‫تعلیم و تربیه اسالمی صنف دوم‬

‫وزارت معارف‬
‫معینیت انکشاف نصاب تعلیمی و تربیۀ معلم‬
‫ریاست عمومی انکشاف نصاب تعلیمی و تألیف کتب درسی‬

‫تعلیم و تربیه اسالمی‬

‫صنف دوم‬

‫«مذهب جعفری»‬
‫«مذهب جعفری»‬

‫سال چاپ‪1396 :‬‬

‫کتابهای درسی متعلق به وزارت معارف بوده خرید و فروش آن‬

‫جدا ً ممنوع است‪ .‬با متخلفین برخورد قانونی صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪Moe.curriculum@gmail.com‬‬
 ‫سرود ملی‬
‫دا عـ���زت د هـــر افـغـان دى‬
‫هر بچی يې قهرمـــــان دى‬
‫د بـــــلـوڅــــ���و د ازبـکـــــ���و‬
‫د تـــرکـمنــــ���و د تـــاجـکـــ���و‬
‫پــاميــري���ان‪ ،‬نـورس���تانيــــان‬
‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ېان‬
‫لـکـه لـمــر پـر ش���نـه آس���مـان‬
‫لـکـ���ه زړه وي جـــاويـــ���دان‬
‫واي���و اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬
‫دا وطن افغانس���تـــان دى‬
‫کور د سولې کور د تورې‬
‫دا وطن د ټول���و کـور دى‬
‫د پښ���تــون او هــ���زاره وو‬
‫ورس���ره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬
‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬
‫دا هيـــ���واد به تل ځليږي‬
‫په س���ينــه کې د آس���يـــا به‬
‫نوم د حق م���و دى رهبـــر‬
 ‫وزارت معارف‬
‫معينيت نصاب تعليمی و تربية معلم‬

‫رياست عمومی انکشاف نصاب تعليمی و تأليف کتب درسی‬

‫تعلیم و تربیه اسالمی‬

‫صنف دوم‬
‫مذهب جعفري‬

‫سال چاپ ‪1396‬‬

‫أ‬
 ‫مؤلفان‬
‫‪ -‬محمدباقر حلیمی «جعفری»‬
‫‪ -‬محمدقاسم الیاسی‬

‫کمیتة تدقیق‬
‫‪ -‬میر نقیب اهلل‪ ،‬محمدباقر حلیمی‪ ،‬فضل الهادی وزین‪ ،‬حبیب اهلل راحل‪ ،‬مریم منزه کوهستانی‪،‬‬
‫عبدالحمید عاطف‪ ،‬علی اهلل جلیل و فروزان خاموش‪.‬‬

‫کمیتة نظارت‬
‫‪ -‬دکتور اسداهلل محقق معين انکشاف نصاب تعليمي‪ ،‬تربيۀ معلم‬
‫ ‬
‫‪ -‬دکتور شیر علی ظریفی مسؤول پروژۀ انکشاف نصاب تعلیمی‬
‫‪ -‬دکتور محمد یوسف نیازی سرپرست ریاست عمومی انکشاف نصاب تعلیمی و تألیف کتب درسی‬

‫طرح و دیزاین‬
‫‪ -‬محمدعلی نظری‬

‫تنظیم امور چاپ‪ :‬محمد کبیر حقمل رئیس نشرات و اطالعات وزارت معارف‪.‬‬

‫ب‬
 ‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬
‫پیام وزیر معارف‬

‫سپاس بیکران آفریدگاری را که انسان را در احسن تقویم آفرید و او را قدرت بیان بخشید و به زیور علم و اندیشه‬
‫آراست و درود بی پایان بر پیامبر مکرم اسالم حضرت محمد مصطفی‪ -‬صلی اهلل علیه وسلم‪ -‬که معلم بزرگ انسانیت‬
‫است و پیام‌آور رحمت و هدایت و روشنایی‪.‬‬
‫تعلیم و تربیت نقطة آغاز هر تحول و سنگ بنای توسعه در هر جامعه است‪ .‬هدف اصلی تعلیم و تربیت به فعلیت رساندن‬
‫نیروهای بالقوة انسان و شگوفا کردن استعدادهای درونی وی است‪.‬‬
‫کتاب درسی یکی از ارکان مهم در فرایند تعلیم و تربیت محسوب می‌شود که همگام با تحوالت وپیشرفت‌های علمی‬
‫نوین و مطابق با نیازمندیهای جامعه تهیه و تألیف می گردد و باید دارای ظرفیت و ظرافتی باشد که بتواند آموزه‌های‬
‫دینی و اخالقی را توأم با فرآورده‌های علوم جدید با میتودهای نوین به شاگردان منتقل کند‪.‬‬
‫کتابی که اکنون در اختیار شما قرار دارد‪ ،‬بر اساس همین ویژه‌گی‌ها تهیه و تألیف شده است‪ .‬سعی وزارت معارف همواره‬
‫براین بوده که نصاب تعلیمی و کتب درسی معارف کشور‪ ،‬متکی بر مبانی تعلیم و تربیت اسالمی و حفظ هویت ملی‪ ،‬مطابق با‬
‫معیارهای علمی و روش‌های تربیتی نوین بوده‪ ،‬استعدادهای دانش آموزان را در همه زمینه‌های اخالقی و علمی شگوفا گرداند‬
‫و قدرت تفکر‪ ،‬ابتکار و حس جستجوگری را در آنها تقویت بخشد‪ .‬ترویج فرهنگ گفتگو و رواداری‪ ،‬تقویت حس وطن‬
‫دوستی‪ ،‬مهربانی‪ ،‬گذشت و همبستگی از خواست‌های دیگر وزارت معارف است که باید در کتب درسی متبلور باشد‪.‬‬
‫کتاب‌های درسی بدون داشتن معلم خوب و مسلکی نمی‌تواند اهداف مورد نظر را بر آورده سازد‪ .‬معلم یکی از ارکان‬
‫مهم تعلیم و تربیت و مجری برنامه‌های آموزشی و تربیتی است‪ .‬از معلمان و آموزگاران خوب‪ ،‬متعهد و دلسوز کشورم‬
‫که ستیزه با سیاهی و نادانی را پیشة خود ساخته اند‪ ،‬صمیمانه آرزومندم که با تطبیق دقیق و مخلصانة نصاب تعلیمی‪،‬‬
‫کودکان و جوانان میهن را بسوی فتح قله‌های رفیع دانش‪ ،‬اخالق و معنویت رهنمون گردند‪.‬‬
‫کامیابی نظام آموزشی کشور بدون همکاری جدی مردم غیر ممکن است‪ .‬ازین رو از همه اقشار و افراد ملت شریف‬
‫افغانستان‪ ،‬بخصوص از خانواده‌ها و اولیای محترم شاگردان خواهشمندم که از هیچگونه همکاری در جهت تحقق اهداف‬
‫معارف دریغ نورزند‪ .‬همچنان از همه نویسندگان‪ ،‬دانشمندان‪ ،‬متخصصان تعلیم و تربیت و اولیای محترم شاگردان تقاضا‬
‫می‌شود که با ارایة نظریات و پشنهادات سالم و نقدهای سازندة خود وزارت معارف را در بهبود هر چه بیشتر کتابهای درسی‬
‫همکاری نمایند‪.‬‬
‫الزم می‌دانم از تمام مؤلفان دانشمند و کارمندان اداری و فنی وزارت معارف که در تهیه‪ ،‬تألیف‪ ،‬طبع و توزیع این‬
‫کتاب زحمت کشیده اند و از همه نهادهای ملی و بین المللی که در زمینة چاپ و توزیع کتب درسی همکاری نموده‬
‫اند‪ ،‬قدردانی و تشکر نمایم‪.‬‬
‫در اخیر از خداوند منان استدعا دارم که به لطف بی پایان خود‪ ،‬ما را در تحقق آرمانهای مقدس معارف یاری رساند‪.‬‬
‫إنه سمیع قریب مجیب‪.‬‬

‫دکتور اسداهلل حنیف بلخی‬

‫وزیر معارف‬

‫ج‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫صفحه‬ ‫عنوان‬ ‫شماره‬ ‫صفحه‬ ‫عنوان‬ ‫شماره‬
‫‪43‬‬ ‫برچه چیزی سجده کنیم‬ ‫‪21‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اصول دین‬ ‫‪1‬‬
‫‪45‬‬ ‫سجدة شکر‬ ‫‪22‬‬ ‫‪4‬‬ ‫کلمه طیبه‬ ‫‪2‬‬
‫‪47‬‬ ‫چگونه نماز بخوانیم؟‬ ‫‪23‬‬ ‫‪6‬‬ ‫توحید‬ ‫‪3‬‬
‫‪50‬‬ ‫نجاست و طهارت‬ ‫‪24‬‬ ‫‪8‬‬ ‫عدل‬ ‫‪4‬‬
‫‪53‬‬ ‫احترام مادر‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫احتیاج ما به پیامبر‬ ‫‪5‬‬
‫‪55‬‬ ‫احترام معلم‬ ‫‪26‬‬
‫‪12‬‬ ‫نبوت‬ ‫‪6‬‬
‫‪57‬‬ ‫گوش دادن به سخنان معلم‬ ‫‪27‬‬
‫‪14‬‬ ‫پیامبرما‬ ‫‪7‬‬
‫‪59‬‬ ‫حقوق همسایه‬ ‫‪28‬‬
‫‪16‬‬ ‫امامت‬ ‫‪8‬‬
‫‪61‬‬ ‫احترام بزرگان‬ ‫‪29‬‬
‫‪18‬‬ ‫معاد‬ ‫‪9‬‬
‫‪63‬‬ ‫راستگویی‬ ‫‪30‬‬
‫‪20‬‬ ‫دنیا کشتزار آخرت‬ ‫‪10‬‬
‫‪65‬‬ ‫چوپان دروغ گو‬ ‫‪31‬‬
‫‪23‬‬ ‫فروع دین‬ ‫‪11‬‬
‫‪67‬‬ ‫نظافت‬ ‫‪32‬‬
‫‪25‬‬ ‫وضو‬ ‫‪12‬‬
‫‪69‬‬ ‫صحت‬ ‫‪33‬‬
‫‪27‬‬ ‫نماز‬ ‫‪13‬‬
‫‪71‬‬ ‫سالم دادن‬ ‫‪34‬‬
‫‪29‬‬ ‫رکعات نماز‬ ‫‪14‬‬
‫‪73‬‬ ‫آداب خوردن و آشامیدن‬ ‫‪35‬‬
‫‪31‬‬ ‫نیت‬ ‫‪15‬‬
‫‪33‬‬ ‫قرائت در نماز‬ ‫‪16‬‬
‫‪35‬‬ ‫رکوع نماز‬ ‫‪17‬‬
‫‪37‬‬ ‫سجود در نماز‬ ‫‪18‬‬
‫‪39‬‬ ‫تشهد‬ ‫‪19‬‬
‫‪41‬‬ ‫سالم نماز‬ ‫‪20‬‬

‫د‬
 ‫فصل اول‬

‫عقايد‬

‫‪1‬‬
 ‫درس اول‬
‫اصول دين‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با اصول دين‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫آیا می دانید اصول دین چند است؟‬

‫آيا شما در بارة اصول دين چیزی شنیده اید؟‬

‫اصول دين پنج است‪:‬‬

‫‪ -1‬توحيد‪ :‬خداوند‪ ‬یک است‪.‬‬
‫‪ -2‬عدل‪ :‬خداوند‪ ‬عادل است‪.‬‬
‫‪ -3‬نبوت‪ :‬خداوند پيامبران را برای رهنمایی‬
‫انسانها فرستاده است‪.‬‬
‫‪ -4‬امامت‪ :‬دوازده امام بعد از پيامبر اکرم‪‬مردم‬
‫را رهنمایی می کنند‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -5‬معاد‪ :‬انسان‌ها بعد از مردن دوباره زنده‬
‫مي‌شوند‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫‪ .1‬شاگردان در گروه ها راجع به اصول دين باهم صحبت‬
‫نمايند‪.‬‬
‫‪ .2‬چند شاگرد به نوبت اصول دین را نام بگیرند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫کی می­ تواند اصول دین را نام برده‪ ،‬مفهوم آنرا بیان‬
‫کند؟‬
‫کارخانه گی‬

‫شاگردان اصول دین را حفظ کنند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫درس دوم‬
‫کلمة طيبه‬

‫هدف‪ :‬شاگردان معنای کلمة طیبه را یاد بگیرند‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا مي‌توانيد کلمة طيبه را بخوانيد؟‬

‫آیا می توانید کلمة طیبه را معنا کنید؟‬

‫ول‬ ‫ال ُ‬
‫اهلل ُم َح َّم ٌد َر ُس ُ‬ ‫ال ِا َل َه ِا َّ‬
‫هر انسان با گفتن کلمة طيبة « َ‬

‫اهللِ» مسلمان مي‌شود‪ .‬معناي کلمة طيبه چنين است‪:‬‬

‫«هيچ خدایی غیر از خداي یکتا وجود ندارد و حضرت‬

‫محمد‪ ‬پیامبر و رسول خداوند است»‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫فعاليت‬

‫‪ .1‬شاگردان کلمة طيبه را به طور گروهي با آواز بلند‬

‫بخوانند‪.‬‬
‫‪ .2‬شاگردان در گروه های دو نفری معنای کلمة طيبه را‬
‫تکرار کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬کدام شما کلمة طيبه را از یاد گفته می توانید؟‬

‫‪ .2‬کی معناي کلمة طيبه را گفته می تواند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان کلمة طیبه را با معنای آن حفظ کنند‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫درس سوم‬
‫توحيد‬

‫هدف‪ :‬آشنایی شاگردان با مفهوم توحید‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا مي‌دانيد اصول دين چند است؟‬
‫آيا معناي توحيد را مي‌دانيد؟‬

‫ما مسلمانان ایمان داریم که خدا یک است‪ .‬شریک و‬

‫مانند ندارد‪ .‬خداوند‪ ‬همه چیزها را آفریده است‪.‬‬
‫معنای کلمة طيبه ایمان داشتن به خدای یکتا است‪.‬‬
‫خداوند‪ ‬مهربان است‪ .‬خداوند‪ ‬در کارها به ما‬
‫کمک مي‌کند و بنده­ گان خود را دوست دارد‪ .‬ما نيز‬
‫خداي مهربان را دوست داريم و او را عبادت مي‌کنيم‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان به گروه‌هاي سه نفري تقسيم شده‪ ،‬در بارة توحید‬
‫صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫کی مفهوم توحيد را گفته می تواند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان متن درس را در کتابچه های خود رونویس کنند‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫درس چهارم‬
‫عدل‬

‫هدف‪ :‬شاگردان مفهوم عدل در اصول دین را بدانند‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آیا معناي عدل در اصول دین را می دانید؟‬
‫آیا می دانید خداوند‪ ‬با بنده ­گان خود چگونه رفتار‬
‫مي‌کند؟‬

‫خداوند‪ ‬عادل است و به هيچ کسي ظلم نمي‌کند‪.‬‬

‫خداوند‪ ‬انسان­هاي عادل را دوست دارد‪ .‬خداوند‪‬‬
‫کساني را که کارهاي خوب انجام مي‌دهند‪ ،‬به بهشت‬
‫مي‌برد و آنهایی را که ظلم مي‌کنند و مردم را آزار‬
‫مي‌دهند‪ ،‬به جهنم مي فرستد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫فعاليت‬

‫شاگردان در بارة مفهوم عدل الهي دو نفری باهم صحبت‬

‫کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫کی می­ تواند مفهوم عدل خداوند‪ ‬را بیان کند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان متن درس را در کتابچه های خود رونویس کنند‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫درس پنجم‬
‫احتیاج ما به پیامبر‬

‫هدف‪ :‬آشنايي شاگردان به ضرورت پیامبر‪.‬‬

‫پرسش‪ :‬در بارة احتیاج انسان به پیامبر چه مي­­دانيد؟‬

‫حميد و علي در بارة احتیاج انسان به پیامبر با هم ديگر‬

‫صحبت مي­ كردند‪ .‬حميد از علي سؤال كرد كه ما چرا‬
‫به پیامبر احتياج داريم؟‬
‫علي در جواب گفت‪ :‬احتياج ما به پیامبر به خاطر اين‬
‫است كه ما راه را بلد نيستيم و پيامبران­ اند كه راه را به‬
‫ما نشان مي ­دهند‪ .‬پيامبران­ اند كه خوبي­ها و بدي­ها را‬
‫براي ما مي­ گويند‪ .‬در ادامه گفت‪ :‬همان قسمي كه اگر‬
‫من و شما به جايي برويم كه آنجا را بلد نيستيم‪ ،‬احتیاج‬
‫به راهنما داريم‪ ،‬انسان­ها نيز چون خيلي چيزها را نمي­‬
‫دانند‪ ،‬احتیاج به پيامبران الهي و امامان‪ ‬دارند كه‬

‫‪10‬‬
 ‫راه را به آن­ها نشان بدهند‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة احتياج انسان­ها به پيامبران الهي با يگديگر‬
‫گفتگو كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫چرا انسان­ها به پيامبران الهي احتياج دارند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان در بارة احتياج انسان­ها به پيامبران الهی‪ ،‬از والدين‬
‫خود‪ ،‬سؤال کنند‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫درس ششم‬
‫نبوت‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با مفهوم نبوت‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫سومین اصل از اصول دين کدام است؟‬
‫آیا مفهوم نبوت را می دانید؟‬

‫مفهوم نبوت این است که خداي مهربان براي راهنمايي‬

‫ما انسان­ها پيامبران زيادي فرستاده است‪ .‬پيامبران الهي‬
‫راه‌هاي درست زنده­گي را به انسان­ها نشان مي‌دهند‪ .‬ما‬
‫به همة پيامبران الهي ايمان داريم‪ .‬حضرت محمد‪‬‬
‫آخرين پیامبر خداوند‪ ‬است‪ .‬بعد از حضرت محمد‪‬‬
‫هيچ پيامبر ديگري نمي‌آيد‪ .‬ما مسلمانان پيامبر خود را‬
‫خيلي دوست داريم و از رفتار و گفتار آن حضرت پيروي‬
‫مي‌کنيم‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه‌هاي سه نفري در بارة مفهوم نبوت صحبت‬
‫کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬آيا کسی مفهوم نبوت را گفته می­ تو‌اند؟‬
‫‪ .2‬آخرین پیامبران کی است؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان در بارة پیامبر اسالم یک جمله بنویسند‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫درس هفتم‬

‫پیامبر ما‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با پيامبر اسالم‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا مي‌دانيد نام پيامبر ما چه است؟‬
‫در بارة رفتار پيامبر ما با کودکان چه می دانید؟‬

‫نام مبارک پيامبر ما محمد‪ ‬است‪ .‬نام پدر بزرگوارش‬

‫عبداهلل و نام مادر مهربان آن حضرت‪ ،‬بي‌بي آمنه مي‌باشد‪.‬‬
‫حضرت محمد‪ ‬در مکه به دنيا آمد‪ .‬پيامبر ما کودکان را‬
‫خيلي دوست داشت و هميشه با آن­ها مهرباني مي‌کرد‪ .‬رسول‬
‫گرامي اسالم‪ ‬توجه زيادي به علم داشت‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة اخالق پيامبر اکرم‪ ‬باهم صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫نام‪ ،‬نام پدر و نام مادر پيامبر گرامي اسالم چه است؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان از امام مسجد يا والدين خود در بارة کودکي‬
‫پيامبر‪ ‬سؤال کنند و آن را براي همصنفي‌هاي خود بیان‬
‫کنند‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫درس هشتم‬
‫امامت‬

‫هدف‪ :‬دانستن مفهوم امامت و شناخت امامان‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آیا مفهوم امامت را می دانید؟‬
‫آیا می توانید امامان را نام ببرید؟‬

‫ما ایمان داريم که بعد از پيامبر اسالم‪ ‬دوازده امام معصوم‬

‫وظيفه دارند که مردم را هدایت و راهنمایی کنند‪ .‬اولین‬
‫آن­ها امام علي‪ ‬و آخرين شان امام مهدي‪‬است‪.‬‬

‫‪ .4‬امام زين العابدين‪‬‬ ‫‪ .1‬امام علي‪‬‬

‫‪ .5‬امام محمد باقر‪‬‬ ‫‪ .2‬امام حسن‪‬‬
‫‪ .6‬امام جعفرصادق‪‬‬ ‫‪ .3‬امام حسين‪‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ .10‬امام علي النقي‪‬‬ ‫‪ .7‬امام موسي‌کاظم‪‬‬
‫‪ .11‬امام حسن عسکري‪‬‬ ‫‪ .8‬امام رضا‪‬‬
‫‪ .12‬امام مهدي‪‬‬ ‫‪ .9‬امام محمد تقي‪‬‬

‫فعاليت‬
‫‪ .1‬شاگردان راجع به مفهوم امامت صحبت کنند‪.‬‬
‫‪ .2‬شاگردان به گروه‌ها تقسيم شده‪ ،‬نام­هاي امامان‪ ‬را‬
‫از يکديگر بپرسند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬مفهوم امامت چه است؟‬
‫‪ .2‬کدام­ یک از شما می­توانید نام‌‌هاي امامان‪ ‬را از یاد‬
‫بگویید؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان نام­های امامان‪ ‬را در خانه حفظ کنند‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫درس نهم‬
‫معاد‬

‫هدف‪ :‬آشنايي شاگردان با مفهوم معاد‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا مفهوم معاد را مي‌دانيد؟‬
‫آيا مي‌دانيد که در آخرت با مردم چگونه رفتار مي‌شود؟‬

‫همه می دانیم که هر سال در فصل خزان‪ ،‬گياهان زرد و‬

‫خشک مي‌شوند و در فصل بهار دوباره سبز و تازه مي‌گردند‪.‬‬
‫انسان­ها نيز وقتي مي‌ميرند‪ ،‬در روز قيامت دوباره زنده‬
‫مي‌شوند‪.‬‬
‫مفهوم معاد اين است که انسانها بعد از مردن دوباره‬
‫زنده مي‌شوند‪ .‬خداوند در روز قيامت به نيکوکاران‬
‫پاداش مي‌دهد و بدکاران را مجازات مي‌کند‪.‬‬
‫خداوند‪ ‬به ما امر کرده است که کار خوب انجام‬
‫‪18‬‬
‫دهيم و از کارهاي بد دوري نماييم تا در روز قيامت‬
‫خوشحال بوده و به بهشت برويم‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫‪ .1‬شاگردان مفهوم معاد را بیان کنند‪.‬‬
‫‪ .2‬شاگردان از یک دیگر بپرسند که اگر ما در دنيا کار خوب‬
‫انجام داديم در آخرت چه مي‌شود‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬مفهوم معاد چیست؟‬
‫‪ .2‬پاداش انسان نیکو کار در روز قیامت چه است؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان متن درس را در کتابچه های خود یک بار‬
‫بنویسند‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫درس دهم‬
‫دنيا کشتزار آخرت‬

‫هدف‪ :‬دانستن اینکه دنيا کشتزار آخرت است‪.‬‬

‫پرسش­ها‬
‫آیا می دانید پاداش کارهای دنیا در کجا داده می شود؟‬
‫آيا مي­دانيد كه از نظر اسالم دنيا کشتزاری برای آخرت‬
‫است؟‬

‫چنانچه پیامبر بزرگوار ما می­ فرماید هر چیزي كه در‬

‫دنيا كشت كنيم‪ ،‬حاصل آن را در آخرت به دست مي­‬
‫آوريم‪.‬‬
‫تمام رفتار و گفتار ما در دنيا؛ مانند تخمي است كه ما‬
‫آن را کشت می­ کنیم و حاصل آن را در آخرت به دست‬
‫می ­آوریم؛ يعني گفتار و رفتار ما در دنيا خوب باشد‪،‬‬
‫خداوند پاداش نیک آنرا در آخرت به ما می دهد و اگر‬

‫‪20‬‬
‫كردار و گفتار ما در دنيا بد باشد‪ ،‬خداوند ما را مجازات‬
‫خواهد کرد‪.‬‬
‫فعاليت‬

‫شاگردان در گروه ها راجع به رابطة دنيا و آخرت با هم‬

‫صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬آيا امكان دارد كه ما در دنيا رفتار خوب داشته باشيم؛‬

‫ولي خداوند ما را مجازات کند؟‬
‫‪ .2‬چرا دنیا کشتزار آخرت گفته شده است؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان از والدين خود در بارة رابطة دنيا و آخرت سؤال‬
‫کنند‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫فصل دوم‬

‫احکام‬

‫‪22‬‬
 ‫فروع دين‬
‫درس یازدهم‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با فروع دين‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا در بارة فروع دین چیزی می دانید؟‬
‫آيا می­ توانید فروع دين را نام ببرید؟‬

‫فروع دین ده است‪:‬‬

‫ ‬
‫‪ .1‬نماز‬
‫‪ .2‬روزه‬
‫ ‬
‫‪ .3‬زکات‬
‫‪ .4‬خمس‬
‫ ‬
‫‪ .5‬حج‬
‫‪ .6‬جهاد‬

‫‪23‬‬
 ‫ ‬
‫‪ .7‬امر به معروف‬
‫‪ .8‬نهي از منکر‬
‫ ‬
‫‪ .9‬تولي‬
‫‪ .10‬تبري‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها فروع دين را نام ببرند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬فروع دين چند است؟‬
‫‪ .2‬کدام­یک از شما می­ تواند فروع دین را نام ببرد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان فروع دين را حفظ کنند‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫درس دوازدهم‬
‫وضو‬

‫هدف‪ :‬یادگیری ترتیب وضو‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا مي­ دانيد پيش از نماز چه مي‌کنيم؟‬
‫آيا شما مي‌توانید وضو بگیرید؟‬

‫روزی علی براي خواندن نماز وضو مي‌گرفت خواهرش‬

‫فوزيه از او پرسید که چگونه وضو کنیم؟‬
‫علی گفت‪ :‬براي وضو کردن این کارها را انجام‬
‫مي‌دهيم‪:‬‬
‫‪ .1‬نيت مي‌کنيم‪.‬‬
‫‪ .2‬روی خود را از باال به‬
‫پایین مي‌شوييم‪.‬‬
‫‪ .3‬دست راست را از آرنج‬
‫ها تا سر انگشتان مي‌شوييم‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ .4‬دست چپ را مثل دست راست مي‌شوييم‪.‬‬
‫‪ .5‬با دست راست سر خود را مسح مي‌کنيم‪.‬‬
‫‪ .6‬با دست راست پاي راست را مسح می‌کنیم‪.‬‬
‫‪ .7‬با دست چپ‪ ،‬پاي چپ را مسح مي‌کنيم‪.‬‬
‫علی به ترتيبي که گفت‪ ،‬وضو کرد و خواهرش ياد گرفت‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان به نوبت وضو را تمثیل کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫کی می تواند ترتیب وضو را بیان کند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫وضو کردن را در خانه تمرین کنید‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫درس سیزدهم‬
‫نماز‬

‫هدف‪ :‬آشنایی با فایده ها و وقت های نماز‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آیا می دانید چرا نماز می خوانیم؟‬
‫به نظر شما در یک شبانه روز چند وقت نماز می خوانیم؟‬

‫ما خدا را شکر مي‌کنيم که مسلمان هستيم‪ .‬بر هر مسلمان‬

‫در يک شبانه روز پنج وقت نماز واجب است‪ .‬صبح‪ ،‬ظهر‪،‬‬
‫عصر(دیگر)‪ ،‬مغرب(شام) عشاء(خفتن)‪ .‬نماز عبادت‬
‫خداي مهربان است‪ .‬ما وقتي نماز مي‌ خوانیم‪ .‬با خداي‬
‫خود عهد مي‌بندیم که تنها او را عبادت‌کنيم‪.‬‬
‫ما خيلي خوشحاليم که به مکتب مي‌آييم و نماز ياد‬
‫مي‌گيريم‪ .‬تا خداوند از ما راضی شود‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫فعاليت‬
‫‪ .1‬شاگردان اوقات نمازها را از هم دیگر سؤال کنند‪.‬‬
‫‪ .2‬شاگردان در گروه ها راجع به فایده ها و وقت های نماز‬
‫باهم صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬خواندن نماز چه فایده دارد؟‬
‫‪ .2‬در یک شبانه روز چند وقت نماز می خوانیم؟‬
‫‪ .3‬کی وقت های نماز را نام گرفته می تواند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان متن درس را یک بار در کتابچه های خود‬
‫بنویسند‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫درس چهاردهم‬
‫ركعت های نماز‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با تعداد ركعت های نماز‪.‬‬

‫پرسش­‬
‫آيا می دانید در هر وقت چند رکعت نماز می خوانیم؟‬

‫تعداد رکعت های نمازهای پنجگانه‪:‬‬

‫‪ 1‬نماز صبح دو ركعت است كه هر دو ركعت آن پر‬
‫خوانده مي­‌شود‪.‬‬
‫‪ 2‬نماز ظهر (پيشين) چهار ركعت است كه دو ركعت‬
‫آن پر و دو ركعت آن خالي خوانده مي­ شود‪.‬‬
‫نماز عصر (ديگر) چهار ركعت است كه دو ركعت‬
‫ِ‬ ‫‪3‬‬
‫آن پر و دو ركعت آن خالي مي­ باشد‪.‬‬
‫‪ 4‬نماز مغرب (شام) سه ركعت مي­‌باشد كه دو‬
‫ركعت آن پر و یک ركعت آن خالي است‪.‬‬
‫‪ 5‬نماز عشاء (خفتن) چهار ركعت مي­ باشد كه دو‬
‫‪29‬‬
 ‫ركعت آن پر و دو ركعت آن خالي مي­باشد‪.‬‬
‫رکعت پر‪ :‬بعد از سورة فاتحه یک سوره خوانده‬
‫می شود‪.‬‬
‫رکعت خالی‪ :‬سورة فاتحه تنها خوانده می شود‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها راجع به تعداد رکعت های نمازهای‬
‫پنجگانه باهم صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬کدام نمازها چهار رکعتی است؟‬
‫‪ .2‬نماز مغرب چند رکعت است؟‬
‫‪ .3‬رکعت پر از رکعت خالی چه فرق دارد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫با كمك والدين خود‪ ،‬تعداد ركعت های نمازهاي پنجگانه را‬
‫حفظ كنند‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫درس پانزدهم‬
‫نيت‬

‫هدف‪ :‬آموختن نيت نماز‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آيا می دانید برای نماز چگونه نیت می کنیم؟‬

‫نيت؛ به معنای قصد و اراده کردن است؛ يعني اينكه‬

‫ما در دل خود بگوييم كه نماز را به خاطر نزديكي به‬
‫خداوند ادا می کنیم؛ مثال‪ :‬قصد می­‌کنیم که دو رکعت‬
‫نماز صبح را می­ خوانیم «قربت ًا الی اهلل» و به اين ترتيب‬
‫خوشنودي خداوند را به دست مي­ آوريم‪.‬‬
‫نيت يك كار قلبي است كه در دل انسان مي­گذرد؛ اگر‬
‫نيت را به زبان هم بگوييم‪ ،‬عيب ندارد‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان نيت نماز را بيان كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬معنای نیت چه است؟‬
‫‪ .2‬نیت نماز چه است؟‬
‫‪ .3‬نماز را چطور نیت می کنیم؟‬

‫کارخانه گی‬

‫شاگردان به کمک والدين خود نيت نماز را تکرار كنند‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫درس شانزدهم‬
‫قرائت در نماز‬

‫هدف‪ :‬آموختن قرائت در نماز‪.‬‬

‫پرسش‬
‫در بارة قرائت در نماز چه مي­ دانيد؟‬

‫قرائت به معناي خواندن است؛ در نماز قرائت به‬

‫خواندن سوره حمد و یک سوره دیگر گفته می ­شود‬
‫و از واجبات نماز است‪ .‬در دو رکعت اول هر نماز باید‬
‫سورة حمد و یک سورة دیگر خوانده شود؛ مانند‪:‬‬
‫يم‪١‬‬ ‫الر ِح ِ‬
‫الر ْح َم ِن َّ‬ ‫هلل َّ‬‫«بِ ْس ِم ا ِ‬
‫ين‪2‬‬ ‫الْ َح ْم ُد لهلِ ِ َر ِّب الْ َعالَ ِم ِ‬
‫ك َي ْو ِم‬ ‫يم‪َ 3‬مالِ ِ‬ ‫الر ِح ِ‬
‫الر ْح َم ِن َّ‬ ‫َّ‬
‫اك‬ ‫اك نَ ْع ُب ُد َو ِإيَّ َ‬ ‫ين‪ِ 4‬إيَّ َ‬ ‫الد ِ‬‫ِّ‬
‫اط‬ ‫الص َر َ‬ ‫ِّ‬ ‫ين‪ 5‬ا ْه ِدنَا‬ ‫ن َْس َت ِع ُ‬
‫‪33‬‬
 ‫ين َأ ْن َع ْم َت َع َل ْي ِه ْم َغ ْي ِر‬
‫اط الَّ ِذ َ‬ ‫يم ‪ِ 6‬ص َر َ‬ ‫الْ ُم ْس َت ِق َ‬
‫ين‪ »7‬و سورة اخالص‬ ‫الضالِّ َ‬
‫وب َع َل ْي ِه ْم َو اَل َّ‬‫الْ َمغ ُْض ِ‬
‫يم ُق ْل ُه َو اهللُ َأ َح ٌد‪ 1‬اهللُ‬ ‫الر ِح ِ‬
‫الر ْح َم ِن َّ‬‫هلل َّ‬ ‫«بِ ْس ِم ا ِ‬
‫الص َم ُد‪ 2‬لَ ْم َي ِل ْد َولَ ْم يُولَ ْد‪َ 3‬ولَ ْم َي ُكن لَّ ُه ُك ُف ًوا‬ ‫َّ‬
‫َأ َح ٌد‪»4‬‬
‫فعاليت‬
‫شاگردان قرائت (خواندن حمد و یک سوره) را در صنف‬
‫تمرين كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬قرائت يعني چه؟‬
‫‪ .2‬کی سورة حمد را قرائت کرده می تواند؟‬
‫‪ .3‬کی می تواند سورة اخالص را قرائت کند؟‬

‫کارخانه گی‬

‫شاگردان سورة حمد و سورة اخالص را حفظ کنند‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫درس هفدهم‬
‫رکوع نماز‬

‫هدف‪ :‬آموختن رکوع و ذکر آن‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫آيا ذکر رکوع را ياد داريد؟‬

‫يکي از ارکان نماز رکوع است‪ .‬نمازگزار در رکوع به‬

‫اندازه‌یی خم مي‌شود که دست­هايش بر روي زانوهايش‬
‫قرار بگيرد‪ .‬در رکوع سه‬
‫«س ْب َحان اهللِ» يا يک‬ ‫مرتبه ُ‬
‫ان َربِّ َي ا ْل َع ِظ ْي ِم َو‬
‫«س ْب َح َ‬
‫مرتبه ُ‬
‫ِب َح ْمدِ هِ » خوانده مي‌شود‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫فعاليت‬
‫‪ .1‬شاگردان حالت رکوع را با خواندن ذکر آن تمثیل‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ .2‬شاگردان ذکر رکوع را بخوانند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫در رکوع کدام ذکر خوانده می شود‪.‬‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان ذکر رکوع را حفظ کنند‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫سجود در نماز‬
‫درس هجدهم‬

‫هدف‪ :‬آموختن ذکر سجده‪.‬‬

‫پرسش‬
‫به نظر شما در سجده کدام ذکر خوانده می شود؟‬

‫يکي ديگر از ارکان نماز در هر رکعت‪ ،‬دو سجده‬

‫مي‌باشد‪ .‬در سجده سر را بر زمين يا مهر مي‌گذاريم و‬
‫ان اهللِ»‬
‫«س ْب َح َ‬
‫سه مرتبه ُ‬
‫ان‬
‫«س ْب َح َ‬‫و يا يک مرتبه ُ‬
‫َربِّ َي ا َ‬
‫ال ْع َلي َو ِب َح ْمدِ هِ »‬
‫را مي‌خوانيم‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫فعاليت‬
‫‪ .1‬شاگردان در گروه های دو نفری ذکر سجده را تمرین‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ .2‬شاگردان به نوبت ذکر سجده را با آواز بلند بخوانند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫کی می تواند ذکر سجده را بگوید؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان ذکر سجده را حفظ کنند‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫درس نزدهم‬
‫تشهد‬

‫هدف‪ :‬آموختن تشهد‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫آيا مي‌دانيد که تشهد چه است؟‬
‫آیا می توانید تشهد را بخوانید؟‬

‫در تشهد به يگانگي خداوند‪ ‬و رسالت حضرت محمد‪‬‬

‫شهادت مي‌دهيم و بر محمد‪ ‬و خاندان پاک اوصلوات‬
‫مي‌فرستيم در نمازهاي دو رکعتي‬
‫يک تشهد و در نمازهاي سه و چهار‬
‫رکعتي دو تشهد مي‌خوانيم‪.‬‬
‫اَ ْش َه ُد اَن َّال اَِلَه اِ َّال ُ‬
‫اهلل َو ْح َدُه‬
‫َال َش ِري َلُه َو اَ ْش َه ُد اَ َّن‬
‫‪39‬‬
 ‫لل ُه َّم َص ِّل َعَلي حَُ‬
‫م َّم ٍد‬ ‫م َّمداً َعبْ ُدُه َو َر ُس ُ‬
‫ولهُ‪ .‬اَ َّ‬ ‫حَُ‬
‫آل حَُ‬
‫م َّم ٍد‪.‬‬ ‫َو ِ‬
‫فعاليت‬

‫‪ .1‬شاگردان تشهد را با دقت بخوانند‪.‬‬

‫‪ .2‬شاگردان دو‪ ،‬دو نفر تشهد را بخوانند و تمرین کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬تشهد به کدام ذکرها گفته می شود؟‬

‫‪ .2‬کی می تواند تشهد را بخواند؟‬
‫‪ .3‬در کدام نمازها یک تشهد و در کدام نمازها دو تشهد‬
‫خوانده می شود‪.‬‬

‫کارخانه گی‬

‫شاگردان تشهد را حفظ کنند‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫درس بیستم‬
‫سالم نماز‬

‫هدف‪ :‬یادگیری سالم آخر نماز‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آیا می­ دانید در اخیر نماز چگونه سالم می­دهیم؟‬

‫نماز با سالم دادن ختم می­ شود‪ .‬هر وقت در رکعت‬

‫اخیر نماز رسیديم‪ ،‬بعد از سجدة اخیر و خواندن تشهد‪،‬‬
‫سالم می­ دهیم و نماز را تمام مي‌کنيم‪ .‬در سالم نماز‬
‫مي‌گوييم‪:‬‬

‫هلل َو بَ َر َکا ُت ُه‪،‬‬ ‫ال ُم َع َل ْي َ‬

‫ک اَيُّ َها ال َّن ِب ُّي َو َر ْح َم ُت ا ِ‬ ‫اَ َّ‬
‫لس َ‬
‫الصالِ ِح ْي َن‪،‬‬ ‫ال ُم َع َل ْي َنا َو َع َلي ِع َبا ِد ا ِ‬
‫هلل َّ‬ ‫اَ َّ‬
‫لس َ‬
‫ال ُم َع َل ْي ُک ْم َو َر ْح َم ُت ا ِ‬
‫هلل َو بَ َر َکا ُت ُه‪.‬‬ ‫اَ َّ‬
‫لس َ‬
‫‪41‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها سالم­های نماز را به نوبت در بین خود‬
‫بخوانند‪.‬‬
‫‪ -‬چند شاگرد سالم های نماز را به نوبت تکرار نمایند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬سالم نماز چه وقت خوانده می­ شود؟‬

‫‪ .2‬در سالم نماز چه خوانده می شود؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان ذکرهای سالم نماز را به ترتیب حفظ نمایند‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫بر چه چیزي‬ ‫درس بیست ویکم‬

‫سجده كنيم؟‬

‫هدف‪ :‬آشنايي شاگردان با چيزهايي كه سجده بر آن­ها جايز‬

‫است‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آيا می­دانید سجده بر کدام چيزها جايز است؟‬

‫سجده نشانه بنده گی مسلمان به خداوند است‪ .‬سجده‬

‫به جز از خداوند‪ ‬به هیچ کس و یا چیز دیگر جایز‬
‫نیست‪ .‬ما پیشانی خود را بر زمین می­ گذاریم و سجده‬
‫مي­ كنيم و می گوییم كه خداوند‪ ،‬بزرگ و بلندمرتبه‬
‫است‪ .‬ما بر چیز هايي مي‌توانيم سجده كنيم‪ ،‬كه‬
‫خوردني و پوشيدني نباشد؛ مانند خاك‪ ،‬سنگ‪ ،‬كاغذ‬
‫و مانند اينها‪.‬‬

‫‪43‬‬
‫اگر ما بر روي مُهر سجده مي­ كنيم‪ ،‬به اين سبب است كه‬
‫مُهر از خاك پاک ساخته مي­شود‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة چيزهايي كه مي­­توان بر آن­ها سجده كرد‪ ،‬با‬
‫يكديگر صحبت كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬بر چه چيزهايي مي­­توان سجده كرد؟‬

‫‪ .2‬سجده بر چه چیز جایز نیست؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان نام های چیزهايي را که سجده روی آن جایز است‬
‫در کتابچه های خود بنویسند‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫درس بیست و دوم‬
‫سجدة شكر‬

‫هدف‪ :‬یادگیری سجدة شكر‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آيا مي­ دانيد سجدة شكر چه است؟‬

‫ي كنيد‪.‬‬
‫اگر كسي به شما چیزي بدهد‪ ،‬شما از او تشكر م ­‬
‫سجدة شكر هم يك نوع تشكر از خداوند مهربان است‬
‫كه براي ما نعمت­ هاي زيادي بخشیده است‪ .‬خداوند‬
‫بزرگ‪ ،‬به ما چشم‪ ،‬گوش‪ ،‬زبان‪ ،‬دست‪ ،‬پا و توانایی‬
‫خواندن نماز داده است‪.‬‬
‫وقتي كه ما بعد از هر نماز سجدة شكر مي­ كنيم‪ ،‬مي­‬
‫خواهيم از خداوند به خاطر اين همه نعمت­ هايش تشكر‬
‫كنيم‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫فعاليت‬

‫شاگردان در گروه ها راجع به سجدة شكر صحبت كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫چرا سجدة شكر به جا می آوریم؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان‪ ،‬در بارة سجدة شكر یک جمله بنویسند‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫چگونه نماز‬ ‫درس بیست و سوم‬

‫بخوانيم؟‬

‫هدف‪ :‬یادگیری طرز خواندن نماز ‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آیا می دانید چگونه نماز بخوانيم؟‬

‫در درس‌هاي گذشته اجزاي نماز را ياد گرفتيم و در‬

‫اين درس خواندن دو رکعت نماز را به طور کامل ياد‬
‫مي‌گيريم‪.‬‬
‫وضو می­کنیم‪.‬‬
‫رو به قبله ايستاد مي‌شويم‪.‬‬
‫نيت مي‌کنيم؛ يعني در دل‬
‫مي‌گوييم‪ :‬دو رکعت نماز صبح‬
‫مي‌خوانم قربت ًا الي اهلل‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫تکبيرة ‌االحرام‪ :‬يعني بعد از نيت‪ ،‬اهلل اکبر‬
‫مي‌گوييم‪.‬‬
‫سورة حمد را تا آخر مي‌خوانيم‪.‬‬
‫سورة اخالص يا يک سورة کامل ديگر را‬
‫مي‌خوانيم‪.‬‬
‫« َا ُ‬
‫هلل َا ْک َبر» گفته به رکوع مي‌رويم و سه مرتبه سبحان‬
‫اهلل می­ گوییم‪.‬‬
‫بعد از رکوع‪ ،‬بطور کامل مي‌ايستيم و مي‌گوييم‪:‬‬
‫َسمِ َع ُ‬
‫اهلل ل َِم ْن َحمِ َده‪.‬‬
‫بعد « َا ُ‬
‫هلل َا ْک َبر» گفته به سجده مي‌رويم و سه مرتبه‬
‫سبحان اهلل می­‌گوییم‪.‬‬
‫سر را از سجده بلند نموده « َا ُ‬
‫هلل َا ْک َبر» گفته‬
‫مي‌نشينيم‪.‬‬
‫« َا ُ‬
‫هلل َا ْک َبر» گفته به سجدة دوم مي‌رويم‪.‬‬
‫بعد از سجدة دوم « َا ُ‬
‫هلل َا ْک َبر» گفته مي‌نشينيم‪.‬‬
‫دوباره مي‌ايستيم‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫در رکعت دوم سورة حمد و يک سورة ديگر را‬
‫مي‌خوانيم‪.‬‬
‫بعد از تمام کردن سوره‪ ،‬کف دو دست را باال‬
‫مي‌گيريم و دعای قنوت مي‌خوانيم‪.‬‬
‫بعد به ترتيبي که گفته شد‪ ،‬به رکوع مي‌رويم و‬
‫دوباره دو سجده مي‌کنيم‪.‬‬
‫بعد از سجدة دوم مي‌نشينيم و تشهد مي‌خوانيم‪.‬‬
‫بعد سالم مي‌دهيم و نماز ختم می­‌شود‪.‬‬
‫فعاليت‬

‫یک نفر از شاگردان نماز دو رکعتي پیشروی صنف با آواز بلند‬

‫بخواند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫نماز دو رکعتي چگونه خوانده می­شود؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان در حضور والدین خود یک نماز دو رکعتی بخوانند‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫درس بیست و چهارم‬
‫طهارت از نجاست‬

‫هدف‪ :‬شناخت نجاست و چگونگي طهارت‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا مي‌دانيد کدام چيزها نجس اند؟‬
‫اگر چيزي نجس شود‪ ،‬چگونه مي‌توان آن را پاک کرد؟‬

‫بعضي چيزها نجس يا ناپاک‌اند؛ مانند‪ :‬خون‪ ،‬بول‬

‫و غايط انسان‪ .‬بدن‪ ،‬لباس و مکان نمازگزار نبايد به‬
‫نجاست آلوده باشد‪ .‬اگر دست‪ ،‬لباس‪ ،‬ظرف‪ ،‬فرش به‬
‫نجاست آلوده شد‪ ،‬بايد آن را پاک کنيم‪ .‬بعد از آنکه‬
‫نجاست (خون‪ ،‬بول و غايط) از بدن يا لباس پاک شد‪،‬‬
‫بايد سه بار آب کشيده شود‪ .‬پس آب يکي از پاک‬
‫کننده­ها است و هر چيزي که نجس شود با آب بشوییم‬
‫پاک مي­ شود‪.‬‬
‫‪50‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة پاک شدن از نجاست با هم صحبت نمایند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬بدن و لباس انسان با چه چيز نجس مي‌شود؟‬
‫‪ .2‬چگونه بدن و لباس انسان از نجاست پاک مي‌شود؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان نام چیزهای را که بدن و لباس را نجس می سازد‬
‫در کتابچه های شان بنویسند‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫آداب و اخالق‬

‫‪52‬‬
 ‫درس بیست و پنجم‬
‫احترام مادر و پدر‬

‫هدف‪ :‬دانستن اهمیت احترام مادر و پدر و رعایت آن‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫آیا می دانید چرا مادر و پدر خود را باید احترام کنيم؟‬

‫حضرت موسي‪ ‬يکي از پيامبران بزرگ الهي بود‪.‬‬

‫او روزي از خداوند‪ ‬خواست که رفيق و همنشين‬
‫بهشتي‌اش را به او نشان دهد‪ .‬به او وحي شد که در‬
‫فالن منطقه شهر قصابي زنده ­گي مي‌کند که همنشين‬
‫تو در بهشت است‪ .‬حضرت موسي‪ ‬رفت و آن قصاب‬
‫را پيدا کرد و به او گفت‪ :‬آيا مهمان مي‌خواهي؟ قصاب‬
‫گفت‪ :‬مهمان حبيب خداست و او را با خود به خانه‌اش‬
‫برد‪ .‬حضرت موسي‪ ‬يکي دو روز در خانة قصاب‬
‫بود تا بداند او چه کار خوبي مي‌کند‪ .‬او ديد که قصاب‬
‫روزي چندبار به اتاقي مي‌رود و مدتي در آنجا مي‌ماند‬
‫و بعد بيرون مي‌آيد‪ .‬از قصاب سؤال کرد که در آن اتاق‬

‫‪53‬‬
‫چه مي‌کني؟ گفت من مادر پيري دارم که توان حرک ‌‬
‫ت‬
‫کردن را ندارد‪ .‬من مي‌روم‪ ،‬غذايش را آماده مي‌کنم‬
‫و با دستان خود به او غذا مي‌دهم و در همه کارهاي‬
‫ضروري به او کمک مي‌کنم‪ .‬حضرت موسي‪ ‬متوجه‬
‫شد که آن قصاب به خاطر احترامي که به مادر پير و‬
‫مريض خود مي‌کند‪ ،‬خداوند‪ ‬آن مقام عالي را براي‬
‫او داده است‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة احترام مادر و پدر با هم صحبت نمايند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬چرا آن مرد قصاب همنشين حضرت موسی‪ ‬در بهشت‬
‫شده بود؟‬
‫‪ .2‬شما با پدر و مادر خود چگونه رفتار مي‌کنيد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان راجع به احترام مادر و پدر دو جمله بنویسند‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫درس بیست و ششم‬
‫احترام معلم‬

‫هدف‪ :‬دانستن اهمیت احترام معلم‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫آيا مي‌دانيد که معلم خود را چگونه احترام کنیم؟‬

‫ما باید معلم خود را احترام کنیم؛ چون معلم به ما علم و‬

‫دانش مي‌آموزد‪ .‬راه درست زنده­گي را نشان مي‌دهد؛‬
‫حضرت علی‪ ‬فرموده است‪« :‬معلم پدر معنوی ما‬
‫است»‪.‬‬
‫ما معلم خود را بسیار دوست میداريم و پندها و‬
‫نصيحت‌هاي او را می شنویم و به آن عمل می کنیم‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها راجع به احترام معلم با هم صحبت‬
‫کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫ی دهد؟‬
‫‪ .1‬معلم به شاگردان چه چیزی های را یاد م ­‬
‫‪ .2‬چرا معلم خود را احترام می­کنیم؟‬
‫‪ .3‬حضرت علی‪ ‬راجع به احترام معلم چه فرموده‬
‫است؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان کالم حضرت علی‪ ‬راجع به احترام معلم را در‬
‫کتابچه های خود بنویسند‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫گوش دادن به‬ ‫درس بیست و هفتم‬

‫سخنان معلم‬

‫هدف‪ :‬دانستن اهمیت گوش دادن به سخنان معلم‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آيا مي­­دانيد چطور باید به سخنان معلم گوش داد؟‬

‫ما همیشه به سخنان معلم خود با دقت گوش می دهیم و‬

‫به آن عمل می کنیم‪.‬‬
‫براي اينكه درس را خوب یاد بگیریم‪ ،‬چند نكته توجه‬
‫می كنيم‪:‬‬
‫در صنف آرام می نشینیم‪.‬‬
‫در وقت درس با هم­صنفی­ های خود گپ نمی زنیم‪.‬‬
‫فكر ما طرف معلم میباشد كه چه مي­گويد‪.‬‬
‫در صنف با ادب می نشينيم‪.‬‬
‫سؤال­هاي بيجا نمی كنيم‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫اگر درس را نفهمیدیم دست خود را بلند نموده از‬
‫معلم خود می پرسیم‪.‬‬
‫اگر معلم سؤال کرد‪ ،‬دست خود را بلند کرده به نوبت‬
‫جواب می دهیم‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها راجع به نکته هایی که برای یادگیری‬
‫بهتر درس مهم است باهم صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫برای اینکه بهتر بیاموزیم باید به کدام نکته ها توجه کنیم؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان نکته های که برای یادگیری مهم است در کتابچه‬
‫های خود بنویسند‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫درس بيست و هشتم‬

‫حقوق همسايه‬

‫هدف‪ :‬آشنايي شاگردان با حقوق همسايه‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫به نظر شما همسايه ها باالی همدیگر چه حقوقی دارند؟‬
‫به نظر شما چگونه مي‌توان حقوق همسايه را رعایت کرد؟‬

‫همساية ما کسي است که در نزديکي خانة ما زنده‬

‫گی می کند‪ .‬دين اسالم حقوق زيادي را براي همسايه‬
‫بیان کرده است‪ .‬حضرت پيامبر‪ ‬به مسلمانان همیشه‬
‫سفارش مي‌فرمود که حقوق همسايه را مراعات نمايند‪.‬‬
‫بعضي از حقوق همسايه عبارت اند از‪:‬‬
‫اگر قرض خواست به وي قرض دهيم‪.‬‬
‫عيبش را بپوشانيم و به کس ديگر نگوييم‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫وقتي که مريض شد به عيادتش برويم‪.‬‬
‫در وقت غم و مصيبت با وي غم شريکي کرده‪ ،‬او را‬
‫تسلي دهيم‪.‬‬
‫خوشي‌هايش را تبريک گفته‪ ،‬اظهار خوشي نماييم‪.‬‬
‫هر گاه مسافرت کرد در حد توان از مال و عيالش‬
‫نگهداري کنيم‪.‬‬
‫از هرگونه ضرر رساندن به او پرهيز کنيم‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها راجع به حقوق همسايه باهم صحبت‬
‫نمایند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬همسايه کیست؟‬
‫‪ .2‬با همساية خود چطور رفتار کنیم؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان از اعضاي بزرگ خانواده موارد ديگري از حقوق‬
‫همسايه را سؤال کنند و در کتابچه های خود بنویسند‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫درس بيست و نهم‬
‫احترام بزرگان‬

‫هدف‪ :‬شاگردان اهمیت احترام بزرگان را بدانند‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫آيا احترام بزرگان الزم است؟‬
‫به نظر شما بزرگان را چطور احترام کنيم؟‬

‫روزی احمد سوار موتر شد و در چوکي نشست‪ .‬دید که‬

‫رضا در چوکي دیگری نشسته‌ بود‪ .‬احمد خوشحال شد‬
‫که رضا نيز باالی چوکي نشسته است؛ چون او ديروز‬
‫هنگام بازي بر زمين افتاده بود و پايش درد مي‌کرد‪.‬‬
‫در ايستگاه بعدي پيرمردی سوار موتر شد‪ .‬چوکي‬
‫‌خالي‌اي وجود نداشت تا آن پيرمرد بنشيند؛ اما احمد‬
‫جای خود را براي او خالي نکرد‪ .‬در همين موقع رضا‬
‫از چوکي بلند شد و از پيرمرد خواست تا به جاي او‬
‫بنشيند‪ .‬پيرمرد گفت تو خودت بنشين؛ اما رضا گفت‪:‬‬

‫‪61‬‬
‫شما بزرگتر هستيد و احترام بزرگان بر ما الزم است‪.‬‬
‫پيرمرد تشکر کرد و نشست‪ .‬احمد از اينکه جای خود‬
‫را به پيرمرد نداده بود‪ ،‬خيلي پشیمان شد؛ به خصوص‬
‫وقتي که ديد رضا با پاي زخمي‌اش جاي خود را به او‬
‫داد‪.‬‬
‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة اینکه چگونه به بزرگان احترام کنیم به نوبت‬
‫صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬چرا رضا با اينکه پايش درد مي‌کرد‪ ،‬جاي خود را به‬
‫پيرمرد داد؟‬
‫‪ .2‬اگر شما به جاي رضا مي‌بوديد‪ ،‬چه کار مي‌کرديد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان در مورد احترام بزرگان دو جمله بنویسند‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫درس بيست سی ام‬
‫راستگويي‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با خوبی راستگويي‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫آیا می دانید راستگويي در زنده­ گي ما چه فایده دارد؟‬

‫ما مسلمان هستيم و خداوند مهربان راست گفتن را بر ما‬

‫واجب کرده است‪.‬‬

‫‪ .1‬خداوند‪ ‬انسان راستگو را دوست دارد‪.‬‬

‫‪ .2‬مردم به انسان راستگو اعتماد می­ کنند‪.‬‬

‫‪ .3‬مردم همیشه به سخنان انسان راستگو باور دارند‪.‬‬

‫‪ .4‬مردم به انسان راستگو احترام می­ گذارند‪.‬‬

‫‪ .5‬راستگویی انسان را خوشبخت می­ سازد‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها راجع به فایده­ های راستگویی بین خود‬
‫صحبت کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫خداوند در باره راستگویی چه فرموده است؟‬

‫راستگویی چه فایده­هایی دارد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان یکی از خوبی های راستگویی را از متن درس‬
‫انتخاب و در کتابچه های خود بنویسند‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫درس سی و یکم­‬
‫چوپان دروغ گو‬

‫هدف‪ :‬آشنايي با ارزش و اهميت راستگويي‪.‬‬

‫پرسش‌‬
‫اگر کسي دروغ بگوید‪ ،‬ديگران با او چگونه رفتار خواهند‬
‫کرد؟‬
‫ ‬

‫روزی چوپانی از تنهايي در کوه خسته شده بود‪ ،‬به‬

‫فکرش رسید تا فریاد کند که گرگ به گوسفندان او‬
‫حمله کرده است تا چند نفري بيايند و او از تنهايي‬
‫بيرون شود‪ .‬آن‌گاه او صدا کرد که «گرگ! گرگ!»‪.‬‬
‫آنقدر فرياد کشيد که مردم قریه جمع شدند تا به او‬
‫کمک کنند؛ اما آن­ها ديدند که از گرگ خبري نيست و‬
‫گوسفندان با خيال آرام مي‌چرند‪ .‬بار دوم چوپان این‬
‫کار را تکرار نمود وقتی مردم جمع شدند دیدند که‬
‫باز گرگی وجود ندارد‪ ،‬چوپان را مالمت کردند که‬

‫‪65‬‬
‫چرا دروغ گفته است‪ .‬بار سوم به راستی گرگ آمد به‬
‫گوسفندان او حمله کرد و او مردم را به کمک خواست‬
‫و هرچه فرياد کشيد و کسي به سخنان او باور نکرد و‬
‫گرگ تعداد زيادي از گوسفندان را کشت‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها در بارة قصة که خواندند باهم مباحثه‬
‫نمایند‪ .‬سپس از هر گروه یک نفر نتیجه را به دیگران بیان‬
‫نماید‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬چرا بار سوم مردم به کمک چوپان نيامدند؟‬

‫‪ .2‬اگر قصه یی مانند قصة که خواندید به خاطر دارید به‬
‫دیگران بیان نمایید‪.‬‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان دو جمله دربارة ضرر دروغ بنویسند‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫درس سی و دوم‬
‫نظافت‬

‫هدف‪ :‬دانستن اهمیت نظافت در زنده گی‪.‬‬

‫پرسش‬
‫در بارة نظافت و پاكيزه­ گي چه مي­ دانيد؟‬

‫نظافت پاکیزه­گی است اگر ما نظافت و پاكي را رعایت‬

‫كنيم‪ ،‬صحت کامل خواهيم داشت‪ .‬پیامبر اسالم فرموده‬
‫است‪« :‬نظافت جزء ايمان است»‪ .‬پس بر ما الزم است‬
‫که برای پاکیزه­گی خود این کارها را انجام د­ هیم‪.‬‬
‫ن هاي خود را با مسواک یا‬
‫بعد از غذا خوردن دندا ­‬
‫برس دندان بشوییم‪.‬‬
‫هميشه بعد از رفع حاجت دست‌هاي خود را با آب‬
‫و صابون پاک بشوييم‪.‬‬
‫ب‬ ‫هفته سه بار بدن خود را با آب گرم و صابون‬

‫‪67‬‬
 ‫بشوییم‪.‬‬ ‫بب‬

‫پیش از غذا خوردن‪ ،‬و بعد از آن دست‌هاي خود را‬

‫با آب و صابون بشوییم‪.‬‬
‫ميوه‌ها و سبزي ها را قبل از خوردن خوب‬
‫بشوییم‪.‬‬
‫کثافات خانه را در کوچه نمی­‌ريزيم و محيط زیست‬
‫خود را پاک نگاه­ کنیم‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در گروه ها در بارة نظافت با همديگر بحث كنند‪ .‬و‬
‫از هر گروه یک نفر نتیجه را به دیگران بیان کنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫‪ .1‬نظافت چه فایده دارد؟‬
‫‪ .2‬پیامبر گرامی اسالم‪ ‬در بارة نظافت چه فرموده اند؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان در بارة نظافت با خانوادة خود صحبت کنند‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫درس سی و سوم‬
‫صحت‬

‫هدف‪ :‬دانستن اهميت صحت و سالمتي‪.‬‬

‫پرسش‌ها‬
‫‪ .1‬به نظر شما صحت و سالمتی چه اهمیت دارد؟‬
‫‪ .2‬شما چطور از سالمتي خود محافظت کرده می توانید؟‬

‫صحت و سالمتي يکي از نعمت‌هاي بزرگ خداوند‪‬‬

‫است‪ .‬بسياري از مردم تا وقتي که سالمتي خود را از‬
‫دست نداده‌اند‪ ،‬اهميت آن را درک نمي‌کنند‪ .‬انسان‬
‫زماني متوجه اهميت سالمتي مي‌شود که دچار بيماري‬
‫شود؛ به عنوان مثال‪ :‬ما زماني که دندان‌درد مي‌شويم‬
‫متوجه مي‌شويم که سالمتي دندان ما خیلی اهميت‬
‫داشته است و ما از آن غافل بوده‌ايم؛ بنابراين‪ ،‬بايد‬
‫خيلي تالش کنيم تا اين نعمت بزرگ خداوند را حفظ‬

‫‪69‬‬
 ‫و نگهداري نماييم‪.‬‬
‫اگر انسان بدن سالم داشته باشد‪ ،‬فکر سالم نیز دارد‬
‫و هر کس فکر سالم داشته باشد‪ ،‬می‌­تواند خوب درس‬
‫بخواند و موفق شود‪ .‬بزرگان گفته­ اند‪ :‬عقل سلیم در‬
‫بدن سالم است‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان سه نفری در بارة اهميت صحت و سالمتي با هم صحبت‬
‫نمايند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫صحت و سالمتي چه فايده دارد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان دربارة صحت و سالمتی دو جمله بنویسند‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫درس سی و چهارم‬
‫سالم دادن‬

‫هدف‪ :‬آشنايي شاگردان با فایده های سالم دادن‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آيا می دانید سالم دادن چه فایده های دارد؟‬

‫سالم دادن سنت است و نشانة ادب و تربيت خوب می‌باشد‪.‬‬

‫ما باید به معلم‪ ،‬دوست و يا هم­صنفان خود سالم بدهیم‪.‬‬
‫سالم دادن دوستی ها را زياد مي­‌كند‪.‬‬
‫سالم دادن نشانة احترام نسبت به يك ديگر است‪.‬‬
‫خوردساالن به بزرگ­ساالن سالم می كنند‪.‬‬
‫ايستاده به نشسته سالم می كند‪.‬‬
‫سوار به پیاده سالم می کند‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫فعاليت‬

‫شاگردان در بارة فایده های سالم دادن باهم صحبت كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬

‫‪ .1‬سالم دادن چه فایده دارد؟‬

‫‪ .2‬آداب سالم دادن را بگویید‪.‬‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان معلومات خود را با والدین خود شریک بسازند‪.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫آداب خوردن و‬ ‫درس سی و پنجم‬

‫آشامیدن‬

‫هدف‪ :‬آشنايي شاگردان با آداب خوردن و آشاميدن‪.‬‬

‫پرسش‬
‫آيا آداب خوردن و آشاميدن را مي­­ دانيد؟‬

‫خوردن و آشاميدن داراي اين آداب مي­ باشد‪:‬‬

‫‪ -‬پيش از خوردن بايد اول دست­ ها را بشوييم‪.‬‬
‫‪ -‬در اول غذا «بسم اهلل الرحمن الرحیم» بگوييم‪.‬‬
‫‪ -‬لقمه­ ها را كوچك برداريم‪.‬‬
‫‪-‬هنگام غذا خوردن پيش خود را نگاه كنيم‪.‬‬
‫‪ -‬در وقت خوردن غذا زیاد گپ نزنیم‪.‬‬
‫‪ -‬غذا را خوب بجويم‪.‬‬
‫‪ -‬بعد از خوردن غذا خدا را شکر كنيم‪.‬‬
‫‪ -‬آب را در شب نشسته مینوشیم‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫‪ -‬بعد از آشاميدن آب‪ ،‬بر امام حسين‪ ‬درود‬
‫بفرستيم‪.‬‬
‫‪ -‬آب را در سه نفس بنوشيم‪.‬‬

‫فعاليت‬
‫شاگردان در بارة آداب خوردن و آشاميدن با همديگر بحث‬
‫كنند‪.‬‬

‫ارزیابی‬
‫خوردن و آشاميدن چه آدابی دارد؟‬

‫کارخانه گی‬
‫شاگردان در بارة آداب خوردن و آشاميدن در خانه با خانواده‬
‫گفتگو كنند‪.‬‬

‫‪74‬‬