‫آزمایشگاه مقاومت مصالح‬

‫گزارش آزمایش شماره ‪3‬‬

‫بررسی پدیده کمانش در ستونها و تیرها‬

‫تاریخ انجام آزمایش‪49/7/82 :‬‬

‫گروه ‪E2‬‬

‫اعضای گروه‪:‬‬

‫‪186018841‬‬ ‫سهند رضایی شوشتری‬

‫‪186016014‬‬ ‫نگار نقاشزاده‬
‫‪186018810‬‬ ‫رامان وکیل‬
‫‪186018018‬‬ ‫علی معلمی‬

‫نیمسال اول ‪94-95‬‬

‫دانشکده مهندسی مکانیک‬
‫پردیس دانشکدههای فنی دانشگاه تهران‬
‫برگه دادههای آزمایش‬
‫برگه گزارش مختصر‬
 ‫برگه نمره‬

‫آزمایش شماره ‪3‬‬

‫بررسی پدیده کمانش در ستونها و تیرها‬

‫سرپرست آزمایش‪ :‬جناب آقای مهندس نوازنی‬

‫ریز نمرات‬
‫حداکثر نمره‬ ‫نمره خام‬ ‫شرح موضوع‬
‫‪3‬‬ ‫مقدمه‬
‫‪2‬‬ ‫تئوری‬
‫‪01‬‬ ‫شرح آزمایش‬
‫‪21‬‬ ‫نتایج آزمایش‬
‫‪25‬‬ ‫بحث و بررسی نتایج آزمایش‬
‫‪5‬‬ ‫جمع بندی و نتیجه گیری‬
‫‪01‬‬ ‫مراجع و ضمائم‬
‫‪25‬‬ ‫گزارش مختصر‬
‫‪011‬‬ ‫جمع کل‬

‫نمره گزارش‬
‫نمره‬ ‫ضریب تصحیح‬ ‫نمره خام‬

‫نمره افراد‬
‫نمره نهایی‬ ‫تاخیر‬ ‫نام‬
‫سهند رضایی شوشتری‬ ‫‪0‬‬
‫نگار نقاشزاده‬ ‫‪2‬‬
‫رامان وکیل‬ ‫‪3‬‬
‫علی معلمی‬ ‫‪4‬‬

‫امضا سرپرست آزمایش‬

 ‫فهرست مطالب‬
‫‪ -0‬مقدمه‪6.............................................................................................................................................‬‬
‫‪ -2‬تئوری ‪7 ............................................................................................................................................‬‬
‫‪ -0-2‬رابطه اویلر ستونهای دو سر لوال ‪7 .....................................................................................................‬‬
‫‪ -2-2‬رابطه اویلر ستونهای یک سر لوال و یک سر درگیر ‪7 ...............................................................................‬‬
‫‪ -3-2‬رابطه اویلر ستونهای دو سر درگیر ‪7 ..................................................................................................‬‬
‫‪ -4-2‬رابطه اویلر ستونهای یک سر لوال و یک سر گیردار ‪8 ...............................................................................‬‬
‫‪ -3‬شرح آزمایش ‪9 ...................................................................................................................................‬‬
‫‪ -0-3‬وسایل مورد استفاده در آزمایش ‪9 ......................................................................................................‬‬
‫‪ -0-0-3‬طریقه استفاده از ایندیکیتور‪01..................................................................................................‬‬
‫‪ -2-0-3‬چگونگی ساختار لوال و سر گیردار در دستگاه ‪01..............................................................................‬‬
‫‪ -2-3‬مراحل و شیوه انجام آزمایش ‪00........................................................................................................‬‬
‫‪ -0-2-3‬آزمایش اول‪ :‬تیر دو سر گیردار ‪00...............................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-3‬آزمایش دوم‪ :‬تیر یک سر لوال و یک سر گیردار ‪02............................................................................‬‬
‫‪ -3-2-3‬آزمایش سوم‪ :‬تیر دو سر لوال ‪02.................................................................................................‬‬
‫‪ -4-2-3‬آزمایش چهارم‪ :‬تیر دو سر لوال با اعمال بار عرضی ‪03........................................................................‬‬
‫‪ -3-3‬اشاره به عوامل ایجاد خطا به صورت اجمالی ‪03......................................................................................‬‬
‫‪ -4‬نتایج آزمایش ‪05..................................................................................................................................‬‬
‫‪ -0-4‬آزمایش تیر دو سر گیردار ‪05............................................................................................................‬‬
‫‪ -2-4‬آزمایش تیر یک سر گیردار و یک سر لوال ‪06.........................................................................................‬‬
‫‪ -3-4‬آزمایش تیر دو سر لوال ‪07...............................................................................................................‬‬
‫‪ -4-4‬آزمایش تیر دو سر لوال با اعمال بار عرضی ‪08.........................................................................................‬‬
‫‪ -5-4‬خالصه نتایج آزمایشها ‪08...............................................................................................................‬‬
‫‪ -5‬بحث و بررسی نتایج آزمایش ‪09................................................................................................................‬‬
‫‪ -0-5‬بررسی و مقایسه دادهها‪09...............................................................................................................‬‬
‫‪ -2-5‬بررسی عوامل خطا ‪21....................................................................................................................‬‬
‫‪ -3-5‬بررسی سواالت مطرح شده در دستور کار آزمایشگاه ‪23.............................................................................‬‬
‫‪ -6‬جمع بندی و نتیجه گیری ‪25...................................................................................................................‬‬
‫‪ -7‬مراجع‪26...........................................................................................................................................‬‬
‫‪ -8‬ضمائم ‪27..........................................................................................................................................‬‬
‫‪ -0-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های دوسرلوال و اثبات رابطه 𝑥𝑎𝑚𝑦 ‪27.................................................................‬‬
‫‪ -2-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های یک سر گیردار و یک سر آزاد‪29...................................................................‬‬
‫‪ -3-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های دو سر گیردار ‪29.....................................................................................‬‬
‫‪ -4-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های یک سر گیر دار و یک سر لوال ‪31..................................................................‬‬
 ‫‪ -1‬مقدمه‬

‫کمانش در علم مقاومت مصالح به رفتاری گفته میشود که معموالً در عضو تحت فشاری همچون ستون‪ ،‬دیوار برشی و‪ ...‬رخ میدهد‪.‬‬

‫عضو طویل و باریکی که تحت بار محوری فشاری قرار گرفته باشد را ستون گویند‪ .‬اعضای تحت فشار یک سازه‪ ،‬پیش از رسیدن به‬

‫حداکثر مقاومت فشاری و پیش از شکست تحت اثر تنش تسلیم فشاری‪ ،‬تحت اثر کمانش دچار شکست میشوند‪ .‬سازههای تحت‬

‫بارگذاری بر اساس نوع سازه‪ ،‬شرایط تکیهگاهی‪ ،‬نوع بار و ماده به روشهای گوناگونی گسیخته می شوند‪ .‬قطعاتی که در لوکوموتیوها‬

‫مورد استفاده است‪ ،‬به علت آن که در معرض بارگذاری نوسانی هستند‪ ،‬دچار شکست شده و اگر نیروی کششی به سازه از حد مجازی‬

‫بیشتر شود‪ ،‬ممکن است سازه را به کلی از هم فرو بریزد‪ .‬از این رو اطالع از تنش ها و تغییر مکان های بحرانی قطعه مورد نظر و محدود‬

‫کردن آن به یک محدوده تعریف شده مجاز برای امر طراحی بسیار حائز اهمیت است‪ .‬هرچه ستون بلندتر و سطح مقطع کوچکتری‬

‫داشته باشد‪ ،‬زودتر تحت اثر پدیده کمانش تسلیم میگردد‪ .‬کمانش هنگامی اتفاق می افتد که عضو بر اثر تغییر ناگهانی شکل هندسی‪،‬‬

‫تحمل خود را در مقابل بار از دست بدهد‪ .‬رفتار یک ستون در خارج از حالت تعادل به شدت وابسته به میزان بار فشاری وارد شده به‬

‫آن است‪ .‬اگر بار از یک میزان بحرانی بیشتر باشد تعادل سیستم ناپایدار خواهد بود‪ .‬این رفتار تحت عنوان کمانش ستونها بررسی می‬

‫شود‪ .‬کمانش یک ستون بستگی به شرایط هندسی تیر و شرایط تکیهگاهی آن دارد‪ .‬اگر طول ستون در مقایسه با عرض آن زیاد باشد‪،‬‬

‫در اثر کمانش و تحت بار بحرانی سیستم در تعادلی به شدت ناپایدار است و کوچکترین تغییری نسبت به حالت تعادل منجر به فروریختن‬

‫سازه میشود‪ .‬کمانش بر حسب الرغری ستون ممکن است کشسان یا ناکشسان باشد‪ .‬مدهای کمانشی بسته به شرایط مرزی تیر متفاوت‬

‫هستند‪ .‬کمانش در انواع سازهها رخ می دهد و دارای شکلهای بسیاری است و آن را یکی از دالیل گسیختگی سازهها میدانند ]‪.[0‬‬

‫در این آزمایش بررسی پدیده کمانش در تیرهای طویل با مقطع باریک و بار بحرانی در شرایط مختلف تکیه گاهی تحت تأثیر نیروی‬

‫فشاری و اثر بار عرضی مورد توجه قرار میگیرد‪ .‬ستونهای باریک و بلند با رفتار کشسان مورد بررسی در آزمایش است‪ .‬مدول االستیسیته‬

‫تیر با استفاده از مطابقت بارهای بحرانی در حالت آزمایش و تئوری از دیگر مواردی است که مورد بررسی قرار میگیرد‪ .‬در گزارش پیش‬

‫رو ابتدا به بررسی مباحث تئوری کمانش به صورت خالصه‪ ،‬مراحل انجام آزمایش‪ ،‬نتایج و اطالعات استخراج شده‪ ،‬بحث و بررسی نتایج‬

‫آزمایش‪ ،‬جمع بندی و نتیجه گیری و سپس بخش ضمائم که بخش تئوری را تکمیل می کند پرداخته شده است‪.‬‬

‫لغات کلیدی‪ :‬کمانش‪ ،‬بار بحرانی‪ ،‬بار محوری‪ ،‬بار عرضی‪ ،‬تیر‪ ،‬ستون‪ ،‬گسیختگی‬
 ‫‪ -2‬تئوری‬
‫فرض کنید منظور طراحی ستون ‪ AB‬به طول ‪ L‬باشد که بار محوری فشاری ‪ P‬را تحمل می کند‪ .‬اتصال دو انتهای ستون دو سر‬
‫لوال و بار ‪ P‬کامالً محوری بدون ذره ای خروج از مرکز فرض شود‪ .‬اگر سطح مقطع ‪ A‬طوری انتخاب گردد که مقدار تنش در مقاطع‬
‫‪‬‬ ‫‪P‬‬
‫مصالح به کار رفته و به عالوه ‪   PL‬در حد قابل قبولی باشد‪ ،‬میتوان نتیجه گرفت‬ ‫‪ all‬‬ ‫‪   ‬کمتر از تنش مجاز‬ ‫عرضی ‪‬‬
‫‪AE‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪A‬‬
‫که ستون به طور کامل طراحی شده است؛ با این وجود‪ ،‬اتفاقی که می افتد این است که با وارد آمدن بار 𝑃 به جای این که ستون به‬
‫طور مستقیم باقی بماند‪ ،‬به طور ناگهانی تغییر شکل داده و به شکل منحنی در می آید‪ .‬به این تغییر شکل ناگهانی کمانش ستون ها‬
‫می گویند‪ .‬با حل معادالت دیفرانسیل مربوطه وابسته به شرایط مرزی متفاوت می توان به معادالت زیر که به معادالت اویلر مربوط‬
‫است رسید‪.‬‬
‫‪ -1-2‬رابطه اویلر ستونهای دو سر لوال‬

‫شکل ‪ .0‬تیر دو سر لوال‬

‫‪ -2-2‬رابطه اویلر ستونهای یک سر لوال و یک سر دریرر‬

‫شکل ‪ .8‬تیر یک سر لوال و یک سر درگیر‬

‫‪ -3-2‬رابطه اویلر ستونهای دو سر دریرر‬

‫شکل ‪ .3‬تیر دو سر درگیر‬

 ‫‪ -4-2‬رابطه اویلر ستونهای یک سر لوال و یک سر یرردار‬

‫شکل ‪ .9‬تیر یک سر لوال و یک سر درگیر‬

‫اثبات روابط به صورت کامل در بخش ضمیمه آورده شده است‪ .‬به طور خالصه در اینجا فقط پاسخ نهایی آورده شده است‪.‬‬
‫‪ 2 EI‬‬
‫‪Pcr ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Le‬‬
‫‪Pcr  2 EAr 2‬‬ ‫‪ 2E  2E‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ALe‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Le 2‬‬ ‫‪‬‬
‫) (‬
‫‪r‬‬
‫جدول ‪ .0‬طول موثر بر اساس نوع تکیه گاه‬

‫طول موثر‬ ‫نوع تکیه گاه‬

‫𝐿 = 𝑒𝐿‬ ‫دو سر لوال‬
‫𝐿‪𝐿𝑒 = 2‬‬ ‫یک سر گیردار ‪ ،‬یک سر آزاد‬
‫𝐿‪𝐿𝑒 = 0.5‬‬ ‫دو سر گیردار‬
‫𝐿‪𝐿𝑒 = 0.7‬‬ ‫یک سر گیردار‪ ،‬یک سر لوال‬
 ‫‪ -3‬شرح آزمایش‬

‫‪ -1-3‬وسایل مورد استفاده در آزمایش‬

‫مطابق شکل ‪ 6‬وسایلی که در این آزمایش مورد استفاده است شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫‪ .0‬دو فک متحرک و ثابت‬
‫‪ .2‬دستگیره چرخشی جهت اعمال نیروی فشاری‬
‫‪ .3‬ساعت اندازهگیری جهت بدست آوردن تغییر مکان قائم تیر‬
‫‪ .4‬نیروسنج دیجیتال متصل به لودسل (ایندیکیتور)‬
‫‪ .5‬پیچ و صفحات مخصوص جهت ایجاد شرایط تکیهگاهی مختلف‬
‫‪ .6‬قرقره جهت آویختن وزنه برای اعمال بار عرضی‬
‫‪ .7‬وزنه برای ایجاد بار عرضی‬
‫‪ .8‬تیر برنجی با سطح مقطع مستطیل‬

‫‪ .9‬کولیس‬
‫‪ .01‬متر‬
‫نیروسنج دیجیتال متصل به ‪ Load Cell‬برای اندازه گیری بار محوری فشاری وارد به تیر مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬همان طور‬

‫که در شکل ‪ 6‬دیده می شود‪ ،‬با پیچاندن پیچی که در سمت راست شکل است که همان پیچ اعمال بار است در واقع با کم کردن‬

‫فاصله ی دو فک(کم کردن فاصله ی دو سر تیر) باعث می شود که یک نیروی محوری فشاری به تیر وارد شود‪ .‬در تمامی مراحل‬

‫آزمایش دقت شود که باید نوک ساعت در خالف جهت ساعت تغییر مکان دهد‪ .‬در رغیر این صورت امکان بدست آوردن نیروی بحرانی‬

‫به دلیل تغییر مکان بیش از حد تیر در اثر کمانش در مقایسه با ساعت نخواهد بود‪ .‬بدیهی است که ساعت اندازهگیری نیز برای‬

‫اندازهگیری تغییر مکان جانبی وسط تیر به کار می رود‪ .‬برای ایجاد شرایط تکیهگاهی مختلف از صفحات مختلف و پیچ مخصوصی‬

‫استفاده شده است که شکلهای مرتبط با آن در ادامه گزارش آورده شده است‪ .‬ساعت مورد استفاده می تواند خیز تیر را با دقت ‪1010‬‬

‫میلی متر اندازه بگیرد‪ .‬همچنین برای اندازه گیری طول تیر از متری با دقت ‪ 0‬میلی متر استفاده شد‪.‬‬

‫شکل ‪ .5‬دستگاه مورد استفاده در آزمایش کمانش‬

 ‫‪ -0-0-3‬طریقه استفاده از ایندیکیتور‬

‫دستگاه ‪ Indicator Transducer Bridge Full‬که در شکل ‪ 7‬نشان داده شده است‪ ،‬برای اندازهگیری پارامترهای مختلفی‬
‫همچون نیرو‪ ،‬فشار و ‪ ...‬مورد استفاده قرار میگیرد که در این آزمایش برای نیرو مورد استفاده است‪ .‬ابتدا کانتور لودسل دستگاه کمانش‬
‫را ب اید به محل مناسبی که در گذشته به آن اشاره شد متصل کرده و پیچ های آن را بست‪ .‬با انجام این کار برای کانتور تغذیه و اتصال‬
‫آداپتور به برق دستگاه آماده است‪ .‬سپس با کلید ‪ On/Off‬دستگاه را می توان روشن یا خاموش کرد‪ .‬پس از روشن کردن دستگاه‬
‫ظرفیت لودسل که ‪ 200 Kgf‬اس ت نشان داده می شود‪ .‬حال دستگاه آماده استفاده است‪ .‬ممکن است در حالت بدون بارگذاری دستگاه‬
‫عددی را نشان دهد می توان به استفاده از دکمه ‪ Zero‬آن را صفر کرد و سپس به انجام آزمایش پرداخت‪.‬‬

‫شکل ‪ .6‬نیروسنج مورد استفاده در آزمایش‬

‫‪ -8-0-3‬چگونگی ساختار لوال و سر گیردار در دستگاه‬

‫ساختار تکیهگاه لوالیی در شکل زیر نشان داده شده است‪:‬‬

‫شکل ‪ .7‬ساختار تکیهگاه لوال‬

‫ساختار تکیهگاه گیردار در شکل زیر نشان داده شده است‪:‬‬

‫شکل ‪ .2‬ساختار تکیهگاه گیردار‬

 ‫‪ -2-3‬مراحل و شروه انجام آزمایش‬
‫به طور کلی ابتدا تیر را به وسیلهی پیچها و قطعات مخصوص تعبیه شده روی دو فک در حاالت مختلفی بسته و ساعت اندازهگیری‬

‫را در وسط تیر قرار میدهیم‪ .‬پس از تنظیم صفر لودسل‪ ،‬ساعت اندازهگیری را تنظیم و صفر میکنیم‪ .‬با پیچاندن پیچ اعمال بار‪ ،‬نیروی‬

‫فشاری به تیر وارد کرده و تغییر مکان جانبی در تیر به وجود میآید‪ .‬با ادامه این روند به نقطهای میرسیم که با افزایش تغییر مکان‬

‫جانبی تغییری در بار وارد به تیر مشاهده نمیشود که در واقع به بار بحرانی رسیدهایم‪.‬‬

‫در زیر به طور دقیق به هر کدام از آزمایشها پرداخته شده است‪ .‬الزم به ذکر است جهت آن که مطمئن شویم دسته چرخان با تیر‬

‫برخورد دارد‪ ،‬ابتدا دسته را می چرخانیم و هنگامی که مشاهده شود ساعت اندازهگیری شروع به تغییر می کند‪ ،‬هم ساعت را مجددا‬

‫صفر کرده و هم نیرو سنج را صفر می کنیم‪ .‬سپس به انجام هر کدام از آزمایش ها می پردازیم‪.‬‬

‫‪ -0-8-3‬آزمایش اول‪ :‬تیر دو سر گیردار‬

‫‪ ‬هدف‪ :‬بدست آوردن نیروی بحرانی 𝑟𝑐𝑃 برای تیر دو سر گیردار‬

‫ابتدا پیچ فک متحرک را باز کرده و صفحات مخصوص را به عنوان فاصله در دو طرف فک مربوطه قرار می دهیم و با پیچ محکم‬

‫میکنیم‪ .‬برای طرف دیگر نیز به همین طریق عمل میکنیم‪ .‬با این کار تیر دو سر درگیر ایجاد شده است‪ .‬تغییر نیرو از صفر آرغاز شده‬

‫و هر بار ‪ 1 Kgf‬افزایش میدهیم و اطالعات مورد نیاز را یادداشت میکنیم‪ .‬تا زمانی که ساعت تغییرات داشته باشد اما بار ثابت بماند‬

‫این روند را ادامه میدهیم که در واقع به بار بحرانی رسیدهایم‪ .‬همان طور که در شکل ‪ 01‬دیده میشود‪ ،‬سیستم در حالت اولیه (شکل‬

‫سمت چپ) و پس از بارگذاری در لحظه رسیدن به بار بحرانی نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ .4‬تیر دو سر گیردار‬

‫(شکل سمت چپ در حالت اولیه و شکل سمت راست در لحظه بار بحرانی است)‬
 ‫‪ -8-8-3‬آزمایش دوم‪ :‬تیر یک سر لوال و یک سر گیردار‬

‫‪ ‬هدف‪ :‬بدست آوردن نیروی بحرانی 𝑟𝑐𝑃 برای تیر یک سر لوال و یک سر گیردار‬
‫برای رسیدن به شرایط مرزی ذکر شده‪ ،‬ابتدا گوهی مخصوص را از یک طرف وارد تیر کرده و پیچهای فک را باز میکنیم‪ .‬تیر را‬

‫درون شکاف بین فک ها قرار داده و پیچ ها را از درون سوراخ تیر گذرانده و محکم می کنیم‪ .‬موقعیت تیر در شکاف فک به گونه ای‬

‫است که تیر در وسط شکاف قرار می گیرد‪ .‬به این ترتیب یک طرف تیر لوال شده است‪ .‬طرف دیگر را با استفاده از صفحات مربوطه که‬

‫در قسمت قبلی ذکر شد یک سر گیردار میکنیم‪ .‬ساعت اندازهگیری را وسط تیر قرار داده و صفحه مدرج آن را چرخانده صفر میکنیم‪.‬‬

‫نیرو را توسط دسته چرخان به تیر اعمال می کنیم‪ .‬داده ها را پس از صفر کردن دستگاه نیرو سنج و ساعت برای نیروهای فشاری از‬

‫یک که در هر مرحله ‪ 1Kgf‬زیاد می شود یادداشت میکنیم‪ .‬مجدداً تا زمانی که ساعت تغییرات داشته باشد اما بار ثابت بماند این روند‬

‫را ادامه میدهیم که در واقع به بار بحرانی رسیدهایم‪ .‬در شکل ‪ 00‬نحوه قرارگیری تیر و شکل شماتیک آن آورده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ .01‬تیر یک سر لوال و یک سر درگیر‬

‫‪ -3-8-3‬آزمایش سوم‪ :‬تیر دو سر لوال‬

‫‪ ‬هدف‪ :‬بدست آوردن نیروی بحرانی 𝑟𝑐𝑃 برای تیر دو سر لوال‬

‫همانند آزمایش قبلی که یک سر تیر را لوال کردیم‪ ،‬این بار برای هر دو طرف گوهی مخصوص را وارد تیر کرده و پیچهای فک را باز‬

‫میکنیم‪ .‬با تنظیم تیر در لوالها در هر دو طرف پیچ های مربوطه را محکم می کنیم‪ .‬توضیحات مربوط به چگونگی ثبت دادهها و محل‬

‫ساعت مثل گذشته است‪ .‬مجددا داده ها را پس از صفر کردن دستگاه نیرو سنج و ساعت برای نیروهای فشاری از یک که در هر مرحله‬

‫‪ 1Kgf‬زیاد می شود ثبت میشود‪ .‬همانند قبل تا زمانی که ساعت تغییرات داشته باشد اما بار ثابت بماند این روند را ادامه میدهیم که‬

‫در واقع به بار بحرانی رسیدهایم‪ .‬شکل ‪ 02‬که در صفحه بعد آورده شده است‪ ،‬تیر را در طی مراحل ثبت دادهها نشان می دهد‪.‬‬
 ‫شکل ‪ .00‬تیر دو سر لوال‬

‫‪ -9-8-3‬آزمایش چهارم‪ :‬تیر دو سر لوال با اعمال بار عرضی‬

‫‪ ‬هدف‪ :‬بررسی تاثیر بار عرضی بر نیروی بحرانی 𝑟𝑐𝑃 برای تیر دو سر لوال‬
‫شرایط مرزی همانند آزمایش قبلی با این تفاوت که با اتصال یک قرقره و وزنه با جرم معین نیروی عرضی به وسط تیر اعمال میشود‬

‫که طریقه اتصال آن در شکل ‪ 03‬نشان داده شده است‪ .‬توضیحات مربوط به چگونگی ثبت دادهها و محل ساعت مثل گذشته است‪.‬‬

‫مجددا داده ها را پس از صفر کردن دستگاه نیرو سنج و ساعت برای نیروهای فشاری از یک که در هر مرحله ‪ 1Kgf‬زیاد می شود ثبت‬

‫میشود‪ .‬تا زمانی که ساعت تغییرات داشته باشد اما بار ثابت بماند این روند را ادامه میدهیم که در واقع به بار بحرانی رسیدهایم‪.‬‬

‫شکل ‪ .08‬تیر دو سر لوال با اعمال بار عرضی‬

‫‪ -3-3‬اشاره به عوامل ایجاد خطا به صورت اجمالی‬

‫از منابع خطا در این آزمایش می توان به موارد زیر اشاره داشت‪:‬‬

‫‪ .0‬تنش و کرنش پسماند موجود در تیر و پیش خمیدگی تیر‬

‫‪ .2‬عدم دقت وسایل اندازهگیری و اتصاالت‬

‫‪ .3‬عدم امکان اعمال بار عرضی به صورت بسیار دقیق در وسط تیر‬
‫‪2‬‬
‫‪ .4‬عدم اعمال فرضیات الزم برای معادالت شامل تیر با طول بلند و صرفنظر کردن از عبارت ‪𝑦 ′‬‬

‫‪ .5‬عدم امکان کنترل و تثبیت نیرو‬

 ‫‪ .6‬عدم امکان تضمین تعامد ساعت بر راستای محور تیر‬

‫‪ .7‬خطای اندازهگیری انسانی (شامل قرائت همزمان نیرو‪ ،‬جابجایی و اعمال بار)‬

‫‪ .8‬خطای ساعت اندازهگیری و استهالک آن‬

‫‪ .9‬موازی نبودن تکیهگاهها‬

‫‪ .01‬امکان جابجایی مرکز تیر در اثر اعمال بار با توجه با ثابت بودن یکی از تکیهگاهها‬

‫‪ .00‬سوراخهای پشت تکیهگاه که با دو پیچ محکم میشود با توجه به شرایط تکیهگاهی در جای مناسب قرار نمیگیرد‬

‫که الزم است برای رفع این مشکل از کارغذ و‪ ...‬استفاده شود‪( .‬قرار دادن کارغذ برای سفت کردن تکیهگاهها)‬

‫‪ .02‬خطا در کالیبراسیون دستگاه اندازهگیری‬

‫‪ .03‬خطای کولیس و متر‬

‫‪ .04‬امکان اعمال بار عرضی با زاویهای به رغیر از ‪ 91‬درجه‬

‫‪ .05‬اصطکاک قرقره و ریسمان در شرایط اعمال بار عرضی‬

‫‪ .06‬لغزش محور ساعت بر روی تیر‬

‫‪ .07‬ناهمگن بودن تیر‬

‫‪ .08‬ناهمگن بودن وزنه برای اعمال بار عرضی‬

‫‪ .09‬عدم وجود تغییرات کم شعاع انحنا که در روش تئوری لحاظ میشود‪.‬‬

‫‪ .21‬ایجاد تغییر شکل پالستیک در تیر‬

‫‪ .20‬عدم اعمال بار محوری به صورت دقیق به مرکز سطح تیر‬

‫‪ .22‬ثابت نبودن دستگاه بر روی میز به دلیل ساختار پایه نامناسب آن‬

‫‪ .23‬هرز بودن پیچ اعمال بار و گیر کردن آن در طی آزمایش‬

‫‪ .24‬عدم امکان اعمال شرایط مرزی (دو سر لوال‪ ،‬دو سر درگیر و‪ )...‬به صورت کامالً دقیق و استاندارد‬

‫توضیح در مورد تاثیرات آنها در قسمت مربوطه در بخش پنجم آورده شده است‪.‬‬
 ‫‪ -4‬نتایج آزمایش‬
‫در این قسمت به بررسی و محاسبه ی خواسته های آزمایش پرداخته می شود‪ .‬در ابتدا با اندازه گیری سطح مقطع تیر‪ ،‬مقدار ‪I‬‬
‫بدست می آید‪:‬‬
‫𝑚𝑚 ‪𝑏 = 24.65‬‬ ‫𝑚𝑚 ‪∆𝑏 = 0.05‬‬
‫𝑚𝑚 ‪𝑎 = 3.00‬‬ ‫𝑚𝑚 ‪∆𝑎 = 0.05‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪24.65‬‬ ‫‪× 3.003‬‬
‫= 𝑧𝑧𝐼‬ ‫= 𝑎𝑏‬ ‫‪= 5.5462 × 10−11 𝑚4‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫𝑏𝑑 𝐼𝑑‬ ‫𝑎𝑑‬ ‫𝑏∆‬ ‫𝑎∆‬
‫>= ‪ln 𝐼 = ln 𝑏 + 3 ln 𝑎 − ln 12‬‬ ‫=‬ ‫‪+3‬‬ ‫)| | ‪=> ∆𝐼 = 𝐼 (| | + 3‬‬
‫𝐼‬ ‫𝑏‬ ‫𝑎‬ ‫𝑏‬ ‫𝑎‬
‫‪0.05‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫‪∆𝐼 = 5.5462 × 10−11 (24.65 + 3 3 ) = 2.8856 × 10−12 𝑚4 => 𝐼 = 55.45 ± 2.90 𝑚𝑚4‬‬
‫‪ -1-4‬آزمایش ترر دو سر یرردار‬
‫داده های حاصل از این مرحله به شرح زیر می باشد‪.‬‬
‫جدول ‪ .8‬دادههای تیر دو سر گیردار‬

‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬ ‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪196‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪216‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪236‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪262‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪293‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪328‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪366‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪411‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪454‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪527‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪607‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪700‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪834‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪978‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪1054‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪1242‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪2044‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪2667‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪37.1‬‬ ‫‪2770‬‬
‫نمودار این داده ها به صورت زیر می باشد‪.‬‬
‫‪40‬‬
‫‪35‬‬
‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫)‪P(kgf‬‬

‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪3000‬‬
‫)‪𝜹(0.01mm‬‬

‫شکل ‪ .03‬نمودار دادههای تیر دو سر گیردار‬

‫همانطور که در بخش های قبل اشاره شده طول میله برای محاسبه الزم است‪ .‬حال با داشتن طول میله و نیروی نهایی می توان ‪ E‬را‬
‫محاسبه نمود‪.‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝐿 = 55.0‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟 𝐿𝑒 2 37.1 × 9.81 × (0.5 × 0.550)2‬‬
‫=𝐸‬ ‫=‬ ‫𝑎𝑃𝐺 ‪= 50.2820‬‬
‫𝐼‪𝜋2‬‬ ‫‪𝜋 2 × 5.5462 × 10−11‬‬
‫𝑟𝐶𝑃∆‬ ‫𝑒𝐿∆‬ ‫𝐼∆‬ ‫‪0.1 × 9.8‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪2.9 × 10−12‬‬
‫|( 𝐸 = 𝐸∆‬ ‫|‪| + 2‬‬ ‫|( ‪| + | |) = 50.2820‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫)|‬
‫𝑟𝐶𝑃‬ ‫𝑒𝐿‬ ‫𝐼‬ ‫‪37.1 × 9.8‬‬ ‫‪0.55‬‬ ‫‪55.45 × 10−12‬‬
‫𝑎𝑃𝐺 ‪∆𝐸 = 2.8567 𝐺𝑃𝑎 => 𝐸 = 50.28 ± 2.86‬‬
‫‪2.8567‬‬
‫× ‪𝐸𝑟𝑟𝑜𝑟 = 100‬‬ ‫‪= 5.68%‬‬
‫‪50.2820‬‬
‫‪ -2-4‬آزمایش ترر یک سر یرردار و یک سر لوال‬
‫داده های حاصل از این آزمایش به شرح زیر است‪.‬‬
‫جدول ‪ .3‬داده های تیر یک سر گیردار و یک سر لوال‬

‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝜹(0.01mm‬‬ ‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪321‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪495‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪553‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪012‬‬ ‫‪04‬‬ ‫‪714‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪034‬‬ ‫‪05‬‬ ‫‪948‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪082‬‬ ‫‪06‬‬ ‫‪0361‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪0600‬‬ ‫‪0404‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪272‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫نمودار این داده ها در زیر آورده شده است‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫‪16‬‬

‫‪14‬‬

‫‪12‬‬

‫‪10‬‬
‫)‪P(kgf‬‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1600‬‬
‫)‪𝜹(0.01mm‬‬

‫شکل ‪ .09‬نمودار داده های تیر یک سر گیردار و یک سر لوال‬

 ‫مانند قسمت قبل با داشتن طول تیر می توان ضریب مدول االستیک آن را پیدا کرد‪.‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝐿 = 58.6‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟 𝐿𝑒 2 16.1 × 9.81 × (0.7 × 0.586)2‬‬
‫=𝐸‬ ‫=‬ ‫𝑎𝑃𝐺 ‪= 48.5502‬‬
‫𝐼‪𝜋2‬‬ ‫‪𝜋 2 × 5.5462 × 10−11‬‬
‫𝑟𝐶𝑃∆‬ ‫𝑒𝐿∆‬ ‫𝐼∆‬ ‫‪0.1 × 9.8‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪2.9 × 10−12‬‬
‫|( 𝐸 = 𝐸∆‬ ‫|‪| + 2‬‬ ‫|( ‪| + | |) = 48.5502‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫)|‬
‫𝑟𝐶𝑃‬ ‫𝑒𝐿‬ ‫𝐼‬ ‫‪16.1 × 9.8‬‬ ‫‪0.586‬‬ ‫‪55.45 × 10−12‬‬
‫𝑎𝑃𝐺 ‪∆𝐸 = 2.9235 𝐺𝑃𝑎 => 𝐸 = 48.55 ± 2.92‬‬
‫‪2.9235‬‬
‫× ‪𝐸𝑟𝑟𝑜𝑟 = 100‬‬ ‫‪= 6.02%‬‬
‫‪48.5502‬‬
‫‪ -3-4‬آزمایش ترر دو سر لوال‬
‫داده های اندازه گیری شده در جدول آورده شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ .9‬داده های تیر دو سر لوال‬

‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬ ‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪874‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪162‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1884‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪253‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2307‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪506‬‬
‫نمودار این داده ها به صورت زیر می باشد‪.‬‬
‫‪8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬
‫(‪P(kgf‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2500‬‬
‫)‪𝜹(0.01mm‬‬

‫شکل ‪ .05‬نمودار داده های تیر دو سر لوال‬

‫پس از اندازه گیری طول تیر مقدار ضریب ‪ E‬محاسبه می شود‪.‬‬

‫𝑚𝑐 ‪𝐿 = 60.0‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟 𝐿𝑒 2‬‬ ‫‪7 × 9.81 × (0.600)2‬‬
‫=𝐸‬ ‫=‬ ‫𝑎𝑃𝐺 ‪= 45.1621‬‬
‫𝐼‪𝜋2‬‬ ‫‪𝜋 2 × 5.5462 × 10−11‬‬
‫𝑟𝐶𝑃∆‬ ‫𝑒𝐿∆‬ ‫𝐼∆‬ ‫‪0.1 × 9.8‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪2.9 × 10−12‬‬
‫|( 𝐸 = 𝐸∆‬ ‫|‪| + 2‬‬ ‫|( ‪| + | |) = 45.1621‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫)|‬
‫𝑟𝐶𝑃‬ ‫𝑒𝐿‬ ‫𝐼‬ ‫‪7 × 9.8‬‬ ‫‪0.600‬‬ ‫‪55.45 × 10−12‬‬
‫𝑎𝑃𝐺 ‪∆𝐸 = 3.0824 𝐺𝑃𝑎 => 𝐸 = 45.16 ± 3.08‬‬
‫‪3.0824‬‬
‫× ‪𝐸𝑟𝑟𝑜𝑟 = 100‬‬ ‫‪= 6.82%‬‬
‫‪45.1621‬‬
 ‫‪ -4-4‬آزمایش ترر دو سر لوال با اعمال بار عرضی‬
‫این بار عالوه بر بار محوری یک بار عرضی ثابت به مقدار ‪ 211‬گرم نیز اعمال می شود‪ .‬داده های بدست آمده در ادامه آورده شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ .5‬داده های تیر دو سر لوال با بار عرضی‬

‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬ ‫)‪P(kgf‬‬ ‫)‪𝛿(0.01mm‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪639‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1047‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1734‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪392‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪2109‬‬
‫نمودار این داده ها به صورت زیر است‪.‬‬
‫‪8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬
‫‪P(kgf‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪2500‬‬
‫)‪𝜹(0.01mm‬‬

‫شکل ‪ .06‬نمودار داده های تیر دو سر لوال به همراه بار عرضی‬

‫طول تیر نسبت به حالت قبل فرقی نکرده است‪ .‬محاسبه ی ضریب ‪ E‬نیز مانند مراحل قبل به صورت زیر انجام می شود‪.‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝐿 = 60.0‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟 𝐿𝑒 2 7.2 × 9.81 × (0.600)2‬‬
‫=𝐸‬ ‫‪= 2‬‬ ‫𝑎𝑃𝐺 ‪= 46.4524‬‬
‫𝐼‪𝜋2‬‬ ‫‪𝜋 × 5.5462 × 10−11‬‬
‫𝑟𝐶𝑃∆‬ ‫𝑒𝐿∆‬ ‫𝐼∆‬ ‫‪0.1 × 9.8‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪2.9 × 10−12‬‬
‫|( 𝐸 = 𝐸∆‬ ‫|‪| + 2‬‬ ‫|( ‪| + | |) = 46.4524‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫|‪|+‬‬ ‫)|‬
‫𝑟𝐶𝑃‬ ‫𝑒𝐿‬ ‫𝐼‬ ‫‪7.2 × 9.8‬‬ ‫‪0.600‬‬ ‫‪55.45 × 10−12‬‬
‫𝑎𝑃𝐺 ‪∆𝐸 = 3.1520 𝐺𝑃𝑎 => 𝐸 = 46.45 ± 3.15‬‬
‫‪3.1520‬‬
‫× ‪𝐸𝑟𝑟𝑜𝑟 = 100‬‬ ‫‪= 6.78%‬‬
‫‪46.4524‬‬
‫‪ -5-4‬خالصه نتایج آزمایشها‬
‫نتایج بدست آمده از این چهار آزمایش به صورت خالصه در جدول زیر آورده شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ .6‬خالصه نتایج آزمایش‬

‫نوع تکیه گاه‬ ‫)𝑓𝑔𝑘( 𝑟𝐶𝑃‬ ‫)𝑎𝑃𝐺(𝐸‬ ‫)𝑎𝑃𝐺(𝐸∆‬ ‫)‪𝐸𝑟𝑟𝑜𝑟(%‬‬

‫دو سر گیردار‬ ‫‪37.1‬‬ ‫‪50.28‬‬ ‫‪2.86‬‬ ‫‪5.68‬‬
‫یک سر گیردار‪ ،‬یک سر لوال‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪48.55‬‬ ‫‪2.92‬‬ ‫‪6.02‬‬
‫دو سر لوال‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪45.16‬‬ ‫‪3.08‬‬ ‫‪6.82‬‬
‫دو سر لوال به همراه بار عرضی‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪46.45‬‬ ‫‪3.15‬‬ ‫‪6.78‬‬
 ‫‪ -5‬بحث و بررسي نتایج آزمایش‬

‫‪ -1-5‬بررسی و مقایسه دادهها‬

‫همان طور که در نمودار ها دیده می شود در طی آزمایش ابتدا به ازای تغییر زیادی نیرو‪ ،‬در جابجایی تغییرات کمی رخ می دهد‪،‬‬
‫اما در پایان هر آزمایش با تغییرات اندکی در نیرو‪ ،‬جابجایی تغییرات زیادی را متحمل می شود‪ .‬این به این دلیل است که در پایان که‬
‫به ماکزیمم نیروی قابل تحمل تیر نزدیک می شویم (بار بحرانی) و به همین دلیل در نیرو تغییرات زیادی رخ نمی دهد و اگر نیرو از‬
‫این حد بیش تر شود تیر دچار تغییر شکل دایم شده و حتی ممکن است دچار شکست شود‪ .‬همانطوری که انتظار می رفت نیروی‬
‫بحرانی در حالت دو سر لوال کمتر از دیگر حاالت آزمایش است‪ .‬بدیهی است که تغییرات ناچیز طول در آزمایشها نمیتواند این‬
‫نتیجهگیری را تحت تاثیر قرار دهد‪ .‬در نمودار شکل ‪ 08‬به طور مقایسهای نشان داده شده است‪.‬‬

‫‪40‬‬ ‫‪37.1‬‬

‫‪35‬‬

‫‪30‬‬

‫‪25‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟 (𝑘𝑔𝑓)v‬‬

‫‪20‬‬
‫‪16.1‬‬
‫‪15‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪5‬‬

‫‪0‬‬
‫دو سر گیردار‬ ‫یک سر گیردار‪ ،‬یک سر لوال‬ ‫دو سر لوال به همراه بار عرضی‬ ‫دو سر لوال‬

‫شکل ‪ .07‬مقایسه بار بحرانی با توجه به شرایط مرزی مختلف‬

‫بر طبق نمودار ارائه شده در شکل ‪ 08‬میتوان گفت که بار بحرانی در حالت دوسرگیردار ‪ 56061‬درصد از بار بحرانی حالتی که‬
‫شرایط مرزی به صورت یک سرگیردار و یک سر لوال باشد بیشتر است‪ .‬همچنین همان طور که اشاره شد اگر از اختالف ‪ 2078‬درصدی‬
‫بین حالت دو سرلوال و دو سر لوال به همراه بار عرضی ص رفنظر کنیم‪ ،‬می توان گفت که بار بحرانی در حالت دو سر گیردار به اندازه‬
‫‪ 80003‬درصد بیشتر از حالتی است که تیر دو سر لوال باشد و در نهایت طبق نمودار ارائه شده بار بحرانی یک سرگیردار و یک سر لوال‬
‫به اندازه ‪ 56052‬درصد بیشتر از حالت دو سر لوال است‪.‬‬
‫بار عرضی که در یکی از آزمایشها اعمال شد به استفاده از روابط تئوریک نشان داده میشود که تاثیری ندارد و در آزمایش نیز‬
‫نشان داده شد که تغییر بسیار کوچکی رخ می دهد که ناشی از خطای آزمایش است که این خطا به طور دقیق مورد بررسی قرار‬
‫میگیرد و در قسمتهای قبلی به آن به طور خالصه اشاره شد‪ .‬در این آزمایش مقادیر ‪ E‬که در حالتهای مختلف به دست آمد با هم‬
‫متفاوت بود که مجدداً میتواند ناشی از خطاهای آزمایش باشد که به آنها به تفصیل پرداخته میشود‪.‬‬
 ‫‪ -2-5‬بررسی عوامل خطا‬
‫به طور جمعبندی خطاهایی که در قسمت شرح آزمایش ذکر شد در دستهبندی زیر قرار گرفته و به تفصیل تشریح شده است‪:‬‬
‫‪ .0‬تنش و کرنش پسماند در تیرها‪ :‬به طورکلی ارغلب فرایندهای ساخت و تولید در قطعه عامل ایجاد تنش پسماند میباشند‪.‬‬
‫جوشکاری‪ ،‬آهنگری‪ ،‬ماشینکاری‪ ،‬ریخته گری‪ ،‬شکل دهی‪ ،‬پوشش دهی و عملیات حرارتی از روش های عمده و پر استفاده‬
‫در ساخت تجهیزات صنعتی از منابع ایجاد این تنش ها در محصوالت صنعتی می باشند‪ .‬عالوه بر فرآیندهای ساخت تنش‬
‫های پسماند بدلیل اختالف جنس و نیز اختالف ابعادی در مونتاژ نیز در قطعات بوجود می آید‪ .‬تنش های ایجاد شده ناشی‬
‫از این عوامل می توانند به صورت محلی و یا سراسری در قطعه وجود داشته باشند‪ .‬تنشهای پسماند محلی در کنترل کیفیت‬
‫و نگهداری اهمیت بیشتری دارد‪ .‬چون عامل وجود ناهمگونی در سازه شده و تاثیرات منفی بیشتری بر عمر و پایداری آن‬
‫می گذارد‪ .‬تأثیرات تنش های پسماند ممکن است وابسته به بزرگی‪ ،‬جهت و توزیع تنش‪ ،‬با در نظر گرفتن تنش اعمالی از‬
‫خارج‪ ،‬سودمند یا مضر باشد‪ .‬توزیع و بزرگی تنش های پسماند از پارامترهای مؤثر بر رفتار مکانیکی قطعات از جمله استحکام‪،‬‬
‫استحکام خستگی و مقاومت خوردگی آن می باشد‪ .‬بررسی ها نشان می دهد تاثیر تنش های پسماند می تواند از دیدگاه‬
‫های مختلفی مورد بررسی قرار گیرد‪ .‬عالوه بر رفتار خستگی‪ ،‬رفتار شکست و پایداری ابعادی سازه از عمده ترین خصوصیات‬
‫تاثیر پذیر از تنش های پسماند می باشد‪ .‬شکل ‪ 09‬برخی از حوزه های متاثر از تنش های پسماند را نشان می دهد‪.‬‬

‫شکل ‪ .02‬موضوعات مرتبط با تنش پسماند‬

‫تنش های پسماند در برخی موارد ایمنی و تحمل پذیری ماده نسبت به عیوب بویژه ترک ها را در قطعه را کاهش می‬
‫دهند‪ .‬عالوه بر تحلیل ایمنی سازه ها‪ ،‬تنش های پسماند بر رفتار خوردگی‪ ،‬خستگی‪ ،‬شکست‪ ،‬پایداری ابعادی و کیفیت‬
‫ساخت سازه ها و قعات صنعتی نیز تاثیر گذار میباشد‪ .‬چنانچه در انجام تحلیل های ایمنی اطالعات مناسبی راجع به بزرگی‬
‫و توزیع تنش ها در اتصاالت مورد نظر نباشد‪ ،‬از تخمینهای محافظه کارانه استفاده میشود که ممکن است در نهایت منجر‬
‫به زیر سوال رفتن کاربرد سازه مورد نظر شود‪ .‬به دلیل تاثیر چشمگیر این تنشها بر رفتار مکانیکی قطعات‪ ،‬امروزه در نظر‬
‫گرفتن آن در طراحی‪ ،‬ساخت‪ ،‬کنترل کیفیت و نیز تحلیل عمر و کارکرد قطعات مورد توجه می باشد‪ .‬عدم توجه به این‬
‫موضوع و نداشتن اطالعات مناسب از وجود و توزیع و بزرگی تنش های پسماند ارغلب باعث بروز خسارت و افزایش هزینه‬
‫های مربوط به استفاده از قطعات مکانیکی شده است ]‪.[2‬‬
‫‪ .8‬خطای اندازه گیری انسان‪ :‬بیشترین خطای انسانی مربوط به تنظیم نیروی اعمالی به ستون است که با استفاده از یک‬

‫موتور و کنترلگر مناسب می توان آن را برطرف کرد‪ .‬از نگاهی دیگر به عنوان نمونه در اندازه گیری و خواندن اعداد از روی‬
‫کولیس ممکن است خطا ایجاد شود‪ .‬برای اندازهگیری خود قطعه توسط کولیس ممکن است فردی با نیروی زیادی قطعه را‬
‫در بین دو زبانه کولیس قرار دهد و فرد دیگری با نیروی کمتر این کار را انجام دهد که خود منجر به تغییر نتایج می شود‪.‬‬
‫یکی دیگر از خطاهای انسان مربوط به قرائت ساعت اندازه گیری است‪ .‬هر سیستمی با توجه به ثابت زمانی آن نیاز دارد که‬
‫بعد از اعمال ورودی پس از مدت زمانی مشخص خروجی آن قرائت شود تا از حالت گذرا به حالت استاتیکی یا پایای خود‬
‫برسد‪ .‬چنانچه زمان کافی داده نشود و سریع اعداد ساعت اندازه گیری خوانده شود‪ ،‬خطای زیادی ایجاد خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .3‬پیش خمیدگی در تیر‪ :‬به دلیل استفاده زیاد زیاد از تیر‪ ،‬شکل آن در حالت آزاد خمیدگی داشته و باعث میشود که‬

‫نتایجی که از ساعت خوانده میشود با مقدار واقعی خود تفاوت داشته باشد‪ .‬به عبارت دیگر تیر مورد آزمایش از آنجایی که‬
‫بارها تحت فشار قرار گرفت ه است‪ ،‬دچار کمانش پالستیک شده به طوری که قبل از شروع آزمایش به وضوح قابل دیدن است‪.‬‬
‫‪ .9‬خارج شدن از محدوده تغییر شکل کوچک‪ :‬در مقاومت مصالح کرنش و یا تغییر شکل های بسیار کوچک مورد بررسی‬

‫قرار میگرفت‪ .‬در شرایطی بار از حدی ممکن است بیشتر شود و سیستم از حالت تغییر شکل های کوچک خارج شود و‬
‫روابط تئوریکی که برای محدوده تغییر شکل های کوچک صادق است دیگر برقرار نخواهد بود‪ .‬در این جا باید از مقاومت‬
‫مصالح رغیر خطی استفاده نمود که در محدوده این بحث نمی گنجد‪ .‬اگر چه در این آزمایش تیر مورد نظر وارد محدوده‬
‫پالستیک نمی شود‪ ،‬لذا از نگاه دیگر می توان گفت که این خطا خیلی تاثیری در نتایج آزمایش ندارد‪ .‬اما توجه شود که اگر‬
‫بار به مقدار بسیار بیشتری از حد بحرانی شود‪ ،‬تیر را وارد محدوده پالستیک می کند که در این شرایط این خطا باید مورد‬
‫توجه قرار گیرد‪.‬‬
‫‪ .5‬ناهمگن بود تیر‪ :‬ناهمگن بودن تیر نیز به دلیل آن که در محاسبات و روابط تئوریک فرض بر آن است که تیر دارای یک‬

‫ماده همگن در هر سطح مقطع است‪ ،‬در حالی که در واقعیت این طور نیست‪ ،‬باعث ایجاد خطا می شود‪.‬‬
‫‪ .6‬خطا در کالیبراسیون دستگاه اندازه گیری‪ :‬اگر دستگاه اندازه گیری (ساعت ها) به درستی کالیبره نشده باشد‪ ،‬در نتیجه‬

‫اعداد خوانده شده صحیح نخواهد بود‪ .‬به طور کلی خطا به دو صورت خطای پراکندگی یا خطای تکرارپذیری و خطای ذاتی‬
‫و هم چنین خطای انحراف صفر رخ میدهد که اولی از عدم دقت وسیله اندازهگیری و دومی از عدم صحت در کالیبراسیون‬
‫وسیله منتج میشود‪.‬‬
‫‪ .7‬اصطکاک بین ریسمان و قرقره‪ :‬در هنگام اعمال بار عرضی بین قرقره و طناب اصطکاکی وجود دارد که از آن صرف نظر‬

‫شده است‪ .‬لذا دقیقا نیروی وزنه نیرویی نیست که به سیستم وارد می شود‪ .‬اگر جرم طناب را نیز در نظر بگیریم باز هم از‬
‫این نگاه خطا ایجاد خواهد شد‪ .‬دقت شود که این مقدار اصطکاک در مقایسه با جرم وزنه بسیار ناچیز است‪ .‬لذا این موضوع‬
‫خطای بسیار کمی را وارد می کند و می توان به طور کلی از این مورد صرف نظر کرد و تنها جهت آن که چنین موضوعی‬
‫مطرح است در این جا ذکر شد‪.‬‬
‫‪ .2‬خطای مرتبط با ساعت اندازهگیری و تضمین تعامد آن‪ :‬نوک میله ی ساعت اندازه گیری و یا به عبارت دیگر راستای‬

‫آن عمود بر محور تیر قرار نمی گرفت‪ .‬الزم به یادآوری است که در محاسبات مربوط به خطا از خیز تیر استفاده نشد و‬
‫نمودار آن در حقیقت ترسیم گردید‪ .‬لذا اطالع کمی از تغییرات خیز تیر کافی بود‪ .‬اگر نیاز به محاسبه و بدست آوردن تابع‬
‫خیز تیر بود ‪ ،‬خطای ساعت اندازهگیری نقش زیادی را ایفا میکرد و باعث نتایج با خطای زیادی می شد‪ .‬در مورد تعامد‬
‫ساعت و تیر می توان به این نکته اشاره داشت که به دلیل آن که دو سر میله که در تکیهگاه ها قرار می گیرد محور تیر را‬
‫عمود بر راستای میله ساعت تنظیم نمی کند و کمی انحراف دارد که باعث می شود خیز در راستای عمود بر میله با دقت‬
‫خوانده نشود‪ .‬اما همانطور که گفته شد خطای تعامد نوک ساعت و محور میله تاثیری در محاسباتی که در قسمتهای‬
‫گذشته انجام شد ندارد‪.‬‬
‫‪ .4‬عدم کنترل و تثبیت نیرو‪ :‬تنظیم نیروسنج روی یک عدد خاص به دلیل حساسیت زیادی که دارد امکان پذیر نیست‪ .‬با‬

‫توجه به آن که اگر موفق به چنین کاری هم شویم به دلیل آن که به دلیل پدیده کمانش خاصیت فنر مانندی در تیر ایجاد‬
‫شده است تغییراتی در نیروی نشان داده شده به وجود می آید‪ .‬مجانب افقی نمودارهای رسم شده که معرف بار بحرانی است‬
‫ارتباطی با دادههای میانی ندارد و لذا از این نگاه شاید خطایی را لحاظ نکند اما در دادههایی که در حین آزمایش به وجود‬
‫آمد خطاهایی لحاظ می گردد‪ .‬گیره دستگاه نیز دارای لقی بوده و به همین دلیل نیروی وارده را به صورت دقیق نمیتواند‬
‫وارد کند‪.‬‬
‫‪ .01‬عدم امکان اعمال بار عرضی به صورت بسیار دقیق در وسط تیر‪ :‬نقطه وسط تیر را به وسیله متر پیدا شد که این خود‬

‫می تواند خطا داشته باشد‪ .‬لذا مکان اعمال بار عرضی نیز با خطا همراه خواهد شد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ .00‬عدم اعمال فرضیات الزم برای معادالت تئوریک‪ :‬این فرضیا شامل تیر با طول بلند و صرفنظر کردن از عبارت ‪ 𝑦 ′‬در‬

‫روابط تئوریک است که موجب ایجاد خطا میگردد‪ .‬همچنین عدم وجود تغییرات کم شعاع انحنا که در روش تئوری لحاظ‬
‫میشود از دیگر موارد است‪ .‬به عبارت دیگر تیر مورد آزمایش ایده آل نبوده و دارای انحنا است‪.‬‬
‫‪ .08‬محکم کردن تکیهگاهها به روش غیر استاندارد‪ :‬در مرحله ای از آزمایش به دلیل آن که پیچ های در پشت تکیه گاه‬

‫حالت پیوسته ای نداشت‪ ،‬الزم بود که برای محکم کردن از کارغذ استفاده شود که با اعمال نیرو به دلیل آن که کارغذ امکان‬
‫حرکت آن وجود داشت و به راحتی ممکن بود در اثر اعمال بار فشرده شود‪ ،‬لذا خطا ایجاد می کرد‪ .‬لذا اعمال شرایط مرزی‬
‫(دو سر لوال‪ ،‬دو سر درگیر و‪ )...‬به صورت کامالً دقیق و استاندارد رعایت نمی شود‪ .‬در اتصال مفصلی دو انتهای تیر روی‬
‫تکیهگاه ها حرکت می کنند که این باعث نا دقیق شدن عدد های خوانده شده می شد‪.‬‬
‫‪ .03‬عدم اعمال بار محوری به صورت دقیق به مرکز سطح تیر‪ :‬از آنجایی که الزم است بار محوری دقیقاً به مرکز سطح تیر‬

‫وارد شود‪ ،‬با توجه به تکیهگاه ها و در حالتی که از کارغذ برای سفت کردن تکیهگاه ها استفاده شد خطا ایجاد می شود‪ .‬در‬
‫آزمایشی که یک بار با بار عرضی و یک بار بدون بار عرضی انجام شد‪ ،‬نتایج به دست آمده نشان می دهد که بار بحرانی به‬
‫بار عرضی وارد بر تیر بستگی ندارد‪ ،‬اما جابجایی تیر در زمانی که بار عرضی به تیر وارد می شود جابجایی ها نیز افزایش‬
‫مییابد‪.‬‬
 ‫‪ -3-5‬بررسی سواالت مطرح شده در دستور کار آزمایشگاه‬

‫قبل از انجام آزمایش اطالعاتی در مورد مقدار کمانش قسم ت های مختلف تیر وجود ندارد و تنها شرایط مرزی در دسترس‬

‫صفر بودن کمانش در ابتدا و انتهای تیر است که این دو شرط مقدار ضریب 𝐵 را صفر می دهد‪ .‬در حالتی که بخواهیم 𝐴 را‬

‫بدست آوریم نیاز به شرط مرزی دیگر در نقطه دیگری از تیر است تا جواب یکتا بدست آید که چنین چیزی وجود ندارد‪.‬‬

‫𝒙𝒂𝒎𝒚‬
‫جهت حفظ ساختار گزارش این سوال در بخش ضمایم به تفصیل تشریح شده است‪.‬‬

‫در مدهای بعدی نیروی مورد نظر بیشتر از نیروی بحرانی اس ت‪ .‬در حالت دو سر لوال به عنوان نمونه مد دوم و سوم نیروی‬

‫بحرانی ‪ 4‬و ‪ 9‬برابر حال اول دارند‪ .‬در نتیجه برای طراحی الزم است که کمترین نیرو در بین مدهای کمانش لحاظ شود‪ .‬لذا‬

‫از آن جهت که کمانش مد اول سازه را وارد بخش رغیر پایداری می کند‪ ،‬لذا کمانش های با مد باالتر به هیچ وجه نباید معیار‬

‫طراحی لحاظ شود‪ .‬لذا مد اول برای طراحی کافی است‪.‬‬

‫‪Δy‬‬
‫تا زمانی که نیرو وارد می کنیم و با اعمال نیرو تغییر طول داریم و هنوز تیر در حال مقاومت کردن در برابر نیروی اعمالی‬

‫است و زمانی که تیر دیگر نمی تواند مقاومت کند و اصطالحا گسیخته می شود‪ ،‬با اعمال نیروی بسیار اندک که گاهی به‬

‫راحتی قابل اندازه گیری نیست تغییرات محسوسی از خود نشان می دهد‪.‬‬

‫در مورد پدیده ‪ Crippling‬یا لهیدگی می توان گفت که پدیده لهیدگی جان تیر در زیر بارهای متمرکز قسمتی از جان‬

‫تیر که تحت اثر نیروی متمرکز فشاری قرار میگیرد دچار تسلیم می شود‪ .‬در پروژه هایی که اهمیت باالیی ندارند و یا اثرات‬

‫نیروی زلزله در نتیجه ارتفاع آنها چشمگیر نیست و امکان پدیده های لهیدگی و یا اجرای نامناسب وجود ندارد‪ ،‬تیرهای النه‬

‫زنبوری مقاطع نسبتاً مناسبی هستند و چنانچه در آنها پلیتهای تقویتی به صورت بهینه استفاده شود‪ ،‬طرح بسیار اقتصادی‬

‫را در بر خواهند گرفت و نوید سازهای سبکتر را به سازنده خواهند داد‪ .‬اگر چه بحث های بسیاری پیرامون تیرهای النه‬

‫زنبوری ‪ ،‬اخیرا مطرح شده است و به عقیده گروهی از طراحان به علت مسائل اجرائی آن ‪ ،‬خصوصا جان تیر و اتصال آن‬

‫توسط جوش (زیرا همانگونه که می دانیم‪ ،‬اتصاالت نقش کلیدی و تعیین کننده ای را در انتقال بار از یک عضو به عضو یا‬

‫اعضای دیگر دارند و در صورت اجرای نا مطلوب آن‪ ،‬به میزان زیادی از باربری یا مقاومت المان سازه ای کاسته خواهد شد در‬

‫نتیجه مساله نظارت موثر بر اجرای عملیات جوشکاری ‪ ،‬اهمیت بسزائی در کیفیت کلی سازه خواهد داشت‪ ).‬همچنین ضعفی‬

‫که در ناحیه جان تیر در اثر کاهش مساحت آن وجود دارد از نقاط ضعف این تیرهاست‪.‬‬
‫مساله لهیدگی جان (‪ )web crippling‬نیز در قسمت اتصال مقطع برش شده وجود دارد‪ ،‬که بسیار حائز اهمیت میباشد‪.‬‬

‫در نواحی که خصوصا بار متمرکز وجود دارد و یا نزدیکی تکیه گاه ها که برش عامل موثری است ‪ ،‬کنترل لهیدگی جان باید‬

‫مورد توجه بیشتری قرار گیرد‪ ،‬زیرا در این نواحی مقاطع حالت بحرانی تری نسبت به سایر قسمت ها دارند‪ .‬البته قسمت‬

‫اعظم این کاستی ها را می توان با استفاده صحیح و بهینه ورق های تقویتی برطرف نمود و بعضا در مواردی که بازهم علی‬

‫ررغم همه تدابیر اتخاذ شده‪ ،‬اساس مقطع الزم بدست نیامده باشد‪ ،‬از تیرهای النه زنبوری دوبل می توان استفاده نمود‪ .‬در‬

‫نگاهی محتاطانه ‪ ،‬استفاده از تیر های النه زنبوری از ضریب اطمینان یا ایمنی (‪ )safety factor‬کمتری نسبت به سایر‬

‫مقاطع برخورد دارند ‪ .‬اما استفاده گسترده از این نوع تیرها به سبب مزایائی که آنها را به اختصار بر شمردیم ‪ ،‬هنوز هم در‬

‫مقیاس وسیعی از کارهای ساختمانی متداول است ]‪.[3‬‬

‫𝑥𝑎𝑚𝑃 = 𝑟𝐶𝑃‬
‫در بحث کمانش تیر های مستقیم همان طور که به وسیله تئوری نیز اثبات می شود ما چند حالت برای کمانش داریم اما برای‬

‫بررسی ها باید بدترین حالت را که همان حالت اول می باشد در نظر بگیریم‪ .‬پاسخ دقیق تر سوال در پاسخ سوال سوم آورده‬

‫شده است‪ .‬درصدهای خطا و بررسی علل آن در قسمتهای گذشته به تفصیل بیان شد و از تکرار آن خووداری می شود‪.‬‬

‫با در نظر داشتن مدول االستیسته 𝑎𝑃𝐺 ‪ 50‬به طور خالصه در جدول زیر خطاها آورده شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ .7‬بار بحرانی آزمایش و روش تئوری و خطای آن‬

‫نوع تکیه گاه‬ ‫)𝑓𝑔𝐾( ‪𝑃𝐶𝑟,𝑇ℎ‬‬ ‫)𝑓𝑔𝐾( 𝑥𝐸‪𝑃𝐶𝑟,‬‬ ‫)‪𝐸𝑟𝑟𝑜𝑟(%‬‬

‫دو سر گیردار‬ ‫‪36.9‬‬ ‫‪37.1‬‬ ‫‪0.54‬‬

‫یک سر گیردار‪ ،‬یک سر لوال‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪-2.42‬‬
‫دو سر لوال‬ ‫‪7.7‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪-9.09‬‬
‫دو سر لوال به همراه بار عرضی‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪-4.00‬‬
‫در زیر به عنوان نمونه برای حالت دو سر گیردار محاسبات مربوطه آورده شده است‪.‬‬

‫𝑚𝑐 ‪𝐿 = 55.0‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟 𝐿𝑒 2‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪𝑃𝐶𝑟,𝑇ℎ × 9.81 × (0.5 × 0.550)2‬‬
‫=𝐸‬ ‫→‬ ‫‪50‬‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬ ‫=‬ ‫𝑓𝑔𝐾 ‪→ 𝑃𝐶𝑟,𝑇ℎ = 36.9‬‬
‫𝐼‪𝜋2‬‬ ‫‪𝜋 2 × 5.5462 × 10−11‬‬
‫𝑥𝐸‪𝑃𝐶𝑟,𝑇ℎ − 𝑃𝐶𝑟,‬‬
‫= 𝑟𝑜𝑟𝑟𝐸‬ ‫‪× 100 = 0.54 %‬‬
‫𝑥𝐸‪𝑃𝐶𝑟,‬‬
‫برای بقیه حاالت به طریق مشابه محاسبه می شود که در نهایت نتایج در جدول فوق نشان داده شده است‪.‬‬
 ‫‪ -6‬جمع بندی و نتيجه گيری‬

‫هدف از انجام این آزمایش مشاهده پدیده کمانش در تیر ستون ها و بدست آوردن بار بحرانی در آن ها بـود و چهار حالت مختلف‬

‫شامل تیر دو سردرگیر‪ ،‬دو سر لوال‪ ،‬یک سر درگیر و یک سر لوال و در حالت دو سر لوال با اعمال بار عرضی مورد بررسی قرار گرفت و‬

‫نیروی بحرانی متناظر با کمانش مد اول تیر محاسبه و مورد بررسی قرار گرفت‪ .‬همـان طور که مشاهده شد‪ ،‬ستون های دو سر مفصل‬

‫مقاومت کمتری نسبت به بار محوری داشته و زودتر دچار کمـانش مـی شوند‪ .‬همچنین بار جانبی و خارج از مرکز بودن تیر تاثیری‬

‫در کمانش ندارد‪ .‬الزم به ذکر است مدول االستیک برنج در این آزمایش در حدود ‪ 50 GPa‬بدست آمد و نتایج بدست آمده تا حد‬

‫قابل قبولی روابط تئوریک را تایید کردند‪.‬‬

 ‫ مراجع‬-7

[1] www.en.wikipedia.org/wiki/Buckling#Buckling_in_columns 1
[2] www.residualstress.ir 2
[3] www.farsicivil.ir 3
[4] Ferdinand P. Johnston, Beer, E. Russell, 2012, Mechanics of Materials, Mc-Graw-Hill
Publications, Columbus, US, Chap 10.
[5] Gere, M., Timoshenko, S.P., 1948, Mechanics of Materials-Advanced Theory and Problems,
D. Van Nostrand Company, Canada, US, Chap 4.

0
.‫ مورد استفاده قرار گرفته است‬Sunday, October 25, 2015 ‫این سایت در تاریخ‬
2
.‫ مورد استفاده قرار گرفته است‬Saturday, October 24, 2015 ‫این سایت در تاریخ‬
3
.‫ مورد استفاده قرار گرفته است‬Sunday, October 25, 2015 ‫این سایت در تاریخ‬
 ‫‪ -8‬ضمائم‬
‫‪ -1-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های دوسرلوال و اثبات رابطه 𝑥𝑎𝑚𝑦‬
‫با توجه به شکل زیر با نوشتن معادالت تعادل‪ ،‬گشتاور در نقطه میانی تیر به صورت زیر به دست خواهد آمد‪:‬‬
‫‪M   Pv  M A   Pv  Pe‬‬

‫شکل ‪ .04‬دیاگرام آزاد نیروهای وارد بر ستون دو سر لوال‬

‫با قرار دادن مقدار ‪ M‬در معادله دیفرانسیل کمانش تیرها خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪ d 2 M‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪d 2v M  P‬‬ ‫‪Pe‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ P 2  P  d   P 2  0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI EI‬‬ ‫‪EI‬‬
‫‪‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪2‬‬

‫با آوردن تمام جمالت به سمت چپ و با استفاده از تغییر متغیر ‪ p 2  P‬معادله به صورت زیر درخواهدآمد‪:‬‬
‫‪EI‬‬
‫‪2‬‬
‫‪d v‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ p 2v   p 2e‬‬
‫‪dx‬‬
‫در نتیجه جواب عمومی معادله ی فوق به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫‪v  ASin ( px)  BCos ( px)  e‬‬
‫که آخرین جمله معادله فوق حل خصوصی معادله مربوطه است‪ .‬ثابت های ‪ A‬و‪ B‬از شرایط مرزی نشان داده شده در شکل باال به‬
‫دست می آیند‪.‬‬
‫ابتدا با قرار دادن شرط ‪ x=0‬و‪ v=0‬به دست می آوریم‪:‬‬
‫‪Be‬‬
‫سپس با قرار دادن شرط‪ x=L‬و‪ v=0‬بدست می آوریم‪:‬‬
‫)) ‪ASin ( pL)  e(1  Cos( pl‬‬

‫شکل ‪ .81‬شرایط مرزی در کمانش ستون با وجود خروج از مرکز بار محوری‬
 ‫با استفاده از دو رابطه ی مثلثاتی‪:‬‬
‫‪pL‬‬ ‫‪pL‬‬
‫( ‪Sin ( pL)  2Sin‬‬ ‫) (‪)Cos‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪pL‬‬
‫( ‪1  Cos ( pL)  2Sin 2‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬
‫و قرار دادن آن ها در رابطه ی فوق معادله ی منحنی تغییر شکل تیر‪ ،‬به صورت زیر بازنویسی می شود‪:‬‬
‫‪pL‬‬
‫(‪v  e(tan‬‬ ‫)‪) Sin ( px)  Cos( px)  1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪L‬‬
‫مقدار تغییر شکل حداکثر‪ ،‬با قرار دادن ‪ x = 2‬در رابطه فوق به دست می آید‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪pL‬‬ ‫‪pL‬‬ ‫‪pL‬‬
‫‪x‬‬ ‫( ‪ vmax  e(tan( ) Sin‬‬ ‫(‪)  Cos‬‬ ‫)‪)  1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2 pL‬‬ ‫‪2 pL‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Sin ( 2 )  Cos ( 2 ) ‬‬ ‫‪pL‬‬ ‫‪p L‬‬
‫‪ vmax‬‬ ‫‪ e‬‬ ‫(‪ 1  e(sec( )  1)  vmax  e[sec‬‬ ‫]‪. )  1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪pL‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ( ‪Cos‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫مساوی بی نهایت می شود‪:‬‬ ‫با توجه به رابطه بدست آمده اگر تساوی زیر برقرار باشد مقدار ‪vmax‬‬
‫‪p L ‬‬
‫‪. ‬‬
‫‪EI 2 2‬‬
‫را بدست می آوریم‪:‬‬ ‫با حل معادله فوق برای ‪ P‬بار بحرانی ‪Pcr‬‬
‫‪ 2 EI‬‬
‫‪Pcr ‬‬
‫‪L2‬‬
‫نمایش می دهیم‪ .‬با استفاده از رابطه ی باال و قرار‬ ‫‪ cr‬‬ ‫مقدار تنش مربوط به بار بحرانی‪ ،‬تنش بحرانی نامیده می شود و آن را با‬
‫دادن ‪ I  Ar 2‬که در آن ‪ A‬سطح مقطع و ‪ r‬شعاع ژیراسیون می باشد داریم‪:‬‬
‫‪Pcr  2 EAr 2‬‬ ‫‪ 2E  2E‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪‬‬
‫‪cr‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪AL2‬‬ ‫‪L 2‬‬
‫) (‬
‫‪r‬‬
‫کمیت ‪ L‬که نسبت طول ستون به شعاع ژیراسیون مقطع می باشد‪ ،‬نسبت الرغری ستون نامیده می شود و آن را با ‪ ‬نمایش‬
‫‪r‬‬
‫بدست آمده از رابطه ی فوق بزرگ تر از تنش تسلیم مصالح ( ‪ )  y‬باشد برای‬ ‫‪ cr‬‬ ‫میدهیم‪ .‬تذکر این نکته الزم است که اگر مقدار‬
‫ما هیچ ارزشی ندارد‪ ،‬چون قبل از این که ستون به حالت کمانه در آید‪ ،‬مصالح آن تسلیم شده و از حالت ارتجاعی خارج می شوند‪.‬‬
‫رابطه بدست آمده در بخش قبل برای ستونی با دو سر لوال می باشد‪ .‬در بخش های بعدی بار بحرانی را برای ستون هایی که دارای‬
‫شرایط انتهایی متفاوت می باشند‪ ،‬بدست می آوریم [‪4‬و ‪.]5‬‬
 ‫‪ -2-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های یک سر یرردار و یک سر آزاد‬

‫شکل ‪ .80‬کمانش در ستون یک سر گیردار و مقایس با حالت دو سر لوال‬

‫در حالتی که ستون دارای یک انتهای آزاد ‪ A‬و یک انتهای گیردار ‪ B‬باشد و بار ‪ P‬بر انتهای آزاد آن وارد شود می توان مشاهده‬
‫نمود که ستون همانند نیمه ی فوقانی یک ستون دو سر مفصل رفتار می کند‪ .‬بنابراین بار بحرانی برای ستون مشابه بار بحرانی ستون‬
‫دو سر مفصل می باشد و می توان آن را با با استفاده از رابطه ی اویلر با استفاده از طول ستونی مساوی دو برابر طول ستون مورد نظر‬
‫به دست آورد‪ .‬در این حالت می گوییم که طول مؤثر ( ‪ ) Le‬ستون مساوی ‪ 2L‬می باشد‪ .‬با قرار دادن ‪ 2L‬به جای ‪ L‬در رابطه ی اویلر‬
‫داریم‪:‬‬
‫‪ 2 EI‬‬
‫‪Pcr ‬‬
‫‪( 2 L) 2‬‬
‫با تعریف ‪ Le  2L‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪ EI‬‬‫‪2‬‬
‫‪Pcr ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Le‬‬
‫تنش بحرانی به همان صورت قبل‪ ،‬از رابطه ی زیر به دست می آید‪:‬‬
‫‪ 2E‬‬ ‫‪ 2E‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Le 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪r‬‬
‫‪Le‬‬
‫‪ ،  ‬ضریب الرغری مؤثر ستون نامیده می شود [‪.]4‬‬ ‫که در آن‬
‫‪r‬‬
‫‪ -3-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های دو سر یرردار‬

‫شکل ‪ .88‬کمانش در ستون دو سر گیردار‬

‫اکنون ستونی با دو انتهای گیردار ‪A‬و‪ B‬را که باری معادل ‪ P‬را در انتهای ‪ A‬تحمل می کند در نظر بگیرید‪ .‬تقارن تکیه گاه ها و‬

‫بارگذاری نسبت به محور افقی مار بر نقطه ی ‪ ،C‬الزم می دارد که نیروی برشی نقطه ی ‪ C‬و مؤلفه ی افقی واکنش های ‪ A‬و‪B‬‬

‫مساوی صفر باشد‪ .‬از این جا نتیجه می گیریم که گیر اعمال شده بر نیمه ی فوقانی ‪ AC‬از طرف تکیه گاه ‪ A‬و قطعه تحتانی ‪CB‬‬

‫مساوی می باشند‪ .‬بنابراین قسمت ‪ AC‬باید نسبت به نقطه ی ‪ D‬متقارن باشد و این نقطه باید نقطه ی عطف (جایی که مقدار لنگر‬

‫خمشی مساوی صفر است) ستون باشد‪ ،‬بنا به دالیل مشابه لنگر خمشی در نقطه ی میانی (نقطه ی ‪ )E‬نیمه ی تحتانی ستون نیز‬

‫مساوی صفر می باشد [‪.]4‬‬

‫شکل ‪ .83‬کمانش در ستون دو سر گیردار و مقایسه آن با حالت دو سر لوال‬

‫از آن جایی که لنگر خمشی در دو انتهای یک ستون دو سر لوال مساوی صفر می باشد‪ ،‬نتیجه می گیریم که قسمت ‪ DE‬از ستون‬

‫باید همانند یک ستون دو سر لوال رفتار کند‪ .‬بنابراین نتیجه می گیریم که طول مؤثر ستون دوسر گیردار مساوی ‪ Le  L‬می باشد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -4-8‬رابطه ی اویلر برای ستون های یک سر یرر دار و یک سر لوال‬
‫در حالتی که یک ستون دارای یک انتهای لوال شده ‪ A‬و یک انتهای گیردار ‪ B‬باشد و بار ‪ P‬بر انتهای ‪ A‬وارد شود (برای تعیین‬
‫طول مؤثر) باید معادله دیفرانسیل منحنی تغییر شکل ستون را حل نماییم‪.‬‬

‫شکل ‪ .89‬کمانش در برای ستون یک سر گیر دار و یک سر لوال و دیاگرام آزاد آن‬

‫با توجه به دیاگرام آزاد تمام ستون می بینیم که عالوه بر نیروی محوری ‪ ،P‬نیروی جانبی ‪ v‬نیز‪ ،‬که از لحاظ ایستایی نامعین می باشد‪،‬‬
‫بر انتهای ‪ A‬وارد می شود‪.‬‬
 ‫با در نظر گرفتن دیاگرام آزاد جسم قسمت ‪ AQ‬از ستون مقدار لنگر خمشی در نقطه ی ‪ Q‬به صورت زیر بدست می آید‪:‬‬
‫‪M  Pv  Vx‬‬
‫با قرار دادن در معادله دیفرانسیل تغییر شکل تیرها داریم‪:‬‬
‫‪d 2v M‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ v x‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬
‫از رابطه ی بخش قبل داریم‪:‬‬
‫‪d 2v‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ P2v   x‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬
‫که با حل این معادله دیفرانسیل خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪v  ASin ( px)  BCos ( px) ‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪P‬‬
‫ثابت ‪ A‬و ‪ B‬و مقدار نیروی عرضی مجهول ‪ V‬با اعمال شرایط مرزی مربوطه بدست می آیند‪.‬‬
‫ابتدا با اعمال ‪ v  0‬و ‪ x  0‬در رابطه آن مقدار ‪ B  0‬بدست می آید‪.‬‬
‫سپس با اعمال ‪ v  0‬و ‪ x=L‬داریم‪:‬‬
‫‪V‬‬
‫‪ASin ( pl ) ‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪P‬‬
‫با محاسبه ی ‪ dv‬و قرار دادن شرط مرزی ‪ dv  0‬و ‪ x  L‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪dx‬‬
‫‪V‬‬
‫‪Ap cos( pL) ‬‬
‫‪p‬‬
‫با تقسیم طرفین روابط فوق بر یکدیگر نتیجه می گیریم که‪:‬‬
‫‪tan( pL)  pL‬‬
‫و با حل معادله ی فوق کوچک ترین مقدار برای 𝐿𝑃 به صورت زیر به دست خواهد آمد‪:‬‬
‫‪pL  4.4934‬‬
‫با جایگذاری از معادله ی قبل خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪20.19 EI‬‬ ‫‪ 2 EI 20.19 EI‬‬
‫‪Pcr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪L2‬‬ ‫‪Le‬‬
‫‪2‬‬
‫‪L2‬‬
‫با حل معادله برای 𝑒𝐿 داریم‪:‬‬
‫‪Le  0.7L‬‬
‫به این ترتیب طول موثر محاسبه شده است [‪.]4‬‬