‫مجتمع آموزش عالی فنی و مهندسی اسفراین‬

‫دانشکده فنی و مهندسی‬

‫طراحی و ساخت پاور بانک ترموالکتریک )‪(TEG‬‬

‫پایان نامه کارشناسی رشته مکانیک‬

‫نگارنده ‪:‬‬

‫علی بهادری‬

‫استادراهنما ‪:‬‬

‫دکتر مرتضی سعادت طرقی‬

‫(تیر)‬

‫‪7931‬‬
‫الف‬
 ‫مجتمع آموزش عالی فنی و مهندسی اسفراین‬

‫دانشکده فنی و مهندسی‬

‫پایاننامهی کارشناسی رشتهی مهندسی مکانیک علی بهادری‬

‫تحت عنوان‬

‫طراحی و ساخت پاور بانک ترموالکتریک )‪(TEG‬‬

‫درتاریخ ‪ 9911/4/91‬توسط کمیته تخصصی زیر مورد بررسی و تصویب نهایی قرار گرفت‪.‬‬

‫دکتر مرتضی سعادت طرقی‬ ‫‪ -9‬استاد راهنمای پایان نامه‬

‫دکتر مرتضی سعادت طرقی‬ ‫‪ -2‬استاد مشاور پایان نامه‬

‫دکتر رضا مقصودی‬ ‫مدیریت گروه مهندسی مکانیک‬

‫ب‬
‫بر خود الزم میدانم که از توجه‪ ،‬راهنمایی و تشویق دوستان سپاسگزاری کنم مخصوصا آقایان دکتر سعادت طرقی و‬
‫میالد بهمئی که در انجام این پروژه در کنار من بودند‪.‬‬

‫پ‬
‫کلیهی حقوق مادی و معنوی مربوط به نتایج مطالعات‪،‬ابتکارات و‬

‫نوآوریهای ناشی از تحقیق موضوع این پایاننامه متعلق به‬

‫"مجتمع آموزش عالی فنی و مهندسی اسفراین" است‪.‬‬

‫ت‬
 ‫تقدیم هب ‪:‬‬

‫مارد مهربا من‬

‫ث‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫فهرست مطالب‪........................................................................................................................................................................‬ج‬

‫فهرست اشکال‪......................................................................................................... ...... ........................................................‬ح‬

‫فهرست نمودارها‪...................................................................................................... ...... ........................................................‬د‬

‫فهرست جداول ‪........................................................................................................................................................................‬ذ‬

‫چکیده‪9.......................................................................................................................... ...... ....................................................‬‬

‫فصل اول‪ :‬مقدمه‬

‫‪ -9-9‬مقدمه ‪2.................................................................................................................................. ...... ....................................‬‬

‫فصل دوم‪ :‬انرژی های تجدیدپذیر‬

‫‪ -9-2‬مقدمه ‪9...................................................................................................................................... ...... ...............................‬‬

‫‪ -2-2‬انرژی جزر و مد ‪9......................................................................................................................... ...... ............................‬‬

‫‪ -9-2‬انرژی خورشیدی ‪4.................................................................................................................. ...... ..................................‬‬

‫‪ -4-2‬الکتریسیته زمین گرمایی ‪5.................................................................................................. ...... ........................................‬‬

‫‪ -5-2‬نیروی برق آبی ‪5............................................................................................................ ...... ............................................‬‬

‫‪ -6-2‬انرژ اتمی ‪6.................................................................................................................................. ...... ...............................‬‬

‫‪ -1-2‬انرژی موج ‪1................................................................................................................................. ...... .............................‬‬

‫‪ -8-2‬انرژی باد ‪8.................................................................................................................................... ...... .............................‬‬

‫‪ -1-2‬زیست توده ‪1............................................................................................................................ ...... .................................‬‬

‫فصل سوم‪ :‬طرز علکرد و انواع ترموالکتریک‬

‫‪ -9-9‬معرفی مولدهای ترموالکتریک و اثر سیبک ‪91...................................................................... ...... .....................................‬‬

‫‪ -2-9‬تفاوت های ‪ TEC‬و ‪95.............................................................................................................. ...... ........................ TEG‬‬

‫‪ -9-9‬انواع مختلف ترموالکتریک ‪96.................................................................................................................. ...... .................‬‬

‫ج‬
 ‫فصل چهارم‪ :‬کاربردها‪ ،‬مزایا و معایب ماژولهای ترموالکتریک‬

‫‪ -9-4‬لزوم برداشت انرژی ترموالکتریک ‪91............................................................................... ...... ..........................................‬‬

‫‪ -2-4‬سابقه فناوری ‪21............................................................................................................................. ...... ............................‬‬

‫‪ -9-4‬اثرات اقتصادی و صنعتی ‪21.................................................................................................. ...... .....................................‬‬

‫‪ -4-4‬سطح آمادگی فناوری ترموالکتریک ‪29..................................................................................................... ...... ................‬‬

‫‪ -5-4‬اثرات ‪22........................................................................................................................................... ...... ............... EHS‬‬

‫‪ -6-4‬چالشها ‪29............................................................................................................................................... ...... .................‬‬

‫‪ -1-4‬نمونههای کاربرد ترموالکتریک ‪29................................................................................................................ ...... .............‬‬

‫فصل پنجم‪ :‬پاوربانک ترموالکتریک‬

‫‪ -9-5‬پاوربانک ترموالکتریک ‪26................................................................................................................. ...... .......................‬‬

‫‪ -2-5‬باتری پاوربانک ‪21............................................................................................................................................ ...... .........‬‬

‫فصل ششم‪ :‬ساخت پاوربانک ترموالکتریک وبررسی توان آن‬

‫‪ -9-6‬قطعات مورد نیاز ‪28..................................................................................................................................... ...... ..............‬‬

‫‪ -2-6‬معرفی قطعات استفاده شده ‪21............................................................................................................................. ...... .......‬‬

‫‪ -9-2-6‬ترموالکتریک ‪21................................................................................................................................ ...... .......... TEG‬‬

‫‪ -2-2-6‬هیتسینک ‪21............................................................................................................................................. ...... ..........‬‬

‫‪ -9-2-6‬ماژول پاوربانک ‪91............................................................................................................................. ...... ..................‬‬

‫‪ -9-6‬طرز ساخت ‪99.................................................................................................................................................... ...... .......‬‬

‫‪ -4-6‬مراحل ساخت پاوربانک ‪91................................................................................................................... ...........................‬‬

‫فصل هفتم‬

‫نتیجه گیری ‪91.............................................................................................................................................................. .............‬‬

‫منابع ‪41........................................................................................................................................................................ ..............‬‬

‫چ‬
 ‫فهرست اشکال‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫شکل‪ -9-2‬مکانیزم تولیدالکتریسیته توسط جزر و مد ‪4................................................................................................. ...............‬‬

‫شکل‪ -2-2‬پنلهای خورشیدی ‪4.......................................................................................................................................... .......‬‬

‫شکل‪ -9-2‬نیروگاه الکتریسیته زمینگرمایی ‪5.............................................................................................................. ................‬‬

‫شکل‪ -4-2‬سد آب ‪6......................................................................................................................................................... .........‬‬

‫شکل‪ -5-2‬نیروگاه اتمی ‪1............................................................................................................................................... ...........‬‬

‫شکل‪ -6-2‬مکانیزم تولید الکتریسیته توسط انرژی موج ‪1.......................................................................................... ...................‬‬

‫شکل‪ -1-2‬توربینهای بادی ‪8...................................................................................................................................... ...............‬‬

‫شکل‪ -8-2‬زیست توده ‪1......................................................................................................................................... ...................‬‬

‫شکل‪ -9-9‬شماتیک اثر سیبک ‪91................................................................................................................................ ..............‬‬

‫شکل ‪ -2-9‬طرحواره ایجاد ولتاژ در یک ترموالکتریک ‪99................................................................................... ......................‬‬

‫شکل‪ -9-9‬سلولهی نیمرسانا ‪99........................................................................................................................... ......................‬‬

‫شکل‪ -4-9‬ساختمان داخلی یک ترموالکتریک ‪94............................................................................................................ ..........‬‬

‫شکل‪ -5-9‬قرارگیری سلولها به صورت سری در کنار یکدیگر ‪94................................................................................. ............‬‬

‫شکل‪ -6-9‬تصویر برش خورده از یک ترموالکتریک ‪95....................................................................................................... ......‬‬

‫شکل‪ -1-9‬ترموالکتریک ساده ‪96...................................................................................................................................... ........‬‬

‫شکل‪ -8-9‬ترموالکتریک سری موازی ‪96...................................................................................................................... .............‬‬

‫شکل‪ -1-9‬ترموالکتریک مرکز حفره دار ‪91............................................................................................................... ................‬‬

‫شکل‪ -91-9‬ترموالکتریک با درجه حرارت باال ‪91............................................................................................. ........................‬‬

‫شکل‪ -99-9‬میکرو ترموالکتریک ‪98.......................................................................................................................... ................‬‬

‫شکل‪ -92-9‬ترموالکتریک با کارایی باال ‪98.............................................................................................................. ..................‬‬

‫ح‬
‫شکل‪ -9-4‬کاربرد ترموالکتریک در خودرو و موتور ‪24........................................................................................................ .....‬‬

‫شکل‪ -2-4‬کاربرد ترموالکتریک در پنلهای خورشیدی ‪24............................................................................................ ............‬‬

‫شکل‪ -9-4‬کاربرد ترموالکتریک در چشمههای آب گرم ‪24.............................................................................................. .........‬‬

‫شکل‪ -4-4‬کاربرد ترموالکتریک در ساعت مچی ‪25........................................................................................................ ...........‬‬

‫شکل‪ -5-4‬کاربرد ترموالکتریک در ساخت شارژر موبایل ‪25............................................................................................ .........‬‬

‫شکل‪ -9-5‬نمونهای از باتریهای ‪21....................................................................................................................................... ....‬‬

‫شکل‪ -9-6‬ترموالکتریک از نوع ‪21.......................................................................................................................... ......... TEG‬‬

‫شکل‪ -2-6‬هیت سینک ‪21................................................................................................................................................. ........‬‬

‫شکل‪ -9-6‬ماژول پاوربانک ‪91............................................................................................................................... ....................‬‬

‫شکل‪ -4-6‬باتری لیتیوم یونی ‪91........................................................................................................................................ .........‬‬

‫شکل‪ -5-6‬دمای سطح هیتسینک خنک کننده در اوایل آزمایش ‪99................................................................................ .........‬‬

‫شکل‪ -6-6‬پاوربانک نهایی ‪98................................................................................................................................... .................‬‬

‫خ‬
 ‫فهرست نمودارها‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫نمودار‪ -9-4‬مسیر عرضه و تقاضا برای سیستمهای ترموالکتریک ‪22............................................................................. ................‬‬

‫نمودار‪ -9-6‬نمودار جریان‪ -‬اختالف دما ‪92........................................................................................................... .....................‬‬

‫نمودار‪ -2-6‬نمودار ولتاژ‪ -‬اختالف دما ‪92............................................................................................................. ......................‬‬

‫نمودار‪ -9-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 5‬درجه سانتیگراد ‪99....................................................................................................... ........‬‬

‫نمودار‪ -4-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 91‬درجه سانتیگراد ‪99...................................................................................................... .......‬‬

‫نمودار‪ -5-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 95‬درجه سانتیگراد ‪99....................................................................................................... ......‬‬

‫نمودار‪ -6-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 21‬درجه سانتیگراد ‪99............................................................................................. ................‬‬

‫نمودار‪ -1-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 25‬درجه سانتیگراد ‪94............................................................................................. ................‬‬

‫نمودار‪ -8-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 91‬درجه سانتیگراد ‪94.............................................................................................. ...............‬‬

‫نمودار‪ -1-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 95‬درجه سانتیگراد ‪94....................................................................................................... ......‬‬

‫نمودار‪ -91-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 41‬درجه سانتیگراد ‪94................................................................................................... ........‬‬

‫نمودار‪ -99-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 45‬درجه سانتیگراد ‪94..................................................................................................... ......‬‬

‫نمودار‪ -92-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 51‬درجه سانتیگراد ‪94...................................................................................................... .....‬‬

‫نمودار‪ -99-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 55‬درجه سانتیگراد ‪95................................................................................................... ........‬‬

‫نمودار‪ -94-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 61‬درجه سانتیگراد ‪95.............................................................................................. .............‬‬

‫نمودار‪ -95-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 65‬درجه سانتیگراد ‪96.................................................................................................... .......‬‬

‫نمودار‪ -96-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 11‬درجه سانتیگراد ‪96.............................................................................................. .............‬‬

‫نمودار‪ -91-6‬نمودار توان‪ -‬اختالف دما ‪91..................................................................................................................................‬‬

‫د‬
 ‫فهرست جداول‬

‫جدول‪ -9-9‬ضریب سیبک عناصر ‪92.................................................................................................................................... ......‬‬

‫جدول‪ -2-9‬ضریب سیبک ترکیبات ‪92.............................................................................................................................. ........‬‬

‫ذ‬
 ‫چکیده‪:‬‬

‫امروزه ما در دنیایی زندگی می کنیم که دغدغه روز تمام دانشمندان بحران انرژی در جهان می باشد‪ .‬این امر سبب‬
‫گردیده تا علم روز دنیا به سمت منابع تجدید پذیر انرژی جهت جایگزینی با انرژی های تجدیدناپذیر در دنیا سوق پیدا‬
‫کند‪ .‬ترموالکتریک علم تبدیل گرما به انرژی الکتریکی و یا به طور معکوس‪ ،‬تبدیل انرژی الکتریکی به گرمایش یا‬
‫سرمایش است‪ .‬ترموالکتریک این امکان را فراهم میآورد که انرژی حرارتی اتالفی را بتوان به صورت انرژی‬
‫الکتریکی با ولتاژ پایین برای مصارفی نظیر باطری تلفن های همراه‪ ،‬صفحات نمایشگر‪ ،‬تجهیزات الکترونیکی‬
‫کوچک و نظایر آنها ذخیره کرد‪ .‬در سالهای اخیر تولید یک ژنراتور ترموالکتریک پوشیدنی که بتواند از حرارت‬
‫بدن انسان استفاده کند بسیار مورد توجه قرار گرفته است‪ .‬این سیستمها قابلیت استفاده به عنوان یک منبع انرژی‬
‫تجدیدپذیر سبز را دارا هستند‪ .‬از این رو می توان این تکنولوژی را در موارد مختلف استفاده کرد که ما در اینجا سعی‬
‫داریم یک پاور بانک را توسط ماژول ترموالکتریک ‪ (TEG)9‬شارژ نموده و از ان استفاده نماییم‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬ترموالکتریک‪ ،‬پاوربانک‬

‫‪1‬‬
‫‪- Thermoelectric generator‬‬
‫‪1‬‬
‫فصل اول‬

‫مقدمه‬

‫‪ -7-7‬مقدمه‬

‫ترموالکتریسیته ‪ ،‬همانطور که از نام آن بر میآید به پدیدههایی اشاره دارد که هم شامل انرژی گرمایی (یا حرارت)‬
‫هستند و هم شامل الکتریسیته‪ .‬ترموالکتریسیته ‪ ،‬فرآیندی تعادلی نیست بلکه از نوع فرآیند حالت پایا مانند رسانندگی‬
‫الکتریکی است که به حضور بارهای الکتریکی متحرک نیاز دارد‪ .‬این ابزار با ایجاد اختالف دمایی در دو سمتش‪ ،‬ولتاژ‬
‫الکتریسیته ایجاد می کند‪ .‬و برعکس‪ ،‬چنانچه ولتاژی به دو سر آن اعمال شود‪ ،‬به اختالف دما در این وسیله منجر خواهد‬
‫شد‪ .‬در مقیاس اتمی‪ ،‬اختالف دمایی ایجاد شده‪ ،‬باعث می شود حامل های بار در ماده از سمت گرمتر به سمت خنکتر‬
‫آن نفوذ کند‪ .‬این پدیده می تواند در تولید الکتریسیته و اندازهگیری اختالف دمای‪ ،‬در دو سمت ماده به کار رود‪ .‬از‬
‫آنجا که برای گرمایش و سرمایش با مقدار ولتاژ‪ ،‬اعمالی تعیین میشود ابزار ترموالکتریک میتوانند به مثابة ابزار کنترل‬
‫کننده دمایی نیز به کار گرفته شوند‪ .‬به علت اتالف و نشست انرژی گرمایی موضئی‪ ،‬انتظار میرود که از پدیده‬
‫ترموالکتریک در کاربردهای فراوان و متنوع برای تولید انرژی الکتریکی موضئی استفاده شود‪ ،‬اگرچه به علت بازده‬
‫نسبتاً پایین (کمتر از ‪ 95‬درصد) کاربرد ترموالکتریک در حال حاضر‪ ،‬بسیار محدود بوده است‪.‬‬

‫واژه «اثر ترمو الکتریک» در برگیرنده سه اثر مستقل شناخته شده است‪ :‬اثر پلتیر و اثر تامسون‪« .‬گرمای ژول»‪ ،‬گرمایی که‬
‫در اثر عبور جریان از یک مقاومت تولید می شود نیز به این موضوع مربوط است؛ هرچند‪ ،‬عموماً در واژه «اثر‬
‫ترموالکتریک» قرار نمیگیرد‪ ،‬اثر سیبک‪-‬پلتیر و تامسون از نظر ترمودینامیکی برگشتپذیرند در حالی که گرمای ژول‬
‫برگشت پذیر نیست‪ .‬از نظر زمانی ‪ 21‬سال پیش از کشف و معرفی اثر سیبک و پلتیر‪ ،‬ویلیامتامسون (ملقب به لرد کلوین)‬
‫توضیح جامعی از این دو اثر و روابط بین آنها عرضه کرد که اکنون به عنوان روابط کلوین شناخته میشوند‪ .‬اغلب‪،‬‬
‫بیش از یک اثر ازآثار فوق در یک ابزار ترموالکتریک واقعی در حال کار‪ ،‬درگیر هستند‪ .‬با این وجود‪ ،‬خواص‬
‫ترموالکتریک ابزاری با استفاده از ضریب سیبک تعریف میشود‪.‬‬

‫ساخت و تولید تجاری محصول در سال های ‪ 9151‬تا ‪ 9161‬که شامل تولید ‪ Peltier‬و ‪ TEG‬می شد‪ .‬که رفته رفته با‬
‫اشتیاق نشان دادن صنعت به انرژی های نو صنعت بیشتر به سمت ‪ TEG‬و استفاده از آن سوق یافت‪ .‬هم اکنون ‪ TEG‬یا‬
‫‪ Thermoelectric power generator‬به یکی از تولید کننده های پرطرفدار انرژی نو در دنیا مبدل شده‪ ،‬هرچند‬
‫در ایران هنوز زیاد مورد استفاده قرار نگرفته است‪ .‬ولی کشور های توسعه یافته مانند ژاپن از این اثر برای استفاده از‬
‫انرژی های تلف شده حرارتی و تبدیل آن به برق استفاده های فراوان میکنند‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫فصل دوم‬

‫انرژی های تجدید پذیر‬

‫‪ -7-2‬مقدمه‬

‫همه ی ما این را به خوبی می دانیم که ذخیره ی انرژی های طبیعی بر روی کره زمین در حال تمام شدن است و منابعی‬
‫که انسان ها تا به امروز از آنها استفاده کرده اند دیر یا زود به اتمام خواهند رسید‪ .‬تنها راه نجات برای نسل های آینده و‬
‫بقای بشریت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر است‪ .‬در این فصل می خواهیم تعدادی منبع انرژی مهم که خاصیت‬
‫تجدیدپذیری دارند را به شما معرفی کنیم‪.‬‬

‫‪ -2-2‬انرژی جزر و مد ‪:‬‬

‫انرژی جزر و مد شکلی از انرژی آبی است که از تبدیل انرژی جزر و مد به اشکال مفید انرژی – عمدتاً نیروی برق – به‬
‫دست میآید‪ .‬گرچه هنوز استفاده فراگیر نیافته اما انرژی جزر و مد میتواند منبع مناسبی برای تولید برق در آینده باشد‪.‬‬
‫جزر و مد بهتر از انرژی باد و انرژی خورشیدی قابل پیش بینی است‪ .‬در میان منابع انرژی تجدید پذیر‪ ،‬استفاده از انرژی‬
‫جزر و مد همیشه با مشکل هزینه باال و محدودیت در مکانهای با کشند شدید یا سرعت باالی جریان آب روبرو بوده‬
‫است‪ .‬با وجود این‪ ،‬بسیاری از پیشرفتهای اخیر هم در طراحی (مانند نیروگاه کشند دینامیکی‪ ،‬تاالبهای کشندی) و هم در‬
‫تکنولوژی توربین (مانند توربینهای جدید محوری و کراس فلو) نشان میدهد که کل برق کشندی موجود ممکن است‬
‫از آنچه تا پیش از این فرض میشد بسیار بیشتر باشد و ممکن است هزینههای اقتصادی و زیست محیطی به سطح قابل‬
‫رقابتی کاهش یابد‪.‬‬

‫اولین نمونه تجاری ساخته شده از آن در ایرلند است‪ .‬از نظر تاریخی آسیابهایی که از انرژی کشندی بهره میگرفتند‬
‫هم در اروپا وجود داشتهاند و هم در سواحل شرقی آمریکای شمالی‪ .‬آب ورودی در استخرهای بزرگی ذخیره میشدند‬
‫و در هنگام فروکش کردن مد چرخهای آبی را به چرخش در میآوردند که از این نیروی مکانیکی برای آرد کردن‬
‫غالت استفاده میکردند‪ .‬تاریخ اولین آنها به قرون وسطی و حتی به روم باستان بر میگردد‪ .‬تنها در قرن نوزدهم بود که‬
‫فرایند استفاده از آبهای ریزان و توربینهای چرخان برای تولید الکتریسیته در آمریکا و اروپا معرفی شد‪ .‬نیروگاه‬
‫کشندی رانس اولین نیروگاه کشندی در مقیاس بزرگ است که در سال ‪ 9166‬مورد بهرهبرداری قرار گرفت‪[2].‬‬

‫‪3‬‬
 ‫شکل ‪ -9-2‬مکانیزم تولید الکتریسیته توسط جزر و مد‬

‫‪ -9-2‬انرژی خورشیدی ‪:‬‬

‫انرژی خورشیدی به تبدیل نور خورشید به الکتریسیته‪ ،‬به صورت مستقیم و با استفاده از سامانه فتوولتاییک و یا‬
‫غیرمستقیم‪ ،‬با استفاده از توان خورشیدی متمرکز‪ ،‬گفته میشود‪ .‬سامانههای توان خورشیدی متمرکز‪ ،‬از عدسی و آینه و‬
‫سامانههای ردیاب‪ ،‬برای متمرکز کردن نور خورشید استفاده میکنند‪ .‬همچنین سامانههای فتوولتاییک‪ ،‬با استفاده از اثر‬
‫فوتوالکتریک‪ ،‬نور را به جریان الکتریکی تبدیل میکنند‪ .‬نیروگاههای توان خورشیدی متمرکز‪ ،‬در دهه ‪ 9181‬ایجاد‬
‫شدند‪ .‬به گزارش برق نیوز بزرگترین نیروگاه خورشیدی جهان‪ ،‬با توان ‪ 954‬مگاوات در بیابان موهاوی قراردارد‪.‬‬
‫نمونههایی از استفاده از توان خورشیدی در ایران‪ ،‬نیروگاه خورشیدی یزد و نیروگاه خورشیدی شیراز هستند‪[2].‬‬

‫‪ -2-2‬پنل های خورشیدی‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ -4-2‬الکتریسیته زمین گرمایی ‪:‬‬

‫تاریخ اولین استفاده از انرژی زمین گرمایی به شاهزاده پیرو گینوری کونتی در ایتالیا بازمیگردد‪ .‬در سال ‪ 9114‬میالدی‬
‫برای اولین بار استفاده تجاری از انرژی زمین گرمایی به عنوان یک منبع تولید برق در ایتالیا شروع شد و سپس در سال‬
‫‪ 9158‬نیروگاه زمین گرمایی وایراکی در نیوزیلند و در دهه ‪ 9161‬نیروگاهی در منطقه آتشفشانی آبفشانها در ایالت‬
‫کالیفرنیای آمریکا ساخته شد که امروزه بزرگترین نیروگاه زمین گرمایی به شمار میرود‪ .‬تا سال ‪ 2118‬انرژی زمین‬
‫گرمایی سهمی کمتر از یک درصد از تولید کل انرژی الکتریکی جهان را به خود اختصاص داد ‪.‬‬

‫تولید انرژی زمین گرمایی به علت میزان بسیار اندک استخراج انرژی گرمایی در مقایسه با حرارت درونی کره زمین‬
‫انرژیی پایایی در نظر گرفته میشود‪ .‬شدت انتشار گازهای گلخانهای در نیروگاههای زمینگرمایی موجود به طور متوسط‬
‫‪ 922‬کیلوگرم کربن دیاکسید (‪ )CO2‬به ازای هر مگاوات ساعت انرژی الکتریکی است که حدود یک هشتم یک‬
‫نیروگاه با سوخت زغالی معمولی است‪[2].‬‬

‫‪ -9-2‬نیروگاه تولید الکتریسیته زمین گرمایی‬

‫‪ -5-2‬نیروی برق آبی ‪:‬‬

‫بیشتر نیروگاههای برق‪-‬آبی انرژی مورد نیاز خود را از انرژی پتانسیل آب پشت یک سد تامین میکنند‪ .‬در این حالت‬
‫انرژی تولیدی از آب به حجم آب پشت سد و اختالف ارتفاع بین منبع و محل خروج آب سد وابستهاست‪ .‬به این‬
‫اختالف ارتفاع‪ ،‬ارتفاع فشاری میگویند و آن را با ‪ H‬مخفف (‪ )Head‬نمایش میدهند‪ .‬در واقع میزان انرژی پتانسیل‬
‫آب با ارتفاع فشاری آن متناسب است‪ .‬برای افزایش فاصله یا ارتفاع فشاری‪ ،‬آب معموالً برای رسیدن به توربین آبی‬
‫فاصله زیادی را در یک لوله بزرگ طی میکند‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫برخی نیروگاههای آبی که تعداد آنها زیاد هم نیست از انرژی جنبشی آب جاری استفاده میکنند‪ .‬در این دسته از‬
‫نیروگاهها نیازی به احداث سد نیست‪ .‬توربین این نیروگاهها شبیه یک چرخ آبی عمل میکند‪ .‬این نوع استفاده از انرژی‬
‫شاخه نسبتاً جدیدی از علم جنبش مایعات است‪[2].‬‬

‫شکل ‪ -4-2‬سد آب‬

‫‪ -6-2‬انرژی اتمی ‪:‬‬

‫در هر اتمی‪ ،‬ذراتی از انرژی نهفته که اجزای مختلف اتم نیز به وسیله همان بهم پیوند یافته است لذا هسته اتم منبعی از‬
‫انرژی بشمار میرود که با شکافت اتم این انرژی رها میشود‪ .‬انرژی نهفته در هسته اتمهای برخی از عناصر (مانند‬
‫اورانیوم) میتواند با آزاد شدن‪ ،‬همان کاری را بکند که سوزاندن مقدار زیادی نفت و گاز انجام میدهد که البته‬
‫سوزاندن نفت و گاز‪ ،‬مشکالت زیست محیطی ایجاد کرده و مقدار زیادی گاز گلخانهای تولید میکند‪ .‬همراه سایر منابع‬
‫انرژی پایدار‪ ،‬انرژی هستهای‪ ،‬روش تولید انرژی کمکربن برای ایجاد الکتریسیته است که در مقایسه با انتشار گازهای‬
‫گلخانهای در هر واحد از انرژی تولید شده‪ ،‬شبیه سایر منابع تجدید پذیر است‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬از زمان آغاز تجاری سازی‬
‫نیروگاههای هستهای در دهه ‪ ،9111‬از تولید ‪ 64‬گیگاتن کربن دی اکسید جلوگیری شده است‪.‬‬

‫همانطور که اکثر نیروگاههای حرارتی با مهار انرژی حرارتی آزاد شده از سوختهای فسیلی برق تولید می کنند‪،‬‬
‫نیروگاههای انرژی هستهای نیز انرژی آزاد شده از هسته ی اتم ها در فرایند شکافت هستهای درون رآکتور هستهای را‬
‫مورد استفاده قرار می دهند‪ .‬گرمای هسته ی رآکتور‪ ،‬به وسیله ی یک سیستم سرمایشی دفع می شود و با استفاده از این‬
‫گرما‪ ،‬توربین بخار متصل به ژنراتور‪ ،‬به منظور تولید الکتریسیته به حرکت در می آید‪[2].‬‬

‫‪6‬‬
 ‫شکل ‪ -5-2‬نیروگاه اتمی‬

‫‪ -1-2‬انرژی موج ‪:‬‬

‫به گزارش برق نیوز انرژی موج در اقیانوس باز بر اثر عمل باد روی سطح اقیانوس تولید میشوند‪ .‬کل انرژی موج توزیع‬
‫شده در زمین در حدود ‪ MW 916×2،5‬تخمین زده میشود که در حدود انرژی کلی توزیعی جزر و مد است‪ .‬انرژی‬
‫موج منبع تجدید شونده است و معموالً نسبت به انرژی باد بیشتر قابل تولید است‪ .‬انرژیی که از امواج استخراج میشود‪،‬‬
‫دوباره به سرعت توسط برهمکنش با دو سطح اقیانوس پر میشود‪ .‬انرژی موج نامنظم‪ ،‬نوسانی و دارای فرکانس پائین‬
‫است که قبل از اضافه شدن به شبکه باید یه فرکانس ‪ 61‬هرتز تبدیل شود‪[2].‬‬

‫شکل‪ -6-2‬مکانیزم تولید الکتریسیته توسط انرژی موج‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ -8-2‬انرژی باد‬

‫انرژی بادی در مقادیر زیاد در مزارع بادی تولید و به شبکه الکتریکی متصل میشود‪ .‬از توربینها در تعداد کم معموالً‬
‫فقط برای تامین برق در مناطق دور افتاده استفاده میشود‪ .‬باد یکی از شاخصههای اصلی انرژی خورشیدی و هوای‬
‫متحرک است و جزء کوچکی از خورشید که از تابش خورشید که از خارج به اتمسفر میرسد به انرژی بادتبدیل‬
‫میشود اما از جمله دالیل تمایل کشورها برای افزایش ظرفیت تولید برق بادی مزایای بسیار زیاد این روش تولید انرژی‬
‫الکتریکی است چراکه انرژی بادی فراوان‪ ،‬تجدیدپذیر و پاک است‪ ،‬در همه جای دنیا وجود دارد و همچنین در مقایسه‬
‫با استفاده از انرژی سوختهای فسیلی میزان کمتری گاز گلخانهای منتشر میکند‪.‬‬

‫قدیمیترین روش استفاده از انرژی باد‪ ،‬به ایران باستان باز میگردد‪ .‬برای نخستین بار‪ ،‬ایرانیان موفق شدند با استفاده از‬
‫نیروی باد‪ ،‬دلو (دوالب) یا چرخ چاه را به گردش درآورده و از چاههای آب خود‪ ،‬آب را به سطح مزارع برسانند‪.‬‬
‫احتماالً نخستین ماشین بادی توسط ایرانیان باستان ساخته شده است و یونانیان برای خرد کردن دانهها و مصریها‪ ،‬رومیها‬
‫و چینیها برای قایقرانی و آبیاری از انرژی باد استفاده کردهاند‪.‬‬

‫در قرن ‪ 99‬این فناوری توسط سربازان صلیبی به اروپا برده شد و هلندیها فعالیت زیادی در توسعه دستگاههای بادی‬
‫داشتند‪ ،‬به طوری که در اواسط قرن نوزدهم در حدود ‪ 1‬هزار ماشین بادی به منظورهای گوناگون مورد استفاده قرار‬
‫میگرفته است‪[2].‬‬

‫شکل‪ -1-2‬توربینهای بادی‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ -3-2‬زیست توده‬

‫زیست توده یا بیوماس یک منبع تجدید پذیر انرژی است که از مواد زیستی به دست میآید‪.‬بطورکلی کلیه زباله هایی‬
‫که منشاء زیستی داشته باشند و از تکثیر سلولی پدید آمده باشند بیوماس نامیده می شوند‪ .‬منابع بیوماسی که برای تولید‬
‫انرژی مناسب هستند‪ ،‬طیف وسیعی از مواد را شامل می شوند که بطور عمده به شش گروه تقسیم بندی می‬
‫گردند‪9:‬جنگل ها و ضایعات جنگلی‪ -2‬محصوالت و ضایعات کشاورزی‪ ،‬باغداری و صنایع غذایی ‪ -9‬فضوالت دامی‬
‫‪ -4‬فاضالبهای شهری ‪ -5‬فاضالبها‪ ،‬پسماندها و زائدات آلی صنعتی ‪ -6‬ضایعات جامد‪.‬‬

‫زیست توده شامل زبالههای زیستی قابل سوزاندن هم میشود‪ ،‬اما شامل مواد زیستی مانند سوخت فسیلی که طی‬
‫فرایندهای زمین شناسی تغییر شکل یافتهاند‪ ،‬مانند ذغال سنگ یا نفت نمیشود‪[2].‬‬

‫شکل‪ -8-2‬زیست توده‬

‫‪9‬‬
‫فصل سوم‬

‫طرز عملکرد و انواع ترمو الکتریک‬

‫‪ -7-9‬معرفی مولدهای ترموالکتریک واثر سیبک‪:‬‬

‫مولدهای ترموالکتریک ابزارهای حالت جامد هستند که گرما را مستقیما به الکتریسیته تبدیل میکنند وبرعکس‪ ،‬در‬
‫واقع اگر در دوطرفشان اختالف دما بوجود آید‪،‬مانند باطری عمل میکنند و اگر به باتری وصل شوند بین دو طرف آنها‬
‫اختالف دما بوجود می آید ‪.‬‬

‫برعکس موتور های حرارتی معمول‪ ،‬مولدهای ترموالکتریک دارای اجزای متحرک نبوده و کامالً بی صدا میباشند‪،‬‬
‫درست مثل خازن و دیود و ترانزیستور یک المان محسوب میشوند که نحوه کارکرد و کاربرد های این المان با ارزش در‬
‫ادامه مطلب به تفصیل آورده میشود‪.‬‬

‫اثر سیبک (‪ :)seebeck effect‬فیزیکدان آلمانی توماس سیبک در سال ‪9829‬میالدی متوجه این پدیده شد‪ .‬او‬
‫مشاهده کرد که اگر در محل اتصال دو فلز مختلف‪ ،‬دما زیاد شود و دو سر باقیمانده از هر فلز در دمای پایینتری قرار‬
‫گیرد‪ ،‬بین آن دو سر آزاد اختالف پتانسیل الکتریکی ایجاد میشود‪[1].‬‬

‫شکل‪ 9-9‬شماتیک اثر سیبک‬

‫‪11‬‬
‫از اتصال این دو فلز به هم یک سلول فلزی از نوع ترموالکتریک بوجود می آید‪ .‬این اختالف پتانسیل از مرتبه هزارم‬
‫ولت است پس هنگام آزمایش این پدیده الزم نیست نگران برق گرفتگی باشید‪.‬‬

‫این اختالف ولتاژ چگونه و ازکجا بهوجود میآید؟‬

‫فلزات میلیون ها الکترون آزاد در شبکه خود دارند ؛ وقتی دمای قسمتی از فلز زیاد و گرما از نقطه داغ تر به نقطه سرد تر‬
‫منتقل میشود‪ ،‬الکترون های آزاد در قسمت گرمتر که دارای سرعت ارتعاش بیشتری نسبت به الکترون های قسمت سرد‬
‫فلزند دوست دارند جایگاه خود را ترک کنند و به سمت بخش سردتر فلز پخش شوند و این یعنی به هم خوردن تعادل‬
‫الکتریکی در فلز و ایجاد یک میدان درون ماده‪[1].‬‬

‫شکل‪ -2-9‬طرحواره ایجاد ولتاژ در یک ترموالکتریک‬

‫این میدان از پخش شدن بیشتر الکترون ها که میخواهند در انتقال گرما سهمی داشته باشند جلوگیری میکند و این‬
‫دو(جابجایی الکترون های آزاد و افزایش میدان الکتریکی مخالفت کننده)سریعا به تعادل میرسند‪.‬‬

‫اندازه این ولتاژ برای هر فلز متفاوت است‪.‬در واقع ولتاژ ایجاد شده به دو عامل بستگی دارد‪:‬‬

‫‪ -9‬اختالف دمای منبع گرم و سرد‬

‫‪ -2‬جنس فلز‬

‫‪V‬‬
‫‪S‬‬
‫‪T‬‬

‫در رابطه باال ‪ s‬یک ضریب است و به ضریب سیبک معروف است و واحد آن معموال به ‪( μV/K‬میکرو ولت به کلوین)‬
‫بیان میشود‪ .‬یک میکرو ولت بر کلوین ضریب سیبک فلزی است که اگر در دو سر آن ‪ k9‬اختالف دما ایجاد کنیم ‪،‬‬
‫اختالف پتانسیلی معادل یک میکرو ولت در دوطرفش ایجاد میشود‪.‬در جدول ‪9-9‬صفحه بعد ضریب سیبک چند عنصر‬
‫آورده شده‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫ضرایب سیبک در این جدول همانند جدول سری الکتروشیمیایی نسبت به یک عضو (در اینجا پالتین که ضریب آن ‪-5‬‬
‫‪ μV/K‬است) بیان شده اند وخود پالتین صفر در نظر گرفته میشود و در ضمن همه اعداد مربوط به دمای اتاق هستند‪.‬به‬
‫عبارت دیگر فلزی ماند نیکل که در جدول ‪ -95‬است‪،‬در واقعیت اگر یک کلوین به دوسرش اختالف دما اعمال‬
‫شود‪،‬تبدیل به نیم سلول ‪ 21‬میکرو ولتی میشود‪ ،‬نه ‪ 95‬میکرو ولتی‪.‬‬

‫هر چند با سری کردن چند صد سلول از عناصر باال میتوان در اختالف دما های مثال ده درجه ای به ولتاژ چند ولتی رسید‬
‫اما این مواد برای ساخت المان های ترموالکتریک به صرفه نیستند‪.‬ترکیب هایی ساخته شده اند که ضریب سیبک بسیار‬
‫بزرگ تری نسبت به عناصر خالص دارند‪.‬این مواد از ترکیب نیم رسانا ها با عناصر دیگر بدست آمده اند‪[1].‬‬

‫جدول‪ -9-9‬ضریب سیبک بعضی از عناصر‬ ‫جدول‪ -2-9‬ضریب سیبک بعضی از ترکیبات‬

‫‪Seebeck coefficient‬‬ ‫‪semiconductors‬‬ ‫‪seebeck coefficient‬‬

‫‪Material‬‬ ‫‪relative to platinum‬‬
‫)‪(μV/K‬‬ ‫‪yu/k‬‬
‫‪Selenium‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪Se‬‬ ‫‪900‬‬
‫‪Tellurium‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪Te‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪Silicon‬‬ ‫‪440‬‬
‫‪Si‬‬ ‫‪440‬‬
‫‪Germanium‬‬ ‫‪330‬‬
‫‪Ge‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪Antimony‬‬ ‫‪47‬‬
‫‪n-type Bi2Te3‬‬ ‫‪-230‬‬
‫‪Nichrome‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪p-type Bi2xSbxTe3‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪Molybdenum‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪Cadmium, tungsten‬‬ ‫‪7/5‬‬ ‫‪p-type Sb2Te3‬‬ ‫‪185‬‬

‫‪Gold, silver, copper‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪PbTe‬‬ ‫‪-180‬‬

‫‪Rhodium‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Pbo3Ge39Se58‬‬ ‫‪1670‬‬
‫‪Tantalum‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪Pbo6Ge36Se58‬‬ ‫‪1410‬‬
‫‪Lead‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Pbo9Ge33Se58‬‬ ‫‪-1360‬‬
‫‪Aluminium‬‬ ‫‪3/5‬‬
‫‪Pb13Ge29Se58‬‬ ‫‪-1710‬‬
‫‪Carbon‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Pb15Ge37Se58‬‬ ‫‪-1990‬‬
‫‪Mercury‬‬ ‫‪0/6‬‬
‫‪SnSb4Te7‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪Platinum‬‬ ‫)‪0 (definition‬‬
‫‪SnBi4Te7‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪Sodium‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪SnBi3Sb1Te7‬‬ ‫‪151‬‬
‫‪Potassium‬‬ ‫‪-9‬‬
‫‪Nickel‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪SnBi2.5Sb1.5Te7‬‬ ‫‪110‬‬

‫‪Constantan‬‬ ‫‪-35‬‬ ‫‪SnBi2Sb2Te7‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪Bismuth‬‬ ‫‪-72‬‬ ‫‪PbBi4Te7‬‬ ‫‪-53‬‬

‫‪12‬‬
‫واضح است که ترکیبات نیمرسانا عملکرد ترمو الکتریکی بهتری نسبت به فلزات از خود نشان میدهند‪ .‬عالوه بر این‬
‫ضریب هدایت گرمایی فلزات خیلی بیشتر از نیمرسانا هاست و اگر از فلزات به جای نیمرسانا ها استفاده کنیم گرمای‬
‫زیادی بی رویه منتقل میشود بدون آنکه ولتاژ قابل توجهی ایجاد کند‪ .‬پس بهترین گزینه ها ترکیبات نیمرسانا هستند که‬
‫بزرگترین ضرایب سیبک از آن آنهاست‪.‬‬

‫درست مثل سلول های فلزی ‪ ،‬سلول های نیمرسانا هم از دو نیم سلول (یکی با ضریب منفی و یکی با ضریب‬
‫مثبت؛بطوریکه بیشترین اختالف ولتاژ بوجود آید) ساخته میشوند‪:‬‬

‫شکل ‪ -9-9‬سلول نیمرسانا‬

‫در شکل ‪ -9-9‬یک نیمرسانای نوع ‪ n‬ویک ‪ p‬به چشم میخورد‪ .‬نیمرسانای ‪ n‬همانند اکثر فلزات عمل میکنند و الکترون‬
‫هایی که در نوار رسانش قرار گرفته اند در رسانش گرما از منبع گرم به سرد شرکت میکنند و همین عمل در نوع ‪p‬‬
‫بوسیله حفره ها انجام میپذیرد‪.‬چون بار حفره ها مخالف بار الکترون ها و هم اندازه است‪ ،‬ولتاژ نیمرسانای ‪ n‬و ‪ p‬در‬
‫سلول خالف یکدیگر است و اگر باالی این دو تکه نیمرسانا با یک سیم به هم متصل گردد ولتاژ سلول همان اختالف‬
‫پتانسیل دو پای این دو نیم سلول که در منبع سرد قرار دارند است‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫‪ -4-9‬ساختمان داخلی یک ترموالکتریک‬

‫در ضمن دلیل استفاده از پوشش سرامیک ‪ ،‬جلوگیری از سوختن نیمرسانا در دما های باالی منبع گرم و همچنین پخش‬
‫کردن گرماست‪ .‬به سه تکه فلز رسانا که دو سر نیمرسانا ها را به هم وصل کرده و همچنین به پای آنها هم متصل شده اند‬
‫دقت کنید‪.‬‬

‫ولتاژ سلول از دو پای نیمرسانا خوانده میشود‪.‬‬

‫تا اینجا بهینه ترین روش و موادی که میتوان در ساخت یک سلول ترموالکتریکی به کار برد را یاد گرفتیم‪ .‬حال میبینیم‬
‫که این سلولها چطور در کنار یکدیگر و بصورت سری عمل میکنند تا ولتاژ ناچیز خود را با هم جمع کنند و به مقادیر‬
‫قابل استفاده برسانند‪[1].‬‬

‫شکل‪ -5-9‬قرار گیری سلولها به صورت سری در کنار یکدیگر‬

‫‪14‬‬
‫در شکل ‪ -5-9‬میبینیم که زوجهای قرص ‪ N/P‬به گونه ای شکل داده شده اند که از نظر الکتریکی با هم سری ولی از‬
‫نظر گرمایی با هم موازی می باشند‪.‬در شکل باال ‪ 5‬سلول کامل مشاهده میشود که بطور متوالی متصل شدند تا ولتاژ‬
‫خوبی حاصل شود‪.‬‬

‫سازندگان این المان ها به یک ردیف هم بسنده نمیکنند و سلول ها را در یک فضای دو بعدی میگسترانند ؛ شکل ‪-6-9‬‬
‫تصویر برش خورده از ساختار یک ترموالکتریک است‪:‬‬

‫شکل‪ -6-9‬تصویر برش خورده از یک ترموالکتریک‬

‫اندازه هر المان ترموالکتریکی بین ‪ 1/25×1/25‬اینچ مربع تا تقریبا ‪ 2×2‬اینچ مربع تغییر می کند ‪.‬‬

‫‪ -2-9‬تفاوت ‪ TEC‬و ‪TEG‬‬

‫همون طور که گفته شد تبدیل انرژی از هر دو طرف امکان پذیر است‪ TEC.‬مخفف ‪ thermo electric cooler‬و‬
‫‪ TEG‬مخفف ‪ thermoelectric generator‬است‪.‬اساس کار ‪ TEC‬مشابه اساس کار ‪ TEG‬است‪.‬با این تفاوت که‬
‫اثری که تا کنون شرح داده شد و اساس کار ‪ TEG‬بود ‪ ،‬اثر سیبک گفته میشود و به پدیده برعکس آن یعنی ایجاد‬
‫اختالف دما با مصرف توان الکتریکی‪ ،‬اثر پلتیر(‪ )peltier effect‬میگویند‪.‬‬

‫‪ TEC‬ها برای استفاده های خنک کنندگی استفاده میشوند و ‪ TEG‬ها برای تولید توان الکتریکی از اختالف دما‪[1].‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ -9-9‬انواع مختلف ترموالکتریک‬

‫ژنراتورهای ترمو الکتریک(‪ )TEG‬میتوانند انرژی گرمایی خود را از روشهای گوناگونی بدست آورند که بر این‬
‫اساس می توان آنها ها را به صورت زیرتقسیم بندی کرد ‪:‬‬

‫‪ -9‬ژنراتورهای سوخت هستهای‬ ‫‪ -2‬ژنراتورهای منبع خورشیدی‬ ‫‪ -9‬ژنراتور های سوخت فسیلی‬

‫همچنین این ماژول ها را براساس قابلیت ها و نوع کاربردهایشان به انواع زیر تقسیم بندی میشوند ‪:‬‬

‫‪ -9‬ماژول های استاندارد‪ :‬ماژول های استاندارد دارای باالترین کیفیت در صنعت و با عملکرد عالی حرارت ارائه میشوند‪.‬‬
‫این ماژول ها برای استفاده تا ‪ 81‬درجه سانتیگراد مورد استفاده قرار می گیرند‪[3].‬‬

‫شکل‪ -1-9‬ترموالکتریک استاندارد‬

‫‪ -2‬ماژول های سری و موازی‪ :‬ماژول های سری و موازی همان عملکرد حرارتی عالی و کیفیت باال را به ما ارائه‬
‫می دهند‪ ،‬اما با این تفاوت که دارای دو مدار جداگانه الکتریکی در داخل هستند‪ .‬این مدارهای الکتریکی را می‬
‫توان به طور سریال و یا موازی به صورت بی سیم به صورت متناوب یا سوئیچ بین مصرف انرژی و یا پمپاژ با‬
‫حرارت باال در هنگام کار با منبع ولتاژ ثابت تنظیم کرد‪[3].‬‬

‫شکل‪ -8-9‬ترموالکتریک سری موازی‬

‫‪16‬‬
‫‪ -9‬ماژول های مستطیلی و گرد با سوراخ های مرکزی‪ :‬این نوع ماژولها در هر دو شکل دایره ای و مربعی وجود دارند‪.‬‬
‫تکنولوژی اختصاصی "‪ "potting‬برای حفاظت از رطوبت و" ‪ "ruggedizing‬یک گزینه و مهر و موم هر دو محیط‬
‫بیرونی و داخلی است‪ .‬این ماژول ها برای استفاده تا ‪ 81‬درجه سانتی گراد مورد استفاده قرار می گیرند‪[3] .‬‬

‫شکل‪ -1-9‬ترموالکتریک مرکز حفره دار‬

‫‪ -4‬ماژول های با درجه حرارت باال‪ :‬این ماژولها با درجه حرارت بسیار باال برای استفاده متناوب تا دمای ‪ 211‬درجه‬
‫سانتیگراد رتبه بندی می شود در حالی که تمام ماژول های دیگری که تا اینجا معرفی کردیم تا دمای ‪ 81‬درجه‬
‫سانتیگراد مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬جت مورد استفاده در داخل مقاوم به خستگی بیشتر است و همچنین باعث می‬
‫شود که این دستگاه ها برای برنامه های کاربردی شامل دوچرخه سواری حرارتی مناسب باشد‪[3].‬‬

‫شکل‪ -91-9‬ترموالکتریک با درجه حرارت باال‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ -5‬میکرو ماژولها‪ :‬میکرو ماژولها دستگاه هایی هستند که دارای عناصر نیمه هادی عنصری کمتر از ‪ 9‬میلیمتر مربع‬
‫هستند که تعداد بیشتری از زوج ها را برای یک ماژول اندازه مشخص می کند‪ .‬این ماژول ها در هر دو سطح گرم و سرد‬
‫متصل شده (اما لحیم نشده) و برای نصب از طریق فشرده سازی مناسب هستند ‪[3].‬‬

‫شکل‪ -99-9‬میکرو ترموالکتریک‬

‫‪ -6‬ماژول های با کارایی باال‪ :‬این ماژولها دارای یکی از دو ویژگی هستند که آنها را از دستگاه های استاندارد جدا می‬
‫کند‪ .‬بعضی از آنها با استفاده از مواد ترموالکتریک با کیفیت برتر‪ ،‬به یک تفاوت دما باالتر (‪ )DTmax‬می رسند‪ .‬و بعضی‬
‫دیگر ظرفیت گرمای پمپاژ (‪ )Qmax‬را برای هر اندازه مشخص از طریق استفاده از عناصر ترموالکتریک کوتاهتر میکنند و‬
‫یا تراکم بسته بندی عناصر باالتری دارند‪ DTmax .‬باالتر برای کاهش مصرف انرژی و دستیابی به عملکرد نهایی زمانی‬
‫مفید است‪ .‬ماژول های ‪ Qmax‬بیشتر برای کاهش تعداد ماژول ها و بهبود ضریب عملکرد( ‪ ) COP‬مفید هستند‪[3].‬‬

‫شکل‪ -92-9‬ترموالکتریک با کارایی باال‬

‫‪18‬‬
‫فصل چهارم‬

‫کاربرد ها‪ ،‬مزایا و معایب ماژولهای ترموالکتریک‬

‫ترموالکتریسیته )‪ (Thermo Electrictiy‬علم تبدیل گرما به انرژی الکتریکی )‪ (Seebeck‬و یا بطور معکوس تبدیل‬
‫انرژی الکتریکی به گرمایش و یا سرمایش )‪ (Peltier‬است‪ .‬علم تبدیل گرما به انرژی الکتریکی این امکان را فراهم‬
‫میآورد که انرژی حرارتی اتالفی بصورت انرژی الکتریکی ذخیره شود‪ .‬با وجود آنکه بازدهی این نوع تبدیل معموالً‬
‫کم است ولی مدتی است که بدلیل تجدیدپذیر بودن آن مورد توجه قرار گرفته است و تحقیقات و پیشرفتهای بدیعی‬
‫در ساخت مواد جدید و یا ساختارهای متفاوت در اندازه نانومتری در حال انجام است‪ .‬با وجود آنکه تحقیقات‬
‫گسترده ای برای تولید نانوساختارها و نانومواد جدید برای کاربرد ترموالکتریک در حال انجام است ولی هنوز هم مادهای‬
‫که بتواند بطور قاطع برای این کاربرد معرفی شود ساخته نشده و ساخت ماده مناسب باعث خواهد شد تا روش‬
‫ترموالکتریک در میان روشهای برداشت انرژی‪ ،‬جایگاه واال داشته باشد‪ .‬نوید بخشترین کاربرد ترموالکتریک در‬
‫زمینه ذخیره انرژی‪ ،‬بازیافت حرارتی ماشینهای گرمایی‪ ،‬بخصوص در کاربرد حمل و نقل‪ ،‬و تبدیل حرارت بدن انسان‬
‫به انرژی در دستگاههای قابل حمل و نقل است‪ .‬در برداشت انرژی به روش ترموالکتریک چندین مانع برای غلبه وجود‬
‫دارند که از آن جمله می توان به بازدهی کم‪ ،‬سمی بودن و دسترسی محدود به عناصر شیمیایی که در ترکیبات مواد‬
‫ترموالکتریک بکار می روند اشاره کرد‪ .‬در این زمینه چالش اصلی فناوری نانو بهبود بخشیدن بازدهی مواد‬
‫ترموالکتریک با هزینه ساخت کم است‪[4].‬‬

‫‪ -7-4‬لزوم برداشت انرژی ترموالکتریک‬

‫وقتی تراشه ترموالکتریک در محیطی قرار گیرد که در مواضع مختلف اختالف دما بصورت پایدار وجود داشته باشد‪،‬‬
‫شارش انرژی حرارتی در چنین محیطی باعث میشود تا بطور موضعی انرژی الکتریکی تولید شده و بدین ترتیب‪ ،‬پدیده‬
‫ترموالکتریک روشی برای تولید انرژی الکتریکی می شود‪ .‬حتی با بازدهی متوسط‪ ،‬این پدیده میتواند مزیت فراوانی‬
‫داشته باشد‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫در حقیقت به دلیل اتالف و نشت انرژی حرارتی موضعی انتظار می رود که از این پدیده در کاربردهای فراوان و متنوع‬
‫برای تولید انرژی الکتریکی موضعی استفاده شود‪ .‬از آنجایی که این انرژی به هر حال قابل دسترس است‪ ،‬میتوان‬
‫منفعت این راه حل را با توجه به قیمت تراشه ترموالکتریک نسبت به سرمایه بازگشتی‪ ،‬مثل کاهش در نیازمندی انرژی‬
‫موضعی تخمین زد‪ .‬مهمترین مشخصه این تراشهها این است که فقدان قسمتهای مکانیکی‪ ،‬امکان کاربری پاک و‬
‫بی صدا‪ ،‬ابعاد کوچک و وزن سبک‪ ،‬قابلیت اطمینان و نیز شرایط نگهداری و تعمیر ساده را فراهم میکند‪ .‬مانع اصلی در‬
‫تجاریسازی این فناوری‪ ،‬کارآمدی ناچیز آن است‪ .‬ماده ترموالکتریک خوب‪ ،‬باید قابلیت باالی تبدیل گرما به‬
‫الکتریسیته را داشته باشد تا ولتاژ مورد نیاز را تولید کند‪ .‬برای حصول این خاصیت باید هدایت الکتریکی ماده زیاد باشد‬
‫تا نوفه حرارتی )‪ (Noise‬کاهش یابد‪ .‬همچنین هدایت حرارتی باید تا حد امکان کم باشد تا از اتالف انرژی حرارتی‬
‫جلوگیری شود‪ .‬این خواص با فاکتوری به نام ‪ ZT‬اندازهگیری میشود‪ .‬در سراسر دنیا تحقیق در مورد نیمهرساناهای‬
‫جدید که فاکتور ‪ ZT‬باالیی دارند بسیار فعال است‪ .‬در حال حاضر مواد ترموالکتریک مقادیر ‪ ZT‬یک یا کمتر را دارا‬
‫هستند‪ .‬یک تخمین گسترده جمعی ‪ ZT‬اجازه گسترش بیشتر ترموالکتریک را میدهد‪[4].‬‬

‫‪ -2-4‬سابقه فناوری‬
‫فناوری نانو یکی از دستاوردهایی است که می توان به کمک آن بازدهی ترموالکتریک را بهبود بخشید‪ .‬هچنین فناوری‬
‫نانو پتاسیل باالیی برای کاربردهای مختلف انرژی را داراست‪ .‬از یک سو با افزایش ثابت سیبک(‪ : Seebeck‬ثابت‬
‫تبدیل گرما به الکتریسیته)‪ ،‬هدایت الکتریکی کاهش مییابد‪ .‬از جنبه دیگر‪ ،‬افزایش هدایت الکتریکی باعث افزایش‬
‫سهم الکترونی هدایت حرارتی شده و در نتیجه منجر به افزایش هدایت حرارتی میشود‪ .‬اصالحاتی که فناوری نانو در‬
‫فرآیند تولید ایجاد می کند‪ ،‬امکان بهبودبخشی کارآیی مواد را فراهم میآورد ولی تا بحال تالشهایی برای تولید‬
‫تراشههای کارآمد برای برداشت انرژی‪ ،‬نارسا باقیمانده است‪ .‬به هرحال موضوع اصلی همان پایداری نانوساختارها در‬
‫دماهای باال و نیز تغییرات دمایی زیاد است]‪. [4‬‬

‫‪ -9-4‬اثرات اقتصادی و صنعتی‬

‫بازار رایج ترموالکتریک اساساً شامل خنککنندهها و برخی دیگر از کاربردهای ویژه است‪ .‬انتظار میرود بازار مصرف‬
‫کننده‪ ،‬بطور پیوسته در سالهای آینده افزایش یابد که در حال حاضر حدود ‪ 95‬درصد بازار را تشکیل میدهد‪ .‬کل بازار‬
‫موجود بین ‪ 915‬تا ‪ 211‬میلیون یورو بر اساس منابع بیانشده در زیر تخمین زده میشود‪:‬‬

‫‪ 915 -‬میلیون یورو‪ ،‬شرکت میکرو پاورگلوبال)‪ (Micro Power Global‬؛‬

‫‪ 915 -‬میلیون یورو‪ ،‬شرکت اِنکو)‪ (ENECO Company‬؛‬
‫‪ 211 -‬میلیون یورو تراشههای فتونیکی؛ و‬
‫‪ 211 -‬میلیون یورو که انتظار میرود تا سال ‪ 2195‬به ‪ 911‬میلیون یورو نیز برسد‪ ،‬روسنانو(‪)Rusnano‬‬

‫‪21‬‬
‫اگر ‪ ZT‬را بتوان بیشتر از ‪ 2‬بدست آورد‪ ،‬تمام بازارها میتواند با فاکتور ‪ 91‬تا ‪ 911‬افزایش یابد‪ .‬در حال حاضر ‪95‬‬
‫پروژه بر روی ترموالکتریک متمرکز هستند که بوسیله هفتمین برنامه چارچوبی )‪ (FWP‬سرمایهگذاری شدهاست که‬
‫این نتیجه همکاری دانشگاههای اروپایی و صنعت ترموالکتریک است‪.‬‬
‫اثر این پدیده را بیشتر میتوان در صنعت خودرو‪ ،‬جایی که حرارت اگزوز میتواند بوسیله تراشههای ترموالکتریک‬
‫بازیافت شود‪ ،‬دید‪ .‬پتانسیل بازار در این کاربرد بسیار با اهمیت است بطوریکه ‪ 41‬درصد انرژی تولید شده در ماشینهای‬
‫احتراقی داخلی‪ ،‬حرارت را از طریق اگزوز از دست میدهد‪ .‬صنعت خودرو بهعنوان اولین صنعت مصرفکننده از‬
‫محصوالت ترموالکتریک شناخته شده است‪ .‬اندازه پتاسیل بازار برای بازیافت حرارت هدر رفته هفتمیلیون یورو است‪.‬‬
‫بقیه کاربردها در اتومبیل به قرار زیر است‪:‬‬

‫‪ -‬تولید نیرو؛‬
‫‪ -‬مدیریت حرارتی باطری؛‬
‫‪ -‬صندلیهای گرم و سرد شده؛‬

‫صنایع مشخصی از جمله کارخانههای فوالد‪ ،‬گدازش گاز و کوره پسماندها میتوانند از مجاورت منابع سرد و گرم‬
‫استفاده کنند‪ .‬دمای حرارت هدررفته در کورههای صنعتی ‪ 211‬تا ‪ 451‬درجه سانتیگراد و برای کوره پسماند ‪ 511‬تا ‪111‬‬
‫درجه سانتیگراد است‪ .‬بکارگیری این حرارت و تبدیل آن به الکتریسته میتواند بازدهی و اثر محیطی این صنایع را بهبود‬
‫بخشد‪.‬‬
‫علم ترموالکتریک امکان برداشت گرمای ساطعشده از بدن انسان را‪ ،‬برای مصارف متحرک فراهم میکند‪ .‬برای‬
‫تراشه هایی که انرژی مصرفی پایینی دارند‪ ،‬تفاوت دمای بدن و محیط کافی است تا به تراشه انرژی رسانی شود‪ .‬این‬
‫انرژی حدود ‪ 25‬میکرووات بر سانتیمتر مربع است‪ .‬در صنعت هوانوردی با استفاده از تراشههای ترموالکتریک میتوان‬
‫برای تغذیه ادوات الکتریکی که در بیرون هواپیما وجود دارند‪ ،‬نظیر حسگرها‪ ،‬استفاده کرد و به این ترتیب از‬
‫سیمکشی های خارجی اجتناب خواهد در نتیجه هواپیما سبکتر و مصرف سوخت آن کمتر میشود‪ .‬مطالعات بوسیله‬
‫شرکت مشاورهای فراست و سالیوان )‪ (Frost & Sullivan‬پیشبینی میکند که ترموالکتریکها نقشی عمده در‬
‫سیستمهای حسگری‪ ،‬که خود بتوانند انرژی مورد نیاز خود را تأمین کنند‪ ،‬دارند‪[4] .‬‬

‫‪ -4-4‬سطح آمادگی فناوری ترموالکتریک‬

‫اگرچه در بهترین حالت پیشبینی میشود که محصوالت ترموالکتریک تا ‪ 2‬الی سه سال دیگر وارد بازار صنعت خودرو‬
‫شوند ولی با این وجود با دید واقعبینانه انتظار میرود که کاربردیشدن محصوالت با بازه زمانی تأخیری بیشتری صورت‬
‫بگیرد‪ .‬راهکار بازیافت انرژی ترموالکتریک بدلیل بازدهی تبدیل پایین و هزینه باالی تولید که از مرتبه چندین یورو به‬
‫ازای هر وات تولیدی است‪ ،‬همچنان گران بوده و ورود به بازار بطور گسترده تنها در صورتی صورت می گیرد که نرخ‬
‫تولید محصوالت ترموالکتریک به ‪ 1/25‬یورو بهازای هر وات رشد (شکل ‪ .)9‬بهلحاظ تاریخی‪ ،‬قیمت نیمهرساناها با‬
‫حجم کاهش می یابد و ترموالکتریک نیز باید چنین روندی را داشته باشد‪ .‬فناوری نانو گزینه مهمی برای افزایش بازدهی‬

‫‪21‬‬
‫است ولی اثر آن بر فاکتور ‪ ZT‬باید بهبود بخشیده شود‪ .‬پیادهسازی آن در سطح صنعتی با مشکل مواجه است به این‬
‫ترتیب تولید انبوه آن بعد از سال ‪ 2121‬پیشبینی میشود‪.‬‬

‫هدف اصلی در سیستم های بازیافت انرژی از گرمای اتالفی‪ ،‬کاهش انرژی مصرفی است‪ .‬این تراشهها اثر خیلی‬
‫محدودی بر روی طبیعت دارند و کامال انفعالی و تمیز بوده و بدون منبع انرژی اضافی کار میکنند‪ .‬کاربرد آنها در‬
‫خودروها و وسایل نقلیه عمومی‪ ،‬مصرف سوخت را تا چند درصد کاهش میدهد‪ .‬افزایش قیمت گازوئیل و دیزل دلیل‬
‫خوبی برای جستجوی فناوریهای مؤثر و تجدیدپذیر است‪.‬‬

‫نمودار‪ -9-4‬مسیر عرضه تقاضا برای سیستمهای ترموالکتریک‬

‫ترموالکتریک می تواند تمام موارد فوق را فراهم کند و بطور همزمان میزان نشر گاز دیاکسیدکربن را نیز کاهش دهد‪.‬‬
‫بعالوه مولدهای ترموالکتریکی می توانند بطور مستقل و بدون سیم کار کنند و این امر احتماال منجر به ظهور کاربردهای‬
‫جدید خواهد شد و نیز نیاز به استفاده از ادوات ذخیره انرژی الکتریکی در کنار مولدهای الکتریکی را از بین خواهد برد‪.‬‬
‫در حال حاضر‪ ،‬سیستمی برای حسگرهای مستقل از منبع تغذیه بوسیله سه شرکت اروپایی گسترش داده شده است]‪. [4‬‬

‫‪ -5-4‬اثرات‪EHS‬‬
‫دوستداران زمین تاکید دارند که باید میزان مصرف انرژی و منابع طبیعی را در هنگام ساخت محصوالت مختلف مربوط‬
‫به فناوری های تولید انرژی و نیز مواد مصرفی و میزان صرفهجویی در انرژی را بههنگام استفاده از محصوالت در نظر‬
‫گرفت‪ .‬سرب و کادمیم از جمله مواد با بهره ترموالکتریک زیاد هستند که بدلیل سمیبودن از آنها استفاده نمیشود و‬
‫جایگزین استفاده شده از آنها نظیر تلوریم نیز از لحاظ محیطزیست مادهای مخرب بشمار میرود‪ .‬تجاریشدن این‬
‫ترکیبات در اروپا بعید به نظر می رسد و مطالعات فراوانی برای جایگزینی این ترکیبات با ترکیبات دیگر برنامهریزی شده‬

‫‪22‬‬
‫است‪ .‬انتظار می رود نانوساختارهای این ترکیبات با سمیّت کمتر‪ ،‬کارایی این مواد را بهبود بخشد و در عین حال موادی با‬
‫آستانه تحمل باال برای ترموالکتریک باشند‪ .‬در آمریکا شرایط قدری متفاوت است و ترکیبات سرب هنوز برای کاربرد‬
‫در ترموالکتریک مناسب در نظر گرفته میشوند‪ .‬بههمین دلیل هنوز تاثیرات آتی محصوالت ترموالکتریک بر‬
‫محیطزیست واضح نیست‪ .‬در آینده‪ ،‬تراشههای ترموالکتریک براساس فناوری نانو شامل نانوساختارها یا نانومواد‬
‫ماتریسی خواهند بود‪ .‬بدین دلیل فرآیند تولید باید کنترلشده باشد تا از در معرض قرارگرفتن با نانوساختارها در زمان‬
‫ساخت آنها و آزاد سازی نانوذرات در حین کاربرد آنها جلوگیری شود تا درمقابل میزان اثرات مخرب این نانوذرات به‬
‫بشر و نیز محیطزیست به حداقل مقدار ممکن برسد‪[4] .‬‬

‫‪ -6-4‬چالشها‬

‫پیشرفتهای اخیر‪ ،‬امکان غلبه بر محدودیتهای کالسیک و بهبودبخشی مواد ترموالکتریک را به مقدار قابل مالحظهای‬
‫پیشنهاد میدهد‪ .‬ترموالکتریک در حال حاضر از بازدهی کم ‪-‬حدود ‪5‬درصد‪ -‬و مشکالت مواد در دمای باال تأثیر‬
‫گرفته است‪ .‬مشکل بازدهی از طریق باالبردن هدایت الکتریکی مواد و کاهش هدایت حرارتی قابل حل است‪ .‬با این حال‬
‫بهینهساختن همه خواص بطور همزمان غیر ممکن است‪ .‬انتظار میرود فناوری نانو در بهینه ساختن و بهبود بخشیدن‬
‫فاکتور ‪ ZT‬تاثیرگذار باشد‪.‬‬
‫هزینه زیاد و بازدهی کم‪ ،‬از موانع اصلی برای تجاریشدن و استفاده گسترده از محصوالت ترموالکتریک محسوب‬
‫میشود‪ .‬دسترسی محدود به عناصر شیمیایی مورد نیاز در تراشههای ترموالکتریک میتواند مسئلهساز باشد‪ .‬تحقیقات بر‬
‫روی مواد جدید که ارزانتر و فراوانتر هستند‪ ،‬مورد نیاز است‪ .‬هچنین معماری و طراحی تراشههای ترموالکتریک نقش‬
‫مهمی را در تجاریکردن بازار مصرفی بازی میکند‪ .‬یکی از جنبههای منحصربهفرد تراشههای ترموالکتریک این است‬
‫که جانشین مستقیمی ندارند‪ .‬وقتی مشکالت فناورانه و تجاری حل شوند‪ ،‬تراشههای ترموالکتریک از طریق تفاوت دما‬
‫در ادوات مختلف بر بازار برداشت انرژی مسلط خواهد شد‪[4].‬‬

‫‪ -1-4‬نمونه های کاربرد ترموالکتریک‬

‫این فناوری در کشوری مثل ژاپن پا به پای انرژی خورشیدی در حال پیشرفت است‪ .‬الزم به ذکر است که این فناوری از‬
‫انرژی خورشیدی نیز کاربردی تر است چرا که شما با این فناوری میتوانید انرژی حرارتی را که همیشه بال استفاده است و‬
‫در همه جا به عنوان تالفات حرارتی شناخته میشود را به انرژی ای قابل برداشت مثل برق تبدیل کرد‪.‬‬
‫در صفحه بعد موارد استفاده از این فناوری را مشاهده می کنید‪:‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ -9‬استفاده از ‪ TEG‬برروی اگزوز موتور سیکلت و خودرو ها برای استفاده از حرارت تلف شده در اگزوز ‪[5]:‬‬

‫شکل ‪ -9-4‬کاربرد ترموالکتریک در خودرو و موتور‬

‫‪ -2‬استفاده از ‪ TEG‬به عنوان سوالر خورشیدی(تبدیل انرژی گرمایی در پشت سلولهای خورشیدی به برق) ‪[5]:‬‬

‫شکل ‪ -2-4‬کاربرد ترمو الکتریک در پنلهای خورشیدی‬

‫‪ -9‬استفاده از ‪ TEG‬در چشمه های آب گرم ‪ Kusatsu Hot springs‬ژاپن به منظور تولید برق‪[5]:‬‬

‫شکل‪ -9-4‬کاربرد ترموالکتریک در چشمه های آب گرم‬

‫‪24‬‬
‫‪ -4‬استفاده از ‪ TEG‬برای فراهم کردن انرژی مورد نیاز ساعت مچی به وسیله تبدیل حرارت بدن به برق‪[5]:‬‬

‫شکل‪ -4-4‬کاربرد ترموالکتریک در ساعت مچی‬

‫‪ -5‬شارژر های موبایل بر پایه ‪[5]: TEG‬‬

‫‪ -5-4‬کاربرد ترموالکتریک در ساخت شارژر موبایل‬

‫‪25‬‬
‫فصل پنجم‬
‫پاوربانک ترموالکتریک‬

‫‪ -7-5‬پاوربانک ترموالکتریک ‪:‬‬

‫پاور بانک ترموالکتریک در حقیقت یک باتری لیتیوم یون با ظرفیت باال است که با توجه به ظرفیتش می تواند تجهیزات‬
‫الکترونیکی مانند موبایل و تبلت را برای چند بار شارژ نماید ‪.‬همچنین این محصول توسط برق شهر یا انرژی خورشید‬
‫شارژ می شود ‪[2] .‬‬
‫سوالی که در ذهن بسیاری از افراد ایجاد می شود این است که لزوم استفاده از یک پاور بانک چیست؟با توجه به اینکه‬
‫در دنیای امروز موبایل و تبلت و دیگر تجهیزات الکترونیکی جز الینفک زندگی امروز هستند به طوری که بعضی اوقات‬
‫با شغل فردی مرتبط می باشند داشتن شارژ برای این تجهیزات به طور مداوم ضروری به نظر می رسد همچنین باتری های‬
‫لیتیومیون باید بین ‪ 41‬تا ‪ 911‬درصد شارژ داشته باشد تا ماندگاری باالتری داشته باشد‪.‬بنابراین با استفاده از پاور بانک‬
‫عمر باتری های لیتیومیون را می توان افزایش داد ‪.‬واین مطلب وقتی بیشتر احساس می شود که دو نکته زیر را در نظر‬
‫بگیریم‪:‬‬
‫‪ -1‬اگر باتری موبایل شما خراب شود و شما مجبور به تعویض باتری موبایل شوید به دلیل کم کیفیت بودن باتری های‬
‫موجود در بازار در آینده کوتاهی شما مجبور به تعویض موبایلتان خواهید شد‪.‬‬
‫‪-2‬تبلت ها و همچنین بعضی از موبایل های جدید قابلیت تعویض باتری را ندارند و در صورت خراب شدن باتری تبلت‬
‫یا موبایل باید تعویض شود لذا پاوربانک می تواند گزینه اقتصادی خوبی برای کاربران باشد‬
‫سوال دوم مطرح شده این است که لزوم استفاده از پاور بانک چیست؟ با توجه به دلیل شماره یک در سوال باال لزوم‬
‫داشتن شارژ موبایل یا تبلت برای عده ای بسیار ضروری است و ممکن است گاهی خود پاور بانک شارژ نداشته باشد ‪.‬‬
‫بنابراین وجود یک گزینه اضافی مانند ترموالکتریک می تواند راه حلی برای شارژ موبایل ها باشد‪[2].‬‬

‫‪26‬‬
 ‫‪ -2-5‬باتری پاور بانک‬

‫باتری های پاور بانک عموما به دو دسته ی باتری های لیتیوم یونی و باتری های لیتیوم پلیمری تقسیم می شوند‪.‬در زیر به‬
‫مقایسه این دو باتری می پردازیم‪:‬‬
‫باتری لیتیوم یونی‪:‬‬
‫‪-1‬بدون شارژ ماندن در این نوع باتری باعث حالت خود تخریبی آن می شود‪.‬‬
‫‪-2‬قیمتی ارزان تر نسبت به باتری های لیتیم پلیمری دارد‪.‬‬
‫‪-3‬دارای توان تولید انرژی بیشتر است‪.‬‬
‫باتری لیتیوم پلیمری‪:‬‬
‫‪-1‬این نوع باتری سبک تر و زود تر شارژ می شود‪.‬‬
‫‪-2‬تنوع در طراحی آن‬
‫‪-3‬مستعد به آتش گرفتن و آسیب فیزیکی‬
‫الزم به ذکر است در اکثر پاور بانک ها از باتری لیتیوم یونی استفاده می شود‪ ،‬هر سلول باتری لیتیومی دارای ولتاژ تخلیه‬
‫‪ 9/1‬ولت و ولتاژ شارژ ‪ 4/2‬ولت میباشد‪.‬‬

‫شکل ‪ -9-5‬نمونهای از باتریها‬

‫‪27‬‬
‫فصل ششم‬
‫ساخت پاوربانک ترموالکتریک و بررسی توان آن‬

‫‪ -7-6‬قطعات مورد نیاز‬

‫جهت ساخت این پاوربانک ما نیاز به یک سری از تجهیزات و وسایل اساسی داریم که در زیر به معرفی آنها‬
‫میپردازیم‪:‬‬
‫‪ -1‬مولتی متر‬
‫‪ -2‬هویه‬
‫‪ -3‬ترمومتر دیجیتال‬
‫‪ -4‬یک عدد ترموالکتریک از نوع ‪TEG‬‬
‫‪ -5‬ماژول پاوربانک‬
‫‪-6‬دو عدد هیت سینک‬
‫‪ -1‬خمیر سیلیکون‬
‫‪ -8‬باتری و جا باتری‬
‫‪ -1‬سیم نازک‬
‫‪ -91‬چسب‬

‫‪28‬‬
 ‫‪ -2-6‬معرفی قطعات استفاده شده‬

‫‪ -1-2-6‬ترموالکتریک ‪TEG‬‬
‫ماژول ترموالکتریکی که ما برای ساخت پاور بانک پیش رو در نظر گرفتیم از نوع ‪ TEG‬میباشد که مناسب برای تولید‬
‫ولتاژ با ایجاد اختالف دما است‪.‬‬
‫مشخصات این ترموالکتریک ‪ SP1848-27145-SA‬میباشد که ابعاد آن ‪ 41mm×41mm‬و ضخامت آن ‪9/5mm‬‬
‫است‪.‬در شکل ‪ 9-6‬ترموالکتریک استفاده شده برای ساخت پاوربانک پیشرو نشان داده شده‪.‬‬

‫شکل‪ -9-6‬ترموالکتریک از نوع ‪TEG‬‬

‫‪ -2-2-6‬هیت سینک‬
‫وسیلهای برای خنک کاری با هوا است که به جهت تبادل حرارتی یک قطعه‪ ،‬با محیط به کار میرود‪.‬‬
‫در اینجا ما از دو عدد هیت سینک استفاده میکنیم که یکی برای خنک سازی ترموالکتریک استفاده میشود و دیگری‬
‫برای حرارت دادن غیرمستقیم به ترموالکتریک استفاده میشود‪ .‬ابعاد هیت سینک مورد استفاده برای خنککاری‬
‫‪ 8×1×9‬سانتیمتر میباشد و دیگری ‪ 4/5×6/5×2‬است که در شکل ‪ 2-6‬مشاهده میکنید‪.‬‬

‫شکل‪ -2-6‬هیت سینک‬

‫‪29‬‬
 ‫‪ -9-2-6‬ماژول پاور بانک‬
‫ماژول تهیه شده دارای ‪ 2‬پورت خروجی و ‪ 9‬پورت ورودی می باشد وهمچنین دارای ‪ 4‬عدد چراغ ال ای دی جهت‬
‫نشان دادن مقدار شارژ باتری و یک چراغ جهت استفاده برای روشنایی می باشد‪ .‬مشخصات ماژول بصورت زیر است‪:‬‬
‫‪ -9‬هر دو پورت خروجی یو اس بی و دارای‪ 9/5‬آمپر جریان خروجی و‪ 5‬ولت ولتاژ خروجی می باشد ‪.‬‬
‫‪ -2‬ماژول دارای یک عدد پورت ورودی میکرو یو اس بی جهت شارژ پاوربانک با برق شهری می باشد که ولتاژی‬
‫معادل ‪ 5‬ولت و جریانی برابر با ‪9/5‬آمپر نیاز دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬این ماژول دارای قطع کن جهت قطع جریان هنگام شارژ کامل باتری می باشد‪.‬‬
‫این ماژول افزاینده است و ولتاژ تخلیه ‪ 9/1‬ولت باتری را به ‪ 5‬ولت تبدیل می کند‪.‬‬
‫شکل ‪ 9-6‬تصویر این ماژول را به ما نشان می دهد‪:‬‬

‫شکل‪ -9-6‬ماژول پاوربانک‬

‫‪ -4-2-6‬باتری‬
‫باتری استفاده شده در این پاوربانک از نوع لیتیوم یونی می باشد ‪.‬این باتری دارای ظرفیت اسمی ‪ 5111‬میلی آمپر ساعت‬
‫می باشد‪.‬در شکل ‪ 4-6‬این باتری و همچنین جا باتری آن را میبینید‪.‬‬

‫شکل‪ -4-6‬باتری لیتیوم یونی‬

‫‪31‬‬
 ‫‪ -9-6‬طرز ساخت‬

‫قبل از ساخت این پاوربانک ابتدا آزمایشی را انجام میدهیم تا طی آن بتوانیم ماکسیمم ولتاژ مدارباز وماکسیمم جریان‬
‫اتصالکوتاه را که این ترموالکتریک ایجاد میکند بدست آوریم و سپس توان آن را محاسبه کنیم‪.‬‬
‫برای این کار ابتدا مخلوط آب یخی را فراهم میکنیم که دمای آن صفر درجه می باشد و سپس مجموعه ترموالکتریک‬
‫و هیتسینک ها را درون مخلوط آب یخ میگذاریم به طوری که هیتسینک خنک کننده درون مخلوط آب و یخ‬
‫باشد و ترمو الکتریک همراه با هیتسینک حرارتی بیرون از آب باشند‪ .‬سپس صبر میکنیم تا دمای هیتسینک خنک‬
‫کننده با دمای مخلوط آب و یخ یکی شود (یعنی به صفر برسد)‪ .‬در این حین دو سر سیم ترمو الکتریک را به مولتیمتر‬
‫وصل میکنیم و مولتی متر را بر روی حالت اندازه گیری ولتاژ قرار میدهیم پس از اینکه دمای هیتسینک به صفر‬
‫درجه رسید توسط فندک هیتسینک حرارتی را به آرامی گرم میکنیم با این کار در دو طرف ترموالکتریک که بین‬
‫این دو هیتسینک قرار گرفته است اختالف دما به وجود میآید و حاصل این اختالف دما ولتاژی است که مولتیمتر‬
‫نمایش میدهد حال توسط ترمومتر دمای سطح گرم ترموالکتریک را اندازه میگیریم و همزمان ولتاژ نشان داده شده بر‬
‫روی مولتی متر را نیز میخوانیم و هر دو را یادداشت میکنیم‪ ،‬این کار را برای دماهای باالتر نیز ادامه می دهیم و نتایج‬
‫را مینویسیم در اینجا ما به ازای هر ‪ 5‬درجه افزایش دما یک بار ولتاژ و دما را یادداشت میکنیم‬
‫‪ -‬این نکته را در نظر داشته باشیم که دمای یادداشت شده همان اختالف دمای دو طرف ترموالکتریک است زیرا دمای‬
‫سطح زیرین آن صفر درجه میباشد و طی آزمایش نیز همان صفر درجه فرض شده است‪.‬‬
‫اکنون برای بدست آوردن جریان تولیدی توسط این ترموالکتریک‪ ،‬مشابه انچه تا اینجا گفته شد را انجام میدهیم با این‬
‫تفاوت که اینبار مولتیمتر را بر روی حالت جریان قرار میدهیم و چون جریان تولیدی اندک است مولتی متر را بر روی‬
‫میلیآپر قرار میدهیم ومراحل قبل را برای ثبت جریان در دماهای مختلف تکرار میکنیم‪.‬‬

‫شکل‪ -5-6‬دمای سطح هیت سینک خنک کننده در اول آزمایش‬

‫‪31‬‬
‫اکنون میتوان نتایج بدست آمده از آزمایش را بر روی نمودار ترسیم کرد که در زیر نمودار های آنها را رسم کردهایم‪:‬‬

‫‪0.9‬‬
‫‪0.85‬‬
‫‪0.8‬‬
‫‪0.75‬‬
‫‪0.7‬‬
‫‪0.65‬‬
‫‪0.6‬‬
‫‪0.55‬‬
‫‪0.5‬‬
‫)‪ISO (A‬‬

‫‪0.45‬‬
‫‪0.4‬‬
‫‪0.35‬‬
‫‪0.3‬‬
‫‪0.25‬‬
‫‪0.2‬‬
‫‪0.15‬‬
‫‪0.1‬‬
‫‪0.05‬‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬
‫)‪∆T (°C‬‬

‫نمودار‪ -9-6‬نمودار جریان‪ -‬اختالف دما‬

‫‪2.4‬‬

‫‪2.2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1.8‬‬

‫‪1.6‬‬

‫‪1.4‬‬
‫)‪VOC (v‬‬

‫‪1.2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0.8‬‬

‫‪0.6‬‬

‫‪0.4‬‬

‫‪0.2‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬
‫)‪∆T (°C‬‬

‫نمودار‪ -2-6‬نمودار ولتاژ – اختالف دما‬

‫‪32‬‬
 ‫محاسبه توان ترموالکتریک‪:‬‬
‫برای محاسبه توان ترمو الکتریک‪ ،‬ولتاژ و جریان بدست آمده از آزمایش قبل را برای هر دما به صورت جداگانه‬
‫یادداشت میکنیم و سپس نمودار ‪ I-V‬آنها را رسم میکنیم تا بتوانیم از روی آنها به صورت تقریبی توان ترموالکتریک‬
‫را بدست آوریم‪ .‬در اینجا به ازای هر ‪ 5‬درجه اختالف دما یک نمودار ‪ I-V‬ترسیم میکنیم‪.‬‬

‫نمودار‪ -9-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 5‬درجه سانتیگراد‬ ‫نمودار‪ -4-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 91‬درجه سانتیگراد‬

‫نمودار‪ -5-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 95‬درجه سانتیگراد‬ ‫نمودار‪ -6-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 21‬درجه سانتیگراد‬

‫‪33‬‬
 ‫نمودار‪ -1-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 25‬درجه سانتیگراد‬ ‫نمودار‪ -8-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 91‬درجه سانتیگراد‬

‫نمودار‪ -1-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 95‬درجه سانتیگراد‬ ‫نمودار‪ -91-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 41‬درجه سانتیگراد‬

‫نمودار‪ -99-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 45‬درجه سانتیگراد‬ ‫نمودار‪ -92-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 51‬درجه سانتیگراد‬

‫‪34‬‬
‫نمودار‪ -99-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 55‬درجه سانتیگراد‬

‫نمودار‪ -94-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 61‬درجه سانتیگراد‬

‫‪35‬‬
‫نمودار‪ -95-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 65‬درجه سانتیگراد‬

‫نمودار‪ -96-6‬نمودار ‪ I-V‬در دمای ‪ 11‬درجه سانتیگراد‬

‫‪36‬‬
 ‫اکنون با استفاده از نمودار های ترسیم شده تا به اینجای کار نمودار توان ترموالکتریک را رسم میکنیم و توان های‬
‫محاسبه شده را بر روی آن نمایش میدهیم‪.‬‬

‫‪1.4‬‬

‫‪1.3‬‬

‫‪1.2‬‬

‫‪1.1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0.9‬‬

‫‪0.8‬‬
‫)‪Pmax (w‬‬

‫‪0.7‬‬

‫‪0.6‬‬

‫‪0.5‬‬

‫‪0.4‬‬

‫‪0.3‬‬

‫‪0.2‬‬

‫‪0.1‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬
‫)‪∆T (°C‬‬

‫نمودار‪ -91-6‬نمودار توان ‪ -‬اختالف دما‬

‫‪ -4-6‬مراحل ساخت پاوربانک ‪:‬‬

‫با دقت روی ماژول دو عبارت‪ B +‬و ‪ B -‬را می بینیم‪ ،‬قسمت ‪ B +‬را به طرف مثبت باتری و قسمت ‪ B -‬را نیز به طرف‬
‫منفی باتری وصل می کنیم و سپس آن ها را با سیم لحیم و هویه لحیم کاری و محکم می کنیم‪.‬‬
‫حال بایستی ترموالکتریک را توسط سیمی به ماژول وصل کنیم‪ .‬ابتدا باید محل وصل شدن را تعیین کنیم ‪.‬از آن جا که‬
‫در این ماژول مکان مشخصی جهت وصل کردن آن به ترموالکتریک تعبیه نشده است می توانیم از پشت میکرو یواس‬
‫بی آن را وصل کنیم ‪.‬جهت فهمیدن مثبت یا منفی بودن پایه های پشت میکرو یو اس بی پس از وصل کردن باتری آن را‬
‫توسط شارژری با ولت وآمپری معادل با ورودی ماژول شروع به شارژ کردن می کنیم‪ ،‬حال توسط مولتی متر می توانیم‬
‫پایه ی ‪ +‬و‪ -‬را مشخص کنیم و با مشخص شدن پایه های پشت میکرو یواس بی آن ها را توسط سیم نازک و عمل لحیم‬
‫کاری با دقت باال به ترموالکتریک وصل می کنیم‪.‬‬
‫اگر در دو طرف ترموالکتریک اختالف دما ایجاد کنیم می بینیم که چراغ های ال ای دی ماژولپاوربانک شروع به‬
‫چشمک زدن کرده و عمل شارژ شدن را به ما نشان می دهد‪.‬حال نوبت طراحی و ساخت بدنه پاوربانک می رسد که ما‬

‫‪37‬‬
‫تصمیم گرفتیم این بدنه را از چوب درست کنیم ‪.‬سپس جای یواس بی ها‪ ،‬چراغ ها و دکمه ماژول را روی بدنهی چوبی‬
‫در می آوریم و با چسب حرارتی جاباتری و ماژول پاوربانک را سر جایش محکم میکنیم‪.‬‬
‫اکنون هیت سینک ها را به بدنه ترموالکتریک متصل میکنیم برای این کار ابتدا با یک تست کوچک توسط مولتی متر‬
‫مشخص می کنیم که کد ام سمت ترموالکتریک را باید حرارت دهیم و کدام سمت آن را خنک کنیم برای این کار دو‬
‫سر سیم ترمو الکتریک را به مولتی متر وصل کرده تا ولتاژ آن را نمایش دهد و سپس دست خود را که دمای آن بیشتر از‬
‫سطح ترموالکتریک است را بر روی یک سمت آن قرار میدهیم تا با ایجاد اختالف دما‪ ،‬مولتی متر ولتاژی را به ما‬
‫نمایش دهد‪ ،‬سپس اگر ولتاژ نمایش داده شده مثبت بود یعنی همان سمتی که دست خود را بر روی آن قرار دادهایم‬
‫محل اتصال هیتسینک کوچک میباشد که قرار است حرارت داده شود و سمت دیگر آن برای اتصال هیتسینک‬
‫خنک کننده میباشد‪.‬‬
‫پس از مشخص کردن محل قرار گیری هیت سینک ها آنها را توسط خمیر سیلیکون به ترموالکتریک متصل میکنیم‪ .‬از‬
‫خمیر سیلیکون استفاده کرده ایم تا انتقال حرارت به صورت یکنواخت و بهتر انجام شود و به راندمان بهتری دست پیدا‬
‫کنیم‪.‬‬
‫سپس این مجموعه را بر روی محفظه احتراق قرار میدهیم و توسط پیچ محکم میکنیم تا باز نشود‪.‬‬

‫اکنون با یک شمع میتوانیم گرمای مورد نیاز برای تولید ولتاژ توسط ترموالکتریک ایجاد کنیم و طبق نمودار توانی که‬
‫بدست آوردیم میتواند باتری پاوربانک را شارژ کند‪ ،‬و سپس می توان گوشی هوشمند یا تبلت خود را با آن شارژ کنیم‬
‫که چنین پاور بانکی را کوهنوردان میتوانند در هر شرایطی چه شب چه روز استفاده نمایند‪.‬‬

‫نمایی از پاوربانک ساخته شده را در شکل های زیر میبینید‪:‬‬

‫شکل ‪ -6-6‬پاوربانک نهایی‬

‫‪38‬‬
‫فصل هفتم‬

‫نتیجه گیری‬
‫نتیجه گیری‬

‫پاوربانک ها وسایلی هستند که از آن ها جهت شارژ کردن تجهیزات الکترونیکی مانند تبلت‪،‬گوشی های موبایل‬

‫و‪...‬استفاده می شود ‪.‬با توجه به نیاز روز افزون به تجهیزات الکترونیکی مطمئنا نیاز به قابلیت نگهداری شارژ آن ها نیز‬

‫افزوده می شود که پاوربانک ها می توانند این نیاز را برطرف کنند‪.‬البته پاوربانک ترموالکتریک که هدف این پروژه نیز‬

‫بود به جهت شارژ شدن آن توسط حرارت های اتالفی و حتی یک شمع بسیار کارآمد تر ودر دسترس تر بوده چون در‬

‫هر مکانی امکان استفاده از آن وجود دارد‪.‬در کل ترمولکتریک دارای ویژگی هایی می باشد از جمله این که جای‬

‫زیادی اشغال نمی کنند‪ ،‬قسمت متحرک ندارند‪ ،‬نسبتاً به سادگی نصب می شوند و به راحتی با سیستم های به کار رفته‬

‫در ساختمان جور می شوند ‪.‬از اشکاالت ترموالکتریک می توان به هزینهی تولید زیاد و بازدهی کم آنها اشاره کرد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫منابع‬
[1] maadan.blog.ir/1394/10/01/‫چیست‬-‫ترمو الکتریک‬-‫مولد‬
[2] www.diginic.net/fa/solar-panel-buying-guide/
[3] tetech.com/product/ac-046/
[4] THERMOELECTRICITY FOR ENERGY HARVESTING, ObservatoryNANO, Briefing No.17,
June 2011
[5] https://www.energy.gov/sites/prod/files/2014/03/f13/kajikawa_1.pdf

41