‫ترمودینامیک ‪1‬‬

‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫فصل هشتم‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫مدرس‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫محمد حسن خراسانی زاده‬

‫دانشجوی دکترای پرتوپزشکی‬
‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقیقات تهران‬

‫‪1‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫نامساوی کالزیوس‪ :‬انتگرالی سیکلی گرما تقسیم بردما همواره برای ماشین های گرمائی و یخجال ها کوچکتر مساوی صفر می باشد‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫اثبات نامساوی کالزیوس‪:‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬
‫ماشین گرمائی برگشت پذیر کارنوئی را در نظر بگیرید که بین دو منبع با دمای 𝐻𝑇 و 𝐿𝑇 کار می کند‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬

‫چون 𝐻𝑇 و 𝐿𝑇 ثابت می باشند با توجه به تعریف دمای مطلق و برگشت پذیر بودن فرآیند می توان رابطه زیر را نوشت‪:‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫با نزدیک شدن 𝐻𝑇 و 𝐿𝑇 به یکدیگر به صفر نزدیک شود و سیکل برگشت پذیر بماند داریم‪:‬‬ ‫اگر انتگرال سیکلی‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫حال یک ماشین گرمائی سیکلی برگشت ناپذیر را در نظر بگیرید که بین همان 𝐻𝑇 و 𝐿𝑇 کار می کند ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪3‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫نمودار فشار حجم روبرو را در نظر بگیرید‪:‬‬
‫‪ -1‬فرآیند برگشت پذیری را در نظر بگیرید که ماده از مسسیر ‪ A‬از نقطه ‪ 1‬به ‪ 2‬رفته و از مسیر‬
‫‪ B‬به نقطه ‪ 1‬باز گردد‪ .‬نامساوی کالزیوس برای این سیکل عبارتست از ‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫حال فرض کنید که ماده از مسیر ‪ C‬به نقطه ‪ 2‬رفته و از مسیر ‪ B‬بازگردد در این حالت نیز‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫نامساوی کالزیوس عبارتست از ‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬
‫(‪)2‬‬
‫اگر رابطه ‪ 1‬و ‪ 2‬را از هم کم کنیم‪:‬‬
‫(‪)3‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫از رابطه ‪ 3‬این مطلب را متوجه می شویم که انتگرال سیکلی گرما تقسیم بر دما یک خاصیت مستقل بوده و به مسیر طی شده توسط‬
‫ماده بستگی ندارد‪.‬‬
‫این خاصیت مستقل را آنتروپی می نامند‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫با انتگرال گیری از رابطه فوق بین نقاط ابتدائی و انتهائی سیکل می توان به نتیجه زیر رسید‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫(‪)4‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫آنتروپی کل یک خاصیت مقداری سیستم است و برای بدست آوردن آنتروپی وحد جرم (آنتروپی ویژه) کافی است آن را به جرم‬

‫=‪s‬‬
‫𝑆‬
‫تقسیم نمائیم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫𝑚‬

‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬
‫واحد آنتروپی ژول و واحد آنتروپی ویژه ‪ ،‬ژول بر کیلوگرم می باشد‪.‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬
‫برای محاسبه انتگرال رابطه ‪ ، 4‬باید رابطه بین ‪ Q‬و ‪ T‬را بدانیم‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫چون آنتروپی یک خاصیت سیتم است پس تغییر آنتروپی یک ماده از حالتی به حالت دیگر برای تمام فرآیند ها اعم از برگشت پذیر‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬
‫بودن یا برگشت ناپذیر بودن بین دو نقطه ثابت یکسان می باشد‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی ماده خالص‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬

‫𝑔𝑆 ‪S = 𝑆𝑓 +‬‬
‫ﻓ‬ ‫تعیین آنتروپی ماده در حالت دو فازی‪:‬‬

‫‪g‬‬
‫𝑔𝑠 𝑔𝑚 ‪ms = 𝑚𝑓 𝑠𝑓 +‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬

‫𝑓𝑆 𝑓𝑚‬ ‫𝑔𝑆 𝑔𝑚‬

‫‪a‬‬
‫=‪s‬‬ ‫𝑚‬
‫‪+‬‬ ‫𝑚‬

‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫𝑔𝑠 𝑥 ‪s = (1 − 𝑥 ) × 𝑠𝑓 +‬‬

‫‪F‬‬
‫) 𝑓𝑠 ‪𝑠 = 𝑠𝑓 + 𝑥 (𝑠𝑔 -‬‬

‫𝑔𝑓𝑠𝑥 ‪𝑠 = 𝑠𝑓 +‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی ماده خالص‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫آنتروپی یکی از خواص مستقل سیستم بوده و با داشتن آنتروپی و دما یا فشار می توان حالت دقیق ماده را تعیین نمود‪.‬‬
‫فرض کنید دما و آنتروپی یک ماده داده شده باشد ‪ ،‬با فرض اولیه اشباع بودن ماده وارد جدول اشباع ماده مورد نظر می شویم و طبق‬
‫نکته زیر داریم ‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬

‫𝑓𝑠 < 𝑠‬

‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬ ‫مایع متراکم (‪)1‬‬

‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫𝑓𝑠 = 𝑠‬ ‫مایع اشباع(‪)2‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫𝑔𝑠 < 𝑠 < 𝑓𝑠‬ ‫دوفازی(‪)3‬‬

‫𝑔𝑠 = 𝑠‬ ‫بخار اشباع(‪)4‬‬

‫𝑔𝑠 > 𝑠‬ ‫بخار فوق گرم(‪)5‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی ماده خالص‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫همان طور که در نکته مشاهده می شود با توجه به این نکته می توان دقیقا حالت ماده را مشخص کرد‪ ،‬حال می توان مطالب زیر را‬
‫بیان نمود‪:‬‬
‫‪ -1‬اگر حالت ‪ 1‬روی دهد فرض اولیه ما اشتباه بوده و با مراجعه به جداول ماده متراکم مورد نظر می توان سایر خواص را تعیین‬

‫‪g‬‬
‫نمود‪.‬‬

‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬
‫‪ -2‬اگر حالت ‪ 2‬روی دهد ‪ ،‬فشار ماده برابر با فشار اشباع در دمای داده شده می باشد و سایر خواص مربوط به مایع اشباع نیز در‬

‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬
‫جدول با اندیس ‪ f‬مشخص شده است‪.‬‬

‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪ -3‬اگر حالت ‪ 3‬روی دهد ‪ ،‬فشار ماده برابر با فشار اشباع در دمای داده شده می باشد ‪ .‬حال ابتدا کیفیت را از رابطه زیر محاسبه‬

‫‪a‬‬‫‪r‬‬
‫می نمائیم‪:‬‬

‫‪F‬‬
‫𝑔𝑓𝑠𝑥 ‪𝑠 = 𝑠𝑓 +‬‬
‫با بدست آوردن کیفیت با استفاده از روابطی که برای تعیین حجم مخصوص ‪ ،‬آنتالپی و انرژی درونی در حالت دو فازی در فصول قبل‬
‫ذکر گردید می توان این پارامترها را محاسبه نمود‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫در یک سیستم آمونیاک در ‪ 1000‬کیلوپاسکال و آنتروپی ‪ 4/5‬قرار دارد‪ .‬حالت ماده‪ ،‬دما ‪ ،‬آنتالپی ‪ ،‬انرژی درونی و کیفیت را در‬
‫صورت دو فازی بودن بدست بیاورید؟‬
‫با فرض اشباع بودن آمونیاک به جدول آمونیاک اشباع مراجعه می کنیم ‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫پس آمونیاک در حالت دوفازی می باشد و کیفیت عبارت است از‪:‬‬

‫از طرفی دما در حالت دو فازی ثابت و برابر با دمای اشباع در فشار داده شده ‪ ،‬یعنی ‪ 25‬درجه سلسیوس می باشد‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫توصیف سیکل کارنو بر اساس آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫فرآیند های موجود در سیکل کارنو عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ -1‬فرایند تک دمای برگشت پذیر که در آن گرما از منبع دما باال به سیال‬
‫انتقال می یابد‪.‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪ -2‬فرآیند آدیاباتیک برگشت پذیر که در آن دمای سیال از دمای باال به‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫دمای پایین کاهش می یابد‪.‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬
‫بدیهی است که در فرآیند آدیاباتیک ‪ ،‬آنتروپی ثابت می ماند یعنی ‪s₂=s₁ :‬‬
‫به فرآیند ایزنتروپیک می گویند‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫توصیف سیکل کارنو بر اساس آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪ -3‬فرآیند تک دمای برگشت پذیر که در آن گرما ازسیال به منبع دما پائین‬
‫منتقل می گردد‪.‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪-4‬فرآیند آدیاباتیک برگشت پذیر که در آن سیال از دمای منبع پایین تا‬
‫دمای منبع دما باال افزایش می یابد‪.‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪𝑠1 =s₄‬‬

‫کار خاص انجام شده در سیستم برابر با انتقال گرمای خالص می باشد پس کار انجام شده برابربا سطح زیر نمودار فوق می باشد و‬
‫بدین ترتیب می توان بازده ماشین گرمائی را محاسبه نمود‪:‬‬

‫‪12‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫نکات‪:‬‬

‫‪ -1‬با افزایش 𝐻𝑇 و کاهش 𝐿𝑇 می توان بازده سیستم را افزایش داد‪.‬‬
‫‪ -2‬با برعکس نمودن سیکل کارنوی ماشین گرمائی ‪ ،‬سیکل کارنوی یخچال بدست می آید که در آن‬
‫آنتروپی سیال در 𝐿𝑇 افزایش یافته و در 𝐻𝑇 کاهش می یابد‪.‬‬

‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪ -3‬تبدیل حالت مایع اشباع به بخار اشباع را در نظر بگیرید ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪a‬‬
‫‪ -4‬در منطقه فوق گرم می توان رابطه آنتروپی را به صورت زیر نوشت‪:‬‬

‫‪F‬‬‫‪ -5‬در فرآیند های برگشت پذیر ‪ ،‬سطح زیر منحنی دما _ آنتروپی ‪ ،‬مقدار گرمای انتقال یافته را نشان‬
‫می دهد‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫در ماشین گرمائی کارنوئی که آمونیاک سیال عامل آن است ‪ ،‬دمای منبع دما باالی آن ‪ 60 ،‬درجه سلسیوس می باشد و آمونیاک با‬
‫دریافت گرما از مایع اشباع به بخار اشباع تبدیل می شود ‪ .‬فشار آمونیاک در دمای پائین ‪ 140‬کیلوپاسکال است ‪ .‬دمای منبع دما‬
‫پائین ‪ ،‬گرمای داده شده به ازاء هر کیلوگرم آمونیاک و آنتروپی در شروع فرآیند و بازده سیکل را بیابید؟‬

‫‪g‬‬
‫حل‪ :‬طبق قانون دوم ترمودینامیک در دمای ثابت داریم‪:‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫چون آمونیاک از مایع اشباع به بخار اشباع تبدیل می شود‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬ ‫مرحله ‪ 2‬به ‪ 3‬یا ‪ 4‬به ‪ 1‬فرآیند تک آنتروپی است پس‪:‬‬

‫‪14‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪D‬‬
‫در حالت دو فازی دما برابر با دمای اشباع می باشد که در این مسئله دمای اشباع ‪ -20‬درجه سلسیوس است‪.‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪15‬‬

 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫معادالت گیبس‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫‪ -1‬قانون اول ترمودینامیک را در شرایطی که تغییرات انرژی جنبشی و پتانسیل صفر باشد در نظر بگیرید‪:‬‬
‫(‪)1‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫حال با توجه به تعاریف گرما ناشی از آنتروپی و همچنین تعریف کار داریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬ ‫با جایگذاری این روابط در معادله ‪ 1‬داریم‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫و رابطه واحد جرم متناظر نیز عبارتست از ‪:‬‬

‫‪16‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫معادالت گیبس‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪ -2‬تعریف آنتالپی به صورت زیر می باشد‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫با دیفرانسیل گرفتن از رابطه فوق داریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬

‫با جایگذاری معادله ‪ 2‬در رابطه فوق ‪ ،‬به فرمول دیگر گیبس می رسیم‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫و به ازاء واحد جرم عبارتست از ‪:‬‬

‫‪17‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییر آنتروپی جرم کنترل در فرآیند برگشت ناپذیر‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫جرم کنترلی را در نظر بگیرید که طبق نمودار مقابل حالت ‪ 1‬و ‪ 2‬را یکبار در فرآیند برگشت پذیر و بار دیگر در برگشت ناپذیر طی‬
‫می کند‪:‬‬
‫فرض کنید ابتدا ماده از در فرآیند برگشت پذیر از مسیر ‪ A‬به نقطه ‪ 2‬رفته و از مسیر برگشت پذیر‬

‫‪g‬‬
‫‪ B‬به نقطه ‪ 1‬باز گردد‪:‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬
‫(‪)1‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫حال فرض کنید ماده از مسیر برگشت ناپذیر ‪ C‬به نقطه ‪ 2‬رفته و از مسیر ‪ B‬باز گردد ‪:‬‬

‫(‪)2‬‬
‫با تفریق معادله ‪ 1‬و ‪ 2‬داریم‪:‬‬

‫‪18‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییر آنتروپی جرم کنترل در فرآیند برگشت ناپذیر‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫چون مسیر ‪ A‬برگشت پذیر بوده و انتروپی یکی از خواص مستقل سیستم می باشد‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫پس در فرآیند های برگشت ناپذیر داریم‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫به عبارتی می توان نوشت که ‪:‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تولید آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫برای ‪ Q‬و ‪ T‬یکسان ‪ ،‬تغییر آنتروپی در فرآیند برگشت ناپذیر از تغییر آنتروپی در فرآیند برگشت پذیر بیشتر است ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫حال می توان تغییرات آنتروپی یک سیستم را با انتگرال گرفتن بین نقاط ابتدائی و انتهائی به صورت زیر محاسبه کرد‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬ ‫مفهوم رابطه فوق به صورت زیر می باشد‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬
‫آنتروپی تولید شده ‪ +‬آنتروپی خروجی – آنتروپی ورودی = تغییرات آنتروپی‬
‫یعنی در یک سیستم آنتروپی را می توان به وجود آورد ولی نمی توان از بین برد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تولید آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫انتقال گرما و کار تبادل شده در فرآیند برگشت پذیر برابر است با‪:‬‬
‫اما در فرآیند های برگشت ناپذیر انتقال گرما کمتر از مقدار متناظر آن در فرآیند برگشت پذیر است ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫حال برای محاسبه کار در فرآیند برگشت ناپذیر داریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫این رابطه نشان می دهد که کار به اندازه میزان آنتروپی تولید شده ‪ ،‬کاهش می یابد‪.‬‬
‫را کار اتالفی می گویند‪.‬‬ ‫جمله‬

‫‪21‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪ -1‬آنتروپی یک سیستم را به دو روش می توان افزایش داد‪:‬‬
‫‪ -‬انتقال گرما‬
‫‪ -‬انجام فرآیند برگشت ناپذیر‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪ -2‬در فرآیند آدیاباتیک ‪ Q‬برابر با صفر بوده و لذا افزایش آنتروپی ‪ ،‬همواره با برگشت ناپذیری همراه است‪.‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬

‫‪ -3‬وجود برگشت ناپذیری باعث کاهش کار نسبت به فرآیند برگشت پذیر می گردد‪ .‬یعنی در فرآیند انبساط کار کمتر و در فرآیند‬
‫تراکم کار بیشتری به سیستم داده می شود‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫اصل افزایش آنتروپی‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫تغییر آنتروپی سیستم می تواند مثبت یا منفی باشد‪.‬‬
‫جرم کنترل مقابل را در نظر بگیرید‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫آنتروپی کل ناشی از مجموع آنتروپی سیستم و محیط اطراف می باشد وداریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪23‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییر آنتروپی جامدات و مایعات‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫همان طور که در فصل ‪ 3‬بیان گردید ‪ ،‬تغییر حجم مخصوص مایعات و جامدات بسیار ناچیز می باشد بنابراین قانون اول‬
‫ترمودینامیک برای جامدات و مایعات به صورت زیر در می آید‪:‬‬

‫‪g‬‬
‫‪Q=U+W‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬
‫در نتیجه تغییرات گرما برابر با تغییرات انرژی درونی می باشد‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬

‫‪24‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫محفظه فوالدی به جرم ‪ 12‬کیلوگرم حاوی ‪ 2‬کیلوگرم بخار آب فوق گرم در ‪ 1000‬کیلوپاسکال و ‪ 200‬درجه سلسیوس است‪ .‬این‬
‫مجموعه تا دمای ‪ 30‬درجه سلسیوس خنک می شود‪.‬انتقال گرما و تولید کل آنتروپی را بیابید؟‬
‫محفظه و آب داخل آن را به عنوان جرم کنترل در نظر می گیریم‪ .‬قانون اول ترمودینامیک برای جرم کنترل عبارتست از‪:‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫چون حجم ثابت است پس کار تبادل شده بین محیط و سیستم صفر می باشد‪ .‬از طرفی تغییرات انرژی جنبشی و انرژی پتانسیل نیز‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬
‫ناچیز می باشد پس‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫از طرفی با توجه به در نظرگرفتن محفظه و آب درون آن به عنوان یک سیستم واحد داریم‪:‬‬

‫) ‪C(𝑇2 − 𝑇1‬‬
‫پس ‪:‬‬

‫ظرفیت گرمائی مخزن فوالدی برابر با ‪ 0/2‬می باشد‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫چون حجم ثابت است پس ‪𝑣1 = 𝑣2 :‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬

‫‪26‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫پس گرمای تبادل شده بین محیط و سیستم طبق قانون اول عبارتست از‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫طبق قانون دوم ترمودینامیک داریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪27‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییرات آنتروپی گازهای ایده آل‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪ -1‬طبق رابطه گیبس زیر داریم‪:‬‬

‫از طرفی در مورد گازهای ایده آل روابط زیر برقرار می باشد‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬ ‫بنابراین‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫در نتیجه‪:‬‬

‫‪28‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییرات آنتروپی گازهای ایده آل‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫‪ -2‬طبق رابطه ‪ 2‬معادالت گیبس نیز داریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬
‫از طرفی برای گاز های ایده آل داریم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬ ‫بنابراین‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬ ‫در نتیجه ‪:‬‬

‫‪29‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییرات آنتروپی گازهای ایده آل‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫برای حل انتگرال موجود در روابط فوق سه امکان وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬ضرایب گرمائی ویژه را ثابت فرض کنیم ‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬ ‫‪ -2‬تابع تحلیلی صرایب گرمائی ویژه بر حسب دما موجود باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬استفاده از دمای مرجع ‪ T₀‬تا دمای دلخواه ‪ T‬و تعریف آنتروپی استاندارد ‪:‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫مثال‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫یک کیلوگرم هوا در سیلندری در شرایط ‪ 1/5‬مگاپاسکال و ‪ 1000‬درجه کلوین در یک فرآیند تک دمای برگشت پذیری منبسط و‬
‫حجم آن به ‪ 10‬برابر می رسد ‪ .‬انتقال گرما و تغییر آنتروپی هوا را در این فرآیند بیابید؟‬
‫با استفاده از معادله آنتروپی برای گازهای ایده آل داریم‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬ ‫پس تغییر آنتروپی عبارت است از‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬

‫‪31‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫تغییرات آنتروپی گازهای ایده آل‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫فرض کنید که یک گاز ایده آل یک فرآیند تک آنتروپی (آدیاباتیک ) را طی کند وضرایب گرمائی ویژه ثابت باشند‪ .‬در این صورت‬
‫داریم‪:‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬ ‫در نتیجه‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬

‫‪32‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫فرآیند پلی تروپیک گاز های ایده آل‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫در فصل ‪ 5‬دیدیم که برای محاسبه کار در فرآیند پلی تروپیک گازهای ایده آل از فرمول زیر استفاده می کنیم‪:‬‬

‫‪PV = mRT‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫به صورت کلی در فرآیند پلی تروپیک گاز های ایده آل روابط زیر صادق برقرار می باشدکه در حاالت مختلف مقدار ‪ n‬متفاوت است‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫‪ -1‬فرآیند تک فشار ‪n=0 :‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪ -2‬فرآیند تک دما ‪n=1 :‬‬
‫‪ -3‬فرآیند تک آنتروپی ‪n=k :‬‬
‫‪ -4‬فرآیند تک حجم ‪n = ∞ :‬‬

‫‪33‬‬
 ‫ترمودینامیک ‪1‬‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬

‫س‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬

‫این اسالید ها بر مبنای نکات مطرح شده در فرادرس‬
‫«ترمودینامیک ‪»1‬‬
‫تهیه شده است‪.‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪.‬‬‫‪o‬‬‫‪r‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪a‬‬‫‪r‬‬ ‫‪a‬‬‫‪D‬‬
‫برای کسب اطالعات بیشتر در مورد این آموزش به لینک زیر مراجعه نمایید‬
‫‪faradars.org/fvphy101‬‬