‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫دوره‬
‫هرات‬‫تحصیلی‬ ‫مونوگراف‬
‫دانشگاه‬
‫لیسانس‬
‫دانشکده اقتصاد‬

‫‪:‬موضوع مونوگراف‬

‫بررسی تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد خانواده ها دروالیت بامیان‬

‫مطالعه موردی ولسوالی( ‪‬‬

‫)ورس‬

‫"استاد رهنما‪ :‬محترمه پوهیالی یلدا "اریب‬

‫"تهیه و تدوین‪ :‬جواد " طنین‬

‫دیپارتمنت‪ :‬اقتصاد ملی‬

‫سال تحصیلی ‪1393‬‬

 ‫پیشگفتار‬
‫حمد و سپاس مر خداوند دانا وتوانای را که توفیقم عنایت فرمود تا پایان نامه خویش را جهت تکمیل‬
‫دوره تحصیلی و ارائه اطالعات به عالقه مندان‪ ،‬تحت عنوان (بررسی تأثیرات قرضه های کوچ‪++‬ک‬
‫در ایجاد اش‪++‬تغال و درآم‪++‬د خ‪++‬انواده ه‪++‬ا دروالیت بامی‪++‬ان) ب‪++‬ه رش‪++‬ته تحری‪++‬ر درآورم‪ .‬ب‪++‬دون ش‪++‬ک این‬
‫نگارش بدون کمی وکاستی نخواهد بود؛ اما با وجود تما می این کمی ها‪ ،‬کاستی ه‪++‬ا و مح‪++‬دودیت ه‪++‬ا‬
‫درزمینه تحقیق سعی وتالش درجهت غنامندی آن صورت گرفته است‪ .‬ج‪++‬ا دارد ت‪++‬ا از تم‪++‬امی اس‪++‬اتید‬
‫پوهنحی اقتصاد که با تالشها و زحمات خس‪++‬تگی ناپذیرش‪++‬ان ب‪++‬رای تربی‪++‬ه و تق‪++‬دیم ک‪++‬درهای علمی ب‪++‬ه‬
‫جامعه افغانستان ک‪+‬ه درح‪+‬ال حاض‪+‬ر ازه‪+‬ر چ‪+‬یز ض‪+‬رورت بیش‪+‬تر ب‪+‬ه آن دارد و ایش‪+‬ان درین راس‪+‬تا‬
‫ازهیچ گونه سعی و تالش دریغ نمی ورزند نهایت تشکر وقدردانی نمایم‪ ،‬وهمچنان ازاس‪++‬تاد رهنم‪++‬ایم‬
‫محترمه پوهیالی یلدا "اریب" صمیمانه تشکر وسپاسگذاری می نمایم که بنده را درتحریر این رس‪++‬اله‬
‫با رهنمونهای علمی ورهنمودی خویش رهنمون ساختند‪ ،‬لذا از بارگاه حق تعالی درقدم نخست ط‪++‬ول‬
‫عمر و صحت مندی کامل وثانیًا توفیقات مزید ایشان را برای خدمت گذاری هرچه بیش‪++‬تر در جامع‪++‬ه‬
‫علمی افغانستان خواهانم وهمچنان از فامیل گرامی ام اظهارسپاس وقدر دانی مینم‪++‬ایم ک‪++‬ه طی چه‪++‬ار‬
‫سال دوره تحصیلی ب‪++‬ا ص‪++‬بر وحوص‪++‬له من‪++‬دی ش‪++‬ان م‪++‬را لحظ‪++‬ه ای تنه‪++‬ا نگذاش‪++‬ته و از جه‪++‬ات م‪++‬ادی‬
‫ومعنوی تشویق ویاری نمودند‪ ،‬از بارگاه ایزد متعال موفقیت ه‪++‬ای بیش‪++‬تر ب‪++‬رای ش‪++‬ان آرزو دارم‪ .‬ب‪++‬ا‬
‫استفاده از فرصت الزم به ذکر میدانم‪ ،‬که امید وارم توانسته باشم ب‪++‬ا ارائ‪++‬ه این پای‪++‬ان نام‪++‬ه اطالع‪++‬ات‬
‫اندک و ناچیز برای عالقه مندان به علم و دانش فراهم کرده باشم‪ .‬مسلمًا از آنجایکه هم‪++‬ه انس‪++‬انها بن‪++‬ا‬
‫به طبیعت انسانی خویش درخطا است و بنده نیز جز کوچکی از اجتماع انسانی میباشم‪ ،‬بنأ این پایان‬
‫نامه نیز خالی از اشتباه و نقص نمیباشد امیدوارم که اگر خواننده گان محترم در حین مطالع‪++‬ه آن ب‪++‬ه‬
‫کدام اشتباه و یا نقص بر خورد مینمایند با اصالح نمودن آن بنده را مورد عفو و بخشش قرار دهند‪.‬‬
‫با احترام‬
‫جواد "طنین"‬

‫فهرست مطالب‬
‫عنوان‬
‫صفحه‬
‫مقدمه ‪1................................................................................................................................................‬‬

‫فصل اول‪ :‬طرح تحقیق‬

‫)أ(‬
‫مسأله ‪3.............................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.1‬بیان‬
‫تحقیق ‪4........................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.2‬اهمیت‬
‫تحقیق ‪5..........................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.3‬انگیزه‬
‫تحقیق ‪6........................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.4‬اهداف‬
‫تحقیق ‪6..........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.5‬پیشینه موضوع‬
‫تحقیق ‪7......................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.6‬سواالت‬
‫تحقیق ‪7...............................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.7‬فرضیه های‬
‫تحقیق ‪7..................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.8‬متغیر های‬
‫تحقیق ‪8..........................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.9‬روش‬
‫گیری ‪8..............................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.10‬جامعه آماری و نمونه‬
‫تحقیق ‪8.............................................................‬‬ ‫‪ - 1.11‬روش جمع آوری معلومات ومعرفی ابزار‬
‫تحقیق ‪9...........................................................................................‬‬ ‫‪ - 1.12‬موانع و محدودیت های‬
‫فصل دوم‪ :‬قرضه ها و گرامین بانک‬
‫قرضه ‪10......................................................................................‬‬ ‫بخش اول‪ :‬مطالب مربوط به‬
‫قرضه ‪10...............................................................................................................................‬‬ ‫‪- 2.1.1‬‬
‫ملی ‪11...................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.2‬اهمیت قرضه از نگاه اقتصاد‬
‫بانکی)‪13............................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.3‬اهمیت قرضه در اقتصاد تصدی (تصدی‬
‫بانک ‪14..................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.4‬مراحل اعطای قرضه توسط‬
‫قرضه ‪16.....................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5‬انواع‬
‫مادی ‪17........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.1‬قرضه های‬
‫جاری ‪18............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.2‬قرضه های حساب‬
‫حواله ‪20...............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.3‬قرضه های تنزیل‬
‫تضمین ‪20...........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.4‬قرضه ها از نگاه‬
‫استعمال ‪20.........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.5‬قرضه ها از لحاظ‬
‫سکتور ‪20.............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.6‬قرضه ها ازنگاه‬
‫دهنده ‪21..........................................................................................‬‬ ‫‪ -2.1.5.7‬قرضه از نگاه قرضه‬
‫گرینده ‪21.......................................................................................‬‬ ‫‪ -2.1.5.8‬قرضه ازدیدگاه قرضه‬
‫زمان ‪21..............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.9‬قرضه ها از لحاظ‬
‫خارجی ‪22.....................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.10‬کریت ها درتجارت‬

‫)ب(‬
‫مقداری ‪23.........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.11‬قرضه ها از نگاه‬
‫کفایی ‪23.............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.12‬قرضه های خود‬
‫لومبارد ‪23...................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.13‬قرضه های‬
‫دربانکها ‪24...........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.1.5.14‬حسابات قرضه‬
‫‪27..........................................................‬‬ ‫بخش دوم‪ :‬گرامین بانک و قرضه های کوچک‬
‫بانک ‪27....................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.1‬گرامین‬
‫گرامین ‪28.................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.2‬فلسفه ایجاد بانک‬
‫شد ‪29...............................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.3‬بانک گرامین رویایی که واقعیت‬
‫بانک ‪31.....................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.4‬ویژه گی گرامین‬
‫بانک ‪33........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.5‬اهداف گرامین‬
‫بانک ‪33...............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.6‬میتودولوژی گرامین‬
‫ریسک‪35.................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.7‬خصوصیات قرضه های گرامین بانک درمقابل‬
‫؟ ‪39...........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.8‬قرضه های کوچک چیست‬
‫کوچک ‪39..............................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.9‬اهمیت قرضه های‬
‫کوچک ‪41........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.10‬تاریخچه قرضه های‬
‫افغانستان‪42.........................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.11‬قرضه ها وکمکهای بانک جهانی برای‬
‫درافغانستان‪...‬‬ ‫‪ - 2.2.12‬کمک بالعوض بانک جهانی به منظورفراهم آوری قرضه ها ی کوچک‬
‫‪43‬‬

‫درافغانستان‪44....................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.13‬سابقه احداث بانک قرضه های کوچک‬

‫کوچک‪45...........................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.14‬تعریف د افغانستان بانک ازقرضه های‬
‫کوچک‪45...................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.15‬قانون د افغانستان بانک درمورد قرضه های‬
‫بانک ‪46..................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.16‬سهام داران مایکرو فایننس‬
‫بانک ‪47........................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.17‬فعالیت های عمده مایکرو فایننس‬
‫بانک ‪47..........................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.18‬خدمات مایکروفایننس‬
‫بانک ‪48...............................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.19‬تسهیالت ویژه مایکروفایننس‬
‫بانک ‪48......................................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.20‬مشتریان مایکرو فایننس‬
‫مشتریان ‪48............................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.21‬شرایط اعطای قرضه های کوچک به‬
‫بامیان ‪49..........................................................................‬‬ ‫‪ - 2.2.22‬فعالیت مایکروفایننس بانک در‬
‫فصل سوم‪ :‬درآمد و اشتغال‬
‫درآمد ‪51.......................................................................................‬‬ ‫بخش اول‪ :‬مطالب مربوط به‬
‫)ت(‬
‫درآمد ‪51................................................................................................................................‬‬ ‫‪- 3.1.1‬‬
‫آن ‪52...............................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.2‬تعریف درآمد و اجزای‬
‫غزالی ‪53..............................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.3‬کسب درآمد ازنظر امام محمد‬
‫مسکویه ‪54................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.4‬درآمد ازنظر ابن‬
‫سینا ‪54.............................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.5‬درآمد و مصرف از نظر بو علی‬
‫آن ‪56...............................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.6‬درآمد و اشتغال نظر یه کالسیکی‬
‫کینز ‪57...........................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.7‬درآمد و اشتغال از نظر‬
‫باز ‪58.................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.8‬درآمد و اشتغال در یک اقتصاد‬
‫درآمد ‪58...........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.9‬نظریه تعیین‬
‫درآمد ‪59...................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.10‬جریان دایره ای‬
‫اکتسابی ‪59.......................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.11‬درآمد اکتسابی و غیر‬
‫جانشینی ‪60............................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.12‬اثر درآمدی و اثر‬
‫درآمد ‪61....................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.13‬ضریب افزایش‬
‫آزادکشاورزی ‪61.........................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.14‬درآمد مشاغل‬
‫کشاورزی ‪62................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.1.15‬درآمد مشاغل آزاد غیر‬
‫متفرقه ‪62...........................................................................................................‬‬ ‫‪ -3.1.16‬درآمد های‬
‫اشتغال ‪63.....................................................................................‬‬ ‫بخش دوم‪ :‬مطالب مربوط به‬
‫شغل ‪63.....................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.1‬تعریف‬
‫شاغل ‪63...................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.2‬جمعیت‬
‫اشتغال ‪64..................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.3‬تعریف‬
‫اشتغال ‪65..................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.4‬اهمیت‬
‫شغل ‪66..........................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.5‬ابعاد نظری ایجاد اشتغال‪ ،‬تخریب‬
‫شاغل ‪69..........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.6‬شاغل و غیر‬
‫زایی ‪72...............................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.7‬نظریه های ناهمگنی دراشتغال‬
‫اشتغال ‪74...................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.8‬نظریه‬
‫عمومی ‪82......................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.9‬سیاست تجاری واشتغال‬
‫رسمی ‪84.......................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.10‬اشتغال در اقتصاد غیر‬
‫رسمی ‪84.........................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.11‬اشتغال در بخش غیر‬
‫رسمی ‪84........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.12‬اشتغال غیر‬

‫)ث(‬
‫وقت ‪85..........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.13‬اشتغال پاره‬
‫ناقص ‪85.................................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.14‬اشتغال‬
‫شغلی ‪86........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 3.2.15‬انواع زندگی‬

‫فصل چهارم‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫ارقام ‪87...................................................................................................................‬‬ ‫‪ -4.1‬جمع آوری‬
‫ها ‪88.........................................................................................................‬‬ ‫‪ - 4.2‬تجزیه و تحلیل داده‬
‫زنان‪89........................................‬‬ ‫‪ – 4.3‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی در آمد مردان و‬
‫قرضه‪90..............................‬‬ ‫‪ - 4.4‬میزان پس انداز ماهانه قبل از دریافت قرضه و بعد از دریافت‬
‫قرضه‪91.........................................................‬‬ ‫‪ - 4.5‬درآمد ماهوار قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ‬
‫زنان‪92.......................................‬‬ ‫‪ – 4.6‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی اشتغال مردان و‬
‫قرضه ‪93..............................................................‬‬ ‫‪ -4.7‬تعداد شاغلین قبل ازاخذ قرضه و بعد ازاخذ‬
‫درآمد ‪94.............................................‬‬ ‫‪ – 4.8‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک درایجاد اشتغال و‬
‫گیری ‪96.....................................................................................................................................‬‬ ‫نتیجه‬
‫پیشنهادات ‪100.....................................................................................................................................‬‬

‫ماخذ ‪101.................................................................................................................................‬‬ ‫منابع و‬

‫نامه ‪)i(.....................................................................................................‬‬ ‫ضمیمه شماره (‪ :)1‬پرسش‬

‫)ج(‬
 ‫فهرست اشکال‬
‫‪...…………………………88‬‬ ‫شکل (‪ 4.3‬الف)‪ -‬تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان‬
‫………‪..‬‬

‫شکل (‪ 4.3‬ب)‪ -‬تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد زنان‬

‫‪..………………………………………88‬‬

‫‪............………………….90‬‬ ‫شکل (‪ 4.4‬الف)‪ -‬میزان پس انداز ماهانه قبل از دریافت قرضه‬

‫…………‪.‬‬

‫شکل (‪ 4.4‬ب)‪ -‬میزان پس انداز ماهانه بعد از دریافت قرضه‬

‫‪...………………………………………90‬‬

‫شکل (‪ 4.5‬الف)‪ -‬درآمد ماهوار قبل از اخذ قرضه‬

‫‪……………………………………………………91‬‬

‫‪.…………………………………91‬‬ ‫شکل (‪ 4.5‬ب)‪ -‬درآمد ماهوار بعد از اخذ قرضه‬

‫…………………‪.‬‬

‫‪.………………………92‬‬ ‫شکل (‪ 4.6‬الف)‪ -‬تاثیرت قرضه های کوچک باالی اشتغال مردان‬
‫…………‪..‬‬

‫شکل (‪ 4.6‬ب)‪ -‬تاثیر قرضه های کوچک باالی اشتغال زنان‬

‫‪.…...……………………………………92‬‬

‫‪..………………………………………………93‬‬ ‫شکل (‪ 4.7‬الف)‪ -‬تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه‬

‫…‪.‬‬

‫شکل (‪ 4.7‬ب)‪ -‬تعداد شاغلین بعد از اخذ قرضه‬

‫‪..……………………………………………………93‬‬

‫شکل (‪ 4.8‬الف)‪ -‬تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد درآمد‬

‫‪..………………………………………95‬‬

‫شکل (‪ 4.8‬ب)‪ -‬تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال‬

‫‪..………………………………………95‬‬

‫)ح(‬
 ‫فهرست جداول‬
‫جدول (‪ -)4.1‬خلص نتایج پرسشنامه‬
‫‪..………………………………………………………………88‬‬

‫جدول (‪ -)1‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان و زنان‬
‫‪.……………………………96‬‬

‫جدول (‪ -)2‬میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬
‫‪.……………………………97‬‬

‫جدول (‪ -)3‬درآمد ماهوار قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬

‫‪………………………………………97‬‬

‫جدول (‪ -)4‬تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬

‫‪..……………………………………98‬‬

‫جدول (‪ -)5‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد‬

‫‪..……………………………99‬‬

‫)خ(‬
 ‫مقدمه‬
‫قرضه های کوچک ( ‪ ) micro finance‬یکی از ابزار ها و برنامه ه‪++‬ای اساس‪++‬ی و بنی‪++‬ادی ب‪++‬رای‬
‫کاهش پدیده فقر وحمایت از خانوادها و افرادیکه نمی توانند نیاز های زندگی خود را بنا به ش‪++‬رایط و‬
‫موقعیت اجتماعی که دارند مرفوع سازد‪ ،‬به عنوان بهترین منبع تمویلی برای این قشر از جامعه‪ ،‬در‬
‫جهان تک پله ای ک‪++‬ه همیش‪++‬ه س‪++‬نگینی پل‪++‬ه ب‪++‬ه منفعت رب‪++‬ا خ‪++‬واران و س‪++‬رمایه داران می باش‪++‬د (نظ‪++‬ام‬
‫سرمایه داری) و مخصوصًا افغانستان که یک کشوری دارای فیصدی فقر ب‪++‬اال اس‪++‬ت قلم‪++‬داد میش‪++‬ود‪.‬‬
‫سیستم قرضه دهی و قرضه گیری در یک جامعه مانند سیستم دوران خون در بدن یک شخص اس‪++‬ت‬
‫که اگر این سیستم در مدت یک لحظه متوقف شود ب‪++‬اعث م‪++‬رگ ش‪++‬خص میگ‪++‬ردد‪ ،‬ام‪++‬ا طبق‪++‬ه فق‪++‬یر و‬
‫محروم یک جامعه که دارای سابقه اعتبار در بین سرمایه داران و یا بانک ها نمیباشد وکدام سیاس‪++‬ت‬
‫های دولتی دیگری نیز برای فقر زدایی وکمک به فقرادر نظر گرفته نشده است و یا شرایط دری‪++‬افت‬
‫قرضه درجامعه با این طبقه نا سازگار است‪ ،‬قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک می توان‪++‬د مه‪++‬ارت ه‪++‬ا و اس‪++‬تعداد‬
‫های نهفته در ضمیر این طبقه را آماده ساخته و با استفاده از این استعداد و توانایی فقرا و مح‪++‬رومین‬
‫را امداد کند‪.‬‬
‫کار و اشتغال که خود به عنوان پایه و ستون اقتصاد یک جامعه تلقی شده و ب‪++‬اعث اف‪++‬زایش در‬
‫آمد‪ ،‬پس انداز‪ ،‬بهترشدن چرخه زندگی و به صورت کلی با عث رشد و ترقی اقتصادی ی‪++‬ک جامع‪++‬ه‬
‫می گردد‪ ،‬در افغانستان کدام سیاست مؤثر و بنیادی در این زمینه در نظر گرفته نشده است که یگانه‬
‫دلیل مبرم آن مهاجرت و فرار نیروی فعال از این کشور میباشد‪ .‬سیستم قرضه دهی و قرضه گ‪++‬یری‬
‫در بانک های خصوصی و دولتی هم طوری تنظیم شده است که فقرا نمی توانند (شرایط آنرا ندارند)‬
‫به آن دست رسی پیدا کنند‪ .‬بنأ قرضه های کوچک می توان‪++‬د ب‪++‬ه عن‪++‬وان ی‪++‬ک وس‪++‬یله ای ض‪++‬د فق‪++‬ر از‬
‫طریق ایجاد کار و اشتغال باعث رشد و ترقی اقتصادی در این کشورشود‪.‬‬
‫در این اثرتحقیقی بررسی تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال ودر آمد خانواده ها در‬
‫والیت بامیان در نظر گرفته شده و مبین این است که این قرضه ها تا به چ‪++‬ه ان‪++‬دازه ب‪++‬االی اش‪++‬تغال و‬
‫در آمد که ازجمله مولفه های مهم در اقتصاد میباشد تاثیر گ‪++‬ذار اس‪++‬ت‪ .‬این اث‪++‬ر ب‪++‬ه چهارفص‪++‬ل تقس‪++‬یم‬
‫بندی گردیده است که فصل اول مربوط به طرح تحقیق می شود‪ ،‬فصل دوم شامل دو بخش اس‪++‬ت ک‪++‬ه‬
‫بخش اول مربوط به قرضه‪ ،‬اهمیت قرضه‪ ،‬انواع قرضه و بعضی معلوم‪++‬ات مرب‪++‬وط ب‪++‬ه قرض‪++‬ه ه‪++‬ا‬
‫میباشد‪ .‬بخش دوم مربوط به گرامین بانک‪ ،‬اهداف گرامین بانک‪ ،‬ویژگی گرامین بانک‪ ،‬قرضه های‬
‫گرامین بانک درمقابل ریسک‪ ،‬قرضه های کوچک‪ ،‬سابقه و تاریخ آن درجهان و افغانس‪++‬تان و دیگ‪++‬ر‬
‫مط‪+‬الب مرب‪+‬وط ب‪+‬ه قرض‪+‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک اس‪+‬ت‪ .‬فص‪+‬ل س‪+‬وم هم ش‪+‬امل دو بخش اس‪+‬ت ک‪+‬ه بخش اول‬
‫موضوعات مربوط به در آمد‪ ،‬نظریات مرب‪++‬وط ب‪++‬ه درآم‪++‬د‪ ،‬ان‪++‬واع در آم‪++‬د‪ ،‬جری‪++‬ان دای‪++‬ره ای در آم‪++‬د‬
‫)‪(1‬‬
‫وغیره عناوین مربوط به درآم‪+‬د ش‪+‬امل اس‪+‬ت‪ .‬ودر بخش دوم این فص‪++‬ل مط‪+‬الب مرب‪+‬وط ب‪+‬ه اش‪+‬تغال‪،‬‬
‫نظریات در باره اشتغال و غ‪++‬یره مط‪++‬ا لب مرب‪++‬وط ب‪++‬ه این موض‪++‬وع بی‪++‬ان ش‪++‬ده‪ ،‬و ب‪++‬االخره در فص‪++‬ل‬
‫چهارم با استفاده از منابع دسته اول فرضیات اصلی و فرعی تحقیق استنباط و استخراج ش‪++‬ده ک‪++‬ه این‬
‫منابع از طریق پرسش نامه ها و جمع آوری ارقام و اع‪+‬داد از دف‪++‬ا ت‪+‬ر نماین‪+‬ده گی ه‪+‬ای قرض‪++‬ه ه‪+‬ای‬
‫کوچک جمع آوری گردیده است‪ .‬و در پایان نتیجه گیری‪ ،‬نظری‪++‬ات و پیش نه‪++‬ادات‪ ،‬من‪++‬ابع و ماخ‪++‬ذ و‬
‫ضمیمه هم شامل این فصل میباشد‪.‬‬

‫فصل اول‬
‫طرح تحقیق‬

‫)‪(2‬‬
 ‫‪ - 1.1‬بیان مسأله‬
‫انسان ها همواره کوشش براین دارد تا مشکالتی که در زندگی آنها اتفاق افتاده‪ ،‬ی‪++‬ا امک‪++‬ان دامن گ‪++‬یر‬
‫شدن آن وجود دارد با هر وسیله یا از هر طریقی آنها را برداشته واز احتم‪+‬ال ب‪+‬روز آنه‪+‬ا جلوگ‪+‬یری‬
‫کند‪ .‬هرفردی برای بدست آوردن یک زندگی عاری از مشکالت نیاز به کارواشتغال دارد‪ ،‬ت‪++‬ا بتوان‪++‬د‬
‫ازطریق یک شغل مناسب آینده خود وخانواده اش را تامین کند که ازجمل‪++‬ه کوش‪++‬ش زی‪++‬اد ب‪++‬االی نی‪++‬از‬
‫ه‪++‬ای اساس‪++‬ی مث‪++‬ل خ‪++‬وراک‪ ،‬پوش‪++‬اک‪ ،‬مس‪++‬کن و‪...‬دارد‪ .‬ودولت ه‪++‬اهم ب‪++‬ه منظوررس‪++‬یدن ب‪++‬ه اه‪++‬داف‬
‫اقتصادی و اجتماعی خویش وبا اس‪+‬تفاده از ابزاره‪+‬ا وروش ه‪+‬ای گون‪+‬اگون می خواه‪+‬د ب‪+‬ه اه‪+‬داف‬
‫رهایی از وابستگی ها‪ ،‬تحقق عدالت اجتماعی‪ ،‬رشد و توسعه اقتصادی‪ ،‬کاهش فقر‪ ،‬حفظ و حص‪++‬ول‬
‫اشتغال‪ ،‬افزایش درآمد‪ ،‬کاهش بیکاری یا هرگونه محدودیت ک‪+‬ه ب‪+‬اعث م‪+‬تزلزل ش‪+‬دن زن‪+‬دگی اف‪++‬راد‬
‫جامعه شود بدنبال یک راه بیرون رفت مناسب بوده تا بتواند ازراه های گوناگون با انجام فع‪++‬الیت ه‪++‬ا‬
‫ی مؤثر جلوچنین مشکالت را گرفته وخالهای اقتصادی و اجتماعی را پر کند‪.‬‬
‫قرضه های کوچک به عنوان بهترین منبع تمویلی برای افراد فقیر و کم درآمد قلمداد می شود‪،‬‬
‫این قرضه ها درایجاد اشتغال و افزایش در آمد برای خانواده ها از جایگاه ویژه ای برخورداراس‪++‬ت‪.‬‬
‫اینکه آیا این قرضه ها تا چه اندازه جهت بهب‪++‬ود و ارتق‪++‬ای س‪++‬طح زن‪++‬دگی م‪++‬ردم درکش‪++‬ور ه‪++‬ای فق‪++‬ر‬
‫نیشین در جهت ایجاد اشتغال ودرآمد مؤثر است موضوع تحت بررسی میباشد‪ .‬آیا کشور ه‪++‬ای فق‪++‬یر‬
‫با استفاده از قرضه های کوچک درراستای بهبود وضعیت اقتصادی وبیرون رفت از فقر فالکت بار‬
‫که جهان با آن در گیر است می تواند به عنوان یک ابزار درایجاد اش‪++‬تغال و درآم‪++‬د اس‪++‬تفاده کن‪++‬د؟ هم‬
‫چنین اشتغال و درآمد نیز از جمله متغیر های است که با عث رفاه وآسایش در ی‪++‬ک جامع‪++‬ه می ش‪++‬ود‬
‫افزایش اشتغال درجوامع عقب مانده یکی از موض‪++‬وعات مهم و قاب‪++‬ل بررس‪++‬ی اس‪++‬ت ک‪++‬ه چگون‪++‬ه این‬
‫جوامع به سوی اشتغال سوق داده شود‪ .‬ازجانب دیگر افزایش درآمد در چنین جوام‪++‬ع ن‪++‬یز ب‪++‬ه عن‪++‬وان‬
‫یک متغیر ی دیگری است که آن جامعه را ازفقر به سوی رفاه اقتصادی و اجتماعی سوق می دهد‪،‬‬
‫چالش ها و مشکالت که در ممالک عقب مانده وجوددارد این است که این ممالک برای مقابله با فق‪++‬ر‬
‫وایجاد اشتغال ودرآمد از ابزارهای دست داشته خویش چطور اس‪+‬تفاده کن‪+‬د آی‪+‬ا قرض‪++‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک‬
‫درین کشور ها می تواند به عنوان یک ابزار جلو گیری از فقر‪ ،‬باعث ایج‪++‬اد اش‪++‬تغال ودرآم‪++‬د ش‪++‬ود؟‬
‫که درین صورت هم به صورت کامل نمی توان گفت که این ممالک از این ابزار ها برای رسیدن به‬
‫اهداف اقتصادی خود نایل آی‪++‬د زی‪++‬را ممکن مح‪++‬دودیت ه‪++‬ای از قبی‪++‬ل ام‪++‬نیت‪ ،‬فرهن‪++‬گ قرض‪++‬ه دهی و‬
‫قرضه گیری‪ ،‬انگیزه سرمایه گذاری وتولید‪ ،‬سطح آگاهی مردم‪ ،‬محدودیت های زمانی و مکانی وی‪++‬ا‬
‫هر گونه محدودیت دیگری وجود داشته باشند‪ .‬مثًال قرضه های کوچک درجوامع شهرنشین نسبت به‬
‫جوامع روستا نش‪+‬ین ت‪+‬اثیرات بیش‪+‬تر درایج‪+‬اد اش‪+‬تغال ودرآم‪+‬د خ‪+‬انواده ه‪+‬ا دارد و ب‪+‬ه همین ص‪++‬ورت‬
‫)‪(3‬‬
‫تاثیرات این قرضه ها به صورت درازمدت یا کوتاه مدت متفاوت است‪ .‬لذا بررسی تاثیرات قرض‪++‬ه‬
‫های کوچک در ایجاد اشتغال و درآم‪++‬د خ‪++‬انواده ه‪++‬ا درافغانس‪++‬تان مخصوص‪ً+‬ا دروالیت بامی‪++‬ان ب‪++‬اعث‬
‫انگیزه دادن به بررسی و تحقیق این موضوع می شود‪.‬‬
‫‪ - 1.2‬اهمیت تحقیق‬
‫قرضه های کوچک به عنوان یک طیف کامل از خ‪++‬دمات م‪++‬الی و غ‪+‬یر م‪++‬الی از جمل‪++‬ه مه‪++‬ارت ه‪++‬ای‬
‫است که باعث بهبود وضعیت زندگی وکار آفرینی شده‪ ،‬این قرضه ه‪+‬ا ی‪+‬ک ن‪+‬وع کم‪+‬ک ب‪+‬ه ت‪+‬وده ه‪+‬ا‬
‫وبخش محروم جامعه میباشد که باعث دس‪++‬ت رس‪++‬ی ب‪++‬ه فرص‪++‬ت ه‪++‬ای کس‪++‬ب وک‪++‬ار ودس‪++‬ت ی‪++‬ابی ب‪++‬ه‬
‫قدرت برای غلبه بر ساختار های اجتماعی می شود‪ .‬قرضه های کوچک به عن‪++‬وان ی‪++‬ک اس‪++‬تراتیژی‬
‫است با امداد رسانی ممکن باالو با تاثیرات بسیار ج‪++‬ذاب ک‪++‬ه ب‪++‬رای انکش‪++‬اف تج‪++‬ارت ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک‬
‫وسرمایه های کم داده می شود‪.‬‬
‫افراد کم درآمد وفقیر با استفاده ازاین قرضه ه‪++‬ا ب‪++‬ه راح‪++‬تی می توان‪++‬د من‪++‬ابع تم‪++‬ویلی نی‪++‬از ه‪++‬ای‬
‫اساسی خودرا بدست آورد که یکی از کارکرد ه‪++‬ای بس‪++‬یار م‪++‬ؤثر درس‪++‬احه اقتص‪++‬اد خ‪++‬ورد می باش‪++‬د‪.‬‬
‫ایجاد اشتغال برای قشر جوان در یک جامعه از جمله کارکرد ه‪++‬ای اس‪++‬ت ک‪++‬ه ب‪++‬اعث جل‪++‬و گ‪++‬یری این‬
‫قشر از انجام فعالیت های چون فساد اخالقی‪ ،‬سرقت‪ ،‬آلوده شدن ب‪++‬ه مس‪++‬کرات وی‪++‬ا ه‪++‬ر ن‪++‬وع فع‪++‬الیت‬
‫غیر انسانی می شود‪ ،‬که این قرضه ها از جمله ابزار های مفید برای جلوگیری چ‪++‬نین اعم‪++‬ال اس‪++‬ت‪.‬‬
‫یکی از راه های رشد اقصادی‪ ،‬ایجاد قرضه های کوچک برای خانواده ه‪++‬ا میباش‪++‬د ک‪++‬ه ب‪++‬دین طری‪++‬ق‬
‫سرمایه گذاری وتولیدات درسکتورهای مختلف افزایش یافته ومردم می تواند نیاز های زن‪++‬دگی خ‪++‬ود‬
‫را به صورت بهتر تامین کند‪ .‬برای مبارزه با فقر به ص‪++‬ورت ک‪++‬ل درکش‪++‬ور وب‪++‬ه ص‪++‬ورت مش‪++‬خص‬
‫برای فقر زدایی از زندگی زنان درافغانستا ن بهترین گزینه توزیع قرضه های کوچک می باش‪++‬د ک‪++‬ه‬
‫اجتماع زنان درین کشور با استفاده از تجارب کش‪++‬ور ه‪++‬ای فق‪++‬ر نش‪++‬ین چ‪++‬ون بنگل‪++‬ه دیش‪ ،‬هندوس‪++‬تان‬
‫وبعضی کشور های دیگر که نتیج‪++‬ه بس‪++‬یار م‪++‬ؤثر وس‪++‬ازنده درراس‪++‬تایی فق‪++‬ر زدایی دراین کش‪++‬ور ه‪++‬ا‬
‫داشته‪ ،‬نقش مؤثر را درعرصه کاهش فقر در کشور ایفا نمای‪++‬د‪ .‬وج‪++‬ود میک‪++‬انیزم قرض‪++‬ه ب‪++‬رای رش‪++‬د‬
‫زراعت درکشور باعث شده که قرضه های کوچک برای باال بردن س‪++‬طح کیفیت مص‪++‬والت‪ ،‬ک‪++‬اهش‬
‫آسیب پذیری محصول‪ ،‬افزایش عاید و حاص‪++‬ل خ‪++‬یزی و دسترس‪++‬ی ب‪++‬ه مص‪++‬ئونیت غ‪++‬ذایی ش‪++‬ود‪ .‬ل‪++‬ذا‬
‫اهمیت قرضه های کوچک از آنجا ناشی می شود که در ایجاد اشتغال و درآمد وحذف بیک‪++‬اری نقش‬
‫برازنده داشته ودرارتقایی سطح زندگی خانواده ها سهیم باش‪++‬د‪ ،‬ت‪++‬ا ب‪++‬ه این ص‪++‬ورت س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری‬
‫وتولیدات افزایش یابد‪ .‬به هراندازه که این قرضه ها برای رفع نیاز مندی ه‪++‬ای اف‪++‬راد م‪++‬ورد اس‪++‬تفاده‬
‫قرار گرفته ودر بهبود وضعیت زندگی آ نها ی‪+‬ک ابزارمفی‪+‬د باش‪+‬د ب‪+‬ه هم‪+‬ان ان‪+‬دازه از اهمیت زی‪+‬ادی‬
‫برخوردار است‪.‬‬
‫)‪(4‬‬
 ‫‪ - 1.3‬انگیزه تحقیق‬
‫پروگرام قرضه های کوچک برای کاهش فقر همیشه در کنفرانس ها ومب‪++‬احث اقتص‪++‬ادی‪ ،‬رس‪++‬انه ه‪++‬ا‬
‫وخبر نامه های اقتصادی واقتصاد دانان تقریبًا درهمه کشورهای درحال توسعه وبعض‪++‬ی کش‪++‬ورهای‬
‫انکشاف یافته برای بهبود سطح زن‪+‬دگی اف‪+‬راد موض‪+‬وع مط‪+‬رح بحث میباش‪+‬د‪ ،‬ک‪+‬ه این مب‪+‬احث ب‪+‬رای‬
‫بعضی از کشور ها سرنوشت ساز وبرای بعضی کشورها مشکل ساز است‪ .‬اما درافغانستان که یک‬
‫کشور درحال توسعه میباشد این قرضه ه‪++‬ا ب‪++‬رای بهب‪++‬ود وارتق‪+‬ای س‪++‬طح زن‪++‬دگی اف‪++‬راد به‪++‬ترین منب‪++‬ع‬
‫تمویلی به شمار می رود ولی با آن هم چون یک کشور مذهبی است بادری‪++‬افت وپ‪++‬رداخت این قرض‪++‬ه‬
‫ها دچار مشکل می شود‪ ،‬ازجانب دیگر اکثر مردم روستا نش‪++‬ین درافغانس‪++‬تان ب‪++‬ه نس‪++‬بت ع‪++‬دم آگ‪++‬اهی‬
‫کامل دررابطه با این قرضه ها اهمیت چندانی به آن قایل نمی شود‪ .‬لذا انگیزه تحقیق درباره قرض‪++‬ه‬
‫های کوچک درافغانس‪++‬تان مخصوص‪ً+‬ا دروالیت بامی‪++‬ان ک‪++‬ه یکی از والی‪++‬اتی اس‪++‬ت ک‪++‬ه فیص‪++‬دی فق‪+‬ر‪،‬‬
‫بیشتردرآنجا به نظر می رسد برایم ایجادگردید‪.‬‬
‫‪ - 1.4‬اهداف تحقیق‬
‫هدف اصلی‪ :‬هدف اصلی این تحقیق دانستن و پی ب‪++‬ردن ب‪++‬ه ت‪++‬اثیرات قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک درایج‪++‬اد‬
‫اشتغال ودرآمدخانواده ها است‪ ،‬آیا قرضه های کوچک درایجاد اشتغال و درآمد هیچ تاثیر دارد یانه؟‬
‫اگرتاثیر دارد تا چه سطح اشتغال و درآمد را افزایش می دهد؟ در کشورهای درحال رش‪++‬د خصوص‪ً+‬ا‬
‫افغانستان که یک کشور فقیر است این قرضه ها تا چه میزان ب‪++‬اعث اف‪++‬زایش درآم‪++‬د و ایج‪++‬اد اش‪++‬تغال‬
‫می شود‪.‬‬
‫اه‪U‬داف ف‪U‬رعی‪ :‬اه‪++‬داف ف‪++‬رعی این تحقی‪++‬ق عب‪++‬ارت از تکمی‪++‬ل نم‪++‬ودن پای‪++‬ان نام‪++‬ه تحص‪++‬یلی مقط‪++‬ع‬
‫لیس‪++‬انس‪ ،‬ی‪++‬ادگیری ف‪++‬ردی ی‪++‬ا کس‪++‬ب دانش‪ ،‬ودرنه‪++‬ایت گذاش‪++‬تن ی‪++‬ک ق‪++‬دم کوچ‪++‬ک درجهت آگ‪++‬اهی‬
‫وهمک‪++‬اری محقق‪++‬ان ودانش پژوه‪++‬ان بع‪++‬دی ک‪++‬ه یکی از آرزو ه‪++‬ای ب‪++‬زرگم اس‪++‬ت‪ ،‬دررابط‪++‬ه ب‪++‬ه این‬
‫موضوع میباشد‪.‬‬
‫‪ - 1.5‬پیشینه موضوع تحقیق‬
‫اولین کسی که قرضه های کوچک را ترویج کرده و اولین بانک این قرضه ها را بنیان گذاری نم‪++‬ود‬
‫یک اقتصاد دان بنگله دیش‪+‬ی بن‪+‬ام محم‪+‬د یون‪+‬وس خ‪+‬ان ب‪+‬ود ک‪+‬ه درس‪+‬ال ‪ 1976‬میالدی وی این روش‬
‫قرضه هارا ترویج داد واز همین سبب برن‪++‬ده ج‪++‬ایزه نوب‪++‬ل ن‪++‬یز گردی‪++‬د‪ .‬ولی بع‪++‬د از آن هم جس‪++‬تجو و‬
‫بررسی در رابطه به این موضوع توسط دولت ها‪ ،‬سازمان ها‪ ،‬نهاد ها وافراد درزمینه های مختلف‬
‫تحت ارزیابی قرارگرفته تا به این صورت دریافت کند که این قرضه ها به عنوان ی‪++‬ک وس‪++‬یله ض‪++‬د‬
‫فقر درکشورهای جهان سوم به چه اندازه درکاهش فقر تاثیر گذار است‪ ،‬به همین ترتیب درافغانستان‬

‫)‪(5‬‬
‫که یکی ازجمله کشور های است که از این قرضه ها استفاده می کند تحقیق و بررسی درزمینه ه‪++‬ای‬
‫مختلف این موضوع توس‪++‬ط ی‪++‬ک تع‪++‬داد ازمحققین‪ ،‬س‪++‬ازمان ه‪++‬ا ودانش جوی‪++‬ان ص‪++‬ورت گرفت‪++‬ه‪ ،‬مثًال‬
‫تحقی‪++‬ق درب‪++‬اره اولین بان‪++‬ک قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک‪ ،‬ت‪++‬اثیر خ‪++‬دمات بان‪++‬ک قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک روی‬
‫عایدخانواده وبه همین صورت این قرضه ها از جهت های مختلف تحت بررسی قرار گرفته‪ ،‬اما ب‪++‬ه‬
‫دنبال آنها دراین تحقیق درباره ت‪++‬اثیرات قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک در ایج‪++‬اد اش‪++‬تغال ودرآم‪++‬د خ‪++‬انواده ه‪++‬ا‬
‫بررسی صورت می گیرد تا ی‪+‬ک اطالع ن‪+‬اچیز در رابط‪+‬ه ب‪+‬ه این موض‪++‬وع اف‪++‬زود ش‪+‬ده و راه ب‪+‬رای‬
‫تحقیقات بعدی هموارترگردد‪.‬‬
‫‪ - 1.6‬سواالت تحقیق‬
‫سوال اصلی‬
‫آیا قرضه های کوچک دروالیت بامیان در ایجاد اشتغال ودرآمد خانواده ها تاثیردارد؟‬
‫سواالت فرعی‬
‫‪ .1‬آیا قرضه های کو چک دروالیت بامیان باعث افزایش میزان درآمد درخانواده ها میگردد؟‬
‫‪ . 2‬آیا قرضه های کوچک دروالیت بامیان باعث افزایش تعداد شاغلین درخانواده ها می گردد ؟‬
‫‪ - 1.7‬فرضیه های تحقیق‬
‫فرضیه اصلی‬
‫قرضه ها ی کوچک دروالیت بامیان درایجاد اشتغال و درآمد خانواده ها تاثیرگذاراست‪.‬‬
‫فرضیه های فرعی‬
‫‪ .1‬قرضه های کوچک دروالیت بامیان باعث افزایش میزان درآمد درخانواده ها میگردد‪.‬‬
‫‪ . 2‬قرضه های کوچک در والیت بامیان باعث افزایش تعداد شاغلین درخانواده ها میگردد‪.‬‬

‫‪ - 1.8‬متغیر های تحقیق‬

‫متغیر مستقل‪ :‬قرضه های کوچک‪.‬‬
‫متغیر های وابسته‪ :‬اشتغال و درآمد‪.‬‬
‫‪ - 1.9‬روش تحقیق‬
‫هرتحقی‪++‬ق روش مختص ب‪++‬ه خ‪++‬ودرا دارا می باش‪++‬د ک‪++‬ه درین تحقی‪++‬ق از روش همبس‪++‬تگی‪-‬همخ‪++‬وانی‬
‫استفاده شده این روش ط‪++‬وری اس‪++‬ت ک‪++‬ه تع‪++‬دادی از متغیره‪++‬ایی راک‪++‬ه تص‪++‬ور می رود بای‪++‬ک متغ‪++‬یر‬
‫اصلی مرتبط هستند ارزی‪++‬ابی می کن‪++‬د‪ ،‬ولی درآنه‪++‬ا کش‪++‬ف رابط‪++‬ه علت ومعل‪++‬ول م‪++‬ورد نظ‪++‬ر نیس‪++‬ت‪.‬‬
‫دراین جا رابطه بین متغیر مستقل (قرضه های کوچک) ومتغیرهای وابسته (اش‪++‬تغال و درآم‪++‬د) تحت‬
‫)‪(6‬‬
‫بررسی قرارمی گیرد‪ ،‬درپایان این تحقیق با استفاده ازاین روش ثابت خواهد شد که آی‪++‬ا قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫کوچک درایجاد اشتغال ودرآمد خانواده ها درجامعه تحت بررسی تاثیر دارد یاخیر‪.‬‬
‫‪ - 1.10‬جامعه آماری و نمونه گیری‬
‫جامعه آماری که در این تحقیق مورد مطالعه قرار می گ‪++‬یرد ش‪++‬امل خ‪++‬انواده ه‪++‬ای قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده در‬
‫والیت بامیان میباشد که س‪+‬ایز نمون‪+‬ه ب‪+‬ه تع‪+‬داد (‪ )100‬نف‪+‬ر انتخ‪+‬اب گردی‪+‬ده ونمون‪+‬ه گ‪+‬یری ب‪+‬ه روش‬
‫سیستم تصادفی ساده از میان این جامعه انتخاب شده است‪.‬‬
‫‪ - 1.11‬روش جمع آوری معلومات ومعرفی ابزار تحقیق‬
‫معلومات نظری (تیوری) دراین تحقی‪++‬ق از طری‪++‬ق مطالع‪++‬ه کت‪++‬اب خان‪++‬ه ای‪ ،‬بررس‪++‬ی مق‪++‬االت وجم‪++‬ع‬
‫آوری اعداد و ارقام منتشر شده توسط بانک های قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک وهم چ‪++‬نین ارق‪++‬ام و داده ه‪++‬ای‬
‫منتشر شده توسط اداره ها یکه دراین رابطه مسؤلیت دارد جم‪++‬ع آوری ش‪++‬ده‪ ،‬ام‪++‬ا دربخش تج‪++‬ربی ب‪++‬ا‬
‫استفاده ازابزارهای مانند پخش پرس‪++‬ش نام‪++‬ه‪ ،‬مش‪++‬ا ه‪++‬ده‪ ،‬مص‪++‬احبه وجم‪++‬ع آوری معلوم‪++‬ات از مق‪++‬دار‬
‫مبالغی که افراد به عنوان قرضه دریافت و باز پرداخت می کن‪++‬د اس‪++‬تفاده ش‪++‬ده‪ .‬معلوم‪++‬ات وداده ه‪++‬ای‬
‫جمع آوری شده توسط نرم افزار احصایوی ‪ SPSS‬تجزیه و تحلیل شده ونتیجه گیری شده است‪.‬‬
‫‪ - 1.12‬موانع و محدودیت های تحقیق‬
‫هرتحقیق درهرزمان ومکانی که باشد موان‪++‬ع ومح‪++‬دودیت ه‪++‬ای مختص ب‪++‬ه خ‪++‬ود را دارد مخصوص‪ً+‬ا‬
‫درافغانستان محققین درهنگام اجرای تحقی‪++‬ق بامش‪++‬کالت متع‪++‬ددی روب‪++‬رومی ش‪++‬ود ام‪++‬ا درجری‪++‬ان این‬
‫پایان نامه هم موانع و محدودیت های وجودداشت که برخی از آنها عبارت است از‪:‬‬
‫‪ ‬عدم وجود فرهنگ تحقیق به دلیل جدید بودن پدیده تحقیق‪.‬‬
‫‪ ‬عدم همکاری کافی ودادن اطالعات کامل مراکزذی دخل دررابطه به موضوع تحقیق‪.‬‬
‫‪ ‬جواب ندادن صحیح پاسخ دهنده گان به پرسش نامه به دلیل عدم آگاهی کامل‪.‬‬
‫‪ ‬عدم موجودیت زمان وبودجه کافی دررابطه با تحقیق تحت بررسی‪.‬‬
‫‪ ‬عدم موجودیت منابع کافی دررابطه به بخش تیوری تحقیق‪.‬‬
‫‪ ‬اهمیت ندادن پاسخ دهنده گان به پرسش نامه‪.‬‬

‫)‪(7‬‬
 ‫فصل دوم‬
‫قرضه ها و گرامین بانک‬
‫بخش اول‪ :‬مطالب مربوط به قرضه‬
‫‪ - 2.1.1‬قرضه‬
‫قرضه که معنی لغوی آن واگذاری یک شی یا یک مبلغ برای یک مدت معین میباش‪++‬د ش‪++‬رایط معی‪++‬نی‬
‫را که بین قرضه گیرنده و قرضه دهنده موافقه می ش‪++‬ود احت‪++‬وا می کن‪++‬د و دراص‪++‬طالح مبل‪++‬غ ی‪++‬ا ش‪++‬ی‬
‫است که شخص حقیقی یا حقوقی از دیگری گرفته وباید به او باز پس دهد این قرضه از طری‪++‬ق اخ‪++‬ذ‬
‫اعتبار یا تحصیل قرضه سرمایه ای ب‪++‬ه وج‪++‬ود می آی‪++‬د و ممکن اس‪++‬ت پ‪++‬ول ی‪++‬ا هرگون‪++‬ه دارای باش‪++‬د‪،‬‬
‫واعطاکننده قرضه ممکن است فرد‪ ،‬بانک‪ ،‬دولت‪ ،‬شرکت ویا نهاد های دیگرباشد‪)1(.‬‬
‫وکریدت از کلمه ال تی‪++‬نی« ‪ » kedere‬یع‪++‬نی اعتب‪++‬ار مش‪++‬تق گردی‪++‬ده و مع‪++‬نی واگ‪++‬ذاری موق‪++‬تی‬
‫قدرت خرید را به شخص ثالث توام با توقع دوباره بدست آوردن آن در آینده البته ب‪++‬ا ی‪++‬ک تف‪++‬اوت ک‪++‬ه‬
‫بنام مفاد (ربح) یا د می شود‪ .‬به عبارت دیگر قرضه‪ ،‬دین «کریدت» یک معنی را از دو نقطه نظ‪++‬ر‬

‫‪1‬‬
‫(توانایان فرد‪ ،‬حسن؛ فرهنگ تشریحی اقتصاد‪ ،‬نشر الکترونیکی واطالع رسانی جهان رایانه‪،1386 ،‬ص ‪) 605‬‬
‫)‪(8‬‬
‫مختلف ارایه می کند‪ .‬تمدید قرضه دین را به وج‪++‬ود آورده دین عب‪++‬ارت از مکلفیت پ‪++‬رداخت ب‪++‬ه ی‪++‬ک‬
‫تاریخ بعدی می باشد‪)1( .‬‬
‫ما وقتی از قرضه حرف زده می توانیم که توسط قرار داد یک جانب از ملکیت خود باالی یک شی‬
‫حاضر به منظور دریافت یک شی متقابله در آینده از طرف جانب مقابل موافقه کن‪++‬د ب‪++‬ه این ص‪++‬ورت‬
‫عملیه قرضه «کریدت» توسط چهار خصوصیت زیر مشخص می گردد‪.‬‬
‫عملیه قرضه یک عملیه تبادله است و آن هم عملیه سنگین تبادله ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫یک فاصله زمان‪ ،‬عملیه داد و ستد را از هم جدا میسازد ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫عملیه قرضه انتقال حقوق ملکیت «مالکیت اقتصادی» را در بردارد ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫این انتقال جبری نمی باشد‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫خصوصیات چهار گانه فوق عملیه قرضه «کریدت» را از عملیه خرید و فروش نقدی مجزا میس‪++‬ازد‬
‫‪.‬‬
‫عملیه قرضه از این س‪+‬بب س‪+‬نگین خوان‪+‬ده ش‪+‬ده ک‪+‬ه ش‪+‬خص قرض‪+‬ه گیرن‪+‬ده بای‪+‬د ارزش را ک‪+‬ه‬
‫دریافت نموده نه تنها در آینده معادل آنرا بلکه باید چیزی بیشتر از آن چ‪++‬ه دری‪++‬افت نم‪++‬وده ب‪++‬پردازد و‬
‫این خود تالفی قربانی اس‪++‬ت ک‪++‬ه ش‪++‬خص قرض‪++‬ه دهن‪++‬ده ب‪++‬رای م‪++‬دتی ب‪++‬ا از دس‪++‬ت دادن مکلفیت خ‪++‬ود‬
‫متحمل شده از این جمله چنین بر می آید که باید ی‪++‬ک فاص‪++‬له زم‪++‬انی ن‪++‬یز بین داد و س‪++‬تد ارزش واق‪++‬ع‬
‫گردد‪ .‬عالوتًا در مدت متذکره شخص قرضه دهنده ملکیت خودرا با رضایت خاطر به اختیار قرضه‬
‫گیرنده گذاشته و در این مدت یاد شده کدام اختیاری نسبت به ملکیت خ‪++‬ویش ن‪++‬دارد‪ ،‬چ‪++‬را در غ‪++‬یر آن‬
‫از قرضه «کریدت» صحبت نمی توان کرد و هم چنین باید متذکر شد که شخص قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده ن‪++‬یز‬
‫باید رضایت به پذیرش ملکیت متذکره داشته باشد‪ .‬یعنی نمی توان در مع‪++‬امالت قرض‪++‬ه ی‪++‬ک ارزش‬
‫را به جبر و اکراه از شخص گرفت و به شخص دیگری سپرد‪ .‬و وس‪++‬اطت قرض‪++‬ه عموم‪ً+‬ا از ط‪++‬رف‬
‫بانک صورت گرفته و بانکها قرضه را از پس انداز کننده «قرضه دهن‪++‬ده» اخ‪++‬ذ ب‪++‬ه قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده‬
‫می سپارند که بنام قرضه بانکی یاد می شود‪.‬‬
‫‪ - 2.1.2‬اهمیت قرضه از نگاه اقتصاد ملی‬
‫اهمیت قرضه بیشتر در ضروری بودن و حتمی بودن آن به منظور تقویه و رش‪++‬د اقتص‪++‬اد می باش‪++‬د‪،‬‬
‫زیرا اجرای فعالیت های اقتصادی و افزایش سطح تولید یک کشور احتیاج ب‪++‬ه س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری ه‪++‬ای‬
‫گزافی دارند که تهیه آن همیشه به تنهایی به وسیله تولید کننده و یا تولید کنن‪++‬ده گ‪++‬ان ممکن نمی باش‪++‬د‪،‬‬
‫و باید از سرمایه دیگران به صورت قرض کم‪++‬ک گرفت‪++‬ه ش‪++‬ود‪ ،‬و این خ‪++‬ود س‪++‬بب اس‪++‬تفاده اعظمی و‬
‫اقتصادی از پس انداز ها می گردد چه در غیر آن پس انداز ها غ‪+‬یر فع‪+‬ال و راکت ب‪+‬اقی مان‪+‬ده و این‬
‫‪1‬‬
‫( ترکی‪ ،‬سلطان احمد؛ نقش کریدت های بانکی درانکشاف زراعت‪ ،‬موسسه انتشاراتی جام جم ‪ ،1385 ،‬ص ‪) 17‬‬
‫)‪(9‬‬
‫قرضه است که امکان آنرا میسر می سازد تا سرمایه های پولی از موارد غیر مول‪++‬د ب‪++‬ه م‪++‬وارد مول‪++‬د‬
‫انتقال پیدا کرده ومورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫ازطرف دیگر اهمیت قرضه را می توان درتش‪++‬دیدیت رق‪++‬ابت مول‪++‬دیت ب‪++‬ه ارتب‪++‬اط به‪++‬تر س‪++‬اختن‬
‫جنس‪+‬یت و کیفیت اش‪+‬یایی تولی‪+‬دی خویش‪+‬را از نگ‪+‬اه کمیت و کیفیت بهب‪+‬ود بخش‪+‬یده و عملی‪+‬ه فعالیتگ‪+‬اه‬
‫خویش را معقولیت بیشتری بخشند‪ .‬قرضه استفاده مفید از قوه های مالی سرمایه های راکد و توام ب‪++‬ا‬
‫آن تشویق پس انداز هارا تحریک میکند که این خود اساس تشکل س‪++‬رمایه دراقتص‪++‬اد ملی را تش‪++‬کیل‬
‫می دهد‪.‬‬
‫قرضه برای مولدین این آزادی را میدهد که خود را از قید داشتن وسایل س‪++‬یال شخص‪++‬ی خالص‬
‫سازند‪ ،‬و در نهایت قرضه درمناقالت تادیاتی سهولتی را ط‪+‬وری ایج‪+‬اد می کن‪+‬د ک‪+‬ه پ‪+‬ول نق‪+‬د توس‪+‬ط‬
‫وسایل تادیاتی اعتباری تعویض می گردد‪ .‬فلهذا بصورت اختصار اهمیت قرض‪++‬ه را در اقتص‪++‬اد ملی‬
‫برمیشماریم‬
‫تکامل تولید و فروش امتعه توسط بکار انداختن بهترین سرمایه که این خ‪++‬ود به‪++‬تر س‪++‬اختن س‪++‬ویه‬ ‫‪.1‬‬
‫زندگی بشررا معنی می دهد‪.‬‬
‫استفاده بهتر از ق‪+‬وای م‪+‬ادی و س‪+‬رمایه بیک‪+‬ار توس‪+‬ط قرض‪+‬ه ص‪+‬ورت می گ‪+‬یرد ت‪+‬ا احس‪+‬اس پس‬ ‫‪.2‬‬
‫اندازیکه اساس تشکل سرمایه ملی و پیش رفت است پیدا شود‪.‬‬
‫ایجاد آزادی برای داشتن وسایل سیال شخصی که عملی‪++‬ه ه‪++‬ای خری‪++‬د و ف‪++‬روش و هم چ‪++‬نین تهی‪++‬ه‬ ‫‪.3‬‬
‫وسایل تولید را سهل می سازد ‪.‬‬
‫تضمین ضرورت های آینده در موقع مناسب آن‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫تسهیالت در تادیاتی که به طور تادیات فصلی توسط وسایل قرضه به تادیات بعدی تبادله گردد‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫بنأ نظر به توضیحات فوق قرضه اهمیت فوق العاده بزرگی را دراقتصاد دارد ولی باید متذکر شد که‬
‫قرضه با این همه صفات اگر به صورت درست رهنمایی نگردد می تواند ت‪++‬اثیرات منفی هم از خ‪++‬ود‬
‫در اقتصاد داشته باشد؛ مثال قرضه می تواند منجر به اضافه تولی‪+‬د و بن‪+‬ا ب‪+‬رآن ب‪+‬ه ع‪+‬دم ف‪++‬روش و ب‪+‬ه‬
‫تاجیل پرداختن قرضه ها و رکود اقتصادی گردد واز طرف دیگر درصورتی که قرضه به مقصدی‬
‫که اخذ شده اگر سرمایه گذاری نشود در موقع ب‪++‬از پ‪++‬رداخت قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده را ب‪++‬ه مش‪++‬کالت مواج‪++‬ه‬
‫ساخته و نهایت منجر به سوخت قرضه خواهد گردید و قرضه گیرنده ارزش وثیقه و سرمایه خ‪++‬ویش‬
‫را ازدست خواهد داد‪.‬‬

‫)‪(10‬‬
 ‫‪ - 2.1.3‬اهمیت قرضه در اقتصاد تصدی (تصدی بانکی)‬
‫قرضه ستون فقرات فعالیت های تصدی را تشکیل داده و منبع مهم حاصل شمرده می شود طوریکه‬
‫اهمیت قرضه را از نگاه معامالت بانکی می توان به دو ش‪++‬کل تش‪++‬ریح نم‪++‬ود البت‪++‬ه اهمیت قرض‪++‬ه از‬
‫روی بیالنس یک بانک تحلیل شده می تواند‪.‬‬
‫اهمیت قرضه ازنگاه معامالت پسیفی بانک‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اهمیت قرضه از نگاه مامالت اکتیفی بانک‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫بانکها در چوکات معامالت پسیفی از م‪++‬ردم قرض‪++‬ه دری‪++‬افت می دارن‪++‬د و درمقاب‪++‬ل ربح پ‪++‬رداخت می‬
‫نمایند‪ ،‬و درمعامالت اکتیفی قرضه مبالغی را که بان‪+‬ک دری‪+‬افت نم‪+‬وده ب‪+‬ه قرض‪++‬ه می دهن‪+‬د و از آن‬
‫ربح دریافت می دارند‪ ،‬فلهذا قرضه ستون فقرات یا اساس معامالت بانکها را تشکیل می دهد‪ ،‬ب‪++‬رای‬
‫بانک ها همیشه این جنبه اهمیت دارد که چط‪++‬ورمی توانن‪++‬د مب‪++‬الغ دری‪++‬افت ش‪++‬ده را از طری‪++‬ق قرض‪++‬ه‬
‫بکار برند بدون اینکه مشکالتی را از ناحیه مفاد‪ ،‬یا از ناحیه سیالیت‪ ،‬نحوه باز پرداخت و ازرهگذر‬
‫عدم پرداخت مواجه شوند‪.‬‬
‫ازناحیه مفاد بانک ها کوشش می نمایند تا از طریق مع‪+‬امالت قرض‪++‬ه ی من‪+‬ابع دری‪+‬افت ش‪+‬ده را‬
‫طوری به کار اندازند که مفاد خالص معتناب را حصول کنند‪ .‬دراین قسمت بانک ها ب‪++‬ه پ‪++‬رابلم ه‪++‬ای‬
‫بزرگی از نگاه «فروش» به مفهوم اقتصاد تصدی روبرو می ش‪++‬وند ک‪++‬ه وس‪++‬عت آن ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ش‪++‬کل‬
‫مارکیت فرق می کند‪ .‬اندازه سهم گیری بانکه‪++‬ا درم‪++‬ارکیت نقش عم‪++‬ده یی ب‪++‬االی این موض‪++‬وع دارد‪.‬‬
‫واز طرف دیگر درقسمت سیالیت بانک ه‪++‬ا مش‪++‬کالت بزرگ‪++‬تری نس‪++‬بت ب‪++‬ه تص‪++‬دی ه‪++‬ای ص‪++‬نعتی و‬
‫تجارتی دارند؛ چه ازی‪+‬ک ط‪+‬رف س‪+‬هم س‪+‬رمایه غ‪+‬یر در بان‪+‬ک ه‪+‬ا زی‪+‬اد ب‪+‬وده ب‪+‬ا اعط‪+‬ای قرض‪+‬ه ب‪+‬ه‬
‫اشخاص متعددی روبرو است که این اشخاص نیز از نگاه اهلیت معامالتی متفاوت میباشند‪.‬‬
‫موضوع قرضه گرفتن و قرضه دادن اساس فعالیت بانکی را تشکیل میدهد چه بانک میتواند ب‪++‬ا‬
‫استفاده از مفاد حاصله از قرضه ب‪+‬ه فعالیته‪+‬ای مثم‪+‬ر اقتص‪++‬ادی خ‪+‬ویش ادام‪+‬ه ده‪+‬د‪ .‬ب‪+‬ه همین ت‪+‬رتیب‬
‫تصدی های تولیدی و خدماتی که جهت انجام امور فعالیتگاهی به مبالغ بیشتر سرمایه نیاز دارند اگ‪++‬ر‬
‫تهیه این سرمایه توسط سرمایه شخصی امکان پذیر نباشد می توانن‪++‬د ب‪++‬ا اس‪++‬تفاده از قرض‪++‬ه مش‪++‬کالت‬
‫مالی مورد نظر را مرفوع سازند و درمقابل استفاده ازقرضه تکتانه پرداخت نماین‪++‬د و ب‪++‬ه این ت‪++‬رتیب‬
‫سرمایه های راکد موجود در اقتصاد را به فعالیت واداشته و سطح عواید جامعه را بلند ببرد‪ .‬بنأ نظر‬
‫به توضیحات فوق می توان گفت که قرضه ستون فقرات تص‪++‬دی و ب‪++‬ه خص‪++‬وص تص‪++‬دی ب‪++‬انکی را‬
‫دهد‪(1).‬‬ ‫تشکیل می‬

‫‪1‬‬
‫)(‪.‬ترکی‪ ،‬سلطان احمد؛ همان اثرص ‪29‬‬
‫)‪(11‬‬
 ‫‪ - 2.1.4‬مراحل اعطای قرضه توسط بانک‬
‫از نگاه تخنیک بانکی اعطای قرضه تحت شرایط مشخص زیر عملی می گردد‪.‬‬
‫فعالیت بانک ها دراین زمین‪+‬ه تحت ش‪+‬رایط موض‪++‬وعه از ط‪+‬رف ق‪++‬انون ق‪++‬رار می گ‪+‬یرد‪( .‬ق‪++‬انون‬ ‫‪.1‬‬
‫بانکها ‪ ،‬قانون تجارت ‪ ،‬قانون مالیات و غیره)‬
‫بانک ها مجبور اند خودرا به پیروی از مقررات وضع شده از طرف بانک مرکزی با ارگانهای‬ ‫‪.2‬‬
‫دیگر تنظیم نموده و قرضه بدهند‪.‬‬
‫بانک ها محدودیتی را در فعالیت اعطای قرض‪+‬ه خ‪+‬ود از ط‪+‬رف سیاس‪+‬ت ه‪+‬ای پ‪+‬ول و قرض‪+‬وی‬ ‫‪.3‬‬
‫بانک مرکزی می بینند‪.‬‬
‫می توان از شرایط موجوده و وضع عمومی اقتص‪++‬ادی و هم چ‪++‬نین از تم‪++‬ایالت و ذه‪++‬نیت ب‪++‬انکی‬ ‫‪.4‬‬
‫قرضه گیرنده گان صحبت نمود‪.‬‬
‫با در نظر داشت نکات فوق الذکر بانکها نا گزیر ان‪+‬د هنگ‪+‬ام اعط‪+‬ای قرض‪++‬ه مراح‪+‬ل تخ‪+‬نیکی ک‪+‬ه از‬
‫طرف خود شان وضع گردیده ولی ازنگاه عمومی نقاط مشترک را دارا می باشند مراع‪++‬ات کنن‪++‬د این‬
‫مراحل عبارت اند از‪ :‬دری‪++‬افت درخواس‪++‬ت قرض‪++‬ه‪ ،‬ارزی‪++‬ابی درخواس‪++‬ت قرض‪++‬ه‪ ،‬قب‪++‬ولی درخواس‪++‬ت‬
‫قرضه‪ ،‬مراقبت قرضه و باالخره باز پرداخت قرضه‪ ،‬این مراحل را می توان شرایط اولی معامالت‬
‫قرضه نام گذاری نمود‪.‬‬

‫الف ‪ -‬درخواست قرضه‪ :‬برای اینکه قرارداد قرضه بین بانک و مش‪++‬تری آن ص‪++‬ورت گ‪++‬یرد بای‪++‬د‬
‫مشتری درخواست تحریری ویا «شفاهی» به بانک تقدیم نماید‪ .‬در برخی از بانک ها ب‪+‬ه این منظ‪+‬ور‬
‫فورمولیر چاپی موجود است که در آن کسب معلومات بیشتر درب‪++‬اره اس‪++‬تفاده قرض‪++‬ه‪ ،‬م‪++‬دت قرض‪++‬ه‪،‬‬
‫اشکال پرداخت‪ ،‬اقساط‪ ،‬تضمین‪ ،‬نحوه باز پرداخت ک‪++‬ه از ط‪++‬رف بان‪++‬ک انتظ‪++‬ار می رود و مش‪++‬تری‬
‫آنرا تکمیل نموده منحیث در خواست تقدیم بانک نماید‪ .‬هرچند درخواست مشرح باشد به همان اندازه‬
‫بررسی شخصیت درخواست کننده و وضع اقتصادی و میالن فع‪+‬الیت او کم‪+‬ک نم‪+‬وده و قض‪+‬اوت را‬
‫آسانتر می سازد‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ارزیابی قرضه‪ :‬درقدم اول به اساس معلومات ارایه شده از طرف قرضه دهنده و در قدم دوم‬
‫به اساس معلومات حاصل شده بصورت غ‪++‬یر مس‪++‬تقیم ص‪++‬ورت می گ‪++‬یرد‪ .‬معلوم‪++‬ات غ‪++‬یر مس‪++‬تقیم ت‪++‬ا‬
‫جاییکه مستند باشد جای دارد که در تحلیل فعالیت اقتصادی گنجانیده شود در حا لیکه با کم‪++‬ک اس‪++‬ناد‬
‫و معلومات ارایه ش‪++‬ده از ط‪++‬رف قرض‪++‬ه ارزش ی‪++‬ابی دقی‪++‬ق اهلیت قرض‪++‬ه در س‪++‬احات زی‪++‬ر ص‪++‬ورت‬
‫گرفته می تواند‪.‬‬

‫)‪(12‬‬
 ‫تحلیل بنیه دارایی‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫تحلیل بنیه سرمایه‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫تحلیل وضعیت سیالیت‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫بررسی و ترتیب یک پالن مالی‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫تحلیل وضع نتایج‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫تحلیل این جنبه ها که بیشتر وظیفه یک بررسی حسابی می باشد برای بانک ها به منظور ایجاد ی‪++‬ک‬
‫قضاوت سالم در مودر قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده حتمی ش‪++‬مرده می ش‪++‬ود‪ .‬ب‪++‬ر عالوه ش‪++‬اید بان‪++‬ک راج‪++‬ع ب‪++‬ه این‬
‫موضوعات نیز عالقه داشته باشد‪:‬‬
‫درجه مقروضیت‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫مقدار ذخایر مواد خام‪ ،‬کمکی و تدویری‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ذخایر خاموش‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫بعد از آنکه تصمیم بانک در مورد اعطای قرضه در خواست شده تثبیت شد قبولی قرض‪++‬ه ب‪++‬ه اطالع‬
‫مشتری با شرایط موضوعه بانک به صورت تحریری رسانیده می شود‪.‬‬
‫ج‪ -‬تامینات یا تضمینات قرضه‪ :‬ت‪+‬امین تض‪++‬مین ی‪+‬ا مطمئن س‪+‬اختن قرض‪++‬ه اهمیت زی‪+‬ادی را در‬
‫معامالت قرضه ی بانک حایز می باشد‪ .‬گرچه قرضه ب‪++‬ه مع‪++‬نی اعتب‪++‬ار ادا می ش‪++‬ود ولی ب‪++‬ا وج‪++‬ود‬
‫آنهم بانک باید خ‪++‬ودرا در مقاب‪++‬ل هم‪++‬ه خط‪++‬رات مطمئن س‪++‬ازد چ‪++‬ه (مطمئن ت‪++‬رین قرض‪++‬ه عب‪++‬ارت از‬
‫قرضه ایست که مادتًا تضمین شده و باالی اعتماد قرضه گیرنده اساس یافته باشد) درمورد تضمینات‬
‫اسوالدهان‪ ،‬دو نوع تضمین شخصی و م‪++‬ادی را از هم تفری‪++‬ق مینماین‪++‬د‪ .‬ک‪++‬ه در تض‪++‬مین شخص‪++‬ی در‬
‫پهلوی قرضه گیرنده یک شخص ثالث برای استرداد قرضه را ضمانت می دهد و در تض‪++‬مین م‪++‬ادی‬
‫ارزش های مادی منحیث تامینات دراختیار قرضه دهنده قرار داده می شود‪)1( .‬‬
‫‪ - 2.1.5‬انواع قرضه‬
‫قرضه را می توان از نظر تیوری یا عملی به دسته های مختلف تقسیم نمود‪:‬‬
‫اسوالدهان در این رابط‪+‬ه چ‪+‬نین می نویس‪+‬د «اقًال ده مشخص‪+‬ه ع‪+‬رض وج‪+‬ود می کن‪+‬د مثال موض‪+‬وع‬
‫قرضه شخص قرضه گیرن‪++‬ده‪ ،‬قرض‪++‬ه دهن‪++‬ده‪ ،‬ان‪++‬دازه قرض‪++‬ه‪ ،‬اس‪++‬تفاده قرض‪++‬ه‪ ،‬م‪++‬دت قرض‪++‬ه‪ ،‬ش‪++‬کل‬
‫حقوقی قرضه‪ ،‬معامالت متحرک بودن قرضه برای قرضه دهنده‪ ،‬تض‪++‬مینات قرض‪++‬ه‪ ،‬حجم اش‪++‬تراک‬
‫بانک در خطر قرضه و در تحت هر کدام این مشخص‪++‬ه ان‪++‬واع متع‪++‬دد قرض‪++‬ه تش‪++‬کیل می یاب‪++‬د ب‪++‬ا در‬

‫‪1‬‬
‫تره کی‪ ،‬سلطان احمد؛ همان اثر‪ ،‬ص )‬
‫(‪19 .‬‬
‫)‪(13‬‬
‫نظر داشت این جنبه درصورت ده مشخصه باال درشکل قرضه می توان به ‪ 20‬تا ‪ 30‬نوع قرضه را‬
‫تشخیص داد این گونه دسته بندی مغشوش کننده می باشد‪.‬‬
‫پروفیس‪++‬ور ه‪++‬ان ب‪++‬ه منظ‪++‬ور تش‪++‬ریح سیس‪++‬تما تی‪++‬ک مع‪++‬امالت قرض‪++‬ه تحلیلی تحت عن‪++‬وان س‪++‬ه‬
‫مشخصه ارایه می کنند که عبارت از (دریافت م‪++‬ادی قرض‪++‬ه‪ ،‬س‪++‬یالیت قرض‪++‬ه و خط‪++‬ر) میباش‪++‬د‪ .‬ک‪++‬ه‬
‫تحت دریافت مادی قرضه می توان از سه نوع قرضه یاد آور شد قرضه طبیعی‪ ،‬پ‪++‬ولی و اعتب‪++‬اری‪.‬‬
‫از نگاه سیالیت اسوالدهان یکبار مدت قرضه و ثانیًا اهداف تمویل را و باالخره اهداف استفاده را م‪++‬د‬
‫نظر گرفته است که می توان از نگ‪++‬اه م‪++‬دت قرض‪++‬ه‪ ،‬کوتام‪++‬دت‪ ،‬متوس‪++‬ط الم‪++‬دت و طوی‪++‬ل الم‪++‬دت ن‪++‬ام‬
‫گرفت از نگاه اهداف تمویل‪ ،‬قرضه های قبلی و قرضه های تمویلی موقتی و قرضه های تمویل در‬
‫اخیر اعطا می گردد‪ .‬از نگاه درجه خطر بانک درمعامالت‪ ،‬می توان از قرضه های که خود بان‪++‬ک‬
‫اعطا نموده ویا قرضه هایکه بانک منحیث واسطه قرار گرفته است یاد نمود‪ .‬ازنگاه تضمین شده چه‬
‫توسط اشخاص چه تضمین مادی صورت گرفته است اشاره نمود‪ .‬ولی اگر بخواهیم یک دس‪++‬ته بن‪++‬دی‬
‫مشرح تری را در عمل پیش بگیریم باید قرضه ها را از نظر های مختلف گروپ بندی نمود‪.‬‬
‫‪ - 2.1.5.1‬قرضه های مادی‬
‫قرضه های اندکه بانک از وجوه در اختی‪+‬ار خ‪+‬ود خ‪+‬واه بص‪++‬ورت قرض‪++‬ه و خ‪+‬واه بص‪++‬ورت اج‪+‬ازه‬
‫استفاده ازحساب جاری و یا به صورت نزول اوراق تجارتی به اختیار مشتری می گذارد و در مقابل‬
‫آن ربح دریافت می نماید مانند قرضه های پولی‪ ،‬طبیعی و قرضه های تضمینی توسط بانک‪.‬‬
‫قرضه های پولی‪ :‬قرضه هایی است که یا به شکل پول ملی یا بشکل خارجی تادیه می شود‪.‬‬
‫قرضه های طبیعی‪ :‬این نوع قرضه «که امروز هیچ گونه اهمیتی را در معامالت بانکی اروپ‪++‬ایی‬
‫حایز نبوده ولی این گونه قرضه ها خصوصا در کشور آسیایی زیاد دی‪++‬ده می ش‪++‬ود مثًال بان‪++‬ک ب‪++‬رنج‬
‫در اندونیزیا» ولی خارج از سکتور بانکی این نوع قرضه ها زیاد دیده می شود مانن‪+‬د کش‪+‬ور هایک‪+‬ه‬
‫قرضه جنس در مقابل جنس هنوز رواج گسترده درمناطق روستایی و حتی بعضًا درشهر ها دارد‪.‬‬
‫قرضه های تضمین بانک‪ :‬عبارت از قرضه های می باشد که بانک ضمانت مش‪++‬تری را مینمای‪++‬د‬
‫خواه بصورت انجام تعهدات باشد و خواه بص‪++‬ورت قب‪++‬ولی ب‪++‬روات تج‪++‬ارتی در این م‪++‬وارد از ط‪++‬رف‬
‫بانک کدام وجهی به اختیار مشتری قرار نمی گیرد‪ .‬برخالف درص‪++‬ورت قرض‪++‬ه ه‪++‬ای پ‪++‬و لی بان‪++‬ک‬
‫یک منبع پول را در اختیار مشتری برای مدت معین قرار می دهد‪ .‬چون مسترد ساختن قرضه بازهم‬
‫به پول صورت می گیرد بنا بر این‪ ،‬موضوع بحث ازنگاه حقوقی یک معامله قرضه اس‪++‬ت‪ .‬درجمل‪++‬ه‬
‫معامالت قرضوی پولی همه معامالت قرضوی بانک به استثنای قرضه های پ‪+‬ذیرش و قرض‪+‬ه ه‪+‬ای‬
‫ظهر نویسی محسوب می شود‪.‬‬

‫)‪(14‬‬
 ‫‪ - 2.1.5.2‬قرضه های حساب جاری‬
‫ساده ترین عمل قرضه عبارت از دادن اج‪++‬ازه برداش‪++‬ت در حس‪++‬اب ج‪++‬اری اس‪++‬ت ک‪++‬ه ب‪++‬ا تحص‪++‬یل این‬
‫اجازه صاحب حساب می تواند همیشه از مبلغ موجودی خود با اض‪++‬افه ی‪++‬ک مبل‪++‬غ ث‪++‬ابت بیش‪++‬تری ک‪++‬ه‬
‫همان میزان اعتبار است استفاده نماید ک‪++‬ه این ن‪++‬وع قرض‪++‬ه ممکن اس‪++‬ت درمقاب‪++‬ل تض‪++‬مینات مش‪++‬تری‬
‫برقرار شود و یا از لحاظ هیچ تشریفاتی از تاجر خواسته نشود‪ .‬قرض‪++‬ه ه‪++‬ارامیتوان از این جهت ب‪++‬ه‬
‫انواع ذیل تقسیم کرد‪.‬‬

‫‪ -1‬قرضه هاي مال التجاره‪ :‬این نوع قرض‪++‬ه ه‪++‬ا ب‪++‬ه اس‪++‬اس اوراق بارنام‪++‬ه و اس‪++‬ناد گ‪++‬دام ت‪++‬رتیب‬
‫میگ‪++‬ردد بارنام‪++‬ه عب‪++‬ارت از آن م‪++‬ورد اس‪++‬ت ک‪++‬ه تص‪++‬دي ه‪++‬ا و ش‪++‬رکت ه‪++‬اي ترانس‪++‬پورتی س‪++‬ند را‬
‫تحریرنمایند که حاوي کاال‪ ،‬قیمت کاال ومحل سر رسید میباشد واسناد گ‪++‬دام عب‪++‬ارت از آن س‪++‬ند اس‪++‬ت‬
‫که ا ز جانب گدام هاي خصوصی و عمومی صادر شده و معلومات خاص‪++‬ی از مق‪++‬دار ک‪++‬اال و ارزش‬
‫آن میباشد اعتبار ایجاد شده از جانب بانکها کمتر از مبلغ مندرج در وثیقه است‪.‬‬
‫‪ - 2‬قرضه هاي ساده‪ :‬عبارت از آن نوع قرضه ه‪++‬ای ان‪++‬د ک‪++‬ه از ج‪++‬انب بان‪++‬ک ص‪++‬رف ب‪++‬ه رویت‬
‫هویت شخصی اجرا میگ‪++‬ردد در این م‪++‬ورد تض‪++‬مین در ک‪++‬ار نیس‪++‬ت این اعتب‪++‬ار در افغانس‪++‬تان بگون‪++‬ه‬
‫قرضه سفید نیز اجرا میگردی‪++‬د ک‪++‬ه درس‪++‬ال ‪ 1364‬ممن‪++‬وع اعالن ش‪++‬د این ن‪++‬وع قرض‪++‬ه ه‪++‬ا اعتب‪++‬ارات‬
‫مصرفی یا استهالکی اند‪.‬‬
‫‪ -3‬قرضه هاي اوراق بها دار‪ :‬این نوع قرضه ها به اساس اعتبارات بگونه ایست که بان‪++‬ک ب‪++‬ه‬
‫رویت اوراق بهادار اعتبار را براي اعتب‪++‬ار گیرن‪++‬ده ب‪++‬از میکن‪++‬د این اعتب‪++‬ار دارای مبل‪++‬غ پ‪++‬ائین ت‪++‬ر از‬
‫قیمت مندرج یا ارزش اوراق بهادار است و علت آنهم اینکه در صورت عدم حصول مب‪++‬الغ داده ش‪++‬ده‬
‫جبران خساره نماید‪.‬‬
‫‪ -4‬قرضه ه‪U‬اي پذیریش‪U‬ی‪ :‬این ن‪++‬وع قرض‪++‬ه ه‪++‬ا عب‪++‬ارت ازاعتب‪++‬اراتی بین المللی اس‪++‬تکه از روي‬
‫تضمین بوجود می آید وعملکرد آن چنین است‪ :‬فرض کنید که تاجر افغانی مقداری ازکاالرا به ت‪++‬اجر‬
‫پاکستانی صادر می نماید تاجر پاکستانی به مجرد دریافت کاال براي تاجر افغانی حواله صادر میکند‬
‫بعداز گذشت زمان معین کوتاه هنوزسررسید حواله تکمیل نشده تاجر افغانی به پول نق‪++‬د احتی‪++‬اج پی‪++‬دا‬
‫میکند ولی درافغانستان هیچ یک از بانک ها حاضر به تبدیل حواله تاجر پاکستانی نیست‪.‬‬
‫براي رفع معضله تاجر افغانی موضوع را به تاجر پاکستانی اطالع میدهد تاجر پاکستانی حواله‬
‫خود را به یکی از بانک هاي پاکستانی که طرف قب‪++‬ول بان‪++‬ک افغ‪++‬انی اس‪++‬ت ب‪++‬رده وخواه‪++‬ان تض‪++‬مین‬
‫میشود بانک پاکستانی حواله را تضمین و به اطالع بانک افغانی طرف معامله خود میرس‪++‬اند در این‬
‫صورت بانک افغانی حواله را تنزیل میدهند و به تجار افغانی پ‪++‬رداخت را اجرامیکن‪++‬د درص‪++‬ورتیکه‬
‫)‪(15‬‬
‫در مورد جاي مق‪++‬ر و سررس‪++‬ید پ‪++‬رداخت مبل‪++‬غ حوال‪++‬ه از ج‪++‬انب ط‪++‬رف مقاب‪++‬ل یع‪++‬نی ت‪++‬اجر پاکس‪++‬تانی‬
‫صورت نگیرد بانک پاکستانی چون تضمین را اج‪++‬را نم‪++‬وده اس‪++‬ت مکلفیت پ‪++‬رداخت آن‪++‬را دارد درین‬
‫ص‪++‬ورت دی‪++‬ده میش‪++‬ود ک‪++‬ه در اعتب‪++‬ارات پذیریش‪++‬ی چه‪++‬ار عام‪++‬ل اقتص‪++‬ادي یع‪++‬نی تاجرافغ‪++‬انی‪ ،‬ت‪++‬اجر‬
‫پاکستانی‪ ،‬بانک افغانی و بانک پاکستانی دخیل اند از لحاظ اعتبارات پذیرشی بانک ک‪++‬ود وارد کنن‪++‬ده‬
‫یعنی بانک پاکستانی وپذیریشی را درحقیقت ازروي تضمین هویت تاجرواردکننده اجرا نم‪++‬وده اس‪++‬ت‬
‫درحالیکه بانک صادر کننده صرف پرداخت کننده است‪.‬‬
‫‪ -5‬اعتباراتی بورسی‪ :‬اعتب‪++‬ارات بورس‪++‬ی از آن اعتب‪++‬اراتی بحث میکن‪++‬د ک‪++‬ه ب‪++‬ه منظ‪++‬ور اس‪++‬تفاده‬
‫ازنوسانات قیم در بورس از جانب اشخاص از طریق بانک اخ‪++‬ذ میش‪++‬ود این اعتب‪++‬ارات خصوص‪++‬یات‬
‫اعتبارات کوتاه مدت را داشته وحداکثر الی سه ماه را در برمیگیرد ولی بای‪++‬د خ‪++‬اطر نش‪++‬ان نم‪++‬ود ک‪++‬ه‬
‫این نوع اعتبارات بامعامالت آر بی تراژ تفاوت کلی دارد و معامالت آربی تراژ عب‪++‬ارت از آن ن‪++‬وع‬
‫معامالتی اند که به منظور اس‪++‬تفاده از نوس‪++‬انات قیم دری‪++‬ک زم‪++‬ان مش‪++‬خص مثًال ی‪++‬ک لحظ‪++‬ه اس‪++‬تفاده‬
‫صورت میگیرد بطور مثال اگر در دو بورس قیمت یک واحد سهم یک شرکت تغیر دو گون‪++‬ه یاب‪++‬د و‬
‫واحد ها اقتصادي بخواهد از این تغییرات استفاده اقتصادي برند این نوع معامالت را منب‪+‬ع مع‪+‬امالت‬
‫آربی تراژ یاد میکند‪.‬‬
‫درحقیقت آربی تراژ عبارت از فرصت دستیابی به سود بدون ریسک ازطریق همزمان در دو یا چند‬
‫بازار است‪ .‬همچنین باید توجه داشت که فرصتهاي آربی تیرژی که ی‪++‬ک نمون‪++‬ه آن در بازارذکرش‪++‬ده‬
‫نمی تواند براي مدت طوالنی قرار داشته باشد باخرید س‪++‬هام در ب‪++‬ازار نیوی‪++‬ارك نیروه‪++‬اي عرض‪++‬ه و‬
‫تقاضا باعث افزایش قیمت سهام میشوند و همچنین فروش آن ها در بازار لندن زمینه کاهش قیمت را‬
‫فراهم می آورند و به زودي دو قیمت فوق با نرخ مبادله فعلی داد وستد بازار یکسان خواهد شد‪)1( .‬‬
‫‪ - 2.1.5.3‬قرضه های تنزیل حواله‪:‬‬
‫معمول ترین عمل قرضه بانک ها نزول اوراق تجاری می باشد نزول عبارت از این است که وج‪++‬ع‬
‫یک حواله را قبل از سر رسید که دروی حواله درج است و بعد ازکسر ربح پرداخت نم‪++‬ود و حوال‪++‬ه‬
‫به بانک وا گذارشود که درسررسید مقرر حواله از متعهد وصول گردد‪.‬‬

‫‪ - 2.1.5.4‬قرضه ها از نگاه تضمین‬

‫که دراین صورت از قرضه های سفید‪ ،‬بدون تضمین مادی‪ ،‬و قرضه های حقیقی و یا تضمین م‪++‬ادی‬
‫می توان یاد نمود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫( ‪.‬سید مسعود‪ ،‬پول و کریدت‪ ،‬انتشارات فرهنگ کابل‪ ،‬چاپ سوم ‪ ،1389‬ص ‪) 77‬‬
‫)‪(16‬‬
 ‫‪ - 2.1.5.5‬قرضه ها از لحاظ استعمال‬
‫ازین لحاظ میتوانیم قرضه ها را به دو کتگوري تقسیم نم‪++‬ود قرض‪++‬ه ه‪++‬ا ی س‪++‬رمایوي وقرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫استهالکی قرضه های سرمایوی معموًال جنبه تولیدي را مدنظر گرفته وباعث تغیرظرفیت ه‪++‬ا وح‪++‬تی‬
‫ایجاد ظرفیت های جدید میشود درحالیکه قرضه های اس‪++‬تهالکی معموًالمص‪++‬رفی ب‪++‬وده اکثرغیرمول‪++‬د‬
‫اند و مدت اجراي چنین قرضه ها عمومًا کوتاه مدت است ولی مؤثریت و عدم مؤثریت چنین قرض‪++‬ه‬
‫ها ازجانب دانشمندان به نفع قرضه های سرمایوي تعبیر میشود به هر صورت چندان درس‪++‬ت نیس‪++‬ت‬
‫زیرا بسیاری ازسرمایه گذاري ها در اثر س‪++‬مت دهی انح‪++‬رافی واش‪++‬تبا ن‪++‬یز م‪++‬ؤثریت چن‪++‬دانی نداش‪++‬ته‬
‫درحالیکه مقداري ازقرضه های استهالکی داراي مؤثریت بیشتري اند‪.‬‬

‫‪ - 2.1.5.6‬قرضه ها ازنگاه سکتور‬

‫قرضه های زراعتی‪ ،‬قرضه های حرفوی و صنعتی و کارگاه های دس‪++‬تی مانن‪++‬د قرض‪++‬ه ب‪++‬ه منظ‪++‬ور‬
‫انکشاف قالین منحیث صنعت دستی و قرضه های تجاری نام برد‪.‬‬

‫‪ -2.1.5.7‬قرضه از نگاه قرضه دهنده‬

‫می توان به قرضه های بانکی‪ ،‬قرضه های دولتی‪ ،‬قرضه ارسال کننده اموال‪ ،‬قرضه ه‪++‬ای ش‪++‬رکت‬
‫بیمه‪ ،‬قرضه های انفرادی‪ ،‬قرضه های کنسرن سیال و دسته جمعی از طرف بانکها اشاره نمود‪.‬‬
‫‪ -2.1.5.8‬قرضه ازدیدگاه قرضه گرینده‬
‫ازین لحاظ میتوان قرضه ها را به دو کتگوري تقس‪++‬یم نم‪++‬ود قرض‪++‬ه ه‪++‬ا ی خصوص‪++‬ی وقرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫عم‪++‬ومی ک‪++‬ه قرض‪++‬ه ه‪++‬ای عم‪++‬ومی را دولت اج‪++‬را میکن‪++‬د درحالیک‪++‬ه قرض‪++‬ه ه‪++‬ای خصوص‪++‬ی را‬
‫سکتورخصوصی اجرا می نماید‪.‬‬

‫‪ - 2.1.5.9‬قرضه ها از لحاظ زمان‬

‫‪ .1‬قرضه های طویل المدت‪ :‬این قرضه ها برای مدت ‪ 12‬سال ویا باالتر از آن اج‪++‬را می گ‪++‬ردد‪.‬‬
‫جایگاه عملکرد چنین قرضه ها عبارت از صنایع ثقیل‪ ،‬جنگالت مص‪+‬نوعی‪ ،‬کان‪+‬ال ه‪+‬ا وایج‪+‬اد زمین‬
‫های سبز از زمین های باز است منبع چنین قرضه ها همان پس انداز مولد میباشد بعض ‪ً+‬ا این قرض‪++‬ه‬
‫ها تا حدود ‪ 22‬سال نیز ادامه یافته می تواند وآن هم درصورت ایجاد جنگالت مصنوعی است‪.‬‬
‫‪ .2‬قرضه های قصیرالمدت‪ :‬عبارت از آن نوع اعتبارات اندکه ازیک الی سه ماه را مد نظر می‬
‫گیرد این نوع قرضه ها به منظور رفع مشکل عاجل به کار میرود مانند مزد و معاش و خریداريهای‬
‫عاجل‪ ،‬محل تحویل چنین قرضه ها صرف پس انداز هاي موقتی شناخته میشود‪.‬‬

‫)‪(17‬‬
‫‪ .3‬قرضه های متوسط المدت‪ :‬عب‪++‬ارت از آن ن‪++‬وع قرض‪++‬ه ه‪++‬ای اندک‪++‬ه از س‪++‬ه م‪++‬اه الی پنج س‪++‬ال‬
‫رادربرگرفته و به منظور انطباق دادن سمت تولید با تغیرات مواد به کار میرود‪ .‬این نوع قرض‪++‬ه ه‪++‬ا‬
‫عمدتًا صنایع متوسط و خفیفه را تحویل مینماید منبع اجراي چنین قرضه ها ذخ‪++‬ایر مول‪++‬د میباش‪++‬د‪ .‬در‬
‫بعضی حاالت وموارد استثنایی منبع تحویل چنین قرضه ها میتواند ذخایر موقتی باش‪++‬د این تجرب‪++‬ه را‬
‫کشور فرانسه بعد از جنگ دوم جهانی نسبت به قدرت سرمایه اجرا نمود به ترتی‪++‬بی ک‪++‬ه ب‪++‬راي چ‪++‬نین‬
‫صنایعی قرضه هاي کوتاه مدت قابل تجدید اجرا میگردید و هر س‪++‬ه م‪++‬اه قرض‪++‬ه ه‪++‬ای م‪++‬ذکور تجدی‪++‬د‬
‫میگردد‪)1( .‬‬
‫‪ - 2.1.5.10‬کریت ها درتجارت خارجی‬
‫اعتب‪++‬ارات در تج‪++‬ارت خ‪++‬ارجی ت‪++‬اثیرات همگ‪++‬ون و ح‪++‬تی ب‪++‬االتر ازتج‪++‬ارت داخلی ت‪++‬اثیر دارد این‬
‫اعتبارات عمدتًا در سیستم ب‪++‬انکی ه‪++‬ر کش‪++‬ور تنظیم ش‪++‬ده و متناس‪++‬ب ب‪++‬ه تکام‪++‬ل سیس‪++‬تم ب‪++‬انکی درج‪++‬ه‬
‫عملکرد آن تعین میگردد اعتبارات در تجارت خارجی معموًال کوتاه مدت ب‪++‬وده و در ش‪++‬رایط ام‪++‬روز‬
‫یکی از عمده ترین وسیله هاي ساده سازي اعتبارات خ‪++‬ارجی و انتق‪++‬ال کااله‪++‬ا ب‪++‬ه ش‪++‬مار می رود ب‪++‬ه‬
‫منظور روشن شدن موضوع و انواع عمده ترین را بر می شماریم‪.‬‬

‫‪Akriditeve(:‬این ن‪++‬وع اعتب‪++‬ارات عب‪++‬ارت از آن ن‪++‬وع قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬ ‫کریدت های اکری‪UU‬دیتف(‬
‫اندکه به منظورازبین بردن خال ارتباطی میان تاجرداخلی وتاجرخارجی صورت پ‪++‬ذیرگردد‪ ،‬ازگفت‪++‬ه‬
‫ه‪++‬ای ب‪++‬االچنین اس‪++‬تنباط می ش‪++‬ود ک‪++‬ه قرض‪++‬ه اکری‪++‬دتیف ازلح‪++‬اظ تض‪++‬مین قرض‪++‬ه ی اس‪++‬ت بین المللی‬
‫صورت عملکردچنین قرضه این است که ‪:‬‬
‫فرض نماییم که ت‪+‬اجری خواه‪+‬ان خری‪+‬داری ک‪+‬اال از تاجرخ‪+‬ارجی اس‪+‬ت ب‪+‬ه این ت‪+‬رتیب رو ب‪+‬ه‬
‫بان‪++‬ک داخلی مراجع‪++‬ه می کن‪++‬د واز بان‪++‬ک تقاض‪++‬ا می کن‪++‬د ت‪++‬ا تس‪++‬هیالت اعتب‪++‬اری و قرض‪++‬ه ی راب‪++‬ه‬
‫وجودآورد زیرادراین معامله تجاری دوتاجرداخلی و خارجی باهم آشنایی ندارند بانک ب‪++‬ه منظ‪++‬ورقیم‬
‫معامالت برای تاجر درخواست کننده یک کری‪++‬دت بس‪++‬ته ب‪++‬از می نمای‪++‬د وقرض‪++‬ه بس‪++‬ته عب‪++‬ارت از آن‬
‫اعتباراتی است که از جانب بانک برای واحد اقتصادی بازش‪+‬ده ولی ت‪+‬اجر هیچ گ‪+‬اه ازاین قرض‪+‬ه ب‪+‬ه‬
‫صورت مستقیم استفاده نموده نمی توان‪++‬د بان‪++‬ک از طری‪++‬ق خ‪++‬ود ب‪++‬ه بان‪++‬ک ط‪++‬رف معامل‪++‬ه خ‪++‬ود یع‪++‬نی‬
‫کشورخارجی اطالع باز نمودن چنین قرضه رابرای واحد تجاری خود تضمین‪ ،‬وپ‪+‬رداخت از ج‪+‬انب‬
‫خود را ابالغ می نماید‪ .‬بانک خارجی وسیلتًا اموال صادراتی ت‪++‬اجرخود را چ‪++‬االن نم‪++‬وده وموض‪++‬وع‬
‫راب‪++‬ه بان‪++‬ک داخلی اطالع می ده‪++‬د بان‪++‬ک داخلی ب‪++‬ه مج‪++‬رد گ‪++‬رفتن اطالع از ج‪++‬انب بان‪++‬ک خ‪++‬ارجی‬
‫مکلفیت اجرایی اقدات (پرداخت) را دارد‪ .‬دراین صورت دیده می شود که با وجود یک ش‪++‬ناخت بین‬

‫‪1‬‬
‫(‪.‬سید مسعود‪ ،‬همان اثر‪ ،‬ص ‪) 76‬‬
‫)‪(18‬‬
‫تاجر داخلی و خارجی وجود نداشته ویاضعیف بوده است بالوسیله با ایج‪++‬اد چ‪++‬نین قرض‪++‬ه این خال از‬
‫میان برداشته شده می تواند‪.‬‬
‫اعتب‪UU‬ارات ریمب‪UU‬اورس ( ‪ :)Rembourse‬این ن‪++‬وع قرض‪++‬ه عب‪++‬ارت از قرض‪++‬ه بین المللی‬
‫ازلحاظ تضمین است تعیین درآن معامالتی که طرف مقابل عالوه از ه‪++‬ویت تج‪++‬ارتی خواه‪++‬ان ایج‪++‬اد‬
‫یک نوع تضمین پرداخت نیز میش‪++‬ود‪ ،‬درین ص‪++‬ورت بانکه‪++‬ا چ‪++‬نین مش‪++‬کل را ب‪++‬اوجود آوردن چ‪++‬نین‬
‫اعتبار پذیریشی تضمین پرداخت درموقع ضرورت انجام میشود درحالیکه درچنین اعتباری تض‪++‬مین‬
‫پرداخت یکی از شرط اساسی باز نمودن اعتبار بشمار می رود‪.‬‬
‫‪ - 2.1.5.11‬قرضه ها از نگاه مقداری‬
‫قرضه های شخصی «یک شخص» قرضه های دسته جمعی «کوپراتیف ه‪++‬ا» قرض‪++‬ه ارگ‪++‬ان ه‪++‬ای‬
‫دولتی را می توان تفکیک نمود‪.‬‬

‫‪ - 2.1.5.12‬قرضه های خود کفایی‬

‫قرضه ی را گویند که به آن می توان به نحوی سرمایه گذاری کرد که از آن انتظ‪++‬ار حاص‪++‬ل داش‪++‬ت‬
‫به طوری که برای باز پرداخت اقساط قرضه و مصارف احتمالی آن ک‪++‬افی باش‪++‬د‪ .‬ب‪++‬ه عب‪++‬ارت دیگ‪++‬ر‬
‫اگر قرضه نمی توان‪++‬د حاص‪++‬ل ایج‪++‬اد کن‪++‬د ک‪++‬ه ج‪++‬واب گ‪++‬وی مص‪++‬ارف آن باش‪++‬د نبای‪++‬د ب‪++‬ا رهن گذاش‪++‬تن‬
‫محصوالت زراعتی برای خرید گاو و سایر اهداف قرضه اخذ نمود‪.‬‬
‫‪ - 2.1.5.13‬قرضه های لومبارد‬
‫لومبارد اصًال اشتقاق شده از یک قوم ایتالوی که در صفحات شمال ایتالیا زیست داشتند و پیش‪++‬ه آنه‪++‬ا‬
‫دادن پول در مقابل گروی گذاشتن اشیایی قیم‪++‬تی ب‪++‬ود‪ .‬این س‪++‬نت و ع‪++‬ادت ق‪++‬وم لومب‪++‬ارد منش‪++‬ا اص‪++‬لی‬
‫ایجاد چنین اعتباراتی در سیستم بانکی کشور ها گریدیده اس‪++‬ت ولی نبای‪++‬د فرام‪++‬وش ک‪++‬رد ک‪++‬ه کری‪++‬دت‬
‫ایجاد شده در این مورد باید دارای ارزش پائین تر از ارزش اصلی ش‪++‬ی ب‪++‬ه گ‪++‬رو گذاش‪++‬ته ش‪++‬ده باش‪++‬د‬
‫وعلت آن هم همان جبران خساره در صورت عدم وصول اعتبارداده شده است‪.‬‬

‫‪ - 2.1.5.14‬حسابات قرضه دربانکها‬

‫قرضه های که عمومًا بانک ها ب‪++‬رای اف‪++‬راد حقیقی و حق‪++‬وقی درنظ‪++‬ر دارد عب‪++‬ارت از قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫تجارتی‪ ،‬قرضه های رهنی وتعمیراتی‪ ،‬قرضه های زراعتی وقرضه های کوچک می باشد‪.‬‬
‫قرضه های تجارتی‬
‫این نوع قرضه برای تجار داده می شود و شرط نامه آن قرار ذیل میباشد‪.‬‬

‫)‪(19‬‬
‫معیاد قرضه تجارتی یکسال بوده مشتری مکلف است که تکتانه را طور ماهوار تحوی‪++‬ل‪ ،‬واص‪++‬ل‬ ‫‪-1‬‬
‫قرضه را بعد از سپری شدن معیاد معینه بپردازد‪.‬‬
‫پرداخت ‪ %12‬تکتانه در سال (‪ 360‬روز) با تحویلی ماهانه ضروری میباشد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫با مصارف ‪ %1‬کمیشن ب‪++‬انکی ‪%0.5‬ص‪++‬کوک‪%0.25،‬کمیش‪++‬ن قیمت گ‪++‬ذاری جای‪++‬داد ک‪++‬ه ب‪++‬رای‬ ‫‪-3‬‬
‫تضمین معرفی شده موافقه میگردد‪.‬‬
‫قرضه برویت پالن کاری قرضه گیرنده داده شده و باید شرکت مذکور حد اق‪++‬ل دو س‪++‬ال فع‪++‬الیت‬ ‫‪-4‬‬
‫داشته باشد و ارائه آخرین بیالنس شیت تایید شده مستوفیت والیت مربوطه ضروری است‪.‬‬
‫جایداد که از طرف مشتری ب‪++‬ه تض‪++‬مین بان‪++‬ک داده میش‪++‬ود قب‪++‬ل از تص‪++‬ویب مبل‪++‬غ قرض‪++‬ه ک‪++‬ه از‬ ‫‪-5‬‬
‫طرف کمیته قرضه منظور میگردد قیمت گذاری میگردد‪.‬‬
‫هر گاه محصول فروش جایداد‪ ،‬قرضه بانک را با تکتانه ومصارف آن تکافو ننماید طبق ق‪++‬انون‬ ‫‪-6‬‬
‫(ماده ‪ )38‬بانکداری رئیس و معاون شرکت مدیون شناخته میش‪++‬وند و بای‪++‬د از دیگ‪++‬ردارایی ه‪++‬ای‬
‫خود آنرا بپردازند‪.‬‬
‫در صورتیکه محصول فروش جایداد بیش‪+‬تراز مقدارقرض‪+‬ه وتکتان‪+‬ه باش‪+‬د مبل‪+‬غ اض‪+‬افی نق‪+‬دًا ب‪+‬ه‬ ‫‪-7‬‬
‫شرکت داده میشود‪.‬‬
‫حفظ ومراقبت جایداد تحت تضمین بدوش قرضه گیرنده میباشد‪ .‬در صورت ح‪++‬وادث ط‪++‬بیعی ی‪++‬ا‬ ‫‪-8‬‬
‫غیر مترقبه آن خساره مند گردد مقروض مکلف به تصفیه قرض‪++‬ه از س‪++‬ایر دارایی ه‪++‬ای خ‪++‬ویش‬
‫میباشد‪.‬‬
‫در صورت که قرضه بسر میرسد و ش‪+‬رکت نتوان‪+‬د الی ی‪+‬ک م‪+‬اه قرض‪++‬ه را تص‪++‬فیه نمای‪+‬د بان‪+‬ک‬ ‫‪-9‬‬
‫میتواند تضمین مربوطه را تحت تصرف خود و یا به اساس داوطلبی بفروش برساند ‪.‬‬
‫مشتری مکلف است تا در محکمه به موادات فوق این قرارداد اقرار نماید ‪.‬‬ ‫‪-10‬‬
‫اگر قرضه در معیاد معینه تصفیه نگردد عالوه بر تکتانه ‪ %1‬جریمه نیز اخذ میگردد‪.‬‬ ‫‪-11‬‬
‫بانک میتواند که از امور و دفاتر مالی شرکت در اخیر هر ماه دیدن نماید و گذارش را به بانک‬ ‫‪-12‬‬
‫ارسال دارد‪.‬‬
‫قرضه گیرنده باید اعالنات و ل‪++‬وایح ت‪++‬رتیب ش‪++‬ده بان‪++‬ک ملی را در دف‪++‬اتر و مراک‪++‬ز خ‪++‬ود نص‪++‬ب‬ ‫‪-13‬‬
‫نمایند ودراخیر اقرار قرضه گیرنده را گرفته امضا مینمایند‪.‬‬
‫قرضه های رهنی و تعمیراتی‬
‫قرضه اجرا شده به منظور گرو‪ ،‬خرید‪ ،‬اعمار و ترمیم منازل داده میشود ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫تکتانه قرضه ماهانه از شروع تادیه الی تصفیه قرضه اخذ میگردد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫)‪(20‬‬
‫در صورت که تکتانه ی‪++‬ک ب‪++‬رج الی دهم ب‪++‬رج بع‪++‬دی تحوی‪++‬ل نگ‪++‬ردد ‪ %1‬از اص‪++‬ل مقروض‪++‬یت‬ ‫‪-3‬‬
‫جریمه وضع ومشتری بدون کدام عذر مجبور به پرداخت آن میباشد‪.‬‬
‫قرضه گیرنده میتواند از سر جمع قرضه خویش تکتانه را پیشکی تادیه نماید‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫قرضه توسط دو شخص ویا دو شرکت با اعتبار تضمین میگردد که هرگاه قرضه گیرنده قرضه‬ ‫‪-5‬‬
‫خویش را تصفیه نموده نتواند تضمین کننده گان مجبور و مکلف اند تا حساب قرض‪++‬ه مت‪++‬ذکره را‬
‫تصفیه نماید‪.‬‬
‫در صورت سررسید موعد قرضه هرگاه قرضه گیرنده نتواند طی مدت سه ماه قرض‪++‬ه خ‪++‬ود را‬ ‫‪-6‬‬
‫تصفیه نماید‪ ،‬بانک میتواند تضمین مربوطه را به حکم محکمه مطابق ماده ‪ 38‬ق‪++‬انون بانک‪++‬داری‬
‫طوری داوطلبی به فروش رسانیده وقباله بیع قطعی رااز جانب خویش ازطرف محکمه صادر و‬
‫قرضه رابا تکتانه و مصارف آن تصفیه نماید‪.‬‬
‫در صورت که جایداد تحت تضمین ذریع‪++‬ه ح‪++‬وادث ط‪++‬بیعی وی‪++‬ا غ‪++‬یر مترقب‪++‬ه از بین م‪++‬یرود وی‪++‬ا‬ ‫‪-7‬‬
‫خساره مند میگردد مقروض مکلف به تصفیه قرضه از سایر دارایی های خویش میباشد‪.‬‬
‫تکتانه سال اول ‪ %12‬وسال دوم ‪ %13‬وسال سوم ‪ %15‬میباشد‪.‬‬ ‫‪-8‬‬
‫قرضه برای شرکت های ساختمانی که ‪ %40‬کار آن پیش رفته باشد وعمًال فعالیت داش‪++‬ته باش‪++‬د‬ ‫‪-9‬‬
‫جهت اعمار ساختمان های تجارتی و پروژه های رهایشی تادیه میگردد‪.‬‬
‫قیمت گذاری جایداد های عینی غیر منقول قب‪+‬ل از تص‪+‬ویب کمیت‪+‬ه قرض‪+‬ه قاب‪+‬ل اج‪+‬را ب‪+‬وده ودر‬ ‫‪-10‬‬
‫صورت عدم اجرا قرضه از جانب کمیته قرضه‪ ،‬قرضه گیرنده حق شکایت را نخواهد داشت‪.‬‬
‫بانک هر زمان که خواسته باشد از جایداد تحت تضمین باز دید میتواند وهم ه‪++‬ر زم‪++‬ان خواس‪++‬ته‬ ‫‪-11‬‬
‫باشد کار وفعالیت قرضه گیرنده را بررسی کرده میتواند ودر موارد ذکر شده از همکاری رئیس‬
‫ومعاون شرکت یا شخص قرضه گیرنده برخودارخواهد بود ودر اجرای امور هیچ نوع مم‪++‬انعت‬
‫ایجاد نخواهد شد‪.‬‬
‫قرضه های زراعتی‬
‫قرضه صرف برای زارع و افرادیکه در بخش زراعت فعالیت میکنند داده میشود‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫قرضه اجرا شده در نتیجه پالن کاریکه شخص گیرنده ارایه مینماید صورت میگیرد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫تکتانه قرضه در یک سال ‪ %12‬میش‪++‬ود و آن را بش‪++‬کل م‪++‬اهوار ی‪++‬ا رب‪++‬ع وار ب‪++‬ه بان‪++‬ک تحوی‪++‬ل‬ ‫‪-3‬‬
‫میدارد‪.‬‬
‫در صورت که قرضه گیرنده الی ‪ 90‬روز تکتانه را پرداخته نتواند و تخلف از م‪++‬واد ش‪++‬رطنامه‬ ‫‪-4‬‬
‫بانک به نفع خود به قضاوت یک جانبه میپردازد (جای‪++‬داد وملکیت قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده را ب‪++‬ه ف‪++‬روش‬
‫میرسانند)‪.‬‬
‫)‪(21‬‬
‫اصل قباله شرعی ملکیت به بانک سپرده میشود و در آن قرارداد‪ ،‬قرضه گیرنده اق‪++‬رار مینمای‪++‬د‬ ‫‪-5‬‬
‫که در حالت ماده (‪ )8‬صالحیت عام وتام فروش را به بانک میدهد و درصورت که مطابق ن‪++‬رخ‬
‫بازار اصل قرضه را پوره نتوانست مقروض مکلف به تصفیه باقی مقروض‪++‬یت از س‪++‬ایر دارایی‬
‫های خویش میباشد‪.‬‬
‫دو شرکت معتبر وفعال تصفیه قرضه را باید تضمین نماید‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫ب‪++‬ا مص‪++‬ارف (‪)%12‬تکتان‪++‬ه ‪ )%1(،‬کمیش‪++‬ن‪ )%0.50(،‬ص‪++‬کوک و(‪ )%0.25‬کمیش‪++‬ن قیمت‬ ‫‪-7‬‬
‫گذاری جایداد که برای تضمین معرفی شده موافقه میگردد‪.‬‬
‫در صورت که جایداد ها تحت تضمین ویا حاصالت آن ذریعه آفات‪ ،‬امراض و حوادث ط‪++‬بیعی‬ ‫‪-8‬‬
‫میباشد‪)1(.‬‬ ‫از بین میرود مقروض مکلف به تصفیه حساب از سایر دارایی های خود‬

‫بخش دوم‬
‫گرامین بانک و قرضه های کوچک‬

‫‪ - 2.2.1‬گرامین بانک‬
‫نخستین گام ها برای تشکیل گرامین بانک (گرامین درزبان بنگالدیش‪++‬ی ب‪++‬ه معن‪++‬ای روس‪++‬تا ی‪++‬ا دهک‪++‬ده‬
‫اس‪++‬ت) درس‪++‬ال ‪ 1976‬برداش‪++‬ته ش‪++‬د‪ .‬درآن زم‪++‬ان پروفیس‪++‬ورمحمد ی‪++‬ونس‪ ،‬درس‪++‬مت رئیس برنام‪++‬ه‬
‫اقتصادی روستایی دردانشگاه چیتاگنگ‪ ،‬پروژه تحقیقاتی یی را آغاز کرد تا امک‪++‬ان راه ان‪++‬دازی ی‪++‬ک‬
‫سیستم اعطای اعتباررا بررسی کرده وبر مبنای آن بتواند خدمات بانکی ویژه ای رابرای روس‪++‬تائیان‬
‫بی بض‪++‬اعت ف‪++‬راهم س‪++‬ازد‪ .‬مطالع‪++‬اتی عملی‪++‬ات م‪++‬ذکور درس‪++‬الهای ‪ ،1979-1976‬درج‪++‬ابرا ‪Jabra‬‬
‫(روستای مجاوردانشگاه چیتاگنگ) وبرخی دیگر از روستا های همجوارپیگری شد‪ .‬درسال ‪،1979‬‬
‫با حمایت مالی بانک مرکزی بنگالدیش ونیز بانک های تجاری ملی‪ ،‬این پروژه به ناحیه ‪Tangail‬‬
‫(ناحیه ای درشمال داکا‪ ،‬پایتخت بنگالدیش) توسعه پیداکرد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫پوپل‪ ،‬علی رضا؛ تاثیر خدمات بانک قرضه های کوچک روی عاید خانواده دروالیت هرات‪ ،‬پایان نامه مقطح لیسانس‪ 1391 ،‬دانشگاه )‬
‫(‪.‬هرات‬
‫)‪(22‬‬
‫م‪++‬وفقیت پ‪++‬روژه دراین ناحی‪++‬ه ن‪++‬یز منج‪++‬ر ب‪++‬ه گس‪++‬ترش آن درن‪++‬واحی متع‪++‬دد دیگ‪++‬ری درسراس‪++‬ر‬
‫کشورشد‪ .‬دراکتبرسال ‪ ،1984‬پروژه بانک گرامین با تص‪++‬ویب دولت‪ ،‬ب‪++‬ه ی‪++‬ک بان‪++‬ک مس‪++‬تقل تب‪++‬دیل‬
‫شد‪ ،‬اکنون بانک گرامین متعلق به روستائیان بی بضاعت است که مش‪++‬تریان آن محس‪++‬وب می ش‪++‬وند‪.‬‬
‫قرض گیرنده گان بانک‪ ،‬مالک ‪ 90‬درصد از سهام آن هستند و‪ 10‬درصد سهام باقیمان‪++‬ده ‪،‬متعل‪++‬ق ب‪++‬ه‬
‫دولت است‪)1( .‬‬

‫‪ - 2.2.2‬فلسفه ایجاد بانک گرامین‬

‫فقیرترین مردم جهان با موانع بسیاری برای دسترسی ب‪+‬ه خ‪+‬دمات م‪+‬الی پای‪+‬ه رو ب‪+‬ه رو هس‪+‬تند‪ .‬ی‪+‬ک‬
‫مشکل این است که افراد فقیر‪ ،‬به دلیل فقدان دارایی قابل وثیقه‌گذاری در بانک‪ ،‬ش‪+‬رط اساس‪+‬ی ب‪+‬رای‬
‫قرضه گرفتن را ندارند‪ .‬همچنین بیشتر آنها پیشینه مالی معتبر نداش‪+‬ته و ن‪+‬یز فاق‪+‬د آم‪+‬وزش ی‪+‬ا پیش‪+‬ینه‬
‫ک ه‪++‬ای س‪++‬نتی‬
‫رسمی‌کاری هس‪++‬تند‪ .‬بس‪++‬یاری از آنه‪++‬ا در من‪++‬اطق روس‪++‬تایی زن‪++‬دگی می‌کنن‪++‬د و ب‪++‬ه ب‪++‬ان ‌‬
‫دسترسی دارند‪ .‬بسیاری از آنها سواد خواندن و نوش‪++‬تن ندارن‪++‬د ونمی‌توانن‪++‬د امض‪++‬ا کنن‪++‬د‪ .‬همچ‪++‬نین در‬
‫مناطق محروم و حاشی ‌ه نشین‪ ،‬زن‌ها معموًال محدودترند و تنها مردان می‌توانند ضامن قرضه ش‪++‬وند‪.‬‬
‫ک ها روی قرض ‌ه های کوچک‪ ،‬که برای افراد فقیر مناسب است‪ ،‬س‪++‬رمایه‌گذاری‬
‫به عالوه اغلب بان ‌‬
‫نمی‌کنند‪ ،‬چراکه هزین ‌ه های مبادله از قبیل اجرا و نظارت‪ ،‬مانع آن می‌ش‪++‬ود‪ .‬در غی‪++‬اب دسترس‪++‬ی ب‪++‬ه‬
‫خدمات مالی‪ ،‬به طور سنتی مردم فقیر انتخ‪++‬ابی ج‪++‬ز تن دادن ب‪++‬ه بهره‌کش‪++‬ی و اس‪++‬تعمار بهره‌خ‪++‬واران‬
‫محلی و پرداخت بهر‌ ‌ه های هنگفت به آنان ندارند‪ .‬در چنین وضعیتی‪ ،‬اقتصاددان مشهور بنگالدشی‪،‬‬
‫محمد یونس‪ ،‬این واقعیت یعنی وجود تبعیض شدید علیه فق‪+‬را در زمین‪+‬ه دری‪+‬افت قرض‪‌ +‬ه ه‪+‬ای ب‪+‬انکی‬
‫را‪ ،‬به عنوان شکستی تجاری در کشورش بنگالدیش‪ ،‬در اواسط دهه ‪ 1970‬به حساب می‌آورد‪.‬‬
‫در آن زمان بنگالدیش ازقحطی رنج می‌برد و فقدان دسترس‪++‬ی کش‪++‬اورزان خرده‌پ‪++‬ا ب‪++‬ه قرض ‪‌ +‬ه‬
‫ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک م‪++‬ورد نی‪++‬از ب‪++‬رای بهب‪++‬ود به‪++‬ر ‌ه وری کش‪++‬ت محص‪++‬والت (از روش‌ه‪++‬ایی مانن‪++‬د بهب‪++‬ود‬
‫کانال‌کشی آبیاری‪ ،‬خرید ماشین‌آالت کشاورزی و امثالهم)‪ ،‬به وضعیت معیشتی بحرانی آنه‪++‬ا لطم‪++‬ات‬
‫بیشتری وارد می‌ ساخت‪ .‬به گفته محمد یونس‪« :‬برای من تدریس تئ‪++‬وری‌ ه‪++‬ای زیب‪++‬ای اقتص‪++‬ادی در‬
‫کالس دشوار بود‪ ،‬وقتی که فقدان تاثیرگذاری تدریس خود را در مواجهه با فقر و گرس‪++‬نگی احس‪++‬اس‬
‫می‌کردم»‪ .‬سرانجام‪ ،‬یونس تصمیم گرفت با تغییر رویکرد خود درب‪++‬اره اقتص‪++‬اد و بانک‪++‬داری ب‪++‬ه این‬
‫شرایط پاسخ دهد‪ .‬عالوه بر این او مشاهده کرد که مردم فقیر فاق‪++‬د توان‪++‬ایی نیس‪++‬تند‪« :‬اعتب‪++‬ار دادن ب‪++‬ه‬
‫فقیران به آنها اجازه می‌دهد تا توانایی‌های بالقوه خود را‪ ،‬سریعًا به اجرا درآورند؛ توانایی‌ه‪++‬ایی مث‪++‬ل‬
‫بافندگی‪ ،‬پرورش غالت و میوه‪ ،‬برنج‌کوبی و تولید صنایع دس‪++‬تی‪ .‬پ‪++‬ولی ک‪++‬ه از این طری‪++‬ق ب‪++‬ه دس‪++‬ت‬
‫می‌آورند ابزار و کلیدی است برای بروز توانایی‌های دیگر و نیز به آنها کمک می‌کند تا پتانس‪++‬یل‌های‬
‫‪1‬‬
‫(‪.‬فصلنامه تازه های اقتصاد‪ ،‬بهار ‪،1391‬شماره ‪،135‬ص ‪) 96‬‬
‫)‪(23‬‬
‫خویش را کشف کنن‪+‬د‪ ».‬ب‪+‬ه عب‪+‬ارت دیگ‪+‬ر‪ ،‬محم‪+‬د ی‪+‬ونس‪ ،‬تص‪+‬میم گ‪+‬رفت م‪+‬ردم فق‪+‬یری را ک‪+‬ه زمین‬
‫ندارند‪ ،‬به عنوان یک فرصت اقتص‪++‬ادی ب‪++‬رای س‪++‬رمایه‌گذاری م‪++‬ورد توج‪++‬ه ق‪++‬رار ده‪++‬د‪ .‬نتیج‪++‬ه چ‪++‬نین‬
‫تصمیمی‪ ،‬پس ازسال‌ها تالش و پیگیری‪ ،‬تاسیس موسسه‌ای ب‪++‬ا ن‪++‬ام «بان‪++‬ک گ‪++‬رامین» (‪Grameen‬‬
‫‪ )Bank‬در بنگالدیش بود که موفقیت آن‪ ،‬الگوبرداری برای برنام ‌ه های مش‪++‬ابهی در س‪++‬طح جه‪++‬انی‬
‫را به دنبال داشت؛ مثل تجرب‪+‬ه موف‪++‬ق «بنی‪+‬اد همک‪+‬اری اجتم‪+‬اعی بین‌المللی ) ( ‪Foundation for‬‬
‫‪)International Country Assistance‬با عالمت اختصاری (‪ )FINCA‬دربولیوی‪.‬‬
‫اما هر یک از این برنامه‌ها‪ ،‬قرضه‌هایی را در اختیار ساکنان مناطقی ق‪++‬رار می‌دهن‪++‬د ک‪++‬ه ب‪++‬ه ط‪++‬ور‬
‫سنتی از دسترسی به قرض ‌ه های بانکی محرومند‪ .‬همچنین همه آنها این ایده را دارند ک‪++‬ه قرض‪++‬ه‪ ،‬ب‪++‬ا‬
‫اعانه و صدقه کامًال متفاوت است‪ .‬به این ترتیب برخالف سایر برنامه‌های کمک به فقرا که به طور‬
‫مستمر نیازمند کمک حامیان مالی هستند‪ ،‬پروژه‌هایی مانند «گرامین بانک»‪ ،‬فقط برای تامین هزین‪++‬ه‬
‫ک های بالعوض نیازمند هستند و طبیعت‪ً+‬ا نی‪+‬ازی نیس‪+‬ت‬
‫‌های تاسیس و راه‌اندازی خود به دریافت کم ‌‬
‫که این کمک‌های مالی برای مدت طوالنی ادامه پیدا کند‪)1( .‬‬
‫‪ - 2.2.3‬بانک گرامین رویایی که واقعیت شد‬
‫یک روز محمد یونس ‪ 36‬ساله درحال عبوراز منطقه فقر نشین جوبرا نزدیک دانشگاه چیتا گون‪++‬گ‪،‬‬
‫دریافت که قرضه های کوچک به م‪++‬ردم این منطق‪++‬ه‪ ،‬کس‪++‬ب و کارآنه‪++‬ارا ب‪++‬ه ش‪++‬دت رش‪++‬د خواه‪++‬د داد‪.‬‬
‫همان روز‪ ،‬محمد یونس اولین قرضه کوچک کسب وکاررا به مبل‪++‬غ ‪ 27‬دال‪++‬ر از جیب خ‪++‬ود ب‪++‬ه ی‪++‬ک‬
‫زن روستایی داد تا دراختیار کارگاه ‪ 42‬نفری حص‪++‬یر ب‪++‬افی اش قرارده‪++‬د‪ .‬البت‪++‬ه این اعط‪++‬ای قرض‪++‬ه‬
‫کوچک به روستائیان ایده تازه ای نبود پیش از این نیز دکتر اختر حمید خان‪ ،‬موسس اکادمی توسعه‬
‫روستایی بنگالدش‪ ،‬به فکررونق کسب وکار روستائیان از طریق این قرضه ها‪ ،‬افتاده ب‪++‬ود‪ ،‬هرچن‪++‬د‬
‫وی نتوانسته بود این ایده را عملی کند‪.‬‬
‫درواقع اعطای قرضه درحیط‪++‬ه اختی‪++‬ارات بان‪++‬ک ه‪++‬ا اس‪++‬ت و متاس‪++‬فانه بان‪++‬ک ه‪++‬ا ن‪++‬یز از دادن‬
‫قرضه های کوچک‪ ،‬آن هم به مردم فقیر‪ ،‬به دلی‪++‬ل ریس‪++‬ک ه‪++‬ای ب‪++‬االی ب‪++‬از پ‪++‬رداخت آن اجتن‪++‬اب می‬
‫کنند‪ .‬محمد یونس و دکتر حمید خان تصمیم گرفتند با تاسیس موسس‪++‬ه ای بان‪++‬ک ه‪++‬ارا ب‪++‬ه اعط‪++‬ای این‬
‫تسهیالت ترغیب کنند تا اینکه موسسه آنها موفق شد یکی از بانک های دولتی ب‪++‬ا ن‪++‬ام (جانات‪++‬ا بان‪++‬ک)‬
‫رابه پرداخت قرضه به فقرا‪ ،‬متقاعد کند‪ .‬خوشبختانه مسؤلین بانک هم ازاجرای این پ‪++‬روژه احس‪++‬اس‬
‫رضایت کردند‪ ،‬به طوریکه تا سال‪، 1982‬بیش از‪28‬ه‪++‬زار نفرب‪++‬ا ض‪++‬مانت نام‪++‬ه مؤسس‪++‬ه دکترحمی‪++‬د‬
‫خان ودکترمحمدیونس‪ ،‬ازبانک جاناتا قرضه دریافت کردند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫(‪.‬روبن‪ ،‬متیو؛ اولین بانک اختصاصی فقرا‪ ،‬مترجمین‪ -‬مینا طاهری و مهدی صمیمی‪ ،1390 ،‬ص ‪) 2‬‬
‫)‪(24‬‬
‫دراکتبر سال ‪ ،1983‬باموفقیت طرح پایلوت‪ ،‬این پروژه به شکل یک بانک کام‪++‬ل تحت عن‪++‬وان‬
‫گرامین بانک به معنای بانک روستا ارائ‪++‬ه ش‪++‬د‪ .‬محم‪++‬دیونس وهمک‪++‬ارانش ب‪++‬ا مخ‪++‬الفت ه‪++‬ای بس‪++‬یاری‬
‫برای تاسیس این بانک مواجه شدند‪ .‬ازرادیک‪++‬ال ه‪++‬ای چپ گراک‪++‬ه باخش‪++‬ونت مخ‪++‬الفت خ‪++‬ود را اعالم‬
‫کردند تاروحانیون محافظه کارکه استقراض ازاین بانک رابه معنای خ‪++‬روج ازاس‪++‬الم دانس‪++‬ته بودن‪++‬د‪،‬‬
‫همگی موانع بزرگی بود‪ .‬تا سال‪ ،2007‬بانک گرامین مبلغ ‪38/6‬ملیارددالررابه ‪4/7‬ملیون روستایی‬
‫قرضه داده بودواین آمار ازاستقبال خوب مردم فقیرازقرضه های این بانک حکایت داشت‪.‬‬
‫گرامین بانک برای اطمینان ازباز پرداخت قرضه های کوچک ازطرح «گروه اتحاد» اس‪++‬تفاده‬
‫کردکه درآن هریک ازاعضای گروه برای دیگری ض‪+‬مانت ب‪+‬ازپرداخت را انج‪+‬ام می‪+‬داد‪ .‬رفت‪+‬ه رفت‪+‬ه‬
‫گرامین بانک‪،‬گرایش های سرمایه گذاری خودرامتنوع کرد وسازمان های جداگانه ای همچون (بنیاد‬
‫ماهیگیران گرامین) ویا (بنیادکشاورزان گرامین) دردل بانک تاس‪++‬یس ش‪++‬د‪ ،‬تابدانجاک‪++‬ه من‪++‬ابع پ‪++‬روژه‬
‫های بزرگی مانند شبکه مجازی‪ ،‬مخ‪++‬ابرات‪ ،‬نس‪++‬اجی وغ‪++‬یره ازس‪++‬وی بان‪++‬ک ت‪++‬امین ش‪++‬د‪ .‬ب‪++‬رای مث‪++‬ال‬
‫پروژه تلفن روستایی ازسوی بانک گرامین اجراشد‪ ،‬که سبب اعطای مالکیت بیش از‪ 260‬هزارخ‪++‬ط‬
‫تلفن هم‪++‬راه ب‪++‬ه روس‪++‬تاییان‪ 50‬هزارروس‪++‬تایی فق‪++‬یر بنگالدیش درم‪++‬اه م‪++‬ارس‪1997‬ش‪++‬د‪ .‬م‪++‬وفقیت‬
‫مدل(اعطای قرضه های کوچک)دربانک گرامین‪ ،‬سبب ایجاد انگیزه برای انج‪++‬ام تالش ه‪++‬ای مش‪++‬ابه‬
‫دربیش از‪100‬کشورتوسعه یافته وحتی درجهان صنعتی همچون ایاالت متحده شد‪ .‬گفت‪++‬نی اس‪++‬ت بیش‬
‫از‪94‬درصد قرض‪+‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک بان‪+‬ک گ‪+‬رامین ب‪+‬ه زن‪+‬ان وب‪+‬ه خص‪+‬وص زن‪+‬ان سرپرس‪+‬ت خ‪+‬انوار‬
‫اعطاشد‪ ،‬تابه این ترتیب سالمت جامعه ازطریق حفظ سالمت ارکان اصلی خانواده یعنی زن‪++‬ان حف‪++‬ظ‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ - 2.2.4‬ویژه گی گرامین بانک‬

‫بانک گرامین‪ ،‬سازمانی با سرمایه کوچک ( ‪ )microfinance‬ویک بانک توس‪++‬عه اجتم‪++‬اعی اس‪++‬ت‬
‫که ب‪++‬ه منظوراعط‪++‬ای قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک (تحت عن‪++‬وان مایکروکری‪++‬دت ی‪++‬ا گ‪++‬رین کری‪++‬دت) ب‪++‬دون‬
‫ضمانت به افراد جامعه‪ ،‬راه اندازی شده است مبنای فکری این بانک آن است ک‪++‬ه فق‪++‬را ن‪++‬یز مه‪++‬ارت‬
‫های دارند که پرورش نیافته است‪.‬‬
‫رهیافت «اعتبار مبنتی برگروه» ((‪،group-based credit‬که دراین بان‪++‬ک درپیش گرفت‪++‬ه‬
‫شده است‪ ،‬ازفشارهای درون گروهی کمک می گیرد تا قرضه گیرندگان را به رعایت احتیاط و دقت‬
‫درامور مالی درسرمایه گذاری ها‪ ،‬مقید س‪++‬ازد وب‪++‬دین ت‪++‬رتیب آنه‪++‬ا را درب‪++‬ازپرداخت قرض‪++‬ه وکس‪++‬ب‬
‫اعتبار مناسب‪ ،‬توانمند کند‪ .‬پذیرش سپرده‪ ،‬س‪++‬ایرخدمات ب‪++‬انکی ومش‪++‬ارکت درام‪++‬ور تج‪++‬اری توس‪++‬عه‬
‫مدارازجمله فعالیت ه‪++‬ای این بان‪++‬ک اس‪++‬ت‪.‬گ‪++‬رامین ب‪++‬راین ب‪++‬اور اس‪++‬ت ک‪++‬ه بنیاده‪++‬ای «خیری‪++‬ه» پاس‪++‬خ‬

‫)‪(25‬‬
‫مناس‪++‬بی ب‪++‬ه معض‪++‬ل «فق‪++‬ر» نیس‪++‬تند چراک‪++‬ه ب‪++‬ا اف‪++‬زایش وابس‪++‬تگی وس‪++‬رکوب ق‪++‬وه ابتک‪++‬ارفقرا‪ ،‬آن‪++‬ان‬
‫رادرچرخه معیوب فقرگرفتارمیکنند وبدین ترتیب فقردرجامعه تداوم می یابد‪ .‬درحالیکه «قرضه» به‬
‫افراد فرصت می دهد تا ابتکارات وقرائح خودرادرتجارت یا کشاورزی بک‪++‬ارگیرد‪ ،‬درآم‪++‬دزایی کن‪++‬د‬
‫وبواسطه آن بدهی های خودرا بپردازد گرامین به همین منظور‪ ،‬روش ه‪++‬ای منطقی وم‪++‬وجهی ب‪++‬رای‬
‫اعطای اعتبار درپیش گرفته است‪.‬‬
‫سیستم اعطای قرضه گروهی‪ ،‬پرداخت هفتگی اقساط و اعطای قرضه های ط‪++‬والنی م‪++‬دت‪ ،‬از‬
‫جمله این روش هاست‪ .‬هدف گرامین‪ ،‬ت‪++‬رویج اس‪++‬تقالل م‪++‬الی درمی‪++‬ان طبق‪++‬ات مح‪++‬روم جامع‪++‬ه اس‪++‬ت‪.‬‬
‫پروفیسوریونس‪ ،‬تمامی قرضه گیرندگان را تش‪++‬ویق می کن‪++‬د ک‪++‬ه درنه‪++‬ایت‪ ،‬خ‪++‬ود ب‪++‬ه پس ان‪++‬داز روی‬
‫آورند وسرمایه محلی خودرابه منبع جدیدی برای قرضه تبدیل کند‪ .‬ازسال‪ 1995‬تاکنون‪ ،‬گرامین ‪90‬‬
‫درصد از قرضه های خود را با درآمد حاص‪++‬ل از س‪+‬ود ب‪+‬انکی وس‪+‬پرده ه‪+‬ای گردآم‪+‬ده‪ ،‬ت‪+‬امین ک‪+‬رده‬
‫است‪ .‬به عبارتی می توان گفت منافع قرضه گیرندگان جدیدرا با منافع س‪++‬پرده گ‪++‬ذاران – س‪++‬هامداران‬
‫درهم آمیخته است‪ .‬گرامین با تبدیل سپرده های افراد درروستا ها به قرض‪++‬ه ه‪++‬ای ب‪++‬رای نی‪++‬از من‪++‬دان‬
‫درهمان نواحی روستایی‪ ،‬خودرا ازدیگرمؤسسات مالی متمایز کرده است‪ .‬درط‪++‬ول س‪++‬الیان گذش‪++‬ته ‪،‬‬
‫درانواع قرضه هایکه این بانک اعطا می کند‪ ،‬تنوع بیشتری ایجادشده است‪ .‬از آن جمله می توان ب‪++‬ه‬
‫منابع وقرضه های برای حمایت از کسب و کاربستگان نزدیک اعضای گرامین اشاره کرد‪)1(.‬‬
‫قرضه های کشاورزی فصلی وقرارداد های اجاره به شرط تملک برای تجهیزات ودستگاه ها‪،‬‬
‫ازدیگر تسهیالت این بانک هستند‪ .‬بانک گرامین بیش ازهرچیز دیگر‪ ،‬به سبب سیستم «قرض‪++‬ه دهی‬
‫ب‪++‬ا من‪++‬افع مش‪++‬ترک» ش‪++‬هرت دارد‪ .‬این ش‪++‬یوه ای قرض‪++‬ه دهی‪ ،‬س‪++‬نگ بن‪++‬ای سیس‪++‬تم اعتب‪++‬ار کوچ‪++‬ک‬
‫(مایکروکریدت) است که درحال حاضر در‪ 43‬کشوردنیا اجرامی ش‪++‬ود‪ .‬اگرچ‪++‬ه ه‪++‬ر قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده‬
‫باید عضوی ازیک گروه ‪ 5‬نفره باشد‪ ،‬اما الزم نیست که گروه‪ ،‬ضمانت قرضه تعلق گرفت‪++‬ه ب‪++‬ه ت‪++‬ک‬
‫تک اعضا رابرعهده بگ‪++‬یرد‪ .‬مس‪++‬ئولیت ب‪++‬ازپرداخت قرض‪++‬ه‪،‬کامًالبرعه‪++‬ده فردقرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده اس‪++‬ت‪،‬‬
‫درحالیکه گروه ناظراست تاهرعضو به شیوه ای متعهدانه عمل کرده وهیچ عضوی درب‪++‬از پ‪++‬رداخت‬
‫دیون فرد بدهکارنیستند‪ .‬البته درعمل‪ ،‬اعضا غالبًا درجمع آوری پول برای پرداخت بدهی ه‪++‬ای ف‪++‬رد‬
‫مقروض مشارکت می کنند و بعدها‪ ،‬پول خودرا ازوی باز پس می گیرند‪ .‬گ‪++‬رامین ب‪++‬ا اتخ‪++‬اذ سیاس‪++‬ت‬
‫عدم اعطای اعتبار مجدد به گروهی که یکی ازاعضای آن بدهکاراست‪ ،‬این رفتارراتس‪++‬هیل وت‪++‬رویج‬
‫کرده است‪.‬‬
‫بانک هم چنین ارزش های ویژه ای درقالب یک مرام نامه ت‪++‬رویج می کن‪++‬د درهری‪++‬ک از ش‪++‬عبه‬
‫های بانک‪ ،‬مراجعین این مرام نام‪++‬ه رامی خوانن‪++‬د و ب‪++‬ه تبعیت ازآن‪ ،‬متعه‪++‬د می ش‪++‬وند‪ .‬درنتیج‪++‬ه این‬

‫‪1‬‬
‫(فصلنامه تازه های اقتصاد‪ ،‬بهار ‪ ،1391‬شماره ‪ 135‬ص ‪) 96‬‬
‫)‪(26‬‬
‫مرام نامه‪ ،‬قرضه گیرندگان گرامین به اتخاذ عادات اجتماعی مثبت‪ ،‬ترغیب وتشویق می شوند‪ .‬یکی‬
‫ازاین عادات مثبت‪ ،‬فرستادن بچه ها به مدرسه است‪ .‬گفته می ش‪++‬ود اززم‪++‬ان ص‪++‬دوراین م‪++‬رام نام‪++‬ه‪،‬‬
‫تقریبًا تمامی قرضه گیرن‪+‬دگان فرزن‪+‬دان خودراب‪+‬ه کالس‪+‬های درس می فرس‪+‬تند‪ .‬ش‪+‬کی نیس‪+‬ت ک‪+‬ه این‬
‫اتفاق‪ ،‬خودزمینه ساز تغیرات اجتماعی وسواد آموزی نسل بعدی دربنگالدیش خواهد شد‪.‬‬
‫نکته مهم دیگ‪++‬رآن اس‪++‬ت ک‪++‬ه هیچ گون‪++‬ه ابزارق‪++‬انونی ای بین بان‪++‬ک گ‪++‬رامین وقرض‪++‬ه گیرن‪++‬دگان‬
‫وجودندارد و سیس‪+‬تم تنه‪+‬ا برمبن‪+‬ای «اعتم‪+‬اد» عم‪+‬ل می کن‪+‬د‪ .‬ب‪+‬رای تکمی‪+‬ل قرض‪+‬ه‪ ،‬گ‪+‬رامین قرض‪+‬ه‬
‫گیرندگان راملزم می کند تا مقادراندکی ازپول خودرا (درحسابهای نظیرحساب اظطراری ی‪++‬ا حس‪++‬اب‬
‫گروهی) پس انداز کنند‪ .‬این پس انداز به عنوان بیمه ای دربرابر اتفاقات پیش بینی نشده‪ ،‬ب‪++‬ه ک‪++‬ارمی‬
‫رود‪ .‬گ‪++‬رامین م‪++‬دعی اس‪++‬ت‪ ،‬بیش ازنیمی قرض‪++‬ه گیرن‪++‬دگان این بان‪++‬ک دربنگالدیش (نزدی‪++‬ک ب‪++‬ه‬
‫‪50‬ملیون نفر) به لطف قرضه های دریافتی‪،‬ازفقرجدی نجات یافته ان‪++‬د‪ .‬ان‪++‬دازه گ‪++‬یری اس‪++‬تانداردهای‬
‫نظیر‪ :‬حض‪+‬ورتمامی فرزن‪+‬دان درس‪+‬ن تحص‪+‬یل‪ ،‬درم‪+‬دارس ‪ /‬س‪+‬ه وع‪+‬ده غ‪+‬ذایی ب‪+‬رای هم‪+‬ه اعض‪+‬ای‬
‫خانوار‪ /‬یک سرویس بهداشتی ‪ /‬یک خانه مسقف ‪ /‬آب شرب سالم ‪ /‬وتوانایی باز پ‪++‬رداخت ‪ 300‬تاک‪++‬ا‬
‫(درحدود‪ 4‬دالر) درهفته شاهد براین مدعاست‪ .‬قرضه گیرنده می رون‪++‬د وخ‪++‬دمات ب‪++‬انکی را ب‪++‬ه آن‪++‬ان‬
‫عرضه می دارند‪ .‬بازپرداخت قرضه های گرامین نیز بسیارساده است چراکه مبلغ قرضه ب‪++‬ه اقس‪++‬اط‬
‫کوچک هفتگی‪ ،‬کوچک می شود‪ .‬رهاورداین شیوه تجاری‪ ،‬حجم انب‪++‬وهی از ک‪++‬اربرای بان‪++‬ک اس‪++‬ت؛‬
‫درعوض برای قرضه گیرندگان‪ ،‬راحتی و آرامش بسیاری به همراه دارد‪)1( .‬‬
‫‪ - 2.2.5‬اهداف گرامین بانک‬
‫گرامین بانک دارای اهداف ذیل می باشد‪.‬‬
‫اعطای تسهیالت بانکی گسترده به زنان ومردان بی بضاعت‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫کاهش استثمارافرادمحروم ازسوی قرضه دهندگان‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ایجاد فرصت های خود اشتغالی برای جمعیت کثیری ازافراد بیکاردرروستاهای بنگالدیش‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫وارد کردن افراد محروم‪ ،‬به ویژه زنان خانواده های بسیارفقیر‪ ،‬درچارچوبی سازمانی ک‪++‬ه درآن‬ ‫‪-4‬‬
‫بتوانند خود‪ ،‬مشکالت شان رادرک و مدیریت کنند‪.‬‬
‫‪ - 2.2.6‬میتودولوژی گرامین بانک‬
‫میتودولوژی گرامین بانک‪ ،‬تقریبًا درنقط‪++‬ه مقاب‪++‬ل بانک‪++‬داری مرس‪++‬وم ق‪++‬راردارد‪ .‬بانک‪++‬داری مرس‪++‬وم‪،‬‬
‫براین اصل استواراست که «هرقدرپول بیشتری داشته باشی»‪«،‬بیشتر هم دریافت خ‪++‬واهی ک‪++‬رد»‪.‬ب‪++‬ه‬
‫عبارت دیگراگرپول نداری یا بودجه ات اندک است‪ ،‬چ‪+‬یزی گ‪+‬یرت نخواه‪+‬د آم‪+‬د‪ .‬ب‪+‬ا این تفک‪+‬ر‪ ،‬بیش‬

‫‪1‬‬
‫(‪.‬فصلنامه تازه های اقتصاد‪ ،‬همان منبع‪ ،‬ص ‪) 96‬‬
‫)‪(27‬‬
‫ازنیمی از جمعیت دنی‪++‬ا‪ ،‬ازخ‪++‬دمات م‪++‬الی بان‪++‬ک ه‪++‬ای کن‪++‬ونی‪ ،‬مح‪++‬روم می مانن‪++‬د‪ .‬درمیتودول‪++‬وژی‬
‫گرامین‪ ،‬هیچ ابزارقانونی ای بین قرضه دهنده و قرضه گیرنده وجودندارد‪.‬‬
‫برخالف بانکداری رایج‪ ،‬هیچ شرط و توافقی وجودندارد که به م‪+‬وجب آن‪ ،‬مش‪+‬تری ب‪+‬رای ب‪+‬از‬
‫پرداخت قرضه خود به دادگاه احضارشود‪ .‬دراین میتودولوژی‪ ،‬هیچ گونه مداخله خارجی برای عق‪++‬د‬
‫قرارداد یا گرفتن تعهد‪ ،‬پیش بینی نشده است‪ .‬درصورتیکه قرضه گیرندگان نتوانن‪++‬د درموع‪++‬د مق‪++‬رر‪،‬‬
‫قرضه خودرا باز پرداخت کنند‪ ،‬بانک های کنونی‪ ،‬اق‪++‬داماتی «تن‪++‬بیهی» درپیش می گیرن‪++‬د واینگون‪++‬ه‬
‫قرضه گیرندگان را«بدهکار» می خوانند‪ .‬اما میتودولوژی گرامین ب‪++‬دون آنک‪++‬ه س‪++‬بب ش‪++‬ود این گون‪++‬ه‬
‫افراد دچاراحساس گناه گردند(درواقع هم‪ ،‬مرتکب گناه نشده اند!)‪ ،‬به آنان این امکان را می ده‪++‬د ک‪++‬ه‬
‫زمان بندی پرداخت قرضه راتغ‪++‬یر دهن‪++‬د‪ .‬وق‪++‬تی ی‪++‬ک مش‪++‬تری ب‪++‬ا مش‪++‬کلی مواج‪++‬ه ش‪++‬ود‪ ،‬بان‪++‬ک ه‪++‬ای‬
‫مرسوم‪ ،‬نگران پول خود می شوند وتمام تالش شانرا به کار می گیرند تا پول شان رامثًال با برداشت‬
‫از ضمانت‪ ،‬زنده کنند! بانک گرامین درچنین مواردی‪ ،‬تالش بیشتری می کن‪++‬د ت‪++‬ا ب‪++‬ه قرض‪++‬ه گیرن‪++‬ده‬
‫مش‪++‬کلدار‪ ،‬ی‪++‬اری رس‪++‬انده‪ ،‬وی رادوب‪++‬اره س‪++‬رپا س‪++‬ازد ومش‪++‬کالت اورابرط‪++‬رف کن‪++‬د‪ .‬دربان‪++‬ک ه‪++‬ای‬
‫مرسوم‪ ،‬دریافت بهره به جز درموارد خاص‪ ،‬هرگز متوقف نمی شود‪ .‬به‪++‬ره دری‪++‬افت ازی‪++‬ک قرض‪++‬ه‬
‫بسته به طول مدت باز پرداخت‪ ،‬میتواند تا دو برابر اصل قرضه باشد‪.‬‬
‫در بانک گرامین‪ ،‬مهم نیست که قرضه چه مدت بیدون باز پرداخت باقی مانده است؛ تحت هیچ‬
‫شرایطی‪ ،‬کل بهره‪ ،‬ازمبلغ قرضه تجاوز نمی کند‪ .‬پس ازآن که بهره دری‪++‬افتی براب‪++‬ر مبل‪++‬غ پای‪++‬ه ش‪++‬د‪،‬‬
‫هیچ گونه بهره دیگری دری‪++‬افت نمی ش‪++‬ود‪ .‬ب‪++‬رای بان‪++‬ک ه‪++‬ای مرس‪++‬وم اهمی‪++‬تی ن‪++‬دارد ک‪++‬ه چ‪++‬ه برس‪++‬ر‬
‫خانواده های قرضه گیرندگان می آید‪ .‬اما سیس‪++‬تم گ‪++‬رامین‪ ،‬توج‪++‬ه زی‪++‬ادی ب‪++‬ه پ‪++‬ایش آم‪++‬وزش کودک‪++‬ان‬
‫(معموًال ب‪++‬ا اعط‪++‬ای قرض‪++‬ه ه‪++‬ای تحص‪++‬یلی ودانش آم‪++‬وزی)‪ ،‬مس‪++‬کن‪ ،‬بهداش‪++‬ت‪ ،‬دس‪++‬ت رس‪++‬ی ب‪++‬ه آب‬
‫آشامیدنی سالم وتوانایی آنها درمواجهه با بالیا وشرایط اظطراری‪ ،‬معطوف می دارد‪.‬‬
‫گرامین به دریافت کنندگان قرضه کمک میکند تاحساب بازنشستگی مس‪++‬تقلی ب‪++‬رای خ‪++‬ود افتت‪++‬اح‬
‫کنند یا از سایر روش های پس انداز‪ ،‬بهره ببرند‪ ،‬بهره قرضه دربانک های مرسوم‪ ،‬هرسه م‪+‬اه ی‪+‬ک‬
‫بار ترکیب می شود درحالیکه تمامی بهره ها دربانک‪++‬داری گ‪++‬رامین‪ ،‬به‪++‬ره س‪++‬اده ( ‪ ) simple‬اس‪++‬ت‪.‬‬
‫درصورت مرگ قرضه گیرنده‪ ،‬سیستم گرامین خانواده متوفی راب‪++‬ه بازگردان‪++‬دن قرض‪++‬ه‪ ،‬مل‪++‬زم نمی‬
‫کند‪ .‬دراین گونه موارد یک برنامه بیمه گذاری وجود دارد که بازگشت ک‪++‬ل مبل‪++‬غ هم‪++‬راه ب‪++‬ا به‪++‬ره آن‬
‫را‪ ،‬تضمین می کند‪ .‬هیچ گونه ب‪+‬دهی ای ب‪+‬ه خ‪+‬انواده منتق‪+‬ل نمی ش‪+‬ود‪ .‬دربان‪+‬ک گ‪+‬رامین‪ ،‬ح‪+‬تی ی‪+‬ک‬
‫متکدی هم جدی گرفته می شود‪ .‬متکدیان‪ ،‬تحت پوشش برنامه ای ق‪++‬رارمی گیرن‪+‬د ک‪+‬ه ب‪+‬رای ت‪+‬رغیب‬
‫آنان به پیوستن به برنامه بانک‪ ،‬طراحی شده است‪ .‬بانک برای متکدیان شرح می دهد که چگونه می‬
‫توانن‪++‬د ب‪++‬ا رفتن ازمک‪++‬انی ب‪++‬ه مک‪++‬انی دیگری‪++‬ا هنگ‪++‬امی ک‪++‬ه درج‪++‬ای ث‪++‬ابتی تک‪++‬دی می کنن‪++‬د‪ ،‬کس‪++‬ب‬
‫)‪(28‬‬
‫وکارکوچکی راه اندازی کنند‪ .‬ایده گ‪+‬رامین آن اس‪+‬ت ک‪+‬ه بای‪+‬د متک‪+‬دیان را ب‪+‬ه ج‪+‬ای ادام‪+‬ه تک‪+‬دی‪ ،‬ب‪+‬ه‬
‫زندگی آبرومندانه تشویق کرد‪ .‬بدون شک چنین برنامه ای نمی تواند دربانکداری رایج‪ ،‬جایی داش‪++‬ته‬
‫باشد‪ .‬دربانک گرامین‪ ،‬افراد بی بضاعت «بن سای»(‪ )1‬انسانی ب‪++‬ه ش‪++‬مارمی آین‪++‬د‪ .‬اگردان‪++‬ه ی‪++‬ک گی‪++‬اه‬
‫عظیم الجثه دریک گلدان کاشته شود‪ ،‬درختی که می روید‪ ،‬نس‪++‬خه مینی‪++‬اتوری درخت اص‪++‬لی اس‪++‬ت و‬
‫این اتفاق‪ ،‬تقصیردانه نیست چراکه دانه هیچ نقص‪++‬ی ن‪++‬دارد‪ .‬تنه‪++‬ا ب‪++‬دین خاطراس‪++‬ت ک‪++‬ه دان‪++‬ه ازمحی‪++‬ط‬
‫اصلی خ‪++‬ود ب‪++‬رای رویش‪ ،‬دورنگ‪++‬ه داش‪++‬ته ش‪++‬ده اس‪++‬ت‪ .‬تالش گ‪++‬رامین این اس‪++‬ت ک‪++‬ه محروم‪++‬ان را از‬
‫«گلدان» به خاک واقعی جامعه منتقل کند‪ .‬اگرموفق به انجام این کارش‪++‬ویم‪ ،‬هیچ «بن س‪++‬ای» انس‪++‬انی‬
‫درجهان وجود نخواهد داشت و به جهانی «خالی ازفقر» دست خواهیم یافت‪)2( .‬‬
‫‪ - 2.2.7‬خصوصیات قرضه های گرامین بانک درمقابل ریسک‬
‫سوال اینکه بانک گرامین به افراد بی سوادیکه وثیقه بانکی‪ ،‬ضامن ونیز دیگر وی‪++‬ژه گی ه‪++‬ای الزم‬
‫رابرای گرفتن قرضه ندارند‪ ،‬چگونه قرضه میدهند؟ طبیعتًا باید ریس‪++‬ک ع‪+‬دم پ‪++‬رداخت اقس‪++‬اط چ‪++‬نین‬
‫قرضه ه‪++‬ایی‪ ،‬ب‪++‬ه نح‪++‬وی مناس‪++‬بی م‪++‬دیریت ش‪++‬ود‪ .‬چهارخصوص‪++‬یت ب‪++‬ارز درمواجه‪++‬ه ب‪++‬ا این ریس‪++‬ک‬
‫درگرامین بانک‪ ،‬عبارت اند از‪ :‬قرض دادن پول به گروه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک ب‪+‬ه ج‪+‬ای اف‪++‬راد‪ ،‬هدفگ‪+‬ذاری‬
‫برای پرداخت بخش عمده قرضه ها به زن‪+‬ان‪ ،‬پیش‪+‬نهاد اعط‪+‬ای قرض‪+‬ه درس‪+‬طوع مختل‪+‬ف و پیش‪+‬نهاد‬
‫نرخ بهره ای باالتر از نرخ بهره رایج‪.‬‬
‫‪ -1‬قرض دادن به گ‪UU‬روه‪ ،‬ب‪UU‬ه ج‪UU‬ای ف‪UU‬رد‪ :‬يک خصوص‪++‬يت رايج در بس‪++‬ياری از برنام‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫پرداخت قرضه های کوچک‪ ،‬اعطای قرضه تنها به گروه های کوچک مردم و نه به افراد اس‪++‬ت‪ .‬در‬
‫گرامين بانک‪ ،‬قرضه ها فقط به گروه ه‪+‬ای متش‪+‬کل از ده الی بيس‪+‬ت عض‪+‬و پ‪+‬رداخت می ش‪+‬ود و در‬
‫نتيجه کل گروه طرف حساب بانک به حس‪++‬اب می آيد‪ .‬ه‪++‬ر عض‪++‬و از اين گ‪++‬روه ه‪++‬ا ک‪++‬ه مع‪++‬وًال ش‪++‬غل‬
‫مشابهی (مانند کشت غالت‪ ،‬توليد صنايع دستی يا نظاير آنرا) انج‪++‬ام میدهن‪++‬د‪ ،‬ط‪++‬رح تج‪++‬اری و ش‪++‬يوه‬
‫کسب و کار خاص خودش را دارد‪ ،‬ولی اگر يک يا تعداد بيشتری از اين افراد در بازپرداخت اقساط‬
‫قرضه قصور کنند‪ ،‬تعهد جمعی به عنوان ضامن برای بانک عمل می کند‪ .‬ت‪++‬ا آنج‪++‬ايی ک‪++‬ه ح‪++‬تی اگ‪++‬ر‬
‫پروژه يک فرد شکست بخورد و برخی ازقرض گيرندگان قادر به بازپرداخت نباشند‪ ،‬هنوز امک‪++‬ان‬
‫دارد ک‪++‬ل گ‪++‬روه‪ ،‬ب‪++‬دهی را م‪++‬ديريت کن‪++‬د‪ .‬از ديدگاه اقتص‪++‬ادی ن‪++‬يز اين روش بان‪++‬ک را از تحت نظ‪++‬ر‬
‫گرفتن جداگانه تک تک قرض گيرندگان بی نياز می کند؛ چرا ک‪+‬ه خ‪+‬ود اعض‪++‬ای گ‪+‬روه‪ ،‬يک‪+‬ديگر را‬
‫تحت نظر می گيرند و برای اين کار انگيزه الزم را دارند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫()‪.Bonsai‬بن سای درختی است که با روش مخصوصی به تدریج برای گلدان مناسب شده است ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫( ‪.‬فصل نامه تازه های اقتصاد‪ ،‬همان منبع‪ ،‬ص ‪) 97‬‬
‫)‪(29‬‬
‫یک مزیت روشن برای قرضه دادن به «یک گروه» به جای «یک فرد»‪ ،‬این است که موجب ایج‪++‬اد‬
‫یک میکانیزم حمایتی می شود‪ .‬به عب‪+‬ارت دیگ‪+‬ر اعض‪+‬ای گ‪+‬روه تش‪+‬ویق می ش‪+‬وندکه پی درپی ب‪+‬اهم‬
‫مالقات داشته و برای حل مشکالت کسب وکارهای شان به یک دیگر کمک کنن‪++‬د‪ .‬ب‪++‬رای کارآفرین‪++‬ان‬
‫کوچک وخرده پای روستایی‪ ،‬این مساله می تواند یک مزیت بزرگ باش‪++‬د‪ .‬از دی‪++‬دگاه گ‪++‬رامین بان‪++‬ک‬
‫هم مشاهده شده که اگر قرضه به گروه های کوچک داده شود‪ ،‬احساس مسئولیت دربرابرقرض‪++‬ه ه‪++‬ا‪،‬‬
‫نظم پرداخت اقساط قرضه هارابه شدت افزایش می دهد‪ .‬البته ممکن اس‪+‬ت ب‪+‬رخی اف‪+‬راد درنگ‪+‬اه اول‬
‫این گونه تحلیل کنند که پرداخت قرضه گروهی‪ ،‬منجر به مشکل عمل جمعی میشود‪.‬‬
‫به عبارت دیگر قرضه دادن به گروه می تواند باعث ش‪+‬ود هرعض‪+‬و گ‪+‬روه روی ب‪+‬از پ‪+‬رداخت‬
‫دیگ‪++‬ران حس‪++‬اب کن‪++‬د و خ‪++‬ودش چن‪++‬دان ج‪++‬دی ب‪++‬ه دنب‪++‬ال ب‪++‬از پ‪++‬رداخت قرض‪++‬ه نباش‪++‬د‪ .‬ب‪++‬ا این وج‪++‬ود‪،‬‬
‫چرادرعمل‪ ،‬نظم بسیار باالیی درب‪+‬از پ‪+‬رداخت منظم اقس‪+‬اط قرض‪+‬ه ه‪+‬ای پرداخ‪+‬تی ازس‪+‬وی گ‪+‬رامین‬
‫بانک وجود دارد؟ درپاسخ به این پرس‪++‬ش‪ ،‬تی‪++‬وری اتح‪++‬اد اجتم‪++‬اعی پیش‪++‬نها می کن‪++‬د ک‪++‬ه همک‪++‬اری از‬
‫شناختن و تعهد به خود گروه حاصل می شود این درحالی اس‪++‬ت ک‪++‬ه تحقیق‪+‬ات دیگ‪++‬ر پیش‪++‬نهاد می کن‪++‬د‬
‫همکاری از ارتباطات داخلی گسترش یافته اعضای گروه و تعهدات متقابل میان آها حاصل می شود‪.‬‬
‫اعضا قابلیت اعتمادشان را به یک دیگ‪+‬ر درط‪+‬ول زم‪+‬ان اثب‪+‬ات می کنن‪+‬د و همین مس‪+‬اله ب‪+‬ه اعض‪++‬ای‬
‫گروه امکان می دهد درمقابل سود همه اعضا متعهد باشند ک‪+‬ه در واق‪++‬ع ی‪+‬ک ن‪+‬یروی متعه‪+‬د کنن‪+‬ده از‬
‫جانب خود اعضا به حساب می آید‪ .‬درواقع مطالعات نشان داده ک‪++‬ه وق‪++‬تی اعض‪++‬ای گ‪++‬روه یک‪++‬دیگررا‬
‫نمی شناسند یا آشنایی کمی دارند‪ ،‬باز پرداخت قرضه ها به‪++‬تر ص‪++‬ورت می گ‪++‬یرد تازم‪++‬انی ک‪++‬ه خ‪++‬ود‬
‫اعضا با یکدیگرگروهی را تشکیل می دهند یا گروه ها ازمیان اعضای کلیسا یا افراد خانواده انتخاب‬
‫می شوند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬وجود روابط اجتماعی نزدیک بین اعض‪++‬ای گ‪++‬روه‪،‬اگرب‪++‬ه س‪++‬مت بخش‪++‬ش‬
‫فرد مقصر (فردکه اقساط قرضه خودرادرزمان مقررآماده نک‪++‬رده)پیش رود‪ ،‬می توان‪++‬د ع‪++‬املی منفی‬
‫باش‪++‬د‪ .‬عالوه برم‪++‬وارد ف‪++‬وق ب‪++‬از پ‪++‬رداخت قرض‪++‬ه ب‪++‬ه وی‪++‬ژگی ه‪++‬ای خ‪++‬ود گ‪++‬روه ن‪++‬یز وابس‪++‬ته اس‪++‬ت‪.‬‬
‫اگرسرمایه اجتماعی درگروه زیاد بوده وبه نظرات و ارزش های مشترک توجه بیش‪++‬تری نش‪++‬ان داده‬
‫شود ونیز اعتماد متقابل بین اعضا وجودداشته باشد‪ ،‬آنگاه نظم باز پرداخت اقس‪++‬اط قرض‪++‬ه ن‪++‬یز به‪++‬تر‬
‫است‪ .‬بنابراین پرداخت قرضه به گروه های متش‪++‬کل از اعض‪++‬ای مش‪++‬ابه (ازنظرش‪++‬غل‪،‬س‪++‬ن ‪،‬جنس‪++‬یت‬
‫و‪ )...‬میکانیزمی برای عمل کرد بهترو نظم قابل اعتماد تر درب‪+‬از پ‪+‬رداخت اقس‪+‬اط قرض‪+‬ه ایج‪+‬اد می‬
‫کنند‪.‬‬
‫به عنوان نتیجه میتوان گفت ک‪+‬ه ب‪+‬از پ‪+‬رداخت ی‪+‬ک قرض‪+‬ه ب‪+‬ه ی‪+‬ک گ‪+‬روه چن‪+‬د نف‪+‬ره از ق‪+‬رض‬
‫گیرندگان و مسئولیت تک تک اعضای گروه دربرابر باز پ‪++‬رداخت منظم اقس‪++‬اط‪ ،‬س‪++‬رمایه اجتم‪++‬اعی‬
‫خود این گروه ها به عنوان منبع جمعی وثیقه عمل می کنند‪.‬‬
‫)‪(30‬‬
‫‪ - 2‬هدف گیری زنان درپرداخت قرضه‪ :‬ی‪++‬ک جنب‪++‬ه رایج و موف‪++‬ق م‪++‬دل م‪++‬الی گ‪++‬رامین بان‪++‬ک‪،‬‬
‫قرضه دادن به زنان است‪ .‬تجربه کشورهای مختلف جهان نشان می دهد که زنان‪ ،‬ب‪++‬ه ط‪++‬ور متوس‪++‬ط‬
‫درباز پرداخت قرضه های شان صادق تر و متعهد تر ازمردان عمل میکنند‪ .‬اما این مساله‪ ،‬تنها دلیل‬
‫گرامین بانک برای هدف گیری زنان نیست‪.‬‬
‫مساله مهمتر از آن است که زنان بیشتر از مردان متعهد ان‪++‬د ک‪++‬ه قرض‪++‬ه را ب‪++‬رای بهب‪++‬ود کس‪++‬ب‬
‫وکارشان مصرف کنند‪ .‬تجربه نشان داده است که دربسیاری از موارد‪ ،‬مردان خانوارهای فقیرتمایل‬
‫دارند بخشی ازقرض‪++‬ه دری‪++‬افتی را ب‪++‬رای خ‪++‬ود خ‪++‬رج کنن‪++‬د‪ .‬درحالیک‪++‬ه زن‪++‬ان‪ ،‬ب‪++‬ه طوراوس‪++‬ط تم‪++‬ایلی‬
‫بیشتری برای اختصاص هزینه به منظوربهبود استانداردهای زندگی خانواده وبچ‪++‬ه ه‪++‬ای ش‪++‬ان ون‪++‬یز‬
‫اف‪+‬زایش اختص‪+‬اص درآم‪+‬د ه‪+‬ا ب‪+‬رای تحص‪+‬یل و س‪+‬المت فرزن‪+‬دان دارن‪+‬د‪ .‬ازآنجایک‪+‬ه درص‪+‬د زی‪+‬ادی‬
‫ازفقیران جهان کودکان هستند‪ ،‬اگر به مادران و پرستار های آنها کمک شود‪ ،‬نیاز ه‪++‬ای این کودک‪++‬ان‬
‫نیز بهتر برآورده می شود‪ .‬عالوه براین‪ ،‬اعطای قرضه به زنان درکش‪++‬ورهای جه‪++‬ان س‪++‬وم ج‪++‬وامعی‬
‫ک‪++‬ه زن‪++‬ان ازحق‪++‬وق مس‪++‬اوی ب‪++‬ا م‪++‬ردان برخوردارنیس‪++‬تند‪ ،‬ب‪++‬ه تغیرت‪++‬دریجی سلس‪++‬له م‪++‬راتب موج‪++‬ود‬
‫درراستای بهبود عدالت جنسیتی وقدرتمند ترشدن زنان کمک میکند‪.‬‬
‫‪ - 3‬قرضه های که مرحله ب‪U‬ه مرحل‪U‬ه اف‪U‬زایش می یابن‪U‬د‪ :‬روش معم‪++‬ول دیگ‪++‬ری ک‪++‬ه توس‪++‬ط‬
‫گرامین بانک به کارگرفته می شود‪ ،‬سیاست قرضه های مرحل‪++‬ه ای اس‪++‬ت‪ .‬ب‪++‬ه عب‪++‬ارت دیگ‪++‬ر تم‪++‬امی‬
‫قرض گیرندگان باید به قرضه های کوچک شروع کنند و با باز پرداخت منظم اقساط این قرضه ه‪++‬ا‪،‬‬
‫شایسته گرفتن قرضه هایی با مبالغ بیشتر شوند‪ .‬اعتبار فرد تنها تازمانی معتبر است که تمامی دیگ‪++‬ر‬
‫اعضا گروه هم اقساط قرضه خودرا منظم باز پرداخت کنند‪ .‬این سیاست کم‪++‬ک می کن‪++‬د ک‪++‬ه ظ‪++‬رفیت‬
‫باز پرداخت هرفرد ازطریق تجارت موفق قبلی او اندازه گیری شود‪ .‬به طورس‪++‬نتی س‪++‬نجش اعتب‪++‬ار‪،‬‬
‫شامل اندازه گیری مسئولیت پذیری وثبات است ودرروش قرضه ه‪+‬ای مرحل‪+‬ه ای ن‪+‬یزازهمین فلس‪+‬فه‬
‫برای سنجش اعتبار استفاده می شود‪ .‬به عبارت دیگ‪++‬ر ب‪++‬ا این روش قرض‪++‬ه دهی‪ ،‬متقاض‪++‬یان قرض‪++‬ه‬
‫درغیاب سابقه اعتبار‪ ،‬می توانند پیش‪++‬ینه اعتب‪++‬اری ب‪++‬رای خ‪++‬ود ایج‪++‬اد کنن‪++‬د‪ .‬این نظم و ت‪++‬رتیب درب‪++‬از‬
‫پرداخت قرضه ها‪ ،‬انگیزه و مشوقی برای قرض گیرندگان است ت‪++‬ا بتوانن‪++‬د درآین‪++‬ده از قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫بزرگتری استفاده کنند‪.‬‬
‫متداول است که متقاضیان قرضه‪ ،‬چندین بار ازگرامین بانک قرضه های با مبالغ بس‪++‬یار پ‪++‬ایین‬
‫دریافت می کنند تا بتوانند سابقه اعتباری خوبی برای خود ایجاد نموده و بواسطه این سابقه اعتب‪++‬اری‬
‫خوب‪ ،‬بتوانند قرضه های با مبالغ بیشتر و برای دوره های طوالنی تر دریافت کنند‪.‬‬
‫‪ - 4‬نرخ بهره باال‪ :‬ازآنجایکه هزینه های م‪+‬دیریتی قرض‪++‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک باالس‪+‬ت‪ ،‬س‪+‬ازمان ه‪+‬ای‬
‫مانند گرامین بانک برای بقای خود یا بای‪+‬د کم‪+‬ک هزین‪+‬ه دری‪+‬افت کنن‪+‬د وی‪+‬ا ن‪+‬رخ به‪+‬ره ب‪+‬االیی داش‪+‬ته‬
‫)‪(31‬‬
‫باشند‪ .‬درابتدا این امر مغایر با هدف این گونه سازمان ها درمبارزه با فقر به نظ‪++‬ر می آی‪++‬د‪ ،‬ام‪++‬ا بای‪++‬د‬
‫تاکید شود که نرخ بهره ساالنه حدودًا ‪ 20‬درصدی مربوط ب‪++‬ه قرض‪++‬ه ه‪++‬ای گ‪++‬رامین بان‪++‬ک‪ ،‬ب‪++‬ه نظ‪++‬ر‬
‫بس‪++‬یار زی‪++‬اد می آی‪++‬د درحالیک‪++‬ه درمقایس‪++‬ه ب‪++‬ا روش ه‪++‬ای م‪++‬وازی موج‪++‬ود ک‪++‬امًال پ‪++‬ایین هس‪++‬تند‪ .‬یع‪++‬نی‬
‫درمقایسه با نرخ بهره ای که بهره خواران محلی درخواست می کنند‪ ،‬بسیار مناسب تر است و دقیق‪ً++‬ا‬
‫به همین دلیل است که انبوه روستا نشینان بنگالدیشی مایلند ازگرامین بانک قرضه دریافت کنند‪.‬‬
‫بانک گرامین نرخ بهره معادل ساالنه ‪ 20‬درصد رادرنظر گرفته است‪ .‬درگذشته‪ ،‬ب‪++‬رای اینک‪++‬ه‬
‫نرخ بهره قرضه ها پائین تر بمان‪++‬د(ب‪++‬رای س‪++‬الها ن‪++‬رخ به‪++‬ره پ‪++‬ائین ت‪++‬ر از س‪++‬طح پوش‪++‬ش هزین‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫گرامین بانک بود)‪ ،‬این موسسه مجبورشد ازکمک های مالی خیرین اس‪++‬تفاده کن‪++‬د‪ .‬ب‪++‬ه هرح‪++‬ال بان‪++‬ک‬
‫گرامین یک نمونه موفق است ک‪++‬ه ازس‪++‬ال ‪ 1998‬توانس‪++‬ته اس‪++‬ت ب‪++‬ا اف‪++‬زایش ن‪++‬رخ به‪++‬ره قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫پرداختی خود‪ ،‬نیاز به استفاده ازکم‪+‬ک ه‪+‬ای م‪+‬الی بالع‪+‬وض را از بین ب‪+‬برد‪ .‬طبیعت‪ً+‬ا ن‪+‬رخ به‪+‬ره ب‪+‬ه‬
‫متغیر های بسیاری وابسته است اما نکته مهم این است که نهادهای مالی مش‪++‬ابه گ‪++‬رامین بان‪++‬ک‪ ،‬بای‪++‬د‬
‫ازمنظر اقتصادی دوام بیاورند وبرای رسیدن به این پایداری اقتصادی‪ ،‬عالوه برایجاد بسترهای ب‪++‬ه‬
‫منظورتضمین باز پرداخت منظم اقساط قرضه ها‪ ،‬الزم بود که نرخ بهره دریافتی هم نسبتًا باال( ولی‬
‫درعین حال به شدت پائین تر ازنرخ بهره رایج بهره خواران محلی) درنظر گرفته شود‪)1( .‬‬
‫‪ - 2.2.8‬قرضه های کوچک چیست ؟‬
‫قرضه های کوچک به قرضه های گفته می شود که باعث فراهم آوری خدمات م‪++‬الی دوام دار ب‪++‬رای‬
‫کاسبین یا مردم که دارای عاید کم مالی میباشند ودست رسی به خدمات بانک های تج‪++‬ارتی ران‪++‬دارد‪.‬‬
‫یک موسسه قرضه های کوچک عبارت از یک نهادی است که خدمات مالی راب‪++‬رای اف‪++‬راد کم عای‪++‬د‬
‫عرضه می کند‪.‬‬
‫‪ - 2.2.9‬اهمیت قرضه های کوچک‬
‫برای مثال کشاورز خرده‌پایی را در نظر بگیرید که پس‌ان‪++‬داز ن‪++‬اچیزی دارد و چن‪++‬د م‪++‬اه هم ت‪++‬ا زم‪++‬ان‬
‫برداشت محصولش باقی مانده است‪ .‬اکن‪++‬ون اگ‪++‬ر محص‪++‬ول این کش‪++‬اورز دچ‪++‬ار آفت ش‪++‬ده و ب‪++‬ه ط‪++‬ور‬
‫فوری به سم نیاز داشته باشد یا به طور ناگهانی هزینه درمانی س‪+‬نگینی ب‪+‬ه یکی از اعض‪+‬ای خ‪+‬انواده‬
‫ک ه‪++‬ا هم ب‪++‬ه دلی‪++‬ل فق‪++‬دان وثیق‪++‬ه و ن‪++‬یز فق‪++‬دان ض‪++‬امن ب‪++‬انکی (کارمن‪++‬د دولت) از‬
‫او تحمیل شود و ب‪++‬ان ‌‬
‫پرداخت قرضه به این فرد خودداری کنند‪ ،‬خطر نابودی همه محصول او (یا مرگ یکی از اعض‪++‬ای‬
‫خانواده‌اش) وجود دارد‪.‬‬
‫در چنین شرایطی‪ ،‬رویه رایج آن است که کشاورز مذکور به رباخواران محلی مراجع‪++‬ه نم‪++‬وده‬
‫و با نرخ بهره بسیار سنگینی از آنها قرضه می‌گیرد؛ یا مجب‪++‬ور می‌ش‪++‬ود محص‪++‬ول خ‪++‬ود را در ازای‬
‫‪1‬‬
‫(‪.‬اولین بانک اختصاصی فقرا‪ ،‬همان منبع ص ‪) 2‬‬
‫)‪(32‬‬
‫دریافت پول بسیار ناچیزی‪ ،‬پیش فروش کند‪ .‬فقیرترین م‪++‬ردم دنی‪++‬ا‪ ،‬اغلب ب‪++‬ا مش‪++‬کالت زی‪++‬ادی ب‪++‬رای‬
‫دسترسی به انواع خدمات مالی مواجه هستند؛ ازدریافت قرضه‌های کوتاه‌م‪++‬دت و بلندم‪++‬دت گرفت‪++‬ه ت‪++‬ا‬
‫امکانات مربوط به دریافت و پرداخت س‪++‬ریع پ‪++‬ول و نظ‪++‬ایر آن‪ .‬ب ‌ه رغم پیش‪++‬رفت‌ه‪++‬ای گس‪++‬ترده ده‪++‬ه‬
‫‌های اخیر در زمینه افزایش تنوع‪ ،‬کاهش قیمت و ارتقای کیفیت خ‪++‬دمات م‪++‬الی‪ ،‬همچن‪++‬ان در بس‪++‬یاری‬
‫از مناطق فقیرنشین امکان دسترسی به ابتدایی‌ترین خدمات م‪+‬الی وج‪+‬ود ن‪+‬دارد‪ .‬ب‪+‬ه این ت‪+‬رتیب ش‪+‬اهد‬
‫ایجاد چرخه بازخورد منفی غم‌انگیزی هستیم‪ :‬هر چه افراد فق‪++‬یرتر باش‪++‬ند‪ ،‬ش‪++‬انس دسترس‪++‬ی آنه‪++‬ا ب‪++‬ه‬
‫خدمات مالی کاهش می‌یابد و هر چه شانس دسترسی به خدمات مالی ک‪++‬اهش یاب‪++‬د‪ ،‬فق‪++‬را آس‪++‬یب‌پذیری‬
‫بیشتری در برابر فقر خواهند داشت‪.‬‬
‫بالطبع یکی از پایه‌ای‌ترین خدمات مالی‪ ،‬قرض ‌ه های کوتاه و بلند مدت است‪ .‬مهم‌ترین موانعی‬
‫ک ها از پرداخت قرضه به فقرا دوری کنند‪ ،‬ب‪+‬ه طورخالص‪+‬ه ش‪+‬امل این م‪+‬وارد‬
‫که باعث می‌شود بان ‌‬
‫اس‪++‬ت‪ :‬اغلب فق‪++‬را دارایی‌ه‪++‬ای ب‪++‬ادوامی‌ندارن‪++‬د ک‪++‬ه بت‪++‬وان از آنه‪++‬ا ب‪++‬ه عن‪++‬وان وثیق‪++‬ه ب‪++‬رای تض‪++‬مین‬
‫بازپرداخت قرضه استفاده نم‪+‬ود؛ اک‪+‬ثریت فق‪+‬را س‪+‬وابق دری‪+‬افت و پ‪+‬رداخت منظمی‌ندارن‪+‬د ت‪+‬ا بان‪+‬ک‬
‫بتواند بر مبنای آن از میزان توانایی آنها برای بازپرداخت قرضه اطالع یابد؛ بخش قاب‪++‬ل ت‪++‬وجهی از‬
‫فقرا در مناطق دورافتاده و روستاهایی زندگی می‌کنند که شعب بان‪++‬ک‌ه‪++‬ای رس‪++‬می‌در ن‪++‬زدیکی آنه‪++‬ا‬
‫وجود ندارد؛ بسیاری از فقرا سواد کافی برای خوان‪++‬دن و نوش‪++‬تن ندارن‪++‬د و ب‪++‬ه این ت‪++‬رتیب نمی‌توانن‪++‬د‬
‫ک ه‪++‬ا نمی‌توانن‪++‬د ب‪++‬ه‬
‫اسناد ب‪++‬انکی رامطالع‪++‬ه وامض‪++‬اکنند وح‪++‬تی در ص‪++‬ورت امض‪++‬ای این اس‪++‬ناد‪ ،‬ب‪++‬ان ‌‬
‫توانایی افراد کم‌سواد در تنظیم مناسب دخ‪++‬ل و خ‪++‬رج (ب‪++‬ه منظ‪++‬ور ایج‪++‬اد توان‪++‬ایی ب‪++‬رای ب‪++‬ازپرداخت‬
‫اقساط قرضه) اعتماد نمایند‪.‬‬
‫در مورد زنان فقیر‪ ،‬غالبًا اوضاع دسترسی به خدمات م‪++‬الی‪ ،‬از این هم ب‪++‬دتر اس‪++‬ت؛ زی‪++‬را در‬
‫بسیاری از جوامع سنتی‪ ،‬پرداخت قرضه به زنان بسیار سخت‌ تر از مردان بوده و در عین‌حال زنان‬
‫به مراتب سخت‌ تر از م‪+‬ردان می‌توانن‪+‬د م‪+‬وقعیت‌ ه‪+‬ای ش‪+‬غلی دائمی‌ را ب‪+‬ه دس‪+‬ت آورن‪+‬د و در نتیج‪+‬ه‬
‫ک ه‪++‬ا ب‪++‬ه س‪++‬ختی حاض‪++‬ر می‌ ش‪++‬وند‬
‫درآمد آنان نوسانات شدید تری خواهد داش‪++‬ت‪ .‬ب‪++‬ه این ت‪++‬رتیب ب‪++‬ان ‌‬
‫قرضه‌های خود را به زنانی اختصاص دهند که هم کم‌ درآمد و فقیر هستند و هم درآمد آنها نوسانات‬
‫زیادی دارد‪ .‬عالوه بر همه اینها‪ ،‬باید توجه کنیم که امور جانبی مربوط به هر قرضه ب‪++‬انکی (اعم از‬
‫فرآیند پرداخت قرضه‪ ،‬جمع‌آوری اقساط مربوطه و نیز پیگیری و نظارت ب‪++‬ر پ‪++‬رداخت منظم اقس‪++‬اط‬
‫توسط قرضه‌گیرنده)‪ ،‬هزینه نسبتًا ثابتی دارد ک‪++‬ه کم‪++‬ابیش مس‪++‬تقل از م‪++‬یزان قرض‪++‬ه می‌ باش‪++‬د‪ .‬ب‪++‬رای‬
‫توضیح بیشتر می‌توان این طور گفت که هزینه پرداختی بانک (عمدتًا به عنوان دستمزد کارکن‪++‬ان و‬
‫نیز اجاره مکان شعبه بانک) برای انجام ام‪++‬ور ج‪++‬انبی مرب‪++‬وط ب‪++‬ه ی‪++‬ک قرض‪++‬ه ‪ 100‬دالری‪ ،‬تف‪++‬اوت‬

‫)‪(33‬‬
‫چندانی با هزینه مربوط به یک قرضه ‪ 5000‬دالری ندارد؛ درح‪++‬الی ک‪++‬ه طبیعت‪ً+‬ا ی‪++‬ک قرض‪++‬ه ‪5000‬‬
‫دالری‪ 50 ،‬برابر قرضه ‪ 100‬دالری برای بانک درآمد ایجاد خواهد نمود‪.‬‬
‫ک ها متمایلند که به منظور کنترل هزین ‌ه ه‪++‬ای خ‪++‬ود‪ ،‬پ‪++‬رداخت قرض ‪‌ +‬ه ه‪++‬ای دارای‬
‫در نتیجه بان ‌‬
‫مبالغ بسیار پائین را‪ ،‬تا حد ممکن کاهش دهند‪ .‬با توجه ب‪++‬ه توض‪++‬یحات ف‪++‬وق‪ ،‬بس‪++‬یاری از فق‪+‬را ب‪++‬رای‬
‫تامین قرض ‌ه های کوتاه و بلندم‪+‬دت‪ ،‬راهی ج‪+‬ز متوس‪+‬ل ش‪+‬دن ب‪+‬ه قرض‌دهن‪+‬دگان غیررس‪+‬می‌ندارن‪+‬د؛‬
‫افرادی که معموًال برای قرض ‌ه های پرداختی خود‪ ،‬به‪+‬ره‌ه‪+‬ای بس‪+‬یار هنگف‪+‬تی را مطالب‪+‬ه می‌نماین‪+‬د‪.‬‬
‫بدیهی ا‌ست که ط‪+‬راحی مک‪+‬انیزمی‌ ب‪+‬ه منظ‪+‬ور شکس‪+‬تن این چرخ‪+‬ه معی‪+‬وب‪ ،‬خواه‪+‬د توانس‪+‬ت تح‪+‬ول‬
‫بزرگی در برنام ‌ه های فقرزدایی ایجاد نماید لذا اهمیت قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک دراین جانمای‪++‬ان ش‪++‬ده و‬
‫باید پی برد که این قرضه ها یکی از ممتاز ترین قرضه ها برای مردم بی بضاعت وفقیرکه توان‪++‬ایی‬
‫دریافت قرض رانداشته یا بانکها اعتمادی به پرداخت قرضه برای آنان ندارد می باشدودسترس‪++‬ی ب‪++‬ه‬
‫قرضه بانکی کوچ‪++‬ک‪ ،‬در بس‪++‬یاری از م‪++‬وارد‪ ،‬مس‪++‬اله‌ای بس‪++‬یار حی‪++‬اتی ب‪++‬رای خانواره‪++‬ای کم درآم‪++‬د‬
‫محسوب می‌شود‪.‬‬
‫‪ - 2.2.10‬تاریخچه قرضه های کوچک‬
‫در ابتدا باید بگوییم ایده اصلی اعتباردهی کوچک کشورهای مختل‪++‬ف طی ق‪++‬رون اخ‪++‬یر وج‪++‬ود داش‪++‬ته‬
‫است‪ .‬به ط‪++‬ور مث‪++‬ال جانات‪++‬ان س‪++‬ویفت قرض‪‌ +‬ه ه‪++‬ایی از این دس‪++‬ت را در ق‪++‬رون ‪ 18‬و ‪ 19‬میالدی در‬
‫ایرلند می‌داد؛ و یا در اواسط قرن نوزدهم‪ ،‬لیزان‪++‬در«اس‪++‬پونر» مطل‪++‬بی در‌ب‪++‬اره فوای‪++‬د اعط‪++‬ای قرض‪‌ +‬ه‬
‫ت های کارآفرینی به فقرا به منظور ریشه‌کن کردن فق‪+‬ر نوش‪+‬ته اس‪+‬ت‪ .‬عالوه‬
‫های کوچک برای فعالی ‌‬
‫بر اسپونر‪ ،‬فردریش ویلیام رایفایسن اولین بانک تسهیالتی را برای حمایت از کش‪++‬اورزان روس‪++‬تایی‬
‫در آلمان تاسیس کرد‪ .‬حتی در دهه ‪ 1950‬اختر حام‪+‬دخان ب‪+‬ه توزی‪+‬ع اعتب‪+‬ارات ب‪+‬ه اقش‪+‬ار خ‪+‬اص در‬
‫شرق پاکستان مشغول بود ک‪++‬ه البت‪++‬ه ب‪++‬ه دلی‪++‬ل دخ‪++‬الت بیش از ح‪++‬د دولت پاکس‪++‬تان چن‪++‬دان موف‪++‬ق نب‪++‬ود‪.‬‬
‫قرضه های کوچک برای اولین ب‪++‬ار در ده‪++‬ه ‪ 1970‬ب‪++‬ه حیث برنام‪++‬ه ه‪++‬ای تجرب‪++‬وی در بنگل‪++‬ه دیش‪،‬‬
‫برازیل و چند کشور دیگر با ارائه خدمات مالی برای اشخاص فقیر که به ض‪++‬مانت ب‪++‬انکی دسترس‪++‬ی‬
‫ندارند شروع به فعالیت نمودند‪.‬‬
‫اما منشا اعتباردهی کوچک مدرن را می‌توان در موسسات مالی که در بنگالدش تاسیس ش‪++‬دند‬
‫جستجو کرد‪ .‬در این میان بانک گرامین که توسط محمد یونس در سال‪1983‬تاس‪++‬یس ش‪++‬د‪ ،‬ب‪++‬ه عن‪++‬وان‬
‫اولین موسسه اعتباردهی کوچک شناخته می‌شود‪ .‬این پروژه در شهر کوچکی به نام جبرا (‪)Jobra‬‬
‫و با سرمایه شخصی آغاز شد‪ ،‬به این صورت که قرض ‌ه های کوچک با نرخ به‪++‬ره پ‪++‬ایین در اختی‪++‬ار‬
‫روس‪++‬تاییان فق‪++‬یر ق‪++‬رار می‌گ‪++‬رفت‪ .‬پس از م‪++‬دتی این ش‪++‬یوه قرض ‪‌ +‬ه دهی ب‪++‬ه عن‪++‬وان اب‪++‬زاری رایج در‬
‫راستای توسعه اقتصادی گسترش یافت و صد ها موسسه دیگر در میان کشور‌های جهان سوم ب‪++‬ا این‬
‫)‪(34‬‬
‫هدف ایجاد شد‪ .‬اگرچه بانک گرامین ابتدائًا به عنوان یک نهاد غیرانتفاعی و مس‪+‬تقل از ی‪+‬اران ‌ه ه‪+‬ای‬
‫دولتی شکل گرفت ولی در سال‪ 2002‬به یک شرکت تبدیل شده و به گرامین دو تغییر نام یافت‪.‬‬
‫در اواسط ‪1980‬و‪1990‬برنامه قرضه های کوچک در سرتاسر جهان روی شیوه های اصلی‬
‫و قرارداد های عاقالنه در شریک ساختن فقراء در کارهای مالی پیشرفت نمود‪ .‬قرضه های کوچک‬
‫در سه دهه اخیر در بیشترین ممالک از جمله مؤثرترین و پایدار ت‪++‬رین وس‪++‬یله در مب‪++‬ارزه علی‪++‬ه فق‪++‬ر‬
‫جهانی محسوب گردیده است‪ .‬اما در افغانس‪++‬تان این قرض‪++‬ه ه‪++‬ا از س‪++‬الهای ‪ 2003‬و ‪ 2004‬آغ‪++‬از ب‪++‬ه‬
‫فعالیت نمود‪)1(.‬‬
‫‪ - 2.2.11‬قرضه ها وکمکهای بانک جهانی برای افغانستان‬
‫همکاری بانک جهانی با افغانستان از سال ‪ 1955‬با اعطای یک سلس‪++‬له قرض‪++‬ه ه‪++‬ای بی‪++‬دون ربح در‬
‫ساحات مختلف از جمله معارف‪ ،‬سرکسازی وزراعت آغاز گردید ولی بد بختانه ب‪++‬ا تج‪++‬اوز وته‪++‬اجم‬
‫شوروی به افغانستان در سال ‪ 1979‬فعالیت های بانک جهانی در افغانستان متوق‪++‬ف گردی‪++‬د وبان‪++‬ک‬
‫موصوف دفتر مربوطه خویش را در شهر کابل مسدود کرد و کمکهای خویش را برای افغ‪++‬ان ه‪++‬ا از‬
‫طریق دفتر آن در کشور همسایه یعنی پاکستان ادامه میداد‪ .‬پس از توافقات (بن) وتشکیل اداره موقت‬
‫در افغانستان بانک جهانی فعالیت های خود را در این کشور دوباره آغاز کرد از سال ‪ 2002‬به بع‪++‬د‬
‫بانک جهانی با فقیر ترین مردم افغانستان در رفع ضروریات مهم وجدی شان از طریق فراهم آوری‬
‫زمینه های کاری بازسازی‪ ،‬ساختمان های زیربنائی‪ ،‬معارف‪ ،‬خ‪++‬دمات ص‪++‬حی کم‪++‬ک ک‪++‬رده اس‪++‬ت و‬
‫عالوه بر آن در اصالح دراز مدت سیستم اداری وانکشاف حکومت همکاری داشته ک‪++‬ه تم‪++‬ام قرض‪++‬ه‬
‫ها وکمکهای این بان‪++‬ک متوج‪++‬ه همین س‪++‬احات میباش‪++‬د بان‪++‬ک جه‪++‬انی از آغ‪+‬از کاربازس‪++‬ازی در س‪++‬ال‬
‫‪ 2002‬تمویل ‪ 36‬پروژه بازسازی وانکشافی را به مبل‪++‬غ ‪ 1.56‬ملی‪++‬ارد دال‪++‬ر امریک‪++‬ائی ب‪++‬ه افغانس‪++‬تان‬
‫تعهد کرده است که ازآن جمله ‪ 1‬ملیارد آن کمکهای بالعوض ومتباقی آن قرضه بیدون ربح است‪.‬‬
‫‪ - 2.2.12‬کمک بالعوض بانک جهانی به منظورفراهم آوری قرضه ها ی کوچک‬
‫درافغانستان‬
‫بانک جهانی کمک بالعوضی به ارزش ‪ 30‬میلیون دالر امریکایی راب‪++‬رای توس‪++‬عه عرض‪++‬ه خ‪++‬دمات‬
‫مالی از سوی عرضه کنندگان خدمات قرضه های کوچک (مایکروفایننس) که دررف‪++‬ع نی‪++‬از من‪++‬دی و‬
‫تقاضای مالی عده ی زیاد افغانهای فقیر به خصوص زنان دراک‪++‬ثریت والی‪++‬ات کش‪++‬ورموفق ب‪++‬وده ان‪++‬د‬
‫منظورنموده است‪ ،‬وه‪+‬دف کم‪+‬ک بالع‪+‬وض بان‪+‬ک جه‪+‬انی دوام پ‪+‬روژه قرض‪++‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک ب‪+‬رای‬
‫کاهش فقر ک‪++‬ه از طری‪++‬ق ص‪++‬ندوق بازس‪++‬ازی افغانس‪++‬تان تموی‪++‬ل میگ‪++‬ردد میباش‪++‬د‪ .‬این پ‪++‬روژه ازآغ‪++‬از‬
‫فعالیت آن درسال ‪ ،2003‬پیش رفت های قابل مالحظه ای رابا تدارک وجوه به ارزش ص‪++‬د میلی‪++‬ون‬
‫‪1‬‬
‫( )‪)http://en.wikipedia.org/wiki/Microcredit‬اعتباردهی خرد چیست و چه کاربردی دارد؟ (‬
‫)‪(35‬‬
‫دالر امریکایی که از آن جمله ‪ 69.29‬میلیون آن به شکل قرضه میباشد‪ ،‬مهیا نموده اس‪++‬ت‪ .‬مؤسس‪++‬اتی‬
‫که خدمات قرضه های کوچک را فراهم مینماید‪ ،‬هفتاد درصد مشتریان آنان زنان ب‪++‬وده وم‪++‬یزان ب‪++‬از‬
‫پرداخت قرضه ها ‪ 95‬درصد است پروژه متذکره توانسته است ب‪++‬ا اس‪++‬تفاده ازکم‪++‬ک ه‪++‬ای بالع‪++‬وض‬
‫مراجع تمویل کننده وباز پرداخت قرضه های کوچک که به مشتریان فراهم شده ب‪++‬ود‪ ،‬ازس‪++‬ال ‪2003‬‬
‫بدینسو درهرماه به طوراوسط مبل‪++‬غ ‪ 15‬میلی‪++‬ون دال‪++‬ر را ب‪++‬ه طورقرض‪++‬ه ب‪++‬ه مس‪++‬تحقین توزی‪++‬ع نم‪++‬وده‬
‫وهرماه به تعداد ‪10‬الی‪ 15‬هزارتن درمشتریان آن اضافه گردیده است ب‪++‬رای تقریب‪ً+‬ا ‪ 600000‬افغ‪++‬ان‬
‫ازطریق بدست آوردن قرضه های کوچ‪+‬ک زمین‪+‬ه اش‪+‬تغال مس‪+‬اعد گردی‪+‬ده ک‪+‬ه این رقم دوچن‪+‬د تع‪+‬داد‬
‫مجموعی مامورین دولت میباشد‪ .‬وجوه منظورشده بانک جهانی برنامه متذکره را قادرخواهد ساخت‬
‫تا توسعه یافته وبدین صورت به نیاز مند ترین اشخاص دراکثریت والیات کشوردسترسی کسب کند‪.‬‬
‫با وجود مشکالت امنیتی و ادامه فشارهای ناشی ازمصارف‪،‬اصالحات اقتصادی ومساعی بازسازی‬
‫افغانستان سبب گردیده اند تاسکتورمالی رسمی آن کشورکه دراواسط ده‪++‬ه ‪ 1990‬ازبین رفت‪++‬ه ب‪++‬ود و‬
‫هیچگونه خدمات بانکی بغیر از اموربانکی ابتدایی که ازسوی بانک مرکزی انجام می گرفت وج‪++‬ود‬
‫نداشت‪.‬حاالسکتور بانکی شامل ‪ 15‬بانک تجارتی به شمول ‪ 12‬بانک سکتورخصوصی میباشد که ‪6‬‬
‫بانک آن ملکیت افغانها اند و سه بانک دولتی میباشد‪ ،‬باآنهم‪ ،‬پیشرفت سکتور بانکداری به خص‪++‬وص‬
‫درعرصه تامین وجوه تمویلی س‪+‬رمایه گ‪+‬ذاری مح‪+‬دود ب‪+‬وده اس‪+‬ت ک‪+‬ه قس‪+‬مًا علت آنراوض‪+‬عیت فعلی‬
‫حاکمیت قانون وشرایط ومحیط مقرراتی ناف‪+‬ذ برتش‪+‬بثات متوس‪+‬ط وب‪+‬زرگ تش‪+‬کیل می ده‪+‬د‪ .‬عملی‪+‬ات‬
‫بانکی اکثرًا محدود به مراکز عم‪++‬ده ش‪++‬هری ب‪++‬وده وش‪++‬بکه توزی‪++‬ع مح‪++‬دود ش‪++‬امل ب‪++‬ر‪ 90‬ش‪++‬عبه ف‪++‬رعی‬
‫وجوددارد‪ .‬ازآنجایکه بهبود دسترسی به وجوه تمویلی با کاهش فقر ارتباط دارد‪ .‬بنأ حکومت درس‪++‬ال‬
‫‪ 2003‬میالدی مرکز حمایت ازسرمایه گذاری قرضه های کوچک برای افغانستان را ب‪++‬ه حیث تنظیم‬
‫کننده وجوه حکومت ومراجع تمویل کنن‪++‬ده ب‪++‬رای ارتق‪++‬ای بخش پ‪++‬ائین س‪++‬کتور م‪++‬الی ایج‪++‬اد نم‪++‬ود‪ .‬این‬
‫مرکز وجوه تمویل کننده گان را هماهنگ نموده ت‪++‬ا تض‪++‬اد می‪++‬ان اول‪++‬ویت ه‪++‬ا س‪++‬بب تک‪++‬رار مس‪++‬اعی و‬
‫انحراف بازارها نگردد این مرکز با موسسات قرضه های کوچک کمک نم‪+‬ود ت‪+‬ا آغ‪+‬از بک‪+‬ار نم‪+‬وده‬
‫وبرای انکشاف افغانستان ونیز برای ایجاد سیستم های گ‪++‬ذارش دهی ش‪++‬فاف وایج‪++‬اد فرهن‪++‬گ حس‪++‬اب‬
‫بخشند‪(1).‬‬ ‫دهی امورخودرا به سرعت توسعه‬
‫‪ - 2.2.13‬سابقه احداث بانک قرضه های کوچک درافغانستان‬
‫اولین بانک قرضه های کوچک یکی از عرضه کننده گان پیشتاز خدمات مالی درافغانستان به ش‪++‬مار‬
‫می رود بانک مت‪++‬ذکره درک‪++‬اهش فق‪++‬ر ورش‪++‬د اقتص‪++‬ادی ازطری‪++‬ق عرض‪++‬ه خ‪++‬دمات م‪++‬الی پای‪++‬داربرای‬
‫تشبثات کوچک و متوسط وخانوارها‪ ،‬سهم دارد‪ .‬بانک متذکره بخش‪+‬ی از اداره قرض‪++‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک‬
‫‪1‬‬
‫) ( ‪www.worldbank.org.af‬‬
‫)‪(36‬‬
‫بنی‪++‬اد آغاخ‪++‬ان اس‪++‬ت ک‪++‬ه اداره اخ‪++‬یر بتاس‪++‬ی از ق‪++‬وانین کشورس‪++‬ویس ب‪++‬ه حیث مؤسس‪++‬ه انکش‪++‬افی‬
‫غیرانتفاعی‪ ،‬غیرمذهبی وبین المللی ایجاد گردیده است که بیشتر از ‪ 25‬سال فع‪++‬الیت ه‪++‬ا‪ ،‬برنام‪++‬ه ه‪++‬ا‬
‫وبانک های عرضه کننده قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک راک‪++‬ه قبًال توس‪++‬ط ادارات وابس‪++‬ته ب‪++‬ه ش‪++‬بکه انکش‪++‬افی‬
‫آغاخان اداره می گردید‪ ،‬گرد هم آورده است‪.‬‬
‫اداره مالی بین المللی که یکی از اعضای گروپ بانک جهانی میباشد درتاس‪+‬یس اولیت بان‪+‬ک قرض‪++‬ه‬
‫های کوچک درافغانستان درسال ‪ ،2004‬با سرمایه گذاری خالص به مبلغ یک میلیون دالر امریکایی‬
‫مساعدت نمود دراین اواخر‪ ،‬اداره م‪++‬الی بین المللی رواب‪++‬ط خ‪++‬ودرا ب‪++‬ا بان‪++‬ک مت‪++‬ذکره ذریع‪++‬ه اعط‪++‬ای‬
‫قرضه به مبل‪++‬غ ‪ 4.5‬میلی‪++‬ون دال‪++‬ر امریک‪++‬ایی ب‪++‬ه منظ‪++‬ور حمای‪++‬ه فع‪++‬الیت ه‪++‬ای توس‪++‬عوی قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫کوچک‪ ،‬تمویل تهیه مسکن‪ ،‬وقرضه برای تشبثات کوچک و متوسط‪ ،‬وسعت بخشید‪ .‬این بانک با در‬
‫نظ‪++‬ر داش‪++‬ت تکمی‪++‬ل ش‪++‬رایط لیس‪++‬نس (‪)No_11201‬را ب‪++‬ه ت‪++‬اریخ ‪18‬م‪++‬ارچ س‪++‬ال ‪ 2004‬میالدی از‬
‫دافغانستان بانک حاصل نموده‪ ،‬وفعًال به حیث یک بانک تجارتی فع‪++‬الیت مینمای‪++‬د‪ .‬مرک‪++‬ز اص‪++‬لی این‬
‫بانک در شهر نو کابل است ودارای نماینده گیها در سایر قسمت های شهر کابل وسایر والیات است‪.‬‬
‫این بانک با سرمایه های خارجی احداث شده که اولین بانی آن در افغانستان بنیاد آغ‪++‬ا خ‪++‬ان می باش‪++‬د‬
‫که هدف اصلی آن بر عالوه مفاد مؤسسه‪ ،‬ایجاد رفاهیت برای مردم کم در آمد می باشد‪.‬‬
‫‪ - 2.2.14‬تعریف د افغانستان بانک ازقرضه های کوچک‬
‫مؤسسه امانات و قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک عب‪++‬ارت از شخص‪++‬یت حکمی اس‪++‬ت ک‪++‬ه امان‪++‬ات پس ان‪++‬داز داو‬
‫طلبانه را صرف درصورت عضویت به اساس رابطه مشترک‪ ،‬مانند تق‪++‬رر واج‪++‬رای وظیف‪++‬ه درعین‬
‫نه‪+‬اد ی‪+‬ا مجموع‪+‬ه مش‪+‬خص نه‪+‬اد ه‪+‬ا وی‪+‬ا اج‪+‬رای وظیف‪+‬ه درعین مس‪+‬لک ی‪+‬ا مح‪+‬ل س‪+‬کونت درجامع‪+‬ه‬
‫مشخص‪ ،‬می پذیرد وقرضه های کوچک راتنه‪+‬ا درص‪++‬ورت تحق‪+‬ق عین عض‪++‬ویت‪ ،‬اعط‪+‬ا می نمای‪+‬د‪.‬‬
‫مؤسسات قرضه های کوچک که تنها امانات اجب‪++‬اری را از اعض‪++‬ای خ‪++‬ود قب‪++‬ول مینمای‪++‬د عب‪++‬ارت از‬
‫مؤسسات امانات و قرضه های کوچک نمی باشند‪ .‬مؤسس‪+‬ات م‪+‬الی ایک‪+‬ه فق‪+‬ط امان‪+‬ات اجب‪+‬اری قب‪+‬ول‬
‫مینمایند یا هیچ امانات راقب‪++‬ول نمی نماین‪++‬د می توانن‪++‬د بص‪++‬ورت داوطلبان‪++‬ه این مق‪++‬ررات راجهت اخ‪++‬ذ‬
‫جوازنامه از د افغانستان بانک رعایت نماین‪++‬د‪ ،‬ون‪++‬یز بتاس‪++‬ی ازاین مق‪++‬رره بحیث مؤسس‪++‬ات امان‪++‬ات و‬
‫قرضه های کوچک دانسته خواهد شد‪.‬‬
‫‪ - 2.2.15‬قانون د افغانستان بانک درمورد قرضه های کوچک‬
‫ازفقره (‪)1‬ماده دوم مستثنی میباشد که درجز اخرالذکرچنین مع‪++‬افیت درج ش‪++‬ده اس‪++‬ت‪ :‬شخص‪++‬یکه ب‪++‬ه‬
‫علت ماهیت و اندازه تشبث یا سرچشمه منابع وی توسط د افغانستان بانک از احکام این قانون معاف‬
‫شده باشد‪ .‬این معافیت ها می توانند مشروط ازنظرزمانی محدود یا قس‪++‬می باش‪++‬ند و ب‪++‬رخی از احک‪++‬ام‬
‫این قانون راکه ب‪+‬ه ش‪+‬خص م‪+‬ذکور قاب‪+‬ل اطالق باش‪+‬ند‪ ،‬مش‪+‬خص و فهرس‪+‬ت میگ‪+‬ردد‪ .‬ب‪+‬دین وس‪+‬یله د‬
‫)‪(37‬‬
‫افغانستان بانک می پندارد که مؤسسات امانات و قرضه های کوچک بصورت کامل از شرایط فصل‬
‫دوم‪ ،‬سوم‪ ،‬چهارم‪ ،‬پنجم‪ ،‬هشتم و یازدهم قانون بانکداری معاف گردی‪++‬ده ان‪++‬د‪ ،‬البت‪++‬ه مش‪++‬روط براینک‪++‬ه‬
‫آنها احکام این مقرره رارعایت نمایند‪.‬‬
‫مؤسسات امانات و قرضه های کوچک بصورت کام‪++‬ل ت‪++‬ابع ش‪++‬رایط فص‪++‬ول اول‪،‬شش‪++‬م ‪،‬هفتم ‪،‬‬
‫نهم و دهم قانون بانکداری اند‪ ،‬به استثنای اینکه کلمات "بانک" درتمام م‪++‬وارد ب‪++‬ه عب‪++‬ارت مؤسس‪++‬ات‬
‫امانات و قرضه های کوچک تعویض گ‪+‬ردد وکمیس‪+‬یون ح‪+‬ل و فص‪+‬ل منازع‪+‬ات م‪+‬الی ب‪+‬ا دافغانس‪+‬تان‬
‫بانک تعویض گ‪+‬ردد‪ .‬ب‪+‬رعالوه بتاس‪+‬ی ازق‪+‬انون علی‪+‬ه تطه‪+‬یر پ‪+‬ول و عوای‪+‬د ناش‪+‬ی ازج‪+‬رایم و ق‪+‬انون‬
‫مبارزه علیه تمویل تروریزم‪ ،‬مؤسسه امانات و قرضه های کوچک بحیث مؤسسه مالی پنداش‪++‬ته ش‪++‬ده‬
‫و تابع همه مقرراتی میباشند که توسط دافغانستان بانک ی‪++‬ا س‪++‬ایر ارگ‪++‬ان ه‪++‬ای حکوم‪++‬تی بتاس‪++‬ی ازآن‬
‫صادر میگ‪+‬ردد‪ .‬ب‪+‬رای اینک‪+‬ه مؤسس‪+‬ات قرض‪++‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک بحیث مؤسس‪+‬ه امان‪+‬ات و قرض‪++‬ه ه‪+‬ای‬
‫کوچک شناخته شود و طبق این مقرره جوازدهی‪ ،‬تنظیم و نظارت آن صورت میگ‪++‬یرد‪ ،‬الزم نیس‪++‬ت‬
‫تا مؤسسات قرضه های کوچک تمام فعالیت های مجاز مؤسسات امان‪++‬ات و قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک را‬
‫عملی نماید‪ .‬بنا براین‪ ،‬مؤسسات قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک ک‪++‬ه ص‪++‬رف امان‪++‬ات اجب‪++‬اری را می پذیرن‪++‬د ی‪++‬ا‬
‫هیچگونه امانات را نمی پذیرند میتوانند بصورت داوطلبان‪++‬ه ج‪++‬واز مؤسس‪++‬ات امان‪++‬ات و قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫کوچک رادریافت نمایند و دافغانستان بانک درمورد درخواس‪++‬ت ه‪++‬ای ج‪++‬واز و تنظیم و نظ‪++‬ارت آنه‪++‬ا‬
‫طوری اجرا آت خواهدنمود‪ ،‬مثل اینکه مؤسسات اخیر امانات داوطلبانه را پذیرفته باشد‪.‬‬
‫‪ - 2.2.16‬سهام داران مایکرو فایننس بانک‬
‫سهام داران بانک قرضه های کوچک عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ .1‬آقاخان ‪ 51‬درصد‪.‬‬
‫‪. 2‬کمپنی بانک جرمنی ‪ 33‬درصد‪.‬‬
‫‪. 3‬کمپنی بین المللی مالی بانک جهانی ‪ 17‬درصد‪.‬‬
‫رهبری این بانک مطابق قانون بانکداری افغانستات پیشرده می شود‪ .‬این بانک در سال ‪ 2003‬تحت‬
‫عنوان (اسم) (‪ )Micro Credits‬باسرمایه ابتدایی مبلغ ‪ 5‬میلیون دالر امریک‪++‬ایی ب‪++‬ه فع‪++‬الیت آغ‪++‬از‬
‫نمود که تمامًا مربوط به پرنس کریم آغاخان بود‪ ،‬ودرابتدا به دهاقین و دکانداران با اقساط و س‪++‬هولت‬
‫های ممکنه قرضه های کوچک ازیک صد دالر امریکایی تا یکه‪++‬زارو پنجص‪++‬د دال‪++‬ر اج‪++‬رامی نم‪++‬ود‪.‬‬
‫بعد از یک و نیم سال فعالیت این بانک به ( ‪ )The First Micro Finance Bank‬تغیرنام یافته‬
‫با اخذ لیسنس فعالیت بانکی عرضه خدمات بانکی آن توسعه پیدانمود‪)1(.‬‬

‫‪1‬‬
‫(‪ .‬عارف‪ ،‬عبدالقیوم؛ ارزیابی سیستم بانکی افغانستان‪ ،‬انتشارات فرهنگ‪ ،1388 ،‬ص ‪)110‬‬
‫)‪(38‬‬
 ‫‪ - 2.2.17‬فعالیت های عمده مایکرو فایننس بانک‬
‫‪ -1‬اعطای قرضه های کوچک از ‪ 500‬دالر امریکایی تا ‪ 5000‬دالر درمرکز شهر کابل و از ‪500‬‬
‫دالر تا ‪ 4000‬دالر دروالیات و یاهم معادل آن به افغانی برای مدت یک سال با تکتانه ‪ % 1.5‬ماهانه‬
‫‪.‬‬
‫‪ -2‬توزیع قر ضه های متوسط المدت از مبلغ ‪ 5000‬دالرتا ‪ 20000‬دالر ویا هم معادل آن به افغ‪++‬انی‬
‫برای مدت یک سال الی سه سال با تکتانه ‪ %1.5‬ماهانه که ‪ 18‬درصد س‪++‬االنه می ش‪++‬ود‪ .‬چانچ‪++‬ه این‬
‫بانک درسال ‪ 2005‬جمعًا مبلغ ‪ 8‬میلیون دالر امریکایی برای ‪ 8‬هزار مشتری قرض‪++‬ه توزی‪++‬ع نم‪++‬وده‬
‫است و پالن سال ‪ 2006‬میالدی این بانک دراین بخش توزیع ‪ 15‬میلی‪++‬ون دال‪++‬ر امریک‪++‬ایی ب‪++‬رای ‪15‬‬
‫هزار مشتری آن میباشد‪.‬‬
‫‪ - 3‬مایکرو فایننس بانک برای مردم حسابات پس انداز افغ‪++‬انی ب‪++‬ا ‪ %4‬تکتان‪++‬ه و حس‪++‬اب پس ان‪++‬داز‬
‫اس‪++‬عاری (دال‪++‬ری) ‪ %2‬وب‪++‬رای حس‪++‬ابات میع‪++‬ادی ‪ %5‬ربح می پ‪++‬ردازد‪ ،‬وحس‪++‬اب ج‪++‬اری ن‪++‬یز ب‪++‬رای‬
‫مشتریان افتتاح می نماید‪.‬‬
‫‪ - 4‬انتقال پولی ازخارج به داخل و هم ازداخل به خارج توسط شبکه سویفت‪.‬‬
‫‪ - 2.2.18‬خدمات مایکروفایننس بانک‬
‫‪ .1‬افتتاح حسابات پس انداز‪.‬‬
‫‪ .2‬افتتاح حسابات جاری ‪.‬‬
‫‪ .3‬افتتاح حسابات پس انداز برای موسسات ‪.‬‬
‫‪ .4‬افتتاح حسابات میعادی ‪.‬‬
‫‪ .5‬افتتاح حسابات پس انداز برای اطفال‪.‬‬

‫‪ - 2.2.19‬تسهیالت ویژه مایکروفایننس بانک‬

‫‪ .1‬جمع آوری واجرای چکها‪.‬‬
‫‪ .2‬امانات نقدی و پرداخت پول‪.‬‬
‫‪ .3‬انتقال پول ازحسابات درداخل و خارج کشور‪.‬‬
‫‪ .4‬خدمات تبادله اسعارخارجی‪.‬‬
‫‪ .5‬توزیع معاشات کارمندان ازطریق حسابات بانکی‪.‬‬

‫)‪(39‬‬
 ‫‪ - 2.2.20‬مشتریان مایکرو فایننس بانک‬
‫درمایکرو فایننس بانک مردان و زنانیکه دارای فعالیت و تجارت کوچک باش‪++‬ند‪ ،‬درص‪++‬ورت داش‪++‬تن‬
‫خصوصیت ذیل به حیث مشتری بانک پذیرفته می شود‪.‬‬
‫کسانیکه درفعالیت خویش کمتر از ده نفر را استخدام کرده باشند‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫کسانیکه معامالت پولی شان بین ‪ 1000‬دالر الی ‪ 25000‬دالرباشند‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫کسانیکه دارای سیستم محاسباتی کوچک و محدود به خودشان باشند نه دارای بیالنس شیت های‬ ‫‪-3‬‬
‫ثبت شده و بزرگ و کسانیکه دارای فعالیت معین باشند‪.‬‬
‫و باالخره کسانیکه دارای مشخصات فوق الذکر بوده و قبًال دارای عاید خوب بوده یع‪++‬نی ان‪++‬دازه‬ ‫‪-4‬‬
‫عایدخالص آن ها برای باز پرداخت دوباره پول قرضه کافی باشند‪.‬‬
‫‪ - 2.2.21‬شرایط اعطای قرضه های کوچک به مشتریان‬
‫‪ -1‬اشخاصیکه دارای تابعیت افغانی بوده ودرافغانستان زندگی می کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬اشخاص تجارت پیشه باید دارای تذکره تابعیت باشند‪.‬‬
‫‪ -3‬باید دارای فعالیت کوچ‪+‬ک باش‪+‬ند وفعالیتگ‪+‬اه آنه‪+‬ا بحیث ی‪+‬ک فابریک‪+‬ه ازط‪+‬رف دولت ثبت نش‪+‬ده‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬سن شخص قرضه گیرنده باید بین ‪ 21‬الی ‪ 60‬سال باشد‪.‬‬
‫قرضه گیرنده باید باشنده دایمی منطقه باشد که برویت همان منطقه به وی قرض داده می شود‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫پروژه فعالیت قرضه گیرنده باید مورد قبول هیئت بانک قرارگیرد‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫فعالیت و تجارت کوچکی که توسط پول قرضه تمویل می شود باید مشروع‪ ،‬پاک و قانونی باش‪++‬د‬ ‫‪-7‬‬
‫و تجارت پیشه آن صالح ودارای قدرت فعالیت باشد‪.‬‬
‫البته شرایطه ذکرشده دقیقًا قبل از دادن قرض‪++‬ه توس‪++‬ط م‪++‬امور قرض‪++‬ه تحلی‪++‬ل‪ ،‬تحقی‪++‬ق و ارزی‪++‬ابی می‬
‫گردد‪ .‬البته درص‪+‬ورت اج‪+‬رای قرض‪+‬ه ه‪+‬ا تض‪+‬مینات عی‪+‬نی جای‪+‬داد ه‪+‬ا و دارایی ه‪+‬ا ض‪+‬روری ب‪+‬وده‬
‫باالتراز ‪ %50‬ارزش دارای به تضمین گذاشته شده قرضه اجرا نمی گردد‪.‬‬
‫‪ - 2.2.22‬فعالیت مایکروفایننس بانک دربامیان‬
‫فعالیت بانک قرضه های کوچ‪++‬ک ب‪++‬رای اولین ب‪++‬ار تحت پوش‪++‬ش بنی‪++‬اد انکش‪++‬افی آقاخ‪++‬ان (اکی‪++‬دن) در‬
‫بامیان در سال ( ‪ ) 2003‬میالدی به فعالیت آغاز نم‪++‬وده و ت‪++‬ا ب‪++‬ه ح‪++‬ال ادام‪++‬ه دارد‪ ،‬ک‪++‬ه در ط‪++‬ول این‬
‫مدت به تعداد (‪ )50000‬مشتری (قرضه گیرنده) داشته و به مقدار (‪ )5‬میلیارد افغ‪++‬انی قرض‪++‬ه ب‪++‬رای‬
‫مردم فقیر وبی بضاعت داده شده که اوسط قرضه هر فرد ‪100000‬افغانی می باش‪++‬د‪ .‬این قرض‪++‬ه ه‪++‬ا‬

‫)‪(40‬‬
‫در بامیان در بخش های مختلف مانند زراعت و مالداری ‪ ،‬تجارت و بهسازی خانه داده می شود ک‪++‬ه‬
‫هرکدام در ذیل مشخص شده است ‪.‬‬
‫‪ .1‬زراعت ومالداری‪ :‬این قرضه برای زارعین داده می شود که از طریق آن بتواند به خرید تخم‬
‫اص‪++‬الح ش‪++‬ده زراع‪++‬تی‪ ،‬ک‪++‬ود کیمی‪++‬اوی‪ ،‬تراکت‪++‬ور و دیگ‪++‬ر وس‪++‬ایل مرب‪++‬وط ب‪++‬ه زراعت اق‪++‬دام نم‪++‬وده‬
‫حاصالت زراعتی خود رابهبود بخشند‪ ،‬و به همین صورت دام پروران ازطری‪++‬ق گ‪++‬اوداری‪،‬گوس‪++‬فند‬
‫داری‪ ،‬مرغ داری و غیره می تواند مق‪++‬دار در آم‪++‬د و پس خ‪++‬ود را اف‪++‬زایش ده‪++‬د‪ .‬مقدارقرض‪++‬ه در این‬
‫سکتوراز‪ 25000‬الی ‪ 150000‬افغانی با تکتانه ‪ 1.5‬فیصد مطابق به فصول سال به م‪++‬دت ‪ 6‬الی ‪24‬‬
‫ماه داده می شود که ‪ 75‬فیصد این قرضه ها در بامیان نظر به تقاض‪+‬ای مش‪+‬تری ب‪+‬ه این س‪+‬کتور داده‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪ .2‬تجارت‪ :‬این قرضه ها برای کسانی داده می شود ک‪++‬ه در بخش ه‪++‬ای دکان‪++‬داری‪ ،‬حل‪++‬بی س‪++‬ازی و‬
‫آهنگری‪ ،‬صنایع دستی‪ ،‬صنایع چ‪++‬وبی وغ‪+‬یره فع‪++‬الیت داش‪++‬ته باش‪++‬د‪ .‬مق‪+‬دار قرض‪++‬ه در این س‪++‬کتوراز‬
‫‪ 25000‬الی ‪ 250000‬افغانی با تکتانه ‪ 1.25‬فیصد برای مدت ‪ 6‬ماه الی ‪ 12‬ماه داده میشود‪ ،‬که ‪25‬‬
‫فیصد قرضه های کوچک در بامیان نظر به تقاضای مشتری این سکتور به خود جذب نموده است‪.‬‬
‫‪ .3‬بهسازی خانه‪ :‬جهت سهولت بخشیدن به امورات تعمیراتی منازل درافغانس‪++‬تان درنظ‪++‬ر گرفت‪++‬ه‬
‫ش‪++‬ده ک‪++‬ه ش‪++‬امل تس‪++‬هیالتی چ‪++‬ون ایج‪++‬اد اس‪++‬تحکامات ارزان و به‪++‬تربرای مس‪++‬کن‪ ،‬ف‪++‬راهم آوری آب‬
‫آشامیدنی‪ ،‬ایجاد حفظ الصحه مطمئن‪ ،‬داشتن کلکین و دروازه ه‪+‬ای جدی‪+‬د و ب‪+‬االخره ک‪+‬اهش ام‪+‬راض‬
‫ناشی از تهویه نا درست مسکن که دارای خصوصیات ذیل میباشد‪.‬‬
‫‪ .1‬درمناطق شهری ‪ 10000‬الی ‪ 200000‬افغانی‪.‬‬
‫‪ .2‬درمناطق اطرافی ‪ 10000‬الی ‪ 150000‬افغانی ‪.‬‬
‫‪ .3‬مدت الی ‪ 24‬ماه ‪ ،‬تمویل ‪ %70‬هزینه پروژه‪.‬‬
‫‪ .4‬ارزیابی تخنیکی ازادامه اموربهسازی خانه‪.‬‬
‫‪ .5‬قرضه ه‪++‬ای بع‪++‬دی‪ ،‬ب‪++‬ادرنظر داش‪++‬ت پس پ‪++‬رداخت خ‪++‬وب قرض‪++‬ه اولی و چگ‪++‬ونگی قیمت پ‪++‬روژه‬
‫بعدی‪.‬‬
‫‪ .6‬مصارف خدماتی به اساس میتود تنزیلی‪.‬‬
‫‪ .7‬تعیین پس پرداخت قرضه به اساس چگونگی عواید موسمی مشتری درساحات اطرافی‪)1(.‬‬
‫مقدار قرضه های کوچک در بامیان در این بخش خیلی کم میباشد لذا به فیصدی سنجش نمی شود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫( مصاحبه با کارمندان بانک قرضه های کوچک در بامیان ‪) 23/4/1393 ،‬‬
‫)‪(41‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫در آمد و اشتغال‬

‫بخش اول‪ :‬مطالب مربوط به درآمد‬

‫‪ - 3.1.1‬درآمد‬
‫مردم منابع تولید خودرا برای تولید ک‪++‬االی مص‪++‬رفی و ک‪++‬االی س‪++‬رمایه ای ب‪++‬ه ک‪++‬ارمی گیرن‪++‬د‪ .‬زمین‪،‬‬
‫کار‪ ،‬سرمایه ومدیریت چهار عامل تولی‪++‬د ب‪++‬ه کم‪++‬ک هم گن‪++‬دم (ک‪++‬االی مص‪++‬رفی) ی‪++‬ا تراکت‪++‬ور (ک‪++‬االی‬
‫سرمایه ای) به وجود می آورند‪ ،‬درجریان این تولید به آنان که درتولید س‪++‬همی داش‪++‬ته ان‪++‬د دس‪++‬تمزد و‬
‫حقوق یا بهای کاالیی را که فروخته اند پرداخت می شود لذا نتیجه تولید درآم‪++‬د اس‪++‬ت‪ .‬قس‪++‬متی از این‬
‫درآمد صرف خرید ما یحتاج می شود وقسمتی نیز صرف پس انداز‪ ،‬این پس ان‪++‬داز را ن‪++‬یز م‪++‬ردم ب‪++‬ه‬
‫نوبه خود صرف خرید می کنند ولی این خرید از نوع خری‪++‬د ک‪++‬اال ه‪++‬ای مص‪++‬رفی نیس‪++‬ت بلک‪++‬ه خری‪++‬د‬
‫عوامل تولید است که برای ایجاد یک سرمایه مثل آپارتمان و کارخانه و جاده بکار گرفت‪++‬ه می ش‪++‬ود‪،‬‬
‫ک‪++‬ه ب‪++‬ه خری‪++‬د این عوام‪++‬ل تولی‪++‬د می گوین‪++‬د‪ .‬ح‪++‬ال اگ‪++‬رپس ان‪++‬داز ص‪++‬رف خری‪++‬د عوام‪++‬ل تولی‪++‬د نش‪++‬ود‬
‫ودرصندوقی حبس گردد به آن کنز گفته میشود‪.‬‬

‫)‪(42‬‬
 ‫‪ - 3.1.2‬تعریف درآمد و اجزای آن‬
‫درآمد را نتیجه فعالیت های اقتصادی که به صورت نقدی یا غیر نقدی به دس‪++‬ت می آی‪++‬د‪ ،‬تعری‪++‬ف می‬
‫کنند‪ .‬همه کاالها و خدماتی که در فرایند فعالیت های اقتصادی تولید می شوند برحس‪++‬ب ن‪++‬وع اس‪++‬تفاده‬
‫آن ها در بازار قیمت ها ارزش گذاری می شوند‪ .‬بنا براین ارزش در ی‪++‬افت ه‪++‬ای غ‪++‬یر نق‪++‬دی را ن‪++‬یز‬
‫می توان محاسبه نمود و در درآمد خانوار منظورکرد‪ .‬درآمد‪ ،‬نم‪++‬ایی از وض‪++‬عیت اقتص‪++‬ادی اس‪++‬ت و‬
‫دریافت های منظم و تکرار شونده بودجه خانواررا نشان می دهد‪.‬‬
‫درآمد را هم چنین شاخص منابع در دسترس خانوار برای مصرف و پس ان‪+‬داز نامی‪+‬ده ان‪+‬د‪ .‬ام‪+‬ا‬
‫بنا بر تعریف سازمان بین المللی کار‪ ،‬درآمد خانوار‪ ،‬ترکیبی از همه دریافت ها به صورت نق‪++‬دی ی‪++‬ا‬
‫غیر نقدی (کاال و خدمات) است که توسط خانوار یا اعضای خانوار به صورت ساالنه یا در فواصل‬
‫زمانی دیگر به دست می آید‪ .‬اما دارایی های ب‪++‬اد آورده ی‪++‬ا درآم‪++‬د غ‪++‬یر ق‪++‬انونی و ن‪++‬یز دری‪++‬افت ه‪++‬ای‬
‫اتفاقی دراین تعریف به حساب نمی آیند‪ .‬دریافت های درآمدی خانوار‪ ،‬موجودی آنها ب‪++‬رای مص‪++‬رف‬
‫جاری است و ارزش خالص آن با کاهش نقدینگی‪ ،‬ازدست دادن دارایی های مالی یا غیر مالی و نیز‬
‫با افزایش بدهی ها‪ ،‬کاهش پیدا می کند‪ .‬با توجه به تعریف فوق‪ ،‬دریافت های منظم نظیر دست مزد‪،‬‬
‫حقوق‪ ،‬درآمد حاص‪++‬ل از خ‪++‬ود اش‪++‬تغالی‪ ،‬س‪++‬ود حاص‪++‬ل از س‪++‬پرده ه‪++‬ای ب‪++‬انکی و س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری در‬
‫صندوق های مالی‪ ،‬منافع حاصل از بیمه های اجتم‪++‬اعی و دیگ‪++‬ر دری‪++‬افت ه‪++‬ای م‪++‬الی قاب‪++‬ل انتق‪++‬ال را‬
‫درآمد می گویند‪ .‬اما دریافت های عمده و غیر منظم ناشی ازارث ی‪+‬ا مانن‪+‬د آن ک‪+‬ه م‪+‬وردی اس‪+‬ت وی‪+‬ا‬
‫یک بار اتفاق می افتد‪ ،‬در زمره درآمد قرار نمی گیرند بلکه به آن انتقال سرمایه گفت‪++‬ه می ش‪++‬ود‪ .‬ب‪++‬ر‬
‫این اساس‪ ،‬سه معیار برای تعریف و تشکیل درآمد در نظر گرفته می شود‪:‬‬
‫اینکه منظم و تکراری شونده باشد‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫درتامین رفاه حال اقتصادی خانوار سهم داشته باشد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫از کاهش ارزش خالص ناشی نشده باشد‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫درم‪++‬ورد اج‪++‬زای درآم‪++‬د‪ ،‬مقول‪++‬ه بن‪++‬دی ه‪++‬ای متن‪++‬وعی وج‪++‬ود دارد‪ .‬ی‪++‬ک طبق‪++‬ه بن‪++‬دی‪ ،‬تفکی‪++‬ک‬
‫کارکردی است و درآمد را به دست مزد و غیر دست مزد تقسیم می کن‪++‬د‪ .‬طبق‪++‬ه بن‪++‬دی دیگ‪++‬ر‪ ،‬بخش‪++‬ی‬
‫است و درآمد را دردو بخش کشاورزی و غیر کشاورزی درنظرمی گیرد‪ .‬در طبقه بندی جغرافی‪++‬ایی‬
‫یا مکانی نیز‪ ،‬محل کسب درآمد را مبنا قرار می دهن‪+‬د‪ .‬اج‪+‬زای درآم‪+‬د ب‪+‬ا توج‪+‬ه ب‪+‬ه وض‪++‬عیت خ‪+‬اص‬
‫کشور افغانستان که یکی از جمله تولید کننده گان عمده خشخاش در جهان محس‪++‬وب می ش‪++‬ود‪ ،‬و ن‪++‬یز‬
‫نقشی که صنایع دستی در تولید درآمد برای خانوار دارد‪ ،‬در ‪ 9‬مقوله تفکیک ش‪++‬ده ان‪++‬د‪ .‬این ‪ 9‬مقول‪++‬ه‬
‫عبارت است از‪ :‬مزد بگ‪++‬یری کش‪++‬اورزی‪ ،‬م‪++‬زد بگ‪++‬یری غ‪++‬یر کش‪++‬اورزی‪ ،‬دام‪++‬داری‪ ،‬زراعت‪ ،‬خ‪++‬ود‬
‫)‪(43‬‬
‫اشتغالی‪ ،‬ارسال وجه‪ ،‬صنایع دستی‪ ،‬کشت خشخاش و سایر عوامل (شامل اجاره های غیرزراعی و‬
‫‪)1( .)...‬‬
‫‪ - 3.1.3‬کسب درآمد ازنظر امام محمد غزالی‬
‫امام محمد غزالی ( ‪ 505 – 450‬هـ ق ) درمقام کسب درآم‪++‬د می گوی‪++‬د کس‪++‬ی ک‪++‬ه ب‪++‬ه دنب‪++‬ال فع‪++‬الیت‬
‫اقتصادی از خانه خارج می شود و هنگام کار دلش با خدا باشد وامیدش به خدا و قصدش آن باشد که‬
‫نان برای عیال و ضعفا تهیه کند از عابدی که درخانه یا مس‪++‬جد بنش‪++‬یند تاکس‪++‬ی از راه برس‪++‬د وروزی‬
‫اورا به رسم صدقه به وی دهد بهتر است‪ .‬غزالی چند شرط را به شرح زیر برای کسب درآمد برمی‬
‫شمرد‪:‬‬
‫اقتصاد برقدرت حاجت باشد یعنی آنقدرکارد که روزی درحد ضرورت خودش کند و افراد تحت‬ ‫‪.1‬‬
‫تکلفش را به دست آورد‪.‬‬
‫حریص درکسب مال نباشد‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫به فکر ذخیره کردن و انباشتن ثروت نباشد‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫پول خودرا بیشتر از پول دیگران دوست مدارد‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫غزالی می گوید کاسب نباید برمال وکارخود مغرور شود بلکه باید به خدا اعتماد کن‪++‬د مث‪++‬ل کس‪++‬ی ک‪++‬ه‬
‫قلم به دست قاضی ببیند که حکم اورا می نویسد‪ .‬این شخص به قلم قاضی فک‪+‬ر نمی کن‪+‬د بلک‪+‬ه ب‪+‬ه دل‬
‫قاضی می اندیشد چراکه دل وفکر قاضی است که سرنوشت اورا مشخص می سازد‪.‬‬
‫بنا برین انسان نباید به مال خود توجه کند بلکه باید ب‪++‬ه روزی دهن‪++‬ده ک‪++‬ه خداس‪++‬ت متوج‪++‬ه باش‪++‬د‪.‬‬
‫دراین حالت است که اگردزد ببرد نا آرام نمی شود‪ .‬چ‪++‬ون روزی دهن‪++‬ده رادیگ‪++‬ری میدان‪++‬د‪ .‬می گوی‪++‬د‬
‫عالم عامل کسی است که ازطریق کار و تولید‪ ،‬درآم‪++‬د بدس‪++‬ت آورد ون‪++‬ه ازطری‪++‬ق ص‪++‬دقات دارای‪++‬ان‪.‬‬
‫مالحظه عبارت فوق نشان می دهد که اقتصاد ب‪++‬ا معن‪++‬ویت و اخالق اس‪++‬المی چق‪++‬دربا اقتص‪++‬اد دور از‬
‫اخالق سرمایه داری متفاوت است ک‪++‬ه اولی ب‪++‬ر ع‪++‬دل و آرامش ودومی برجن‪++‬گ و ن‪++‬ا آرامی اس‪++‬توار‬
‫است‪ .‬بشر امروز برای نجات از پی آمد های اقتصاد سرمایه داری مثل جن‪++‬گ جه‪++‬انی و منطق‪++‬ه ای‪،‬‬
‫متالشی شدن بنیان خانواده‪ ،‬وفساد های اجتماعی ناشی از آن‪ ،‬اختالف شدید طبق‪++‬اتی درس‪++‬طح ملی و‬
‫بین المللی چاره ای ندارد جز معنویت را به اقتصاد بیا میزد‪.‬‬
‫‪ - 3.1.4‬درآمد ازنظر ابن مسکویه‬
‫ابن مسکویه (متوفی سال ‪ 420‬هـ ق) درمورد درآمد های حالل می نویسد‪« :‬بدیهی اس‪++‬ت ک‪++‬ه انس‪++‬ان‬
‫در امر معاش محتاج به مال است ومال در اظهار حکمت و فضیلت بس‪++‬یار ن‪++‬افع اس‪++‬ت و کس‪++‬ب م‪++‬ال‬
‫ازراه حالل خیلی مشکل ودشوار اس‪++‬ت و ع‪++‬ادلی ک‪++‬ه ازرقیب نفس بهیمی آزاد باش‪++‬د وتم‪++‬ام محس‪++‬نات‬
‫‪1‬‬
‫( ‪.‬گرانپایه‪ ،‬بهروز وپروانه جوانمردی ‪ ،‬بررسی عوامل مؤثر بردرآمد خانوارهای روستایی افغانستان ‪ ،1387 ،‬ص ‪) 30‬‬
‫)‪(44‬‬
‫وجهات رادرکسب مال مراعات نماید البته عایدات و منافع وی بسیار کم اس‪+‬ت ام‪+‬ا چ‪+‬ون غ‪+‬یر ع‪+‬ادل‬
‫باک ندارد از هر عملی و به هر وسیله ای که باشد مال را به دس‪+‬ت آورد و جم‪+‬ع آوری نمای‪+‬د‪ ...‬لکن‬
‫عاقل وقتی ساحت قدس خ‪+‬ودرا ب‪+‬رای دی‪+‬د ازخی‪+‬انت و ظلم و تع‪+‬دی را روا نداش‪+‬ت برکس‪+‬انیکه آنچ‪+‬ه‬
‫افتضاح و عار وماللت آوراست مثال دالکی‪ ،‬دیوثی‪ ،‬ت‪++‬دلیس‪ ،‬غش درمعامل‪++‬ه‪ ،‬ت‪++‬رویج مت‪++‬اع ه‪++‬ای بی‬
‫فای‪++‬ده براغنی‪++‬ا وپادش‪++‬اهان و ان‪++‬واع و اقس‪++‬ام حیل‪++‬ه گ‪++‬ری ه‪++‬ا ک‪++‬ه بین م‪++‬ردم ش‪++‬ایع اس‪++‬ت و ثروتمن‪++‬دان‬
‫رامساعدت می نماید درفواحش چون نمامی یعنی سخن چی‪++‬نی و آنچ‪++‬ه مواف‪++‬ق طب‪++‬ع آنهاس‪++‬ت ت‪++‬ا آنک‪++‬ه‬
‫درعوض مالی بدست آورن‪+‬د آن وقت مس‪+‬رور می گ‪+‬ردد ودیگ‪+‬ر ن‪+‬ه از بخت و سرنوش‪+‬ت مالمت می‬
‫نماید و نه از گردش روزگار شکایت دارد و نه از متولین و ثروتمندان حس‪++‬د می ب‪++‬رد زیراک‪++‬ه م‪++‬الرا‬
‫برای راحت وذکرخیر می خواهد‪ .‬واین هایکه گفته شد بیان حال کسانی بود که از راه غ‪++‬یر مش‪++‬روع‬
‫کسب مال می نمایند و درغیر موقع خودخرچ میکنند‪».‬‬
‫‪ - 3.1.5‬درآمد و مصرف از نظر بو علی سینا‬
‫بوعلی سینا ( ‪ 428 – 370‬هـ ق) درمورد تولید‪ ،‬کارگران‪ ،‬طبقه ک‪++‬ارگر وس‪++‬رمایه دار‪ ،‬ص‪++‬نعت و‬
‫انواع درآمد ها و مخارج مطالبی دارد که درزیر عینًا ازکتاب اقتصاد (ت‪++‬دبیر م‪++‬نزل) چ‪++‬نین بی‪++‬ان می‬
‫کند‪ :‬احتیاج مردم به قوت و خوراک باعث شد بر اینکه همه کس در راه کسب و ب‪++‬ه دس‪++‬ت آوردن آن‬
‫از راه هایی که خدا قرار داده و افراد بش‪+‬ر را ب‪+‬ه پیم‪+‬ودن آن مل‪+‬زم نم‪+‬وده اس‪+‬ت بکوش‪+‬د چ‪+‬ون م‪+‬ردم‬
‫درباب معیشت و زندگانی دو قسم اند بعضی به سببی مانند ارث و غیره از س‪++‬عی و کوش‪++‬ش بی نی‪++‬از‬
‫می شوند وبرخی چنین نبوده بلکه به کسب مایحتاج می باشند‪ .‬قسم دوم که به کار وکاسبی محتاج ان‪++‬د‬
‫ملزم شده اند به اینکه به وسیله تجارت و صناعت پی کسب و به دست آوردن غذا و خوراک بروند‪.‬‬
‫صناعت ثابت تر و پایدار تر از تجارت است زیرا بیشتر مورد اطمنان و وثوق است زی‪++‬را ک‪++‬ه‬
‫تجارت به وسیله مال صورت میگیرد و مال هم درعرص‪++‬ه فن‪++‬ا و زوال ب‪++‬وده و ممکن اس‪++‬ت ازدس‪++‬ت‬
‫تاجر رفته و آنرا بی سرمایه بگذارد ولی صناعت این طور نیست بلکه چیزی اس‪+‬ت ک‪+‬ه ص‪++‬احب آن‪،‬‬
‫آن را آموخته می تواند بدون داشتن مال و سرمایه هم از آن استفاده نماید ص‪++‬ناعت ارب‪++‬اب م‪++‬ردم س‪++‬ه‬
‫گونه است‪.‬‬
‫ازناحیه عقل و آن عبارت است از رای صحیح و نظر صائب درمش‪++‬ورت و حس‪++‬ن این ص‪++‬ناعت‬ ‫‪-1‬‬
‫ارباب سیاست وتدبیر و صاحبان مقام و وزارت است‪.‬‬
‫ازناحی‪++‬ه ادب وآن عب‪++‬ارت اس‪++‬ت از نویس‪++‬ندگی و منش‪++‬یگیری و علم نج‪++‬وم پژش‪++‬کی و غ‪++‬یره این‬ ‫‪-2‬‬
‫صناعت ادبا است‪.‬‬
‫ازناحیه دست ها مانند شجاعت و این صناعت سوارکاران و تیر اندازان است‪.‬‬ ‫‪-3‬‬

‫)‪(45‬‬
‫کسیکه می خواهد یکی از این صناعات را برای خود و سیله زندگانی اتخاذ کند باید بکوشد که بنی‪++‬ان‬
‫آن را بر پایه محکم و استواری قرار بدهد و درآن پیش رفت و ترقی ش‪++‬ایان نم‪++‬وده ب‪++‬ر همگ‪++‬ان خ‪++‬ود‬
‫تقدم وپیشی گیرد تا درمیان صاحبان آن کار پست و ناقص به ش‪++‬مار نیای‪++‬د و عقب مان‪++‬ده هم محس‪++‬وب‬
‫نگردد‪ .‬برای آرایش و زینت مرد چیزی زیبا تر ازاین نیست که ازروی اس‪++‬تحقاق ب‪++‬ه وس‪++‬عت روزی‬
‫موفق آید‪ ،‬سپس تامین معیشت خودرا از راهی بطلبد که به اص‪++‬ول عفت و رف‪++‬ق نزدیک‪++‬تر باش‪++‬د و از‬
‫شره و حرص و طمع آشکار و نا پاکی و آالیش دور تربود‪ .‬باید ب‪++‬دانی ک‪++‬ه هرچ‪++‬ه ب‪++‬ه وس‪++‬یله غلب‪++‬ه و‬
‫حق کشی و اجبار به دست آید و هر منفعتی که به وسیله معصیت و گناه و بد نامی و وس‪++‬ایل ننگین و‬
‫بی شرمی و بذل آبرو و بی قدر وقسمت است گرچه به ظاهر فریبن‪+‬ده باش‪+‬د‪ .‬م‪+‬الی ک‪+‬ه ب‪+‬ه ص‪+‬فا و بی‬
‫آالیش به دست آمده و کدورت و آلودگی درآن نباشد و به آس‪++‬انی تحص‪++‬یل ش‪++‬ود مش‪++‬قت وزحمت زی‪++‬اد‬
‫درآن نباشد سود مند تر و پر برکت تر و گواراتر است اگرچه به ظاهر کم و وزنش سبک باشد‪.‬‬
‫انسان وقتی که مال به دست آورد مقتضای سیرت عادله و نیکو این اس‪++‬ت ک‪++‬ه قس‪++‬متی از آن را‬
‫در زکات و صدقات و ابواب معروف و مصارف خیریه صرف نماید و قس‪++‬متی را ب‪++‬رای مص‪++‬ائب و‬
‫حوادث روزگار و مواقع احتیاج ذخیره نماید ‪ ....‬اما مخارج شخصی صالح و سداد امر در این است‬
‫که نه به حد اسراف و مال برسد و نه به خست و بخل زیاد بلکه درخرج کردن تقدیر و ت‪+‬دبیر درک‪+‬ار‬
‫رفته به عنوان اعتدال و میانه روی خرج شود‪ .‬اما قسمت ذخیره برای روز حاجت شخص خ‪++‬رد من‪++‬د‬
‫نباید غافل باشد از اینکه روزگ‪++‬ار ح‪++‬وادث و مص‪++‬ائب و پس‪++‬ت و بلن‪++‬دی ه‪++‬ای دارد ک‪++‬ه بای‪++‬د ب‪++‬رای آن‬
‫مواقع ازپیش ذخیره و مالی اندوخت مالحظه می شود که بو علی سینا درآم‪++‬د را ب‪++‬ه س‪++‬ه بخش تقس‪++‬یم‬
‫می کند‪.‬‬
‫پس انداز ‪ +‬زکات و صدقات ‪ +‬مصرف = درآمد‬
‫این تجزیه و تحلیل اقتصادی آن هم هزار سال قبل نشان می دهد که مسلمانان پای‪++‬ه گ‪++‬ذار علم اقتص‪++‬اد‬
‫بوده اند و بعد ها همین دانش ها از طریق نهضت ترجمه به غرب منتقل شده است‪.‬‬
‫‪ - 3.1.6‬درآمد و اشتغال نظر یه کالسیکی آن‬
‫کالسیک ها فرض می کردن‪+‬د ک‪+‬ه اقتص‪+‬اد همیش‪+‬ه در ح‪+‬الت اش‪+‬تغال کام‪+‬ل اس‪+‬ت ولی بعض‪+‬ی مواق‪+‬ع‬
‫ممکن است جزیی به وجود آید که یک حالت غیر معم‪++‬ول اس‪++‬ت و اقتص‪++‬اد ب‪++‬ه کم‪++‬ک میک‪++‬انیزم خ‪++‬ود‬
‫تعدیلی که در ذات آن وجود دارد و همواره تمایل اقتصاد به اشتغال کامل است بیک‪++‬اری را ازبین می‬
‫برد به شرطی که ب‪++‬ه نیروه‪++‬ای اقتص‪++‬ادی اج‪++‬ازه داده ش‪++‬ود ک‪++‬ه آزادان‪++‬ه عم‪++‬ل نماین‪++‬د و این در ح‪++‬التی‬
‫خواهد بود که دولت در اقتصاد هیچ گونه دخالتی ننماین‪++‬د‪ .‬ق‪++‬انون ب‪++‬ازار درب‪++‬اره ب‪++‬ازار ه‪++‬ا ب‪++‬ه توجی‪++‬ه‬
‫فرض اقتصاد دانان کالسیک پرداخت که می گفتن‪++‬د همیش‪++‬ه در اقتص‪++‬اد ح‪++‬الت اش‪++‬تغال کام‪++‬ل و ج‪++‬ود‬
‫دارد‪ .‬اقتصاد دانان فرانسوی می گوید عرضه تقاضای خودرا به وجود می آورند‪.‬‬
‫)‪(46‬‬
‫سی می گوید تولید بیش از حد نیاز که سبب بروز بیکاری از جامعه می شود هرگز اتف‪++‬اق نمی‬
‫افتد و دلیل وی این بود که عرضه همیشه تقاضای خودرا به وج‪++‬ود می آورد‪ .‬ب‪++‬ه گفت‪++‬ه وی این تولی‪++‬د‬
‫است که تقاضا برای خود به وجود می آورد زیرا در جریان تولید برای خانوار درآمد ایجاد می شود‬
‫و آنها با خرید هاییکه انجام می دهند تقاضا به وجود می آورند‪ .‬نظریه کالسیک ها درمورد درآم‪++‬د و‬
‫اشتغال بر اساس قانون بازار دکتر سی قرار دارد و به این دلیل است ک‪++‬ه مشخص‪++‬ات نظری‪++‬ه اش‪++‬تغال‬
‫کالسیک ها را باید در قانون بازار سی جستجو کرد‪ .‬فرض های قانون سی به شرح زیر است‪.‬‬
‫اقتصاد همیشه در حالت اشتغال کامل کار می کند و بیکاری وجود ندارد‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫اگر بیکاری در جامعه به وجود آید موقت است و به قول پیگو از طری‪++‬ق ک‪++‬اهش در دس‪++‬ت م‪++‬زد‬ ‫‪-2‬‬
‫دوباره اقتصاد به حالت اشتغال کامل ب‪++‬ر می گ‪++‬ردد و بیک‪++‬اری از بین می رود‪ .‬ک‪++‬اهش در دس‪++‬ت‬
‫مزد ها استفاده بیشتر از نیروی کاررا سود آور می سازد لذا اشتغال باالمی رود‪.‬‬
‫هرچه قدر پس انداز ایجاد شود به طور اتوماتیک به سرمایه گذاری منجر خواهد شد‪ .‬لذاهمیش‪++‬ه‬ ‫‪-3‬‬
‫پس انداز برابر است با سرمایه گذاری و این تعادل به تغیراتی که در نرخ بهره به وجود می آی‪++‬د‬
‫ایجاد می شود‪ .‬اشتباه این نظریه آنست که درتمام بازارها حالت رقابت کامل را ج‪++‬اری و س‪++‬اری‬
‫می داند در حالیکه می دانیم بازارها در حالت رق‪++‬ابت ن‪++‬اقص اس‪++‬ت و ل‪++‬ذا هم‪++‬واره بین پس ان‪++‬داز‬
‫وسرمایه گذاری وتقاضا برای پول و کاال اطالعات به طور ی‪++‬ک س‪++‬ان پخش نمی ش‪++‬ود و کااله‪++‬ا‬
‫همگن نیستند و ورود و خروج به بازار با موانع روبرو است‪.‬‬
‫‪ - 3.1.7‬درآمد و اشتغال از نظر کینز‬
‫بر اساس نظریه کینز سطح درآمد و اشتغال دریک اقتصاد بستگی دارد به «تقاضای مؤثر» تقاضای‬
‫مؤثر از دو عنصر تشکیل می شود‪ ،‬که عبارت انداز‪ :‬تقاضا برای کاالهای مصرفی (تابع مص‪++‬رف)‬
‫و تقاضا برای کاالهای سرمایه ای (تابع سرمایه گذاری)‪ .‬یک افزایش در تقاضای م‪++‬ؤثر ب‪++‬ه اف‪++‬زایش‬
‫در اشتغال‪ ،‬محصول و از آنجا افزایش در درآمد منج‪+‬ر می ش‪+‬ود‪ .‬در ط‪+‬رف مقاب‪+‬ل‪ ،‬ی‪+‬ک ک‪+‬اهش در‬
‫تقاضای مؤثر سبب می شود تا اشتغال و درآمد ک‪+‬اهش پی‪+‬دا کن‪+‬د‪ .‬ل‪+‬ذا ت‪+‬ابع مص‪+‬رف و ت‪+‬ا ب‪+‬ع س‪+‬رمایه‬
‫گذاری دو عامل تعیین کننده درآمد و اشتغال دریک اقتصاد است‪.‬‬
‫‪ - 3.1.8‬درآمد و اشتغال در یک اقتصاد باز‬
‫عمده دیدگاه جان مینارد کینز در مورد اشتغال براین فرض استوار بود که اقتص‪++‬اد بس‪++‬ته اس‪++‬ت یع‪++‬نی‬
‫ص‪++‬ادرات و واردات را وارد تجزی‪++‬ه و تحلی‪++‬ل خ‪++‬ود نک‪++‬رده ب‪++‬ود‪ .‬ولی در س‪++‬ال ه‪++‬ای آخ‪++‬ر و آخ‪++‬رین‬
‫کارهای علمی اش به طرز تعیین اشتغال تعادلی دریک اقتصاد باز پرداخت یع‪++‬نی اقتص‪++‬ادیکه در آن‬
‫واردات و صادرات مجاز است‪ .‬در آن قسمت از نظریه «کینز» که اقتصاد بسته مورد نظ‪++‬رش ب‪++‬ود‪،‬‬

‫)‪(47‬‬
‫اشتغال به وسیله تابع مصرف و تابع سرمایه گذاری معین می شود‪ .‬ولی در اقتصاد باز به نظر کی‪+‬نز‬
‫درآمد و اشتغال تابع سه عامل است‪.‬‬
‫تابع مصرف‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫تابع سرمایه گذاری‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫تابع واردات و صادرات‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫وقتی درآمد ملی افزایش پیدا می کند‪ ،‬واردات و صادرات نیز افزایش پیدا می کند‪ .‬از نظ‪++‬ر ریاض‪++‬ی‬
‫می گوییم واردات و صادرات تابع درآم‪+‬د درح‪+‬ال اف‪++‬زایش اس‪+‬ت‪ .‬ی‪+‬ک اف‪++‬زایش ج‪+‬زئی در واردات و‬
‫صادرات که ناشی ازیک افزایش جزئی در درآم‪++‬د اس‪++‬ت ب‪++‬ه می‪++‬ل نه‪++‬ایی ب‪++‬ه واردات مع‪++‬روف اس‪++‬ت‪.‬‬
‫کشور که شدیدًا به واردات وابسته است میل نهایی به واردات آن باال است‪.‬‬
‫‪ - 3.1.9‬نظریه تعیین درآمد‬
‫این نظریه بر آن است تا طرز تعین سطح درآمد ملی را دریک زمان معین و تغییرات درآم‪++‬د ملی را‬
‫درطول زمان بیان نماید‪ .‬به مفهوم جدید آن این نظریه ب‪++‬رای اولین ب‪++‬ار توس‪++‬ط «ج‪++‬ان مین‪++‬ارد کی‪++‬نز»‬
‫درکتاب معروف وی به نام «نظریه عم‪+‬ومی اش‪+‬تغال‪ ،‬به‪+‬ره و پ‪+‬ول» بی‪+‬ان ش‪+‬د‪ .‬ب‪+‬ه طورخالص‪+‬ه این‬
‫نظری‪++‬ه می گوی‪++‬د‪ :‬ن‪++‬رخ تولی‪++‬د ک‪++‬اال ه‪++‬ا و خ‪++‬دمات و از آنج‪++‬ا س‪++‬طح درآم‪++‬د ملی بس‪++‬تگی دارد ب‪++‬ه حجم‬
‫تقاضای کل‪ ،‬و حجم تقاضای کل به نوبه خود بستگی دارد بخشی به درآمد‪ ،‬مصرف‪ ،‬سرمایه گذاری‬
‫و مخارج دولت وبخش دیگر به نرخ بهره‪ ،‬مصرف و سرمایه گذاری‪.‬‬
‫نرخ بهره نیز به نوبه خود بستگی دارد بخشی به جریان پس ان‪+‬داز و س‪+‬رمایه گ‪+‬ذاری و بخش‪+‬ی‬
‫به شرایط بازار برای اوراق بهادار موجود‪ ،‬خصوصًا اینکه افراد تا چه حد مایل هس‪+‬تند دارایی ه‪+‬ای‬
‫خودرا به شکل های مختلف پول‪ ،‬اوراق قرضه ملی‪ ،‬سهام معمولی و غیره نگه‪++‬داری کنن‪++‬د‪ .‬عرض‪++‬ه‬
‫کل پول که دولت و سیستم بانکی درجامعه پخش می کند بخشی در اختیار خانوارها قرار می گیرد و‬
‫بخشی دراختیار بنگاه های اقتصادی که بخش‪++‬ی از آن ب‪++‬ه تغذی‪++‬ه م‪++‬الی داد و س‪++‬تد ه‪++‬ا ی معم‪++‬ول خ‪++‬ود‬
‫اختصاص می دهند‪ .‬و بخشی را به صورت دارایی نگهمیدارند‪ .‬تقاضای کل پ‪+‬ول ک‪+‬ه دره‪+‬ر ی‪+‬ک از‬
‫شکل های فوق نگهداری می شود باید با عرضه کل پول موجود برابر شود‪)1(.‬‬
‫‪ - 3.1.10‬جریان دایره ای درآمد‬
‫خانوار ها عوامل تولید را به بنگاه اقتص‪++‬ادی ارائ‪++‬ه می دهن‪++‬د و ب‪++‬ه عن‪++‬وان قیمت عوام‪++‬ل تولی‪++‬دی ک‪++‬ه‬
‫عرضه می کنند از بنگاه اقتص‪++‬ادی درآم‪++‬د دری‪++‬افت میکنن‪++‬د‪ .‬خانوارقس‪++‬متی از درآم‪++‬د دری‪++‬افتی را ب‪++‬ه‬
‫مخارج خویش اختصاص می دهد تا با آن کاال و خدمات خریداری کنند‪ .‬این مخارج می شود عایدات‬
‫بنگاه تولید که عرضه کننده آن ک‪++‬اال و خ‪++‬دمات ب‪++‬وده اس‪++‬ت‪ .‬بنگ‪++‬اه تولی‪++‬دی دوب‪++‬اره این عای‪++‬دات را ب‪++‬ه‬
‫‪1‬‬
‫(‪.‬توانایان فرد‪ ،‬حسن‪ ،‬همان اثر‪ ،‬ص ‪) 491‬‬
‫)‪(48‬‬
‫صورت قیمت عوامل تولید که همان درآمد خ‪++‬انوار اس‪++‬ت ب‪++‬ه خ‪++‬انوار ب‪++‬از می گردان‪++‬د و خ‪++‬انوار ن‪++‬یز‬
‫دوباره قسمتی از درآمد خودرا به خرید کاال و خدمتی که تولید بنگ‪++‬اه اقتص‪++‬ادی اس‪++‬ت اختص‪++‬اص می‬
‫دهد و این عایدات بنگاه اقتصادی دوباره صرف پرداخت قیمت عوامل تولید می شود که همان درآمد‬
‫خانواراست و این جریان دایره ای درآمد همواره ادامه پیدا می کند‪.‬‬
‫‪ - 3.1.11‬درآمد اکتسابی و غیر اکتسابی‬
‫در کلیه نظام های اقتصادی مختلط (دارای بخش دولتی و بخش خصوصی) جدول نرخ های مختل‪++‬ف‬
‫درمورد تفاوت بین درآمد های ناش‪++‬ی از ک‪++‬ار و درآم‪++‬د ه‪++‬ای ناش‪++‬ی از ث‪++‬روت وج‪++‬ود دارد‪ .‬تم‪++‬یز بین‬
‫درآمد اکتسابی و غیر اکتسابی درمالیه عمومی انجام می ش‪++‬ود ک‪++‬ه رابط‪++‬ه بین درآم‪++‬د ی‪++‬ک ش‪++‬خص و‬
‫تالشی که انجام داده تا به آن درآمد برسد را بیان می کند‪ .‬ت‪+‬ا آنجاک‪+‬ه درآم‪+‬د ی‪+‬ک ش‪+‬خص متناس‪+‬ب ب‪+‬ا‬
‫تالش وی در راه کس‪++‬ب آن درآم‪++‬د اس‪++‬ت میگوین‪++‬د درآم‪++‬د اکتس‪++‬ابی دارد ولی اگ‪++‬ر درآم‪++‬دش بیش از‬
‫درآمدی باشد که از تالش خود بدست آورده و اضافه درآمد حاصل‪ ،‬ناشی از ثروت یا از اجاره ی‪++‬ک‬
‫دارایی باشد به آن می گویند درآمد غیر اکتسابی یا غیر مکتسب حتی اگر اضافه درآمد مذکور ناش‪++‬ی‬
‫از انباشت درآمد های اکتسابی گذشته وی ناشی شود‪.‬‬
‫‪ - 3.1.12‬اثر درآمدی و اثر جانشینی‬
‫وقتی قیمت یک کاال مثل گوشت مرغ کاهش پی‪++‬دا می کن‪++‬د‪ ،‬دو اث‪++‬ر از آن ناش‪++‬ی می ش‪++‬ود‪ .‬اول اینک‪++‬ه‬
‫گوشت مرغ نسبت به گوشت م‪++‬اهی و گوش‪++‬ت گوس‪++‬فند و گ‪++‬او ارزان ت‪++‬ر می ش‪++‬ود‪ .‬و مص‪++‬رف کنن‪++‬ده‬
‫ترجیح می دهد به جای گوشت ماهی که فرضًا درطول یک ماه یک ب‪++‬ار خری‪++‬داری می ک‪++‬رده اس‪++‬ت‪،‬‬
‫گوشت مرغ خریداری کند‪ .‬به این می گویند «اثر جانشینی» ارزان شدن گوشت مرغ یعنی مص‪++‬رف‬
‫کننده‪ ،‬کاالی ارزان شده را جانشین کاالی مشابه دیگری می کند ک‪++‬ه ارزان نش‪++‬ده اس‪++‬ت‪ .‬دراین مث‪++‬ال‬
‫مصرف کننده گوشت مرغ را جانشین گوشت ماهی می کند و یا ن‪++‬ارنگی ک‪++‬ه ارزان می ش‪++‬ود‪ ،‬م‪++‬ردم‬
‫آن را جانشین پرتقال می نمایند که قیمت آن هم چن‪++‬ان ب‪++‬اال اس‪++‬ت‪ .‬اث‪++‬ر دوم این اس‪++‬ت ک‪++‬ه ارزان ش‪++‬دن‬
‫گوشت مرغ سبب می گردد تا مقدار کمتری از درآمد شخص صرف مواد غذایی ش‪++‬ود و مق‪++‬دار پ‪++‬ول‬
‫بیشتری به جیب مشتری باقی بماند و ل‪+‬ذا گ‪+‬ویی ب‪+‬ا ارزان ت‪+‬ر ش‪+‬دن گوش‪+‬ت م‪+‬رغ‪ ،‬درآم‪+‬د واقعی وی‬
‫اف‪++‬زایش یافت‪++‬ه اس‪++‬ت‪ .‬ب‪++‬ه این می گوین‪++‬د (اث‪++‬ر درآم‪++‬دی) ک‪++‬اهش در قیمت ک‪++‬اال‪ ،‬اف‪++‬زایش درآم‪++‬د واقعی‬
‫مشتری نیز به نوبه خود س‪++‬بب می گ‪++‬ردد ک‪++‬ه تقاض‪++‬ای وی ب‪++‬رای گوش‪++‬ت م‪++‬رغ ی‪++‬ا ه‪++‬ر ک‪++‬االی دیگ‪++‬ر‬
‫افزایش پیدا کند‪ .‬باید گفت که رابطه معکوس نیز صادق است یعنی اگ‪++‬ر قیمت گوش‪++‬ت م‪++‬رغ اف‪++‬زایش‬
‫پیدا کند «درآمد واقعی» مصرف کننده کاهش داشته مقدار تقاض‪++‬ای وی ت‪++‬نزل می کن‪++‬د‪ .‬اث‪++‬ر درآم‪++‬دی‬
‫طی سه مرحله عمل می کند‪.‬‬
‫قیمت یک کاال کاهش پیدا می کند‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫)‪(49‬‬
 ‫به دنبال آن درآمد واقعی مصرف کننده افزایش پیدا می کند‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫در نتیجه مقدار تقاضای مصرف کننده برای کاال افزایش پیدا می کند‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫البته اگر قیمت افزایش پیدا کند‪ ،‬همین رون‪+‬د ب‪+‬ه ص‪+‬ورت عکس آن تحق‪+‬ق پی‪+‬دا می کن‪+‬د‪ .‬یع‪+‬نی درآم‪+‬د‬
‫واقعی مصرف کننده کاهش پی‪++‬دا می کن‪++‬د و او از مق‪++‬دار تقاض‪++‬ای خ‪++‬ود می کاه‪++‬د‪ .‬ام‪++‬ا در م‪++‬ورد اث‪++‬ر‬
‫جانشینی باید گفت که وقتی قیمت یک کاال تغیر می کند‪ ،‬نسبت به سایر کاال ها ارزانتر ی‪++‬ا گ‪++‬ران ت‪++‬ر‬
‫می شود‪ .‬اگر ارزان تر شد‪ ،‬خریدار کاالی دیگررا نمی خرد واز این کاال بیشتر می خرد یع‪++‬نی این‬
‫کاال را جانشین کاالی دیگر می کند و اگر گرانتر شد خریدار‪ ،‬کاالی دیگررا ک‪++‬ه نس‪++‬بت ب‪++‬ه این ک‪++‬اال‬
‫ارزان تر است جانشین آن می سازد‪.‬‬
‫‪ - 3.1.13‬ضریب افزایش درآمد‬
‫ضریب افزایش درآمد را می توان چنین شرح داد که همواره مخارج حسن درآمد حسین را به وج‪++‬ود‬
‫می آورد‪ .‬بنا بر این هریک لایر خرج حسن به صورت یک لایر درآمد حسین خودرا نشان می ده‪++‬د‪.‬‬
‫کسیکه پولش را در ازا ی خرید یک جنس از خود دور می کند (حسن) این پول خ‪++‬رج او ب‪++‬ه حس‪++‬اب‬
‫می آید و کسی ک‪++‬ه در ازا ی ف‪++‬روش جنس پ‪++‬ول را دری‪++‬افت می کن‪++‬د (حس‪++‬ین) آن پ‪++‬ول درآم‪++‬د وی ب‪++‬ه‬
‫حساب می آید‪ .‬حسین نیز درآمد خودرا خرج خواهدکرد و درآمد برای نفر سوم به وجود خواه‪++‬د آم‪++‬د‬
‫و نفر سوم نیز درآمد اش را خرج خواهد ک‪+‬رد و درآم‪+‬د ب‪+‬رای نف‪+‬ر چه‪+‬ارم ب‪+‬ه وج‪+‬ود می آورد‪ .‬واین‬
‫مسیر تا بی نهایت ادامه پیدا می کند‪.‬‬
‫مخارج نفر دوم و سوم چهارم و پهجم و ششم ‪ ...‬به می‪+‬ل نه‪+‬ایی ب‪+‬ه مص‪++‬رف هری‪+‬ک از این ه‪+‬ا‬
‫بستگی دارد‪ .‬اگر این افراد از طبقات فق‪+‬یرو متوس‪+‬ط جامع‪+‬ه باش‪+‬ند ب‪+‬ه محض دری‪+‬افت پ‪+‬ول (درآم‪+‬د)‬
‫بیشترین قسمت از آن را خرج خواهند کرد‪ .‬برای مثال ‪ 100‬تومان ک‪++‬ه بدس‪++‬ت می آورن‪++‬د ‪ 90‬توم‪++‬ان‬
‫درآمد برای دیگری به وجود خواهند آورد‪ .‬چراکه فقرا اغلب نیاز های شان ارض‪++‬ا نش‪++‬ده اس‪++‬ت و ب‪++‬ه‬
‫محض دریافت پول به منظور ارضا نیاز های خود آن‪++‬را خ‪++‬رج خواهن‪++‬د ک‪++‬رد وب‪++‬رای دیگ‪++‬ران درآم‪++‬د‬
‫ایجاد خواهند نمود‪.‬‬
‫درآمد مزد و حقوق بگیری بخش های ( عمومی ‪ ،‬خصوصی و تعاونی )‬
‫درآمد کلیه اعضای شاغل مزد و حقوق بگ‪++‬یر خ‪++‬انوار دربخش ه‪++‬ای عم‪++‬ومی‪ ،‬خصوص‪++‬ی و تع‪++‬اونی‬
‫است که شامل دریافت ه‪++‬ای مس‪++‬تمر و غ‪+‬یر مس‪++‬تمر پ‪++‬ولی و غ‪+‬یر پ‪++‬ولی آن‪++‬ان پس از کس‪++‬ر مالی‪++‬ات و‬
‫بازنشستگی می باشد‪.‬‬
‫‪ - 3.1.14‬درآمد مشاغل آزادکشاورزی‬
‫درآمد افرادی ازخانوار که دربخش کشاورزی به صورت کارفرما و ی‪++‬ا ک‪++‬ارکن مس‪++‬تقل کارمیکنن‪++‬د‪،‬‬
‫پس از کسر هزینه های شغلی‪ ،‬به عنوان درآمد مشاغل آزاد کشاورزی تلقی ش‪+‬ده اس‪+‬ت‪ .‬هزین‪+‬ه ه‪+‬ای‬
‫)‪(50‬‬
‫شغلی شامل مزد وحقوق پرداختی هزینه مواد اولیه‪ ،‬ابزاربی دوام‪ ،‬استهالک سایر هزینه ه‪++‬ای تولی‪++‬د‬
‫و هم چنین مالیات شغلی می باشد‪.‬‬

‫‪ - 3.1.15‬درآمد مشاغل آزاد غیر کشاورزی‬

‫درآمد افراد ی از خانوار که به صورت کارفرما یا کارکن مستقل‪ ،‬درمشاغل آزاد غیرکش‪++‬اورزی ب‪++‬ه‬
‫کاراشتغال دارند‪ ،‬پس از کس‪++‬ر هزین‪++‬ه ه‪++‬ای ش‪++‬غلی‪ ،‬ب‪++‬ه عن‪++‬وان درآم‪++‬د مش‪++‬اغل آزاد غ‪++‬یر کش‪++‬اورزی‬
‫منظورشده است‪.‬‬
‫‪ -3.1.16‬درآمد های متفرقه‬
‫کلیه وجوه و ارزش کاالهای است که خانوار به غیر از طریق اشتغال اعض‪++‬ای خ‪+‬ود دری‪+‬افت ک‪+‬رده‬
‫اس‪++‬ت‪ ،‬مانن‪++‬د درآم‪++‬د حاص‪++‬ل از ف‪++‬روش مص‪++‬نوعات س‪++‬اخته ش‪++‬ده توس‪++‬ط خ‪++‬انوار در خان‪++‬ه‪ ،‬حق‪++‬وق‬
‫بازنشستگی‪ ،‬درآمد مستغالت‪ ،‬سود سرمایه گذاری کمک های دریافتی از سازمان ه‪++‬ای اجتم‪++‬اعی و‬
‫موسسات خیریه‪)1( .‬‬

‫‪1‬‬
‫هرینه و در آمد خانوا‪ ،‬سالنامه آماری استان گهگیلویه و بویر احمد‪ ،1388 ،‬ص )‬
‫( ‪688 .‬‬
‫)‪(51‬‬
 ‫بخش دوم‬
‫مطالب مربوط به اشتغال‬

‫‪ - 3.2.1‬تعریف شغل‬
‫نوع کاری است (مطابق با تعریف ک‪++‬ار و مص‪++‬ادق آن) ک‪++‬ه توس‪++‬ط ف‪++‬رد در ‪7‬روز گذش‪++‬ته انج‪++‬ام ش‪++‬ده‬
‫است‪ .‬درمورد افرادی که دارای شغل بوده ولی در ‪7‬روز گذشته به دالیل مختلف کارنکرده اند‪ ،‬شغل‬
‫نوع کاری است که توسط فرد درزمان اشتغال به کار انجام می شود‪.‬‬
‫‪ - 3.2.2‬جمعیت شاغل‬
‫تمام افراد ‪ 10‬ساله و بیشتر که در طول هفته مرجع‪ ،‬طبق تعریف کار‪ ،‬حد اقل یک ساعت کار کرده‬
‫و یا بنا به دالیلی به طور موقت کارشان را ترک کرده باشند‪ ،‬شاغل محسوب می شوند‪ .‬ش‪++‬اغالن ب‪++‬ه‬
‫طور عمده شامل دو گروه مزد و حقوق بگیران و خود اشتغاالن می شوند‪ .‬ترک موقت ک‪++‬ار درهفت‪++‬ه‬
‫مرجع با داشتن پیون‪++‬د رس‪++‬می ش‪++‬غلی ب‪++‬رای م‪++‬زد و حق‪++‬وق بگ‪++‬یران وت‪++‬داوم کس‪++‬ب و ک‪++‬ار ب‪++‬رای خ‪++‬ود‬
‫اشتغاالن‪ ،‬به عنوان اشتغال محسوب می شود‪ .‬افراد زیر نیز به لحاظ اهمیتی که درفع‪+‬الیت اقتص‪+‬ادی‬
‫کشور دارند‪ ،‬شاغل محسوب می شوند‪.‬‬
‫افرادی که بدون دریافت مزد برای یکی از اعضای خانوار خود ک‪++‬ه ب‪++‬ا وی نس‪++‬بت خویش‪++‬اوندی‬ ‫‪-1‬‬
‫دارند‪ ،‬کارمی کنند (کارکنان فامیلی بدون مزد)‪.‬‬
‫کارآموزانی که دردوره کارآموزی فعالیتی درارتباط با فع‪++‬الیت موسس‪++‬ه مح‪++‬ل ک‪++‬ارآموزی انج‪++‬ام‬ ‫‪-2‬‬
‫می دهند‪ ،‬یعنی مستقمًا درتولید کاال یا خدمات سهیم هستند‪ ،‬فعالیت آنها "کار" محسوب می شود‪.‬‬
‫محصال نی که در هفته مرجع مطابق تعریف‪ ،‬کارکرده اند‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫تمام افرادیکه درنیرو های مسلح به صورت کادر دایم یا موقت خدمتی می کنند (نیرو های مسلح‬ ‫‪-4‬‬
‫شامل پرسنل کادر‪ ،‬درجه داران و سربازان وظیفه نیروهای نظامی)‪.‬‬

‫)‪(52‬‬
 ‫‪ - 3.2.3‬تعریف اشتغال‬
‫اشتغال در لغت به معنی به کار پرداختن‪ ،‬به کار سرگرم ش‪++‬دن و مش‪++‬غول ش‪++‬دن ب‪++‬ه ک‪++‬اری اس‪++‬ت؛ هم‬
‫چنین توجه قلبی به کسی یا کاری را گویند‪ .‬در اصطالح جامعه شناسی شغل یا پیشه کاری اس‪++‬ت ک‪++‬ه‬
‫در مقابل دست مزد یا حقوق منظم انجام می شود‪.‬‬
‫اشتغال در نظریه اقتصادی‪ ،‬کوشش انسانی یا فعالیتی است که در جهت تولید ه‪+‬دایت می ش‪+‬ود‪.‬‬
‫به عنوان یک عامل تولید‪ ،‬کار از مواد اولیه‪ ،‬سرمایه و مدیریت‪ ،‬جدا و فقط شامل مساعی ک‪++‬ارگران‬
‫در اشتغال است‪ .‬به عبارتی‪ ،‬کار همه افرادی را شامل می شود که ب‪++‬رای زیس‪++‬تن ک‪++‬ار می کنن‪++‬د‪ .‬این‬
‫تعریف به نیروی کار یک ملت بر میگ‪+‬ردد ک‪+‬ه ش‪+‬امل کلی‪+‬ه جمعیت قاب‪+‬ل اش‪+‬تغال و ب‪+‬االی س‪+‬ن معین‬
‫است‪ .‬و نرخ اشتغال عبارت است از نسبت جمعیت شاغل به جمعیت فعال (ش‪++‬اغل و بیک‪++‬ار) ض‪++‬رب‬
‫در صد‪)1( .‬‬
‫جمعیت شاغل‬
‫= نرخ اشتغال‬ ‫‪×100‬‬
‫جمعیت فعال‬

‫‪ - 3.2.4‬اهمیت اشتغال‬
‫اشتغال را می توان به لحاظ اهمیت درابعاد عملی شخصیت انس‪++‬ان‪ ،‬منش‪++‬ا ه‪++‬ویت واب‪++‬زار رس‪++‬یدن ب‪++‬ه‬
‫سعادت نوع بشر به شمارآورد‪ .‬درابعاد فلسفی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬روانشناس‪++‬ی و سیاس‪++‬ی کارمفی‪++‬د و ثم‪++‬ر بخش‬
‫دارای اهمیت فراوان است‪.‬‬
‫به طورکلی‪ ،‬طی سال های اخیر‪ ،‬تامین اشتغال و کاهش نرخ بیکاری‪ ،‬درقالب یکی از دغدغ‪++‬ه‬
‫ه‪++‬ای اقتص‪++‬ادی و ب‪++‬ه عن‪++‬وان ض‪++‬روری ت‪++‬رین ه‪++‬دف ب‪++‬رای م‪++‬دیریت کش‪++‬ور برنام‪++‬ه ه‪++‬ای اقتص‪++‬ادی‪،‬‬
‫ابتدادرسطح سازماندهی کشور وهم چنین دربرنامه های اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی مدنظر قرار‬
‫گرفته است‪ .‬استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود به منظور بر آورده ساختن نی‪++‬از ه‪++‬ا و خواس‪++‬ته‬
‫های بشر‪ ،‬ازجمله افزایش تولید‪ ،‬درآمد اشتغال ورفاه جامعه ازمهم ترین هدف های توسعه هرکش‪++‬ور‬
‫محسوب میشود‪ .‬برای این منظور معموًال س‪+‬عی می ش‪+‬ود ت‪+‬ا ب‪+‬ا اس‪+‬تفاده ازسیاس‪+‬ت ه‪+‬ا و اب‪+‬زار ه‪+‬ای‬
‫اجرایی گوناگون در برنامه های توسعه به این هدف دست یافت‪.‬‬
‫بازار های پولی و مالی اهمیت ویژه ای درنظ‪++‬ام اقتص‪++‬ادی کش‪++‬ورها دارن‪++‬د ودرادبی‪++‬ات توس‪++‬عه‬
‫اقتصادی از الزامات مهم دستیابی به رشد پایدار محسوب می شوند‪ ،‬به گونه ای که محققین گس‪++‬ترش‬
‫‪1‬‬
‫محبی‪ ،‬علی اکبر؛ بررسی مقایسه ای شاخص های پایه اشتغال استان خراسان شمالی با سایر استانها‪) ،1391 ،‬‬
‫( ‪.‬ص ‪23‬‬
‫)‪(53‬‬
‫بهینه و مناسب بازار های پولی ومالی را از ابزار های مهم توسعه می دانند‪ .‬درواقع بازارهای پولی‬
‫ومالی‪ ،‬منابع تامین اعتبار برای فع‪++‬الیت ه‪++‬ای مختل‪++‬ف اقتص‪++‬ادی می باش‪++‬ند‪ .‬ت‪++‬امین م‪++‬الی واح‪++‬د ه‪++‬ای‬
‫تولیدی چه از دیدگاه سرمایه درگردش و چه ازدید گاه توسعه فعالیت ها و سرمایه گذاری های جدی‪++‬د‬
‫از مهم ترین مباحث مدیریت یک نظام است‪.‬‬
‫دریافت قرضه و اعتبار و انتقال پول ازیک فرد به فرد دیگر یا از یک نهاد به نهاد دیگ‪++‬ر نقش‬
‫اساسی درتامین اعتبار فعالیت های مختلف اقتصادی دارند‪ .‬اعتب‪+‬ار و قرض‪+‬ه ب‪+‬ه طورمس‪+‬تقیم و غ‪+‬یر‬
‫مستقیم بر اشتغال واحد های تولیدی و فرص‪++‬ت ه‪+‬ای ش‪+‬غلی جدی‪+‬د ت‪+‬اثیرمی گ‪+‬ذارد‪ .‬تزری‪+‬ق قرض‪++‬ه و‬
‫اعتبار به جریان تولید به صورت سرمایه درگردش درکوتا مدت به دلی‪++‬ل ث‪++‬ابت ب‪++‬ودن حجم س‪++‬رمایه‪،‬‬
‫باعث افزایش اشتغال می شود‪ ،‬اما در بلند مدت که جریان قرضه و اعتبار تبدیل به سرمایه ثابت می‬
‫شود‪ ،‬تغیرات تکنولوژیکی را به همراه دارد‪ .‬درصورتی ک‪++‬ه این تغ‪++‬یرات خن‪++‬ثی باش‪++‬د اش‪++‬تغال ث‪++‬ابت‬
‫باقی می ماند و درغیر این صورت باعث تغیر در اش‪++‬تغال می ش‪++‬ود‪ .‬بن‪++‬ا ب‪++‬راین چنانچ‪++‬ه مش‪++‬اهده می‬
‫شود‪ ،‬از بعد نظری‪ ،‬از جمله آث‪+‬ار مثبت ب‪+‬ه ک‪+‬ارگیری ص‪+‬حیح و بهین‪+‬ه جری‪+‬ان قرض‪+‬ه و اعتب‪+‬ار می‬
‫تواند افزایش سرمایه گذاری‪ ،‬تولید‪ ،‬درآمد و اشتغال را به دنبال داشته باشد‪ .‬البته کارآیی نظ‪++‬ام پ‪++‬ولی‬
‫ومالی هر کشور و نحوه مدیریت مالی واحد ه‪+‬ای اقتص‪++‬ادی موج‪+‬ود ش‪+‬رط الزم وک‪+‬افی ب‪+‬رای دس‪+‬ت‬
‫یابی به این آثار مثبت اقتصادی است که درصورت نب‪++‬ود ک‪++‬ارآیی دراین فراین‪++‬د چ‪++‬ه دربخش اعط‪++‬ای‬
‫اعتبارات و چه دربخش مصارف اعتبارات ممکن است اثرات مطلوب و مورد انتظار را ب‪++‬ه هم‪++‬را ه‬
‫نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ - 3.2.5‬ابعاد نظری ایجاد اشتغال‪ ،‬تخریب شغل‬
‫به سبب وجود نرخ باالی بیکاری در سطح جامعه‪ ،‬ایجاد شغل یکی از منشور ه‪++‬ای سیاس‪++‬ی دولت و‬
‫جامعه گردی‪+‬ده اس‪+‬ت‪ .‬اهمیت ایج‪+‬اد ش‪+‬غل و ح‪+‬تی تخ‪+‬ریب ش‪+‬غل در ه‪+‬ر اقتص‪++‬اد را نمی ت‪+‬وان نادی‪+‬ده‬
‫گرفت‪ .‬ن‪++‬یروی ک‪++‬ار م‪++‬ابین بنگ‪++‬اه ه‪++‬ا از طری‪++‬ق فراین‪++‬د ش‪++‬غل آفری‪++‬نی و ی‪++‬ا تخ‪++‬ریب آن س‪++‬ازماندهی و‬
‫تخصیص مجدد می باید تا ثروت و درآمد ایجاد کند‪ ،‬اما مشاغل نقش عمده ای در توزی‪++‬ع درآم‪++‬د ایف‪++‬ا‬
‫می کنند‪ .‬برای بسیاری از اقشار جامعه‪ ،‬دریافت های که اشتغال ایجاد می کن‪++‬د پای‪++‬ه و اس‪++‬اس درآم‪++‬د‬
‫شان است و نحوه توزیع درآمد آنها نشانه اهمیت شرایط اقتصادی آنهاست‪.‬‬
‫به عالوه تخریب شغل می تواند به سرگردانی نیروی کار و هزین‪++‬ه ه‪++‬ای تع‪++‬دیل ش‪++‬ده ای ب‪++‬رای‬
‫آنها منجر گردد‪ .‬درادامه‪ ،‬به ابعاد مختلف ایج‪++‬اد ش‪++‬غل و تخ‪++‬ریب ش‪++‬غل پرداخت‪++‬ه می ش‪++‬ود ک‪++‬ه ممکن‬
‫است تحت تا ثیر متغیر های متعددی از جمله رویک‪+‬رد نظ‪+‬ام ب‪+‬انکی قرارداش‪+‬ته باش‪+‬ند‪ .‬تغ‪+‬یر خ‪+‬الص‬
‫اشتغال به این معناست که واحد های اقتصادی از افزایش اشتغال مستقیم و یا غ‪++‬یر مس‪++‬تقیم به‪++‬ره من‪++‬د‬
‫گشته اند و یا شغل هایی را درطول زمان ازدست می دهند‪ .‬به عنوان مث‪+‬ال اش‪+‬تغال ص‪++‬نایع کارخان‪+‬ه‬
‫)‪(54‬‬
‫ای بین سال های ‪ 1973‬تا ‪ 1988‬در امریکا سالیانه به ط‪++‬ور متوس‪++‬ط ‪ 1/1‬درص‪++‬د ک‪++‬اهش ی‪++‬افت‪ .‬ب‪++‬ه‬
‫عبارتی صنایع درکل با کاهش اشتغال درطول این دوره مواجه گردیدن‪++‬د‪ .‬در واق‪++‬ع ب‪++‬ه ط‪++‬ور متوس‪++‬ط‬
‫سالیانه‪ 3/10،‬درصد شغل ازدست رفته و ‪ 1/9‬درصد شغل ایجاد شده است‪ ،‬به گونه ای که برخی از‬
‫صنایع توسعه یافته و ظرفیت اقتصادی برخی دیگر کاهش داش‪++‬ت درب‪++‬رخی م‪++‬وارد پیام‪++‬د ه‪++‬ای کالن‬
‫اشتغال زایی ویا تخریب آن درطول نوسان های اقتص‪+‬ادی م‪+‬ورد توج‪+‬ه واق‪+‬ع می ش‪+‬وند‪ ،‬ام‪+‬ا تمرک‪+‬ز‬
‫اغلب برروی جنبه های کوچک اشتغال زایی است‪ .‬یعنی مساله اصلی ایج‪++‬اد و ی‪++‬ا تخ‪++‬ریب ش‪++‬غل در‬
‫سطح واحد های منفرد اقتصادی است‪.‬‬
‫البته استقرارواحد های جنبی ت‪++‬اثیرات الزم را در ایج‪++‬اد اش‪++‬تغال‪ ،‬آن هم ب‪++‬ه ط‪++‬ور غ‪++‬یر مس‪++‬تقیم‬
‫خواهد گذاشت‪ .‬مساله مهم دیگر این است که دوره های رکود یا رونق اقتصادی می تواند ب‪++‬ر پوی‪++‬ایی‬
‫اشتغال زایی نیز م‪++‬وثر واق‪++‬ع ش‪++‬ود‪ .‬درعم‪++‬ل وج‪++‬ود بح‪++‬ران وی‪++‬ا رک‪++‬ود درص‪++‬نایع کارخان‪++‬ه ای ب‪++‬اعث‬
‫افزایش سریع در تخریب شغل می گردد‪ .‬گرچه در برخی بخش ها ممکن است ایج‪++‬اد ش‪++‬غل مالحظ‪++‬ه‬
‫گردد ولی عمومًا تخصیص مجدد شغل بین بنگاه ها درخالل بحران افزایش می یاب‪++‬د ک‪++‬ه خ‪++‬ود نتیج‪++‬ه‬
‫تخریب شغل در بسیاری از بنگاه ها در آن دوره بوده است‪ .‬البته نیازاست ت‪++‬ا درک به‪++‬تری ازس‪++‬یکل‬
‫های اقتصادی وجودداشته باشد تا بتوان یک ب‪+‬از س‪+‬ازی مناس‪+‬ب در تخص‪+‬یص مج‪+‬دد ش‪+‬غل مالحظ‪+‬ه‬
‫نمود‪ .‬بدین ترتیب فرایند تخصیص مجدد توسط سیکل های اقتصادی‪ ،‬شامل بحران ورونق اقتص‪++‬ادی‬
‫تحقق می یابد‪ .‬به عالوه‪ ،‬ورود و خروج بنگاه ها اث‪++‬رات مهمی روی تغ‪++‬یرات س‪++‬اختاری این من‪++‬اطق‬
‫در طول زمان دارد‪ .‬به طور مثال بالدوین و گورکی ( ‪ ) 1990‬در تحقی‪++‬ق خ‪++‬ود ب‪++‬ه منظ‪++‬ور بررس‪++‬ی‬
‫تغیر ساختاری و فرایند تب‪+‬دیل اش‪+‬تغال در کش‪+‬ورکانادا نتیج‪+‬ه گ‪+‬یری نم‪+‬ود ک‪+‬ه تغ‪+‬یرات ن‪+‬رخ اش‪+‬تغال‬
‫خالص به علت تفاوت درنرخ های ساالنه ورود بنگاه ها ونه نرخ های خ‪++‬روج آنهاس‪++‬ت‪ .‬تغ‪++‬یر درون‬
‫منطقه ای دررشد شغل هم به علت تفاوت در ایجاد شغل و ورود بنگاه ها (ون‪++‬ه تف‪++‬اوت در تخ‪++‬ریب و‬
‫خروج بنگاه ها) مشاهده گردیده است‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬آنها نتیجه گیری می کنند سیاست ه‪++‬ایی ک‪++‬ه روی‬
‫ایجاد شرکت های جدید متمرکز می شوند و درافزایش تغیر س‪++‬اختاری ب‪++‬ه منظ‪++‬ور کس‪++‬ب به‪++‬ره ه‪++‬ای‬
‫منافع اشتغال تاثیر گذار اند‪ ،‬بسیار مولد عمل می کنند‪.‬‬
‫البته ناگفته نماند که از دیگر یافته های آنها این است که هیچ رابطه ای بین اندازه بنگ‪+‬اه و ن‪+‬رخ‬
‫های ایجاد اشتغال در صنایع کارخانه ای وجود ندارد‪ .‬بنگاه های کوچک وب‪++‬زرگ ه‪++‬ردو در اش‪++‬تغال‬
‫زایی مؤثر هستند‪ .‬بنگاه های بزرگ از طریق به‪++‬ره وری بیش‪++‬تر و ص‪++‬رفه ه‪++‬ای ناش‪++‬ی از مقی‪++‬اس و‬
‫جابجایی نیروی کار در ایجاد شغل مؤثر اند‪ ،‬در حالیکه بنگاه های کوچک در ب‪++‬ه ک‪++‬ارگیری ن‪++‬یروی‬
‫کار و تولید شغل جدید سریع تر عمل می کنند‪ .‬با این حال چون روح کار آفرینی با خل‪++‬ق ش‪++‬غل ه‪++‬ای‬

‫)‪(55‬‬
‫جدید سازگاری بیشتری دارد‪ ،‬بنا براین سیاست هایی که برروی خلق شغل جدید متمرکز می ش‪++‬وند‪،‬‬
‫از اهمیت خاصی برخوردارهستند‪.‬‬
‫اما این موضوع قابل بحث است که حمایت از بنگاه های کوچک لزوم‪ً+‬ا ب‪++‬دین مع‪++‬نی نیس‪++‬ت ک‪++‬ه‬
‫همه توجه سیاست های ترجیحی به سمت آنها معطوف گردد‪ ،‬زیرا برخی مواقع شغل های ایجاد شده‬
‫دربنگاه های کوچک به دلیل نا پایداری شغل یا دست م‪++‬زد ه‪++‬ای کم‪++‬تر چن‪++‬دان مطل‪++‬وب ب‪++‬ه نظ‪++‬ر نمی‬
‫رسد وحتی شکاف های دست مزدی بین شغل ها دربنگاه های کوچ‪++‬ک وب‪++‬زرگ رو ب‪++‬ه گس‪++‬ترش می‬
‫باشد‪ .‬هم چنین اگر یک بخش خاص رشد سریع تری را نشان ده‪+‬د‪ ،‬ب‪+‬دین مع‪+‬نی نیس‪+‬ت ک‪+‬ه می ت‪+‬وان‬
‫آثار سیاست های ترجیحی ویا مخارج دولت را صرفا روی آن بخش حد اک‪++‬ثر نم‪++‬ود‪ .‬تالش در جهت‬
‫ایجاد شغل به وسیله تغیر در اندازه بنگاه درطول سیکل های تجاری اش‪+‬اره ش‪+‬ده ب‪+‬ه متوس‪+‬ط مش‪+‬اغل‬
‫ایجاد شده مابین بنگاه های توسعه یابنده و متوسط تخریب شغلی م‪++‬ابین بنگ‪++‬اه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک ن‪++‬یز نمی‬
‫توانند شغل های زیادی ایجاد کنند‪ ،‬به طوری که اغلب تغیر کمی در اشتغال درهر سال دارند و حتی‬
‫این مطلب برای بنگاه های بزرگ نیز مصداق دارد‪.‬‬
‫نکته دیگر اینکه بحث تخصیص مجدد شغل اغلب روی تغ‪++‬یر س‪++‬اختاری ص‪++‬نعتی‪ ،‬تج‪++‬ارت بین‬
‫الملل وتغیرات مصرف متمرکز می شود‪ .‬چنین بازسازی درتخصیص نیروی کار برص‪++‬نایع درح‪++‬ال‬
‫گس‪++‬ترش اث‪++‬رات مثبت دارد ام‪++‬ا روی بقی‪++‬ه ص‪++‬نایع اث‪++‬رات منفی دارد‪ .‬براس‪++‬اس جنب‪++‬ه ه‪++‬ای سیاس‪++‬تی‬
‫اشتغال‪ ،‬نرخ های باالی ایجاد و تخ‪+‬ریب ش‪+‬غل اهمیت برخ‪+‬ورداری ی‪+‬ک ن‪+‬یروی ک‪+‬ار قاب‪+‬ل انعط‪+‬اف‬
‫رابیان می سازد که قادر است برحسب نیاز های مهارتی و مکانی تعدیل و تط‪++‬بیق یاب‪++‬د‪ .‬ب‪++‬رای مث‪++‬ال‬
‫دربرخی کشورها یک پنجم نیروی کار‪ ،‬هرسال شرکت های خودرا تغ‪++‬یر می دهن‪++‬د‪ ،‬ب‪++‬ه عب‪++‬ارتی در‬
‫آن کشورها تحرک بین بخشی نیروی کاربسیار زیاد اس‪++‬ت‪ .‬سیاس‪++‬ت ه‪++‬ایی ک‪++‬ه ک‪++‬ارگران آن‪++‬را در این‬
‫فرایند تعدیل‪ ،‬ترغیب و تشویق می کنند در اقتصاد های پویا مهم هستند‪ ،‬چون جامعه به طور کلی از‬
‫چنین انعطاف پذیری و تخصیص مجدد نیروی کار منتفع میشود‪.‬‬
‫در عمل این نیاز وجوددارد که بتوان پیوندی بین عواملی مثل ش‪++‬غل ه‪++‬ای ایج‪++‬اد ش‪++‬ده‪ ،‬اس‪++‬تقرار‬
‫تکنولوژی‪ ،‬تولد و مرگ بنگاه ها و مشخصه های کارگران مثل نرخ های مزد‪ ،‬ساعات انجام ک‪++‬ار و‬
‫سرمایه انسانی ایجاد نمود‪ .‬ایده آل آن است که یک مجموع‪++‬ه اطالع‪++‬ات درس‪++‬طح خ‪++‬رد تهی‪++‬ه ش‪++‬ود ت‪++‬ا‬
‫عوامل فوق رابرای یک بنگاه و بنگاه های جانبی درهر دو سمت عوامل عرضه و تقاضا در ارتباط‬
‫با یکدیگر قرار دهد‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬متغیر های ایجاد و تخریب شغل بر اساس مشخص‪++‬ه ه‪++‬ا و فع‪++‬الیت‬
‫های نیروی کار بررسی می شوند به طورکلی‪ ،‬جنبه ه‪++‬ایی ازاقتص‪++‬اد کوچ‪++‬ک درجهت تالش ب‪++‬رای‬
‫ایجاد شغل نسبتًا توجه کمتری را به خود اختصاص داده است وبسیارکمترهم درک شده است‪.‬‬

‫)‪(56‬‬
‫عالوه براین اطالعات اندکی درخصوص ماهیت(اناتومی) تخ‪+‬ریب ش‪+‬غل وج‪+‬وددارد‪.‬فهم ان‪+‬دک‬
‫ازمفهوم «ایجادشغل» با دومس‪++‬اله مرتب‪++‬ط باتحقیق‪++‬ات روب‪++‬ه روس‪++‬ت‪ .‬اوًال موض‪++‬وع «تخ‪++‬ریب ش‪++‬غل»‬
‫خالص ازبنگاه ها عمومًا مشاهده میشود‪ .‬اماجمع ناخالص شغل ها نسبت به توسعه بنگاه ها ازطری‪++‬ق‬
‫سیاست های عمومی به طورمعم‪+‬ول بسیارمش‪+‬کل اس‪+‬ت تاخودرانش‪+‬ان ده‪+‬د‪ .‬ثانی‪ً+‬ا‪ ،‬ب‪+‬ا ف‪+‬رض م‪+‬اهیت‬
‫غیرمتعارف ایجادوتخریب ش‪+‬غل دربین بنگ‪+‬اه ه‪+‬ا‪ ،‬دی‪+‬دگاه ص‪++‬حیح اف‪++‬زایش ایجاداش‪+‬تغال ب‪+‬ه عملک‪+‬رد‬
‫سیاست اشتغال قویًا مسئله سازمی شود و به طور چشمگیری شناسایی آثاراش‪++‬تغال بس‪++‬تگی ب‪++‬ه ان‪++‬واع‬
‫متفاوت بنگاه ها از نظراندازه وعمر بنگاه وطبیعت بازبودن آن دارد‪)1( .‬‬
‫‪ - 3.2.6‬شاغل و غیر شاغل‬
‫نخستین ضابطه ای که باید در هر گونه توصیف از جمعیت فعال در نظر گرفته ش‪+‬ود‪ ،‬وج‪+‬ه تم‪+‬ایزی‬
‫است که بین افراد شاغل و غیر شاغل وجود دارد‪ .‬این تمایز ممکن است بر اساس مالکهای متغ‪++‬یری‬
‫استوار شود که الزم است به چندین صورت توزین شوند‪ .‬در جوامع صنعتی متحول‪ ،‬شکل اشتغال‬
‫غالبًا به صورت کارمزدی است؛ چنان که هر کار فرما به نوبه خود به نحوی برای جامعه ای که در‬
‫آن زندگی می کند‪ ،‬مستخدم محسوب می شود‪ .‬مسلم است که تولید کنندگان مستقل (خرده کش‪++‬اورز و‬
‫صنعت گر کوچک) نیز مستخدم ب‪++‬ه حس‪++‬اب می آین‪++‬د‪ .‬ب‪++‬ر عکس‪ ،‬اطف‪++‬ال‪ ،‬پ‪++‬یران و از ک‪++‬ار افت‪++‬اده ه‪++‬ا‬
‫خارج از اشتغال یا غیر فعال محسوب می شوند؛ اما چنین نیست که این گروه مخصوص‪ً+‬ا در روس‪++‬تا‬
‫ها تا پایان پیری هیچ خدمتی انجام ندهند‪.‬‬
‫درمورد بیکار ها کم تر اتفاق می افتد که این افراد بخشی از وقت فراغت خودرا ب‪+‬ه ک‪+‬اری ک‪+‬ه‬
‫جنبه اشتغال داشته باشد‪ ،‬اختصاص ندهند‪ .‬در این صورت کم تر کسی به فعالیت آنها توج‪++‬ه می کن‪++‬د‪.‬‬
‫اینکه آیا فعالیت های سربازان چه درزمان صلح و چه درزمان جنگ جنبه اشتغال دارد یا ن‪++‬ه‪ ،‬مس‪++‬لم‬
‫نیست‪ .‬بنا براین الزم است هنگام به کارگرفتن مالکها و اع‪++‬داد و نس‪++‬بت ه‪++‬ا ب‪++‬دانیم ک‪++‬ه چ‪++‬ه نتیج‪++‬ه ای‬
‫مورد نظر است‪ .‬دربسیاری از مطالعات بی رویه همه صورت ه‪++‬ای اش‪++‬تغال‪ ،‬فع‪++‬الیت و ح‪++‬تی به‪++‬ره‬
‫دهی با هم مخلوط می شوند‪ .‬باید دانست که تمایز و تشابه میان این ها مشروع است‪ ،‬ب‪++‬ه ش‪++‬رط آنک‪++‬ه‬
‫هر یک بدون ابهام تعریف شوند‪ .‬تا به حال فقط توصیف ایستای اش‪++‬تغال را ی‪++‬اد آوری ک‪++‬ردیم و اگ‪++‬ر‬
‫بخواهیم به نوسانات و تحوالت و ساخت های آن توجه کنیم‪ ،‬الزم اس‪++‬ت متغ‪++‬یر ه‪++‬ای بس‪++‬یار متع‪++‬ددی‬
‫راوارد جریان سازیم و به بازی میان آنها سازمان دهیم‪ .‬از این دید گاه‪ ،‬اشتغال از فعالیتی که اشتغال‬
‫به حساب نمی آید جدا ناپذیر است‪ .‬مدت و آهنگ اشتغال در نخستین وهل‪++‬ه عام‪++‬ل مش‪++‬خص کنن‪++‬ده ای‬
‫است‪ .‬نوع کار نیز از آن لحاظ که افراد در وضعیت معین‪ ،‬هرگونه شغلی را نمی پذیرند‪ ،‬مهم است؛‬

‫‪1‬‬
‫(‪.‬ساطعی‪ ،‬مهسا وپریسا صمیمی؛ تاثیرات تسهیالت بانکی براشتغال زایی بخش های اقتصادی ایران‪ ،1389 ،‬ص ‪) 4‬‬
‫)‪(57‬‬
‫نتیجه آنکه کیفیت کار به آن معنایی اجتم‪++‬اعی و واقعی می بخش‪++‬د؛ ب‪++‬رای مث‪++‬ال مس‪++‬ئله انتخ‪++‬اب‪،‬‬
‫تغیر شغل اجباری و کارهای قهری غالبًا از این نوع ان‪+‬د‪ .‬اش‪+‬تغال ی‪+‬ک ام‪+‬ر اس‪+‬ت‪ ،‬چگ‪+‬ونگی ش‪+‬اغل‬
‫شدن امری جداگانه و تمایل به ترک آن موضوعی دیگر‪ .‬بنا بر این ب‪++‬ه ح‪++‬ق می ت‪++‬وان اش‪++‬تغال را ب‪++‬ه‬
‫صورت های متعدد بررسی کرد؛ اما به هر صورت اشتغال همواره با کار رواب‪++‬ط مشخص‪++‬ی دارد و‬
‫همین مسئله در این جا مورد توجه ماست‪.‬‬
‫این روابط را می توان تحت عنوان «رابطه سود بخش‪+‬ی ب‪+‬رای کس‪+‬ب درآم‪+‬د پ‪+‬ولی‪ ،‬جنس‪+‬ی ی‪+‬ا‬
‫خدماتی» تعریف کرد‪ ،‬که خود وس‪++‬یله ای ب‪++‬رای ارض‪++‬ای ب‪++‬رخی از احتیاج‪++‬ات اس‪++‬ت‪ .‬از این رواب‪++‬ط‬
‫وجهه نظر ها‪ ،‬رویه و رفتار هایی مشتق می شود ک‪++‬ه در مقی‪++‬اس گ‪++‬روه ه‪++‬ا و مجموع‪++‬ه ه‪++‬ا در دانش‬
‫روان شناسی اجتماعی کار ومشاغل‪ ،‬شایسته دو ن‪++‬وع ارزی‪++‬ابی مق‪++‬دماتی در دو قظب مختل‪++‬ف اس‪++‬ت‪:‬‬
‫اول سنجش های کمی در م‪++‬ورد حجم متف‪++‬اوت اش‪++‬تغال‪ ،‬دوم س‪++‬نجش ه‪++‬ای کیفی ک‪++‬ه بیش‪++‬تر در م‪++‬ورد‬
‫عقاید و نظرات به عمل می آید‪ .‬هر دو نوع اندازه گیری احیانًا به ی‪+‬ک ش‪+‬کل وی‪+‬ژه ب‪+‬اهم ت‪+‬رکیب می‬
‫شوند‪ .‬این روابط در مورد منزلت انسان در جوامع سرمایه داری و سوسیالیستی که ب‪++‬ه دلی‪++‬ل تولی‪++‬د‬
‫باید با تمام قوا (تاحدی که با امکانات جسمی و اجتماعی فرد ساز گار است) به ک‪++‬ار ب‪++‬پردازد‪ ،‬مع‪++‬نی‬
‫حقیقی خودرا پیدا می کند‪ .‬به هر حال سنجش های مذکور باید قابل محاسبه و اندازه گیری باشد‪.‬‬
‫از همین جاست که آمادگی برای برخورد و منازعاتی که محصول نیاز متقابل افراد ی‪++‬ا الزام‪++‬ات‬
‫جسمانی و اجتماعی فرد است (شکل امتناع از پذیرفتن شغل یا فرار از کار تولیدی) ظاهر می ش‪++‬ود‪.‬‬
‫بدین سان‪ ،‬زمان فراغت (تعطیالت و اعیاد)‪ ،‬دوران باز نشس‪++‬تگی‪ ،‬دوران بیک‪++‬اری و غ‪++‬یره ی‪++‬ا ن‪++‬وع‬
‫مشاغل و هم چنین با ش‪++‬کل اش‪++‬تغال و ع‪++‬دم اش‪++‬تغال‪ ،‬وابس‪++‬تگی بس‪++‬یار ن‪++‬زدیکی پی‪++‬دا می کن‪++‬د‪ .‬ب‪++‬ه این‬
‫ترتیب‪ ،‬گرایش از مفهوم شغل به مفهوم دقیق تر اشتغال مالحظه می شود‪.‬‬
‫در جوامع روستایی وشبانی عقب مانده‪ ،‬فعالیت های تولیدی از سایر اش‪++‬کال زن‪++‬دگی اجتم‪++‬اعی‬
‫مانند مناسک و عادات محلی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬خ‪+‬انوادگی و غ‪+‬یره ج‪+‬دایی ن‪+‬ا پ‪+‬ذیر اس‪+‬ت‪ .‬در این جوام‪+‬ع‪ ،‬ب‪+‬ه‬
‫عکس جوامع جدید‪ ،‬اشتغال یکسره با کار و درآمد پیوند ندارد‪ .‬دردوران باستان در یونان و روم یا‬
‫در ق‪++‬اره آس‪++‬یا طبق‪++‬ات «آزاد» و ره‪++‬بران‪ ،‬چ‪++‬ه از نظ‪++‬ر اخالقی و چ‪++‬ه اجتم‪++‬اعی‪ ،‬ب‪++‬ه ط‪++‬ور کام‪++‬ل از‬
‫یکدیگر مستقل بودند؛ وظایف نظ‪++‬امی‪ ،‬قض‪++‬ایی‪ ،‬حکوم‪++‬تی و م‪++‬ذهبی خ‪++‬ارج از حیط‪++‬ه اش‪++‬تغال ق‪++‬رار‬
‫داشت‪ .‬در دوران ما اگر از بعضی جهات این نقش ها از یک دیگر ج‪+‬دا باش‪+‬ند‪ ،‬ب‪+‬از هم ت‪+‬ابع م‪+‬نزلت‬
‫های شغلی هستند واین پایگاه ها جز طبقات اشتغال به معنی اخص کلمه‪ ،‬محسوب می شوند‪.‬‬
‫اگر اشتغال را بتوان مجموع فعالیت هایی که دری‪++‬ک دوره معین در مقاب‪++‬ل آن م‪++‬زدی پ‪++‬رداخت‬
‫می شود تعریف کرد‪ ،‬درمقابل‪ ،‬عدم اشتغال چندین شکل کامًال مشخص به خود می گ‪++‬یرد‪ ،‬چن‪++‬ان ک‪++‬ه‬
‫می توان این صورت ها را در این زمینه بر شمرد‪:‬‬
‫)‪(58‬‬
‫عدم اشتغال ناشی از ناتوانیهای جسمانی (چه به صورت مطل‪+‬ق‪ ،‬چ‪+‬ه ب‪+‬ه دلی‪+‬ل کم س‪+‬نی ی‪+‬ا پ‪+‬یری‬ ‫‪-1‬‬
‫زیاد و چه به شکل نسبی مانند موارد بیماری یا حوادث)‪.‬‬
‫عدم اشتغال ناشی از رویه های انگل پروری ناشی از برخی انواع درآمد ها (زن‪++‬دگی ک‪++‬ردن از‬ ‫‪-2‬‬
‫ثمره کار افراد یا گروه های دیگر)‪.‬‬
‫عدم اشتغال ناشی از نبودن کار (بیکار)‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫عدم اشتغال ناشی از نهاد های اجتماعی (نظام وظیفه‪ ،‬گروه های مذهبی و غیره)‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫مسلم است که در این جا عدم اشتغال بدان گونه مطرح است که آمارها آن را ثبت و ظب‪++‬ط می کنن‪++‬د و‬
‫ادوار فراغتی را که اشخاص شاغل به طور عادی در اختیار دارند دربر نمی گیرن‪+‬د؛ پدی‪+‬ده اخ‪+‬یر از‬
‫زمان اشتغال ناشی می شود نه از خود اشتغال‪)1( .‬‬

‫‪ - 3.2.7‬نظریه های ناهمگنی دراشتغال زایی‬

‫ناهمگنی درتغیرات اشتغال رامی توان برحسب ایجاد وتخ‪+‬ریب ش‪+‬غل ان‪+‬دازه گ‪+‬یری نم‪+‬ود و همچ‪+‬نین‬
‫نرخی که درآن شغل ها دربین بنگاه ها تخصیص مجدد می یابند‪ .‬این اندازه گیری ها ما را ق‪++‬ادر می‬
‫سازدتا ارتب‪++‬اط بین تخص‪++‬یص مجددش‪++‬غل وتخص‪++‬یص مج‪++‬دد ن‪++‬یروی ک‪++‬ارراکمی نم‪++‬اییم‪ .‬نظری‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫ن‪+++‬اهمگنی درپوی‪+++‬ایی ه‪+++‬ای اش‪+++‬تغال را ارزش‪+++‬یابی کن‪+++‬د ونت‪+++‬ایج جدی‪+++‬د مرب‪+++‬وط ب‪+++‬ه رفتارس‪+++‬یکلی‬
‫بازارکارراتبیین نماید‪ .‬اندازه تخص‪++‬یص مج‪++‬دد ش‪++‬غل وارتب‪++‬اط آن ب‪++‬ا تخص‪++‬یص مج‪++‬دد ن‪++‬یروی کارب‪++‬ه‬
‫رهگیری عوامل ناهمگنی درتغیرات اش‪+‬تغال منجرمیگ‪+‬ردد‪ .‬البت‪+‬ه رواب‪+‬ط ق‪++‬وی بین تخص‪++‬یص مج‪+‬دد‬
‫شغل ومشخصه های قابل مشاهده مثل سن‪ ،‬اندازه و نوع مالکیت وجوددارد‪ .‬هم چنین چن‪++‬دین نظری‪++‬ه‬
‫ناهمگنی دالیلی را برای ایجاد و تخریب همزمان شغل مابین بخش ه‪++‬ای تعری‪++‬ف ش‪++‬ده اقتص‪++‬اد ارای‪++‬ه‬
‫می نمایند‪ .‬باجهت دهی این نظریه ها‪ ،‬می ت‪++‬وان مش‪++‬ارکت ان‪++‬واع عوام‪++‬ل ن‪++‬اهمگنی را ب‪++‬ه تخص‪++‬یص‬
‫مجدد کل و شغل وبه تغیر درتخصیص مجدد شغل برحسب صنعت‪ ،‬جنس و نوع مالکیت خصوص‪++‬ی‬
‫کمی نمود‪.‬‬
‫یکی از نظریه های ناهمگنی دراشتغال یک بنگاه مربوط به تعلیم انفعالی درباره شرایط ابتدایی‬
‫اشتغال است نظریه اطالعات روی توزیع اشتغال‪ ،‬نرخ تخصیص مجدد ش‪++‬غل را ب‪++‬ا ف‪++‬روض س‪++‬اده و‬
‫قابل قبولی ترکیب می کند‪ .‬فرض اصلی این تیوری این است که تعلیم درب‪++‬اره ش‪++‬رایط ابت‪++‬دایی ب‪++‬رای‬
‫تقریبًا یک سوم تا یک دوم اختالفات درنرخ های تخصیص مج‪+‬دد ش‪+‬غل دربین گ‪+‬روه ه‪+‬ای بنگ‪+‬اه ه‪+‬ا‬
‫مالحظه می شوند‪ .‬که برحسب صنعت‪ ،‬ان‪+‬دازه‪ ،‬منطق‪+‬ه و ن‪+‬وع م‪+‬الکیت تعری‪+‬ف می گردن‪+‬د‪ .‬درعم‪+‬ل‬
‫ترسیم نظریه های ناهمگنی اشتغال بنگاه برای تشخیص نیروهای باالقوه مؤثر درهم زم‪++‬انی ایج‪++‬اد و‬
‫تخریب شغل به کار می رود‪ .‬دراین نوع نظریه‪ ،‬بنگاه ها با نا اطمینانی از آینده درباره پارامتر های‬
‫‪1‬‬
‫(‪.‬توسلی‪ ،‬غالمعباس؛ جامعه شناسی کاروشغل‪ ،‬انتشارات سمت‪ ( 1390 ،‬ویراست ‪ ،) 2‬ص ‪) 188‬‬
‫)‪(59‬‬
‫هزینه یا سطح کار آیی متفاوت مواجه هستند‪ .‬سطح کارآیی یک واحد نمی تواند مستقیمًا قابل مشاهده‬
‫باشد‪ ،‬به جز اینکه درطول زم‪+‬ان ودرخالل فرآین‪+‬د ه‪+‬ای تولی‪+‬د آموخت‪+‬ه ش‪+‬ود‪ .‬بنگ‪+‬اهی ک‪+‬ه اطالع‪+‬ات‬
‫مناسبی را درخصوص کارآیی خود انباش‪+‬ته می کن‪+‬د‪ ،‬توس‪+‬عه یافت‪+‬ه وزن‪+‬ده می مان‪+‬د‪ ،‬درحالیک‪+‬ه ی‪+‬ک‬
‫بنگاه که با اطالعات نا مناسب سروکاردارد‪ ،‬ازدور فعالیت خ‪++‬ارج می گ‪++‬ردد ج‪++‬ایگزینی واح‪++‬د ه‪++‬ای‬
‫قدیمی و از دورخارج شده به وسیله واحد ه‪+‬ای جدی‪+‬د و برت‪+‬راز لح‪+‬اظ تکنول‪+‬وژی ن‪+‬یز دلی‪+‬ل دیگ‪+‬ری‬
‫بروجود همزمان ایجاد و تخریب شغل است‪.‬‬
‫نتایج احتمالی سرمایه گذاری ی‪++‬ک واح‪++‬د تولی‪++‬دی ک‪++‬ه ب‪++‬ا دس‪++‬ت آورده‪++‬ای س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری رقب‪++‬ا‬
‫ممزوج شده است‪ ،‬توزیع احتمالی رادرطول شرایط سود آوری آتی معین می سازد‪ .‬س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری‬
‫یک بنگاه امکان توسعه جایگاه آن را نسبت به سایر رقبا فراهم می سازد که به توسعه منجر ش‪++‬ده ی‪++‬ا‬
‫احتماًال با یک افت نسبی مواجه می شود‪ .‬بنا براین نقش سرمایه گذاری درمدل هایی مثل مدل پ‪++‬اکس‬
‫– اریکسون دربرگیرنده عناصری از گزینش و تعلیم فعال است‪ .‬علی رغم مدل های گ‪++‬زینش و تعلیم‬
‫انفعالی مثل جوانویچ ( ‪ ،)1982‬مدل های آموزشی فعال ورود و خروج دایم بنگاه و سایر ص‪++‬نایع را‬
‫درامتداد مسیر کارآیی آنها توضیح می دهند‪ ،‬نتیجه آنکه این مدل ها بر پایه تغیر تک‪++‬نیکی قراردارن‪++‬د‬
‫وبه یک مدل قوی ازگزینش ونا همگنی سطح بنگاه می رسند‪.‬‬
‫طبقه دیگری از تیوری ها بیان کننده اختالف درشرایط اولیه یا ن‪++‬ا اطمین‪++‬انی ه‪++‬ا درب‪++‬اره ش‪++‬رایط‬
‫آینده هستند که باعث می شود بنگاه ها دارای تفاوت درشدت عوامل تولید و تکنیک های تولید باشند‪.‬‬
‫این عوامل مرکز ثقل تغیرات شغلی درراستای ایج‪++‬اد وی‪++‬ا تخ‪++‬ریب آن ق‪++‬رار می گیرن‪++‬د‪ .‬نهایت‪ً+‬ا‪ ،‬ح‪++‬تی‬
‫بنگاه هایی که محص‪++‬والت یکس‪++‬انی را ب‪++‬ا تکنول‪++‬وژی همس‪++‬ان تولی‪++‬د می کنن‪++‬د‪ ،‬می توانن‪++‬د ب‪++‬ا اختالف‬
‫هزینه خاصی مواجه شوند‪ .‬به عنوان مث‪++‬ال‪ ،‬هزین‪++‬ه ه‪++‬ای ان‪++‬رژی و مالی‪++‬ات ه‪++‬ا اغلب توس‪++‬ط ش‪++‬رایط‬
‫محلی تحت تاثیر واقع می شوند‪ .‬این نوع اختالف‪++‬ات هزین‪++‬ه ای می توان‪++‬د ب‪++‬ه کوچ‪++‬ک ش‪++‬دن درب‪++‬رخی‬
‫صنایع وبه طورهمزمان توسعه دربرخی دیگر منجر شوند‪ .‬س‪++‬پس م‪++‬وج تغ‪++‬یرات اش‪++‬تغال بنگ‪++‬اه و ی‪++‬ا‬
‫یک صنعت به ایجاد و یا تخریب شغل واحد های مرتبط نیزکشانده می شود‪.‬‬
‫به طور خالصه می توان گفت که کاهش های شدید دربی ثباتی اشتغال با ان‪++‬دازه و عم‪++‬ر بنگ‪++‬اه‬
‫ارتباط دارند‪ .‬درحقیقت برای ایجاد و تخریب شغل به صورت همزمان‪ ،‬رابطه بین تخص‪++‬یص مج‪++‬دد‬
‫شغل و عمر بنگاه توسط تیوری های مبتنی برگزینش و تعلیم انفعالی تفس‪++‬یرمی ش‪++‬وند‪ .‬بن‪++‬ا ب‪++‬راین می‬
‫توان باکمی ساختن این تیوری ها اندازه تخصیص مجدد شغل و تغ‪+‬یر درن‪+‬رخ ه‪+‬ای تخص‪+‬یص مج‪+‬دد‬
‫شغل را دربین صنایع‪ ،‬مناطق و انواع مالکیت بنگاه توضیح داد ویا هرن‪++‬وع تغ‪++‬یر دراش‪++‬تغال مس‪++‬تقیم‬
‫ناشی از فعالیت های یک واحد را بر واحد های دیگر تعیین و تفسیر نمود‪)1(.‬‬

‫‪1‬‬
‫( ‪.‬ساطعی‪،‬مهسا وپریسا صمیمی؛ همان منبع‪ ،‬ص ‪) 9‬‬
‫)‪(60‬‬
 ‫‪ - 3.2.8‬نظریه اشتغال‬
‫اقتصاددانان‪ ،‬نخستین کسانی هستند که قوانین عمومی حاکم بر اشتغال را تنظیم کرده‪ ،‬آن را در ی‪++‬ک‬
‫نظریه ی علمی خالصه کرده اند؛ در حالی که جامعه شناسان تاکنون تنها ب‪++‬ه جنب‪++‬ه ه‪++‬ای توص‪++‬یفی و‬
‫ناکامل اشتغال توجه کرده و معنای تحوالت متفاوت و کیفی آن را نشان داده ان‪++‬د‪ ،‬ب‪++‬دون اینک‪++‬ه موف‪++‬ق‬
‫شوند نظریه ای در مقیاس اجتماعی از آن استخراج کنند‪.‬‬
‫بدون شک تحلیل مارکس با معنی ترین مطالعه ای است ک‪++‬ه ام‪++‬روز در این م‪++‬ورد وج‪++‬ود دارد‪.‬‬
‫ولی از آنجا که مطالعات اقتص‪+‬اددانان در جهت خ‪+‬اص خ‪+‬ود س‪+‬یطره دارد و غ‪+‬الب اوق‪+‬ات (ح‪+‬تی ب‪+‬ه‬
‫صورت ناخودآگاه) ریشه ی تفکرات جامعه شناسان را تشکیل می دهد‪‌،‬بیان چند مطلب در مورد آن‬
‫خالی از فایده نخواهد بود‪ .‬تا زمانی که اشتغال حاصل سازمان اجتم‪++‬اعی س‪++‬نتی مبت‪++‬نی ب‪++‬ر کاس‪++‬ت ی‪++‬ا‬
‫نظام غیرصنعتی بود و هیچ گونه اندازه گیری دقیقی از آن به عمل نیامده بود‪ ،‬پژوهش در ش‪++‬رایط و‬
‫تغییرات و ارتباط آن با عدم اشتغال تقریبًا بی معنی می نمود‪ .‬نظام سرمایه داری کامًال توسعه یافت‪++‬ه‪،‬‬
‫مس‪+++‬تلزم رق‪+++‬ابت آزاد س‪+++‬رمایه‪ ،‬آزادی اش‪+++‬تغال و م‪+++‬الکیت شخص‪+++‬ی وس‪+++‬ایل تولی‪+++‬د و مالکیته‪+++‬ای‬
‫خصوصی(که از نظ‪++‬ر حق‪++‬وقی مق‪++‬دس ش‪++‬مرده می ش‪++‬ود) و همچ‪++‬نین آزادی ن‪++‬یروی ک‪++‬ار اس‪++‬ت و این‬
‫موجب می شود که طرح یک نظریه ی علمی (تئوری) امکان پذیر گردد‪.‬‬
‫اقتصاددانان کالس‪+‬یک در نظ‪+‬ر داش‪+‬تند روابطی را ک‪+‬ه بی مقدم‪+‬ه ب‪+‬ر ب‪+‬ازار ک‪+‬ار و ب‪+‬ازار ک‪+‬اال‬
‫مس‪++‬تولی می ش‪++‬د و ن‪++‬یز رواب‪++‬ط بین حجم س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاریها‪ ،‬حجم تولی‪++‬دات موج‪++‬ود (مخصوص‪ً+‬ا حجم‬
‫تولیدات صنایع غذایی) و حجم اشتغال را مورد ارزیابی قرار دهند‪ .‬تجربه نشان می داد که رابطه ی‬
‫بین این عاملها بر قواعد معینی استوار اس‪++‬ت و ک‪++‬امًال روش‪++‬ن ب‪++‬ود ک‪++‬ه ب‪++‬ا این قواع‪++‬د‪ ،‬تب‪++‬یین عم‪++‬ومی‬
‫اشتغال امکان پذیر است و در نتیجه برای هر تجزیه و تحلیل جامعه شناس‪+‬ی‪ ،‬چه‪+‬ارچوب ی‪+‬ا الگ‪+‬ویی‬
‫که همه جا به کار رود‪ ،‬به دست می آمد‪ .‬بنابراین‪ ،‬به نظر آنها پدیده ی اشتغال جنبه ی فنی‪ ،‬جنب‪++‬ه ی‬
‫اقتصادی و جنبه ی اجتماعی دارد و مسلمًا همراه با یک سلسله تصادمات روانی و اخالقی متعدد نیز‬
‫همراه است‪ .‬رابطه ی عوامل مذکور‪ ،‬به خصوص هنگامی معنی واقعی می یابد که اشتغال ب‪++‬ا ش‪++‬غل‬
‫تولیدی(یعنی اشتغال به صورت کاری که در برابر آن مزدی پرداخت می شود)‌یکسان تلقی شود‪.‬‬
‫اگر کل جمعیتی که برای کار کردن آمادگی دارد به صورت مزد بگیر یا مستقل به شغلی دست‬
‫یابد ظاهرًا هیچ گونه مشکلی به وجود نمی آید؛ ولی تجربه نشان داده است که در نظام سرمایه داری‬
‫جدید اشتغال همیشه با عرضه ی شغل‪ ،‬متناسب و همگام نیست‪ .‬در این نظ‪++‬ام‪ ،‬اش‪++‬تغال ب‪++‬ه هیچ وج‪++‬ه‬
‫یک امر اجباری و الزامی نیست بلکه به خواس‪++‬ت کارفرمای‪++‬ان و م‪++‬یزان دسترس‪++‬ی ب‪++‬ه من‪++‬ابع موج‪++‬ود‬
‫مربوط است‪ .‬پدیده ی بیکاری م‪++‬زمن و ادواری؛ یع‪++‬نی وج‪++‬ود ی‪++‬ک جمعیت مح‪++‬روم از وس‪++‬ایل تولی‪++‬د‬

‫)‪(61‬‬
‫شخصی (مزدبگیران بالقوه) که نمی توانند در بازار ک‪+‬ار ش‪+‬غلی ب‪+‬ه دس‪+‬ت آورن‪+‬د‪ ،‬واقعی‪+‬تی غیرقاب‪+‬ل‬
‫جبران است که باید برای آن توجیهی علمی یافت‪.‬‬
‫«مالتوس» و پس از او بسیاری از افراد دیگر‪ ،‬تص‪++‬ور می کردن‪++‬د ک‪++‬ه ب‪++‬ا دس‪++‬ت ی‪++‬افتن ب‪++‬ه ی‪++‬ک‬
‫قانون طبیعی توجیه آن را دریافته اند؛ به نظر آنها‪ ،‬جمعیت (که واقعیتی دموگرافیک است) سریع تر‬
‫از منابع درآمد و به طور کلی سریع تر از کاالهای مصرف و تولید رشد می کند‪ ،‬فق‪+‬ط فق‪+‬ر و از بین‬
‫رفتن طبقات غیرشاغل می تواند به برقرار ک‪++‬ردن تع‪++‬ادل دائمی جامع‪++‬ه ک‪++‬ه در مع‪++‬رض خط‪++‬ر اس‪++‬ت‬
‫کمک کند‪ .‬بعد ها ب‪++‬رخی مک‪++‬اتب‪ ،‬ک‪++‬ه ب‪++‬ه مالتوس‪++‬ینهای جدی‪++‬د مع‪++‬روف ش‪++‬دند‪ ،‬ب‪++‬ا وارد ک‪++‬ردن مفه‪++‬وم‬
‫«جمعیت متناسب» این تلقی را تصحیح کردند‪ .‬بر حسب نظریه ی اخیر‪ ،‬تعادل جمعیت آماده ی ک‪++‬ار‬
‫و کاالهای مصرفی و تولیدات نباید فقط در تطابق کورکورانه ی عامل فقر جس‪++‬تجو ش‪++‬ود‪ ،‬بلک‪++‬ه بای‪++‬د‬
‫در تعادل هماهنگ که شامل تجدید موالید (و نه حرکت عجوالنه و سریع به سوی م‪++‬رگ و م‪++‬یر) می‬
‫شود‪ ،‬جستجو گردد‪.‬اگر وضعیت معینی از جامعه (مانند س‪++‬طح وس‪++‬ایل تولی‪++‬د‪ ،‬به‪++‬ره وری‪ ،‬معیش‪++‬ت‪،‬‬
‫ساخت نسبی جمعیت فعال‪ ،‬سن و قواعد کار و مصرف) را در نظر بگیریم در تعیین س‪++‬طح متناس‪++‬ب‬
‫کل جمعیتی که باید شاغل باشند‪ ،‬توفیق می یابیم‪ .‬این نظریه امروز به عن‪++‬وان ی‪++‬ک فرض‪++‬یه ی علمی‬
‫ثمربخش‪ ،‬مورد توجه عده ای از اقتصاددانان و جمعیت شناسان قرار گرفته است‪ .‬ع‪++‬ده ای ب‪++‬ا افک‪++‬ار‬
‫مالتوس مخالفت کردند و به نام اصول انسانیت و اصول اخالقی و مذهبی با آن به ستیزه پرداختند‪.‬‬
‫ب‪++‬رخی دیگ‪++‬ر انتق‪++‬اداتی علمی ب‪++‬ه آن وارد آوردن‪++‬د و نظری‪++‬ه ی ک‪++‬امًال متف‪++‬اوتی را در م‪++‬ورد اش‪++‬تغال‬
‫جانشین آن ساختند‪.‬‬
‫سیسموندی‌از مالتوس پا فراتر نهاد و عدم اشتغال را یک واقعیت اجتماعی خواند‪ ،‬ن‪++‬ه ط‪++‬بیعی‪.‬‬
‫به نظر او این پدیده حاصل هرج و مرج توسعه ی فنی و سرمایه گذاریهایی بود که رژیم رقابت آزاد‬
‫به دنبال خود داش‪+‬ت‪ .‬این ه‪+‬رج و م‪+‬رج ناش‪+‬ی از ج‪+‬دا مان‪+‬دن ک‪+‬ار (جمعیت آم‪+‬اده ب‪+‬رای ک‪+‬ار‪ ،‬ش‪+‬امل‬
‫مزدبگیرانی که فقط به قدرت بازوی خود متکی ان‪++‬د) از م‪++‬الکیت وس‪++‬ایل تولی‪++‬د ب‪++‬ود‪ .‬در این رواب‪++‬ط‪،‬‬
‫تثبیت شدن سطح قیمتها و دستمزدها به طور آزاد و خ‪++‬ود ب‪++‬ه خ‪++‬ود‪ ،‬بازخری‪++‬د ارزش تولی‪++‬داتی را ک‪++‬ه‬
‫مزدبگیران به عمل آورده اند غیرممکن می سازد؛ از همین جاست که تجدید تقاضاهای قابل قب‪++‬ول و‬
‫بیکاری ظاهر می شود‪ .‬نظریات «پرودن»‌ هم در همین جهت بود‪.‬‬
‫مارکس پا را از این مرحله نیز فراتر نهاد و توجیهی کرد که تنه‪++‬ا در دوران جدی‪++‬د و ب‪++‬ه دنب‪++‬ال‬
‫بحران بزرگ اقتصادی سالهای ‪ 1930‬و سالهای پس از آن مورد چون و چرا قرار گ‪++‬رفت‪ .‬م‪++‬ارکس‬
‫برای صورتهای مختلف عدم اشتغال که در اواسط قرن نوزدهم به طور عادی از یکدیگر متمایز می‬
‫شدند‪ ،‬اهمیت یکسانی قائل نبود‪.‬‬

‫)‪(62‬‬
‫کالسیکها منکر بیکاری مزمن بودند (منظور از کالسیکها شاگردان «ب‪+‬ورژوای» ریک‪+‬اردو بودن‪+‬د)؛‬
‫زیرا به نظر آنها بیکاری مزمن‪ ،‬ظاهر قض‪++‬یه ب‪++‬ود و اقتص‪++‬اد ب‪++‬ه ط‪++‬ور کلی ب‪++‬دون احتی‪++‬اج ب‪++‬ه تمهی‪++‬د‬
‫مق‪++‬دمات‪ ،‬ب‪++‬ه س‪++‬مت تع‪++‬ادل اش‪++‬تغال متوج‪++‬ه می ش‪++‬د‪ .‬آن‪++‬ان بیک‪++‬اری ناش‪++‬ی از بح‪++‬ران را ک‪++‬ه واقعی‪++‬تی‬
‫انکارناپ‪++‬ذیر اس‪++‬ت‪ ،‬عل‪++‬ل متع‪++‬ددی مخصوص‪ً+‬ا ب‪++‬ه نوس‪++‬انات قیمته‪++‬ا و دس‪++‬تمزدها منس‪++‬وب می داش‪++‬تند‪.‬‬
‫بیکاری تکنولوژی را نیز معلول علت خاصی می دانستند‪ ،‬بدون اینکه بتوانند این علت را ب‪++‬ا س‪++‬اخت‬
‫مجموع نظام اقتصادی مربوط سازند‪ .‬باالخره بیکاری فصلی را به صورت تصادفی یا موض‪++‬عی ب‪++‬ه‬
‫خود موقعیتهای ف‪++‬رعی ک‪++‬ه ب‪++‬رای توجی‪++‬ه اساس‪++‬ی رواب‪++‬ط بین اش‪++‬تغال و ع‪++‬دم اش‪++‬تغال اهمیت چن‪++‬دانی‬
‫نداش‪+‬ت منس‪+‬وب می کردن‪+‬د‪ .‬معم‪+‬وًال مه‪+‬اجرت چ‪+‬ه داخلی و چ‪+‬ه خ‪+‬ارجی در تجزی‪+‬ه و تحلی‪+‬ل تع‪+‬ادل‬
‫اقتصادی دخالت داده نمی شد‪.‬مارکس ضمن جستجوی روابط اساس ای که گرایش دائمی به بیک‪++‬اری‬
‫(اشتغال غیرمکفی یا جمعیت اضافی) را تبیین می کند ب‪++‬رای س‪++‬اده ک‪++‬ردن این مطلب تالش ک‪++‬رد‪ .‬ب‪++‬ه‬
‫نظ‪++‬ر م‪++‬ارکس ص‪++‬ورتهای مختلفی ک‪++‬ه برش‪++‬مردیم تنه‪++‬ا تظ‪++‬اهر وی‪++‬ژه ای از آن را تش‪++‬کیل می دهن‪++‬د‪.‬‬
‫مارکس این روابط را به سه عامل وابس‪+‬ته می دان‪+‬د‪ )1 :‬م‪+‬یزان ت‪+‬راکم س‪+‬رمایه (ک‪+‬ه خ‪+‬ود وابس‪+‬ته ب‪+‬ه‬
‫میزان منافعی است که در تولید مجدد مورد اس‪++‬تفاده ق‪++‬رار می گ‪++‬یرد)‪ )2 ،‬س‪++‬طح نس‪++‬بی دس‪++‬تمزد‪)3 ،‬‬
‫حجم اشتغال (که به حجم معینی از عدم اشتغال مربوط می شود)‪ .‬تغییرات نسبی این عوامل‪ ،‬فقط ب‪++‬ه‬
‫طور استثنایی می تواند گ‪++‬رایش ب‪++‬ه اش‪++‬تغال کام‪++‬ل ی‪++‬ا تحق‪++‬ق آن را امک‪++‬ان پ‪++‬ذیر س‪++‬ازد‪ .‬ب‪++‬ه عالوه این‬
‫تغییرات انواع مختلف بیکاری را که تشدید آن موجب بروز بحرانه‪++‬ای ادواری می ش‪++‬ود‪ ،‬در ب‪++‬ر می‬
‫گیرد‪.‬‬
‫طی ق‪+++‬رون اخ‪+++‬یر پس از ک‪+++‬اهش کم و بیش س‪+++‬ریع جمعیت روس‪+++‬تایی و از بین رفتن ت‪+++‬دریجی‬
‫مالکیت آنان و نیز گسترش رژیم رقابت آزاد‪ ،‬مدل مذکور اندک ان‪++‬دک ص‪++‬ورت ط‪++‬بیعی (ارگانی‪++‬ک)‬
‫پیدا کرد‪ .‬جمعیت روستایی در شکل سنتی خود ذخیره ای ب‪++‬رای اف‪++‬راد فع‪++‬ال ب‪++‬وده اس‪++‬ت‪ .‬این جمعیت‬
‫بعدها به صورت افراد شاغل مزد بگیر و یا جمعیت بیکار تغییر شکل می ده‪++‬د‪ .‬ام‪++‬روزه این جری‪++‬ان‬
‫در مناطق وسیعی که هنوز جمعیت کشاورز تس‪++‬لط دارد (مانن‪++‬د آس‪++‬یا‪ ،‬خاورمیان‪++‬ه و امریک‪++‬ای التین)‬
‫دیده می شود‪.‬ظاهرًا بح‪+‬ران ب‪+‬زرگ س‪+‬ال ‪ 1930‬م‪+‬وجب ش‪+‬د ک‪+‬ه دولته‪+‬ا و اقتص‪++‬اددانان امریک‪+‬ایی و‬
‫اروپ‪+‬ایی دوب‪+‬اره این مس‪+‬ئله را بررس‪+‬ی کنن‪+‬د‪ .‬از س‪+‬وی دیگ‪+‬ر س‪+‬اخت جدی‪+‬د اش‪+‬تغال (ک‪+‬ه ت‪+‬دریجًا در‬
‫چهارچوب برنامه ری‪+‬زی عم‪+‬ومی و اقتص‪++‬ادی در اتح‪+‬اد جم‪+‬اهیر ش‪+‬وروی س‪+‬ابق ش‪+‬کل می گ‪+‬رفت)‬
‫موضوع را شدت می بخشید‪.‬در این هنگام کی‪++‬نز (‪ )1942‬و ی‪++‬ک دس‪++‬ته از پ‪++‬یروانش دوب‪++‬اره اش‪++‬تغال‬
‫کامل را موضوع روز کردند‪.‬‬
‫در پایان جنگ جهانی دوم طرح «بوریژ» در مورد اشتغال کامل به این گ‪++‬رایش جدی‪++‬د ص‪++‬ورت‬
‫مادی داد‪.‬کینز ابتدا مانند مالتوس و به خصوص مانند مارکس ب‪++‬ه «تقاض‪++‬ای نه‪++‬ایی»؛ یع‪++‬نی ظ‪++‬رفیت‬
‫)‪(63‬‬
‫خریدی که ب‪++‬ه ص‪++‬ورت پ‪++‬ولی تخمین زده می ش‪++‬ود و همچ‪++‬نین ب‪++‬ه «جمعیت ش‪++‬اغل»توج‪++‬ه نش‪++‬ان داد‪.‬‬
‫ظرفیت مذکور با مجموع دستمزدهای توزیع ش‪++‬ده و در نتیج‪++‬ه ب‪++‬ا س‪++‬طح متف‪++‬اوت دس‪++‬تمزدها در ی‪++‬ک‬
‫حجم معین اشتغال‪ ،‬تطبیق می کند‪ .‬کینز نشان داد که حجم اشتغال ب‪++‬ه وی‪++‬ژه ب‪++‬ه حجم س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری‬
‫بس‪++‬تگی دارد و این خ‪++‬ود برحس‪++‬ب مکانیس‪++‬م پس ان‪++‬داز (ک‪++‬ه در آن کی‪++‬نز پس ان‪++‬داز مزدبگ‪++‬یران را ب‪++‬ا‬
‫سرمایه داران و با تولیدکنندگان مستقل در می آمیزد) تغییر می کند‪ .‬تعدادی از کارگران ش‪++‬اغل (ک‪++‬ه‬
‫به صورت ساعت نفر محاسبه شده) مقداری کاال تولید می کنند یا خ‪+‬دمتی انج‪+‬ام می دهن‪+‬د ک‪+‬ه ارزش‬
‫آن به اضافه ی منفعت‪« ،‬بهای عرضه» را به وجود می آورد(یعنی بهایی ک‪++‬ه کارفرمای‪++‬ان حاض‪++‬رند‬
‫برای اشتغال بپردازند)‪.‬‬
‫بنابراین اشغال همراه با رشد تولی‪++‬د س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری اف‪++‬زایش می یاب‪++‬د ولی ب‪++‬رای آنک‪++‬ه ح‪++‬داکثر‬
‫اشتغال به وجود آید باید پس انداز عمدی با میزان س‪+‬رمایه گ‪+‬ذاری براب‪+‬ر باش‪+‬د‪ .‬در نتیج‪+‬ه ب‪+‬ر حس‪+‬ب‬
‫نظر کینز‪ ،‬کافی نبودن تقاضا های نهایی ناشی از کمبود پس انداز است که موجب کمبود اشتغال شده‬
‫است ‪.‬در اینجا این مسئله مطرح است که آیا کافی نبودن تقاضا و پس اندازآن طور که کینز آن را در‬
‫نظر دارد به انگیزه های تقریبًا روان شناسی بستگی دارد یا به لزوم تراکم منفعت برای صاحب ک‪++‬ار‬
‫یا سرمایه دار خصوصی که با پائین آوردن میزان تقاضا(دس‪++‬تمزدها) و تخص‪++‬یص نس‪++‬بت ناک‪++‬افی ب‪++‬ه‬
‫سرمایه گذاری‪ ،‬تولیدی بستگی پیدا می کند‪ .‬کینز پیشنهاد کرد که از طری‪++‬ق دخ‪++‬الت دولت در قلم‪++‬رو‬
‫سرمایه گذاری و پس انداز‪ ،‬مخصوصًا با تقلیل نابرابری درآمدها‪ ،‬این نقیصه برطرف شود‪.‬‬
‫پس از جنگ دوم جهانی موقعیتی به وجود آم‪++‬د ک‪++‬ه گرچ‪++‬ه ب‪++‬ه ط‪++‬ور کام‪++‬ل پاس‪++‬خگوی م‪++‬دلهایی‬
‫نیست که مارکس در اواسط ق‪+‬رن ن‪+‬وزدهم س‪+‬اخته ب‪+‬ود و نظری‪+‬ه ه‪+‬ای کی‪+‬نز ن‪+‬یز روش‪+‬نگر آن نیس‪+‬ت‬
‫(مخصوصًا که ارائه دهندگان این نظریات آن را بارها ب‪++‬ه ط‪++‬ور ن‪++‬امفهوم بی‪++‬ان ک‪++‬رده ان‪++‬د و ی‪++‬ا در آن‬
‫دست برده اند)؛ اما به هر حال امروز اشتغال کامل هدف آش‪++‬کار دولته‪++‬ای غ‪++‬ربی گردی‪++‬ده‪ ،‬ی‪++‬ا الاق‪++‬ل‬
‫اشتغال متوسطی که با جریان کار نظم اقتصادی سرمایه داری در مرحله ی جدید خودسازگار باش‪++‬د‪،‬‬
‫منظور اصلی آنهاست‪ .‬با وجود این‪ ،‬دخالت دولت در سیاست اقتص‪++‬ادی‪ ،‬گس‪++‬ترش نظ‪++‬ام انحص‪++‬ارات‬
‫(مونوپل)‪ ،‬پیشرفت قابل مالحظه ی بهره وری‪ ،‬ره آورد نوآوریهای فنی و تغی‪++‬یر در س‪++‬اخت جمعیت‬
‫فعال هیچ کدام نتوانست از سه فق‪++‬ره بح‪++‬ران اقتص‪++‬ادی ادواری (ک‪++‬ه البت‪++‬ه از بح‪++‬ران ‪ 1930‬عم‪++‬ق کم‬
‫تری داشت)‪ ،‬جلوگ‪+‬یری کن‪+‬د؛ ام‪+‬ا توانس‪+‬ت از اج‪+‬رای طرحه‪+‬ای عم‪+‬رانی ک‪+‬ه ق‪+‬ادر بودن‪+‬د بخش‪+‬ی از‬
‫جمعیت فعال غیرشاغل را به صورت مداوم به خود جذب کنند جلوگ‪++‬یری نمای‪++‬د‪ .‬در نتیج‪++‬ه در اروپ‪++‬ا‬
‫مناطق وسیع کم اشتغالی در کشورهای ایتالیا‪ ،‬آلمان فدرال و انگلستان به وجود آمد و همانند ممال‪++‬ک‬
‫متحده استمرار پیدا کرد‪ .‬به عالوه این گرایش وجود دارد که نس‪++‬بت معی‪++‬نی از ع‪++‬دم اش‪++‬تغال ث‪++‬ابت را‬

‫)‪(64‬‬
‫برای اشخاصی که قادرند به کار بپردازند‪ ،‬با رشد اقتصادی معی‪++‬نی ک‪++‬ه اف‪++‬زایش منظم درآم‪++‬د ملی را‬
‫تأمین می کند‪ ،‬ناسازگار بدانند‪.‬‬
‫در مقیاس کلی کمکه‪+‬ایی مانن‪+‬د تخص‪++‬یص اعتب‪+‬ارات و تض‪++‬مینهای مختل‪+‬ف ممکن اس‪+‬ت مع‪+‬رف‬
‫«تقاضاهای نهایی» باشد‪ ،‬ولی این به به‪++‬ای ن‪++‬ابرابری دائمی و گ‪++‬اه ش‪++‬دیدی ک‪++‬ه در آن مزدبگ‪++‬یران و‬
‫سایرین را تحت تأثیر قرار می دهد‪ ،‬تمام خواهد شد‪ .‬این وضع نتایج جامعه شناسی مهمی به ب‪++‬ار می‬
‫آورد؛ زیرا موجب می شود که نگرانی در مورد ظ‪+‬رفیت اش‪+‬تغال نظ‪+‬ام اقتص‪++‬ادی ادام‪+‬ه یاب‪+‬د و ن‪+‬وع‬
‫رفت‪+++‬ار «امنی‪+++‬تی» انحص‪+++‬اری برانگیخت‪+++‬ه ش‪+++‬ود و در تلقی قش‪+++‬رهای مختل‪+++‬ف ک‪+++‬ارگر نس‪+++‬بت ب‪+++‬ه‬
‫اشتغال‪،‬اختالف نظر حاصل شود و آنها را برابر یکدیگر قرار دهد‪.‬‬
‫شرایط اجرای طرحهای اقتصادی انعطاف ناپذیر اتحاد جماهیر شوروی سابق به خص‪++‬وص در‬
‫سالهای ‪(1955-1930‬با در نظرگرفتن دگرگونیهای ناشی از جن‪++‬گ) اندیش‪++‬ه ه‪++‬ای ت‪++‬ازه ای در ب‪++‬اب‬
‫نظریه ی اشتغال برانگیخته بود‪.‬لغو مالکیت خصوصی وسایل تولید صنعتی‪ ،‬دولتی شدن این وسایل‪،‬‬
‫تعاونی شدن تولیدات کشاورزی‪ ،‬برنامه ریزی هدفها و وسایل تولید‪ ،‬اشتغال متفاوت و دستمزدها ب‪++‬ه‬
‫صورت یک اصل متعارف‪ ،‬هر نوع مسئله ی مربوط ب‪+‬ه ع‪+‬دم اش‪+‬تغال را ظ‪+‬اهرًا منتفی می س‪+‬اخت‪.‬‬
‫رساله ی اقتصاد سیاسی رسمی که آکادمی علوم ش‪++‬وروی س‪++‬ابق منتش‪++‬ر می ک‪++‬رد(‪ )1956‬نش‪++‬ان داده‬
‫است که کار هر فرد مولد‪ ،‬مستقیمًا جزیی از مجموع‪+‬ه ی ک‪+‬ار اجتم‪+‬اعی ش‪+‬ناخته می ش‪+‬ود‪ .‬ب‪+‬ه نظ‪+‬ر‬
‫برنامه ریزان شوروی (سابق) سازمان علمی کار اجتم‪+‬اعی اس‪+‬تفاده ی کام‪+‬ل و هم‪+‬ه جانب‪+‬ه ی من‪+‬ابع‬
‫نیروی انسانی را در مقیاس کل جامعه ممکن می سازد (چیزی که در نظ‪++‬ام س‪++‬رمایه داری ناش‪++‬ناخته‬
‫مانده است)‪ .‬بنابراین عرضه ی نیروی انسانی اصوًال همیشه می تواند پاسخ داده ش‪++‬ود‪ .‬ب‪++‬ا این هم‪++‬ه‪،‬‬
‫در شوروی سابق کار به ص‪++‬ورت ی‪++‬ک وظیف‪+‬ه ب‪++‬اقی مان‪++‬د و س‪++‬ازمان جمعی وس‪++‬ایل تولی‪++‬د وظیف‪+‬ه ی‬
‫شرکت در کار اجتماعی را ب‪+‬رای هم‪+‬ه ی اف‪++‬راد جامع‪+‬ه ب‪+‬ه وج‪+‬ود می آورد؛ زی‪+‬را ک‪+‬ار ه‪+‬ر کس در‬
‫جامعه تنها منبع امرار معاش او بود‪ .‬کار کردن در شوروی(سابق) برای هر فرد قادر به ک‪++‬ار‪ ،‬ی‪++‬ک‬
‫وظیفه محسوب می شد و مایه ی افتخار او بود‪ .‬با وجود این‪ ،‬اصوًال اگ‪++‬ر س‪++‬رمایه گ‪++‬ذاری اقتص‪++‬ادی‬
‫موجب افزایش اشتغال و تولید شود؛ یعنی مقدار کار الزم ب‪++‬دون ت‪++‬رس از بح‪++‬ران ادواری مهم تحق‪++‬ق‬
‫یابد‪ ،‬باید رابطه ی بین اشتغال و عدم اشتغال یکسان و متحدالشکل ش‪+‬ود و ج‪+‬ایی ب‪+‬رای مس‪+‬ائل عملی‬
‫که پژوهش تجربی یک اشتغال متناسب در برابر شرایط اشتغال اضافی یا ناقص را ایج‪++‬اب می کن‪++‬د‪،‬‬
‫باقی نگذارد‪.‬‬
‫باید اشاره کرد که بررسی دقیق تر‪ ،‬مستلزم تجزیه و تحلیل اقتصادی است تا بدین ترتیب بت‪++‬وان‬
‫بر مبنای آن روشن ساخت که پاره ای عوام‪+‬ل مانن‪+‬د س‪+‬طح نس‪+‬بی س‪+‬رمایه گ‪+‬ذاری‪ ،‬م‪+‬یزان دس‪+‬تمزد‪،‬‬
‫مدت زمان کار و میزان منافع در مقیاس ملی‪ ،‬غالبًا نقش بسیار نزدیکی در اقتصاد سرمایه داری ایفا‬
‫)‪(65‬‬
‫می کنند(این موضوع در مورد کشورهایی که هنوز بخش‪++‬های مهمی از اقتص‪++‬اد آنه‪++‬ا در کش‪++‬اورزی‪،‬‬
‫حمل و نقل و بازرگانی یا صنایع دستی‪ ،‬دولتی نشده است مانند ممالک اروپ‪+‬ای ش‪+‬رقی و چین‪ ،‬خیلی‬
‫بیشتر صادق است‪ .‬بنابراین دراین جا بدون اینکه مدعی بررسی عمیق نظریه اشتغال باشیم ‪ ،‬به ذکر‬
‫چند مساله که نظریه اشتغال دراین ممالک طرح کرده است ‪ ،‬اکتفا می کنیم ‪.‬‬
‫مسائل مربوط به ح‪+‬د و ح‪+‬دود‪ :‬از اش‪+‬تغال ممکن ت‪+‬ا اش‪+‬تغال واقعی ‪،‬م‪+‬رز انعط‪+‬اف پ‪+‬ذیر بس‪+‬یار‬ ‫‪-1‬‬
‫گسترده ای وجود دارد سن شروع به کار (که بسته به مدت تحصیالت اس‪++‬ت) وس‪++‬ن بازنشس‪++‬تگی‬
‫برحسب قشر ه‪++‬ای جمعیت متغ‪++‬یر اس‪++‬ت‪ .‬زم‪++‬ان ک‪++‬ار ن‪++‬یز ب‪++‬ه حجم نس‪++‬بی اش‪++‬تغال (ودرنیتج‪++‬ه ب‪++‬ه‬
‫تقاضای نهایی) بستگی دارد‪ .‬متناسب بودن انواع اشتغال وگ‪++‬روه ه‪++‬ای ش‪++‬غلی ن‪++‬یز مس‪++‬ائل بس‪++‬یار‬
‫حساسی را در انتخاب شغل مطرح می سازد‪.‬‬
‫مسائل حد و حدود در داخل مسائل دیگر‪ ،‬به خص‪++‬وص در داخ‪++‬ل مس‪++‬ئله نق‪++‬ل و انتق‪++‬ال ج‪++‬ای می‬ ‫‪-2‬‬
‫گیرد‪ .‬برای مثال مهاجرت اجباری جمعیت‪ ،‬تحرک جغرافیایی ی‪++‬ا س‪++‬کونت داو طلبان‪++‬ه درمن‪++‬اطق‬
‫در حال رشد‪ ،‬انتقال از روستا به شهر (که ابتدا مورد حمایت بوده و امروز از آن جلو گیری می‬
‫شود) و هم چنین نقل و انتقال ازیک رشته شغلی به رشته دیگر از آن نوع است‪.‬‬
‫جمعیت ذخیره‪ :‬این مس‪++‬ئله خ‪++‬ود ناش‪++‬ی از مس‪++‬ائل قبلی اس‪++‬ت‪ .‬جمعیت ذخ‪++‬یره راجمعی‪++‬تی ک‪++‬ه ب‪++‬ه‬ ‫‪-3‬‬
‫صورت نا صحیحی به اشتغال پرداخته اند و می توان به صورت نافذ و مؤثر تری آنها را شاغل‬
‫ساخت ویا جمعیتی (جوان) که خودرا برای شغلی آماده می کند‪ ،‬تعریف کرده اند‪ .‬در این م‪++‬ورد‬
‫غالبًا کارمندانی که به بخش تولیدی فرستاده می شوند‪ ،‬ذکر می گردد‪.‬‬
‫شکل درآمد بر حسب نوع شغل (به صورت پولی یا جنسی‪ ،‬درآمد تعاونی یا دست مزدها و ‪)....‬‬ ‫‪-4‬‬
‫مسئله مربوط به آینده نگری جمعیت که در طرح های آینده و دراز مدت‪ ،‬باید به آن توج‪++‬ه ش‪++‬ود‬ ‫‪-5‬‬
‫(تحولی موالید‪ ،‬مرگ و میر‪ ،‬باروری‪ ،‬دری تدریجی جمعیت و غیره)‬
‫اشتغال هریک از دو جنس؛ رشد نسبی اشتغال زنان از چند سال پیش تغیر ک‪++‬رده‪ ،‬ب‪++‬ه نح‪++‬وی ک‪++‬ه‬ ‫‪-6‬‬
‫رشد نسبی عدم اشتغال در زنان مالحظه شده است‪.‬‬
‫صور مختلف کار های اجباری (مانند بزهکاران محکوم به کار‪ ،‬اردو کارهای تنبیهی و ‪ )...‬ک‪++‬ه‬ ‫‪-7‬‬
‫حجم آن به تدریح کاهش می یابد؛ لیکن نقش آن در اشتغال مخصوص ‪ً+‬ا در من‪++‬اطق فق‪++‬یر در س‪++‬ال‬
‫های اخیر بسیار مهم بوده است‪ ،‬نیز باید یاد آوری شود‪ .‬طرح این مسائل نش‪++‬ان می ده‪++‬د ک‪++‬ه دی‪++‬د‬
‫گاه جامعه شناسی نسبت به دید صرفًا اقتصادی در برنامه ریزی کامل و همه جانب‪++‬ه ب‪++‬ا دش‪++‬واری‬
‫بیشتری رو برو است و مشکل تر می تواند به تعادل بین اشتغال و عدم اشتغال دست یابد‪.‬‬
‫تضاد میان کار مولد و غیر مولد و کارهای یدی و کارهای فکری‪ ،‬هنوز هم ب‪++‬ه ط‪++‬ور م‪++‬داوم وج‪++‬ود‬
‫دارد؛ به طور کلی برخی از کارها رجحان بیشتری نسبت به کار های دیگر دارند‪ .‬تعیین حد و حدود‬
‫)‪(66‬‬
‫اشتغال (که در باال ب‪+‬دان اش‪+‬اره ش‪+‬د) م‪+‬وجب ب‪+‬ر انگیختن پدی‪+‬ده اش‪+‬تغال غ‪+‬یر مکفی‪ ،‬اض‪+‬افه اش‪+‬تغال‬
‫نسبی‪ ،‬کار های نادر و حتی بیکاری موقت می شود (که غالبًا بیکاری م‪++‬وقت زی‪++‬ر پوش‪++‬ش پ‪++‬رداخت‬
‫دست مزد ب‪++‬دون انج‪++‬ام ک‪++‬ار‪ ،‬پنه‪++‬ان می مان‪++‬د)‪ .‬درکش‪++‬ورهای درح‪++‬ال توس‪++‬عه ب‪++‬از هم دش‪++‬واری ه‪++‬ای‬
‫بیشتری درنظم اشتغال مالحظه می شود که کم تر در آمار ها منعکس می شود‪)1( .‬‬

‫‪ - 3.2.9‬سیاست تجاری واشتغال عمومی‬

‫اگر چه تاثیرات اصلی اصالحات تجاری و سیاست های خارجی جدید وباز تر کردن فضای تج‪++‬اری‬
‫اقتصاد‪ ،‬موجب ایجاد تغیراتی در توزیع و پرا کن‪++‬دگی اش‪++‬تغال در می‪++‬ان بخش ه‪++‬ا وص‪++‬نایع گون‪++‬اگون‬
‫ومتحول شدن فاکتورهای مؤثر در بازارکارمی شود‪ ،‬اما تاثیرات این اصالحات وسیاست ها برکلیت‬
‫اشتغال نیز انکار نا پذیر است‪ .‬بر اساس مدل های نیوکالسیک اقتصادی‪ ،‬س‪++‬طوح بلن‪++‬د م‪++‬دت اش‪++‬تغال‬
‫وبیکاری‪ ،‬به وسیله متغیر های کالن اقتصادی ونهاد های مرتبط با بازارکار تعیین می شوند و ت‪++‬اثیر‬
‫گذاری تجارت وسیاست ه‪++‬ای تج‪++‬اری دراین می‪++‬ان کم‪++‬تر ومح‪++‬دود ت‪++‬ر اس‪++‬ت‪ .‬ب‪++‬ر اس‪++‬اس این دی‪++‬دگاه‪،‬‬
‫اصالحات درسیاست های تجاری‪ ،‬نمی توانند تاثیر بلند مدت چندانی بر سطح اش‪++‬تغال داش‪++‬ته باش‪++‬ند‪،‬‬
‫هرچند که این اصالحات می توانند با اصالحاتی گسترده تر دربخش کاروب‪++‬ازار‪ ،‬هم‪++‬راه و هماهن‪++‬گ‬
‫گردند و تاثیرگذار تر و تعیین کننده تر شوند‪.‬‬
‫تحلیل گران نیوکالسیک تاکید می کند که دربرهه های زمانی کوتا مدت تر‪ ،‬سطح فعالیت ه‪++‬ای‬
‫اقتصادی هم تحت تاثیر سیاس‪++‬ت ه‪++‬ای کالن اقتص‪++‬ادی و البت‪++‬ه ش‪++‬وک ه‪++‬ای احتم‪++‬الی مرب‪++‬وط ب‪++‬ه آنه‪++‬ا‬
‫قراردارند (عواملی چون عرضه پول‪ ،‬نرخ به‪++‬ره‪ ،‬سیاس‪++‬ت ه‪++‬ای پ‪++‬ولی و نوس‪++‬انات آنه‪++‬ا) و هم تحت‬
‫نفوذ تحوالت تجاری وتغیرات درسیاست های تجاری‪ .‬اما در بلند مدت‪ ،‬وضعیت ب‪++‬ه گون‪++‬ه ای دیگ‪++‬ر‬
‫رقم می خورد و عامل دیگری به نام "عرضه و تقاضا" وارد کاروزار می شود ک‪++‬ه گ‪++‬وی س‪++‬بقت را‬
‫از سایر عوامل می رباید و حرف اول و آخر را می زند‪ .‬نقش نه‪++‬اد ه‪++‬ا و س‪++‬ازمان ه‪++‬ای ب‪++‬ازار ک‪++‬ار‬
‫درتع‪++‬یین این عرض‪++‬ه و تقاض‪++‬ا نقش‪++‬ی تع‪++‬یین کنن‪++‬ده وپررن‪++‬گ اس‪++‬ت‪ .‬درمقاب‪++‬ل‪ ،‬ط‪++‬رف داران مکتب‬
‫"ساختار گرایی" این نظریه را رد می کند و معتقد اند ک‪++‬ه تج‪++‬ارت و ش‪++‬وک ه‪++‬ای فق‪++‬ط می توانن‪++‬د ب‪++‬ا‬
‫ایجاد یا هدف مشاغل (یعنی ب‪+‬ه ص‪++‬ورت غ‪+‬یر مس‪+‬تقیم) ب‪+‬ر اش‪+‬تغال‪ ،‬ت‪+‬اثیر دایمی بگذارن‪+‬د و ل‪+‬ذا نمی‬
‫توانند بر این متغیر مهم‪ ،‬تاثیر مستقیم داشته باشند‪.‬‬
‫اتقصاد دانانی چون آدام اسمیت ومینت نیز بر این اعتقاد اند که تجارت و اقدام ب‪+‬رای ب‪+‬از ک‪+‬ردن‬
‫اقتصاد به روی تجارت‪ ،‬می توانند زمینه مناسبی را برای دست رس‪++‬ی ب‪++‬ه ب‪++‬ازار ه‪++‬ای عظیم جه‪++‬انی‬
‫فراهم سازد ودرنتیجه‪ ،‬این امکان را به یک اقتصاد می دهد تا از ظرفیت های مازاد(بیکاران) خ‪++‬ود‬
‫‪1‬‬
‫(‪.‬توسلی‪ ،‬غالمعباس؛ همان اثر‪ ،‬ص ‪) 195‬‬
‫)‪(67‬‬
‫به بهترین نحو استفاده نماید و از این طریق‪ ،‬برسرعت و دامنه رشد اقتصادی خود بیفزاید‪ .‬برخی از‬
‫کارشناسان و صاحب نظران هم معتقد اندک‪+‬ه عوام‪+‬ل اص‪+‬لی ظه‪+‬ور چین ب‪+‬ه عن‪+‬وان ی‪+‬ک اب‪+‬ر ق‪+‬درت‬
‫اقتصادی‪ ،‬چیزی نیست مگر استفاده بهینه ومولد از مازاد نیروی کارو کانال بندی هدفمند برای بهره‬
‫برداری از منابع طبیعی‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬چین ترکیبی است از یک اقتصاد متکی برمن‪++‬ابع ط‪++‬بیعی و‬
‫اقتصادی که موفق به استفاده درست از ذخایر عظیم مازاد نیروی کارشده است‪.‬‬
‫ماتوز ( ‪ )1996‬به این نکته اشاره می کند که درجهان ت‪++‬ک قط‪++‬بی‪ ،‬اگ‪++‬ر ش‪++‬رکت ه‪++‬ا‪ ،‬اق‪++‬دام ب‪++‬ه‬
‫پرداخت دست مزد های کافی ومناسب نمایند‪ ،‬آزاد سازی تجاری ب‪+‬اعث اف‪++‬زایش اش‪+‬تغال خواه‪+‬د ش‪+‬د‬
‫ولذا پس از تکمیل فرایند آزاد سازی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬ریشه کن خواهد شد‪.‬‬
‫م‪++‬ارکوز و س‪++‬را ( ‪ )1998‬پیش نه‪++‬ا می کنن‪++‬د ک‪++‬ه این احتم‪++‬ال ن‪++‬یز وج‪++‬ود دارد ک‪++‬ه اص‪++‬الحات‬
‫تجاری‪ ،‬دارای پیامد بلند چشم گیری بر اشتغال باشند وموجب افزایش بیکاری می شود‪ ،‬اما بیک‪++‬اری‬
‫راکاهش نمی دهد‪ .‬این مس‪++‬ئله هنگ‪++‬امی اتف‪++‬اق می افت‪++‬د ک‪++‬ه سیاس‪++‬ت ه‪++‬ای مبت‪++‬نی براف‪++‬زایش مش‪++‬ارکت‬
‫نیروی کار و استفاده از یک کارگر ماهر پست های مختلف‪ ،‬به مرحله اجرا در می آید‪.‬‬
‫تحقیقات هون وکی ( ‪ ) 2005‬نشان دادند که اف‪+‬زایش گش‪+‬ودگی تج‪+‬اری و اعم‪+‬ال سیاس‪+‬ت ه‪+‬ای‬
‫مبتنی بر آزاد سازی تجاری درسنگاپور‪ ،‬طی سالهای ‪ 1966‬ت‪+‬ا ‪ 2000‬ب‪+‬اعث ک‪+‬اهش چش‪+‬م گ‪+‬یرنرخ‬
‫بیکاری درس‪+‬نگاپور گردی‪+‬د و ازس‪+‬ویی دیگ‪+‬ر‪ ،‬حجم عظیمی از س‪+‬رمایه ه‪+‬ا را ب‪+‬ه س‪+‬مت بخش ه‪+‬ای‬
‫صادراتی اقتصاد سنگاپور سرازیر کرد وزمینه مساعدی را برای اشتغال بیکاران این کش‪+‬ور وح‪+‬تی‬
‫کارگران مهاجر را فراهم س‪++‬اخت‪ .‬این نمون‪++‬ه ه‪+‬ا‪ ،‬حک‪++‬ایت از وج‪++‬ود پیون‪++‬د ه‪++‬ای کالن اقتص‪++‬ادی بین‬
‫سیاست های تجاری و اشتغال کامل عمومی دارند‪ .‬با این حال‪ ،‬در اقتص‪++‬اد ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک و متوس‪++‬ط‪،‬‬
‫این تاثیر گذاری و پیوند‪ ،‬ضعیف تر ومحدود تر است‪ .‬هنگامی که بخش های پررونق و کلی‪++‬دی ی‪++‬ک‬
‫اقتصاد‪ ،‬دسترسی مطلوبی به عرضه جهانی نداشته باشند و نتوانند موارد مورد نیاز خود را ازخارج‬
‫تامین نمایند و از دست یابی آسان به بازار های جهانی محروم باشند‪ ،‬نخواهد توانست کم‪++‬ک چن‪++‬دانی‬
‫به رشد اقتصادی کشورنمایند‪ .‬پس امکان بهره گیری از فرصت ها و ایجاد اشتغال‪ ،‬درگ‪++‬رو اف‪++‬زایش‬
‫پیوند ها با اقتصاد جهانی وآزاد سازی تجاری درکشور ها می باشد‪)1( .‬‬
‫‪ - 3.2.10‬اشتغال در اقتصاد غیر رسمی‬
‫این شاخص نسبت تعداد افراد شاغل در اقتصاد غیر رس‪++‬می از ک‪++‬ل تع‪++‬داد ش‪++‬اغلین اس‪++‬ت‪ .‬بخش غ‪++‬یر‬
‫رسمی از لحاظ بعد و رشد‪ ،‬بخشی مهمی از زندگی اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی بیشتر کشور ه‪++‬ای‬
‫در حال توسعه و برخی اقتصاد های توسعه یافته را تشکیل می دهد‪ .‬در کشورهای دارای نرخ باالی‬

‫‪1‬‬
‫هاکمن‪،‬برنارد وآلن وینترز؛ بانک و اقتصاد‪ ،‬مترجم سید حسین علوی لنگرودی‪ ،1390 ،‬ص )‬
‫(‪56 .‬‬
‫)‪(68‬‬
‫رشد جمعیت یا شهر نشینی‪ ،‬اقتصاد غیر رس‪++‬می بیش‪++‬تر ن‪++‬یروی ک‪++‬ار را ج‪++‬ذب می نمای‪++‬د‪ .‬پ‪++‬انزدهمین‬
‫کنفرانس بین المللی آمارشناسان کار بخش غیر رسمی را به عنوان واحد های تولیدی درکارگاه ه‪++‬ای‬
‫غیر شرکتی تعریف کرده که مالکیت آنها بر عهده خانوارها است‪ .‬شاغلین اقتصاد غیر رسمی ش‪++‬امل‬
‫کلیه ی افرادی است که درطول یک دوره مرجع در حد اقل یک واحد تولیدی که ش‪++‬رایط بخش غ‪++‬یر‬
‫رسمی را بر آورده می سازد‪ ،‬بدون توجه به وضعیت شغلی و اینک‪++‬ه ش‪++‬غل اص‪++‬لی ی‪++‬ا ش‪++‬غل دوم آنه‪++‬ا‬
‫باشد‪ ،‬شاغل هستند‪ .‬قطع نامه ی این کنفرانس اجازه انجام برخی تغیرات در سطح ملی را داده است‪.‬‬
‫در نتیجه اطالعات این شاخص اغلب مبتنی بر تعاریف و اندازه گیری های اقتص‪++‬اد غ‪++‬یر رس‪++‬می ب‪++‬ه‬
‫صورت ملی است‪)1( .‬‬

‫‪ - 3.2.11‬اشتغال در بخش غیر رسمی‬

‫تمام افرادیکه درطول یک دوره مرجع دربخش غیر رسمی شاغل هس‪++‬تند‪ ،‬اطالق می ش‪++‬ود‪ ،‬ص‪++‬رف‬
‫نظر از وضعیت اشتغال آنها و اینکه این شغل برای آنها شغل اصلی و یا شغل دوم محسوب شود‪.‬‬
‫‪ - 3.2.12‬اشتغال غیر رسمی‬
‫شامل تمامی افراد شاغل در مشاغل غیر رسمی است که در کار گ‪++‬اه ه‪++‬ای بخش رس‪++‬می‪ ،‬بخش غ‪++‬یر‬
‫رسمی یا خانگی در طول یک دوره مرجع به کار مشغول هستند‪.‬‬
‫‪ - 3.2.13‬اشتغال پاره وقت‬
‫اشتغال پاره وقت به اشتغال منظم و اختیاری برای یک دوره روزانه ی‪++‬ک هفتگی گفت‪++‬ه می ش‪++‬ود ک‪++‬ه‬
‫مدت آن کمتر از ساعات کار معمول باشد‪ .‬دو م‪++‬یزان ب‪++‬رای این ش‪++‬اخص محاس‪++‬به می ش‪++‬ود‪ :‬اش‪++‬تغال‬
‫پاره وقت کل به عنوان نسبتی از کل اشتغال‪ ،‬که بعضی اوقات "ن‪++‬رخ اش‪++‬تغال پ‪++‬اره وقت" نامی‪++‬ده می‬
‫شود و در صد زنان در نیروی کار پاره وقت‪ .‬در برخی کشور ها از تعبیر خ‪++‬ود ف‪++‬رد ک‪++‬ارکن ب‪++‬رای‬
‫تعیین کارتمام وقت در مقابل پاره وقت استفاده می کنند؛ یعنی پاسخ گویان در یک آمارگیری باتوج‪++‬ه‬
‫به نظر خود تعیین می کنند که پاره وقت کارکنن‪++‬د ی‪++‬ا تم‪++‬ام وقت‪ .‬اش‪++‬تغال ی‪++‬ا ک‪++‬ار پ‪++‬اره وقت در اغلب‬
‫مواقع بین ‪ 30‬تا ‪ 40‬ساعت در هفته است‪ .‬به خودی خود‪ ،‬اشتغال پاره وقت نباید به عن‪++‬وان پدی‪++‬ده ای‬
‫منفی در نظ‪++‬ر گرفت‪++‬ه ش‪++‬ود‪ .‬اش‪++‬تغال پ‪++‬اره وقت می توان‪++‬د ش‪++‬انس تع‪++‬ادل بیش‪++‬تر بین زن‪++‬دگی ک‪++‬اری و‬
‫مسئولیت های خانوادگی را به شاغل اعطا نماید و مناسب کارکنانی است که ترجیح می دهند ساعات‬
‫کمتری کارکرده و زمان بیشتری برای زندگی خصوصی خود اختصاص دهند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫محبی‪ ،‬علی اکبر؛ همان منبع‪ ،‬ص )‬
‫(‪27 .‬‬
‫)‪(69‬‬
 ‫‪ - 3.2.14‬اشتغال ناقص‬
‫افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغالنی است که در هفته مرجع‪ ،‬حاضر در سر کار یا غ‪++‬ایب‬
‫موقت از محل کار بوده‪ ،‬به دالیل اقتص‪+‬ادی نظ‪+‬یر رک‪+‬ود ک‪+‬اری ‪ ،‬پی‪+‬دا نک‪+‬ردن ک‪+‬ار ب‪+‬ا س‪+‬اعات ک‪+‬ار‬
‫بیشتر‪ ،‬قرار داشتن در فصل غیر کاری و ‪ ...‬کمتر از ‪ 44‬ساعت کار کرده‪ ،‬خواه‪+‬ان و آم‪++‬اده ب‪++‬رای‬
‫انجام کار اضافی در هفته مرجع بوده ان‪++‬د‪ .‬ک‪++‬ه ن‪++‬رخ اش‪++‬تغال ن‪++‬اقص عب‪++‬ارت اس‪++‬ت از نس‪++‬بت جمعیت‬
‫دارای اشتغال ناقص زمانی به جمعیت فعال ( شاغل و بیکار ) ضرب در صد ‪)1( .‬‬

‫جمعیت دارای اشتغال ناقص‬

‫= نرخ اشتغال ناقص‬ ‫‪× 100‬‬
‫جمعیت فعال‬
‫‪ - 3.2.15‬انواع زندگی شغلی‬
‫‪ -1‬استخدام‪ :‬منظوراز استخدام‪ ،‬زندگی شغلی است که شخص در ق‪++‬الب ی‪++‬ک ق‪++‬رار داد رس‪++‬می و‬
‫معتبر‪ ،‬وقت و مهارت های خود را در مقابل دری‪++‬افت وج‪++‬ه مشخص‪++‬ی در اختی‪++‬ار س‪++‬ازمان دول‪+‬تی ی‪++‬ا‬
‫خصوصی قرار می دهد‪ .‬استخدام شرایطی را فراهم می سازد که موجب امنیت شغلی کامل یا نس‪++‬بی‬
‫برای مدت نسبتًا طوالنی میگردد‪.‬‬
‫‪ -2‬خود اشتغالی‪ :‬یک نوع زندگی شغلی که در آن فرد حرفه خود را بر اساس تجربیات و مشاغل‬
‫آزاد موجود در بازار کار وبا مس‪++‬ئولیت شخص‪++‬ی انج‪++‬ام می ده‪++‬د‪ .‬ب‪++‬ه عب‪++‬ارت دیگ‪++‬ر ه‪++‬ر کس ک‪++‬ه در‬
‫استخدام سازمانی نباشد و یا همه افرادی که مزد بگیر نیستند‪ ،‬خواه ب‪++‬ه ص‪++‬ورت انف‪++‬رادی ک‪++‬ار را در‬
‫منزل انجام دهد یا همانند یک وکیل‪ ،‬یک مشاور‪ ،‬یک متخصص‪ ،‬کار در بیرون منزل داشته باش‪++‬د و‬
‫یا در یک مغازه و یا کارگاه با چند نفر دیگر به کار مشغول باشد‪ ،‬خود اشتغالی هستند‪.‬‬
‫‪ -3‬کار آفرینی‪ :‬واژه کار آفرینی به معنی "متعهد شدن" میباشد‪ .‬کار آف‪++‬رین کس‪+‬ی اس‪+‬ت ک‪+‬ه متعه‪+‬د‬
‫می شود مخاطره های یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی‪ ،‬اداره و تقبل کند‪ ،‬و کار آفرینی فراین‪++‬دی‬
‫است که منجر به ایجاد رضایتمندی و یا تقاضای جدید می گردد‪ .‬کار آفرینی عبارت اس‪++‬ت از فراین‪++‬د‬
‫ایجاد ارزش از راه تشکیل مجموعه منحصر به فردی از من‪++‬ابع ب‪++‬ه منظ‪++‬ور به‪++‬ره گ‪++‬یری از فرص‪++‬ت‬
‫ها ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫(‪.‬محبی‪ ،‬علی اکبر؛ همان اثر‪ ،‬ص ‪) 40‬‬
‫)‪(70‬‬
 ‫فصل چهارم‬
‫یافته های تحقیق‬

‫‪ -4.1‬جمع آوری ارقام‬

‫در این تحقیق خانواده های قرضه گیرن‪++‬ده جامع‪++‬ه آم‪++‬اری را تش‪++‬کیل می دهن‪++‬د ک‪++‬ه تع‪++‬داد این جامع‪++‬ه‬
‫‪ 1016‬قرضه گیرنده بوده ودرانتخاب نمونه س‪++‬عی ش‪++‬ده ت‪++‬ا نمون‪++‬ه ط‪++‬وری انتخ‪++‬اب گ‪++‬ردد ک‪++‬ه مع‪++‬رف‬
‫جامعه باشد‪ ،‬بنأ ‪ %10‬جامعه آماری که تقریبًا معادل به ‪ 100‬قرضه گیرنده میشود به صورت سیستم‬
‫تصادفی برای پاسخ دهی به پرسش نامه انتخاب گردیده اند‪ .‬ضمنًا باید یاد آورشد که پرسش نام‪++‬ه در‬
‫این تحقیق از نوع پرسش نامه بسته (چند گزینه ای) بوده و به تعداد ‪ 25‬سوال برای انجام تحقیق در‬
‫آن گنجانیده شده که برخی از مهم ترین آنه‪++‬ا ک‪++‬ه ب‪++‬ا موض‪++‬وع تحقی‪++‬ق مرتب‪++‬ط اس‪++‬ت ب‪++‬ه منظ‪++‬ور ثب‪++‬وت‬
‫فرضیه ها به شکل بیانیه عبارت اند از افزایش در آمد مردان نظربه دریافت قرضه‪ ،‬اف‪++‬زایش درآم‪++‬د‬
‫زنان نظربه دریافت قرضه‪ ،‬درآمد ماهانه قب‪++‬ل از دری‪++‬افت قرض‪++‬ه ب‪++‬ه افغ‪++‬انی‪ ،‬درآم‪++‬د ماهان‪++‬ه بع‪++‬د از‬
‫دریافت قرضه به افغانی‪ ،‬ایجاد درآمد نظربه دریافت قرضه‪ ،‬ایجاد اشتغال نظرب‪++‬ه دری‪++‬افت قرض‪++‬ه‪،‬‬
‫افزایش شغل مردان نظربه دریافت قرضه‪ ،‬افزایش شغل زنان نظربه دریافت قرضه‪ ،‬تع‪++‬داد ش‪++‬اغلین‬
‫قبل از دریافت قرضه‪ ،‬تعداد شاغلین بعد از دریافت قرضه‪ ،‬میزان پس ان‪++‬داز ماهان‪++‬ه قب‪++‬ل ازدری‪++‬افت‬

‫)‪(71‬‬
 ‫قرضه نظر به افغانی و میزان پس انداز ماهانه بعد ازدریافت قرضه نظر به افغانی که نتایج آنها بعد‬
‫از جمع آوری ومشاهده درجدول (‪ )4.1‬درصفحه بعدی نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )4.1‬خلص نتایج پرسش نامه‬

‫شرح گزینه سواالت‬ ‫شرح سواالت‬ ‫شماره‬

‫هیچ‬ ‫خیلی زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫افزایش در آمد مردان‬

‫‪1‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪43‬‬ ‫نظربه دریافت قرضه‬
‫هیچ‬ ‫خیلی زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫افزایش درآمد زنان نظربه‬
‫‪2‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪45‬‬ ‫دریافت قرضه‬
‫بیشتراز ‪ 40‬هزار‬ ‫هزار ‪30-40‬‬ ‫هزار‪20-30‬‬ ‫هزار ‪10-20‬‬ ‫هزار ‪5-10‬‬ ‫درآمد ماهانه قبل از دریافت‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪55‬‬ ‫قرضه به افغانی‬
‫بیشتراز ‪ 40‬هزار‬ ‫هزار ‪30-40‬‬ ‫هزار‪20-30‬‬ ‫هزار ‪10-20‬‬ ‫هزار ‪5-10‬‬ ‫درآمد ماهانه بعد از دریافت‬
‫‪4‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪32‬‬ ‫قرضه به افغانی‬
‫هیچ‬ ‫خیلی زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫خیلی کم‬ ‫ایجاد درآمد نظربه دریافت‬
‫‪5‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪19‬‬ ‫قرضه‬
‫هیچ‬ ‫خیلی زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫خیلی کم‬ ‫ایجاد اشتغال نظربه دریافت‬
‫‪6‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪16‬‬ ‫قرضه‬
‫هیچ‬ ‫خیلی زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫خیلی کم‬ ‫افزایش شغل مردان نظربه‬
‫‪7‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪14‬‬ ‫دریافت قرضه‬
‫هیچ‬ ‫خیلی زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫متوسط‬ ‫کم‬ ‫خیلی کم‬ ‫افزایش شغل زنان نظربه‬
‫‪8‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪20‬‬ ‫دریافت قرضه‬
‫بیشتر از ‪ 4‬نفر‬ ‫نفر ‪3-4‬‬ ‫نفر ‪2-3‬‬ ‫نفر ‪1-2‬‬ ‫تعداد شاغلین قبل از‬
‫‪9‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪55‬‬ ‫دریافت قرضه‬
‫بیشتر از ‪ 4‬نفر‬ ‫نفر ‪3-4‬‬ ‫نفر ‪2-3‬‬ ‫نفر ‪1-2‬‬ ‫تعداد شاغلین بعد از‬
‫‪10‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪38‬‬ ‫دریافت قرضه‬
‫بیشتراز‪ 40‬هزار‬ ‫هزار ‪30-40‬‬ ‫هزار‪20-30‬‬ ‫هزار ‪10-20‬‬ ‫هزار ‪5-10‬‬ ‫میزان پس انداز ماهانه قبل‬
‫‪11‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪75‬‬ ‫ازدریافت قرضه به افغانی‬
‫بیشتراز‪ 40‬هزار‬ ‫هزار ‪30-40‬‬ ‫هزار‪20-30‬‬ ‫هزار ‪10-20‬‬ ‫‪ 5-10‬هزار‬ ‫میزان پس انداز ماهانه بعد‬
‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪53‬‬ ‫ازدریافت قرضه به افغانی‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫‪ - 4.2‬تجزیه و تحلیل داده ها‬

‫پس از جمع آوری پرسشنامه ها از جانب قرضه گیرنده گان‪ ،‬تمام پرسشنامه های گرد آوری شده‪ ،‬با‬
‫عبور از طی مراحل مورد نیاز‪ ،‬به منظور تجزیه و تحلیل‪ ،‬وارد نرم اف‪++‬زار (‪ )SPSS‬ش‪++‬ده ان‪++‬د‪ ،‬ک‪++‬ه‬
‫در ذیل بعضی از این سواالت که با فرضیه اصلی و فرعی مرتبط است برای ثبوت فرضیه ها تحت‬
‫بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫)‪(72‬‬
 ‫‪ – 4.3‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی در آمد مردان و زنان‬
‫با توجه به نتایج بدست آمده توسط پرسش نامه و ج‪++‬واب ه‪++‬ای ک‪++‬ه پاس‪++‬خ دهن‪++‬دگان داده‪ ،‬م‪++‬یزان ت‪++‬اثیر‬
‫قرضه های کوچک باالی درآمد مردان طوری است که ‪ 43‬فیص‪+‬د از پاس‪+‬خ دهن‪+‬دگان گزین‪+‬ه کم‪24 ،‬‬
‫فیصد گزینه متوس‪++‬ط‪ 11 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه زی‪++‬اد‪ 8 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه خیلی زی‪++‬اد و‪14‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه هیچ را‬
‫انتخاب نموده‪ ،‬که نتایج آن در شکل (‪ 4.3‬الف) نمایش داده شده است‪ .‬به همین ترتیب تاثیرات قرضه‬
‫های کوچک باالی درآمد زنان به اساس جواب های که در پرسش نامه پاسخ دهندگان انتخاب نموده‪،‬‬
‫‪45‬فیصد از پاسخ دهندگان گزینه کم‪ 18 ،‬فیصد گزینه متوسط‪11 ،‬فیصد گزینه زیاد‪ 7 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه‬
‫خیلی زیاد و به همین صورت ‪ 19‬فیصد گزینه هیچ را انتخاب نموده که در ش‪++‬کل (‪ 4.3‬ب) نش‪++‬انداده‬
‫شده است‪.‬‬
‫شکل (‪ 4.3‬ب) تاثیر قرضه های‬ ‫شکل (‪ 4.3‬الف) تاثیر قرضه های‬
‫کوچک باالی درآمد زنان‬ ‫کوچک باالی درآمد مردان‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫نتیجه بدست آمده از اشکال (‪ )4.3‬بیان میکند که قرضه های کوچک باعث اف‪++‬زایش درآم‪++‬د م‪++‬ردان و‬
‫زنان شده‪ ،‬اگر گزینه هیچ را با مجموع سایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می شود که گزینه هیچ قیمت‬
‫کمتر از سایر گزینه ها را بخود اختیار میکند که نشان دهنده افزایش سطح درآمد مردان و زن‪++‬ان می‬
‫باشد‪ ،‬ولی با یک تفاوت خیلی کم یعنی میزان تاثیرات قرض‪++‬ه ب‪++‬االی درآم‪++‬د م‪++‬ردان بیش‪++‬تر از درآم‪++‬د‬
‫زنان میباشد‪ ،‬که این تفاوت درگزینه کم ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ 2‬فیص‪++‬د‪ ،‬درگزین‪++‬ه متوس‪++‬ط ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ 6‬فیص‪++‬د و‬
‫درگزینه زیاد هیچ تفاوت وجود ندارد‪ ،‬به همین شکل درگزینه خیلی زیاد به اندازه ‪ 1‬فیصد تف‪++‬اوت و‬
‫درگزینه هیچ‪ ،‬به اندازه ‪ 5‬فیصد تفاوت به مالحظه می رسد‪ .‬لذا قرضه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک ب‪+‬اعث اف‪+‬زایش‬
‫درآمد مردان وزنان شده طوریکه این افزایش باالی درآمد مردان نسبت به درآمد زنان بیشتراست‪.‬‬

‫)‪(73‬‬
 ‫‪ - 4.4‬میزان پس انداز ماهانه قبل از دریافت قرضه و بعد از دریافت قرضه‬
‫با توجه به نتایج بدست آمده از پاسخ های که در پرسش نامه پاسخ داده شده‪ ،‬میزان پس ان‪++‬داز ماهان‪++‬ه‬
‫قبل از دریافت قرضه های کوچک طوری میباشدکه ازمیان گزینه های مختلف‪ 75 ،‬فیص‪++‬د از پاس‪++‬خ‬
‫دهن‪++‬دگان گزین‪++‬ه ‪ 10-5‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی‪ 11 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه ‪20-10‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی‪ 7 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه ‪-20‬‬
‫‪30‬هزار افغانی‪3 ،‬فیصد گزینه ‪ 40-30‬هزار افغانی و ‪ 4‬فیصد گزینه بیشتر از ‪ 40‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی را‬
‫انتخاب نموده که در شکل (‪ 4.4‬الف) نشان داده شده است‪ .‬به همین ترتیب با توج‪++‬ه ب‪++‬ه پاس‪++‬خ هایک‪++‬ه‬
‫ازپرسش نامه بدست آمده میزان پس انداز ماهانه بعد از اخذ قرضه های کوچک طوری میباشد ک‪++‬ه‬
‫‪ 53‬فیصد از پاسخ دهندگان ازمیان گزینه های مختلف‪ ،‬گزینه ‪ 10-5‬هزار افغ‪++‬انی‪ 24 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه‬
‫‪ 20-10‬هزار افغانی‪ 8 ،‬فیصد گزینه ‪ 30-20‬هزار افغانی‪ 9 ،‬فیصد گزینه ‪ 40-30‬هزار افغ‪++‬انی و ‪6‬‬
‫فیصد گزینه بیشتر از ‪ 40‬هزار افغانی را انتخاب نموده که در شکل (‪ 4.4‬ب) نشان داده شده است‪.‬‬
‫شکل (‪ 4.4‬ب) میزان پس انداز ماهانه‬ ‫شکل (‪ 4.4‬الف) میزان پس انداز ماهانه‬
‫بعد از دریافت قرضه‬ ‫قبل از دریافت قرضه‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫با توجه به اشکال (‪ )4.4‬در میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه ومیزان پس ان‪++‬داز ماهان‪++‬ه بع‪++‬د‬
‫از اخ‪++‬ذ قرض‪++‬ه تف‪++‬اوت وج‪++‬ود دارد‪ ،‬طوریک‪++‬ه این تف‪++‬اوت درگزین‪++‬ه ‪10-5‬هزارافغ‪++‬انی‪ ،‬ب‪++‬ه ان‪++‬دازه‬
‫‪22‬فیصد‪ ،‬درگزینه ‪ 20-10‬هزارافغانی‪ ،‬به اندازه ‪ 13‬فیصد‪ ،‬درگزینه ‪30-20‬هزارافغانی‪ ،‬به ان‪++‬دازه‬
‫‪ 1‬فیصد‪ ،‬درگزینه ‪40-30‬هزار افغانی‪ ،‬به اندازه ‪ 6‬فیص‪++‬د ودرگزین‪++‬ه بیش‪++‬تر از ‪40‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی ب‪++‬ه‬
‫اندازه ‪ 2‬فیصد به نظر می رسد‪ .‬اگر انتروال‪ 10-5‬هزار افغانی را با سایر انتروال ها مقایس‪++‬ه ک‪++‬نیم‪،‬‬
‫قیمت آن بعد از اخذ قرضه نسبت به سایر انتروال ها کاهش نموده ک‪++‬ه خ‪++‬ود ی‪++‬ک اف‪++‬زایش در م‪++‬یزان‬
‫پس انداز رانشان می دهد‪ ،‬لذا نتیجه بیان میکند که قرضه های کوچ‪++‬ک م‪++‬یزان پس ان‪++‬داز را اف‪++‬زایش‬
‫داده است‪.‬‬

‫)‪(74‬‬
 ‫‪ - 4.5‬درآمد ماهوار قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬
‫به اساس نتایج بدست آمده ازجواب های که پاس‪++‬خ دهن‪++‬ده ه‪++‬ا در پرس‪++‬ش نام‪++‬ه انتخ‪++‬اب نم‪++‬وده‪ ،‬درآم‪++‬د‬
‫ماهانه قبل از دریافت قرضه های کوچک طوری است ک‪++‬ه‪ 55 ،‬فیص‪++‬د از پاس‪++‬خ دهن‪++‬دگان گزین‪++‬ه ‪-5‬‬
‫‪10‬هزار افغانی‪ 34 ،‬فیصد گزینه ‪20-10‬هزار افغانی‪ 3 ،‬فیصد گزینه ‪30-20‬هزار افغانی‪ 4 ،‬فیص‪++‬د‬
‫گزینه ‪40-30‬هزار افغانی‪ ،‬وبه همین ت‪++‬رتیب ‪ 4‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه بیش‪++‬تر از ‪40‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی را انتخ‪++‬اب‬
‫نموده که در شکل (‪ 4.5‬الف) نشان داده است‪ .‬به همین صورت نتیجه بدست آمده از پاس‪++‬خ ه‪++‬ای ک‪++‬ه‬
‫پاسخ دهنده در پرسش نامه انتخاب نموده‪ ،‬درآمد ماهانه بعد ازدریافت قرضه ط‪++‬وری میباش‪++‬دکه‪32 ،‬‬
‫فیصد از پاسخ دهندگان گزینه ‪10-5‬هزار افغانی‪ 36 ،‬فیصد گزین‪++‬ه ‪20-10‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی‪ 18 ،‬فیص‪++‬د‬
‫گزینه ‪30-20‬هزار افغانی‪ 7 ،‬فیصد گزینه ‪40-30‬هزار افغانی‪ ،‬وهم چنین ‪ 7‬فیصد گزین‪++‬ه بیش‪++‬تر از‬
‫‪40‬هزار افغانی را انتخاب نموده که در شکل (‪ 4.5‬ب) نشانداده شده‪.‬‬

‫قرضهقرضه‬
‫اخذاز اخذ‬
‫ماهوارازبعد‬
‫ماهوار قبل‬
‫درآمد درآمد‬
‫‪ 4.5‬ب)‬‫الف)‬ ‫شکل (‪4.5‬‬
‫شکل (‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫نتایج بدست آمده از اشکال (‪ )4.5‬نشان می دهد که‪ ،‬بین درآم‪++‬د ماهان‪++‬ه قب‪++‬ل از اخ‪++‬ذ قرض‪++‬ه و درآم‪++‬د‬
‫ماهانه بعد از اخذ قرضه یک تفاوت درمیان گزینه ها وجود دارد‪ ،‬ط‪++‬وری ک‪++‬ه درگزین‪++‬ه ‪10-5‬ه‪++‬زار‬
‫افغ‪++‬انی ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ 23‬فیص‪++‬د‪ ،‬درگزین‪++‬ه ‪20-10‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ 2‬فیص‪++‬د‪ ،‬درگزین‪++‬ه ‪-20‬‬
‫‪30‬هزارافغانی به اندازه ‪ 15‬فیصد ودردو گزینه بعدی به ترتیب به اندازه ‪ 3‬فیصد تفاوت ب‪++‬ه مش‪++‬اهده‬
‫میرسد‪ ،‬اگر به نتایج تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان وزنان‪ ،‬میزان پس انداز ماهان‪++‬ه‬
‫قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‪ ،‬درآمد م‪+‬اهوار قب‪+‬ل از قرض‪+‬ه و بع‪+‬د از قرض‪+‬ه توج‪+‬ه ش‪+‬ود‪،‬‬

‫)‪(75‬‬
‫دیده می ش‪+‬ود ک‪+‬ه قرض‪+‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک ب‪+‬اعث اف‪++‬زایش آنه‪+‬ا ش‪+‬ده ک‪+‬ه ب‪+‬ه این ت‪+‬رتیب فرض‪++‬یه ف‪++‬رعی‬
‫اول( افزایش میزان درآمد) به شکل مثبت ثبوت می شود‪.‬‬
‫‪ – 4.6‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی اشتغال مردان و زنان‬
‫باتوجه به نتایج و پاسخ هایکه در پرسش نامه بدست آمده تاثیرات قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک ب‪++‬االی ش‪++‬غل‬
‫مردان طوری میباشد که ‪ 14‬فیصد از پاسخ دهندگان گزینه خیلی کم‪ ،‬وهم چنین ‪ 14‬فیصد گزین‪++‬ه کم‪،‬‬
‫‪ 35‬فیصد گزینه متوسط‪ 16 ،‬فیصد گزینه زیاد‪ 5 ،‬فیصد گزینه خیلی زیاد و ‪ 16‬فیصد گزین‪++‬ه هیچ را‬
‫انتخاب نموده که در شکل (‪ 4.6‬الف) نشان داده شده اس‪++‬ت‪ .‬ب‪++‬ه همین ص‪++‬ورت ت‪++‬اثیرات قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫کوچک باالی شغل زنان با توجه به پاسخ هایکه در پرسش نامه به دست آمده طوری میباش‪++‬د ک‪++‬ه ‪20‬‬
‫فیصد از پاس‪++‬خ دهن‪++‬دگان گزین‪++‬ه خیلی کم‪ 18 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه کم‪ 31 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه متوس‪++‬ط‪ 3 ،‬فیص‪++‬د‬
‫گزینه زیاد وهم چنین ‪ 3‬فیصد گزینه خیلی زیاد و‪ 25‬فیصد گزینه هیچ را انتخاب نموده ک‪++‬ه در ش‪++‬کل‬
‫(‪ 4.6‬ب) نشان داده شده است‪.‬‬

‫‪4.6‬های‬
‫ب) تاثیر قرضه های‬ ‫قرضه‬ ‫شکل (‪ 4.6‬الف) تاثیر‬
‫شکل (‬
‫کوچک باالی اشتغالکوچک باالی اشتغال زنان‬
‫مردان‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫ط‪++‬وری ک‪++‬ه در اش‪++‬کال (‪ )4.6‬دی‪++‬ده می ش‪++‬ود قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک ب‪++‬االی اش‪++‬تغال م‪++‬ردان و زن‪++‬ان‬
‫تاثیردارد‪ ،‬اگر گزینه هیچ را باسایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می ش‪++‬ود قیمت این گزین‪++‬ه ب‪++‬ا مجم‪++‬وع‬
‫سایر گزینه ها کمتر است لذا قرض‪+‬ه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک ب‪+‬اعث ت‪+‬اثیر اش‪+‬تغال م‪+‬ردان و زن‪+‬ان ش‪+‬ده‪ .‬پاس‪+‬خ‬
‫دهندگان ازمیان کزینه ها طوری انتخاب نموده که درگزینه خیلی کم به اندازه ‪ 6‬فیص‪++‬د‪ ،‬درگزین‪++‬ه کم‬
‫به اندازه ‪ 4‬فیصد‪ ،‬در گزینه متوسط به اندازه ‪ 4‬فیصد‪ ،‬درگزینه زیاد ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪13‬فیص‪++‬د‪ ،‬درگزین‪++‬ه‬
‫خیلی زیاد به اندازه ‪ 2‬فیصد و درگزینه هیچ به اندازه ‪ 9‬فیصد افزایش را باالی شغل مردان نسبت به‬
‫شغل زنان نشان میدهد‪ .‬نتیجه چنین بیان می کند که قرضه های کوچک باعث افزایش شغل مردان و‬
‫زنانشده اما سطح استغال در مردان بیشتر از زنان است‪.‬‬

‫)‪(76‬‬
 ‫‪ -4.7‬تعداد شاغلین قبل ازاخذ قرضه و بعد ازاخذ قرضه‬
‫با توجه به نتایج بدست آمد از پرسش نامه تعداد افراد شاغل قبل از اخذ قرض‪++‬ه نظ‪++‬ر ب‪++‬ه گزین‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫انتخاب شده توسط پاسخ دهندگان طوری است که ‪ 55‬فیصد از پاسخ دهن‪++‬ده ه‪++‬ا گزین‪++‬ه ‪ 2-1‬نف‪++‬ر‪27 ،‬‬
‫فیصد گزینه ‪ 3-2‬نفر‪10 ،‬فیصد گزینه ‪ 4-3‬نفر و ‪ 8‬فیصد گزینه بیشتر از ‪ 4‬نفر را انتخاب نموده که‬
‫در شکل (‪ 4.7‬الف) نمایش داده شده است‪ .‬به همین صورت ب‪++‬ا توج‪++‬ه ب‪++‬ه پاس‪++‬خ ه‪++‬ای مختل‪++‬ف ک‪++‬ه از‬
‫پرسش نامه دریافت گردیده تعداد افراد شاغل بعد از دریافت قرضه های کوچک‪ ،‬طوری میباشد ک‪++‬ه‬
‫‪ 38‬فیصد از پاسخ دهندگان گزینه ‪ 2-1‬نفر‪ 34 ،‬فیصد گزینه ‪ 3-2‬نفر‪ 16،‬فیصد گزین‪++‬ه ‪ 4-3‬نف‪++‬ر و‬
‫‪12‬فیصد گزینه بیشتر از ‪ 4‬نفر را انتخاب نموده که در شکل (‪ 4.7‬ب) نشان داده شده است‪.‬‬
‫شکل (‪ 4.7‬ب) تعداد‬ ‫شکل (‪ 4.7‬الف) تعداد شاغلین‬
‫شاغلین بعد از اخذ قرضه‬ ‫قبل از اخذ قرضه‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫به همین صورت نتایج بدست آمده از اشکال (‪ )4.7‬نشان می دهد ک‪++‬ه بین تع‪++‬داد اف‪++‬راد ش‪++‬اغل قب‪++‬ل از‬
‫دریافت قرضه و تعداد شاغلین بعد از دریافت قرضه یک تفاوت به مش‪++‬اهده می رس‪++‬د‪ ،‬طوریک‪++‬ه این‬
‫تفاوت در گزینه ‪ 2-1‬نفر به اندازه ‪17‬فیصد‪ ،‬درگزینه ‪3-2‬نفر به اندازه ‪7‬فیصد‪ ،‬درگزین‪++‬ه ‪ 4-3‬نف‪++‬ر‪،‬‬
‫به اندازه ‪ 6‬فیص‪++‬د و درگزین‪++‬ه بیش‪++‬تر از ‪ 4‬نف‪+‬ر ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ 4‬فیص‪++‬د تف‪+‬اوت در تع‪++‬داد ش‪++‬اغلین بع‪++‬د از‬
‫دریافت قرضه نسبت به تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه را نشان می دهد‪ ،‬اگر گزینه ‪ 2-1‬نف‪++‬ر را ب‪++‬ا‬
‫سایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می که قیمت این گزینه بع‪++‬د از اخ‪++‬ذ قرض‪++‬ه کم‪++‬تر از مجم‪++‬وع گزین‪++‬ه‬
‫های دیگر است‪ ،‬لذا تعداد افراد شاغل بعد از دریافت قرضه نسبت به تعداد افراد ش‪++‬اغل قب‪++‬ل از اخ‪++‬ذ‬
‫قرضه بیشتر میباشد‪ .‬اگ‪++‬ر ب‪++‬ه ت‪++‬اثیرات قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک ب‪++‬االی اش‪++‬تغال م‪++‬ردان و زن‪++‬ان و تع‪++‬داد‬
‫شاغلین قبل ازدریافت قرضه وبعد ازدریافت قرضه توجه ش‪++‬ود نتیج‪++‬ه چ‪++‬نین بی‪++‬ان میکن‪++‬د ک‪++‬ه قرض‪++‬ه‬
‫های کوچک شغل مردان و زنانرا افزایش داده وبه دنبال آن تعداد شاغلین درخانواده هم افزایش یافته‬
‫که خود ثبوت کننده فرضیه فرعی دوم (افزایش تعداد شاغلین) درخانواده ها میباشد‪.‬‬
‫)‪(77‬‬
 ‫‪ – 4.8‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک درایجاد اشتغال و درآمد‬
‫با توجه به پاسخ های که پاسخ دهندگان در پرسش نامه انتخاب نموده نت‪++‬ایج قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک در‬
‫ایجاد درآمد طوری میباشدکه‪ 19 ،‬فیصد از ج‪++‬واب دهن‪++‬ده ه‪++‬ا گزین‪++‬ه خیلی کم‪ ،‬وهم چ‪++‬نین ‪ 19‬فیص‪++‬د‬
‫گزینه کم‪ 30 ،‬فیصد گزینه متوسط‪ 11 ،‬فیصد گزین‪++‬ه زی‪++‬اد‪ 3 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه خیلی زی‪++‬اد و ‪ 18‬فیص‪++‬د‬
‫گزینه هیچ را انتخاب نموده که درشکل (‪ 4.8‬الف) نشان داده شده است‪.‬‬
‫به همین صورت تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال با توجه گزینه های که پاسخ دهن‪++‬دگان‬
‫انتخاب نموده طوری میباشد که ‪ 16‬فیصد از پاسخ دهن‪++‬د گ‪++‬ان گزین‪++‬ه خیلی کم‪ 22 ،‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه کم‪،‬‬
‫‪ 29‬فیصد گزینه متوسط‪ 7 ،‬فیصد گزینه زیاد‪ 4 ،‬فیصد گزینه خیلی زی‪++‬اد و ‪ 22‬فیص‪++‬د گزین‪++‬ه هیچ را‬
‫انتخاب نموده که در شکل (‪ 4.8‬ب) نمایش داده شده است‪.‬‬

‫شکل (‪ 4.8‬ب) تاثیرات قرضه های کوچک‬ ‫شکل (‪ 4.8‬الف) تاثیرات قرضه های کوچک‬
‫در ایجاد اشتغال‬ ‫درایجاد آمد‬

‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫باتوجه به نتایج که دراش‪++‬کال (‪ )4.8‬ب‪++‬ه مش‪++‬اهده میرس‪++‬د ت‪++‬اثیرات قرض‪++‬ه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک ب‪++‬اعث ایج‪++‬اد‬
‫اشتغال و درآمد شده‪ ،‬اگر گزینه هیچ را با سایر گزینه ها مقایسه کنیم دیده می شود قیمت آن کم‪++‬تراز‬
‫مجموع سایر گزینه ها است‪ ،‬ولی تفاوت بین این دو متغیر چندان زیاد نمی باشد طوری که درگزینه‬
‫خیلی کم به اندازه ‪ 3‬فیصد افزایش در ایجاد درآمد‪ ،‬درگزینه کم ب‪+‬ه ان‪+‬دازه ‪ 3‬فیص‪++‬د اف‪++‬زایش درایج‪+‬اد‬
‫اشتغال‪ ،‬درگزینه متوسط به ان‪+‬دازه ‪ 1‬فیص‪+‬د اف‪+‬زایش در ایج‪+‬اد درآم‪+‬د‪ ،‬و همچ‪+‬نین درگزین‪+‬ه زی‪+‬اد ب‪+‬ه‬
‫)‪(78‬‬
‫اندازه ‪ 4‬فیصد اف‪+‬زایش در ایج‪+‬اد درآم‪+‬د‪ ،‬درگزین‪+‬ه خیلی زی‪+‬اد ب‪+‬ه ان‪+‬دازه ‪ 1‬فیص‪+‬د اف‪+‬زایش در ایج‪+‬اد‬
‫اشتغال‪ ،‬و به همین ترتیب درگزینه هیچ به اندازه ‪ 4‬فیصد افزایش در ایجاد اشتغال را نشان می دهد‪.‬‬
‫لذا قرضه های کوچک باعث ایجاد اشتغال و درآم‪++‬د ش‪++‬ده ولی تف‪+‬اوت بین این دو متغ‪++‬یر چن‪++‬دان زی‪++‬اد‬
‫نمی باشد‪ ،‬وسرانجام نتایج بیان کننده ثبوت فرضیه اصلی (ایجاد اشتغال و درآمد) میباشد‪.‬‬

‫نتیجه گیری‬
‫به اساس نتایج بدس‪++‬ت آم‪++‬ده از بررس‪++‬ی ه‪++‬ا و چ‪++‬ارت ه‪++‬ای ک‪++‬ه قبًال نش‪++‬ان داده ش‪++‬د‪ ،‬بین قرض‪++‬ه ه‪++‬ای‬
‫کوچک و درآمد و اشتغال رابطه به شکل مستقیم وجود دارد‪ .‬ک‪++‬ه این رابط‪++‬ه درب‪++‬رخی از متغ‪++‬یر ه‪++‬ا‬
‫شدت داشته و دربرخی شدت کمتر دارد‪ .‬یعنی اینکه قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک در ایج‪++‬اد اش‪++‬تغال ودرآم‪++‬د‬
‫خانواده ها دروالیت بامیان تاثیر مستقیم داشته وفرضیه های تحقیق مورد قبول واقع می شود‪.‬‬
‫اگر به میزان تاثیرات قرضه ه‪+‬ای کوچ‪+‬ک ب‪+‬االی درآم‪+‬د م‪+‬ردان و زن‪+‬ان نظ‪+‬ر انداخت‪+‬ه ش‪+‬وددیده می‬
‫شودکه قرضه های کوچ‪++‬ک درآم‪++‬د م‪++‬ردان و زن‪++‬ان را اف‪++‬زایش داده ولی تف‪+‬اوت بین درآم‪++‬د م‪++‬ردان و‬
‫زنان وجود دارد‪ .‬طوری که در گزینه کم این تفاوت ب‪+‬ه ان‪+‬دازه ‪ %2‬ک‪+‬اهش درآم‪+‬د م‪+‬ردان‪ ،‬درگزین‪+‬ه‬
‫متوسط به اندازه ‪ %6‬افزایش درآمد م‪++‬ردان‪ ،‬در گزین‪++‬ه زی‪++‬اد ب‪++‬دون تف‪++‬اوت‪ ،‬درگزین‪++‬ه خیلی زی‪++‬اد ب‪++‬ه‬
‫اندازه ‪ %1‬افزایش ودر گزینه هیچ هم چنان تفاوت دیده نمی شود‪ .‬ل‪+‬ذا نتیج‪+‬ه چ‪+‬نین بی‪+‬ان می کن‪+‬د ک‪+‬ه‬
‫قرضه های کوچک باعث افزایش درآمد مردان و زنان طوری شده که درآمد مردان نسبت به درآم‪++‬د‬
‫زنان افزایش بیشتر دارد که درجدول (‪ )1‬نشان داده شده‪.‬‬
‫جدول (‪ :)1‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک باالی درآمد مردان و زنان‬
‫گزینه سواالت‬ ‫درآمد مردان‬ ‫درآمد زنان‬ ‫نتیجه‬
‫کم‬ ‫‪43%‬‬ ‫‪45%‬‬ ‫‪2%-‬‬
‫متوسط‬ ‫‪24%‬‬ ‫‪18%‬‬ ‫‪6%‬‬
‫زیاد‬ ‫‪11%‬‬ ‫‪11%‬‬ ‫‪0%‬‬
‫خیلی زیاد‬ ‫‪8%‬‬ ‫‪7%‬‬ ‫‪1%‬‬
‫هیچ‬ ‫‪14%‬‬ ‫‪19%‬‬ ‫‪5%-‬‬
‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫به همین ترتیب اگر میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه را ب‪++‬ا م‪++‬یزان پس ان‪++‬داز ماهان‪++‬ه بع‪++‬د از‬
‫اخذ قرضه مقایسه کنیم‪ ،‬بازهم میزان پس انداز ماهان‪+‬ه بع‪+‬د از دری‪+‬افت قرض‪+‬ه نس‪+‬بت ب‪+‬ه م‪+‬یزان پس‬
‫انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه نظر به انتروال ها زیاد است‪ .‬طوریکه در گزینه ‪ 10-5‬ه‪+‬زار افغ‪+‬انی‬

‫)‪(79‬‬
‫ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ %22‬ک‪++‬اهش‪ ،‬درگزین‪++‬ه ‪ 20-10‬ه‪++‬زار افغ‪++‬انی ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪%13‬اف‪++‬زایش‪ ،‬درگزین‪++‬ه‪-20‬‬
‫‪30‬هزارافغانی به اندازه ‪ %1‬اف‪+‬زایش‪ ،‬درگزین‪+‬ه‪ 40-30‬ه‪+‬زار افغ‪+‬انی ب‪+‬ه ان‪+‬دازه‪ %6‬اف‪+‬زایش و س‪+‬ر‬
‫انجام در گزینه بیشتر از‪ 40‬هزار افغانی به اندازه ‪ %2‬افزایش را نشان می دهد‪ ،‬ک‪++‬ه در ج‪++‬دول (‪)2‬‬
‫نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ :)2‬میزان پس انداز ماهانه قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬
‫گزینه های سوال‬ ‫پس انداز بعد از قرضه‬ ‫پس انداز قبل از قرضه‬ ‫نتیجه‬
‫‪ 5-10‬هزار افغانی‬ ‫‪53%‬‬ ‫‪75%‬‬ ‫‪22%-‬‬
‫‪10-20‬هزار افغانی‬ ‫‪24%‬‬ ‫‪11%‬‬ ‫‪13%‬‬
‫‪ 20-30‬هزار افغانی‬ ‫‪8%‬‬ ‫‪7%‬‬ ‫‪1%‬‬
‫‪30-40‬هزار افغانی‬ ‫‪9%‬‬ ‫‪3%‬‬ ‫‪6%‬‬
‫بیشتر از ‪ 40‬هزار افغانی‬ ‫‪6%‬‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪2%‬‬
‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫اگردرآمد ماهوارخانواده ها قبل از اخذ قرضه را با درآمد ماهوار بعد از اخذ قرض‪++‬ه مقایس‪++‬ه نم‪++‬اییم‪،‬‬
‫نتیجه طوری است که در گزینه ‪ 10-5‬هزارافغانی درآمد ماهوار بعد از اخذ قرضه ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪%23‬‬
‫کمتر از درآمد قبل از اخذ قرضه میباشد‪ ،‬درگزینه ‪ 20-10‬هزار افغ‪++‬انی درآم‪++‬د م‪++‬اهوار بع‪++‬د از اخ‪++‬ذ‬
‫قرضه به اندازه ‪ %2‬زیاد تر از درآمد قبل از اخ‪++‬ذ قرض‪++‬ه ب‪++‬وده‪ ،‬در گزین‪++‬ه ‪ 30-20‬هزارافغ‪++‬انی این‬
‫افزایش به اندازه ‪ %15‬بوده ودردو گزینه بعدی به ترتیب به ان‪+‬دازه ‪ %3‬اف‪+‬زایش را نش‪+‬ان می ده‪+‬د‪،‬‬
‫لذا نتیجه نظر به قیمت انتروالها بیان می کند که قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک درآم‪++‬د م‪++‬اهوار خ‪++‬انواده ه‪++‬ا را‬
‫افزایش داده که فرضیه فرعی اول (اف‪++‬زایش م‪++‬یزان درآم‪++‬د) ثب‪++‬وت میش‪++‬ود و نتیج‪++‬ه آن درج‪++‬دول (‪)3‬‬
‫نشان داده شده است‪.‬‬

‫جدول (‪ :)3‬درآمد ماهوار قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬

‫گزینه های سوال‬ ‫درآمد بعد از اخذ قرضه‬ ‫درآمد قبل از اخذ قرضه‬ ‫نتیجه‬
‫‪5-10‬هزارافغانی‬ ‫‪32%‬‬ ‫‪55%‬‬ ‫‪23%-‬‬
‫‪10-20‬هزارافغانی‬ ‫‪36%‬‬ ‫‪34%‬‬ ‫‪2%‬‬
‫‪20-30‬هزارافغانی‬ ‫‪18%‬‬ ‫‪3%‬‬ ‫‪15%‬‬
‫‪30-40‬هزارافغانی‬ ‫‪7%‬‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪3%‬‬
‫>‪40‬هزارافغانی‬ ‫‪7%‬‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪3%‬‬
‫‪N=100‬‬ ‫منبع یافته های تحقیق‬

‫اگر تعداد شاغلین بعد از اخذ قرضه را نسبت به تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه مقایسه ک‪++‬نیم نتیج‪++‬ه‬
‫بیان می کند که تعداد ش‪+‬اغلین بع‪+‬د از دری‪+‬افت قرض‪++‬ه نس‪+‬بت ب‪+‬ه ش‪+‬اغلین قب‪+‬ل از اخ‪+‬ذ قرض‪++‬ه بیش‪+‬تر‬
‫میباشد‪ ،‬یعنی‬
‫)‪(80‬‬
‫در گزینه ‪ 2-1‬نفر ‪ %17‬کاهش‪ ،‬در گزینه ‪ 3-2‬نفر به اندازه ‪ %7‬افزایش‪ ،‬در گزین‪++‬ه ‪ 4-3‬نف‪++‬ر ب‪++‬ه‬
‫اندازه ‪ %6‬افزایش و در گزینه بیشتر از ‪ 4‬نفر به اندازه ‪ %4‬افزایش به مشاهده می رسد‪.‬‬
‫لذا نتیجه نظر به انتروال ها بیانگر این است که قرضه های کوچک باعث افزایش تعداد ش‪++‬اغلین در‬
‫بین خانواده ها شده است که فرضیه فرعی دوم (افزایش م‪++‬یزان پس ان‪++‬داز) ب‪++‬ه این ت‪++‬رتیب ثب‪++‬وت می‬
‫شود و نتایج آن در جدول (‪ )4‬نشان داده شدهاست‪.‬‬
‫جدول (‪ :)4‬تعداد شاغلین قبل از اخذ قرضه و بعد از اخذ قرضه‬
‫گزینه های سوال‬ ‫شاغلین بعد از قرضه‬ ‫شاغلین قبل قرضه‬ ‫نتیجه‬
‫‪ 1-2‬نفر‬ ‫‪38%‬‬ ‫‪55%‬‬ ‫‪17%-‬‬
‫‪ 2-3‬نفر‬ ‫‪34%‬‬ ‫‪27%‬‬ ‫‪7%‬‬
‫‪ 3-4‬نفر‬ ‫‪16%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪6%‬‬
‫بیشتر از ‪ 4‬نفر‬ ‫‪12%‬‬ ‫‪8%‬‬ ‫‪4%‬‬
‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫اگر تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد را باهم مقایسه و بررس‪++‬ی نم‪++‬اییم دی‪++‬ده می‬
‫شود در گزینه خیلی کم به اندازه ‪ %3‬افزایش درآمد‪ ،‬در گزینه کم ب‪+‬ه ان‪+‬دازه ‪ %3‬ک‪+‬اهش درآم‪+‬د‪ ،‬در‬
‫گزینه متوسط به اندازه ‪ %1‬افزایش درآمد‪ ،‬درگزینه زی‪++‬اد ب‪++‬ه ان‪++‬دازه ‪ %4‬اف‪++‬زایش درآم‪++‬د‪ ،‬درگزین‪++‬ه‬
‫خیلی زیاد به اندازه ‪ 1‬فیصد کاهش درآمد‪ ،‬و درگزینه هیچ به اندازه ‪ %4‬کاهش درآمد به مشاهده می‬
‫رسد‪ .‬بنًأ اگر گزینه هیچ را با مجم‪+‬وع س‪+‬ایر گزین‪+‬ه ه‪+‬ا مقایس‪+‬ه ک‪+‬نیم دی‪+‬ده می ش‪+‬ود ک‪+‬ه قرض‪++‬ه ه‪+‬ای‬
‫کوچک باعث ایجاد اشتغال و درآمد شده‪ ،‬ولی ب‪++‬ا ی‪++‬ک تف‪++‬اوت خیلی ن‪++‬اچیز بین این دو متغ‪++‬یر ک‪++‬ه در‬
‫جدول (‪ )5‬نمایش داده شده وجود دارد‪.‬‬

‫جدول (‪ :)5‬میزان تاثیرات قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد‬

‫گزینه های سوال‬ ‫ایجاد درآمد‬ ‫ایجاد اشتغال‬ ‫نتیجه‬

‫خیلی کم‬ ‫‪19%‬‬ ‫‪16%‬‬ ‫‪3%‬‬
‫کم‬ ‫‪19%‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‪3%-‬‬
‫متوسط‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪29%‬‬ ‫‪1%‬‬
‫زیاد‬ ‫‪11%‬‬ ‫‪7%‬‬ ‫‪4%‬‬
‫خیلی زیاد‬ ‫‪3%‬‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪1%-‬‬
‫هیچ‬ ‫‪18%‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‪4%-‬‬
‫)‪(81‬‬
 ‫‪N=100‬‬ ‫منبع‪ :‬یافته های تحقیق‬

‫طوری که درجدول فوق دیده می شود قرضه های کوچک باعث ایجاد در اش‪++‬تغال و درآم‪++‬د ش‪++‬ده ک‪++‬ه‬
‫تفاوت بین متغیر های تابع بسیار اندک میباشد که این نتیجه بیان کننده ثبوت فرضیه اصلی میباشد ب‪++‬ه‬
‫همین صورت اگر به نتایج که در جداول قبلی بیان ش‪++‬د دی‪++‬ده ش‪++‬ود درآم‪++‬د بع‪++‬د از اخ‪++‬ذ قرض‪++‬ه نس‪++‬بت‬
‫درآمد قبل از اخذ قرضه زیاد است و پس انداز ماهان‪++‬ه بع‪++‬د از دری‪++‬افت قرض‪++‬ه بیش‪++‬تر از م‪++‬یزان پس‬
‫انداز قبل از دریافت قرضه بوده به همین ص‪++‬ورت تع‪+‬داد ش‪+‬اغلین بع‪+‬د از قرض‪++‬ه هم بیش‪+‬تر از تع‪+‬داد‬
‫شاغلین قبل از دریافت قرضه می باشد‪ .‬ک‪++‬ه این ه‪++‬ا هم‪++‬ه بی‪++‬انگر موج‪++‬ودیت ی‪++‬ک رابط‪++‬ه مس‪++‬تقیم بین‬
‫متغیر مستقل و متغیر های تابع میباشد که خود فرضیه اصلی (ایج‪++‬اد اش‪++‬تغال و درآم‪++‬د) را ب‪++‬ه ش‪++‬کل‬
‫مثبت آن ثبوت می کند‪.‬‬

‫پیشنهادات‬
‫درصورتی که بانک قرضه ها ی کوچ‪++‬ک بعض‪++‬ی از تس‪++‬هیالت را م‪++‬د نظ‪++‬ر بگیرن‪++‬د وابتک‪++‬ارات‬ ‫‪‬‬
‫جدیدی را در ارایه خدمات بانکی بالخصوص قرضه ها داشته باشند میتوانند در اف‪++‬زایش قرض‪++‬ه‬
‫دهی وبه تبع آن افزایش عاید نقش مهمی تری را بازی نمایند‪.‬‬
‫برنامه های بانک قرضه های کوچک زیاد تر متکی به مدل های تمویل مالی غیر اس‪++‬المی ب‪++‬وده‬ ‫‪‬‬
‫بنًا باید از مدل های تمویل مالی اسالمی استفاده صورت گیرد تا م‪++‬ردم ه‪++‬ر چ‪++‬ه به‪++‬تر ازآن به‪++‬ره‬
‫مند شوند‪.‬‬
‫مبلغ قرضه که توسط موسسات قرضه های کوچک منحیث قرضه پرداخت میشود بس‪++‬یار ن‪++‬اچیز‬ ‫‪‬‬
‫بوده که باید دراین مورد تجدید نظر صورت بگیرد و این مبلغ باید به حد کافی برسد تا از آن ب‪++‬ه‬
‫طور مناسب استفاده صورت بگیرد‪.‬‬
‫این برنامه باید هر چه وس‪++‬یع ترش‪++‬ود به‪++‬تر اس‪++‬ت ت‪++‬ا م‪++‬ردم در نق‪++‬اط دوردس‪++‬ت کش‪++‬ور بتوانن‪++‬د از‬ ‫‪‬‬
‫مزایای آن بهره مند گردند‪.‬‬
‫میزان ربح دریافتی مطابق به شرایط وضعیت زندگی فقرا نمی باشد‪ ،‬لذا نرخ ربح که بانک اخ‪++‬ذ‬ ‫‪‬‬
‫میکند تجدید نظر شود‪ .‬و درغیر آن صورت این قرضه ها فقرا را فقیر تر خواهد کرد‪.‬‬

‫)‪(82‬‬
‫همان طوریکه میدانیم موسسات قرضه های کوچ‪++‬ک در مع‪++‬امالت خ‪++‬ویش زی‪++‬ادتر از پ‪++‬ول ه‪++‬ای‬ ‫‪‬‬
‫خارجی استفاده مینماید پس اگر به جای آن از پول افغانی استفاده شود تاثیرات خوب را در قب‪++‬ال‬
‫خواهد داشت و همچنان پول افغانی بازار مناسب را خواهد به دست آورد‪.‬‬
‫مدت باز پرداخت قرضه ها باید افزایش یابد تا مردم بتوانند فعالیت های خویش را بهب‪++‬ود بخش‪++‬د‬ ‫‪‬‬
‫و بعد قرضه را باز پرداخت نمایند‪.‬‬
‫دفاتر نمایندگی های قرضه های کوچک در من‪+‬اطق روس‪+‬تایی خیلی مح‪+‬دود اس‪+‬ت ل‪+‬ذا بای‪+‬د تع‪+‬داد‬ ‫‪‬‬
‫نمایندگی های بانک قرضه های کوچک دراین مناطق افزایش یابد تا مردم دور دست ب‪++‬ه راح‪++‬تی‬
‫بتوانند به دریافت قرضه دسترسی یابند‪.‬‬
‫کسانیکه اسناد زمین ویا خانه به عنوان ضمانت ندارند‪ ،‬بادریافت این قرضه ها دچار مش‪++‬کل می‬ ‫‪‬‬
‫شود بنأ درقسمت ضمانت برای چنین اشخاص تدابیری بهتری درنظر گرفته شود تا هم‪++‬ه بتوانن‪++‬د‬
‫از آن مستفد شوند‪.‬‬

‫منابع و ماخذ‬
‫اصغرپور‪ ،‬مرضیه؛ زنان اشتغال و ارزش های اخالقی‪( ،‬؟)‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫پوپل‪ ،‬علی رضا؛ تاثیر خدمات بانک قرضه ه‪++‬ای کوچ‪++‬ک روی عای‪++‬د خ‪++‬انواده ه‪++‬ا دروالیت‬ ‫‪-2‬‬
‫هرات‪ ،‬پایان نامه تحصیلی مقطع لیسانس‪ ،‬چاپ نشده دانشگاه هرات‪.1391 ،‬‬
‫تره کی‪ ،‬سلطان احمد؛ نقش کریدت های بانکی در انکشاف زراعت‪ ،‬موسسه انتشاراتی ج‪++‬ام‬ ‫‪-3‬‬
‫جم‪.1385 ،‬‬
‫توانایان فرد‪ ،‬حس‪++‬ن؛ فرهن‪++‬گ تش‪++‬ریحی اقتص‪++‬اد‪ ،‬نش‪++‬ر الک‪++‬ترونیکی و اطالع رس‪++‬انی جه‪++‬ان‬ ‫‪-4‬‬
‫رایانه‪.1386 ،‬‬
‫توسلی‪ ،‬غالم عباس؛ جامعه شناسی ک‪++‬ار و ش‪++‬غل‪ ،‬ویراس‪++‬ت دوم‪ ،‬موسس‪++‬ه انتش‪++‬اراتی س‪++‬مت‪،‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪.1392‬‬
‫روبن‪ ،‬م‪++‬تیو؛ اولین بان‪++‬ک اختصاص‪++‬ی فق‪++‬را ( م‪++‬روری ب‪++‬ر تجرب‪++‬ه موف‪++‬ق گ‪++‬رامین بان‪++‬ک‬ ‫‪-6‬‬
‫دربنگالدش)‪ ،‬مترجمین‪ :‬مینا طاهری و مهدی صمیمی‪.1390 ،‬‬
‫ساطعی‪ ،‬مهسا و پریسا صمیمی؛ تاثیر تسهیالت بانکی بر اشتغال زایی بخش های اقتص‪++‬ادی‬ ‫‪-7‬‬
‫ایران‪.1389 ،‬‬
‫سالنامه آماری استان کهگیلویه و بویر احمد‪ ،‬هزینه و درآمد خانوار‪.1388 ،‬‬ ‫‪-8‬‬
‫سید مسعود؛ پول و کریدت‪ ،‬کابل انتشارات فرهنگ‪ ،‬چاپ سوم ‪.1389‬‬ ‫‪-9‬‬
‫عارف‪ ،‬عبدالقیوم؛ ارزیابی سیستم بانکی افغانستان‪ ،‬کابل انتشارات فرهنگ‪.1388 ،‬‬ ‫‪-10‬‬
‫گرانپایه‪ ،‬بهروز؛ وپروانه جوانمردی؛ بررسی عوامل موثر بردرآم‪++‬د خانواره‪++‬ای روس‪++‬تایی‬ ‫‪-11‬‬
‫در افغانستان‪.1387 ،‬‬

‫)‪(83‬‬
‫محبی‪ ،‬علی اکبر؛ بررسی مقایسه ای ش‪+‬اخص ه‪+‬ای پای‪+‬ه اش‪+‬تغال اس‪+‬تان خراس‪+‬ان ش‪+‬مالی ب‪+‬ا‬ ‫‪-12‬‬
‫سایر استانها سالهای ‪ ،)1384 – 1390‬ناشر آذرین مهر‪.1390 ،‬‬
‫هاکمن‪ ،‬برنارد و آلن وینترز؛ بانک و اقتصاد‪ ،‬مترجم سید حس‪++‬ین عل‪++‬وی لنگ‪++‬رودی‪ ،‬ش‪++‬ماره‬ ‫‪-13‬‬
‫‪.1390 ،114‬‬
‫‪http://www.worldbank.org.af‬‬ ‫‪-14‬‬
‫‪( http://en.wikipedia.org/wiki/microcredit‬اعتب‪+++‬اردهی خ‪+++‬رد چیس‪+++‬ت و چ‪+++‬ه‬ ‫‪-15‬‬
‫کاربردی دارد؟‬

‫)‪(84‬‬
 ‫ضمیمه شماره (‪ :)1‬پرسش نامه‬
‫‪:‬مشخصات پاسخ دهنده‬
‫ب‪ :‬زن‬ ‫الف‪ :‬مرد‬ ‫جنسيت‪:‬‬
‫ب‪ :‬متأهل‬ ‫الف‪ :‬مجرد‬ ‫حالت مدني‪:‬‬
‫د‪:‬دوكتورا‬ ‫ج‪ :‬ماستر‬ ‫ب‪ :‬ليسانس‬ ‫الف‪ :‬فازغ دوازده‬ ‫مقطع تحصيلي‪:‬‬
‫د‪ :‬باالتر از ‪ 50‬ساس‬ ‫ج‪50-35 :‬سال‬ ‫ب‪35-25 :‬سال‬ ‫كمتر از ‪25‬سال‬ ‫سن‪ :‬الف‪:‬‬

‫پاسخ دهنده محترم!‬

‫پرسش نامه حاضر مربوط به پایان نامه دانش ج‪UU‬ویی مقط‪UU‬ع لیس‪UU‬انس ب‪UU‬اعنوان « بررس‪UU‬ی ت‪UU‬اثیرات قرض‪UU‬ه ه‪UU‬ای‬
‫کوچک درایجاد اشتغال و درآمد خانواده ها دروالیت بامیان » می باشد‪ .‬لذا پاسخ های دقیق وصادقانه شما کمک‬
‫شایانی درنیل به اهداف پایان نامه خواهد کرد‪.‬الزم به یاد آوری است ک‪U‬ه پاس‪U‬خ ه‪U‬ای ش‪U‬ما ب‪U‬ه ص‪U‬ورت محرمان‪U‬ه‬
‫باقی خواهد ماند‪.‬‬
‫ازقرضه های کوچک استفاده نموده اید؟‬ ‫جوادچند بار‬
‫«طنین »‬ ‫‪ -1‬تاهنوز‬
‫‪ .5‬بیشتر از ‪ 5‬بار‬ ‫‪ 5 - 4 .4‬بار‬ ‫‪ 4 -3 .3‬بار‬ ‫‪ 3 -2 .2‬بار‬ ‫‪ 2 -1 .1‬بار‬
‫‪ -2‬هدف استفاده شما از قرضه های کوچک چه بوده است ؟‬
‫‪ .4‬موارد دیگر‬ ‫‪.3‬کاهش فقر‬ ‫‪ .2‬افزایش درآمد‬ ‫‪ .1‬ایجاد اشتغال‬

‫‪ -3‬بیشترین استفاده از قرضه های کوچک را درکدام زمینه انجام داده اید ؟‬
‫‪ .4‬موارد دیگر‬ ‫‪ .3‬ایجاد سرمایه گذاری‬ ‫‪ .2‬تامین نیاز تجملی‬ ‫‪ .1‬تامین نیاز اساسی‬
‫‪ -4‬قرضه های کوچک به چه اندازه باعث افزایش درآمد آقایان درفامیل شما شده است ؟‬
‫‪ .5‬هیچ‬ ‫‪ .4‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .3‬زیاد‬ ‫‪ .2‬متوسط‬ ‫‪ .1‬کم‬
‫‪ -5‬قرضه های کوچک به چه اندازه باعث افزایش درآمد خانم ها درفامیل شما شده است ؟‬
‫‪ .5‬هیچ‬ ‫‪ .4‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .3‬زیاد‬ ‫‪ .2‬متوسط‬ ‫‪ .1‬کم‬
‫‪ -6‬درآمد ماهانه خانواده شما قبل از اخذ قرضه چقدر بوده ( به افغانی ) ؟‬
‫‪ .5‬بیشتراز ‪ 40‬هزار‬ ‫‪ 40-30 .4‬هزار‬ ‫‪ 30-20 .3‬هزار‬ ‫‪ 20-10 .2‬هزار‬ ‫‪ 5-10 .1‬هزار‬
‫‪ -7‬درآمد ماهانه خانواده شما بعد از اخذ قرضه چقدر شده است (به افغانی ) ؟‬
‫‪ .5‬بیشتراز‪ 40‬هزار‬ ‫‪ 40-30 .4‬هزار‬ ‫‪ 30-20 .3‬هزار‬ ‫‪ 20-10 .2‬هزار‬ ‫‪ 5-10 .1‬هزار‬
‫‪ - 8‬قرضه های کوچک تاچه اندازه باعث ایجاد درآمد درفامیل شما شده است ؟‬
‫‪ .6‬هیچ‬ ‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪.1‬خیلی کم‬
‫‪ - 9‬قرضه های کوچک تا چه میزان باعث ایجاد اشتغال درفامیل شما شده است ؟‬
‫‪ .6‬هیچ‬ ‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -10‬قبل از اخذ قرضه شغل افراد شاغل درخانواده شما چه بوده ؟‬
‫‪ .5‬موارد دیگر‬ ‫‪ .4‬کسب وکارشهری‬ ‫‪ .3‬مالداری‬ ‫‪ .2‬زراعت‬ ‫‪ .1‬کارگرساده‬

‫)‪(i‬‬
 ‫‪ -11‬بعد از اخذ قرضه شغل افراد شاغل درفامیل شما چه است ؟‬
‫‪ .5‬موارد دیگر‬ ‫‪ .4‬کسب و کارشهری‬ ‫‪ .3‬مالداری‬ ‫‪ .2‬زارعت‬ ‫‪ .1‬کارگر ساده‬
‫‪ -12‬بعد از اخذ قرضه افراد شاغل در خانواده شما تا چه اندازه از شغل شان رضایت دارند ؟‬
‫‪ .6‬هیچ‬ ‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -13‬قرضه های کوچک تاچه اندازه شغل آقایان رادرخانواده شما افزایش داده است ؟‬
‫‪ .6‬هیچ‬ ‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -14‬قرضه های کوچک تا چه میزان شغل خانم هارا درخانواده شما افزایش داده است ؟‬
‫‪.6‬هیچ‬ ‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -15‬بعد از اخذ قرضه شغل خانم های شاغل در خانواده شما درچه زمینه افزایش نموده است ؟‬
‫‪ .4‬موارد دیگر‬ ‫‪ .3‬دکانداری‬ ‫‪ .2‬صنایع دستی‬ ‫‪ .1‬خیاطی‬
‫‪ -16‬قبل از اخذ قرضه در فامیل خود چند نفر شاغل داشتید ؟‬
‫‪ .4‬بیشتر از ‪ 4‬نفر‬ ‫‪ 4 - 3 .3‬نفر‬ ‫‪ 3 - 2 .2‬نفر‬ ‫‪ 2 - 1 .1‬نفر‬
‫‪ -17‬بعد از اخذ قرضه در فامیل خود چند نفر شاغل دارید ؟‬
‫‪ .4‬بیشتر از ‪ 4‬نفر‬ ‫‪ 4 - 3 .3‬نفر‬ ‫‪ 3 - 2 .2‬نفر‬ ‫‪ 2 - 1 .1‬نفر‬
‫‪ -18‬بعد از اخذ قرضه سطح مصارف خانواده شما تا چه اندازه افزایش نموده است ؟‬
‫‪ .6‬هیچ‬ ‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -19‬میزان پس انداز ماهانه درفامیل شما قبل از اخذ قرضه به چه اندازه بوده (به افغانی ) ؟‬
‫‪ .5‬بیشتر از ‪ 40‬هزار‬ ‫‪ 40-30 .4‬هزار‬ ‫‪ 30-20 .3‬هزار‬ ‫‪ 20-10 .2‬هزار‬ ‫‪5-10 .1‬هزار‬
‫‪ -20‬میزان پس انداز ماهانه درفامیل شما بعد از اخذ قرضه به چه اندازه است ( به افغانی ) ؟‬
‫‪ .5‬بیشتر از ‪ 40‬هزار‬ ‫‪ 40-30 .4‬هزار‬ ‫‪ 30-20 .3‬هزار‬ ‫‪ 20-10 .2‬هزار‬ ‫‪ 5-10 .1‬هزار‬
‫‪ -21‬میزان مراجعه فامیل شما به مراکز صحی قبل از اخذ قرضه به چه اندازه بوده ؟‬
‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -22‬میزان مراجعه فامیل شما به مراکز صحی بعد از اخذ قرضه چقدراست ؟‬
‫‪ .5‬خیلی زیاد‬ ‫‪ .4‬زیاد‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬کم‬ ‫‪ .1‬خیلی کم‬
‫‪ -23‬میزان تحصیل در فامیل شما قبل از اخذ قرضه به چه سطح بوده ؟‬
‫‪ .6‬ماستر‬ ‫‪ .5‬لیسانس‬ ‫‪ .4‬چهارده‬ ‫‪ .3‬لیسه‬ ‫‪ .2‬متوسطه‬ ‫‪ .1‬ابتدائیه‬
‫‪ -24‬میزان تحصیل درفامیل شما بعد از اخذ قرضه به چه سطح است ؟‬
‫‪ .6‬ماستر‬ ‫‪ .5‬لیسانس‬ ‫‪ .4‬چهارده‬ ‫‪ .3‬لیسه‬ ‫‪ .2‬متوسطه‬ ‫‪ .1‬ابتدائیه‬
‫‪ -25‬نتیجه قرضه های کوچک در ایجاد اشتغال و درآمد درمحل تان را چگونه ارزیابی می کنید ؟‬
‫‪ .5‬خیلی خوب‬ ‫‪ .4‬خوب‬ ‫‪ .3‬متوسط‬ ‫‪ .2‬بد‬ ‫‪ .1‬خیلی بد‬

‫جهان سپاس از همکاری شما‬

‫)‪(ii‬‬