Type text here

1
 ‫عنوان ‪:‬‬
‫معرفی نرم افزار های تخصصی مهندسی شیمی‬

‫کاری از گروه فنی و تخصصی‬

‫‪chemical engineering‬‬

‫گرد آوری و تنظیم‪:‬‬

‫سعیده خاتمی‬

‫تابستان ‪49‬‬

‫‪2‬‬

‫‪Type text here‬‬

 ‫فهرست‬
‫فصل اول ‪6 ................................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪1-1‬کلیات ‪6 .................................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪2-1‬نرم افزار های عمومی ‪6 ............... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪3-1‬نرم افزار های تخصصی ‪7 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪1- 3-1‬ساختار درونی نرم افزار های شبیه ساز ‪7 ..................... ................................ ................................‬‬
‫‪2-3- 1‬کاربرد نرم افزار های شبیه ساز ‪7 .................................. ................................ ................................‬‬

‫‪4-1‬نرمافزارهای مورد استفاده در مهندسی شیمی ‪8 ...................... ................................ ................................‬‬

‫‪ 5-1‬نرم افزار ‪8 .................. ................................ ................................ ................................ ASPEN‬‬
‫‪ 6-1‬نرم افزار ‪9 ................... ................................ ................................ ................................ HYSYS‬‬
‫‪7 -1‬نرم افزار ‪9 .................... ................................ ................................ ................................ PROII‬‬
‫‪ 8-1‬نرم افزار ‪11............... ................................ ................................ ................................ promax‬‬
‫‪ 9-1‬نرم افزار ‪11.............. ................................ ................................ ................................ MATLAB‬‬
‫‪ 1- 9-1‬کاربرد نرم افزار ‪ MATLAB‬در مهندسی شیمی و نفت ‪11................................... ................................‬‬
‫‪2- 9-1‬کاربرد نرم افزار ‪ MATLAB‬در حل مسائل کنترل فرآیند ‪13................................. ................................‬‬
‫‪11-1‬نرم افزار ‪15.......... ................................ ................................ ................................ chemoffice‬‬
‫‪15.............. ................................ ................................ ................................ ChemDraw 1-10-1‬‬
‫‪16................. ................................ ................................ ................................ Chem3D 2-10-1‬‬
‫‪11 -1‬نرم افزار ‪16.......... ................................ ................................ ................................ FLARENET‬‬
‫‪12-1‬نرم افزار ‪HTFS‬و‪16......................................... ................................ ................................ HTRI‬‬
‫‪13- 1‬معرفی نرم افزار ‪17............ ................................ ................................ ................................ PDMS‬‬

‫‪ 1 -13-1‬کاربرد نرم افزار ‪19.............................. ................................ ................................ PDMS‬‬

‫‪ 11- 1‬نرم افزار ‪19............. ................................ ................................ ................................ PETROSIM‬‬

‫‪ 11- 1‬نرم افزار ‪21............... ................................ ................................ ................................ Flaresim‬‬

‫‪ 1-11- 1‬امکانات و ویژگیهای‪21........................... ................................ ................................ Flaresim:‬‬

‫‪15-2‬نرم افزار ‪) HTFS‬شبیه سازي و طراحي مبدلهاي حرارتي( ‪21.................................. ................................‬‬

‫‪ 16-1‬نرم افزار ‪22................. ................................ ................................ ................................ FIHR‬‬
‫‪ 17-1‬نرم افزار ‪22............... ................................ ................................ ................................ MUSE‬‬
‫‪ 11- 1‬نرم افزار ‪23..................... ................................ ................................ ................................ PIPE‬‬

‫‪ 11- 1‬نرم افزار ‪23.................... ................................ ................................ ................................ TICP‬‬

‫‪ 22- 1‬نرم افزار ‪23................... ................................ ................................ ................................ ACOL‬‬

‫‪ 21- 1‬نرم افزار ‪24................... ................................ ................................ ................................ FRAN‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ 22- 1‬نرم افزار ‪24............. ................................ ................................ ................................ pipephase‬‬

‫‪ 1-22- 1‬کاربرد های نرم افزار ‪25......................... ................................ ................................ PIPEPHASE‬‬

‫‪ 23- 1‬نرم افزار ‪26............. ................................ ................................ ................................ CHEMCAD‬‬

‫‪24-1‬نرم افزار ‪26........................................ ................................ ................................ Thermoflow‬‬

‫‪1-21- 1‬قابلیت های نرم افزار‪28.................... ................................ ................................ THERMOFLOW‬‬

‫فصل دوم ‪31.............................. ................................ ................................ ................................‬‬

‫مدل سازی و شبیه سازی ‪31............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 1- 2‬کلیات ‪31................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 2-2‬مدلسازی و شبیه سازی ‪31......................................... ................................ ................................‬‬

‫‪ 1- 2-2‬كاربردهای شبیه سازی ‪31...................................... ................................ ................................‬‬
‫‪ 1-1-2- 2‬کاربردهای شبیه سازی در پژوهش و توسعه فرآیندها ‪31.................................. ................................‬‬

‫‪ 2-1-2- 2‬کاربردهای شبیه سازی در طراحی فرآیند ‪32.............. ................................ ................................‬‬

‫‪ 3-1-2- 2‬کاربردهای شبیه سازی در بهره برداری مطلوب از تاسیسات موجود ‪32.................... ................................‬‬

‫‪ 3-2‬كاربردهای نوین شبیه سازی پیشرفته‪33........................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪4- 2‬شبیهسازی کامپیوتری ‪36................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪5-2‬شبیه سازی در مقابل مدل ‪37........... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪1- 5-2‬تاریخچه ‪37....................... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪2- 5-2‬آماده کردن داده ها ‪38............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪3- 5-2‬انواع مدل های کامپیوتری ‪39................................... ................................ ................................‬‬
‫‪1-1- 2‬عینی سازی ‪41..................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪6- 2‬شبیه سازی کامپیوتری در علم ‪42.................................... ................................ ................................‬‬

‫‪7-2‬مدلسازی چیست؟ ‪43.................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1- 7-2‬اصول مدلسازی ‪44.............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪1- 2‬کاربرد شبیه سازی در مهندسی مجدد فرآیند ‪47........................ ................................ ................................‬‬

‫‪1- 8-2‬کاربرد شبیه سازی در پروژه های مهندسی مجدد ‪51............. ................................ ................................‬‬
‫فصل سوم ‪53................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪1- 3‬کلیات ‪53................................. ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ 1- 1-3‬منطق فازی ‪53...................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪1-1- 1-3‬کاربرد های صنعتی ‪54....................................... ................................ ................................‬‬
‫‪-2-1- 1-3‬مجموعههای قطعی ‪55........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪ 3-1- 1-3‬مجموعه فازی ‪56............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪4‬‬
‫‪2- 1-3‬تابع و درجه عضویت ‪56............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫‪3-1- 3‬متغیرهای زبانی ‪57.................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪4- 1-3‬عدم قطعیت ‪58....................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪1-1- 3‬انگیزهها و اهداف ‪58................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪2-3‬مدل سازی کوره ذوب القایی ‪59....................................... ................................ ................................‬‬

‫‪1- 2-3‬سیمولینک (‪ )SIMULINK‬در متلب ‪59......................... ................................ ................................‬‬
‫پرسش و پاسخ ‪71........................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫معرفی کتب و سایت ها مفید ‪73........... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ضمیمه ‪74.................................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪5‬‬
 ‫فصل اول‬

‫‪1-1‬کلیات‬
‫گسترش روز افزون علوم مهندسی و درگیر شدن آن ها با مسائل پیچیده از یک طرف و از سویی دیگر‬
‫کاهش هزینه های تحقیقاتی باعث روی اوردن به نرم افزار ها شده است این نیاز ها منجر به تولید انواع نرم‬
‫افزار ها شده است روند تکامل این نرم افزار ها به گونه ای است که به زودی شاید امکان انجام ازمایش های‬
‫مجازی فراهم شود‪.‬در حال حاظر شبیه سازی با محدودیت هایی امکان پذیر است از این رو اشنایی با‬
‫کامپیوتر برای یک مهندس ضروری است‪.‬‬

‫‪2-1‬نرم افزار های عمومی‬

‫این نرم افزار ها در عموم رشته های مهندسی کاربرد دارند و می توان ان ها را به سه دسته تقسیم کرد‪:‬‬

‫* نرم افزار هایی که در حل معادالت ریاضی و دیفرانسیل ‪ ،‬ماتریس ها و محاسبات عددی کاربرد دارند مثل‪:‬‬

‫‪F-Z Solve‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪Maple‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪Matlab‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪Mathematical‬‬ ‫‪.1‬‬

‫* نرم افزار هایی که در ترسیم شکل ها و نمودار ها کاربرد دارند مثل‪:‬‬

‫‪Autocad .1‬‬
‫‪Excel .2‬‬

‫* نرم افزار هایی که برای ارائه گزارش و سمینارها کاربرد دارند مثل‪:‬‬

‫‪Word‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪Power Point‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪Ms Project‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪Excel‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪Visio‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪3-1‬نرم افزار های تخصصی‬
‫اصول طراحی این نرم افزار ها مهندسی شیمی می باشد و نیاز مهندسان در این رشته را براورده می‬
‫کنند‪.‬معموال ساختار ان ها از چند برنامه اصلی و چند زیر برنامه تشکیل می شود که هر یک شامل‬
‫دستوراتی به زبان فرترن یا ‪ ++C‬می باشند‪.‬ساختار مزبور ترتیبی یا معادله گراست‪.‬در ساختار ترتیبی نخست‬
‫عملیات واحد موجود در فرایند تعریف می شود سپس مقادیر مربوط به جریانات ورودی و خروجی تعیین‬
‫می شود‪.‬‬

‫در نرم افزار هایی با ساختار معادله گرا برای هر واحد فرایند داده های مربوط به جریانات به صورت یک‬
‫معادله در می اید سپس مجموعه معادالت خطی و غیر خطی به دست امده در یک دستگاه ماتریسی به طور‬
‫همزمان حل می شود تا مجهوالت بدست آید‪.‬‬

‫‪1-3-1‬ساختار درونی نرم افزار های شبیه ساز‬

‫وظیفه این نرم افزار ها طراحی مجازی فرایند می باشد بنابراین یک مرکز فرماندهی مثل مغز انسان در‬
‫برنامه نویسی آن پیش بینی می شود ‪.‬وظیفه این مرکز تحلیل داده های ورودی و انجام محاسبات الزم و‬
‫سپس انتقال نتیجه محاسبات به کاربر می باشد‪.‬‬

‫‪2-3-1‬کاربرد نرم افزار های شبیه ساز‬

‫* به کارگیری در طراحی فرایند‬

‫* به کار گیری در پژوهش و توسعه فرایند‬

‫* به کار گیری در بهره برداری مطلوب از تاسیسات موجود‬

‫* ارتباط با سایر نرم افزار ها‬

‫* به کار گیری در کنترل فرایند‬

‫* به کار گیری در اموزش کاربران‬

‫* به کار گیری در تسریع انجام طرح ها‬

‫‪7‬‬
 ‫‪4-1‬نرمافزارهای مورد استفاده در مهندسی شیمی‬
‫در چند دهه اخیر‪ ،‬نرمافزارهای متعدّدی برای شبیه سازی فرایندهای شیمیایی نوشته شده اند که از بین آن‬
‫ها این نرمافزارها در ایران شناخته شده تر هستند‪:‬‬

‫‪ Comsol ،Ansys-Fluent‬حل عددی هیدرودینامیک فرایندهای شیمیایی همراه با در نظر گرفتن انتقال‬
‫جرم و انتقال حرارت (این دسته از نرمافزارها به عنوان نرم افزارهای دینامیک سیاالت محاسباتی‬
‫(‪)Computational Fluid Dynamics-CFD‬شناخته می شوند)‬

‫‪ aspen plus .1‬برای شبیه سازی و طرّاحی فرایند‬

‫‪ aspen bjac .2‬برای شبیه سازی و طرّاحی مبدل‬
‫‪ aspen HTFS .3‬برای طرّاحی مبدل‬
‫‪ aspen polymer .1‬برای شبیه سازی واکنش های پلیمری‬
‫‪ aspen adsim .1‬برای شبیه سازی جذب سطحی‬
‫‪ aspen dynamic .6‬برای شبیه سازی فرایندهای پویا (دینامیک)‬
‫‪ aspen icarus .7‬برای براورد اقتصادی فرایندهای شیمیایی‬
‫‪ aspen hysys .1‬برای شبیه سازی فرایندهای پایا‬
‫‪ hysys dynamic .1‬برای شبیه سازی فرایندهای پویا‬
‫‪ pipesys .12‬برای شبیه سازی خطوط لوله‬
‫‪ chemcad .11‬برای شبیه سازی فرایندهای شیمیایی‬

‫‪ 5-1‬نرم افزار ‪ASPEN‬‬

‫یکی از معروفترین و پر قدرت ترین نرم افزار های مهندسی شیمی است‪.‬اولین بار برای شبیه سازی و طراحی‬
‫سیستم های معدنی و باالخص فرآوری ذغال سنگ نوشته شده بود و در مورد کانی های فلزی هم خوب‬
‫جواب میداد ‪.‬بعد ها سیستم های پاالیشگاهی و پتروشیمی هم به ان اضافه شد‪.‬‬

‫نقطه قوت این نرم افزار نسبت به سایر نرم افزارها بانک اطالعاتی واقعا قوی این نرم افزار راجع به جامدات ‪،‬‬
‫مایعات و گازها هست‪.‬از مهمترین مزیت های این نرم افزار قابلیت شبیه سازی سیستم های پلیمری در ان‬
‫است‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ -‬قابلیت حل معادالت حالت‬

‫‪ -‬امکان بررسی کلیه مراحل فرایند در طراحی صنایع شیمیایی‬

‫‪ -‬شبیه ساری تمام واکنش ها در صنایع شیمیایی‬

‫‪ -‬شناسایی عوامل جذب در واکنش های چند جزئی‬

‫‪ -‬شبیه سازی واحد های تاسیساتی اب و برق و بخار به همراه میزان مصرف و براورد هزینه ها‬

‫‪ 6-1‬نرم افزار ‪HYSYS‬‬

‫این نرم افزار کامال شناخته شده هست و کار با ان به علت طراحی مناسب منو ها بسیار ساده و راحت هست‬
‫‪.‬نام قدیم ان ‪ HYSIM‬بوده که بعدا تغییر نام داده است‪.‬در ابتدا این نرم افزار به منظور شبیه سازی سیستم‬
‫های پاالیشگاهی و پتروشیمی طراحی شد اما سیستم های الکترولیتی و جامد هم بعدا به ان اضافه شد‪.‬‬

‫‪ -‬سرعت و صحت شبیه سازی‬

‫‪ -‬محیط کامال محاوره ای‬

‫‪ -‬بهینه سازی متغیر های عملیاتی‬

‫‪ -‬به کارگیری واکنش های تکی یا گروهی در انجام عملیات واحد‬

‫‪ -‬امکان افزودن عملیات واحد مورد نظر با برنامه نویسی‬

‫‪ -‬وجود منبع اطالعاتی جامع از خواص مواد خالص‬

‫‪7 -1‬نرم افزار ‪PROII‬‬

‫‪ -‬شبیه سازی دقیق فرایند های شیمیایی بر اساس موازنه جرم و انرژی‬

‫‪ -‬ارائه راه حل های اسان و شبیه سازی های کارا از فرایند های جداسازی نفت و گاز‬

‫‪ -‬امکان ساخت و مشاوره مهندسی به اکثر صنایع نفت و گاز‬

‫‪9‬‬
 ‫‪ -‬قابلیت طراحی فرایندهای هیدرات زایی از گاز‬

‫‪ -‬طراحی واحد های پتروشیمیایی‬

‫‪ -‬طراحی فرایند های شیرین سازی امین و سرد سازی ابشاری‬

‫‪ 8-1‬نرم افزار ‪promax‬‬

‫امروزه نرم افزارهای شبیه سازی فرآیندی نقش به سزایی در طراحی‪ ،‬توسعه‪ ،‬بهینه سازی و رفع مشکالت‬
‫فرآیندی واحدهای صنعتی ایفا می کنند و لذا یادگیری آن برای مهندسان فرآیند امری ضروری و اجتنا‬
‫بناپذیر است‪.‬‬

‫در حال حاضر نرم افزار ‪ PROMAX‬یکی از قوی ترین نرم افزارهای موجود برای شبیه سازی فرآیندهای‬
‫شیمیایی و پاالیشگاهی به شمار می رود‪ .‬این نرم افزار که حاصل ادغام دو نرم افزار ‪ Prosim‬و ‪Tsweet‬‬
‫است برای اولین بار در سال ‪ 2221‬توسط شرکت ‪ Bryan Research & Engineering Inc‬در محیط‬
‫نرم افزار ‪ Microsoft Visio‬به بازار عرضه شد‪ .‬از قابلیت های ویژه و منحصر به فرد آن دارا بودن بسته‬
‫های ترمودینامیکی تجربی ویژه جهت شبیه سازی فرآیندهای مختلف پاالیشگاه های گازی از جمله‬
‫فرآیندهای شیرین سازی گاز ترش‪ ،‬رطوبت زدایی با گالیکول ها‪ ،‬مرکاپتان زدایی از میعانات گازی و ‪،LPG‬‬
‫فرآیند بازیافت گوگرد (‪ ،)SRU‬شیرین سازی آب ترش و مانند آن اشاره کرد‪ .‬هم چنین به کمک این نرم‬
‫افزار می توان برش های نفتی و واکنش های شیمیایی هتروژن را با دقت بسیار باالیی تعریف نمود و عالوه‬
‫بر شبیه سازی فرآیندهای اشاره شده در باال‪ ،‬شبیه سازی فرآیندهای مختلف دیگر از جمله واحدهای تقطیر‬
‫اتمسفریک و خأل پاالیشگاه های نفتی‪ ،‬شبیه سازی انواع مختلف راکتورهای شیمیایی‪ ،‬محاسبات هیدرولیکی‬
‫خطوط لولیه ی انتقال و شبیه سازی و سایزینگ تجهیزات مهم فرآیندی از قبیل انواع مختلف مبدل های‬
‫حرارتی‪ ،‬برج های تفکیک‪ ،‬جداکننده های دو فازی و سه فازی‪ ،‬شیرهای اطمینان و مانند آن را در مقایسه با‬
‫سایر نرم افزارهای شبیه سازی دیگر به خوبی و با دقت بسیار باالیی انجام داد‪ .‬توصیه می شود جهت درک‬
‫بهتر کار با قابلیت های مختلف سایزینگ تجهیزات در این نرم افزار‪ ،‬به عنوان پیش نیاز به کتاب طراحی‬
‫تجهیزات فرآیندی مؤلف که در همین انتشارات منتشر شده است مراجعه شود‪.‬‬

‫این کتاب اولین کتاب منتشر شده برای این نرم افزار به شمار می رود و مشتمل بر ‪ 22‬فصل می باشد که در‬
‫فصول مختلف آن به شبیه سازی فرآیندهای مهم همراه با مراحل حل آن ها پرداخته شده است تا به موازات‬
‫حل آن ها با قسمت های مختلف نرم افزار نیز آشنایی کامل حاصل شود‪ .‬ضمناً همراه کتاب یک عدد ‪CD‬‬

‫‪11‬‬
‫حاوی برنامه ی قابل نصب نرم افزار به همراه فایل های حل مثال های کتاب و سایر مطالب مرتبط با موضوع‬
‫ارائه شده است‪ .‬تهیه ی نسخه های باالتر این نرم افزار به صورت قفل شکسته در بازار به راحتی میسر نمی‬
‫باشد‪ .‬با این حال نسخه ی ‪ 1٫2‬این نرم افزار با قفل نرم افزاری به همراه کتاب ارائه شده است‪ .‬اگرچه این‬
‫نسخه از نرم افزار برخی قابلیت های نسخه های باالتر را دارا نمی باشد‪ ،‬با این حال جهت آموزش و کار با‬
‫نرم افزار و انجام پروژه ها کفایت می کند‪ .‬الزم به ذکر است محیط کار با این نرم افزار در محیط نرم‬

‫‪ 9-1‬نرم افزار ‪MATLAB‬‬

‫متلب به انگلیسی )‪ ( MATLAB‬یک محیط نرمافزاری برای انجام محاسبات عددی و یک زبان‬
‫برنامهنویسی نسل چهارم است‪ .‬واژهی متلب هم به معنی محیط محاسبات رقمی و هم به معنی خود زبان‬
‫برنامهنویسی مربوطهاست که از ترکیب دو واژهی ‪ MATrix‬ماتریس‪ LABoratory‬آزمایشگاه ایجاد‬
‫شدهاست‪ .‬این نام حاکی از رویکرد ماتریس محور برنامهاست‪ ،‬که در آن حتی اعداد منفرد هم به‬
‫عنوان ماتریس در نظر گرفته میشوند‪.‬‬
‫کار کردن با ماتریسها در متلب بسیار ساده است‪ .‬در حقیقت تمام دادهها در متلب به شکل یک ماتریس‬
‫ذخیره می شوند‪ .‬برای مثال یک عدد (اسکالر) به شکل یک ماتریس ‪ 1*1‬ذخیره میشود‪ .‬یک رشته مانند‬
‫»‪«Whale is the biggest animal‬به شکل ماتریسی با یک سطر و چندین ستون (که تعداد‬
‫ستونها به تعداد کاراکترهاست) ذخیره میشود‪ .‬حتی یک تصویر به شکل یک ماتریس سه بعدی ذخیره‬
‫میگردد که بُعد اول و دوم آن برای تعیین مختصات نقاط و بُعد سوم آن برای تعیین رنگ نقاط استفاده‬
‫میشود‪ .‬فایلهای صوتی نیز در متلب به شکل ماتریسهای تک ستون) بردارهای ستونی) ذخیره میشوند؛‬
‫بنابراین جای تعجب نیست که متلب مخفف عبارت آزمایشگاه ماتریس باشد‪.‬‬
‫عالوه بر توابع فراوانی که خود متلب دارد‪ ،‬برنامهنویس نیز میتواند توابع جدید تعریف کند‪.‬‬
‫ساخت رابط گرافیکی کاربر مانند دیالوگهایی که در محیطهای ویژوال مانند بیسیک و ‪ C‬وجود دارند‪ ،‬در‬
‫متلب امکانپذیر است‪ .‬این قابلیت‪ ،‬ارتباط بهتری را میان برنامههای کاربردی نوشتهشده با متلب و کاربران‬
‫برقرار میکند‪.‬‬
‫متلب که از محصوالت شرکت متورکس است‪ ،‬برای گروههای مختلف مهندسان رشتههای مختلف از‬
‫جمله مهندسی برق‪ ،‬مکانیک‪ ،‬رایانه ‪،‬شیمی و‪ ...‬کاربرد بسیاری دارد‪.‬‬

‫‪ 1-9-1‬کاربرد نرم افزار ‪ MATLAB‬در مهندسی شیمی و نفت‬

‫‪11‬‬
 ‫حد‪ ،‬مشتق‪ ،‬انتگرال و حل معادالت‬

‫محاسبه ی حد‬

‫مشتق‬

‫انتگرال گیری‬

‫انتگرال گیری با استفاده از روش های عددی‬

‫روش ذوزنقه ای‬

‫روش سیمپسون(‪)/‬‬

‫حل معادالت‬

‫حل معادالت جبری‬

‫حل چندین معادله جبری‬

‫محاسبه تقریبی ریشه های معادالت جبری‬

‫روش نصف کردن‬

‫روش وتر‬

‫حل دستگاه معادالت خطی(ماتریس)‬

‫روش ژاکوبی برای حل دستگاه معادالت‬

‫میانیابی‬

‫روش الگرانژ‬

‫معادالت دیفرانسیل‬

‫حل عددی معادالت دیفرانسیل معمولی( ‪) ODE‬‬

‫حل عددی معادالت دیفرانسیل معمولی به روش رانگ کاتا‬

‫‪12‬‬
 ‫حل معادالت دیفرانسیل پاره ای( ‪) PDE‬‬

‫حل معادالت ‪ PDE‬به کمک ‪PDE Toolbox‬‬

‫تبدیل آحاد و ابعاد‬

‫معادالت حالت‬

‫معادله حالت ‪Peng Robinson‬‬

‫محاسبه حجم یک مخلوط گازی با استفاده از معادله واندر والس‬

‫انتقال حرارت در اثر عبور هوا از روی استوانه‬

‫توزیع دما در صفحه دوبعدی‬

‫حل معادله دیفرانسیل پاره ای انتقال حرارت به کمک ‪PED Toolbox‬‬

‫‪2-9-1‬کاربرد نرم افزار ‪ MATLAB‬در حل مسائل کنترل فرآیند‬

‫نمایش سیستم های خطی در ‪MATLAB‬‬

‫مدل ریاضی سیستم خطی‬

‫ضرب و تقسیم چندجمله ای ‪،‬تعیین معادله مشخصه سیستم های کنترل‬

‫ساده سازی سیستم های خطی‬

‫تحلیل پاسخ گذاری سیستم های خطی‬

‫رسم مکان هندسی ریشه های یک سیستم کنترل‬

‫محاسبه ضریب اصطکاک (‪ )f‬با استفاده از معادله کلبروک‬

‫مسائل جریان در لوله های ساده‬

‫‪13‬‬
 ‫محاسبه ظرفیت خط لوله افقی انتقال گاز‬

‫تعیین ثابت های تعادل برای محلول های حقیقی‬

‫رابطه ی ‪Wilson‬‬

‫رابطه ی ‪Standing‬‬

‫محاسبات مربوط به تعادل گاز‪-‬مایع‬

‫محلول های آرمانی‬

‫محاسبه فشار نقطه حباب برای محلول آرمانی‬

‫محاسبه فشار نقطه شبنم برای محلول های آرمانی‬

‫آمیزه و اندازه تعادلی فازهای گاز و مایع یک محلول واقعی‬

‫محاسبه فشار نقطه حباب یک مایع واقعی‬

‫محاسبه فشار نقطه شبنم یک مایع واقعی‬

‫عملکرد چاه نفت‬

‫مخازن اشباع‬

‫مخازن زیر اشباع‬

‫تحویل دهی چاه ( رسم نمودارهای ‪ IPR‬و ‪) TPR‬‬

‫موازنه مواد برای مخازن با رانش کالهک گازی‬

‫پیش بینی عملکرد مخازن تحت رانش گاز داخلی به روش ‪Muskat‬‬

‫شبیه سازی توزیع فشار در مخزن‪-‬مدل یک بعدی‬

‫روش صریح(‪)Explicit‬‬

‫روش ضمنی(‪)Implicit‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪11-1‬نرم افزار ‪chemoffice‬‬
‫مهندسین و کسانی که با شیمی سروکار دارن حتما اسم این نرم افزار رو شنیدن نرم افزار‪ ChemOffice‬از‬
‫سه بخش تشکیل گردیده است که شامل‪:‬‬

‫* ‪ ChemDraw )1‬جهت مسائل آموزشی‪،‬محاسبات و ترسیم ‪ 2‬بعدی‬

‫* ‪ Chem 3D )2‬جهت مدل سازی ‪ 3‬بعدی ترسیمات‬

‫* ‪ChemFinder (3‬جهت جستجوی منابع تحقیقاتی و پژوهشی است‪.‬‬

‫‪ChemDraw 1-10-1‬‬
‫‪Chemical Structure DrawingStandard‬‬

‫* ‪ )1‬طراحی انواع ساختارهای شیمیایی با قابلیت ‪ copy to past‬به دیگر محیط های نرم افزاری ویندوز‬
‫مانند‪Word‬‬

‫* ‪ )2‬نام گذاری به روش آیوپاک ‪Structures to Name Convert‬‬

‫* ‪ )3‬کشیدن شکل و ساختار مولکول از روی نام آن ها ‪Insert name as Structures‬‬

‫* ‪ )1‬اصالح ساختارها و ابعاد مطابق استانداردهای ژورنالهای معتبر مثل ‪ JACS‬و…‪..‬‬

‫* ‪ )1‬پیش بینی شیفت های شیمیایی ‪CNMR‬و‪ HNMR‬با دقت نسبتاً باال که به دلیل اهمیت و کاربری‬
‫آن مورد عالقه شیمیست ها است‬

‫* ‪ )6‬مشاهده نام ترکیب با دادن ساختار گسترده آن‬

‫* ‪ )7‬قسمتی از ‪ ChemDraw‬با برخی از ثابتهای ترمودینامیکی ساختار یک ترکیب پیشنهادی را با دقت‬

‫پایین به ما می دهد‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪Chem3D 2-10-1‬‬
‫‪Molecular Modeling and Analysis‬‬

‫هنگامیکه مولکول را در نرم افزار ‪ ChemDraw‬رسم می نماییم می توانیم آن را به محیط‪،Chem3D‬‬

‫‪ paste‬نماییم تا ساختار طراحی شده ‪ 2‬بعدی در ‪ ChemDraw‬را بصورت ‪ 3‬بعدی در ‪Chem3D‬‬
‫ببینیم‪ .‬نرم افزار ‪Chem3D‬این توانایی را دارد که ساختار ‪ 3‬بعدی حاصل را بچرخاند تا تمام ابعاد و زوایای‬
‫آن را بررسی نمایید و یا اینکه بر روی آن محاسبات مختلفی انجام دهید‪.‬‬

‫‪11 -1‬نرم افزار ‪FLARENET‬‬

‫نرمافزار ‪ FLARENET‬برای سهولت طراحی و شبیهسازی ‪ vent system piping‬و سیستمهای‬
‫‪flare‬در کلیه مراحل فرآیند طراحی بکار می رود‪ .‬در محیط این برنامه برای نمایش مستقیم شبکه لوله از‬
‫یک نمودار جریان استفاده میشود‪ .‬در کنار این نمودار ‪ ،‬جداول تکمیلی شامل کلیه اطالعات الزم و نتایج‬
‫محاسبه شده نیز قرار داده شده است‪ .‬این برنامه اغلب برای مدلسازی سیستمهای لولهکشی مربوط به‬
‫سیستمهای ‪ flare‬بکار میرود ‪.‬نرم افزار ‪ FLARENET‬برای سهولت طراحی و شبیه سازی ‪vent‬‬
‫‪system piping‬و سیستمهای ‪ flare‬در کلیه مراحل فرآیند طراحی بکار میرود‪ .‬در محیط این برنامه‬
‫برای نمایش مستقیم شبکه لوله از یک نمودار جریان استفاده میشود‪ .‬در کنار این نمودار‪ ،‬جداول تکمیلی‬
‫شامل کلیه اطالعات الزم و نتایج محاسبه شده نیز قرار داده شده است‪ .‬این برنامه اغلب برای مدلسازی‬
‫سیستمهای لولهکشی مربوط به سیستمهای ‪ flare‬بکار میرود‪.‬‬

‫‪12-1‬نرم افزار ‪HTFS‬و‪HTRI‬‬

‫این یکی از نرم افزارهای گران قیمت و نایاب برای طراحی کوره های صنعتی می باشد و کلیه تجهیزاتی که‬
‫با انتقال حرارت سروکار دارد ‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪11-1‬معرفی نرم افزار ‪PDMS‬‬

‫نرم افزار ‪ PDMS‬محصول شرکت ‪، AVEVA‬در زمره کا رآمدترین و با قابلیترین نرم افزارهای مدلسازی‬
‫صنایع نفت‪ ،‬گاز و پتروشیمی در دنیا میباشد که در اکثریت کشورها به عنوان اولین انتخاب در مقایسه با نرم‬
‫افزارهای مشابه مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬همانطور که از نام واژه ترکیبی این نرم افزار پیداست‪ ،‬این برنامه‬
‫قابلیت طراحی و مدلسازی را از یکسو و قابلیت مدیریت یک سایت را تا باالترین حد آن از سوی دیگر‬
‫داراست ‪ .‬توانایی باالی نرم افزار در فاز مدلینگ سبب انتخاب نرم افزار اول دنیا در این صنعت گردیده و‬
‫کاربر بدون نیاز به نرم افزار دیگر‪ ،‬قادر به طراحی و مدلسازی یک واحد ‪Plant‬می باشد ‪.‬از آنجا که این نرم‬
‫افزار در قسمت مربوط به ‪ Database‬بسیار قوی و با دقت طراحی شده است چنانچه یک پروژه با ساختار‬
‫مناسب و توسط فرد آشنا به این نرم افزار در ابتدا ایجاد گردد‪ ،‬تا انتهای پروژه کوچکترین دغدغه ای ا بابت‬
‫از دست رفتن اطالعات یا خرابی آنها وجود ندارد ‪ .‬از جمله نکات مثبت این نرم افزار قابلیت همخوانی و‬
‫ارسال و دریافت فایلها جهت هماهنگی با نرم افزارهای متداول و رایج علم مهندسی میباشد‪ .‬چنانچه قابلیت‬
‫همخوانی فایلهای مدلسازی شده در ‪Microstation‬را داراست و با زبان ‪ Visual basic‬میتوان برای این‬
‫نرم افزا ر برنامه نویسی نمود‪ ،‬قابلیت خروجی انواع گزارشها با فرمت ‪Excel , Word‬را دارد و همچنین می‬
‫توان نقشه های خروجی را با فرمت ‪PLT , DXF , DWG‬به اتوکد منتقل نمود ‪.‬به طور کلی و جهت‬
‫آشنایی شما بامهمترین محیطهای نرم افزار و کارآیی آنها به شرح مختصر و عملکرد محیطهای میپردازیم‬

‫‪DESIGN‬‬
‫جهت مدلسازی یک واحد فرآیندی ازابتدا تا انتها با دقیقترین و کاملترین جزئیات بکار میرود در این قسمت‬
‫بخشهای مختلف واحدهای مهندسی مانند مکانیک‪ ،‬سازه‪ ،‬معماری‪ ،‬عمران و برق و ‪ ...‬با توجه به شرح‬
‫وظایف خود واحدها را مدلسازی مینمایند‪ .‬از جمله مهمترین مواردیکه در ماژول ‪Design‬میتوان چک‬
‫نمود‪ ،‬مدلسازی کل ‪ ، Plant‬چک کردن برخورداجزاء مختلف‪ ،‬مشاهده آخرین عملیات انجام شده کاربران‪،‬‬
‫گرفتن گزارشها از مدل و مشاهده نمای کلی ‪Plant‬میباشد‪.‬‬

‫‪ADMIN‬‬

‫جهت تعریف پروژه‪ ،‬ایجاد بانکهای اطالعاتی‪ ،‬تعریف کاربران‪ ،‬ایجاد محدوده کاری برای هر کاربر‪،‬‬
‫تعریف‪ Password‬ها و مدیریت کلی ‪ Database‬و نرم افزار بکار میرود‪ .‬انتظار میرود که ‪ ADMIN‬یک‬
‫پروژه بر کلیه قسمتهای مختلف ‪PDMS‬تسلط کافی داشته و توانایی رفع مشکالت کاربران دیگر را داشته‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪PARAGON,SPECON‬‬

‫جهت تعریف ‪PIPING CLASS‬های پروژه در بخش لوله کشی و ایجاد کاتالوگهای مورد نیاز‬
‫بخشهای ‪ , Piping Instrument . Structure‬وسایر بخشها بکار میرود‪ .‬به طور کلی المانهایی که‬
‫توسط واحدهای مختلف در محیط ‪ Design‬ایجاد میگردند در ابتدا توسط نفر متخصصی در‬
‫محیط ‪ Paragon‬یا ‪Specon‬براساس استانداردهای طر احی و جداول و داده های پروژه وارد نرم افزار‬
‫شده اند‪.‬‬

‫‪ISODRAFT‬‬

‫برای تهیه نقشه ایزومتریک که از مدارک خروجی ‪Piping‬میباشدو از فاز مدلسازی پروژه استخراج می‬
‫شود بکار میرود‪ .‬نقشه های خروجی با نرم افزار اتوکد قابل رویت میباشد و در قسمت اجرایی سایت بکار‬
‫میرود‪.‬درا ین ماژول تنظیمات کلی در جهت خروجی نقشه ها وسایز بندی آنها ومدیریت برروی چگونگی‬
‫فایل خروجی تعریف میشود‪.‬‬

‫‪DRAFT‬‬

‫جهت تهیه نماهای مختلف و نقشه های ‪Plan‬جهت قرارگیری موقعیت تجهیزات و لوله ها یا سایر المانهای‬
‫موجود در ‪Plant‬بکار میرود و در زمره مدارک خروجی ‪PDMS‬میباشد که قابل تبدیل و باز شدن به‬
‫فایلهای اتوکد میباشد و در فاز ساخت پروژه ها کاربرد فراوانی دارد‪.‬‬
‫دراین ماژول تنظیمات کلی در جهت چگونگی خروجی نقشه ها وسایز بندی آنها ومدیریت برروی فایلهای‬
‫خروجی از قبیل رنگ‪ ,‬سایز‪ ,‬فونت‪ ,‬محل ذخیره سازی اطالعات‪ ,‬اندازه گذاریها‪ ,‬ایجاد ‪TAG‬بر روی‬
‫تجهیزات ودیگر تنظیمات تعریف می شود‪.‬‬

‫‪SPOOLER‬‬

‫جهت تقسیم بندی خطوط ‪Isometric‬در ‪Shop‬و در فاز ساخت پروژه کاربرد دارد‪.‬‬

‫بطور کلی نرم افزار ‪ PDMS‬قابلیت تعریف یک پروژه در باالترین سطح ممکن مدیریت پروژه‪ ,‬مدلسازی‬
‫کامل واحد فرایندی در تمام ی بخشهاوخروجی فایل بصورت انواع گزارشگیریها‪ ,‬نقشه ها ومدلهای سه بعدی‬
‫را داراست‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪ 1 -13-1‬کاربرد نرم افزار ‪PDMS‬‬

‫نرم افزار ‪ PDMS‬دارای قابلیت های بیشماری است که در زیر به چند نمونه از آن ها اشاره خواهم کرد‪:‬‬

‫مدل سازی اولیه یک سایت (‪)PLANT‬‬ ‫‪.1‬‬

‫طراحی کامل یک پاالیشگاه ‪ ،‬نیروگاه و یا موتورخانه‬ ‫‪.2‬‬
‫طراحی کامل سیستم پایپینگ (لوله کشی)‬ ‫‪.3‬‬
‫توانایی ساخت تجهیزات ساختمانی (‪)Structure‬ی پروژه‬ ‫‪.1‬‬
‫قابلیت دادن خروجی تمامی مواد و تجهیزات مصرف شده در طراحی (حتی تا متراژ لوله و تعداد‬ ‫‪.1‬‬
‫زانویی استفاده شده در سیستم لوله کشی)‬
‫قید گذاری های آگاهانه در مسیر های سیاالت در گذر در لوله ها‬ ‫‪.6‬‬
‫نمایش گرافیکی ساده‬ ‫‪.7‬‬
‫دارای پایگاه داده (‪ )Data Base‬گسترده‬ ‫‪.1‬‬
‫قابلیت ایجاد تجهیزات جدید و طراحی کاتالوگ برای این تجهیز (برای مثال ایجاد یک نوع پمپ‬ ‫‪.1‬‬
‫دلخواه)‬
‫توانایی کار تحت شبکه ( چندین ‪ User‬زیر نظر شخص ‪ admin‬روی یک پروژه به صورت‬ ‫‪.12‬‬
‫جداگانه مشغول به کار باشند)‬

‫‪ 11-1‬نرم افزار ‪PETROSIM‬‬

‫‪KBC Petro-SIM Suite‬نرم افزاری برای طراحی و شبیه سازی فرآیند های پاالیشگاهی‬
‫میباشد‪.‬شرکت ‪ KBC Advanced Technologies plc‬یکی از برترین ارائهدهندگان خدمات‬
‫مشاورهای و نرم افزاری در بخش انرژی و فرایند در جهان محسوب میشود ‪. Petro-SIM‬که در نسخههای‬
‫جدید در قالب مجموعهی ‪ SIM Suite‬ارائه میشود‪ ،‬مشهورترین برنامهی این شرکت است که آنرا‬
‫میتوان بهترین و حرفهایترین نرمافزار جهت شبیه سازی انواع فرایندهای پاالیشگاهی دانست‪ .‬پایه و اساس‬
‫پتروسیم از ‪ HYSYS 3.0‬میباشد؛ پتروسیم به همراه نرمافزارهای دیگر شامل مجموعهی ‪KBC SIM‬‬
‫‪ ،Suite‬شبیهسازی گرافیکی انواع فرایندها در صنایع هیدروکربنی شامل صنایع باالدستی‪ ،‬میاندستی و‬
‫پاییندستی را انجام میدهند‪.‬‬

‫محیط این نرم افزار شباهت بسیار زیادی به نرم افزار ‪ HYSYS‬دارد‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫‪ 11-1‬نرم افزار ‪Flaresim‬‬

‫‪Flaresim‬نرم افزاری است پیشرفته برای شبیه سازی و طراحی شعله که توسط مهندسان حرفه‬
‫ای برای مهندسین حرفه ای طراحی شده است ‪.‬توسط این برنامه میتوانید تابش گرمایی و ردپای سر و‬
‫صدا تولید شده توسط سیستم مشعل سکوهای گاز گیاهانپاالیشگاهها و کارخانه ها را مدل سازی‬
‫کنید ‪.‬و دمای سطوح در معرض محدوده را پیش بینی کنید‪ .‬توسط این نرم افزار کاربران می‬
‫توانند لوله عود‪ ،‬عود صوتی و گاز مایع با استفاده ازطیف وسیعی از الگوریتم هایمدلسازی را پیاده سازی‬
‫کنند ‪.‬آنها همچنین می توانند گزارش اطالعات در واحدهای خود را انتخاب و وارد کنند‪ ،‬و می تواند داده‬
‫ها را به واحد دیگر در هر زمان تبدیل کنند ‪. Flaresim‬برای سهولت طراحی و شبیه سازی ‪vent‬‬
‫‪system piping‬و سیستمهای ‪ flare‬در کلیه مراحل فرآیند طراحی بکار میرود‪ .‬در محیط این برنامه‬
‫برای نمایش مستقیم شبکه لوله از یک نمودار جریان استفاده میشود‪ .‬در کنار این نمودار ‪ ،‬جداول تکمیلی‬
‫شامل کلیه اطالعات الزم و نتایج محاسبه شده نیز قرار داده شده است‪ .‬این برنامه اغلب برای مدلسازی‬
‫سیستمهای لوله کشی مربوط به سیستمهای ‪ flare‬بکار میرود‪.‬‬

‫‪ 1-11-1‬امکانات و ویژگیهای‪Flaresim:‬‬

‫‪Case Study Manager‬‬

‫با استفاده از این ویژگی میتوانید“ مطالعات موردی ”که مدل ‪ Flaresim‬با مقادیر مختلف داده‬
‫ها و رکورد انتخاب میتونه را ایجاد کنید و نتایج مطالعات را مقایسه‬
‫کنید ‪.‬داده های ورودی هم می تواند مقادیر گسسته یا افزایشی از طیف وسیعی از ارزش ها باشد‪.‬‬

‫‪Dynamic Analysis‬‬

‫با این ویژگی توانایی مشخص کردن جریان چگونه شعله ور‬
‫شدن متفاوت با زمان و محاسبه چگونه تابش حاصل از سر و صداو سطح درجه‬
‫حرارت با زمان گسسته گیرنده های متفاوت را خواهید داشت‪.‬‬

‫‪REFPROP Physical Properties Prediction‬‬

‫بسته بندی فیزیکی ‪ REFPROP‬در حال حاضر برای پیش بینی دقیق تر خواصسیاالت دردسترس است‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫‪KO Drum Sizing‬‬

‫این اجازه را به شما میدهد تا امتیاز از دست‬

‫کشیدن درام بر اساس زمان تجمع مایع و یاقطرات حداقل اندازه ‪ carryover‬را اندازه گیری کنید‪.‬‬

‫‪15-2‬نرم افزار ‪) HTFS‬شبیه سازي و طراحي مبدلهاي حرارتي(‬

‫نرم افزارهای مجموعه ‪ HTFS‬عمدتاً برای طراحی انواع تجهیزات انتقال حرارت به کار می روند‪ .‬این‬
‫مجموعه از تعدادی نرم افزار قدرتمند که زمینه های فنی زیر را پوشش می دهند تشکیل شده است‪:‬‬

‫‪-‬مبدلهای حرارتی پوسته و لوله‬

‫‪-‬خنک کننده های هوایی‬
‫‪-‬مبدلهای حرارتی صفحه ای‬
‫‪-‬مبدلهای حرارتی صفحه ای – پره دار‬
‫‪ -‬مبدلهای حرارتی برای تهویه مطبوع و بازیافت حرارت‬
‫‪-‬مبدلهای حرارتی نیروگاهی‬
‫‪-‬کوره ها‬

‫نرم افزارهای ‪ HTFS‬به صورت پیوسته بر طبق نیاز کاربر و آخرین نتایج تحقیقاتی تکمیل و به روز می‬
‫شوند‪.‬‬

‫نرم افزارهایی که در این مجموعه قرار می گیرند عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ، TASC‬طراحی حرارتی‪ ،‬بررسی عملکرد و شبیه سازی مبدلهای پوسته و لوله‬

‫نرم افزار توانمند و جامع برای محاسبات مهندسی در خصوص کاربردهای مختلف مبدلهای پوسته و لوله‬

‫‪21‬‬
 ‫است‪ ،‬از جمله در گرمایش و سرمای ش بدون تغییر فاز‪ ،‬میعان در کندانسورهای ساده یا همراه با خشکی‬
‫زدایی )‪ (desuperheating‬فراسرد سازی)‪ ، (subcooling‬کندانسورهای چند جزئی و پاره ای‪،‬‬
‫جوش آورها‪ ،‬تبخیرکننده های از نوع ‪ falling-film‬و مبدلهای پشت سرهم چند پوسته و چند فازی برای‬
‫تبادل حرارت میان خوراک و محصوالت کاربرد دارد‪.‬‬

‫اتصال این نرم افزار به برنامه شبیه ساز ‪ HYSYS‬و تبادل دوطرفه اطالعات به صورت زنده و فعال‪ ،‬از ویژگی‬
‫های برجسته آن است‪.‬‬

‫‪ 16-1‬نرم افزار ‪FIHR‬‬

‫‪ ،FIHR‬شبیه سازی کوره ها با سوخت گاز و مایع‬

‫ابزاری توانا برای شبیه سازی انتقال حرارت و افت فشا ر در کوره هایی است که با سوخت مایع یا گاز کار می‬
‫کنند‪ .‬از لحاظ هندسی حالت های متنوعی شامل محفظه های استوانه ای یا جعبه ای‪ ،‬تکی یا دوقلو و حاوی‬
‫لوله های عمودی‪ ،‬افقی یا مرکزی و مجهز به سیستم باز یا گردشی گازهای حاصل از احتراق‪ ،‬همگی قابل‬
‫شبیه سازی است‪ .‬از نظر فرایندی نیز جریانهای ورودی تک فاز یا دو فازی با چند بار گذر قابل قبول‬
‫هستند‪ .‬در قسمت کنوکسیونی کوره‪ ،‬امکان نصب ‪ 1‬دسته لوله به صورت مجزا با لوله های ساده یا پره دار یا‬
‫شمع دار وجود دارد‪ .‬این برنامه به شبیه سازها و بانک های اطالعاتی خواص فیزیکی متصل می شود‪.‬‬
‫خروجی ‪ FIHR‬در قالب استاندارد ‪ API‬و همراه با نقشه کوره ها است‪.‬‬

‫‪ 17-1‬نرم افزار ‪MUSE‬‬

‫‪"MUSE‬شبیه سازی مبدلهای صفحه – پره)‪" (plate-fin‬‬

‫این نرم افزار می تواند انواع مبدلهای صفحه – پره که در جداسازی اجزای هوا و صنایع نفت‪ ،‬گاز و‬
‫پتروشیمی به کار می روند را شبیه سازی کند ‪. MUSE‬می تواند تا ‪ 11‬جریان فرایندی تک فاز و در حال‬
‫جوشش یا میعان را بررسی کند‪ .‬از لحاظ هندسی نیز هر نوع پیچیدگی نقاط ورودی و خروجی مانند جوش‬
‫آورهای ترموسیفون و مبدلهای با جریان متقاطع در آن قابل قبول است‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫‪ 11-1‬نرم افزار ‪PIPE‬‬

‫‪ "PIPE‬طراحی‪ ،‬پیش بینی و بررسی عملکرد خطوط لوله "‬

‫با بهره گیری از این نرم افزار‪ ،‬می توان عملکرد سیستم خطوط لوله حاوی سیاالت تک فاز یا دو فازی را در‬
‫حالت یکنواخت شبیه سازی کرد‪ .‬افزون بر لوله ها‪ ،‬انواع اتصاالت مانند زانویی ‪ ،‬کاهش یا افزایش ناگهانی‬
‫قطر‪ ،‬شیرهای توپی‪ ،‬پروانه ای‪ ،‬کر وی و دروازه ای‪ ،‬اریفیس و روزنه ها و هر نوع عامل نامشخص افت فشار را‬
‫می توان در نرم افزار ‪ PIPE‬مدلسازی کرد‪.‬‬

‫‪ 11-1‬نرم افزار ‪TICP‬‬

‫‪ "TICP‬محاسبه عایقکاری حرارتی"‬

‫از این نرم افزار در شبیه سازی انواع عایق بندی استفاده می شود‪ .‬این نرم افزار جامع مجموعه ای از‬
‫اس تانداردها و خصوصیات عایق های مختلف متعارف است و می تواند انواع محاسبات مانند تعیین ضخامت‬
‫بهینه عایق‪ ،‬محاسبه پروفیل دما‪ ،‬ارزیابی خواص حرارتی و برآورد هزینه ها را انجام دهد‪.‬‬

‫‪ 22-1‬نرم افزار ‪ACOL‬‬

‫‪ "ACOL‬شبیه سازی و طراحی مبدلهای حرارتی هواخنک "‬

‫از این نرم اف زار می توان برای شبیه سازی مبدلهای حرارتی هواخنک‪ ،‬واحدهای بازیافت حرارت‪ ،‬تاسیسات و‬
‫تهویه مطبوع‪ ،‬سرماسازی و تبرید و خنک کننده های میان مرحله ای استفاده کرد‪ .‬حالت های مختلفی‬
‫مانند جریان اجباری‪ ،‬القایی و آزاد (بدون پنکه) جریان هوا یا هر نوع گاز در حالت گرمایش یا سرمایش در‬
‫قسمت متقاطع با لوله ها و حالت های مختلفی مانند تک فاز‪ ،‬جوشش یا میعان در طرف لوله ها قابل بررسی‬

‫‪23‬‬
 ‫است‪ .‬روش اختصاصی ‪ HTFS‬در طراحی مبدلهای فرآیندی هواخنک به صورت تصویری و محاوره ای در‬
‫‪ ACOL‬گنجانده شده است‪ .‬نوع گذر لوله ها را می توان ساده یا پیچیده در نظر گرفت و لوله ها را نیز می‬
‫توان از نوع ساده یا پرده دار انتخاب کرد‪ .‬این برنامه به نرم افزارهای انتخاب پنکه ها‪ ،‬شبیه سازها و بانک‬
‫های داده های خواص فیزیکی متصل می شود و در خروجی برگه های اطالعاتی نوع ‪ API‬را ارائه می کند‪.‬‬

‫‪ 21-1‬نرم افزار ‪FRAN‬‬

‫‪ "FRAN‬بررسی و شبیه سازی مبدلهای نیروگاهی "‬

‫از این نرم افزار برای شبیه سازی عملکرد مبدلهای پوسته و لوله که برای گرم کردن آب تغذیه دیگ بخار به‬
‫کار می روند استفاده می شود‪ .‬جریانهای گرم کننده بخار مراحل مختلف توربین ها با فشارهای مختلف و‬
‫بخار چگالیده هستند‪ .‬در حالت‪ ،‬بررسی‪،‬سطح حرارتی مورد نیاز به ازای شرایط مشخص در هر قسمت مبدل‬
‫محاسبه می شود‪ .‬در این نرم افزار امکان بررسی و شبیه سازی با جزئیاتی مانند تعداد مناطق درون گرمکن‬
‫ها‪ ،‬نوع قسمت خنک کن آب خروجی ‪ ،‬عمودی یا افقی بودن مبدل‪ ،‬تعداد گذر لوله ها‪ ،‬نوع کلگی‪ ،‬جزئیات‬
‫قسمت خشکی زدائی)‪ ، (desuperheating‬الگوی چیدن لوله ها و بسیاری جزئیات دیگر فراهم آمده و‬
‫بدین ترتیب نرم افزاری حرفه ای برای این کار محسوب می شود‪ .‬توانایی ارزیابی ارتعاش از دیگر توانایی‬
‫های این نرم افزار است‪ .‬خصوصیات آب و بخار به طور کامل در درون نرم افزار محاسبه می شود‪.‬‬

‫‪ 22-1‬نرم افزار ‪pipephase‬‬

‫نرم افزار ‪ pipephase‬یکی از نرم افزار های قوی در حوزه ی کاری یک مهندس شیمی می باشد که‬
‫بوسیله ی آن می توان محاسبات مربوط به طراحی لوله را از دیدگاه یک مهندس شیمی که با جریانات و‬
‫فازهای گوناگون و همچنین اتفاقاتی که ممکن است درون خطوط لوله صورت پذیرد مانند پدیده ی هیدرات‬
‫آشناست‪ ،‬انجام داد‪ .‬کاربرد اصلی این نرم افزار طراحی خطوط لوله در جریان تکفازی و چندفازی برای‬
‫حالت ‪ steady state‬است‪ .‬در این نرم افزار از معادالت مورد استفاده برای مدلسازی خط لوله و انتقال‬

‫‪24‬‬
 ‫حرارت استفاده میشود‪ .‬محاسبات افت فشار‪ ،‬تعیین قطر خط لوله‪ ،‬نحوه تشکیل هیدرات در خط لوله‪،‬‬
‫‪ ،Well Tubing Design‬فرآیند فرازآوری با گاز و مدل سازی آن از دیگر کاربردهای این نرم افزار است‪.‬‬

‫‪ 1-22-1‬کاربرد های نرم افزار ‪PIPEPHASE‬‬

‫به طور دقیق تر کاربردهای این نرم افزارعبارتند از‪:‬‬

‫‪ )1‬تعاریف اساسی جریانهای چندفازی‬

‫‪ )2‬معرفی قسمتهای مختلف نرمافزار‬

‫‪ )3‬تعریف سیستم ترمودینامیکی بوسیله نرمافزار‬

‫‪ )1‬حل مسأله ‪Modeling of Gas-Lift Well‬‬

‫‪ )1‬تعریف ‪ Sink ،Junction‬و ‪Source‬‬

‫‪ Well-Posed )6‬کردن یک مسأله‬

‫‪ )7‬تعریف پارامترهای مختلف معادالت مورد استفاده برای مدلسازی خط لوله و انتقال حرارت‬

‫‪ )1‬تعریف یک خط لوله نمونه بوسیله نرمافزار‬

‫‪ )1‬تشریح نحوه مدل سازی یک خط لوله‬

‫‪ )12‬تعریف یک مساله نمونه از شبکه‬

‫‪ )11‬تشریح نحوه مدل سازی یک شبکه‬

‫‪ )12‬نحوه ‪ Run‬کردن یک خط لوله و همچنین یک شبکه‬

‫‪ )13‬ساختار سیستمهای شبکه ای‬

‫‪ )11‬نحوه ایجاد و استفاده از جدول خواص مواد‬

‫‪ )11‬تعریف ‪ Device‬های مختلف موجود در نرمافزار‬

‫‪ )16‬محاسبات افت فشار‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ )17‬محاسبات انتقال حرارت‬

‫‪ )11‬تعریف یک خط لوله نمونه و مدلسازی آن جهت تعیین قطر خط لوله (‪)Line Sizing‬‬

‫‪ )11‬حل مسأله ‪Flow Line Capacity Study‬‬

‫‪ )22‬تشریح هیدرات و نحوه تشکیل آن در خط لوله‬

‫‪ )21‬نحوه تعریف مسأله هیدرات در نرمافزار‬

‫‪ )22‬حل یک مسأله نمونه از پیشبینی شرایط تشکیل هیدرات در شرایط مختلف‬

‫‪ )23‬حل مسأله ‪Gathering Network‬‬

‫‪ )21‬حل مسأله ‪Heavy Crude Oil Pipe Line With Heater‬‬

‫‪ )21‬نحوه تعریف چاههای نفتی و ماژولهای جانبی‬

‫‪ )26‬حل مسأله ‪Well Tubing Design‬‬

‫‪ )27‬تشریح فرآیند فرازآوری با گاز و نحوه تعریف مسألهای نمونه برای مدلسازی آن‬

‫‪ 31-1‬نرم افزار ‪CHEMCAD‬‬

‫این نرم افزار یکی از پرکاربردترین و درعین حال ساده ترین نرم افزار شبیه سازی فرایندهای شیمیایی است‬
‫که مخصوصا در مهندسی شیمی بسیار کاربرد دارد‪ .‬فیلمی با کیفیت عالی برای آموزش مقدمات‬
‫‪ ChemCAD‬در گروه خدمت شما عزیزان ارایه شده است‪.‬‬

‫‪24 -1‬نرم افزار ‪Thermoflow‬‬

‫امروزه شبیهسازی سیکل نیروگاه در بخشهای مختلف صنعت برق و با اهداف مختلفی صورت میگیرد‪ .‬این‬
‫شبیهسازیها ممکن است به منظور طراحی یک واحد پیش از ساخت و یا تحلیل یک واحد پس از‬
‫بهرهبرداری انجام پذیرد‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫نرم افزار ترموفلو (‪ )Thermoflow‬یکی از نرم افزارهای پیشگام در زمینه شبیه سازی سیستم های‬
‫نیروگاهی و حرارتی بوده که از سال ‪ 1117‬کار خود را آغاز کرده است‪ .‬این نرم افزار همواره به عنوان کامل‬
‫ترین نرم افزار در زمینه طراحی و تحلیل سیکل های نیروگاهی قادر است مراحل مختلف یک نیروگاه شامل‬
‫تحلیل ترمودینامیکی‪ ،‬طراحی مهندسی تجهیزات و شبیه سازی در وضعیت خارج از طراحی را تحلیل نماید‪.‬‬

‫بدون شک این نرم افزار محبوب ترین نرم افزار مورد استفاده در صنایع نیروگاهی بوده که برای انجام‬
‫محاسبات از روابط ترمودینامیکی بهره می برد‪ .‬بر خالف سایر نرم افزارهای موجود در زمینه دینامیک‬
‫سیاالت محاسباتی‪ ،‬این نرم افزار مسائل را با روش صفر بعدی (عدم تحلیل سیاالتی) تحلیل می نماید و به‬
‫همین جهت دارای سرعت پاسخگویی بسیار باال و پایداری در محاسبات است‬

‫این نرمافزار شامل ماژولهای ‪ReMaster ،SteamMaster،SteamPro،GTMaster ،GTPro‬و‬

‫‪ Thermoflex‬است‪ 1 .‬ماژول اول جهت شبیهسازی در شرایط طراحی و خارج از طراحی سیکل‬
‫نیروگاههای گازی‪ ،‬سیکل ترکیبی و بخاری با آرایشهای استاندارد کاربرد دارد‪ .‬ماژول ‪ ReMaster‬جهت‬
‫شبیهسازی بازتوانی (‪ )Repowering‬واحدهای بخاری فرسوده کاربرد دارد‪.‬در نهایت ماژول‬
‫‪ Thermoflex‬قادر است هرگونه سیکل نیروگاهی و با هر آرایش از تجهیزات را مدلسازی کند‪ .‬همچنین‬
‫ماژول ‪ PEACE‬نرمافزار محاسبات مهندسی تجهیزات نیروگاه‪ ،‬تخمین هزینههای طراحی‪ ،‬ساخت‪ ،‬نصب و‬
‫بهرهبرداری از نیروگاه را انجام میدهد‪.‬‬

‫در دوره شبیهسازی سیکل نیروگاه با استفاده از نرمافزار ‪ Thermoflow‬ابتدا مبانی عملکردی سیکل‬
‫نیروگاههای گازی‪ ،‬سیکل ترکیبی و بخاری به صورت کاربردی مورد بررسی قرار میگیرد‪ .‬پس از آن‬
‫نمونههای مختلفی از نیروگاههای حرارتی مورد شبیهسازی قرار میگیرد‪ .‬در نهایت نیز شبیهسازی چند‬
‫نمونه از نیروگاههای در حال ساخت و بهرهبرداری کشور با در نظر گرفتن کلیه جزییات ضروری انجام‬
‫میپذیرد‪.‬‬

‫همچنین روشهای استخراج نتایج و گزارشگیری از نرمافزار و آنالیز حساسیت بر روی پارامترهای مختلف‬
‫طراحی نیز ارائه میگردد‪.‬‬

‫این نرم افزار دارای محیطهای مختلفی می باشد که می تواند تحلیل سیکل های بخار و یا گازی را بسیار‬
‫ساده نماید‪ .‬از جمله محیط های مختلف این برنامه می توان به موارد زیر اشاره نمود‪:‬‬

‫‪27‬‬
 ‫* ‪Gas Turbine Cycle‬‬

‫‪GT Pro .a‬‬

‫‪GT Master .b‬‬

‫‪Peace .c‬‬

‫‪PDE .d‬‬

‫‪Thermoflex .e‬‬

‫* ‪Steam Plant‬‬

‫‪Steam Pro .a‬‬

‫‪Steam Master .b‬‬

‫‪Re-Master .c‬‬

‫‪Thermoflex .d‬‬

‫‪1-39-1‬قابلیت های نرم افزار‪THERMOFLOW‬‬

‫از جمله قابلیت های این نرم افزار عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬بررسی شاخص های مصرف انرژی و راندمان نیروگاه های حرارتی‬

‫‪ .2‬مدلسازی نیروگاه های بخار‪ ،‬با استفاده از نرم افزار ‪ Steam pro‬و ‪Steam master‬‬

‫‪ .3‬مدلسازی نیروگاه های گازی و سیکل ترکیبی با استفاده از نرم افزار ‪ Gt pro‬و ‪Gt Master‬‬

‫‪ .1‬تحلیل نرم افزاری عوامل خارجی موثر بر عملکرد نیروگاه ها‬

‫‪ .1‬تحلیل انرژی و اگزرژی توربین های بخار و گاز‬

‫‪ .6‬تحلیل انرژی و اگزرژی مبدل های حرارتی‪ ،‬سوپرهیترها و دی سوپرهیترها‬

‫‪28‬‬
 ‫‪ .7‬تحلیل انرژی و اگزرژی بویلرهای بخار نیروگاه ها‬

‫‪ .1‬تحلیل انرژی و اگزرژی کندانسورهای نیروگاهی‬

‫‪ .1‬تحلیل انرژی و اگزرژی سیکل ترکیبی ‪HRSG‬‬

‫‪29‬‬
 ‫فصل دوم‬
‫مدل سازی و شبیه سازی‬

‫‪ 1-3‬کلیات‬
‫امروزه سیستمهای کامپیوتری نقش عمده ای در تسریع و ارتقای کیفیت فعالیت های مهندسی از جمله‬
‫طراحی و ساخت کارخانجات واحدهای تولیدی و راهبری آنها دارند‪ .‬بطوری که اکنون ارایه خدمات مهندسی‬
‫خواه در دفاتر طراحی و دفاتر کارفرمایان‪ ،‬و خواه از شرکتی به شرکت دیگر بدون دخالت کامپیوتر در مراحل‬
‫مختلف برآورد و انجام محاسبات‪ ،‬نقشه کشی‪ ،‬تولید و انتقال مدارک و مدیریت اطالعات و اسناد‪ ،‬خارج از‬
‫عرف و تقریباً بی معناست‪.‬‬

‫از آنجا که این روش موجبات صرفه جویی در وقت و هزینه ها را فراهم می آورد‪ ،‬بطور طبیعی مورد استقبال‬
‫عمومی مدیران بخش صنعت قرار گرفته است‪ .‬با روشنتر شدن مزایای بکارگیری کامپیوتر در این امور‪ ،‬و‬
‫پیدایش کاربردهای جدید برای آن‪ ،‬هر روز افراد بیشتری به استفاده از آن بجای ادامه روشهای سنتی تمایل‬
‫نشان می دهند‪.‬‬

‫یکی از کاربردهای موثر کامپیوتر در صنایع نفت‪ ،‬گاز و پتروشیمی‪ ،‬شبیه سازی واحدهای تولیدی بوسیله نرم‬
‫افزارهای خاص است‪ .‬این زمینه با توجه به جو رقابتی بازارهای جهانی و نیز حرکت هایی که در زمینه‬
‫افزایش بهره وری تولید‪ ،‬استفاده هرچه بهتر از منابع‪ ،‬و کاهش هزینه ها مشاهده میشود‪ ،‬طی سالهای اخیر‬
‫رشد چشمگیری یافته‪ ،‬اما هنوز بسیاری از مزایای این کار شناخته نشده است‪ .‬در این نوشتار‪ ،‬برخی زمینه‬
‫های کاربرد نرم افزارهای شبیه سازی با هدف بازخوانی مهمترین مزایای این نرم افزارها بطور خالصه توضیح‬
‫داده شده است‪.‬‬

‫‪ 2-2‬مدلسازی و شبیه سازی‬

‫منظور از مدلسازی فرایند‪ ،‬توصیف ماهیت سیستم تولید (یعنی موازنه های جرم و انرژی) در قالب معادالت‬
‫ریاضی است‪ .‬خصوصیت های اصلی مدلهای خوب‪ ،‬دقیق بودن‪ ،‬کمی بودن و مختصر بودن است‪ .‬البته‬

‫‪31‬‬
 ‫مدلهای کم دقت‪ ،‬کیفی‪ ،‬یا مفصل نیز کاربردهای ویژه ای دارند که از بحث عمومی این نوشتار خارج است‪.‬‬
‫این معادالت عموماً غیرخطی و به شکل معادالت جبری‪ ،‬دیفرانسیل یا مخلوطی از این دو هستند‪ .‬در نرم‬
‫افزارهای امروزی شبیه سازی‪ ،‬اینگونه مدلها در قالب عملیات مختلف در کتابخانه ای ذخیره شده اند که از‬
‫کنار هم قرار دادن آنها‪ ،‬مدلی از فرایند ساخته میشود‪.‬‬

‫شبیه سازی‪ ،‬یعنی بدست آوردن اطالعات خروجی (بطور مثال مشخصات محصول) از طریق حل مدلهای‬
‫فوق براساس اطالعات ورودی (به طور مثال مشخصات خوراک)‪ ،‬در این میان‪ ،‬اطالعات مربوط به مشخصات‬
‫دستگاه ها جزیی از مدل بشمار میروند و قسمتی از آنها توسط کاربر به نرم افزار داده میشود‪.‬‬

‫‪ 1-2-2‬كاربردهای شبیه سازی‬

‫به رغم تعریف ساده فوق‪ ،‬کاربردهای شبیه سازی بسیار متنوع و گوناگون است‪ .‬در اینجا‪ ،‬این کاربردها در‬
‫سه قسمت مرور میشوند‪:‬‬

‫‪ .1‬پژوهش و توسعه فرایندها‬

‫‪ .2‬طراحی فرایند‬

‫‪ .3‬راهبری کارخانجات ‪.‬‬

‫‪ 1-1-3-3‬کاربردهای شبیه سازی در پژوهش و توسعه فرآیندها‬

‫بطور سنتی‪ ،‬پژوهش درباره روشها یا سیستمهای جدید تولید به کمک واحدهای پیشتاز انجام می شده‬
‫است‪ .‬اما نظر به هزینه زیاد ساخت و نگهداری این واحدها‪ ،‬از چندین سال پیش‪ ،‬فکر استفاده از نرم‬
‫افزارهای شبیه سازی برای کاستن از این هزینه ها مطرح شده است‪ .‬با بکارگیری این نرم افزارها میتوان‬
‫گزینه های مختلف خط تولید را بررسی کرد‪ ،‬افزایش ظرفیت واحد را مورد مطالعه قرار داد و در نهایت‪،‬‬
‫واحد پیشتاز را بهینه طراحی کرده و ساخت‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬بخشهایی از فرآیند را که با شبیه سازی آنها‬
‫اطالعات کافی برای طراحی واحد بدست می آید‪ ،‬می توان از واحد پیشتاز حذف کرد‪.‬همچنین ازاشتباهات‬
‫پرخرج در طراحی و ساخت واحدهای پیشتاز پیشگیری کرد‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪ 3-1-3-3‬کاربردهای شبیه سازی در طراحی فرآیند‬
‫امروزه به نحو گسترده ای از نرم افزارهای شبیه سازی در طراحی فرایند استفاده میشود‪ .‬کاربردهای این نرم‬
‫افزارها در این حوزه از حیث گستردگی کار از محاسبه ساده خصوصیات ترموفیزیکی جریانها یا حتی مواد‬
‫خالص شروع شده و به طراحی کارخانجات کامل با در نظر گرفتن تاسیسات جانبی‪ ،‬خطوط لوله تامین‬
‫خوراک‪ ،‬یا انتقال محصول‪ ،‬و بررسی سیستمهای کنترل میرسد‪ .‬از آنجا که این روش از محاسبات دستی‬
‫ساده تر‪ ،‬سریعتر و دقیقتر است‪ ،‬با تکرار آن در شرایط مختلف به سهولت و با صرف زمان بسیار کمتری‬
‫میتوان مجموعه کاملی از عملکرد فرآیند در حالت های مختلف را پیش بینی کرده و از این طریق‪ ،‬ضمن‬
‫کاهش هزینه های اضافی سرمایه گذاری ثابت (دستگاههای اضافی) و کاستن از هزینه های عملیاتی (مصرف‬
‫آب‪ ،‬انرژی و …)‪ ،‬قابلیت انعطاف بیشتری را در طرح فرایند بوجود آورده و نقطه بهینه از لحاظ هزینه ها‪،‬‬
‫روانی عملیات‪ ،‬ایمنی‪ ،‬محیط زیست و غیره را بدست آورد‪.‬‬

‫افزون بر این‪ ،‬از آنجا که طراحی فرایند از طراحی دستگاه ها و تجهیزات مکانیکی‪ ،‬پایپینگ‪ ،‬ابزار دقیق‪،‬‬
‫سیستم های برقی و سازه و ساختمان جدا نیست‪ ،‬از اطالعات حاصل از شبیه سازی در حالتهای مختلف‬
‫میتوان برای کمک به طراحی این سیستمها نیز بهره گرفت‪ .‬نرم افزارهای جدید شبیه سازی از قابلیت اتصال‬
‫به نرم افزارهای طراحی این سیستم ها و انتقال اطالعات به آنها بهره مندند‪.‬‬

‫‪ 1-1-3-3‬کاربردهای شبیه سازی در بهره برداری مطلوب از تاسیسات موجود‬

‫در کارخانجات موجود با کمک نرم افزارهای شبیه سازی می توان فرایند تولید را مورد بررسی و ارزیابی‬
‫موشکافانه قرار داده و از این طریق‪ ،‬بطور کلی عملیات را بهبود بخشید‪ .‬در صورتی که از نرم افزارهای‬
‫پیشرفته تر استفاده شود‪ ،‬امکان بهینه سازی در جا براساس شرایط تولید (مانند دمای خوراک و شرایط‬
‫اقلیمی) نیز وجود دارد‪.‬‬

‫کاستن از مواد و انرژی مصرفی نیز از جمله مطالعاتی است که میتوان به کمک این نرم افزارها انجام داد‪ .‬اما‬
‫یکی از کاربردهای بسیار مهم استفاده از نرم افزارهای شبیه سازی کشف حداکثر ظرفیتهای تولیدی موجود‬
‫و قابل استفاده در خط تولید است که گاه بهره گیری از آنها هزینه ای بسیار کم و درآمدی قابل توجه دارد‪.‬‬
‫در همین زمینه میتوان تنگناهای فرایند را نیز شناسایی کرد و به رفع آنها همت گماشت‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫یکی از کاربردهای جدید نرم افزارهای شبیه سازی‪ ،‬بررسی صحت عملکرد سیستمهای کنترل موجود و‬
‫تنظیم مجدد آنها است‪ .‬این کار به کمک نرم افزارهای شبیه سازی دینامیک انجام میشود‪ .‬با ظهور نرم‬
‫افزارهای پیشرفته تر جدید که امکاناتی از قبیل توسعه پذیری‪ ،‬شکل پذیری‪ ،‬اتوماسیون‪ ،‬اتصال به نرم‬
‫افزارهای دیگر و پایگاه های داده ها‪ ،‬گنجاندن مدلهای نزدیک به واقعیت (موسوم به ‪ )High-fidelity‬در‬
‫آنها و توانایی های ترسیمی و ارزیابی وسیعی را در اختیار قرار داده اند‪ ،‬نه تنها این کاربردها گسترش‬
‫بیشتری یافته بلکه استفاده از منافع این کار با سرعت و بازدهی بیشتری نیز همراه شده است‪.‬‬

‫‪ 3-2‬كاربردهای نوین شبیه سازی پیشرفته‪:‬‬

‫باید دانست که در گذر سالها‪ ،‬با انباشته شدن تجربیات متعدد از شبیه سازی‪ ،‬اعتماد به نتایج شبیه سازی‬
‫بسیار مستحکم تر شده است‪ .‬بطوری که امروزه کمتر مدیر مطلعی یافت میشود که نه تنها در مورد فواید‬
‫اصل شبیه سازی که حتی کاربرد آن در موارد حساسی چون کنترل فرآیندها تردید به خود راه دهد‪ .‬نظر به‬
‫برخی از کاربردهای پیشرفته نرم افزارهای شبیه سازی این موضوع را بیشتر روشن میکندکه عبارتند از ‪:‬‬

‫‪ .1‬ارتباط با نرم افزارهای دیگر‬

‫استفاده مستقیم در کنترل فرایند‬ ‫‪.2‬‬

‫آموزش اپراتورها‬ ‫‪.3‬‬

‫تسریع پروژه ها‬ ‫‪.4‬‬

‫‪ .1‬اتصال به سیستم مدیریت‬

‫که در ادامه به توضیح مختصری از هر یک می پردازیم‪:‬‬

‫‪ .1‬ارتباط با نرم افزارهای دیگر‬

‫تبادل اطالعات با نرم افزارهای دیگر بصورت دوطرفه‪ ،‬توانایی دست ورزی در اطالعات کتابخانه ای‪،‬‬
‫افزودن مدلهای دلخواه کاربر و اجرای برنامه طبق روش دلخواه کاربر با معماری باز نرم افزارهای امروزی‬

‫‪33‬‬
 ‫شبیه سازی ممکن شده است‪ .‬با پدید آمدن فکر ‪ CAPE-OPEN‬این کار شکل جدی تری نیز به خود‬
‫گرفته و نوید ظهور نرم افزارهایی با قابلیتهای گسترده پذیرش قطعاتی از نرم افزارهای دیگر برای بهینه‬
‫سازی توانمندیها را میدهد‪.‬‬

‫‪ .2‬استفاده مستقیم در کنترل فرآیند‬

‫نرم افزارهای نوین از توانایی اتصال مستقیم یا با واسطه به انواع سیستم های کنترل فرایند واقعی برخوردارند‬
‫و در نتیجه‪ ،‬می توان از آنها برای بهینه سازی لحظه ای عملکرد واحد با تعیین نقاط مقرر بهینه بهره گرفت‪.‬‬
‫معماری باز و توان محاوره با نرم افزارهای دیگر‪ ،‬حتی امکان پیاده سازی الگوریتم های پیشرفته کنترل مانند‬
‫کنترل مدلی پیشگو (‪ ، )MPC‬کنترل بهینه‪ ،‬کنترل تطبیقی و نظایر آنها را فراهم میآورد‪.‬‬

‫‪ .3‬آموزش اپراتورها‬

‫دقت شبیه سازی دینامیک فرآیندها امروزه چنان است که میتوان از آن برای خلق موقعیتهای نامطلوب یا‬
‫اضطراری مجازی و آموزش چگونگی مهار آنها به اپراتورها استفاده کرد‪ .‬نظیر این کار سالها پیش از این در‬
‫کارهای حساس مانند ناوبری هواپیما و سیستم های دفاعی انجام می شده است‪ .‬با کاهش هزینه های پیاده‬
‫سازی این توانایی در صنایع شیمیایی‪ ،‬زمینه های کاربرد آن در این صنایع نیز فراهم آمده است‪.‬‬

‫‪.9‬تسریع پروژه ها‬

‫طراحی کارخانجات فعالیتی گروهی است که با توزیع مناسبتر داده ها و اطالعات‪ ،‬جلوگیری از دوباره کاری‬
‫و مدیریت شایسته تغییرات‪ ،‬به طرز چشمگیری شتاب میگیرد‪ .‬توجه به نیاز واحدهای مختلف مهندسی برای‬
‫تبادل اطالعات‪ ،‬لزوم حرکت از سطح سیستمهای سنتی نقشه – محور (بیشتر متکی به نرم افزارهای ساده‬
‫نقشه کشی مانند ‪ )AutoCAD‬به سطح سیستمهای نوین «داده – محور» را بطور جدی مطرح میکند‪ .‬از‬
‫آنجا که در این سیستمهای هوشمند‪ ،‬تمام بخشهای مهندسی و مدیریت پروژه ها به پایگاه مرکزی داده ها‬
‫دسترسی دارند‪ ،‬پویایی قابل مالحظهای در انجام پروژه ها به وجود می آید‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫افزون براین‪ ،‬اطالعات طراحی سرمایه ارزشمندی است که پس از پایان طراحی نیز در طول عمر کارخانجات‬
‫باید مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬وجه دیگر این کاربرد‪ ،‬ایجاد امکان بهره گیری از اطالعات طراحی در‬
‫طول عمر کارخانه برای انواع طراحی‪ ،‬برنامه ریزی تعمیرات و نظایر آنهاست‪.‬‬

‫نرم افزارهای امروزی شبیه سازی از توان قابل مالحظه ای برای تبادل اطالعات با پایگاه های داده ها از‬
‫طریق پروتکلهای استاندارد برخوردارند و در ضمن مدلهای ساخته شده در آنها را با توجه به بندهای ب و پ‬
‫باال میتوان در طول زمان بهره برداری از کارخانجات مورد استفاده قرار داد‪.‬‬

‫‪ .6‬اتصال به سیستم مدیریت‬

‫در دوران ما‪ ،‬تولید به کمک کامپیوتر (‪ ،)CIM‬تجارت الکترونیکی‪ ،‬بازرگانی الکترونیکی و سیستم های‬
‫اطالعات مدیریت به سرعت در حال رشدند‪ .‬امروزه سیستم های مدیریت‪ ،‬حسابداری‪ ،‬برنامه ریزی‪ ،‬طراحی‪،‬‬
‫کنترل عملیات و راهبری به دلیل نیاز به نظارت و تنظیم روابط میان تولیدکنندگان‪ ،‬مجاری توزیع فرآورده‬
‫ها‪ ،‬شبکه های حمل و نقل و خریداران به یکدیگر متصل می شوند‪.‬‬

‫ازاین طریق‪ ،‬امکان پیش بینی و در نظر گرفتن تقاضای بازار‪ ،‬اجرای سفارشها و ایجاد هماهنگی در تامین‬
‫مواد اولیه‪ ،‬تخصیص ظرفیت های تولید و برنامه ریزی برای آن و زمانبندی تحویل محصول به وجود می آید‬
‫که در فضای رقابتی تجارت جهانی امری حساس و فوق العاده مهم ارزیابی می شود‪ .‬مجدداً‪ ،‬شبیه سازهای‬
‫امروزی به دلیل توان محاوره با پایگاه های داده ها و معماری باز خود توان مشارکت در این فعالیت مهم را‬
‫دارند‪.‬‬

‫بنابراین‪ ،‬شایسته است به جامعه مهندسی شیمی کشور هشدار داده شود که همزمان با تکامل قابلیت های‬
‫درونی نرم افزارهای شبیه سازی (نکته ای که در کشور ما فوق العاده مورد توجه است)‪ ،‬چگونگی ایجاد ارزش‬
‫افزوده از مدلها نیز در سطح جهانی اهمیت بسیار یافته است تا آن جا که تحولی اساسی در سنت ‪ 12‬ساله‬
‫مهندسی فرایند (آزمایشگاه – افزایش مقیاس – طراحی — بهینه سازی) بوجود آورده و با توسعه دامنه‬
‫کاربرد شبیه سازی از مرحله تئوری تا بهره برداری عملی‪ ،‬اصوالً روش انجام کارهای مهندسی از مرحله‬
‫آزمایشگاه تا طراحی و از آنجا تا راهبری کارخانجات را به طرزی بنیادی و چشمگیر دگرگون کرده است‪ .‬این‬

‫‪35‬‬
 ‫روند‪ ،‬بدلیل نیاز به کاهش هزینه های مواد اولیه‪ ،‬سرمایه گذاری ثابت‪ ،‬میزان انرژی مصرفی‪ ،‬مقدار ذخیره‬
‫سازی مواد‪ ،‬مقدار محصوالت نامرغوب و مقدار آالینده های تولید شده شتاب گرفته است‪ .‬دراین شرایط‪،‬‬
‫بازنگری اساسی در نحوه نگرش به مقوله شبیه سازی بطور اخص و نرم افزارهای مهندسی به معنای عام و‬
‫باور به تاثیر نرم افزارهای معتبر و قابل اعتماد در افزایش کارآیی سازمان و تحصیل سهم شایسته از بازار‬
‫جهانی الزم است‪.‬‬

‫‪4 -3‬شبیهسازی کامپیوتری‬

‫شبیهسازی کامپیوتری یا شبیهسازی رایانهای به اجرای یک شبیهسازی با استفاده از یک برنامهی کامپیوتری‬
‫را میگویند طوری که این برنامهی کامپیوتری مدل شبیهسازی را تعریف کند‪ .‬شبیهسازی کامپیوتری‬
‫بستگی به برنامهی کامپیوتری و مدل شبیهسازیشدهی آن دارد که برخی‪ ،‬دادهها را در چند دقیقه اجرا‪ ،‬و‬
‫برخی از شبکههای مبتنی بر کامپیوتر تشکیلشده و برای ساعتها دادهای را تحلیل میکنند‪ .‬مقیاس وقایع‬
‫شبیهسازیشده با شبیهسازیهای کامپیوتری به مراتب بسیار سریعتر و باالتر از شیوههای سنتی آن که‬
‫توسط یک یا چند فرد و ریاضیات روی کاغذ انجام میشود‪ ،‬میباشد‪.‬‬

‫شبیه سازی کامپیوتری یک شبیه سازی می باشد که در یک کامپیوتر واحد یا شبکه ای از کامپیوترها برای‬
‫بازتولید رفتار یک سیستم اجرا می شود‪ .‬شبیه سازی از یک مدل انتزاعی برای شبیه سازی سیستم استفاده‬
‫می کند‪ .‬شبیه سازی های کامپیوتری یک بخش مفید مدل سازی ریاضیاتی بسیاری از سیستم های طبیعی‬
‫در فیزیک‪ ،‬نجوم فیزیک‪ ،‬شیمی و زیست شناسی‪ ،‬سیستم های انسان در اقتصاد‪ ،‬روانشناسی‪ ،‬علوم اجتماعی‬
‫و مهندسی شده اند‪ .‬شبیه سازی یک سیستم برای اجرای مدل سیستم نشان داده می شود‪ .‬از آن می توان‬
‫برای کشف و به دست آوردن دیدگاه جدید در مورد تکنولوژی جدید و برآورد عملکرد سیستم های بسیار‬
‫پیچیده برای راه حل ها آنالیز استفاده کرد ‪ /.‬شبیه سازی های کامپیوتری از برنامه های کامپیوتری که چند‬
‫دقیقه در گروه های مبتنی بر شبکه ای از کامپیوترها اجرا می شوند تا ساعت ها برای شبیه سازی های در‬
‫حال انجام که روز ها طول می کشند متغیر می باشند‪ .‬مقیاس اتفاقاتی که شبیه سازی می شوند به وسیله‬
‫شبیه سازی های کامپیوتری فراتر از هر مقدار ممکن رفته است که از مدل سازی ریاضیاتی کاغذ و قلم‬
‫قدیمی استفاده می کند‪ .‬بیش از ‪ 12‬سال قبل یک شبیه سازی جنگ میدانی یک نیروی مهاجم به گروه‬
‫دیگر شامل مدل سازی ‪ 66231‬تانگ‪ ،‬کامیون و وسایل نقلیه دیگر در زمین های شبیه سازی شده اطراف‬
‫کویت با استفاده از ابرکامپیوترهای چند گانه در برنامه مدرنیزاسیون کامپیوتر عملکرد باالی ‪ DoD‬بود‪ .‬مثال‬

‫‪36‬‬
 ‫های دیگر شامل یک مدل یک میلیارد اتمی با تغییر شکل ماده ‪ ,‬یک مدل ‪ 2,61‬میلیون اتمی پروتئین ساز‬
‫پیچیده در تمام موجودات‪ ،‬یک ریبوزم در سال ‪ ،2221‬یک شبیه سازی کامل چرخه عمر مایکوپالسما‬
‫جنیتالیوم در ‪ 2212‬و پروژه بلو برین در ‪ EPFL‬که در می ‪ 2221‬برای ایجاد اولین شبیه سازی کامپیوتری‬
‫مغز انسان درست در پایین سطح مولکولی اغاز شد‪.‬‬

‫به دلیل هزینه کامپیوتری شبیه سازی‪ ،‬آزمایشات کامپیوتری برای انجام استنتاج چنین مقادیر نا معینی‬
‫استفاده می شوند‪.‬‬

‫‪5-2‬شبیه سازی در مقابل مدل‬

‫یک مدل کامپیوتری به الگوریتم ها و معادالت مورد استفاده برای به دست آوردن رفتار سیستمی که مدل‬
‫سازی می شود اطالق می گردد‪ .‬بالعکس یک شبیه سازی کامپیوتری به اجرای واقعی برنامه ای اطالق می‬
‫شود که حاوی این معادالت یا الگوریتم ها می باشد‪ .‬بنابراین شبیه سازی به نتیجه اجرای یک مدل اشاره‬
‫دارد‪ .‬به عبارت دیگر شما یک شبیه سازی نمی سازید‪ .‬بلکه شما یک مدل می سازید و سپس یک مدل را‬
‫اجرا می کنید یا یک شبیه سازی را اجرا می کنید‪.‬‬

‫‪1-5-2‬تاریخچه‬
‫شبیه سازی کامپیوتری دوشادوش رشد سری عملکرد کامپیوتر پس از اولین گسترش بزرگ مقیاسش در‬
‫طول پروژه مانهتن در جنگ جهانی دوم برای مدل سازی فرایند انفجار هسته ای توسعه یافت‪ .‬این یک شبیه‬
‫سازی ‪ 12‬کره ای سخت با استفاده از یک الگوریتم مونته کارلو بود‪ .‬شبیه سازی کامپیوتری اغلب به عنوان‬
‫یک جانشین برای مدل سازی سیستم ها استفاده می شود که برای آنها راه حل های آنالیزی با شکل بسته‬
‫ساده ممکن نمی باشند‪ .‬انواع شبیه سازی های کامپیوتری بسیاری وجود دارند‪ .‬ویژگی مشترک آنها اقدام‬
‫برای تولید نمونه ای از سناریو های نماینده برای مدلی است که در آن تعداد کاملی از تمام حاالت ممکن‬
‫مدل باز دارنده یا غیر ممکن می باشند‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫‪2-5-2‬آماده کردن داده ها‬
‫نیاز های داده های خارجی شبیه سازی ها و مدل ها به طور گسترده ای متغیر می باشند‪ .‬برای برخی‪،‬‬
‫ورودی فقط چند عدد می باشد در حالیکه بقیه به ترابایت های اطالعات نیاز دارند‪ .‬منابع ورودی نیز بسیار‬
‫متغیر می باشند ‪:‬‬

‫* سنسورها و دستگاه های فیزیکی دیگر متصل به مدل‬

‫* سطوح کنترل مورد استفاده برای هدایت پیشرفت شبیه سازی به هر نوعی‬

‫* داده های فعلی یا گذشته وارد شده دستی‬

‫* مقادیر استخراج شده به عنوان محصول فرعی از فرایند های دیگر‬

‫* خروجی مقادیر برای منظور شبیه سازی های دیگر‪ ،‬مدل ها یا فرایند ها ‪.‬‬

‫در نهایت زمانی که داده ها در آن در دسترس می باشد متغیر می باشد ‪:‬‬

‫* داده های نا متغیر اغلب در برنامه مدل ساخته می شود که یا به این دلیل است که مقدار واقعا نامتغیر‬
‫است یا طراحان‪ ،‬مقدار را برای تمام موارد مورد نظر نامتغیر در نظر می گیرند‪.‬‬

‫* داده ها را می توان بعد از شبیه سازی وارد شبیه سازی کرد مثال با خواند یک یا چند فایل یا با خواندن‬
‫داده ها از یک پیش پردازشگر ‪.‬‬

‫* داده ها را می توان در طول اجرای شبیه سازی به طور مثال با یک شبکه سنسور فراهم کرد ‪.‬‬

‫به دلیل این تغییر و به دلیل اینکه سیستم های شبیه سازی مختلف اجزای مشترک زیادی دارند لذا تعداد‬
‫زیادی زبان شبیه سازی تخصصی وجود دارند‪ .‬معروف ترین آنها سیموال می باشد‪ .‬اکنون زبان های بسیاری‬
‫دیگری نیز وجود دارند‪ .‬سیستم هایی که داده ها را از منابع خارجی می پذیرند باید از لحاظ دانستن انچه‬
‫دریافت می کنند بسیار هوشمند و دقیق باشند‪ .‬در حالیکه برای کامپیوترها خواندن به شکل مقادیر از متن‬
‫یا فایل هایی دو تایی اسان می باشد انچه بسیار سخت تر است دانستن این است که دقت مقادیر چگونه می‬

‫‪38‬‬
‫باشد‪ .‬اغلب آنها به عنوان نوارهای خطا‪ ،‬یک مینیمم یا ماکزیمم انحراف از دامنه مقادیر بیان می شوند که در‬
‫آن دامنه مقدار واقعی قرار می گیرد‪.‬‬

‫از انجایی که ریاضیات کامپیوتر دیجیتال کامل نیست لذا خطا های سرشاخه زنی و گرد کردن این خطا را‬
‫زیاد می کنند‪ .‬بنابراین انجام یک آنالیز خطا برای اطمینان از اینکه خروجی مقادیر به وسیله شبیه سازی‬
‫کامال دقیق خواهد بود مفید می باشد حتی خطا های کوچک در داده های اصلی می تواند بعدا در خطای‬
‫بزرگ در شبیه سازی انباشته شوند‪ .‬در حالیکه تمام آنالیز کامپیوتری در معرض ‪ GIGO‬قرار دارد‪ .‬این در‬
‫مورد شبیه سازی دیجیتال به ویژه صدق می کند‪ .‬در حقیقت مشاهده این خطای نهفته کل در سیستم های‬
‫دیجیتال کاتالیزور اصلی برای توسعه تئوری هرج و مرج بود‪.‬‬

‫‪3-5-2‬انواع مدل های کامپیوتری‬

‫مدل های کامپیوتری را می توان طبق چندین جفت مستقل خصوصیات طبقه بندی کرد از جمله تصادفی یا‬
‫جبری‪ ،‬حالت یکنواخت یا پویا‪ ،‬پیوسته یا گسسته‪ ،‬شبیه سازی سیستم پویا به طور مثال سیستم های‬
‫الکتریکی‪ ،‬سیستم های هیدرولیک یا سیستم های مکانیکی چند بدنه ای یا شبیه سازی پویای مسائل‬
‫میدانی از قبیل شبیه سازی های ‪CFD FEM‬و محلی یا توزیع شده‪.‬‬

‫شیوه دیگر دسته بندی مدل ها نگاه به ساختارهای داده های زیر بنایی می باشد‪ .‬برای شبیه سازی های‬
‫مرحله بندی شده زمانی دو طبقه عمده وجود دارند ‪:‬‬

‫* شبیه سازی هایی که داده هایشان را در شبکه های منظم ذخیره می کنند و فقط به دسترسی به‬
‫همسایه همجوار نیاز دارند که به آنها کد های استنسیل گفته می شود‪ .‬بسیاری از اپلیکیشن های ‪CFD‬به‬
‫این دسته تعلق دارند‪.‬‬

‫* اگر نمودار اصلی یک شبکه منظم نباشد مدل به طبقه روش بدون شبکه تعلق دارد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫معادالت روابط بین اجزای سیستم مدل سازی شده را تعریف می کنند و اقدام به پیدا کردن حالتی می‬
‫کنند که در آن سیستم در موازنه می باشد‪ .‬از چنین مدل هایی اغلب در شبیه سازی سیستم های فیزیکی‬
‫استفاده می شود‪ .‬همانطور که یک مورد مدل سازی ساده تر قبل از شبیه سازی پویا امتحان می شود‪.‬‬

‫* شبیه سازی های پویا تغییرات در یک سیستم را در واکنش نسبت به سیگنال های ورودی مدل سازی‬
‫می کند‪.‬‬

‫* مدل های تصادفی از تولید کنندگان عدد تصادفی برای مدل سازی اتفاقات تصادفی یا شانسی استفاده‬
‫می کنند‪.‬‬

‫* یک شبیه سازی اتفاق گسسته ‪ DES‬اتفاقات را در زمان مدیریت می کند‪ .‬اغلب شبیه سازی های‬
‫کامپیوتری تست منطق و درخت خطا از این نوع می باشند‪ .‬در این نوع شبیه سازی‪ ،‬شبیه ساز یک ردیف از‬
‫اتفاقات مرتب شده به وسیله زمان شبیه سازی شده ای که باید رخ دهند حفظ می کند‪ .‬شبیه ساز ردیف را‬
‫می خواند و اتفاقات جدید را همانطور که هر اتفاق پردازش می شود تشدید می کند‪ .‬اجرای شبیه سازی به‬
‫موقع اهمیت ندارد‪ .‬اغلب توانایی دسترسی به داده های تولید شده به وسیله شبیه سازی و کشف معایب‬
‫منطقی در طرح یا توالی رخداد ها مهمتر می باشد‪.‬‬

‫* یک شبیه سازی پویای پیوسته‪ ،‬راه حل عددی معادالت جبری – تفاضلی یا معادالت تفاضلی را انجام می‬
‫دهد‪ .‬برنامه شبیه سازی به صورت دوره ای تمام معادالت را حل می کند و از اعداد برای تغییر دادن حالت و‬
‫خروجی شبیه سازی استفاده می کند‪ .‬اپلیکیشن ها شامل شبیه ساز های پرواز‪ ،‬بازی های شبیه سازی‬
‫مدیریت و ساخت‪ ،‬مدل سازی فرایند شیمیایی و شبیه سازی های مدارهای الکتریکی می باشند‪ .‬در اصل‬
‫این نوع شبیه سازی ها در واقع روی کامپیوترهای انالوگ اجرا شدند‪ .‬که در آنها معادالت دیفرانسیل می‬
‫توانند مسقیما با اجزای الکتریکی مختلف از قبیل ‪ Op-amps‬ها نشان داده شوند‪ .‬تا اخر سال ‪ 1112‬اغلب‬
‫شبیه سازی های انالوگ در کامپیوترهای دیجتیال متعارف اجرا می شدند که رفتار یک کامپیوتر انالوگ را‬
‫شبیه سازی می کنند‪.‬‬

‫* یک نوع خاص شبیه سازی گسسته که بر یک مدل با یک معادله اساسی تکیه ندارد اما با این وجود می‬
‫تواند به طور رسمی نشان داده شود شبیه سازی مبتنی بر عامل است‪ .‬در شبیه سازی مبتنی بر عامل‪ ،‬واحد‬

‫‪41‬‬
 ‫های فردی اعم از مولکول ها‪ ،‬سلول ها‪ ،‬درخت ها و یا مصرف کنندگان در مدل مستقیما نمایش داده می‬
‫شوند و دارای یک حالت داخلی و مجموعه ای از رفتارها یا قوانین می باشند که تعیین می کنند چگونه‬
‫وضعیت عامل از یک مرحله زمانی تا مرحله بعد به روز رسانی می شود‪.‬‬

‫* مدل های توزیعی روی شبکه ای از کامپیوترهای متصل به هم احتماال از طریق اینترنت اجرا می شوند‪.‬‬
‫شبیه سازی های پراکنده در میان کامپیوترهای چند میزبانی از این دست اغلب به عنوان شبیه سازی های‬
‫توزیعی یا پراکنده نامیده می شوند‪ .‬چندین استاندارد برای شبیه سازی توزیعی وجود دارند از جمله ‪،ALSP‬‬
‫‪ HLA ،DIS‬و ‪TENA‬‬

‫‪9-1-3‬عینی سازی‬

‫قبال داده های خروجی از یک شبیه سازی کامپیوتری گاهی اوقات در یک جدول یا یک ماتریس نشان داده‬
‫می شد که نشان می داد چگونه داده ها تحت تاثیر تغییرات بیشمار در پارامترهای شبیه سازی قرار می‬
‫گرفتند‪ .‬استفاده از فرمت ماتریس به استفاده سنتی از مفهوم ماتریس در مدل های ریاضیاتی ربط داده شد‪.‬‬
‫البته روانشناسان و دیگران خاطر نشان کرده اند که انسان ها به سرعت می توانند روند ها را با نگاه به‬
‫نمودارها یا حتی تصاویر متحرک تولید شده از داده ها همانطور که با انیمیشن ‪ CGI‬نمایش داده می شود‬
‫درک کنند‪.‬‬

‫اگر شاهدان لزوما نمی توانند اعداد را بخوانند یا فرمول های ریاضی را مشاهده کنند اما از مشاهده نمودار‬
‫آب و هوای متحرک آنها می توانند اتفاقات را بسیار سریعتر از از طریق پویش جداول مختصات باران – ابر‬
‫پیش بینی کنند‪ .‬چنین نمایشات گرافیکی شدیدی که دنیای اعداد و فرمول ها را کنار هم قرار می دهد‬
‫گاهی اقوات منجر به خروجی ای گردید که فاقد یک شبکه مختصات بود یا چرخه های زمان را حذف می‬
‫کرد‪ .‬امرزوه مدل های پیش بینی آب و هوا تمایل دارند نمای ابرهای بارانی ‪ /‬برفی متحرک را در مقابل یک‬
‫نقشه متعادل سازند که از مختصات عددی و چرخه های زمانی عددی اتفاقات استفاده می کند‪ .‬همچنین‬
‫شبیه سازی های کامپیوتری ‪CGI‬اسکن های ‪ CAT‬شبیه سازی می مانند که چگونه یک تومور می تواند‬
‫جمع شود یا در طول یک دوره طوالنی درمان پزشکی تغییر کند که گذشت زمان را به عنوان یک نمای در‬

‫‪41‬‬
 ‫حال چرخش سر انسان قابل مشاهده با تغییر تومور نشان می دهد‪ .‬اپلیکیشن های دیگر شبیه سازی های‬
‫کامپیوتری ‪ CGI‬برای نمیاش گرافیکی مقادیر زیاد داده ها به صورت متحرک توسعه داده می شوند چون‬
‫تغییرات در طول یک اجرای شبیه سازی رخ می دهند‪.‬‬

‫‪6-3‬شبیه سازی کامپیوتری در علم‬

‫مثال های کلی انواع شبیه سازی های کامپیوتری در علم برگرفته از یک شرح ریاضیاتی اساسی عبارتند از ‪:‬‬

‫* یک شبیه سازی عددی معادالت دیفرانسیل که نمی تواند به صورت عددی حل شود‪ ،‬تئوری هایی که‬
‫شامل سیستم های پیوسته از قبیل پدیده ها در کاسمولوژی فیزیکی‪ ،‬دینامیک سیاالت‪ ،‬مکانیک پیوستار و‬
‫انرژی جنبشی شیمیایی در این دسته قرار می گیرند‪.‬‬

‫* یک شبیه سازی تصادفی که عمدتا برای سیستم های گسسته ای استفاده می شود که در آنها اتفاقات به‬
‫صورت احتمالی رخ می دهند و نمی توانند مستقیما با معادالت دیفرانسیل شرح داده شوند‪ .‬پدیده ها در این‬
‫دسته شامل توده ژنتیک‪ ،‬شبکه های تنظیم کننده ژن یا بیو شیمیایی با تعداد کمی مولکول ها می باشند‪.‬‬

‫مثال های خاص شبیه سازی های کامپیوتری عبارتند از ‪:‬‬

‫* شبیه سازی های اماری براساس مجموعه ای از تعداد زیادی از پروفایل های ورودی از قبیل پیش بینی‬
‫دمای موازنه دریافت آب ها‪ ،‬دادن اجازه ورود به گاموت هواشناسی به یک محل خاص‪ .‬این روش برای پیش‬
‫بینی الودگی گرمایی بسط داده شد‪.‬‬

‫* از شبیه سازی عاملی به طور موثر در اکولوژی استفاده شده است‪ .‬که در آن اغلب مدل سازی فردی‬
‫نامیده می شود و در موقعیت هایی استفاده می شود که برای آنها تغییر پذیری فردی در عامل هارا نمی‬
‫توان نادیده گرفت‪ .‬از جمله جنبش های جمعیت ماهی های ازاد و قزل اال ‪.‬‬

‫* مدل پویای مرحله بندی شده زمانی – در هیدرولوژی چندین مدل حمل و نقل هیدرولوژی از این دست‬
‫وجود دارند از جمله مدل های ‪ SWMM‬و‪ DSSAM .‬که توسط اژانس حفاظت محیط زیست امریکا برای‬
‫پیش بینی کیفیت آب رودخانه بسط داده شدند‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫* از شبیه سازی های کامپیوتری همچنین برای مدل سازی رسمی تئوری های شناخت انسان و عملکرد‬
‫استفاده شده اند از جمله ‪. ACT-R‬‬

‫* شبیه سازی کامپیوتری با استفاده از مدل سازی مولکولی برای کشف مواد‪.‬‬

‫* شبیه سازی کامپیوتری برای مطالعه حساسیت انتخابی پیوند ها به وسیله مکانیک – شیمی در طول‬
‫خرد کردن مولکول های آلی ‪.‬‬

‫* از شبیه سازی های دینامیک سیاالت کامپیوتری برای شبیه سازی رفتار هوای در حال جریان‪ ،‬آب و‬
‫سیاالت دیگر استفاده می شود‪ .‬از مدل های ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬بعدی استفاده می شوند‪ .‬یک مدل یک بعدی اثرات‬
‫چکش آب را بر یک خط لوله شبیه سازی می کند‪ .‬یک مدل دو بعدی برای شبیه سازی نیرو های کششی‬
‫در مقطع بال یک هواپیما استفاده می شود‪ .‬یک شبیه سازی سه بعدی گرما و سرمای یک ساختمان بزرگ‬
‫را برآورد می کند‪.‬‬

‫* یک شناخت تئوری مولکولی ترموینامیک اماری برای شناخت راه حل های مولکولی اساسی می باشد‪.‬‬
‫توسعه تئوری ‪ PDT‬اجازه ساده شدن این موضوع پیچیده را به نمایشات پایین زمینی تئوری مولکولی می‬
‫دهد‪.‬‬

‫‪7-2‬مدلسازی چیست؟‬
‫یک مدل ساده شده هستی است که وجود دارد‪ .‬در اصل مدل یک نقشه از سیستم را فراهم می کند‪ .‬مدلها‬
‫ممکن است دربرگیرنده جزئیات یک برنامه باشند‪ .‬پس به طور کلی می توان گفت که یک مدل خوب‪ ،‬مدلی‬
‫است که همه عناصر درگیر در پروژه و روابط بین آنها وچگونگی اثرگذاری آنها را مشخص کند‪ .‬هر سیستمی‬
‫ممکن است توسط چندین مدل شرح داده شود و در هر مدلی یک نقشه شماتیکی وجود دارد که بر تشریح‬
‫سیستم می پردازد‪ .‬پس با این همه چرا ما مدل می کنیم؟ ما مدل می کنیم تا که سیستمی را که می‬
‫خواهیم پیاده سازی کنیم بهتر درک کنیم‬

‫از مدلسازی به چهار نتیجه می رسیم‪:‬‬

‫‪ )1‬مدلها به ما کمک می کنند که سیستمی را که می خواهیم به آن برسیم بهتر تصور کنیم‪.‬‬

‫‪ )2‬مدلها به ما اجازه می دهند تا ساختار و رفتار سیستم را مشخص کنیم‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫‪ )3‬مدلها ما را در جهت ساخت صحیح سیستم راهنمایی می کنند (برای ما الگوهایی (‪ )Pattern‬را ایجاد‬
‫می کنند که می توانیم در پروژههای بعدی خود از آنها استفاده کنیم‪ .‬این کار باعث افزایش امکان ‪Reuse‬‬
‫در پروژه می شود)‪.‬‬

‫‪ )1‬مدلها تصمیماتی را که در جهت کاربردی سیستم باید گرفته شوند مستند می کنند‪ .‬ما در اصل مدلها را‬
‫برای سیستمهای پیچیده ایجاد می کنیم‪ .‬زیرا نمی توانیم آنها را یکجا تصور کنیم‪ .‬انسان توانایی درک‬
‫چیزهای پیچیده را ندارد و در درک آنها محدودیت دارد‪ .‬ولی با مدل سازی در هر نسخه روی یک جزء از‬
‫سیستم کار می شود‪ ،‬باید توجه داشت که مدلسازی می تواند روی تخته‪ ،‬کاغذ‪ ،‬کارتهای ‪ CRC‬و‪ ...‬صورت‬
‫گیرد‪ .‬ولی چیزی که مهم است مدل کردن سیستمهای پیچیده می باشد و شکستن آنها به سیستمهای‬
‫کوچکتر که قابل درک بوده و به راحتی قابل پیاده سازی می باشند‪.‬‬

‫‪ 1-7-2‬اصول مدلسازی‬
‫تجربه چهار اصل را برای مدلسازی پیشنهاد می کند‪:‬‬

‫‪ .1‬انتخاب مدلهایی که برای ساخت دارای تأثیرات کارآمد و عمیقی بر روی اینکه چگونه می توان به‬
‫یک مشکل حمله کرد و چگونه می توان برای آن راه حل پیدا کرد می باشند‪ .‬به معنی دیگر مدل‬
‫خود را خوب انتخاب کنید‪ .‬یک مدل خوب مشکالت موجود در سرراه پیاده سازی را تصویر می کند‬
‫و مسیری را که راهی مناسبتر از آن پیدا نمی کنید پیشنهاد می دهد‪ ،‬ولی مدلهای نامناسب شما را‬
‫به بیراهه راهنمایی خواهند کرد‪ .‬در تولید نرم افزار مدلهایی را که شما انتخاب می کنید می توانند‬
‫تأثیر زیادی بر روی دید شما به مسائل داشته باشند‪ .‬اگر شما یک سیستمی را بعنوان پیاده ساز یک‬
‫بانک اطالعاتی درنظر داشته باشید‪ ،‬به احتمال زیاد روی روابط موجودیتی که رفتارشان همانند‬
‫‪trigger‬ها و ‪Store Procedure‬ها می باشد تمرکز خواهید کرد‪ .‬اگر شما سیستمی را بعنوان‬
‫یک آنالیست مشاهده کنید‪ ،‬مدلها را به احتمال زیاد از دید الگوریتم و جریان دادههایی که بین‬
‫پروسسها در حال حرکت می باشند بررسی می کنید‪ .‬پس نتیجه می شود که هر مدل دیدی به‬
‫سیستم ما می دهد که این دیدها‪ ،‬گوناگون بوده و هزینه و سودهای خاص خود را دارند‪.‬‬

‫‪ .2‬هر مدلی بسته به شرایط باید از الیه های گوناگونی بررسی شود‪ .‬این مسئله هم در دنیای واقعی و‬
‫هم در صنعت نرم افزار صادق است‪.‬‬

‫گاهی یک مدل سریع و راحت همانند ‪ User Interface‬مشخص می کند که ما نیازمند چه می باشیم‪.‬‬
‫این مسأله درتعیین ‪ ،Platform‬شبکه و مسائلی از این قبیل حائز اهمیت می باشد‪ .‬بهترین مدلها آنهایی‬

‫‪44‬‬
‫هستند که اجازه دهند شما جزئیات و وابستگیهای سیستم خود را بشناسید و متوجه شوید که به کدام علت‬
‫به آنها در سیستم خود نیازمند باشید‪ .‬در بسیاری از مدلها یک طراح یا کاربر می خواهد بر روی «چه چیز»‬
‫متمرکز شود و یک پیاده ساز می خواهد بر روی «چه طور» تمرکز کند‪ ،‬هر دوی اینها می خواهند یک‬
‫سیستم را در الیه ها و زمانهای مختلف تصویر کنند‪.‬‬

‫‪ .3‬بهترین مدلها آنهایی هستند که به واقعیت نزدیک و در ارتباط با آن باشند‪ .‬مدل مناسب باید با‬
‫دنیای واقعی مرتبط باشد و مشخص کند که در کدام قسمتها دارای ضعف می باشد‪ .‬در اصل همه‬
‫مدلها حالت ساده شدهای از دنیای واقعی هستند‪ ،‬نکته اصلی در مدل این است که جزئیات اصلی و‬
‫مهم سیستم از قلم انداخته نشده باشد‪ .‬در نرم افزار‪ ،‬نقطه ضعف در از بین رفتن ارتباط بین مدل‬
‫آنالیز شده و مدلی که طراحی می شود می باشد‪ .‬این شکاف بین مدلها باعث ایجاد شکافهای‬
‫بیشتری در پروژه در زمانهای مختلف خواهد بود‪.‬‬

‫‪ .1‬چهارم‪ :‬هیچ مدلی به تنهایی کارایی کافی ندارد‪ .‬هر سیستم بزرگی بهتر است که دارای خط مشیی‬
‫باشد که به سمت یک مجموعه از مدلهای کوچک با کمترین وابستگی حرکت کند‪ .‬اگر شما سازنده‬
‫یک ساختمان باشید‪ ،‬هیچ نقشه ای وجود ندارد که همه جزئیات را برای شما مشخص کرده باشد‪.‬‬
‫در حداقل شرایط شما به چندین نقشه مانند برق ساختمان‪ ،‬طبقات‪ ،‬لوله کشی و‪ ...‬نیازمند باشید‪.‬‬
‫شاید جمله سؤال برانگیز‪ ،‬وجود کلمه «با کمترین وابستگی» در اصل چهارم می باشد‪ .‬این به معنای‬
‫داشتن مدلهایی است که می توانند بطوری مستقل و جداگانه ساخته شده و استفاده شوند‪ .‬اما هنوز‬
‫هم بر همدیگر وابستگی دارند‪ .‬مثالً در نقشه ساختمان‪ ،‬نقشه برق ساختمان یک نقشه جداگانه و‬
‫کامل می باشد که می تواند پیاده سازی شود‪ ،‬ولی هنوز بر نقشه بنای ساختمان وابستگی دارد زیرا‬
‫با تغییر در آن ممکن است نقشه برق نیز دچار تغییر شود‪ .‬این واقعیت در سیستمهای نرم افزاری‬
‫شیءگرا صادق است‪.‬‬

‫برای درک معماری چنین سیستمهایی شمانیازمند چندین ‪ View‬بهم مرتبط می باشید که شامل موارد زیر‬
‫می باشد‪:‬‬

‫‪ Usecase View .1‬نیازمندیهای سیستم را مشخص کرده و نمایش می دهد‪.‬‬

‫‪ Design View .2‬پیداکردن مشکالت سیستم و مشخص کردن راه حلهای مربوط به آنها‪.‬‬

‫‪ Process View .3‬پردازش ‪Thread‬های موجود در سیستم را در قالب توزیع شده مدل می کند‬

‫‪ Development View .1‬پیاده سازی و اداره کردن درک فیزیکی سیستم را برعهده دارد‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫‪ Deployment View .1‬بر روی مهندسی و تکنولوژی گسترش برنامه متمرکز می باشد‪.‬‬

‫هر کدام از دیدها ممکن است دارای ساختار گوناگونی باشند ولی درمجموع همه آنها نقشه یک سیستم نرم‬
‫افزاری را نشان می دهند‪ .‬البته باید توجه داشت که در سیستمهای گوناگون هر کدام از این مدلها ممکن‬
‫است دارای اهمیت بیشتری نسبت به دیگر مدلها باشند‪ .‬مثالً در ‪)Graphic User interface(GUI‬‬
‫دیدهای ‪ Usecase‬مهم است‪ .‬در سیستمهای ‪ Realtime‬دید پردازشی مهم است و در برنامه های تست و‬
‫‪ Web‬دید پیاده سازی و گسترش برنامه از اهمیت باالیی برخوردار است‪ .‬امروزه یک سازمان نرم افزاری‬
‫موفق سازمانی است که بتواند بسادگی نرم افزارهایی را تولید کند که نیازهای کاربران در آن دیده شده‬
‫باشد‪ .‬چنین سازمانی که بتواند چنین نرم افزاری را با روشها و ابزار مؤثر و در زمان مناسب پیاده سازی کند‪،‬‬
‫می تواند در امر تجارت موفق باشد‪ .‬محصول اولیه یک تیم تولید نرم افزار‪ ،‬بهینه نمی باشد و شعار نمی دهد‬
‫بلکه مهم است که نرم افزاری را پیاده سازی کرده باشد که نیازهای کاربران و تجارت را برآورده سازد‪ .‬بقیه‬
‫موارد حالت ثانویه به حساب می یند‪ .‬نکته مهمی در این شعار وجود دارد‪ .‬متأسفانه بسیاری از سازمانهای‬
‫نرم افزاری درگیر حالت ثانویه می باشند‪ .‬برای پیاده سازی نرم افزاری که اهداف موردنظر را برآورده سازد‪،‬‬
‫شما باید کاربران را مالقات کنید تا نیازهای واقعی سیستم شما بدست آید‪ .‬می توان گفت برای اینکه شما‬
‫در نهایت بتوانید نرم افزاری با کیفیت باال به وجود آورید‪ ،‬باید دارای افراد و ابزاری مناسب به همراه هدف‬
‫مشخص و واضحی باشید‪ .‬مدل کردن‪ ،‬قسمت مرکزی همه فعالیتهایی است که پیاده سازان نرم افزاری را به‬
‫سمت تولید یک محصول مناسب راهنمایی می کند‪ .‬ما سیستمها را مدل می کنیم برای اینکه رفتارها و‬
‫ساختارهایی را که در سیستم خود می خواهیم بصورت کتبی داشته باشیم‪ ،‬ما مدل می کنیم تا بتوانیم‬
‫معماری سیستم خود را کنترل کنیم و بتوانیم سیستمی را که در حال ساختن آن می باشیم بهتر درک‬
‫کنیم‪ ،‬امکان ‪ Reuse‬را در سیستم داشته باشیم و همچنین ریسکهای پروژه را مدیریت کنیم‪ .‬بسیاری از‬
‫سازمانهای نرم افزاری شروع به انجام کارهای بزرگ می کنند‪ ،‬ولی مشکل اصلی این است که آنها همانند‬
‫ساختن النه برای پرنده ها عمل می کنند (برای ساختن النه پرنده می توان با تعدادی تخته و میخ و بدون‬
‫نیاز به نقشه اقدام به ساخت النه کرد)‪ .‬اگر شما واقعاً می خواهید که نرم افزاری را بدون هدف و در کمترین‬
‫زمان ممکن تولید کنید مشکالت این کار فقط نوشتن خود برنامه می باشد‪ ،‬ولی در واقع هدف اصلی ایجاد‬
‫یک نرم افزار صحیح می باشد و پیاده سازی یک نرم افزار کارا وابسته است بر ابزار‪ ،‬فعالیتها و معماری که آن‬
‫نرم افزاری استفاده می کند‪.‬بسیاری مواقع پروژه ها بصورت کوچک شروع می شوند ولی پس از مدتی به‬
‫پروژههای بزرگ تبدیل می شوند‪ ،‬بخاطر آنکه آنها موفقیت کاری خودشان را در این راه قربانی می کنند‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪8-3‬کاربرد شبیه سازی در مهندسی مجدد فرآیند‬

‫در دنیای امروز تغییر‪ ،‬تحول و پویایی از اصول پایه است و مدیران باید دائماً در جستجوی راههایی برای‬
‫بهبود بخش مربوط به خود در سازمان باشند‪.‬‬

‫در این راه‪ ،‬ابزارهای گوناگونی برای بهبود فرایند مورداستفاده قرار می گیرد که یکی از این ابزارها مهندسی‬
‫مجدد فرایندها (‪ )B.P.R‬است‪ .‬مهندسی مجدد مستلزم طراحی دوباره و ریشه ای فرایندهای سازمانی است‪.‬‬
‫گرچه مهندسی مجدد فرایندهای سازمانی می تواند مزایای مهمی به سبب کاهش هزینه ها و یا بهبود‬
‫کارایی داشته باشد‪ ،‬خطرات مهمی نیز در این روند وجود دارد‪ ،‬که به کـــــارگیری شبیه سازی رایانه ای‬
‫برای مدل سازی و تحلیل فرایندهای کسب وکــار می تواند این خطرات راکاهش داده و شانس موفقیت‬
‫پروژه های مهندسی مجدد را باال ببرد‪ .‬شبیه سازی فرایند تکنیکی است که امکان نمایش فرایندها‪ ،‬منابع‪،‬‬
‫کاالها و خدمات را در یک مدل دینامیک رایانه ای فراهم می سازد واین مدل شبیه سازی هنگامی که اجرا‬
‫می گردد تقلیــــدی از عملیات واحد تولیدی است‪ .‬شبیه سازی فرایند تکنیکی است که به سازمانها کمک‬
‫مـــی کند عملکرد فرایندهای خود را پیش بینی‪ ،‬مقایسه و بهینه سازی کنند‪ .‬بدون اینکه هزینه و ریسک‬
‫تغییر فرایندهای جاری و اجرای فرایندهای جدید را متحمل شوند‪ .‬درحقیقت شبیه سازی رایانه ای ابزاری‬
‫توانمند جهت پشتیبانی از تصمیمات مدیریت و کاهش ریسک فرایند تصمیم گیری و پشتیبانی از فرایند‬
‫بهبود مستمر و مهندسی مجدد است‪.‬‬

‫مدیــــران در دنیای امروز اصل باید سیستم های مورد نظرشان را طوری اصالح کنند که با شرایط محیطی‬
‫سازگار باشد‪ .‬اصوالً روشهای به کارگیری منابع با هدف نهایی افزایش بهره وری صورت می گیرد درنتیجه‬
‫یکی از عوامل موثر درایجاد نظامهایی که هدفشان افزایش بهره وری است‪ ،‬مطالعات شبیه سازی برای تغییر‬
‫در نحوه روشهای کار و روشهای به کارگیری منابع است‪ .‬مطالعات شبیه سازی مـــی تواند تاثیرات زیادی بر‬
‫ارزش افزوده نهایی داشته باشند‪ .‬این امر موجب شده است که در مهندسی مجدد طرحها‪ ،‬طراحی کارخانه و‬
‫محصول‪ ،‬شبیه سازی کاربردهای ویژه خود را یافته و مدل سازی از واحدهای تولید مطرح و اجرا گردد‪.‬‬

‫شبیه سازی در فرهنگ لغت ‪ WEBSTER‬به معنای وانمودکردن یا نایل شدن به اصل چیزی بدون واقعیت‬
‫است‪ .‬شبیه سازی رایانه ای به فرایند مدل سازی با استفاده از روابط ریاضی و منطقی و همچنین اجرای‬
‫مدل به وسیله رایانه گویند‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫تمایل بر این است که تقریباً در مواجهه با هر مسئله ای روش شبیه سازی پذیرفته شود هرچند آنهایی که‬
‫دارای دانش ریاضی قوی هستند شبیه سازی را روشی بی جان و آخرین راه حل تلقی می کنند ولی‬
‫درحقیقت برای دانشمندان علوم مدیریت و پژوهشگران عملیات‪ ،‬شبیه سازی یکی از ابزارهایی است که‬
‫کاربرد فراوان دارد‪.‬‬

‫استفاده از مدل های شبیه سازی به عنوان یک تکنیک پشتیبانی از تصمیمات مدیریت و کاهش ریسک‬
‫فرایند تصمیم گیری به وسیله ارزیابی و تحلیل استراتژی های مختلف طراحی و بهبود سیستم روند افزایشی‬
‫داشته است‪ .‬به خصوص شبیه سازی های گسسته پیشامد به خـــــــــاطر توسعه خبره ترین نرم افزارهای‬
‫شبیه سازی رایانه ای و نیز افزایش توانایی سخت افزارهای رایانه ای به صورت گسترده و موفقیت آمیزی در‬
‫صنعت و تولید به کار گرفته شده است‪.‬‬

‫دردنیای صنعتی امروز شبیه سازی به عنوان یک متدولوژی حل مسئله و تجزیه و تحلیل سیستم ها از‬
‫اهمیت بسزایی برخوردار است‪.‬‬

‫رقابت شدید و فشار برای تغییر‪ ،‬سازمانها و حرفه های مختلف را وادار می کند که پیوسته سطح و کیفیت‬
‫خدماتی را که به مشتریان عرضه می دارند‪ ،‬بهبود بخشند‪ .‬تولید و تحویل محصوالت و خدمات ازطریق‬
‫فرایندها میسر می گردد‪ .‬فرایندها مجموعه ای از فعالیتها هستند که با دریافت یک سری از داده ها آنها را‬
‫به پدیده های باارزش تبدیل می کنند‪.‬‬

‫امروزه انتظار می رود که مدیران همگی مدیران تغییر و تحول باشند‪ ،‬مدیرانی که دائماً در جستجوی‬
‫راههایی برای بهبود بخش مربوط به خود در سازمان هستند‪ .‬در این راه فنون و ابزارهای گوناگونی می تواند‬
‫برای بهبود فرایند مورداستفاده قرارگیرد‪ ،‬از جملـــه این ابزارها می توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬

‫‪ )1‬مدیریت کیفیت جامع؛‬

‫‪ )2‬مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار؛‬

‫‪ )3‬تولید به هنگام؛‬

‫‪ )1‬سیستم های مدیریت کیفیت؛‬

‫‪48‬‬
 ‫‪ )1‬نوآوری فرایند؛‬

‫‪ )6‬طراحی مجدد فرایندها؛‬

‫‪ )7‬بهینه کاوی (الگوبرداری)‪.‬‬

‫این تکنیک ها اگرچه در فضاهای انضباطی و یا وظیفه ای متفاوت مدیریتی تدوین شده اند در یک مجموعه‬
‫از خصوصیات کلیدی مشترک‪ ،‬با هم سهیم هستند‪ .‬مثالً همه آنها از یک رویکرد گسترده تغییر دفاع می‬
‫کنند و خواستار این هستند که فلسفه یا فرهنگ سازمان را تغییر دهنـــد‪ .‬همچنین به طور گسترده ای‬
‫توسط مشاوران مدیریت به جای جامعه آکادمیک جهت بهبود عملکرد تدوین یافته اند‪.‬‬

‫هدف اصلی از تمامی این تکنیک ها‪ ،‬بهبود بخشیدن به فرایندهای کسب و کار‪ ،‬کاهش هزینه ها و ارائه‬
‫محصوالت و خدمات بهتر به مشتریان است و مدل هــــــای شبیه سازی می توانند بـــرای اندازه گیری‬
‫اثرات این تکنیک ها بر عملکرد فرایندهای کسب و کار به کار گرفته شوند‪ .‬مهندسی مجدد فرایندهای کسب‬
‫و کار مهندسی مجدد مستلزم طراحی دوباره و ریشه ای فرایندهای کسب و کار <یک شرکت است‪.‬‬
‫هنگـــــامی که فرایند دوباره طراحی می شود مشاغل از حالت محدود و وظیفه گرا به حالت چندبعدی‬
‫تکامل پیدا می کنند‪ .‬مهندسی مجدد در اصل پیرامون واژگونی انقالب صنعتی است و فرضیاتی را که جزء‬
‫جدایـــی ناپذیر الگوی آدام اسمیت به شمار می روند مانند‪ :‬تقسیم کار‪ ،‬صرفه جوییهای مقیـــــاس و‬
‫کنترل سلسله مراتبی را مردود می شمارد‪.‬‬

‫مهندسی مجدد پتانسیل بزرگ و عظیمی برای افزایش بهره وری ازطریق کاهش زمان فرایند‪ ،‬کاهش هزینه‪،‬‬
‫بهبود کیفیت و رضایت مشتری دارد و این امر اغلب به یک تغییر بنیادی در سازمان نیاز دارد‪ .‬مهندسی‬
‫مجدد سازمانها مجموعه کارهایی است که یک سازمان برای تغییر پردازشها و کنترل های درونی خود انجام‬
‫می دهد تا از ساختارهای سنتی‪ ،‬عمودی و سلسله مراتبی به ساختارهای افقی و میان فعالیتی مبتنی بر‬
‫گروه تبدیل شود به طوری که در آن‪ ،‬همه پردازشها برای جلب رضایت مشتری صورت می گیرد‪.‬‬

‫گــــرچه مهندسی مجدد فرایندهای کسب وکار می تواند مزایای مهمی را به سبب کاهش هزینه ها و‬
‫بهبود کارایی به دست آورد‪ ،‬خطرات مهمـــی نیز دراین روند وجود دارد‪ .‬به کارگیری شبیه سازی برای مدل‬
‫سازی و تحلیل فرایندهای کسب و کار می تواند این خطرات را کاهش داده و شــانس موفقیت پروژه های‬
‫مهندسی مجدد را باال ببرد‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫‪1-8-2‬کاربرد شبیه سازی در پروژه های مهندسی مجدد‬

‫شبیه سازی فرایند یکی از ابزارهایی است که در مهنـــدسی مجدد بسیار کاربرد دارد‪ .‬شبیه سازی ابزار‬
‫قدرتمندی است که فرایند جدید و یا فرایند فعلی را طراحی‪ ،‬ارزیابی و تصویرسازی کرده و خطرات ناشی از‬
‫اجرای تغییرات در محیط واقعی را نیز به حداقل ممکن می رساند‪.‬‬

‫شبیه سازی دینامیک فرآیند‪ ،‬مطالعه و بررسی فرایندهای سازمانی را از طریق مدل امکان پذیر می سازد و‬
‫باعث درک بهتر روابط علت و معلولی و پیش بینی بهتر نتایج می گردد‪.‬‬

‫شبیه سازی در زمینه های زیر در پروژه های مهندسی مجدد مشارکت می کند‪:‬‬

‫‪.1‬مطالعات امکان سنجی‬

‫تعیین عملی بودن فرایندهای جدید باتوجه به محدودیتهای مختلف و تجزیه و تحلیل‪( ،‬هزینه فایده ریسک)‬
‫فرایند جدید؛‬

‫‪.2‬مشخصات عملکرد‪:‬‬

‫تعیین معیارهای عملکرد سیستم در وضعیت فعلی و آینده؛‬

‫‪ .3‬الگوسازی‪:‬‬

‫ایجاد آگاهی و شناخت نسبت به وضعیت آینده سیستم به منظور برنامه ریزی و ارزیابی ریسک و طرح ریزی‬
‫جزئیات فرایند جدید؛‬

‫‪.1‬ارتباطات‪:‬‬

‫تبیین شیوه کارکرد روش جدید در سازمان‪ .‬شبیه سازی فرایند‪،‬تکنیکی است که به سازمانها کمک می کند‬
‫عملکرد فرایندهای خود را پیش بینی‪ ،‬مقایسه و بهینه سازی کنند بدون اینکه هزینه و ریسک تغییر‬
‫فرایندهای جاری و اجرای فرایندهای جدید را متحمل شوند‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫برخی از مباحث و موضوعهایی که با اجرای مدل های شبیه سازی در سیستم ها و فرایندهای تولید می توان‬
‫بررسی کرد عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬ارزیابی عملکرد سیستم و تجزیه وتحلیل کمیت و کیفیت برون داد و دست یافت سیستم؛‬

‫‪ .2‬تجزیه و تحلیل مدت زمانی که مشتری یا کاال در سیستم سپری می کند و بررسی گلوگاههای‬
‫فرایندهای سازمانی؛‬

‫‪ .3‬ارزیابی و تحلیل خط مشی و سیاستهای زمانبندی تولید و کنترل موجودی‪ ،‬بررسی قابلیت اطمینان‬
‫ماشین آالت و سیــــاستها و خط مشی های کنترل کیفیت؛‬

‫‪ .1‬تعیین سطح بهینه وسایل و تجهیزات و منابع انسانـــی موردنیاز‪ ،‬بررسی طرح استقرار ماشین‬
‫آالت‪ ،‬تعیین تعداد وسایل و تجهیزات حمل ونقل‪ ،‬تعیین میزان و محل ذخیره های موقت در فرایند‬
‫تولید و ارزیابی تاثیر تغییر در حجم و ترکیب محصوالت بر معیارهای عملکرد سیستم؛‬

‫‪ .1‬برنامه ریزی نیروی انسانی موردنیاز‪ ،‬ارزیابی سرمایه گــــذاری ها و تعیین تعداد بهینه شیفت های‬
‫کاری‪.‬‬

‫برخی از معیارهای عملکرد سیستم و فرایندهای تولید که معموالً توسط شبیه سازی برآورده می گردد‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪ )1‬کمیت و کیفیت دست یافت (‪ )THROUGH PUT‬فرایند تولید؛‬

‫‪ )2‬مدت زمان به سربردن در سیستم؛‬

‫‪ )3‬مدت زمان انتظار در صف؛‬

‫‪ )1‬طول صف انتظار؛‬

‫‪ )1‬بررسی کارایی حمل و نقل قطعات و کاالهای در جریان ساخت در فرایند تولید؛‬

‫‪ )6‬ضریب بهره برداری از وسایل‪ ،‬تجهیزات و نیروی انسانی‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫شبیه سازی ویژگیهایی دارد که آن را برای مدل سازی فـــرایندهای کسب و کار مناسب می کند‪ .‬برخی از‬
‫این ویژگیها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ )1‬مدل شبیه سازی می تواند به آسانی برای تغییرات بعدی در سیستم واقعی اصالح شود؛‬

‫‪ )2‬مدل شبیه سازی می تواند به عنوان یک ابزار پشتیبانی از تصمیم گیری برای بهبود مستمر فرایند به کار‬
‫گرفته شود‪.‬‬

‫‪ )3‬آزمایش کردن با یک مدل شبیه سازی به جای پیاده سازی مستقیم تغییرات در فرایند واقعـــی خطر‬
‫تصمیم گیری اشتباه را کاهش می دهد؛‬

‫‪ )1‬مدل های شبیه سازی می توانند رفتار انسان و منابع تکنیکی را در سیستم تقلید کنند؛‬

‫‪ )1‬فرایند ساخت مدل درک بهتر فرایندهای مـــدل شده را تسهیل کرده و به تشخیص گزینه های قابل‬
‫قبول برای تغییر کمک می کند؛‬

‫‪ )6‬شبیه سازی با طرح ریزی مجدد فرایندها‪ ،‬قبل از پیاده سازی شانس رسیدن به فرایند درست و صحیح را‬
‫در اولیـــن کوشش بهبود می بخشد؛‬

‫‪ )7‬مدل های شبیه سازی با تعامل تصویری به همـــراه انواع گزارشهای خروجی گرافیکی می توانند برای‬
‫تمرکز بر روی جلسات طوفان مغــــزی در جایی که انواع ایده های جدید می تواند با استفاده از مدل شبیه‬
‫سازی‪ ،‬آزمایش شده و برمبنای نتایج مدل ساختـــه شده‪ ،‬تصمیم گیری کرد‪ ،‬مفید واقع می گردند‪.‬‬

‫مانند بسیاری دیگر از روشها و تکنیکها‪ ،‬شبیه سازی فرایند نیز دارای محدودیتهایی است که معموالً با به‬
‫کارگیری تکنیکها و روشهای دیگری مانند‪ ،‬مدیریت پروژه‪ ،‬تکنیکهای زمانبندی و روشهای بهینه سازی‪ ،‬می‬
‫توان براین محدودیتها غلبه کرد‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫‪1-1‬کلیات‬

‫در این فصل به شرح مدل کردن یه کوره القایی عملیات ذوب با نرم افزار متلب اشاره ای خواهیم داشت‪.‬‬

‫همانطور که می دانید در کوره های ذوب به روش القا جهت بهینه سازی مصزف برق از منطق فازی استفاده‬
‫میگردد‪ .‬یعنی با شارژ شدن کوره به هر مقدار متناسب با آن مقدار ولتاژ برای ذوب فلز درخواست میگردد‪.‬‬

‫‪ 1-1-3‬منطق فازی‬
‫منطق فازی (به انگلیسی‪ )fuzzy logic :‬اولین بار در پی تنظیم نظریهی مجموعههای فازی به وسیلهی‬
‫پروفسور لطفی زاده (‪ 1161‬م) در صحنهی محاسبات نو ظاهر شد‪.‬‬

‫واژه ی ‪ fuzzy‬به معنای غیر دقیق‪ ،‬ناواضح و مبهم (شناور) است‪.‬‬

‫کاربرد این مبحث در علوم نرمافزاری را میتوان به طور ساده اینگونه تعریف کرد‪ :‬منطق فازی از منطق‬
‫ارزشهای "صفر و یک" نرمافزارهای کالسیک فراتر رفته و درگاهی جدید برای دنیای علوم نرمافزاری و‬
‫رایانهها میگشاید‪ ،‬زیرا فضای شناور و نامحدود بین اعداد صفر و یک را نیز در منطق و استداللهای خود به‬
‫کار میگیرد‪ .‬منطق فازی از فضای بین دو ارزش "برویم" یا "نرویم"‪ ،‬ارزش های جدید "شاید برویم" یا‬
‫"میرویم اگر" یا حتی "احتمال دارد برویم" را استخراج کرده و به کار میگیرد‪ .‬بدین ترتیب به عنوان مثال‬
‫مدیر بانک پس از بررسی رایانهای بیالن اقتصادی یک بازرگان میتواند فراتر از منطق "وام میدهیم" یا "وام‬
‫نمیدهیم" رفته و بگوید‪" :‬وام میدهیم اگر ‪"...‬‬

‫دانش مورد نیاز برای بسیاری از مسائل مورد مطالعه به دو صورت متمایز ظاهر میشود‪:‬‬

‫‪ .1‬دانش عینی مثل مدلها و معادالت و فرمولهای ریاضی که از پیش تنظیم شده و برای حل و فصل‬
‫مسائل معمولی فیزیک‪ ،‬شیمی‪ ،‬یا مهندسی مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫‪ .2‬دانش شخصی مثل دانستنیهایی که تا حدودی قابل توصیف و بیان زبانشناختی بوده‪ ،‬ولی امکان کمّی‬
‫کردن آنها با کمک ریاضیات سنتی معموالً وجود ندارد‪ .‬به این نوع دانش‪ ،‬دانش ضمنی یا دانش تلویحی‬
‫(‪ )Tacit knowledge‬گفته میشود‪.‬‬

‫از آن جا که در عمل هر دو نوع دانش مورد نیاز است منطق فازی میکوشد آنها را به صورتی منظم‪،‬‬
‫منطقی‪ ،‬و ریاضیاتی بایکدیگر هماهنگ گرداند‬

‫منطق فازی بیش از بیست سال پس از ‪ 1161‬از درگاه دانشگاه ها به بیرون راه نیافت زیرا کمتر کسی‬
‫معنای آنرا درک کرده بود‪ .‬در اواسط دهه ‪ 12‬میالدی قرن گذشته صنعتگران ژاپنی معنا و ارزش صنعتی‬
‫این علم را دریافته و منطق فازی را به کار گرفتند‪ .‬اولین پروژه آنها طرح هدایت و کنترل تمام خودکار قطار‬
‫زیرزمینی شهر سندای بود که توسط شرکت هیتاچی برنامه ریزی و ساخته شد‪ .‬نتیجه این طرح موفق و‬
‫چشم گیر ژاپنی ها به طور ساده اینگونه خالصه میشود‪ :‬آغاز حرکت نامحسوس (تکان های ضربه ای) قطار‪،‬‬
‫شتاب گرفتن نامحسوس‪ ،‬ترمز و ایستادن نامحسوس و صرفه جویی در مصرف برق‪ .‬از این پس منطق فازی‬
‫بسیار سریع در تکنولوژی دستگاه های صوتی و تصویری ژاپنی ها راه یافت (از جمله نلرزیدن تصویر فیلم‬
‫دیجیتال ضمن لرزیدن دست فیلم بردار)‪ .‬اروپایی ها بسیار دیر‪ ،‬یعنی در اواسط دهه ‪ 12‬میالدی‪ ،‬پس از‬
‫خوابیدن موج بحث های علمی در رابطه با منطق فازی استفاده صنعتی از آن را آغاز کردند‪.‬‬

‫منطق فازی از جمله منطقهای چندارزشی بوده و بر نظریه مجموعههای فازی تکیه میکند‪ .‬مجموعههای‬
‫فازی خود از تعمیم و گسترش مجموعههای قطعی به صورتی طبیعی حاصل میآیند‪.‬‬

‫‪1-1-1-3‬کاربرد های صنعتی‬

‫برای هر دستور کار و خواسته عمل کرد مکانیکی‪ ،‬الکترومغناطیسی یا نرمافزاری و غیره که برای آن فرمول‬
‫یا دستورالعمل مطلق و شفاف ریاضی وجود نداشته باشد و بخصوص زمانی که دستور کار بوسیله جمالت‬
‫انشاء شده باشد‪ ،‬نرمافزار متکی به منطق فازی راه گشا بوده و کارآمد است‪.‬‬

‫برخی از کاربردها عبارتند از‪:‬‬

‫* هدایت و کنترل هرگونه دستگاه و تاسیسات پویا و حرکت ساز را میتوان با کمک منطق فازی به بهترین‬
‫وجه اعمال نمود‪ .‬از جمله ماشین لباس شویی‪ ،‬قطارها‪ ،‬ترمز ایبیاس خودرو‪ ،‬آسانسور‪ ،‬جرثقیل‪ ،‬تسمه نقاله‪،‬‬
‫موتورهای احتراقی‪ ،‬نشست و برخاست خودکار هواپیما و غیره‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫* دستگاههای سمعی‪/‬بصری دیجیتال‪.‬‬

‫* "آیندهنگری" نرمافزارها جهت جلوگیری از هنگ کردن سرورها‪ ،‬کنترل موتورهای جستجوگر در اینترنت‪،‬‬
‫سیستمهای نرمافزاری ترجمه‪ ،‬رباتیک و هوش مصنوعی‪ ،‬بررسی احتمال برداشتهای سرندیپیتی‪ ،‬مهندسی‬
‫پزشکی از جمله آسیب شناسی یا هدایت و کنترل تاسیسات سی تی اسکن‪ ،‬سی سی یو و آی سی یو‪،‬‬
‫دستگاه ضربانساز قلب‪.‬‬

‫* کارهای ریسک شناسی‪ ،‬آماری و ارزیابی بانکی جهت تصمیمگیریهای مدیران‪.‬‬

‫* محاسبات آماری بیمهها برای یافتن فاکتورهای ریسک در قراردادها‪( .‬بسیاری از شرکتهای بیمه در‬
‫جهان‪ ،‬ارزیابی صدمات و طلب خسارت مشتریان را چند سالی است بوسیله نرمافزارهای فازی پوشش‬
‫میدهند و از این راه با تقلب و کاله برداریهای مشتریان مبارزه میکنند‪).‬‬

‫‪-2-1-1-3‬مجموعههای قطعی‬

‫مجموعههای قطعی (‪ )Crisp sets‬در واقع همان مجموعههای عادی و معمولی هستند که در ابتدای‬
‫نظریهی کالسیک مجموعهها معرفی میشوند‪ .‬افزودن صفت قطعی به واقع وجه تمایزی را ایجاد مینماید که‬
‫به کمک آن میشود یکی از مفاهیم ابتکاری و حیاتی در منطق فازی موسوم به تابع عضویت را به آسانی در‬
‫ذهن به وجود آورد‪.‬‬

‫در حالت مجموعههای قطعی‪ ،‬تابع عضویت فقط دو مقدار در برد خود دارد (در ریاضیات‪ ،‬برد یک تابع برابر با‬
‫مجموعه تمام خروجیهای تابع است)‪.‬‬

‫آری و خیر (یک و صفر) که همان دو مقدار ممکن در منطق دوارزشی کالسیک هستند‪ .‬بنابراین‪:‬‬

‫‪55‬‬
 ‫‪ 3-1-1-3‬مجموعه فازی‬
‫مجموعه فازی براساس تابع عضویت تعریف میشود که تصویر مجموعه فراگیر در بازه [صفر و یک] است‪.‬‬

‫هر یک از اعضا درجه عضویت دارند‪ .‬مجموعه فازی از تعمیم و عمومیت دادن تئوری مجموعههای کالسیک‬
‫ایجاد شد‪ .‬در تئوری مجموعههای کالسیک‪ ،‬عضویت اعضا در یک مجموعه به صورت جمالت باینری بر‬
‫اساس شرط دودوئی تعیین میشوند که یک عضو یا به مجموعه تعلق دارد یا ندارد‪ .‬در حالی که در تئوری‬
‫فازی درجات نسبی عضویت اعضا در مجموعه مجاز است‪.‬‬

‫‪2-1-3‬تابع و درجه عضویت‬

‫تابع عضویت تابعی است از تصویر مجموعه کلی به ‪ Ù‬نسبت به بازه بسته [‪ .]1،2‬مجموعه فازی ‪ A‬با تابع‬
‫عضویت ‪ μA‬در ‪ U‬تعریف شده است‪.‬‬

‫عددی که تابع به هر عضو ارزشدهی مینماید درجه عضویت آن عضو در آن مجموعه را مشخص‬
‫میسازد‪.‬اگر درجه عضویت یک عنصر از مجموعه برابر با صفر باشد آن عضو کامالً از مجموعه خارج است‬
‫واگر درجه عضویت یک عضو برابر با یک باشدآن عضو کامالً در مجموعه قرار دارد میتوان نتیجه گرفت‬
‫مجموعه کالسیک یک حالت مجموعه فازی یعنی زیرمجموعه مجموعه فازی است‪ .‬و حال اگر درجه عضویت‬
‫یک عضو مابین صفر و یک باشد این عدد بیانگر درجه عضویت تدریجی میباشد‪.‬‬

‫از لحاظ مفهومی در ضمن میتواند هر مجموعه بصورت تداخلی با درجهای در مجموعه دیگر قرار گیرد‪ .‬مثالً‬
‫در متغیر زبانی سن صفت جوانی را مد نظر بگیریم حال با توجه به انتخاب تابع عضویت مانند گاوسیان‬
‫صفت میان سالی با درجه عضویت کم می تواند در مجموعه صفت جوانی قرار گیرد و صفت پیری نیز با‬
‫درجه عضویت کمتری در مجموعه صفت جوانی ظاهر می شود‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫‪1-1-1‬متغیرهای زبانی‬

‫متغیرهای زبانی به متغیرهایی گفته میشود که مقادیر مورد قبول برای آنها به جای اعداد‪ ،‬کلمات و‬
‫جمالت زبانهای انسانی یا ماشینی هستند‪.‬‬

‫همانگونه که در محاسبات ریاضی از متغیرهای عددی استفاده میگردد‪ ،‬در منطق فازی نیز از متغیرهای‬
‫زبانی (گفتاری یا غیر عددی) استفاده میگردد‪ .‬متغیرهای زبانی بر اساس ارزشهای زبانی (گفتاری) که در‬
‫مجموعه عبارت (کلمات‪/‬اصطالحات) قرار دارند بیان میشود‪ .‬عبارت زبانی (‪ )Linguistic terms‬صفاتی‬
‫برای متغیرهای زبانی هستند‪ .‬به عنوان مثال‪ :‬متغیر زبانی «سن» بسته به تقسیمات مورد نظر شخصی و‬
‫شرایط میتواند مجموعه عباراتی از قبیل «نوجوان»‪« ،‬جوان»‪« ،‬میان سال» و «سالمند» باشد‪.‬‬

‫مجموعه عبارات (اصطالحات) فازی (سن) = { «جوان»‪« ،‬نه جوان»‪« ،‬نه چندان جوان»‪« ،‬خیلی جوان»‪، ...،‬‬
‫«میان سال»‪« ،‬نه چندان میان سال»‪« ،...‬پیر»‪« ،‬نه پیر»‪« ،‬خیلی پیر»‪« ،‬کم و بیش پیر»‪« ،...‬نه خیلی جوان‬
‫و نه خیلی پیر»‪« ،‬نه جوان و نه پیر»‪}...‬‬

‫یا در مثالی دیگر‪ ،‬فشار(خون) را میتوان متغیری زبانی در نظر گرفت‪ ،‬که ارزشهایی (خصوصیتهایی) از‬
‫قبیل پایین‪ ،‬باال‪ ،‬ضعیف‪ ،‬متوسط و قوی را میتواند در خود جای دهد‪ .‬به زبان ریاضی داریم (‪:)T = Terms‬‬

‫{پایین‪ ،‬باال‪ ،‬ضعیف‪ ،‬متوسط‪ ،‬قوی} = (فشار)‪T‬‬

‫درجه عضویت \‪ )mu_{A}(x‬بیانگر میزان عضویت عنصر ‪ x‬به مجموعه فازی \‪ tilde A‬است‪ .‬اگر درجه‬
‫عضویت یک عنصر از مجموعه برابر با صفر باشد‪ ،‬آن عضو کامالً از مجموعه خارج است و اگر درجه عضویت‬

‫‪57‬‬
‫یک عضو برابر با یک باشد‪ ،‬آن عضو کامالً در مجموعه قرار دارد‪ .‬حال اگر درجه عضویت یک عضو مابین صفر‬
‫و یک باشد‪ ،‬این عدد بیانگر درجه عضویت تدریجی میباشد‪.‬‬

‫‪4-1-3‬عدم قطعیت‬
‫صفت عدم قطعیت‪ ،‬به صورت های گوناگون‪ ،‬در همهٔ زمینهها و پدیدهها صرف نظر از روش شناسی مورد‬
‫کاربرد جهت مطالعه‪ ،‬طراحی‪ ،‬و کنترل پدیدار میشود‪.‬‬

‫مفاهیم نادقیق بسیاری در پیرامون ما وجود دارند که آنها را به صورت روزمره در قالب عبارتهای مختلف‬
‫بیان میکنیم‪ .‬به عنوان مثال‪« :‬هوا خوب است» هیچ کمیتی برای خوب بودن هوا مطرح نیست تا آن را‬
‫بطور دقیق اندازهگیری نماییم‪ ،‬بلکه این یک حس کیفی است‪ .‬در واقع مغز انسان با در نظر گرفتن عوامل‬
‫گوناگون و بر پایه تفکر استنتاجی جمالت را تعریف و ارزش گذاری مینماید که الگوبندی آنها به زبان و‬
‫فرمولهای ریاضی اگر غیر ممکن نباشد‪ ،‬کاری بسیار پیچیده خواهد بود‪ .‬منطق فازی فناوری جدیدی است‬
‫که شیوههایی را که برای طراحی و مدل سازی یک سیستم نیازمند ریاضیات پیچیده و پیشرفتهاست‪ ،‬با‬
‫استفاده از مقادیر زبانی و دانش فرد خبره جایگزین میسازد‪.‬‬

‫‪1-1-1‬انگیزهها و اهداف‬
‫برای مقابله ی مؤثر با پیچیدگی روزافزون در بررسی‪ ،‬مطالعه‪ ،‬مدلسازی و حل مسائل جدید در فیزیک‪،‬‬
‫مهندسی‪ ،‬پزشکی‪ ،‬زیست شناسی و بسیاری از امور گوناگون دیگر ایجاد و ابداع روشهای محاسباتی‬
‫جدیدی مورد نیاز شدهاست که بیشتر از پیش به شیوههای تفکر و تعلم خود انسان نزدیک باشد‪ .‬هدف اصلی‬
‫آنست که تا حد امکان‪ ،‬رایانهها بتوانند مسائل و مشکالت بسیار پیچیده ی علمی را با همان سهولت و‬
‫شیوایی بررسی و حل و فصل کنند که ذهن انسان قادر به ادراک و اخذ تصمیمات سریع و مناسب است‪.‬‬

‫در جهان واقعیات‪ ،‬بسیاری از مفاهیم را آدمی به صورت فازی (به معنای غیر دقیق‪ ،‬ناواضح و مبهم) درک‬
‫میکند و به کار میبندد‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬هر چند کلمات و مفاهیمی همچون گرم‪ ،‬سرد‪ ،‬بلند‪ ،‬کوتاه‪ ،‬پیر‪،‬‬
‫جوان و نظائر اینها به عدد خاص و دقیقی اشاره ندارند‪ ،‬اما ذهن انسان با سرعت و با انعطاف پذیری‬
‫شگفتآوری همه را میفهمد و در تصمیمات و نتیجهگیریهای خود به کار میگیرد‪ .‬این‪ ،‬در حالی ست که‬

‫‪58‬‬
‫ماشین فقط اعداد را میفهمد و اهل دقّت است‪ .‬اهداف شیوههای نو در علوم کامپیوتر آن است که اوالً رمز و‬
‫راز اینگونه تواناییها را از انسان بیاموزد و سپس آنها را تا حد امکان به ماشین یاد بدهد‪.‬‬

‫قوانین علمی گذشته در فیزیک و مکانیک نیوتونی همه بر اساس منطق قدیم استوار گردیدهاند‪ .‬در منطق‬
‫قدیم فقط دو حالت داریم‪ :‬سفید و سیاه‪ ،‬آری و خیر‪ ،‬روشن و تاریک‪ ،‬یک و صفر و درست و غلط‪.‬‬

‫متغیرها در طبیعت یا در محاسبات بر دو نوعند‪ :‬ارزشهای کمی که میتوان با یک عدد معین بیان نمود و‬
‫ارزشهای کیفی که براساس یک ویژگی بیان میشود‪ .‬این دو ارزش قابل تبدیلاند‪.‬‬

‫مثالً در مورد قد افراد‪ ،‬اگر آنها با ارزش عددی (سانتیمتر) اندازهگیری نماییم و افراد را به دستههای‬
‫قدکوتاه و قدبلند تقسیمبندی کنیم و در این دستهبندی‪ ،‬حد آستانه ‪ 112‬سانتیمتر برای بلندی قد مدنظر‬
‫باشد‪ ،‬در اینصورت تمامی افراد زیر ‪ 112‬سانتی متر براساس منطق قدیم قد کوتاهاند‪ .‬حتی اگر قد فرد ‪171‬‬
‫سانتیمتر باشد‪ .‬ولی در مجموعه فازی هر یک از این صفات براساس تابع عضویت تعریف و بین صفر تا یک‬
‫ارزشگذاری میشود‪.‬‬

‫از آن جا که ذهن ما با منطق دیگری کارهایش را انجام میدهد و تصمیماتش را اتّخاذ میکند‪ ،‬جهت شروع‪،‬‬
‫ایجاد و ابداع منطقهای تازه و چندارزشی مورد نیاز است که منطق فازی یکی از آنها میباشد‪.‬‬

‫‪2-3‬مدل سازی کوره ذوب القایی‬

‫‪1-2-3‬سیمولینک (‪ )SIMULINK‬در متلب ‪:‬‬

‫در نرم افزار متلب‪ ،‬برای باز کردن پنجره مربوط به سیمولینک (‪ ،)SIMULINK‬در پنجره ‪، Command‬‬
‫دستور ‪ simulink‬را نوشته و سپس کلید ‪ enter‬از کیبورد را فشار بدهید‪ .‬پنجره ‪Simulink Library‬‬
‫‪ Browser‬باز می شود که به شکل زیر می باشد‬

‫‪59‬‬
 ‫از منوی ‪ ، File‬گزینه ‪ New‬و سپس گزینه ‪ Model‬را انتخاب کنید‪ .‬یک پنجره خالی به شکل زیر باز می‬
‫شود ‪:‬‬

‫‪61‬‬
 ‫این پنجره را پنجره ‪ Model‬می نامیم‪ .‬آنچه که از این به بعد باید انجام دهیم‪ ،‬این است که بلوک هایی‬
‫(‪ )blocks‬را که می خواهیم‪ ،‬از ‪ library‬های سیمولینک انتخاب کنیم و آنها را در پنجره ‪ Model‬کپی‬
‫کنیم‪.‬‬

‫در ادامه‪ ،‬مثال مطرح شده در بخش سیمولینک کتاب زیر را برای شما شرح خواهیم داد ‪:‬‬

‫‪A Guide to MATLAB for Beginners and and Experienced Users‬‬

‫فرض کنید بخواهیم معادله دیفرانسیل زیر را در سیمولینک نرم افزار متلب‪ ،‬مدل سازی کنیم ‪:‬‬

‫‪u′′+2u′+5u=0‬‬

‫‪61‬‬
 ‫چون متغیر زمان به صورت پیوسته می باشد‪ ،‬بنابراین از پنجره ‪ ، Simulink Library Browser‬گزینه‬
‫‪ Continuous‬را انتخاب می کنیم‪ .‬بلوک های ‪ ، library Continuous‬به صورت شکل زیر نمایش داده‬
‫می شوند ‪:‬‬

‫برای انتخاب بلوک های مورد نظرمان‪ ،‬باید دقت داشته باشیم که ‪ u‬را می توانیم با انتگرال گیری از '‪ u‬به‬
‫دست آوریم و '‪ u‬را می توانیم با انتگرال گیری از ''‪ u‬به دست آوریم‪ .‬بنابراین به دو بلوک انتگرال گیر نیاز‬

‫‪62‬‬
 ‫داریم‪ .‬برای قرار دادن بلوک انتگرال گیر در پنجره ‪ ، Model‬ابتدا در پنجره ‪Simulink Library‬‬
‫‪ ، Browser‬بر روی بلوک انتگرال گیر (‪ ،)integrator‬با موس کلیک کنید (کلیک سمت چپ) و بدون‬
‫رها کردن کلید موس‪ ،‬موس را بر روی محلی در پنجره ‪ model‬ببرید و سپس کلید موس را رها کنید‪ .‬یک‬
‫بلوک انتگرال گیر‪ ،‬در پنجره ‪ ، Model‬نمایش داده خواهد شد‪ .‬به همین روش‪ ،‬یک بلوک انتگرال گیر دیگر‬
‫را در پنجره ‪ model‬رسم کنید‪ .‬بنابراین شکل زیر را خواهیم داشت ‪:‬‬

‫حال برای آنکه دو بلوک را به یکدیگر متصل کنیم‪ ،‬باید ابتدا بر روی خروجی بلوک اول‪ ،‬با موس کلیک کنیم‬
‫(کلیک سمت چپ) و بدون رها کردن کلید موس‪ ،‬موس را بر روی ورودی بلوک دوم ببریم و سپس کلید‬
‫موس را رها کنیم‪ .‬یک فلش بین دو بلوک رسم خواهد شد که نشان دهنده اتصال دو بلوک به یکدیگر می‬
‫باشد‪ .‬البته برای اتصال دو بلوک به یکدیگر‪ ،‬روش دیگری نیز وجود دارد و آن این است که ابتدا بلوک منبع‬
‫(‪ )source block‬را با موس انتخاب کنیم و سپس کلید ‪ Ctrl‬از کیبورد را پایین نگه داریم و سپس بر‬
‫روی بلوک مقصد (‪ )destination block‬با موس کلیک کنیم (کلیک سمت چپ)‪ .‬پس از اتصال‪ ،‬شکل‬
‫بلوک ها به صورت زیر خواهد بود ‪:‬‬

‫همچنین اگر دقت کنید‪ ،‬نام هر بلوک‪ ،‬در زیر آن نوشته شده است‪ ،‬می توانیم بر روی نام هر بلوک کلیک‬
‫کنیم و نام آن را تغییر بدهیم‪ .‬بنابراین نام هر بلوک را به صورت شکل زیر تغییر می دهیم ‪:‬‬

‫(‪ )matlab‬آموزش سیمولینک در متلب‬

‫‪63‬‬
 ‫معادله دیفرانسیل را می توانیم به صورت زیر بازنویسی کنیم ‪:‬‬

‫‪)′u′′=−(5u+2u‬‬

‫بنابراین‪ ،‬به ‪ 3‬بلوک بهره (‪ )Gain‬و یک بلوک جمع (‪ )Sum‬نیاز داریم که آنها را می توانیم در ‪Math‬‬
‫‪ Operations Library‬بیابیم‪ .‬با ترسیم آنها‪ ،‬شکل بلوک ها به صورت زیر در می آید ‪:‬‬

‫اما اگر در شکل باال دقت کنید‪ ،‬متوجه می شوید که میزان بهره بلوک های بهره‪ ،‬برابر ‪ 1‬می باشد و مقدار‬
‫بهره آنها را باید تغییر بدهیم‪ .‬برای این منظور‪ ،‬باید بر روی هر کدام از بلوک های بهره‪ ،‬دو بار کلیک (دابل‬
‫کلیک) کنیم تا پنجره ‪ Function Block Parameters‬باز شود‪ .‬این پنجره به شکل زیر می باشد ‪:‬‬

‫‪64‬‬
‫در این پنجره‪ ،‬مقدار بهره مورد نظر خود را باید در قسمت ‪ Gain‬بنویسید‪ .‬بنابراین مقدار بهره بلوک ‪Gain‬‬
‫را برابر ‪ ، 1‬مقدار بهره بلوک ‪ Gain1‬را برابر ‪ -1‬و مقدار بهره بلوک ‪ Gain2‬را برابر ‪ 2‬قرار می دهیم‪.‬‬
‫مشاهده خواهید کرد که مقدار بهره ها‪ ،‬درون هر بلوک‪ ،‬نمایش داده می شود ‪:‬‬

‫حال باید خروجی بلوک انتگرال گیر '‪ u‬را به ورودی بلوک ‪ Gain2‬متصل کنیم‪ ،‬اما چون بلوک انتگرال گیر‪،‬‬
‫تنها یک خروجی دارد‪ ،‬باید یک انشعاب از خروجی بلوک انتگرال گیر بگیریم‪ .‬برای این منظور‪ ،‬موس را بر‬
‫روی وسط فلشی که دو بلوک انتگرال گیر را به هم متصل کرده است می بریم و سپس کلید ‪ Ctrl‬از کیبورد‬
‫را فشار داده و پایین نگه می داریم‪ ،‬آنگاه با موس کلیک می کنیم (کلیک سمت چپ) و همان طور که کلید‬

‫‪65‬‬
‫موس را نگه داشته ایم‪ ،‬نشانگر موس را بر روی ورودی بلوک ‪ Gain2‬می بریم و آنگاه کلید موس را رها می‬
‫کنیم‪ .‬یک فلش در بین بلوک انتگرال گیر و بلوک ‪ Gain2‬ساخته خواهد شد‪ .‬شکل بلوک ها به صورت زیر‬
‫در می آید ‪:‬‬

‫بلوک های الزم برای مدل سازی معادله دیفرانسیل را در پنجره ‪ Model‬قرار دادیم‪ ،‬اما اکنون به بلوکی نیاز‬
‫داریم تا خروجی را با آن مشاهده کنیم‪ .‬برای این منظور‪ ،‬از ‪ Sinks Library‬بلوک ‪ Scope‬را انتخاب کرده‬
‫و آن را در پنجره مدل قرار می دهیم ‪:‬‬

‫‪66‬‬
 ‫دقت داشته باشید که اگر بلوکی را اضافه کردید و مشاهده کردید که ساختار شکلتان زیادی فشرده است و‬
‫بلوک جدید در جای مناسبی قرار نگرفته است‪ ،‬می توانید هر بلوک دلخواه را با موس جابجا کنید تا در محل‬
‫مناسبتری قرار بگیرد‪.‬‬

‫اکنون زیرنویس بلوک های مختلف را تغییر می دهیم تا نقش هر بخش مدل‪ ،‬به طور دقیق‪ ،‬مشخص باشد‪.‬‬
‫چنانچه تمایل داشته باشید عبارتی را در زیر یک فلش بنویسید‪ ،‬تنها کافی است که بر روی آن فلش‪ ،‬با‬
‫موس دو بار کلیک (دابل کلیک) کنید و کادری نمایش داده خواهد شد که در آن می توانید عبارت مورد‬
‫نظر خود را بنویسید‪.‬‬

‫شکل نهایی بلوک ها به صورت زیر می شود ‪:‬‬

‫حال برای مشاهده نتیجه‪ ،‬ابتدا باید مدل ساخته شده را ‪ Save‬کنیم‪ .‬از منوی ‪ File‬گزینه ‪ Save‬را انتخاب‬
‫کنید و سپس با نامی دلخواه‪ ،‬مدل ساخته شده را در محل مورد نظرتان ‪ Save‬کنید‪.‬‬

‫ممکن است بخواهیم برای معادله دیفرانسیل‪ ،‬شرایط اولیه تعریف کنیم‪ .‬مثال فرض کنید شرایط اولیه زیر را‬
‫برای معادله دیفرانسیل داشته باشیم ‪:‬‬

‫‪67‬‬
 ‫که با این شرایط اولیه‪ ،‬پاسخ معادله دیفرانسیل به صورت زیر خواهد بود ‪:‬‬

‫‪)u(t)=3e−tsin(2t)+e−tcos(2t‬‬

‫برای اعمال شرایط اولیه ذکر شده‪ ،‬ابتدا بر روی بلوک انتگرال گیر اول‪ ،‬که مربوط به ‪ 'u‬می باشد‪ ،‬با موس‪،‬‬
‫دو بار کلیک (دابل کلیک) کنید و سپس در پنجره ای که باز می شود‪ ،‬مقدار نوشته شده در زیر ‪Initial‬‬
‫‪ condition‬را به مقدار ‪ 1‬تغییر بدهید‪ .‬سپس بر روی بلوک انتگرال گیر دوم‪ ،‬که مربوط به ‪ u‬می باشد‪ ،‬با‬
‫موس‪ ،‬دو بار کلیک (دابل کلیک) کنید و سپس در پنجره ای که باز می شود‪ ،‬مقدار نوشته شده در زیر‬
‫‪ Initial condition‬را به مقدار ‪ 1‬تغییر بدهید‪.‬‬

‫برای آنکه بتوانید مشاهده کنید که در حین شبیه سازی‪ ،‬چه اتفاقاتی می افتد‪ ،‬باید قبل از شبیه سازی‪ ،‬بر‬
‫روی بلوک ‪ ، Scope‬با موس‪ ،‬دو بار کلیک کنید تا پنجره نمایش آن باز شود‪ .‬در این پنجره‪ ،‬پس از شبیه‬
‫سازی‪ ،‬مقدار ‪ u‬به صورت تابعی از ‪ t‬رسم خواهد شد‪ .‬این پنجره به شکل زیر می باشد ‪:‬‬

‫‪68‬‬
 ‫حال برای مشاهده شبیه سازی‪ ،‬از منوی ‪ ، Simulation‬گزینه ‪ Start‬را انتخاب کنید‪ .‬شبیه سازی انجام‬
‫می شود و مقدار ‪ u‬به صورت تابعی از ‪ ، t‬به صورت شکل زیر‪ ،‬نمایش داده می شود‬

‫این شکل‪ ،‬نمایش پاسخ معادله دیفرانسیل‪ ،‬با شرایط اولیه ذکر شده‪ ،‬می باشد‪ .‬در پنجره ‪ ، Scope‬بر روی‬
‫گزینه ‪ ، Autoscale‬کلیک کنید تا مقادیر پاسخ در شکل‪ ،‬به طور دقیق نمایش داده شود ‪:‬‬

‫‪69‬‬
 ‫توجه داشته باشید که این شبیه سازی بخشی از مدار فرمان کوره القا است‪.‬‬

‫در دو فایل ‪ PDF‬ادامه بررسی روند شبیه سازی کوره ذوب با متلب توضیح داده شده که با مطالعه آن و‬
‫مطالب باال کامال" به موضوع اشراف پیدا خواهید کرد ‪.‬‬

‫پایان‬

‫‪71‬‬
 ‫پرسش و پاسخ‬
‫‪)1‬نرم افزار های شبیه سازی قسمت کوره های پیرولیز واحد الفین کدام است؟‬

‫ج) فرآیند شکست حرارتی با بخارهیدروکربن ها (پیرولیز) یک واکنش به شدت گرماگیر میباشد و انرژی‬
‫الزم توسط یک کوره فراهم میگردد در بحث دمایی این فرآیند می توان از ‪ CFD‬استفاده کرد واگر مدل‬
‫سازی کوره مد نظر است از نرم افزار ‪ SPyro‬و یا ‪ FHS-REFORMER Module‬می توان بهره گرفت ‪.‬‬

‫‪ )2‬مرجع مناسب برای یادگیری منطق فازی چیست؟‬

‫جواب)‬

‫‪1) http://isiarticles.com/topic/36‬‬

‫‪)2‬عنوان کتاب ‪ :‬تحلیل پوششی دادههای فازی‬

‫مولفین ‪ :‬کیوان قصیری – حسین مهرنو ‪ -‬احمد رضا جعفریان مقدم‬

‫ناشر ‪ :‬مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد قزوین‬

‫سال انتشار ‪1317 :‬نوبت انتشار ‪ :‬دوم ‪.‬تعداد صفحات ‪321 :‬‬

‫در این کتاب می خوانید ‪:‬‬

‫کتاب حاضر به مطالعه تکنیک تحلیل پوششی دادههای فازی ( ‪ )FDEA‬بعنوان یک تکنیک و ابزار مهم در‬
‫حیطه تحقیق در عملیات میپردازد‪ .‬این تکنیک بعنوان یک ابزار کمی‪ ،‬استاندارد و با کاربرد گسترده در‬
‫مطالعات اندازهگیری کارایی و تحلیل عملکرد واحدها با ورودیها و خروجیهای یکسان مطرح بوده و قادر‬
‫است راهکارهایی را به منظور مدیریت بهتر منابع جهت نیل به خروجیهای مورد انتظار‪ ،‬ارائه دهد‪ .‬در‬
‫سالهای اخیر استفاده از دادههای کیفی و غیر دقیق در مدلهای ‪ DEA‬از چالشهای مهم محققان و‬
‫پژوهشگران زیادی بوده است‪ .‬یکی از گزینههای مطرح در این زمینه استفاده از منطق فازی بوده است‪ .‬با‬
‫استفاده از مدیریت فازی‪ ،‬میتوان مدیریت کالسیک را در وظایف متعدد مدیریتی از جمله تصمیمگیری‪،‬‬
‫سیاستگذاری و برنامهریزی مورد استفاده قرار داد‪ .‬علم مدیریت فازی میتواند مدلهایی را طراحی نماید که از‬
‫توانایی پردازش دادههای کیفی برخوردار باشد‪ .‬بر این اساس در این کتاب با بهرهگیری از کاربردهای منطق‬
‫فازی امکان استفاده از دادههایی نظیر دانش‪ ،‬تجربه و قضاوتهای انسانی ‪-‬که اغلب کیفی و غیر دقیق‬
‫میباشند‪ -‬در مدلهای ‪ DEA‬فراهم شده است‪ .‬مجموعه حاضر میتواند به منظور یک مرجع کامل علمی در‬

‫‪71‬‬
 ‫سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته های مهندسی صنایع‪ ،‬مهندسی حمل و نقل ریلی‪ ،‬مهندسی‬
‫سیستمهای اقتصادی‪-‬اجتماعی‪ ،‬مهندسی کامپیوتر‪ ،‬رشتههای مدیریتی‪ ،‬ریاضی و غیره مورد استفاده قرار‬
‫گیرد‪.‬‬

‫این کتاب در سه فصل ارائه شده است‪ .‬در فصل اول ‪ ،DEA‬مدلهای ‪ DEA‬و مفاهیم آن مورد بحث و‬
‫بررسی قرار گرفته است‪ .‬در این فصل ضمن شرح مختصری درباره ‪ ،DEA‬به معرفی کامل چهار مدل اصلی‬
‫‪ DEA‬میپردازد و مفاهیم مرتبط با هر مدل را بیان میدارد‪ .‬پس از معرفی مدلها‪ ،‬به معرفی روشهای حل‬
‫مدلهای ‪ DEA‬و سپس به مفاهیم محاسباتی در مدلهای ‪ DEA‬پرداخته شده است که موضوع بسیار مهم در‬
‫بهرهگیری از نتایج حاصل از حل مدلهای ‪ DEA‬میباشد‪ .‬در پایان روشهایی برای رتبهبندی واحدهای تحت‬
‫مطالعه در مدلهای ‪ DEA‬و نرمافزارهای موجود در این زمینه معرفی گردیده است‪.‬‬

‫فصل دوم این کتاب به معرفی منطق فازی اختصاص دارد‪ .‬در این فصل ابتدا سعی شده است شناخت کلی‬
‫و جامعی از منطق فازی ارائه شود‪ .‬در این فصل بسیاری از مفاهیم پیچیده منطق فازی حذف شده است و‬
‫مواردی که در این کتاب کاربرد داشته است‪ ،‬بیان شدهاند‪ .‬پس از معرفی منطق فازی‪ ،‬نحوه استفاده از منطق‬
‫فازی در مدلهای برنامهریزی خطی و نحوه تبدیل مدلهای برنامهریزی خطی به مدلهای برنامهریزی خطی‬
‫فازی بیان خواهد شد‪.‬‬

‫آخرین فصل از این کتاب با عنوان مدلهای ‪ Fuzzy-DEA‬میباشد‪ .‬همانطور که از عنوان این فصل مشخص‬
‫است‪ ،‬این فصل صرفاً به بحث در مورد نحوه دخالت دادن منطق فازی در مدلهای ‪ DEA‬میپردازد‪ .‬استفاده‬
‫از منطق فازی در مدلهای ‪ ،DEA‬کاربرد ‪ DEA‬را بسیار افزایش خواهد داد‪ .‬با استفاده از منطق فازی عالوه‬
‫بر پوشش دادن عوامل طبیعی در مدلهای خود‪ ،‬قادر خواهیم بود‪ ،‬از دادهها و پارامترهای کیفی در مدلهای‬
‫خود استفاده کنیم‪.‬‬

‫فصل اول‪ :‬تحلیل پوششی دادهها‪ ،‬شناخت تحلیل پوششی دادهها‪ ،‬معرفی مدلهای ‪، DEA‬روش انجام‬
‫محاسبات در ‪، DEA‬مفاهیم محاسباتی در ‪، DEA‬رتبهبندی واحدها‪ ،‬نرمافزارهای موجود در زمینه ‪DEA‬‬

‫فصل دوم‪ :‬منطق فازی‪ ،‬مجموعههای فازی‪ ،‬توابع عضویت‪ ،‬اعداد فازی‪ ،‬تصمیمگیری فازی‪ ،‬برنامهریزی خطی‬
‫فازی‪ ،‬تبدیل محدویتهای فازی به محدودیتهای کریسپ‪ ،‬انواع مدلهای برنامهریزی خطی فازی‬

‫فصل سوم‪ :‬مدلهای ‪ ،Fuzzy-DEA‬مدلهای ‪ DEA‬فازی‪ ،‬مدل ‪ DEA‬فازی سنگوپتا‪ ،‬مدل ‪ DEA‬فازی‬
‫گیرُد و ترانتیس‪ ،‬مدل ‪ DEA‬فازی با محدودیت وزنی مطلق‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫معرفی کتب و سایت ها مفید‬
‫‪ )1‬معرفی سایت های مفید جهت دانلود نرم افزار های مهندسی شیمی‬

‫‪www.Razifar.com .1‬‬

‫‪ .2‬سایتی مناسب جهت دانلود نرم افزار های مهندسی شیمی‪:‬‬

‫‪/http://www.iran30t.com/tag ‬دانلود‪-‬نرم‪-‬افزارهای‪-‬مهندسی‪-‬شیمی‬
‫‪www.downloadly.ir ‬‬

‫‪ .3‬لینک مناسبی جهت آشنایی با نرم افزارهای مهندسی شیمی و اطالعات عمومی‬
‫‪https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_chemical_process_simulators‬‬

‫‪)3‬معرفی کتب‬

‫شبیه سازی فرایند های پاالیشگاهی ‪..promax‬مهندس مهدی رازی فر‪ /‬انتشارات اندیشه‬

‫‪73‬‬
 ‫ضمیمه‬
‫پروفسور لطفعلی عسگرزاده مشهور به پروفسورزاده در شهر باکو در جمهوری آذربایجان متولد شد‪ .‬مادرش‬
‫پزشک و پدرش یک ژورنالیست ایرانی بود‪ .‬وی همزمان با حکومت دیکتاتوری استالین در اتحاد جماهیر‬
‫شوروی سابق و شیوع قحطی در‪1131‬م‪ ،‬به همراه خانواده به ایران مهاجرت کرد و در تهران اقامت گزید‪.‬‬
‫تحصیالت متوسطه را در کالج البرز (دبیرستان البرز) به پایان رساند‪ .‬سپس تحصیالت عالیه را در رشته‬
‫مهندسی برق و الکترونیک در دانشگاه تهران دنبال کرد و درجه لیسانس گرفت‪ .‬بعد برای ادامه تحصیل به‬
‫امریکا رفت و دوره فوق لیسانس مهندسی برق را در انستیتو تکنولوژی ماساچوست (‪ )MIT‬گذراند‪ .‬پس از‬
‫آن راهی دانشگاه کلمبیا شد و در ‪1111‬م موفق به دریافت دانشنامه دکترا گردید‪ .‬لطفی زاده پس از فارغ‬
‫التحصیلی‪ ،‬تحقیقات علمی خود را در رشته تئوری سیستم آغاز کرد‪.‬‬

‫وی تئوری و منطق فازی ‪ Fuzzy Logic‬را پایهگذاری کرد و سپس در زمینه کاربردهای این تئوری در‬
‫هوش مصنوعی‪ ،‬زبان شناسی‪ ،‬منطق‪ ،‬تئوری تصمیمات‪ ،‬تئوری کنترل‪ ،‬سیستمهای خبره و شبکههای‬
‫اعصاب به تحقیقات گستردهای پرداخت‪ .‬در ‪1116‬م به دعوت انستیتوی مطالعات پیشرفته دانشگاه‬
‫پرینستون به آن دانشگاه رفت و مشغول تدریس و تحقیق شد‪ .‬از ‪ 1111‬م در دانشکده مهندسی برق‬
‫دانشگاه کالیفرنیا در برکلی به تدریس پرداخت‪ .‬در فاصله سالهای ‪1161‬ـ‪1163‬م رئیس آن دانشکده شد‪.‬‬

‫در ‪1161‬م به عنوان استاد افتخاری به دانشگاه پلی تکنیک ماساچوست (‪ )MIT‬رفت و در رشته مهندسی‬
‫برق تدریس کرد‪ .‬در سالهای ‪ 1173 ،1161‬و ‪1177‬م به عنوان محقق درآزمایشگاه تحقیقاتی شرکت‬
‫ایبیام ‪ IBM‬در کالیفرنیا مشغول به کار بود‪ .‬در سالهای ‪1111 -1171‬م در مرکز مطالعات زبان و‬
‫اطالعات دانشگاه استنفورد کالیفرنیا به تدریس پرداخت‪ .‬لطفیزاده در ‪1111‬م بازنشسته شد‪ ،‬ولی همچنان‬
‫فعالیتهای علمی خود را در دانشگاه کالیفرنیا ادامه داد‪ .‬پروفسور زاده اکنون به عنوان استاد ممتاز مهندسی‬
‫برق‪ ،‬مدیریت مرکز نرم افزار کامپیوتری دانشگاه برکلی را عهدهدار است‪ .‬در حال حاضر حاصل تحقیقات وی‬
‫در زمینه منطق فازی در بخشهای گوناگون طراحی نرمافزار‪ ،‬سخت افزار و محاسبات کامپیوتری بر مبنای‬
‫کلمات‪ ،‬تئوری شعور کامپیوتر در درک زبان طبیعی و صنایع سبک و سنگین مورد استفاده است‪.‬‬

‫پروفسور زاده به عنوان کاشف و مبتکر منطق فازی شهرت جهانی دارد‪ .‬او عضو ارشد انستیتوی مهندسی برق‬
‫و الکترونیک امریکا‪ ،‬عضو ارشد بنیاد گوگنهایم ‪ ،Guggenheim‬عضو ارشد آکادمی ملی مهندسی امریکا‪،‬‬
‫عضو ارشد کنگره جهانی ‪ ،Cybernetics‬عضو آکادمی علوم روسیه‪ ،‬عضو افتخاری انجمن مطالعات‬
‫‪ Cybernetics‬اتریش‪ ،‬عضو هیأت مشورتی مرکز فازی آلمان‪ ،‬عضو هیأت مشورتی مرکز تحقیقات فازی‬

‫‪74‬‬
 ‫دانشگاه تگزاس‪ ،‬عضو کمیته مشورتی مرکز آموزش و تحقیقات سیستمهای فازی و هوش مصنوعی رومانی‪،‬‬
‫عضو هیأت مشورتی مؤسسه بینالمللی مطالعات سیستمها‪ ،‬عضو هیأت مدیره انجمن بینالمللی شبکههای‬
‫اعصاب‪ ،‬رئیس افتخاری اتحادیه سیستمهای فازی بیومدیکال ژاپن‪ ،‬رئیس افتخاری اتحادیه منطق و‬
‫تکنولوژی فازی اسپانیا‪ ،‬عضو هیأت مشورتی انستیتوی ملی انفورماتیک توکیو و عضو هیأت مدیره انستیتوی‬
‫سیستمهای هوشمند ایلی نوی امریکا است‪.‬‬

‫وی دریافت ‪ 1‬مدال را در کارنامه علمی خود دارد که از این تعداد‪ ،‬پنج مدال به مناسبتهای گوناگون توسط‬
‫انستیتوی مهندسی برق و الکترونیک امریکا و چهار مدال دیگر توسط انستیتوی مهندسی مکانیک امریکا‪،‬‬
‫انجمن علوم مهندسی امریکا‪ ،‬آکادمی علوم جمهوری چک و انجمن بینالمللی سیستمهای هوشمند به وی‬
‫اهدا شده است‪ .‬به عالوه ‪ 11‬جایزه علمی دریافت نموده که از آن جمله میتوان به جایزه اهدایی «بنیاد‬
‫معروف هوندای ژاپن» اشاره کرد‪ .‬دانشگاههای متعدد جهان چون تولوز فرانسه‪ ،‬تورنتو کانادا‪ ،‬ایالتی نیویورک‪،‬‬
‫دورتموند آلمان‪ ،‬اوویدو اسپانیا‪ ،‬لیک هد کانادا‪ ،‬گرانادا اسپانیا‪ ،‬لویزویل آمریکا‪ ،‬باکو جمهوری آذربایجان‪،‬‬
‫گلیویس لهستان‪ ،‬اوستراوا ‪ Ostrava‬جمهوری چک‪ ،‬فلوریدای مرکزی آمریکا‪ ،‬هامبورگ آلمان و دانشگاه‬
‫پاریس فرانسه با اهدای دکترای افتخاری به پروفسور زاده از خدمات علمی وی بویژه ابداع منطق فازی که‬
‫علوم و مهندسی کامپیوتر و تئوری سیستمها را دگرگون کرده است‪ ،‬قدردانی نمودهاند‪.‬‬

‫او بیش از ‪ 222‬مقاله علمی را به رشته نگارش درآورده و در حال حاضر عضو هیئت تحریریه بیش از ‪12‬‬
‫مجله علمی دنیا است‪.‬‬

‫پروفسور لطفی زاده دارای بیست و پنج دکترای افتخاری از دانشگاههای معتبر دنیاست‪ ،‬بیش از دویست‬
‫مقاله علمی را به تنهایی در کارنامه علمی خود دارد و در هیأت تحریریه پنجاه مجله علمی دنیا مقام‬
‫«مشاور» را داراست‪ .‬وی یکی از پژوهشگرانی است که دارای بیشترین یادکرد (‪ )Highly-Cited‬در مقاالت‬
‫علمی دنیا میباشد‪ .‬با توجه به نقش منطق فازی در پیشرفتهای نظری و عملی علم‪ ،‬نام پروفسور زاده در‬
‫کنار فیلسوفان تاریخ علم ازجمله ارسطو (بنیانگذار منطق صفر و یک) و افالطون ثبت شدهاست‪ .‬او با فی زاده‬
‫ازدواج کرده و یک دختر بنام استال و یک پسر بنام نورمن زاده دارد‪ .‬وی در سال ‪ 2221‬موفق به اخذ نشان‬
‫افتخار بنجامین فرانکلین گردید‪.‬‬

‫‪75‬‬