‫فهرست مطالب‬

‫چکیده ‪4..........................................................................................................................................‬‬
‫فصل اول‪:‬کلیات پژوهش ‪5.....................................................................................................................‬‬
‫‪ -1-1‬بیان مسئله ‪6..............................................................................................................................‬‬
‫‪ -1-2‬ضرورت و اهمیت پژوهش ‪8...........................................................................................................‬‬
‫‪ -3 -1‬مرور ادیبات و سوابق پژوهش ‪8......................................................................................................‬‬
‫‪ -1-4‬اهداف پژوهش ‪10.......................................................................................................................‬‬
‫‪ -1-5‬سواالت پژوهش ‪10.....................................................................................................................‬‬
‫‪-1-6‬فرضیه های پژوهش ‪11.................................................................................................................‬‬
‫‪ -1-7‬جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق ‪11..................................................................................................‬‬
‫‪-1-8‬روش تحقیق ‪11...........................................................................................................................‬‬
‫‪-1-8-1‬روش گرد آوری اطالعات ‪11....................................................................................................‬‬
‫‪-1-8-2‬ابزار گرد آوری اطالعات ‪11....................................................................................................‬‬
‫‪-1-8-3‬روش توصیف و تجزیه تحلیل اطالعات ‪12.....................................................................................‬‬
‫‪ -1-9‬سازماندهی پژوهش ‪12.................................................................................................................‬‬
‫فصل دوم‪ :‬مفاهیم کلی مبانی نظری ‪13.......................................................................................................‬‬
‫‪-2-1‬تعریف مالکیت ‪14........................................................................................................................‬‬
‫‪-2-1-1‬مالکیت فکری ‪14..................................................................................................................‬‬
‫‪-2-1-2‬تاریخچه مالکیت فکری ‪15.......................................................................................................‬‬
‫‪ -2-1-3‬حقوق مالکیت‌ فـکری‌ ‪16.........................................................................................................‬‬
‫‪-2-2‬مفهوم مالکیت‌ صنعتی‌ ‪17................................................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-1‬تاریخچه حقوق مالکیت صنعتی ‪21.............................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-3‬مبانی‌ حمایت‌ از مالکیت‌ صنعتی‌ ‪22............................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-3-1‬ترغیب‌ خالقیت‌ ‪22............................................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-3-2‬ممانعت‌ از رویه‌ های‌ ضد رقابتی‌ ‪22........................................................................................‬‬
‫ی خود ‪23..............................................................‬‬
‫‪ -2-2-3-4‬حق‌ انحصاری‌ اشخاص بر حقوق مالکیت‌ صنعت ‌‬
‫‪ -2-2-3-5‬من ‌ع دارا شدن بالجهت‌ ‪23....................................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-3-6‬نظریه‌ وحدت هنر ‪24........................................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-4‬کنوانسیونهای مرتبط‌ با مالکیت‌ صنعتی‌ ‪26....................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-4-1‬کنوانسیون پاریس‌ ‪26..........................................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-4-2‬معاهده قانون عالمت تجاري ‪29.............................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-4-3‬موافقتنامه وين در مورد طبقه بندي بين المللي عناصر تصويري عاليم‪30..............................................‬‬
‫‪ -2-2-4-4‬موافقتنامه مادريد در مورد جلوگيري از نصب نشانه هاي منبع غيرواقعي ‪30..........................................‬‬
‫‪ -2-2-4-5‬موافقتنامه لوكارنو براي ايجاد طبق هبندي بين المللي طرح هاي صنعتي‪32............................................‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -2-2-4-6‬معاهده همكاري ثبت اختراع ‪32.............................................................................................‬‬
‫‪ -2-2-4-7‬موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس) ‪34........................................................‬‬
‫ی ایران به‌ کنوانسیون تأسیس‌ سازمان جهانی‌ مالکیت‌ معنوی‌‪36.................‬‬
‫‪ -2-2-4-8‬قانون الحاق دولت‌ جمهوری‌ اسالم ‌‬
‫‪ -2-2-5‬آثار مالکیت صنعتی در حقوق بین الملل‪36....................................................................................‬‬
‫فصل سوم‪:‬آثار مالکیت صنعتی در حقوق موضوعه ایران ‪39..............................................................................‬‬
‫‪ -3-1‬تاریخیچه حمایت از حقوق مالکیت صنعتی ایران ‪40................................................................................‬‬
‫‪ -3-1-1‬قانون ثبت عالئم و اختراعات تا قانون مجازات عمومی ‪41.................................................................‬‬
‫‪ -3-1-2‬آیین نامه نصب و ثبت اجباری عالئم صنعتی بر روی اجناس‪،‬دارویی‪ ،‬خوراکی و آرایشی‪43..........................‬‬
‫‪ -3-1-3‬قانون تعزیرات سال ‪ ۱۳۶۲‬و مجازات اسالمی سال ‪43............................................................. ۱۳۷۵‬‬
‫‪ -3-1-4‬قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی ‪46......................................................................................‬‬
‫‪ -3-1-5‬قانون تجارت الکترونیکی ‪47....................................................................................................‬‬
‫‪ -3-2‬شرایط‌ ماهوي قرارداد واگذاری طرح های صنعتی در حقوق ایران ‪49...........................................................‬‬
‫‪ -3-2-1‬تعیین‌ گستره حقوق انتقالی‌ ‪49...................................................................................................‬‬
‫ن عوض ‪53...................................................................................................................‬‬
‫‪ -3-2-2‬تعیی ‌‬
‫‪ -3-3‬شرایط‌ شکلی‌ قراداد واگذاری طرح های صنعتی در حقوق ایران ‪55.............................................................‬‬
‫‪ -3-3-1‬نقش‌ نوشته‌ در تشکیل‌ قرارداد ‪55...............................................................................................‬‬
‫‪ -3-3-2‬انتشار قرارداد ‪55................................................................................................................‬‬
‫‪ -4-٣‬جرم‌ انگاری ‌مالکیت‌ صنعتی در حقوق ایران‌ ‪56....................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-٣‬نهادهای‌ قضایی‌ صالح در رسیدگی به جرایم حقوق مالکیت صنعتی‌ ‪58....................................................‬‬
‫‪ -1-١-4-٣‬نهادهای‌ تعقیبی‌ ‪59.............................................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-2-٣‬نهادهای‌ دادرسی‌ ‪60...........................................................................................................‬‬
‫‪ -3-5‬فرایند دادخواهی و دارسی در حقوق مالکیت صنعتی‪61............................................................................‬‬
‫‪ -3-5-1‬دستور موقت ‪62..................................................................................................................‬‬
‫‪ -3-5-2‬تأمين دليل ‪65.....................................................................................................................‬‬
‫‪-3-5-3‬تأمين خواسته ‪66...................................................................................................................‬‬
‫‪-3-5-4‬تعليق ترخيص ‪67..................................................................................................................‬‬
‫‪ -3-6‬عالئم تجاری در حقوق مالکیت صنعتی ‪69...........................................................................................‬‬
‫‪ -3-6-1‬راهکار مندرج در ق ث ا ط‪ .‬ع‪69............................................................................................‬‬
‫‪ -3-6-2‬راهکارهای مندرج در ق‪.‬م ‪70................................................................................................ .‬‬
‫‪ -3-7‬اسرار تجاری در حقوق مالکیت صنعتی ‪71..........................................................................................‬‬
‫‪ -3-7-1‬اطالعات بودن ‪72................................................................................................................‬‬
‫‪ -3-7-2‬ارزشمند بودن ‪72.................................................................................................................‬‬
‫‪ -3-7-3‬لزوم ناشناخته بودن ‪72...........................................................................................................‬‬
‫‪ -3-7-4‬تالش متعارف جهت حفظ محرمانگی اطالعات ‪72............................................................................‬‬
‫‪ -3-7-5‬اسرار تجاری در فضای واقعی ‪73............................................................................................‬‬
‫‪ -3-7-6‬اسرار تجاری در فضای مجازی ‪74............................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -3-8‬نشانه های جغرافیایی در حقوق مالکیت صنعتی‪75..................................................................................‬‬
‫‪ -3-8-1‬نشانه بودن نشانه ‪75..............................................................................................................‬‬
‫‪ -3-8-2‬تعیین مبدأ جغرافیایی ‪75.........................................................................................................‬‬
‫‪ -3-8-3‬ارتباط كاال و مبدأ ‪76............................................................................................................‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬حمایت کیفری حقوق مالکیت صنعتی در حقوق موضوعه ایران ‪77........................................................‬‬
‫ی از نقض‌ حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ ‪78............................................................................‬‬
‫‪ -4-1‬ضمانت کیفری‌ ناش ‌‬
‫ض حقوق مالکیت صنعتی درایران ‪79...............................................‬‬
‫‪ -4-1-1‬اقــدامات‌ موقــت حقوقی‌قبــل‌ از نقــ ‌‬
‫‪ -4-1-2‬جلوگیري نقض در حال ارتکاب مالکیت صنعتی در حقوق ایران ‪81......................................................‬‬
‫‪ -4-1-2-1‬مطالبه ضرر و زیان ناشی از وقوع جرم ‪82...............................................................................‬‬
‫‪ -4-1-3‬اقدامات احتیاطی پس از نقض حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران ‪84..................................................‬‬
‫‪ -4-1-3-1‬تأثیر گذشت زیان دیده در جرائم علیه حقوق مالكيت صنعتی ‪85.........................................................‬‬
‫‪ -4-1-3-2‬ضبط و مصادره اموال تحصیلی ناشی از وقوع جرم ‪86..................................................................‬‬
‫‪ -4-1-3-3‬حق دسترسی به اطالعات ‪86................................................................................................‬‬
‫‪ -4-2‬جبران خسارت حق مالکیت صنعتی در حقوق ایران ‪86............................................................................‬‬
‫‪ -۴-3‬ضمانت اجراهاي نقض حقوق مخترعان ‪90..........................................................................................‬‬
‫‪ -4-4‬الگوی مناسب رسیدگی به جرایم مالکیت صنعتی‪ .‬در حقوق ایران‪95.............................................................‬‬
‫‪ -4-4-1‬مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ بدوی و تجدیدنظر ‪97.....................................................................‬‬
‫‪ -4-4-2‬مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ بدوی ‪98...................................................................................‬‬
‫‪ -4-4-3‬مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ تجدیدنظر ‪98...............................................................................‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬نتیجه گیری و پیشنهادات ‪103....................................................................................................‬‬
‫‪ -5-1‬نتیجه‌گیری‌ ‪104..........................................................................................................................‬‬
‫‪ -5-2‬پیشنهادات ‪107...........................................................................................................................‬‬
‫منابع ‪108........................................................................................................................................‬‬

‫چکیده‬
‫مالکیت صنعتی بخشی از مالکیت فکری است که ب‪:‬ه خالقیت ه‪:‬ای ذه‪:‬نی و فک‪:‬ری بش‪:‬ر در زمین‪:‬ه ص‪:‬نعتی مرب‪:‬وط می‬
‫شود‪،‬که‪ ،‬مورد حمایت عام قانون اساسی کشور قرار گرفته است‪ .‬به لحاظ نقش بنیادین حمایت از حقوق مالکیت صنعتی‬

‫‪3‬‬
‫در باال بردن شاخص توس‪:‬عه و پیش‪:‬رفت علمی‪ ،‬اجتم‪::‬اعی‪ ،‬اقتص‪:‬ادی و ص‪:‬نعتی جوام‪::‬ع‪ ،‬بی تردی‪::‬د حم‪::‬ایت از این ن‪::‬وع‬
‫مالکیت ها به ویژه تضمین های موثرحقوق برای دارن‪::‬ده ح‪::‬ق و تنبی‪::‬ه متج‪::‬اوزان از اهمیت ب‪::‬االیی برخ‪::‬وردار اس‪::‬ت‪.‬در‬
‫همین راستا حمایت از حقوق مزبور مورد توجه حقوق موضوعه ایران قرار گرفته ک‪:‬ه تص‪:‬ویب ق‪:‬انون ثبت اختراع‪:‬ات‪،‬‬
‫طرحهای صنعتی و عالئم تجارتی سال ‪ 1386‬به منظور هماهنگ نمودن قوانین حمایت از مالکیت صنعتی با معیارهای‬
‫پذیرفته شده بین المللی از نمونه های آن می باشد‪ .‬هدف این پژوهش این واکاوی اصول ح‪::‬اکم ب‪::‬ر آیین دادرس‪::‬ی دع‪::‬اوی‬
‫حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران می باشد‪.‬روش تحقیق در این پژوهش توصیفی‪ -‬تحلیلی بوده و گردآوری داده ها‬
‫از طریق منابع کتابخانه ای و اینترنتی حاصل شده است‪.‬یافته ه‪::‬ای پ‪::‬ژوهش نش‪:‬ان داده اس‪:‬ت علی رغم توج‪:‬ه ب‪::‬ه حق‪:‬وق‬
‫مالکیت صنعتی در حقوق موضوعه کشور‪ ،‬این حمایت در حقوق ایران با چالش هایی روب‪::‬رو می باش‪::‬د ک‪::‬ه از جمل‪::‬ه آن‬
‫می توان به وجود مقررات پراکنده و غیرهمسو‪،‬صریح نبودن متن قانون‪ ،‬عدم تک‪::‬افوی مج‪::‬ازات پیش بی‪::‬نی ش‪::‬ده و ع‪::‬دم‬
‫پیش بینی مجازاتهای تکمیلی نام برد‪.‬در این بین جهت رفع این چالش ها‪ ،‬راهکارههایی چون جرم انگاری اعمال تجاوز‬
‫کارانه ای که منتهی به نقض حقوق مالکیت صنعتی‪ ،‬حمایت بیشتر از حقوق اسرار تجاری در فضای مج‪::‬ازی‪،‬مش‪::‬خص‬
‫نمودن وضعیت گذشت بودن یا نبودن جرائم مالکیت صنعتی و توجه ویژه به مجازات های تکمیلی می تواند ارائه گردد‪.‬‬
‫واژگان کلیدی‪ :‬مالکیت فکری‪ ،‬حقوق مالکیت صنعتی‪،‬آیین دادرسی‪،‬حمایت کیفری‪ ،‬ضمانت اجرای کیفری‪،‬حقوق ایران‬

‫فصل اول‪:‬کلیات پژوهش‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ -1-1‬بیان مسئله‬
‫مالکیت‪ ،‬اساس گردش چرخه زندگی انسانها محس‪:‬وب می ش‪:‬ود‪ .‬اهمیت م‪:‬الکیت آنجاس‪:‬ت ک‪:‬ه آن را در‬
‫زمره حق و از ارکان ع‪:‬المیت ن‪:‬یز دانس‪:‬ته ان‪:‬د و در واق‪:‬ع م‪:‬الکیت یکی ازمؤلف‪:‬ه ه‪:‬ای ح‪:‬ق و همچ‪:‬نین‬
‫آزادی جزء حقوق اساسی و اولیه انسان به شمار می رود و در نتیجه جامعه ه‪::‬ا مجبورن‪::‬د ک‪::‬ه در تعه‪::‬د‬
‫خود برای حفظ حق مالکیت در برابر اهداف دیگران‪ ،‬توازن برقرار کنند‪.‬‬
‫مالکیت ص‪:‬نعتی بخش‪:‬ی از م‪:‬الکیت فک‪:‬ری اس‪:‬ت ک‪:‬ه ب‪:‬ه خالقیت ه‪:‬ای ذه‪:‬نی و فک‪:‬ری بش‪:‬ر در زمین‪:‬ه‬
‫صنعتی مربوط می شود‪ ،‬که مهمترین این خالقیت ها‪ ،‬حق ثبت اختراع؛ نامهای تجاری؛ عالئم تج‪::‬اری‬
‫و خدماتی‪ ،‬می باشد‪.‬این نوع م‪:‬الکیت از ان‪:‬واع مالکیته‪:‬ا اس‪:‬ت ک‪:‬ه در ذی‪:‬ل م‪:‬الکیت خصوص‪::‬ی‪ ،‬م‪:‬ورد‬
‫حمایت عام قانون اساسی کشور قرار گرفته است‪ .‬در واقع حقوق مالکیت صنعتی ب‪::‬ا تش‪::‬ویق و ت‪::‬رغیب‬
‫ابداع و نوآوری نقش به سزایی در رشد و شکوفایی اقتصاد دارد و کشورهای در ح‪::‬ال توس‪::‬عه همچ‪::‬ون‬
‫ایران با تنظیم و تصویب قوانین و مقورات کارآمد می توانن‪:‬د ب‪:‬ه رش‪:‬د و پیش‪:‬رفت ص‪::‬نعت و تج‪:‬ارت و‬
‫افزایش تولید و اشتغال کمک نمایند و واضح است ک‪::‬ه ص‪::‬رف وج‪::‬ود ق‪::‬وانین و مق‪:‬ررات مناس‪::‬ب ب‪::‬دون‬
‫اجرای صحیح آنها در دادگاه ها مثمرثمر نخواهد بود و بنابراین اگرچه ب‪::‬رخی نظری‪::‬ه ه‪::‬ا همانن‪::‬د ل‪::‬زوم‬
‫گردش آزاد اطالعات‪ ،‬لزوم توسعه بیشتر همک‪:‬اری و تع‪:‬اون اجتم‪:‬اعی و ب‪:‬رخی آراء فقهی نظ‪:‬یر ع‪:‬دم‬
‫مطابقت حمایت از مالکیت فکری با احکام و نظامات اسالمی‪ ،‬حمایت از مالکیت فکری را موج‪::‬ه نمی‬
‫دانند؛ اّم ا به جهت نقش بنیادین حمایت از حقوق مالکیت فکری در باال بردن شاخص توسعه و پیش‪::‬رفت‬
‫علمی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی جوامع‪ ،‬شناخت حقوق برای پدید آورندگان ام‪::‬وال فک‪::‬ری و حم‪::‬ایت از آنه‪::‬ا‬
‫چه در سطح جهانی‪ ،‬چه در سطح داخلی و چه در حوزه فقهی م‪:‬ورد پ‪:‬ذیرش ق‪::‬رار گرفت‪:‬ه و ب‪:‬ه ت‪:‬دریج‬
‫حوزه مفهومی آن در حال گسترش است(محسنی‪.)128:1401،‬‬
‫حقوق مالکیت صنعتى‪ ،‬حقوقى است که به ط‪:‬ور عم‪:‬ده ب‪:‬ه دلی‪:‬ل توس‪:‬عه ص‪:‬نعت و تج‪:‬ارت و در نتیج‪:‬ه‬
‫سعى و ابتکار و کوشش صاحبان صنایع و مخترعان حاص‪::‬ل مى ش‪::‬ود‪ .‬حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتى ب‪::‬ه دو‬
‫بخش اصلى‪ ،‬حقوق معنوى و حقوق م‪::‬ادى تقس‪::‬یم مى ش‪::‬ود‪ .‬اولین ق‪::‬انون در این م‪::‬ورد مرب‪::‬وط ب‪::‬ه ثبت‬
‫عالئم تجارى و صنعتى در سال ‪ 1304‬مى باشد‪ .‬این قانون ب‪::‬ا تص‪::‬ویب ق‪::‬انون ثبت عالئم و اختراع‪::‬ات‬
‫در سال ‪ 1310‬نسخ شد و در سال ‪ 1337‬و همزمان ب‪::‬ا الح‪::‬اق ای‪::‬ران ب‪::‬ه کنوانس‪::‬یون حم‪::‬ایت از حق‪::‬وق‬
‫مالکیت صنعتى(قرارداد پاریس)‪ ،‬با اصالحیه جدید تجدید حیات یافت‪.‬این ق‪::‬وانین از ق‪::‬وانین موج‪::‬ود در‬
‫زمینه مالکیت هاى ادبى و هنرى کامل تر بوده و کمتر جاى ابهام و مجادل‪:‬ه دارد و روی‪:‬ه ه‪:‬اى قض‪:‬ایى‬
‫مربوط به آن هم غنى تر مى باشد‪.‬در نهایت قانون ثبت اختراعات‪ ،‬طرح هاى ص‪::‬نعتى و عالئم تج‪::‬ارى‬
‫مصوب ‪ 1386‬به منصه ظهور رسید‪.‬‬
‫ناديده گرفتن حقوق دارندگان طرحهاي صنعتي‪ ،‬ممكن است آثار زيانبار اجتماعي و اقتص‪::‬ادي ف‪::‬راواني‬
‫براي جامعه به همراه داشته باشد‪ ،‬به خصوص در نقض وسيع حقوق اين قابليت را دارد كه تجاوز عليه‬
‫حقوق جامعه تلقي شود(شیخی‪.)181:1386،‬به لحاظ نقش بنیادین حمایت از حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی در‬
‫باال بردن شاخص توسعه و پیشرفت علمی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و صنعتی جوامع‪ ،‬بی تردید حم‪::‬ایت از‬
‫‪5‬‬
‫این نوع مالکیت ها به وی‪::‬ژه تض‪::‬مین ه‪::‬ای موثرحق‪:‬وق ب‪::‬رای دارن‪::‬ده ح‪::‬ق و تنبی‪::‬ه متج‪::‬اوزان از اهمیت‬
‫باالیی برخوردار است‪ .‬نظام های حقوقی به منظور ایجاد این تضمین از راهکارها و تدابیر مختلف ک‪::‬ه‬
‫ضمانت اجرا نامیده می شود‪ ،‬استفاده می کنند‪.‬از جمل‪::‬ه این ض‪::‬مانت اجراه‪::‬ا اق‪::‬دامات ت‪::‬امینی اس‪::‬ت ک‪::‬ه‬
‫مبتنی بر جلوگیری از وقوع نقض حق یا ادام‪::‬ه آن و در ص‪::‬ورت وق‪::‬وع نقض‪ ،‬انج‪::‬ام اق‪::‬دامات الزم ب‪::‬ه‬
‫منظور کاهش خسارت وارده ب‪::‬ه مال‪::‬ک ح‪::‬ق می باش‪::‬د و ج‪::‬بران خس‪::‬ارت ک‪::‬ه در نه‪::‬ایت ب‪::‬ا ناکارآم‪::‬دی‬
‫اقدامات تامینی یا بعد از آنها به منظور تکمیل حمایت قانونی از دارنده حق و ج‪::‬بران کام‪::‬ل خس‪::‬ارت او‬
‫به کار می رود‪ .‬در کنوانسیون پ‪::‬اریس ک‪::‬ه ای‪::‬ران ب‪::‬ه آن پیوس‪::‬ته اس‪::‬ت‪ ،‬در م‪::‬واد ‪ 9‬و‪ 10‬خ‪::‬ود‪ ،‬توقی‪::‬ف‬
‫کااله‪::‬ایی‌را ک‪::‬ه دارای عالمت تج‪::‬ارتی غیرق‪::‬انونی هس‪::‬تند‪ ،‬ی‪::‬ا دارای مشخص‪::‬ات مب‪::‬دا نادرس‪::‬ت و ی‪::‬ا‬
‫مشخصات نادرست در خصوص هویت تولیدکنندگان می باشند‪ ،‬پیش بینی نم‪::‬وده اس‪::‬ت‪ .‬م‪::‬اده ‪ 10‬ث‪::‬الث‬
‫کنوانسیون مذکور نیز‪ ،‬کشورهای عضو را موظف به فراهم نمودن حق مراجع‪::‬ه ق‪::‬انونی مناس‪::‬ب جهت‬
‫تعقیب و محک‪::‬ومیت م‪::‬وثر ف‪::‬اعالن اعم‪::‬ال من‪::‬درج در م‪::‬واد ‪ 10 ، 9‬و ‪ 10‬مک‪::‬رر(راج‪::‬ع ب‪::‬ه رق‪::‬ابت‬
‫نامشروع)‪ ،‬نموده است(دهقان‪.)12:1400،‬‬
‫به نظر می رسد به دليل اينكه در قانون مجازات اسالمي‪ ،‬فقط جعل عالمت تجاري ج‪::‬رم اس‪::‬ت‪ ،‬ق‪::‬وانين‬
‫ايران با موافقتنامة تريپس انطب‪::‬اق دارد‪ .‬ام‪::‬ا بايد گفت ك‪::‬ه اين انطب‪::‬اق ناخواس‪::‬ته اس‪::‬ت و ن‪::‬ه مبت‪::‬ني ب‪::‬ر‬
‫اهدافي كه تريپس از حداقلي كردن ضمانت اجراي كيفري داشته است(شیخی‪ .)198:1386،‬به هر حال‬
‫بايد گفت‪:‬عليرغم بهتر بودن استفاده از ضمانت اجراي مدني در حوزة حقوق مالكيت صنعتي در ايران‪،‬‬
‫استفاده از ضمانت اجراي كيفري حداقل در نقض در مقياس باال و شديد حق الزم است ‪ ،‬زيرا فرهن‪::‬گ‬
‫جامعه از كيفر و مجازات واهمة خاصي دارد و همين امر به سهم خود در ك‪::‬اهش ج‪::‬رائم م‪::‬ؤثر خواه‪::‬د‬
‫بود‪.‬‬
‫نهادهای قضایی صالح برای رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه ج‪::‬رایم ح‪::‬وزه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی از زم‪::‬ان کش‪::‬ف آث‪::‬ار‬
‫غیرقانونی تا پایان اجرای واکنش های قانونی مراجع قضایی متع‪::‬دد‪ ،‬ص‪::‬الحیت و تکلی‪::‬ف رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه‬
‫امر کیفری را دارند و هر یک به نوبه خود امر تعقیب ‪ ،‬دادرسی و اجرای کیفری را ه‪::‬دایت می نماین‪::‬د‬
‫و بدین منظور اولین رسالت آنها احراز ص‪::‬الحیت و توان‪::‬ایی رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه ج‪::‬رایم علی‪::‬ه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‬
‫صنعتی است و طبیعت خاص موضوعات مالکیت ص‪::‬نعتی‪ ،‬ض‪::‬رورت پیش بی‪::‬نی و ایج‪::‬اد دادگ‪::‬اه ه‪::‬ای‬
‫تخصصی مالکیت صنعتی را اجتناب ناپذیر می نماید و محاکم تخصصی منافع و مزایای فراوانی دارند‬
‫و قضات این گونه محاکم به دلیل تخصص و تجارب باال در موضوعات حقوق م‪::‬الکیت معن‪::‬وی نس‪::‬بت‬
‫به قض‪::‬ات مح‪::‬اکم عم‪::‬ومی تص‪::‬میمات ک‪::‬اربردی ت‪::‬ر اتخ‪::‬اذ ک‪::‬رده و آراء مس‪::‬تندتر و مفی‪::‬دتری در جهت‬
‫حمایت از دارندگان حقوق مالکیت معنوی و جلوگیری از نقض حقوق آن ها صادر می نمایند و ص‪:‬دور‬
‫آراء متحد الشکل و منسجم و جلوگیری از صدور آراء متشتت و پراکنده از فواید دیگر این محاکم است‬
‫که خود در نهایت میتواند منجر به شکل گ‪::‬یری دک‪::‬ترین حق‪:‬وقی مس‪::‬تحکم و یکپارچ‪::‬ه در زمین‪::‬ه حق‪:‬وق‬
‫مالکیت صنعتی گردد و این محاکم در مقایسه با مح‪::‬اکم عم‪::‬ومی در پ‪::‬ذیرش موض‪::‬وعات ح‪::‬وزه حق‪::‬وق‬
‫م‪::‬الکیت معن‪::‬وی از توانمن‪::‬دی ب‪::‬االیی برخوردارن‪::‬د و اس‪::‬تفاده از کارشناس‪::‬ان و وکالی متخص‪::‬ص‪ ،‬این‬
‫توانمندی را هر چه بیشتر افزایش میدهد و نحوه تفسیر و استنباط محاکم تخصصی در مقایسه با مح‪::‬اکم‬
‫غیرتخصصی با ضروریات حقوق مالکیت معنوی هماهنگتر است(محسنی‪،‬محس‪::‬نی‪ .)131:1401،‬ب‪::‬ر‬
‫این اساس پرسش اساسی در این پژوهش این می باشد که آیین دادرسی دعاوی حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی‪،‬‬
‫در ایران داری معایب و مزایا بوده و چالش های مرتبط آن چه می باشد؟‬
‫‪ -1-2‬ضرورت و اهمیت پژوهش‬
‫اهمیت مالکیت صنعتی زمانی از حمایت های حقوق بشری و بین المللی فراتر می رود که ب‪::‬ه ت‪::‬اثیر آن‬
‫در رونق تجارت به ویژه تج‪::‬ارت بین المللی و تحقیق‪::‬ات و توس‪::‬عه فن‪::‬اوری پرداخت‪::‬ه می ش‪::‬ود‪ .‬مطالع‪::‬ه‬
‫تاثیراتی که حمایت از سرمایه های فکری در توسعه ی علوم و فناوری داش‪::‬ته گوی‪::‬ای این مطلب اس‪::‬ت‬
‫که یکی از نتایج عم‪::‬ده حم‪::‬ایت از م‪::‬الکیت فک‪::‬ری‪ ،‬و ص‪::‬نعتی ت‪::‬رغیب دانش‪::‬مندان و محقق‪::‬ان ب‪::‬ه انج‪::‬ام‬
‫تحقیقات بیشتر و موثرتر است‪ ،‬چرا که در مقابل نبوغ مصروفی پاداش در خور دری‪:‬افت می نماین‪:‬د‪.‬در‬
‫این بین کشورهای در حال توس‪::‬عه همچ‪::‬ون ای‪::‬ران ب‪::‬ا تنظیم و تص‪::‬ویب ق‪::‬وانین و مق‪::‬ورات کارآم‪::‬د می‬
‫‪6‬‬
‫توانند به رشد و پیشرفت ص‪::‬نعت و تج‪::‬ارت و اف‪::‬زایش تولی‪::‬د و اش‪::‬تغال کم‪::‬ک نماین‪::‬د‪.‬م‪::‬وارد ذک‪::‬ر ش‪::‬ده‬
‫ضرورت انجام پژوهشی مستقل را در این زمینه یادآوری می کند‪.‬‬
‫‪ -3 -1‬مرور ادیبات و سوابق پژوهش‬
‫تاکنون در خصوص موضوع تحقیق (اصول ح‪:‬اکم ب‪:‬ر آیین دادرس‪:‬ی دع‪:‬اوی حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی)‬
‫پژوهش مستقل صورت نگرفته است اما پژوهش های زیر که در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد به‬
‫موضوع تحقیق نزدیک است‪:‬‬
‫‪-1‬دهق‪44‬ان‪،‬علی محم‪44‬د‪ ،)1400( ،‬در مقال‪::‬ه خ‪::‬ود تحت عن‪::‬وان« حم‪44‬ایت از حق‪44‬وق م‪44‬الکیت ص‪44‬نعتی در‬
‫فضای تبادل اطالعات» بیان داشتند‪ :‬مبانی حقوق مالکیت صنعتی به منظور حف‪::‬ظ تع‪::‬ادل می‪::‬ان م‪::‬الکیت‬
‫فک‪::‬ری ص‪::‬نعتی و دسترس‪::‬ی ب‪::‬ه اطالع‪::‬ات آزاد‪ ،‬یکی از اص‪::‬لی ت‪::‬رین چ‪::‬الش ه‪::‬ای فک‪::‬ری در جامع‪::‬ه‬
‫اطالعات امروز است که با رعایت حقوق قابل تنظیم است‪ .‬اصل سرزمینی بودن حقوق مالکیت فک‪::‬ری‬
‫و اصل فرامرزی بودن اینترنت هر یک قلمرو و ماهیت خ‪::‬اص خ‪::‬ود را داش‪::‬ته و در مرحل‪::‬ه ایج‪::‬اد‪ ،‬ب‪::‬ا‬
‫یکدیگر تعارضی ندارند‪ ،‬مع الوصف‪ ،‬در مرحله اجرا این دو با هم‪::‬دیگر ت‪::‬زاحم دارن‪::‬د‪.‬حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‬
‫صنعتی‪ ،‬در فضای تبادل اطالعات دچار چالش های حقوقی نوینی ش‪::‬ده؛ و این چ‪::‬الش ه‪::‬ا در دو ح‪::‬وزه‬
‫حق ب‪::‬ر عالئم تج‪::‬اری و ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع نم‪::‬ود بیش‪::‬تری دارد‪« .‬اص‪::‬ل س‪::‬رزمینی ب‪::‬ودن حم‪::‬ایت از حق‪::‬وق‬
‫مالکیت صنعتی» در فض‪:‬ای ب‪:‬دون م‪:‬رز تب‪:‬ادل اطالع‪:‬ات ب‪:‬ا تهدی‪:‬دهای ج‪:‬دی مواج‪:‬ه ش‪:‬ده؛ و گس‪:‬ترش‬
‫روزافزون این فضا‪ ،‬بر قلم‪::‬رو و نح‪::‬وه حم‪::‬ایت از حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ت‪::‬اثیر داش‪::‬ته‪ ،‬و این فض‪::‬ا‪،‬‬
‫عرصه مناسبی برای فرار از مقررات کالسیک حقوق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ش‪::‬ده؛ و نیازمن‪::‬د ق‪::‬وانین جدی‪::‬د‬
‫است‪ .‬نظام های حقوقی به منظور ایجاد این تض‪:‬مین از راهکاره‪:‬ا و ت‪:‬دابیر مختل‪:‬ف ک‪:‬ه ض‪:‬مانت اج‪:‬را‬
‫نامیده می شود‪ ،‬استفاده می کنند‪.‬‬
‫‪-2‬نظام ملکی‪ ،‬جعفر‪ ،)1400(،‬در مقاله خود با عن‪::‬وان« ارزی‪44‬ابی و امک‪44‬ان س‪44‬نجی مطل‪44‬وبیت مراج‪44‬ع‬
‫قضایی استثنایی برای رسیدگی به دعاوی و شکایات حقوق مالکیت صنعتی با تأکید بر حقوق ای‪44‬ران»‬
‫نتیجه گرفتند‪ :‬ایجاد مراجع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی ب‪::‬رای دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایات حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی دارای‬
‫مزایا و در مقابل مع‪::‬ایبی چن‪::‬د اس‪::‬ت‪ .‬هزین‪::‬ۀ ب‪::‬االی ب‪::‬دون توجی‪::‬ه‪ ،‬زمین‪::‬ه س‪::‬ازی سوءاس‪::‬تفاده و تخل‪::‬ف‪،‬‬
‫تضعیف عمومیت نگری در قضات‪ ،‬دشواری دسترسی عمومی افراد به این مراجع و تضعیف اس‪::‬تقالل‬
‫دادگاه مهمترین معایبی است که برای مراجع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایات حق‪::‬وق‬
‫مالکیت صنعتی مطرح گردیده است‪ .‬در مقابل‪ ،‬ایجاد و حفظ رویۀ خاص یکپارچه و منسجم در دکترین‬
‫و روی‪:‬ۀ قض‪:‬ایی‪ ،‬ارتق‪:‬ا و بهب‪:‬ود وض‪:‬عیت حم‪:‬ایت از حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی‪ ،‬بهب‪:‬ود و تس‪:‬ریع فراین‪:‬د‬
‫رسیدگی و صدور آرا در این ح‪:‬وزه‪ ،‬ک‪:‬اهش هزین‪:‬ه ه‪:‬ای مرب‪:‬وط ب‪:‬ه دادخ‪:‬واهی ن‪:‬زد مراج‪:‬ع قض‪::‬ایی‪،‬‬
‫پویایی سیستم قضایی یک کشور در زمینۀ تحوالت علمی و عملی در ح‪::‬وزۀ م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی و بهب‪::‬ود‬
‫حمایت از کسب وکار مهمترین مزایای این نوع از مراجع هستند‪ .‬مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی در هری‪::‬ک‬
‫از اشکال و صور آن برای تمامی کشورها کارآمد نبوده است در حال حاض‪::‬ر در حق‪::‬وق ای‪::‬ران الگ‪::‬وی‬
‫اتخاذی در مواد ‪ 8‬و ‪ 9‬الیحۀ آیین دادرسی تجاری مبنی بر تشکیل دادگاهه‪::‬ای تج‪::‬اری در کلی‪::‬ۀ مراک‪::‬ز‬
‫استانها(مادۀ ‪ )8‬که برخی از شعب آن به مالکیت فکری اختصاص یابد(مادۀ‪ )9‬منوط به آنکه ص‪::‬الحیت‬
‫این دادگا ههای تجاری نس‪::‬بت ب‪::‬ه رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه ج‪::‬رایم م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ن‪::‬یز تعمیم یای‪::‬د‪ ،‬الگ‪::‬وی بس‪::‬یار‬
‫مناسبی می باشد‪.‬‬
‫‪-3‬محسنی‪،‬مهدی‪،‬محسنی‪،‬محمد‪ ،)1400(،‬در مقاله خود با عن‪::‬وان« مس‪44‬ئولیت کیف‪44‬ری ناش‪44‬ی از نقض‬
‫حقوق مالکیت صنعتی در نظام حقوقی ایران» عنوان داشته اند‪ :‬حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی ب‪:‬ا تش‪:‬ویق ب‪:‬ه‬
‫نوآوری‪ ،‬نقش بسزایی در شوکوفایی اقتصاد دارد و کشورهای در حال توسعه همچون ایران باتص‪::‬ویب‬
‫قوانین کارآمد میتوانند به پیشرفت صنعت و تولید کمک نمایند و واضح است که صرف وجود مق‪::‬ررات‬
‫مناسب بدون اجرای صحیح آنها در دادگاهها مثمرثمر نبوده و اگرچه نظریه هایی همانند لزوم گرد آزاد‬
‫اطالعات‪ ،‬توسعه تعاون اجتماعی و آراء فقهی نظیر عدم مقابقت حمایت از مالکیت فک‪::‬ری ب‪::‬ا نظام‪::‬ات‬
‫اسالمی‪ ،‬حمایت از مالکیت فکری را موجه نمیدانند ولی به جهت نقش بنیادین این حمایت در باال ب‪::‬ردن‬
‫شاخص پیشرفت علمی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی جوامع‪ ،‬شناخت حقوق برای پدیدآورندگان اموال فکری و‬
‫‪7‬‬
‫حمایت از آنها چه در سطح جهانی‪ ،‬چه داخلی و نیز حوزۀ فقهی م‪::‬ورد پ‪::‬ذیرش ق‪::‬رار گرفت‪::‬ه و بت‪::‬دریج‬
‫حوزۀ آن گستر یافته است‪ .‬با اندکی تسامح می ت‪::‬وان گفت ک‪::‬ه ام‪::‬روزه حم‪::‬ایت از حق‪::‬وق پدیدآورن‪::‬دگان‬
‫اموال فکری یک اصل مسلم است‪.‬‬
‫‪-4‬ساکی‪،‬نرگس‪ ،)1397(،‬در مقاله خود با عنوان« نقض اينترنتي حقوق مالكيت صنعتي» بی‪::‬ان داش‪::‬ته‬
‫اند‪ :‬از آنجا كه محيط ديجيتالي در كنار امتيازات قابل توجهي كه ب‪::‬راي اش‪::‬خاص دارد‪ .‬آن ه‪::‬ا را ب‪::‬ا اين‬
‫معظل بزرگ روبه رو ساخته كه اسرار صنعتي و تجاري آن ها در اين محيط نقض ش‪::‬ده و در اختيار‬
‫ميليون ها نفر كاربر قرار مي گيرد و تشخيص نقض‪ ،‬شناسايي نقض كننده حق‪ ،‬ميزان خس‪::‬ارات وارده‬
‫و تعيين اينكه كدام دادگاه صالح به رسيدگي دع‪:‬اوي بي ن‪::‬المللي نقض اس‪::‬رار ص‪::‬نعتي و تج‪::‬اري در اين‬
‫محيط است‪ ،‬بسيار دشوار بوده و هر گاه صاحب سر ص‪::‬نعتي و تج‪::‬اري را از ط‪::‬رح دع‪::‬وي منص‪::‬رف‬
‫مي كند از اين رو براي كاهش مشكالت ناشي از تعارض صالحيت محاكم‪ ،‬كنوانسيون ه‪:‬اي منطق‪:‬ه آي‬
‫و بين المللي در امور مدني و تجاري تهيه و پيش بيني شده است‪ .‬در اين راستا زيان ديده مي توان‪::‬د ب‪::‬ر‬
‫اساس مباني مس‪::‬ئوليت م‪::‬دني يا اثب‪::‬ات ارك‪::‬ان تحق‪::‬ق آن‪ ،‬خس‪::‬ار ته‪::‬اي خ‪::‬ود را در دادگ‪::‬اه مطالب‪::‬ه كن‪::‬د‪.‬‬
‫بنابراين با رجوع به عمومات قانون مدني‪ ،‬قانون مس‪:‬ئوليت م‪:‬دني و من‪:‬ابع فقهي بايد قائ‪:‬ل ب‪:‬ه تع‪:‬دد اين‬
‫مباني شد‪.‬‬
‫‪-5‬ش‪44‬یخی‪،‬م‪44‬ریم‪ ،)1386(،‬در مقال‪::‬ه ای ب‪::‬ا ن‪::‬ام«راهكاره‪44‬اي كيف‪44‬ري مقابل‪44‬ه ب‪44‬ا نقض حق‪44‬وق م‪44‬الكيت‬
‫صنعتي‪:‬با لحاظ حقوق تطبيقي» بیان داشتند‪ :‬اساسي ترين ويژگي حق شناسايي ش‪::‬ده در قلم‪::‬رو حق‪::‬وق‪،‬‬
‫داشتن ضمانت اجرا يا تضمين اجراي مؤثرآن توسط دولت و يكي از ابع‪::‬اد مهم اج‪::‬را يا تض‪::‬مين ح‪::‬ق‪،‬‬
‫جلوگيري از تجاوز اشخاص ثالث به آن در پرتو به كارگيري سازوكار حقوق كيفري اس‪::‬ت‪ .‬از قلم‪::‬روه‬
‫ايي كه تحت تأ ث‪::‬ير پيش‪::‬رفتهاي تكنول‪::‬وژيكي و علمي و مط‪::‬رح ش‪::‬دن ارزش جديدي ب‪::‬ه ن‪::‬ام حم‪::‬ايت از‬
‫حقوق مالكيت فكري افراد منجر به مداخلة حقوق كيف‪:‬ري ش‪:‬ده‪ ،‬ح‪:‬وزة م‪:‬الكيت ص‪:‬نعتي اس‪:‬ت‪ .‬در واق‪:‬ع‬
‫امروزه دولتها با استفاده از سازوكار جرم انگاري رفتارهاي ناقض حقوق مالكيت صنعتي افراد و پيش‬
‫بيني ضمانت اجراهاي كيفري براي متجاوزان به اين حقوق‪ ،‬موجبات ايجاد رشتة ف‪::‬ني و تخصص‪::‬ي از‬
‫حقوق كيفري را فراهم آورده ا ند‪.‬‬
‫‪ -1-4‬اهداف پژوهش‬
‫‪-1‬بررسی مبنا و دالیل حمایت قضایی از حقوق مالکیت صنعتی‪.‬‬
‫‪-2‬تحلیل چالش های حمایت کیفری از حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران‪.‬‬
‫‪-3‬بررسی الگوی مناسب در دعاوی و شکایات حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران‪.‬‬
‫‪ -4‬تبیین شرایط شکلی مربوط به قراردادهای واگذاری حقوق ناشی از طرح صنعتی در حقوق ایران ‪.‬‬
‫‪ -1-5‬سواالت پژوهش‬
‫‪ -1‬مبنا و دالیل حمایت قضایی از حقوق مالکیت صنعتی چیست؟‬
‫‪-2‬چالش های حمایت کیفری از حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران چیست؟‬
‫‪-3‬الگوی مناسب در دعاوی و شکایات حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران چیست؟‬
‫‪-4‬شرایط شکلی مربوط به قراردادهای واگذاری حقوق ناشی از طرح صنعتی در حقوق ایران چه‬
‫تاثیری بر قراردادهای صنعتی دارد؟‬
‫‪-1-6‬فرضیه های پژوهش‬
‫‪ -1‬م‪::‬وادی چ‪::‬ون قاع‪::‬ده اح‪::‬ترام م‪::‬ال‪ ،‬ت‪::‬رغیب خالقیت‪ ،‬جلوگ‪::‬یری از روی‪::‬ه ه‪::‬ای ض‪::‬د رق‪::‬ابتی‪ ،‬ح‪::‬ق‬
‫انحصاری و قاعده منع دار شدن بال جهت‪ ،‬از جمله دالیل حمایت قضایی از م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی محس‪:‬وب‬
‫می گردند‪.‬‬
‫‪-2‬وجود مقررات پراکنده و غیرهمسو‪،‬صریح نبودن متن قانون‪ ،‬عدم تکافوی مجازات پیش بینی ش‪::‬ده و‬
‫عدم پیش بینی مجازاتهای تکمیلی از جمله چالش های حمایت کیفری حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی در حق‪::‬وق‬
‫ایران است‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪-3‬به نظر می رسد الگوی اتخاذی الیحۀ آیین دادرسی تج‪:‬اری مب‪:‬نی ب‪:‬ر تش‪:‬کیل دادگاهه‪:‬ای تج‪:‬اری در‬
‫کلیۀ مراکز استانها و اختصاص برخی از شعب آن به مالکیت فکری‪ ،‬منوط به آنکه صالحیت رسیدگی‬
‫به جرایم مالکیت صنعتی را دارا باشد‪ ،‬الگوی بسیار مناسبی جهت رسیدگی به دعاوی مالکیت ص‪::‬نعتی‬
‫در حقوق ایران باشد‪.‬‬
‫‪-4‬در حقوق ایران هرچند تنظیم کتبی قراردادهای مزبور الزمه ثبت آن است‪ ،‬ولیکن کتبی بودن‬
‫قرارداد شرط انعقاد قرارداد نیست‪.‬‬
‫‪ -1-7‬جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق‬
‫تبیین و شناسایی الگوی مناسب در دعاوی و شکایات حقوق مالکیت صنعتی در حقوق موضوعه کشور‬
‫از نوآوری های این پژوهش است‪.‬‬
‫‪-1-8‬روش تحقیق‬
‫این تحقیق از زمره تحقیقات کیفی واز لحاظ هدف جزء تحقیقات کاربردی ب‪::‬وده و روش انج‪::‬ام آن جنب‪::‬ه‬
‫تحلیلی‪ -‬توصیفی دارد‪.‬‬
‫‪-1-8-1‬روش گرد آوری اطالعات‬
‫روش جمع آوری اطالعات به شیوه کتابخانه ای‪.‬مراجعه به کتب و مق‪::‬االت اس‪::‬ت و همج‪::‬نین از طری‪::‬ق‬
‫مراجعه به منابع الکتریکی‪،‬سایتها ‪ ،‬مقاالت و پایان نامه ها می باشد‪.‬‬
‫‪-1-8-2‬ابزار گرد آوری اطالعات‬
‫گردآوری داده ها در پژوهش از اسناد و مدارک معتبر علمی‪،‬تاریخی کتابخانه ای‪،‬مقاالت فصلنامه های‬
‫علمی‪،‬مقاالت اینترنتی و سایر منابع آشکار استفاده می شود‪.‬ابزار گردآوری داده ه‪::‬ا و اطالع‪::‬ات‪ ،‬فیش‬
‫برداری است‪.‬‬
‫‪-1-8-3‬روش توصیف و تجزیه تحلیل اطالعات‬
‫بعد از جمع آوري اطالعات از طريق فيش برداري‪ ،‬با توجه به عنوان‪ ،‬موضوع ج‪::‬زئي و فص‪::‬ل بن‪::‬دي‬
‫تحقيق طبقه بندي شده و اطالعات و مطالب در بخش ه‪::‬اي مختل‪::‬ف آورده خواه‪::‬د ش‪::‬د‪ .‬تجزيه و تحليل‬
‫اطالعات بصورت توصيفي و استداللي انجام خواهد گرفت‪.‬‬
‫‪ -1-9‬سازماندهی پژوهش‬
‫این پایان نامه مشتمل بر پنج فصل می باشد‪ .‬در فصل اول کلی‪:‬ات تحقی‪:‬ق‪ ،‬از جمل‪:‬ه بی‪:‬ان مس‪:‬ئله‪،‬س‪:‬وال‬
‫اصلی‪ ،‬فرض‪::‬یه ه‪::‬ا‪،‬همین ط‪::‬ور روش تحقی‪::‬ق م‪::‬ورد بررس‪::‬ی ق‪::‬رار گرفت‪::‬ه اس‪::‬ت‪ .‬در فص‪::‬ل دوم مب‪::‬انی‬
‫نظری‪ ،‬و مفاهیم کلی مورد بررسی قرار گرفت‪ .‬در فصل سوم آثار م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در حق‪::‬وق ای‪::‬ران‬
‫تشریح گردیده است‪ ،‬در فصل چهارم راهکترههای کیفری و چالش های مرتبط با نقص حقوق مالکیت‬
‫در حقوق ایران بررسی شده است و در فصل پنجم نتیجه گیری وارائه پیشنهادات پرداخته شد‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫فصل دوم‪ :‬مفاهیم کلی مبانی نظری‬

‫‪-2-1‬تعریف مالکیت‬
‫ن را‌ از اين مع‪::‬ني‬ ‫در گذشت ‌ه واژ ‌ه مال‌ ويژه کاالي مادي بود‪ .‬ولي پيشـرفت هاي زندگي کنوني بتدريج آ ‌‬
‫نو‬‫محدود و ابتدايي خارج ساخته است‪ ،‬چندان که امروز به تمام عناصر گوناگون داراريي‌ (مانن‪::‬د‌ زمي ‌‬
‫اموال منقول و مطالبات و حقوق مالي و حتي حق تأليف و اختراع و سرقفلي) نـيز مـال‌ گفت ‌ه مي‌ ش‪::‬ود‪.‬‬
‫قانون مدني در باب اول‌ ب ‌ه تقسيم اموال پرداخـته اسـت‪ ،‬ولي در تعريف آن سخني نمي گويد‪ .‬ب‪::‬ا وج‪::‬ود‌‬
‫اين‌‪ ،‬از‌ مالحظ‪::‬ه ي مص‪::‬داق ه‪::‬اي اين واژه «م‪::‬واد ‪ 872‬و ‪ 946‬و ‪ 1214‬و ‪ 1217‬ق‪::‬انون م‪::‬دنی» ب‪::‬ه‬
‫خوبي‌ بر‌ مي آيد که نويسندگان قانون هم آن را به معني گسترده ي خود در‌ نظر‌ داشت ‌ه اند‪.‬‬
‫در اين مـعني واژه مـال‪ ،‬به تمام اشياء و حقوقي که داراي ارزش اقتصادي است‌ گفت ‌ه مي شود‪ .‬در پاره‬
‫اي موارد نيز‪ ،‬براي رفع هر گونه ابهام‌‪( ،‬اموال‌ و حقوق‌ مالي) با هم آورده شده اس‪::‬ت‪ .‬اين تفص‪::‬يل‪ ،‬از‬
‫‪10‬‬
 ‫نظر منطقي زايد و قابل انـتقاد بـنظر‌ مـي‌ رسد‌ و يادگار دوراني است کـه مـال و حـقوق مالي دو مفه‪::‬وم‬
‫ن ترتيب‌‪ ،‬واژه ي مال در عرف کنوني به دو مع‪::‬ني م‪::‬ادي و حق‪::‬وقي ب‪::‬ه ک‪::‬ار ب‪::‬رده مي‬ ‫جداگانه بود‪ .‬بدي ‌‬
‫شود (ويل‌‪)‌1975 ،‬‬
‫‪-1‬به معناي مـادي و مـحدود‪ ،‬مـال به اشيايي گفته مي شود که موضوع‌ داد‌ و سـتد حـقوقي بين اشخاص‬
‫قرار مي گيرد‌‪ :‬مانند‌ خانه‌‪ ،‬اتومبيل‪ ،‬فرش و جواهر‪.‬‬
‫‪-2‬به معناي مجرد و حقوقي‌ ک ‌ه عبارت از حقوق مالي اسـت کـه بـه اش‪::‬خاص امک‪::‬ان انتف‪:‬اع از اش‪::‬ياء‬
‫ت و طلب‌ از ديگران‌(کاتوزیان‌‪.)‌1392 ،‬‬ ‫مادي‌ را‌ مي دهد‪ :‬مانند حق مـالکي ‌‬
‫ت و اعتب‪::‬ار چ‪::‬نین مفه‪::‬ومی متوق‪::‬ف و مبت‪::‬نی ب‪::‬ر ارزش‬ ‫م‪::‬الیت همانن‪::‬د ملكیت از مف‪::‬اهیم اعتب‪::‬اری‌ اس ‪‌ :‬‬
‫ل بـاید‌ تـعریف مال و مالیت در ی‪:‬ك نظ‪:‬ام‌ حق‪:‬وقی توس‪:‬ط ع‪:‬الی‌ترین مق‪:‬ام‌‬ ‫اعتباركننده آن است؛ یـعنی او ‌‬
‫اعتباركنند ‌ه مفاهیم اعـتباری مـشخص شود تا‌ سپس‌ تطبیق مصادیق ح‪::‬ق در جه‪::‬ان خ‪::‬ارج ذهن ب‪::‬ر پای‪::‬ه‬
‫ن انجام‌ شـود‪ .‬بـنابراين هـر مالي شيء‌ است‌ ولي‌ هر شيء مال‌ نيست‌‪ .‬مثًال آفتاب‬ ‫مفاهیم اعتباری در ذه ‌‬
‫و هوا‪ ،‬ك ‌ه در‌ دادوسـتد بـكار نـمي‌روند و ارزش مبادلة اقتصادي ندارن‪::‬د و قاب‪::‬ل تمل‪::‬ك و تق‪::‬ويم ب‪::‬ه پ‪::‬ول‬
‫نيستند‪ ،‬شيء‌ هستند‌ ليكن مال به شمار نـمي‌آيند‪ .‬مـال‌ الزم نيست ك ‌ه محسوس‌ و مادي‌ باشد؛ بلكه حقوقي‬
‫ن شيء‬ ‫ك ‌ه ارزش مالي و اقتصادي داشته باشند نيز جـزء امـوال به شمار مي‌آيند‪ ،‬هر چند كه موضوع‌ آ ‌‬
‫معين مادي نباشد‪ .‬بنابراين حـق‌ مـخترع‌ و مـؤلف‌ نسبت‌ ب ‌ه آثار خود يا‌ طلبي‌ ك‪::‬ه كس‪::‬ي از ديگ‪::‬ري دارد‬
‫جزء اموال محسوب مي‌شود‪.‬‬
‫‪-2-1-1‬مالکیت فکری‬
‫‪1‬‬
‫معموال تصور از مالکیت‪،‬تصرف‌ اشیای‌ مادی‪،‬قابل لمس و به‌وی‪::‬ژه ام‪::‬وال غ‪::‬یرمنقول اسـت‪.‬از حـدود‬
‫‪ 140‬سال قـبل تصور جدیدی از مالکیت ایجاد شد و آن خالقیت‌های ذهنی است‪،‬که می‌تواند به صورت‬
‫کارهای هنری‌‪،‬اختراعات‌‪،‬نوآوری‌ها‪،‬عـالمات تجاری و شهرت ظاهر شود‪.‬وجوهی که برای خرید یک‬
‫ن نیس ‪:‬ت‌‪،‬بلک ‌ه‬ ‫کاال مـی‌پردازیم هـمیشه بـرای مواد اولیه‪،‬کاغذ یاپالستیک بسته‌بندی و به ک‪::‬ار رفت‪::‬ه در آ ‌‬
‫بخشی از مبلغ پرداختی برای‌ طراحی‌‪،‬حـق‌‌‌اخـتراع‪،‬مارک و عالئم مورد استفاده در آن است‪.‬‬
‫به‌طور قطع مانند اشیای مادی‪،‬صاحبان چ‪::‬نین خـالقیت‌هایی نـیز بـاید مال‪::‬ک محص‪::‬والت ذه‪::‬نی خ‪::‬ود‌‬
‫ن را‌ نداش‪:‬ته و ی‪:‬ا بـا اج‪:‬ازه مال‪:‬ک و ص‪:‬احب این‬ ‫باشند‌ و افراد‌ دیگر‪،‬حداقل تا مدتی اجازه اس‪:‬تفاده از آ ‌‬
‫خالقیت‌ها از آن استفاده کنند‪.‬این نوع مالکیت«مالکیت فک‪::‬ری ی‪::‬امعنوی»و حـق انحص‪::‬اری‌ اس‪::‬تفاد ‌ه از‌‬
‫آن«حق مـالکیت فـکری یا معنوی»نامیده می‌شود‪.‬بنابراین‌‪«:‬حقوق مالکیت فکری‪،‬حق‪::‬وقی اس‪::‬ت ک‪::‬ه ب‪::‬ه‬
‫تولیدکنندگان فکری امکان می‌دهد‪،‬تا از‌ کار‌ یا‌ سرمایه‌گذاری خود دراین خالقیت‌ها سود برده و از آنـها‬
‫در مقاب‪::‬ل اق‪::‬داماتی‌ ک ‌ه م‪::‬ورد رضایتش‪::‬ان نیس‪::‬ت(نقض واس‪::‬تفاده غیرمج‪::‬از)حم‪::‬ایت می‌کن‪::‬د»‪.‬ب‪::‬ا این‬
‫حقوق‪،‬مخترعان و نواندیشان فرصت می‌یابند که از‌ استفاده‌های‌ غیرمجاز‌ جلوگیری و ی‪::‬ا اس‪::‬تفاده از آن‬
‫را در مقابل پرداخت وجه قرار دهند‌‪.‬‬
‫بند‌«‪»8‬مـاده‌(‪،)2‬کـنوانسیون سازمان جهانی مالکیت فکری‪،‬آن را چنین تعریف می‌کند‪«:‬مالکیت فک‪::‬ری‬
‫ش‪::‬امل حق‪::‬وقی‌ اس‪:‬ت‌ ک ‌ه ب‪::‬ه کاره‪::‬ای‪:‬ادبی‪،‬ه‪::‬نری و علمی؛اجراه‪::‬ای هنرمندان‪::‬ه‪،‬رادی‪::‬ویی و گرام‪::‬افون؛‬
‫اختراع‪:::‬ات در تم‪:::‬ام زمینه‌ه‪:::‬ای کوش‪:::‬ش‌ بش‪:::‬ری‌؛اکتش‪:::‬افات علمی‪،‬طـرح‌های صـنعتی‪،‬عالم‪:::‬ات و‬
‫نشان‌های‌مخصوص تجاری؛عالمات و نشان‌های خدماتی؛تعلق گرفته وآنها‌را‌ در‌ مقابل رقابت ناس‪::‬الم و‬
‫غیرمنص‪::::::::::::::::::::::::::‬فانه و تم‪::::::::::::::::::::::::::‬امی حق‪::::::::::::::::::::::::::‬وقی ک‪::::::::::::::::::::::::::‬ه از‬
‫فعالیت‌های‌فکری‌در‌زمینه‌های‌ص‪:::::::::‬نعتی‪،‬علمی‪،‬ادبی‌‌یا‌‌هنری‌ناشی‌می‌ش‪:::::::::‬ود‪،‬حمایت‌می‌کن‪:::::::::‬د» (‬
‫‪.(www.wcomd.org‬‬
‫‪-2-1-2‬تاریخچه مالکیت فکری‬
‫حق مالکیت‌ فکری‌ موضوع جدیدی اسـت‪ .‬در سـال ‪ 1690‬ج‪::‬ان الک در کت‪::‬اب«دو رس‪::‬اله‌«در‌ م‪::‬ورد‬
‫ک اثـر‌ هـنری را بـه مولف آن نسبت دهد‌(اکبری‌‪ .)1385 ،‬ام‪::‬ا‬ ‫تی ‌‬ ‫حکومت مذهبی تالش کرد که مالکی ‌‬
‫اولین قوانین با پیشرفت صنعت چ‪::‬اپ و حم‪::‬ایت از مولف‪::‬ان در براب‪:‬ر‌ مـسال ‌ه نـسخ غـیر مج‪::‬از وض‪::‬ع‬
‫‪1‬‬
‫‪- Real Estate‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ت کـ ‌ه در س‪::‬ال ‪ 1710‬میالدی توس‪::‬ط‬ ‫ن قانون مربوط‌ ب ‌ه حق‌ مولف در دنی‪::‬ا«ق‪::‬انون‌آن»‪1‬اسـ ‌‬ ‫گردید‌‪ .‬اولی ‌‬
‫پارلمان انگلیس وضع گردید که مولف را‌ ب ‌ه عنوان دارنده حق صدور جواز نـسخ ‌ه بـرداری به رسمیت‬
‫ش‪::‬ناخت‌(ش‪::‬فیعی‌ ش‪::‬کیب‪ .)1381 ،‬س‪::‬پس در فرانس ‪‌ :‬ه ب ‌ه فرم‪::‬ان ل‪::‬ویی ش‪::‬انزدهم در سـال ‪ 1977‬و در‬
‫آمـریکا ابتدا با وضع قانون محلی‌ در‌ سال ‪ 1783‬شـروع و سـپس در‌ سـال‌ ‪ 1789‬ب‪::‬ه ص‪::‬ورت یکی‌ از‌‬
‫اصول قانون اساسی مـتجلی‌ شـد‌‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫اولین ب‪::‬اری ک‪::‬ه اص‪::‬طالح م‪::‬الکیت فک‪::‬ری م‪::‬ورد اس‪::‬تفاده ق‪::‬رار گ‪::‬رفت در اکت‪::‬بر ‪ 1845‬در‌ دادگ‪::‬ا ‌ه‬
‫ت برون‌ داول‪3‬وشـرکایش‌ بـود‪.‌4‬ب‪::‬رخی‌ دیـگر از نـویسندگان‬ ‫مـاساچوسته در مـورد قضیه ثبت اختراعا ‌‬
‫مـعتقدند‌ که‪ :‬اصطالح مالکیت فکری به قـبل ازسـال ‪ 1845‬بر میگردد‪.‬‬
‫درفصل اول قانون فرانسه مص‪::‬وب‌ س‪::‬ال‌ ‪ 1791‬نوش‪::‬ته ش‪::‬ده ب‪::‬ود‪ :‬تم‪::‬امی اخـتراعات‌ جـدید‌ از‌ حق‪::‬وق‌‬
‫نویسند ‌ه و مخ‪:‬ترع محس‪:‬وب میگردن‪:‬د‌ و تـمامی‌ حق‪:‬وق آن اخ‪:‬تراع از ‪ 5-15‬س‪:‬ال بـرای وی مـحفوظ‬
‫خواهد بود‪ .‬اصطالح مالکیت فـکری تـا قبل‌ از‌ سال‌ ‪ 1967‬بصورت غیر رس‪::‬می و غ‪:‬یر مت‪::‬داول بک‪::‬ار‌‬
‫برد ‌ه می‌ شد‌ ولی‌ از‌ سـال ‪ 1967‬کـه سازمان جهانی حقوق مالکیت فـکری ‪5‬تـاسیس شـد تالش زی‪::‬ادی‬
‫در جـهت تـوسعه این اصطالح را نمود‪.‬‬
‫‪ -2-1-3‬حقوق مالکیت‌ فـکری‌‬
‫حـقوق مـالکیت فـکری اصـطالح‌ نـسبتا‌ جدیدی است که شامل گستره متنوعی از حقوق می‌شود (‪Cook‬‬
‫‪.) & Garcia,2012:5‬این دسته از حقوق به مثابه کار و منفعت‪،‬ارزش مالی فراوانی دارد و به دلی‪::‬ل‬
‫ن آن در دنیای امروز و حمایت قـوانین و پیمان‌نامه‌های متعدد از آن‪،‬توج‪::‬ه حقوق‌دان‪::‬ان‬ ‫مبتال به واقع‌ شد ‌‬
‫را به خود جلب کرده است‪.‬از اصطالح حقوق مالکیت فک‪::‬ری تع‪::‬اریف مختلفی ب‪::‬ه عم‪::‬ل آم‪::‬ده اس‪::‬ت‪.‬در‌‬
‫یکی‌ از این‌ تعارف گفته شده است‪«:‬حق‪::‬وق و امتی‪::‬ازات غیرم‪::‬الی مرب‪::‬وط بـه شـخصیت پدیدآورن‪::‬ده و‬
‫برای حمایت از او»(آیتی‪ .)1375‌:133،‬براساس تعریفی دیگر‪«:‬حقوق مالکیت فکری‪،‬حقوقی است که‬
‫ب آن‌ اجازه می‌دهد از منافع و شکل خاصی از فع‪::‬الیت ی‪::‬ا فک‪::‬ر انس‪::‬ان منحص‪::‬را اس‪::‬تفاده کن‪::‬د»‬ ‫ب ‌ه صاح ‌‬
‫(حـاتمی‪)82:1374،‬‬
‫ک کش‪:‬ور‌ ب‪:‬رای‌‬ ‫‌‌در‌ تـعریفی دیگر این حق‪:‬وق دس‪:‬ته‌ای از مخلوق‪::‬ات ذه‪:‬نی انس‪:‬ان دانس‪:‬ته می‌ش‪:‬ود ک‪:‬ه ی ‌‬
‫حمایت از آنها‪،‬مجموعه‌ای از حقوق انحصاری را در مدت زمان معین ب‪:‬ه مـنظور پرهـیز‌ دیگ‪:‬ران از‬
‫بهره‌برداری غیرمجاز از این حـقوق بـه فرد اعطا می‌کند‪)Blakeney,1996‌:10(.‬‬
‫به نظر می‌رسد‌ تعریف‌ کاملی که می‌توان از حقوق مالکیت فکری ارائه کرد‪ ،‬چنین باشد‪:‬حقوقی ک‪::‬ه از‬
‫آفرینش‌های فکری انس‪::‬ان ب‪::‬ا اعط‪::‬ای بـرخی حـقوق انحص‪::‬اری ب‪::‬ه پدیدآورن‪::‬ده آن و وضـع مـقررات‬
‫تنبیهی برای تعرض ب ‌ه آن‪،‬حمایت به عمل می‌آورد‪.‬‬
‫حق‪::‬وق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری حـمایت از حـقوق پدیدآورن‪::‬د ‌ه اث ‪:‬ر‌ و ایج‪::‬اد زمینه‌ای‌ مطمئن در جهت تش‪::‬ویق‬
‫هنرمندان و صنعتگران برای خلق آثار بـهتر اسـت ک‪:‬ه در ص‪::‬ورت تحق‪:‬ق چ‪:‬نین زمـینه‌ای‌ بـخش‌های‬
‫مـختلف جامعه هم بـا آگـاهی از اصالت آثار‪ ،‬از فواید‌ آن مـنتفع‌ خواهند شد‪ .‬حقوق مالکیت فکری اغلب‬
‫در کشور ما به «حقوق مالكيت معنوی»ترجم‪:‬ه شـده اسـت ک‪:‬ه‌‌ب ‌ه نظ‪:‬ر می‌رس‪:‬د کلم‪:‬ه «مـعنوی» بـه‬
‫ب را‌ در رابطه با معنی و مقصود مورد نظر‬ ‫خاطر مـعانی گـسترده‌اش آنـگونه که باید و شاید حـق‌ مطل ‌‬
‫ادا نمي‌کند‪ .‬به عبارت روشن‌تر و به اصطالح اهل‌ مـنطق‪ ،‬ایـن کلمه جامع هست اما مانع نـیست‪ .‬چـرا‬
‫کـه اغـلب در مـقابل‌ مادی‪ ،‬صوری و ظـاهری تـعریف‌ شد ‌ه است (دهخدا‪ .)1373 ،‬در حالیکه مقص‪::‬ود‬
‫و منظ‪:‬ور از این ن‪:‬وع م‪:‬الکیت‪ ،‬حق‪:‬وقی اس‪:‬ت ک‪:‬ه نش‪:‬أت گرفت‪:‬ه از فک‪:‬ر‪ ،‬انـدیشه و قـوه تـعقل انس‪:‬ان‬
‫می‌باشد‪ .‬دکتر ناصر کاتوزی‪::‬ان حق‪::‬وق مـعنوی را چـنین تـعریف‌ کـرده اسـت‪ :‬حـقوقی اس‪::‬ت ک‪::‬ه ب‪::‬ه‬
‫صاحب آن اختیار انتفاع انحص‪:‬اری از فع‪:‬الیت و فک‪:‬ر و ابتک‪:‬ار انس‪:‬ان را می‌ده‪:‬د(کاتوزی‪:‬ان‪.)1376 ،‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- the statute of Anne‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Intellectual Pproperty‬‬
‫‪3‬‬
‫‌‪- Davoll Brown‬‬
‫‪4‬‬
‫‪- http‌://en.wikipedia.org‬‬
‫‪5‬‬
‫‪- World Intellectual Property Organization‬‬

‫‪12‬‬
‫موضوع مورد حمایت در این حقوق‪ ،‬آثار فکری و آفریده‌های خالقانة بش‪::‬ری‌ می‌باش‪:‬د‌‪ .‬م‪::‬اده ‪ 2‬معاه‪::‬دة‬
‫تـأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری فهرس‪::‬ت نس‪::‬بتًا ج‪::‬امعی از موض‪::‬وعاتی ک‪::‬ه تحت حم‪::‬ایت حق‪::‬وق‬
‫ن آث‪::‬ار‬‫مالکیت فکری هستند نام برده است که عبارتند از‪ :‬آثار ادبی و هنری‪ ،‬علمی‪ ،‬اجراهای‌ هنرمن‪::‬دا ‌‬
‫نمایشی‪ ،‬آوا نگاشت‌ها و سـازمان‌های ضـبط و پخش‪ ،‬اختراع‪::‬ات در تم‪::‬امی زمینه‌ه‪::‬ای تالش انس‪::‬انی‪،‬‬
‫کشفیات علمی‪ ،‬طرح‌های صنعتی‪ ،‬عالئم تجاری‪ ،‬مبدأ جغرافیایی ک‪::‬اال‪ ،‬حم‪::‬ایت در براب‪::‬ر رق‪::‬ابت غ‪::‬یر‬
‫عادالنه و تمامی‌ حقوق‌ دیگری که ناشی از فعالیت فکری در زمینه‌های صـنعتی‪ ،‬عـلمی‪ ،‬ادبی و هنری‬
‫هستند‪" .‬دولت‌ها با در نظر گرفتن چنین دالیلی اق‪::‬دام ب‪::‬ه حم‪::‬ایت از آث‪::‬ار پدیدآورن‪::‬دگان در ق‪::‬انون خ‪::‬ود‌‬
‫ن حـق‌ در‌ بـهره من‪::‬دی از حق‪::‬وق آثارش‪::‬ان و ع‪::‬دم تـجاوز بـه‬ ‫نمود ‌ه تا‌ بتوانند بر مبنای آزادی ص‪::‬احبا ‌‬
‫آزادی و حقوق دیگران قواعد آن را تدوین و الزم االجرا سازند؛ بنابراین‪ ،‬هدف و غایت‌ حمایت‌ از‌ این‬
‫حقوق‪ ،‬کمک به روند رو به رشد‌ خالقیت‌های‌ ذهنی بشری است و آزادسازی قانونی دسـترسی بـه آنه‪::‬ا‬
‫با هدف تـوسعه اقـتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی و در نهایت بهبود نحوه زندگی‌ در‌ کلی ‌ه سطوح است‪.‬‬
‫در اعالمیه جهانی حقوق بش‪::‬ر و میث‪::‬اق بین المللی‌ حق‪::‬وق اقتص‪::‬ادی – اجتم‪::‬اعی و ف‪::‬رهنگی و م‪::‬دنی و‬
‫ن‬
‫ت ت‪:‬امی ‌‬ ‫سیاسی نیز بهره‌مندی از منافع مادی و معنوی و لزوم اتخاذ ت‪:‬دابیر مـناسب تـوسط دولته‪:‬ا‌ جه ‌‬
‫حفظ‪ ،‬توسعه و ترویج آثار ادبی و هنری مورد تأكيد قرار گرفته است‌؛ و برگ‪::‬زاری‌ چن‪::‬دین کنوانس‪::‬یون‬
‫جهانی و منطقه‌ای در این رابطه‪ ،‬گویای توجه جهانی نسبت به این مسأله است‪ .‬در‌ حـقوق‌ آمـریکا‌ ن‪::‬یز‬
‫کـپی رایت نوعی حمایت قانونی از آث‪::‬ار ادبی و ه‪::‬نری اص‪::‬یل تع‪::‬ریف‌ ش‪::‬د ‌ه (ام‪::‬انی‌‪ )1386 ،‬و ب‪::‬ر این‬
‫فرض استوار است کـه هیچ یک از دارایی‌های فرد به ان‪:‬داز ‌ه محص‪::‬والت‌ فک‪:‬ری‌اش‌ مختص او نیس‪:‬ت‪.‬‬
‫ت و واژه‌ه‪::‬ای خ‪::‬ود را ب‪::‬ه‬ ‫در ایـن سـیستم‪ ،‬کـپی رایت زمانی موجودیت می‌یابد ک‪::‬ه مؤل‪::‬ف بتوان‪:‬د‌ کلم‪::‬ا ‌‬
‫طور محسوس مرتب کرده و به شـکل‌‌مـکتوب درآورد؛ مثل‌ زمانی‌ ک ‌ه ی‪::‬ک کت‪::‬اب ی‪::‬ا مقال‪::‬ه ب‪::‬ا ماش‪::‬ین‬
‫تحریر یا دست نـوشته یـا دیـکته ش‪:‬ود‪ .‬ب‪:‬ا‌ ت‪:‬وج ‌ه ب‪:‬ه تع‪:‬اریف ق‪::‬انونی و حق‪:‬وقی می‌ت‪:‬وان گفت ک‪:‬ه ح‪:‬ق‬
‫ت از‌ حق‌ مشروع و قانونی و دارای ضمانت اجرایی که برای حف‪::‬ظ‬ ‫پدیدآورنده (حق مؤلف) عـبارت اس ‌‬
‫ن حق‪:‬وق‌ بـه پدیـدآورنده آث‪::‬ار اص‪::‬یل و ابتک‪::‬اری‬ ‫حقوق مادی و معنوی پدیـدآورنده و بهره‌برداری از ای ‌‬
‫تعلق می‌گیرد‪.‬‬
‫ی‬
‫‪-2-2‬مفهوم مالکیت‌ صنعت ‌‬
‫ت صنعتی‌ در تجارت بین‌ الملل‌‪ ،‬تج‪::‬ارت الک‪::‬ترونیک‌‪ ،‬سـرمایه‌گـذاری‌ و‬ ‫امروزه نقش‌ مهم‌ حقوق مالکی ‌‬
‫ت صنعتی‌ بـ ‌ه عنـوان‬ ‫روابط‌ اقتصادی‌ روب ‌ه رشد بر کسی‌ پوشیده نیست‌‪ .‬ب ‌ه طور کلی‌ نظام حقوق مالکی ‌‬
‫ن المللی‌ و اب‪::‬زاری‌ مهم‌ ب‪::‬رای‌ توسـع ‌ه‬ ‫ح ملی‌ و بی ‌‬‫ن اقتصادی‌ در س‪::‬ط ‌‬ ‫ت نوی ‌‬
‫یکی‌ از مسائل‌ بنیادین‌ سیاس ‌‬
‫پایـدار برای‌ کشورهای‌ در حال توسع ‌ه و کمتر توسعه‌یافت ‌ه معرفی‌ شده است‌‪ ،‬ب ‌ه اض‪::‬اف ‌ه این‌ ک ‌ه حمایـت‌‬
‫قـوی‌ و م‪::‬ؤثر از حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ ع‪::‬امل‌ بس‪::‬یار مهم‌ و تعیین‌کنن‪::‬ده در تس‪::‬هیل‌ موجب‪::‬ات انتقـال‬
‫ن اقتص‪::‬ادی‌ اس‪:‬ت‌ ک ‌ه ب‪::‬رای‌‬ ‫ب س‪::‬رمایه‌گذاری‌ مس‪::‬تقیم‌ خ‪::‬ارجی‌ در بخش‌ه‪::‬ای‌ معی ‌‬ ‫فنـاوری‌ و ن‪::‬یز در جل ‌‬
‫توس‪::‬ع ‌ه پایـدار ام‪::‬ری‌ حی‪::‬اتی‌ تلقی‌ می‌ ش‪::‬ود و در کش‪::‬ورهایی‌ ک ‌ه در رون‪::‬د آزادسـازی‌‪ ،‬سیاسـت‌ ه‪::‬ای‌‬
‫ن‬ ‫اقتصـادی‌ و صـنعتی‌ را تجرب ‌ه می‌ کنند‪ ،‬وجود نظام مالکیت‌ فکری‌ قوی‌ و نیرومند‪ ،‬یکـی‌ از مهمتـری ‌‬
‫ج مهم‌ آن می‌ توان‪::‬د تجدیـد‬ ‫ت ک ‌ه یکی‌ از نت‪::‬ای ‌‬‫عوامـل‌ ضـروری‌ بـرای‌ تض‪::‬مین‌ رون‪::‬د آزادس‪::‬ازی‌ اس ‪‌ :‬‬
‫ک و متوس‪:‬ط‌‬ ‫سـاختار بخش‌های‌ صـنعتی‌ و تجاری‌ و در نه‪::‬ایت‌ تش‪::‬ویق‌ و ت‪::‬رغیب‌ س‪::‬رمایه‌گذاری‌ ک‪::‬وچ ‌‬
‫ت فکری‌ ب ‌ه عنوان ابزاری‌ برای‌ توسع ‌ه اقتصادی‌ و فناوری‌ ملی‌ باشد‪ .‬در‬ ‫برای‌ اسـتفاده از نظـام مالکیـ ‌‬
‫تعریف‌ و مفهوم مالکیت‌ صنعتی‌ ب ‌ه طور کلی‌ می‌توان گفت‌‪ :‬مالکیت‌ صـنعتی‌‪ ،‬مجمـوع حقـوق و سـلط ‌ه‬
‫اقتـداری‌ اسـت‌ کـ ‌ه بـر موضوعات مختلف‌ صنعتی‌‪ ،‬نظیر اختراعات و هرگ‪::‬ون ‌ه پدی‪::‬ده خلق‌ش‪::‬ده ای‌ کـ ‌ه‬
‫ک آن حق‌ می‌ ده‪::‬د ت‪::‬ا ب ‌ه طـور‬ ‫خصوصـیات صـنعتی‌ یـا تج‪::‬ارتی‌ داش‪::‬ت ‌ه باش‪::‬د‪ ،‬ب‪::‬ار می‌ ش‪::‬ود و ب ‌ه م‪::‬ال ‌‬
‫انحصـاری‌‪ ،‬ولـی‌ مـوقتی‌ از آن استفاده و بهره برداری‌ نماید (امامی‌‪.)٣٦ :١٣٩٠ ،‬‬
‫ب کــشورها و موافقــت‌نامـه‌هــاي بــین‌المللــی‌ راجــع‌‬ ‫ت فکـري در اغلــ ‌‬ ‫ن رشـت ‌ه از حقـوق‌ مالکیـ ‌‬‫ایـ ‌‬
‫بــ ‌ه حقــوق‌ مالکیــت‌ صــنعتی‌ شــامل‌ حــوزه‌هــاي مختلفــی‌ از قبیــل‌ اختراعــات‌‪ ،‬عالئــم‌‬
‫تجــاري‪‌،‬مــدل‌هــاي‌مــصرفی‌‪،‬طــرح‌هــاي صـنعتی‌‪ ،‬طــرح‌ سـاخت‌‌مــدارهاي‌یکپارچـ ‌ه الکترونیکـی‌‪،‬‬
‫گونـه‌هــاي جدیـد گیــاهی‌‪ ،‬اســامی‌ تجــاري‪ ،‬نــشانه‌هــاي مبــدأ جغرافیــایی‌ و جلــوگیري از رقابــت‌‬
‫‪13‬‬
‫ن‬‫ب ایــ ‌‬ ‫غیرمنــصفان ‌ه و حمایــت‌ از اسـرار تجـاري اسـت‌ (میـر حــسینی‌‪ .)22:1385،‬راجـع‌ بـ ‌ه اغلـ ‌‬
‫ن هــاي متعــدد بــین‌المللــی‌ در خــصوص‌‬ ‫ن داخلــی‌‪ ،‬کنوانــسیو ‌‬ ‫موضـوعات‌ عـالو ‌ه بـر قــوانی ‌‬
‫‪1‬‬
‫ت فک‪::‬ري ق‪::‬رار‬ ‫ن جهانی‌ م‪::‬الکی ‌‬‫ت بــین‌المللــی‌ وجود دارد که غالبا تحت‌ مدیریت‌ سازما ‌‬ ‫حمایــت‌ و ثبــ ‌‬
‫دارند‬
‫ت صنعتی‌‪ ،‬تعریف‌ ق‪::‬انونی‌ در نظ‪::‬ام حق‪::‬وقی‌ ای‪::‬ران و در نظ‪::‬ام حق‪::‬وقی‌ بس‪::‬یاری‌ از کش‪::‬ورهای‌‬ ‫از مالکی ‌‬
‫جه‪:::‬ان از جمل ‌ه فرانس‪:::‬ه‌‪ ،‬انگلیس‌‪ ،‬و… مالحظ ‌ه نمی‌گ‪:::‬ردد و ب ‌ه نظ‪:::‬ر می‌رسـد علـت‌ خـودداری‌‬
‫ک از موضوعات‬ ‫ت صنعتی‌‪ ،‬تنوع موضوعات آن باشد کـ ‌ه هـریـ ‌‬ ‫قـانونگـذاران از تعریف‌ قانونی‌ مالکی ‌‬
‫مالکیـت‌ صـنعتی‌‪ ،‬اوصاف و ویژگی‌ های‌ مخصوص خ‪::‬ود را دارد و جمع‌ ک‪::‬ردن خصوص‪::‬یات مختلف‌‬
‫ک تع‪:‬ریف‌ ق‪::‬انونی‌ ک ‌ه بتوان‪:‬د ج‪:‬امع‌ و م‪:‬انع‌ باش‪:‬د چن‪:‬دان آس‪:‬ان‬ ‫موضوعات متعدد مالکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ در ی ‌‬
‫ن دلیل‌ در‬ ‫ت و ب ‌ه فرض امکان نیز در عمل‌ مشکالت ف‪::‬راوانی‌ در پی‌ خواه‪::‬د داش ‪:‬ت‌ و ش‪::‬اید ب ‌ه همی ‌‬ ‫نیس ‌‬
‫ت صــنعتی‌ م‪::‬ورخ ‪٢٠‬‬ ‫ن المللی‌ از جمل ‌ه کنوانسیون پــاریس‌ بــرای‌ حمایــت‌ از مالکیــ ‌‬ ‫کنوانسیونهای‌ بی ‌‬
‫ن کنوانسیون نیز‪ ،‬مالکیـت‌ صـنعتی‌ تعریـف‌ نشـده اسـت‌ و‬ ‫مارس ‪ ١٨٨٣‬و اصالحات انجام شده در ای ‌‬
‫بعضـی‌ از حقوقدانان هم‌ از تعریف‌ مالکیت‌ صنعتی‌ خودداری‌ کرده اند (جعفرزاده‪.)٢٣٥ :١٣٨٧ ،‬‬
‫حقوق مالکیت صنعتى‪ ،‬حقوقى است که به ط‪:‬ور عم‪:‬ده ب‪:‬ه دلی‪:‬ل توس‪:‬عه ص‪:‬نعت و تج‪:‬ارت و در نتیج‪:‬ه‬
‫سعى و ابتکار و کوشش صاحبان صنایع و مخترعان حاص‪::‬ل مى ش‪::‬ود‪ .‬حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتى ب‪::‬ه دو‬
‫بخش اصلى‪ ،‬حقوق اخالقى(معنوى)و حقوق مادى تقسیم مى شود‪ .‬نمونه حق اخالقى‪ ،‬حق ثبت و ض‪::‬بط‬
‫نام مخترع به همراه اختراعش است‪ .‬بدین معنى که اثر به وجود آمده همیشه همراه نام اوس‪::‬ت و جامع‪::‬ه‬
‫او را مخترع یا مبتکر مى داند‪ .‬این حق غیرقابل انتقال و دائمى است‪ .‬حق مادى ن‪::‬یز ب‪::‬دین مع‪::‬نى اس‪::‬ت‬
‫که مخترع به ط‪:‬ور انحص‪:‬ارى ح‪:‬ق به‪:‬ره ورى م‪:‬ادى از اخ‪:‬تراع‪ ،‬ن‪:‬ام و عالمت تج‪:‬ارى و‪ ...‬را دارد‪.‬‬
‫ویژگی حقوق مادى‪ ،‬قابلیت انتقال و موقت بودن است؛ مثال دارنده امتیاز اختراع مى تواند اج‪::‬ازه به‪::‬ره‬
‫بردارى از اختراع را به دیگران واگذار نماید یا اجازه دهد که دیگ‪::‬ران ب‪::‬ه ن‪::‬ام ش‪::‬رکت او ک‪::‬اال تولی‪::‬د و‬
‫عرضه کنند‪ .‬مالک یت صنعتی بخشی از مالکیت فکری است که به خالقیت ها ی ذهنی و فک‪::‬ری بش‪::‬ر‬
‫در زمینه صنعتی مربوط می‌شود‪ ،‬مهمترین این خالقیت ها به طور کلی عبارتند از‪ :‬ح‪::‬ق ثبت اخ‪::‬تراع؛‬
‫نامهای تجاری؛ عالئم تجاری و خ‪::‬دماتی‪ ،‬طرحه‪::‬ای ص‪::‬نعتی؛ نش‪::‬انه جغرافی‪::‬ایی و نش‪::‬انه مب‪::‬دا ک‪::‬اال و‬
‫جلوگیری از رقابت تجارتی غیرمنصفانه‪.‬‬
‫ت صنعتی‌ ب ‌ه طور کلی‌ می‌ توان گفـت‌‪ :‬مالکیـت‌ صـنعتی‌‪ ،‬مجمـوع حق‪::‬وق و س‪::‬لط ‌ه ی‪::‬ا‬ ‫در تعریف‌ مالکی ‌‬
‫اقتداری‌ است‌ ک ‌ه ب‪::‬ر موض‪::‬وعات مختلف‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬نظ‪::‬یر اختراع‪:‬ات و هرگ‪::‬ون ‌ه پدی‪::‬ده خلق‌ ش‪::‬ده ای‌ ک ‌ه‬
‫ک آن حق‌ می‌ ده‪::‬د تـا بـ ‌ه ط‪::‬ور‬ ‫خصوصیات صنعتی‌ ی‪::‬ا تج‪::‬ارتی‌ داش‪::‬ت ‌ه باش‪::‬د‪ ،‬ب‪::‬ار می‌ ش‪::‬ود و ب ‌ه م‪::‬ال ‌‬
‫انحصاری‌ ولی‌ موقتی‌ از آن بهره برداری‌ کند‪.‬‬
‫مالکیت صنعتی‪ ،‬مالکیت بر ام‪::‬وال منق‪::‬ول و غ‪::‬یر منق‪::‬ول ناش‪::‬ی از تولی‪::‬دات ص‪::‬نعتی اس‪::‬ت‪.‬در تعری‪::‬ف‬
‫مالکیت صنعتی می توان گفت که اختیار قانونی مخترع نسبت به استفاده مالی از اختراع خ‪::‬ود‪ ،‬اختی‪::‬ار‬
‫قانونی استفاده از عالمت فابریک و یا اسم تجاری و یا هر نوع امتیاز(جعفری لنگرودی‪600:1396 (،‬‬
‫‪.‬حقوق مالکیت صنعتی به آن شاخه از حقوق مالکیت فکری می پردازد که جنب‪:‬ه تج‪:‬اری و ص‪:‬نعتی در‬
‫آن غالب است و به عبارتی نوآوری در آن به قصد استفاده از اثر و محصول فکری در ح‪::‬وزه ص‪::‬نعتی‬
‫و تجارتی انجام گرفته است‪ .‬اصطالح مالکیت صنعتی در بند ‪ 3‬ماده ‪ 1‬کنوانسیون پاریس مورد استفاده‬
‫قرار گرفته است‪ .‬طبق این بند مالکیت صنعتی در مفهوم وسیع کلمه نه تنها شامل صنعت و تج‪::‬ارت ب‪::‬ه‬
‫معنای اخص کلمه میشود‪ ،‬بلکه صنایع کشاورزی و اس‪::‬تخراجی و کلی‪::‬ه محص‪::‬والت س‪::‬اخته ش‪::‬ده مانن‪::‬د‬
‫حبوبات و انواع میوه و مواد معدنی و پرورش گلها و ‪ ...‬را نیز شامل میگ‪::‬ردد‪ .‬از ط‪::‬رفی ب‪::‬ا توج‪::‬ه ب‪::‬ه‬
‫همین کنوانسیون مشخص میگردد موضوع حمایت مالکیت صنعتی ورقه های اختراع‪ ،‬نمونه های اش‪::‬یا‬
‫مصرفی و طرحها و مدلهای صنعتی و عالئم کارخانه ها یا عالئم مربوط به خدمات و اسم بازرگ‪::‬انی و‬
‫مشخصات مبدًا و نیز من‪:‬ع رق‪:‬ابت نامش‪:‬روع اس‪:‬ت‪ .‬در موافقتنام‪:‬ه ت‪:‬ریپس‪ ،‬اس‪:‬رار تج‪:‬ارتی‪ ،‬طرحه‪:‬ای‬

‫‪1‬‬
‫‪-WIPO‬‬

‫‪14‬‬
‫ساخت مدارهای یکپارچه و نشانه های جغرافیایی نیز تحت عنوان حقوق مالکیت صنعتی قاب‪::‬ل حم‪::‬ایت‬
‫معرفی شده اند(میرحسینی‪.)22:1385،‬‬
‫مالکیت صنعتی عمدتًا شامل اختراعات‪ ،‬مدلهای اشیای مصرفی‪ ،‬عالئم تجاری‪ ،‬نام تجاری‪ ،‬طرحه‪::‬ای‬
‫صنعتی‪ ،‬نشانههای جغرافیایی‪ ،‬اسامی مب‪::‬دأ‪ ،‬نش‪::‬انه ه‪::‬ای منب‪::‬ع‪ ،‬طرحه‪::‬ای س‪::‬اخت م‪::‬دارهای یکپارچ‪::‬ه‪،‬‬
‫اسرار تجاری و رقابت مکارانه می گردد‪ .‬مالکیت صنعتی مجموعه حقوقی را معین می کند که منظور‬
‫آنها این است که اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی بتوانند با طیب خاطر از تعرض دیگران به تجارت یا‬
‫صنعت اشتغال داشته و از هرگونه تجاوزی از ناحیه اشخاص ثالث مصون و محفوظ باشند و هدف آن‪،‬‬
‫حمایت از فکر و ابتکار شخص در برابر اشخاص ثالث و دادن انحصار بهره برداری از نتیج‪:‬ه فک‪:‬ر و‬
‫ابداع و ابتکار به صاحب یا مالک آن برای مدت معین است‪ .‬عالمت تجاری یکی از مص‪::‬ادیق م‪::‬الکیت‬
‫صنعتی است که همواره در ط‪::‬ول ت‪::‬اریخ بش‪::‬ری از اهمیت وی‪::‬ژه ای برخ‪::‬وردار ب‪::‬وده و ب‪::‬رای مع‪::‬رفی‬
‫تولیدات و خدمات بنگاه های اقتصادی و تمایزبخشی بین آنها مورد استفاد قرارگرفته و از طرفی بعضًا‬
‫نقش استراتژیک و تعیین کننده ای در تجارت و بازارهای اقتصادی ایف‪::‬اء نم‪::‬وده‪ ،‬در همین راس‪::‬تا اداره‬
‫م‪:::‬الکیت ص‪:::‬نعتی در حم‪:::‬ایت از عالئم تج‪:::‬اری نقش وی‪:::‬ژه و قاب‪:::‬ل ت‪:::‬وجهی دارد(وطن دوس‪:::‬ت‪،‬‬
‫‪.)217:1399‬در حمایت از حقوق مالکیت صنعتی‪ ،‬قوانین کشورها معموًال به دو دلیل عم‪::‬ده ب‪::‬ه وج‪::‬ود‬
‫آمدهان‪::‬د‪ .‬ابت‪::‬دا اح‪::‬ترام گذاش‪::‬تن ب‪::‬ه حق‪::‬وق م‪::‬ادی و معن‪::‬وی مبتک‪::‬ران و خالق‪::‬ان و دیگ‪::‬ری حم‪::‬ایت از‬
‫آفرینندگان آثار صنعتی و تشویق استفاده از خالقیت آنان در توسعه اقتصادی و اجتماعی‪ .‬هرچند ممکن‬
‫است اهداف اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و اقتصادی دیگری نیز مورد نظر آنها باشد‪ .‬آنچه در م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‬
‫مورد اهمیت است بخش اقتصادی و مادی آن میباشد‪ ،‬به گونه ای که حق مادی مالک آن سبب به وج‪::‬ود‬
‫آمدن قوانینی در آن زمینه می شود‪ .‬هدف اجتماعی حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی‪ ،‬ت‪::‬أمین حم‪::‬ایت ب‪::‬رای نت‪::‬ایج‬
‫مثبت سرمایه گذاری در زمینه توسعه فن آوری نوین است‪ .‬بنابراین برای سرمایه گذاریها در فعالیتها و‬
‫کارهای بخش تحقیق و توسعه‪ ،‬انگیزه و راهبردی ارائه میدهد‪ .‬به طور کلی این حقوق حول هفت اصل‬
‫شکل گرفته است‪:‬‬
‫‪ -1‬ابداع‪ :‬حقوق مالکیت صنعتی فقط برای اختراعی که ب‪::‬ا پیش‪::‬رفتهای مشخص‪::‬ی در دانش‪ ،‬در ارتب‪::‬اط‬
‫است داده میشود‪ .‬این اصل در برگیرنده این نکته است که اگر دانشی با ی‪::‬ک هزین‪::‬ه کم ب‪::‬ه دس‪::‬ت آی‪::‬د و‬
‫استفاده زیادی نیز نداش‪::‬ته باش‪::‬د م‪::‬ورد حم‪::‬ایت ق‪::‬رار میگ‪::‬یرد‪ .‬بن‪::‬ابراین مس‪::‬ئله مهم در خص‪::‬وص اب‪::‬داع‬
‫موردنظر در حقوق مالکیت صنعتی ضرورت وجود پیشرفت علمی در آن زمینه از دانش است‪.‬‬
‫‪-2‬اصل تقدم‪ :‬حق مالکیت صنعتی برای اولین فردی که آن را ادعا میکند طرح ریزی شده است‪.‬‬
‫‪- 3‬قاعده مالکیت‪ :‬مانند صاحبان مالکیت شخصی‪ ،‬صاحب یک حق مالکیت صنعتی میتواند مانع استفاده‬
‫دیگران از ابداع خود شود‪.‬‬
‫‪-4‬قاعده مسئولیت‪ :‬کسی که متوج‪:‬ه میش‪:‬ود ح‪:‬ق م‪:‬الکیتش توس‪:‬ط ف‪:‬رد دیگ‪:‬ری در مع‪:‬رض نقض ق‪:‬رار‬
‫گرفته‪ ،‬حق درخواست جبران خسارت یا استرداد منافع را پیدا میکند‪.‬‬
‫‪- 5‬محدودیت‪ :‬حمایت قانونی از مالکیت فکری در یک دوره محدودی انجام میشود و خارج از آن م‪::‬دت‬
‫مشمول حمایت قرار نمیگیرد‪.‬‬
‫‪-6‬افشاء و آشکارسازی‪ :‬یک اختراع باید به طور دقیقی با بیان تمام جزئیات انتشار یابد‪.‬‬
‫‪-7‬اعطاء امتیاز قانونی‪ :‬یک اخ‪:‬تراع و اب‪:‬داع پس از بررس‪:‬یهای الزم در اداره ثبت اخ‪:‬تراع ب‪:‬ه عن‪:‬وان‬
‫حقوق مالکیت صنعتی در نظر گرفته میشود و توسط این اداره حق اختراع اعطاء میشود‪.‬‬
‫‪ -2-2-1‬تاریخچه حقوق مالکیت صنعتی‬
‫از لحاظ تاریخی نیز شناسایی این حقوق از سوی اکثر کشورها و ت‪::‬دوین ق‪::‬وانین منظم در خص‪::‬وص آن‬
‫حداقل از دو قرن پیش و حتی شناسایی بحث در کنوانسیونهای متعدد بین المللی می باشد‪ .‬تاریخ تک‪::‬وین‬
‫حقوق مالکیت صنعتی در حقوق بین الملل به دو مرحله سرزمینی و مرحله بین المللی قابل تقسیم اس‪::‬ت‪.‬‬
‫مرحله سرزمینی با قانون گذاری و شناسایی برخی حوزههای این رش‪::‬ته در کش‪::‬ورهای اروپ‪::‬ایی آغ‪::‬از‬
‫میشود از جمله قانون ثبت اختراعات در سال ‪ 1474‬در انگلیس‪ ،‬قانون انحصار ‪ 623‬انگلیس ت‪:‬ا ق‪::‬انون‬
‫ثبت اختراع ‪ 1790‬امریکا‪.‬مرحله بین المللی از اواس‪::‬ط ق‪::‬رن ن‪::‬وزدهم ب‪::‬ا احس‪::‬اس نی‪::‬از دولته‪::‬ا ب‪::‬ه ی‪::‬ک‬

‫‪15‬‬
 ‫مش‪::‬ارکت بین المللی در زمین‪::‬ه م‪::‬الکیت معن‪::‬وی آغ‪::‬از ش‪::‬د و نخس‪::‬تین ح‪::‬رکت در این ب‪::‬اره در راس‪::‬تای‬
‫برگزاری نمایشگاه اختراعات سوئیس بود که با عدم شرکت مخ‪:‬ترعین مواج‪:‬ه ش‪:‬د‪ .‬ب‪:‬ا این اس‪:‬تدالل ک‪:‬ه‬
‫آثار آنها در کشور برگزارکننده قابل حمایت نیست‪ .‬به همین جهت حقوق‪:‬دانان ش‪:‬رکت کنن‪:‬ده پیش ن‪:‬ویس‬
‫سندی را تهیه کردند که حمایت از اتباع دیگر کشورها را نیز مجاز میدانست که بعدها اتحادی‪::‬ه ص‪::‬نعتی‬
‫پ‪:‬اریس در حم‪:‬ایت از م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی ن‪:‬ام گ‪:‬رفت‪.‬الزم ب‪:‬ه ذک‪:‬ر اس‪:‬ت حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی دارای‬
‫مصادیق متنوع و متعددی میباشد‪ .‬از لحاظ میزان اهمیت‪ ،‬سه نوع از این مصادیق یع‪::‬نی ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع‪،‬‬
‫عالئم تجاری و طرحهای صنعتی واجد اهمیت بیشتری میباشند‪.‬‬
‫در ایران‪ ،‬حقوق مالکیت صنعتى عمرى طوالنى تر نسبت به مالکیت ادبى و هنرى دارد‪ .‬اولین ق‪::‬انون‬
‫در این مورد مربوط به ثبت عالئم تجارى و ص‪::‬نعتى در س‪::‬ال ‪ 1304‬مى باش‪::‬د‪ .‬این ق‪::‬انون ب‪::‬ا تص‪::‬ویب‬
‫قانون ثبت عالئم و اختراعات در سال ‪ 1310‬نسخ شد و در سال ‪ 1337‬و همزم‪::‬ان ب‪::‬ا الح‪::‬اق ای‪::‬ران ب‪::‬ه‬
‫کنوانسیون حمایت از حقوق مالکیت صنعتى(قرارداد پاریس)‪ ،‬با اصالحیه جدید تجدید حیات ی‪::‬افت‪ .‬این‬
‫قوانین از قوانین موج‪:‬ود در زمین‪:‬ه م‪:‬الکیت ه‪:‬اى ادبى و ه‪:‬نرى کام‪:‬ل ت‪:‬ر ب‪:‬وده و کم ت‪:‬ر ج‪:‬اى ابه‪:‬ام و‬
‫مجادله دارد و رویه هاى قضایى مربوط به آن هم غنى تر مى باش‪::‬د‪ .‬در نه‪::‬ایت ق‪::‬انون ثبت اختراع‪:‬ات‪،‬‬
‫طرح هاى صنعتى و عالئم تجارى مصوب ‪1386‬به منصه ظهور رس‪::‬ید‪ .‬کش‪::‬ورها عم‪::‬دتا ب‪::‬ه دو دلی‪::‬ل‪،‬‬
‫قوانینی را برای حمایت از مالکیت های صنعتی خود وضع کرده اند‪:‬‬
‫‪-1‬احترام گذاشتن به حقوق اقتصادی‬
‫‪-2‬حمایت از آفرینندگان آثار صنعتی و تشویق استفاده از خالقیت آنان در توس‪:‬عه اقتص‪::‬ادی و اجتم‪:‬اعی‬
‫(دبیر کل سازمان جهانی مالکیت‪.)38:1377 ،‬‬
‫ی‬
‫ی حمایت‌ از مالکیت‌ صنعت ‌‬ ‫‪ -2-2-3‬مبان ‌‬
‫ت از مالکیت‌ صنعتی‌‪ ،‬همانند سایر اموال می‌تواند در قالب‌ قاعده اح‪:‬ترام مـال قـرار‬ ‫مبانی‌ و علل‌ حمای ‌‬
‫ن احترام مال آنـان اسـت‌؛ بـا‬ ‫گیرد و مقصود از آن مصونیت‌ اموال مردم از تجاوز و تعدی‌ و نگه‌داشت ‌‬
‫ن‬
‫ت از م‪:‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ را ت‪:‬وجی ‌ه می‌نمای‪:‬د و ای ‌‬ ‫ن حال عالوه بر قاعده کلی‌ فوق‪ ،‬دالیلی‌ وی‪:‬ژه‪ ،‬حم‪:‬ای ‌‬ ‫ای ‌‬
‫دالیل‌ ک ‌ه برخی‌ جنب ‌ه عمومی‌ دارند‪ ،‬صرف نظر از ایرادهای‌ برخـی‌ از نویسـندگان بـر اصـل‌ حم‪::‬ایت‌‬
‫ن ک ‌ه برخی‌ معتقدند حسب‌ اصـل‌ جریـان آزاد اطالعات‪ ،‬م‪::‬ردم‬ ‫ح ای ‌‬
‫از مالکیت‌ صنعتی‌ می‌ باشد و توضی ‌‬
‫ن ت‪:‬أثیر ن‪:‬امطلوب ب‪:‬ر‬ ‫ت از م‪:‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ ض‪::‬م ‌‬ ‫باید آزادان ‌ه ب ‌ه اطالعات دسترسی‌ داشت ‌ه باشند و حمای ‌‬
‫ن ادعا هیچ‌گاه نمی‌توان‪::‬د‬ ‫ح نوآوری‌‪ ،‬در نهایت‌ اصل‌ رقابت‌ آزاد را در نطف ‌ه خف ‌ه می‌ نماید و ای ‌‬ ‫ارتقا سط ‌‬
‫ت ب‪::‬از‬
‫ن ادع‪::‬ا را در مب‪::‬دأ از ح‪::‬رک ‌‬ ‫ت صنعتی‌ نیز می‌توان‪::‬د ای ‌‬ ‫ح باشد و ذکر دالیل‌ حمایت‌ از مالکی ‌‬ ‫صـحی ‌‬
‫ن دالیل‌ نیز ب ‌ه شرح ذیل‌ هستند‪( :‬میر حسینی‌‪)١٨٦ :١٣٩٢ ،‬‬ ‫دارد و ای ‌‬
‫‪ -2-2-3-1‬ترغیب‌ خالقیت‌‬
‫ل آن ه‪:‬ا‬‫ت صنعتی‌ از وی‪:‬ژگی‌ ه‪:‬ای‌ ن‪:‬و و مب‪:‬دعان ‌ه برخوردارن‪:‬د و ب‪:‬رای‌ تحص‪:‬ی ‌‬ ‫تقریبًا کلی ‌ه حقوق مالکی ‌‬
‫ن دست ‌ه ازمطالعات ارزشمند‪ ،‬آنالیزهای‌ الزم را برای‌ پدیـد‬ ‫تالش های‌ فراوانی‌ شده است‌ وحمایت‌ از ای ‌‬
‫ت الزم ب‪:::‬رای‌‬‫ن ام‪:::‬نی ‌‬‫آورنـدگان آن ب ‌ه منظ‪:::‬ور خلق‌ مج‪:::‬دد آث‪:::‬ار ارائ ‌ه می‌ ده‪:::‬د و زمین ‌ه ه‪:::‬ای‌ داش‪:::‬ت ‌‬
‫سرمایه‌گذاری‌ را فراهم‌ می‌ آورد‪ .‬برای‌ مثال در دعوای‌» ‪ »cov Bicron corp oil Kewanee‬ک ‌ه در‬
‫ت ص‪::‬نعتی‌ ب‪::‬ر مبن‪::‬ای‌ ف‪::‬وق‬ ‫ت ب‪::‬ر حم‪::‬ایت‌ از م‪::‬الکی ‌‬ ‫دادگاه بخش‌ رود ایلنـد مطـرح شـد دادگاه ب ‌ه ص‪::‬راح ‌‬
‫ت را از جه‪::‬ات مهم‌ حم‪::‬ایت‌ دانس‪::‬ت ‌ه اس‪::‬ت (نظ‪::‬ام الملکی‌‪،‬‬ ‫ب بـ ‌ه خالقی ‌‬ ‫الذکر تأکید نمـوده اسـت‌ و ترغیـ ‌‬
‫‪.)٣٤١ :١٣٩٧‬‬
‫ی‬
‫‪ -2-2-3-2‬ممانعت‌ از رویه‌ های‌ ضد رقابت ‌‬
‫ن اصل‌‪ ،‬مقتض‪:‬ی‌ آن اس‪:‬ت‌‬ ‫در اقتصاد امروز اصل‌ بر رقابت‌ آزاد میان عالم‌ تجاری‌ و اقتصادی‌ است‌‪ .‬ای ‌‬
‫ت قواع‪:‬د ق‪::‬انونی‌ وارد ش‪::‬بک ‌ه تولی‪::‬د و ت‪::‬وزیع‌‬ ‫ک ‌ه هر کس‌ در گستره بازار آزاد رقابتی‌ می‌ تواند با رع‪:‬ای ‌‬
‫شده و بـا ارائ ‌ه کاالها و خدمات بیشتر‪ ،‬تالش هر چ ‌ه مضاعف‌ برای‌ جلب‌ مشتری‌ نماید وحقوق رقابت‌‪،‬‬
‫ت از ایجاد انحصار سعی‌ بر آن دارد ت‪::‬ا‬ ‫ن تنظیم‌ و ممانع ‌‬ ‫ت و در عی ‌‬ ‫ن رویه‌های‌ بازاری‌ اس ‌‬ ‫مبنا اصلی‌ ای ‌‬
‫از روی ‌ه هـا و رقابت‌ غیرمنصفان ‌ه جلوگیری‌ نموده و اشاع ‌ه دهندگان و مرتکبان آن را مجازات نمای‪::‬د و‬
‫ت غیرمنصفان ‌ه و ناعادالنه‌‪ ،‬جلوگیری‌ از سـوء اسـتفاده‬ ‫یکی‌ از مهمترین‌ مصداقهای‌ جلوگیری‌ از رقاب ‌‬

‫‪16‬‬
 ‫از حقـوق مالکیـت‌ صنعتی‌ از طریق‌ تحصیل‌ متقلبان ‌ه آنها می‌ باشد و در صورتی‌ ک ‌ه رقبا بتوانند ب ‌ه ه‪::‬ر‬
‫ب خ‪::‬ود‪ ،‬ب ‌ه راح‪::‬تی‌‬ ‫ب خود آگاه شوند‪ ،‬می‌ توانند با پیش‌بینی‌ آینده کاری‌ رقی ‌‬ ‫طریق‌ از اسرار تجاری‌ رقی ‌‬
‫ث جلوافتادن ایشان و حذف رقیب‌ مقابل‌ و در نهایت‌ ورود ض‪::‬رر ب ‌ه‬ ‫اقداماتی‌ را ب ‌ه عمل‌ آورنـد کـ ‌ه باعـ ‌‬
‫ن دلیل‌‪ ،‬در م‪:‬ورد اس‪:‬رار تج‪:‬اری‌‬ ‫مال اسرار تجاری‌ شود و ب ‌ه نظر می‌رسد ک ‌ه قانونگذار ما ب‪:‬ا لح‪:‬اظ ای ‌‬
‫ک مص‪::‬وب‪ ١٣٨٢‬نم‪::‬وده ک ‌ه‬ ‫در بستر فضای‌ مجازی‌ اق‪::‬دام ب ‌ه وض‪:‬ع‌ م‪::‬اده ‪ ٦٤‬ق‪::‬انون تج‪::‬ارت الک‪::‬ترونی ‌‬
‫اشعار می‌ دارد‪«:‬ب ‌ه منظور حمایت‌ از رقابت‌ه‪:‬ای‌ مش‪::‬روع و ع‪:‬ادالن ‌ه در بس‪::‬تر مب‪::‬ادالت الک‪::‬ترونیکی‌‪،‬‬
‫تحصیل‌ غیرقانونی‌ اس‪::‬رارتجاری‌ و اقتص‪::‬ادی‌ بنگ‪::‬اه ه‪::‬ا و موسس‪::‬ات ب‪::‬رای‌ خ‪::‬ود و ی‪::‬ا افش‪::‬ای‌ آن ب‪::‬رای‌‬
‫ن ق‪::‬انون خواه‪::‬د‬ ‫ث در محیط‌ الکترونیک‌‪ ،‬جرم محسوب و مرتکب‌ ب ‌ه مجـازات مق‪:‬رر در ای ‌‬ ‫اشخاص ثال ‌‬
‫رسید‪ .‬و ب ‌ه موجب‌ این‌ قاعده‪ ،‬تحصیل‌ و سوء استفاده از حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ متعلق‌ ب ‌ه دیگری‌‪ ،‬س‪::‬بب‌‬
‫ت و ربا در معامالت می‌ گردد» (شیخی‌‪.)١٨٥ :١٣٩٦ ،‬‬ ‫نقض‌ قواعد حقوق رقابت‌ و گسترش عدم امنی ‌‬
‫ی خود‬ ‫ق انحصاری‌ اشخاص بر حقوق مالکیت‌ صنعت ‌‬ ‫‪ -2-2-3-4‬ح ‌‬
‫تمام اشخاص‪ ،‬دارای‌ حق‌ انحصاری‌ نسبت‌ ب ‌ه تراوشات ذهنی‌ خود می‌ باشـند کـ ‌ه بـ ‌ه اسـتناد آن‪ ،‬حـق‌‬
‫نظارت بر انتقال‪ ،‬فروش‪ ،‬استفاده و ممانعـت‌ از هرگونـ ‌ه سـوء اسـتفاده تجـاری‌ و اقتصـادی‌ و افش‪:‬ای‌‬
‫ت است‌ اما تفاوت آن بـا حـق‌ مالکیـت‌ آن اسـت‌ کـ ‌ه‬ ‫ن حق‌‪ ،‬شبی ‌ه ب ‌ه حق‌ مالکی ‌‬ ‫غیرمجاز را دارند و ای ‌‬
‫ایرادهایی‌ نظیر لزوم مادی‌ بودن موضوع مالکیت‌ را در خود ندارد و لذا‪ ،‬در ص‪::‬ورتی‌ ک ‌ه ه‪::‬ر ش‪::‬خص‌‬
‫ض قرار می‌‬ ‫ن حق‌ بنیادین‌ وی‌ مورد نق ‌‬ ‫بتوانـد ب ‌ه راحتی‌ حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ دیگری‌ را فاش نماید‪ ،‬ای ‌‬
‫ن حق‌ ب‪::‬اقی‌ نمی‌مان‪::‬د و ه‪::‬ر س‪::‬ری‌ ک ‌ه افش‪::‬ا ش‪::‬ود م‪::‬الکیت‌ خ‪::‬ود را از‬ ‫گیرد و دیگر جایی‌ برای‌ اعمال ای ‌‬
‫ن ک ‌ه بتواننـد مـانع‌ یک‪::‬دیگر در‬ ‫ت و هم ‌ه می‌ توانند ب ‌ه راحتی‌ از آن استفاده نمایند‪ ،‬بدون ای ‌‬ ‫دسـت‌ داده اس ‌‬
‫ت ص‪::‬نعتی‌‬ ‫تجـاری‌سازی‌ شوند و البت ‌ه برخی‌ از نویسندگان معتقدن‪::‬د آن دس‪::‬ت ‌ه از مص‪::‬ادیق‌ حق‪::‬وق م‪::‬الکی ‌‬
‫ن سای ‌ه حمایتی‌ قانون و اجازه دسترسی‌ آزاد ب ‌ه آنها معادل ج‪::‬واز تج‪::‬اوز‬ ‫ک تلقی‌ می‌شوند ک ‌ه بر داشت ‌‬ ‫مال ‌‬
‫ح‬
‫ن دیـدگاه صـحی ‌‬ ‫بـ ‌ه حقـوق مالکیت‌ و ب ‌ه بیانی‌ صریح‌تر اتالف مال دیگران باشد و ب ‌ه نظر می‌ رسد ایـ ‌‬
‫ت و ب ‌ه دارن‪:‬ده آن مزیـت‌ رقـابتی‌ برتـر مـی‌‬ ‫نباشـد‪ ،‬زیـرا حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ همواره ارزشمند اس ‌‬
‫ن مالکیت‌ صنعتی‌ مـی‌ نمایـد‪ ،‬وانگهی‌‬ ‫ت داشت ‌‬ ‫ن ارزشمندی‌ ب ‌ه طور ضمنی‌ داللت‌ بر مالکی ‌‬ ‫دهـد و همـی ‌‬
‫هـم‌چنانکـ ‌ه برخی‌ نویسندگان همچون دکترامامی‌ ب ‌ه درستی‌ اذعان داشته‌اند‪ ،‬در علم‌ اقتصاد ب ‌ه ج‪::‬ای‌ لفظ‌‬
‫ن بای‪::‬د‬ ‫مال از اصـطالح ارزش و بـ ‌ه جای‌ لفظ‌ مالیت‌ از اصطالح ارزشمندی‌ استفاده می‌نمایند و بنابرای ‌‬
‫ابراز نظر نمود ک ‌ه در گستره مالکیت‌ صنعتی‌‪ ،‬مالک‌‪ ،‬حقوق شب ‌ه م‪::‬الکیت‌ را ب‪::‬ر م‪::‬ال خ‪::‬ود دارد و می‌‬
‫تواند هر تصـرف مـادی‌ و حقـوقی‌ نسبت‌ ب ‌ه آن اعمال نماید‪.‬‬
‫‪ -2-2-3-5‬من ‌ع دارا شدن بالجهت‌‬
‫ت از مالکیت‌ صنعتی‌ می‌ تواند مورد نظر ق‪::‬رار گ‪::‬یرد‪ ،‬قاع‪::‬ده عقلی‌‬ ‫یکی‌ دیگر از دالیلی‌ ک ‌ه برای‌ حمای ‌‬
‫ح این‌ ک ‌ه در ص‪::‬ورت پ‪::‬ذیرش م‪::‬الکیت‌ حق‪::‬وق ناش‪:‬ی‌ از مالکیـت‌‬ ‫ت و توض‪::‬ی ‌‬ ‫منع‌ دارا شدن بالجهت‌ اس‪‌ :‬‬
‫ک از اسباب ذکر ش‪::‬ده در‬ ‫ک مال منتقل‌ و ارزشمند‪ ،‬هرگاه کسی‌ بدون احراز هر ی ‌‬ ‫صـنعتی‌ بـ ‌ه عنوان ی ‌‬
‫ن حقوق استیال یابد و در آن ها تصرف نماید‪ ،‬ب ‌ه صورت ناعادالن ‌ه ب‪::‬ر آنه‪::‬ا‬ ‫مـاده ‪١٤٠‬قانون مدنی‌ بر ای ‌‬
‫ن ب‪:‬وده و بای‪:‬د اج‪:‬رت المثل‌ من‪:‬افع‌ اس‪:‬تیفاء ش‪:‬ده را ب ‌ه‬ ‫ت و در صورت وضع‌ ی‪:‬د‪ ،‬ض‪::‬ام ‌‬ ‫مستولی‌ شـده اس ‌‬
‫ن حق‪::‬وق‬ ‫ک آن بپردازد و البت ‌ه این‌ امر در صورتی‌ اتفاق می‌ افتد ک ‌ه ش‪::‬خص‌ ث‪::‬الث‌ ب‪::‬دون اذن ب‪::‬ر ای ‌‬ ‫مالـ ‌‬
‫ن دست ‌ه از اموال فکری‌ ارزش‪::‬مند‬ ‫دست‌ یافت ‌ه باشد وگرن ‌ه هنگامی‌ ک ‌ه شخص‌‪ ،‬خود مبادرت ب ‌ه آفرینش‌ ای ‌‬
‫نمایـد‪ ،‬حسب‌ قاعـده حیازت‪ ،‬دارنده تلقی‌ شده و می‌ تواند انحاء تصرفات مادی‌ و حقوقی‌ را در م‪::‬الکیت‌‬
‫ت ص‪::‬نعتی‌ امـری‌‬ ‫صنعتی‌ خود بـ ‌ه عمـل‌ آورد‪.‬حسب‌ آنچ ‌ه ذکرگردید می‌توان دریافت‌ حم‪::‬ایت‌ از م‪::‬الکی ‌‬
‫ت از این‌ دست ‌ه اموال فکری‌‬ ‫الزامی‌ و ضـروری‌ بـ ‌ه نظر می‌ رسد و نظر کسانی‌ ک ‌ه بر عدم امکان حمای ‌‬
‫ل دسترس‪:‬ی‌ آزاد ب ‌ه جری‪::‬ان اطالع‪::‬ات اس‪::‬تدالل می‌ نماین‪::‬د‪ ،‬م‪::‬وج ‌ه نمی‌ باش‪::‬د و‬ ‫ارزش‪::‬مند ب ‌ه اس‪::‬تناد اص‪‌ :‬‬
‫ت معنوی‌ ب ‌ه عن‪::‬وان‬ ‫ت پـذیرش نظـری ‌ه لزوم حمایت‌ از مالکیت‌ صنعتی‌ و ب ‌ه طور کلی‌ مالکی ‌‬ ‫می‌توان گف ‌‬
‫مال‪ ،‬چ ‌ه در قالـب‌ حمایت‌ هـای‌ ق‪::‬راردادی‌‪ ،‬چ ‌ه حم‪:‬ایت‌ ه‪:‬ای‌ غ‪:‬یرقراردادی‌‪ ،‬من‪:‬افع‌ بس‪:‬یاری‌ در جهـت‌‬
‫ن حمایت‌ از م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ مط‪::‬رح‬ ‫رشـد اقتصـادی‌ جامعـ ‌ه در بـردارد و مضرات اندکی‌ را ک ‌ه منتقدی ‌‬
‫می‌ نمایند‪ ،‬را رفع‌ می‌کند‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ -2-2-3-6‬نظریه‌ وحدت هنر‬
‫در خصـوص قواعـد حـاکم‌ بـر تشـکیل‌ قراردادهـای‌ واگـذاری‌ حقـوق ناشـی‌ از ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ ب ‌ه‬
‫ت قواع‪::‬د‬ ‫طور طبیعی‌ در مـواردی‌ کـ ‌ه مقـررات ویـژه توسـط‌ قـانون گـذاران پیش‌ بینی‌ شده است‌‪ ،‬رعای ‌‬
‫مزب‪::‬ور ض‪::‬روری‌ اس‪:‬ت‌‪ .‬ب‪::‬دیهی‌ اس‪:‬ت‌ در م‪::‬وارد س‪::‬کوت ی‪::‬ا ابه‪::‬ام ق‪::‬وانین‌‪ ،‬اس‪::‬تفاده از قواع‪::‬د عم‪::‬ومی‌‬
‫ن قواعـد حـاکم‌ بـر قراردادهای‌ واگذاری‌ حقوق ناشی‌ از طرح های‌ صنعتی‌‬ ‫قراردادها می‌ تواند در تبیـی ‌‬
‫ن با توجـ ‌ه بـ ‌ه اینک ‌ه طرح های‌ صنعتی‌ دارای‌ وی‪::‬ژگی‌ ه‪::‬نری‌ اس‪:‬ت‌‪ ،‬بای‪::‬د دی‪::‬د آی‪::‬ا می‌‬ ‫کارگشا باشد‪ .‬لیک ‌‬
‫ل قرارداده‪::‬ای‌‬ ‫توان از قواعد ویژه ای‌ ک ‌ه برای‌ حمایت‌ از پدیدآورنده آثار ادبی‌ و هنری‌ در زمین ‌ه تش‪::‬کی ‌‬
‫نـاظر بـ ‌ه آثار مزبور مقرر گردیده‪ ،‬بهره برد‪.‬‬
‫ت های‌ ادبی‌ و‬ ‫هرچند در خصوص امکان یا عدم امکان بهره گیـری‌ از حمایـت‌هـای‌ مقـرر بـرای‌ مالکی ‌‬
‫ه‪::‬نری‌ در م‪::‬ورد ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ (ک ‌ه در زم‪::‬ره مالکیت‌هـای‌ صـنعتی‌ ب ‌ه ش‪::‬مار می‌ آینـد)‪ ،‬در‬
‫ن‬ ‫ن در دکتری ‌‬ ‫نظـامهـای‌ حقـوقی‌ مختلـف‌ رویکردهـای‌ متفـاوتی‌ وجـود دارد (‪ ، )WIPO, 2016: 5‬لیک ‌‬
‫خ مثبـت‌‬ ‫ت عنوان نظریه‌»وحدت هنر»‪ 1‬ب ‌ه س‪::‬ؤال مزبـور پاسـ ‌‬ ‫حقـوقی‌ فرانسـ ‌ه بر اساس نظری ‌ه ای‌ تح ‌‬
‫ب نظری ‌ه مزبور ک ‌ه در نظ‪::‬ام حق‪::‬وقی‌ فرانس‪‌ :‬ه ابت‪::‬دا توس‪:‬ط‌ رئیس‌ کـانون وکالی‌‬ ‫داده شده است‌‪ .‬ب ‌ه موج ‌‬
‫‪٢‬‬
‫ک آفرینش‌ تزیینی‌ مـی‌ توانـد هم‌ در قالب‌ حق‪::‬وق ادبی‌‬ ‫وقت‌ فرانس ‌ه ‪-‬آقای‌ پوئیه ‌‪ -‬مطرح گردیده است‌‪ ،‬ی ‌‬
‫و هنری‌ و هم‌ در قالب‌ حقوق ویژه طرح هـای‌ صـنعتی‌‪ ،‬مـورد حمایـت‌ قـرار گیـرد ((‪Chavane et‬‬
‫‪. al., 2006: 625-626‬‬
‫ن نظر نباید میان آثار هنـری‌ کـ ‌ه صرفا ب‪:‬ا اه‪:‬داف ه‪:‬نری‌ ایج‪:‬اد گردی‪:‬ده ان‪:‬د و آث‪:‬ار‬ ‫در واقع‌ بر اساس ای ‌‬
‫هنری‌ کـ ‌ه دارای‌ کـاربرد صـنعتی‌ بـوده و برای‌ بهره برداری‌ تجاری‌ تولیـد شـده انـد‪ ،‬از حیـث‌ حمایـت‌‬
‫ن توضیح‌‪ ،‬طرح ص‪::‬نعتی‌ ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه ویژگـی‌‬ ‫هنـری‌ تفـاوت گذاشـت‌(میرحسینی‌‪ .)٢٣٢ :١٣٨٥ ،‬با ای ‌‬
‫ن حال ک ‌ه مصداقی‌ از مالکیت‌های‌ صنعتی‌ است‌‪ ،‬اثـری‌ هنـری‌ نیـز بـ ‌ه‬ ‫هنـری‌ و نیـز صنعتی‌ آن در عی ‌‬
‫ن حیث‌ عالوه بر شمول مق‪:‬ررات وی‪::‬ژه طرحه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬مـی‌ توانـد در م‪::‬وارد‬ ‫شمار می‌ آید و از ای ‌‬
‫فقدان مقرره مخالف‌‪ ،‬تحت‌ پوشش‌ حمایت‌ های‌ پـیش‌ بینـی‌ شـده بـرای‌ آثـار هنری‌ نیز قرار گیرد‪.‬‬
‫ن فرانس ‌ه ب ‌ه قانون مالکیت‌ فکری‌ فرانس ‌ه ن‪::‬یز راه یافتـ ‌ه اسـت‌؛ زی‪::‬را از س‪::‬ویی‌‬ ‫نظری ‌ه مزبور از دکتری ‌‬
‫ماده ‪ L112-1‬و بند ‪ ١٠‬ماده ‪ L112-2‬قانون مالکیت‌ فکری‌ ک ‌ه مربوط بـ ‌ه قسمت‌ حقوق ادبی‌ و ه‪::‬نری‌‬
‫قانون مزبور است‌‪ ،‬آثار مربوط ب ‌ه هنر کاربردی‌‪ 2‬را در زمره آثار مورد حم‪::‬ایت‌ توس ‪:‬ط‌ حق‪::‬وق ادبی‌ و‬
‫هنری‌ قرار داده است‌‪ .‬طبیعی‌ است‌ با توجـ ‌ه بـ ‌ه این‌ک ‌ه طرح صنعتی‌ نوعی‌ هنر ک‪::‬اربردی‌ ب ‌ه ش‪::‬مار می‌‬
‫آید‪ ،‬مشمول آثـار ادبـی‌ و هنـری‌ و برخوردار از حمایت‌های‌ ویژه آن است‌‪.‬‬
‫از سوی‌ دیگر م‪:‬اده ‪ L513-2‬ق‪::‬انون مزب‪:‬ور ن‪:‬یز ک ‌ه خ‪:‬ود از مق‪:‬ررات ویـژه مربـوط بـ ‌ه ط‪:‬رح ه‪:‬ای‌‬
‫ت یک‌ ط‪:‬رح‬ ‫ت قاعده مزبور را منعکس‌ نموده است‌‪ .‬ب ‌ه موجب‌ م‪:‬اده اخ‪:‬یر‪«،‬ثب ‌‬ ‫صنعتی‌ است‌‪ ،‬ب ‌ه صراح ‌‬
‫یا مدل بـ ‌ه دارنـده آن حـق‌ مـالکیتی‌ اعطـا مـی‌نمایـد کـ ‌ه امکـان واگذاری‌ یا اعطای‌ مجوز بهره ب‪::‬رداری‌‬
‫در مورد آن را فراهم‌ می‌ نمایـد‪ ،‬بـدون اینکـ ‌ه بـ ‌ه حقوق ناشی‌ از اعمال سایر مق‪::‬ررات ق‪::‬انونی‌ ب ‌ه وی‪::‬ژه‬
‫ن م‪::‬اده‬ ‫ت و سـوم قـانون حاضر لطم ‌ه ای‌ وارد نماید‪ 3».‬همان گون ‌ه ک ‌ه ب ‌ه وضوح از ای ‌‬ ‫کتـاب هـای‌ نخسـ ‌‬
‫ت فکـری‌‬ ‫ت و س‪::‬وم ق‪::‬انون م‪::‬الکی ‌‬‫استنباط می‌ شود‪ ،‬طرح صنعتی‌ می‌تواند از حمایت‌های‌ کتابهای‌ نخس‪‌ :‬‬
‫ت عن‪::‬وان حق‪:‬وق پدیدآورن‪::‬ده‪٥‬آثار ادبی‌ و ه‪::‬نری‌ و کت‪::‬اب س‪::‬وم ب‪::‬ا‬ ‫فرانسـ ‌ه استفاده نماید‪ .‬کتاب نخست‌ تح ‌‬
‫عنوان«مقررات عمومی‌ مرب‪::‬وط ب ‌ه حق‪::‬وق پدیدآورن‪::‬ده‪ ،‬حقـوق مجـاور و حقـوق تولیدکنن‪::‬دگان پایگ‪::‬اه‬
‫دادهها»‪ 4‬دربردارن‪:‬ده مق‪:‬ررات حمایـت‌کننـده در زمینـ ‌ه آثـار ادبـی‌ و ه‪:‬نری‌ اس‪:‬ت‌؛ بن‪:‬ابراین‌ در ص‪:‬ورتی‌ ک ‌ه‬
‫‪1‬‬
‫‪-Unité de l'art.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪-Les oeuvres d'art appliqué.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪-Article L513-2 Créé par Ordonnance n°2001-670 du 25 juillet 2001- art. 1 JORF‬‬
‫‪28 juillet 2001: "Sans préjudice des droits résultant de l'application d'autres‬‬
‫‪dispositions législatives, notamment des livres Ier et III du présent code,‬‬
‫‪l'enregistrement d'un céder ou concéder dessin ou modèle confère à son titulaire un‬‬
‫‪droit de propriété qu'il peut‬‬
‫‪4‬‬
‫‪-Dispositions générales relatives au droit d'auteur, aux droits voisins et droits des‬‬
‫‪producteurs de bases de données.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫طرح صنعتی‌ عنـوان اثـر هنـری‌ را نیـز در برداشـت ‌ه باش‪:‬د‪ ،‬ق‪::‬انون گ‪:‬ذار فرانس‪‌ :‬ه ش‪:‬مول حم‪:‬ایت‌ ه‪:‬ای‌‬
‫مزبـور نسـبت‌ بـ ‌ه طـرح صـنعتی‌ را مـورد پذیرش قرار داده است‌‪.‬‬
‫در نظام حقوقی‌ ایران نیز نظری ‌ه وحدت هنر می‌ تواند مورد پذیرش ق‪::‬رار گ‪::‬یرد؛ زی‪::‬را هم‪::‬ان گ‪::‬ون ‌ه ک ‌ه‬
‫ت صـنعتی‌ اسـت‌‪ ،‬می‌ توان‪::‬د دارای‌ وی‪::‬ژگی‌‬ ‫بیان شد‪ ،‬طرح صنعتی‌ عالوه بر اینک ‌ه مص‪::‬داقی‌ از م‪::‬الکی ‌‬
‫های‌ هنری‌ بوده و اثری‌ هنری‌ ب ‌ه شمار آیـد‪ .‬در واقـع‌ اثـر واحـد می‌تواند دو حیثیت‌ مختلف‌ داشت ‌ه باش‪::‬د‬
‫ک از حیثی‪::‬ات مزب‪::‬ور ن‪::‬یز‬ ‫ک از ایـن‌ دو حیثیـت‌‪ ،‬از آثـار وی‪::‬ژه م‪::‬ترتب‌ ب‪::‬ر ه‪::‬ر ی ‌‬ ‫و ب‪::‬ر اس‪::‬اس ه‪::‬ر ی ‌‬
‫برخوردار گردد‪ .‬ب ‌ه ویژه اینک ‌ه دو دست ‌ه آثار مزبور تعارض‪:‬ی‌ ب‪:‬ا یک‪:‬دیگر نداش‪:‬ته‌‪ ،‬اص‪::‬وال م‪:‬انعه‌الجمع‌‬
‫ک از دو دسـت ‌ه‬ ‫ت های‌ مربـوط بـ ‌ه هـر یـ ‌‬ ‫نمی‌ باشند‪ .‬البت ‌ه الزم ب ‌ه ذکـر اسـت‌ ک ‌ه برخورداری‌ از حمای ‌‬
‫ت ص‪:‬نعتی‌ و حق‪:‬وق ادبی‌ و ه‪:‬نری‌) مس‪:‬تلزم ف‪:‬راهم‌ آم‪:‬دن ش‪:‬رایط‌ وی‪:‬ژه ای‌‬ ‫مالکیـت‌هـای‌ فکـری‌ (مالکی ‌‬
‫ت کـ ‌ه در هر مورد قانونگذار الزم دانست ‌ه است‌‪.‬‬ ‫اسـ ‌‬
‫ح اینک ‌ه ط‪::‬رح‬ ‫برداشت‌ مزبور بر اساس متون قانونی‌ نظام حقـوقی‌ ایـران نیـز قابـل‌ تأییـد اسـت‌‪ .‬توض‪::‬ی ‌‬
‫های‌ صنعتی‌ می‌تواند مشمول عنوان «اثر ابتکاری‌ مربوط بـ ‌ه هنرهـای‌ دستی‌ یا صنعتی‌ و نقش ‌ه ق‪::‬الی‌ و‬
‫ت حقـوق مؤلفان و مصنفان و هنرمن‪::‬دان و از مص‪::‬ادیق‌ آن‬ ‫گلیم‌« مذکور در بنـد ‪ ٩‬مـاده ‪ ٢‬قـانون حمایـ ‌‬
‫ت از طرح صنعتی‌ در قالب‌ حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌‬ ‫ب ‌ه شمار آید؛ بنـابراین‌ در نظـام حقـوقی‌ ایران‪ ،‬امکان حمای ‌‬
‫ادبـی‌ و هنـری‌ و حقـوق مالکیت‌ صنعتی‌‪ ،‬ب ‌ه طور همزمان وجـود دارد(امیـری‌‪.)١٠٩ :١٣٨٨ ،‬‬
‫ی‬
‫‪ -2-2-4‬کنوانسیونهای مرتبط‌ با مالکیت‌ صنعت ‌‬
‫حقوق مالكيت صنعتي از جمله حقوق مالكيت فكري است كه به خالقيتهای انسان در زمينه هاي صنعتي‬
‫مربوط مي شود‪«.‬مالكيت صنعتي» مجموعه حقوقي را مشخص مي كند كه هدف از آنه‪::‬ا اين اس‪::‬ت ك‪::‬ه‬
‫شخص يا گروه اعم از حقيقي يا حقوقي بتواند با اطمينان خاطر از جلوگيري از تعرض ديگران به ام‪::‬ر‬
‫تجارت يا صنعت اشتغال داشته و از هر گونه تجاوزي از ناحيه اشخاص ثالث مصون و محفوظ باشد و‬
‫نيز در جهت حمايت از فكر و ابتكار شخص در برابر اشخاص ثالث و دادن انحصار به‪::‬ره ب‪::‬رداري از‬
‫نتيجه فكر و ابتكار به ص‪::‬احب و مال‪::‬ك آن ب‪::‬راي م‪::‬دت معين مط‪::‬رح ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ ،‬در ق‪::‬وانين كش‪::‬ورهاي‬
‫مختلف جهان هر كدام به نحوي مورد شناخت و حمايت قرار گرفته است‪.‬‬
‫ن‬‫ت صنعتی‌ نیز خ‪::‬ود قس‪::‬متی‌ از آن می‌ باش‪::‬د کنوانس‪::‬یونها و ق‪::‬وانی ‌‬ ‫ت فکری‌ ک ‌ه مالکی ‌‬‫درخصوص مالکی ‌‬
‫مختلفی‌ ازقبیل‌ کنوانسیون ت‪::‬ریپس‌‪ ،‬کنوانس‪::‬یون پ‪::‬اریس‌‪ ،‬موافقت‌ن‪::‬ام ‌ه الهه‌‪،‬معاه‪::‬ده لوک‪::‬ارنو‪ ،‬توافق‌ن‪::‬ام ‌ه‬
‫ت معن‪::‬وی‌‬ ‫مادرید‪ ،‬کنوانسیون ب‪::‬رن‪ ،‬ق‪::‬انون الح‪::‬اق ای‪::‬ران ب ‌ه کنوانس‪::‬یون تأس‪::‬یس‌ س‪::‬ازمان جه‪::‬انی‌ م‪::‬الکی ‌‬
‫مص‪::‬وب ‪ ،١٣٨٠‬ق‪::‬انون ثبت‌ اختراع‪:‬ات‪ ،‬ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ و عالئم‌ تج‪::‬اری‌ و غ‪:‬یره وج‪::‬ود دارد ک ‌ه‬
‫درزیر مهمترين معاهداتي كه در جهت حمايت از مالكيت ص‪:‬نعتي ب‪:‬ه وج‪:‬ود آم‪:‬ده ان‪:‬د‪ ،‬م‪:‬ورد بررس‪:‬ی‌‬
‫قرار می‌ گردد‪.‬‬
‫‪ -2-2-4-1‬کنوانسیون پاریس‌‬
‫خ ‪٢١‬مارس‪١٨٨٣‬میالدی‌ در شهر پاریس‌ ب ‌ه‬ ‫ت از مالکیت‌ صنعتی‌ درتاری ‌‬ ‫کنوانسیون پاریس‌ برای‌ حمای ‌‬
‫ن توافق‌نام ‌ه های‌ بین‌ المللی‌ در حوزه م‪::‬الکیت‌ فک‪::‬ری‌ ب ‌ه ش‪::‬مار‬ ‫ن معاهده ک ‌ه از کلیدی‌تری ‌‬‫امضا رسید‪ .‬ای ‌‬
‫می‌ رود‪ ،‬ناظر بر«م‪:‬الکیت‌ ص‪:‬نعتی‌«ب‪:‬وده ک ‌ه گس‪:‬تره وس‪:‬یعی‌ از موض‪:‬وعات‪ ،‬ش‪:‬امل‌ ثبت‌ اختراع‪:‬ات‪،‬‬
‫عالئم‌ و نش‪::‬انهای‌ تج‪::‬اری‌‪ ،‬ط‪::‬راحی‌ ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬یوتیلی‪::‬تی‌ م‪::‬دل ه‪::‬ا‪ ،‬اس‪::‬امی‌ تج‪::‬اری‌‪ ،‬نش‪::‬انه‌های‌‬
‫ت غیرمنصفان ‌ه را در برمی‌ گیرد‪.‬‬ ‫جغرافیایی‌(نشانی‌ ها واسامی‌ مبدأ)‪ ،‬و جلوگیری‌ ازرقاب ‌‬
‫اين كنوانسيون در ادام‪::‬ه طي تجديد نظره‪::‬ا و اص‪::‬الحاتي درمادريد ‪ ، )1891(،‬بروكس‪::‬ل ‪، )1900(،‬‬
‫واش‪::‬نگتن (‪ ، )1911‬اله‪::‬ه (‪ ، )1925‬لن‪::‬دن (‪ ،)1934‬ليس‪::‬بن (‪ ، )1958‬اس‪::‬تكهلم(‪ )1967‬و (‪)1979‬‬
‫تكميل گرديد ‪.‬در سال ‪ 2006‬تعداد ‪177‬كشور عضو اين كنوانس‪::‬يون بودن‪::‬د‪.‬هم‪::‬ه دولته‪::‬ا ‪ ،‬اعم از اينك‪::‬ه‬
‫عضو سازمان جهاني مالكيت فكري باشند يا نباشند ‪ ،‬مي توانند به عضويت كنوانسيون مزبور درآين‪::‬د ‪،‬‬
‫كما اينكه ايران پيش از الحاق به سازمان جهاني مالكيت فكري از سال ‪ 1337‬به اين كنوانس‪::‬يون ملح‪::‬ق‬
‫است(ساکی‪.)76:1397،‬‬

‫‪Desbois, 1966: 422; Pollaud-Dulian‬‬

‫‪19‬‬
 ‫كنوانسيون پاريس ناظر بر مالكيت ص‪::‬نعتي در مفه‪::‬وم وس‪::‬يع آن اس‪::‬ت و ب‪::‬ه عن‪::‬وان س‪::‬ندي پايه در اين‬
‫زمينه ‪ ،‬موضوعاتي از جمله اختراعات‪ ،‬عالئم‪،‬ط‪::‬رح ه‪::‬اي ص‪::‬نعتي‪،‬م‪::‬دلهاي اش‪::‬ياء مص‪::‬رفي‪( ،‬ن‪::‬وعي‬
‫اختراعات كوچك) اسامي تجاري ‪ ،‬نشانه هاي جغرافيايي(نشانه هاي منبع و اسامي مب‪::‬داء) و جلوگ‪::‬يري‬
‫از رقابت غير منصفانه را در بر مي گيرد‪ .‬مقررات ماهوي كنوانسيون درسه گ‪::‬روه اص‪::‬لي قاب‪::‬ل طبق‪::‬ه‬
‫بندي هستند‪ :‬رفتار ملي ‪ ،‬حق تق‪::‬دم و قواع‪::‬د مش‪::‬ترك‪ .‬ب‪::‬ر اس‪::‬اس مق‪::‬ررات رفت‪::‬ار ملي ‪ ،‬كنوانس‪::‬يون در‬
‫خصوص حمايت از مالكيت صنعتي مقرر مي دارد كه هر دولت متعاهد بايد هم‪::‬ان حم‪::‬ايت را از اتب‪::‬اع‬
‫دولتهاي متعاهد ديگر به عمل آورد كه به اتباع خ‪::‬ود اعط‪::‬اء مي كن‪::‬د‪ .‬اتب‪::‬اع كش‪::‬ورهاي غ‪:‬ير عض‪::‬و ب‪::‬ه‬
‫شرطي كه داراي اقامتگاه يا فعاليت تجاري يا ص‪:‬نعتي م‪:‬ؤثر در يك كش‪:‬ور عض‪::‬و باش‪:‬ند ‪ ،‬ب‪:‬ازهم ح‪:‬ق‬
‫برخورداري از رفتار ملي را دارند‪.‬‬
‫ک کمیت ‌ه اجرایی‌ است‌ و تمامی‌ دولت‌ه‪::‬ا‬ ‫ک مجمع‌ و ی ‌‬‫ازلحاظ تشکیالتی‌ نیز کنوانسیون پاریس‌‪ ،‬دارای‌ ی ‌‬
‫ح حداقلی‌ از مقررات اجرای‌ توافق‌ استکلهم‌(‪١٩٦٧‬میالدی‌) را پذیرفت ‌ه باشند‪ ،‬می‌توانند عض‪::‬وی‌‬ ‫ک ‌ه سط ‌‬
‫ک استثناء محسوب شده و هم‪::‬واره در کمیت ‌ه اج‪::‬رایی‌‬ ‫ن میان‪ ،‬کشور سوئیس‌ ی ‌‬ ‫ن مجمع‌ باشند‪ .‬در ای ‌‬‫از ای ‌‬
‫ت ک ‌ه ای‪:‬ران‬ ‫ت دارد‪ .‬اما سایراعضا مجمع‌ را‪ ،‬کشورهای‌ عضوکنوانسیون برمی‌گزینند‪.‬گفتنی‌ اس‪‌ :‬‬ ‫عضوی ‌‬
‫ن کنوانسیون ملحق‌ گردید و در‬ ‫ن بار‪ ،‬درسال‪(١٣٣٧‬قانون مصوب‪١٤‬اسفند‪)١٣٣٧‬ب ‌ه ای ‌‬ ‫نیز برای‌ نخستی ‌‬
‫ن کنوانس‪::‬یون ن‪::‬یز‬ ‫ن اص‪::‬الحات ای ‌‬ ‫ادامه‌‪ ،‬درآذرماه ‪ ،١٣٣٧‬الحاق دولت‌ جمهوری‌ اسالمی‌ ایران ب ‌ه آخری ‌‬
‫رسمی‌ گشت(محسنی‪،‬محسنی‪.)128:1400،‬‬
‫كنوانسيون در خصوص اختراعات و مدلهاي اشياء مص‪::‬رفي ‪ ،‬در ص‪::‬ورت وج‪:‬ود عالئم و ط‪:‬رح ه‪:‬اي‬
‫صنعتي حق تقدم را مقرر داشته و اين بدان معنا است كه به عنوان يك قاع‪:‬ده متقاض‪::‬ي بتوان‪::‬د ب‪::‬ا تس‪::‬ليم‬
‫اولين اظهارنامه در يكي از كشورهاي متعاهد‪ ،‬ظرف مدتي معين ‪ 12‬ماه در مورد اختراعات و مدلهاي‬
‫اشياء مصرفي و‪ 6‬ماه در مورد طرح هاي صنعتي و عالئم خواستار حمايت از موضوع اظهارنام‪::‬ه در‬
‫هر يك از كشورهاي ديگر عضو كنوانسيون شود‪ .‬به اين ترتيب اظهارنامه هايي كه بر اس‪::‬اس اين ح‪::‬ق‬
‫در كشورهاي ديگر ارائه مي گردد‪ ،‬از همان ت‪::‬اريخ تس‪::‬ليم نخس‪::‬تين اظهارنام‪::‬ه ناف‪::‬ذ خ‪::‬و اهن‪::‬د ب‪::‬ود‪ .‬ب‪::‬ه‬
‫عبارت ديگر اين اظهارنامه بر ساير اظهارنامه هايي كه ممكن است توس‪:‬ط اشخاص‪::‬ي ديگ‪:‬ر طي م‪:‬دت‬
‫مذكور براي همان اختراع ‪ ،‬مدل اشياء مصرفي‪،‬عالمت يا ط‪::‬رح ص‪::‬نعتي تس‪::‬ليم گردن‪::‬د‪ ،‬مق‪::‬دم خواه‪::‬د‬
‫بود ‪.‬مزيت مهم ديگر حق تقدم آن است كه هنگامي كه متقاضي خواهان حم‪::‬ايت در كش‪::‬ورهاي مختل‪::‬ف‬
‫است ‪ ،‬الزامي به ارائه فوري اظهارنامه به طور همزمان ندارد ‪ ،‬بلكه بين ‪ 6‬تا ‪ 12‬ماه فرص‪::‬ت دارد ت‪::‬ا‬
‫در اين مورد و انتخاب كشورهاي مورد نظ‪::‬ر ب‪::‬راي كس‪::‬ب حم‪::‬ايت و متعاقب‪ً:‬ا تس‪::‬ليم اظهارنام‪::‬ه تص‪::‬ميم‬
‫بگيرد‪ .‬كنوانسيون برخي قواعد مشترك را در مورد موضوعات مالكيت صنعتي مقرر مي دارد كه همه‬
‫طرف هاي متعاهد بايد از آنها تبعيت نمايند‪ .‬مهمترين اين قواعد ناظر بر موارد زير هستند‪:‬‬
‫الف‪ -‬اختراعات‬
‫ورقه ثبت اختراع اعطايي در كشورهاي مختلف عضو كنوانسيون در مورد اخ‪::‬تراعي واح‪::‬د مس‪::‬تقل از‬
‫يكديگر تلقي مي شوند‪ .‬ب‪::‬ه اين معن‪::‬ا ك‪::‬ه اعط‪::‬اي يك ورق‪::‬ه ثبت اخ‪::‬تراع در يك كش‪::‬ور متعاه‪::‬د ‪ ،‬س‪::‬اير‬
‫كشورهاي متعاهد را ملزم نمي سازد كه چنين ورقه اي را به آن اختراع اعطاء نمايند ‪.‬‬
‫ب‪ -‬عالئم‬
‫كنوانسيون پاريس هيچگونه مقرراتي را در مورد شرايط تسليم اظهارنامه و ثبت عالئم تع‪::‬يين نمي كن‪::‬د‬
‫و بنابراين اين شرايط صرفًا در قوانين داخلي كشورها پيش بيني مي شود‪ .‬از همين رو هيچ اظهارنام‪::‬ه‬
‫اي براي ثبت عالمت اظهارشده توسط تبعه يك كش‪::‬ور متعاه‪::‬د در كش‪::‬ور ديگ‪::‬ر ب‪::‬ه اين دليل ك‪::‬ه تس‪::‬ليم‬
‫اظهارنامه ‪ ،‬ثبت يا تجديدثبت عالمت در كشور مب‪::‬داء انج‪::‬ام نش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ ،‬نمي توان‪::‬د رد گ‪::‬ردد‪ .‬ل‪::‬ذا ب‪::‬ه‬
‫محض اينكه ثبت عالمتي در يك كشور متعاهد تحصيل شد‪ ،‬اين ثبت مس‪::‬تقل از ثبت احتم‪::‬الي آن در ه‪::‬ر‬
‫كشور متعاهد ديگر‪ ،‬از جمله كشور مبداء است‪ .‬در نتيجه ابطال ثبت يا انقضاي مدت حمايت از عالمت‬
‫به دليل عدم تجديد آن در يك كشور متعاهد تأثيري بر اعتبار ثبت در ساير كشورهاي متعاهد ندارد ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬طرح هاي صنعتي‬

‫‪20‬‬
‫در خصوص اين طرح ها كنوانسيون پاريس مقرر مي دارد ك‪:‬ه آنه‪:‬ا بايد در ه‪:‬ر كش‪:‬ور متعاه‪:‬د م‪:‬ورد‬
‫حمايت قرار گيرند و نمي توان از اين حمايت به اين دليل كه كاالهاي حاوي طرح در كشور مورد نظر‬
‫ساخته نشده اند ‪ ،‬خودداري ورزيد‪.‬‬
‫د ‪ -‬اسامي تجاري‬
‫ب‪::‬ه م‪::‬وجب كنوانس‪::‬يون پ‪::‬اريس كش‪::‬ورهاي متعاه‪::‬د بايد از اس‪::‬امي تج‪::‬اري ب‪::‬دون اينك‪::‬ه ال‪::‬زام ب‪::‬ه تس‪::‬ليم‬
‫اظهارنامه يا ثبت آنها باشد ‪ ،‬حمايت به عمل آورند ‪.‬‬
‫ه‪ -‬نشانه هاي منبع‬
‫كنوانسيون پاريس مقرر مي دارد كه هر يك از كشورهاي متعاهد بايد تدابيري را عليه استفاده مستقيم يا‬
‫غير مستقيم از يك نشانه منبع نادرست در مورد كاالها يا هويت توليد كننده ‪ ،‬س‪::‬ازنده و يا ت‪::‬اجر‪ ،‬اتخ‪::‬اذ‬
‫كنند ‪.‬‬
‫و ‪ -‬رقابت غير منصفانه‬
‫طبق مقررات كنوانسيون پاريس ه‪:‬ر كش‪:‬ور متعاه‪:‬د بايد حم‪:‬ايت م‪:‬ؤثري ب‪:‬راي مقابل‪:‬ه ب‪:‬ا رق‪:‬ابت غ‪:‬ير‬
‫منصفانه به عمل آورد‪ .‬از لحاظ تشكيالت‪ ،‬كنوانسيون پ‪:‬اريس ب‪:‬راي حم‪:‬ايت از م‪:‬الكيت ص‪:‬نعتي داراي‬
‫يك مجمع و يك كميته اجرائي است‪ .‬هر دولت عضو اتحاديه كه ح‪::‬داقل مق‪::‬ررات اج‪::‬رائي و پاياني س‪::‬ند‬
‫استكهلم (‪ )1967‬از كنوانسيون پاريس را پذيرفته باشد ‪ ،‬عضو مجمع محسوب مي شود‪ ،‬به ج‪::‬ز كش‪::‬ور‬
‫سوئيس كه ب‪:‬ه اعتب‪:‬ار س‪:‬مت خ‪:‬ود هم‪:‬واره در كميت‪:‬ه اج‪:‬رائي عض‪:‬ويت دارد‪ .‬س‪:‬اير اعض‪:‬اي كميت‪:‬ه را‬
‫كشورهاي عضو اتحاديه بر مي گزيند‪ .‬تهيه برنامه و بودجه دو ساالنه سازمان جهاني م‪::‬الكيت فك‪::‬ري ‪،‬‬
‫تا آنجا كه به اتحاديه پاريس مربوط مي شود‪ ،‬به عهده مجمع قرار دارد(ساکی‪.)79:1397،‬‬
‫‪ -2-2-4-2‬معاهده قانون عالمت تجاري‬
‫موافقتنامه در سال ‪ 1994‬ميالدي به تص‪::‬ويب رس‪::‬يده اس‪::‬ت‪ .‬ه‪::‬دف اين معاه‪::‬ده تب‪::‬ديل سيس‪::‬تم ه‪::‬اي ثبت‬
‫عالئم تجاري ملي و منطقه اي به سيستم هايي است كه ك‪::‬ار ب‪::‬ر پس‪::‬ند باش‪::‬د نيل ب‪::‬ه اين ه‪::‬دف تس‪::‬هيل و‬
‫هماهنگ سازي تشريفات از طريق حذف مشكالت و موانع را طلب مي كند ك‪::‬ه در نتيج‪::‬ه آن تش‪::‬ريفات‬
‫مربوطه براي مالكين عاليم و نمايندگان آنان كامال ايمن مي گردد‪.‬بخش عمده اين معاهده‪ ،‬اختصاص به‬
‫تشريافت اداره مالكيت صنعتي براي ثبت عاليم تجارتي داردكه در ‪ 3‬مرحله اظهارنامه ثبت‪ ،‬تغييراتپس‬
‫از ثبت و تمديد مدت مورد بحث قرار گرفته است‪ .‬مقررات مربوط به هر مرحله ب‪::‬ه گ‪::‬ون ه‪::‬اي ت‪::‬دوين‬
‫شده كه كامال مشخص مي كند كه يك اداره ثبت عاليم تجاري چ‪::‬ه م‪::‬داركي را مي توان‪::‬د از متقاض‪::‬ي يا‬
‫مالك ثبت درخواست چه مداركي را نمي تواند از آنان درخواست نمايد‪ .‬براساس اين معاه‪:‬ده در مرحل‪:‬ه‬
‫اول(ثبت اظهارنامه) درج موارد زير در اظهارنامه ثبت به عنوان حداكثر شرايط ضروري مج‪::‬از تلقي‬
‫شده است‪ :‬درخواست‪ :‬ن‪::‬ام و نش‪::‬اني و س‪::‬اير مشخص‪::‬ات مرب‪::‬وط ب‪::‬ه متقاض‪::‬ي يا نماين‪::‬ده او‪ ،‬اطالع‪::‬ات‬
‫مختلف مربوطه به عالمت شامل تعداد مشخصي از نمونه عالمت كااله‪::‬ا و خ‪::‬دمات و طبق‪::‬ه بن‪::‬دي آنه‪::‬ا‬
‫اعالميه اي مبني بر قصد استفاده از عالمت هر كشور متعاهد بايد اجازه دهد كه در يك اظهارنام‪::‬ه ثبت‬
‫از كاالهاو يا خدمات متعلق به طبقات مختلف طبقه بندي بين المللي استفاده شود‪ .‬يك كشور متعاه‪::‬د نمي‬
‫تواند به غير از موارديكه اين عهدنامه اجازه داده و مق‪:‬رر نم‪:‬وده اس‪:‬ت از متقاض‪:‬ي مال‪:‬ك يا نماين‪:‬ده او‬
‫موارد ديگري را درخواست نمايد‪ .‬به عنوان مثال كشور مذكور نمي تواند از متقاضي درخواست نمايد‬
‫داليل ثبت تجاري ارائه دهد يا از او بخواهد اعالم نمايد كه آيا داراي فعاليت تجاري خاصي اس‪:‬ت يا از‬
‫وي بخواهد دليل يا مدركي دال بر ثبت عاليم تجاري مورد نظر در كشور ديگري را ارائه نمايد‪.‬در اين‬
‫معاهده در مرحله دوم تشريافت ثبت عاليم تجاري‪ ،‬موضوع تغييرات نام يا نش‪::‬اني و تغييرات م‪::‬الكيت‬
‫ثبت مورد بحث قرار گرفته است(ساکی‪.)83:1397،‬‬
‫در اين مرحله شرايط و مدارك مورد نياز كه مطالب‪::‬ه آن مج‪::‬از اس‪::‬ت ب‪::‬ه تفض‪::‬يل فهرس‪::‬ت ش‪::‬ده و س‪::‬اير‬
‫موارد ممنوع اعالم شده اند‪ .‬تسليم فقط يك درخواست حتي براي مواردي كه تغيير م‪::‬ورد نظ‪::‬ر ب‪::‬ه بيش‬
‫از يك عالمت ثبت شده يا اظهارنامه ثبت مرتبط باشد قابل قبول خواهد ب‪::‬ود ب‪::‬ه ش‪::‬رطي ك‪::‬ه مال‪::‬ك عاليم‬
‫ثبت شده يا اظهارنامه ها و مالك جديد آنها يكي باشد‪.‬مرحله سوم براساس اين معاهده موضوع ه‪::‬ايي از‬
‫قبيل تمديد مدت مورد حكم قرار گرفته است و براساس اين معاهده مدت اوليه اعتب‪::‬ار ثبت و م‪::‬دت ه‪::‬ر‬

‫‪21‬‬
‫تمديد به ‪ 10‬سال به صورت استاندارد مشخص شده است‪ .‬هم‪:‬انطور ك‪:‬ه قبال گفت‪:‬ه ش‪:‬د اين عهدنام‪:‬ه در‬
‫سال ‪ 1994‬ميالدي تصويب و عضويت در آن براي كشورهاي عضو سازمان جهاني مالكيت معنوي و‬
‫تا ‪ 31‬دسامبر ‪ 1999‬ميالدي براي هر كشور ديگري كه در تاريخ ‪ 27‬اكتبر ‪ 1994‬عض‪::‬و كنوانس‪::‬يون‬
‫پاريس بوده و همچنين در صورتي كه بتوان عاليم ر به همراه عاليم تجاري آن كش‪::‬ور ثبت نم‪::‬وده آزاد‬
‫است‪ .‬عضويت در آن براي برخي از سازمان هاي بين الدولي نيز آزاد است و اسناد امضاء يا الحاق به‬
‫اين عهدنامه بايد به مديركل سازمان جهاني مالكيت صنعتي تسليم شود‪.‬تا تاريخ ‪ 16‬جوالي ‪ 2004‬تعداد‬
‫‪ 32‬كشور به عضويت اين معاهده درآمده ان‪::‬د‪.‬در ح‪::‬ال حاض‪::‬رجمهوري اس‪::‬المي ايران ب‪::‬ه اين معاه‪::‬ده‬
‫ملحق نشده است‪.‬‬
‫‪ -2-2-4-3‬موافقتنامه وين در مورد طبقه بندي بين المللي عناصر تصويري عاليم‬
‫موضوع اين موافقتنامه‪ ،‬طبقه بن‪:‬دي عالئمي اس‪:‬ت ك‪:‬ه متش‪:‬كل از يا ح‪:‬اوي عناص‪:‬ر تص‪:‬ويري هس‪:‬تند‪.‬‬
‫براساس اين موافقتنامه ادارات صالحيتدار كشورهاي عضو بايد در اسناد رس‪::‬مي و آگهي ه‪::‬اي رس‪::‬مي‬
‫مرب‪::‬وط ب‪::‬ه ثبت و تجديد عاليم نش‪::‬انه ه‪::‬اي مرب‪::‬وط ب‪::‬ه طبق‪::‬ه بن‪::‬دي را درج نماين‪::‬د‪.‬براس‪::‬اس مف‪::‬اد اين‬
‫موافقتنامه كميته اي مركب از كارشناسان كشورهاي عضو موظفند اين طبقه بندي را به ص‪::‬ورت دوره‬
‫اي مورد بازبيني و تجديدنظر قرار دهن‪::‬د‪.‬اين طبق‪::‬ه بن‪::‬دي از ‪ 29‬گ‪::‬روه‪ 124 ،‬بخش و در ح‪::‬دود ‪1600‬‬
‫قسمت تشكيل شده است كه عناصر تصويري عاليم در آنها طبقه بندي شده اند(ساکی‪.)84:1397،‬‬
‫اگر چه تعداد كشورهاي عضو اين موافقتنامه حدود ‪ 19‬كشور است ولي اين طبق‪::‬ه بن‪::‬دي توس‪::‬ط ادارات‬
‫مالكيت صنعتي حداقل ‪ 30‬كشور و همچنين دبيرخانه س‪::‬ازمان جه‪::‬اني م‪::‬الكيت معن‪::‬وي اداره ثبت عاليم‬
‫نبلوكس‪ ،‬اداره هماهنگ سازي بازارهاي داخلي جامعه اروپ‪:‬ايي م‪:‬ورد اس‪:‬تفاده ق‪::‬رار مي گ‪:‬يرد‪ .‬در اين‬
‫موافقتنام‪::‬ه اتح‪::‬ادي ه‪::‬اي پيش بيني ك‪::‬ه داراي مجمعي م‪::‬ركب از كش‪::‬ورهاي عض‪::‬و مي باش‪::‬د‪ .‬ك‪::‬پي از‬
‫مهم‪:‬ترين وظ‪:‬ايف مجم‪:‬ع تهيه برنام‪:‬ه و بودج‪:‬ه دوس‪:‬اله اتحاديه اس‪:‬ت‪.‬موافقتنام‪:‬ه وين در س‪:‬ال ‪1973‬‬
‫ميالدي تص‪::‬ويب و در س‪::‬ال ‪ 1985‬ميالدي اص‪::‬الح ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬عض‪::‬ويت در اين موافقتنام‪::‬ه ب‪::‬راي‬
‫كشورهاي عضو كنوانسيون پاريس آزاد است‪.‬اسناد امضاء و الحاق ب‪:‬ه اين موافقتنام‪:‬ه بايد ب‪:‬ه م‪:‬ديركل‬
‫سازمان جهاني مالكيت معنوي تحويل شود‪ .‬تا تاریخ ‪ 15‬جوالي ‪ 2004‬تع‪::‬داد ‪ 19‬كش‪::‬ور ب‪::‬ه عض‪::‬ويت‬
‫اين موافقتنام‪::‬ه درآم‪::‬ده ان‪::‬د‪ .‬جمه‪::‬وري اس‪::‬المي ايران ب‪::‬ه اين موافقتنام‪::‬ه ملح‪::‬ق نش‪::‬ده اس‪::‬ت(س‪::‬اکی‪،‬‬
‫‪.)86:1397‬‬
‫‪ -2-2-4-4‬موافقتنامه مادريد در مورد جلوگيري از نصب نشانه هاي منبع غيرواقعي‬
‫اين موافقتنامه در تاريخ ‪ 25‬فروردين‪ 1270‬برابر با ‪ 14‬آوريل ‪ 1891‬ب‪::‬ه تص‪::‬ويب رس‪::‬يده اس‪::‬ت و در‬
‫واشنگتن به تاريخ ‪ 12‬مرداد ‪ 1290‬ژوئن ‪ ،1911‬در الهه به تاريخ ‪ 15‬آب‪::‬ان ‪ 1304‬نوام‪::‬بر ‪ 1925‬در‬
‫لندن به تاريخ ‪ 12‬خرداد ‪ 1313‬ژوئن ‪1934‬و در ليسبون به تاريخ ‪ 9‬آب‪::‬ان ‪ 1337‬اكت‪::‬بر ‪ 1958‬م‪::‬ورد‬
‫تجديدنظر قرار گرفته است‪.‬‬
‫با توجه به بندهاي ‪ 4 ،3 ،2 ،1‬و ‪ 5‬ماده ‪ 1‬اين موافقتنامه‪ ،‬كليه كاالهاي نشانه هاي غيرواقعي و گمراه‬
‫كننده كه با آن نشانه يكي از كشورهايي كه اين موافقتنامه شامل آن مي شود يا محلي كه در آن كش‪::‬ورها‬
‫واقع است به صورت مستقيم يا غيرمستقيم به عنوان كش‪::‬ور يا مح‪::‬ل مب‪::‬داء مع‪::‬رفي ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ ،‬هنگ‪::‬ام‬
‫ورود به هر يك از كشورهاي مذكور توقيف خواهند شد‪.‬‬
‫توقيف همچنين در كشوري انجام خواهد شكه در در آن كشور نشانه غيرواقعي و گم‪::‬راه كنن‪::‬ده منب‪::‬ع ب‪::‬ه‬
‫كار رفته يا كاالهاي حاوي نشانه غيرواقعي و گمراه كننده به آن كشور وارد شده است‪.‬اگر طبق ق‪::‬وانين‬
‫كش‪::‬ور ت‪::‬وقفي در زم‪::‬ان ورود ممن‪::‬وعيت ورود يا توقيف در مح‪::‬دوده كش‪::‬ور را اج‪::‬از نده‪::‬د‪ ،‬در اين‬
‫صورت تا زماني كه قوانين مربوط بر اين اس‪::‬اس اص‪::‬الح ش‪::‬وند ت‪::‬دابير م‪::‬ذكور ج‪::‬اي خ‪::‬ود را ب‪::‬ه كليه‬
‫اقدامات و راه هاي جبراني مي دهند كه در اين موارد طبق قوانين كش‪::‬ور مزب‪::‬ور در دس‪::‬ترس اتب‪::‬اع آن‬
‫قرار دارند‪ .‬با توجه به بند ‪ 5‬ماده (‪ )1‬موافقتنامه در صورت عدم وجود ضمانت اجرائي خ‪::‬اص ب‪::‬راي‬
‫تضمين جلوگيري از نصب نشانه هاي منبع غيرواقعي يا گمراه كننده ضمانت اجرايي مقرردر مقررات‬
‫مربوط مندرج در قوانين راجع به عاليم يا اسامي تجاري اعمال خواهد شد(ساکی‪.)86:1397،‬‬

‫‪22‬‬
‫توقيف به درخواست مقامات گمركي انجام خواهد شد كه آنها نيز مراتب را سريعًا ب‪::‬ه ط‪::‬رف ذينف‪::‬ع اعم‬
‫از حقيقي و يا حق‪:‬وقي اطالع خواهن‪::‬د داد ت‪::‬ا وي در ص‪::‬ورت تمايل بتوان‪::‬د اق‪::‬دامات الزم در ارتب‪::‬اط ب‪::‬ا‬
‫توقيف انجام شده‪ ،‬به عنوان اقدام احتياطي را انجام دهد‪ .‬با اين حال دادستان يا هر مق‪::‬ام ص‪::‬الح ديگ‪::‬ري‬
‫مي تواند به اعتبار سمت خود يا بنا به درخواست طرف زيان ديده‪ ،‬تقاض‪::‬اي توقيف را نمايد‪ ،‬در اين‬
‫صورت تشريفات مربوط سيرعادي خود را طي خواهد ك‪::‬رد‪ .‬كش‪::‬ورهايي ك‪::‬ه اين موافقتنام‪::‬ه در م‪::‬ورد‬
‫آنها اعمال مي شود تعهد مي كنند در رابطه با فروش يا نم‪::‬ايش يا عرض‪::‬ه ب‪::‬راي ف‪::‬روش ه‪::‬ر ك‪::‬االيي‪،‬‬
‫استفاده از كليه نشانه ها را در تبليغات به صورتي ك‪::‬ه عم‪::‬وم را نس‪::‬بت ب‪::‬ه منب‪::‬ع ك‪::‬اال ف‪::‬ريب ده‪::‬د و در‬
‫تابلوها‪ ،‬آگهي ها‪ ،‬صورتحساب ها‪ ،‬فهرست مشروبات‪ ،‬نامه ه‪::‬ا يا اوراق تج‪::‬اري يا هرگون‪::‬ه مكاتب‪::‬ات‬
‫بازرگاني ديگر درج گردند‪ ،‬نيز ممنوع سازند‪.‬دادگاه هاي هر كشور تصميم خواهند گرفت كه چ‪::‬ه ن‪::‬وع‬
‫نشانه هايي به خاطر خصوصيت عام آنها مشمول مقررات اين موافقتنام‪::‬ه نمي ش‪::‬ود‪.‬ب‪::‬ا اين ح‪::‬ال نش‪::‬انه‬
‫هاي منطقه اي درباره منبع فرآورده هاي درخت تاك از قيد و شرط مذكور در اين م‪:‬اده مس‪:‬تثني هس‪:‬تند‬
‫(ساکی‪.)87:1397،‬‬
‫براساس ماده ‪ 5‬اين موافقتنامه كشورهاي عضو اتحاديه حمايت از مالكيت صنعتي كه به اين موافقتنام‪::‬ه‬
‫ملحق نشده اند‪ ،‬مي توانند بن‪::‬ا ب‪::‬ه درخواس‪::‬ت خ‪::‬ود طب‪::‬ق روش پيش بيني ش‪::‬ده در م‪::‬اده ‪ 16‬كنوانس‪::‬يون‬
‫عمومي به اين موافقتنامه ملح‪:‬ق ش‪:‬وند‪ .‬مق‪:‬ررات م‪:‬واد ‪ 16‬مك‪:‬رر و ‪ 17‬مك‪:‬رر كنوانس‪:‬يون عم‪:‬ومي در‬
‫مورد اين موافقتنامه اعمال خواهد شد‪.‬الزم به ذكر است تا تاريخ ‪ 15‬جوالي ‪ 2004‬تعداد ‪ 34‬كشور به‬
‫عضويت اين كنوانسيون درآمده اند‪ .‬جمهوري اسالمی ايران در سال ‪1382‬به اين موافقتنامه ملحق شده‬
‫است(حجتي اشرفي‪ ،‬بي تا‪.)517 ،‬‬
‫‪ -2-2-4-5‬موافقتنامه لوكارنو براي ايجاد طبق هبندي بين المللي طرح هاي صنعتي‬
‫اين موافقتنامه در سال ‪ 1968‬ميالدي به تصويب رسيده و در سال ‪ 1979‬اصالح ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬موض‪::‬وع‬
‫اين موافقتنامه طبقه بن‪::‬دي ط‪::‬رح ه‪::‬اي ص‪::‬نعتي اس‪::‬ت‪.‬ادارات ص‪::‬الحيتدار كش‪::‬ورهاي متعاه‪::‬د در اس‪::‬ناد‬
‫رسمي تسليم يا ثبت طرح هاي صنعتي بايد نشانه هاي طبقه بندي را درج نماين‪:‬د‪ .‬اين ك‪:‬ار بايد در تم‪:‬ام‬
‫آگهي ه‪::‬اي تس‪::‬ليمي يا ثبت آنه‪::‬ا ك‪::‬ه ادارات م‪::‬ذكور منتش‪::‬ر مي كن‪::‬د ن‪::‬يز ص‪::‬ورت گ‪::‬يرد‪ .‬يك كميت‪::‬ه‬
‫متخصصين كه كليه كشورهاي عضو در آن نماينده اي دارن‪:‬د و طب‪:‬ق اين موافقتنام‪:‬ه تش‪:‬كيل ش‪:‬ده اس‪:‬ت‬
‫وظيفه دارد اين طبقه بندي را به طور دوره اي مورد بررسي قرارداده و اص‪::‬الح نمايد‪ .‬آخ‪::‬رين نس‪::‬خه‬
‫اين طبقه بندي كه از سال ‪ 1999‬ميالدي تاكنون معتبر است هفت نسخه آن است‪.‬‬
‫جديدترين طبق‪::‬ه بن‪::‬دي لوك‪::‬ارنو ك‪::‬ه از اول ژانويه ‪ 1999‬ميالدي ب‪::‬ه م‪::‬ورد اج‪::‬را گ‪::‬ذارده ش‪::‬ده ح‪::‬اوي‬
‫اصالحات و اضافات انجام شده توسط كميته متخصصين در سال ‪ 1998‬ميالدي است‪.‬اين طبقه بندي را‬
‫دبيرخانه سازمان جهاني مالكيت معنوي به منظور اجراي موافقتنامه الهه در خصوص تسليم بين المللي‬
‫طر حهاي صنعتي و همچنين اداره ثبت طرح هاي صنعتي نبلوكس استفاده مي كنند‪ .‬موافقتنامه لوكارنو‬
‫اتحاديه اي را به وجود آورده است‪ .‬اين اتحاديه داراي يك مجمع است‪ ،‬هر كشور عضو اين اتحاديه در‬
‫اين مجم‪::‬ع عض‪::‬ويت دارد‪ .‬يكي از مهم‪::‬ترين وظ‪::‬ايف مجم‪::‬ع ت‪::‬دوين برنام‪::‬ه و بودج‪::‬ه دوس‪::‬اله اتحاديه‬
‫است‪.‬عضويت در موافقتنامه لوكارنو براي كشورهاي عضو كنوانسيون پاريس ازاد است‪ .‬اسناد امضاء‬
‫و احالق بايد به مدير كل سازمان جهاني مالكيت معنوي تحويل گردد‪.‬تا تاريخ ‪ 15‬ژوئيه ‪ 2004‬ميالدي‬
‫تعداد ‪ 44‬كشور به عضويت اين موافقتنامه درآمده اند‪ .‬جمهوري اسالمي ايران تاكنون به عض‪::‬ويت اين‬
‫معاهده درنيامده است (ساکی‪.)88:1397،‬‬
‫‪ -2-2-4-6‬معاهده همكاري ثبت اختراع‬
‫معاهده همكاري ثبت اختراع يا ‪ PCT‬در سال ‪ 1970‬ميالدي در واشنگتن منعق‪::‬د ش‪::‬د و در ژوئن س‪::‬ال‬
‫‪ 198‬به اجرا درآمد‪ .‬تااكتبر ‪148 2015‬كشور عضو معاهده ‪ PCT‬هستند بطوريكه بن‪::‬ابر وب س‪::‬ايت‬
‫وايپو‪ ،‬كشور جمهوري اسالمي ايران از بين اين ‪ 148‬كشور به عنوان آخرين كشور در چهارم ج‪::‬والي‬
‫‪ 2014‬به عضويت اين معاهده در آمد‪ .‬اين معاهده روشي را براي بررسي تقاض‪::‬انامه ه‪::‬اي پتنت ارائ‪::‬ه‬
‫مي دهد بطوريكه براساس آن امك‪::‬ان كس‪::‬ب حف‪:‬اظت از اختراع‪:‬ات ب‪::‬ه ط‪::‬ور همزم‪::‬ان در تع‪::‬داد زيادي‬
‫كشور از طريق ارائه يك «تقاضانامه بين المللي» ميسر مي شود(ساکی‪.)89:1397،‬‬

‫‪23‬‬
‫اين تقاضانامه توسط هر كسي كه تبعه يا مقيم يكي از كشورهاي عضو ‪ PCT‬است ارائه شود‪ .‬به طور‬
‫كلي متقاضيان تبعه يا مقيم يكي از كشورهاي عضو مي توانند تقاض‪::‬انامه را ب‪::‬ه اداره ملي ثبت اخ‪::‬تراع‬
‫آن كشور و يا به دفتر بين المللي وايپو در ژنو ارائه دهند‪ .‬در صورتي كه متقاضي تبعه يا مقيم كشوري‬
‫عضو يكي از ادارات منطق‪::‬ه اي مانن‪::‬د كنوانس‪::‬يون ثبت اخ‪::‬تراع اروپ‪::‬ا‪ ،‬پروتك‪::‬ل ه‪::‬راره در زمين‪::‬ه ثبت‬
‫اختراعات و طرح هاي صنعتي‪ ،‬موافقتنامه اصالح شده بنگوئي يا كنوانسيون ثبت اختراع اوراسيا باشد‬
‫مي تواند تقاضانامه بين المللي را به ترتيب به ادارات منظقه اي ‪ ARIPO , EPO, OAPI‬يا ‪EAPO‬‬
‫نيز ارائه دهد‪.‬پس از ارائه تقاضانامه بين المللي‪ ،‬موضوع اخ‪::‬تراع اين تقاض‪::‬انامه م‪::‬ورد جس‪::‬تجو ق‪::‬رار‬
‫مي گيرد كه به جستجوي بين المللي معروف است‪ .‬اين جستجو توسط يكي از ادارات ثبت اختراعي ك‪::‬ه‬
‫توس‪::‬ط مجم‪::‬ع ‪ PCT‬ب‪::‬ه عن‪::‬وان مرج‪::‬ع جس‪::‬تجوي بين المللي (‪ )ISA‬منص‪::‬وب ش‪::‬ده اس‪::‬ت انج‪::‬ام مي‬
‫شود(ساکی‪.)79:1397،‬‬
‫نت‪:‬ايج جس‪:‬تجو در ق‪:‬الب يك«گ‪:‬زارش جس‪:‬تجوي بين المللي» منتش‪:‬ر مي ش‪:‬ود‪ .‬اين گ‪:‬زارش در حقيقت‬
‫فهرستي از اسناد قبال منتشر شده را كه ممكن است قابليت پتنت ش‪::‬دن اخ‪::‬تراع ادع‪::‬ا ش‪::‬ده در تقاض‪::‬انامه‬
‫بين المللي را تحت تاثير قرار دهد تشكيل مي دهد‪ .‬بطور همزم‪::‬ان مرج‪::‬ع ‪ ISA‬در م‪::‬ورد ق‪::‬ابليت پتنت‬
‫شدن اين اختراع‪ ،‬يك نظر مكتوب ارائه مي دهد‪ .‬گزارش جستجوي بين المللي و نظر مكتوب در م‪::‬ورد‬
‫قابليت پتنت شدن اختراع توسط ‪ ISA‬به متقاضي ابالغ مي شود بطوريكه ممكن است متقاضي تص‪::‬ميم‬
‫بگيرد‪ .‬تقاضانامه خود را پس بگيرد ب‪::‬ويژه اگ‪::‬ر اين گ‪::‬زارش يا نظ‪::‬ر امك‪::‬ان اعط‪::‬اي پتنت را بعيد مي‬
‫داند‪.‬در صورتيكه تقاضانامه بين المللي توسط متقاضي پس گرفته نشود اين تقاضانامه به همراه گزارش‬
‫جستجوي بين المللي توسط دفتر بين المللي وايپو منتشر مي شود‪ .‬بهرح‪::‬ال نظ‪::‬ر مكت‪::‬وب ارائ‪::‬ه ش‪::‬ده در‬
‫مورد قابليت پتنت ش‪::‬دن اخ‪::‬تراع منتش‪::‬ر نمي ش‪::‬ود‪ .‬پس از اين انتش‪::‬ار‪ ،‬متقاض‪::‬ي بررس‪::‬ي مق‪::‬دماتي بين‬
‫المللي را درخواست كند‪.‬اين بررسي معادل ارزيابي ثانويه قابليت پتنت شدن اختراع دوم است بطوريكه‬
‫نوآروي‪ ،‬گام ابتكاري و كاربردپذيري صنعتي اختراع در نظر گرفته مي شود‪ .‬اين ارزيابي فرصتي را‬
‫براي متقاضي فراهم مي كند تا ادعاهاي اختراع خود را برطب‪::‬ق مش‪::‬اوره مرج‪::‬ع بررس‪::‬ي مق‪::‬دماتي بين‬
‫المللي‪1‬اصالح كند‪ .‬در اغلب موارد‪ ،‬مرجع ‪ IPREA‬همان مرجع ‪ ISA‬است بطوريكه مطابقت هر يك‬
‫از ادعاهاي تقاضانامه را با الزامات ثبت اختراع بيشتر بررسي مي كند‪ .‬بهرحال اين ارزيابي الزام آور‬
‫نيست و ادارات ملي ثبت اختراع مي توانند قبل از اعطاي پتنت ملي‪ ،‬مج‪::‬ددا اخ‪::‬تراع را بررس‪::‬ي كنن‪::‬د‪.‬‬
‫در ظرف ‪ 30‬يا ‪ 31‬ماه از تاريخ تقدم‪ ،‬متقاضي بايد در مورد كش‪::‬ورهايي ك‪::‬ه مي خواه‪::‬د اخ‪::‬تراع وارد‬
‫مرحله ملي شود تصميم گيري كند‪ .‬به عبارت ديگر بايد با پرداخت هزينه هاي ملي مربوطه‪ ،‬در زم‪::‬ان‬
‫مورد نياز ترجمه تقاضانامه انجام شود و در صورت الزام قوانين ملي آن كشور‪ ،‬يك كارگزار ملي ثبت‬
‫اختراع تعيين شود تا به نمايندگي از متقاضي اقدامات الزم در كش‪::‬ور مربوط‪::‬ه انج‪::‬ام ش‪::‬ود‪ .‬در مرحل‪::‬ه‬
‫ملي‪ ،‬ادارات ملي يا منطقه اي ثبت اختراع‪ ،‬تقاضانامه بين المللي را مانند تقاضانامه ه‪::‬ايي ك‪::‬ه مس‪::‬تقيما‬
‫بصورت ملي يا منطقه اي ارائه شده است‪ ،‬بررسي مي كنند‪ .‬فرايند ‪ PCT‬ب‪::‬راي متقاض‪::‬ي‪ ،‬ادارات ثبت‬
‫اختراع و عموم مردم داراي مزاياي متعددي است‪ .‬برخي از اين مزايا عبارتند‪:‬‬
‫متقاضي بر طبق روش ‪ PCT‬نسبت به ساير روش ها به مدت ‪ 18‬ماه زمان بيشتري در اختيار دارد تا‬
‫در مورد مطلوب بودن حفاظت از اختراع در كشورهاي خ‪::‬ارجي بيش‪::‬تر تام‪::‬ل كن‪::‬د‪ ،‬ك‪::‬ارگزاران محلي‬
‫ثبت اختراع را در هر يك از كشورهاي خارجي تعيين كند‪ ،‬ترجمه هاي موردنياز را تهيه و هزينه هاي‬
‫ملي را پرداخت كند‪ .‬ب‪::‬ر طب‪::‬ق فراين‪::‬د ‪ PCT‬درص‪::‬ورتيكه تقاض‪::‬انامه بين المللي در ق‪::‬الب تج‪::‬ويز ش‪::‬ده‬
‫توسط ‪ PCT‬تهيه شود و واجد الزامات شكلي اين معاهده باشد در طي مرحله ملي‪ ،‬امكان رد تقاضانامه‬
‫توسط ادارات ملي تعيين شده براساس ويژگي هاي رس‪::‬مي و ش‪::‬كلي وج‪::‬ود ن‪::‬دارد ‪ .‬همچ‪::‬نين ب‪::‬ر اس‪::‬اس‬
‫گزارش جستجوي بين المللي يا نظر مكتوب ‪ ، ISA‬متقاضي مي تواند امك‪::‬ان ثبت اخ‪::‬تراع خ‪::‬ود را در‬
‫مناطق يا كشورهاي مورد نظر با احتمال منطقي ارزيابي كند(ساکی‪.)89:1397،‬‬
‫بعالوه در طي بررسي مقدماتي بين المللي‪ ،‬امك‪::‬ان اص‪::‬الح تقاض‪::‬انامه بين المللي قب‪::‬ل از وارد ش‪::‬دن ب‪::‬ه‬
‫مرحله ملي وجود دارد تا منافع متقاض‪:‬ي بيش‪:‬تر لح‪:‬اظ ش‪:‬ود‪.‬ب‪:‬ا در نظ‪:‬ر گ‪:‬رفتن گ‪:‬زارش جس‪:‬تجوي بين‬
‫‪1‬‬
‫‪- IPREA‬‬

‫‪24‬‬
‫المللي‪ ،‬نظر مكتوب و در صورت امكان گزارش بررسي مق‪:‬دماتي بين المللي ب‪:‬ه هم‪:‬راه تقاض‪::‬انامه بين‬
‫المللي‪ ،‬كار جستجو و بررسي توسط ادارات ملي ثبت اختراع مي تواند بطور قابل توجهي كاهش يابد و‬
‫يا عمال حذف شود‪.‬با توجه به اينكه تقاضانامه بين المللي به همراه گزارش جس‪::‬تجوي بين المللي منتش‪::‬ر‬
‫مي شود اشخاص ث‪:‬الث در م‪:‬ورد امك‪:‬ان پتنت ش‪:‬دن اخ‪:‬تراع ادع‪:‬ا ش‪:‬ده به‪:‬تر مي توانن‪:‬د تص‪::‬ميم گ‪:‬يري‬
‫كنند‪.‬الزم به ذكر است كد دوحرفي مع‪::‬رف س‪::‬ازمان جه‪::‬اني م‪::‬الكيت فك‪::‬ري و دف‪::‬تر بين المللي س‪::‬ازمان‬
‫جهاني مالكيت فكري بر طبق استاندارد وايپو به ترتيب ‪ WO‬و ‪ IB‬است بطوريكه تقاضانامه هاي بين‬
‫المللي ارائه شده تحت معاهده ‪ PCT‬با كد ‪ WO‬مشخص مي شود‪.‬‬
‫‪ -2-2-4-7‬موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس)‬
‫از دهه ‪ ،1970‬با توجه به نقایص کنوانسیون ها و موافقت نامه های قبلی و عدم وجود یک س‪::‬از و ک‪::‬ار‬
‫اجرایی موثر در آنها باعث مطرح شدن حق‪:‬وق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری از س‪::‬وی کش‪::‬ور ه‪::‬ای توس‪::‬عه یافت‪::‬ه در‬
‫مذاکرات دور اروگوئه در قالب موافقت نامه عم‪::‬ومی تعرف‪::‬ه و تج‪::‬ارت «گ‪::‬ات» ش‪::‬د ک‪::‬ه س‪::‬ر انج‪::‬ام ب‪::‬ه‬
‫تصویب «موافقت نامه جنبه های تجاری مالکیت فکری»‪ ،‬تریپس‪1‬منجر گردید‪ .‬اجرای این موافقت نامه‬
‫از سال ‪ 1995‬آغاز شده است‪.‬‬
‫موافقت نامه جنبه های تجاری مالکیت فکری( تریپس) یکی از اج‪:‬زای تفکی‪:‬ک ناپ‪:‬ذیر س‪:‬ند نه‪:‬ایی دور‬
‫اروگوئه‪ 2‬و یکی از سه رکن موافقت نامه های سازمان جهانی تجارت‪ 3‬شامل موافقت نامه های مرب‪::‬وط‬
‫به تجارت کاال‪ ،‬خدمات و مالکیت فکری) است‪ .‬این موافقت نامه جامع ت‪::‬رین س‪::‬ند بین المللی در م‪::‬ورد‬
‫حقوق مالکیت فکری است و حوزه هایی مثل حق مولف (ک‪::‬پی رایت) و حق‪::‬وق ج‪::‬انبی‪ ،‬عالیم تج‪::‬اری‪،‬‬
‫عالیم جغرافیایی‪ ،‬طرح های صنعتی‪ ،‬ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع‪ ،‬ط‪::‬رح ه‪::‬ای س‪::‬اخت م‪::‬دارهای یکپارچ‪::‬ه و اس‪::‬رار‬
‫تجاری را در بر می گیرد‪ .‬اين موافقتنام‪::‬ه‪ ،‬ج‪::‬امعترين س‪::‬ند بين المللي در م‪::‬ورد حق‪::‬وق م‪::‬الكيت فك‪::‬ري‬
‫اس‪::‬ت و ح‪::‬وزه ه‪::‬ايي مث‪::‬ل ح‪::‬ق نس‪::‬خه ب‪::‬رداري و حق‪::‬وق ج‪::‬انبي آن‪ ،‬عاليم تج‪::‬اري‪ ،‬عاليم جغرافيايي‪،‬‬
‫طرحهاي صنعتي‪ ،‬حق اختراع و طرحهاي ساخت مدارهاي يكپارچه و اطالع‪:‬ات افش‪:‬ا نش‪:‬ده يا اس‪:‬رار‬
‫تجاري را در بر مي گيرد‪.‬اين موافقتنامه‪:‬‬
‫‪-1‬اصول اساسي حاكم بر سازمان تجارت جهاني را به حقوق مالكيت فكري تسري مي دهد‪.‬‬
‫‪-2‬استانداردهاي حداقل را براي حمايت از حقوق حوزه هاي فوق تعيين مي كند(ساکی‪.)91:1397،‬‬
‫اصالحات و رويه هاي الزم براي اجراي حقوق مالكيت فكري در كشورهاي عضو را تجويز مي كند‪.‬‬
‫بر اساس اين موافقتنامه به كشورهاي عضو بايد تغييرات الزم را در قوانين ملي خود به وجود آورده و‬
‫خود را براي اجراي موافقتنامه آماده سازند‪ .‬اين مهلت براي همه كشورها ت‪::‬ا اول ژانويه ‪ 2006‬تع‪::‬يين‬
‫شده كه البه براي كشورهاي كم توسعه يافته‪ ،‬قابل تمديد است‪.‬‬
‫بر اساس اين موافقتنامه‪ ،‬كشورهاي عضو‪ ،‬مكلف هس‪::‬تند ك‪::‬ه هيچگون‪::‬ه اق‪::‬دامي ك‪::‬ه ب‪::‬اعث ت‪::‬نزل س‪::‬طح‬
‫حمايت آن كشور از حقوق مالكيت فكري گردد‪ ،‬انجام ندهند‪ .‬موافقتنامه سه ويژگي عمده دارد‪:‬‬
‫‪-1‬تع‪::::‬يين اس‪::::‬تانداردهاي ح‪::::‬داقل ب‪::::‬راي حم‪::::‬ايت از حق‪::::‬وق م‪::::‬الكيت فك‪::::‬ري تحت پوش‪::::‬ش اين‬
‫موافقتنامه«استانداردهاي حداقل» به اين معناست كه نظام مالكيت فكري اعضا نبايد در سطحي پايين تر‬
‫از اين استانداردهاي حداقل باشد ولي قرار داشتن در سطحي باالتر از استانداردها‪ ،‬ايرادي ندارد‪.‬‬
‫‪-2‬تأكيد ب‪::‬ر مس‪::‬ئله اج‪::‬را‪:‬يكي از ويژگيه‪::‬اي موافقتنام‪::‬ه ‪ TRIPS‬ك‪::‬ه آن را از كنوانس‪::‬يونهاي ‪WIPO‬‬
‫متمايز مي كند‪ ،‬تأكيد آن بر اجراي مفاد موافقتنامه در كشورهاي عضو است ك‪::‬ه ب‪::‬ر اس‪::‬اس آن اعض‪::‬اء‬
‫مكلفند كه باايجاد يك مكانيزم اجرايي و قضايي‪ ،‬شامل رويه هاي اج‪::‬رايي‪ ،‬مجازته‪::‬اي م‪::‬دني و كيف‪::‬ري‪،‬‬
‫اقدامات موقتي يا تأميني و اقدامات مرزي‪ ،‬از نقض حقوق مالكيت فكري جلوگيري كرده و در صورت‬
‫نقض‪ ،‬آن را متوقف و خاطيان را مجازات نمايند‪.‬‬
‫‪ -3‬تأمين مكانيزمهاي حل اختالف‪ :‬از ديگر ويژگيهاي متمايز كننده موافقتنامه ‪TRIPS‬تأمين مكانيزمي‬
‫براي حل اختالف مربوط به تعه‪::‬دات اين موافقتنام‪::‬ه اس‪::‬ت ك‪::‬ه ب‪::‬ا پش‪::‬توانه موافقتنام‪::‬ه س‪::‬ازمان تج‪::‬ارت‬
‫‪1‬‬
‫‪-Trips‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Uruguay Round‬‬
‫‪3‬‬
‫‪-WTO‬‬

‫‪25‬‬
‫جهاني صورت مي گيرد‪ .‬در صورت عدم اجراي تعهدات ‪ TRIPS‬از سوي يك عض‪::‬و‪ ،‬مح‪::‬روميت از‬
‫امتيازات اين س‪::‬ازمان را در پي خواه‪::‬د داش‪::‬ت‪ .‬الزم ب‪::‬ه توض‪::‬يح اس‪::‬ت ك‪::‬ه(‪ )WIPO‬س‪::‬ازمان جه‪::‬اني‬
‫مالكيت فكري با( ‪ )WTO‬سازمان تج‪::‬ارت جه‪::‬اني در اج‪::‬راي موافقتنام‪::‬ه ‪ TRIPS‬ب‪::‬ه ويژه در م‪::‬ورد‬
‫كش‪::‬ورهاي در ح‪::‬ال توس‪::‬عه‪ ،‬همك‪::‬اري مس‪::‬تمر دارد‪ .‬متن كام‪::‬ل موافقتنام‪::‬ه ‪ TRIPS‬توس‪::‬ط مؤسس‪::‬ه‬
‫مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني با عنوان«سند نهائي دور اروگوئه» ترجمه و منتشر شده است(ساکی‪،‬‬
‫‪.)91:1397‬‬

‫ی م‪4‬الکیت‌‬ ‫‪ -2-2-4-8‬قانون الحاق دولت‌ جمهوری‌ اسالمی‌ ایران به‌ کنوانسیون تأسیس‌ سازمان جه‪4‬ان ‌‬
‫معنوی‌‬
‫درجمهوری‌ اسالمی‌ ایران مط‪::‬ابق‌ م‪::‬اده واح‪::‬ده مص‪::‬وب‪ ٤/٧/١٣٨٠‬مجلس‌ ش‪::‬ورای‌ اس‪::‬المی‌‪ ،‬ب ‌ه دولت‌‬
‫اجازه داده شده است‌ ک ‌ه ب ‌ه کنوانسیون تأسیس‌ سازمان جهانی‌ مالکیت‌ معنوی‌ امضاء شده در استکلهم‌ ب ‌ه‬
‫تاریخ‌ چهاردهم‌ جوالی‪‌١٩٦٧‬میالدی‌ با اصالحات بعدی‌ بپیوندد‪.‬‬
‫درخصوص سابق ‌ه تشکیل‌ سازمان جهانی‌ مالکیت‌ معن‪::‬وی‌ ن‪::‬یز بای‪::‬د گفت‌ ک ‌ه پس‌ ازتص‪::‬ویب‌ کنوانس‪::‬یون‬
‫ب کنوانس‪::‬یون ب‪::‬رن درس‪::‬ال‬ ‫ت ص‪::‬نعتی‌ وتص‪::‬وی ‌‬ ‫پ‪::‬اریس‌ درس‪::‬ال‪ ١٨٨٣‬ب‪::‬رای‌ حم‪::‬ایت‌ ازحق‪::‬وق م‪::‬الکی ‌‬
‫ن دو کنوانس‪::‬یون ب‪::‬رای‌ اداره ام‪::‬ور‬ ‫ت از حق‪:‬وق م‪::‬الکیت‌ ادبی‌ و ه‪::‬نری‌‪ ،‬ه‪::‬ریک‌ از ای ‌‬ ‫‪١٨٨٦‬برای‌ حمای ‌‬
‫ن‬
‫ن المللی‌ مشترك بن‪::‬ام دف‪::‬تر بی ‌‬ ‫ک دفتر بی ‌‬
‫خود ادارهای‌ را پیش‌بینی‌ کردند و در سال‪١٨٩٣‬میالدی‌ نیز ی ‌‬
‫ت انجام امور اتحادی ‌ه های‌ ف‪::‬وق تأس‪::‬یس‌ گردی‪::‬د و‬ ‫ت معنوی‌ جه ‌‬‫المللی‌ متحد برای‌ حمایت‌ ازحقوق مالکی ‌‬
‫ت کنفدراسیون س‪::‬وئیس‌ اداره می‌ ش‪::‬د‪ .‬درس‪::‬ال‪١٩٦٧‬نیز‬ ‫ن دفتر نیز تا سال‪١٩٦٧‬میالدی‌ زیر نظر دول ‌‬ ‫ای ‌‬
‫ب رس‪::‬ید و از جمل ‌ه وظ‪::‬ایف‌ آن نیزتأیی‪::‬د‬ ‫ت معنوی‌ دراستکلهم‌ ب ‌ه تصوی ‌‬ ‫کنوانسیون سازمان جهانی‌ مالکی ‌‬
‫خدمات اداری‌ اتحادی ‌ه های‌ پاریس‌ و برن و دیگراتحادی ‌ه های‌ مخصوص ک ‌ه در رابط ‌ه ب‪::‬ا اتح‪::‬ادی ‌ه ه‪::‬ای‌‬
‫ن سازمان درسال ‪١٩٧٤‬ب ‌ه عن‪:‬وان یکی‌ ازس‪:‬ازمان ه‪:‬ای‌ تخصص‪:‬ی‌‬ ‫مزبور تأسیس‌ شده اند‪ ،‬می‌ باشد‪ .‬ای ‌‬
‫سازمان ملل‌ متحد پذیرفت ‌ه شده است‌‪( .‬محسنی‪،‬محسنی‪.)129:1400،‬‬
‫‪ -2-2-5‬آثار مالکیت صنعتی در حقوق بین الملل‬
‫تالش ب‪::‬رای جه‪::‬انی ش‪::‬دن م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‪ ،‬ب‪::‬ا کنوانس‪::‬یون پ‪::‬اریس آغ‪::‬از ش‪::‬د‪ .‬این معاه‪::‬ده اولین و‬
‫برزرگترین سند حقوقی بین المللی برای حمایت از عالئم تجاری و آفرینشهای صنعتی متعل‪::‬ق ب‪::‬ه اتب‪::‬اع‬
‫کشورهای عضو اتحادیه پاریس را فراهم کرد‪ .‬موافقتنامه مذکور مربوط ب‪::‬ه دو ش‪::‬اخنه اص‪::‬لی م‪::‬الکیت‬
‫صنعتی یعنی حق اختراع و حق م‪::‬الکیت ب‪::‬ر عالئم تج‪::‬اری ب‪::‬وده و رع‪:‬ایت دو اص‪::‬ل مهم در آن بس‪::‬یار‬
‫مورد توجه فرار گرفته است(پورمحمدی‪ .)238:1384،‬در زمین‪::‬ه حق‪::‬وق بین المل‪::‬ل‪ ،‬معاه‪::‬دات ن‪::‬یز از‬
‫اهمیت زی‪::‬ادی برخ‪::‬وردار ب‪::‬وده و ح‪::‬تی کش‪::‬ورهایی نظ‪::‬یر ای‪::‬ران دارای تع‪::‬داد پرش‪::‬ماری از معاه‪::‬دات‬
‫دوجانبه هستند‪ .‬مهمترین کنوانسیونها در این رابطه عبارتند از‪ :‬موافقتنامه راجع به جنب‪::‬ه ه‪::‬ای تج‪::‬ارتی‬
‫حقوق مالکیت فکری موسوم به موافقتنامه ت‪::‬ریپس‪ ،‬معاه‪::‬ده همکاریه‪::‬ای اختراع‪::‬ات و موافقتنام‪::‬ه اله‪::‬ه‬
‫جهت تودیع بین المللی طرحهای صنعتی‪ .‬معاهده تریپس راج‪::‬ع ب‪::‬ه جنب‪::‬ه ه‪::‬ای تج‪::‬ارتی حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‬
‫فکری یکی از اسناد جدایی ناپذیر مؤسس سازمان تجارت جهانی است که تصویب و الحاق به آن شرط‬
‫ضروری پیوستن به سازمان تجارت جهانی میباشد‪ .‬باید در نظر داش‪::‬ت ک‪::‬ه این موافقتنام‪::‬ه اگ‪::‬ر انقالبی‬
‫در زمینه حقوق بین الملل مالکیت فکری نباشد به طور یقین تحولی عمیق در این زمینه محسوب خواهد‬
‫گشت‪ .‬به علت نقش مهمی که سازمان جهانی مالکیت فکری‪1‬در طی دور مذاکرات اروگوئه برای تهی‪::‬ه‬
‫پیش نویس موافقتنامه تریپس به عنوان مهمترین سند تضمین کننده حقوق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری در س‪::‬طح بین‬
‫المللی داشت معماران حقوقی گات تریپس تصمیم گرفتند تا برای مدیریت سامانه‪ -‬تریپس نهاد م‪::‬دیریتی‬
‫خاص و ویژه ای را تعبیه ننمایند و امر اعمال مدیریت در زمینه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری در موافقتنام‪::‬ه‬
‫تریپس را به وایپو بسپارند‪ .‬پیش از امضای موافقتنامه جنبه های تجارتی حقوق مالکیت فک‪::‬ری از ی‪::‬ک‬
‫طرف قوانین و مقررات گات و از طرفی دیگر توافقهای بین المللی در زمینه حمایت از حقوق م‪::‬الکیت‬
‫فکری دارای دو ماهیت مستقل و جدا از هم بودند(مجاهد‪،‬جعفری‪.)9:1400،‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- WIPO‬‬

‫‪26‬‬
‫به بیان دیگر نظام بین الدولی مالکیت فکری به قرن نوزدهم ب‪::‬از میگ‪::‬ردد‪.‬تص‪::‬ویب کنوانس‪::‬یون پ‪::‬اریس‬
‫برای حمایت از مالکیت صنعتی در قرن نوزدهم و نیز تصویب کنوانسیون برن برای حمایت از حق‪::‬وق‬
‫مالکیت ادبی و هنری در همان سده‪ ،‬دلیلی بر این مدعا میباشد‪ .‬نویسندگان اصلی موافقتنامه ت‪::‬ریپس ک‪::‬ه‬
‫درصدد به تصویب رساندن یک معاهده بین المللی پر نفوذ در زمینه رعایت حق‪::‬وق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری در‬
‫سطح جهان بوده اند در کنار این هدف کلی‪ ،‬اهداف دیگری را نیز مدنظر داشته اند که از مهمترین آنها‬
‫میتوان کمک به استفاده متقابل تولیدکنندگان و استفاده کنندگان از دانش فنی به منظور ایج‪::‬اد ت‪::‬وازن بین‬
‫حقوق و تعهدات؛ کمک به توسعه ابداعات تکنولوژیک انتقال و گسترش تکنولوژی‪ ،‬تقلی‪::‬ل انحراف‪::‬ات و‬
‫مبانی و موانع پیش روی تجارت بین الملل‪ ،‬مانع نشدن روشهای اجرایی م‪::‬الکیت فک‪::‬ری در پیش روی‬
‫تجارت قانونی و مشروع ؛ حمایت مؤثر و کافی از حقوق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری ب‪::‬ه وی‪::‬ژه ب‪::‬ا ارائ‪::‬ه روش‪::‬های‬
‫مؤثر و سریع برای جلوگیری از اختالفات میان دولتها و حل و فصل اختالف‪::‬ات می‪::‬ان آنه‪::‬ا ؛ حم‪::‬ایت از‬
‫آزادی تجارت و مقابله با سوءاستفاده از حقوق مالکیت فکری‪.‬‬
‫اصل بنیادین دیگر در موافقتنامه تریپس اصل دولت کامله الوداد میباشد‪ .‬معماران حقوقی ت‪::‬ریپس ب‪::‬رای‬
‫اولین بار این اصل که قبال در مورد تجارت بین الملل مورد استناد و اعم‪::‬ال ب‪::‬وده اس‪::‬ت را وارد ح‪::‬وزه‬
‫موافقتنامه ها و کنوانسیونهای حقوق مالکیت فکری نموده اند‪ .‬در ماده چهار این موافقتنامه آم‪::‬ده اس‪::‬ت‪،‬‬
‫هرگونه مزایا‪ ،‬منافع‪ ،‬امتیاز یا معافیتی که یک عضو در خصوص حمایت از م‪:‬الکیت فک‪:‬ری ب‪:‬ه اتب‪:‬اع‬
‫هر کشور دیگر اعطاء کند فورًا و بدون هیچگونه قید و شرطی با رعایت استثنائات در مورد اتباع تمام‬
‫اعضا و سایر دول متعاهد پذیرفته و اعمال خواهد شد‪.‬الزم به ذکر است موافقتنامه ت‪::‬ریپس ب‪::‬ه ص‪::‬ورت‬
‫جداگانه اقدام به تعریف طرحهای ص‪::‬نعتی ننم‪::‬وده بلک‪::‬ه این موافقتنام‪::‬ه در بخش‪ 4‬خ‪::‬ود را در ق‪::‬الب دو‬
‫ماده مقرراتی را برای طرحه‪::‬ای ص‪::‬نعتی ب‪::‬ه ص‪::‬ورت جداگان‪::‬ه مق‪::‬رر نم‪::‬وده اس‪::‬ت‪( .‬مجاه‪::‬د‪،‬جعف‪::‬ری‪،‬‬
‫‪.)11:1400‬‬
‫برابر بند الف ماده ‪ 25‬این موافقتنامه دول متعاهد می بایست برای حمایت از طرحهای ص‪::‬نعتی ک‪::‬ه ب‪::‬ه‬
‫طور مستقل مورد تهیه قرار گرفته و واجد جنبه جدید یا اصیل می باشد‪ ،‬ترتیباتی حمایتی مق‪::‬رر دارن‪::‬د‪.‬‬
‫همچنین اعضا میتوانند مقرر نمایند که اگر طرحی واجد جنب‪::‬ه چش‪::‬مگیر و قاب‪::‬ل مالحظ‪::‬ه ای نس‪::‬بت ب‪::‬ه‬
‫طرحهای قبلی نباش‪::‬د نتوان‪::‬د از م‪::‬وقعیت قاب‪::‬ل حم‪::‬ایت برخ‪::‬وردار گ‪::‬ردد‪ .‬کنوانس‪::‬یون پ‪::‬اریس ن‪::‬اظر ب‪::‬ر‬
‫م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در مفه‪::‬وم وس‪::‬یع آن اس‪::‬ت و تقریب ‪ً:‬ا هم‪::‬ه مق‪::‬والت م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی اعم از اخ‪::‬تراع‪،‬‬
‫عالمت‪ ،‬طرح صنعتی‪ ،‬اسامی مبدأ‪ ،‬نشانه منبع‪ ،‬رقابت غیرمنص‪::‬فانه و ‪ ...‬را در ب‪::‬ر میگ‪::‬یرد و عن‪::‬وان‬
‫سندی پایه در این زمینه محسوب میشود‪ ،‬به طوری که کنوانسیونهای بعدی در ح‪::‬وزه م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‬
‫صرفًا مقررات کنوانسیون پاریس را توسعه داده اند‪ .‬مقررات م‪:‬اهوی کنوانس‪:‬یون در س‪:‬ه گ‪:‬روه اص‪::‬لی‬
‫رفتار ملی‪ ،‬حق تقدم و قواعد مشترک‪ .‬براساس مقررات رفت‪::‬ار ملی‪ ،‬کنوانس‪::‬یون در خص‪::‬وص حم‪::‬ایت‬
‫از مالکیت صنعتی مقرر میدارد که هر دولت متعاه‪::‬د بای‪::‬د هم‪::‬ان حم‪::‬ایتی را از اتب‪::‬اع دولته‪::‬ای متعاه‪::‬د‬
‫دیگر به عمل آورد که به اتباع خود اعط‪:‬اء میکن‪:‬د اتب‪:‬اع کش‪:‬ورهای غ‪:‬یر عض‪:‬و ب‪:‬ه ش‪:‬رطی ک‪:‬ه دارای‬
‫اقامتگاه یا فعالیت تجاری یا ص‪:‬نعتی م‪:‬ؤثر در ی‪:‬ک کش‪:‬ور عض‪:‬و باش‪:‬ند‪ ،‬ب‪:‬از هم ح‪:‬ق برخ‪:‬ورداری از‬
‫رفتار ملی را دارند که شامل ضمانت اجراهای ملی در صورت نقض حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در ی‪::‬ک‬
‫کشور میشود(کیانی‪.)32:1390،‬‬
‫به عالوه‪ ،‬کنوانسیون در خصوص اختراعات عالئم و طرحهای صنعتی حق تقدم را مقرر داش‪::‬ته و این‬
‫بدان معنا است که به عنوان یک قاعده‪ ،‬متقاضی بتواند با تسلیم اولین اظهارنامه در یکی از کش‪::‬ورهای‬
‫متعاهد‪ ،‬ظرف مدتی یع‪::‬نی ‪ 12‬م‪::‬اه در م‪::‬ورد اختراع‪::‬ات و م‪::‬دلهای اش‪::‬یاء مص‪::‬رفی و ‪ 6‬م‪::‬اه در م‪::‬ورد‬
‫طرحه‪::‬ای ص‪::‬نعتی و عالئم خواس‪::‬تار حم‪::‬ایت از موض‪::‬وع اظهارنام‪::‬ه در هری‪::‬ک از کش‪::‬ورهای دیگ‪::‬ر‬
‫عضو کنوانسیون شود‪ .‬بنابر این اگر در این مرحله حقوق اظهارکننده ب‪::‬ه ه‪::‬ر ش‪::‬کلی در کش‪::‬ور مقص‪::‬د‬
‫نقض ش‪::‬ود‪ ،‬میتوان‪::‬د ب‪::‬ه ض‪::‬مانت اجراه‪::‬ای مق‪::‬رر در ق‪::‬انون ملی آن کش‪::‬ور متوس‪::‬ل ش‪::‬ود‪ .‬س‪::‬رانجام‬
‫کنوانسیون برخی قواعد مشترک را در مورد مقررات مالکیت صنعتی مقرر می دارد که همه طرفه‪::‬ای‬
‫متعاهد باید از آن تبعیت نمایند‪ .‬مثًال اصل سرزمینی ب‪:‬ودن حم‪:‬ایت از کلی‪:‬ه مالکیته‪:‬ای ص‪:‬نعتی‪ ،‬ب‪:‬ه این‬
‫معنا که ثبت یک حق مالکیت صنعتی در یک کشور به معنای آن نیست که سایر کشورها نیز باید از آن‬

‫‪27‬‬
‫حمایت به عمل آورند‪ .‬به موازات این مقررات ماهوی حمایت‪ ،‬کنوانسیون از میان انواع م‪::‬الکیت ه‪::‬ای‬
‫صنعتی مقرراتی را برای حمایت از نام و عالئم تجاری و نشانه های منبع در مقاب‪::‬ل نقض‪::‬های احتم‪::‬الی‬
‫پیشبینی کرده است‪ .‬ایران برای حضور فعاالنه در تع‪::‬امالت اقتص‪::‬ادی و تج‪::‬اری بین المللی ن‪::‬اگزیر ب‪::‬ه‬
‫رعایت استانداردهای حداقل مقرر در موافقتنام‪::‬ه ت‪::‬ریپس در حوزهه‪::‬ای حم‪::‬ایت و اج‪::‬را میباش‪::‬د و بای‪::‬د‬
‫اصالحات الزم را در نظام حمایت از حقوق مالکیت معنوی خود به طور اعم و حقوق مالکیت ص‪:‬نعتی‬
‫به طور اخص به عم‪::‬ل آورد‪ ،‬زی‪::‬را مق‪::‬ررات موافقتنام‪::‬ه ت‪::‬ریپس در ق‪::‬الب تعه‪::‬د واح‪::‬ده ب‪::‬ه مانن‪::‬د س‪::‬ایر‬
‫موافقتنامه سازمان تجارت جهانی الزم االجرا است و در آن هیچگونه تخطی برای کشورهای عض‪::‬و و‬
‫یا تخفیف قابل توجهی برای اجرا و تضمین استانداردهای حم‪::‬ایت مق‪::‬رر در موافقتنام‪::‬ه در نظ‪::‬ر گرفت‪::‬ه‬
‫نشده است‪ .‬همچنین‪ ،‬در نظام حقوق مالکیت صنعتی کش‪:‬ور ای‪:‬ران تمهی‪:‬دات اش‪:‬اره ش‪:‬ده در کنوانس‪:‬یون‬
‫پاریس در زمینه اجرای حق‪ ،‬در قانون ثبت اختراع‪::‬ات‪ ،‬طرحه‪::‬ای ص‪::‬نعتی و عالئم تج‪::‬اری پیش بی‪::‬نی‬
‫شده است‪.‬‬

‫فصل سوم‪:‬آثار مالکیت صنعتی در حقوق موضوعه ایران‬

‫‪28‬‬
 ‫‪ -3-1‬تاریخیچه حمایت از حقوق مالکیت صنعتی ایران‬
‫کلیه رشته های حقوقی از جمله حقوق کیفری به عنوان سازو کاره‪::‬ایی ب‪::‬رای نی‪::‬ل ب‪::‬ه کن‪::‬ترل اجتم‪::‬اعی‬
‫ابداع شده اند هدف آنها تنظیم رفتار و فعالیتهای افراد در جامعه است‪ .‬اما حقوق کیفری ب‪::‬ا س‪::‬ایر رش‪::‬ته‬
‫های حقوق تفاوت دارد از این لحاظ که علیه کسانی که دس‪::‬تورهای آن را نقض مینماین‪::‬د از مجازاته‪::‬ای‬
‫خفت آور استفاده میکند‪ .‬حقوق کیفری تالش میکند تا ارزشهای بنیادین را که نمایانگر شیوۀ زن‪::‬دگی م‪::‬ا‬
‫هستند‪ ،‬منعکس نماید و سپس از چم‪::‬اق ب‪::‬زرگ کیف‪::‬ر ب‪::‬ه عن‪::‬وان وس‪::‬یله ای ب‪::‬رای تحکیم این ارزش‪::‬ها و‬
‫حصول اطمینان از رعایت شدن آنها استفاده میکند‪ .‬در این مسیر حقوق کیفری نه تنها در صدد حم‪::‬ایت‬
‫از فرد بلکه به دنبال حمایت از ساختار و نظم جامعه نیز می باشد(کالرکس‪::‬ون‪ .)۲۲۳: ۱۳۷۲ ،‬نگ‪::‬اهی‬
‫گذرا به تاریخ تحوالت حقوق کیفری بیش از هر چیز نشان میدهد ک‪::‬ه جوام‪::‬ع مختل‪::‬ف ب‪::‬رای حم‪::‬ایت از‬
‫ارزشهای حاکم و مورد قبول خود به حقوق کیف‪:‬ری متوس‪:‬ل ش‪:‬ده ان‪:‬د ب‪:‬ه عب‪:‬ارت دیگ‪:‬ر س‪:‬ازوکار ج‪:‬رم‬
‫انگاری رفتارهای مغایر ب‪:‬ا هنجاره‪:‬ای پذیرفت‪:‬ه ش‪:‬ده از جمل‪:‬ه ش‪:‬ناخته ش‪:‬ده ت‪:‬رین در دس‪:‬ترس ت‪:‬رین و‬
‫دیرپاترین مکانیزمهایی است که جوامع برای کنترل اجتماعی رسمی از آن سود جسته اند‪.‬‬
‫امروزه نیز حقوق کیفری همچون هسته اصلی یا مح‪:‬ل ق‪::‬وی ت‪:‬رین فش‪:‬ار در سیاس‪:‬ت جن‪:‬ایی حض‪::‬وری‬
‫بسیار محسوس دارد به عبارت دیگر پیش‪::‬گیری از ارتک‪::‬اب ب‪::‬رخی رفتاره‪::‬ای ن‪::‬اقض حق‪::‬وق اف‪::‬راد ب‪::‬ه‬
‫واسطه تهديد بالقوه و بالفعل افراد به اجرای مجازات در پرت‪::‬و وارد نم‪::‬ودن ب‪::‬رخی رفتاره‪::‬ا ب‪::‬ه ق‪::‬وانین‬
‫کیفری‪ ،‬همچنان جایگاه مهمی در سیاست جنایی کشورهای مختلف دارد (دلماس مارتی‪.)٢٤: ١٣٨١ ،‬‬
‫نادیده گرفتن حقوق دارندگان اختراع‪::‬ات طرحه‪::‬ای ص‪::‬نعتی عالئم تج‪::‬اری و س‪::‬ایر موض‪::‬وعات حق‪::‬وق‬
‫مالکیت ‪،‬صنعتی از آنجا که ممکن است آث‪::‬ار زیانب‪::‬ار اجتم‪::‬اعی و اقتص‪::‬ادی ف‪::‬راوانی ب‪::‬رای جامع‪::‬ه ب‪::‬ه‬
‫همراه داشته باشد ‪ -‬به خصوص در نقض وسیع حقوق این قابلیت را دارد که تجاوز علیه حقوق جامع‪::‬ه‬
‫تلقی شود به عنوان مثال نقض یک عالمت تجاری و تولی‪::‬د ک‪::‬اال ب‪::‬ا آن عالمت ی‪::‬ا مش‪::‬ابه آن و ب‪::‬ا کیفیت‬
‫کمتر باعث گمراهی مصرف کنندگان و عموم جامعه خواهد شد‪ .‬بدین مفهوم تج‪::‬اوز ب‪::‬ه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‬
‫صنعتی‪ ،‬عالوه بر تضییع حق دارنده که ضمانت اجرای حقوقی نظ‪::‬یر ج‪::‬بران خس‪::‬ارت ب‪::‬رای آن پیش‬
‫بینی شده است موجب تجاوز به حقوق جامع‪::‬ه ن‪::‬یز می ش‪::‬ود‪ .‬برق‪::‬راری ض‪::‬مانت اج‪::‬رای کیف‪::‬ری ب‪::‬رای‬
‫مقابله با جنبه عمومی عمل تجاوزکارانه نیز الزم است و با این تحلیل مبنای نظری تع‪::‬یین کیف‪::‬ر روش‪::‬ن‬
‫خواهد شد (اصالنی‪ .)۱۵۵: ۱۳۸۲ ،‬سرقت حقوق فكرى جزء جرائم بدون قربانی است و نی‪::‬ازی ج‪::‬رم‬
‫انگاری و بالطبع تعیین کیفر نیست‪ .‬در پاسخ باید گفت در مواردی ضرر مستقیم این اعمال به اش‪::‬خاص‬
‫و جامعه وارد نمیشود ام‪::‬ا اقتص‪::‬ادهای کوچ‪::‬ک غالب‪ً:‬ا قرب‪::‬انی این وض‪::‬عیت هس‪::‬تند‪ .‬از س‪::‬وی دیگ‪::‬ر در‬
‫سرقتها و سایر نقضهای در مقیاسهای کوچک اشخاص نیز ض‪::‬رر میبینن‪::‬د بن‪::‬ابراین سیس‪::‬تمهای اج‪::‬رای‬
‫حقوق باید بپذیرند که نقض حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی اش‪:‬خاص در زم‪:‬رۀ ج‪:‬رائم ب‪:‬دون قرب‪:‬انی نیس‪:‬تند و‬
‫‪.),2004Hedi‬‬ ‫مبارزه علیه این جرائم نیازمند ضمانت اجرای کیفری است(‪:74‬‬
‫اما در حوزه های مختلف حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی ک‪:‬اربرد ض‪::‬مانت اج‪:‬رای کیف‪:‬ری متف‪:‬اوت اس‪:‬ت‪ .‬ب‪:‬ه‬
‫عنوان مثال در اکثر قوانین‪ ،‬تجاوز ب‪::‬ه عالمت تج‪::‬اری و جع‪::‬ل آن ج‪::‬رم تلقی ش‪::‬ده و ب‪::‬رای آن ض‪::‬مانت‬
‫اجرای کیفری تعیین شده است‪ .‬اما در دعاوی حق اختراع غالبًا سعی میشود که تجاوز به ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع‬
‫با طرق مدنی حل و فصل شود( (‪.Edris,2003:315‬‬
‫چرا که نقض حق اختراع بدون بررسی کارشناس ـ از جمله تعیین اینکه آیا شرط برابری وجود دارد یا‬
‫خیر ‪ -‬قابل اثبات نیست و همین موضوع سبب ‪ :‬است در برخی از کشورها که سطح باالیی از حم‪::‬ایت‬
‫از حقوق مالکیت فکری را پیش بینی کرده اند (نظیر آمریکا) مجازات کیفری برای نقض ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع‬
‫در نظر نگیرند و فقط خسارات مدنی قابل دریافت باشد(‪.),2004UNCTADICTSD :46‬‬
‫در خصوص سایر موضوعات از جمله طرحهای صنعتی و اسرار تجاری‪ ،‬غالبًا در کنار جرم انگ‪:‬اری‬
‫صورت گرفته ضمانت اجرای مدنی هم پیش بی‪::‬نی ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬ام‪::‬ا کش‪::‬ورهای جه‪::‬ان س‪::‬وم اغلب ب‪::‬ا در‬
‫اولویت قرار دادن ضمانت اجرای کیفری در برابر نقض حقوق مالکیت صنعتی سعی در پیش‪::‬گیری از‬

‫‪29‬‬
 ‫‪1‬‬
‫نقض در این حوزه دارند‬
‫‪ -3-1-1‬قانون ثبت عالئم و اختراعات تا قانون مجازات عمومی‬
‫مواد ‪ ٤٦‬و ‪ ٤٧‬ق‪.‬ث‪.‬ع‪.‬و‪.‬ا‪ .‬مصوب ‪ ۱۳۱۰‬امکان طرح دعوای ج‪:‬زایی در خص‪:‬وص عالمت تج‪:‬ارتی‬
‫را مطرح کرده اما اشاره ای به اعمال مجرمانه و نیز مجازاتهای مربوط به آنها نکرده اس‪::‬ت؛ چ‪::‬را ک‪::‬ه‬
‫ضمانت اجرای نقض عالئم و اختراعات در قانون مجازات آمده است‪.‬‬
‫طرح دعاوی جزایی در مورد نقض عالمت تج‪::‬ارتی و اخ‪::‬تراع‪ ،‬همانن‪::‬د دع‪::‬اوی حق‪::‬وقی این ح‪::‬وزه در‬
‫دادگاههای تهران صورت می پذیرد در مورد دعاوی جزایی چنانچه جرم در خارج از ته‪::‬ران واق‪::‬ع ی‪::‬ا‬
‫کشف شود یا متهم در خارج از تهران دستگیر شود‪ ،‬تحقیقات اولیه در محل وق‪::‬وع کش‪::‬ف ی‪::‬ا دس‪::‬تگیری‬
‫ص‪::‬ورت می پ‪::‬ذیرد و پرون‪::‬ده ب‪::‬رای رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه دادگاهه‪::‬ای ته‪::‬ران ارج‪::‬اع میش‪::‬ود (م‪::‬اده ‪ ٤٦‬قـانون‬
‫ث‪.‬ع‪.‬و‪.‬ا‪ .).‬با وجود اینکه این قانون از دعاوی جزایی سخن گفته است چنان ک‪::‬ه گذش‪::‬ت‪ ،‬نـصـی دایـر‬
‫بـر جرم انگاری در حوزۀ عالمت و اختراع وجود ندارد بعد از تصویب قانون ثبت عالئم و اختراع‪::‬ات‬
‫مصوب ‪ ۱۳۱۰/٤/١‬قانون دیگ‪::‬ری ب‪::‬ا عن‪::‬وان ق‪::‬انون اص‪::‬الح م‪::‬اده ‪ ٢٤٤‬و م‪::‬اده ‪ ٢٤٩‬ق‪::‬انون مج‪::‬ازات‬
‫عم‪::‬ومی مص‪::‬وب ‪ ، ١٣١٠/٤/۲۲‬ب‪::‬ه فاص‪::‬له ‪ ۲۱‬روز بع‪::‬د از تص‪::‬ویب ق‪::‬انون ثبت عالئم و اختراع‪::‬ات‬
‫تصویب شد که مقررات کیف‪::‬ری نس‪::‬بتًا ج‪::‬امع و مناس‪::‬بی را در خص‪::‬وص حم‪::‬ایت از عالمت تج‪::‬ارتی و‬
‫مالکیت صنعتی مقرر کرد‪ .‬این م‪::‬اده واح‪::‬ده اص‪::‬الحی در بن‪::‬د ال‪::‬ف م‪::‬ادۀ ‪ ٢٤٩‬ه‪::‬ر ن‪::‬وع جع‪::‬ل عالمت‬
‫تجارتی دیگری یا استعمال بدون اجازه عالمت دیگ‪:‬ری را مس‪:‬توجب مج‪:‬ازات اعالم نم‪:‬ود بن‪:‬د ب م‪:‬اده‬
‫‪ ٢٤٩‬مجازاتهایی را در خصوص عدم رعایت مقررات مربوط به عالئم اجباری مقرر داشت‪.‬‬
‫مزایای قانون مجازات عم‪::‬ومی اص‪::‬الحی (‪ )١٣١٠/٤/٢٢‬عب‪::‬ارت ان‪::‬د از‪ :‬ج‪::‬امعیت ق‪::‬انون‪ ،‬برش‪::‬مردن‬
‫انواع مختلف اعمال مجرمانه به تفصیل و جداگانه و حمایت از مالک عالمت تج‪::‬ارتی ب‪::‬ه نح‪::‬و م‪::‬ؤثری‬
‫در مقابل اعمال مجرمانه متخلفان( ورمزیار ارزانفوذی ‪.)184:1382،‬‬
‫از سوی دیگر‪ ،‬مجازاتهای تخییری طبق این قانون پیش بینی شده ب‪::‬ود و قاض‪::‬ی دادگ‪::‬اه می توانس‪::‬ت ب‪::‬ا‬
‫توجه به وضعیت مجرم و شدت جرم ارتکابی مجازات حبس یا جزای نق‪::‬دی ی‪::‬ا ه‪::‬ر دو مج‪::‬ازات را ب‪::‬ه‬
‫صورت توأم و مجازات حداقل یا ح‪::‬داکثر را ب‪::‬رای مجرم‪::‬ان در نظ‪::‬ر بگ‪::‬یرد‪ .‬در بن‪::‬د ال‪::‬ف م‪::‬اده ‪٢٤٩،‬‬
‫مجازات حبس از ‪ ۳‬ماه تا ‪ ۳‬س‪:‬ال و ج‪:‬زای نق‪:‬دی از ص‪:‬د توم‪:‬ان الی ه‪:‬زار توم‪:‬ان و در بن‪:‬د ب م‪:‬اده ‪،‬‬
‫‪ ،٢٤٩‬مجازات حبس از هشت روز الی شش ماه و جزای نقدی از دو الی سیصد تومان پیش بی‪::‬نی ش‪::‬ده‬
‫بود در بند الف ماده ‪ ،٢٤٩‬برای ش‪:‬روع ب‪:‬ه ج‪:‬رم اعم‪:‬ال مجرمان‪:‬ه م‪:‬ذکور در این م‪:‬اده مج‪:‬ازات حبس‬
‫تأدیبی از دو ماه تا یک سال یا جزای نقدی از بیست تومان الی دویست تومان در نظر گرفته شده بود‪.‬‬
‫تعیین کیفیت مشدده هم از مزایای دیگر این قانون بود و در مواردی که اعمال مجرمان‪::‬ه م‪::‬ذکور در بن‪::‬د‬
‫الف مادۀ ‪ ٢٤٩‬توسط نماینده ی‪::‬ا ک‪::‬ارگر ی‪::‬ا ص‪::‬احب س‪::‬ابق عالمت ی‪::‬ا مس‪::‬تخدم ی‪::‬ا ط‪::‬رف معامل‪::‬ه مال‪::‬ک‬
‫عالمت تجارتی به طور کلی هــر کـس کـه بـه نـوعی ارتب‪::‬اط خ‪::‬اص و تنگاتن‪::‬گ و آش‪::‬نایی ب‪::‬ا عالمت‬
‫تجارتی مزبور دار‪ ،‬صورت می گرفت‪ ،‬مجازات ح‪:‬داکثر‪ ،‬یع‪:‬نی ‪ ۳‬س‪:‬ال حبس و ه‪:‬زار توم‪:‬ان جریم‪:‬ه‬
‫نقدی یا یکی از این دو‪ ،‬برای وی در نظر گرفته میشد طبق م‪::‬اده ‪ ٢٤٩‬مک‪::‬رر تم‪::‬امی اعم‪::‬ال مجرمان‪::‬ه‬
‫مذکور در بند الف و ب ماده ‪ ٢٤٩،‬میتوانس‪::‬ت از ط‪::‬رف پارک‪::‬ه (دادس‪::‬تانی) ی‪::‬ا در اث‪::‬ر ش‪::‬کایت م‪::‬دعی‬
‫خصوصی تحت تعقیب قرار گیرد‪.‬‬
‫ماده واحده مزبور(قانون اصالح ماده ‪ ٢٤٤‬و مادۀ ‪ ٢٤٩‬قانون مج‪::‬ازات عم‪::‬ومی مص‪::‬وب ‪١٣١٠/٤/٢‬‬
‫‪ )٢‬در بن‪::‬د ال‪::‬ف م‪::‬اده ‪ ٢٤٤‬ن‪::‬یز ب‪::‬ه تعری‪::‬ف رق‪::‬ابت مکاران‪::‬ه (نامش‪::‬روع) پرداخت‪::‬ه ب‪::‬ود و حم‪::‬ایت از‬
‫مالکیتهای تجارتی را که ممکن است در عرصه رقابت تجارتی به ص‪::‬ورتی ناعادالن‪::‬ه م‪::‬ورد ص‪::‬دمه و‬
‫آسیب قرار گیرند پیش بینی نموده بود‪ .‬در قوانین مصوب بعد از این ‪،‬قانون رقابت مکارانه مورد توجه‬
‫قرار نگرفت(شیخی‪.)180:1386،‬‬
‫براساس ماده ‪ 61‬اين قانون‪ ،‬هر شخصي اعمالي را ك‪::‬ه طب‪::‬ق م‪::‬واد ‪28 ، 15‬و ‪ 40‬ج‪::‬زء حق‪:‬وق مال‪::‬ك‬
‫محسوب مي شود و يا عمل غير قانوني مندرج در ذيل ماده ‪ ، 47‬كه هر گونه استفاده از يك نام تج‪::‬اري‬
‫‪1‬‬
‫‪- Survey on -Enforcemet of Intellectual Property Rights in Third Counteries, 2004: 17‬‬

‫‪30‬‬
‫توسط اشخاص ثالث اعم از اينكه به صورت نام تجاري باشد يا عالمت يا عالمت جمعي‪ ،‬يا ه‪:‬ر گون‪:‬ه‬
‫استفاده از آنها كه عرفًا باعث فريب عموم شود‪ ،‬مرتكب ش‪::‬ود‪ ،‬مج‪::‬رم ش‪::‬ناخته ش‪::‬ده و عالوه ب‪::‬ر ج‪::‬زاي‬
‫نقدي به حبس تعزيري از ‪ 91‬روز تا ‪ 6‬ماه يا هر دو محكوم مي شود‪ .‬در اين ماده نيز ص‪::‬رفًا ب‪:‬ه تع‪:‬يين‬
‫مجازات حبس و جزاي نقدي اكتشاف شده است و تصميمي در خصوص اموال و اشياء حاصل از ج‪::‬رم‬
‫يا ابزار و ادوات مورد استفاده در ارتكاب جرم گرفته نشده است‪ .‬اين در حالي است كه مطابق ماده ‪10‬‬
‫قانون مجازات اسالمي‪ ،‬قانونگذار تعيين تكليف نسبت به اين اموال و اشياء را وظيفه دادستان‪ ،‬بازپرس‬
‫و قاضي دانسته است‪ .‬بازپرس يا دادستان در صورت صدور قرار من‪::‬ع تعقيب ب‪::‬ا موق‪::‬وف ش‪::‬دن تعقيب‬
‫بايد تكليف اشياء و اموال كشف شده را كه دليل يا وسيله ج‪:‬رم ب‪:‬وده و يا از ج‪:‬رم تحص‪:‬يل ش‪:‬ده يا حين‬
‫ارتكاب استعمال و يا براي استعمال اختصاص داده شده است تع‪:‬يين كن‪:‬د ت‪:‬ا مس‪:‬ترد يا ض‪:‬بط يا مع‪:‬دوم‬
‫شود‪ .‬در مورد ضبط دادگاه تكليف اموال و اشياء را تعيين خواهد كرد‪ .‬همچنين ب‪::‬ازپرس و يا دادس‪::‬تان‬
‫مكلف است مادام كه پرونده نزد او جريان دارد به تقاضاي ذي نف‪:‬ع ب‪::‬ا رع‪:‬ايت ش‪::‬رايط زير دس‪::‬تور رد‬
‫اموال و اشياء مذكور در فوق را صادر نمايد‪:‬‬
‫‪-1‬وجود تمام يا قسمتي از آن اشياء و اموال در بازپرس يا دادرسي الزم نباشد‪.‬‬
‫‪-2‬اشياء و اموال بالمعارض باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬جزء اشيا و اموالي نباشد كه بايد ضبط يا معدوم گردد‪.‬‬
‫در كليه امور جزايي دادگ‪:‬اه ن‪:‬يز بايد ض‪::‬من ص‪::‬دور حكم يا ق‪::‬رار يا پس از آن اعم از اينك‪:‬ه مب‪:‬ني ب‪:‬ر‬
‫محكوميت يا برائت يا موقوف شدن تعقيب متهم باشد‪ ،‬نسبت به اشياء و اموالي ك‪:‬ه وس‪:‬يله ج‪:‬رم ب‪:‬وده يا‬
‫در اثر جرم تحصيل شده يا حين ارتكاب استعمال يا براي استعمال اختصاص داده ش‪::‬ده حكم مخص‪::‬وص‬
‫صادر نمايد كه آن ها بايد مسترد يا ضبط يا معدوم شود(ساکی‪.)69:1397،‬‬
‫‪ - 3-1-2‬آیین نامه نصب و ثبت اجباری عالئم صنعتی بر روی اجناس‪،‬دارویی‪ ،‬خوراکی و آرایشی‬
‫صرف نظر از اینکه آگهی یک وزارتخانه نم یتواند رفتاری را جرم انگاری نماید قسمت آخر این آگهی‬
‫به کلیه وارد کنندگان و تولیدکنندگان اجناس مشروحه در آیین نامه نصب اجباری عالئم صنعتی اخط‪::‬ار‬
‫کرده است پس از یک م‪::‬اه از ت‪::‬اریخ نش‪::‬ر آگهی‪ ،‬ب‪::‬ه ثبت و نص‪::‬ب عالئم مق‪::‬رر در این آیین نام‪::‬ه اق‪::‬دام‬
‫نمایند‪ .‬پس از انقضای یک ماه کلیه کاالهایی که عالئم مربوط به آنها ثبت و نص‪::‬ب نش‪::‬ده باش‪::‬د‪ ،‬اعم از‬
‫اینکه نزد وارد کننده یا تولید کننده یا فروشنده عمده فروش ‪ -‬مغازه دار ‪ -‬کسبه جز پیدا شود‪ ،‬کاال ضبط‬
‫خواهد شد و متخلف طبق بند ب ماده ‪ ٢٤٩‬قانون مجازات عمومی تحت تعقیب قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫‪ -3-1-3‬قانون تعزیرات سال ‪ ۱۳۶۲‬و مجازات اسالمی سال ‪۱۳۷۵‬‬
‫پس از پیروزی انقالب اسالمی «قانون مجازات اسالمی مبحث چهارم در تعزیرات» در تاریخ ‪۱۳۶۲/‬‬
‫‪ ۵/۱۸‬به تصویب کمیسیون قضایی مجلس رس‪::‬ید و از ط‪::‬رف نخس‪::‬ت وزی‪::‬ری در ت‪::‬اریخ ‪۱۳۶۲/۸/۱۱‬‬
‫برای اجرا به مدت پنج سال و به صورت آزمایشی ابالغ گردید ‪.‬مبحث چهارم قانون مج‪::‬ازات اس‪::‬المي‬
‫طي مواد ‪ 120‬تا ‪ 125‬به«دسيسه و تقلب در كسب و كار و تجارت» اختصاص پيدا كرده است‪ .‬در اين‬
‫مبحث مجازات حبس و شالق با تعيين حداقل و حداكثر تعيين گرديده اس‪::‬ت‪ .‬ب‪::‬ر خالف ق‪::‬انون مج‪::‬ازات‬
‫عمومي‪ ،‬در اين قانون مجازاتي براي شروع به جرم معين نشده است‪ ،‬همچنين كيفيات مش‪:‬اهده ن‪:‬يز در‬
‫آن به طور دقيق بيان نشده است‪.‬‬
‫ًا‬
‫ماده ‪ ۱۲۲‬مقرر میدارد‪« :‬هر کس عالمت تجارتی ثبت شده در ایران را عالم‪ :‬جع‪::‬ل کن‪::‬د ی‪::‬ا ب‪::‬ا علم ب‪::‬ه‬
‫مجعول بودن استعمال نماید یا در روی اوراق و اعالنات ی‪::‬ا روی محص‪::‬والت ق‪::‬رار ده‪::‬د ی‪::‬ا ب‪::‬ا علم ب‪::‬ه‬
‫مجعول بودن به معرض فروش گذاشته یا به ف‪::‬روش رس‪:‬اند ی‪:‬ا ب‪:‬ه الح‪:‬اق ی‪:‬ا کس‪:‬ر ی‪:‬ا تغی‪:‬یر قس‪:‬متی از‬
‫خصوصیات آن تقلید کند به نحوی که موجب مجازات شالق تا ‪ ٧٤‬ضربه محکوم خواهد شد»‪.‬‬
‫ماده ‪ ۱۲۳‬مقرر می دارد‪« :‬هر کس محصولی را ک‪::‬ه دارای عالمت مجع‪::‬ول ی‪::‬ا تقلی‪::‬دی ب‪::‬وده ی‪::‬ا دارای‬
‫عالمتی است که من غير حق استعمال شده است از ایران صادر و یا به مملکت وارد کن‪::‬د‪ ،‬ب‪::‬ه حبس از‬
‫سه ماه تا سه سال محکوم می شود»‪.‬‬
‫ماده ‪ ١٢٤‬مقرر می دارد‪ :‬اشخاص ذیل به حبس تا شش ماه محکوم خواهند شد‪:‬‬
‫‪ -1‬کسانی ک‪::‬ه عالمت تج‪::‬ارتی اجب‪::‬اری را در روی محص‪::‬ولی ک‪::‬ه اجب‪::‬ارًا بای‪::‬د دارای آن عالمت باش‪::‬د‬

‫‪31‬‬
 ‫استعمال نکنند‬
‫ًا‬
‫‪ -2‬کسانی که عالم محصولی را در معرض ف‪::‬روش گذاش‪:‬ته ی‪:‬ا بفروش‪:‬ند ک‪:‬ه دارای عالم‪:‬تی نباش‪:‬د ک‪:‬ه‬
‫برای آن محصول اجباری است‪.‬‬
‫مواد مذکور عمومًا گرت‪::‬ه ب‪::‬رداری از م‪::‬واد ق‪::‬انون مج‪::‬ازات عم‪::‬ومی (اص‪::‬الحی ‪ )۱۳۱۰‬اس‪::‬ت‪ ،‬ب‪::‬ا این‬
‫تفاوت که اوًال مجازاتهای تخییری حذف شده و قاضی در خصوص اعم‪:‬ال مجرمان‪:‬ه م‪:‬اده ‪ ۱۲۲‬ص‪:‬رفًا‬
‫می توان‪::‬د حکم ش‪::‬الق و در م‪::‬ورد اعم‪::‬ال مجرمان‪::‬ه م‪::‬اده ‪ ۱۲۳‬و ‪ ١٢٤‬فق‪::‬ط حكم حبس را مق‪::‬رردارد‪.‬‬
‫مجازاتی برای شروع به جرم در این قانون پیش بینی نشده و مج‪::‬ازات ج‪::‬زای نق‪::‬دی ن‪::‬یز ح‪::‬ذف ش‪::‬ده و‬
‫مج‪::‬ازات جدی‪::‬دی ب‪::‬ه ن‪::‬ام ش‪::‬الق ج‪::‬ایگزین آن ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬در خص‪::‬وص کیفیت مش‪::‬دده و تع‪::‬یین ح‪::‬داکثر‬
‫مجازات برای افراد خ‪:‬اص در این ق‪:‬انون بح‪:‬ثی ص‪:‬ورت نگرفت‪:‬ه اس‪:‬ت‪ .‬از نظ‪:‬ر ش‪:‬کلی ن‪:‬یز مص‪:‬ادیق‬
‫اعمال مجرمانه در ماده ‪ ۱۲۲‬از یکدیگر تفکیک نشده اند که فهم آن را با مشکل مواجه می سازد‪.‬‬
‫قانون دیگری که پس از انقالب به تصویب رسید قانون مجازات اسالمی (تعزیرات) مص‪::‬وب ‪۱۳۷۵/۳‬‬
‫‪ /۶‬است‪ .‬در این قانون هیچ مقررات خاصی در خصوص اعمال مجرمان‪::‬ه مرب‪::‬وط ب‪::‬ه عالمت تج‪::‬ارتی‬
‫در نظر گرفته نشده است‪ .‬فقط بن‪:‬د ‪ ۲‬و تبص‪:‬ره م‪:‬اده ‪ ۵۲۵‬این ق‪::‬انون میتوان‪:‬د در دع‪:‬اوی جع‪:‬ل عالمت‬
‫تجاری مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫بند ‪ ۲‬ماده ‪ ۵۲۵‬مقرر می دارد‪« :‬هر کس یکی از اشیاء ذیل را جعل کند ی‪::‬ا ب‪::‬ا علم ب‪::‬ه جع‪::‬ل ی‪::‬ا تزوی‪::‬ر‬
‫استفاده کند یا داخل کشور نماید عالوه بر جبران خسارات وارده ب‪::‬ه حبس از ی‪::‬ک ت‪::‬ا ‪ ۱۰‬س‪::‬ال محک‪::‬وم‬
‫خواهند شد ‪...‬‬
‫همچنین مهر یا تمبر یا عالمت یکی از شرکتها یا مؤسسات یا ادارات دولتی یا نهادهای انقالب اسالمی‪.‬‬
‫در تبصره ماده هم هر کس عمدًا و بدون داش‪::‬تن مس‪::‬تندات و مج‪::‬وز رس‪::‬می و بین المللی و ب‪::‬ه منظ‪::‬ور‬
‫القــای شبهه در کیفیت تولیدات و خدمات از ن‪::‬ام و عالئم اس‪::‬تاندارد ملی ی‪::‬ا بین المللی اس‪::‬تفاده نمای‪::‬د ب‪::‬ه‬
‫حداکثر مجازات مقرر در این ماده محک‪::‬وم خواه‪::‬د ش‪::‬د‪ .‬تبص‪::‬ره ب‪::‬ه هیچ وج‪::‬ه ش‪::‬امل عالئم تج‪::‬ارتی و‬
‫اعمال مجرمانه مربوط به آن نمی گردد و تنها ممکن است تا حدودی عالئم تأیید کننده را در بر گیرد‪.‬‬
‫در شرایط کنونی سؤالی که مطرح میشود این است که آی‪::‬ا تعقیب کیف‪::‬ری نقض کنن‪::‬دگان عالئم تج‪::‬ارتی‬
‫ممکن است یا خیر در پاسخ به این سؤال باید توجه نمود که ماده ‪ ۷۲۹‬قانون مجازات اسالمی اصالحی‬
‫(‪ )۱۳۷۷/۲/۲۷‬مق‪::‬رر می دارد‪« :‬کلی‪::‬ه ق‪::‬وانین مغ‪::‬ایر ب‪::‬ا این ق‪::‬انون از جمل‪::‬ه ق‪::‬انون مج‪::‬ازات عم‪::‬ومی‬
‫مصوب ‪ ١٣٠٤‬و اصالحات و الحاقات بعدی آن ملغی است‪».‬‬
‫بدین سان باید پرسید آیا مواد ‪ ۱۲۲‬تا ‪ ۱۲٤‬قانون مجازات اسالمی مصوب ‪ ١٣٦٢‬ب‪::‬ا این ق‪::‬انون مغ‪::‬ایر‬
‫است یا خیر؟ از یک سو با توجه به اصل قانونی بودن مجازاتها و نیز با استناد ب‪::‬ه اینک‪::‬ه قانونگ‪::‬ذار در‬
‫مقام ‪،‬بیان سکوت کرده است و قصد خ‪::‬اص و تعم‪::‬د در ع‪::‬دم ذك‪::‬ر اعم‪::‬ال مجرمان‪::‬ه مرب‪::‬وط ب‪::‬ه عالمت‬
‫تجارتی داشته است میتوان گفت که استناد به مواد ‪ ۱۲۲‬تا ‪ ۱۲۴‬قانون تعزیرات مص‪::‬وب ‪ ١٣٦٢‬ممکن‬
‫نیست از سوی دیگر‪ ،‬توجه به اینکه اعم‪::‬ال مجرمان‪::‬ه م‪::‬ذکور در م‪::‬واد ‪ ۱۲۲‬ت‪::‬ا ‪ ١٢٤‬ق‪::‬انون تعزی‪::‬رات‬
‫‪ ١٣٦٢‬در قانون مجازات اسالمی ‪ ۱۳۷۵‬ذکر نشده و برای آنها مجازات خاصی ک‪::‬ه مغ‪::‬ایر باش‪::‬د‪ ،‬پیش‬
‫بی‪::‬نی ش‪::‬نده م‪::‬واد م‪::‬د دک‪::‬ور ب‪::‬ا ق‪::‬انون ‪ ۱۳۷۵‬و در نتیج‪::‬ه امک‪::‬ان اج‪::‬رای این م‪::‬واد را تق‪:‬ویت می نمای‪::‬د‬
‫(شیخی‪.)۱۳۵ :۱۳۸۴ ،‬‬
‫این اختالف نظر در رویه قضایی نیز مشهود است‪:‬‬
‫شعبه هفتم دادگاه تجدیدنظر استان تهران در دادنامه شماره ‪ ۷۸٫۱٫۳۱۸۲‬موضوع پرون‪::‬ده کالس‪::‬ه ‪-۷۷‬‬
‫‪ ۹۰۳‬آورده است ‪ ....‬اتهام آنان محرز و اعمالشان منطبق است با م‪::‬اده ‪ ۱۲۲‬ق‪::‬انون تعزی‪::‬رات مص‪::‬وب‬
‫‪ ١٣٦۲‬و ‪ )...‬و شعبۀ هشتم دادگاه تجدیدنظر استان در دادنامه شماره ‪ ٧٨/٦/٢٥ / ١١‬موض‪::‬وع پرون‪::‬ده‬
‫کالسه ‪ ١٨٤/٧٨‬آورده است‪:‬‬
‫نظر به اینکه مواد ‪ ۱۲۲‬و ‪ ۱۲۳‬قانون تعزیرات که مورد استناد وکیل تجدید نظرخواه قرار گرفته طبق‬
‫صريح ماده ‪ ۷۲۹‬قانون مجازات اسالمی ملغی گردیده و در قانون اخیرالذکر برای اعم‪::‬ال انتس‪::‬ابی ب‪::‬ه‬
‫تجدید نظر خواندگان مجازاتی مقرر نگردیده بنابراین شکایت تجدید نظرخواه وصف جزایی نداشته ‪....‬‬
‫(قاسمی‪.)۱۸۷ :۱۳۸۲ ،‬‬

‫‪32‬‬
‫دلیل دیگری که در رد استدالل مربوط به نسخ مواد ‪ ١٢‬تا ‪ ١٢٤‬قانون تعزیرات مصوب ‪ ١٣٦۲‬میتوان‬
‫بیان نمود این است که با توجه به ابهامات و تفس‪:‬یرهای مختل‪:‬ف از م‪:‬اده ‪ ۷۲۹‬ق‪::‬انون مج‪:‬ازات اس‪:‬المی‬
‫قانونگذار در سال ‪ ۱۳۷۷‬مبادرت به اصالح این ماده کرده و صراحتًا از الغای قانون مجازات عمومی‬
‫و اصالحات و الحاقات بعدی آن نام برده است‪ .‬در صورتی ک‪::‬ه چ‪::‬نین ابه‪::‬ام و تفس‪::‬یرهای متناقض‪::‬ی در‬
‫مورد قانون تعزیرات ‪ ١٣٦٢‬هم وجود داشت و قانونگ‪::‬ذار ب‪::‬ا علم ب‪::‬ه این موض‪::‬وع فق‪::‬ط در اص‪::‬الحات‬
‫سال ‪ ۱۳۷۷‬از الغای قانون مجازات عمومی ن‪::‬ام ب‪::‬رده اس‪::‬ت ‪،‬بن‪::‬ابراین ه‪::‬ر قس‪::‬مت از ق‪::‬انون تعزی‪::‬رات‬
‫‪ ١٣٦٢‬که مغایر با قانون مجازات اسالمی ‪، ۱۳۷۵‬نباشد ملغی نشده و همچنان به قوت خود باقی است‪.‬‬
‫از جمله دعاوی که در خصوص تجاوز به عالمت و اختراع در محاکم ای‪::‬ران ط‪::‬رح میش‪::‬ود میت‪::‬وان ب‪::‬ه‬
‫عناوین ذیل اشاره کرد‪ « :‬جعل عالمت تجاری ثبت شده در ‪،‬ایران تقلید از طریق الحاق یا کسر یا تغییر‬
‫قس‪::‬متی از خصوص‪::‬یات عالمت ‪،‬دیگ‪::‬ری ق‪::‬رار دادن عالمت مجع‪::‬ول روی اوراق اعالن‪::‬ات ی‪::‬ا روی‬
‫محصول به معرض فروش رساندن کاال با عالمت ‪،‬مجع‪:‬ول اس‪:‬تعمال عالمت مجع‪:‬ول‪ ،‬ص‪::‬ادر ی‪:‬ا وارد‬
‫کردن محصول ب‪::‬ا عالمت جعلی و تقلی‪::‬دی ع‪:‬دم اس‪::‬تعمال عالمت تج‪::‬اری اجب‪::‬اری ب‪::‬رای ف‪::‬روش ی‪::‬ا در‬
‫معرض فروش قرار دادن کاال قضات با استفاده از قوانین جزایی و رویه ه‪::‬ای موج‪::‬ود این عن‪::‬اوین را‬
‫به دعاوی داده اند در حالی که در بسیاری از موارد‪ ،‬عمل تقلید از یک عالمت‪ ،‬یا شباهت دو عالمت با‬
‫هم منطبق با تعریف جعل در قانون مجازات نیست» (شمس‪.)٢٢٦ :١٣٨٢ ،‬‬
‫به هر حال آنچه بدیهی مینماید موضوع مربوط ب‪:‬ه خأل عن‪:‬اوین مجرمان‪:‬ه مرب‪:‬وط ب‪:‬ه تج‪:‬اوز ب‪:‬ه ح‪:‬ق و‬
‫نقض حقوق مالکیت صنعتی در حوزۀ عالئم و اختراعات است‪ .‬این امر سبب ایج‪::‬اد تش‪::‬تت و بی نظمی‬
‫موجود شده است در شرایط فعلی برای حمایت از حقوق دارن‪::‬دگان و پای‪::‬ان دادن ب‪::‬ه ش‪::‬بهات و ابهام‪::‬ات‬
‫موجود وضع قوانین ج‪::‬زایی ب‪::‬رای حم‪::‬ایت از حق‪:‬وق عالئم تج‪::‬ارتی الزم و ض‪::‬روری اس‪::‬ت در وض‪::‬ع‬
‫قوانین مزبور‪ ،‬توجه به مزایای قانون مجازات عمومی سال ‪ ۱۳۱۰‬و همچنین بررسی مقتضیات درج‪::‬ه‬
‫اول اهمیت قرار دارد‪.‬‬
‫‪ -3-1-4‬قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی‬
‫ماده ‪ 6‬قانون با جرم انگاري تجاوز به موارد احص‪::‬اء ش‪::‬ده در م‪::‬اده ‪ 2‬ب‪::‬ا عن‪::‬وان حق‪::‬وق دارن‪::‬ده‪ ،‬ب‪::‬راي‬
‫مرتكب جرم‪ ،‬مجازات حبس و جزاي نقدي تعيين كرده است‪.‬‬
‫ماده ‪ -6‬هر شخصي كه مرتكب اعمال مندرج در ماده (‪ )2‬ش‪:‬ود عالوه ب‪:‬ر ج‪:‬بران خس‪:‬ارت ب‪:‬ه ج‪:‬زاي‬
‫نقدي از ده ميليون لاير تا پنجاه ميليون لاير يا حبس تعزيري از نود و يك روز تا شش ماه و يا ه‪::‬ر دو‬
‫مجازات محكوم خواهد شد‪.‬‬
‫تبصره‪ -‬در صورت لزوم دادگاه مي تواند به هر درخواس‪::‬تي م‪::‬دعي خصوص‪::‬ي دس‪::‬تور م‪::‬وقت مناس‪::‬ب‬
‫صادر كند‪.‬‬
‫عناوين مجرمانه كه به موجب ماده ‪ 2‬اين قانون مقرر گرديده است عبارت است از‪:‬‬
‫ماده ‪ -2‬هر شخص يا هر گاه ذينفع م يتواند در خصوص نشانه هاي جغرافيايي به منظور جلوگ‪::‬يري از‬
‫اعمال زير يا مطالبه ضرر و زيان ناشي از آن ها در دادگاه اقدام دعوي نمايد‪:‬‬
‫الف‪ -‬معرفي و انتساب غير واقعي و گمراهي كننده مبداء جغرافيايي كاال‪.‬‬
‫ب‪ -‬هر گونه استفاده از نشانه هاي جغرافيايي كه مطابق ماده (‪ )10‬مكرر كنوانسيون پ‪::‬اريس مص‪::‬داق‬
‫رقابت نامشروع باشد(ساکی‪.)64:1397،‬‬
‫ماده ‪ ٦‬این قانون با جرم انگاری تجاوز به موارد احص‪::‬ا ش‪::‬ده در م‪::‬اده ‪ ۲‬این ق‪::‬انون ب‪::‬ا عن‪::‬وان «حق‪::‬وق‬
‫دارنده مرتکب جرم را به تحمل حبس و جزای نقدی محکوم کرده است‪ .‬البته مقدار جریمه نقدی از ‪۱۰‬‬
‫میلیون تا ‪ ۵۰‬میلیون لایر متغیر است و این مزیتی است که دست قاض‪::‬ی را در تنظیم ح‪::‬داقل و ح‪::‬داکثر‬
‫مجازات با شدت عمل ارتکابی باز گذارد کیفر حبس نیز به صورت حداقلی (‪ )۹۱‬روز تا ‪ ٦‬م‪::‬اه) و ب‪::‬ه‬
‫نحو بدلیت با جزای نق‪:‬دی ق‪::‬رار داده ش‪::‬ده اس‪::‬ت ک‪::‬ه از مزای‪::‬ای این ق‪::‬انون محس‪::‬وب می ش‪::‬ود‪ .‬البت‪::‬ه در‬
‫انتهای ماده به قاضی اختیار داده شده است که در صورت اقتضا هر دو مجازات را با هم به کار ببرد‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ -3-1-5‬قانون تجارت الکترونیکی‬
‫اين قانون در ماده ‪ 65‬و ‪ ، 66‬به حمايت از اسرار و عالئم تجاري به جهت تضمين و حمايت از رقابت‬
‫هاي مشروع‪ ،‬استفاده از نام تجاري را چه ب‪::‬ه ص‪::‬ورت دامن‪::‬ه و يا ه‪::‬ر ن‪::‬وع نم‪::‬ايش ب‪::‬ر خ‪::‬ط ديگ‪::‬ر در‬
‫صورتي كه موجب ف‪::‬ريب يا مش‪::‬تبه ش‪::‬دن اص‪::‬الت ك‪::‬اال و خ‪::‬دمات ب‪::‬ه ط‪::‬رف ش‪::‬ود‪ ،‬ممن‪::‬وع و مش‪::‬مول‬
‫مجازات دانسته است‪ .‬بررسي مواد اين قانون نيز مالحظه مي شود كه مجازات هاي تعيين شده حبس و‬
‫جزاي نقدي بوده و داراي اقل و اكثر هستند(ساکی‪.)65:1397،‬‬
‫بر طبق ماده ‪ ٦٤‬قانون تجارت الکترونیکی مصوب ‪،۱۳۸۲/۱۰/۱۷‬تحصیل غیرقانونی اسرار تج‪::‬اری‬
‫و اقتصادی بنگاهها و مؤسسات برای خود یا افشای آن برای اشخاص ثالث در محیط الکترونیکی ج‪::‬رم‬
‫محسوب شده است این قانون در ماده ‪ ٦٥‬و ‪ ٦٦‬به حم‪::‬ایت از اس‪::‬رار و عالئم تج‪::‬اری ب‪::‬رای تض‪::‬مین و‬
‫حمایت از رقابتهای مشروع پرداخته است‪ .‬در ماده ‪ ٦٦‬به منظور حمایت از مصرف کنندگان و تشویق‬
‫رقابتهای مشروع استفاده از عالمت تجاری را چه به صورت نام دامنه باش‪::‬د و ی‪::‬ا ه‪::‬ر ن‪::‬وع نم‪::‬ایش ب‪::‬ر‬
‫خـط دیگر‪ ،‬در صورتی که موجب فریب یا مشتبه شدن اصالت کاال و خدمات به طرف شود‪ ،‬ممن‪::‬وع و‬
‫مشمول مجازات دانسته است‪.‬‬
‫در مبحث چهارم این قانون با عنوان «نقض حفاظت از داده پیام در بستر مبادالت الکترونیکی»‪ ،‬فص‪:‬ل‬
‫دوم به مجازات نقض اسرار تجاری و فصل سوم به مجازات نقض عالمت تجاری اختصاص داده ش‪::‬ده‬
‫است‪.‬‬
‫در ماده ‪ 75‬متخلفين از ماده‪ 64‬كه در بس‪::‬تر مب‪::‬ادالت الك‪::‬ترونيكي ب‪::‬ه منظ‪::‬ور رق‪::‬ابت‪ ،‬منفعت يا ورود‬
‫خسارت به بنگاههاي تج‪:‬اري‪ ،‬ص‪:‬نعتي‪ ،‬اقتص‪:‬ادي و خ‪:‬دماتي‪ ،‬ب‪:‬ا نقض حق‪:‬وق قرارداده‪:‬اي اس‪:‬تخدامي‬
‫مبني بر عدم افشاي اسرار شغلي و يا دس‪::‬تيابي غ‪::‬ير مج‪::‬از‪ ،‬اس‪::‬رار تج‪::‬اري آن را ب‪::‬راي خ‪::‬ود تحص‪::‬يل‬
‫نموده يا براي اشخاص ثالث افشا نمايد به حبس از شش م‪:‬اه ت‪:‬ا دو س‪:‬ال و نيم و ج‪:‬زاي نق‪:‬دي مع‪:‬ادل‪50‬‬
‫ميليون لاير محكوم خواهد شد و براي تخلف از عالئم تجاري با شرايط ماده ‪ 1 ، 66‬تا ‪ 3‬س‪:‬ال حبس و‬
‫جزاي نقدي از ‪ 20‬ميليون لاير تا ‪ 100‬ميليون لاير در نظر گرفته شده است‪ ،‬كه شرح مواد ف‪::‬وق ال‪::‬ذكر‬
‫در ذيل آمده است‪:‬‬
‫ماده ‪ -64‬به منظور حمايت از رقاب تهاي مشروع و عادالنه در بس‪::‬تر مب‪::‬ادالت الك‪::‬ترونيكي‪ ،‬تحص‪::‬يل‬
‫غير قانوني اسرار تجاري و اقتصادي بنگاهها و مؤسس‪::‬ات ب‪::‬راي خ‪::‬ود و يا افش‪::‬اي آن ب‪::‬راي اش‪::‬خاص‬
‫ثالث در محيط الكترونيكي جرم محسوب و مرتكب به مجازات مقرر در اين قانون خواهد رسيد‪.‬‬
‫م‪::‬اده ‪ -65‬اس‪::‬رار تج‪::‬اري الك‪::‬ترونيكي داده پيامي اس‪::‬ت ك‪::‬ه ش‪::‬امل اطالع‪:‬ات‪ ،‬فرموله‪::‬ا‪ ،‬الگوه‪::‬ا‪ ،‬ن‪::‬رم‬
‫افزارها و برنامه ها‪ ،‬ابزار و روش هاي تكنيك ها و فرآيندها‪ ،‬تأليف‪::‬ات منتش‪::‬ر نش‪::‬ده‪ ،‬روش ه‪::‬اي انج‪::‬ام‬
‫تجارت و داد و ستد‪ ،‬فنون‪ ،‬نقشه ها و فراگردها‪ ،‬اطالعات م‪:‬الي‪ ،‬فهرس‪:‬ت‪ ،‬طرحه‪:‬اي تج‪:‬اري و امث‪:‬ال‬
‫اينها است‪ ،‬كه به طور مستقل داراي ارزش اقتصادي بوده و در دسترس عموم قرار ن‪::‬دارد و تالش‪::‬هاي‬
‫معقوالنه اي براي حفظ و حراست از آن ها انجام شده است‪.‬‬
‫ماده ‪ -75‬متخلفين از ماده(‪ )64‬اين قانون و هر كس در بستر مبادالت الكترونيكي ب‪:‬ه منظ‪:‬ور رق‪:‬ابت‪،‬‬
‫منفعت و يا ورود خس‪::‬ارت ب‪::‬ه بنگ‪::‬اه ه‪::‬اي تج‪::‬اري‪ ،‬ص‪::‬نعتي‪ ،‬اقتص‪::‬ادي و خ‪::‬دماتي‪ ،‬ب‪::‬ا نقض حق‪::‬وق‬
‫قراردادهاي استخدام مبني بر عدم افشاي اسرار شغلي و يا دستيابي غير مجاز‪ ،‬اس‪::‬رار تج‪::‬اري آن‪::‬ان را‬
‫براي خود تحصيل نموده و يا براي اشخاص ثالث افشا نمايد ب‪::‬ه حبس از ش‪::‬ش م‪::‬اه ت‪::‬ا دو س‪::‬ال و نيم‪ ،‬و‬
‫جزاي نقدي معادل پنجاه ميليون لاير محكوم خواهد شد‪.‬‬
‫با مقايسه اين مواد مالحظه مي شود كه در ماده ‪ 75‬عالوه بر جمع مج‪::‬ازات بين حبس و ج‪::‬زاي نق‪::‬دي‪،‬‬
‫ميزان جزاي نقدي معين شده و به وضعيت متهم و ميزان درجه ارتكاب جرم توجهي نشده اما مج‪::‬ازات‬
‫حبس به صورت اقل و اكثر تعيين شده است‪.‬‬
‫البته جمع بين اين مجازات ها خالف سياست هاي اتخاذي مبني بر حسب زدايي است و به هر ح‪::‬ال مي‬
‫بايست كيفر حبس مورد حكم قرار بگيرد‪ .‬همچنين مجازات ه‪:‬اي تبعي عالوه ب‪:‬ر مج‪:‬ازات ه‪:‬اي اص‪::‬لي‬
‫در نظر گرفته نشده است و اين نقيصه با توجه به رويكرد قانون مج‪::‬ازات اس‪::‬المي در م‪::‬اده ‪ 62‬مك‪::‬رر‬
‫مي بايست در اصالح قوانين مد نظر قرار داده شود(ساکی‪.)66:1397،‬‬

‫‪34‬‬
‫در ماده ‪ ۷۹‬برای تخلف از عالئم تجاری دیگری با شرایط ماده ‪ ١ ،٦٦‬تا ‪ ٣‬س‪::‬ال حبس و ج‪::‬زای نق‪::‬دی‬
‫از ‪ ۲۰‬میلیون تا ‪ ۱۰۰‬میلیون لایر پیش بینی شده است‪. .‬در ماده ‪ ۷۵‬میزان جزای نق‪:‬دی معین ش‪:‬ده ن‪:‬یز‬
‫ثابت است و لذا ارتکاب جرم بـه هـر درجه ای باشد‪ ،‬وضعیت متهم از نظر پرداخت جزای نقدی ث‪::‬ابت‬
‫است‪ .‬اما مقدار حبس بین حداقل و حداکثر مشخصی در نوسان اس‪::‬ت و همین ب‪::‬ا توج‪::‬ه ب‪::‬ه ش‪::‬دت ج‪::‬رم‪،‬‬
‫موجب رعایت عدالت در حق مجرم خواهد شد‪.‬‬
‫مش‪::‬کل دیگ‪::‬ری ک‪::‬ه در این م‪::‬اده و م‪::‬ادۀ ‪ ٧٦‬وج‪::‬ود دارد‪ ،‬ع‪:‬دم حكم ب‪::‬ه ج‪::‬بران خس‪::‬ارات وارد ش‪::‬ده ب‪::‬ه‬
‫بزهدیده است در غالب مواردی ک‪:‬ه مج‪:‬ازات ج‪:‬رمی را معین میکنن‪:‬د ی‪:‬ا در ابت‪:‬دا و ی‪:‬ا انته‪:‬ای م‪:‬اده ب‪:‬ه‬
‫جبران خسارات ناشی از جرم تأکید می شود‪ .‬البته با توجـه بـه وجود ماده ‪ ۹‬قانون آیین دادرسی کیفری‬
‫شاید در اخذ خسارت ناشی از جرم در این موارد مشکلی به وجود نیاید(شیخی‪.)186:1386،‬‬
‫در ماده ‪ ۷۵‬هم حبس و هم جزای نقدی ‪ .‬به جمع بین دو مجازات حکم ش‪::‬ده اس‪::‬ت ک‪::‬ه خالف سیاس‪::‬تهای‬
‫مربوط به کیفرزدایی باالخص حبس زدایی فعلی در نظام حقوقی ایران است‪.‬‬
‫هیچ کدام از دو ماده به سایر مجازاتهای تبعی و تتمیمی از جمله بستن مؤسسات و شرکتهای متخلف ب‪::‬ه‬
‫طور دائم یا موقت یا محرومیت از حقوق و مزایای اجتماعی و سایر مجازاتها حکم ن‪::‬داده ان‪::‬د و ص‪::‬رفًا‬
‫به حبس و جریمه اکتفا کرده اند و برخالف جعــل کامپیوتری که شروع به جرم آن ن‪::‬یز ج‪::‬رم محس‪::‬وب‬
‫میشود در خصوص جعل و نقـض عالمت چنین حالتی وجود ندارد‪.‬‬
‫در سالهای اخیر الیحه ای تحت عنوان طرح ثبت اختراعات طرحهای صنعتی‪ ،‬عالئم و نامهای تجاری‬
‫توسط سازمان ثبت اسناد و امالک کشور تهیه ش‪:‬ده ک‪:‬ه کلی‪:‬ات آن در ص‪:‬حن عل‪:‬نی مجلس ب‪:‬ه تص‪:‬ویب‬
‫رس‪::‬یده و در کمیس‪::‬یون حق‪::‬وقی و قض‪::‬ایی مجلس ش‪::‬ورای اس‪::‬المی مط‪::‬ابق ب‪::‬ا اص‪::‬ل ‪ ۸۵‬ق‪::‬انون اساس‪::‬ی‬
‫تصویب گردیده است‪ ،‬لیکن هنوز به تأیید شورای نگهبان نرسیده است‪.‬‬
‫ماده ‪ ۳۷‬این الیحه هر شخصی که عالمًا اعمال مذکور در بن‪:‬د ال‪:‬ف را ک‪:‬ه کلی‪:‬ه م‪:‬واد مرتب‪:‬ط ب‪:‬ا حق‪:‬وق‬
‫مالک را احصا کرده است ‪ -‬مرتکب شود یا عمل غیر قانونی مندرج در بند ‪ ۲‬م‪::‬اده ‪ ۲۹‬را انج‪::‬ام بده‪::‬د‬
‫که هر گونه استفاده بعدی از یک نام تجارتی توس‪::‬ط اش‪::‬خاص ث‪::‬الث را‪ ،‬اعم از اینک‪::‬ه ب‪::‬ه ص‪::‬ورت ن‪::‬ام‬
‫تجارتی باشد یا عالمت جمعی یا هرگونه استفاده از نام تجارتی یا عالمت مشابه را که ب‪::‬ه احتم‪::‬ال ق‪::‬وی‬
‫گمراهی عموم را باعث میشود در بر میگیرد ‪ -‬مجرم محسوب شده است و عالوه بـر ج‪::‬بران خس‪::‬ارت‬
‫به جزای نقدی از ‪ ۱۰‬تا ‪ ۵۰‬میلیون لایر و حبس تعزیری از ‪ ۹۱‬روز تا ‪ ٦‬ماه یا هر دو محکوم خواه‪::‬د‬
‫شد‪.‬‬
‫در بند ب این ماده به اقدامات موقت و احتی‪::‬اطی اش‪::‬اره ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ ،‬ام‪::‬ا این م‪::‬اده ن‪::‬یز ص‪::‬رفًا ب‪::‬ه تع‪::‬یین‬
‫مجازات حبس و جزای نقدی البته با مزایایی که در باال احـصـا شـده اکتف‪::‬ا ک‪::‬رده اس‪::‬ت و تص‪::‬میمی در‬
‫خص‪::‬وص ام‪::‬وال و ا م‪::‬ورد اس‪::‬تفاده در ارتک‪::‬اب ج‪::‬رم گرفت‪::‬ه نش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬از س‪::‬وی دیگ‪::‬ر‪ ،‬هیچ گون‪::‬ه‬
‫محرومیت اجتماعی یا بستن مؤسسه و تعطیلی کار برای مؤسسات و اشخاص حق‪::‬وقی متخل‪::‬ف در نظ‪::‬ر‬
‫گرفته نشده است(شیخی‪.)189:1386،‬‬
‫با تصویب این الیحه به بسیاری از ابهامات موجود و تشتت آرا در حوزه حقوق کیفری مالکیت صنعتی‬
‫پایان داده خواهد شد چرا که این الیحه‪ ،‬عالوه بر جرم انگاری دوباره در حوزه اس‪::‬م و عالمت تج‪::‬اری‬
‫و اختراعات با شناسایی حق بر طرح صنعتی‪ ،‬برای نخستین بار به تع‪::‬یین ض‪::‬مانت اج‪::‬رای کیف‪::‬ری در‬
‫قبال نقض حق دارنده حقوق طرحهای صنعتی مبادرت نموده است‪.‬‬
‫‪ -3-2‬شرایط‌ ماهوي قرارداد واگذاری طرح های صنعتی در حقوق ایران‬
‫ن‬
‫قراردادهای‌ مربوط ب ‌ه طرح های‌ صـنعتی‌ نیـزاصـوال مشـمول قواعـد عم‪::‬ومی‌ قراردادهاس‪:‬ت‌‪ .‬ب‪::‬ا ای ‌‬
‫ن ب‪::‬ودن موض‪::‬وع در این‌ دس‪::‬ت ‌ه از‬ ‫هم ‌ه ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه وی‪::‬ژگی‌ خ‪::‬اص ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬معلـوم و معی ‌‬
‫ت وافری‌ برخوردار بوده و شایست ‌ه بررسی‌ است‌‪ .‬بدین‌ منظور از س‪::‬ویی‌‪ ،‬الزم اس‪:‬ت‌‬ ‫قراردادها از اهمی ‌‬
‫ن بودن و چگونگی‌ آن در مورد حقوق انتقالی‌ در قراردادهای‌ مزبور بررسی‌ گردد و‬ ‫لزوم معلوم و معی ‌‬
‫مشخص‌ شود ک ‌ه چ ‌ه میزان از حقوق مربوط ب ‌ه طرح های‌ صنعتی‌ قابل‌ واگذاری‌ است‌‪ .‬از سوی‌ دیگـر‪،‬‬
‫ن دست ‌ه از قراردادها مورد مطالع ‌ه قرار گیرد‪.‬‬
‫ن عوض در ای ‌‬‫بایـد احکـام مربوط ب ‌ه تعیی ‌‬

‫‪35‬‬
 ‫ی‬
‫ن گستره حقوق انتقال ‌‬ ‫‪ -3-2-1‬تعیی ‌‬
‫ن گستره حقوق انتقالی‌ در قراردادهای‌ راجع‌ بـ ‌ه طـرح هـای‌ صـنعتی‌‪ ،‬در وهل ‌ه نخست‌ بای‪::‬د ب ‌ه‬ ‫برای‌ تبیی ‌‬
‫ت ک ‌ه از سویی‌‪ ،‬طرح صنعتی‌ یکی‌ از مصـادیق‌ مالکیت‌ ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ ب ‌ه ش‪::‬مار می‌‬ ‫ن نکت ‌ه توج ‌ه داش ‌‬
‫ای ‌‬
‫ت ه‪:‬ای‌ ص‪:‬نعتی‌ از حق‌‬ ‫ن روی‌ پدیدآورنده طرح صنعتی‌ در چارچوب قواعد مرب‪:‬وط ب ‌ه م‪:‬الکی ‌‬ ‫آید‪ .‬از ای ‌‬
‫انحصـاری‌ بهـره بـرداری‌ از طـرح صـنعتی‌ خ‪::‬ویش‌ برخ‪::‬وردار اس‪:‬ت‌‪ .‬از سـوی‌ دیگـر‪ ،‬حمایـت‌ از‬
‫ت ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ نیس‪:‬ت‌‪ .‬بلک ‌ه ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه اینک ‌ه‬ ‫طـرح هـای‌ صـنعتی‌ محـدود بـ ‌ه حمایت‌های‌ ویژه مالکی ‌‬
‫طـرحهـای‌ صـنعتی‌ دارای‌ ویژگی‌ هنری‌ نیز مـی‌ باشـند‪ ،‬مصـداق اثـر هنـری‌ بـوده‪ ،‬از حمایـت‌ هـای‌‬
‫ویـژه مالکیت‌ های‌ ادبی‌ و هنری‌ نیز برخوردار هستند‪ .‬با توج ‌ه بـ ‌ه ویژگـی‌ اخیـر‪ ،‬طـرح هـای‌ صنعتی‌‬
‫عالوه ب‪:‬ر حق‪:‬وق م‪:‬ادی‌‪ ،‬حق‪:‬وق معن‪:‬وی‌ را ن‪:‬یز ب‪:‬رای‌ پدیدآورن‪:‬ده خ‪:‬ویش‌ ب ‌ه ارمغـان می‌آورن‪:‬د(قب‪:‬ولی‌‬
‫درافشان و محسـنی‌‪.)123:1395 ،‬‬
‫ت آنچ ‌ه می‌ توان‪::‬د‬ ‫حال با توج ‌ه ب ‌ه وجود دو دست ‌ه حقوق مادی‌ و معنوی‌ برای‌ طرحهای‌ صنعتی‌‪ ،‬بای‪::‬د گف ‌‬
‫مورد داد و ستد قرار گیرد‪ ،‬حقوق مادی‌ ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ اس‪:‬ت‌‪ .‬در واقع‌ حق‪::‬وق معن‪::‬وی‌ طرحه‪::‬ای‌‬
‫مزبور قابل‌ انتقال نیست‌‪ .‬منظور از حقوق معنوی‌ آثار ادبی‌ هنری‌ حقوقی‌ از قبیل‌ حق‌ تص‪::‬میم‌گیری‌ در‬
‫ت نام عنوان پدیدآورنده بوده ک ‌ه وابس‪::‬ت ‌ه ب ‌ه شخص‪::‬یت‌ پدیدآورن‪::‬ده‬ ‫مورد انتشار و عرض ‌ه اثر و حق‌ حرم ‌‬
‫ت و ب ‌ه همـین‌ جهـت‌‪ ،‬غیر قابل‌ انتقال دانست ‌ه شده اند‪ .‬ماده چه‪:‬ار ق‪:‬انون حم‪:‬ایت‌ از حق‪:‬وق مؤلفـان و‬ ‫اس ‌‬
‫ن خصوص مقرر نموده‪» :‬حقوق معن‪::‬وی‌ پدیدآورن‪::‬ده ‪ ...‬غ‪::‬یر قابـل‌ انتقـال‬ ‫مصـنفان و هنرمندان‪ ،‬در ای ‌‬
‫ت فکری‌ فرانس ‌ه نیز حق‌ اح‪::‬ترام ب ‌ه‬ ‫است‌« (زرکـالم‪ .)١٤٥-١٤٢ :١٣٨٨ ،‬مـاده ‪ L121-1‬قانون مالکی ‌‬
‫ل انتقال دانست ‌ه است‌‪.‬‬‫نام و سمت‌ و اثر پدیدآورنده را به‌عنوان حقوق معنوی‌‪ ،‬غیر قاب ‌‬
‫در خصوص حقوق مادی‌ ناشی‌ از طرح ص‪::‬نعتی‌ بای‪:‬د گفت‌‪ ،‬پدیدآورن‪:‬ده مـی‌ توانـد تم‪:‬ام ی‪:‬ا قس‪:‬متی‌ از‬
‫حقوق مزبور را ب ‌ه دیگری‌ واگذار نماید یا اجازه بهره بـرداری‌ از آن را اعطا کن‪:‬د‪ .‬البت ‌ه در کت‪:‬اب پنجم‌‬
‫ت فکری‌ فرانس ‌ه راجع‌ ب ‌ه طرح هـای‌ صـنعتی‌‪ ،‬در خصوص انتقال حقوق مادی‌ طرح ه‪::‬ای‌‬ ‫قانون مالکی ‌‬
‫صنعتی‌ یا اج‪::‬ازه به‪::‬ره بـرداری‌ از آن‪ ،‬مقـررات ویژه‪::‬ای‌ پیش‌بی‪::‬نی‌ نگردی‪::‬ده اس‪::‬ت( (‪Chavane et‬‬
‫‪ .al,2006: 696‬هرچند اصـل‌ قابلیـت‌ انتق‪::‬ال حق‪::‬وق مرب‪::‬وط ب ‌ه طرحه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ در م‪::‬اده ‪L513-2‬‬
‫مـورد پـذیرش قـرار گرفتـ ‌ه است‌‪.‬‬
‫ت اراده اس‪:‬ت‌ و‬ ‫ل بـر آزادی‌ قـراردادی‌ و حاکمیـ ‌‬ ‫البت ‌ه صرف نظر از مقرره مزبور‪ ،‬از س‪::‬ویی‌‪ ،‬اصـ ‌‬
‫منعی‌ برای‌ انتقال حقوق مادی‌ طرح های‌ صـنعتی‌ وجـود نـدارد‪ .‬از سـوی‌ دیگر‪ ،‬همانگون ‌ه کـ ‌ه برخـی‌‬
‫از نویسـندگان فرانسـوی‌ (‪ )Chavane et al,2006:696‬بی‪::‬ان داش‪::‬ته‌اند‪ ،‬ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه وی‪::‬ژگی‌ ه‪::‬نری‌‬
‫طرحهای‌ صنعتی‌ و شمول احکام مربوط ب ‌ه آثـار ادبی‌ و ه‪::‬نری‌ ب‪::‬ر ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬می‌ ت‪::‬وان از‬
‫ن راس‪::‬تا در حق‪::‬وق فرانس‪‌ :‬ه ب‪::‬ا‬ ‫ن خصوص به‪::‬ره ب‪::‬رد‪ .‬در ای ‌‬ ‫احکام مربوط ب ‌ه حقوق ادبی‌ و هنـری‌ در ای ‌‬
‫‪٨‬‬
‫ت فکری‌ فرانسه ‌ روبرو هستیم‌ ک ‌ه قابلیت‌ انتقال کلی‌ و جزئی‌ حقـوق مـادی‌‬ ‫ماده ‪ L131-4‬قـانون مالکیـ ‌‬
‫ح قرار داده است‌‪ .‬با توج ‌ه ب ‌ه ویژگی‌ پیش‌گفت ‌ه در مورد طـرح هـای‌‬ ‫آثـار ادبـی‌ و هنری‌ را مورد تصری ‌‬
‫صنعتی‌‪ ،‬مقرره اخیر درباره طرحهای‌ صنعتی‌ نیز قابل‌ استناد خواهد بود‪.‬‬
‫ک طرح صنعتی‌ می‌ تواند حقـوق مـادی‌ ناشـی‌ از طـرح ص‪::‬نعتی‌ خ‪::‬ود را ب ‌ه‬ ‫همانگون ‌ه ک ‌ه بیان شد‪ ،‬مال ‌‬
‫ن بایـد توجـ ‌ه داشـت‌ کـ ‌ه در ص‪::‬ورت انتق‪::‬ال کلی‌ حق‪::‬وق م‪::‬ادی‌‬ ‫صورت کلی‌ یا جزئی‌ انتقال دهد‪ .‬لـیک ‌‬
‫ن حقـوقی‌ و روی ‌ه قضایی‌ فرانسـه‌( ‪Pollaud-Dulian,1999:437(.‬‬ ‫ناشـی‌ از طـرح صـنعتی‌‪ ،‬دکتـری ‌‬
‫ن زمین ‌ه ب ‌ه بن‪::‬د‬ ‫ح ش‪::‬ده در ق‪::‬رارداد اسـت‌‪ .‬در ای ‌‬ ‫معتقد است‌ ک ‌ه قرارداد مزبور ناظر ب ‌ه شیوه های‌ تصری ‌‬
‫ن بن‪::‬د‪«،‬هنگ‪::‬امی‌ ک ‌ه‬ ‫اخیر ماده ‪ L122-7‬قانون مالکیت‌ فکری‌ فرانس ‌ه استناد گردیده اس ‪:‬ت‌‪ .‬ب ‌ه م‪::‬وجب‌ ای ‌‬
‫ن ماده (حق‌ عرض ‌ه و حق‌ تکثیر) است‌‪ ،‬قلمرو‬ ‫ن انتقال کلی‌ یکی‌ از دو حق‌ مذکور در ایـ ‌‬ ‫قرارداد متضم ‌‬
‫ن مـاده کـ ‌ه در‬ ‫انتقال محدود ب ‌ه شیوه های‌ پیش‌ بینـی‌ شـده در قـرارداد اسـت‌«‪.‬بـر اسـاس مسـتنبط‌ از ایـ ‌‬
‫پـی‌ حمایـت‌ ویـژه از پدیدآورن‪::‬دگان آث‪::‬ار ادبی‌ و ه‪::‬نری‌ اس‪:‬ت‌‪ ،‬ب ‌ه رغم‌ انتق‪::‬ال کلی‌ حق‪::‬وق‪ ،‬تص‪::‬ریح‌ بـ ‌ه‬
‫جزئیـات حق‪:::‬وق م‪:::‬ورد انتق‪:::‬ال و ش‪:::‬یوههای‌ به‪:::‬ره ب‪:::‬رداری‌ ض‪::::‬روری‌ اس‪:::‬ت‌( – ‪Pollaud‬‬
‫ن در ص‪::‬ورت ع‪:‬دم تص‪::‬ریح‌ ب ‌ه ب‪:‬رخی‌ از ش‪:‬یوه هـای‌ بهـره بـرداری‌‪،‬‬ ‫‪ .)Dulian,2005:583‬بن‪:‬ابرای ‌‬
‫اصـل‌ بـر تفس‪:‬یر مض‪::‬یق‌ حق‪:‬وق انتق‪:‬الی‌ اس‪:‬ت‌ و آنچ ‌ه ب ‌ه ص‪::‬راحت‌ انتقـال نیافتـ ‌ه اسـت‌‪ ،‬بـرای‌ خـود‬

‫‪36‬‬
 ‫پدیدآورنده محفوظ خواهد ماند (زرکالم‪.)٢٧٤ :١٣٨٨ ،‬‬
‫ک از حق‪::‬وقی‌ ک ‌ه موض‪::‬وع‬ ‫ت فکری‌ فرانس ‌ه نیـز هـر یـ ‌‬ ‫ب ‌ه موجب‌ بند نخست‌ ماده ‪ L131-3‬قانون مالکی ‌‬
‫ث شـیوه بهره برداری‌‪ ،‬هدف آن‪ ،‬مک‪:‬انو زم‪:‬ان‬ ‫انتقـال قـرار مـی‌ گیـرد بایـد بـ ‌ه صـورت دقیـق‌ و از حیـ ‌‬
‫بهره برداری‌ مشخص‌ گـردد‪ .‬عـدم رعایـت‌ مقرره مزبور بطالن قرارداد را در پـی‌ دارد((‪Pollaud -‬‬
‫‪.)Dulian, 2005: 584‬بـ ‌ه نظـر می‌ رسد بـا توجـ ‌ه بـ ‌ه جنبـ ‌ه حمـایتی‌ بطـالن در ایـن‌ مـورد کـ ‌ه هـدف‬
‫ن مورد بطالن نسبی‌ اسـت‌‪ .‬بطـالن نسـبی‌ وضـعیتی‌‬ ‫ت از پدیدآورنده است‌‪ ،‬نوع بطالن در ای ‌‬ ‫آن حمایـ ‌‬
‫ت از شخص‌ یا اشـخاص معینـی‌ در نظر گرفت ‌ه و‬ ‫است‌ ک ‌ه قانون گذار برای‌ نقض‌ قواعد مربوط ب ‌ه حمای ‌‬
‫ت و ت‪:‬ا زم‪:‬انی‌ ک ‌ه ذی‌ نفع‌ تعرض‪:‬ی‌‬ ‫ن جهت‌ سرنوشت‌ عقد را فقط‌ در اختیار ایشان ق‪::‬رار داده اس‪‌ :‬‬ ‫ب ‌ه همی ‌‬
‫ح بـوده و تمـام آثـار خ‪::‬ود را برج‪::‬ای‌ می‌ گ‪::‬ذارد ام‪::‬ا اگ‪::‬ر ابط‪::‬ال‬ ‫ت ب ‌ه قرارداد ننماید‪ ،‬قرارداد صحی ‌‬ ‫نسب ‌‬
‫ت مقـرر) مورد حکم‌ دادگاه قرار گیرد‪ ،‬اصوال ب ‌ه جز در موارد‬ ‫ت ذی‌ نفع‌ (در مهلـ ‌‬ ‫قرارداد ب ‌ه درخواس ‌‬
‫استثنائی‌ قرارداد از ابتدا باطل‌ گشت ‌ه و آثار خود را از دست‌ می‌دهد‪.‬‬
‫ل ت‪:‬وجی ‌ه اس‪:‬ت‌؛‬ ‫استناد ب ‌ه مقررات مذکور در فوق‪ ،‬در مورد طرح هـای‌ صـنعتی‌ در حقـوق فرانسـ ‌ه ق‪::‬اب ‌‬
‫ب می‌ گردد کـ ‌ه طـرح هـای‌ صنعتی‌ مرز میان مالکیت‌های‌‬ ‫زیرا ویژگی‌ هنری‌ طرح های‌ صنعتی‌ موج ‌‬
‫صنعتی‌ و مالکیت‌های‌ ادبی‌ و هنری‌ ب ‌ه شمار آمده‪ ،‬بست ‌ه ب ‌ه مورد از مقررات ه‪::‬ریک‌ از دو دس‪::‬ت ‌ه آث‪::‬ار‬
‫برخوردار شود‪ .‬بدیهی‌ است‌ استفاده طرح هـای‌ صنعتی‌ از مقررات مربوط ب ‌ه آثار ادبی‌ و هنری‌ منوط‬
‫ت از آثار ادبی‌ و هنری‌ را دارا باشد‪.‬‬ ‫ت ک ‌ه طـرح مـورد نظـر شرایط‌ حمای ‌‬ ‫ن اس ‌‬‫ب ‌ه ای ‌‬
‫ن امری‌‬ ‫در حقوق ایران نیز در مورد انتقال کلی‌ حقوق مادی‌ ناشـی‌ از طـرح صـنعتی‌ بایـد گفت‌ ک ‌ه چنی ‌‬
‫با مانعی‌ مواج ‌ه نیس‪:‬ت‌‪ .‬البت ‌ه همانگونـ ‌ه کـ ‌ه برخـی‌ از نویسـندگان (ام‪::‬امی‌‪ ) ٣٩٢ :١٣٩٠ ،‬ن‪::‬یز بی‪::‬ان‬
‫داشته‌اند‪ ،‬در فـرض انتقـال کلیـ ‌ه حقـوق ناشـی‌ از طـرح ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬م‪::‬الک‌ قبلی‌ دیگ‪::‬ر حق‌ اس‪::‬تفاده و‬
‫بهرهبرداری‌ از آن را نخواهد داشت‌‪.‬‬
‫ح ب ‌ه ش‪::‬یوه ه‪::‬ای‌ به‪::‬ره‬ ‫ولی برخالف حقوق فرانسه‌‪ ،‬در فرض انتقال کلی‌ حق‌‪ ،‬نمی‌ توان از لزوم تصـری ‌‬
‫ن گفت‌؛ زیرا در حقوق ایران با مقـرره ای‌ شـبی ‌ه بند اخیر ماده ‪ L122-7‬قانون‬ ‫برداری‌ در قرارداد سخ ‌‬
‫ن تکلیفـی‌ اسـت‌‪ ،‬م‪::‬واج ‌ه نیس‪::‬تیم‌‪ .‬ب ‌ه عالوه از قواع‪::‬د عم‪::‬ومی‌‬ ‫مالکیت‌ فکری‌ فرانس ‌ه کـ ‌ه بیـانگر چنـی ‌‬
‫ت قرارداده‪::‬ا ن‪::‬یز مؤی‪::‬د‬ ‫ن شـرطی‌ قابـل‌ اسـتنباط نیس‪:‬ت‌‪ .‬ب ‌ه وی‪::‬ژه اینک ‌ه اص‪:‬ل‌ ص‪::‬ح ‌‬ ‫قراردادهـا نیـز چنـی ‌‬
‫ح ب ‌ه ش‪::‬یوه ه‪::‬ای‌‬‫صحت‌ قرارداد انتقال کلی‌ حقـوق مادی‌ راجع‌ ب ‌ه طرح صنعتی‌ (در ف‪::‬رض ع‪:‬دم تص‪::‬ری ‌‬
‫ن اقتضا می‌ کند ک ‌ه در ص‪::‬ورت انتق‪::‬ال کلی‌ حق‪::‬وق‬ ‫بهره برداری‌) اسـت‌‪ .‬در نتیج ‌ه احترام ب ‌ه اراده طرفی ‌‬
‫مادی‌ ناشـی‌ از طرح صنعتی‌‪ ،‬نیازی‌ ب ‌ه تصریح‌ جزئیات وجود نداشت ‌ه باشد‪.‬‬
‫البت ‌ه ب ‌ه نظر می‌رسد‪ ،‬در نظام حقوقی‌ ایران نیز انتقال کلی‌ حقوق ناش‪:‬ی‌ از ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬ش‪::‬یوه‬
‫ن ش‪::‬یوه‬ ‫های‌ بهره بـرداری‌ ناشـناخت ‌ه در زمـان انعقـاد قـرارداد را در بـر نداشـت ‌ه و منص‪::‬رف از چ‪::‬نی ‌‬
‫ن‬
‫ن منتسب‌ نمود‪ .‬در ای ‌‬ ‫هایی‌ است‌؛ زیرا نمی‌ توان بهره برداری‌ در قالب‌ های‌ مزبـور را بـ ‌ه اراده طرفی ‌‬
‫خصوص اصل‌ عدم انتقال نیز بـ ‌ه عنـوان مؤیـد قابـل‌ استناد است‌‪ .‬الزم ب ‌ه ذک‪::‬ر اس ‪:‬ت‌ در م‪::‬اده ‪ ٦٥‬پیش‌‬
‫نویس‌ الیحـ ‌ه قـانون جـامع‌ حمایـت‌ از حقوق مالکیت‌ ادبی‌ و هنـری‌ و حقـوق مـرتبط‌ در قسـمت‌ مربـوط‬
‫بـ ‌ه مقـررات عـام واگذاری‌ و اجازه بهره برداری‌ از حقوق‪ ،‬قرارداد واگذاری‌ ی‪::‬ا مج‪::‬وز به‪::‬ره ب‪::‬رداری‌‬
‫ح در ق‪::‬رارداد ذک‪::‬ر‬ ‫از حقوق مالی‌ را شامل‌ واگذاری‌ یا مجوز بهره برداری‌ از حقوقی‌ ک ‌ه ب ‌ه طور صری ‌‬
‫ت از م‪::‬الکیت‌‬ ‫نشـده اسـت‌‪ ،‬ندانسـت ‌ه اسـت‌ (شـبیری‌ و همکـاران‪ .)٣٦ :١٣٨٩ ،‬مـاده ‪ ٤٢‬الیحـه‌»حم‪::‬ای ‌‬
‫فکری‌« ک ‌ه توسط‌ دولت‌ تقدیم‌ مجلس‌ شورای‌ اسالمی‌ گردیده ن‪::‬یز قرارداده‪::‬ای‌ واگ‪::‬ذاری‌ و اج‪::‬ازه به‪::‬ره‬
‫ح در آن ذک‪::‬ر ش‪::‬ده‪،‬‬ ‫برداری‌ را شامل‌ واگذاری‌ ی‪::‬ا اج‪::‬ازه به‪::‬ره ب‪::‬رداری‌ از هـر حقی‌ ک ‌ه به‌ط‪::‬ور ص‪::‬ری ‌‬
‫دانست ‌ه است‌‪.‬‬
‫ن گونـ ‌ه قراردادهـا در حق‪::‬وق ای‪::‬ران‪ ،‬بای‪::‬د‬ ‫ن بـودن موضـوع ایـ ‌‬ ‫در مورد لزوم یا عدم لزوم معلوم و معی ‌‬
‫ن اساس و با توج ‌ه بـ ‌ه بنـد ‪ ٣‬م‪:‬اده ‪ ١٩٠‬ق‪:‬انون م‪:‬دنی‌ و ن‪:‬یز‬ ‫ب ‌ه قواعد عام قراردادها مراجع ‌ه نمود‪ .‬بر ای ‌‬
‫ن ب‪::‬ودن موض‪::‬وع‬ ‫ن خصـوص لـزوم علم‌ تفص‪::‬یلی‌ و معی ‌‬ ‫م‪::‬اده ‪ ٢١٦‬ق‪::‬انون مزب‪::‬ور‪ ،‬اص ‪:‬ل‌ کلی‌ در ای ‌‬
‫قـرارداد اسـت‌‪ .‬هرچنـد در مـواردی‌ ممکـن‌ اسـت‌ برحس‪:‬ب‌ ن‪::‬وع ق‪::‬رارداد‪ ،‬علم‌ اجم‪::‬الی‌ ب ‌ه موض‪::‬وع‬
‫ن توجـ ‌ه ب ‌ه نوع و ماهیت‌ قراردادی‌ ک ‌ه بر اساس آن حق‪::‬وق مرب‪::‬وط ب ‌ه‬ ‫قرارداد کافی‌ دانست ‌ه شود؛ بنابرای ‌‬

‫‪37‬‬
 ‫ن‬‫ن خصوص تعیین‌کنن‪::‬ده اس‪:‬ت‌؛ زی‪::‬را ممک ‌‬ ‫طـرح هـای‌ صـنعتی‌ منتقـل‌ می‌ گردد‪ ،‬دارای‌ اهمیت‌ و در ای ‌‬
‫ت قراردادی‌ ک ‌ه ب ‌ه موجب‌ آن حقوق مربوط ب ‌ه طرح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ منتقل‌ می‌ گ‪::‬ردد‪ ،‬ب ‌ه گ‪::‬ون ‌ه‬ ‫است‌ ماهی ‌‬
‫ن ص‪::‬ورت‬ ‫ای‌ باشد ک ‌ه در اثر فقدان علم‌ تفصیلی‌ ب ‌ه موض‪::‬وع‪ ،‬عرفـا غـرری‌ محسـوب گـردد‪ .‬در ایـ ‌‬
‫ن چن‪:‬انچ ‌ه م‪:‬ورد از‬ ‫برای‌ احتراز از غ‪:‬رر‪ ،‬علم‌ تفصـیلی‌ بـ ‌ه موضـوع الزم و ضـروری‌ اسـت‌‪ .‬لـیک ‌‬
‫مواردی‌ باشد ک ‌ه از نظر عرف‪ ،‬انعقاد قرارداد مبتنی‌ بـر مسـامح ‌ه باشـد‪ ،‬علم‌ اجمالی‌ نسبت‌ ب ‌ه موضوع‬
‫کافی‌ است‌‪.‬‬
‫ن خصوص باید مورد توج ‌ه قرار گیرد ایـن‌ اسـت‌ کـ ‌ه در حقـوق ای‪:‬ران ش‪:‬یوه معل‪:‬وم‬ ‫نکت ‌ه ای‌ ک ‌ه در ای ‌‬
‫نمودن موضوع قراردادهـا از جملـ ‌ه قراردادهـای‌ مربـوط بـ ‌ه حقـوق طرحه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬ب‪::‬ر حس‪:‬ب‌‬
‫ح ب ‌ه عناص‪::‬ر چهارگ‪::‬انه‌؛‬ ‫معیارهای‌ عرفی‌ صورت می‌ پذیرد‪ .‬در ح‪::‬الی‌ کـ ‌ه در حقـوق فرانس‪‌ :‬ه تص‪::‬ری ‌‬
‫شیوه‪ ،‬هدف‪ ،‬مکان و زمان بهره برداری‌‪ ،‬در قـرارداد مربوط ب ‌ه حقوق طرحهای‌ صنعتی‌ الزامی‌ است‌‪.‬‬
‫ت ادبی‌ و هنری‌ و حق‪::‬وق م‪::‬رتبط‌‬ ‫البت ‌ه در ماده ‪ ٦٦‬پیش‌ نویس‌ الیح ‌ه قانون جامع‌ حمایت‌ از حقوق مالکی ‌‬
‫از لزوم ذکر نوع‪ ،‬هـدف‪ ،‬مکان و مدت بهره برداری‌ از اث‪::‬ر در قرارداده‪::‬ای‌ واگ‪::‬ذاری‌ و اج‪::‬ازه به‪::‬ره‬
‫ب‪::‬رداری‌ از حقـوق م‪::‬الی‌ آث‪::‬ار ادبی‌ و ه‪::‬نری‌ س‪::‬خن‌ ب ‌ه می‪::‬ان آورده اس‪::‬ت‌ (ش‪::‬بیری‌ و همکـاران‪،‬‬
‫ت فکـری‌ فرانس‪‌ :‬ه‬ ‫ث شبی ‌ه بند نخست‌ ماده ‪ L131-3‬قانون مالکی ‌‬ ‫ن حی ‌‬ ‫ن پیش‌ نویس‌ از ای ‌‬ ‫‪ .)١٣٨٩:٣٦‬مت ‌‬
‫ت فکـری‌« ن‪::‬یز از مش‪::‬تمل‌ ب‪::‬ودن‬ ‫است‌‪ .‬الزم ب ‌ه ذکر است‌ در تبصره ‪ ١‬ماده ‪ ٤٢‬الیحه‌»حمایت‌ از مالکی ‌‬
‫ن گفت ‌ه است‌‬ ‫قراردادهای‌ واگذاری‌ و اجازه بهره برداری‌ از اثر بر نوع‪ ،‬شیوه‪ ،‬مدت‪ ،‬مکان و هدف سخ ‌‬
‫با این‌ تفاوت ک ‌ه در صورت عـدم ذکـر مـوارد مـذکور‪ ،‬انتقال گیرنده ی‪::‬ا دارن‪::‬ده مج‪::‬وز را فقط‌ مج‪::‬از ب ‌ه‬
‫ث مـوارد مذکور در زمان و مکان انعقاد قرارداد دانست ‌ه است‌‪.‬‬ ‫بهره برداری‌ متعارف از آن از حی ‌‬
‫ن بـودن ق‪::‬رارداد بای‪::‬د از‬ ‫در خصوص ضمانت‌ اجرای‌ عدم رع‪::‬ایت‌ مق‪::‬ررات مرب‪::‬وط ب ‌ه معل‪::‬وم و معـی ‌‬
‫ن مع‪:‬نی‌ ک ‌ه‬ ‫ت بطالن در حقـوق ایـران‪ ،‬بطـالن مطلق‌ اس‪:‬ت‌؛ ب‪:‬دی ‌‬ ‫ن گفت‌‪ .‬البت ‌ه ماهی ‌‬ ‫بطالن قرارداد سخ ‌‬
‫ن نیسـت‌‪ .‬در ح‪:‬الی‌ ک ‌ه در حق‪:‬وق فرانس‪:‬ه‌‪ ،‬آن گ‪:‬ون ‌ه ک ‌ه‬ ‫قرارداد از ابتدا فاقد اثر بوده‪ ،‬اصـالح آن ممکـ ‌‬
‫ن گسـتره موض‪:‬وع ق‪:‬رارداد‪ ،‬بطالن نس‪:‬بی‌ ق‪:‬رارداد اس‪:‬ت‌‪ .‬تف‪:‬اوت‬ ‫بیان شد‪ ،‬ضـمانت‌ اجـرای‌ عـدم تعیـی ‌‬
‫ن است‌ ک ‌ه در مورد قرارداد باطل‌ نس‪::‬بی‌ ت‪::‬ا زم‪::‬انی‌ ک ‌ه ذی‌نفع‌ بطالن‬ ‫بطالن نسبی‌ با بطالن مطلق‌ در ایـ ‌‬
‫بدان استناد ننماید‪ ،‬مانع‌ تأثیرگذاری‌ قرارداد نیست‌‪.‬‬
‫همچنین باید گفت در حقوق ایـران باید گفت‌‪ ،‬ب ‌ه نظر می‌ رسد از سویی‌‪ ،‬ب ‌ه دلیل‌ موجود نبودن موضوع‬
‫قرارداد‪ ،‬انتقال کلـی‌ آثار آین‪:‬ده ممتنع‌ اس‪:‬ت‌‪ .‬از س‪:‬وی‌ دیگ‪:‬ر‪ ،‬ب‪:‬ا ت‪:‬وج ‌ه ب ‌ه معل‪:‬وم نب‪:‬ودن کم‌ و کیف‌ آث‪:‬ار‬
‫ب ت‪::‬وج ‌ه‬ ‫ت آن گردید‪ .‬جالـ ‌‬ ‫ن قراردادی‌ غرری‌ محسوب شده‪ ،‬نمی‌توان قائل‌ ب ‌ه صح ‌‬ ‫مربوط ب ‌ه آینده‪ ،‬چنی ‌‬
‫ت ادبی‌ و هنری‌ و حق‪::‬وق م‪::‬رتبط‌‬ ‫ت ک ‌ه ماده ‪ ٦٩‬پیش‌ نویس‌ الیح ‌ه قانون جامع‌ حمایت‌ از حقوق مالکی ‌‬ ‫اس ‌‬
‫ن مسئل ‌ه توج ‌ه نموده و مق‪:‬رر داش‪:‬ت ‌ه اس‪:‬ت‌‪» :‬چنانچـ ‌ه موضـوع ق‪::‬رارداد واگ‪:‬ذاری‌ کلی ‌ه آث‪:‬ار آین‪:‬ده‬ ‫ب ‌ه ای ‌‬
‫ن کـ ‌ه مشخصات آثار ب ‌ه ان‪::‬دازه ک‪::‬افی‌ در ق‪::‬رارداد ذک‪::‬ر‬ ‫پدیدآورنده باشد‪ ،‬قـرارداد باطـل‌ اسـت‌‪ ،‬مگـر ایـ ‌‬
‫ن مقرره‪:‬ای‌ در الیح ‌ه‬ ‫ش‪:‬ده باش‪:‬د و م‪:‬دت ق‪:‬رارداد کم‌ ت‪:‬ر از ‪ ٥‬س‪:‬ال باش‪:‬د‪ «.‬الزم ب ‌ه ذک‪:‬ر اس‪:‬ت‌ ک ‌ه چ‪:‬نی ‌‬
‫ت بـ ‌ه مجلس‌ شورای‌ اسالمی‌ مشاهده نمی‌شود‪( .‬قبولی‌ درافش‪::‬ان و محسـنی‌‪،‬‬ ‫مالکیت‌ فکری‌ تقدیمی‌ دولـ ‌‬
‫‪.)129:1395‬‬
‫‪ -3-2-2‬تعیین‌ عوض‬
‫ن عوض در قراردادهای‌ انتقال حقوق مربوط ب ‌ه طـرح هـای‌ ص‪::‬نعتی‌ ی‪::‬ا اج‪::‬ازه‬ ‫در خصوص نحوه تعیی ‌‬
‫بهره برداری‌ از آن‪ ،‬قانون مالکیت‌ فک‪:‬ری‌ فرانس‪‌ :‬ه در کت‪:‬اب پنجم‌ (ط‪:‬رح ه‪:‬ا و م‪:‬دل ه‪:‬ا) حکم‌ مس‪:‬تقلی‌‬
‫ن خص‪::‬وص ن‪::‬یز ب ‌ه‬ ‫ن دلیل‌ و ن‪::‬یز ب ‌ه دلیـل‌ ویژگـی‌ هنـری‌ طـرحهـای‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬در ای ‌‬ ‫ن‪::‬دارد‪ .‬ب ‌ه همی ‌‬
‫مقررات مربوط ب ‌ه حقـوق ادبـی‌ و هنـری‌ اسـتناد شـده است‌ (‪.)Chavane et al. 2006: 697‬‬
‫ن در قراردادهای‌ مربـوط بـ ‌ه طرح های‌ صنعتی‌‬ ‫ن ثم ‌‬
‫در نظام حقوقی‌ ایران‪ ،‬ضوابط‌ ویژه ای‌ برای‌ تعیی ‌‬
‫ن ترتیب‌ در خصوص قراردادهای‌ مربـوط ب ‌ه مالکیت‌های‌ ادبی‌ و هنری‌ ن‪:‬یز‬ ‫ب ‌ه چشم‌ نمی‌ خورد‪ .‬ب ‌ه همی ‌‬
‫مقررات ویـژه ای‌ وجـود نـدارد کـ ‌ه بتـوان از آن بـرای‌ قراردادهای‌ مربوط ب ‌ه طرح های‌ صنعتی‌ به‪::‬ره‬
‫ن خص‪::‬وص اس‪::‬تفاده نم‪::‬وددر‪ .‬قواع‪::‬د عم‪::‬ومی‌‬ ‫ن بایـد از قواعـد عمـومی‌ قراردادها در ای ‌‬ ‫گرفـت‌‪ .‬بنـابرای ‌‬
‫قراردادها نیـز اصـوال آنچـ ‌ه دارای‌ اهمیت‌ است‌‪ ،‬لزوم معلوم و معین‌ بودن موضوع قراردادها است‌ ک ‌ه‬

‫‪38‬‬
 ‫در مـاده ‪ ١٩٠‬قانون مدنی‌ مورد اشاره قرار گرفت ‌ه و بـ ‌ه وضـوح از مـاده ‪ ٢١٦‬قـانون مـدنی‌ نیـز قابـ ‌‬
‫ل‬
‫ب م‪::‬اده اخ‪::‬یر‪« ،‬م‪::‬ورد مع‪::‬امل ‌ه بای‪::‬د مبهم‌ نباش‪::‬د مگ‪::‬ر در م‪::‬وارد خاصـ ‌ه ک ‌ه علم‌‬ ‫استنباط است‌‪ .‬ب ‌ه م‪::‬وج ‌‬
‫اجمالی‌ ب ‌ه آن کافی‌ است‌«‪.‬‬
‫حکم‌ مزب‪::‬ور ریش ‪‌ :‬ه در فق ‌ه ام‪::‬امی‌ داش‪::‬ت ‌ه و ب ‌ه منظ‪::‬ور اح‪::‬تراز از غ‪::‬رر اس ‪:‬ت‌‪ .‬در واقع‌ در فق ‌ه ام‪::‬امی‌‬
‫ن نیسـت‌‪ ،‬قـرارداد غـرری‌ بـوده‪ ،‬مش‪:‬مول ادل ‌ه بطالن‬ ‫هنگ‪:‬امی‌ ک ‌ه موض‪::‬وع قـرارداد معلـوم و معـی ‌‬
‫ث نبوی‌ ک ‌ه نهـی‌ از غـرر فرمـوده (حـر عــاملی‌‪)٤٤٨ :١٤١٤ ،‬می‌ گ‪::‬ردد‪.‬‬ ‫معامل ‌ه غرری‌ از جمل ‌ه حدی ‌‬
‫ن اساس‪ ،‬در کتب‌ مختلف‌ فقهی‌ ب ‌ه ویژه در مورد قرارداد بیع‌ ک ‌ه ب ‌ه طور معمول‪ ،‬فقیهـان امـامی‌‬ ‫بر همی ‌‬
‫قواعـد عمـومی‌ قراردادهـا را در ض‪::‬من‌ آن م‪::‬ورد بررس ‪:‬ی‌ ق‪::‬رار می‌ دهن‪::‬د‪ ،‬معل‪::‬وم و معین‌ نبـودن‬
‫ب بطالن ق‪::‬رارداد اعالم ش‪::‬ده اس ‪:‬ت‌ (عالم ‌ه‬ ‫موضـوع قـرارداد بـ ‌ه دلیـل‌ این‌ک ‌ه ب ‌ه غرر می‌ انجامد‪ ،‬موج ‌‬
‫حلی‌‪ .)٥٤-٥٣ :١٤٢٠ ،‬با توجـ ‌ه بـ ‌ه آنچ ‌ه بیان گردید‪ ،‬در نظام حق‪::‬وقی‌ ای‪::‬ران ج‪::‬ز در م‪::‬وارد خاصـه‌‪،‬‬
‫ن بودن موضوع قراردادهاست‌‪.‬‬ ‫اصـل‌ بـر لـزوم معلـوم و معی ‌‬
‫حال باید دید آیا در خصوص قراردادهای‌ راجع‌ ب ‌ه طرح های‌ صنعتی‌‪ ،‬مـی‌ تـوان از مشارکت‌ نسبی‌ در‬
‫ن عوض قراردادی‌ سخن‌ گفت‌؟‬ ‫عواید حاصل‌ از بهره برداری‌ بعـدی‌ از اثـر برای‌ تعیی ‌‬
‫ت نس‪::‬بی‌ ام‪::‬ری‌‬ ‫ن جهـت‌ دارای‌ اهمیـت‌ اسـت‌ کـ ‌ه در عمـل‌‪ ،‬اسـتفاده از مش‪::‬ارک ‌‬ ‫خ ب ‌ه این‌ سؤال از ایـ ‌‬ ‫پاس ‌‬
‫ن گفت ‌ه ش‪::‬ود در عمل‌ ب‪::‬ا‬ ‫ن مـواردی‌ از لـزوم علـم‌ تفص‪::‬یلی‌ س‪::‬خ ‌‬ ‫شایع‌ است‌‪ .‬طبیعـی‌ اسـت‌ اگـر در چنـی ‌‬
‫مشکالتی‌ مواج ‌ه خواهیم‌ بود‪ .‬ب ‌ه نظر می‌رسد بـرای‌ برون رفت‌ از مشکل‌ می‌ت‪::‬وان ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه عـرف‬
‫ن م‪::‬ورد را از مصـادیق‌‬ ‫ن قراردادهـایی‌ کـ ‌ه علـم‌ اجم‪::‬الی‌ ب ‌ه ع‪::‬وض را ک‪::‬افی‌ می‌دان‪::‬د‪ ،‬ای ‌‬ ‫رایـج‌ در چنـی ‌‬
‫»مـوارد خاصـه‌« منـدرج در ماده ‪ ٢١٦‬قانون مدنی‌ دانس‪:‬ت‌ ک ‌ه علم‌ اجم‪::‬الی‌ در م‪::‬ورد آن ک‪::‬افی‌ دانس‪::‬ت ‌ه‬
‫ت ک ‌ه همچ‪::‬ون ب‪::‬رخی‌ از حق‪:‬وق دان‪::‬ان (صـفایی‌‪)١٣٤ :١٣٨٥ ،‬‬ ‫ن اس‪‌ :‬‬‫ن امر ای ‌‬ ‫شده است‌‪ .‬البتـ ‌ه الزم ‌ه ای ‌‬
‫ن نظ‪::‬ر‬ ‫مـالك تشخیص‌ موارد خاص ‌ه مندرج در ماده مذکور را ع‪::‬رف ب ‌ه ش‪::‬مار آوریم‌‪ .‬در دفـاع از ایـ ‌‬
‫ک جست‌‪ .‬در هر حـال چنانچـ ‌ه مـوارد خاص‪‌ :‬ه را ن‪:‬اظر ب ‌ه‬ ‫می‌توان ب ‌ه مالك عرفی‌ غرر در فق ‌ه نیز تمس ‌‬
‫قراردادهـای‌ مسـامحی‌ یـا مـوارد منصـوص در قـوانین‌ بـدانیم‌ (کاتوزیان‪ ،)١٣٢ :١٣٨٥ ،‬چاره ای‌ جز‬
‫ح این‌کـ ‌ه‬ ‫توج ‌ه ب ‌ه قالب‌ انتخاب شده برای‌ قرارداده‪::‬ای‌ راجع‌ ب ‌ه ط‪::‬رح ص‪::‬نعتی‌ نخ‪::‬واهیم‌ داش‪:‬ت‌‪ .‬توض‪::‬ی ‌‬
‫چنانچـ ‌ه قالـب‌ انتخـاب شـده یکـی‌ از قرارداده‪:‬ای‌ مس‪:‬امحی‌ ی‪:‬ا یکی‌ از قرارداده‪:‬ایی‌ ک ‌ه ق‪::‬انون علـم‌‬
‫ح مس‪::‬امحی‌‬ ‫اجمـالی‌ بـ ‌ه موضـوع آن را کافی‌ دانست ‌ه است‌‪ ،‬مانند جعال ‌ه (ماده ‪ ٥٦٣‬قانون م‪::‬دنی‌) ی‪::‬ا ص‪::‬ل ‌‬
‫ن گردد‪ .‬البت ‌ه راه حل‌ دیگری‌ ک ‌ه مـی‌توانـد مفیـد‬ ‫باشد‪ ،‬عـوض می‌ تواند ب ‌ه صورت مشارکت‌ نسبی‌ تعیی ‌‬
‫ت نسبی‌ از نه‪::‬اد ش‪::‬رط ض‪::‬من‌ عق‪::‬د اس‪::‬تفاده شـود‪ .‬در واقع‌ در‬ ‫ن است‌ ک ‌ه برای‌ برقراری‌ مشارک ‌‬ ‫باشد ای ‌‬
‫ن عقد علم‌ اجمالی‌ کافی‌ ب ‌ه نظر می‌ رسد و شرطی‌ ک ‌ه نسبت‌ ب ‌ه موض‪::‬وع آن‬ ‫مورد موضوع شروط ضم ‌‬
‫علم‌ تفصیلی‌ وجود نداشت ‌ه باشد‪ ،‬جزء شروط باطل‌ منـدرج در م‪:‬اده ‪ ٢٣٢‬ق‪:‬انون م‪:‬دنی‌ نیس‪:‬ت(ش‪:‬هیدی‌‪،‬‬
‫‪.)٩٣ :١٣٨٦‬‬
‫ی قراداد واگذاری طرح های صنعتی در حقوق ایران‬
‫ط شکل ‌‬
‫‪ -3-3‬شرای ‌‬
‫ت های‌ صنعتی‌‬ ‫در خصوص طـرح هـای‌ صـنعتی‌ کـ ‌ه مـرز میـان مالکیـت‌ هـای‌ ادبـی‌ و هنـری‌ و مالکی ‌‬
‫ب ‌ه شـمار مـی‌آیـد‪ ،‬بایـد گفـت‌ از سـویی‌‪ ،‬در خصـوص برخـی‌ از قرارداده‪:‬ای‌ ن‪:‬اظر ب ‌ه آث‪:‬ار ادبی‌ و‬
‫ت ه‪::‬ای‌ ادبی‌ و‬ ‫ن ب ‌ه میـان آمـده است‌‪ .‬از سوی‌ دیگ‪::‬ر‪ ،‬ب‪::‬رخالف م‪::‬الکی ‌‬ ‫هنری‌‪ ،‬از شرط کتبی‌ بودن‪ ،‬سخ ‌‬
‫ت از آنهـا اصـوال بدون تشریفات صورت می‌ پذیرد‪ ،‬حمایت‌ از مالکیـت‌هـای‌ صـنعتی‌‬ ‫هنری‌ کـ ‌ه حمایـ ‌‬
‫ت است‌‪ .‬حال با توج ‌ه ب ‌ه ویژگی‌ دوگان ‌ه طرح های‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬ابت‪::‬دا‬ ‫ت تشریفات ثب ‌‬‫اصـوال منـوط بـ ‌ه رعای ‌‬
‫ک از دو نظ‪::‬ام‬ ‫باید ب ‌ه بررسی‌ نقش‌ نوشـت ‌ه در تشکیل‌ قراردادهای‌ راجع‌ ب ‌ه طرح های‌ صنعتی‌ در ه‪::‬ر ی ‌‬
‫حقـوقی‌ مـورد بررسی‌ پرداخت‌ و سپس‌ در خصوص لزوم یا عدم لـزوم ثبـت‌ یـا انتشـار قراردادهـای‌‬
‫ن گفت‌‪.‬‬‫مزبور در نظامهای‌ حقوقی‌ مزبور سخ ‌‬
‫ش نوشته‌ در تشکیل‌ قرارداد‬ ‫‪ -3-3-1‬نق ‌‬
‫ت در مقـررات مربـوط بـ ‌ه طـرح هـای‌ صنعتی‌ ب ‌ه چشم‌ نمی‌‬ ‫در نظام حقوقی‌ ایران سخنی‌ از شرط کتابـ ‌‬
‫ن موضوع مشمول قواعد عمومی‌ قرارداده‪::‬ا ب‪::‬وده‪ ،‬بای‪::‬د ب‪::‬ر اس‪::‬اس اص‪:‬ل‌ رض‪::‬ایی‌ ب‪::‬ودن‬ ‫خورد‪ .‬بنابرای ‌‬
‫ن گفت‌‪.‬‬ ‫ت سخ ‌‬‫ت کتاب ‌‬
‫قراردادها‪ ،‬از عدم شرطی ‌‬
‫‪39‬‬
 ‫البت ‌ه تسلیم‌ قرارداد و ارائ ‌ه مدارکی‌ از جمل ‌ه »سند رسمی‌ ح‪::‬اکی‌ از انتق‪::‬ال« ب‪::‬رای‌ ثبت‌ حق‪::‬وق ناش‪:‬ی‌ از‬
‫ح اینک ‌ه ل‪::‬زوم تسـلیم‌ قـرارداد در م‪::‬اده ‪ ٥٠‬ق‪::‬انون ثبت‌‬ ‫ط‪::‬رح ص‪::‬نعتی‌ الزم دانس‪::‬ت ‌ه ش‪::‬ده اس ‪:‬ت‌‪ .‬توض‪::‬ی ‌‬
‫اختراعات‪ ،‬طرحهـای‌ صـنعتی‌ و عالئـم‌ تجـاری‌ مصـوب ‪ ١٣٨٦‬پیش‌بینی‌ شده است‌‪ .‬بدیهی‌ است‌ تس‪::‬لیم‌‬
‫قرارداد مستلزم کتبی‌ بـودن آن اسـت‌‪ .‬مـاده ‪ ٩٥‬آیین‌ نام ‌ه اجرایی‌ قانون مزب‪::‬ور مص‪::‬وب ‪ ١٣٨٧‬ن‪::‬یز از‬
‫ن گفت ‌ه اس ‪:‬ت‌‪ .‬البت ‌ه بای‪::‬د ت‪::‬وج ‌ه داش ‪:‬ت‌ ک ‌ه تش‪::‬ریفات‬
‫لزوم ارائ ‌ه سند رسمی‌ حاکی‌ از انتقال برای‌ ثبت‌ سخ ‌‬
‫مزبور شرط الزم بـرای‌ انعقاد قرارداد ب ‌ه شمار نیامده است(قبولی‌ درافشان و محسـنی‌‪.)130:1395 ،‬‬
‫‪ -3-3-2‬انتشار قرارداد‬
‫ت تشریفات در نظام حقوقی‌ ای‪::‬ران‪ ،‬ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه م‪::‬اده ‪ ٥٠‬ق‪::‬انون ثبت‌ اختراع‪::‬ات‪،‬‬ ‫در خصوص لزوم رعای ‌‬
‫طرح های‌ صنعتی‌ و عالئم‌ تجاری‌ شایست ‌ه است‌‪ .‬ب ‌ه موجب‌ ماده مزبـور‪«،‬هرگون ‌ه قرارداد اج‪::‬ازه به‪::‬ره‬
‫ت ثبت‌ شده یا اظهارن‪::‬ام ‌ه مرب‪::‬وط ب ‌ه آن ه‪::‬ا‬ ‫برداری‌ از اختراع و طرح های‌ صنعتی‌ ثبت‌ شده‪ ،‬یـا عالمـ ‌‬
‫ت صنعتی‌‪ ،‬مفاد قرارداد را ب ‌ه صورت محرمان ‌ه‬ ‫ت صـنعتی‌ تسـلیم‌ مـی‌ شـود‪ .‬اداره مالکی ‌‬ ‫ب ‌ه اداره مالکیـ ‌‬
‫ن گ‪:‬ون ‌ه قرارداده‪:‬ا نس‪:‬بت‌ بـ ‌ه اشـخاص‬ ‫حفظ‌ ولی‌ اجازه بهره برداری‌ را ثبت‌ و آگهی‌ می‌ کن‪:‬د‪ .‬ت‪:‬أثیر ای ‌‬
‫ث منـوط بـ ‌ه مراعـات مراتب‌ فوق است‌«‪.‬‬ ‫ثالـ ‌‬
‫ت انتهـایی‌ مـاده مـورد بررسـی‌‪ ،‬ق‪::‬ابلیت‌ اس‪::‬تناد‬ ‫هم‪::‬ان گ‪::‬ون ‌ه ک ‌ه مالحظ ‌ه می‌ ش‪::‬ود‪ ،‬ب ‌ه موجـب‌ قسـم ‌‬
‫ت در اداره‬ ‫قراردادهای‌ مربوط ب ‌ه طرح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ ثبت‌ ش‪::‬ده در براب‪::‬ر اش‪::‬خاص ث‪::‬الث‌‪ ،‬من‪::‬وط ب ‌ه ثب ‌‬
‫مالکیت‌ صنعتی‌ و آگهی‌ نمودن قرارداد است‌‪ .‬با توج ‌ه ب ‌ه تکلیـف‌ مقرر در ماده مورد بررسی‌‪ ،‬باید گفت‌‬
‫برای‌ اسـتناد قراردادهـای‌ مربـوط بـ ‌ه طـرحهـای‌ ص‪::‬نعتی‌ در براب‪:‬ر اش‪:‬خاص ث‪:‬الث‌‪ ،‬از س‪:‬ویی‌‪ ،‬بای‪:‬د‬
‫ت گردد و از س‪:‬وی‌ دیگ‪:‬ر‪ ،‬نس‪:‬بت‌ ب ‌ه آگهی‌ آن اق‪:‬دام ش‪:‬ود‪.‬‬ ‫ت صـنعتی‌ ثب ‌‬ ‫قرارداد مزبـور در اداره مالکیـ ‌‬
‫خ‬
‫ن نام ‌ه اجرایی‌ قانون مزبور‪«،‬کلی ‌ه تغییرات و انتقاالت ی‪::‬ا فس‪‌ :‬‬ ‫ن راستا و بـر اسـاس ماده ‪ ٩٩‬آیی ‌‬ ‫در همی ‌‬
‫و خاتمـ ‌ه و یـا اع‪::‬راض از ط‪::‬رح ص‪::‬نعتی‌ ثبت‌ ش‪::‬ده در ص‪::‬فح ‌ه مخص‪::‬وص مرب‪::‬وط ب ‌ه ثبـت‌ طـرح‬
‫صـنعتی‌‪ ،‬ثبت‌ و در ظهر گواهی‌ نام ‌ه طرح صنعتی‌ درج می‌گردد و ج‪::‬ز در م‪::‬ورد تغییـر نشـانی‌‪ ،‬بـ ‌ه‬
‫خ ثبت‌ در روزن‪::‬ام ‌ه رسـمی‌ آگهـی‌ مـی‌شـود‪ .‬مـوارد م‪::‬ذکور ت‪::‬ا‬ ‫هزین ‌ه ذی‌ نفع‌ ظرف ‪ ٣٠‬روز از تاری ‌‬
‫زمانی‌ ک ‌ه ب ‌ه ثبت‌ نرسیده اند‪ ،‬در مقابل‌ اشخاص ثالث‌ قابل‌ استناد نمی‌باشند‪.»....‬‬
‫ن نامـ ‌ه اجرایـی‌ ق‪::‬انون‪ ،‬ثبت‌‬ ‫البت ‌ه بای‪::‬د ت‪::‬وج ‌ه داش ‪:‬ت‌ ک ‌ه ب‪::‬ر اس‪::‬اس مسـتنبط‌ از مـواد ‪ ٨٠‬و ‪ ٩٥‬آیـی ‌‬
‫ت کتبی‌ ذی‌ نفع‌‬ ‫ت صنعتی‌‪ ،‬منـوط بـ ‌ه درخواس ‌‬ ‫قراردادهای‌ مربوط ب ‌ه طرح های‌ صنعتی‌ در اداره مالکی ‌‬
‫ن گفت ‌ه اس ‪:‬ت‌‪.‬‬ ‫است‌‪ .‬ب ‌ه عالوه ماده ‪ ٩٥‬از لزوم ارائ ‌ه مدارکی‌ ب ‌ه عنوان ضمیم ‌ه درخواسـت‌ کتبـی‌ سـخ ‌‬
‫جالب‌ توج ‌ه اینک ‌ه در شمار مدارك مزبور‪« ،‬سند رسمی‌ حاکی‌ از انتقال» بـ ‌ه چشم‌ می‌خورد‪.‬‬
‫ن نامـه‌‪«،‬انتقـال حـق‌ مالکیـت‌ ناشـی‌ از تسـلیم‌ اظهارن‪::‬ام ‌ه ی‪::‬ا اخ‪::‬تراع‪،‬‬ ‫ن ب ‌ه موجب‌ مـاده ‪ ١٧٨‬آیـی ‌‬ ‫همچنی ‌‬
‫ت شده یا اعطـاء اجـازه بهـره بـرداری‌ از آن ها یا اع‪::‬راض از حق‌ نس‪::‬بت‌ ب ‌ه‬ ‫طرح صنعتی‌ و عالمت‌ ثب ‌‬
‫ت شده‪ ،‬بـ ‌ه موجـب‌ س‪:‬ند رس‪:‬می‌ ب ‌ه عمل‌ می‌آی‪:‬د‪ »....‬هم‪:‬ان گ‪:‬ون ‌ه ک ‌ه‬ ‫اختراع‪ ،‬طرح صنعتی‌ و عالمت‌ ثب ‌‬
‫ت بر لزوم تنظیم‌ سند رسمی‌ برای‌ انعقاد قرارداده‪::‬ای‌‬ ‫مالحظ ‌ه می‌ شود‪ ،‬عبارات مذکور ب ‌ه روشنی‌ دالل ‌‬
‫ن‬‫ل انتق‪::‬اد ب ‌ه نظ‪::‬ر می‌ رس‪::‬د زی‪::‬را متض‪::‬م ‌‬ ‫مربوط ب ‌ه طـرح هـای‌ صـنعتی‌ می‌ نمای‪::‬د‪ .‬م‪::‬واد م‪::‬ذکور ق‪::‬اب ‌‬
‫ن ب ‌ه می‪:‬ان نی‪:‬اورده اس‪:‬ت‌‪ .‬در واقع‌‪ ،‬ب‪:‬ا ت‪:‬وج ‌ه ب ‌ه عـدم‬ ‫مقررهای‌ جدی‪:‬د مـی‌ باشـند ک ‌ه ق‪:‬انون از آن س‪:‬خ ‌‬
‫پـیش‌بینـی‌ شـرط مزبور در قانون‪ ،‬اشتراط آن در آیین‌نام ‌ه ناصواب ب ‌ه نظر می‌رس‪::‬د(قب‪::‬ولی‌ درافش‪::‬ان و‬
‫محسـنی‌‪.)132:1395 ،‬‬
‫ن‬
‫‪ -4-٣‬جر ‌م انگاری ‌مالکیت‌ صنعتی در حقوق ایرا ‌‬
‫ت ک ‌ه مرتبط‌ با مال هستند اعم‌ از اینکـ ‌ه مـال موضـوع جـرم‬ ‫عنوان«جرایم‌ مالی‌« ناظر ب ‌ه جرایمی‌ اس ‌‬
‫ن عنوان گاه عنوان«جرایم‌ علی ‌ه اموال» نیز مطرح می‌ گردد ک ‌ه متناظر‬ ‫باشد یا وسیل ‌ه جرم و در کنار ای ‌‬
‫ب ‌ه رفتارهای‌ مجرمان ‌ه بر ضد مال یا ب ‌ه طور دقیق‌ تر حق‌ مالی‌ است‌؛ ب ‌ه عب‪::‬ارت دیگ‪::‬ر م‪::‬ال در ج‪::‬رایم‌‬
‫ن ح‪::‬ال غالب‪ً:‬ا‬ ‫علی ‌ه اموال موضوع جرم است‌ و این‌ ادعا را می‌ توان از قرین ‌ه علی ‌ه یا ضد دانس‪:‬ت‌ وب‪::‬ا ای ‌‬
‫جرایم‌ مالی‌ و جرایم‌ علی ‌ه اموال یکی‌ دانس‪::‬ت ‌ه می‌ ش‪::‬ود و ب ‌ه ج‪::‬ای‌ هم‌ ن‪::‬یز بـ ‌ه کـار بـرده می‌ ش‪::‬ود‪ ،‬در‬
‫ن صورت ک ‌ه جرایم‌ مالی‌ ن‪::‬اظر ب ‌ه ج‪::‬رایم‌ م‪::‬رتبط‌ ب‪::‬ا‬ ‫ن دو جدایی‌ انداخت‌ و ب ‌ه ای ‌‬‫ن ای ‌‬
‫حالی‌ ک ‌ه می‌توان بی ‌‬
‫ت و خ‪::‬واه م‪::‬ال نقش‌ وس‪::‬یل ‌ه‬ ‫مال است‌؛ خواه مال نقش‌ موضوع را داشت ‌ه باشد مانند کاله‪::‬برداری‌ وس‪::‬رق ‌‬
‫‪40‬‬
 ‫جرم را داشت ‌ه باشد مانند ارتشاء و ربا ک ‌ه در این‌ دو جرم عمل‌ مجرمان ‌ه ب‪::‬ر ض‪::‬د م‪::‬ال نیس‪:‬ت‌؛ ام‪::‬ا اگ‪::‬ر‬
‫ن‬‫مالی‌ در میان نباشد جرم نیز واقع‌ نمی‌ گردد و در واقع‌ وسیل ‌ه ضروری‌ ارتکاب جـرم اسـت‌ و از ایـ ‌‬
‫رو ارتشاء و ربا در زمره جرایم‌ مالی‌ محسوب می‌ شوند هر چند آنه‪::‬ا را از حیث‌ اعتب‪::‬اری‌ و ان‪::‬تزاعی‌‬
‫ن دو ج‪::‬رم م‪::‬ال الرش‪::‬ا و م‪::‬ال الربـا‬ ‫می‌ توان در دست ‌ه جرایم‌ علی ‌ه آسایش‌ عمومی‌ نیز ق‪::‬رار داد و در ای ‌‬
‫هـر دو وسـیل ‌ه ارتکاب جرم ب ‌ه شما می‌ روند ن ‌ه هدف اصلی‌ ک ‌ه جرم ب ‌ه خ‪::‬اطر آن ارتک‪::‬اب یاب‪::‬د‪ ،‬زی‪::‬را‬
‫ل از اینک ‌ه ب ‌ه مال و صیانت‌ از آن و اح‪::‬ترام ب ‌ه علق ‌ه م‪::‬الکیت‌ ت‪::‬وج ‌ه ش‪::‬ود‪ ،‬ب ‌ه س‪::‬المت‌‬ ‫ن دو جرم قب ‌‬ ‫در ای ‌‬
‫ن م‪:‬ال‬ ‫روابـط‌ اداری‌ و صـحت‌ روابط‌ معاملی‌ و تجاری‌ پرداخت ‌ه می‌ شود و جنب ‌ه عمومی‌ و دولتی‌ داش‪:‬ت ‌‬
‫ک ج‪::‬رایم‌ علی ‌ه ام‪::‬وال و ج‪::‬رایم‌ م‪::‬الی‌ ش‪::‬ود‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫ت مرتکـب‌ نیـز می‌ توان‪::‬د از معیاره‪::‬ای‌ تفکی ‌‬ ‫و شخصـی ‌‬
‫عنوان مثال جرم اختالس اموال عمومی‌ و دولتی‌ در زمره جرایم‌ مالی‌ ب ‌ه حس‪::‬اب می‌ آی‪::‬د و ح‪::‬ال آن ک ‌ه‬
‫ت و تص‪::‬احب‌‬ ‫آن را در ذیل‌ جرایم‌ علیـ ‌ه امـوال قرار نمی‌ دهند و البت ‌ه قسمتی‌ از جرم اختالس ک ‌ه برداش ‌‬
‫ن جـا‬ ‫ت مـی‌ توانـد بـ ‌ه عنوان جرم علی ‌ه اموال تلقی‌ شود‪ ،‬زیرا موضـوع جـرم در ایـ ‌‬ ‫اموال اشخاص اس ‌‬
‫امـوال اشـخاص اسـت‌ نـ ‌ه دولـت‌ و شخص‪:‬یت‌ م‪:‬رتکب‌ یع‪:‬نی‌ کارمن‪:‬د بودن‪:‬د ن‪:‬یز ت‪:‬أثیری‌ در م‪:‬اهیت‌ آن‬
‫ن مجرمان ‌ه ب ‌ه عنـوان‬ ‫نخواهد داشت‌ و همچنین‌ رضایت‌ یا عدم رضایت‌ نیز می‌ توانـد در برخـی‌ عنـاوی ‌‬
‫معیـار نسبی‌ تفکیک‌ ج‪:‬رایم‌ م‪:‬الی‌ از ج‪:‬رایم‌ علی ‌ه ام‪:‬وال گ‪:‬ردد و در ج‪:‬رایم‌ علی ‌ه ام‪:‬وال‪ ،‬ع‪:‬دم رض‪:‬ایت‌‬
‫صاحب‌ یـا متصـرف قانونی‌ مال از عناصر الزم ب‪::‬رای‌ تحقق‌ عن‪::‬وان مجرم‪::‬ان ‌ه اس ‪:‬ت‌ و ح‪::‬ال آن ک ‌ه در‬
‫ب م‪::‬ال از اج‪::‬زای‌ ال‪::‬زامی‌ ب‪::‬رای‌‬ ‫برخی‌ از جرایم‌ مـالی‌ ماننـد رشا‪ ،‬ربا و اخذ پورسانت‌؛ رضایت‌ صاح ‌‬
‫ن مادی‌ جرم ب ‌ه حساب می‌ آید (میر محمد صادقی‌‪.)١٨٦ :١٣٩٤ ،‬‬ ‫تحقق‌ رک ‌‬
‫ن مـادی‌ برخـی‌‬ ‫ن مادی‌ ج‪::‬رایم‌ علی ‌ه ام‪::‬وال‪ ،‬ع‪::‬دم رضـایت‌ و بـ ‌ه عکس‌ در رکـ ‌‬ ‫ب ‌ه سخن‌ دیگر در رک ‌‬
‫جرایم‌ مالی‌‪ ،‬رضایت‌‪ ،‬شرط تحقق‌ جرم است‌ ک ‌ه بدون آنها عناوین‌ مجرمان ‌ه محقق‌ نمی‌گردد و ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه‬
‫ک س‪::‬و‬ ‫ت مـال از ی ‌‬ ‫ن اسـ ‌‬‫ن معیار ک ‌ه جرایم‌ مالی‌ ب ‌ه جرایمی‌ گفت ‌ه می‌ شود ک ‌ه در تحقق‌ آن ها ممکـ ‌‬ ‫ب ‌ه ای ‌‬
‫ن جـرایم‌ مالی‌ و‬
‫ب ‌ه عنوان هدف یا موضوع جرم مطرح شود و از سوی‌ دیگر ب ‌ه عنوان وسیل ‌ه جرم‪ ،‬بـی ‌‬
‫ج‪::‬رایم‌ علی ‌ه ام‪::‬وال رابط ‌ه عم‪::‬وم و خصـوص مطلـق‌ اسـت‌ و عنـوان«جـرایم‌ مـالی‌« در بردارنـده‬
‫مصادیق‌ جرایم‌ علی ‌ه اموال نیز خواهد بود و برخی‌ اصطالح جرایم‌ علی ‌ه امـوال‪ ،‬ایـرادپـذیر دانست ‌ه شده‬
‫و معتقدند ک ‌ه ب ‌ه جز جرم تخریب‌ در سایر جرایم‌ علی ‌ه اموال‪ ،‬ضرری‌ ب ‌ه خود مال زده نمـی‌ شـود بلکـ ‌ه‬
‫ل شاید اصطالح جرایم‌ علیـ ‌ه حقـوق مـالی‌‪،‬‬ ‫ن دلی ‌‬
‫صدم ‌ه ب ‌ه حقوق مالکان ‌ه اشخاص وارد می‌ آید و ب ‌ه ای ‌‬
‫ت حق‌ م‪::‬الی‌ ب‪::‬ا م‪::‬ال‬ ‫ح تری‌ نسبت‌ ب ‌ه اصطالح «جرایم‌ علی ‌ه اموال» می‌ باشد اما بای‪::‬د گف ‌‬ ‫اصطالح صحی ‌‬
‫تفاوتی‌ ندارد و از ریشـ ‌ه حـق‌ مـالی‌‪ ،‬مـال محسـوب مـی‌ گـردد زیـراهمیش ‌ه مال تعبیر ع‪::‬اری‌ از وج‪::‬ود‬
‫ص را بـ ‌ه مـال مربـوط می‌ کن‪::‬د و مفه‪::‬ومی‌ ج‪::‬دای‌ از آن‬ ‫حق‌ مالی‌ است‌‪ ،‬یعنی‌ رابط ‌ه اعتباری‌ ک ‌ه شخ ‌‬
‫ن اعتبار ک ‌ه مال اشخاص قرار مـی‌ گیـرد‪ ،‬مال محسوب می‌ شود‪ ،‬اگر می‌‬ ‫ندارد‪ .‬زیرا اشیاء مادی‌ ب ‌ه ای ‌‬
‫ت کـ ‌ه بـر آن حق‌ م‪::‬الکیت‌ داریم‌ و ل‪::‬ذا‬ ‫ن اس‪‌ :‬‬‫ن شی‌ء م‪::‬ال م‪::‬ا می‌ باش‪::‬د‪ .‬در حقیقت‌ تعب‪::‬یر از ای ‌‬ ‫گوییم‌‪ :‬ای ‌‬
‫ن ن‪::‬وع‬ ‫ت صنعتی‌ ب ‌ه عنوان قسمتی‌ از حقوق مالی‌ نیاز ب ‌ه حمایت‌ دارد و یکی‌ از ای ‌‬ ‫حقوق ناشی‌ از مالکی ‌‬
‫ت کیفری‌ می‌ باشد‪.‬‬ ‫حمایت‌ ها‪ ،‬حمای ‌‬
‫ی‬
‫ی صالح در رسیدگی به جرایم حقوق مالکیت صنعت ‌‬ ‫‪ -4-1-٣‬نهادهای‌ قضای ‌‬
‫ح نهادهایی‌ هستند ک ‌ه بر اساس قانون‪ ،‬شایس‪::‬تگی‌ رس‪::‬یدگی‌ ب ‌ه دع‪::‬اوی‌ و پرون‪::‬دهها‬ ‫نهادهای‌ قضایی‌ صال ‌‬
‫ت صـنعتی‌‬ ‫ح ب‪::‬رای‌ رس‪::‬یدگی‌ ب ‌ه ج‪::‬رایم‌ ح‪::‬وزه حقـوق مالکیـ ‌‬ ‫را دارا هستند؛ پس‌ نهادهای‌ قضایی‌ ص‪::‬ال ‌‬
‫ن اعمال س‪::‬رزنش‌ آم‪::‬یز را دارن‪::‬د‬ ‫مراجعـی‌ هستند ک ‌ه ب ‌ه حکم‌ قانون صالحیت‌ و شایستگی‌ رسیدگی‌ ب ‌ه ای ‌‬
‫و از زمـان کشف‌ آثار غیرقانونی‌ و سرزنش‌ آمیز تا پایان اج‪::‬رای‌ واکنش‌ ه‪::‬ای‌ ق‪::‬انونی‌ م‪::‬راجع‌ قض‪::‬ایی‌‬
‫ک ب ‌ه نوب ‌ه خود امر تعقیب‌‪ ،‬دادرسی‌‬ ‫متعدد‪ ،‬صالحیت‌ و تکلیف‌ رسیدگی‌ ب ‌ه امر کیفری‌ را دارند و هر ی ‌‬
‫ت آنه‪::‬ا اح‪::‬راز ص‪::‬الحیت‌ و توان‪::‬ایی‌‬ ‫ن رس‪::‬ال ‌‬ ‫ن منظ‪::‬ور اولی ‌‬ ‫و اج‪::‬رای‌ کیفـر را ه‪::‬دایت‌ می‌نماین‪::‬د و ب‪::‬دی ‌‬
‫ت خ‪::‬اص موض‪::‬وعات م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌‪،‬‬ ‫رسیدگی‌ ب ‌ه جرایم‌ علی ‌ه حقـوق مالکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ اس‪:‬ت‌ و ط‪::‬بیع ‌‬
‫ضرورت پـیش‌بینـی‌ و ایجـاد دادگـاه ه‪::‬ای‌ تخصص‪:‬ی‌ م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ را اجتن‪::‬اب ناپ‪::‬ذیر می‌ نمای‪::‬د و‬
‫ل تخص ‪:‬ص‌ و تج‪::‬ارب‬ ‫ن گون ‌ه محاکم‌ ب ‌ه دلی ‌‬ ‫محاکم‌ تخصصی‌ منافع‌ و مزایـای‌ فراوانـی‌ دارند و قضات ای ‌‬
‫ت بـ ‌ه قضات محاکم‌ عمومی‌ تصمیمات کاربردی‌تر اتخ‪::‬اذ‬ ‫باال در موضوعات حقوق مالکیت‌ معنوی‌ نسب ‌‬

‫‪41‬‬
 ‫کرده و آراء مستندتر و مفیدتری‌ در جهت‌ حمایـت‌ از دارندگان حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌ معن‪::‬وی‌ و جلوگ‪::‬یری‌ از‬
‫نقض‌ حقوق آن ها صادر می‌نمایند و ص‪::‬دور آراء متح‪::‬د الش‪::‬کل‌ و منس‪::‬جم‌ و جلوگ‪::‬یری‌ از ص‪::‬دور آراء‬
‫ت ک ‌ه خ‪::‬ود در نه‪::‬ایت‌ می‌توان‪::‬د منج‪::‬ر ب ‌ه ش‪::‬کل‌ گ‪::‬یری‌‬
‫ن مح‪::‬اکم‌ اس‪‌ :‬‬‫متشتت‌ و پراکن‪::‬ده از فوای‪::‬د دیگ‪::‬ر ای ‌‬
‫ن مح‪::‬اکم‌ در مقایس‪‌ :‬ه بـا‬ ‫ت صنعتی‌ گردد و ای ‌‬ ‫ن حقوقی‌ مستحکم‌ و یکپارچ ‌ه در زمینـ ‌ه حقوق مالکی ‌‬ ‫دکتری ‌‬
‫ت معنـوی‌ از توانمندی‌ باالیی‌ برخوردارند‬ ‫محـاکم‌ عمـومی‌ در پـذیرش موضوعات حـوزه حقـوق مالکیـ ‌‬
‫ن توانمندی‌ را ه‪::‬ر چ ‌ه بیشـتر اف‪::‬زایش‌ می‌ده‪::‬د و نح‪::‬وه‬ ‫و استفاده از کارشناسان و وکالی‌ متخصص‌‪ ،‬ای ‌‬
‫تفسیر و اسـتنباط محـاکم‌ تخصصـی‌ در مقایس ‌ه بـا محـاکم‌ غیرتخصصـی‌ بـا ضروریات حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌‬
‫گ تر است‌‪ .‬آشنایی‌ قضات بـا الگوهـای‌ رسـیدگی‌ محـدود و تک‪::‬راری‌ ب‪::‬ودن موض‪::‬وعات‬ ‫معنوی‌ هماهن ‌‬
‫ت عمل‌ آنها می‌گ‪:‬ردد و عالوه بـر آن احتمـال بـروز خطـا در تص‪:‬میم‌ گ‪:‬یری‌ ن‪:‬یز‬ ‫باعث‌ افزایش‌ سرع ‌‬
‫ت م‪::‬وجب‌ کـاهش‌ ه‪::‬زین ‌ه ه‪::‬ای‌ مح‪::‬اکم‌ و‬ ‫کاهش‌ می‌یابد و کاهش‌ رسیدگی‌ عالوه بر صرف ‌ه جویی‌ در وق ‌‬
‫کارمندان اداری‌ آنها می‌ گردد(شیخی‌‪.)٢٤٦ :١٣٩٦ ،‬‬
‫در کشور ما‪ ،‬اگرچ ‌ه با ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه روی ‌ه قض‪::‬ایی‌ موج‪::‬ود و م‪::‬اده ‪ ٥٩‬ق‪::‬انون ثبت‌ اختراع‪::‬ات‪ ،‬ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌‬
‫صنعتی‌ و عالئم‌ تجاری‌ و ماده ‪ ١٣‬قانون حمایت‌ از نقش ‌ه های‌ جغرافیایی‌ شعب‌ خاصی‌ از دادگـاههـای‌‬
‫ن دعاوی‌ رس‪::‬یدگی‌ می‌ کنن‪::‬د‪ ،‬ولی‌ بای‪::‬د گفت‌ س‪::‬ایر دع‪::‬اوی‌ کیف‪::‬ری‌ حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌‬ ‫عمـومی‌ تهران ب ‌ه ای ‌‬
‫ت در دادگاه محل‌ وقوع جرم رسیدگی‌ می‌ شوند ک ‌ه ب ‌ه تفص‪::‬یل‌ ب ‌ه‬ ‫ن مزبور اس ‌‬ ‫صنعتی‌ کـ ‌ه خارج از قوانی ‌‬
‫آن خواهیم‌ پرداخت‌‪.‬‬
‫ی‬
‫‪ -1-١-4-٣‬نهادهای‌ تعقیب ‌‬
‫پس‌ از کشف‌ جرم‪ ،‬دادسرا تحقیقات مقدماتی‌ را تا پایان اظه‪::‬ار نظ‪::‬ر نهـایی‌ در خصـوص اقـدام ضـد‬
‫حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ عهده دار می‌گردد و هم‪::‬انطور ک ‌ه بی‪::‬ان گردیـد‪ ،‬در ص‪::‬ورت تخصصـی‌ بـودن‬
‫نهـاد تعقیب‌‪ ،‬مزایای‌ ایجاد محاکم‌ تخصصی‌ بر امر تحقیق‌ نیز حاکم‌ خواهد بود و با توج ‌ه ب ‌ه بند الح‪::‬اقی‌‬
‫ن دادرسی‌ کیفری‌ مصوب ‪ ١٣٩٢‬با اصالحات و الحاق‪::‬ات بعـدی‌‪ ،‬دادسـرا‬ ‫مـاده ‪ ٢٣‬اصالحی‌ قانون آیی ‌‬
‫عهـده دار تعقیب‌ ج‪::‬رایم‌ ب ‌ه ریاس‪:‬ت‌ دادس‪::‬تان می‌ باش‪::‬د و از آنج‪::‬ایی‌ ک ‌ه رس‪::‬یدگی‌ ب ‌ه اختالف‪::‬ات ناش‪:‬ی‌ از‬
‫ت و در ح‪:‬وزه‬ ‫اج‪:‬رای‌ قواع‪:‬د ب ‌ه خص‪:‬وص در ص‪:‬الحیت‌ ش‪:‬عب‌ خاص‪:‬ی‌ از مح‪:‬اکم‌ عم‪:‬ومی‌ ته‪:‬ران اس‪‌ :‬‬
‫ت دادگاه های‌ آن حوزه انج‪::‬ام وظیف ‌ه می‌ نمای‪::‬د و ل‪::‬ذا تحقیق‪::‬ات‬ ‫ک دادسرا در معی ‌‬ ‫قضایی‌ هر شهرستان ی ‌‬
‫ت صنعتی‌ بر عهده دادسرای‌ عمومی‌ و انقالب تهران است‌ ک ‌ه یکی‌ از‬ ‫مقدماتی‌ جرایم‌ علیـ ‌ه حقوق مالکی ‌‬
‫ت ص‪:‬نعتی‌ تع‪:‬یین‌ گردی‪:‬ده اس‪:‬ت‌(محس‪:‬نی‪،‬محس‪:‬نی‪،‬‬ ‫ب جرایم‌ حوزه م‪:‬الکی ‌‬ ‫ن دادسـرا برای‌ تعقی ‌‬ ‫نـواحی‌ ایـ ‌‬
‫ن حقوقی‌ و روی ‌ه قضایی‌ ح‪::‬اکم‌ نظ‪::‬ری ‌ه‬ ‫ن نکت ‌ه ضروری‌ می‌ باشد ک ‌ه در دکتری ‌‬ ‫‪.)134:1400‬البت ‌ه ذکر ای ‌‬
‫ن دادرس‪:‬ی‌ کیف‪::‬ری‌ ک ‌ه م‪::‬ؤخر ب‪::‬ر ق‪::‬انون‬ ‫مخالفی‌ نیز وجود دارد و معتقدند ک ‌ه مطابق‌ ماده‪ ٣١٠‬قانون آیی ‌‬
‫ن‬‫ثبت‌ اختراعات‪ ،‬ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ و عالئم‌ تج‪::‬اری‌ و م‪::‬اده ‪ ٥٩‬آن می‌ باش‪::‬د و مط‪::‬ابق‌ مق‪::‬ررات آیی ‌‬
‫ن اراده قانونگذار نیز می‌ باش‪::‬د ج‪::‬رم در ه‪::‬ر محلی‌ ک ‌ه ب ‌ه وق‪::‬وع پیوس‪::‬ت ‌ه در آن‬ ‫دادرسی‌ کیفری‌ ک ‌ه آخری ‌‬
‫ب بزه صورت می‌ پذیرد و جرایم‌ مالکیت‌ صنعتی‌ نیز ب ‌ه مانند سایرجرایم‌ باید در محل‌ وق‪::‬وع‬ ‫محل‌ تعقی ‌‬
‫ن خص‪::‬وص ب ‌ه وق‪::‬وع بپیون‪:‬دد‪ ،‬دادس‪:‬رای‌‬ ‫بزه رسیدگی‌ شود و لذا در هر محل‌ و ش‪:‬هری‌ ک ‌ه ب‪:‬زهی‌ در ای ‌‬
‫ح ب ‌ه رس‪::‬یدگی‌ می‌ باش‪::‬د؛ اگ‪::‬رچ ‌ه تخص‪::‬یص‌ ج‪::‬رایم‌ حـوزه مالکیـت‌ ص‪::‬نعتی‌ ب ‌ه‬ ‫محل‌ وق‪::‬وع ب‪::‬زه ص‪::‬ال ‌‬
‫ن ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه اینک ‌ه قض‪::‬ات‬ ‫ب و ن‪::‬واحی‌ بهین ‌ه می‌ باش‪::‬د ولیک ‌‬‫دادس‪::‬رای‌ وی‪::‬ژه در مقایس ‪‌ :‬ه ب‪::‬ا س‪::‬ایر ش‪::‬ع ‌‬
‫ص و تجرب ‌ه کافی‌ بوده و ب ‌ه سایر جرایم‌ دیگر حوزه‬ ‫دادسرای‌ ویژه در حوزه مالکیت‌ صنعتی‌ فاقد تخص ‌‬
‫ت تـا زمـان تخصصی‌ بودن نهاد تعقیب‌ در‬ ‫های‌ حقوقی‌ کیفری‌ نیز رسیدگی‌ می‌ کنند‪ ،‬ولذا می‌ تـوان گفـ ‌‬
‫ن دادرسی‌ وی‪::‬ژه ب‪::‬رای‌‬ ‫کشور ما مسیر طوالنی‌ باقی‌ مانده است‌ و از آنجا ک ‌ه نظام حقوق کیفـری‌ طی‌ آیی ‌‬
‫ن نگردی‪::‬ده اس‪:‬ت‌ و مق‪:‬ام تعقیب‌ ب‪::‬ا رع‪:‬ایت‌‬ ‫نحوه رسیدگی‌ ب ‌ه جرایم‌ علی ‌ه حقوق مالکیـت‌ صـنعتی‌ تـدوی ‌‬
‫ن دادرس‪:‬ی‌ کیف‪:‬ری‌ ب ‌ه تحقیق‪:‬ات مق‪:‬دماتی‌ مب‪::‬ادرت می‌ورزد و اق‪::‬داماتی‌ از ق‪::‬بیل‌‪ :‬اس‪::‬تماع‬ ‫قواع‪:‬د ع‪:‬ام آیی ‌‬
‫ت متضرر از بزه‪ ،‬احراز ص‪::‬الحیت‌‪ ،‬اق‪::‬دامات ک‪::‬افی‌ ب‪::‬رای‌ جلوگ‪::‬یری‌ از امح‪::‬اء آث‪::‬ار ج‪::‬رم‪ ،‬جمع‌‬ ‫شکای ‌‬
‫آوری‌ ادل ‌ه و مدارك ارتکاب بزه‪ ،‬اتخاذ تـدابیر احتیـاطی‌ هماننـد‪ :‬صـدور قـرار تـأمین‌ خواس‪::‬ته‌‪ ،‬ق‪::‬رار‬
‫اناطه‌‪ ،‬دستور ت‪::‬وقیف‌ کااله‪::‬ای‌ تقل‪::‬بی‌ و تقلی‪::‬دی‌ و جلوگ‪::‬یری‌ از ادام ‌ه اعم‪::‬ال سرزنش‌آمیـز متج‪::‬اوز از‬
‫ن‬‫طریق‌ تعطیل‌ کردن موسسه‌‪ ،‬شرکت‌ یا تجارتخان ‌ه غیرقانونی‌‪ ،‬جلوگیری‌ از فرار متج‪::‬اوز‪ ،‬اخـذ تـأمی ‌‬

‫‪42‬‬
 ‫ب یا جلب‌ ب ‌ه دادرسی‌ و نهایتًا کیفرخواس ‪:‬ت‌‪ ،‬م‪::‬راح ‌‬
‫ل‬ ‫متناسب‌ از متهم‌ و صدور قرارهای‌ نهایی‌ منع‌ تعقی ‌‬
‫ت از حقوق مالکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ بـ ‌ه آن مـی‌ پ‪::‬ردازد‪.‬‬ ‫تحقیقات مقدماتی‌ است‌ ک ‌ه نهاد تعقیب‌ ب ‌ه منظور حمای ‌‬
‫جـرایم‌ حوزه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ از ج‪::‬رایم‌ غیرق‪::‬ابل‌ گذش‪:‬ت‌ می‌ باش‪::‬ند و در ص‪::‬ورت رض‪::‬ایت‌ و‬
‫گذشت‌ شـاکی‌ خصوصی‌‪ ،‬تعقیب‌ موقوف نمی‌گ‪::‬ردد و مق‪::‬ام تعقیب‌ مکلف‌ ب ‌ه تعقیب‌ ن‪::‬اقض‌ از حیث‌ جنب ‌ه‬
‫ت بلکـ ‌ه‬ ‫ت دارنده حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ نیس ‌‬ ‫عمومی‌ بزه می‌ باشد و شروع ب ‌ه تعقیب‌ نیز منوط ب ‌ه شکای ‌‬
‫ن دادگستری‌ یا اشخاص مورد اطمینان هماننـد اداره مالکیـت‌ صـنعتی‌ و یـا‬ ‫بـا اعالم و گزارش ضابطی ‌‬
‫در جـرایم‌ مش‪::::‬هود در ص‪::::‬ورتی‌ ک ‌ه قاض‪::::‬ی‌ ن‪::::‬اظر ب‪::::‬ر وق‪::::‬وع ج‪::::‬رم باش‪::::‬د‪ ،‬تعقیب‌ آغ‪::::‬از‬
‫می‌شود( محسنی‪،‬محسنی‪.)135:1400،‬‬
‫ی‬
‫‪ -4-1-2-٣‬نهادهای‌ دادرس ‌‬
‫ت آنهاس‪:‬ت‌‪ .‬در واقع‌ پـس‌ از‬ ‫ن موضوع راجع‌ ب ‌ه نهادهـای‌ رسـیدگی‌ کننـده‪ ،‬پ‪:‬یرامون صـالحی ‌‬ ‫مهم‌تری ‌‬
‫صـدور کیفرخواست‌ و ارسال پرونده ب ‌ه دادگاه کیفری‌‪ ،‬امر دادرسی‌ بر عهده محکم ‌ه جزای‌ محل‌ وقوع‬
‫ن دادرسی‌ کیفری‌ مص‪::‬وب ‪ ١٣٩٢‬ب‪::‬ا اص‪::‬الحات و الحاق‪::‬ات بعـدی‌)‪.‬‬ ‫جرم می‌ باشد(مـاده‪ ٣١٠‬قانون آیی ‌‬
‫ن اص‪:‬ل‌ اس‪::‬تثناء وارد ش‪::‬ده اس‪:‬ت‌‪ .‬در واقع‌ م‪::‬اده ‪ ٤٦‬ق‪::‬انون‬ ‫ن در حوزه حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ بر ای ‌‬ ‫لیکـ ‌‬
‫ت اختراعات مصوب ‪ ١٣١٠‬رس‪::‬یدگی‌ ب ‌ه دع‪::‬اوی‌ حق‪::‬وقی‌ ی‪::‬ا کیف‪::‬ری‌ مرب‪::‬وط ب ‌ه اختـراع یـا عالمت‌‬ ‫ثب ‌‬
‫ل خواهد آمد و اگرچ ‌ه در مورد دعاوی‌ کیفری‌ ج‪::‬رم در خ‪::‬ارج ته‪::‬ران‬ ‫تجـارتی‌ در محـاکم‌ تهران ب ‌ه عم ‌‬
‫واقع‌ یا کشف‌ و یا متهم‌ در خارج تهران دستگیر شده باشد ک ‌ه در این‌ صورت تحقیقات مقدماتی‌ در محل‌‬
‫وقوع جرم یا کشـف‌ جرم‪ ،‬دستگیری‌ متهم‌ ب ‌ه عمل‌ آم‪::‬ده و ب‪::‬رای‌ رس‪::‬یدگی‌ ب ‌ه مح‪::‬اکم‌ ته‪::‬ران ارج‪::‬اع می‌‬
‫شود و بر اسـاس مـاد ‪ ٥٩‬قانون ثبت‌ اختراعات‪ ،‬ط‪::‬رح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ و عالئم‌ تج‪::‬اری‌ مص‪::‬وب ‪١٣٨٦‬‬
‫ت ش‪::‬عب ‌ه ی‪::‬ا ش‪::‬عب‌‬ ‫ن ن‪::‬ام ‌ه اج‪::‬رایی‌ آن در ص‪::‬الحی ‌‬ ‫ن ق‪::‬انون و آیی ‌‬‫رسیدگی‌ ب ‌ه اختالفات ناشی‌ از اجرای‌ ای ‌‬
‫ن ق‪::‬انون‬ ‫خ تصویب‌ ای ‌‬ ‫خاصی‌ از دادگـاه هـای‌ عمـومی‌ تهران می‌ باشد ک ‌ه حداکثر تا شش‌ ماه بعد از تاری ‌‬
‫ت از نش‪:‬ان ‌ه ه‪:‬ای‌ جغرافی‪:‬ایی‌ ن‪:‬یز مق‪:‬رر‬ ‫توسط‌ رئیس‌ قوه قضائی ‌ه تعیین‌ می‌ گردد و ماده ‪ ١٣‬قانون حمای ‌‬
‫ن ن‪::‬ام ‌ه اج‪::‬رایی‌ آن بای‪::‬د ب ‌ه دادگ‪::‬اه ارج‪::‬اع‬ ‫می‌دارد‪» :‬رسیدگی‌ ب ‌ه اختالفات ک ‌ه ب ‌ه موجب‌ این‌ ق‪::‬انون و آیی ‌‬
‫ن ن‪::‬ام ‌ه اج‪::‬رایی‌‬ ‫ن م‪::‬اده ‪ ١٨٠‬آیی ‌‬‫شود در صالحیت‌ دادگـاه عمـومی‌ و انقالب ته‪::‬ران می‌ باش‪::‬د و همچ‪::‬نی ‌‬
‫قانون ثبت‌ اختراعات‪ ،‬طرح های‌ صنعتی‌ و عالئم‌ تجاری‌ مصـوب ‪ ١٣٨٧‬چن‪::‬انچ ‌ه در ض‪::‬من‌ رس‪::‬یدگی‌‬
‫ت و ن‪:‬ام تج‪:‬اری‌ را‬ ‫ت اختـراع‪ ،‬طـرح ص‪:‬نعتی‌‪ ،‬عالم ‌‬ ‫کیفری‌ متهم‌ برای‌ دفاع از خـود موضـوع مالکیـ ‌‬
‫ن موضوع رسیدگی‌ نماید و با توج ‌ه‬ ‫ح مقرر در مـاده ‪ ٥٩‬قـانون خـود بایـد بـ ‌ه ایـ ‌‬ ‫مطرح کند؛ دادگاه صال ‌‬
‫ن دادرسی‌ کیفری‌ مصوب ‪ ١٣٩٢‬با اصالحات و الحاق‪::‬ات بعـدی‌‪ ،‬رسـیدگی‌‬ ‫ب ‌ه اینک ‌ه مـاده‪ ٢١‬قانون آیی ‌‬
‫ت دادگـاه‬ ‫ب ‌ه امری‌ را ک ‌ه اتخاذ تصمیم‌ در خصوص آن منوط ب ‌ه امری‌ ک ‌ه رسـیدگی‌ بـ ‌ه آن در صـالحی ‌‬
‫ت صـنعتی‌‬ ‫ت و م‪::‬اهیت‌ م‪::‬الکیت‌ حق‪::‬وق م‪::‬الکی ‌‬ ‫ت را از موارد صدور قرار اناط ‌ه دانس‪::‬ت ‌ه اس‪‌ :‬‬ ‫دیگری‌ اس ‌‬
‫ن نام ‌ه مزب‪::‬ور ب‪::‬رخالف م‪::‬اده ‪١٣‬‬ ‫ت و لذا مقرره آیی ‌‬ ‫امـری‌ مدنی‌ و خارج از صالحیت‌ محکم ‌ه جزاء اس ‌‬
‫قواعد آمره است‌‪ .‬بنابراین‌ ن ‌ه تنها محاکم‌ باید از اج‪::‬رای‌ آن خ‪::‬ودداری‌ کنن‪::‬د بلک ‌ه ه‪::‬ر ذی‌ نفع‌ نیـز حـق‌‬
‫ت اداری‌ ابطال آن را بخواهد و دارنده حقوق م‪:‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ ی‪:‬ا ذی‌ نفع‌ می‌ توان‪:‬د‬ ‫دارد از دیـوان عدال ‌‬
‫ن دادگاه محل‌ وجود کاال درخواس‪:‬ت‌ کن‪::‬د و همچ‪::‬نین‌ در‬ ‫ض را از نزدیک‌تری ‌‬ ‫توقیف‌ کاالهای‌ موضوع نق ‌‬
‫ن دلیل‌‪ ،‬دس‪::‬تور ت‪::‬وقیف‌ محص‪::‬والت ن‪::‬اقض‌‬ ‫ل رسیدگی‌ درخواست‌ صدور ق‪::‬رار ت‪::‬أمی ‌‬ ‫هر مرحل ‌ه از مراح ‌‬
‫ت بـ ‌ه عـدم سـاخت‌ آن شـی‌ء ی‪::‬ا از ورود آن‬ ‫ت نس‪::‬ب ‌‬ ‫حق‪:‬وق ادع‪:‬ایی‌ و تقاض‪::‬ای‌ صـدور دسـتور موقـ ‌‬
‫محصوالت را بنماید و مراجع‌ قضایی‌ م‪::‬وظف‌ ب ‌ه قب‪::‬ول تقاض‪::‬ای‌ م‪::‬ذکور می‌ باش‪::‬ند و می‌ توانن‪::‬د قبل‌ از‬
‫ن ک‪:‬اال بخواهن‪:‬د و در ص‪::‬ورتی‌ ک ‌ه محص‪::‬والت در گمـرك‬ ‫صـدور قرارهای‌ مزبور از متقاض‪:‬ی‌ تض‪::‬می ‌‬
‫ن ن‪::‬ام ‌ه اج‪::‬رایی‌‬ ‫ن خواهد بود (م‪::‬اده ‪ ١٨٣‬آیی ‌‬ ‫ن گمرك و ضابطی ‌‬ ‫باشـند اجـرای‌ دستور فوق توسط‌ مأموری ‌‬
‫قانون ثبت‌ اختراعات‪ ،‬طرح های‌ صنعتی‌ و عالئم‌ تجاری‌ مصوب ‪ .)١٣٨٧‬باید توج ‌ه داشت‌ ک ‌ه دادس‪:‬را‬
‫می‌ تواند دسـتور توقیف‌ کاالهای‌ دارای‌ عالمت‌ تقلبی‌ را صادر نماید‪ .‬پس‌ از اجـرای‌ تـدابیر احتیـاطی‌‬
‫ت اجراهای‌ کیفری‌ اعم‌ از تعیینی‌ و تأمینی‌ است‪‌.‬‬ ‫ن ضـمان ‌‬‫مرحلـ ‌ه تعیـی ‌‬
‫‪ -3-5‬فرایند دادخواهی و دارسی در حقوق مالکیت صنعتی‬
‫دراين اینجا‪ ،‬ضمن اشاره به مصاديق و موارد اقدامات تأميني و موقتي‪ ،‬هركدام از آن ها نقد و بررسي‬
‫‪43‬‬
‫خواهد شد‪ .‬اين مصاديق عبارتند از‪ :‬دستور م‪::‬وقت‪ ،‬ت‪::‬أمين دليل‪ ،‬ت‪::‬أمين خواس‪::‬ته و تعليق ت‪::‬رخيص ك‪::‬ه‬
‫ازميان آن ها تعليق ترخيص در مقررات موضوعه كشور ما ن‪::‬ام آش‪::‬نايي نيس‪::‬ت‪ ،‬ام‪::‬ا ب‪::‬ه ط‪::‬ور مبس‪::‬وط‬
‫درموافقتنامه تريپس (ازم‪::‬اده ‪ 51‬ت‪::‬ا ‪ )60‬ب‪::‬ه آن پرداخت‪::‬ه ش‪::‬ده‪ ،‬هرچن‪::‬د درآن ج‪::‬ا اختيار ص‪::‬دور آن ب‪::‬ه‬
‫مراجع قضايي و اداري مانند اداره گمرك داده شده است‪ .‬از اين رو‪ ،‬تعليق ت‪::‬رخيص يكي ازت‪::‬دابير مهم‬
‫و برجسته مرزي است و با مالحظه مواد باال‪ ،‬مبرهن اس‪::‬ت ك‪::‬ه عم‪::‬دتًا درخص‪::‬وص چگ‪::‬ونگي ش‪::‬رايط‬
‫صدور تعليق ترخيص مقرراتي وجود دارد و گمان مي رود گويي تدابير م‪::‬رزي فق‪::‬ط‪ ،‬تعليق ت‪::‬رخيص‬
‫است و بالعكس‪ .‬با اين حال‪ ،‬بي شك‪ ،‬اين نهاد حقوقي مهم‪:‬ترين اق‪:‬دام م‪:‬رزي اس‪:‬ت و نقش‪:‬ي حياتي در‬
‫حفظ حقوق مالكان آفرينش هاي فكري و مصرف كنندگان دارد‪ .‬تأس‪::‬يس حق‪::‬وقي م‪::‬ذكور هرچن‪::‬د توس‪::‬ط‬
‫مقامات گمرك اجرا مي شود و محل اجراي آن مرزها اس‪:‬ت و اختيار ص‪:‬دورش ب‪:‬ه مقام‪:‬ات قض‪:‬ايي و‬
‫اداري داده شده (ماده ‪ 51‬موافقتنامه تريپس)‪ ،‬ماهيتًا يك نوع اق‪::‬دام ت‪::‬أميني و موق‪::‬تي اس‪::‬ت و اوص‪::‬اف و‬
‫اهداف اقدامات تأميني و موقتي را دارد‪ ،‬به گونه اي كه قانونگذار سال ‪ 86‬و تدوين كنن‪::‬دگان آيين نام‪::‬ه‬
‫اجرايي سال ‪ 87‬ضروري نديده ان‪::‬د ك‪::‬ه ب‪::‬ه نح‪::‬و مج‪::‬زا ب‪::‬ه اين اق‪::‬دام بپردازن‪::‬د ويا در فص‪::‬ل اول بخش‬
‫چهارم پيش نويس اليحه جامع حمايت از حقوق مالكيت ادبي‪ ،‬هنري و حقوق مرتبط فقط دريك فصل به‬
‫اق‪::‬دامات ت‪::‬أميني و موق‪::‬تي و گم‪::‬ركي پرداخت‪::‬ه ش‪::‬ده اس‪::‬ت و ب‪::‬دين وس‪::‬يله آن ه‪::‬ا را همس‪::‬نخ پنداش‪::‬ته‬
‫اند(جوهری‪ ،‬صادقی‪ ،‬شهبازی نیا‪ ،‬مهاجری‪.)6:1391 ،‬‬
‫بنابراين‪ ،‬نيازي به اضافه كردن قيد «مرزي» به دنبال اقدامات تأميني و موقتي در متن قانون يا نوش‪:‬ته‬
‫هاي حقوقي و رسمي نبوده؛ زيرا چنانچه م‪::‬راد از واژه اق‪::‬دام م‪::‬رزي‪ ،‬تعليق ت‪::‬رخيص اس‪::‬ت اين ام‪::‬ر‪،‬‬
‫ماهيتًا يك اقدام تأميني و موقتي است و از اين رو‪ ،‬زير عن‪::‬وان ع‪:‬ام اق‪::‬دامات ت‪::‬أميني و موق‪::‬تي ق‪::‬رارمي‬
‫گيرد و در ادبيات حقوق مالكيت فكري «اقدامات تأميني و موقتي»‪ ،‬برابر است با دستور موقت‪ ،‬ت‪::‬أمين‬
‫دليل‪ ،‬تأمين خواسته و تعليق ترخيص؛ هرچند درموافقتنامه يادشده‪ ،‬مجوز مرجع صدورتعليق ترخيص‬
‫به مقامات اداري‪ ،‬توسط كشورهاي عضو اعطا شده است‪ .‬اين اختيارماهيت حقوقي آنراعوض نخواه‪::‬د‬
‫كرد‪1.‬اگرمنظوراقدامات ديگري اس‪:‬ت ك‪:‬ه در م‪:‬اده ‪ 59‬موافقتنام‪:‬ه ت‪:‬ريپس ب‪:‬ه آن ه‪:‬ا اش‪:‬اره ش‪:‬ده‪ ،‬مانن‪:‬د‬
‫دستورمعدوم ك‪::‬ردن كااله‪::‬اي ن‪::‬اقض حق‪::‬وق م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي ويا اختيارات خاص‪::‬ي اس‪::‬ت ك‪::‬ه بعض‪::‬ي‬
‫كشورها مانند هنگ كنگ به اداره گمرك دادهاند‪ ،‬مانن‪:‬د ذينف‪:‬ع دانس‪:‬تن اداره گم‪:‬رك در ط‪:‬رح دع‪:‬واي‬
‫نقض حقوق مالكيت فكري(‪, Heath, and Kamperman( .2005:335‬بايد گفت اين اقدامات اساسًا‬
‫و ماهيتًا اقدام تأميني و موقتي نيستند‪ .‬پس ذكرآن ها به دنبال اقدامات تأميني و موقتي و همسنگ دانستن‬
‫آنها با هم‪ ،‬محل اشكال و ايراد است و بايد درمبحث ضمانتاجراهاي مدني به آن ه‪::‬ا پرداخت‪::‬ه ش‪::‬ود‪ .‬ب‪::‬ر‬
‫اين اساس‪ ،‬تعليق ترخيص را به عنوان يكي از زير مجموعه هاي اقدامات تأميني و موق‪::‬تي ذك‪:‬ر ك‪:‬رده‬
‫ايم تا اوًال مبناي آن مشخص شود و ثانيًا از تكرارمطالب جلوگ‪::‬يري ش‪::‬ود‪ .‬ل‪::‬ذا قائ‪::‬ل ش‪::‬دن ب‪::‬ه سرفص‪::‬لي‬
‫جداگانه براي بررسي اين تأسيس‪ ،‬كه در اغلب نوشته هاي راجع به ضمانت اجراها رايج اس‪::‬ت‪ ،‬ج‪::‬اي‬
‫نقد دارد‪.‬‬
‫‪ -3-5-1‬دستور موقت‬
‫درنظام هاي حقوقي كشورهاي توسعه يافته‪ ،‬از جمل‪::‬ه آلم‪::‬ان‪ ،‬دس‪::‬تيابي ب‪::‬ه دس‪::‬تور م‪::‬وقت‪ ،‬يك فرص‪::‬ت‬
‫طاليي براي متوقف كردن ادامه نقض حق به شمار آمده اس‪::‬ت(‪Widd and Lundegard,2010:53‬‬
‫)‪.‬درنظام حقوقي ايران با عنايت به پيشينه قوانين و مقررات ناظر بر حقوق م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي‪ ،‬مالحظ‪::‬ه‬
‫مي شود به موجب ماده ‪ 48‬قانون ثبت عالئم و اختراعات و در ماده ‪ 64‬آيين نامه اصالحي اج‪::‬راي آن‪،‬‬
‫دستورموقت پيش بيني شده اس‪:‬ت‪ .‬ب‪:‬ه نظ‪:‬ر می رس‪:‬د مق‪:‬ررات م‪:‬ذكور در زم‪:‬ان خ‪:‬ود‪ ،‬ازجمل‪:‬ه ق‪:‬وانين‬
‫مترقي در حمايت ازعالمت تجاري و حق اختراع به شمار مي آمدند‪ ،‬چه اص‪::‬ول ق‪::‬انون نويس‪::‬ي درآن‬
‫ها رعايت شده بود‪.‬‬
‫بنابراين درماده ‪ 48‬قانون ياد شده ازنهاده‪::‬اي حق‪::‬وقي داراي ك‪::‬اربرد دردع‪::‬اوي نقض‪::‬اختراع و عالمت‬
‫تجاري نام برده شده و سازوكار اجرايي آن‪ ،‬و اين كه اق‪::‬دامات ت‪::‬أميني وموق‪::‬تي توس‪::‬ط مق‪:‬ام قض‪::‬ايي يا‬
‫مأموران اداري يا كشوري‪ ،‬مانند مأموران گمرك صادرشوند‪ ،‬به آيين نامه اج‪:‬رايي مح‪:‬ول ش‪:‬ده اس‪:‬ت‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪- Resources Book on TRIPS and Development UNCTAD_ICTSD,1998:608‬‬

‫‪44‬‬
‫ازطرفي‪ ،‬ماده ‪ 64‬آيين نامه اجرايي به غير از يك مصداق‪ ،‬كاًم ًال با قانون مربوط همخ‪::‬واني دارد‪ .‬ام‪::‬ا‬
‫ايراد وارد بر ماده ‪ 64‬آيين نامه اجرايي اين است ك‪::‬ه درم‪::‬اده ‪ 48‬ق‪::‬انون م‪::‬ذكور‪ ،‬اش‪::‬اره اي ب‪::‬ه دس‪::‬تور‬
‫موقت نشده و صرفا به تأمين دليل و توقيف به عنوان يكي از مصاديق دستور موقت اشاره ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪،‬‬
‫اين در حالي است كه درماده ‪ 64‬آيين نامه‪ ،‬در كنار توقيف‪ ،‬به دستور موقت هم اش‪::‬اره ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬اين‬
‫امر خالف قواعد نگارش و تدوين آيين نامه اجرايي است؛ چه به م‪::‬وجب آييننام‪::‬ه نمي ت‪::‬وان مف‪::‬اد ويا‬
‫تأسيس حقوقي جديدي را جز آنچه در متن قانون آمده است پيشبيني كرد (ج‪::‬وهری‪ ،‬ص‪::‬ادقی‪ ،‬ش‪::‬هبازی‬
‫نیا‪ ،‬مهاجری‪.)8:1391 ،‬‬
‫درسال ‪ 1386‬قانون ثبت اختراعات‪ ،‬طرح هاي صنعتي و عالئم تجاري تص‪::‬ويب و ج‪::‬ايگزين ترتيب‪::‬ات‬
‫ق‪::‬انوني م‪::‬ذكور ش‪::‬د‪ .‬م‪::‬اده ‪ 60‬اين ق‪::‬انون مق‪::‬رر مي دارد‪ ...« :‬دادگ‪::‬اه مي توان‪::‬د عالوه ب‪::‬ر ص‪::‬دور‬
‫دستورجلوگيري ازنقض حقوق يا نقض قريب الوقوع حقوق‪ ،‬به جبران خسارت مربوط نيز حكم ص‪::‬ادر‬
‫كند ويا تصميم ديگري جهت احقاق حق اتخاذ نمايد»‪ .‬در اين ماده قانوني بدون اين ك‪::‬ه ن‪::‬امي از دس‪::‬تور‬
‫موقت برده شود صرفًا به يكي ازموارد دستور موقت‪ ،‬يعني«دستور جلوگيري از نقض» اشاره شده ك‪::‬ه‬
‫در مقررات عام‪ ،‬ازآن ( به منع از ام‪:‬ري) ياد ش‪:‬ده اس‪:‬ت (م‪:‬اده ‪316‬ق‪.‬آ‪.‬د‪.‬م‪ .).‬ب‪:‬راي رف‪::‬ع اين نقيص‪::‬ه‬
‫ظاهرًا تدوين كنندگان آيين نامه چاره اي نداشتهاند جز اين ك‪:‬ه ب‪:‬ه تقليد از آيين نام‪:‬ه اج‪:‬رايي س‪:‬ابق ب‪:‬ه‬
‫اصل دستور موقت اشاره و تا حدودي نواقص قانون را به وسيله آيين نامه رفع كنند و ساز و كاره‪::‬ايي‬
‫هرچند ناقص و مبهم براي آن در نظر بگيرند‪ .‬چون ازطرفي‪ ،‬قانون‪ ،‬تش‪::‬ريفات تص‪::‬ويب را پش‪::‬ت س‪::‬ر‬
‫گذاشته بود و بايد اجرا مي شد وازسوي ديگر‪ ،‬به لحاظ نواقصش قابليت اج‪::‬را نداش‪::‬ت و اگ‪::‬ر ب‪::‬ه هم‪::‬ان‬
‫شكل به اجرا در مي آمد‪ ،‬نه تنها حركت رو به رشدي به شمار نمي رفت‪ ،‬بلكه بناي حم‪::‬ايتي از حق‪::‬وق‬
‫مالكيت صنعتي به يكباره ويران مي شد‪.‬‬
‫درآيين نامه اجرايي م‪:‬ذكور ب‪:‬ه م‪:‬وجب م‪:‬واد ‪ 183 ،182‬و ‪ 184‬ب‪:‬ه دس‪:‬تور م‪:‬وقت اش‪:‬اره ش‪:‬ده اس‪:‬ت‪.‬‬
‫درماده ‪ 182‬فرضي مطرح شده كه حسب آن هنوز دعواي اص‪::‬لي مط‪::‬رح نش‪::‬ده و م‪::‬اده ‪ 183‬ن‪::‬اظر ب‪::‬ه‬
‫حالتي است كه دعواي اص‪::‬لي مط‪::‬رح ش‪::‬ده‪ ،‬و در ه‪::‬ر مرحل‪::‬ه از مراح‪::‬ل رس‪::‬يدگي‪،‬درخواس‪::‬ت م‪::‬ذكور‬
‫قابليت طرح دارد‪ .‬درفرض اول (ماده ‪ )182‬صرفًا به دستور توقيف اشاره شده است‪ .‬ح‪::‬ال اين پرس‪::‬ش‬
‫مطرح مي شود كه آيا دستور توقيف‪ ،‬متفاوت ازدستور موقت است يا تفاوتي با هم ندارند‪.‬‬
‫قطع نظر از اين كه دستور توقيف يكي از موارد دستور موقت است و ازلحاظ مباني ‪،‬ه‪::‬ر دو يك اق‪::‬دام‬
‫تأميني و موقتي محسوب ميشوند‪ ،‬ولي ازجهت معنا و وضعيت حق‪:‬وقي ك‪::‬ه ايج‪::‬اد ميكنن‪::‬د متفاوتن‪::‬د‪ .‬اين‬
‫تفاوت به روشني و درس‪::‬تي درم‪::‬اده ‪ 316‬ق‪.‬آ‪.‬د‪.‬م ‪.‬بيان ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬از اين رو‪ ،‬نمي ت‪::‬وان گفت دس‪::‬تور‬
‫توقيف همان اصل دستور موقت است و مي تواند تمامي مصاديق آن را پوشش دهد‪ .‬به دنبال اين پاسخ‪،‬‬
‫اين پرسش مطرح ميشود‪ :‬از آن جا كه ماده ‪ 182‬مربوط به قبل از طرح دع‪::‬واي اص‪::‬لي اس‪::‬ت آيا مي‬
‫توان دستور موقت مبني بر منع يا انجام امري صادر كرد يا خير؟ ب‪::‬ا توج‪::‬ه ب‪::‬ه اين ك‪::‬ه م‪::‬اده ‪ 60‬ق‪::‬انون‬
‫راجع به جلوگيري از نقض در فرضي كه خواهان مال‪::‬ك اس‪::‬ت‪ ،‬ص‪::‬راحت دارد ميت‪::‬وان دس‪::‬تور م‪::‬وقت‬
‫مبني بر جلوگيري از نقض صادر كرد‪ ،‬لكن درفرضي كه دستور موقت مبني بر انجام عملي است‪ ،‬ن‪::‬ه‬
‫تنها قانون ساكت است‪ ،‬بلكه آيين نامه اجرايي هم ساكت اس‪::‬ت‪ .‬در اين ص‪::‬ورت ش‪::‬ايد گفت‪::‬ه ش‪::‬ود چ‪::‬ون‬
‫قانون گذار درمقام بيان بوده‪ ،‬عدم تصريح به ساير موارد دستور موقت‪ ،‬به منزله عدم پيش بيني و من‪::‬ع‬
‫ص‪::‬دور دس‪::‬تور م‪::‬وقت مب‪::‬ني برانج‪::‬ام عم‪::‬ل اس‪::‬ت؛ولي اين پاس‪::‬خ ق‪::‬انع كنن‪::‬ده نيس‪::‬ت؛ چ‪::‬ون ق‪::‬انون ثبت‬
‫اختراعات‪ ،‬طرح هاي صنعتي و عالئم تجاري ‪ 1386‬نسبت به ق‪.‬آ‪.‬د‪.‬م ‪.‬قانون خاص محسوب ميش‪::‬ود‪.‬‬
‫بنابراين‪ ،‬عدم ذكر موردي از قانون عام در قانون خاص به طور قه‪::‬ري س‪::‬اير مص‪::‬اديق ق‪::‬انون ع‪::‬ام ب‪::‬ا‬
‫ساز و كارهايي كه در آن جا لح‪::‬اظ ش‪::‬ده اس‪::‬ت الزم االج‪::‬را ميش‪::‬ود(ج‪::‬وهری‪ ،‬ص‪::‬ادقی‪ ،‬ش‪::‬هبازی نی‪::‬ا‪،‬‬
‫مهاجری‪.)11:1391 ،‬‬
‫ايراد مهم مقررات و ترتيبات فعلي اين است كه ديدگاه و رويك‪::‬رد قانونگ‪::‬ذار‪ ،‬ص‪::‬رف حم‪::‬ايت ازحق‪::‬وق‬
‫مالك اثر فكري بوده‪ ،‬غافل ازاين كه ممکن است‪ ،‬سند يك اثر فكري من غير حق اخذ شده باش‪::‬د و مال‪::‬ك‬
‫واقعي‪ ،‬شخص ديگري باش‪:‬د‪ .‬بن‪:‬ابراين‪ ،‬شايس‪:‬ته ب‪:‬ود ق‪:‬انون گ‪:‬ذار چ‪:‬تر حم‪:‬ايتي خ‪:‬ود را ب‪:‬ه ش‪:‬خص يا‬
‫اشخاص ذينفع دراستفاده از اين اقدام تأميني و موقتي گسترش مي داد‪.‬درست است كه ق‪::‬انون گ‪::‬ذار بايد‬

‫‪45‬‬
‫به اسناد‪ ،‬اعتبار و امتياز بيشتري بدهد‪،‬ولي محروم كردن اشخاص ذينفع از ابزارهاي قانوني برخالف‬
‫اصول كلي دادرسي عادالنه و منصفانه و من‪:‬افع عم‪:‬ومي اس‪:‬ت؛ چ‪:‬ون رس‪:‬الت اص‪::‬لي ق‪::‬وانين حم‪:‬ايتي‪،‬‬
‫حمايت از مالك واقعي است‪ ،‬نه شخص يا اشخاصي كه به تقلب و برخالف موازين قانوني‪ ،‬سند يك اث‪::‬ر‬
‫فكري را به نام خود اخذ كرده باشند‪ .‬ام‪::‬ا اين س‪::‬ؤال مط‪::‬رح ميش‪::‬ود ك‪::‬ه آيا ش‪::‬خص يا اش‪::‬خاص ذينف‪::‬ع‬
‫ميتوانند به استناد مقررات عام آيين دادرسي مدنِي ويژه دادرسي فوري‪ ،‬تقاضاي صدور دس‪::‬تور م‪::‬وقت‬
‫كنند يا خير؟ به اعتقاد ما امكان صدور وجود دارد؛ چون آنگاه كه قانونگذار درقوانين خاص اس‪::‬تفاده از‬
‫يك تأسيس را منع نكرده باشد‪ ،‬آن تأسيس قابل استناد و اس‪::‬تفاده اس‪::‬ت‪ .‬موض‪::‬وع ديگ‪::‬ر اين اس‪::‬ت ك‪::‬ه ب‪::‬ه‬
‫م‪::‬وجب م‪::‬اده ‪182‬ص‪::‬دور دس‪::‬تور توقيف من‪::‬وط ب‪::‬ه س‪::‬پردن ت‪::‬أمين ش‪::‬ده و در م‪::‬اده ‪ 183‬م‪::‬يزان آن ب‪::‬ه‬
‫صالحديد مراجع قضايي واگذار ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬ص‪::‬رفنظر ازاين اختالف حكم ك‪::‬ه مبن‪::‬اي روش‪::‬ني ن‪::‬دارد و‬
‫بعضًا باعث سردرگمي قضات و وكال شده‪ ،‬براي تفاوت قائل شدن بين كسي ك‪::‬ه س‪::‬ند م‪::‬الكيت يك اث‪::‬ر‬
‫فكري رادر دست دارد و كسي كه سند ندارد‪ ،‬شايس‪::‬ته اس‪::‬ت قانونگ‪::‬ذار در ص‪::‬ورتي ك‪::‬ه دع‪::‬وا ازناحيه‬
‫مالك اقامه مي شود‪ ،‬وي را از سپردن تأمين معاف بدارد و چنانچه دعوا از سوي ذينفع غير مالك اقام‪::‬ه‬
‫شده باشد‪ ،‬صدور قرار را منوط به سپردن تأمين مناسب كند ‪.‬به نظ‪::‬ر‪ ،‬واگ‪::‬ذاري اختيار اخ‪::‬ذ ت‪::‬أمين ب‪::‬ه‬
‫صالحديد مراجع قضايي‪ ،‬قابل خدشه است؛ زيرا اين گونه قانون نويسي‪ ،‬خالف اصل ق‪::‬ابليت پيش‪::‬بيني‬
‫تصميمات دادگاهها است‪ .‬افزون ب‪::‬ر آن‪ ،‬تالش و ه‪::‬دف قانونگ‪::‬ذار بايد اين باش‪::‬د ك‪::‬ه ح‪::‬تي االمك‪::‬ان از‬
‫اختالف نظ‪::‬ر و س‪::‬ليقه مراج‪::‬ع قض‪::‬ايي دوري گ‪::‬ردد(ج‪::‬وهری‪ ،‬ص‪::‬ادقی‪ ،‬ش‪::‬هبازی نی‪::‬ا‪ ،‬مه‪::‬اجری‪،‬‬
‫‪.)13:1391‬‬
‫نكته ديگر اين است كه در ماده ‪ 59‬همان قانون‪ ،‬مقرر شده‪« :‬رسيدگي به اختالفات ناشي از اجراي اين‬
‫ق‪::‬انون و آيين نام‪::‬ه اج‪::‬رايي آن در ص‪::‬الحيت ش‪::‬عبه يا ش‪::‬عب خاص‪::‬ي از دادگ‪::‬اه ه‪::‬اي عم‪::‬ومي ته‪::‬ران‬
‫است‪ ،»...‬حال آن كه در ماده ‪ 182‬آيين نامه اج‪::‬رايي نزديك ت‪::‬رين دادگ‪::‬اه عم‪::‬ومي محلي ك‪::‬ه كااله‪::‬اي‬
‫مورد ادعا درآن محل است به عنوان مرجع صالحيتدار به رس‪::‬ميت ش‪::‬ناخته اس‪::‬ت‪ .‬اكن‪::‬ون پرس‪::‬ش اين‬
‫است ك‪:‬ه آيا خواه‪:‬ان ميتوان‪:‬د عل‪:‬يرغم اين ك‪:‬ه ك‪:‬اال در مح‪:‬ل ديگ‪:‬ري اس‪:‬ت از دادگ‪:‬اه عم‪:‬ومي ته‪:‬ران‬
‫درخواست صدور دستور توقيف كند؟ در اين باره دو پاسخ متصور است‪:‬‬
‫‪-1‬درآيين نامه اجرايي‪ ،‬مرجع صالحيتدار‪ ،‬اعالم شده و بنابراين نميت‪::‬وان خالف اين آيين نام‪::‬ه تص‪::‬ميم‬
‫ديگري اتخاذ كرد‪ .‬لذا صرفًا دادگاه محل استقرار كاال‪ ،‬صالح به رسيدگي است‪.‬‬
‫‪-2‬درست است كه آيين نامه اجرايي‪ ،‬دادگاه عمومي محل را صالح به رسيدگي م يداند‪ ،‬ولي اين مق‪::‬رره‬
‫برخالف قانون است و اگرگفته نشود كه قضات نبايد ب‪:‬ه آيين نام‪:‬ه خالف ق‪::‬انون عم‪:‬ل كنن‪:‬د حتم‪ً:‬ا گفت‪:‬ه‬
‫ميشود كه با استناد به ماده ‪ 60‬قانون ياد شده‪ ،‬شعبه يا شعب ويژه رسيدگي ب‪::‬ه دع‪::‬اوي م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي‬
‫دادگاه عمومي تهران در هر حال‪ ،‬صالح به رسيدگي هس‪::‬تند‪ .‬ب‪::‬ه نظ‪::‬ر‪ ،‬اين پاس‪::‬خ ب‪::‬ا م‪::‬وازين ق‪::‬انوني و‬
‫حقوقي مطابق است‪ .‬نكته آخ‪::‬راين ك‪::‬ه م‪::‬اده ‪ 182‬آيين نام‪::‬ه اج‪::‬رايي ص‪::‬رفًا مال‪::‬ك را ب‪::‬راي درخواس‪::‬ت‬
‫دستورتوقيف صالح دانسته است‪ ،‬اما همان گونه كه گفته ش‪::‬د اين رويك‪::‬رد قاب‪::‬ل خدش‪::‬ه اس‪::‬ت(ج‪::‬وهری‪،‬‬
‫صادقی‪ ،‬شهبازی نیا‪ ،‬مهاجری‪.)13:1391 ،‬‬
‫‪ -3-5-2‬تأمين دليل‬
‫تأمين دليل يكي ديگر از تأسيسات حقوقي است‪ .‬مقصود از تأمين مالحظه و صورت ب‪::‬رداري از داليل‬
‫است (ماده ‪149‬ق‪ .‬آ‪.‬د‪.‬م‪ .).‬به عبارت ديگر‪ ،‬تأمين دليل به معن‪::‬اي در ام‪::‬نيت ق‪::‬راردادن دليل اس‪::‬ت‪1.‬در‬
‫تأمين دليل‪ ،‬مجري قرار‪ ،‬حق انجام امري را ندارد و نم يتواند محل استقرار و نگهداري داليل و اس‪::‬ناد‬
‫را جابه جا كند؛ چه ب‪::‬ه م‪::‬وجب قرارت‪::‬أمين دليل‪ ،‬وض‪::‬عيت موج‪::‬ود‪ ،‬ص‪::‬ورت مجلس ويا عكس‪::‬برداري‬
‫ميشود تا درآينده خواهان احتمالي بتواند به نفع خود از آن بهره برداري كند ‪.‬بنابراين‪ ،‬مجري قرار ح‪::‬ق‬
‫دخل و تصرف ندارد و در اجراي قرار تأمين دليل نمي توان طرف مقابل را مكلف ب‪::‬ه انج‪::‬ام ام‪::‬ر و يا‬
‫خودداري از انجام امري كرد ويا م‪:‬ال ويا وجهي از او گ‪:‬رفت ويا ح‪:‬تي بازداش‪:‬ت ك‪:‬رد؛ زيرا عالوه‬
‫برصراحت نص مزبور‪ ،‬اقداماتي از اين قبيل بايد به وسيله نهاد ديگري مانند دس‪::‬تور م‪::‬وقت ويا ت‪::‬أمين‬

‫‪1‬‬
‫‪- Resources Book on TRIPS and Development UNCTAD_ICTSD,1998:496‬‬

‫‪46‬‬
‫خواسته انجام شود‪1.‬اين قرار ‪،‬يكي از پركاربردترين اقدامات تأميني و موقتي است كه ب‪::‬ه منظ‪::‬ور حف‪::‬ظ‬
‫و تأمين دليل صورت ميگيرد و در مرحله اثبات ادعا مؤثر و كارساز است و در بند‪ 1‬ماده ‪ 51‬موافقت‬
‫نامه تريپس نيز به آن اشاره شده است‪ .‬در مقررات ويژه مالكيت صنعتي ايران (م‪::‬واد‪ 182‬و ‪ 183‬آيين‬
‫نامه اجرايي) اين قرار قبل ازدعواي اصلي و درهر مرحله از مراحل رسيدگي قابل طرح اس‪::‬ت‪ .‬س‪::‬ابقه‬
‫ايج‪::‬اد اين تأس‪::‬يس حق‪::‬وقي درمق‪::‬ررات ويژه م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي ايران‪ ،‬ب‪::‬ه س‪::‬ال ‪1310‬ب‪::‬ر مي گ‪::‬ردد‪.‬‬
‫دركشورهاي اروپايي‪ ،‬ازجمله كشور مجارستان نيز اين قرار به رسميت شناخته شده و قب‪::‬ل از دع‪::‬واي‬
‫‪2‬‬
‫اصلي و در هر مرحله از مراحل رسيدگي تحت شرايطي قابل صدوراست‪.‬‬
‫نقدي كه دررابطه با اين اقدام تأميني و موقتي ميتوان مطرح كرد اين اس‪::‬ت ك‪::‬ه ب‪::‬ه م‪::‬وجب م‪::‬واد ‪ 9‬و‬
‫‪ 23‬ق‪::‬انون ش‪:‬وراهاي ح‪:‬ل اختالف مص‪::‬وب ‪ 1387‬تنه‪:‬ا مرج‪:‬ع ص‪::‬الح ب‪:‬راي ص‪::‬دورقرار ت‪:‬أمين دليل‪،‬‬
‫شوراهاي حل اختالف معرفي شده است؛ اما به موجب قوانينياد شده‪ ،‬محاكم عمومي و دادسراها ص‪::‬الح‬
‫به صدور اين اقدام شناخته شده اند‪ .‬از اين رو‪،‬اكنون مشخص نيست كه ك‪::‬داميك از اين مق‪::‬ررات مبن‪::‬اي‬
‫عمل هستند‪.‬‬
‫در رويه قضايي‪،‬هرچند مبناي استدالل مشخص نيست‪ ،‬مقامات قضايي به قانون شوراهاي ح‪::‬ل اختالف‬
‫عمل مي كنند كه به نظر ‪ ،‬اين رويه ص‪::‬حيح نيس‪::‬ت؛ زيرا اوًال م‪::‬اده ‪ 59‬اطالق دارد و كليه دع‪::‬اوي و‬
‫اق‪::‬دامات ت‪::‬أميني و موق‪::‬تي را پوش‪::‬ش ميده‪::‬د‪ .‬ثانيًا ق‪::‬انون ثبت اختراع‪::‬ات‪ ،‬طرحه‪::‬اي ص‪::‬نعتي و عالئم‬
‫تجاري ‪ 1386‬نسبت به قانون شوراهاي حل اختالف ‪ 1387‬يك قانون خاص مقدم تلقي ميشود و بنا ب‪::‬ر‬
‫نظريه مشهور اصوليين در تعارض خاص مقدم و عام مؤخر ‪،‬خاص مقدم‪ ،‬عام مؤخر را تخصيص مي‬
‫دهد(محمدي‪.)115:1375 ،‬به موجب ماده ‪ 59‬قانون‪ ،‬دادگاه عمومي ته‪::‬ران ص‪::‬الح ب‪::‬ه رس‪::‬يدگي اس‪::‬ت‪.‬‬
‫ثالثًا با توجه ب‪:‬ه علت ايج‪:‬اد ش‪:‬وراهاي ح‪:‬ل اختالف و وظيف‪:‬ه اي ك‪:‬ه دارن‪:‬د‪ ،‬مح‪:‬ول ك‪:‬ردن اين مهم ب‪:‬ه‬
‫آنان ‪،‬حقوق م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي را از حم‪::‬ايت ح‪::‬داقلي موج‪::‬ود دور مي س‪::‬ازد‪ .‬از اين رو‪ ،‬به‪::‬تر اس‪::‬ت در‬
‫بازنگري قانون به اين امر توجه شود‪.‬‬
‫‪-3-5-3‬تأمين خواسته‬
‫اين تدبير و اقدام تأميني و موقتي درتاريخ حقوق‪ ،‬سابقه ديرين دارد‪ .‬در كش‪::‬ورهاي اروپ‪::‬ايي از زم‪::‬اني‬
‫كه بازارهاي هفتگي و ساليانه داير شده‪ ،‬درباره كساني كه درآن بازارها معامالت نسيه مي كردند‪ ،‬اخذ‬
‫تأمين معمول گرديد‪ .‬بعدها بنا ب‪::‬ر آن پيش‪::‬ينه ‪،‬درق‪::‬وانين آيين دادرس‪::‬ي‪ ،‬غ‪::‬ير از توقيف اج‪::‬رايي ك‪::‬ه در‬
‫مورد محكوميت ها اعمال مي شد ‪،‬مقرراتي تحت عنوان توقيف ه‪::‬اي احتياطي يا ت‪::‬أميني ب‪::‬راي حف‪::‬ظ‬
‫حقوق مدعي قبل از صدورحكم پيش بيني شد(متين دفتري‪.)287:1388 ،‬‬
‫تأمين خواسته صرفًا دردعاوي مالي مصداق پيدا مي كند‪ ،‬چه علت پيش بيني آن‪ ،‬تضمين وص‪::‬ول طلب‬
‫خواهان در صورت اثبات دعوا وورود خسارت به او است‪ .‬به موجب اين نهاد حقوقي‪ ،‬خواهان تا قب‪:‬ل‬
‫از صدور حكم نهايي مي تواند دعواي مطالبه خود را با توقيف مال يا ام‪::‬وال بالمع‪::‬ارض خوان‪::‬ده جهت‬
‫جلوگيري از نقل و انتقال آن تضمين كند تا اگر در آينده حكم ب‪::‬ه نفعش ص‪::‬ادر ش‪::‬د از مح‪::‬ل ف‪::‬روش آن‪،‬‬
‫كليه طلب و خسارات وارد به خود را استيفا كند ‪.‬پرسش اين است كه آيا نهاد حقوقي مزبور در دع‪::‬اوي‬
‫حقوق مالكيت صنعتي كاربرد دارد يا خير؟‬
‫دريك فرض در دعاوي حقوق مالكيت صنعتي امكان توسل به اين تأسيس حقوقي وجود دارد و آن وقتي‬
‫است كه خواهان به دليل نقض اثر فكرياش يا در جايي كه من غير حق براي اثر فك‪::‬ري او س‪::‬ند اخ‪::‬ذ و‬
‫از آن سوءاستفاده شده و از اين رهگذر متحمل خسارتي شده‪ ،‬دادخواستي مبني برمطالبه خسارت تقديم‬
‫دادگاه كرده باشد‪ .‬دراين ف‪::‬رض‪ ،‬پس از رع‪::‬ايت تش‪::‬ريفات آيين دادرس‪::‬ي (م‪::‬واد ‪ 108‬ت‪::‬ا ‪ ،)129‬دادگ‪::‬اه‬
‫قرار تأمين خواسته صادر مي كند‪.‬درموافقتنامه تريپس‪ ،‬به عنوان سندي ك‪::‬ه ح‪::‬داقل ه‪::‬اي حم‪::‬ايتي درآن‬
‫گنجانده شده است‪ ،‬اشارهاي خاص به اين تأمين نشده است و اشاره به توقيف درم‪::‬اده ‪ 50‬آن موافقتنام‪::‬ه‬
‫‪1‬‬
‫‪- Resources Book on TRIPS and Development UNCTAD_ICTSD,1998:503‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Enforcement of Intellectual Property Rights Provisional Measures or Preliminary Evidence (Obtaining‬‬
‫‪Information and Evidences in‬‬
‫‪Infringement Actions Legal Provisions and Practice in Hungary) , www.‬‬
‫‪mie. org. hu/ konf07/Sovari.p1 pdf.‬‬

‫‪47‬‬
‫صرفا در قالب دستور موقت قابل تبيين است‪ .‬سؤالي كه اينجا مطرح مي شود اين است كه چون برابر‬
‫ماده ‪ 316‬ق‪.‬آ‪.‬د‪.‬م ‪.‬‬
‫قــــــرار دستور موقت ميتواند دائر بر توقيف مال نيز باشد و از سوي ديگ‪::‬ر‪ ،‬در م‪::‬واد ‪182‬و‪ 183‬آيين‬
‫نامه اجرايي به واژه توقيف اشاره شده است‪ ،‬آيا نيازي به قرارتأمين خواسته دردع‪::‬اوي حق‪::‬وق م‪::‬الكيت‬
‫صنعتي هست يا خير؟ استفاده از هريك از نهادهاي تأميني و موقتي بايد حس‪::‬ب نص‪::‬وص ق‪::‬انوني موج‪::‬د‬
‫آن ها صورت گيرد و نبايد هريك را به جاي ديگري به كار برد(نهريني‪.)218:1390 ،‬‬
‫اگر دستور موقت را يك تأمين حقوقي عام در نظر بگيريم‪ ،‬ك‪::‬ه هس‪::‬ت‪ ،‬بايد موض‪::‬وعات واج‪::‬د عن‪::‬اوين‬
‫خاص را از ذيل آن خارج كنيم ‪.‬به موجب قرار تأمين خواسته‪ ،‬در دعاوي م‪::‬الي‪ ،‬خواه‪::‬ان م‪::‬الي را از‬
‫خوانده توقيف م يكندتا درآينده از محل فروش آن بتواند به خواس‪::‬ته اش برس‪::‬د؛ در ح‪::‬الي ك‪::‬ه در دس‪::‬تور‬
‫موقت‪ ،‬هدف اين نيست كه مال توقيفي درآينده فروخته و ازمحل فروشش خواسته خواهان ت‪::‬أمين ش‪::‬ود‪،‬‬
‫بلكه توسل به آن براي جلوگيري از ايجاد خسارت بيش ت‪::‬ر وحف‪::‬ظ زمين‪::‬ه اج‪::‬راي حكم اس‪::‬ت‪ .‬درحق‪::‬وق‬
‫انگليس براي بيان دستور موقت اغلب از«‪ »injunction‬استفاده ميشود و هيچگاه به واسطه آن م‪::‬الي‬
‫به فروش نمي رسد‪ ،‬لكن به منظور تضمين وصول طلب و خسارت از محل فروش مالي كه از خوانده‬
‫معرفي شده‪ ،‬معموًال از كلمه«‪ »freezinginjunction‬استفاده مي شود(‪Heath, and Kamperman‬‬
‫‪.) sanders,2005:23‬بنابراين‪ ،‬هر تأمين حقوقي بايد درمحل و مج‪::‬راي خ‪::‬ود ب‪::‬ه ك‪::‬ار ب‪::‬رده ش‪::‬ود‪ .‬ب‪::‬ا‬
‫وجود اين‪ ،‬هرچن‪:‬د براب‪:‬ر قواع‪:‬د كلي آيين دادرس‪:‬ي م‪:‬دني‪ ،‬امك‪:‬ان ص‪::‬دور اين ق‪::‬رار در دع‪:‬اوي حق‪:‬وق‬
‫مالكيت صنعتي وجود دارد‪ ،‬لكن شايسته است به عن‪:‬وان يك اق‪:‬دام ت‪:‬أميني و موق‪:‬تي در مق‪:‬ررات ويژه‬
‫حقوق مالكيت صنعتي پيش بيني شود تا شائبه ع‪::‬دم ك‪::‬اربرد اين نه‪::‬اد حق‪::‬وقي دردع‪::‬اوي حق‪::‬وق م‪::‬الكيت‬
‫صنعتي پيش نيايد‪.‬‬
‫‪-3-5-4‬تعليق ترخيص‬
‫تعليق ترخيص يكي ازتدابير مهم مرزي است كه به آن ض‪::‬مانت اج‪::‬راي گم‪::‬ركي ن‪::‬يز اطالق مي ش‪::‬ود‪.‬‬
‫آنگاه كه نقض يك اثرفكري در داخل كش‪::‬ورديگري ص‪::‬ورت گرفت‪::‬ه باش‪::‬د واين نقض درمقياس تج‪::‬اري‬
‫وگسترده باشد و كاالهاي ناقض حق بخواهد ازكشور توليدكنن‪:‬ده وارد ب‪:‬ازار كشورمص‪::‬رف كنن‪:‬ده ش‪:‬ود‬
‫بايد قبل از ورود در مرزها از اين امر جلوگيري گردد‪ .‬در اينجا اقدام تأميني و موق‪::‬تي تعليق ت‪::‬رخيص‬
‫برخالف ساير اقدامات تأميني و موقتي‪ ،‬نقش مهمي درحفظ حقوق دارنده حق دارد‪.‬‬
‫تأكيد بر اقدامات مرزي و گمركي در كنوانسيونها وموافقتنامه هاي مهمي چون پ‪::‬اريس وت‪::‬ريپس ودر‬
‫دسترس بودن ضمانت اجراهاي مرزي به موازات ساير واكنش هاوض‪::‬مانت اجراه‪::‬اي م‪::‬دني وكيف‪::‬ري‬
‫در قوانين كشورهاي صنعتي‪ ،‬نشان ازاهميت باالي اين تدابير درحفظ حقوق دارنده ح‪:‬ق دارد‪ .‬متأس‪:‬فانه‬
‫درنظام حقوقي ايران‪ ،‬ضمانت اجراهاي مرزي يا گمركي به طور ويژه پيش بيني نشده ان‪::‬د وت‪::‬ابعي از‬
‫ضمانت اجراهاي مدني و كيفري محسوب ميشوند وبه عبارتي‪ ،‬متف‪::‬اوت از س‪::‬ازوكاري هس‪::‬تند ك‪::‬ه در‬
‫كش‪::‬ورهاي پيش‪::‬رفته وج‪::‬ود دارن‪::‬د(جهانبخش‪::‬ي‪ .)37:1388 ،‬دردس‪::‬تورالعمل جامع‪::‬ه اروپ‪::‬ا(‪Seville,‬‬
‫‪ .) 2009:407‬و نيز درآخرين سند موافقتنامه تجاري مقابله با جعل‪ ،‬تدابير م‪::‬رزي م‪::‬ورد تأكيد ويژه‬
‫قرارگرفته است‪ .‬درنظام حقوقي ايران‪ ،‬مقامات اداري گمرك اختيار صدوراقدامات تأميني و موق‪::‬تي را‬
‫ندارند‪ .‬بالطبع در قوانين و مقررات ناظر به حق‪::‬وق م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي‪ ،‬راج‪::‬ع ب‪::‬ه تأس‪::‬يس حق‪::‬وقي تعليق‬
‫ترخيص مقرره خاصي وجود ندارد؛ جز اين كه درم‪::‬اده ‪ 40‬ق‪::‬انون ام‪::‬ور گم‪::‬ركي مص‪::‬وب س‪::‬ال‪1350‬‬
‫درخصوص عالمت تجاري جعلي مقررشده است كه مقامات اداره گمرك مي توانن‪::‬د از ورود كااله‪::‬ا ب‪::‬ا‬
‫عالمت تجاري جعلي ممانعت كنند‪ .‬قط‪::‬ع نظ‪::‬ر از اين ك‪::‬ه دامن‪::‬ه حم‪::‬ايتي اين ام‪::‬ر ص‪::‬رفًا عالئم تج‪::‬اري‬
‫ونشان ههاي جغرافيايي است به نظر می رسد چنين تأسيسي متفاوت از نهاد تعليق ترخيص است؛ چون‬
‫درتعليق ترخيص به عنوان اقدام تأميني و موقتي‪ ،‬كاال براي مدت محدودي توقيف ميشود واحتم‪::‬ال اين‬
‫كه درآينده آزاد ووارد كش‪:‬ور ش‪:‬ود زياد اس‪:‬ت‪ ،‬ولي در عالمت تج‪:‬اري جعلي ك‪:‬ه ب‪:‬ه م‪:‬وجب م‪:‬اده ‪40‬‬
‫مذكور توقيف مي شود امك‪::‬ان ورودش ب‪::‬ه داخ‪::‬ل كش‪::‬ور وج‪::‬ود ن‪::‬دارد‪ .‬متأس‪::‬فانه در ق‪::‬انون جديد ام‪::‬ور‬
‫گمركي مصوب‪ 1390‬نيز رويكرد قانونگذار تغيير نكرده و به غير از ترتيبات سابق‪ ،‬رهاورد ديگري‬
‫ندارد‪ .‬باتوجه به اين كه نهاد تعليق ترخيص درمقررات ناظر بر حقوق مالكيت ص‪::‬نعتي در نظرگرفت‪::‬ه‬

‫‪48‬‬
‫نشده‪ ،‬اين سؤال مطرح ميشود كه آيا مي توان به موجب قرار دستور موقتمبني بر تعليق ت‪::‬رخيص‪ ،‬اين‬
‫نقيصه را مرتفع ساخت ياخير؟ دو پاسخ متصور است‪:‬‬
‫‪-1‬ازآن جا كه قانونگذار در ماده ‪ 316‬ق‪.‬آ‪.‬د‪.‬م ‪.‬موارد قرار دستور موقت مبني برانجام عمل‪ ،‬عدم انجام‬
‫عمل و توقيف م‪::‬ال را بيان ك‪::‬رده اس‪::‬ت واز س‪::‬وي ديگ‪::‬ر واژه تعليق ت‪::‬رخيص‪ ،‬متف‪::‬اوت از آن م‪::‬وارد‬
‫است‪،‬صدور دستور موقت مبني بر تعليق ترخيص ‪،‬موقعيت و پايگاه قانوني ندارد‪.‬‬
‫‪-2‬درست است كه در قوانين و مقررات ويژه مالكيت صنعتي اشاره و تصريح به واژه تعليق ت‪::‬رخيص‬
‫نشده‪ ،‬ولي ميتوان در چارچوب نهاد حقوقي دستور موقت اين نقيصه را بر طرف ك‪::‬رد‪ .‬ب‪::‬دين ت‪::‬رتيب‪،‬‬
‫مراجع قضايي مي توانند برابر قواعد و مقررات كلي آيين دادرسي مدني درباب دستور موقت‪ ،‬مبادرت‬
‫به صدور دستور موقت مبني بر توقيف صادر كنند كه هم‪:‬ان اث‪:‬ر تعليق ت‪:‬رخيص راخواه‪:‬د داش‪:‬ت‪ .‬ب‪:‬ه‬
‫اعتقاد ب‪:‬رخي‪ ،‬تعليق ت‪:‬رخيص‪ ،‬خ‪:‬ود مي توان‪:‬د يكي از مص‪:‬اديق توقيف باش‪:‬د(ورمزيار ارزانف‪:‬ودي‪،‬‬
‫‪ .)176:1381‬و ظاهرًا در اليحه جديد حق‪:‬وق م‪::‬الكيت ادبي و ه‪::‬نري‪ ،‬ت‪::‬دوين كنن‪::‬دگان آن اين ش‪::‬يوه را‬
‫پذيرفته اند‪.‬شايد بتوان به وسيله قرار دستور موقت تا حدودي اين خأل را پوش‪:‬ش داد؛ لكن نمي ت‪:‬وان ب‪:‬ه‬
‫تمام مزاياي آن نهاد از جمله دسترسي آسان‪ ،‬كم هزينه بودن و به فوريت عمل كردن اداره گمرك دس‪::‬ت‬
‫يافت‪ .‬بنابراين بهتر اين است كه تدوين كنندگان اليحه جديد اختيار صدور تعليق ترخيص را به مقامات‬
‫گمرگي اعطا كنن‪::‬د‪ ،‬زيرا در راس‪::‬تاي رع‪::‬ايت حف‪::‬ظ ح‪::‬داقل ه‪::‬اي م‪::‬ورد اش‪::‬اره در موافقتنام‪::‬ه ت‪::‬ريپس‪،‬‬
‫ضرورت دارد نهاد حقوقي تعليق ترخيص‪ ،‬وارد حقوق موض‪::‬وعه ايران ش‪::‬ود‪ .‬ب‪::‬ه نظ‪::‬ر‪ ،‬دادن اختيار‬
‫صدور تعليق ترخيص به مقامات گمركي‪ ،‬به سهولت و به موق‪::‬ع‪ ،‬از آف‪::‬رينش ه‪::‬اي فك‪::‬ري حم‪::‬ايت مي‬
‫كند‪ .‬چه بسا تا خواهان براي توقيف كاالي ناقض‪ ،‬از دادگاه تقاضاي صدور دستور موقت كند و دادگ‪::‬اه‬
‫برابر مقررات‪ ،‬مبادرت بهصدور قرار دستور موقت كند‪ ،‬اثر فكري نقض ش‪::‬ده از اداره گم‪::‬رك خ‪::‬ارج‬
‫شده باشد‪ .‬ازسوي ديگر‪ ،‬گاه مالك اثر فكري نقض ش‪::‬ده‪ ،‬اطالعي از نقض ن‪::‬دارد‪ ،‬ولي اداره گم‪::‬رك ب‪::‬ه‬
‫طرق مقتضي از اين امر باخبر شده است‪.‬‬
‫لذا قانون گذار حداقل ميتواند مقرر كند كه دربعضي از موض‪::‬وعات آفرينش‪::‬هاي فك‪::‬ري ك‪::‬ه قاب‪::‬ل رؤيت‬
‫فيزيكي نيستند و اداره گمرك به سهولت نميتواند پي ب‪::‬ه نقض آن ه‪::‬ا ب‪::‬برد‪ ،‬اداره گم‪::‬رك ب‪::‬ا درخواس‪::‬ت‬
‫دارنده حق و اخذ تأمين مناسب مبادرت به تعليق ترخيص كند و ب‪::‬راي جلوگ‪::‬يري از سوءاس‪::‬تفاده ه‪::‬اي‬
‫احتمالي و جلوگيري از ايج‪::‬اد خس‪::‬ارت احتم‪::‬الي ب‪::‬ر ط‪::‬رف مقاب‪::‬ل‪ ،‬هرگون‪::‬ه تص‪::‬ميم اداره گم‪::‬رك قاب‪::‬ل‬
‫اعتراض در دادگاه باشد(جوهری‪ ،‬صادقی‪ ،‬شهبازی نیا‪ ،‬مهاجری‪.)16:1391 ،‬‬
‫اف‪::‬زون برم‪::‬وارد م‪::‬ذكور‪ ،‬يكي از پرسش‪::‬هاي س‪::‬ازمان جه‪::‬اني تج‪::‬ارت درب‪::‬اره موافقتنام‪::‬ه ت‪::‬ريپس‬
‫ازكشورهاي در حال الحاق ازجمله ايران درخصوص ماده ‪ 51‬موافقتنامه‪ ،‬موضوع فراهم كردن رويه‬
‫هايي‪ ،‬ب‪::‬راي ب‪::‬ه تعليق درآوردن ت‪::‬رخيص كااله‪::‬اي مش‪::‬كوك وارداتي يا ص‪::‬ادراتي ب‪::‬ه وس‪::‬يله مقام‪::‬ات‬
‫گمركي است كه پاسخ داده شده‪ ،‬در قوانين ايران‪ ،‬مقامات گمركي صالحيت رسيدگي به اين امور را به‬
‫طور مستقيم ندارند و صرفًا حسب حكم صادر از سوي دادگاههاي مرب‪::‬وط‪ ،‬مج‪::‬از ب‪::‬ه توقيف كااله‪::‬اي‬
‫وارداتي يا هرگونه عمليات اجرايي ديگ‪::‬ر هس‪::‬تند(فتحي زاده ‪ .)323:1383،‬بن‪::‬ابراين‪ ،‬هم‪::‬ان گون‪::‬ه ك‪::‬ه‬
‫گفت‪::‬ه ان‪::‬د (حبيب‪::‬ا‪ .)90:1389 ،‬ت‪::‬دابير م‪::‬رزي درحم‪::‬ايت از حق‪::‬وق م‪::‬الكيت فك‪::‬ري از اهميت بس‪::‬زايي‬
‫برخوردار است و قانونگذاران ملي بايد توجه ويژه اي به آن داشته باشند‪ .‬ضروري به نظر مي رسد كه‬
‫در بازنگري قانون در راستاي حفظ حداقل هاي حمايتي موافقتنامه تريپس‪ ،‬نهاد حقوقي تعليق ت‪:‬رخيص‬
‫پيش بيني‪ ،‬و اختيار صدور آن به مراجع قضايي و اداره گمرك داده شود‪.‬‬
‫‪ -3-6‬عالئم تجاری در حقوق مالکیت صنعتی‬
‫در بند الف م‪::‬اده ‪ ۳۰‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ .‬عالمت تج‪::‬اری این گون‪::‬ه تعری‪::‬ف ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ :‬عالمت یع‪::‬نی ه‪::‬ر‬
‫نشانه قابل رویتی که بتواند کاالها یا خدمات اش‪::‬خاص حقیقی ی‪::‬ا حق‪:‬وقی را از هم متم‪::‬ایز س‪::‬ازد عالمت‬
‫تجاری عبارت است از هر نشانه تمایز بخشی که کاال یا خدمات مشخصی را که بوس‪::‬یله اش‪::‬خاص و ی‪::‬ا‬
‫شرکتهای تولیدی ‪،‬تجاری‪ ،‬خدماتی ارائه میگردد را معرفی و از ک‪:‬اال و خ‪:‬دمات اش‪:‬خاص و ش‪:‬رکتهای‬
‫مشابه متمایز میگرداند (هداوند‪ .)36:1384،‬عناصر تشکیل دهن‪::‬ده ی‪::‬ک عالمت تج‪::‬اری را در جدی‪::‬د و‬

‫‪49‬‬
‫تازه بودن‪ ،‬ظاهر و آشکار بودن گم‪::‬راه کنن‪::‬ده نب‪::‬ودن خالص‪::‬ه ک‪::‬رد‪ .‬عن‪::‬اوین مجرمان‪::‬ه ن‪::‬اظر ب‪::‬ر عالئم‬
‫تجاری‪ ،‬در«ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع» و در «ق‪ .‬م‪ .‬ا» پیش بینی شده است‪.‬‬
‫‪ -3-6-1‬راهکار مندرج در ق ث ا ط‪ .‬ع‪.‬‬
‫مطابق ماده ‪ ۶۱‬این قانون متخلفینی که با علم و عمد حقوق دارندگان عالئم تجاری را نقض نموده باشند‬
‫به پرداخت مجازات مندرج محکوم خواهد شد‪.‬‬
‫مطابق با ماده ‪ ۳۱‬و ‪ ۴۰‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ع‪ .‬ط‪ )۱۳۸۶( .‬حقوق ناشی از عالمت منوط به ثبت عالمت تجاری‬
‫است و استفاده از یک عالمت تج‪::‬اری ب‪::‬ه کس‪::‬ی تعل‪::‬ق دارد ک‪::‬ه آن عالمت را مط‪::‬ابق مق‪::‬ررات ب‪::‬ه ثبت‬
‫رس‪::‬انده باش‪::‬د‪ .‬ب‪::‬ا وج‪::‬ود این‪ ،‬مط‪::‬ابق بن‪::‬د «ه» م‪::‬اده ‪ ۳۲‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ )۱۳۸۶( .‬عالئم مع‪::‬روف قاب‪::‬ل‬
‫حمایت دانسته شده اند؛ لیکن این حمایت را میبایست حمایتی ناقص پنداشت چرا که مطابق م‪::‬اده ‪ ۴۰‬ق‪.‬‬
‫ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ )۱۳۸۶( .‬پیش شرط به‪::‬ره من‪::‬دی از حق‪::‬وق مرب‪::‬وط ب‪::‬ه عالئم تج‪::‬اری و بخص‪::‬وص حق‪::‬وق‬
‫جزایی مندرج در ماده ‪ ۶۱‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ع‪ .‬ط ‪ )۱۳۸۶( .‬ثبت عالمت تجاری اس‪::‬ت‪ .‬س‪::‬وءنیت علم و عم‪::‬د‬
‫ناقض حقوق دارنده عالمت تجاری نیز ضروری است‪.‬‬
‫‪ -3-6-2‬راهکارهای مندرج در ق‪.‬م ‪.‬‬
‫در بخش تعزیرات ق‪ .‬م‪ ،)۱۳۶۲(۱ .‬در قالب مواد ‪ ۱۲۲‬و ‪ ۱۲۳‬و ‪ ،۱۲۴‬مجازاتهایی برای متج‪::‬اوزین‬
‫به عالئم تج‪::‬اری در نظ‪::‬ر گرفت‪::‬ه ش‪::‬ده ب‪::‬ود‪ .‬در س‪::‬ال ‪ ۱۳۷۵‬ب‪::‬ا تص‪::‬ویب بخش تعزی‪::‬رات و مجازاته‪::‬ای‬
‫بازدارنده به حمایتهای پیشین پای‪::‬ان داده ش‪::‬د‪ .‬الزم اس‪::‬ت ک‪::‬ه در ش‪::‬رایط کن‪::‬ونی در پی نصوص‪::‬ی دیگ‪::‬ر‬
‫برای حمایت کیفری از نقض عالئم تجاری در این قانون بود‪.‬‬
‫به طور کلی جرائمی که در این ‪،‬قانون میتوان در مورد عالئم تجاری متصور گردید میتوان بدین شرح‬
‫برش‪::‬مرد‪ :‬جع‪::‬ل و اس‪::‬تفاده از عالمت تج‪::‬اری مجع‪::‬ول اس‪::‬تعمال غ‪::‬یر مج‪::‬از عالئم تج‪::‬اری و ن‪::‬یز‬
‫کالهبرداری که به ترتیب به شرح هر کدام از آنها می پردازیم‪:‬‬
‫الف) جعل عالمت تجاری و استفاده از آن در ماده ‪ ۵۲۵‬ق‪ .‬ا چ‪::‬نین می خ‪::‬وانیم ه‪::‬ر کس یکی از اش‪::‬یاء‬
‫زیر را جعل کند یا با علم به جعل و تزویر مورد استعمال کن‪::‬د ‪ ...‬عالوه ب‪::‬ر ج‪::‬بران خس‪::‬ارت وارده ب‪::‬ه‬
‫حبس از یک تا ده سال محکوم خواهد شد‪:‬‬
‫مهر یا تمبر یا عالمت یکی از شرکت ها یا موسس‪::‬ات ی‪::‬ا ادارات دوانی ی‪::‬ا نهاده‪::‬ای انقالب اس‪::‬المی در‬
‫مورد استفاده از عالمت تجاری مجعول‪ ،‬م‪:‬اده ‪ ۵۲۹‬از هم‪:‬ان ق‪:‬انون مق‪:‬رر می‪:‬دارد «ه‪:‬رکس‪ ...‬عالمت‬
‫یکی از ‪ ....‬تجارتخانه ها را با علم به جعل استفاده نمای‪::‬د عالوه ب‪::‬ر ج‪::‬بران خس‪::‬ارت وارده ب‪::‬ه حبس از‬
‫سه ماه تا دو سال محکوم می شود»‪.‬‬
‫برای تحقق جعل عالئم تجاری الزم است نکات زیر ملحوظ خاطر باشد‪:‬‬
‫‪ .١‬جعل عالئم تجاری مستلزم ثبت آن نخواهد بود؛ زی‪::‬را در م‪::‬واد ‪ ۵۲۵‬و ‪ ۵۲۹‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬ب‪::‬ه خالف ب‪::‬زه‬
‫نقض حقوق مالكيت صنعتی (‪. )۶۱‬ق ث ا ط ‪ .‬ع‪ .‬به این لزوم تصریحی نرفته است‪ .‬اما در مق‪::‬ام ایج‪::‬اد‬
‫ضابطه میتوان گفت که فقط جعل عالئم تجاری معروف قابل تعقیب خواهند بود‪.‬‬
‫‪ .۲‬در جعل عالئم تجاری الزم است طبق ضابطه موجود در سایر اقسام جعل امکان مشتبه شدن و ع‪::‬دم‬
‫تشخیص عرفی عالمت تجاری مجعول از اصیل وجود داشته باشد(میرصادقی‪.)1389،‬‬
‫ب استعمال غیر مج‪:‬از عالئم تج‪:‬اری مط‪:‬ابق م‪:‬اده ‪ ۵۳۰‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬چنانچ‪:‬ه اس‪:‬تفاده کنن‪:‬ده ب‪:‬دون ارتک‪:‬اب‬
‫جعل‪ ،‬صرفًا پس از تحصیل آنرا به نحو غیر مجازی مورد استفاده قرار دهد مورد تعقیب کیف‪::‬ری ق‪::‬رار‬
‫خواهد گرفت‪.‬‬
‫ج) مطابق دیدگاه غالب دکترین حقوق کیفری‪ ،‬قید عبارت هرنوع وسیله تقل‪::‬بی دیگ‪::‬ر در م‪::‬اده ‪ ۱‬ق‪ .‬ت‪.‬‬
‫م‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬ا‪ .‬ک‪ )۱۳۶۴( .‬موید این نکته است که استفاده از هرگونه وسیله ای که عرف‪ً:‬ا متقلبان‪::‬ه محس‪::‬وب‬
‫میشود می تواند موجب تحقق عنصر مادی جرم کالهبرداری شود (میرصادقی‪.)1389،‬‬
‫در آراء متفاوتی از دیوان عالی کشور نیز مغرور نمودن دیگری از طریق ام‪::‬ور تقل‪::‬بی و ن‪::‬یز امی‪::‬دوار‬
‫نمودن و فریب دادن دیگری از طریق امور غیر واقعی از عناصر مادی جرم کالهبرداری دانسته ش‪::‬ده‬
‫است‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫با تحقق هر یک از جرائم مشمول ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ ».‬و «ق‪ .‬ت‪ .‬م‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬ا‪ .‬ک به نوعی بزه موضوع ماده ‪ ۶۱‬ق‪.‬‬
‫ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ .‬نیز مصداق مییابد به بی‪::‬ان دیگ‪::‬ر فعلی واح‪::‬د دو ج‪::‬رم را پدی‪::‬د آورده‪ ،‬در این گون‪::‬ه م‪::‬وارد‬
‫میبایست به حکم ماده ‪ ۴۷‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬ا‪ .‬مجازات جرم اشد اعم‪::‬ال ش‪::‬ود ب‪::‬ا توج‪::‬ه ب‪::‬ه پ‪::‬ائین ب‪::‬ودن مج‪::‬ازات‬
‫مندرج در ماده ‪ ۶۱‬نسبت به آن دو؛ می توان نتیجه گرفت که با وجود همراهی جرم نقض حق در م‪::‬اده‬
‫‪ ۶۱‬ب‪:::‬ا ج‪:::‬رائم مش‪:::‬مول ق‪ .‬م‪.‬ا‪ » .‬و « ق‪ .‬ت‪ .‬م‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬ا‪ .‬ک» مج‪:::‬ازات این ج‪:::‬رائم میبایس‪:::‬ت اعم‪:::‬ال‬
‫گردد ‪.‬البته با منتفی شدن این جرائم جرم اخیر مصداق مییابد؛ برای مثال چنانچه شخصی صرفًا با ملهم‬
‫شدن از یک عالمت تجاری برای محص‪::‬ول خ‪:‬ویش موجب‪:‬ات گم‪:‬راهی مص‪::‬رف کنن‪:‬ده را ف‪::‬راهم آورد‪،‬‬
‫هرچند نمیتوان با استناد به جعل و کالهبرداری وی را تحت تعقیب جزایی قرار داد ام‪:‬ا میت‪:‬وان بوس‪:‬یله‬
‫جرم مندرج در ماده ‪ ۶۱‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ .‬وی را متخلف محسوب نمود(پیمانی‪.)1374،‬‬
‫اگر قبل از ثبت یک عالمت‪ ،‬تجاری دیگری آن عالمت تج‪::‬اری را ثبت کن‪::‬د چ‪::‬ه حقی را میت‪::‬وان ب‪::‬رای‬
‫صاحب عالمت تجاری قائل شد؛ به بیان دیگر آیا میتوان سرقت عالمت تجاری را متصور گردید؟‬
‫در این ب‪::‬اره ‪.‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط ‪ .‬ع ‪ )۱۳۸۶( .‬متع‪::‬رض ام‪::‬ری نش‪::‬ده؛ لیکن ب‪::‬ه نظ‪::‬ر میرس‪::‬د ک‪::‬ه اس‪::‬تفاده‬
‫کننده ‪،‬مقدم‪ ،‬حق اعتراض را دارا بوده و با اثبات سبق ‪،‬استفاده بر دادگاه الزم است ک‪::‬ه حکم ب‪::‬ه ابط‪::‬ال‬
‫سند معترض عنه را صادر کند؛ زیرا ثبت عالمت تجاری که قبًال مورد استفاده بوده اس‪::‬ت از مص‪::‬ادیق‬
‫رقابت مکارانه تجاری ‪.‬است در نتیجه در صورت اعتراض استفاده کننده دادگاه ها مکلفند که مطابق با‬
‫اصول کلی حقوقی (منع رق‪::‬ابت مکاران‪:‬ه و معاه‪:‬دات بین المللی ک‪:‬ه ای‪:‬ران ب‪:‬ه آن پیوس‪:‬ته ب‪:‬ه اع‪:‬تراض‬
‫رسیدگی کرده و در صورت ثبوت ادعای حکم مقتضی صادر نمایند (اسالمی‪.)54:1388،‬‬
‫ذکر این نکته ضروری است که حمایت از عالئم تجاری تنها ن‪::‬اظر ب‪::‬ه تعرض‪::‬اتی ک‪::‬ه در ق‪::‬الب عالمت‬
‫تجاری صورت می گیرد نخواهد بود؛ زیرا بطور مثال ممکن است شخصی سابقًا مبادرت ب‪:‬ه ثبت ی‪:‬ک‬
‫عالمت تجاری نموده باشد و بعد از سپری شدن مدتی دیگری با رقابت مکارانه این بار مبادرت به ثبت‬
‫آن عالمت اما در قالب نام تجاری محصول خود نموده باشد؟‬
‫‪ -3-7‬اسرار تجاری در حقوق مالکیت صنعتی‬
‫اسرار تجاری «اطالعات محرمانه ای است که موجب امتیاز بالقوه و یا بالفعل برای دارن‪::‬ده آن در ام‪::‬ر‬
‫تجارت است و تالشهای متعارف و معقولی برای پنهان ماندن و عدم دسترسی دیگ‪::‬ران ب‪::‬ه آن ص‪::‬ورت‬
‫می گیرد(‪ .)2009:2Gesmer,‬برای اینکه اطالعاتی به عنوان اسرار تجاری محسوب شود الزم اس‪::‬ت‬
‫واجد خصوصیات ذیل باشد‪:‬‬
‫‪ -3-7-1‬اطالعات بودن‬
‫ایده افشاء نشده می بایست به صورت اطالعات باشد و منظور از اطالعات؛ معلوماتی روشن و ب‪::‬دون‬
‫پیرایه است که حاوی امتیاز رق‪::‬ابت زایی ب‪:‬رای دارن‪:‬ده آن اس‪:‬ت از این رو اطالع‪:‬ات کلی و ای‪:‬ده ه‪:‬ای‬
‫مبهم جزء اسرار تجاری به شمار نمی آیند (‪.)Bently,. and Sherman:2001‬‬
‫‪ -3-7-2‬ارزشمند بودن‬
‫کتمان اسرار تجاری برای دارنده آن دارای ارزش اقتصادی مستقلی است ب‪::‬ه عالوه این ارزش ج‪::‬زئی‬
‫نبوده و نسبت به موضوع پنهان شده داری سود قابل توجهی است‪ .‬اسرار تجاری ممکن است عالوه ب‪::‬ر‬
‫ارزش مستقل مزایای رقابتی برای دارنده ایجاد کنن‪::‬د ب‪::‬دین ص‪::‬ورت ک‪::‬ه ب‪::‬اعث برت‪::‬ری موض‪::‬ع دارن‪::‬ده‬
‫نسبت رقبای وی در بازار میشود(رهبری‪.)1388،‬‬
‫‪ -3-7-3‬لزوم ناشناخته بودن‬
‫شرط مهم دیگری است که برای حمایت از اسرار تج‪::‬اری الزم دانس‪::‬ته ش‪::‬ده اس‪::‬ت ب‪::‬ه این معن‪::‬ا ک‪::‬ه این‬
‫اطالعات الزم است در دسترس عموم و نیز تجار دیگر قرار نگرفته باشد ممکن است که اطالع‪::‬ات در‬
‫داخل یک شرکت در دسترس مستخدمان زیادی قرار گرفته شده باش‪::‬د ح‪::‬ال آنک‪::‬ه در خ‪::‬ارج از ش‪::‬رکت‬
‫این اطالعات مجهول مانده باشد‪ .‬در این حالت وصف محرمانه بودن اطالع‪::‬ات همچن‪::‬ان وج‪::‬ود خواه‪::‬د‬
‫داشت (‪.)Bolter:2001‬همچنین ممکن است که اطالعاتی که در یک عرصه برای عموم معل‪::‬وم اس‪::‬ت‬
‫در عرصه دیگر بعنوان راز تجاری قلمداد شود برای مثال اگر کاربرد ابزاری در یک عرص‪::‬ه واض‪::‬ح‬
‫و معلوم بوده باشد‪ ،‬حال آنکه تاجری دریافته است که این ابزار در محصول دیگر نیز مفی‪::‬د فای‪::‬ده واق‪::‬ع‬
‫‪51‬‬
‫شود به گونه ای که این کاربرد برای عموم و فعالین در آن عرص‪::‬ه مجع‪::‬ول ب‪::‬وده باش‪::‬د ب‪::‬ازهم میت‪::‬وان‬
‫شرط ناشناخته بودن را مجری دانست( (‪.)Sitm, and Fishman:2001‬‬
‫‪ -3-7-4‬تالش متعارف جهت حفظ محرمانگی اطالعات‬
‫می بایست به نحوی که عرفًا شایسته آنهاس‪::‬ت حف‪::‬اظت ش‪::‬ده اگ‪::‬ر مال‪::‬ک اس‪::‬رار در حف‪::‬اظت از اس‪::‬رار‬
‫تجاری خویش قصور و کوتاهی کند حم‪::‬ایت از آن از می‪::‬ان م‪::‬یرود‪ .‬در ی‪::‬ک م‪::‬ورد دادگ‪::‬اه وص‪::‬ف راز‬
‫بودن اسرار تج‪::‬اری را ب‪::‬ه جهت ع‪:‬دم تالش ب‪::‬رای حف‪:‬ظ محرم‪::‬انگی ‪،‬اس‪::‬رار را اح‪::‬راز ننم‪::‬ود‪ .‬ب‪::‬رای‬
‫حمایت از اسرار تجاری با اوصاف گفته شده؛ در راهکار مدنی با تکیه بر رابطه ام‪::‬انی می‪::‬ان مال‪::‬ک و‬
‫مطلع از اسرار در صورت کاهلی و ی‪::‬ا س‪::‬وء نیت مطل‪::‬ع در افش‪::‬اء اطالع‪::‬ات و اس‪::‬رار تج‪::‬اری وی را‬
‫ملزم به پرداخت خسارت میکند‪.‬‬
‫اصوًال ضمانت اجراهای مدنی برای مقابل‪::‬ه ب‪::‬ا اعم‪::‬ال تج‪::‬اوز کاران‪::‬ه ای ک‪::‬ه حق‪::‬وق اس‪::‬رار تج‪::‬اری را‬
‫تضعیف میکنند ابزار کارآمدی نیستند(رهبری‪.)1388،‬در حقوق ایران قوانین متعددی را در رابط‪::‬ه ب‪::‬ا‬
‫نقض و افشای اسرار میتوان یافت اما از آنجا که این اسرار بیشتر ناظر ب‪::‬ر اس‪::‬رار خ‪::‬انوادگی‪ ،‬دول‪::‬تی‪،‬‬
‫شغلی و‪ ...‬است‪ ،‬نمی توان از مفاد آنها جهت حمایت کیفری از اسرار تج‪::‬اری به‪::‬ره گ‪::‬رفت‪ .‬از این رو‬
‫حقوق ایران در زمینه حمایت کیفری از اسرار تجاری با ضعف محسوسی مواجه است‪.‬‬
‫در برخی کشورها نظیر آمریکا مقررات مفصلی در این زمین‪:‬ه پیش بی‪:‬نی ش‪:‬ده اس‪:‬ت ب‪:‬ه نح‪:‬وی ک‪:‬ه در‬
‫قانون جاسوسی اقتصادی برای افشاء کنن‪::‬دگان اس‪::‬رار تج‪::‬اری مج‪::‬ازات ده س‪::‬اله زن‪::‬دان و ی‪::‬ا ‪ ۵‬میلی‪::‬ون‬
‫دالری جریمه نقدی پیش بینی شده است(هداوی‪ .)41:1384،‬به طور کلی میتوان اس‪::‬رار تج‪::‬اری را ب‪::‬ه‬
‫دو دسته تقسیم نمود‪ :‬الف‪-‬اسرار تجاری در فضای واقعی ب‪ -‬اسرار تجاری در فضای مجازی‬
‫‪ -3-7-5‬اسرار تجاری در فضای واقعی‬
‫متأسفانه در حقوق ایران و در شرایط کنونی نمیتوان مقرره قانونی قابل اتکائی یافت که ب‪::‬ه نح‪::‬و قاع‪::‬ده‬
‫مند‪ ،‬به مقابله با جرائم علیه اسرار تجاری در فضای واقعی بپردازد‪.‬‬
‫تا زمان رفع این خأل ولو به نحو ناقص از مفاد مواد زیر برای حمایت از اس‪::‬رار تج‪::‬اری میت‪::‬وان به‪::‬ره‬
‫گرفت‬
‫‪ -1‬م‪::‬اده ‪ ۴۵‬ق‪::‬انون اج‪::‬رای سیاس‪::‬تهای کلی اص‪::‬ل ‪ ۴۴‬ق‪::‬انون اساس‪::‬ی در بن‪::‬د ح این ‪،‬م‪::‬اده ق‪::‬انون گ‪::‬ذار‬
‫«مداخله در امور داخلی و یا معامالت بنگ‪:‬اه يا ش‪:‬ركت رقیب را بوس‪:‬یله ت‪:‬رغیب‪ ،‬تحری‪:‬ک و ی‪:‬ا وادار‬
‫ساختن یک یا چند سهامدار‪ ،‬صاحب سرمایه مدیر یا کارکنان یک بنگاه و یا شرکت رقیب از طری‪:‬ق ‪...‬‬
‫افشاء اسرار ‪ ....‬ممنوع اعالم نموده است‪.‬‬
‫از سوی دیگر در بند «ک» همین ماده «کسب و بهره برداری غیر مج‪::‬از از هرگون‪::‬ه اطالع‪::‬ات داخلی‬
‫رقبا در زمینه تجاری مالی‪ ،‬فنی و نظایر آن به نفع خود یا اشخاص ثالث» نیز ممنوع اعالم شده است‪.‬‬
‫از مفاد این مواد فقط در مورد اسرار تجاری متعلق به شرکت ها و بنگاه ها بهره گرفت؛ اما از آنجا که‬
‫هر تاجر حقیقی نیز دست کم با دایر کردن یک بنگاه به فعالیت می پردازد‪ ،‬می توان او را مش‪::‬مول این‬
‫مواد دانست‪ .‬البته اینکه قانون گذار در این مواد از مجازات فاش کننده مغفول مانده امری است عجیب‪.‬‬
‫‪ -2‬ماده ‪ ۶۴۸‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ ... .‬کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار میش‪::‬وند هرگ‪::‬اه در‬
‫غیر از موارد قانونی اسرار مردم را افشاء نمایند به ‪ ۳‬ماه و یک روز تا یک سال حبس و ی‪:‬ک میلی‪:‬ون‬
‫پانصد هزار تا شش میلیون لایر جزای نقدی محکوم می شوند‪.‬‬
‫عمده ایراد مقرره فوق آن است که چنانچه شخصی بدون مناس‪:‬بت حرف‪::‬ه و ی‪:‬ا ش‪:‬غل ب‪:‬ر اس‪:‬رار تج‪:‬اری‬
‫دیگری آگاهی یابد و سپس مبادرت به افشای آنها نماید چه مجازاتی برای وی قابل تصور است؟‬
‫عدم تناسب میان ارزش اقتصادی راز تج‪::‬اری افش‪::‬ا ش‪::‬ده و مج‪::‬ازات ف‪::‬وق ن‪::‬یز ب‪::‬ه وض‪::‬وح قاب‪::‬ل رویت‬
‫است‪ .‬همچنین چنانچه دریافت کننده ‪،‬اسرار از افشای غیرقانونی اسرار مطلع باشد نمیتوان او را تحت‬
‫تعقیب قرار داد‪ .‬ممکن است سوال شود که آیا نمیت‪::‬وان از راهکاره‪::‬ای س‪::‬رقت و ی‪::‬ا خی‪::‬انت در ام‪::‬انت‬
‫برای حمایت کیفری از افشاء اسرار تجاری در فضای واقعی بهره برد؟‬
‫در این دو ج‪::‬رم میبایس‪::‬ت م‪::‬ال موض‪::‬وع ج‪::‬رم عی‪::‬نیت داش‪::‬ته و ب‪::‬ه اص‪::‬طالح ملم‪::‬وس باش‪::‬د و در غ‪::‬یر‬
‫اینصورت تحقق این عناوین مجرمانه در حقوق ایران بعید خواهد بود (میرصادقی‪.)1387،‬‬
‫‪52‬‬
‫می توان دریافت که ماده ‪ ۶۴۸‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬در شرایط کنونی نمی تواند پاسخگوی زیان دی‪::‬دگانی باش‪::‬د؛ ک‪::‬ه‬
‫به یغما رفتن اسرار تجاری آنان مساوی با زیان هنگفت آنهاست‪ ،‬لذا اقدام سریع قانون گذار ب‪::‬رای رف‪::‬ع‬
‫این خال قانونی ضروری است چه بسا اقدام با تأخیر قانون گذار ضربه ای جبران ناپذیر را ب‪::‬ر اقتص‪::‬اد‬
‫تحمیل خواهد نمود‪ .‬در این مقررات شایسته است موضوعات کلیدی زیر مورد توجه قرار گیرد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ضمن ارائه یک تعریف دقیق و ضابطه مند از اسرار تجاری معیاره‪::‬ای حم‪::‬ایت از این اس‪::‬رار ن‪::‬یز‬
‫برشمرده شود‪.‬‬
‫‪ - ۲‬نفس دستیابی به اسرار تجاری دیگری از راه نامشروع مورد جرم انگاری قرار گیرد به بیان دیگ‪::‬ر‬
‫با عدول از قواعد دست و پا گیر سنتی سرقت اسرار تجاری را به رسیمت بشناسد‪.‬‬
‫‪-3‬نفس افشاء اسرار تجاری؛ خواه تحصیل آنها به مناسبت حرف‪::‬ه و ش‪::‬غل باش‪::‬د و ی‪::‬ا نباش‪::‬د م‪::‬ورد ج‪::‬رم‬
‫انگاری قرار گیرد‪.‬‬
‫‪-4‬دریافت اسرار تجاری با علم به مسروقه بودن آن راز تجاری ممنوع اعالم شود‪.‬‬
‫‪ -۵‬به عنوان یکی از ضابطه های احتساب خسارت افشاء راز تجاری عواید عدم افشاء راز تج‪::‬اری در‬
‫نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪-6‬نقض حقوق اسرار تجاری بصورت سازمان یافته و یا افشاء این اسرار در حد وس‪::‬یع و ی‪::‬ا وابس‪::‬تگی‬
‫اسرار تجاری به نفع عمومی و یا اقتصاد جامعه از کیفیات مشدده این بزه در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪ -۷‬اموال تحصیل شده از این جرم غیر منصفانه نیز ضبط و مصادره شود‪.‬‬
‫‪-8‬حمایت از اسرار ‪،‬تجاری منوط به تعلق آن به تاجر یا غیر تاجر نباشد‪.‬‬
‫‪ -3-7-6‬اسرار تجاری در فضای مجازی‬
‫در اقدامی مثبت و قابل تأئید با تصویب قانون تجارت الکترونیک در سال ‪ ۱۳۸۲‬حقوق اسرار تج‪::‬اری‬
‫در فضای مجازی از وضعیت مناس‪:‬ب ت‪:‬ری نس‪:‬بت ب‪:‬ه فض‪:‬ای واقعی به‪:‬ره من‪:‬د گردی‪:‬د چ‪:‬ه آنک‪:‬ه نقض‬
‫محرمانگی اسرار تجاری در بستر مب‪:‬ادالت ‪،‬الک‪:‬ترونیکی در این ق‪::‬انون ج‪:‬رم انگ‪:‬اری گردی‪:‬د‪ .‬مط‪:‬ابق‬
‫ماده ‪ ۶۴‬این قانون به منظور حمایت از رقابته‪::‬ای مش‪::‬روع و عادالن‪::‬ه در بس‪::‬تر مب‪::‬ادالت الک‪::‬ترونیکی‬
‫تحصیل غیر ق‪::‬انونی اس‪::‬رار تج‪::‬اری و اقتص‪::‬ادی بنگ‪::‬اه ه‪::‬ا و موسس‪::‬ات ب‪::‬رای خ‪::‬ود و افش‪::‬ای آن ب‪::‬رای‬
‫اشخاص ثالث در محیط الکترونیکی جرم محسوب ‪........‬‬
‫و در ماده ‪ ۷۵‬آمده است‪ :‬متخلفین از م‪:‬اده ‪ ۶۴‬این ق‪::‬انون و ه‪:‬رکس در بس‪:‬تر مب‪:‬ادالت الک‪:‬ترونیکی ب‪:‬ه‬
‫منظور‪ ،‬رقابت منفعت و یا ورود خسارت به بنگاه های تجاری ‪،‬ص‪::‬نعتی اقتص‪::‬ادی و خ‪::‬دماتی ب‪::‬ا نقض‬
‫حقوق قراردادهای استخدام مبنی بر عدم افشاء اسرار شغلی و یا دستیابی غیر مجاز اسرار تجاری آنه‪::‬ا‬
‫را برای خود تحصیل و یا برای اشخاص ثالث افش‪::‬اء نماین‪::‬د ب‪::‬ه حبس از ش‪::‬ش م‪::‬اه ت‪::‬ا دو س‪::‬ال و نیم و‬
‫جزای نقدی معادل پنجاه میلیون لایر محکوم خواهد شد‪.‬‬
‫‪ -1‬عده ای معتقدند که این قانون برای هر نوع استفاده از فناوری های الکترونیکی در تب‪::‬ادل اطالع‪:‬ات‬
‫است که یکی از مصادیق آن استفاده در حوزه تجارت الکترونیکی است(پورسید‪ .)1386،‬ب‪:‬ا وج‪:‬ود این‬
‫ع‪::‬ده ای تحق‪::‬ق ج‪::‬رائم من‪::‬درج در این ق‪::‬انون را منحص‪::‬رًا در بس‪::‬تر مب‪::‬ادالت م‪::‬الی رایان‪::‬ه ای می دانن‪::‬د‬
‫(جاویدنیا‪ .)125:1386،‬نهایتًا می بایست با عنایت به تصریح ‪،‬مقنن همین نظر را تأئید کرد‪.‬‬
‫‪ -2‬مالک عدم دسترسی عموم به آن ‪،‬اسرار‪ ،‬مالک نوعی است‪ .‬آنچه در این م‪::‬اده م‪::‬ورد حم‪::‬ایت ق‪::‬رار‬
‫داده شده است اسرار تجاری متعلق ب‪:‬ه بنگاهه‪:‬ا و موسس‪:‬ات ‪،‬اس‪:‬ت‪ ،‬پس هیچ شخص‪::‬ی (اعم از ت‪:‬اجر و‬
‫غیر )تاجر بدون اینکه بنگاه و موسس‪::‬ه ای را ب‪::‬رای فع‪::‬الیت خ‪::‬ویش اختص‪::‬اص داده باش‪::‬د؛ نمیتوان‪::‬د از‬
‫اسرار خویش در قالب این دو ماده حمایت نماید‪.‬‬
‫‪ -3‬اسرار میبایست تجاری و اقتصادی باشند و اسرار دیگر نمیتوان مورد حمایت این مقررات باشد‬
‫‪ -4‬بهتر بود که مقنن دیگر رفتارهای منتهی به نقض اسرار تجاری را نیز مورد پیش بینی قرار میداد‪.‬‬
‫‪ -3-8‬نشانه های جغرافیایی در حقوق مالکیت صنعتی‬
‫در ماده ‪1‬ق‪.‬ح‪.‬ا‪.‬ن‪.‬ج‪ )۱۳۸۳(.‬قانون گذار نشانه های جغرافیایی را این چنین تعریف میکند‪ :‬نش‪::‬انه ای‬
‫است که مبدأ کالیی را به قلم‪:‬ری‪ ،‬منطق‪:‬ه ی‪:‬ا ناحی‪:‬ه ای از کش‪:‬ور منتس‪:‬ب می س‪:‬ازد مش‪:‬روط ب‪:‬ر اینک‪:‬ه‬

‫‪53‬‬
‫کیفیت و مرغوبیت‪ ،‬شهرت یا سایر خصوص‪::‬یات کال اساس‪ً:‬ا قاب‪:‬ل انتس‪:‬اب ب‪:‬ه مب‪:‬دأ جغرافی‪:‬ایی آن باش‪:‬د‬
‫عناصر اساسی زیر را میتوان از تعریف نشانه های جغرافیایی استنباط نمود‪:‬‬
‫‪ -3-8-1‬نشانه بودن نشانه‬
‫جغرافیایی ممکن است یک واژه (مانند فرش کاشان و یا یک عالمت )مانند پرچم ایران و یا یک سمبل‬
‫(مانند تخت جمشید باشد ‪.‬پس برای مثال درج نام زعفران قائنات یا فرش کاشان بر روی کاال‪ ،‬به لح‪::‬اظ‬
‫ایجاد رغبت در مشتری همان تأثیری را خواهد داشت که ن‪::‬ام س‪::‬ونی در محص‪::‬والت الک‪::‬ترونیکی و ی‪::‬ا‬
‫بنز در اتومبیل‬
‫‪ -3-8-2‬تعیین مبدأ جغرافیایی‬
‫کاال طرح استفاده شده در نشانه جغرافیایی میبایست گواه انتساب آن کاال به ناحیه ای جغرافی‪:‬ایی خ‪:‬اص‬
‫باشد‪ .‬شایان ذکر است طبق قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی و نیز موافقت نام‪::‬ه ت‪::‬ریپس نمیت‪::‬وان‬
‫خ‪::::‬دمات را در ق‪::::‬الب نش‪::::‬انه ه‪::::‬ای جغرافی‪::::‬ایی م‪::::‬ورد حم‪::::‬ایت ق‪::::‬رار داد‪Rao, and)1994,‬‬
‫‪.)Manjula,Kura‬‬
‫‪ -3-8-3‬ارتباط كاال و مبدأ‬
‫جغرافیایی بر اساس این شرط الزم است میان کاال و مبدأ جغرافیایی آن به لحاظ کیفیت ی‪::‬ا مرغ‪::‬وبیت و‬
‫یا شهرت ارتباط اساسی وجود داشته باشد‪.‬جهت شمول نشانهای جغرافیایی الزم است که دس‪::‬ت کم ی‪::‬ک‬
‫مرحله از مراحل مختلف تولید در مبدأ جغرافیایی انجام شده باشد(شایسته‪.)1389،‬‬
‫حمایت از نشانه های جغرافیایی از منظر ق‪ .‬ح‪ .‬ا‪ .‬ن‪ .‬ج که در م‪:‬اده ‪ ۲‬این ق‪:‬انون چ‪:‬نین میخ‪:‬وانیم«ه‪:‬ر‬
‫شخص یا هر گروه ذی نفع میتواند در خصوص نشانه های جغرافیایی ب‪::‬ه منظ‪::‬ور جلوگ‪::‬یری از اعم‪::‬ال‬
‫زیر یا مطالبه ضرر و زیان ناشی از آنها در دادگاه اقامه دعوی نماید‪:‬‬
‫‪ -‬معرفی و انتساب غیر واقعی و گمراه کننده مبدا جغرافیایی كال‪.‬‬
‫‪ -‬هرگونه استفاده از نشانه های جغرافیایی که مطابق ماده ‪ ۱۰‬مکرر کنوانسیون پاریس مصداق رق‪::‬ابت‬
‫نامشروع باشد»‪.‬‬
‫و در ماده ‪ ۶‬همان قانون چنین آم‪:‬ده اس‪:‬ت‪« :‬ه‪:‬ر شخص‪:‬ی ک‪:‬ه م‪:‬رتکب اعم‪:‬ال من‪:‬درج در م‪:‬اده ‪ ۲‬ش‪:‬ود‬
‫عالوه بر جبران خسارت به جزای نقدی از ده میلیون لایر تا پنجاه ميليون لاير يا حبس تعزیری از ن‪::‬ود‬
‫و یک روز تا شش ماه و یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد»‪.‬‬
‫مطابق با بند اول از ماده ‪،‬فوق معرفی و انتساب مبدأ جغرافیایی در صورتی ممنوع اس‪::‬ت ک‪::‬ه واج‪::‬د دو‬
‫ویژگی غیرواقعی بودن و گمراه کننده بودن باشد‪ .‬در این دو حالت که کاال در مک‪::‬انی دیگ‪::‬ر تولی‪::‬د ش‪::‬ده‬
‫است وانمود میشود که در مکانی خاص تولید شده است ضمنا ب‪:‬ه نظ‪:‬ر میرس‪:‬د ک‪:‬ه اعم‪:‬ال این مج‪:‬ازات‬
‫فقط تولید کننده متقلب را ش‪::‬امل میش‪::‬ود و ح‪::‬تی در ص‪::‬ورت آگ‪::‬اهی فروش‪::‬نده واس‪::‬طه از متقلبان‪::‬ه ب‪::‬ودن‬
‫ادعای تولید کننده نمیتوان تحت شمول ماده مزبور مسئولیتی را متوجه او ساخت‪.‬‬
‫در خصوص بند‪،‬دوم از باب مقدمه خاطر نشان می گردد ک‪::‬ه رق‪::‬ابت غ‪::‬یر منص‪::‬فانه یکی از ش‪::‬اخههای‬
‫حقوق رقابت است که به هدف جریان ص‪:‬حیح و عادالن‪:‬ه رق‪:‬ابت ش‪:‬کل گرفت‪:‬ه و ب‪:‬ه بی‪:‬ان دیگ‪:‬ر رق‪:‬ابت‬
‫مغایر با اخالق تجاری منع شده است(مدی‪.)1387،‬‬
‫در رق‪::‬ابت غ‪::‬یر منص‪::‬فانه ناش‪::‬ی از س‪::‬وء اس‪::‬تفاده از نش‪::‬انه ه‪::‬ای جغرافی‪::‬ایی‪ ،‬از ش‪::‬هرت نش‪::‬انه ه‪::‬ای‬
‫جغرافیایی دیگری بدون جهت اس‪:‬تفاده می ش‪:‬ود در حالیک‪:‬ه ممکن اس‪:‬ت ب‪:‬ه خالف بن‪:‬د اول این اس‪:‬تفاده‬
‫گمراه کننده نباشد‪.‬‬

‫‪54‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬حمایت کیفری حقوق مالکیت صنعتی در حقوق موضوعه‬
‫ایران‬

‫ی‬
‫‪ -4-1‬ضمانت کیفری‌ ناشی‌ از نقض‌ حقوق مالکیت‌ صنعت ‌‬
‫ض حق‪::‬وق مالکیـت‌ صـنعتی‌ نمـی‌ تـوان از‬ ‫در پیشین ‌ه قانونی‌ و قانونگذاری‌ کیفری‌ ایران در براب‪::‬ر نق ‌‬
‫ن گفت‌‪ .‬در قانون ثبت‌ عالئم‌ تچ‪::‬اری‌‬ ‫ب داشت ‌ه باشد‪ ،‬سخ ‌‬ ‫ن دست ‌ه از جرایم‌ تناس ‌‬‫تنـوع و رشد کیفر ک ‌ه با ای ‌‬
‫ًا‬
‫و اختراعات مصوب ‪ ١٣١٠‬قانون گدار اساس رویکردی‌ کیفری‌ ب ‌ه نقض‌ حقوقی‌ مالکیت‌ صنعتی‌ ندارد‬
‫ن م‪::‬اده رس‪::‬یدگی‌ ب ‌ه دع‪::‬اوی‌ حق‪::‬وقی‌ ی‪::‬ا‬ ‫و تنها در ماده ‪ ٤٦‬ب ‌ه ام‪::‬ور ش‪::‬کلی‌ کیف‪::‬ری‌ می‌پ‪::‬ردازد و طبق‌ ای ‌‬
‫جزایی‌ مربوط ب ‌ه اختراع یا عالمت‌ تجاری‌ در مح‪::‬اکم‌ ته‪::‬ران ب ‌ه عمل‌ خواه‪::‬د آم‪::‬د و اگ‪::‬ر چ ‌ه در م‪::‬ورد‬
‫دعاوی‌ جزایی‌‪ ،‬جـرم در خـارج تهران واقع‌ یا کشف‌ و یا متهم‌ در خارج تهران دس‪::‬تگیر ش‪::‬ده باش‪::‬د که‌‪،‬‬
‫ن موارد تحقیقات مقـدماتی‌ در محل‌ وقوع یا کشف‌ جرم ی‪::‬ا دس‪::‬تگیری‌ متهم‌ ب ‌ه عمل‌ آم‪::‬ده و پرون‪::‬ده‬ ‫در ای ‌‬
‫ن ح‪::‬ال حم‪::‬ایت‌ کیف‪::‬ری‌ از س‪::‬وی‌ ق‪::‬انون مج‪::‬ازات‬ ‫برای‌ رسیدگی‌ ب ‌ه محاکم‌ تهران ارجاع می‌ شود و با ای ‌‬
‫ت عالئم‌ تج‪::‬اری‌ و‬ ‫ب یع‪::‬نی‌ ‪ ١٣٠٤‬بلک ‌ه در س‪::‬الی‌ ک ‌ه ق‪:::‬انون ثب ‌‬ ‫عم‪::‬ومی‌‪ ،‬آنهم‌ نـ ‌ه در سـال تصـوی ‌‬
‫اختراعات وضع‌ گردید؛ صـدور گواهی‌ در پـیش‌ از انقالب‪ ،‬حمایت‌ کیفری‌ توسط‌ قانون عم‪::‬ومی‌ راجع‌‬
‫ب ‌ه جرایم‌ و مج‪::‬ازات ه‪::‬ا پیش‌ بی‪::‬نی‌ ش‪::‬ده ب‪::‬ود و منحص‪::‬ر ب ‌ه حبس‌ ب‪::‬ود و پس‌ از انقالب‪ ،‬ح‪::‬وزه حم‪::‬ایت‌‬
‫کیفـری‌ از مالکیـت‌ صـنعتی‌ تـا ابتـدای‌ دهـ ‌ه هشـتاد قـرن چه‪::‬اردهم‌ شمس‪:‬ی‌ همانن‪::‬د رویک‪::‬رد قبل‌ از‬
‫ت فکری‌ و نیز ایج‪::‬اد رش‪::‬ت ‌ه ه‪::‬ای‌ دانش‪::‬گاهی‌ در‬ ‫انقالب بود ولی‌ پس‌ از تحوالت بنیادی‌ در حقوق مالکی ‌‬
‫ن حال اثری‌ از رشد و تن‪:‬وع کیف‪:‬ر در‬ ‫ن زمین ‌ه متنوع شد و با ای ‌‬ ‫این‌ زمینه‌‪ ،‬قانونگذاری‌ کیفری‌ نیز در ای ‌‬
‫ًا‬
‫میان نبود و حتی‌ رشد کیفری‌ کاست ‌ه شده و نوع کیفر را هم‌ عمومـ بـ ‌ه ج‪::‬زای‌ نق‪::‬دی‌ ی‪::‬ا قاض‪:‬ی‌ را می‪::‬ان‬
‫ت و در مـاده ‪ ٦١‬قـانون ثبت‌ اختراعات‪ ،‬طرح ه‪::‬ای‌ ص‪::‬نعتی‌ و‬ ‫جـزای‌ نقـدی‌ و حـبس‌ مخیر سـاخت ‌ه اسـ ‌‬
‫ض حق‪::‬وق م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌‪ ،‬پ‪::‬رداخت‌ ج‪::‬زای‌ نق‪::‬دی‌ از ده میلی‪::‬ون لایر ت‪::‬ا پنج‪::‬اه‬ ‫عالئم‌ تجاری‌ ب‪::‬رای‌ نق ‌‬
‫ت در ح‪::‬الی‌‬ ‫ن شده اس ‪‌ :‬‬‫ک روز تا شش‌ ماه یـا هـر دوی‌ آنهـا تعیی ‌‬ ‫میلیون لایر یا حبس‌ تعزیری‌ از نود و ی ‌‬
‫ن ن‪::‬وع حق‪::‬وق ک ‌ه م‪::‬رتکب‌‪ ،‬سـود زی‪::‬ادی‌ ب ‌ه دس‪:‬ت‌ آورده‬ ‫ک ‌ه ن ‌ه مجازات نقدی‌ برای‌ برخی‌ نقض‌ های‌ ای ‌‬
‫‪55‬‬
 ‫ت اختی‪::‬اری‌‬ ‫ن دو مج‪::‬ازات در نه‪::‬ای ‌‬ ‫ن ک ‌ه ای ‌‬
‫مناسب‌ است‌ و ن ‌ه حبس‌ آن قدرت بازدارندگی‌ دارد؛ ض‪::‬من‌ ای ‌‬
‫هستند و هرچند قانونگذار جمع‌ آن ها را هم‌ در اختیـار قاضی‌ نهاده ولی‌ قاضی‌ می‌ توان‪::‬د پرون‪::‬ده را ب‪::‬ا‬
‫ت از نشان ‌ه‬ ‫ن رویکرد در ماده ‪ ٦‬قانون حمای ‌‬ ‫جزای‌ نقدی‌ ده میلیون ریـال ببنـدد و جالـب‌ آنکـ ‌ه دقیقـًا همی ‌‬
‫ن ‪ ١٣٨٣‬نیـز دیـده مـی‌ ش‪::‬ود و طبق‌ این‌ م‪::‬اده ه‪::‬ر شخص‪:‬ی‌ ک ‌ه م‪::‬رتکب‌‬ ‫های‌ جغرافیایی‌ مصوب بهمـ ‌‬
‫اعمال مندرج در ماده ‪ ٢‬این‌ قانون شود عالوه بر جبران خسارت ب ‌ه ج‪::‬زای‌ نق‪::‬دی‌ از ده میلی‪::‬ون لایر ت‪::‬ا‬
‫ک روز تا شش‌ ماه و ی‪::‬ا ه‪::‬ر دو مج‪::‬ازات محک‪::‬وم خواه‪::‬د‬ ‫پنجاه میلیون لایر یا حبس‌ تعزیری‌ از نود و ی ‌‬
‫ص را‬ ‫ت ارقام گیاهی‌ و کنترل و گواهی‌ بذر و نهال مصوب ‪ ١٣٨٢‬عمل‌ ارتکابی‌ شخ ‌‬ ‫شد و در قانون ثب ‌‬
‫ن تخلف‌ کیف‪::::‬ر نق‪::::‬دی‌ پیش‌بی‪::::‬نی‌ ک‪::::‬رده‬ ‫ک ج‪::::‬رم‪ ،‬ب‪::::‬ا این‌ ح‪::::‬ال ب‪::::‬رای‌ ایـ ‌‬ ‫تخلف‌ ش‪::::‬مرده ن ‌ه ی ‌‬
‫است‌( محسنی‪،‬محسنی‪.)137:1400،‬‬
‫ن قـانون‪ ،‬مراجـع‌ قضـایی‌ کشـور مکلفن‪::‬د ب‪::‬ر اس‪::‬اس ش‪::‬کایت‌ مؤسس‪‌ :‬ه و س‪::‬ایر‬ ‫طبق‌ تبصره م‪::‬اده ‪ ٧‬ای ‌‬
‫اشخاص ذینفع‌ و گزارش کارشناسی‌ مؤسس ‌ه یا سایر مؤسسات هم‌تراز ب ‌ه موضوع رسیدگی‌ نم‪:‬وده و در‬
‫ک الی‌ س‪‌ :‬ه براب‪::‬ر ض‪::‬رر و زی‪::‬ان‬ ‫ت ج‪::‬زای‌ نق‪::‬دی‌ مع‪::‬ادل ی ‌‬ ‫ن را ب ‌ه پرداخ ‌‬‫صورت احراز تخلف‌‪ ،‬مرتکبی ‌‬
‫ن ب ‌ه پرداخت‌ ضررو زیان وارده ب ‌ه شـاکی‌ مربوط در زمـان صدور حکم‌ محک‪::‬وم نمای‪::‬د‬ ‫وارده و همچنی ‌‬
‫و در حقوق ایاالت متحده‪ ،‬برای‌ جعل‌ عالمت‌ تجاری‌‪ ،‬حبس‌ تا ده سال و جزای‌ نقدی‌ تا دو میلی‪::‬ون دالر‬
‫ج‬‫ن عمل‌ از سوی‌ سازمان ها ارتکاب یاب‪::‬د‪ ،‬ح‪::‬داکثر جـزای‌ نقـدی‌ بـ ‌ه پـن ‌‬ ‫پیش‌بینی‌ شده است‌ ک ‌ه اگر ای ‌‬
‫میلیون دالر افزایش‌ خواهد یافت‌‪.‬‬
‫ض حقوق مالکیت صنعتی درایران‬ ‫‪ -4-1-1‬اقــدامات‌ موقــت حقوقی‌قبــل‌ از نقــ ‌‬
‫ک دسـتور قـانونی‌ اسـت‌‪ .‬و بــا توجــ ‌ه بــ ‌ه‬ ‫ضمانت‌ اجـرا عکـس‌ العمـل‌ قـانونی‌ نـسبت‌ بـ ‌ه تخلـف‌ از یـ ‌‬
‫ت اج‪:‬راي کیف‪:‬ري ک ‌ه‬ ‫ن بــ ‌ه انــواع‌ مختلــف‌ قابــل‌ تقــسیم‌ اســت‌‪ :‬ضــمان ‌‬ ‫ن و نــوع‌ اجــراي آ ‌‬ ‫هــدف‌ آ ‌‬
‫ص حـریم‌ عمـومی‌‬ ‫مبتنی‌ بر سزادهی‌ و کیفـر بـ ‌ه کـسانی‌ اسـت‌ کـ ‌ه عـالو ‌ه بـر تجـاوز بـ ‌ه حـق‌ فرد خـا ‌‬
‫جامعـ ‌ه را نیـز مـورد اسـیب‌ قـرار داد ‌ه انـد(شـیخی‌‪ .)84:1392،‬ضـمانت‌ اجــراي اداري کــ ‌ه مبتنــی‌‬
‫بــر اعمــال‌ تــدابیر مــدنی‌ یــا کیفــري از ســوي مقــام‌ اداري اســت‌ و تــدابیر گمرکــی‌ در مــورد‬
‫ض در حـد وسـیع‌ و در جـایی‌ کـ ‌ه‬ ‫ک و مقامــات‌ قــضایی‌ در صورت‌ وقوع‌ نقـ ‌‬ ‫ت گمــر ‌‬ ‫اقــدامات‌ مقامــا ‌‬
‫ت (شـیخی‌‪ )٢:13٨٥،‬و ضــمانت‌ اجـراي مــدنی‌ کـه‌واکنــشی‌ اسـت‌ در مــورد‬ ‫مقولـ ‌ه مـرز مطـرح‌ اسـ ‌‬
‫ن مــدنی‌ مقــرر شــد ‌ه (جعفـري‪ ،‬لنگـرودي‪ .)٧٦:13٧١ ،‬و بـر دو نـوع‌ اسـت‌‪-١ :‬‬ ‫تخلـف‌ از قــوانی ‌‬
‫اجبـار بـ ‌ه انجـام‌ تعهــد‪ ،‬یعنـی‌ شخـصی‌ کـ ‌ه تکلیف‌ خ‪::‬ود را انج‪::‬ام‌ نمی‌ده‪::‬د بـ ‌ه وسـیل ‌ه قـواي عمـومی‌‬
‫ن مـی‌گـردد و آن‌ طریقـ ‌ه مــستقیم‌ جــزاي مــدنی‌ اسـت‌‪ .‬ماننــد اجبــار بـ ‌ه‬ ‫اجبـار بـ ‌ه انجـام‌ آ ‌‬
‫ن‬ ‫ت عــدم‌ اجــراء آن‌ بـ ‌ه وســیل ‌ه محکــوم‌علیـه‌‪ -٢ .‬عــودت‌ داد ‌‬ ‫اجــراءحکم‌ دادگــا ‌ه در صــور ‌‬
‫وضــعیت‌ اولیـه‌‪ ،‬در صــورتی‌ کـ ‌ه کــسی‌ عملی‌ را انج‪:‬ام‌ ده‪:‬د کـ ‌ه موجـب‌ تجـاوز بـ ‌ه حـق‌ دیگـري‬
‫ن‬ ‫ن سـعی‌ دارد تزلزلـی‌ را کــ ‌ه در وضــعیت‌ حقــوقی‌ ایجــاد شــد ‌ه تـا آنجــایی‌ کـ ‌ه ممکـ ‌‬ ‫شـود قـانو ‌‬
‫ت اولیـ ‌ه خــود عــودت‌ دهــد‪( .‬امــامی‌‪ .)١١٧ :13٧٧،‬در واقــع‌ بایــد گفــت‌ کــ ‌ه‬ ‫اسـت‌ بـ ‌ه حالـ ‌‬
‫ن ســبب‌ فــرد‬ ‫ت انجــام‌ جــرم‌ مــدنی‌ یــا خــصوصی‌ اسـت‌ و بــدی ‌‬ ‫ضــمانت‌ اجــراي مــدنی‌‪ ،‬مجــازا ‌‬
‫داراي مــسؤولیت‌ مــدنی‌ اســت‌‪ .‬مقدمــ ‌ه ضــروري و الزمــ ‌ه اعمــال‌ تمــامی‌ ضــمانت‌ اجراهــاي‬
‫ل قبــل‌‪،‬‬ ‫فــوق‌ و بــ ‌ه ویــژ ‌ه ضــمانت‌ اجــراي مــدن‌‪ ،‬اقــدامات‌ مــوقتی‌ و احتیــاطی‌ در تمــامی‌ مراحـ ‌‬
‫ن اقــدامات‌ صرف‌نظر از بعـضی‌‬ ‫در حـین‌ یــا بعــد از ارتکـاب‌ نقــض‌ اسـت‌‪ .‬بـا توجــ ‌ه بــ ‌ه اینکـ ‌ه ایــ ‌‬
‫ل آن‌ است‌ ‪.‬‬‫مـوارد خـاص‌ماهیتـا بـ ‌ه ضـمانت‌ اجـراي مـدنی‌ بیـشتر شـباهت‌ دارد و عابا مقدم ‌ه اعما ‌‬
‫اقـدامات‌ مــوقتی‌ بـراي حفـظ‌ وضـعیت‌ موجــود و جلـوگیري از نقــض‌ حـق‌ بیــشتر و یـا حفــظ‌‬
‫ن‬
‫مــدارک‌ و ادلــ ‌ه ارتکــاب‌ جرم‌‪،‬جــزء اجتنــاب‌ناپــذیر مکــانیزم‌ مــوثر اجــراي حقــوق‌ اسـت‌‪ .‬ایـ ‌‬
‫ت یـا بــ ‌ه دســتور مقامــات‌ قـضائی‌ صــورت‌ مـی‌گیـرد یــا توسـط‌ مقامــات‌ اداري و‬ ‫اقــداما ‌‬
‫ت مقــدماتی‌ نــاقض‌ جهــت‌ انجــام‌ نقـض‌ و هـم‌ در‬ ‫ن اقــدامات‌ هــم‌ در مرحلــ ‌ه اقــداما ‌‬ ‫غیرقــضائی‌‪ .‬ایــ ‌‬
‫‪1‬‬
‫ن اعمـال‌ مـی‌شـود‬‫ض حـق‌ و هـم‌ بعـد از آ ‌‬ ‫ن نقـ ‌‬ ‫حـی ‌‬
‫‪1‬‬
‫‪- Interpretation of the protection of IP from the perspective of criminal law and strengthening the judicial ٢٠٠٤‬‬
‫‪١١; . protection‬‬

‫‪56‬‬
 ‫ن و امـارات‌ ممکـن‌ اسـ ‌‬
‫ت‬ ‫ل یـا قـرائ ‌‬
‫در بعضی‌ موارد یـا شـرایط‌ خـاص‌‪ ،‬دارنـد ‌ه حـق‌ بـ ‌ه واسـط ‌ه دالیـ ‌‬
‫ن مـواردي او مـی‌توانـد از مقام‪::‬ات‌ قض‪::‬ایی‌ طبـق‌‬ ‫ض حـق‌ خـویش‌ آگـا ‌ه شـود‪،‬در چنـی ‌‬ ‫از احتمـال‌ نقـ ‌‬
‫ض حقــوق‌‬ ‫ن درخواسـت‌ جلـوگیري از نقـض‌ حقـوق‌ خـویش‌ را نمایـد‪ .‬اگـر فــرد بــا علــم‌ بـ ‌ه نقـ ‌‬ ‫قـانو ‌‬
‫‪1‬‬
‫ک یــا تقــصیر‬ ‫ت محکــوم‌ بــ ‌ه نقـض‌مــشتر ‌‬ ‫ن اسـ ‌‬‫ل نجویـد ممکــ ‌‬ ‫ت قــضائی‌ توسـ ‌‬ ‫خــویش‌ بـ ‌ه مقامــا ‌‬
‫ت وارد ‌ه بـ ‌ه خــود را دریافـت‌ نمایـد‪.‬‬ ‫ن جهــت‌ تنهــا بتوانــد بخــشی‌ از خــسارا ‌‬ ‫مــشترک‌ گــردد و بــدی ‌‬
‫(‪.),Cornish 19٩٦ :218‬‬
‫بــراي اینکـ ‌ه افــراد آزادانـ ‌ه نتواننــد بـ ‌ه به‪:‬ان ‌ه احتمــال‌ تجــاوز بـ ‌ه حقــوق‌ خــویش‌ مــانع‌ اق‪:‬دامات‌‬
‫ق‪::‬انونی‌ اشـخاص‌ شـوند‪ ،‬نقـض‌ بایـد قریـب‌الوقـوع‌ باشـد و قـرائن‌ و امـارات‌ قـوي بــر وقــوع‌‬
‫ن قــوي ب‪::‬راي اقن‪::‬اع‌ مقام‪::‬ات‌‬ ‫ک داللـت‌ کنـد و مــدعی‌ دالیـل‌ و قــرائ ‌‬ ‫ض در آینــد ‌ه بــسیار نزدیـ ‌‬ ‫ایـن‌نقـ ‌‬
‫قضائی‌ ارائ ‌ه کند‪.‬‬
‫ن‬‫ن دادرســی‌ مــی‌تــوا ‌‬ ‫ض را در قواعــد عــام‌ آیــی ‌‬ ‫ن اقــدامات‌ موقــت‌ قبــل‌ از نقــ ‌‬ ‫در حقــوق‌ ایــرا ‌‬
‫یافــت‌‪ .‬در قــانون‌ ثبــت‌ عالئــم‌ و اختراعــات‌ ‪ ١٣١٠‬در خــصوص‌ جلــوگیري از تجــاوز بــ ‌ه حقــوق‌‬
‫ن‬ ‫چ منعـی‌ در اس‪::‬تفاد ‌ه از عموم‪::‬ات‌ ق‪::‬انو ‌‬ ‫دارنــد ‌ه عالئـم‌ و اختراعــات‌ نــصی‌ دیــد ‌ه نمـی‌شــود‪ .‬امـا هــی ‌‬
‫ن دادرسـی‌ مـدنی‌ در مبحـث‌ شـشم‌‬ ‫ن آیـی ‌‬‫ن دادرسی‌ مدنی‌ در جلوگیري از تجاوز وجود ندارد‪ .‬قانو ‌‬ ‫آیی ‌‬
‫فـصل‌ یـازدهم‌ طـی‌ مـواد ‪ ٣٢٠‬تـا ‪ ٣٢٥‬در مواردي ک ‌ه نیـاز بـ ‌ه رسـیدگی‌ فـوري نـسبت‌ بـ ‌ه امـري‬
‫ض حقـی‌ باشـد‪ ،‬صـدور دســتور موقـت‌ از ســوي دادگـا ‌ه را تجــویز کـرد ‌ه‬ ‫ن نقـ ‌‬ ‫وجـود داشـت ‌ه و امکـا ‌‬
‫ح درخواســت‌هــاي واهــی‌ دســتور موقــت‌صــرفا در‬ ‫اسـت‌‪( .‬مـاد ‌ه ‪ .)٣١٦‬جهـت‌ جلــوگیري از طــر ‌‬
‫ن مناسـب‌ از‬ ‫ت دارد صــادر مـی‌شــود بـ ‌ه عــالو ‌ه اخــذ تـأمی ‌‬ ‫ن تکلیــف‌ آن‌ فوریـ ‌‬ ‫امــوري کــ ‌ه تعیــی ‌‬
‫ن مقــرر شد ‌ه (ماد ‌ه ‪ .)٣١٩‬ایـن‌ حکـم‌ جنبـ ‌ه پیـشگیران ‌ه دارد و مـانع‌ از آن‌ مـی‌شـود کـ ‌ه هـر‬ ‫خواهــا ‌‬
‫ض حـق‌ خــویش‌ از اقــدامات‌ قــانونی‌ دیگــري جلــوگیري کنـد‪ .‬اســتفاد ‌ه‬ ‫کـس‌ بـ ‌ه بهانــ ‌ه احتمــال‌ نقـ ‌‬
‫ح کنـد(م‪::‬اد ‌ه‬ ‫ن اسـت‌ کـه‌ظـرف‌ ‪ ٢٠‬روز فـرد شـکایت‌ اصـلی‌ را طـر ‌‬ ‫ت مـشروط‌ بـر ایـ ‌‬ ‫از دستور موق ‌‬
‫ن ثبـت‌ اختراعـات‌‪ ،‬طـرح‌هـاي صـنعتی‌‪ ،‬عالئـم‌ و نـام‌هـاي تجـاري کــ ‌ه‬ ‫‪ .)٣٢٠‬در پیش‌ نـویس‌ قـانو ‌‬
‫ک از‬ ‫خ ‪ ٧/٤/١٣٨٣‬در مجلــس‌ شــوراي اســالمی‌ گذشــت ‌ه اســت‌‪ .‬بــراي ه‪:‬ر ی ‌‬ ‫ل آن‌ در تــاری ‌‬ ‫شــور او ‌‬
‫ن رســا‬ ‫ت بـ ‌ه نحـو جداگانـ ‌ه و بـا عبـارات‌ مختلـف‌‪ ،‬کـ ‌ه بعـضی‌ از آنهــا چنــدا ‌‬ ‫مـوارد مـشمول‌ حمایـ ‌‬
‫ب الوق‪::‬وع‌ حق‌ داد ‌ه شـد ‌ه‬ ‫ک اجــاز ‌ه طــرح‌ دعــوي جهــت‌ جلــوگیري از نقــض‌ ق‪::‬ری ‌‬ ‫نیــست‌‪ ،‬بــ ‌ه مالــ ‌‬
‫ن‬‫ک ورقـ ‌ه اختـراع‌ مـی‌ تواهنـد علیـ ‌ه هـر شخـصی‌ کـ ‌ه هرگون ‌ه عملی‌ انجـام‌ دهـد کـ ‌ه ممکـ ‌‬ ‫اسـت‌‪ .‬مالـ ‌‬
‫اسـت‌ منجـر بـ ‌ه تجـاوز بـ ‌ه حقـوق‌ مختـرع‌ شـود بـ ‌ه دادگــا ‌ه شـکایت‌ کنـد(بنــد ج‌ مــاد ‌ه ‪ )١٠‬دارنــد ‌ه‬
‫ن حـق‌ را در مـواد‬ ‫طــرح‌ صــنعتی‌ و عالمــت‌ تجــاري و اســم‌ تج‪::‬اري نیـز در مـواد مختلـف‌ همـی ‌‬
‫ن حق‌ تج‪::‬ویز‬ ‫ن حق‌ ب ‌ه نحو کلی‌ دربار ‌ه تمامی‌ دارن‪::‬دگا ‌‬ ‫مـشترک‌ پـیش‌ نـویس‌ نیـز دوبـار ‌ه در ماد ‌ه ‪ ٣٧‬ای ‌‬
‫شد ‌ه است‌‪.‬‬
‫‪ -4-1-2‬جلوگیري نقض در حال ارتکاب مالکیت صنعتی در حقوق ایران‬
‫هرگـا ‌ه نــاقض‌ حـق‌ پــا را فراتـر از اقــدامات‌ ابتـدایی‌‪ ،‬ماننــد تهیـ ‌ه ابــزار و وسـایل‌ نقـض‌ حق‌ ‪ ،‬نهاد ‌ه‬
‫ن اسـت‌ کـ ‌ه دارنــد ‌ه از ابزارهــاي‬ ‫و اقدام‌ ب ‌ه نقض‌ حق‌ کند یکـی‌ از تـضمین‌هـاي مهـم‌ اجـراي حـق‌ ایـ ‌‬
‫ض بــا توسـل‌ بـ ‌ه‬‫ض برخــوردار باشـد‪ .‬جلــوگیري از ادامــ ‌ه نقـ ‌‬ ‫قــانونی‌ جهـت‌ جلــوگیري از ادامـ ‌ه نقـ ‌‬
‫‪2‬‬
‫ل قــانونی‌ از جملـ ‌ه قــرار منـع‌ ‪ ،‬قــرار ع‪::‬دم‌ اس‪::‬تمرار ج‪::‬رم‌ و س‪::‬ایر قرارهـاي قـانونی‌‬ ‫انــواع‌ وســای ‌‬
‫ت مـضاعف‌‬ ‫ن ادامـ ‌ه نقـض‌ ب ‌ه پرداخت‌ جریم ‌ه نقدي روزان ‌ه یا خـسار ‌‬ ‫انجـام‌ خواهـد گرفـت‌‪ .‬مقیـد کـرد ‌‬
‫ض حق‌ است‌‪.‬‬ ‫بـ ‌ه دارنـدۀ حـق‌ نیـز جـزء شـیوه‌هـاي جدید جلوگیري از ادام ‌ه نق ‌‬
‫اگـر رفتـار غیرقـانونی‌ خوانـد ‌ه از ابتـدا محــدود شـود‪ ،‬مـسأل ‌ه خـسارات‌ یـااصـال ایجــاد نخواهد شد یـا‬
‫ض حـق‌ خواهـد بـود‪.‬‬ ‫ن بـسیار کمتـر از مـوارد بعـد از نق ‌‬ ‫حـداقل‌ ‪ ،‬مـشکالت‌ تقـویم‌ و رسـیدگی‌ بـ ‌ه آ ‌‬
‫ک واســط ‌ه و میــانجی‌ اسـت‌ و هــدف‌‬ ‫ن خـسارت‌ اولیـ ‌ه یـ ‌‬ ‫گـاهی‌ اوقـات‌ نیـز قابلیـت‌ اسـتفاد ‌ه از جبـرا ‌‬
‫ن اســتماع‌ دعواي اص‪::‬لی‌ اس‪::‬ت(‪‌WIPO Intellectual‬‬ ‫ن غالبـا حفـظ‌ وضــعیت‌ موجــود تــا زمــا ‌‬ ‫از آ ‌‬
‫‪1‬‬
‫‪-Contributory Infringement‬‬
‫‪2‬‬
‫‪-Injunction‬‬

‫‪57‬‬
 ‫‪.)property Hand book,2004:229‬‬
‫جهت حفظ حقوق زیان دیده زیان دیده میتواند ضمن طرح شکایت‪ ،‬تأمین ضرر و زی‪::‬ان ناش‪::‬ی از نقض‬
‫حقوق مالکیت صنعتی خ‪:‬ویش را از مرج‪:‬ع رس‪:‬یدگی کنن‪:‬ده تقاض‪::‬ا نمای‪:‬د؛ م‪:‬زیت ق‪::‬رار ت‪:‬أمین خواس‪:‬ته‬
‫کیفری در مقایسه با قرار تأمین خواسته حقوقی این است که ص‪::‬دور این ق‪::‬رار مس‪::‬تلزم پ‪::‬رداخت هزین‪::‬ه‬
‫دادرسی و خسارت احتمالی نیست و این قرار غیر قابل اعتراض است؛ ب‪::‬ه عالوه‪ ،‬ح‪::‬تی زی‪::‬ان دی‪::‬ده ای‬
‫که ضرر و زیان خویش را نیز مطالب‪:‬ه ننم‪:‬وده اس‪:‬ت خواه‪:‬د توانس‪:‬ت ت‪:‬أمین ض‪::‬رر و زی‪:‬ان خ‪:‬ویش را‬
‫مطالبه نماید(مهاجری‪.)1386،‬‬
‫در خالل رسیدگی دادگاه به نقض حقوق مالکیت صنعتی اقدامات فوری در پاره ای از موارد ضرورتی‬
‫اجتناب ناپذیر خواهد بود؛ به طور مثال چگونه میتوان قبول کرد که شخصی با نقض ح‪:‬ق مخ‪:‬ترع و ی‪:‬ا‬
‫دارنده عالمت تجاری تا زمان صدور حکم دادگاه همچنان به فعالیت خویش ادامه داده و با وج‪::‬ود اق‪::‬دام‬
‫قانونی صاحب حق همچنان حقوق وی را تضییع نماید(میرحسنی‪.)1386،‬‬
‫با وجود سکوت مقررات آئین دادرسی کیفری در باب جواز صدور دستور موقت لیکن در اقدامی قاب‪::‬ل‬
‫تأئید در ماده ‪ ۱۸۳‬آیین نامه اجرایی ق ث ا ط ‪ .‬ع (‪ )۱۳۸۶‬به این مهم توجه شده است‬
‫در دعاوی ‪ ...‬کیفری راج‪:‬ع ب‪:‬ه حق‪:‬وق حاص‪:‬له از ثبت اخ‪:‬تراع ط‪:‬رح ص‪:‬نعتی‪ ،‬عالمت و ن‪:‬ام تج‪:‬اری‪،‬‬
‫مع‪::‬ترض می توان‪::‬د از مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اعم از دادگ‪::‬اه ی‪::‬ا دادس‪::‬را ک‪::‬ه پرون‪::‬ده در آنج‪::‬ا مط‪::‬رح اس‪::‬ت‬
‫درخواست ‪ .....‬دستور توقیف محصوالت ناقض حقوق ادعایی و تقاضای صدور دس‪::‬تور م‪::‬وقت نس‪::‬بت‬
‫به عدم ساخت فروش یا ورود این محصوالت را بنماید‪.‬‬
‫مزایای دستور موقت در شکایات کیفری نقض حقوق مالکیت صنعتی‪ ،‬نسبت به دس‪::‬تور م‪::‬وقت ش‪::‬ناخته‬
‫شده در قانون آئین دادرسی مدنی (موضوع م‪::‬واد ‪ ۳۱۰‬ب‪::‬ه بع‪::‬د این ق‪::‬انون را می ت‪::‬وان ب‪::‬ه ش‪::‬رح زی‪::‬ر‬
‫برشمرد‪:‬‬
‫‪ -1‬مطابق تبصره ‪ ۱‬ماده ‪ ۱۸۴‬آئین نامه اجرایی؛ دادسرا نیز می تواند نسبت به صدور این دستور اقدام‬
‫نماید‪.‬‬
‫‪ -۲‬متقاضی دستور باید ظرف ‪ ۳۰‬روز پس از اخذ دس‪:‬تور نس‪:‬بت ب‪:‬ه ط‪:‬رح ش‪:‬کایت اق‪::‬دام نمای‪:‬د (م‪:‬اده‬
‫‪ ۱۸۴‬آئین نامه)‪.‬‬
‫‪-3‬مراجع قضایی موظفند نسبت به قبول تقاضای مذکور موافقت نمایند (ماده ‪ ۱۸۳‬آئین نامه)‬
‫‪ -۴‬مرجع صادر کننده دستور موقت الزامی به اخذ خسارت احتمالی از متقاضی دستور ندارند‪.‬‬
‫در اصالحات احتمالی ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ .‬بهتر است که بهره گیری از این ‪،‬راهک‪::‬ار در خ‪::‬ود ق‪::‬انون و ن‪::‬ه‬
‫آئین نامه آن مورد پیش بینی قرار بگیرد‪.‬‬
‫‪ -4-1-2-1‬مطالبه ضرر و زیان ناشی از وقوع جرم‬
‫شاکی می تواند با تقدیم دادخواست ب‪::‬ه مرج‪::‬ع کیف‪::‬ری‪ ،‬خس‪::‬ارت ناش‪::‬ی از ارتک‪::‬اب ج‪::‬رم را درخواس‪::‬ت‬
‫نماید؛ مرجع کیفری نیز مکلف است که نس‪:‬بت ب‪:‬ه ض‪:‬رر و زی‪:‬ان ناش‪:‬ی از ارتک‪:‬اب ج‪:‬رم اظه‪:‬ار نظ‪:‬ر‬
‫نماید‪ .‬خسارت مورد مطالبه را میتوان مط‪::‬ابق م‪::‬اده ‪ ۹‬ق‪::‬انون آئین دادرس‪::‬ی کیف‪::‬ری ب‪::‬ه ض‪::‬رر و زی‪::‬ان‬
‫مادی و ضرر و زیان ناشی از از محروم شدن از منافع ممکن الحصول تقسیم کرد‪.‬‬
‫در جرائم علیه حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی این س‪::‬وال مط‪::‬رح اس‪::‬ت ک‪::‬ه زی‪::‬ان دی‪::‬ده عالوه ب‪::‬ر زی‪::‬ان ‪،‬م‪::‬ادی‬
‫میتواند زیان ناشی از محروم شدن از منافع ممکن الحصول را نیز مورد مطالبه قرار دهد؟‬
‫در پاره ای از جرائم ‪،‬ف‪::‬وق ممکن اس‪::‬ت بخش اعظمی از من‪::‬افعی ک‪::‬ه زی‪::‬ان دی‪::‬ده از آن مح‪::‬روم میش‪::‬ود‬
‫منافعی باشد که در آینده امکان حصول آنها برای زیان دیده وجود داشته است؛ ب‪::‬ه همین جهت حکم ب‪::‬ه‬
‫پرداخت جبران خسارت از سوی مجرم در این دسته از جرائم امری ک‪::‬امًال منطقی خواه‪::‬د ب‪::‬ود؛ ب‪::‬ا این‬
‫حال این دسته از زیانها بطور مطلق قابلیت مطالبه را نخواهن‪::‬د داش‪::‬ت ب‪::‬ه دیگ‪::‬ر ‪،‬س‪::‬خن میبایس‪::‬ت می‪::‬ان‬
‫خسارات ناشی از عدم النفع (منافع محتمل الحصول) و عدم النف‪:‬ع (من‪:‬افع ممكن الحص‪::‬ول) تف‪:‬اوت قائ‪:‬ل‬
‫شد؛ زیرا قسم اول به موجب تبصره ‪ ۲‬ماده ‪ ۵۱۵‬قانون آئین دادرس‪::‬ی م‪::‬دنی غ‪:‬یر قاب‪::‬ل مطالب‪::‬ه ش‪::‬ناخته‬
‫شده؛ لیکن قسم دوم به موجب بند ‪ ۲‬ماده ‪ ۹‬قانون آئین داردسی کیفری قابل مطالبه شناخته شده است‪ .‬ب‪::‬ا‬
‫این استدالل می بایست اطالق صدور حکم به پرداخت خس‪::‬ارت در م‪::‬اده ‪ ۶۰‬و ‪. ۶۱‬ق‪. .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع را‬

‫‪58‬‬
 ‫مربوط به منافعی دانست که زیان دیده به طور مسلم از آن محروم شده است‪ .‬البته عده ای ن‪::‬یز ب‪::‬ا تکی‪::‬ه‬
‫ب‪::‬ر اطالق واژه خس‪::‬ارت در م‪::‬واد ‪ ۶۰‬و ‪ ۶۱‬ه‪::‬ر دو خس‪::‬ارت ف‪::‬وق را ب‪::‬رای زی‪::‬ان دی‪::‬ده قاب‪::‬ل مطالب‪::‬ه‬
‫میدانند(میرحسینی‪.)1387،‬اصالح قانون از این جهت بهتر میتواند منظور مقنن را رس‪::‬انیده و ب‪::‬ا دیگ‪::‬ر‬
‫قوانین مطابقت داشته باشد‬
‫ض در دعــاوي حقــوقی‌ و شــاکی‌ خــصوصی‌ در دعــاوي جزائـی‌ مـی‌تواننــد در هـر م‪::‬وقع‌ از‬ ‫معتــر ‌‬
‫ن دلیـل‌ یـا توقیـف‌ محـصوالت‌ تقلبـی‌ و تقلیـدي یــا تقاضــاي‬ ‫مراجـع‌ قـضائی‌ صـدور قـرار تـأمی ‌‬
‫ت یــا فــروش‌ یــا ورود اجنــاس‌ تقلبــی‌ و تقلیــدي را‬ ‫صــدور دســتور موقـت‌ نــسبت‌ بـ ‌ه عــدم‌ ســاخ ‌‬
‫ن‬‫ت نماینـد(مـاده‪ ‌٦٤‬آیـی ‌‬ ‫بنمایـد‪ .‬مراجـع‌ قــضائی‌ مزبــور موظفنــد نــسبت‌ بـ ‌ه تقاضــاي نــامبرد ‌ه موافق ‌‬
‫ص اسـت‌ سـ ‌ه حـق‌ مختلــف‌ بــراي متقاضــی‌ وجــود دارد‪:‬‬ ‫ن سـال‌ ‪.)١٣١٠‬چنانچـ ‌ه مـشخ ‌‬ ‫نامـ ‌ه قـانو ‌‬
‫ن دلیــل‌‪،‬‬‫‪ -١‬تــأمی ‌‬
‫‪ -٢‬درخواســت‌ توقیــف‌ کــاال‪،‬‬
‫ت بــ ‌ه عــدم‌‬ ‫ت نـسب ‌‬‫ص توقیـف‌ محـصوالت‌ بـا صـدور قـرار دسـتور موقـ ‌‬ ‫‪ -٣‬دستور موقـت‌ در خـصو ‌‬
‫ت یــا فــروش‌ اجنــاس‌ تقلبــی‌ یــا تقلیــدي‪ ،‬مرجــع‌ قــضایی‌ مــی‌توانــد از تقاض‪:‬اکنند ‌ه تض‪:‬مینی‌‬ ‫ســاخ ‌‬
‫ن دادرســی‌ مــدنی‌ در بــاب‌ تــأمین‌ دلیــل‌ اشــاره‌اي بــ ‌ه تودیــع‌ خــسارت‌‬ ‫ن آیــی ‌‬
‫کافی‌ بخواهد در قــانو ‌‬
‫ن رویـ ‌ه قــضایی‌ چنــین‌ خــسارتی‌ را الزم‌ دانــست ‌ه و از متقاضـی‌ دری‪::‬افت‌‬ ‫احتمــالی‌ نــشد ‌ه اسـت‌‪ .‬لــیک ‌‬
‫ب دسـتور م‪::‬وقت‌ در‬ ‫می‌شود(طارم‌ سري‪ .)٨ :13٧٥،‬حـال‌ سـؤال‌ پـیش‌ مـی‌آیـد کـ ‌ه کـدام‌ قاعـد ‌ه در بـا ‌‬
‫ن‬ ‫ص آیــی ‌‬ ‫ن دادرسـی‌ یـا قواعــد خــا ‌‬ ‫ت مـی‌شـود‪ ،‬قواعـد عـام‌ آیـی ‌‬ ‫ت صـنعتی‌ رعایـ ‌‬ ‫نقـض‌ حقـوق‌ مالکیـ ‌‬
‫ن ثبــت‌ عالئــم‌ و‬ ‫ص مقــدم‌ (قــانو ‌‬ ‫نامـ ‌ه قــانون‌ ثبـت‌ عالئـم‌ و اختراعــات‌؟ مطــابق‌ قواعـد خــا ‌‬
‫ص دستور موقت‌ در دعاوي نقـض‌‬ ‫اختراعــات‌) عــام‌ مــؤخر را تخــصیص‌ مــی‌زنــد‪ .‬لــذا در خــصو ‌‬
‫ن بـراي دادگـا ‌ه‬ ‫ن نیـست‌ و ایـ ‌‬ ‫حـق‌ ناشـی‌ از عالمـت‌ یـا اختـراع‌ صـدور قـرارحتمـا منـوط‌ ب ‌ه اخذ تأمی ‌‬
‫ن ثبــت‌ عالئــم‌ و‬ ‫ن نامــ ‌ه قــانو ‌‬
‫ن امــر در آیــی ‌‬ ‫ت کــ ‌ه ایــ ‌‬
‫ن اسـ ‌‬‫ل قـوي تـر آ ‌‬ ‫جنبـ ‌ه اختیـاري دارد‪ .‬اسـتدال ‌‬
‫ن برابــري نمایـد‪.‬‬ ‫ن و مقــررات‌ آ ‌‬ ‫اختراعــات‌ آمــد ‌ه و آیــین‌ نامــ ‌ه ســابق‌ نمــی‌توانــد بــا قــانو ‌‬
‫ن‬ ‫ن دادرسـی‌ مـدنی‌ آیـی ‌‬ ‫ن آیـی ‌‬‫ت و قـانو ‌‬ ‫بنــابراین‌ صــدور قــرار منــوط‌ بـ ‌ه اخـذ خسارت‌ احتمالی‌ اسـ ‌‬
‫خ کرد ‌ه است‌‪.‬‬ ‫ن قـسمت‌ نـس ‌‬ ‫نامـ ‌ه را در ایـ ‌‬
‫ک اختراع‌ ی‪::‬ا‬ ‫ت اختراعات‌‪ ،‬طــرح‌هــاي صــنعتی‌‪ ،‬عالئـم‌ و اســامی‌ بنـد ج‌ مــاد ‌ه ‪ ١٠‬مالـ ‌‬ ‫در طــرح‌ ثبـ ‌‬
‫ب م‪::‬اد ‌ه (کـ ‌ه‬ ‫ج در بن‪::‬د ‌‬ ‫ن اجـاز ‌ه او اعمـال‌ منـدر ‌‬ ‫طرح‌ صـنعتی‌ مـی‌توانـد علیـ ‌ه هـر شخـصی‌ کـ ‌ه بـدو ‌‬
‫ن احـصاء شـده‌) را انجـام‌ دهـد و بـ ‌ه حـق‌ مختــرع‌ تجــاوز کنــد بـ ‌ه‬ ‫ک حـق‌ اختـراع‌ در آ ‌‬ ‫حقـوق‌ مالـ ‌‬
‫ض حقــوق‌ را‬ ‫دادگــا ‌ه شــکایت‌ کنـد و مطــابق‌ مــاد ‌ه ‪ ٣٧‬دادگــا ‌ه مـی‌توانــد دســتور جلــوگیري از نقـ ‌‬
‫ت دهــد یــا طریقـ ‌ه دیگ‪::‬ري ب‪::‬راي احق‪::‬اق‌ حق‌ ب‪::‬ر طبق‌ قواع‪::‬د‬ ‫صــادر کنــد و حکـم‌ بـ ‌ه جبــران‌ خــسار ‌‬
‫عمومی‌ اتخاذ کند»‪.‬‬
‫‪ -4-1-3‬اقدامات احتیاطی پس از نقض حقوق مالکیت صنعتی در حقوق ایران‬
‫ن حــق‌ در جلــوگیري از‬ ‫ن اســت‌ بــ ‌ه واســط ‌ه اقــدام‌ بــ ‌ه موقــع‌ مالکــا ‌‬ ‫در بــسیاري از مــوارد ممکــ ‌‬
‫ل نش‪::‬ود ام‪::‬ا واقعیت‌ هـاي‬ ‫ض حـق‌ کامـ ‌‬ ‫ن تجــاوز در نطفـه‌‪ ،‬عملیــات‌ منجــر بـ ‌ه نقـ ‌‬ ‫ض و خفـ ‌ه کــرد ‌‬ ‫نقـ ‌‬
‫ن جرائمـی‌ علیـ ‌ه حقـوق‌ فکـري در م‪::‬وارد بس‪::‬یاري ک‪::‬امل‌ مـی‌شـوند‪.‬‬ ‫ن اسـت‌ کـ ‌ه چنـی ‌‬ ‫ن از آ ‌‬‫عینـی‌ نـشا ‌‬
‫ن مـانع‌‬ ‫ت عمـومی‌ یـا دارند ‌ه از نقض‌ حق‌ نیـز مـی‌تـوا ‌‬ ‫ض حـق‌ و اطـالع‌ مقامـا ‌‬ ‫در مرحلـ ‌ه پـس‌ از نقـ ‌‬
‫ن بـ ‌ه واسـط ‌ه انجــام‌ اقــداماتی‌‬ ‫ک شـد یـا در صـورت‌ ورود خــسارات‌ مـی‌تــوا ‌‬ ‫ورود خـسارت‌ بـ ‌ه مالـ ‌‬
‫ت را بـ ‌ه حــداقل‌ کــاهش‌ داد (‪ ,Lankey(.٢٠٠٦;٢٧‬از ســوي دیگــر بــا توجــ ‌ه بــ ‌ه‬ ‫ن خــسارا ‌‬ ‫ایـ ‌‬
‫ض حقــوق‌ مالکیــت‌هــاي ص‪::‬نعتی‌ در غ‪::‬الب‌ م‪::‬وارد توسـل‌ بـ ‌ه ابـزار و ادوات‌ و‬ ‫اینکــ ‌ه در نقــ ‌‬
‫ن اقـالم‌ نیـز جـزء اقـدامات‌ پـس‌ از‬ ‫ن تکلیـف‌ ایـ ‌‬ ‫ت تعیی ‌‬ ‫ض الزم‌ اس ‌‬ ‫دسـتگاه‌هـاي خـاص‌ جهـت‌ انجـام‌ نقـ ‌‬
‫نقـض‌ محـسوب‌ مـی‌شـود‪.‬‬
‫ت پــس‌ از نقــض‌ را از دو زاویــ ‌ه دیــد‪ ،‬اقــدامات‌ و تــصمیمات‌‬ ‫ن اقــداما ‌‬‫ن توصــیف‌ مــی‌تــوا ‌‬ ‫بــا ایــ ‌‬
‫ض و تــصمیمات‌ راجــع‌ بــ ‌ه کااله‪::‬اي تولی‪::‬د ش‪::‬د ‌ه ب‪::‬ا‬ ‫راجــع‌ بــ ‌ه ابــزار و ادوات‌ اســتفاد ‌ه شــد ‌ه در نقــ ‌‬
‫ض حـق‌ کـ ‌ه در هـر دو مـورد حفـظ‌ منـافع‌ عمـومی‌ نیـز باید لحاظ‌ گردد‪.‬‬ ‫اسـتفاد ‌ه از نقـ ‌‬

‫‪59‬‬
 ‫ک هــر عالمــ ‌‬
‫ت‬ ‫در آیــین‌ نامــ ‌ه اصــالحی‌ قــانون‌ ثبــت‌ عالئــم‌ و اختراعــات‌ مــصوب‌ ‪ ١٣٣٧‬مالــ ‌‬
‫ن می‌ توانن‪::‬د ب ‌ه‬ ‫ب هــر ورقــ ‌ه اختــراع‌ و یــا قــائم‌ مقــام‌ قــانونی‌ آنــا ‌‬ ‫ن صــاح ‌‬ ‫تجــارتی‌ و همچنــی ‌‬
‫ن محـل‌ اسـت‌‪ ،‬صورت‌‬ ‫ن دادگـا ‌ه بخـش‌ محلـی‌ کـ ‌ه محـصوالت‌ مـورد ادعـا در آ ‌‬ ‫ب امر نزدیـک‌تـری ‌‬ ‫موج ‌‬
‫ل از عالمت‌ تجارتی‌ و یا اختراع‌ آنهـا‬ ‫مــشروحی‌ از محــصوالتی‌ کـ ‌ه بـ ‌ه ادعــاي آنهــا بــا حـق‌ حاصـ ‌‬
‫ن اجـرا ب ‌ه عمل‌ خواه‪:‬د آم‪:‬د‪ .‬توقیـف‌ محـصوالت‌‬ ‫مخـالف‌ اسـت‌‪ ،‬بردارنـد‪ .‬توقیـف‌ بـ ‌ه وسـیل ‌ه مـأموری ‌‬
‫ن‬ ‫ح داشــت ‌ه باشـد(مــاده ‪ .)‌٦٣‬ایـ ‌‬ ‫مزبـور وقتـی‌ ممکـن‌ اسـت‌ کـ ‌ه امـر دادگـا ‌ه بـ ‌ه آن‌ تــصری ‌‬
‫اقــدامات‌صــرفا محــدود بـ ‌ه صــورت‌بــرداري و تــأمین‌ دلیــل‌ یــا توقیـف‌ محــصوالت‌ تقلبـی‌ و‬
‫ن کاالهــا مـشخص‌‬ ‫ت پـس‌ از توقیـف‌ یـا صـورت‌بـرداري از ایـ ‌‬ ‫تقلیــدي شــد ‌ه اسـت‌ و نـ ‌ه تنهــا اقــداما ‌‬
‫ض هـم‌ مقـررۀ خاصـی‌ نیامـد ‌ه اسـت‌‪.‬‬ ‫نـشد ‌ه اسـت‌‪ ،‬بلکـ ‌ه راجـع‌ بـ ‌ه ادوات‌ و ابزار استفا ‌ه شـد ‌ه در نقـ ‌‬
‫ت اســالمی‌ بـ ‌ه طــور مفــصل‌ راجـع‌ بـ ‌ه اشــیاء و ادواتـی‌ کـ ‌ه وســیل ‌ه‬ ‫ن مجـازا ‌‬ ‫مـاد ‌ه ‪ ٩‬و‪ ١٠‬قـانو ‌‬
‫ارتکــاب‌ جــرم‌ بــوده‌انــد و اموالی‌ ک ‌ه در اثر جرم‌ تحصیل‌ شـده‌انـد‪ ،‬در صـورتی‌ کـ ‌ه دعـوا منتهـی‌ بـ ‌ه‬
‫ب گـردد و یـا در مـوردي کـ ‌ه منجـر بـ ‌ه صـدور حکـم‌ گـردد‬ ‫صـدور قـرار منـع‌ ی‪:‬ا موق‪:‬وفی‌ تعقی ‌‬
‫ن مجــازات‌ اســالمی‌ آنــست‌ کـ ‌ه علـی‌رغـم‌‬ ‫احکـامی‌ دارد‪ ،‬بــا وجــود ایــن‌‪ ،‬اشــکال‌ اســتناد بـ ‌ه قــانو ‌‬
‫ن آمـد ‌ه‬ ‫ن نامـ ‌ه آ ‌‬ ‫ن ثبـت‌ عالئـم‌ و اختراعــات‌ و آیـی ‌‬ ‫ن دعـواي جزائـی‌ کـ ‌ه در قــانو ‌‬ ‫عنــوا ‌‬
‫ن تجــاوز بـ ‌ه حقــوق‌ دارنــد ‌ه اختراعــات‌ و عالئـم‌ بـ ‌ه واســط ‌ه‬ ‫اسـت‌فعـ‪،‬ـالجــرم‌ محــسوب‌ شــد ‌‬
‫ت اســالمی‌ ســال‌ ‪ ١٣٧٥‬در هالــه‌اي از ابهــام‌ اســت‌‪.‬‬ ‫ن مجــازا ‌‬ ‫ن مجرمانــ ‌ه در قــانو ‌‬ ‫حــذف‌ عنــاوی ‌‬
‫ن مجــازات‌ اســالمی‌ هــم‌ بــا مش‪::‬کل‌‬ ‫بنــابراین‌‪ ،‬اســتفاد ‌ه از ضــوابط‌ مقــرر در مــاد ‌ه ‪ ١٠‬و ‪ ١١‬قــانو ‌‬
‫ت اختراعــات‌‪ ،‬طــرح‌هــاي صــنعتی‌‪ ،‬عالئـم‌ و اســامی‌ تجــاري نیـز‬ ‫ح جدیــد ثبـ ‌‬ ‫مواج ‌ه است‌‪ .‬در طــر ‌‬
‫ض و کاالهــاي حاصـل‌ از نقـض‌ و اس‪::‬باب‌ و‬ ‫راجـع‌بـ ‌ه اقــدامات‌ مـوقتی‌ و احتیــاطی‌ دادگـا ‌ه پـس‌ از نقـ ‌‬
‫ادوات‌ جرم‌ حکمی‌ وجود ندارد‪.‬‬
‫‪ -4-1-3-1‬تأثیر گذشت زیان دیده در جرائم علیه حقوق مالكيت صنعتی‬
‫اساسًا یکی از نقایص تقنین قوانین کیفری در نظام حقوقی ایران عدم پیش بینی قابل گذشت بودن ب‪::‬رخی‬
‫از جرائم است؛ زیرا مقنن ب‪:‬رای برش‪:‬مردن ج‪:‬رائم قاب‪:‬ل گذش‪:‬ت از معی‪:‬ار احص‪::‬اء ق‪::‬انونی و ن‪:‬ه تع‪:‬یین‬
‫ضابطه بهره گرفته است(خالقی‪ .)1390،‬پس ن‪:‬اگزیر در ه‪:‬ر م‪:‬وردی ک‪:‬ه ب‪:‬ه ی‪:‬ک ج‪:‬رم انگ‪:‬اری جدی‪:‬د‬
‫مبادرت می گردد باید به این امر نیز توجه شود‪ .‬این ای‪::‬راد در ق‪::‬انون ق ث‪ .‬ا‪ .‬طب‪::‬ع‪ ،‬ص‪::‬ورت گرفت‪::‬ه و‬
‫اشاره ای به قابل گذشت بودن و یا نبودن جرائم من‪::‬درج در این ق‪::‬انون نرفت‪::‬ه اس‪::‬ت‪ .‬در ش‪::‬رایط کن‪::‬ونی‬
‫ممکن است قائل به غیر قابل گذش‪::‬ت ب‪::‬ودن ج‪::‬رائم علی‪::‬ه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ش‪::‬د؛ زی‪::‬را‪ :‬ص‪::‬احب‬
‫نظران اصل را بر غیر قابل گذشت بودن جرائم قرار می دهند(خالقی‪.)1390،‬‬
‫جرائم علیه حقوق مالکیت صنعتی آثار مخربی را بر پیکره جامعه بر جای خواهد گذاش‪::‬ت بن‪::‬ابراین می‬
‫بایست حتی در فرض گذشت زیان دیده‪ ،‬ناقض حقوق مالکیت صنعتی از بابت تع‪::‬دی ب‪::‬ه حق‪::‬وق جامع‪::‬ه‬
‫مجازات شود‪ .‬همچنین ممکن است در شرایط کنونی قائل به قابل گذشت بودن این جرائم شد‪.‬‬
‫در جرائم مالی که جرائم علیه حقوق مالکیت صنعتی نیز از اقسام آن اس‪::‬ت؛ می بایس‪::‬ت اص‪::‬ل ب‪::‬ر قاب‪::‬ل‬
‫گذشت بودن گذاشته شود (زراعت‪ ،)38:1385،‬و در پ‪::‬اره ای از ج‪::‬رائم علی‪::‬ه حق‪:‬وق م‪::‬الکیت فک‪::‬ری‪،‬‬
‫جرم قابل گذشت قلمداد گردیده است‪.‬‬
‫ًا‬
‫در مقام داوری میان این دو نظر و در تفک‪:‬ری برت‪:‬ر؛ می ت‪:‬وان چ‪:‬نین نظ‪:‬ر داد ک‪:‬ه اساس‪ :‬ج‪:‬رائم علی‪:‬ه‬
‫حقوق مالكيت صنعتي‪ ،‬مخدوش شدن منافع جامعه را نیز در پی دارد‪ ،‬حال اگر بخش قاب‪::‬ل ت‪::‬وجهی از‬
‫زیان ناشی از ارتکاب جرم بر خود زیان دیده وارد شده باشد و با گذشت وی بتوان با اغماض از من‪::‬افع‬
‫جامعه نیز صرفنظر کرد می بایست قائل به قابل گذشت بودن شد؛ در نقض حق‪::‬وق مخ‪::‬ترع و مبتک‪::‬رین‬
‫نرم افزارهای رایانه ای این استدالل میتواند مصداق داشته باشد‪.‬‬
‫اما اگر صرفنظر از گذشت شاکی‪ ،‬نتوان از منافع جامعه صرفنظر کرد‪ ،‬بدون شک می بایست قائل ب‪::‬ه‬
‫غیر قابل گذشت بودن جرم علیه حقوق مالکیت صنعتی شد‪ ،‬در جرائمی که منجر به نقض حقوق دارنده‬
‫عالمت تجاری و یا نشانه جغرافیایی میشود این استدالل به خوبی رخ می نمای‪::‬د‪ .‬ب‪::‬ه ه‪::‬ر ح‪::‬ال اص‪::‬الح‬
‫قانون از این جهت بهتر از هر تفسیری خواهد بود‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫‪ -4-1-3-2‬ضبط و مصادره اموال تحصیلی ناشی از وقوع جرم‬
‫یکی دیگر از راهکارهای که از منظر سیاس‪::‬ت جن‪::‬ایی دارای اهمیت ف‪::‬راوانی در مقول‪::‬ه پیش‪::‬گیری از‬
‫وقوع جرم است‪ ،‬مصادره و ضبط اموال ناشی از وقوع جرم است(دل‪::‬یر‪ .)1389،‬در م‪::‬اده ‪ ۶۱‬ت‪::‬ریپس‬
‫از اعمال ضمانت اجراهایی نظیر‪ :‬توقیف‪ ،‬توقيف‪ ،‬ضبط معدوم کردن اموال تحص‪::‬یلی ناش‪::‬ی از وق‪::‬وع‬
‫جرم علیه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ص‪::‬حبت ب‪::‬ه می‪::‬ان آم‪::‬ده؛ ولی ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ )۱۳۸۶( .‬در این ب‪::‬اره‬
‫امری را پیش بینی ننموده است؛ اما میتوان با استناد به ماده ‪ ۱۰‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ )۱۳۷۵(.‬از این طریق ج‪::‬زایی‬
‫نیز جهت مجازات مرتكبين جرائم عليه نقض حقوق مالکیت صنعتی بهره گ‪::‬رفت راهک‪::‬ار به‪::‬تر در این‬
‫زمینه پیش بینی مقرراتی در خود قانون ثبت اختراعات است‪.‬‬
‫‪ -4-1-3-3‬حق دسترسی به اطالعات‬
‫یکی از مقررات سودمندی که در موافقتنامه تریپس مطرح شده ح‪::‬ق دسترس‪::‬ی ب‪::‬ه اطالع‪::‬ات اس‪::‬ت؛ در‬
‫ماده ‪ ۴۷‬این موافقتنامه به مقامات قضایی این اختیار داده شده است که به متج‪::‬اوز دس‪::‬تور دهن‪::‬د ه‪::‬ویت‬
‫اشخاصی که بطور کلی در زمینه نقض حقوق مالکیت صنعتی اق‪::‬دام مینماین‪::‬د را در اختی‪::‬ار زی‪::‬ان دی‪::‬ده‬
‫قرار دهد‪ .‬مالک نیز از طریق این اطالعات راحت تر می تواند ترتیبات مقتضی را برای جلوگ‪::‬یری از‬
‫نقض حقوق خ‪::‬ویش اتخ‪::‬اذ نمای‪::‬د‪ .‬میت‪::‬وان چ‪::‬نین برداش‪::‬ت ک‪::‬رد ک‪::‬ه زی‪::‬ان دی‪::‬ده میتوان‪::‬د از دادگ‪::‬اه چ‪::‬نین‬
‫درخواستی را بنماید البته بهره گیری از این راهکار در تجاوزهای قابل توجیه است که با اهمیت باش‪::‬د‪.‬‬
‫در مقررات داخلی چنین امری پیش بینی نشده است و شایسته اس‪::‬ت در اص‪::‬الحات احتم‪::‬الی این ت‪::‬رتیب‬
‫سودمند مورد توجه قرار بگیرد‪.‬‬
‫‪ -4-2‬جبران خسارت حق مالکیت صنعتی در حقوق ایران‬
‫ن توضــیح‌ داد ‌ه شــد‪،‬‬ ‫علــی‌رغـم‌ اتخــاذ تــدابیر و اقــدامات‌ احتیــاطی‌ کـ ‌ه در مراحـل‌ پیــشی ‌‬
‫ب آن‌ خنثـی‌ شــود یــا اینکـ ‌ه بعــد از نقـض‌‪ ،‬عمـل‌ خالفکارانـ ‌ه کش‪:‬ف‌‬ ‫چــه‌نقــضی‌ در حــال‌ ارتکــا ‌‬
‫ن اسـت‌ بـ ‌ه دارنـد ‌ه حـق‌ مالکیـت‌ فکـري خـساراتی‌ وارد شـود‪ .‬یـا وي از منــافعی‌ کـ ‌ه‬ ‫شود‪ ،‬ممکـ ‌‬
‫بـه‌طــور قطـع‌ یــااحتمــاال در صــورت‌ عــدم‌ نقـض‌ از آنهــا برخ‪::‬وردار مـی‌شـد محـروم‌ شـود‪ .‬لـذا‬
‫ن‬‫ل ای ‌‬ ‫ک وضـع‌ گ‪::‬ردد‪ .‬ک ‌ه در وهل ‌ه او ‌‬ ‫ن خـسارات‌ بـ ‌ه مالـ ‌‬ ‫ن ایـ ‌‬
‫ن تـدابیري جهـت‌ جبـرا ‌‬ ‫بایـد در قـوانی ‌‬
‫ت اولی ‌ه باش‪:‬د‪ .‬در مـواردي هـم‌ کـ ‌ه‬ ‫ت وضـعیت‌ مالـک‌ بـ ‌ه حالـ ‌‬ ‫ن مـی‌توانـد بـ ‌ه صـورت‌ عـود ‌‬ ‫جبرا ‌‬
‫ن را ب ‌ه زی‪::‬ان دی‪::‬د ‌ه می‌ده‪::‬د کـ ‌ه بـا‬ ‫ن امکا ‌‬‫ن نباشـد ضـمانت‌ اجـراي مـدنی‌ ای ‌‬ ‫عـودت‌ بـ ‌ه وضـعیت‌ ممکـ ‌‬
‫ت مـادي و معنوي وارد شد ‌ه را دریافت‌ نماید ( ‪.2003:314‬‬ ‫طـرح‌ دعـواي قـانونی‌ علیـ ‌ه نـاقض‌ خـسارا ‌‬
‫(‪,Edris‬‬
‫ن مجــازات‌ شــود‬ ‫تجاوز ب ‌ه حق‌ حتـی‌ در صـورتی‌ کـ ‌ه جـرم‌ محـسوب‌ و متخلـف‌ بـ ‌ه واسـط ‌ه ارتکـاب‌ آ ‌‬
‫ن خــسارات‌ وارد ‌ه شــد ‌ه بــ ‌ه دارنــدۀ حــق‌ معــاف‌ نمی‌ کند‪ .‬بحثـی‌ مهـم‌ کـ ‌ه‬ ‫او را از الــزام‌ بــ ‌ه جبــرا ‌‬
‫ن خــسارت‌ در غیــر از مــوارد‬ ‫در ایـن‌ راسـتا وجـود دارد آن‌ اسـت‌ کـ ‌ه آیـا ایـن‌ الـزام‌ بـ ‌ه جبـرا ‌‬
‫ن‬
‫ت ایـ ‌‬ ‫خــسارات‌ ناشـی‌ از جــرم‌ بــر مبنــاي مــسؤولیت‌ مــدنی‌ اســتوار است‌ یا مسؤولیت‌ مطلق‌‪ .‬تفـاو ‌‬
‫ت مـدنی‌ متخلـف‌ توجیـ ‌ه‬ ‫ت را ب‪::‬ر مبن‪::‬اي مس‪::‬ؤولی ‌‬ ‫ن خـسار ‌‬ ‫ت کـ ‌ه اگـر الـزام‌ بـ ‌ه جبـرا ‌‬‫دو از آنجـا اسـ ‌‬
‫ن خــسارت‌‬ ‫ن سـ ‌ه گانـ ‌ه تقـصیر‪ ،‬تـسبیب‌ و ورود ضــرر بــراي الــزام‌ بـ ‌ه جبــرا ‌‬ ‫کنـیم‌‪ ،‬اثبـات‌ ارکـا ‌‬
‫ت را مــسؤولیت‌ مطلـق‌ و ناشـی‌ از‬ ‫ن خــسار ‌‬ ‫ت بــ ‌ه جبــرا ‌‬
‫الزم‌ اسـت‌‪ .‬امــا در صــورتی‌ کـ ‌ه مــسؤولی ‌‬
‫ن راحــت‌تــر بــ ‌ه حقــوق‌‬ ‫ن بــدانیم‌ نیــازي بـ ‌ه اثبــات‌ مــوارد فــوق‌ نیــست‌ و خواهــا ‌‬ ‫امــر قــانو ‌‬
‫خــویش‌خواهــد رســید (انــصاري و دیگران‌‪.)٢٧٢ :13٨١،‬‬
‫ن الـزام‌ بـ ‌ه عنـوان‌ بخـشی‌ از مـوادي‬ ‫ن خـسارت‌ مقـرر شـده‌‪ ،‬ایـ ‌‬ ‫در اغلب‌ مواردي ک ‌ه الزام‌ ب ‌ه جبـرا ‌‬
‫ن عنــصر تکمیلـی‌ در انتهـاي ضــمانت‌ اجراهــاي‬ ‫کـ ‌ه جــرائم‌ را احـصا کـرد ‌ه اسـت‌‪ ،‬بـ ‌ه عنـوا ‌‬
‫ت در ورود‬ ‫ن ســببی ‌‬ ‫ن مــواد بــ ‌ه ورود ضــرر و همچنــی ‌‬ ‫ن در مــت ‌‬ ‫ت بنــابرای ‌‬‫کیفــري درآمــد ‌ه اسـ ‌‬
‫ل مف‪::‬روض‌ اس ‪:‬ت‌‪.‬‬ ‫ن عمــ ‌‬ ‫ضــرر اشــار ‌ه شــد ‌ه اســت‌ و عنــصر تقــصیر نیــز بــ ‌ه واســط ‌ه جــرم‌ بــود ‌‬
‫ب شـدیدتر از بـی‌احتیـاطی‌ و بـی‌ مبـاالتی‌ در ارتکــاب‌ یـک‌ عمـل‌‬ ‫چـرا کـ ‌ه علـم‌ و عمـد بـ ‌ه مراتـ ‌‬
‫ن‬‫ن بـ ‌ه عنـوا ‌‬ ‫اسـت‌‪ .‬امــا در مــواردي کـ ‌ه خــسارت‌ ناشـی‌ از جــرم‌ نیــست‌ علـی‌رغـم‌ اینک ‌ه قـوانی ‌‬
‫ن مــسؤولیت‌ مــدنی‌‬ ‫ح نکـرده‌انـد عمــال ارکــا ‌‬ ‫ت تـصری ‌‬ ‫مـسؤولیت‌ مـدنی‌ در الـزام‌ بـ ‌ه جبـران‌ خـسار ‌‬
‫‪61‬‬
 ‫ن خــسارت‌ در غیــر از مــوارد مربــوط‌ بـ ‌ه خس‪::‬ارات‌ ناش ‪:‬ی‌ از ج‪::‬رم‌ بای‪::‬د اح‪::‬راز‬ ‫در الــزام‌ بـ ‌ه جبــرا ‌‬
‫گردد (انــصاري و دیگران‌‪.)٢٧٢ :13٨١،‬‬
‫در ماده ‪ 49‬ق‪ .‬ث‪ .‬ع و ا‪ .‬منصوب ‪ 1310‬راجع به خسارات ناشي از نقض حق اختراع و ح‪::‬ق عالمت‬
‫تجاري‪ ،‬نوع خساراتي كه قابل مطالبه هستند را تبيين نموده ب‪:‬ود اين م‪:‬اده ق‪:‬انوني مق‪:‬رر مي داش‪:‬ت«در‬
‫مورد خساراتي كه خواه از مجراي حقوقي خواه از مجراي جزايي در دعاوي مرب‪::‬وط ب‪::‬ه اختراع‪::‬ات و‬
‫عالئم تجاري مطالبه مي شود‪ ،‬خسارات شامل ضررهاي وارده و منافعي خواه‪::‬د ب‪::‬ود ك‪::‬ه از ط‪::‬رف از‬
‫آن محروم شده است»‪ .‬قانون گذار در اينجا خسارات قابل مطالبه را ذيل عن‪::‬وان«ض‪::‬ررهاي وارده» و‬
‫منافعي كه طرف از آن محروم نشده‪ ،‬تعيين كرده است‪.‬‬
‫قانونگذار در اينجا خسارات قابل مطالبه را ذيل دو عنوان«ضررهاي وارده»و«منافعي كه طرف از آن‬
‫محروم شده»تعيين كرده است حال بايد ديد كه آيا ضررهاي وارده مي توان‪::‬د اعم از ع‪::‬دم النف‪::‬ع باش‪::‬د يا‬
‫برعكس منافعي كه طرف از آن محروم شده »عدم النفع « مي تواند اعم از ضررهاي وارده باشد يا اين‬
‫دو عنوان در واقع دو نوع زيان متفاوتند؟ اگر عدم النفع را ضرر تلقي ك‪:‬نيم از معظ‪:‬ل ه‪:‬اي موج‪:‬ود در‬
‫مورد مطالبه عدم النفع در حقوق داخلي‪ ،‬رها و امكان حكم به پرداخت خسارات ناشي از حق اختراع و‬
‫به تبع ساير اموال فكري‪ ،‬ذيل تمامي عناوين كلي مصرح در بند ‪ 1‬فوق براساس قوانين ايران در زمان‬
‫حاكميت قانون ‪ 1310‬نيز مهيا مي شد و امكان استفاده از وحدت مالك آن براي زم‪::‬ان ح‪::‬اكميت ق‪::‬انون‬
‫مصوب ‪ 1386‬فراهم مي گرديد‪ .‬خصوصًا ك‪:‬ه ق‪:‬انون اخ‪:‬ير ال‪:‬ذكر در اين رابط‪:‬ه ب‪:‬ه اجم‪:‬ال بيان حكم‬
‫كرده و در مواد ‪ 60‬و ‪ 61‬به ذكر كلي«جبران خسارت» اكتفا نموده است(ساکی‪.)57:1397،‬‬
‫در پاسخ به قسمت دوم پرسش مي ت‪:‬وان گفت ك‪:‬ه مح‪:‬روم ش‪:‬دن از منفعت حاص‪::‬ل نش‪:‬دن نف‪:‬ع در مقاب‪:‬ل‬
‫ضرر است و چنين قابليتي را ندارد كه فوت يا تلف مال را هم در ب‪:‬ر گ‪:‬يرد ولي ب‪:‬رعكس‪ ،‬از آنه‪:‬ا ك‪:‬ه‬
‫ضرر مفهومي عام است و مي تواند شامل محروم شدن از منفعت هم باشد به نظر مي رس‪::‬د ض‪::‬ررهاي‬
‫وارده را اعم از عدم النفع شمرده متصور است‪ .‬هر چند مقرون به واقع اين است كه عنوان«ضررهاي‬
‫وارده»را مستقل از عنوان دوم و از مصاديق عنوان كلي«فوت مال» تلقي كنيم ك‪::‬ه در اين ص‪::‬ورت ب‪::‬ه‬
‫موجب قوانين موضوعه ايران ترديدي در قابل مطالبه بودن آن نيست‪ ،‬اما عنوان«منافعي كه ط‪::‬رف از‬
‫آن محروم نشده » را ن‪::‬ه اين ك‪::‬ه از مص‪::‬اديق«ف‪::‬وت منفعت» بلك‪::‬ه خ‪::‬ود«ف‪::‬وت منفعت »و مع‪::‬ادل«ع‪:‬دم‬
‫النفع» به حساب آوريم و قابل مطالبه بودن يا نبودن آن را منطبق با قوانين ايران مشخص نماييم ام‪::‬ا ب‪::‬ه‬
‫نظر مي رسد عدم النفع در بحث خسارات ناشي از نقض حقوق مالكيت فكري‪ ،‬از جمله خساراتي اس‪::‬ت‬
‫كه قابل مطالبه نمي باشد(انصاري‪.)1381 ،‬‬
‫ن ثبــت‌ عالئــم‌ و اختراعــات‌ ضــررهاي وارد ‌ه را چــ ‌ه در دعــاوي جزائــی‌ و چــ ‌ه دع‪::‬اوي‬ ‫قــانو ‌‬
‫مدنی‌ شامل‌ ضررهاي وارد ‌ه و عـدم‌النفـع‌ مـی‌دانـد (مـاد ‌ه ‪ .)٤٩‬نیـز بـ ‌ه دادگـا ‌ه اختیـار اخ‪::‬ذ خس‪::‬ارات‌‬
‫احتمالی‌ را داد ‌ه است‌ (ماد ‌ه ‪)٦٤‬‬
‫ن خــسارت‌ وجود نـدارد‪.‬‬ ‫ت احقــاق‌ حـق‌ و الــزام‌ بـ ‌ه جبــرا ‌‬‫در خــصوص‌ ضــرر مـادي مــشکلی‌ جهـ ‌‬
‫ث و گفتگـو بـسیار اسـت‌‪ .‬صـرف‌ از نظر از تمـام‌ بحـث‌ هـاي‬ ‫امـا دربـار ‌ه عـدم‌النفـع‌ در حقـوق‌ مـا بحـ ‌‬
‫مـاهوي در خـصوص‌ عـدم‌ مـشروعیت‌ خـسارت‌ عـدم‌النفـع‌ کـ ‌ه از حوص‪::‬ل ‌ه بحث‌ م‪::‬ا خ‪::‬ارج‌ اسـت‌‪.‬‬
‫ض ظــاهري مــاد ‌ه ‪ ٩‬آیــین‌دادرسـی‌ کیفــري‬ ‫ن بـاب‌ ایجـاد شـد ‌ه اسـت‌ تعـار ‌‬ ‫مـشکلی‌ کـه‌اخیـرا در ایـ ‌‬
‫ن دادرس ‪:‬ی‌ مدنی‌اس ‪:‬ت‌ ک ‌ه خس‪::‬ارت‌‬ ‫کـ ‌ه خــسارت‌ عــدم‌النفـع‌ را مــشروع‌ دانــست ‌ه و مــاده‪ ‌51٥‬قانون‌ آیی ‌‬
‫ل مطالب ‌ه نمی‌داند‪.‬‬‫عدم‌النفع‌ را قاب ‌‬
‫ت کـ ‌ه قانون‌گذار بعد از‬‫ن اسـ ‌‬‫ک تفـسیر آ ‌‬ ‫در خصوص‌ دو ماد ‌ه بـاال بحـث‌هـاي زیـاد واقـع‌ شـد ‌ه اسـت‌‪.‬یـ ‌‬
‫ن را تجــویز‬ ‫ت عـدم‌ النفـع‌ و دریافــت‌ آ ‌‬ ‫ن آیـین‌ دادرسـی‌ کیفـري خـسار ‌‬ ‫اینکـ ‌ه بـ ‌ه اشـتباه‌‪ ،‬در قـانو ‌‬
‫ن گردیـد و‬ ‫ن ارادۀ قــانون‌گــذار اس‪:‬ت‌ این‌ ام‪:‬ر جبـرا ‌‬ ‫کــرد‪ ،‬در قــانون‌ آیــین‌دارسـی‌ مــدنی‌ کـ ‌ه آخــری ‌‬
‫ت کـ ‌ه مـاد ‌ه ‪٩‬‬ ‫ن اسـ ‌‬‫چ وجـ ‌ه عـدم‌ النفـع‌ در نظـام‌ فعلـی‌ مـا قابـل‌ دریافـت‌ نیست‌‪ .‬نظ‪::‬ر دیگ‪::‬ر ایـ ‌‬ ‫بـ ‌ه هـی ‌‬
‫ن دادرسـی‌ کیفـري خـسارت‌ عـدم‌النفـع‌ راص‪::‬رفا در مـورد خـسارات‌ ناشـی‌ از جـرم‌ قابـل‌‬ ‫ن آیـی ‌‬‫قـانو ‌‬
‫ت عـدم‌ النفـع‌ بـود ‌ه و قابـل‌‬ ‫ن امـر اسـتثناء ب‪:‬ر اص‪:‬ل‌ ع‪:‬دم‌ دری‪:‬افت‌ خـسار ‌‬ ‫ت و ایـ ‌‬‫ت دانـست ‌ه اسـ ‌‬ ‫دریافـ ‌‬
‫تعمـیم‌ بـ ‌ه مـوارد دیگـر نمـی‌باشـد‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫ماد ‌ه ‪ ٥١٥‬نیز ک ‌ه خـسارات‌ عـدم‌النفـع‌ را قابـل‌ دریافـت‌ نمـی‌دانـد در بـاقی‌ مـوارد خـسارات‌ جــاري‬
‫ت ناشـی‌ از جــرم‌ عــدم‌النفـع‌ قابـل‌ مطالبـ ‌ه نیست‌(انــصاري و‬ ‫ت و در حقــوق‌ مــا بـ ‌ه جــز خــسارا ‌‬ ‫اسـ ‌‬
‫دیگران‌‪.)174 :13٨١،‬‬
‫ن تجــاوز بـ ‌ه عالمـت‌ بــ ‌ه واســط ‌ه نقــص‌ قــانون‌ ابهــام‌ وجــود‬ ‫بــا توجــ ‌ه بـ ‌ه اینکـ ‌ه در جــرم‌ بــود ‌‬
‫ن اعمــال‌ جــرم‌ نباشـدمـ‪.‬ـسلما خــسارات‌ وارد ‌ه بــر مبنــاي خــسارات‌‬ ‫دارد‪ ،‬در صــورتی‌ کـ ‌ه ایـ ‌‬
‫ن‬ ‫ن قـانو ‌‬ ‫ن دادرسـی‌ م‪::‬دنی‌ ب‪::‬ا ای ‌‬ ‫ن آیــی ‌‬‫ناشـی‌ از جــرم‌ قابـل‌مطالبـ ‌ه نیــست‌‪ .‬پـس‌ فقـط‌ مــاد ‌ه ‪ ٥١٥‬قــانو ‌‬
‫ت مقــررۀ مــاد ‌ه ‪٤٨‬‬ ‫ت عالئـم‌ و اختراعــا ‌‬ ‫ن ثبـ ‌‬
‫ن قـانو ‌‬
‫ص بـود ‌‬ ‫در تعـارض‌ اسـت‌ کـ ‌ه بـا توجـ ‌ه بـ ‌ه خـا ‌‬
‫ص می‌زند‪.‬‬ ‫ن دادرســی‌ مــدنی‌ را تخصی ‌‬ ‫ن آیــی ‌‬
‫ن قــانون‌ عمــوم‌ مــاد ‌ه ‪ ٥١٥‬قــانو ‌‬ ‫ایــ ‌‬
‫ن مـسؤولیت‌ مـدنی‌ تجـاوز و لطمـ ‌ه عمـدي یـا در نتیجـ ‌ه بـی‌ احتیـاطی‌ ب ‌ه م‪::‬ال‌ و‪ ...‬یـا‬ ‫البت ‌ه ماد ‌ه ‪ ١‬قـانو ‌‬
‫شـهرت‌ تجـاري و هـر حقـی‌ کـ ‌ه بـ ‌ه موجـب‌ قـانون‌ بـراي افـراد ایجـاد شـد ‌ه اس‪:‬ت‌ را در ص‪::‬ورتی‌ ک ‌ه‬
‫ن نیـز در تجـاوز بـ ‌ه‬ ‫ن قانو ‌‬
‫ن مـی‌دانـد‪ .‬مـاد ‌ه ‪ ٨‬و ‪ ١٠‬ای ‌‬ ‫موجـب‌ لطمـ ‌ه مـادي و معنـوي باشـد قابـل‌ جبـرا ‌‬
‫ن خـسارت‌ مـادي و معنـوي را‬ ‫اعتبـارات‌ شخـصی‌ افـراد و لطمـ ‌ه بـر حقـوق‌ غیـر مـادي آنه‪::‬ا جبـرا ‌‬
‫ن درمـوارد ب ‌ه تج‪::‬اوز ب ‌ه حق‪::‬وق‌ م‪::‬الکیت‌ ص‪::‬نعتی‌ ن‪::‬یز اس‪::‬تفاد ‌ه‬ ‫مقـرر کـرده‌‪ .‬لـذا از مـواد فـوق‌ مـی‌تـوا ‌‬
‫کرد‪.‬‬
‫ک را کـ ‌ه در مــاد ‌ه ‪٢‬‬ ‫ن حمایــت‌ از نــشانه‌هــاي جغرافیــایی‌ اعمــال‌ مخــالف‌ بــا حقــوق‌ مالـ ‌‬ ‫قــانو ‌‬
‫ن خــسارت‌ وارد ‌ه‬ ‫ب را مــسؤول‌ جبــرا ‌‬ ‫ب کــرد ‌ه و مرتکـ ‌‬ ‫احــصاء شــد ‌ه اسـت‌ جــرم‌ محــسو ‌‬
‫می‌داند(ماد ‌ه ‪.)٦‬‬
‫ن‬ ‫در بن‪:‬د ب‌ و ج‌ مـاد ‌ه ‪ ٣٧‬طـرح‌ جدیـد بـ ‌ه طـور مطلـق‌ و بـدون‌ اشـار ‌ه بـ ‌ه عـدم‌النفـع‌ بـ ‌ه جبــرا ‌‬
‫ت جهــت‌ جلــوگیري از ادام ‌ه نقض‌‬ ‫خــسارت‌ شــخص‌ زیاندیــد ‌ه در مــواردي کــ ‌ه دســتور موقــ ‌‬
‫صـادر مـی‌شـود و در مـواردي کـ ‌ه نقـض‌ حـق‌ جـرم‌ اسـت‌‪ ،‬حکـم‌ شـد ‌ه اسـت‌‪.‬‬
‫ب نهـایی‌ این‌ ط‪::‬رح‌‬ ‫ن دادرسـی‌ مـدنی‌ در صـورت‌ تـصوی ‌‬ ‫ن با توجـ ‌ه بـ ‌ه تبـصر ‌ه ‪ ٢‬مـاد ‌ه ‪ ٥١٥‬آیـی ‌‬ ‫بنابرای ‌‬
‫مطالب ‌ه خسارت‌ ناشی‌ از عدم‌النفع‌ با مشکل‌ مواج ‌ه خواهد شد‪.‬‬
‫ن دو امــار ‌ه مــسؤولیت‌ اثب‪::‬ات‌ ع‪::‬دم‌‬ ‫البتــ ‌ه در بنــد دال‌ ایــن‌ مــاد ‌ه در دعــواي نقــض‌ فرآینــد بــا آورد ‌‬
‫ض بـ ‌ه عهـد ‌ه خوانـد ‌ه گذاشـت ‌ه شـد ‌ه اسـت‌اوال‪ ،‬فـرآورد ‌ه بایـد جدیـد باشـد؛ ثانیــا‪ ،‬احتمــال‌ قــوي‬ ‫نقـ ‌‬
‫ک حـق‌‬ ‫وجــود داشــت ‌ه باشــد کـ ‌ه فــرآورد ‌ه از طریـق‌ اســتفاد ‌ه از فرآینــد مزبــور ســاخت ‌ه شــد ‌ه و مالـ ‌‬
‫ن‬ ‫علـی‌رغـم‌ تــالش‌هــاي معقــول‌ نتوانــست ‌ه باشــد فراینــدي را کـ ‌ه واقع‪:‬ا اس‪:‬تفاد ‌ه ش‪:‬د ‌ه اسـت‌‪ ،‬تعیـی ‌‬
‫نمایـد‪ .‬در بنـد ه مـاد ‌ه لـزوم‌ حفـظ‌ اسـرار تجـاري خوانـد ‌ه در ص‪::‬ورتی‌ ک ‌ه الـزام‌ بـ ‌ه ارائـ ‌ه اسـناد و‬
‫مـدارک‌ خاصـی‌ از سـوي دادگـا ‌ه بـر وي شـد ‌ه باشـد آمد ‌ه است‌‪.‬‬
‫ن خــسارات‌‬ ‫ن در حــال‌ حاضــر در نظــام‌ حقــوقی‌ مــا دارنــد ‌ه حــق‌ بایــد بــ ‌ه منظــور جبــرا ‌‬ ‫بنــابرای ‌‬
‫ن خـسارت‌‬ ‫ت مــدنی‌ متوسـل‌ شــود‪ ،‬زیــرا چگــونگی‌ ج‪::‬برا ‌‬ ‫وارد ‌ه بـ ‌ه خــود بـ ‌ه قواعــد عــام‌ مــسؤولی ‌‬
‫ن خس‪::‬ارت‌‬ ‫ت و بـ ‌ه طور کلی‌ بر ج‪::‬برا ‌‬ ‫چ مـورد حتـی‌ در پـیش‌نـویس‌ طـرح‌ جدیـد نیـز نیامـد ‌ه اسـ ‌‬ ‫در هـی ‌‬
‫اشار ‌ه شد ‌ه است‌(قاسمی‌‪.)١٨٥ :13٨١،‬‬
‫‪ -۴-3‬ضمانت اجراهاي نقض حقوق مخترعان‬
‫حق اختراع يكي از شاخه هاي مهم حقوق مالكيت صنعتي است كه به معناي اعط‪::‬اي حق‪::‬وق انحص‪::‬اري‬
‫احصاء شده در قانون و مقررات داخلي و بين المللي ب‪::‬راي ص‪::‬احبان ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع ب‪::‬ه مخترع‪::‬ان ب‪::‬راي‬
‫مدت تعيين شده در قانون مي باشد‪ ،‬كشور ما از آن دسته از كشورهايي است ك‪::‬ه اخ‪::‬تراع را بع‪::‬د از ب‪::‬ه‬
‫ثبت رسيدن مورد حمايت قرار مي دهد‪ .‬قانون ثبت اختراعات‪ ،‬طرح هاي صنعتي عالئم تجاري حمايت‬
‫هايي را براي مخترعان در نظر گرفته است(ش‪::‬يخي‪ .)1385 ،‬ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع حقی اس‪::‬ت انحص‪::‬اری و‬
‫موقت ک‪:‬ه ب‪:‬ه ثبت کنن‪:‬ده ی‪:‬ک اث‪:‬ر اب‪:‬داعی تعل‪:‬ق میگ‪:‬یرد(اص‪:‬النی‪ .)1389 ،‬از این رو اخ‪:‬تراع حاص‪:‬ل‬
‫تفکرات مخترع است که راه حل عملی برای یک مساله به صورت فرآورده و یا فرآیند با توجه به ی‪::‬ک‬
‫فناوری‪ ،‬ارائه می کند‪.‬‬
‫تعقیب کیفری فرد ناقض حقوق مخترع‪ ،‬منوط به تحصیل گواهینامه اختراع ثبت اختراع است؛ پس اگر‬
‫شخصی قبل از ثبت و انتشار‪،‬اختراع جرمی را نسبت اختراع دیگری انجام دهد‪ ،‬از جهت نقض حق‪::‬وق‬
‫‪63‬‬
‫مخترع» قابل تعقیب کیفری نخواهد بود‪ .‬البته ب‪::‬رای ثبت اخ‪::‬تراع ملزوم‪::‬ات م‪::‬اهوی س‪::‬ه گان‪::‬ه ای الزم‬
‫است که مختصرًا به آنها اشاره میشود‬
‫الف) ابتکاری بودن‬
‫مراد این است که اطالعات و دانش موجود نباید برای شخصی که در آن رشته مه‪::‬ارت دارد ی‪::‬ک ام‪::‬ر‬
‫بدیهی و آشکار باشد‪.‬‬
‫ب کاربرد صنعتی‬
‫منظور از این شرط این است که که اختراع زمانی قابل حم‪:‬ایت اس‪:‬ت ک‪:‬ه دارای ک‪:‬اربرد علمی و ف‪::‬نی‬
‫در شاخه ای از گسترۀ پهناور صنعت و فناوری (به عام ترین مفهوم باشد و بدون چ‪::‬نین ش‪::‬رطی فلس‪::‬فه‬
‫برقراری حق انحصاری برای مبدع آن اثر بال توجیه خواهد بود(اصالنی‪.)43:1386،‬‬
‫ج) جدید بودن‬
‫بدین معنا که اختراع نباید قبال توسط فرد دیگری اختراع شده و ی‪::‬ا ح‪::‬داقل ب‪::‬ه ط‪::‬ور عم‪::‬ومی افش‪::‬ا ش‪::‬ده‬
‫باشد‪ .‬لذا اختراع مورد نظر تا تاریخ تسلیم تقاضانامه نبایستی به وسیلۀ علوم و فنون موجود پیش بینی و‬
‫یا مطرح شده باشد‪ .‬این شرط را میتوان از بنده ماده ‪ ۴‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ )۱۳۸۶(.‬برداشت نمود‪.‬‬
‫پاره ای از نظامهای ‪،‬حقوقی‪ ،‬غالبًا از طرق مدنی ب‪:‬رای ح‪:‬ل و فص‪::‬ل اختالف‪::‬ات ناش‪:‬ی از نقض حق‪:‬وق‬
‫مخترعین بهره می گیرند (‪ )Edris :2003‬لذا در این دس‪::‬ته از نظامه‪::‬ا ض‪::‬مانت اج‪::‬رای کیف‪::‬ری ب‪::‬رای‬
‫نقض حق اختراع در نظر گرفته نشده و منحصرًا خسارت مدنی قابل مطالبه دانسته ش‪::‬ده اس‪::‬ت(ش‪::‬یخی‪،‬‬
‫‪ .)202:1386‬با وجودی که نظ‪::‬ام حق‪::‬وقی اختراع‪::‬ات ای‪::‬ران از این ش‪::‬یوه مت‪::‬ابعت ننم‪::‬وده لیکن ق‪::‬وانین‬
‫جزایی قابل توجهی در زمینه حمایت از اختراعات نیز در آن به چشم نمیخورد و تا قبل از ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪.‬‬
‫ع‪ ،)۱۳۸۶( .‬قانون گذار ایرانی خواسته یا ناخواسته از این شیوه پیروی مینم‪::‬ود؛ زی‪::‬را در ق‪::‬انون س‪::‬ال‬
‫‪ ۱۳۱۰‬راهکاری کیفری که حقوق مخترع را مورد حمایت قرار دهد پیش بینی نشده بود‪ .‬این در ح‪::‬الی‬
‫بود که جز در قانون تعزیرات مصوب سال ‪ ،۱۳۶۲‬که آن هم بوسیله ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ ،)۱۳۷۵( .‬ملغی االثر شد‬
‫دیگر هیچ نص قابل اتکائی که حمایت کیفری از حقوق مخترعین را تضمین کند وجود نداشت‪.‬‬
‫اما در قانون ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ ،)۱۳۸۶( .‬قانون گذار این خال قانونی را احس‪::‬اس و در م‪::‬اده ‪ ۶۱‬مب‪::‬ادرت‬
‫به حمایت کیف‪:‬ری از حق‪:‬وق مخ‪:‬ترعین ‪.‬نم‪:‬ود مط‪:‬ابق م‪:‬اده ‪ ۶۱‬ق‪ .‬ث‪ .‬ه‪:‬ر شخص‪:‬ی ک‪:‬ه ب‪:‬ا علم و عم‪:‬د‬
‫مرتكب عملی شود که طبق مواد (‪ ،)۲۸( ،)۱۵‬و (‪ )۴۰‬نقض حقوق ب‪::‬ه ش‪::‬مار آی‪::‬د ی‪::‬ا طب‪::‬ق م‪::‬اده (‪)۴۷‬‬
‫عمل غیر قانونی تلفی شود مجرم شناخته شده و ‪ .)...‬ذكر نکات ذیل کیفیت حمایتهای کیف‪::‬ری از حق‪::‬وق‬
‫مخترعین را بهتر میتواند روشن نماید‪:‬‬
‫‪ -1‬وقف ماده ‪60‬ق‪.‬ث‪.‬ا‪.‬ط‪.‬ع‪ .‬نقض نقض حقوق مندرج در این قانون عب‪::‬ارت اس‪::‬ت از انج‪::‬ام هرگون‪::‬ه‬
‫فعالیتی در ایران که توسط اشخاصی غیر از مالک حقوق تحت حم‪::‬ایت این ق‪::‬انون و ب‪::‬دون م‪::‬وافقت او‬
‫انجام میگیرد به طور کلی می توان مصادیق نقض حقوق مخترع را به این شرح احصاء نمود‪:‬‬
‫تولید غیر مجاز نگهداری ‪،‬فروش و عرضه برای فروش غیر مجاز ‪ -‬واردات غیر مجاز استعمال غیر‬
‫مجاز‬
‫‪ ۲‬سوءنیت علم و عمد ناقض حقوق مخترع ضروری است؛ پس به عنوان سوءنیت عام الزم اس‪::‬ت ک‪::‬ه‬
‫ناقض بداند که این اختراع توسط دیگری ثبت و تحت حمایت قانونی است؛ و به عنوان سوءنیت خ‪::‬اص‬
‫بداند که عمل او منجر به نقض حقوق مخترع می‪.‬شود هر چند که هدف او از نقض حق نیز تحق‪::‬ق پی‪::‬دا‬
‫ننموده ‪،‬باشد برای مثال اگر متخلف به قصد فروش کاالیی را تولید کند حتی اگر آن کاالها را به فروش‬
‫نرسانیده باشد از آنجا که با ساخت آن كاالها نقض حق تحقق پیدا نموده است میت‪::‬وان ب‪::‬ا اس‪::‬تناد ب‪::‬ه م‪::‬اده‬
‫فوق وی را تحت تعقیب قرار داد (میرحسینی‪.)1387،‬‬
‫‪ -3‬در صورتی میتوان متخلف را تحت تعقیب کیفری قرار داد که به دنبال مقاص‪::‬د تج‪::‬اری و انتف‪::‬اعی‪،‬‬
‫مرتکب نقض حقوق مخترع شده باشد(‪ .)Bently, and Sherman: 2001‬از این رو اگر شخصی با‬
‫نادیده گرفتن حقوق مخترع کاالیی را تولید نموده باشد که فق‪::‬ط ح‪::‬وائج شخص‪::‬ی خ‪::‬ویش و ی‪::‬ا اطرافی‪::‬ان‬
‫خود را با آن برطرف می نماید نمیتواند قابل تعقیب جزایی باشد‪ .‬در حقوق انگلیس یکی از شروط الزم‬

‫‪64‬‬
‫برای حمایت کیفری از نقض حقوق مخترع این است که محص‪::‬والت بص‪::‬ورت انب‪::‬وه از س‪::‬وی متخل‪::‬ف‬
‫تولید شده باشد(‪.)Colston: 1990‬‬
‫‪ -4‬نقض حقوق مخترع ممکن است فرآورده و یا فرآیند را شامل شود؛ با این تفاوت ک‪::‬ه در م‪::‬ورد اولی‬
‫جرم مطلق است و در مورد دوم نقض حق اختراع جرمی‪.‬‬
‫‪ ۵‬با توجه به اصل س‪::‬رزمینی ب‪::‬ودن ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع‪ ،‬تعقيب متخل‪::‬ف در ص‪::‬ورتی ممکن اس‪::‬ت ک‪::‬ه اعم‪::‬ال‬
‫ارتکابی منتهی به نقض در ایران صورت گرفته باشد‪.‬‬
‫‪ .۶‬با توجه به قسمت اخیر بند (ب) م‪::‬اده ‪ ۱۵‬ق‪ .‬ث‪ .‬ا‪ .‬ط‪ .‬ع‪ ،‬یکی از اعم‪::‬الی ک‪::‬ه من‪::‬افی حق‪::‬وق دارن‪::‬ده‬
‫ورقه اختراع است نقض قريب الوقوع است؛ (میرحسینی‪.)1387،‬با این توضیح ک‪::‬ه مال‪::‬ک ‪ ....‬میتوان‪::‬د‬
‫علیه هر شخص که بدون اجازه او بهره برداری هایی انجام دهد که ممکن است منجر به تع‪::‬دی ب‪::‬ه ح‪::‬ق‬
‫مخترع شود به دادگاه شکایت کند‪.‬‬
‫در ماده ‪ ۶۱‬ق ث ا ط ع مقنن با ارجاع به ماده ‪۱۵‬؛ اعمال منتهی به نقض ح‪::‬ق مخ‪::‬ترع را م‪::‬ورد ج‪::‬رم‬
‫انگاری قرار داده است‪ .‬حال سوال مطرح این است که نقض قریب الوقوع ن‪:‬یز می توان‪:‬د مش‪:‬مول م‪:‬اده‬
‫‪ ۶۱‬بوده و قابل مجازات باشد؟ شاید با شروع به جرم قلمداد نم‪::‬ودن نقض ق‪::‬ریب الوق‪::‬وع‪ ،‬و ن‪::‬یز اطالق‬
‫ارجاع قانونگذار به ماده ‪ ،۱۵‬به این سوال پاسخ مثبت داده ش‪::‬ود؛ لیکن در واق‪::‬ع میبایس‪::‬ت این ت‪::‬وهم را‬
‫از ذهن زدود؛ زیرا اگر مقنن قصد جرم انگاری نقض قریب الوق‪::‬وع را میداش‪::‬ت الج‪::‬رم بای‪::‬د مج‪::‬ازات‬
‫آنرا نیز پیش بینی می کرد؛ چه آنکه اعمال مجازات جرم اصلی بر جرم ش‪::‬روع ب‪::‬ه اج‪::‬را (در بحث م‪::‬ا‬
‫نقض قریب الوقوع با اصول حقوق جزا مخ‪::‬الف خواه‪::‬د ب‪::‬ود (میرص‪::‬ادقی‪.)13877،‬ب‪::‬ه عالوه در م‪::‬اده‬
‫‪۶۱‬؛ مقنن اعمالی را در ماده ‪ ۱۵‬در نظر داشته که منتهی به نقض حق دارنده ح‪::‬ق اخ‪::‬تراع ش‪::‬ود و این‬
‫در حالی است که در نقض قريب الوقوع هنوز نقضی پدیدار نگشته است‪.‬‬
‫‪ -7‬یکی از ایرادات وارد بر ماده این است که میان تجاوز به حقوق مخترع و مجازات این تج‪::‬اوز (اعم‬
‫از حبس و جزای نقدی) تناسب نیس‪::‬ت؛ ب‪::‬رای مث‪::‬ال آی‪::‬ا در م‪::‬ورد نقض حق‪:‬وق ک‪::‬ه اخ‪::‬تراع او ب‪::‬ه قیمت‬
‫هنگفتی می توانست مورد دادوستد واقع شود مجازات نقدی اندک فوق می تواند عادالنه باشد؟‬
‫در ماده ‪ ۶۱‬موافقتنامه تریپس نیز به لزوم اعمال مجازات در مورد نقض حق‪::‬وق مخ‪::‬ترع تص‪::‬ریح ش‪::‬ده‬
‫است مطابق این ماده اعضا باید برای مقابله با حداقل جع‪::‬ل عم‪::‬دی عالمت تج‪::‬اری و ی‪::‬ا س‪::‬رقت عم‪::‬دی‬
‫کپی رایتهایی که در سطح تجاری استفاده می شود مجازاتهایی را تدارک ببینند‪ .‬در موارد مقنضی‪ ،‬باید‬
‫به نحو ‪،‬پیشگیرانه ‪،‬عالوه بر جبران خسارت‪ ،‬متوقف نم‪::‬ودن فعالیته‪::‬ا مع‪::‬دوم و ض‪::‬بط آث‪::‬ار و هرگون‪::‬ه‬
‫مواد و ابزاری که در ارتکاب جرم نقش موثری را داشته اند‪ ،‬به کار برده شود»‪.‬‬
‫در صورتي كه تجاوز به حقوق مخترع از طريق ثبت همان اختراع به نام شخص ديگري بوده يا منجر‬
‫به ورود خسارت شود‪ ،‬ضمن تقديم دادخواستي به دادگاه حقوقي ص‪::‬الح مي توان‪::‬د ابط‪::‬ال ورق‪::‬ه اخ‪::‬تراع‬
‫فرد تجاوز و جبران خسارت وارده به خويش را تقاضا كند‪ .‬ح‪:‬ق ج‪:‬بران خس‪:‬ارت مخ‪:‬ترع در م‪:‬اده ‪45‬‬
‫موافقت نامه«تريپس » مورد حمايت قرار گرفته است‪ .‬قانون قديم ن‪::‬ه تنه‪::‬ا ب‪::‬ه مخ‪::‬ترع ح‪::‬ق احق‪:‬اق ح‪::‬ق‬
‫تقاضاي جبران خسارت وارده به خود را اعط‪::‬ا مي ك‪::‬رد‪ ،‬بلك‪::‬ه ح‪::‬ق تقاض‪::‬اي ع‪:‬دم النف‪:‬ع را ن‪::‬يز م‪::‬ورد‬
‫حمايت قرار داده و ممكن دانسته بود‪ .‬ام‪::‬ا ق‪::‬انون جديد در م‪::‬واد ‪ 60‬و‪ 61‬و م‪::‬اده ‪ 181‬آيين نام‪::‬ه خ‪::‬ود‬
‫تربيت كه چنانچه عمدًا از پااليش محتواي مجرمانه خودداري كنند‪ ،‬منحل مي ش‪::‬وند و در ص‪::‬ورتي ك‪::‬ه‬
‫از روي بي احتياطي و بي مباالتي زمينه دسترسي به محتواي غير ق‪::‬انوني را ف‪::‬راهم آورن‪::‬د‪ ،‬در مرتب‪::‬ه‬
‫نخست به جزاي نقدي تا يكصد ميليون لاير و در مرتبه دوم به جزاي نقدي از يكصد ميليون لاير ت‪::‬ا يك‬
‫ميليارد لاير و در مرتبه سوم به يك تا سه سال تعطيلي موقت محكوم خواهند ش‪::‬د‪ .‬در م‪::‬اده ‪ 126‬و ‪131‬‬
‫پيش نويس اليحه قانون جامع حم‪::‬ايت از حق‪::‬وق م‪::‬الكيت ادبي و ه‪::‬نري و حق‪::‬وق مرتب‪::‬ط ب‪::‬راي تخلف‪::‬ات‬
‫اشخاص حقوقي به ترتيب ضمانت اجراه‪::‬اي م‪::‬دني و كيف‪::‬ري پيش بيني ش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬مط‪::‬ابق م‪::‬اده ‪132‬‬
‫اليحه‪ :‬هر گاه متخلف از اين قانون شخص حق‪:‬وقي باش‪:‬د‪ ،‬دادگ‪:‬اه مي توان‪:‬د عالوه ب‪:‬ر مج‪:‬ازات ش‪:‬خص‬
‫حقيقي مسئول كه جرم ناشي از تصميم او بوده‪ ،‬شخص حقوقي را ن‪::‬يز حس‪::‬ب م‪::‬ورد ب‪::‬ه مج‪::‬ازات ه‪::‬اي‬
‫زير محكوم نمايد‪:‬‬
‫‪ -1‬جزاي نقدي‬
‫‪65‬‬
‫‪-2‬تعليق موقت يا دائم تمامي فعالي تهاي شخصي حقوقي و يا آن بخش از فعاليت ه‪::‬ا ك‪::‬ه متض‪::‬من نقض‬
‫حق بوده است(ساکی‪.)61:1397،‬‬
‫مصاديق رفتار مجرمانه در ماده ‪ 74‬شامل تكثير‪ ،‬اجرا و توزيع(عرضه و نشر) است كه همگي با فعل‬
‫مثبت اماكن تحقق دارند و اين مصاديق حصري و محدود به موارد ذكر شده هستند؛ اين در حالي اس‪::‬ت‬
‫كه براي نقض حقوق معنوي يا نقض ساير حقوق مادي دارندگان حق‪:‬وق مرتب‪::‬ط مق‪:‬رره اي تع‪::‬يين نش‪::‬ده‬
‫است‪ .‬هم چنين ذكر عبارت«حق تصريح شده مولفان را نقض نمايد» امك‪::‬ان حم‪::‬ايت كيف‪::‬ري از حق‪::‬وق‬
‫معنوي دارندگان حقوق مرتبط را منتفي ساخته است چرا كه در هيچ يك از قوانين و مقررات موجود به‬
‫حقوق معنوي براي دارندگان حقوق مرتبط تصريح نشده است‪ .‬جرم مذكور در ماده ‪ 74‬در زمره جرائم‬
‫مطلق است بدين معني كه الزم نيست نقض حقوق ذينفع منجر به ضرر پديد آورنده ش‪::‬ود‪ .‬در خص‪::‬وص‬
‫عنصر معنوي نيز احراز سوء نيت عام يعني داشتن عمد در ارتك‪::‬اب مص‪::‬اديق مجرمان‪::‬ه ك‪::‬افي اس‪::‬ت و‬
‫قصد اضرار به پديد آورنده شرط تحقق جرم نيست‪.‬برخي معتقدن‪::‬د ك‪::‬ه ع‪::‬دم ذك‪::‬ر ش‪::‬رط تحص‪::‬يل من‪::‬افع‬
‫مادي براي نقض حق از جمله انتقادات وارد بر اين ماده است‪ .‬در پاسخ بايد گفت اوًال در مورد تجارت‬
‫الكترونيكي‪ ،‬نقض حق لزومًا بري تحصيل منافع مادي است در غير اين ص‪:‬ورت‪ ،‬تج‪:‬ارت الك‪:‬ترونيكي‬
‫صدق پيدا نمي كند‪ .‬ثانيًا اعم‪::‬ال ن‪::‬اقض حق‪:‬وق م‪::‬الكيت ادبي و ه‪::‬نري مانن‪::‬د توزيع و تكث‪::‬ير يك اث‪::‬ر يا‬
‫تحريف آن ممكن است با اهدافي چون لطم‪::‬ه ب‪::‬ه حيثيت و ش‪::‬هرت دارن‪::‬د اث‪::‬ر يا رق‪::‬ابت غ‪::‬ير منص‪::‬فانه‬
‫صورت گيرد كه مستقيمًا منجر به تحصيل منافع م‪::‬ادي ب‪::‬راي م‪::‬رتكب نمي ش‪::‬ود‪ .‬طب‪::‬ق م‪::‬اده ‪ 183‬آيين‬
‫نامه قانون جديد در هر دو دع‪:‬وي حق‪:‬وقي و كيف‪:‬ري ف‪:‬رد مع‪:‬ترض مي توان‪:‬د ص‪:‬دور ق‪:‬رار ت‪:‬أمين و يا‬
‫توقيف محصوالت ناقض حقوق ادعاي خود را درخواست كند‪.‬‬
‫طبق ماده ‪ 179‬آيين نامه قانون مص‪::‬وب س‪::‬ال ‪ 1386‬رس‪::‬يدگي ب‪::‬ه دع‪:‬اوي حق‪:‬وقي و كيف‪:‬ري مرتب‪::‬ط ب‪::‬ا‬
‫قانون مزبور در صالحيت شعبه يا ش‪::‬عب خاص‪::‬ي از دادگاهه‪::‬اي عم‪::‬ومي ته‪::‬ران اس‪::‬ت‪ .‬در خص‪::‬وص‬
‫ضرورت وجود مقررات در مورد ضمانت اجراي حق‪ ،‬حمايت از حقوق صاحبان حق اختراع يا همان‬
‫مخترعاني كه اختراع خود را به ثبت رسانده اند نقش اساسي در توسعه اقتصادي و تج‪::‬اري كش‪::‬ورها و‬
‫سطح رفاه اجتماعي مردم در جامع‪::‬ه دارد‪ .‬ب‪::‬ا توج‪::‬ه ب‪::‬ه اين ت‪::‬أثيرات وج‪::‬ود مق‪::‬ررات ب‪::‬راي حم‪::‬ايت از‬
‫صاحبان اين حقوق و از آن مهمتر ضمانت اجراه‪::‬ايي ب‪::‬راي تض‪::‬مين رع‪::‬ايت اين حمايته‪::‬اي ض‪::‬روري‬
‫است‪.‬در بررسي ضمانت اجراهاي كيفري رعايت حق اختراع‪ ،‬اگرچه در قوانين مختل‪::‬ف ب‪::‬راي حق‪::‬وق‬
‫مالكيت صنعتي مثل حق ب‪::‬ر عالئم تج‪::‬اري ض‪::‬مانت اجراه‪::‬اي كيف‪::‬ري در نظ‪::‬ر گرفت‪::‬ه ش‪::‬ده و ج‪::‬رايم و‬
‫مجازات هايي در اين خصوص تعيين شده است اما در دعاوي حق اخ‪::‬تراع معم‪::‬وًال س‪::‬عي مي ش‪::‬ود ك‪::‬ه‬
‫تجاوز به حق اختراع از طريق مدني پيگيري شود هر چند مي ت‪:‬وان ب‪:‬رخي ض‪:‬مانت اجراه‪:‬اي كيف‪:‬ري‬
‫ن‪::‬يز در اين خص‪::‬وص در ق‪::‬وانين و مق‪::‬ررات كش‪::‬ورمان يافت‪ .‬پيش بيني ج‪::‬رايم و مجازاته‪::‬ايي ب‪::‬راي‬
‫برخورد با ناديده گرفتن حقوق مخترعان به كشور ما محدود نم يش‪::‬ود و در س‪::‬اير نظ‪::‬ا مه‪::‬اي كيف‪::‬ري و‬
‫حتي اسناد بين المللي نيز مقررات مشابهي وجود دارد‪ .‬در كشور م‪::‬ا در ق‪::‬انون ثبت اختراع‪::‬ات و عالئم‬
‫تجاري و طر حهاي صنعتي مصوب ‪ 1386‬و در ماده ‪ 61‬اين قانون گفته شده است‪«:‬هر شخصي كه با‬
‫علم و عمد مرتكب عملي شود كه طبق مواد‪ 28 ، 15 ،‬و ‪ 40‬نقض حقوق به شمار آيد يا بر طبق م‪::‬اده‬
‫‪ 47‬عمل غير قانوني تلقي شود‪ ،‬مجرم شناخته شده و عالوه بر جبران خسارت به پرداخت جزاي نق‪::‬دي‬
‫از ‪ 10‬ميليون لاير تا ‪ 50‬ميليون لاير يا حبس تعزيري از ‪ 91‬روز تا ‪ 6‬ماه(ساکی‪.)62:1397،‬‬
‫شایان ذکر است که با تصویب قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایان‪::‬ه ای (‪،)۱۳۷۹‬‬
‫مقنن در اقدامی قابل قبول حمایتی دو سویه را از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای ب‪::‬ه عم‪::‬ل آورد؛‬
‫بدین توضیح که در این قانون از دو نظام کپی رایت و اخ‪::‬تراع ب‪::‬رای حم‪::‬ایت از این آث‪::‬ار اس‪::‬تفاده ش‪::‬ده‬
‫است الف در ماده ‪ ۲‬این قانون و در راستای حم‪:‬ایت از طری‪:‬ق نظ‪:‬ام اخ‪:‬تراع حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی‬
‫چنین می خوانیم‪« :‬در صورت وجود ش‪::‬رایط مق‪::‬رر در ق‪::‬انون ثبت عالئم و اختراع‪::‬ات‪ ،‬ن‪::‬رم اف‪::‬زار ب‪::‬ه‬
‫عنوان اختراع شناخته میشود‪...‬؛ حمایت از نظام اختراعات نسبت به نظام ک‪::‬پی رایت دارای این م‪::‬زیت‬
‫است که اوًال‪ :‬مخترع را در صورت نقض حقوق بوسیله متخلف از اثبات تخلف بی نیاز میکند ب‪::‬ه بی‪::‬ان‬
‫دیگر صرف تولید و عرضه تخلف محسوب میشود و این در حالی است ک‪::‬ه در نظ‪::‬ام ک‪::‬پی رایت زی‪::‬ان‬

‫‪66‬‬
‫دیده می بایس‪:‬ت به‪:‬ره ب‪:‬رداری غ‪:‬یر مج‪:‬از متخل‪:‬ف را ب‪:‬ه اثب‪:‬ات برس‪:‬اند ‪:‬ثانی‪ً:‬ا ب‪:‬ا ب‪:‬ه ثبت رس‪:‬یدن ن‪:‬رم‬
‫افزارهای رایانه ای در ق‪::‬الب اخ‪::‬تراع و ب‪::‬ه وج‪::‬ود آم‪::‬دن انحص‪::‬ار بیش‪::‬تر در این نظ‪::‬ام نس‪::‬بت ب‪::‬ه نظ‪::‬ام‬
‫حمایتی کپی رایت‪ ،‬حقوق افزونتری برای مبتکر نرم افزار حاصل می شود‪.‬‬
‫در ماده ‪ ۱‬این قانون حق نشر عرضه‪ ،‬اجرا و حق بهره برداری مادی و معن‪::‬وی ن‪::‬رم اف‪::‬زار رایان‪::‬ه ای‬
‫متعلق به پدیدآورنده دانسته شده است در ماده ‪ ۱۳‬نیز برای متعرضین به این حقوق عالوه ب‪::‬ر ال‪::‬زام ب‪::‬ه‬
‫جبران خسارت‪ ،‬حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نق‪::‬دی از ‪ ۱۰‬میلی‪::‬ون لایر ت‪::‬ا ‪ ۵۰‬میلی‪::‬ون‬
‫لایر در نظر گرفته شده است‪ .‬مدت حمایت حقوق مادی نرم افزارها ‪ ۳۰‬سال است؛ با وج‪::‬ود این به‪::‬ره‬
‫مندی از حقوق معنوی نرم افزارها به نحو مادام العمر است‪.‬‬
‫خالء محسوس این قانون عدم تعیین تکلیف این حقوق پس از م‪::‬رگ اس‪::‬ت ک‪::‬ه البت‪::‬ه ب‪::‬ا اتک‪::‬اء ب‪::‬ه قواع‪::‬د‬
‫عمومی ارث میتوان این مشکل را برطرف کرد به عالوه هرچند صحبتی از به کارگیری دستور موقت‬
‫در خالل رسیدگی به نقض این حقوق به میان نیامده اما میتوان با اخ‪::‬ذ مالک از م‪::‬اده ‪ ۲۹‬ق‪::‬انون حق‪::‬وق‬
‫مولفان‪ ،‬مصنفان و هنرمندان (‪ )۱۳۴۸‬این حق را برای زیان دیده به رسمیت شناخت‪.‬‬
‫‪ -4-4‬الگوی مناسب رسیدگی به جرایم مالکیت صنعتی‪ .‬در حقوق ایران‬
‫ایجاد مراجع قضایی استثنایی برای دعاوی و شکایات حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی دارای مزای‪::‬ا و در مقاب‪::‬ل‬
‫معایبی چند است‪ .‬هزین‪:‬ۀ ب‪:‬االی ب‪:‬دون توجی‪:‬ه‪ ،‬زمین‪:‬ه س‪:‬ازی سوءاس‪:‬تفاده و تخل‪:‬ف‪ ،‬تض‪:‬عیف عم‪:‬ومیت‬
‫نگری در قضات‪ ،‬دشواری دسترسی عمومی افراد به این مراجع و تض‪::‬عیف اس‪::‬تقالل دادگ‪::‬اه مهم‪::‬ترین‬
‫معایبی است که برای مراجع قضایی استثنایی رسیدگی ب‪::‬ه دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایات حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‬
‫مط‪:‬رح گردی‪:‬ده اس‪:‬ت‪ .‬در مقاب‪:‬ل‪ ،‬ایج‪:‬اد و حف‪:‬ظ رو ی‪:‬ۀ خ‪:‬اص یکپارچ‪:‬ه و منس‪:‬جم در دک‪:‬ترین و روی‪:‬ۀ‬
‫قضایی‪ ،‬ارتقا و بهبود وضعیت حمایت از حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی‪ ،‬بهب‪:‬ود و تس‪:‬ریع فراین‪:‬د رس‪:‬یدگی و‬
‫صدور آرا در این حوزه‪ ،‬کاهش هزینه های مربوط به دادخ‪:‬واهی ن‪:‬زد مراج‪:‬ع قض‪:‬ایی‪ ،‬پوی‪:‬ایی سیس‪:‬تم‬
‫قضایی یک کشور در زمینۀ تحوالت علمی و عملی در حوزۀ مالکیت صنعتی و بهبود حمایت از کسب‬
‫وکار مهمترین مزایای این نوع از مراجع هستند‪.‬‬
‫در این میان اساسًا هیچ از یک از ایرادات و معایب ذک‪::‬ر ش‪::‬ده مس‪::‬تقیم نس‪::‬بت ب‪::‬ه نفس پ‪::‬ذیرش و ایج‪::‬اد‬
‫ًا‬
‫مراجع قضایی اس‪:‬تثنایی مص‪::‬داق نمی یاب‪:‬د و ل‪:‬ذا این تص‪ّ::‬ور ک‪:‬ه آنه‪:‬ا را نق‪:‬ائص ذاتی این ن‪:‬وع مراج‪:‬ع‬
‫قضایی بدانیم مردود است و در نتیجه معایب مذکور‪ ،‬حّتی در مواردی هم که مصداق یابد‪ ،‬در نهایت با‬
‫لحاظ برخی اصالحات در ساختار و تقسیمات قضایی قاب‪::‬ل رف‪::‬ع و ی‪::‬ا کن‪::‬ترل می باش‪::‬د‪ .‬ب‪::‬دین نح‪::‬و ک‪::‬ه‪:‬‬
‫هزینه باالی فاقد توجیه معیاری نسبی بوده و نه مانعی دائمی‪ .‬لذا با اتخاذ سایر مؤّلفه ها همچون ارتقای‬
‫حقوق مالکیت صنعتی یا جذب سرمایه گذاری های دانش بنیان توسط مبتکرین سایر کش‪::‬ورها و‪ ...‬و ب‪::‬ا‬
‫فرض وجود حجم متوسط دعاوی و شکایات حقوق مالکیت فکری‪ ،‬دیگر م‪::‬انع و عیب م‪::‬ذکور مص‪::‬داق‬
‫نخواهد یافت و صرف هزینۀ مذکور توجیه پذیر خواهد بود(نظام الملکی‪)354:1400،‬‬
‫زمینه سازی سوءاستفاده و تخلف و همچنین تضعیف استقالل دادگاه‪ ،‬بیش از آنکه به نفس ایجاد مراج‪::‬ع‬
‫استثنایی برگردند‪ ،‬ناظر بر ساختار قضایی کش‪::‬ور و ض‪::‬عف در م‪::‬یزان و کیفیت نظ‪::‬ارت س‪::‬ازمانی ب‪::‬ر‬
‫سالمت و یا فساد مراجع رسیدگی کننده می باشد و بر مبنای سایر راهکارها به ویژه در حوزۀ م‪::‬دیریت‬
‫قضایی و نظارت مراجع عالی قابل رفع و یا کنترل میباشد‪.‬‬
‫با ایجاد مراجع استثنایی دعاوی مختلط و چندوجهی نیز در این مراجع مط‪::‬رح و رس‪::‬یدگی خواه‪::‬د ش‪::‬د؛‬
‫لذا به تدریج قضات این مراجع ن‪::‬یز فرات‪::‬ر از جنب‪::‬ه ه‪::‬ای اختصاص‪::‬ی نس‪::‬بت ب‪::‬ه ابع‪::‬اد عم‪::‬ومی حق‪:‬وقی‬
‫مرتبط با این دعاوی تا حدودی اشراف خواهند یافت‪ .‬همچنین اتخاذ مدلهای ترکیبی یا مختلط‪ ،‬که در آن‬
‫یکی از مراجع بدوی و یا تجدیدنظر به صورت استثنایی به دعاوی مالکیت صنعتی اختصاص می یابد‪.‬‬
‫اما دیگری از مراجع عمومی باشد‪ ،‬موجب تضعیف این نقیصه میگ‪::‬ردد‪ .‬بن‪::‬ابراین میت‪::‬وان گفت نقیص‪::‬ۀ‬
‫تضعیف عمومیت نگری در قضات در مراجع قض‪:‬ایی اس‪:‬تثنایی‪ ،‬ب‪:‬ا اعم‪:‬ال م‪:‬دلهای ترکی‪:‬بی‪ ،‬ت‪:‬ا ح‪:‬دود‬
‫زیادی قابل رفع یا کنترل است‪.‬‬
‫در ارتباط با دشواری دسترسی عموم افراد به این مراجع ض‪:‬من اذع‪:‬ان ب‪:‬ر وج‪:‬ود این نقیص‪:‬ه در نظ‪:‬ام‬
‫حقوقی کشورمان آن را ناظر بر نفس وج‪:‬ود مراج‪:‬ع قض‪:‬ایی اس‪:‬تثنایی در ح‪:‬وزۀ م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی نمی‬
‫‪67‬‬
‫دانیم؛ بلکه این امر به نحوۀ ساماندهی این مراجع و تقسیمات جغرافیایی در حوز ۀ دادگاههای رس‪::‬یدگی‬
‫کننده به دعاوی مالکیت صنعتی بر میگردد و چنانچه الاقل در سطح مراک‪::‬ز اس‪::‬تانها دادگاهه‪::‬ایی ب‪::‬رای‬
‫رسیدگی به این دعاوی اختصاص یاب‪:‬د این ای‪:‬راد ت‪:‬ا ح‪:‬دود زی‪:‬ادی مرتف‪:‬ع خواه‪:‬د گردی‪:‬د(نظ‪:‬ام الملکی‪،‬‬
‫‪)356:1400‬‬
‫این همه در حالی است که در مقابل مزایای مطرح شده‪ ،‬که ماحص‪::‬ل مطالع‪:‬ۀ نت‪:‬ایج ایج‪:‬اد و اس‪:‬تفاده از‬
‫مراج‪::‬ع اس‪::‬تثنایی در کش‪::‬ورهای گون‪::‬اگون ب‪::‬وده‪ ،‬در عم‪::‬ل ب‪::‬ه اثب‪::‬ات رس‪::‬یده اس‪::‬ت(ص‪::‬ادقیان ندوش‪::‬ن‬
‫‪ .)13:1397‬با وجود این نباید در پذیرش موارد به گونه ای مطلق عمل نم‪::‬ود و این ن‪::‬وع از مراج‪::‬ع را‬
‫برای تمامی کشورها مفید دانست؛ بلکه‪ ،‬از یکسو شرایط یک کشور‪ ،‬به ویژه از حیث امکانات و ت‪::‬وان‬
‫اقتصادی و همچنین وضعیت مالکیت فکری در آنها‪ ،‬را م‪::‬ورد لح‪::‬اظ ق‪::‬رار داد و ب‪::‬ر این ب‪::‬اور ب‪::‬ود ک‪::‬ه‬
‫مطلوبیت این نوع از مراج‪::‬ع ام‪::‬ری نس‪::‬بی و ت‪::‬ابع ش‪::‬رایط خ‪::‬اص ه‪::‬ر کش‪::‬ور از جه‪::‬ات م‪::‬ذکور اس‪::‬ت(‬
‫‪ . )Pinyosinwat, 2010: i-xii‬از سوی دیگر مزایای مطرح شده در صورت اعمال در سایر اشکال‬
‫سازمان قضایی‪ ،‬به ویژه شعب اختصاص‪::‬ی زیرمجموع‪::‬ۀ دادگاهه‪::‬ای تج‪::‬اری‪ ،‬ن‪::‬یز تاح‪::‬دی قاب‪::‬ل تحّق ق‬
‫است؛ آن هم به گونه ای که معایب مرتبط با دشواری دسترسی و تضعیف عمومیت نگری در قضات و‬
‫هزینۀ باالی غیرقابل توجیه بیش از پیش متصور نباشد‪ .‬بر این اساس نمیتوان ب‪::‬ا یقین مراج‪::‬ع اس‪::‬تثنایی‬
‫را ساختار مطلوب برای رسیدگی به دعاوی و ش‪::‬کایات م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی دانس‪::‬ت‪ .‬توض‪::‬یح آنک‪::‬ه ای‪::‬راد‬
‫جدی وارده به مراجع قضایی استثنایی‪ ،‬به ویژه در کش‪::‬ورهایی ک‪::‬ه حجم دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایات در ح‪::‬وزۀ‬
‫مالکیت صنعتی محدود می باشد‪ ،‬آن است که از نظر اقتصادی ایجاد مراجع قضایی در ن‪:‬واحی مختل‪:‬ف‬
‫قضایی به گونه ای قابل دسترس برای همگان توجیه پذیر نیست‪ .‬این در حالی است که‪ ،‬اگر دادگاهه‪::‬ای‬
‫استثنایی برای امور تجاری ایج‪::‬اد و ب‪::‬رخی ش‪::‬عب آن ب‪::‬ه دع‪:‬اوی م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی اختص‪::‬اص یاب‪::‬د این‬
‫مشکل مرتفع خواهد شد‪ .‬همچنین مادامی که وضعیت حمایت از حقوق مالکیت صنعتی در ی‪::‬ک کش‪::‬ور‬
‫در سطح مطلوبی نباشد ایجاد مراجع قض‪::‬ایی اس‪:‬تثنایی ت‪:‬وجیهی ن‪:‬دارد؛ زی‪:‬را این مراج‪:‬ع ب‪:‬رای احق‪:‬اق‬
‫حقوق اش‪:‬خاص در مرحل‪:‬ۀ اج‪:‬رای ح‪:‬ق در زمین‪:‬ۀ م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی اس‪:‬ت و اگ‪:‬ر اساس‪ً:‬ا این حق‪:‬وق در‬
‫کشوری در سطح مطلوب مورد پذیرش و شناسایی واقع نگردیده باشد ایجاد این مراجع س‪::‬ودی نخواه‪::‬د‬
‫بخش‪::‬ید‪ .‬ارزی‪::‬ابی اختصاص‪::‬ی مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی در م‪::‬دلهای مختل‪::‬ف آن‪ ،‬در مرحل‪::‬ۀ ب‪::‬دوی و‬
‫تجدیدنظر‪ ،‬در مرحلۀ بدوی و همچنین مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ تجدی‪::‬دنظر‪ ،‬می باش‪::‬د ک‪::‬ه در‬
‫ادامه به آن پرداخته می شود‬
‫‪ -4-4-1‬مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ بدوی و تجدیدنظر‬
‫این مدل‪ ،‬که کاملترین مدلها از لحاظ جنبۀ تخصصی و حفظ صالحیت انحصاری است‪ ،‬در بس‪::‬یاری از‬
‫کشورهای توسعه یافته‪ ،‬که در آنها حقوق مالکیت صنعتی دارای جایگاه عالی و حمایتهای حقوقی کامل‬
‫است‪ ،‬مورد استفاده می باشد‪ .‬در این مدل در تمامی مراحل رسیدگی عادی ب‪:‬ه ی‪:‬ک دع‪:‬وا و ی‪:‬ا ش‪:‬کایت‬
‫در حوزۀ مالکیت صنعتی مرجع قضایی استثنایی‪ ،‬صرفًا برای رسیدگی به دع‪:‬اوی و ش‪:‬کایات م‪:‬ذکور‪،‬‬
‫تش‪::‬کیل و م‪::‬ورد اس‪::‬تفاده واق‪::‬ع میگ‪::‬ردد‪.‬در کش‪::‬ورهایی همچ‪::‬ون ک‪::‬ره جن‪::‬وبی‪ ،‬م‪::‬الزی‪ ،‬تایلن‪::‬د‪ ،‬ترکی‪::‬ه‪،‬‬
‫انگلستان و ژاپن این مدل مورد استفاده می باشد‪( .‬نظام الملکی‪)360:1400،‬‬
‫در ارزیابی این مدل باید گفت در اینجا مزایایی که ب‪::‬رای مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی ب‪::‬ه واس‪::‬طۀ رع‪::‬ایت‬
‫جنبۀ تخصصی و رسیدگی انحصاری به دعاوی و شکایات حقوق مالکیت صنعتی ذکر گردید در ع‪::‬الی‬
‫ترین سطح ممکن است؛ ام‪:‬ا در مقاب‪:‬ل مطل‪:‬وبیت آن نس‪:‬بی و ت‪:‬ابع وض‪::‬عیت حم‪:‬ایت از حق‪:‬وق م‪:‬الکیت‬
‫صنعتی در یک کشور و همچنین حجم دعاوی و شکایات در این زمینه است‪ .‬لذا جزدر موارد نادر‪ ،‬که‬
‫کشوری با توجه به جایگاه عالی مالکیت فکری و قدرت اقتصادی باال قادر به تش‪:‬کیل این مراج‪:‬ع باش‪:‬د‬
‫و با اعمال نظارت قضایی و ارتقای سطح مدریت قضایی در این نوع مراجع بتوان‪::‬د م‪::‬انع ایج‪::‬اد زمین‪::‬ه‬
‫سازی سوءاستفاده از آن مراجع و ایجاد ران ته ای فاسد قضایی گردد و همچنین بتواند اس‪:‬تقالل مراج‪:‬ع‬
‫قضایی مذکور را نیز حفظ نماید‪ ،‬نمی توان این مدل را مدل مطلوبی برای ایجاد ساختار مراجع قضایی‬
‫رسیدگی کننده به دعاوی مالکیت صنعتی دانست‪ .‬البته در بهترین وضعیت‪ ،‬که تمامی این موار د تأمین‬
‫گردد‪ ،‬باز ایراد مهم عدم قابلیت عمومی تنگری قضات این مراجع و ماهیت تک بعدی دیدگاهها و نحوۀ‬

‫‪68‬‬
‫رسیدگی‪ ،‬که مانع جدی رسیدگی منص‪::‬فانه اس‪::‬ت‪ ،‬پابرجاس‪::‬ت؛ زی‪::‬را م‪::‬اهیت ت‪::‬ک بع‪::‬دی و اختصاص‪::‬ی‬
‫محور این مدل بیش از سایر مدلهای مراجع قضایی استثنایی زمینه را برای ایجاد و گسترش این نقیصه‬
‫فراهم می نماید‪ .‬ایراد مذکور قابلیت اتخاذ این مدل را در هر یک از حاالت و برای هر کش‪:‬وری‪ ،‬ص‪:‬ر‬
‫فنظ ر از وض‪:‬عیت حم‪:‬ایت از حق‪:‬وق م‪:‬الکیت ص‪::‬نعتی در آن و س‪:‬طح اقتص‪::‬ادی و توس‪:‬عه ی‪:‬افتگی آن‪،‬‬
‫مورد تردید قرار می دهد‪ .‬بر مبنای همین نقیصه است که حتی کسانی که قائل بر لزوم ایج‪::‬اد و اس‪::‬تفاده‬
‫از مراجع قضایی استثنایی در حقوق مالکیت صنعتی هستند‪ .‬النهایه این مدل را مطلوب ندانسته و س‪:‬ایر‬
‫مدلها که در آنها در یکی از مراحل رسیدگی مراجع عمومی به پروندههای مالکیت فکری رسیدگی می‬
‫نمایند را نسبت به مدل حاضر مرّج ح می دانند‪ ،‬که در ادامه خواهد آمد(نظام الملکی‪.)361:1400،‬‬

‫‪ -4-4-2‬مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ بدوی‬

‫این نیز یکی از مدلهای شایع برای مراجع قضایی مالکیت صنعتی است‪ .‬نمونۀ بارز استفاده از این مدل‬
‫کشور آلمان است‪ ،‬که در آن در مرحل‪::‬ۀ ب‪::‬دوی رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه دع‪:‬اوی م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در زمین‪::‬ۀ ابط‪::‬ال‬
‫اختراعات در دادگاه تخصصی اختراعات فدرال به عمل می آید؛ ام‪::‬ا تجدی‪::‬دنظرخواهی از آرای دادگ‪::‬اه‬
‫مذکور نزد دادگاه انصاف فدرال‪ ،‬به عنوان یک مرجع غی رتخصصی‪ ،‬صورت میگیرد‬
‫‪) Holzapfel and Königs McDermott Will & Emery, 2019 (.‬‬
‫برخی حقوقدانان معتقدند این مدل‪ ،‬مدل مطلوب و مناسبی نیست؛ با این توجیه که استیناف از تصمیمات‬
‫یک دادگاه تخصصی نزد یک دادگاه عمومی از جهات زیادی قابل ایراد است؛ چراک‪::‬ه مح‪::‬اکم اس‪::‬تیناف‬
‫عمومی‪ ،‬با توجه به عدم اطالعات تخصصی قادر به رسیدگی ماهوی دقیق در ای نگونه پروندهها نمی‬
‫باشند‪ .‬از سوی دیگر صرف رسیدگی شکلی ممکن اس‪:‬ت در بس‪:‬یاری از م‪:‬وارد م‪:‬وجب تض‪::‬ییع حق‪:‬وق‬
‫اصحاب دعوا گردد‪ .‬بنابراین حداقل باید در اینگون‪::‬ه مح‪::‬اکم از نظ‪::‬رات کارشناس‪::‬ان متخص‪::‬ص اس‪::‬تفاده‬
‫شود(رئیسی‪.)139:1388،‬‬
‫به رغم آنکه این ایراد وارد بوده و نمیتوان انتظار داشت ک‪:‬ه دادگ‪:‬اه عم‪:‬ومی ق‪::‬ادر باش‪:‬د ب‪:‬ا لح‪:‬اظ ابع‪:‬اد‬
‫تخصصی موضوع به ارزیابی عملکرد دادگاه بدوی استثنایی و رأی اصداری در این زمینه بپردازد؛ با‬
‫وجود این‪ ،‬این ای‪:‬راد در مقایس‪:‬ه ب‪:‬ا مزای‪:‬ای این م‪:‬دل از اهمیت کم‪:‬تری برخ‪:‬وردار اس‪:‬ت‪ .‬در این م‪:‬دل‬
‫عالوه بر کاهش هزینۀ تشکیل مراجع استثنایی در یکی از مراحل نه تنها ایراد تک جانبه نگری مرتف‪::‬ع‬
‫می شود‪ ،‬بلکه اساسًا‪ ،‬با توّج ه به رسیدگی مراجع تجدی‪::‬دنظر عم‪::‬ومی ب‪::‬ه آراء مرج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی‬
‫بدوی‪ ،‬نظارت قضایی برای اعمال و رعایت منع زمینه سازی سوءاستفاده و حف‪::‬ظ اس‪::‬تقالل دادگ‪::‬اه ن‪::‬یز‬
‫اعمال میگردد؛ به عبارت دیگر مکانیزم تجدیدنظرخواهی نزد دادگاههای عمومی خود یکی از روش‪::‬ها‬
‫و راهکارهای اعمال نظارت و مدیریت قضایی برای حذف معایب مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی در زمین‪::‬ه‬
‫های مذکور است‪.‬‬
‫‪ -4-4-3‬مراجع قضایی استثنایی در مرحلۀ تجدیدنظر‬
‫این مدل در کشورهایی همچون پرتقال‪ ،‬کلمبیا‪ ،‬شیلی‪ ،‬نیوزیلن‪::‬د‪ ،‬آمریک‪::‬ا م‪::‬ورد اس‪::‬تفاده میباش‪::‬د‪ .‬در این‬
‫مدل ضمن آنکه به واسطۀ عدم ایجاد مرج‪:‬ع قض‪:‬ایی اس‪:‬تثنایی در مرحل‪:‬ۀ ب‪:‬دوی هزین‪:‬ۀ تش‪:‬کیل مراج‪:‬ع‬
‫رسیدگ یکننده به دعاوی و شکایات مالکیت فکری کاهش می یابد ایراد ت‪::‬ک جانب‪::‬ه نگ‪::‬ری ن‪::‬یز مرتف‪::‬ع‬
‫می گردد‪ .‬برخی مطالعات بیانگر ترجیح این مدل بر سایر مدلها میباش‪::‬د(‪ ) Pinyosinwat, 2010‬ب‪::‬ا‬
‫وجود این از جهتی به نظر می رسد در ح‪::‬الت کلی و ص‪::‬ر فنظ‪::‬ر از وض‪::‬عیت ی‪::‬ک کش‪::‬ور و از منظ‪::‬ر‬
‫اصول و قواعد آیین دادرسی و سازمان قضاوتی این مدل بر م‪::‬دل مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی در مرحل‪::‬ۀ‬
‫بدوی ترجیح ندارد و مدل اخیر دارای وضعیت مطلو بتری است؛ زیرا در حالی که در این مدل م‪::‬زیت‬
‫رفع تک جانبه نگری در فرایند رسیدگی وجود دارد؛ اما اینکه مرجع تجدیدنظر بدوًا به ط‪::‬ور اس‪::‬تثنایی‬
‫و تخصصی رسیدگی نماید با ماهیت این مرجع سازگاری ندارد؛ زیرا رس‪::‬یدگی تخصص‪::‬ی مس‪::‬تلزم فهم‬
‫و اقداماتی خاص توسط قاضی در همان مرحلۀ رسیدگی اصلی در بدو امر است‪ ،‬نه اینکه قاضی ب‪::‬دون‬
‫درک و لح‪::‬اظ این م‪::‬وارد بخواه‪::‬د در مرحل‪::‬ۀ تجدی‪::‬دنظر ب‪::‬ه این م‪::‬وارد ورود نمای‪::‬د؛ چ‪::‬ون رس‪::‬یدگی‬

‫‪69‬‬
‫تجدیدنظر به منزلۀ بازنگری رسیدگی بدوی است نه اینکه رسیدگی مج‪::‬دد از اس‪::‬اس ص‪::‬ورت گ‪::‬یرد‪ .‬ب‪::‬ا‬
‫وج‪::‬ود این در مقاب‪::‬ل از منظ‪::‬ری دیگ‪::‬ر‪ ،‬یع‪::‬نی ع‪::‬دم ق‪::‬ابلیت مرج‪::‬ع تجدی‪::‬دنظر عم‪::‬ومی ب‪::‬رای رس‪::‬یدگی‬
‫تخصصی تجدیدنظرخواهی‪ ،‬به شرحی ک‪:‬ه پیش از این ذک‪:‬ر گردی‪:‬د‪ ،‬م‪:‬دل مراج‪:‬ع قض‪:‬ایی اس‪:‬تثنایی در‬
‫مرحل‪::‬ۀ تجدی‪::‬دنظر ب‪::‬ر م‪::‬دل مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی در مرحل‪::‬ۀ ب‪::‬دوی ت‪::‬رجیح دارد(نظ‪::‬ام الملکی‪،‬‬
‫‪)364:1400‬‬
‫بر مبنای مجموع مراتب فوق به نظر می رس‪:‬د از یکس‪:‬و بای‪:‬د مطل‪:‬وبیت ه‪:‬ر ی‪:‬ک از م‪:‬دلهای س‪:‬ه گان‪:‬ه‬
‫مذکور در اینجا را امری نسبی و تابع اوضاع و احوال و شرایط خ‪::‬اص اقتص‪::‬ادی ه‪::‬ر کش‪::‬ور و س‪::‬طح‬
‫توسعه در آن و همچنین وضعیت حمایت از حقوق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در آن دانس‪::‬ت‪ .‬از س‪::‬وی دیگ‪::‬ر ب‪::‬ه‬
‫سایر مدلها به ویژه مدلهای مراجع قضایی اختصاصی در صورت س‪::‬ه گان‪::‬ۀ آن‪ ،‬یع‪::‬نی مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی‬
‫اختصاصی در مرحلۀ بدوی و تجدیدنظر‪ ،‬مراجع قضایی اختصاصی در مرحلۀ بدوی و مراجع قضایی‬
‫اختصاصی در مرحلۀ تجدیدنظر و مطلوبیت نسبی آنها بسته به شرایط و اوضاع و احوال خ‪::‬اص ح‪::‬اکم‬
‫بر یک کشور از جهات فوق نیز توّج ه نمود‪ .‬البته در ارتباط م‪::‬دلهای اخ‪::‬یر الگ‪::‬وی مطل‪::‬وب اختص‪::‬اص‬
‫بعضی شعب دادگاههای تجاری به دعاوی مالکیت صنعتی است‪ ،‬نه آنکه بعضی ش‪::‬عب دادگ‪::‬اه عم‪::‬ومی‬
‫بدان اختصاص یابد تا بعد تخصصی موضوع تا حد امکان لحاظ و اعمال گردد‪.‬‬
‫در نظام حقوقی ایران بر مبنای ارزیابی سه مؤّلفۀ وضعیت مالکیتهای صنعتی‪ ،‬حجم دعاوی و شکایات‬
‫در این زمینه و در نهایت ساختار و سازمان مراجع قض‪::‬اوتی و نح‪::‬وۀ رس‪::‬یدگی آنه‪::‬ا‪ ،‬بای‪::‬د ب‪::‬ه ارزی‪::‬ابی‬
‫مطلوبیت و امکان سنجی هر یک از مدلهای مراجع قضایی پرداخت‪.‬‬
‫وضعیت مالکیت صنعتی در کشورمان وضعیت میانه ای است؛ در حالی که در برخی حوزهها همچون‬
‫عالئم تجاری و طرحهای صنعتی حجم عالئم و طرحهای ثبت شده چشمگیر است‪ ،‬در حوزۀ اختراعات‬
‫وضعیت قاب‪:‬ل قب‪:‬ولی ن‪:‬داریم ‪ .‬در این می‪:‬ان ب‪:‬ا لح‪:‬اظ اینک‪:‬ه عمًال س‪:‬ازمان متص‪:‬دی م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی و‬
‫دانشگاهها و پژوهشگاههای فعال در حوز ۀ پژوهش و آموزش مالکیت صنعتی در پایتخت و حوم‪::‬ۀ آن‬
‫متمرکز هستند‪ ،‬ایجاد مراجع قضایی استثنایی تنها در تهران و حومه ممکن است و در سایر اس‪::‬تانها ب‪::‬ا‬
‫دشواری بسیار مواّج ه خواهد بود‪ .‬این امرخود مشکل و عیب محدودیت دشواری دسترسی عم‪::‬وم اف‪::‬راد‬
‫به این مراجع و تبعات ناشی از آن را در حد جّد ی مطرح خواه‪::‬د نم‪::‬ود‪ .‬ض‪::‬من اینک‪::‬ه آم‪::‬ار مرب‪::‬وط ب‪::‬ه‬
‫حجم دعاوی و شکایات مانع از ایجاد چند مرجع اس‪:‬تثنایی در اس‪:‬ت انه‪:‬ای مختل‪:‬ف ب‪:‬وده و ب‪:‬ا توج‪:‬ه ب‪:‬ه‬
‫اینکه حجم دعاوی و شکایات به طور میانگین کمتر از ‪ 4‬هزار پرون‪::‬ده در س‪::‬ال اس‪::‬ت‪ ،‬در عم‪::‬ل ایج‪::‬اد‬
‫مراجع قضایی استثنایی در سایر استانها از این منظر با توج‪::‬ه ب‪::‬ه هزین‪::‬ه ه‪::‬ای آن توجی‪::‬ه پ‪::‬ذیر نخواه‪::‬د‬
‫بود(نظام الملکی‪)370:1400،‬‬
‫ساختار و سازمان مراجع قضاوتی و نحوۀ رسیدگی آنها نیز قابلیت ایجاد مراجع قضایی استثنایی ب‪::‬رای‬
‫دعاوی و شکایات مالکیت صنعتی را منتفی می سازد‪ .‬توضیح آنک‪::‬ه ت‪::‬ا ب‪::‬ه ام‪::‬روز ب‪::‬ر مبن‪::‬ای مق‪::‬ررات‬
‫اصلی در حوزۀ م‪:‬الکیت ص‪:‬نعتی‪ ،‬یع‪:‬نی ق‪:‬انون ثبت اختراع‪:‬ات‪ ،‬طرحه‪:‬ای ص‪:‬نعتی و عالئم تج‪:‬اری و‬
‫قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی‪ ،‬رسیدگی به عمدۀ دعاوی و شکایات در حوزۀ م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‬
‫در صالحیت دادگاههای عمومی حقوقی و کیفری تهران است ‪ .‬این ن‪:‬وع ص‪::‬الحیت از ن‪:‬وع ص‪:‬الحیت‬
‫اختصاصی است؛ یعنی شعب مربوط به رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایات م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی میتوانن‪::‬د ب‪::‬ه‬
‫دعاوی عمومی نیز رسیدگی نمایند‪ .‬چنانکه در رویۀ عملی نیز شعبۀ سوم دادگاه عمومی حقوقی ته‪::‬ران‬
‫که متصدی دعاوی در حوز ۀ حقوق مالکیت صنعتی است و شعبۀ ‪ 1043‬دادگاه کیف‪::‬ری دو ته‪::‬ران‪ ،‬ک‪::‬ه‬
‫متصدی شکایات در زمینۀ مذکور است و شعب مربوطه در تجدیدنظر به سایر دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایات ن‪::‬یز‬
‫رسیدگی می نمایند‪ .‬واقعیات مذکور به وضوح میرساند که حجم دعاوی و شکایات به گونه ای است ک‪::‬ه‬
‫حتی نتوانسته ظرفیت کامل یک شعبه را به خود اختصاص دهد‪ .‬حال چگونه می ت‪::‬وان ب‪::‬ه دنب‪::‬ال ایج‪::‬اد‬
‫مراجع قضایی استثنایی‪ ،‬آن هم به گونه ای که در نقاط مختلف کشور وجود داشته و قابل دسترس برای‬
‫اشخاص مقیم مناطق مختلف باشد‪ ،‬بود‪ .‬البته نحوۀ رسیدگی به دعاوی و شکایات در مراجع اختصاصی‬
‫در رویۀ عملی گ‪::‬اه ب‪::‬ا ع‪:‬دم تعمی‪::‬ق در ابع‪::‬اد ف‪::‬نی موض‪::‬وع هم‪::‬راه ب‪::‬وده و ب‪::‬ه واس‪::‬طۀ حجم ک‪::‬ار ش‪::‬عب‬
‫مربوطه‪ ،‬آن گونه که باید در ابعاد فنی پرونده تعمی‪:‬ق نمی گ‪:‬ردد‪ .‬چنانک‪:‬ه اساس‪ً:‬ا در بس‪:‬یاری از م‪:‬وارد‬

‫‪70‬‬
‫برای احراز برخی ابعاد فنی همچون مشابهت در عالئم تجاری صرفًا بر مبنای فهم عرفی قاضی عم‪::‬ل‬
‫شده و ارجاع به کارشناس را الزم نمی دانند(زینالی‪ .)70:1397 ،‬اما با وجود این همه حتی اگر تعمیق‬
‫بیشتری صورت گیرد نهایت اینکه حجم موارد ارجاعی به یک شعبه نصف گردد و به جای یک شعبه‪،‬‬
‫دو شعبۀ حقوقی و دو شعبۀ کیفری متصدی دعاوی و شکایات در حوزۀ حقوق مالکیت ص‪::‬نعتی گردن‪::‬د‪،‬‬
‫که این نیز ایجاد مراجع قضایی استثنایی در نقاط مختلف کشور را توجیه نمی نماید‪.‬‬
‫واقعیت اساسی آن است که وضعیت حقوق مالکیت فک‪::‬ری ب‪::‬ه ط‪::‬ور کلی و حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی از‬
‫حیث حمایتهای عملی و رویۀ قضایی وضعیت مطلوبی نبوده و مردم به واسطۀ ضعف فرهن‪::‬گ س‪::‬ازی‬
‫در این زمینه و فقدان آگاهی با تخّلفات و موارد نقض و ظرفیتهای قانونی برخورد با آنها آش‪::‬نایی کام‪::‬ل‬
‫نداشته و این خود ضعف مراجعات به دادگستری و در نهایت کاهش پروندهها را به همراه دارد‪.‬‬
‫این در حالی است که حقوق مالکیت ص‪:‬نعتی و ب‪:‬ه وی‪:‬ژه ب‪:‬رخی ح‪:‬وزه ه‪:‬ای آن همچ‪:‬ون عالئم تج‪:‬اری‬
‫ج‪::‬زء الینف‪::‬ک زن‪::‬دگی ام‪::‬روز انس‪::‬ان ب‪::‬وده و نمی ت‪::‬وان آن را نادی‪::‬ده گ‪::‬رفت(س‪::‬یدین و کارچ‪::‬انی‪،‬‬
‫‪.)280:1399‬در ع‪::‬رف بس‪::‬یاری از سوءاس‪::‬تفادهها و م‪::‬وارد نقض حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‪ ،‬همچ‪::‬ون‬
‫سوءاستفاده از عالمت تجاری دیگری‪ ،‬فاقد جنبۀ منفی الزم است(نظام الملکی‪.)33:1396 ،‬و حتی گ‪::‬اه‬
‫اّد عای حق در این زمینه با موانع عرفی مواجه است‪ .‬چنانکه بسیار متداول است با شهرت و جا افت‪::‬ادن‬
‫یک عالمت و برند اشخاص مختلف مبادرت به استفاده غیرقانونی و بر ض‪::‬رر من‪::‬افع مال‪::‬ک عالمت از‬
‫آن می نمایند‪ .‬مادامی که فرهنگ سازی درستی در این زمینه ص‪::‬ورت نگ‪::‬یرد و اش‪::‬خاص ب‪::‬ه حق‪::‬وق و‬
‫تکالیف خود به خوبی آشنا نشوند نمیتوان انتظار داشت که حمایتهای قانونی جامۀ عمل به خود بپوشد و‬
‫اشخاص برای احقاق حق به مراجع قضایی مراجعه نمایند‪ .‬به عالوه قضات نیز ف‪::‬ردی از اف‪::‬راد ع‪::‬رف‬
‫هستند و وقتی در عرف ماهیت غیرقانونی برخی اعمال به وضوح شناسایی و پذیرش نشود قضات نیز‬
‫ناخواسته با رویکرد تخفیفی به دعاوی و شکایات مربوطه رسیدگی خواهند نمود‪.‬‬
‫بنابر مراتب فوق در وضعیت کنونی ایجاد مراجع قضایی استثنایی در هر یک از اشکال آن با وضعیت‬
‫جاری حق‪:‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‪ ،‬حجم دع‪:‬اوی و ش‪::‬کایات در این زمین‪::‬ه و همچ‪::‬نین س‪::‬اختار و س‪::‬ازمان‬
‫مراجع قضاوتی ایران و نحوۀ رسیدگی آنه‪::‬ا همخ‪::‬وانی ن‪::‬دارد و م‪::‬ادامی ک‪::‬ه فرهن‪::‬گ و ع‪::‬رف عم‪::‬ومی‬
‫کشور در حوزه م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی بهب‪::‬ود و ارتق‪:‬اء نیاب‪::‬د‪ ،‬نمیت‪::‬وان ایج‪::‬اد این ن‪::‬وع از مراج‪::‬ع را انتظ‪::‬ار‬
‫داش‪::‬ت‪.‬ب‪::‬ه عالوه ب‪::‬ا توّج ه ب‪::‬ه مح‪::‬دودیتهای موج‪::‬ود در ح‪::‬وزۀ م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ایج‪::‬اد مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی‬
‫استثنایی‪ ،‬در هر یک از اشکال و صور آن مراجع‪ ،‬نمی تواند مزایای آن را به همراه داشته باشد؛ زیرا‬
‫مقّد مۀ اساسی تمامی این مزایا تقویت آموزش عمومی و تخصصی در س‪::‬طح کش‪::‬ور در زمین‪::‬ۀ م‪::‬الکیت‬
‫صنعتی است تا شناخت حقوق و تکالیف دارندگان حقوق م‪::‬ذکور و اش‪::‬خاص ث‪::‬الث در این زمین‪::‬ه را ب‪::‬ه‬
‫همراه داشته باشد و متعاقب آن با هرگونه نقض با مر اجعه اشخاص به مراجع قضایی ب‪::‬ه هم‪::‬راه باش‪::‬د‪.‬‬
‫این در حالی است که‪ ،‬در حوزۀ آموزش عمومی این امر تا به امروز به درستی محّقق نگردیده اس‪::‬ت و‬
‫در حوز ۀ آموزش تخصصی تنها در محدودۀ تهران و حومه میّس ر گردی‪::‬ده و ل‪::‬ذا ق‪::‬ابلیت ایج‪::‬اد مراج‪::‬ع‬
‫استثنایی در نقاط مختلف کشور‪ ،‬به گونه ای که برای همگان در س‪::‬طح کش‪::‬ور امک‪::‬ان دسترس‪::‬ی ف‪::‬راهم‬
‫باشد‪ ،‬وجود ندارد‪ .‬این همه در حالی است که‪ ،‬ایجاد مراج‪::‬ع م‪::‬ذکور در این وض‪::‬عیت می توان‪::‬د ب‪::‬رخی‬
‫معایب را در سطح جّد ی به همراه داشته باشد‪ .‬چنانکه با توجه به کمیت حجم پروندهها عمًال تنها امکان‬
‫ایجاد یک یا دو شعبه در پایتخت و نهایتًا چن‪:‬د کالنش‪:‬هر دیگ‪:‬ر وج‪:‬ود خواه‪:‬د داش‪:‬ت و در این وض‪::‬عیت‬
‫سایر اشخاص مقیم نقاط دیگر کشور عمًال امکان بهره مندی از این دادگاهها را نخواهن‪::‬د داش‪::‬ت؛ زی‪::‬را‬
‫ارزش ادعا در بسیاری از پرونده ها به میزانی است که مراجعۀ مکرر به شهر دیگر و پرداخت هزینه‬
‫های ایاب و ذهاب و‪ ...‬مقرون به صرفه نیست؛ معایبی که در حال حاضر نیز‪ ،‬میگردد درواق‪::‬ع هزین‪::‬ه‬
‫دریافت تمام خدمات اینترنتی از جمله دانلود آثار فک‪:‬ری از قبی‪:‬ل قطع‪:‬ات موس‪:‬یقی و ‪ ...‬اس‪:‬ت (ض‪::‬یایی‬
‫پرور‪.)155:1385 ،‬‬
‫به شرحی که پیش از این ذکر گردید‪ ،‬نس‪::‬بت ب‪::‬ه ص‪::‬الحیت اختصاص‪::‬ی دادگاهه‪::‬ای عم‪::‬ومی ته‪::‬ران در‬
‫رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه دع‪::‬اوی و ش‪::‬کایت ح‪::‬وزۀ حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی وف‪::‬ق م‪::‬ادۀ ‪ 59‬ق‪::‬انون ثبت اختراع‪::‬ات‪،‬‬
‫طرحهای صنعتی و عالئم تجاری و مادۀ ‪ 13‬قانون حمایت از نشانه ه‪::‬ای جغرافی‪::‬ایی در عم‪::‬ل و روی‪::‬ۀ‬

‫‪71‬‬
‫قضایی به وضوح مشهود است و خود افزایش موارد نقض را به همراه خواهد داشت‪ .‬به عالوه مح‪::‬دود‬
‫بودن تعداد شعب و کارمندان اداری نیز مانع از ایجاد س‪::‬اختار منس‪::‬جم‪ ،‬کام‪::‬ل و مس‪::‬تقل در این ن‪::‬وع از‬
‫مراجع گردیده و این خود موجب تضعیف جدی استقالل دادگاه و تبعات سوء ناشی از آن می گردد‪.‬‬
‫بر این اساس نه ایجاد مراجع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی ممکن اس‪::‬ت و ن‪::‬ه اختص‪::‬اص ب‪::‬رخی ش‪::‬عب دادگاهه‪::‬ای‬
‫عمومی مطلوب بوده اس‪::‬ت‪ .‬ل‪::‬ذا بای‪::‬د الگ‪::‬وی دیگ‪::‬ری را دنب‪::‬ال و اعم‪::‬ال نم‪::‬ود و آن تش‪::‬کیل دادگاهه‪::‬ای‬
‫تجاری در مراکز استانها و اختصاص برخی شعب آن به دعاوی مالکیت صنعتی اس‪::‬ت‪ .‬تح‪::‬ولی ک‪::‬ه در‬
‫الیحۀ آیین دادرسی تجاری نسبت به دعاوی مالکیت صنعتی پی شبینی گردیده و بای‪::‬د در رون‪::‬د اص‪::‬الح‬
‫نهایی الیحه نسبت به جرایم مالکیت صنعتی ن‪::‬یز تعمیم یافت‪::‬ه و اعم‪::‬ال گ‪::‬ردد(قاس‪::‬می و غف‪:‬وری اص‪::‬ل‪،‬‬
‫‪.)54:1395‬‬
‫در مجموع باید گفت مراجع قضایی استثنایی در هری‪::‬ک از اش‪::‬کال و ص‪::‬ور آن ب‪::‬رای تم‪::‬امی کش‪::‬ورها‬
‫کارآمد نبوده و در کشورهایی همچون کشور ما ایجاد آنها ب‪::‬ه واس‪::‬طۀ وض‪::‬عیت م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‪ ،‬حجم‬
‫دعاوی و شکایات مربوط و ساختار و سازمان مراجع قضاوتی و نحوۀ رسیدگی آنها فاق‪::‬د توجی‪:‬ه اس‪:‬ت‪.‬‬
‫در حال حاضر در حقوق ای‪::‬ران الگ‪::‬وی اتخ‪::‬اذی در م‪::‬واد ‪ 8‬و‪ 9‬الیح‪::‬ۀ آیین دادرس‪::‬ی تج‪::‬اری مب‪::‬نی ب‪::‬ر‬
‫تشکیل دادگاههای تجاری در کلی‪:‬ۀ مراک‪:‬ز اس‪:‬تانها(م‪:‬ادۀ ‪ )8‬ک‪:‬ه ب‪:‬رخی از ش‪:‬عب آن ب‪:‬ه م‪:‬الکیت فک‪:‬ری‬
‫اختصاص یابد(مادۀ ‪ ،)9‬منوط به آنکه صالحیت این دادگاهه‪::‬ای تج‪::‬اری نس‪::‬بت ب‪::‬ه رس‪::‬یدگی ب‪::‬ه ج‪::‬رایم‬
‫مالکیت صنعتی نیز تعمیم یاید‪ ،‬الگوی بسیار مناسبی می باشد‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫فصل پنجم‪ :‬نتیجه گیری و پیشنهادات‬

‫‪ -5-1‬نتیجه‌گیری‌‬
‫ت صنعتی‌ یا مالکیت‌ انسان بر آنچ ‌ه ک ‌ه اندیشـ ‌ه اش در حوزه صنعت‌ و تجارت آفریده یا ب ‌ه ط‪::‬ریق‌‬ ‫مالکی ‌‬
‫ق‪::‬انونی‌ ی‪::‬ا ب ‌ه ص‪::‬ورت اعتبـاری‌ از آن خـود کـرده‪ ،‬از انـواع مالکیت‌ه‪::‬ا اس ‪:‬ت‌ ک ‌ه در ذیل‌ م‪::‬الکیت‌‬
‫خصوصی‌‪ ،‬مورد حمایت‌ عام قانون اساسی‌ قرار گرفت ‌ه است‌‪ .‬در واقع‌ حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ با تش‪::‬ویق‌‬
‫و ت‪:‬رغیب‌ اب‪:‬داع و ن‪:‬وآوری‌ نقش‌ ب ‌ه س‪:‬زایی‌ در رش‪:‬د و شـکوفایی‌ اقتصـاد دارد و کش‪:‬ورهای‌ در ح‪:‬ال‬
‫ن و مقـررات کارآمـد مـی‌توانند ب ‌ه رش‪:‬د و پیش‪:‬رفت‌‬ ‫توس‪:‬ع ‌ه همچ‪:‬ون ای‪:‬ران ب‪:‬ا تنظیم‌ و تص‪:‬ویب‌ ق‪:‬وانی ‌‬
‫ک نماینـد‪ .‬ب‪::‬ه ط‪::‬ور کلی حق‪:‬وق ای‪::‬ران دارای نظامه‪::‬ایی‬ ‫صنعت‌ و تجارت و افزایش‌ تولید و اشتغال کمـ ‌‬
‫برای ثبت و حمایت از طرحهای صنعتی میباشد و این مهم شامل نظام حمایت از طریق قانون کپ‪::‬یرایت‬
‫و همچنین نظام حمایت از طریق قانون مالکیت صنعتی میباش‪::‬د‪ .‬ق‪::‬انون م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در حم‪::‬ایت از‬
‫طرحهای صنعتی نیز تدوین شده و باید طرحهای صنعتی طب‪:‬ق این ق‪::‬انون حم‪:‬ایت ش‪:‬وند‪ .‬نظ‪:‬ام حق‪:‬وقی‬
‫ای‪:‬ران از طری‪:‬ق ت‪:‬دارک و تمهی‪:‬دات اداری و اعم‪:‬ال تش‪:‬ریفات ثبت‪ ،‬این حق‪:‬وق را شناس‪:‬ایی و حم‪:‬ایت‬
‫کرده‪ ،‬در موارد اختالف و نقض حق از طریق نظام قض‪::‬ائی وی‪::‬ژه از حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی حم‪::‬ایت‬
‫میکند‪ .‬اگرچ ‌ه برخی‌ نظری ‌ه ها همانند لزوم گردش آزاد اطالعات‪ ،‬لزوم توسع ‌ه بیشتر همکاری‌ و تعاون‬
‫ت از مالکیت‌ فکری‌ با احکـام و نظامات اسـالمی‌‪،‬‬ ‫ت حمای ‌‬ ‫اجتماعی‌ و برخی‌ آراء فقهی‌ نظیر عدم مطابق ‌‬
‫ت نقـش‌ بنیـادین‌ حمایـت‌ از حقـوق مالکیـت‌‬ ‫حمایت‌ از مالکیت‌ فکری‌ را موج ‌ه نمی‌دانند‪ ،‬ام‪:‬ا ب ‌ه جهـ ‌‬
‫فکری‌ در باال بردن شاخص‌ توسع ‌ه و پیشرفت‌ علمی‌‪ ،‬اجتماعی‌‪ ،‬اقتصادی‌ و صـنعتی‌ جوامـع‌‪ ،‬شـناخت‌‬
‫ح داخلـی‌ و‬ ‫ح جهانی‌‪ ،‬چ ‌ه در سـط ‌‬ ‫حقوق برای‌ پدید آورندگان اموال فکری‌ و حمایت‌ از آنها چ ‌ه در سط ‌‬
‫ج ح‪::‬وزه مص‪::‬داقی‌ و مفه‪::‬ومی‌ آن در حـال‬ ‫چ ‌ه در ح‪::‬وزه فقهی‌ م‪::‬ورد پ‪::‬ذیرش ق‪::‬رار گ‪::‬رفت ‌ه و ب ‌ه ت‪::‬دری ‌‬
‫گسـترش است‌‪.‬‬
‫ت قرارداده‪::‬ای‌ مرب‪::‬وط ب ‌ه ط‪::‬رح‬ ‫در نظام حقوقی‌ ایران ب ‌ه رغـم‌ وجـود مقـررات مختصـری‌ دربـاره ثبـ ‌‬
‫های‌ صنعتی‌‪ ،‬در مـورد تشـکیل‌ قراردادهـای‌ مزبـور احکـام ویژه ای‌ پیش‌ بینی‌ نش‪::‬ده اس ‪:‬ت‌‪ .‬در نظـام‬
‫ل وحدت هنـر‪ ،‬اسـتناد بـ ‌ه آن در مسـئل ‌ه مـورد بررس‪:‬ی‌ فای‪::‬ده‬ ‫حقوقی‌ ایران ب ‌ه رغم‌ امکان پذیرش اص ‌‬

‫‪73‬‬
 ‫زیادی‌ در ب‪::‬ر نخواه‪::‬د داش‪:‬ت‌‪ .‬زی‪::‬را در مق‪::‬ررات ادبی‌ و ه‪::‬نری‌ ن‪::‬یز مق‪::‬ررات وی‪::‬ژه ای‌ ب‪::‬رای‌ تشـکی ‌‬
‫ل‬
‫قراردادهـای‌ نـاظر بـ ‌ه حقـوق ادبـی‌ و هنـری‌ پیش‌بینی‌ نشده است‌‪ .‬در ن‪::‬تیج ‌ه راه حل‌ عملی‌‪ ،‬م‪::‬راجع ‌ه ب ‌ه‬
‫قواع‪:‬د عم‪:‬ومی‌ قرارداده‪:‬ا اس‪:‬ت‌‪ .‬ح‪:‬ال ب‪:‬ا بررس‪:‬ی‌ ه‪:‬ای‌ ب ‌ه عمل‌ آم‪:‬ده در نظ‪:‬ام حقـوقی ای‪:‬ران‌ مـورد‬
‫بررسـی‌ بـا روش های‌ مذکور‪ ،‬امکان انتقال کلی‌ و جزئی‌ حقوق مادی‌ ناش‪:‬ی‌ از ط‪::‬رح ص‪::‬نعتی‌ وجـود‬
‫ن جزئیات مزبور الزم نیست‌‪ .‬البت ‌ه ‪ ،‬اصوال شیوه های‌ بهره برداری‌ ناشناخت ‌ه‬ ‫دارد‪ .‬در حقوق ایران تبیی ‌‬
‫در زمان انعقاد قرارداد از گستره موضوع قـرارداد خ‪:‬ارج اس‪:‬ت‌‪ .‬از نقط ‌ه نظ‪:‬ر ش‪:‬کلی‌ ن‪:‬یز بای‪:‬د ت‪:‬وج ‌ه‬
‫ل ق‪::‬رارداد ب ‌ه ش‪::‬مار نمی‌‬ ‫ن مورد بررسی‌ ش‪::‬رط تش‪::‬کی ‌‬ ‫داشت‌ ک ‌ه کتبی‌ بودن قرارداد در نظام حقوقی ایرا ‌‬
‫آید‪ .‬در نظام حقوقی ایران‌ ثبت‌ قرارداد شرط قابلیـت‌ اسـتناد آن در برابر اشخاص ث‪::‬الث‌ ب ‌ه ش‪::‬مار آم‪::‬ده‬
‫است‌‪.‬‬
‫همچنین در حقوق ایران‪،‬بر اساس ساختار و سازمان مراج‪::‬ع قض‪::‬اوتی و نح‪::‬وۀ رس‪::‬یدگی آنه‪::‬ا‪ ،‬ایج‪::‬اد و‬
‫استفاده از مراجع قضایی استثنایی توجیهی ندارد؛ زی‪::‬را در ع‪::‬رف بس‪::‬یاری از سوءاس‪::‬تفادهها و م‪::‬وارد‬
‫نقض حقوق مالکیت صنعتی‪ ،‬همچون سوءاستفاده از عالمت تجاری دیگری‪ ،‬فاق‪::‬د جنب‪::‬ۀ منفی و منف‪::‬ور‬
‫الزم است و مادامی که فرهنگ و عرف عمومی کشور در حوز ۀ مالکیت صنعتی بهب‪::‬ود و ارتق‪::‬ا نیاب‪::‬د‬
‫نمیتوان ایجاد این نوع از مراجع را توجیه پذیر دانست‪ ،‬در این میان تشکیل دادگاههای تجاری در کلیۀ‬
‫مراکز استانها(مادۀ‪ ، )8‬که برخی از شعب آن ب‪::‬ه م‪::‬الکیت فک‪::‬ری اختص‪::‬اص یاب‪::‬د (م‪::‬ادۀ ‪ ، )9‬ب‪::‬ا لح‪::‬اظ‬
‫اصالحاتی که در ادامه خواهد آمد‪ ،‬الگوی بسیار مناسبی می باشد؛ زیرا دیگر نه الزم اس‪::‬ت ک‪::‬ه هزین‪::‬ۀ‬
‫فراوان غیرقابل توجیه برای ایجاد مراجع قضایی رس‪::‬یدگی کنن‪::‬ده ب‪::‬ه دع‪::‬اوی م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ص‪::‬رف‬
‫شود و مراجع قضایی تجاری برای رسیدگی به دعاوی تجاری مختلف ازجمله دعاوی مالکیت ص‪::‬نعتی‬
‫اختصاص خواهد یافت‪ ،‬که قطعًا ایجاد این نوع مراجع با توّج ه به حجم امور تج‪::‬اری در ه‪::‬ر کش‪::‬وری‪،‬‬
‫صرفنظر از توسعه یافته یا در حال توس‪:‬عه ب‪:‬ودن آن‪ ،‬قاب‪:‬ل توجی‪:‬ه اس‪:‬ت‪ .‬ب‪:‬ه عالوه در اینج‪:‬ا ض‪:‬عف و‬
‫نقیصه جدی تضعیف عمومیت نگری نیز مرتفع خواهد گردید و با اختصاص ب‪::‬رخی ش‪::‬عب ب‪::‬ه دع‪::‬اوی‬
‫مالکیت صنعتی ضمن اجتناب از شکلگیری معایب و نقیصه های مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی‪ ،‬در نه‪::‬ایت‬
‫جنبۀ تخصصی موضوع و مزای‪::‬ای این ن‪::‬وع از مراج‪::‬ع در ع‪:‬الیترین س‪::‬طح خ‪::‬ود حف‪:‬ظ خواه‪::‬د گردی‪::‬د‪.‬‬
‫همچنین بر مبن‪::‬ای تش‪::‬کیل دادگاهه‪::‬ای تج‪::‬اری در تم‪::‬امی مراک‪::‬ز اس‪::‬تانها نقیص‪::‬ۀ دش‪::‬واری دسترس‪::‬ی و‬
‫دستیابی عموم افراد به این مراجع مصداق نخواهد یافت‪ .‬ب‪::‬ر مبن‪::‬ای مجم‪::‬وع م‪::‬راتب ف‪::‬وق الگ‪::‬و و م‪::‬دل‬
‫مراجع قضایی استثنایی در امور تجاری‪ ،‬که برخی شعب آن به دعاوی مالکیت فکری ازجمل‪:‬ه م‪:‬الکیت‬
‫صنعتی رسیدگی نمایند‪ ،‬نقطۀ جمع مزایا و معایب مذکور برای مراجع قضایی استثنایی‪ ،‬بهگونه‪::‬ای ک‪::‬ه‬
‫معایب شکل نگیرد و مزایا در عالیترین سطح خود باشد‪ ،‬بوده و کاملترین الگوی متصّور برای مراج‪::‬ع‬
‫قضایی استثنایی در کشوری همچون کشور ما‪ ،‬که وضعیت حقوق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی و حجم دع‪::‬اوی در‬
‫این زمینه به هیچ عنوان ایجاد مراجع قضایی استثنایی در این زمینه را توجیه نمی نماید‪ ،‬میباشد‪.‬‬
‫ک در صورت‌ احتمال‌ قریب‌ الوقوع‌ ب‪::‬ر نقض‌ حق‌ خ‪::‬ویش‌ مط‪::‬ابق‌ ب‪::‬ا‬ ‫ن ک ‌ه مال ‌‬ ‫ن امکا ‌‬
‫ن ای ‌‬
‫ن ایرا ‌‬
‫در قوانی ‌‬
‫ن‬
‫ن ثبت‌ عالئم‌ و اختراعات‌ بتواند مانع‌ اقدامات‌ نقض‌آمیز شود وجود ندارد‪ ،‬ام‪::‬ا در قواع‪::‬د ع‪::‬ام‌ آیی ‌‬ ‫قوانی ‌‬
‫ن ای‪:‬ران‌ ب‪:‬ا قواع‪:‬د‬ ‫دادرس‪:‬ی‌ چ‪:‬نین‌ اختی‪:‬اراتی‌ در خص‪::‬وص‌ ه‪:‬ر حقی‌ وج‪:‬ود دارد‪ .‬بنابراین‌ظ‪:‬اهرا ق‪::‬وانی ‌‬
‫ن خ‪::‬اص‌ مرب‪::‬وط‌‬ ‫موافقت‌نام ‌ه تریپس‌ و کشورهاي دیگر تفاوتی‌ ندارد‪ ،‬اما عدم‌ لحاظ‌ این‌ حقوق‌ در ق‪::‬وانی ‌‬
‫ب ‌ه مالکیت‌ه‪::‬اي ص‪::‬نعتی‌ مش‪::‬کلی‌ اس‪:‬ت‌ ک ‌ه س‪::‬ردرگمی‌ اف‪::‬راد ذي حق‌ را در اس‪::‬تفاد ‌ه و اس‪::‬تناد ب ‌ه حق‪::‬وق‌‬
‫ص آنست‌ ک ‌ه با ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه م‪::‬اهیت‌ حق‌ و‬ ‫ن خا ‌‬ ‫ن موارد در قوانی ‌‬ ‫ن کرد ‌ه است‌‪ .‬فاید ‌ه لحاظ‌ ای ‌‬‫خویش‌ دو چندا ‌‬
‫ک دید ‌ه شود ک ‌ه‬ ‫ص و تدابیر ویژ ‌ه دیگري هم‌ می‌تواند تدار ‌‬ ‫ض و سایر موارد‪ ،‬اقدامات‌ خا ‌‬ ‫نحو ‌ه احتمال‌ نق ‌‬
‫ن عام‌ نمی‌تواند ب ‌ه واسط ‌ه کلیت‌ شمول‌ آنها بر هم ‌ه موضوعات‌ وجود داشت ‌ه باشد‪.‬‬ ‫در قوانی ‌‬
‫ب است‌ نیز صرف‌ اق‪::‬دام‌ م‪::‬وقت‌‬ ‫ک در حال‌ ارتکا ‌‬ ‫ض حقی‌ ک ‌ه ب ‌ه ضرر مال ‌‬ ‫در خصوص‌ جلوگیري از نق ‌‬
‫ن کند‪ .‬در حالی‌ ک ‌ه در م‪::‬وافقت‌ ن‪::‬ام ‌ه ت‪::‬ریپس‌ در‬ ‫ک را در بلند مدت‌ تضمی ‌‬ ‫نمی‌تواند منافع‌ و خسارات‌ مال ‌‬
‫ک حق‌ باشد پیش‌بینی‌ شد ‌ه اس‪::‬ت‌‪ .‬در‬ ‫مواد مختلف‌ از جمل ‌ه ماد ‌ه ‪ ٤٦‬و ‪ ٥٩‬امکانات‌ دیگري ک ‌ه ب ‌ه نفع‌ مال ‌‬
‫ت ب ‌ه ک‪::‬ار رفت ‌ه در نقض‌ حق‌ از‬ ‫ن کااله‪::‬اي ن‪::‬اقض‌ حق‌ و اب‪::‬زار و ادوا ‌‬ ‫ن ب ‌ه خارج‌ کرد ‌‬ ‫ن زمین ‌ه می‌توا ‌‬‫ای ‌‬
‫ن کاالهاي ناقض‌ حق‌‪ ،‬اشار ‌ه کرد‪.‬‬ ‫چرخ ‌ه تجارت‌ و معدوم‌ کرد ‌‬

‫‪74‬‬
 ‫ن خس‪::‬ارات‌ وارد ‌ه را در دع‪::‬اوي‬ ‫ت ج‪::‬برا ‌‬
‫ت عالئم‌ و اختراع‪::‬ا ‌‬ ‫ن ثب ‌‬‫ن خس‪::‬ارت‌ ق‪::‬انو ‌‬ ‫در خص‪::‬وص‌ ج‪::‬برا ‌‬
‫کیفري و مدنی‌ شامل‌ خسارات‌ وارد ‌ه و منافعی‌ می‌داند ک ‌ه طرف‌ از آن‌ مح‪::‬روم‌ ش‪::‬د ‌ه اس‪:‬ت‌‪ .‬ب‪::‬ا ت‪::‬وج ‌ه ب ‌ه‬
‫ت فک‪::‬ري گ‪::‬اهی‌ بیش‌ از خس‪::‬ارات‌ فعلی‌ وارد‬ ‫اینک ‌ه خسارات‌ ناشی‌ از ع‪::‬دم‌ النفع‌ در نقض‌ حق‪::‬وق‌ م‪::‬الکی ‌‬
‫شد ‌ه است‌‪ ،‬ماد ‌ه ‪ ٤٩‬در نوع‌ خود از مقررات‌ مترقی‌ است‌‪ .‬اما ب ‌ه واسط ‌ه تردید در مشروعیت‌ ع‪::‬دم‌ النفع‌‬
‫ن آیین‌ دادرسی‌ مدنی‌ دادگاه‌ها در‬ ‫ن دادرسی‌ کیفري و تبصر ‌ه ماد ‌ه ‪ ٥١٥‬قانو ‌‬ ‫و مقررات‌ ماد ‌ه ‪ ٩‬قانون‌ آیی ‌‬
‫ت آی‪::‬ا‬
‫ص نیس‪‌ :‬‬ ‫ن است‌ ک ‌ه مش‪::‬خ ‌‬ ‫غالب‌ موارد ب ‌ه خسارات‌ ناشی‌ از عدم‌ النفع‌ رأي نمی‌دهند‪ .‬مشکل‌ دیگر آ ‌‬
‫ن اس‪::‬توار اس‪:‬ت‌‪ ،‬ی‪::‬ا ب‪::‬ر‬ ‫ت مدنی‌ و احراز شرایط‌ س‪‌ :‬ه گ‪::‬ان ‌ه آ ‌‬ ‫طریق ‌ه اثبات‌ دعواي مدنی‌ بر مبناي مسؤولی ‌‬
‫ت دع‪::‬وا‬ ‫ن خسارت‌ تأکید کرد ‌ه است‌ و ب ‌ه ط‪::‬ریق ‌ه اثب‪::‬ا ‌‬ ‫ن فقط‌ ب ‌ه جبرا ‌‬
‫مبناي مسؤولیت‌ مطلق‌‪ ،‬چرا ک ‌ه قانو ‌‬
‫اشاره‌اي نکرد ‌ه است‌‪.‬‬
‫با این وجود حمایت کیفری از حقوق مالکیت صنعتی در ایران با چ‪::‬الش ه‪::‬ایی روبروس‪::‬ت‪ ،‬ک‪::‬ه نب‪::‬ودن‬
‫متن قانون در اعالم ممنوعیت بسیاری از اقدامات منجر به نقض حقوق مالکیت صنعتی ‪،‬ع‪::‬دم تک‪::‬افوی‬
‫مجازات پیش بینی شده در قانون‪،‬خال قانونی در زمینه مقابله با نقض اسرار تج‪::‬اری در فض‪::‬ای واقعی‪،‬‬
‫واضح نبودن موضع مقنن در زمینه مطالبه خسارات ناشی از ارتکاب جرم‪،‬مشخص نبودن قابل گذشت‬
‫و یا غیر قابل گذشت بودن ج‪::‬رائم علی‪::‬ه حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی و ع‪::‬دم پیش بی‪::‬نی مق‪::‬رراتی در زمین‪::‬ه‬
‫اعمال مجازاتهای تکمیلی در مورد متجاوزین به حقوق مالکیت صنعتی از جمله مهمترین این چالش ها‬
‫می باشد‪ .‬در این راستا تالش جهت رفع آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ زیرا تا زمانی که سیاس‪::‬ت و‬
‫رویکردی مشخص جهت حمایت از این حقوق اتخاذ نشود تحقق توسعه به عنوان آرمانی در س‪::‬ند چش‪::‬م‬
‫انداز مشکل خواهد بود وجود مقرراتی پراکنده و غیر همسو نخواه‪::‬د توانس‪::‬ت پاس‪::‬خگوی نی‪::‬از مالک‪::‬ان‬
‫حقوق صنعتی باشد و از حقوق آنها در مقابل دس‪::‬ت ان‪::‬دازیهای ن‪::‬اروا حم‪::‬ایت درخ‪::‬ور نمای‪::‬د از این رو‬
‫سامان بخشیدن به این وضعیت نامطلوب خود گامی است مطلوب در راستای تسریع در روند توس‪::‬عه و‬
‫تأمین منافع جامعه‪.‬‬
‫راهکارهایی که در این زمینه می توان ارائه داد می تواند این گونه باشد که‪ ،‬اعمال تجاوزکارانه ای که‬
‫منتهی به نقض حقوق مالکیت صنعتی میشود لیکن در وضعیت کنونی ممنوع نگردی‪::‬ده ان‪::‬د م‪::‬ورد ج‪::‬رم‬
‫انگاری قرار گیرند از قبیل اشاعه و ترویج اعمال خرابکارانه ای که منجر به نقض این حق‪::‬وق میش‪::‬ود‪.‬‬
‫همچنین می بایست مجازاتهایی که در ازای تجاوز به حقوق مالکیت صنعتی در نظر گرفت‪::‬ه میش‪::‬ود در‬
‫عین دارا بودن وصف بازدارندگی؛ متناسب با حق‪::‬وقی نقض ش‪::‬ده باش‪::‬ند‪ .‬در زمین‪::‬ه خس‪::‬ارات ناش‪::‬ی از‬
‫ارتکاب جرم نیز باید موضع صریح مقنن در استحقاق زیان دیده جهت مطالبه عدم النفع شفاف شود؛ ت‪::‬ا‬
‫بلکه مغایرت و یا عدم مغایرت با حکم مندرج در ماده ‪ ۵۲۹‬قانون آئین دادرسی مدنی معلوم شود‪.‬‬
‫همچنین در جرائم علیه حقوق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی ب‪::‬ه مجازاته‪::‬ای تکمیلی توج‪::‬ه وی‪::‬ژه ای ش‪::‬ود و اختی‪::‬ار‬
‫اعمال آنها در اصالحات احتمالی از سوی مقنن مورد تصریح قرار گیرد؛ نظ‪::‬یر مح‪::‬رومیت از اش‪::‬تغال‬
‫به حرفه معین عالوه بر آن در زمینه اموال مرتبط با جرم می بایست به ماده ‪ ۱۰‬ق‪ .‬م‪ .‬ا‪ .‬اكتف‪::‬ا نش‪::‬ود؛‬
‫و در قانون‪ ،‬مربوطه متناسب با اهمیت ج‪::‬رم اق‪::‬داماتی نظ‪::‬یر ض‪::‬بط مص‪::‬ادره و ی‪::‬ا امح‪::‬اء و‪ ...‬در نظ‪::‬ر‬
‫گرفته شود‪.‬‬
‫‪ -5-2‬پیشنهادات‬
‫در مجموع بر مبنای مجموع مطالعات به عمل آمده پیشنهادات ذیل ارائه میگردد‪:‬‬
‫‪-1‬درخصوص قرار تأمين دليل‪ ،‬ميان قانون شوراهاي حل اختالف مصوب سال ‪ 1387‬وم‪::‬واد ‪ 182‬و‬
‫‪ 183‬آيين نامه اجرايي درموضوع تع‪::‬يين مرج‪::‬ع ص‪::‬الح ب‪::‬راي ص‪::‬دور اين ق‪::‬رار تع‪::‬ارض وج‪::‬ود دارد‪.‬‬
‫ضروري است در بازنگري‪ ،‬به اين مهم توج‪:‬ه ش‪:‬ود‪ .‬مطل‪:‬وب اس‪:‬ت ت‪:‬ا در موض‪:‬وعات حق‪:‬وق م‪:‬الكيت‬
‫صنعتي مراجع قضايي مرتبط‪ ،‬صالح تشخيص داده شوند‪.‬‬
‫‪-2‬دامنه حمايت قانونگذار به شخص يا اشخاص ذينفع نيزگسترش پيدا كند؛ چون رويكرد قانونگذار بايد‬
‫حمايت از مالك واقعي باشد‪ ،‬نه شخص يا اشخاصي كه من غير حق توانس‪::‬ته ان‪::‬د س‪::‬ند م‪::‬الكيت يك اث‪::‬ر‬
‫فكري را به نام خود به ثبت برسانند ‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫‪-3‬قرار تأمين خواسته درمقررات ناظر بر حق‪::‬وق م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي پيش بيني نش‪::‬ده اس‪::‬ت‪ .‬پيش‪::‬نهاد مي‬
‫گردد در بازنگري قانون به اين نكته توجه شود تا شائبه عدم كاربرد آن پيش نيايد‪.‬‬

‫منابع‬
‫الف‪ -‬فارسی‬
‫کتابها‬
‫آیتی‪،‬حـمید‪،)‌1375(‌،‬حـقوق آفـرینش‌های فکری‪،‬چاپ اول‪،‬تهران‪:‬حقوقدان‌‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫امامی‌‪ ،‬اسداﷲ ‪ ،)١٣٩٣(،‬حقوق مالکیت‌ صنعتی‌‪ ،‬چاپ هشتم‌‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ت صنعتی‌‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪.‬‬ ‫امامی‌‪ ،‬اسداﷲ ‪ ،)١٣٩٠(،‬حقوق مالکی ‌‬ ‫‪.3‬‬
‫امامی‌‪ ،‬حسن‪ ،)١٣٧٧(‌،‬حق‪:‬وق م‪:‬دنی‌‪ ،‬جل‪:‬د چه‪:‬ارم‌‪ ،‬ته‪:‬ران‌‪ ،‬انتش‪:‬ارات‌ کتابفروش‪:‬ی‌ اس‪:‬المیه‌‪،‬چ‪:‬اپ‌‬ ‫‪.4‬‬
‫پانزدهم‌‪.‬‬
‫ت بهن‪::‬امی‌‪،‬‬ ‫ت حقوق مالکیت‌ فکری‌‪ ،‬تهران‌‪ ،‬انتشارا ‌‬ ‫ن و مقررا ‌‬
‫امانی‌‪ ،‬تقی‌‪ ،)١٣٨٣(،‬مجموع ‌ه قوانی ‌‬ ‫‪.5‬‬
‫چاپ‌ اول‌‪.‬‬
‫ن و مـقررات‌ حقوق‌ مالكيت‌ فكري‌‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬انتشارات بهنامي‪ ،‬تهران‬ ‫اماني‪ ،‬تقي‪ ،)‌1383(،‬قـواني ‌‬ ‫‪.6‬‬
‫ن علی‌ (‪ .)١٣٨٨‬اج‪::‬راي حقـوق مالکیـت‌ صـنعتی‌ در مقـررات سـازمان جه‪::‬انی‌‬ ‫ام‪::‬یری‌‪ ،‬حس‪::‬ی ‌‬ ‫‪.7‬‬
‫تجارت و حقوق ایران‪ ،‬تهران‪ :‬نشر میزان‪.‬‬
‫اردبیلی‪ ،‬محمد علی‪ ،)۱۳۸۷ (،‬حقوق جزای عمومی‪ ،‬نشر میزان‬ ‫‪.8‬‬
‫انصاري باقر و دیگـران‪ ،)١٣٨١(‌،‬مـسؤولیت‌ مـدنی‌ رسـانه‌هـای‌ همگـانی‌‪ ،‬تهـران‌‪ ،‬انتـشارات‌‬ ‫‪.9‬‬
‫ن و مقررات‌ ریاست‌ جمهوري‪ ،‬چاپ‌ اول‌‪.‬‬ ‫ح قوانی ‌‬
‫ن تنقی ‌‬‫معاونـت‌ پـژوهش‌‪ ،‬تـدوی ‌‬
‫اصالنی‌‪ ،‬حمیدرضا (‪ ،)١٣٩٦‬حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ در ازای‌ سایبر‪ ،‬چ‪::‬اپ چه‪::‬ارم‪ ،‬ته‪::‬ران‪ ،‬نش‪::‬ر‬ ‫‪.10‬‬
‫میزان‪.‬‬
‫اصالنی ‪،‬حمیدرضا ‪ ،)1389( ،‬حقوق مالکیت صنعتی در فضای سایبر نشر میزان‬ ‫‪.11‬‬
‫امیری‌‪ ،‬حسین‌علی‌ ‪ ،)١٣٩٥(،‬اجرای‌ حقوق مالکیت‌ صنعتی‌ در مقررات سازمان جهانی‌ تج‪:‬ارت و‬ ‫‪.12‬‬
‫حقوق ایـران‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪.‬‬
‫پیمانی ‪،‬ضیاءالدین ‪ ،)1374(،‬بررسی تاریخی و تطبیقی تعدد جرم‪ ،‬مجتمع آموزشی عالی قم‪.‬‬ ‫‪.13‬‬
‫ح‪::‬ر ع‪:‬املی‌‪ ،‬محم‪::‬د (‪ .)١٤١٤‬وس‪::‬ائل‌ الش‪::‬یعه‌‪ ،‬ج‪ ،١٧‬قم‌‪ ،‬مؤسسـ ‌ه آل البیـت‌ علـیهم‌ السـالم‪،‬حی‪::‬اء‬ ‫‪.14‬‬
‫التراث‪.‬‬
‫جعفرزاده‪ ،‬قاسم‌ ‪ ،)١٣٨٩(،‬مبانی‌ فقهی‌ مشروعیت‌ حقوق فکری‌‪ ،‬چاپ ششم‌‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر مجد‪.‬‬ ‫‪.15‬‬
‫ج‬‫جعف‪::‬ري لنگ‪::‬رودي‪ ،‬محم‪::‬د جعف‪::‬ر‪ ،)١٣٧٧(،‬ترمینول‪::‬وژی‌ حق‪::‬وق‪ ،‬ته‪::‬ران‌‪ ،‬انتش‪::‬ارات‌ کتابخ‪::‬انه‌گن ‌‬ ‫‪.16‬‬
‫دانش‌‪ ،‬چاپ‌ نهم‌‪.‬‬
‫جهانبخشي‪ ،‬كيانوش‪ ،)1388(،‬ضمانت اجراهاي نقض عالئم تجاري درحق‪::‬وق ايران و انگلس‪::‬تان‪،‬‬ ‫‪.17‬‬
‫پايان نامه دوره كارشناسي ارشد دانشگاه شهيد بهشتي ‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫خالقی‪ ،‬علی‪ ،)1390( ،‬آئین دادرسی کیفری‪ ،‬انتشارات شهردانش‬ ‫‪.18‬‬
‫رهبری ابراهیم ‪ ،)1388(،‬حقوق اسرار تجاری‪ ،‬انتشارات سمت تهران‪.‬‬ ‫‪.19‬‬
‫زرکالم‪ ،‬ستار‪،)١٣٨٨( ،‬حقوق مالکیت‌ ادبی‌ و هنري‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات سمت‌‪.‬‬ ‫‪.20‬‬
‫دلماس‪ ،‬مارتی م‪:‬یری‪ ،)1381(،‬نظامه‪:‬ای ب‪:‬زرگ سیاس‪:‬ت ‪،‬جن‪:‬ایی‪ ،‬جل‪:‬د اول‪ ،‬ترجم‪:‬ه علی حس‪:‬ین‬ ‫‪.21‬‬
‫نجفی ابرند آبادی ‪،‬تهران‪ ،‬نشر میزان ‪.‬‬
‫دهخدا‪ ،‬علی اکبر‪ ،)1373(،‬لغت نامه‪ ،‬جلد ‪ ،14‬نشر روزبه‌‪ ،‬ذیل‌ لغت معنوی‬ ‫‪.22‬‬
‫ساکت‌‪ ،‬محمد حسین‪ ،)١٣٧١(‌،‬حقوقشناسی‌‪ ،‬دیباچه‌ای‌ بر دانش‌ حق‪::‬وق‪ ،‬ته‪::‬ران‌‪ ،‬نشرنخس‪:‬ت‌‪ ،‬چ‪::‬اپ‌‬ ‫‪.23‬‬
‫اول‌‬
‫ش‪::‬فیعی ش‪::‬کیب‪ ،‬مرتض‪::‬ی‪ ،)1381 (،‬حم‪::‬ایت از ح‪::‬ق مول‪::‬ف؛ ق‪::‬وانین ملی و مق‪::‬ررات بین المللی‪،‬‬ ‫‪.24‬‬
‫تهران‪ :‬نشرخانه کـتاب‬
‫شایسته شرکت‪ ،)۱۳۸۹( ،‬حمایت از نشانه های جغرافیایی االشارات سمت‪.‬‬ ‫‪.25‬‬
‫شیخی‌‪ ،‬مریم‌‪ ،)١٣٩٦( ،‬راهبردهای‌ قانونگذاری‌ در حقوق مالکیت‌ صنعتی‌‪ ،‬چاپ چه‪::‬ارم‪ ،‬ته‪::‬ران‪،‬‬ ‫‪.26‬‬
‫نشر خرسندی‌‪.‬‬
‫شمس عبدالحمید‪ ،)1382(،‬حقوق مالکیت بر عالئم تجاری و صنعتی‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات سمت‬ ‫‪.27‬‬
‫چاپ اول‪.‬‬
‫ت از حقوق‬ ‫شبیری‌‪ ،‬سید حسن‌‪ ،‬سایر همکاران‪ ،)١٣٨٩( ،‬پیش‌نویس‌ الیح ‌ه قانون جـامع‌ حمایـ ‌‬ ‫‪.28‬‬
‫مالکیت‌ ادبی‌ و هنری‌ و حقوق مرتبط‌‪ ،‬تهران‪ :‬شورای‌ عالی‌ اطالع رسانی‌‪.‬‬
‫شهیدی‌‪ ،‬مهدی‌ ‪ ،)١٣٨٦(،‬حقوق مدنی‌‪ ،‬ج ‪ ،٤‬شروط ضمن‌ عقد‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات مجد‪.‬‬ ‫‪.29‬‬
‫ن ‪ ،)١٣٨٥(،‬دوره مقـدماتی‌ حقـوق مـدنی‌‪ ،‬ج ‪ ،٢‬قواعـد عمـومی‌ قراردادها‪،‬‬ ‫صفایی‌‪ ،‬سـید حسـی ‌‬ ‫‪.30‬‬
‫تهران‪ :‬نشر میزان‪.‬‬
‫ت حقــوق مــدنی‌ و حقــوق تطبیقـی‌‪ ،‬تهــران‌‪،‬‬ ‫صــفایی‌‪ ،‬ســید حــسین‪ ،)١٣٧٦(‌،‬مجموعــ ‌ه مقــاال ‌‬ ‫‪.31‬‬
‫انتــشارات‌ میــزان‌‪ ،‬چــاپ‌ اول‌‪.‬‬
‫ن بن‌ یوسف‌ ‪ ،)١٤٢٠(،‬تذکرۀ الفقهـاء‪ ،‬ج‪ ،١٠‬قـم‌‪ :‬مؤسسـ ‌ه آل البیـت‌ علیهم‌الس‪::‬الم‬ ‫عالم ‌ه حلی‌‪ ،‬حس ‌‬ ‫‪.32‬‬
‫حیاء التراث‬
‫کاتوزیــان‌‪ ،‬ناصـر‪ ،)١٣٧٨(،‬الــزام‌هــای‌ خــارج‌ از قــرارداد‪ ،‬مــسؤولیت‌ مــدنی‌‪ ،‬جلــد اول‌‪،‬‬ ‫‪.33‬‬
‫ت دانــشگا ‌ه تهران‌‪ ،‬چاپ‌ دوم‌‪.‬‬ ‫تهــران‌‪ ،‬انتــشارا ‌‬
‫کاتوزیان‪ ،‬ناصر ‪ ،)١٣٨٥(،‬دوره مقدماتی‌ حقوق مدنی‌‪ ،‬اعمال حق‪::‬وقی‌‪ ،‬ق‪::‬رارداد ‪ -‬ایقـاع‪ ،‬ته‪::‬ران‪:‬‬ ‫‪.34‬‬
‫شرکت‌ سهامی‌ انتشار‪.‬‬
‫کالرکسون سی ام‪ ،)1372(،‬دی تحلیل مبانی حقوق جزا‪ ،‬ترجمه حسين م‪:‬یر محم‪:‬د ص‪:‬ادقی ته‪:‬ران‬ ‫‪.35‬‬
‫انتشارات جهاد دانشگاهی علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی‬
‫کـاتوزیان‪ ،‬نـاصر‪ ،)1392(،‬حقوق مدنی اموال‌ و مالکیت‌‪ ،‬نشر میزان‬ ‫‪.36‬‬
‫كاتوزيان‪ ،‬نـاصر‌‪ ،)‌1376(،‬دوره مـقدماتي حقوق مدني‪ ،‬چاپ ششم‪ ،‬انتشارات ميزان‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪.37‬‬
‫فتحي زاده‪،‬امير هوشنگ و بزرگي‪ ،‬وحيد‪ ،)1383(،‬بايسته هاي الحاق به س‪::‬ازمان جه‪::‬اني تج‪::‬ارت‬ ‫‪.38‬‬
‫در زمينه حقوق مالكيت فكري ‪،‬شركت چاپ و نشر بازرگاني‪.‬‬
‫ن ‪ ،)١٣٩٢(،‬مق‪:‬دم ‌ه ای‌ ب‪::‬ر حق‪:‬وق م‪::‬الکیت‌ معن‪::‬وی‌‪ ،‬چ‪::‬اپ نهم‌‪ ،‬ته‪::‬ران‪ ،‬نش‪::‬ر‬ ‫میرحسینی‌‪ ،‬سیدحس‪::‬ی ‌‬ ‫‪.39‬‬
‫میزان‪.‬‬
‫تو‌پژوهــشهاي‌بازرگــانی‪‌،)١٣٧٣(‌،‬ســند نهــایی‌ دور اروگوئـه‌‪ ،‬گــات‌‪((،‬‬ ‫موســس ‌ه‌مطالعــا ‌‬ ‫‪.40‬‬
‫ت امور خارجه‌‪ ،‬چاپ‌اول‌‪.‬‬ ‫‪ ،GATT‬تهــران‌‪ ،‬انتــشارات‌ موسس ‌ه چاپ‌ و انتشارات‌ وزار ‌‬
‫میـر حــسینی‌‪،‬سید حــسن‌(‪ )١٣٨٥‬مقدمـه‌ای‌ بــر حقــوق مالکیــت‌ معنــوی‌‪،‬تهــران‌‪ ،‬نـشر میــزان‌‪،‬‬ ‫‪.41‬‬
‫چــاپ‌ دوم‌ بــا تجدیـد نظر‪.‬‬
‫ل حقـوق مالکیـت‌‬ ‫گ حقـوق مالکیـت‌ معن‪::‬وی‌‪،‬جلـد او ‌‬ ‫م‪::‬یر حس‪::‬ینی‌‪ ،‬س‪::‬ید حس ‪:‬ن‌(‪ )١٣٨٥‬فرهنـ ‌‬ ‫‪.42‬‬
‫صـنعتی‌‪ ،‬تهـران‌‪ ،‬نـشر میزان‌‪ ،‬چاپ‌ اول‌‪.‬‬
‫مهاجری علی‪ ،)۱۳۸۶( ،‬آئین رسیدگی در دادسرا‪ ،‬انتشارات فکرسازان‬ ‫‪.43‬‬

‫‪77‬‬
 ‫میرحسنی‪ ،‬سیدحسن‪ ،)۱۳۸۶ (،‬مقدمه ای نشر میزان‬ ‫‪.44‬‬
‫میرحسینی‪ ،‬سید حسن‪ ،)۱۳۸۷ (،‬حقوق اختراعات‪ ،‬نشر میزان‪.‬‬ ‫‪.45‬‬
‫میر حسینی‪ ،‬سید حسن‪ ،)1385( ،‬حقوق نشانه های جغرافیایی نشر‬ ‫‪.46‬‬
‫مدی‪ ،‬عبدالرسول‪ ، ) 1387(،‬تقریرات حقوق عالئم تجاری‪ ،‬دانشگاه‬ ‫‪.47‬‬
‫میر محمد صادقی حسین ‪ ،)۱۳۸۷(،‬جرائم علیه اموال و مالکیت نشر میزان‬ ‫‪.48‬‬
‫میر محمد صادقی‪ ،‬حسین‪ ،)۱۳۸۹ (،‬جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی‪ ،‬نشر میزان‬ ‫‪.49‬‬
‫متين دفتري‪ ،‬احمد‪ ،)1388(،‬آيين دادرسي مدني و بازرگاني‪ ،‬جلد ‪ ،2‬چاپ ‪ 3،‬ته‪::‬ران‪ ،‬انتش‪::‬ارات‬ ‫‪.50‬‬
‫مجد‪.‬‬
‫محم‪:::‬دي‪ ،‬ابوالحس‪:::‬ن‪،)1375( ،‬مب‪:::‬اني اس‪:::‬تنباط حق‪:::‬وق اس‪:::‬المي (اص‪:::‬ول فق‪:::‬ه)‪ ،‬چ‪:::‬اپ ‪، 9‬‬ ‫‪.51‬‬
‫تهران ‪،‬انتشارات دانشگاه تهران‪.‬‬
‫ت فک‪::‬ری‌ در محیط‌ اینترن‪::‬تی‌‪ ،‬چـاپ‬
‫ت کیفری‌ از حقوق م‪::‬الکی ‌‬
‫نظام الملکی‌‪ ،‬جعفر ‪ ،)١٣٩٧(،‬حمای ‌‬ ‫‪.52‬‬
‫سوم‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪.‬‬
‫نهريني‪ ،‬فريدون‪ ،)1390(،‬دستور موقت درحق‪::‬وق ايران و پژوهش‪::‬ي درحق‪::‬وق تط‪::‬بيقي ‪،‬چ‪::‬اپ ‪2،‬‬ ‫‪.53‬‬
‫تهران‪ ،‬انتشارات گنج دانش‪.‬‬
‫ن جهــاتی‌ تجــارت‌ و‬ ‫وکیـل‌ امیــر ســاعد‪ ،)١٣٨٣(،‬حمایــت‌ از مالکیـت‌ فکــری‌ در ســازما ‌‬ ‫‪.54‬‬
‫ت مجد‪ ،‬چاپ‌ اول‌‪.‬‬‫حقــوقایــران‌‪ ،‬تهــران‌‪ ،‬انتشارا ‌‬
‫مقاالت‬
‫اسالمی شیرزاد ‪ ،) 1388(،‬افشا و سرقت عالمت تجاری آثار حقوقی استفاده از یک عالمت قبل از‬ ‫‪.1‬‬
‫ثبت آن فصلنامه قضاوت‪ ،۵۷ ،‬صص‪۵۶-۵۴ .‬‬
‫اصالنی‪ ،‬حمیدرضا‪ ،)1381(،‬حق اختراع با لحاظ موافقتنامه تریپس»‪ ،‬پایان نامه کارشناسی ارشد‬ ‫‪.2‬‬
‫حقوق خصوصی دانشگاه تربیت مدرس‪.‬‬
‫اصالنی‪ ،‬حمیدرضا‪ ،)۱۳۸۶( ،‬درآمدی بر حمایت از حق اختراع در حقوق ایران و چالشهای‬ ‫‪.3‬‬
‫حقوقی الحاق به موافقتنامه تریپس‪ ،‬فصلنامه حقوق اسالمی ‪ ،)۱۳(۴‬صص ‪.۴۳-۷۲‬‬
‫اکبری‪ ،‬علیرضا‪ ،)1385(،‬حق مولف در اینترنت‪ ،‬فصلنامه کتاب‪ ،‬شماره ‪65‬‬ ‫‪.4‬‬
‫پورسید‪ ،‬تهران‪ ،)1386 (،‬قانون تجارت الکترونیک و نوآوری های آن فصلنامه حقوقی‬ ‫‪.5‬‬
‫دادگستری‪ ،‬شماره ‪. 59‬‬
‫ن جایگ‪::‬اه آن در قلم‪::‬رو عـلم‌‬‫حاتمی‪،‬علی اصغر‪«،)1374(،‬نگرشی بـر حـق مالکیت فکری‌ و تع‪::‬یی ‌‬ ‫‪.6‬‬
‫حقوق‌»‪،‬مجله علوم‌ اجـتماعی‌ و انـسانی‌ دانشگاه شیراز‪،‬شماره ‪ 1‬و ‪.2‬‬
‫حبيبا‪ ،‬س‪:‬عيد و ش‪:‬اكري‪ ،‬زه‪:‬را‪ ،)1389(،‬ت‪:‬دابير م‪:‬رزي درحم‪:‬ايت ازحق‪:‬وق م‪:‬الكيت فك‪:‬ري«‪،‬‬ ‫‪.7‬‬
‫فصلنامه پژوهشنامه بازرگاني‪ ،‬شماره ‪57‬‬
‫جوهری ‪،‬مهدی‪،‬صادقی‪،‬محمود‪،‬شهبازی نیا‪،‬مرتضی‪،‬مهاجری‪ ،‬علی‪ ،)1391(،‬اقدامات ت‪::‬امینی‬ ‫‪.8‬‬
‫و موق‪::‬تی در دع‪::‬اوی حق‪::‬وق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی(مطالع‪::‬ه تط‪::‬بیقی در حق‪::‬وق ای‪::‬ران و موافقتنام‪::‬ه‬
‫تریپس)‪ ،‬پژوهش های حقوق تطبیقی‪ ،‬دوره ‪ ،16‬شماره ‪ 1‬صص ‪21-1‬‬
‫جهانبخش‪::‬ي‪ ،‬كيانوش‪ ،)1388(،‬ض‪::‬مانت اجراه‪::‬اي نقض عالئم تج‪::‬اري درحق‪::‬وق ايران و‬ ‫‪.9‬‬
‫انگلستان‪ ،‬پايان نامه دوره كارشناسي ارشد دانشگاه شهيد بهشتي ‪.‬‬
‫س‪::‬اکی‪،‬ن‪::‬رگس‪ ،)1397(،‬نقض اينترن‪::‬تي حق‪::‬وق م‪::‬الكيت ص‪::‬نعتي‪،‬فص‪::‬لنامه علمی‪،‬حق‪::‬وقی ق‪::‬انونی‬ ‫‪.10‬‬
‫یار ‪،‬دوره دوم‪-‬شماره هشتم ‪-‬صص‪91-57‬‬
‫سیدین‪ ،‬علی و مهدی کارچانی‪ ،)1399 (،‬عالمت تجاری عام؛ اح‪::‬راز فق‪:‬دان و زوال تم‪::‬ایز بخش‪::‬ی‬ ‫‪.11‬‬
‫در پرتوی پرونده اکبرجوجه ‪،‬مجله حقوقی دادگستری‪ ،‬شماره ‪111‬‬
‫شیخی‪،‬مریم‪ ،)1386(،‬راهكارهاي كيفري مقابله با نقض حقوق مالكيت صنعتي‪:‬با لحاظ حقوق‬ ‫‪.12‬‬
‫تطبيقي‪،‬فقه و حقوق‪ ،‬سال چهارم‪ ،‬شمارة ‪ 13‬صص ‪202-177‬‬

‫‪78‬‬
 ‫شیخی‪ ،‬مریم‪ ،)1384(،‬بررسی ضمانت اجراهای حقوق مالکیت صنعتی با لحاظ موافقتنامه تریپس‬ ‫‪.13‬‬
‫پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی (گرایش حقوق مالکیت فکری)‪ ،‬دانشگاه تربیت‬
‫مدرس‪ ،‬مطالعات تربیتی‪.‬‬
‫شیخی‌‪،‬مریم‪ ،)١٣٨٥(‌،‬ضمانت‌ اجراهای‌ گمرکـی‌ نقـض‌ حقـوق مالکیـت‌ صـنعتی‌‪ ،‬مطالعـ ‌ه‬ ‫‪.14‬‬
‫تطبیقـی‌‪،‬مجلـ ‌ه پژوهـشهاي بازرگانی‌‪ ،‬شماره‌‪.٤١.‬‬
‫رئیسی‪ ،‬لیال‪،)1388(،‬نظام حل وفصل اختالفات حقوق مالکیت معنوی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات جنگل ‪.‬‬ ‫‪.15‬‬
‫زینالی‪ ،‬توحید‪ ،)1397(،‬دعاوی مالکیت معنوی در رویه دادگاهها‪ ،‬تهران‪:‬انتشارات چراغ دانش‬ ‫‪.16‬‬
‫زراعت ‪،‬عباس ‪، )1385( ،‬گذشت«در جرائم قابل گذشت »‪ ،‬فصلنامه حقوقی دادگستری ‪،۵۵‬‬ ‫‪.17‬‬
‫صص‪۹-۳۸ .‬‬
‫دبیر کل سازمان جهانی مالکیت معنوی‪ ،)1377(،‬نامه اتاق ‪،‬مالکیت معنوی مرز نمی شناسد‪ ،‬نامه‬ ‫‪.18‬‬
‫اتاق بازرگانی‪ ،‬ش ‪10‬‬
‫دهنو‪،‬اکبری‪،‬میثم‪،‬اکبری‪،‬آسیه‪،)1392(،‬حقوق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی‪ :‬تفس‪::‬یری ب‪::‬ر راهکاره‪::‬ای کیف‪::‬ری‬ ‫‪.19‬‬
‫قوانین ایران‪،‬سیاست علم و فناوری‪،‬سال ‪ 5‬شماره ‪ 3‬صص‪44-27‬‬
‫دلیر ‪،‬حمید ‪،)۱۳۸۹(،‬اموال مرتبط با جرم در نظام حقوقی ملی و بین المللی"‪ ،‬نشریه مأوی مورخ‬ ‫‪.20‬‬
‫‪.۱۳۸۹/۶/۲۹‬‬
‫صادقیان ندوشن‪ ،‬مهرداد‪ ،)1397(،‬بررسی تطبیقی لزوم ایجاد مراجع تخصصی رسیدگی به‬ ‫‪.21‬‬
‫دعاوی مالکیت معنوی‪ ،‬تهران‪ :‬دبیرخانه کمیسیو های تخصصی اتاق ایران‪.‬‬
‫ضیایی پرور‪ ،‬حمید‪،)1385 (،‬موسیقی در اینترنت ‪ ،‬مجله پژوهش و سنجش‪ ،‬سال‪ ، 13‬شماره ‪45‬‬ ‫‪.22‬‬
‫و ‪46‬‬
‫طارم سرم ‪،‬مسعود‪ ،)۱۳۸۵(،‬اهمیت اقتصادی بازرگانی حقوق مالکیت معنوی‪ ،‬همایش سازمان‬ ‫‪.23‬‬
‫ثبت اسناد و امالک تهران ‪ ۲۰‬و ‪ ۲۱‬آذرماه‪ ،‬صص‪.۳-۱۰ .‬‬
‫قاسمی‪ ،‬علیرضا‪ ،) 1382(،‬حمایت از حقوق پدیدآورندگان طرحهای صنعتی‪ ،‬پایان نامه کارشناسی‬ ‫‪.24‬‬
‫ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تربیت‪.‬‬
‫قاسمی حامد‪ ،‬عباس و غزل غفوری اص‪::‬ل ‪ ،)1395(،‬ل‪::‬زوم احی‪::‬ای دادگاهه‪::‬ای تج‪::‬اری در ای‪::‬ران‪،‬‬ ‫‪.25‬‬
‫فصلنامه تحقیقات حقوقی‪ ،‬دوره ‪ ، 19‬شماره ‪.73‬‬
‫قبولی‌ درافشان سید محمدمهدی‌ و محسـنی‌‪ ،‬سـعید ‪،)١٣٩5(،‬قواع‪:‬د ح‪:‬اکم ب‪:‬ر موض‪:‬وع و ش‪:‬رایطط‬ ‫‪.26‬‬
‫شکلی قرادادهای واگذاری حق‪:‬وق ناش‪::‬ی از ط‪::‬رح ه‪::‬ای ص‪::‬نعتی در حق‪:‬وق ای‪::‬ران و فرانس‪::‬ه‪،‬مچل‪::‬ه‬
‫مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز‪ ،‬دوره هشتم‪ ،‬شماره اول‪،‬صص‪.135-112‬‬
‫محسنی‪،‬مهدی‪،‬محسنی‪،‬محمد‪ ،)1400(،‬مسئولیت کیفری ناشی از نقض حقوق م‪::‬الکیت ص‪::‬نعتی در‬ ‫‪.27‬‬
‫نظام حقوقی ایران‪،‬فصلنامه علمی آراء ‪،‬دوره چهارم‪ -‬شماره ششم‪.148-123،‬‬
‫نظام ملکی‪،‬جعف‪::‬ر‪ ،)1400(،‬ارزی‪::‬ابی و امک‪::‬ان س‪::‬نجی مطل‪::‬وبیت مراج‪::‬ع قض‪::‬ایی اس‪::‬تثنایی ب‪::‬رای‬ ‫‪.28‬‬
‫رسیدگی به دعاوی و شکایات حقوق مالکیت صنعتی با تأکید بر حقوق ایران‪ ،‬مجل‪::‬ه حق‪::‬وقی‪ ،‬دورۀ‬
‫‪ ، ۸۶‬شمارۀ ‪، ۱۱۸‬صص ‪.368 -339‬‬
‫ورمزیار‪،‬ارزان فودی محمد‪ ،)1381(،‬حقوق عالئم تجاری با لح‪::‬اظ موافقتنام‪::‬ه ت‪::‬ریپس پای‪::‬ان نام‪::‬ه‬ ‫‪.29‬‬
‫کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه تربیت مدرس‪.‬‬
‫ویل‪ ،‬الکـس‪ ،‬تره‪ ،‬فرنسوا‪ ،)1975(،‬حقوق مدنی‪ ،‬تعهدات پرسی دالوز‪ ،‬چاپ سال‪ ،‬شماره ‪.۱۹۴‬‬ ‫‪.30‬‬
‫هداوند‪ ،‬مهدی ‪ ،)۱۳۸۴(،‬حقوق مالکیت صنعتی و قراردادهای بین اللملی لیسانس ماهنام‪::‬ه‪،‬ت‪::‬دبیر‪،‬‬ ‫‪.31‬‬
‫‪ ،۱۵۸‬صص ‪۳۶-۴۱‬‬
‫انگلیسی‬
‫‪1. Chavanne, Burst J,(1998), Droit de la Propriété Industrielle, Litec, Dalloz,‬‬
‫‪Français, N. 645ets .‬‬
‫‪2. Cornish. w.R,(1996),Cases and Materials on Intellectual Property, second‬‬
‫‪edition, SWeet& Maxwell.‬‬
‫‪79‬‬
3. Correa, Carlos E,(2000), IP and the WTO and Developing Countries, Zed
Books, England.
4. Chavane, Albert, Burst, Jean-Jacques, Azéma, Jacques et Galloux, Jean-
christophe ,(2006), Droit de la propriété industrielle, Paris, Dalloz,
6e éd.
5. Dean, Robert,(2000), The Law of Trade Secrets and Personal Secrets, Law
Book co, Australia.
6. Development ,(2003), Resource Book on Trips and Development.
7. Ezjak, Scott(2009), Protecting Trade secrets through Copyright, Duke Law
Journal, V981.1987.
8. Edris, kamel, (2003), Intellectual Property a Power Tool for Economic Growth,
WIPO Publication.
9. Enforcement of Intellectual Property Rights Provisional Measures or
Preliminary Evidence (Obtaining Information and Evidences in Infringement
Actions Legal Provisions and Practice in Hungary) , www. mie. org. hu/
konf07/Sovari. pdf.
10.kamel Edris,(2003), Intellectual Property a Power Tool for Economic Growth,
WIPO Publication.
11.Hedi, Nasheri,(2004),Addressing Gloal Scope of Intellectual Property
law,byNovember,www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/grants/208/334.
12.Pinyosinwat, Jumpol, (2010), A Model for Specialized Intellectual Property
Court in Developing Countries, A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the
Requirements for the Degree of Doctor of Laws, Faculty of Law, Waseda
University.
13.lankey, mikhael, Guid Book on Enforcement of Intellectual Property Right,
( 2006),queen marry intellectual property research institute.
14.Pierce Jennifer, & Iain Purvis,(2001), working with Technology, Law and
practice, First edition, sweet & Maxwell, London.
15.To Implement the Judicial Interpretation on the protection of Intellectual
PropertyRight from the Perspective of criminal law and Strengthening the
Judicial,protection,on,IPR,(2004),www.chinaipr
law.com/English/forum/forum63.htm.
16.TRIPs.IPRs Enforcement. Civil and Administrative procedures,(2002),
www .wto.org/ english/ teh wto-e/ whatis- e/ eol/e/wto 07-28.htm-9k.
17.Pollaud-Dulian, Fréderic ,(1999), Droit de la propriété industrielle, Paris,
Montchrestien.
18.Pollaud-Dulian, Fréderic ,(2005), Le droit d'auteure, Paris, Economaca. Terré,
François, Simler, Philippe et Lequette, Yves ,(1996),Droit civil, Les obligations,
Paris, Dalloz, 6e éd.
19.Holzapfelm, Henrik and Königs McDermott Will & Emery, martin,(2019),
Patents. Available at:
https://gettingthedealthrough.com/area/25/jurisdiction/11/patents-germany/

80
20.Heath, Christopher and Kamperman sanders, Anselm,(2005 ),Studies in
property and Industrial Copyright Law, Hart Publishing Oxford and Portland
,Oregon.
21.Resources Book on TRIPS and Development UNCTAD_ICTSD,1998.
22.Widd, Carina, and Lundegard, Joakim, Patent Litigation Strategies,
(2010),University of Gothenburg School of Business, Economics and Law.
23.WIPO ,(2016),Dessins et Modèles Industriels et l'Arrangement de La Haye:
Introduction, available at:
http://www.wipo.int/freepublications/fr/designs/429/wipo_pub_429. pdf.
24. WIPO Publication ,(2005), the Enforcement of Intellectual Property Rights: A
Case Book.
25.WIPO publication,(1996), Implications of the TRIPs Agreement on Treaties
administrated by WIPO.
26. WIPOPublication ,(2004), WIPO Intellectual property Hand Book.
27.UNCTAD/ICTSD/Capacity Bulding project on Intellectual property Rights and
substantive Development August ,(2004), TRIPs and development Resource
Book on Intellectual property Rights.
28.US department of state bureau of International Information Program( 2005)
Focus on Intellectual Property Right.
29.Seville, Catherine,(2009),EU Intellectual Property Law and Policy, Published
by Edward Elgar Publishing Limited.
30. www.wcomd.org

81