لسم ټولګي کيميا نوټ

‫عبدالنافع همت‬
‫داتوم جوړښت په هکله اوسنی نظریی‬

‫کله چی بور او پالنک داتوم جوړښت په باره کی نظریی وړاندی کړی دلسو کالو‬
‫پوری چټک پرمختګ وکړ خو وروسته نیمګړتیاو سره مخامح شو نو ځکه دنوی‬
‫نظریی وړاندی شوه‪.‬‬
‫نوی نظریه څرګنده وی چی اتومونه او دهغی کوچنی ذری لکه الیکترون دوه‬
‫ګونی حاصیت لرونکی دی یعنی هم ذروی او هم موجی حواص لریږ‬
‫باید په یادونه وشی چی ټولی کوچنی ذری لکه اتومونه الیکترونونه فروتونونه‬
‫نوری ذری دوه ګونی حاصیت لری‪.‬‬
‫دزرو زروی حواص دانشټاین په واسطه ‪ P=m.c2‬معادلی په واسطه بیان شو‬
‫او دزرو موجی حواص دډی بروګلی معادلی په واسطه منځته راغلو دډیبروګلی‬
‫معادلی ثبوت یا دزرو موجی حاصیت‪.‬‬
‫دپالنک نظریی له مخی دالیکترون انرژی‬
‫دغه رابطی دواړو حواوی په د‪ h‬ویشو‪.‬‬
‫𝑟 ‪𝑒 ℎ.‬‬ ‫𝐸‬
‫=‬ ‫‪R=ℎ‬‬ ‫)‪---(1‬‬
‫‪ℎ‬‬ ‫‪ℎ‬‬
‫دڅپو اوږدوالی سرعت او فریمونسی ترمنځ رابطه ‪ C=h.r‬دغه رابطی دواړو‬

‫حواوی په ‪ γ‬ویشو‪.‬‬
‫𝐶‬ ‫‪h.r‬‬ ‫𝑐‬
‫=‬ ‫)‪r=ℎ ----(II‬‬
‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬
‫𝐸‬ ‫𝑐‬
‫)‪r=ℎ -- (I‬‬ ‫‪r=ℎ‬‬
‫𝐸‬ ‫𝑐‬
‫=‬ ‫‪➔ E=m.c2‬‬
‫‪ℎ‬‬ ‫‪ℎ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Abdulnafi Himmat‬‬
‫‪Tenth class chemistry note.‬‬
‫انشټاین معادله‬
‫‪𝐸 𝑚. 𝑐2‬‬
‫انشټاین معادله دواړو حواوی په ذ‪ c‬ویشو‪.‬‬
‫=𝐶‬ ‫𝐶‬
‫𝐸‬
‫𝑐 ‪= 𝑚.‬‬
‫𝐶‬
‫دکتلی او سرعت ضرب حاصل عبارت دی له مومنتم څخه ده‪.‬‬

‫𝐸‬
‫‪= 𝑚. 𝑐=p‬‬
‫𝐶‬
‫𝐸‬ ‫𝑐‬
‫=‬
‫‪ℎ‬‬ ‫‪ℎ‬‬
‫دتناسب حواصو له دمخی‬
‫𝐸‬ ‫𝑐‬ ‫𝐸‬ ‫‪ℎ‬‬
‫=‬ ‫= ➔‬ ‫په ځای خپل قیمت وضع کوو‬
‫𝐸‬
‫‪ℎ‬‬ ‫‪ℎ‬‬ ‫𝐶‬ ‫‪ℎ‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪H=h.m.c‬‬
‫‪ℎ‬‬ ‫𝑐‪ℎ.𝑚.‬‬
‫=‬
‫𝑐‪𝑚.‬‬ ‫𝑐‪𝑚.‬‬
‫‪ℎ‬‬ ‫‪ℎ‬‬
‫یا 𝑐‪H=𝑚.‬‬ ‫𝑣‪h=𝑚.‬‬
‫ډی بروګلی معادل‬

‫کوانتم نمبرونه‬
‫دا هغه نمبرونه دی چی داتومونو وضعیت او دالیکترونونو انرژی راښایی کوانتم‬
‫نمبرونه په ‪ ۴‬ډوله دی‪.‬‬
‫‪ -)۱‬اصلی کوانتم نمبرونه‪ :‬دا هغه نمبرونه دی چی الیکترونی وریځی جسامت‬
‫توری سره ښودل کیږی‬ ‫داتوم شعاع او دالیکترونونو انرژی ټاکی په‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪N=1,2,3,4,5,6,7‬‬
‫پوری قیمتونه اخلی‪.‬‬

‫هرڅومره چی ‪ n‬قیمت کوچنی وی دهستی څخه دمدار فاصله کمه او انرژی هم‬
‫کمه وی ‪ n‬په زیاتیدو سره دانرژی او هستی څخه دمدار فاصله زیاتیږی‪.‬‬
‫‪ -)۲‬فرعی کوانتم نمبرونه‪ :‬دا هغه نمبرونه دی چی دالیکترونونو وضعیت‬
‫دهستی پرشاوحوا یعنی دالیکترونونو زوایی حرکت اندازه راښایی په‬
‫توری سره ښودل کیږی ‪ L‬دصفر څخه ‪ n-1‬پوری تام قیمتونه اخلی باید‬
‫یادونه وشی چی فرعی کوانتم نمبر داصلی سویوویش په فرعی سویو څرګندوی‬
‫‪L=0 -----n-1‬‬ ‫‪s=2e‬‬ ‫‪K=s‬‬ ‫‪2e‬‬
‫‪N=1‬‬ ‫‪l=1-1➔ 0 s‬‬ ‫‪p=6e‬‬ ‫‪L=sp‬‬ ‫‪b8e‬‬
‫‪N=2 l=2-1 ➔ 1 sp‬‬ ‫‪d=10e‬‬ ‫‪M=spd 18e‬‬
‫‪N=3 l=3-1➔ 2 spd‬‬ ‫‪f=14e‬‬ ‫‪N=spdf‬‬ ‫‪32e‬‬
‫‪N=4 l=4-1➔ 3 spdf‬‬
‫مقناطیسی کوانتم نمبرونه‪ :‬دا هغه نمبرونه دی چی دفرعی سویو ویش په‬
‫اربیتالونو څرګند وی په ‪ m‬یا ‪ ml‬سره ښودل کیږی‪.‬‬
‫‪ m‬د ‪ -l‬څخه تر ‪ +l‬پوری قیمتونه اخلی‪.‬‬
‫دقیمتونو شمیر ‪ Ml=2l+1‬رابطی په واسطه السته راځی‪.‬‬
‫‪M= -L ………..+L‬‬
‫‪N=1‬‬ ‫‪l=0‬‬ ‫‪m=0‬‬
‫‪N=2‬‬ ‫‪l=1 m=-1,0,+1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪N=3‬‬ ‫‪l=2 m=-2,-1,0,+1+2‬‬

‫‪N=4‬‬ ‫‪l=3 m=-3,-2,-1,0,+1,+2,+3‬‬
‫‪ML=2L+1‬‬
‫‪L=0 ML=2.0+1➔ 1 1orb‬‬
‫‪L=1 ML=2.1+1➔ 3 3orb‬‬
‫‪L=2 ML=2.2+1➔ 5 5orb‬‬
‫‪L=3 ML=2.3+1➔ 7 7orb‬‬
‫‪)۴‬ـ سپین کوانتم نمبرونه‪ :‬سپین یوه انګلیسی کلمه ده چی تاویدولو معنا لری دا‬
‫هغه نمبرونه دی چی دالیکترونونو حرکت دخپل محور پرشاوحوا څرګندوی په ‪s‬‬
‫‪1‬‬
‫توری سره ښودل کیږی ‪s‬ذ همیشه ‪ +-2‬قیمت اخلی‪.‬‬
‫که چیری الیکتون دساعت دعقربو مخالف دوران وکړی نو ‪ s‬به مساوی‬
‫‪1‬‬
‫الیکترون دوه ډوله‬ ‫‪-2‬‬ ‫وی او که موافق دوران وکړی ‪ s‬مساوی وی‬
‫حرکت لری‪.‬‬
‫الف انتقالی حرکت‪ :‬دغه حرکت الیکترون دهستی پرشاوحوا کوی‪.‬‬
‫ب وضعی حرکت‪ :‬دغه حرکت الیکترون دخپل محور پرشاوحوا کوی‪.‬‬
‫مثال‪ :‬نایتروجن سپین قیمت پیداکړی‪.‬‬
‫‪14N‬‬
‫‪7‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1s2‬‬ ‫‪2s2‬‬ ‫‪sp3‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪±1±1±1➔+- 3‬‬
‫‪+2 ± 2 ±‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 +1‬‬ ‫‪1 +1‬‬
‫‪±2‬‬ ‫‪±‬‬ ‫‪±‬‬
‫‪1 ±1 1‬‬
‫‪±‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اصلی سویی‬
‫داتوم دهستی په شاوخوا کی هغه خطونه دی چی الیکترونونه په کی حرکت کوی مدارونه بلل‬
‫نومونو باندی ښودل کیږی په مدارونوکی‬ ‫ذذ‬

‫‪K.L.M.N.O.P.Q‬‬ ‫کیږی شمیر یی ‪ ۷‬دی په‬
‫دالیکترونونو شمیر‬ ‫‪z‬‬ ‫دالیکترونونو اعظمی شمیر ‪ Z=2n2‬رابطی په واسطه السته راځی‬
‫دمدارونو نمبر دی‪.‬‬ ‫‪n‬‬ ‫او‬
‫‪z=2n2‬‬
‫‪n1‬‬ ‫‪Z=2.12‬‬ ‫➔‬ ‫‪2e‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪1e‬‬
‫‪n2‬‬ ‫‪Z=2.22➔ 8e‬‬

‫‪n3‬‬ ‫‪Z=2.32➔ 18e‬‬
‫‪n4‬‬ ‫‪Z=2.42➔ 32e‬‬
‫فرعی سویی‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫اصلی سویی په فرعی سویو باندی ویشل کیږی دفرعی سویو شمیر څلور دی په‬
‫‪spdf‬‬ ‫نومونو باندی یادیږی‪.‬‬
‫‪ Z=4n-2‬رابطی په واسطه السته راځی‪.‬‬ ‫په فرعی سویو کی دالیکترونونو اعظمی شمیر‬
‫‪z=4n-2‬‬
‫‪n=1‬‬ ‫‪Z=4.1-2➔ 2e‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪n=2‬‬ ‫‪Z=4.2-2➔ 6e‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪n=3‬‬ ‫‪Z=4.3-2➔ 10e‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪n=4 Z=4.4-2➔ 14e‬‬ ‫‪f‬‬
‫داصلی سویو ویش په فرعی سویو باندی‬
‫په هره اصلی سویه کی د ‪ n‬په اندازه فرعی سویی شتون لری یعنی په اوله اصلی سویه کی‬
‫یوه فرعی سویه په دوهمه اصلی سویه کی دوی فرعی سویی شتون لری په همدی ترتیب‬
‫نوری هم دی‪.‬‬
‫‪n=1‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪n=2‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪Spd‬‬
‫‪n=3‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪spdf‬‬
‫‪n=4‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪spdf‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪n=5‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪spdf‬‬
‫‪n=6‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪spdf‬‬
‫‪n=7‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪spdf‬‬
‫اربیتال‬
‫اربیتال په لغت کی خالی یا مدار په معنا ده او په اصالح کی داتوم دهستی په شاوخوا کی هغه‬
‫فضا چی دالیکترونونو موجودیت احتمال یی ‪ ٪۹۵‬وی اربیتال بلل کیږی‪.‬‬
‫په څیر ښودل کیږی اربیتال په منځ کی الیکترونونه ددوو‬ ‫اربیتال په هندس ډول دمربع‬
‫غشو په واسطه چی مخالف سپینونه ولری ښودل کیږی‪.‬‬
‫داصلی سویو ویش په اربیتالونو‬
‫‪ N2‬فارمول په واسطه السته راځی‪.‬‬ ‫په اصلی سویو کی داربیتالونو شمیر‬
‫‪n=1‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪N2 ➔ 12 ➔ 1orb‬‬

‫➔‬
‫‪n=2‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪22 ➔ 4orb‬‬
‫➔‬
‫‪n=3‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪32 ➔ 9orb‬‬
‫➔‬
‫‪n=4‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪42 ➔ 16orb‬‬
‫په فرعی سویو کی داربیتالونو شمیر‬
‫‪1‬‬
‫‪M=2l+1‬‬
‫‪4‬‬
‫فارمول په واسطه السته راځی‪.‬‬ ‫په فرعی سویو کی داربیتالونو شمیر ذ‬
‫‪n=1‬‬ ‫‪L=0‬‬ ‫‪m=2.0+1 ➔ 1orb‬‬

‫‪n=2‬‬ ‫‪L=1‬‬ ‫‪m=2.1+1 ➔ 3orb‬‬
‫‪n=3‬‬ ‫‪L=2‬‬ ‫‪m=2.2+1 ➔ 5or b‬‬
‫‪n=4‬‬ ‫‪L=3‬‬ ‫‪m=2.3+1 ➔ 7orb‬‬
‫الیکترون کیلی یا پاولی فارمول‬
‫ددی فارمول په مرسته کوالی شو چی دعناصرو ګروپونه دوری مدارونه والنسونه بالکونه او‬
‫داسی نور حواص پیداکړو په دی شرط چی دعناصرو اتومی نمبر معلوم وی‪.‬‬
‫‪1S‬‬ ‫‪2S‬‬ ‫‪3S‬‬ ‫‪4S‬‬ ‫‪5S‬‬ ‫‪6S‬‬ ‫‪7S‬‬
‫‪2P‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪4P‬‬ ‫‪5P‬‬ ‫‪6P‬‬ ‫‪7P‬‬
‫‪3d‬‬ ‫‪4d‬‬ ‫‪5d‬‬ ‫‪6d‬‬
‫‪4F‬‬ ‫‪5F‬‬
‫یا‬
‫‪1S‬‬
‫‪2S‬‬ ‫‪2P‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3S‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪3d‬‬
‫‪4S‬‬ ‫‪4P‬‬ ‫‪4d‬‬ ‫‪4F‬‬
‫‪5S‬‬ ‫‪5P‬‬ ‫‪5d‬‬ ‫‪5F‬‬
‫‪6S‬‬ ‫‪6P‬‬ ‫‪6d‬‬
‫‪7S‬‬ ‫‪7P‬‬
‫‪1S‬‬ ‫‪2S‬‬ ‫‪2P‬‬ ‫‪3S‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪4S‬‬ ‫‪4P‬‬

‫‪5d‬‬ ‫‪5P‬‬ ‫‪6S‬‬ ‫‪4F‬‬ ‫‪5d‬‬ ‫‪6P‬‬ ‫‪7S‬‬
‫‪5F‬‬ ‫‪6d‬‬ ‫‪7P‬‬
‫‪ 23‬الیکترونی جوړښت وښایاست‪.‬‬ ‫‪Na‬د د‬
‫‪ 11‬د‬ ‫دد د‬ ‫مثال‪ :‬دسودیم‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬

‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3S1‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪2e 8e 1e‬‬
‫‪ S‬بالک عنصر ده‬ ‫‪a‬‬
‫دریمه دوره کی ده‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫دری مدارونه لری‬
‫‪ ۱+‬والنس لری‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫فلز ده‬
‫‪A1‬ګروپ کی ځای لری‬
‫الیکترونی جوړښت و ټاکی‪.‬‬ ‫‪35 Cl‬‬
‫‪17‬‬
‫مثال‪ :‬دکلورین‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬

‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3S2 3P5‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪2e 8e 7e‬‬
‫‪ p‬بالک عنصر ده‬
‫دریمه دوره کی ده‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪vIIA‬ګروپ کی ځای لری‬
‫الیکترونی جوړښت و ټاکی‪.‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مثال‪ :‬سیلقان‬
‫‪K‬‬ ‫‪L i M‬‬

‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3S2 3P2‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪2e 8e 4e‬‬

‫‪i‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ ۴+‬والنس لری‬
‫شبه فلز ده‬
‫‪ iv‬ګروپ کی ځای لری‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫مثال دکربیتون الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬

‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2‬‬ ‫‪3d10‬‬ ‫‪4P6‬‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪2e 8e 18e 8e‬‬

‫‪r‬‬
‫څلورومه دوره کی ده‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫څلور مدارونه لری‬
‫نجیبه غاز ده‬
‫صفر والنس لری‬
‫‪ viiiA‬ګروپ کی ځای لری‬
‫‪ d‬بالک دعناصرو ګروپ معلوملو طریقه‬
‫= ‪d 2+1‬‬ ‫‪3b‬‬ ‫‪d6‬‬

‫= ‪d2+2‬‬ ‫‪4B‬‬ ‫‪d7‬‬ ‫‪8B‬‬ ‫‪d 9-8‬‬
‫= ‪d3+2‬‬ ‫‪5B‬‬ ‫‪d8‬‬ ‫‪d 10-8 =2B‬‬
‫= ‪d4+2‬‬ ‫‪6B‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫= ‪d5+2‬‬ ‫‪7B‬‬
‫الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال وینادیم ‪v‬‬
‫‪23v‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2‬‬
‫‪3d10‬‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪2e 8e 11e 2e‬‬

‫‪ p‬بالک عنصر ده‬ ‫‪v‬‬
‫‪ +2‬والنس لری‬
‫‪+3‬‬
‫فلز ده‬
‫‪ 5B‬ګروپ عنصر ده‬
‫)‪ (Fe‬الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال داوسپنی‬
‫‪22Fe‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2‬‬

‫‪3d6‬‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪e‬‬
‫‪2e 8e 14e 2e‬‬

‫‪+3‬‬
‫فلز ده‬
‫‪ 8B‬ګروپ عنصر ده‬
‫الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال دمس )‪(Cu‬‬
‫‪22Fe‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6 3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2 3d6‬‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪ p‬بالک عنصر ده‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2e 8e 18e 1e‬‬

‫‪u‬‬
‫‪+2‬‬
‫فلز ده‬
‫ګروپ عنصر ده‬ ‫بالک دعناصرو ګروپ معلوملو‪1B‬‬
‫طریقه‬ ‫د‬
‫واخلی نو دګروپ لپاره یی دوه‬ ‫که چیری یو عنصر اخری الیکترون په ‪4F‬‬
‫خالتونه شته‪.‬‬
‫واخلی نو دګروپ لنتنایده ده‬ ‫‪4F‬‬ ‫که چیری یو عنصر اخری الیکترون په‬
‫‪4F‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫واخلی نو دګروپ اکتنایده ده‪.‬‬ ‫که چیری یو عنصر اخری الیکترون په‬
‫الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال دسیریم )‪(Ce‬‬
‫‪85C‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6 3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2 3d10‬‬
‫‪4P6 5S2 4d10‬‬ ‫‪5P6 6S2 4F2‬‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪NO P‬‬
‫‪ F‬بالک عنصر ده‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2e 8e 18e 1e‬‬

‫‪e‬‬
‫‪8e2‬‬ ‫شپږمه دوره کی ده‬
‫شپږ مدارونه لری‬

‫)‪ +2(3) (4‬والنس لری‬
‫فلز ده‬
‫ګروپ یی لنتنایده عنصر‬
‫ده‬
‫الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال دیورانیم )‪(U‬‬

‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪92U‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6 3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2 3d10‬‬

‫‪4P6 5S2 6S2 4F14 5d10‬‬ ‫‪6P6 7S2 5F4‬‬
‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N O P‬‬
‫‪ F‬بالک عنصر ده‬ ‫‪U‬‬ ‫‪2e 8e 18e 32e 28e 8e2e‬‬
‫اوومه دوره کی ده‬

‫اووه مدارونه لری‬
‫)‪ +2)3)(4‬والنس لری‬
‫فلز ده‬
‫ګروپ یی اکتنایده عنصر ده‬
‫هونډ قاعده ‪Hund Rule‬‬
‫دغه قاعده بیانوی چی دفرعی سویو اربیتالونه په طاق شکل چی عینی سپینونه‬
‫ولری ډکیږی او وروسته دلیکترونونو موجودیت په صورت کی دالیکترونونو‬
‫جوړه کیدل په مخالفو سپینونو ترسره کیږی‪.‬‬
‫‪1S2‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2P4‬‬
‫کلی کوفسکی قاعده‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫دغه قاعده بیانوی چی لمړی الیکترونونه هغه فرعی سویی ته داحلیږی چی‬
‫انرژی یی لږه وی دانرژی څخه مطلب ‪ n+L‬دی‬
‫که چیری ددوو فرعی سویو ‪ n+L‬مساوی وی لمړی الکیترونونه هغه فرعی‬
‫سویی ته داخلیږی چی ‪ n‬ضریب یی کوچنی وی‪.‬‬
‫‪11Na‬‬
‫‪1S2 2S2 2P6 3S 1‬‬

‫‪N+L 1+0=1 2+0=2 2+1=3 3+0=3‬‬
‫ضریب یی کوچنی‬ ‫لمړی باید ‪ 2P‬ته الکیترونونه داخل شی ځکه چی ‪n‬‬
‫وی‪.‬‬
‫دعناصرو طبقه بندی‬
‫کله چی دعناصرو شمیر په طبیعت کی مخ پرزیاتیدو شو نو دکیمیا پوهانو تصمیم‬
‫ونیولو چی عناصرو دمطالعی داسانتیا له پاره باید طبقه بندی شی ددی کار له‬
‫پاره مختلفو عالماوو کار وکړ چی زیاتره یی دناکامی سره مخامخ شول چی ځینی‬
‫طبقه بندی په الندی ډول دی‪.‬‬
‫‪ :)۱‬دعناصرو لومړی طبقه بندی په ‪ ۱۹۸۹‬م کال کی لوازیه دفلزاتو او عیر‬
‫فلزاتو په واسطه وکړ کله چی شبه فلزات او نجیبه عازات وپیژندل شول نو‬
‫ځکه دغه طبقه بندی ناکامه شوه‪.‬‬
‫‪ :)۲‬دعناصرو دوهمه طبقه بندی په ‪ ۱۸۲۸‬م کال کی ددوبرنیر ددریو قانون په‬
‫واسطه وکړه په دی ترتیب چی ‪ ۳‬عناصربه یی په پام کی ونیول اول او‬
‫دریم عناصر اتومی وزنونه به یی جمع کړل او بیا به یی نیمایی کړل که‬
‫دوهم عنصر اتومی وزن به یی وړکړو نودری واړه به یی په یو ګروپ کی‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫لیکل دغه قانون یواخی په ‪ ۱۲‬عناصرو تطبیق شو نو ځکه دغه طبقه بندی‬
‫نیمګړی شوه‬
‫‪A20‬‬ ‫‪B30‬‬ ‫‪C40‬‬ ‫‪20+40= 60/2 = 30‬‬
‫‪ :)۳‬دعناصرو دریمه طبقه بندی په ‪ ۱۸۸۳‬م کال کی نیوزلندز لخوا داکتاقانون په‬
‫واسطه ترسره شوه‪.‬‬
‫په دی ترتیب چی ‪ ۷‬عناصر به یی په یوه افقی کتار کی ځای په ځای کړل هراتوم‬
‫عنصر به یی داولنی عنصر الندی لیکو په دغه طبقه بندی کی په ګروپونو‬
‫کی داسی عناصر ځای په ځای شول چی مختلف حواص یی لرل لکه‬
‫اوسپنه او اکسیجن په یوه ګروپ کی راغلل‪.‬‬
‫‪ :)۴‬دعناصرو څلورومه طبقه بندی ددوو عالماوو لخوا په بیالبیلو ډول چی‬
‫مندلیف او لوترمایر نومیدل په ‪ ۱۸۶۹‬م کال کی داتومی وزن دزیاتوالی په‬
‫اساس وکړه دمندلیف جدول ‪ ۶۳‬عناصرو لرل او دلوترمایر جدول ‪۲۷‬‬
‫عناصر لرل له بلی خوا خپل جدول دلوترمایر کی میاشتی وړاندی دکیمیا‬
‫ټولنی ته وړاندی کړو نو ځکه مندلیف جدول اعتبار زیات کړو‪.‬‬
‫په دورانی جدول کی دمندلیف نویوالی‪.‬‬
‫‪ :)۱‬مندلیف پخپل ترتیب شوی جدول کی لوی پیریودونه دعناصرو لپاره ټاکل کوم‬
‫چی نن ورځ دانتقالی عناصرو په نوم سره یادیږی دټاکلو المل یی داووچی‬
‫‪ TI,Mn,Fe‬دغیر فلزونو لکه ‪ S,p,si‬الندی نشی‬ ‫ځینی فلزات لکه‬
‫تنظیم کیدای‪.‬‬
‫‪ :)۲‬مندلیف په خپل جدول کی تش ځایونه دنړی بنا کشف شوو عناصرو لپاره‬
‫پریښی وی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ :)۳‬کله چی دعناصرو ځای په جدول کی دهغوی داتومی وزن پر بنسټ په‬

‫ګروپونو کی سمون نه درلودو دلته به مندلیف دهمدی عناصرو لپاره نوی‬
‫اتومی کتلی ټاکلی‪.‬‬
‫‪ :)۴‬مندلیف دنورو عناصرو دکشف وړاندیز کړی وه چی ترکشف وروسته‬
‫دمندلیف جدول کی په تشو ځایونو کی ځای په ځای شول‪.‬‬
‫څرنګه چی دمندلیف په نظر دعناصرو حواص اتومی وزن پوری اړه لری نو‬
‫ځکه په جدول کی نیمګړتیاوی ښکاره شوی‪.‬‬
‫دمندلیف دجدول مشکالت په ‪ ۱۹۱۶‬م کال کی دهنری موزلی په نوم عالم حل‬
‫کړل نوموړی ټول عناصر داتومی نمبر زیاتوالی په اساس ترتیب کړل چی‬
‫تراوسه دنیمګړتیاو څخه خالی ده‪.‬‬
‫دعناصرو دورانی جدول‬
‫دعناصرو ددورانی جدول په اتومی نمبر زیاتوالی په اساس ترتیب شوی دی دوه‬
‫ډوله کتارونه لری‪.‬‬
‫‪ :)۱‬افقی قطارونه دعناصرو دورانی جدول کی افقی قطارونه دوری پیریدونه او‬
‫تنابونه هم ویل کیږی په افقی قطارونو کی عناصر داتومی نمبر دزیاتوالی‬
‫په اساس ترتیب شوی دی‪.‬‬
‫مثال‬
‫‪3LI‬‬ ‫‪4Be 5B‬‬ ‫‪6C‬‬ ‫‪7N‬‬ ‫‪8O‬‬ ‫‪9F‬‬ ‫‪10Ne‬‬
‫دعناصرو ددورانی جدول د ‪ ۷‬پیریودونو لرونکی دی‪.‬‬

‫لومړی ‪ ۳‬پیریودونه دلنډو پیریودو په نوم او وروستی ‪ ۴‬پیریودونه‬
‫یی اوږدو پیریودو په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫په پیریودونو کی دعناصرو شمیر دالندی رابطو په واسطه پیداکوالی شو‪.‬‬

‫)‪(𝑛 + 1‬‬ ‫‪2‬‬
‫په طاق پیریود کی دعناصرو شمیر پیداکولو فارمول‬
‫‪2‬‬ ‫)‪(𝑛 + 1‬‬
‫په جفت پیریود کی دعناصرو شمیر پیداکولو فارمول‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪N=1, 3, 5, 7‬‬ ‫‪(𝑛 + 1) ➔ 2‬‬ ‫➔ )‪(3 + 1‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪(3 + 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪➔ 322‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(7 + 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪N=2,4,6‬‬ ‫‪(2 + 2) ➔8 (4 + 2) ➔ 18‬‬ ‫‪(6 + 2) = 32‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫باید په لنډه توګه ووایو چی په اول پیریودکی ‪ ۲‬عناصر دی‪.‬‬

‫په ‪ ۲‬او ‪ ۳‬پیریودکی اته اته عناصر دی په ‪ ۴‬او ‪ ۵‬پیریود کی اتلس اتلس عناصر‬
‫دی په شپږم پیریود کی دوه دیرش عناصر دی په اووم پیریودکی ددوه دیرش‬
‫عناصر لپاره تش ځای شته چی تراوسه بشپړ شوی نه دی‪.‬‬
‫‪ :)۲‬عمودی قطارونه دعناصرو ددورانی جدول کی عمودی قطارونو ته دستی‬
‫فامیلونه او ګروپونه هم ویل کیږی په ګروپونوکی عناصر دوروستی مدار‬
‫دالیکترونونو شمیر پر بنسټ ترتیب شوی دی مثال هغه عناصر چی په وروستی‬
‫کی یویو الیکترون لری په اول اصلی ګروپ کی او هغه عناصر چی په وروستی‬
‫مدارکی دوه دوه الیکترونونه لری په دوهم اصلی ګروپ کی موقعیت لری دغه‬
‫سلسله داتم اصلی ګروپ پوری په همدی توګه ادامه لری لکه‪.‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪K‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪1e‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪2e 2e‬‬ ‫‪Li‬‬ ‫‪2e 2e‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪2e 8e 2e‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪2e 8e 1e‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2e 8e8e 2e‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫ګروپونه په دوه ډوله دی‪.‬‬

‫الف)‪ :‬اصلی ګروپونه دغه ګروپونه په ‪ A‬توری سره ښودل کیږی شمیر یی اته‬
‫دی دعناصرو ددورانی جدول دښی او چپی خواته واقع دی دغه ګروپونو کی هغه‬
‫عناصر شامل دی چی صرف وروستی مدار الیکترونونه په تعامل کی برخه اخلی‪.‬‬
‫‪2e 8e 1e ,‬‬ ‫‪2e 8e 1e +‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2e 1e ➔ N+1a20-2‬‬

‫‪P‬‬
‫ب)‪ :‬فرعی ګروپونه دغه ګروپونه په ‪ B‬توری سره ښودل کیږی ددی ګروپونو‬
‫شمیرهم اته دی په دغه ګروپونو کی هغه عناصر شامل دی چی وروستی مدار‬
‫الیکترونونه په تعامل کی برخه اخلی سربیره بل مدار یی هم به تعامل کی برخه‬
‫اخلی‬
‫داصلی او فرعی ګروپونو شمیر شپاړلس ده‬
‫‪+2 -2‬‬
‫‪Fe‬‬
‫‪2e 8e 14e 2e +‬‬ ‫‪2e 6e‬‬ ‫‪➔ F e O‬‬
‫‪Fe‬‬
‫‪2e 8e 14e 2e‬‬ ‫‪2e 6e‬‬
‫‪Fe‬‬
‫‪2e 8e 14e 2e‬‬ ‫‪2e6e‬‬ ‫➔ ‪+‬‬ ‫‪F+3e2-2O3‬‬
‫فریک اکساید‬
‫اکساید‬ ‫د ګروپونو لنډیز‬ ‫داصلی‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫دګروپ عناصر‬ ‫حواص‬ ‫اخری مدار‬ ‫والنس‬

‫الیکترون‬
‫‪IA‬‬ ‫سپک فعال القلی فلزات‬ ‫‪1e +1‬‬
‫‪IIA‬‬ ‫ځمکنی فلزات‬ ‫‪2e +2‬‬
‫‪IIIA‬‬ ‫ضعیف فلزات‬ ‫‪3e +3‬‬
‫‪IVA‬‬ ‫‪..........................................................‬‬ ‫‪4e +4‬‬
‫‪VA‬‬ ‫‪..........................................................‬‬ ‫‪5e +5,3‬‬
‫‪VIA‬‬ ‫کلکو جن مسو جوړونکی‬ ‫‪6e‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪VIIA‬‬ ‫هیلوجن مالګی جوړونکی‬ ‫‪7e‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪VIIIA‬‬ ‫نجیبه عازات‬ ‫‪8e‬‬ ‫‪0‬‬
‫داصلی ګروپونو پایلی‬
‫داصلی ګروپونو مطالعی څخه الندی پایلی السته راځی‬

‫‪ :)۱‬د ‪ A‬ګروپونو ضریب په همغه ګروپ کی دشاملو عناصرو دوروستی مدار‬
‫دالیکترونونو شمیر راښایی چی هغی له مخی والنس ټاکل کیږی‪.‬‬
‫‪ :) ۲‬په اصلی ګروپونو کی فلزی حواص دپورته څخه ښکته خوا ته زیاتیږی‪.‬‬
‫‪ :)۳‬دفلزاتو دجملی څخه تر ټولو فعال عنصر سیزیم دی او په غیر فلزاتو کی تر ټولو فعال‬
‫عنصر فلورین ده‪.‬‬
‫)‪(Block‬‬ ‫بالکونه‬
‫بالکونه هغه فرعی سویه ده چی عناصر وروستی الیکترونونه په کی اخلی‪.‬‬
‫ددورانی جدول بالکونه‬
‫‪F-Block‬‬ ‫‪d-Block‬‬ ‫‪P-Block‬‬ ‫‪S-Block‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪B‬‬ ‫بالک کی د‬ ‫‪d‬‬ ‫بالکونوکی داصلی ګروپ عناصر ځای لری په‬ ‫‪P‬‬ ‫او‬ ‫‪S‬‬ ‫په‬
‫بالک کی لنتناید او اکتناید سلسلی شاملی دی ‪.‬‬ ‫‪F‬‬ ‫فرعی ګروپ عناصر ځای لری په‬
‫اضافی معلومات‬
‫الیکترون دفاصلی معلومول دالیکترون فاصله دالندی فارمول په مرسته بیالبیلو مدارونوکی‬
‫دهستی څخه موندالی شو‪.‬‬
‫‪r=n2 0,53A0‬‬
‫مثال‪ :‬په دوهم مدارکی الیکترون له هستی څخه څومره فاصله لری‪.‬‬
‫‪R=n2 0,53A0‬‬ ‫‪R=22 0,53A0‬‬ ‫➔‬ ‫‪2,12A0‬‬

‫دالیکترون سرعت شمیرل‬
‫دالیکترون سرعت دالندی فارمول په واسطه په مختلفو مدارونو کی موندل کیږی‬
‫‪1‬‬
‫‪V= 𝑛.2,18.108 cm/sec‬‬
‫مثال‪ :‬په دریم مدارکی دالیکترون سرعت پیداکړی‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪N=3‬‬ ‫‪V= 𝑛.2,18.108 cm/sec ➔ V= 3.2,18.108 cm/sec‬‬
‫‪V= 0,726.108 cm/sec ➔ V= 0,726.103 km/sec‬‬

‫دالیکترون حرکی انرژی شمیرل‬
‫دالیکترون حرکی انرژی دالندی فارمول په واسطه موندل کیږی‪.‬دلون‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Ek=𝑛2.21,6.10-5joul‬‬
‫مثال‪ :‬په دوهم مدارکی دالیکترون حرکی انرژی پیداکړی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪N=2 Ek=2𝟐.21,6.10-5joul‬‬ ‫➔‬ ‫‪5,4.10-5joul‬‬
‫دالیکترون پوتانشل انرژی‬
‫دالیکترون پوتانشل انرژی دالندی فارمول په واسطه موندل کیږی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Ep= 𝑛2.43,2.10-5joul‬‬
‫مثال‪ :‬په څلوروم مدارکی دالیکترون پوتانشل انرژی پیداکړی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪N=4‬‬ ‫‪Ep= 42.43,2.10-5joul‬‬ ‫➔‬ ‫‪2,7.10-5joul‬‬
‫دلیونایزیشن انرژی او دهغی متناوب بدلون‬
‫ایونایزیشن انرژی هغه مقدار انرژی ده چی دیو اتوم څخه دیو الیکترون دلری کولو لپاره په‬
‫کاریږی دغه انرژی داخری مدار الیکترون ترټولو کمه ده په همدی ترتیب څومره چی‬
‫الیکترونونه هستی ته نږدی کیږی ایونایزیشن انرژی زیاتیږی یاد شوی انرژي کموالی ددی‬
‫سبب کیږی چی عنصر په اسانی سره الیکترون دالسه ورکړی‪.‬‬
‫په فلزاتو کی هغه عنصر چی تر ټولو لږ دایونایزیشن انرژی لری هغه سیزیم ده‪.‬‬
‫په ګر وپونونو کی دایونایزیشن انرژی له پورته څځه ښکته خواته کمیږی برعکس له ښکته‬
‫څخه پورته خواته زیاتیږی علت دادی چی په عین ګروپ کی دعناصرو الیکترونونه دهستی‬
‫څخه لیری کیږی په پیریودونوکی دایونایزیشن انرژی داتومی نمبر دزیاتوالی په اساس‬
‫زیاتیږی ځکه دپیریودونو په زیا توالی دمدارونو شمیر هم زیاتیږی او دهستی چارج لوړیږی‬
‫چی هسته الیکترونونه ځان خواته کش کوی او پخپل شاوخوا راټولوی په نتیجه کی داتوم‬
‫حجم او شعاع کوچنی کیږی دمثبت چارج اغیزه په الیکترون کی زیاتیږی‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪IA<IIA<3A<4A<5A<6A<7A‬‬
‫ګیلوسک قانون‪:‬‬
‫ګیلوسک لومړی ځل لپاره دګازو نو دفشار او تودوخی تر منځ رابطه پیداکړه اړه یی خپل‬
‫قانون په الندی ډول بیان کړو‬
‫( په ثابت حجم کی دیو ګاز فشار دتودوخی درجی سره مستقیمه رابطه لری)‬
‫‪V=Constant‬‬
‫‪PR~ T‬‬
‫‪P1~T2‬‬ ‫‪P1=KT1‬‬
‫‪P2~T2‬‬ ‫‪P2=KT2‬‬
‫‪𝑃1 𝐾𝑇1‬‬ ‫‪𝑃1 𝑇1‬‬

‫=‬ ‫➔‬ ‫=‬
‫‪𝑃2 𝐾𝑇2‬‬ ‫‪𝑃2 𝑇2‬‬
‫مثال‪ ۱ :‬په ‪ ۲۵‬سانتی ګرید تودوخه کی دیوګاز فشار دیوګاز فشار ‪ 1atm‬دی که‬
‫تودوخه ‪۶۵‬سانتی ګرید ته بدلون وکړی دګاز فشار پیداکړی‪.‬‬
‫‪T1=25C0‬‬ ‫‪25+273=298K‬‬
‫‪P1=1atm‬‬
‫‪𝑃1𝑇2 𝑇1‬‬
‫‪T2=65C 65+273=338K‬‬ ‫=‬
‫‪𝑇1 𝑃2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪𝑃1𝑇2‬‬
‫‪P2‬‬ ‫=‪P2‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫𝑘‪1𝑎𝑡𝑚.338‬‬
‫=‪P2‬‬ ‫‪=1,13atm‬‬
‫𝑘‪298‬‬
‫دګازونو ترکیب یا دګازونو عمومی قانون‬

‫دغه قانون دګازونو دحجم فشار او تودوخی ترمنځ شتون لری‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫بایل قانون‬ ‫~‪T=Constant V‬‬ ‫𝑝‬
‫چارلس قانون‬ ‫‪p=constant‬‬ ‫‪V~ T‬‬

‫‪1‬‬
‫~‪V‬‬ ‫‪.T‬‬
‫𝑝‬
‫‪1‬‬ ‫𝑇𝐶 𝑃𝑉‬ ‫𝐼𝑃‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑉2𝑃𝐼2‬‬ ‫‪𝑉1𝑃𝐼 𝑉2𝑃𝐼2‬‬
‫➔ 𝑃‪V=C‬‬ ‫𝑇 =‬ ‫=‪C‬‬ ‫=‪C‬‬ ‫➔‬ ‫‪= 𝑇2‬‬
‫𝑇‬ ‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫فشارکی دیو ګاز حجم ‪۱‬و‪ ۶۲‬ده که چیری‬ ‫‪1atm‬‬ ‫مثال‪ :‬په ‪ ۲۵‬سانتی ګرید تودوخه او‬
‫ته بدلون وکړی دګاز حجم پیداکړی‪.‬‬ ‫‪2atm‬‬ ‫تودوخه ‪ ۷۵‬سانتی ګرید ته او فشار‬
‫‪T1=25C0‬‬ ‫‪25+273=298K‬‬
‫‪P1=1atm‬‬
‫‪V1=1,6 Lit‬‬
‫‪T2=75C Or 75+273=348k‬‬
‫‪V1PIT2 V2P2T1‬‬
‫‪P2=2atm‬‬ ‫‪= P2T1‬‬
‫‪P2T1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪𝑉1𝑃𝐼𝑇2‬‬
‫?=‪V2‬‬ ‫=‪V2‬‬ ‫=‬
‫‪𝑃2𝑇1‬‬
‫‪11,62Lit.1atm.34K‬‬
‫=‪V2‬‬ ‫𝐾‪2𝑎𝑡𝑚.298‬‬
‫‪0, 94 Lit‬‬
‫او ګدرو قانون یا فرخنه‪:‬‬
‫اوګدرو دګازونو دحجم او مولونو شمیر ترمنځ رابطه پیداکړی ده اړه یی خپل قانون داسی‬
‫بیان کړو‬
‫شرایطو‬ ‫‪STP‬‬ ‫که چیری دوو یا څو مختلفو ګازونو یومول ولرو دټاکلی او معیاری‬
‫الندی ‪ ۲۲،۴‬لیتره حجم لری او‪ ۶،۰۲.۱۰۲۳‬مالیکولونه لری‪.‬‬
‫‪T=0C0 = 273K‬‬
‫‪P=1atm =760MmHg‬‬
‫𝑛𝐾 𝑉‬ ‫𝑉‬
‫‪v~n‬‬ ‫‪v=Kn‬‬ ‫𝑛=‪= k‬‬
‫𝑛 𝑛‬
‫دایډیال ګازونو قانون‬

‫هغه ګازونه چی حجم یی نظر هغه لوښی ته چه په دوی په کی شتون لری ډیر کم وی دغو‬
‫ګازونو ته ایډیال ګازونه وایی ایډیال ګازونه کیمیاوی رابطی نشی جوړالی او معادله یی په‬
‫الندی ډول ده‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫بایل قانون‬ ‫𝑝 ~‪v‬‬
‫‪1‬‬
‫چارلس قانون‬ ‫‪v~T‬‬ ‫𝑛 ‪v~ 𝑝 . 𝑇.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
1 𝑛𝑅𝑇
‫او ګدرو قانون‬ v~n V=R. 𝑝.T.n➔ v= 𝑝
.‫دګازونو ثابت ده‬ R ‫ په دغه معادله کی‬VP=nRT

𝐽𝑜𝑢𝑙 𝐿𝑖𝑡.𝑎𝑡𝑚 𝑚𝑚−ℎ𝑔
R=8, 31 R=0,82 R=62,3
𝑀𝑜𝑙𝐾 𝑀𝑜𝑙 𝐾 𝑚𝑜𝑙 𝑘
‫قیمت ثبوت‬ R ‫دګازونو ثابت‬
𝑣𝑝 𝑛𝑅𝑇
=
𝑛𝑡 𝑛𝑇
𝑉𝑃 22,4Lit.1atm 𝑙𝑖𝑡.𝑎𝑡𝑚
1): R= ➔ ➔ 0,082
𝑛𝑇 1mol.273K 𝑚𝑜𝑙.𝑘
𝑣𝑝
2): R=𝑛𝑇 m3=1000lit
101300𝑝𝑎𝑠.22,4.10−3𝑚3
R= x=22,4lit
1𝑚𝑜𝑙.273𝐾
101300𝑛/𝑚2.22,4.10−3 22,4𝑙𝑖𝑡.𝑚3
R= x=
1𝑚𝑜𝑙.273𝐾 1000𝑙𝑖𝑡
101300𝑗𝑜𝑢𝑙.𝑜,0224 𝑗𝑜𝑢𝑙
R= 1𝑚𝑜𝑙.273𝐾
➔ 8,31𝑚𝑜𝑙.𝑘 x=0,0224 or 22,4.10-
3m3
𝑉𝑝
R=𝑛𝑇
22,4𝑠𝑙𝑖𝑡.760𝑚𝑚ℎ𝑔 𝑙𝑚𝑚ℎ𝑔.𝑙𝑖𝑡
R= ➔ 62,3
1𝑚𝑜𝑙 .273𝑘 𝑚𝑜𝑙.𝑘
1
4
Abdulnafi Himmat
Tenth class chemistry note.
‫دګازونو کثافت‪ :‬که چیری دګازونو مولی کتله دعغی پرمولی حجم باندی وویشو دګازونو‬
‫کثافت بلل کیږی‪.‬‬
‫)𝑙𝑜𝑚(𝑚‬ ‫𝑚‬
‫)𝑝𝑡𝑠(𝑣 =‪D‬‬ ‫𝑀=‪n‬‬
‫‪Pv=Nrt‬‬
‫𝑀‬ ‫𝑚𝑣𝑝‬ ‫𝑇𝑅𝑚‬ ‫𝑀 𝑇𝑅𝑚‬
‫‪Pv=𝑀 𝑅𝑇 PVM=Mrt‬‬ ‫=‬ ‫=‪PM‬‬ ‫𝐷=‬
‫𝑟‬ ‫𝑉‬ ‫𝑉‬ ‫𝑉‬
‫𝑀𝑃‬ ‫𝑇𝑅𝐷‬ ‫𝑀𝑃‬
‫‪PM=DRT‬‬ ‫𝑇𝑅 =‬ ‫𝑇𝑅 =‪D‬‬
‫𝑇𝑅‬
‫‪ STP‬شرایطو الندی دایرایډیال ګاز دیومول حجم محاسبه‬
‫‪N=1mol‬‬
‫𝑣𝑝‬ ‫𝑇𝑅𝑛‬
‫‪T=273K‬‬ ‫𝑇𝑅 =‬
‫𝑇𝑅‬
‫𝑡𝑖𝑙‪0,082𝑎𝑡𝑚.‬‬ ‫𝑡𝑖𝑙‪1𝑎𝑡𝑚.22,4‬‬
‫=‪R‬‬ ‫‪N=0,082𝑎𝑡𝑚.𝑙𝑖𝑡,273𝐾 = 1mol‬‬
‫𝐾‪𝑀𝑜𝑙.‬‬
‫‪V=22,4lit‬‬ ‫‪mol.K‬‬
‫?=‪N‬‬
‫دګازونو مخلوط یا دالتن قانون‬
‫دغه قانون څرګندوی که یو شمیر ګازونه په یو سرتړلی لوښی کی بندشی په دی ډول چی‬
‫دګازونو ترمنځ کیمیاوی تعامل صورت ونه ښیی کوم فشار چی دمخلوط ګازونو لخوا په‬
‫مجموعی ډول واردیږی ده غو فشارونو دحاصل جمع سره مساوی دی چی دهرګاز لخوا په‬
‫ځانګړی ډول واردیږی‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫= ‪Total Pressure‬‬ ‫‪Pressure A + Pressure B + Pressure C‬‬

‫په مجموعی توګه دګازونو مخلوط فشار دالندی فارمول په واسطه محاسیه کړو‪.‬‬
‫𝑇‪𝑛𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙.𝑅.‬‬
‫=‪Ptotal‬‬ ‫𝑉‬
‫مثال‪ :‬که چیری ‪ H2,n2,o2‬ګازونو څخه دیو ګرام په اندازه په یولس لیتره دبالون کی‬
‫وردننه کړی نوموړی ګازونه ایډیال دی ددی ګازونو دمحلوط تودوخه ‪ ۱۲۵‬سانتی ګرید ده‬
‫مجموعی فشار یی پیدا کړی‪.‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑙𝑖𝑡.‬‬ ‫𝑚‬ ‫𝑟𝑔‪1‬‬
‫‪R=0,082.‬‬ ‫هایدروجن‬ ‫‪ni=𝑀 = 2𝑔𝑟/𝑚𝑜𝑙 =0,5mole‬‬
‫𝑘‪𝑚𝑜𝑙.‬‬
‫𝑚‬ ‫𝑟𝑔‪1‬‬
‫‪T=125C =398K‬‬ ‫اکسیجن‬ ‫‪n2= 𝑀 =32𝑔𝑟/𝑚𝑜𝑙 =0,0313mole‬‬
‫𝑚‬ ‫𝑟𝑔‪1‬‬
‫‪V=10lit‬‬ ‫نایتروجن‬ ‫‪n3=𝑀 =28𝑔𝑟/𝑚𝑜𝑙 =0,00357mole‬‬
‫?=‪Ptotal‬‬
‫‪Ntotal=0,5mole+0,0313mol+0,0357mol=0,567mole‬‬
‫𝑇‪𝑛𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙.𝑅.‬‬ ‫𝑘‪0,567𝑀𝑜𝑙.0,082𝑙𝑖𝑡.𝑎𝑡𝑚.398‬‬
‫=‪Ptotal‬‬ ‫=‬
‫𝑉‬ ‫𝑡𝑖𝑙‪10‬‬
‫‪18,5‬‬
‫‪Ptotal= 10 atm ➔ 1,85atm‬‬
‫دګازونو خپریدلو چټکتیا یا ګراهام قانون‬

‫ګراهام الزمی څیړنی دخپریدو دچټکتیا پربیله بیلو ګازونو باندی سرته ورسولی خپریدنه‬
‫هغه اصالح ده چی له یو محیط څخه بل محیط ته دموادو دکتلو دحرکت په اړه استعمالیږی‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫ګراهام پیداکړه چی دګازونو دخپریدنی چټکتیا په ګازی محیط کی دګازونو دکثافت دجذر له‬
‫مربع سره معکوس تناسب دی‪.‬‬
‫➔ 𝐷√‪v~ √𝐷 ➔ v= k‬‬ ‫𝐷√=‪v‬‬
‫ددوو ګازونو دنفوذ سرعت کیدای شی داسی السته راوړل شی‪.‬‬ ‫او‬ ‫د‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪A➔ VA= √𝐷𝐴 ---I‬‬ ‫‪B➔ VB= √DA ----ii‬‬

‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬
‫𝐴𝑉‬
‫𝐵𝐷√ ‪=√𝐷𝐴 ➔ √𝐷𝐴 ➔ √𝐷𝐴 .‬‬
‫𝐵𝑉‬
‫‪K‬‬
‫𝐴𝑉‬
‫𝐵𝐷√ =‬
‫𝐵𝑉‬
‫𝐴𝐷√‬
‫په ټاکلی تودوخه او فشارکی دګازونو مالیکوالی کتله له یو بل سره نیع په نیع اړیکی لری‬
‫دګراهام دمالیکوالی خپریدنی قانون کوالی شو ددوو ګازونو لپاره په الندی ډول ولیکو‪.‬‬
‫‪VA‬‬
‫‪VB‬‬
‫𝐵𝐷√‬
‫‪MA‬‬
‫مثال داکسیجن په شتون کی دایتان له سوځیدو څخه اوبه او کاربن ډای اکساید السته‬
‫راځي که چیری ‪۱،۲۶‬ګرام ایتان د ‪ ۴،۵‬لیتره اکسیجن په واسطه دوسوځول شی څو لیتره‬
‫کاربن ډای اکساید او څو لیتره داوبو بړاسونه السته راځی‪.‬‬
‫‪2C2H6‬‬ ‫➔ ‪+ 7O2‬‬ ‫‪4CO2+H20+E‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫𝑡𝑖𝑙‪1,26𝑙𝑖𝑡.4‬‬
‫‪1,26lit x‬‬ ‫=‪➔ x‬‬ ‫‪= 2,52lit co2‬‬
‫𝑡𝑖𝑙‪2‬‬
‫ایتان‬ ‫اوبه‬
‫‪2lit‬‬ ‫‪6lit‬‬
‫‪1,26lit.4lit‬‬
‫‪1,26llit‬‬ ‫=‪x ➔ x‬‬ ‫)‪= 3,78(H20‬‬
‫‪2lit‬‬
‫دګازونو جنبشی نظریه حرکی نظریه‬
‫دګازونو جنبشی نظریه دالندی فرضیو پر بنسټ والړه ده‬
‫‪ :) ۱‬ګازونه دډیرو زیاتو شمیر کوچنیو ذرو څخه دجوړشویدی او دذری دومره کوچنی دی‬
‫چی دهغوی دحجم اندازه دهغو فاصله پرتله په منځنی ډول دلوښی هغه حجم چی ګازونو په‬
‫هغی کی ښودل ده ډیره کوچنی ده‪.‬‬
‫‪ :) ۲‬دګازونو تشکلیل کوونکی ذری په پرلپسی ډول په حرکت کی دی په نتیجه کی په خپل‬
‫منځ او هم دلوښی ددیوالونو سره ټکر کوی داټکر ونه بیرته ګرځیدونکی دی دیادولو وړ ده‬
‫چی دمالیکوالونو حرکی انرژی بدلون مومی‪.‬‬
‫‪ :) ۳‬په ګازونوکی مالیکوالی او یا اتومونه جال او یو له بل څخه لیری ځای نیسی چی هیڅ‬
‫دجانی او دافعی قوه دذو ترمنځ شتون نه لری‪.‬‬
‫‪ :) ۴‬دذرو حرکت په ګازونوکی په بیله بیلو شیبوکی چټک او وروی‪.‬‬
‫ریښتیانی حقیقی ګازونه‬
‫دا هغه ګازونه دی چی دایډیال ګازونو برعکس حواص ولری ددوی حجم نظر هغه لوښی ته‬
‫چی دوی په کی شتون لری ډیر زیات وی او داتومونو ترمنځ یی کیمیاوی اړیکی وجود لری‬
‫لکه‪:‬‬
‫‪𝑎𝑛2‬‬
‫‪(p+‬‬ ‫ووندروالن معادله په عمومی شکل داسی ده ➔ ‪) (v-nb) = Nrt‬‬
‫‪𝑣2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪𝑎𝑛2‬‬ ‫𝑇𝑅𝑛‬ ‫𝑇𝑅𝑛‬ ‫‪𝑎𝑛2‬‬

‫‪P+ 𝑣2 = 𝑣−𝑛𝑏 ➔ p= 𝑉−𝑛𝑏 −‬‬ ‫‪𝑣2‬‬
‫فشارونه ➔‪P‬‬
‫مثبت فشارونه ➔ ‪A,b‬‬
‫حجم ➔‪V‬‬
‫سره وښایو نو لیکالی شو‬ ‫او‬ ‫𝑎‬ ‫که چیری‬
‫‪v-b=v‬‬ ‫‪P=𝑣2=p‬‬
‫‪a2‬‬
‫‪(p + v2 ) (v-ab) =RT‬‬
‫‪P.V=R.T‬‬
‫𝑉‪𝑃.‬‬ ‫𝑇‪𝑅.‬‬ ‫𝑉𝑃‬
‫=‬ ‫‪= 𝑃𝑇 =Z‬‬
‫𝑇𝑅‬ ‫𝑇𝑅‬
‫کیمیاوی تعاملونه‬
‫کیمیاوی تعاملونه هغه عملیه ده چی دلومړنیو موادو جوړښت او حواص په کی تغیر کوی په‬
‫نتیجه کی نوی مواد دنویو حواصو سره منځته راځی‪.‬‬
‫یه په بل عبارت دا هغه عملیه ده چی مخکنی رابطی په کی ماتیږی او نوی رابطی په کی‬
‫جوړیږی‪.‬‬
‫‪H2 + O2 ➔ H20‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪➔ H‬‬ ‫‪H‬‬
‫کیمیاوی معادله‬
‫کیمیاوی معادله دهغو کمی او کیفی تغیراتو لنډه شرحه ده چی په یوه کیمیاوی تعامل کی‬
‫پیښیږی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫یه په بل عبارت هغه عناصر یا مرکبات چی په کیمیاوی تعامل کی برخه اخلی دوکتور کیڼی‬
‫خواته او هغه عناصر چی یا مرکبات چی دتعامل څخه وروسته حاصلیږی دوکتور ښی‬
‫خواته لیکلو ته کیمیاوی معادله ویل کیږی‬
‫یه په بل عبارت کیمیاوی معادله دکیمیاوی تعامل ښودونکی ده‪.‬‬
‫کیمیاوی معادلی برخی‬
‫دتعامل محصول‬ ‫دمعادلی وکتور‬ ‫تعامل لمړنی مواد یا تعامل کوونکی‬

‫تعامل کوونکی مواد‪ :‬دا هغه مواد دی چی په کیمیاوی تعامل کی برخه اخلس‪.‬‬
‫حاصل شوی مواد‪ :‬دا هغه مواد دی چی په کیمیاوی تعامل څخه وروسته حاصلیږی‪.‬‬
‫دمعادلی وکتور‪ :‬جهت لرونکی قطعه حط ته وکتور وایی دوکتور خواته تعامل کوونکی‬
‫دمعادلی موادو او ښی خواته حاصل شوی مواد دی‪.‬‬
‫‪Na‬‬ ‫‪+ O2‬‬ ‫➔‬ ‫‪Na2O‬‬

‫تعامل کوونکی مواد‬ ‫وکتور‬ ‫حاصل شوی مواد‬
‫دکیمیاوی معادلی ډولونه‬
‫اتومی وزن شوی معادله‬ ‫مالیکوالی معادله‬ ‫دمعادلی اسکلیټ‬

‫دمعادلی اسکلیټ‪ :‬په کیمیاوی معادله کی دعناصرو صحیح سمبولونو او دمرکبونو صحیح‬
‫فارمولونو سکلیټوته دمعادلی اسکلیټ وایی لکه‬
‫‪Na + Br‬‬ ‫➔‬ ‫‪NaBr‬‬

‫‪H2,O2,N2,CL2,Br2,I2,F2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫مالیکوالی معادله‪ :‬په کیمیاوی معادله کی دمالیکوالی عناصرو‬

‫لیکل په مالیکوالی حالت مالیکوالی معادله بلل کیږی لکه‬
‫‪H20 + O2 ➔ H20‬‬
‫اتومی وزن شوی معادله په دغه معادله کی دوکتور دواړو خواته داتومونو شمیر مساوی‬
‫کیږی‪.‬‬
‫‪4Al‬‬ ‫‪+ 3O2‬‬ ‫➔‬ ‫‪Al2 O3‬‬

‫‪Al=4‬‬ ‫‪O=6‬‬ ‫‪Al=4‬‬ ‫‪O=6‬‬
‫دکیمیاوی معادلو دلیکلو طریقی‬
‫دکیمیاوی معادلو دلیکلو لپاره مختلفی طریقی موجودی دی چی ځینی کی په الندی ډول دی‪.‬‬
‫‪ :) ۱‬په توروباندی دمعادلی لیکل په دی طریقه کی تعامل کوونکی مواد او ترالسه شوی مواد‬
‫اکسیجن ‪ +‬هایدروجن‬ ‫دتورو په واسطه لیکل کیږی مثال اوبه‬
‫‪ :) ۲‬دمعادلی سمبولیک لیکنه‪ :‬په دی طریقه کی دتعامل کوونکو موادو او ترالسه شوی‬
‫موادو سمبولونه او فارمولونه لیکل کیږی لکه‬
‫‪Ca + Br2‬‬ ‫‪➔ CaBr2‬‬

‫‪ :) ۳‬دمعادلی توصیفی لیکل په دی طریقه کی یوه کیمیاوی معادله دعبارت په واسطه لیکل‬
‫کیږی دمثال په ډول دکلسیم کاربونیټ له تجزیی څخه کلسیم اکساید او کاربن ډای اکساید‬
‫حاصلیږی‪.‬‬
‫‪ :) ۴‬شکلی معادلی په دی ډول معادله کی دشکلونو داتومونو او مالیکلونو دلیکلو لپاره‬
‫دمعادلو دلیکلو په عرض ګټه اخیستل کیږی‪.‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪H‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Abdulnafi Himmat S‬‬

‫‪Tenth class chemistry note.‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪L‬‬
‫نوټ‪ :‬ځینی وخت په کیمیاوی معادله کی دموادو فزیکی حالت دسمبولونو او فارمولونو‬
‫دمایع حالت‬ ‫ترڅنګ په انګلیسی کوچنی حروفو لیکل کیږی لکه د جامد حالت لپاره‬
‫او داوبلن حالت لپاره ‪ aq‬لیکل کیږی‪.‬‬ ‫دګاز خالت لپاره‬ ‫لپاره‬
‫)‪Na(s) + Br (g) ➔ Nabr(g‬‬
‫دکیمیاوی تعاملونو ډولونه‬

‫دکیمیاوی تعامالت دبیل بیلو ځانګړتیاو له مخی ویشل شوی دی‬
‫دانرژی دتغیراتو مخی دکیمیاوی تعاملونو ډولونه‬
‫دانرژی دتغیرله مخی کیمیاوی تعاملونه په دوه ډوله دی‪.‬‬
‫‪ :)۱‬اندوترمیک تعاملونه‪ :‬هغه تعاملونو ته وایی چی تودوخی ته ضرورت لری یعنی‬
‫تودوخه اخلی‪.‬‬
‫‪2HgO+E‬‬ ‫‪➔ Hg + O2‬‬

‫‪ :) ۲‬اګزوترمیک تعاملونه‪ :‬هغه تعاملونو ته وایی چی دهغی په جریان کی دانرژی ازادیږی‪.‬‬
‫‪CH4+O2➔ CO2+H2O+E‬‬
‫دبیرته ګرځیدو له مخی دکیمیاوی تعاملونو ډولونه‬
‫دبیرته ګرځیدو له مخی تعاملونه په دوه ډوله دی‪.‬‬
‫‪ :) ۱‬رجعی تعامل‪ :‬هغه تعامل ته وایی چی تعامل محصول بیرته په لومړنیو موادو بدلیږی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3H2‬‬ ‫‪+ N2‬‬ ‫‪2NH3‬‬
‫‪ :) ۲‬غیر رجعی تعامل هغه تعامل ته وایی چی دتعامل محصول بیرته په لومړنیو باندی نه‬
‫بدلیږی‪.‬‬
‫‪C3H8+5O2 ➔ 3CO2 + 4H2O + E‬‬

‫دکیمیاوی تعاملونو عمومی ډولونه‬
‫‪ :) ۱‬ترکیبی یا جمعی تعامل دا هغه تعامل دی چی په دی کی دوی یا څو مادی سره یو ځای‬
‫شی په نتیجه کی نوی ماده دنویو حواصو سره منځته راوړی‪.‬‬
‫‪A + B ➔ AB‬‬
‫‪2H2+O2➔ 2H20‬‬ ‫عنصر ‪ +‬عنصر‬
‫‪CO2+H2O➔ H2CO3‬‬ ‫‪ +‬مرکب‬ ‫مرکب‬
‫‪2SO2+O2➔ 2SO3‬‬ ‫‪ +‬مرکب‬ ‫عنصر‬
‫‪ :) ۲‬تجزیوی تعامل‪ :‬که چیری یو مرکب دتودوخی په واسطه په خپلو جوړونکو اجزاوی‬
‫باندی تجزیه شی دغه تعامل ته تجزیوی تعامل وایی‪.‬‬
‫‪AB ➔ A+B‬‬
‫‪2HgO➔ 2Hg‬‬ ‫‪+ O2‬‬ ‫عنصر ‪ +‬عنصر‬
‫‪Caco3➔ cao+co2‬‬ ‫مرکب ‪ +‬مرکب‬
‫‪2KClo3➔ 2kcl+3o2‬‬ ‫مرکب‬ ‫عنصر ‪+‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ :)۳‬ساده تعویضی تعامل‪ :‬که چیری یو فعال عنصر دبل مرکب څخه ضعیف عنصر بی‬
‫ځایه کړی او په خپله دهغی ځای ونیسی دغه تعامل ته ساده تعویضی تعامل وایی‪.‬‬
‫‪B+AC ➔ AB+C‬‬
‫‪Mg+2Hcl➔ mgcl2+H2‬‬
‫‪ :) ۴‬ډبل تعویضی تعامل که چیری دیو مرکب فعال عنصر دبل مرکب څخه ضعیف عنصر‬
‫بی ځایه کړی دواړه یو دبل ځایونه ونیسی دغه تعامل ته ډبل تعویضی تعامل وایی‪.‬‬
‫‪AC+BD➔ AD+BC‬‬
‫‪NaoH+Hcl➔ Nacl+H2O‬‬
‫‪ :)۵‬احتراقی یا سون تعامل داکسیجن سره دیوی مادی یو ځای کیدل چی په نتیجه کی‬
‫تودوخه او رڼا تر تولید شی دغه تعامل ته دسون تعامل وایی‪.‬‬
‫‪CH4+O2➔ CO2+H2O+E‬‬
‫انخاللیت او دمحلولونو جوړول‬
‫انخاللیت یو ډول قسمی تعامل دی چی په یو ټاکلی حجم کی دحل کیدونکی کیدوته انخاللیت‬
‫وایی‪.‬‬
‫منخل او عیر منخل مواد په اوبو کی‬
‫څخه زیات په اوبو کی حل شی دمنخله موادو په‬ ‫مالګی القلی او هغه تیزابونه‬
‫نوم سره یادیږی او که چیری ‪ 0,001mol/lit‬ترمنځ په یو لیتر اوبوکی منخل شی‬
‫دډیرو کمو منخله موادو په نوم سره یادیږی که ‪ 0,001mol/lit‬څخه کم په یو لیتر‬
‫اوبو کی حل شی دغیر منخله موادو په نوم سره یادیږی‪.‬‬
‫‪ :) ۱‬هغه مالګی چی دنایتریتونو دایونونو درلودونکی وی په اوبو کی منحل دی‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫په اوبو کی منخل دی‬ ‫‪ :) ۲‬ټول استیتونه‬

‫څخه‪.‬‬ ‫‪Kclo3‬‬ ‫‪ :)۳‬دکل وریتونو ټولی مالګی په اوبوکی منخل دی پرته دپوتاشیم کلوریټ‬
‫څخه نور ټول کلورایدونه په اوبو‬ ‫‪Pbcl2‬‬ ‫‪ :) ۴‬پرته د ‪ Cucl2,Hg2cl2,Agcl‬او‬
‫کی حلیږی‪.‬‬
‫‪ :) ۵‬ټول سلفایدونه په اوبو کی غیر منخل دی پرته دلومړی او دوهم اصلی ګروپ عناصرو‬
‫دسلفایدونو څخه‪.‬‬
‫‪ :) ۶‬ټول کاربونیټونه په اوبو کی غیر منخل دی پرته دلومړی ګروپ دعناصرو کاربونبټونو‬
‫څخه‪.‬‬
‫‪ :) ۷‬ټول هایدرو اکسایدونه په اوبوکی غیر منخل دی پرته دلومړی ګروپ دعناصرو‬
‫هایدرواکسایدونو څخه‪.‬‬
‫اکسدیشن او ریډکشن تعاملونه‬
‫دالیکترون ورکولو نیمه تعامل چی په پایله کی مثبت چارج لوړیږی او منفی چارج کمیږی‬
‫دتحمیض یا ‪ oxidition‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫او الیکترون اخیستلو نیمه تعامل چی په پایله کی مثبت چارج کمیږی او منفی چارج لوړیږی‬
‫دارجاع یا ‪ Reducation‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Oxidation‬‬
‫‪+4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪C° + O2 ➔ CO2‬‬
‫‪2Cl➔ 2e‬‬ ‫‪+ Cl°‬‬
‫‪2Na‬‬ ‫‪+ 2e ➔ 2N°a‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪+4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫منفی ایون‬ ‫خنثی ایون‬ ‫مثبت ایون‬
‫‪Oxidation‬‬
‫‪S° + O°2 ➔ SO2‬‬
‫په دغه تعامل کی سلفر اکسیدایز کوونکی ماده ده‪.‬‬
‫منفی ایون‬ ‫خنثی ایون‬ ‫مثبت ایون‬
‫‪Reeducation‬‬
‫‪+1‬‬
‫‪Fe2O3+3H°2➔ 2F°e+3H2O‬‬
‫په دغه تعامل کی اوسپنه ارجاع شوی دی‬
‫دعنصرونو داکسیدیشن نمبر‬
‫دهغو مثبتو او منفی چارجونو شمیر چه دایون لپاره سه لیکل کیږی د اکسدیشن نمبر په نوم‬
‫سره یادیږی‪.‬‬
‫داکسیدیشن نمبر دټاکلو قوانین‬
‫دعناصرو داکسدیشن نمبر دټاکلو په وخت کی باید الندی قوانین واضع کړی‪.‬‬
‫‪ :) ۱‬په مرکبونو کی داکسیجن اتومونه کوالی شی داکسدیشن تام یا کسری درجی له ځان‬
‫څخه وښایی‪.‬‬
‫مثال په اوبوکی داکسیجن داکسدیشن نمبر ‪ ۲-‬ده‪.‬‬
‫‪H2O‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2.1+X=0‬‬
‫‪X=-2‬‬
‫په هایدروجن پراکساید کی منفی یو دی په ‪ KO2‬او ‪ KO3‬مرکبونو کی یه ترتیب‬
‫دی حو په اکسی فلورایدوکی داکسیجن داکسدیشن نمبر ‪ ۲+‬دی‪.‬‬ ‫سره ‪ −1‬او ‪−1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪OF2‬‬ ‫‪KO3‬‬ ‫‪KO2‬‬
‫‪X+2(-1)=0‬‬ ‫‪+1+3X=0‬‬ ‫‪1+2X=0‬‬
‫𝑋‪3‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫𝑋‪2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪X-2=0‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪X=+2‬‬ ‫=‪X‬‬ ‫=‪X‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ :) ۲‬که چیری مالیکوال دکووالنټ اړیکی کووالنسی اړیکو پربنسټ تشکیل شوی وی‬
‫دبیلګی په ډول‬
‫‪HNO3, NH4, NO3, NO2, NH3‬‬

‫کی قوی الکترونیګاټیف اتوم اکسدیشن نمبر منفی او دضعیف الکترونیګاټیف حاصیت‬
‫لرونکی اتوم مثبت اکسدیشن نمبر وایی‪.‬‬
‫‪NH3 X+3(+1)=0‬‬ ‫‪X+3=0 X=-3‬‬

‫‪ :)۴‬په نایتروجن لرونکو مرکبونو کی دنایتروجن داکسدیشن نمبر په ترتیب سره ‪ ۳-‬او ‪۳+‬‬
‫‪ ۵+‬او ‪ ۲-‬دی‪.‬‬
‫‪NH3‬‬ ‫‪HNO2‬‬ ‫‪H NO3‬‬

‫‪X+3(+1)=0‬‬ ‫‪1+X+2(-2)=0‬‬ ‫‪1+X+3(-2)=0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪X+3=0‬‬ ‫‪1+x-4=0‬‬ ‫‪1+X-6=0‬‬

‫‪X=-3‬‬ ‫‪x-3=0‬‬ ‫‪-5+X=0‬‬
‫‪X=+3‬‬ ‫‪X=+5‬‬
‫‪N2HO4‬‬
‫‪2.X+4(+1)=0‬‬
‫‪2X+4=0‬‬
‫‪2𝑋 −4‬‬
‫=‬
‫‪2 2‬‬
‫‪X=-2‬‬
‫‪ :) ۵‬هغه مالیکولونه چی دیو شان عنصر له اتومونو څخه جوړ شوی وی لکه‬
‫ددی ډول اتومونو داکسدیشن نمبر صفر دی‪.‬‬ ‫‪N2,Cl2,Br2,H2‬‬

‫‪2𝑋 0‬‬
‫‪Br2‬‬ ‫=‬ ‫‪x=0‬‬
‫‪2 2‬‬
‫‪ :)۶‬دفلزونو په عنصری حالت کی داکسدیشن نمبر صفر دی‪.‬‬
‫‪ :)۷‬په هر مرکب کی دشاملو عناصرو داکسدیشن نمبر مجموعه صفر ده‪.‬‬
‫مثال‪ :‬په الندی مرکب کی دسلفر اکسدیشن دنمبر وټاکی‪.‬‬
‫‪H2SO4‬‬
‫‪2(+1)+X+4(-2)=0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2+X-8=0‬‬
‫‪X-6=0‬‬
‫‪X=+6‬‬
‫داکسدیشن ریډکشن دتعاملونو دبیالنس دترتیب میتود‬
‫داکسدیشن‪ -‬ریډکشن تعاملونه هم وایی چی دریډکشن تعاملونو ترتیب په دوو طریقو ترسره‬
‫‪ :)۱‬الکترونی بیالنس طریقه‪ :‬ددی میتود په بنسټ کیدای شی مجموعی الکترونونه تعین شی‬
‫کوم چی دارجاع کوونکی څخه اکسیدای کوونکی ته ورکړل شوی دی‪.‬‬
‫مثال الندی معادله توازون کړی‪.‬‬
‫‪Pb2s + H+5NO3 ➔ Pb+6so4++4Na2+H2O‬‬

‫‪Pbs + 8HNO3 ➔ Pbso4+8Na2+4H2O‬‬
‫مثال الندی معادله توازن کړی‪.‬‬
‫‪Na-1Br+Na+5BrO3+H2SO4➔ Br2+Na2so4+H20‬‬
‫‪5NaBr+NaBrO3+3H2SO4➔ 3Br2+3Na2so4+3H20‬‬
‫مثال‪ :‬الندی معادله توازن کړی‪.‬‬

‫‪+2FeSo‬‬ ‫➔ ‪+7clo +H SO‬‬ ‫‪K-1cl++3Fe(So4)3+H20‬‬
‫‪4+K‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫➔ ‪+7clo + H SO‬‬
‫‪8FeSo4+K‬‬ ‫‪4 4 2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪K-1cl++4Fe2(So4)3+4H20‬‬
‫‪ :)۱‬دنیمګړو تعاملونو طریقه دایون الکترونی میتود‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫دریډوکس تعاملونو ددبیالنس لپاره په ایونی میتود کی الندی پړاونه په نظرکی نیول کیږی‪.‬‬
‫‪ :) ۲‬دکیمیاوی تعامل دټولو متشکله عناصرو داکسدیشن نمبر ټاکل او دکیمیاوی تعامل په‬
‫سمبول یی لیکل‪.‬‬
‫‪ :)۳‬دټولو هغه غعناصر په نښه کول کوم چی دتعامل په ترڅ کی یی داکسدیشن نمبر تغیر‬
‫کړیدی‪.‬‬
‫‪ :)۴‬تعامل په ایونی ډول لیکل‪.‬‬
‫‪ :)۵‬دهغه ایونونو چی په ریدوکس تعامل کی برخه اخلی‪.‬‬
‫‪ :) ۶‬تعامل باید په ددوو نیمه تعاملونو ارجاع او تحمیض باندی دالکترونونو دراکړی ورکړی‬
‫په پام کی نیولو سره ولیکل شی او پ ه دی پړواکی دالکترونونو توزین رامنځته کیږی‬
‫دتوازن اخیستل شوو او ورکړل شوو الکترونونو څخه ضریب په ډول کار اخلو‪.‬‬
‫‪ :)۷‬دواړو نیمه تعاملونه یو له بل سره جمع کوو‪.‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪ oH‬د دمنفی چارج معیار او‬
‫‪ :) ۸‬معادله باید چارج له مخی توازن شی نو د د د‬
‫دمثبت چارج معیار په ډول کارول کیږی‪.‬‬
‫‪ :) ۹‬اتومونه دغشی دواړو خواته باید توازن شی په دی مرحله کی داوبو مالیکلونه په معادله‬
‫کی دهایدروکسیل ګروپونو او پروتونونو په تناسب عالوه شي‪.‬‬
‫‪ :) ۱۰‬معادله په وروستی مرحله کی دحاصل شوو ضریبونو په پام کی نیولو سره په‬
‫مالیکوالی ډول لیکو چی په نتیجه کی معادله توازن کیږی‪.‬‬
‫مثال الندی معادله توازن کړی‪.‬‬
‫‪+1K+7mn-2o ++1H +6S++1H +6S-2O ➔ +1K +6S-2O ++2Mn-‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2o +S++1H -2O‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+7MnO4+So➔ +2MN/2-----1‬‬ ‫‪2MNO4+10e➔ 2+2Mn‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫➔‪-2S-2e‬‬ ‫‪S/5 ----2‬‬ ‫‪5S-2-1Oe ➔ 5S‬‬

‫‪2+7MnO4+5-2S➔ 2+2Mn+5S‬‬
‫ددریمی معادلی ضریبونه په مجموعی والنس کی ضربوو ‪ MnO4‬والنس ‪ ۱-‬دی‪.‬‬
‫‪2(-1) + 5 (-2) ➔ 2(+2) + 5.0‬‬

‫‪-2+(-10)➔ + 4+ 0‬‬
‫‪-2-10➔ +4‬‬
‫‪-12➔ +4‬‬
‫څرنګه چی نوموړی والنسونه مختلف اعالمه دی نوځکه یی مجموعه ‪ ۱۶‬کیږی په اصلی‬

‫معادله کی داوبو ضریب د ‪ ۱۶‬نیمایی یعنی اته وضع کوو او نور مربوط ددریمی معادلی‬
‫ضریبونه په اصلی معادله کی وضع کوو‪.‬‬
‫➔‪2KMno4+H2S+H2SO4‬‬ ‫‪K2SO4+2Mno4+5S+8H20‬‬
‫څرنګه چی دپورتنی معادلی په ښی خوا کی ‪ ۲۰‬اکسیجونه موجود دی نو ‪ H2SO4‬په‬
‫دریو کی ضربوو او معادله په توازن شی‪.‬‬
‫➔‪2KMno4+5H2S+3H2SO4‬‬ ‫‪K2SO4+2MnO4+5S+8H20‬‬
‫مثال الندی معادلی توازن کړی‪.‬‬
‫‪C°u + +1H+5N-2O3➔ +2Cu+5N-2o3++2N-2o++1H2-2O‬‬

‫‪Cu°-2e➔ cu+2/3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪+5N-2O3+3e➔+2‬‬ ‫‪NO/2‬‬
‫‪Cu°-6e➔ 3+2Cu‬‬
‫‪+5‬‬
‫‪2 NO3‬‬ ‫‪+ 6e➔ 2+2NO‬‬
‫➔‪+5N-2O‬‬ ‫‪+2u+‬‬
‫‪3Cu°+2‬‬ ‫‪3C‬‬ ‫‪2No‬‬
‫)‪3.0+2(-1) ➔ 3(2) + 2 (0‬‬

‫‪0-2➔ 6 + 0‬‬
‫‪-2➔ 6‬‬
‫‪+2‬‬
‫‪3Cu+NO3+8H➔ 3c‬‬ ‫‪u+2NO+4H20‬‬
‫‪3Cu+8HNO3➔ 3cu(No3)2+2NO+4H2O‬‬
‫په کیمیاکی قوانین او مخاسبی‬

‫که څه هم دکیمیا هره څانګه کی ځانګړی قوانین شتون لری خو بیا هم په کیمیا کی ځینی‬
‫قوانین شتون لری چی دکیمیا په ټولو برخوکی ورڅخه ګټه اخیستل کیږی‪.‬‬
‫دعلمی مسایلو بنسټونه‬
‫په عمومی ډول یوه علمی مساله په څلورو الندینو ستنو والړه ده‪.‬‬
‫‪ :)۱‬قوانین ‪ :)۲‬اصول ‪ :)۳‬نظریی او فرضیی ‪:)۴‬تړونونه او قاعدی‬
‫فرضیه او نظریه‪ :‬دانسانانو څیړنه ده انسانان وروسته له هغی چی دیوی مسالی سره‬
‫مخامخ شی دهغی دحل لپاره اطالعات راټولوی او وروسته دهغوی ترمنځ اړیکو‬
‫رامنځته کولو څخه پایلی اخلی چی په دی پړواکی فرضیه منځته راځی که چیری‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫دفرضیی سموالی په بیله بیلو وختونوکی په ثبوت ورسیږی هغه دعلمی فرضیی په‬
‫نوم سره یادیږی‪.‬‬
‫علم ی تړون‪ :‬هغه مجموعی پریکړه ته وایی چی دبیالبیلو پوهانو له خوا ترسره‬
‫شویوی‪.‬‬
‫دمادی دپایښت قانون او یا دکتلی پایښت قانون‬
‫فرانسوی کیمیا پوه داسی نظریه ‪ ۱۸۴۳-۱۷۹۴‬کی ورکړ چی په یو کیمیاوی تعامل‬
‫کی دتعامل دمحصول مجموعی کتله دتعامل کوونکو موادو له مجموعی کتلی سره‬
‫مساوی ده‪.‬‬
‫‪2H2+O2➔ 2H2O‬‬
‫)‪4gr+32gr➔ 2(2gr+16gr‬‬
‫)‪36gr=2(18gr‬‬
‫‪36gr=36gr‬‬
‫دثابتو نسبتونو قانون‬
‫دغه قانون په ‪ ۱۸۰۷‬م کی پروسټ په نوم عالم منځته راوړو دغه قانون بیانوی چی‬
‫عناصر تل په ثابت وزنی نسبتونو پخپل مینځ کی کیمیاوی تعامالت سره کوی او‬
‫مرکبات تولیدوی‪.‬‬
‫مثال داوبو په مالیکوال کی دهایدروجن او اکسیجن ترمنځ وزنی نسبت په الندی ډول‬
‫موندالی شو‪.‬‬
‫‪2H2+O2➔ 2H2O‬‬
‫‪2H2‬‬ ‫‪4gr‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪02‬‬ ‫‪32gr 8‬‬
‫دمتعددونسبتونو قانون یا ددالتن قانون‬
‫دوه عناصر یو له بل سره تعامل کوی یوازی یو ډول مرکبونه نه جوړوی بلکی که‬
‫چیری دهغوی کتلوی نسبت ته بدلون وړکړل شی بیالبیل مرکبونه تشکلیوی ددی‬
‫عناصرو دیو کتلوی نسبت دهغه په بیله بیلو مرکبونو کی یی چی دبل عنصر ټاکلی‬
‫کتلی سره جوړکړیدی تام او کوچنی عددونه دی مثال نایتروجن داکسیجن سره تعامل‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫کوی پنځه ډوله اکسایدونه جوړه وی چی داکسیجن کتلوی نسبت په دی ډول‬

‫اکسایدونو کی په الندی ډول دی‪.‬‬
‫‪N2O➔ 14.2:16➔ 28:16➔ 7:4‬‬ ‫‪(1‬‬
‫‪N0➔ 14:16➔ 14:16➔ 7:8‬‬ ‫‪(2‬‬
‫‪N2O3➔14.2:16.3➔ 28:48➔ 7:12 (3‬‬
‫‪NO2➔ 14:16.2➔ 14:32➔ N7:16 (4‬‬
‫‪N2O5➔ 14.2:16.5➔ 28:80➔ 7:20 (5‬‬
‫دمادی یا عناصرو هریو په جال توګه له دریم عنصر سره په یو ټاکلی کتلوی نسبت‬
‫تعامل کوی پرته دبقیی مرکبونه تشکیلوی دا دوه عناصر چی له دریم عنصر سره یی‬
‫تعامل کړی دی تعامل کوی او مرکب تشکیلوی‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪CO‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪B‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪H2‬‬ ‫‪CH‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪4‬‬
‫‪B‬‬
‫دیو عنصر معادله کتله معادل وزن دهماغه عنصر دکتلی مقدار دی چی داته ګرامه اکسیجن‬
‫سره یی تعامل کړی او دپاتی شونی څخه پرته دخپل اړوند اکساید یی تشکیل کړی دی‪.‬‬
‫مثال د ‪۱،۵‬ګرام داوسپنی اوکساید شتون لری چی په هغه کی ‪۷‬ګرامه او ‪ ۱‬اوسپنه شامله ده‬
‫داوسپنی معادله کتله پیدا کړی‪.‬‬
‫‪ Feo=1,5gr‬کتله‬ ‫‪O‬‬ ‫‪Fe‬‬

‫‪ Fe=1,7gr‬کتله‬ ‫‪0,33g‬‬ ‫‪1,17g‬‬
‫کتله‬ ‫‪O2=1,5-1,17=0,33‬‬ ‫‪8g‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1,17g.8gr‬‬
‫=‪X‬‬ ‫‪= 28‬‬
‫‪0,33gr‬‬
‫داوسپنی معادله کتله معادل وزن = ‪ ۲۸‬ده یعنی ‪۲۸‬ګرامه اوسپنه یو معادل ګرام اوسپنه‬
‫معادله کتله =اتومی نسبی کتله‬
‫والنس‬
‫ده او والنس یی دری دی نو المونیم‬ ‫‪27 amu‬‬ ‫مثال دالمونیم ‪ Al‬اتومی نسبی کتله‬
‫معادله کتله پالس راوړی‪.‬‬
‫𝑚‬
‫‪M=120 amu‬‬ ‫𝑎 =‪eq-q‬‬
‫‪120‬‬
‫‪A=2‬‬ ‫=‪Eq-q‬‬ ‫‪amu‬‬ ‫‪➔ 60 amu‬‬
‫‪2‬‬
‫?=‪Eq-q‬‬ ‫‪eq-q=60 amu‬‬

‫دمرکبونو دمعادلی کتلی السته راوړل‬
‫دمرکب معادله کتله=دمرکب نسبی اتومی کتله‬
‫موثروالنس‬
‫‪nass of compound‬‬
‫=‪Eq-q of compound‬‬
‫‪Effective volance‬‬
‫نوټ‪ :‬دتیزابو موثروالنس دهایدروجن اتومون دشمیر څخه عبارت دی‪.‬‬

‫‪M acid‬‬
‫= ‪Eq-q of acid‬‬ ‫‪∑ H+‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪4‬‬
‫دایونونو دشمیر څخه عبارت دی‬ ‫‪ :) ۲‬دالقالی موثروالنس د‬

‫‪M base‬‬
‫‪Eq-q of base= ∑ OH−‬‬
‫‪ :) ۳‬دمالګو موثروالنس دکیتونونو له والنس څخه عبارت دی‪.‬‬

‫‪M salt‬‬
‫‪Eq-q of salt= cathion voance‬‬
‫‪amu‬‬ ‫‪H3Po4‬‬
‫معادله کتله پیدا کړی په داسی حال کی چی مالیکوالی کتله یی‬ ‫مثال د‬
‫‪ ۹۸‬ده‬
‫𝑚‬
‫‪M=74 amu‬‬ ‫𝑎 =‪eq-q‬‬
‫‪74‬‬
‫‪A=2‬‬ ‫𝑢𝑚𝑎 ‪eq-q= 2‬‬
‫?=‪Eq-q‬‬ ‫‪eq-q=37‬‬
‫دحجمی نسبوتونو قانون‬
‫ګیلوسک حجمی قانون داسی وایی که چیری په یوه کیمیاوی تعامل کی تعامل کوونکی مواد‬
‫او دکیمیاوی تعامل محصول دګاز په څیر وی دهغو ترمنځ دواړو تام اعدادو حجمی نسبت‬
‫وجود لری دمثال په ډول‬
‫‪3H2+N2‬‬ ‫‪➔ 2H3‬‬

‫‪3Vol‬‬ ‫‪1Vol‬‬ ‫‪2Vol‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1l‬‬ ‫‪2‬‬
‫داوګدروقانون‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫اوګدروپه ‪ ۱۸۱۱‬م کال کی یوه قضیه وړاندی کړه چه اوس داقضیه دقانون بڼه لری چی په‬
‫الندی ډول ده‪.‬‬
‫داوګدروقانون‪ :‬داوګدروقانون وایی چی دګازونو مساوی حجمونه دعین شرایطوکی مساوی‬
‫شمیر ذرو مالیکوالونه اتومونو او ایونونو لرونکی دی‪.‬‬
‫داوګدرو دوهم قانون دګازونو مساوی شمیر ذری دفشار او تودوخی په یوشان شرایطو کی‬
‫مساوی حجمونه لری‪.‬‬
‫نوټ‪ :‬دهری مادی یومول داوګدروعدد ‪ 6,02.1023‬په اندازه ذری لری که چیری ماده‬
‫شرایطو کی ‪ 22,4lit‬حجم‬ ‫دګاز خالت ولری دهرګاز یومول په ‪S.T.P‬‬
‫لری داوګدرو عدد په بیله بیلو الرو موندالی شو چی په دی ځای کی له هغی ددوو الرو‬
‫یادونه کوو ‪.‬‬
‫لومړی‬
‫=دعنصر نسبتی کتله په ګرام‬
‫داوګدرو عدد‬
‫دعنصر دیو اتوم کتله‬
‫=دمرکب یومول‬
‫دیو مرکب دیومول کتله‬
‫ده‬ ‫‪1,993.10-23g‬‬ ‫مثال‪ :‬دکاربن نسبتی اتومی کتله ‪ ۱۲‬او دهغه دیو اتوم کتله‬
‫داوګدرو عدد پیداکړی‪.‬‬
‫=دکاربن دیو اتوم نسبی کتله‬
‫دکاربن یو مول کتله‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪12g‬‬ ‫‪12.1023‬‬
‫= اوګدرو عدد‬ ‫=‬ ‫‪➔ 6,02.1023‬‬
‫‪1,993.10−23 1,993.10−23‬‬
‫دوهم ‪ :‬دالیکترولیز په طریقه کیدای شی چی داوګدرو عدد په الس راوړل شی مثال که‬
‫‪ F=96491Cb‬دالکترون په چارج باندی وویشو نو داوګدرو‬ ‫چیری دفارادی عدد‬
‫عدد په الس راځی‪.‬‬
‫فارادی عدد‬
‫= اوګدرو عدد‬
‫الکترون دچارج قیمت‬
‫‪96491cb‬‬ ‫‪96491cb‬‬
‫= اوګدرو عدد‬ ‫➔‬ ‫‪.1019➔ 60231,58.1019‬‬
‫‪1,602.10−19cb‬‬ ‫‪1,602‬‬
‫‪60231,58.1019= 6,02.10-23‬‬
‫نسبتی اتومی کتله‬
‫‪10-22______10-24‬‬ ‫دکیمیاوی عناصرو داتومونو حقیقی کتلی کوچنی دی چی‬
‫ترمنځ لری دا کوچنی کمیتونه له منفی توانونو سره په کیمیاوی محاسبو کی ستونزی منځته‬
‫راوړی نو ځکه ساینس پوهانو دکیمیاوی عناصرو داتومونو لپاره اتومی نسبتی کتله ټاکلی‬
‫ده‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫برخه داتومی کتلی واحد په توګه منل شوی ده او په ‪ amu‬سره‬ ‫دکاربن دکتلی‬
‫ایزوتوپ کتله‬ ‫‪12‬‬ ‫ښودل کیږی ‪12‬‬
‫څرنګه چی دکاربن‬
‫‪1,993.1o-26kg‬‬ ‫‪6C‬‬
‫قیمت عبارت دی له‬ ‫‪amu‬‬ ‫ده نو‬
‫=‪Amu‬‬ ‫➔ ‪1 ..993.10-26kg‬‬ ‫‪amu=1,66.10-27kg‬‬

‫‪12‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫=دعنصر یو اتوم کتله‬

‫نسبتی اتومی کتله‬
‫‪amu‬‬
‫= دعنصر یو اتوم کتله‬

‫نسبتی اتومی‬
‫‪1,66.10-27kg‬‬ ‫کتله‬
‫دسودیم اتومی نسبتی کتله‬ ‫‪3,8203.10-27kg‬‬ ‫مثال دسودیم دیو اتوم کتله‬
‫پیداکړی‪.‬‬
‫‪= 3,8203.10-27kg‬نسبتی اتومی کتله‬

‫کتله اتوم یو دعنصر‬
‫‪Amu=1,661.10-27kg‬‬ ‫= نسبتی کتله‬ ‫𝑢𝑚𝑎‬
‫دسودیم اتومی نسبتی کتله‬ ‫?=‬

‫‪3,8203.10 − 27kg‬‬
‫دسودیم اتومی نسبتی کتله‬ ‫‪1,661.10 − 27kg‬‬
‫ده هغه اتومی نسبتی کتله‬ ‫‪3,8203.10-27kg‬‬ ‫مثال دهایدروجن دیواتوم کتله‬
‫پیداکړی‪.‬‬
‫‪= 1,674.10-27kg‬دهایدروجن دیو اتوم کتله‬
‫‪Amu=1,661.10-27kg‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫دهایدروجن دیو اتوم متله =؟‬
‫هایدروجن‬
‫= دهایدروجن دیو اتوم کتله‬ ‫𝑢𝑚𝑎‬
‫دهایدروجن دیو اتوم کتله‬ ‫𝑔𝑘‪1,674.10 − 27‬‬

‫𝑔𝑘‪1,661.10 − 27‬‬
‫=دهایدروجن دیو اتوم کتله‬ ‫‪1,008 amu‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬

لسم ټولګي کيميا نوټ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

لسم ټولګي کيميا نوټ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫عبدالنافع همت‬

‫داتوم جوړښت په هکله اوسنی نظریی‬

‫دڅپو اوږدوالی سرعت او فریمونسی ترمنځ رابطه ‪ C=h.r‬دغه رابطی دواړو‬

‫دکتلی او سرعت ضرب حاصل عبارت دی له مومنتم څخه ده‪.‬‬

‫ډی بروګلی معادل‬

‫پوری قیمتونه اخلی‪.‬‬

‫‪N=3‬‬ ‫‪l=2 m=-2,-1,0,+1+2‬‬

‫‪1s2‬‬ ‫‪2s2‬‬ ‫‪sp3‬‬

‫نومونو باندی ښودل کیږی په مدارونوکی‬ ‫ذذ‬

‫دمدارونو نمبر دی‪.‬‬ ‫‪n‬‬ ‫او‬

‫‪n2‬‬ ‫‪Z=2.22➔ 8e‬‬

‫‪spdf‬‬ ‫نومونو باندی یادیږی‪.‬‬

‫‪n=1‬‬ ‫‪Z=4.1-2➔ 2e‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪n=2‬‬ ‫‪Z=4.2-2➔ 6e‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪n=3‬‬ ‫‪Z=4.3-2➔ 10e‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪n=4 Z=4.4-2➔ 14e‬‬ ‫‪f‬‬

‫داصلی سویو ویش په فرعی سویو باندی‬

‫‪n=1‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪n=2‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪Spd‬‬

‫‪n=3‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪spdf‬‬

‫‪n=4‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪spdf‬‬

‫‪n=5‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪spdf‬‬

‫‪n=6‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪spdf‬‬

‫‪n=7‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪spdf‬‬

‫فضا چی دالیکترونونو موجودیت احتمال یی ‪ ٪۹۵‬وی اربیتال بلل کیږی‪.‬‬

‫غشو په واسطه چی مخالف سپینونه ولری ښودل کیږی‪.‬‬

‫داصلی سویو ویش په اربیتالونو‬

‫‪ N2‬فارمول په واسطه السته راځی‪.‬‬ ‫په اصلی سویو کی داربیتالونو شمیر‬

‫‪n=1‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪N2 ➔ 12 ➔ 1orb‬‬

‫په فرعی سویو کی داربیتالونو شمیر‬

‫فارمول په واسطه السته راځی‪.‬‬ ‫په فرعی سویو کی داربیتالونو شمیر ذ‬

‫‪n=1‬‬ ‫‪L=0‬‬ ‫‪m=2.0+1 ➔ 1orb‬‬

‫‪1S‬‬ ‫‪2S‬‬ ‫‪3S‬‬ ‫‪4S‬‬ ‫‪5S‬‬ ‫‪6S‬‬ ‫‪7S‬‬

‫‪2P‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪4P‬‬ ‫‪5P‬‬ ‫‪6P‬‬ ‫‪7P‬‬

‫‪3d‬‬ ‫‪4d‬‬ ‫‪5d‬‬ ‫‪6d‬‬

‫‪3S‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪3d‬‬

‫‪4S‬‬ ‫‪4P‬‬ ‫‪4d‬‬ ‫‪4F‬‬

‫‪5S‬‬ ‫‪5P‬‬ ‫‪5d‬‬ ‫‪5F‬‬

‫‪6S‬‬ ‫‪6P‬‬ ‫‪6d‬‬

‫‪1S‬‬ ‫‪2S‬‬ ‫‪2P‬‬ ‫‪3S‬‬ ‫‪3P‬‬ ‫‪4S‬‬ ‫‪4P‬‬

‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬

‫دریمه دوره کی ده‬

‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬

‫‪vIIA‬ګروپ کی ځای لری‬

‫الیکترونی جوړښت و ټاکی‪.‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مثال‪ :‬سیلقان‬

‫‪K‬‬ ‫‪L i M‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪2e 8e 4e‬‬

‫مثال دکربیتون الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬

‫‪K L‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪k‬‬ ‫‪2e 8e 18e 8e‬‬

‫‪ d‬بالک دعناصرو ګروپ معلوملو طریقه‬

‫= ‪d 2+1‬‬ ‫‪3b‬‬ ‫‪d6‬‬

‫‪2e 8e 11e 2e‬‬

‫)‪ (Fe‬الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال داوسپنی‬

‫‪22Fe‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6‬‬ ‫‪3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2‬‬

‫‪2e 8e 14e 2e‬‬

‫‪ p‬بالک عنصر ده‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2e 8e 18e 1e‬‬

‫‪ F‬بالک عنصر ده‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2e 8e 18e 1e‬‬

‫شپږ مدارونه لری‬

‫الیکترونی جوړښت وټاکی‪.‬‬ ‫مثال دیورانیم )‪(U‬‬

‫‪92U‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2S2‬‬ ‫‪2P6 3S2‬‬ ‫‪3P6‬‬ ‫‪4S2 3d10‬‬

‫‪ F‬بالک عنصر ده‬ ‫‪U‬‬ ‫‪2e 8e 18e 32e 28e 8e2e‬‬

‫اوومه دوره کی ده‬

‫‪1S2‬‬ ‫‪1S2‬‬ ‫‪2P4‬‬