‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫پوهنتون کابل‬

‫پوهنځی حقوق و علوم سیاسی‬

‫مجازات سارق در اسالم‬

‫تهیه و ترتیب ‪ :‬حسینه (محمدی)‬

‫استاد رهنما ‪ :‬پوهنمل عزت اهلل (طارق)‬

‫دیپارتمنت‪ :‬حقوق جزا و علوم جنایی‬

‫سال تحصیلی ‪۱۴۰۱‬هـ ش‬

 ‫تقدیم‬

‫به تمامی شهدای گلگون کفن افغانستان که به خاطر دفاع از تمامیت ارضی کشور و نهادینه شدن نظام مردمی‪،‬‬

‫تحقق عدالت الهی صادقانه رزمیدند و جام شهادت نوشیدند‪ .‬تقدیم به آنانی که با علم و دانش شان در راستای‬

‫توسعه‪ ،‬انکشاف و آبادی افغانستان تالش می نمایند‪.‬‬

 ‫سپاسگزاری‬

‫حمد و ستایش بیقیاس خدای را سزاست که از الطاف خود در انسان دمید و او را اشرف مخلوقات خود قرار داد‪.‬‬

‫حال که به لطف او توفیق تحصیل علم و کسب دانش را پیدا نمودم‪ ،‬از خداوند متعال میخواهم که قدمهایم را در‬

‫راه خدمت به جامعه استوار گرداند تا بتوانم از آنچه در این سالها آموختهام در مسیر پیشرفت و آبادانی کشور‬

‫عزیزم استفاده نمایم‪.‬‬

‫در پایان بر خود الزم میدانم از استاد رهنما و فامیل مهربانم که با یاری و کمك بسیار مشوق اصلی من در این‬

‫زمینه بوده و در دوران تحصیل همه مشکالت را با صبر و حوصله تحمل کردند؛ صمیمانه سپاسگزاری نمایم‪.‬‬
 ‫پیشگفتار‬
‫الحمد هلل الذی جعل من الماء کل شئ حی و الصالة و السالم علی من شرح لنا احکام الماء نبینا محمد صلی اهلل‬

‫علیه وسلم و علی اله و اصحابه اجمعین اما بعد ‪:‬‬

‫جرم سرقت و دزدی از جمله قدیمی ترین جرم هایی است که بشر علیه اموال و مالکیت افراد به آن مرتکب می‬

‫شد و از لحاظ امنیتی نیز قابل بررسی می باشد‪ .‬امروزه نیز دعاوی سرقت جزو پر تکرارترین شکایات مطروحه در‬

‫محکمه ها و مراجع قضایی می باشند‪ .‬مالکیت قانونی افراد بر اموالشان‪ ،‬همواره در خطر دست برد قرار دارد‪ .‬دزدی‪،‬‬

‫کالهبرداری و خیانت در امانت از جمله جرائمی است که مالکیت افراد را در معرض خطر تعرض قرار می دهد‪ .‬به‬

‫دلیل اهمیت این جرم‪ ،‬مشارکت در سرقت و فروش مال مسروقه نیز جرم شناخته شده و مجازات خاص خود را‬

‫دارد‪.‬‬

‫بنابرین تالش بر این شده است که در منوگراف کنونی مسایل مربوط به مجازات سارق در اسالم و مسوولیت جزایی‬

‫تحقیق بر موضوع فوق الذکر کاری است دشوار ولی باز هم سعی و تالش فراوان در این تحقیق انجام شده است‬

‫که مجازات سارق در اسالم در نظام حقوقی افغانستان را از منظر دین اسالم‪ ،‬احکام الهی و قوانین را با استفاده از‬

‫منابع تحقیقی و کتابخانه های مفید از استادان گرامی جستجو کرد ‪.‬‬

‫ولی بازهم این اثر عاری از مشکالت نبوده امیدواریم که اشتباهات مان را به بزرگواری ایتان بخشیده و ما را در‬

‫اصالح این اشتباهات یاری رسانید ‪.‬‬

‫جا دارد از استاد بزرگوارمان پوهنیار عزت اهلل (طارق)جهان سپاس که در تهیه این رساله با بنده در سال‬
‫‪ ۱۴۰۱‬ه‪.‬ش تکمیل کرده تقدیم حضورتان می نمایم الزم به تذکر می دانم که این اثر با وجود مساعی زیاد که در‬
‫نگارش آن به عمل آمده آری از نارسایی ها و اشتباهات نخواهد بود‪.‬‬
 ‫فهرست موضوعات‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬
‫مقدمه ‪6 ............................................................................................................................‬‬

‫فصل اول‬

‫مفاهیم و کلیات‬

‫مبحث اول ‪ -:‬معنی لغوی و اصطالحی سارق و سرقت ‪۱ ....................................................................‬‬

‫گفتار اول‪ -:‬معنی لغوی سارق ‪۱ ...............................................................................................‬‬

‫گفتار دوم ‪ -:‬معنی اصطالحی سارق ‪۱ .........................................................................................‬‬

‫جز اول ‪ -:‬سرقت در لغت‪2 ......................................................................................................‬‬

‫جز اول ‪ -‬تعریف جرم سرقت ‪2 .................................................................................................‬‬

‫‪ -۱‬ربودن ‪2 ........................................................................................................................‬‬

‫‪ -2‬مال ‪3 ...........................................................................................................................‬‬

‫‪ -3‬تعلق به غیر ‪3 .................................................................................................................‬‬

‫‪ -۴‬به طور پنهانی ‪3 ..............................................................................................................‬‬

‫مبحث دوم‪ -:‬مجازات سارق در اسالم ‪3 ......................................................................................‬‬

‫گفتار اول‪ -:‬تعیین مجازات سرقت در اسالم و قران ‪۴ ......................................................................‬‬

‫جز اول ‪ -:‬حرام و ناروا بودن سرقت در قران ‪۴ ................................................................................‬‬

‫جز دوم ‪ - :‬جزای سرقت در اسالم ‪5 ..........................................................................................‬‬

‫‪ - ۱‬دین اسالم ‪5 ..................................................................................................................‬‬

‫‪ -2‬یکسانی حد زن و مرد ‪6 .....................................................................................................‬‬

‫‪ -3‬سقوط حد سرقت ‪7 ..........................................................................................................‬‬

‫أ‬
‫‪ -3‬شرایط وجوب حد سرقت ‪7 .................................................................................................‬‬

‫‪ -۴‬سرقت از آنچه که در حرز نیست ‪8 ........................................................................................‬‬

‫‪ -۴‬حد سارق ‪9 ....................................................................................................................‬‬

‫‪ -5‬لزوم برطرف بودن شبهه حکمی و موضوعی ‪۱۱ ..........................................................................‬‬

‫‪ - 6‬لزوم نصاب رسیدن ‪۱۱ ......................................................................................................‬‬

‫گفتار دوم ‪ -:‬عدم تفاوت بین ذمی ومسلمان در اجرای حد سرقت ‪۱2 ....................................................‬‬

‫مبحث سوم ‪ -:‬بررسی تطبیق سرقت حدی از دیدگاه مذاهب پنج گانه ‪۱۴ ............................................‬‬

‫گفتار اول ‪ - :‬شرایط اجرای حد سرقت‪۱۴ ....................................................................................‬‬

‫جز اول ‪ -:‬دیدگاه اهل سنت ‪۱۴ ................................................................................................‬‬

‫الف‪ -:‬تکلیف ‪۱۴ ...................................................................................................................‬‬

‫ب‪ -:‬اختیار ‪۱5 ...................................................................................................................‬‬

‫ج‪ -:‬عدم شبهه ‪۱5 ................................................................................................................‬‬

‫گفتار دوم ‪ -:‬دیدگاه شیعه ‪۱7 ..................................................................................................‬‬

‫الف‪ -:‬تکلیف ‪۱7 ...................................................................................................................‬‬

‫ب ‪ -:‬اختیار ‪۱7 ...................................................................................................................‬‬

‫ج‪ -:‬عدم شبهه ‪۱7 ................................................................................................................‬‬

‫فصل دوم‬

‫ارکان سرقت‬

‫مبحث اول‪ -:‬ارکان سرقت ‪2۰ ...................................................................................................‬‬

‫گفتار اول ‪ -:‬ارکان جرم سرقت ‪2۰ .............................................................................................‬‬

‫الــف‪ -:‬رکــن قانونــی ‪2۰ .....................................................................................................‬‬

‫ب ‪ .‬رفتــار مجرمانــه ‪22 .......................................................................................................‬‬

‫ت‬
‫ج‪ .‬نتیجه رفتــار مجرمانــه ‪2۴ ................................................................................................‬‬

‫د‪ .‬مرتکـب رفتـار مجرمانـه ‪25 .................................................................................................‬‬

‫ه‪ .‬قربانــی رفتــار مجرمانه(مجنی علیــه) ‪26 ...............................................................................‬‬

‫و‪ -‬رکـن روانـی ‪27 ...............................................................................................................‬‬

‫مبحث دوم‪ -:‬انواع سرقت از منظر قوانین اسالمی ‪28 .......................................................................‬‬

‫گفتار اول ‪ -‬انواع سرقت ‪28 .....................................................................................................‬‬

‫جز اول ‪ -:‬سرقــت ســاده ‪28 ..................................................................................................‬‬

‫جز دوم‪ -:‬سرقــت مشــدد ‪29 .................................................................................................‬‬

‫جز سوم ‪ -:‬در حکــم سرقــت ‪3۰ .............................................................................................‬‬

‫گفتار دوم‪ -:‬مال مسروقه ‪3۰ ....................................................................................................‬‬

‫جز اول ‪ -:‬مال مسروقه چیست؟ ‪3۱ ...........................................................................................‬‬

‫جز دوم ‪ -:‬ارکان جرم خرید مال مسروقه ‪3۱ .................................................................................‬‬

‫جز سوم‪ -:‬حکم خرید و فروش مال مسروقه‪32 ..............................................................................‬‬

‫جز چهارم ‪ -:‬حکم شرعی خرید مال دزدی ‪33 ...............................................................................‬‬

‫مبحث سوم‪ -:‬مجازات جرم سرقت در قوانین ‪33 .............................................................................‬‬

‫گفتار اول‪ -:‬مجازات سرقت‪33 ..................................................................................................‬‬

‫نتیجه گیری ‪37 ...................................................................................................................‬‬

‫پیشنهادات‪38 .....................................................................................................................‬‬

‫فهرست منابع مأخذ ‪۴۰ .........................................................................................................‬‬

‫ث‬
 ‫مقدمه‬
‫جـرم سرقـت از مهمتریـن و طبیعی تریـن جرایـم علیـه امـوال و دارایـی افـراد اسـت کــه پــس از بــه پایــان‬

‫رســیدن دوران مالکیــت اشتراکی جرم انــگاری شــده اســت ‪.‬ایــن جــرم نســبت بــه ســایر جرایــم‪،‬‬

‫هــم از نظــر اصــول و قواعــد اخالقــی‪ ،‬هــم از منظــر احــکام الهــی و هــم از نظــر قوانیــن موضوعــه‪،‬‬

‫رفتــار نادرســت قلم داد شــده و مسـتحق مجـازات شـناخته شـده اسـت‪ .‬مفهـوم سرقـت در حقـوق قدیـم‬

‫بـا آنچـه در حقـوق امـروزی بـه ایـن عنـوان شـناخته میشـود‪ ،‬متفـاوت اسـت؛ زیـرا در قدیـم مفهــوم سرقــت‬

‫بــه معنــای ســلب مــال غیــر‪ ،‬اســتیالی مرتکــب بــر مــال مــروق یــا منفعــت آن یــا حیــازت از آن‬

‫یــاد میشــد‪ .‬در کل‪ ،‬سرقــت اشــیا مســاوی بــا سرقــت در مفهــوم حقــوق امــروزی اســت‪ .‬پــس از‬

‫ظهــور دیــن مبیــن اســالم در اوایــل‪ ،‬بــه دلیـل آنکـه قـدرت در اختیـار پادشـاهان و حاکـمان قدیـم بـود‪،‬‬

‫مجـازات سـخت و ســنگینی علیــه ســارقان اجــرا میشــد و عفــو بــرای آنــان اعـمـال نمیشــد؛ در حالــی‬

‫کــه در دیــن اســالم حــد ســارق قطــع دســت اســت و از احــکام امضایــی ایــن دیــن محســوب‬

‫میشــود‪.‬‬

‫امـا در قانـون جـزای ‪ ۱355‬و کودجـزای ‪ ۱396‬افغانسـتان‪ ،‬سرقـت از جملـ ٔە جرایم بـه حسـاب آمـده و ارتـکاب‬

‫آن موجـب مجـازات میشـود‪ .‬در ایـن قوانیـن سرقـت بـه دو نـوع سـاده و مشـدد تقسـیم شـده اسـت‪ .‬بـرای‬

‫سرقـت مجـازات متفاوتـی در نظـر گرفتـه شـده کـه بیانگـر تشـدید مجـازات اسـت‪ .‬در ایـن قانـون چیـزی بـه‬

‫نـام »در حکــم سرقــت« نیــز در نظــر گرفتــه شــده اســت‪ .‬ماننــد‪ :‬اســتفادۀ غیرقانونــی از گاز‪ ،‬بـرق‪،‬‬

‫تلفـن و ‪ ...‬کـه در قوانیـن بین المللـی از آن بـه نـام (احالـه) یـاد میشـود‪ .‬جـرم سرقـت از جملـه جرایـم مهـم‬

‫و قابـل توجهـی اسـت کـه بیشتـر مرتکبیـن ایـن عمــل در جوامــع مختلــف بــری نســبت بــه ســایر‬

‫جرایــم‪ ،‬قابــل مشــاهده میباشــد‪ .‬سرقــت عملــی اســت کــه تقریبــاً در کلیــ ٔە جوامــع‪ ،‬از گذشــته های‬

‫دور تــا حــال‪ ،‬بــه اشــکال گوناگــون انجــام شــده اســت‪ .‬ایــن جــرم کــه بــا ســابقه ترین جــرم پــس‬
‫از قتــل میباشــد‪ ،‬تحــوالت و تغییــرات زیــادی در انجــام آن بــا توجــه بــه زمــان و مکان هــای مختلــف‬

‫رخ داده اســت‪ .‬امــا چیــزی کــه از ابتــدای ارتــکاب ایــن عمــل تـا حـال ثابـت بـوده‪ ،‬زشـتی و قباحـت‬

‫ماهیـت ایـن فعـل ناپسـند اسـت کـه همچنـان عمــل مذمــوم و ناشایســت بــوده و بــا مرتکبیــن آن‬

‫مقابلــه و مجــازات بــاالی آنهــا اعـمال گردیـده اسـت‪.‬‬

 ‫فصل اول‬

‫مفاهیم و کلیات‬
 ‫مبحث اول ‪ -:‬معنی لغوی و اصطالحی سارق و سرقت‬

‫گفتار اول‪ -:‬معنی لغوی سارق‬

‫سارق‪ [ .‬رِ ] ( ع ص ) دزد‪ .‬ج ‪ ،‬سارقون و سارقین و سَرَقَه و سُرّاق‪ ( .‬مهذب االسماء ) ( غیاث اللغات ) ( منتهی‬

‫االرب )‪ .‬برگیرنده چیزی بنهان از حرزی‪ ( .‬اقرب الموارد )‪ .‬برگیرنده چیزی به نهان و بحیله‪ ( .‬قطر المحیط )‪.‬‬

‫سرقت کننده‪ .‬دزدی کننده‪ .‬لُص‪ :۱3( :‬ص ‪)۴55‬‬

‫بدزدی زنعمت بدزدم ز خدمت چه برکت بود در میان دو سارق‪.‬‬

‫گفتار دوم ‪ -:‬معنی اصطالحی سارق‬

‫دزدی یا سرقت در حقوق جزایی به گرفتن غیرقانونی اموال دیگران بدون رضایت آنها میگویند‪ .‬در حقوق جزایی‬

‫دو نوع سرقت ذکر شده است‪ ،‬سرقت حدی و سرقت تعزیری‪.‬‬

‫به کسی که عمل دزدی را انجام میدهد دزد میگویند‪ .‬همچنین ندادن مال و حق و حقوق کارگر از روی عمد و‬

‫یا غیرعمد دزدی محسوب میشود تعریف دزدی از نگاهی دیگر‪ :‬سوء استفاده از جهل یا غفلت شخصی برای به‬

‫دست آوردن بخشی از اموال مادی یا معنوی وی به نفع خود یا دیگران‪.‬‬

‫دزدی در میان حیوانات مانند میمونها هم صورت میگیرد‪ :۱3( .‬ص ‪)۴55‬‬

‫‪1‬‬
 ‫جز اول ‪ -:‬سرقت در لغت‬

‫(اسم مصدر) [عربی‪ :‬سَرَقة و سَرِقة] دزدیدن؛ دزدی کردن؛ دزدی‬

‫‪ -۱‬اختالس‪ ،‬استراق‪ ،‬دزدی‪ ،‬دستبرد‪ ،‬راهزنی‪ ،‬ربایش‪ ،‬طراری‪ ،‬عیاریږ‬

‫‪ -2‬دزدی کردن ( ‪ :5‬ص ‪)7۰‬‬

‫جز اول ‪ -‬تعریف جرم سرقت‬

‫سرقت به معنی ربودن مال غیر به صورت پنهانی و بدون رضایت صاحب مال است‪.‬به استثنای سرقت های‬

‫مستوجب حد‪ ،‬شرط دیگر در سایر سرقت ها پنهانی و مخفیانه بودن آن است ضمن این که در تمام انواع سرقت ها‬

‫عدم رضایت مالك در ربوده شدن مال شرط است‪ .‬مثالً در جرم کیف قاپی عمل مخفیانه انجام نمی شود اما به هر‬

‫حال رضایت مالك در ربوده شدن مال وجود ندارد‪ .‬الزمه جرم سرقت این است که مالك بر مال تسلط پیدا کند و‬

‫اگر قبل از تسلط کامل بر مال دستیگر شود شروع به جرم سرقت است ‪.‬مال مورد سرقت مال منقول است که‬

‫قابلیت ربایش را داشته باشد بنابراین سرقت در مورد اموال غیر منقول صادق نیست ‪.‬سرقت مستوجب حد سرقتی‬

‫است که به شکل مخفیانه از حرز انجام می شود یعنی مال مورد سرقت در محلی متناسب جهت نگهداری و‬

‫ممانعت از دسترسی افراد به آن قرارداده شده است‪.‬‬

‫‪ -۱‬ربودن‬

‫رکن اساسی سرقت در حقوق افغانستان ربایش است که بدون تحقق آن عنصر مادی جرم سرقت به وقوع نخواهد‬

‫پیوست‪ .‬الزمه ی تحقق ربایش‪ ،‬نقل مکان دادن مال از محلی به محل دیگر است بنابراین سرقت در حقوق‬

‫افغانستان تنها نسبت به حقوق منقول مصداق پیدا می کند‪ .‬اموالی از قبیل در و پنجره و تیرآهن که به دلیل نصب‬

‫شدن در غیر منقول و پس از جدا شدن منقول گشته می توانند مورد سرقت قرار گیرند‪ :5 ( .‬ص ‪)7۰‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪ -۲‬مال‬

‫موضوع سرقت باید مال باشد‪ ،‬باید بگوییم مال آن چیزی است که پرداخت پول یا یك کاالی با ارزش دیگر در‬

‫مقابل آن هم از نظر عرف و هم از نظر شرع جایز شناخته شود‪ .‬بنابر این چیز های مثل هوا‪ ،‬حشرات یا غذا های‬

‫فاسد شده بال مصرف که از نظر عرف قابل مبادله با کاالی با ارزش دیگری شناخته نمی شوند مال محصوب نشده‬

‫و درنتیجه ربایش آنها سرقت نخواهد بود‪ :5 ( .‬ص ‪)7۱‬‬

‫‪ -۳‬تعلق به غیر‬

‫برای تحقق جرم سرقت باید مال ربوده شده متعلق به غیر یعنی در مالکیت دیگری باشد‪ .‬در نتیجه ربایش اموال‬

‫بالصاحب که در مالکیت احدی نمی باشد همانند شن های بیابان سرقت محصوب نمی شود‪ .‬در حقوق افغانستان‬

‫منظور از تعلق مال به غیر تعلق «عین» آن به دیگری اعم از شخص حقیقی یا حقوقی است‪ .‬بنابراین در صورتی‬

‫که مال متعلق به رباینده باشد سرقت محقق نخواهد شد‪ :5 ( .‬ص ‪)7۱‬‬

‫‪ -۴‬به طور پنهانی‬

‫منظور از ربودن پنهانی ربودنی است که با پنهان کاری و به طور خفیه انجام پذیرد نه در مرئی و منظر عموم لیکن‬
‫مشاهده اتفاقی صاحب مال یا سایرین چنین ربایشی را از حالت مخفیانه یا پنهانی بودن خارج نخواهد ساخت‪:5 ( .‬‬
‫ص ‪)7۱‬‬

‫مبحث دوم‪ -:‬مجازات سارق در اسالم‬

‫سرقت از قدیمی ترین جرایم بشری است که در جوامع مختلف به شیوه های گوناگون دیده می شود‪ .‬سرقت‪ ،‬به‬

‫دلیل عدم نیاز به مهارت خاص‪ ،‬به خصوص در سرقتهای ساده و در مقایسه با کالهبرداری که نیاز به ضریب هوشی‬

‫خاصی و مهارت ویژه دارد از سن چهارسالگی که کودک معنا و مفهوم مال و مالکیت را میفهمند تا سالهای پیری‬

‫قابلیت مرتکب شدن را دارد این پدیده در طول زمان دستخوش دگرگونیها و تغییرات زیادی شده اما تنها چیزی‬

‫که از بدو پیدایی و شکل گیری آن تا کنون ثابت مانده زشتی و مذموم بودن ماهیت آن است و کلیه قوانین بشری‬

‫‪3‬‬
‫برای مرتکب آن مجازات سخت تعیین کردهاند‪ .‬اسالم نیز با توجه به اینکه مال عصب وشاهرگ زندگی است‪ ،‬مال‬

‫و ملکیت افراد را محترم شمرده است‪ ،‬چون ملکیت هم مقتضای فطرت انسان است و هم انسان را به کار وتالش‬

‫وا میداردو هم عدالت درآن است‪ .‬و اسالم حق مالی و ملکیت مردم را‪ ،‬حق مقدس و محترمی قرار داده است‪ ،‬که‬

‫برای هیچکس به هیچ عنوانی حالل نیست بر این حق مسلم مردم تجاوز نماید‪ ،‬لذا اسالم سرقت و ودزدی‪ ،‬و غصب‬

‫اموال مردم‪ ،‬واختالس‪ ،‬خیانت در اموال و ربا و غش و بازیچه قرار دادن پیمانه و وزن و رشوت و رشوهگیری و بطور‬

‫کلی اینها و همه کارهایی از این قبیل را‪ ،‬حرام کرده است و اخذ مال و تصرف آن بدون یك سبب شرعی و مشروع‪،‬‬

‫خوردن مال دیگران و تصرف باطل در آن قلمداد کرده است‪ ،‬ودرباره دزدی و سرقت بسیار سختگیری نموده و‬

‫حکم کرده است دستی که مرتکب سرقت گردد باید بریده شود‪ .‬از علی بن موسی الرضا (ع) روایت شده که‬

‫فرمودند‪« :‬سرقت از این جهت حرام شده است که موجب تباهی اموال و کشتن آدمیان می شود و غصب و تصرف‬

‫غیر قانونی اموال منشاء آدم کشی و درگیری و حسد خواهد شد‪ .‬سرقت باعث می شود مردم دست از کسب و کار‬

‫و حرفه و صنعت بر دارند و مردم به نگهداری اموال و پسانداز نپردازند؛ وقتی که ببینند کسی نسبت به اموال یاد‬

‫شده‪ ،‬حق اولویت ندارند و شناخت مشترکات و اختالفات دینی وبحث و تبادل نظر میتواند به اتحاد و همبستگی‬

‫بیشتر مسلمانان جهان کمك کند‪:8(.‬ص ‪)۴۰‬‬

‫گفتار اول‪ -:‬تعیین مجازات سرقت در اسالم و قران‬

‫در اسالم و قران مجازاتی برای سرقت تعین گریده است که هرکدام آن دارای ویژه گیهای خاص بوده که در ذیل‬

‫به تشریح آن می پردازیم ‪:‬‬

‫جز اول ‪ -:‬حرام و ناروا بودن سرقت در قران‬

‫وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالًا مِنَ اللَّهِ ‪ ....‬فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ ‪...‬؛‬

‫(ترجمه‪ -:‬دست مرد دزد و زن دزد را‪ ،‬به کیفر عملى که انجام دادهاند‪ ،‬بعنوان یك مجازات الهى‪ ،‬به مقدار چهار‬

‫انگشت قطع کنید‪ ... .‬و هر کس که پس از ستم کردن‪ ،‬توبه و جبران نماید‪( ).‬آیه ‪ 38‬سوره مائده)‬

‫‪4‬‬
‫فَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ جَعَلَ السِّقایَةَ فِی رَحْلِ أَخِیهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ قالُوا تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُمْ ما‬

‫جِئْنا لِنُفْسِدَ فِی الْأَرْضِ وَ ما کُنَّا سارِقِینَ قالُوا جَزاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِی رَحْلِهِ فَهُوَ جَزاؤُهُ کَذلِكَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ؛‬

‫ترجمه ‪ -:‬و هنگامی که (مأمور یوسف )بارهای آنها را بست‪ ،‬ظرف آبخوری پادشاه را در بارِ برادرش گذاشت؛ سپس‬
‫کسی صدا زد؛ ای اهل قافله‪ ،‬شما دزد هستید!‪ .‬گفتند‪ :‬به خدا سوگند شما میدانید ما نیامدهایم که در این‬
‫سرزمین فساد کنیم؛ و ما (هرگز) دزد نبودهایم! گفتند‪ :‬هر کس (آن پیمانه) در بارِ او پیدا شود‪ ،‬خودش کیفر آن‬
‫خواهد بود؛ (و بخاطر این کار‪ ،‬برده شما خواهد شد؛) ما اینگونه ستمگران را کیفر میدهیم‪ (.‬تفسیر الطبری ‪-‬‬
‫تفسیر سورة یوسف ‪ -‬اآلیة ‪)7۰‬‬

‫جز دوم ‪ - :‬جزای سرقت در اسالم‬

‫کیفر و حد سارق با توجه به آیات قرآن عبارت است از‪:‬‬

‫‪ - ۱‬دین اسالم‬
‫بریدن دست چهار انگشت دست راست)‪ ،‬حدِّ سارق و کیفری مناسب در اسالم‪:‬‬

‫وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالًا مِنَ اللَّهِ ‪...‬؛ (آیه ‪ 38‬سوره مائده)‬

‫دست مرد دزد و زن دزد را‪ ،‬به کیفر عملی که انجام دادهاند‪ ،‬بعنوان یك مجازات الهی‪ ،‬قطع کنید‪.‬‬

‫مراد از دست‪ ،‬چهار انگشت دست راست است‪.‬‬

‫سرقت(دزدی)؛ جُرم و گناهی است که در اسالم برای آن حدّ تعیین شده و حدّ آن‪ ،‬به شرح زیر است‪:‬‬

‫الف) سرقت در بار اول‪ :‬قطع چهار انگشت از دست راست سارق(غیر از انگشت ابهام)‪.‬‬

‫ب) سرقت در بار دوم‪ :‬قطع پاى چپ سارق از مَفصل(محل جدایى قدم از ساق پا)‪ .‬البته پاشنه پا قطع نمیشود‪.‬‬

‫ج) سرقت در بار سوم‪ :‬حبس ابد‪.‬‬

‫د) سرقت در بار چهارم‪ :‬اعدام ‪.‬‬

‫البته اجرای این حدود‪ ،‬مشروط به تحقق شرایطی است که مهمترین آنها عبارتاند از‪:‬‬

‫بلوغ‪ :‬اگر بچهای دزدی کرد‪ ،‬در بار اول و دوم بخشیده میشود و در صورت تکرار‪ ،‬تعزیر و تأدیب میگردد‪.‬‬

‫عقل‪ :‬اگر دیوانهای دزدی کند‪ ،‬حدّ در مورد او اجرا نمیشود‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫اختیار‪ :‬اگر کسی سارق را مجبور بر دزدی کند‪ ،‬حدّ بر سارق جاری نمیگردد‪.‬‬

‫عدم اضطرار‪ :‬اگر شخص مضطرّ‪ ،‬تنها جهت دفع اضطرارش دزدى کند‪ ،‬مشمول این حکم نمیگردد‪.‬‬

‫ارزش مال سرقت شده نباید از یك چهارم دینار شرعی(حدود ‪ ۱.۱2‬گرم طال) کمتر باشد‪.‬‬

‫سرقت از حرز باشد‪ :‬یعنی دزدی از محل محفوظی صورت گیرد؛ مثل اینکه سارق‪ ،‬محل حفظ را بشکند یا پاره‬

‫کند‪.‬‬

‫مال مسروقه را خودش یا به کمك دیگری‪ ،‬از حرز خارج سازد‪.‬‬

‫سرقت مخفیانه باشد‪ :‬اگر حرز را به طور آشکار بشکند و سرقت نماید‪ ،‬مشمول این حکم نمیگردد‪.‬‬

‫سرقت از روی شبهه نباشد‪ :‬اگر کسی مال دیگری را با توهّم اینکه مال خود او است بردارد‪ ،‬حدّ ثابت نمیگردد‪.‬‬

‫مال مسروقه‪ ،‬ملك غیر باشد‪ :‬اگر کسی مال رهن داده شدهاش را از مرتهن سرقت کند‪ ،‬مشمول حدّ قرار نمیگیرد‪.‬‬

‫مال مسروقه‪ ،‬ملك مشاعی نباشد که سارق در آن شریك است‪ ،‬مگر اینکه سرقت بیش از سهمش باشد‪.‬‬

‫سارق‪ ،‬پدر مالك مال مسروقه نباشد‪.‬‬

‫گفتنی است‪:‬‬

‫الف) در برخی از کتابهای فقهی‪ ،‬شرایطی دیگر نیز برای اجرای حد سرقت بیان شده است که یا به شرایط مذکور‬

‫در باال برمیگردد‪ ،‬یا مورد اختالف بین فقها است‪ ،‬و یا مورد ابتال نیست‪.‬‬

‫ب) گاهی با اینکه شرایط اجرای حدّ وجود دارد‪ ،‬اما حاکم جامعه به جهت رعایت مصلحت و یا دفع مفسدهای که‬

‫رعایت آن اهمیت بیشتری دارد‪ ،‬از اجرای آن خودداری میکند‪ :۱6(.‬ص ‪)23‬‬

‫‪ -۲‬یکسانی حد زن و مرد‬
‫زنان و مردان سارق‪ ،‬داراى حد و کیفر مساوى‪:‬‬

‫وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالًا مِنَ اللَّهِ ‪...‬؛( سورة المائدة ‪ -‬اآلیة ‪)38‬‬

‫دست مرد دزد و زن دزد را‪ ،‬به کیفر عملی که انجام دادهاند‪ ،‬بعنوان یك مجازات الهی‪ ،‬قطع کنید‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫پس نظر به این فوق الذکر معلوم میشودکه یکسانی حد قصاص زن و مرد در مسله سرقت یکی است‪.‬‬

‫‪ -۳‬سقوط حد سرقت‬

‫سقوط حد سرقت‪ ،‬در صورت اصالح و توبه دزد (قبل از ثبوت در نزد حاکم)‪:‬‬

‫وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالًا مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ‬

‫فَإِنَّ اللَّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛‬

‫دست مرد دزد و زن دزد را‪ ،‬به کیفر عملى که انجام دادهاند‪ ،‬بعنوان یك مجازات الهى‪ ،‬به مقدار چهار انگشت قطع‬

‫کنید‪ .‬و خداوند توانا و حکیم است‪ .‬و هر کس که پس از ستم کردن‪ ،‬توبه و جبران نماید‪ ،‬خداوند توبه او را‬

‫مىپذیرد؛ و از این مجازات‪ ،‬معاف مىشود؛ زیرا خداوند‪ ،‬آمرزنده و مهربان است»‪.‬‬

‫پس نظر به ایت فوق الذکر معلوم می گردد مجازات سرقت در اسالم بزرگترین جزا در اسالم در مورد سرقت قطع‬

‫دست و پا بوده موجب حد می گردد که باید اجرا گردد‪:۱۴(.‬ص ‪)233‬‬

‫‪ -۳‬شرایط وجوب حد سرقت‬

‫حد سرقت مشروط به شرایطی است که در فقه بهتفصیل بیان شده است ‪.‬امام خمینی در تحریرالوسیله در این‬

‫باره مینویسد‪« :‬در وجوب حدّ بر سارق چند امر شرط است‪:‬‬

‫اول ‪:‬بلوغ است؛ پس اگر بچهای سرقت کرد‪ ،‬حدّ نمیخورد و طبق آنچه که حاکم صالح میبیند‪ ،‬تادیب میشود‬

‫ولو اینکه دزدی از بچه تا پنج مرتبه و بیشتر‪ ،‬تکرار شود‪ .‬و بعضی گفتهاند که در مرتبه اول مورد عفو قرار میگیرد‪،‬‬

‫پس اگر عود نمود تادیب میگردد‪ ،‬باز اگر دوباره عود نمود سر انگشتانش خراش داده میشود تا اینکه خون بیاید‪،‬‬

‫پس اگر عود کند سر انگشتانش قطع میشود و آنگاه اگر عود نماید قطع میشود همان طور که از مرد قطع‬

‫میگردد‪ .‬و در سرقت بچه روایاتی هست و در آنها است که‪« :‬فقط من ‪ -‬یعنی امیرالمؤمنین (علیهالسالم) ‪-‬‬

‫و رسول اللَّه (صلیاهللعلیهوآلهوسلّم) آن را انجام دادیم» پس اشبه آن است که ذکر کردیم‪:۱8(.‬ص ‪)۴35‬‬

‫‪7‬‬
‫دوم ‪:‬عقل است؛ پس دیوانه ولو اینکه ادواری باشد درصورتیکه در حال جنونش‪ ،‬دزدی کند قطع نمیشود؛ اگرچه‬

‫از او تکرار شود و درصورتیکه تادیب را درک کند و امکان تاثیر داشته باشد‪ ،‬تادیب میگردد‪.‬‬

‫سوم ‪:‬اختیار است؛ پس شخص مکره قطع نمیشود‪.‬‬

‫چهارم ‪:‬عدم اضطرار است؛ پس اگر شخص مضطر جهت دفع اضطرارش دزدی کند قطع نمیشود‪.‬‬

‫پنجم‪ :‬اینکه دزد‪ ،‬حرز( محل نگهداری) را باز کند یا بشکند؛ چه بهتنهایی باز کند یا شریك داشته باشد؛ پس اگر‬

‫غیر دزد حرز را باز کند و او بدون اینکه حرزی باشد بدزدد هیچکدام آنها مورد قطع واقع نمیشوند‪ ،‬اگرچه هر‬

‫دو با هم برای دزدی و کمك به همدیگر در دزدی‪ ،‬آمده باشند‪ .‬و شخصی که آن را باز کرده‪ ،‬آنچه را که تلف نموده‬

‫و دزد آنچه را که دزدیده‪ ،‬ضامن میباشند‪:۱۴(.‬ص ‪)577‬‬

‫ششم‪ :‬اینکه خودش یا با مشارکت دیگری‪ ،‬متاع را از حرز خارج سازد‪ ،‬و اخراج آن‪ ،‬با مباشرت‪ ،‬تحقق پیدا میکند‬

‫مانند اینکه آن را روی شانهاش قرار دهد و خارج سازد و با تسبیب هم تحقق پیدا میکند‪ ،‬مانند اینکه آن را با‬

‫طنابی ببندد سپس از بیرون حرز آن را بکشد یا بر بال پرندهای بگذارد که به طور معمول بهسوی او برمیگردد‪ ،‬یا‬

‫به دیوانه یا بچه غیر ممیز دستور دهد که از حرز بیرون آورد‪ .‬و اما اگر بچه ممیز باشد‪ ،‬در قطع ید دزد‪ ،‬اشکال‬

‫بلکه منع است‪.‬‬

‫هفتم‪ :‬اینکه دزد‪ ،‬پدر کسی که از او دزدیده شده نباشد؛ پس پدر برای مال فرزندش‪ ،‬قطع نمیشود‪ .‬ولی‬

‫اگر فرزند از پدرش بدزدد‪ ،‬قطع میشود‪ .‬و مادر اگر از فرزندش بدزدد و خویشان اگر بعضی از بعضی بدزدند‪ ،‬قطع‬

‫میشود‪.‬‬

‫هشتم‪ :‬اینکه به طور پنهانی بردارد‪ ،‬پس اگر حرز را به قهر و به طور ظاهر بشکند و بردارد‪ ،‬قطع نمیشود؛ بلکه‬

‫چنین است اگر به طور پنهانی بشکند ولی بهصورت ظاهر و بهزور بردارد »‪ :۱2(.‬ص ‪)23۰‬‬

‫‪ -۴‬سرقت از آنچه که در حرز نیست‬

‫آنچه که در حرز نیست سارق آن قطع نمیشود‪ ،‬مانند دزدی در کاروانسراها و حمامها و خانههایی که دربهای‬

‫‪8‬‬
‫آنها به روی عموم یا گروهی‪ ،‬باز است و مانند مساجد و مدرسهها و زیارتگاههای مشرفه و مؤسسات عمومی و‬

‫خالصه هرجایی که برای عموم یا گروهی اذن داده شده است‪ .‬و آیا مراعات مالك و مانند او و مراقبت او برای مال‪،‬‬

‫حرز میباشد‪ ،‬پس اگر چهارپایش در صحرا باشد و چوپان داشته باشد بهواسطه سرقت آن قطع میشود یا نه؟‬

‫اقوی دومی است‪ .‬و آیا دزد پرده کعبه قطع میشود؟ بعضی گفتهاند‪ :‬بلی‪ .‬ولی اقوی عدم آن است‪ .‬و همچنین است‬

‫دزد آنچه که در زیارتگاههای مشرفه از حرم مطهر یا رواق و صحن است‪ :8(.‬ص ‪)88‬‬

‫‪ -۴‬حد سارق‬
‫«حدّ السارق فی المرّة االولی‪ ،‬قطع االصابع االربع من مفصل اصولها من الید الیمنی‪ ،‬ویترک له الراحة و االبهام‪ ،‬ولو‬

‫سرق ثانیاً قطعت رجله الیسری من تحت قُبّة القدم؛ حتّی یبقی له النصف من القدم ومقدار قلیل من محلّ المسح‪،‬‬

‫و ان سرق ثالثاً حبس دائماً حتّی یموت‪ ،‬ویجری علیه من بیت المال ان کان فقیراً‪ ،‬و ان عاد وسرق رابعاً ولو فی‬

‫السجن قتل‪( .‬تُقطع الید فی ربع دینار فصاعدًا‪)3۰2‬‬

‫حدّ دزد در دفعه اول‪ ،‬قطع چهار انگشت از مفصل اصلی انگشتان دست راست است؛ و کف دست و ابهام برای او‬

‫باقی گذاشته میشود‪ .‬و اگر دفعه دوم دزدی نمود‪ ،‬پای چپ او از زیر برآمدگی روی پا قطع میشود تا اینکه نصف‬

‫پا و مقدار کمی از محل مسح‪ ،‬برای او باقی بماند‪ .‬و اگر دفعه سوم دزدی کرد به زندان ابد میافتد تا بمیرد و‬

‫اگر فقیر باشد از بیت المال خرج او را میدهند‪ .‬و اگر برگردد و دفعه چهارم دزدی نماید ولو اینکه دزدی در زندان‬

‫باشد‪ ،‬به قتل میرسد‪.‬‬

‫البته «اگر دزدی از او تکرار شود و حدّ در خالل آنها واقع نشود‪ ،‬یك حدّ کفایت میکند؛ پس اگر بعد از‬

‫حد‪ ،‬سرقت از او تکرار شود پایش قطع میشود‪ ،‬سپس اگر دزدی از او تکرار شد زندانی میشود سپس اگر تکرار‬

‫شد‪ ،‬کشته میشود »‪:۱۴(.‬ص ‪)23۰‬‬

‫و« دست چپ با وجود دست راست قطع نمیشود؛ چه دست راست شَل باشد و دست چپ صحیح یا برعکس آن‬

‫باشد یا هر دو شَل باشند‪ .‬البته اگر خوف مردن به جهت قطع دست شَل باشد ‪ -‬با بودن احتمال عقالیی که دارای‬

‫‪9‬‬
‫منشا عقالیی است‪ ،‬مانند اخبار پزشك به آن ‪ -‬به جهت احتیاط بر حیات دزد‪ ،‬دست شل قطع نمیشود؛ پس آیا‬

‫در این فرض‪ ،‬دست چپ که سالم است قطع میشود؟ یا درصورتیکه خوف مردن در دست راست باشد‪ ،‬نه در‬

‫دست چپ‪ ،‬آیا دست چپ شل قطع میشود؟ اشبه عدم قطع است »‪.‬‬

‫و «اگر دزد دست چپ نداشته باشد (فقط دست راست داشته باشد) بنابر مشهور دست راستش قطع میشود‪ ،‬ولی‬

‫در روایت صحیحهای آمده است که قطع نمیشود‪ .‬و عمل بر قول مشهور است‪.‬‬

‫و اگر در وقت ثبوت دزدی دارای دست راست باشد و بعد از آن از بین برود‪ ،‬دست چپ او قطع نمیشود »‪.‬‬

‫و «کسی که دزدی کند و دست راست نداشته باشد‪ ،‬بعضی گفتهاند که‪ :‬چنانچه در قصاص یا غیر آن‪ ،‬قطع شده‬

‫باشد و دست چپ داشته باشد‪ ،‬دست چپ او قطع میشود؛ پس اگر دست چپ هم نداشته باشد پای چپ او قطع‬

‫میشود‪ .‬پس اگر پای چپ نداشته باشد چیزی بیشتر از زندان بر او نیست‪ .‬ولی اشبه در همه اینها سقوط حدّ و‬

‫انتقال به تعزیر میباشد »‪ :۱۰(.‬ص ‪)۴۴‬‬

‫دزد «اگر مال را بدون محاربه بردارد‪ ،‬حکم محاربه بر او جاری نمیشود‪ ،‬مانند اینکه مال را بردارد و فرار کند‪ ،‬یا‬

‫بهزور و بدون کشیدن سالح‪ ،‬بگیرد‪ ،‬یا در گرفتن اموال به وسائلی حیله نماید مانند تقلب در اسناد یا نامهها و مانند‬

‫اینها‪ ،‬که در اینها حدّ محارب و همچنین حدّ سارق‪ ،‬جاری نمیشود؛ لیکن طبق نظر حاکم باید تعزیر شود‪.‬‬

‫اگر عنوان محارب‪ ،‬بر دزد صدق کند‪ ،‬حکم او همان است که گذشت‪.‬‬

‫که «بنابر اقوی حاکم بین قتل و مصلوب کردن و قطع به طور مخالف و نفی بلد‪ ،‬مخیّر است‪ .‬و بعید نیست که‬

‫برای حاکم بهتر باشد که جنایت را مالحظه کند و آنچه که مناسب آن است‪ ،‬اختیار نماید‪ .‬پس اگر کشته است‪،‬‬

‫حاکم‪ ،‬قتل یا مصلوب نمودن را اختیار کند‪ .‬و اگر مال را برداشته است قطع را اختیار نماید‪ .‬و اگر شمشیر کشیده‬

‫و فقط ترسانده است‪ ،‬نفی بلد را اختیار کند‪ .‬و تحقیقاً کلمات فقها و روایات مضطرب است و بهتر همان است که‬

‫ما ذکر کردیم »‪ :۱۰(.‬ص ‪)55‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ -۵‬لزوم برطرف بودن شبهه حکمی و موضوعی‬

‫در سرقت و غیر آن از آنچه که دارای حدّ است برطرف بودن شبهه حکمی و موضوعی معتبر است‪ ،‬پس اگر شریك‪،‬‬

‫مال مشترک را به گمان اینکه بدون اذن شریك برداشتن آن جایز است بردارد‪ ،‬قطعی در آن نیست ولو اینکه آنچه‬

‫را که برداشته از سهمش بهقدری که به نصاب قطع برسد بیشتر باشد‪ .‬و همچنین اگر با علم به حرمت‪ ،‬آن را‬

‫بردارد‪ ،‬لیکن نه برای دزدی بلکه برای تقسیم و گرفتن اذن بعد از آن‪ ،‬قطع نمیشود‪ .‬البته اگر به قصد سرقت با‬

‫علم به حکم بردارد‪ ،‬قطع میگردد‪ .‬و همچنین اگر مال شخص دیگری را به توهّم اینکه مال خودش است بردارد‪،‬‬

‫قطع نمیشود؛ زیرا سرقت نیست و اگر از مال مشترک بهاندازه سهمش سرقت نماید قطع نمیشود و اگر از سهمش‬

‫بهاندازه نصاب بیشتر باشد‪ ،‬قطع میگردد‪: ۱9(.‬ص ‪)۱3۱‬‬

‫‪ - ۶‬لزوم نصاب رسیدن‬

‫نصاب قطع آن است که به ربع دینار طالی خالص که سکه بر آن زده شده برسد‪ ،‬یا چیزی که قیمت آن به ربع‬

‫دینار اینچنینی برسد‪ ،‬از قبیل لباسها و معادن و میوهها و اطعمه‪ ،‬چه تازه باشد یا نه‪ ،‬اصل آن برای تمام مردم‬

‫مباح باشد یا نه‪ ،‬از چیزهایی باشد که بهسرعت فاسد میشود مانند سبزیجات و میوههای تازه و مانند آنها یا نه‪.‬‬

‫و خالصه هرآنچه را که مسلمان مالکش میشود درصورتیکه به این حد واندازه برسد‪ ،‬در آن قطع ثابت میباشد‪،‬‬

‫حتی پرنده و سنگ مرمر‪.‬‬

‫منظور از مسکوک‪ ،‬همان مسکوک رایج است؛ پس اگر فرض شود که مسکوکی غیر رایج وجود دارد اعتباری در‬

‫ربع قیمت آن نیست‪ ،‬پس اگر به ربع قیمت آن برسد و قیمت ربع آن به مقدار قیمت ربع مسکوک رایج نباشد‪،‬‬

‫قطع نمیشود‪: ۱9( .‬ص ‪)۱3۱‬‬

‫‪11‬‬
‫اگر چیزی را بدزدد و خیال کند که به حدنصاب نمیرسد‪ ،‬مثل اینکه دیناری را سرقت کند به خیال اینکه درهم‬

‫است‪ ،‬ظاهراً قطع میشود‪ .‬و اگر برعکس شود‪ ،‬یعنی کمتر از نصاب را به گمان اینکه به حدنصاب میرسد‪ ،‬سرقت‬

‫نماید‪ ،‬قطع نمیشود‪: ۱9( .‬ص ‪)۱3۱‬‬

‫گفتار دوم ‪ -:‬عدم تفاوت بین ذمی ومسلمان در اجرای حد سرقت‬

‫فی السرقة من المغنم روایتان إحداهما ال یقطع‪ ،‬و األخرى یقطع إن زاد ما سرقه على نصیبه بقدر نصاب القطع(تحریر‬
‫الوسیله‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪)۴83‬‬
‫گفتیم در مورد شرکت چه باید بگوئیم‪ ،‬آیا تقدیم با صحیحه محمد بن قیس و روایت مسمع است که بگوئیم حد‬
‫جاری نمی شود و حکم به عدم قطع کنیم یا اطالقات ادله سرقت را اخذ کنیم و حکم به قطع و اجرای حد نمائیم‪.‬‬
‫صاحب جواهر در اینجا مطلبی دارند و می فرمایند عمومات سرقت تقدیم می شود به قطع و اجرای حد حکم می‬
‫کنیم‪ ،‬چون عمومی نداریم که حکم به عدم قطع کنیم و صحیحه محمد بن قیس چنین داللتی ندارد‪.‬‬
‫عالوه بر اینکه صاحب جواهر در سند صحیحه محمد بن قیس هم اشکال می کنند‪.‬‬
‫اشکال ‪:‬در اینجا چگونه ایشان می فرمایند عمومی وجود ندارد؟! آیا عمومی از صحیحه محمد بن قیس اقوا وجود‬
‫دارد می فرمایند« ‪:‬إِنِّی لَا أَقْطَعُ أَحَداً لَهُ فِیمَا أَخَذَ شِرْکٌ الکافی ج‪ 7‬ص‪.223‬‬
‫حضرت می گویند هر جا پای شراکت به میان بیاید‪ ،‬قطع و حد جاری نمی باشد‪.‬‬
‫همچنین سند این روایت هم تمام است و اشکال صاحب جواهر جا ندارد‪ ،‬چون یکی از طرقی که این صحیحه به‬
‫آن طریق آمده است معتبر و صحیحه است‪.‬‬
‫حال اگر قائل شدیم که صحیحه محمد بن قیس‪ ،‬صحیحه ابن سنان را تقیید می زند‪ ،‬حکم غنیمت را پیدا می‬
‫کند و اال باید گفت مطلقا حد جاری نمی شود و با این مطلب اگر صحیحه محمد بن قیس تمام باشد (که تمام‬
‫است)‪ ،‬در مال شراکت‪ ،‬نیازی به فرمایش مرحوم شهید در مسالك نیست‪.‬‬
‫مرحوم شهید در مسالك فرموده است‪ :‬ملکیت غانم ضعیف تر از ملکیت سارق در مال شراکتی است‪ ،‬اگر در غنیمت‬
‫بگوئیم حد جاری نیست‪ ،‬در مال شراکتی به طریق اولی باید گفت حد جاری نمی باشد‪.‬‬
‫اشکال ‪:‬مرحوم صاحب جواهر این فرمایش را ذکر می کند و بر آن اینگونه اشکال می کند که این اولویت نا تمام‬
‫است‪.‬‬
‫با این حرف‪ ،‬مسئله ‪ ۴‬تحریر به پایان می رسد‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫مسأله ‪: «5‬ال فرق بین الذکر و األنثى‪ ،‬فتقطع األنثى فیما یقطع الذکر‪ ،‬و کذا المسلم و الذمی فیقطع المسلم و إن‬
‫سرق من الذمی‪ ،‬و الذمی کذلك سرق من المسلم أو الذمی‪.‬‬
‫در مسئله ‪ 5‬این را بیان می کنند که در اجرای حد سرقت فرقی نیست که زن و مرد مسلمان با ذمی است و فرق‬
‫ندارد که ذمی از مسلمانان از ذمی سرقت کرده باشد یا برعکس‪ ،‬زن از مرد سرقت کرده باشد یا مرد از زن سرقت‬
‫کرده باشد‪.‬‬
‫در این مسئله‪ ۴ ،‬فرع بیان می شود‪:‬‬
‫فرع اول‪ :‬عدم فرق بین مرد بودن و زن بودن سارقادله بر این فرع‪:‬‬
‫دلیل اول ‪:‬عدم الخالف بین الفقهاء‬
‫دلیل دوم ‪:‬عمومات ادله سرقت‬
‫دلیل سوم ‪:‬این حکم صریح آیه قرآن است« ‪:‬وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما‪ .‬سوره مائده (‪ ،)5‬آیه ‪.38‬‬
‫خداوند می فرماید دست زن و مرد دزد‪ ،‬قطع می شود و اطالقات روایات هم همین را می گفت که فرقی بین‬
‫اجرای مرد و زن در اجرای حد نمی باشد‪.‬‬
‫پس نظریه مرحوم امام نسبت به این فرع تمام است‪.‬‬
‫فرع دوم‪ :‬سرقت مسلمان از ذمی‬
‫اگر مسلمانی از یهودی یا نصرانی که در ذمه اسالم است‪ ،‬دزدی کند‪ ،‬آیا حد سرقت بر این مسلمان جاری می شود‬
‫در اینجا می فرمایند حد بر مسلمانان جاری می شود و دست مسلمان قطع می شود‪.‬‬
‫دلیل بر این حکم ‪:‬عمومات ادله سرقت و دلیلی نداریم که این عمومات را تخصیص بزند و این عام می گوید حد‬
‫جاری است‪.‬‬
‫آنچه که در اینجا مهم است‪ ،‬ملکیت مال مسروق است و فرض این است که ذمی هم مالك می شود و در این‬
‫صورت سرقت از مالك تصور دارد و باید بگوئیم دست مسلمان بخاطر سرقت از ذمی‪ ،‬قطع می شود‪.‬‬
‫ان قلت ‪:‬ما در بحث قصاص گفتیم از شرایط قصاص تساوی در دین است و اگر مسلمانی‪ ،‬کافر ذمی را بکشد‪،‬‬
‫مسلمانان قصاص نمی شود‪.‬‬
‫قلت ‪:‬این شرط در قصاص وجود دارد اما در حد سرقت این شرط وجود ندارد‪.‬‬
‫پس نظریه مرحوم امام در این فرع تمام می باشد‪.‬‬
‫فرع سوم‪ :‬سرقت ذمی از مسلمانان‬
‫اگر فرد ذمی از مسلمانان دزدی کند‪ ،‬دستش قطع می شود بخاطر عمومات ادله سرقت و تخصیصی برای این ادله‬
‫ذکر نشده است‪ :۱۴(.‬ص ‪)۴33‬‬

‫‪13‬‬
 ‫پس نظریه مرحوم امام در این فرع هم تمام می باشد‪.‬‬
‫فرع چهارم‪ :‬سرقت ذمی از ذمی‬
‫اگر کافر ذمی از ذمی دیگری سرقت کند‪ ،‬آیا حد سرقت بر این فرد جاری می شود یا خیر؟‬
‫در این هم باید گفت که حد جاری می شود‪ ،‬چون عمومات ادله سرقت در اینجا جاری می شود و شامل سرقت‬
‫ذمی از ذمی هم می شود‪.‬‬
‫نکته ‪:‬قبال بحثی صورت گرفت که آیا حاکم اسالمی می تواند بر ذمی حد جاری کند یا خیر که مفصال گفتیم و‬
‫چند قول بود و بعضی گفته بودند حاکم باید بر ذمی هم حد جاری کند‪ ،‬بعضی گفته اند حاکم نمی تواند بر ذمی‬
‫حد جاری کنند و باید به دادگاه خودشان ارجاعش دهد‪.‬‬
‫ما گفتیم حاکم مخیر است که که خودش این حد را جاری کند یا اینکه او را تحویل دادگاه خودشان بدهد و هر‬
‫چه آنجا تصمیم گرفته شد‪ ،‬همان جاری شود‪ :۱۴( .‬ص ‪)۴33‬‬

‫مبحث سوم ‪ -:‬بررسی تطبیق سرقت حدی از دیدگاه مذاهب پنج گانه‬

‫گفتار اول ‪ - :‬شرایط اجرای حد سرقت‬

‫از تعریف ها برمی آید که سرقت مستوجب حد باید دارای شرایطی باشد تا بتوان به آن سرق حدی گفت و مجازات‬
‫آنرا مشمول حد دانست‪.‬و این صفات باید در سارق و مال مسروق ومکان مال مسروقه باشدو دربیان کلی‪:‬‬
‫‪ -۱‬صفات سرقت حدی به اعتبار سارق‬
‫‪ -2‬صفات سرقت حدی به اعتبار مال مسروق‬
‫‪ -3‬صفات سرقت حدی به اعتبار مکان مال مسرق)حرز(‬
‫‪ -۴‬صفات سرقت حدی به اعتبار سارق‬
‫صفاتی که الزم است در سارق وجود داشته باشد‪،‬تا مستوجب حد سرقتگردد بهشرح زیر است‪:‬‬

‫جز اول ‪ -:‬دیدگاه اهل سنت‬

‫الف‪ -:‬تکلیف‬
‫شخصی که مرتکب دزدی شده باشد باید مکلف باشد یعنی بالغ وعاقل‪ .‬بنابراین اگر کودک نابالغ یا دیوانه مرتکب‬
‫دزدی شدند‪ ،‬حد سرقت درباره آنهااجراء نمیگردد‪ .‬البته کودک را تادیب و تعزیر مینمایند‪ .‬پس دست کودک قطع‬

‫‪14‬‬
‫نمی شود به دلیل اینکه از لحاظ شرعی تکلیف ندارد و دست دیوانه قطع نمی شود زیرا قع از او برداشته و مجازات‬
‫او فایده ندارد‪:7( .‬ص ‪)99‬‬

‫ب‪ -:‬اختیار‬
‫دزد به اختیار و اراده خویش سرقت کند‪.‬پس اگر کسی او را به اجبار و اکراه به سرقت وادارد او دزد و سارق به‬
‫حساب نمیآید‪ ،‬چون اکراه و اجبار‪،‬اختیار را سلب میکندو سلب اختیار موجب سقوط تکلیف است پس چنین‬
‫شخصی مکلف نیست‪:7( .‬ص ‪)99‬‬

‫ج‪ -:‬عدم شبهه‬

‫نباید برای سارق در مال مسروقه شبهه ملکیت وحلیت باشد‪،‬چون اگر شبه های برای او تصور باشد‪ ،‬مجازات قطع‬
‫ید اعمال نمیگردد‪ .‬مانند اینکه پدر یا مادر‪ ،‬مال فرزندشان را بدزدند‪ ،‬مجازات دزدی درباره آنان اعمال نمیگردد‪،‬‬
‫چون پیامبر صلی اهلل علیه و سلم خطاب به کسی گفت‪ ( :‬أنت ومالك البیك )تو و مالت از آن پدرت میباشی‪.‬واگر‬
‫پسر هم مال پدر یا مادر یا مال هر دو را بدزدد‪،‬این مجازات درباره او اعمال نمی شود‪ .‬چون عادتاً و معموال فرزند‬
‫در مال پدر و مادرش دستش باز است‪ ،‬وهمچنین جد پدری یا جد مادری هم حکم پدر دارد‪ ،‬به ‪-‬قول ابوحنیفه و‬
‫ثوری مجازات قطع ید درباره هیچ یك از ذویاالرحام نیز اعمال نمیشود‪ ،‬مانند عمه‪ ،‬وخاله و خواهر و عمو و دائی‬
‫و برادر‪ .‬چون قطع ید موجب قطع صله رحم میشود و خداوند دستور داده است که صله رحم بجای آورده شود‪.‬‬
‫وبعالوه این گروه حق ورود به منزل شخصی خویشاوند خویش را دارند‪ ،‬بنابراین به منزله صاحب خانه میباشند و‬
‫خانه نسبت به آنان حرز نیست و او مانند مهمانی است که اجازه ورود به خانه را یافته است‪ ،‬پس اگر دزدی کردند‬
‫مجازات قطع ید درباره آنها اعمال نمیشود‪:۱۰(.‬ص ‪)578‬‬
‫مالکی و شافعی و احمد و اسحق میگویند اگر ذوی االرحام مرتکب دزدی شوند‪ ،‬چون شبهه مالی درباره آنان‬
‫وجود ندارد‪ ،‬مجازات قطع ید درباره آنان اعمال میشود‪ .‬لیکن اگریکی از زوجین ازدیگری دزدی کرد‪ ،‬چون شبهه‬
‫اختالط وآمیزش و شبهه مالی با هم دارند‪ ،‬پس حرز درباره آنان اعمال نمی شود‪ ،‬چون هم شبهه مالی وجود دارد‬
‫و هم حرزکامل نیست و این مذهب ابوحنیفه و مقتضای یکی از دو قول شافعی و احمد است‪ .‬مذهب مالکی و ثوری‬
‫و روایتی ازاحمد و یکی از دو قول شافعی آن ستکه اگر زن و شوهر جدا از هم زندگی کنند و کااله ایشان از هم‬
‫جدا باشد‪ ،‬هرکدام مرتکب دزدی از دیگری شود‪ ،‬مجازات قطع ید درباره او اعمال میگردد‪ ،‬چون حرز کامل است‬
‫و هر یك مستقل میباشند‪(.‬السیدسابق‪،‬پیشین‪،‬ص‪ )۴۴2‬و همچنین اگر سارق بنده باشد و از مال موالیش سرقت‬
‫کند دستش قطع نمی شود‪ .‬اگر غالمی شخصاً از اربابش چیزی بدزدد مجازات قطع ید درباره او اعمال نمیگردد‪.‬‬
‫ازعبداهلل ابن عمر روایت است که گفت‪ :‬مردی غالم خود را به حضور عمر آورد و گفت‪ :‬این غالم من آین های را‬

‫‪15‬‬
‫از همسرم دزدیده است بفرمائیدکه دستش را قطع کنند‪ .‬عمرگفت‪”:‬مجازات قطع ید بر وی نیست‪ ،‬چون او خادم‬
‫شما است و کاالی شما را برداشته است“‪ .‬این است مذهب عمر و عبداهلل بن مسعود وهیچ یك از اصحاب با آنان‬
‫مخالفت نکرده است‪ .‬هرگاه کسی از بده کار خود که از باز پرداخت وام خود داری میکند‪ ،‬یا به کلی منکر وام است‪،‬‬
‫مالی را بدزدد مجازات قطع ید درباره او اجرا نمیشود‪ ،‬چون این دزدی او استرداد وام خودش تلقی میشود‪ ،‬مگر‬
‫اینکه بده کار به بدهی خود اعتراف داشته و قادر به پرداخت آن باشد‪ ،‬در این صورت اگر طلب کار مرتکب دزدی‬
‫شود دست او قطع میشود چون شبه های ندارد‪ .‬اگرکسی مال عاریه را از دست مستعیر‪-‬عاریه گیرنده‪-‬دزد ید‬
‫مجازات قطع ید درباره این دزد اعمال نمیشود چون دست مستعیر دست امانت است نه دست مالك و دزدی از‬
‫مالك مجازات قطع ید دارد‪ .‬هرگاه مردم در تنگنا و سختی قرارگیرند و یکی مرتکب دزدی خوراک و مواد خوراکی‬
‫شد‪ ،‬اگراین طعام و موادخوراکی موجود و در دسترس باشد و بتواند آن را تهیه کند‪ ،‬دست چنین دزدی قطع‬
‫میشود‪ ،‬چون نیازی به دزدی آن ندارد‪ .‬واگرآن موادخوراکی موجود نباشد و از تهیه آن عاجز باشد‪ ،‬مجازات قطع‬
‫درباره اواعمال نمیشود‪ ،‬چون و برای حفظ خود بدان نیاز دارد ودر آن دارای حق است وعمر گفت‪ :‬در وقت قحطی‬
‫و خشك سالی که گرسنگی عمومی وجود داشته باشد‪ ،‬مجازات قطع ید نیست‪:۱۰( .‬ص ‪)578‬‬
‫حنفیه‪:‬گفته اند قطع نمیشود در چیزهای که سریع فاسد میشوند مانند شیر گوشت میوه خرما‪ ،‬ورسول اهلل(ص)‬
‫فرموده اند(قطع نمیشود در طعام) مراد چیزهای است که سریع فاسد می شوند مانند چیزهای که آماده خوردن‬
‫است مثل نان‪،‬گوشت‪ ،‬خرما‪ ،‬میوه اما دست قطع میشود به اجماع فقها در گندم و شکر‪ .‬شافعیه‪ ،‬مالکیه‪ ،‬حنابله و‬
‫ابو یوسف از حنیفه گفته اند‪ :‬واجب است قطع شود دست در چیزهای که سریع فاسد میشوند و این هنگامی است‬
‫که برسد به حد نصاب‪ .‬برای احتیاط در بری ذمه کردن در حقوق عبادی برمذهب شان و احتجاج کردن به روایتی‬
‫از عبداهلل بن عمر از رسول اهلل(ص) ‪ .‬در سرقت از بیت المال و غنائم دو نظر وجود دارد‪:‬‬
‫حنفیه‪:‬گفته اند همانا سارقی که از غنائم سرقت کند دستش قطع نمی شود زیرا در آن سهم دارد روایت شده از‬
‫عبدالرزاق در منصف و ابوعبیده بن االبرص و زید بن دثارکه گفته علی(رض) مردی که از غنائم قبل از تقسیم‬
‫کردن آنها سرقت کرد رابخشید و دستش را قطع نکرد‪.‬‬
‫شافعیه گفته اند‪:‬کسی که سرقت کنداز بیت المال یا غنائم هما نا آنکه سهم خود ر از شریکش یا خویشان‪ ،‬فقرا‬
‫و جهاد گران جدا کند و خود نیز یکی از آنها باشد دستش قطع نمیشود‪ .‬مالکیه‪ :‬گفته اند همانا کسی که سرقت‬
‫کند از بیت المال به حد نصاب‪ ،‬پس دستش قطع میشود زیرا زیرا مال در حرز بوده و او حقی در وارد شدن به آن‬
‫ندارد‪:۱۰( .‬ص ‪)578‬‬
‫حنابله‪ :‬قطع نمی شود دست کسی که سرقت کند از بیت المال زیرا مال عامه است و جزیی از عامه است‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫گفتار دوم ‪ -:‬دیدگاه شیعه‬

‫الف‪ -:‬تکلیف‬
‫یعنی اینکه سارق باید عاقل وبالغ باشد‪.‬شرط اول بالغ بودن است پس اگردزدی کند طفل ‪،‬حد زده نمی شودو ادب‬
‫می شود هرچند مکرر شده باشد( ابن احمد یزدی‪،۱389،‬ص‪ ) .۱88‬شهید اول در این خصوص می فرماید‪» :‬و‬
‫یتعلق الحکم بسرقه البالغ العاقل من الحرز بعد هتکه بال شبهه ربع دینار اوقیمته سرا من غیر مال ولده و ال سیده‬
‫و غیر مأکول عام سنت« یعنی‪:‬حکم قطع دست در موردسرقت بالغ عاقل ازحرز بعد از هتك آن در مواردی که شبه‬
‫ملکیت در میان نبوده و ربع دینار یا به اندازه قیمت آن به صورت مخفیانه ربوده شود و سرقت فرزنداز آن پدر‬
‫نبوده و سرقت مواد غذائی در سال قحطی هم نباشد‪ ،‬اجرا می شود‪.‬یکی دیگراز شرایط جاری شدن حد سرقت‬
‫عقل است؛ پس قطع نیست در سرقت مجنون اگر چه ادوارى باشد‪ .‬دست دیوانه قطع نمیشود بلکه در صورت تکرار‬
‫تنبیه میشود‪ .‬اگرکسی امر کند صبىّ غیر ممیّز یا مجنونى را به اخراج از حرز‪ ،‬قطع بر آمر است؛ و اگر ممیّز بودند‪،‬‬
‫قطع بر هیچ کدام از آمر و مأمور نیست‪:۱۱(.‬ص ‪)87‬‬

‫ب ‪ -:‬اختیار‬
‫اگر سارق در هنگام سرقت مکره باشد دستش قطع نمیشود‪.‬‬
‫کی دیگراز شرایط جاری شدن حد سرقت این است که سارق مکره ومجبور نباشد ولذا اگر اکراه شود برسرقت به‬
‫نحوى که مسوّغ عمل درشرع باشد‪،‬دراینصورت هم حدجاری نمی شود‪:۱۱( .‬ص ‪)87‬‬

‫ج‪ -:‬عدم شبهه‬

‫اگر توهم ملکیت برای غیر مالك باشد دست قطع نمیشود و همچنین اگرمال مشترک باشد و در مقدار سهم‬
‫خودش شك داشته باشد‪ .‬یکی دیگراز شرایط جاری شدن حد سرقت نبودن شبهه و توهم حلیت نباشد مثل آنکه‬
‫کسى توهم کند که آنچه برده‬
‫است ملك او است‪ ،‬ارتفاع شبهه دافعه حدّ است‪ ،‬به مثل توهم و اعتقاد مالکیّت یا استقالل یا وفاء مأخوذ به قدر‬
‫حصه آخذ در صورت اشتراک‪ ،‬بعد معلوم بشود عدم مالکیّت یا استقالل یا وفاء مذکور‪ ،‬برخالف صورت علم به‬
‫حرمت تصرّف و تعمّد سرقت با اشتمال مسروق نصاب از مال غیر را‪ .‬و اظهر عدم فرق است بین اقسام مشترکات‬
‫مثل آن چه در بیت المال است از غنائم و از خمس و زکات‪ ،‬براى کسانى که در آنها حق دارند و در باره آنها شبهه‬
‫دافعه نیست و مسروق مشتمل بر نصاب از نصیب سارق است‪ ،‬بلى در مثل خمس و زکات و موقوف اعتبار‪ ،‬اعتبار‬
‫نصاب‪ ،‬شبهه است براى کسى که مصرف همه مال است‪(. .‬همان ‪ )۴8۱،‬شبه مالکیت برای سارق و حاکم وجود‬

‫‪17‬‬
‫نداشته باشدواگر وجود داشته باشد دست قطع نمیشود‪ .‬مانند سرقت ازمال فرزندگرچه نوه یا پائین تر از آن باشد‪.‬و‬
‫برعکس یعنی کسی از مال پدر و هرچقدر باتر برودیا اینکه مادر مال فرزندش را سرقت کندحد سرقت جاری‬
‫میشود‪ .‬دلیلش هم آیه ‪ 38‬سوره مائده است‪ .‬ابوصالح حلبی دست مادر قطع نمیشود همانطور که دست پدر قطع‬
‫نمیشودچون مادر یکی از والدین است و پدر و مادر دروجوب اکرام و احترام مشترک هستند‪ .‬وعالمه حلی در کتاب‬
‫مختلف شیعه فرموده اند نظر ابوصالح حلبی ایرادی ندارد‪ .‬دست مهمان و اجیری که از میزبان و مستاجر سرقت‬
‫میکندقطع میشود‪ .‬البته در صورتی که صاحب مال‪ ،‬مال را از مهمان و اجیر حفظ و حراست کرده باشد‪.‬و برخی از‬
‫فقها فرموده اند که دست مهمان و اجیر قطع نمیشود چون اگر مال مسروقه از مهمان و اجیر حراست نشده باشد‬
‫یعنی امین شمرده اند‪ .‬زن و شوهر اگر از یکدیگر سرقت کنند در صورتی که مال را در حرز قرار داده باشند دست‬
‫هریك به خاطر سرقت از دیگری قطع میشود و اگر مال در حرز نباشد قطع نمیشود اگر بنده از موالیش سرقت‬
‫کند دستش قطع نمیشود یعنی دست برده به خاطر سرقت ازموالیش قطع نمیشود ‪.‬اگر کسی مالی به ودیعه یا‬
‫عاریه به او سپرده شده است و یا به عنوان مهمان وارد خانه ای میشود و اموالی دراختیارش است حال اگر خیانت‬
‫کند دستش قطع نمیشود به دلیل اینکه هتك حرز محقق نشده است‪ .‬در سال قحطی دست سارق به خاطر سرقت‬
‫مواد خوراکی قطع نمیشود دلیلش هم فرمایش امام صادق(ع) است که فرموده است(دست کسی که در سال‬
‫قحطی سرقت کرده است قطع نمیشود‪ .‬و همچنین حضرت علی (ع)فرموده است دست سارقی که در سال قحطی‬
‫سرقت کرده قطع نمیشود‪:9( .‬ص ‪.)233‬‬

‫‪18‬‬
 ‫فصل دوم‬

‫ارکان سرقت‬

‫‪19‬‬
 ‫مبحث اول‪ -:‬ارکان سرقت‬
‫گفتار اول ‪ -:‬ارکان جرم سرقت‬
‫هــر جرمــی‪ ،‬دارای ارکان عمومــی و عنــاصر اختصاصــی اســت کــه در کمیــت و کیفیــت آنهــا اختــالف‬

‫نظــر وجــود دارد‪ .‬ایــن اختــالف نظرهــا نتیجه تعبیرهــای مختلفــی اســت کــه حقوقدانــان بــرای‬

‫تحقــق جــرم بــکار میگیرنــد‪ .‬اگــر جــرم را صرفـاً پدیـد ٔە مـادی بدانیـم و فقـط بـه نـمود خارجـی آن‬

‫توجـه کنیـم‪ ،‬بـرای تحقـق آن‪ ،‬رکــن مــادی و نفــس رفتــار ارتکابــی‪ ،‬صرف نظــر از قصــد مرتکــب و‬

‫اعــام نظــر کود جــزا در مــورد جرم انــگاری و کیفرگــذاری‪ ،‬کافــی اســت‪ .‬امــا میدانیــم پدیده هــای‬

‫حقوقــی از جملــه جــرم‪ ،‬امــور واقعــی و مــادی نبــوده امــور اعتبــاری انــد کــه بــرای تحقــق آنهــا‬

‫بــا توجــه بــه اعتبارهــای متفاوتــی کــه در نظــر گرفتــه میشــود‪ ،‬ارکان و عنــاصر مختلفــی الزم اســت‪:‬‬

‫الــف‪ -:‬رکــن قانونــی‬

‫جــرم هماننــد باقــی حــوادث و وقایــع حقوقــی‪ ،‬یــك امــر اعتبــاری اســت کــه ذات آن بــر اســاس‬

‫دســتوری کــه در قانــون پیشبینــی شــده اســت‪ ،‬پایه گــذاری میشــود تــا برابــری و همچنــان تناســب‬

‫بیــن جــرم و مجــازات برقـرار باشـد‪ .‬سرقـت کـه یکـی از جرایـم اسـت‪ ،‬مـورد توجـه کود جـزا قـرار گرفتـه‬

‫و مجازاتــی را بــرای مرتکبیــن ایــن عمــل در نظــر گرفتــه اســت‪ .‬در کشــورهای اســالمی در تحلیــل‬

‫رکــن قانونــی هــر جرمــی‪ ،‬اولتــر از همــه موازیــن اســامی کــه محکمتریــن مالک و منبــع آن کتــاب‪،‬‬

‫‪20‬‬
‫ســنت‪ ،‬اجـمـاع و عقــل اســت بــکار گرفتــه میشـود‪ .‬در افغانسـتان قانـون جـزای ‪ ۱355‬ایـن کشـور در‬

‫مـواد مختلـف مجـازات متنوعــی را بــرای ســارقان نســبت بــه شرایــط و نحــو ٔە سرقــت‪ ،‬شرایــط ســارقان‬

‫و شرایــط مــال مرسوقــه در نظــر گرفتــه اســت‪ .‬طبــق ایــن قانــون‪ ،‬سرقــت بــه دو نــوع ســاده و‬

‫مشــدد تقســیم میشــود کــه در سرقــت ســاده‪ ،‬کمتریــن مجازاتــی کــه در قانــون بــرای ســارق در‬

‫نظــر گرفتــه شــده اســت‪ ،‬اعــال میشــود‪ .‬مــاد ٔە ‪ ۴6۰‬ایــن قانـون بیـان مـیدارد‪» :‬هـرگاه در جـرم رسقـت‪،‬‬

‫هیـچ یکـی از احـوال مشـدده موجـود نگــردد یــا قیمــت مــال مرسوقــه ناچیــز باشــد‪ ،‬مرتکــب حســب‬

‫احــوال بــه حبــس قصیــر کــه از ســه مــاه کمتــر یــا بــه حبــس متوســط کــه از دو ســال بیشــر‬

‫نباشــد‪ ،‬محکــوم میگــردد‪ .‬ولــی در مــادۀ ‪ 7۰9‬کودجــزای ‪ ۱396‬ناچیزبــودن قیمــت مــال مرسوقـه را‬

‫مقیـد بـر ایـن کـرده اسـت کـه کمتـر از پنج هـزار افغانـی باشـد و در مـورد مجـازات ایـن نـوع سرقـت در‬

‫کنـار حبـس قصیـر‪ ،‬گزینـ ٔە دیگـری کـه جـزای نقـدی از ده هـ ـزار تــا شــصت هزار افغانــی باشــد‪ ،‬نیــز‬

‫اضافــه نــموده اســت‪ .‬بــرای سرقــت مشـدد‪ ،‬باالتـر از ایـن احـکام تـا هـر انـدازه کـه قانـون طبـق عوامـل‬

‫تشـدید کننـد ٔە مجــازات‪ ،‬تعییــن نـمـوده باشــد‪ ،‬اجــراء میگــردد‪ :22(.‬ماده ‪)7۰9‬‬

‫در قوانیـن جزایـی افغانسـتان‪ ،‬انجـام برخـی از کارهـا سرقـت به حسـاب نمیآیـد؛ بلکــه ارتــکاب آنهــا را در‬

‫حکــم سرقــت میداننــد‪ .‬در مــاد ٔە ‪ 5۱8‬قانــون جــزای ‪۱355‬بیـان مـیدارد‪» :‬شـخصی کـه عمـداً بـرق‪ ،‬گاز‪،‬‬

‫آب‪ ،‬پیـداوار معـادن یـا اشـجار جنــگالت را بــدون اســتیذان مقامــات صالحیــت دار‪ ،‬تصاحــب یــا تــرف‬

‫مالکانــه تحلیل و ارزیابی جرم سرقت از منظر کود جزا نمایــد‪ ،‬ایــن عمــل وی در حکــم سرقــت بــوده و‬

‫مرتکــب آن عــالوه بــر رد مــال یــا قیمــت مثــل آن بــه حبســی کــه از دو ســال بیشــر نباشــد یــا‬

‫جــزای نقــدی کــه از بیســتوچهارهزار افغانــی تجــاوز نکنــد‪ ،‬محکــوم میگــردد‪ .‬اصطالحــی کــه در ایـن‬

‫مـاد ٔە قانونـی بـکار گرفتـه شـده‪ ،‬واژۀ پیـداوار اسـت کـه مـراد از آن آشـکارا و علنی بــودن گوشــه های معــادن‬

‫اســت؛ امــا در مــادۀ ‪ 7۰۱‬کودجــزای ‪ ۱396‬دایــره در حکـم سرقـت را وسـعت داده و عنوانـی را تحـت نـام‬

‫جرایـم در حکـم سرقـت ذکـر و ذیــاً اینگونــه بیــان میکنــد‪ :۱۴( :‬ص ‪)97‬‬

‫‪21‬‬
‫‪« .۱‬شــخصی کــه امــوال عامــه یــا اموالــی کــه بــه مقصـد اسـتفادۀ عامـه اختصـاص داده شـده اسـت‬

‫یـا امـوال متعلـق بـه عبادت گاه هـا یـا آثـار تاریخـی یـا وسـایل تأسیسـات بـرق‪ ،‬گاز‪ ،‬آب و واسـط ٔە نقلیـه را‬

‫بـه شـکل غیرمجـاز اخـذ نامیـد‪ ،‬بـه حبـس متوسـط محکـوم میگـردد‪.‬‬

‫‪ .2‬شـخصی کـه بـرق‪ ،‬گاز یــا آب را بــه شــکل غیرمجــاز اخــذ منایــد‪ ،‬عمــل وی در حکــم سرقــت‬

‫بــوده‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس قصیــر محکــوم میگــردد«‪ :2۰ (.‬ماده ‪)7۰۱‬‬

‫مـدت حبـس متوسـط از نظـر حداقلـی و حداکـری طبـق هـردو قانـون یکـی اسـت کـه از یکسـال کمـر و از‬

‫پنج سـال بیشتـر نباشـد‪ (.‬قانـون جـزا‪:۱355 ،‬مـاد ٔە ‪ ۱۰۱‬و کودجـزا‪: ۱396 ،‬مـاد ٔە ‪ ) ۱۴7‬امـا در حبـس قصیـر‪،‬‬

‫حکـم قانـون جـزا و کود جـزا فــرق میکنــد کــه حداقــل ایــن حبــس از نظــر قانــون جــزای‬

‫‪۱355‬خورشــیدی‪ ،‬بیستوچهارســاعت (هــان‪ :‬مــاد ٔە ‪ ) ۱۰2‬و از نظــر کودجــزا ســه ماه میباشــد) ‪.‬هــان‪:‬‬

‫مــاد ٔە‪ ) ۱۴7‬و حداکـثـر ایــن حبــس از نظــر هــردو قانــون یکــی اســت‪ :۱۴( .‬ص ‪)97‬‬

‫ب‪ -‬رکــن مــادی‪ :‬رکــن مــادی از جملــ ٔە پیچیده تریــن و اساســی ترین ارکان تشــکیل دهند ٔە جــرم‬
‫اســت‪ .‬در جــرم سرقــت‪ ،‬رفتــار مجرمانــه بارزتریــن رکــن مــادی جــرم سقـرـت علیــه امــوال و‬
‫مالکیــت افــراد اســت کــه بــرای جرم انــگاری و تعییــن عنــوان مجرمانــه بــرای آن‪ ،‬بایــد شــاخصه‬
‫ای ذیــل را در نظــر گرفــت‪ :۱۴( :‬ص ‪)97‬‬

‫ب ‪ .‬رفتــار مجرمانــه‬
‫در جــرم سرقــت عنــر مــادی (رفتــار مجرمانــه)‪ ،‬شروع و اقــدام بـه سرقت نمـودن و تعـرض بـه مـال‬
‫دیگـران اسـت کـه بـرای جرم انـگاری و اعمـال مجــازات‪ ،‬کافــی اســت بــرای ایــن عمــل اقدامــی صــورت‬
‫گرفتــه باشــد‪ .‬مــاد ٔە ‪ ۴62‬قانـون جـزای ‪۱355‬بیـان مـیدارد‪» :‬شـخصی کـه بـه سرقـت شروع نمایـد‪ ،‬بـه‬
‫جزایـی کــه از نصــف حــد اکــر جــزای پیش بینی شــد ٔە اصــل جــرم بیشـتـر نباشــد‪ ،‬محکــوم می‬
‫گــردد‪ «.‬امــا در صورتــی کــه رفتــار مجرمانــه بــه عنــوان یــك عمــل مجرمانــه بــه صــورت کامــل‬
‫بــا تــمام شرایــط انجــام شــده باشــد‪ ،‬باالتریــن نــوع مجــازات بــاالی مرتکبیــن آن اعــمال میشــود‪.‬‬
‫قانــون جــزای ‪ ۱355‬در مــاد ٔە ‪ ۴55‬بیــان مــیدارد» ‪:‬شــخصی کــه بــا اجتــاع شرایــط چارگانــ ٔە آتــی‬

‫‪22‬‬
‫مرتکــب سرقــت گــردد‪ ،‬بــه حبــس دوام محکــوم میگــردد‪ :‬یــك‪ -‬سرقــت بیــن غــروب و طلــوع‬
‫آفتــاب‪ :22(.‬ماده ‪)۴55‬‬
‫دو‪ -‬سرقت از جانب دو شـخص یا بیشتر از آن‪ .‬سـه‪ -‬سرقت با حمل اسـلح ٔە ظاهری یا پنهان سـارقین یا یکی از‬
‫آنها ‪.‬چهــار‪ -‬سرقــت بــا داخل شــدن بــه محــل مســکونی یــا محلــی کــه بــرای ســکونت آمـاده شـده‬
‫یـا بـه یکـی از ملحقـات آن بـه وسـیل ٔە باالشـدن بـه دیـوار‪ ،‬سـوراخ کردن آن‪ ،‬شکســتاندن دروازه و امثــال‬
‫آن یــا بــا اســتعمال کلیدهــای ساخته شــده یــا لبـاس عسـکری‪ ،‬پولیـس یـا لبـاس سـایر مؤظفیـن‬
‫خدمـات عامـه یـا بـه وسـیل ٔە امـر تزویرشــده بــه ادعــای اینکــه از مقامــات باصالحیــت دولــت صــادر‬
‫شــده یــا بــه وســیل ٔە ســازش بــا یکــی از ســاکنین محــل یــا بــه اســتعمال هــر نــوع حیلــۀ دیگــر‬
‫صـورت گرفتـه باشـد«‪ :22( .‬ماده ‪)۴55‬‬
‫امـا مـادۀ ‪ 7۰2‬کودجـزای ‪ ۱396‬در ایـن مـورد ضمـن اینکـه اســتفاده از لبــاس نظامــی یــا لبــاس ســایر‬
‫مؤطفیــن خدمــات و‪ ...‬را مســتقالً مطــرح نـمـوده‪ ،‬دایــر ٔە حــاالت مشــدده را گســرش داده‪ ،‬سرقــت‬
‫توســط کارگــر بــه قصــد وارد نـمـودن ضرر بــه کارفرمــا را نیــز شــامل حــاالت مشــدده جــرم سرقــت‬
‫نمــوده اســت؛ ولــی مجــازات آن را خــالف حکــم قانــون جــزای ‪ ۱355‬بیــان داشــته و مرتکـب ایـن‬
‫عمـل را در چنیـن شرایـط بـه حبـس طویـل محکـوم کـرده اسـت‪ .‬در آخـر ایـن مـاده اضافـه نمـوده اسـت‪:‬‬
‫»هـرگاه در اثـر ارتـکاب جرایـم فقـرۀ (‪ ) ۱‬ایـن مـاده‪ ،‬جـرم دیگـری ارتـکاب یابـد‪ ،‬مرتکـب بـه حداکـر مجـازات‬
‫جرمـی محکـوم میگــردد کــه مجــازات آن شــدید باشــد«‪ :22(.‬ماده ‪)7۰2‬‬
‫در مــورد اینکــه مــراد از حبــس دوام و حبــس طویــل چیســت؟ طبــق مــادۀ ‪ 99‬قانــون جــزای ‪۱355‬‬
‫حبــس دوام عبــارت اســت از زندانی ســاخن محکوم علیــه در یکــی از محابســی کــه از طــرف دولــت‬
‫بــه ایــن منظــور تخصیــص یافتــه اســت‪ :۱۴( .‬ص ‪)97‬‬
‫مـدت حبـس دوام از ‪ ۱6‬تـا ‪ 2۰‬سـال میباشـد‪ .‬کودجـزای ‪ ۱396‬حبـس دوام را بـه درجـه اول و درجـه دو‬
‫تقسـیم بندی نـموده اسـت‪ .‬حبـس دوام درجـه دو بیـش از ‪ ۱6‬تـا ‪ 2۰‬سـال و حبـس درجـه اول بیـش از ‪2۰‬‬
‫تـا ‪ 3۰‬سـال میباشـد‪ .‬امـا حبـس طویـل در مـاد ٔە ‪ ۱۰۰‬قانـون جـزای ‪ ۱355‬چنیـن تعریـف و مـدت آن ذکـر‬
‫گردیـده اسـت» ‪:‬حبــس طویــل عبــارت از زندانی ســاختن محکوم علیــه در یکــی از محابــى کــه از‬
‫طـرف دولـت بـه ایـن منظـور تخصیـص یافتـه اسـت و مـدت آن از پنج سـال کمـر و از پانزده سـال بیشتـر‬
‫نمیباشـد‪ «.‬ولـی در کودجـزای ‪ ۱396‬مـدت حبـس طویـل را بیـش از پنـج تـا شانزده ً سـال بیـان داشـته‬
‫اسـت‪ .‬بنـاء‪ ،‬تفـاوت آشـکار میـان ایـن دو قانــون در تعریــف جزاهــای اصلــی و مــدت آنهــا دیــده‬
‫میشــود‪:22(.‬ماده ‪)7۰2‬‬

‫‪23‬‬
 ‫ج‪ .‬نتیجه رفتــار مجرمانــه‬
‫بــه صــورت کل‪ ،‬جــرم یــا مطلــق اســت یــا مقیــد‪ .‬جــرم مطلــق‪ ،‬جرمــی اســت کــه بــه محــض‬

‫اتفاق افتــادن رفتــار مجرمانــه‪ ،‬آن عمــل جــرم تلقــی شــده و بــا عامــل یــا عامــالن آن برخــورد‬

‫قانونــی صــورت میگیــرد‪ .‬امــا در جــرم مقیــد‪ ،‬پــس از وقــوع رفتــار مجرمانــه‪ ،‬بایــد انتظــار نتیجــه‬

‫را داشــت کــه ایــن شــاخص و الگــوی عنـصـر مــادی جــرم‪ ،‬بیانگــر جــرم مقیــد اســت؛ زیــرا از‬

‫رفتــار مجرمانــه نتیجــه و منظــور کودجزا(نتیجــۀ رفتــار مجرمانــه) حاصــل میشــود‪ .‬در ایــن صــورت‪،‬‬

‫بــرای تعییــن عنــوان مجرمانــه‪ ،‬الزم نیســت رفتــار مجرمانــه را در عنــوان بنویســیم؛ بلکــه کافــی‬

‫اســت نتیجــ ٔە مجرمانــه را در عنــوان ذکــر کــرد‪ ،‬مگــر اینکــه رفتــار بــه خصوصــی صــورت گیــرد و‬

‫از آن رفتــار‪ ،‬نتیجــ ٔە مجرمانــه بــه دســت آیــد در آن حــال‪ ،‬رفتــار مجرمانــه خصوصیــت خــاص‬

‫خــودش را دارد‪ .‬ماننــد‪ :‬ســم دادن منتهــی بــه قتــل؛ چــون اگــر رفتــار مجرمانــه نتیجــ ٔە مجرمانــه را‬

‫به وجــود نیــاورده عنــوان مجرمانــه صــدق نمیکنــد‪ .‬بــه طــور مثــال‪ :‬در ســم دادن منتهــی بــه قتــل‪،‬‬

‫عــالوه بــر نتیجــ ٔە مجرمانــه‪ ،‬رفتــار مجرمانــه را نیــز میتــوان در عنــوان ذکــر کــرد‪ .‬در مــورد جــرم‬

‫سرقــت بایــد گفــت کــه قوانیــن جزایــی افغانســتان آن را جــزو جرایـم مطلـق بـه حسـاب آورده اسـت‬

‫کـه بـه رصف وقـوع عمـل یـا رفتـار مجرمانـه‪ ،‬جــرم واقــع شــده و بــا مرتکــب یــا مرتکبیــن آن برخــورد‬

‫قانونــی صــورت میگیــرد ‪.‬چنانچــه مــاد ٔە ‪ ۱53‬قانــون جــزای ‪ ۱355‬جــرم سرقــت را مماثــل جرایمــی‬

‫ماننــد حیلـه و فریـب و امثـال آن قـرار داده و بیـان مـیدارد‪» :‬جرایـم ذیـل مماثـل شـناخته میشــوند‪:‬‬

‫اختــالس‪ ،‬سرقــت‪ ،‬حیلــه و فریــب‪ ،‬تهدیــد‪ ،‬خیانــت در امانــت‪ ،‬غصــب امــوال و اســناد و اخفــای‬

‫اشــیایی کــه از ایــن جرایــم بــه دســت آمــده یــا حیــازت اشــیای مذکــور بــه صــورت غیرمـشـروع «‪.‬‬

‫جرایمـی کـه در ایـن مـاده ذکـر گردیـده اسـت‪ ،‬از جملـه جرایـم مطلـق بـوده کـه بـا ارتـکاب آنهـا جـرم‬

‫محقـق شـده‪ ،‬حصـول نتیجـ ٔە رفتـار مجرمانـ ٔە مفروغ عنـه دانسـته شـده و بـرای مرتکبیـن آن نسـبت بـه‬

‫درجـات و اوصـاف رفتـار مجرمانـه‪ ،‬مجـازات در نظـر گرفتـه شـده اسـت‪ :۱5 (.‬ص ‪)323‬‬

‫‪24‬‬
 ‫د‪ .‬مرتکـب رفتـار مجرمانـه‬
‫هرچنـد بـه صـورت یـك قاعـد ٔە کلـی در ارتـکاب یـك عمـل مجرمانـه‪ ،‬بـه فاعـل آن توجهـی صـورت نمیگیـرد؛‬

‫زیـرا هـدف کودجـزا عـدم تحقـق فعـل مجرمانـه اسـت کـه طبـق ایـن مبنـا‪ ،‬وجـود مرتکـب شرط اساسـی‬

‫بـرای تحقـق جـرم نیسـت‪ .‬امـا در برخـی مـوارد بـه صـورت اسـتثنا‪ ،‬وجـود مرتکـب رفتـار مجرمانـه‪ ،‬از نظـر‬

‫کودجـزا رشط تحقـق جـرم اسـت‪ .‬بـه ایـن معنـا کـه رفتـار مجرمانـه‪ ،‬توســط افــراد معیــن انجــام شــود‪.‬‬

‫ماننــد قتــل فرزنــد توســط پــدر یــا کاله بــرداری توسـط کارمنـد دولـت‪ .‬در چنیـن جرایـم‪ ،‬ذکـر نـام‬

‫مرتکـب نیـز در عنـوان مجرمانـه شرط اسـت‪ .‬در مـورد مرتکـب رفتـار مجرمانـه در جـرم سرقـت‪ ،‬طبـق قوانیـن‬

‫جـزای افغانســتان‪ ،‬بایــد گفــت کــه همــ ٔە مرتکبیــن ایــن رفتــار مجرمانــه‪ ،‬موجــب پیگــرد قانونــی‬

‫بــوده و مجــازات خواهنــد شــد‪ .‬بــا این حــال‪ ،‬در بندهــای ششــم‪ ،‬هفتــم و هشــتم مــاد ٔە ‪ ۴59‬قانــون‬

‫جــزای ‪ ۱355‬بــرای افــراد مشــخصی کــه مرتکــب جــرم سرقــت میشــوند‪ ،‬اینگونــه مجــازات در نظــر‬

‫گرفتــه شــده اســت‪» :‬اشــخاص آتــی بــه حبــس متوســط کــه از سه ســال کمتــر نباشــد‪ ،‬محکــوم‬

‫میگردنــد‪)323 :۱5 ( :‬‬

‫شــخصی کـه مسـتخدم یـا اجیـر بـوده و بـه منظـور ضرررسـانیدن بـه مخـدوم سرقـت منایـد یـا شــخصی‬

‫کــه کارگــر فابریکــه بــوده و بــه منظــور ضرررســانیدن بــه صاحــب منفعــت آن سرقــت نمایــد یــا‬

‫شــخصی کــه حــال راننــد ٔە یکــی از وســایط حمل ونقــل و بارکــش یــا بــه نحــوی از انحــا مکلــف‬

‫بــه حمــل و نقــل مــال باشــد‪ ،‬از آن سرقــت نمایــد «‪.‬در بندهـای دوم و سـوم مـاد ٔە ‪ 28۰‬ایـن قانـون‬

‫آمـده اسـت‪» :‬سـارق یـا تلف کننـده و پنهان کننـد ٔە اشـیایی ماننـد‪) :‬اوراق‪ ،‬اسـناد یـا دوسـیه های متعلـق بـه‬

‫دولـت یـا اوراق دعــوای قضایــی(‪ ،‬بــه حبــس متوســط محکــوم میگــردد و اگــر فاعــل ایــن اعـمـال‬

‫محافــظ آن اشــیا باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل کــه از ده ســال بیشــر نباشــد‪ ،‬محکــوم میگــردد‪«.‬‬

‫چنانچــه بنــد ششــم مــاد ٔە ‪ 7۰2‬کودجــزای ‪ ۱396‬نیــز کارگــر ســارقی را کـه بـه قصـد وارد نمـودن ضرر‬

‫بـه کارفرمـا اقـدام بـه سرقـت نمایـد‪ ،‬بـه حبـس طویـل محکـوم نـموده اسـت‪(.‬قانون جزا‪:۱396،‬ماده ‪)7۰2‬‬

‫‪25‬‬
‫بـا توجـه بـه مطالـب فـوق‪ ،‬بـه ایـن نتیجـه میرسـیم کـه در بعضـی مـوارد خـود مرتکــب در وقــوع یــك‬

‫عمــل یــا رفتــار مجرمانــه و جرم انــگاری آن و همچنــان تعیــن مجــازات بــرای آن جــرم‪ ،‬نقــش دارد ‪.‬‬

‫( ‪)32۴ :۱5‬‬

‫ه‪ .‬قربانــی رفتــار مجرمانه(مجنی علیــه)‬

‫هــمان قاعــد ٔە کلــی و اســتثنایی کــه در مــورد مرتکــب رفتــار مجرمانــه بیــان شــد‪ ،‬نســبت بــه‬

‫قربانــی رفتــار مجرمانــه نیــز صــدق میکنــد کــه گاهــی قربانــی رفتــار مجرمانــه نیــز شرط تحقــق‬

‫جــرم اســت‪ .‬ماننــد ‪:‬توهیـن بـه افـراد خاصـی مثـل اهانـت بـه معصومیـن‪ ،‬رئیـس جمهـوری و در ایـن‬

‫صـورت نیـز بایـد قربانـی رفتـار مجرمانـه در عنـوان مجرمانـه ذکـر شـود‪ .‬امـا قربانـی رفتــار مجرمانــه در‬

‫جــرم سرقــت‪ ،‬همــ ٔە افــرادی انــد کــه مــال آنــان از ملکیت شــان خــارج گردیــده و متـضـرر میشــوند‪.‬‬

‫در اینگونــه مــوارد‪ ،‬جــای شــکی نیســت کــه شــخص ســارق عــالوه بــر رد مــال‪ ،‬مجــازات میگــردد‪.‬‬

‫امــا در مــوردی کــه قربانــی رفتــار مجرمانــه شــخص حقیقــی نبــوده و نهــاد دولتــی یــا شــخص‬

‫حقوقــی باشــد‪ ،‬قانــون جــزای ‪ ۱355‬در مــاد ٔە ‪ 28۰‬بیــان مــیدارد‪» :‬هــرگاه بــه اثــر اهــمال مؤظــف‬

‫خدمــات عامــه کــه بــه حفاظــت اوراق‪ ،‬اســناد یــا دوســیه های متعلــق بــه دولــت یــا اوراق دعـوای‬

‫قضایـی مکلـف باشـد‪ ،‬اوراق مذکـور سرقـت گـردد‪ ،‬پنهـان یـا تلـف شــود‪ ،‬شــخص مؤظــف بــه حبــس‬

‫قصیــری کــه از ســه ماه کمتــر نباشــد یــا جــزای نقــدی کــه از دوازده هــزار افغانــی تجــاوز نکنــد‪،‬‬

‫محکــوم میگــردد‪ .‬امــا کودجــزای ‪ ۱396‬در مـادۀ ‪ ۴58‬بـرای مجـازات چنیـن شـخص‪ ،‬حبـس را برداشـته‬

‫و رصف جـزای نقــدی از ســی تــا شــصت هزار افغانــی تعییــن نـمـوده اســت‪ :2۰(.‬ماده ‪)۴58‬‬

‫بــا توجــه بــه مطالــب فــوق‪ ،‬فرمــول کلــی عنـصـر مــادی جــرم سرقــت را میتــوان اینطــور بیــان‬

‫نـمـود‪ :‬عنــوان مجرمانــه = (رفتــار مجرمانه ‪ +‬نتیجه ‪ +‬مرتکب ‪ +‬قربانــی ‪ (.‬گاهــی بعضــی از ایــن شــاخص‬

‫ها و الگوی هــا میتواننــد در عنــوان مجرمانــه وجــود نداشــته باشــند؛ بلکــه یکــی یــا دو تــای از آنهــا‬

‫در کنارهــم عنــوان مجرمانه یــی را میســازند‪ .‬ماننــد‪( :‬رفتــار‪ +‬قربانــی( ‪ :۱6( .‬ص ‪)۴۰‬‬

‫‪26‬‬
 ‫و‪ -‬رکـن روانـی‬
‫در ارتبـاط بـه تعریـف رکـن روانـی توافـق دیـدگاه موجـود نیسـت‪ .‬بـه گونـۀ خالصـه بایـد گفـت رفتـار کسـی‬

‫وصـف عنـوان مجرمانـه را به خـود میگیـرد کـه دارای علـم و اراده باشـد‪ .‬در غیـر آن اگـر شـخص در انجـام‬

‫عملـش عـامل و قاصـد نباشـد‪ ،‬عمـل او دارای رکـن روانـی نیسـت؛ زیـرا بـرای واقع شـدن جـرم‪ ،‬ضمـن وقـوع‬

‫عینــی و بیرونــی رفتــار مجرمانــه مــورد توجــه کود جــزا‪ ،‬ضروری اســت کــه آن رفتــار مجرمانــه بــا‬

‫علــم و آگاهــی و تصمیــم شــخص مرتکــب همــراه باشــد‪ .‬جــرم هماننــد باقـی پدیده هـا و وقایـع‬

‫حقوقـی‪ ،‬یـك امـر فرضـی اسـت کـه در عـامل خـارج مـورد تأییــد اســت و منشــای تصدیــق آن کود‬

‫جزاســت کــه بــدون تأییــد او جرمــی محقــق نمیشــود‪ .‬در اصــل ایــن کودجــزا اســت کــه بــرای‬

‫رفتــار مجرمانــ ٔە عمــدی مجــازات در نظــر میگیــرد‪ .‬بــه صــورت اســتثنایی‪ ،‬مــوارد مشــخصی رفتــار‬

‫غیرعمــدی افــراد را جرم شناســی میکنــد؛ امــا در عــامل خــارج و واقــع‪ ،‬ثابت نـمـودن عمدی بــودن‬

‫عمــل مجرمانـه‪ ،‬وظیفـۀ شـخص شـاکی یـا مدعی العمـوم اسـت‪ .‬در اینجـا میتـوان از یـك اصـل کار گرفـت و‬

‫آن ایـن کـه اصـوالً در جرایـم عنـصر روانـی‪ ،‬عمـدی اسـت؛ مگـر اینکــه انگیــزه شرط جــرم باشــد‪ .‬در ایــن‬

‫صــورت بایــد آن را نوشــت؛ زیــرا در کل وقتـی نـگاه کنیـم جرایـم عمـدی اسـت یـا غیـر عمـدی ‪.‬در جـرم‬

‫سرقـت نیـز قضیـه چنیـن اسـت کـه قوانیـن جـزای افغانسـتان‪ ،‬رکـن روانـی را در آن قــدر مســلم دانســته‬

‫اســت؛ زیــرا شــخص بــا علــم و ارادۀ خــود دســت بــه سرقـت زده و مـال دیگـری را از اختیـار و ملکیـت‬

‫او خـارج میسـازد‪ .‬چنـان کـه قبـالً ذکـر گردیـد‪ ،‬اگـر شـخص امـوال عمومـی را عمـداً تحـت تـصرف خـود‬

‫قـرار دهـد و از آن اسـتفاده نمایـد‪ ،‬قانـون ایـن عمـل او را سرقـت ندانسـته؛ بلکـه در حکـم سرقـت قـرار داده‬

‫اسـت‪( .‬قانـون جـزا‪: ۱355 ،‬مـاد ٔە‪) 5۱8‬و (‪ : 2۰‬مـاد ٔە‪)7۰۱‬‬

‫‪27‬‬
 ‫مبحث دوم‪ -:‬انواع سرقت از منظر قوانین اسالمی‬

‫گفتار اول ‪ -‬انواع سرقت‬

‫افغانســتان یــك کشــور اســالمی بــوده کــه قوانیــن آن بــر مبنــای شریعــت اســالم اسـتوار اسـت‪.‬‬

‫قانـون جـزای ایـن کشـور نیـز از ایـن امـر اسـتثناء نبـوده و بـر اسـاس فقــه اهــل ســنت تهیــه و تنظیــم‬

‫گردیــده اســت‪ .‬طبــق دســتورات ایــن قانــون‪ ،‬جــرم سرقـت بـه دو نـوع سرقـت سـاده و مشـدد تقسـیم‬

‫شـده اسـت کـه در سرقـت سـاده پائین تریــن نــوع مجــازات‪ ،‬علیــه مرتکبیــن عمــل مجرمانــه‪ ،‬اجــرا‬

‫میگــردد‪ .‬در سرقــت مشــدد‪ ،‬جــرم بــر اســاس عوامــل متعــددی ماننــد‪ :‬نــوع مــال مرسوقــه‪ ،‬عمــل‬

‫مســلحانه و خشــونت آمیز و همچنــان بــه اعتبــار ســایر شرایــط و کیفیــات مشــدد‪ ،‬جــرم حالــت‬

‫تشــدید را بــه خــود گرفتــه و مجــازات آن نیــز تشــدید میگــردد‪ .‬در ایــن قانــون‪ ،‬چیــزی بــه نــام »‬

‫در حکــم سرقــت « نیــز در نظــر گرفتــه شــده اســت‪ .‬ماننــد‪ :‬اســتفادۀ غیرقانونــی از گاز‪ ،‬بــرق‪ ،‬تلفــن‬

‫و‪ ...‬کــه در قوانیــن بین المللــی از آن بــه نــام » احالــه « یــاد میشــود‪ :۱6( .‬ص ‪)۴۰‬‬

‫جز اول ‪ -:‬سرقــت ســاده‬

‫سرقــت ســاده سرقتــی اســت کــه کمتریــن مجــازات را به دنبــال دارد‪ .‬ایــن نــوع سرقــت‪ ،‬آشــکارا و‬

‫بــدون کلیــه شرایــط اضافــی اســت کــه بــرای سرقت هــای مشــدد پیش بینــی شــده اســت و بــا‬

‫ربــودن مــال دیگــری بــدون رضایــت صاحــب مــال‪ ،‬محقــق میگــردد‪ .‬قانــون جــزای ‪ ۱355‬در مــورد‬

‫ایــن نــوع سرقـت در مـاد ٔە ‪ ۴6۰‬بیـان مـیدارد‪» :‬هـرگاه در جـرم سرقـت هیـچ یکـی از احـوال مشـدده موجـود‬

‫نگـردد یـا قیمـت مـال مرسوقـه ناچیـز باشـد‪ ،‬مرتکـب حسـب احـوال بــه حبــس قصیــری کــه از ســه ماه‬

‫کمتــر یــا بــه حبــس متوســطی کــه از دو ســال بیشـتـر نباشــد‪ ،‬محکــوم میگــردد‪ «.‬امــا کودجــزای‬

‫‪ ۱396‬در مــاد ٔە ‪ 7۰9‬مجــازات ایـن نـوع سرقـت را حبـس قصیـر و جـزای نقـدی از ده هـزار تـا شـصت هزار‬

‫تعییـن نمــوده اســت‪ :۱6( .‬ص ‪)۴۴۱‬‬

‫‪28‬‬
 ‫جز دوم‪ -:‬سرقــت مشــدد‬
‫همانطــور کــه قبــالً نیــز بیــان گردیــد‪ ،‬عوامــل متعــددی ســبب میشــود کــه رفتــار مجرمانــه از‬

‫حالــت عــادی بــه حالــت مشــدد تبدیــل و مجــازات ســنگین تری را در پــی داشــته باشــد‪ .‬ماننــد‬

‫رفتــار مجرمانــ ٔە مســلحانه یــا نــوع مــال مرسوقــه یــا عمــل خشــون تآمیز‪ .‬همچنــان بــه اعتبــار‬

‫ســارق و ســایر شرایــط و کیفیـات مشـدد‪ ،‬جـرم حالـت تشـدید را بـه خـود گرفتـه و مجـازات آن نیـز‬

‫سـنگین میشــود‪ .‬چنانچــه گاهــی هــم میشــود همــ ٔە ایــن شرایــط مشــدد ٔە جــرم در یــك عمـل‬

‫مجرمانـه اتفـاق بی افتـد‪ .‬بـر اسـاس مـاد ٔە ‪ ۴55‬قانـون جـزای ‪۱355‬خورشـیدی‪ ،‬حـاالت و شرایـط تشـدید‬

‫مجـازات بـرای سرقـت مشـدد‪ ،‬قـرار ذیـل مطـرح شـده و مجــازات حبــس دوام را بــرای آن در نظــر گرفتــه‬

‫اســت‪ » :‬شــخصی کــه بــا اجتـمـاع شرایــط چهارگانه زیــر مرتکــب سرقــت گــردد بــه حبــس دوام‬

‫محکــوم میگــردد‪:‬‬

‫‪ .۱‬سرقـت بین غروب و طلوع آفتاب‪.‬‬

‫‪ .2‬سرقت از جانب دو شـخص یا بیشـر از آن‪.‬‬
‫‪ .3‬سرقت با حمل اسـلح ٔە ظاهری یا پنهان سـارقین یا یکی از آنها‪.‬‬
‫‪ .۴‬سرقــت بــا داخلشــدن بــه محــل مســکونی یــا محلــی کــه بــرای ســکونت آمــاده شــده یــا بــه‬

‫یکــی از ملحقــات آن بــه وســیل ٔە باالشــدن بــه دیــوار‪ ،‬ســوراخ کردن آن‪ ،‬شکســتاندن دروازه و امثــال‬

‫آن یــا بــا اســتعمال کلیدهــای ساخته شــده یــا لبـاس عسـکری‪ ،‬پولیـس یـا لبـاس سـایر مؤظفیـن‬

‫خدمـات عامـه یـا بـه وسـیل ٔە امـر تزویرشــده بــه ادعــای اینکــه از مقامــات باصالحیــت دولــت صــادر‬

‫شــده یــا بــه وســیل ٔە ســازش بــا یکــی از ســاکنین محــل یــا بــه اســتعمال هــر نــوع حیله یــی‬

‫کــه باشـد‪ ،‬صـورت گرفتـه باشـد‪ «.‬کودجـزای ‪ ۱396‬اجتـماع حـاالت مشـدده را در مـاد ٔە ‪ 7۰۴‬بــه حبــس‬

‫طویــل بیــش از هفت ســال محکــوم می نمایــد‪ :۱6( .‬ص ‪)۴۴‬‬

‫در مـورد سرقـت مشـدد بـه اعتبـار نـوع مـال مرسوقـه‪ ،‬مـاد ٔە ‪ ۴58‬قانـون جـزای ‪ ۱355‬و مــاد ٔە ‪7۰5‬‬

‫کودجــزای ‪ ۱396‬بیــان داشــته اســت‪» :‬شــخصی کــه اآلت یــا وسـایلی را کـه در مواصـات تیلفونـی یـا‬

‫‪29‬‬
‫تلگرافـی بـکار رفتـه اسـت سرقـت نمایـد‪ ،‬بــه حبــس متوســط محکــوم میگــردد‪ «.‬قانــون جــزای ‪۱355‬‬

‫ایــن مــاده را چنیــن مقیــد نــموده اســت‪» :‬مــروط بــر اینکــه در ایــن جــرم یکــی از احــوال مشــدده‬

‫منـدرج مـواد ‪ ۴56، ۴55‬و ‪ ۴57‬ایـن قانـون موجـود نباشـد‪ «.‬در مـواد مذکـور شرایـط مشــدد ٔە جــرم سرقــت‬

‫بــه اعتبــار عمــل مســلحانه و خشــونت آمیز بیــان شــده اســت ‪.‬بــه گونــ ٔە مثــال‪ ،‬مــاد ٔە ‪ ۴56‬در دو‬

‫فقــر ٔە ذیــل چنیــن بیــان منــوده اســت‪:‬‬

‫‪ . ۱‬شـخصی کـه بـه اثـر اکـراه یـا تهدیـد بـه اسـتعمال اسـلحه مرتکـب سرقـت گـردد‪ ،‬بــه حبــس طویــل‬

‫محکــوم میگــردد‪ .‬کودجــزای ‪ ۱355‬در مــاد ٔە ‪ 7۰3‬نیــز همیــن حکــم را داده اســت‪. 2‬‬

‫‪ .2‬اگـر در اثـر اکـراه جـرح واقـع گـردد‪ ،‬مرتکـب بـه حبـس دوام محکـوم میگـردد‪ .‬کود جــزا در ایــن مــورد‬

‫در بنــد دوم هــمان مــاده بــه حبــس دوام درجــه دوم حکــم نـموده اسـت ‪ :۱6(.‬ص ‪)۴5‬‬

‫جز سوم ‪ -:‬در حکــم سرقــت‬

‫بعضــی از سرقت هــا هســتند کــه نــه از نــوع ســاده حســاب میشــوند و نــه مشــدده‪ .‬از ایــن نــوع‬
‫سرقــت در قوانیــن جزایــی افغانســتان تحــت عنـوان » در حکـم سرقـت « یـاد نمـوده و در مـاد ٔە ‪5۱8‬‬
‫قانـون جـزای ‪ ۱355‬چنیـن بیان مـیدارد‪» :‬شـخصی کـه عمـداً بـرق‪ ،‬گاز‪ ،‬آب‪ ،‬پیـداوار معـادن یـا اشـجار‬
‫جنـگالت را بـدون اسـتیذان مقامـات صالحیـت دار تصاحـب یـا تـصرف مالکانـه نمایـد‪ ،‬ایـن عمــل وی در‬
‫حکــم سرقــت بــوده‪ ،‬مرتکــب عــالوه بــر رد مــال یــا قیمــت مثــل آن‪ ،‬بــه حبســی کــه از دوســال‬
‫بیشــر نباشــد یــا جــزای نقــدی کــه از بیســتو چهار هزار افغانــی تجــاوز نکنــد‪ ،‬محکــوم میگــردد‪ .‬در‬
‫بنــد دوم مــاد ٔە ‪ 7۰۱‬کودجــزای ‪ ۱396‬مرتکــب عمــل در حکــم سرقــت را بــه حبــس قصیــر محکــوم‬
‫نـمـوده اســت‪ :2۰(.‬ماده ‪)7۰۱‬‬

‫گفتار دوم‪ -:‬مال مسروقه‬

‫خرید و فروش مال مسروقه یکی از انگیزههایی است که بسیاری از سارقان با استفاده از آن‪ ،‬اقدام به دزدی میکنند‪.‬‬

‫اگر تحصیل اموال مسروقه و خرید و فروش آن در جامعه جریان نداشته باشد‪ ،‬احتمال این که دزدیهای این‬

‫چنینی کاهش پیدا کنند هم بسیار باال است‪ .‬امروزه سارقان مطمئن هستند که اگر مالی را از فردی بدزدند‪ ،‬حتما‬

‫‪30‬‬
‫این مال را به فروش میرسانند و از آن کسب درآمد میکنند‪ .‬این امر باعث میشود که افراد طمع کار‪ ،‬این کار‬

‫خود را مدام تکرار کنند و در نهایت جرم و جنایت در جامعه به حداکثر خواهد رسید‪.‬‬

‫با توجه به این موضوع‪ ،‬بسیاری از دولتها اقدام به مشکل گشایی در این زمینه میکنند‪ .‬بدین صورت که قوانینی‬

‫را وضع کردهاند که طی آن فرد سارق نمیتواند بهراحتی قسر در برود‪ :۱۰ ( .‬ص ‪)63‬‬

‫جز اول ‪ -:‬مال مسروقه چیست؟‬

‫خرید مال دزدی یکی از کارهایی است که امروزه در جامعهی ما بسیار متداول شده است‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬قانون‬

‫جزای عمومی برای این جرم‪ ،‬مجازاتی را در نظر گرفته است‪ .‬به موجب مادهی ‪ 7۰2‬اگر فردی بداند که مالی‬

‫دزدی است و آن را بخرد و یا از آن استفاده کند‪ ،‬مجرم خواهد بود‪ .‬حتی اگر این فرد‪ ،‬مال دزدی شده را مخفی‬

‫کند نیز مجرم است و باید مجازات شود‪ .‬الزم به ذکر است که گاهی اوقات ممکن است برخی از افراد به این کار‬

‫عادت کرده باشند که در چنین شرایطی محکوم هستند و عالوه بر پرداخت جریمههای مال دزدی شده‪ ،‬به حبس‬

‫هم محکوم میشوند‪.‬‬

‫اگر بخواهیم این امر را با یك مثال برای شما توضیح دهیم‪ ،‬توجه شما را به شخصی معتاد جلب میکنیم‪ .‬فرض‬

‫کنید یك فرد معتاد به سرقت از مکانهای مختلف میپردازد و یك گوشی به شما میفروشد‪ .‬در این صورت همهی‬

‫افراد میدانند که این مال دزدی است و از راه حرام به دست آمده است‪ .‬به همین دلیل اگر شما از این فرد این‬

‫گوشی را بخرید‪ ،‬شریك جرم به حساب میآیید و طبق آیین نامهی مجازاتی‪ ،‬بهدلیل خرید مال دزدی‪ ،‬مجازات‬

‫خواهید شد‪.‬‬

‫بنابراین شما اگر از این قانون اطالع داشته باشید‪ ،‬مسلماً از خرید این مال خودداری خواهید کرد‪ :۱۰ ( .‬ص ‪)63‬‬

‫جز دوم ‪ -:‬ارکان جرم خرید مال مسروقه‬

‫امروزه برای تحصیل اموال مسروقه‪ ،‬ارکان مختلفی در نظر گرفته شده است‪ .‬یکی از اصلیترین این رکنها‪ ،‬در‬

‫ابالغیهای آمده است که توجه به آن‪ ،‬از الزامات اجرای این قوانین به شمار میرود‪ .‬این رکن چنین میگوید که هر‬

‫‪31‬‬
‫کسی علم و اطالع به مسروق بودن یك مال داشته باشد و با این حال به این امر اهمیتی ندهد‪ ،‬به جرم مرتکب‬

‫شده است‪ .‬در نتیجه باید این فرد از شش ماه تا سه سال ( با توجه به شرایط دزدی و مال دزدی شده) به حبس‬

‫برود و تا ‪ 7۴‬ضربهی شالق را نیز تحمل کند‪ .‬اینها تنها مجازات این فرد نیستند؛ بلکه ممکن است جرایمی نقدی‬

‫هم از فردی که به خرید مال دزدی مرتکب شده است‪ ،‬دریافت شود‪ .‬پس اگر میخواهید به خرید مال مسروقه‬

‫بپردازید‪ ،‬بهتر است ابتدا با این ارکان آشنا باشید‪ .‬توجه داشته باشید که اگر فردی خرید و فروش این اموال را‬

‫حرفهی خود قرار دهد‪ ،‬باید حداکثر این مجازات را متحمل شود‪:۱۰(.‬ص ‪)69‬‬

‫طبق این رکن اساسی قانون‪ ،‬تحصیل مال مسروقه‪ ،‬مخفی کردن هر نوع مال مسروقه‪ ،‬هدیه دادن یا هدیه گرفتن‬

‫مال مسروقه‪ ،‬تحصیل کردن آن و تمامی فرآیندهایی که به این نوع از اموال ربط دارد‪ ،‬جرم به حساب میآید‪ .‬خواه‬

‫شما به صورت عمدی به این جرم مرتکب شده باشید و خواه به صورت غیر عمدی مال مسروقه را خریداری کرده‬

‫باشید‪ .‬در هر صورت باید به مجازات این جرم رسیدگی شود‪ .‬البته گاهی اوقات هم استثنائاتی بر این رکن از قانون‬

‫جزای عمومی وارد آمده است که طبق آن‪ ،‬ممکن است فردی که بدون اطالعات کافی دست به خرید این نوع از‬

‫اموال میزند‪ ،‬مجازات نشود‪ .‬البته این امر به شرایطی بستگی دارد که از سوی قانون تعیین شدهاند و نوع دزدی و‬

‫نوع مال را شامل میشود‪ :۱۰( .‬ص ‪)6۴‬‬

‫جز سوم‪ -:‬حکم خرید و فروش مال مسروقه‬

‫خرید و فروش اموالی که به سرقت رفتهاند‪ ،‬شرعاً حرام است‪ .‬این اموال به دلیل این که با رضایت صاحب آن به‬

‫مصرف نمیرسند‪ ،‬اغلب برکتی هم ندارند و حتی ممکن است خیلی زود‪ ،‬از دست فرد خریدار و فروشنده برود؛‬

‫چرا که باد آورده را باد میبرد‪ .‬امروزه طبق قوانینی که در کشور ما حاکم هستد‪ ،‬افراد باید از خرید و فروش این‬

‫اموال خودداری کنند و تا حد امکان جرم و فساد را در جامعه کاهش دهند‪ .‬به همین دلیل بسیار اهمیت دارد که‬

‫شما هم به عنوان عضوی در جامعه‪ ،‬این گونه جنایات را از بین ببرید‪ .‬آن هم با اقدامات مؤثر‪ :۱۰ ( .‬ص ‪)6۴‬‬

‫‪32‬‬
 ‫جز چهارم ‪ -:‬حکم شرعی خرید مال دزدی‬
‫بسیاری از افرادی که با قانون تحصیل مال مسروقه آشنایی پیدا میکنند‪ ،‬به دنبال این هستند که از احکام شرعی‬

‫اموال مسروقه و خرید و فروش این اموال نیز اطالع پیدا کنند‪ .‬همان طور که گفتیم‪ ،‬مجازات این نوع از اموال‪ ،‬هم‬

‫نقدی است و هم ممکن است مجازات جانی باشد‪ .‬فردی که به خرید و فروش اموال دزدی بپردازد‪ ،‬باید ‪ 7۴‬ضربهی‬

‫شالق را متحمل شود و حتی شش ماه تا سه سال زندان را که بسته به شرایط دزدی متفاوت است‪ ،‬تحمل کند‪.‬‬

‫البته اگر فردی بدون اطالع دست به خرید و فروش این اموال بزند‪ ،‬مشمول این ماده نمیشود‪ ،‬اما همیشه اینطور‬

‫نیست؛ چرا که گاهی اوقات ممکن است فردی به دروغ خود را ناآگاه نشان دهد که در چنین شرایطی اشد مجازات‬

‫را باید تحمل کند‪.‬‬

‫خرید مال دزدی اگرچه جرم سنگینی به شمار میآید اما اگر صورت نگیرد‪ ،‬ممکن است بسیاری از فسادهای بزرگ‬

‫را که به دزدی وابسته هستند را هم منحل کند؛ چرا که دیگر سارقان بر این باور نیستند که مال دزدی را‬

‫میفروشند بلکه میتوانند که این مال دزدی شده بر روی دستشان خواهد ماند‪ ،‬به همین دلیل از همان ابتدا اقدام‬

‫به خرید این مال نمیکنند‪ :۱۰ ( .‬ص ‪)67‬‬

‫مبحث سوم‪ -:‬مجازات جرم سرقت در قوانین‬

‫گفتار اول‪ -:‬مجازات سرقت‬

‫از آنجا که تناسب میان جرایم و مجازات از جمله اصول حقوق جزا شناخته شده‪ ،‬حقوق جزای افغانستان نیز آن‬

‫را بهحیث اصل مهم پذیرفته است؛ بند چهارم ماده هفتم کُد جزا بهرعایت این اصل تاکید نموده‪ ،‬اما قانونگذار کُد‬

‫جزا این اصل را در فصل سرقت نادیده گرفته است که در پاراگرافهای آتی به بررسی آن میپردازیم‪.‬‬

‫قانونگذار کُد جزا‪ ،‬طی مواد «‪ 699‬الی ‪ »7۱۰‬سرقت را به بررسی گرفته است اما تمرکز اصلی این منوگراف بر‬

‫مجازات سرقت اصل تناسب در ماده ‪ 7۰9‬است‪ .‬کُد جزا در ماده ‪ 699‬به تعریف سرقت و تعزیریشدن مجازات‬

‫سرقت در صورت عدم تکمیل شرایط اقامه حد اشاره نموده و در ماده «‪ »7۰۰‬این قانون به سرقتی که با داخلشدن‬

‫‪33‬‬
‫به محل مسکونی یا ملحقات آن اتفاق میافتد‪ ،‬اشاره نموده و ماده «‪ »7۰۱‬به سرقت اموالی که به مقصد استفاده‬

‫عامه اختصاص یافته‪ ،‬اموال متعلق به عبادتگاهها‪ ،‬آثار تاریخی و آب‪ ،‬گاز‪ ،‬برق یا تاسیسات آنها و سرقت وسایل‬

‫نقلیه اشاره و مجازات این نوع سرقت را مشخص نموده‪:۱6(.‬ص ‪)۴۴‬‬

‫به همین منوال به شش موردی که از حاالت مشدده جرم سرقت است در ماده «‪ »7۰2‬اشاره نموده که این موارد‬

‫عبارتند از‪ :‬سرقت بین غروب و طلوع آفتاب (سرقت در شب)؛ سرقت توسط دو شخص یا بیشتر از آن؛ سرقت با‬

‫حمل سالح؛ سرقت با داخل شدن به محل مسکونی؛ با استفاده از لباس نظامی یا لباس موظفین خدمات عامه یا‬

‫امر جعلی؛ توسط کارگر به قصد وارد نمودن ضرر به کارفرما‪.‬‬

‫به ادامه آن ماده ‪ 7۰3‬به سرقت بر اثر اکراه یا تهدید‪ ،‬ماده ‪ 7۰۴‬به اجتماع احوال مشدده که در ماده ‪ 7۰2‬ذکر‬

‫شد یعنی سرقتی که تمام حاالت تشدیددهنده مجازات در آن شامل است و ماده ‪ 7۰5‬به سرقت آالت یا وسایل‬

‫تیلفونی‪ ،‬ماده ‪ 7۰6‬به سرقت نمبر پلیت وسایط نقلیه‪ ،‬ماده ‪ 7۰7‬به سرقت غله یا محصوالت زراعتی که هنوز درو‬

‫یا چیده نشدهاند و ماده ‪ 7۰8‬به سرقت در عبادتگاه اشاره نموده و مجازات هر یك از این نوع سرقتها را مشخص‬

‫نموده‪:۱6( .‬ص ‪)۴۴‬‬

‫هرچند در مورد سرقت غلههایی که درو شده‪ ،‬مجازاتی مشخص نشده ولی چون تمرکز بر ماده ‪ 7۰9‬است‪ ،‬از این‬

‫مورد میگذریم‪ .‬ناگفته نباید گذاشت که ماده ‪ 7۱۰‬صرف به رد مال مسروقه بر عالوه جزای اصلی سارق اشاره‬

‫نموده است‪ :۱۰ ( .‬ص ‪)68‬‬

‫ماده ‪ 7۰9‬چنین بیان میدارد‪ :‬هرگاه در جرم سرقت‪ ،‬هیچیك از احوال مشدده مندرج این فصل موجود نگردد یا‬

‫قیمت مال مسروقه کمتر از پنجهزار افغانی باشد‪ ،‬مرتکب به حبس قصیر (سه ماه تا یك سال)‪ ،‬یا جزای نقدی از‬

‫دههزار تا شصتهزار افغانی‪ ،‬محکوم میگردد‪ :2۰(.‬ماده ‪)7۰9‬‬

‫با توجه به موارد یاد شده‪ ،‬فرض بگیریم اگر سرقتی اتفاق افتد که نه شخص سارق به محل مسکونی داخل شده و‬

‫نه به ملحقات آن‪ ،‬نه مال مسروقه از جمله اموالی است که به مقصد استفاده عامه اختصاص یافته و نه هم متعلق‬

‫به عبادتگاه یا آثار تاریخی‪ ،‬نه مال مسروقه گاز‪ ،‬آب‪ ،‬برق و یا تاسیسات آن است و نه واسطه نقلیه و در این نوع‬

‫‪34‬‬
‫سرقت هیچ یکی از حاالت مشدده سرقت که مندرج ماده ‪ 7۰2‬میباشد موجود نیست و سارق سرقت را با استعمال‬

‫اسلحه یا به اثر تهدید یا اکراه نیز انجام نداده و هم چنان فرض بگیریم که مال مسروقه نه نمبر پلیت موتر است‪،‬‬

‫نه آالت یا وسایل تیلفونی‪ ،‬نه غلهجات است‪ ،‬نه سرقت را در عبادتگاه انجام داده و نه هم قیمت مال مسروقه‬

‫کمتر از پنجهزار افغانی است‪ .‬در چنین سرقتی قانونگذار برای سارق چی مجازاتی پیشبینی نموده است؟‬

‫بهگونه مثال‪ :‬شخصی وارد یك زرگری میشود و با استفاده از نیرنگ و فریب‪ ،‬زرگر را غافل میسازد و انگشتر‬

‫الماسی را میرباید که ارزش آن یكملیون افغانی است‪ .‬صاحب انگشتر یك ساعت بعد از رفتن سارق متوجه‬

‫میشود که انگشتر یكملیونیاش ربوده شده‪ .‬یا شخصی را در نظر بگیریم که دهملیون افغانی پول نقد خود را در‬

‫بکسی میگذارد تا آن را توسط یك موترسایکل به بانك انتقال دهد و در مسیر راه‪ ،‬شخص سارق که نیز سوار بر‬

‫موتر سایکل است به تعقیب وی میرود تا این که در مسیر راه بکس پول را طوری میرباید که صاحب آن بعد از‬

‫رسیدن به بانك متوجه میشود که بکس پول را که در عقب موترسایکل با ریسمانی بسته بود‪ ،‬ربوده شده‪.‬‬

‫در این نوع سرقتها که سارق یك نفر است نه متعدد‪ ،‬و نه هم به محل مسکونی یا عبادتگاه داخل شده‪ ،‬نه مال‬

‫متعلق به اموال عامه است‪ ،‬نه متعلق به عبادتگاه‪ ،‬نه کمتر از پنجهزار افغانی است‪ ،‬نه غله‪ ،‬نه واسطه نقلیه‪ ،‬نه‬

‫نمبر پلیت موتر و نه با استعمال اسلحه یا با تهدید و اکراه اتفاق افتاده‪ .‬قانونگذار برای مرتکب آن چی مجازاتی‬

‫پیشبینی نموده(‪:8‬ص‪)89‬‬

‫در یك بررسی میتوان مرتکب را با توجه به بخش اول ماده ‪ 7۰9‬که بیان داشته «هر گاه در جرم سرقت هیچ‬

‫یکی از احوال مشدد مندرج این فصل موجود نگردد» مجازات نمود‪ .‬چون در فرضیههای بیانشده نیز هیچیك از‬

‫حاالت مشدد وجود ندارد‪ ،‬میتوان سارق را مطابق همین ماده مجازات نمود‪ .‬اما چی مجازاتی؟ چون در بخش دوم‬

‫همین ماده بیان شده‪ « :‬یا قیمت مال مسروقه کمتر از پنجهزار افغانی باشد‪ ،‬مرتکب به حبس قصیر (سه ماه تا‬

‫یك سال) یا جزای نقدی از دههزار تا ششصدهزار افغانی‪ ،‬محکوم میگردد‪« .‬قاضی میتواند یا متکیشدن به همین‬

‫ماده سارق را به حبس قصیر محکوم کند و یا هم میتواند به جزای نقدی محکومش کند که از دههزار افغانی کم‬

‫و از شصتهزار افغانی بیشتر نباشد»‪ 2۰(.‬ماده ‪)7۰9‬‬

‫‪35‬‬
 ‫پرسشی که مطرح میشود اینکه آیا اصل تناسب میان جرم و مجازات آن در ماده ‪ 7۰9‬در نظر گرفته شده؟‬

‫بر اساس ماده ‪ 7۰9‬سارقی که انگشتر یكملیونی را ربوده و شخصی که مبایلی با ارزش سههزار افغانی را ربوده در‬

‫یك معیار قرار دارند‪ .‬شخصی که کراچی یك تایره با ارزش دوهزار افغانی را ربوده با شخصی که در فرضیه سرقت‬

‫دهملیون افغانی بیان داشتیم‪ ،‬در یك معیار جزایی قرار میگیرند‪ .‬شخصی که به محل مسکونی داخل میشود‬

‫تلویزیون دوهزاری میرباید با شخصی که تلویزیونی را با همان ارزش بدون داخلشدن به محل مسکونی بهسرقت‬

‫میبرد‪ ،‬در یك معیار قرار دارند‪ :6 (.‬ص ‪)۱۴۴‬‬

‫حال آنکه سارق اولی با داخلشدن به محل مسکونی هتك حرز کرده و باعث ایجاد وحشت و خوف در ذهن مالك‬

‫خانه شده و نه تنها صدمه مالی‪ ،‬بل صدمه روحی نیز بر مالك مال وارد نموده‪ .‬ولی چون مال مسروقه ارزش کمتر‬

‫از پنجهزار افغانی دارد‪ ،‬شامل حاالت مشدد جرم نمیشود و هر دو سارق در یك معیار قرار دارند‪.‬‬

‫شاید خواننده به این تصور باشد که ماده ‪ 7۰9‬به دو نوع مجازات اشاره نموده که یکی جزای نقدی دههزار تا‬

‫ششصدهزار افغانی و دیگری حبس قصیر‪ .‬براین اساس سارق فرضیه ما که یكملیون را ربوده به حبس قصیر‬

‫محکوم میشود و شخصی که مبایل سههزاری ربوده به جزای نقدی و یا هم شخصی که هتك حرز نموده با داخل‬

‫شدن به محل مسکونی تلویزیون را سرقت کرده به حبس قصیر و سارقی که تلویزیون را بدون هتك حرز ربوده به‬

‫جزای نقدی محکوم میشود و اصل تناسب رعایت میشود‪ :6 ( .‬ص ‪)۱۴۴‬‬

‫ولی در ماده ‪ 7۰8‬قانونگذار بیان نموده که سارقی که از عبادتگاه سرقت نموده به حبس متوسطی که از سه‬

‫سال کمتر نباشد‪ ،‬محکوم میشود‪ .‬فرض بگیریم که سارق اسپیکر را از مسجد ربوده که ارزش آن بیشتر از پنجهزار‬

‫است‪ ،‬فرضا ششهزار افغانی ارزش دارد و این سارق به حبس متوسطی محکوم میشود که حداقل آن سه سال‬

‫است ولی سارقی که دهملیون را ربوده‪ ،‬حد اکثر مجازات آن یك سال است‪ :6 ( .‬ص ‪)۱۴۴‬‬

‫همینطور سارق نمبر پلیت موتر که ممکن حداکثر پولی را که از این راه بهدست میآورد پنجاههزار افغانی باشد‪،‬‬

‫به حبس قصیر که حداکثر مجازات سارق دهملیونی است‪ ،‬محکوم میشود‪ .‬نتیجه این که اصل تناسب میان جرایم‬

‫و مجازات که از اصول اساسی حقوق جزا است در فصل سرقتِ کد جزا در نظر گرفته نشده است‪ :6 ( .‬ص ‪)۱۴5‬‬

‫‪36‬‬
 ‫نتیجه گیری‬
‫جــرم سرقــت از جمله جرایــم مهــم و قابــل توجهی اســت کــه بیشتــر مرتکبیــن ایــن عمــل در‬

‫جوامــع مختلــف بـشـری نســبت به ســایر جرایــم‪ ،‬قابــل مشــاهده بــوده و عملـی اسـت کـه تقریبـاً در‬

‫کلیـه جوامـع از گذشـته های دور تـا حـال بـه اشـکال گوناگــون انجــام شــده اســت‪ .‬تحقــق ایــن عمــل‬

‫واکنــش اجتماعــی‪ ،‬اقتصــادی‪ ،‬سیاسـی و امثـال آن را بـه دنبـال دارد؛ زیـرا فضـای عمومـی و امنیتـی جامعـه‬

‫سسـت‪ ،‬لغزنـده و نظـم و آرامـش در بیـن مـردم کمرنـگ و فضـای جامعـه بـه شـدت متزلـزل و بی ثبــات‬

‫میشــود‪ .‬گاهــی ســبب بازتــاب رســانه یی در داخــل و خــارج یــك کشــور نیــز میشــود کــه بــا‬

‫پررنــگ نشــان دادن ایــن عمــل مجرمانــه در رســانه ها‪ ،‬نظــر همــه را بــه طــرف بی ثباتــی امنیتــی‪،‬‬

‫اقتصــادی‪ ،‬سیاســی و فرهنگــی آن کشــور می کشــاند‪ .‬در جـرم سرقـت مالك هـای چـون اصـول دینـی‪،‬‬

‫اخالقـی‪ ،‬اجتماعـی و مصلحـت و نظـم عمومـی مـورد توجـه اسـت؛ زیـرا گاهـی حفـظ اصـول اخالقـی‪ ،‬گاه‬

‫تضمیـن اصــول دینــی و گاهــی حامیــت از نظــام اجتماعــی‪ ،‬مصالــح و نظــم عمومــی بــرای جعـل‬

‫عناویـن مجرمانـه مـورد مالحظـه و توجـه قـرار میگیـرد‪ .‬ایـن عمـل مجرمانـه دارای ارکانـی چـون رکـن قانونـی‪،‬‬

‫مـادی و روانـی اسـت کـه هرکـدام دارای اصـول و شرایــط خــود اســت‪ .‬همچنــان دارای انــواع و اقســام‬

‫ماننــد سرقــت ســاده‪ ،‬سرقــت مشـدد و در حکـم سرقـت اسـت کـه هریـك از ایـن انـواع سرقـت طبـق‬

‫کودجـزای افغانسـتان احـکام‪ ،‬الزامـات و مجـازات خـود را دارنـد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫پیشنهادات‬
‫در این منوگراف راه کارهای کاربردی و اجرایی به تفصیل پیشنهاد شده است که در ذیل به اختصار ‪،‬رئوس کلی‬

‫برخی از آنها ارائه می گردد‪:‬‬

‫الف) راه کارهای اصالحی‪:‬‬

‫این موضوع غالباً متوجه نوع کارایی و اصالح کارکرد نهادهای مستقر و مرتبط حقوق دانان می باشد‪:‬‬

‫‪ -۱‬کود جزا و قوانین جزایی افغانستان از جمله قوانین است تکمیل کوشش شود که مطابق به قوانین سارق مجازات‬

‫گردد تا پند و عبرت در آینده ها برای کسانیکه دست به همچو اعمالی میزند باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬آموزش حقوق دانان با توجه به اهداف آموزش‪ ،‬فرآیند آموزشی ‪،‬ابزار و تکنیك های آموزشی و ‪ ...‬به منظور‬

‫پیشگیری از وقوع جرم سرقت‪.‬‬

‫‪ -3‬مراقبت وژه و نامحسوس از مظنونین و افراد سابقه دار در جرم سرقت و بکارگیری آنان در مشاغل کم خطر‬

‫‪ -۴‬تعدیل وضعیت اقتصادی پرسنل بویژه در مشاغل صرف نظامی‪ ،‬به عنوان افزایش ضریب بازدارندگی و پیشگیرانه‬

‫پدیده سرقت‪.‬‬

‫‪-5‬تقویت سیاست های حمایتی از حقوق دانان و قاضیان وظیفه نظیر ‪:‬تخصیص هزینه ایاب و ذهاب و پوشاک‬

‫مناسب‪ ،‬مجرم را به سزا اعمال اش برساند‬

‫‪-6‬استفاده از روش های مدرن نگهبانی و نظارتی به منظور کاهش میزان دسترسی نیروی انسانی به وسایل و لوازم‬

‫در مکان هایی که امکان احتمال سرقت در آن زیاد است ‪،‬نظیر انبارها ‪،‬پارکینگ خودروها و ‪....‬‬

‫‪-7‬تعدیل فاصله محل خدمت و محل زندگی ‪،‬بویژه برای سربازان وظیفه‬

‫ب)راهکارهای تأسیسی‪:‬‬

‫‪ -۱‬تأسیس و راه اندازی مراکز ارائه خدمات مشاوره و راهنمایی در یگانهای حقوقی و محاکماتی‪.‬‬

‫ج)تحقیقات تکمیلی‪:‬‬

‫‪ -۱‬بررسی و مطالعه شرایط مؤثر محیطی بر پدیده سرقت در اجتماع و جامعه‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫‪ -2‬بررسی و مطالعه نحوه حفاظت فیزیکی مکان های مختلف نظامی و غیرنظامی و ارائه طبقه بندی دقیق از آن‬

‫‪-3‬بررسی نحوه انبارداری و حسابرسی مکان های غیرنظامی و ارائه طبقه بندی برای آن‬

‫‪39‬‬
 ‫فهرست منابع مأخذ‬
‫‪ -۱‬قرانکریم ‪.‬‬

‫‪ -2‬احادیث نبوی‪.‬‬

‫‪ .3‬ارژنــگ‪ ،‬اردوان و علــیزاده‪ ،‬فاطمــه‪ ،)۱396( ،‬واکاوی حکــم سرقــت از موقوفــه‪ ،‬مجله مطالعــات حقوقــی‬

‫دانشــگاه شــیراز‪ ،‬د‪، 9‬ش‪. 3‬‬

‫‪ .۴‬ایــزدی فــرد‪ ،‬علیاکــر و حســیننژاد‪ ،‬ســیدمجتبی‪ .)۱39۴( ،‬مجــازات سرقــت پرنــدگان در فقـه امامیـه‪،‬‬

‫فقـه و مبانـی حقـوق اسـالمی‪ ،‬س‪۴‬و‪، 8‬ش‪. ۱‬‬

‫‪ -5‬آتشپور‪ ،‬حمید وهمکاران ‪ ،‬نگاهی به سرقت ‪ ،‬اصالح وتربیت (‪۱376 )29‬‬

‫‪ -6‬البرنی‪،‬مفتی محمد عاشق الهی(‪)۱386‬شرح قدری‪،‬مترجم‪،‬غالم الدین‪،‬طبع اول‪،‬کابل‪،‬انتشارات میوند‪.‬‬

‫‪ -7‬حســینی‪ ،‬ســیدمحمد – اعتــادی‪ ،‬امیــر‪ .)۱393(،‬مداخلــه در امــوال مرسوقــه در حقــوق کیفــری‬

‫ایــران و انگلســتان‪ ،‬د‪، 5‬ش‪، ۱‬نرشیــة مطالعــات حقــوق تطبیقــی‪.‬‬

‫‪ -8‬دانش‪،‬حفیظ اهلل(‪)۱39۴‬جزاشناسی‪،‬طبع پنجم‪،‬کابل‪،‬انتشارات مستقبل‬

‫‪ -9‬دانش‪،‬حفیظ اهلل(‪)۱397‬حقوق جزای عمومی‪،‬کابل‪،‬انتشارات سعید‬

‫‪ -۱۰‬دریز‪،‬غالم محی الدین(‪)۱369‬حقوق جزا در فقه اسالمی و قوانین داخلی‪،‬کابل انتشارات ستره محکمه‬

‫‪ -۱۱‬دهقان‪،‬حمید(‪)۱379‬جرم شناسی سرقت و مطالعه تطبیقی آن در فقه و قوانین موضوعه‪،‬تهران‪،‬انتشارات دفتر‬

‫تبلیغات اسالمی‬

‫‪ -۱2‬روحانی‪،‬رحیم(‪ )۱396‬حقوق جزای اختصاصی‪،‬کابل انتشارات اقرا‬

‫‪ -۱3‬قربان حسینی‪ ،‬علیاصغر‪ .)۱37۱( ،‬جرمشناسی و جرمیابی سرقت ‪ ،‬جهاد دانشگاهی ‪.‬‬

‫‪ -۱۴‬گسن‪ ،‬ریموند‪ )۱37۴( ،‬جرمشناسی نظری‪ ،‬کینیا‪ ،‬مهدی‪ ،‬مجد انتشارات‪ :‬اصغری تهران‪.‬‬

‫‪ -۱5‬نذیر‪ ،‬داد محمد(‪)۱392‬حقوق جزای اختصاصی اسالم‪،‬کابل‪،‬انتشارات‪ :‬رسالت‪.‬‬

‫‪ -۱6‬نژاد‪ ،‬سبزواری(‪)۱392‬حقوق جزای عمومی‪،‬تهران‪،‬انتشارات جنگل‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫تفاسیر و حدیث‬

‫‪ -۱7‬صحیح البخاری‬

‫‪ -۱8‬صحیح المسلم‬

‫‪ -۱9‬سنن ابن داود‬

‫‪ -2۰‬سنن ابن ماجه‬

‫‪ -2۱‬ترمذی‬

‫ماخذ های قانونی‬

‫‪ -22‬قانون اساسی‪ ،‬جریده رسمی‪ ،‬وزارت عدلیه شماره ‪ ،8۱8‬کابل ‪.۱382‬‬

‫‪ -23‬قانون مدنی افغانستان ‪.‬‬

‫‪ -2۴‬جریده رسمی‪ ،‬وزارت عدلیه‪ ،‬کودجزا‪ ،‬شامره مسلسل(‪ ،)۱26۰‬سال ‪.۱396‬‬

‫‪ -25‬جریده رسمی‪ ،‬وزارت عدلیه‪ ،‬قانون اجراات جزایی‪ ،‬شماره مسلسل(‪ ،)۱۱32‬سال ‪.۱393‬‬

‫‪ -26‬شرح کودجزا‪.‬‬

‫‪ -27‬قانون جزا‪ ،‬همان شماره‪ ،‬شماره ‪ ،3۴7‬کابل ‪.۱355‬‬

‫‪ -28‬قانون تشکیالت و صالحیت محاکم‪ ،‬شماره ‪ ،58۱‬کابل ‪.۱393‬‬

‫‪ -29‬قانون محاکم عسکری‪ ،‬شماره ‪ ،866‬کابل ‪.۱388‬‬

‫‪41‬‬