‫دولت جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫دانشگاه جوزجان‬
‫دانشکده اقتصاد‬
‫دیپارتمنت امور مالی و بانکی‬

‫منوگراف دوره لیسانس‬

‫تورم وتأثیرات آن باالی کشورهای رو به انکشاف‬

‫‪Inflation and its effects on developing countries‬‬

‫استاد راهنما‪ :‬پوهیالی احمد کنشکا ظهور‬

‫تهیه کننده‪ :‬کاظم سروری‬

‫جوزجان ‪ 5931................................................................................................................‬ه ش‬
 ‫پیشگفتار‬
‫ثنا وصفت آن ذات را سزاوار است که آسمان ها و زمین را آفرید‪ ،‬و درود بی پایان بر منجی عالم بشریت‬

‫حضرت محمد مصطفی (ص) که ما را با نور هدایت اش از ظلمت و جهل به سوی روشنی رهنمائی کرد‪ .‬سپاس‬

‫از خدای مهربان که مرا عنایت نمود تا در راه دانش گام بردارم و مدت چهارسال تحصیل خود را به پایان برسانم‬

‫و درخاتمه این دوره تحقیق هذا را به انجام رسانم‪ ،‬بنا بر مقررات وزارت تحصیالت عالی دولت جمهوری اسالمی‬

‫افغانستان عموم محصالن که دوره تحصیلی خود را به پایان میرسانند‪ ،‬مکلف اند که پایان نامه تحصیلی یا‬

‫(منوگراف) خویش را در رشته مربوطه خود تحریر بنمایند‪.‬‬

‫در ایتجا از تمام استادان نهایت گرامی و مهربانم سپاس گذاری نموده و بلخصوص از استاد محترم‬

‫پوهیالی احمد کنشکا"ظهور" به خاطر تمام کمک و همکاری های شان که در عرصه انتخاب موضوع‪ ،‬جمع‬

‫آوری مواد ‪ ،‬تهیه مونوگراف و ارایه آن ابراز امتنان و سپاس گذاری نمایم و با اطمینان کامل گفته میتوانم‬

‫که اگر همکاری های جناب محترم شان نبود من به خلق و تهیه این مونوگراف موفق نمیشدم‪ .‬و از درگاه ایزد‬

‫متعال برایشان موفقیت و سر بلندی در تمام عرصه های زندگی خواهانم‪.‬‬

‫دراخیر میخواهم از والدین گرامی ام که همواره درسخت ترین شرایط مرا به فراگیری علم و دانش تشویق‬

‫نمودند تشکر وسپاس گذاری نمایم ومیخواهم این اثر خود را که پایان نامه دوره لیسانس من است به پدر و‬

‫مادر گرانقدرام و همسری دوست داشتنی ام تقدیم کنم‪.‬‬

‫با احترام‬

‫کاظم" سروری"‬

‫فارغ التحصیل دیپارتمنت اموری مالی و بانکی‬

‫پوهنحی اقتصاد پوهنتون جوزجان سال‪5931‬‬

‫أ‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحات‬ ‫عناوین‬

‫پیشگفتار‪.......................................................................................................................................................‬أ‬

‫فصل اول‬
‫اصول و کلیات طرح تحقیق‬

‫‪ .1-1‬طرح مسأله(مقدمه) ‪1 ......................................................................................................................‬‬

‫‪ .2-1‬اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق ‪2..........................................................................‬‬

‫‪ .3-1‬اهداف تحقیق ‪9..................................................................................................‬‬

‫‪ .1-3-1‬اهداف اصلی تحقیق ‪9....................................................................................‬‬

‫‪ .2-3-1‬اهداف فرعی تحقیق ‪9...................................................................................‬‬

‫‪ .4-1‬سواالت تحقیق ‪9.................................................................................................‬‬

‫‪ .1-4-1‬سوال اصلی تحقیق ‪9.....................................................................................‬‬

‫‪ .2-4-1‬سواالت فرعی تحقیق ‪9..................................................................................‬‬

‫‪ .5-1‬فرضیه های تحقیق ‪4............................................................................................‬‬

‫‪ .6-1‬متغییرهای تحقیق ‪4.............................................................................................‬‬

‫‪ .1-6-1‬متغیر اصلی یا مستقل تحقیق‪4....................................................................... .‬‬

‫‪ .2-6-1‬متغیر وابسته یا متغیر فرعی‪4........................................................................ .‬‬

‫‪ .7-1‬روش تحقیق ‪4....................................................................................................‬‬

‫‪ . 8-1‬محدوده زمانی تحقیق ‪1......................................................................................‬‬

‫‪ .9-1‬محدودیت های تحقیق ‪1.......................................................................................‬‬

‫‪ .11-1‬ابزارهای تحقیق ‪1...............................................................................................‬‬

‫ب‬
‫‪ .11-1‬بررسی پیشینه تحقیق ‪6......................................................................................‬‬

‫‪ .12-1‬ساختار تحقیق ‪6................................................................................................‬‬

‫فصل دوم‬
‫تعاریف و مفهوم تورم‬

‫‪ .1-2‬تعریف تورم ‪7.....................................................................................................‬‬

‫‪ .2-2‬مفهوم تورم ‪8.....................................................................................................‬‬

‫‪ .3-2‬پیامد های اقتصادی تورم ‪3...................................................................................‬‬

‫‪ .4-2‬نرخ مطلوب تورم ‪51 ............................................................................................‬‬

‫‪ .5-2‬نظریات علما در مورد تورم‪55 ................................................................................‬‬

‫‪ .1-5-2‬نظریة طرفداران مقداری پول ‪52 ......................................................................‬‬

‫‪ .2-5-2‬نظریات تورم ناشی از فشار مصارف ‪52 ..............................................................‬‬

‫‪ .1-2-5-2‬قدرت انحصاری اتحادیه های کارگری ‪59 .....................................................‬‬

‫‪ .2-2-5-2‬قدرت انحصاری موسسات بزرگ ‪59 ...........................................................‬‬

‫‪ .3-2-5-2‬تورم ناشی از فشار مصارف مواد خام ‪54 .....................................................‬‬

‫‪ .3-5-2‬نظریات کالسیک ها در مورد تورم ‪54 ...............................................................‬‬

‫‪ .4-5-2‬نظریه کینز در مورد تورم‪56 ...........................................................................‬‬

‫‪ .5-5-2‬نظریة ریکاردو در رابطه به تورم ‪57 ..................................................................‬‬

‫‪ .6-5-2‬نظریة دیوید هیوم در مورد تورم ‪58 .................................................................‬‬

‫فصل سوم‬

‫انواع و اثرات تورم‬

‫‪ .1-3‬انواع تورم ‪25 .....................................................................................................‬‬

‫‪ .1-1-3‬تورم باز ‪25 ..................................................................................................‬‬

‫ت‬
‫‪ .2-1-3‬تورم خزنده ‪25 ............................................................................................‬‬

‫‪ .3-1-3‬تورم تازنده ‪25 ............................................................................................‬‬

‫‪.4-1-3‬تورم مهار شده ‪22 .........................................................................................‬‬

‫‪ .2-3‬اثرات تورم‪22 ....................................................................................................‬‬

‫‪ .1-2-3‬اثر توزیعی‪24 ..............................................................................................‬‬

‫‪ .2-2-3‬اثر تولیدی ‪24 .............................................................................................‬‬

‫‪ .3-2-3‬اثر تورم بردیون وروابط مالی ‪21 ......................................................................‬‬

‫‪ .3-3‬تأثیرات تورم برپرداخت ها ‪27 ...............................................................................‬‬

‫‪ .4-3‬تأثیر تورم بر درآمد ها ‪95 .....................................................................................‬‬

‫‪ .5-3‬تأثیر تورم بر درآمد تولید کنندگان ‪92 ....................................................................‬‬

‫‪ .6-3‬تأثیر تورم برعایدات صاحبان درآمدهای ثابت ‪92 .......................................................‬‬

‫‪ .7-3‬تأثیر تورم بر تخصیص عوامل تولید ‪92 ....................................................................‬‬

‫‪ .8-3‬علت های به وجود آمدن تورم ‪99 ...........................................................................‬‬

‫‪ .9-3‬راه های مهار تورم ‪99 ..........................................................................................‬‬

‫‪ .11-3‬اندازه گیری تورم‪94 ...........................................................................................‬‬

‫‪ .1-11-3‬شاخص تعدیل کنندة(‪94 ..................................................................... ) GNP‬‬

‫‪ .2-11-3‬شاخص قیمت مصرف کننده) ‪96 .............................................................. (CPI‬‬

‫‪ .3-11-3‬شاخص قیمت تولید کننده) ‪97 .............................................................. (PPI‬‬

‫فصل چهارم‬

‫عوامل بوجود آمدن و هزینه های تورم‬

‫‪ .1-4‬عوامل بوجود آمدن تورم‪98 ...................................................................................‬‬

‫‪ .1-1-4‬علل اقتصادی تورم‪98 ....................................................................................‬‬

‫‪ .1-1-1-4‬افزایش تقاضا نسبت به عرضه ‪98 ...............................................................‬‬

‫ث‬
‫‪ .2-1-1-4‬افزایش نا متناسب قدرت های خرید ‪93 .......................................................‬‬

‫‪ .3-1-1-4‬کشش ناپذیری عرضه و تقلیل کاالها ‪45 ......................................................‬‬

‫‪ .2-1-4‬علل ساختاری تورم ‪42 ..................................................................................‬‬

‫‪ .3-1-4‬علل روانی تورم ‪49 .......................................................................................‬‬

‫‪ .1-3-1-4‬حساسیت جامعه نسبت به تورم ‪44 ............................................................‬‬

‫‪ .2-3-1-4‬ترس از تورم محتمل الوقوع ‪44 .................................................................‬‬

‫‪ .3-3-1-4‬بد بینی نسبت به ارزش داخلی و خارجی پول ‪44 ..........................................‬‬

‫‪ .4-1-4‬علل عارضی تورم ‪44 .....................................................................................‬‬

‫‪ .5-1-4‬هزینه های تورم ‪41 ......................................................................................‬‬

‫‪ .1-5-1-4‬کاهش قدرت خرید؟ توهم تورم ‪41 ............................................................‬‬

‫‪ .2-5-1-4‬هزینه رفت وآمد ‪46 ...............................................................................‬‬

‫‪ .3-5-1-4‬هزینه های فهرست بها ‪48 .......................................................................‬‬

‫‪ .4-5-1-4‬سر در گمی و اغتشاش ناشی از تورم ‪43 .....................................................‬‬

‫‪ .5-5-1-4‬هزینه مربوط به تورم غیر قابل پیش بینی ‪11 ...............................................‬‬

‫فصل پنجم‬

‫سیاست های مبارزه با تورم‬

‫‪ .1-5‬مجادله بر ضد تورم از طریق وسایل سیاست پولی ‪12 ...................................................‬‬

‫‪ .1-1-5‬سیاست تنزیل (دسکونت) ‪12 ..........................................................................‬‬

‫‪ .2-1-5‬سیاست ذخیره حد اقل ‪19 .............................................................................‬‬

‫‪ .3-1-5‬سیاست مارکیت باز ‪19 ..................................................................................‬‬

‫‪ .4-1-5‬سیاست کریدتی محدود کننده‪19 ....................................................................‬‬

‫‪ .2-5‬مبارزه برضد تورم از طریق وسایل سیاست مالی ‪14 ....................................................‬‬

‫‪ .1-2-5‬مالیات ‪14 ...................................................................................................‬‬

‫ج‬
‫‪ .2-2-5‬قرضة عمومی‪14 ..........................................................................................‬‬

‫‪ .3-5‬سیاست ضد تورم داخلی‪14 ..................................................................................‬‬

‫‪ .4-5‬سیاست پنهان سازی تورم ‪11 ................................................................................‬‬

‫‪ .5-5‬سیاست مبارزه با تورم از طریق اسعار ‪11 .................................................................‬‬

‫نتیجه گیری‪18 ......................................................................................................... :‬‬

‫پیشنهادات‪13 .......................................................................................................... :‬‬

‫منابع و مآخذ‪61 ........................................................................................................ :‬‬

‫ح‬
 ‫فصل اول‬

‫اصول ومبانی کلیات طرح تحقیق‬

‫‪ .1-1‬طرح مسأله(مقدمه)‬
‫تورم و کاهش ارزش پول از پدیده های به شمار میرود که بشر از آنها رنج ها برده است و میبرد‪ .‬اثرات‬

‫منفی که تورم در عرصه های مختلف اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعی از خود برجای میگذارد همیشه‬

‫نگرانی بیشتر افراد جامعه را در پی داشته است‪ .‬گرچه بطور دائم یک گروه انسانهای که از این پدیدة شوم بهره‬

‫میبرند از هیچ گونه سعی و تالش در دامن زدن و سوء استفاده از آن دریغ نداشته اند‪ .‬زیرا در حالت تورمی‬

‫بیشترین ضرر متوجه افراد کم درآمد و کسانی میشود که دارای درآمد ثابت هستند و فاصله عایداتی بین‬

‫اکثریت مردم با درآمد کم و اقلیت مردم با درآمد باال روز بروز افزایش پیدا میکند‪.‬‬

‫در وضعیت تورمی وافزایش سطح عمومی قیمت ها ارزش مبادلة کاالها و خدمات افزایش میابد‪ .‬برعکس‬

‫قدرت خرید پول به همان نسبت پائین میآید‪ .‬در این وضعیت اگر کاهش ارزش و قدرت خرید پول در قرارداد‬

‫های مالی و روابط اقتصادی افراد‪ ،‬موسسات خصوصی و دولتی جبران شود‪ .‬وضع مالی و اقتصادی جامعه در‬

‫مقایسه با عدم جبران آن خیلی ها متفاوت خواهد شد و دارائی های فراوانی در اختیار افراد‪ ،‬موسسات خصوصی‬

‫و دولتی قرار خواهد گرفت‪.‬‬

‫روشن است که اگر این دارائی بسیار به نا حق در اختیار افراد‪ ،‬موسسات خصوصی و دولتی قرار گیرد‬

‫ستم بزرگی بر باالی افراد با درآمد کم در جامعه وارد میشود که در نتیجه منجر به کاهش فعالیت های اقتصادی‬

‫و یا رکود اقتصادی میگردد‪.‬‬

‫بناءً الزم دیدم که پایان نامه تحصیلی خویش را در رابطه با تورم و تأثیرات آن باالی کشورهای روبه‬

‫انکشاف به رشته تحریر بیآورم‪.‬‬

 ‫‪ .2-1‬اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق‬

‫تورم از جمله پدیدههایی است که میتواند آثار و تبعاتی مثبت و منفی به دنبال داشته باشد و مهمترین‬

‫اثر آن توزیعی است به نحوی که به نفع گروههای پردرآمد و به ضرر گروههای فقیر و کمدرآمد و حقوقبگیر‬

‫است‪ .‬به عبارت دیگر تورم به افراد دارای درآمدهای پولی ثابت‪ ،‬ضرر میزند و از قدرت خرید آنان میکاهد و‬

‫در مقابل‪ ،‬به نفع اغلب کسانی تمام میشود که درآمدهای پولی متغیر دارند‪.‬تورم همچنین هزینههای عمومی‬

‫دولت را افزایش داده و در نتیجه دولت را مجبور به کسب درآمد بیشتر یا استقراض از بانک مرکزی میکند‬

‫که در هر دو حالت ضربات جبران ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد میکند‪.‬‬

‫تورم در عصر حاضر‪ ،‬ابعاد اجتماعی و سیاسی گستردهای پیدا کردهاست‪ .‬دلیل این مسأله‪ ،‬ارتباط‬

‫تنگاتنگ تورم با زندگی افراد جامعهاست‪ .‬عالوه بر آن‪ ،‬ثبات سیاسی و اقتصادی یک کشور از طریق شاخصهای‬

‫متفاوتی سنجیده میشود که تورم از جمله آنهاست‪ .‬شعار بسیاری از نامزدهای ریاست جمهوری در کشورهای‬

‫در حال توسعه‪ ،‬کنترل و پایین آوردن روند رشد قیمتهاست‪ .‬از اینرو‪ ،‬تورم را میتوان که یکی از پیچیدهترین‪،‬‬

‫مهمترین و حساسترین مقوالت اقتصادی و اجتماعی عصر حاضر دانست و بررسی و تحلیل آن‪ ،‬میتواند نقش‬

‫بسزایی در تحلیل و تبیین مسائل اقتصادی داشته باشد‪ .‬با اینکه تورم باال به اقتصاد صدمه میزند‪ ،‬تورم منفی‬

‫یا کاهش یافتن قیمتها نیز پدیده مطلوب و خواستنی نیست‪ .‬وقتی قیمتها در حال کاهش هستند‪،‬‬

‫مصرفکنندگان با پیشبینی اینکه قیمتها در آینده کمتر خواهد شد خریدهای خود را تا جایی که میتوانند‬

‫به تاخیر میاندازند‪ .‬برای اقتصاد این به معنای فعالیت اقتصادی کمتر و رشد اقتصادی پایینتر است و برای‬

‫تولیدکنندگان به معنای درآمد دریافتی کمتر است‪.‬‬

‫اینک اکثر اقتصاددانان معتقدند که تورم پایین‪ ،‬باثبات و از همه مهمتر قابل پیشبینی‪ ،‬یک عامل خوب‬

‫برای اقتصاد است‪ .‬اگر تورم پایین و قابل پیشبینی باشد‪ ،‬آسانتر میتوان آن را در قراردادهای تعدیل قیمت و‬

‫نرخهای بهره گنجاند و اثرات اختاللزای تورم کاهش خواهد یافت‪ .‬به عالوه با دانستن اینکه قیمتها در آینده‪،‬‬

‫اندکی باالتر خواهند رفت‪ ،‬به مصرفکنندگان انگیزه میدهد تا خریدهایشان را زودتر انجام دهند که فعالیت‬

‫اقتصادی را تقویت میکند‪ .‬بیشتر بانکهای مرکزی هدف اصلی سیاستگذاری خود را تورم پایین و باثبات قرار‬

‫دادند که سیاست هدفگذاری تورم نامیده میشود‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪ .3-1‬اهداف تحقیق‬

‫اهداف که محقق در پی اجرای تحقیق است بشرح زیر خالصه می شود‪.‬‬

‫‪ .1-3-1‬اهداف اصلی تحقیق‬

‫شناسای وبرسی تورم و تأثیرات آن باالی کشورهای رو به انکشاف و راههای مجادله بر ضد تورم‪.‬‬

‫‪ .2-3-1‬اهداف فرعی تحقیق‬

‫‪ )1‬برسی تعاریف و مفهوم تورم‪.‬‬

‫‪ )2‬برسی و شناسایی نظریات علما در مورد تورم‪.‬‬

‫‪ )3‬برسی انواع و اثرات‪ ،‬اندازه گیری تورم‪.‬‬

‫‪ )4‬برسی عوامل بوجود آمدن تورم‪ ،‬علل های آن‪.‬‬

‫‪ )5‬برسی مجادله بر ضد تورم از طریق مسایل سیاست پولی‪.‬‬

‫‪ .4-1‬سواالت تحقیق‬

‫سواالت که ضمن این تحقیق سعی به پاسخ دهی آنها میشود‪:‬‬

‫‪ .1-4-1‬سوال اصلی تحقیق‬

‫عوامل به وجود آورندة تورم و اثرات آن باالی کشور های رو به انکشاف چیست؟ وسیاست های مبارزه با تورم‬

‫چگونه است؟‬

‫‪ .2-4-1‬سواالت فرعی تحقیق‬

‫‪ )1‬تورم چیست؟ آیا هر افزایشی در قیمت ها را می توان تورم نامید؟‬

‫‪ )2‬آیا میتواند تورم بر اثر میکانیزم طبیعی اقتصاد کشور بوجود بیاید؟‬

‫‪ )3‬آیا پیش بینی مردم در مورد افزایش سطح عمومی قیمت می تواند موجب تورم شود؟‬

‫‪ )4‬آیا میتوان نرخی را به عنوان یگانه نرخ مطلوب و بهینه برای تورم تعیین کرد؟‬

‫‪ )5‬آیا سیاست های (پولی‪ ،‬مالی‪ ،‬اسعار‪ ،‬پنهان سازی) میتوانند سیاست مجادله بر ضد تورم باشند؟‬

‫‪3‬‬
 ‫‪ .5-1‬فرضیه های تحقیق‬

‫‪ )a‬فرضیه اول‪ :‬تورم یکی از موانع اساسی رشد اقتصادی کشورها محسوب میشود‪ ،‬و موجب اخالل در‬

‫نظم اقتصادی و اجتماعی میشود‪.‬‬

‫‪ )b‬فرضیه دوم‪ :‬انواع مختلف تورم اثرات مثبت و منفی را نظر به حاالت اقتصادی باالی اقتصاد ملی وارد‬

‫میکند‪.‬‬

‫‪ )c‬فرضیه سوم‪ :‬بخش های گوناگون اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی بالخصوص ارزش های اخالقی جامعه‬

‫بشدت از تورم آسیب می بیند‪.‬‬

‫‪ )d‬فرضیه چهارم‪ :‬عوامل بوجود آورندة تورم شامل چهار مورد (اقتصادی‪ ،‬ساختاری‪ ،‬عارضی و روانی تورم)‬

‫می باشد‪.‬‬

‫‪ )e‬فرضیه پنجم‪ :‬توسط سیاست های مختلف مانند سیاست پولی‪ ،‬سیاست مالی‪ ،‬سیاست ضد تورم داخلی‬

‫و سیاست پنهان سازی تورم میتوان بر ضد تورم مبارزه و مجادله نمود‪.‬‬

‫‪ .6-1‬متغییرهای تحقیق‬

‫‪ .1-6-1‬متغیر اصلی یا مستقل تحقیق‪.‬‬

‫سایکل یا ادوار اقتصادی‪.‬‬

‫‪ .2-6-1‬متغیر وابسته یا متغیر فرعی‪.‬‬

‫تورم و تأثیرات آن باالی کشورهای رو به انکشاف‪.‬‬

‫‪ .7-1‬روش تحقیق‬

‫در تهیه این منوگراف از روش تحقیق کتابخانه ای استفاده شده است ‪.‬‬

‫‪ ‬شیوه های گردآوری معلومات‬

‫‪ ‬معلومات با استفاده از روش متن خوانی گردآوری شده است ‪.‬‬

‫‪ ‬استفاده از انترنیت‪.‬‬

‫‪ ‬همچنان باید یاد آوری کرد که دراین تحقیق از نوع تحقیق توصیفی استفاده شده است‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ . 8-1‬محدوده زمانی تحقیق‬

‫محدوده زمانی یک امر مهم برای هر پروسه تحقیق به شمار می آید تااینکه تحقیق کننده بتواند معلومات‬

‫موثق وجامع جمع آوری نماید‪ ،‬چون پروسه تحقیق نیازمند یک مدت طوالنی می باشد تا به پایه اکمال برسند‬

‫به آن هم بعضی ازتحقیقات میتواند درمحدوده زمانی کوتا و بعضی از تحقیقات علمی می تواند در محدوده‬

‫زمانی بلند تکمیل شود ‪.‬‬

‫محدوده زمانی تحقیق باید با درنظرداشت موضوع تحت تحقیق‪ ،‬روش تحقیق‪ ،‬مکان تحقیق‪ ،‬موجودیت‬

‫منابع ‪ ،‬همکاری نهادها و توانایی خود محقق تعین شود‪.‬‬

‫‪ .9-1‬محدودیت های تحقیق‬

‫بدون شک مشکالت و محدودیت ها درهر ساحه وجود دارد که انجام یک تحقیق علمی و تهیه یک‬

‫پایان نامه تحصیلی نیز از این امرمستثنی نیست‪ ،‬خصوصا در کشورهای رو به انکشاف همانند افغانستان که‬

‫هنوز تکنالوژی نهادینه نشده‪ ،‬نهادهای خواص معلومات دهی وجود ندارد و کتابخانه های خالی از کتاب همه‬

‫جا در برابر محققین که جانانه در پی علم بیداد می کند‪ .‬این مشکل بیشتر میباشد‪ .‬بنده نیز درجریان تهیه‬

‫این پایان نامه با برخی از محدودیت ها ومشکالت ها مواجه شدم که بعضی از آنها قرار ذیل است‪.‬‬

‫‪ ‬عدم موجودیت یک مرکز معلومات دهی منظم و قابل دسترس برای جمع آوری معلومات دست اول‪.‬‬

‫‪ ‬آمار های متفاوت ارایه شده از طرف نهادهای حکومتی در باره یک موضوع مشخص‪.‬‬

‫‪ ‬محدود بودن منابع اطالعاتی در مورد متغیر های تحقیق‪.‬‬

‫‪ ‬با همه این محدودیت ها تمام تالشها ی خود را در جهت دریافت حقیقتی که انتخاب نموده ام انجام‬

‫دادم وکوشش نمودم با حفظ امانت داری و سالمت ادای مسؤلیت نمایم خدا کند موثر واقع شود‪.‬‬

‫‪ .11-1‬ابزارهای تحقیق‬

‫در تهیه این پایان نامه سعی به عمل آمده است‪ .‬تا از کتب جدید‪ ،‬و معلومات موثق استفاده شود‪ .‬ابزارهای‬

‫بکار گرفته شده در انجام این تحقیق قرار ذیل است‪.‬‬

‫‪ ‬استفاده کتب‪ ،‬مربوط به موضوع‪.‬‬

‫‪ ‬جستجو درانترنت برای جمع آوری اطالعات ازمنابع خارجی‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ .11-1‬بررسی پیشینه تحقیق‬

‫کتاب های ذکر شده تا فعالً از جمله کتاب های هستند که در زمینه تحقیق شده اند‪.‬‬

‫‪ )a‬پول ارز و بانکدری‬

‫‪ )b‬مبانی اقتصاد‬

‫‪ )c‬کلیات علم اقتصاد‬

‫‪ )d‬سیاست های اقتصادی کالن‬

‫‪ .12-1‬ساختار تحقیق‬

‫این مجموعه علمی دارای پنج فصل میباشد که در فصل اول اصول و مبانی کلیات طرح تحقیق‪ ،‬در‬

‫فصل دوم تعاریف و مفهوم تورم و نظریات علما در مورد تورم‪ ،‬در فصل سوم انواع و اثرات تورم‪ ،‬در فصل چهارم‬

‫عوامل به وجود آمدن تورم‪ ،‬درفصل پنجم راجع به سیاست های مبارزه با تورم صحبت شده است‪.‬‬

‫در اخیر نتیجه گیری از موضوعات مطرح شده‪ ،‬پیشنهادات برای مسئولین امور مالی و پولی در کشورهای‬

‫روبه انکشاف در مورد موضوع تحت بررسی و منابع و مآخذ ذکر شده است‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فصل دوم‬

‫تعاریف و مفهوم تورم‬

‫‪ .1-2‬تعریف تورم‬

‫در مورد تورم باید یادآور شد که این اصطالح در اقتصاد از بدوی پیدایش انسانها وجود داشته و بشر آنرا‬

‫درک نموده و میشناسند‪ .‬بناءً در این فصل سعی میشود تا نافذترین مفاهیم و تعاریف همراه با نظریه های‬

‫جدید تورم مورد بررسی قرار گیرد ‪.‬‬

‫در مورد تورم تعاریف گوناگون از طرف علمای اقتصاد صورت گرفته است که در اینجا به ذکر مهمترین‬

‫تعریف آن اکتفا میشود‪.‬‬

‫اولین تعریف که در قرن ‪ 11‬مورد قبول بود تعریف طرفداران نظریة مقداری پول بوده که آنها تورم را‬

‫به مازاد پول و وسایل پرداخت در مقایسه با میزان حجم مبادالت تعریف کردند‪]134 :11[ .‬‬

‫تعریف دیگری در مورد تورم تعریف عالم اقتصاد بنام برانفینبرنر )‪(M.|Bronfenbrenner‬که وی دو نوع‬

‫تعریف را برای تورم ارائه کرده است‪.‬‬

‫‪ .1‬تورم عبارت است از شرایطی که در آن مازاد تقاضای عمومی وجود دارد‪ .‬یعنی پول زیاد در تعقیب‬

‫کاالی کم است‪.‬‬

‫‪ .2‬تورم عبارت است از افزایش حجم پول یا درآمد پولی به مفهوم کل یا سرانه آن‪.‬‬

‫در تعریف اول تورم را میتوان به وسیلة عامل تقاضا در بازار کاال تعقیب کرد و در تعریف دوم تورم نتیجهً تغیر‬

‫در عرضه پول معرفی شده است ‪.‬‬

‫عالم دیگری بنام میلتون فریدمن )‪ (Melton fredman‬تورم را چنین تعریف نموده است ‪.‬‬

‫تورم عبارت است از کاهش ارزش پول در خارج از کشور که بوسیلة نرخ اسعار در قیمت اسمی اش‬

‫تقاضای مازاد وجود دارد ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫این تعریف تورم بر روی مظاهر خارجی سطح عمومی قیمت ها تأکید دارد و در این تعریف تورم به‬

‫وسیلة نوسانات نرخ ارز اندازه گیری میشود که تحت شرایط خاصی وسیلة مناسبی برای اقتصادهای باز میباشد‪.‬‬

‫عدة دیگری تورم را به افزایش تقاضای مجموعی نسبت به عرضه مجموعی میدانند که مشهورترین تعریف آنها‬

‫تعریف خانم جان رابینسون انگلیسی و ژان مارشال فرانسوی است ‪.‬‬

‫خانم جان رابینسون تورم را چنین تعریف نمود است‪ .‬تورم عبارت از نوعی افزایش نا محدود و نا منظم‬

‫قیمت ها است‪.‬‬

‫ژان مار شال عقیده داشت که تورم عبارت از بلند رفتن قیمت ها است‪ .‬ولی در حقیقت تورم عبارت از‬

‫بلند رفتن و افزایش قیمت ها است که این افزایش باعث تعادل اقتصادی نشده و اگر دولت بی تفاوت بماند و‬

‫مقامات پولی کشورها قبالً وارد عمل نشوند‪ .‬در نتیجه منجر به نوسانات و بعداً از بین رفتن و صلب اعتبار پول‬

‫رائج کشور خواهد شد که این مسئله برای اقتصاد یک کشور خیلی ها مهلک و خطرناک خواهد بود‪]414 :3[ .‬‬

‫‪ .2-2‬مفهوم تورم‬

‫افزایش بی اندازه و صعودی قیمت ها که به آن تورم نامیده میشود ‪ .‬یکی از موانع رشد اقتصادی در‬

‫کشورها به شمار میآید‪.‬‬

‫تورم قدرت خرید افراد را کاهش داده و موجب اختالل در نظم اقتصادی و اجتماعی خواهد شد‪.‬‬

‫کلمه تورم از کلمه التین گرفته شده و به معنی «دمیدن» میباشد و ظاهراً برای اولین بار در جنگ های داخلی‬

‫امریکا بین سال های ‪ 1481-1481‬مورد استفاده قرار گرفت در این زمان قیمت ها به علت افزایش فراوان‬

‫حجم پول‪ ،‬افزایش قابل توجهی نموده بود‪.‬‬

‫چنانچه گفتیم تورم یعنی افزایش سطح عمومی قیمت ها در اقتصاد البته باید گفت که هر افزایش‬

‫قیمت ها الزاماً تورم محسوب نمیشود‪ .‬قیمت برخی از کاالها به دلیل خاص ( مثالً با توجه به فصول سال)‬

‫ممکن است افزایش و یا کاهش پیدا کند‪ .‬وقتی از تورم صحبت میشود منظور افزایش ممتد سطح عمومی‬

‫قیمت ها است که در چند سال اخیر مهمترین مشکل اقتصادی آنها شده است‪ .‬در دوره های گذشته نیز تورم‬

‫به صورت خطرجدی بر ای ثبات ملی بخشی از کشورها جلوه گر شده است ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫در اینجا الزم است تا برای درک آثار تخریبی تورم‪ ،‬اثرات وحشتناک حالت تورمی آلمان در سال ‪1123‬‬

‫را به خاطر آوریم‪.‬‬

‫با این همه تورم ها که قبل از جنگ جهانی دوم اتفاق میافتادند انعکاسی بودند از بحران ملی خاص که‬

‫مقدم بر پائین رفتن ارزش پول در جریان بودند‪ .‬جنگهای پر خرج و آثار بعدی آنها اساساً به عنوان منابعی فوق‬

‫العاده مؤثر در ایجاد فشارهای تورمی مورد قبول قرار گرفته اند‪ .‬جنگ های ویتنام و کوریا را میتوان نام برد و‬

‫مثال تازه از این پدیده باستانی دانست‪ .‬در چنین دوره ها دولت ها در اقدام به بهره کشی هرچه بیشتر از منابع‬

‫اقتصادی جنگی در تنگنا قرار گرفته غالباً به آسانترین راه توسل جسته اند و با انتشار پول منابع مالی الزم‬

‫برای خرید اسلحه و پرداخت حقوق سربازان و غیره را تأمین کردند‪ .‬بناءً در اقتصاد که اساساً تا آخرین حد‬

‫تحت فشار تولیدات الزم برای انجام مؤثر جنگ میباشد‪.‬‬

‫انتشار پول اضافی توسط دولت به ساده گی تبدیل به وسیلة در باال بردن قیمت های محصوالت محدود‬

‫آن در اقتصاد میشود‪ .‬انتشار مداوم پول توسط دولت در چنین شرایطی به ایجاد تمایل مداوم و مقاوم در افزایش‬

‫قیمت ها خواهد انجامید و باالخره باعث بوجود آمدن تورم خواهد شد‪.‬‬

‫در افغانستان نیز تورم از زمانهای قدیم وجود داشته ولی در مدت ‪ 24‬سال جنگ این تورم به اوج خود‬

‫رسید‪ .‬طوریکه هر گروه و تنظیم بخاطر دوام حیاتش و پرداخت مصارف جنگ دست به نشر پول زدند که این‬

‫افزایش بی حد و بی اندازه پول در اقتصاد باعث پائین آمدن ارزش پول در مقابل اسعار خارجی گردیده و سبب‬

‫بلند رفتن قیمت ها گردیده که بلند رفتن قیمت ها باعث بوجود امدن فقر‪ ،‬گرسنگی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬فقر فرهنگی و‬

‫صدها امراض مهلک اقتصادی و اجتماعی گردیده که علت اش همه و همه وجود تورم در این کشور بوده که‬

‫کشور عزیز ما را از قافله رونق اقتصادی و تمدن امروزی برای ‪ 51‬سال به عقب زد‪.‬‬

‫‪ .3-2‬پیامد های اقتصادی تورم‬

‫بدون تردید تمام مدیران بانک مرکزی کشورهای دنیا بر این نکته اتفاق نظر دارند که مهار تورم یکی از‬

‫ماموریت های اصلی آنان است‪ .‬پدیده تورم‪ -‬بسته به شدت و ضعف آن‪ -‬درهر کشورتبعات‪ ،‬مشکالت و نابسامانی‬

‫های بسیاری را بر یک اقتصاد تحمیل میکند‪ .‬البته باید یادآور شد که وقتی ما از تورم صحبت می کنیم منظور‬

‫ما از تورم آن نیست که قیمت همه کاالها همزمان وبا نرخ یکسان افزایش یابد‪ .‬در واقع افزایش قیمت ها به‬

‫‪9‬‬
‫صورت نسبی صورت میگیرد‪ ،‬یعنی قیمت برخی کاال افزایش شدید و قیمت برخی دیگری از کاالها افزایش‬

‫اندک دارند‪ .‬یا حتی ممکن است اصال افزایش نداشته باشد‪ .‬این ناهمگونی در افزایش قیمت کاالها دو پیامد‬

‫مسلم و قطعی دارد‪ .‬نخست آنکه توزیع ثروت ودرآمد را به نفع عده ای ویا به ضرری عده ای دیگر به هم می‬

‫زند‪ .‬تورم در سال های پایانی دهه هفتاد وسالهای آغازین دهه هشتاد هجری شمسیی سبب شد قیمت ثروت‬

‫ها مانند زمین و امالک چند برابر شود‪ .‬در نتیجه ملکی که به عنوان مثال‪ ،‬درسال ‪ 1331‬پنج میلیون تومان‬

‫ارزش داشت در سال ‪ 1343‬به سی میلیون تومان معامله می گردید‪ .‬بر خالف این‪ ،‬ارزش دارایی های مثال‬

‫سپرده های مدت دار بانکی به نسبت امالک به شدت افت کرد‪ .‬بنا به فرض اگر افرادی در همان سال ‪1331‬‬

‫دارای سپرده های مدت دار بانکی به ارزش پنج میلیون تومان بوده اند و آنرا به ازای دریافت سود معینی‬

‫خریداری کرده باشد اکنون نمی تواند با در یافت کل سپرده و سودهای حاصل از آن حتی یک بخش ازملک‬

‫باال را خریداری کنند‪.‬‬

‫عالوه بر اثر باز توزیعی‪ ،‬تورم ممکن است به کارایی اقتصادی لطمه وارد کند‪ .‬آسیب تورم به کارایی‬

‫اقتصادی به صورت انحراف(غیر واقعی ساختن) قیمت ها و عالیم قیمتی بروز میکند‪ .‬در تورم پایین اگر قیمت‬

‫بازاری کاالها و خدمات افزایش باید هم فروشنده وهم خریدار درک می کند که شرایط عرضه ویا تقاضا برای‬

‫آن کاال یا خدمت تغییر کرده است‪ .‬اما اگر تورم در اقتصاد وجود داشته باشد تفکیک و تشخیص میان تغییر‬

‫قیمت های نسبی و عمومی دشوار می شود‪ .‬در نتیجه منابع به سمت فعالیت های که در نتیجه تورم مواجه یا‬

‫سود آوری باالست هدایت می شود و لذا تخصیص منابع از تخصیص بهینه منحرف می شود‪.‬‬

‫‪ .4-2‬نرخ مطلوب تورم‬

‫سیاست گذاران و متولیان امور اقتصادی هر کشور تحقق سه هدف عمده مربوط به اقتصاد کالن در یک‬

‫کشور را در صدر اولویت های اقتصادی خود قرار می دهند این سه هدف عبارت اند از (رشد اقتصادی‪ ،‬اشتغال‬

‫کامل و ثبات قیمت ها) اما در اینجا ما در مورد ثبات قیمت ها که به چه معناست و روند مطلوب قیمت ها در‬

‫بلند مدت باید چگونه باشد بحث می کنیم‪.‬‬

‫برخی کارشناسان اقتصاد کالن بر مزایای تورم نسبتاً پایین و ثبات نسبی قیمت ها تاکید دارند‪ .‬برخی‬

‫دیگر براین باوراند که نرخ صفر نرخ بهینه تورم است‪ .‬استدالل این گروه این است که مردم برای داشتن تصویری‬

‫‪10‬‬
‫روشن و قابل پیش بینی از آینده برای برنامه ریزی و سرمایه گذاری الزم است با تورم بسیار پایین یا حتی‬

‫صفر مواجه باشند‪ .‬برخی دیگر از اقتصاد دانان بر این باور اند که تورم صفر در یک اقتصاد رکود وبیکاری را‬

‫تشدید می کند‪ .‬دلیل این امر نیز این است که بر اساس فرض تورم صفر سطح متوسط دستمزدها باید ثابت‬

‫باشد‪ .‬ثبات سطح متوسط دستمزدها از متوسط دستمزدهای رو به افزایش و رو به کاهش بدست می آید‪ .‬و این‬

‫امر زمانی تحقق می یابد که برخی از دستمزدها کاهش یابند و برخی از دیگر افزایش یابند‪ .‬اما مطالعات نشان‬

‫می دهد که معموال دستمزدها نسبت به کاهش چسپندگی دارند‪ .‬چسپندگی دستمزدها به این معنی است که‬

‫افراد نسبت به کاهش دستمزدهایشان مقاومت نشان می دهد از زاویه اقتصاد کالن مدلول این تحلیل این است‬

‫که تورم صفر‪ -‬در مقایسه با تورم با نرخ ‪ 4-3‬درصد با سطح باالتری از بیکاری پایدار وسطح کمتری از تولید‬

‫همراه است ‪.‬‬

‫به عباره دیگر تورم صفر نیز مانند نرخ های باالی تورم ناکارای در تخصیص منابع به بار خواهد آورد‪.‬‬

‫خالصه آن که هر چند هیچ نرخی به طوری معین و مشخص به عنوان یگانه نرخ مطلوب و بهینه تورم مورد‬

‫اتفاق اقتصاد دانان قرار ندارد اما تقریباً غالب اقتصاد دانان بر این نکته اتفاق دارند که افزایش پیش بینی پذیر‬

‫و مالیم درسطح عمومی قیمت ها فضای مناسبی برای رشد سالم اقتصادی فراهم می کند‪.‬‬

‫‪ .5-2‬نظریات علما در مورد تورم‬

‫مسأله تجزیه و تحلیل منشأ فشارهای تورمی بزرگترین مسألة است که علم اقتصاد در سالهای ‪1131‬‬

‫در پیشروی خویش داشته و دارد‪ .‬تسریع نگرانی آور تورم در تمامی جهان غرب از اواخر سال های ‪1181‬‬

‫اقتصاد دانان را به بررسی مجدد و روشن کردن عقاید شان در زمینة نیروهای که باعث نوسانات شدید در سطح‬

‫قیمت ها میشود‪ .‬مجبور کرده است‪ .‬در نتیجة چند سال اخیر شاهد پیدایش حجم عظیم از نوشته های تخصصی‬

‫در زمینة تورم بوده است‪.‬‬

‫ما در کوشش خود برای طبقه بندی برداشتهای مختلف در زمینة تجزیه و تحلیل مسأله تورم به بحثی‬

‫پیرامون نظریات علمای اقتصادی میپردازیم‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ .1-5-2‬نظریة طرفداران مقداری پول‬

‫این مکتب تورم را منحصراً پدیدة از افزایش عرضه پول در نظر میگیرد‪ .‬اقتصاددانان پیرو این مکتب‬

‫بخصوص تحت تأثیر شدید این پدیده هستند که تجزیه تاریخی نمایشگر این واقعیت است که هر تورمی که تا‬

‫حدی به درازا کشیده است‪ .‬در اثر افزایش حجم موجودی پول ایجاد شده است‪ .‬آنان این مسأله را شاهد کافی‬

‫تاریخ در تأید نظریاتشان میدانند‪ .‬مثال کالسیک در زمینه رابطه بین افزایش حجم پول و تورم همانا سرازیر‬

‫شدن طال و نقره به کشورهای اروپائی در اثر فتح امریکا توسط اسپانیا میباشد‪ .‬مثال دیگری که در این زمینه‬

‫مرتباً ذکر میشود تورمی است که در دوران سلطنت تئودور ها در انگلستان اتفاق افتاد‪ .‬اقتصاددانان پیرو مکتب‬

‫پولی معتقد بودند که همین مسایل در اقتصادی که عرضه پول به جای آنکه توسط در دسترس بودن طال تعین‬

‫شود از طرف بانک مرکزی کشور و در مواجه با مسئله پولی در جریان در کشور انجام میشود‪ ،‬مطرح خواهد‬

‫شد‪ .‬و هرچند دورهً که در آن عرضه پول به مقدار موجودی طال بانک مرکزی محدود میشد‪ ،‬به گذشته ها‬

‫تعلق میگرفت‪ .‬چنانکه مالحظه میشود اقتصاددانان پولی معتقد اند که تنها راه مهار کردن تورم عبارت است از‬

‫اقدام مصممانة دولت به محدود کردن افزایش در عرضه پول ‪.‬‬

‫‪ .2-5-2‬نظریات تورم ناشی از فشار مصارف‬

‫این مکتب منشأ اساسی فشار های تورمی را عواملی میدانند که اساساً عوامل اقتصادی نیستند‪ .‬از نظر‬

‫آنها نیروهای اجتماعی و سیاسی منشأ اساسی فشار های تورمی هستند و بنابر این علم اقتصاد قادر به تجزیه‬

‫و تحلیل آن نیست‪ .‬بر اساس این نظریات بجای اینکه در بررسی تورم به تحلیل عملیات بانکهای مرکزی‬

‫بپردازیم‪ .‬روش بسیار مفیدتر این کار عبارت است از نوعی تجزیه و تحلیل مبتنی بر جامعه شناسی از تضادهای‬

‫بین طبقات و گروهای اجتماعی برای دریافت سهم زیادتری ازدرآمد ملی ‪.‬‬

‫این مکتب مدعی است که درک اقناع کنندة تورم بدون مطالعة کامل چار چوب نهادی جامعه که در‬

‫داخل آن مزدها و قیمت ها تعین میگردد‪ ،‬غیر ممکن است‪ .‬در حقیقت در این نظریه سعی میشود که علل‬

‫افزایش قیمت ها در شرایط که اقتصاد در حالت اشتغال کامل قرار ندارد‪ ،‬تشریح گردد‪ .‬در سالهای اخیر نظریه‬

‫فشار مصارف برای تبین تورمی مالیمی که در کشورهای توسعه یافته اتفاق افتاده (مانند بحران سال های‬

‫‪12‬‬
‫‪ )1133 -1135‬مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬اساساً سه دلیل برای تورم ناشی از فشار مصارف وجود دارد‪.‬‬

‫قدرت انحصاری اتحادیه های کارگری‪ ،‬قدرت انحصاری موسسات بزرگ و افزایش در قیمت های مواد خام‪.‬‬

‫‪ .1-2-5-2‬قدرت انحصاری اتحادیه های کارگری‬

‫بسیاری از مردم تصور میکنند که این اتحادیه های کارگری هستند که باعث تورم میشوند آنها چنین‬

‫استدالل میکنند که اتحادیه های کارگری در شرایط متقاضی افزایش دستمزد های شان میشوند که تضمین‬

‫برای افزایش بهره وری نیروی کار وجود ندارد‪ .‬پس قدرت اتحادیه های کارگری باید به تقاضای آنها جواب‬

‫مثبت داده و دستمزد های شان را باال ببرند‪ ،‬اما با افزایش دستمزد ها مصارف نهائی تولید نیز باالتر خواهد‬

‫رفت‪ .‬در چنین شرایطی تولید کننده گان بخاطر اینکه سود شان را حد اکثر نمایند اقدام به افزایش قیمت ها‬

‫مینمایند‪.‬‬

‫در هر حال استدالل قدرت اتحادیه های کارگری مبنی بر این است که اتحادیه های کارگری در بازار‬

‫کار از قدرت انحصاری برخوردار اند و بعضی از اتحادیه های کارگری آنچنان قوی هستند که میتوانند حتی‬

‫بدون آنکه افزایش در بهره وری کار بوجود آید افزایش دستمزدها را به کار فرمایان تحمیل نمایند‪ .‬تورم ناشی‬

‫از فشار مصارف میتواند حتی وقتی که تقاضای اضافی برای کاالها و خدمات وجود ندارد و اقتصاد در سطح‬

‫پائین تر از اشتغال کامل قرار دارد نیز اتفاق افتد‪.‬‬

‫‪ .2-2-5-2‬قدرت انحصاری موسسات بزرگ‬

‫دومین دلیل نظریه فشار مصارف وقتی است که قدرت انحصاری موسسات بزرگ آنها را قادر به افزایش‬

‫قیمت میسازد‪ .‬احتماالً موسسات و شرکت های بزرگ که از قدرت انحصاری برخوردار اند میتوانند به منظور‬

‫افزایش سود آوری‪ ،‬اقدام به افزایش قیمت ها نمایند که در این صورت مصارف زنده گی افزایش میآبد‪.‬‬

‫در چنین شرایطی که کارگران با توجه به کاهش که در سطح زنده گی آنها بوجود میآید‪ ،‬تقاضای افزایش‬

‫دستمزد پولی را مینمایند‪ ،‬با افزایش دستمزدها موسسات مجدداً بخاطر افزایش مفاد قیمت ها را افزایش‬

‫میدهند‪ .‬بدین ترتیب مالحظه میگردد که یک دور قیمت دستمزد‪ ،‬در جامعه بوجود میآید‪ .‬البته نکته قابل‬

‫توجه آن است که این تجزیه و تحلیل با این فرض که موسسات انحصاری همیشه حد اکثر کننده سود میباشد‪،‬‬

‫‪13‬‬
‫سازگاری ندارد‪ .‬زیرا اگر سود آوری موسسات حد اکثر باشد در اینصورت موسسه انحصاری دیگر نمیتواند ناگهان‬

‫قیمت ها را بخاطر افزایش منافع باال ببرد‪.‬‬

‫‪ .3-2-5-2‬تورم ناشی از فشار مصارف مواد خام‬

‫از سال های ‪ 1133‬تا ‪ 1134‬افزایش قیمت نفت و دیگر انرژیها منجر به نوع جدید از تورم ناشی از فشار‬

‫مصارف گردید‪ .‬از این جهت این تورم را ناشی از فشار مصارف گویند که به نظر میرسد ناشی از مصارف مواد‬

‫خام که در این دوران افزایش پیوسته ای داشته است باشد‪ .‬در سال های مذکور به ویژه پیش از تحریم نفتی‬

‫اعراب علیه غرب که بین سال های ‪1133‬و ‪ 1134‬صورت گرفت قیمت ذغال سنگ‪ ،‬نفت ‪ ،‬گاز طبیعی و دیگر‬

‫نهادهای اصلی تولید گرانتر گردید‪.‬‬

‫به هر حال اینکه افزایش قیمت ناشی از فشار مصارف به دلیل قدرت انحصاری اتحادیه های کارگری‬

‫قدرت انحصاری موسسات بزرگ و یا افزایش قیمت مواد خام باشد‪ .‬نتیجه آن افزایش مصارف تولید بوده واز‬

‫این رو واژه تورم ناشی از فشاری مصارف برای آن بکار رفته است‪]18-1 :2[ .‬‬

‫‪ .3-5-2‬نظریات کالسیک ها در مورد تورم‬

‫بر اساس نظریات کالسیکها افزایش در عرضه پول به شرط آنکه سرعت گردش پول ثابت باشد‪ .‬به‬

‫افزایش مخارج مجموعی پول منتهی میشود‪ .‬زیرا از نظر کالسیکها اقتصاد تقریباً در حالت اشتغال کامل بوده‬

‫و افزایش تقاضا برای کاالها و خدمات تنها قیمت ها را باال خواهد برد‪ .‬به همین دلیل است که از نظر اقتصاددانان‬

‫کالسیک تورم یک پدیده پولی است‪ .‬زیرا در یک اقتصاد در حال رشد عرضه پول نیز رشد میکند و اغلب کشور‬

‫ها بالخصوص کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته که رشد اقتصادی را تجربه کرده اند در این کشور ها‬

‫تولید کاالها و خدمات با توجه به افزایش نیروی کار نیز رشد بهر وری افزایش یافته است‪.‬‬

‫چنانچه گفتیم طرفداران نظریه مقداری پول اعتقاد داشتند که سطح درآمد واقعی توسط مجموعه ای‬

‫از روابط که مستقل از حجم موجودی پول میباشد تعین و تثبیت میشود‪ .‬در حقیقت نظریه پردازان مورد نظر‬

‫از این هم فراتر رفته و بیان میداشتند که در یک اقتصاد رقابتی یعنی اقتصاد که در آن مزدها و قیمت ها‬

‫میتواند آزادانه تحت تأثیر فشارهای بازار نوسان داشته باشد‪ ،‬تمایل خود بخودی برای حصول به اشتغال کامل‬

‫‪14‬‬
‫وجود دارد‪ .‬این مسأله یکی از مهمترین پایه های اقتصاد کالسیک میباشد و نظریه مقداری پول فقط قسمتی‬

‫از این مکتب اقتصادی را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫برای درک این مسأله قسمتی از فرضیات بسیار مهم را وارد بحث میسازیم‪ ،‬در اولین قدم فرض میکنیم‬

‫که تمامی بازار کار فقط یک بازار بزرگ و همگون میباشد و بنابراین میتوانیم از مسایل چون بازار کار‪ ،‬تقاضای‬

‫کار‪ ،‬عرضه کار و غیره صحبت کنیم‪ .‬پیش از درنظر گرفتن این فرض میتوانیم وجود تورم را در بازار کار نسبت‬

‫به بازارهای دیگر بررسی کنیم به این معنی که به این مسأله بپردازیم که چه عوامل عرضه و تقاضای کار را‬

‫تعین میکند‪.‬‬

‫در ابتدأ به تقاضا برای کار میپردازیم‪ ،‬نظریه اقتصاد کالسیک در ساده ترین صورت خود چنین بیان‬

‫میدارد که هر چه مصرف بکار گرفتن نیروی کار کمتر باشد کارگران بیشتر استخدام خواهد شد‪ .‬به عبارت‬

‫دیگر کار فرمایان نرخ مزد پولی را با قیمت کاالهای که میفروشند مقایسه خواهند کرد و بر اساس این مقایسه‬

‫تصمیم خواهند گرفت که چه مقدار کارگر بکار بگیرند‪ .‬واضح است که در چنین وضعیتی هرگونه کاهش در‬

‫نرخ مزد پول در مقایسه با قیمت فروش تولید او باعث خواهد شد که استخدام کارگر سودآور بوده و از تورم‬

‫جلوگیری شود‪ .‬این نظریه بر دو فرضیه زیر استوار است‪.‬‬

‫الف‪ -‬بتدریج که استخدام کارگر جدید افزایش میآبد‪ ،‬هرکارگر جدید مقداری کمتر از کارگر استخدام شده‬

‫قبل از خود به مجموعی تولید اضافه مینماید‪ .‬این مسأله نتیجة بکار بردن اصل بازدهی نزولی به بازار کار‬

‫میباشد‪.‬‬

‫ب‪ -‬کار فرمایان که در پی حد اکثر رسانیدن منفعت خود میباشد‪ ،‬اگر در مقابل مزد معین قرار گیرند استخدام‬

‫کارگران را تا حدی ادامه خواهند دادکه درآن نقطه تولید نهائی کار دقیقاً مساوی با نرخ واقعی مزد شود‪.‬‬

‫اقتصاد دانان کالسیک معتقد بودند که اگر در بازار دخالتی نشود‪ ،‬بیکاری وسیع نمیتواند برای مدتی طوالنی‬

‫باقی بماند‪ .‬به این معنی که اگر بیکاری وسیع در دورة نسبتاً طوالنی وجود داشته باشد خود عامل اصل بوجود‬

‫آمدن تورم است‪.‬‬

‫طرفداران این نظریه ادعا میکنند که اگر عرضه پول بیش از عرضة کاالها و خدمات (بیکاری زیاد و‬

‫تولیدات کم) افزایش یابد‪ ،‬تورم بوجود میآید‪ .‬زیرا که بین نرخ افزایش عرضة پول رابطه بسیار نزدیکی وجود‬

‫‪15‬‬
‫دارد‪ .‬به عنوان مثال اگر در یک کشور رشد تولید ساالنه ‪ 3‬فیصد باشد و نیز عرضه پول بیش از ‪ 3‬فیصد در هر‬

‫سال رشد نماید در اینصورت قیمت ها افزایش نموده و حالت تورمی بوجود میآید‪.‬‬

‫‪ .4-5-2‬نظریه کینز در مورد تورم‬

‫کینز عقیده داشت که تورم وقتی بوجود میآید که مقدار تقاضای مجموعی برای کاالها و خدمات بیش‬

‫از مقدار عرضه مجموعی در سطح اشتغال کامل باشد‪ .‬بنابر این از نظر کینز لزوماً تورم یک پدیدة پولی نمیباشد‪.‬‬

‫زیرا تا زمانی که اقتصاد نزدیک به سطح اشتغال کامل قرار نداشته باشد‪ ،‬تولید و اشتغال کامل بدون هیچ گونه‬

‫افزایش در سطح قیمت ها میتواند افزایش یابد‪ .‬اما وقتیکه اقتصاد به سطح اشتغال کامل نزدیک شود افزایش‬

‫تقاضای مجموعی بدون آنکه موجب افزایش سطح قیمت ها گردد افزایش تولید را در پی خواهد داشت در واقع‬

‫افزایش تقاضای مجموعی در بخش عمومی اقتصادی تنها به افزایش سطح قیمت ها منجر خواهد شد‪ .‬زیرا از‬

‫آنجایکه در این نطقه اقتصاد در حالت اشتغال کامل قرار دارد هیچ افزایش در تولید امکان پذیر نمیباشد‪.‬‬

‫کینز میگوید در اقتصادی که اساساً تا آخرین حد تحت فشار تولیدات الزم برای انجام مؤثر جنگ میباشد‪،‬‬

‫انتشار پول اضافی توسط دولت به ساده گی تبدیل به وسیله ای در باال و باالتر بودن قیمت های محصوالت‬

‫محدود آن اقتصاد میشود‪ .‬انتشار مداوم پول به وسیله دولت در چنین شرایطی به ایجاد تمایلی مقاوم در افزایش‬

‫قیمت ها خواهد انجامید و به دیگر سخن باعث تورم خواهد شد‪.‬‬

‫کینز میپذیرد که نتنها تغیرات در عرضه پول میتواند شدیداً میزان مجموعی مخارج را تحت تأثیر قرار‬

‫دهد بلکه از طرف دیگر قدرت اتحادیه های کارگری نیز میتواند مانع بزرگ بر سر راه مبارزه با تورم که فقط بر‬

‫اساس معیارهای پولی بنا شده است‪ ،‬باشد‪.‬‬

‫طرفداران کینز این واقعیت را انکار نمیکنند که حتی پیش از رسیدن به مرحلة اشتغال کامل عوامل‬

‫تولید و وجود تنگنا های گوناگون میتواند منجر به افزایش عمومی قیمت ها شود‪ .‬این تورم تنگنائی که نوعاً‬

‫در دوره های رونق سریع بروز میکند‪ ،‬در اصل ناشی از رشد نا موزون بخشها‪ ،‬شاخه ها و یا صنایع مختلف‬

‫اقتصاد است که از خصوصیت ذاتی و طبیعی نظام مبتنی بر بازار بشمار میرود‪.‬‬

‫به هر حال در یک دوره رونق کامالً طبیعی است که مثالً پیش از آنکه همه کارگران موجود بکار‬

‫گرفته شوند نیروی کار ماهر در صنعت ساختمان مانند برق ‪ ،‬لوله کشی‪ ،‬جوشکاری و غیره به علت رونق سریع‬

‫‪16‬‬
‫این صنعت به ثروت کمیآب شود‪ .‬و باز بطور مثال ممکن است پیش از آنکه ظرفیت کار خانه های تولید روغن‬

‫یا پارچه و یا حتی سمنت و خشت بطور کامل بکار گرفته شوند و عرضه این کاال ها در بازار کمتر از مقدار‬

‫تقاضا برای آنها باشد در این شرایط بدیهی است که دستمزد لوله کش و جوشکار و غیره بسرعت افزایش میآبد‬

‫و بصورت سریع قیمت ها و دستمزد ها را متأثر میسازد که این امر ممکن است باعث بروز تورم گردد‪.‬‬

‫این اقتصاد دانان افزایش بیش از حد مخارج را خواه در بخش خصوصی یا مصارف دولت منشأ فشار‬

‫تورمی بشمار میآورند و میگویند که افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی یا مصارف دولت تنها وقتی تورم زا‬

‫خواهند بود که با افزایش مشابهی در میزان پس انداز ها و مالیاتها خنثی نشوند‪ .‬به بیان دقیقتر اگر مجموعی‬

‫قدرت خرید تزریق شده به اقتصاد از مجموعی قدرت خریدی که از دور تولید خارج میشود افزایش یابد تقاضای‬

‫مجموعی از عرضه کاال ها و خدمات موجود افزایش یافته است که در صورت عدم یا کمبود عوامل تولید و‬

‫بیکاری به افزایش قیمت ها منجر میشود‪.‬‬

‫افزایش مخارج دولت نیز ممکن است به دالیل مختلف از جمله مصالح سیاسی حاکمیت نتواند از‬

‫طریق افزایش مالیاتها خنثی شود‪ .‬در این شرایط تورمی که به دلیل افزایش مقدار تزریق شده نسبت به مقدار‬

‫خروج پدید میآید در واقع سازو کاری است که برای ایجاد تساوی میان تقاضا وعرضة مجموعی در اقتصاد ملی‪.‬‬

‫مادامیکه اقتصاد در ساحه عرضه مجموعی قرار دارد‪ ،‬افزایش تقاضا قیمت ها را باال میبرد‪ .‬از این جهت حالت‬

‫تورم ناشی از فشار تقاضا بوجود میآید ‪]385-384 :5[ .‬‬

‫‪ .5-5-2‬نظریة ریکاردو در رابطه به تورم‬

‫دیوید ریکاردو اقتصاد دان مشهور انگلیسی اعتقاد داشت که هر گز بانک یا دولتی وجود نداشته که در‬

‫انتشار پول کاغذی از اختیار نا محدودی برخوردار و از آن سوء استفاده نکرده باشد و جلوگیری از این سوء‬

‫استفاده به گفته او الزم به آن بود که صدور پول کاغذی در همه حاالت تحت ضوابط و محدودیت های صورت‬

‫گیرد ‪.‬‬

‫شکی نیست که از زمان زنده گی ریکاردو تا اکنون دولت های ملی در همه جا امتیاز و حق انحصاری‬

‫چاپ پول کاغذی را در راستای منافع اقتصادی و سیاسی خود و موکلین شان بکار گرفته اند که این سیاست‬

‫‪17‬‬
‫در برخی موارد به تورم های لجام گسیخته ای منجر گردید که تورمهای شدید دوران پولهای فلزی در مقایسه‬

‫با آنها بازی کودکانه ای جلوه گر میشدند‪.‬‬

‫چنانچه در جریان انقالب فرانسه تورم های شدید و بی سابقة بروز کرد‪ ،‬که ریشه در سیاست های‬

‫دست و دلبازانه حکومت های انقالبی در چاپ پول داشتند‪ .‬این سیاست ها اهرمهای بودن که به یاری آنها‬

‫بخش بسیار مهمی از مخارج سنگین این حکومت ها از جمله مصارف جنگ های که تقریباً همیشه با آن دست‬

‫به گریبان میشدند تأمین میشد‪ .‬و بدون شک نقش پر اهمیت در پیروزی انقالب را بر عهده داشتند‪.‬‬

‫علی الرغم همه این مشکالت و سختیهای که تورم های لجام گسیخته مذبور به مردم این کشورها‬

‫تحمیل کرد‪ ،‬به دشوار میتوان طرفداران انقالبهای یاد شده را به سوء استفاده حکومت های مذکور از قدرت‬

‫چاپ پول متقاعد ساخت‪.‬‬

‫گذشته از این نظر‪ ،‬ریکاردو و دیگر طرفداران اصل تبدیل پذیری پول کاغذی را در بارة خطرات رواج‬

‫پول های بی پشتوانه خواه از حیث نظری و خواه علمی مورد انتقاد اکثر اقتصاد دانان امروزی قراردارد‪ .‬به عقیده‬

‫این گروه پول بی پشتوانه لزوماً موجب تورم های شدید و از هم پاشیده گی تولید و توزیع نیست‪ .‬هرچند که‬

‫بروز چنین تورم های با وجود این نوع پول تسهیل شود صرف نظر از تبدیل پذیر بودن یا تبدیل نا پذیر بودن‬

‫آنها تورم پدید نخواهد آمد‪.‬‬

‫تورم در این چارچوب ناشی از صدور بیش از حد پول های کاغذی است‪ .‬اینکه به دالیل گوناگون در‬

‫مقاطع مختلف تاریخی و به قسم فزاینده در سال های پیش از جنگ دوم جهانی اکثر کشورهای جهان با تورم‬

‫کم وبیش مداوم دست به گریبان بودند و این واقعیت که در همه این موارد گسترش بیش از اندازه حجم پول‬

‫علت بال فاصله پیدایش یا تداوم این تورم ها بوده و هست‪ ،‬مسأله ایست که به مراتب بیش از آنکه به بی‬

‫پشتوانه گی پول مربوط باشد با عوامل ریشه دارتری ارتباط دارد که گسترش حجم پول را یگانه راه حل‬

‫معضالت پیچیده و قسماً وخیم تر از تورم جلوه میدهد‪]188-184 :8[.‬‬

‫‪ .6-5-2‬نظریة دیوید هیوم در مورد تورم‬

‫افزایش و یا تغیرات در حجم پول منجر به تغیرات در سطح قیمت کاالها و خدمات میشود‪ .‬پس باید‬

‫بدانیم که این تغیرات پولی چگونه بر متغیرهای مهم اقتصادی از قبیل تولید‪ ،‬اشتغال‪ ،‬دستمزد واقعی و نرخ‬

‫‪18‬‬
‫بهره (سود) واقعی اثر میگذارد؟ این سوال ذهن بسیاری از اقتصاد دانان را بخود مشغول داشته است‪ .‬در واقع‬

‫فیلسوف بزرگ قرن ‪ 14‬دیوید هیوم در این زمینه نوشته های دارد و جواب به این سوال تا اندازة زیادی مدیون‬

‫کارهای دیوید هیوم است‪.‬‬

‫هیوم و دیگر فالسفه همزمان با او پیشنهاد کردند که تمام متغیرهای اقتصادی بین دو گروه تقسیم‬

‫شوند گروه اول شامل متغیرهای اسمی است‪ .‬یعنی متغیرهای که بر حسب واحد پول اندازه گیری میشوند‪.‬‬

‫گروه دوم شامل متغیرهای واقعی است یعنی متغیرهای که بر حسب واحد فزیکی اندازه گیری میشوند‪ .‬طور‬

‫مثال قیمت جواری یک متغیر اسمی است زیرا بر حسب پول بیان میشود‪ ،‬درحالیکه مقدار جواری یک‬

‫متغیرواقعی است زیرا بر حسب کیلو بیان میشود‪ .‬به همین ترتیب محصول خالص ملی )‪(GNP‬اسم یک متغیر‬

‫اسمی است زیرا ارزش تولید کاالها و خدمات اقتصاد را بر حسب پول بیان میکند‪ .‬درحالیکه محصول ناخالص‬

‫ملی )‪ (GDP‬اسم یک متغیر واقعی است‪ .‬زیرا مجموعی مقدار تولید کاالها و خدمات تولید شده را اندازه گیری‬

‫میکند‪.‬‬

‫گر چه قیمت های که بر حسب پول بیان میشوند متغیرهای اسمی هستند‪ ،‬اما قیمت های نسبی‬

‫متغیرهای واقعی میباشند‪ .‬برای مثال قیمت جواری و قیمت گندم هر دو متغیرهای اسمی هستند‪ ،‬اما قیمت‬

‫جواری نسبت به قیمت گندم یک متغیر واقعی است زیرا مقدار گندم بر حسب کیلو گرام را بیان میکند به‬

‫همین ترتیب دستمزد واقعی یک متغیر واقعی است‪ .‬زیرا بیان کننده نرخی است که اقتصاد کاالها و خدمات‬

‫را در برابر یک واحد نیروی کار اندازه گیری میکند‪.‬‬

‫نرخ سود( بهره) واقعی نیز یک متغیر واقعی است زیرا بیان کننده نرخی است که اقتصاد کاالها و خدمات‬

‫تولید شده امروز را در مقابل کاالها و خدمات تولید شده در آینده اندازه گیری میکند‪.‬‬

‫این تقسیم متغیرها به دو گروه اسمی و واقعی را دوگانگی کالسیک مینامند‪.‬‬

‫بر اساس پیشنهاد هیوم این تقسیم بندی مفید است زیرا عوامل متفاوتی بر متغیرهای اسمی و واقعی‬

‫مؤثر هستند‪ .‬بطور مشخص بر اساس گفته های او متغیرهای اسمی تحت تأثیر شدید سیستم پولی اقتصاد قرار‬

‫دارند در حالیکه سیستم پولی برای فهم عوامل مؤثر بر متغیرهای اقتصادی نا مربوط است‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫بر اساس گفته های هیوم تغیر در عرضه پول متغیرهای اسمی را متأثر میسازد و اثری بر متغیر های‬

‫واقعی ندارد‪ .‬هنگامیکه بانک مرکزی عرضه پول را دو برابر کند قیمت ها دو برابر شده و همچنان دستمزد پولی‬

‫و تمام مقادیر پولی دو برابر میشوند‪ .‬در حالیکه متغیرهای واقعی از قبیل تولید‪ ،‬اشتغال‪ ،‬نرخ سود واقعی و‬

‫دستمزد واقعی بدون تغیر میمانند‪ .‬عدم تأثیرات پولی بر متغیرهای واقعی را خنثی بودن پول مینامند‪.‬‬

‫به همین ترتیب بیشتر اقتصاد دانان اعتقاد دارند که در کوتاه مدت یک یا دو سال تغیرات پولی میتواند‬

‫اثرات مهمی بر متغیرهای واقعی بگذارند‪ ،‬زیرا این تأثیرات مورد نظر مقامات بانک مرکزی هست و آنها حجم‬

‫پول را در طول زمان تغیر میدهند و نه یک باره‪.‬‬

‫با این تعریف بیشتر اقتصاد دانان توضیحات هیوم را در بلند مدت قبول دارند زیرا هیوم به عملکرد خنثی‬

‫بودن پول در کوتاه مدت به دیدة شک مینگریست‪ ،‬به عقیده وی در بررسی اقتصاد در بلند مدت خنثی بودن‬

‫پول نقطة شروع خوبی برای توصیف عملکرد اقتصاد است‪.‬‬

‫بر اساس اصل خنثی بودن پول تغیرات در مقدار پول بر متغیرهای اسمی تأثیر میگذارد و بر متغیرهای‬

‫واقعی تأثیری ندارد‪ .‬بیشتر اقتصاد دانان خنثی بودن را یک تقریب درست از رفتار اقتصاد در بلند مدت میدانند‪.‬‬

‫بناءً یک دولت میتواند بخشی از مخارجش را با چاپ پول تأمین کند ولی هنگامیکه دولت ها تمام مخارجشان‬

‫را از طریق چاپ پول تأمین کنند‪ .‬این حالت بر تورم تکیه نموده و نتیجه اش فوق تورم است‪]381-354 :11[ .‬‬

‫‪20‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫انواع و اثرات تورم‬

‫‪ .1-3‬انواع تورم‬

‫‪ .1-1-3‬تورم باز‬

‫این نوع تورم در سیستم اقتصاد بازار بوجود میآید‪ .‬منظور از این نوع تورم‪ ،‬تورمی است که کنترول‬

‫قیمت ها برای مهار کردن آن اعمال نشود‪ .‬اگر تورم باز باشد اقتصاد جامعه کماکان در روندی عمل میکنند که‬

‫قیمت ها درآن تنظیم میشود‪ .‬بدین معنی که هر گونه تقاضای مازاد برای کاالها و یا شگاف در عرضه و تقاضای‬

‫عوامل تولید موجب افزایش قیمتها و دستمزد های اسمی میشود‪.‬‬

‫تورم باز زمانی اتفاق میآفتد که کنترولر های دولتی از افزایش آن جلوگیری میکنند ولی تقاضای‬

‫مازاد کاهش پیدا نکرده‪ ،‬بلکه تحت نظر دولت و کنترولرهای است که تحت فشار قرار گرفته و بر باالی آن‬

‫سرپوش گذارده میشود‪ .‬اگر این کنترولر ها برداشته شود باید انتظار داشت که سطح عمومی قیمت ها و دست‬

‫مزدهای اسمی افزایش یابند‪.‬‬

‫‪ .2-1-3‬تورم خزنده‬

‫معیاریکه برای این طبقه بندی انتخاب شده است نرخ افزایش سطح عمومی قیمتها مشاهده میشود‪.‬‬

‫حالت تورمی است که در آن افزایش سطح عمومی قیمت ها از ‪ 2‬تا ‪ 3‬فیصد تجاوز نمیکند و انتظارات تورمی‬

‫قابل بحث وجود ندارد‪ ،‬این چنین تورم را میتواند تورم خزنده نامید‪ .‬این تورم ساالنه بین ‪ 2‬تا ‪ 5‬فیصد در‬

‫نوسان است‪.‬‬

‫‪ .3-1-3‬تورم تازنده‬

‫در این نوع تورم سطح قیمت ها بطور مداوم افزایش میآبند‪ .‬به عنوان مثال میتوان تورم سالهای ‪1122‬‬

‫و ‪ 1123‬آلمان را نام برد که قیمت ها از ‪ 31‬تا ‪ 41‬فیصد افزایش پیدا کردند‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫‪.4-1-3‬تورم مهار شده‬

‫تورمی است که کنترول قیمت ها برای از بین بردن افزایش قیمت ها اعمال میشود‪ .‬این نوع تورم‬

‫معموالً در سیستم های اقتصاد متمرکز بوجود میآید‪ .‬بعد از جنگ دوم جهانی این نوع تورم وجود داشته است‬

‫که از مشخصات بارز آن تثبیت سطح عمومی قیمت ها و مزدها بوده میباشد ‪.‬‬

‫یکی از خصوصیات تورم مهارشده وجود پول خارجی در دست مردم و کمبود عرضه است که معموالً دولت‬

‫اقدام به جیره بندی میکند‪.‬‬

‫با توجه به اینکه نظریه های جدید تورم بر تفاوت بین تورم منتظره و تورم غیر قابل انتظار تأکید دارد‪.‬‬

‫این نظریه تفاوت عمده با نظریه متعارف تورم دارد‪ .‬این طبقه بندی از نظر تعین آثار ترتیب شده بر تورم‬

‫معنی دار است‪ .‬بدین معنی که فقط تورم غیر قابل انتظار آثار واقعی ایجاد میکند یعنی این نوع تورم است که‬

‫آثار بر روی تولید و اشتغال دارد ‪]133 :1[ .‬‬

‫‪ .2-3‬اثرات تورم‬

‫همه مردم از تورم شکایت میکنند ‪ .‬تقریباً همه تصور میکنند که تورم یک پدیدة نا معقول و چیزی بدی‬

‫است‪ .‬برای اینکه مشخص کنیم تورم تا چه حد برای رفاه جامعه بد است باید مشخص شود که در طول دوره‬

‫تورم چه تحوالت بر سر درآمد افراد جامعه بوجود میآید‪ .‬ارزش مجموعی قروض و دارائی ها چه تأثیر ی را‬

‫میپذیرد‪ .‬در زیر این اثرات مجموعی را مورد بحث قرار خواهیم داد اما ابتدأ برای درک خوبتر و بهتر این مسأله‬

‫تفاوت بین تورم پیش بینی شده و تورم پیش بینی نشده را مشخص میکنیم‪.‬‬

‫الف‪ -‬تورم پیش بینی نشده‪ -:‬تورم پیش بینی نشده عبارت از نرخ تورمی است که برای افراد حاضر در یک‬

‫اقتصاد با دست کم برای اکثریت آنها غافلگیر کننده است‪.‬‬

‫برای مثال اگر در اقتصادی برای سال خاص نرخ تورم ‪ 11‬فیصد شود در حالیکه مردم انتظار نرخ تورم‬

‫‪ 5‬فیصد را داشته اند تورم پیش بینی نشده وجود خواهد داشت‪.‬‬

‫ب‪ -‬تورم پیش بینی شده‪ -:‬تورم پیش بینی شده عبارت از نرخ تورمی است که اغلب افراد فکر میکنند پیش‬

‫خواهد آمد‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫طور مثال اگر نرخ تورم پیش بینی شده در سال جاری ‪ 11‬فیصد باشد و مردم انتظار نرخ تورم ‪ 11‬فیصد‬

‫را داشته باشند ما در وضع تورم کامالً پیش بین شده هستیم‪ .‬بسیاری از مشکالت تورم ناشی از پیش بینی نا‬

‫پذیری آن است‪ .‬زیرا اگر تورم پیش بینی شدنی بوده و همچنان از نوع خالص آن باشد برخی از مردم میتوانند‬

‫در برابر اثرات زیان بار آن از خود دفاع کنند باین تمایز بین تورم پیش بینی شده و تورم پیش بینی نشده حال‬

‫میتوانیم رابطه بین تورم خالص و پیش بینی شده را بدانیم ‪ .‬بناءً قبل از آنکه راجع به اثرات تورم بحث و‬

‫تجزیه و تحلیل شود الزم است ابتدأ تورم خالص تعریف گردد‪.‬‬

‫تورم خالص عبارت از تورم است که ارزش اسمی( متغیرها) در اقتصاد دارای افزایش نسبی یک سان‬

‫باشد‪ .‬به عباره دیگر در تورم خالص قیمت کاالها و خدمات ‪ ،‬دستمزد ها و درآمد اسمی و مقدار عرضه اسمی‬

‫پول در اقتصاد هم به یک نسبت افزایش میآبد‪.‬‬

‫مثالً در تورم خالص اگر قیمت کاالها و خدمات ‪ 11‬فیصد افزایش نماید‪ .‬در این صورت دستمزد ها و‬

‫درآمد اسمی و مقدار پول در جامعه نیز ‪ 11‬فیصد افزایش مینماید‪.‬‬

‫چون در تورم خالص همه قیمت ها و درآمد به یک نسب افزایش میآبند اثر واقعی بر اقتصاد ندارد‪.‬‬

‫حتی مصرف کننده گان میتوانند همان مقدار کاالها و خدمات مورد نیاز شان را با وجود بلند رفتن قیمت ها‬

‫خریداری نمایند‪.‬‬

‫تازمانیکه همه قیمتها و ارزشهای اسمی( متغیرها) در اقتصاد به یک نسبت افزایش میابد تورم بر‬

‫اقتصاد تأثیری ندارد‪ .‬ولی در دنیای واقعی معموالً قیمت یک کاال بیش از کاالی دیگری افزایش میآبد و یا اینکه‬

‫ارزش اسمی یک متغیر به میزان ارزش اسمی متغیر دیگر افزایش نمیآبد‪ ،‬لذا امکان تحقق تورم خالص کمتر‬

‫وجود دارد‪ .‬پس اگر تورم از نوع خالص آن نباشد در این صورت سه پدیدة اساسی را به دنبال دارد ‪.‬‬

‫اول اثر توزیعی است که موجب انتقال ثروت تولید حقیقی و یا منابع موجود در میان افراد جامعه میگردد ‪.‬‬

‫دوم اثر تولیدی است که مقدار مجموعی تولید حقیقی در اقتصاد کاهش میابد‪.‬‬

‫سوم اثر تورم بر دیون و روابط مالی است‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ .1-2-3‬اثر توزیعی‬

‫اگر همه قیمت ها و یا ارزش های اسمی به یک نسبت افزایش نیآبد در این صورت تورم میتواند موجب‬

‫توزیع مجدد ثروت‪ ،‬تولید و یا منابع موجود در میان افراد جامعه گردد‪ .‬برای توضیح اثر توزیعی افزایش متفاوت‬

‫در قسمت کاالهاست‪ .‬مثال ساده را در نظر میگیریم‪ .‬فرض کنید در یک اقتصاد تنها دو کاالی چوب و گندم‬

‫تولید میشود که هر یک ‪ 51‬فیصد حقیقی را بخود اختصاص میدهد و تنها عامل تولید برای هر دو کاال نیروی‬

‫کار است که از لحاظ تخصص که دارند امکان انتقال از تولید یک کاال به تولید کاالی دیگر وجود ندارد اگر‬

‫قیمت گندم هر سال ‪ 11‬فیصد و قیمت چوب هر سال ‪ 21‬فیصد افزایش یابد‪ .‬نیروی کاری که برای تولید‬

‫گندم فعالیت میکنند در هر سال درآمد شان به میزان ‪ 11‬فیصد افزایش نموده در حالیکه کارگران مشاغل در‬

‫تولید چوب درآمد شان در هر سال ‪ 21‬فیصد افزایش مینماید‪ .‬در این جا مشاهد میشود که کارگران مشغول‬

‫در تولید گندم و چوب دارای سهم مساوی از درآمد نیستند‪ .‬پس کارگرانیکه در تولید گندم سهیم هستند‬

‫ضرر میکنند‪.‬‬

‫زیرا افزایش درآمد آنها ‪ 11‬فیصد در سال است این در حالی است که اوسط افزایش سطح قیمت ها‬

‫در اقتصاد ‪ 11‬فیصد درسال است‪ .‬بنابر این کارگرانی که در این بخش فعالیت مینمایند قادر به خرید همان‬

‫مقدار کاالها و خدمات پس از افزایش قیمت ها نیستند‪ .‬بر عکس کارگرانیکه در تولید چوب فعالیت دارند‪ ،‬با‬

‫توجه به افزایش درآمد شان به میزان ‪ 41‬فیصد و از آنجائیکه قیمت ها به طور اوسط ‪ 11‬فیصد افزایش یافته‬

‫است دارای قدرت خرید باالتری میباشند‪.‬‬

‫‪ .2-2-3‬اثر تولیدی‬

‫دومین اثری که تورم در اقتصاد دارد کاهش در تولید کاالها و خدمات است اگر اقتصاد با تورم خالص‬

‫همه قیمت ها و مقادیر اسمی ( مانند درآمد ملی ‪ ،‬حجم پول و ‪ )......‬مواجه نباشد‪ .‬در این صورت احتماالً تولید‬

‫حقیقی در اقتصاد با افزایش در مصارف معامالتی کاهش خواهد یافت‪.‬‬

‫زیرا اگر در نظر بگیریم که به پول نگهداری شده توسط افراد بهرة پرداخت نمیشود‪ .‬لذا مقدار کاالی‬

‫که میتوان با یک مقدار معین از پول خریداری نمود با افزایش قیمت ها کاهش میآبد بنابر این مردم چنین‬

‫تشخیص میدهند که کمترین پول را در حد اقل زمان ممکن نگهداری کنند‪ .‬به بیان دیگر آنها با خرید کاالهای‬

‫‪24‬‬
‫که ارزش آنها با تورم افزایش یابد و یا با تبدیل پول به دارائی های بازده به طوری که بهرة دریافتی بتواند‬

‫جبران کننده افزایش قیمت ها باشد‪ .‬عکس العمل نشان میدهند ‪ .‬بنابر این مردم عالقمند میشوند بیشتر به‬

‫مغازه ها رفته و پیش از آنکه قیمت کاالها و خدمات افزایش یابد اقدام به خرید آن نمایند‪ .‬اما از آنجایکه منابع‬

‫جامعه محدود است لذا پولیکه میتوانست برای تولید کاالها و خدمات به کار رود در مبادله کاال ها و خدمات‬

‫و دالالنی به کار افتاده و این امر موجب کاهش سطح تولید در جامعه میگردد‪ .‬همین طور ممکن است مردم‬

‫برای حفظ قدرت خرید شان بجائی نگهداری پول اقدام به خرید دارائی حقیقی مانند زمین‪ ،‬جواهرات‪،‬‬

‫کارهای هنری‪ ،‬فرش و غیره نمایند‪ .‬به هر حال منابع که میتوانست به منظور تولید کاالها و خدمات به کار‬

‫رود صرف مصارف معامالتی مانند خرید کاالها و خدمات نهائی و دارائی های حقیقی شده موجب کاهش سطح‬

‫تولید در جامعه میگردد ‪.‬‬

‫در اثرات توزیعی دیدیم که تورم منجر به توزیع مجدد درآمد و ثروت در جامعه میشود‪ .‬بدینترتیب‬

‫افراد که دارای ثروت های حقیقی مانند زمین‪ ،‬طال و غیره هستند ثروتمندتر شده و بر عکس افرادیکه ثروت‬

‫مالی مانند پول ‪ ،‬اوراق قرضه و غیره را با خود دارند سهم آنها از ثروت جامعه کاهش میابد ولی در اثر تولیدی‬

‫تورم نیز افراد برای آنکه ارزش ثروت خود شان را حفظ کنند ‪ ،‬بجائی آنکه در بخشهای تولیدی جامعه فعالیت‬

‫نمایند ترجیح میدهند به خرید کاالهای که قیمت آنها همراه با افزایش نرخ تورم افزایش میآبد بپردازند ‪.‬‬

‫[‪]343-333 :5‬‬

‫‪ .3-2-3‬اثر تورم بردیون وروابط مالی‬

‫در علم اقتصاد میزان تغیرات ارزش پول را با شا خصهای متفاوت اندازه میگیرند آنگاه آثار مقدار تغیرات‬

‫ارزش پول در بخش های گوناگون اقتصاد وروابط مالی مردم ارزیابی میشود‪ .‬وقتی تورم و کاهش ارزش پول‬

‫شدید باشد‪ .‬آثار آن بر دیون و روابط مالی مردم و قرارداد ها در بخش توزیع درآمد‪ ،‬تولید‪ ،‬مصرف‪ ،‬پس انداز‪،‬‬

‫سرمایه گذاری‪ ،‬تجارت خارجی و غیره بطور کامل آشکار میشود‪ .‬بخش های گوناگون اجتماعی ‪ ،‬فرهنگی‬

‫وسیاسی باالخصوص ارزش های اخالقی جامعه به شدت آسیب میبیند اما در اینجا فقط پیامدهای اقتصادی‬

‫کاهش ارزش پول مورد توجه است‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫در بارة آثار اقتصادی کاهش ارزش پول پرسش قابل مالحظه ان است که آیا باوجود کاهش ارزش‬

‫پول‪ ،‬تغیری در پول ها حاصل میشود یا خیر ؟ وقتی میگویم کاال گران یا ارزان شده یعنی ارزش مبادله ای‬

‫کاال در مقابل سایر کاال ها تغیر یافته است اگر ارزش مبادله ای کاالئی در مقابل سایر کاالها افزایش یابد آن‬

‫کاال گران شده و اگر کاهش یابد ارزان شده است‪ .‬پول نیز همین گونه است‪ .‬پول کاغذی فقط دارای ارزش‬

‫مبادله وی است و پول تحریری هم فقط دارای ارزش مبادله وی عام است‪ .‬اگر این ارزش مبادله وی درمقابل‬

‫ارزش مبادله وی سایر کاالها وخدمات کاهش یابد ارزش پول کاهش میآبد و اقتصاد دچار تورم میشود‪ .‬ولی‬

‫اگر ارزش مبادله وی پول درمقابل ارزش مبادله وی سایر کاالها خدمات افزایش یابد گفته میشود‪ .‬ارزش پول‬

‫باال رفته است‪ ،‬پس کاهش و افزایش ارزش مبادله وی در خود پول است ‪ ،‬قسمیکه در تمام کاالها و خدمات‬

‫اتفاق میافتد ‪.‬‬

‫با مالحظه توضیحات فوق به بعضی پیآمدهای اقتصادی تورم اشاره میکنیم‪:‬‬

‫‪ .1‬ارزش واقعی دارائی های که بر حسب ارزش اسمی ثابت اند کاهش میآبد افراد واجد پول‪ ،‬حساب های‬

‫پس انداز‪ ،‬قرض الحسنه‪ ،‬قرارادادهای بیمه و امثال اینها به میزان کاهش ارزش پول‪ ،‬متغیر میشود‪.‬‬

‫‪ .2‬افرادیکه صاحب دارائی های ثابت از قبیل مسکن‪ ،‬کارخانه‪ ،‬موتر‪ ،‬کاالهای بادوام و امثال این ها هستند‪.‬‬

‫در وضیعیت تورمی ارزش دارائی های آنها هیچ گونه کاهش نمیآید‪ .‬و دست کم ارزش اسمی دارائی‬

‫آنها به میزان نرخ تورم افزایش میآبد‪.‬‬

‫‪ .3‬افراد مانند کارمندان دولت و افراد متقاعد که در آمد پولی ثابت دارند‪ ،‬صدمه دیده قدرت خرید و‬

‫درآمد واقعی آنها کاهش میآبد‪ ،‬در عوض دریافت کننده گان سود‪ ،‬منفعت میبرند‪ ،‬یعنی سود سرمایه‬

‫گذاران اقتصادی‪ ،‬صاحبان مالکیت خصوصی و ابزار تولیدافزایش میآبد‪.‬‬

‫‪ .4‬درفضائی تورمی میزان واقعی دیون شرکت ها و تصدی های اقتصادی کم میشود‪ .‬در نتیجه باز‬

‫پرداخت ا صل و ربح قروض آنها آسان تر میشود‪ .‬و از طرف دیگر قیمت تولیدات آنها افزایش میآبد‪.‬‬

‫‪ .5‬مصارف زنده گی بر اثر تورم افزایش یافته در نتیجه کارگران دستمزد بیشتری میطلبند که این امر‬

‫نیز باعث افزایش مصارف تولید و کاهش تولید خواهد شد‪ .‬همچنان قیمت مواد اولیه افزایش یافته‬

‫که این امر نیز نوعی افزایش مصارف تولید را در پی دارد در نتیجه باعث کاهش تولید میشود‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫‪ .8‬سرمایه گذار اگر پیش بینی کند که در آینده قیمت ها افزایش خواهد یافت و ارزش واقعی دارائی های‬

‫که دارای ارزش اسمی ثابت اند همانند پول کاهش خواهد یافت ترجیح میدهد‪ ،‬سرمایه گذاری خود‬

‫را از طریق قروض بلند مدت تأمین کند‪ .‬در چنین وضعیتی هرچند صاحب پول دارائی خود را به بخش‬

‫سرمایه گذاری قرض داده یا حتی در قرار داد های مشترک شرکت کرده است‪ ،‬در پایان هردو در‬

‫قرض د ادن به طور قطع زیان خواهد دید و در صورت شرکت در قرار دادهای مشارکتی ممکن است‬

‫متضرر شود یا در مقایسه با سهم سود واقعی سرمایه گذاری‪ ،‬مبلغ ناچیزی در مقابل سرمایهً پولی‬

‫هنگفتی به او برسد‪.‬‬

‫‪ .3‬صاحبان پول در فضائی تورم برای جلوگیری از کاهش ارزش پول خود به سرمایه گذاری در بخش‬

‫کاذب روی میآورند‪ .‬همچنین سوداگران پول و بورس بازان به جمعآوری پول از طرق قرض ربوی و‬

‫غیر ربوی از صاحبان آنها اقدام میکنند و آنرا در خرید زمین‪ ،‬مسکن و امثال آنها بکار میگیرند و با‬

‫مدیون کردن خود در مقابل دیگران‪ ،‬ثروت فراوانی به چنگ میآورند بنابر این در فضائی تورمی میل‬

‫به پس انداز و سرمایه گذاری مفید کاهش یافته از طریق دیون مخرب بخش دارائی های مردم جابجا‬

‫میشود‪.‬‬

‫‪ .4‬مالیات بر درآمد و دارائی ها و غیره اغلب بر اساس ارزش اسمی آنها محاسبه میشود‪ .‬هر چه نرخ تورم‬

‫بیشتر باشد ‪ ،‬ارزش اسمی درآمدها و دارائی های غیر پولی مردم افزایش خواهدیافت‪ .‬در نتیجه میزان‬

‫مالیات که بصورت بدهی به دولت پرداخت میشود‪ ،‬افزایش میآبد در حالیکه ممکن است به درآمد‬

‫واقعی مردم هیچ مقداری افزوده نشده باشد‪]144 :11[ .‬‬

‫‪ .3-3‬تأثیرات تورم برپرداخت ها‬

‫پول کاغذی دارای دو ارزش است‪ :‬ارزش مکتوب‪ ،‬آنچه که در روی اسکناس نوشته شده است‪ .‬در عربی‬

‫«االسمیه» ودرانگلیسی " ‪ "Face Value‬گفته میشود و ارزش واقعی که همان قدرت خرید آن است‪ .‬درعربی‬

‫«القیمه الحقیقه» ودر انگلیسی "‪ "Real Value‬گفته می شود‪.‬‬

‫ارزش مکتوب همیشه ثابت است اما ارزش واقعی درصورت تورم‪ ،‬کم ودر صورت افالس‪ ،‬زیاد می شود ‪.‬‬

‫اکنون این سوال مطرح میشود که پرداخت دیون هنگام سر رسید آن‪ ،‬براساس ارزش مکتوب پول صورت بگیرد‬

‫‪27‬‬
‫یا بر اساس واقعی آن؟ به عنوان مثال‪ :‬شخصی صد تومان ازدیگری برای یک سال قرض گرفته‪ ،‬بعد ازگذشت‬

‫یک سال‪ ،‬ده درصد از قدرت خرید صد افغانی کاسته شده‪ ،‬حاال اگر پرداخت قرض بر اساس ارزش مکتوب‬

‫انجام شود‪ ،‬دهکارباید همان صد افغانی را بپردازد و اگر پرداخت براساس ارزش واقعی صورت گیرد‪ ،‬باید صد و‬

‫ده افغانی بپردازد‪ .‬پس پرداخت براساس کدام ارزش باید انجام بگیرد؟ اگر بگوییم بر اساس ارزش مکتوبی انجام‬

‫بگیرد‪ ،‬بستانکار ضرر خواهد کرد‪ .‬به ویژه در کشورهای که نرخ تورم آن پایه ای ثابت نداشته باشد‪ ،‬برای حل‬

‫این مشکل علما و کارشناسان اقتصادی نظرهای مختلیفی دارند‪ .‬با ذکر هریک‪ ،‬به توضیح هریک ازآنها پرداخته‬

‫میشود‪:‬‬

‫‪ -5‬قرض پول به معنای قرض مقدارطالی است که درپشتوانه ی آن قرار دارد‪،‬پس بستانکار هنگام دریافت‬

‫قرض‪ ،‬مجاز به دریافت همان مقدار طال یا مبلغ پولی که بتوان آن مقدار طال را تهیه کرد‪،‬می شود‪.‬‬

‫مبنای این قرضیه براین است که‪ ،‬پشتوانه طال داشتن پول را قبول کنیم‪ ،‬درحالی که واقعت بدون‬

‫پشتوانه بودن پول‪ ،‬قبال بیان شده ‪.‬‬

‫‪ -2‬مبادله ای پول در واقع‪ ،‬مبادله ی طال است‪ ،‬پرداخت قرض ها باید بر اساس قیمت طال صورت می گیرد‪.‬‬

‫این رأی نیز درست به نظر نمی رسد‪ ،‬چه قبال ثابت شده که اسکناس اکنون پشتوانه ندارد و مثل فلوس «ثمن‬

‫عرفی» است و در پرداخت ثمن عرفی ارزش ذاتی آن را اعتبار می کنند‪ ،‬نه ارزش واقعی وقدرت خرید آن را‪.‬‬

‫برخی دراین مقام از مذهب امام ابو یوسف (رح) استدالل می کنند که در صورت کاهش یا اقزایش قیمت‬

‫فلوس قبل از پرداخت‪ ،‬نزد او‪ ،‬پرداخت به اعتبار قیمت انجام می شود‪ .‬اما این استدالل و قیاس درست نیست؛‬

‫زیرا میان فلوس و اسکناس در برخی جهات تفاوت دارد‪:‬‬

‫‪ -‬فلوس در آن زمان با طال ونقره ارتباط داشته و ارزش آن بر اساس طال و نقره تعیین می شد‪ ،‬لذا فلوس‬

‫در واقع خرده ی درهم یا دینار بوده و با آن یک تناسب ویژه داشت‪ ،‬مثال‪ ،‬یک فلوس یک دهم درهم و ده‬

‫فلس مساوی با یک درهم بود‪ .‬در اصطالح بازار‪ ،‬تبدیل این تناسب به کاهش یا افزایش قیمت فلوس تعبیر می‬

‫شود براین اساس امام ابو یوسف‪ ،‬اعتبار کردن قیمت را در پرداخت فلوس الزم می داند‪ .‬اما اسکناس یک ثمن‬

‫مستقل اصطالحی است‪ ،‬که هیچ ارتباطی با طال و نقره ندارد‪ .‬تفاوت دیگری نیز در میان فلوس آن زمان و‬

‫اسکناس فعلی وجود دارد که برای تعیین ارزش فلوس‪ ،‬معیار واضح طال و نقره وجود داشت که به واسطه ای‬

‫‪28‬‬
‫آن ارزش حقیقی فلوس مشخص میشد اما برای مشخص کردن ارزش واقعی پول کاغذی‪ ،‬معیار واضحی وجود‬

‫ندارد و فهرست قیمت ها برای تشخیص ارزش پول‪ ،‬همان طور که گفتیم یک معیار تخمینی و حدسی است‪.‬‬

‫در پرداخت ها باید از فورمول "‪ "Indexation‬کار گرفته شود یعنی مبلغ های پرداختی هنگام‬

‫پرداخت‪ ،‬باید به وسیله فهرست قیمت ها تراز شود به دلیل این که‪ ،‬پول عاری ارزش واقعی است و قدرت خرید‬

‫پاره ای از اجناس‪ ،‬پشتوانه ی آن است‪ .‬پس قرض دادن یک مبلغ‪ ،‬درواقع قرض دادن پشتوانه آن است که‬

‫هنگام پرداخت بنا بر ااقتضای «القراض تقضی با مثالها» (در قرض‪ ،‬مثل چیزی قرض داده شده پرداخت می‬

‫شود) باید همان پشتوانه ی آن که "‪ "Basket of Goods‬است‪ ،‬پرداخت گردد و راهکار آن‪ ،‬ترازمبلغ های‬

‫پرداختنی به وسیله "‪ "price index‬است‪ ،‬یعنی وقت پرداخت ها برمبلغ پرداختنی‪ ،‬تا مقداری که با نرخ‬

‫تورم مساوی قرار بگیرد افزوده شود‪ .‬به عنوان مثال اگر پرداخت قرض‪ ،‬ده درصد برتورم اضافه شده بود‪ ،‬بر هر‬

‫صد افغانی قرض‪ ،‬ده افغانی اضافه بکند‪.‬‬

‫این رأی نیز از دید گاه فقه از چند جهت قابل اعتراض است‪:‬‬

‫‪ -5‬اگرپشتوانه ی پول های کاغذی پاره از اجناس معیین و مخصوص می بود‪ ،‬اداعای پشتوانه بودن «سله‬

‫البضائع» صحت داشت اما قبال روشن گردید «سله البضائع» مقداری معینی از اجناس نامعلوم است که تعیین‬

‫آنها نیز صرفا از روی تخمین انجام گرفته است که به لحاظ افراد مختلف تغییر می یابد پس «سله البضائع» در‬

‫واقع‪ ،‬ارزش حقیقی پول نیست‪ ،‬بلکه فایده است که از طریق پول به دست می آید و پرداخت پول کاغذی به‬

‫معنای پرداخت «سله البضائع» نیست بلکه پرداخت وسیله ای مبادله ای است که بتوان با آن «سله البضائع»‬

‫خرید‪.‬‬

‫‪ -2‬مطابق با این نظر مماثلت در پرداخت باید به اعتبار ارزش حقیقی"‪ "Real value‬باشد‪ ،‬نه فقط به اعتباری‬

‫ارزش مکتوب‪ .‬در حال که ازدیدگاه شرع قضیه برعکس آن است در پرداخت قرضه ها اعتبار مماثلت درمقدار‬

‫است نه در ارزش واقعی به طوری مثال‪ :‬اگر کسی ازدیگری ده کیلو گندم قرض گرفته باشدهنگام ادای قرض‬

‫همان ده کیلو گندم را می دهد خواه قیمت آن زیاد باشد یا کم‪.‬‬

‫دلیل روشن دیگر براین مطلب حدیث ابن عمر(رض اهلل عنه) است او در«نقیع» به فروش شتر اشتغال‬

‫داشت‪ .‬گاهی معامله بر اساس درهم و پرداخت با دینار یا معامله بر اساس دینار و پرداخت با درهم انجام می‬

‫‪29‬‬
‫گرفت در این باره از رسول اکرم(ص) سوال شد‪ ،‬فرمود‪«:‬به شرط این که پرداخت براساس قیمت روز ادا شده‬

‫باشد اشکال ندارد‪».‬‬

‫بنابراین ثابت گردیده آن چه که برعهده ی مدیون الزم می شود مقدار دینی است که هنگام بیع بر او‬

‫والزم شده بود‪ .‬پس به وقت پرداخت می توان قیمت روز ادای آن را مبادله کند اگر قیمت دین بر عهده مدیون‬

‫الزم بودن قیمت روز ادا به وقت پرداخت معنا نداشته بلکه قیمت روز وجوب (روز عقد) الزم قرار داده می شد‪.‬‬

‫‪ -9‬شریعت مماثلت دراموال ربوی را الزم قرار داده است به همین جهت معامله ی اموال ربوی به صورت مجازفه‬

‫(تخمینی بدون کیل یا وزن ) جایز نیست زیرا تحقیق مماثلت به طور کامل تضمین نمی شود به کار گیری‬

‫فرمول "‪ "Indexation‬در پرداخت قرض و امثال آن مستلزم «مجازفه» می شود چه قبال توضیح داده شد‬

‫که «فهرست قیمت ها» ازروی تخمین تهیه می شود ‪.‬‬

‫درجواب این مشکل که در صورت پرداخت قرض بر اساس ارزش مکتوب اگر از ارزش پول کم شده باشد‬

‫بستانکار ضرر می کند چند مطلب عرض می شود ‪.‬‬

‫الف) درپایین رفتن ارزش پول بدهکار هیچ نقشی نداشته است بنابراین مسئولیت آن را برعهده ی او‬

‫گذاشتن نیز یک ظلم است ‪.‬‬

‫ب) دادن قرض به دیگران به دو غرض انجام می گیرد‪:‬‬

‫‪ -‬به غرض شراکت درمنافعی که از آن به دست می آید ‪.‬‬

‫‪ -‬به غرض همکاری‪.‬‬

‫در صورت که به غرض شراکت درمنافع باشد باید گفت که راه شراکت در منافع قرض نیست بلکه مشارکت یا‬

‫مضاربت است در صورت که به غرض همکاری باشد دادن قرض درچنین صورت به مثابه ی این است که قرض‬

‫دهنده آن را نزد خود نگه داشته است دراین صورت اگر ارزش پول کاهش پیدا می کرد هیچ کس مسئول نبود‬

‫در صورت قرض هم نباید کسی مسئول باشد‪.‬‬

‫ج) اگر "‪ "Indexation‬فرمول وضابطه ی درستی می بود باید در مورد حساب جاری بانک ها نیز بکار‬

‫گرفته می شد درحالی که آن جا کار گرفته نمی شود‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫د) همان گونه که درصورت تورم "‪ "Inflation‬پرداخت مبلغ اضافی الزم قرار داده می شود در صورت‬

‫افالس " ‪ "defalation‬هم باید مبلغی کسر شود درحالی که کسی آن را نمی گوید البته درکشورهای که‬

‫ارزش پول به حدی نزول کند که با کساد نزدیک شود می توان حکم دیگری را برای آن جستجو کرد اما یک‬

‫نکته برای علما بسیار قابل توجه و حائز اهمیت است که کاهش ارزش پول گاهی ازناحیه ی خود دولت انجام‬

‫می گیرد آن را "‪ "Devaluation‬می گویند درچنین شرایطی آیا می توان گفت که دولت گویا‪ ،‬پول اول را‬

‫فاقد اعتبار قرار داده وپول جدیدی که دارای ارزش کمتر است رایج نموده است تا در صورت صحیح بودن این‬

‫فرضیه بتوان جوازی برای پرداخت قرض به وسیله ی پول رایج برابر با قیمت پول قبلی فراهم آورد؟ مثال‪ :‬کسی‬

‫هزارافغانی زمانی گرفته بود که معادل ارزش آن چهار دالر بود هنگام پرداخت قرض ارزش مبلغ براثر کاهش‬

‫دادن دولت به معادل سه دالر رسیده بود دولت با این کار گویا پول جدیدی را رایج نموده که ارزش آن سیوسه‬

‫درصد کمتر از ارزش پول قبلی است پس بدهکار باید هزار و سیصد و سی افغانی از پول جدید را که با هزار‬

‫افغانی قبلی برابر است به عنوان ادای قرض خود پرداخت کند‪.‬‬

‫این موضوع باید در دستور کار تحقیقی علما قرار گیرد و به هنگام قضاوت فراموش نشود که تأثیر‬

‫مستقیم این کاهش ازناحیه ی دولت صرفا برنرخ ارز می افتد و تأثیر آن بر معامله های داخلی غیرمستقیم‬

‫است‪ .‬دوم این که فرضیه ی تغییر یافتن پول به سبب کاهش ارزش آن اعتباری واقعی ندارد بلکه معنوی و‬

‫حکمی است‪ ،‬این امر از طرف دولت به حساب تغییر داده شود اما ازآن جای که ارزش پول اعتباری است‪ ،‬امر‬

‫از طرف دولت به حساب تغییر معنوی خود پول‪ ،‬گذشته می شود‪.‬‬

‫‪ .4-3‬تأثیر تورم بر درآمد ها‬

‫هرگاه افزایش سطح قیمت ها برای تمام کاالها یکسان باشد و در عین حال دستمزدها سودهای بانکی‬

‫و به طوری کلی همه ی انواع درآمدهای مردم به همان نسبت باال برود تورم درنحوه ی توزیع درآمدها تأثیرنمی‬

‫کند‪ ،‬مثال هرگاه بهای کاال وخدماتی که یک کارمند دولت مصرف می کند پنجاه درصد باال برود و در عین‬

‫حال حقوق او هم پنجاه درصد افزایش یابد تغییری در درآمد واقعی او روی نمی دهد و سطح زندگی او تغییر‬

‫نمی کند لیکن درعمل مشاهده میشود که قیمت همه ی کاالها و خدمات در بعضی ازاقشارجامعه کم تر و در‬

‫بعضی بیشتر است‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪ .5-3‬تأثیر تورم بر درآمد تولید کنندگان‬

‫همه ی تولید کنند گان تجار و کسبه کاران از تورم منتفع می شود زیرا قیمت کاالها بیشتر وسریعتر از‬

‫هزینهای تولید افزایش می یابد‪ .‬چرا که از سویی هزینه های تولید (مثل دستمزد‪ ،‬نرخ سود‪ ،‬هزینه بیمه و غیره‬

‫) کم و بیش تحت کنترل ونسبتا ثابت هستند و از سویی دیگر ببین افزایش قیمت ها و باال رفتن هزینه تولید‬

‫یک فاصله ی زمانی وجود دارد همچنین باید توجه داشت که ارزش موجود انبار تولید کنندگان همراه با افزایش‬

‫قیمت ها‪ ،‬افزایش می یابد و به عالوه بهای دارایی های ثابت وحدهای تولیدی و کسبه معموال به نسبتی بیش‬

‫ازسطح عمومی قیمت ها‪ ،‬باال می رود‪.‬‬

‫‪ .6-3‬تأثیر تورم برعایدات صاحبان درآمدهای ثابت‬

‫تورم بیشترین تأثیری منفی خود را بر درآمدهای افراد مزدبگیر و حقوق بگیر دولت‪ ،‬بازنشستگان وسایری‬

‫صاحبان درآمدهای ثابت به جای می گذارد‪ .‬چرا که این قشرهای جامعه نمی توانند به دلخواه خودشان و‬

‫همپای افزایش قیمت ها میزان حقوق و دستمزد و درآمد خود را باال ببرند‪ ،‬اینها کارمندان وکارگران دولت‬

‫وبخش خصوصی هستند و غلبا افزایش حقوق و دستمزدهایشان یا منع قانونی دارد ویا با مقامات شدید‬

‫کارفرمایان مواجه است‪( .‬و یا چنان که در ایران انجام می شود‪ ،‬متناسب با نرخ تورم رسمی یک ساله که توسط‬

‫بانک مرکزی اعالم و با نرخ واقعی تورم وافزایش سطح عمومی قیمت ها بسیار فاصله دارد افزایش می یابد)‬

‫ازاین رو است که تورم توزیع درآمد را به نفع کارفرمایان وصاحبان دارایی و به ضرر مزدبگیر‪ ،‬تغییرمی دهد‬

‫یعنی درشرایط تورمی‪ ،‬فقرا‪ ،‬فقیرتر و اغنیا ثروتمند تر می شود‪ (.‬نمونه بارز و آشکار تورم در حال حاضر‬

‫درکشورما وجود دارد و به عینه مشاهده میشود که در چنین شرایطی فاصله ی بین فقیر وغنی روز به روز‬

‫بیش تر میشود)‪.‬‬

‫‪ .7-3‬تأثیر تورم بر تخصیص عوامل تولید‬

‫با توجه به این که در دوره ی تورمی‪ ،‬قیمت کاالها و خدمات متناسب و به یک اندازه قیمت آنها به‬

‫نسبت بیشتری افزایش بافته وسود بیش تری عایدشان می کند و در نتیجه سرمایه گذاری بیش تر به سوی‬

‫تولید این قبیل کاالها متمرکز می شود‪ ،‬در حالی که تولید این قبیل کاالها لزوما بهترین تولید دراقتصاد ملی‬

‫نیست و به این ترتیب است که تورم تخصیص بهینه ی عوامل تولید را تغییر می دهد به عنوان مثال‪ ،‬تولید‬

‫‪32‬‬
‫انبوه موترسیکیل در ایران را میتوان نام برد‪ .‬قیمت موترسیکلت تا چند سال قبل بسیار ارزان بود وبا تقریبا سه‬

‫میلیون ریال میشد بهترین نوع موترسیکلت را خرید با توجه به افزایش تورم و باال رفتن سرسام آور قیمت خود‬

‫روهای سواری وبه تبع آن رویکرد اقشار با درآمد کمتر به استفاده از موترسیکلت‪ ،‬کارخانجات بسیارزیادی‬

‫برای مونتاژ (سرهم بندی) و تولید موترسیکلت ایجاد شد و قیمت یک دستگاه موترسیکلت گازی که تا چند‬

‫سال قبل از یکصد و پنجاه هزار ریال تجاوز نمی کرد به یکباره به دومیلیون و پانصد هزار ریال رسید‪ ،‬درحالی‬

‫که به نظر بسیاری از کارشناسان اقتصادی این قبیل تولید لزوما بهترین تولید دراقتصاد ملی ایران نیست‪.‬‬

‫‪ .8-3‬علت های به وجود آمدن تورم‬

‫متداول ترین علت تورم فشار روزافزون تقاضا برای خرید کاال وکند بودن رشد تولید کاالها وخدمات‬

‫است درکشورهای درحال توسعه و از جمله ایران‪ ،‬سرمایه گذاریهای عمرانی و تولیدی تا قبل از بهره برداری‬

‫تنها به توزیع درآمد بیش تر درجامعه کمک می کند ولذا در کوتاه مدت افزایش تقاضاهای را ایجاد می کند‬

‫که کاالهای مورد نیاز آن در بازار نیست کسر بودجه ی دولت ها درکشورهای در حال توسعه دراغلب موارد‬

‫مستقیما به افزایش تقاضا و الجرم به افزایش سطح عمومی قیمت ها و تورم منجر می شود یکی دیگر از علل‬

‫تورم ازفشار هزینه های زندگی ناشی میشود به این صورت که سطح عمومی قیمت ها در شرایط مشخصی‬

‫درنتیجه ی افزایش دستمزد ها و حقوق ها باال می رود ویا این که ممکن است سود ناشی از تورم وتسهیالت‬

‫بانکی افزایش یابد ودر نتیجه قیمت ها را باال ببرد و منجر به تورم شود همچنین ممکن است دولت با مداخله‬

‫ی خود هزینه ی تولید کاال را باال ببرد‪ ،‬مثال افزایش مالیات متعلق به کاال هزینه تولید آن را افزایش می دهد‬

‫و در نتیجه قیمت آن را باال می برد‪.‬‬

‫‪ .9-3‬راه های مهار تورم‬

‫فشارهای تورمی بر جامعه بایستی در نخستین مراحل مهار شود و تحت کنترل درآید‪ ،‬زیرا در مراحل‬

‫بعدی که تورم تشدید شده است‪ ،‬کنترل آن بسیار دشوارمی گردد‪ .‬روش های مهار تورم به طوری کلی برانتخاب‬

‫سیاست های مبتنی است که به کاهش تقاضا برای کاالها وخدمات منجر شود‪ ،‬بنابراین مبارزه ی صحیح با‬

‫تورم مستلزم شناخت ریشه ی تورم وسپس استفاده از ابزارهای مناسب برای مقابله با آن است‪ ،‬روش های‬

‫مبارزه با تورم به طور کلی درچهار گروه طبقه بندی می شود‪:‬‬

‫‪33‬‬
‫‪ -1‬اعمال سیاست پولی انقباضی از سوی بانک مرکزی ازجمله نرخ بهره‪ ،‬عملیات بازار باز و کنترل مستقیم‬

‫اعتبارات کمک زیادی به کنترل تورم می کند‪.‬‬

‫‪ -2‬گرفتن مالیات سنگین و کاهش هزینه های دولت به تعدیل فشارهای تورمی منتهی می شود‪.‬‬

‫‪ -3‬کنترل مستقیم قیمت ها ودر واقع نرخ گذاری دولتی روی اجناس و استفاده از یک نظام جیره بندی و نیز‬

‫تعیین و تثبیت نرخ دستمزدها که درآمد افراد را تحت تأثیر قرار می دهد ازروش های است که برای کنترل‬

‫تورم به ویژه تورم ناشی از هزینه وبه خصوص درشرایط بحرانی‪ ،‬مثال درزمان جنگ‪ ،‬اعمال می شود‪.‬‬

‫‪ -4‬از روش های دیگر کنترل تورم می توان از افزایش تولید یا افزایش واردات به منظور باال بردن عرضه نام‬

‫برد‪]182-153 :4[ .‬‬

‫‪ .11-3‬اندازه گیری تورم‬

‫اگر چه معنی تورم برای همه روشن است‪ ،‬اما اندازه گیری آن کار سادة نیست‪ .‬معیار های زیادی برای‬

‫اندازه گیری تورم وجود دارد که دراینجا به سه نمونه از مهمترین آنها اشاره میشود‪.‬‬

‫‪ .1‬شاخص تعدیل کننده‪GNP.‬‬

‫‪ .2‬شاخص قیمت مصرف کننده‪CPI .‬‬

‫‪ .3‬شاخص قیمت تولید کننده ‪PPI .‬‬

‫‪ .1-11-3‬شاخص تعدیل کنندة(‪) GNP‬‬

‫تولید نا خالص ملی اسمی ‪ ،‬ارزش تولید را در یک دورة معین و با قیمت های همان دوره اندازه گیری‬

‫میکند‪ ،‬برای مثال ‪ GNP‬مربوط به سال ‪ 1341‬ارزش کاالها و خدمات نهائی تولید شده در سال ‪ 1341‬را با‬

‫قیمت های همین سال اندازه گیری میکند به همین ترتیب ‪ GNP‬اسمی سال ‪ 1334‬ارزش همه کاالها و‬

‫خدمات نهائی تولید شده در سال ‪ 1334‬را با قیمت های سال ‪ 1334‬اندازه گیری میکند‪.‬‬

‫تولید نا خالص حقیقی ارزش کاالها و خدمات نهائی تولید شده در یک سال را با قیمت ثابت ( سال‬

‫پایه) اندازه گیری میکند‪.‬‬

‫طوری مثال‪ :‬اگر سال ‪ 1331‬را به عنوان سا ل اساس در نظر بگیریم تولید ناخالص ملی حقیقی سال‬

‫‪ 1341‬ارزش کاالها و خدمات نهائی تولید شده در این سال را با قیمت های سال ‪ 1331‬اندازه گیری میکند‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫به عنوان یکی از معیارهای اندازه گیری تورم با تقسیم ‪ GNP‬اسمی یک سال‬ ‫شاخص تعدیل کننده ‪GNP‬‬

‫به ‪ GNP‬حقیقی همان سال محاسبه میشود‪ .‬این معیار در حقیقت مقدار تورم را از سال اساس تا سال جاری‬

‫اندازه گیری میکند‪ .‬برای نشان دادن چگونگی محاسبه این شاخص فرض میکنیم در یک اقتصاد کاالهای تولید‬

‫شده تنها گوشت ‪ ،‬پیراهن و گندم وجود داشته باشد که جدول ذیل مقادیر و قیمت این کاال ها را در سال‪1331‬‬

‫و سال‪ 1341‬نشان داده است‪.‬‬

‫سال ‪5981‬‬ ‫سال ‪5975‬‬ ‫نرخ کاال‬

‫قیمت(افغانی)‬ ‫مقدار‬ ‫قیمت(افغانی)‬ ‫مقدار‬

‫‪271‬‬ ‫‪211‬کیلو‬ ‫‪2111‬‬ ‫‪511‬کیلو‬ ‫گوشت‬

‫‪91111‬‬ ‫‪211‬عدد‬ ‫‪21111‬‬ ‫‪211‬عدد‬ ‫پیراهن‬

‫‪2111‬‬ ‫‪411‬کیلو‬ ‫‪511‬‬ ‫‪911‬کیلو‬ ‫گندم‬

‫حال اگر سال اساس را سال ‪ 5975‬در نظر بگیریم‪ ،‬در این صورت ‪ GNP‬اسمی و حقیقی ‪ 5981‬را‬

‫میتوان محاسبه نمود‪.‬‬

‫افغانی‪ GNP =211*271+211*91111+411*2111=361411‬اسمی سال ‪5981‬‬

‫افغانی ‪ GNP=211*2111+211*21111+411*511=6751111‬حقیقی سال ‪5981‬‬

‫برای تعین شاخص قیمت تعدیل کننده ‪ GNP‬سال ‪ 5981‬کافی است‪ ،‬اگر ‪ GNP‬اسمی سال ‪5981‬‬

‫را به ‪ GNP‬حقیقی سال تقسیم کنیم‪.‬‬

‫یعنی‪:‬‬

‫‪35‬‬
‫از محاسبه فوق مالحظه میشود که تعدیل کننده قیمت ‪ GNP‬سال ‪ 143 ،1341‬فیصد به این معنی است‬

‫که سطح قیمت ها از سال اساس یعنی سال ‪ 1331‬تا سال‪ 143 -1341‬فیصد افزایش داشته است‪.‬‬

‫‪ .2-11-3‬شاخص قیمت مصرف کننده) ‪(CPI‬‬

‫این شاخص یک شاخص قیمت کاالها و خدمات خریداری شده به وسیله خانوارها در مناطق شهری‬

‫میباشد ‪. CPI‬رایجترین معیار برای اندازه گیری تورم و سطح قیمت ها در اقتصاد میباشد‪ .‬این شاخص در‬

‫حقیقت از مقایسه مصرف خرید یک بسته کاال و خدمات خریداری شده در سال معین به مصرف خرید همان‬

‫بسته کاال و خدمات در سال اساس بدست مآید‪ .‬طور مثال اگر ‪ CPI‬برای یک سال معین برابر با ‪ 211‬فیصد‬

‫باشد‪ ،‬به این معنی است که قیمت کاالهای خریداری شده توسط خانوار های شهری بطور متوسط نسبت به‬

‫سال پایه دو برابر شده ا ست‪ .‬در رابطه با شاخص ‪ CPI‬دو نکته قابل ذکر است‪.‬‬

‫اول‪ -:‬اینکه این شاخص فقط قیمت های پرداخت شده توسط خانوارهای شهری را در نظر میگیرد‪.‬‬

‫به عبارت دیگر اگر در نظر بگیریم که در کشور مورد بحث در حدود ‪ 41‬فیصد خانوار ها در روستاها زنده گی‬

‫میکنند در این صورت ‪ CPI‬لزوماً شامل کاالها وخدماتی که توسط خانوارهای روستائی خریداری میشود‬

‫نمیگردد‪.‬‬

‫دوم‪ CPI -:‬مجموعه از ثابت ازکاالها وخدمات بخصوص کاالها و خدمات که توسط خانوارهای شهری‬

‫درسال اساس مصرف میشود‪ ،‬است‪.‬‬

‫نکتة حائز اهمیت آن است که ممکن است در اثر گذشت زمان قیمت های نسبی کاالها و خدمات‬

‫وسلیقه مصرف کننده گان تغیر نماید و کاال های که امروز خانوارهای شهری مصرف میکنند با محتویات‬

‫کاالهای سال اساس متفاوت باشد‪ .‬طور مثال ممکن است امروز تلویزیون رنگه‪ ،‬یخچال و حتی کمپیوتر در زمره‬

‫کاالهای مصرفی خانواده ها باشد در حالیکه این اقالم جزء و محتویات کاالهای مصرفی سال اساس نباشد‪ .‬در‬

‫هر حال برای اینکه این شاخص بتواند تغیرات قیمت ها را در طول زمان دقیقتر اندازه گیری نماید‪ .‬الزم است‬

‫که هر چند سال ‪ ،‬در محتویات کاالها و خدمات مصرفی خانوار های شهری تجدید نظر گردد‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫‪ .3-11-3‬شاخص قیمت تولید کننده) ‪(PPI‬‬

‫این شاخص یک شاخص قیمت است که براساس قیمت های مواد خام و کاالهای واسطه ای منتخب‬

‫که به وسیله تولید کننده گان خریداری میشود قرار دارد‪ .‬از آنجایکه ‪ PPI‬قیمت های مواد خامیکه به وسیله‬

‫تولید کننده گان خریداری میشود در نظر میگیرد‪ ،‬لذا نمیتوان به عنوان یک معیار سطح قیمت مجموعی در‬

‫اقتصاد از آن صحبت کرد‪.‬‬

‫در این حال از آنجائیکه که افزایش ‪ PPI‬منجر به افزایش ‪ CPI‬و شاخص تعدیل کننده قیمت ‪GNP‬‬

‫میشود لذا این شاخص برای مطالعه تورم دارای اهمیت است‪ .‬زیرا اگر تولید کننده گان مبلغ مصرف شده را‬

‫به صورت قیمت های باالتر برای کاالهای نهائی به مصرف کننده گان منتقل کنند‪ .‬مالحظه میشود که ‪PPI‬‬

‫یک شاخص بسیار مناسب برای سطح قیمت ها در آینده است‪.‬‬

‫به عباره دیگر افزایش ‪ PPI‬در امروز به افزایش ‪ CPI‬در آینده منجر خواهد شد‪ .‬برای محاسبه این‬

‫شاخص نیز مانند ‪ CPI‬مصرف خرید یک بسته مواد اولیه و کاالهای واسطه ای در سال جاری را به مصارف‬

‫خرید همان بسته مواد اولیه و کاالهای واسطه ای در سال اساس تقسیم میکنند‪]333-331 :5[ .‬‬

‫‪37‬‬
 ‫فصل چهارم‬

‫عوامل بوجود آمدن و هزینه های تورم‬

‫‪ .1-4‬عوامل بوجود آمدن تورم‬

‫در نظر گرفتن فعالیت های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی و همچنان بوجود آمدن شرایط ناگوار‬

‫اقتصادی چون خشک سالی‪ ،‬قحطی‪ ،‬جنگ و غیره در یک کشور باعث وجود نوسانات اقتصادی در آن کشور‬

‫گردیده که در نتیجه منجر به تورم یا رکود اقتصادی در آن کشور میگردد که در این فصل روی علل بوجود‬

‫آمدن تورم بحث صورت میگیرد‪.‬‬

‫در مورد تورم علل مختلف وجود دارد که در اینجا تنها چهار مورد عمده ترین آنها را مورد بررسی قرارا‬

‫میدهیم‪.‬‬

‫‪ .1-1-4‬علل اقتصادی تورم‬

‫هرچیزیکه موجب کاهش عرضه مجموعی یا افزایش تقاضائی مجموعی در اقتصاد شود حالت تورمی‬

‫است و تورمی را که معلول افزایش تقاضائی مجموعی باشد تورم ناشی از تقاضا و تورمی که ناشی از عرضه‬

‫مجموعی باشد تورمی ناشی از مصارف تمام شد میگویند که علل اقتصادی تورم به سه بخش تقسیم میشود‪:‬‬

‫‪ .1-1-1-4‬افزایش تقاضا نسبت به عرضه‬

‫وقتیکه مقدار تقاضای مجموعی برای کاالها و خدمات بیش از توانائی اقتصاد به عرضه این کاالها و‬

‫خدمات باشد در این صورت افزایش تقاضا قیمت را باال خواهد برد تا زمانیکه اقتصاد نزدیک به سطح اشتغال‬

‫کامل قرار نداشته باشد‪ ،‬تولید و اشتغال کامل بدون هیچ گونه افزاش در سطح قیمت ها میتواند افزایش یابد‪.‬‬

‫اما وقتیکه اقتصاد به سطح اشتغال کامل نزدیک میشود افزایش تقاضای مجموعی بدون آنکه موجب افزایش‬

‫سطح قیمت ها گردد افزایش تولید را در پی خواهد داشت‪ .‬خصوصاً اگر در آمد های توزیع شده به طبقاتی‬

‫تعلق گیرد که میل به مصرف آنها زیاد باشد این نوع سرمایه گذاری ها تا زمانیکه به مرحله بازدهی نرسیده و‬

‫‪38‬‬
‫کاال به بازار عرضه نشود حالتی تورمی است ولی هنگامیکه محصول تولیدی آنها به بازار عرضه شد حالت ضد‬

‫تورمی است و اگر بیش از حد معقول سرمایه گذاری شود اثر تورمی آن قطعی است‪.‬‬

‫چنانچه کینز عقیده داشت«تورم ناشی از افزایش تقاضای مؤثر در شرایط اشتغال کامل است»‪ .‬بطور‬

‫خالصه میتوان گفت که افزایش تقاضا نسبت به عرضه بنابر عوامل ذیل میباشد‪.‬‬

‫اوالً زیاده روی درسرمایه گذای های خصوصی وعمومی‪-:‬افزایش تقاضا ممکن است ناشی ازسرمایه‬

‫گذاری های خصوصی وعمومی کشور باشد‪ .‬اگر سرمایه گذاری را در آن قسمت از درآمد که به مصرف خدمات‬

‫و کاالهای تولیدی میرسد نمایم افزایش سرمایه گذاری از یک طرف موجب قسمت بیشتر از کاالها و خدمات‬

‫میشود‪ .‬از طرف دیگر قدرت خرید بیشتری را در جامعه بوجود میآورد‪.‬‬

‫بناءً در اقتصاد که اشتغال بحد اشباع رسیده باشد و یا موانع توسعه از قبیل نبودن راه و وسایل‬

‫نقلیه کافی کمبود کادر و غیره مانع توسعه اقتصادی باشد هر سیاست زیاده روی در سرمایه گذاری موجب‬

‫تورم خواهد شد‪.‬‬

‫ثانیاً افزایش بیش از حد مصرف‪ :‬افزایش مصرف جهت تهیه کاالها و خدمات یا ناشی از افزایش سطح‬

‫مزدها است یا بر اثر بکار انداختن پس اندازها در سیر مصرف و یا به سبب افزایش سرمایه های خارجی در‬

‫داخل مملکت که همه این عوامل باعث تشویق مصرف میشود‪.‬‬

‫ثالثاً افزایش مصارف عمومی‪:‬اصوالً هر نوع مصارف اضافی اعم از اینکه خصوصی یا عمومی میباشد‪،‬‬

‫موجب قدرت خرید افراد میگردد‪.‬‬

‫این درآمدها توزیع شده تبدیل به تقاضای کاالهای مصرفی و تولیدی میگردد‪ .‬اگر وضع اقتصادی کشور‬

‫به نحوی باشد که افزایش تولید مقدور نباشد و در مقابل این اضافه در آمدها‪ ،‬کاالها به بازار عرضه نشود‪ .‬عدم‬

‫تعادل بین عرضه و تقاضا بوجود میآید که میزان آن به نوع مصرف و نحوة تأمین مالی مصارف عمومی بستگی‬

‫دارد‪.‬هر قدر مصارف عمومی غیر تولیدی تر باشد آثار تورمی آن شدید تر است‪.‬‬

‫‪ .2-1-1-4‬افزایش نا متناسب قدرت های خرید‬

‫افزایش نا مناسب قدرت های خرید ممکن است ناشی از کسر بودجه‪ ،‬افزایش مقدار پول‪ ،‬تسهیل اعتبارات‬

‫و تنزل ارزش پول باشد که بطور خالصه هر کدام را مورد مطالعه قرار میدهیم‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫‪ .1-2-1-1-4‬کسر بودجه‬

‫کسر بودجه بخاطر مصارف اضافی دولت نسبت به درآمد عمومی است که این اضافه مصرف بصورت‬

‫خرید توزیع میشود و موجب افزایش قدرت خرید و پول میگردد‪ .‬که برای خرید کاالها به بازار کاالها سرازیر‬

‫میشوند در این صورت اگر شرایط اقتصادی به قسم باشد که جامعه بتواند قدرت های خرید اضافی را جذب‬

‫کند هیچگونه خطری بر قیمت ها و ارد نخواهد شد‪ .‬ولی اگر اشتغال عمومی بر قرار نباشد و یا وجود تنگناها‬

‫مانع توسعه اقتصادی گردد‪ .‬کسر بودجه موجب بلند رفتن قیمت ها و تورم خواهدشد‪.‬‬

‫‪ .2-2-1-1-4‬افزایش حجم پول‬

‫یکی از عوامل بوجود آمدن تورم افزایش حجم پول در جریان است و اگر تعریف طرفداران نظریه مقداری‬

‫پول را که به عقیده آنها تورم «افزایش حجم پول در جریان است» قبول کنیم میبینیم که افزایش حجم پول‬

‫خود حالت تورمی است‪ .‬چنانچه برخی از اقتصاد دانان به این عقیده اند که همبستگی تورم باپول غیر قابل‬

‫تردید است‪ .‬چرا که افزایش حجم پول در دست دولت و مردم باعث افزایش تقاضا و در نتیجه منجر به بلند‬

‫رفتن قیمت ها و تورم میشود‪.‬‬

‫‪ .3-2-1-1-4‬سیاست تسهیل اعتبارات‬

‫توزیع اعتبارات بال فاصله قدرت شخص را که از آن بهره مند میشود افزود میکند‪ .‬توسعه اعتبارات بانکی‬

‫در شرایط که جامعه اقتصادی میشود اگر توان خرید اضافی را نداشته باشد باعث تورم میگردد‪ .‬مثالً توسعه‬

‫اعتبارات بانکی برای مصرف و فروشهای اقساطی و یا اعتبارات اعطائی به بازرگانان( میخرند برای آنکه بفروشند)‬

‫از نوع اعتبارات تورمی است‪.‬‬

‫لیکن اعتبارات تولیدی اضافی ضد تورمی است هر قدر فاصله زمانی بین اعطائی اعتبارات و عرضه‬

‫محصوالت طوالنی تر باشد به همان نسبت فشار تورم شدیدتر است و اعطائی اعتبارات بانکی به منظور واردات‬

‫به شرطی ضد تورمی است که اوالً دولت ارز کافی برای مقابله در اختیار داشته باشد و ثانیاً کاالهای وارداتی از‬

‫نوع تجملی و غیر ضروری نباشد‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫‪ .4-2-1-1-4‬تنزیل اسمی ارزش پول‬

‫پاین آوردن ارزش خارجی پول بخاطر باال و پاین آمدن مداوم قیمت هاست‪ .‬هدف اصلی از تنزیل اسمی‬

‫پول برقراری پول در برقراری تعادل در موازنه پرداخت ها است‪.‬‬

‫تنزیل اسمی لیره استرلنگ در سال ‪ 1132‬و تنزیل اسمی دالر در سال ‪ 1133‬و تنزیل اسمی فرانک در سال‬

‫‪ 1138‬به منظور تغیر جهت دادن تنزیل مداوم قیمت ها بود‪ .‬بر عکس تنزیل اسمی فرانک در سالهای ‪1141‬‬

‫‪ 1144 ،‬و ‪ 1154‬برای جلوگیری از صعود مداوم قیمت ها در فرانسه بود‪.‬‬

‫اگر تنزیل اسمی پول ها نتیجة باال رفتن و پایان آمدن پیاپی قیمت ها باشد در مواقع خاص که با‬

‫موفقیت انجام نشود و موازنه پرداخت ها را برقرارنکند علت تورم خواهد بود‪.‬‬

‫‪ .3-1-1-4‬کشش ناپذیری عرضه و تقلیل کاالها‬

‫کشش ناپذیری عرضه و تقلیل کاالها بنابر عوامل ذیل میباشد‪.‬‬

‫‪ .1-3-1-1-4‬اشتغال کامل‬

‫در اکثر کتابهای نظریه عمومی اشتغال در قسمت بهرة پول میگوید تورم حالتی از افزایش تقاضائی مؤثر‬

‫در شرایط اشتغال کامل است‪ .‬و اشتغال کامل عبارت از این است که از تمام منابع ملی و از همه عامل های‬

‫تولیدی تا حد امکان استفاده شده باشد‪ .‬در چنین شرایط بجائی آنکه محرک تولید گردد سبب افزایش قیمت‬

‫تمام شد گردیده که این وضع را میتوان تورم واقعی نامید‪.‬‬

‫از آنجایکه خصوصیات اساسی اشتغال کامل کشش ناپذیری در تولیدات است و پذیرش قدرت خرید‬

‫عمومی علت تورم و موجب باال رفتن قیمت ها است‪.‬‬

‫‪ .2-3-1-1-4‬زیاده روی در فیصدی کاالهای مورد نیاز عمومی‬

‫در یک اقتصاد ممکن است هم فشار تورم و هم کسر موازنه پرداخت وجود داشته باشد‪ .‬در چنین شرایط‬

‫تالش جامعه برای دریافت فیصدی کاالهای مورد نیاز نتنها ممکن نخواهد بود بلکه باعث بروز و افزایش تورم و‬

‫کاهش عرضه در داخل کشور خواهد شد‪ .‬گرچه افزایش حجم صادرات به دولت امکان تهیه ارزش بیشتر و‬

‫افزایش کاالهای ضروری را میدهد این مطلب صحیح بوده ولی در همه جا و همیشه صدق نمیکند‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫در کشورهای اروپائی که روابط تجارتی حجم صادرات امکان واردات بیشتر مواد غذائی و کاالهائی‬

‫مورد نیاز را میدهد‪ .‬ولی در کشور های آسیای به مجموع این امکان میسر خواهد شد‪ .‬مثالً اگر چنین یخچال‪،‬‬

‫تلویزیون‪ ،‬رادیو و غیره را صادر نموده و در مقابل مقدار بیشتر گوشت ‪ ،‬سبزی‪ ،‬تخم مرغ و غیره را وارد نمایند‪،‬‬

‫بخوبی و آسانتر خواهد توانست فشار تورمی را تخفیف بخشند‪ .‬ولی کشورهایکه وسایل نقلیه مجهز ندارند و‬

‫وارد کردن اموال و خدمات باید راه های طوالنی را طی کند تا به بازار داخلی برسد کوشش در صادرات اموال‬

‫خراب نشدنی مانند پسته‪ ،‬بادام وغیره که کفایت تقاضای داخلی را نمیکند باعث کاهش فشار تورمی نخواهدشد‪.‬‬

‫‪ .3-3-1-1-4‬تقلیل واردات‬

‫اگر واردات کشور بر اثر جنگ یا بدی مبادالت بین المللی ‪ ،‬خرابی راه ها و نبودن امنیت الزم در راه‬

‫های بحری تقلیل یابد فشار تورمی نیز به همان نسبت که واردات تقلیل پیدا میکند و کشور به آن کاالها‬

‫ضرورت بیشتر داشته باشند شدیدتر خواهد بود‪.‬‬

‫از همین جا است که در زمان جنگ کشورهای آسیای به علت مسدود بودن را ه های تجارتی از ورود‬

‫کاالهای خارجی محروم بودند و تورم شدید کم و بیش در همه جا بوجود آمده بود‪.‬‬

‫‪ .2-1-4‬علل ساختاری تورم‬

‫تورم بنیانی یا ساختاری در واقع به تورم اطالق میشود که اساساً از ساختار نا همآهنگ و بنیاد های نا‬

‫مطلوب اقتصادی یک کشور باشد‪.‬‬

‫این نوع تورم وقت بوجود میآید که ساختمان و زیر بناهای اقتصادی ناقص باشد‪ .‬مثالً سیستم های‬

‫مناقالتی و ترانسپورتی در اقتصاد طور باشد که انتقال اشیا و خدمات به آسانی و به موقع صورت نگرفته و یا به‬

‫عباره دیگر عاملین اقتصادی به بازار ها ارتباط کافی پیدا کرده نتواند‪ ،‬در نتیجه جریان ترانسپورتی ناقص و عدم‬

‫معلومات کافی عاملین اقتصادی راجع به تقاضا و عدم قابلیت انطباق به واحدهای تولید به تقاضای موجود طبعاً‬

‫یک خال یا یک کمبود عرضه بوجود آمده و در نتیجة آن یک تورم بوجود میآید‪.‬‬

‫مثال دیگر آن این است که سکتور صنعت در داخل چنین کشور انکشاف نکرده و مواد اضافی را که‬

‫در سکتور زراعت تولید میگردد بکار انداخته نتواند و همچنان بازارهای فروش خارجی نیز وجود نداشته باشد‬

‫که در این صورت انکشاف سکتور زراعت در اثر عدم انکشاف مطابق کننده سکتور های صنعت و تجارت بسوئی‬

‫‪42‬‬
‫نزول قیم رهنمائی میگردد‪ .‬بر عکس آن وقتیکه محصوالت زراعتی در اثر هر عامل که باشد تنقص یابد هر گاه‬

‫سکتور تجارت به اندازه انکشاف نکرده باشد که تنقص مواد زراعتی را از طریق واردات جبران و تکافو نماید‪.‬‬

‫در این صورت در اثر رشد نا کافی سکتور تجارت قیمت ها صعود مینماید‪.‬‬

‫این نوع تورم که ناشی از ساختار نا همآهنگ و بنیادهای نا مطلوب اقتصادی یک کشور است دارائی‬

‫علل ذیل میباشد‪.‬‬

‫الف‪ -:‬نا متناسب بودن وضع بنادر و عدم کفایت آنها از نظر تخلیه و بارگیری‪.‬‬

‫ب‪ -:‬نا مطلوب بودن وضع راه ها و شبکه ارتباط و کمبود شبکه مخابرات و مراسالت و در نتیجه دشواری امکان‬

‫کسب خبر و اطالع از وضع بازار در مناطق مختلف کشور‪.‬‬

‫ج‪ -:‬موجود نبودن آمار و ارقام قابل اطمئینان در مورد میزان عرضه و تقاضای کاالها و خدمات و تغیرات آنها و‬

‫در نتیجه عدم امکان پیش بینی تحوالت آینده بازار ‪.‬‬

‫د‪ -:‬عدم تحرک نیروی انسانی وسرمایه کافی‪.‬‬

‫هـ ‪ -:‬نا مناسب بودن شبکه توزیع کاالها و خدمات‪.‬‬

‫و‪ -:‬وجود بازارهای انحصاری در مقابل بازار رقابتی‪.‬‬

‫چون تمام عوامل باعث وجود تورم میشود و از نواقص زیر بنائی اقتصادی نشأت میکنند‪ .‬بناءً این نوع تورم‬

‫طویل المدت میباشدکه اکثراً در کشور های روبه انکشاف موجود بوده که طبعاً از بین برده شده میتواند که‬

‫ساختار اقتصادی به اندازه کافی تکمیل گردد‪ .‬طبعاً این پروسه یک زمان طویل المدت را ایجاب مینماید‪.‬‬

‫[‪]144-142 :11‬‬

‫‪ .3-1-4‬علل روانی تورم‬

‫اگر پیش بینی مردم در مورد افزایش سطح عمومی قیمت ها در آینده مثبت باشد این امر خود میتواند‬

‫موجب افزایش تورم شود‪ .‬زیرا با این پیش بینی آنها در خرید کاالهای مورد نیاز آینده خود شتاب میکنند‪ .‬این‬

‫امر تقاضای مجموعی را افزایش داده در نتیجه اقتصاد با پدیده تورم و افزایش سطح عمومی قیمت ها مواجه‬

‫میشود‪ .‬پس گفته میتوانیم که علل روانی تورم ناشی از عوامل ذیل میباشد‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫‪ .1-3-1-4‬حساسیت جامعه نسبت به تورم‬

‫علت حساسیت تورم های پی در پی و همیشه گی هستند که افراد جامعه را نسبت به آن حساس و‬

‫خوفناک کرده اند‪ .‬که این حساسیت ها معلول تورم های قبلی بوده و موجب میشود که در ثبات کوتاه مدت‬

‫اقتصادی کمترین صعود قیمت ها و تشویق از تورم در مردم ایجاد کند که این خود باعث باال رفتن بعدی‬

‫قیمت ها خواهد گرددید‪.‬‬

‫‪ .2-3-1-4‬ترس از تورم محتمل الوقوع‬

‫اگر قیمت ها روبه افزایش باشند مردم که نسبت به تورم حساسیت دارند و خاطرات بدی که از تورمهای‬

‫قبلی در ذهنشان باقی مانده است‪ .‬فکر میکنند که قیمت ها شدیدتر از حال افزایش خواهند کرد‪ .‬مثالً اگر‬

‫کسی یک جنس بخرد یک هفته بعد اقدام میکرد‪ .‬امروز به خرید احتیاطی مبادرت میورزد و همچنان فروشنده‬

‫هم از فروش کاال خود داری نموده و آماده بفروش نمیباشد‪ .‬بدینترتیب مردم به استقبال تورم خواهند رفت‪.‬‬

‫‪ .3-3-1-4‬بد بینی نسبت به ارزش داخلی و خارجی پول‬

‫در شرایط تورمی و یا در شرایط بی ثباتی ارزش پول‪ ،‬مردم اعتماد باالئی پول داخلی کشور خود ندارند‪.‬‬

‫بناءً سعی میکنند تا آنر ا در نزد خود نگهداری نکنند و آنرا در خرید کاالها و خدمات به مصرف برسانند که‬

‫افزایش تقاضا به خرید کاال ها و خدمات باعث صعود قیمت ها شده و راه های بوجود آمدن تورم را فراهم‬

‫میسازد‪.‬‬

‫‪ .4-1-4‬علل عارضی تورم‬

‫هدف از علل عارضی تورم این است که تورم بر اثر میکانیزم طبیعی اقتصاد کشور بوجود نیامده باشد‬

‫بلکه حوادث مثل جنگ‪ ،‬قحطی ‪ ،‬خشک سالی و غیره خارج از میکانیزم اقتصاد سبب بوجود آمدن تورم و‬

‫افزایش قیمت هاشده باشد در کشور یکه زیر بنائی اقتصادی آن سالم باشد افزایش قیمت ها بطور مؤقت‬

‫مشکالت کوتاه مدت را در پی خواهد داشت که پس از مدتی خود بخود نورمال گردیده و موجب خود افزائی‬

‫قیمت ها نخواهد شد‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫ولی درکشور یکه آماده گی وقبول تورم راداشته باشد و یا امکانات پولی اجازه واردات کاالهای مورد‬

‫ضرورت را ندهد‪ .‬بروز چنین حوادث علل اصلی ومحرک تورم وصعود و خود افزائی قیمتهاخواهد شد ‪.‬‬

‫[‪]234 :3‬‬

‫‪ .5-1-4‬هزینه های تورم‬

‫در اواخر دهه ‪ 31‬در امریکا هنگام که نرخ تورم به حدود ‪ 11‬درصد درسال رسید‪ ،‬بحث های مربوط به‬

‫تورم بر تمام سیاست های اقتصادی حاکم شده بودند‪ .‬هر چند درطول دهه ‪ 11‬نرخ تورم بسیار اندک بود ولی‬

‫باز هم تورم یک متغییر بسیار مهم برای اقتصاددانان کالن به شمار می رفت در پژوهشی در سال ‪ 1118‬نتیجه‬

‫گرفته شد که تورم واژه است که بیش ترین تکرار واستفاده را در روزنامه ها داشته اند (دومین واژه بیکاری و‬

‫سومین واژه بهره وری بوده است )‪.‬‬

‫تورم بیش ازهر پدیده دیگری مورد توجه وبحث قرار داشته است زیرا جدی ترین مشکل اقتصادی‬

‫است ‪ .‬آیا این نتیجه گیری درست است؟ اگر درست است چرا؟‬

‫‪ .1-5-1-4‬کاهش قدرت خرید‪ ،‬توهم تورم‬

‫اگر کسی از شما بپرسد به چه دلیل تورم بد است به او چه می گوید که پاسخ بسیار روشن اشت‪ :‬تورم‬

‫قدرت خرید داالرهای را که با زحمت به دست آورده ایم‪ ،‬کاهش می دهد وقتی قیمت ها افزایش می یابند هر‬

‫دالر درامد مقدار کم تری کاال و خدمات خریداری می کند بنابراین به نظر می رسد که تورم سطح رفاه زندگی‬

‫را به طوری مستقیم کاهش می دهد‪.‬‬

‫با اندکی تفکر نادرست یا سفسطه آمیز بودن این پاسخ آشکار می شود با افزایش قیمت ها خریداران‬

‫کاالها و خدمات پول بیش تری برای خرید می پردازد به طوری هم زمان فروشنگان کاالها و خدمات نیز پول‬

‫بیش تری درازای فروش کاالها و خدمات دریافت میکنند‪ ،‬تورم در درآمد همگام با تورم در قیمت ها حرکت‬

‫می کند‪ ،‬بنابر این تورم به تنهایی باعث کاهش قدرت خرید واقعی مردم نمی شود‪.‬‬

‫ازآنجا که مردم اصلی خنثا بودن پول را قبول ندارند‪ ،‬همواره توهم تورم را می پذیرند‪ .‬کارگری که‬

‫درآمدش ساالنه ‪ 11‬درصد افزایش می یابد این افزایش را پاداش تالش و استعداد خود می داند‪ .‬اما وقتی نرخ‬

‫تورم ‪ 8‬در صدی‪ ،‬افزایش در دستمزد واقعی او را به ‪ 4‬درصد کاهش می دهد‪ ،‬کارگر ممکن است احساس کند‬

‫‪45‬‬
‫که به او ظلم شده و ثمره تالشش را از دست داده است‪ .‬در واقع درآمد های واقعی به وسیله متغیرهای حقیقی‬

‫مانند سرمایه های فزیکی‪ ،‬سرمایه های انسانی‪ ،‬منابع طبیعی‪ ،‬و فناوری در دسترس تولید تعیین می شود‪ .‬اگر‬

‫بانک مرکزی نرخ تورم را از ‪ 8‬درصد به صفر درصد برساند‪ .‬نرخ افزایش دستمزد ساالنه کارگر از ‪ 11‬درصد به‬

‫‪ 4‬در صد کاهش می یابد‪( .‬دراین صورت نرخ افزایش در دستمزد کارگر هیچ تغییری نکرده است‪ ).‬در این‬

‫حالت ممکن است کارگر درک کند که تورم‪ ،‬قدرت خرید او را کاهش نداده است ( چون نرخ تورم صفر بوده‬

‫است) ولی به هر حال درامد حقیقی او بیش از ‪ 4‬درصد افزایش نخواهد داشت‪.‬‬

‫اگر درآمدهای اسمی همگام با افزایش قیمت ها افزایش می یابند‪ ،‬پس به چه دلیل هنوزم تورم یک‬

‫مشکل است؟ متأسفانه پاسخ منحصر به فردی به این پرسش وجود ندارند‪ .‬اقتصاددانان چند نوع هزینه تورم را‬

‫معرفی می کنند‪ .‬هر یک از این هزینه ها نشان می دهند که رشد عرضه پول آثاری بر متغیرهای حقیقی دارد‪.‬‬

‫‪ .2-5-1-4‬هزینه رفت وآمد‬

‫همان طور که گفتیم تورم‪ ،‬نوعی مالیات بر کسانی است که پول نقد نگهداری می کنند‪ .‬مالیات در جای‬

‫خود یک نوع هزینه اجتماعی نیست‪ :‬مالیات فقط باعث انتقال منابع ازخانوارها به دولت می شود‪ .‬با وجود این‬

‫بیش تری مالیات ها باعث تغییر رفتاری مردم برای فرار از پرداخت مالیات می شود و این انحراف در انگیزه ها‬

‫باعث ایجاد بار اضافی مالیات برای کل اجتماع خواهد شد‪ .‬مشابه سایر مالیات ها تورمی نیز بار اضافی مالیاتی‬

‫ایجاد مکند زیرا مردم برای گریز ازمالیات منابع کمیاب را تلف می کنند‪.‬‬

‫یک شخص چگونه می تواند از پرداخت مالیات تورمی اجتناب کند؟ از آن جا که تورم باعث کاهش‬

‫ارزش پول نقد می شود‪ ،‬اشخاص ترجیح می دهند برای فرار از مالیات تورمی پول نقد کم تری نگهداری کنند‪.‬‬

‫یک روش فرار از مالیات تورمی مراجعه بیش تر به بانک است‪ .‬مثال به جای آنکه ‪ 211‬دالر پول برای ‪ 4‬هفته‬

‫از بانک بگیرید می توانید هر هفته ‪ 51‬دالر از حساب بانکی خود برداشت کنید‪ .‬با مراجعه بیش تر به بانک‬

‫شما پول بیش تری در حساب بانکی خود نگهداری می کنید ( به جای آنکه آن را در کیف پول خود هگهداری‬

‫کنید) زیرا با وجود تورم‪ ،‬ارزش پول کاهش می یابد‪.‬‬

‫‪46‬‬
‫با مراجعه بیش تر به بانک و حفظ پول خود در حساب سپرده پس انداز سودآور می توانید به جای‬

‫نگهداری پول نقد در کیف از بهره پس انداز استفاده کنید به این ترتیب کاهش ارزش پول شما به علت تورم‬

‫کمتر خواهد شد‪.‬‬

‫هزینه کاهش نگهداری پول نقد درکیف پول ( و سپردن آن به بانک و مراجعه مکرر به جای دریافت کل‬

‫دارایی ) را هزینه رفت آمد تورم می نامیم زیرا مراجعه مکرر به بانک باعث فرسودگی سریع تر کفش های شما‬

‫میشود‪ .‬البته منظور از این اصطالح پاره شدن کفش نیست بلکه مراجعات مکرر به بانک باعث اتالف وقت با‬

‫ارزش شما می شود‪ .‬شما باید وقت و استراحت خود را فدای نگهداری پول کم تر نزد خود کنید و این هزینه‬

‫به دلیل وجود تورم برشما تحلیل می شود‪.‬‬

‫هزینه های رفت و آمد تورم ممکن است امری بدیهی و قابل چشم پوشی به نظر برسد‪ .‬به ویژه در اقتصاد‬

‫امریکا که در سال های اخیر تورم بسیار مالیم بوده است‪ .‬اما این هزینه( هزینه های رفت آمد تورم ) در‬

‫کشورهای که ابر تورم را تجربه کرده اند قابل چشم پوشی نیست‪ .‬در ادامه به تجربیاتشخصی یک نفر در بولیوی‬

‫در مورد ابر تورم اشاره می کنیم‪.‬‬

‫وقتی اندگار میراندا حقوق ماهانه خود‪ ،‬معادل ‪ 25‬میلیون پزو‪ ،‬را دریافت کرد لحظه ای درنگ نکرد‪.‬‬

‫ارزش پزو هر ساعت و هر لحظه کاهش می یافت‪ .‬بنا براین در همان لحظه که همسرش به سرعت در بازار‬

‫مشغول خرید برنج و ماکارونی بود‪ ،‬اندگار میراندا نیز بقیه حقوق خود را در بازار سیاه به دالر تبدیل می کرد‪.‬‬

‫آقای میراندا نخستین قانون بقا را در میان غیر قابل کنترول ترین نوع تورم تجربه می کرد‪ .‬بولیوی یک نمونه‬

‫و مطالعه موردی خاص از چگونگی نابودی و تخریب یک جامعه به وسیله تورم لجام گسیخته و غیر قابل کنترل‬

‫است‪ .‬افزایش قیمت ها به قدری شدید بود که اعداد وارقام به نمایش آنها نبودند‪ .‬مثال طی دوره شش ماهه‬

‫قیمت ها با نرخ ساالنه ‪ 34111‬در صد افزایش یافتند‪ .‬طبق محاسبات رسمی نرخ تورم در پایان سال به ‪2111‬‬

‫در صد رسید و انتظار این بود که دو سال بعد نرخ تورم ‪ 4111‬درصد برسد هر چند برخی براوردها نرخ تورم‬

‫را بیش از این حد نیز پیش بینی می کردند‪ .‬نرخ تورم اسرائیل ‪ 331‬درصد و آرژانتین ‪ 1111‬در صد در مقابل‬

‫نرخ بولیوی‪ ،‬هر چند ناچیز به نظر می رسد‪ ،‬ولی دو نمونه دیگر ازتورم زیادند‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫بهتر است بدانیم برای آقای میراندا چه اتفاقی پیش می آمد اگر پولهای خود را به سرعت به دالر تبدیل‬

‫نمی کرد‪ .‬روزی که او می توانست ‪ 25‬میلیون دالر دریافت کرد ارزش هر دالر برابر‪ 511111‬پزو بود‪ ،‬بنابراین‬

‫او می توانست ‪ 51‬دالر دریافت کند‪ .‬چند روز بعد ارزش هر دالر مساوی ‪ 111111‬پزو شد و او فقط ‪ 23‬دالر‬

‫دریافت می کرد‪.‬‬

‫از این مطالعه موردی نتیجه می گیریم که هزینه های رفت و آمد می توانند بسیار مهم و قابل اهمیت‬

‫باشند‪ .‬با وجود نرخ تورم باال آقای میراندا به هیچ وجه نباید برای راحتی و عدم مراجعه مکرر به بانک تمامی‬

‫دارایی خود را به صورت نقد نگهداری کند‪ .‬در واقع او مجبور بود که پزو های خود را به سرعت با دالر امریکا‪،‬‬

‫که ذخیره ارزش بسیار باثباتی بود معاوضه کند‪ .‬وقت و تالشی که آقای میراندا برای کاهش نقدینگی (نگهداری‬

‫پول به صورت نقد نزد خود) انجام داد نوعی اتالف منابع است‪ .‬اگر مقامات پولی‪ ،‬یک سیاست تورم مالیم را‬

‫دنبال کنند آقای میراندا از نگهداری پول نقد راضی خواهد بود و می تواند وقت و تالش خود را صرف کارهای‬

‫مفیدتر بکنند‪ .‬پس از چاپ این مقاله به فاصله کوتاهی با اعمال سیاست پولی انقباضی‪ ،‬تورم بولیوی به گونه‬

‫ای چشم گیری کاهش یافت‪.‬‬

‫‪ .3-5-1-4‬هزینه های فهرست بها‬

‫اکثر بنگاه ها قیمت محصوالت خود را هر روز تغییر نمی دهند‪ .‬در واقع بنگاه های تولیدی فهرست بهای‬

‫کاالهای خود را اعالم می کنند و آن را برای هفته ها‪ ،‬ماه ها‪ ،‬و حتی سالها تغییر نمی دهند‪ .‬یک مطالعه در‬

‫مورد برخی شرکت های نمونه امریکا نشان می دهد که قیمت آن ها معموال سالی یک بار تغییر می کند‪.‬‬

‫شرکت ها سعی می کنند قیمت های خود را تغییر ندهند زیرا با هزینه های تغییر قیمت روبه رو خواهند‬

‫شد‪ .‬هزینه های تعدیل قیمت را هزینه های فهرست بها می نامیم‪ ،‬این اصطالحات از هزینه های چاپ فهرست‬

‫قیمت های جدید رستوران(منوی غذا) گرفته شده است‪ .‬هزینه های فهرست بها شامل هزینه های تصمیم‬

‫گیری در مورد تعیین قیمت های جدید‪ ،‬هزینه چاپ فهرست جدید قیمت ها‪ ،‬تغییر بروشورها و کاتالوگ های‬

‫کاال‪ ،‬هزینه های ارسال فهرست جدید قیمت ها و کاتالوگ(به نمایندگی ها و مشتریان)‪ ،‬هزینه تبلیغات با‬

‫قیمت های جدید وحتی هزینه های آگاه کردن مشتریان و حتی بحث با آن ها در مورد قیمت های جدید می‬

‫شود‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫تورم‪ ،‬هزینه های فهرست بهای شرکت ها را افزایش می دهد‪ .‬در اقتصاد کنونی امریکا‪ ،‬با نرخ تورم اندک‪،‬‬

‫تعدیل قیمت ساالنه یک راهبرد تجاری مطلوب برای اکثری شرکت هاست‪ .‬اما وقتی تورم باال هزینه های بنگاه‬

‫را به سرعت افزایش می دهد‪ ،‬تعدیل قیمت ساالنه غیر عملی خواهد بود‪ .‬مثال در زمان ابر تورم‪ ،‬شرکت ها باید‬

‫روزانه قیمت های خود را تغییر دهند تا وضعیت خود را با سایر قیمت ها در اقتصاد هماهنگ کنند‪.‬‬

‫‪ .4-5-1-4‬سر در گمی و اغتشاش ناشی از تورم‬

‫فرض کنید از مردم بپرسیم‪ «:‬امسال یک یارد ‪ 96‬اینج است‪ .‬فکر می کنید بهتر است سال بعد یک یارد‬

‫چند اینج باشد؟» باز هم فرض کنید مردم به طوری جدی به این پرسش پاسخ دهند و به ما بگویند‪ .‬بهتر است‬

‫یک یارد همان ‪ 96‬اینج باقی بماند‪ .‬هر چیز دیگر بدون آنکه ضرورتی داشته باشد‪ ،‬فقط زندگی را پیچیده تر‬

‫می کند‪ .‬این مثال فرضی چه ارتباط با تورم درد؟ به خاطر بیاورید که با استفاده از پول به عنوان واحد شمارش‬

‫می توانستیم قیمت ها را تعیین‪ ،‬و بدهی ها را ثبت کنیم‪ .‬به عباره دیگر‪ ،‬پول یک معیار اندازه گیری است که‬

‫به کمک آن مبادالت اقتصادی را ارزیابی می کنیم‪ .‬وظیفه بانک مرکزی تا حدودی شبیه وظیفه موسسه‬

‫استاندارد است‪ ،‬بانک مرکزی به مردم اطمینان می دهد که پول در دسترس آنها برای انجام صادرات( به عنوان‬

‫یک واحد سنجش) قابل اعتماد است‪ .‬وقتی بانک مرکزی عرضه پول را افزایش می دهد و باعث تورم می شود‪،‬‬

‫ارزش حقیقی واحد شمارش کاهش می یابد‪.‬‬

‫بسیارمشکل است که در مورد هزینه های سردرگمی و ناراحتی ناشی از تورم صحبت کنیم‪ .‬قبال در باره‬

‫این مسأله که چگونگی قوانین مالیاتی با وجودتورم‪ ،‬درآمدها را نادرست اندازه گیری می کنند‪ ،‬صحبت کردیم‪.‬‬

‫به طوری مشابه حسابداران نیز با وجود افزایش قیمت ها در طول زمان درآمد یک بنگاه را به طوری اشتباه‬

‫محاسبه می کنند‪ .‬از آنجا که تورم باعث می شود تا دالر ها در زمان های مختلف ارزش حقیقی متفاوت داشته‬

‫باشند‪ ،‬محاسبه سود بنگاه( تفاوت بین دآرمدها و هزینه ها ) در اقتصاد با وجود تورم بسیار مشکل است‪ .‬بنا بر‬

‫این با وجود تورم سرمایه گذاری نمی توانند به خوبی بنگاه های موافق و ناموافق را از هم تشخیص بدهند و‬

‫همین عدم تشخیص‪ ،‬به نا کارایی بازارهای مالی‪ ،‬که وظیفه تخصیص پس اندازهای اقتصاد را به انواع سرمایه‬

‫گذاری دارد‪ ،‬منجر خواهد شد‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫‪ .5-5-1-4‬هزینه مربوط به تورم غیر قابل پیش بینی‬

‫‪ .1-5-5-1-4‬توزیع مجدد اختیاری ثروت‬

‫هزینه های تورم که تا کنون از آن صحبت کردیم‪ ،‬مربوط به تورم با ثبات و قابل پیش بینی بودند‪ .‬اما‬

‫تورم ناگهانی و غیر قابل پیش بینی هزینه های اضافی نیز به همراه دارند‪ .‬تورم غیر منتظیره باعث توزیع مجدد‬

‫ثروت بین مردم می شود به نحوی که این توزیع هیج ربطی به تالش و نیاز آنان ندارند‪ .‬این توزیع مجدد ثروت‬

‫به این علت به وجود می آید که بسیاری از وام ها در اقتصاد بر حسب واحد شمارش یا سنجش (پول) تعیین‬

‫می شود‪.‬‬

‫یک مثال می تواند به درک ما از این میئله کمک کند‪ .‬فرض کنید دانشجویی برای تامین هزینه شهریه‬

‫خود ‪ 211111‬دالر وام با نرخ بهره ‪ 7‬درصد از یک بانک دریافت کند‪ .‬مدت بازپرداخت وام ‪ 51‬سال است‪.‬‬

‫اصل و فرع بدهی به نرخ تورم در این ده سال با نرخ ‪ 7‬درصد حدود ‪ 41111‬دالر می شود ارزش حقیقی این‬

‫بدهی به نر خ تورم در این ده سال بستگی دارد‪ .‬این دانشجو بسیار خوش اقبال خواهد بود اگر اقتصاد با تورم‬

‫بسیار زیاد روبه رو شود‪ .‬در این صورت دستمزد ها و قیمت ها به قدری افزایش می یابند که این دانشجو می‬

‫تواند بدهی خود بر بانک را از پول های کیفش پرداخت کند‪ .‬بر عکس چنان چه اقتصاد با یک دوره رکود‪ ،‬که‬

‫در آن دستمزد ها و قیمت ها کاهش می یابد‪ ،‬رو به رو شود‪ ،‬آن گاه پرداخت ‪ 41111‬دالر بدهی این دانشجو‬

‫بیش از حد انتظار سنگین و مشکل می شود‪.‬‬

‫این مثال به خوبی نشان می دهد که تغییرات غیر قابل پیش بینی در قیمت ها باعث توزیع مجدد ثروت‬

‫بین بدهکاران و بستانکاران می شود‪ .‬با وجود یک تورم بسیاز زیاد بدهی این دانشجو به ضرر بانک کاهش می‬

‫یابد‪ .‬درنتیجه با کاهش ارزش حقیقی بدهی‪ ،‬دالرهای پرداختی به بانک ارزش کمتری داشته لذا ثروت دانشجو‬

‫بیش ترشده است‪ .‬بر عکس در حالت رکود‪ ،‬کاهش دستمزد ها و قیمت ها بانک به ضرر دانشجو ثروتمندتر می‬

‫شود زیرا ارزش حقیقی بدهی ها افزایش دستمزدها و بدهکاران دالرهای با ارزش بیشتر را برای بازپرداخت‬

‫بدهی به بانک می دهند‪ .‬اگر تورم قابل پیش بینی باشد آنگاه بانک و دانشجو می تواند نرخ تورم را در نرخ بهره‬

‫اسمی در نظر بگیرند (اثر فیشر را به خاطر بیاورید)‪ .‬اما اگر تورم غیر قابل پیش بینی باشد‪ ،‬ریسک یا مخاطره‬

‫زیادی بر هر دو گروه ( بدهکاران و بستانکارا ن در این مثال بانک و دانشجو ) تحمیل می کند‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫هزینه های تورم غیر منتظر ه را باید به همراه یک اثر دیگر مورد مالحظه قرار دهیم وقتی نرخ متوسط‬

‫تورم بسیاز زیاد است‪ ،‬تورم بسیار بی ثبات و غیر قابل پیش بینی خواهد بود‪ .‬این واقعیت به سادگی با بررسی‬

‫تجربه بسیاری از کشورها قابل اثبات است‪ .‬کشورهای با تورم متوسط اندک‪ ،‬مانند آلمان در اواخر قرن بیستم‪،‬‬

‫دارای تورم با ثبات هستند‪ .‬برعکس کشورهایی با نر خ متوسط تورم باال مانند اکثر کشورهای امریکای التین‬

‫دارای تورم بی ثبات هستند‪ .‬هیچ اقتصادی را نمی تونیم بیابیم که دارای تورم بسیار زیاد با ثبات باشد‪ .‬ارتباط‬

‫بین مقدار تورم و درجه بی ثباتی آن هزینه دیگر را (غیر از هزینه های تورم غیر قابل پیش بینی) ایجاد می‬

‫کند‪ .‬اگر یک کشور از سیاست پولی با تورم باال بیرون کند‪ ،‬مجبور می شود نه تنها هزینه های تورم غیر قابل‬

‫پیش بینی را پرداخت کند‪ ،‬بلکه باید هزینه های مربوط به توزیع مجدد اختیاری ثروت همراه با تورم غیر‬

‫منتظره را نیزبپردازد‪]541-533 :4[.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫فصل پنجم‬

‫سیاست های مبارزه با تورم‬

‫‪ .1-5‬مجادله بر ضد تورم از طریق وسایل سیاست پولی‬

‫‪ .1-1-5‬سیاست تنزیل (دسکونت)‬

‫سیاست تنزیل به حیث یک وسیلة سیاست پولی و کریدت دولت عبارت از پائین آوردن یا باال بردن نرخ‬

‫تنزیل مرکزیست‪.‬‬

‫بانک مرکزی به وسیلة سیاست تنزیل باالی جریان اقتصادی تأثیرات قابل مالحظة را وارد نموده و بر‬

‫ضد اخالل کنندة اقتصاد از قبیل انفالسیون (تورم پولی) در اقتصاد تأثیر وارد میکند‪.‬‬

‫وقتیکه در اقتصاد یک حالت تورم پولی حکم فرما باشد در این صورت بانک مرکزی با استفاده از وسیلة‬

‫سیاست تنزیل ‪ ،‬نرخ تنزیل بلند را تعین مینمایند‪ .‬از یکطرف در أثر این نوع تدبیر بانک مرکزی عدة از دارنده‬

‫گان اسناد بهادار از سیال ساختن (یا تنزیل نمودن اسناد بهادار به پول نقد) صرف نظر مینمایند‪.‬‬

‫چه در این صورت مجبوراً نرخ تنزیل بلندتری را به بانک تأدیه نماید که طبعاً به ضررشان تمام میشود‪ .‬از جانب‬

‫دیگر بلند رفتن نرخ ربح مردم را بیشتر تشویق مینماید تا پول های پس انداز خود را به بانکها بیآورند که در‬

‫نتیجة آن مقدار پول از اقتصاد کم گردیده و این بنوبة خود بر ضد تورم پولی تأثیراتی را وارد مینماید‪.‬‬

‫مؤثریت سیاست تنزیل مربوط به تأثیرات روانی آن باالئی سرمایه گذاری میباشد‪ .‬به این معنی که اگر‬

‫سرمایه گذاران در اثر بلند رفتن نرخ تنزیل توقعات مفاد بلند یا ال اقل به پیمانة قبل از بلند رفتن نرخ تنزیل‬

‫را درآینده دارا باشند‪ .‬در این صورت ممکن است با وجود بلند رفتن نرخ تنزیل اسناد بهادار خود را به پول نقد‬

‫تبدیل نموده که در صورت سیاست تنزیل‪ ،‬تأثیرات محدود کنندة کمتری را باالی سرمایه گذاری وارد نموده‬

‫و در نتیجة مؤثریت آن به حیث یک وسیلة سیاست ضد تورم پولی کمتر میگردد‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫‪ .2-1-5‬سیاست ذخیره حد اقل‬

‫وسیلة دیگر سیاست پولی غرض مجادله بر ضد تورم پولی عبارت از سیاست ذخیرة حد اقل میباشد‪ .‬در‬

‫این صورت بانک مرکزی با بلند بردن ذخیره حد اقل در سیستم بانکی قدرت یا اندازة اعطائی قرضة بانکها را‬

‫در اقتصاد محدود نموده و توسط آن باعث تقلیل تقاضا و در نتیجه پائین آوردن قیمت ها میگردد‪ .‬پول های‬

‫اشخاص و مؤسسات با انواع حسابات مختلف نزد بانکها میگذارند بانکها یک فیصدی معین آنرا که بنام ذخیره‬

‫حد اقل یاد گردیده و از طرف بانکهای مرکزی تعین میگردد‪ ،‬در بانک نگهداری نموده و قسمت باقی ماندة آنرا‬

‫به مشتریان قرضه یا کریدت میدهند‪.‬‬

‫بنابر آن هر قدر فیصدی این ذخیرة حد اقل بلندتر باشد به همان اندازه قدرت قرضه دهی بانک کمتر و‬

‫هر قدر فیصدی این ذخیرة حداقل کمتر باشد بهمان اندازه قدرت قرضه دهی بانکها بیشتر میگردد‪.‬‬

‫‪ .3-1-5‬سیاست مارکیت باز‬

‫یکی دیگر از سیاست پولی عبارت از سیاست مارکیت باز است که در این صورت بانک اسناد بهادار خود‬

‫را در بازار آزاد به فروش رسانیده و به همان اندازه مقدار پول یا قدرت خرید را از اقتصاد جذب نموده و در‬

‫نتیجه بر ضد تورم پولی یا صعود قیمت ها تأثیرات وارد مینماید‪.‬‬

‫هدف از این سیاست نشر و اداره پول و اعتبارات به وسیلة بانک مرکزی است با اعمال این سیاست‬

‫بانک مرکزی موجودی و صندوق بانکها را تحت مراقبت میگیرد و اعطائی اعتبارات را بر حسب مورد‪ ،‬تشویق و‬

‫یا تحدید میکند و بدان وسیله قاطعیت سیاست تغیر نرخ بهره را تعین مینماید‪ .‬زیرا بانک مرکزی با خرید‬

‫اوراق بهادار دولتی پول را در اقتصاد بیشتر میسازد و با فروش آن قسمتی از پول در جریان را قبضه مینماید‪.‬‬

‫لذا وظیفة بانک مرکزی است تا در حالت نوسانات اقتصادی از این سیاست خود استفاده نموده و بر ضد تورم‬

‫پولی مجادله نماید‪.‬‬

‫‪ .4-1-5‬سیاست کریدتی محدود کننده‬

‫باآلخره اتخاد یک سیاست کریدتی محدود کننده یعنی تعین اندازه و حدود اعطائی قرضه یا کریدت در‬

‫سیستم بانکی جریان پولی را در اقتصاد محدود ساخته و توسط آن بر ضد تورم پولی مجادله شده میتواند‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫‪ .2-5‬مبارزه برضد تورم از طریق وسایل سیاست مالی‬

‫‪ .1-2-5‬مالیات‬

‫مالیات اخذ و برداشت دولت از درآمد افراد میـباشد و تورم نیز صعود و خود افزائی قیمت ها باشد‪ .‬هر‬

‫قسمت از درآمد افراد که از طریق مالیات بر درآمد گرفته شود‪ ،‬ضد تورمی است‪ .‬اما انتقادات که باالئی این نظر‬

‫ارائه شده این است که دولت از یک طرف از درآمد افراد میگیرد‪ .‬و از طرف دیگر آن درآمد را به وسیلة بودجه‬

‫بین افراد جامعه توزیع مینماید‪ .‬پس اگر دولت عواید اخذ شده از مالیات بر درآمد را بین افراد که عالقه بیشتر‬

‫به مصرف دارند توزیع کند نتائیج ضد تورمی مالیات مورد شک و تردید است ‪ .‬اما اگر دولت آن درآمد ها را‬

‫درمجرای صحیح تولیدی سرمایه گذاری کند‪ .‬نتایج ضد تورمی بر درآمد قطعی است‪.‬‬

‫‪ .2-2-5‬قرضة عمومی‬

‫قرضة عمومی بر عکس مالیات عبارت از برداشت دولت از درآمدهای افرادی است که طبق قرارداد‬

‫آزاد صورت میگیرد‪ .‬و دولت مجبور است که بعد از سپری شدن معیار قرارداد اصل پول و ربح آنرا به دارنده‬

‫گان یا صاحبان سرمایه بپردازند‪ .‬پس وقتیکه از طریق قرضة عمومی در آمدهای افراد برداشت نشود‪ .‬نتایج آن‬

‫همان اثر مالیات را خواهد داشت‪.‬‬

‫هرگاه این سرمایه های که ممکن بود سرمایه گذاری شوند‪ ،‬دولت آنها را از طریق قرضه اخذ و به‬

‫مصرف کارهای غیر تولیدی برساند اثرات تورمی آن قطعی است‪ .‬اما اگر دولت آن وجوه را به منظور افزایش‬

‫تولیدات مصرف امور تولیدی کند نتایج قرضه ضد تورمی خواهد بود‪.‬‬

‫رابطه قرضه و تورم به شرط قطعی است که دولت از بانک مرکزی قرض بگیرد و یا اسناد قابل تنزیل‬

‫مجدد منتشر کند ‪]244-243 :3[.‬‬

‫‪ .3-5‬سیاست ضد تورم داخلی‬

‫هرگاه سطح مخارج داخلی یا )‪ (C+I +G‬بیشتر باشد سطح تقاضائی واردات اسعار بیشتر خواهد بود‪ .‬پس‬

‫اگر اقتصاد در وضعیت اشتغال کامل باشد‪ ،‬بخاطر آنکه بر اثر پیآمدهای تورمی از افزایش صادرات کاسته نشود‪.‬‬

‫در پیش گرفتن سیاست ضد تورمی داخلی همراه با کاهش نرخ ارز الزم میباشد‪ .‬اما در هر حال سیاست ضد‬

‫تورمی داخلی نیز به دالیلی چند میتواند به تنهائی بیالنس تأدیات را بهبود بخشد‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫اوالً همان گونه که گفته شد کاهش سطح مخارج داخلی مستقیماً تقاضا برای واردات را کاهش‬

‫خواهد داد که این خود کسر بیالنس تادیات را کاهش میدهد‪.‬‬

‫ثانیاً اگر کاهش سطح مخارج داخلی باعث شود که مصارف و قیمت های داخلی کاهش یابد این قضیه‬

‫باعث تبدیل تقاضای افراداز کاالهای وارداتی به کاالهای تولید داخلی جانشین واردات و تبدیل تقاضای خارجی‬

‫ها به تقاضا برای کاالهای صادراتی ازکشور یکه از این سیاست استفاده کردندمیشودو نتیجة آن بهبود وضع‬

‫بیالنس تادیات است‪.‬‬

‫‪ .4-5‬سیاست پنهان سازی تورم‬

‫اگر مبارزه با علل تورم برای دولت ممکن نباشد یا شناسائی علل در اقتصاد با مشکل مواجه شود‪ ،‬دولت‬

‫میتواند ابزارهای را برای مبارزه با معلول یعنی خود تورم در پیش گیرد‪ .‬کنترول دستمزدها‪ ،‬قیمت ها و نرخ‬

‫اسعار میتواند ابزارهای سیاست پنهان سازی تورم باشد‪ .‬کنترول نرخ دستمزد در وضعیت تورمی باعث کاهش‬

‫قدرت خرید کارمندان و کارکنان دولت میشود‪ .‬البته کنترول قیمت ها و دستمزدها ممکن است عواقب منفی‬

‫اقتصادی فراوانی را در پی داشته باشد‪ .‬که در فصل های قبل ذکر شد‪ .‬همچنین تثبیت نرخ ارز باعث خواهد‬

‫شد تا صادرات کم شود و از طرف دیگر واردات افزایش یابد که این امر میتواند در کاهش نرخ تورمی مؤثر‬

‫باشد‪.‬‬

‫‪ .5-5‬سیاست مبارزه با تورم از طریق اسعار‬

‫به عقیده خانم جان رابینسون( ‪ )1113 -1143‬تورم عبارت از افزایش نا منظم و آزاد بودن جلوی قیمت‬

‫ها است‪ .‬تورمی که بصورت کاهش وجود داشته باشد قدرت خرید فی واحد در آن متجلی میشود‪ .‬یعنی با‬

‫مقدار معین پول بتدریج کاالها و خدمات کمتر و کمتری را میتوان خرید‪.‬‬

‫چنانچه وسیله اندازه گیری تورم‪ ،‬نرخ تورم میباشد برای این منظور از شاخص قیمت پرچون فروشی‬

‫کاالها و خدمات مصرفی میتوان استفاده کرد‪ .‬برای عالج مبارزه با تورم روشن است که باید علت یا علل‬

‫پیدایش تورم را بصورت درست آن شناخت‪ .‬علل تورم را میتوان بصورت تورم ناشی از تقاضا یا ناشی از فشار‬

‫مصارف‪ ،‬دسته بندی کرد‪ .‬در شرایطی که تقاضای مجموعی نسبت به عرضة مجموعی بیشتر باشد و سطح‬

‫‪55‬‬
‫قیمت ها بطور لجام گسیخته افزایش یابد‪ .‬تورم ناشی از تقاضاست و در واقع در این شرایط اقتصاد که توانائی‬

‫کافی برای تولید بیشتر به منظور رضایتمندی تقاضای مجموعی را ندارد‪.‬‬

‫تورم ناشی از مصارف از کمیت عرضه بازار نشأت میگیرد‪ .‬این نوع تورم در موقع روی میدهد که یک‬

‫یا چند گروه ازصاحبان منابع کاالئی از قدرت بازار خویش برای دریافت سهم بیشتر استفاده میکنند‪ .‬بنظریه‬

‫اقتصاد دانان پیرو مکتب پولی‪ ،‬تورم را نتیجة سهل انگاری مقامات پولی در زمینه هدایت این سیاست پولی در‬

‫زمان حال و یا گذشته میدانند ‪.‬‬

‫به عقیده این اقتصاد دانان برای مبارزه با تورم و از بین بردن انتظارات تورمی باید سیاستی تدریجی‬

‫ولی قاطع در جهت کاهش نرخ افزایش انبساط پولی بکار برد‪ .‬اما زمانیکه تورم از بین رفت و یا حد اقل به ابعاد‬

‫تحمیلی کاهش یابد ‪ .‬نقش مقامات پولی این خواهند بود که پیوسته رشد موجودی پولی را تحت کنترول‬

‫داشته باشند و اجازه بدهندکه موجود پولی بیشتر از نرخ رشد محصول افزایش یابد‪.‬‬

‫پیروان مکتب پولی استفاده از سیاست قیمت و درآمد که برای کنترول و تحت نظم در آوردن تورم‬

‫صورت میگیرد‪ ،‬مؤثر ندانسته و آنها را رد میکنند‪ .‬چون چنین سیاست ها دخالت در میکانیزم بازار تلقی شده‬

‫و اساساً با فلسفة مکتب پولی مغایرت دارد‪ .‬در واقع بنظر مکتب پولی سیاست قیمت ها و درآمدها برای کنترول‬

‫تورم منجر به انحراف در تخصیص منابع تولیدی میگردد‪.‬‬

‫در مقابل نظریات مکتب پولی عقاید مبنی بر فشار مصارف وجود دارد که بنظر طرفداران مکتب فشار‬

‫مصارف برای مبارزه و عالج تورم در جامعه باید سیاست های قیمت و درآمد اتخاذ و اجرا شود‪.‬‬

‫به نظر تیوریسن های مکتب فشار مصارف افزایش در عرضة پول موجب تورم نشده است بلکه به نظر آنها عرضة‬

‫پول بصورت مفصل در برابر تغیرات قبلی در سطح قیمت ها عکس العمل نشان میدهد و تغیرات قیمت ها به‬

‫نوبه خود توسط عوامل اجتماعی‪ ،‬سیاسی که ماورائی عوامل اقتصادی قرار دارند تعین میگردند‪ .‬لذا بنظر این‬

‫مکتب بر عکس مکتب پولی بر عالج تورم باید از سیاست درآمد استفاده کرد‪.‬‬

‫پیروان مکتب کینز در خصوص عالج تورم بین دو مکتب فوق االشاره موقعیت بینابینی اتخاذ کرده و‬

‫معتقد اند‪ ،‬در هرحال محدود کردن تقاضای مجموعی باید سنگ اصلی بنائی هر سیاست ضد تورمی معتبر‬

‫باشد‪ .‬به عباره دیگر تقاضای مجموعی باید با ظرفیت بالقوه تولیدی جامعه همآهنگ شود‪ .‬بنظر پیروان کینز‬

‫‪56‬‬
‫ادعای پیروان مکتب پولی که محدود کردن تقاضای مجموعی به نحو مؤثری از طریق سیاست پولی و نه‬

‫سیاست مالی و همچنان تحوالت عرضه پول را نادیده میگیرد‪ .‬بر عالوه بنظر طرفداران مکتب کینزی سیاست‬

‫کنترول قیمت ها و درآمد ها که منجر به کاهش تقاضای مجموعی میشود عنصر حیاتی در مجموع را ه حل‬

‫های پیروان کینز برای کنترول تورم میباشد‪.‬‬

‫چنانچه دولت بتواند با استفاده از سیاست کنترول قیمت ها و درآمدها تقاضای مجموعی را محدود و‬

‫نرخ تورم را به اندازه پائین تر از نرخ تورم جهانی آورد‪ .‬چنین دولتی چگونه میتوان از برنامة ضد تورمی خویش‬

‫در مقابل برنامة تورمی سایر دولت ها دفاع نماید؟‬

‫در جواب میتوان گفت که دولت مقروض باید نرخ اسعار را آزاد بگذارد تا اقتصادش را از فشار تورمی‬

‫جهانی جدا سازد‪ .‬در چنین شرایطی تفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی منجر به افزایش مداوم نرخ اسعار خواهد‬

‫شد‪ .‬طرفداران مکتب پولی و مکتب فشار مصارف هریک به نحوی با سیاست آزاد گذاری نرخ اسعار به ترتیب‬

‫فوق مخالفت مینمایند‪.‬‬

‫زیرا به نظر مکتب پولی آزاد گذاری نرخ اسعار به طرف پائین سیاست های پولی مناسب برای کنترول‪،‬‬

‫تورم را متزلزل میسازد‪ .‬طرفداران مکتب فشار مصارف به این ترتیب استدالل میکنند که آزاد گذاری نرخ اسعار‬

‫بطرف پائین و تورم وارداتی فشار دیگری بر دور باطل افزایش قیمت مزد که از قبل موجود بوده است خواهد‬

‫افزود‪]113 :1[ .‬‬

‫‪57‬‬
 ‫نتیجه گیری‬

‫موضوعاتیکه در این مونوگراف مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است‪ ،‬تورم و اثرات آن باالی کشورهای‬

‫روبه انکشاف میباشد‪ ،‬چنین نتیجه گیری میشود که تورم ناشی از عوامل مختلف از قبیل افزایش بی اندازه‬

‫بانکنوت‪ ،‬افزایش تقاضا نسبت به عرضه‪ ،‬افزایش نامناسب قدرت های خرید و غیره در اکثر کشورهای جهان‬

‫منجمله کشورهای روبه انکشاف بوجود میآید‪ .‬البته باید متذکر شد که تورم در کشورهای پیشرفته صنعتی‬

‫گاهی هم بوجود میآید‪ .‬ولی مقامات مسئول در این کشورها با امکانات و وسایل قوی که در اختیار دارند به‬

‫زودی وارد عمل شده و این پدیده که موجب بی ثباتی در فعالیت های اقتصادی و عدم تعادل در کشور میگردد‬

‫از بین برده و یا ال اقل آنرا کاهش میدهند‪ .‬ولی در کشورهای عقب مانده و روبه انکشاف بنا بر ضعف فعالیت‬

‫های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و عدم موجودیت وسایل الزم تورم در این کشورها باعث عدم تعادل در فعالیت های‬

‫اقتصادی میگردد ‪.‬‬

‫در کشورهای روبه انکشاف یکی از دالیل بوجود آمدن تورم ناشی از سرمایه گذاری های دولتی میباشد‪.‬‬

‫بدین معنی که کشورهای روبه انکشاف زمانی که بخواهند در مسیر رشد و انکشاف گام بردارند مجبور هستند‬

‫تا زمینه های الزم برای رسیدن به رشد را آماده نمایند‪ .‬از جمله سرمایه گذاری در زیر بناهای اقتصادی ‪،‬‬

‫اجتماعی و فرهنگی است که اثرات عایداتی داشته و اثرات ظرفیتی آن کمتر است ‪.‬‬

‫بنابر این سرمایه گذاری در این بخش ها باعث افزایش عاید برای افراد گردیده و در مقابل محصوالت‬

‫مورد نیاز بنابر کمبود وسایل تولید افزایش نیافته این افزایش تقاضای اضافی که در نتیجه سرمایه گذاری های‬

‫زیر بنائی بوجود میآید‪ ،‬خود موجب بوجود آمدن تورم در این کشورها میگردد که اثرات ناگوار باالی اقتصاد‬

‫این کشورها گذاشته و باعث عدم تعادل در این جوامع خواهد شد‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫پیشنهادات‬

‫‪ -1‬مسئولین امور مالی و پولی بادر نظر گرفتن فعالیت های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی و‬

‫همچنان بوجود آمدن شرایط ناگوار اقتصادی چون خشک سالی‪ ،‬قحطی‪ ،‬جنگ و غیره در کشورهای‬

‫روبه انکشاف با استفاده از سیاست های معقول مالی و پولی کوشش نمایند تا از بوجود آمدن تورم‬

‫جلوگیری کنند‪.‬‬

‫‪ -2‬در حقیقت تورم عبارت از بلند رفتن و افزایش قیمت ها است که این افزایش باعث تعادل اقتصادی‬

‫نشده‪ ،‬باید دولت بی تفاوت نماند و مقامات پولی کشور قبالً وارد عمل شود‪ .‬تا نتیجه منجر به نوسانات‬

‫واز بین رفتن وسلب اعتبار پول رائج کشور نشود‪.‬‬

‫‪ -3‬وقتی بانک مرکزی پول منتشر می کند(یا به خلق پول می پردازد) ارزش پول به سرعت کاهش می‬

‫یابد‪ ،‬برای تثبیت قیمت ها بانک مرکزی باید عرضه پول را به شدت کنترل کند‪.‬‬

‫‪ -4‬سطح عمومی قیمت ها در اقتصاد به قدری تعدیل شود تا عرضه و تقاضای پول به تعادل برسند‪.‬‬

‫‪ -5‬فشارهای تورم بر جامعه باید در نخستین مراحل مهار و کنترل شود‪ ،‬شناخت ریشه تورم و سپس‬

‫استفاده از ابزارهای مناسب‪ ،‬روش های مناسب برای مبارزه در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪ -8‬اکثر کشورهای رو به انکشاف دارای ساختمان و زیربناهای ناقص می باشد‪ ،‬که این نواقص ساختمانی‬

‫و زیربنای باعث تورم طویل المدت می گردد‪ ،‬باید ساختار اقتصادی در کشورهای رو به انکشاف به‬

‫اندازه کافی تکمیل شود‪.‬‬

‫‪ -3‬اگر عوامل بوجود آورنده تورم ناشی از افزایش بیش از حد پول مورد ضرورت در جامعه باشد‪ .‬در این‬

‫صورت دست اندرکاران سیاست پولی یعنی بانک مرکزی باید در از بین بردن و یا حد اقل کاهش دادن‬

‫تورم بزودی وارد عمل شوند‪.‬‬

‫‪ -4‬بانک مرکزی باید از تمام وسایل و امکاناتیکه در اختیار دارد استفاده نموده و سعی نماید تا ارزش پول‬

‫ملی خود را در مقابل اسعار خارجی ثابت نگهدارد‪ .‬زیرا بی ثباتی در ارزش پول ملی خود باعث بروز‬

‫تورم میگردد ‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫فهرست مآخذ‬

‫‪ .1‬بروکس‪ ،‬جان‪ ،‬ایوانز ‪ ،‬رابرت‪ .1343 .‬سیاست های اقتصاد کالن‪ .‬مترجم‪ :‬داکتر عبداهلل‪ ،‬جیروند‪.‬‬

‫تهران‪ .‬موسسه کتاب مهربان نشر‪.‬‬

‫‪ .2‬تروی ئیک ‪ ،‬ج‪.‬ا‪ .1382 .‬تورم‪ .‬مترجم‪ :‬حسین‪ ،‬عظیمی و حمید رضا‪ ،‬غفار زاده‪ .‬تهران‪ .‬موسسه‬

‫انتشارات امیر کبیر‪.‬‬

‫‪ .3‬توتونچیان ‪ ،‬ایرج‪ .1335 .‬اقتصاد پول و بانکداری‪ .‬تهران‪ .‬موسسه تحقیقات پولی و بانکی‪.‬‬

‫‪ .4‬عثمانی‪ ،‬عالمه محمدتقی‪ .1344 .‬اقتصاد اسالمی‪ ،‬مترجم‪ :‬رعایت اهلل روابند‪ ،‬زاهدان‪ ،‬مجتمع فرهنگی‬

‫مکی‪ ،‬انتشارات صدیقی‪.‬‬

‫‪ .5‬فرجی‪ ،‬یوسف‪.1343 .‬پول‪ ،‬ارز و بانکداری‪ .‬تهران‪ .‬شرکت چاپ و نشر بازرگان‪.‬‬

‫‪ .8‬قبادی‪ ،‬فرخ و رئیسی دانا‪ ،‬فریبرز‪ .1384 .‬پول و تورم‪ .‬تهران‪ .‬انتشارات پیشبرد‪.‬‬

‫‪ .3‬قدیری اصلی‪ ،‬باقر‪ .1331 .‬کلیات علم اقتصاد‪ .‬تهران‪ .‬خیابان انقالب‪ .‬موسسه بروجردی‪.‬‬

‫‪ .4‬منکیو‪ ،‬گریگوری‪ .1344 .‬مبانی علم اقتصاد‪ .‬مترجم‪ :‬دکتر حمیدرضا ارباب‪ .‬تهران‪ .‬نشرنی‪.‬‬

‫‪ .1‬محتشم دولت شاهی‪ ،‬طهماسب‪ .1338 .‬فرهنگ کوچک اصطالحات اقتصادی‪ .‬تهران‪ .‬انتشارات‬

‫وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی‪.‬‬

‫‪ .11‬مسیکو‪ ،‬گریگوری‪ .1342 .‬مبانی اقتصاد‪ .‬مترجم‪ :‬منوچهر‪ ،‬عسکری‪ .‬تهران‪ .‬انتشارات کوهسار فرآیند‪.‬‬

‫‪ .11‬یوسفی‪ ،‬احمد علی‪ .1341 .‬ربا و تورم‪ .‬تهران‪ .‬موسسه فرهنگی دانش و اندیشة معاصر‪.‬‬

‫‪60‬‬
 Islamic Republic of Afghanistan
Ministry of Higher Education
Jawzjan University
Economics Faculty
Financial & Banking Offers Department

Bachelor Thesis

Inflation and its effects on developing countries

Assistant Prof: Ahmad Kanishka Zuhoor

By: Kazem Sarwari

Year 2016