‫بار الکتریکی‬

‫با مالش یک میله شیشه ای با ابریشم و آویختن آن از یک‬

‫نخ دراز می توان نشان داد که دو نوع بار وجود دارد‪ .‬اگر‬
‫میله دیگری را با ابریشم مالش دهیم و آن را به میله اول‬
‫نزدیک کنیم دو میله یکدیگر را می رانند‪ .‬از طرف دیگر‪،‬‬
‫پالستیک‬ ‫یک میله پالستیکی که با پوست خز مالش داده شده است‬
‫میله شیشه ای را می رباید‪ .‬دو میله پالستیکی که با پوست‬
‫خز مالش داده شده اند‪ ،‬یکدیگر را می رانند‪.‬‬
‫واضح است که بارهای روی شیشه و پالستیک باید از نظر‬
‫بطور خالصه‪ :‬بارهای همنام‬ ‫ماهیت با هم متفاوت باشند‪.‬‬
‫بنجامین فرانکلین‪ ،‬بار ظاهر شده روی شیشه را مثبت و بار یکدیگر را می رانند و بارهای‬
‫ناهمنام یکدیگر را می ربایند‪.‬‬ ‫روی پالستیک را منفی نامید‪.‬‬
 ‫رساناها و نارساناها‪:‬‬
‫در رساناها بارهای الکتریکی به راحتی می توانند در جسم حرکت کنند برعکس در نارساناها‪.‬‬
‫حاملهای واقعی بار در فلزها‪ ،‬الکترونها هستند و در بعضی رساناها مانند الکترولیتها‪ ،‬بارهای‬
‫مثبت و منفی هر دو می توانند حرکت کنند‪.‬‬
‫طبقه بندی مواد بر حسب رسانایی‪:‬‬
‫‪ - 1‬رسانا‬
‫‪ – 2‬نیمرسانا‬
‫گاف انرژی‬ ‫‪ – 3‬نارسانا‬
‫گاف انرژی‬

‫رسانا‬ ‫نیمرسانا‬ ‫نارسانا‬

‫یکای بار (کولن ‪ :)C‬کولن مقدار باریست که در مدت یک ثانیه از هر مقطع سیم شارش‬
‫پیدا می کند به شرط اینکه در سیم جریان پایای یک آمپری برقرار باشد‪.‬‬
‫𝑡𝐼 = 𝑞‬
‫‪ I‬بر حسب آمپر و ‪ t‬بر حسب ثانیه است و ‪ q‬بر حسب کولن است‪.‬‬

‫قانون کولن‪:‬‬
‫دو بار ‪ q1‬و ‪ q2‬در فاصله ‪ r‬از یکدیگر قرار دارند این دو بار به هم نیروی ‪ F‬را وارد می‬
‫کنند که این نیروها در امتداد خط واصل بارهای اثر می کنند و جهت آنها مخالف یکدیگر‬
‫است‪ .‬بزرگی نیروهای وارد بر هر بار یکسان است و عبارتست از‪:‬‬
‫‪1 𝑞1 𝑞2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=𝐹‬ ‫𝐶 ‪; 𝜀0 = 8.85 × 10−12‬‬
‫‪4𝜋𝜀0 𝑟 2‬‬ ‫‪𝑁. 𝑚2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫=𝑘‬ ‫𝑚 ‪= 9 × 109 𝑁.‬‬
‫‪4𝜋𝜀0‬‬ ‫‪𝐶2‬‬
‫نکته‪ :‬اگر بیش از دو بار الکتریکی داشته باشیم‪ ،‬معادله فوق را به ترتیب برای هر زوج باری‬
‫می نویسیم‪ .‬فرض می کنیم این بارهای ‪ q3 ،q2 ،q1‬و ‪ ...‬باشد‪ .‬نیروی وارد بر هر یک از‬
‫آنها (مثال ‪ )q1‬از طرف بارهای دیگر را با استفاده از معادله برداری زیر محاسبه می کنیم‪:‬‬
‫⋯ ‪𝐹1 = 𝐹12 + 𝐹13 + 𝐹14 +‬‬

‫مثال ‪ :1‬دو کره کوچک که هر کدام به طور مثبت باردار شده اند مجموعا دارای بار ‪50‬‬
‫میکرو کولن هستند اگر در موقعی که فاصله کره ها از هم ‪ 2‬متر است‪ ،‬هر کدام با نیروی ‪1‬‬
‫نیوتن کره دیگر را براند‪ ،‬بار کل چگونه بین این کره ها تقسیم شده است؟‬

‫)𝐶𝜇() ‪𝑞1 + 𝑞2 = 50 𝜇𝐶 → 𝑞2 = (50 − 𝑞1‬‬

‫‪𝑞1 𝑞2‬‬ ‫𝑞‬ ‫‪50‬‬ ‫‪−‬‬ ‫𝑞‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬ ‫‪−12‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫× ‪𝐹 = 𝑘 2 → 1 = 9 × 109‬‬ ‫‪→ 4 = 0.009 50𝑞1 − 𝑞12‬‬
‫𝑟‬ ‫‪4‬‬
‫‪→ 𝑞1 2 − 50𝑞1 + 444.44 = 0 → 𝑞1 = 11.5 𝜇𝐶 ,‬‬ ‫𝐶𝜇 ‪𝑞2 = 38.5‬‬
‫مثال ‪ :2‬سه ذره باردار روی خط راستی قرار دارند و مطابق شکل زیر ‪ ،‬فاصله آن ها از‬
‫هم به اندازه ‪ d‬است‪ .‬بارهای ‪ q1‬و ‪ q2‬ثابت نگهداشته شده اند ولی ‪ q3‬می تواند‬
‫حرکت کند ولی در واقع ساکن می ماند‪ q1 ،‬و ‪ q2‬چه رابطه ای با هم دارند‪.‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪q1‬‬ ‫‪q2‬‬ ‫‪q3‬‬

‫‪𝑞3 𝑞1‬‬ ‫‪𝑞3 𝑞2‬‬

‫‪𝐹31 = 𝐹32‬‬ ‫𝑘→‬ ‫‪= 𝑘 2 → 𝑞1 = 4𝑞2‬‬
‫‪2𝑑 2‬‬ ‫𝑑‬

‫تمرین‪ :1‬بار نقطه ای ‪ q1=27 µC‬در ‪ x=0‬و بار ‪ q2=3 µC‬در ‪ x=1 m‬قرار داده شده‬
‫اند‪ .‬در چه نقطه ای غیر از بی نهایت‪ ،‬برآیند نیروی وارد بر بار نقطه ای ‪q3=-3 µC‬‬
‫صفر خواهد شد؟‬
 ‫جمع بردارها‬
‫‪a‬‬
‫روش متوازیاالضالع‬
‫‪R=a+b‬‬

‫𝑏‬ ‫𝜃 ‪𝑅2 = 𝑎2 + 𝑏 2 + 2 𝑎 𝑏 cos‬‬

‫روش تحلیلی یا تجزیه بردارها‬

‫𝑏‪𝑅 =𝑎+‬‬
‫‪b Sinθ2‬‬ ‫‪a Sinθ1‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬
‫𝑥𝑏 ‪𝑅𝑥 = 𝑎𝑥 +‬‬
‫→‬ ‫𝑗 𝑦𝑅 ‪𝑅 = 𝑅𝑥 𝑖 +‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑦𝑏 ‪𝑅𝑦 = 𝑎𝑦 +‬‬
‫‪b Cosθ2‬‬ ‫‪a Cosθ1‬‬ ‫اندازه و جهت بردار برآیند عبارت است از‪:‬‬
‫𝑦𝑅‬
‫=𝑅‬ ‫‪𝑅𝑥2 + 𝑅𝑦2‬‬ ‫= 𝜃 ‪tan‬‬
‫𝑥𝑅‬
‫‪q3‬‬ ‫مثال‪ :3‬در شکل مقابل نیروی وارد بر ‪ q1‬را بدست آورید‪.‬‬
‫‪r13‬‬ ‫‪𝑞1 = −1𝜇𝐶 , 𝑞2 = 3𝜇𝐶 , 𝑞3 = −2𝜇𝐶 , 𝜃 = 30 ,‬‬
‫‪30‬‬ ‫𝑚𝑐 ‪𝑟12 = 15 𝑐𝑚 , 𝑟13 = 10‬‬
‫‪q1‬‬ ‫‪r12‬‬ ‫‪q2‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪−6‬‬
‫‪𝑞1 𝑞2‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪10‬‬ ‫×‬ ‫‪3‬‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬
‫‪𝐹12‬‬ ‫𝑘=‬ ‫=‬ ‫‪9‬‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬ ‫𝑁 ‪= 1.2‬‬
‫‪𝑟12 2‬‬ ‫‪0.15 2‬‬
‫𝑞 𝑞‬ ‫‪10‬‬ ‫‪−6 ×2×10−6‬‬
‫= ‪𝐹13‬‬ ‫‪𝑘 1 23‬‬ ‫×‪=9‬‬ ‫‪109‬‬ ‫𝑁 ‪= 1.8‬‬
‫‪𝑟13‬‬ ‫‪0.1 2‬‬
‫‪q3‬‬ ‫𝜃 ‪𝐹1𝑥 = 𝐹12𝑥 + 𝐹13𝑥 = 𝐹12 + 𝐹13 sin‬‬
‫‪r13‬‬ ‫‪= 1.2 + 1.8 sin 30 = 2.1‬‬
‫‪F13x‬‬ ‫‪F12‬‬

‫‪q1‬‬ ‫‪r12‬‬
‫𝜃 ‪𝐹1𝑦 = 𝐹12𝑦 + 𝐹13𝑦 = 0 − 𝐹13 cos‬‬
‫‪q2‬‬
‫‪30‬‬
‫‪= 0 − 1.8 cos 30 = −1.6‬‬
‫‪F13y‬‬
‫‪F13‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ‪𝐹1‬‬ ‫𝑥‪𝐹1‬‬ ‫𝑦‪+ 𝐹1‬‬ ‫=‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪+ −1.6‬‬ ‫‪= 2.64‬‬

‫‪𝐹1𝑦 −1.6‬‬
‫= ‪tan 𝜃1‬‬ ‫=‬ ‫‪= −0.76 → 𝜃1 = tan−1 −0.76‬‬
‫𝑥‪𝐹1‬‬ ‫‪2.1‬‬
 ‫‪q2=q‬‬ ‫‪q3=-q‬‬
‫‪a‬‬ ‫مثال‪ :4‬در شکل مقابل نیروی برایند وارد بر گوشه پایین سمت‬
‫چپ مربع چقدر است؟𝑚𝑐‪𝑞 = 1 × 10−7 , 𝑎 = 5‬‬
‫‪a‬‬
‫‪𝑞1 𝑞2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬‫‪−7 × 10−7‬‬
‫‪𝐹12‬‬ ‫𝑘=‬ ‫‪2‬‬ ‫‪= 9 × 109‬‬ ‫𝑁 ‪= 0.072‬‬
‫‪𝑟12‬‬ ‫‪0.05 2‬‬
‫‪q1=2q‬‬ ‫‪q4=-2q‬‬ ‫‪−7 ×2×10−7‬‬
‫𝑞 𝑞‬ ‫‪10‬‬
‫= ‪𝐹13‬‬ ‫‪𝑘 𝑟1 23‬‬ ‫×‪=9‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑁 ‪= 0.036‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪0.05 2‬‬

‫‪q2=q‬‬ ‫‪𝑞1 𝑞4‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪2 × 10−7 × 2 × 10−7‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪q3=-q‬‬ ‫‪𝐹14‬‬ ‫𝑘=‬ ‫‪= 9 × 10‬‬ ‫𝑁 ‪= 0.144‬‬
‫‪𝑟14 2‬‬ ‫‪0.05 2‬‬
‫‪𝐹1𝑥 = 𝐹12𝑥 + 𝐹13𝑥 + 𝐹14𝑥 = 0 + 𝐹13 cos 45 + 𝐹14‬‬
‫‪F13 𝑎 2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪= 0 + 0.036 cos 45 + 0.144 = 0.169‬‬

‫‪F14‬‬ ‫‪𝐹1𝑦 = 𝐹12𝑦 + 𝐹13𝑦 + 𝐹14𝑦 = −𝐹12 + 𝐹13 sin 45‬‬

‫‪q1=2q‬‬ ‫‪= −0.072 + 0.036 sin 45 = −0.047‬‬
‫‪q4=-2q‬‬
‫‪F12‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ‪𝐹1‬‬ ‫𝑥‪𝐹1‬‬ ‫𝑦‪+ 𝐹1‬‬ ‫=‬ ‫‪0.169‬‬ ‫‪+ −0.047‬‬ ‫‪= 0.176‬‬

‫‪𝐹1𝑦 −0.047‬‬
‫= ‪tan 𝜃1‬‬ ‫=‬ ‫‪= −0.278 → 𝜃1 = tan−1 −0.278‬‬
‫𝑥‪𝐹1‬‬ ‫‪0.169‬‬
 ‫‪q1‬‬
‫تمرین‪ :2‬در مثلث متساوی االضالع زیر نیروی وارد بر‬
‫‪a‬‬
‫یکی از بارها را بدست آورید‪.‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝑞1 = 𝑞2 = 𝑞3 = 4𝜇𝐶 , 𝑎 = 10‬‬
‫‪q3‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪q2‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪q‬‬
‫‪Q‬‬

‫تمرین‪ :3‬رابطه بین ‪ q‬و ‪ Q‬را چنان بدست آورید که‬

‫‪a‬‬
‫نیروی برآیند وارد بر هر ‪ Q‬صفر شود‪.‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪Q‬‬

‫تمرین‪ :4‬محل بار سوم ’‪ q‬را چنان پیدا کنید که نیروی برآیند وارد بر ’‪ q‬صفر شود‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪+q‬‬
‫’‪q‬‬ ‫‪-3q‬‬
 ‫بار الکتریکی کوانتیده است‪ :‬در زمان فرانکلین عقیده بر این بود که بار الکتریکی‬
‫بصورت یک شاره پیوسته است ولی بعدها آزمایش نشان داد که شاره الکتریکی پیوسته‬
‫نیست بلکه از مضربهای درستی از یک بار الکتریکی معین و کمینه تشکیل شده است‪.‬‬
‫بزرگی این بار بنیادی که با ‪ e‬نشان داده می شود برابر است با ‪1.6×10-19‬کولن ‪.‬‬

‫هر بار الکتریکی را می توان به صورت زیر نشان داد‪:‬‬

‫𝑒𝑛 = 𝑞‬