝑏 باشد‪ .‬مختصات بردار ⃗⃗𝑏 ‪ 𝑐⃗ = 3𝑎⃗ −‬را به دست آورید‪.‬‬ ‫= ⃗𝑎 و‬ ‫مثال ‪ :‬اگر‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪𝑐⃗ = 3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪5‬‬
‫⃗⃗𝑏‪−‬‬
‫مثال ‪ :‬بردار خواسته شده را رسم کنید‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗⃗𝑏 ‪𝑐⃗ = 2𝑎⃗ −‬‬ ‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑎‪ 2( 2‬برابر بردار ⃗⃗‬
‫𝒂 در همان جهت)‬
‫⃗𝑎‪2‬‬
‫𝑏‪ 1( −‬برابر بردار ⃗⃗‬
‫𝒃 درخالف جهت)‬ ‫⃗⃗‬
‫معادله مختصاتی ‪ :‬برای حل معادالت مختصاتی همانند معادالت معمولی عمل می کنیم ‪:‬‬

‫‪ )1‬مجهول ها در سمت چپ و مختصات ها را به سمت راست منتقل می کنیم‪.‬‬

‫‪ )2‬حاصل مجهول ها و مختصات ها را به دست می آوریم‪.‬‬

‫‪ )3‬طول و عرض مختصات را بر ضریب مجهول تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬در حل معادله مختصاتی عدد های معلوم یا مجهول از یک طرف تساوی به طرف دیگر منتقل شود عالمت آن ها قرینه می شود‪.‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫(فصل پنجم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫بردار و مختصات‬
‫مثال ‪ :‬معادالت مختصاتی زیر را حل کنید‪.‬‬
‫‪−5‬‬ ‫‪−5 ÷ 5‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬
‫= ⃗𝑥‪5‬‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥‪− 2‬‬ ‫= ⃗𝑥‪⟹ −2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪11‬‬ ‫‪11 ÷ 5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪8 ÷ −2‬‬ ‫‪−4‬‬
‫= ⃗𝑥‬ ‫=‬
‫‪4 ÷ −2‬‬ ‫‪−2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫⃗𝑥‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪−5‬‬
‫‪3𝑥⃗ +‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥‪+ 2𝑥 ⟹ 3𝑥⃗ − 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬
‫‪−3‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪0‬‬
‫بردارهای واحد مختصات ‪ :‬به دو بردار ‪( 𝑖⃗ = 1‬واحد طول) و ‪( 𝑗⃗ = 1‬واحد عرض) بردارهای واحد مختصات می گویند‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫نکته ‪ :‬برای تبدیل یک بردار به برادر واحد مختصات کافی است عدد طول مختصات را ضریب ⃗𝒊 و عدد عرض مختصات را ضریب ⃗𝒋 قرار‬
‫دهیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬بردارهای زیر را بر حسب ⃗𝒊 و ⃗𝒋 بنویسید‪.‬‬

‫‪−3‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ⃗𝑎‬ ‫⃗𝑗‪= −3𝑖⃗ + 2‬‬ ‫⃗𝑗‪𝑏⃗⃗ = −5 = −5‬‬ ‫= ⃗𝑐‬
‫‪4‬‬
‫⃗𝑖‪= 4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫مثال ‪ :‬مختصات بردار ⃗𝑗‪ 𝑎⃗ = 2𝑖⃗ − 4‬را نوشته سپس بردار ⃗⃗‬
‫𝒂 را در دستگاه مختصات رسم کنید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫⃗𝑖‪2‬‬ ‫= ⃗𝑗‪𝑎⃗ = 2𝑖⃗ − 4‬‬
‫‪−4‬‬
‫⃗𝑎 ⃗𝑗‪−4‬‬

‫مثال ‪ :‬اگر ⃗𝑗‪ 𝑎⃗ = 3𝑖⃗ − 2‬و ⃗𝑗‪ 𝑏⃗⃗ = 𝑖⃗ + 2‬باشد‪ .‬مختصات بردار ⃗⃗𝑏‪ 𝑐⃗ = 𝑎⃗ − 3‬را بنویسید‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫= ⃗𝑗‪𝑎⃗ = 3𝑖⃗ − 2‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ⃗⃗𝑏‪𝑐⃗ = 𝑎⃗ − 3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= −8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−6‬‬
‫= ⃗𝑗‪𝑏⃗⃗ = 𝑖⃗ + 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫مثال ‪ :‬معادالت مختصاتی زیر را حل کنید‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1÷2‬‬
‫‪2𝑥⃗ +‬‬ ‫= ⃗𝑥‪= 3𝑖⃗ − 𝑗⃗ ⟹ 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬ ‫] ‪= [2‬‬
‫‪−3‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2÷2‬‬
‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫⃗𝑥‪−‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪−6 ÷ −1‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪𝑥⃗ + 3𝑖⃗ = 2𝑥⃗ − 3‬‬ ‫= ⃗𝑥‪⟹ 𝑥⃗ − 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬ ‫=‬
‫‪−2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6 ÷ −1‬‬ ‫‪−6‬‬