‫دانشگاه صنعتی امیرکبیر‬

‫(پلی تکنیک تهران)‬

‫دانشکده مهندسی مکانیک‬

‫گزارشکار آزمایشگاه ترمودینامیک‬

‫آزمایش دیگ مارست‬

‫نگارش‬
‫سلما قیاسی‬

‫استاد‬
‫دکتر نادران طحان‬

‫تدریسیاران‬
‫مهندس اسالم زاده‬
‫مهندس قریشی‬

‫اسفند ‪۱۴۰۲‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫موضوع‬

‫أ‬ ‫فهرست مطالب‪..........................................................................‬‬

‫ب‬ ‫فهرست اشکال و جداول‪................................................................‬‬
‫ج‬ ‫فهرست نمودارها‪........................................................................‬‬
‫د‬ ‫فهرست عالمتها و اختصارات‪........................................................‬‬
‫‪۱‬‬ ‫فصل‪ -۱‬مقدمه ای بر آزمایش‪..........................................................‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪ -۱-۱‬مقدمه‪........................................................................‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪ -۲-۱‬شرح کلی آزمایش‪..........................................................‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪ -۳-۱‬هدف آزمایش‪...............................................................‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪ -۴-۱‬وسایل مورد استفاده در آزمایش‪..........................................‬‬
‫‪۴‬‬ ‫فصل‪ -۲‬دادهها و محاسبات‪.............................................................‬‬
‫‪۵‬‬ ‫فصل‪ -۳‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‪......................................‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪ -۱-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی تغییر فاز مایع و گاز با سه روش‪...‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪ -۱-۱-۳‬روش اول‪........................................................‬‬
‫‪۷‬‬ ‫‪ -۲-۱-۳‬روش دوم‪........................................................‬‬
‫‪۸‬‬ ‫‪ -۳-۱-۳‬روش سوم‪........................................................‬‬
‫‪۱۰‬‬ ‫‪ -۲-۳‬محاسبه خطای هر روش و تحلیل نتایج‪..................................‬‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪ -۳-۳‬رسم نمودارهای خواسته شده و مقایسه آنها‪............................‬‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪ -۱-۳-۳‬نمودار فشار‪ -‬حجم مخصوص‪.................................‬‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪ -۲-۳-۳‬نمودار دما ‪ -‬حجم مخصوص ‪................................‬‬
‫‪۱۳‬‬ ‫‪ -۳-۳-۳‬نمودار فشار – دما‪..............................................‬‬
‫‪۱۵‬‬ ‫فصل‪ -۴‬پاسخ سواالت ‪.................................................................‬‬
‫‪۱۷‬‬ ‫منابع و مراجع‪..........................................................................‬‬

‫أ‬
 ‫فهرست اشکال و جداول‬

‫فهرست اشکال و جداول‬

‫صفحه‬ ‫موضوع‬

‫‪۱‬‬ ‫شکل‪ ۱-۱‬دیگ مارست آزمایشگاه ترمودینامیک‪....................................‬‬

‫‪۴‬‬ ‫جدول‪ ۱-۲‬دادههای آزمایش دیگ مارست‪............................................‬‬
‫‪۶‬‬ ‫جدول‪ ۱-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی با روش اول‪...........................‬‬
‫‪۸‬‬ ‫جدول ‪ ۲-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی با روش دوم‪..........................‬‬
‫‪۱۰‬‬ ‫جدول ‪ ۳-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی با روش سوم‪.........................‬‬
‫‪۱۱‬‬ ‫جدول ‪ ۴-۳‬محاسبه خطای مقادیر آنتالپی محاسبه شده در هر روش‪...............‬‬
‫‪۱۱‬‬ ‫جدول ‪ ۵-۳‬محاسبه خطای مقادیر آنتروپی محاسبه شده در هر روش‪.............‬‬

‫ب‬
 ‫فهرست نمودارها‬

‫فهرست نمودارها‬

‫صفحه‬ ‫موضوع‬

‫‪۵‬‬ ‫نمودار‪ ۱-۳‬نمودار فشار بر حسب دمای میانگین‪....................................‬‬

‫𝟏‬
‫‪۹‬‬ ‫‪..........................................‬‬ ‫نمودار‪ ۲-۳‬نمودار ‪ lnP‬بر حسب‬
‫‪𝐓average‬‬
‫‪۱۲‬‬ ‫نمودار‪ ۳-۳‬نمودار ‪ P‬بر حسب ‪ 𝜐fg‬فرآیندها‪.........................................‬‬
‫‪۱۳‬‬ ‫نمودار‪ ۴-۳‬نمودار ‪ T‬بر حسب ‪ 𝜐fg‬فرآیندها‪.........................................‬‬
‫‪۱۴‬‬ ‫نمودار‪ ۵-۳‬نمودار ‪ P‬بر حسب ‪ T‬فرآیندها و تئوری‪...............................‬‬

‫ج‬
 ‫فهرست عالمتها و اختصارات‬

‫فهرست عالمتها و اختصارات‬

‫‪ -‬عالمتهای انگلیسی‪:‬‬
‫‪ h‬آنتالپی بر واحد جرم‬
‫‪ P‬فشار‬
‫‪ R‬ثابت جهانی گازها‬
‫‪ s‬آنتروپی بر واحد جرم‬
‫‪ T‬دما‬

‫‪ -‬عالمتهای یونانی‪:‬‬
‫𝜐 حجم مخصوص‬

‫‪ -‬عالمتهای زیرنویس‪:‬‬
‫‪ average‬حالت میانگین‬
‫‪ f‬حالت مایع اشباع‬
‫‪ fg‬حالت مخلوط بخار و مایع اشباع‬
‫‪ g‬حالت بخار اشباع‬
‫‪ sat‬حالت اشباع‬
‫‪ H2O‬فرمول شیمیایی آب‬

‫د‬
 ‫فصل اول‪ :‬مقدمه ای بر آزمایش‬

‫‪ -۱‬فصل اول‪ :‬مقدمه ای بر آزمایش‬

‫‪ -۱-۱‬مقدمه‬
‫دیگ مارست یک وسیله ی آزمایشگاهی است که برای بررسی تغییر فاز آب و کاربرد‬
‫معادله ی کالزیوس – کالپیرون مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬این دستگاه در واقع مخزنی استوانه‬
‫ای با ضخامت زیاد است تا بتواند در فشار های باال مقاومت کند‪ .‬دیگ مارست دارای یک‬
‫فشارسنج بوردون ویک ترموکوپل است که بوسیله آنها فشار پیمانه ای و مقادیر دما اندازه گیری‬
‫می شوند‪ .‬دیگ مارست آزمایشگاه ترمودینامیک در شکل ‪ ۱-۱‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫در روند آزمایش‪ ،‬برای فرآیند گرمایش از شعله گاز شهری برای تامین حرارت و در‬
‫مسیر سرمایش‪ ،‬از فن برا ی خنک کاری استفاده میگردد‪ .‬سپس با استفاده از رابطههای ‪ ۱-۱‬و‬
‫‪ ۲-۱‬محاسبات مد نظر روی دادهها انجام میشود‪.‬‬

‫شکل‪ ۱-۱‬دیگ مارست آزمایشگاه ترمودینامیک‬

‫𝑃𝑑‬ ‫‪𝑆fg‬‬
‫(‬ ‫= ‪) sat‬‬ ‫)‪(۱-۱‬‬
‫𝑇𝑑‬ ‫‪𝜐fg‬‬
‫𝑃𝑑‬ ‫‪ℎfg‬‬
‫= ‪( ) sat‬‬ ‫)‪(۲-۱‬‬
‫𝑇𝑑‬ ‫‪𝑇𝜐fg‬‬

‫‪1‬‬
 ‫فصل اول‪ :‬مقدمه ای بر آزمایش‬

‫‪ -۲-۱‬شرح کلی آزمایش‬

‫با توجه به شرایط و جزئیات دیگ مارست موجود در آزمایشگاه که در شکل ‪ ۱-۱‬نشان‬
‫داده شد؛ مراحل زیر اجرا میشود‪:‬‬
‫• پیچ آببندی روی شیر تغذیه باز شده و شیر تغذیه باز میشود‪.‬‬
‫• شیر تخلیه باز شده و در زیر آن ظرفی برای ریختن آبهای اضافی قرار میگیرد‪.‬‬
‫• از محل شیر تغذیه‪ ،‬آب درون مخزن ریخته تا سرریز گردد و آب از شیر تخلیه‬
‫آب خارج گردد‪ .‬سپس شیر تخلیه بسته میشود‪.‬‬
‫• مشعل روشن شده و در زیر شیر تغذیه قرار میگیرد‪.‬‬
‫• حرارت دادن تا خروج بخار از محل شیر تغذیه ادامه مییابد‪ .‬در هنگامی که بخار‬
‫آب از محل شیر تغذیه بیرون میآید‪ ،‬کلیه هوای داخل دیگ خارج میشود‪ .‬در این‬
‫شرایط شیر بسته و پیچ آببندی محکم بسته میشود‪.‬‬
‫• حرارت دادن تا رسیدن فشارو دما به یک حالت جدید ادامه مییابد‪ .‬سپس شعله کم‬
‫شده و از رسیدن به حالت تعادل اطمینان حاصل میشود‪ .‬در این شرایط فشار و‬
‫دما قرائت میشود‪ .‬حالت تعادل زمانی است که پس از ‪ ۱۰‬دقیقه هیچ تغییری در‬
‫فشار و درجه حرارت مشاهده نگردد‪.‬‬
‫• با افزایش تدریجی گرمای ورودی به سیستم (با بازکردن شیر گاز) و سپس کم‬
‫کردن آن‪ ،‬نقاط تعادل دیگری بدست میآیند‪ .‬نتایج فوق برای چهار نقطه ثبت‬
‫میشود‪.‬‬
‫• پس از رسیدن فشار به مقدار بیشینه مجاز‪ ،‬شعله از زیر دیگ برداشته شده و بجای‬
‫آن فن قرار داده میشود‪ .‬در این حالت که مسیر سرمایش نام میگیرد‪ ،‬مقادیر‬
‫مربوط به دمای حالت پایا برای مقادیر فشار (مشخص شده در مسیر گزمایش) ثبت‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪ -۳-۱‬هدف آزمایش‬
‫• نشان دادن اصول و مبانی ترمودینامیک پدیده جوشش‬
‫• مطالعه ارتباط دما‪ -‬فشار در حالت اشباع و در حالت تعادل بخار با فاز مایع‬
‫• تحقیق در صحت معادله کالپیرون‬

‫‪ -۴-۱‬وسایل مورد استفاده در آزمایش‬

‫‪2‬‬
 ‫فصل اول‪ :‬مقدمه ای بر آزمایش‬

‫• دیگ مارست که شامل مخزن‪ ،‬شیر اطمینان و شیر تغذیه و محل های نصب فشارسنج و‬
‫دماسنج است‪.‬‬
‫• وسیله تولید حرارت که در اینجا یک مشعل گازی است‪.‬‬
‫• وسیله اندازه گیری فشار که در اینجا یک فشارسنج بوردون است‪.‬‬
‫• وسیله اندازه گیری دما که در اینجا یک ترمومتر جیوهای است‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫فصل دوم‪ :‬دادهها و محاسبات‬

‫‪ -۲‬فصل دوم‪ :‬دادهها و محاسبات‬

‫پس از میانگین گیری از دماهای بدست آمده در فرآیند گرمایش و سرمایش‪ ،‬دادههای آزمایش‬
‫در جدول ثبت میشوند‪ .‬البته باید توجه داشت که فشار بدست آمده از فشارسنج بوردون موجود‬
‫در دیگ مارست‪ ،‬قبل از استفاده در روابط ‪ ،‬باید به کیلوپاسکال تبدیل شود‪ .‬به همین دلیل ستونی‬
‫مجزا برای فشار اندازه گیری شده بر حسب کیلوپاسکال در جدول ‪ ۱-۲‬لحاظ گردیدهاست‪.‬‬

‫جدول‪ ۱-۲‬دادههای آزمایش دیگ مارست‬

‫)‪P (lbf/in2‬‬ ‫)‪P (kPa‬‬ ‫)℃( ‪Twarming‬‬ ‫)℃( ‪Tcooling‬‬ ‫)℃( ‪Taverage‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪137.8951‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪124.5‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪275.7902‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪141.5‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪413.6854‬‬ ‫‪149‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪154‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪551.5805‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪161‬‬

‫‪:Taverage‬‬ ‫‪ -‬نمونه ی محاسبات‬

‫‪𝑇warming +Tcooling 120 +129‬‬

‫=‬ ‫‪=124.5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬نمونه ی محاسبات تبدیل واحد )‪:P (kPa‬‬

‫‪𝑙𝑏f‬‬ ‫)𝑎𝑃𝑘(‪6.894757‬‬
‫(‪20‬‬ ‫)‬ ‫×‬ ‫‪= 137.8951‬‬
‫‪𝑖𝑛2‬‬ ‫‪𝑙𝑏f‬‬
‫) ‪1( 2‬‬
‫𝑛𝑖‬

‫‪4‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫‪ -‬فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫‪ -۱-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی تغییر فاز مایع و گاز با سه روش‬
‫‪ -۱-۱-۳‬روش اول‬
‫مراحل این روش به شرح زیر است‪:‬‬
‫• رسم نمودار فشار بر حسب دمای میانیگن‬
‫• بدست آوردن شیب خط در هر نقطهی دمایی از نمودار فشار‪ -‬دما‬
‫• بدست آوردن مقدار ‪ 𝜐fg‬متناظر با هر دما از جداول ترمودینامیکی‬
‫𝑃𝑑‬
‫• بدست آوردن مقدار ‪ 𝑆fg‬با جایگذاری مقادیر ‪ ( ) sat‬و ‪ 𝜐fg‬متناظر با هر‬
‫𝑇𝑑‬
‫دما در معادله ‪۱-۱‬‬
‫𝑃𝑑‬
‫• بدست آوردن مقدار ‪ ℎfg‬با جایگذاری مقادیر ‪ ( ) sat‬و ‪ 𝜐fg‬متناظر با هر‬
‫𝑇𝑑‬
‫دما در معادله ‪۲-۱‬‬

‫با استفاده از دادههای جدول ‪ ،۱-۲‬نمودار ‪ ۱-۳‬در نرمافزار متلب رسم میشود و‬
‫سپس با مشتقگیری از معادلهی ‪ ۱-۳‬که از برازش دادهها در متلب بعنوان معادله منحنی‬
‫رسم شده بدست آمدهاست‪ ،‬شیب منحنی در هر نقطه بعنوان تابعی از دما بدست میآید‪ .‬از‬
‫آنجایی که دمای مدنظر در این نمودار بر حسب کلوین است انجام تبدیل واحد الزم است‪.‬‬

‫نمودار‪ ۱-۳‬نمودار فشار بر حسب دمای میانگین‬

‫‪5‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫‪P = 0.18534T2 − 143.1T + 27735‬‬ ‫)‪(۱ − ۳‬‬

‫‪dP‬‬
‫‪= 0.37068T − 143.1‬‬
‫‪dT‬‬

‫با مراجعه به جداول ترمودینامیکی در کتاب سونتاگ و انجام میانیابی در صورت‬

‫لزوم‪ 𝜐fg ،‬متناظر با هر دما محاسبه شده و در جدول ‪ ۱-۳‬وارد میشود‪ .‬سپس با محاسبه‬
‫و جاگذاری دادههای مورد نیاز در معادلههای ‪ ۱-۱‬و ‪ 𝑆fg ،۲-۱‬و ‪ ℎfg‬نیز محاسبه شده و‬
‫در جدول وارد میشود‪ .‬البته باید توجه داشت که قبل از جاگذاری در معدالت‪ ،‬دما باید به‬
‫کلوین تبدیل شود‪.‬‬

‫جدول‪ ۱-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی با روش اول‬

‫)℃( ‪Taverage‬‬ ‫)‪Taverage (K‬‬ ‫)𝑔𝑘‪𝜐fg(𝑚3/‬‬ ‫)𝑔𝑘‪ℎfg(𝑘𝐽/‬‬ ‫)𝐾 ‪𝑆fg(𝑘𝐽/𝑘𝑔.‬‬
‫‪124.5‬‬ ‫‪397.65‬‬ ‫‪0.7816‬‬ ‫‪1,336.83‬‬ ‫‪3.3618‬‬
‫‪141.5‬‬ ‫‪414.65‬‬ ‫‪0.489‬‬ ‫‪2,149.84‬‬ ‫‪5.1847‬‬
‫‪154‬‬ ‫‪427.15‬‬ ‫‪0.3548‬‬ ‫‪2,309.05‬‬ ‫‪5.4057‬‬
‫‪161‬‬ ‫‪434.15‬‬ ‫‪0.299‬‬ ‫‪2,314.62‬‬ ‫‪5.3313‬‬

‫‪:𝜐fg‬‬ ‫نمونه محسابات میانیابی‬ ‫‪-‬‬

‫‪124.5 − 120‬‬ ‫‪𝜐fg − 0.89080‬‬ ‫‪𝑚3‬‬

‫=‬ ‫) ( ‪→ 𝜐fg = 0.7816‬‬
‫‪125 − 120‬‬ ‫‪0.76953 − 0.89080‬‬ ‫𝑔𝑘‬

‫‪:ℎfg‬‬ ‫نمونه محسابات‬ ‫‪-‬‬

‫𝑃𝑑‬ ‫‪ℎfg‬‬
‫(‬ ‫= ‪) sat‬‬ ‫‪→ ℎfg = (0.37068𝑇 − 143.1) × 𝑇 × 𝜐fg‬‬
‫𝑇𝑑‬ ‫‪𝑇𝜐fg‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫) ( ‪= 4.300902 × 397.65 × 0.7816 = 1,336.83‬‬
‫𝑔𝑘‬

‫‪:𝑆fg‬‬ ‫نمونه محسابات‬ ‫‪-‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫𝑃𝑑‬ ‫‪𝑆fg‬‬
‫(‬ ‫= ‪) sat‬‬ ‫‪→ 𝑆fg = (0.37068𝑇 − 143.1) × 𝜐fg‬‬
‫𝑇𝑑‬ ‫‪𝜐fg‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫( ‪= 4.300902 × 0.7816 = 3.3618‬‬ ‫)‬
‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫‪ -۲-۱-۳‬روش دوم‬
‫مراحل این روش به شرح زیر است‪:‬‬
‫• رسم نمودار فشار بر حسب دمای میانیگن‬
‫• بدست آوردن شیب خط در هر نقطهی دمایی از نمودار فشار‪ -‬دما‬
‫• تخمین مقددار ‪ 𝜐fg‬بدا ‪ 𝜐g‬بدا در نظر گرفتن فرض گداز ایددهآل و اسدددددتفداده از‬
‫رابطه معادلهی حالت گاز ایدهآل‬
‫𝑃𝑑‬
‫• بدسددت آوردن مقدار ‪ 𝑆fg‬با جایگذاری مقادیر ‪ ( ) sat‬و ‪ 𝜐g‬متناظر با هر‬
‫𝑇𝑑‬
‫دما در معادله ‪۱-۱‬‬
‫𝑃𝑑‬
‫• بدسددت آوردن مقدار ‪ ℎfg‬با جایگذاری مقادیر ‪ ( ) sat‬و ‪ 𝜐g‬متناظر با هر‬
‫𝑇𝑑‬
‫دما در معادله ‪۲-۱‬‬

‫نمودار و معادله مورد استفاده در این بخش نمودار ‪ ۱-۳‬و معادلهی ‪ ۱-۳‬خواهند بود‪.‬‬
‫برای استفاده از معادلهی گاز ایدهآل‪ ،‬ابتدا باید ‪ RH2O‬محاسبه گردد که با بدست آوردن جرم‬
‫مولی آب از جداول ترمودینامیکی کتاب سونتاگ‪ ،‬محاسبه خواهد شد‪.‬‬

‫𝑅‬ ‫‪8.314‬‬ ‫𝐽𝑘‬

‫= ‪𝑅H2O‬‬ ‫=‬ ‫( ‪= 0.4615‬‬ ‫)‬
‫‪𝑀 18.015‬‬ ‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫سپس با استفاده از معادلهی ‪ 𝜐g ۲-۳‬محاسبه شده و در جدول ‪ ۲-۳‬جاگذاری میشود‪.‬‬

‫بعد از آن مانند بخش قبل و با استفاده از معادلههای ‪ ۱-۱‬و ‪ 𝑆fg ،۲-۱‬و ‪ ℎfg‬نیز محاسبه‬
‫شده و در جدول وارد میشود‪ .‬همانند بخش پیشین‪ ،‬دمای لحاظ شده در این محاسبات بر‬
‫حسب کلوین خواهد بود‪.‬‬

‫𝑇𝑅 = 𝜐𝑃‬ ‫)‪(۲ − ۳‬‬

‫‪7‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫جدول ‪ ۲-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی با روش دوم‬

‫)‪P (kPa‬‬ ‫)‪Taverage (K‬‬ ‫)𝑔𝑘‪𝜐g(𝑚3/‬‬ ‫)𝑔𝑘‪ℎfg(𝑘𝐽/‬‬ ‫)𝐾 ‪𝑆fg(𝑘𝐽/𝑘𝑔.‬‬
‫‪137.8951‬‬ ‫‪397.65‬‬ ‫‪1.3308‬‬ ‫‪2,276.01‬‬ ‫‪5.7236‬‬
‫‪275.7902‬‬ ‫‪414.65‬‬ ‫‪0.6938‬‬ ‫‪3,050.16‬‬ ‫‪7.3559‬‬
‫‪413.6854‬‬ ‫‪427.15‬‬ ‫‪0.4765‬‬ ‫‪3,101.08‬‬ ‫‪7.2599‬‬
‫‪551.5805‬‬ ‫‪434.15‬‬ ‫‪0.3632‬‬ ‫‪2,811.61‬‬ ‫‪6.4761‬‬

‫نمونه محاسبات ‪:𝜐g‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪𝑅H2O × 𝑇 0.4615 × 397.65‬‬ ‫‪𝑚3‬‬

‫= ‪𝑃𝜐 = 𝑅𝑇 → 𝜐g‬‬ ‫=‬ ‫) ( ‪= 1.3308‬‬
‫𝑃‬ ‫‪137.8951‬‬ ‫𝑔𝑘‬

‫‪:ℎfg‬‬ ‫نمونه محسابات‬ ‫‪-‬‬

‫𝑃𝑑‬ ‫‪ℎfg‬‬
‫(‬ ‫= ‪) sat‬‬ ‫‪→ ℎfg = (0.37068𝑇 − 143.1) × 𝑇 × 𝜐g‬‬
‫𝑇𝑑‬ ‫‪𝑇𝜐g‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫) ( ‪= 4.300902 × 397.65 × 1.3308 = 2,276.01‬‬
‫𝑔𝑘‬

‫‪:𝑆fg‬‬ ‫نمونه محسابات‬ ‫‪-‬‬

‫𝑃𝑑‬ ‫‪𝑆fg‬‬
‫(‬ ‫= ‪) sat‬‬ ‫‪→ 𝑆fg = (0.37068𝑇 − 143.1) × 𝜐g‬‬
‫𝑇𝑑‬ ‫‪𝜐g‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫( ‪= 4.300902 × 1.3308 = 5.7236‬‬ ‫)‬
‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫‪ -۳-۱-۳‬روش سوم‬
‫مراحل این روش به شرح زیر است‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫• رسم نمودار ‪ lnP‬بر حسب‬
‫‪Taverage‬‬
‫‪1‬‬
‫• بدست آوردن شیب خط در هر نقطه از نمودار ‪ lnP‬بر حسب‬
‫‪Taverage‬‬

‫‪8‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫• بدسددت آوردن مقدار‪ ℎfg‬در هر نقطه از برابر قرار دادن شددیب خط گذرنده‬
‫‪ℎfg‬‬
‫(‪−‬‬
‫‪𝑅H2O‬‬
‫از آن با )‬
‫• بدست آوردن مقدار ‪ 𝑆fg‬در هر نقطه به کمک رابطه ‪ℎfg = T × 𝑆fg‬‬

‫با استفاده از دادههای جدول ‪ ،۱-۲‬نمودار ‪ ۲-۳‬در نرمافزار متلب رسم میشود و‬
‫سپس با مشتقگیری از معادلهی ‪ ۳-۳‬که از برازش دادهها در متلب بعنوان معادله منحنی‬
‫رسم شده بدست آمدهاست‪ ،‬شیب منحنی در هر نقطه بعنوان تابعی از معکوس دما بدست‬
‫میآید‪ .‬همچون بخشهای پیشین‪ ،‬دما بر حسب کلوین معیار محاسبات خواهد بود‪.‬‬

‫𝟏‬
‫نمودار‪ ۲-۳‬نمودار ‪ lnP‬بر حسب‬
‫‪𝐓average‬‬

‫‪1‬‬
‫‪lnP = −6464.4 ( ) + 21.189‬‬ ‫)‪(۳ − ۳‬‬
‫𝑇‬
‫)‪d(lnP‬‬
‫‪= −6464.4‬‬
‫)‪d(1/T‬‬

‫با استفاده از شیب منحنی رسم شده‪ ،‬معادله ‪ ۴-۳‬تشکیل میشود‪ .‬سپس با استفاده از‬
‫این معادله به همراه معادله ‪ ۵-۳‬دادههای مورد نظر محاسبه شده و در جدول ‪ ۳-۳‬وارد‬
‫میشوند‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫با استفاده از شیب منحنی رسم شده‪ ،‬معادله ‪ ۴-۳‬تشکیل میشود‪ .‬سپس با استفاده از‬
‫این معادله به همراه معادله ‪ ۵-۳‬دادههای مورد نظر محاسبه شده و در جدول ‪ ۳-۳‬وارد‬
‫میشوند‪.‬‬

‫‪ℎfg‬‬
‫(‪−‬‬ ‫‪) = −6464.4‬‬ ‫)‪(۴ − ۳‬‬
‫‪𝑅H2O‬‬
‫‪ℎfg = T × 𝑆fg‬‬ ‫)‪(۵ − ۳‬‬

‫جدول ‪ ۳-۳‬محاسبه مقادیر آنتالپی و آنتروپی با روش سوم‬

‫)‪P (kPa‬‬ ‫)‪Taverage (K‬‬ ‫)𝑔𝑘‪ℎfg(𝑘𝐽/‬‬ ‫)𝐾 ‪𝑆fg(𝑘𝐽/𝑘𝑔.‬‬
‫‪137.8951‬‬ ‫‪397.65‬‬ ‫‪2,983.32‬‬ ‫‪7.5023‬‬
‫‪275.7902‬‬ ‫‪414.65‬‬ ‫‪2,983.32‬‬ ‫‪7.1947‬‬
‫‪413.6854‬‬ ‫‪427.15‬‬ ‫‪2,983.32‬‬ ‫‪6.9842‬‬
‫‪551.5805‬‬ ‫‪434.15‬‬ ‫‪2,983.32‬‬ ‫‪6.8716‬‬

‫نمونه محاسبات ‪:ℎfg‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ℎfg‬‬ ‫𝐽𝑘‬
‫(‪−‬‬ ‫)𝑔𝑘( ‪) = −6464.4 → ℎfg = 6464.4 × 0.4615 = 2,983.32‬‬
‫‪𝑅H2O‬‬

‫نمونه محاسبات ‪:𝑆fg‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ℎfg 2,983.32‬‬ ‫𝐽𝑘‬

‫= ‪ℎfg = T × 𝑆fg → 𝑆fg‬‬ ‫=‬ ‫( ‪= 7.5023‬‬ ‫)‬
‫𝑇‬ ‫‪397.65‬‬ ‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫‪ -۲-۳‬محاسبه خطای هر روش و تحلیل نتایج‬

‫ابتدا با مراجعه به جداول ترمودینامیکی در کتاب سونتاگ و انجام میانیابی در صورت‬
‫لزوم‪ ،‬به ترتیب ‪ ℎfg‬و ‪ 𝑆fg‬متناظر با هر دما محاسبه شده و در جداول ‪ ۴-۳‬و ‪ ۵-۳‬وارد میشوند‪.‬‬
‫سپس با محاسبه خطای هر روش برای دادههای محاسبه شده‪ ،‬میزان خطای هر کدام از روشهای‬
‫اعمال شده در جدول ثبت میگردد‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫جدول ‪ ۴-۳‬محاسبه خطای مقادیر آنتالپی محاسبه شده در هر روش‬

‫‪2‬‬
‫)𝑔𝑘‪P (lbf/in ) Taverage(℃) hfg(theory)(𝑘𝐽/‬‬ ‫)‪E1(%‬‬ ‫)‪E2(%‬‬ ‫)‪E3(%‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪124.5‬‬ ‫‪2,189.91‬‬ ‫‪38.95‬‬ ‫‪3.93‬‬ ‫‪36.23‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪141.5‬‬ ‫‪2,140.22‬‬ ‫‪0.44‬‬ ‫‪42.51‬‬ ‫‪39.39‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪2,101.70‬‬ ‫‪9.86‬‬ ‫‪47.55‬‬ ‫‪41.94‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪2,079.28‬‬ ‫‪11.31‬‬ ‫‪35.22‬‬ ‫‪43.47‬‬

‫‪ -‬نمونه محاسبات میانیابی )‪:hfg(theory‬‬

‫‪124.5 − 120‬‬ ‫‪hfg − 2202.61‬‬ ‫𝐽𝑘‬

‫=‬ ‫) ( ‪→ hfg = 2,189.91‬‬
‫‪125 − 120‬‬ ‫‪2188.50 − 2202.61‬‬ ‫𝑔𝑘‬

‫‪ -‬نمونه محاسبات ‪:E1‬‬

‫‪|hfg(theory) − ℎ1| 2,189.91 − 1336.83‬‬

‫=‬ ‫‪→ E1 = 38.95 %‬‬
‫)‪hfg(theory‬‬ ‫‪2,189.91‬‬

‫جدول ‪ ۵-۳‬محاسبه خطای مقادیر آنتروپی محاسبه شده در هر روش‬

‫)‪P (lbf/in2) Taverage(℃) 𝑆fg(theory)(𝑘𝐽/𝑘𝑔. 𝐾) E1(%‬‬ ‫)‪E2(%‬‬ ‫)‪E3(%‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪124.5‬‬ ‫‪5.5067‬‬ ‫‪38.95‬‬ ‫‪3.93‬‬ ‫‪36.23‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪141.5‬‬ ‫‪5.1613‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪42.52‬‬ ‫‪39.39‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪4.92‬‬ ‫‪9.87‬‬ ‫‪47.55‬‬ ‫‪41.95‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪4.7890‬‬ ‫‪11.32‬‬ ‫‪35.22‬‬ ‫‪43.48‬‬

‫‪ -‬نمونه محاسبات میانیابی )‪:Sfg(theory‬‬

‫‪124.5 − 120‬‬ ‫‪Sfg − 5.6020‬‬ ‫𝐽𝑘‬

‫=‬ ‫( ‪→ Sfg = 5.5067‬‬ ‫)‬
‫‪125 − 120‬‬ ‫‪5.4962 − 5.6020‬‬ ‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫‪ -‬نمونه محاسبات ‪:E1‬‬

‫‪11‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫‪|Sfg(theory) − 𝑆1| 5.5067 − 3.3618‬‬

‫=‬ ‫‪→ E1 = 38.95 %‬‬
‫)‪Sfg(theory‬‬ ‫‪5.5067‬‬

‫با درنظر گرفتن خطاهای محاسباتی و آزمایشگاهی رخ داده در طی فرآیند های جمع آوری‬
‫داده و تحلیل و محاسبه و همچنین در نظر گرفتن داده های پرت ایجاد شده در هر روش‪،‬‬
‫می توان نتیجه گرفت که خطای ایجاد شده در تحلیل با روش اول کمتر از دو روش دیگر‬
‫بوده است‪ .‬در همین راستا میتوان گفت که تخمین با فرض گاز ایدهآل باعث ایجاد خطای‬
‫بیشتر در نتایج نهایی گردیده است‪ .‬همچنین قابل مشاهده است که درصد خطای رخ داده در‬
‫تحلیل و محاسبه با روش دوم کمتر از روش سوم بوده است‪ .‬تغییر نحوه برازش دادهها و‬
‫تحلیل نسبتا متفاوت نسبت به روش دوم میتواند منجر به اتفاق شدهباشد‪.‬‬

‫‪ -۳-۳‬رسم نمودارهای خواسته شده و مقایسه آنها‬

‫‪ -۱-۳-۳‬نمودار فشار‪ -‬حجم مخصوص‬
‫نمودارهای ‪ P- 𝜐fg‬در فرآیند گرمایش‪ ،‬سرمایش و دمای میاینگین به کمک نرمافزار‬
‫متلب رسم شده و درنمودار ‪ ۳-۳‬نشان داده شدهاند‪𝜐fg .‬های مورد نیاز برای فرآیندهای گرمایش‬
‫و سرمایش با میانیابی در جداول ترمودینامکی کتاب سونتاگ بدست آمده اند‪ .‬همانطور که مشاهده‬
‫میشود‪ ،‬در فرآیند گرمایش تغییرات ‪ 𝜐fg‬بیشتر از سرمایش بوده است‪.‬‬

‫نمودار‪ ۳-۳‬نمودار ‪ P‬بر حسب ‪ 𝝊fg‬فرآیندها‬

‫‪ -۲-۳-۳‬نمودار دما ‪ -‬حجم مخصوص‬

‫‪12‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫نمودارهای ‪ T- 𝜐fg‬در فرآیند گرمایش‪ ،‬سرمایش و دمای میاینگین در نمودار ‪۴-۳‬‬

‫نشان داده شدهاست‪𝜐fg .‬های لحاظ شده مانند بخش قبل هستند‪ .‬همانطور که مشاهده میشود‪،‬‬
‫نمودارها تقریبا برهم منطبق شدهاند‪ .‬با اینحال همچنان قابل مشاهده است که در فرآیند گرمایش‬
‫تغییرات ‪ 𝜐fg‬بیشتر از سرمایش بوده است‪.‬‬

‫نمودار‪ ۴-۳‬نمودار ‪ T‬بر حسب ‪ 𝝊fg‬فرآیندها‬

‫‪ -۳-۳-۳‬نمودار فشار ‪ -‬دما‬

‫نمودارهای ‪ P-T‬در فرآیند گرمایش‪ ،‬سرمایش‪ ،‬دمای میاینگین و مقادیر جداول‬
‫ترمودینامیکی در نمودار ‪ ۵-۳‬نشان داده شدهاست‪ .‬برای رسم نمودار برای مقادیر جداول‬
‫ترمودینامیکی نیاز به میانیابی دما در فشارهای داده شدهاست که همانند بخشهای قبل از روی‬
‫کتاب سونتاگ انجام شدهاست‪ .‬همانطور که نمودار نشان میدهد‪ ،‬منحنی تئوری از منحنیهای‬
‫آزمایش فاصله دارد و باالتر از آنها واقع شدهاست‪ .‬در نمودارهای آزمایش نیز منحنی حاصل از‬
‫فرآیند رفت که همان فرآیند گرمایش است‪ ،‬باالتر از منحنی سرمایش یا همان برگشت قرار گرفته‬
‫است‪ .‬برای بررسی این اتفاق‪ ،‬دماهای حالت گرمایش و سرمایش در هر فشار مورد بحث مقایسه‬
‫میشوند‪ .‬مشاهده میشود که در هر نقطه دمای برگشت از دمای رفت بیشتر است‪ .‬با توجه به‬
‫روند انجام آزمایش میتوان گفت بعلت اینکه در مرحلهی رفت مبنای اصلی بر فشار نشان داده‬
‫شده توسط فشارسنج است‪ ،‬پس از رسیدن به فشار حداکثر هیتر خاموش شده و دما یادداشت‬
‫می شود‪ .‬در صورتی که دمای واقعی با توجه به تاخیری که در انتقال حرارت از بخار آب به‬
‫ترمومتر بعلت حضور روغن مابین آن‪ ،‬وجود دارد پس از زمان کوتاهی حاصل میگردد که‬

‫‪13‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬خواستهها‪ ،‬نمودارها و نتایج نمودارها‬

‫واضحا بیشتر از دمای یادداشت شده است‪ .‬این دما اثر خود را از ابتدای مرحله برگشت بر روی‬
‫دادهها میگذارد و باعث باالتر قرار گرفتن منحنی رفت نسبت به برگشت میشود‪.‬‬

‫نمودار‪ ۵-۳‬نمودار ‪ P‬بر حسب ‪ T‬فرآیندها و تئوری‬

‫‪14‬‬
 ‫فصل چهارم‪ :‬پاسخ سواالت‬

‫‪ -۲‬فصل چهارم‪ :‬پاسخ سواالت‬

‫‪ -۱‬با توجه به فرآیند انجام آزمایش و محاسبات و با فرض مناسب بودن وسایل آزمایش فعلی‪،‬‬
‫چگونه می توان با دستگاه فعلی دقت بهتری در نتایج بدست آورد؟‬
‫‪ -‬برای افزایش دقت آزمایش میتوان آن را در دمای اتاق و با اطمینان از عدم وجود جریان هوای‬
‫قابل توجه یا روشن بودن خنک کنندهها انجام داد‪ .‬همچنین با تکرار روند آزمایش و میانگین گیری مجدد‬
‫از دادههای بدست آمده میتوان دقت بیشتری در نتایج داشت‪ .‬البته اگر بتوان با ایزوله کردن دیگ مارست‬
‫انتقال حرارت از بدنه آن را به حداقل رساند‪ ،‬افزایش دقت آزمایش بیشتر خواهد بود‪.‬‬

‫‪ -۲‬اگر اندازه گیری حجم مخصوص در طول فرآیند آزمایش مدنظر باشد‪ ،‬چه تغییراتی در ساختار‬
‫دستگاه باید ایجاد گردد و چه پارامترهایی اندازه گیری شوند؟‬
‫‪ -‬با در نظر گرفتن فرض گاز ایدهآل برای بخار آب و استفاده از معادله حالت آن میتوان تقریبی‬
‫از وزن مخصوص را در طول فرآیند بدست آورد‪ .‬از آنجایی که دما و فشار و ‪ 𝑅H2O‬معلوم هستند‪ ،‬با‬
‫رسم نمودار فشار بر حسب دما و بدست آوردن شیب آن و جاگذاری دادهها میتوان به پاسخ رسید‪ .‬برای‬
‫محاسبه حجم مخصوص بدون تخمین بسیار‪ ،‬نیاز به اندازه گیری نسبت جرم بخار آب به جرم کل مخلوط‬
‫در هر لحظه از فرآیند خواهد بود که بوسیله آن میتوان پارامتر کیفیت را محاسبه کرده و ‪ 𝜐fg‬دقیقتری‬
‫را بدست آورد‪.‬‬

‫‪ -۳‬فشارسنج بوردون یک ابزار کالسیک برای اندازه گیری فشار است‪ .‬این ابزار چگونه کار می‬
‫کند؟ چه ابزارهای نوینی برای داده برداری دیجیتال از فشار وجود دارند؟‬
‫‪ -‬از این دستگاه برای اندازه گیری فشارهای مثبت و منفی استفاده میشود‪ .‬این دستگاه از رنج ‪۰‬‬
‫تا ‪ ۰.۶‬یا ‪ ۰‬تا ‪ ۱۶۰۰‬بار با سطح دقت ‪ ۱‬الی ‪ ۴‬طراحی و ساخته میشود‪ .‬لوله بوردون دارای ‪ ۳‬نوع‬
‫‪ C‬شکل‪ ،‬حلقوی و حلزونی است که ساختار متفاوتی دارند‪ .‬در ساخت این دستگاه از لوله خمیده بوردون‬
‫استفاده میشود که بهشکل ‪ C‬بوده و خاصیت ارتجاعی دارد‪ .‬لوله بوردون زمانی که تحت فشار داخلی‬
‫قرار بگیرد‪ ،‬از فرم خمیده به کشیده تغییر میکند و پس از قطع فشار‪ ،‬به حالت قبلی خود برمیگردد‪..‬‬
‫تغییر فشار داخلی‪ ،‬نوک لوله را به حرکت در میآورد‪ .‬اگر انتهای لوله بوردون به یک عقربه نمایشگر‬
‫بهوسیله یک چرخدنده وصل شود‪ ،‬میتوان میزان فشار سیال را بوسیله آن اندازه گیری کرد‪ .‬سیستم‬
‫اندازهگیری این دستگاه درصورتی که برای گاز کالیبره شده باشد‪ ،‬باید برای گاز یا بخار استفاده شود و‬
‫اگر برای مایع کالیبره شدهباشد‪ ،‬باید برای مایع به کار برده شود‪.‬‬
‫‪ -‬ترانسدیوسرهای فشار دیجیتال‪ ،‬ترانسمیترهای فشار دیجیتال‪ ،‬دیتاالگر فشار‬

‫‪ -۴‬علت حلقوی بودن لوله ارتباطی فشارسنج به دیگ چیست؟‬

‫‪15‬‬
 ‫فصل چهارم‪ :‬پاسخ سواالت‬

‫‪ -‬در انتهای لولهی فشارسنج‪ ،‬غشایی وجود دارد که با تحت فشار قرار گرفتن آن‪ ،‬فشار درون‬
‫مخزن اندازه گیری میشود‪ .‬با توجه به اینکه بخار درون لوله بسیار داغ است و با برخورد به غشا‬
‫میتواند باعث آسیب دیدگی آن شود‪ ،‬فشارسنج بوسیلهی لولهای حلقوی به دیگ متصل است‪ .‬در این‬
‫حالت بخار هوا با اعمال فشار خود به ستون جیوه واقع در لوله موجب تحت فشار قرار گرفتن غشا شده‬
‫و فشار مدنظر اندازه گیری میشود‪.‬‬

‫‪ -۵‬دلیل تخلیه هوا در ابتدای آزمایش چیست؟ هوا چه اثری بر نتایج آزمایش دارد؟‬
‫‪ -‬تخلیه نکردن هوا در ابتدای آزمایش میتواند باعث ایجاد خطا در نتایج نهایی شود و یا ممکن‬
‫است باعث ایجاد مشکل در خود دستگاه گردد و خطرساز شود‪.‬‬
‫‪ -‬با اضافه شدن فشار هوا به فشار اندازه گیری شده برای بخارآب‪ ،‬در دادههای دمای یادداشت‬
‫شده خطا ایجاد میشود و دمایی کمتر از دمای واقعی بدست میآید‪.‬‬

‫‪ -۶‬فشار زودتر به حالت تعادل میرسد یا دما؟چرا؟‬

‫‪ -‬بعلت یکسان بودن فشار آب و بخار آب مورد بحث در نقاط مختلف دیگ مارست و تفاوت‬
‫داشتن دما در نقاط مختلف مانند کف دیگ که در تماس با هیتر یا خنک کننده خواهد بود‪ ،‬این فشار است‬
‫که زودتر از دما به تعادل خواهد رسید‪.‬‬

‫‪ -۷‬چند نمونه از کاربردهای بویلرها در صنایع را ارائه دهید‪.‬‬

‫‪ -‬نیروگاهها‪ ،‬صنایع غذایی‪ ،‬موتورهای بخار‪ ،‬صنایع ساختمانی‪ ،‬سیستمهای گرمایشی‬

‫‪ -۸‬بخار خشک چیست؟‬

‫‪ -‬گاهی بجای از بخار اشباع ار عبارت بخار خشک برای تاکید بر کیفیت صد در صد آن استفاده‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪ -۹‬برای خنک کردن سیستم استفاده از فن بهتر است یا پاشش آب سرد؟ دلیل خود را ذکر کنید‪.‬‬
‫‪ -‬استفاده از فن برای ایجاد فرآیند سرمایش بهتر خواهد بود زیرا توانایی خنککاری با دبی بیشتر‬
‫و یکنواختتری دارد‪ .‬همچنین پاشش آب به بدنه دیگ در حین آزمایش میتواند باعث ایجاد تنش حرارتی‬
‫شود و این امر در طوالنی مدت از عمر دستگاه میکاهد‪.‬‬

‫‪ -۱۰‬علت دو مرحلهای تعبیه شدن شیر خروج بخار را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪ -‬شیر خروج ابتدا با دست و سپس با آچار بسته میشود‪ .‬شیر ضعیف اولیه جلوی فشار شدید‬
‫بخار در حال خروج را میگیرد تا آزادی عمل الزم برای بستن کامل شیر با استفاده از آچار بدست آید‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫منابع و مراجع‬

‫منابع و مراجع‬
‫[‪ ]۱‬دستور کار آزمایشگاه ترمودینامیک‪ ،‬ویراست ششم‪ ،‬رضا حسینی ابرده و همکاران‪ ،‬گروه‬
‫حرارت و سیاالت دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی امیرکبیر‪ ،‬سال تحصیلی ‪۹۷-۹۸‬‬
‫[‪ ]۲‬مبانی ترمودینامیک‪ ،‬ویرایش هشتم‪ ،‬سونتاگ‪ ،‬ونوایلن‪ ،‬وایلی‪۲۰۱۲ ،‬‬
‫[‪/https://daghighso.com/blog/how-pressure-gauges-works ]۳‬‬

‫‪17‬‬