‫دولت‌جمهوری‌اسالمی‌افغانستان‬

‫اداره‌تعلیمات‌تخنیکی‌و‌مسلکی ‌‬
‫‌‌‬ ‫‌‬
‫معاونیت‌امور‌اکادمیک ‌‬
‫‌‬
‫ریاست‌نصاب‌و‌تربیه‌معلم ‌‬
‫‌‬
‫آمریت‌انکشاف‌‌نصاب‌تعلیمی ‌‬

‫مدیریت‌عمومی‌تالیف‌کتب‌درسی‬

‫‌ریاضی‌فنی ‌‬ ‫‌‌‌‬
‫‌‌‌‌‌رشته‪‌:‬الکتروتخنیک ‌‬

‫‌صنف‌‪‌:‬دوازدهم‌‌‌‌‌ ‌‬ ‫‌‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سمستر‌‪‌:‬دوم‌‌ ‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫تدوین‌کننده‪‌:‬انجینیر‌غوث‌الدین‌"‌فضلی‌" ‌‬

‫سال‌چاپ‌‪‌:‬زمستان‌‪۱۳۹۹‬‬

‫‌أ‬
 ‫هدف‌کلی‌کتاب‌‌‬
‫آشنایی‌با‌محاسبه‌کمیت‌های‌اساسی‌ماشین‌های‌جریان‌ثابت‌و‌جریان‌متناوب‌یکفاز‪‌ ‌.‬‬

‫‌ب‬
 ‫مقدمه‬
‫با‌توجه‌به‌پیشرفت‌سریع‌تکنالوژی‪‌،‬مردم‌به‌شکل‌وسیع‌از‌ماشین‌های‌برقی‌در‌جاهای‌مختلف‌و‌مشخص‌‬
‫استفاده‌می‌کنند‪‌.‬تنوع‌این‌ماشین ‌ها‌مخصوصاً‌وقتی‌وارد‌صنعت‌می‌شویم‌بسیار‌زیاد‌و‌متفاوت‌میباشد‪‌.‬‬
‫مشخصات ‌علمی‌هر‌کدام‌از‌این‌ماشین‌ها ‌با‌ریاضیات‌ساده‌و‌چند‌تیوری‌اساسی‌برقی‌قابل‌فهم‌است‪‌.‬با‌‬
‫درک‌این‌مشخصات‌میتوان‌موارد‌استعمال‌و‌کاربرد‌ماشین‌های ‌برقی‌را‌دقیقاً‌تشخیص‌و‌ارزیابی‌نمود‪‌.‬‬
‫درحالیکه‌عدم‌اطالع‌از‌تیوری‌و‌مشخصات‌اساسی‌این‌ماشین‌ها‌باعث‌عدم‌استفاده‌از‌آنها‌می‌گردد‪‌ .‬‬

‫یقیناً ‌آموختن ‌و ‌فراگرفتن ‌دانش ‌بیشتر‪‌ ،‬از ‌انواع ‌ماشین ‌ها‪‌ ،‬کاربرد ‌آنها ‌و ‌محاسبه ‌کمیت ‌های ‌برقی ‌و‌‬
‫میخانیکی‌آنها‌که‌منتج‌به‌کار‌آیایی‌بهتر‌و‌بهره‌برداری‌آنها‌میگردد‌انگیزه‌اصلی‌تدوین‌این‌کتاب‌است‪‌.‬بر‬
‫این‌اساس‌با‌درنظر‌داشت‌نکته‌فوق‌الذکر‌سعی‌شده‌تا ‌کتاب‌حاضر ‌به‌عنوان‌کتاب‌درسی‌برای‌تدریس‌‬
‫محاسبه‌کمیت‌های‌ماشین‌های‌برقی‌مطابق‌مفردات‌تنظیم‌شده‌از‌طرف ‌آمریت‌انکشاف‌نصاب‌تعلیمی‪‌،‬‬
‫اداره‌تعلیمات‌تخنیکی‌و‌مسلکی‌باشد‪‌ .‬‬

‫کتاب ‌حاضر ‌مشتمل ‌بر ‌سه ‌مادیول ‌است‪‌ .‬دراین ‌کتاب ‌کوشش ‌به ‌عمل ‌آمده ‌تا ‌با ‌ارائه ‌مطالب ‌نیازهای‌‬
‫مقدماتی‌در ‌قسمت‌محاسبه‌کمیت‌های‌برقی ‌ماشین‌های‌جریان‌ثابت‌و‌متناوب‌مرفوع‌شده ‌و ‌راه‌را‌برای‌‬
‫طراحی‌ماشین‌های‌برقی‌هموار‌کند‪‌ .‬باید‌عالوه‌نمود ‌که‌تأکید ‌عمده‌این‌کتاب‌برای‌دریافت‌و‌مشخصات‌‬
‫الکتریکی‌ماشین‌های‌جریان‌ثابت‌و‌متناوب(جنراتور‌و‌موتور)‌است‪‌ .‬‬

‫من‌یقین‌دارم‌که‌استادان‌وتصحیح‌کننده‌گان‌محترم‌ومعزز‌معتقد‌اند‌که‌کتاب‌حاضر‌دارای‌کمی‌وکاستی‌‬
‫های‌زیاد‌است‪‌.‬بنابر‌این‌از‌ایشان‌احترامانه‌تقاضا‌میکنم‌تا‌پیشنهاد‌ها‌و‌نظر‌های‌سازنده‌خودرا‌در‌راستای‌‬
‫ارتقاء‌کیفی‌این‌رساله‌دریغ‌نفرمایند‪‌ .‬‬

‫درپایان ‌امیدوارم ‌گام ‌را ‌که ‌بنده ‌حقیر ‌و ‌دیگر ‌استادان ‌محترم ‌دربخش ‌تدوین ‌وتألیف ‌کتب ‌آموزش ‌های‌‌‬
‫تعلیمات ‌تخنیکی ‌و ‌مسلکی ‌برداشته ‌اند‪،‬گرچه ‌کوچک ‌است ‌موجب ‌رضای ‌خداوند(ج) ‌و راهگشای ‌برای‌‬
‫آموزش‌کدرهای‌فنی‌ومسلکی‌افغانستان‌عزیز‌ما‌شود‪‌ .‬‬

‫با‌احترام ‌‬
‫‌‬

‫‌ج‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫عناوین‬
‫صفحه‬

‫اول ‌‬ ‫مادیول‬

‫ماشین‌های‌جریان‌ثابت‌(‪‌ 2‌........................................ ................................ ................................ ................................ ‌)DC‬‬

‫معادالت‌اساسی‌در‌جنراتور‌جریان‌مستقیم‌ ‪۳‌.................. ................................ ................................ ................................‬‬

‫معادالت‌اساسی‌در‌موتور‌های‌جریان‌ثابت‌ ‪۱4‌................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫محاسبه‌مقاومت‌چاالنی‌یا‌راه‌انداز‌ ‪25‌............................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫خالصه‌این‌مادیول‌ ‪۳۱‌............................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫پرسشهای‌نهایی‌این‌مادیول‌ ‪۳2‌......................................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‌‬

‫دوم ‌‬ ‫مادیول‬

‫موتور‌های‌یکفاز(‪‌ ۳4‌............. ................................ ................................ ................................ ................................ ‌)AC-M‬‬

‫مشخصات‌یا‌ویژگی‌های‌موتور‌های‌برقی ‪Error! Bookmark not defined.‌.........................................‬‬

‫اهمیت‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌برای‌راه‌اندازی‌موتور‌ ‪4۱‌................................ ................................ ................................‬‬

‫مشخصات‌یا‌ویژگی‌های‌سیم‌پیچی‌موتور ‪4۹‌................. ................................ ................................ ................................‬‬

‫خالصه‌این‌مادیول‌ ‪64‌............................ ................................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫پرسشهای‌نهایی‌این‌مادیول‌ ‪65‌......................................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‌‬

‫سوم ‌‬ ‫مادیول‬

‫!‪‌ Error‬‬ ‫محاسبه‌کمیت‌های‌میخانیکی‌موتور‌‌ ‪Bookmark not defined.‌................ ................................‬‬

‫محاسبه‌مومنت‌الکترومقناطیسی‌موتور‌ ‪‌ 6۹‌....................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫محاسبه‌سرعت‌دوارنی‌و‌سرعت‌زاویه‌ی‌موتور‪‌ 76..........................................................................................................‬‬

‫محاسبه‌توان‌مفیده‌و‌ضریب‌عمل‌مفیده‌موتور‪‌ 74‌.................... ................................ ................................ ‌....................‬‬

‫‌د‬
‫توان‌وانرژی‪‌ 85..........................................................................................................................................................................‬‬

‫خالصه‌مادیول‪82‌................. ................................ ................................ ................................ ................................ ‌...................‬‬

‫پرسشهای‌نهایی‌این‌مادیول‌ ‪‌ 8۳‌......................................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‌‬

‫واژه‌نامه‌کتاب‌‪‌ ۹0...................................................................................................................................................................‬‬

‫منابع‌وماخذ‌‪‌ ۹۱.......................................................................................................................................................................‬‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬
‫‌‌‬

‫‌ه‬
 ‫مادیول اول‬
‫ماشین های جریان ثابت (‪)DC‬‬
‫شایستگی ‌‬

‫‌‌شاگردان‌توانایی‌شناسایی‌ماشین‌های‌جریان‌ثابت‪‌ ،‬تعیین‌واحد‌اندازه‌گیری‌برای‌کمیت‌‬
‫های‌آنها‌را‌دارند‪‌.‬همچنین‪‌،‬شاگردان‌می‌توانند‌این‌کمیت‌ها‌را‌محاسبه‌کنند‌و‌تاثیر‌اشتباه‌‬
‫محاسباتی‌را‌در‌عملکرد‌ماشین‌برق‌جریان‌مستقیم‌ارزیابی‌کنند‪‌ .‬‬

‫اهداف‌اجرایی‌مادیول‪ :‬پس‌از‌آموزش‌این‌مادیول‌شاگردان‌باید‌بتوانند‪:‬‬

‫‪‌ .۱‬جنراتور‌و‌موتور‌جریان‌ثابت‌را‌شناسایی‌کنند‪.‬‬
‫‪ .2‬روابط‌کمیت‌های‌برقی‌جنراتور‌و‌موتور‌را‌توضیح‌دهند‪.‬‬
‫‪ .۳‬قوه‌محرکه‌القایی‌را‌با‌در‌نظر‌داشت‌قانون‌فارادی‌و‌معادله‌ولتاژ‌جنراتور‌تشریح‌کنند‪.‬‬
‫‪ .4‬ولتاژ‌مصرف‌کننده‌جنراتور‌را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪ .5‬جریان‌عبوری‌از‌آرمیچر‌جنراتور‌را‌دریافت‌کنند‪.‬‬
‫‪ .6‬اهمیت‌محاسبه‌مشخصات‌موتور‌جریان‌ثابت‌را‌تشریح‌کنند‪.‬‬
‫‪ .7‬قوه‌محرکه‌برقی‌(‪‌)EMF‬در‌آرمیچر‌موتور‌و‌ولتاژ‌آرمیچر‌را‌به‌دست‌آورند‪.‬‬
‫‪ .8‬مومنت‌ایجاد‌شده‌در‌آرمیچر‌موتور‌را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪ .۹‬اهمیت‌محاسبه‌مقاومت‌چاالنی‌یا‌راه‌اندازی‌را‌توضیح‌دهند‪.‬‬
‫‪‌ .۱0‬جریان‌آرمیچر‌را‌در‌حالت‌سکون‌و‌کار‌و‌بدون‌مقاومت‌چاالنی‌محاسبه‌نمایند‪.‬‬
‫‪‌ .۱۱‬تاثیر‌اشتباه‌محاسباتی‌را‌در‌کامل‌بودن‌و‌عملکرد‌جنراتور‌و‌موتور‌جریان‌مستقیم‌ارزیابی‌کنند‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫محاسبه‌کمیت‌های‌اساسی‌ماشین‌های‌جریان‌ثابت‌از‌اهمیت‌خاصی‌برخوردار‌است‪،‬که‌در‌ادامه‌به‌‌‬
‫محاسبه‌کمیت‌های‌جنراتور‌از‌قبیل‌قوه‌محرکه‌القایی‌نظر‌به‌قانون‌فارادی‪‌،‬معادله‌ولتاژ‌جنراتور‪‌،‬محاسبه‌‬
‫قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‪‌،‬جریان‌آرمیچر‌و‌و‌لتاژ‌مصرف‌کننده‌جنراتور‌‪‌‌DC‬می‌پردازیم‪‌ .‬‬

‫د‌شد‌ولی‌ریاضی‌فنی‌نیز‌به‌مصابهای‌یک‌مضمون‌‬
‫‌‬ ‫هر‌چند‌توضیحات‌زیاد‌در‌مضمون‌تکنالوژی‌داده‌خواه‬
‫تدریس‌می‌شود‌بناً‌تا‌حد‌که‌ضرورت‌است‌در‌رابطه‌به‌موضوعات‌توضیحات‌داده‌شده‌است‪‌ .‬‬
‫معادالت‌اساسی‌در‌جنراتور‌جریان‌مستقیم ‌‬

‫آنها‌مورد‌تحلیل‌و‌بررسی‌قرار‌میدهند‪‌.‬این‌‬
‫‌‬ ‫کیفیت‌و‌خواص‌جنراتور‌ها‌را‌به‌کمک‌مشخصات ‌یا‌معادالت‌‬
‫مشخصات‌روابط‌اساسی‌بین‌کمیات‌برقی‌زیر‌را‌که‌بیان‌کننده‌کار‌جنراتور‌ها‌است‌نشان‌میدهد‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪ ‬قوه‌محرکه‌االقایی‌‪EA‬‬
‫‪ ‬ولتاژ‌ترمینال‌جنراتور‌‪VT‬‬
‫‪ ‬جریان‌آرمیچر‌‪IA‬‬
‫‪ ‬جریان‌تحریک‌‪IF‬‬
‫‪ ‬سرعت‌زاویه‌ای‌‪‌ɷ‬یا‌دور‌محور‌‪n‬‬

‫چون‌جنراتور‌ها‌اغلب‌با‌سرعت‌ثابت‌کار‌میکنند؛‌لذا‌مشخصات‌آنها‌را‌نیز‌در‌سرعت‌ثابت‌بر‌می‌دارند‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫معادله‌قوه‌محرکه‌القایی‌نظر‌به‌قانون‌فارادی‪‌ :‬اگر‌یک‌حلقه‌هادی‌در‌داخل‌ساحه‌مقناطیسی‌متغیر‌قرار‌‬
‫گیرد‪‌،‬در‌آن‌حلقه‌قوه‌محرکه‌القا‌خواهد‌شد‪‌.‬مقدار‌این‌قوه‌محرکه‌القایی‌با‌استفاده‌از‌قانون‌فارادی‌تعیین‌‬
‫میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫(شکل‌‪‌ )۱-۱‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫‌‬

‫مطابق ‌قانون‌فارادی ‌قوه ‌محرکه ‌القایی‌در ‌یک ‌حلقه‌متناسب ‌با ‌سرعت ‌تغییرات ‌فوران ‌است‪‌ .‬قوه ‌محرکه‌‬
‫القایی‌به‌حرف‌‪‌E‬نشان‌داده‌شده‌و‌توسط‌رابطه‌زیر‌نمایش‌داده‌میشود‪‌ .‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌برای‌یک‌حلقه ‌‬

‫𝝓∆‬ ‫𝒃𝒘‬
‫=𝑬‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝑬‬ ‫𝑽=‬
‫𝒕∆‬ ‫𝒔‬
‫𝝓∆‌‌‌تغییرات‌فوران‌برحسب‌ویبر‌‪‌‌∆𝒕‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،‬تغییرات‌زمان‌برحسب‌ثانیه‌ ‌‬

‫𝑬‌ ‌قوه‌محرکه‌القایی‌برحسب‌ولت ‌‬

‫اگر‌‌یک‌سیم‌پیچ‌‌به‌جای‌‌یک‌حلقه‌از‌‪‌N‬حلقه‌تشکیل‌شده‌باشد‪‌،‬قوه‌محرکه‌القایی‌حلقه‌ها‌با‌هم‌جمع‌‬
‫شده‌و‌مقدار‌قوه‌محرکه‌القایی‌کل‌حلقه‌‪‌ N‬برابر‌خواهد‌بود‪‌.‬در‌این‌صورت ‌می‌توان‌قانون‌فارادی‌را‌به‌‬
‫صورت‌زیر‌نوشت‪‌ :‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌برای‌‪‌N‬تعداد‌حلقه ‌‬

‫𝝓∆‬ ‫𝒃𝒘‬
‫𝑵=𝑬‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝑬‬ ‫𝑽=‬
‫𝒕∆‬ ‫𝒔‬
‫𝝓∆‌‌‌تغییرات‌فوران‌برحسب‌ویبر‌‪‌‌∆𝒕‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،‬تغییرات‌زمان‌برحسب‌ثانیه‌ ‌‬

‫𝑬‌ ‌قوه‌محرکه‌القایی‌برحسب‌ولت ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌𝑵‌‌تعداد‌حلقه‌ها‌یا‌کالف‌ها ‌‬

‫حلقهای‌در‌صورت‌که‌تغییرات‌زمان‌‪‌ ۱0‬ملی‌ثانیه‌و‌تغییرات‌فوران‌‪‌2.5‬‬
‫مثال‪‌ :۱‬در‌یک‌سیم‌پیچ‌‪‌ ‌ ۱200‬‬
‫ملی‌ویبر‌باشد‪‌.‬قوه‌محرکه‌القایی‌در‌این‌سیم‌پیچ‌چی‌مقدار‌است؟‌محاسبه‌کنید‪‌ ‌.‬‬

‫𝑏𝑤 ‪∆𝜙 = 2.5 × 10−3‬‬

‫𝑐𝑒𝑠 ‪∆𝒕 = 10 × 10−3‬‬

‫حلقه ‪𝑁 = 1200‬‬

‫‪4‬‬
 ‫?= 𝐸‬

‫حل‪‌:‬برای‌دریافت قوه‌محرکه‌القا‌شده‌در‌سیم‌پیچ‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌نماییم‪‌ .‬‬

‫𝜙∆‬ ‫𝑏𝑤 ‪2.5 × 10−3‬‬

‫𝑁=𝐸‬ ‫‪,‬‬ ‫‪𝐸 = 1200‬‬
‫𝒕∆‬ ‫𝑐𝑒𝑠 ‪10 × 10−3‬‬
‫𝐕𝟎𝟎𝟑 = ‪𝐸 = 1200 × 0.25V‬‬

‫معادله‌ولتاژ‌جنراتور‪‌ :‬در‌جریان‌بهره‌برداری‌جنراتورها‌مقدار‌ولتاژ‌تولید‌شده‌آن‌که‌در‌شبکه‌برای‌مصرف‌‬
‫کننده‌های‌انرژی‌برق‌داده‌میشود‌کوچکتر‌از‌قوه‌محرکه‌برقی‌القاء‌شده‌توسط‌خود‌کوایل‌آرمیچر‌جنراتور‌‬
‫‌‬
‫میباشد‪‌.‬این‌بدان‌معنی‌است‌که‌یک‌مقدار‌از‌ولتاژ‌در‌مقاومت‌آرمیچر‌تلف‌می‌شود‪‌ .‬‬
‫معادله‌ولتاژ‌برای‌تمام‌جنراتورهای‌جریان‌ثابت‌عبارت‌است‌از‪‌ :‬‬

‫‪U  E  I a  Ra‬‬
‫‌‬
‫در‌روابط‌فوق‪‌ :‬‬

‫)‌اندازه‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌-U‬ولتاژ‌تولید‌شده‌جنراتور‌در‌شبکه‌برق‌که‌به‌ولت‌(‪V‬‬

‫)‌اندازه‌میشود‪.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌-E‬قوه‌محرکه‌برقی‌القاء‌شده‌در‌جنراتورکه‌به‌ولت‌(‪V‬‬

‫)‌اندازه‌میگردد‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌-‌Ia‬جریان‌عبوری‌از‌کوایل‌آرمیچر‌که‌به‌امپیر‌(‪A‬‬

‫)‌اندازه‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌‌-‌Ra‬مقاومت‌مدار‌کوایل‌آرمیچر‌که‌به‌اوم‌(‪Ω‬‬

‫مقایسه‌معادله‌قوه‌محرکه‌برقی‌با‌محاسبه‌ولتاژ‪‌ :‬در‌جنراتور‌ها‌مقدار‌قوه‌محرکه‌برقی‌اضافه‌تر‌از‌مقدار‌‬
‫ولتاژ‌تولیدی‌آن‌است‪‌.‬یعنی‌مقدار‌ولتاژ‌تولیدی‌به‌اندازه‌ 𝑎𝑅 × 𝑎𝐼 ‌سقوط‌یا‌سقوط‌می‌کند‪‌.‬و‌این‌سبب‌‬
‫می‌گردد‌که‌ولتاژ‌تولید‌شده‌در‌جنراتور‌کمتر‌از‌قوه‌محرکه‌شود‪‌.‬یعنی‌‪‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌:‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌ E  U  I a  Ra  E  U  U a‬‬

‫‪5‬‬
‫محاسبه ‌قوه ‌محرکه ‌القایی ‌آرمیچر ‌جنراتور‪‌ :‬در ‌صورت ‌دوران ‌آرمیچر ‌در ‌داخل ‌ساحه ‌مقناطیسی ‌استاتور‌‬
‫(کوایل‌تحریکی‌قطب‌های‌اصلی)‌باالی‌هادی‌های‌سیم‌پیچی‌آرمیچر‌که‌در‌جری‌های‌هسته‌آرمیچر‌قرار‌‬
‫دارند‪‌.‬قوه‌محرکه‌برقی‌‪‌E‬القاء‌میشود‪‌ .‬‬

‫اگر‌سیم‌پیچ ‌ به‌طول‌موثر‌‪‌ l‬در‌داخل ‌ساحه‌مقناطیسی‌ ‌با‌فوران‌مقناطیسی‌‪‌ B‬با‌سرعت‌خطی‌‪‌ V‬بطور‌‬

‫عمود‌بر‌امتداد‌خطوط‌ساحه‌مقناطیسی‌حرکت‌نماید‪‌،‬قوه‌محرکه‌القایی‌یا‌ولتاژ‌القا‌شده‌در‌آرمیچر‌در‌‬
‫زمان‌حرکت‌با‌استفاده‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌میگردد‪‌ .‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌‌برای‌یک‌هادی ‌‬

‫𝒔×𝒗 𝒎‬
‫𝐥×𝐁×𝐕 = 𝐄‬ ‫= ]𝐄[‬ ‫×‬ ‫𝑽=𝒎×‬
‫𝒔‬ ‫𝟐𝒎‬
‫𝒍‌‌طول‌هادی‌برحسب‌متر‌‪‌‌𝑩‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،m‬فوران‌مقناطیسی‌برحسب‌‬
‫تسال‌ ‌‬

‫𝑽‌ ‌سرعت‌حرکت‌هادی‌برحسب‌متر‌بر‌ثانیه ‌ ‌‌𝑬‌‌ولتاژ‌تولیده‌شده‌برحسب‌‬

‫ولت ‌‬

‫مثال‪‌ :‌ 2‬سیمی‌به‌طول‌‪‌ 20‬سانتی‌متر‌در‌داخل‌ساحه‌مقناطیسی‌با‌فوران‌مقناطیسی‌‪‌ 0.8‬تسال‌عمود‌‬

‫بر‌خطوط‌ساحه‌مقناطیسی‌با‌سرعت‌‪‌۱.5‬متر‌بر‌ثانیه‌حرکت‌داده‌می‌شود‪‌.‬هنگام‌حرکت‌ولتاژ‌القا‌شده‌‬
‫یا‌تولید‌شدهای‌دو‌سر‌سیم‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫𝑚‪𝒍 = 20𝑐𝑚 = 0.2‬‬

‫𝑎𝑙𝑠𝑠𝑒𝑇 ‪𝑩 = 0.8‬‬

‫𝑐𝑒𝑠‪𝑉 = 1.5 m⁄‬‬

‫?= 𝐸‬

‫حل‪‌:‬برای‌دریافت قوه‌محرکه‌القا‌شده‌در‌سیم‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌نماییم‪‌ .‬‬

‫‪𝐄 = V×B×l‬‬ ‫‪, 𝐄 = 1.5 × 0.8 × 0.2‬‬ ‫≫‬ ‫‪𝐸 = 𝟎. 𝟐𝟒V‬‬

‫‪6‬‬
‫طوری‌که‌از‌مثال‌فوق‌مشاهده‌می‌شود‌با‌وجود‌مقدار‌قابل‌توجه‌سرعت‌و‌فوران‌مقناطیسی‌‪‌،‬مقدار‌ولتاژ‌‬
‫القایی‌نا‌چیز‌است‪‌.‬در‌عمل‌برای‌القای‌قابل‌قبول‌ولتاژ‌باید‌طول‌موثر‌هادی‌را‌از‌طریق‌به‌کار‌گیری‌یک‌‬
‫سیم‌پیچ‌افزایش‌داد‪‌.‬در‌این‌صورت‌اگر‌یک‌سیم‌پیچ‌‪‌ N‬حلقه‌مورد‌استفاده‌قرار‌گیرد‌دارای‌‪‌ 2N‬هادی‌‬
‫خواهد‌بود‌که‌آن‌را‌با‌حرف‌‪‌Z‬نمایش‌میدهیم‪‌ ‌.‬‬

‫پس‌برای‌دریافت‌مقدار‌ولتاژ‌القایی‌سیم‌پیچ‌که‌عمود‌بر‌ساحه‌مقناطیسی‌یا‌تحت‌زاویه‌𝛼 )‌الفا(‌در‌داخل‌‬
‫ساحه‌مقناطیسی‌حرکت‌کند‌از‌روابط‌زیر‌استفاده‌میکنیم‪‌ :‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌سیم‌پیچ‌عمود ‌‬ ‫قوه‌محرکه‌القایی‌برای‌سیم‌پیچ‌تحت‌یک‌زاویه ‌‬

‫‪E = 𝑍×V×B×l‬‬ ‫𝜶𝒏𝒊𝒔 × 𝐥 × 𝐁 × 𝐕 × 𝒁 = 𝐄‬

‫𝒔×𝒗 𝒎‬
‫= ]𝐄[‬ ‫×‬ ‫𝑽=𝒎×‬
‫𝒔‬ ‫𝟐𝒎‬

‫𝒍‌‌طول‌هادی‌برحسب‌متر‌‪‌ Z‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،m‬تعداد‌حلقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌𝑩‌‌فوران‌مقناطیسی‌برحسب‌تسال‌ ‌‬

‫𝑽‌ ‌سرعت‌حرکت‌هادی‌برحسب‌متر‌بر‌ثانیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌𝑬‌‌ولتاژ‌تولیده‌شده‌برحسب‌ولت ‌‬

‫اگر‌هادی‌به‌موازات‌خطوط‌ساحه‌مقناطیسی‌حرکت‌کند؛ ‌یعنی‌زاویه‌الفا‌‪‌ ‌‌ 𝛼 = 0‬صفر‌باشد‌در‌نتیجه‌‬

‫ولتاژ ‌القایی ‌نیز ‌صفر ‌خواهد ‌بود‪‌ .‬اگر ‌هادی ‌عمود ‌بر ‌ساحه ‌مقناطیسی ‌حرکت ‌کند؛ ‌یعنی ‌زاویه ‌الفا‌‌‬
‫‪‌‌𝛼 = 900‬درجه‌باشد‪‌.‬ولتاژ‌القایی‌ماکزیمم‌خواهد‌بود‪‌ .‬‬

‫مثال‪‌:۳‬بین‌دو‌قطب‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌‪‌650‬هادی‌مربوط‌به‌یک‌سیم‌پیچ‌قرار‌دارند‌که‌تحت‌‬
‫متر‌بر‌ثانیه‌حرکت‌میکند‪‌‌.‬اگر‌طول‌موثر‌هادی‌‪‌ 20‬سانتی‌متر‌و‌فوران‌‬
‫‌‬ ‫زاویه‪‌ ۳00‬درجه‌با‌سرعت‌‪‌ 6‬‬
‫مقناطیسی‌‪‌0.8‬تسال‌باشد‪‌.‬ولتاژ‌القایی‌در‌سیم‌پیچ‌چند‌ولت‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫𝑚‪𝑙 = 20𝑐𝑚 = 0.2‬‬

‫‪𝑍 = 650‬‬

‫𝑎𝑙𝑠𝑠𝑒𝑇 ‪𝐵 = 0.8‬‬

‫𝑐𝑒𝑠‪𝑉 = 6 m⁄‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪𝑠𝑖𝑛𝛼 = 300 = sin 300 = 1⁄2 = 0.5‬‬

‫?= 𝐸‬

‫حل‪‌:‬برای‌دریافت قوه‌محرکه‌القا‌شده‌در‌سیم‌پیچ‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌مینماییم‪‌ .‬‬

‫‪𝐄 = 𝒁 × V × B × l × 𝑠𝑖𝑛𝛼 , 𝐄 = 650 × 6 × 0.8 × 0.2 × 0.5‬‬

‫𝑽𝟐𝟏𝟑 = 𝐸‬

‫فعالیت ‌‪‌ :۱-۱‬بین‌دو‌قطب‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌‪‌ 420‬هادی‌مربوط‌به‌یک‌سیم‌پیچ‌قرار‌دارند‌که‌‬

‫تحت ‌زاویه‌‪‌ 450‬درجه ‌با ‌سرعت ‌‪‌ 3‬متر ‌بر ‌ثانیه ‌حرکت ‌می‌کند‪‌ ‌.‬اگر ‌طول ‌موثر ‌هادی‌‪‌ 0.3‬متر ‌و ‌فوران‌‬
‫مقناطیسی‌‪‌0.7‬تسال‌را‌قطع‌کند‌‌مطابق‌شکل‌زیر‪‌.‬ولتاژ‌القایی‌در‌سیم‌پیچ‌چند‌ولت‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌‬
‫کنید‪‌ ‌.‬‬

‫‌‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫بر‌عالوه‌روابط‌فوق‌برای‌دریافت‌قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‌جنراتور‪‌DC‬از‌رابط‌زیر‌نیز‌استفاده‌میگردد‪‌ .‬‬

‫𝑃 𝑁×𝑍×𝜙‬
‫= 𝒈𝐄‬ ‫) (‬
‫‪60‬‬ ‫𝐴‬
‫در‌رابطه‌فوق‪‌ :‬‬

‫‪‌-Z‬تعداد‌هادی‌آرمیچر ‌‬

‫‪‌-P‬تعداد‌قطب‌ها ‌‬

‫‪‌-A‬تعداد‌مسیر‌های‌موازی‌آرمیچر ‌‬

‫‪8‬‬
 ‫𝜙‪‌-‬فوران‌مقناطیسی‌برحسب‌ویبر ‌‬

‫‪‌–‌N‬سرعت‌آرمیچر‌برحسب‌دور‌بر‌دقیقه ‌‬

‫مثال‪‌ :4‬یک‌جنراتور‌چهار‌قطبی‌که‌سیم‌پیچی‌موجی‌دارد‪‌،‬دارای‌‪‌ 5۱‬جری‌بوده‌و‌در‌هر‌جری‌‪‌20‬‬

‫هادی‌دارد‪‌.‬ولتاژ‌ایجاد‌شده‌توسط‌آرمیچر‌جنراتور‌هنگامی‌که‌به‌سرعت‌‪‌۱500‬دور‌بر‌دقیقه‌راه‌اندازی‌‬
‫شود‪‌.‬با‌فرض‌اینکه‌فوران‌مقناطیسی‌هر‌قطب‌‪‌7‬میلی‌ویبر‌باشد‪‌.‬چقدر‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫𝑏𝑤 ‪∅ = 7 × 10−3‬‬

‫تعداد قطب ها‪𝑃 = 4‬‬

‫مسیر های موازی ‪𝐴 = 2‬‬

‫𝑀𝑃𝑅‪𝑁 = 1500‬‬

‫? = 𝑔𝐸‬

‫حل‪‌:‬ابتدا‌مجموع‌تعداد‌هادی‌های‌موازی‌را‌در‌یافت‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫چون‌مجموع‌جری‌های‌آرمیچر‌‪‌5۱‬جری‌است‌و‌در‌هر‌جری‌‪‌2۱‬هادی‌موقیعت‌دارد‪‌.‬یعنی‬

‫‪𝑍 = 51 × 20 = 1020‬‬

‫پس‌برای‌دریافت قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‌داریم‪‌ :‬‬

‫𝑃 𝑁×𝑍×∅‬ ‫‪7 × 10−3 × 1020 × 1500 4‬‬

‫𝒈𝐄‬ ‫=‬ ‫= 𝒈𝐄 ≫ ) (‬ ‫) (‬
‫‪60‬‬ ‫𝐴‬ ‫‪60‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑽𝟓 ‪𝐄𝒈 = 𝟏𝟕𝟖.‬‬

‫فعالیت‌‪‌:‌2-۱‬یک‌جنراتور‌هشت‌قطبی‌که‌سیم‌پیچی‌موجی‌دارد‪‌،‬دارای‌‪‌۱02‬جری‌بوده‌و‌در‌هر‌جری‌‬
‫‪‌40‬هادی‌دارد‪‌.‬ولتاژ‌ایجاد‌شده‌توسط‌آرمیچر‌جنراتور‌هنگامی‌که‌به‌سرعت‌‪‌۱200‬دور‌بر‌دقیقه‌راه‌اندازی‌‬
‫شود‪‌.‬با‌فرض‌اینکه‌فوران‌مقناطیسی‌هر‌قطب‌‪‌7‬میلی‌ویبر‌باشد‪‌.‬چقدر‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫‪۹‬‬
‫محاسبه‌ولتاژ‌مصرف‌کننده‌در‌جنراتور‪‌:‬با‌توجه‌به‌معادالت‌زیر‌درمیابیم‌که‌اگرجنراتوری‌ساخته‌شده‌باشد‌‬
‫تنها‌درصورتی‌میتوان‌ولتاژ‌تولید‌شده‌را‌تغییر‌داد‌که‌سیالن‌مقناطیسی‌یا‌سرعت‌ماشین‌تغییر‌نماید‪‌ .‬‬

‫اگرتعداد ‌هادیها ‌(‪‌ )Z‬تعداد ‌قطب ‌ها ‌(‪‌ ‌ )P‬و ‌تعداد ‌مسیرهای ‌موازی(‪‌ )a‬را ‌بصورت ‌یک ‌عدد ‌ثابتی ‌درنظر‌‬
‫بگیریم‌در‌این‌صورت‌روابط‌این‌چنین‌تحریر‌میگردد‪‌ .‬‬

‫𝜔 ∙ 𝜑 ∙ 𝐾 = 𝑔𝐸‬

‫در‌رابطه‌فوق‌ضریب‌ثابت‌ساختمانی𝐾‌به‌شرح‌ذیل‌اند‪‌ :‬‬

‫𝑃∙𝑍‬
‫=‪K‬‬
‫𝑎 ∙ 𝜋‪2‬‬
‫در‌روابط‌فوق‌واحدات‌به‌شرح‌ذیل‌اند‪‌ :‬‬

‫‌‌𝛚 برحسب‌رادیان‌برثانیه‌خواهد‌بود‪‌ .‬‬

‫𝜑 درسیستم‌بین‌المللی‌برحسب‌ویبر(‪‌)wb‬بیان‌گردیده‪‌ .‬‬

‫در‌روابط‌باال‌ولتاژ‌تولید‌شده‌با‌سیالن‌ساحه‌و‌سرعت‌دوران‌آرمیچر‌نسبت‌مستقیم‌دارد‪ .‬لهذا‌اگر‌سرعت‌یا‌‬
‫سیالن‌دو برابر‌گردد ‌‌ولتاژ ‌تولید‌شده‌نیز ‌دو ‌برابر‌میگردد‪ .‬اگر ‌هم‌سرعت‌و ‌هم‌سیالن‌دو ‌برابر‌گردد‌در‌‬
‫این‌صورت‌ولتاژ‌تولید‌شده‌چهار‌برابر‌خواهد‌شد‪‌ .‬‬

‫تولید‌شده‌این‌چنین‌نوشته‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫اگرسیالن‌رابه𝜑 وسرعت‌رابه‪ 𝛚1‬نشان‌دهیم‌درا ‌‬
‫ینصورت‌ولتاژ‬

‫‪𝐸𝑔1 = 𝐾 ∙ 𝜑 ∙ 𝜔1‬‬

‫اگرسیالن‌را‌ثابت‌نگهداریم‌و‌سرعت‌را‌تغیر‌بدهیم‌(‪)𝛚2‬در این‌حالت‌ولتاژ تولید‌شده‌این‌چنین‌است‪‌ .‬‬

‫‪𝐸𝑔2 = 𝐾 ∙ 𝜑 ∙ 𝜔2‬‬

‫از تقسیم دو رابطه‌اخیر داریم‪‌ :‬‬

‫‪𝐸𝑔1 𝐾 ∙ 𝜑 ∙ 𝜔1‬‬ ‫‪𝐸𝑔1 𝜔1‬‬

‫=‬ ‫≫‬ ‫=‬
‫‪𝐸𝑔2 𝐾 ∙ 𝜑 ∙ 𝜔2 𝐸𝑔2 𝜔2‬‬

‫‪۱0‬‬
 ‫هم‌چنین‌اگرسرعت‌ثابت‌نگهداشته‌شود‌وسیالن‌تغییر‌نماید در ینصورت‌بسهولت‌داریم‪‌ :‬‬

‫‪𝐸𝑔1 𝜑1‬‬
‫=‬
‫‪𝐸𝑔2 𝜑2‬‬

‫اگرهم‌سیالن‌وهم‌سرعت‌تغییرکند‌میتوان‌چنین‌گفت‪‌ :‬‬

‫‪𝐸𝑔1 𝜑1 ∙ 𝜔1‬‬
‫=‬
‫‪𝐸𝑔2 𝜑2 ∙ 𝜔2‬‬

‫مثال‪‌ :5‬یک ‌جنراتور‌‪‌ DC‬باسرعت ‌‪‌ ‌ 200‬رادیان ‌برثانیه ‌می‌چرخد ‌و ‌ولتاژ ‌‪‌ 220‬ولت ‌تولید ‌میکند ‌اگر‌‬
‫سیالن‌مقناطیسی‌ثابت‌بماند‌و‌سرعت‌به‪۱85‬رادیان‌برثانیه‌تقلیل‌یابد‪‌‌.‬ولتاژ‌تولید‌شده‌جدید‌چند‌ولت‌‬
‫خواهد‌بود؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫𝑐𝑒𝑠‪𝜔1 = 200 𝑟𝑎𝑑⁄‬‬

‫𝑉‪𝐸𝑔1 = 220‬‬

‫𝑐𝑒𝑠‪𝜔2 = 185 𝑟𝑎𝑑⁄‬‬

‫? = ‪𝐸𝑔2‬‬

‫حل‪‌:‬برای‌دریافت قوه‌محرکه‌القا‌شده‌در‌سیم‌پیچ‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌مینماییم‪‌ .‬‬

‫‪𝐸𝑔1 𝜔1‬‬ ‫𝑠‪220𝑉 200𝑟𝑎𝑑/‬‬ ‫‪185‬‬

‫=‬ ‫≫‬ ‫=‬ ‫= ‪→ 𝐸𝑔2‬‬ ‫𝑉‪(220) = 203.5‬‬
‫‪𝐸𝑔2 𝜔2‬‬ ‫‪𝐸𝑔2‬‬ ‫𝑠‪185𝑟𝑎𝑑/‬‬ ‫‪200‬‬

‫𝑽𝟓 ‪𝐸𝑔2 = 𝟐𝟎𝟑.‬‬

‫رادیان‌برثانیه‌میچرخدو‌ولتاژ‪۱۱0‬ولت‌تولید‌میکند‌‬
‫‌‬ ‫‌‌ ‌ فعالیت‪‌:‌۳-۱‬یک‌جنراتور‌‪‌DC‬باسرعت‌‪۳00‬‬
‫اگر‌سیالن‌مقناطیسی‌ثابت‌بماند‌و‌سرعت‌به‪۱50‬رادیان‌برثانیه‌تقلیل‌یابد‌‌ولتاژ‌تولید‌شده‌جدید‌‬
‫‌ چند‌ولت‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫‪۱۱‬‬
‫محاسبه‌جریان‌عبوری‌از‌آرمیچر‌جنراتور‪‌ :‬روش‌محاسبه‌جریان‌آرمیچر‌جنراتور‪‌‌ DC‬با‌متفاوت‌بودن‌ ‌نوع‌‬
‫سیم‌پیچی‌استاتور‌آن‌متفاوت‌است‪‌.‬بناً‌با‌استفاده‌از‌مقاومت‌آرمیچر‌‪‌‌Ra‬و‌ولتاژ‌‌می‌‌توان‌جریان‌آرمیچر‌‬
‫را‌به‌راحتی‌محاسبه‌کرد‪‌ .‬‬

‫مثال‪‌ :6‬یک ‌جنراتور ‌شنت ‌مستقیم ‌‪‌ 4‬قطبی ‌با ‌سیم ‌پیچی ‌حلقوی‪‌ ،‬دارای ‌فوران ‌مقناطیسی ‌مفید‌‬
‫‪‌ 0.07Wb‬در‌هر‌قطب‌است‪‌.‬سیم‌پیچ‌آرمیچر‌دارای‌‪‌ 220‬دور‌و‌هر‌دور‌دارای‌مقاومتی‌معادل‌‪‌0.004‬‬
‫اهم‌می‌باشد‪‌.‬در‌صورت‌که‌جنراتور‌با‌سرعت‌‪‌ 900R.P.M‬کار‌کند‪‌،‬و‌سقوط ‌ولتاژ‌آرمیچر‪‌‌2.75 V‬‬
‫باشد‪‌ ‌.‬‬

‫𝑏𝑤‪‌∅ = 0.07‬‬ ‫مسیر های موازی ‪𝐴 = 4‬‬

‫تعداد قطب ها‪‌𝑃 = 4‬‬ ‫𝑀𝑃𝑅‪𝑁 = 900‬‬

‫‌‬ ‫محاسبه‌کنید‌‪‌ :‬‬

‫? = 𝑔𝐸‬ ‫الف)‌‌‌قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‌را ‌‬

‫? = 𝑎𝑅‬ ‫ب)‌مقاومت‌کل‌هادی‌و‌مقاومت‌هر‌مسیر‌را ‌‬
‫‌‬ ‫ج‌)‌مقاومت‌آرمیچر‌را ‌‬
‫? = 𝑎𝐼‬
‫د‌)‌جریان‌آرمیچر‌را ‌‬
‫?= 𝑈‬
‫ه‌)‌ولتاژ‌ترمینال‌ها‌را ‌‬

‫حل‪‌‌:‬ابتدا‌مجموع‌تعداد‌هادی‌های‌موازی‌را‌در‌یافت‌می‌کنیم‪:‬‬

‫از‌اینکه‌سیم‌پیچ‌از‌نوعی‌حلقوی‌است‌بناً‌تعداد‌حلقه‌های‌سیم‌پیچ‌ضرب‌‪‌2‬می‌گردد‪‌ :‬‬

‫‪𝑍 = 220 × 2 = 440‬‬

‫حل‌جز‌الف‪‌:‬برای‌محاسبه‌قوه‌محرکه‌برقی‌در‌آرمیچر‌داریم‪‌ :‬‬

‫‪۱2‬‬
 ‫𝑃 𝑁×𝑍×∅‬ ‫‪0.07 × 440 × 900 4‬‬
‫= 𝒈𝐄‬ ‫= 𝒈𝐄 ≫ ) (‬ ‫) (‬
‫‪60‬‬ ‫𝐴‬ ‫‪60‬‬ ‫‪4‬‬
‫𝑽𝟐𝟔𝟒 = 𝒈𝐄‬

‫حل‌جز‌ب‪‌:‬برای‌دریافت‌مقاومت‌کل‌هادی‌و‌مقاومت‌هر‌مسیر‌داریم‪‌ :‬‬

‫‪ = 220 × 0.004 = 0.88Ω‬مقاومت کل هادی‬

‫از‌اینکه‌چهار‌مسیر‌موازی‌در‌آرمیچر‌وجود‌دارد‌بناً‌برای‌دریافت‌مقاومت‌هر‌مسیر‌داریم‪‌ :‬‬

‫‪0.88Ω‬‬
‫= مقاومت هر مسیر موازی‬ ‫‪= 0.22Ω‬‬
‫‪4‬‬
‫حل‌جز‌ج‪‌:‬طوریکه‌از‌محاسبه‌بدست‌آمده‌معلوم‌می‌شود‌چهار‌مقاومت‌‪‌0.22‬اهمی‌در‌هر‌مسیر‌موازی‌‬
‫وجود‌دارد‪‌ .‬‬

‫برای‌دریافت‌مقاومت‌آرمیچر‌داریم‪‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌:‬‬

‫مقاومت یک مسیر‬ ‫‪0.22Ω‬‬

‫= 𝑎𝑅‬ ‫=‬ ‫‪= 𝟎. 𝟎𝟓𝟓Ω‬‬
‫تعداد مسیر های موازی‬ ‫‪4‬‬

‫حل‌جز‌د‪‌:‬با‌توجه‌به‌سقوط‌ولتاژ‌در‌آرمیچر‌برای‌دریافت‌جریان‌آرمیچر‌داریم‪‌ :‬‬

‫سقوط ولتاژ آرمیچر‬ ‫𝑉‪2.75‬‬

‫= 𝑎𝐼‬ ‫=‬ ‫𝑨𝟎𝟓 =‬
‫𝑎𝑅‬ ‫‪0.055Ω‬‬

‫حل‌جز‌ه‪‌‌:‬طوری‌که‌در‌بخش‌معادله‌ولتاژ‌جنراتور‌توضیح‌داده‌شد‌ولتاژ‌تولیدی‌توسط‌جنراتور‌‬
‫کوچکتر‌از‌قوه‌محرکه‌برقی‌توسط‌آرمیچر‌جنراتور‌می‌باشد‌یعنی‌‪‌ :‬‬

‫𝑎𝑅 × 𝑎𝐼 ‪U = E𝑔 −‬‬

‫𝑽𝟓𝟐 ‪U = 462𝑉 − 50𝐴 × 0.055Ω = 𝟒𝟓𝟗.‬‬

‫𝑽𝟓𝟐 ‪U = 𝟒𝟓𝟗.‬‬

‫‪۱۳‬‬
‫ارزیابی ‌تاثیر ‌اشتباه ‌محاسباتی ‌در ‌کامل ‌بودن ‌و ‌عملکرد ‌جنراتور ‌جریان ‌مستقیم‪‌ :‬محاسبه ‌کمیت ‌های‌‬
‫جنراتور ‌های ‌جریان ‌ثابت ‌اگر ‌به ‌صورت ‌درست ‌مورد ‌توجه ‌قرار ‌نگیرد‪‌ ،‬ممکن ‌سبب ‌شود ‌تا ‌مشکالت‌‬
‫الکتریکی‌و‌میخانیکی‌را‌حین‌استفاده‌از‌آن‌ایجاد‌کنند‪‌.‬که‌این‌مشکالت‌نه‌تنها‌باعث‌درست‌کار‌نه‌کردن‌‬
‫جنراتور‌شده‌بل‌عوارض‌جانبی‌را‌نیز‌در‌قبال‌خواهد‪‌.‬داشت‪‌ .‬‬

‫در‌کشور‌های‌بیشرفته‌عملکرد‌جنراتور‌قبل‌از‌بهره‌برداری‌در‌صنعت‌مورد‌ارزیابی‌قرار‌می‌گیرد‪‌.‬اگر‌اشتباه‌‬
‫در ‌طراحی ‌یا ‌محاسبه ‌صورت ‌گرفته ‌باشد ‌رفع ‌شده ‌تا ‌باشد ‌از ‌آن ‌به ‌صورت ‌مصون ‌و ‌درست ‌در ‌صنعت‌‬
‫استفاده‌گردد‪‌.‬که‌می‌توان‌جنراتور‌های‌جریان‌ثابت‌را‌هم‌درحالت‌بار‌و‌عدم‌بار‌مورد‌ارزیابی‌قرار‌داد‪‌ .‬‬
‫معادالت اساسی در موتور های جریان ثابت‬

‫کمیتهای‌الکتریکی‌موتور‌شامل‌قوه‌محرکه‌القایی‌آرمیچر‪‌،‬‬
‫‌‬ ‫محاسبه‌کمیات ‌الکتریکی ‌موتور‌جریان‌ثابت ‌‪‌ :‬‬
‫آرمیچر‌و‌مومنت‌است‪‌.‬نوع‌سیمپیچی‌آرمیچر‌یکی‌از‌عواملی‌است؛‌که‌‬
‫‌‬ ‫جریان ‌آرمیچر‌‪‌،‬مقاومت‌الکتریکی ‌‬
‫پیچی‌مناسب‌میتوان‌مقدار‌مطلوب‌هر‌یک‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌موثر‌است‪‌.‬با‌انتخاب‌نوع‌سیم‬ ‫‌‬
‫مقدار‌هر‌یک‌از‌این‌کمیت‬ ‫در‌‬
‫از‌این‌کمیتها‌را‌به‌دست‌آورد‪.‬‬
‫‌‬

‫محاسبه ‌قوه ‌محرکه ‌برقی ‌در ‌آرمیچر ‌موتور ‌جریان ‌ثابت ‌‪‌ :‬قوه ‌محرکه ‌القایی ‌سیم‌پیچی ‌آرمیچر‪‌ ،‬ناشی ‌از‌‬
‫بنابر‌این‌در‌ماشینهای‌جریان‌مستقیم‌در‌حالت‌موتوری‌و‌‬
‫‌‬ ‫گردش‌روتور‌در‌ساحه‌مقناطیسی‌استاتور‌است‪‌.‬‬
‫جنراتوری‌با‌گردش‌روتور‪‌،‬قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیمپیچی‌آرمیچر‌ایجاد‌خواهد‌شد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬

‫پیچی‌ماشینهای‌جریان‌مستقیم‌در‌حالت‌موتوری‌یا‌جنراتوری‌از‌رابطه‌ذیل‌بدست‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قوه‌محرکه‌القایی‌سیم‬
‫میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫𝑃‬ ‫𝑛‬
‫= 𝐴𝐸‬ ‫×𝜑×𝑍×‬
‫𝑎‬ ‫‪60‬‬
‫در‌رابطه‌فوق‪‌ ‌:‬‬

‫‪‌n‬سرعت‌گردش‌روتور‌برحسب‌دور‌بر‌دقیقه‌]‪[RPM‬‬

‫‪ φ‬سیالن‌هر‌قطب‌بر‌حسب‌ویبر‌]‪[wb‬‬

‫های‌دورن‌جریهای‌روتور ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تعداد‌هادی‬ ‫‪‌-Z‬‬

‫‪۱4‬‬
 ‫تعداد‌قطبهای‌استاتور ‌‬
‫‌‬ ‫‪-‌P‬‬

‫جریان‌سیمپیچی‌آرمیچر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪-‌a‬تعداد‌مسیر‌‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌سیمپیچی‌آرمیچر‌بر‌حسب‌ولت‌]‪[V‬‬
‫‌‬ ‫‪-‌EA‬‬

‫ای‌سیمپیچ‌حلقوی‌ساده‌بوده‌و ‌سیالن‌هر‌قطب‌‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:‌ 7‬روتور‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌‪‌ 4‬قطبی‌که‌دار‬
‫دور‌بر‌دقیقه‌میگردد‪‌.‬قوه‌محرکه‌‬
‫‌‬ ‫آن ‌‪‌ 0.0۱‬ویبر ‌است‪‌.‬روتور ‌دارای‌‪‌ ۱000‬هادی ‌بوده‌و ‌با‌سرعت‌‪‌ ۱200‬‬
‫القایی‌در‌سیمپیچی‌آرمیچر‌چند‌ولت‌است؟‌محاسبه‌نمایید‪.‬‬
‫‌‬

‫از‌اینکه‌سیمپیچی‌آرمیچر‌حلقوی‌ساده‌میباشد‪‌.‬لذا‌‪‌m=1‬است ‌‬
‫‌‬ ‫حل‪‌:‬‬

‫در‌سیمپیچ‌حلقوی‌داریم‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫𝑃𝑚 = 𝑎‬
‫‪𝑎 =1×4=4‬‬

‫از‌رابطه‌قوه‌محرکه‌القایی‌خواهیم‌داشت‪‌ :‬‬

‫𝑃‬ ‫𝑛‬
‫= 𝐴𝐸‬ ‫×𝜑×𝑍×‬
‫𝑎‬ ‫‪60‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1200‬‬
‫= 𝐴𝐸‬ ‫× ‪× 1000 × 0.01‬‬ ‫]𝑉[‪= 200‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪60‬‬
‫‌‬

‫پیچی‌آرمیچر‌مثال‌قبلی‌را‌برای‌سیمپیچی‌موجی‌بدست‌آورید‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیم‬‫فعالیت‪‌:‌4‌-۱‬‬

‫دست‌میآید؟‌آنرا‌با‌دیگران‌شریک‌سازید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ها‌چه‌نتیجه ‌‬
‫ای‌به‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫ازمقایسه‌جواب‬

‫‌‌‬
‫𝜋‪2‬‬ ‫𝑃‬ ‫𝑛‬
‫ضرب‌میکنند‪.‬‬
‫‌‬ ‫× 𝜑 × 𝑍 × = 𝐴𝐸‌را‌در‌ ‌‬ ‫معموأل‌رابطه‌‬
‫𝜋‪2‬‬ ‫𝑎‬ ‫‪60‬‬
‫𝑃‬ ‫𝜋‪𝑛 2‬‬
‫= 𝐴𝐸‬ ‫×𝜑×𝑍×‬ ‫×‬
‫𝑎‬ ‫𝜋‪60 2‬‬

‫‪۱5‬‬
‫در ‌رابطه ‌باال ‌کمیت‌هایی ‌که ‌در ‌یک ‌ماشین ‌جریان ‌مستقیم ‌ثابت ‌هستند ‌و ‌در ‌حین ‌کار ‌ماشین ‌تغییر‌‬
‫‪1‬‬
‫‌است‪‌ .‬‬ ‫نمیکنند‌را‌ضریب‌‪‌ ‌K‬‬
‫مینامنند‌و‌واحد‌آن‌‬ ‫‌‬
‫𝑑𝑎𝑟‬

‫𝑍 𝑃‬
‫=𝐾‬ ‫×‬
‫𝜋‪𝑎 2‬‬
‫𝜋‪𝑛×2‬‬ ‫𝑃‬ ‫𝑛‬ ‫𝜋‪2‬‬
‫‌بیانگر ‌سرعت ‌زاویه‌ای ‌𝛚 ‌ ‌‬
‫میباشد‪‌.‬‬ ‫همچنین ‌در ‌رابطه ‌ × × 𝜑 × 𝑍 × = 𝐴𝐸 ‌حاصل ‌‬
‫‪60‬‬ ‫𝑎‬ ‫‪60‬‬ ‫𝜋‪2‬‬
‫ای‌که‌روتور‌در‌مدت‌یک‌ثانیه‌طی‌میکند‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مقدار‌زاویه‬‫سرعت‌زاویهای‌عبارت‌از‌‬
‫‌‬

‫𝜋‪𝑛 × 2‬‬
‫=𝜔‬
‫‪60‬‬
‫در‌این‌رابطه‪‌n‌:‬سرعت‌گردش‌روتور‌برحسب‌دور‌بر‌دقیقه‌]‪[R.P.M‬‬
‫𝑑𝑎𝑟‬
‫[‬ ‫سرعت‌زاویهای‌روتور‌بر‌حسب‌رادیان‌بر‌ثانیه‌]‬
‫‌‬ ‫‪‌ω‬‬
‫𝑐𝑒𝑠‬

‫𝑃‬ ‫𝑛‬ ‫𝜋‪2‬‬

‫× 𝜑 × 𝑍 × = 𝐴𝐸‌خواهیم‌داشت‪‌ ‌:‬‬ ‫×‬ ‫با‌جایگزینی‌مقادیر‌‪‌K‬و‌‪‌ω‬در‌رابطه‌‬
‫𝑎‬ ‫‪60‬‬ ‫𝜋‪2‬‬

‫𝜔 × 𝜑 × 𝐾 = 𝐴𝐸‬

‫دهد‌که‌قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیمپیچ‌آرمیچر‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌تابع‌سرعت‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رابطه‌باال‌نشان‌می‬
‫روتور‌و‌سیالن‌قطب‌های‌آن‌است‪‌ .‬‬

‫میلی‌ویبر‌‬
‫قوه‌محرکه‌القایی‌درسیمپیچی‌آرمیچر‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌با‌سیالن‌هرقطب‌‪‌ ‌20‬‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:8‬‬
‫و‌سرعت‌روتور‌‪‌600‬دور‌بر‌دقیقه‌برابر‌‪‌۱20‬ولت‌است‪‌.‬ضریب‌ثابت‌ماشین‌چقدراست؟‌دریافت‌کنید‪‌ .‬‬

‫واحد‌سیالن‌به‌ویبر‌تبدیل‌میشود‪‌،‬لذا‌خواهیم‌داشت‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫حل‪:‬‬

‫]𝑏𝑤[ ‪φ = 20 × 10−3‬‬
‫𝜋‪𝑛×2‬‬
‫آید‪‌،‬در‌صورتیکه‌‪ π=3‬فرض‌شود‌خواهیم‌داشت‪‌ :‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بدست‌می‬ ‫= 𝜔‌‬ ‫سرعت‌زاویه‌از‌رابطه‌‬
‫‪60‬‬

‫‪600 × 2 × 3‬‬ ‫𝑑𝑎𝑟‬

‫=𝜔‬ ‫[ ‪= 60‬‬ ‫]‬
‫‪60‬‬ ‫𝑐𝑒𝑠‬

‫‪۱6‬‬
 ‫حال‌ضریب‌ثابت‌را‌از‌فورمول‌ذیل‌بدست‌می‌آوریم‪‌ :‬‬

‫𝜔 × 𝜑 × 𝐾 = 𝐴𝐸‬
‫𝐸‬ ‫‪120‬‬ ‫‪1‬‬
‫=𝐾‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪100‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪𝜑 × 𝜔 20 × 10−3 × 60‬‬ ‫𝑑𝑎𝑟‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیمپیچ‌آرمیچر‌مثال‌قبلی‌را‌در‌سرعت‌‪‌ 900 RPM‬به‌دست‌آورید‪‌.‬‬

‫‌‬ ‫فعالیت ‌‪‌:‌ 5‌-۱‬‬
‫میآید؟‌نتیجه‌بدست‌آمده‌را‌با‌دیگران‌شریک‌سازید‪‌ .‬‬
‫ها‌چه‌نتیجهای‌به‌دست‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫از‌مقایسه‌جواب‬

‫‌‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیمپیچی‌آرمیچر‌از‌رابطه‌ذیل‌نیز‌قابل‌محاسبه‌است‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬

‫𝑐𝐸 × 𝑍‬
‫= 𝐴𝐸‬
‫𝑎‬
‫در‌رابطه‌فوق‌‪‌ ‌:‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیمپیچی‌آرمیچر‌‬
‫‌‬ ‫‪‌EA‬‬

‫های‌درون‌جریهای‌آرمیچر ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تعداد‌هادی‬ ‫‪‌Z‬‬

‫جریان‌سیمپیچ‌آرمیچر ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌a‬تعداد‌مسیر‌‬

‫‪‌EC‬قوه‌محرکه‌القایی‌در‌هر‌هادی‌آرمیچر‌ ‌‬

‫پیچیهای ‌حلقوی ‌ساده ‌چهار ‌قطب ‌می‌باشد‪‌ .‬این‌‬‫مثال‪‌ :۹‬روتور ‌یک ‌ماشین ‌جریان ‌مستقیم ‌دارای ‌سیم‌ ‌‬
‫سیمپیچی ‌شامل ‌‪‌ 200‬هادی ‌است ‌و ‌قوه ‌محرکه ‌القایی ‌هر ‌هادی ‌‪‌ 2‬ولت ‌می‌باشد‪‌ .‬قوه ‌محرکه ‌القایی ‌در‌‬
‫‌‬
‫سیمپیچی‌آرمیچر‌چند‌ولت‌است؟‌دریافت‌کنید‪‌ .‬‬‫‌‬

‫از‌اینکه‌سیمپیچی‌روتور‌حلقوی‌ساده‌است‌لذا‌‪‌ ‌‌m=1‬‬
‫میباشد‪‌ ‌.‬‬ ‫‌‬ ‫حل‪‌:‬‬

‫درسیمپیچی‌حلقوی‌ساده‌داریم‪‌ :‬‬
‫‌‬

‫‪۱7‬‬
 ‫𝑃𝑚 = 𝑎‬
‫‪𝑎 =1×4=4‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌در‌هر‌هادی‌‪‌2‬ولت‌است‪‌ .‬‬

‫یعنی‪‌ ‌:‬‬

‫‪EC=2V‬‬

‫پس‌داریم‪‌ ‌:‬‬

‫𝑐𝐸 × 𝑍‬
‫= 𝐴𝐸‬
‫𝑎‬
‫‪200 × 2‬‬
‫= 𝐴𝐸‬ ‫]𝑉[‪= 100‬‬
‫‪4‬‬
‫‌‬

‫پیچ‌آرمیچر‌مثال‌باال‌را‌برای‌‌سیمپیچی‌موجی‌ساده‌محاسبه‌کرده‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیم‬ ‫فعالیت‌‪‌:‌6‌-۱‬‬
‫نتیجه‌را‌مقاسیه‌کنید‪‌ .‬‬

‫‌‬

‫محاسبه‌ولتاژ‌آرمیچر‌موتور‪‌:‬ولتاژ‌که‌به‌دوسر‌آرمیچر‌موتور‌اعمال‌میشود‪‌.‬مجبور‌است‌تا‌بر‌قوه‌محرکه‌‬
‫برقی‌مخالف‌غلبه‌نموده‌و‌سقوط‌اهمی‌ولتاژ ‪ I a .Ra ‬در‌آرمیچر‌را‌جبران‌نماید‪‌ :‬‬

‫‌‬ ‫‪U  Ea  I a .Ra‬‬

‫‌‌‬
‫از‌این‌جا‌جریان‌آرمیچر‌برابر‌است‌با‪‌ :‬‬
‫𝑎𝐸‪𝑈−‬‬
‫= 𝑎𝐼 ‌‬
‫𝑎𝑅‬

‫با‌ضرب‌طرفین‌معادله‌ولتاژ‌‌در‌ ‪‌ I a‬معادله‌توان‌های‌موتور‌به‌دست‌می‌آید‪‌ :‬‬

‫‪۱8‬‬
 ‫‪U .I a  Ea .I a  I a .Ra‬‬
‫‪2‬‬
‫‌‬

‫در‌اینجا‪‌ :‬‬

‫‪‌- U.I a = P1‬توان‌ورودی‌به‌آرمیچر‬

‫‌‪‌- Ea .I a = P2‬توان‌میخانیکی‌ایجاد‌شده‌در‌آرمیچر ‌‬

‫‪2‬‬
‫‪‌- I a‬توان‌ضایع‌شده‬ ‫𝑃‪.Ra =Δ‬‬

‫𝑃‪𝑃1 = 𝑃2 + Δ‬‬

‫‌‬
‫ضایعات‌انرژی‌در‌موتور‌برقی ‌‬

‫(شکل‌‪‌ )2-۱‬‬

‫سیمپیچی‌آرمیچر‪‌،‬ناشــی‌از‌قوه‌اســت‌که‌از‌‬
‫محاسبه‌مومنت‌ایجاد‌شده‌در‌آرمیچر‌موتور‪‌:‬مومنت‌تولیدی‌ ‌‬
‫میشود‪‌.‬این‌‬
‫تاتور‌به‌هادیهای‌حامل‌جریان‌در‌جری‌های‌روتور‌وارد‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قطبهای‌اس‬
‫طرف‌ساحه‌مقناطیسی‌ ‌‬
‫مینامند‌و‌مقــــدار‌آن‌از‌رابطــه‌ذیل‌ب‌هدست‌‬
‫مومنت‌را‌بعضاً‌مومنت‌آرمیچر یا‌مومنت‌الکترومقناطیسی‌ ‌‬
‫میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫𝑃‬ ‫𝐴𝐼‬
‫= 𝐴𝑇‬ ‫×𝜑×𝑍×‬
‫𝐴‬ ‫𝜋‪2‬‬

‫‪۱۹‬‬
‫‌رابطه‪:‬‬ ‫‌این‬ ‫در‬
‫‌امپیر]‪[A‬‬ ‫‌حسب‬ ‫‌بر‬ ‫‌آرمیچر‬ ‫‌سیم‌پیچی‬ ‫‌جریان‬ ‫‪IA‬‬
‫‌ویبر]‪[wb‬‬ ‫‌حسب‬ ‫‌بر‬ ‫قطبها‬
‫‌ ‌‬ ‫‌سیالن‬ ‫‪φ‬‬
‫‌آرمیچر‬ ‫جریهای‬
‫‌ ‌‬ ‫‌درون‬ ‫‌هادی‌های‬ ‫‌تعداد‬ ‫‪Z‬‬
‫‌استاتور‬ ‫‌قطب‌های‬ ‫‌تعداد‬ ‫‪P‬‬
‫‌آرمیچر‬ ‫‌سیم‌پیچی‬ ‫‌جریان‬ ‫‌مسیر‬ ‫‌تعداد‬ ‫‪a‬‬
‫‪‌TA‬مومنت‌آرمیچر‌بر‌حسب‌نیوتن‌متر]‪‌ [Nm‬‬

‫مثال ‌‪‌ :۱0‬یک ‌ماشین ‌جریان ‌مســتقیم ‌‪‌ 4‬قطبی ‌با ‌ ‌‬

‫سیمپیچی ‌موجی ‌مرکب ‌دوگانه ‌و ‌سیالن ‌قطب‬
‫سیمپیچی‌آرمیچر‌‪‌12‬امپیر‌باشد‪.‬‬ ‫‪‌0.01 wb‬دارای‌‪‌500‬هــادی‌در‌ ‌‬
‫جریهای‌آرمیچر‌اســت‪‌.‬اگر‌جریان‌ ‌‬
‫مومنت‌آرمیچر‌چند‌نیوتن‌متر‌خواهد‌شد؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫است‪‌.‬در‌سیمپیچی‌موجی‌داریم‪‌ :‬‬
‫‌‬ ‫سیمپیچی‌آرمیچر‌موجی‌مرکب‌دوگانه‌است‪‌.‬لذا‌‪‌m=2‬‬
‫‌‬ ‫حل‪:‬‬

‫𝑚‪𝑎 = 2‬‬

‫‪𝑎 =2×2=4‬‬

‫پس‌مومنت‌آرمیچر‌را‌از‌رابطه‌ذیل‌بدست‌میآوریم‪‌ :‬‬
‫‌‬

‫𝑃‬ ‫𝐴𝐼‬
‫= 𝐴𝑇‬ ‫×𝜑×𝑍×‬
‫𝐴‬ ‫𝜋‪2‬‬
‫در‌صورتیکه‌قیمت‌‪ π=3‬فرض‌شود‪‌ .‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬
‫= 𝐴𝑇‬ ‫× ‪× 500 × 0.01‬‬ ‫]𝑚 ‪= 10[𝑁.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2×3‬‬
‫‌‬

‫مومنت‌آرمیچر‌مثال‌قبل‌برای‌سیمپیچی‌حلقوی‌مرکب‌دوگانه‌چند‌نیوتن‌متر‌خواهد‌شد؟‌‬
‫‌‬ ‫فعالیت‌‪‌:‌7‌–‌۱‬‬
‫دریافت‌کنید‪‌ .‬‬

‫‌‬

‫‪20‬‬
 ‫𝑃‬ ‫𝑍‬
‫× ‌بیانگر‌ضریب‌ثابت‌‪‌ K‬است‪‌.‬لذا‌با‌جایگزینی‌مقدار‌‪‌ K‬در‌رابطه‌‬ ‫در‌رابطه‌مومنت‌آرمیچر‌حاصل‌‬
‫𝐴‬ ‫𝜋‪2‬‬
‫𝑃‬ ‫𝐴𝐼‬
‫× 𝜑 × 𝑍 × = 𝐴𝑇‌خواهیم‌داشت‪‌ .‬‬
‫𝐴‬ ‫𝜋‪2‬‬

‫𝐴𝐼 × 𝜑 × 𝐾 = 𝐴𝑇‬

‫دهد‪‌،‬مومنت‌آرمیچر‌تابع‌سیالن‌قطبها‌و‌جریان‌آرمیچر‌است‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫رابطه‌باال‌نشان‌می‬

‫مثال‪‌:‌۱۱‬یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌با‌جریان‌آرمیچر‌‪‌10A‬و‌سیالن‌قطب‌‪‌0.01wb‬مومنت‌‪‌2Nm‬تولید‌‬
‫میکند‪‌.‬ضریب‌ثابت‌ماشین‌چقدر‌است؟ ‌‬
‫‌‬

‫‌می‌آید‪:‬‬ ‫‌به‌دست‬ ‫‌ثابت‬ ‫‌ضریب‬ ‫‌ذیل‬ ‫‌رابطه‬ ‫از‬ ‫حل‪:‬‬

‫𝐴𝐼 × 𝜑 × 𝐾 = 𝐴𝑇‬
‫𝐴𝑇‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫=𝐾‬ ‫=‬ ‫[ ‪= 20‬‬ ‫]‬
‫‪𝜑 × 𝐼𝐴 0.01 × 10‬‬ ‫𝑑𝑎𝑟‬

‫‌‬

‫فعالیت ‌‪‌ :‌ 8‌ –‌ ۱‬مومنت ‌آرمیچر ‌مثال ‌قبلی ‌را ‌در ‌صورتی ‌که ‌جریان ‌آرمیچر ‌به ‌‪‌ 15A‬و ‌سیالن ‌قطب‌ها‌‬
‫افزایش‌یابند‌را‌بهدست‌آورید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌0.03wb‬‬

‫‌‬

‫مومنت‌دورانی‌آرمیچر‪‌:‬مومنت‌تولیدی‌در‌آرمیچر‌ماشین‌جریان‌ثابت‌به‌سه‌عامل‌بستگی‌دارد‪‌ :‬‬

‫‪ ‬سیالن‌مقناطیسی‌ماشین‌ ‪‌ ‬‬
‫‪ ‬جریان‌آرمیچر‌ماشین‌ ‪‌ I a‬‬
‫‪ ‬ضریب‌ثابت‌ساختمانی‌ ‪‌ K‬‬

‫‌‬ ‫‪M a  K M .I a .‬‬

‫𝑍×𝑃‬
‫= 𝑀𝐾‬
‫𝑎𝜋‪2‬‬

‫‪2۱‬‬
 ‫در‌اینجا‪‌ :‬‬

‫‪‌–‌Z‬تعدادهادی‌های‌داخل‌جری‌های‌آرمیچر ‌‬

‫‪‌–‌P‬تعداد‌قطب‌های‌استاتور ‌‬

‫‪‌–‌a‬تعداد‌مسیر‌های‌موازی‌سیم‌پیچی‌آرمیچر‌ ‌‬

‫قسمیکه‌از‌معادله‌باال‌واضح‌میگردد‪‌،‬مومنت‌دورانی‌‌آرمیچر‌‌تابع‌جریان‌آرمیچر‌‌بوده‌و‌با‌افزایش‌آن‌زیاد‌‬
‫و‌با‌کاهش‌آن‌کم‌می‌گردد‪ .‬یعنی‪:‬‬

‫𝑎𝐼 ∝ 𝑎𝑀‬

‫مثال‪‌:‌۱2‬یک‌موتور‌باسرعت ‪ 750‬دور‌بردقیقه‌توان‌برقی ‪ 80‬کیلووات‌را‌به‌بار‌منتقل‌میکند مومنت‌دورانی‌‬

‫وال‌آن‌چقدر‌است؟‌دریافت‌کنید‪‌ .‬‬

‫حل‪‌ ‌‌‌:‬‬

‫‪2 .n 2  750‬‬ ‫‪Rad‬‬

‫‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 25‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪80 103‬‬
‫‪P‬‬
‫‪M ‬‬ ‫‪ 1018 / 6 Nm‬‬
‫‌‬
‫‪‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪2 .n‬‬
‫‪‌  ‬قیمت‌مومنت‌را‌ازطریق‌سرعت‌دوران‌طوری‌ذیل‌محاسبه‌‬ ‫بعضی‌اوقات‌بادرنظرداشت‌رابطه‌‬
‫‪60‬‬
‫مینمایند‪.‬‬
‫‌‬

‫‪P‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪60 P‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪M‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 9.55  103‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2 .n 2 .n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪60‬‬

‫‪22‬‬
 ‫مثال‪‌:۱۳‬موتور‌جریان‌ثابت𝑊𝑘‪‌800𝑉‌،‌80‬و‌سرعت‌𝑀𝑃𝑅‪1500‬مفروض‌است‪‌.‬اگر‌در‌این‌سرعت‌قوه‌‬
‫محرکه‌القایی‌آرمیچر‌𝑉‪‌750‬و‌جریان‌آرمیچر‌𝐴‪‌150‬امپیر‌باشد‌مطلوب‌است‪‌ :‬‬

‫الف‪‌-‬مومنت‌آرمیچر‌ 𝑎𝑀‬

‫ب‪‌-‬مومنت‌بار‌ 𝑑𝑎𝑜𝑙𝑀 ‌‬

‫زاویهای‌موتور‌را‌از‌رابطه‌به‌دست‌می‌آوریم ‌‬
‫حل‪‌:‬سرعت‌ ‌‬

‫‪2𝜋𝑛 2 × 3.14 × 1500‬‬ ‫𝑑𝑎𝑟‬

‫=𝜔‬ ‫=‬ ‫[ ‪= 157‬‬ ‫]‬
‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫𝑐𝑒𝑠‬
‫مومنت‌ارمیچر‌را‌به‌دست‌می‌آوریم ‌‬

‫‪𝑃𝑖𝑛 𝐸𝑎 × 𝐼𝑎 750 × 125‬‬

‫= 𝑎𝐼 ‪𝑀𝑎 = 𝐾𝑀 . 𝜙.‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫]𝑚 ‪= 597.1[𝑁.‬‬
‫𝜔‬ ‫𝜔‬ ‫‪157‬‬
‫مومنت‌بار‌را‌به‌دست‌می‌آوریم‪:‬‬

‫‪𝑃𝑜𝑢𝑡 80 × 103‬‬
‫𝑑𝑎𝑜𝑙𝑀‬ ‫= 𝑎𝐼 ‪= 𝐾𝑀 . 𝜙.‬‬ ‫=‬ ‫]𝑚 ‪= 509.5[𝑁.‬‬
‫𝜔‬ ‫‪157‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫تمرین‌‪‌:‌۹‌-۱‬یک‌موتور‌جریان‌مستقیم‌𝑊𝑘‪‌90‬با‌تلفات‌ثابت‌ 𝑊𝑘‪‌2.5‬باری‌را‌با‌‬
‫‌ سرعت𝑀𝑃𝑅‪‌1200‬می‌گرداند‪‌.‬مطلوب‌است‪‌ :‬‬
‫سرهای ‌سیم‌پیچی ‌آرمیچر ‌بین‌‬
‫محاسبه ‌جریان ‌آرمیچر ‌موتور‪‌ :‬در ‌روش‌های ‌سیم‌پیچی ‌حلقوی ‌و ‌موجی ‌ ‌‬
‫الف‪‌-‬مومنت‌بار ‌‬
‫مسیرهای‌جریان‌با‌هم‌موازی‌‬
‫تیغههای‌کموتاتور‪‌ ‌،‬‬‫بورشها‌به ‌ ‌‬
‫های‌جریان‌توزیع‌میشوند‌و‌با‌اتصال‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫مسیر‬
‫وجود‌میآید‪‌.‬در‌‬
‫‌‬ ‫دیگر‌جمع‌میشوند‪‌.‬و‌جریان‌آرمیچر‌‪‌ ‌‌IA‬‬
‫به‬ ‫‌‬ ‫با‌یک‌‬ ‫خواهند‌مومنت‌آرمیچر‬
‫شد‪‌.‬جریان‌هر‌مسیر‌جریان‌‪‌ ‌‌IA1‬‬ ‫ب‪‌-‬‬
‫این‌صورت‌نتیجه ‌بر‌این‌می‌شود‌که ‌جریان‌هر‌مسیر‌برابر‌جریان ‌هر‌سر ‌یا‌کالف ‌است ‌و‌این‌جریان ‌با‌‬
‫ترده‌سیمپیچی‌حلقوی‌ساده‌نسبت‌به‌‬
‫‌‬ ‫جریان‌هر‌هادی‌درون‌جریهای‌آرمیچر‪‌،‬تفاوتی‌ندارد‪‌.‬در‌دیاگرام‌گس‬
‫سیمپیچی‌‬‫دیاگرام ‌گسترده ‌سیم‌پیچی ‌موجی ‌ساده ‌تعداد ‌مسیرهای ‌جریان ‌بیشتری ‌ایجاد ‌شده ‌است‪‌ ،‬لذا ‌ ‌‬

‫‪2۳‬‬
‫سیمپیچی‌‬
‫حلقوی‌نسبت‌به‌سیمپیچی‌موجی‌تحمل ‌جریان‌بیشتری ‌را‌خواهد‌داشت‪‌.‬این‌موضوع‌تأثیر‌نوع ‌ ‌‬
‫‌‬
‫دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پیچی‌از‌رابطه‌زیر‌به‬ ‫‌‬
‫جریان‌آرمیچر‌با‌توجه‌به‌نوع‌سیم‬ ‫بر‌جریان‌آرمیچر‌را‌نشان‌میدهد‪‌.‬‬

‫‪𝐼𝐴 = 𝑎 × 𝐼𝑎1‬‬

‫میباشد‪‌.‬اگر‌جریان‌‬
‫دارای‌سیمپیچی‌موجی‌ساده‪‌ ‌،‬‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:‌۱4‬روتور‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌‪‌4‬قطبی‌که‌‬
‫ان‌سیمپیچی‌آرمیچر‌چند‌امپیر‌خواهد‌شد؟‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫هر‌مسیر‌‪‌4‬امپیر‌باشد‪‌،‬جری‬

‫حل‪‌ :‬‬
‫سیمپیچی‌موجی‌ساده‌است‌لذا‌‪‌m=1‬است‪‌ ‌.‬‬

‫درسیمپیچی‌موجی‌داریم‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫𝑚‪𝑎 = 2‬‬

‫‪𝑎 =2×1=2‬‬

‫پس‌جریان‌آرمیچر‌مساویاست‌به‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫‪𝐼𝐴 = 𝑎 × 𝐼𝑎1‬‬

‫]𝐴[‪𝐼𝐴 = 2 × 4 = 8‬‬

‫باال‌را‌برای‌سیمپیچی‌حلقوی‌ساده‌به‌دست‌آورید‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫جریان‌سیمپیچی‌آرمیچر‌مثال‌‬
‫‌‬ ‫فعالیت‌‪‌:‌۱0‌–‌۱‬‬
‫ای‌به‌دست‌میآید؟‌آنرا‌با‌دیگران‌شریک‌سازید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌چه‌نتیجه‬‫‌‬
‫ازمقایسه‌جواب‬

‫‌‬

‫ارزیابی ‌تاثیر ‌اشتباه ‌محاسباتی ‌در ‌کامل ‌بودن ‌و ‌عملکرد ‌موتور ‌جریان ‌ثابت‪‌ :‬محاسبه ‌کمیت ‌های ‌موتور‌‬
‫جریان‌ثابت‌اگر‌به‌صورت‌درست‌مورد‌توجه‌قرار‌نگیرد‪‌،‬ممکن‌سبب‌شود‌تا‌مشکالت‌الکتریکی‌و‌میخانیکی‌‬
‫را ‌حین ‌استفاده ‌از ‌موتور ‌ایجاد‌کنند‪‌.‬که ‌این‌مشکالت ‌نه ‌تنها ‌باعث ‌درست ‌کار ‌نه ‌کردن ‌موتور ‌شده ‌بل‌‬
‫عوارض‌جانبی‌را‌نیز‌در‌قبال‌خواهد‪‌،‬داشت‪‌ .‬‬

‫‪24‬‬
‫در‌کشور‌های‌بیشرفته‌عملکرد‌موتور‌قبل‌از‌بهره‌برداری‌در‌صنعت‌مورد‌ارزیابی‌قرار‌می‌گیرد‪‌.‬اگر‌اشتباه‌‬
‫در ‌طراحی ‌یا ‌محاسبه ‌صورت ‌گرفته ‌باشد ‌رفع ‌شده ‌تا ‌باشد ‌از ‌آن ‌به ‌صورت ‌مصون ‌و ‌درست ‌در ‌صنعت‌‬
‫استفاده‌گردد‪‌.‬که‌می‌توان‌موتور‌های‌جریان‌ثابت‌را‌هم‌درحالت‌بار‌و‌عدم‌بار‌مورد‌ارزیابی‌قرار‌داد‪‌ .‬‬
‫محاسبه مقاومت چاالنی یا راه انداز‬

‫در‌ماشین‌های‌جریان‌ثابت‌کویل‌آرمیچر‌دارای‌مقاومت‌خیلی‌کم‌است‌از‌اینرو‌در‌زمان‌اتصال‌آنها‌با‌شبکه‌‬
‫جریان‌چاالنی‌به‌وجود‌می‌آید؛‌که‌مقدار‌آنها‌‪‌ ۱0‬الی‌‪‌ 20‬مرتبه‌بیشتر‌از‌جریان‌نومینال‌آنها‌می‌باشند‪‌.‬‬
‫افزایش‌جریان‌بیشتر‌از‌ 𝑛𝐼)‪‌ (2 − 2.5‬جریان‌نومینال‌باعث‌خرابی‌کموتیشن ‌می‌شود‪‌.‬عالوه‌برآن‌این‌‬
‫جریان ‌ها ‌باعث ‌ایجاد ‌قوای ‌ ‌دینامیکی ‌گردیده ‌که ‌به ‌تدریج ‌کویل ‌ها ‌را ‌تخریب ‌نموده ‌و سبب ‌عوارض‌‬
‫میخانیکی‌در‌ماشین‌ها‌می‌شوند‪‌.‬این‌جریان‌ها‌طبق‌معمول‌به‌وسیله‌مقاومت‌های‌چاالنی‌محدود‌می‌‬
‫شوند‪‌ .‬‬

‫نمایش‌مدار‌چاالنی‌موتور‌جریان‌مستقیم ‌‪‌ :‬نقشه ‌چاالنی ‌یک‌موتور ‌جریان ‌ثابت ‌با ‌تحریک ‌موازی ‌در‌شکل‌‬
‫(‪‌)۳-۱‬نشان‌داده‌شده‪‌ .‬‬

‫‌‬
‫نقشه‌چاالنی‌موتور‌جریان‌ثابت‌با‌تحریک‌موازی ‌‬

‫(شکل‌‪‌ )۳-۱‬‬

‫محاسبه‌جریان‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون‌و‌کار‌بدون‌مقاومت‌چاالنی‌‪‌:‬واضح‌است‌که‌در‌لحظه‌اول‌چاالنی‌به‌‬
‫علت‌اینکه‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون‌قرار‌دارد‪‌،‬یعنی ‪‌   0‬است‪‌.‬بنابراین‌قوه‌محرکه‌برقی‌در‌آن‌برابراست‌‬
‫با‪‌ :‬‬

‫‪25‬‬
 ‫لهذا‌ ‌‬

‫‪Ea  K ..  0‬‬

‫‌‬ ‫‪V  Ea‬‬ ‫‪V 0 V‬‬
‫‪Ia ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Ra‬‬ ‫‪Ra‬‬ ‫‪Ra‬‬

‫جریان‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون ‌‬

‫𝑉‬
‫= 𝑎𝐼‬
‫𝑎𝑅‬

‫درحالت‌کار‌چون ‪‌‌𝐸𝑎 ≠ 0‬است‪‌،‬بنابراین‌جریان‌آرمیچر‌برابر‌است‌با‪‌ :‬‬

‫𝑎𝐸 ‪𝑉 −‬‬
‫=𝐼‬
‫𝑎𝑅‬

‫چون‌مقاومت‌سیم‌پیچی‌آرمیچر( 𝑎𝑅) ‌خیلی‌کم‌است ‌تقریباً ‌( ‪‌ ) 0.2.....0.5‬بنابراین‌جریان‌که‌در‌لحظه‌‬

‫اول ‌چاالنی‌از‌دوره‌آرمیچر‌می‌گذرد‪‌،‬حدود( ‪‌) 20......10‬مرتبه‌بزرگتر‌از‌جریان‌نمینال‌آن‌می‌باشد‪‌.‬این‌‬
‫جریان‌از‌نقطه‌نظر‌شرایط‌کموتاسیون‌مضر‌بوده‌و‌به‌این‌اساس‌در‌لحظه‌اول‌چاالنی‌باید‌مقاومت‌اضافی‌‬
‫در‌دوره‌آرمیچر‌عالوه‌شود‌تا‌مقدار‌جریان‌چاالنی‌محدود‌گردد‪‌.‬مقاومت‌که‌در‌لحظه‌اول‌چاالنی‌به‌مدار‌‬
‫آرمیچر‌عالوه‌می‌شود‌بنام‌مقاومت‌چاالنی‌و‌جریانی‌که‌در‌لحظه‌اول‌چاالنی‌از‌مدار‌آرمیچر‌عبور‌می‌کند‌‬
‫بنام‌جریان‌چاالنی‌یاد‌می‌شود‪‌.‬به‌همین‌دلیل‌معادله‌جریان‌آرمیچر‌در‌رژیم‌چاالنی‌باید‌کمی‌متفاوت‌تر‌‬
‫از‌حالت‌معمولی‌آن‌نوشته‌شود‪‌.‬این‌چنین‪‌ :‬‬

‫‪V‬‬
‫‪I start ‬‬
‫‌‬ ‫‪Ra  R start‬‬

‫‌در‌رابطه‌فوق‌‪‌ :‬‬

‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝑅‌‌‪‌-‬مقاومت‌چاالنی ‌‬

‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐼 ‪ −‬چاالنی جریان‬

‫‪26‬‬
 ‫‌ 𝑎𝑅 ‪‌ −‬مقاومت‌داخلی‌آرمیچر‬

‫با‌سرعت‌گرفتن‌موتور ‌قوه‌محرکه‌برقی‌مخالف( ‪‌ ) EMF‬افزایش‌یافته‌و‌جریان‌بطور‌اتومات‌کم‌میگردد‪‌.‬‬

‫بنابراین‌مقاومت‌چاالنی‌نیز‌باید‌متناسب‌با‌افزایش‌سرعت‌از‌دوره‌آرمیچر‌خارج‌ساخته‌شود‪‌ .‬‬

‫مثال‪‌:‌۱5‬برای‌یک‌موتور‌جریان‌ثابت‌با‌تحریک‌موازی‌که‌دارای‌مشخصات‌زیر‌است‌ ‌‬

‫‪Ve  220V‬‬
‫‌‬
‫‪ne  1600rpm‬‬

‫‪Ra  0.5‬‬
‫? ‪Ea ‬‬
‫قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‌را‌در‌حالت‌سکون‌و‌کار‌محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫حل‪‌:‬قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون برابر‌است‌با‪‌ :‬‬

‫𝜔 ‪𝐸𝑎 = 𝐾. 𝜙.‬‬

‫چون ‪‌𝜔‌= 0‬است‌بنابراین‌قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر‌از‌نگاه‌مقدار‌برابر‌به‌صفر‌می‌شود‬

‫‪𝐸𝑎 = 𝐾. 𝜙. 0 = 0‬‬

‫جریان‌که‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون از‌شبکه‌اخذ‌می‌کند برابر‌است‌با‪:‬‬

‫𝑉‬ ‫‪220‬‬
‫= 𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐼‬ ‫=‬ ‫𝐴‪= 440‬‬
‫𝑎𝑅‬ ‫‪0.5‬‬

‫قوه‌محرکه‌برقی‌آرمیچر ‌در‌حالت‌بی‌باری موتور‌معموأل ‌از‌نگاه‌مقدار ‌تفاوت‌کم‌با ‌ولتاژ‌منبع‌دارد‪‌.‬بطور‌‬

‫مثال‌ما‌این‌تفاوت‌را‌برای‌آسانی‌محاسب‌‪‌20‬ولت‌فرض‌می‌کنیم‪‌.‬لهذا‌با‌حفظ‌این‌فرض‌قوه‌محرکه‌برقی‌‬
‫آرمیچر‌در‌حالت‌کار‌‪‌‌200V‬بوده‪‌،‬لهذا‌جریان‌آرمیچر‌در‌حالت‌کار‌ برابر‌است‌با‪:‬‬

‫‪𝑉 − 𝐸𝑎 220 − 200 20‬‬

‫= 𝑛𝐼‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫𝐴‪= 40‬‬
‫𝑎𝑅‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.5‬‬

‫از‌مقایسه‌مقدار‌جریان‌ها‌در‌حالت‌سکون‌و‌حالت‌کار‌‌چنین‌بر‌می‌آید‌که‌‪‌ :‬‬

‫‪27‬‬
‫در ‌حالت ‌سکون ‌آرمیچر ‌به ‌دلیل ‌عدم ‌موجودیت ‌قوه ‌محرکه ‌مخالف ‌در ‌آرمیچر ‌و ‌همچنین ‌ناچیز ‌بودن‌‬
‫مقاومت‌داخلی‌آرمیچر‪‌،‬جریان‌تا‌‪‌440A‬افزایش‌می‌یابد‪‌.‬این‌جریان‪‌،‬جریان‌چاالنی‌نام‌دارد‪.‬‬

‫در‌حالی‌که‌در‌حالت‌کار‌به‌دلیل‌موجودیت‌قوه‌محرکه‌مخالف‌در‌آرمیچر‪‌،‬جریان‌تا‌حد‌ت‌‪‌40A‬کاهش‌‬
‫می‌یابد‪‌.‬این‌جریان‪‌،‬جریان‌نومینال‌نام‌دارد‪.‬‬

‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐼‬ ‫‪440‬‬
‫‌‌از‌مقایسه‌جریان‌ها‌واضح‌می‌گردد‌که‌جریان‌چاالنی‌یازده‌مرتبه‌بیشتر‌از‌‬ ‫=‬ ‫‪= 11‬‬
‫𝑛𝐼‬ ‫‪40‬‬
‫جریان‌نومینال‌است‪.‬‬

‫‌‬
‫‌فعالیت‌‪‌:‌۱۱‌-۱‬مثال‌باال‌را‌با‌تغییر‌مقاومت‌آرمیچر‌به‪‌𝑅𝑎 ‌= 0.3Ω‬محاسبه‌و‌مقدار‌جریان‌ها‌را‌در‌‬
‫دو‌حالت‌مقایسه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫فعالیت‌‪‌:‌۱2‌-‌۱‬مثال‌باال‌را‌با‌تغییر‌مقاومت‌آرمیچر‌به‪‌𝑅𝑎 ‌= 0.2Ω‬محاسبه‌و‌مقدار‌جریان‌ها‌را‌در‌‬
‫‌دو‌حالت‌مقایسه‌کرده‌نتیجه‌را‌با‌دیگران‌شریک‌سازید‪‌ .‬‬

‫‌‬
‫محاسبه‌مقاومت‌چاالنی‌مدار‌آرمیچر‌‪‌:‬در‌زمان‌چاالنی‌موتور‪‌،‬دو‌موضوع‌باید‌مورد‌توجه‌قرار‌گیرد‪‌ :‬‬
‫‪‌-۱‬نسبت‌مومنت‌چاالنی‌به‌مومنت‌نامی‪‌:‬این‌نسبت‌نشان‌می‌دهد‌که‌موتور‌برقی‌برای‌رسیدن‌به‌نقطه‌کار‌‬
‫پایدار ‌به‌چه‌مدت‌زمانی ‌احتیاج ‌دارد‪‌.‬هر‌قدر‌مقدار‌این ‌نسبت‌بیشتر ‌باشد‌موتور‌شتاب‌بیشتری ‌گرفته‌و‌‬
‫زودتر‌به‌نقطه‌کار‌می‌رسد‪‌.‬نسبت‌مومنت‌چاالنی‌به‌مومنت‌نامی‌به‌نام‌ضریب‌مومنت‌چاالنی‌یادگردیده‌و‌‬
‫توسط‌حرف‌‪ Kstart‬نشان‌داده‌می‌شود‬

‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝑀‬
‫= 𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐾‬
‫𝑛𝑀‬

‫‪‌ -2‬نسبت‌جریان ‌راه‌اندازی ‌به‌جریان ‌نامی‪‌ :‬مقدار‌این ‌نسبت‌هر‌چه‌بیشتر ‌باشد‌یعنی ‌جریان ‌راه‌اندازی‌‬
‫بیشتر ‌است‪‌.‬در‌طی ‌زمان‌راه‌اندازی ‌به‌دلیل ‌ازدیاد ‌جریان‪‌ ،‬شبکه‌برق‌و‌منبع‌تغذیه ‌تحت‌فشار‌قرار‌می‌‬
‫گیرند‌و‌لذا‌دچار‌سقوط‌ولتاژ‌می‌شوند‪‌.‬بنابر‌این‌هر‌چه‌این‌نسبت‌کمتر‌باشد‪‌،‬شرایط‌راه‌اندازی‌بهتر‌است‪‌ .‬‬

‫‪28‬‬
 ‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐼‬
‫= 𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐾‬
‫𝑛𝐼‬

‫در‌لحظه‌اول‌چاالنی‌به‌علت‌اینکه‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون‌قرار‌دارد‪‌،‬یعنی ‪‌   0‬است‌و‌قوه‌محرکه‌برقی‌‬
‫نیز‌برابر است‌با صفر‌بنابر این‌جریان‌برابر‌است‌با‪‌ :‬‬

‫‪V‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‌ start R  R‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪start‬‬

‫قسمیکه‌از‌معادله‌باال‌دیده‌می‌شود‌هرگاه‌مقدار‌جریان‌چاالنی‌و‌مقاومت‌داخلی‌آرمیچر‌معلوم‌باشد ‌به‌‬
‫آسانی‌می‌توان‌مقاومت‌چاالن‌مورد‌نیاز‌را‌محاسبه‌نمود‪‌ .‬باید‌بخاطر‌سپرد‌که‌هنگام‌محاسبه‪‌‌،‬مقاومت‌‬
‫چاالنی ‌باید ‌طوری ‌انتخاب ‌شود ‌که ‌جریان ‌در ‌لحظه ‌اول ‌راه ‌اندازی ‌مقدار ‌آن ‌ ‌از ‌ ‪‌ (2 − 2.5)In‬بیشتر‌‬
‫نشود‪‌ ‌.‬‬

‫یعنی‪:‬‬
‫𝑛𝐼)‪𝐼𝑆𝑡𝑎𝑟𝑡 = (2 − 2.5‬‬

‫با‌تطبیق‌و‌حفظ‌این‌شرط‌موتور‌مومنت‌چاالنی‌ای‌را‌ایجاد‌می‌نماید‌که‌برای‌برای‌بکار‌انداختن‌دستگاه‌‬
‫که‌موتور‌درآن‌نصب‌شده‌کافی‌می‌باشد‪‌‌‌.‬‬
‫𝑛𝑀)𝑚 ‪𝑀𝑆𝑡𝑎𝑟𝑡 = (2.5 − 4𝑁.‬‬

‫محاسبه‌مقاومت‌چاالنی‌برای‌موتور‌های‌قدرت‌مند‌صنعتی‌طبق‌معمول‌با‌استفاده‌از‌شیوه‌های‌تحلیلی‌و‌‬
‫گرافیکی‌صورت‌می‌گیرد‪‌،‬بخصوص‌هنگام‌که‌تعداد‌مراحل‌آن‌نیز‌مطلوب‌باشد‪‌.‬اما‌در‌این‌جا‌ما‌صرف‌به‌‬
‫خاطر‌درک‌اهمیت‌‌و‌ضرورت‌مقاومت‌های‌چاالنی‌مقدار‌آن‌ها‌به‌صورت‌تخمینی‌انتخاب‌و‌در‌معادله‌وضع‌‬
‫می ‌کنیم ‌تا ‌شرایط ‌که ‌در ‌فوق ‌ذکر ‌شده ‌عملی ‌گردد‪‌ .‬به ‌این ‌منظور ‌ما ‌مقاومت ‌چاالنی ‌را ‌یعنی‌‬
‫‪‌𝑅𝑠𝑡𝑎𝑟𝑡 = 2.0Ω‬انتخاب‌میکنیم‪‌ ‌.‬‬

‫محاسبه‌جریان‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون‌و‌کار‌با‌مقاومت‌چاالنی‪‌:‬جریان‌آرمیچر‌را‌می‌توان‌در‌حاالت‌سکون‌‬
‫و‌کار‌با‌مقاومت‌چاالنی‌به‌دو‌صورت‌زیر‌محاسبه‌کرد‪‌ :‬‬
‫‪ ‬محاسبه‌جریان‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون‌با‌مقاومت‌راه‌اندازی‬

‫‪2۹‬‬
 ‫‪𝑉−0‬‬ ‫‪220−0‬‬ ‫‪220‬‬
‫= 𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐼‌ ‌‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫𝐴‪= 88‬‬
‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝑅‪𝑅𝑎 +‬‬ ‫‪0.5+2.0‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫‪ ‬محاسبه‌جریان‌آرمیچر‌در‌حالت‌سکون‌با‌مقاومت‌راه‌اندازی‬

‫𝑎𝐸‪𝑉−‬‬ ‫‪220−200‬‬ ‫‪20‬‬

‫= 𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝐼‌ ‌‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫𝐴‪= 8‬‬
‫𝑡𝑟𝑎𝑡𝑠𝑅‪𝑅𝑎 +‬‬ ‫‪0.5+2.0‬‬ ‫‪2.5‬‬

‫‪‌ –‌8A‬به‌این‌معنی‌است‌که‌موتور‌آهسته‌شروع‌به‌دوران‌می‌نماید‌و‌با‌خارج‌شدن‌مرحله‌وار‌مقاومت‌‬
‫چاالنی‌از‌مدار‌آرمیچر‌موتور‌مذکور‌تا‌حد‌نهایی‌سرعت‌خواهد‌گرفت‪‌ .‬‬

‫مقایسه‌جریان‌آرمیچر‌با‌مقاومت‌چاالنی‌و‌بدون‌مقاومت‌چاالنی‌در‌حالت‌سکون ‌‪‌ :‬از‌مقایسه‌دوحالت‌فوق‌‬

‫چنین‌نتیجه‌گیری‌میشود‌که‪:‬‬

‫در‌زمان‌چاالنی‌یعنی‌هنگامیکه‌ ‌ ‪   0‬بوده‌و‌مقاومت‌چاالنی‌در‌دوره‌شامل‌است‪‌،‬جریان‌تا‌حد‌𝐴‪‌‌88‬‬
‫که‌حدود‌دوچند ‌جریان‌نومینال‌است‌کاهش‌می‌یابد‪‌.‬چون‌زمان‌چاالنی‌بسیار‪‌،‬بسیار‌کم‌است‪‌.‬لهذا‌این‌‬
‫جریان‌به‌موتور‌مضر‌نمی‌باشد‪.‬‬

‫در‌حالت‌کار‌یعنی‌زمانی‌ ‌که ‪‌   0‬بود ‌بدین‌معنی ‌است‌که‌موتور‌آهسته‌شروع‌به‌دوران‌می ‌نماید ‌و‌با‌‬

‫خارج‌شدن‌مرحله‌وار‌مقاومت‌چاالنی‌از‌مدار‌آرمیچر‌موتور‌مذکور‌تا‌حد‌نهایی‌سرعت‌خواهد‌گرفت‪.‬‬

‫‪۳0‬‬
 ‫خالصه‌مادیول‌اول ‌‬

‫تولید‌یا‌ایجاد‌قوه‌محرکه‌در‌ریژیم‌موتوری‌و‌جنراتوری‌بر‌اساس‌قانون‌فارادی‌استوار‌است‪‌.‬یعنی‌اگر‌هادی‌‬
‫تحت ‌ساحه‌مقناطیسی‌متغیر ‌قرار ‌گیرد ‌باالی‌آن‌قوه ‌محرکه ‌برقی ‌القا ‌یا ‌تولید‌می ‌شود‪‌.‬و ‌برعکس ‌اگر‌‬
‫هادی‌را‌در‌داخل‌ساحه‌مقناطیسی‌متغیر‌به‌حرکت‌در‌آوریم‪‌.‬دلیل‌اینکه‌چرا‌مقدار‌ولتاژ‌تولید‌شده‌توسط‌‬
‫روتور‌یا‌آرمیچر‌کمتر‌از‌مقدار‌قوه‌محرکه‌تولیدی‌آن‌است‪‌.‬موجودیت‌تلفات‌ولتاژ‌در‌مقاومت‌آرمیچر‌یا‌‬
‫روتور‌است‪‌ ‌.‬‬

‫قوه‌محرکه‌القایی‌سیمپیچی‌آرمیچر‪‌،‬ناشی‌از‌گردش‌روتور‌در‌ساحه‌مقناطیسی‌استاتور‌است‪‌.‬بنابر‌این‌در‌‬
‫‌‬
‫های‌جریان‌مستقیم‌در‌حالت‌موتوری‌و‌جنراتوری‌با‌گردش‌روتور‪‌،‬قوه‌محرکه‌القایی‌در‌سیمپیچی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ماشین‬
‫سیمپیچی ‌آرمیچر‪‌ ،‬ناشــی ‌از ‌قوه ‌اســت ‌که ‌از ‌طرف ‌ساحه‌‬
‫آرمیچر ‌ایجاد ‌خواهد ‌شد‪‌ .‬مومنت ‌تولیدی ‌ ‌‬
‫میشود‪‌.‬این‌مومنت ‌را‌‬
‫تاتور‌به‌هادیهای‌حامل‌جریان‌در‌جری ‌های‌روتور ‌وارد‌ ‌‬
‫‌‬ ‫قطبهای ‌اس‬
‫مقناطیسی ‌ ‌‬
‫مینامند‪‌ .‬‬
‫بعضاً‌مومنت‌آرمیچر یا‌مومنت‌الکترومقناطیسی‌ ‌‬

‫موضوع‌مهمی‌دیگر‌که‌در‌این‌مادیول‌مورد‌بحث‌قرار‌داده‌شد‌چاالنی‌یا‌راه‌اندازی‌موتور‌های‌جریان‌ثابت‌‬
‫بود‌که‌با‌استفاده‌از‌مقاومت‌پیشکی‌جریان‌و‌ولتاژ‌آنها‌را‌تنظیم‌کرد‌که‌در‌نتیجه‌می‌توان‌جریان‌چاالنی‌‬
‫موتور‌های‌جریان‌ثابت‌را‌کنترول‌کرد‪‌‌.‬این‌را‌هم‌دانستیم‌که‌هنگام‌محاسبه‪‌‌،‬مقاومت‌چاالنی‌باید‌طوری‌‬
‫انتخاب‌شود‌که‌جریان‌در‌لحظه‌اول‌راه‌اندازی‌مقدار‌آن‌‌از‌ ‪‌(2 − 2.5)In‬بیشتر‌نشود‪‌ .‬‬

‫در‌مادیول ‌آینده‌عملکرد‌موتور‌و‌جنراتور‌جریان‌متناوب‪‌ AC‬را‌مورد‌مطالعه‌قرار‌می‌دهیم‪‌.‬از‌اینکه‌اکثراً‌‬

‫وسایلی‌خانگی‌از‌نوع‌موتور‌های‌جریان‌متناوب‌است‪‌.‬بناً‌مطالعه‌آن‌از‌اهمیت‌خاصی‌برخوردار‌است‪‌.‬با‌‬
‫مطالعه ‌این ‌مادیول ‌می ‌توان ‌مشخصات ‌را ‌برای ‌موتور ‌ها ‌و ‌جنراتور ‌های ‌جریان ‌متناوب ‌تعیین ‌کرد‪‌.‬‬
‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‌‬ ‫‌‬

‫‪۳۱‬‬
 ‫پرسشهای‌نهایی‌مادیول‌اول ‌‬
‫‌‬

‫‌‬
‫برای‌معادله‌ولتاژ‌در‌جنراتور‌ها‌صدق‌میکند؟‌انتخاب‌نمایید‪.‬‬
‫‌‬ ‫‪ .۱‬کدام‌یک‌از‌رابطه‌زیر‌‬

‫ب) 𝑎𝑅 × 𝑎𝐼 ‪𝑈 = 𝐸 −‬‬ ‫الف)‌ 𝑎𝑅 ‪𝑈 = 𝐸 − 𝐼𝑎 +‬‬

‫د )‌‌ 𝑎𝑅 ‪𝑈 = 𝐸 × 𝐼𝑎 −‬‬ ‫ج)‌‌‌‌‌‌ 𝑎𝑅 × 𝑎𝐼 ‪𝑈 = 𝐸 +‬‬

‫‪‌ .2‬اگر‌هادی‌تحت‌ساحه‌مقناطیسی‌با‌زاویه‌ 𝛼‌الفا‌حرکت‌کند‪‌.‬رابطه‌قوه‌محرکه‌تولید‌شده‌را‌‌‌‌‬
‫بنویسید‪.‬‬

‫‪ .۳‬چرا‌مقدار‌ولتاژ‌تولید‌شده‌در‌جنراتور‌ها‌کوچکتر‌از‌قوه‌محرکه‌آن‌است؟‌با‌دلیل‌واضیح‌سازید‪.‬‬
‫‪ .4‬با‌استفاده‌از‌قانون‌فارادی‌رابطه‌قوه‌محرکه‌القایی‌را‌بنویسید‪.‬‬
‫حلقهای‌در‌صورت‌که‌تغییرات‌زمان‌‪‌۳0‬ملی‌ثانیه‌و‌تغییرات‌فوران‌‬
‫‪ .5‬در‌یک‌سیم‌پیچ‌‪‌ ‌۹00‬‬
‫‪‌۳.5‬ملی‌ویبر‌باشد‪‌.‬قوه‌محرکه‌القایی‌در‌این‌سیم‌پیچ‌چی‌مقدار‌است؟‌محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪ .6‬معادله‌ولتاژ‌برای‌جنراتور‌ها‌را‌‌توضیح‌داده‌ذریعه‌فورمول‌واضیح‌سازید‪.‬‬
‫‪ .7‬سیمی‌به‌طول‌‪‌40‬سانتی‌متر‌در‌در‌داخل‌ساحه‌مقناطیسی‌با‌فوران‌مقناطیسی‌‪‌0.6‬تسال‌‬
‫عمود‌بر‌خطوط‌ساحه‌مقناطیسی‌با‌سرعت‌‪‌۱.۳‬متر‌بر‌ثانیه‌حرکت‌داده‌می‌شود‪‌.‬هنگام‌‬
‫حرکت‌ولتاژ‌القا‌شده‌یا‌تولید‌شدهای‌دو‌سر‌سیم‌را‌محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‌‬
‫‪ .8‬بین‌دو‌قطب‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌‪‌450‬هادی‌مربوط‌به‌یک‌سیم‌پیچ‌قرار‌دارند‌که‌‬
‫متر‌بر‌ثانیه‌حرکت‌میکند‪‌‌.‬اگر‌طول‌موثر‌هادی‌‪‌0.2‬متر‌‬
‫‌‬ ‫تحت‌زاویه‌‪‌450‬درجه‌با‌سرعت‌‪‌4‬‬
‫و‌فوران‌مقناطیسی‌‪‌0.5‬تسال‌باشد‪‌.‬ولتاژ‌القایی‌در‌سیم‌پیچ‌چند‌ولت‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌‬
‫کنید‪‌.‬‬
‫روتور‌یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌دارای‌سیمپیچی‌حلقوی‌ساده‌با‌‪‌۱000‬هادی‌و‌سیالن‌زیر‌هر‌‬
‫‌‬ ‫‪.۹‬‬
‫ملیویبر‌با‌جه‌سرعتی‌گردانده‌شود‌تا‌قوه‌محرکه‌القایی‌‪‌۱20‬ولت‌ایجاد‌شود؟ ‌‬
‫قطب‌‪‌ ‌20‬‬

‫‪۳2‬‬
 ‫ملیویبر‌دارای‌‬
‫یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌با‌سیمپیچی‌حلقوی‌ساده‌‪‌6‬قطب‌و‌سیالن‌قطب‌‪‌ ‌20‬‬
‫‌‬ ‫‪.۱0‬‬
‫شد‪‌،‬جریان‌سیمپیچی‌‬
‫‌‬ ‫هادی‌در‌جریهای‌آرمیچر‌است‪‌.‬اگر‌مومنت‌آرمیچر‌‪‌5Nm‬با‬
‫‌‬ ‫‪‌۱000‬‬
‫آرمیچر‌چند‌امپیر‌است؟ ‌‬
‫یک‌ماشین‌جریان‌مستقیم‌با‌سیمپیچی‌موجی‌ساده‌‪‌ 2‬قطب‌و‌سیالن‌قطب‌‪‌ 0.02‬ویبر‌دارای‌‬
‫‌‬ ‫‪.۱۱‬‬
‫هادی‌در‌جریهای‌آرمیچر‌است‪‌.‬اگر‌جریان‌آرمیچر‌‪‌5‬امپیر‌باشد‌مومنت‌آرمیچر‌چند‌نیوتن‌‬
‫‌‬ ‫‪‌600‬‬
‫متر‌خواهد‌شد؟‬
‫‪ .۱2‬چرا‌در‌لحظه‌اول‌چاالنی‌در‌دوره‌آرمیچر‌مقاومت‌اضافی‌راعالوه‌مینمایند؟بیان‌کنید‪.‬‬
‫________________________________________________________________________‬
‫________________________________________________________________________‬
‫‪ .۱۳‬آیا‌بین‌سرعت‌نظری‌حالت‌بی‌باری‌وسرعت‌نمینال‌تفاوت‌وجود‌دارد؟‌اگر‌بلی‌با‌دلیل‌ارایه‌کنید‪.‬‬
‫________________________________________________________________________‬
‫________________________________________________________________________‬
‫‪ .۱4‬جریان‌آرمیچر‌را‌در‌حالت‌سکون‌محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫________________________________________________________________________‬
‫________________________________________________________________________‬
‫‪ .۱5‬جریان‌آرمیچر‌را‌در‌حالت‌که‌سرعت‌موتور‌نومینال‌باشد‌محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫________________________________________________________________________‬
‫________________________________________________________________________‬
‫‪ .۱6‬جریان‌آرمیچر‌را‌در‌حالت‌کار‌محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫______________________________________________________________________‬

‫______________________________________________________________________‬

‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪۳۳‬‬
 ‫مادیول دوم‬
‫موتور های یکفاز(‪)AC-M‬‬
‫شایستگی ‌‬

‫‌‌شاگردان‌توانایی‌شناسایی‌موتور‌های‌یکفاز‌را‌دارند‌آنان‌قادرند‌واحد‌کمیت‌های‌خازن‌راه‌انداز‌‬
‫و‌دایم‌کار‌را‌مشخص‌کرده‌و‌برای‌دریافت‌آنها‌فارمول‌مناسب‌پیدا‌کنند‪‌.‬همچنین‪‌،‬شاگردان‌می‌‬
‫توانند‌این‌کمیت‌ها‌را‌همراه‌سیم‌پیچ‌ها‌محاسبه‌کرده‌و‌تاثیر‌اشتباه‌محاسباتی‌را‌در‌عملکرد‌‬
‫موتور‌یکفاز‌ارزیابی‌کنند ‌‬

‫اهداف‌اجرایی‌مادیول‌‪ :‬پس‌از‌آموزش‌این‌مادیول‌شاگردان‌باید‌بتوانند‪:‬‬

‫‪ .۱‬رابطه‌بین‌کمیت‌های‌برقی‌موتور‌ها‌را‌توضیح‌دهند‪.‬‬
‫‪ .2‬جریان‌نومینال‪‌،‬ولتاژ‌نومینال‌و‌توان‌موتور‌را‌از‌پالک‪‌/‬کتلوگ‌آن‌دریافت‌کنند؛‬
‫‪ .۳‬ضریب‌توان)‪ )Cos φ‬را‌به‌دست‌آورند‪.‬‬
‫‪ .4‬اهمیت‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌را‌توضیح‌دهند‪.‬‬
‫‪ .5‬ویژگی‌های‌فنی‌موتور‌را‌برای‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌دایم‌کار‌توصیف‌کنند‪.‬‬
‫‪ .6‬ظرفیت‌خازن‌دایم‌کار‌را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪ .7‬موارد‌استفاده‪‌،‬کاربرد‌خازن‌راه‌انداز‌را‌تشریح‌کنند‪.‬‬
‫‪ .8‬معادله‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌چاالنی‌را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪ .۹‬رابطه‌بین‌پارامترهای‌مورد‌نیاز‌در‌سیم‌پیچی‌موتور‌های‌یکفاز‌را‌تشریح‌کنند‪.‬‬
‫‪‌ .۱0‬قطر‌سیم‌استاتور‌موتور‌یکفاز‌را‌به‌دست‌آورند‪.‬‬
‫‪‌ .۱۱‬تعداد‌حلقه‌های‌سیم‌پیچ‌استاتور‌را‌دریافت‌کنند‪.‬‬
‫‪‌ .۱2‬قطر‌سیم‌را‌برای‌تعویض‌هادی‌مسی‌با‌آلمونیمی‌و‌برعکس‌آن‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪‌ .۱۳‬اهمیت‌محاسبه‌گام‌های‌سیم‌پیچی(‪‌)Yw‬موتور‌یکفاز‌را‌تشریح‌کنند‪.‬‬
‫‪‌ .۱4‬گام‌قطبی(‪‌،)Yp‬گام‌رفت‌(‪‌)Yf‬و‌گام‌برگشت(‪‌)‌Yb‬را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪‌ .۱5‬گام‌سیم‌پیچی(‪‌)‌Yw‬و‌گام‌کموتاتور‌(‪‌)Yc‬را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬
‫‪‌ .۱6‬تاثیر‌اشتباه‌محاسباتی‌را‌در‌عملکرد‌موتور‌یکفاز‌بررسی‌کنند‪‌ ‌.‬‬

‫‪۳4‬‬
‫در‌مراکز‌صنعتی‌کمتر‌پیش‌می‌آید‌که‌از‌موتور‌های‌یکفاز‌استفاده‌کنند‪‌‌،‬اکثراً‌موتور‌های‌مورد‌استفاده‌‬
‫در‌این‌مراکز‌سه‌فاز‌می‌باشند‪‌.‬این‌انتخاب‌به‌خاطر‌ارزان‌بودن‌موتور‌های‌سه‌فاز‪‌،‬نداشتن‌تجهیزات‌اضافی‌‬
‫برای‌راه‌اندازی‪‌،‬ارایه‌توان‌بیشتر‌در‌حجم‌های‌یکسان‪‌،‬و‌باالخره‌امکان‌کنترول‪‌،‬تعمیر‌و‌نگهداری‌آسان‌این‌‬
‫موتور‌ها‌می‌باشد‪‌.‬به‌علت‌عدم‌دسترسی‌به‌برق‌سه‌فاز‌در‌اماکن‌مسکونی‌به‌ناچار‌از‌موتور‌های‌یکفاز‌‬
‫استفاده‌میشود‪‌ .‬‬

‫موتور‌های‌یکفاز‌در‌توان‌های‌پایین‌ساخته‌می‌شوند‌و‌در‌انواع‌مختلف‌از‌قبیل‪‌،‬موتور‌های‌یونیورسال‪‌،‬‬
‫موتور‌های‌قطب‌چاکدار‪‌،‬موتور‌های‌با‌سیم‌پیچ‌استارت‌و‌موتور‌های‌سه‌فاز‌با‌کار‌کرد‌یکفاز‪‌،‬در‌مصارف‌‬
‫خانگی‌مورد‌استفاده‌قرار‌می‌گیرند‪‌.‬به‌طور‌مثال‪‌،‬بیشتر‌موتور‌های‌به‌کار‌رفته‌در‌جارو‌برقی‌ها‌و‌آب‌میوه‌‬
‫گیرها‌از‌موتور‌های‌یونیورسال‌می‌باشند‪‌.‬اکثراً‌موتور‌های‌به‌کار‌رفته‌در‌کولرها‪‌،‬ماشین‌های‌لباس‌شویی‌و‌‬
‫یخچال‌ها‌از‌نوع‌موتور‌های‌یکفاز‌با‌سیم‌پیچ‌ستارت‌می‌باشند‪‌ ‌.‬‬

‫موتور‌های‌برقی‌در‌مجموع‌مشخصات‌و‌ویژگی‌های‌منحصر‌به‌خود‌را‌دارند؛‌که‌با‌نوع‌استفاده‌آنها ‌در‌‬
‫صنعت‌این‌ویژگی‌ها‌هم‌تغییر‌می‌کند‪‌.‬هر‌موتور‌برقی‌دارای‌ویژگی‌های‌چون‌توان‌برقی‪‌،‬توان‌میخانیکی‪‌،‬‬
‫جریان‌نومینال‌و‌ولتاژ‌نومینال‌است‪‌.‬که‌در‌ادامه‌این‌مادیول‌به‌محاسبه‌هر‌یک‌از‌آنها‌می‌پردازیم‪‌ .‬‬
‫محاسبه‌کمیت‌های‌برقی‌موتور‌یکفاز ‌‬

‫پالک‌یا ‌کتلوگ‌موتور‌یکفاز‪‌:‬روی‌بدنه‌همه‌ی‌موتور‌های‌الکتریکی‌صفحه ‌ای‌وجود‌دارد‌که‌مشخصات‌‬

‫الکتریکی‌و‌بعضی‌از‌موارد‌کاربرد‌موتور‌را‪‌،‬به‌صورت‌یک‌جدول‪‌،‬روی‌آن‌می‌نویسند‪‌.‬این‌صفحه‌به‌پالک‌‬
‫موتور‌معروف‌است‪‌.‬نمونه‌آن‌در‌جدول(‪‌)۱‌-2‬ذکر‌شده‌است‪‌ .‬‬

‫‌‬
‫‌‌‬

‫‪۳5‬‬
 ‫جدول‌(‌‪‌ )‌۱-2‬‬

‫‌‬
‫نمونه‌از‌پالک‌یا‌کتلوگ‌موتور‌یکفاز ‌‬

‫اطالعاتی‌را‌که‌از‌پالک‌جدول(‪‌)۱-2‬می‌توان‌به‌دست‌آورد‌عبارت‌است‌از‌‪‌ ‌:‬‬
‫‪ ‬دور‌نامی‌آن‌در‌هر‌دقیقه‌‪‌۱420‬دور‬
‫‪ ‬فریکانس‌کاری‌‪‌50‬هرتز‬ ‫‪ ‬نوعیت‌موتور‌از‌نظر‌فاز‌‪‌:‬یکفاز‬
‫‪ ‬دارای‌درجه‌عایقیت‌‪IP44‬‬ ‫‪ ‬سال‌ساخت‌‪۱۹۹0‌:‬‬
‫‪ ‬وزن‌‪‌۱۱.6‬کیلو‌گرام‬ ‫‪ ‬توان‌خروجی‌آن‌‪0.5kw‬‬
‫‪ ‬ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز‌‪‌60‬میکرو‌فاراد‬ ‫‪ ‬ضریب‌توان‌‪COS φ‌0.75‬‬
‫‪ ‬ولتاژ‌مورد‌تحمل‌تا‌‪‌2۳0‬ولت‬ ‫‪ ‬جریان‌نامی‌‪‌5.5‬امپیر‬
‫‪ ‬ولتاژ‌نامی‌‪‌220‬ولت ‌‬
‫‌‬

‫دریافت‌جریان‌نومینال‌از‌پالک‌یا ‌کتلوگ‌موتور‪‌ :‬برای‌اینکه‌بتوانیم‌از‌موتور‌های‌برقی‌در‌صنعت‌استفاده‌‬

‫بهتر‌نمایم؛‌الزم‌است‌تا‌به‌کتلوگ‌آن‌که‌معموال‌توسط‌شرکت‌سازنده‌روی‌بدنه‌موتور‌ها‌هک‌می‌گردد‌‬
‫توجه‌کرد‪‌.‬زیرا‌بسیاری‌از‌مشخصات‌ذکر‌شده‌در‌کتلوگ‌موتور‌به‌ما‌کمک‌می‌کند‌تا‌از‌آن‌به‌صورت‌‬
‫درست‌و‌مصون‌در‌صنعت‌استفاده‌کنیم‪‌ ‌.‬‬

‫یکی‌از‌مشخصات‌ذکر‌شده‌در‌کتلوگ‌موتور‌جریان‌نومینال‌آن(‪‌ )In‬است‪‌.‬جریان‌نومینال‌موتور‌عبارت‌از‌‬
‫جریانی‌است‌که‌موتور‌به‌شکل‌دوامدار‌و‌نورمال‌به‌آن‌کار‌کند‌بدون‌آنکه‌قسمت‌های‌آن‌در‌جریان‌کار‌‬
‫گرم‌بیاید‪‌.‬معموأل ‌جریان‌نومینال‌موتور‌در‌کتلوگ‌آن‌ذکر‌می‌گردد‪‌‌.‬اگر‌در‌کتلوگ‌موتور‌جریان‌نومینال‌‬
‫ذکر‌نباشد‌و‌یاهم‌کتلوگ‌موتور‌بنابر‌عواملی‌مختلفی‌پاک‌شده‌باشد؛‌پس‌برای‌دریافت‌جریان‌نومینال‌از‌‬
‫رابطه‌زیر‌با‌استفاده‌از‌توان‌برقی‌موتور‪‌،‬ولتاژ‌و‌ضریب‌توان‌آن‌استفاده‌مینماییم‪‌ :‬‬

‫‪۳6‬‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼 × 𝑈 = 𝑃‬

‫در‌رابطه‌فوق‪‌ ‌:‬‬

‫‪‌–‌P‬توان‌برقی‌موتور‌به‌وات‌یا‌کیلوات‌(‪‌W.‬و‌‪‌ )Kw‬‬

‫‪‌-U‬ولتاژ‌نامی‌موتور‌به‌ولت‌(‪‌ )V‬‬

‫‪‌-I‬جریان‌نامی‌موتور‌به‌امپیر‌(‪‌ )A‬‬

‫‌𝜑𝑆𝑂𝐶‌ضریب‌توان‌با‌پاور‌فکتور‌که‌پاینتر‌از‌عدد‌‪‌۱‬است‪‌ .‬‬

‫مثال‪‌:‌۱‬در‌کتلوگ‌یک‌موتور‌یکفاز‌مشخصات‌زیر‌درج‌است‪‌ :‬‬

‫‪ ‬توان‌برقی‌آن‌‪2.5Kw‬‬
‫‪ ‬ولتاژ‌کاری‌‪220V‬‬
‫‪ ‬ضریب‌توان‌‪0,85‬‬

‫با‌استفاده‌از‌آن‌جریان‌نومینال‌موتور‌را‌محاسبه‌نمایید‪‌ .‬‬

‫حل‪‌:‬برای‌دریافت‌جریان‌نومینال‌موتور‌یکفاز‌فوق‌با‌استفاده‌از‌مشخصات‌که‌در‌کتلوگ‌آن‌ذکر‌گردیده‌‬
‫است‪‌.‬از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌نماییم‪‌ :‬‬

‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼 × 𝑈 = 𝑃‬

‫از‌اینکه‌ما‌جریان‌نومینال‌را‌دریافت‌می‌کنیم‌‌بناً‌فارمول‌را‌تغییر‌وضیعت‌می‌دهیم‪‌ :‬‬

‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼 × 𝑈 𝑃‬
‫=‬ ‫𝑃 = 𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼 × 𝑈 ≫ ‪= 1 × 𝑈 × 𝐼 × 𝐶𝑂𝑆𝜑 = 𝑃 × 1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫حاال‌اطراف‌معادله‌را‌تقسیم‌ضریب‌مجهول‌که‌عبارت‌از𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝑈 ‌است‪‌.‬می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝑃‬ ‫𝐴𝑉‪2.5 × 1000𝑉𝐴 2500‬‬

‫=𝐼‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫𝑨𝟔𝟑 ‪= 𝟏𝟑.‬‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝑈‬ ‫‪220𝑉 × 0.85‬‬ ‫𝑉‪187‬‬

‫‪۳7‬‬
 ‫‌‬

‫‌ فعالیت‌‪‌:‌۱-2‬روی‌کتلوگ‌یک‌موتور‌جریان‌متناوب‌مشخصات‌زیر‌ذکر‌است‪‌ :‬‬

‫‪ ‬توان‌برقی‌آن‌‪3.5Kw‬‬ ‫‌‬
‫‪ ‬ولتاژ‌کاری‌‪220V‬‬ ‫‌‬
‫‪ ‬ضریب‌توان‌‪0.75‬‬
‫‌‬
‫جریان‌نومینال‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫دریافت ‌ولتاژ ‌نومینال ‌از ‌پالک ‌یا ‌کتلوگ ‌موتور‪‌ :‬یکی ‌دیگر ‌از ‌مشخصات ‌ذکر ‌شده ‌در ‌کتلوگ ‌موتور‌ولتاژ‌‬
‫نومینال‌آن‌است‪‌.‬ولتاژ‌نومنیال‌موتور‌عبارت‌از‌ولتاژی‌است‌که‌موتور‌به‌شکل‌دوامدار‌و‌نورمال‌به‌آن‌کار‌‬
‫کند‪‌ .‬‬

‫معموأل ‌این‌ولتاژ‌نومینال‌در‌کتلوگ‌موتور‌ذکر‌می‌گردد‪‌‌.‬اگر‌در‌کتلوگ‌موتور‌ولتاژ‌نومینال‌ذکر‌نبود‌و‌یا‌‬
‫هم‌کتلوگ‌موتور‌بنابر‌عواملی‌مختلفی‌پاک‌شده‌باشد‪‌ .‬‬

‫‌پس‌برای‌دریافت‌ولتاژ‌نومینال‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌میکنیم‪‌ :‬‬

‫𝑃‬
‫=𝑈‬ ‫]𝑉[‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼‬

‫در‌رابطه‌فوق‌‪‌ ‌:‬‬

‫‪‌–‌P‬توان‌برقی‌موتور‌به‌وات‌یا‌کیلوات‌(‪‌W.‬و‌‪‌ )Kw‬‬

‫‪‌-U‬ولتاژ‌نامی‌موتور‌به‌ولت‌(‪‌ )V‬‬

‫‪‌-I‬جریان‌نامی‌موتور‌به‌امپیر‌(‪‌ )A‬‬

‫‌𝜑𝑆𝑂𝐶‌ضریب‌توان‌یا‌پاور‌فکتور‌که‌پاینتر‌از‌عدد‌‪‌۱‬است‪‌ .‬‬

‫مثال‪‌:‌2‬در‌کتلوگ‌یک‌موتور‌یکفاز‌مشخصات‌زیر‌درج‌است‌‪‌ :‬‬

‫‪ ‬توان‌برقی‌آن‌‪2.5Kw‬‬

‫‪۳8‬‬
 ‫‪ ‬جریان‌نامی‌‪13.36A‬‬
‫‪ ‬ضریب‌توان‪0.85‬‬

‫با‌استفاده‌از‌آن‌ولتاژ‌نومینال‌موتور‌را‌محاسبه‌نمایید‪‌ .‬‬

‫حل‪‌ :‬برای‌دریافت ‌ولتاژ ‌نومینال ‌موتور‌یکفاز‌فوق ‌با ‌استفاده ‌از‌مشخصات‌که ‌در ‌کتلوگ‌آن‌ذکر ‌گردیده‌‬
‫است‪‌.‬از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌نماییم‪‌ :‬‬

‫𝑃‬
‫=𝑈‬ ‫]𝑉[‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼‬
‫𝑃‬ ‫𝐴𝑉‪2.5 × 1000𝑉𝐴 2500‬‬
‫=𝑈‬ ‫=‬ ‫𝑽𝟔𝟐 ‪≫ 𝟐𝟐𝟎.‬‬
‫𝐴‪𝐼 × 𝐶𝑂𝑆𝜑 13.36𝐴 × 0.85 11.35‬‬

‫‌‬
‫فعالیت‌‪‌:‌2-2‬روی‌کتلوگ‌یک‌موتور‌جریان‌متناوب‌مشخصات‌زیر‌ذکر‌است‪‌ :‬‬

‫‪ ‬توان‌برقی‌آن‌‪1.5Kw‬‬
‫‪ ‬جریان‌نومینال‌‪7.5A‬‬
‫‪ ‬ضریب‌توان‌‪0.65‬‬

‫ولتاژ‌کاری‌‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫دریافت‌توان‌موتور‌از‌پالک‌یا‌کتلوگ‌آن‪‌:‬مشخصه‌اساسی‌که‌در‌کتلوگ‌موتورها‌ذکر‌است‌عبارت‌از‌توان‌‬
‫آن‌می‌باشد؛‌از‌اینکه‌موتور‌ها‌انرژی‌برقی‌را‌به‌انرژی‌میخانیکی‌تبدیل‌می‌کنند‪‌.‬بناً‌بر‌عالوه‌توان‌برقی‌آن‌‬
‫که‌به‌وات‌و‌کیلوات‌ارایه‌شده ‌توان‌میخانیکی‌نیز‌در‌کتلوگ‌موتورها‌ذکر‌می‌گردد‌و‌به‌هارس‌پاور(‪‌)hp‬‬
‫ذکر‌می‌شود‪‌ .‬‬

‫برای ‌دریافت‌توان ‌برقی‌موتور ‌از ‌رابطه ‌زیر ‌با ‌درنظر ‌داشت ‌مشخصات ‌مانند ‌‪‌ :‬ولتاژ ‌کاری‪‌ ،‬جریان ‌نامی ‌و‌‬
‫ضریب‌توان‌موتور‌استفاده‌میکنیم‪‌ :‬‬

‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼 × 𝑈 = 𝑃‬

‫‪۳۹‬‬
 ‫در‌رابطه‌فوق‪‌ ‌:‬‬

‫‪‌–‌P‬توان‌برقی‌موتور‌به‌وات‌یا‌کیلوات‌(‪‌W.‬و‌‪‌ )Kw‬‬

‫‪‌-U‬ولتاژ‌نامی‌موتور‌به‌ولت‌(‪‌ )V‬‬

‫‪‌-I‬جریان‌نامی‌موتور‌به‌امپیر‌(‪‌ )A‬‬

‫‌𝜑𝑆𝑂𝐶‌ضریب‌توان‌با‌پاور‌فکتور‌که‌پاینتر‌از‌عدد‌‪‌۱‬است‪‌ .‬‬

‫مثال‪‌:‌۳‬در‌کتلوگ‌موتور‌مشخصات‌به‌شرح‌زیر‌ذکر‌است‪‌ :‬‬

‫‪ ‬ولتاژ‌کاری‌‪220V‬‬
‫‪ ‬جریان‌نامی‌‪‌‌۱۳.۳6A‬‬
‫‪ ‬ضریب‌توان‌‪0.85‬‬
‫توان‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫حل‪‌:‬برای‌دریافت‌توان‌برقی‌موتور‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝑊𝑘‪𝑃 = 𝑈 × 𝐼 × 𝐶𝑂𝑆𝜑 ≫ 𝑃 = 220𝑉 × 13.36𝐴 × 0.85 = 2498.32𝑊 ≅ 2.5‬‬

‫دریافت‌ضریب‌توان‌)‪ : )Cos φ‬پاور‌فکتور‌یا‌ضریب‌توان‌عبارت‌از‌ضریبی‌است‌که‌از‌حاصل‌تقسیم‌توان‌‬
‫فعال‌‪‌PW‬و‌توان‌ظاهری‌‪‌S‬بدست‌می‌آید‪‌.‬از‌اینکه‌توان‌موتور‌ها‌اکثراً‌به‌شکل‌توان‌برقی‌و‌میخانیکی‌ارایه‌‬
‫می‌گردد‌نه‌به‌توان‌ظاهری‌بناً‌پاور‌فکتور ‌را‌در‌کتلوگ‌موتور‌ذکر‌می‌کنند‪‌‌.‬و ‌به‌حروف‌مشخصه‌‪Cosφ‬‬
‫ارایه‌می‌شود‪‌.‬و‌معوالً‌پاینتر‌از‌عدد‌یک‌قیمت‌می‌گیرد‪.‬‬

‫موتور‌ها‌در‌مجموع‌از‌جمع‌مصرف‌کننده‌های‌غیر‌فعال‌سلفی‌هستند‪‌.‬که‌سبب‌ایجاد‌و‌مصرف‌توان‌غیر‌‬
‫فعال‌در‌جریان‌کار‌می‌شوند؛‌پس‌می‌توان‌ضریب‌توان‌یا‌پاور‌فکتور‌را‌از‌رابطه‌زیر‌نیز‌بدست‌آورد‪‌ :‬‬

‫𝑃‬
‫= 𝜑𝑆𝑂𝐶‬
‫𝐼×𝑈‬
‫مثال‪‌:‌4‬در‌کتلوگ‌موتور‌مشخصات‌به‌شرح‌زیر‌ذکر‌است‪‌ :‬‬

‫‪ ‬ولتاژ‌کاری‌‪220V‬‬

‫‪40‬‬
 ‫‪ ‬جریان‌نامی‌‪‌‌۱۳.۳6A‬‬
‫‪ ‬توان‌موتور‌ 𝑊𝑘‪2.5‬‬
‫ضریب‌توان‌یا‌پاور‌فکتور‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫حل‪‌:‬برای‌دریافت‌ضریب‌توان‌موتور‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝑃‬ ‫𝐴𝑉‪2.5 × 1000‬‬ ‫𝐴𝑉‪2500‬‬

‫= 𝜑𝑆𝑂𝐶‬ ‫‪,‬‬ ‫= 𝜑𝑆𝑂𝐶‬ ‫=‬ ‫𝟓𝟖 ‪= 𝟎.‬‬
‫𝐼×𝑈‬ ‫𝐴‪220𝑉 × 13.36𝐴 2939.2‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫روی‌کتلوگ‌یک‌موتور‌جریان‌متناوب‌مشخصات‌زیر‌ذکر‌است‪‌ :‬‬ ‫فعالیت‪‌:‌۳-2‬‬

‫‪ ‬ولتاژ‌کاری‌‪220V‬‬ ‫‌‬
‫‪ ‬جریان‌نامی‌‪‌‌‌۱2A‬‬
‫‌‬
‫‪ ‬توان‌موتور‌ 𝑊𝑘‪2.5‬‬
‫‌‬
‫ضریب‌توان‌یا‌پاور‌فکتور‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫محاسبه ظرفیت خازن برای راه اندازی موتور‬

‫راهاندازی‌اولیه‌مورد‌‬
‫خازنها ‌با‌اتصال‌مسلسل ‌در‌موتورهای‌القایی‌یک‌فاز‌جهت‌افزایش‌قدرت ‌و ‌مومنت ‌ ‌‬
‫‌‬
‫گیرد‪‌.‬ضروریاست‌که‌در‌کسری‌از‌ثانیه‌تا‌حد ‌اکثر‌چند‌ثانیه‪‌،‬سهم‌زیادی‌از‌قدرت‌باالی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫استفاده‌قرار‌می‬
‫راه‌اندزای‌را‌آسان‌نماید‪‌.‬برای‌راهاندازی‌نرم‌موتورهای‌القایی‌‬
‫‌‬ ‫ریکتیف(غیر‌فعال)‌مورد‌نیاز‌را‌جبران‌و‌عملیه‌‬
‫راهاندازی‌اولیه‌زیاد‌شده‌و‌جریان‌هجومی‌کاهش‌یابد‪‌ ‌.‬‬
‫ک‌فاز‪‌،‬باید‌مومنت‌ ‌‬
‫‌‬ ‫ی‬

‫از‌همین‌رو‌از‌خازن‌برای‌راه‌اندازی‌یا‌چاالنی‌موتور‌های‌یکفاز‌استفاده‌می‌شود‪‌.‬نظر‌به‌ساختمان‌و‌طرز‌‬
‫کار‌موتور‌ها‌خازن‌را‌به‌دو‌صورت‌‌زیر‌در‌موتور‌های‌یکفاز‌تعبیه‌می‌کنند‌‪‌ :‬‬

‫‪ ‬موتور‌با‌خازن‌راه‌انداز‌یا‌چاالنی‬
‫‪ ‬موتور‌با‌خازن‌دایم‌یا‌دایم‌کار ‌‬

‫‪4۱‬‬
‫موتورهای‌القایی‌با‌خازن‌راه‌انداز؛‌‬
‫‌مشخصات‌فنی‌موتور ‌برای‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز ‌یا‌چاالنی‪‌ ‌ :‬‬
‫شته‌و‌به‌طور‌کلی‌در‌وسایلی‌همچون‌کمپریسورها‪‌،‬دستگاههای‌چند‌کاری‌‬
‫‌‬ ‫مشخصه‌راه‌اندازی‌خوبی‌دا‬
‫نجاری‌و‌‪‌...‬کاربرد‌دارند‪‌ .‬‬

‫با‌توجه‌به‌اینکه‌از‌خازن‌راه‌انداز‌جریان‌زیادی‌عبور‌میکند‪‌،‬باید‌ظرفیت‌آن‌نیز‌زیاد‌باشد‪‌.‬از‌طرفی‌چون‌‬
‫‌‬
‫این‌میتوان‌از‌خازن‌های‌الکترولیتی‌استفاده‌کرد‪‌،‬زیرا‌با‌در‌نظر‌‬
‫‌‬ ‫این‌خازن‌مدت‌کوتاه‌در‌مدار‌است‌بنابر ‌‬
‫های‌الکترولیتی‪‌،‬حجم‌آنها‌کوچک‌و‌قیمت‌شان‌ارزان‌است‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫گرفتن‌ظرفیت‌خازن‬

‫فاز‌میتوان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫موتور‌یک‬ ‫معادله‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز‌موتور‪‌:‬برای‌محاسبه‌مقدار‌ظرفیت‌خازن‌چاالنی‌‬
‫از‌فورمولهای‌ذیل‌استفاده‌کرد‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫دار‌معلوم‌باشد‌میتوان‌از‌فورمول‌ذیل‌استفاده‌کرد‪‌ :‬‬
‫‌‬ ‫اگر‌‌جریان‌و‌ولتاژ‌م‬

‫𝐼 × ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑈×𝜔‬
‫‌‬

‫درصورتیکه‌جریان‌و‌ولتاژ‌مدار‌معلوم‌نباشد‌پس‌از‌فورمول‌ذیل‌استفاده‌میکنیم‪‌ :‬‬
‫‌‬

‫‪1 × 106‬‬ ‫‪1 × 106‬‬

‫= 𝑐𝑋‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝐶‬
‫𝐶×𝜔‬ ‫𝑐𝑋 × 𝜔‬
‫در‌راوبط‌فوق‌‪‌ :‬‬

‫𝑐𝑋‌‪ -‬مقاومت‌غیر‌فعال‌خازنی‌برحسب‌‪ῼ‬‬
‫𝑑𝑎𝑟‬
‫‌‬ ‫سرعت‌زواویهای‌برحسب‌‬
‫‌‬ ‫𝜔‌ ‪‌-‬‬
‫‪sec‬‬

‫𝐶 ‪‌-‬خازن‌برحسب‌فاراد‌‪F‬‬

‫‪42‬‬
‫با‌محاسبه‌مقدار‌مناسب‌ظرفیت‌خازن‌میتوان‌اختالف‌زاویه‌بین‌دو‌جریان‌‬
‫‌‬ ‫محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز‌‪‌:‬‬
‫درجه‌رساند‪‌.‬در‌نتیجه‌مومنت‌راهاندازی‌چنین‌موتور‌بسیار‌بهتر‌می‌شود‪‌.‬زیرا‌‬
‫‌‬ ‫را‌در‌زمان‌راهاندازی‌به‌‪‌ ۹0‬‬
‫‌‬
‫فاز‌با‌ایجاد‌این‌زاویه‌به‌دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫بیشترین‌مقدار‌مومنت‌در‌موتور‌القائی‌یک‬

‫انداز‌به‌کمک‌یک‌خازن‌مسلسل‌شده‌به‌سیمپیچ‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫پیچ‌اصلی‌و‌راه‬‫‌‬
‫)ایجاد‌اختالف‌فاز‌جریان‌سیم‬ ‫شکل‌(‪۱-2‬‬
‫راهانداز‌را‌نشان‌می‌دهد‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫‌‬
‫مدار‌داخلی‌سیم‌پیچ‌اصلی‌و‌کمکی‌موتور‌یکفاز‌با‌خازن‌راه‌انداز‌‬

‫شکل(‪)۱-2‬‬

‫را‌می‌خواهیم‌توسط‌خازن‌راهاندازی‌کنیم‌‬
‫‌‬ ‫موتور‌یکفاز‌با‌توان‌‪‌5‬کیلووات‪‌،‬ضریب‌طاقت‌‪‌0.7‬‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:‌5‬‬
‫ظرفیت‌خازن‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫𝑤𝐾‪𝑈 = 220𝑉 , 𝐶𝑂𝑆𝜑 = 0.7 , 𝑃 = 5‬‬ ‫?= 𝐶‬

‫برای‌دریافت‌ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز‌از‌رابط‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝐼 × ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑈×𝜔‬
‫در‌فورمول‌فوق‌جریان‌معلوم‌نیست‌در‌قدم‌اول‌میخواهیم‌جریان‌را‌محاسبه‌نماییم‪‌ .‬‬

‫پس‌برای‌دریافت‌جریان‌داریم‌که‌‪‌ :‬‬

‫‪4۳‬‬
 ‫𝑃‬
‫= 𝜑𝑠𝑜𝐶‬
‫𝐼×𝑈‬
‫𝜑𝑠𝑜𝐶 × 𝐼 × 𝑈 = 𝑃‬
‫𝑃‬ ‫𝜑𝑠𝑜𝐶 × 𝐼 × 𝑈‬
‫=‬
‫𝜑𝑠𝑜𝐶 × 𝑈‬ ‫𝜑𝑠𝑜𝐶 × 𝑈‬
‫𝑃‬
‫𝐼=‬
‫𝜑𝑠𝑜𝐶 × 𝑈‬
‫𝑃‬
‫=𝐼‬
‫𝜑𝑠𝑜𝐶 × 𝑈‬
‫𝑤‪5000‬‬
‫=𝐼‬
‫‪220𝑣 × 0.7‬‬
‫𝑤‪5000‬‬
‫=𝐼‬ ‫𝐴‪= 32.467‬‬
‫𝑣‪154‬‬
‫𝐼 × ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑈×𝜔‬
‫𝐴‪1 × 106 × 32.467‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2 × 3.14 × 50 × 220‬‬
‫‪32467000‬‬
‫=𝐶‬ ‫𝐹𝜇‪= 469.9‬‬
‫‪69080‬‬
‫‌‬

‫‪‌:‬موتور‌یکفاز‌با‌توان‌‪‌۳‬کیلووات‪‌،‬ضریب‌طاقت‌‪‌0.7‬را‌می‌خواهیم‌توسط‌خازن‌‬
‫‌‬ ‫‌فعالیت‪‌4-2‬‬
‫راهاندازی‌کنیم‌ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫?= 𝐶 𝑤𝐾‪𝑈 = 220𝑉 , 𝐶𝑂𝑆𝜑 = 0.8 , 𝑃 = 3‬‬
‫‌‬

‫‪44‬‬
‫محاسبه ‌ظرفیت ‌خازن ‌دایم ‌کار‪‌ :‬اگر ‌مطابق ‌شکل(‪‌ )2-2‬خازن ‌مسلسل ‌شده ‌با ‌سیم‌پیچ ‌راه ‌انداز ‌طوری‌‬
‫درجه‌شود‪‌،‬میتوان‌خازن‌را‌در‌مدار‌نگه‌داشت‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫محاسبه‌گردد‌تا‌در‌موقع‌راه‌اندازی‌اختالف‌فاز‌تقریباً‌‪‌۹0‬‬
‫در‌این‌صورت‌مقدار‌ظرفیت‌خازن‌دایم‌کار‌مدت‌زمان‌بیشتر‌باید‌در‌مدار‌بماند‌بنابراین‌خازن‌الکترولیتی‌‬
‫برای‌آن‌مناسب‌نیست‪‌ .‬‬

‫تر‌از‌خازنهای‌الکترولیت‌است‪‌ ‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌گران‬‫‌‬
‫شود؛‌که‌قیمت‌آن‬ ‫‌‬
‫لذا‌خازن‌این‌موتورها‌از‌نوع‌روغنی‌انتخاب‌می‬

‫به‌سیمپیچ‌‬
‫‌‬ ‫پیچ‌اصلی‌و‌راهانداز‌به‌کمک‌یک‌خازن‌مسلسل‌شده ‌‬
‫‌‬ ‫شکل(‪‌ )2-2‬ایجاد‌اختالف‌فاز‌جریان‌سی ‌‬
‫م‬
‫دایم‌کار‌را‌نشان‌میدهد‪‌ ‌.‬‬

‫مدار‌داخلی‌سیم‌پیچ‌اصلی‌موتور‌یکفاز‌با‌خازن‌دایم‌کار‌‬

‫شکل(‪‌ )2-2‬‬

‫بهره‪‌،‬ضریب‌قدرت‌و‌مومنت‌کار‌این‌موتورها‌در‌حالت‌کار‌بسیار‌خوب‌است‪‌.‬به‌دلیل‌اینکه‌سیمپیچ‌راه‌انداز‌‬
‫‌‬
‫پیچ‌اصلی‌و‌راه‌انداز‌را‌در‌این‌موتورها‌مانند‌هم‌در‌نظر‌میگیرند‌و‌هر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫شود‌در‌نتیجه‌سیم‬ ‫‌‬
‫مدار‌خارج‌نمی‬ ‫از‌‬
‫کدام‌نصف‌جری‌های‌استاتور‌را‌اشغال‌میکنند‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫باشد‌ضمن‌آنکه‌با‌تغییر‌ولتاژ‌سرعتشان‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫از‌خصوصیات‌خوبی‌این‌موتورها‌سر‌و‌صدای‌کم‌در‌زمان‌کار‌می‬
‫ه‌همین‌خاطر‌در‌وسایلی‌همچون‌پکه‪‌،‬ماشین‌لباس‌شویی‌و‌هر‌جایکه‌تغییر‌بار‌در‌‬
‫‌‬ ‫قابل‌کنترول‌است‪‌.‬ب‬
‫نقطه‌کار‌نداشته‌باشیم‌مناسب‌است‪‌ .‬‬

‫برای‌محاسبه‌ظرفیت‌موتور‌با‌خازن‌دایم‌‌یا‌دایم‌کار‌از‌فورمول‌های‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝑚𝑅 × 𝑎𝑅‬
‫‪𝑋𝑐 = 𝑋𝑎 +‬‬
‫𝑚𝑋 ‪|𝑍𝑚| +‬‬

‫‪45‬‬
 ‫‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑚𝑅 × 𝑎𝑅‬
‫‪𝜔 (𝑋𝑎 +‬‬ ‫)‬
‫𝑚𝑋 ‪|𝑍𝑚| +‬‬

‫)‌خوبتر‌نمایش‌داد‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫کمیات‌شامل‌در‌فورمول‌فوق‌را‌می‌توان‌توسط‌مدار‌شکل(‪۳-2‬‬

‫‌‬
‫شیمای‌یا‌مدار‌حقیقی‌موتور‌یکفاز‌با‌خازن‌دایم‌کار ‌‬

‫شکل(‪‌ )۳-2‬‬

‫‌در‌مدار‌فوق‌‪‌ ‌:‬‬
‫‪‌:‌I‬جریان‌کلی‌مدار‌ ‌‬ ‫‪‌:‌I‬جریان‌کلی‌مدار‌ ‌‬

‫جریان‌سیمپیچ‌اصلی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌:‌Im‬‬ ‫جریان‌سیمپیچ‌کمکی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌:‌Ia‬‬

‫‪‌:‬مقاومت‌فعال‌سیمپیچ‌اصلی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌Rm‬‬ ‫مقاومت‌فعال‌سیمپیچ‌‌کمکی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌:‌Ra‬‬

‫مقاومت‌اندکشنی‌سیمپیچ‌اصلی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌:‌Xm‬‬ ‫مقاومت‌اندکشنی‌سیمپیچ‌کمکی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌:‌Xa‬‬

‫امپدانس‌سیمپیچ‌اصلی ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌:‌Zm‬‬ ‫‪‌: ω‬سرعت‌زاویه‌ای ‌‬

‫‪‌:‌‌Xc‬مقاومت‌کپستیفی‌‌ ‌‬ ‫‪‌:‌C‬ظرفیت‌خاز ‌‬

‫مثال‪‌:‌6‬مقدار‌ظرفیت‌خازن‌دایمی‌را‌برای‌موتور‌یک‌فاز‌چهار‌قطبی‌با‌فریکانس‌‪‌60‬هرتز‌‌با‌در‌نظر‌داشت‌‌‬
‫مشخصات‌زیر‌محاسبه‌کنید‪‌ ‌‌.‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪Rm = 1.5Ω‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪Xm = 4Ω‬‬

‫‪Ra = 3Ω‬‬

‫‪Xa = 6Ω‬‬

‫حل‌‪‌:‬برای‌دریافت‌ظرفیت‌خازن‌موتور‌دایم‌کار‌از‌رابط‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪:‬‬

‫‪1×106‬‬
‫= 𝐶‌ ‌‬ ‫𝑚𝑅×𝑎𝑅‬
‫)𝑚𝑋‪𝜔(𝑋𝑎+|𝑍𝑚|+‬‬

‫پس‌برای‌دریافت‌ظرفیت‌خازن‌دایم‌کار‌داریم‌که‌‪:‬‬

‫‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑚𝑅 × 𝑎𝑅‬
‫‪2𝜋𝑓 (𝑋𝑎 +‬‬ ‫)‬
‫𝑚𝑋 ‪|𝑍𝑚| +‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪3 × 1.5‬‬
‫‪2 × 3.14 × 60 (6 +‬‬ ‫)‬
‫‪√1.52 + 42 + 4‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪3 × 1.5‬‬
‫‪2 × 3.14 × 60 (6 +‬‬ ‫)‬
‫‪√2.25 + 16 + 4‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪3 × 1.5‬‬
‫‪2 × 3.14 × 60 (6 +‬‬
‫)‪4.272 + 4‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪4.5‬‬
‫‪2 × 3.14 × 60 (6 +‬‬
‫)‪8.272‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫)‪2 × 3.14 × 60(6 + 0.544‬‬

‫‪47‬‬
 ‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2 × 3.14 × 60 × 6.544‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2465.78‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2.46578 × 103‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 106 × 10−3‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2.46578‬‬
‫𝐹𝜇 ‪1 × 103‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2.46578‬‬
‫𝐹𝜇‪1000‬‬
‫=𝐶‬
‫‪2.46578‬‬
‫𝑭𝝁𝟓𝟓 ‪𝐶 = 𝟒𝟎𝟓.‬‬

‫‌‬
‫مولها‌و‌محاسبات‌مربوط‌به‌آن‌می‌توان‌ظرفیت‌خازن‌چاالنی‌و‌دایمی‌را‌برای‌‬
‫یادداشت‪‌:‬توسط‌همین‌فور ‌‬
‫انواع‌مختلف‌موتورها‌محاسبه‌نمود‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫تم ‌‬

‫‌فعالیت‪‌:‌5-2‬مقدار‌ظرفیت‌خازن‌را‌برای‌موتور‌یک‌فاز‌چهار‌قطبی‌با‌فریکانس‌‪‌50‬هرتز‌‌و‌‌مشخصات‌زیر‌‬
‫محاسبه‌کنید‪‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.‬‬
‫‪Rm‌=‌ 2.5Ω‬‬ ‫‌‬

‫‪Xm = 16Ω‬‬ ‫‌‬

‫‪Ra = 6Ω‬‬ ‫‌‬
‫‪Xa = 12Ω‬‬
‫‌‬

‫‪ ‬توان‌برقی‌آن‌‪3.5Kw‬‬

‫‪48‬‬ ‫‌‬
 ‫مشخصات یا ویژگی های سیم پیچی موتور‬

‫ها‌در‌شکلهای‌مختلف‌ساخته‌شده‌از‌اینرو‌از‌محاسبات‌خاص‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬

‫به‌علت‌تنوع‌آن‬ ‫یکفاز‌‬
‫هر‌کدام‌از‌موتورهای‌ ‌‬
‫میکنیم ‌محاسبات ‌موتورهایی ‌که ‌کاربرد ‌بیشتری ‌دارند ‌را ‌مورد ‌مطالعه‌‬ ‫برخوردارند‪‌ .‬در ‌این ‌قسمت ‌سعی ‌ ‌‬
‫یکفاز‌مقاومتی‌(اسپیلیتفاز)‌برای‌ایجاد‌اختالف‌فاز‌درمحدوده‌‪‌600‬درجه‌الکتریکی‌‬ ‫قراردهیم‪‌.‬در‌موتورهای‌ ‌‬
‫راهانداز ‌تقریباً‌سه‌برابر‌مقاومت‌اهمی‌‬‫سیمپیچ ‌ ‌‬
‫راهانداز‪‌،‬مقاومت ‌اهمی‌ ‌‬
‫سیمپیچ ‌ ‌‬
‫یمپیچ ‌اصلی‌و‌ ‌‬‫بین‌جریان‌س ‌‬
‫انجام‌میشود‪‌.‬بنابر‌این‌‬
‫‌‬ ‫راهانداز‌‬
‫سیمپیچ‌ ‌‬
‫میگیرند‌و‌این‌عمل‌برای‌کاهش‌سطح‌مقطع‌ ‌‬ ‫سیمپیچ‌اصلی‌جریان‌ ‌‬‫‌‬
‫راهانداز ‌تحمل ‌جریان‌های ‌زیاد ‌را ‌در ‌زمان‌های ‌زیاد ‌نخواهد ‌داشت‪‌ .‬الزم ‌است ‌پس ‌از ‌ایجاد ‌دور‌‬
‫سیمپیچ ‌ ‌‬
‫‌‬
‫مناسب ‪‌75%‬فیصد‌دورنامی‌‌توسط‌سویچ‌گریز‌از‌مرکز‌از‌مدار‌الکتریکی‌خارج‌شود‪‌ .‬‬

‫خازنی‌دایم‌یا‌موقت‪‌،‬خازنها‌‬
‫‌‬ ‫راهانداز ‌‬
‫پارامتر‌های‌مورد‌نیاز‌در‌سیم‌پیچی‌موتورهای‌یکفاز‪‌ :‬در‌موتورهای‌ ‌‬
‫راهانداز‪90‌ ،‬درجه‌‬
‫سیمپیچ ‌ ‌‬
‫سیمپیچ ‌اصلی ‌و ‌ ‌‬
‫راهاندازی ‌بین ‌جریان ‌ ‌‬
‫رابه ‌گونه ای ‌انتخاب ‌می‌کنند ‌که ‌در ‌ ‌‬
‫راهاندازی ‌حاصل ‌شود‪‌ .‬به ‌علت ‌خروج ‌سیم‌پیچی‌‬
‫الکتریکی ‌اختالف ‌فاز ‌ایجاد ‌شود ‌تا ‌حد ‌اکثر ‌مومنت ‌در ‌ ‌‬
‫‪1‬‬
‫حصیه‌هسته‌در‌تولید‌انرژی‌میخانیکی‌مشارکت‌نمیکند‌‬
‫‌‬ ‫راهاندازی‪‌،‬عمالً‌ ‌‬
‫استارت‌از‌مدار‌الکتریکی‌پس‌از‌ ‌‬
‫‪3‬‬
‫این‌موتور‌نسبت‌به‌موتورهای‌سهفاز‌خیلی‌پایین‌باشد‪‌.‬برای‌‬
‫‌‬ ‫و‌این‌امر‌باعث‌میشود‌ضریب‌عمل‌مفیده ‌‬
‫‌‬
‫افزایش ‌ضریب ‌عمل ‌مفیده ‌و ‌استفاده ‌از‌کل ‌هسته‪‌ ،‬از‌سیم‌پیچی ‌طرح‌دوفاز ‌استفاده ‌می‌شود‌که ‌یکی ‌از‌‬
‫میشود ‌و ‌اختالف ‌فاز ‌بین ‌دوسیم‌پیچ ‌به ‌‪‌90‬‬
‫پیچها ‌همواره ‌با ‌یک ‌خازن ‌دینامیکی ‌در ‌مدار ‌مسلسل ‌ ‌‬
‫سیم ‌‬
‫‌‬
‫درجه‌الکتریکی‌میرسد‪‌ .‬‬

‫پارامتر ‌های ‌که ‌معموأل ‌برای ‌سیم ‌پیچی ‌موتور ‌های ‌یکفاز ‌در ‌نظر ‌گرفته ‌می ‌شود ‌عبارتند ‌از‪‌ :‬قطر ‌سیم‌‬
‫استاتور‪‌،‬تعداد‌حلقه‌های‌سیم‌پیچی‌استاتور‪‌،‬توان‌سیم‌پیچی‌استاتور‌و‌تعویض‌سیم‌المونیمی‌به‌مسی‌و‌‬
‫برعکس‌آن‪‌ .‬‬

‫موتورهای‌‬
‫محاسبه ‌قطر ‌سیم ‌و ‌تعداد ‌حلقه ‌سیم ‌پیچ ‌موتور ‌یکفاز ‌‪‌ :‬قدرت ‌هسته ‌استاتور(توان ‌خروجی) ‌ ‌‬
‫دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫فاز‌از‌رابطه‌زیر‌به‬ ‫‌‬
‫موتورهای‌سه‬‫یکفاز‌مانند‌‬
‫‌‬

‫𝑟𝑁 × 𝐿 × ‪𝑃2 = 𝐾 × 𝐵𝑚 2‬‬

‫‪‌𝑃2‬توان‌خروجی‌موتور‌برحسب‌کیلو‌وات ‌‬

‫‌‌‬

‫‪4۹‬‬
 ‫تعیین‌میشود‪.‬‬
‫‌‬ ‫‪‌K‬ضریب‌توان‌است‌که‌به‌ابعاد‌هسته‌موتور‌بستگی‌دارد‌و‌از‌منحنی‌های‌(شماره‌‪‌)2‬‬

‫مشخص‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌Bm‬کثافت‌ساحه‌بر‌حسب‌تسال‌از‌منحنی‌(شماره‌‪‌)‌۱‬‬

‫‌‬
‫قطر‌داخلی‌استاتور‌برحسب‌میلیمتر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌D‬‬

‫‪‌L‬طول‌موثر‌هسته‌استاتور‌یا‌روتور‌ ‌‬

‫روتور‌در‌دقیقه‌میباشد‌با‌توجه‌به‌تعداد‌قطب‌و‌لغزش‌موتور‌از‌رابطه‌ذیل‌قابل‌محاسبه‌است‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌Nr‬دور‌‬

‫𝑓 × ‪120‬‬
‫= 𝑟𝑁‬ ‫)𝑠 ‪(1 −‬‬
‫𝑃‪2‬‬
‫بدست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫لغزش‌موتور‌است‌که‌با‌توجه‌به‌ابعاد‌هسته‌و‌تعداد‌قطبهای‌موتور‌از‌منحنی‌(شماره‌‪‌)۳‬‬
‫‌‬ ‫‪‌S‬‬

‫‪50‬‬
 ‫‌‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫هسته‌در‌تولید‌توان‌شرکت‌میکند‪‌.‬توان‌موتور‌ ‌‌توان‌خروجی‌به‌‬
‫‌‬ ‫در‌موتورهای‌یکفاز‌با‌سیم‌موقت‌ ‌‌‌‬
‫‌‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫باال‌میباشد‪‌.‬بنابر این ‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫‪2‬‬
‫= 𝑚𝑃‬ ‫𝑟𝑁 × 𝐿 × ‪× 𝐾 × 𝐵𝑚 2 × 𝐷2‬‬
‫‪3‬‬

‫‌‬
‫طرح‌نمای‌داخلی‌موتور‌یکفاز‌با‌سیم‌پیچ‌اصلی‌ ‪‌M‬و‌ستارت‌‪A‬‬

‫شکل‌(‌‪‌ )۳‌-2‬‬
‫‪2‬‬
‫جریان‌سیمپیچی‌اصلی‌با‌توجه‌به‌رابطه ‌ 𝑡𝑁 × 𝐿 × ‪𝑃𝑚 = × 𝐾 × 𝐵𝑚 2 × 𝐷2‬‬
‫‌‬ ‫در‌شکل(‌‪‌)۳‌-2‬‬
‫‪3‬‬
‫دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫به‬

‫𝑚𝑃‬
‫= 𝑚𝐼‬
‫𝜂 × 𝜑𝑠𝑜𝑐 × 𝑈‬

‫‪5۱‬‬
 ‫𝜂‌و‌‪‌cosφ‬را‌از‌جدول‌(‪‌)2-2‬می‌توان‌استخراج‌نمود‪‌ .‬‬

‫جدول‌(‪‌ )2-2‬‬

‫‌‬
‫جدول‌دریافت‌ضریب‌توان‌و‌موثریت‌موتور‌یکفاز ‌‬

‫توان‌سیمپیچ‌استارت‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫‪1‬‬
‫= 𝑎𝑃‬ ‫𝑡𝑁 × 𝐿 × ‪× 𝐾 × Bm 2 × 𝐷2‬‬
‫‪3‬‬
‫جریان‌سیمپیچ‌استارت‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫𝑎𝑃‬
‫= 𝑎𝐼‬
‫𝜂 × 𝜑𝑠𝑜𝑐 × 𝑈‬

‫با‌توجه‌به‌منحنی‌کثافت‌جریان‌قطر‌سیم‌اصلی‌و‌استارت‌از‌فورمول‌ذیل‌بدست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫𝑚𝐼‬ ‫𝑎𝐼‬
‫√‪ 𝑑𝑚 = 1.13‬قطر سیم پیچ اصلی‬ ‫‪,‬‬ ‫√‪ 𝑑𝑎 = 1.13‬قطر پیچ سیم استارت‬
‫𝐽‬ ‫𝐽‬

‫‪52‬‬
‫دریافت‌قطر‌سیم‌استاتور‌موتور‌یکفاز ‪ :‬اساس‌محاسبات‌این‌موتورها‌مانند ‌محاسبه‌موتورهای‌طرح‌دو‌فاز‌‬
‫جری‌میباشد‌و‌از‌رابطه‌‬
‫‌‬ ‫های‌چاکدار‌برابر‌‪‌ 8‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫های‌آن‌براساس‌جری‬ ‫‌‬
‫با‌توجه‌به‌اینکه‌تعداد‌جری‬ ‫میباشد؛ ‌‬
‫‌‬
‫‪1‬‬
‫های‌هر‌فاز‌مشخص‌میگردد‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌γA = ZA = Z‬تعداد‌ ‌‬
‫کالف‬
‫‪2‬‬

‫سیم ‌مسی‌‬
‫سانتیمتر‌است‪‌.‬تعداد‌دور‌و‌قطر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫سانتیمتر‌و‌طول‌آن‌‪‌ ۱.55‬‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:‌ 7‬قطر‌هسته‌پمپ‌کولر‌‪‌ ۳.6‬‬
‫آن‌را‌به‌دست‌آورید‪‌.‬فرکانس‌منبع‌تغدیه‌‪‌50‬هرتز‌و‌ولتاژ‌آن‌‪‌220‬ولت‌است‪‌ .‬‬

‫در‌این‌موتورها‌هر‌چاک‌دو‌جری‌محسوب‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫حل‌‪‌:‬‬

‫‪𝑍=8‬‬

‫‪2𝑃 = 2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= 𝐴𝑍 = 𝐴𝛾‬ ‫=𝑍‬ ‫‪×8=2‬‬
‫𝑚×‪2‬‬ ‫‪2×2‬‬
‫𝑃‪U(1 − ∆𝑈%) × 2‬‬
‫= 𝑏𝑁‬
‫𝐴𝛾 × ‪4.44 × 2 × 𝑓 × 𝐵𝑚 × 𝐿 × 𝐷 × 𝐾𝑊𝐴 × 0.95‬‬

‫‪𝑍𝐴 4‬‬
‫= 𝐴𝑍𝑌‬ ‫‪= =2‬‬
‫‪2𝑃 2‬‬
‫‪2 × 360‬‬
‫( ‪𝐾𝑃𝐴 = sin‬‬ ‫‪) = 1 => 𝐾𝑊𝐴 = 1‬‬
‫‪8‬‬
‫‪220(1 − 0.02) × 2‬‬
‫= 𝑏𝑁‬ ‫دور ‪= 1160‬‬
‫‪4.44 × 2 × 50 × 0.79 × 0.0155 × 0.036 × 0.95 × 2‬‬

‫𝑟𝑁 × 𝐿 × ‪𝑃2 = K × Bm 2 × 𝐷2‬‬

‫‪120 × 50‬‬
‫= )𝑆 ‪𝑁𝑟 = 𝑁𝑆 (1 −‬‬ ‫𝑚𝑝𝑟‪(1 − 0.062) = 2814‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑊𝐾‪𝑃2 = 1.5 × 10−9 × 0.79 × 362 × 15.5 × 2814 = 0.53‬‬

‫‪5۳‬‬
 ‫‪𝑃2 × 1000‬‬ ‫‪0.53 × 1000‬‬
‫= 𝐴𝐼‬ ‫=‬ ‫𝐴‪= 0.25‬‬
‫‪2 × 𝑈 × 𝑐𝑜𝑠𝜑 × 𝜂 2 × 220 × 0.85 × 0.57‬‬

‫‪0.25‬‬
‫√‪𝑑 = 1.13√𝐴 = 1.13‬‬ ‫𝑚𝑚‪= 0.198 ≈ 0.20‬‬
‫‪8.2‬‬
‫دریافت‌تعداد‌حلقه‌های‌سیم‌پیچی‌استاتور ‌‬
‫و‌ضرییب‌سیمپیچی‌استارت‌را‌به‌‪‌ KWH‬نشان‌دهیم‌بین‌‬
‫‌‬ ‫اگر‌تعداد‌دور‌سیمپیچ‌استارت‌را‌به‌‪‌ ‌ NH‬‬
‫‌‬ ‫الف‌) ‌‬

‫تعداد‌دور‌استارت‌و‌دور‌اصلی‌در‌گروه‌کالف‌رابطه‌زیر‌برقرار‌است‪.‬‬

‫𝐴𝑏𝑁 × 𝐴𝑊𝐾‬
‫= 𝐻𝑁‬ ‫𝐾×‬
‫𝐻𝑊𝐾‬

‫‪1‬‬
‫ضریب ‌‪‌ K‬را ‌برابر ‌‪‌ ۱.5‬در ‌نظر ‌می‌گیرند‪‌ .‬پس ‌از ‌تعیین ‌‪‌ ‌ NH‬با ‌توجه ‌به ‌اینکه ‌ ‌ ‌‬
‫جریهای ‌استاتور ‌با‌‬
‫‪3‬‬

‫سیمپیچی ‌استارت ‌اشغال ‌می‌شود‪‌ .‬مانند ‌توزیع ‌سیم‌پیچی ‌اصلی‪‌ ،‬سهم ‌دور ‌هر ‌کالف ‌استارت ‌را ‌به ‌دست‌‬
‫‌‬

‫سیمپیچی ‌اصلی ‌در ‌نظری‌‬

‫پیچیها ‌آرایش ‌کالف‌های ‌استارت ‌را ‌مانند ‌ ‌‬
‫میآوریم‪‌ .‬توجه ‌شود ‌در ‌اغلب ‌سیم‌ ‌‬
‫‌‬

‫میگیرند‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪2‬‬
‫پیچی‌اصلی‌اشغال‌میکند‪‌،‬اگر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫های‌سیم‬‫‌‬
‫فاز‌با‌استارت‌موقت‌را‌کالف‬ ‫‌‬
‫پیچی‌موتور‌یک‬ ‫‌‬
‫ها‌در‌سیم‬ ‫ب‌)‌ ‌ ‌‬
‫جری‬
‫‪3‬‬
‫نشان‌دهیم‌میتوان‌نوشت‪‌:‬‬
‫‌‬ ‫و‌تعداد‌جریهای‌کل‌استاتور‌را‌با‌‪‌Z‬‬
‫‌‬ ‫های‌سیمپیچ‌اصلی‌را‌به‌‪‌ZA‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تعداد‌جری‬

‫‪2‬‬
‫𝑍 = 𝐴𝑍‬
‫‪3‬‬
‫چون‌هر‌کالف‌با‌دو‌بازو‪‌،‬دو‌جری‌را‌اشغال‌خواهد‌کرد‌اگر‌تعداد‌کالف‌سیمپیچ‌اصلی‌را‌با‌‪‌‌γA‬نشان‌دهیم‌‬
‫‌‬
‫مقدار‌آن‌از‌رابطه‌زیر‌قابل‌محاسبه‌است‪‌ .‬‬

‫‪𝑍𝐴 2‬‬ ‫‪1 1‬‬

‫= 𝐴𝛾‬ ‫𝑍 = ×𝑍 =‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 3‬‬

‫‪54‬‬
 ‫دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫تعداد‌جریهای‌اصلی‌برای‌هر‌قطب‌از‌رابطه‌زیر‌ ‌‬
‫به‬ ‫‌‬

‫𝐴𝑍‬
‫= 𝐴𝑞‬
‫𝑚×𝑃×‪4‬‬
‫گام‌سیمپیچی‌از‌رابطه‌پایین‌‬
‫‌‬ ‫بندی‌آنها‌متحدالمرکز‌باشد؛‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫یک‌است‌در‌موتورهای‌که‌سیم‬ ‫تعداد‌فازها‌برابر‌‬
‫تعیین‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫𝐴𝑍‬
‫= 𝐴𝑍𝑌‬
‫𝑃‪2‬‬
‫مثال‪‌:‌8‬آرایش‌کالف‌اصلی‌موتور‌‪‌۳6‬جری‪‌4‌،‬قطب‌را‌تعیین‌کنید‪‌ .‬‬

‫‪𝑍 = 36‬‬

‫‪2𝑃 = 4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑍𝐴 = 𝑍 = × 36 = 24‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪𝑍𝐴 24‬‬
‫= 𝐴𝑍𝑌‬ ‫=‬ ‫‪=6‬‬
‫𝑃‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫𝐴𝑍‬ ‫‪24‬‬
‫= 𝐴𝑞‬ ‫=‬ ‫‪=3‬‬
‫‪4×𝑃×𝑚 4×2×1‬‬
‫روه‌کالفها‌‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬ ‫تعداد‌گ‬

‫𝐴𝛾‬ ‫‪24‬‬
‫=𝐺‬ ‫=‬ ‫‪=4‬‬
‫‪2𝑞𝐴 2 × 3‬‬

‫‌‬

‫دیاگرام‌سیمپیچی‌شبیه‌شکل(‪‌)4-2‬زیر‌خواهد‌بود‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‪55‬‬
 ‫‌‬
‫نمای‌از‌سیم‌پیچ‌متحد‌المرکز ‌‬

‫شکل‌(‪‌ )4-2‬‬

‫زاویه‌الکتریکی‌جریها‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫‪𝑃 × 360 2 × 360‬‬

‫= 𝑧𝑒‪α‬‬ ‫=‬ ‫‪= 20‬‬
‫𝑍‬ ‫‪36‬‬
‫دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ضریب‌وتر‌یا‌ضریب‌کوتاهی‌گام‌از‌رابطه‌زیر‌به‬

‫𝜋‬ ‫𝑍𝑌 ‪180‬‬

‫( ‪𝐾𝑃 = sin ( × 𝜀) = sin‬‬ ‫) ×‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑃𝑌‬

‫𝑍𝑌 ‪180‬‬ ‫‪𝑃 × 360‬‬ ‫𝑧𝑒‪𝑌𝑍 × α‬‬

‫( ‪𝐾𝑃 = sin‬‬ ‫( ‪× ) = sin‬‬ ‫(‪× 𝑌𝑍 ) = sin‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫𝑍‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑃‪2‬‬

‫𝑧𝑒‪𝑌𝑍𝐴1 × α‬‬ ‫‪8 × 20‬‬

‫( ‪𝐾𝑃1 = sin‬‬ ‫( ‪) = sin‬‬ ‫‪) = 0.985‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪56‬‬
 ‫𝑧𝑒‪𝑌𝑍𝐴2 × α‬‬ ‫‪6 × 20‬‬
‫( ‪𝐾𝑃2 = sin‬‬ ‫( ‪) = sin‬‬ ‫‪) = 0.866‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫𝑧𝑒‪𝑌𝑍𝐴3 × α‬‬ ‫‪4 × 20‬‬

‫( ‪𝐾𝑃3 = sin‬‬ ‫( ‪) = sin‬‬ ‫‪) = 0.64‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪𝑆𝑈𝐵 = 𝐾𝑃1 + 𝐾𝑃2 + 𝐾𝑃3 = 0.985 + 0.866 + 0.64 = 2.5‬‬

‫ها‌به‌نسبت‌ضرایب‌کوتاهی‌گامها‌قرار‌ذیل‌خواهد‌بود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫توزیع‌دور‌کوایل‬ ‫فیصدی‌‬

‫‪𝐾𝑃1 × 100 0.985 × 100‬‬

‫= ‪𝑁𝐴1 %‬‬ ‫=‬ ‫‪= 39.4%‬‬
‫𝐵𝑈𝑆‬ ‫‪2.5‬‬

‫‪𝐾𝑃2 × 100 0.866 × 100‬‬

‫= ‪𝑁𝐴2 %‬‬ ‫=‬ ‫‪= 34.64%‬‬
‫𝐵𝑈𝑆‬ ‫‪2.5‬‬

‫‪𝐾𝑃3 × 100 0.64 × 100‬‬

‫= ‪𝑁𝐴3 %‬‬ ‫=‬ ‫‪= 25.6%‬‬
‫𝐵𝑈𝑆‬ ‫‪2.5‬‬

‫قرار‌زیر‌حساب‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫ضریب‌کل‌سیمپیچی‌از‌‬
‫‌‬

‫‪𝐾𝐴1 × 𝑁𝐴1 % + 𝐾𝐴2 × 𝑁𝐴2 % + 𝐾𝑃3 × 𝑁𝐴3 %‬‬

‫= 𝐴𝑊𝐾‬
‫‪𝑁𝐴1 % + 𝑁𝐴2 % + 𝑁𝐴3 %‬‬

‫آوریم‌و‌بین‌کالفها‌متناسب‌با‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫دست‌می‬ ‫‌‬
‫پیچی‌را‌از‌رابطه‌زیر‌به‬ ‫‌‬
‫تعداد‌دور‌کل‌سیم‬ ‫پس‌از‌تعیین‌‪‌ KWA‬‬

‫فیصدی‌توزیع‌تقسیم‌میکنیم‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫𝑃‪𝑈𝑃ℎ (1 − ∆𝑈%) × 2‬‬

‫= ‪𝑁𝑝ℎ‬‬
‫‪4.44 × 𝑓 × 𝐵𝑚 × 𝐿 × 𝐷 × 𝐾𝑊𝐴 × 0.95‬‬

‫‪57‬‬
 ‫𝐴‪𝑁𝑝ℎ‬‬
‫ن‌ترتیب‌تعداد‌دور‌کالفها‌در‌هر ‌گروه‌‬
‫‌‬ ‫به‌دست‌میآید‪‌،‬بدی‬
‫‌‬ ‫= 𝐴𝑏𝑁 ‌‬ ‫سهم‌هر‌گروه‌کالف‌از‌رابطه‌‬
‫𝑃‪4‬‬

‫کالف‌به‌قرار‌زیر‌مشخص‌میگردد‪.‬‬
‫‌‬

‫تعداد‌دور‌کالف‌بزرگ(اول)‪‌ :‬‬

‫‪𝐾𝐴1 × 100‬‬
‫= ‪𝑁𝐴1‬‬ ‫𝐴𝑏𝑁 ×‬
‫𝐵𝑈𝑆‬

‫تعداد‌دور‌کالف‌متوسط(دوم)‪‌ :‬‬

‫‪𝐾𝐴2 × 100‬‬
‫= ‪𝑁𝐴2‬‬ ‫𝐴𝑏𝑁 ×‬
‫𝐵𝑈𝑆‬

‫تعداد‌دور‌کالف‌کوچک(سوم)‪‌ :‬‬

‫‪𝐾𝐴3 × 100‬‬
‫= ‪𝑁𝐴3‬‬ ‫𝐴𝑏𝑁 ×‬
‫𝐵𝑈𝑆‬

‫گاهی‌اوقات‌الزم‌میشود‌که‌بدون‌‬
‫‌‬ ‫محاسبه‌قطر‌سیم‌برای‌تعویض‌هادی‌مسی‌با‌الومینیومی‌و‌برعکس‌آن‪‌:‬‬
‫های‌موتور‪‌،‬در‌تجدید‌سیمپیچی‌به‌جای‌سیم‌مسی‌از‌المونیمی‌و‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تغییر‌دادن‌ولتاژ‌و‌فریکانس‌و‌تعداد‌قطب‬
‫یا‌به‌جای‌سیم‌المونیمی‌از‌سیم‌مسی‌استفاده‌کنیم‪‌ .‬‬

‫اگر ‌بخواهیم ‌که ‌سیم ‌مسی ‌یک ‌موتور ‌را ‌با سیم ‌المونیمی ‌تعویض ‌کنیم ‌باید ‌تعداد ‌حلقه ‌و ‌قطر ‌هادی‌‬
‫های‌المونیمی‌در‌داخل‌جریهای‌استاتور‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫المونیمی‌را‌برابر‌هادی‌مسی‌انتخاب‌کنیم‌که‌در‌نتیجه‌هادی‬
‫شده‌اما‌در‌مقادیر‌و‌اندازههای‌الکتریکی‌ماشین‌تغییراتی‌ایجاد‌خواهد‌شد‪‌.‬این‌تغییرات ‌از‌متفاوت‌‬
‫‌‬ ‫جابجا ‌‬
‫بودن‌قابلیت‌هدایت‌الکتریکی‌دو‌فلز‌نتیجه‌میشود‪‌.‬مقاومت‌مخصوص‌المونیم‌از‌مس‌بیشتر‌است‌و‌بنابر‌‬
‫‌‬
‫این‪‌،‬کثافت‌جریان‌برای‌هادی‌المونیمی‌باید‌کمتر‌از‌هادی‌مسی‌انتخاب‌شود‪‌ .‬‬

‫اگر‌با‌ثابت‌بودن‌تعداد‌دور‌و‌سطح‌مقطع‪‌،‬طول‌هر‌دو‌سیمپیچ‌را‌مساوی‌فرض‌کنیم‪‌،‬در‌این‌صورت‪‌ ‌:‬‬
‫‌‬

‫‪58‬‬
 ‫𝑙𝐴𝜌‬ ‫‪0.0278‬‬
‫= 𝑙𝐴𝑅‬ ‫= 𝑢𝐶𝑅 ×‬ ‫𝑅‬
‫𝑢𝐶𝜌‬ ‫𝑢𝐶 ‪0.0175‬‬

‫𝑢𝐶𝑅‪𝑅𝐴𝑙 = 1.57‬‬

‫پیچی‌مسی‪‌،‬یک‌سیمپیچی‌المونیمی‌با‌همان‌مشخصات‌را‌قرار‌دهیم‪‌،‬مقاومت‌اهمی‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫جای‌سیم‬ ‫‌‬
‫یعنی‌اگر‌به‬
‫آن‌در‌حدود‌‪‌۱.57‬برابر‌خواهد‌شد‪‌ .‬‬

‫اندازههای‌مساوی‪‌،‬مقاومت‌اهمی‌هر‌فاز‌‬‫پس‌در‌نتیجه‌با‌تعویض‌یک‌سیمپیچ‌مسی‌با‌سیم‌المونیمی‌در‌ ‌‬
‫‌‬
‫حدود ‌‪‌ 85‬فیصد ‌افزایش ‌می‌یابد ‌و ‌باید ‌از ‌جریان ‌نامی ‌و ‌همچنین ‌قدرت ‌موتور ‌به ‌اندازه‌ی ‌‪‌ 20.45‬فیصد‌‬
‫پیچی‌مسی‌کاهش‌داده‌شود‪‌.‬به‌همین‌جهت‪‌،‬از‌این‌حالت‌بهندرت‌در‌عمل‌استفاده‌می‌شود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫نسبت‌به‌سیم‬

‫ولی ‌اگر ‌به‌جای ‌سیم ‌المونیمی ‌از ‌سیم ‌مسی ‌استفاده ‌کنیم‪‌ ،‬چون ‌قابلیت ‌هدایت ‌مس‪‌ ،‬از ‌المونیم ‌بیش‌تر‌‬
‫توان‌بهجای‌سیم‌المونیمی‌از‌یک‌سیم‌مسی‌با‌سطح‌مقطع‌کمتری‌استفاده‌کرد‌در‌این‌صورت‌در‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫است‪‌،‬می‬
‫ها‪‌،‬طول‌دو‌سیمپیچ‌را‌برابر‌قرار‌دهیم‪‌،‬می‌توانیم‌قطر‌سیم‌مسی‌را‌که‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫ها‌در‌جری‬ ‫هنگام‌جابجا‌کردن‌ ‌‬
‫کالف‬
‫ین‌سیم‌المونیمی‌شود‪‌.‬بدون‌تغییر‌در‌جریان‌یا‌قدرت‌موتور‌بهدست‌آوریم‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫باید‌جایگز‬

‫مسی‌را‌کمی‌بیشتر‌از‌مقدار‌گفته‌شده‌در‌نظر‌گرفت‌و‌بدین‌ترتیب‪‌،‬قدرت‌موتور‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫حتی‌می‌توان‌قطر‌سیم‬
‫را‌تا‌حدودی‌افزایش‌داد‪‌ ‌.‬‬
‫محاسبه گام های سیم پیچی موتور یکفاز‪‌:‬محاسبه‌گام‌های‌سیم‌پیچی‌موتور‌‬
‫یکفاز‌از‌اهمیت‌خاصی‌برخوردار‌است‌؛‌اگر‌این‌گام‌ها‌به‌صورت‌درست‌محاسبه‌نه‌گردد‌ممکن‌در‌کار‌‬
‫ایایی‌موتور‌تغییر‌رو‌نما‌گردد‪‌.‬که‌‌در‌ادامه‌به‌محاسبه‌هر‌یک‌از‌آن‌می‌پردازیم‪‌ .‬‬

‫محاسبه ‌گام ‌قطبی(‪‌ :)Yp‬فاصلــه ‌بین ‌مرکز ‌تا ‌مرکز ‌دو ‌قطب ‌غیرهم‌نام ‌مجاور ‌ ‌‬
‫یکدیگر ‌بر ‌حسب ‌تعداد‌‬
‫جری‌را‌گام‌قطبی گویند‪‌ .‬‬

‫دست‌میآید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫نـشان‌مــیدهند‌و‌از‌رابطه‌زیر‌ب‌ه‬
‫‌‬ ‫‌گــام‌قــطبی‌را‌با‌‪‌yP‬‬

‫𝑍‬
‫= 𝑃𝑦‬
‫𝑃‪2‬‬
‫در‌رابطه‌قبلی‪‌ ‌:‬‬

‫‪5۹‬‬
 ‫‪‌YP‬گام‌قطبی‌ ‌‬

‫‪‌Z‬تعداد‌جری‌ ‌‬

‫‪‌2P‬جفت‌قطب ‌‬

‫فرض‌گردد‪‌.‬گام‌قطبی‌آنرا‌محاسبه‌‬
‫‌‬ ‫استاتور‌موتور‌یکفاز‌دارای‌‪‌24‬جری‌است‪‌.‬اگر‌جفت‌قطب‌‪‌4‬‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:۹‬‬
‫کنید‪‌ .‬‬

‫حل‌‪‌ :‬‬

‫‪24‬‬
‫= 𝑃𝑦‬ ‫جری‪= 6‬‬
‫‪4‬‬
‫فاصله‌بین‌بازوهای‌یک‌کالف‌سیمپیچی‌موتور‌برحسب‌‬
‫‌‬ ‫محاسبه‌گام‌رفت‌یا‌جلو(‪‌)Yf‬یا‌(‪‌)Y1‬موتور‌یکفاز‪‌:‬‬
‫جری‌استاتور‌را‌گام‌رفت‌گویند‪‌.‬که‌در‌شکل(‪‌)5-2‬نمایش‌داده‌شده‌است‪‌ .‬‬

‫‌‬
‫گام‌رفت‌‪y1‬‬

‫شکل(‪‌ )5-2‬‬

‫گام‌رفت‌را‌توسط‌رابطه‌زیر‌نمایش‌می‌دهند‪‌ :‬‬

‫𝑍‬
‫= ‪𝑦1‬‬ ‫𝜀‪±‬‬
‫𝑃‪2‬‬
‫در‌این‌رابطه‪‌ ‌:‬‬

‫‪‌YP‬گام‌قطبی‌ ‌‬

‫‪60‬‬
 ‫تعداد‌جری ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌Z‬‬

‫‪‌2P‬جفت‌قطب ‌‬
‫𝑍‬
‫را‌گویا‌میکند‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫کوچکترین‌عددی‌که‌کسر‌ ‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ε‬‬
‫𝑃‪2‬‬

‫‪‌Y1‬گام‌رفت ‌‬

‫باشد‪‌،‬گام‌رفت‌برابر‌گام‌قطبی‌خواهد‌شد‌و‌سیمپیچی‌را‌با‌گام‌کامل‌گویند‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫در‌رابطه‌باال‌اگر‌‪‌ε‬برابر‌صفر‌‬

‫شود‌و‌سیمپیچی‌را‌گام‌کوتاه‌گویند‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تر‌از‌گام‌قطبی‌می‬ ‫‌‬
‫کوچک‬ ‫و‌اگر‌قیمت‌‪ ε‬منفی‌باشد‪‌،‬گام‌رفت‌‬

‫شود‌و‌سیمپیچی‌را‌گام‌بلند‌گویند‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫تر‌از‌گام‌قطبی‌می‬ ‫‌‬
‫مثبت‌باشد‪‌،‬گام‌رفت‌بزرگ‬ ‫همچنان‌اگر‌قیمت‌‪ε‬‬

‫میباشد‪‌،‬گام‌رفت‌را‌تعیین‌کنید‪‌ .‬‬
‫استاتور‌ماشین‌یکفاز‌دارای‌‪‌4‬قطب‌و‌‪‌۱۱‬جری‌ ‌‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌:‌۱0‬‬

‫زیر‌بدست‌میآید‪‌ :‬‬
‫‌‬ ‫حل‌‪‌:‬گام‌رفت‌از‌رابطه‌‬

‫‪11‬‬
‫= ‪𝑦1‬‬ ‫𝜀‪±‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬
‫گویا‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫کسر‌ ‌گویا‌نیست‌و‌با‌ ‪‌𝜀 = +‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪11 1‬‬
‫= ‪𝑦1‬‬ ‫‪+ =3‬‬
‫‪4 4‬‬
‫بزرگتر‌از‌صفر‌انتخاب‌شد‪‌،‬پس‌سیمپیچی‌با‌گام‌بلند‌است‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪‌ε‬‬

‫محاسبه ‌گام ‌برگشت‪‌ /‬عقب(‪)Yb‬یا ‌‪‌ :Y2‬فاصله ‌بین ‌بازوی ‌دوم ‌از ‌کالف ‌اول ‌تا ‌بازوی ‌اول ‌از ‌کالف ‌دوم‌‬
‫نشان‌میدهند‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫سیمپیچی‌آرمیچر‌برحسب‌جری‌روتور‌را‌گام‌برگشت‌می‌گویند‌و‌آن‌را‌با‌‪‌Y2‬‬ ‫‌‬

‫‪6۱‬‬
 ‫‌‬
‫گام‌برگشت‌‪y2‬‬

‫شکل(‪‌ )6-2‬‬

‫فاصله‌بین‌دو‌بازوی‌اول‌دو‌کالف‌متوالی‌سیمپیچی‌آرمیچر‌بر‌حسب‌جری‌را‌گام‌‬
‫‌‬ ‫گام‌سیمپیچی(‪‌ :)Yz‬‬
‫‌‬
‫سیمپیچی‌گویند ‌گام‌سیم‌پیچی‌را‌توسط‌حروف‌مشخصه‌‪‌ YZ.‬نمایش‌داده‌که‌در‌شکل(‪‌)2-9‬نشان ‌داده‌‬
‫‌‬
‫شده‌است‪‌ .‬‬

‫گام ‌کموتاتور(‪‌ :)Yc‬فاصله ‌بین ‌سر ‌و ‌ته ‌یک ‌کالف ‌روی ‌کموتاتور ‌بر ‌حسب ‌تعداد ‌عایق ‌بین ‌تیغه‌های‌‬
‫نشان‌میدهند‪‌.‬قرار‌شکل(‪)7-2‬‬
‫‌‬ ‫کموتاتور‌می‌گویند‪‌.‬و‌آن‌را‌با‌‪‌YC‬‬

‫‌‬
‫گام‌سیم‌پیچی‪‌YZ‬و‌گام‌کموتاتور‪‌ YC‬‬

‫شکل(‪‌ )7-2‬‬
‫𝑞‬
‫گام‌سیم‌پیچی‌از‌رابطه‌زیر‌به‌دست‌می‌آید‪‌ 𝑌𝑧 = 𝑌𝑝 − ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪62‬‬
 ‫که‌در‌رابطه‌باال‌‪‌=Yp‌‌‌‌‌‌‌:‬گام‌قطبی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪ =‌q‬تعداد‌جری‌مربوط‌به‌هر‌قطب‌نظر‌به‌فاز ‌‬

‫مثال‪‌:‌۱۱‬برای‌سیم‌پیچی‌اصلی‌یک‌موتور‌که‌گام‌قطبی‌آن‌ ‪‌𝑌𝑝 = 6‬و‌تعداد‌جری‌های‌مربوط‌به‌هر‌‬

‫قطب‌‪‌4‬جری‌باشد‌مطلوب‌است‌‪‌،‬گام‌سیم‌پیچی‌آن‪‌ .‬‬

‫حل‌‪‌:‬برای‌دریافت‌گام‌سیم‌پیچی‌از‌رابط‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝑞‬ ‫‪4‬‬
‫‪𝑌𝑧 = 𝑌𝑝 −‬‬ ‫‪≫ 𝑌𝑧 = 6 −‬‬ ‫‪=6−2=4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‌‌‬

‫‪6۳‬‬
 ‫خالصه مادیول دوم‬

‫کفاز‌حین‌چاالنی‌میکند‪‌،‬و‌سبب‌‬
‫‌‬ ‫خازن‌ها‌در‌پروسه‌راه‌اندازی‌یا‌چاالنی‌کمک‌خیلی‌زیاد‌به‌موتور‌های‌ی‬
‫میشود ‌تا‌مومنت‌چاالنی‌بهتر‌گردد‌و‌موتور‌نرم‌کار‌کند‪‌ .‬خازن‌ها‌می‌تواند‌برای‌موتور‌ها‌به‌صورت‌راه‌‬
‫‌‬
‫انداز‌و‌دایم‌در‌نظر‌گرفته‌شود‪.‬‬

‫خازن‌راه‌انداز‌بعد‌از‌پروسه‌راه‌اندازی‌یا‌چاالنی‌وقتی‌موتور‌دور‌نامی‌خود‌را ‌تکمیل‌کند ‌از‌مدار‌توسط‌‬

‫سویچ ‌فرار ‌از ‌مرکز ‌همرا ‌با ‌کوایل ‌کمکی ‌یا ‌استارت ‌خارج ‌می‌شود‪‌ .‬ولی ‌خازن ‌دایم ‌کار ‌الی ‌ختم ‌فعالیت‌‬
‫‪‌،‬موتور‌را‌همراهی‌میکند‪‌،‬که‌این‌امر‌سبب‌موثریت‌موتور‌می‌شود‪‌ .‬توسط‌روابط‌زیر‌می‌توان ‌که‌‬
‫‌‬ ‫موتور‬
‫ظرفیت‌خازن‌را‌برای‌موتور‌ها‌با‌ریژیم‌چاالنی‌و‌راه‌انداز‌تعیین‌کنیم‪‌ :‬‬

‫فارمول‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌راه‌انداز‌‌‌‌‬
‫𝐼 × ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑈×𝜔‬
‫فارمول‌محاسبه‌ظرفیت‌خازن‌دایم‌ ‌‬

‫‪1×106‬‬
‫= 𝐶‌ ‌‬ ‫𝑚𝑅×𝑎𝑅‬
‫)𝑚𝑋‪𝜔(𝑋𝑎+|𝑍𝑚|+‬‬

‫بحث‌مهمی‌دیگر‌که‌در‌این‌مادیول‌انرا‌مطالعه‌گردید‌دریافت‌مشخصات‌چون‪‌،‬توان‌نامی‌موتور‌یکفاز‪‌،‬ولتاژ‌‬
‫نامی‪‌،‬جریان‌نامی‌و‌ضریب‌توان‌یا‌پاور‌فکتور‌موتور‌بود‌که‌با‌استفاده‌از‌پالک‌یا‌کتلوگ‌موتور‌یکفاز‌می‌‬
‫توان‌مشخصات‌فوق‌را‌دریافت‌نماییم‪‌ .‬‬

‫همچنان‌در‌این‌مادیول‌در‌رابطه‌به‌محاسبه‌مشخصات‌سیم‌پیچی‌موتور‌یکفاز‌مانند‪‌،‬دریافت‌قطر‌سیم‌پیچ‌‬
‫استاتور‌و‌روتور‪‌،‬تعداد‌حلقه‌های‌سیم‌مربوط‌به‌استاتور‌و‌روتور‪‌،‬تغییر‌نوعیت‌سیم‌از‌مس‌به‌آلمونیم‌و‌بر‌‬
‫عکس‌آن‌و‌در‌نهایت‌محاسبه‌گام‌های‌سیم‌پیچی‌موضاعات‌را‌تحلیل‌و‌محاسبه‌کردیم‪‌.‬‬

‫در‌مادیول ‌بعدی‌در‌رابطه‌به ‌لوازم‌خانگی‌موتور‌دار‌و ‌دریافت‌مشخصات‌مکانیکی‌موتور‌یکفاز‌مانند‪‌،‬توان‌‬

‫میخانیکی‪‌ ،‬موثریت ‌موتور‪‌ ،‬سرعت ‌یا ‌دوران ‌موتور ‌و ‌مشخصات ‌مکانیکی ‌مهم ‌دیگر ‌مربوط ‌به ‌موتور ‌یکفاز‌‬
‫بحث‌خواهیم‌کرد‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫پرسشهای نهایی مادیول دوم‬

‫‌‬
‫فاز‌با‌خازن‌راهانداز‌را‌توضیح‌دهید‪.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫های‌موتور‌یک‬ ‫‌‬
‫کاربرد‬ ‫‪.۱‬‬
‫‪ .2‬شکل‌مدار‌موتور‌با‌خازن‌دایم‌کار‌را‌ترسیم‌کنید‪.‬‬

‫‪ .۳‬کاربرد‌فورمول‌ذیل‌را‌بیان‌نمایید‪.‬‬
‫𝐼 × ‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑈×𝜔‬

‫کمیتهای‌شامل‌در‌فورمول‌ذیل‌را‌به‌معرفی‌بگیرید‪.‬‬
‫‌‬ ‫‪.4‬‬

‫‪1 × 106‬‬
‫=𝐶‬
‫𝑚𝑅 × 𝑎𝑅‬
‫‪𝜔 (𝑋𝑎 +‬‬ ‫)‬
‫𝑚𝑋 ‪|𝑍𝑚| +‬‬
‫موتور‌یکفاز‌‪‌220‬ولت‌با‌توان‌‪‌2.5‬کیلووات‪‌،‬ضریب‌طاقت‌‪‌0.5‬را‌می‌خواهیم‌توسط‌خازن‌‬
‫‌‬ ‫‪.5‬‬
‫راهاندازی‌کنیم‌ظرفیت‌خازن‌را‌محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‌‬
‫‪ .6‬مقدار‌ظرفیت‌خازن‌را‌برای‌موتور‌یک‌فاز‌چهار‌قطب‌‪‌220‬ولت‪‌50‌،‬هرتز‌با‌مقاومت‌های‌داده‌شده‌‬
‫در‌پایین‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬

‫‪Rm = 2Ω‬‬
‫‪Xm = 3.5Ω‬‬

‫‪Ra = 2.5Ω‬‬

‫‪Xa = 5Ω‬‬
‫‪ .7‬در‌کتلوگ‌یک‌موتور‌یکفاز‌مشخصات‌چون‌ولتاژ‌نومینال‌‪‌220‬ولت‌ضریب‌توان‌‪‌‌0.85‬توان‌‌‌‪‌۱.5‬‬
‫کیلوات‌ذکر‌است‌مطلوب‌است‪:‬‬

‫‪65‬‬
 ‫‪ ‬جریان‌نامی‌موتور ‌‬
‫‪ .8‬کمیات‌داخلی‌فورمل‌زیر‌را‌تفسیر‌کرده‌واحدات‌هریک‌را‌بنویسید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫= 𝑚𝑃‬ ‫𝑟𝑁 × 𝐿 × ‪× 𝐾 × 𝐵𝑚 2 × 𝐷2‬‬
‫‪3‬‬
‫متر‌است‪‌.‬تعداد‌دور‌و‌قطر‌سیم‌مسی‌آن‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫سانتی‬‫سانتیمتر‌و‌طول‌آن‌‪‌۱.۳5‬‬
‫‌‬ ‫‪ .۹‬قطر‌هسته‌باد‌پکه‌‪‌۳.2‬‬
‫را‌به‌دست‌آورید‪‌.‬فرکانس‌منبع‌تغدیه‌‪‌50‬هرتز‌و‌ولتاژ‌آن‌‪‌220‬ولت‌است‪.‬‬
‫فرض‌گردد‪‌.‬گام‌قطبی‌آنرا‌محاسبه‌‬
‫‌‬ ‫استاتور‌موتور‌یکفاز‌دارای‌‪‌24‬جری‌است‪‌.‬اگر‌جفت‌قطب‌‪‌6‬‬
‫‌‬ ‫‪.۱0‬‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪ .۱۱‬حروف‌مشخصه‌کمیات‌زیر‌مربوط‌به‌سیم‌پیچی‌را‌بنویسید‪.‬‬
‫گام‌قطبی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪‌-2‬گام‌رفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪‌-۳‬گام‌سیم‌پیچی‬ ‫‪-۱‬‬
‫‪ .۱2‬با‌استفاده‌از‌شکل‌زیر‌مشخصات‌ذیل‌را‌بنویسید‪‌:‬‬

‫‪66‬‬
 ‫مادیول سوم‬
‫محاسبه کمیت های میخانیکی موتور یکفاز‬
‫شایستگی‌ ‌‬

‫‌‌شاگردان‌توانایی‌شناسایی‌لوازم‌برقی‌خانگی‌موتور‌دار‪‌،‬تعیین‌واحد‌توان‪‌،‬جریان‪‌،‬مومنت‪‌،‬‬
‫سرعت ‌و ‌حرکت ‌را ‌دارند ‌و ‌یافتن ‌فارمول ‌برای ‌دریافت ‌آن ‌کمیت ‌ها ‌را ‌ ‌دارند‪‌ .‬همچنین‪‌،‬‬
‫شاگردان‌می‌توانند‌این‌کمیت‌ها‌را‌محاسبه‌کنند‌و‌تاثیر‌اشتباه‌محاسباتی‌را‌در‌عملکرد‌لوازم‌‬
‫برقی‌خانگی‌ارزیابی‌کنند‪‌ .‬‬

‫اهداف‌اجرایی‌مادیول‌‪ :‬بعد‌از‌آموزش‌این‌مادیول‌شاگردان‌باید‌بتوانند‪‌ :‬‬

‫اهمیت‌محاسبه‌کمیت‌های‌میخانیکی‌موتور‌را‌توضیح‌دهند‪.‬‬ ‫‪.۱‬‬
‫فورمول‌محاسبه‌کمیت‌های‌میخانیکی‌را‌تشریح‌کنند‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫مومنت‌الکترومقناطیسی‌موتور‌را‌دریافت‌کنند‪.‬‬ ‫‪.۳‬‬
‫زاویهای‌موتور‌های‌برقی‌را‌به‌دست‌آورند‪.‬‬
‫مومنت‪ ،‬سرعت‌دوران‌و‌سرعت‌ ‌‬ ‫‪.4‬‬
‫نسبت‌انتقال‌پولی‌محرک‌و‌متحرک‌را‌محاسبه‌کنند‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫توان‌مفیده‌میخانیکی‌شافت‪‌/‬میله‌موتور‌و‌ضریب‌عمل‌میفده‌آن‌را‌بدست‌آورند‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫پیامد‪/‬تاثیر‌اشتباه‌محاسباتی‌را‌در‌عملکرد‌لوازم‌برقی‌خانگی‌ارزیابی‌کنند‪.‬‬ ‫‪.7‬‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬
‫‌‬

‫‪67‬‬
 ‫‌‌ماشین های الکتریکی می توانند انرژی الکتریکی را به انرژی مکانیکی یا انرژی مکانیکی را به انرژی‬
‫الکتریکی‌تبدیل نمایند‌در واقع ماشین الکتریکی‌یک رابط بین سیستم الکتریکی و سیستم میخانیکی می‬
‫باشد ‪.‬این ارتباط در‌ماشین های الکتریکی برمبنای میدان الکترومقناطیسی صورت می گیرد‪.‬‬
‫سیستم الکتریکی شامل کمیت هایی مانند ولتاژ‪ ،‬جریان‪ ،‬ضریب قدرت و توان برقی می باشد‌که‌در‌مادیول‌‬
‫گذشته‌توضیح‌داده‌شد‪‌.‬اما‌سیستم میخانیکی شامل کمیت هایی از قبیل سرعت‪ ،‬گشتاور و توان میخانیکی‌‬
‫است‪‌.‬که‌در‌ادامه‌این‌مادیول‌به‌آن‌می‌پردزایم‪.‬‬

‫ماشین‌های‌الکتریکی‌که‌انرژی‌برقی‌را‌به‌انرژی‌میخانیکی‌تبدیل‌می‌کنند‌موتور‌های‌الکتریکی‌گویند‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪68‬‬
 ‫محاسبه کمیت های میخانیکی موتور یکفاز‬

‫محاسبه ‌مومنت ‌الکترومقناطیسی ‌موتور‪‌ :‬حلقه حامل جریان‬

‫الکتریکی‪ ،‬معلق در بین ‌ساحه مقناطیسی دو قطب‬
‫آهنربایی قوی که ‌می تواندآزادانه حول محور´‪ AA‬شکل‌‬
‫(‪)۱-۳‬بگردد‪ ،‬فرض شده‌است‪‌ .‬به بازوهای حامل جریان‬
‫این حلقه نیرویی‌مقناطیسی در دو جهت‌مخالف‪ ،‬با مقدار‬
‫مساوی وارد‌می شود‪ .‬این نیروها در حلقه حامل جریان‬
‫الکتریکی‪» ،‬مومنت« ‌ایجاد می کنند و آن را حول‬
‫محور می گردانند‪ ،‬بنابراین حلقه جابه جا میشود‪‌ .‬‬

‫مومنت عامل گردش است‪‌.‬قرار‌شکل(‪ )2-۳‬برای باز کردن‬

‫‌‬
‫پیچ های تایر موتر از یک میله جهت پیچاندن‌رنج آن‬
‫شکل(‪‌ )۱-۳‬‬
‫استفاده می شود‪ ،‬یعنی با دستان خود دو قوه در‬
‫جهت مخالف به میله وارد می کنیم‪ ،‬تا به گردش‬
‫آید‪‌.‬در صورتی که نتوانیم پیچ ها را باز کنیم‪ ،‬از‬
‫میله ای استفاده می کنیم که طول آن بیشتر باشد‪ ،‬تا‬
‫مومنت‌بیشتری ایجاد شود‪‌ .‬‬

‫‌‬
‫نمایش‌مومنت‌کمتر‌و‌بیشتر ‌‬
‫شکل(‪‌ )2-۳‬‬

‫‪6۹‬‬
 ‫مومنت ‌تولیدی ‌سیم ‌پیچی ‌آرمیچر ‌ناشی ‌از ‌قوه ‌است ‌که ‌اطرف ‌ساحه ‌مقناطیسی ‌قطب ‌های ‌استاتور ‌به‌‬
‫هادی‌های‌حامل‌جریان‌در‌جری‌های‌رتور‌وارد‌می‌شود‪‌.‬این‌مومنت‌را‌بعضاً‌‌مومنت‌آرمیچر‌یا‌‌مومنت‌‬
‫الکترومقناطیسی‌می‌نامند‪.‬‬
‫‌مقدار‌مومنت‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌می‌گردد‪‌ :‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪IA‬‬
‫= ‪‌𝑇A‬‬ ‫×‪×Z×φ‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2π‬‬
‫‌‬
‫در‌رابطه‌فوق‌‪‌ :‬‬
‫‪ IA‬جریان‌سیم‌پیچی‌آرمیچر‌برحسب‌آمپیر‌[‪‌ ‌]A‬‬
‫‪‌φ‬فوران‌قطب‌ها‌برحسب‌ویبر[‪‌ ]wb‬‬
‫‪‌Z‬تعداد‌هادی‌های‌درون‌جری‌های‌آرمیچر ‌‬
‫‪‌P‬تعداد‌قطب‌های‌استاتور ‌‬
‫‪‌a‬تعداد‌راه‌جریان‌سیم‌پیچی‌آرمیچر‬
‫‪ TA‬مومنت‌آرمیچر‌برحسب‌‌نیوتن‌متر[‪‌ ] N.m‬‬
‫مثال‪‌:‌۱‬یک‌موتور‌برقی‌با‌سیم‌پیچی‌موجی‌مرکب‌دو‌گانه‌‪‌4‬قطب‌و‌فوران‌قطب‌‪‌0.01 wb‬دارای‌‪‌500‬‬
‫هادی‌در‌جری‌های‌آرمیچر‌است‪‌.‬اگر‌جریان‌سیم‌پیچی‌آرمیچر‌‪‌۱2‬امپیر‌باشد‪‌.‬مومنت‌آرمیچر‌چند‌نیوتن‌‬
‫متر‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌نمایید‪‌ .‬‬
‫‪𝑃=4‬‬ ‫‪, 𝜑 = 0.01 𝑤𝑏 ,‬‬ ‫‪𝑍 = 500 ,‬‬ ‫𝐴‪𝐼𝐴 = 12‬‬ ‫?= 𝐴𝑇‬
‫حل‌‪‌‌:‬از‌اینکه‌سیم‌پیچی‌آرمیجر‌موجی‌مرکب‌دوگانه‌است‪‌.‬لذا‌‌‪ 𝑚 = 2‬است‌بناً‌در‌سیم‌پیچی‌موجی‌‬
‫داریم‪‌:‬‬
‫𝑚‪𝑎 = 2‬‬ ‫‪>𝑎 =2×2 =4‬‬
‫‌‬
‫حال‌مومنت‌آرمیچر‌را‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌می‌کنیم‌‪‌ :‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪IA‬‬
‫= ‪‌𝑇A‬‬ ‫×‪×Z×φ‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2π‬‬
‫در‌صورتی‌که‌ ‪‌π = 3‬فرض‌شود‌‪‌ :‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬
‫= ‪‌ ‌𝑇A‬‬ ‫× ‪× 500 × 0.01‬‬ ‫𝑨 ‪= 𝟗. 𝟓𝟓 ≅ 𝟏𝟎 𝑵.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2×3.14‬‬

‫‌‬

‫‪70‬‬
 ‫مومنت‌الکترومقناطیسی‌( ‪‌) M e‬و‌مومنت‌مفیده‌( ‪‌) M 2‬نیز‌از‌روابط‌‪‌۱‬و‌‪‌‌2‬قابل‌محاسبه‌هستند‌‪‌ :‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪60 Pe ‬‬

‫‪‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ M 2  60 P2  ‌...........................‌۱‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ M e ‬‬ ‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪ ........................2‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2n ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2ns ‬‬

‫‌ ‪ Pe‬و‌ ‪‌– P2‬توان‌الکترومقناطیسی‌وتوان‌مفیده‌وال‌موتور‌بر‌حسب‌وات[‪‌ ]W‬‬

‫‪ ns‬و‌ ‪‌- n‬سرعت‌ساحه‌مقناطیسی‌دورانی‌ستاتور‌و‌سرعت‌دوران‌روتور‌بر‌حسب‌دور‌بر‌دقیقه[‪]R.P.M‬‬

‫‪ M e‬و‌ ‪‌- M 2‬مومنت‌های‌الکترومقناطیسی‌ومومنت‌مفیده‌وال‌موتور‌بر‌حسب‌نیوتن‌متر‌[‪‌ ]N.m‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‬
‫مثال‪‌:‌2‬یک‌موتور‌اسینکرونی‌‪‌4‬قطبی‌به‌شبکه‌‪‌‌220‬ولت‌با‌فریکانس‌‪‌50‬هرتز‌متصل‌و‌یک‌بار‌میخانیکی‌‬
‫را‌با‌سرعت‌‪‌ 1425 R.P.M‬به‌حرکت‌می‌آورد‪‌.‬اگر‌جریان‌مصرفی‌از‌شبکه‌‪‌۱6‬امپیر‌و‌ضریب‌توان‌‪0.85‬‬
‫و‌توان‌مفیده‌وال‌موتور‌‪‌7۱60‬وات‌باشد‪‌.‬مطلوب‌است‌مومنت‌مفیده‌وال‌موتور‪‌ .‬‬
‫حل‪‌ :‬برای‌دریافت‌مومنت‌مفیده‌وال‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪:‬‬
‫‌‬
‫‪60 × P2‬‬ ‫‪60 × 7160‬‬ ‫‪429600‬‬
‫= ‪𝑀2‬‬ ‫≫‬ ‫= ‪𝑀2‬‬ ‫=‬ ‫𝐦 ‪= 𝟒𝟖 𝐍.‬‬
‫‪2×π×n‬‬ ‫‪2 × 3.14 × 1425‬‬ ‫‪8949‬‬

‫‌‬

‫فعالیت‌‪‌ :۱-۳‬یک‌موتور‌برقی‌با‌سیم‌پیچی‌موجی‌مرکب‌دو‌گانه‌‪‌4‬قطب‌و‌فوران‌قطب‌ ‪0.02‬‬

‫‪‌wb‬دارای‌‪‌۳00‬هادی‌در‌جری‌های‌آرمیچر‌است‪‌.‬اگر‌جریان‌سیم‌پیچی‌آرمیچر‌‪‌۱0‬امپیر‌باشد‪‌.‬‬
‫مومنت‌آرمیچر‌چند‌نیوتن‌متر‌خواهد‌بود؟‌محاسبه‌نمایید‪‌ .‬‬
‫‪𝑃=4‬‬ ‫‪, 𝜑 = 0.02 𝑤𝑏 ,‬‬ ‫‪𝑍 = 300 ,‬‬ ‫𝐴‪𝐼𝐴 = 10‬‬ ‫?= 𝐴𝑇‬

‫فعالیت‌‪‌:‌2‌-۳‬یک‌موتور‌اسینکرونی‌‪‌4‬قطبی‌به‌شبکه‌‪‌‌220‬ولت‌با‌فریکانس‌‪‌50‬هرتز‌متصل ‌‬
‫است‌و‌یک‌بار‌میکانیکی‌را‌با‌سرعت‌‪‌ 1500 R.P.M‬به‌حرکت‌می‌آورد‪‌.‬اگر‌جریان‌مصرفی‌از‌‬
‫شبکه‌‪‌۱2‬امپیر‌و‌ضریب‌توان‌‪ 0.75‬و‌توان‌مفیده‌وال‌موتور‌‪‌2۱00‬وات‌باشد‪‌.‬مطلوب‌است‌‬
‫مومنت‌مفیده‌وال‌موتور‪‌ .‬‬

‫‌ ‌‬

‫‪7۱‬‬
 ‫اهمیت محاسبه کمیت های میخانیکی موتور ‌‬
‫موتور‌های‌الکتریکی‌در‌صنعت‌رول‌به‌حرکت‌در‌آوردن ‌چرخ‌اقتصاد‌جهان‌را‌بازی‌می‌کند‪‌ ،‬از‌اینرو‌از‌‬
‫اهمیت‌خاصی‌برخودار‌اند‪‌.‬اگر‌به‌فابریکات‌تولیدی‪‌،‬ماشین‌خانه‌ها‌و‌مصارف‌خانگی‌توجه‌نماییم‌دیده‌می‌‬
‫شود ‌که ‌در ‌هر‌تجهیز ‌یا ‌وسایلی ‌از ‌این ‌موتور ‌ها ‌کار‌گرفته ‌شده ‌است‪‌ .‬مشخصات ‌برقی ‌موتور ‌ها ‌که ‌در‌‬
‫مادیول ‌گذشته ‌به ‌آن ‌پرداخته ‌شد‪‌ ،‬مانند ‌‪‌ :‬توان ‌نامی ‌‪‌ ،‬ولتاژ ‌نامی‪‌ ،‬ضریب ‌توان ‌و ‌جریان ‌نامی ‌آن ‌بود‪‌.‬‬
‫مشخصه‌های‌میخانیکی‌موتور‌ها‌نیز‌از‌اهمیت‌خاصی‌برخوردار‌اند‌که‌وظیفه‌اصلی‌تولید‌نیروی‌میخانیکی‌‬
‫را‌دارند‪‌.‬و‌در‌انتخاب‌و‌کار‌آیایی‌موتور‌ها‌ارزش‌بسزای‌دارند‪‌.‬این ‌مشخصات‌عبارتند‌از‪‌:‬سرعت‌دوران‪‌،‬‬
‫مومنت‌و‌سرعت‌زاویهای‌می‌باشند‪‌.‬که‌در‌ادامه‌به‌محاسبه‌آنها‌می‌پردازیم‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫زاویهای‌موتور‌های‌برقی‌‪‌:‬وقتی‌هادی‌تحت‌ساحه‌مقناطیسی‌قرار‌‬
‫محاسبه‌مومنت‌سرعت‌دورانی‌و‌سرعت‌ ‌‬
‫گیرد؛‌باالی‌آن‌قوه‌وارد‌شده‌در‌نتیجه‌به‌حرکت‌در‌می‌آید‪‌.‬برای ترسیم میدان دوار از شکل موج جریان‬
‫های سه فاز در فواصل منظم و در یک دوره تناوب استفاده می شود‪‌ .‬حاال تصور کنید هر چه دوره تناوب‬
‫موج جریان سریع تر باشد‪ ،‬و در زمان تناوب کوتاه تری تکرار شود سرعت‌گردش میدان دوار بیشتر خواهد‬
‫شد‪ .‬با افزایش زمان دوره تناوب موج جریان‪ ،‬سرعت گردش میدان دوار کندتر‌می شود‪‌ .‬‬

‫سرعت‌دورانی‌موتور‌‪‌:‬سرعت‌دورانی‌تعیین‌کننده‌گردش‌موتور‌تحت‌ساحه‌مقناطیسی‌است؛‌که‌در‌نتیجه‌‬
‫قدرت‌میخانیکی‌موتور‌را‌تعیین‌می‌کند‪‌.‬سرعت‌دورانی‌با‌زمان‌تناوب‌رابطه‌عکس‌دارد‪‌.‬بین‌زمان‌تناوب‌‬
‫‪1‬‬
‫وفریکانس‌رابطه‌ = 𝑓‌برقرار‌است‪‌ .‬‬
‫𝑇‬

‫سرعت‌دورانی‌موتور‌را‌سرعت‌سنکرون‌می‌نامند‌و‌با‌ ‪‌𝑛s‬نمایش‌می‌دهند‪‌ .‬‬

‫سرعت‌دورانی‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌میگردد‪‌ :‬‬
‫𝑓 × ‪120‬‬
‫= 𝑠𝑛‬
‫𝑃‬
‫𝑠𝑛‌‪‌-‬سرعت‌دورانی‌برحست‌‪‌ RPM‬‬
‫‪‌- f‬فریکانس‌شبکه‌برق‌برحست‌‪‌Hz‬‬
‫‪‌–‌P‬تعداد‌قطب‌های‌میدان‌دوار ‌‬
‫مثال‪‌:‌۳‬سرعت‌دورانی‌یک‌موتور‌‪‌2‬قطبی‌را‌دریابید‌در‌صورتیکه‌فریکانس‌شهر‌‪‌50‬هرتز‌باشد‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪𝑃=2‬‬ ‫𝑧𝐻‪𝑓 = 50‬‬ ‫?= 𝑠𝑛‬

‫‪72‬‬
 ‫حل ‪‌:‬برای‌دریافت‌سرعت‌دورانی‌موتور‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌نماییم‪:‬‬
‫‌‬
‫𝑓 × ‪120‬‬ ‫𝑀𝑃𝑅‪120 × 50 6000‬‬
‫= 𝑠𝑛‬ ‫≥‬ ‫=‬ ‫𝑴𝑷𝑹𝟎𝟎𝟎𝟑 =‬
‫𝑃‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ای‌عبارت‌از‌مقدار‌زاویهای‌که‌روتور‌در‌مدت‌یک‌ثانیه‌طی‌می‌کند‪‌.‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‪‌:‬سرعت‌زاویه‬ ‫محاسبه‌سرعت‌زاویهای‬
‫‌‬
‫سرعت‌زاویهای‌را‌به‌حرف‌‪‌ ω‬امیگا‌نمایش‌می‌دهند‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫ویهای‌توسط‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌میگردد‪‌ :‬‬ ‫سرعت‌زا ‌‬
‫𝑛×𝜋×‪2‬‬
‫=𝜔‬
‫‪60‬‬
‫𝑑𝑎𝑟‬
‫سرعت‌زاویهای‌روتور‌بر‌حسب‌] [‬
‫‌‬ ‫‌𝜔‌‪‌-‬‬
‫‪sec‬‬
‫𝜋 ‪‌ -‬عدد‌ثابت‌است‌‌‪‌ ۳.۱4‬‬
‫‌ ‪ - n‬سرعت‌دورانی‌برحسب‌دور‌بر‌دقیقه‌‪RPM‬‬

‫مثال‪‌:‌4‬یک‌موتور‌برقی‌با‌سرعت‌‪‌600‬دور‌بر‌دقیقه‌می‌چرخد‌در‌صورتیکه‌قیمت‌‪ ‌𝜋 = 3‬فرض‌شود‌‪‌.‬‬
‫سرعت‌زاویهای‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪𝜋=3‬‬ ‫‪𝑛 = 600 RPM‬‬ ‫?= 𝜔‬

‫برای‌دریافت‌سرعت‌زایهای‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪:‬‬
‫‌‬ ‫حل‌‪‌:‬‬
‫‌‬
‫𝑛×𝜋×‪2‬‬ ‫‪2 × 3 × 600‬‬ ‫𝑑𝑎𝑟‬
‫=𝜔‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝜔‬ ‫𝟎𝟔 =‬
‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪sec‬‬

‫فعالیت‌‪‌ :‌۳‌-۳‬سرعت‌دورانی‌یک‌موتور‌‪‌4‬قطبی‌را‌دریابید‪‌،‬در‌صورتیکه‌فریکانس‌شهر‌‪‌50‬هرتز‌‬
‫‌‬
‫باشد‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪𝑃=4‬‬ ‫𝑧𝐻‪𝑓 = 50‬‬ ‫?= 𝑠𝑛‬
‫‌‬
‫‌ فعالیت‌‪‌:‌‌4‌-۳‬یک‌موتور‌برقی‌با‌سرعت‌‪‌۳00‬دور‌بر‌دقیقه‌می‌چرخد‌در‌صورتیکه‌قیمت‌‬
‫‪‌.‬سرعت‌زاویهای‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪ ‌𝜋 = 3‬فرض‌شود‪.‬‬
‫‪𝜋=3‬‬ ‫‪𝑛 = 300 RPM‬‬ ‫?= 𝜔‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫‌‬
‫‪7۳‬‬
‫دریافت‌توان‌مفیده‌موتور‌و‌ضریب‌عمل‌مفیده ‌‪‌ :‬در‌موتور‌های‌برقی‌مقدار‌انرژی‌الکتریکی‌که‌در‌واحد‌‬
‫زمان‌به‌انرژی‌حرارتی‌تبدیل‌می‌شود‌را‌تلفات‌موتور‌می‌گویند‌و‌آن‌را‌با‌𝑷∆‌نشان‌‌می‌دهند‪‌.‬‬

‫تلفات توان‌‌از‌رابطه‌زیر‌به‌دست‌‌می‌آید‪‌ .‬‬

‫𝑡𝑢𝑜𝑃 ‪∆𝑃 = 𝑃𝑖𝑛 −‬‬

‫مقدار‌توان‌ورودی‌که‌توان‌برقی‌در‌موتور‌های‌یکف‌از‌رابطه‌زیر‌بدست‌می‌آید‪‌ .‬‬

‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝑒𝐼 × 𝑒𝑉 = 𝑛𝑖𝑃‬

‫در‌رابطه‌باال‌‪‌ :‬‬

‫𝑛𝑖𝑃‌توان‌ورودی‌برحسب‌وات‌یا‌کیلوات‌ ‌‬

‫‌ 𝑒𝑉‌ولتاژ‌لینی‌یا‌خط‌برحسب‌ولت ‌‬

‫‌ 𝑒𝐼‌‌‌جریان‌لینی‌بر‌حسب‌امپیر ‌‬

‫𝜑𝑆𝑂𝐶‌‌ضریب‌توان‌یا‌پاور‌فکتور ‌‬

‫توان‌میخانیکی‌که‌موتور‌به‌بار‌میخانیکی‌متصل‌به‌روتور‌تحویل‌می‌دهد‌را‌توان‌خروجی‌گویند‪‌.‬و‌با‌ 𝑡𝑢𝑜𝑃‬
‫‌نشان‌می‌دهند‌حد‌اکثر‌توانی‌که‌موتور‌به‌بار‌میخانیکی ‌تحویل‌می‌دهد‌و‌آسیب‌نمی‌بیند‌را‌توان‌نامی‌‬
‫گویند‌این‌توان‌اکثراً‌روی‌پالک‌موتور‌حک‌می‌شود‪‌.‬توان‌خروجی‌موتور‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌میگردد‪‌ .‬‬

‫‪𝑃out = Tout × ω‬‬

‫‪74‬‬
 ‫در‌رابطه‌فوق‌‪‌ :‬‬

‫‪‌ Tout‬مومنت‌دورانی‌برحسب‌‪N.m‬‬
‫𝑑𝑎𝑟‬
‫سرعت‌زاویهای‌برحسب‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ω‬‬
‫‪sec‬‬

‫‪ 𝑃out‬توان‌خروجی‌روتور‌بر‌حسب‌‪w‬‬

‫تلفات‌در‌موتور‌های‌القایی‌یکفاز‌شامل‌تلفات‌استاتور‌و‌تلفات‌روتور‌می‌باشد‪‌.‬که‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌می‌‬
‫گردد‪‌ :‬‬

‫‪∆P = ∆𝑃S + ∆𝑃r‬‬

‫تلفات‌استاتور‌ ‪‌∆𝑃S‬شامل‌دو‌نوع‌تلفات‌اهمی‌و‌سیم‌پیچی‌استاتور‌(‌تلفات‌مسی‌ ‪‌)‌𝑃cus‬و‌تلفات‌آهنی‌‬

‫استاتور( ‪‌)‌𝑃Fes‬است‌که‌از‌رابطه‌زیر‌بدست‌می‌آید‪‌ .‬‬

‫‪∆𝑃S = 𝑃cu𝑠 + 𝑃Fes‬‬

‫تلفات‌آهنی‌استاتور‌به‌دلیل‌حضور‌جریان‌های‌سرگردان‌در‌هسته‌و‌تلفات‌هیسترزیس‌ایجاد‌می‌شود‪‌ .‬‬

‫تلفات‌روتور‌( ‪‌)∆𝑃r‬از‌دو‌قسمت‌تلفات‌اهمی‌سیم‌پیچی‌روتور‌(تلفات‌مسی‌ ‪ )‌𝑃cur‬و‌تلفات‌آهنی‌روتور‌‬

‫( ‪‌)𝑃Fer‬تشکیل‌شده‌است‌و‌آن‌را‌به‌صورت‌رابطه‌زیر‌می‌توان‌نوشت‌‪‌ :‬‬

‫‪∆𝑃𝑟 = 𝑃cu𝑟 + 𝑃Fer‬‬

‫تلفات‌مسی‌روتور‌عبارت‌است‌از‌مقدار‌توان‌تلف‌شده‌در‌سیم‌پیچی‌موتور‌های‌‌روتور‌سیم‌پیچی‌یا‌میله‌‬
‫های‌به‌کار‌رفته‌در‌روتور‌موتور‌های‌رتور‌قفسی‌است‪‌.‬روتور‌موتور‌های‌القایی‌مشابه‌استاتور‌دارای‌تلفات‌‬
‫آهنی‌است‌اما‌چون‌مقدار‌آن‌بسیار‌کم‌و‌نا‌چیز‌است‌معموأل‌از‌آن‌صرف‌نظر‌می‌شود‪‌ .‬‬

‫بخش‌دیگری‌از‌تلفات‌موتور‌های‌القایی‌تلفات‌مکانیکی‌است‌که‌به‌علت‌وجود‌اصطحکات‌بولبرینگ‌و‌هوا‌‬
‫ایجاد‌می‌شود‪‌.‬چون‌سرعت‌موتور‌های‌القایی‌ثابت‌در‌نظر‌گرفته‌می‌شود‌لذا‌تلفات‌مکانیکی‌نیز‌جز‌تلفات‌‬
‫ثابت‌ماشین‌شده‌و‌با‌( ‪‌ )‌𝑃mec‬نشان‌می‌دهند‪‌ .‬‬

‫‪75‬‬
 ‫با‌جاگزینی‌تلفات‌روتور‌ 𝑟𝑃∆‌و‌تلفات‌استاتور‌ ‪‌‌∆𝑃S‬و‌تلفات‌مکانیکی‌ ‪‌‌𝑃mec‬تلفات‌کل‌ماشین‌را‌به‌‬
‫صورت‌رابطه‌زیر‌می‌توان‌نوشت‌‪‌ :‬‬

‫‪∆P = 𝑃Cus + 𝑃Fes + 𝑃Cur + 𝑃mec‬‬

‫‌‬
‫به‌توانی‌که‌از‌طریق‌سرعت‌دورانی‌استاتور‌در‌فاصله‌هوایی‌به‌روتور‌منتقل‌می‌شود‌توان‌الکترومقناطیسی‌‬
‫‪‌𝑃e‬گویند‪‌.‬مقدار‌توان‌الکترومقناطیسی‌ ‪‌𝑃e‬را‌می‌توان‌به‌طور‌مستقیم‌از‌رابطه‌زیر‌محاسبه‌می‌گردد‪‌ :‬‬
‫𝜔 × 𝑒𝑇 = 𝑒𝑃‬
‫با‌توجه‌به‌اینکه‌تلفات‌مسی‌در‌استاتور‌و‌تلفات‌مسی‌روتور‌هر‌یک‌به‌جریان‌عبوری‌از‌آنها‌وابسته‌هستند‌‬
‫و‌این‌تغییرات‌جریان‌نیز‌با‌تغییرات‌بار‪‌،‬متناسب‌است‪‌.‬لذا‌به‌مجموع‌تلفات‌مسی‌ستاتور‌و‌تلفات‌مسی‌‬
‫روتور‌تلفات‌متغییر‌موتور‌القایی‌گویند‪‌.‬یعنی‪‌ :‬‬

‫‪ = 𝑃Cus + 𝑃Cur‬متغیر تلفات‬

‫تلفات‌مکانیکی‌روتور‌و‌تلفات‌آهنی‌استاتور‌تقریباً‌ثابت‌هستند‌لذا‌این‌دو‌تلفات‌((تلفات‌ثابت))‌موتور‌‬
‫القایی‌می‌گویند‪‌.‬و‌توسط‌رابطه‌زیر‌نمایش‌داده‌می‌شود‪‌ .‬‬

‫‪ = 𝑃Fes + 𝑃mec‬تلفات ثابت‬

‫پس‌کل‌تلفات‌‪‌∆P‬در‌موتور‌های‌القایی‌را‌می‌توان‌مجموع‌تلفات‌ثابت‌و‌متغییر‌دانست‌و‌به‌صورت‌رابطه‌‬
‫زیر‌می‌توان‌نوشت‪‌ :‬‬

‫‪ ,‬تلفات متغییر ‪ +‬تلفات ثابت = ‪∆P‬‬ ‫) ‪∆P = (𝑃Fes + 𝑃mec ) + (𝑃Cus + 𝑃Cur‬‬
‫مثال‪‌:‌6‬یک‌موتور‌القایی‌یکفاز‌با‌سرعت‌دورانی‌‪‌۱750 RPM‬به‌شبکه‌‪‌220‬ولت‌وصل‌است‌و‌جریان‌‪‌52‬‬
‫امپیر‌را‌با‌ضریب‌قدرت‌‪‌0.84‬از‌شبکه‌دریافت‌می‌کند‪‌.‬اگر‌توان‌خروجی‌موتور‌‪‌7۱60‬وات‌باشد‌و‬

‫‪76‬‬
 ‫قیمت ‪‌‌π = 3‬فرض‌شود‌‪‌.‬در‌صورتیکه‌تلفات‌موتور‌به‌ترتیب‌تلفات‌آهنی‌‪‌‌PFe=930 W‬تلفات‌‬
‫مکانیکی‌‌‪ ‌‌Pmec=620 W‬تلفات‌مسی‌در‌ستاتور‌‪ ‌‌Pcus=670 W‬و‌تلفات‌مسی‌در‌روتور ‌‬
‫‌‪‌Pcur= 230W‬باشد‌محاسبه‌کنید‪‌ :‬‬
‫ج‌‪‌‌-‬تلفات‌کل ‌?= ‪‌ ∆P‬‬ ‫الف‌–‌توان‌ورودی‌‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌Pin‬ب‌–‌مومنت‌مفیده‌‪‌M2‬‬

‫حل‌‪‌:‬در‌قدم‌نخست‌توان‌ورودی‌‪‌Pin‬و‌مومنت‌مفیده‌‪‌ ‌M2‬‬
‫الف‌‌‪‌‌-‬برای‌دریافت‌توان‌ورودی‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‌‪:‬‬

‫𝑾 𝟔 ‪𝑃𝑖𝑛 = 𝑉𝑒 × 𝐼𝑒 × 𝐶𝑂𝑆𝜑 , 𝑃𝑖𝑛 = 220𝑉 × 52𝐴 × 0.84 = 𝟗𝟔𝟎𝟗.‬‬

‫ب‌‪‌‌-‬مومنت‌مفیده‌موتور‌را‌از‌رابطه‌زیر‌بدست‌می‌آوریم‌‪:‬‬
‫‌‬
‫‪60 × P2‬‬ ‫‪60 × 7160‬‬ ‫‪429600‬‬
‫= ‪𝑀2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪𝑀2‬‬ ‫=‬ ‫𝐦 ‪= 𝟒𝟎. 𝟗𝟏 𝐍.‬‬
‫‪2×π×n‬‬ ‫‪2 × 3 × 1750‬‬ ‫‪10500‬‬

‫ج‌‪‌‌-‬برای‌دریافت‌تلفات‌کل‌موتور‌از‌رابطه‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝑊‪∆P = 𝑃Cus + 𝑃Fes + 𝑃Cur + 𝑃mec = 670𝑊 + 930𝑊 + 230𝑊 + 620‬‬

‫𝐖𝟎𝟓𝟒𝟐 = ‪∆P‬‬

‫‌‬
‫فعالیت‪‌:‌5-۳‬یک‌موتور‌القایی‌یکفاز‌با‌سرعت‌دورانی‌‪‌۱500 RPM‬به‌شبکه‌‪‌220‬ولت‌‬
‫وصل‌است‌و‌جریان‌‪‌52‬امپیر‌را‌با‌ضریب‌قدرت‌‪‌0.75‬از‌شبکه‌دریافت‌می‌کند‪‌.‬اگر‌‬ ‫‌‬
‫توان‌خروجی‌موتور‌‪‌6۳40‬وات‌باشد‌و قیمت ‪‌‌π = 3‬فرض‌شود‌‪‌.‬در‌صورتیکه‌تلفات‌‬
‫موتور‌به‌ترتیب‌تلفات‌آهنی‌‪‌‌PFe=530 W‬تلفات‌مکانیکی‌‌‪ ‌‌Pmec=320 W‬تلفات‌‬ ‫‌‬

‫مسی‌در‌ستاتور‌‪ ‌‌Pcus=570 W‬و‌تلفات‌مسی‌در‌روتور‌‪‌Pcur= 820W‬باشد‌‬

‫محاسبه‌کنید‪‌ :‬‬
‫ج‌‪‌‌-‬تلفات‌کل ‌‬ ‫الف‌–‌توان‌ورودی‌‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌Pin‬ب‌–‌مومنت‌مفیده‌‪‌M2‬‬
‫?= ‪‌ ∆P‬‬

‫‌‬

‫‪77‬‬ ‫‌‬
‫دریافت‌ضریب‌عمل‌مفیده‌موتور‌القایی‌یکفاز ‌‪‌ :‬به‌صورت‌کلی‌نسبت‌توان‌گرفته‌شده‌(خروجی)‌به‌توان‌‬
‫گویند‪‌.‬ضریب‌عمل‌مفیده‌بر‌حسب‌درصد‌(فیصد)‌بیان‌میشود‪‌.‬هر‌‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫داده‌شده‌(ورودی)‌را‌ضریب‌مفیده‌می‬
‫قدر‌مقدار‌ضریب‌عمل‌مفیده‌ بیشتر‌باشد‌نشان‌دهنده‌این‌است‌که‌کیفیت‌کاری‌موتور‌بهتر‌است‪‌ .‬ضریب‌‬
‫عمل‌مفیده‌را‌به‌حرف‌ایتا‌( 𝜂‌)نشان‌داده‌و‌توسط‌رابطه‌زیر‌نمایش‌داده‌می‌شود‪‌ .‬‬

‫ضریب‌عمل‌مفیده‌موتور ‌‬

‫𝐭𝐮𝐨𝐏‬
‫=𝜼‬ ‫𝟎𝟎𝟏 ×‬
‫𝐧𝐢𝐏‬

‫𝜼‌‪‌‌-‬ضریب‌عمل‌مفیده‌برحسب‌فیصد‌‌‌‌‌‌‌‌ 𝐭𝐮𝐨𝐏‌‌–‌‌توان‌گرفته‌شده‌برحسب‌وات ‌‬

‫𝐧𝐢𝐏‌–‌‌توان‌داده‌شده‌برحسب‌وات ‌‬

‫وات‌حد‌اکثر‌میتواند‌انرژی‌میخانیکی‪‌6‬پایه‌ماشین‌با‌توان‌‪‌۱.5‬کیلو‌‬
‫‌‬ ‫مثال‪‌‌:‌7‬موتوری‌با‌قدرت‌‪‌۱2‬کلیو‌‬
‫وات‌را‌تأمین‌کند‪‌.‬ضریب‌عمل‌مفیده‌آن‌چند‌فیصد‌است؟‌محاسبه‌نمایید‪‌ .‬‬

‫حل‌‪‌ :‬‬

‫𝑊‪𝑃𝑜𝑢𝑡 = 6 × 1.5 𝑘𝑤 = 9𝑘𝑊 = 9000‬‬

‫𝑊‪𝑃𝑖𝑛 = 12𝑘𝑊 = 12000‬‬

‫𝐭𝐮𝐨𝐏‬ ‫‪9000‬‬
‫=𝜂‬ ‫= 𝜂 ‪× 𝟏𝟎𝟎 ,‬‬ ‫‪× 100 = 𝟕𝟓%‬‬
‫𝐧𝐢𝐏‬ ‫‪12000‬‬

‫کلیو‌وات‌حد‌اکثر‌میتواند‌انرژی‌میکانیکی‪‌5‬پایه‌ماشین‌با‌‬
‫‌‬ ‫فعالیت‌‪‌:‌6‌-۳‬موتوری‌با‌قدرت‌‪‌6‬‬
‫توان‌‪ ۹00‬وات‌را‌تأمین‌کند‪‌.‬ضریب‌عمل‌مفیده‌آن‌چند‌فیصد‌است؟‌محاسبه‌نمایید‪‌‌ :.‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝐏𝐢𝐧 = 6‬‬ ‫𝑊𝑘‪𝐏𝐨𝐮𝐭 = 4.5‬‬ ‫?= 𝜂‬
‫‌‬

‫‌‬

‫‪78‬‬
‫تبدیل‌واحد‌های‌توان‌‌و‌انرژی‪‌:‬طبق‌تعریف‌به‌مقدار‌کار‌انجام‌شده‌در‌واحد‌زمان‌توان‌یا‌قدرت‌گفته‌می‌‬
‫شود‪‌،‬که‌مقدار‌آن‌را‌می‌توان‌از‌رابطه‌زیر‌به‌دست‌آورد‪‌ .‬‬

‫توان‌الکتریکی ‌‬ ‫واحد‌اندازه‌گیری ‌‬

‫𝑡×𝐼×𝑈 𝑊‬ ‫𝒔×𝑨×𝑽 𝑱‬
‫=𝑃‬ ‫=‬ ‫𝐼×𝑈= 𝑃⇒‬ ‫= ]𝑷[‬ ‫=‬ ‫𝑨𝑽 = 𝑾 ⇒‬
‫𝑡‬ ‫𝑡‬ ‫𝒔‬ ‫𝒔‬
‫‪‌-W‬وات‌‌‌‌‌‪‌‌–‌J‬ژول‌‌‌‌‌‪‌-s‬ثانیه‌‌‌‌‪‌‌–‌‌P‬توان‌(قدرت)‌‌‌‌‪‌‌–‌W‬کار‌الکتریکی‌‌‌‪ –‌t‬زمان ‌‬

‫واحد‌توان‪‌:‬اگر‌شدت‌جریانی‌معادل‪‌۱‬امپیر‌با‌تفاوت‌پتانسیل‌‪‌۱‬ولت‌ازمدار‌عبور‌کند‪‌،‬توان‌‬
‫‌‬
‫مصرف‌شده‌ی‌مدار‌یک‌وات‌است‪‌.‬واحد‌اندازهگیری‌توان‌را‌با‌حرف‌‪‌W‬نمایش‌می‌دهند‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫مثال‪‌:‌8‬مقدار‌توان‌مصرفی‌بخاری‌برقی‌را‌دریابید؟‌درصورتیکه‌جریان‌عبوری‌از‌آن‌‪‌20‬امپیر‌بوده‪‌،‬و‌با‌‬
‫ولتاژ‌‌‪‌220‬ولت‌وصل‌باشد‪‌ .‬‬

‫حل‌‪‌:‬برای‌دریافت‌مقدار‌توان‌مصرفی‌از‌رابط‌زیر‌استفاده‌می‌نماییم‌‪‌ :‬‬

‫𝑊‪𝑃 = 𝑈 × 𝐼 ⇒ 𝑃 = 220𝑉 × 20𝐴 = 4400‬‬

‫تبدیل‌واحدات‌توان‌به‌اجزا‌و‌اضعاف‌‪‌:‬با‌استفاده‌از‌جدول(‪)۱-۳‬می‌توان‌به‌آسانی‌واحدات‌توان‌را‌به‌اجزا‌‬
‫واضعاف‌تبدیل‌کرد‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.‬جدول(‪‌)۱-۳‬اجزا‌واضعاف‌واحد‌توان‌(‪‌ )W‬‬

‫‪mW‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪kW‬‬ ‫‪MW‬‬ ‫اختصار‬ ‫شرح‌ ‌‬

‫𝟗𝟎𝟏‬ ‫‪106‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪MW‬‬ ‫میگا‌وات ‌‬

‫𝟔𝟎𝟏‬ ‫‪103‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10−3‬‬ ‫‪kW‬‬ ‫کیلو‌وات ‌‬

‫𝟑𝟎𝟏‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10−3‬‬ ‫‪10−6‬‬ ‫‪W‬‬ ‫وات‬

‫‪1‬‬ ‫‪10−3‬‬ ‫‪10−6‬‬ ‫‪10−9‬‬ ‫‪mW‬‬ ‫میلی‌وات‬

‫مقادیرکه‌میخواهیم‌بدانیم ‌‬ ‫مقادیر‌معلوم ‌‬

‫‪7۹‬‬
 ‫واحدات‌زیر‌را‌از‌اضعاف‌به‌اجزا‌تبدیل‌نمایید‪‌ .‬‬ ‫مثال‪ :9‬واحدات‌زیرا‌ازاجزا‌به‌اضعاف‌تبدیل‌نمایید‪‌ .‬‬

‫( = 𝑊𝑀‪10‬‬ ‫?‬ ‫𝑊𝑘 )‬ ‫( = 𝑊𝑚‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌1200‬‬ ‫?‬ ‫𝑊 )‬

‫( = 𝑊‪‌ 600‬‬ ‫?‬ ‫𝑊𝑘 )‬
‫( = 𝑊𝑘‪120‬‬ ‫?‬ ‫𝑊 )‬

‫‌‌‌‌حل‪‌:‬از‌اضعاف‌به‌اجزا‌داریم‌که‪‌ :‬‬ ‫حل‪‌‌:‬از‌اجزا‌به‌اضعاف‌داریم‌که‪‌ :‬‬

‫𝑊𝑘 ‪1M𝑊 = 103‬‬ ‫𝑊 ‪1𝑚𝑊 = 10−3‬‬

‫𝑥 = 𝑊‪10M‬‬ ‫= 𝑊𝑚‪1200‬‬ ‫𝑥‬

‫‌‬ ‫‌‬

‫𝑊𝑘 ‪10𝑀𝑊 × 103‬‬ ‫𝑊‪1200𝑚𝑊 × 0.001‬‬

‫=𝑥‬ ‫=𝑥‬
‫𝑊𝑀‪1‬‬ ‫𝑊𝑚‪1‬‬
‫𝑊𝑘‪𝑥 = 10000‬‬ ‫𝑊‪𝑥 = 1.2‬‬

‫‌‬

‫𝑊 ‪1𝑘𝑊 = 103‬‬ ‫𝑊𝑘 ‪1𝑊 = 10−3‬‬

‫𝑥 = 𝑊𝑘‪120‬‬ ‫𝑥 = 𝑊‪600‬‬

‫𝑊‪120𝑘𝑊 × 103 𝑊 120000‬‬ ‫𝑊𝑘‪600𝑊 × 0.001‬‬

‫=𝑥‬ ‫=‬ ‫=𝑥‬
‫𝑊𝑘‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑊‪1‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝑥 = 124‬‬ ‫𝑊𝑘‪𝑥 = 0.6‬‬

‫محاسبه‌انرژی‌‪‌ :‬انرژی‌عبارت‌از‌قابلیت‌استعداد‌انجام‌کار‌است‪‌.‬یا‌به‌عبارت‌دیگراتوان‌مصرف‌شده‌دریک‌‬
‫زمان‌است‪‌.‬انرژی‌به‌مصرف‌نمی‌رسد‌بل‌از‌نوع‌به‌نوع‌دیگر‌تبدیل‌می‌گردد‪.‬‬

‫‌‌‌‌که‌توسط‌رابطه‌زیر‌نمایش‌داده‌شده‌و‌باکار‌الکتریکی‌تفاوتی‌ندارد‪‌ .‬‬

‫‌‬

‫‪80‬‬
 ‫انرژی‌الکتریکی ‌‬ ‫واحد‌اندازه‌گیری ‌‬

‫𝑡×𝑃= 𝑊‬ ‫𝐬×𝐰=𝐖‬

‫‪‌–w‬وات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‪‌-‌‌s‬ثانیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪ –‌ P‬توان‌الکتریکی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‪‌‌-‌‌t‬زمان‌‌ ‌‬

‫مثال‪‌‌:‌10‬المپی‌با‌توان‌‪‌40‬وات‌که‌به‌منبع‌ولتاژ‌‪‌220‬ولت‌وصل‌است‪‌.‬انرژی‌مصرفی‌المپ‌را‌در‌‬
‫مدت‌زمان‌‪‌7‬ساعت‌محاسبه‌نمایید‪‌ .‬‬

‫حل‌‪‌ :‬‬

‫𝑡×𝑃= 𝑊‬ ‫وات ساعت 𝑟𝑢𝑜‪, 𝑊 = 40𝑊 × 7ℎ𝑜𝑢𝑟 ⇒ 𝑊 = 280 𝑊ℎ‬‬

‫تبدیل‌واحدات‌انرژی‌‪‌‌:‬برای‌تبدیل‌واحدات‌انرژی‌به‌یکدیگر‌از‌روابط‌زیر‌استفاده‌می‌نمایم‪.‬‬
‫‌‬
‫𝑙𝑢𝑜𝐽‪1𝑘𝑊ℎ = 1000𝑊ℎ = 3600000𝑊𝑠 = 3600000‬‬

‫مثال‪‌‌:‌11‬واحدات‌زیر‌را‌تبدیل‌نمایید‪‌ .‬‬
‫‪3540Wh=?kWh , 26.3kWh=?Wh , 11520Ws=Wh‬‬

‫حل‌‪‌ :‬‬

‫‪3540𝑊ℎ = 3540 ÷ 1000𝑘𝑊ℎ = 3.54𝑘𝑊ℎ‬‬

‫‪26.3𝑘𝑊ℎ = 26.3 × 1000𝑊ℎ = 26300𝑊ℎ‬‬
‫‪11520𝑊𝑠 = 11520 ÷ 3600 = 3.2𝑊ℎ‬‬

‫‪8۱‬‬
 ‫خالصه‌مادیول‌سوم ‌‬

‫در‌این‌مادیول‌دریافتیم‌که‌توانی‌که‌به‌موتور‌داده‌میشود‪‌.‬را‌اغلباً‌توان‌برقی‌یا‌الکتریکی‌میگویند‌و‌کمیت‌‬
‫های‌چون‌ولتاژ‌نامی‪‌،‬جریان‌نامی‌و‌توان‌نامی‌را‌شامل‌بود‪‌.‬و‌توانی‌را‌که‌از‌موتور‌می‌گرفتیم‌عبارت‌بود‌از‌‬
‫توانی‌مکانیکی‌که‌کمیت‌های‌چون‌سرعت‌دورانی‪‌،‬سرعت‌زاویهای‌و‌مومنت‌موتور‌را‌شامل‌میشود‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫برای‌دریافت‌کمیت‌های‌الکتریکی‌معموأل‌از‌کتلوگ‌موتور‌استفاده‌می‌شود‌در‌صورتیکه‌کتلوگ‌موتور‌بنابر‌‬
‫عواملی‌مختلف‌پاک‌شده‌و‌یا‌در‌دسترس‌نباشد‌از‌فارمول‌های‌زیر‌استفاده‌می‌کنیم‪‌ :‬‬

‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝐼 × 𝑈 = 𝑃‬ ‫برای دریافت توان نامی‬

‫𝑃‬
‫=𝐼‬ ‫برای دریافت جریان نومینال‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝑈‬
‫𝑃‬
‫=𝑈‬ ‫برای دریافت ولتاژ نومینال‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝑈‬
‫𝑃‬
‫= 𝜑𝑆𝑂𝐶‬ ‫برای دریافت ضریب توان‬
‫𝜑𝑆𝑂𝐶 × 𝑈‬

‫یعنی‌سرعت‌دورانی‌‪‌،‬سرعت‌زاویهای‌و‌مومنت‌موتور‌از‌فارمول‌های‌زیر‌‬
‫‌‬ ‫برای‌دریافت‌کمیت‌های‌مکانیکی‌‬
‫استفاده‌می‌کنیم‌‪‌ :‬‬
‫𝑛×𝜋×‪2‬‬
‫=𝜔‬ ‫برای دریافت سرعت زاویه ای‬
‫‪60‬‬

‫𝑓 × ‪120‬‬
‫= 𝑠𝑛‬ ‫برای دریافت سرعت دورانی‬
‫𝑃‬
‫‪P‬‬ ‫‪IA‬‬
‫= ‪‌ 𝑇A‬‬ ‫×‪×Z×φ‬‬ ‫برای دریافت مومنت‬
‫‪A‬‬ ‫‪2π‬‬

‫‪60 × P2‬‬
‫= ‪𝑀2‬‬ ‫برای دریافت مومنت مفیده وال‬
‫‪2×π×n‬‬
‫‪∆P = 𝑃Cus + 𝑃Fes + 𝑃Cur + 𝑃mec‬‬ ‫برای دریافت تلفات کلی‬

‫‪82‬‬
 ‫پرسشهای‌نهایی‌سوم‌مادیول ‌‬
‫‌‬

‫‪ .۱‬کدام‌کیمت‌ها‌مربوط‌کمیت‌های‌الکتریکی‌موتور‌می‌شود؟‌در‌چوکات‌زیر‌بنویسید‪.‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‬ ‫‪-۱‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‬ ‫‪-2‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‌‬ ‫‪-۳‬‬
‫‌‌‌‬ ‫‪-4‬‬
‫‪-5‬‬
‫‌‬
‫‪ .2‬فارمول‌مومنت‌موتور‌را‌به‌صورت‌عموم‌بنویسید‪.‬‬
‫‌‪......................................................................................................................................................................‬‬
‫کمیتهای‌شامل‌در‌فورمول‌ذیل‌را‌به‌معرفی‌بگیرید‪.‬‬
‫‌‬ ‫‪.۳‬‬

‫‪60 × P2‬‬
‫= ‪𝑀2‬‬
‫‪2×π×n‬‬
‫‪ .4‬برای‌دریافت‌سرعت‌دورانی‌موتور‌القایی‌یکفاز‌از‌کدام‌فارمول‌استفاده‌می‌شود؟‌بنویسید‪.‬‬

‫‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪......................................................................................................................................................................‬‬

‫‪ .5‬یک‌موتور‌برقی‌با‌سرعت‌‪‌۹00‬دور‌بر‌دقیقه‌می‌چرخد‌در‌صورتیکه‌قیمت‌‪ ‌𝜋 = 3‬فرض‌شود‌‪‌.‬‬
‫سرعت‌زاویهای‌موتور‌را‌محاسبه‌کنید‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪𝜋=3‬‬ ‫‪𝑛 = 900 RPM‬‬ ‫?= 𝜔‬

‫‪ .6‬سرعت‌دورانی‌یک‌موتور‌‪‌4‬قطبی‌را‌دریابید‌در‌صورتیکه‌فریکانس‌شهر‌‪‌50‬هرتز‌باشد‪.‬‬
‫‌‬
‫‪𝑃=4‬‬ ‫𝑧𝐻‪𝑓 = 50‬‬ ‫?= 𝑠𝑛‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‌‬

‫‪8۳‬‬
 ‫‪ .7‬حروف‌مشخصه‌کمیت‌های‌زیر‌را‌بنویسید‪.‬‬
‫تلفات‌مسی‌ستاتور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪‌-2‬تلفات‌میخانیکی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‪‌-۳‬تلفات‌آهنی‬ ‫‪-2‬‬
‫(‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌)‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌(‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌)‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌(‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌)‬
‫‪ .8‬فارمول‌توان‌و‌انرژی‌را‌بنویسید‪‌:‬‬

‫‪‌ ....................................................................................................................................................................‬‬

‫‪.....................................................................................................................................................................‬‬

‫‪ .۹‬یک‌موتور‌اسینکرونی‌‪‌4‬قطبی‌به‌شبکه‌‪‌‌220‬ولت‌با‌فریکانس‌‪‌50‬هرتز‌متصل‌و‌یک‌بار‌‬
‫میخانیکی‌را‌با‌سرعت‌‪‌1500 R.P.M‬به‌حرکت‌می‌آورد‪‌.‬اگر‌جریان‌مصرفی‌از‌شبکه‌‪‌۱2‬امپیر‌و‌‬
‫ضریب‌توان‌‪ 0.85‬و‌توان‌مفیده‌وال‌موتور‌‪‌۱۱60‬وات‌باشد‪‌.‬مطلوب‌است‌مومنت‌مفیده‌وال‌موتور‪.‬‬
‫کلیو‌وات‌حد‌اکثر‌میتواند‌انرژی‌میخانیکی‪‌6‬پایه‌ماشین‌با‌توان‌‪‌۳‬کیلو‌وات‌‬
‫‌‬ ‫‪‌ .۱0‬موتوری‌با‌قدرت‌‪‌24‬‬
‫را‌تأمین‌کند‪‌.‬ضریب‌عمل‌مفیده‌آن‌چند‌فیصد‌است؟‌محاسبه‌نمایید‪‌ ‌.‬‬
‫‪‌‌ .۱۱‬واحدات‌انرژی‌زیر‌را‌به‌یکدیگر‌تبدیل‌نمایید‪‌ .‬‬

‫‪‌ 3540Wh=? kWh, 26.3kWh=?Wh , 11520Ws=Wh‬‬

‫‪‌‌ .۱2‬یک‌موتور‌القایی‌یکفاز‌با‌سرعت‌دورانی‌‪‌۱500 RPM‬به‌شبکه‌‪‌220‬ولت‌وصل‌است‌و‌جریان‌‬

‫‪‌52‬امپیر‌را‌با‌ضریب‌قدرت‌‪‌0.75‬از‌شبکه‌دریافت‌می‌کند‪‌.‬اگر‌توان‌خروجی‌موتور‌‪‌6۳40‬وات‌‬
‫باشد‌و قیمت ‪‌‌π = 3‬فرض‌شود‌‪‌.‬در‌صورتیکه‌تلفات‌موتور‌به‌ترتیب‌تلفات‌آهنی‌ ‪PFe=530‬‬
‫‪‌‌W‬تلفات‌مکانیکی‌‌‪ ‌‌Pmec=320 W‬تلفات‌مسی‌در‌ستاتور‌‪ ‌‌Pcus=570 W‬و‌تلفات‌مسی‌‬
‫در‌روتور‌‪‌Pcur= 820W‬باشد‌محاسبه‌کنید‪‌ :‬‬
‫ج‌‪‌‌-‬تلفات‌کل ‌?= ‪‌ ∆P‬‬ ‫الف‌–‌توان‌ورودی‌‪‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌Pin‬ب‌–‌مومنت‌مفیده‌‪‌M2‬‬

‫‌‬

‫‌‬

‫‪84‬‬
 ‫لغات‌نامه‌کتاب‬

‫واژه ‌‬ ‫معنی ‌‬

‫‪DC – Direct Current‬‬ ‫جریان‌مستقیم ‌‬

‫‪AC – Alternative Current‬‬ ‫جریان‌متناوب‬

‫‪EA – Electromagnetic of Armature‬‬ ‫قوه‌محرکه‌تولیدی‌آرمیچر ‌‬

‫‪ω − Omega‬‬ ‫امیگا‌(سرعت‌زاویهای) ‌‬

‫‌‬

‫𝑖‪𝜙 − 𝑃ℎ‬‬ ‫فی‌(فوران‌مقناطیسی) ‌‬

‫𝑟𝑒𝑏𝑒𝑊 ‪𝑤𝑏 −‬‬ ‫ویبر‌واحد‌فوران‌مقناطیسی ‌‬

‫𝑒𝑟𝑢𝑡𝑎𝑚𝑟𝐴 𝑓𝑜 𝑒𝑐𝑛𝑎𝑡𝑠𝑖𝑠𝑒𝑅 ‪𝑅𝑎 −‬‬ ‫مقاومت‌آرمیچر ‌‬

‫𝑒𝑟𝑢𝑡𝑎𝑚𝑟𝐴 𝑜𝑓 𝑦𝑡𝑠𝑛𝑖𝑡𝑛𝐼 ‪𝐼𝑎 −‬‬ ‫جریان‌آرمیچر ‌‬

‫𝜑𝑠𝑜𝐶‬ ‫ضریب‌توان یا‌پاور‌فکتور ‌‬

‫‪P – Pole‬‬ ‫جفت‌قطب‌ها ‌‬

‫‪P- Power‬‬ ‫توان‌برقی ‌‬

‫‪C - Capacitor‬‬ ‫خازن ‌‬

‫‪XC‬‬ ‫مقاومت‌خازنی ‌‬

‫‪Main Coil‬‬ ‫کوایل‌اصلی ‌‬

‫‪Start Coil‬‬ ‫کوایل‌کمکی ‌‬

‫‪85‬‬
 ‫منابع‌و‌مأخذ‬

‫‪ .1‬بیرجندی‪‌،‬مطیع‪‌،‬خدا‌دادی‪‌،‬علی اکبر‪‌،‬ترکمانی‪‌،‬شهرام‪ ،‬انصاری پور‪‌،‬امیرحسین‪‌،‬اسالمی‪‌،‬مجتبی‪‌،‬‬

‫محمدحسن‪‌(،‬چاپ‌سوم‌سال‌‪‌،)۱۳۹۹‬دانش‌فنی‌تخصصی‌رشته‌الکتروتخنیک‬
‫‪ .2‬برنامه درسی درس دانش فنی تخصصی رشته الکتروتخنیک‪ ،‬سازمان پژوهش و برنامه ریزی‬
‫آموزشی‪‌،‬سال‌‪۱۳۹4‬‬
‫‪ .3‬مجتبی‪‌ ،‬انصاری پور‪‌ ،‬محمدحسن‪‌ ،‬اسالمی‪‌ ،‬علیرضا‪‌ ،‬حجرگشت‪‌ ،‬امیرحسین‪‌ ،‬ترکمانی ‌و ‌تقی‪‌،‬‬
‫اصغری‪‌(،‬چاپ‌اول‌سال‌‪‌،)۱۳۹6‬کیبل‌کشی و سیم پیچی ماشین های الکتریکی‪.‬‬
‫‪ .4‬مددی‪‌،‬محمد‌علی‪‌،‬بیرجندی‪‌،‬مطیع و‌علی اکبر‪(‌،‬سال‌چاپ‌‪)۱۳۹۱‬ماشین‌های‌الکتریکی‌‪.‌AC‬‬
‫‪5. Electric Machinery – Fourth Edition – by Fitzgerald / Kingsley / Umans‬‬
‫‪6. Principles of Electric Machines and Power Electronics – by Sen, Paresh,‬‬
‫‪Chandra‬‬
‫‪7. Electric Machinery Fundamentals – Fourth Edition – by Stepheny. Chapman‬‬

‫منابع‌مأخذ‌را‌مطابق‌رهنمودی‌که‌در‌گروپ‌ذکر‌ترتیب‌نماید‪.‬‬

‫‪86‬‬