‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫دستور کار‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫دانشکده نفت‪ ،‬گاز و پتروشیمی‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫نحوه نوشتن گزارش انجام آزمایش‬

‫یک گزارش مناسب باید شامل قسمت های زیر باشد ‪:‬‬

‫روی جلد گزارش ‪:‬‬

‫‪ -‬نام آزمایشگاه ‪ ،‬عنوان آزمایش ‪ ،‬اسامی و شماره دانشجویی اعضای گروه و تهیه کننده ی گزارش به صورت‬
‫تفکیک شده ‪ ،‬تاریخ انجام آزمایش و تحویل گزارش کار‬
‫‪ -‬هدف‪ ،‬مقدمه و چکیده آزمایش‬
‫‪ -‬تجزیه و تحلیل تئوری آزمایش‬
‫‪ -‬شرح دستگاه ها ‪ ،‬وسایل و روش های مورد استفاده از آن ها‬
‫‪ -‬جدول اطالعات آزمایش‬
‫‪ -‬نمونه محاسبات مربوط به آزمایش‬
‫‪ -‬جدولی از کل محاسبات انجام شده برای تمام مراحل آزمایش‬
‫‪ -‬نمودارها و منحنی های خواسته شده‬
‫‪ -‬پاسخ به سواالت دستور کار‬
‫‪ -‬بحث و نتیجه گیری از آزمایش‬
‫‪ -‬منابع مورد استفاده‬

‫لطفا به هنگام نوشتن گزارش نکات زیر را رعایت کنید ‪:‬‬

‫در صورت دست نویس بودن گزارش‪ ،‬باید بر روی کاغذ ‪ ،A4‬با خودکار آبی و با رعایت حاشیه های مناسب باشد و‬
‫در صورت تایپ کردن آن باید به صورت کامال منظم و با رعایت حاشیه های مناسب و همچنین انتخاب کادر باشد ‪ .‬منحنی‬
‫ترجیحا با نرم افزار رسم شود‪ ،‬به جز نمودارهایی که رسم آن ها در دستور کار با دست و کاغذ شطرنجی ذکر شده است‪.‬‬
‫همچنین مهلت تحویل هر گزارش حداکثر تا دو هفته بعد از تاریخ انجام آن می باشد‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

LINEAR HEAT CONDUCTION

HT11C
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش تعیین ضریب هدایت حرارتی جامدات _ محوری‬

‫انتقال حرارت به طریق هدایت در داخل اجسام موقعی پدید می آید که یک گرادیان دمایی بین دو نقطه از جسم ایجاد‬
‫شود و هر قدر گرادیان دمایی بیشتر باشد شدت انتقال حرارت هم زیادتر خواهد بود ‪ .‬البته انتقال حرارت به طریق هدایت در اجسام‬
‫جامد بهتر صورت می گیرد تا مایعات و گازها ‪ ،‬و بر عکس انتقال حرارت به طریق جابجایی در مایعات و گازها خیلی بهتر انجام‬
‫می شود که در جامدات اصال صورت نمی گیرد ‪ .‬انتقال حرارت به طریق هدایت معموال در داخل اجسام بطور سه بعدی انجام می‬
‫پذیرد ‪ .‬آنالیز سه بعدی انتقال حرارت ساده نبوده و نیازمند صرف وقت زیاد جهت انجام محاسبات است ‪ .‬که البته از طریق المان های‬
‫محدود و برنامه های کامپیوتری می توان در صرف وقت و مشکالت دیگر صرفه جویی کرد ‪ .‬دستگاهی که در این آزمایشگاه بکار‬
‫می رود انتقال حرارت به طریق هدایت و یک بعدی را مورد بررسی قرار می دهد ‪ .‬در این آزمایش قانون مبنایی که میزان حرارت‬
‫منقل شده را به گرادیان درجه حرارت و سطح مقطع مربوط می سازد مورد بررسی قرار می گیرد‪.‬‬

‫دستگاه ‪ HT11‬انتقال حرارت را در جهت محوری نشان می دهد ‪ .‬دستگاه دارای ترموکوپل هایی است که درجه حرارت را در نقاط‬
‫مختلف نشان می دهند ‪ ،‬یک المان حرارتی جهت تولید حرارت در قسمت گرم سیستم بکار رفته که با ولتاژ ‪ 42‬ولت توان معادل ‪06‬‬
‫وات تولید می کند و جهت خنک نمودن قسمت سرد از آب شهر استفاده می شود ‪.‬‬

‫این دستگاه طوری طراحی شده است که خطاهای آزمایش مربوط به انتقال حرارت را در سه بعد به حداقل خود برساند و از اتالف‬
‫حرارتی از طریق جابجایی و تشعشع جلوگیری نماید ‪.‬‬

‫بااستفاده از این دستگاه می توان قانون هدایت حرارتی فوریه را به سادگی نشان داد ‪ ،‬این دستگاه تشکیل شده است از قسمت گرم‬
‫کننده (‪ )7‬که از برنج ساخته شده است و یک هیتر برقی در آن جاسازی شده (‪ )0‬سه عدد ترموکوپل (‪ )3‬که به فاصله ‪ 51‬میلی متر‬
‫از یکدیگر قرار گرفته اند و درجه حرارت را در جهت محوری این میله برنجی که قطر آن ‪ 41‬میلی متر است را اندازه گیری می‬
‫نمایند ‪ .‬د رطرف دیگر یک میله برنجی به قطر ‪ 41‬میلی متر (‪ )8‬که توسط جریان آب خنک می شود ‪ ،‬قسمت سرد را تشکیل می‬
‫دهد و روی این قسمت نیز ترموکوپل هایی به فاصله ‪ 51‬میلی متر از یکدیگر تعبیه شده است (‪ )3‬قسمت گرم با قسمت سرد ممکن‬
‫است مستقیما به یکدیگر متصل شده و تشکیل میله واحد برنجی به قطر ‪ 41‬میلی متر را داده که روی آن ‪ 0‬ترموکوپل به فواصل ‪51‬‬
‫میلی متر از یکدیگر تعبیه شده که می تواند به عنوان یک واحد مجزا مورد آزمایش قرار گیرد ‪ (.‬شکل ‪ )5‬در حالت کلی المان‬
‫واسطه بایستی بین این دو قسمت قرار گرفته و مورد آزمایش واقع شود ‪.‬‬
‫این المان عبارت است از سه میله به قطر ‪ 41‬میلی متر و طول ‪ 36‬میلی متر با جنس های برنج (‪ ،)1‬فوالد ضد زنگ و آلومینیوم‬
‫(‪)52‬و یک میله برنجی به قطر ‪ 53‬میلی متر و طول ‪ 36‬میلی متر (‪ )52‬که روی آنها ‪ 4‬عدد ترموکوپل به فاصله ‪ 51‬میلی متر از‬
‫یکدیگر تعبیه شده اند (‪. )3‬‬
‫همچنین برای اندازه گیری ضریب هدایت حرارتی مواد عایق می توان نمونه های عایق موجود در سیستم را بین دو قسمت سرد و‬
‫گرم قرار داد و ضریب هدایت حرارتی آنرا بدست آورد ‪ ،‬نمونه ای از مواد عایق می تواند یک ورق کاغذ باشد ‪.‬‬
‫اتالف حرارتی در طول قسمت مورد آزمایش با استفاده از یک الیه هوا و یک پوشش پالستیکی به حداقل خود کاهش داده شده است‬
‫‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش شماره ‪ _5‬هدایت حرارتی در طول یک میله ساده ومرکب‬

‫نحوه انجام آزمایش ‪:‬‬

‫این آزمایش را با جاگذاری المان های واسطه به ترتیب المان برنجی ‪ ،‬المان فوالد و المان آلومینیومی بین دو میله سرد و گرم با‬
‫اعمال سه ولتاژ متفاوت ‪ 45،57‬و ‪ 42‬انجام می دهیم ‪ .‬ابتدا ولتاژ را روی ‪ 9‬ولت تنظیم می کنیم زمانی که سیستم به تعادل رسید‬
‫ولتاژهای مورد نظر را اعمال می کنیم در هر مرحله صبر نمایید تا دستگاه به حالت تعادل حرارتی برسد و سپس درجه حرارت ‪8‬‬
‫نقطه در طول میله نمونه مورد آزمایش را در جدول شماره ‪ 5‬یادداشت نمایید این مرحله را برای سه ولتاژ مورد نظر انجام دهید و‬
‫نتایج را در جدول زیر ثبت کنید ‪.‬‬

‫جدول شماره‪1‬‬

‫)‪V(volts) I(Amps‬‬ ‫)‪T1 (°c‬‬ ‫)‪T2 (°c‬‬ ‫)‪T3 (°c‬‬ ‫)‪T4 (°c‬‬ ‫)‪T5 (°c‬‬ ‫)‪T6 (°c‬‬ ‫)‪T7 (°c‬‬ ‫)‪T8 (°c‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

:‫خواسته ها‬

‫ برای‬. ‫منحنی تغییرات دما را نسبت به طول میله برای ولتاژهای مختلف و المان های مشخص رسم کنید و آنها را با هم مقایسه کنید‬
: ‫محاسبه ضریب هدایت حرارتی از قانون فوریه استفاده می کنیم‬

Heat flow ( power to heater ) Q=VI ( Watt )

𝜋𝐷 2
Cross sectional area of bar 𝐴= 4
( 𝑚2 )

Temperature difference in heated section ∆𝑇ℎ𝑜𝑡 =T1 – T3 (℃ )

𝑥13 𝑄
Conductivity in heated section 𝐾ℎ𝑜𝑡 = ∆𝑇ℎ𝑜𝑡 𝐴ℎ𝑜𝑡
( w / m℃ )

Temperature difference in inter mediate ∆𝑇𝑖𝑛𝑡 = T4-T5 (℃ )

section

𝑋45 𝑄
conductivity in intermediate section 𝑘𝑖𝑛𝑡 = ∆𝑇 ( w / m℃ )
𝑖𝑛𝑡 𝐴𝑖𝑛𝑡

temperature difference in cooled section ∆𝑇𝑐𝑜𝑙𝑑 = 𝑇6 − 𝑇6 (℃ )

𝑋68 𝑄
Conductivity in cooled section 𝑘𝑐𝑜𝑙𝑑 = ( w / m℃ )
𝑇𝑐𝑜𝑙𝑑 𝐴𝑐𝑜𝑙𝑑
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫جهت تعیین ضریب هدایتی میله مرکب دماهای سطح سرد و گرم از روابط زیر تبعیت میکند ‪:‬‬

‫‪distance between each thermocouple = 0.015 m‬‬

‫𝑚 ‪∆ 𝑥 = 0.0075‬‬

‫)‪( 𝑇2−𝑇3‬‬
‫‪𝑇ℎ𝑜𝑡 𝑓𝑎𝑐𝑒 = 𝑇3 −‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ℃(‬

‫) ‪( 𝑇6−𝑇7‬‬
‫‪𝑇𝑐𝑜𝑙𝑑 𝑓𝑎𝑐𝑒 = 𝑇6 +‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ℃(‬

‫𝑡𝑛𝑖𝑋∆ 𝑄‬
‫= 𝑡𝑛𝑖𝐾‬ ‫) 𝑒𝑐𝑎𝑓 𝑑𝑙𝑜𝑐𝑇 ‪𝐴𝑖𝑛𝑡 ( 𝑇ℎ𝑜𝑡 𝑓𝑎𝑐𝑒 −‬‬
‫) ℃‪( w / m‬‬

‫مقادیر ضریب هدایت حرارتی بدست آمده بایستی با مقادیر داده شده در جدول زیر مقایسه گردد ‪ .‬دانشجویان عزیز بایستی در مورد‬
‫اثر درجه حرارت روی ضریب هدایت حرارتی نظر داده و توجه نمایند که این اثر باعث افزایش یا کاهش ضریب هدایت حرارتی می‬
‫شود و همچنین اثر این فاکتور را روی شکل پروفایل درجه حرارت بررسی کنند‪.‬‬

‫جنس المان‬ ‫)‪K( w / m °c‬‬

‫برنج‬ ‫‪121‬‬

‫فوالد ضد زنگ‬ ‫‪25‬‬

‫آلومینیوم‬ ‫‪180‬‬

‫آزمایش شماره ‪ _4‬تاثیرات عایق‬

‫هدف از انجام آزمایش ‪ " :‬بررسی الیه عایق روی هدایت حرارتی "‬

‫در این آزمایش المان واسطه را از دستگاه حذف نموده و بجای آن نمونه های عایق موجود در آزمایشگاه را قرار دهید ‪ .‬و سپس‬
‫قسمت سرد و گرم را بهم محکم نموده و آزمایش را انجام می دهیم ‪ .‬قبل از اینکه عایق را بین دو قسمت سرد و گرم قرار دهید‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫ضخامت آنرا اندازه بگیرید ‪ .‬سپس ولتاژ ورودی را روی ‪ 9‬ولت قرار داده و پس از به تعادل رسیدن سیستم ‪ ،‬ولتاژ را روی ‪54‬‬
‫تنظیم کنیدو دمای ‪ 0‬نقطه مورد نظر را در جدول شماره ‪ 4‬یادداشت نمایید ‪ .‬سپس منحنی تغییرات دما بر حسب طول میله را رسم‬
‫کنید و از روی آن افت درجه حرارت را در طول عایق بدست آورید و با استفاده از رابطه انتقال حرارت ‪،‬ضریب هدایت حرارتی‬
‫عایق را محاسبه نمایید ‪.‬‬

‫)‪ / ΔT‬ضخامت(* ‪K= Q / A‬‬

‫جدول شماره ‪2‬‬

‫)‪V(volts) I(Amps‬‬ ‫‪T1‬‬ ‫‪T2‬‬ ‫‪T3‬‬ ‫‪T6‬‬ ‫‪T7‬‬ ‫‪T8‬‬

‫)‪(°c‬‬ ‫)‪(°c‬‬ ‫)‪(°c‬‬ ‫)‪(°c‬‬ ‫)‪(°c‬‬ ‫)‪(°c‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

RADIAL HEAT CONDUCTION

HT12
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش تعیین ضریب هدایت حرارتی جامدات _ شعاعی‬

‫انتقال حرارت به روش رسانایی در داخل اجسام موقعی پدید می آید که یک گرادیان دمایی بین دو نقطه از جسم ایجاد شود و‬
‫هر قدر گرادیان دمایی بیشتر باشد شدت انتقال حرارت هم زیادتر خواهد بود‪ .‬گرادیان دمایی در سیستم های کروی و استوانه ایی‬
‫اغلب تنها در جهت شعاعی است‪ .‬بنابراین می توان این سیستم ها را یک بعدی فرض کرد‪ .‬در شرایط دایم و بدون تولید گرما‪ ،‬می‬
‫توان با استفاده از روش استاندارد که با شکل مناسب قانون فوریه شروع می شود‪ ،‬این سیستم ها را تجزیه و تحلیل کرد‪ .‬در این‬
‫آزمایش از دستگاه ‪ HT12‬جهت بررسی رسانش در سیستم های شعاعی استفاده می شود‪.‬‬

‫دستگاه ‪ HT12‬مطابق شکل صفحه قبل شامل تجهیزات زیر است ‪:‬‬

‫صفحه پایه ‪:‬‬

‫یک صفحه ‪ )5( pvc‬که قطعات دستگاه روی آن قرار داده شده است‪.‬‬

‫دیسک برنجی‪:‬‬

‫دستگاه از یک دیسک برنجی (‪ )3‬با ضخامت ‪ 3.2‬میلی متر و قطر ‪ 110‬میلی متر و هسته مرکزی مسی (‪ )2‬با قطر ‪ 14‬میلی متر‬
‫تشکیل شده است ‪ .‬ضریب هدایت حرارتی دیسک برنجی در محدوده ی دمایی که این دستگاه کار می کند ℃‪ 125 W/m‬می باشد‪.‬‬
‫برای جلوگیری از اتالف حرارتی‪،‬این دیسک توسط یک الیه هوا و یک پوشش پالستیکی (‪ )0‬محاط شده است‪.‬‬

‫المنت حرارتی‪:‬‬

‫در مرکز این دیسک توسط یک المان الکتریکی (‪ )56‬حرارت الزم تولید می شود که برای افزایش ایمنی اپراتور با ولتاژ پایین کار‬
‫می کند ‪.‬‬

‫سیستم خنک کننده دستگاه ‪:‬‬

‫محیط دیسک توسط آب شهر خنک می شود ‪.‬آب از طریق شیر کنترل‪ ،‬به لوله مسی (‪ )4‬جریان می یابد‪ .‬یک رگالتور (‪)9‬‬ ‫‪‬‬
‫جهت به حداقل رساندن اثر تغییر دبی آب بر کار سیستم تعبیه شده است و یک شیر سلونوئیدی (‪ )8‬که بوسیله یک سوکت‬
‫کمکی روی دستگاه ‪ HT10C‬قرار دارد میزان دبی آب خروجی را تنظیم می کند‪ .‬محدوده ی عملکرد این شیر ‪0 – 1.5‬‬
‫‪ Lit / min‬می باشد و یک سنسور جریان از نوع توربینی(‪ )7‬وظیفه نمایش جریان بر حسب ‪ Lit / min‬را زمانی که‬
‫سوکت ‪ )30( wf‬روی باکس ‪ HT10CX‬فعال باشد را بر عهده دارد‪.‬‬

‫ترموکوپل ها ‪:‬‬

‫‪ 0‬عدد ترموکل ( ‪ )58‬به فواصل ‪ 56‬میلی متر از یکدیگر به ترتیب از ‪ mm 7‬مرکز دیسک و در جهت شعاعی قرار گرفته است‬
‫که می تواند تغییرات درجه حرارت را در جهت شعاعی اندازه گیری نماید‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش شماره ‪ : 5‬بررسی توزیع دما در سیستم شعاعی‬

‫برای بررسی توزیع دما در دستگاه ‪ HT12‬با وارد کردن شارهای حرارتی متفاوت و اندازه گیری گرادیان دمایی از مرکز‬
‫سیستم ( قسمت گرم ) تا محیط آن (قسمت سرد) می توان توزیع دما را در جهت شعاعی بررسی کرد‪.‬‬

‫روش انجام آزمایش ‪:‬‬

‫ابتدا برای برقراری جریان آب سرد سیستم دستگیره ی گوی شکل (ضامن) رگالتور ورودی آب را بیرون کشیده و در جهت عقربه‬
‫های ساعت می چرخانیم تا زمانی که سنسور جریان آب را ‪ 1.5 Lit / min‬نشان دهد بعد از تنظیم دبی ‪ ،‬ضامن را به داخل فشار‬
‫داده تا کامال قفل شود ‪ .‬حال ولتاژ ‪ 12‬را روی گرمکن اعمال می کنیم تا سیستم به حالت تعادل دمایی برسد ‪ ،‬سپس ولتاژهای مورد‬
‫نظر را بر سیستم اعمال کرده و در هر مرحله صبر کنید تا سیستم به شرایط دائم برسد‪ .‬آنگاه درجه حرارت ‪ 6‬نقطه در جهت شعاع‬
‫را در جدولی مطابق با جدول شماره ‪ 1‬یادداشت نمایید‪ .‬این مراحل را برای سه ولتاژ ‪ 17-21‬و ‪ 24‬انجام دهید‪.‬‬

‫جدول شماره ‪: 1‬‬

‫)‪V(volts) I(Amps‬‬ ‫‪T1‬‬ ‫‪T2‬‬ ‫‪T3‬‬ ‫‪T4‬‬ ‫‪T5‬‬ ‫‪T6‬‬

‫℃‬ ‫℃‬ ‫℃‬ ‫℃‬ ‫℃‬ ‫℃‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫منحنی تغییرات دما را نسبت به شعاع دیسک برای ولتاژهای مختلف رسم کرده و خطای اندازه گیری را بررسی کنید‪ .‬منحنی‬
‫تغییرات باید مشابه منحنی های زیر رسم شود ‪:‬‬

‫آزمایش شماره ‪ : 2‬بررسی قانون فوریه برای سیستم های شعاعی‬

‫این آزمایش برای بررسی قانون فوریه جهت تعیین نرخ انتقال حرارت در شرایط دایم در یک سیستم شعاعی و بدست آوردن ضریب‬
‫هدایت حرارتی دیسک فلزی انجام می شود‪ .‬برای این کار کافی است با دادن ولتاژهای مختلف به دستگاه ‪ ،‬اختالف دما در شعاع‬
‫داخلی ( قسمت گرم سیستم ) و شعاع خارجی ( قسمت سرد سیستم ) به وجود آوریم ‪.‬‬

‫گرادیان دمایی نرمال روی محور استوانه ‪ Td / rd‬است ‪ .‬طبق قانون فوریه ‪:‬‬

‫)‪Q = -2πKR(Td / Rd‬‬

‫پس ‪ Q‬وابسته به ‪ R‬است‪ ،‬با انتگرال گیری خواهیم داشت ‪:‬‬

‫)‪(𝑇1−𝑇6‬‬
‫)‪Q = 2πxk ln(𝑅6−𝑅1) ( where ln = loge‬‬

‫خواهیم داشت ‪:‬‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫)‪𝑄 ln(𝑅6 /𝑅1‬‬

‫)‪K = 2𝜋𝑥(𝑇1−𝑇6‬‬

‫برای انجام این آزمایش و محاسبه ضریب هدایت حرارتی دیسک فلزی از نتایج آزمایش شماره ‪ 1‬استفاده می کنیم و از طریق رابطه‬
‫های داده شده در این قسمت ضریب هدایت حرارتی آزمایشگاهی را بدست آورده و با مقدار واقعی ان که ℃𝑚‪ 125 W/‬مقایسه کنید‬
‫‪ ( .‬این محاسبات برای سه ولتاز آورده شده باید انجام و مقادیر بدست آمده با هم مقایسه شوند‪).‬‬

‫نکته ‪ :‬جهت بررسی اثر تغییر دبی بر رسانش ‪ ،‬دبی آب ورودی به دستگاه را به ‪ 0.7 Lit / min‬می رسانیم و ولتاژ دستگاه را‬
‫روی ‪ 12‬تنظیم می کنیم و با بررسی گرادیان دمایی با حالت قبل ( دبی ‪ ) 1.5 Lit / min‬مقایسه می کنیم‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

LAW OF RADIANT HEAT TRANSFER AND RADIANT

HEAH EXCHANGE

HT13
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش بررسی قوانین تشعشع‬

‫تشعشع یکی از صورت های انتقال حرارت است که با دو شکل دیگر انتقال حرارت ‪ ،‬یعنی جابجایی و هدایت تفاوت قابل‬
‫مالحظه ای دارد ‪ .‬انتقال حرارت تشعشعی نیاز به محیط مادی ندارد چرا که توسط امواج الکترومغناطیس صورت می گیرد ؛ لذا‬
‫برای درک بهتر آن‪ ،‬آشنایی مختصر به خصوصیات امواج الکترومغناطیس الزم است ‪ ،‬گرچه یک مهندس مستقیما با مکانیزمی که‬
‫انتقال حرارت توسط آن رخ می دهد سر و کار ندارد ولی شناختی مختصر از خواص و قوانین مربوط به آن الزم است ‪.‬‬

‫تشعشع گرمایی گسیل شده از هر سطح‪ ،‬شامل گستره ای از طول موج هاست‪ .‬شدت تشعشع بستگی به طول موج دارد‪ .‬هر سطح‬
‫تشعشع را در جهت های معینی گسیل می کند و یک توزیع جهتی را به وجود می آورد‪ .‬بنابراین‪ ،‬تشعشع دو خصوصیت مهم دارد ‪:‬‬
‫طیفی و جهتی‪ .‬برای توصیف کامل انتقال گرمای تشعشعی‪ ،‬آثار طیفی و جهتی تشعشع را باید در نظر گرفت‪ .‬دستگاه موجود به‬
‫بررسی توزیع تشعشع از سطح یک منبع حرارتی می پردازد ‪.‬‬

‫دستگاه ‪ HT13‬از یک میز افقی ریل دار تشکیل شده است که در یک طرف آن منبع تشعشع حرارتی قرار گرفته است ‪ .‬یک حسگر(‬
‫‪ ( sensor‬تشعشع حرارتی یا یک سنجشگر نور را می توان بین دو منبع قرار داد ‪ .‬تعدادی صفحه به همراه دستگاه وجود دارد که‬
‫قابل سوار شدن به روی میز می باشند‪ .‬تمام حسگرهای تشعشعی و قطعات اضافی به پایه هایی متصل شده اند تا بتوان آن ها را جابجا‬
‫نموده و در فواصل مختلف از منبع حرارتی قرار داد‪ .‬یک خط کش در جلوی ریل میز نصب شده است تا با استفاده از آن فاصله ی‬
‫قطعات اندازه گیری شود‪ .‬نیروی برق مورد نیاز تشعشع از طریق قسمت کنترل و اندازه گیری تامین و توسط یک کلید کنترل می شود‪.‬‬
‫یک ترانسفورماتور‪ ،‬تغذیه ولتاژ پایین برای منبع حرارتی را تامین می کند‪ .‬قسمت کنترل و اندازه گیری از طریق یک کابل به برق‬
‫شهر وصل می شود‪ .‬دمای صفحات فلزی استفاده شده در ارتباط با منبع تشعشع حرارتی روی یک صفحه نمایشگر دیجیتالی قابل‬
‫خواندن است‪.‬‬

‫سنسور اندازه گیری تشعشع ‪:‬‬

‫رادیومتر یا تشعشع سنج ابزاری بسیار حساس است که در استفاده از آن باید دقت شود‪ ،‬سطح سنسور با یک رنگ سیاه مات پوشیده‬
‫شده است که در صورت خراش برداشتن آسیب می بیند‪ .‬این سنسور حتی برای مقادیر کم تشعشع از حساسیت باالئی برخوردار است‬
‫و مقادیر را مستقیما بر حسب ‪ W / m²‬نشان می دهد‪.‬‬

‫تشعشع ورودی و تشعشع صادره ‪:‬‬

‫سنجشگر دیجیتالی‪ ،‬شدت تشعشع ورودی را به رادیومتر نشان می دهد‪ .‬مقدار نمایش داده شده با مقدار تشعشع صادر شده از صفحه‬
‫گرم شده تفاوت دارد‪ .‬در بعضی از آزمایشات‪ ،‬اندازه گیری تشعشع صادره از صفحه گرم شده مورد نیاز است‪ .‬برای این منظور بین‬
‫تشعشع ورودی به سنسور که در فاصله ‪ L‬از منبع حرارتی قرار گرفته و تشعشع صادره از منبع حرارتی به صورت زیر نشان داده‬
‫می شود‪:‬‬

‫عدد خوانده شده توسط رادیومتر = تشعشع صادره از منبع حرارتی‬ ‫‪X‬‬ ‫) ‪C ( C = 30.12/ calibration factor‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش اول‬

‫قانون مربع معکوس فاصله برای انتقال حرارت از طریق تشعشع‬

‫هدف‪ :‬نشان دادن تناسب شدت تشعشع روی یک سطح با عکس مجذور فاصله سطح از منبع تشعشع‬

‫تئوری آزمایش‪:‬‬

‫اگر یک پرتو باریک از تشعشع در نظر گرفته شود‪ ،‬در امتداد این پرتو در صورت عدم پخش یا جذب شدت تابش ثابت می‬
‫ماند‪ .‬اما تابش از یک سطح گرم به شکل یک پرتو عمل نمی کند ‪ .‬حال اگر در فاصله ‪ x‬از یک سطح گرم باشیم توزیع تابش بر‬
‫روی سطح به شکل نیمکره ای به شعاع ‪ x‬می باشد‪ ،‬در صورت افزایش این فاصله به ‪ 2x‬توزیع تابش بر نیمکره ای به شعاع ‪4x‬‬
‫صورت می گیرد(افزایش می یابد)‬

‫در این آزمایش این رابطه را به شکل عملی برررسی می کنیم ‪ .‬رادیومتر در دستگاه ‪ HT13‬می تواند روی سطح این نیمکره در‬
‫نظر گرفته شود در واقع فاصله منبع حرارتی تا رادیومتر شعاع نیمکره فرض می شود ‪ .‬وقتی که رادیومتر از منبع حرارتی دور می‬
‫شود شعاع این نیمکره افزایش یافته و میزان تشعشع خوانده شده از رادیومتر با عکس مربع فاصله افزایش خواهد یافت‪ .‬این رابطه در‬
‫تئوری با ‪ Lamberts Cosine Law‬بیان می شود ‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫تنظیم دستگاه ‪:‬‬

‫رادیومتر را در فاصله ‪ mm 900‬از منبع حرارتی قرار دهید‪.‬‬

‫مدت زمان کافی (حدود ‪ 51‬دقیقه) صبر کنید تا هیتر به دمای ثابت برسد‪.‬‬

‫تذکر‪ :‬سطح منبع حرارتی و سطح رادیومتر باید کامال موازی یکدیگر باشند‪.‬‬

‫نحوه انجام آزمایش‪:‬‬

‫ولتاژ مربوط به منبع حرارتی روی باکس ‪ HT10 XC‬را روی ‪ 20‬ولت تنظیم کنید تا ‪)T10‬دمای هیتر (به یک دمای ثابت برسد‬
‫برای فاصله ‪ 900 mm‬میزان تابش را توسط رادیومتر بخوانید ‪ ،‬عدد رادیومتر )‪ (R‬و فاصله از منبع حرارتی )‪ (X‬را در جدولی‬
‫یادداشت کنید‪ .‬این جدول را برای فاصله ‪ 900 mm‬تا ‪ 300 mm‬این جدول را کامل کنید ‪.‬‬

‫تذکر‪ :‬برای هر موقعیت جدید ‪ 4‬دقیقه طول خواهد کشید تا رادیومتر به یک حالت پایدار برسد‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫خواسته ها‪:‬‬

‫مقادیر𝑅 ‪ log‬و 𝑋 ‪ log10‬رابدست آورده و منحنی تغییرات 𝑅 ‪ log‬را بر حسب 𝑋 ‪ log‬رسم کنید و شیب آنرا نیز بدست آورید‪.‬‬

‫آزمایش ‪ : 4‬بررسی قانون استفان‪-‬بولتزمن‬

‫هدف‪ :‬نشان دادن وابستگی شدت تشعشع با توان چهارم دمای منبع تشعشعی‬

‫تئوری آزمایش‪:‬‬

‫قانون استفان‪-‬بولتزمن عبارت است از‪:‬‬

‫) ‪𝑞ь = σ (𝑇𝑠4 _ 𝑇𝑎4‬‬

‫که در آن‪ ،‬نرخ انرژی مبادله شده بین جسم سیاه و محیط پیرامون بر واحد سطح جسم سیاه (‪(w/m²‬‬
‫𝑠𝑇دمای سطح ( ‪ 𝑇𝑎 ، ) K‬دمای محیط ( ‪ ) K‬و ( ‪ σ =1067 *10−9 ( W/𝑚−2 𝐾 −4‬ثابت استفان‪ -‬بولتزمن است‪.‬‬

‫تنظیم دستگاه ‪:‬‬

‫توان روی صفحه ی کنترل دستگاه را در حالت ماکزیمم ( ‪ ) 20 volt‬قرار دهید‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫رادیومتر را در فاصله ی ‪ 200 mm‬از صفحه ی سیاه ( ‪ 250 mm‬خط کش ) قرار دهید‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تذکر‪ :‬سطح صفحه ی سیاه و رادیومتر باید کامال موازی یکدیگر باشند‪.‬‬

‫نحوه انجام آزمایش ‪:‬‬

‫مقادیر دما ) ‪ ( T‬و مقادیر عدد رادیومتر ) ‪ ( R‬را در شرایط محیط بخوانید‪ .‬سپس در یک محدوده ی مناسب با فواصل انتخابی‪ ،‬توان‬
‫ورودی به هیتر را کاهش داده و این مقادیر را به طور همزمان در جدول مربوطه ثبت کنید ‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫توصیه می شود که بین هر کاهش توان گرمکن و هنگام انتظار برای ثابت شدن دمای سطح سیاه‪ ،‬دیسک بازتابشی در شکاف‬
‫رادیومتر قرار گیرد تا اثرات حرارتی مذکور را حذف کند‪ ( .‬آزمایش را با ولتاژ ‪ 54 ، 50‬و ‪ 8‬انجام دهید ‪) .‬‬

‫جدول شماره ‪4‬‬

‫) ‪V (volt‬‬ ‫) ‪I ( Amp‬‬ ‫‪Distance Radiation‬‬

‫)‪(m‬‬ ‫) ‪( w/ 𝑚2‬‬

‫خواسته ها ‪:‬‬

‫الف ‪ -‬توسط مقادیر خوانده شده جدول شماره ی ‪ 2‬را تکمیل کنید‪.‬‬

‫𝑏𝑞‬
‫= ‪ F‬را محاسبه و مقایسه کنید‪.‬‬ ‫ب – مقادیر‬
‫𝑅‬

‫ج – منحنی تغییرات ‪ 𝑞ь‬را نسبت به ‪Ts‬دمای سطح بر حسب ‪ ̊ K‬رسم نمایید‪.‬‬

‫آزمایش ‪ : 3‬محاسبه ضریب دید )‪(view factor‬‬

‫هدف آزمایش ‪:‬‬

‫در این آزمایش نشان می دهیم میزان تشعشع اندازه گیری شده بوسیله رادیومتر با میزان تشعشع منبع حرارتی بوسیله فاکتور ضریب‬
‫دید با هم نسبت مستقیم پیدا می کنند‪.‬‬

‫تئوری آزمایش ‪:‬‬

‫طبق آنچه در آزمایش دوم نشان داده شد ‪ ،‬میزان تشعشع منبع حرارتی بعنوان یک جسم سیاه ( ‪ )𝑞ь‬از رابطه زیر بدست می آید ‪:‬‬

‫)‪𝑞ь = σ ( Ts⁴_ Ta⁴‬‬

‫که در آن ‪:‬‬

‫‪ = 56.7 X 10−9‬ضریب ثابت استفان بولتزمن= ‪σ‬‬ ‫( ‪) W/m¯²K¯⁴‬‬

‫دمای منبع حرارتی = 𝑠𝑇‬ ‫)𝑘(‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫محیط دمای = 𝑎𝑇‬ ‫)𝑘(‬

‫تشعشع دریافت شده بوسیله رادیومتر ( 𝑟𝑞 ) با فاکتور ضریب دید (‪ ) view factor‬با تشعشع صادر شده از منبع حرارتی ( ‪)𝑞ь‬‬
‫𝐹 =𝑟𝑞‬ ‫) ‪σ (𝑇𝑠4 − 𝑇𝑎4‬‬ ‫تناسب پیدا میکند ‪:‬‬

‫در این آزمایش نشان می دهیم که مقدار ضریب ‪ F‬با زاویه دید برای سطوح دایره ای شکل نسبت مستقیم دارد ‪ .‬اگر ‪ Ө‬زاویه دید از‬
‫‪F=sin² Ө‬‬ ‫رادیومتر تا سطح نشان داده شده در شکل زیر باشد ‪ F‬را می توان از این رابطه محاسبه کرد ‪:‬‬

‫بنابراین ∶‬
‫‪𝑞 𝑟=sin² Ө‬‬ ‫) ‪σ (𝑇𝑠4 − 𝑇𝑎4‬‬

‫نحوه انجام آزمایش‬

‫روش انجام این آزمایش دقیقا با آزمایش ‪ 5‬یکسان است بنابراین جهت محاسبات خواسته شده از نتایج آزمایش ‪ 5‬استفاده می شود‪.‬‬

‫خواسته ها‪:‬‬

‫با بدست آوردن مقدار ضریب ‪ F‬از دو روش هندسی و رابطه استفان بولتزمن نشان دهید که ضریب دید تابع جنس و رنگ صفحه‬
‫نیست و فقط تابع ابعاد صفحه می باشد ‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫آزمایش ‪ : 2‬تعیین ضریب صدور ( ‪) Emissivity of radiating surface‬‬

‫هدف ‪ :‬تعیین ضریب صدور ( ‪ ) Emissivity of radiating surface‬سطوح مختلف ( سیاه مات‪ ،‬خاکستری‪ ،‬براق )‬

‫تئوری آزمایش ‪ :‬ضریب صدور به صورت نسبت انرزی صادر شده توسط یک سطح به انرژی صادر شده توسط سطح سیاه در‬
‫همان دما تعریف می شود‪ .‬برای اجسام واقعی ضریب صدور تابعی از طول موج تابش‪ ،‬زاویه تابش‪ ،‬دمای سطح و میزان پرداخت‬
‫سطح می باشد‪ .‬اما معموال در محاسبات از یک مقدار متوسط برای آن استفاده می شود‪.‬‬

‫مقا دیر جدول بندی شده ضریب صدور در نتایج تست های منتشر شده در این رابطه یافت می شوند‪ .‬در محاسبات انتقال حرارت‬
‫ضریب صدور به صورت یک ضریب ثابت وارد می شود‪ ،‬به عنوان مثال در قانون استفان بولتزمن برای یک سطح واقعی‬
‫داریم‪:‬‬

‫)‪𝑞ь = ξ 𝐹 σ ( Ts⁴_ TA⁴‬‬

‫تنظیم دستگاه ‪:‬‬

‫سوئیچ کنترل ولتاژ دستگاه را روی ‪ 20‬تنظیم کنید‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫صفحات مورد آزمایش را طبق شکل زیر در فواصل خواسته شده تنظیم کنید‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫رادیومتر را هم طبق شکل زیر تنظیم کنید‪.‬سطح صفحه ی مورد آزمایش و سطح رادیومتر باید کامال موازی یکدیگر باشند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫نحوه انجام آزمایش ‪:‬‬

‫پس از پایداری جریان انتقال حرارت ‪ ،‬صفحه سیاه را در نقطه مورد نظر قرار داده تا دمای صفحه ثابت شود حال میزان تشعشع‬
‫اندازه گیری شده توسط رادیومتر و دمای صفحه سیاه را یادداشت کنید ‪ .‬بهمین ترتیب برای دو صفحه دیگر همین کار را تکرار‬
‫کنید‪ (.‬در هنگام انتظار برای ثابت شدن دمای سطوح مختلف‪ ،‬صفحه بازتابشی در شکاف رادیومتر قرار گیرد تا اثرات حرارتی را‬
‫حذف کند )‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫خواسته ها ‪:‬‬

‫الف – با فرض ایده آل در نظر گرفتن صفحه سیاه (‪ ) ξ = 1‬ضریب صدور دو صفحه دیگر را نسبت به صفحه سیاه بدست آورید‬
‫‪.‬‬
‫ب – مقایسه مقدار عملی و تئوری ضریب صدور و بررسی خطای آزمایش‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

COMBIND CONVECTION AND RADIATION

HT14
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫انتقال حرارت جابجایی ( آزاد و اجباری )‬

‫مقدمه‪ :‬میدانیم که وقتی یک صفحه فلزی داغ در مقابل یک فن قرار گیرد سریعتر از زمانی سرد می شود که در مجاورت هوای ساکن قرار‬
‫گیرد‪ .‬در این صورت می گوییم که حرارت جابجا شده است و این فرایند را انتقال حرارت جابجایی می نامیم‪ .‬انتقال حرارت به طریق جابجایی برای‬
‫بیشتر سیستم های انتقال حرارت نقشی اساسی را ایفا می کند این روش انتقال حرارت به دو صورت امکان پذیر است‪:‬‬

‫‪ .5‬جابجایی طبیعی یا آزاد ( ‪) free convection‬‬

‫‪ .4‬جابجایی اجباری ( ‪) force convection‬‬

‫زمانی که هوا در مجاورت یک سطح گرم و در تماس با آن قرار می گیرد حرارت از سطح گرم به هوا منتقل می شود و هوا در قسمت مجاور سطح‬
‫گرم به علت افزایش دما‪ ،‬کاهش دانسیته پیدا کرده و به طرف باال حرکت می کند و هوای سرد جایگزین آن می شود‪ .‬به این فرایند انتقال حرارت به‬
‫روش جابجایی آزاد گفته می شود ‪ .‬جابجایی طبیعی یا آزاد‪ ،‬ناشی از حرکت سیال در اثر تغییر چگالی حاصل از گرمایش است‪ .‬یک رادیوتر گرم‬
‫می تواند مثالی برای فرایند جابجایی آزاد باشد که گرما را به طریق جابجایی منتقل می کند‪ .‬حرکت سیال در اثر نیروی شناوری که هنگام گرم شدن‬
‫و کاهش چگالی بر سیال وارد می شود شکل می گیرد‪ .‬در اصطالح به نیروه ای شناوری وارد بر سیال نیروهای بدنه نیز می گویند ‪ .‬طبیعی است‬
‫که هر چه دمای سطح بیشتر باشد جابجایی هوا نیز بیشتر خواهد بود و مقدار هوای بیشتری از سطح پراکنده می شود‪ .‬اگر توان الکتریکی بیشتری‬
‫به گرمکن بدهیم دمای سطح افزایش می یابد تا امکان انتشار انرژی دریافتی بیشتر شود‪.‬‬

‫) ∞𝑇 ‪q = h.A( 𝑇𝜔 -‬‬

‫با این رابطه نرخ انتقال حرارت به اختالف کلی درجه حرارت بین جداره سیال و سطح تماس ‪ A‬مرتبط می گردد‪.‬‬

‫کمیت ‪ h‬را ضریب انتقال حرارت جابجایی و معادله ( ‪ ) 5-5‬معادله معروف آن است‪ .‬از این معادله در می یابیم که واحد ‪ h‬هنگامی که جریان‬
‫حرارت بر حسب وات ( ‪ ) w‬بیان می شود‪ ،‬بر حسب وات (‪ ) w‬بیان شود‪ ،‬بر حسب وات بر مترمربع در درجه سیلسیوس بیان می گردد‪.‬‬

‫شکل (‪ ) 5-5‬انتقال حرارت جابجایی از یک صفحه‬

‫اساس کار بیشتر مبدل های حرارتی و سیستم های مرتبط با آن‪ ،‬انتقال حرارت هم زمان به طریق هدایت ( ‪ ) conduction‬و جابجایی (‬
‫‪ ) convection‬آزاد یا اجباری است ‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫این موارد با مطالعه چگونگی تغییرات دما ( ‪ ) Temperature profile‬و میزان حرارت منتقل شده بر واحد سطح ( ‪ ) heat flux‬در داخل‬
‫یک کانال هوا‪ ،‬در یک سطح صاف و با یک سطح گسترده ( ‪) extended surface‬‬

‫می توان ضریب انتقال حرارت را پیش بینی و محاسبه کرد‪.‬‬

‫شرح دستگاه‬

‫با استفاده از این دستگاه و به کمک مطالعه پروفایل دما و شار حرارتی در کانال هوای تعبیه شده روی دستگاه برای سطح لوله استوانه ای‬
‫می توان به اندازه گیری و تخمین ضرایب حرارت پرداخت‪.‬‬
‫برای جابجایی اجباری در این دستگاه یک فن (‪ ) fan‬با دور متغییر در قسمت پایین و پ شت کانال هوا تعبیه شده است که هوا را به سمت‬
‫این صفحه ها هدایت می نماید و باعث حرکت هوا بر روی سطوح گرم می شود‪.‬‬
‫یادآوری می شود که سرعت هوا توسط سرعت سنج نصب شده روی کانال هوا قابل اندازه گیری و در واحد ‪ HT10‬قابل مشاهده است‪.‬‬

‫شرح قطعات دستگاه ‪:‬‬

‫دس تگاه شامل یک کانال قائم است‪ .‬این کانال طوری طراحی شده است که دما و سرعت هوای درون دستگاه را به سادگی می توان کنترل و‬
‫اندازه گیری و با قرار دادن انواع سطوح گرم با ابعاد مشخص در جریان هوای مورد نیاز در حالت جابجایی اجباری را تامین کرد‪.‬‬

‫مجموعه ای دیگر نیز در کنار کانال هوا قرار دارد که توسط سیستم های مناسب امکان اندازه گیری دما‪ ،‬کنترل توان ورودی و سرعت هوا را فراهم‬
‫می کند‪ .‬اندازه گیری دما توسط یک ترموکوپل ‪ PT100‬و یک نمایشگر دما که بر حسب درجه سانتیگراد و بر روی واحد ‪ HT10‬نصب است قابل‬
‫نمایش می باشد‪.‬‬

‫سرعت هوای جاری در کانال نیز توسط یک دستگاه سرعت سنج ( ‪) Anemometer‬قابل تنظیم و اندازه گیری است‪ .‬توان گرمکن دستگاه را می‬
‫توان به کمک ولت متر و آمپر متر موجود روی دستگاه و رابطه زیر محاسبه نمود‪:‬‬

‫‪V = RI‬‬ ‫‪q = 0.24 VI.t‬‬ ‫→‬ ‫‪q = 0.24 RI . I². t‬‬

‫با استفاده از این سیستم می توانیم ضریب انتقال حرارت در حالت جابجایی آزاد و اجباری را برای سطح صاف ( ‪ )flat plate‬که در حالت عمومی‬
‫قابل مشاهده است را بدست آوریم‪.‬‬

‫درون این سطح صاف یک المان گرمایی قرار دارد که دمای ماکزیمم آن توسط یک ترموکوپل بر روی دستگاه ‪ HT10X‬قابل نمایش است‪ .‬به‬
‫کمک فن دستگاه می توان جریان هوایی به سمت باال و با سرعت های مختلف ایجاد نمود و این مقدار را توسط تنظیم کننده جریان فن‪ ،‬تغییر داد‪.‬‬
‫اندازه گیری دمای هوای ورودی بر روی صفحه نمایش ( ‪ ) Anemometer‬و دمای خروجی با ترموکوپل ‪ PT100‬در واحد ‪ HT10X‬و صفحه‬
‫نمایشی آن قابل رویت است‪.‬‬

‫آزمایش ها‪ ،‬نحوه انجام و محاسبات آنها‬

‫آزمایش هایی که توسط این سیستم انتقال حرارت انجام می شوند‪:‬‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪ -5‬بررسی رابطه ی بین توان ورودی و دمای سطح در انتقال حرارت از طریق جابجایی آزاد‬
‫‪ -4‬بررسی رابطه ی بین توان ورودی و دمای سطح در انتقال حرارت از طریق جابجایی اجباری‬
‫در انتقال حرارت از طیق جابجایی آزاد میزان انتقال حرارت از سطح به میزان جابجایی هوا در اثر گرم شدن بستگی دارد‪ .‬در صورتی که هوا‬
‫خود دارای سرعت باشد‪ ،‬میزان انتقال حرارت بیشتر است‪ .‬به چنین پروسه ای در انتقال حرارت‪ ،‬جابجایی اجبار ( ‪FORCED CONVECTION‬‬
‫) گفته می شود‪ .‬در این نوع انتقال حرارت به ازاء توان ورودی یکسان و سطح تماس برابر‪ ،‬دمای سطح گرم تر از دماهای همان سطح در جابجایی‬
‫آزاد خواهد بود‪.‬‬

‫آزمایش اول ‪:‬‬

‫بررسی رابطه ی بین توان ورودی و دمای سطح در انتقال حرارت از طریق جابجایی آزاد‬

‫تئوری آزمایش ‪:‬‬

‫همانطور که قبال گفتیم زمانی که هوا در مجاورت یک سطح گرم و در تماس با آن قرار می گیرد حرارت از سطح گرم به هوا منتقل می شود و هوا‬
‫در قسمت مجاور سطح گرم به علت افزایش دما‪ ،‬کاهش دانسیته پیدا کرده و به طرف باال حرکت می کند و هوای سرد جایگزین آن می شود‪ .‬به این‬
‫فرایند انتقال حرارت به روش جابجایی آزاد گفته می شود ‪ .‬در جابجایی آزاد عدد ناسلت ( ‪ ) Nu‬به عددهای گراشف ( ‪ ) Gr‬و پرانتل (‪ ) Pr‬بستگی‬
‫دارد و حرارت منتقل شده به شکل زیر بیان می شود ‪:‬‬
‫) ‪Nu = f( Gr, Pr‬‬ ‫)‪Ra = (Gr Pr‬‬

‫𝑠𝑇 = دمای سطح لوله استوانه ایی ( ‪) K‬‬ ‫اگر‬

‫‪ = D‬قطر لوله استوانه ایی ( ‪) m‬‬
‫‪ = L‬طول گرم شده لوله استوانه ایی ( ‪) m‬‬
‫‪ = 𝑇ₐ‬دمای هوای محیط ( ‪) m‬‬
‫‪ = Ra‬عدد رایلی ( بدون بعد )‬

‫) ‪𝐴𝑠 = ( πDL‬‬ ‫سطح مقطع انتقال حرارت‬

‫) 𝑎𝑇 ‪𝑄𝐶 = 𝐻𝑐𝑚 𝐴𝑠 ( 𝑇𝑠 -‬‬ ‫حرارت منتقل شده از طریق جابجایی آزاد‬

‫) 𝑎𝑇 ‪𝑄𝑟 = 𝐻𝑟𝑚 𝐴𝑠 ( 𝑇𝑠 -‬‬ ‫حرارت منتقل شده از طریق تشعشع‬

‫𝑟𝑄 ‪𝑄𝑡𝑜𝑡 = 𝑄𝐶 +‬‬ ‫کل حرارت منتقل شده از لوله استوانه ای‬

‫ضریب متوسط انتقال حرارت تشعشی 𝑚𝑟𝐻 از رابطه زیر محاسبه می شود ‪:‬‬

‫) ‪(𝑇𝑠4 −𝑇𝑎4‬‬
‫‪𝐻𝑟𝑚 =σσF‬‬ ‫) 𝑎𝑇‪(𝑇𝑠 −‬‬

‫‪ = σ‬ضریب استفان بولتزمن ( ‪) W m-2K-4‬‬

‫‪ = σ‬ضریب صدور ( بدون بعد )‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪ = 5 = F‬ضریب دید ( بدون بعد )‬

‫ضریب متوسط انتقال حرارت جابجایی آزاد 𝑚𝑐𝐻 با استفاده از روابط زیر محاسبه می شود ‪:‬‬

‫) 𝑎𝑇‪( 𝑇𝑠 −‬‬
‫= 𝑚𝑙𝑖𝑓𝑇‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫𝑇=‪β‬‬ ‫)‪( K-1‬‬
‫𝑚𝑙𝑖𝑓‬

‫‪𝑔𝛽(𝑇𝑠 −𝑇𝑎 )𝐷 3‬‬

‫= 𝐷𝑟𝐺‬ ‫𝜗‬

‫)‪𝑅𝑎𝐷 = ( 𝐺𝑟𝐷 Pr‬‬

‫‪𝑁𝑢𝑚 = c (𝑅𝑎𝐷 )n‬‬

‫) 𝑚𝑢𝑁𝑘 (‬
‫= 𝑚𝑐𝐻‬ ‫)‪( Wm-2K-1‬‬
‫𝐷‬

‫‪ = Ra‬عدد رایلی ( بدون بعد )‬

‫‪ = Gr‬عدد گراشف ( بدون بعد )‬

‫𝑚𝑢𝑁 = عدد ناسلت ( بدون بعد )‬

‫‪ = Pr‬عدد پرانتل ( بدون بعد )‬

‫= ‪ = 9685‬شتاب جاذبه زمین ( ‪) ms-2‬‬

‫‪ = β‬ضریب انبساط حجمی ( ‪) K-1‬‬

‫𝜗 = ویسکوزیته هوا ( ‪) m2s-1‬‬

‫‪ = K‬ضریب هدایت حرارتی هوا ( ‪) Wm-1K-1‬‬

‫نکته ‪ pr ، k :‬و 𝜗 خواص فیزیکی هوا در دمای 𝑚𝑙𝑖𝑓𝑇 هستند ‪ ( .‬این پارامترها از جداول خواص فیزیکی هوا استخراج می شوند‪) .‬‬

‫مقدار واقعی توان حرارتی لوله استوانه ای ‪Q 𝑖𝑛 = VI :‬‬

‫جدول زیر مقادیر ثابت ‪ c‬و ‪ n‬برای جابجایی آزاد بر روی لوله استوانه ای را نشان می دهد ‪:‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪RaD‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪10-9 to 10-2‬‬ ‫‪.675‬‬ ‫‪0.058‬‬

‫‪10-2 to 102‬‬ ‫‪1.02‬‬ ‫‪0.148‬‬

‫‪102 to 104‬‬ ‫‪0.850‬‬ ‫‪0.188‬‬

‫‪104 to 107‬‬ ‫‪0.480‬‬ ‫‪0.250‬‬

‫‪107 to 1012‬‬ ‫‪0.125‬‬ ‫‪0.333‬‬

‫مقدار ضریب انتقال حرارت جابجایی آزاد بصورت تئوری به شکل زیر محاسبه می گردد ‪:‬‬

‫‪𝑇𝑠 −𝑇𝑎 0.25‬‬

‫(‪𝐻𝑐𝑚 = 1.32‬‬ ‫)‬
‫𝐷‬

‫نحوه انجام آزمایش ‪:‬‬

‫ابتدا ولتاژ هیتر را روی ‪ 5‬ولت تنظیم می کنیم و صبر می کنیم تا دستگاه به حالت پایدار برسد ‪ .‬سپس پارامترهای ‪V ، 𝑇10 ، 𝑇9‬‬
‫و ‪ I‬را از واحد ‪ HT10XC‬یادداشت می کنیم ‪ .‬این کار را برای ولتاژهای ‪ 15 ، 12، 8‬و ‪ 20‬ولت انجام می دهیم و نتایج را برای‬
‫کلیه ولتاژها یادداشت می کنیم ‪ .‬پارامترهای زیر در این ازمایش مورد استفاده قرار می گیرد ‪:‬‬

‫(‪)m‬‬ ‫‪ = D‬قطر المنت استوانه ایی = ‪0.01‬‬

‫(‪)m‬‬ ‫‪ = L‬طول المنت استوانه ایی = ‪0.07‬‬

‫‪ = σ‬ضریب صدور سطح = ‪0.95‬‬

‫( ‪) Wm-2k-9‬‬ ‫‪ = σ‬ثابت استفان بولتزمن = ‪56.7 × 10−9‬‬

‫خواسته های آزمایش ‪:‬‬

‫‪ -5‬نشان دهید حرارت انتقال یافته از سطح گرم به محیط مجموع حرارت ناشی از جابجایی آزاد به اضافه گرمای تشعشعی است‬
‫‪.‬‬
‫‪ -4‬نشان دهید حرارت انتقال یافته با افزایش دمای سطح هیتر افزایش می یابد ‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫محاسبه ضریب انتقال حرارت جابجایی و تشعشی و رسم نمودار این دو پارامتر بر حسب دمای سطح گرم (نکته نمودار ‪ :‬از‬ ‫‪-3‬‬
‫دمای ‪ 230‬درجه سانتیگراد به بعد نمی توان از اثر حرارت تشعشعی در حرارت انتقال یافته صرفنظر کرد)‬

‫آزمایش دوم ‪:‬‬

‫بررسی رابطه ی بین توان ورودی و دمای سطح در انتقال حرارت از طریق جابجایی اجباری‬

‫تئوری آزمایش ‪:‬‬

‫در انتقال حرارت از طریق جابجایی آزاد میزان انتقال حرارت از سطح به میزان جابجایی هوا در اثر گرم شدن بستگی دارد ‪ .‬در‬
‫صورتی که هوا خود دارای سرعت باشد‪ ،‬میزان انتقال حرارت بیشتر است ‪ .‬به چنین پروسه ای در انتقال حرارت‪ ،‬جابجایی اجباری(‬
‫‪ ) forced convection‬گفته می شود‪ .‬در این نوع انتقال حرارت به ازاء توان ورودی یکسان و سطح تماس برابر‪ ،‬دمای سطح گرم‬
‫کمتر از دمای همان سطح در جابجایی آزاد خواهد بود‪.‬‬
‫راوابط حاکم بر سیستم در صورتی که انتقال حرارت به صورت جابجایی اجباری باشد ‪:‬‬

‫𝑠𝐴‬ ‫)‪= (πDL‬‬ ‫سطح مقطع انتقال حرارت‬

‫) 𝑎𝑇 ‪𝑄𝑓 = 𝐻𝑓𝑚 𝐴𝑠 ( 𝑇𝑠 -‬‬ ‫حرارت منتقل شده از طریق جابجایی آزاد‬

‫) 𝑎𝑇 ‪𝐴𝑠 ( 𝑇𝑠 -‬‬ ‫حرارت منتقل شده از طریق تشعشع‬

‫𝑚𝑟𝐻 = 𝑟𝑄‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫𝑟𝑄 ‪+‬‬ ‫کل حرارت منت قل شده از لوله استوانه ای‬

‫𝑓𝑄 = 𝑡𝑜𝑡𝑄‬

‫) ‪(𝑇𝑠4 −𝑇𝑎4‬‬
‫‪𝐻𝑟𝑚 =σσF‬‬ ‫ضریب انتقال حرارت تشعشعی‬
‫) 𝑎𝑇‪(𝑇𝑠 −‬‬

‫ضریب هدایت حرارت جابجایی اجباری‬

‫𝐾‬
‫= 𝑚𝑓𝐻‬ ‫𝑚𝑢𝑁‬
‫𝐷‬

‫‪0.62𝑅𝑒 0.5 𝑃𝑟 0.33‬‬ ‫𝑒𝑅‬

‫‪𝑁𝑢𝑚 = 0.3 +‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫(‪(1+‬‬ ‫) ‪)0.5‬‬
‫‪(1+( )0.66)0.25‬‬ ‫‪282000‬‬
‫𝑟𝑃‬

‫𝜗‪Re =𝑈𝑐 D/‬‬ ‫عدد رینولدز (بدون بعد )‬

‫‪pr‬‬ ‫عدد پرانتل برای هوا ( بدون بعد )‬

‫𝑎𝑈 ‪𝑈𝐶 = 1.22‬‬ ‫سرعت تصحیح شده هوا‬

‫نحوه انجام آزمایش ‪:‬‬

‫برای انجام این آزمایش ولتاژ هیتر را روی ‪ 20‬ولت تنظیم میکنیم ‪ .‬سرعت فن بین ‪ 0.5‬تا ‪ 7.0‬متر بر ثانیه قابل تنظیم است ‪ .‬ابتدا تا ‪steady‬‬
‫شدن دمای ‪ T10‬با فن خاموش صبر می کنیم سپس با سرعت ‪ 0.5‬متر بر ثانیه و همان ولتاژ سیستم را ‪ RUN‬می کنیم و نتیج را یادداشت می کنیم‬
‫سپس سرعت را ‪ 661‬متر بر ثانیه افزایش داده و نتایج را مشاهده و یادداشت می کنیم اینکار تا سرعت ‪ 7.0‬متر بر ثانیه ادامه پیدا می کند ‪ .‬د رنهایت‬
‫ولتاژ هیتر را روی حداقل تنظیم کرده و دستگاه را خاموش می کنیم‪.‬‬

‫خواسته های آزمایش ‪:‬‬

‫‪ -5‬محاسبه مقدار تئوری و عملی ضریب انتقال حرارت جابجایی در حالت اجباری و مقایسه آنها ‪.‬‬
‫‪ -4‬بررسی تاثیر سرعت فن بر دمای ‪( T10‬دمای لوله استوانه ای ) با رسم نمودار‪ ( T10‬درجه سانتیگراد ) برحسب سرعت (متر بر ثانیه‬
‫)‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪EXTENDED SURFACE HEAT TRANSFER‬‬

‫‪HT15‬‬

‫آزمایش سطوح گسترش یافته ( ‪) HT15‬‬

‫بررسی انتقال حرارت در سطوح گسترش یافته ( بررسی توزیع دما در فین )‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫با افزایش مساحت سطحی که جابجایی بر آن روی می دهد‪ ،‬آهنگ انتقال گرما افزایش می یابد‪ .‬این کار با استفاده از پره هایی که از دیواره به‬
‫داخل سیال اطراف گسترش یافته‪ ،‬انجام می گیرد‪ .‬چند کاربرد پره ها عبارتند از ‪ :‬پره های خنک کن بدنه موتور در موتور سیکلت و یا پره های‬
‫خنک کن در ترانسفورماتورهای برق و همچنین لوله های پره داری که برای تقویت تبادل گرما بین هوا و سیال عامل دستگاه تهویه به کار می‬
‫رود‪ .‬در هر کاربرد‪ ،‬انتخاب نوع پره به عواملی مانند ابعاد‪ ،‬وزن‪ ،‬هزینه‪ ،‬میزان ضریب جابجایی در سطح و افزایش افت فشار جریان روی پره‬
‫ها بستگی دارد‪ .‬دستگاه ‪ HT15‬وسیله ای مناسب برای تحقیق در مورد اثر سطح انتقال حرارت‪ ،‬جنس فین و دمای مبنا در توزیع و انتقال حرارت‬
‫در فین است‪.‬‬

‫پره یا فین حرارتی ( ‪ ) fin‬سطحی است که برای افزایش نرخ انتقال حرارت از سطح یک جسم امتداد می یابد و جابه جایی ( ‪) convection‬‬
‫حرارتی را افزایش می دهد‪.‬‬

‫میزان رسانایی ( ‪ ، ) conduction‬جابه جایی ( ‪ ) convection‬و تابش ( ‪ ) radiation‬از یک جسم‪ ،‬تعیین کننده میزان حرارتی است ] آن‬
‫جسم انتقال می دهد‪ .‬افزایش اختالف دما بین جسم و محیط‪ ،‬افزایش ضریب انتقال حرارت جابه جایی ( ‪، ) heat transfer coefficient‬‬
‫افزایش مساحت سطح جسم باعث افزایش انتقال حرارت می شود‪ .‬گاهی تغییر دو گزینه اول غیر اقتصادی یا غیر عملی است‪ .‬در این موارد اضافه‬
‫کردن فین به سطح جسم باعث افزایش مساحت سطح می شود و می تواند یک راه حل اقتصادی برای مسایل انتقال حرارتی باشد‪.‬‬

‫شرح دستگاه ( ‪: ) HT15‬‬

‫دستگاه شامل یک میله استوانه ای افقی است که روی یک پایه فلزی قرار گرفته است ‪ .‬فاصله های )‪ 5 (cm‬جهت بررسی قطر میله ( ‪10‬‬
‫‪) mm‬نسبت به طول آن (‪ ) 350 mm‬کم بوده در نتیجه هدایت حرارتی در طول میله یک بعدی در نظر گرفته می شود و از افت حرارت از‬
‫باالی سطح صرفنظر می شود‪ .‬در این دستگاه میزان انتقال حرارت هدایتی در طول میله با حرارت جابجا شده با محیط از طریق جابجایی و‬
‫تشعشعی مقایسه می شود‪ .‬جنس میله برنج (‪ ) brass‬و همانطور که گفته شد قطر آن ‪ 10mm‬و این میله بوسیله یک المنت حرارتی الکتریکی (‬
‫‪ ) cuntridge‬که با ولتاژهای پایین کار می کند گرم می شود‪ ،‬هشت ترموکوپل به فاصله های ‪ 50mm‬از همدیگر روی میله قرار گرفته اند که‬
‫در نهایت طول میله ‪ 350mm‬است‪ .‬یک ترموکوپل روی پایه میله قرار داده شده است که دمای محیط بوسیله آن قابل اندازه گیری است ‪ .‬ضریب‬
‫هدایت حرارتی برنج ℃‪ 121 w/m‬می باشد‪ ،‬انتهای آزاد میله یک پیچ پالستیکی تعبیه شده است ( به منظور آدیاباتیک در نظر گرفتن شرایط‬
‫مرزی سیستم ) ‪ ،‬جهت تغییر در ولتاژ هیتر و نمایش ولتاژ‪ ،‬جریان‪ ،‬و دماهای اندازه گیری شده بوسیله ترموکوپل ها از واحد ‪ HT10XC‬در‬
‫مجاورت این دستگاه استفاده می شود‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫شکل دستگاه‬

‫آزمایش اول ‪:‬‬

‫هدف آزمایش ‪ :‬اندازه گیر یتوزیع دما در طول سطح فین و مقایسه نتایج آزمایشگاهی با نتایج تئوری ‪.‬‬

‫تئوری آزمایش ‪:‬‬

‫وقتی نیاز به سرد کردن یک سطح با روش انتقال حرارت جابجایی (‪ ) convection‬باشد و نرخ انتقال حرارت ثابت در نظر گرفته شود باید‬
‫سطح مقطع جسم را افزایش داد این کار معموال با اضافه کردن سطح گسترش یافته که فین یا پین نامیده می شود انجام می گیرد‪ .‬گرادیان دمایی در‬
‫طول فین یا پین بوجود می آید که تابعی از ضریب هدایت حرارتی فلز تشکیل دهنده ان و حرارت منتقل شده به محیط ا زطریق جابجایی و تابش‬
‫می باشد‪.‬‬

‫اگر در حالت ‪ steady state‬یک المان روی پره در نظر بگیریم و باالنس انرژی روی آن نوشته شود به نتایج زیر می رسیم ‪:‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫)𝑥(𝜃 ‪𝑑 2‬‬
‫‪-𝑚2 𝜃(𝑥) = 0‬‬
‫‪𝑑𝑥 2‬‬

‫𝑃𝐻‬
‫𝐾𝐴= ‪𝑚2‬‬
‫𝑠𝑠𝑎𝑟𝐵‬

‫𝑎𝑇 ‪𝜃(𝑥) = 𝑇𝑥 −‬‬

‫)𝑥(𝜃𝑑‬
‫‪x=L‬‬ ‫→‬ ‫‪=0‬‬
‫𝑥𝑑‬

‫با توجه به روابط باال ‪:‬‬

‫)𝑥 ‪𝜃(𝑥) 𝑇𝑥 − 𝑇𝑎 cosh 𝑚(𝑙 −‬‬

‫=‬ ‫=‬
‫‪𝜃0‬‬ ‫𝑎𝑇 ‪𝑇1 −‬‬ ‫𝑙𝑚 ‪cosh‬‬

‫( نکته ‪ :‬نحوه ی محاسبه ضریب کلی انتقال حرارت ‪ H‬و مقدار گرمای منتقل شده از فین د رآزمایش دوم کامل تشریح شده است ‪) .‬‬

‫روش انجام آزمایش ‪:‬‬

‫در این آزمایش ولتاژ را از طریق سوئیچ کنترل موجود در واحد ‪ HT10XC‬روی عدد ‪ 20 volt‬قرار می دهیم تا اولین ترموکوپل ( ‪ )𝑇1‬به‬
‫℃‪ 90‬برسد سپس ولتاژ را روی ‪ 9 volt‬قرار داده تا سیستم به حالت ‪ steady state‬برسد یعنی تغییرات دمایی در نقطه ‪ 𝑇1‬به حداقل خود‬
‫برسد سپس دمای ‪ 𝑇1 − 𝑇8‬را خوانده و همچنین ‪. 𝑇9‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫این نتایج را برای ولتاژهای ‪ 12‬تا ‪ 14‬نیز تکرار می کنیم ‪ (.‬نکته ‪ :‬حدس اولیه مقدار ‪ m‬را ‪ 7.4‬جهت محاسبه ‪ H‬در نظر بگیرید )‬

‫خواسته ها ‪:‬‬

‫توزیع دمای تئوری و عملی را برای ولتاژهای گفته شده بدست آورده و مقایسه کنید‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫رسم نمودار توزیع دمای تئوری بر حسب فاصله بین ترموکوپل ها برا ی ولتاژهای گفته شده و همچنین رسم و مقایسه دماهای تئوری‬ ‫‪-‬‬
‫و عملی برای یک ولتاژ خاص بر حسب فاصله ‪.‬‬

‫آزمایش دوم ‪:‬‬

‫هدف ‪ :‬مقایسه حرارت انتقال یافته با مقدار گرمای تئوری‬

‫تئوری ‪:‬‬
‫رابطه به کار برده شده برای این آنالیز رابطه ‪ W.H. McAdams‬در کتاب انتقال حرارت ‪ McGraw-Hill‬است که طبق آن کل حرارت منتقل‬
‫شده به محیط از رابطه ی زیر برای فین محاسبه می شود ‪:‬‬
‫) 𝑎𝑇 ‪𝑄𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = H𝐴𝑠 (𝑇𝑠 −‬‬

‫که در این رابطه ضریب کلی انتقال حرارت ( ‪ ) H‬مجموعی از ضریب انتقال حرارت جابجایی آزاد و تابشی است‪:‬‬

‫𝑚𝑟𝐻‪H =𝐻𝑐𝑚 +‬‬

‫‪A =πDL‬‬ ‫کل سطح فین )‬

‫(‬

‫طول فین ( فاصله ‪L = ) 𝑇1 − 𝑇8‬‬

‫قطر فین = ‪D‬‬

‫متوسط ضریب انتقال حرارت جابجایی – آزاد از رابطه زیر بدست می آید ‪:‬‬

‫‪(𝑇𝑠 −𝑇𝑎 ) 0.25‬‬

‫[ ‪𝐻𝑐𝑚 = 1.32‬‬ ‫]‬ ‫) ‪(w𝑚−2 𝑘 −1‬‬
‫𝐷‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪𝑇𝑠 =(( 𝑇1 + 273) + (𝑇8 + 273))/8‬‬

‫) ‪ ) 𝑇9 +273‬دمای هوای محیط = 𝑎𝑇‬

‫متوسط ضریب حرارت تشعشعی از رابطه زیر بدست می آید ‪:‬‬

‫) ‪(𝑇𝑠4 −𝑇𝑎4‬‬
‫𝑓𝜀𝛿 = 𝑚𝑟𝐻‬ ‫) ‪(w𝑚−2 𝑘 −1‬‬
‫) 𝑎𝑇‪(𝑇𝑠 −‬‬

‫‪ = 56.70 × 10−9‬بولتزمن استفان ضریب = ‪δ‬‬ ‫( بدون بعد )‬

‫ضریب دید = ‪𝑓 = 1‬‬ ‫( بدون بعد )‬

‫شرح آزمایش ‪:‬‬

‫نحوه ی گزارش نتایج این آزمایش دقیقا مشابه آزمایش اول است ‪.‬‬

‫خواسته ها ‪:‬‬

‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑄 را بدست آورید و با مقدار گرمای واقعی () مقایسه کنید و در اختالف بین گرمای واقعی و مجموع‬ ‫‪-‬‬

‫گرمای جابجایی و تشعشعی بحث کنید‪.‬‬

‫آزمایش سوم ‪:‬‬

‫مشخص کردن خصوصیات فیزیکی ( ضریب هدایت حرارتی ) میله فلزی‬

‫تئوری ‪ :‬در این آزمایش نشان داده می شود که جریان گرما در طول سطح گسترش یافته به ضریب هدایت فلزی که فین را‬
‫تشکیل داده است بستگی دارد‪ .‬بر طبق آنچه گفته شد ‪:‬‬

‫𝑠𝑠𝑎𝑟𝐵𝐾 = ‪𝑚2‬‬
‫𝑃𝐻‬
‫𝐴‬

‫𝑃𝐻‬
‫𝐴 ‪𝐾𝐵𝑟𝑎𝑠𝑠 = 𝑚2‬‬

‫=‪H‬‬ ‫ضریب کلی انتقال حرارت جابجایی و تابشی‬ ‫( ‪)w 𝑚−2 𝑘 −1‬‬

‫𝐷𝜋 = محیط فین = ‪P‬‬ ‫)‪(m‬‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪𝜋𝐷2‬‬
‫= سطح مقطع عرضی فین = ‪A‬‬ ‫) ‪( 𝑚2‬‬
‫‪4‬‬

‫مقدار ‪ m‬را می توان با حدس و خطا از رابطه زیر بدست آورد ‪:‬‬

‫)𝑥 ‪𝑇𝑥 − 𝑇𝑎 cosh 𝑚(𝑙 −‬‬

‫=‬
‫𝑎𝑇 ‪𝑇1 −‬‬ ‫𝑙𝑚 ‪cosh‬‬

‫𝑚𝑟𝐻‪H =𝐻𝑐𝑚 +‬‬

‫‪(𝑇𝑠 −𝑇𝑎 ) 0.25‬‬

‫[ ‪𝐻𝑐𝑚 = 1.32‬‬ ‫]‬
‫𝐷‬

‫) ‪(𝑇𝑠4 −𝑇𝑎4‬‬
‫𝑓𝜀𝛿 = 𝑚𝑟𝐻‬ ‫) 𝑎𝑇‪(𝑇𝑠 −‬‬

‫نکته ‪ :‬مقدار اولیه ‪ m‬جهت حدس و خطا ‪ 7.4‬در نظر گرفته شود‪)𝐾𝐵𝑟𝑎𝑠𝑠 = 121 w 𝑚−2 𝑘 −1 ( .‬‬

‫خواسته ها ‪ :‬بدست آوردن ضریب هدایت حرارتی سطح گسترش یافته به صورت عملی و مقایسه با مقدار تئوری داده شده در باال‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫‪TEMPERATURE MEASUREMENT AND‬‬

‫‪CALIBRATION‬‬

‫‪TH1‬‬

‫ویژگی های تجهیزات صنعتی‬

‫تئوری ‪:‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫از دیدگاه صنعتی دما یکی از مهمترین پارامترهای اندازه گیری است‪ .‬در بیشتر سیستم های صنعتی از تجهیزات اندازه گیری دما‬
‫مانند دماسنج های مایع در شیشه ‪ ،‬دماسنج با صفحه مدرج‪ ،‬حسگرهای ترموکوپل ‪ ، Tc‬دماسنج های مقاومتی ‪ RTD‬استفاده می‬
‫شود‪.‬‬

‫واحد مبنای ‪ SI‬برای اندازه گیری دما‪ ،‬کلوین است که برابر با ‪ 1/273.16‬دمای ترمودینامیکی نقطه سه گانه آب می باشد‪ .‬درجه‬
‫سیلسوس نیز در سیستم ‪ SI‬به رسمیت شناخته می شود‪.‬‬

‫دما میزان گرمی یک شیء و تابع قوانین ترمودینامیکی است‪ .‬مقیاس دما بر قانون اول و دوم ترمودینامیک معروف به مقیاس دمای‬
‫ترمودینامیکی مبتنی است‪ .‬مقیاس دمای کاربردی رایج ‪ ،‬مقیاس دمای بین المللی ‪ ) IT S-90 ) 1990‬است‪ .‬اولین مقیاس دمای‬
‫کاربردی معروف به ‪ IT S-27‬در ‪ 1927‬تعریف شد‪ IT S-27 .‬در ‪ 1948‬بازبینی و تبدیل به ) ‪ ) IT S-48‬شد‪ ،‬در ‪1968‬‬
‫بازبینی جامع تری انجام شد که نتیجه ان مقیاس دمای کاربردی بین المللی ‪ 1968‬بود‪ .‬مقیاس دما در نقاط میانی مقیاس با استفاده از‬
‫دماسنج هایی معین می شود که تجهیزات درون یابی نامیده می شود‪ .‬از دماسنج های مقاومتی – پالتین استاندارد بعنوان تجهیزات‬
‫درون یابی در گستره 𝐾‪( 13.8033 °‬نقطه سه گانه هیدروژن ) تا ℃ ‪ ( 961.78‬نقطه انجماد نقره ) استفاده می شود‪ .‬در دماهای‬
‫باالتر از ℃‪ ، 961.78‬مقیاس بر حسب یک تشعشع کننده جسم سیاه مرجع تعریف می شود ‪.‬‬

‫برای اندازه گیری دما در صنعت از انواع دماسنج ها استفاده می شودو انواع اصلی آن عبارتند‪:‬‬

‫دماسنج های ترموکوپلی ( ‪) thermocouple thermometer‬‬ ‫‪‬‬

‫دماسنج های مقاومتی ( ‪) Resistance thermometer‬‬ ‫‪‬‬
‫دماسنج های مایع در شیشه ( ‪) Liquid in Glass thermometer‬‬ ‫‪‬‬
‫دماسنج های دو فلزی (‪) Bi- metal thermometer‬‬ ‫‪‬‬
‫دماسنج های تابشی ( ‪) Radiation thermometer‬‬ ‫‪‬‬
‫پایرومترههای نوری ( ‪) Optical pyrometer‬‬ ‫‪‬‬

‫حال به بررسی تجهیزات اندازه گیری دمایی می پردازیم که در دستگاه آزمایشگاهی ‪ TH1‬موجود می باشند ‪.‬‬

‫ترموکوپل نوع ‪) Chromel(+) – Alumel(-) ( K‬‬ ‫‪-‬‬

‫ترموکوپل نوع ‪ K‬از آلیاژ نیکل – کروم ( ‪ ) Ni – Cr‬با نام تجاری کرومل در این دستگاه موجود است‪ .‬شاخصه مهم این‬
‫ترموکوپل ها ارزان قیمت بودن است و در نتیجه یکی از پر کاربردترین ترموکوپل محسوب می شوند‪ .‬رنج عملکرد دمایی آن‬
‫℃ ‪ -200‬تا ℃ ‪ +1200‬می باشد و حساسیت آن ℃‪ 41 𝜇ѵ /‬است و معموال در دماهای باال مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬قبل‬
‫از این ‪ :‬ترموکوپل یکی از پرمصرفترین سنسورهای اندازه گیری دما محسوب می گردد و در واقع یک نوع مولد برق محسوب‬
‫می شود‪ .‬این ابزار اندازه گیری دما از پدیده سیبک استفاده می شودبه این صورت که‪ ،‬در صورت حرارت دادن محل اتصال‪،‬‬
‫به علت متفاوت بودن جنس دو فلز‪ ،‬در دو سر دیگر که آزاد هستند اختالف پتانسیل ایجاد می شود از اختالف پتانسیل ایجاد شده‬
‫در دو سر مفتول که تابع میزان حرارت اعمال شده است برای محاسبه درجه حرارت اعمال شده به ترموکوپل استفاده می شود‪.‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫ترموکوپل ها با توجه به کاربرد‪ ،‬محیط اندازه گیری دما‪ ،‬رنج دما‪ ،‬دقت اندازه گیری و ‪ ...‬در انواع مختلفی تقسیم بندی می‬
‫شوند که ترموکوپل استفاده شده در این دستگاه از نوع ‪ k‬است‪ .‬معموال جهت جلوگیری از آسیب دیدن ترموکوپل‪ ،‬آن را درون‬
‫غالف فلزی یا سرامیکی قرار می دهند‪.‬‬

‫دماسنج های مقاومتی ( ‪) RTD‬‬ ‫‪-‬‬

‫دماسنج های مقاومتی یا سنسورهای اندازه گیری دما از خاصیت تغییر میزان مقاومت در برابر دما استفاده می کنند‪ .‬آنچه که در‬
‫مورد دماسنج های مقاومتی مهم است تغییرات مقاومت بر حسب دما ( ℃‪ ) Ohm/‬می باشد‪.‬‬

‫این نوع سنسورها در دو گروه قرار دارند‪ .‬گروه اول سنسورهایی که با افزایش دما مقاومتشان کم می شود و دسته دوم‬
‫سنسورهایی که با افزایش دما مقاومتشان افزایش می یابد‪ .‬اسم این سنسورها از دو قسمت تشکیل شده است قسمت اول جنس فلز‬
‫به کار رفته و قسمت دوم اسم مقاومت سنسور در دمای ℃ ‪ 0‬را نشان می دهد‪ .‬به طور مثال ‪ PT ، RTD PT100‬معرف‬
‫فلز پالتین است و مقاومت سنسور در دمای ℃ ‪ 0‬برابر 𝛺 ‪ 100‬است‪ .‬متداولترین ‪ RTD‬همان ‪ PT100‬است که در این‬
‫دستگاه به بررسی نتایج اندازه گیری آن می پردازیم‪.‬‬

‫تفاوت ترموکوپل با دماسنج های مقاومتی )‪:) RTD‬‬

‫از ترموکوپل برای مواردی که دقت باالیی نیاز نیست یا مواردی که رنج دمایی بسیار وسیع است و یا دمای بسیار باالیی‬
‫مورد اندازه گیری باشد‪ ،‬استفاده می شود‪ .‬در حالیکه دقت دماسنج های مقاومتی بسیار بیشتر از ترموکوپل ها بوده ولی محدوده‬
‫کاربردشان در دماهای پایین تر ( ℃ ‪ ) 600‬است‪.‬‬

‫به صورت کلی بهتر است در دماهای باال از ترموکوپل و در دماهای پایین از دماسنج های مقاومتی استفاده کرد‪.‬‬

‫ترمیستورها )‪) thermistor probe‬‬ ‫‪-‬‬

‫ترمیستورها یک تجهیز نیمه هادی است که از اکسیدهای فلزی ساخته شده است‪ .‬اساس اندازه گیری دما به وسیله یک ترمیستور‬
‫این است که مقاومت الکتریکی آن با دما تغییر می کند‪ .‬اغلب ترمیستورها دارای ضریب مقاومت منفی هستند و از اینرو با‬
‫مقاومت عمومی تفاوت دارند‪ .‬ضریب مقاومت منفی به این معنی است که با افزایش دما کاهش می یابد‪.‬‬

‫ترمیستورها ضریب دمایی خیلی باالتری نسبت به ‪RTD‬ها دارند‪ .‬به همین دلیل تغییرات کوچک دما راحت تر قابل تشخیص‬
‫است‪ .‬ترمیستورها دقت ‪ RTD‬ها را ندارند و احتماال به همین دلیل کاربرد آن ها به عنوان ابزار دقیق محدود است و دمای ‪-73‬‬
‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫تا ‪ +311‬درجه سانتی گراد را اندازه گیری می کند‪ .‬با توجه به هزینه کم و حساسیت باالی ترمیستورها‪ ،‬اغلب برای تشخیص‬
‫وضعیت های آالرم فرایند از ترمیستورها استفاده می شود‪.‬‬

‫ترمومتر مایع در شیشه‬ ‫‪-‬‬

‫این ترمومتر یکی از قدیمی ترین ابزار اندازه گیری برای دماست‪ .‬در این روش از جیوه یا الکل در لوله شیشه ای استفاده می‬
‫شود که با ازایش دما انبساط کرده و درون لوله حرکت می کند‪ .‬البته هوای درون لوله تخلیه شده است‪.‬‬
‫مزایا‪ :‬هزینه کم‪ -‬سادگی‪ -‬نیاز داشتن به کالیبراسیون مجدد‪.‬‬
‫معایب‪ :‬اندازه گیر یتنها به صورت محلی‪ -‬شکننده‪-‬‬

‫ترمومتر دو فلزی‬ ‫‪-‬‬

‫اگر دو فلز مستقیمو متفاوت به یکدیگر چسبانده شده و حرارت داده شوند‪ ،‬نوار حاصل از دو طرف که دارای ضریب انبساط‬
‫پایین تری است خمیده می شود‪ .‬میزان این تغیییر شکل متناسب با مجذور طول نوار و تغییرات دمایی و به طور معکوس‬
‫متناسب با ضخامت فلزهاست‪ .‬یک نوار دوفلزی (بی متال ) را می توان برای ایجاد یک تغییر شکل از پیش تعیین شده‪ ،‬در‬
‫دمای مشخص کالیبره کرد‪ .‬از آنجا که میزان جابه جایی به وجود آمده توسط نوار بی متال‪ ،‬کوچک است برای تقویت آن‪ ،‬نوار‬
‫بی‪-‬متال به شکل فنری یا حلزونی ساخته می شود‪ .‬محدوده ی عملکرد ‪ ،‬برای کاربردهای متفاوت متغیر است‪ .‬محدوده پایین تر‬
‫از ‪ -70‬تا ℃ ‪ +50‬و محدوده باال از ‪ 100‬تا ‪ 550‬وجود دارد ‪ .‬جنس ترمومتر از فوالد کربن ‪ ،‬فوالد ضد زنگ‪ ،‬یا مواد‬
‫مناسب برای خروج آسان یا مقاوم در برابرمحیط های خورنده است‪.‬‬

‫مزایا‪ :‬ارزان‪ -‬ساخت ساده‪ -‬احتمال شکستن کمتر در مقایسه با ترمومترهای شیشه ای‬

‫معایب‪ :‬دقت محدود‪ -‬فقط قابل استفاده برای نمایش یا سویچینگ ساده‪ -‬فقط اندازه گیری محلی‪ -‬خارج شدن از وضعیت کالیبره‬
‫در اثر شوک‪.‬‬

‫آزمایش کالیبراسیون و اندازه گیر ی دما‬

‫هدف ‪ :‬بررسی خواص ترموالکتریکی دماسنج های مختلف ‪ :‬دماسنج های مقاومتی ‪ ،‬ترموکوپل ‪ ،‬مایع در شیشه ف دو فلزی (‬
‫‪ ) Bi- metal‬و ترمیستور‬

‫روش انجام آزمایش ‪:‬‬

‫آزمایشگاه انتقال حرارت‬

‫برای دیدن تغییرات خواص سنسورهای خروجی در محدودهی دمایی مشخص از مخزن آب گرم استفاده می کنیم ‪ .‬این دستگاه‬
‫از یک مخزن آب مجهز به یک هیتر و یک همزن برقی که هر کدام روی واحد ‪ HT10‬دستگاه ف دارای سوئیچ روشن و‬
‫خاموش می باشندتشکیل شده است ‪ .‬سطح آب موجود در مخزن بوسیله یک لوله آبنما که روی دیوره بیرونی مخزن قرار گرفته‬
‫است مشخص می شود‪ .‬برای این آزمایش ‪ ،‬سنسورهای زیر بکار برده می شوند‪:‬‬

‫‪ PT 100‬صنعتی ( ‪ PT 100 ،) IND PT 100‬مرجع ( ‪ ، ) ref PT 100‬ترموکوپل نیکل – ‪ ، straight‬تریستور‪،‬‬

‫ترمومتر مایع در شیشه و ترمومتر ‪. Bi-metal‬چک کنید تمام سنسورهای نام برده در جای خود قرار گرفته باشند‪IND PT .‬‬
‫‪ 100‬باید در وضعیت جریان " ‪ " LOW‬قرار گرفته باشد و سوئیچ مربوط به ترموکوپل روی " ‪ " IND SET‬قرار داده شود‪.‬‬
‫ابتدا دمایی را که هر کدام از سنسورهای روی واحد ‪ HT10‬نمایش می دهند یادداشت کنید ‪.‬‬

‫سپس سوئیچ هیتر و هم زن را روشن کنید ‪ .‬هر ℃‪ 5‬که دمای آب مخزن افزایش یافت مقدار دمای نشان داده شده توسط‬
‫سنسورهای مورد نظر را بخوانید و در جدول شماره ‪ 1‬یادداشت کنید ‪ .‬زمانی که بخار آب از دریچه بخار باالی مخزن به‬
‫صورت کامال پایدار در مدت زمان چند دقیقه دیده شد آب مخزن به نقطه جوش خود رسیده است ‪ .‬حال شروع به خواندن دماها‬
‫در مسیر برگشت کنید توجه داشته باشید سطح آب مخزن از خط دوم نشان داده شده روی لوله آبنما پایین تر نیاید‪ .‬در هنگام‬
‫خواندن دماها در مسیر برگشت ‪ ،‬هیتر را خامش اما همزن را همچنان روشن نگه دارید ‪ (.‬روشن بودن همزن به سرعت پایین‬
‫آوردن دما کمک میکند‪) .‬‬

‫‪PT 100‬‬ ‫‪PT 100 IND‬‬ ‫‪Thermocouple‬‬ ‫‪Thermistor‬‬ ‫– ‪Liquid in‬‬ ‫‪Bi-metal‬‬
‫‪REF‬‬ ‫𝛺‬ ‫)𝑣𝜇(‬ ‫𝛺‬ ‫‪glass‬‬ ‫)℃(‬
‫)℃(‬ ‫)℃(‬

‫خواسته ها ‪:‬‬

‫‪ -‬جدول شماره ‪ 1‬را پر کنید‪.‬‬

‫‪ -‬نمودار تغییرات دماهای خوانده شده از سنسورهای مختلف را بر حسب دماهای خوانده شده توسط ‪ PT 100 REF‬رسم‬
‫کنید‪.‬‬