1

2
 ‫پیشگفتار‬

‫حمْدُ ِللّهِ رَبِّ اَلْعاَلمِينَ وَ اَلْعاقِبَةُ لِ ْلمُتَّقِينَ وَ الَ عُدْوانَ ِإالّ عَلَى اَلظّاِلمِينَ ال ََّصلَاةُ وَ ال ََّسلَامُ عَلَی أَ ْشرَفِ األَنْبِیَاءِ وَ اْل ُمرْ َسلِین‬
‫اَلْ َ‬
‫حمََّدٍ وَ آلِه أجمَعین‬ ‫نَبیَِّنَا مُ َ‬
‫سپاس بیکران ذات بیهمتای حق تعلی و توانا و علیم را که به ما بنده گان عاجر و نا توان توانائی‪ ،‬توقیق‪ ،‬فرصت و فهم‬
‫آنرا اعطا فرمود تا کتاب حا ضر را برای ا ستفادۀ مح صالن گرامی و سایر عالقمندان و خوانندگان محترم‪ ،‬آماده و تقدیم‬
‫مینمایم‪:‬‬
‫یکی از جرایمی که ک شور ها را تهدید میکند‪ ،‬جرایم سازمانیافته ا ست که روز به روز بر تهدید آن افزوده می شود‪ .‬با‬
‫رشد اقتصادی کشورها‪ ،‬این جرم هم به آهستگی در حال حرکت و سایش بر روی سایر ابعاد اقتصادی است‪.‬‬
‫همزمان با پیشرفت علم و تکنالوژی در عر صه جهانی‪ ،‬مظاهر آن با اشکال نوین خودنمایی میکند و فعالیت این دسته از‬
‫مجرمین تأثیرات شگرفی بر اقتصاد‪ ،‬سیاست‪ ،‬امنیت و در نهایت کل جوامع ملی و بینالمللی میگذارد‪.‬‬
‫براساس ارزیابیهای اولیه کارشناسان برآورد ساالنه حجم درآمدهای ناشی از قاچاق مواد مخدر حدود ‪ 056‬میلیارد دالر‬
‫میبا شد‪ .‬در واقع میتوان گفت امروز خطرناکترین جرایمی که به سبب م شخ صات خاص خود امنیت اقت صادی‪،‬‬
‫اجتماعی و سیاسی جامع را به تهدید مواجه کرده جرایم سازمانیافته میباشد‪.‬‬
‫افزایش قاچاق کاال و مواد مخدر نیز سبب شده است که امروزه این جرایم شکل تازه و سازمان یافتۀ نسبت به گذشته را‬
‫به خود بگیرد وحتی از حالت ملی خارج شده و و صف بینالمللی را دارا شده ا ست زیرا حمل و نقل نام شروع افزایش‬
‫یافته و کاالهای قاچاق با فنون خاصی جابجا و در نقاط مختلف جهان بار گیری و تخلیه نماید‪.‬‬
‫موقعیت استراتیژیک و سوق الجیشی برخی کشورها نیز سبب گردیده است تا وسیلۀ برای افزایش جرایم سازمانیافته در‬
‫آن کشورها فراهم گردد و سازمانهای مختلف جنایتکار مصروف فعالیت گردد‪ .‬به عنوان مثال درکشورهای امارات و‬
‫چین به دلیل دا شتن بنادر تجارتی و تبادله کاالهای تجارتی به حد و سیع زمینه را برای انجام جرایم سازمانیافته فراهم‬
‫ساخته ا ست‪ .‬اما در مورد ا صطالح جرایم سازمانیافته باید گفت که این ا صطالح برای نخ ستین بار در سال ‪ 4291‬م‬
‫توسط ساترلند در كتاب مشهور «اصول جرمشناسی» مطرح شده است‪.‬‬
‫این کتاب که حا صل دو سال تحقیق م ستمر و مطالعات کاربردی کتابخانۀ میبا شد‪ .‬همچنان در این اثر سعی بعمل آمده‬
‫تا استفاده از منابع و مآخذ معتبر علمی با رعایت تمام اصول و معیارهای علمی‪ ،‬موضوعات مربوطه‪ ،‬با اصطالحات افغانی‬
‫بطور ساده‪ ،‬عام فهم‪ ،‬دقیق و همه جانبه‪ ،‬موقف دین مبین مقدس ا سالم‪ ،‬سبقت و ارجحیت آن از طرف دیگر موقف‬
‫قوانین افغان ستان‪ ،‬ا سناد بینالمللی تو ضیح و تحلیل گردیده ا ست‪ .‬و در موارد الزم نظریات‪ ،‬بردا شتها و پی شنهادات‬
‫نویسندگان هم ارایه گردیده است‪.‬‬
‫تا جائی که جستجو و تحقیق صورت گرفته است در افغانستان تا فعالً کدام کتابی تحت این عنوان به شکل جامع تحریر‬
‫نشده است شاید به شکل مقاالت‪ ،‬مونوگراف‪ ،‬تیزس‪ ،‬رسالهها و لکچرهای درسی نوشته باشد‪ .‬بنًا این اثر در واقع اولین‬
‫کتاب دراین عرصه میباشد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫اما به هر حال‪ ،‬ذکر این مطالب به هیچ صورت به این معنی نیست که این اثر عاری از هر نوع عیب و اشتباه خواهد بود‪.‬‬
‫بلکه برعکس‪ ،‬ما به عجز و ناتوانی علمی خود اعتراف نموده‪ ،‬یقین داریم که خال ها‪ ،‬نواقص‪ ،‬و ا شتباهات زیادی در این‬
‫اثر وجود خواهد داشت‪.‬‬
‫از همین جهت است که ما نهایت احترامانه وصمیمانه از تمام استادان‪ ،‬محققان‪ ،‬صاحب نظران‪ ،‬محصالن ارجمند‪ ،‬سایر‬
‫دان شمندان و خوانندگان محترم‪ ،‬تقا ضا مینمایم تا هرگاه نواقص‪ ،‬کمبودیها و ا شتباهاتی را در این اثر م شاهده می‬
‫نمایند‪ ،‬با لطف و بزرگواری شان‪ ،‬مؤلفان را از آن مطلع ساخته‪ ،‬برای ا صالح و بهتر سازی چاپهای بعدی کتاب که‬
‫آنشاءاهلل در آینده صورت خواهد گرفت‪ ،‬از نظریات و پیشنهادات ارزشمند تان‪ ،‬مؤلفان را مستفید و ممنون سازید‪.‬‬
‫ما این همکاری علمی دان شمندان و خوانندگان محترم را به نظر قدر دیده‪ ،‬با کمال خلوص‪ ،‬قبل از قبل از ای شان ابراز‬
‫امتنان و سپاسگذاری بیپایان می نمایم‪.‬‬
‫باز هم ما امیدوار اند که مطالعۀ آن نه تنها برای مح صالن گرامی بلکه برای من سوبین پولیس ملی و ارگانهای حقوقی‬
‫عدلی و ق ضائی وعالقمندان دیگر‪ ،‬نیز مقید واقع گردد و بحیث گام موثر در ارتقاء و اعتالی دانش حقوقی در ک شور‬
‫نقش خود را داشته باشد‪.‬‬
‫در اخیر‪ ،‬ما وظیفۀ اخالقی خود میدانیم تا از تمام دو ستانیکه در ترتیب و تنظیم این اثر به نحوی از انحاء‪ ،‬با ما همکاری‬
‫صادقانه و مخل صانه نمودهاند‪ ،‬از صمیم قلب اظهار امتنان نموده و از بارگاه خداوند الیزال ﷻ‪ ،‬سعادت دارین را برای‬
‫شان تمنا و التجاء مینمایم‪.‬‬

‫بااحترام‬
‫پوهنیار مطیع اهلل نوری‬
‫پوهنمل سید حامد حکیمی‬

‫‪4‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫فصل اول‬
‫مفاهیم و کلیات‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪5 ....................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬جرم سازمانیافته ‪5 ...........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تعریفات از جرم سازمانیافته ‪0 .................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم سازمانیافته از نظر پولس انترپول‪ ،‬کنوانسیون پالرمو و قوانین افغانستان ‪7 ................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مافیا ‪41 ......................................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬باند‪41 .....................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬تفاوت جرم سازمانیافته و جرم ناسازمانیافته ‪41 .............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرایم سازمانیافته‪41 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرایم ناسازمانیافته ‪45 .......................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تفاوت جرایم سازمانیافته سنتی و مدرن ‪40 ...................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬چگونگی نفوذ در سازمانهای جنائی ‪47 .....................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬استراتیژیهای مجرمین سازمانیافته ‪41 ....................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات ‪41 ..................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرایم سازمانیافته بینالمللی ‪41 ....................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬ادوار تاریخی جرم سازمانیافته ‪94 ............................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬آشنائی اجمالی با گروههای مشهور جنایتکار سازمانیافته بینالمللی ‪99 .......................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مافیایی سیسیلی و امریکای ‪99 .......................................... Coosa Nostra‬‬
‫الف‪ :‬گروههای مافیایی مهاجر به امریکا ‪99 ..............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سیستم مافیایی در افغانستان ‪11 ...............................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬خصوصیات‪ ،‬اهداف و تاثیرات جرم سازمانیافته ‪12 .........................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات گروههای مجرمین سازمانیافته ‪12 ................................................‬‬
‫د‪ :‬خصوصیات جرم ارتكابی ‪11 .........................................................................‬‬
‫هـ ‪ :‬خصوصیات یک باند جرم سازمانیافته ‪11 .........................................................‬‬

‫‪5‬‬
‫جزء دوم‪ :‬اهداف جرایم سازمانیافته ‪11 ..................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاثیرات جرم سازمانیافته ‪10 ..................................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬قوانین حاكم بر سازمانهای جنائی ‪56 .....................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬انواع جرم سازمانیافته ‪54 ..................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تقسیمبندی جرم سازمانیافته از نظر قلمرو ارتکاب آن ‪54 .....................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع جرم سازمانیافته در کنوانسیون پالرمو‪51 ...............................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬انواع جرایم سازمانیافته به قوانین افغانستان‪51 ...............................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬ساختار تشکیالتی مجرمین سازمانیافته ‪55 ..................................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬عوامل اساسی رویکرد مجرمین به جرم سازمانیافته ‪50 .....................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل ایجاد و توسعه جرایم سازمانیافته بینالمللی ‪50 ........................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬علل حقوقی گسترش جرایم سازمانیافته ‪06 ...................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬پیشنهادات مؤثر در امر مبارزه با جرم سازمانیافته ‪04 .......................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تشکیل پولیس خاص مبارزه با جرایم سازمانیافته ‪09 ..........................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مبارزه قاطع و مستمر با جرایم سازمانیافته مالی و اقتصادی‪09 ................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تعامل با دیگر نهادهای مبارزه کننده ‪09 ......................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬استفاده از فنون خاص تحقیق ‪09 ...........................................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬آموزشهای تخصصی‪09 .....................................................................‬‬
‫جزء ششم‪ :‬شناسایی و مبارزه قاطع با مجرمین یخنسفید در دستگاههای دولتی ‪09 .......................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬شیوههای مبارزه با جرایم سازمانیافته‪01 ...................................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬تحلیل جرایم سازمانیافته از نظر فقه اسالمی ‪05 ..............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬نشانههای جرم سازمانیافته در منابع فقهی ‪05 .................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬نسبت برخی عناوین جرمی فقهی با جرم سازمانیافته ‪01 ........................................‬‬
‫نتیجهگیری ‪79 ..........................................................................................‬‬

‫‪6‬‬
 ‫فصل دوم‬
‫پولشویی‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪70 ..................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬پولشویی ‪70 ................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬پولشویی در لغت ‪70 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم پولشویی در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی ‪77 ......................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرایم منشأ پولشویی‪14 .....................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات ‪19 ..................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه پولشویی ‪19 .......................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬سابقه تاریخی پولشویی در جهان ‪19 ..........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سابقه تاریخی پولشویی در افغانستان ‪10 ......................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬روشهای پولشویی ‪10 ......................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬پولشویی با استفاده از سیستم بانکی ‪11 ......................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پولشویی بدون استفاده سیستم بانکی ‪29 .....................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬مراحل پولشویی ‪20 ........................................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬اهداف و اثرات پولشویی ‪21 .............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اهداف پولشویان ‪21 ..........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاثیرات پولشویی ‪466 .......................................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات جرم پولشویی‪461 ............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم ثانویه ‪461 ..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرمی بینالمللی ‪465 ........................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬سازمانیافته ‪465 .............................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬برخی از خصوصیات فرعی جرم پولشویی ‪465 .............................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬انواع پولشویی ‪465 .......................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬انواع پولشویی به طور عام ‪460 ..............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع پولشویی از نظر قلمرو ‪467 ...........................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬حکم شرعی پولشویی ‪467 .................................................................‬‬
‫‪7‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬ماهیت جرم پولشویی ‪461 .................................................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬مبانی جرم پنداری پولشویی ‪462 .............................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم پولشویی ‪446 .............................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر جرم پولشویی ‪446 ..................................................................‬‬
‫در این گفتار عنصر قانونی‪ ،‬مادی‪ ،‬معنوی و مجازات جرم پولشویی بحث میشود‪446 .................. .‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی جرم پولشویی ‪446 ............................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم پولشویی توسط شخص حقیقی ‪445 .....................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم پولشویی توسط شخص حکمی ‪440 .....................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬جرم پولشویی عضو گروه سازمانیافته جرمی ‪441 ..........................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرم افشای غیر قانونی معلومات‪ ،‬گزارشها یا اسناد ثبت شده محرم‪442 ....................‬‬
‫جزء ششم‪ :‬جرم عدم اطالع دهی راپور معامله مشکوک ‪494 ...........................................‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬جرم از بین بردن اسناد یا تزویر در جرم پولشویی ‪491 ......................................‬‬
‫جزء هشتم‪ :‬جرم عدم همکاری با مراجع ذیصالح نظارتی ‪495 ..........................................‬‬
‫جزء نهم‪ :‬جرم داخل یا خارج نمودن غیر قانونی پول ‪490 ...............................................‬‬
‫جزء دهم‪ :‬جرم پنهان‪ ،‬انتقال یا وانمود کردن خالف حقیقت ‪497 .......................................‬‬
‫جزء یازدهم‪ :‬مصادره وجوه‪ ،‬دارائی و منفعت حاصله ‪491 ..............................................‬‬
‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم سلب جواز فعالیت ‪416 ............................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬راههای جلوگیری و مبارزه با پولشویی ‪416 ................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬اقدامات افغانستان جهت مبارزه با جرم پولشویی ‪411 ....................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬پیشنهادات چهلگانه گروه خاص اقدام مالی ‪ FATF‬جهت مبارزه پولشویی ‪410 ...........‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه جرم پولشویی ‪416 ...............................................‬‬
‫نتیجهگیری ‪419 ........................................................................................‬‬

‫‪8‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫قاچاق انسان‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪417 ................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬قاچاق انسان ‪417 ...........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬قاچاق در لغت ‪417 ..........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق انسان در اصطالح ‪411 ...............................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مراحل جهانیشدن مبارزه با قاچاق انسان ‪455 ..............................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات ‪401 ................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرم قاچاق انسان‪401 .............................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬خصوصیات و انواع قاچاق انسان ‪400 ......................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات قاچاق انسان ‪400 ...............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع قاچاق انسان ‪407 ......................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬عوامل اساسی ایجاد پدیده قاچاق انسان ‪479 ...............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل مربوط به قربانیان قاچاق انسان ‪479 ...................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عوامل مربوط به قاچاق بران و دالالن ‪471 ...................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬قاچاق زنان و دختران ‪471 ...............................................................‬‬
‫در این گفتار مفهوم‪ ،‬عوامل‪ ،‬هداف قاچاقبران زنان و دختران بحث میشود‪471 ........................ .‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬سازمان جنائی و شبکههای قاچاق انسان‪414 ...............................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم قاچاق انسان از دیدگاه شریعت اسالم ‪419 ...........................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬شیوههای قاچاقبران ‪411 ..................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق انسان ‪415 .........................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق انسان ‪415 ......................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق انسان ‪410 .........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی و معنوی جرم قاچاق انسان ‪410 .................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جزاهای قاچاق انسان ‪411 ..................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬حاالت مشدده جرم قاچاق انسان‪411 ........................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی قاچاق ‪424 .................................‬‬
‫‪9‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی ‪424 ..................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرم قاچاق انسان از طریق اختطاف‪429 ..................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق انسان توسط شخص حکمی ‪421 ...............................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم قاچاق انسان به اثر اهمال مؤظف خدمات عامه ‪421 ..................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر مادی ‪421 .............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر معنوی ‪421 ............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مجازات ‪421 ................................................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬معافیت مجنیعلیه قاچاق انسان از تعقیب عدلی ‪421 .......................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬معافیت از مسؤولیت جزائی و تخفیف مجازات ‪420 .......................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬معاون یا شریک جرم قاچاق انسان ‪420 .....................................................‬‬
‫گفتار دهم‪ :‬شروع به جرم قاچاق انسان‪427 ............................................................‬‬
‫گفتار یازدهم‪ :‬شیوهای مبارزه و پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان ‪427 .........................‬‬
‫جزء اول‪ :‬شیوهای مبارزه با قاچاق انسان ‪427 ..........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان ‪969 .................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مشکالت جهت مبارزه با قاچاق انسان به خصوص زنان و اطفال ‪965 ........................‬‬
‫نتیجهگیری ‪960 ........................................................................................‬‬
‫فصل چهارم‬
‫قاچاق مهاجران‬
‫مبحث اول مفاهیم ‪946 .................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬قاچاق مهاجران ‪946 ........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مهاجر ‪946 ..................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی ‪944 ...................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات ‪990 ................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه و انواع مهاجرت ‪990 .............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تاریخچه مختصر قاچاق مهاجران ‪990 ........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬طبقهبندی مهاجرت ‪991 ......................................................................‬‬

‫‪11‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬نگاه اسالم به قاچاق مهاجران ‪914 ..........................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬عوامل و انگیزههای مهاجرت ‪919 ..........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬علل و دالیل مهاجرت مردم افغانستان ‪919 ...................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬نقش سازمان بینالمللی مهاجرت در پروسه مهاجرت ‪917 .................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬مزایا‪ ،‬معایب‪ ،‬موانع‪ ،‬آثار و پیامدهای مهاجرت ‪912 ........................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬مهاجرت زنان ‪919 ........................................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬قوانین مهاجرت ‪919 .......................................................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬مشابهتها و تفاوتهای جرایم قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی ‪911 ...................‬‬
‫جز اول‪ :‬مشابهتها ‪911 ...............................................................................‬‬
‫جز دوم‪ :‬تفاوتها ‪911 .................................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق مهاجران ‪910 .......................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق مهاجران ‪910 ...................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق مهاجران ‪910 .......................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران ‪911 ........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬عنصر معنوی جرم قاچاق مهاجران ‪959 ......................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مجازات جرم قاچاق مهاجران ‪951 ..........................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تمهیدات در سطح ملی و بینالمللی در زمینه مهاجران غیر قانونی ‪957 ......................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تمهیدات در سطح ملی ‪957 ..................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تمهیدات در سطح بینالمللی ‪951 ............................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬راههای جلوگیری از جرم قاچاق مهاجران ‪901 .............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬پیشنهادات جهت بهبود بیشتر قوانین افغانستان ‪905 ..........................................‬‬
‫نتیجهگیری ‪900 ........................................................................................‬‬
‫فصل پنجم‬
‫جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪902 ................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬اسلحه ‪976 .................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬اسلحه در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی ‪976 ..........................................‬‬
‫‪11‬‬
‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره در قوانین افغانستان ‪976 .................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق اسلحه در اسناد بینالمللی ‪976 ........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬حکم شرعی اعمال مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره ‪971 ........................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬پیشینه و انواع سالح ‪975 .................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه سالح ‪975 ........................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع سالح ‪970 ...........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‪977 ..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سالح جارحه ‪977 ...........................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬سالح ضاربه‪977 ............................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬سالح کشتار دستهجمعی ‪977 ..............................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره ‪917 ..........‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره ‪911 ........................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر متشکله این جرم‪911 ..................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات ‪911 ................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره ‪911 ....................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم ‪912 .................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪912 .......................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره بدون ایجاد خساره ‪912 ................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم ‪912 .................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات ‪926 ................................................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرم انتقال مواد منفلقه یا منفجره در وسایل نقلیه ‪926 ....................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم ‪926 .................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات ‪926 ................................................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه ‪924 ...............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪924 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات قاچاق سالح ناریه ‪924 ..............................................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم حیازت غیرقانونی سالح ناریه و پرزهجات مورد نیاز آن ‪929 ..........................‬‬
‫‪12‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪929 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪929 .......................................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬عالم یا نشانگذاری نادرست ‪929 ..........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪929 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪921 .......................................................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬نابود نمودن‪ ،‬حذف و یا تغییر غیرقانونی نشانهگذاری سالح ناریه ‪921 .....................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪921 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪921 .......................................................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬جرم معافیت از مجازات ‪921 ................................................................‬‬
‫گفتار دهم‪ :‬جرم استفاده غیرقانونی سالح ناریه ‪921 ....................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪921 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪925 .......................................................................‬‬
‫گفتار یازدهم‪ :‬جرم اتالف یا مفقود سالح ناریه ‪925 .....................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪925 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪920 .......................................................................‬‬
‫گفتار دوازدهم‪ :‬جرم تزویر اسناد سالح ‪920 ............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪920 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪920 .......................................................................‬‬
‫گفتار سیزدهم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه توسط شخص حکمی‪921 .......................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪921 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪921 .......................................................................‬‬
‫مبحث چهارم‪ :‬طرق کشف‪ ،‬مبارزه و جلوگیری از سالح گرم ‪166 .....................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬شیوههای کشف اسلحه گرم ‪166 ...........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬شیوههای اسلحه گرم کشف در سطح جهان و افغانستان ‪166 ................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬مبارزه با تجارت غیر قانونی اسلحه کوچک (سبک) در همه جنبههای آن‪161 ....‬‬
‫نتیجهگیری ‪141 ........................................................................................‬‬

‫‪13‬‬
 ‫فصل ششم‬
‫جرایم فساد اداری‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪142 ................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬فساد اداری ‪142 ............................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری در لغت و اصطالح ‪142 .........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری در قوانین افغانستان ‪194 .........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری در اسناد بینالمللی ‪194 .........................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬تاریخچه فساد اداری ‪191 ..................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تاریخچه فساد اداری در سطح بینالمللی ‪191 ................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬فساد اداری از نظر شریعت اسالمی ‪195 ....................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬عوامل فساد اداری ‪197 ..................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل اصلی فساد اداری ‪197 ...............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عوامل تسهیل کننده فساد اداری ‪115 ........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬علل و عوامل خارجی فساد اداری ‪116 ......................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات و پیامدهای جرایم فساد اداری‪114 ............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات فساد اداری ‪114 ................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیامدهای فساد اداری ‪111 ...................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬انواع فساد ادرای ‪156 ....................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ قباحت ‪154 ...............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری سیاه ‪154 ........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری خاکستری ‪154 ..................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سفید ‪159 ......................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ ارتکاب و حجم آن‪159 ...................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد کالن‪159 ..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد کوچک ‪159 ...........................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تقسیمبندی فساد اداری از نظر کیفیت‪151 .................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری تصادفی (اتفاقی) و فساد نظاممند (حاد)‪151 .....................................‬‬
‫‪14‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری سازمانیافته و فساد اداری فردی ‪151 ............................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سازمانیافته (فراگیر) ‪151 ........................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬فساد اداری در درون دولت و در روابط دولت با شهروندان ‪151 ..........................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرایم سنگین فساد اداری ‪155 ...........................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬انواع جرایم فساد اداری از نظر کود جزا‪155 .............................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬رشوت و جرایم مماثل آن ‪150 ..............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم شوت ‪150 ..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم اکراه مؤظف خدمات عامه ‪179 .........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مفهوم جرم مکافات الحقة (بخشش بعد از انجام کار) ‪171 ..................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬جرم اعمال نفوذ ‪177 ......................................................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرم عرضه رشوت بدون قبول آن ‪116 ......................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جرایم مماثل اختالس‪119 ...................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم تشکیالت و مقرریهای خیالی ‪126 .....................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم غدر (ایجاد ضرر به منافع عامه)‪121 ....................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬راههای مبارزه با فساد اداری ‪127 ....................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اهمیت و ضرورت مبارزه با فساد اداری ‪127 .............................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با فساد اداری ‪121 ..................................................‬‬
‫نتیجهگیری ‪161 ........................................................................................‬‬
‫فصل هفتم‬
‫جرایم مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫مبحث اول مفاهیم ‪161 .................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬مواد مخدر ‪161 ............................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر در لغت و اصطالح‪162 ..........................................................‬‬
‫الف‪ :‬مواد مخدر درلغت ‪162 ...........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مفهوم اعتیاد‪ ،‬معتاد و تقسیمبندی آن ‪144 ....................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬عوامل اعتیاد به مواد مخدر ‪149 ............................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات ‪141 ................................................................................‬‬
‫‪15‬‬
‫گفتار اول‪ :‬پیشینه تاریخی مواد مخدر ‪141 ..............................................................‬‬
‫اول جزء‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در سطح جهان ‪141 .....................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در افغانستان ‪141 .......................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مبانی فقهی حرمت استعمال‪ ،‬کشت و قاچاق مواد مخدر ‪145 ...............................‬‬
‫جزء اول‪ :‬استعمال دُخانیات از نگاه اسالم ‪142 .........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات استعمال مواد مخدر از دیدگاه اسالم ‪196 ...........................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬اضرار مواد مخدر ‪196 .....................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬ضررهای فردی ‪194 .........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬ضررهای خانوادهگی ‪199 ....................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬ضررهای شغلی ‪199 .........................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬ضررهای اقتصادی ‪199 ......................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬ضررهای اجتماعی ‪191 ....................................................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬ضررهای سیاسی ‪191 .......................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬انواع مواد مخدر ‪191 .....................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬انواع مواد مخدر به اعتبار تأثیر ‪191 ........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اسباب نشئه‪ ،‬و آرام كنندة حیات عاطفی ‪191 ...............................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬توهم زاها ‪191 ...............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مسكرها ‪191 ................................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬خواب آورها ‪191 .........................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬دسته بندی مواد مخدر به اساس بزرگی و كوچكی ‪191 .....................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر بزرگ‪191 .......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مخدرات كوچك ‪191 .......................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تقسیم موا دمخدر به اساس گروهها ‪195 .....................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬انواع مواد مخدر ازدیدگاه روش تولید ‪190 .................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر طبیعی ‪190 .......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مواد مخدر صنعتی ‪190 ......................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مواد مخدر اختراعشده (ساختهگی) ‪190 .....................................................‬‬
‫‪16‬‬
‫جزء اول‪ :‬اقسام مواد مخدر طبیعی‪190 .................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬اقسام مواد مخدر صنعتی ‪112 ................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬اسباب گسترش مواد مخدر ‪104 .............................................................‬‬
‫مبحث چهارم‪ :‬سیاست جنائی افغانستان در قبال مواد مخدر ‪100 ........................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬نظریات در مورد جرم تلقیکردن و جرم تلقی نکردن اعتیاد به مواد مخدر ‪100 ..............‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرمپنداری مواد مخدر ‪100 ..................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬نظریه جرمزدایی ‪107 .........................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬نظریه قانونمندسازی ‪101 ....................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم قاچاق مواد مخدر ‪101 ....................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم کشت خشخاش ‪101 ...................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬کشت کوکا ‪102 ............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم کشت شاه دانه (بنگ) ‪176 ............................................................‬‬
‫‪ -۳‬مجازات کشت نباتات مولد مواد مخدر و مواد روانگردان‪174 ....................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬موارد قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان ‪179 ..........................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرایم مواد مخدر و مواد روانگردان ‪171 ..................................................‬‬
‫جزء ششم‪ :‬جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین ‪171 ...............................................‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬جرم قاچاق تریاک ‪172 .....................................................................‬‬
‫جزء هشتم‪ :‬جرم قاچاق چرس ‪116 .....................................................................‬‬
‫جزء نهم‪ :‬جرم قاچاق اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک ‪114 ..............................................‬‬
‫جزء دهم‪ :‬جرایم ساخت و تولید مواد مخدر ‪111 .......................................................‬‬
‫جزء یازدهم‪ :‬جرم خرید و فروش و عرضه و توزیع مواد مخدر ‪110 .....................................‬‬
‫‪ -۳‬مجازات فروش و توزیع مواد مخدر و مواد روانگردان به معتادین ‪111 .............................‬‬
‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم استعمال مواد مخدر و اعتیاد به آن ‪126 ............................................‬‬
‫جزء سیزدهم‪ :‬جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری ‪129 ....................................................‬‬
‫جزء چهاردهم‪ :‬جرم اجازهدهنده مصرف مواد مخدر و مواد روانگردان ‪121 ...........................‬‬
‫جزء پانزدهم‪ :‬مجازات قاچاق مواد مندرج جدولهای قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر ‪125 ....‬‬
‫جزء شانزدهم‪ :‬جرایم مرتبط به قاچاق مواد مخدر ‪120 ..................................................‬‬
‫‪17‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه و شیوههای کشف مواد مخدر ‪562 ................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬رویکرد مبارزه با مواد مخدر در بعد نظامی ‪562 ..............................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬شیوههای جهانی مبارزه با مواد مخدر‪546 ....................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر ‪549 ...........................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬مکانیزمهای پیشگیرانه و صالحیت کشورها در رسیدهگی به جرایم بینالمللی ‪541 ........‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬تشخیص اعتیاد به مواد مخدر ‪545 .........................................................‬‬
‫نتیجهگیری ‪547 ........................................................................................‬‬
‫منابع و مآخذ ‪541 ......................................................................................‬‬
‫الف‪ :‬کتابها ‪541 .....................................................................................‬‬
‫ب‪ :‬مقاالت ‪594 .......................................................................................‬‬
‫ج‪ :‬سایتها ‪595 .......................................................................................‬‬
‫د‪ :‬قوانین و اسناد بینالمللی‪597 ........................................................................‬‬
‫هـ‪ :‬منابع خارجی ‪591 .................................................................................‬‬

‫‪18‬‬
 ‫مقدمه‬
‫در ع صر حا ضر که با ا ستفاده از تکنالوژی جدید عمالً سرحدات از بین رفتهاند‪ ،‬ار سال اطالعات در سرا سر جهان در‬
‫کمترین زمان ممکن صورت میگیرد‪ ،‬تجارت به ماورای سرحدات گسترش قابل مالحظۀ یافته است و «جهانی شدن» نیز‬
‫به گ سترش و ت سهیل ارتباطات فرا سرحدی و ا سا سًا کماثر شدن سرحدات بینالمللی بی شتر دامن میزند‪ ،‬تجارت‬
‫غیرقانونی بینالمللی برای تحصیل منافع نامشروع نیز به موازات فعالیتهای مشروع با یافتن امکانات بهتر‪ ،‬گسترش یافته‬
‫است‪.‬‬
‫در دهۀ ‪ 4226‬م سئله جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬توجۀ سازمانهای‪ ،‬نهادهای دولتی و غیردولتی‪ ،‬افکار عمومی‬
‫جهانی و به طور خال صه توجۀ جامعه جهانی را نه به عنوان یک مع ضل ملی به گونهای که قبالً ت صور می شد‪ ،‬بلکه به‬
‫ـاد بینالمللی اختالل ایجاد میکند‪ ،‬به خود جلب کرد‪ .‬جامعۀ بینالمللی اگرچه‬ ‫عنوان امری بینالمللی که در نظم اقتصـ‬
‫دیرهنگام به این امر توجه نموده بود‪ ،‬ولی روند تحوالت در این زمینه نسبتًا به سرعت انجام میگرفت و تا آخرین روزهای‬
‫دهۀ ‪ 4226‬و هزارۀ دوم‪ ،‬کنوانسیون بینالمللی جامعی در پالرمو به امضای دولتها رسید‪.‬‬
‫ارتکاب «جرایم سازمانیافته بینالمللی» شاید بزرگترین مع ضلی با شد که در قرن بی ست و یکم‪ ،‬جامعۀ جهانی و کل‬
‫ب شریت را تهدید کرده و میکند‪ ،‬اگرچه ارتکاب هر جرم و جنایتی همواره امنیت افراد ب شری و نظم اجتماعی را تهدید‬
‫کرده و میکند‪ ،‬ولی جرایم سازمانیافته بینالمللی خصوصیاتی دارند که ضمن لزوم روشن نمودن دامنه گستره و شدت‬
‫آن‪ ،‬ضرورت همکاری و عزم جهانی برای جلوگیری و مبارزه با آن را میطلبد‪.‬‬
‫این جنایات نوعًا توسط گروهها و سازمانهایی ارتکاب مییابند که دارای تشکیالت عظیم و بنیه مالی قوی و غالبًا قدرت‬
‫نفوذ در ارکان حکومتها میباشند؛ به عبارت دیگر مرتکبین این جنایات‪ ،‬نه افراد بیبضاعت و نیازمند‪ ،‬بلکه سازمانهای‬
‫قدرتمند ه ستند که دارایی آنها برخی اوقات چندین برابر بودجه ساالنه برخی ک شورها میبا شد‪ .‬در داخل این سازمانها‬
‫سلسلهمراتب خاصی حاکم است و هر یک از اعضاء حقوق و تکالیف و اختیارات خاص خودش را دارد‪ .‬به خاطر وجود‬
‫سازمان و ت شکیالت جرمی که دارای ا ستمرار و دوام ه ستند‪ ،‬جرایم ارتکابی آنها محدود به یک یا چند مورد خاص‬
‫نیست‪ ،‬بلکه اصوالً ارتکاب جرایم متعدد در مدت زمانی طوالنی و بلکه نامحدود استمرار دارد‪.‬‬
‫گروههای سازمانیافته جنائی اگرچه ابتدائًا در قلمرو یک ک شور ایجاد شده با شند‪ ،‬تمایل دارند به ورای سرحدات وارد‬
‫شوند تا هم امکانات و فر صتهای بهتر و بی شتری برای فعالیت خویش پیدا کنند و هم امکان ک شف جرم و خطرات‬
‫نا شی از برخورد مراجع اجرای قانون را کاهش دهند‪ .‬عوامل و ت شکیالت این سازمانهای جنایتکار در حوزه صالحیت‬
‫کشورهای مختلفی استقرار یافتهاند‪ .‬ابعاد بینالمللی جنایات و نهایتًا عبور مرتکبین از سرحدات ملی میشود‪.‬‬
‫محل ارتکاب جرم محدود و محصور به سرحدات کشور خاصی نیست و لذا کشوری خاص‪ ،‬با عزم ملی به هیچ وجه به‬
‫تنهایی قادر تنهایی به جلوگیری از شکلگیری چنین سازمانهایی نی ست‪ ،‬از این رو ست که هم جلوگیری از این جرایم و‬
‫ـازمانهای جنایتکار در داخل‬ ‫ـت‪ .‬ناگفته نماند که برخی سـ‬ ‫ـتلزم همکاری بینالمللی و جهانی اسـ‬ ‫هم مبارزه با آن مسـ‬
‫سرحدات کشوری خاص‪ ،‬مرتکب جرایم سازمانیافته میگردند و حوزه فعالیت آنها جنبه درونسرحدی دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬در سطوح ملی و بینالمللی آثار زیانباری از خود برجای میگذارند که این آثار شامل ابعاد‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی می شود‪ .‬با گسترش جرایم سازمانیافته‪ ،‬هم نظامهای اقتصادی متزلزل می شوند‪ ،‬هم امنیت‬
‫ـکل برمیخورد و هم حقوق و‬ ‫اجتماعی مختل میگردد‪ ،‬هم حکومت در انجام وظایف و اعمال حاکمیت خویش به مشـ‬
‫آزادیهای فردی اتباع و قواعد حقوق بشری نقص میگردد‪ .‬علت این امر را باید در ماهیت این جنایات و همچنین تنوع‬
‫و تعدد این جرایم ج ستجو کرد‪ .‬بر ا ساس تق سیمبندی یکی از حقوقدانان این جنایات را میتوان به پنج د سته ذیل‬
‫طبقهبندی کرد که گ ستردگی این فعالیتها را ن شان میدهد‪:‬اول‪ .‬ارتکاب فعالیت جرمی ا صلی‪ ،‬مانند تجارت مواد مخدر‬
‫یا سالح‪.‬دوم‪ .‬و سیلۀ نابود کردن رقیب مانند قتل‪ ،‬ترور و امثال آن‪ .‬سوم‪ .‬ا شکال مبارزه با اف شا و ک شف جرم مانند‬
‫رشوه‪ ،‬فساد مالی و نظیر آن‪ .‬چهارم‪ .‬جرایم ارتکابی برای حفظ سرمایه ناشی از ارتکاب جنایت؛ مانند پولشویی‪ ،‬فرار از‬
‫مالیات و امثال آن‪ .‬پنجم‪ .‬فعالیتهایی برای م شروع جلوهدادن فعالیتهای جرمی‪ ،‬مثل ایجاد مؤ س سات و شرکتهای‬
‫واهی و خیالی‪.‬به طور خالصه میتوان گفت فعالیتهای سازمانهای جنایتکار بینالمللی‪ ،‬امنیت فردی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‬
‫و سیا سی افراد ب شر را به مخاطره میاندازد و نظم و امنیت جهانی و بینالمللی را تهدید میکند‪ .‬این آثار‪ ،‬ضرورت‬
‫جواب همهجانبه و فراگیر را تبیین میکند‪ .‬نتیجه بخش بودن چنین جوابی با هماهنگ بودن مقررات و مراجع مربوطه در‬
‫سطوح داخلی و بینالمللی از یکسو و همکاری تبعه با مراجع کشف و تعقیب جرم از سوی دیگر‪ ،‬ارتباط تام دارد‪.‬‬
‫برای مبارزه با ارتکاب جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬صاحبنظران و حقوقدانان مختلف از سالها پیش در خ صوص‬
‫خطرات و ابعاد گسترده فعالیت و آثار این جنایات قلمفرسایی نمودهاند‪ ،‬اما هیچ سند فراگیر و الزامآور بینالمللی که در‬
‫سطح جهانی تنظیم شده و بتواند همه کشورها را در این مبارزه متحد کند‪ ،‬وجود نداشت تا اینکه از ‪ 2‬دسامبر ‪4221‬‬
‫با صدور قطعنامه ‪ ۳۳/۱۱۱‬مجمع عمومی سازمان ملل متحد‪ ،‬کار تدوین یک کنوان سیون علیه جرایم سازمانیافته‬
‫ـروع به کار نمود‪ .‬نوامبر ‪ 9666‬متن‬ ‫ـال ‪ 4222‬شـ‬ ‫ـناد الحاقی آن آغاز و کمیته خاص از اوایل سـ‬ ‫بینالمللی و اسـ‬
‫کنوان سیون آماده و به ت صویب مجمع عمومی ر سید و در د سامبر ‪ 9666‬در شهر پالرمو ایتالیا برای ام ضاء و ت صویب‬
‫دولتها گشوده شد‪ ،‬الزم به ذکر است که همراه کنوانسیون دو پروتوکول الحاقی نیز یکی در خصوص قاچاق اشخاص‬
‫به خ صوص زنان و اطفال و دیگری در مورد قاچاق مهاجران تنظیم و به ت صویب مجمع عمومی ر سید که ت صویب آنها‬
‫برای ک شورهای متعاهد جنبه اختیاری دارد‪ .‬پروتوکول دیگری در زمینه قاچاق ت سلیحات در د ستور کار کمیته خاص‬
‫تدوین کنوانسیون بود که به خاطر اختالف نظرات‪ ،‬متن آن همزمان با کنوانسیون آماده نشد‪ ،‬لیکن پس از آن در ماه می‬
‫سال ‪ 9664‬تکمیل و به ت صویب مجمع عمومی ر سید‪ .‬کنوان سیون مطابق مادۀ ‪ 11‬از ‪ ۹۲‬سپتامبر ‪ 9661‬الزماالجرا‬
‫شد‪.‬‬
‫تا این تاریخ (‪ ۹۲‬می ‪ 412 )9641‬کشور به عضویت کنوانسیون مذکور درآمدهاند‪ .‬افغانستان نیز یکی از ک شورهای‬
‫عضو کنوانسیون است که در تاریخ ‪ 91‬سپتامبر ‪ 9661‬به آن ملحق شده است‪.‬‬
‫همچنین افغان ستان در تاریخ ‪ 45‬اگو ست ‪ 9641‬به پروتوکول مبارزه با قاچاق ا شخاص به خاص زنان و اطفال و در‬
‫تاریخ ‪ 9‬فبروی ‪ 9647‬به پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران پیوست؛ بنابراین کنوانسیون و دو پروتوکول آن بر کشور‬
‫ما الزامآور می باشد‪ ،‬البته تاکنون افغانستان به پروتوکول سوم یعنی مبارزه با قاچاق اسلحه نپیوسته است‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫در کنوان سیون پالرمو‪ ،‬ضمن توجه به همکاریهای سنتی از قبیل ا سترداد‪ ،‬صالحیت و امثال آن‪ ،‬تحوالت جدید حقوق‬
‫جزا و جرمشناسی نیز ملحوظ گردیده است‪.‬‬
‫در این زمینه با توجه به ماهیت جرایم سازمانیافته‪ ،‬اوالً‪ ،‬در جهت ک شف و تعقیب جنایات ارتکابی به فراگیری و اجرای‬
‫ـویق مخبران به همکاری با مقامات‬ ‫ـی و همکاری مراجع دولت های مختلف با یکدیگر و تشـ‬ ‫ـیوه های پولیسـ‬‫فنون شـ‬
‫صالحیتدار تأکید شده ا ست‪ .‬ثانیًا‪ ،‬حمایت و حفاظت از شهود و قربانیان جرم مورد توجه واقع شده ا ست و ثالثًا‪ ،‬به‬
‫جلوگیری از جرم‪ ،‬هم در خود کنوانسیون و هم در پروتوکولهای الحاقی‪ ،‬توجه خاصی شده است‪.‬‬
‫تدوینکنندگان کنوانسیون پالرمو و پروتوکولهای الحاقی‪ ،‬با توجه به اصل حاکمیت دولتها و ضرورت همکاری ارادی‬
‫دولتها در تصویب و اجرای معاهدات بینالمللی‪ ،‬سعی کردهاند حتیاالمکان مندرجات این اسناد‪ ،‬با حاکمیت دولتها‬
‫ا صطکاک ندا شته با شد‪ .‬در این زمینه اوالً‪ ،‬ضمن تأکید بر اینکه مندرجات این ا سناد نباید خللی به حاکمیت دولتها‬
‫وارد کند‪ ،‬اجرای تعهد منوط به مطابقت آن با ا صول ا سا سی حقوق ملی دولت متعاهد مربوط شده ا ست‪ ،‬ثانیًا‪ ،‬به جای‬
‫تدوین قوانین جزائی بینالمللی و تعریف م صادیق جرایم سازمانیافته و تعیین میزان مجازات‪ ،‬صرفًا دولتها متعهد به‬
‫«جرمپنداری» شده اند‪ .‬در کنوان سیون تعریفی به عنوان الگو و نمونه ارایه شده ا ست و دولتها ملزم شدهاند تعریف‬
‫مذکور را با رعایت اصول اساسی حقوق ملی خود‪ ،‬وارد حقوق داخلی کنند؛ بدینسان سعی شده است هم قوانین داخلی‬
‫ـناد با‬‫ـوند و هم دول مختلف بدون دغدغه نقح حاکمیت یا مغایرت مندرجات این اسـ‬ ‫دولت های متعاهد هماهنگ شـ‬
‫حقوق داخلی خویش‪ ،‬به تصویب کنوانسیون و پروتوکولهای الحاقی مبادرت نمایند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫فصل اول‬
‫مباحث مقدماتی جرایم سازمانیافته‬

‫‪4‬‬
 ‫فصل اول‬
‫مفاهیم و کلیات‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬
‫ما امروزه با سه گونه فعالیت جنائی بیمناک روبرو هستیم‪ :‬مواد مخدر‪ ،‬دهشتافکنی و جرایم سازمانیافته؛ هر سه پیوندی‬
‫تنگاتنگ دارند و هر سه امنیت ملی کشور را تهدید میکنند‪ .‬در این میان‪ ،‬آسیبهای جرم سازمانیافته به مراتب بیشتر و‬
‫سنگینتر از یك جنگ واقعی است و روز بهروز‪ ،‬به تهدید آن افزود میشود‪.‬‬
‫با رشد اقتصادی کشورها‪ ،‬این جرم هم به آهستگی در حال حرکت و سایش بر روی سایر ابعاد اقتصادی است‪ .‬هدف‬
‫از این تحقیق ت شریح ابعاد مفاهیم جرایم سازمانیافته در قوانین افغان ستان‪ ،‬ا سناد بینالمللی‪ ،‬خ صو صیات جرایم‬
‫سازمانیافته‪ ،‬اهداف‪ ،‬اثرات‪ ،‬قوانین دهگانه حاکم بر سازمانهای مجرمین سازمانیافته‪ ،‬انواع جرایم سازمانیافته‪ ،‬تفاوت‬
‫بین جرایم سازمانیافته و سازماننیافته‪ ،‬تفاوت بین جرایم سازمانیافته سنتی و مدرن‪ ،‬چگونگی نفوذ در سازمانهای جنائی‬
‫و استراتیژیهای مجرمین سازمانیافته است‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬جرم سازمانیافته‬
‫جرم سازمانیافته معادل دری اصطالح (‪ )Organized Crime‬در زبان انگلیسی است‪ .‬جرم سازمانیافته مرکب از‬
‫دو کلمه جرم‪ ،‬و سازمان‪ ،‬است که کلمه سازمانیافته به صورت اسم مفعول به کار رفته است و در مقابل بسیط و ساده‪،‬‬
‫عادی است که به عنوان صفت جرم به شمار میرود و درصد تبیین و توصیف جرم است‪.‬‬
‫از حیث پیشینه‪ ،‬اصطالح «جرم سازمانیافته»‪ ،‬محصول و ثمره تالشهای جرمشناسان و از آوردههای جرمشناسی به قلمرو‬
‫حقوق جزائی به شمار میرود‪ .‬این اصطالح که در دهههای اخیر به ادبیات حقوق جزای داخلی و بینالمللی راه یافته است‪.‬‬
‫برای نخستین بار «سادرلند»‪ ،‬جامعهشناس آمریکائی بود که در سال ‪ 4291‬از «جرم سازمانیافته»‪ « ،‬مجرمین‬
‫سازمانیافته» یا «سازمان جرمی» نام برد و تأثیر جرایم سازمانیافته را بر ساختار سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی جامعه‬
‫بخصوص در آمریکا تبیین کرد‪.‬‬
‫در اروپا اولین تحقیقات جرم شناسی درباره این جرم در اوایل دهه هفتاد میالدی و به درخواست شورای اروپا‪ ،‬درباره‬
‫محدوده و ماهیت این جرم در جمهوری فدرال آلمان و هلند صورت گرفت (نجفی ابرندآبادی‪ .)11 :4172 ،‬گرچه‬
‫جرایم سازمان یافته در افغانستان بسیار دیرتر از آمریکا به صورت نوین قابلیت ظهور پیدا کرد‪ ،‬ولی به سبب سهولت‬
‫ارتباطات و امکان انتقال اطالعات‪ ،‬کاال و انسان از کشوری به کشور دیگر از یک طرف و وجود مشتریان فراوان در‬
‫افغانستان و اروپا برای مواد مخدر و قرار داشتن افغانستان در مسیر ترانزیت آن بهزودی سازمانهای جرمی جهت قاچاق‬
‫مواد مخدر از مبدأ افغانستان و پاکستان به سوی ایران و کشورهای غربی دست به کار شدند و شاید اولین جرمی که در‬
‫افغانستان بهصورت سازمانیافته و در سطح وسیعی مورد ارتکاب سازمانهای جرمی قرار گرفت‪ ،‬قاچاق مواد مخدر بود‪.‬‬
‫در عین حال به مرور زمان ارتکاب جرایم مختلف دیگری نیز بهصورت سازمانیافته در افغانستان مورد توجه قرار گرفت‬
‫و امروزه متأسفانه شاهد فعالیت باندها و شبکههای بزرگ و کوچک جرمی در داخل کشور هستیم که به ارتکاب‬
‫سازمانیافته جرایم مختلف مشغولند (سلیمی‪.)19 :4119 ،‬‬
‫‪5‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬تعریفات از جرم سازمانیافته‬
‫تعاریف متعددی از جرایم سازمانیافته در متون علمی وجود دارد که متأسفانه اجماعی در پذیرش آن وجود ندارد‪ .‬کالوسفون‬
‫المبس‪ ،‬بیش از ‪ 456‬تعریف را مشخص کرده است؛ بسیاری از آنها گیجکننده‪ ،‬متحیرکننده و یا ضد و نقیحاند؛ اما‬
‫تعاریف سنتی به «انگیزه سود حاصل از کسب» استوار است‪ .‬به گفته ابادینسکی «تعریف قابل قبولی از جرایم سازمانیافته‬
‫وجود ندارد»‪ .‬وون لمب با اشاره به تالش اروپایان در تعریف جرایم سازمانیافته‪ ،‬گفته است‪« :‬تصویر کلی جرایم سازمانیافته‪،‬‬
‫تاریک‪ ،‬جدا از هم و اغلب ضد ونقیح است؛ زیرا تفاوتهای فرهنگی در برداشتها و مفهوم آفرینی آن وجود دارد‪ .‬لیمن‬
‫و پاتر‪ ،‬مسئله تعریف را خالصه کردند؛ زیرا آنها معتقد بودند که بزرگترین مسئله در فهم جرایم سازمانیافته‪ ،‬کلمه‬
‫«جرایم» نیست بلکه کلمه «سازمانیافته» است؛ اما به منظور غلبه بر چالشهای مفهومی و نظری پیرامون معنا‪ ،‬ماهیت و‬
‫مفهوم آفرینی جرایم سازمانیافته‪ ،‬آلبانیز (‪ )9661‬جرایم سازمانیافته را چنین تعریف کرده است‪« :‬جرایم سازمانیافته‪،‬‬
‫اقدامات جنائی مداومی هستند که به منظور بهرهمندی از فعالیتهای غیرقانونی کار میکنند و اغلب در تقاضای عمومی قرار‬
‫دارند‪ .‬موجودیت مداوم آنها در اثر استفاده از نیروها‪ ،‬تهدیدات کنترول امتیاز انحصاری و فساد مأموران دولتی حفظ‬
‫میشود» (کاچالک‪ .)99 :4121 ،‬جرایم سازمانیافته معادل با هر شکل از سازمانی است که مرتکب جرم به منظور سود‬
‫غیرقانونی میشود؛ با این حال هنوز تعریف یکنواخت و گستردۀ از مفهوم جرایم سازمانیافته وجود ندارد (موحارمی‪:9640 ،‬‬
‫‪ .)5‬زیرا جرایم سازمانیافته به شکل و شدت یکسانی در کشورهای مختلف ظاهر نمیشود‪.‬‬
‫الف‪ :‬برخی از تعریفات از جرم سازمانیافته به طور عام‬
‫در ابتدای کنوانسیون ‪ ۱۲۱۱‬ویانا (‪ )1‬با آنکه از قاچاق مواد مخدر به عنوان جرم بینالمللی یاد شده ولی تعریفی از جرم‬
‫سازمانیافتۀ بینالمللی نیامده است‪.‬‬
‫‪ -4‬جرم سازمانیافته‪ ،‬جرمی ا ست که م شخ صه تدارک و ارتکاب آن‪ ،‬ت شکیالتی رو شمند ا ست که اغلب مبا شران آن‬
‫امکانات را فراهم میکنند (‪.)Ertan, 2000: 23, 29‬‬
‫‪ -9‬جنایت ســازمان یافته یک نهاد غیر ایدئولو ژیک مرکب از تعدادی افراد با روابط متقابل اســت که بر مبنای‬
‫سل سلهمراتب شکل گرفته و حداقل سه ردۀ متمایز در آن وجود دارند و هدف آن جلب منفعت و قدرت با ا شتغال به‬
‫فعالیتهای م شروع و نام شروع ا ست‪ .‬م سؤولیتهای کلیدی ممکن ا ست برح سب روابط خوی شاوندی‪ ،‬دو ستی و یا‬
‫صرفًا بر اساس مهارت داده شود‪ .‬مسؤولیتها در هیچ برهۀ زمانی خاص قائم به دارندگان آنها نمیباشد‪.‬‬

‫‪ . 1‬کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره قاچاق غیرقانونی مواد مخدر و داروهای روانگردان‪ 96 ،‬دسامبر ‪ 4211‬در ویانا برگزار شد‪ .‬امضاءکنندهگان این کنوانسیون‬
‫با نگرانی عمیق از حجم و روند رو به افزایش تولید‪ ،‬تقاضا و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر و داروهای روانگردان که تهدیدی جدی برای سالمت و سعادت بشریت به‬
‫شمار می رود و بنیاد اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی جامعه را به مخاطره میافکند‪ ،‬بدین وسیله مراتب زیر را مورد موافقت قرار میدهند‪ :‬الف‪ -‬هیئت به معنای هیئت‬
‫بینالمللی کنترول مواد مخدر است که به موجب کنوانسیون واحد درباره مواد مخدر مصوب ‪ 4204‬که توسط پروتوکول اصالحی شده تشکیل گردیده است‪.‬‬
‫ب‪ -‬گیاه شاهدانه به معنای هر گونه گیاه از دسته شاهدانه میباشد‪ .‬پ‪ -‬بوته کوک به معنای هر یک از گونههای دسته آری تروکسیلون میباشد‪.‬‬
‫ت‪ -‬متصدی حملونقل تجاری به معنای هر شخص و یا هر واحد دولتی‪ ،‬خصوصی و یا غیره می باشد که به منظور دریافت اجرت‪ ،‬کرایه و یا هرگونه منفعت دیگری در‬
‫امر حملونقل افراد‪ ،‬کاالها و یا محمولههای پستی اشتغال دارد‪ .‬ث‪ -‬کمیسیون به معنای کمیسیون مواد مخدر شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل متحد میباشد‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫(همان‪ .)11 :9666 ،‬اع ضاء سازمان را دایمی میدانند و سعی دارند یکپارچگی و فعال بودن آن را در جهت نیل به‬
‫اهدافش حفظ کنند‪ .‬تمایل به ا ستفاده از خ شونت و یا ر شوت برای ر سیدن به اهداف یا حفظ ان سجام‪ ،‬زیاد ا ست‪،‬‬
‫عضوگیری محدود است؛ هر چند از افراد غیر عضو ممکن است به طور موردی استفاده شود‪ ،‬قواعد صریح مکتوب یا‬
‫شفاهی دارند که با ضمانت اجراهای شدیدی شامل مرگ‪ ،‬اعمال میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬جنایت سازمانیافته زمانی رخ میدهد که گروهی که عمدتًا بر روی تح صیل منافع غیرقانونی متمرکز شدهاند به طور‬
‫سیستماتیک مرتکب جنایاتی می شوند که این جنایات‪ ،‬به خصوص با توسل به خشونت فزیکی یا برداشتن موانع با افساد‬
‫مأمورین متقابالً بر جامعه اثر میگذارند و بر فعالیتهای جنایتکارانه چتر امنیتی ایجاد میکنند‪.‬‬
‫‪ -1‬جنایت سازمانیافته هر مجموعه ساختار هماهنگ و سازمانیافته از ا شخاص ا ست که معموالً به و سایل غیرقانونی‬
‫برای جمعآوری سرمایه اتکا میکند (‪.)Murat, 2010: 52‬‬
‫‪ -5‬جنایت سازمانیافته ارتکاب برنامهریزی شده جنایاتی قابل توجه برای تحصیل منفعت یا قدرت است؛ در صورتی که‬
‫بیش از دو شریک در مدت زمانی طوالنی یا نامحدود سهمی از طریق تجارت یا ساختارهای شبهتجارتی یا ا ستفاده از‬
‫خ شونت یا دیگر و سایل تهدید یا از طریق نفوذ در سیا ست یا ر سانهها به اداره امور عمومی سی ستم څارنوالی یا اقت صاد‬
‫ایفاء نموده و با یکدیگر همکاری کنند‪.‬‬
‫ـکال رفتار‬ ‫ـایر اشـ‬‫ـیوه مدیریت عملیات جنائی را بیان میکند که متمایز از سـ‬ ‫ـازمانیافته یک شـ‬ ‫‪ -0‬عنوان جنایت سـ‬
‫جنایتکارانه ا ست و خ صو صیات بارز آن عبارت ا ست از‪ :‬خ شونت‪ ،‬ف ساد مالی‪ ،‬فعالیت جنائی مداوم و برتری گروه بر‬
‫تکتک اعضاء (همان منابع‪.)51 :9646 ،‬‬
‫‪ -7‬گروههای سازمانیافته با مشخصۀ تداوم آنها بدون توجه به مرگومیر اعضاء شناخته می شوند؛ بقای آنها وابسته به‬
‫مشارکت دایمی هیچ یک از اعضاء نیست‪.‬‬
‫‪ -1‬جنایت سازمانیافته‪ ،‬فعالیت غیرقانونی با انگیزه اقتصادی توسط گروه‪ ،‬انجمن یا ارگان دیگری مرکب از دو یا چند‬
‫شخص است که خواه به طور رسمی یا غیر رسمی‪ ،‬سازمانیافته باشند و اثر منفی این فعالیت‪ ،‬از بعد اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪،‬‬
‫ایجاد خشونت‪ ،‬صحی و سالمت عمومی و یا زیستمحیطی حائز اهمیت تلقی شود (اسعدی‪.)۱۱ .۱۳ .۱۲ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫‪ -2‬در پایان‪ ،‬این تعریف را میتوان‪ ،‬جامعتر دانست‪ :‬جرم سازمانیافته‪ ،‬فعالیت غیرقانونی و هماهنگ گروه منسجمی از‬
‫اشخاص است که برای تحصیل منافع مادی و قدرت با ارتکاب مستمر جرم شدید از هر وسیله و ابزار جرمی استفاده‬
‫میکنند (همان‪.)۶۱ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم سازمانیافته از نظر پولس انترپول‪ ،‬کنوانسیون پالرمو و قوانین افغانستان‬
‫الف‪ :‬تعریف جرایم سازمانیافته از نظر پولیس انترپول‬
‫سازمان بینالمللی پولیس انترپول بکی از مهمترین سازمانهای درگیر و مبارزه کننده با جرایم سازمانیافته بینالمللی به‬
‫حساب میآید که تمام کشورها در چارچوب شرح وطایف تشکیالتی مشخص با این سازمان بینالمللی در ارتباط هستند‪.‬‬
‫در بخشی از اساسنامه این سازمان پس از تشریح شرح وظایف این نهاد بینالمللی‪ ،‬جرم سازمانیافته را این گونه تعریف‬

‫‪7‬‬
‫کرده است‪« :‬هرگونه تشکیالت یا سازمانی که به صورت مستمر درگیر فعالیتهای غیرقانونی است و هدف آن کسب‬
‫سودهای کالن و غیر قانونی بدون توجه به سرحدات ملی و بینالمللی باشد گروه جرمی سازمانیافته است‪.‬‬
‫ب‪ :‬جرم سازمانیافته در کنوانسیون پالرمو‬
‫گروه جرمی سازمانیافته عبارت از گروهی تشکیلیافته از سه نفر یا بیشتر است که در یک دوره زمانی مشخص با هدف‬
‫ارتکاب یک یا چند جرم شدید یا اعمال جرمی مندرج در این کنوانسیون به منظور تحصیل مستقیم یا غیر مستقیم منفعت‬
‫مالی یا سایر منافع مادی به صورت هماهنگ فعالیت میکند (جزء الف‪ ،‬ماده ‪ ۹‬کنوانسیون پالرمو ‪ .)۹۲۲۲‬جرم شدید‬
‫عبارت است از عمل مجرمانۀ که مجازات آن سلب آزادی به مدت حد اقل چهار سال و یا مجازاتهای شدیدتر باشد‬
‫(جزء ب‪ ،‬ماده ‪ ،۹‬کنوانسیون پالرمو ‪.)۹۲۲۲‬‬
‫گروه تشکیل یافته‪ ،‬گروهی است که برای ارتکاب فوری یک جرم به طور تصادفی تشکیل نشده باشد و لزومی ندارد که‬
‫در نقشهای تعریف شده رسمی برای اعضای خود یا استمرار عضویت اعضای خود و یا ساختار توسعهیافته باشد‪.‬‬
‫خصوصیات جرم سازمانیافته با توجه به ماده ‪ ۹ ،۳‬و ‪ ۳‬در کنوانسیون ‪ ۹۲۲۲‬پالرمو چنین است‪:‬‬
‫‪ -‬ارتکاب جنایت توسط گروهی که متشکل از سه نفر یا بیشتر باشد‪.‬‬
‫‪ -‬جنایت ارتکابی ماهیتًا بینالمللی باشد‪.‬‬
‫‪ -‬فعالیت گروه برای مدتی استمرار داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -‬انگیزه و هدف نهایی‪ ،‬تحصیل منافع مالی و مادی باشد‪.‬‬
‫ج‪ :‬جرم سازمانیافته در کود جزا‬
‫‪ -4‬گروه سازمانیافته جرمی‬
‫گروه سازمانیافته جرمی عبارت است از‪ :‬دسته تشکلیافته سه نفر یا بیش از آنکه برای مدت زمانی موجود بوده و با‬
‫داشتن نقش های تعریف شده برای اعضای خود‪ ،‬به صورت منسجم‪ ،‬با هدف ارتکاب یک یا چند جرم مندرج این فصل‪،‬‬
‫یا جرم جنایت و دریافت منفعت مالی یا سایر منافع فعالیت نماید‪.‬‬
‫‪ -9‬مرتکب گروه جرمی‬
‫مرتکب جرم سازمانیافته شخ صی ا ست که یک یا چند جرم مندرج این باب یا جنایات مندرج این قانون را تو سط گروه‬
‫سازمانیافته جرمی انجام دهد‪ .‬گروه سازمانیافته جرمی عبارت از دسته تشکلیافته سه نفر یا بیش از آن است که برای مدت‬
‫زمانی موجود بوده و با داشتن نقشهای تعریف شده برای اعضای خود‪ ،‬به صورت منسجم‪ ،‬به هدف ارتکاب یک یا چند‬
‫جرم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ش شم‪ ،‬ف صل اول‪ ،‬کود جزا‪ ،‬یا جرم جنایت و دریافت منفعت مالی یا سایر منافع فعالیت‬
‫نماید‪ .‬مرتکب جرم سازمانیافته‪ ،‬به حداکثر مجازات جرم ارتکابی‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬هرگاه مرتکب جرایم مندرج کتاب‬
‫دوم‪ ،‬باب اول‪ ،‬ف صل دوم‪ ،‬کود جزا‪ ،‬تبعه خارجی با شد‪ ،‬به یک ونیم چند مجازات جرم مرتکبه‪ ،‬محکوم میگردد (کود‬
‫جزا‪ ،‬ماده ‪ ،125‬فقرههای ‪ ۳ ،۹ ،۱‬و ‪ .)۲‬عنصر مادی در جرایم سازمانیافته همان عنصر مادی ارتکابی مورد نظر است‬
‫که در این باب بیان شده یا جنایت باشد و شرط است که عنصر مادی جرم توسط گروه سازمانیافته را بیان نموده است‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫در فقره اول‪« ،‬مرتکب جرم سازمانیافته» و در فقره دوم «گروه سازمانیافته جرمی» تعریف شده است‪ .‬در فقرهای سوم‬
‫و چهارم‪ ،‬مجازات مرتکب جرم سازمانیافته بیان شده است‪.‬‬
‫طبق تعریف فقره (‪ )4‬ماده ‪ 125‬کود جزا شرط تحقق جرم سازمانیافته آن ا ست که مرتکب‪ ،‬جرم یا جرایم مذکور را‬
‫ـیون پالرمو‪ ،‬گروه‬ ‫ـازمان یافته جرمی انجام دهد‪ .‬در فقره دوم‪ ،‬قانون گذار در هماهنگی با کنوانسـ‬ ‫در قالب گروه سـ‬
‫سازمانیافته جرمی را تعریف کرده است‪ .‬براساس این تعریف‪ ،‬گروه سازمانیافته جرمی‪ ،‬دارای خصوصیات زیر است‪:‬‬
‫منظور از گروه‪ ،‬یک د سته «ت شکلیافته» ا ست؛ به این معنا که تعدادی افراد‪ ،‬با ان سجام‪ ،‬سازماندهی و سل سلهمراتب‪،‬‬
‫تقسیم کار و برنامهریزی جرایم مربوط را انجام دهند‪ .‬این خصوصیت‪ ،‬از عبارت قانونگذار که میگوید گروه «با داشتن‬
‫نقشهای تعریف شده برای اع ضای خود‪ ،‬به صورت من سجم‪ ،‬به هدف ارتکاب یک یا چند جرم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب‬
‫ششم‪ ،‬فصل اول‪ ،‬کود جزا‪ ،‬یا جرم جنایت و دریافت منفعت مالی یا سایر منافع فعالیت نماید» میتوان دریافت‪.‬‬
‫ال از تشکیل آن‬‫گروه دارای حداقل سه نفر عضو یا بیشتر میباشد‪.‬گروه‪ ،‬برای مدت زمان خاصی موجود بوده باشد؛ مث ً‬
‫مدت زمان خا صی گذ شته با شد و آنها همچنان ت شکل خویش را حفظ کرده با شند؛ لذا این تعریف‪ ،‬افرادی را که‬
‫گروهی تشکیل داده و سپس متفرق شده باشند و هر کدام جداگانه دست به ارتکاب جرم میزنند دربرنمیگیرد‪.‬‬
‫هدف از ارتکاب‪ ،‬یک یا چند جرم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل اول کود جزا‪ ،‬یا جرم جنایت بوده باشد‪.‬‬
‫گروه به هدف کسب منافع مالی یا سایر منافع فعالیت کند‪ .‬منظور از « سایر منافع» آن است که به طور مثال‪ ،‬یک گروه‬
‫ضمن ارتکاب جرایم مذکور‪ ،‬فرد یا افرادی را هم برای برنده شدن در انتخابات شورای ملی تمویل و حمایت میکند تا‬
‫پس از راهیابی وی به پارلمان‪ ،‬از او به نفع خویش استفاده کنند و منافع و امتیازاتی را توسط وی به دست آورند‪.‬‬
‫عنصر معنوی ارتکاب جرم سازمانیافته علم و قصد میباشد؛ به این ترتیب که شخص به ماهیت عمل‪ ،‬علم داشته باشد و‬
‫قصدًا آن را در قالب گروه سازمانیافته انجام دهد‪.‬‬
‫مجازات‪ :‬هرگاه جرم سازمانیافته تبعه داخلی باشد‪ ،‬به حداکثر مجازات جرم ارتکابی محکوم میگردد و هرگاه مرتکب‪،‬‬
‫تبعه خارجی بوده باشد‪ ،‬به یک و نیم چند مجازات جرم مرتکب‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬سازمانده گروه سازمانیافته جرمی‬
‫سازمانده شخصی است که گروه سازمانیافته جرمی را تأسیس‪ ،‬تشکیل‪ ،‬رهبری‪ ،‬هدایت یا مدیریت نماید‪ .‬سازمانده به‬
‫یک و نیم چند حداکثر مجازات جرم مرتکبه محکوم میگردد‪ ،‬مشروط براین که مجموع مدت حبس وی از میعاد حبس‬
‫دوام درجه ‪ ۱‬بیشتر نگردد و در صورت عدم ارتکاب جرم‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬مادۀ‬
‫‪ ،۲۲۱‬فقره ‪ .)۹ ،۱‬ماده ‪ 120‬کود جزا به تعریف سازمانده گروه سازمانیافته جرمی و مجازات وی پرداخته است‪ .‬فقرۀ‬
‫(‪ )4‬ماده ‪ 120‬کود جزا اشعار میدارد که سازمانده شخصی است که گروه سازمانیافته جرمی را تأسیس‪ )2(،‬تشکیل‪،‬‬
‫رهبری (‪ )3‬هدایت یا مدیریت نماید‪ .‬عنصر مادی مندرج ماده ‪ 120‬سازماندهی ارتکاب جرم میباشد‪.‬‬

‫‪ .2‬تأسیس‪ :‬بنا نهادن سازمان‪ ،‬اداره‪ ،‬حکومت‪ ،‬مکتب‪ ،‬باند‪ ،‬نظریه و‪...‬‬
‫‪ .3‬رهبری‪ :‬قدرت یا توانایی هدایت افراد دیگر؛ راهنمایی دیگران برای تکمیل یک تکلیف خاص یا انگیزه دادن به اعضای تیم تا بهترین عملکرد را از خود نشان دهند‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫تأ سیس در لغت‪ ،‬به وجود آوردن نهادی مانند سازمان و امثال آن را میگویند‪ .‬ت شکیل‪ ،‬شکل و صورتدادن به چیزی و‬
‫پدید آوردن آن را گویند‪ .‬رهبری به معنای هدایت کردن ک سی در راهی آمده ا ست‪ .‬هدایت در معنای رهنمایی کردن به‬
‫مسیری‪ ،‬استعمال شده است و مدیریت به توانایی و شایستگی اداره جایی با رهبری و کنترول فعالیتهای در حال انجام‪،‬‬
‫برای ر سیدن به هدفهای موردنظر گفته می شود؛ بنابراین‪ ،‬هر شخ صی که در گروه سازمانیافته جرمی به یکی از ا شکال‬
‫فوق‪ ،‬نقش ایفا نماید‪ ،‬سازمانده مورد نظر این ماده‪ ،‬محسوب میشود‪.‬‬
‫عن صر معنوی جرم سازماندهی‪ ،‬علم و ق صد میبا شد؛ به این معنا که شخص با علم به مو ضوع ( سازماندهی گروه‬
‫سازمانیافته جرمی) قصدا اعمال مذکور را انجام دهد‪.‬‬
‫قانونگذار برای مجازات جرم سازمانده‪ ،‬دو حالت را پیشبینی کرده است‪:‬‬
‫سازمانده عالوه بر سازماندهی‪ ،‬مرتکب یک یا چند جرم سازمانیافته هم شده باشد‪ .‬در این صورت مجازات وی یک ونیم‬
‫چند حداکثر مجازات جرم مرتکبه میباشد‪ ،‬مشروط بر اینکه مجموع مدت حبس وی از میعاد حبس دوام درجه ‪ 4‬بیشتر‬
‫نگردد‪.‬‬
‫در صورتی که سازمانده صرفًا سازماندهی کرده و خود جرم دیگری را مرتکب نشده باشد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‪،‬‬
‫محکوم میگردد (شرح کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،‬ج‪.)۳۲۳ ،۳ ،‬‬
‫‪ -1‬اشتراک در گروه سازمانیافته جرمی‬
‫شخصی که با آگاهی از هدف‪ ،‬فعالیت یا قصد گروه سازمانیافته جرمی مبنی بر انجام اعمال جرمی معین یا غیر معین‪ ،‬در‬
‫فعالیتهای جرمی گروه سازمانیافته جرمی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با درک اینکه شرکت وی در به دستآوردن‬
‫اهداف جرمی فوق مؤثر است‪ ،‬به صورت فعاالنه سهیم گردد‪ ،‬مرتکب جرم اشترک در گروه سازمانیافته جرمی شناخته‬
‫میشود‪ .‬شریک یا معاون در جرایم سازمانیافته جرمی‪ ،‬به عین جزای فاعل جرم‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪،127‬‬
‫فقرۀ ‪ 4‬و ‪.)9‬‬
‫عنصر مادی این جرم اشتراک در گروه سازمانیافته جرمی میباشد‪ .‬قانونگذار در ماده ‪ 127‬در دو فقره احکام اشترک‬
‫در گروه سازمانیافته جرمی را بیان کرده است‪ .‬گفتنی است که منظور از کلمه «اشتراک» در ماده ‪ 127‬کود جزا اعم‬
‫از شرکت و معاونت در جرم است؛ یعنی این ماده هم شرکت و هم معاونت در جرایم ارتکابی از سوی گروه سازمانیافته‬
‫جرمی را جرمپنداری کرده است‪.‬‬
‫فقره اول ماده ‪ 127‬کود جزا میگوید‪« :‬شخصی که با داشتن آگاهی از هدف‪ ،‬فعالیت یا قصد گروه سازمانیافته جرمی‬
‫مبنی بر انجام اعمال جرمی معین یا غیر معین‪ ،‬در فعالیتهای جرمی گروه سازمانیافته جرمی به صورت مستقیم یا غیر‬
‫مستقیم با درک اینکه شرکت وی در به دستآوردن اهداف جرمی فوق مؤثر است‪ ،‬به صورت فعاالنه سهیم گردد‪،‬‬
‫مرتکب جرم اشتراک در گروه سازمانیافته جرمی شناخته میشود‪».‬‬
‫بنابراین‪ ،‬عنصر مادی این جرم سهیمگردیدن فعاالنه‪ ،‬در فعالیتهای جرمی گروه سازمانیافته است‪ .‬این سهیم شدن چه به‬
‫صورت مستقیم باشد و چه به صورت غیر مستقیم‪ ،‬هر دو صورت را شامل میشود‪« .‬صورت مستقیم» بیانگر حالتهای‬
‫شرکت در جرم است که شخص به عنوان شریک در جرم در ارتکاب جرم سازمانیافته سهم شود و «صورت غیر مستقیم»‬

‫‪11‬‬
‫اشکال معاونت در جرم را در برمیگیرد که شخص به عنوان معاون در ارتکاب جرم مذکور سهم بگیرد‪ .‬صور و مصادیق‬
‫شرکت و معاونت در جرم را بخش عمومی این مجموعه بیان کرده است که ما از تکرار آن خودداری مینمائیم‪ ،‬البته در‬
‫منابع دیگر هم به قدر کافی در این باره توضیح داده شده است‪.‬‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد میباشد‪ ،‬به این معنا که شخص «با داشتن آگاهی از هدف‪ ،‬فعالیت یا قصد گروه‬
‫سازمانیافته جرمی مبنی بر انجام اعمال جرمی گروه سازمانیافته جرمی و با درک اینکه شرکت وی به دست آوردن اهداف‬
‫جرمی فوق مؤثر است» قصدًا در ارتکاب جرم مذکور سهم گیرد (شرح کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،‬ج‪ .)۳۲۲ ،۹ ،۳ ،‬ماده‬
‫‪ 127‬راجع به مجازات سهمگیری و اشتراک در گروه سازمانیافته جرمی‪ ،‬اشعار داشته است‪ :‬شریک یا معاون در جرایم‬
‫سازمانیافته جرمی‪ ،‬به عین جزای فاعل جرم‪ ،‬محکوم میگردد که حداکثر مجازات جرم ارتکابی است‪ .‬الزم به ذکر است‬
‫که قانونگذار در مورد مجازات معاون جرم سازمانیافته یک سیاست جنائی افتراقی سختگیرانه را اتخاذ نموده است و‬
‫همانطور که مالحظه شد‪ ،‬مجازات وی را عین جزای فاعل جرم دانسته است‪.‬‬
‫این در حالی است که مجازات معاون جرم در بند ‪ 1‬ماده ‪ 52‬کود جزا یک درجه پائینتر از مجازات فاعل جرم پیشبینی‬
‫شده است؛ البته اتخاذ چنین سیاست سختگیرانه نسبت به افراد معاونتکننده در جرایم سازمانیافته با توجه به شدت این‬
‫جرایم و پیامدهای خطرناک آنها‪ ،‬معقول و منطقی به نظر میرسد‪.‬‬
‫‪ -5‬گروه سازمانیافته جرمی به اساس ماده ‪ 04‬کود جزا‬
‫ماده ‪ 04‬کود جزا اگرچه جرم سازمانیافته را تعریف نکرده ا ست و در عوض گروه سازمانیافته جرمی را تعریف نموده‬
‫ـیون پالرمو در تعیین حدود و ثغور این جرایم دارد‪ .‬آنچه در ماده ‪ 04‬در باب گروه‬ ‫ـباهتی به کنوانسـ‬
‫ـت که شـ‬ ‫اسـ‬
‫سازمانیافته آمده ا ست " گروه سازمانیافتۀ جرمی عبارت ا ست از ت شکیل من سجم سه نفر یا بیش از آن که به صورت‬
‫ـتقیم منفعت فعالیت نماید"‬‫ـتقیم یا غیر مسـ‬‫ـول مسـ‬ ‫منظم به هدف ارتکاب یک چند جرم جنایت یا جنحه‪ ،‬جهت حصـ‬
‫ن شاندهنده و تو صیف کننده ماهیت و نحوه ارتکاب جرایم سازمانیافته نیز میبا شد که تو سط گروه سازمانیافته جرمی‬
‫صورت میگیرد؛ بنابراین میتوان از نظر کود جزای افغانستان هرگاه حداقل سه نفر با برنامهریزی قبلی و هماهنگی میان‬
‫ـدیدی اقدام نمایند و هدف آنان انجام دادن جنایت و یا جنحه به منظور‬ ‫ـتای فعالیتهای جرمی‪ ،‬جرایم شـ‬ ‫خود در راسـ‬
‫کسب منفعت باشد‪ ،‬اعضای یک گروه سازمانیافته جرمی هستند و هرگاه این گروه مرتکب جرمی از مصادیق جنایت یا‬
‫جنحه شود (‪ .)4‬هر یک از اعضای گروه به حداکثر مجازات جرم مرتکبه‪ ،‬محکوم خواهند گردید‪.‬‬
‫جرم سازمانیافته فقط در جرایمی صدق میکند که جنایت یا حداقل جنحه باشد و این جرم ساختارمند در جرم قباحت‬
‫مصداق ندارد و دلیل این امر دو مسأله است؛ یکی این که قباحت یک جرم خفیف است و مجازات مرتکبین آن در‬
‫چوکات جرم سازمانیافته‪ ،‬نباید مشمول جزای حداکثر قرار گیرند و دیگر این که گروه سازمانیافته معموالً چنین جرم‬
‫خفیفی را مرتکب نمیشوند و اعضای این گروه اگر برای ارتکاب جرم قباحت اقدام نمایند به آن اندازه‪ ،‬دارای حالت‬
‫خطرناک نیستند که مشمول تشدید مجازات به حداکثر مجازات این جرم قرار گیرند‪ ،‬ولی هرگاه جرم قباحت را انجام‬
‫دهند حالت خطرناکی اعضای این گروه بیشتر از مرتکبین انفرادی یا دو نفری به غیر سازمانیافته در جامعه تبارز میکند‬

‫‪ 4‬بر اساس ماده ‪ 495‬کود جزا‪ ،‬جرم ارتکابی باید جنایت باشد تا از جرایم سازمانیافته محسوب شود‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫و مشمول جزای سنگین واقع میشوند و مرتکب جرم سازمانیافته در ماده ‪ 125‬کود جزا نیز تعریف شده است که از‬
‫نظر درجه جرم ارتکابی به جنایات و جنحه اختصاص پیدا نموده است‪.‬‬
‫در جرم سازمانیافته هدف تشکیل یک گروه سازمانیافته جرمی حصول منفعت است و این منفعت میتواند مادی باشد؛‬
‫مانند منافع ناشی از سرقت‪ ،‬اختالس‪ ،‬رشوت گرفتن‪ ،‬پولشویی و فریبکاری و نیز این منفعت ممکن است غیر مادی باشد‬
‫از قبیل کشتن دیگری در عرصه رقابتهای سیاسی و تجارتی آنچه در ماده ‪ 04‬کود جزای افغانستان بیان شده است به‬
‫صورت مطلق است که شامل منافع مالی و غیر مالی میشود و از جانب دیگر‪ ،‬این منفعت ممکن است مستقیم حاصل‬
‫شود؛ مثل این که گروه سازمانیافته جرمی بتواند از بانکی سرقت نموده و پولی را حاصل کند و یا این که حاصل شدن‬
‫منفعت به شکل غیر مستقیم‪ ،‬تصور شود مانند این که گروه سازمانیافته جرمی از طریق قتل دیگری بتواند از معاون جرم‪،‬‬
‫منافع مالی حاصل نماید‪.‬‬
‫مقنن در ماده ‪ 04‬کود جزای افغانستان به نیت و هدف پلیدانه اعضای گروه‪ ،‬توجه نموده است و مقرر نموده است"‬
‫جهت حصول مستقیم یا غیر مستقیم منفعت" که در نتیجۀ حصول منفعت در اثر ارتکاب جرم را شرط تشدید مجازات‬
‫اعضای گروه سازمانیافته جرمی‪ ،‬ندانسته است و اگر در انجام جرم‪ ،‬هیچ یکی از اعضای گروه به هدف سودجویانه خود‬
‫نرسند نیز مشمول تشدید مجازات به حداکثر مجازات جرم ارتکابیشان خواهند شد و این امر میتواند جلوه و جنبه‬
‫پیشگیرانه از تحقق جرم سازمانیافته‪ ،‬داشته باشد و در نتیجۀ اعضای گروه مذکور در " شروع به جرم‪ ،‬جرم عقیم یا محال‬
‫نیز به حداکثر مجازات شروع به همان جرم محکوم میشوند‪".‬‬
‫هرگاه دو نفر با هم برای ارتکاب جرمی همکاری نمایند ممکن است اتفاق در جرم را مرتکب شوند یا اگر جرم اصلی‬
‫انجام دهند هر یک بر اساس میزان نقش و دخالتش در پروسه عنصر مادی جرم‪ ،‬معاون‪ ،‬شریک یا فاعل جرم خواهد بود‬
‫و توسط دو نفر جرم سازمانیافته قابل تحقق نیست و حداقل باید سه نفر در تشکیل گروه سازمانیافته جرمی دخیل باشند‪.‬‬
‫و در انجام عنصر مادی دخالت داشته باشند تا هر یک از آنها به حیث عضو این گروه جرمی‪ ،‬مشمول مجازات قرار‬
‫گیرند‪.‬‬
‫ماده ‪ 04‬کود جزا به صورت کلی گروه سازمانیافته جرمی را تعریف نموده و مجازات هر عضو را حداکثر مجازات جرم‬
‫مرتکبه منظور نموده است و تفاوتی بین تابعیت مرتکب جرم قایل نشده است؛ بنابراین طبق ماده ‪ 04‬کود جزا مجازات‬
‫اتباع کشور نیز اتباع خارجی در باب گروه سازمانیافته جرمی‪ ،‬یکسان خواهد بود ولی میان ماده ‪ 04‬و ماده ‪ 125‬کود‬
‫جزا رابطه عام و خاص بر قرار است؛ چون ماده اخیرالذکر در فقره چهارم خویش بیان میدارد که اگر مرتکب جرم‬
‫سازمان یافته " تبعه خارجی"باشد به یک و نیم چند حداکثر مجازات جرم مرتکبه‪ ،‬محکوم میشود‪ .‬به نظر میرسد ماده‬
‫‪ 125‬بر ماده ‪ 04‬کود جزا مقدم است و این ماده را تخصیص میزند؛ لذا عضو گروه سازمانیافته جرمی اگر تبعه داخلی‬
‫باشد به حداکثر جزای جرم ارتکابی و اگر خارجی باشد به یک و نیم چند حداکثر مجازات آن جرم محکوم خواهد شد‬
‫(این تفاوت میان اتباع داخلی و خارجی در مورد سازمانده لحاظ نشده است)‪ .‬هرگاه فاعل تبعه داخلی و شریک یا معاون‬
‫تبعه خارجی باشد و یا بر عکس‪ ،‬هر یک حکم جداگانه دارد که مجازات تبعه افغانستان همان حداکثر جزای جرم ارتکاب‬
‫یافته است و مجازات تبعه بیگانه‪ ،‬یک و نیم چند حداکثر مجازات جرم مرتکبه میباشد‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫جزء سوم‪ :‬تعریف مافیا‬
‫در این جزء معنای لغوی و اصطالحی مافیا بحث میشود‪.‬‬
‫الف‪ :‬مافیا در لغت‬
‫در مورد ریشه کلمه «مافیا» نظریات مختلفی بیان شده است الزم است تا از نظریات چندی در اینجا تذکر به عمل آید‪:‬‬
‫مافیا در لغتنامه وسیترز‪ ،‬یک گروه جنایتکار سیسیلی معنا شده که به هر عضو این گروه‪ ،‬مافیوزی میگویند‪.‬‬
‫‪ -‬کلمه «مافیا» از گفتار مردم شهر پالرمو در جزیره سیسیل گرفته شده است و به غرور‪ ،‬اعتماد به نفس و دالوری داللت‬
‫میکند (‪ .)Arif, 2002: 59‬عضو مافیا نیز کسی است که به قول سیسیلیها نمیگذارد «مگس به رویش بنشیند»؛ به‬
‫عبارت دیگر یک عضو مافیا به هر قیمتی از آبرو و حیثیت خود دفاع میکند‪ .‬به همین دلیل سیسیلیها چنین شخصی را‬
‫افزون بر مافیوز‪ ،‬مرد آبرومند و مرد قابل احترام یاد میکردند (‪ .)Çevik, 2009: 123‬عضو مافیا غیر از ارتکاب‬
‫جرم به عنوان رئیس و ریشسفید قریه و حاکم مردم برای حلوفصل بسیاری از اختالفات اجتماعی نقش بازی میکرد؛ و‬
‫برای حلوفصل اختالفات بین مردم و برای تحکیم اقتدار خویش از تهدیدهای گوناگونی مانند زبانی‪ ،‬نامههای ناشناس‪،‬‬
‫عالیم نمادین مثل گذاشتن دو سنگ شبهصلیب در مزرعه‪ ،‬بریدن درختهای زیتون یا انگور و‪ ...‬استفاده میکرد و بدین‬
‫ترتیب موفقیت زیادی نیز کسب کرده بود‪.‬‬
‫تمام فعالیتهای مافیا برای پولسازی است؛ مثالً در آن زمان پولیس به طور متوسط ‪ ۱۳‬در صد سارقان را دستگیر و ‪۱۲‬‬
‫درصد اموال مسروقه را به دست میآورد‪ ،‬در حالی که این رقم در مافیا به ‪ ۲۳‬درصد میرسید‪ .‬البته مالک‪ ،‬یک سوم مال‬
‫را به عنوان هدیه به مافیا میداد و سارق نیز می توانست بخشی از مال مسروقه را برای خود نگهدارد؛ مالک از این کار‬
‫خوشحال بود؛ چون از مراجعه به محاکم و احیانًا مواجهه با انتقام سارق رها میشد‪.‬‬
‫‪ -‬صفت سیسیلی ‪ Mafiaso‬که احتماالً از ریشه لغت «ماهیاس» عربی گرفته شده به معنای «مبارزه پرخاشگرانه» است‪.‬‬
‫مافیا (‪ )Mafia‬یا کوزانوسترا (‪ )Cosa Nostra‬انجمن مخفی خالفکاران سیسیل بود (اسعدی‪ .)۳۲ :۱۳۱۱ ،‬این‬
‫گروه در اواسط قرن ‪ ۱۲‬میالدی به دلیل بی اعتمادی مردم به افراد محلی قدرتمند در سیسیل پدید آمد و بعدها در شرق‬
‫ایاالت متحده امریکا و استرالیا گسترش یافت‪ .‬معروفترین نمونه مافیا پنج خانواده جنایتکار در شهر نیویارک است‪.‬‬
‫ب‪ .‬مافیا در اصطالح‬
‫مافیا سازمانی جنایتکار است که از اصول و مقرراتی خاص پیروی و سلسله مراتبی خاص را دنبال میکند که بر پایه نفوذ‬
‫اجتماعی و دولتی استوار است‪ .‬در تعریف ذکر شده دو نقطه بسیار مهم است‪ :‬نفوذ اجتماعی و نفوذ دولتی‪.‬‬
‫‪ -4‬نفوذ اجتماعی‪ :‬مافیا به دنبال کسب نفوذ نامشروع در یک جامعه است؛ از این رو برای همیشه کوشش میکند که‬
‫در جامعه نفوذ فراوان داشته باشد؛ از این رو اشخاص کلیدی این باندها در سطح قریه‪ ،‬ولسوالی‪ ،‬والیت و کشور به صفت‬
‫نماینده مردم یا قریهدار و یا کالن یک قوم خود را مطرح میکنند و برای پنهان کردن اقدامات غیرقانونی و فعالیتهای‬
‫جنایتکارانه و جلب توجه مردم و نفوذ بیشتر‪ ،‬به ساخت مسجد‪ ،‬مدرسه‪ ،‬دارالحفاظ و یا فرستادن مردم به حج و‪ ...‬روی‬
‫میآورند‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫مافیا پس از دستگ یری یا تعقیب عدلی اعضای خود توسط پولیس و نهادهای قضائی‪ ،‬با استفاده از نفوذ اجتماعی‪ ،‬به‬
‫تظاهرات‪ ،‬بستن راههای ترانزیتی و استراتیژیک بینشهری و تهدید حکومت اقدام میکند‪.‬‬
‫‪ -9‬نفوذ دولتی‪ :‬مافیا به دنبال کسب منفعت یا قدرت نامشروع است و برای رسیدن به این منافع‪ ،‬مرتکب افعال جرمی‬
‫مختلف میشود؛ از این رو ممکن است اعضای آن به سبب این جرایم‪ ،‬تحت تعقیب قرار گیرند‪ .‬در مواردی نیز در مراحل‬
‫ارتکاب آنگاه که الزم است بخشی از کارهایشان در ادارات دولتی انجام شود‪ ،‬بعضی از مقررات اداری مانع انجام یا‬
‫پیشرفت فعالیتهایشان میگردد (‪.)Geleri, 2009: 160‬‬
‫«در چنین مواردی برای حفظ اعضای خود از تعقیب و محاکمه و یا به انجام رساندن امور جاری خود در ادارات دولتی‪،‬‬
‫اقدام به فاسدنمودن مأموران عالی و کارمندان اجرائی کرده و هر قدر که قدرت اقتصادی آنها بیشتر شود‪ ،‬توانایی‬
‫افسادشان بیشتر میشود تا جایی که در بعضی موارد با دخالت در انتخابات پارلمانی و تالش برای فرستادن نمایندگان‬
‫مورد نظر به مجلس قانون گذاری و کسب توفیقات الزم در این جهت‪ ،‬زمینه الغاء و نسخ قوانین مغایر با منافع اقتصادی‬
‫خویش را فراهم کرده و به دنبال تصویب قوانین هستند تا فعالیتهای نامشروع آنان موجه جلوه داده شود و یا با نفوذ در‬
‫ادارات قضائی و فاسد کردن قضات‪ ،‬هم خود را از تعقیب و محاکمه در امان میدارند و هم اقدامات غیرقانونی خویش‬
‫را استمرار میبخشند و به این شکل موجی از فساد اداری فراگیر را در جامعه فراهم مینمایند‪ ».‬یک «مافیا» از خانوادههای‬
‫متعدد تشکیل میشود و میتواند به مرور زمان از نفوذی فوقالعاده مهم در یک شهر‪ ،‬یک منطقه و یا یک کشور برخوردار‬
‫شود‪.‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬مفهوم باند‬
‫باند‪ ،‬از نظر لغوی برگرفته از کلمۀ فرانسوی به معنی گروه و دستۀ است که هدف و مقصودی خاص دارند؛ جمعی که‬
‫گرد آیند برای انجام کاری و هر یک وظیفۀ بر عهده گیرند؛ مانند قاچاقبری‪ ،‬باند هیرویینساز و‪...‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬تفاوت جرم سازمانیافته و جرم ناسازمانیافته‬
‫در جرایم سازمانیافته‪ ،‬وضعیت و موقعیت خاص برای ارتکاب جرم وجود دارد و مجرمان با طرح‪ ،‬شناسایی محل‪ ،‬خرید‬
‫لوازم مورد نیاز‪ ،‬انتخاب شرکا و معاونان جرم‪ ،‬مقدمات ارتکاب جرم را فراهم میکنند‪ .‬انگیزه اصلی ارتکاب این گونه‬
‫جرایم‪ ،‬حرص و طمع است؛ اما جرایم ناسازمانیافته‪ ،‬مانند جرایم یخنسفیدان‪ ،‬بدون طرح و سلسلهمراتب سازمانی است‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرایم سازمانیافته‬
‫جرایمی که در محیط مجرمین به عادت طرح آن پیریزی میشود و ارتکاب جرم توأم با خشونت‪ ،‬حیله و تزویر است‪.‬‬
‫در آمریکا جرایم سازمانیافته‪ ،‬مانند تشکیالت مهم اداری‪ ،‬رهبری میشود که معروفترین آنها باند «مافیا» است‪ .‬مافیا‬
‫در هر منطقه‪ ،‬دارای کمیته مرکزی‪ ،‬یا ادارۀ خاص است‪ .‬عالوه بر کمیته مرکزی‪ ،‬کمیتههای خاص از قبیل کمیته طرحهای‬
‫جدید‪ ،‬کمیته کسب اطالعات و غیره فعالیت میکند (دانش‪ .)76 :4111 ،‬شکل خاص جرایم سازمانیافته‪ ،‬غارت‬

‫‪14‬‬
‫موترهای کالن بار‪ ،‬سرقت از انبار کاالها‪ ،‬حمله مسلحانه به بانکها‪ ،‬قاچاق موادمخدر‪ ،‬خریدوفروش دختران‪ ،‬قاچاق‬
‫اسلحه و مواد رادیواکتیو(‪ ) 5‬و جعل اسکناس است‪.‬‬
‫در سال ‪ 4296‬آل کاپن‪ )6( ،‬گانگستر معروف آمریکائی ‪ ،‬پس از آگاهی از خشم ملل از جرایم خشونتبار و پشتیبانی‬
‫وسایل ارتباطات جمعی از افکار عمومی‪ ،‬دستور ارتکاب جرایم را حتیاالمکان بدون کشتار با توسل به مکر و حیله صادر‬
‫کرد و در نتیجه‪ ،‬جرایم خشونتبار‪ ،‬کاهش و جرایم قاچاق موادمخدر‪ ،‬ربودن دختران‪ ،‬جعل اسکناس و جیببری افزایش‬
‫یافت (همان‪.)79 :4111 ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرایم ناسازمانیافته‬
‫این دسته از جرایم‪ ،‬در محیطی غیر از محیط مجرمان حرفوی اتفاق میافتد و به جرایم «یخنسفیدها» معروف است‪ .‬یخن‬
‫سفیدان با استفاده از موقعیت شغلی‪ ،‬مرتکب جرم میشوند؛ اخذ رشوت‪ ،‬اختالس و تقلب در پرداخت مالیات و معامالت‬
‫تجاری غیرقانونی در شمار این جرایم است (همان‪.)71 :4111 ،‬‬
‫الف‪ .‬مجرمین یخنسفید و خصوصیات آن‬
‫از نظریه مشهور ادوین ساترلند برای توجه بیشتر به جرایم یخنسفیدها نیمقرن میگذرد‪ .‬تقریبًا پس از گذشت ‪ 15‬سال از‬
‫تقاضای ساترلند‪ ،‬جرمشناسی به نام استانتون ویلر‪ ،‬در نطق خود برای فراخوانی جامعه به مشکالت اجتماعی‪ ،‬توجه عموم‬
‫را به قانونشکنی های مؤسسات‪ ،‬جرایم مربوط به تکنالوژی و ارتشاء و فریبکاری دولتی یا مؤسسات خصوصی که تقریبًا‬
‫از آنها غفلت شده است‪ ،‬جلب کرد‪ .‬شواهدی فراوان نشان میدهند که تا دهه ‪ ،4276‬علم جرمشناسی‪ ،‬به اجراآت‬
‫جزائی در قبال جرایم یخنسفیدها و مهمترین مظاهر آن توجه چندانی نمیکرد (آموزش ناجا‪ .)111 :4172 ،‬صاحب‬
‫منصبان سازمانهای دارای و دولتی مرتکب جرایم یخنسفیدان میشوند؛ دریافت رشوت‪ ،‬رانتخواری (رانت اطالعاتی‪،‬‬
‫افزونهخواهی و غیره)‪ ،‬سوءاستفاده از مقام دولتی‪ ،‬اختالس و قاچاق سازمانیافته کاال از جمله جرایم مربوط به یخنسفیدان‪،‬‬
‫است؛ ساترلند‪ ،‬جرایم سازمانیافته را همبستگی گروهی از مجرمان برای اجرای نوعی معین از جرم تعریف کرده است‪.‬‬
‫ارتشاء از مهمترین جرایم مرتبط با مجرمین یخنسفید در تماس با گروههای مجرمین سازمانیافته است (همان‪:4172 ،‬‬
‫‪ .)112‬مطالعات تطبیقی نشان میدهد که یکی از بسترهای جنایتکاری مجرمین یخنسفید‪ ،‬رشوت و ارتشاء است؛ زیرا‬
‫اعطای رشوت به مأموران دولتی در تمام سطوح میتواند نظام دولتی را به فساد بکشاند‪.‬‬
‫ماده ‪ 1‬کنوانسیون پالرمو از کشورها میخواهد قوانینی را تصویب کنند که به موجب آن وعده اعطای رشوت یا اعطای‬
‫رشوت به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به مأموران دولتی یا شخص دیگری با این هدف که فرد مذکور فعلی را انجام‬
‫دهد یا از انجام فعلی خودداری کند‪ ،‬جرم تلقی شود (ماده ‪ 1‬کنوانسیون پالرمو)‪.‬‬
‫ب‪ :‬خصوصیات مجرمین یخنسفید‬

‫‪ .5‬مواد رادیواکتیو از اتمهای ناپایداری تشکیل میشوند که تجزیه می شوند و انرژی سطح باالیی به نام تابش رادیواکتیو را آزاد میکنند‪ .‬این اتمها نهایتًا عناصر جدیدی‬
‫را تشکیل میدهند‪ .‬سه نوع تابش رادیواکتیو وجود دارد که ذرات آلفا‪ ،‬ذرات بتا و پرتوهای گاما خوانده میشوند‪.‬‬
‫‪6. Alcapone.‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ -‬این افراد از اقشار نسبتًا مرفه جامعه هستند و از موقعیت اجتماعی باالیی برخوردارند و به شیوههای گوناگون‪ ،‬با‬
‫استفاده از قدرت سازمانی و مادی‪ ،‬چنین جرایمی را مرتکب میشوند‪.‬‬
‫‪ -‬بسیاری از این جرایم کشف نمیشود و یا پس از کشف‪ ،‬گزارش نمیشود؛ چون مرتکبین این جرایم غالبًا از «نخبگان‬
‫قدرت» هستند (آموزش ناجا‪.)176 :4172 ،‬‬
‫‪ -‬غالبًا توده وسیعی از جامعه قربانیان واقعی این نوع از جرایم هستند؛ این دسته از جرایم در مقایسه با جرایم مالی دیگر‪،‬‬
‫هزینههای سنگینتری بر جامعه تحمیل میکنند؛ با وجود این‪ ،‬جامعه از رفتار این متخلفان حقیقی (یخنسفیدان) چندان‬
‫جریحهدار و خشمگین نمیشود‪.‬‬
‫‪ -‬برای کاهش چشمگیر میزان جرایم یخنسفیدان و دامنه آن باید «فرهنگ رقابتی» از میان برود و روابط اقتصادی و‬
‫اجتماعی جدیدی پایهریزی شود (همان‪.)175 :4172 ،‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تفاوت جرایم سازمانیافته سنتی و مدرن‬
‫مفهوم جرایم سازمانیافته یکی از مفاهیم امنیتی و علوم جنائی است که بحثهای زیادی را برانگیخته است‪ .‬اساسًا مفهوم‬
‫جرایم سازمانیافته طیف گستردۀ از فعالیتهای جنائی را در برمیگیرد و شامل رفتار ذاتی سازمانهایی است که امروز‬
‫پیچیدهتر از قبلند‪ .‬علت این پیچیدگی‪ ،‬استفاده از تکنالوژیهای جدید است که به آنها اجازه میدهد امنیت مردم را‬
‫آسانتر به خطر افکنند و با نفوذ به الیههای مختلف جامعه مدنی باعث ایجاد خشونت‪ ،‬ترس و بیعدالتی شوند‪ .‬ماهیت‬
‫پیچیده روابط سیاسی‪ ،‬اقتصادی و تکنالوژیکی در عصر مدرن تا حد زیادی به گسترش جرایم سازمانیافته کمک میکند‪.‬‬
‫با توجه رویکردهای متفاوت در تعریف جرایم سازمانیافته‪ ،‬درباره عناصر اولیه زیر اجماع وجود دارد‪:‬‬
‫الف‪ -‬وجود سازمانی متشکل از مجرمان دایمی‪.‬‬
‫ب‪ -‬عملیات جنائی‪.‬‬
‫ج‪ -‬سودآوری به عنوان هدف نهایی فعالیتهای جنائی‪.‬‬
‫د‪ -‬استفاده از نیروها یا تهدیدات و فساد اداری برای تحقق اهداف‪.‬‬
‫با توجه به توسعه سریع تکنالوژی‪ ،‬بدون شک خطر گسترش انواع شکلهای اختالل امنیت بخصوص جرایم سازمانیافته‪،‬‬
‫با توجه به قدرت مالی و ساختار سازمانی بزرگ سازمانهای جنائی خاص‪ ،‬وجود دارد؛ به عبارت دیگر‪ ،‬فعالیتهایی که‬
‫میتوانند به عنوان جرم سازمانیافته طبقهبندی شوند ابعاد جدیدی را در عصر مدرن گسترش دادهاند (موحارمی ‪:9640‬‬
‫‪ .)7 ،0‬جدول انواع جرایم سازمانیافته مدرن و سنتی‬
‫مدل مدرن‬ ‫مدل سنتی‬
‫قمار انترنتی‪ ،‬قاچاق دواهای ساخته دست بشر تابلیتهای‬ ‫قمار محلی‪ ،‬قاچاق هرویین یا کوکایین‬
‫اکستازی (تابلیت ‪)k‬‬
‫اخاذی از تاجران‪ ،‬فساد و اختطاف‬ ‫رباخواری‬
‫سرقت مالکیت معنوی سافتویر‬ ‫نگهداری از محصوالت مسروقه‬

‫‪16‬‬
 ‫گفتار سوم‪ :‬چگونگی نفوذ در سازمانهای جنائی‬
‫امروزه قدرت در تعداد گردانهایی نیست که قبل از روز به صف میشوند یا در تعداد کارکنانی که تحت امر ما هستند؛‬
‫بلکه در توانایی و قابلیت نفوذ به قلب نظامهایی است که دیگر موانعی برای محافظت از خود ندارد تا بتوان ثروتهای‬
‫آنان را بیرون کشید یا قدرت آنها را به دست گرفت‪ .‬نفوذ به یک شبکه اطالعاتی استراتیژی نظامی‪ ،‬دستاوردهای بیشتری‬
‫دارد تا بمباران گسترده ولی کور یک پایگاه (مکان) صنعتی؛ زیرا این عمل به یکباره شیوههای دفاعی دشمن را نابود‬
‫میکند‪ .‬درباره تهدیدات جنائی نیز مسئله چنین است؛ اما امروزه بیشتر به سازمانهای جنائی جهشیافته‪ ،‬غیرمتمرکز‪،‬‬
‫متحرک و انعطافپذیر مظنون هستیم؛ سازمانهایی که از این پس چنان در بافت اقتصادی و جامعه پنهان شدهاند که به‬
‫زحمت میتوان آن را بازشناخت‪ .‬قدرت آنان «جهانی» ولی فعالیتشان «محلی» است‪ ،‬آنها قوی هستند؛ زیرا همه جا‬
‫حضور دارد و وقتی که نمیتوانیم آنان را در جای خاصی ببینیم‪ ،‬آسیبناپذیرتر میشوند (میارد و همکاران‪:4119 ،‬‬
‫‪.)12‬‬
‫یک فعالیت جنائی سازمانیافته متشکل از تودۀ مبهم و پیچیده از افراد‪ ،‬انجمنهای تجاری‪ ،‬گاهی انجمنهای خصوصی با‬
‫اساسنامههای بسیار مختلف است‪ .‬برخی از آنها کامالً زیرزمینی و مخفی هستند و فعالیتهایشان کامالً جرمی است‪.‬‬
‫برخی دیگر ظاهری بینقص و درستکارانه دارند؛ از اینرو یک مدار اقتصادی جرمی بیشازپیش به یک گروه از بنگاههای‬
‫اقتصادی و حتی به یک شاخه از فعالیتها‪ ،‬شبیه است که به مدد تقسیم کار‪ ،‬بسیار شبیه به تقسیم کار اقتصاد قانونی‪ ،‬کار‬
‫میکنند‪ .‬برخی از آنها هسته سیاه و تار این سازمان جرمی را تشکیل میدهند؛ اما اکثر آنها آنقدر دور اقتصاد قانونی‬
‫میگردند تا اینکه در آن نفوذ میکنند و گاهی به آبرومندانهترین مناصب این اقتصاد نیز دست مییابند؛ زیرا آنهایی که‬
‫تجربه یا قدرتشان را در خدمت جرم سازمانیافته قرار میدهند «مجرمان پارهوقت» هستند‪ .‬به واسطه اعمال حرفهشان‬
‫است که این افراد در بستر جرم مجرمین میافتند و نه با فاصله گرفتن از آن؛ وکیل برای کسب پول نامشروع‪ ،‬مرتکب‬
‫سرقت نمیشود‪ ،‬بلکه یک نگهبان زندان‪ ،‬یک پولیس یا قاضی را اجیر میکند‪ ،‬شاهدان را تهدید میکند‪ ،‬مدارک و ادله‬
‫جرم را کتمان و پنهان میکند یا با استفاده از حمایتی که منصب حقوقیاش به وی اعطا میکند نقش واسطه را ایفا میکند؛‬
‫بانکدار خودش در قاچاق مواد مخدر شرکت نمیکند؛ اما اگر چشمش را بر منشأ پولی که تطهیر میکند نبندد‪ ،‬قاچاقبر‬
‫هرگز نخواهد توانست منافعش را در بازارهای مالی بازیافت کند‪ .‬تجارت جرمی تمام این اعمال فرعی اما اجتنابناپذیر‬
‫برای تحقق سود جرمی را به خدمت میگیرد؛ لذا برای جامع بودن‪ ،‬باید چهره کامالً قانونی اقتصاد جرمی را در نظر‬
‫گرفت‪ .‬وقتی یک کارتل مواد مخدر‪ ،‬یک شرکت طیاره را برای صادرات محصوالتش به سوی کشورهای مصرفکننده‬
‫میخرد‪ ،‬این شرکت باید همچون شرکتی واقعی عمل کند‪.‬‬
‫فعالیتهای جرمی سازمانیافته بیشمار است؛ چرا که هر کجا سودی باشد میتوان عناصر سازمان جرم را یافت؛ لذا به‬
‫طور کلی مجرمین سازمانیافته‪ ،‬پیچیدهترین عملیات جرمی را رهبری و هدایت میکنند‪ .‬ضمن اینکه مجرمین این حوزه به‬
‫رشد و ترقی خود در داخل یک کشور ادامه میدهند‪ ،‬اما در خارج از سرحدات کشور عملیات میکنند که میتوان هر‬
‫یک را جداگانه تشریح کرد (بیابانی و مظفری‪:)16 :4129 ،‬‬

‫‪17‬‬
‫‪ -4‬نفوذ شدید‪ :‬در این روش‪ ،‬با هدفی مشخص و روشن‪ ،‬سازمان‪ ،‬نیرویی از جنایتکاران برتر و مسلط را در سیستم نفوذ‬
‫میدهد و آنها را با نیروهای جنایتکار محلی‪ ،‬هماهنگ میکند‪.‬‬
‫‪ -9‬نفوذ آرام‪ :‬در این روش‪ ،‬آنان به طور عمده به دلیل تهدید پولیس یا موقعیتی که ممکن است فشار را بر آنان بیشتر‬
‫کند‪ ،‬ظرافتهای بیشتری را به کار میبندند‪.‬‬
‫‪ -1‬عملیات خدماتی‪ :‬در این روش‪ ،‬آنان خدمات جنایتکارانه مهمی اعم از پولشویی یا ترور را برای حذف سایر رقبای‬
‫جنایتکار انجام میدهند‪.‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬استراتیژیهای مجرمین سازمانیافته‬
‫پنگوانگ‪ ،‬سه استراتیژی اساسی گروههای جنائی را در فعالیتهای جرمی شناسایی کرده است‪:‬‬
‫‪ .4‬روابط همکاری گروههای جنایتکار از خارج از کشور با گروههای محلی در سرزمین اصلی است؛ مانند چینیهای‬
‫محلی که برای تسهیل قاچاق سرحدی کاالهای مصرفی‪ ،‬مهاجران غیرقانونی‪ ،‬روسپی‪ ،‬وسایل نقلیه به سرقت رفته‪ ،‬پول‬
‫تقلبی‪ ،‬اسلحه و مواد مخدر به کار گرفته میشوند‪.‬‬
‫‪ -9‬اعضای هسته اصلی در خارج از کشور در حال اعزام برای ساخت شاخه جدیدی از گروه در سرزمین اصلی برای‬
‫کسب پول از طریق تجارتهای قانونی و غیرقانونی میباشند و نیز حضور پولیس فاسد دولتی نیز شرایط را مطلوب میکند؛‬
‫به عنوان مثال‪ ،‬باند عقاب‪ ،‬شاخۀ از ‪ ،sun Yee on‬در شنژن‪ ،‬شهر کوچکی واقع در رودخانه مروارید‪ ،‬توسط اعضای‬
‫‪ Triad‬چان ‪ shekpor‬در اواسط تا اواخر ‪ 4216‬ایجاد شد؛ زمانی که شاخه شنژن در ‪ 4224‬با سرکوب پولیس‬
‫نابود شد‪ ،‬چان به فرار به هانگکنگ مجبور شد‪.‬‬
‫‪ -1‬گروههای جنایتکار از خارج از کشور به فزاینده سرمایهگذاری در تجارت مشروع و همکاری و با کارآفرینان و‬
‫سیاستهای مطلوب کشور اصلی برای جذب سرمایهگذاران خارجی به انحصار بازار که به تازگی توسعه یافتهاند دست‬
‫پیدا میکنند‪.‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬
‫در این مبحث تاریخچه‪ ،‬خصوصیات‪ ،‬انوع‪ ،‬اهداف‪ ،‬تاثیرات و شیوههای مبارزه با جرایم سازمانیافته بحث میشود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرایم سازمانیافته بینالمللی‬
‫در دوران جنگ سرد‪ ،‬دول مختلف درگیر اختالف ابرقدرتها و تخاصمات محلی و منطقوی بودند؛ این بحرانها‪ ،‬زمینه‬
‫رشد جرایم سازمانیافته بینالمللی و افزایش وحشتناک شمار سازمانهای بینالمللی جنایتکارانه را فراهم کرد‪ .‬امروزه با‬
‫افزایش این سازمانها موجودیت سیاسی‪ ،‬اقتصادی و استقالل دولتها و انسجام ملتها و توسعه اقتصادی‪ ،‬حاکمیت‬
‫دولتها و نظم بینالمللی با تهدید مواجه است (‪.)Aytekin, 2003: 89‬‬
‫شماری از محققان‪ ،‬پیشرفت عظیم تکنالوژی‪ ،‬توسعه اقتصادی و تحول سریع وضعیت جغرافیای سیاسی پس از فروپاشی‬
‫جهان سوسیالیستی را عامل مهم رشد جرایم سازمانیافته بینالمللی دانستهاند‪ .‬نیمه دوم قرن بیستم نمایانگر بسیاری از‬
‫تحوالت تکنالوژیک و اقتصادی مؤثر در رشد جنایات بینالمللی بوده است‪ .‬تحوالت سیاسی نیز در گسترش جرایم‬
‫سازمانیافته بینالمللی نقش داشته است؛ ولی رشد جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬عمدتًا مبتنی بر رشد روزافزون میزان‬
‫‪18‬‬
‫تجارت مشروع و سهولت انجام آن بوده است؛ یعنی هر چه امکانات مبادالت تجاری مشروع پیشتر فراهم شده به‬
‫موازات آن فعالیتهای جرمی نیز گسترش یافته است‪ .‬افزایش مسافرتهای تجارتی هوائی‪ ،‬مخابرات راه دور (تلفن‪ ،‬فکس‬
‫و شبکههای کامپیوتری) و استفاده از کمپیوتر و انترنت نیز از عوامل گسترش جرایم سازمانیافته بوده است‪ .‬برای نمونه‬
‫از سال ‪ ۱۲۱۲‬تا ‪ ۱۲۶۲‬حجم مسافر در پروازهای بینالمللی ‪ ۱‬برابر و تا سال ‪ ۱۲۲۹‬مجددًا ‪ ۲‬برابر شد‪.‬‬
‫برخی کشورهای دارای موقعیت استراتیژیکی‪ ،‬سهم باالیی در افزایش حملونقل و حجم تجارت جهانی دارند؛ برای مثال‬
‫بندر هانگکانگ در طول یک سال‪ ،‬معبر ‪ ۳۹‬هراز کشتی اقیانوسپیما‪ ۹۳۲ ،‬هزار کشتی کوچک‪ ۶۱ ،‬پرواز و نشستن‬
‫طیاره‪ ۲۹ ،‬میلیون مسافر‪ ۶ ،‬میلیون وسیله نقلیه موتوری و ‪ ۱۱‬میلیون بسته بار بوده است (همان‪.)25 :9661 ،‬‬
‫در کنار تجارت مشروع‪ ،‬قاچاق کاالها به طور غیرقانونی به خصوص قاچاق مواد مخدر نیز در این مدت به همین نسبت‬
‫افزایشیافته است‪ .‬همچنین بین سالهای ‪ ۱۲۶۲‬تا ‪ ۱۲۲۲‬حجم تجارت به ده برابر رسید‪ .‬جهانیشدن به افزایش حجم‬
‫تجارت دامن زده و طبیعی است که حملونقل نامشروع نیز به همین نسبت افزایش یافته و کاالهای قاچاق که با روشهای‬
‫خاصی جاسازی و در نقاط مختلفی تخلیه و بارگیری میشوند امکان و احتمال کشف را به حداقل میرساند‪ .‬سازمانهای‬
‫جنایتکار با استفاده از تکنالوژی مخابرات جدید راه دور‪ ،‬امکانات ماهواره و انترنت در میان انبوه تاجران مشروع در‬
‫دهکده جهانی به خصوص در پولشویی به راحتی فعالیت میکنند و بازشناسی آنها بس دشوار است؛ برای مثال کشف‬
‫مواد مخدر جاسازی شده به طرق سنتی‪ ،‬بر اثر عوامل یاد شده و افزایش مراکز تولید‪ ،‬صدور و تهیه بسیار پیچیده شده تا‬
‫چه رسد به شستوشوی پول ناشی از جرم که اغلب از طریق کانالهای الکترونیکی در فضای سایبر انجام میشود‪.‬‬
‫متأسفانه تکنالوژی جدید هم به خدمت جنایتکاران در آمده است تا به مراجعه فزیکی به شبکههای بانک نیازی نباشد و‬
‫شستشوی پول کثیف ناشی از جرم به وسیله انترنت انجام شود‪ .‬وزن ‪ chips‬کمپیوتری برای حمل ‪ ۱۲‬دالر یا ‪۱۲‬‬
‫میلیون دالر یکسان است و بر عکس کارتهای اعتباری‪ ،‬هیچ سابقۀ از آن باقی نمیماند (‪.)Özcan, 2000: 145‬‬
‫وجوه نقدی دیجیتال وجود دارد‪ ،‬کارتهای تلفن تا حدی اعتبار مالی دارند که با هر بار مکالمه تلفنی‪ ،‬مقداری از آن‬
‫کسر در خارج بانکها دریافت وجوه نقدی از دستگاههای نصب شده در خارج بانکها را میتوان نام برد و یا کارتهایی‬
‫که کمپیوتری بالفاصله وجوهی را به حساب شخص ثالث منتقل میکند در جادههای اغلب کشورها‪ ،‬کارتهای هوشمندی‬
‫به فروش میرسند که بر نگهداری همه گونه اطالعات حافظه دارند‪ .‬وقتی به وسیله سافتویر بتوان رازداری آن را تأمین‬
‫کرد‪ ،‬میتوان با قرار دادن دیسک سختافزار در حساب بانکی‪ ،‬وجوه کارت را به کمپیوتری خانگی انتقال داد و آن را‬
‫با مردم به انترنت مرتبط کرد وجوه مورد نظر را بالفاصله و به طور مخفی از کشوری به کشور دیگر ارسال کرد‪.‬‬
‫مؤسسات معروف کشورهای توسعهیافته کارتهای اعتباری‪ ،‬مانند ویزه و ماسترکارت‪ ،‬در جریان برقراری سیستم‬
‫کارتهای هوشمند هستند که البته سابقه از آن باقی خواهد ماند‪ ،‬زیرا از شروط اساسی کارشان است‪ ،‬اما سایر مؤسسات‬
‫و از جمله بسیاری از بانکهای کشورهایی که به (بهشت پولشویان) مشهورند مشغول به کار انداختن کارتهای هوشمندی‬
‫هستند که اثری از کارکرد آن به جا نخواهد ماند‪ ،‬زیرا منشأ سود عظیمی است که تکنالوژی وجوه نقدی دیجیتال ارایه‬
‫کرده است‪ .‬یا تحوالت دنیای مالی‪ ،‬زندگی جوامع بشری نیز تغییر یافته و سرانجام پول الکترونیکی جایگزین وجه نقد‬

‫‪19‬‬
‫میشود و روزی فرامیرسد که همه مردم به جای حملونقل‪ ،‬اقدام به استفاده از کارتهای پالستیکی میکند (همان‪،‬‬
‫‪.)456 :9666‬‬
‫اکنون انتقاالت وجه به وسیله انترنت‪ ،‬زیربنای سیستم بانکی و اجرای عدالت را در سراسر جهان در معرض تهدید قرار‬
‫داده است‪ .‬واقعیت این است که انترنت از سرحد دولتها و کشورها فراتر رفته و تا وقتی که دولتها نتوانند نقلوانتقال‬
‫انترنتی را کنترول کند‪ ،‬جنایتکاران سازمانیافته به بهرهبرداری و سوءاستفاده از آن ادامه میدهند‪.‬‬
‫نیمقرن قبل‪ ،‬مواد مخدر به فرآوردههای گیاهان خشخاش‪ ،‬شاهدانه و کوکا‪ ،‬محدود و محل کشت آنها مشخص بود و‬
‫کشورهایی که قانونی و یا غیرقانونی خشخاش میکاشتند در دنیا شناخته شده بودند (شمس ناتری‪)05 :4116 ،‬؛ ولی‬
‫امروزه مواد مخدر‪ ،‬منحصر به فرآوردههای طبیعی و نیمهمصنوعی این گیاهان نیست و مواد مخدر مصنوعی مانند‬
‫آمفتامینها‪ MDMA ،‬و صدها نوع مواد روانگردان دیگر تولید و به بازارهای زیرزمینی عرضه میشود که یافتن محل‬
‫تولید‪ ،‬صدور‪ ،‬ترانزیت و تهیه این مواد غیرممکن است؛ زیرا این مواد در بسیاری از کشورها تولید و قاچاق میشود‪.‬‬
‫در حدود نیمقرن قبل مأمورین مبارزه با مواد مخدر و سازمانهای بینالمللی میتوانستند مواد مخدر قاچاق شده را ردیابی‬
‫کنند؛ ولی امروزه این ردیابی به خصوص در مواد مخدر مصنوعی غیرممکن شده است‪ .‬در حدود نیمقرن قبل قاچاقبران‪،‬‬
‫مواد مخدر افیونی را از دو منبع به دست میآوردند‪:‬‬
‫‪ -4‬کشورهایی که کشت خشخاش در آنها مجاز‪ ،‬ولی قسمتی از آن علیرغم کنترول دولتی‪ ،‬خارج از کنترول مأمورین‬
‫بود؛ مقدار تریاکی که بیرون از کنترول دولتها بود به قدرت دولتی بستگی داشت؛ برای مثال در سال ‪ ۱۲۶۹‬مقدار‬
‫‪ ۹۳‬در صد تریاک تولیدشده ترکیه و در ایران در سال ‪ ۹۱ ،۱۳۳۹‬تن تریاک ناپدید شد‪ .‬معلوم بود که این تریاکها به‬
‫دست قاچاقبران افتاده است (محمودی‪.)495 :4111 ،‬‬
‫‪ -9‬منبع دوم‪ ،‬کشورهایی بود که در آن کشت خشخاش غیرقانونی بود؛ اما قانون‪ ،‬کاربردی نداشت‪ .‬در این کشورها‪،‬‬
‫به علت نفوذ قدرتهای استثمارگر و فساد در ارگانهای مبارزه با قاچاق مواد مخدر‪ ،‬اعمال غیرقانونی‪ ،‬ساده و بیخطر‬
‫انجام میشد‪ .‬در این کشورها مزارع خشخاش و البراتوارهای هرویینسازی یا توسط مأمورین کشف نمیشد یا مأمورین‪،‬‬
‫قوانین را نادیده میگرفتند؛ به طور مثال‪ ،‬در افغانستان در سال ‪ ۹۲۲۱‬در بیش از ‪ ۱۱۳‬هزار هکتار زمین‪ ،‬خشخاش‬
‫کشت میشد و تولید تریاک غیرقانونی ‪ ۱۱۲۲‬تن بود؛ هم اکنون افغانستان معادل ‪ ۲۹‬در صد تریاک قاچاق و هرویین‬
‫جهان را تولید و قاچاق میکند که حتی از مقدار سوءمصرف جهانی نیز بیشتر است‪.‬‬
‫در هرحال امروزه مقدار مراکز تولید و صدور مواد مخدر‪ ،‬افزایش روزافزون حجم تجارت بینالمللی‪ ،‬انبوه محمولهها و‬
‫شمار مسافران‪ ،‬کشف محمولههای قاچاق را غیرممکن کرده است (همان‪.)497 :4111 ،‬‬
‫همچنین شیوه های جاسازی بسیار متنوع است و مأمورین مبارزه با قاچاق مواد مخدر پس از کشف محموله با شیوه تازه‬
‫قاچاق آشنا میشوند‪ .‬در حقیقت‪ ،‬قاچاقبران‪ ،‬مأمورین مبارزه با قاچاق مواد مخدر و دیگر کاالهای قاچاق را از شیوههای‬
‫جاسازی‪ ،‬پس از کشف هر محموله آگاه میکنند و این آگاهی موردی‪ ،‬تأثیر زیادی در کشف محمولههای بعدی ندارد؛‬
‫چون وقتی یک شیوه جاسازی شناخته شد‪ ،‬طراحان ماهر بالفاصله‪ ،‬طریقه جدیدی ابداع میکنند و قاچاقبران آن را به کار‬
‫میبرند (اسعدی‪ .)۳۱ ،۳۹ :۱۳۱۱ ،‬البته تکنالوژی مدرن و ابزاری از قبیل ردیاب‪ ،‬دوربین دید در شب و از سوی‬

‫‪21‬‬
‫دیگر‪ ،‬سگهای تربیتشده‪ ... ،‬مأمورین مبارزه با قاچاق مواد مخدر را در کشف مواد مخدر‪ ،‬بسیار کمک میکند؛ ولی‬
‫در مراحل پولشویی و جاسازی یا پنهان کردن درآمد حاصل از قاچاق مواد مخدر چنین کمکهایی برای کشف پول کثیف‬
‫به خصوص در نقل وانتقال الکترونیکی بسیار محدود است و باید تدابیر مؤثری به کمک علم‪ ،‬تکنالوژی و تجربه در‬
‫مقررات و تکنیکهای مربوط به انتقاالت‪ ،‬مبادالت و معامالت سنتی و انترنتی پولهای کثیف‪ ،‬به منظور جلوگیری از‬
‫پولشویی اتخاذ شود‪.‬‬
‫گزارشهای هیئت کنترول بینالمللی مواد مخدر اداره جلوگیری از جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد‪ ،‬پولیس بینالمللی‬
‫و دیگر ارگانهای وابسته به سازمان ملل متحد درباره جرم سازمانیافته بینالمللی از قبیل قاچاق مواد مخدر‪ ،‬قاچاق‬
‫اشخاص به خصوص زنان و اطفال‪ ،‬قاچاق مهاجران‪ ،‬قاچاق اسلحه گرم‪ ،‬شستوشوی پولهای کثیف ناشی از جرم و جرم‬
‫سازمانیافته بینالمللی تروریزم‪ ،‬به طور وحشتناکی از افزایش درامد حاصل از این جرایم خبر میدهد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬ادوار تاریخی جرم سازمانیافته‬
‫با توجه به گسترش و تنوع جرایم سازمان یافته در امریکا مطالعات سیر تاریخی این نوع جرایم قابل تأمل است؛ بر این‬
‫اساس اکثر صاحبنظران دورههای تاریخی جرایم سازمانیافته را در امریکا به شش دوره تقسیم کردهاند‪:‬‬
‫الف‪ :‬دوره استعماری (‪ ۱۶۶۱-۱۶۲۲‬م)‪ :‬در این دوره در برخی از ایالتهای امریکا به خصوص نیویورک و بوستون‬
‫گروههای سازمانیافته تشکیل شدند و برخی انواع جرایم سازمانیافته را از قبیل قمار‪ ،‬قاچاق و روسپیگری مرتکب‬
‫میشدند (گری دبلیو پاتر‪.)11 :4114 ،‬‬
‫ب‪ :‬دوره پس از انقالب (‪ 4116 -۱۶۶۱‬م)‪ :‬در این دوره گروههای جرمی رشد و در برخی از مناطق دیگر نیز شکل‬
‫گرفتند و برخی جرایم سازمانیافته دیگر از قبیل فریبکاری و غصب نیز به جرایم قبلی افزوده شد (همان‪.)12 :4114 ،‬‬
‫ج‪ :‬دوره ظهور سازمانهای جرمی مهاجر (‪ 4296 -۱۱۳۲‬م)‪ :‬در این دوره برخی مهاجران از ایرلند اروپای شرقی‬
‫و‪ ...‬به امریکا مهاجرت کردند‪ .‬در بین این مهاجران‪ ،‬سازمانهای جرمی شکل گرفت و این جرایم به سایر ایالتها گسترش‬
‫یافت (ابراهیم حاجیانی‪.)20 :4111 ،‬‬
‫د‪ :‬دوره توسعه یا ممنوعیت (‪ 4211 -۱۲۹۲‬م)‪ :‬در این دوره دولت فدرال امریکا ممنوعیت تولید و خریدوفروش‬
‫مشروبات الکولی را اعالم کرد‪ .‬این ممنوعیت‪ ،‬فعالیتهای غیرقانونی سازمانیافته زیرزمینی را گسترش داد و تهیه و قاچاق‬
‫مشروبات الکولی به گسترش خشونت‪ ،‬فساد اداری و سایر جرایم سازمانیافته انجامید (همان‪.)469 :4111 ،‬‬
‫هـ‪ :‬دوره پس از ممنوعیت (‪ :)4276-۱۲۳۳‬حکومت مرکزی‪ ،‬پس از یک دوره ممنوعیت قاچاق‪ ،‬تولید و خریدوفروش‬
‫مشروبات الکولی را آزاد کرد؛ زیرا از نظر حکومت مرکزی‪ ،‬با ممنوعیت تولید‪ ،‬خریدوفروش مشروبات الکولی‪ ،‬اقتصاد‬
‫امریکا متزلزل میشد‪ .‬در این دوره جرایم وابسته به مشروبات الکولی‪ ،‬کاهش و جرایم در بخشهای دیگر گسترش یافت؛‬
‫در این سالها نفوذ جرایم سازمانیافته در معامالت مشروع‪ ،‬آغاز شد و تکنالوژیهای مدرن و تکتیکهای پیچیده‪ ،‬به‬
‫ارتکاب جرایم سازمانیافته افزود‪.‬‬
‫و‪ :‬دوره فعلی (از ‪ 4276‬تا اکنون)‪ :‬در این دوره جرایم سازمانیافته افزون بر جنبه ملی‪ ،‬ابعاد بینالمللی گرفت و‬
‫سازمانهای جرمی نژادی تشکیل شد؛ زیرا نژادهای مختلف در امریکا در مکانهای مخصوص ساکن شدند و هر محله‬

‫‪21‬‬
‫نژادی خاص‪ ،‬گروههای سازمانیافته نژادی جرمی خاصی را نیز ایجاد میکرد (محمود‪ .)15 :۱۳۲۲ ،‬تخصصیشدن‬
‫فعالیتهای جرمی با استفاده از تکنالوژیهای جدید و وسایل ارتباطی مدرن‪ ،‬از دیگر خصوصیات این دوره است‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬آشنائی اجمالی با گروههای مشهور جنایتکار سازمانیافته بینالمللی‬
‫جرایم سازمان یافته از نظر نوع فعالیت‪ ،‬تعداد نفر‪ ،‬مناطق تحت نفوذ‪ ،‬روش ارتکاب جنایت و فرار از مجازات‪ ،‬متکثر‬
‫است‪ .‬از لحاظ تشکل برخی از آنها ساختارهای کامالً منسجم‪ ،‬هرمیشکل‪ ،‬پیچیده و سلسلهمراتبی تثبیتشده دارند؛ به‬
‫طور مثال مافیای ایتالیاییاالصل سیسیلی‪ ،‬سازمانی بسیار وسیع و متشکل از گروههای متعدد در سراسر جهان دارد‪ .‬از‬
‫لحاظ تنوع و حجم فعالیتها نیز سازمانهای جنایتکار تفاوتهای زیادی با یکدیگر دارند (‪.)Hasan, 1995: 78‬‬
‫سازمانهای جنایتکار در نیجریا بسیار گسترده هستند و از انواع روشهای فریبکاری استفاده میکنند‪ .‬گروههای روسی به‬
‫قاچاق مواد مخدر‪ ،‬قاچاق انسان‪ ،‬قاچاق اسلحه‪ ،‬قاچاق مواد هستهای‪ ،‬اختطاف‪ ،‬اختالس‪ ،‬فحشا و سایر فعالیتها منافعزا‬
‫دست میزنند‪.‬‬
‫سازمانهای جنایتکار آسیایی‪ ،‬مانند یاکوزا در جاپان‪ ،‬تریاد در چین و هانگکانگ نیز فعالیتهای گستردهای دارند‪ .‬سازمان‬
‫های جنایتکار کولمبیایی به طور عام در قاچاق مواد مخدر به خصوص در کوکایین فعالیت میکنند‪ .‬هرگاه از این تفاوتها‬
‫بگذریم معموالً همه این سازمانها شم اقتصادی قوی‪ ،‬نظام مدیریتی کارا (تشویق مالی گزاف) و امکانات جاسوسی و ضد‬
‫جاسوسی مؤثری دارند و در راستای تحصیل منافع مادی فعالیت میکنند (همان‪ .)72 :4225 ،‬مافیای سیسیلی ایتالیا‪،‬‬
‫نخستین و قدیمیترین گروه جنایتکار سازمانیافته بینالمللی خوانده شده است که با مهاجرت به کشورهای دیگر به‬
‫خصوص ایاالت متحده امریکا‪ ،‬گروههای جنایتکار سازمانیافته متعددی تشکیل داده است؛ با وجود این‪ ،‬تعریفی جامع از‬
‫«مافیا» بسیار دشوار است‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬مافیایی سیسیلی و امریکای ‪Coosa Nostra‬‬
‫مافیا از ترکیب «خانوادهها» تشکیل میشود؛ البته منظور از «خانواده» معنای خاص آن (روابط خونی و خویشاوندی)‬
‫نیست؛ بلکه به اعضای یک گروه فعال در جغرافیایی خاص اشاره میکند و «خانواده مجازی» نیز یاد میشود‬
‫(‪ .)Mehmet, 2000: 145‬هر خانواده از ‪ ۳۲‬الی ‪ ۹۲۲‬سرباز تشکیل میشود‪ .‬رهبران‪ ،‬خانواده مجازی را به‬
‫شدت کنترول میکنند‪ .‬هر خانواده سیستم قضائی مخصوصی دارد؛ اعضای خانواده که بعدها به «مردان آبرومند» معروف‬
‫شدند در ابتدای عضویت‪« ،‬سوگند سکوت» یاد میکردند و مجازات نقح آن‪ ،‬مرگ بود‪.‬‬
‫ایتالیا در سال ‪ ۱۱۱۲‬به کشوری مستقل تبدیل شد و دولت جدید سعی کرد مافیا را از بین ببرد؛ اما به موفقیت کامل‬
‫نرسید‪ .‬گروه مافیا در سیسیل تشکیل شد و رشد یافت و حداقل دو دوره تاریخی را پیمود‪.‬‬
‫الف‪ :‬گروههای مافیایی مهاجر به امریکا‬
‫درباره تاریخ شروع جرایم سازمانیافته در آمریکا نظرهای مختلفی بیان شده است؛ ولی بیشتر‪ ،‬زمان آغاز آن را سالهای‬
‫ممنوعیت الکول میدانند؛ تاریخ دقیقی نمیتوان برای آغاز آن در امریکا تعیین کرد؛ ولی ادگارهوور‪ ،‬رئیس پولیس فدرال‬
‫(‪ ،)FBI‬پس از مقاومت در سال ‪ ۱۲۱۳‬م به وجود جرایم سازمانیافته در جامعه امریکا اعتراف کرد و از گروههای‬
‫نژادی ایرلندیها‪ ،‬آلمانیها‪ ،‬یهودیان‪ ،‬ایتالیاییها‪ ،‬روسها‪ ،‬افریقاییها‪ ،‬کوباییها و مکسیکوییها و آسیاییها نام برد‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫در امریکا ‪ ۹۳‬خانواده مافیایی وجود دارد که در نیویارک‪ ،‬شیکاگو‪ ،‬جنوب (فلوریدا)‪ ،‬لوییزیانا‪ ،‬السوگاس و آتالنتیک‬
‫سیتی مستقرند (‪.)İhsan, 2000: 145‬‬
‫از این میان‪ ،‬پنج خانواده مخرب مافیایی عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -4‬خانواده لوچیانو (الکی لوچانو)‬
‫چارلی لوچیانو‪ ،‬معروف به لوچیانوی خوششانس‪،‬گانگستر مشهور ایتالیایی‪،‬برای نخستین بار شهر نیویورک را به پنج‬
‫منطقه تقسیم کرد و اختیار هر کدام را به یک خانواده مافیایی سپرد‪ .‬وی اولین مجمع یا کمیسیون مافیایی را بنیان نهاد؛‬
‫از این رو پدر جرم و جنایتهای سازمانیافته مدرن در امریکا شناخته شده است (‪ .)Aytekin, 2003: 162‬همچنین‬
‫وی نخستین رئیس رسمی خانواده ژنووسه‪ ،‬از خانوادههای مدرن در عرصه جرم و جنایت بود‪ .‬او در همراهی با شریک و‬
‫همکارش‪ ،‬مایر النسکی‪ ،‬زمینه پدیداری و توسعه اتحادیه ملی جنایتکاران را در ایاالت متحده امریکا فراهم آورد‪ .‬علت‬
‫شهرت او به لوچیانوی خوششانس یا لوچیانوی خوشبخت این بود که مقامات قضائی ایاالت متحده‪ ،‬هرگز نتوانستند‬
‫دست داشتن او را در جرمها و جنایات مختلف‪ ،‬مستند به اثبات برسانند‪.‬‬
‫سالواتوره لوچیانو در سال ‪ ۱۱۲۶‬در شهر پالرمو متولد شد و در سال ‪ ۱۲۲۳‬با خانوادهاش به االت متحده امریکا‬
‫مهاجرت کرد‪ .‬تبعه در هجدهسالگی به دلیل داشتن غیرقانونی بنگ و شیره محکوم شد و شش ماه به زندان رفت؛ پس از‬
‫آزادی از زندان به یک باند (‪ )7‬به رهبری گانگستری به نام جانی تورریو پیوست و با فرانک کاستلو و آل کاپون مالقات‬
‫کرد (همان‪.)476 :9661 :‬‬
‫تصویب قانون منع فروش الکل یکی از بزرگترین اشتباههای دولت آن زمان ایاالت متحده امریکا بود‪ ،‬به دلیل گسترده‬
‫بودن سرحدات ایاالت متحده‪ ،‬قاچاق و حملونقل غیرقانونی الکول به صورت گسترده توسط باندهای خالفکار آغاز‬
‫شد‪ .‬با اجرا و تصویب قانون منع فروش الکل‪ ،‬باندهای مافیایی قدرتمند و ثروتمند زیادی به وجود آمدند‪.‬‬
‫شهر نیویورک که به مرکز معامالت قاچاق الکل تبدیل شده بود‪ ،‬دو گنگستر به نامهای سالواتوره مارانزانو (رئیس خانواده‬
‫بونانو) و جوماسیرا (رئیس خانواده گنووسه و رئیس تمام روسا در آن سالها) رهبری کارها را به دست گرفتند و وارد‬
‫جنگ شدیدی که جنگ کاستالماره نامیده میشود‪ ،‬بین سالهای ‪ ۱۲۹۲‬تا ‪ ۱۲۳۲‬شدند؛ اما برنده تمام این جنگها‬
‫کسی جز سالواتوره مارانزانو نبود‪.‬‬
‫همچنان لوچیانو ابتدا وفاداری خود را به مارانزانو ثابت کرد؛ اما با گذشت چهارماه‪ ،‬مارانزانو و افرادش به طرز مشکوکی‬
‫کشته یا مفقود شدند‪ .‬قاتل مارانزانو یعنی لوچیانوی خوششانس‪ ،‬در سال ‪ ۱۲۳۱‬ریاست مافیای ایاالت متحده امریکا را‬
‫به دست گرفت‪ .‬سپس لوچیانو در کمیسیون مافیا که خود آن را تأسیس کرده بود‪ ،‬به عنوان رئیس بزرگ مافیا انتخاب‬
‫شد‪.‬‬

‫‪ .7‬باند‪ :‬گروه و دستۀ که هدف و مقصود خاص دارند؛ جمعی که گرد میآیند و هر یک کاری بر عهده میگیرند‪ ،‬مانند باند قاچاقبران‬
‫هروئین‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫لوچیانو از مهمترین افراد مافی ایتالیایی‪ ،‬آمریکائی بود؛ اما هیچکس نتوانست مدرکی مبنی بر رفتار جرمی او به دست‬
‫آورد‪ .‬او قمارخانههای بیشماری در مکانهای مهم از جمله نیویورک ایاالت متحده امریکا ایجاد کرده بود‪ .‬سرانجام‬
‫لوچیانو در سال ‪ ۱۲۳۱‬به اتهام فحشا‪ ،‬قاچاق موادمخدر و پولشویی دستگیر شد و به ‪ ۳۲‬تا ‪ ۳۲‬سال حبس محکوم شد‪.‬‬
‫در پی جنگ جهانی دوم‪ ،‬لوچیانو برای دولت ایاالت متحده امریکا بسیار مفید و حائز اهمیت بود‪ .‬دولت ایاالت متحده‬
‫امریکا از الکی لوچیانو درخواست کرد تا با استفاده از نفوذ گسترده در سیسیل ایتالیا‪ ،‬اطالعات مهم آنجا را در اختیار‬
‫دولت قرار دهد‪ .‬لوچیانو نقش پررنگی در پیاده شدن نیروهای چترباز و تفنگداران نیروی دریایی امریکا در سیسیل و ایتالیا‬
‫داشت‪ .‬او از زندان‪ ،‬ویتو ژنوزه‪ ،‬معاون خود را به سیسیل فرستاد تا از آنجا جاسوسی کند و اطالعات مهم سیسیل را در‬
‫اختیار امریکا قرار دهد‪ .‬در جوالی سال ‪ ۱۲۲۳‬نیروهای نظامی امریکا در جزیره سیسیل توانستند پیاده شوند‪ .‬روی بدنه‬
‫تانکها و طیارههای آمریکائی مستقر در سیسیل‪ ،‬حرف انگلیسی «ال» نوشته شده بود که از حرف ابتدای نام لوچیانو‬
‫گرفته شده بود (‪ .)Ertan, 2002: 155‬بعد از جنگ جهانی دوم دولت امریکا به علت خدمات لوچیانو او را آزاد‬
‫کرد و شرط کرد که دیگر لوچیانو و افرادش پا به امریکا نمیگذارند‪ .‬ثروت دقیق لوچیانو پس از گذشت سالها از‬
‫مرگش و با توجه به تورم (‪ )8‬کار دشواری است‪ .‬لوچیانو از بزرگترین رهبران جرم و جنایت زمان خود بود و ‪ ۱۳‬سال‬
‫ریاست کمیسیون مافیا را بر عهده داشت‪ .‬او با فعالیتهای جرمی نظیر قمار و قاچاق به ثروت زیادی رسید‪ .‬لوچیانو‬
‫چندین قمارخانه و فاحشهخانه را در قالب قمارخانههایی در نیویورک دایر کرده بود؛ به طوری که به گفته برخی منابع‪،‬‬
‫لوچیانو تا سال ‪ ۱۲۹۳‬میالدی هر ساله بیش از ‪ ۱۹‬میلیون دالر فقط درآمد شخصی داشت که معادل تقریبًا ‪ ۱۲۲‬میلیون‬
‫دالر به نرخ امروز است‪.‬‬
‫چارلی لوچیانو پیش از مرگ با یک کارگردان برای ساخت یک فیلم درباره زندگیش تماس میگیرد‪ .‬لوچیانو با کارگردان‬
‫فیلم در ‪ ۹۱‬جنوری ‪ ۱۲۱۹‬در میدان هوائی ناپل مالقات میکند‪ ،‬اما همان وقت لوچیانو به علت حمله قلبی در سن ‪۱۲‬‬
‫سالگی در میدان هوائی فوت کرد (همان‪ 10.)451 :9669 :‬سال پس از مرگ سلطان جنایتهای مدرن‪ ،‬مجله تایم‬
‫در لیستی نام لوچیانو را در بین ‪ ۹۲‬نفر از تأثیرگذارترین افراد جهان در قرن بیستم برشمرد‪.‬‬
‫‪ -9‬خانواده پروفاچی‬
‫پروفاچی نیز از جمله اشخاص مورد احترام سازمانهای زیرزمینی نیویارک بود‪ .‬وی در سال ‪ ۱۱۲۶‬م در پالرمو سیسیل‬
‫به دینا آمد و خیلی زود به رهبری یکی از خانوادههای جنایتکار نیویارک رسید‪ .‬او با اشخاصی که به وی وفادار بود متقابالً‬
‫وفادار بود؛ ولی خیانت را هیچگاه تحمل نمیکرد‪ .‬وی در سال ‪ ۱۲۱۹‬م پس از جنگهای داخلی فوت کرد ( ‪Aytekin,‬‬
‫‪.)2003: 153‬‬
‫‪ -1‬خانواده رینا (سالواتوره رینا)‬
‫سالواتوره رینا مشهور به توتو (‪ ،)Toto the Short‬متولد ‪ ۱۱‬نوامبر ‪ ،۱۲۳۲‬درگذشته ‪ ۱۶‬نوامبر ‪ ۹۲۱۶‬گانگستر‬
‫اهل ایتالیا و رهبر مافیای سیسیل بود‪ .‬وی از مخوفترین پدرخواندههای مافیا و رئیس یکی از جنایتترین گروههای‬
‫جنایتکار به نام کوزا نوسترابود (‪.)Aytekin, 2003: 56‬‬

‫‪ .8‬تورم‪ :‬از نظر علم اقتصاد اشاره به افزایش سطح عمومی تولید پول است‪.‬‬
‫‪24‬‬
‫‪ -‬زندگینامه‪ :‬رینا در ‪ ۱۱‬نوامبر ‪ ۱۲۳۲‬در خانواده بسیار فقیر و دهقان در قریه کورلئونه‪ ،‬در سیسیل به دنیا آمد‪ .‬پدرش‬
‫زمانی که او ‪ ۱۳‬ساله بود کشته شد و در ‪ ۱۲‬سالگی به مافیای محل پیوست‪ ،‬او برای اثبات خود و ورود به مافیا یک‬
‫نفر را به قتل رساند و به ‪ ۱‬سال حبس در زندان محکوم شد‪ .‬پس از آزادی به لوچیانو لجیو‪ ،‬یکی از جنایتکاران آن زمان‬
‫کمک کرد تا رئیس خانواده کورلئونه را بکشد‪ .‬او سپس سرپرستی گروهی را برای قتل یکی دیگر از رؤسای مافیا بر‬
‫عهده گرفت؛ به این ترتیب وسعت قدرت و عملیات خانواده کورلئونه را تا پالرمو‪ ،‬پایتخت سیسیل‪ ،‬گسترش داد‪ .‬از زمانی‬
‫که لجیو در ‪ ۱۲۶۲‬گرفتار شد‪ ،‬رینا پدرخوانده خانواده کورلئونه شد‪ .‬او توانست بعد از آن رهبری باند جنایتکار کوزا‬
‫نوسترا را نیز به دست گیرد و در طول دهه ‪ ۱۲۶۲‬با رونق قاچاق هرویین به ایاالت متحده امریکا به ثروت هنگفتی دست‬
‫یافت‪ .‬مافیا به بی رحمی معروف است‪ ،‬اما اقدامات رینا به حدی وحشیانه بود که به او لقب «جانور» داده بودند (همان‪،‬‬
‫‪.)51 :9661‬‬
‫فرانچسکو بونگارا میگوید‪« :‬او احتماالً وحشتناکترین و بیرحمترین رئیس مافیا در تاریخ است»‪ ،‬اما نهایتًا رفتار رعبآور‬
‫و وحشیانه او بود که موجب بازداشت و سقوطش شد‪ .‬در سال ‪ ۱۲۱۱‬رینا عملیات حذف رقبایش را آغاز کرد؛ دورۀ‬
‫که دو سال طول کشید‪ .‬در این دوره که به «کشتار» معروف شد‪ ،‬جنایتکاران زیادی‪ ،‬کشته یا از ترس جان خود و‬
‫خانوادهشان پنهان شدند‪ .‬سرانجام بسیاری از آنها مهر سکوت را شکستند و علیه رینا شهادت دادند که موجب بازداشت‬
‫و محکومیت رینا شد‪.‬‬
‫اما رینا که حاضر نبود به این سادگیها تسلیم شود تا قبل از گرفتاری‪ ،‬دو قاضی را با بمبگذاری به قتل رساند‪ .‬او دستور‬
‫قتل بیش از ‪ ۱۳۲‬نفر را صادر کرد‪ .‬قابل یادآوری است که مافیا یک مرکز پناهجویان در ایتالیا را ‪ ۱۲‬سال اداره کرده‬
‫است‪.‬‬
‫او حدود ‪ ۹۳‬سال تحت تعقیب بود تا آنکه باالخره در سال ‪ ۱۲۲۳‬دستگیر و به ‪ ۹۱‬سال زندان ابد محکوم شد‪ .‬او در‬
‫دوران محکومیت حبس ابد خود را در زندان میگذراند‪ ،‬اما گفته میشود که از داخل زندان بیشتر از دوران آزادیاش‬
‫دستور قتل صادر کرده است‪.‬‬
‫رینا عالوه بر سرطان گرده‪ ،‬به مریضی پارکینسون (‪ )9‬و عارضه قلبی نیز مبتال بود‪ ،‬او در کمای مصنوعی و در شفاخانه در‬
‫پارما بستری بود‪ .‬خانوادهاش برای بودن در کنارش اجازه خاص دریافت کرده بودند‪ .‬وی در ‪ ۱۶‬نوامبر ‪ ۹۲۱۶‬در سن‬
‫‪ ۱۶‬سالگی در اثر ابتال به سرطان در شفاخانه شهر پارما درگذشت‪.‬‬

‫‪ -1‬خانواده گامبینو‬
‫این خانواده ثمره جنگهای درونی خانوادههای یادشده است‪ .‬کارلوگامینو‪ ،‬رهبر این خانواده‪ ،‬به قدرتمندترین شخصیت‬
‫مافیا در دهه هفتاد تبدیل شد و توطئهها علیه خود را خنثی و فاعلین را کشت‪ .‬همچنین توانست بین خانوادههای متذکره‬

‫‪ .9‬پارکینسون‪ :‬این مریضی معمولترین مریضی مخرب اعصاب به شمار میرود‪ .‬یکی از انواع مریضیهای نورولوژیک است که فرد مبتال به تدریج توانایی جسمی و روحی‬
‫خود را از دست میدهد‪ .‬این بیماری‪ ،‬به کاهش تدریجی عملکرد فرد منجر میشود‪ .‬یک نوع مریضی اختالل مغزی پیشروند است‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫صلح برقرار کند و مدتی کمیسیون ملی متشکل از نمایندگان آنها را اداره میکرد‪ .‬وی بعد از ‪ 51‬سال سابقه جرمی در‬
‫جرایم سازمانیافته در ‪ 71‬سالگی در سال ‪ 4270‬م درگذشت (مانوئل‪ .)11 :4111 ،‬قابل یادآوری است که این‬
‫خانواده همچنان در نیویارک فعال و قدرتمند است‪.‬‬
‫‪ -5‬خانواده بونانو‬
‫سالواتوره مارانزانو (‪ ،)۱۲۳۱-۱۱۱۱‬ملقب به سزار‪ ،‬یک گانگستر ایتالیایی و از سران مافیا بود‪ .‬او در زمان خود از‬
‫باالترین افراد مافیای امریکا به حساب میآمد و تنها کسی در تاریخ مافیا است که توانست در مقطعی ریاست تمام پنج‬
‫خانواده را به عهده بگیرد‪ .‬به همین دلیل او را سزار خطاب میکردند‪ ،‬او در بخش وسیعی از جرایم سازمانیافته در ایاالت‬
‫متحده امریکا نقش داشت‪.‬‬
‫جوزف بونانو در سال ‪ 4265‬م در ایتالیا به دنیا آمد‪ ،‬هم وی و هم پدرش عضو مافیا بودند‪ .‬جوزف بونانو پس از سرکوب‬
‫مافیا در ایتالیا توسط موسولینی بهطور غیرقانونی به امریکا مهاجرت کرد و در سال ‪ ۱۲۹۲‬م به فلوریدا رسید‪ .‬وی در‬
‫فعالیت جرمی و جنایات ترقی کرد و در سال ‪ 4214‬م رهبری یک خانواده کوچک مافیایی را به عهده گرفت که تنها‬
‫چند صد نفر عضو داشت که بهطور عمده در قاچاق مواد مخدر و رشوتستانی دست داشت‪.‬‬
‫باندهای مخرب امریکا‪ ،‬به پنج خانواده یادشده محدود نمیشود و تعداد آنها بسیار زیاد است‪ .‬سایههای ارواح‪ ،‬اژدهای‬
‫پرنده‪ ،‬پسرهای آسیایی و قاتل بالفطره‪ ،‬نام شماری از این گروهها است‪ .‬این گروهها توسط ویتنامیهای مهاجر در آمریکا‬
‫در اثنای جنگ ویتنام (‪ )۱۲۶۳-۱۲۱۲‬ایجاد شدند‪ .‬همین طور جامییکایی(‪ )10‬های مهاجر در تجارت کوکایین در امریکا‬
‫نقش فعالی دارند (سایت روزیاتو)‪.‬‬
‫ایاالت متحده امریکا به علت وسعت جغرافیا‪ ،‬باالبودن جمعیت مهاجر‪ ،‬کثرت ملیتها‪ ،‬نژادها و مذاهب گوناگون‪ ،‬نظام‬
‫بانکی وسیع و اقتصاد باز‪ ،‬بستر مناسبی برای فعالیتهای مجرمین سازمانیافته محسوب میشود؛ به همین علت دولت‬
‫امریکا همواره در فراخواندن سایر کشورها به مبارزه با جرایم سازمانیافته پیشقدم بوده است‪.‬‬
‫‪ -0‬تریاد‬
‫تریاد از شرورترین گروه مجرمین سازمانیافته چینایی به شمار میرود که تاریخچه آن به قرن هفدهم‪ ،‬زمانی که برای‬
‫براندازی خاندان سلطنتی جینگ قیام کردند‪ ،‬برمیگردد‪ .‬وقتی طی دو قرن بعد‪ ،‬شورش آنها به شکست مواجه شد اکثر‬
‫اعضای آن به هانگکانگ و آمریکائی شمالی فرار کردند (لیمن‪.)05 :4116 ،‬‬
‫گفته میشود که انجمنهای تریاد از بزرگترین‪ ،‬خطرناکترین و سازمانیافتهترین گروههای مجرمین خطرناک در جهان‬
‫هستند‪ .‬در حدود سه صدسال قبل تشکیل و الی ‪ ۱۱۲۲‬بر چین حاکمیت داشتند و در سال ‪ ۱۲۱۱‬م و تشکیل جمهوری‬
‫چین برخی از این انجمنها به دنیای جرم و جنایت پا گذاشتند (مایکل‪.)01 :4116 ،‬‬
‫در حال حاضر ‪ 56‬انجمن و ‪ ۱۱۲۲۲۲‬عضو در چین وجود دارد که فعالیتهای زیاد غیرقانونی را انجام داده و صاحب‬
‫ملکیتهای زیاد در هانگکانگ و آن سوی سرحدات امریکا‪ ،‬اروپا و آسیا شدهاند که از طریق اعمال غیرقانونی پولشویی‬

‫‪ .10‬جامئیکایی‪ :‬سومین کشور پرجمعیت انگلیسی زبان قاره آمریکا است‪ .‬در ‪ ۱۲۱۹‬استقالل خود را از بریتانیا دریافت کرد‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫ثروتهای کثیف و فعالیتهای جرمی خویش به دست آورده و در تجارتهای مشروع گماشتهاند‪ .‬تریاد کلمه انگلیسی‬
‫بوده به معنای مثلث اسمان‪ ،‬زمین و انسان است‪.‬‬
‫‪ -۶‬مافیای آذربایجانی‬
‫اصطالحی عمومی برای گروههای جنایتکار گانگستری است که در مسکو و دیگر شهرهای بزرگ روسیه پایهگذاری‬
‫شدهاند و بر هویت قومی آذریشان پافشاری میورزند‪ .‬بیرون از روسیه‪ ،‬آنها در کشورهای سابق شوروی از قبیل اوکراین‪،‬‬
‫استونی و لیتوانی (کشورهای حوزه بالتیک)‪ ،‬ازبکستان و قزاقستان (کشورهای آسیای میانه) هم فعال هستند ( ‪Hasan,‬‬
‫‪)1995: 78‬‬
‫‪ -‬پیشینه‪ :‬مافیای آذربایجانی‪ ،‬یکی از قدیمیترین گروههای مافیایی در روسیه است‪ .‬خارج از جامعه بزرگ قومی آذربایجانی‬
‫در داغستان (‪ ،)11‬شهرهای روسیه همیشه به عنوان مقصدهای مهاجرت آذربایجانیها شناخته شدهاند‪ ،‬به دنبال‬
‫شکلگیری سازمانهای جنایتکار قدرتمند و مهم روسی‪ ،‬چچنی‪ ،‬ارمنی و گرجی در مسکو‪ ،‬گانگسترهای آذربایجانی‬
‫هم به سرعت در اوایل دهه ‪ ۱۲۱۲‬خود را توسعه دادند‪ .‬در دهه ‪ ،۱۲۲۲‬گروههای آذربایجانی با توجه به جنگ‬
‫دوطرفه گروههای چچنی و روسی‪ ،‬قدرت خود را سریعًا بیشتر کردند‪.‬‬
‫به دنبال آن مهاجرت آذربایجانیها در حجم وسیعی به مسکو صورت گرفت‪ .‬همینطور‪ ،‬پناهندهگان و افسران سابق اردوی‬
‫هم به صورت غیرقانونی به شهرهای بزرگ روسیه مهاجرت کردند از آنجایی که موقعیت گروههای مافیایی چچنی در آن‬
‫زمان وسیعًا تضعیف شده بود‪ ،‬گروههای جنایتکار آذربایجانی تازه تأسیس‪ ،‬قادر شدند تا مقدار قابل توجهی از هرویین را‬
‫قاچاق کنند (همان‪ .)16 :4225 ،‬بعد از پایان جنگ‪ ،‬نسل جدید آذربایجانیهای فقیر ساکن مسکو و دیگر شهرهای‬
‫روسیه‪ ،‬تجارتشان را یاد گرفتند که بعدها باعث شکلگیری سریع ساز و برگ جرمی آذربایجانی در شوروی سابق گردید‪.‬‬
‫‪ -‬فعالیتها‪ :‬درحالی که مهمترین فعالیت گانگستری آذربایجانی‪ ،‬قاچاق مواد مخدر (بیشتر هرویین) است‪ ،‬آنها دامنه‬
‫فعالیتشان را به سرعت به حوزههای جنائی دیگر همچون قاچاق اسلحه‪ ،‬فریبکاری‪ ،‬پولشویی‪ ،‬سرقت ماشین‪ ،‬زورگیری‪،‬‬
‫قماربازی غیرقانونی‪ ،‬جعل سند‪ ،‬فحشا و آدم کشی گسترش دادهاند‪ .‬آشکار شده است که گروه جنایتکار آذربایجانی‬
‫به منظور پولشویی‪ ،‬اقدام به سرمه گذاری در امالک و مستغالت میکنند‪.‬‬
‫باندهایی که نامشان در دنیا با انواع جنایتها گره خورده است برای رسیدن به هدف خود به راحتی دست به اسلحه‬
‫میبرند و قاچاق انسان‪ ،‬مواد مخدر‪ ،‬سرقتهای بزرگ و‪ ...‬گوشۀ از جرمها و باندهای جنایتکار است‪ .‬گروهی که پولیس‬
‫بر انهدام و دستگیری اعضای ردهباالیشان‪ ،‬ماهها و گاهی سالها وقت میگذارد‪ ،‬نیروی مخفی و حرفوی خود را به داخل‬
‫این باندها میفرستد تا سرنخی از رئیس بزرگ و سردسته به دست آورند و در بیشتر اوقات هم موفق به نابودی کامل این‬
‫گروهها نمیشود‪.‬‬
‫در بین گروههای خالفکار‪ ،‬نام مافیا بسیار شنیده میشود‪ ،‬مافیا ما را یاد فیلم پدرخوانده میاندازد‪ ،‬مردی مرموز‪ ،‬قدرتمند‬
‫و خطرناک‪ ،‬البته انواع مافیای یخنسفید و شیک هم داریم‪ :‬مافیای شکر‪ ،‬مافیای لوازم آرایش و‪ ...‬این داستانها چقدر‬

‫‪ .11‬داغستان‪ :‬یکی از ‪ ۱۳‬واحد فدرال کشور روسیه است‪ .‬این واحد فدرال به صورت جمهوری اداره میشود‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫واقعیت دارند و باندهای خالفکار و مافیایی واقعی در دنیا تا چه حد قدرتمند هستند؟ درین قسمت قصد داریم مخوفترین‬
‫باندهای جنایتکار دنیا را معرفی کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬یاکوزاها‬
‫این باند مربوط به کشور (جاپان) و تعداد اعضای آن بیش از ‪ ۳۲‬هزار نفر است‪.‬‬
‫‪ -‬یاکوزا گروهی جنایتکار چاپانی است‪ .‬این گروه هم اکنون در سراسر جهان پراکنده است و به نام «مافیای چاپان» هم‬
‫شناخته میشود‪ .‬آنها دست به کارهای زیادی میزنند که مهمترینشان پخش مواد مخدر‪ ،‬اسلحه و زدوخوردهای جادۀ‬
‫است‪ .‬تعداد شناخته شده آنها در دنیا ‪ ۱۲۳۲۲۲‬نفر تخمین زده میشود (‪.)canpolat, 1995: 96‬‬
‫‪ -‬پیشینه‪ :‬پیشینه یاکوزا به قرن ‪ ۱۶‬برمیگردد‪ ،‬پس از پایان جنگ داخلی و اتحاد چاپان توسط شوگون توکوگاوا ایاسو‬
‫در سال ‪ ،۱۱۲۳‬برنامههای اقتصادی و اجتماعی حکومت شوگونی توکوگاوا تا حد زیادی زمینهساز پیدایش این جامعه‬
‫جنایتکار شد‪ .‬در این سالها‪ ،‬سیاست بیرون کردن خارجیها‪ ،‬حذف و مبارزه با نفوذ مسیحیت و ممنوعیت سفر به‬
‫خارج (با مجازات مرگ) اجرا شد‪.‬‬
‫در نتیجه این سیاست‪ ،‬حدود نیم میلیون نفر از ساموراییها و نیروهای نظامی که بهعنوان جنگجو در حال کار در زمینهای‬
‫زمینداران فئودال بودند بیکار شدند و در نتیجه از آن پس تحت عنوان رونین یا ساموراییِ بیارباب و دورهگرد‪ ،‬زندگی‬
‫سخت و طاقتفرسا ولی آزاد و بدون محدودیتهای اخالقیِ طبقه جنگجویان را سپری میکردند‪ .‬این پیشینه ساموراییهای‬
‫بیارباب (رونین) و نیز گروههای حاشیهنشین قماربازها‪ ،‬دستفروشان و جنایتکاران جزء محلی‪ ،‬سنگ بنای تشکیل جوامع‬
‫کوچک ولی سازمانیافته و منسجمِ یاکوزا در چاپان قرن هفدهم بودد‪.‬‬
‫‪ -‬تشکیل و نامگذاری‪ :‬یاکوزاها به طور عمده از میان قماربازان‪ ،‬فروشندهگان دورهگرد و اشرارِ خردهپا ظاهر شدند‪.‬‬
‫کلمه یاکوزا از بدترین امتیاز ممکن در نوعی از بازی کارتها ایکو‪-‬کابو به نام بازی هانافودا (بازی نه کارته) گرفته‬
‫شدهاست‪ .‬در بدترین حالت کارتهای امتیاز ‪ ۹۲‬و ترکیب سه کارتی ‪ ۱-۲-۳‬که به زبان چاپانی همان ‪Ya-Ku-‬‬
‫) ‪sa‬یا‪،‬کو‪ ،‬زا) است‪ ،‬خاستگاه این کلمه بوده است‪.‬‬
‫‪ -‬رسوم‪ :‬یوبیتسومه به معنی بریدن نوک انگشت کوچک شخص در عذرخواهی از مافوق به خاطر ناکامی در انجام‬
‫دستور یا خطاست‪ .‬ایرِزومی رسم خالکوبی تمام بدن است که نشانگر قدرت‪ ،‬شهامت و مردانگی مردی است که آن را‬
‫تحمل میکند‪ .‬گروه سازمانیافته مجرمین جنایتکار جاپان به نام «یاکوزا» که در حدود ‪ ۱۱۳‬هزار نفر عضو دارد‬
‫درآمد پولی آن حداقل ده میلیارد دالر آمریکائی میباشد (‪.)Gökçegöz, 2003: 123‬‬
‫این گروه دارای گروههای مخصوصی برای فعالیتهای جرمی مانند قاچاق مواد مخدر‪ ،‬قمار‪ ،‬فحشا ‪ ...‬و است‪ .‬یاکوزا‬
‫پیشینه بسیار قدیمی دارد؛ حتی امپراتور قرن هفدهم جاپان قمار را ممنوع قرارداد؛ یعنی فعالیت اصلی آن به قرن هفدهم‬
‫بازمیگردد؛ و فعالیتهای آن در شکست جاپان در جنگ جهانی دوم به اوج خود رسید‪.‬‬
‫سازمانهای جنایتکار جاپان برخالف باندهای مجرمین امریکا و ایتالیا بسیار باز عمل میکنند؛ بنابراین جاپان آمار قابل‬
‫اعتماد از تعداد اعضاء و ترکیب آنها دارد‪ .‬بر اساس احصاییههای پولیس در سال ‪ ۱۲۱۲‬م تعداد مجموعی این گروهها‬

‫‪28‬‬
‫در جاپان ‪ ۹۲۱۶‬و تعداد اعضای آنها ‪ ۱۲۳۲۳۳‬نفر و تعداد دستگیرشدهها در بین این اعضاء بالغ به ‪ ۳۹۳۱۹‬نفر‬
‫میرسد‪.‬‬
‫یاکوزا از لحاظ تشکیالتی از واحدهای مختلف خانوادهگی (بدون روابط خونی و خویشاوندی) تشکیل میشود‪ .‬این‬
‫خانوادهها ایکا نامیده می شوند‪ ،‬رهبر خانواده‪ ،‬پدرخوانده و اعضای آن فرزندخوانده (به معنای در حکم فرزند یا‬
‫فرزندخوانده) نامیده میشود‪ .‬پیوستن اعضای جدید به خانوادهها طی مراسم خاصی انجام میپذیرد‪ .‬این مراسم در گروههای‬
‫جنایتکار مختلف متفاوت هستند؛ مثالً گروههای مجرمین چین با ذبح یک چوچه خروس‪ ،‬تکرار سوگندنامه متشکل از ‪۳۱‬‬
‫سوگند و سوراخ کردن انگشت با یک سوزن نقره انجام میگیرد (‪ .)Aytekin, 2003: 145‬یاکوزا در مراسم‬
‫گیالس‪ ،‬با حضور تمامی اعضای خانواده‪ ،‬گیالس را مینوشند که به مفهوم اطاعت و همبستگی کامل از «پدر خانواده»‬
‫است‪ .‬در این مراسم وظایف عضو جدید به او گوشزد میشود؛ یعنی بعد از نوشیدن گیالس تو متعهد میشی تا به «پدر»‬
‫خدمت کنی‪ .‬اگر زن و فرزندانت گرسنگی بکشند حتی به بهای جانت و تا مرگ مأموریت خود را ترک گفته نمیتوانی‪.‬‬
‫این گروه هم یکی از ترسناکترین باندهای مافیایی جهان است که تشکیالت گسترده در دنیا دارد و پیشینهاش به قرن ‪47‬‬
‫برمیگردد‪ .‬آنها بیشتر در زمینه مواد مخدر فعالیت میکنند‪ .‬خصوصیت متفاوت این گروه جنایتکار با نمونههای دیگر‬
‫این است که هرچند وقت یکبار‪ ،‬اساسی بهجان یکدیگر میافتند و کشت و کشتارهای خونینی میان اعضای یاکوزا‬
‫درمیگیرد‪ .‬در این زمینه گاردین گزارش جالبی نوشته و مدعی است گاهی اوقات درگیری میان اعضای یاکوزا به جنگهای‬
‫مسلحانه در جادهها منجر میشود و چنین درگیریهایی برای کشوری مانند چاپان که آمار خشونتهای مسلحانه بسیار‬
‫کمی دارد‪ ،‬واقعًا جالب به نظر میرسد‪.‬‬
‫در ضمن یاکوزاهای چاپانی رسمهای عجیبی دارند‪ ،‬آنها برای اینکه مراتب شرمساری و عذرخواهی خود را به مافوقشان‬
‫نشان دهند‪ ،‬انگشت کوچک خود را قطع میکنند که به «انگشت مرده» معروف است‪ .‬البته در حالتی دیگر به خاطر‬
‫دوستشان این کار را میکنند که در آن صورت به «انگشت زنده» معروف است (همان‪ .)411 :9661 ،‬در هر حال‬
‫چه زنده و چه مرده‪ ،‬این کار در بین یاکوزاها رواج دارد‪ ،‬رسم بعدی‪ ،‬خالکوبی بدن است‪ ،‬این رسم برای یاکوزاها در‬
‫قدیم بسیار حائز اهمیت بوده چرا که نشاندهنده شهامت و قدرتشان بود و آنها را به عنوان یک جنایتکار در جامعه‬
‫معروف میکرد‪ .‬در ضمن یاکوزاها از آن دسته تشکیالت خالفکاری سازماندهی شده است که توسط مردان اداره میشود‬
‫و زنها جایگاه شایسته در این گروه ندارند‪.‬‬
‫‪ -2‬خالفکاری در روی جادهها‬
‫‪ -‬باند کریپس (امریکا)‪ :‬باند کریپس معروف به جانیان خطرناک لسآنجلس ‪ ۲۶‬سال پیش در محدوده کالیفورنیا توسط‬
‫«ریموند واشینگتن» و «استنلی ویلیامز» تشکیل شد‪« .‬کریپس» خشنترین باند سازمانیافته جادۀ در امریکا است و بین‬
‫‪ ۲۲‬تا ‪ ۲۳‬هزار عضو دارد‪ .‬اعضای آن بهطور سنتی لباس آبی میپوشند؛ البته امروزه بیشتر آنها برای اینکه تحت تعقیب‬
‫پولیس قرار نگیرند‪ ،‬این رسم قدیمی را کنار گذاشتهاند‪ .‬در برنامه کاری این باند‪ ،‬اختطاف و کشتن اعضای باندهای رقیب‬
‫به بیرحمانهترین شکل ممکن انجام میشود و افراد زیادی هستند که این گروه را برای اختطاف‪ ،‬حرفویترین میدانند‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫گروهی که کارش را تمیز انجام میدهد و عواقب ماجرا را هم به طور کامل بر عهده میگیرد‪ ،‬دشمن و رقیب این گروه‬
‫باند معروف «بالدز» است که سالهاست با کریپس در جادههای امریکا در حال نبرد است‪ .‬باند بالدز اغلب از سیاهپوستان‬
‫جاده امریکا تشکیل شده که در میان اعضای آن‪ ،‬جنایتکاران سفیدپوست هم فعال هستند‪ .‬این باند در لسآنجلس شکل‬
‫گرفته و اعضای باند بر خالف کریپسیها لباسهایی به رنگ قرمز میپوشند‪ .‬گاهی اعضای باند از کودکان کم سن و سال‬
‫مناطق فقیرنشین انتخاب میشوند تا بتوانند قدرت را در سراسر جادههای امریکا به دست بگیرند‪ .‬درآمد آنها از راه قاچاق‬
‫مواد مخدر و رواج فحشا تأمین میشود‪.‬‬
‫‪ -46‬خالف در روز روشن‬
‫‪ -‬باند لسزتا (میکسیکو)‪ :‬باند مافیایی «لسزتا» از ترسناکترین باندهای شناخته شده در جهان است و سردسته این باند‬
‫با قاچاق اسلحه‪ ،‬مواد مخدر و انتقال بردگان جنسی به کشورهای مختلف برای خود درآمدزایی میکند‪ .‬این باند در سال‬
‫‪ ۱۲۲۲‬میالدی با همپیمانی فرماندهان سابق اردو مکسیکو راهاندازی شد‪.‬‬
‫اعضای آن از شکنجه و کشتار افراد باندهای رقیب لذت میبرند و تا اکنون در بیشتر عملیاتهایشان‪ ،‬موفق بودهاند‪.‬‬
‫تعداد اعضای این باند بیش از ‪ ۱۲‬هزار نفر در داخل و خارج از زندانهای مکسیکو برآورد شده است ( ‪Alfredo‬‬
‫‪ .)Nunzo, 1999: 144‬بسیاری از قتلعامهای سراسری در مکسیکو توسط این باند انجام میشود و به دلیل نفوذشان‬
‫در ادارات پولیس مکسیکو تمامی معامالتشان را با موفقیت انجام میدهند و به قول خودشان‪ ،‬عاشق خالف به صورت‬
‫رسمی و در روز روشن هستند‪.‬‬
‫‪ -44‬بزرگترین کارتل کوکایین تاریخ‬
‫نام باند خالفکاری «کارتل مدلین»‪ ،‬مربوط به کشور (کولمبیا) و تعداد اعضای آن کمتر از هزار نفر است‪.‬‬
‫‪ -‬کارتلهای کالی و مدلین‪ :‬کارتل مدلین (‪ )Cartel de Medellín‬شبکه سازمانیافته تأمینکننده و قاچاق مواد‬
‫مخدر ریشهدار در شهر مدیین کولمبیا بود‪ .‬این کارتل مواد مخدر در تمام طول دهههای ‪ ۶۲‬و ‪ ۱۲‬میالدی‬
‫در کولمبیا‪ ،‬بولیوی‪ ،‬پرو‪ ،‬هندوراس‪ ،‬ایاالت متحده امریکا و همچنین کانادا و اروپا فعالیت داشت‪ .‬این کارتل توسط‬
‫برادران اوچوا وازکز به نامهای خورخه لوییس‪ ،‬خوآن دیوید و فابیو به همراهی پابلو اسکوبار و خوزه گونزالو رودریگز‬
‫گاچا تأسیس و اداره میشد‪ .‬در سال ‪ ۱۲۲۳‬با تالشهای بسیار زیاد گروه لوس پهپس‪ ،‬دولت کولمبیا با همکاری کارتل‬
‫کالی‪ ،‬گروههای شبهنظامی راست و دولت ایاالت متحده‪ ،‬کارتل مدیین متالشی و اعضای آن زندانی یا ترور شدند‪.‬‬
‫در اوج فعالیتهای این کارتل‪ ،‬هر هفته چندین تن کوکایین به کشورهای مختلف دنیا قاچاق میشد‪ .‬همچنین در مقطع‬
‫زمانی کارتل مدیین در حدود ‪ ۱۲‬تا ‪ ۲۲‬درصد کوکایین امریکا و ‪ ۱۲‬درصد کوکایین دنیا را تأمین میکرد‪ .‬در کولمبیا‬
‫کارتلهای مواد مخدر عمدتًا در زمینه قاچاق و توزیع این مواد فعالیت داشته و کمتر به سایر فعالیتهای غیرقانونی‬
‫میپردازد (ویکی پدیای انگلیسی)‪ .‬بعد از کشته شدن رهبر پرنفوذ گروه اول پاپلواسکوبا موجب قدرتمند شدن این گروه‬
‫یعنی کارتلیها گردید‪ ،‬شیوه کار این گروه مانند شرکتهای چندملیتی در قاچاق کوکایین و در این اواخر بعد از کشت‬
‫خشخاش در هیرویین نهفته است که درآمد آن به اساس برآورد دولت امریکا در سال ‪ ۹۲۲‬میلیارد دالر میباشد که‬
‫بلندترین رقم این درآمدها در جیب سالطین این گروه میافتد که حداقل سه نفر از سران کارتلهای کولمبیا در ردیف‬

‫‪31‬‬
‫ثروتمندترین افراد جهان که فقط سلطان برونی و پادشاه عربستان سعودی جلوتر از آنها هستند؛ مواد پروسس آن مانند‬
‫هیرویین از کشورهای المان‪ ،‬برازیل و حتی از خود امریکا و کوکایین از کشور پرو و بولیوی خریداری و قاچاق میگردد‪.‬‬
‫از چهرههای سرشناس آن میتوان از اسکوبار نام برد‪ .‬او در سال ‪ ۱۲۲۲‬م در اطراف شهر مدلین به دنیا آمد‪ .‬مادرش‬
‫معلم مدرسه و پدرش دهقان نسبتًا موفقی بود‪ .‬از زمان جوانی فریبکاری را پیشه گرفت و بعدًا به قاچاقبران کاالی‬
‫الکترونیکی همکاری میکرد و در سال ‪ ۱۲۶۲‬م به طرح نقشه اختطاف یکی از مالکان صنایع به اوج شهرت رسید و‬
‫پس از آن به قاچاق مواد مخدر روی آورد (‪.)Özcan, 2000: 122‬‬
‫در دوم دسمبر سال ‪ ۱۲۲۳‬م پولیس کولمبیا که از طرف آی ای و سازمان مبارزه با قاچاق مواد مخدر آموزش دیده بود‬
‫او را در شهر مدلین پیدا و در همانجا تیرباران کرد‪ .‬مدلین مرکز ایالت انتیوکیا در غرب کولمبیا ‪ ۱۳۳‬میل از شهر‬
‫بوگوتا پایتخت کولمبیا فاصله دارد‪ .‬گروههای جرایم سازمانیافته جنایتکار منحصر با آنچه تذکر به عمل آمد نمیباشند‪،‬‬
‫بلکه در اکثر کشورها گروههای جنایتکار سازمانیافته در بین مأموران دولتی فعال هستند که به نامهای خاصی معروف‬
‫نیستند‪.‬‬
‫اگر بخواهیم درباره مافیای مواد مخدر کولمبیا صحبت کنیم‪ ،‬یک نام بیش از بقیه به چشم میخورد‪« :‬پابلو امیلیو اسکوبار‬
‫گاویریا»؛ قاچاقبر معروف کوکایین در کولمبیا و سردسته کارتل مدلین‪ .‬کارتلهای مواد در کولمبیا بر اساس شهرهایی‬
‫که مرکز سازماندهی گروه هستند نامگذاری میشوند و معروفترین کارتل کولمبیایی که دیگر وجود ندارد کارتل مدلین‬
‫به رهبری اسکوبار بود‪ .‬پابلو اسکوبار ثروتمندترین قاچاقبر مواد مخدر در جهان بود که ثروتش بیش از ‪ ۳۲‬میلیارد دالر‬
‫تخمین شده است‪ .‬او در سال ‪ ۱۲۱۲‬بیش از ‪ ۱۲‬درصد کوکایینهای قاچاقشده به امریکا را تأمین میکرد (همان‪،‬‬
‫‪ .)491 :9661‬مقدار مواد قاچاق شده به امریکا ‪ ۱۳‬تن تخمین شده و در سال ‪ ۱۲۱۳‬به ‪ ۲۲‬تن افزایش یافت و پابلو‬
‫روزانه حدود هفتصد هزار دالر از این راه درآمد داشت‪ .‬او در کولمبیا به نامهای زیادی مانند پدرخوانده‪ ،‬رئیس‪ ،‬لرد و‬
‫البته رابینهود معروف بود و به گروهش هم لقب رابینهودها را داده بودند‪ .‬اسکوبار شغلش تجارت کوکایین کولمبیا به‬
‫کشور امریکا بود‪ ،‬ولی با ایجاد اشتغال‪ ،‬ساخت خانه و تأسیس فابریکهها و تفریحات و سرگرمی و ورزش‪ ،‬برای مردم‬
‫یک چهره محبوب بود‪ ،‬به خصوص در شهر زادگاهش یعنی مدلین؛ به همین دلیل لقب رابینهود هم به مجموعه القاب وی‬
‫و گروهش اضافه شد‪ .‬البته جناب رابینهود‪ ،‬یکتنه مسئول بدبختی و اعتیاد جمعیت زیادی از آمریکائی ها بود‪ ،‬ولی مردم‬
‫فقیر شهر با آن روی سکه این مرد کاری نداشتند یا شاید نمیخواستند کاری داشته باشند‪ .‬اسکوبار که انواع جنایتها‬
‫مثل انفجار در طیاره مسافربری‪ ،‬گروگانگیری و قتل را مرتکب شده بود‪ ،‬به واسطه نفوذ زیاد در پولیس و اردوی کولمبیا‬
‫به راحتی قابل ردیابی نبود‪.‬‬
‫وی در سال ‪ 4221‬در ‪ 11‬سالگی بعد از یک عملیات خاص ‪ 45‬ماهه که صدها میلیون دالر هزینه داشت و با همکاری‬
‫فرماندهی عملیات های خاص مشترک اردوی امریکا‪ ،‬اداره مبارزه با مواد مخدر امریکا‪ ،‬پولیس کولمبیا و گروه جنایتکار‬
‫لوس پیس کشته شد‪.‬‬
‫ب‪ -‬مافیای سیسیل (ایتالیا)‬

‫‪31‬‬
‫این باند بین ‪ ۳‬تا ‪ ۲‬هزار نفر عضو دارد‪ .‬اولین کشوری که با شنیدن نام مافیا به ذهنمان میرسد‪ ،‬ایتالیا است و مافیای‬
‫سیسیل کار خود را از قرن نزدهم شروع کرد‪ .‬این گروه بزرگترین عملیاتهای خرابکاری را به راحتی انجام میدهد‪.‬‬
‫در ضمن‪ ،‬مافیای سیسیل تقریبًا کمترین تعداد اعضاء را بین دیگر گروههای خالفکاری دارد و حدود ‪ ۳۳۲۲‬تا ‪ ۲‬هزار‬
‫نفر عضو دارد‪ .‬تمام فعالیتهای مافیای سیسیل برای پولسازی است و مسیری که آنها برای به دست آوردن پول انتخاب‬
‫کردهاند‪ ،‬پولشویی به کمک نفوذ در گروههای سیاسی است؛ البته با پولی که از این طریق به دست میآورند در زمینه‬
‫خریدوفروش کوکایین هم سرمایهگذاری میکنند و بازار پرسود دیگری را به دست گرفتهاند (‪.)Bal, 2000: 162‬‬
‫در این بین‪ ،‬راه اندازی قمارخانه برای افزایش ثروت به شدت بین اعضای این باند محبوب است‪ .‬شایان ذکر است که‬
‫اشراف سیسیلی از همدستی با نهادهای سیاسی قوی و کارآمد در این کشور برای مدیریت مشکالت حقوقیشان استفاده‬
‫میکنند و به این ترتیب مجرمین با سیستم سیاسی یکی میشوند و قدرت خیرهکننده به دست میآورند‪ .‬آنها تالش‬
‫سیریناپذیری برای نفوذ به نهادهای سیاسی دارند تا پولشوییهایشان را بدون دغدغه پیش ببرند‪.‬‬
‫در ضمن‪ ،‬یکی از دالیل موفقیت آنها این است که بسیار سّری کار میکنند و افرادی که در این گروهها حضور دارند‪،‬‬
‫معموالً از یک تبار خونی هستند‪ .‬این موضوع شهادت دادن یک عضو مافیا علیه عضو دیگر را بسیار سخت میکند؛ زیرا‬
‫آنها نمیتوانند به کسی خیانت کنند که در واقع برادر‪ ،‬پسر‪ ،‬کاکا یا پدر یا در کل آشنای خانوادگی آنهاست‪ .‬این روش‬
‫عضوگیری و فعالیت آنها بسیار مؤثر و کارآمد بوده است؛ زیرا به ندرت اتفاق میافتد کسی از گروه مافیایی سیسیل با‬
‫پولیس همکاری کند‪.‬‬

‫‪ -4‬از آپاچیها تا دارودسته چهل فیل‬

‫باندهای خالفکار تنها مربوط به دوران مدرن نیستند و گروههای خالفکار عجیبی در طول تاریخ وجود داشتهاند‪ .‬غیر‬
‫از باندهای خالفکار و مخوفی که در همین روزگار و زمان خودمان فعالیت میکنند و در این بحث به آنها اشاره کردیم‪،‬‬
‫گروههای بیرحم و خطرناکی هم در زمانهای گذشته وجود داشتهاند که تاریخ هیچ وقت جنایتها و شرارتهایشان را‬
‫از یاد نخواهد برد‪ .‬در ادامه به دو گروه از معروفترینهایشان اشاره خواهیم کرد‪:‬‬
‫‪ -‬دار و دسته چهل فیل یک گروه خالفکار زنانه با عطش باالی خرید!‬
‫بیشتر ما باندهای خالفکار و مافیایی را با مردان خشن و اسلحه به دست میشناسیم‪ ،‬ولی بین گروههای خالفکار دار و‬
‫دستۀ هم وجود داشته که همه اعضایش را زنها تشکیل میدادند‪ .‬اعضای این گروه با سرخوشی و شادی تمام فروشگاهها‬
‫را از کاالهای باارزش خالی میکردند (سایت‪ ،‬انترنتی‪ ،‬دانشنامه ویکیپدیای انگلیسی)‪.‬‬
‫این گروه از اواخر قرن هجدهم تا اواسط دهه ‪ ۱۲۳۲‬به فعالیتهای خود ادامه داد و به طور خاص در اطراف شهر لندن‬
‫فعالیت داشت‪ .‬نکته جالب درباره این گروه خالفکار این بود که مردان در سلسلهمراتب قدرت نقشی بسیار ضعیف و‬
‫دونپایه داشتند‪ .‬سردسته این گروه زنی به نام «مگی هیل» بود که به اندازه زیبایی خیرهکنندهاش زنی بیرحم و خشن بود‪.‬‬
‫وی حلقههایی با نگین الماس داشت که شباهت زیادی با پنجه بوکس داشت و هنگام مواجهه با تهدید از آنها برای زخمی‬
‫کردن طرف مقابل استفاده میکرد‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫‪ -9‬آپاچیها‬
‫یکی دیگر از این باندهای خالفکار و ترسناک‪ ،‬دار و دسته آپاچیها بوده است‪ .‬آپاچیها یک دار و دسته جاده در فرانسه‬
‫بودند که در اوایل قرن نوزدهم در جادههای پاریس حکمرانی میکردند و در کمتر از ‪ 16‬سال‪ ،‬نابود و به فراموشی‬
‫سپرده شدند‪ .‬آنها آپاچی خوانده میشدند؛ زیرا هنگام حمله چنان ترسناک بودند که وقتی خبر جنایاتشان به گوش پولیس‬
‫میرسید‪ ،‬آنها را مانند جنگجویان آپاچی خشن و بیرحم میدانستند (‪.)Ertan,2002: 220‬‬
‫اعضای این گروه لباس بسیار خاص و مرتبی به تن داشتند و کالهی خاص و یک پیراهن را به تن میکردند که خیلی زود‬
‫شناخته میشدند و بسیاری از مردم از نحوه لباس پوشیدن آنها تقلید میکردند‪ ،‬اگر چه عضو این گروه نبودند‪ .‬آنها یک‬
‫ورزش رزمی خاص خود به نام «ساواته» داشتند که تمامی اعضای گروه آن را آموزش میدیدند و این روش مبارزه بر پایه‬
‫ضربات مشت و لگد استوار بود‪ .‬وقتی اعضای این گروه در تعداد فراوان با استفاده از این فن رزمی گروهی از‬
‫نجیبزادهگان پاریسی را کتک زدند‪ ،‬بسیاری از نجیبزادهگان این شهر برای دفاع از خود فنون ساواته را یاد گرفتند تا‬
‫بتوانند در مقابل حمالت مداوم آپاچیها عکسالعمل مناسبی داشته باشند‪ ،‬اما سالح اصلی آپاچیها این ورزش رزمی نبود‪،‬‬
‫زیرا آن ها یک سالح بسیار خاص هم ساخته بودند؛ یک تفنگچه که هم یک سالح گرم بود و هم میتوانست به عنوان‬
‫چاقو مورد استفاده قرار گیرد و با تا کردنش میتوانست از آن یک پنجه بوکس بسیار قوی ساخت‪ .‬آنها با ساخت چنین‬
‫سالحی نشان دادند که هیچ ترسی از کشت و کشتار در مقیاس گسترده ندارند‪.‬‬
‫‪ -1‬زورگیری با موتور‬
‫«هارلی‪-‬دیویدسن» نام باند خالفکار «موتورسیکلتسواران سرخ و سفید» مربوط به کشور امریکا‪ ،‬آلمان‪ ،‬تایلند‪،‬‬
‫استرالیا‪ ،‬کانادا و ‪ ...‬است‪.‬‬
‫گروه موتورسیکلتسواران سرخ و سفید که اعضای آن به طور معمول سوار موتورسیکلتهای «هارلی‪-‬دیویدسن»‬
‫میشوند‪ ،‬در کشورهای مختلف مشغول به کار هستند و در چند سال اخیر‪ ،‬پولیس کشورهای آلمان‪ ،‬امریکا و حتی تایلند‬
‫هم خبرهایی از دستگیری اعضای این باند در کشورشان منتشر کردهاند‪.‬‬
‫این گروه خالفکار در ‪ ۱۶‬مارچ سال ‪ ۱۲۲۱‬توسط خانواده بیشاپ از مهاجران آمریکائی و به دنبال ادغام چندین‬
‫کلوب موتورسیکلترانی آغاز به کار کرد‪ .‬از رایجترین فعالیتهای جنایتکارانه این گروه‪ ،‬میتوان به توزیع موادمخدر‪،‬‬
‫قاچاق انسان‪ ،‬زورگیری و ‪ ...‬اشاره کرد (‪ .)Aytekin, 2003: 116‬چند سال پیش‪ ،‬وزیر امور داخلی ایالت‬
‫«باواریا» در جنوب آلمان درباره این گروه هشدار داد و گفت‪« :‬این موتورسواران جنایتکار که در کشورهای بالکان به‬
‫کارهای غیرقانونی از جمله قاچاق مواد مخدر و اسلحه‪ ،‬تجاوز به عنف و پولشویی دست زدهاند‪ ،‬اکنون حوزه جنایات‬
‫خود را در شمال اروپا نیز گسترش دادهاند و هر روز خطرناکتر میشوند»‪.‬‬
‫افراد برای ثبت عضویتشان در باند موتورسیکلتسواران سرخ و سفید باید گواهینامه معتبر موتور‪ ،‬یک موتورسیکلت‬
‫با ظرفیتی بیش از ‪ ۶۳۲‬سیسی و ظاهر خشن داشته باشند‪ .‬گفته میشود این باشگاه مانع عضویت افراد با سابقه‬
‫کودکآزاری و کسانی میشود که برای استخدام در پولیس یا زندانبان شدن درخواست دادهاند‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫جزء دوم‪ :‬سیستم مافیایی در افغانستان‬
‫قبالً مفهوم مافیا و چگونگی به وجود آمدن گروههای مافیای جهانی به طور مفصل بررسی شد‪ .‬حال در مورد سیستم مافیایی‬
‫در افغانستان بحث صورت میگیرد‪.‬‬
‫سالها است که فساد اداری‪ ،‬دولت افغانستان را در صدر دولتهای فاسد جهان نشانده و فعالیتهای دولت و‬
‫کمسیونهای مبارزه با فساد‪ ،‬راه به جایی نبرده است‪.‬‬
‫جواب به این سؤال‪( ،‬کدام سؤال؟) به دسترسی به اسناد و ارقام دقیق وابسته است تا پس از بررسی همهجانبه‪ ،‬در برابر‬
‫این سؤاالت‪ ،‬جوابهای روشن ارایه شده بتواند‪ .‬اینکه چه وقت این امکان مساعد میشود نمیتوان پیشگویی کرد؛ اما‬
‫نباید تا آن زمان منتظر ماند که زمینۀ دستیابی به این همه اسناد و اوراق برای محققان فراهم شده بتواند‪ .‬تا فرارسیدن‬
‫آن روز‪ ،‬همین حاال میتوان محتوای این پدیده را فی المجموع و به طور کلی مورد دقت و تحلیل قرار داد‪.‬‬
‫متکی بر همین روش‪ ،‬نوشتۀ حاضر در حدود امکانات دستداشته‪ ،‬نگارش یافته و کوشش میشود تا علل‪ ،‬ابعاد و اثرات‬
‫این پدیده‪ ،‬شنا سایی و مورد مداقه قرار بگیرد‪ .‬با دیدن کلمه «مافیا» شاید اخبار و فلمهای مافیایی در ک شورهای‬
‫م شخص که خا ستگاه اولی این پدیده بودند‪ ،‬در ذهن ان سان تداعی شود و ارتباط این ساختار در افغان ستان‪ ،‬با همان‬
‫ک شورها‪ ،‬ج ستجو گردد؛ در حالی که واقعیت به گونۀ دیگر ا ست‪ .‬شبکۀ مافیایی با م ساعد شدن فر صتها و به میان‬
‫آمدن زمینهها‪ ،‬میتواند مبتنی بر عوامل موجود در هر یک از ک شورها‪ ،‬به طور جداگانه به میان آید‪ .‬هدف گروههای‬
‫مافیایی‪ ،‬کسب ثروت بوده که برای حصول و حفاظت آن‪ ،‬آنها تالش میورزند تا قدرت را در اختیار داشته باشند‪.‬‬
‫با پیدایش یک گروه مخفی جنایتپیشه در اواسط قرن نزده در شهر « سیسیل»‪ ،‬اصطالح «مافیا» برای بار نخست در‬
‫کشور ایتالیا ظهور کرد و سپس از آنجا به گوشه و اکناف جهان خبرساز شد‪ .‬مشابه این شبکه‪ ،‬چندین دهه بعدتر در‬
‫ایاالت متحده امریکا‪ ،‬تشکیالت پرقدرت و بیسابقه مافیایی‪ ،‬بر مبنی علت خاص ظهور یافت‪.‬‬
‫پس از آنکه‪ ،‬دولت مرکزی قانون منع فروش مشروبات الکلی را در سال ‪ 1920‬به تصویب رسانید گروههای مجرمین‪،‬‬
‫از انفاذ این قانون جدید‪ ،‬سوءا ستفاده نموده و از ک شورهای هم سایه‪ ،‬م شروبات الکلی را به طور قاچاق وارد ایاالت‬
‫متحدۀ امریکا کردند‪ .‬به خاطر تقا ضای زیاد به م شروبات‪ ،‬آنها متاع قاچاقی شان را به قیمت بلند عر ضه کرده و ازین‬
‫مدرک‪ ،‬ثروتهای هنگفتی به د ست آوردند و افزایش ثروت‪ ،‬توأم با مبارزه علیه دولت و ت شدید رقابت با شبکههای‬
‫دیگر مافیایی بود؛ لذا هر یک آنها‪ ،‬به منظور محافظت ترافیک و فروش مشروبات قاچاقیشان‪ ،‬دستههای مسلح خود را‬
‫ایجاد نمودند‪ .‬این امکانات به آنها فر صت داد تا در محیط ماحول خویش‪ ،‬روش دوگانۀ تخویف و تطمیع را در پیش‬
‫بگیرند‪.‬‬
‫شبکههای متشکل شدۀ مافیایی با همین دو روش در داخل نظام رخنه کرده و اثرات ناگواری را بر اوضاع امنیتی برخی‬
‫از شهرها‪ ،‬در ایاالت متحدۀ امریکا به میان آوردند‪ .‬تأثیرات تخریبی و منفی این پدیده بر عر صههای مختلف زندگی‬
‫آمریکائی ها‪ ،‬سالها بعد‪ ،‬از جانب ر سانهها برر سی گردیده ا ست که فلمهای ساخته شدۀ هالیوود در این ارتباط خیلی‬
‫بازگوکنندهاند‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫گرچه دولت مرکزی امریکا‪ ،‬بعد از یک دهه‪ ،‬قانون منع م شروبات الکلی را پس گرفت‪ ،‬ولی شبکههای ایجاد شدۀ‬
‫مافیایی‪ ،‬قدرتشان را در عرصههای پردرآمد دیگر جابجا کرده و به این ترتیب به نقش مخربشان در جامعه ادامه دادند‪.‬‬
‫با معرفی پیدایش و ظهور شبکههای مافیایی در اروپا و امریکا‪ ،‬اکنون میتوان مشابهتها و وجهه مشترک میان گروههای‬
‫فساد پیشه در افغانستان و شبکههای خارجی مافیایی را به آسانی دریافت‪.‬‬
‫الف‪ :‬چگونگی پیدایش شبکههای مافیایی در افغانستان‬
‫در افغان ستان گروههای قاچاقبر و مولدین مواد ن شئهآور در گذ شته هم وجود دا شت؛ ولی امکانات آنها محدود بوده و‬
‫در آن سطح قرار ندا شت که در دولت نفوذ کرده و یا د ستههای م سلح دا شته با شند‪ .‬آنها در میان جامعه به حالت‬
‫منزوی زیست میکردند‪ .‬تریاک در بعضی محالت دورافتاده و آن هم در محدودۀ تقاضای مستهلکین محلی زرع میشد‪.‬‬
‫همین طور‪ ،‬کوکنار به پیمانۀ کوچک در والیات مختلف ک شت میگردید تا آنکه سیاحین خارجی‪ ،‬من حیث متقا ضیان‬
‫جدید‪ ،‬به آن عالقه گرفته و در دهۀ شست میالدی هنگام بازدیدشان از شهرهای بزرگ افغانستان‪ ،‬این ماده را استعمال‬
‫میکردند‪.‬‬
‫در دیگر عرصهها‪ ،‬مانند دستبرد معادن‪ ،‬سوءاستفاده از پروژههای انکشافی‪ ،‬تورید ادویۀ غیر مجاز‪ ،‬خریدوفروش اسلحه‬
‫و امثال آن‪ ،‬فساد در سطح انفرادی و آن هم به پیمانۀ خیلی کوچک قرار داشت؛ اما جرایم سازمانیافته و به میان آمدن‬
‫شبکههای مافیایی‪ ،‬توأم با شدت گرفتن جنگ سرد و مبدل ساختن افغانستان به کانون تشنج‪ ،‬آغاز یافت‪ .‬این شبکهها‬
‫در عرصههای مختلف به وجود آمدند که باید هر یک آن به طور جداگانه بررسی شود‪.‬‬
‫ب‪ :‬دریافت قراردادهای خارجی از طریق نفوذ در ادارۀ دولت‬
‫این بار‪ ،‬کمکهای بادآوردۀ خارجی بدون گذار از فلترهای پاکستان‪ ،‬به افغانستان سرازیر شد‪ .‬دولتهای کمککننده‪،‬‬
‫با میانجیگری ادارات دولتی و یا به طور م ستقیم‪ ،‬قراردادها را با ا شخاص و شرکتهای افغانی و خارجی ب ستند‪ .‬با به‬
‫کار بردن هر دو راه و طریق‪ ،‬دولتهای خارجی به چهرههای معلومالحال و آشنایان سابق خود فرصت زیاد دادند‪ .‬این‬
‫زمینهسازی سبب شد تا بخشهای بزرگ از کمکهای انکشافی به افغانستان‪ ،‬در اختیار آنها قرار بگیرد‪.‬‬
‫به این ترتیب چهرههای مورد نظر امداد دهندگان‪ ،‬امکان آن را به دست آوردند تا قسمت اعظم این کمکها را با وسیله‬
‫شبکههای مافیایی شان دزدیده و صاحب ملکیتهای افسانوی در داخل و خارج شوند‪ .‬دادن قراردادها به این چهرهها‪،‬‬
‫هدفمندانه بود‪.‬‬
‫گفته می شود که با این کار‪ ،‬دول کمککننده‪ ،‬میخوا ستند تا یک طبقۀ سرمایهدار واب سته به خود شان را در افغان ستان‬
‫عقب نگهداشته شده‪ ،‬به وجود آورند تا مانند گذشته از گروههای سنتی )قومی و مذهبی( وابسته نباشند‪ .‬به افادۀ خود‬
‫آنها‪ ،‬ای شان میخوا ستند که «ملت سازی» کنند بیاعتنا به این ا صل که «ملت سازی» ر سالت خود یک ملت بوده و به‬
‫دست خارجیها ساخته شده نمیتواند‪.‬‬
‫آنها نمیفهمیدند که به عوض این مشی پنهانی شان‪ ،‬سیستم مافیایی تقویت میشود‪ .‬واقعیت این است که بخش اعظم این‬
‫پولها‪ ،‬به خارج انتقال یافته و به حسابات همین دار و دستۀ مافیایی در جاهای مورد نظر سرمایهگذاری شده است‪.‬‬
‫ج‪ :‬دستبرد معادن‬
‫‪35‬‬
‫سنگهای قیمتی افغانستان از قدیماالیام شناسایی شده بود‪ .‬مصریها در مجسمۀ چشمان «آختاتون» و ملکه «نفریتست»‬
‫از الجورد افغان ستان‪ ،‬ا ستفاده کردهاند‪ .‬افغان ستان به خاطر کوه ستانی بودنش‪ ،‬دارای ذخایر متنوع میبا شد‪1400 .‬‬
‫نوع سنگ معدنی درین کشور شناسایی شده است‪.‬‬
‫پس از انقالب صنعتی‪ ،‬محققین غربی در لباسهای مختلف و چهرههای گوناگون‪ ،‬تالش به شنا سایی و ک شف معادن‬
‫افغانستان کردند؛ در حالی که خود افغانها با شیوههای عنعنوی‪ ،‬تنها به استفادۀ بعضی سنگهای قیمتی عالقمند بودند‬
‫تا اینکه در آغاز دهۀ پنجاه قرن گذ شته‪ ،‬شعبات مختلف در وزارت معادن ایجاد شد تا به کمک م شاورین خارجی‪،‬‬
‫معادن افغانستان را به صورت دقیق شناسایی نمایند‪.‬‬
‫پس تجاوز کشورهای ناتو به افغانستان گروه مافیائی بار دیگر حاکمیت پیدا کرد ابتدا به استخراج خودسرانۀ معادن در‬
‫پنجشیر‪ ،‬جگدلک‪ ،‬بدخشان و نورستان مبادرت ورزیدند‪ .‬آنها احجار قیمتی ) زمرد‪ ،‬الجورد‪ ،‬یاقوت‪ ،‬لعل و طال( را به‬
‫پاک ستان برده و به قیم نازل به فروش میر ساندند‪ .‬به این ترتیب معادن افغان ستان‪ ،‬مورد د ستبرد ا شخاص و گروههای‬
‫مافیایی قرار گرفت‪ .‬این سرقت تا حال ادامه داشته‪.‬گروههای مافیایی به خاطر تسلط بر آن معادن که در دسترس دولت‬
‫نیست‪ ،‬با همدیگرشان برخوردهای خونین مینمایند‪.‬‬
‫شبکههای مافیایی از یکطرف به آنها باج داده و از جانب دیگر به کمک عمّال نفوذی شان در دولت‪ ،‬زمینۀ انتقال این‬
‫احجار را به خارج از کشور فراهم میسازند‪.‬‬
‫زورمندان فا سد در ادارۀ دولت از یکطرف به قاچاقبران احجار قیمتی م ساعدت میکنند و از جانب دیگر برای ب ستن‬
‫قراردادهای غیرعادالنه و ضد منافع ملی افغانها‪ ،‬با کمپنیهای خارجی‪ ،‬تالش میورزند‪ .‬ای شان با ا ستفاده از تعریف‬
‫سیستم اقتصاد بازار آزاد«در قانون اساسی‪ ،‬قراردادهای استفاده از معادن را با ا شخاص و کمپنیهایی عقد مینمایند که‬
‫همیشه در چپاول معادن نقش داشتهاند‪.‬‬
‫اما پس از روی کار آمدن امارت ا سالمی افغان ستان وزارت معادن و پترولیم نزدیک به ده میلیارد افغانی عواید دا شته‬
‫است‪ .‬مسؤالن در این وزارت همچنان میگویند که تنها در ده روز گذشته هشت میلیون افغانی از سکتور معادن درآمد‬
‫دا شته اند‪ .‬اما در عین حال « شهاب الدین دالور»‪ ،‬وزیر معادن و پترولیم افغان ستان با ابراز تأ سف از گ ستردگی مافیای‬
‫معادن در این کشور گفت‪ :‬با وجود مبارزه جدی حکومت افغانستان در برابر مافیای استخراج معادن‪ ،‬متأسفانه هنوز هم‬
‫مافیای معادن در ک شور فعال ا ست‪ .‬همچنین اظهار دا شت‪ :‬این وزارت در یک سال و نیم گذ شته تا حد قابل توجهی‬
‫دست مافیا را از تاراج و قاچاق معادن کشور کوتاه کرده است‪.‬‬
‫معادن افغان ستان ثروت ملی تبعه کنونی و ن سلهای آیندۀ این سرزمین ا ست و باید مطابق به منافع ملی آنها ا ستخراج‬
‫گردد؛ نه اینکه در اختیار غارتگران قرار گرفته و با عقد قراردادهای اسارتبار‪ ،‬مشکالت عدیده‪ ،‬برای نسلهای آینده‬
‫به ارث گذاشته شود‪.‬‬
‫د‪ :‬غصب ملکیتهای عامه و خصوصی‬
‫طبق اظهارات وزیر ا سبق انک شاف شهری تا سال ‪ ،9661‬بیش از سه ملیون جریب زمین از جانب زورمندان غ صب‬
‫شده بود‪ .‬طبیعی ا ست که این رقم در سالهای بعدی افزایش یافته ا ست‪ .‬م سؤولین کم سیون نظارت ول سی جرگه بر‬

‫‪36‬‬
‫اعمال حکومت‪ ،‬شمار غا صبین این زمینها را در سال ‪ 2013‬به تعداد پانزده هزار نفر شنا سایی نمود؛ اما از اف شای‬
‫اسامی آنها به رسانهها اباء ورزید؛ زیرا درین فهرست بلندپایههای دولت و وکالی ولسی جرگه نیز شامل بودند‪.‬‬
‫غ صب زمین‪ ،‬شامل ملکیتهای خ صو صی و عامه بوده و ناتوانی دولت سبب می شود که این زمینها دوباره به مالکین‬
‫ا صلی آن م سترد ن شود؛ همین ناتوانی باعث می شود که مقامات دولتی‪ ،‬حتی به غ صب ملکیتهای دولت در داخل‬
‫پایتخت‪ ،‬پایان داده نتوانستهاند‪.‬‬
‫جعل ا سناد و مدارک برای غ صب ملکیتهای دولتی و ر سمیت بخ شیدن آن بالو سیله شبکههای مافیایی در ادارات‬
‫ق ضائی ک شور‪ ،‬ایجاد شهرکهای رهای شی و اعمار ساختمانهای بلند منزل در مناطق مختلف تو سط زورمندان‪ ،‬گره‬
‫بزرگی است که گشودن آن آسان نیست‪.‬‬
‫اقدامات امارت اسالمی افغانستان‪ :‬مسئوالن کمیسیون جلوگیری از غصب زمین حکومت امارت اسالمی‪ ،‬در یک نشست‬
‫خبری به رسانهها میگویند که تا کنون‪ ۳۱۲ ،‬هزار و ‪ ۲۲۲‬جریب زمین غصبشده را در والیتهای مختلف استرداد‬
‫کرده اند‪.‬‬
‫این کمی سیون همچنان تأکید میکند که دو سیههای کمازکم چهار میلیون و ‪ ۲۱‬هزار و ‪ ۱۱۱‬جریب زمین غ صب شده‬
‫نیز‪ ،‬از سوی این کمیسیون حل نشده و برای فیصلهی نهایی‪ ،‬به محکمه اختصاصی محول شده است‪.‬‬
‫و‪ :‬قاچاق مواد مخدر‬
‫روابط ذاتالبینی میان قاچاق مواد مخدر و بیامنیتی در ک شور را همه ارباب ذی صالح داخلی و خارجی میدانند‪ .‬آنها‬
‫خوب میدانند که جلوگیری از این پدیدۀ ضد بشری‪ ،‬رسالت هر انسان باوجدان است؛ ولی متأسفانه‪ ،‬عملکرد مقامات‬
‫مسئول در رابطه به زرع خشخاش و انتقال و توزیع مواد مخدر در افغانستان و سطح جهانی نه تنها قاطعانه نیست بلکه‬
‫سؤالبرانگیز هم میبا شد؛ بر طبق اطالعیۀ سازمان ملل متحد‪ ،‬همین اکنون ‪ 30‬میلیون ان سان از اختالالت نا شی از‬
‫استفادۀ مواد مخدر در جهان رنج میبرند و از جمله ‪ 190‬هزار آنها‪ ،‬زندگیشان را ساالنه از دست میدهند‪.‬‬
‫افغانستان در تولید تریاک‪ ،‬سهم بزرگ داشته و هنوز هم ‪ 90‬فیصد تریاک جهان در این سرزمین تولید می شود‪ .‬تولید‬
‫مواد مخدر از سال ‪ 2002‬به بعد در حال افزایش است‪ .‬در سال ‪ 2016‬مقدار مواد مخدر تولیدشده در افغانستان به‬
‫صورت تخمین به ‪ 4800‬تن ارتقاء کرد‪.‬‬
‫مساحت زمینۀ تحت زرع تریاک‪ ،‬طبق احصائیۀ سال ‪ 2014‬به ‪ 224‬هزار هکتار زمین میرسید‪ .‬والیت هلمند با زرع‬
‫هشتاد هزار هکتار در صدر جدول والیات تولیدکننده قرار دارد‪ .‬سؤال اساسی این است که سرچشمه و ریشۀ تولید و‬
‫توزیع مواد مخدر در اختیار کی ا ست؟ کی در عقب پردۀ این عمل ضد ان سانی قرار دارد؟ اگر مافیای مواد مخدر از‬
‫قدرت و نفوذ مؤثر در دولت افغانستان بیبهره میبودند‪ ،‬به هیچ وجهه‪ ،‬زرع مواد مخدر تا آن سطح ازدیاد نمییافت که‬
‫این کشور در سطح جهانی به مقام اول منسوب شود‪.‬‬
‫از همین جهت‪ ،‬شبکههای داخلی و خارجی مافیایی‪ ،‬پیو سته تالش مینمایند تا نفوذ شان را در ادارات دولتی افغان ستان‬
‫حفظ نمایند؛ زیرا از این طریق‪ ،‬قاچاقبران را حمایه نموده و ترافیک مواد مخدر را در زیر نظر دا شته میبا شند‪ .‬او ضاع‬
‫ناامن کنونی‪ ،‬زمینۀ مساعد برای قاچاقبران بوده و از همین جهت‪ ،‬شبکههای مافیایی به حفظ حالت موجود عالقمندند‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫گروههای مافیا و گروههای دهشتافکن‪ ،‬منافع مشترکی دارند؛ در محالت تحت کنترول نیروهای غیر مسلح‪ ،‬شبکههای‬
‫مافیایی در زد و بند با آنها‪ ،‬قاچاقشان را به پیش میبرند‪ .‬اگر دولت افغانستان توان آن را میداشت که ادارۀ دولت را از‬
‫وجود عمال شبکههای مافیایی تصفیه کرده و شرکای خارجی آنها را‪ ،‬افشاء کند‪ ،‬امروز این معضله حل شده میتوانست‪.‬‬
‫بعد از صدور فرامین رهبر امارت اسالمی افغانستان در باره منع کشت‪ ،‬تولید و قاچاق مواد مخدر‪ ،‬نهادهای حکومتی‬
‫فعالیتهای شان را بیشتر کرده اند و در روزها و ماههای اخیر‪ ،‬ما شاهد گرفتاری دهها فروشنده مواد مخدر و در عین‬
‫حال کشتزارهای خشخاش در بخش های متعدد از کشور تخریب شده است و تالشها برای جلوگیری از کشت‬
‫خشخاش و تولید و قاچاق مواد مخدر هر روز جدیتر میشود‪.‬‬
‫ز‪ :‬نتیجه‪ :‬چطور میتوان این سیستم مافیایی را مضمحل ساخت‬
‫اولین ارزیابی از بررسی مختصر عرصههای فوقالذکر‪ ،‬این واقعیت را بازگو مینماید که ضعف دولت و پرقدرت بودن‬
‫شبکههای مافیایی‪ ،‬علت و معلول هم دیگرند‪.‬‬
‫اگر یک دولت ملی و قدرتمند وجود میدا شت‪ ،‬پیدایش شبکههای مافیایی در جامعه ناممکن میبود‪ .‬همین طور هر قدر‪،‬‬
‫افراد و نیروهای ملی کمتر در دولت سهیم با شند به همان اندازه زمینههای جابجا شدن شبکههای مافیایی در ساختار‬
‫دولت فزونی مییابد‪.‬‬
‫دولت جمهوریت شعار مبارزه با فساد را میداد؛ اما فاسدهای معلومالحال را مؤاخذه و دستگیر نمیکند‪ .‬آنها زورمند‬
‫بوده و پایههای سی ستم مافیایی را در افغان ستان می سازند‪ .‬م سئلۀ کابل بانک‪ ،‬مکتبهای خیالی‪ ،‬معلمان خیالی‪ ،‬سربازان‬
‫خیالی‪ ،‬قراردادهای غیرقانونی با تیکه داران داخلی و خارجی‪ ،‬همه و همه‪ ،‬به ظاهر مطرح شد و امیدهایی را از طریق‬
‫رسانهها زنده ساخت؛ ولی مراحل تفتیش و محکمۀ هیچ یک از مجرمین‪ ،‬بر طبق قانون تعقیب نگردید‪.‬‬
‫نفوذ پرقدرت مافیا در دولت‪ ،‬عرصه را به دولتمداران اصالحطلب تنگ ساخته‪ ،‬قدرت تصمیمگیری و اجرائیوی آنها‬
‫را نامحسوس میسازد‪ .‬وضعیت موجود‪ ،‬این آگاهی را به اصالحطلبان بازگو میکند که به عوض نوشتن بر روی یخ و‬
‫گذاشتن در زیر آفتاب‪ ،‬با نیروهای مردمی و چهرههای ملی همدست شده و این شبکهها را به زودی قلعوقمع نمایند‪.‬‬
‫تا حال رهبران حکومت ملی‪ ،‬فقط و فقط با کاربرد الفاظ زیبا کوشیدهاند تا مردم را آرامش بدهند؛ اما مردم که بیقانونیها‬
‫و چپاول را با گوشت و پوست خود احساس میکنند منتظر اقدامات عملیاند‪.‬‬
‫شبکههای مافیایی همزمان با ترویج فساد‪ ،‬فرهنگ غارتگرانۀ خودشان را پخش میکنند‪ .‬پیش از آنکه فرهنگ زیبا و کهن‬
‫سرزمین ما‪ ،‬آلوده با فساد شود‪ ،‬باید جلو آن را گرفت‪ .‬تسلط مافیا نمیگذارد که نیروی کار در جهت سالم اجتماعی‬
‫بسیج گردد؛ زیرا مافیا‪ ،‬نه تنها در دولت با نفوذ است‪ ،‬بلکه در سطح محالت نیز افراد و گروههای غیرمسئول و مسلح‬
‫را در اختیار دارد؛ به این معنی که از قرار گرفتن ساختارهای اقت صادی در ا ستقامت پاک سازی و باز سازی جلوگیری‬
‫مینماید‪ .‬همان طوری که در عنوان این بخش مطرح شده ا ست‪ ،‬میتوان این طور نتیجه گرفت‪ :‬شبکههای پرقدرت‬
‫مافیایی در وطن ما طوری به هر بخش و ا ستقامت تو سعهیافته و آنقدر در دولت نفوذ کردهاند که حاال به سادگی‬
‫میتوان از یک «سیستم مافیایی در افغانستان» حرف زد (سادات‪.)5 ،1 :4127 ،‬‬

‫‪38‬‬
‫اما با آمدن امارت ا سالمی افغان ستان تمام گروههای مافیایی که در افغان ستان وجود دا شت و در دولت جمهوریت از‬
‫قدرت و نفوذ مؤثر برخور دار بود‪ .‬و از طرف کشورهای مستقر در افغانستان حمایت می شد‪ .‬با پیروزی امارت اسالمی‬
‫افغانستان شبکههای مافیایی در افغانستان کاهش پیدا کرده است‪ .‬و مبارزه جدی علیه آن جریان دارد‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬خصوصیات‪ ،‬اهداف و تاثیرات جرم سازمانیافته‬
‫از آنجا كه جرایم سازمانیافته به طور عمده توسط سازمانها و گروههای جرمی ارتكاب مییابد‪ ،‬در این بحث خصوصیات‪،‬‬
‫اهداف و تاثیرات جرم سازمانیافته مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات گروههای مجرمین سازمانیافته‬
‫بیان خصوصیات جرم سازمانیافته میتواند در شناخت ابعاد مختلف این جرم و تفاوت آن از دیگر مظاهر جرمی به وسیله‬
‫گروههای که اقدامات خود را سازماندهی میکند‪ ،‬کمک کند مجرمین سازمانیافته دارای ویژگیهای خاص خود میباشد‪.‬‬
‫در این میان‪ ،‬دکترین‪ ،‬نهادها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی فعال در عرصه مبارزه با جرایم سازمانیافته هر یک اقدام‬
‫به ارایه و یژگیهای مختلفی برای این نوع مجرمین نمودهاند‪.‬که هر کدام شان به طور جداگانه مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫الف‪ :‬از نظر کنفرانس وزرای جهان در خصوص جرایم سازمانیافته‬
‫این کنفرانس که در سال ‪ 4221‬میالدی در شهر ناپل کشور ایتالیا برگزار شد‪ ،‬خصوصیات زیر را در باره جرایم‬
‫سازمانیافته برمیشمارد‪:‬‬
‫‪ -4‬جرم توسط گروهی ساختار یافته (سازمانیافته) انجام میشود‪.‬‬
‫‪ -9‬در این نوع جرم‪ ،‬ارتباط سلسله مراتب با شخصی که رهبران گروه را قادر به کنترول سازمان میکند‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -1‬خشونت‪ ،‬ارعاب و فساد برای کسب سود در قلمرو گروه و بازارهای هدف آن اعمال میشود‪.‬‬
‫‪ -1‬در این نوع جرایم برای فزایش فعالیتهای جرمی یا رسوخ در اقتصاد قانونی از تطهیر و موجه کردن اقدامات غیر‬
‫قانونی استفاده میشود‪ .‬همچنین این گونه فعالیتهای جرمی قابلیت توسعه به فعالیتهای جدید در سرحدات را دارا‬
‫هستند‪.‬‬
‫‪ -5‬مجرمان در انجام این گونه جرایم با تشکیالت جرمی فراملیتی سازمانیافته همکاری دارند‪.‬‬

‫ب‪ :‬خصوصیات جرایم سازمانیافته از دیدگاه جرم شناسائی‬

‫برخی نویسندگان نیز مبتنی بر دیدگاههای جرم شناسائی نظیر " ادوین ساترلند و ریموندگسن" ویژگیهای به شرح‬
‫ذیل برای جرایم سازمانیافته ذکر کردهاند‪.‬‬
‫‪ -۱‬ایدئولوژیک غیر سیاسی‬
‫این خصوصیت به این معنا است كه یك گروه از مجرمین سازمانیافته‪ ،‬جرایم را تنها با اهداف اقتصادی و كسب منافع‬
‫مادی انجام میدهد و با دلبستگیهای مذهبی و سیاسی اقدام به ارتكاب جرم نمیكند‪« .‬هدف این گروه تنها كسب پول‬
‫و قدرت و منفعت مادی است» (كی نیا‪ ،‬محمد‪ .)91 :4171 ،‬گرچه ممكن است این گروهها گاهی به مبارزات سیاسی‬
‫هم رویآورند ولی هدف اساسی آنها از این مبارزات كسب قدرت سیاسی نیست بلكه هدف تقویت قدرت اقتصادی‪ ،‬لغو‬
‫‪39‬‬
‫قوانین مغایر با اهداف جرمی و اقتصادی خویش و تصویب قوانین تسهیلکننده فعالیتهای خاص و به دستآوردن قدرت‪-‬‬
‫های اجرائی و غیره برای حفاظت و مصونیت سازمان و اعضای آن در مقابل اجرای عدالت است‪.‬‬
‫‪ -9‬سلسلهمراتب‬
‫از آنجا که جرایم مورد بحث به صورت سازمانیافته ارتکاب مییابد‪ ،‬وجود سازمانی فعال که قابلیت طراحی‪ ،‬هدایت و‬
‫ارتکاب جرم را داشته باشد‪ ،‬ضروری است‪ .‬به سبب وجود تشکیالت و حاکمیت سلسلهمراتب سازمانی‪ ،‬این سازمان‬
‫نیاز به مدیر و مجریانی دارد که هر یک با موقعیتی خاص در آن و بر اساس نظر افراد مافوق خود انجام وظیفه کنند؛ حتی‬
‫در برخی از سازمانهای جرمی سلسلهمراتب بسیار گسترده است ( شمس ناتری‪ .)50 :4116،‬گروههای سازمانیافته‬
‫همانند ت شکیالت موجود در قوای نظامی‪ ،‬نظم خاص و فوقالعاده (رهبر‪ ،‬سرگروه و اع ضای معمولی) در این سازمانها‬
‫حاکم است‪.‬‬
‫‪ -1‬استمرار جرم در طول زمان‬
‫در بسیاری از موارد ممكن است برخی افراد جهت ارتكاب جرم خاصی دور هم جمع شده و با هماهنگی و همفکری‬
‫اقدامی جرمی را به صورت جمعی برای یکبار انجام دهند‪ ،‬چنین جرایمی گرچه با همفکری و سازمانیافتگی صورت‬
‫میگیرد‪ ،‬اما جرم سازمانیافته به معنای مورد نظر نیست‪ .‬آنچه الزم است این است كه گروه جرمی برای یك دوره طوالنی‬
‫یا غیر مقید به زمانی خاص ولی مستمر تشكیل شده باشد (بوسار‪ ،‬آندرو‪)465 :4175 ،‬؛ از اینرو برخی از جرم شناسان‪،‬‬
‫جرایم گانگستری‪ 12‬را كه برای مدتی محدود و در محدودههای خاص ارتكاب مییابد‪ ،‬جرم سازمانیافته تلقی نمیكنند‪.‬‬
‫‪ -1‬محدودیت عضویت‬
‫انتخاب عضویت در گروهای سازمانیافته جرمی باید صالحیت و توانایی خود را از طریق ارتکاب جرم یا معرفی ضامن و‬
‫ک سانی که صالحیت آنها را تائید نماید اثبات کند ( شمس ناتری‪ .)50 :4116،‬بنًا ع ضو شدن در باندهای مافیایی‬
‫کاری ساده و عادی نیست‪ ،‬از خود یک نوع شرایط و قیودات دارد که در بخشهای باقی مانده این فصل تشریح خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫‪ -5‬ارتکاب فساد اداری‬
‫یكی از مهمترین و خطرناكترین خصوصیات سازمانهای مرتكب جرایم سازمانیافته بهرهگیری از فساد اداری است‪ .‬از‬
‫آنجا كه سازمان جرمی به دنبال كسب منفعت یا قدرت نامشروع است و جهت رسیدن به این منافع مرتكب افعال جرمی‬
‫مختلف میشود‪ ،‬ممكن است اعضای آن به سبب این جرایم تحت تعقیب قرار گیرند‪ .‬در مواردی نیز در مراحل ارتكاب‬
‫آنگاه كه الزم است بخشی از کارهایشان در ادارات دولتی انجام شود‪ ،‬بعضی از مقررات اداری مانع انجام یا پیشرفت‬
‫فعالیتهایشان میگردد (‪.)Fazlı: 2003, 45‬‬

‫‪ .12‬گانگستری ( ‪ :)Gangst er‬این اصطالح بیشتر در کشور امریکا به کار میرود و به جنایتکاران امریکا گفته میشد و فعالً یک‬
‫اصطالح عمومی است‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫در چنین مواردی جهت حفظ اعضای خود از تعقیب و محاكمه و یا به انجام رساندن امور جاری خود در ادارات دولتی‪،‬‬
‫اقدام به فاسد نمودن مدیران عالی و كارمندان اجرائی كرده و هر قدر كه قدرت اقتصادی آنها بیشتر شود‪ ،‬توانایی‬
‫فسادشان بیشتر میشود تا جایی كه در بعضی موارد با دخالت در انتخابات پارلمانی و تالش جهت فرستادن نمایندگان‬
‫مورد نظر به مجلس قانونگذاری و كسب توفیقات الزم در این جهت‪ ،‬زمینه الغاء و نسخ قوانین مغایر با منافع اقتصادی‬
‫خویش را فراهم كرده و به دنبال تصویب قوانینی هستند تا فعالیتهای نامشروع آنان موجه جلوه داده شود و یا با نفوذ‬
‫در دستگاه قضائی و فاسد كردن قضات‪ ،‬هم خود را از تعقیب و محاكمه در امان میدارند و هم اقدامات غیرقانونی خویش‬
‫را استمرار میبخشند و به این شكل موجی از فساد اداری فراگیر را در جامعه فراهم مینمایند‪.‬‬
‫‪ -0‬استفاده از ارعاب و خشونت‬
‫در ب سیاری از موارد‪ ،‬گروههای جرمی با گروههای رقیب رو به رو می شوند‪ ،‬در مواردی دیگر با مأمورین برخورد‬
‫میكنند كه حاضر به همكاری با آنها در مقابل دریافت رشوت و مثل آن نیستند‪ .‬در مواردی نیز حتی مأمورین كه قبالً با‬
‫آنان در مقابل دریافت رشوت همكاری میكردند دیگر مایل به استمرار آن نیستند‪ .‬گروه جرم سازمانیافته هر سه دسته‬
‫از عوامل یاد شده را مانع رسیدن به اهداف كاری خویش دانسته و با ارعاب و تهدید دسته سوم مبنی بر افشای همكاری‬
‫سابق و درگیری و اعمال خ شونت ن سبت به دو د سته دیگر و در صورت لزوم‪ ،‬از میان بردا شتن آنها به كار خویش‬
‫ادامه میدهد (‪.)Aytekin, 2003: 89‬‬
‫عالوه بر خ صو صیات مهم یاد شده كه در بی شتر جرایم سازمانیافته وجود دارد‪ ،‬در تحقیقات موجود در این زمینه‬
‫خصوصیات دیگری نیز برای سازمان جرمی بیان شده است كه از جمله میتوان به تقسیم كار به صورت تخصصی در‬
‫میان اعضای گروه جرمی‪ ،‬تأمین و ارایه كاالها و خدمات غیرقانونی‪ ،‬تقلب در پرداخت مالیات و دیگر عوارض دولتی و‬
‫ارتكاب تطهیر پول ا شاره كرد كه برخی از این موارد از خ صو صیات شركتهای بزرگ و چندملیتی جرمی میبا شد‪.‬‬
‫گروههای سازمانیافته جرمی در سه مورد معموالً از ارعاب و خشونت استفاده مینمایند‪ :‬در برخورد با گروههای رقیب‪،‬‬
‫در برخورد با مأمورین حکومتی‪ ،‬در مورد مأمورینی که با این گروهها تمایُل به ادامه همکاری ندارند‪.‬‬
‫نوت‪ :‬گروههای جرمی معموالً علیه گروه اول و دوم از خ شونت ا ستفاده کرده و علیه گروه سوم از تهدید ا ستفاده‬
‫میکنند‪.‬‬
‫‪ -7‬دارای یک تقسیم کار خاص هستند‬
‫سازمانهای جنائی در درون خود از مشاغل تخصصی برخوردارند‪ .‬در واقع ماهیت جرایمی که توسط این گونه سازمانها‬
‫ارتکاب مییابد به گونۀ ا ست که یک نفر به تنهایی نمیتواند رکن مادی آن را انجام دهد؛ لذا عالوه بر اینکه ح ضور چند‬
‫نفر در کنار همدیگر ضروری ا ست هر کدام از آنها نیز باید عهدهدار عمل خا صی با شد و در نتیجه هر سازمان جرمی‬
‫دارای یک تق سیم کار خاص میان اع ضای خود خواهد بود (‪ .)Bal, İhsan, 2000: 87‬در مجموع یک سازمان‬
‫ـد‪ .‬در عین حال هر کدام از‬ ‫ـرایط عمده مذکور را دارا باشـ‬ ‫جنائی‪ ،‬هنگام مفهوم واقعی خود را خواهد یافت که شـ‬
‫سازمانهای جنائی از حیث دامنه کاری و حیطه فعالیتها و نیز روشها و ابزارهای مورد ا ستفاده‪ ،‬از خ صو صیاتی‬
‫برخوردار خواهد بود‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫‪ -1‬انحصارطلبی‬
‫سازمانهای جنایتکار از رقابت متنفرند و آرزومندند که هر رقیب خود را از بین بدارند و از ان شعاب و ا ستقالل متنفر‬
‫بوده و این حق را از اعضای خود سلب مینمایند؛ زیرا در نتیجه به دشمن مبدل میگردند‪.‬‬
‫‪ -2‬قدرت مرکزی‬
‫در حقیقت ساخت قدرت هرمی شکل به نوعی مستلزم یک قدرت واحد و متمرکز خواهد بود و بنابراین در سازمانهای‬
‫جرمی یک قدرت مرکزی وجود دارد (‪ .)Beşe, Ertan, 2002: 95‬این قدرت مرکزی مدیریت واحد و منسجمی‬
‫را بر کل سازمان و اعضای آن اعمال میکند‪.‬‬
‫‪ -46‬قواعد الزامآور‬
‫حفظ و تداوم ساختار سازمانی‪ ،‬مستلزم وجود نوعی قواعد الزامآور است که همه اعضاء ناگزیر به رعایت آنها باشند‪ .‬با‬
‫این حال بدیهی ا ست که به دلیل ماهیت خاص چنین سازمانهایی‪ ،‬قواعد مذکور نوعی حالت ضمنی خواهد دا شت و با‬
‫قواعد مکتوبی که به عنوان نمونه‪ ،‬یک سازمان م شروع دارد متفاوت خواهد بود‪ ،‬اما از طرف دیگر‪ ،‬معموالً قواعد فوق‬
‫به رغم ضمنی بودن و در عین حال سری و محرمانه بودن‪ ،‬رو شن و شفاف ه ستند و مورد پیروی اع ضای سازمان قرار‬
‫میگیرند (هاشمی‪ .)۱۶ :۱۳۲۲ ،‬در عین حال همانند هرگونه مقررات یا قواعد دیگر ضمانت اجراهایی هم برای صیانت‬
‫از آنها پیشبینی میشود که از طرف سازمان علیه اعضای خاصی اعمال میشود و گاه چنین ضمانت اجراهایی شدید و حتی‬
‫شامل قتل میباشد‪.‬‬
‫‪ -44‬مقررات و قواعد روشن‬
‫جرایم سازمانیافته از اصول سری و محرمانه پیروی میکند‪ .‬در دستهبندی دیگری‪ ،‬میتوان بر اساس تقسیمبندی یکی از‬
‫حقوقدانان‪ ،‬این جنایات را به ‪ ۳‬دسته طبقهبندی کرد که گستردهگی این فعالیتها را نشان میدهد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ارتکاب فعالیت جرمی اصلی (مانند تجارت مواد مخدر یا سالح)‬
‫‪ -۹‬وسیلۀ نابود کردن رقیب (قتل‪ ،‬ترور‪)...‬‬
‫‪ -۳‬اشکال مبارزه با افشاء و کشف جرم (رشوت‪ ،‬فساد مالی و‪)...‬‬
‫‪ -۲‬جرایم ارتکابی برای حفظ سرمایه ناشی از ارتکاب جنایت (تطهیر پول‪ ،‬فرار از مالیات و‪)...‬‬
‫‪ -۳‬فعالیتهای برای م شروع جلوهدادن فعالیتهای محرمانه؛ مثل ایجاد مؤ س سات و شرکتهای واهی (ها شم بیگی‪،‬‬
‫‪.)20 :4177‬‬
‫ج‪ :‬خصوصیات جرایم سازمان یافته از نظر اتحادیه اروپا‬
‫‪ .4‬همكاری بیش از دو نفر‬
‫‪ .9‬وظایف مشخص هر عضو‬
‫‪ .1‬برای مدت زمانی مستمر یا نامعین‬
‫‪ .1‬با استفاده از نوعی نظم یا کنترول‬
‫‪ .5‬مظنون به ارتكاب جرایم جنائی شدید‬
‫‪42‬‬
 ‫‪ .0‬انجام عملیات در سطح بینالمللی‬
‫‪ .7‬استفاده از خشونت یا وسایل دیگری كه برای اخاذی مورد استفاده واقع میشوند‬
‫‪ .1‬اشتغال به تطهیر پول‬
‫‪ .2‬اعمال نفوذ بر سیاست‪ ،‬رسانهها‪ ،‬اداره امور عمومی‪ ،‬مقامات قضائی یا اقتصاد‬
‫‪ .46‬مصمم به تعقیب منفعت‪ ،‬یا قدرت (همان‪)12 :4126 ،‬؛‬
‫حداقل باید ‪ 0‬مورد از اوصاف فوق شامل موارد احصاء شده در موارد ‪ 5 ،4‬و ‪ 46‬موجود باشد تا جنایتی یا عمل گروه‬
‫جنایتکارانه‪ ،‬جنایت سازمانیافته تلقی شود‪.‬‬
‫از منظر این تحقیق و صرف نظر از دیدگاههای موجود‪ ،‬جرایم سازمانیافته تنها سه خصوصیت برجسته دارد و آن شیوه‬
‫انجام به طور برنامهریزی شده‪ ،‬بعد بینالمللی بودن و اهداف مالی‪.‬‬
‫د‪ :‬خصوصیات جرم ارتكابی‬
‫در مورد خصوصیت جرم ارتكابی به عنوان جرم سازمانیافته‪ ،‬بعضی از نویسندگان جرایمی را مشمول این موضوع قرار‬
‫دادهاند كه خصوصیت «شدت» را داشته باشد؛ در پیشنویس كنوانسیون پالرمو سال ‪ ٠٢٢٢‬نیز در ماده ‪« ،٠‬شدت‬
‫جرم» از خصوصیات جرم سازمانیافته قلمداد شده و بر مبنای آن مفاد كنوانسیون باید تنها نسبت به «جرمهای شدید»‬
‫قابل اعمال باشد‪ .‬این خصوصیت در كنوانسیون پالرمو پذیرفته شده و بر مبنای آن تنها جرایمی مشمول ضمانت اجرای‬
‫كنوانسیون قرار گرفت كه توسط سازمان جرمی ارتكاب یافته و دارای مجازاتی با حداقل چهار سال حبس باشد (ناتری‪،‬‬
‫‪.)۱۶ :۱۳۱۲‬‬
‫بنابراین تنها خصوصیت جرم سازمانیافته كه مربوط به ماهیت جرم است‪ ،‬شدید بودن آن است‪ ،‬گرچه از جمله شرایط‬
‫دیگر آن‪ ،‬اقتصادی بودن جرم شمرده شده است كه در واقع این خصوصیت به هدف مرتكبان از ارتكاب جرم بازگشت‬
‫نموده و ارتباطی با نفس جرم ندارد‪.‬‬

‫هـ‪ :‬خصوصیات یک باند جرم سازمانیافته‬

‫‪ -4‬تداوم‬
‫باند هدف خا صی را در طی یک دوره زمانی دنبال میکند و بر این حقیقت واقف ا ست که ادامه فعالیت آن ب سته به‬
‫زندگی اع ضای آن میبا شد‪ .‬سازمان همچنین از این م سئله آگاه ا ست که رهبری در طی زمان تغییر میکند و اینکه‬
‫اع ضای گروه فعالیت میکنند تا بقای آن را ت ضمین کنند و اینکه عالیق شخ صی آنها در درجه دوم بعد از گروه قرار‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ -9‬ساختار‬
‫باند مجرمین سازمانیافته به عنوان مجموعۀ از سلسلهمراتب که دارای دفاتر مستقلی بوده که خود را وقف انجام عملی‬
‫خاص میدانند بنیان نهاده شده است؛ به عبارت دیگر باند میتواند از ساختاری عالی برخوردار باشد و یا بینهایت بیثبات و‬

‫‪43‬‬
‫متغیر‪ ،‬مانند کارتلهای قاچاق مواد مخدر در کولمبیا؛ در هر حال ساختار آن به وسیله مراتبی که بر پایه قدرت و مسئولیت‬
‫است قابل تشخیص میباشد‪.‬‬
‫‪ -9‬اعضاء‬
‫هسته باند مجرمین سازمان یافته بر پایه خصوصیات متداول همچنان قومیت‪ ،‬نژاد‪ ،‬سابقه جنایتکاری یا سلیخن مشترک بنا‬
‫نهاده شده است‪ .‬بررسیهای دقیقی بر روی اعضای ناشناخته صورت میگیرد تا وفاداریشان را نسبت به گروه ثابت نمایند‪.‬‬
‫در بسیاری از موارد اعضاء نیازمند تعهد در مورد زندگیشان هستند‪ .‬مقررات عضویت شامل‪ :‬رازداری‪ ،‬رغبت به انجام‬
‫هر کاری برای گروه و تمایل دفاع از گروه میباشد (الیمن‪ ،‬پاتر‪ .)51 :4114 ،‬در عوض اعضاء از گروهشان مزایایی‬
‫همچنان محافظت‪ ،‬فرصتهایی برایی کسب سرمایه و از همه مهمتر حس تعلق به گروه دریافت میدارند‪.‬‬
‫‪ -1‬جنایت‬
‫مانند هر حرفۀ دیگر‪ ،‬جرایم سازمانیافته به دنبال سود بردن در کنار خطمشیهای صریح میباشد‪ .‬باند جنایتکار بر تداوم‬
‫فعالیت جنائی برای کسب درآمد تکیه میکند‪ ،‬بعضی فعالیتهای همچون قاچاق کاال‪ ،‬مستقیمًا درآمد تولید میکنند؛ در‬
‫حالی که دیگر فعالیتها همچون قتل‪ ،‬اخاذی‪ ،‬رشوت برای تضمین توانایی گروه برای کسب درآمد و قدرت انجام میگیرند؛‬
‫در حالی که بعضی از باندها در شماری از مشاغل غیرقانونی به فعالیت میپردازند‪ ،‬باندهای دیگر تالششان را تنها به فعالیت‬
‫جنایتکارانه خاصی همچون قاچاق مواد مخدر معطوف میکنند‪ ،‬همانطور بسیاری از باندهای جنایتکاران در فعالیتهای‬
‫کاری قانونی مشارکت دارند که به آنها اجازه میدهد تا بتوانند پول و سرمایهشان را تطهیر کرده و از کشور خارج نمایند‪.‬‬
‫‪ -1‬خشونت‬
‫بخش سازنده و مکمل باند جنایتکارانه‪ ،‬خشونت و رفتار خشونتآمیز است‪ .‬از هر دوی آنها به عنوان ابزاری برای‬
‫کنترول و حمایت اعضاء و غیر اعضاء که مرتبط با حمایت سرمایه سازمانی میباشد‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬از اعضاء انتظار‬
‫میرود تا فعالیتهای خشونتآمیز را پذیرفته‪ ،‬به انجام آن مبادرت ورزند (همان‪ .)06 :4114 ،‬وقتی که سود و سرمایه‬
‫سازمان مورد تهدید قرار میگیرد‪ ،‬قتل و کشتار امری پیشپاافتاده میگردد؛ خشونت میتواند در ساکت کردن شاهدان‬
‫ناشناس و یا مجازات افراد برای هشدار دادن به دیگران‪ ،‬مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫‪ -5‬قدرت و سرمایه‬
‫اعضای باند جنایتکاران با این امر موافق هستند که برای قدرت گروهشان فعالیت میکنند که در نتیجه باعث ایجاد سرمایه‬
‫برای گروهشان میشود (پاتر‪ .)51 :4114 ،‬قدرت سیاسی از طریق فساد مقامات دولتی به دست میآید‪ ،‬گروه قادر است‬
‫که قدرتش را از طریق ارتباط با همدستان جنایتکارش حفظ نماید‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬اهداف جرایم سازمانیافته‬
‫جرم سازمانیافته با اهداف خاصی توسط سازمانهای جرمی ارتكاب مییابد و آثار وحشتناکی را در جامعه بر جای میگذارد‪،‬‬
‫اهداف این گروه به دو نوع اصلی و فرعی تقسیم شده است که به بررسی هر یك از اهداف این جرم پرداخته میشود‪:‬‬
‫الف‪ :‬اهداف اصلی‬

‫‪44‬‬
 ‫با توجه به انواع مختلف جرمهای ارتكابی در قلمرو جرم سازمانیافته و با توجه به قطعنامههای سازمان ملل و نیز‬
‫تفاهمنامههای سازمانهای منطقۀ و بینالمللی در این زمینه‪ ،‬روشن می شود كه مهمترین اهداف ارتكاب جرم سازمانیافته‪،‬‬
‫عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -4‬كسب منافع مالی و اقتصادی‬
‫‪ - ۹‬كسب قدرت اعم از قدرت اقتصادی و (سیاسی یعنی نفوذ در دولت)‬
‫‪ -1‬اقدامات جهت براندازی حكومت یا دولت حاكم یکی از مهمترین اهداف ارتکاب جرم سازمانیافته است‪.‬‬
‫یکی از مهمترین اهداف‪ ،‬كسب منافع مالی و اقتصادی است و اقدامات بینالمللی و منطقوی مورد اشاره و تدابیری كه‬
‫اندیشیده شده عمدتًا برای خنثیسازی این هدف بوده است (‪.)Ertan, 2002: 58‬‬
‫یكی دیگر از اهدافی كه بعضی از نویسندگان به آن تصریح كردهاند و در بعضی از اسناد بینالمللی و منطقوی نیز مورد‬
‫اشاره قرار گرفته است‪ ،‬كسب قدرت اعم از قدرت اقتصادی و سیاسی است‪ .‬در این معنا‪ ،‬سازمان جرمی نه تنها برای‬
‫مصون نگهداشتن اعضای سازمان از تعقیب و مجازات دست به ارعاب و تطمیع و فساد میزند بلكه با نفوذی كه در جامعه‬
‫به سبب قدرت اقتصادی خود به دست آورده‪ ،‬میتواند به طور نامحسوس در انتخابات دخالت كرده و آرای مردم را به‬
‫سوی انتخاب افراد مورد نظر خویش سوق دهد و به این وسیله با تحمیل نمایندگانی به مجلس‪ ،‬كه چه بسا در بعضی‬
‫موارد بیشتر كرسیها را به دست میآورند‪ ،‬میتواند قوانینی را كه با منافع سازمان جرمی در تضاد است نسخ نموده و یا‬
‫جهت پیشبرد امور خود و قانونی جلوه دادن آن‪ ،‬قوانین مورد نظر خود را به تصویب برساند و از این راه قدرت سیاسی‬
‫و اجرائی را به دست آورده و مدیران اجرائی «مقامات عالیرتبه» كشور را نیز به مقتضای مصالح خود منصوب یا خلع‬
‫نماید‪ .‬الزم به ذكر است كه قدرت سیاسی مورد نظر سازمانهای جرمی خود‪ ،‬برای كسب قدرت اقتصادی بیشتر و‬
‫رانتخواریهای اقتصادی گستردهتر مورد نظر این سازمانها است‪.‬‬
‫نظریه دیگر «تحصیل قدرت اقتصادی و سیاسی‪ ،‬اقدام جهت براندازی حكومت یا دولت حاكم را نیز یكی دیگر از اهداف‬
‫جرم سازمانیافته میداند» (‪ .)Özcan, 2000: 36‬در مورد هدف اول و دوم كه گذشت‪ ،‬سازمان جرمی در كنار‬
‫حكومت موجود و با قبول قانون اساسی و ساختار حكومتی موجود به ارتكاب جرم میپردازد و نظری به تغییر ساختار‬
‫ندارد و تنها جهت به دست آوردن منافع اقتصادی یا کسب قدرت سیاسی در سایه ساختار حكومتی موجود تالش جرمی‬
‫انجام میدهد؛ ولی در ارتباط با هدف سوم‪ ،‬سازمان جرمی با رد نظام سیاسی حاكم‪ ،‬جهت سرنگونی آن تالش به عمل‬
‫میآورد و در این مسیر در صورت لزوم مرتكب فعالیتهای تروریستی همچون خرابکاری‪ ،‬سرقتهای مسلحانه‪،‬‬
‫طیارهربایی و حمالت و عملیات نظامی و به قتل رساندن مدیران سیاسی جامعه و انسانهای بیگناه دیگر میگردد‪ .‬این‬
‫همان عملیات جرمی سازمانیافته است كه از آن به «تروریزم» تعبیر میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬اهداف فرعی‬
‫برعالوه اهداف اصلی‪ ،‬یک تعداد اهداف فرعی را نیز صاحبنظران برای جـرم سـازمانیافتـه در نظـر گرفتهانـد‬
‫که اطالق اهداف روی این موارد بیشتر از روی مسامحه (سـهل و آسـانگیری) اسـت؛ زیـرا ایـن اهـداف در‬
‫راستایی حمایت و پشتیبانی از اهداف اصلی میباشد که اهم این اهداف فرعی عبارتنـد از‪ :‬كسـب مشـتریهـای‬

‫‪45‬‬
 ‫مناسب جهت سود بیشتر‪ ،‬پرداخت رشوت بـه مـأمورین عالیرتبـه و میـانی اجرائـی جهـت گریـز از قـوانین‬
‫پرپیچوخم اداری و پرداخت رشوت به پولیس جهت در امان بودن از تحقیـق و تعقیـب و نیـز مقامـات قضـائی‬
‫جهت فرار از محاكمه یا صدور حكم تبرئه در صورت محاكمه و ایجـاد روابـط فاسـد بـا مقامـات عالیرتبـه‬
‫سیاسی و اجرائی كه همه اینها منجر به حاكمیت فساد اداری میگـردد‪ ،‬تطهیـر درآمـدهای نامشـروع ناشـی از‬
‫فعالیتهایی غیرقانونی از راههای مختلف‪ ،‬از میـان برداشـتن رقبـای سیاسـی و اقتصـادی و اعمـال خشـونت‬
‫اجتماعی‪ ،‬همه و همه از اهداف فرعی جرم سازمانیافته تلقی مـیگـردد (همـان‪ .)12 :9666 ،‬البتـه در واقـع‬
‫با توجه به اینکه موارد یاد شده به عنوان وسایلی جهت پیشبرد هدف اصـلی تحصـیل منـافع اقتصـادی و قـدرت‬
‫مورد توجه قرار میگیرند‪ ،‬اطالق هدف بر آنها از روی مسامحه مـیباشـد؛ بنـاء خالصـه اهـداف فرعـی جـرم‬
‫سازمانیافته موارد ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ .4‬جذب مشتریان مناسب جهت منافع بیشتر‬
‫‪ .9‬پرداخت رشوت به مأمورین عالیرتبه و میانی جهت فرار از قوانین پرپیچوخم اداری‬
‫‪ .1‬پرداخت رشوت به پولیس جهت در امان بودن از تعقیب و تحقیق‬
‫‪ .1‬پرداخت رشوت به مقامات قضائی جهت فرار از محاکمه و کسب تبرئه‬
‫‪ .5‬ارتکاب تطهیر پول‬
‫‪ .0‬از میان برداشتن رقیبان سیاسی و اقتصادی‬
‫‪ .7‬اِعمال خشونت در جامعه (صادقی‪.)۶۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاثیرات جرم سازمانیافته‬
‫جرم سازمانیافته به تابعان خصوصیات خاص و اهداف مورد نظر از ارتکاب آن و انواع قابل توجهی که در برخی از تألیفات‬
‫و آثار جرمشناسی و اسناد سازمانهای بینالمللی ذکر شده است‪ ،‬آثار خطرناکی را در جامعه باقی میگذارد که در طول‬
‫پنجاه سال اخیر مورد توجه جرم شناسان و جامعه شناسان جنائی قرار گرفته است‪( .‬جمله‪ ،‬مغلق است؛ عبارت «خصوصیات‬
‫خاص» حشو است)‬
‫سازمانهای جرمی به سبب ارتکاب جرایمی از قبیل قاچاق مواد مخدر‪ ،‬قاچاق زنان و اطفال‪ ،‬قاچاق سالح و مهمات‪،‬‬
‫ـونت‪ ،‬آثار زیان بار و مخرب‬ ‫ـادی و تطهیر پول و به کارگیری ابزار جرمی و اعمال خشـ‬ ‫قاچاق مهاجران‪ ،‬جرایم اقتصـ‬
‫ـاد و امنیت یک جامعه برجای می گذارند و از طرف دیگر‪ ،‬با توجه به اینکه این‬‫ـدیدی را بر فرهنگ‪ ،‬اخالق‪ ،‬اقتصـ‬ ‫شـ‬
‫سازمانها به دنبال منافع اقتصادی هستند‪ ،‬درآمدهای آنان دوباره در بازار سرمایهگذاری شده‪ ،‬ظرفیتهای سازمان جرمی‬
‫را گ سترش داده‪ ،‬زمینه نفوذ در د ستگاههای دولتی را تو سعه میدهد و از این راه آنها را برای ک سب قدرت بی شتر و‬
‫تأثیرگذاری در مؤ س سات دولتی و د ستگاه حاکمه از طریق فا سد کردن مأموران ادارات و م سئوالن جامعه و حتی مردم‬
‫عادی افزایش میدهد (‪ .)Alfredo, 1999: 69‬از این طریق با نفوذی که بر ادارات و مردم و م سئوالن یافتهاند از‬
‫یک طرف و نفوذ اقتصادی آنها بر بازار از طرف دیگر و دستیابی به کرسیهای مجلس‪ ،‬خواستههای نامشروع خویش‬

‫‪46‬‬
‫را در ارگانهای ت صویب قوانین بر جامعه حاکم میکنند و در نتیجه به طور م ستمر بر قدرت شان افزوده می شود و‬
‫لطمههای جبرانناپذیر بیشتری بر جامعه از جهات مختلف اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی وارد میکنند‪.‬‬
‫الف‪ :‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در سطح ملی و بینالمللی‬
‫‪ -4‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در بعد سیاسی‬
‫‪ -9‬بُعد ملی‬
‫‪ -1‬دولتهای دارای حکومتهای مردمساالر‬
‫‪ -1‬دولتهای در حال گذار‬
‫‪ -5‬بُعد بینالمللی‬
‫‪ -0‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در بعد اقتصادی‬
‫‪ -7‬در حیطه ملّی‬
‫‪ -1‬در حیطه بینالمللی‬
‫‪ -2‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در بعد اجتماعی و فرهنگی‬
‫آثار جرایم سازمانیافته در بعد انسانی (این فهرستت را میتوان حذف کرد؛ زیرا در ادامه متن‪ ،‬ذکر شده است)‬
‫‪ -4‬تاثیرات سیاسی جرایم سازمانیافته‬
‫از نظر سیاسی استحکام رژیمها بستگی به حاکمیت قانون و آراء عمومی دارد‪ ،‬این نوع جرایم استحکام و مشروعیت‬
‫رژیمها را چه در بُعد ملی و چه در بُعد بینالمللی مورد حمله قرار میدهد‪.‬‬

‫‪ -9‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در بُعد ملی‬

‫‪ -‬تاثیرات این جرایم در کشورهای دارای حکومت ثابت و مردمساالر‬
‫از بُعد ملی در کشورهای واجد دموکراسی و حکومتهای مردمساالر و ثابت‪ ،‬سازمانهای جرمی با نفوذ در ارگانهای‬
‫عمومی و مقامات دولتی‪ ،‬دولت را از پیشرفت و رسیدن به اهداف مشروع بازمیدارد‪ .‬در چنین کشورهایی پروسه‬
‫مردمساالری‪ ،‬حاکمیت قانون در زمان قانونگذاری و اجرای آن آسیب میبیند که نمونه بارز این کشورها ایتالیا و کولمبیا‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در کشورهای در حال گذار‬
‫آثار چنین جرایمی از بُعد ملی در کشورهای در حال گذار‪ ،‬مخربتر است؛ زیرا در چنین کشورها‪ ،‬نهادها و ارگانهای‬
‫عمومی در حال شکلگیری‪ ،‬نوپا و جوان است‪ .‬سازمانهای جرمی با نفوذ به چنین نهادها پروسه قانونگذاری و پالنگذاری‬
‫را از ریشه متزلزل مینمایند و روند سیاسی را کنترول کرده و بر ثبات چنین کشورها آسیب میرسانند و با ضعیف نمودن‬
‫نهادهای عمومی توان آنها را در مبارزه با تنشها ضعیف میسازند‪.‬‬
‫‪ -1‬تاثیرات جرایم سازمانیافته در بُعد بینالمللی‬

‫‪47‬‬
‫نظم و ثبات سیاسی جهان زمانی مستحکمتر میشود که اشکال دموکراتیک حکومتهای مبتنی بر حاکمیت قانون و آراء‬
‫عمومی در جهان گسترش یابد‪ .‬گروههای سازمانیافته بینالمللی با نفوذ به هیئت حاکمه کشورها‪ ،‬فاسد نمودن نهادهای‬
‫عمومی دولت ها در سطح جهان‪ ،‬ثبات و نظم سیاسی جهان را نیز مختل میسازند؛ به عنوان مثال با ارتکاب قاچاق مواد‬
‫هستوی در صحنه بینالمللی امنیت بینالمللی را مختل مینماید‪ .‬هم چنان با قاچاق مواد مخدّر‪ ،‬اسلحه و انسان و نظایر آن‬
‫به امنیت بینالمللی آسیب رسانیده و در نتیجه پروسه جهانیشدن را مورد تهدید قرار میدهد‪.‬‬
‫‪-1‬تاثیرات اقتصادی جرایم سازمانیافته‬
‫‪ -‬تاثیرات اقتصادی جرایم سازمانیافته از بُعد ملی‬
‫فساد مالی و اداری که از طرف گروههای جرمی در میان دولتها گسترش مییابد‪ ،‬سبب منع توسعه اقتصادی دولتها‬
‫گردیده و هزینههای سنگین‪ ،‬به عنوان مالیات افزوده باالی ملت تحمیل میکند؛ زیرا گسترش فساد سبب افزایش هزینههای‬
‫دولت میشود‪ .‬هم چنان فساد مالی اعم از بخشهای عمومی و خصوصی و چه در سطح گسترده و یا محدود‪ ،‬تجارت را‬
‫با مشکل روبرو میکند و رقابت سالم را به انحراف کشانیده و ثبات بازار را مختل مینماید‪ .‬هم چنان فساد مالی سبب‬
‫بی اعتمادی به حکومت و نهادهای حکومتی گردیده و در نتیجه هر شخص به منافع خود اندیشیده و از منافع (ملی) غافل‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -5‬تاثیرات اقتصادی جرایم سازمانیافته از بُعد بینالمللی‬
‫درآمدهای هنگفت گروههای سازمانیافته در بازارهای جهانی تطهیر شده و از این طریق امنیت اقتصادی و سیستم مالی‬
‫جهانی را تهدید مینماید و هم چنان فساد مالی چنین گروههایی در صحنه بینالمللی سبب میشود که تجارت بینالمللی به‬
‫مُخاطره افتاده و سرمایهگذاری بینالمللی به صورت درست صورت نگیرد‪.‬‬
‫‪ -0‬تاثیرات اجتماعی و فرهنگی جرایم سازمانیافته‬
‫ارتکاب جرایم سازمان یافته از قبیل خشونت‪ ،‬قاچاق‪ ،‬اعم از اسلحه‪ ،‬مواد مخدر‪ ،‬انسان‪ ،‬قمار‪ ،‬گسترش امراض ایدز و‬
‫امثال آن‪ ،‬تأثیری مستقیم بر زندگی افراد و کیفیت سالمت آن بر زندگی اجتماعی دارد‪ ،‬هم چنان گسترش و کنترول‬
‫بازارهای غیرقانونی توسط این گروهها تأثیر بنیادی و اساسی در بیثباتی و تضعیف وضعیت کل جامعه دارد‪ ،‬از بعد فرهنگی‬
‫سرقت مالکیت فکری و نادیده گرفتن حق مؤلفین فرهنگی‪ ،‬تأثیر غیرقابل انکاری بر وضعیت فرهنگی دارد‪ .‬همچنان این‬
‫گروهها در صدد از بین بردن افراد روزنامهنگار و امثال آنکه در صدد افشا و بیداری افکار جامعه میباشند هستند که این‬
‫مورد هم حق حیات افراد را زایل می کند و هم حق آزادی بیان و مطبوعات را مورد تهدید قرار میدهد و نیز با ایجاد جو‬
‫رعب و وحشت امنیت اجتماعی و فرهنگی را به مخاطره میاندازد‪.‬‬
‫‪ -7‬تاثیرات انسانی‬
‫بر عالوه آثار مذکور جرایم سازمانیافته آثار مخرّب انسانی نیز دارد؛ زیرا ارتکاب جرایم سازمانیافته از آن میان مهمتر از‬
‫همه بردهداری اقتصادی و جنسی امروزه یک صنعت جهانی پرمنفعت محسوب میگردد و ارتکاب چنین جرایم توسط‬
‫گروههای سازمانیافته ساالنه منافع زیاد مادّی را فراهم میکند؛ زیرا از طریق بردهداری اقتصادی و جنسی تالش صورت‬
‫میگیرد تا در مزارع و فابریکهها و امثال آن به کارهای اجباری وادار گشته و منافع اقتصادی آن نصیب این گروهها گردد‪.‬‬
‫‪48‬‬
 ‫ارتکاب چنین جرایم نمونۀ از نقح حق حیات انسانی و سایر حقوق بشری میباشد که یقینًا حیثیت و کرامت انسانی و‬
‫همچنان حقوق ذاتی و فطری انسانها زیر پا میگردد‪.‬‬
‫با توجه به موارد باال تایرات زیانبار جرم سازمانیافته را میتوان به صورت زیر خالصه کرد‪:‬‬
‫‪ .4‬متزلزل شدن سیستم اجتماعی از طریق فساد اداری اعمال شده توسط جرم سازمانیافته‬
‫‪ .9‬جلوگیری از اعمال عدالت جزائی با فاسد کردن قضات و ادارات څارنوالی‬
‫‪ .1‬ایجاد تزلزل در اقتصاد و وابستگیهای اقتصادی که تأثیرات فلجکنندۀ بر رشد و توسعه جامعه دار‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫‪ .1‬تضعیف یا کنترول حکومت از طریق فاسد کردن پروسههای سیاسی و دموکراتیک‬
‫‪ .5‬ایجاد اتحادیهها و پیمانهای استراتژیک‪ 14‬بینالمللی میان سازمانهای جرمی و گروههای تروریستی به خصوص آنگاه‬
‫که موجب قاچاق سالح و مواد ه ستۀ و سالحهای شیمیایی‪ 15‬و بیولوژیک‪ 16‬می شود و امنیت ملی و نظم جهانی را‬
‫مختل میکند‪.‬‬
‫‪ .0‬این تأثیرات و حصول نتایج منفی دیگر موجب تزلزل و عدم ثبات در امور سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی کشورها شده و‬
‫نظم جهانی و امنیت ملی را تهدید مینماید (اسعدی‪.)۱۱ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫‪ .7‬از جمله تبعات این جرایم تعطیلی فابریکهها و مراکز تولید‪ ،‬ضربه به روند تجارت سالم‪ ،‬ایجاد بیکاری (ورود‬
‫کارگران مهاجر‪ ،‬ورود اجناس و تعطیلی فابریکهها) است‪.‬‬
‫‪ .1‬نفوذ در دستگاههای تصمیمگیر دولتی و اعمال فشار‪ ،‬ارعاب و تطمیع (مطیع ساختن) آنان در جهت برنامهریزی‬
‫هماهنگ مطابق به امیال و خواستههای سازمان جرمی‬
‫‪ .2‬تأثیرگذاری منفی بر روند انتخابات با حمایت مادی از اشخاص مجرم و وابسته به این سازمانها با بهکارگیری‬
‫منابع ناشی از پولشویی و قاچاق کاال‪.‬‬
‫از این جهت ا ست که در بیان آثار جرم سازمانیافته گاهی از تهدید جدی حقوق ا سا سی ب شر و تبعه و زمانی تهدید‬
‫دموکراسی و یا تزلزل در روابط اخالقی و اجتماعی از طریق فساد اداری‪ ،‬وابستگی اقتصادی و فلج کردن اقتصاد‪ ،‬تضعیف‬
‫و کنترول حکومت و تهدید امنیت ملی و نظم جهانی و نیز ت ضعیف و کنترول حکومت و تهدید امنیت ملی و نظم جهانی و‬
‫نیز تضعیف جامعه مدنی و حقوق بشر و تهدید جدی توسعه و امنیت ملل سخن گفته میشود‪.‬‬
‫یكی از تهدیداتی كه جامعه بشری در قرن بیست و یكم آن را خواهد تجربه كرد جرایم سازمانیافته بینالمللی است‪ ،‬این جرم‬
‫گریبان جوامع م ختلف را خواهد گرفت‪ .‬برخالف بسیاری از تهدیدات و خطرات بینالمللی دیگر‪ ،‬از قبیل شیوع ویروس ایدز‬

‫‪ .13‬دموکراتیک‪ :‬منسوب به دموکرات‪ ،‬وابسته به حکومت انتخابی؛ دموکراتیک یعنی حکومتی که بر اساس انتخابات به وجود آمده باشد‪ .‬دموکرات یعنی طرفدار‬
‫حکومت دموکراسی‪.‬‬
‫‪ .14‬ریشه کلمه «استراتژی» کلمه یونانی «استراتِگیا» (‪ )Strategia‬به معنای «حکم کردن و رهبری» است‪ .‬اکنون معنای ساده استراتژی عبارت است از طرحی‬
‫عملیاتی برای هماهنگی و سازماندهی اقداماتی معطوف به هدف‪.‬‬
‫‪ .15‬سالحهای شیمیایی ابزارها یا موادی هستند که به وسیله آنها انسانها یا موجودات زنده را هدف قرار میدهند‪ .‬در اثر تماس مستقیم این مواد با هر قسمت از بدن‬
‫جاندار‪ ،‬بدن وی آلوده و جاندار به انواع امراض عمومی یا انحصاری آن ماده مبتال میشود‪ .‬این مواد میتوانند به صورت جامد‪ ،‬مایع یا گاز استفاده شوند‪.‬‬
‫‪ .16‬سالح بیولوژیکی‪ :‬به معنی استفاده از عوامل بیولوژیکی‪ ،‬اعم از باکتریها‪ ،‬ویروسها‪ ،‬قارچها و فراوردههای آنها به منظور اهداف خصمانه برای کشتن یا ناتوان‬
‫کردن انسانها‪ ،‬جانوران یا گیاهان است‪.‬‬
‫‪49‬‬
‫و سایر امراض‪ ،‬رشد جمعیت‪ ،‬آلودگی محیطزیست و نظایر آنها‪ ،‬جرم سازمانیافته بینالمللی مشتمل بر شرارت و جنایتکاری‬
‫است‪ .‬آنچه این جرایم را بسیار خطرناك میسازد آن است كه این گونه سازمانها به ثروت و قدرتی دست مییابند كه گاهی از‬
‫ثروت و قدرت حكومتها نیز فراتر میرود و در نتیجه گروهها میتوانند حاكمیت قانون را در هر كشوری مواجه با خطر سازند‪.‬‬
‫یك جنرال متقاعد امریکا در فبروری ‪ 4211‬به یكی از كمیتههای فرعی سنای آمریكا اظهار داشت‪« :‬این كارتلها آنچنان‬
‫ثروتمند و قدرتمند است كه عمالً میتوانند دولتها را بخرد و جوامع را بیثبات سازد» (میرمحمد‪.)421 ،421 :4177 ،‬‬
‫حال به فرض اینکه هر عمل جنائی خسارتی در پی دارد‪ ،‬چه کسانی از اعمال جنایتکارانه صدمه میبینند‪ .‬گذشته از این‪ ،‬در‬
‫جنایاتی نظیر روسپیگری‪ ،‬قاچاق دواهای مخدر و قماربازی‪ ،‬خریدار و فروشنده وجود دارند که هر یک از آنها یک‬
‫شرکتکننده راغب هستند‪ .‬پس در این وسط چه کسی ضرر میکند؟ در جواب میتوان گفت که قربانی آشکار جنایت‬
‫سازمانیافته‪ ،‬عامه مردم هستند؛ به طوری که هرگاه جنایتکاری از طریق سرقت و خشونت‪ ،‬فریبکاری صاحب پول میشود عامه‬
‫مردم ضرر میبینند (لیمن وگری‪ .)949،946 :4116 ،‬البته‪ ،‬همدستان جانی اغلب توسط اعضای باند جنایتکار قربانی‬
‫میشوند‪ ،‬ساالنه میلیاردها دالر به دست باندهای مافیا میافتد که این بار سنگین اضافی برای اقتصاد هر کشوری است‪.‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬قوانین حاکم بر سازمانهای جنائی‬

‫شاید بتوان مشهورترین سازمانهای مجرمین در جهان را به مافیا نسبت داد و ماهیت مخفی این سازمان و مخالفت آن با قدرت‬
‫سیاسی ‪ -‬نظامی حاكم ایجاب میكرد كه اعضای آن کامالً مورد اعتماد و مقید به رعایت ضوابطی باشند؛ به همین دلیل اعضای‬
‫مافیا عالوه بر اینکه تنها از میان كسانی انتخاب میشدند كه نسلاندرنسل از اهالی سیسیل باشند‪ ،‬به هنگام ورود به این سازمان‬
‫نیز موظف به قبول پیمانی بودند كه ده ا صل ا سا سی دا شت؛ ا صولی كه پایههای مافیایی قدیمی را ت شكیل میداد و امروزه نیز‬
‫کموبیش در برخی گروهها وجود دارد‪ .‬ده اصل مذکور عبارت بود از‪:‬‬
‫‪ .4‬قانون سکوت‪ ،‬یعنی عهد ب ستن بر اینکه هیچگاه ا سرار مافیا یا اع ضای آن در زیر تهدید‪ ،‬شكنجه یا مرگ ابراز‬
‫نشود‬
‫‪ .9‬فرمانبرداری مطلق از رئیس‬
‫‪ .1‬كمك به اعضای مافیا و همراهی با گروه بدون سؤال‬
‫‪ .1‬خونخواهی و انتقام از هرگونه حمله به اعضای خانواده؛ زیرا حمله به فرد‪ ،‬مساوی حمله به همه است‬
‫‪ .5‬اجتناب از هرگونه تماس با مقامهای دولتی‬
‫‪ .0‬احترام به همسرتان‬
‫‪ .7‬اولویت دادن به وظیفهتان حتی اگر همسرتان در حال وضع حمل باشد‬
‫‪ .1‬وقتی از سوی مافیا سؤالی پرسیده میشود‪ ،‬حتمًا حقیقت را بگویید‬
‫‪ .2‬ثروت اگر متعلق به خانواده دیگری ا ست به آن چ شم ندوزید (هر باند مافیایی ساحه م شخص دارد‪ ،‬مثل‬
‫حوزههای پولیس‪ ،‬اعضای مافیا فقط و فقط در ساحه یا حوزه مشخصشده فعالیت کرده میتوانند)‬

‫‪51‬‬
‫‪ .46‬این افراد نمی توانند ع ضو مافیا (کوزان سترا) شوند‪ :‬ک سانی که خوی شاوند نزدیک در ت شکیالت پولیس دارند‪،‬‬
‫کسانی که بدرفتاری میکنند و به ارزشهای اخالقی پایبند نیستند (معظمی‪.)01 ،07 :4111 ،‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬انواع جرم سازمانیافته‬
‫از آنجا كه امروزه به دالیل مختلفی بسیاری از جرایم سازمانیافته از حیث مرتكبان جرایم‪ ،‬مكان ارتكاب جرایم و قلمرو‬
‫تأثیرگذاری آنها‪ ،‬به سرحدات جغرافیایی یك كشور محدود نمیشود؛ آنها را از نظر قلمرو ارتکاب به دو گروه تقسیم‬
‫کردهاند‪ :‬جرایم سازمانیافته ملی و جرایم سازمانیافته فراملی‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬تقسیمبندی جرم سازمانیافته از نظر قلمرو ارتکاب آن‬

‫تمام باندهای مافیایی در سطح ملی و یا بینالمللی با یکدیگر رابطه م ستقیم و یا غیر م ستقیم و هماهنگی فوقالعاده دارند‪،‬‬
‫ـتان با کدام گروه خارجی‬ ‫هیچ گروه به تنهایی کدام فعالیت کرده نمیتواند؛ به طور مثال اگر مافیای مواد مخدر افغانسـ‬
‫ارتباط نداشته باشد انتقال محموله مواد مخدر به کشورهای غربی و یا آسیایی از امکان دور است؛ بنًا الزم است به طور‬
‫مختصر به بررسی این دو دسته از جرایم پرداخته شود‪:‬‬

‫انواع جرائم سازمانیافته‬

‫از لحاظ قلمرو‬

‫جرم سازمانیافته بین المللی‬ ‫جرم سازمانیافته داخلی‬

‫الف‪ :‬جرایم سازمانیافته داخلی (ملی)‬

‫اگر اع ضای گروه جرمی همگی دارای جمعیت واحدی با شند و در ک شور خود مرتکب جرم سازمانیافته شوند و این‬
‫جرم از حیث موضوع‪ ،‬هدف و قلمرو ارتکاب به قلمرو همان کشور محدود باشد‪ ،‬جرم سازمانیافته‪ ،‬ملی است (ابراهیم‬
‫حاجیانی‪.)16 :4111 ،‬‬
‫ب‪ :‬جرایم سازمانیافته بینالمللی‬

‫‪51‬‬
‫اگر یکی از سه مؤلفه مو ضوع‪ ،‬قلمرو ارتکاب و هدف‪ ،‬از آن ک شور تجاوز کند‪ ،‬جرم مذکور بینالمللی خواهد بود‬
‫(همان‪ .)19 :4111 ،‬تاکنون هیچ تعریف مورد اتفاقی از جرم سازمانیافته بینالمللی بیان ن شده ا ست؛ در عین حال‬
‫توافقی کلی وجود دارد که عنا صر برج سته این جرم همان خ صو صیات جرم سازمانیافته داخلی ا ست‪ .‬در کنفرانس‬
‫وزارتی جهانی در ناپل ایتالیا درباره جرم سازمانیافته بینالمللی و در اعالمیه سیا سی ناپل و طرح اقدام جهانی‪ ،‬به‬
‫خصوصیات زیر درباره جرم سازمانیافته بینالمللی تأکید شده است‪:‬‬
‫‪ .4‬عملیات بینالمللی و ارتباطات گسترده با گروههای مشابه خارجی‪.‬‬
‫‪ .9‬اندازه بزرگتر‪.‬‬
‫‪ .1‬باال بودن حجم فعالیتهای جرمی‪.‬‬
‫‪ .1‬سطح باالی سوددهی‪.‬‬
‫‪ .5‬وجود سرمایه گسترده و قابل توجه‪.‬‬
‫‪ .0‬قدرت تأثیرگذاری در قلمرو فعالیتهای مربوطه‪.‬‬
‫همان گونه كه بیان شد‪ ،‬ركن مهم جرم سازمانیافته‪ ،‬برنامهریزی و ارتكاب آن تو سط یك گروه جرمی ا ست؛ در‬
‫صورتی كه اعضای گروه جرمی همگی دارای ملیت واحد بوده و در كشو خود مرتكب جرم سازمانیافته گردند و این‬
‫جرم از حیث مو ضوع‪ ،‬هدف و قلمرو ارتكاب‪ ،‬محدود به قلمرو جغرافیایی همان ك شور با شد در این صورت جرم‬
‫سازمانیافته داخلی تحقق مییابد؛ اما اگر یكی از موارد سهگانه باال‪ ،‬یعنی مو ضوع یا قلمرو ارتكاب و یا هدف‪ ،‬از آن‬
‫كشور تجاوز كند‪ ،‬جرم مذکور بینالمللی خواهد بود (برسلر‪.)59 :4121 ،‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬جرم سازمانیافته بینالمللی هنگامی معنا پیدا میكند كه سرحدات ملی را در ارتباط با مو ضوع یا جرم‬
‫قلمرو ارتكاب آن و یا هدف مورد نظر پ شت سر گذا شته و در ورای آن اقداماتی را به اجرا گذارد‪ .‬در یكی از ا سناد‬
‫سازمان ملل متحد جرم بینالمللی به جرمهایی اطالق شده ا ست كه اقدامات مقدماتی یا ارتكاب جرایم و یا هدف از‬
‫اجرای آنها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بیش از یك كشور را در برگیرد‪.‬‬
‫ا صطالح بینالمللی كه در ا سناد سازمان ملل به كار رفته ا ست‪ ،‬از حیث مو ضوع به انتقال اطالعات‪ ،‬پول‪ ،‬كاال و‬
‫خدمات‪ ،‬انسانها و دیگر اموال عینی و دینی از سرحدات دولتی اشاره دارد‪ .‬برای نمونه میتوان به قاچاق مواد مخدر به‬
‫عنوان معاملۀ پر سود ا شاره كرد كه از نظر درآمد‪ ،‬دومین تجارت جهانی پس از تجارت ت سلیحات و با درآمد ساالنه‬
‫حدود ‪ ٠٢٢‬میلیارد دالر ا ست و این درآمد نا شی از قاچاق آن به صورت بینالمللی ا ست (همان‪ .)51 :4121 ،‬از‬
‫جمله عواملی كه در گسترش جرم سازمانیافته در خارج از سرحدات مؤثر بوده و به آن جنبه بینالمللی بخشیده است‪،‬‬
‫توسعه صنایع مربوط به ارتباطات سریع از راه دور و كامپیوتری شدن آن‪ ،‬جهانی شدن اقتصاد و آزادی آن و پایان جنگ‬
‫سرد بین دو ابرقدرت بوده است؛ در كنفرانس جهانی که اکثریت وزیران کشورهای مختلف اشتراک کرده بود در ناپل‬
‫ایتالیا برخی از این عوامل با عبارت زیر مورد تأكید قرار گرفت‪« :‬جرم سازمانیافته به طور سنتی به عنوان مشکل قانونی‬
‫مربوط به نظم عمومی دولتهای م ستقل تلقی شده ا ست؛ ولی افزایش واب ستگیهای اقت صادی میان دولتها‪ ،‬تو سعه‬
‫حملونقل سریع و سیستمهای ارتباطی‪ ،‬افزایش خارقالعاده تجارت بینالمللی و ضرورت وجود یک بازار مالی جهانی به‬

‫‪52‬‬
 ‫طور چشمگیری شرایط تحقق جرم سازمانیافته را تغییر داده است‪ .‬جای شگفتی نیست که تغییر عمیق مشابهی هم در‬
‫ماهیت چنین جرمی روی داده است‪».‬‬
‫«به عبارت دیگر‪ ،‬تکنالوژی مدرن با توسعه قلمرو مفهومی جرم سازمانیافته وضعیت را در تعریف و تشخیص این جرم‬
‫مشکلتر کرده و به تمامی مجرمان امکان سازمانیافتهتر شدن‪ ،‬آن هم در سطح بینالمللی را میدهد‪ ».‬فرصتهای جدید‬
‫در سطح بینالمللی از قبیل تو سعه ارتباطات راه دور و تکنالوژی ماهواره‪ ،‬کمپیوترها و ریزپردازندهها و انتقال از طریق‬
‫امواج و بازار آزاد و تبدیل جهان بزرگ به دهکده جهانی آنچنان چهره جذابی برای ارتکاب جرم در سطح بینالمللی‬
‫ایجاد کرده ا ست که تعداد زیادی از گروههای جرم سازمانیافته را که به طور سنتی عمدتًا در سطح ملی فعالیت‬
‫میکردند وادار کرده که در سطح بینالمللی فعالیت کنند» (شهال‪.)94 :۱۳۱۲ ،‬‬
‫جذابیت یاد شده‪ ،‬د ستر سی به بازارهای سود‪ ،‬فر صت سوءا ستفاده از نقاط ضعف موجود در جوامع مختلف و توانایی‬
‫فعالیت در مناطقی ا ست که سازمان از اقدامات نا شی از اجرای قانون در امان ا ست‪ .‬یکی دیگر از محرکها فر صت‬
‫هدایت درآمدهای نا شی از فعالیت نام شروع از طریق سی ستم اقت صاد جهانی ا ست‪ .‬سازمانهای جرمی با بهرهگیری از‬
‫م شاوران زبده‪ ،‬از بنادر مالیاتی و مراکز بانکی ن سبتًا غیرمنظم به عنوان نقاط عمده ک سب درآمد ا ستفاده کرده و در‬
‫ک شورهایی که منابع سرمایههای غیرقانونی میتواند در آنها مخفی بماند‪ ،‬سرمایهگذاری میکنند‪ .‬ب سیاری از این‬
‫فرصتها‪ ،‬استفاده از خدمات تخصصی بانک داران‪ ،‬حساب رسان‪ ،‬وکال و مشاوران سرمایهگذاری است که میتوانند‬
‫به سبب مقررات مربوط به لزوم حفظ اسرار شغلی‪ ،‬اسرار را مخفی نگه دارند (باسیونی‪.)416 :4227 ،‬‬
‫موارد یاد شده موجب میشود که بینالمللی شدن جرایم سازمانیافته‪ ،‬به امری آسان شود و در نتیجه‪ ،‬هر یک از اجزای‬
‫یک جرم در قلمرو ک شوری ارتکاب یابد و به ا صطالح‪ ،‬یک جرم خ صو صیت چندملیتی پیدا کند‪ .‬برای مثال‪ ،‬توقیف‬
‫‪ ۳۱۶‬کیلوگرم کوکایین در بندر له ستان‪ ،‬مجرمان له ستانیها را با مجرمان اکوادری مرتبط میکرد که اع ضای کارتل‬
‫کالیاز کولمبیا و اعضای جرم سازمانیافته ایتالیا بودند‪ .‬این شبکه مواد مخدر همکاری چهار گروه از مهمترین گروههای‬
‫جرم سازمانیافته بینالمللی کولمبیایی‪ ،‬ایتالیایی‪ ،‬اکوادری و لهستانی را نشان میدهد‪.‬‬
‫بنابراین جرم سازمانیافته بینالمللی به جرمی اطالق میشود كه اوالً توسط شبكههای جرمی مرتبط به هم ارتكاب مییابد و‬
‫ثانیًا این شبكهها در ك شورهای مختلف به فعالیت جرمی میپردازند و یا اهداف مورد نظر از ارتكاب جرم تو سط آنان‬
‫فراتر از قلمرو جغرافیایی یك ك شور ا ست‪ .‬بر ا ساس این‪ ،‬جرم سازمانیافته بینالمللی در كنوان سیون ملل متحد علیه‬
‫جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬به جرمی اطالق شده ا ست كه در بیش از یك ك شور تحقق یافته با شد یا بخش ا سا سی‬
‫تدارك‪ ،‬برنامهریزی‪ ،‬هدایت و کنترول جرم در ك شور دیگر واقع شده با شد و یا گرچه ارتكاب جرم و برنامهریزی‬
‫مربوط به آن در یك كشور صورت گرفته ارتكاب این جرم در كشورهای دیگر نیز‪ ،‬دارای تأثیرات اساسی بوده باشد‬
‫(كنوانسیون ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬ماده ‪ ٣‬پاراگراف دوم)‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع جرم سازمانیافته در کنوانسیون پالرمو‬
‫در این میان جرم سازمانیافته بینالمللی هم به چشم میخورد که انواع خاصی از جرم سازمانیافته مشمول تدابیر خاصی‬
‫پیشبینی شده کنوانسیون پالرمو قرار میگیرد‪ ،‬این جرم خاص عبارتند از‪:‬‬

‫‪53‬‬
 ‫الف‪ :‬شرکت و عضویت در گروههای جرمی سازمانیافته‪.‬‬
‫ب‪ :‬پولشویی‪.‬‬
‫ج‪ :‬ارتشاء و فساد اداری‪.‬‬
‫د‪ :‬ایجاد مانع در اعمال عدالت و اخالل در روند رسیدهگی‪.‬‬
‫عالوه بر موارد مذکور‪ ،‬بر اساس پروتوکولهای سهگانه الحاقی به این کنوانسیون نیز‪ ،‬سه جرم دیگر ذکر شده است‪:‬‬
‫هـ قاچاق مهاجران‪.‬‬
‫و‪ :‬قاچاق زنان و اطفال‪.‬‬
‫ز‪ :‬قاچاق سالح‪.‬‬
‫این سه جرم‪ ،‬به عنوان سه نوع ا سا سی جرم سازمانیافته مورد توجه سازمان ملل متحد قرار گرفته و تدابیر خا صی برای‬
‫مبارزه با این جرم پیشبینی شده ا ست‪ .‬البته با توجه به مقررات و نظام حقوقی هنجاری حاکم بر هر جامعه و ضعیت‬
‫متفاوتی از این حیث به وجود میآید که به عنوان مثال‪ ،‬فساد مالی به خصوص در کشورهای جهان سوم از انواع برجسته‬
‫جرم سازمانیافته محسوب میشود‪ ،‬برخی عناوین یا انواع دیگر جرم سازمانیافته عبارت است از‪:‬‬
‫‪ .4‬باند قاچاق مواد مخدر‪.‬‬
‫‪ .9‬باندهای اشرار و سرقتهای مسلحانه‪.‬‬
‫‪ .1‬قاچاق‪ ،‬ورود و توزیع سالح و مهمات غیرمجاز‪.‬‬
‫‪ .1‬فعالیتهای سازمانیافته گروههای غیرقانونی‪.‬‬
‫‪ .5‬فعالیتهای جاسوسی و غیرقانونی خدمات اطالعاتی و جاسوسی اتباع بیگانه در سطح کشور‪.‬‬
‫‪ .0‬جرایم انترنتی‪.‬‬
‫‪ .7‬مفاسد اقتصادی‪.‬‬
‫‪ .1‬ایجاد بحرانهای قومی و قبیله‪.‬‬
‫‪ .2‬غصب زمینها‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬انواع جرایم سازمانیافته به قوانین افغانستان‬
‫افغانستان جرایم سازمانیافته با تفاوت کم با کنوانسیون پالرمو‪ ،‬در کتاب دوم باب ‪ ۱‬فصل‪ ،‬اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم‪ ،‬چهارم و‬
‫پنجم‪ ،‬چنین تقسیم نموده است‪:‬‬

‫انواع جرائم سازمانیافته در افغانستان‬

‫جرائم مرتبط به سالح ناریه‪،‬‬

‫قاچاق مهاجران‬ ‫قاچاق انسان‬ ‫پولشویی‬
‫مهمات و مواد منفجره‬

‫‪54‬‬
 ‫‪ -4‬پولشویی از ماده ‪ ۲۲۱‬الی ‪۳۲۲.‬‬
‫‪ -۹‬قاچاق انسان از ماده ‪ ۳۱۲‬الی ‪۳۹۲.‬‬
‫‪ -۳‬قاچاق مهاجران از ماده ‪ ۳۹۱‬الی ‪۳۹۱.‬‬
‫‪ -۲‬جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره از ماده ‪ ۳۹۲‬الی ‪ .515‬جرایم م شخص شده در ف صلهای‬
‫مختلف این کتاب به شکل واضح تشریح شدهاند‪.‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬ساختار تشکیالتی مجرمین سازمانیافته‬
‫ساختار قدرت در برخی از سازمانهای جنائی به صورت شکل زیر است‪ .‬در این ساختار‪ ،‬رئیس اصلی داری یک مشاور‬
‫بوده و در زیر رئیس اصلی یک معاون رئیس به عنوان زیردست قرار دارد که آن رئیس مسئول دستوردهی به سرکرده‬
‫باندهای مختلف است و پس از آن سر اعضاء اجرائی از جمله سربازان و وابستگان قرار دارند‪ .‬متأسفانه تصاویر مربوط‬
‫به اعضای این خانوادهها بسیار کمیاب است‪.‬‬

‫رئیس یا رهبر‬

‫مشاور‬
‫ساختار تشکیالتی مافیی‬

‫معاون رئیس‬

‫کاپوها‬

‫سربازها‬

‫الف‪ :‬رئیس یا رهبر‪ :‬رهبر‪ ،‬سرکرده عالیرتبه است که رئیس نامیده میشود؛ بر تمامی فعالیتهای سازمان نظارت داشته و‬
‫تصمیم نهایی را میگیرد‪.‬‬
‫ب‪ -‬مشاور‪ :‬فرد نزدیک به رئیس‪ ،‬مشاور میباشد که از مقام و نفوذ قابل توجهی برخوردار است‪ ،‬مشاور که اغلب یک‬
‫وکیل است به عنوان مشاور مورد اطمینان رئیس عمل میکند (الیمن‪ ،‬پاتر‪.)51 :4114 ،‬‬
‫ج‪ :‬معاون رئیس‪ :‬باالترین مقام بعد از رئیس‪ ،‬معاون میباشد که به میل و درخواست رئیس عمل کرده و در هنگام نبود و‬
‫ـای باند مورد اعتماد بوده که نقش‬ ‫یا ناتوانی رئیس به نمایندگی از او ایفای نقش میکند‪ ،‬معاونان رئیس به عنوان اعضـ‬
‫اصلی آنها بازگویی مجدد دستورات رئیس به افرادی است که در سطح پائین تر مشغول به فعالیت هستند‪.‬‬
‫د‪ -‬کاپوها‪ :‬کاپوها درجه و مقامی بعد از معاون رئیس دارند که به عنوان مدیران میانی یا متوسط قلمداد میشوند‪ .‬یکی از‬
‫نق شها یا وظایف ا صلی کاپوها ایفای خدمت به عنوان حائلی بین پائینترین اع ضاء و افراد عالیرتبه میبا شد؛ بدین ترتیب‬
‫کاپوها به عنوان عضو رابط مورد اطمینان بوده و کلیه ارتباطات جاری از رئیس تا پائینترین اعضاء را انجام میدهند‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫ه ـ‪ -‬سربازها‪ :‬پائینترین اعضاء از نظر مقام در تشکیالت هستند که مستقیمًا به کاپوها گزارش میدهند و حداقل برای‬
‫یکمرتبه به فعالیت جنایتکارانه خا صی پرداختهاند؛ وظیفه آنها ج ستجوی همی شگی منابع برای ک سب درآمد سازمان‬
‫میباشد (همان‪.)06 :4114 ،‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬عوامل اساسی رویکرد مجرمین به جرم سازمانیافته‬
‫بر اساس گزارشهای سازمان ملل متحد‪ ،‬آمار جرایم سازمانیافته در حال افزایش است‪ .‬با توجه به این مطلب این سؤال به‬
‫ذهن تبادر می کند که چه عواملی موجب رویکرد روز افزون مجرمان به این گونه جرایم ا ست‪ ،‬جواب به این سؤال را باید‬
‫در ماهیت جرایم سازمانیافته و خ صو صیات آن و ساختار سازمانهای جرمی ج ست وجو کرد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬و ضعیت‬
‫جرایم سنتی و ابزار مبارزه با این نوع جرایم نیز تا حد قابل توجهی به یافتن علت روی گردانی از جرایم سنتی و اقبال به‬
‫سوی جرایم سازمانیافته کمک میکند‪ .‬به طور مخت صر میتوان عوامل زیر را در گ سترش جرایم سازمانیافته در جامعه‬
‫دخیل دانست‪:‬‬
‫حال سوال اصلی این است كه عاملهای ایجاد و توسعه جرایم سازمانیافته بینالمللی چه چیزهایی است؟‬
‫مطابق داده های آماری و تحقیقات و اظهارنظر نهادهای مربوط‪ ،‬عوامل متعددی بیان شده ا ست كه در این نو شتار به‬
‫یادآوری برخی از آنها بسنده میشود‪:‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل ایجاد و توسعه جرایم سازمانیافته بینالمللی‬
‫الف‪ :‬عامل فرهنگی‬
‫دگرگونی ارزش ها و شیوه زندگی می تواند یكی از عوامل مؤثر در روآوردن افراد به ت شكیل سازمان جرمی با شد‪.‬‬
‫ـانه ها و مطبوعات و مانند آنها ماهیت و التزام عملی خود را از‬
‫گزاره های دینی و مذهبی وقتی در اثر تأثیرپذیری از رسـ‬
‫د ست بدهد و ارزش های مادی صرف جایگزین آن گردد‪ ،‬از درون چنین تحول‪ ،‬گروه های سازمان یافته جنایتكار زاییده‬
‫می شود‪ .‬هرچند مو ضوع فرهنگ بی شتر در ك شورهای ا سالمی موردنظر ا ست‪ ،‬اما هر ملتی برای خود ارزشها و عرف‬
‫خاص دارند‪ ،‬همانند م سیحیت و یهودیت كه التزام به فرهنگ دینی در هر ملت و جامعه نتایج مثبت و سالم سازی جامعه‬
‫را در پی دارد و روگردانی از آن‪ ،‬پیامدهای ضدانسانی را به همراه میآورد‪ .‬پندار آسایش و توسعه صرف‪ ،‬دنیاخواهی و‬
‫ثروت اندوزی را با خود به همراه دارد‪ .‬اگر دا شتن ثروت خود به خود ارزش به شمار آید و نگاه جامعه به چنین فردی‬
‫نگاهی ارز شی با شد و جایگاه خا صی برای او قایل شود‪ ،‬در این صورت ثروتمند راه به د ست آوردن ثروت برایش مهم‬
‫نی ست‪ ،‬بلكه ا صل ثروت و افزایش آن هدف ا صلی ا ست‪ ،‬هرچند با قاچاق ان سانها و فروختن آنان در فاح شهخانههای‬
‫میسر شود‪ .‬این رویكرد به پول‪ ،‬عامل روآوردن افراد به قاچاق میشود كه با كمترین هزینه‪ ،‬بیشترین سود را داشته باشد‪.‬‬
‫در میان موارد و م صادیق جرایم سازمان یافته‪ ،‬قاچاق مواد مخدر و زنان و دختران بی شترین سود را دارد و درباره قاچاق‬
‫زنان گفته میشود‪ :‬هزینه آن بسیار كمتر از قاچاق مواد مخدر است‪ .‬از اینرو‪ ،‬قاچاق انسان بخصوص زنان رو به افزایش‬
‫و گسترش است ((همان‪.)16 :4114 ،‬‬
‫آمارهای گروه كارشناسان شورای اروپا درباره تجارت زنان اروپای شرقی به عنوان بردگان هزاره سوم‪ ،‬نشان میدهد كه‬
‫میزان درآمد حاصل از این تجارت ساالنه تا ‪ 41‬میلیارد دالر است‪ .‬همچنین زنان گاه تا ‪ 41‬بار خرید و فروش میشوند‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫ـید‪ ،‬به ‪ 5666‬دالر‬ ‫ـت‪ :‬زنان مولداوی‪ ،‬به قیمت ‪ 456‬دالر خریده و همین كه به ایتالیا رسـ‬ ‫در همین گزارش آمده اسـ‬
‫فروخته می شوند‪ .‬این بردگان جدید پس از فروخته شدن در ایتالیا باید بتوانند ماهانه تا ‪ 95‬هزار دالر برای صاحب خود‬
‫درآمد ایجاد كنند‪ .‬نابود سازی نظام های سنتی و مذهبی و مورد ت شویق قرار گرفتن فرد ثروتمند موجب این می شود كه‬
‫مجرمان در قالب سازمانی به طرف جرایم مذکور تشویق شوند‪.‬‬
‫ب‪ :‬شهرنشینی و صنعتی شدن كشورها‬
‫با كوچ دادن یا كوچ كردن به سوی شهرها و تبارز آثار صنعتی شدن در زندگی مردم‪ ،‬آداب و فرهنگ سنتی و مذهبی‬
‫مردم ضعیف شده و به انحراف كشیده می شود و از جرایم ساده كوچك گذشته به جرایم بزرگ سازمانیافته و پیچیده‬
‫رومی آورند‪ .‬در این پرو شه با محور قرار گرفتن اقت صاد و خوش بختی را در دا شتن امكانات زیاد دیدن‪ ،‬افراد به طرف‬
‫جنایت سازمانیافته متمایل میشوند‪.‬‬

‫ج‪ :‬فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد‬

‫پایان جنگ سرد بین دو ابر قدرت شرق و غرب به دنبال فروریختن پایگاه كمونیسم در شوروی (سابق) موجب تحوالت‬
‫و تغییرات در اروپای شرقی و كشورهای تازه به استقالل رسیده و بریدن از اتحاد جماهیر شوروی (سابق) شد‪ .‬تحوالت‬
‫اجتماعی و سیا سی در این حوزه ها نقش مؤثری در ت شدید و گ سترش جرایم سازمان یافته دا شته ا ست‪ .‬در جریان این‬
‫تغییرات‪ ،‬نظام ب سته اقت صادی تبدیل به نظام آزاد اقت صادی و اختناق سیا سی تبدیل به نظام بازتر و آزادتر گردیده ا ست‪.‬‬
‫آزادی اقت صادی و سیا سی در شیوه و گ سترش فعالیتهای جنایت سازمان یافته‪ ،‬تأثیر ب سیاری دا شته و زمینه تحركات و‬
‫سازماندهی گروه های جنابتکار را بیش از پیش فراهم كرده و در این وضعیت سردرگم كشورها‪ ،‬انگیزه افراد به ارتكاب‬
‫جرایم سازمانیافته را تقویت نموده است‪.‬‬
‫د‪ :‬توس عه اطالعات و سرعت و آسانی حمل و نقل‬
‫پی شرفت و تو سعه در مو ضوع ارتباطات و تبادل اطالعات‪ ،‬بخ صوص صنعت کمپیوتر اقدامات نهادهای بینالمللی را‬
‫آ سان تر كرده و موجب گ سترش جنایت سازمان یافته گردیده ا ست‪ .‬صنعت تلفن و کمپیوتر نیاز به كاغذ را برای تبادل‬
‫اطالعات از بین برده و مجرمان با ا ستفاده از تلفن و پیام های کمپیوتری اطالعات را رد و بدل كرده و از همین طریق به‬
‫نقل و انتقال پول میپردازند كه هیچگونه نشان و اثر به جا نمیگذارند‪ .‬در این صورت شناسایی و كشف جرم دشوار و‬
‫گاهی غیرممكن میشود‪.‬‬
‫همچنین حمل و نقل آ سان بین المللی‪ ،‬رفت و آمد بین سرحد ك شورها را برای نقل و انتقال ا شخاص و كاال به گونه‬
‫چ شم گیری افزایش داده ا ست‪ .‬همچنین گ سترش تجارت جهانی كه پس از جنگ سرد رونق یافته و با ا ستفاده از‬
‫ك شتی های بزرگ در امر صادرات و واردات كاال‪ ،‬زمینه سوءا ستفاده از آنها جهت قاچاق كاال (همانند مواد مخدر و‬
‫دواهای روانگردان) افزایش یافته ا ست‪ ،‬حتی امروزه قاچاقبران برای انتقال افراد از یونان به ایتالیا به و سیله ك شتیهای‬
‫بزرگ با جاسازی افراد در بین كانترها استفاده میكنند‪.‬‬
‫هـ‪ :‬درگیریهای داخلی‬

‫‪57‬‬
‫كشمكشها و فتنههای داخلی كه در اثر ضعف دولت مركزی یا نبود دولت‪ ،‬به انگیزههای مذهبی‪ ،‬نژادی و سیاسی رخ‬
‫می دهد‪ ،‬ب ستر منا سبی برای بروز و ظهور گروه های مجرمین بینالمللی فراهم می كند‪ .‬نزاع های داخلی عالوه بر فاجعه‬
‫انسانی در داخل كشور‪ ،‬مكان امن برای مجرمین سازمانیافته می شود و با نبود نظامهای قانونی و اجرائی فرصت مناسب‬
‫ـتان هنگام نزاع های‬‫ـازمانی را به وجود می آورد‪ .‬مثالً‪ ،‬در افغانسـ‬
‫ـترش فعالیت های مجرمین سـ‬ ‫ـدید و گسـ‬ ‫برای تشـ‬
‫داخلی شاهد رشد كشت خشخاش و توسعه گروههای قاچاقبربودیم‪.‬‬
‫و‪ :‬ضعف و فساد دولت مركزی‬
‫ضعف و عدم اقتدار دولت مركزی بر بخ شی از نقاط ك شور‪ ،‬می تواند عامل مهمی در ر شد و گ سترش سازمان های‬
‫جنایت پیشه باشد‪ .‬روسیه را نمونه روشن دولت ضعیف كه در تشدید و افزایش جنایت سازمانیافته مؤثر بوده‪ ،‬میدانند‪.‬‬
‫فروپاشی حزب كمونیست و به هم ریختن اقتدار‪ ،‬بیش از گذشته زمینه رشد و گسترش برای گروههای جنایتکار كه بیش‬
‫از آن در قلمرو شوروی فعال بودند را فراهم كرد‪ ،‬به گونۀ كه امروزه خاك روسیه و جمهوریهای شوروی سابق را در‬
‫میدان تاخت و تاز خود قرار دادهاند‪.‬‬
‫پس ضعف اقتدار دولت و نیز وجود فساد در نهادهای دولتی‪ ،‬عامل مهمی برای گسترش و فعالیت گروههای جنایتپیشه‬
‫میباشد ((همان‪.)24 :4114 ،‬‬
‫ز‪:‬گروهی بودن ارتکاب جرم در جرایم سازمانیافته‬
‫در روان شنا سی جنائی ثابت شده ا ست در صورتی که برای ارتکاب جرمی د سته‪ ،‬گروه و باند و امثال آن وجود دا شته‬
‫باشد‪ ،‬از نظر روانی ارتکاب جرم برای شخص مرتکب آسانتر است؛ و شخص با نگرانی و واهمه کمتری به ارتکاب جرم‬
‫مبادرت میورزد‪ .‬زیرا‪ ،‬اوالً‪ :‬افرادی را همانند خود می یابد و در ارتکاب جرم همکارانی را دارد که زمینه ارتکاب جرم را‬
‫فراهم میسازند و او را به اهداف جرمیاش نزدیکتر میسازند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬وجود شرکا و معاونان در ارتکاب جرم موجب می شود نقش شخص مرتکب در جرم به هنگام تعقیب و محاکمه کم‬
‫رنگتر از وقتی با شد که وی آن جرم را به تنهایی انجام میداده ا ست و در نتیجه از نظر روانی شخص مجازات کمتری را‬
‫در صورت تعقیب و محاکمه برای خود پیشبینی میکند‪.‬‬
‫سوم‪ :‬با وجود شرکا و معاونان اهداف جرمی د ست یافتنیتر به نظر میر سد؛ چون با وجود مرتکبین متعدد و طراحی‬
‫برنامهریزی مناسب‪ ،‬شخص با اعتماد به نفس بیشتری مأموریت مربوطه را انجام میدهد‪.‬‬
‫چهارم‪ :‬در چنین حالتی خطر د ستگیری‪ ،‬توقیف‪ ،‬تعقیب‪ ،‬محاکمه و پس از آن مجازات‪ ،‬به مراتب کمتر از موقعی ا ست که‬
‫شخص به صورت فردی و سنتی جرم را انجام میدهد‪ ،‬زیرا همان گونه که گذ شت‪ ،‬در جرایم سازمانیافته‪ ،‬گروهی عهده‬
‫دار برنامهریزی ه ستند و به گونۀ ارتکاب جرم را طراحی میکنند که احتمال د ستگیری و توقیف کمتر با شد و گروهی‬
‫دیگر به دنبال فاسد سازی مأموران اجرای قانون هستند و در نتیجه زمینه توقیف و تعقیب را از بین میبرند و گروهی دیگر‬
‫که در واقع مأموریتهای پشتیبانی ارتکاب جرم را دارند با ایجاد عملیات و تهدید و ارعاب‪ ،‬شخص توقیف شده را نجات‬
‫داده یا مأموران اجرائی و قضائی مرتبط با دوسیه را از توقیف‪ ،‬محاکمه‪ ،‬صدور حکم و یا صدور حکم شدید باز میدارند و‬
‫سرانجام به سبب این که جرایم ارتکابی به صورت سازمانیافته منافع اقت صادی قابل توجهی را به همراه دارد‪ ،‬در سطح‬

‫‪58‬‬
‫ـی از‬
‫ـت‪ .‬در نتیجه‪ ،‬گروهی بودن ارتکاب جرم از یک طرف خطرات ناشـ‬ ‫ـیعتری در جذب افراد جرم کار مؤثر اسـ‬
‫وسـ‬
‫ارتکاب جرم را کم کرده و از طرف دیگر احتمال دست یابی به منافع قابل توجه را بیشتر میکند‪.‬‬
‫ح‪ :‬عدم توازن میان امکانات بازدارنده و امکانات مجرمین سازمانیافته‬
‫در بیشتر ک شورها امکانات مبارزه با جرم اعم از روشهای پیش گیری از جرایم و ابزار مربوطه سنتی ا ست‪ .‬این در حالی‬
‫ا ست که مرتکبین جرایم سازمانیافته در ب سیاری از موارد‪ ،‬بخ صوص در جرایم بینالمللی‪ ،‬از امکانات مدرن و پی شرفتۀ‬
‫برخورداراند‪ .‬اگر در گذشته معاهدات میان مجرمین به صورت نوشته محسوس و عینی مبادله می شد و یا مکالمات آنها از‬
‫راه دور به و سیله تلفن صورت میگرفت که میتوان ست ا ستراق سمع شود و در نتیجه همین نو شتهها یا مکالمات‬
‫میتوان ست به عنو ان سند ارتکاب جرم تو سط پولیس ارایه گردد‪ ،‬امروزه با به کارگیری امکانات جدید و از طریق تجارت‬
‫الکترونیکی و ارسال نامه با ایمیل (پست الکترونیکی) و امثال آن از سوی مجرمین سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬پولیس توانایی به‬
‫دست آوردن سند ارتکاب جرم از این طریق را ندارد‪.‬‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬به سبب جهانی شدن‪ ،‬باز شدن سرحدات میان ک شورها‪ ،‬اقت صاد آزاد و عدم دخالت دولتها در بازار و‬
‫امثال آن‪ ،‬مجرمین به راحتی از سرحدات گذر کرده و خود را از د سترس پولیس داخلی ک شور دور نگه میدارند و همین‬
‫مطلب م شکل تعقیب و د ستگیری مرتکبین را دو چندان نموده ا ست‪ .‬عالوه بر موارد یاد شده‪ ،‬امروزه به سبب لزوم‬
‫ـهرو ندان از ناح یه پولیس و دیگر ن هاد های جلوگیری کن نده و مرا عات حق خلوت‬ ‫مرا عات قوا عد مربوط به حقوق شـ‬
‫اشخاص‪ ،‬بسیاری از امور مربوط به جرایم سازمانیافته که در خفا صورت میگیرد‪ ،‬از چشم مأموران پولیس مخفی میماند‬
‫(اسعدی‪.)21 :4110 ،‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬پولیس در بسیاری از موارد ارتکاب جرم سازمانیافته امکان مبارزه مستقیم را از دست میدهد‪ .‬به عبارت دیگر‪،‬‬
‫در حالی که جلوگیری از جرایم سنتی و سرکوب آنها در نتیجه کنترول این جرایم تو سط پولیس امری آ سان به شمار‬
‫میآید‪ ،‬امکان کنترول جرایم سازمانیافته توسط پولیس به سبب عدم توازن میان امکانات‪ ،‬بسیار کمتر است‪.‬‬
‫ط‪ :‬گسترش موضوعات جرمی‬
‫امروزه با تو سعه دانش و تکنالوژی‪ ،‬دامنه جرایم به طور قابل توجهی گ سترش یافته و این گ سترش با توجه به ارتکاب آنها‬
‫به صورت سازمانیافته و با ابزار جدید‪ ،‬امکان د ستگیری و تعقیب مرتکبین را کاهش داده ا ست‪ .‬اگر در گذ شته جرایمی‬
‫همچون سرقت‪ ،‬فریبکاری و جعل در ف ضای حقیقی و مادی و عینی امکان پذیر بود‪ ،‬امروزه این جرایم و جرایمی از این‬
‫قبیل‪ ،‬نه فقط در ف ضای حقیقی بلکه در ف ضای مجازی هم امکان پذیر شده ا ست‪ .‬با وارد شدن در سایتهای بانکها و‬
‫مؤ س سات اقت صادی مختلف میتوان مال دیگری را برد و در نتیجه مرتکب فریبکاری شد و با ساختن نو شتههای غیر‬
‫واقعی و انتساب آنها به افراد میتوان ضررهای مادی و معنوی قابل توجهی را بر آنها تحمیل کرد‪.‬‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬با تولید سایت های مختلف پورنوگرافی و ارایه ت صاویر م ستهجن و دعوت از م شتریان میتوان بازار مالی‬
‫جرمی قابل توجهی را به وجود آورد و فاح شگی را رواج داد و جرایم مختلف غیر قابل کنترولی را در ف ضاهای مجازی‬
‫ایجاد کرد‪ .‬جرایمی از این قبیل که در نتیجه گ سترش علم و تکنالوژی به وجود آمدهاند‪ ،‬غالبًا به صورت سازمانیافته‬

‫‪59‬‬
‫ارتکاب مییابند‪ ،‬در حالی که امکان د ستر سی به مراکز آنها م شکل بوده و در نتیجه درآمدهای مطمئنی را برای مرتکبین‬
‫آنها بدون هراس از توقیف و تعقیب فراهم میکند‪.‬‬
‫ی‪ :‬باال بودن درآمد فعالیت جرمی و کاهش هزینه ارتکاب این فعالیتها‬
‫ـازمانیافته نظیر قاچاق مواد مخدر‪ ،‬قاچاق زنان و اطفال‪ ،‬قاچاق مهاجران‪ ،‬جرایم کمپیوتری و امثال‬‫بیشتر انواع جرایم سـ‬
‫ـای باند در ارتکاب آن و توزیع هزینه آن‪ ،‬اعم از هزینه‬‫ـبب همکاری اعضـ‬ ‫اینها با وجود پائین بودن هزینه ارتکاب‪ ،‬به سـ‬
‫مادی و غیر مادی‪ ،‬در میان مرتکبین‪ ،‬سود سرشاری را نصیب مجرمین میسازد‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬درآمد حا صل از قاچاق مواد مخدر در سال بیش از پانزد میلیارد دالر تخمین زده می شود که پس از تجارت‬
‫اسلحه باالترین درآمد را به خود اختصاص میدهد‪ .‬موارد دیگر جرایم سازمانیافته نیز به سبب مشتریانی که در بازار دارند‪،‬‬
‫از چنین وضعیتی برخورداراند‪ .‬همین امر موجب ایجاد انگیزه در میان مجرمین برای ارتکاب این جرایم میگردد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬علل حقوقی گسترش جرایم سازمانیافته‬
‫الف‪ .‬كم خطر بودن‬
‫عالوه بر ارتكاب دستهجمعی جرم كه موجب این می شود‪ ،‬مجرمین كمتر دستگیر و محاكمه شوند‪ ،‬در خصوص قاچاق‬
‫زنان و جرم انسانی‪ ،‬ترس از عواقب جرم باز كمتر از موارد دیگر آن است؛ زیرا حتی اگر باندهای قاچاق انسان شناسایی‬
‫و د ستگیر شوند‪ ،‬وادار كردن قربانیان به دادن شهادت علیه این باندها ب سیار د شوار ا ست‪ .‬آنان از ترس انتقامگیری این‬
‫باندها از اعضای خانواده خود و نبود حمایتهای الزم از شاهدان‪ ،‬هیچگاه در محکمه حاضر نمیشوند‪.‬‬
‫این بردههای عصر جدید در محلهای اقامت خود‪ ،‬هیچ وسیله دفاعی ندارند و هیچ نهاد رسمی از آنان پشتیبانی نمیكند‪.‬‬
‫ـود كه قربانیان در اختیار تاجران و باند مخوف قرار گرفته و اگر كمترین‬ ‫برآیند چنین بی توجهی و بی حمایتی این می شـ‬
‫مقاومتی نشان دهند‪ ،‬به بدترین سرنوشت مبتال خواهند شد‪.‬‬
‫در بی شتر ك شورهای اروپائی اگر این گونه زنان بخواهند از ا سارت دالالن و گروه سازمان یافته جنائی رهایی یابند‪ ،‬به‬
‫بازداشتگاههایی سپرده میشوند كه برای بازپسگیری مهاجران غیرقانونی تهیه شده است‪.‬‬
‫بدین ترتیب ترس قربانیان از خانواده و تحویل دادن به پولیس موجب روآوردن مجرمین به جنایت سازمان یافته ان سانی‬
‫میشود‪.‬‬
‫در مو ضوع جنایت سازمان یافته‪ ،‬ا صلی ا سا سی مطرح ا ست كه از لحاظ حقوقی سازمان (ا شخاص حقوقی) را م سئول‬
‫دانست؟ مسئولیت جزائی و مدنی مخصوص اشخاص حقیقی است یا شامل اشخاص حقوقی نیز میشود؟‬
‫مطابق نظریه «عدم م سئولیت ا شخاص حقوقی»‪ ،‬این گروهها در حا شیه امن قرار می گیرند و مبارزه با آنان را به صورت‬
‫گروهی با م شكل جدی مواجه می گرداند‪ .‬بدون شك‪ ،‬در این فرض انگیزه افراد برای ت شكیل سازمان جنائی بی شتر و‬
‫شدیدتر میشود؛ چراكه بهترین راه فرار از مسئولیت و تبعات آن است‪.‬‬
‫اما در بند «ب» كنوان سیون رو شن خواهد شد كه امروزه حداقل درباره جرایم سازمان یافته‪ ،‬این نظریه تغییر پیدا كرده و‬
‫كنوا سیون پالرمو به صراحت م سئولیت ا شخاص حقوقی را پذیرفته و دولت های متعهد را ملزم به چنین رویۀ دان سته‬
‫است‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫ب‪ :‬خأل قانونی و جواب گو نبودن قوانین سنتی به جنایت سازمانی‬
‫عالوه بر م شكل حقوقی ن سبت به جرمپنداری جرایم سازمان یافته‪ ،‬خأل قانونی نیز وجود دارد‪ .‬در قوانین جزائی ب سیاری‬
‫از ك شورها جرایم سازمان یافته‪ ،‬جرم تلقّی ن شده ا ست‪ .‬از این رو‪ ،‬مرتكبان آن با خیال آ سوده و به دور از ضمانت‬
‫اجراهای قانونی‪ ،‬به ارتكاب چنین اعمالی مبادرت میورزند‪.‬‬
‫ـتر پیدا می كند و به دلیل نوپدید بودن‬
‫ـان نمود بیشـ‬‫این امر در زمینه قاچاق زنان و دختران و به طور كلی‪ ،‬قاچاق انسـ‬
‫اینگونه جرایم‪ ،‬در قوانین داخلی كشورها جرمپنداری نشده و برای آنها مجازات لحاظ نشده است‪.‬‬
‫به دلیل چنین و ضعیتی‪ ،‬مجرمین زیرك و حرفۀ با ت شكیل باندهای جنایتکارانه‪ ،‬به سادگی اقدام به فعالیت رفتارهای‬
‫جرمی گروهی میكنند‪.‬‬
‫هرچند عدم جرم پنداری جنایت سازمان یافته در سال های اخیر با ت صویب «كنوا سیون مبارزه با جرایم سازمان یافته» در‬
‫سازمان ملل برطرف شده‪ ،‬اما به دلیل نوبودن و گستردگی قلمرو آن در سطح جهانی‪ ،‬در عمل با مشكالت جدی روبهرو‬
‫است و از ضمانت اجراهای الزم برخوردار نیست‪ ،‬بنابراین‪ ،‬مجرمین خود را در عمل‪ ،‬در حاشیه امن میبینند و اقدام به‬
‫تشكیل باند نموده و جرایم مذکور را مرتكب میشوند‪.‬‬
‫به دلیل جدید بودن بسیاری از انواع جرایم سازمانیافته و عدم جرم پنداری آنها در قوانین جزائی بسیاری از کشورها‪،‬‬
‫ارتکاب این گونه فعالیتها بدون هزینه و ضمانت اجرای جزائی بوده و مرتکبین با آسودگی خیال آنها را انجام میدهند‪.‬‬
‫برای نمونه‪ ،‬فعالیتهایی از قبیل قاچاق زنان واطفال‪ ،‬قاچاق اعضای بدن‪ ،‬قاچاق مهاجران‪ ،‬پول شویی‪ ،‬جرایم کامپیوتری‪،‬‬
‫قاچاق مواد هستۀ و امثال آنها یا اصالً جرم انگاری نشده است و یا در صورتی که قانون جزائی خاصی در مورد برخی از‬
‫آنها وضع شده‪ ،‬بسیار سنتی بوده و ضمانت اجرای جزائی پیش بینی شده نمیتواند از ارتکاب این گونه جرایم جلوگیری‬
‫نماید‪.‬‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬در مواردی هم که بر ا ساس قواعد سنتی حقوق جزائی ضمانت اجراهای الزم پیش بینی شده ا ست‪ ،‬در‬
‫مورد جرایم سازمان یافته این قواعد کارایی الزم را ندارد‪ .‬برای نمونه‪ ،‬یکی از خصوصیات جرایم سازمانیافته وجود سل سه‬
‫مراتب ا ست‪ .‬در این سل سله مراتب گرچه به ظاهر نقش عینی و کاری از آن مبا شران جرم ا ست‪ ،‬اما در واقع رهبران و‬
‫آمران سازمان جرم را طراحی و هدایت میکنند و نقش فساد آمیز آنان بسیار بیشتر از مباشران است‪.‬‬
‫از نظر قواعد سنتی حقوق جزا‪ ،‬این رهبران و آمران معاون جرم تلقی می شوند و مجازات شان حداقل مجازاتی ا ست که‬
‫برای مبا شران جرم پیش بینی شده ا ست و این و ضعیت در حقوق جزا با فل سفه حقوق جزا که اعمال عدالت و برقراری و‬
‫تثبیت نظم عمومی ا ست‪ ،‬سازگار نی ست‪ .‬به سبب حاکمیت این و ضعیت‪ ،‬مجرمین حرفۀ و متفکر با ت شکیل باند جرمی و‬
‫رهبری آن و دور نگه دا شتن خود از صحنه عملیات فزیکی جرم‪ ،‬با قبول کمترین مجازات احتمالی‪ ،‬بیشترین درآمد را از‬
‫ارتکاب جرم به دست میآورند‪.‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬پیشنهادات مؤثر در امر مبارزه با جرم سازمانیافته‬
‫بعد از یک سل سله تحقیقات علمی که در این ف صل صورت گرفته به این نتیجه ر سیدیم که پی شنهادات ذیل را نظر به‬
‫احتیاجات جامعه و خالیگاههایی که در ارگانهای مبارزه با جرایم سازمانیافته حس شده تحت بحث بگیریم‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬تشکیل پولیس خاص مبارزه با جرایم سازمانیافته‬
‫مهمترین چالش امن و نظم عامه حال حا ضر ک شور در مبارزه با جرایم سازمانیافته‪ ،‬ندا شتن ساختار ت شکیالتی پولیس‬
‫خاص مبارزه با جرایم سازمانیافته میبا شد‪ ،‬لذا پولیس خاص مبارزه جرایم سازمانیافته اقت صادی میتواند به صورت یک‬
‫معاونت تخصصی مستقل زیر نظر نیروی معینیت مبارزه با جرایم مواد مخدر تشکیل شود‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مبارزه قاطع و مستمر با جرایم سازمانیافته مالی و اقتصادی‬
‫وظیفه ذاتی نیروی امن و نظم عامه برقراری نظم و امنیت در ک شور میبا شد؛ لذا بای ستی در برنامههای خود مبارزه‬
‫با جرایم سازمان یافته مالی و اقتصادی را در اولویت کاری قرار داده و قاطعانه با آن مبارزه نماید‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تعامل با دیگر نهادهای مبارزه کننده‬
‫برای پیشبرد یک هدف الزم است که اجزای مختلف به طور منظم گردهم آمده و به صورت منطقی هدف را دنبال‬
‫نمایند؛ بنابراین برای مبارزه قاطع با جرایم سازمانیافته اقت صادی که ماهیتًا جرایمی پیچیده ه ستند الزم ا ست که‬
‫ـته و با تبادل اطالعات و تجزیهوتحلیل آن‪ ،‬بتوانند به خوبی با‬
‫نهادهای مبارزه کننده با یکدیگر تعامل تنگاتنگ داشـ‬
‫جرایم سازمانیافته مبارزه نمایند‪.‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬استفاده از فنون خاص تحقیق‬
‫با توجه به پیچیدهگی جرایم سازمانیافته و گروههای جنایتکار برای پی شبرد اهداف جرمی خود از فنون و تکنالوژی‬
‫پی شرفته ا ستفاده میکنند‪ ،‬الزم ا ست که نیروی امن و نظم عامه نیز با و سایل پی شرفته به مبارزه با اینگونه جرایم‬
‫بپردازد‪.‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬آموزشهای تخصصی‬
‫برح سب ضرورت‪ ،‬ن سبت به تدوین‪ ،‬انک شاف یا بهبود برنامههای خاص آموز شی برای مأموران مجری قانون در‬
‫خصوص مبارزه با جرایم سازمانیافته در نظر گرفته شود‪.‬‬
‫جزء ششم‪ :‬شناسایی و مبارزه قاطع با مجرمین یخنسفید در دستگاههای دولتی‬
‫عدۀ از کارشناسان اعتقاد دارند که وجود مجرمین یخن سفید در دستگاههای دولتی مانع مبارزه با این نوع جرایم میباشد؛‬
‫آنها با ا ستفاده از قدرت و من صبی که دارند مبادرت به تبانی در معامالت دولتی و اختالس نموده و در راه شنا سایی و‬
‫د ستگیری پول شویان اخالل ایجاد میکنند؛ بنابراین پی شنهاد میگردد که قوه ق ضائیه و پولیس امن و نظم عامه با قاطعیت با‬
‫آنها برخورد نمایند‪.‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬تعیین مجازاتهای قانونی متناسب با جرایم سازمانیافته اقتصادی‬
‫تعیین مجازاتهایی متناسب برای جرایم سازمانیافته میتواند در میـزان ارتکـاب آن نقـش تعیینکننـده داشـته‬
‫باشد؛ بنابراین باید قانونگذاران و حقوقدانان قوانینی را وضع نمایند کـه مجـازاتهـای درنظـر گرفتـه شـده‬
‫متناسب با جرم باشد‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫گفتار هشتم‪ :‬شیوههای مبارزه با جرایم سازمانیافته‬
‫برای مبارزه با جرایم سازمانیافته‪ ،‬باید شیوههایی کارامد به کار گرفته شود‪ .‬الزم است که سیستمهای عدلی و قضائی به‬
‫نحو بهتری سازمانیافته و مجهز شوند‪ .‬در چنین شرایطی بهبود و تقویت شیوههای مبارزه با ارتباط و همکاری بینالمللی‬
‫انجامپذیر است‪ .‬همکاری بینالمللی در سطوح مختلف به صورت زیر سازمان میباید‪:‬‬
‫الف‪ -‬در سطح جهان‪ ،‬سازمان ملل متحد در سال ‪ ۱۲۶۳‬در خصوص جلوگیری از جرم بینالمللی سازمانیافته و کنترول‬
‫آن‪ ،‬دست به کار شد‪ .‬پنجمین کنگره ملل متحد درباره جلوگیری از جرم و شیوههای جنائی در سال ‪ ۱۲۶۳‬در ژنو توجه‬
‫جامعه جهانی را به خطرهای جرایم بینالمللی جلب کرد‪.‬‬
‫هفتمین کنگره در سال ‪ ۱۲۱۳‬در میالن بر این مسئله تأکید میکند که سرحدات ملی دیگر موانعی برای کنترول جرایم‬
‫سازمانیافته ندارند‪ .‬یک نقشه عملیاتی ابعاد بینالمللی جرایم سازمانیافته را نشان داد و نیاز جواب مربوطه از سوی جامعه‬
‫ملل متحد علیه قاچاق غیرقانونی مواد مخدر را پذیرفت‪ ،‬متن قرارداد اکنون یکی از مهمترین قراردادهای بینالمللی قضائی‬
‫برای مبارزه علیه جرم سازمانیافته است‪.‬‬
‫هشتمین کنگره در سال ‪ ۱۲۲۲‬در هاوانا مجموعه توصیههای خاص را پذیرفت و تشکیل کنفرانس درباره ایجاد برنامه‬
‫ملل متحد در زمینه جلوگیری از جرم و حقوق جزائی را در سطح کشور مطرح کرد‪ .‬این کنفرانس در سال ‪ ۱۲۲۱‬در‬
‫ورسای‪ ،‬باعث ایجاد کمیسیون و اداره جلوگیری از جرم و حقوق جزائی شد که تنها درخواست ملل متحد برای تعقیب‬
‫جرایم بینالمللی سازمانیافته است‪ .‬از طرف این درخواست به عنوان وظیفه عملی سیاسی و نقشه عملیاتی در ناپل تعیین‬
‫شد‪.‬‬
‫اولین کنفرانس جهانی در خصوص این موضوع در همین شهر از ‪ ۹۱‬تا ‪ ۹۳‬نوامبر ‪ ۱۲۲۲‬تشکیل شد‪ .‬در این کنفرانس‬
‫‪ ۱۲۹‬کشور و همچنین نمایندگان سازمانهای غیردولتی و دولتی شرکت کردند‪ .‬بعضی از نظرات مانند هماهنگ کردن‬
‫قانونگذاری‪ ،‬اصالح قوانین‪ ،‬تقویت توافقنامههای همکاری و تشکیل قراردادهای بینالمللی توسط نمایندگان انجام شد‪.‬‬
‫در یک بیانیه سیاسی بین کشورها تقویت همکاری بینالمللی علیه جرایم بینالمللی سازمانیافته در کمیسیون ملل متحد در‬
‫خصوص جلوگیری از جرم و حقوق جزائی محترم شمرده شد‪ ،‬همچنین در این بیانیه توصیه شده که توان کشورها همچنین‬
‫توان ملل متحد در جهت هماهنگ کردن قوانین مبارزه با جرایم سازمانیافته با تقویت همکاری بینالمللی در سطح قضائی‬
‫و با ایجاد الگوها و اصول و مبانی برای همکاری منطقوی و بینالمللی و همچنین با انعقاد قراردادهای بینالمللی باید افزایش‬
‫یابد‪.‬‬
‫یک طرح عملیاتی جهانی باید در جهت شکست جرایم سازمانیافته بر عهده کشورها گذاشته شود‪ .‬پیشنهاد ایتالیا در مورد‬
‫به کارگیری گروه تحقیقاتی در خصوص ایجاد مرکز بینالمللی آموزش در مورد اقدامات جنائی پذیرفته شد‪ .‬این سیستم با‬
‫چند سازمان بینالمللی منطبق با کشورهای جهان با سازمان دادن عملکرد وزارت امورداخله گمرک کشورهای عضو در‬
‫زمینه آموزش و تعقیب و همکاریهای تکنیکی تکمیل میشود‪.‬‬
‫این سازمانها عبارتند از‪:‬‬
‫سازمان بینالمللی پولیس جنائی (اینترپل)‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫سازمان جهانی گمرک‪.‬‬
‫رؤسای ‪ ۶‬کشور صنعتی جهان در جوالی سال ‪ ۱۲۲۳‬تصمیم گرفتند گروهی از کارشناسان خبره و سطح باال را برای‬
‫برر سی راههای مبارزه با پی شرفت سریع جرایم سازمانیافته و برر سی اختیارات ممکن برای بهبود همکاری و پی شنهاد‬
‫تدابیر عملی به کار گیرند‪ .‬به این ترتیب ‪ ۲۲‬پیشنهاد این گروه کارشناس در کنفرانس رؤسای کشورهای صنعتی که در‬
‫‪ ۹۲‬جون ‪ ۱۲۲۱‬در لیون برگزار شدند‪ ،‬پذیرفته شد‪.‬‬
‫در سطح منطقوی چندین سازمان برای مبارزه علیه جرایم بینالمللی مداخله کردهاند‪ .‬این سازمانها عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬سازمان کشورهای آمریکائی (‪.)OEA‬‬
‫کمیسیون غیر آمریکائی مبارزه علیه سوءاستفاده از مواد مخدر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬شورای اروپا که به قراردادهای خود میبالد‪.‬‬
‫تنها اتحاد اروپا که الگوی اصلی عمل در خصوص مبارزه علیه جرایم در سطح منطقوی است میتواند به خاطر استراتژی‬
‫مبارزه علیه همه موارد جرایم سازمانیافته به خود افتخار کند‪.‬‬
‫انعقاد و قرارداد اتحاد اروپا در نوامبر سال ‪ ۱۲۲۳‬به ق ضائی کردن اتحاد در خ صوص امورات داخلی و ق ضائی منجر‬
‫شد‪ .‬تعدادی از گروههای عملیات خاص به این ترتیب در زمینه همکاری سیا سی گمرکی و ق ضائی به کار گرفته شده و‬
‫مبارزه علیه جرایم بینالمللی سازمانیافته در سطح اروپا یکی از ا صلیترین همکاری ک شورهای اروپائی به طور واقعی‬
‫گسترش یافته است‪.‬‬
‫این گروه لزوم گ سترش مبادله صاحب مقامات ق ضائی‪ ،‬م شخص کردن نقاط ارتباطی ک شورها‪ ،‬بهرهگیری از شناخت‬
‫دوجانبه قانونگذاری داخلی کشورهای عضو را بیان کردند‪ .‬در ادامه توصیههای مختلفی انجام شد که عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬لزوم تأمل بر وجود اتهام مشترک نسبت به جرایم سازمانیافته در اجرای تدابیر‪.‬‬
‫بازجوییهای خاص کمک میکند‪.‬‬
‫‪ -‬به جا بودن پیشبینی مجازات جزائی مناسب جهت اشخاص حقوقی تصویب سریع قرارداد شورای اروپا در مورد‬
‫پولشویی‪ ،‬تعقیب‪ ،‬ضبط و توقیف اموال حاصل از جرایم در ‪ ۱‬نوامبر سال ‪.۱۲۲۲‬‬
‫ایجاد سیستم توقیف و ضبط مستقل از حکم محکومیت احتمالی عامل جرم‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬امکان پیشبینی مدت حکم عملیات کلی به مدت نسبتًا طوالنی برای تخلفات مربوط به جرایم سازمانیافته‪.‬‬
‫‪ -‬تسهیل دادن به شهادت افراد و تضمین امنیت و حمایت شاهدان‪.‬‬
‫بهترین نما و اراده کشورهای اتحاد اروپا برای همکاری در مبارزه علیه جرایم سازمانیافته اداره پولیس اروپاست (اروپل)‬
‫(بولتن جرایم بینالمللی پولیس بینالملل‪.)۱۳۱۳ ،‬‬

‫‪64‬‬
 ‫کنوان سیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی که در سپتامبر ‪ ۹۲۲۳‬به اجرا گذا شته شد م صوبه‬
‫بینالمللی اصلی در مبارزه علیه جرایم سازمانیافته است‪ .‬این کنوانسیون را ‪ ۱۲۶‬کشور و ‪ ۱۲۲‬گروه امضاء کردهاند‪.‬‬
‫سه پروتوکول مکمل آن وجود دارد که به حوزههای تا خاص جرایم سازمانیافته میپردازند‪ :‬پروتوکول قاچاق افراد‪ ،‬به‬
‫خصوص زنان و اطفال که ‪ ۱۱۶‬کشور و ‪ ۱۲‬گروه آن را امضاء کردهاند از دسامبر ‪ ۹۲۲۳‬به اجرا درآمد؛ پروتوکول‬
‫ـاء کردهاند از جنوری‬‫ـور و ‪ ۱۲‬گروه آن را امضـ‬ ‫مربوط به قاچاق مهاجران از طریق زمین‪ ،‬دریا و هوا که ‪ ۱۱۹‬کشـ‬
‫‪ ۹۲۲۲‬به اجرا درآمد و پروتوکول تولید غیرقانونی و قاچاق سالحهای گرم‪ ،‬با امضای ‪ ۳۹‬کشور و ‪ ۳۳‬گروه کشوری‬
‫که پس از ت صویب ‪ ۲۲‬ک شور به اجرا در خواهد آمد‪ .‬پیوندها بین جرایم سازمانیافته و سالحهای گرم غیرقانونی رو شن‬
‫است‪ :‬گروههای جنائی از سالحهای گرم استفاده میکنند و در انتقال غیرقانونی آنها دست دارند‪ .‬کشورهای عضو قادر‬
‫خواهند بود ا سناد مربوط به ام ضاء با پیو ستن خود به این کنوان سیون و پروتوکولهای آن را در جریان کنگره جلوگیری‬
‫از جرایم تسلیم کنند‪.‬‬
‫از طرف دیگر مبارزه با جرایم سازمانیافته در سطح ملی و بینالمللی را چنین خالصه مینمائیم‪:‬‬
‫‪ .4‬ضرورت اجماع جهانی در تعریف و تشخیص جرایم سازمانیافته و احصاء مصادیق آن‪.‬‬
‫‪ .9‬ایجاد عزم را سخ و اجماع بینالمللی برای مبارزه با جرایم سازمانیافته و ایجاد ضمانت اجرای جزائی بازدارنده‬
‫و مؤثر برای آن‪.‬‬
‫‪ .1‬م ساعی جمیله و همکاری و معا ضدت اع ضای جامعه بینالمللی برای کاهش آ سیبها و مخاطرات جرایم‬
‫سازمانیافته‪.‬‬
‫‪ .1‬اتخاذ تدابیر وقایوی و روشهای بازدارنده‪.‬‬
‫ـیون ها – و مقررات و معاهدات بینالمللی – منطقوی و ‪ ...‬در زمینه مبارزه با جرایم‬ ‫‪ .5‬توجه جدیتر به کنوانسـ‬
‫سازمانیافته‪.‬‬
‫‪ .0‬قاطعیت و صالبت در برخورد با شبکه و سر شبکههای هدایتگر سازمانها و ت شکیالت جرمی و باالبردن‬
‫مجازات آن‪.‬‬
‫‪ .7‬پرهیز از برخورد دوگانه و تبعیحآمیز در عرصه بینالمللی‪.‬‬
‫‪ .1‬لزوم برخورداری از عدالت جزائی در تمامی سطوح و شرایط‪.‬‬
‫‪ .2‬قطع منابع مالی باندهای سازمانیافته مجرمین‪.‬‬
‫‪.46‬قانونمند کردن امر مبارزه با جرایم سازمانیافته و تدوین قانون اجراآت جزائی راهگشا و حکیمانه برای مبارزه با آن‪.‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬تحلیل جرایم سازمانیافته از نظر فقه اسالمی‬
‫جرم سازمانیافته هر چند عنوان حادثی است که به طور مشخص و معین در منابع فقهی بیان نشده است‪ ،‬ولی شاید بتوان‬
‫با بررسی و جستجو در برخی از حوادث تاریخی صدر اسالم و نیز عنوان جرمی فقهی ردپائی از آن را پیدا نمود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬نشانههای جرم سازمانیافته در منابع فقهی‬
‫الف‪ :‬حوادث تاریخی صدر اسالم‬

‫‪65‬‬
‫یکی از مو ضوعات قابل برر سی که شاید بتوان عنا صری از جرم سازمانیافته را در آن ری شهیابی کرد‪ ،‬برخی برخی از‬
‫حوادث تاریخی صدر اسالم؛ یعنی توطئه افک‪ ،‬توطئه مسجد ضرار و جریان ارتداد دردورۀ پیامبرﷺ است سزاوار است‬
‫به بررسی این حوادث روی آوریم و نشانههای جرم سازمانیافته را در آنها جستجو کنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬توطئه افک‬
‫توطئه افک در آیات شریفۀ قرآن کریم از آیۀ ‪ 44‬تا ‪ 90‬سورۀ نور مطرح شده و محور بحث به طور خاص در آیات‬
‫‪44‬و ‪ 42‬ا ست‪ .‬رویداد افک‪ ،‬یکی از مو ضوعات مهم قرآن کریم و تاریخ ا سالم ا ست که در دوره پیامبر (ص) با توطئه‬
‫منافقان پیوند خورده ا ست‪ .‬شان نزول آیۀ افک بین شیعه و اهل سنت اختالفی ا ست‪ .‬در این ماجرا‪ ،‬یکی از هم سران‬
‫پیامبر (ص) به وسیلۀ گروهی از منافقان‪ ،‬با سردستگی و رهبری عبداهلل بن ابی سلول مورد دروغ و تهمت ناروا قرار گرفت‬
‫و هدف این توطئه بزرگ‪ ،‬بر ا ساس دیدگاه مف ّسران شیعه و سنی‪ ،‬تخریب و ت ضعیف جایگاه پیامبر (ص) و ایجاد فتنه در‬
‫جامعه و در نهایت ت ضعیف حکومت نبوی بود‪ .‬بر این ا ساس‪ ،‬آیات مبارکۀ افک افرادی را مذمت میکند که افعال قبیح‬
‫و ز شت را در بین م سلمانان گ سترش میدهند تا بدین سبب دین ا سالم و اعتبار م سلمانان از بین برود‪ .‬با برر سی آیات‬
‫ویدگاه مفسّران نکاتی چند قابل توجه است‪.‬‬
‫(ص)‬
‫نخست‪ ،‬مقصود از افک‪ ،‬دروغ و تهمت ناروایی بود که گروهی از منافقان‪ ،‬برای تضعیف نمودن جایگاه پیامبر و به‬
‫دنبال آن‪ ،‬تضعیف حکومت و جامعۀ نبوی جعل کرده بودند‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬کسانی که افک را ضد پیامبر(ص) طرّاحی کرده بودند‪ ،‬یک تشکیالت و گروه متحد‪ ،‬منسجم‪ ،‬به هم وابسته و تبانی‬
‫کننده بودند که در قرآن کریم به «عُ ْصبَه» تعبیر شده وبیانگر آن ا ست که جریان نامبرده هدفمندانه و باهم فکری‪،‬‬
‫طراحی و برنام هریز یشده عمل شده و رفتار او از روی غفلت نبوده است‪.‬‬
‫سوم‪ ،‬مق صود آیۀ وَالَّذِی َتوَلَّى كِْبرَهُ‪ ،‬عبداهلل بن ابی سلول بوده که رهبری و سرکردگی توطئه را بر عهده دا شته ا ست‪.‬‬
‫نقش تشکیالت که دارای رهبری و شورای مرکزی بوده بیانگر پیچیدگی و بزرگی این رویداد است‪.‬‬
‫چهارم‪ ،‬آیۀ ‪ 42‬سورۀ نور‪ ،‬به وضوح اشاعۀ فحشا را ناروا دانسته و به آن وعدۀ عذاب داده و این بیانگر حرمت و جرم‬
‫آمیز بودن آن است‪ .‬هما نطورکه گفته شد‪ ،‬مهمترین عنصر مادی سازمانیافتگی جرم‪ ،‬گروهی بودن عمل مجرمانه است‪.‬‬
‫در توطئه افک با قید «عصبه » ردّپای این عنصر را میتوان شناسائی کرد‪.‬‬
‫ـت؛ چراکه در یک‬ ‫ـت که باز در توطئه افک معلوم اسـ‬ ‫ـازمانیافته اسـ‬
‫ـر مادی جرم سـ‬ ‫تبانی بین گروه‪ ،‬از دیگر عناصـ‬
‫برنامهریزی گروهی و به صورت هدفمند و تبانی با یکدیگر‪ ،‬زمینۀ ارتکاب جرم را فراهم کردند و به این دروغ و بهتان‬
‫د ست زدند و آن راگ سترش دادند تا قدا ست ر سول خدا (ج) را لکّهدار نمایند و حکومت ای شان را ت ضعیف و براندازی‬
‫نمایند‪.‬‬
‫از دیگر عنا صر مادی جرم سازمانیافته‪ ،‬ا ستمرار فعالیت جرمی ا ست‪ .‬همان طور که پیشتر گفته شد‪ ،‬بی شتر افراد‪ ،‬این‬
‫عنصر را از مقّومات سازمانیافتگی جرم قلمداد میکنند‪ .‬بر این اساس باید گفت‪ :‬توطئه افک که توسط گروهی از افراد‬
‫سازماندهی شده بود و تنها یک واقعه بود و تداوم نداشت‪ ،‬فاقد این عنصر است‪.‬‬

‫‪66‬‬
‫عن صر معنوی جرم سازمانیافته‪ ،‬عالوهبر آگاهی و عمدی بودن عمل جرمی و جود انگیزه و داعی تح صیل منافع مادی‬
‫است که در توطئه افک این مطلب روشن است‪ ،‬ولی انگیزۀ آن‪ ،‬تضعیف اجتماعی سیاسی بود نه کسب منافع مالی‪.‬‬
‫ـری چون گروهی بودن و تبانی و همچنین قدرت مرکزی به رهبری عبداهلل بن ابی‬ ‫بنابر این‪ ،‬اگرچه در این توطئه عناصـ‬
‫سلول و سل سله مراتب قابل ج ستجو‪ ،‬ولی نمیتوان این واقعه را به عنوان جرم سازمانیافتۀ تمامعیار به مفهوم امروزی‬
‫قلمداد کرد‪.‬‬
‫‪ -9‬توطئه مسجد ضرار‬
‫توطئه مسجد ضرار در آیۀ شریفۀ ‪ 467‬سورۀ توبه یاد شده است‪ .‬داستان از این قرار بوده که دروازده نفر از منافقان با‬
‫رهبری ابو عامر راهب‪ ،‬که دشمن سر سخت اسالم بود‪ ،‬با تبانی و توافق یکدیگر‪ ،‬پایگاهی در لوای م سجد‪ ،‬برای ضربه‬
‫زدن به پیامبر (ص) و در پی آن کیان ا سالم و ایجاد تفرقه بین م سلمانان‪ ،‬تأ سیس کردند‪ .‬این م سجد نبا شد‪ ،‬ولی قبل از‬
‫اینکه توطئه منافقان محقق گردد‪ ،‬خداوند (ج) را بر مال کرد و پیامبر (ص) چند نفر از ا صحاب خود را فر ستاد که آن‬
‫م سجد را خراب کنند و ب سوزانند‪ .‬این امر صورت گرفت و محل آن م سجد‪ ،‬زبالهدان گردید‪ .‬در این توطئه چند هدف‬
‫قابل ریشهیائی است‪.‬‬
‫‪ -‬زیان رساندن به مسلمان‪،‬‬
‫‪ -‬تقویت کفر تا جایی که مردم به وضع قبل از اسالم برگردند؛‬
‫‪-‬تفرقهافگنی دربین مسلمان؛‬
‫‪ -‬ایجاد مرکز و کانون نفاق برای کسی که با خدا و پیامبرش از پیش مبارزه کرده بود و سوابق سوء او بر همگان روشن‬
‫بود ( منظور رهبر توطئه؛ ابوعامر است)‪.‬‬
‫با بررسی دیدگاه مفسّران‪ ،‬به طور اختصار نکاتی در این توطئه به دست میآید‪.‬‬
‫‪ -‬گروهی و تشکیالتی بودن توطئه مسجد ضرار‪ ،‬در این جریان‪ ،‬دوازده نفر از منافقان با رهبری و هدایت ابوعامر راهب‬
‫دخالت داشتند‪.‬‬
‫‪ -‬علت تخریب مسجد ضرار‪ ،‬ایجاد کفر و تفرقه بین مؤمنان و تبدیل مسجد به پایگاه ضدّ اسالم بود‪.‬‬
‫‪ -‬هدف و انگیزۀ منافقان این بود که از این راه به قدرت بر سند و در پی آن اقدام به براندازی حکومت نوپای ا سالمی‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ -‬اقدام منافقان به صورت نظاممند و با تبانی و توافق یکدیگر طراحی شده بود‪.‬‬
‫‪ -‬تهدید بر ضد نظام نوپای پیامبر (ص) من شأ خارجی دا شت و آن ک شور روم بود که با رهبری ابو عامر هدایت می شد و‬
‫ایشان به عنوان پشتوانۀ مالی و انسانی این تشکیل و همبستگی منافقان به شمار میرفت‪.‬‬
‫‪ -‬بی شک اجرای توطئه بر صد مصالح بنیادین و تمامیت جامعه اسالمی‪ ،‬هر چند با جرم عینی خاصی همراه نباشد‪ ،‬حرام‬
‫است‪ .‬یکی از عناصر مادی جرم سازمانیافته‪ ،‬وجود گروه جرمی است که در این توطئه بیش از سه نفر شرکت داشتند‪.‬‬
‫‪ -‬برنامهریزی و تبانی بین اع ضا گروه‪ ،‬از دیگر عنا صر مادی جرم سازمانیافته ا ست که باز در توطئه م سجد ضرار قابل‬
‫جستجو بدین صورت که توطئه گرها به صورت سازماندهی شده و با تبانی و توافق یکدیگر و با مدیریت ابوعامر‪ ،‬اقدام‬

‫‪67‬‬
‫ـجد زدند تا از این راه‪ ،‬موجب اختالفافکنی و در نهایت تقویت کفر و بر اندازی حکومت‬ ‫به پایگاهی در قالب مسـ‬
‫اسالمی گردند‪.‬‬
‫از دیگر عنا صر مادی جرم سازمانیافته‪ ،‬ا ستمرار و تداوم فعالیت جرمی ا ست و قابل توجّه آن ا ست که مالک ا ستمرار‬
‫فعالیت جرمی‪ ،‬ا ستمرار فعلی و واقعی ا ست‪ ،‬نه ا ستمرار شأنی و فر ضی بنابر این در توطئه م سجد ضرار‪ ،‬اگرچه بنای‬
‫منافقان حفظ و تثبیت این پایگاه بر زیان پیامبر (ص) و مسلمان بود و قصد براندازی حکومت اسالمی را دا شتند‪ ،‬ولی این‬
‫انگیزه به طو ر فعلی و واقعی محقق نگردید و بر همین اساس‪ ،‬این رکن در توطئه مسجد ضرار قابل جستجو نیست‪.‬‬
‫در جرایم سازمانیافته‪ ،‬عالوهبر آگاهی و عمدی بودن عمل جرمی‪ ،‬انگیزۀ مالی و جود دارد که در توطئه مسجد ضرار به‬
‫طور آشکار وجود نداشت و انگیزۀ اصلی توطئه‪ ،‬دستیابی به قدرت سیاسی بود‪.‬‬
‫در این توطئه عالوهبر عناصر مطرح شده‪ ،‬اوصافی چون قدرت مرکزی‪ ،‬سلسلهمراتب و تقسیم وظایف قابل ردیابی است‪.‬‬
‫بنابر این‪ ،‬اگرچه برخی از عنا صر جرم سازمانیافته در توطئه م سجد ضرار قابل ج ستجو‪ ،‬ولی نمیتوان از آن به عنوان‬
‫جرم سازمانیافته با همه عناصر آن نام برد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬نسبت برخی عناوین جرمی فقهی با جرم سازمانیافته‬
‫نسبتهای میان برخی از عناوین جرمی فقهی از قبیل‪ :‬بغی‪ ،‬محاربه تواطئو با جرم سازمانیافته نیز در اینجا بررسی است‪.‬‬
‫الف‪ :‬بغی‬
‫بغی از جمله جرایمی است که برای حفظ و صیانت از حکومت اسالمی جرم تلقی شده است‪ .‬بغی از لحاظ به معنای طلب‬
‫همراه با تجاوز آمده است‪ .‬بغاوت در لغت به معنای سرکشی و نافرمانی کردن آمده است‪ .‬در اصطالح عبارت است از‬
‫قیام در برابر حاکم دولت اسالمی به هدف سرنگون کردن آن‪ .‬پس جرم بغاوت جرم است که اولیای امور و نظام دولتی‬
‫را هدف قرار میدهد یا به عبارت دیگر بغاوت عبارت از شورش مسلحانه علیه امام‪ ،‬پادشاه یا نظام حاکم اسالمی اطالق‬
‫میشود‪.‬‬
‫باغیان گروهی از مسلمانان هستند‪ ،‬که مخالف امام و پیشوای عادل میباشند‪ .‬و برخی گفته اند‪ :‬عدالت امام شرط نیست‪،‬‬
‫پس اطاعت امام و پیشوای مسلمین واجب است حتی اگر ستمگار و جابر باشد و اطاعتش در چیزی واجب است که‬
‫مخالف اوامر و نواهی شرع نباشد‪ ،‬به خالف اینکه اگر مخالف اوامر و نواهی شرع باشد در آن صورت اطاعت وی واجب‬
‫نیست‪ ،‬چون اطاعت مخلوق در معصیت و نافرمانی خالق جایز و درست نمیباشد‪.‬‬
‫جرم بغاوت اینست که این جرم توسط شخص و یا اشخاص عمالً تحقق یابد و به آن جامه عمل پوشانیده شود در غیر آن‬
‫جرم بغاوت تحقق پیدا نمیکند‪.‬‬
‫که مرتکبین این عمل اشخاص مکلف‪ ،‬مختار و قصد جنای که عبارت از برکناری امام و یا عدم اطاعت از فرمان وی است‬
‫داشته باشند‪ ،‬در غیراین صورت جرم بغاوت صورت نخواهد گرفت‪.‬‬
‫برای تحقق جرم بغاوت فقهاء شروط ذیل را ضروری میدانند‪:‬‬

‫‪68‬‬
‫در ماورای اعمال مجرمانه باید اهداف سیاسی نهفته باشد‪ ،‬مانند عزل رئیس دولت اسالمی‪ ،‬یا سرپیچی از فرامین و‬
‫دستورات وی‪ .‬بغاوت کننده گان باید دارای نیرو باشند‪ :‬بدین گونه که این گروه باید قوت و نیرو داشته باشند و بنابرزعم‬
‫خویش تعدادی از مردم از آنها حمایت نمایند‪ .‬بغاوت کننده گان آرای خویش را با استفاده از بکارگیری نیروی نظامی‬
‫تعمیل کنند‪ ،‬و یا برای تنفیذ آن دست به جمع آوری وکسب نیرو بزنند‪ .‬از نظرامام ابوحنیفه بغاوت کننده گان زمانیکه‬
‫دست به تجمع وکسب نیرو میزنند مباح الدم میگردند اگرچه عمال به جنگ شروع نکرده باشند‪ ،‬ولی امام مالک امام‬
‫احمد و امام شافعی به این نظراند که به مجرد جمع آوری قوت و نیرو مباح الدم نمیگردند‪ ،‬بلکه زمانی خون آنها هدر‬
‫خواهد بود که عمال جنگ و تجاوز را آغاز کنند‪ .‬بغاوت کنندگان باید تأویلی داشته باشند‪ :‬یعنی کسانیکه دست به بغاوت‬
‫می زنند‪ ،‬باید جهت صحیح بودن بغاوت خود دالیلی اگرچه ضعیف هم باشد داشته باشند‪ ،‬درغیرآن عمل آنها بغاوت‬
‫نبوده‪ ،‬بلکه فساد در روی زمین است و آنها مهدر الدم میباشند‪.‬‬
‫مثال زمانی که گروهی موسوم به خوارج در برابر حضرت علی (کَرََّمَ اللََّهُ َو ْجهَه) قیام کردند‪ ،‬دلیل قیام خود را علیه وی‬
‫این طور بیان میکردند که حضرت علی (کَرََّمَ اللََّهُ َو ْجهَه) با وجود آنکه قاتلین حضرت عثمان (رضی اهلل عنه) را می شناسد‪،‬‬
‫و قدرت گرفتاری آنها را نیز دارد‪ ،‬آنهارا دستگیر کرده مجازات نمیکند‪ .‬و تجاوز را آغاز کردند(‪.)17‬‬
‫مجازات باغی قبل و بعد از شورش و همچنان در زمان شورش با هم متفاوت است‪ ،‬مجازات آنان قبل و بعد از شورش در‬
‫قبال جرایم که مرتکب شده اند‪ ،‬مجازات عادی است و به عنوان یک شهروند‪ ،‬مانند سایر افراد در قبال جرایم که مرتکب‬
‫شده اند‪ ،‬مجازات کرده میشوند‪ ،‬اما مجازات باغی در زمان شورش‪ ،‬جنگ علیه آنان و کشتن شان است‪ ،‬البته که قبل از‬
‫آغاز جنگ و کشتن آنها به مصالحه و عدم مخالفت دعوت کرده میشوند‪.‬‬
‫در اثنای بغاوت شورشیان گشته میشوند و اموال شان به نفع دولت مصادره می گردد‪ .‬هرگروه بشمول اهل ذمه که به‬
‫شورشیان همکاری نمایند باغی شمرده میشوند قبل از آغاز جنگ و کشتن آنها به مصالحه و عدم مخالفت دعوت کرده‬
‫میشوند‪ .‬بعد از شکست و پیر وز شدن علیه شورشیان کشتن شان جواز ندارد و مجازات شان تعزیر است‪.‬‬
‫«وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ اْل ُمؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فََأصْلِحُوا بَيَْن ُهمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَا ُهمَا عَلَى الُْأ ْخرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَ ْمرِ اللَّهِ‬
‫فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَيَْن ُهمَا بِالْعَدْلِ وَ َأ ْقسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِب اْلمُقْسِطِينَ»(‪ )18‬یعنی واگر دوطایفه وگروهی از مؤمنان با هم‬
‫به نزاع وجنگ پردازند‪ ،‬آنها را آشتی دهید‪ .‬واگر یکی ازآن دو بر دیگری تجاوز کند‪ ،‬با گروه متجاوز پیکارکنید تا به‬
‫فرمان اهلل بازگردن هرگاه بازگشت (و زمینه صلح فراهم شد) درمیان آن دو به عدالت صلح بر قرار سازید و عدالت پیشه‬
‫کنید که خداوند عدالت پیشه گان را دوست میدارد‪ .‬همچنان پیامبر(ص) میفرماید‪( :‬إنه ستکون هنات وهنات فمن أراد‬

‫‪ -17‬سعید‪ .‬اسالم دین فطرت‪ .‬مترجم مؤمن حکیمی‪ .‬جلد دوم ص‪111:‬‬
‫‪ -۹‬سوره الحجرات ‪۲‬‬
‫‪69‬‬
‫أن یفرق أمر هذه االمة وهی جمیع فاضربوه بالسیف کائنامن کان) بزودی در بین امتم فتنه ها و بدعت ها پیدا میشود‪،‬‬
‫پس کسیکه بخواهد امراین امت را درحالیکه تمام ایشان باهم متفق میباشند پرا گنده سازد‪ ،‬گردن او را باشمشیر بزنید‬
‫(‪.)19‬‬‫هرکسیکه باشد‬
‫بغی در عرف متشرعه‪ ،‬بیرون رفتن از اطاعت امام عادل است دلیل کشتن یا اعدام فرد باغی این است که حکم او به خاطر‬
‫خروج بر امام‪ ،‬مانند حکم مرتد است این قدامه از فقهای حنبلی در کتاب خود اقوال در مورد اهل بغی را به چهار دسته‬
‫تقسیم کرده ک ه قسم سوم آن را اهل حدیث نسبت داده است که معتقدند کسی که بر امام خروج کند مانند مرتد است‬
‫که اموال و خون او مباح است که اگر در سرزمینی دارای شوکت و جایگاه شدند تبدیل به اهل حرب شده و مانند سایر‬
‫کفار قتال با آن واجب است اما در صورتی که در چنگ امام باشند مانند مرتدین توبه داده میشودند‪ :‬و در صورت عدم‬
‫توبه کشته میشوند و اموال آنان جزء اموال مشترک مسلمانان است‪.‬‬
‫آنچه نظر شیعه را تقویت می کند این است که خروج بر امام واجب الطاعه مانند خروج بر نبی (ص) است که سبب کفر‬
‫میشود اشکال شده که اگر بغی مانند ارتداد است باید احکام آن ها از جمیع جهات یکی باشد او این در حالی است که‬
‫اجماع امت بر مخالفت احکام مرتدین با اهل بغی است‪.‬‬
‫این اشکال چنین جواب داده است که باغی در نفی ایمان و استحقاق عقاب مانند مرتدین است اما در احکام شرعیه مانند‬
‫دفن وراث با احکام مرتد متفاوت است همان طور که کافر ذمی در کفر و خروج از ایمان مانند کافر حربی است اما در‬
‫باقی احکام شرعیه با او تفاوت دارد‪.‬‬
‫‪ -۱‬رابطه بغاوت با جرایم سازمان یافته‪ :‬از مجموع موضوعات فوق حاصل می شود‪ ،‬کسانی که بر ضد حکومت اسالمی‬
‫و یا حاکم آن‪ ،‬قیام و شورش میکند‪ ،‬باغی ه ستند و مقولۀ بغی اخت صاص به خروج علیه امام مع صوم ندارد‪ .‬ب سیار از‬
‫فقهای شیعه و حقوقدانان‪ ،‬گروهی بودن بغاوت را شرط تحقق آن دان ستهاند و قایل اند مجازات بغاوت به دلیل دا شتن‬
‫گروه و تشکیالت منسجم اشد است‪ .‬فقهای اهل سنت‪ ،‬گروهی بودن را از ویژگی تحقق جرم بغی دانستهاند‪ ،‬از شروط‬
‫دیگر جرم بغی که در سازمانیافتگی آن مؤثر است‪ ،‬برخورداری شوکت و قدرت مادی کافی باغیان است‪ .‬شرط داشتن‬
‫قدرت مادی بغاوت را ضروری دان سته و تحقق چنین چیزی را در گرو کثرت عدد و قدرت و شوکت خروج کنندگان‬
‫میداند‪ ،‬از این رو‪ ،‬تصریح میکند که اگر افراد باغی تعداد شان کم باشد‪ ،‬مثل اینکه یک دو و یا ده نفر باشند در زمرۀ‬
‫قطاع الطریق قرار میگیرند‪ .‬فقهای اهل سنت آوردهاند که باغی باید در مو ضع قدرت و شوکت و دارای گروهی با شد‬
‫که برای دفع آنها نیازمند هزینه کرد مالی و نیروی ان سانی با شد‪ .‬سرخ سی از فقهای حنفی معتقد ا ست‪ ،‬زمانی که اهل‬
‫باغی از شوکت و قدرت مادی برخوردار نبا شند‪ ،‬و یک یا دو نفر اهل شهر به زعم خود بادا شتن توجیه و مجوز شرعی‬
‫قیام کنند‪ ،‬در زمرۀ باغیان به ح ساب نمیآیند‪ .‬در مذهب امام شافعی برای تحقق جرم بغی وجود قدرت و رهبری گروه‬

‫‪ -19‬فقه االسالمی و ادلته‪ ،‬ج ‪ ، 7‬ص ‪ . 141‬فقه عقوبات ‪ ، 9‬ص ‪ . 491‬التشریع الجنائی االسالمی مقارنا باالقانون الوضعی‪ ،‬مترجم‪ ،‬فرهودی نیا‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪177‬‬
‫‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫مالک ا ست‪ .‬در حالی که فقهای شیعه برای بغاوت ذوفئه‪ ،‬وجود فرمانده و رهبر را شرط میدانند‪ .‬پس از بیان مطالب‬
‫یاد شده اذعان می شود که جرم بغی‪ ،‬یک جرم عادی و فردی نی ست و برای تحقق جرم بغی‪ ،‬وجود ( قدرت شوکت) و‬
‫(کثرت) در بغاوت مالک است‪.‬‬
‫ب‪ :‬محاربه (قطاع الطریق)‬
‫محاربه م صدر باب مفاعله از مادۀ ( حربه حربا) شتقاق شده و معنای ( ربود مال او را‪ ،‬بیچیز گردانید او را) میر ساند‪.‬‬
‫کلمات محاربه‪ ،‬تحارب‪ ،‬و حراب با یگریگر جنگ کردن که از همین باب حرابه شناخته می شود‪ .‬چون در بریدن راه‪،‬‬
‫دزد و راهزن رعب‪ ،‬ترس و خوف را ایجاد نموده مانع رفتوآمد و موجب فتنه انگیزی بر نفس و مال عابرین میگردد‬
‫(‪.)20‬‬
‫بدان نام مسمی گردید‬
‫محارب ک سی را گویند که سالح یا و سایل تهدید کننده به د ست گیرد و مردم را با قهر و غلبه بتر ساند‪ ،‬ارعاب و‬
‫بی امنیتی در جامعه ایجاد نماید‪ .‬خواه در خشکه باشد یا بحر و دریا‪ ،‬در شب باشد یا روز و در‬
‫شهر با شد یا غالبًا خارج از آن‪ ،‬قطع الطریق سرقت کبری یاد می شود‪ ،‬پس هر کس که به ق صد رعب و هراس و سلب‬
‫آزادی و امنیت و مردم د ست به ا سلحه یا و سایل نا امنی ببرد‪ ،‬محارب و مف سد فیاالرض نامند‪ .‬و اعمالی که تو سط‬
‫محارب انجام میپذیرد ا صطالحًا « محاربه» گفته می شود‪ .‬و قطع طریق مهاجم و مبارز‪ ،‬به خاطر گرفتن مال یا ک شتن و‬
‫یا انداختن خوف و ترس در دل مردم از طریق اعمال قوت و غلبه و اعتماد بر شان و شوکت با وجود دور بودن راه از‬
‫فریاد درس و عادتًا کمک به آنها متعذر با شد‪ .‬و قطاع الطریق ملتزم بر اجرای احکام شرع ا ست نباید به چنین اعمالی‬
‫د ست بزند‪ .‬چپاولگران یا دزدان راه و سرکهای عامه‪ ،‬گروههای م سلح ه ستند‪ ،‬در ( داراال سالم) زندگی نموده و در‬
‫احداث بی نظمی‪ ،‬اضطراب‪ ،‬ریختاندن خون مردم‪ ،‬سلب اموال‪ ،‬هتک اعراض و به هالکت رسانیدن‪ ،‬حرث و نسل‪ ،‬قطع‬
‫اشجار و اتالف زرع و کشت و کشتن حیوانات و مواشی مردم مبادرت مینماید‪ .‬بدین منوال اعمال آنها را خداوند(ج)‬
‫(‪.)21‬‬
‫مبارزه با خدا و رسول او اعالن داشته و مجازات شدید به حال آنها مقدر نموده است‬
‫بر اساس این تعریف‪ ،‬شرط تحقق محاربه‪ ،‬به کارگیری اسلحه و قصد بر هم زدن امنیت و آسایش مردم است‪ .‬نکتۀ مهم‬
‫اینکه آیا تعدد مجرمین و دارا بودن شوکت و قدرت در تحقق محاربه شرط است؟ از تعریف مشهور فقهای شیعه استفاده‬
‫می شود که تعدد مجرمین و شوکت‪ ،‬مالک جرم محاربه نی ست‪ .‬اما بر مبنای تعریف فقهای اهل سنت و برخی از فقهای‬
‫شیعه که برای تحقق محاربه راهزنی را شرط دان ستهاند‪ ،‬به نظر میر سد تحقق آن به کار گروهی و ت شکیالتی و دارای‬
‫شوکت وقدرت وابسته است و به صورت فردی ممکن نیست‪ .‬بر این مدعا‪ ،‬سرخسی از فقهای اهل سنت آورده است‬
‫که از شرایط محاربه‪ ،‬ت شکیل گروه ا ست‪ ،‬چون راهزنان به موجب نص قرآن کریم‪ ،‬محارباند و محاربه‪ ،‬طبیعتًا تو سط‬
‫گروهی محقق می شود که برای آن گروه‪ ،‬قدرت و اقتدار و شوکت باشد‪ .‬که از این طریق خطر را از خودشان دفع کنند‬

‫‪ -20‬همان‪ ،‬ص‪۴۱ ،‬‬

‫ص ‪۱۱‬‬
‫‪ -21‬کریمی‪ ،‬اهلل محمد‪ ،‬جرم قطع الریق در فقه اسالمی‪ ،‬چاپ پنجم‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات‪ ،‬وزیری‪،۴۹۳۱ ،‬‬
‫‪71‬‬
‫و بر دیگران غالب شوند‪ .‬راهزنی چون سبب عنوان محاربه ا ست‪ ،‬جز باوجود گروه و ت شکیالتی که دارای قدرت و‬
‫شوکت باشد‪ ،‬محقق نمیشود‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫‪ -4‬با وجود اختالف قابل توجهی که در تعریف جرم سازمانیافته وجود دارد‪ ،‬اندی شمندان علوم جنائی در شدید بودن‬
‫تهدید مظاهر این جرم اتفاق نظر دارند‪ ،‬به گونۀ که قرن بی ست و یکم میالدی به عنوان قرن جرایم سازمان یافته مطرح‬
‫می با شد‪ .‬خطر و تهدید جرایم سازمان یافته بخ صوص از آن جهت ا ست که به صورت برنامهریزی شده و با هدایت‬
‫رهبران با تجربه و امکانات خاص و م ستمر صورت می گیرد و آنان در را ستای ر سیدن به اهداف جرمی‪ ،‬با پرداخت‬
‫ر شوت و تطمیع‪ ،‬کارگزاران و مأموران اجرائی و پولیس و مدیران و ق ضات و د ست اندرکاران را خریده یا با تهدید و‬
‫اعمال فشار و خشونت‪ ،‬آنان را به سکوت وادار میکنند‪.‬‬
‫متأ سفانه هم گام با پی شرفت علم و تکنالوژی و سهولت گذر از سرحدات و تو سعه تکنالوژی ارتباطات راه دور‪ ،‬جرایم‬
‫سازمان یافته با گذر از سرحدات جنبه بین المللی و در بع ضی موارد بین المللی پیدا کرده ا ست‪ .‬این پدیده خطر و‬
‫تهدیدات ناشی از جرایم سازمان یافته را افزایش داده است‪.‬‬
‫با توجه به این که مرتکبین جرایم سازمان یافته به دنبال ک سب سود و منافع مادی هر چه بیش تر ه ستند‪ ،‬نه تنها مرتکب‬
‫فعالیت های جرمی می شوند‪ ،‬بلکه در مواردی نیز با انجام فعالیتهای به ظاهر قانونی به دنبال ک سب قدرت و ت سخیر‬
‫ـالح‬‫ـب مدیران مطابق مصـ‬ ‫ـان‪ ،‬به عزل و نصـ‬ ‫پارلمان بوده و از این راه عالوه بر ملغی نمودن قوانین معارض با منافعشـ‬
‫گروهی خود پرداخته و در نتیجه از خطر ارتکاب اعمال غیر قانونی خود می کاهند و به راحتی با ارتکاب جرایم یخن‬
‫سفیدان و پول شویی‪ ،‬درآمدهای نام شروع خود را به طور چ شم گیری افزایش می دهند‪ .‬ارتکاب جرایم سازمان یافته‪،‬‬
‫بخصوص آن گاه که سازمان های جرمی قدرت را به دست می گیرند نه تنها موجب فساد اقتصادی و اجتماعی و اداری‬
‫می شود بلکه مردم ساالری و امنیت ملی و نظم بین المللی را نیز به خطر می اندازد‪.‬آن چه می تواند از تهدیدهای نا شی‬
‫از جرایم سازمان یافته بکاهد‪ ،‬تدوین سیا ست جزائی منا سب و تقویت ابزارهای مبارزه با این گونه جرایم‪ ،‬انعقاد قرارداد‬
‫منطقۀ و بین المللی جهت همکاریهای پولیس‪ ،‬ق ضائی‪ ،‬اداری و غیره و سرانجام تقوای مدیران جامعه و ق ضات و‬
‫نیروهای پولیس ا ست‪.‬با برر سی و تحلیل ماهیت جرم سازمانیافته معلوم گردید‪ ،‬که گروهی بودن برنامهریزی در بین‬
‫اعضا‪ ،‬استمرار فعالیت جرمی و انگیزه مالی از مقوّمات جرم سازمانیافته به مفهوم امروزین آن است و در صورت فقدان‬
‫هر یک از این موارد‪ ،‬سازمانیافتگی جرم محل ا شکال ا ست؛ بنابراین اگر عن صر ا ستمرار و تداوم زمانی فعالیت جرمی‬
‫وجود ندا شته با شد‪ ،‬جرم ت شکیالتی ا ست‪ ،‬نه سازمانیافته‪ .‬همچنین جرایمی که با انگیزۀ سیا سی عمل جرمی انجام‬
‫میدهند‪ ،‬در ردیف جرم سازمانیافته قرار نمیگیرند‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫در منافع فقهی اگر چه همۀ عناصر و مقومات جرم سازمان یافته به طور م شخص و معین قابل جستجو نیست و برای آن‬
‫در م صادیق اعمال مجرمانۀ گذ شته نمیتوان مثال جامع و تمام عیاری یافت‪ ،‬ولی ت شکیالتی بودن‪ ،‬یعنی وجود گروه‬
‫مشتکل و من سجم و با تبانی که از عناصر قطعی جرم سازمان یافته است‪ ،‬قابل ردیابی است و بر همین اساس میتوان به‬
‫ردیابی از ج رم سازمان یافته در منافع اهل سنت و شیعه اذعان کرد‪ .‬شایان یادآوری است که از منظره فقه اهل سنت نیز‪،‬‬
‫محاربه جرمی سازمانیافته قلمداد میگردد‪.‬‬

‫فصل دوم‬
‫پولشویی‬

‫‪73‬‬
 ‫مقدمه‬
‫پولشویی‪ ،‬پدیدۀ نوظهور و از معضالت اساسی نظامهای حقوقی و اقتصادی است؛ با وجود این‪ ،‬متأسفانه مردم بسیار‬
‫اندک با آن آشنا هستند‪ .‬فقدان شناخت و ناآگاهی فقط به توده مردم محدود نمیشود‪ ،‬بلکه بسیاری از خواص نیز با این‬
‫پدیده آشنا نیستند؛ در ممالک پیشرفته نیز که قوانین عریح و طویلی برای مبارزه با پولشویی تصویب شده است‪ ،‬مردم‬
‫عادی کمتر معنا و مصداق واقعی آن را میشناسند‪.‬‬
‫بیگمان هدف از ارتکاب بسیاری از اعمال جرمی‪ ،‬تحصیل سود و منفعت است‪ .‬مرتکبین این دسته از جرایم برای نیل به‬
‫مقصود خود نیازمند استفاده و بهرهبرداری از وجوه و منافع به دست آمده هستند‪ .‬استفاده و مصرف منافع اندک ناشی از‬
‫جرایم خورد و وارد نمودن آنها به کانالهای اقتصادی‪ ،‬کار سخت و دشواری نیست؛ اما زمانی که جرم‪ ،‬عواید هنگفت‬
‫و کالنی تولید میکند بهرهبرداری از آن به آسانی میسر نیست‪.‬‬
‫در اختیار داشتن وجوه هنگفت آلوده به جرم و مهمتر از آن استفاده و مصرف آنها چه بسا موجبات جلب توجه و‬
‫ب رانگیختن ظن و تردید مقامات مجری قانون و مأمورین پولیس را فراهم آورده و نهایتًا منجر به شناسائی و دستگیری‬
‫مجرمین و یا کشف و توقیف و باالخره مصادره وجوه و عواید کثیف ناشی از جرم شود؛ فلهذا وقتی یک عمل جرمی‬
‫عواید کالن تولید میکند فرد یا گروه جنایتکار باید در جستجوی راهی باشد که بدون جلب توجه نمودن مجرمین اصلی‬
‫یا مرتکبین آن‪ ،‬عواید به دست آمده را حفظ و بهرهبرداری نماید؛ در این راستا آنها به تکنیکهای متعدد و بعضًا پیچیده‬
‫متوسل میشوند تا به عواید ناشی از اعمال جرمی‪ ،‬ظاهر قانونی و مشروع بدهند‪.‬‬
‫شستشوی عواید ناشی از جرم موجب تقویت اقتصادی و توان جنایتکاران شده و در نتیجه آنها را برای ارتکاب جرایم‬
‫بعدی و آتی تهییج و تجهیز خواهد نمود؛ فلهذا عملیات پولشویی به طور موفقیتآمیز انجام شود‪ ،‬این امر اوالً کشف‬
‫جنایت اصلی و شناسائی و توقیف مجرمین را غیر ممکن یا حداقل مشکل میکند و ثانیًا زمینه ارتکاب جرایم بعدی را نیز‬
‫مهیا و تقویت می نماید؛ چرا که وجوه تطهیر شده‪ ،‬منبع خوبی برای تأمین مالی جرایم بعدی محسوب میشوند‪.‬‬
‫پولشویی خود مولود جرایم اصلی و متفرع بر آن است و در عین حال زمینهساز جرایم بعدی نیز میباشد؛ عالوه بر این‪،‬‬
‫انجام عملیات پولشویی همزمان مستلزم ارتکاب برخی جرایم دیگر مثل جعل اسناد ارتشاء و امثال آن نیز خواهد بود‪،‬‬
‫فلهذا میتوان پولشویی را سرمنشأ و زمینهساز یک سلسلۀ از جرایم تلقی نمود و همین واقعیت‪ ،‬ضرورت مبارزه جدید و‬
‫همهجانبه با این شکل از جرم را دوچندان مینماید‪.‬‬

‫‪74‬‬
‫جرایم سازمانیافته از نوع بینالمللی آن و به خصوص جرایم مربوط به قاچاق مواد مخدر بیش از سایر جرایم‪ ،‬مؤید‬
‫رویکرد نوین است‪ .‬پیدایش اصطالحات جدیدی همچون «تجارت جرم» یا «جرم برای منفعت» که در سالهای اخیر وارد‬
‫ادبیات حقوقی شده است‪ ،‬بیانگر رواج و گسترش این اشکال از مجرمیت در جوامع کنونی است‪ .‬نگاه نوین به پدیده جرم‬
‫و تلقی آن به عنوان یک تجارت سودآور و پردرآمد‪ ،‬اهمیت پولشویی را بیش از هر زمان دیگری مدلل میسازد؛ چرا که‬
‫درآمدهای آلوده ناشی از این تجارت کثیف‪ ،‬نیازمند قرارگرفتن در مراحل پولشویی به منظور اختفا یا تغییر شکل دادن‬
‫منشأ غیر قانونی و نامشروع می باشند؛ لذا برای مبارزه با این نوع از مظاهر نوین ارتکاب جرم باید استراتیژی جدیدی را‬
‫جستجو و طراحی کرد‪ .‬این استراتژی‪ ،‬همانا عزم جدی برای مبارزه با عملیات پولشویی است که یکی از راههای نیل به‬
‫این هدف‪ ،‬جرمپنداری پولشویی با همه لوازم عرفی و متداول آن است‪.‬‬
‫رواج پولشویی موجب اشاعه و گسترش فساد اداری و جرم سازمانیافته و تروریزم میشود‪ .‬مأمورین اداری فاسد‪ ،‬محتاج‬
‫تطهیر رشوههای دریافتی و وجوه مورد اختالس هستند‪ .‬گروههای مجرمین سازمانیافته نیازمند شستشوی عواید ناشی از‬
‫قاچاق مواد مخدر و کاال میباشند‪ .‬گروههای تروریستی از پولشویی جهت تأمین مالی خرید اسلحه استفاده میکنند‪.‬‬
‫موقعیت این سه گروه در عملیات پولشویی‪ ،‬آثار و پیامدهای فاجعهآمیز و هولناکی را به دنبال خواهد داشت‪ .‬بازستاندن‬
‫عواید آلوده به اعمال جرمی از مأمورین فاسد گروههای پائین سازمانیافته و گروههای تروریستی‪ ،‬یکی بهترین روشها برای‬
‫جلوگیری از استمرار و تداوم اعمال جرمی آنها است‪.‬‬
‫جامعه بشری از نیمه دوم سده گذشته شاهد رشد و افزایش بیسابقه جرایم سازمانیافته بوده است‪ ،‬افزایش این جرایم‬
‫معلول عواید مختلفی نظیر پدیده جهانیشدن و لیبرالیزه کردن اقتصاد و بروز انقالب عظیم در عرصه علوم و تکنالوژی‬
‫میباشد‪ .‬تحوالت سریع و شگرف در عرصه تکنالوژی اطالعات و ارتباطات موجب شده است که مجرمین راحتتر بتوانند‬
‫عواید جرمی را به ماورای سرحدات ملی و نقاطی که کمتر تحت نظارت و کنترول هستند‪ ،‬انتقال دهند‪.‬‬
‫پولشویی یکی از مصادیق جرایم سازمانیافته میباشد‪ ،‬به موازات افزایش جرایم سازمانیافته در سطح جوامع ملی و‬
‫بینالمللی‪ ،‬پولشویی نیز سیر صعودی پیدا کرده است‪ .‬تلقی پولشویی به عنوان جنایت دهه نود میالدی‪ ،‬بیانگر افزایش‬
‫بیسابقه این پدیده جرمی در دهه پایانی سده گذشته است؛ به همین جهت اوج مساعی بینالمللی برای مبارزه با پولشویی‬
‫به دهه مذکور برمیگردد‪ ،‬با این وجود‪ ،‬نباید فراموش کرد که واقعه یازدهم سپتامبر سال ‪ 9664‬میالدی بیش از پیش‬
‫توجه جهانی را به این پدیده معطوف داشته است‪ .‬بعد از بروز واقعه تروریستی مذکور بار دیگر ضرورت مبارزه جدی و‬
‫همهجانبه با پولشویی‪ ،‬در کانون توجه محافل جهانی قرارگرفته است و بسیاری از ممالک جهان‪ ،‬خواه به طور اختیاری یا‬
‫تحت فشار مجامع بینالمللی به تصویب یا اصالح قوانین جزائی خویش اقدام نمودهاند‪.‬‬
‫از آن جایی که مبارزه جدی و مؤثر با پولشویی به هماهنگی و همکاری مشترک دولتها بستگی دارد و ناهماهنگی برخی‬
‫از اعضای جامعه جهانی منجر به ناکافی اقدامات و تدابیر ضد پولشویی در سطوح مختلف ملی و بینالمللی میشود‪ ،‬در‬
‫سالهای آغازین هزاره سوم میالدی اهتمام کشورهای واقع در صف اول مبارزه با پولشویی و همچنین مجامع بینالمللی‬
‫برای جلوگیری‪ ،‬کنترول‪ ،‬کشف و مبارزه با پولشویی و جلب همکاری همه کشورهای جهان و هم سویی آنها با سایر‬
‫ممالک متمرکز شده است‪ .‬جالب آن که در این راستا جامعه جهانی برای نیل به مقصود و قراردادن باقیمانده کشورها در‬

‫‪75‬‬
‫مسیر مبارزه با پولشویی بعضًا از اهرمهای فشار و تهدید استفاده مینماید؛ به عنوان نمونه‪ ،‬سازمان تجارت جهانی‪ ،‬عضویت‬
‫کشورها در این سازمان را به جرم پنداری پولشویی موکول کرده است و اتحادیه اروپا و بانک جهانی نیز در این زمینه به‬
‫تهدیدات اقتصادی متوسل شدهاند‪.‬‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫در این مبحث مفهوم پولشویی از نظر قوانین ملی و اسناد بینالمللی‪ ،‬انواع‪ ،‬روشها‪ ،‬مراحل‪ ،‬اهداف‪ ،‬خصوصیات‬
‫و حکم شرعی پولشویی بحث میشود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬پولشویی‬
‫تعریفی واحد از برخی پدیدهها‪ ،‬سخت و دشوار است‪ .‬اصطالح پولشویی نیز از همین پدیدهها شمرده میشود‪ .‬با‬
‫توجه به تنوع عملیات و گوناگونی مظاهر متعدد پولشویی‪ ،‬تعریفی واحد از آن بسیار دشوار است؛ به بیان دیگر‪ ،‬تعدد‬
‫مصادیق و مظاهر پولشویی‪ ،‬دستیابی به تعریف جامعومانع را به گونهای که جامع اطراف و مانع اغیار باشد دشوار کرده‬
‫است‪ .‬نگاهی اجمالی و گذرا به تعاریف مطروحه از سوی حقوقدانان‪ ،‬جرمشناسان‪ ،‬حتی اقتصاددانان و همچنین قوانین‬
‫ملی و اسناد بینالمللی مربوطه بیانگر فقدان اجماع واحد پیرامون تعریف پولشویی میباشد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬پولشویی در لغت‬
‫اصطالح پولشویی‪ ،‬معادل کلمه (‪ )Money laundering‬است و در زبان دری برای اصطالح فوقالذکر‬
‫معادلهای گوناگونی استعمال شده است؛ اصطالحاتی چون پاکنمایی پول‪ ،‬تطهیر پول‪ ،‬شستشوی پول و پاکسازی پول‬
‫و در زبان عربی به «غسیل االمول» و «غسل االموال» ترجمه شده است (بهرام‪ .)۱۳ :۱۳۱۳ ،‬در کشور لبنان عنوان‬
‫قانون پولشویی «قانون مکافحه تبییح اموال» و در مصر «قانون مکافحه غسل االموال فی مصر» و در لیبیا «منشور‬
‫مواجهه غسیل االموال فی لیبیا» است‪.‬‬
‫کلمه عربی «تطهیر» (شستشو) با تمیز‪ ،‬پاک‪ ،‬صفا‪ ،‬شستشو‪ ،‬قانونی و مشروع در زبان دری مترادف است و در‬
‫فرهنگ لغات معین به این معنا آمده است‪« :‬پاک کردن‪ ،‬پاکیزه ساختن‪ ،‬شستن» و در فرهنگ لغات عمید «تطهیر» به‬
‫«پاک کردن‪ ،‬پاکیزه کردن‪ ،‬چیزی را با آب شستن و پاکیزه ساختن» معنا شده است‪.‬‬
‫در خصوص اینکه کدام یک از معادلهای دری برای این جرم مناسبتر است‪ ،‬بین حقوقدانان وحدتنظر وجود‬
‫ندارد‪ .‬به اعتقاد برخی از صاحبنظران‪ ،‬معادل «پولشویی» مناسب و گویا نیست؛ لهذا بهتر است به جای آن «پاکنمایی»‬
‫استعمال شود؛ زیرا منظور از آن‪ ،‬پاک جلوه دادن درآمدی است که از راه ناپاک به دست آمده است‪ .‬برخی دیگر از‬
‫صاحبنظران معتقدند که با توجه به جرمی و پلیدبودن عملیات مورد نظر و متقابالً بار مثبت ادبی «تطهیر»‪ ،‬کاربرد این‬
‫لفظ در پدیده فوق‪ ،‬چندان مناسب نیست؛ زیرا تطهیر به معنای «پاک کردن» و دارای بار مثبت ادبی است؛ حال آنکه‬
‫پدیده جرمی باید به گونهای تعبیر شود که این بار را نداشته باشد؛ لهذا در انگلیسی به جای اصطالح ‪Money Clening‬‬
‫عبارت ‪ Money laundering‬استعمال شده است‪.‬‬

‫‪76‬‬
‫در زبان پشتو به آن «پیسی سپینول ویا هم‪ ،‬پیسی وینځل» گفته میشود‪ .‬با توجه به خاستگاه انگلیسی این اصطالح‪،‬‬
‫به نظر میرسد نزدیکترین و گویاترین معادل آن‪ ،‬کلمه «پولشویی» است؛ بخصوص آنکه پولشویی یک اصطالح اصیل‬
‫ادب دری است و خاصه آنکه «شستن» فعل بسیط است و ساخت ترکیبات مختلف از آن‪ ،‬مثل «پولشو» و «پول‬
‫شستهشده» بسی آسانتر است‪ .‬شاید به همین دلیل بوده که قانونگذار افغانستان هم در کود جزا از همین اصطالح استفاده‬
‫نموده است (همایون‪ .)71 :4125 ،‬با وجود این‪ ،‬اصطالح یاد شده در ظاهر‪ ،‬فقط شستشو و تطهیر (پول) را دربر‬
‫میگیرد‪ ،‬و عالوهبر پول‪ ،‬همه اموال کثیف ناشی از جرم را دربر میگیرد؛ فلهذا کشورهای عربزبان به جای «پول»‬
‫کلمه «مال» را به کار میبرند‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم پولشویی در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی‬
‫افغانستان‬ ‫الف‪ :‬پولشویی در قوانین‬
‫در این بحث جرم پولشویی در قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرایم و کود جزا مورد بررسی قرار خواهند‬
‫گرفت‪.‬‬
‫‪ -۱‬جرم پولشویی در قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرایم‬
‫این قانون در مادۀ سوم خود جرم پولشویی را اینگونه تعریفشده و اشخاص در موارد زیر مــرتکب جرم تطهیر پول‬
‫شنـاخته میشود‪:‬‬
‫"در صورتی که وجوه و داراییها را پنهان‪ ،‬تغییر شکل‪ ،‬تسعیر‪ ،‬انتقـال و یا آن را از کشور خارج و یا وارد نماید‪،‬‬
‫مشروط بر اینکه علم داشته باشد که داراییهای متذکره به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجۀ عمل یا غفلتی حاصل‬
‫گردیده باشد که این عمل یا غفلت در داخل یا خارج کشور یا محل ارتکاب آن مطابق قوانین نافذ جرم پنداشته شده باشد‪.‬‬
‫در صورتی که وجوه و دارایی ها را با وصف آگاهی از اینکه طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده‬
‫است حصول‪ ،‬تصاحب و یا مورد استفاده قرا ر دهد و یا دالیلی مبنی بر آگاهی موصوف از منشأ جرمی وجوه و داراییها‬
‫موجود باشد‪.‬‬
‫در صورت شریک شدن یا داخل شدن در یک قرارداد یا معامله طور مستقیم و یا به نمایندگی از شخص به خاطر فراهم‬
‫آوری تسهیالت جهت حصول‪ ،‬نگهداری‪ ،‬استعمال و کنترول وجوه و داراییها با وصف آگاهی و یا موجودیت دالیل قوی‬
‫مبنی بر آگاهی وی بر اینکه وجوه و داراییها طور مستقیم و یا غیرمستقیم از ارتکاب جرم به دست آمده است‪.‬‬
‫پنهان کردن یا تغییر شکل دادن وجوه و داراییهای مندرج جزء (‪ )4‬این ماده شامل کتمان یا تغییر شکل ماهیت‪ ،‬منبع‪،‬‬
‫موقعیت‪ ،‬فروش از دست دادن‪ ،‬انتقال‪ ،‬مالکیت یا هرگونه حقوق در خصوص وجوه و داراییهای میباشد‪ .‬آگاهی و علمی‬
‫که در جزء (‪ )4‬این ماده به حیث عنصر متشکلۀ جرم پنداشته میشود‪ ،‬به آثار و عالئم جرمی به دست آمده و حقایق ما‬
‫حول آن استناد میگردد"‪.‬‬

‫‪ -۹‬جرم پولشویی در کود جزا‬

‫‪77‬‬
‫کود جزای افغانستان برای پولشویی تعریف مشخص ارایه نکرده است اما برخی فعالیت و اعمال را ذکر نموده است که‬
‫جرم پولشویی دانسته میشود‪.‬‬
‫(‪ )4‬ارتکاب اعمال ذیل با دا شتن آگاهی در مورد غیر قانونی بودن من شاء وجوه و دارائی‪ ،‬جرم پول شویی شناخته‬
‫میشود‪:‬‬
‫‪ .4‬انتقال یا تغییر وجوه و دارائی دارای منشاء غیر قانونی‪.‬‬
‫‪ .9‬مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم‪.‬‬
‫‪ .1‬پنهان نمودن یا تغییر شکل دادن ماهیت واقعی‪ ،‬منبع‪ ،‬موقعیت‪ ،‬چگونگی ت صرف‪ ،‬انتقال یا حق مالکیت وجوه و‬
‫دارائی‪.‬‬
‫‪ .1‬تحصیل‪ ،‬تصاحب یا استفاده از وجوه و دارائی ناشی از جرم‪.‬‬
‫(‪ )9‬اگاهی به مق صد فقره (‪ )4‬این ماده به حیث عن صر مت شکله جرم‪ ،‬از نتایج و شرایط عینی (قراین) مرتبط به جرم‬
‫استنباط میگردد‪.‬‬
‫(‪ )1‬اثبات من شاء جرمی وجوه و دارائیهای مندرج فقره (‪ )4‬این ماده م شروط به شنا سائی یا محکومیت مظنون جرم‬
‫اصلی نمیباشد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،121‬فقرههای ‪.)۳ ،۹ ،۱‬‬
‫ب‪ :‬جرم پولشویی در اسناد بینالمللی‬
‫در این قسمت به بررسی اقدامات دستهجمعی کشورها در قالب کمیتهها‪ ،‬سازمانهای جهانی‪ ،‬معاهدات و پیمانهای‬
‫چندجانبه برای مبارزه با جرم پولشویی بهصورت خالصه اشاره میگردد‪.‬‬
‫‪ -4‬پولشویی در کنوانسیون مبارزه با مواد مخدر و دواهای روانگردان (کنوانسیون ویانا)‬
‫کنوانسیون ویانا‪ ،‬اولین سند بینالمللی است که تعهداتی برای دولتهای امضاءکننده به وجود آورد تا تطهیر درآمدهای‬
‫نامشروع را در قوانین داخلی خود جرمپنداری کنند‪ .‬این کنوانسیون در (‪ ۱۲‬دسامبر‪ ،‬سال ‪ )۱۲۱۱‬از طریق سازمان ملل‬
‫متحد به امضاء رسید و اولین سند بینالمللی است که در آن تعریف دقیقی از پولشویی بیان و راهکارهایی برای محروم‬
‫کردن قاچاقبران مواد مخدر از عواید فعالیتهای جرمی و در نتیجه کاهش انگیزه آنان برای ادامه این فعالیتها پیشنهاد‬
‫شده است‪ .‬این کنوانسیون در (‪ ۹۲‬دسامبر‪،‬سال ‪ )۱۲۱۱‬در ویانا و در ‪ ۳۹‬ماده به تصویب رسید و تا سال ‪ ۹۲۱۹‬آن‬
‫را ‪ ۱۶۲‬کشور تصویب کردند‪.‬‬
‫در مادۀ یک این کنوانسیون «عواید» به معنای کلیه وجوه و اموالی است که به نحو مستقیم و یا غیرمستقیم از‬
‫ارتکاب یکی عواید از جرایم مربوط به مواد مخدر حاصل شده باشد و مال به عنوان هر دارائی مادی‪ ،‬چه منقول و چه‬
‫غیرمنقول محسوس یا غیر محسوس‪ ،‬اوراق یا اسناد قانونی‪ ،‬بر داشتن مالکیت و یا سهم در دارائیهای مذکور میباشد‪.‬‬
‫کنوانسیون ‪ 4211‬ویانا‪ ،‬تعریف از پولشویی ارایه نمیدهد؛ اما در مادۀ ‪ ،۳‬مصادیق از پولشویی را برشمرده است که‬
‫میتوان با تأمل در آنها تعریف پولشویی را استنباط کرد‪:‬‬

‫‪78‬‬
 ‫‪ -‬تبدیل یا انتقال اموال با علم به اینکه اموال مذکور ناشی از ارتکاب جرم و جرایم و یا مشارکت در جرم یا جرایم‬
‫مذکور به منظور اخفا یا کتمان اصل نامشروع اموال و یا معاونت با هر شخصی که در ارتکاب چنین جرم یا جرایمی دست‬
‫داشته است جهت فرار از عواقب قانونی اقدامات خود‪.‬‬
‫‪ -‬اخفا یا کتمان ماهیت واقعی‪ ،‬منبع‪ ،‬محل‪ ،‬واگذاری‪ ،‬جابجایی حقوق مربوط یا مالکیت اموال مذکور با علم به‬
‫اینکه این اموال از جرم یا جرایم مو ضوع بند فرعی )الف (این بند یا م شارکت در انجام چنین جرم یا جرایمی‪ ،‬نا شی‬
‫گردیدهاند (پوربخش‪.)۲۳ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬مشروط بر اصول و مفاهیم مذکور در قوانین اساسی یا عادی هر یک از اعضا‪:‬‬
‫ـی‬‫ـتفاده از اموال مذکور با علم به اینکه این اموال از ارتکاب جرم یا جرایمی ناشـ‬‫ـیل‪ ،‬تملک و یا اسـ‬ ‫‪ -‬تحصـ‬
‫گردیدهاند‪.‬‬
‫‪ -‬در اختیار دا شتن تجهیزات و یا مواد و یا ا شیاء مذکور در جدول ‪ 4‬و ‪ 9‬با علم به اینکه اقالم مذکور به منظور ک شت‬
‫غیر قانونی‪ ،‬تولید و یا ساخت مواد مخدر و یا دواهای روانگردان مورد ا ستفاده قرار گرفته و یا خواهند گرفت ت شویق و‬
‫یا ترغیب علنی دیگران به هر و سیلۀ به منظور ارتکاب هر یک از جرایم مو ضوع این ماده و یا ا ستعمال غیر قانونی مواد‬
‫مخدر و یا دواهای روانگردان‪.‬‬
‫‪ -‬شرکت‪ ،‬همکاری و یا تبانی در شروع به جرم و معاونت‪ ،‬م شارکت‪ ،‬ت سهیل و ت شویق ارتکاب هر یک از جرایم‬
‫موضوع این ماده‪.‬‬
‫در مادۀ ‪ ۳‬کنوان سیون ویانا هر نوع مداخله با توجه به م صادیق مطروحه در کنوان سیون میتوان تعریف ذیل را از‬
‫پول شویی استنباط کرد‪ .‬اموال ناشی از جرایم مقید در این کنوانسیون به منظور اختفا‪ ،‬کتمان وجوه‪ ،‬ماهیت واقعی و منبع‬
‫نامشروع و جرمی آنها با علم به اینکه این اموال از جرایم مذکور ناشی شدهاند‪.‬‬
‫‪ -۹‬اساسنامه کمیته باسل (بال)‪ :‬در دسامبر‪ ،‬سال ‪ ۱۲۱۱‬در شهر باسل سوئیس‪ ،‬مقامات بانکی ‪ ۱۹‬کشور‪ ،‬اساسنامهای‬
‫را منتشر ساختند که بانکهای کشورهای عضو باید با آن انطباق داشته باشند‪ .‬این اصول شامل شناسائی هویت مشتریان‪،‬‬
‫پرهیز از دادو ستدهای م شکوک و همکاری با سازمانهای مجری قانون مبارزه با پول شویی ا ست‪ .‬رهنمودهای کمیته بال‬
‫در مورد نظارت بانکی در ممانعت از استفاده از سیستم بانکی برای مقاصد جنایتکاران به شرح زیر میباشد‪:‬‬
‫‪ -‬شناسائی کامل مشتری‪.‬‬
‫‪ -‬خودداری از انجام مبادالت مشکوک‪.‬‬
‫‪ -‬همکاری با سازمانهای مجری قانون‪.‬‬
‫‪ -‬آموزش کارکنان‪ ،‬ایجاد روشهای تعقیبی مبادالت مشکوک‪.‬‬
‫توجه و نظارت بانکی به استاندادهای منطقی شناسائی مشتری‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حمایت از شهرت و انسجام سیستم بانکی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حمایت از نیروهای اجرائی قانون برای جلوگیری از فعالیتهای نامشروع‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫تقویت پروسههای مدیریت ریسک (تذهیبی‪.)۳۱ :۱۳۱۱ ،‬‬ ‫‪‬‬

‫‪79‬‬
‫‪ -۳‬منشور ‪ ۱۲۲۲‬اتحاد اروپا‪ :‬با تصویب این منشور‪ ،‬اتحادیه اروپا سیاست مشترک برای مبارزه با جرایم‬
‫پولشویی در اروپا و یا حتی خارج از آن را بیان کرده و دامنه موضوع پولشویی را از حوزه درآمدهای مربوط به مواد‬
‫مخدر فراتر برده و به جرایم سازمانیافته دیگری نیز اشاره کرده و همکاری بینالمللی میان گروههای طرف قرارداد را‬
‫پایهریزی کرده است (باقرزاده‪ .)۳۲۳ :۱۳۱۹ ،‬در این پیماننامه که در تاریخ (‪ ۱‬نوامبر‪ )۱۲۲۲ ،‬به امضاء رسیده بر‬
‫پولشویی‪ ،‬تحقیق و تفتیش‪ ،‬ضبط و مصادره درآمدهای حاصل از جرم تأکید و پیشنهاد شده که جرم پولشویی عالوه بر‬
‫عواید ناشی از قاچاق مواد مخدر‪ ،‬درآمدهای حاصل از جرایم دیگری را نیز شامل شود‪.‬‬
‫‪ -۲‬دستورالعمل اتحادیه اروپا‪ :‬در جون سال ‪ ۱۲۲۱‬اتحادیه جوامع اروپائی دستورالعملی در زمینه ممانعت از‬
‫بهرهجویی ناشی از عملیات پولشویی منتشر ساخت‪ .‬اعالم غیر قانونی بودن پولشویی‪ ،‬شناسائی هویت مشتریانی که به‬
‫دادوستد بیش از ‪ ۱۳‬هزار یورو میپردازند و گزارش دادوستدهای مشکوک از موارد این دستورالعمل میباشد‪.‬‬
‫‪ -۳‬قطعنامه سازمان بینالمللی کمیسیون بورسهای اوراق بهادار (‪ :)IOSCO22‬این سازمان در اکتبر سال‬
‫‪ ،۱۲۲۹‬به صدور گزارش و قطعنامه پرداخت که اعضا را تشویق میکرد به اقداماتی برای مبارزه با پولشویی در بازار‬
‫اوراق بهادار مبادرت کنند‪.‬‬
‫‪ -۱‬کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با جرایم سازمانیافته بینالمللی (کنوانسیون پالرمو)‪ :‬جامعه بینالمللی‬
‫در رأس آن سازمان ملل متحد در اواخر قرن بیستم به فکر تدوین یک سند بینالمللی الزماالجرا به منظور ایجاد هماهنگی‬
‫و همکاری برای مبارزه با این جرایم میان دولتها را مطرح نمود در نتیجه طرح کنوانسیونی تهیه و در دسامبر ‪۹۲۲۲‬‬
‫در پالرمو )ایتالیا( برای دولتها مفتوح گردید و به امضای ‪ ۱۲۶‬دولت از جمله افغانستان رسیده است‪.‬‬
‫در مادۀ (‪ )۱‬آن تحت عنوان «جرمپنداری تطهیر عواید حاصل از جرم» به شرح زیر از دولتها خواسته شده است اقدامات‬
‫قانونگذاری الزم را جهت جرمپنداری این عمل صورت دهند‪ .‬هر یک از دولتهای عضو بر طبق اصول اساسی حقوق‬
‫داخلی خود‪ ،‬تدابیر قانونی و سایر تدابیر الزم برای جرمپنداری اعمال ذیل را‪ ،‬چنانچه بهطور عامدانه صورت گیرد‪ ،‬اتخاذ‬
‫خواهد نمود‪.‬‬
‫تبدیل یا انتقال دارائی‪ ،‬با علم بر اینکه دارائی مذکور از عواید حاصله از جرم است‪ ،‬به منظور مخفی کردن یا‬ ‫‪‬‬
‫تغییر دادن منشأ غیر قانونی این دارائی یا کمک به شخصی که در ارتکاب جرم اصلی مشارکت دارد برای فرار از عواقب‬
‫قانونی اعمال خود‪ .‬اخفاء یا کتمان ماهیت حقیقی یا منشأ یا محل یا کیفیت تصرف در آن با نقلوانتقال یا مالکیت یا حقوق‬
‫متعلق به آن با علم بر اینکه این دارائی از عواید حاصله از جرم میباشد‪.‬‬
‫تحصیل دارائی یا تصرف در آن یا استفاده از آن‪ ،‬با علم بر اینکه این دارائی از عواید جرم میباشد‪ ،‬در هنگام‬ ‫‪‬‬
‫دریافت آن شرکت‪ ،‬همکاری یا تبانی در ارتکاب یا شروع به ارتکاب و معاونت یا مشارکت در ارتکاب یا تسهیل برای‬
‫ارتکاب هر یک از جرایم در مادۀ ‪ ۶‬این کنوانسیون در بیان «تدابیر مبارزه با پولشویی» مقرر میدارد که هر یک از‬
‫دولتهای عضو در حیطه اختیارات خود و به منظور جلوگیری و شناسائی کلیه اشکال پولشویی‪ ،‬یک نظام جامع نظارتی‬

‫‪22‬‬
‫‪. Internatioal Organization of Securities Commissions.‬‬
‫‪81‬‬
‫و اداری داخلی برای بانکها و مؤسسات مالی غیر بانکی و در صورت اقتضاء سایر دستگاههای که بهطور خاص در‬
‫معرض پولشویی هستند ایجاد خواهند کرد‪ .‬این نظام بر ضرورت شناسائی مشتری‪ ،‬حفظ سوابق و گزارش معامالت‬
‫مشکوک تأکید خواهد داشت‪ .‬همچنین دولتها بدون اینکه خدشهای به مواد ‪ ۱۱‬و ‪ ۹۶‬این کنوانسیون وارد آید تضمین‬
‫خواهند نمود که دستگاههای اجرائی‪ ،‬اداری‪ ،‬امنیتی و سایر دستگاههای که در امر مبارزه با پولشویی فعالیت دارند‪ ،‬امکان‬
‫همکاری و مبادله اطالعات در سطوح ملی و بینالمللی تحت شرایطی که قوانین داخلی تجویز میکند را خواهند داشت‬
‫(عارفی‪.)۱۲۳ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫دولتهای عضو اجرای تدابیر عملی جهت شناسائی و نظارت بر جابجایی پول نقد و اسناد مالی را در سراسر سرحدات‬
‫خود مشروط به رعایت ضمانتهای مربوط به استفاده صحیح از اطالعات و عدم اخالل در جابجایی سرمایههای مشروع‪،‬‬
‫مورد بررسی قرار خواهند داد‪ .‬به منظور ایجاد نظام نظارتی و اداری داخلی وفق مقررات این ماده و بدون اینکه لطمه به‬
‫سایر مواد کنوانسیون وارد شود‪ ،‬از دولتهای عضو دعوت میشود که از ابتکار عملهای ذیربط سازمانهای منطقه و‬
‫چندجانبه مربوط به مبارزه با پولشویی به عنوان الگو استفاده کنند‪ .‬همچنین دولتهای عضو برای توسعه و تقویت‬
‫همکاریهای جهانی‪ ،‬منطقه و دوجانبه فیمابین مراجع قضائی‪ ،‬امنیتی و اداری و مالی جهت مبارزه با پولشویی تالش‬
‫خواهند نمود‪.‬‬
‫‪ -۶‬نیروی خاص اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی (‪)FATF‬‬
‫نهاد مذکور مهمترین نهاد بینالمللی فعال در مبارزه مستمر و همهجانبه برای مبارزه با پولشویی است‪ .‬در حال حاضر‬
‫(‪ )FATF23‬شامل ‪ ۳۱‬عضو (‪ ۹۲‬کشور و ‪ ۹‬سازمان بینالمللی) میباشد‪ .‬در آوریل سال ‪ ۱۲۲۲‬گزارش پیشنویس‬
‫پیشنهادهای ‪ ۲۲‬گانه نیروی واکنش سریع مالی پولشویی که برنامه فراگیر برای مبارزه با پولشویی فراهم میکرد از سوی‬
‫این نهاد منتشر شد (باقرزاده‪ .)۹۲ ،۳۳ :۱۳۱۳ ،‬عالوه بر این در اکتبر ‪ ۹۲۲۱‬به منظور مبارزه با تأمین مالی تروریزم‪،‬‬
‫طرح ابتکاری مهم دیگری تحت عنوان ‪ ۱‬پیشنهاد خاص ارائه داد که به عنوان متمم پیشنهادهای ‪ ۲۲‬گانه مطرح شد و‬
‫شامل مجموعهای از تدابیر با هدف مبارزه با عملیات تأمین مالی تروریزم و سازمانهای تروریستی بود‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرایم منشأ پولشویی‬
‫گروه کاری اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی (‪ )FATF‬در گزارش (‪ ،)۱۲۲۳ /۱۲۲۱‬قاچاق مواد مخدر و جرایم‬
‫مالی را به عنوان اصلیترین منابع عواید غیر قانونی ذکر کرد‪ .‬طبق نظر این سازمان جرایم منشأ پولشویی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬شرکت در گروههای پائین سازمانیافته‪.‬‬
‫‪ -‬تروریزم از جمله تأمین مالی تروریزم‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق انسان و قاچاق مهاجران‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق مواد مخدر‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق کاال‪.‬‬

‫‪23.‬‬ ‫‪Fi nanci al Act i on Task Force.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪ -‬استثمار جنسی‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق اسلحه‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق اشیاء مسروقه‪.‬‬
‫‪ -‬فساد و رشوت‪.‬‬
‫‪ -‬جعل و رشوت‪.‬‬
‫‪ -‬پول تقلبی‪.‬‬
‫‪ -‬سرقت هنری‪.‬‬
‫‪ -‬اختطاف و گروگانگیری‪.‬‬
‫‪ -‬سرقت‪.‬‬
‫‪ -‬اخاذی‪.‬‬
‫‪ -‬جعل اسناد‪.‬‬
‫‪ -‬سرقت دریایی‪.‬‬
‫‪ -‬فریبکاری‪.‬‬
‫‪ -‬خیانت در امانت (حمیدی‪.)۶۱ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬
‫در این مبحث تاریخچه پولشویی در سطح جهان و افغانستان‪ ،‬روشها‪ ،‬اهداف‪ ،‬انواع پولشویی مورد بحث قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه پولشویی‬
‫در این مبحث تاریخچه پولشویی‪ ،‬در سطح جهان‪ ،‬آمریکا‪ ،‬افغانستان مورد بحث و بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬سابقه تاریخی پولشویی در جهان‬
‫پولشویی به عنوان یک جرم حدود چهار دهه سابقه دارد و عمالً از دهه ‪4216‬م و اساسًا در مورد قاچاق دواهای‬
‫روانگردان و مواد مخدر مطرح گردید؛ ولی سابقه پولشویی و مباحث مربوط به آن بیش از این است‪ .‬درباره کلمه‬
‫پولشویی به عنوان یک جرم چندین دیدگاه و نظریات متفاوت وجود دارد که در مورد آن اشاره میگردد‪:‬‬
‫براساس نظریه اول در مورد پولشویی‪ ،‬این لغت ریشه در قرن بیستم دارد‪ .‬نظریه دوم دلیل رواج پولشویی را پروسۀ‬
‫میداند که در آن پول کثیف و غیر قانونی با عبور از سیستم پولی و مالی مختلف و نقل و انتقاالت پیچیده‪ ،‬شسته شده و‬
‫شکل پاک و تمیز را به خود میگیرد‪ .‬به اساس این نظریه اصطالح پولشویی نخستین بار در جریان رسوایی واترگیت در‬
‫اوسط دهه هفتاد توسط مشاور حقوقی نیسکون‪ ،‬رئیسجمهوری وقت آمریکا مطرح شده است‪ .‬در نظریه سوم که توسط‬
‫استرلینگ سیگریو مطرح شده است تاریخچه پولشویی به ‪ 9666‬سال قبل بازمیگردد (رحیمی‪ .)۹۲ :۱۳۲۱ ،‬دوران‬
‫جلوگیری از ساخت و مصرف مشروبات الکولی که با تصویب قانون در سال ‪ 4242‬در آمریکا شروع شد‪ ،‬فرصتی را‬
‫به مجرمین مافیایی داد که با گرفتن مقادیر زیاد پول نقد از معتادین مشروبات الکولی که دسترسی قانونی به آن نداشتند‬
‫‪82‬‬
‫پولهای بی حدوحصری به دست آورند و عالوه بر آن این مجرمین از راه سودخواری و اخاذی و فحشاء و قماربازی نیز‬
‫پولی گزاف به دست میآوردند که الزم بود به آن شکل قانونی و مشروع بدهند؛ یک راه برای این کار انجام‬
‫کسبوکارهای به ظاهر مشروع و قانونی و یکجا کردن درآمدهای غیرقانونیشان با درآمدهای مشروعی بود که از این‬
‫فعالیتها به دست میآورند‪.‬‬
‫ماشینهای رختشویی یکی از این کسب و فعالیت و کارهایی بود که به وسیله گانگسترهای مجرم آن زمان و از‬
‫جمله آل کاپون استفاده شد؛ چون عاید ماشینهای رختشویی‪ ،‬نقدی بود و منافع شکآمیزی از این راه به دست میآمد؛‬
‫اما در اکتبر ‪ 4214‬بی احتیاطی آل کاپون سبب شد که مأمورین مالیاتی به اتهام ساده فرار مالیاتی‪ ،‬او را بازداشت و به‬
‫یازده سال زندان و پرداخت ‪ 56‬هزار دالر جزای نقدی محکوم کنند؛ این محکومیت نه به علت جرایم ارتکابی بلکه به‬
‫خاطر فرار مالیاتی بود‪ .‬وجهتسمیه عنوان پولشویی را به این واقعه نسبت میدهند؛ چون پول کثیف و حاصل از جرم بعد‬
‫از آمیخته و یکجا شدن با پولهای حاصل از فعالیت رختشویخانهها‪ ،‬شسته میشد و ظاهری پاک و قانونی پیدا میکرد‪.‬‬
‫اما عده دیگر علت نامگذاری پولشویی بر این عمل را این میدانند که آنچه را که انجام میشود به طور کامل شرح‬
‫میدهد؛ یعنی پول غیر قانونی یا کثیف به دوران و گردش میافتد یا شستشو داده میشود؛ به نحوی که در پایان کار شکل‬
‫پول قانونی یا پاک به خود میگیرد؛ به عبارت دیگر منبع پولهایی که به طور غیر قانونی به دست آمده است در جریان‬
‫یک رشته انتقاالت و معامالت‪ ،‬مجهول باقی میماند؛ در نهایت میتوان پولها را به عنوان درآمد مشروع عرضه کرد‪.‬‬
‫دستگیری و محکومیت آل کاپون‪ ،‬در سایر مجرمین که به تازگی به ضرورت تغییر قیافه دادن منابع مالی خود پی برده‬
‫بودند‪ ،‬انگیزه ایجاد نمود تا تکتیکهای پولشویی مؤثری را مورد استفاده قرار دهند تا به سرنوشت آل کاپون دچار‬
‫نشوند؛ از جمله این اشخاص‪ ،‬شخصی به نام مایر النسکی بود‪ .‬وی به دنبال شیوههای جدید پولشویی برآمد و در مدتی‬
‫کمتر از یک سال‪ ،‬مزایای حسابهای شمارهدار بانکهای سوئیس را کشف کرد‪ .‬تسهیالت بانکی سوئیس به النسکی‬
‫شیوۀ را عرضه کرد تا یکی از اولین تکنیکهای واقعی پولشویی یعنی تکنیک قرضدهی مجدد را ایجاد کند و در آینده‬
‫همکاران وی شیوه های دیگری از جمله استفاده از نقاط امن و مطمئن در خارج از کشور را مورد استفاده قرار دادند و‬
‫اما هیچگاه بر این اعمال عنوان پولشویی اطالق نمیشد و در واقع هدف اصلی آنها نیز فرار از مالیات بود‪.‬‬
‫اصطالح پولشویی تا سال ‪4271‬م در رسانهها و مطبوعات هیچ مطرح نشده بود و زمانی هم که این عبارت به کار رفت‬
‫ربطی به مایر النسکی نداشت؛ بلکه بار اول در جریان رسوایی واترگیت‪ ،‬توسط مشاور حقوقی نیکسون‪ ،‬رئیسجمهور‬
‫وقت آمریکا به کار رفت و در مطبوعات در ضمن گزارشهای مربوط به این ماجرا درج شد‪ .‬نیکسون برای انتخاب دوباره‬
‫خود به ریاست جمهوری‪ ،‬محرمانه مبالغ هنگفتی کمک نقدی از بسیاری از مؤسسات و حتی از مجرمین مثل مافیای کشور‬
‫مکزیک دریافت کرد تا بعد از انتخاب مجدد به ریاست جمهوری امتیازاتی را به آنها بدهد‪ .‬این مؤسسات و شرکتها‬
‫برای حل این مشکل که چگونه وجوه مذکور را از مسیر حسابدهی شرکت خارج کنند از شیوههای مختلفی استفاده‬
‫کردند؛ ولی مسؤولین این ماجرا در شستشوی پولهای مبادله شده با عدم موفقت روبرو شدند؛ زیرا در تاریخ ‪ 47‬جنوری‬
‫‪ ،4279‬مقر حزب دموکرات واقع در ساختمان واترگیت مورد دستبرد افرادی از حزب جمهوریخواه و سیا قرار گرفت‬
‫و اسناد مربوط به این معامالت توسط آنها به سرقت رفت و توسط نشریات همان زمان افشا شد؛ اما در آن زمان نیز‬

‫‪83‬‬
‫پولشویی در هیچ یکی از مکاتب حقوقی آن زمان جرمی مستقل تلقی نمیشد؛ مگر بعد از سپری شدن یک دهه در سال‬
‫‪ ۱21۲‬بود که یکی از محاکم آمریکایی در دوسیهای در خصوص مصادره اموال ناشی از تجارت کوکائین از کولمبی آن‬
‫را به متون حقوقی و قضائی آمریکا وارد کرد (رحیمی‪.)۹۱ ،۹۳ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫بناءعلیه دولتها از دهه ‪ 16‬میالدی به فکر خطر پولشویی و مبارزه با آن افتادند و در این فکر و اندیشه کشور آمریکا‬
‫پیشقدم بود؛ چون همپیمانی شرکتهای بزرگ با داشتن مدیران عشرت طلب و دارائیهای مشترک با قیمتگذاری نازل‪،‬‬
‫عالقمندی روزافزون مالاندوزان نسبت به استفاده از اوراق بهادار برای کسب سرمایههای عظیم جهت تضمین مالی‬
‫مشارکتهای خصمانه در مزایدهها و عرضه خستگیناپذیر پولهای فرار که از منابع پنهان و سری شرکتهای دور از‬
‫کرانه سرچشمه میگرفت‪ ،‬آمریکا را در دهه ‪4216‬م به بزرگترین مرکز سهلالوصول پولشویی در جهان مبدل ساخت؛‬
‫به همین دلیل هم اولین قانونی که پولشویی را جرم محسوب کرد در آمریکا به تصویب رسید و این قانون به نام «قانون‬
‫کنترول پولشویی» خوانده میشود و در اکتبر ‪ 4210‬تصویب گردید؛ اگرچه قبل از آن نیز رازداری بانکی تدابیری‬
‫جهت مبارزه با پولشویی از جمله لزوم گزارش معامالت بیش از ده هزار دالر به اداره درآمد داخلی‪ ،‬وضع شده بود؛ اما‬
‫خود پولشویی جرم شناخته نشده بود‪.‬‬
‫در فرانسه نیز برای اولین بار توسط قانونی که در ‪ ۳۱‬دسامبر ‪ 4217‬پولشویی را جرم تلقی نمود و به دنبال آن خطر‬
‫پولشویی کمکم برای جهان شناخته شد‪ .‬جامعه جهانی در این مقطع احساس کرده بود که جنایتکاران با استفاده از خأل‬
‫قانونی ناشی از عدم جرمپنداری تطهیر پول‪ ،‬ثروت ناشی از جرایم مختلف به خصوص جرایم مربوط به مواد مخدر را به‬
‫راحتی به جریان انداخته و از نتایج مالی این اموال غیر قانونی فعالیتهای جرمی خود را گسترش میدهند و به همین جهت‬
‫تالشهای جهانی و منطقوی به خصوص از طرف سازمان ملل متحد به منظور مبارزه با این پدیده صورت گرفت‪ ،‬پولشویی‬
‫در مراحل قاچاق مواد مخدر با تصویب کنوانسیون بینالمللی مبارزه با قاچاق مواد مخدر و دواهای روانگردان (‪)4211‬‬
‫به صورت جهانی در حقوق جزا مطرح شد و بعد از آن در موارد متعددی از جمله اعالمیه کمیته بال (‪ ،)4211‬کنوانسیون‬
‫شورای اروپا (‪ ،)4226‬دستورالعمل اتحادیه اروپا (‪ ،)4224‬قطعنامه سازمان بینالمللی کمیسیون اوراق بهادار (‪)4229‬‬
‫و بخصوص در کنوانسیون سازمان ملل علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی (‪ )9666‬و کنوانسیون مبارزه با فساد مالی‬
‫(‪9661‬م) تعقیب شد (حبیبی‪.)76 ،05 :4129 ،‬‬
‫در سال ‪ 4212‬رؤسای هفتکشور صنعتی جهان‪ ،‬معروف به «جی ‪ »7‬برای هماهنگی چندملیتی در برخورد با این‬
‫بحران‪ ،‬سازمان «فاتف» را تشکیل دادند‪ .‬این سازمان در سال ‪ ،4226‬چهل توصیه درباره مبارزه با پولشویی منتشر کرد‬
‫که به عنوان کار پایه و استاندارد بینالمللی مبارزه با پولشویی در جهان پذیرفته شده است‪ .‬این توصیهها در سال ‪4220‬‬
‫و ‪ 9664‬بازنگری شد‪.‬‬
‫تالشهایی در سطح جهانی و منطقوی برای مبارزه با پولشویی صورت گرفته و همچنان ادامه دارد؛ به خصوص بعد از‬
‫عملیات تروریستی مشهور به حوادث ‪ ۱۱‬سپتامبر ‪ ،9664‬حساسیتهای بینالمللی برای مبارزه با پدیده پولهای سیاه‬
‫بیشتر شده است‪ .‬کمی بعد از واقع شدن این حادثه بود که آمریکا قانون مبارزه با تأمین مالی تروریزم و پولشویی را‬
‫تصویب کرد و برای این قانون خاصیت بین المللی قرار داد و دو هفته بعد از این حوادث بود که سازمان ملل قطعنامه‬

‫‪84‬‬
‫(‪ )4171‬را در خصوص مبارزه با تأمین تروریزم به تصویب رساند و به مبارزه با تأمین مالی تروریزم و پولشویی در سطح‬
‫جهان سرعت داده شد‪.‬‬
‫الف‪ :‬سابقه تاریخی پولشویی در آمریکا‬
‫سابقه ارتکاب جرم پولشویی در آمریکا به زمان الکاپون و دهه ‪ 4215‬میرسد که درآمد ناشی از فروش قاچاق مشروبات‬
‫الکولی‪ ،‬مواد مخدر و‪ ...‬را پولشویی میکرد؛ ولی اصطالح پولشویی در رسانههای جمعی طوری که اشاره شد در اوایل‬
‫سال ‪ 4276‬در ماجرای واترگیت به کار رفت‪ .‬در سال ‪« 4210‬قانون کنترول پولشویی» تصویب گردید و به اجرا‬
‫گذاشته شد‪ .‬کشور آمریکا به دلیل وسعت اراضی‪ ،‬باال بودن تعداد جمعیت مهاجر بر اثر مهاجرتهای زیاد اشخاص با‬
‫ملیتها‪ ،‬نژادها و مذاهب گوناگون به آن کشور‪ ،‬داشتن نظام بانکی و اقتصادی باز‪ ،‬جایگاه مناسبی برای فعالیت گروههای‬
‫سازمانیافته جنایتکار بود؛ به دلیل این معضل‪ ،‬این کشور در فراخواندن سایر کشورها به مبارزه با این نوع جرایم‪ ،‬باألخص‬
‫برخی از اشکال آن از قبیل قاچاق مواد مخدر‪ ،‬پولشویی‪ ،‬قاچاق مهاجران پیشقدم بوده است‪.‬‬
‫اصطالح «پولشویی» نخستین بار در جریان رسوایی واترگیت‪ ،‬توسط مشاور حقوقی نیکسون‪ ،‬رئیسجمهور وقت‬
‫آمریکا به کار رفت و به رسانهها‪ ،‬در ضمن گزارشهای مربوط به این ماجرا‪ ،‬راه یافت‪ .‬دولت آمریکا نخستین کشوری‬
‫است که در این رابطه دست به اقدام زد و عمل پولشویی را جرم شناخت‪.‬‬
‫این دولت بر اثر مشکالت عظیم مبارزه با جرایم سازمانیافته بینالمللی از جمله قاچاق مواد مخدر سعی کرد با‬
‫تصویب قوانین الزم‪ ،‬استفاده از عواید حاصل از این جرایم را برای سران باندهای جنایتکار غیر ممکن و یا حداقل مشکل‬
‫نماید‪ .‬همچنان در قانون کنترول پولشویی که در زمان ریاست جمهوری رونالد ریگان در سال ‪ 4210‬تصویب گردید‪،‬‬
‫عمل افرادی که عالمًا معامله انجام میدهند که آن معامله مشتمل بر عواید حاصل از برخی اعمال غیر قانونی خاص (از‬
‫جمله قاچاق مواد مخدر) میباشد‪ ،‬به قصد اینکه ماهیت یا منابع اصلی یا مالکیت آن اموال را پنهان کرده و یا موجب‬
‫اشاعه آن اعمال غیر قانونی شوند‪ ،‬جرم پولشویی و قابل مجازات دانسته است (محمد‪ .)946 ،964 :9665 ،‬وزارت‬
‫مالیه آمریکا برای این منظور ‪ ۹۱‬کشور را که جهت مذاکره اولویت دارند انتخاب نمود؛ اما مذاکرات چندان موفقتآمیز‬
‫نبوده و کشورهایی مثل انگلستان‪ ،‬اتریش‪ ،‬سوئیس و یونان به این قانون اعتراض کردهاند‪ .‬اشکاالت قانون کنترول پولشویی‬
‫مصوب سال ‪4210‬م در قانون گسترش تعقیب پولشویی مصوب سال ‪ 4211‬رفع و مطابق این قانون‪ ،‬مؤسسات و‬
‫اشخاص مختلف مؤظف به گزارش کردن معامالت نقدی بیش از ده هزار دالر شدهاند‪ .‬همچنان در سال ‪4229‬م قانون‬
‫دیگری برای مبارزه با پولشویی تصویب شد که اجازه و صالحیت صدور حکم تعطیلی برای بانکهایی را که مقررات و‬
‫قوانین راجع به منع پولشویی را نقح میکردند میداد‪ .‬در سال ‪ 4221‬نیز قانون سرکوب پولشویی تصویب شد و با‬
‫توجه به هزینه بسیار زیاد ارایه گزارش از سوی بانکها در مورد کلیه معامالت اسعار‪ ،‬معافیتهای را برای آنها در این‬
‫زمینه در نظر گرفت‪.‬‬
‫قابل ذکر است که در سال ‪4276‬م نیز قوانینی‪ ،‬عمدتًا در راستای مبارزه با قاچاق مواد مخدر‪ ،‬در آمریکا وضع شده بود‬
‫که هر چند عمل پولشویی را جرم نمیشناختند‪ ،‬لیکن با پیشبینی برخی از اقدامات‪ ،‬انجام این کار را مشکل و شناسائی‬

‫‪85‬‬
 ‫رهبران باندهای مافیایی را که دست به این کار میزدند آسان کرده بودند‪ .‬مهمترین این قوانین‪ ،‬قانون کنترول جرایم‬
‫سازمانیافته‪ ،‬قانون محرمانه بودن امور بانکی و قانون جامع کنترول مواد مخدر است‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سابقه تاریخی پولشویی در افغانستان‬
‫در اینجا در قدم نخست سابقه تاریخی پولشویی در افغانستان و بعدًا جرم پولشویی در قانون مبارزه علیه تطهیر پول و‬
‫عواید ناشی از جرایم مورد بررسی قرا خواهد گرفت‪ .‬پولشویی یا تطهیر پول مجموع عملیاتی است که سبب میشود تا‬
‫شکل مشروع و قانون ی به اموال نامشروع و غیر قانونی داده شود‪ .‬این پدیده یکی از جرایم سازمانیافته بینالمللی است‬
‫که دارای آثار و عوارض زیانباری در سطح بینالمللی و داخلی در زمینههای اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی و امنیتی میباشد؛‬
‫به همین خاطر بسیاری از کنوانسیونهای بینالمللی از جمله کنوانسیون ویانا و پالرمو به جرمپنداری و مبارزه با آن تأکید‬
‫کردهاند و در نظام حقوقی داخلی کشور ما هم به اساس قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرایم در طی فرمان‬
‫شماره (‪ 4111 / 7/ )14‬به داخل ‪ ۱۹‬فصل و ‪ 75‬ماده به توشیح رسیده که متأسفانه در هیچ یکی از مواد آن از تطهیر‬
‫پول کدام تعریف مشخص ارایه نگردیده و تنها در ماده ‪ ۳‬قانون مذکور ارتکاب یک عده اعمال را جرم تطهیر پول دانسته؛‬
‫سپس قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم ذریعه فرمان شماره (‪ )۲5‬تاریخی ‪ 4121 / ۲ / ۲‬به داخل‬
‫‪ 1‬فصل و ‪ 57‬ماده توشیح گردیده است‪ .‬در این قانون هم نیز کدام تعریفی دقیقی و مشخص از پولشویی ارایه نگردیده‬
‫بلکه مصادیق پولشویی بیان گردیده است (حبیبی‪ .)45 ،44 :4129 ،‬در سال ‪ ۱۳20‬در کود جزای افغانستان در‬
‫کتاب دوم‪ ،‬قانونگذار عنوان فوق را انتخاب نموده است‪.‬‬
‫اگرچه در فصل پولشویی و مجازات آن‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل دوم در مادۀ ‪ 121‬پولشویی تعریف نگردیده‪ ،‬بلکه مصادیق‬
‫آن ذکر گردیده است‪ .‬کود جزا در مادۀ ‪ ۲۲۱‬در مورد جرم پولشویی چنین بیان میدارد‪ :‬ارتکاب اعمال ذیل با داشتن‬
‫آگاهی در مورد غیر قانونی بودن منشأ وجوه و دارائی‪ ،‬جرم پولشویی شناخته میشود‪:‬‬
‫‪ -۱‬انتقال یا تغییر وجوه و دارائی دارای منشأ غیرقانونی‪.‬‬
‫‪ -۹‬مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم‪.‬‬
‫‪ -۳‬پنهان نمودن یا تغییر شکل دادن ماهیت واقعی‪ ،‬منبع‪ ،‬موقعیت‪ ،‬چگونگی تصرف‪ ،‬انتقال یا حق مالکیت وجوه و دارائی‪.‬‬
‫‪ -۲‬تحصیل‪ ،‬تصاحب یا استفاده از وجوه و دارائی ناشی از جرم (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)121 :‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬روشهای پولشویی‬
‫به هر اندازه اقتصاد از شرایط رقابتی سالم فاصله بیشتری داشته باشد‪ ،‬زمینه برای گسترش فعالیتهای پولشویی آمادهتر و‬
‫گستردهتر خواهد شد‪ .‬در کشورهایی که در آن منشأ پول به دست آمده مورد سؤال نباشد و دارای اقتصاد زیرزمینی (‪،)24‬‬
‫نظام اداری ناسالم و ناکارآمد‪ ،‬نظام مالی غیر شفاف و فاقد سیستم نظارتی قوی باشد‪ ،‬استعداد بیشتری برای پولشویی‬
‫وجود دارد و منابع حاصل از فعالیتهای غیر قانونی به سهولت میتواند داخل چرخه اقتصادی آن کشورها شده و پولشویی‬
‫عملیاتی گردد‪ .‬با توجه به متنوع بودن روشهای کسب منفعت از اعمال غیر قانونی اصالً روشهای تطهیر پول نیز پیچیده‬

‫‪ .24‬اقتصاد زیرزمینی شامل آن دسته از فعالیتهایی است که به طور قانونی یا غیرقانونی انجام شده و در جایی ثبت نمی شوند‪ .‬فعالیتهای خارج از حیطه اقتصاد رسمی‬
‫در چهار بخش خانوار‪ ،‬غیررسمی‪ ،‬نامنظم و غیرقانونی قابل تفکیک است‪.‬‬
‫‪86‬‬
‫و متنوع خواهد بود؛ به عبارت دیگر روشهای پولشویی به عواملی چون نوع جرم انجام شده‪ ،‬نوع سیستم اقتصادی و‬
‫قوانین و مقررات کشورها که در آنجا پول تطهیر میشود بستگی دارد‪ .‬پولشویان برای کاهش جلب توجه مجریان قانون‬
‫به عملیات پولشویی‪ ،‬مقدار زیاد پول نقد را به مقادیر کوچک تبدیل نموده و بهطور مستقیم در بانکهای مختلف‬
‫سرمایهگذاری میکنند و یا با ابزارهای پولی و مالی مانند چک و در مکانهای دیگر سپردهگذاری میکنند‪ .‬معمولیترین و‬
‫مهمترین روشهای پولشویی به شرح زیر میباشد‪:‬‬
‫‪ -‬سرمایهگذاری موقت در موسسههای تولیدی و تجارتی‬
‫‪ -‬سرمایهگذاری در بازار طال‪ ،‬الماس و جواهرات‬
‫‪ -‬ایجاد سازمانهای خیریه تقلبی‬
‫‪ -‬شرکت در مزایدههای اجناس هنری و عتیقه و آنتیک‬
‫‪ -‬استفاده از صندوق امانت وجوه که به پنهانسازی پولهای نامشروع کمک میکند‬
‫‪ -‬انتقال پول به کشورهای دارای مقررات بانکی آزاد‪.‬‬
‫بنابراین در صورتیکه پولهای کثیف با توجه به روشهای ذکر شده در فعالیتهای قانونی وارده شده و سرمایهگذاری شود‬
‫در طول گردش و دست به دست شدن با پولهای تمیز یکجا میشود؛ به قسمی که دیگر شناسائی آن ناممکن میگردد؛‬
‫برای تطهیر پول فقط یک راه وجود ندارد‪ ،‬میتود تطهیر پول به صورت خریداری و فروش کاالهای گرانقیمت مثل‬
‫ساختمانهای مسکونی‪ ،‬وسایط نقلیه یا جواهرات یا عبور دادن پول از طریق یک سلسله معامالت بینالمللی پیچیده و‬
‫مشروع و شرکتهای صوری قابل انجام است (در حقیقت روند پولشویی ارتباط به ابتکار و خالقیت تطهیرکننده بستگی‬
‫دارد)‪ .‬این روشها به طور روزافزون در حال پیچیده شدن است‪ .‬وجه مشترکی که در تمام عملیات تطهیر پول وجود دارند‬
‫عبارتاند از‪:‬‬
‫‪ -‬نیاز به اختفای ریشه و مالکیت حقیقی این عواید‬
‫‪-‬نیاز به استمرار و تداوم کنترول بر عواید‬
‫‪ -‬ضرورت به تغییر شکلدادن این عواید به منظور کوچک کردن مبالغ کالن از جرایم اصلی و مقدم بر پولشویی‪.‬‬
‫به این ترتیب تردیدی وجود ندارد که روشها و فنون پولشویی‪ ،‬بسیار وسیع و گسترده میباشد و با گذشت زمان نیز به‬
‫دامنه و مقدار آن عالوه میگردد (میرزایی‪)16 ،77 :4121 ،‬؛ لهذا احصاء و توضیح تمامی روشها و شیوههای مورد‬
‫استفاده پولشویان امکانپذیر نیست؛ از این جهت به برخی از شیوههای رایج پولشویی اشاره میشود‪:‬‬

‫‪87‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬پولشویی با استفاده از سیستم بانکی‬
‫اکنون عمدهترین ابزار پولشویی‪ ،‬بهرهگیری از تمام بانکهای میباشد‪ .‬این موضوع بهطور خاص بعد از وقوع حادثه ‪44‬‬
‫سپتامبر سال ‪ 9664‬که در ایاالتمتحده آمریکا صورت گرفت توجه بیشتری پیدا کرده است؛ به خاطر اینکه به نظر‬
‫بعضی از کارشناسان مربوطه در این حمالت تروریستی‪ ،‬تروریستها برای شستشوی وجوه از خدمات بانکهای‬
‫ایاالتمتحده استفاده نمودهاند‪ .‬پولشویان به خاطر اینکه در عملیات پولشویی موفق شوند و عملیات پولشویی را با‬
‫سهولت انجام دهند همکاری بانک یا برخی از کارکنان اصلی را جلب میکنند؛ این امر برای پولشویان کمال مطلوب‬
‫میباشد‪ .‬اقبال دائم پولشویان از سیستم بانکی را باید معلول عوامل سهگانه ذیل تلقی میگردد‪:‬‬
‫‪ -‬نظام بانکی همیشه سرویسها و خدماتی را پیشکش میدهد که استفاده از آنها برای پولشویان بسیار مهم و مفید میباشد؛‬
‫مثل انتقال پول‪ ،‬خریدوفروش اوراق بهادار‪ ،‬اعتبار اسنادی و صدور ضمانتنامه‪.‬‬
‫سیستم بانکداری بینالمللی فضای مساعدی برای فریب و تأثیرگذاری بر روی قربانیان بالقوه فراهم میکند‪ .‬تطهیرکنندگان‬
‫پول با استفاده از طرق مختلف از نظام مالی و بانکی برای انجام پولشویی استفاده میکنند که رایجترین روشهای آن به‬
‫شرح ذیل میباشد‪.‬‬
‫الف‪ :‬تصفیه‪ :‬مقصد از تصفیه پول‪ ،‬تبدیل پول کوچک به پولهای کالن میباشد؛ در صورتی که وجوه آلوده به جرم‬
‫متشکل از پولهای خورد باشد از اینکه حمل و جابهجایی و حجم زیادی از پولهای خورد آلوده به جرم بسیار مشکل‬
‫است به منظور تسهیل نقلوانتقال باید این پول تصفیه و به پولهای بزرگ تبدیل شود (رحیمی‪ .)۳۶ ،۳۱ :۱۳۲۱ ،‬تبدیل‬
‫پولهای خورد به پولهای بزرگ به خاطری که مانع این ظن شود‪ ،‬یکی از فنون رایج و متداول پولشویی میباشد و برای‬
‫این منظور معموالً افراد مختلفی استخدام میشوند و وظیفه دارند یک مقدار پول را با مراجعه به شعبات بانکهای مختلف‪،‬‬
‫ادارات‪ ،‬پُست و صرافیها و سایر مؤسسات مشابه به چکهای مسافرتی‪ ،‬حوالهها و چکهای بانکی پول بزرگ تبدیل‬
‫نمایند‪ .‬حجم زیاد پولهای کوچک اکثرًا در نتیجه فروش مواد مخدر به معتادان به دست میآید؛ مثالً در فروش مواد مخدر‬
‫به طور پرچون‪ ،‬معتادان قیمت مواد مخدر را به صورت پولهای کوچک پرداخت میکنند‪ .‬این پولها به لحاظ فزیکی به‬
‫مواد مخدر آلوده بوده و دارای حجم زیاد میباشد؛ در این حالت پولشویان به منظور رفع آلودگی ظاهری و همچنان در‬
‫جهت تقلیل وزن و حجم پولها به روش تصفیه متوسل میشوند‪.‬‬
‫ب‪ :‬اسمورفینگ‪ :‬این روش پولشویی‪ ،‬غالبًا در کشورهایی متداول است که بانکها و مؤسسات مالی آن موظف هستند‬
‫تا هر نوع معامالت و سپردهگذاری بیشتر از یک سقف و نصاب معین را به مقامات مسؤول در امر جلوگیری از پولشویی‬
‫گزارش نمایند؛ مثالً در ایاالتمتحده آمریکا برای معامالت نقدی بیش از ده هزار دالر و در اروپا معامالت نقدی بیش از‬
‫پانزده هزار یورو باید به مراجع ذیصالح مربوطه گزارش داده شود؛ در صورت امتناع از انجام این مکلفیت قانونی خود‪،‬‬
‫شخص مسؤول واجد وصف جرمی میباشد (کوچغاره‪.)440 ،441 :9666 ،‬‬
‫تطهیرکننده به منظور گذشت از این سد و مانع قانونی از میتود اسمورفینگ استفاده مینماید‪ .‬در این میتود تعداد زیادی از‬
‫افراد استخدام میشوند و به هر یک از آنها مبالغی کمتر از حد نصاب تعیین شده به گزارشدهی اجباری داده میشود تا‬
‫این وجوه را در سیستم بانکی یا مؤسسات مشابه به چکهای مسافرتی‪ ،‬چکهای بانکی و پولهای درشت تبدیل نمایند؛‬
‫‪88‬‬
‫البته در برخی از کشورها‪ ،‬به منظور مبارزه با این تکتیک مجرمین ‪ ،‬گزارش تمامی معامالت مشکوک ولو تحت نصاب‬
‫قانونی باشد الزامی گردیده است‪ .‬قابل ذکر است در این میتود نیز همانند تصفیه پول‪ ،‬امکان نفوذ مخبرین و مأمورین بین‬
‫افراد استخدام شده و در نتیجه کشف عملیات پولشویی وجود دارد‪.‬‬
‫ج‪ :‬نمایندگی‪ :‬در روش نمایندگی‪ ،‬تطهیر کننده پول‪ ،‬به جای اینکه خود شخص طرف معامله بانک قرار گیرد از سایر‬
‫اعضای خانواده یا دوستان و اقارب که مورد اعتبار جامعه هستند استفاده به عمل میآید تا به این طریق مانع جلب توجه‬
‫دیگران شوند؛ در چنین حالتی کسی که به بانک مراجعه میکند یا خواهش پرداخت وجه را به بانک میدهد همین نماینده‬
‫است که با استفاده از اعتبار و شهرت نیک او کارکنان بانک به وی مشکوک نمیشوند و به این ترتیب فرد مجرم هم از‬
‫صحنه جرم دور میماند‪.‬‬
‫د‪ :‬معامالت کالن از طریق خویشاوندان‪ :‬این میتود بیشتر در کشورهایی متداول است که بانکها و سایر مؤسسات‬
‫مالی آنها موظفاند که هویت دقیق مشتریان خود را احراز نمایند‪ .‬لهذا در این کشورها مجرمین ترجیح میدهند به جای‬
‫دخالت مستقیم در عملیات بانکی این عملیات را توسط یکی از خویشاوندان که مورد اعتماد آنها است انجام دهند؛ به‬
‫این معنا که یکی از خویشاوندان مورد اعتبار مجرم به نام خود حساب باز میکند؛ ولی عملیات بانکی را به نفع شخص‬
‫مجرم انجام میدهد (کارال‪ .) 06 ،57 :9661 ،‬در این روش‪ ،‬مجرمین اصلی خود را از مقابل شدن در انجام معامله‬
‫دور نگاه میدارند و بعد از اینکه معامله صورت گرفت‪ ،‬اموال و دوکان به مجرم اصلی واگذار میشود‪.‬‬
‫تفاوت این میتود با میتود نمایندگی در این است که در میتود نمایندگی معامله به حساب مجرم اصلی و به نمایندگی شخص‬
‫با اعتبار انجام میشود؛ لکن در میتود مورد نظر به نام اقارب و نزدیکان مجرم انجام میشود و در نهایت مورد معامله به‬
‫مجرم اصلی منتقل میشود‪.‬‬
‫هـ‪ :‬نقلوانتقاالت الکترونیکی‪ :‬در حال حاضر در عرصه بانکداری‪ ،‬تکنالوژی نوین در بانکداری الکترونیکی زمینه‬
‫مناسب و بستر مساعدی را برای عملیات پولشویی فراهم نموده است‪ .‬یکی از روشهای نوین پولشویی‪ ،‬استفاده از‬
‫سیستم پرداخت از طریق شبکه است؛ به بیان دیگر در سیستمهای پرداخت مجازی در این سیستمها تحویلی از طریق شبکه‬
‫انترنت‪ ،‬شبکههای محلی‪ ،‬ماهواره یا از طریق موبایل صورت میگیرد‪.‬‬
‫پولشویان به دلیل شرایط خاص حاکم بر این شبکهها مانند نقلوانتقال بدون واسطه پول و گمنام بودن نقل و انتقاالت وجوه‬
‫گسترش چنین شبکههایی در سطح جهان مراحل گوناگون پولشویی را از این طریق انجام میدهند‪ .‬با استفاده از طریق این‬
‫سیستم بزرگترین مشکل پولشویان که همانا نقلوانتقال فزیکی مقدار زیاد پول میباشد‪ ،‬رفع گردیده است‪.‬‬
‫پولشویی‪ ،‬پروسهای پیچیده و مغلق است که با الکترونیکی شدن دنیای تجارت و بانکداری به مراتب پیچیدهتر شده است؛‬
‫با توجه با اینکه پول الکترونیکی دارای همان توانمندیهای خواص عادی پول است و همچنان از استعداد نقل و انتقال‬
‫بسیار سریعتری نیز برخوردار است‪ ،‬لذا همین توانمندی میتواند موجب افزایش زیادتر پولشویی شود‪ .‬میزان معامالت با‬
‫پول الکترونیکی در سال ‪ 9666‬میالدی بالغ بر ده میلیارد دالر و در سال ‪ 9664‬بیش از ‪ 466‬میلیارد دالر تخمین زده‬
‫شده است‪ .‬این آمار نشاندهنده آن ست که حوزه بانکداری الکترونیکی بستر بسیار مناسبی برای پولشویان و عملیات‬
‫تطهیر پول محسوب میشود (حبیبزاده‪.)۲۱ :41۱۲ ،‬‬

‫‪89‬‬
‫دیجیتالی شدن اقتصاد و آمدن فن نوین در عرصه خدمات بانکی در عین حال موجب یکپارچگی روزافزون در دنیای اقتصاد‬
‫و رفع موانع در مسیر حرکت آزادانه سرمایه و مال و ایجاد فرصتهای جدید تجارت شده است و زمینه و فضای مناسبی‬
‫را برای سوءاستفاده جنایتکاران مال فراهم نموده است‪ .‬استفادهکنندگان اینترنت در سراسر جهان‪ ،‬فقط در لحظه کوتاهی‬
‫قادر به جابهجایی حجم وسیعی از وجه نقد میباشند‪ .‬این نقلوانتقاالت سریع آن هم در شرایطی که شناسائی دقیق ناقل و‬
‫منتقل الیه نیز با موانع جدی مواجه است برای مجرمین فرصت مطلوب و مناسب محسوب میشود‪.‬‬
‫عالوه بر این گسترش سیستمهای پرداخت مجازی در اکثر نقاط جهان برای تطهیرکنندگان پول فرصتهایی را به وجود‬
‫آورده است که بتواند از اختالف در مقررات کشورها و خالهای قانونی موجود در راستای پنهان کردن نقل و انتقال پول‬
‫نامشروع استفاده کند‪ .‬با در نظرداشت به اینکه همه روزه مبلغ تقریبًا یک میلیارد دالر پول از طریق شبکه الکترونیکی‬
‫جابجا میگردد و هر روز تقریبًا مبلغ ‪ 566‬هزار نقل و انتقال الکترونیکی در سطح دنیا انجام میشود که اغلب آنها‬
‫مشروع و قانونی میباشد؛ لهذا تشخیص پول پاک از پول آلوده مشکل است‪ .‬به لحاظ داشتن امتیازات فراوان استفاده از‬
‫شبکه جهانی اینترنت مورد قبول تطهیرکنندگان پول میباشد در قدم نخست ازدیاد معامالت و مراجعات اینترنتی به بانک‬
‫فرصت دقیق و همهجانبه مبادالت پول را به بانک نمیدهد‪،‬‬
‫دوم اینکه بر خالف بانکداری سنتی‪ ،‬در روش نوین مدارک و اسناد مکتوب وجود ندارد و عملیات بانکی فاقد اثر مادی و‬
‫فزیکی است و باالخره ممکن است تطهیرکنندگان پول در خارج از کشور اقامت داشته باشد و لهذا حتی در صورت کشف‬
‫عملیات پولشویی قابل توقیف و تعقیب نباشد (قره دومان‪ .)405 :9641 ،‬خدمات مالی الکترونیکی امروز بسیار متنوع‬
‫است‪ .‬هم اکنون عملیات مالی مانند تأسیس شرکت‪ ،‬خریدوفروش کاال‪ ،‬صادرات و واردات‪ ،‬خریدوفروش سهام‪ ،‬بیمه‪،‬‬
‫عملیات صرافی اینها را میتوان از طریق اینترنت انجام داد‪ .‬در سیستم بانکداری الکترونیکی‪ ،‬بانک دریافتکننده حواله‬
‫به صورت الکترونیک پس از کشف عدد رمز و حصول اطمینان از صحت و اصالت حواله به نسبت به پرداخت وجه حواله‬
‫اقدام میکند‪.‬‬
‫بدین ترتیب مالحظه میشود که پیشرفتهای روزافزون در عرصه تکنالوژی‪ ،‬ساختارهای مالی و ارتباطات منجر به تشکیل‬
‫یک سیستم جهانی گردیده است که در آن پول مگابایتی یعنی پولی که تنها به شکل نشانههایی بر روی صفحه وسایل‬
‫الکترونیکی )کمپیوتر( وجود دارد با سرعت و سهولت در هر نقطه از این جهان بزرگ قابل گردش و جریان میباشد‪.‬‬
‫انجام عملیات بانکی از طریق اینترنت‪ ،‬سبب گردیده که اساس روابط تجارتی و زراعتی بین بانکدار و مشتری تغییریافته در‬
‫چنین وضعیتی بدون آنکه مشتری با بانکداری حضور فزیکی برقرار کنند‪ ،‬قادر به افتتاح حساب و سپس انجام عملیات‬
‫بانکی خواهد بود‪ .‬زیاد شدن این قسم عملیات بانکی‪ ،‬در نهایت بیشتر به ایجاد شبکه متشکل از افراد ناشناس در سراسر‬
‫جهان شده است‪ .‬این شبکه قادر است با سهولت تمام به جابهجایی پولهای آلوده و مشکوک اقدام نماید‪.‬‬
‫و‪ :‬تبادله اسعار‪ :‬در این روش از درآمدهۀ جرمی برای تبدیل و خرید ارز که به حساب بانکهای خارجی در سراسر‬
‫جهان قابلانتقال باشد‪ ،‬بهرهبرداری میشود‪ .‬این شیوه عمومًا در کشورهایی قابل استفاده است که مبادالت ارزی تحت‬
‫کنترول نظارت دولت نمیباشد (ایرگل‪.)16 ،11 :9664 ،‬‬

‫‪91‬‬
 ‫ز‪ :‬استفاده از بانکهای کارگزار‪ :‬بانک کارگزار‪ ،‬به بانکی اطالق میگردد که از جمله شعبه بانک اصلی نبوده‪ ،‬ولی‬
‫برای آن بانک خدمات بانکی ارایه میکند‪ .‬بعضی از بانکها‪ ،‬عالوه بر داشتن شعبه در کشورهای مختلف‪ ،‬در برخی از‬
‫ممالک بهواسطه بانک کارگزار به مشتریان خود خدمات بانکی ارایه میکنند‪ .‬در این مورد بر اساس قراردادی که فیمابین‬
‫بانک اصلی و بانک کارگزار در سراسر جهان منعقد میگردد‪ ،‬بانکهای کارگزار متعهد میشوند‪ ،‬طبق قرارداد منعقده‬
‫خدمات بانکی را در اخت یار مشتریان بانک اصلی ارایه دهند‪ ،‬در این صورت تمام عملیات که در بانک اصلی در دسترس‬
‫مشتریان میباشد‪ ،‬بانک کارگزار نیز در اختیار مشتریان همان بانک خواهد گذاشت (کوکسال‪.)57 ،51 :9645 ،‬‬
‫امروزه بخشی از عملیات پولشویی با استفاده از بانکهای کارگزار انجام میشود‪ .‬در کشورهایی که قوانین ضد پولشویی‬
‫قوی و جامع دارند‪ ،‬تطهیرکنندگان پول به منظور گریز از این مقررات به جای استفاده از شعبات موجود در این کشورها‬
‫از بانکهای کارگزار آنها که غالبًا هم در مناطق دور تأسیس میشوند‪ ،‬بهرهبرداری میکنند‪.‬‬
‫ح‪ :‬درخواست قرض‪ :‬با استفاده از این طریقه تطهیرکننده پول در ابتدا پولهای نامشروع خود را نزد یکی از بانکهای‬
‫خارجی که مزایای خاصی نظیر حذف نظارت بر عملکرد بانکی و معافیت از مالیات بر سود سپرده دارند‪ ،‬سپردهگذاری‬
‫میکند و سپس به پشتوانه اموال سپردهگذاری شده در آن بانک خارجی‪ ،‬از سیستم بانکی داخلی تقاضای اعطاء تسهیالت‬
‫مینماید و از این طریق امکان دستیابی به پولهای پاک برای آنها فراهم میشود (تجلی‪ .)۱۶۱ :۱۳۲۱ ،‬بعد از اخذ‬
‫قرض‪ ،‬در سررسید مقرر عمدًا از بازپرداخت آن امتناع نموده و بانک قرضدهنده نیز اموال نامشروعی که به عنوان وثیقه‬
‫معرفی شده را به عوض وام دریافت میکند و به این ترتیب وجوه آلوده تحت تملک بانک قرار میگیرد و آنچه که تحت‬
‫اختیار پولشویان قرار گرفته‪ ،‬پولهای پاکی است که در صورت ایجاد ظن میتوانند ادعا کنند که آن را از سیستم بانکی‬
‫استقراض نمودهاند‪.‬‬
‫ط‪ :‬افتتاح حساب با هویت مجهول‪ :‬در کشورهایی که افتتاح حساب بانکی‪ ،‬منوط به تثبیت هویت دقیق مشتری نیست‪،‬‬
‫یکی از شیوههای متداول پولشویی‪ ،‬افتتاح حساب بانکی به نامی غیرواقعی و نامعلوم است‪ .‬در چنین کشورهایی پولشو‬
‫میتواند حسابهای جعلی افتتاح کند و وجوه آلوده به جرم را در این حسابها سپردهگذاری و در نتیجه وجوه تودیعی‬
‫را به خارج از کشور جابجا کند‪.‬‬
‫اکنون در اغلب کشورهایی که تدابیر تقنینی الزم را در راستای مبارزه با پولشویی اتخاذ نمودهاند و در زمان افتتاح حساب‬
‫بانکی شناسائی دقیق مشتری و احراز هویت وی را الزم و ضروری دانستهاند‪ ،‬بعضًا امتناع از انجام این تکلیف قانونی را‬
‫واجد وصف جرمی و قابل مجازات میدانند؛ همچنان ترک فعل مطابق قوانین استرالیا دارای عنوان جرمی میباشد‪ .‬در‬
‫کشور ایران در زمان افتتاح حساب بانکی احراز هویت مشتری حتمی میباشد (هاشمی‪.)59 ،11 :4126 ،‬‬
‫مجرمین حرفهای برای پشت سر گذاشتن موانع مربوط به شناسائی مشتری ممکن است از شگردهای مختلفی استفاده نمایند‪.‬‬
‫یکی از چال و فریبها مخفی شدن در عقب عنوان یک شخص حقوقی میباشد‪ .‬در این مورد به جای اینکه با عنوان یک‬
‫شخص حقیقی به بانک مراجعه نمایند‪ ،‬تحت پوشش یک شخص حقوقی طرح خود را عملی میکنند؛ چنین امری فقط در‬
‫کشورهایی قابل اعمال است که تأسیس شرکتهای تجارتی و مؤسسات غیر تجارتی و به طور کلی شخص حقوقی مستلزم‬
‫معرفی و شناسائی مالکین واقعی نمی باشد‪ .‬در این کشورها مجرمین با تأسیس یک شرکت صوری و تحت پوشش آن یک‬

‫‪91‬‬
‫حساب بینام و نشان در بانک باز کنند‪ .‬برای مبارزه به چنین چال و فریب الزم است قوانین مربوط به شرکتها به طوری‬
‫اصالح شوند که همه شرکتها مکلف به معرفی مالکان اصلی و واقعی خود باشند‪.‬‬
‫ی‪ :‬خوردسازی‪ :‬خوردسازی اصطالحی است که به منظور اجتناب از تکلیف گزارش معامالت بیش از ده هزار دالر‬
‫پیشبینی شده در قانون رازداری بانکی مصوب سال ‪ 4276‬آمریکا بکار رفته است‪ .‬در این روش سپردههای کالن وجه‬
‫نقد به چند معامله کوچکتر که هر کدام کمتر از ده هزار دالر میباشد‪ ،‬تجزیه و تقسیم میشود‪ .‬معامالت کالن به چند‬
‫معامله خورد به منظور فرار از الزامات مربوط به گزارش دهی‪ ،‬به موجب قانون کنترول پولشویی مصوب سال ‪4210‬‬
‫آمریکا‪ ،‬واجد وصف جزائی تلقی گردید‪.‬‬
‫در روش خوردسازی افرادی با استفاده از این روش اقدام به سپردهگذاری پول نقد یا خرید حوالههای بانکی از بانکهای‬
‫مختلف نموده یا معامالت کمتر از نصاب تعیین شده انجام میدهند و در پایان تمام وجوه از حسابهای پراکنده به یک‬
‫حساب اصلی منتقل میشود‪ .‬این عمل بدین علت صورت میگیرد که بانکها قانونًا باید معامالت یا سپردهگذاریهای بیشتر‬
‫از نصاب معین را به مقامات یا مراجع ذیصالح گزارش نمایند‪ .‬پولشویان در حقیقت با تقسیم و تجزیه پولهای کالن‬
‫حاصل از جرم‪ ،‬آنها را در زمان و مکانهای مختلفی وارد کانالهای قانونی نموده و بعدًا آنها را از طریق نقلوانتقال بانکی‬
‫به حساب اصلی داخل نموده و یکجا جمع مینمایند (گموش‪.)02 ،07 :9661 ،‬‬
‫طوری که در مباحث گذشته ذکر شد که روشهای و طرق پولشویی به موارد خاصی محدود نمیباشد‪ .‬شیوههای اتخاذی‬
‫از سوی مجرمین با توجه به نوع جرم ارتکابی‪ ،‬ارزش مال‪ ،‬امکانات و توانایی مجرمین و دیگر انواع آن متفاوت و متنوع‬
‫هستند ولی رایجترین آنها استفاده از سیستم بانکی است که قبالً در مورد ایشان اشاره صورت گرفت‪ .‬مجرمین معموالً‬
‫کوشش میکنند با استفاده از بانکها و امکانات و تسهیل بانکی وجوه آلوده را تطهیر و پاکسازی نمایند با در نظر داشت‬
‫شیوههای فوق نباید از سایر روشهای پولشویی که خارج از سیستم بانکی مورد استفاده و بهرهبرداری مجرمین قرار میگیرد‬
‫غافل بود‪ .‬پولشویان بعضًا عملیات خود را در خارج از نظام بانکی انجام میدهند‪ .‬اگرچه تماس گرفتن به همه روشها و‬
‫شیوههای پولشویی به لحاظ کثرت و تنوع و حتی غیر محصور بودن آنها ممکن نمیباشد‪ ،‬فلهذا رایجترین روشهای تطهیر‬
‫پول در خارج از سیستم بانکی‪ ،‬مورد اشاره و بررسی اجمالی قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پولشویی بدون استفاده سیستم بانکی‬
‫الف‪ :‬قاچاق پول‬
‫قسمی که قبالً یادآور گردیدم در ایاالتمتحده آمریکا‪ ،‬پولشویی و خورد کردن معامالت کالن به معامالت کمتر از حد‬
‫نصاب قانونی مربوط به موارد گزارش اجباری همزمان به اساس قانون کنترول پولشویی که در سال ‪ 4212‬به تصویب‬
‫رسید‪ ،‬جرم تلقی گردید با این ترتیب از زمان اجراشدن قانون متذکره‪ ،‬مجرمین برای تجزیه معامالت با مبلغ کالن به‬
‫معامالت کوچکتر‪ ،‬به ضمانت مجازات مواجه شدند‪ .‬به همین دلیل از آن تاریخ به بعد جنایتکاران این کشور روش قاچاق‬
‫پول را عوض روش خوردسازی نمودند (محمدعلی‪ :4121 ،‬ص‪ .)15 ،19 ،‬در این روش جدید و نوین‪ ،‬برخالف انتقال‬
‫الکترون یکی‪ ،‬عین پول به صورت فزیکی از محل تحصیل به نقاط دورتر به خصوص به خارج از سرحدات قانونی یک‬
‫کشور منتقل میشوند‪ .‬در روش جدید قاچاق پول‪ ،‬مرتکب به منظور فرار از مقررات که نظارتی حاکم بر کشور است‪ ،‬به‬
‫‪92‬‬
 ‫نحوههای مختلف با استفاده از پست‪ ،‬بستهبندی مسافرتی و بستهبندی دستی‪ ،‬وجوه که از اعمال جرمی به دست آمده آن‬
‫را به خارج از سرحدات به خصوص به کشورهایی که دارای قوانین رازداری بانکی سختگیر نیستند‪ ،‬جابجا و منتقل‬
‫مینماید و پس از تطهیر این وجوه را در بانکهای امن دوباره آنها را به کشورهای مبدأ قاچاق میکند یا از طریق‬
‫نقلوانتقاالت الکترونیکی به کشور مذکور برمیگرداند‪.‬‬
‫ب‪ -‬استفاده از سیستم حواله‬
‫سیستم حواله بر اساس اعتماد و برای انتقال پول به مسافتهای طوالنی ابداع گردیده است‪ .‬قدمت تاریخی این سیستم به‬
‫مراتب بیشتر از بانکداری مدرن میباشد‪ .‬استفاده از این سیستم که غالبًا از طرف مهاجرین و به منظور ارسال پول برای‬
‫خانواده و دوستان خود قرار میگیرد‪ ،‬شخص ارسالکننده در کشور مبدأ به یکی از مؤسسات که بدین منظور ایجاد و‬
‫تأسیس شده است مراجعه میکند‪ ،‬وجوه مورد نظر را به آن مؤسسه میسپارد و مؤسسه مذکور نیز با همکار خود در‬
‫کشور مورد نظر تماس گرفته و از او خواسته تا معادل پولی را که او از فرستنده گرفته است‪ ،‬به واحد پولی محلی به‬
‫شخصی که پول فرستاده شده است تأدیه نماید (کشتکار‪ .)۱۳۲ :۱۳۱۱ ،‬شخص فرستنده پول در کشور مبدأ از بابت‬
‫حواله مربوطه به عنوان کارمزد و مصرف نقلوانتقال به مؤسسه پرداخت میکند و اندازه و مقدار آن معموالً معادل یک‬
‫تا دو فیصد کل مبلغ حواله میباشد که این مبلغ به مراتب کمتر از هزینهها و مزد بانکهای رسمی میباشد و به همین دلیل‬
‫هم اغلبًا مورد استعمال اشخاص مهاجری قرار میگیرد که قادر به تأمین مصارف سنگین سیستم بانکداری رسمی نمیباشند‪.‬‬
‫ج‪ :‬بهرهبرداری از بازار کاالهای لوکس و قیمتبها‬
‫یکی از تکتیکهای پولشویان غرض تطهیر پول آلوده‪ ،‬تجارت اشیاء عتیقه‪ ،‬آثار هنری و به طوری کلی تمام کاالها و‬
‫اجناسی است که با داشتن حجم و زون کم دارای ارزش و قیمت کالن هستند‪ .‬صنایع ظریف‪ ،‬جواهرات‪ ،‬اشیاء عتیقه و‬
‫کاالهای گرانقیمت‪ ،‬عمومًا دارای ارزش قابل مالحظه بوده و در عین حال به آسانی تمام قابل جابجایی و نقلوانتقال‬
‫میباشد و از جانب دیگر بهای این اجناس نیز طبق رسومات بینالمللی به صورت نقدی پرداخت میشود‪ .‬در نتیجه این‬
‫اجناس وسیله خوبی برای تبدیل هزاران یا میلیونها پول کثیف به یک تابلو کوچک قابل حمل است که همیشه در بازار‬
‫بینالمللی هنر قابل تبدیل به پول است؛ به خصوص بازار هنر که یک بازار متنوع بینالمللی است که کمتر تحت کنترول‬
‫و نظارت میباشد (ساره اکچاله‪.)11 ،01 :9661 ،‬‬
‫تطهیرکنندگان پول‪ ،‬اکثرًا پول نقد را برای خریداری اشیای مجلل به مصرف میرسانند تا بعد آن را در هر نقطه دنیا به طور‬
‫قانونی بفروشد‪ .‬هر کاالیی که دارای ارزش مالی قابل مالحظه باشد بهراحتی قابلیت جابجایی و نقلوانتقال را داشته و در‬
‫عین وقت به سهولت قابل تبدیل به پول باشد‪ ،‬برای پولشویان مورد نظر و جذاب خواهد بود‪ .‬این خصوصیات در تمام‬
‫کاالها و اجناسی چون عتیقهجات‪ ،‬طال و جواهرات و کاالهای هنری وجود دارد‪.‬‬

‫د‪ :‬پولشویی از طریق مشاوران حرفوی‬

‫تطهیرکنندگان پول بعضًا با استفاده از خدمات مشاوران حرفوی بالخصوص وکالی محاکم مقاصد خود را به منصه اجرا‬
‫قرار میدهند‪ .‬وکالی مدافع و حسابداران معموالً خدماتی را برای مشتریان خود انجام میدهند که اغلبًا پولشویان‬

‫‪93‬‬
 ‫میتوانند در اجرای پولشویی آن را به کار گیرند‪ .‬استفاده از چنین روش برای شستشوی وجوه آلوده و در اکثر حاالت‬
‫متأثر از قوانین مربوط به حفظ اسرار حرفوی و در مورد وکالی قانون حفظ اسرار موکل از طرف وکیل میباشد‪ .‬پولشویان‬
‫به خاطر دفاع از خود از دفاع وکالی مدافع استفاده میکنند‪.‬‬
‫بنابراین نباید به آنها اجازه داده شود تا با درآمدهای نامشروع زمینه دفاع را برای خود فراهم کنند‪ .‬وکالی مدافع برای‬
‫حل و دفاع از دوسیههای ایشان حقالزحمه کالن پیشنهاد میکنند (ناتری‪ .)416 ،495 :4121 ،‬به همین دلیل در بعضی‬
‫از کشورها وکالی مدافع هم مانند مؤسسات مالی و اعتباری ملزم هستند که معامالت و نقلوانتقاالت مشکوک را به‬
‫مراجع ذیربط گزارش کنند‪ .‬در ایاالتمتحده آمریکا طبق مقررات‪ ،‬وکالی مدافع باید وجه نقد بیش از یک هزار دالر را‬
‫گزارش دهند و در صورت تخلف از آن مجرم تلقی میشوند‪ .‬بسیاری از توصیههای اخیر التصویب‪( ،‬چهلگانه فتف اصالحی‬
‫سال ‪ ۳00۹‬و دستورالعمل اروپائی سال ‪ 9664‬م‪ .‬اصالحی سال ‪ )۱99۱‬مقررات پیشبینیشده در مورد ضد پولشویی‬
‫ناظر به مؤسسات مالی و اعتباری به برخی از اشخاص حقیقی از جمله وکالی مدافع و حسابداران را الزم و ضروری تلقی‬
‫کردهاند‪.‬‬
‫هـ‪ :‬استفاده از صورت حسابهای جعلی‬
‫یکی از راههای تطهیر پولهای آلوده و تزریق آنها به پیکره اقتصاد کشور‪ ،‬تنظیم و صدور فاکتورهای جعلی است‪ .‬تنظیم‬
‫فاکتورهای مجعول در امر صادرات‪ ،‬پولشویان را قادر میسازد که درآمدهای نامشروع ناشی از اعمال جرمی را به عنوان‬
‫موضوع معامالت‪ ،‬واردات و صادرات خارجی وانمود نمایند‪ .‬در این روش پولشویان از طریق معامالت صادرات و‬
‫واردات صوری‪ ،‬فعالیت تجارتی خاص را در کشورهایی که پولهای ناپاک را به دست آوردهاند آغاز میکنند و همزمان‬
‫با آن فعالیتهای مشابهی را در محل یا کشوری که پولهای کثیف خود را در آن سپردهگذاری کردهاند دنبال مینمایند‬
‫و از این طریق به خریداری و فروشات کاالها و خدمات به شکل ظاهری میپردازند (بزرگمنش فرد‪ .)۱۲۱ :۱۳۱۳ ،‬به‬
‫همین ترتیب صوری‪ ،‬پولشویان کاالیی را از شرکتی که میخواهند پول کثیف را به آن تحویل دهند میخرند و در راستای‬
‫آن صورت حساب غیر واقعی یعنی جعلی صادر میگردد و قیمتی بلندتر از قیمت واقعی کاال درج میگردد و بدین ترتیب‬
‫با تفاوت نرخ واقعی و قیمت کاذب پول آلوده شسته میگردد و یا به طور کلی صورت حساب جعلی صادر میشود که‬
‫در این صورت تمام مبلغ مندرج در صورت حساب پول شسته میشود؛ به عنوان مثال تاجر افغانی طی قراردادی که با‬
‫تجار فرانسوی منعقد مینماید به تعداد ‪ ۱۳۲۲‬قطعه فرش قالین دستباف را به یک نیم ملیارد افغانی به فروش میرساند‪.‬‬
‫بعد از انعقاد قرارداد با تحریف و تخدیش در اسناد معامله موجود در فاکتور فروش‪ ،‬مبلغ سه ملیارد افغانی را در آن درج‬
‫مینماید؛ به این ترتیب مبلغ یک ونیم ملیارد افغانی دیگر را از ارتکاب جرایم به دست آورده و به صورت ظاهری و صوری‬
‫داخل این معامله نموده و در اخیر با پرداختن مالیات گمرکی برای تمام کل مبلغ سه ملیارد افغانی را وارد حسابهای‬
‫مالی خود نموده و تمام آنها را به عنوان اموال مشروع ناشی از صادرات فرش قلمداد مینماید؛ در حالی که در واقعیت‬
‫امر تنها یکونیم ملیارد افغانی آن مشروع بوده و باقی آن پولهای آلوده هستند که از این طریق در سیکل پولشویی‬
‫شستشوی داده شده و پاک نمایان میشود (ایپک‪.)460 ،469 :9666 ،‬‬

‫‪94‬‬
‫در روش ذکرشده فوق‪ ،‬پولشویی به مدد ارتکاب برخی اعمال جرمی دیگر مثل جرم جعل و تزویر در اسناد محقق‬
‫میگردد؛ یعنی تطهیرکننده پول‪ ،‬پروسه پولشویی را با ارتکاب جرایم مانند جعل و تزویر در اسناد به انجام میرساند‪ .‬به‬
‫همین دلیل گفته میشود که در سلسله از اعمال جرمی در ارتباط با پولشویی به وقوع میرسد که بعضی از آنها مقدم بر‬
‫پولشویی هستند‪ .‬برخی دیگر جرایمی هستند که همزمان با پولشویی انجام میشوند؛ مانند جرم تزویر در مثال مذکور و‬
‫باالخره جرایمی مؤخر بر پولشویی میباشند‪ .‬نوع جرایم اخیر جرایم هستند که با استفاده از وجوه تطهیرشده ارتکاب‬
‫میشود؛ مانند ارتکاب جرم تروریزم با استفاده از پول تطهیر شده‪.‬‬
‫و‪ :‬پولشویی از طریق مناطق آزاد تجارتی‬
‫مناطق آزاد تجارتی فرصتهایی نو و موقعیتهایی جدید برای پولشویان فراهم و مجال نوینی را برای عبور از روند پولشویی‬
‫از سیستم بانکی به تجارت بینالمللی ایجاد کرده است‪ .‬تحت پوشش مناطق آزاد تجاری انواع سوءاستفادههای تجاری‬
‫مثل صدور صورتحسابهای جعلی و اظهارنامههای گمرکی غیرواقعی به منظور فرار از پرداخت عوارض و حقوق گمرکی‬
‫و همچنین بهرهبرداری از سیستم بانکداری خصوصی با سهولت بیشتری قابل انجام است (یزجه‪ .)462 :9665 ،‬به‬
‫واسطه تشویق جذب سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد تجاری‪ ،‬امکان نفوذ و تزریق وجوه کثیف و آلوده به سیستم‬
‫بانکی تقویت و تشدید و یا متقابالً از طریق معامالت ارزی‪ ،‬وجوه آلوده به صورت مستقیم از منطقه آزاد تجاری به خارج‬
‫از کشور قاچاق میشود‪.‬‬
‫ز‪ :‬اختالط اموال مشروع با اموال نامشروع آلوده یا غیر قانونی‬
‫اختالط و یکجا کردن اموال آلوده و غیر قانونی با اموال مشروع و قانونی‪ ،‬یکی از شیوههای رایج پولشویی میباشد‪ .‬در‬
‫این روش‪ ،‬مجرم پس از تحصیل درآمدهای غیر قانونی از اعمال جرمی‪ ،‬آنها را با درآمدها و اموال مشروع مخلوط و‬
‫ممزوج نموده و به این ترتیب تشخیص و تمیز این دو نوع دارائی را برای مأمورین و مقامات تعقیب‪ ،‬دشوار و بعضًا غیر‬
‫ممکن و مانع را ایجاد مینماید؛ بهطور مثال یک فرد قاچاقبر مواد مخدر در نتیجه ارتکاب جرم قاچاق مواد مخدر مبلغ‬
‫‪ ۹۲‬میلیون افغانی به دست آورده و سپس آن را با ‪ ۳۲‬میلیون افغانی از درک درآمدهای قانونی و مشروع خود ممزوج‬
‫کرده و باالخره از ماحصل آن اقدام به خریداری یک دستگاه ساختمانی به ارزش ‪ 56‬میلیون افغانی مینماید؛ در این مثال‬
‫ذکرشده پول کثیف و آلوده با پول مشروع مخلوط شده و ساختمان مورد نظر تمامًا به عنوان یک دارائی مشروع به نظر‬
‫میرسد (مرکز نشرات ماساک‪.)25 :9661 ،‬‬
‫امروزه به منظور مبارزه با این روش‪ ،‬در اغلب اسناد بینالمللی در مورد پولشویی از جمله کنوانسیون ویانا‪ ،‬کنوانسیون‬
‫پالرمو‪ ،‬کنوانسیون استراسبورگ‪ ،‬تصریح گردیده است که یکجا کردن اموال نامشروع و ناشی از اعمال جرمی با اموال‬
‫مشروع و قانونی مانع مصادره اموال و عواید با منشأ جزائی نبوده و اموال یکجا شده و مخلوط به همان نسبتی که‬
‫نامشروع است‪ ،‬قابل مصادره خواهد بود‪.‬‬

‫ح‪ :‬پولشویی از طریق بهشتهای مالیاتی‬

‫‪95‬‬
 ‫پولشویان امروزه بسیاری از عملیات پولشویی را با بهرهمندی از مراکز جغرافیایی و کشورهایی انجام میدهند که فاقد‬
‫مقررات و قانون الزم برای مبارزه با پولشویی بوده و به حق «بهشت مالی» نامیده میشوند و بهترین امکانات را در اختیار‬
‫مجرمین پولشویی قرار میدهند‪ .‬اصطالح بهشت مالیاتی به کشورها و مراکز جغرافیایی اطالق میشود که به اساس‬
‫خصوصیات خاص نظام قانونی‪ ،‬پولی‪ ،‬بانکی و مالیاتی خود مستعد بهرهبرداری از جانب پولشویان برای شستشوی وجوه‬
‫آلوده و ناشی از جرم هستند؛ در چنین مناطق پولشویی جرم نیست و به همین دلیل جنایتکاران با خاطر آرام سرمایههای‬
‫خود را در آنجا شستشو میکنند‪.‬‬
‫در این ممالک اصل رازداری بانکی به طور مطلق حتی در مقابل مأمورین قانونی مجری است و تخطی از آن جرم تلقی‬
‫میگردد‪ ،‬بر عالوه نظام مالیاتی به قسمی است که به درآمدها و عواید مربوط به سرمایههایی که منشأ خارجی دارند مورد‬
‫مالیات اندک قرار میگیرند یا اساسًا مورد هیچ گونه مالیه قرار نمیگیرند‪ .‬بانک به علت نیاز‪ ،‬عالقه و تمایل زیادی به‬
‫جذب سرمایه دارد و هیچ توجه به هویت مشتریان نمیکند و افتتاح حساب بانکی با نام جعلی جرم محسوب نمیشود و‬
‫قوانین حاکم‪ ،‬بانکها و مؤسسات مالی را به نگهداری اسناد مربوط به شناسائی هویت مشتریان و عملیات بانکی صورت‬
‫گرفته ملزم نمیکند و حتی با مأمورین تنفیذ قانون اجرای دسترسی به اسناد بانکی نمیدهد‪ .‬در این ممالک امکان شناخت‬
‫مالک حقیقی سرمایه شرکتها وجود ندارند‪.‬‬
‫همه این خصوصیات فوقالذکر‪ ،‬یک محیط مطلوب را برای پولشویان بینالمللی بخصوص از طریق شرکتهای صوری‬
‫فراهم میسازد؛ اگر به طور مشخص از برخی مناطق جهان که بهشت مالیاتی جنایتکاران محسوب میشود‪ ،‬نام ببریم‪ ،‬مناطق‬
‫و ممالک همجوار ایاالتمتحده آمریکا در صف اول قرار میگیرند‪ .‬جزیره اروپا در بیست کیلومتری سواحل ونزویال‪،‬‬
‫جزایر کایمن در ششصد کیلومتری جنوب ایاالت میامی آمریکا و همچنین لیختن اشتاین و جزایر برمودا‪ ،‬از جمله مناطق‬
‫فوق الوصف میباشد (ماورال‪ .)465 :9661 ،‬نمونه سنتی و قدیمی این مناطق کشور سوئیس است که نظام بانکداری‬
‫پیشرفته و لیبرال آن و رعایت کامل اصل رازداری بانکی سبب گردیده است که این کشور حتی مدتها قبل از جنگ‬
‫جهانی دوم مورد استقبال جنایتکاران مالی و مفسدین مالی قرار بگیرد؛ بر عالوه مؤسسات‪ ،‬تشبثات‪ ،‬عرضههای مالی و‬
‫غیرمالی به عنوان مکانهایی برای تطهیر پول در بعضی از کشورها پناهگاهها یا محالت دیگری نیز وجود دارد که محل‬
‫مناسب برای پاکسازی پول به حساب میآیند؛ بهطور مثال‪ ،‬کازینوها یا قمارخانهها در حقیقت محلی برای انجام بازیها و‬
‫قماربازی کردن است که دارای تاریخچه طوالنی پولشویی میباشد‪.‬‬
‫انواع بازیها تحت نامهای مختلف در این محالت انجام میگردد؛ در محدود کشورها این محالت تحت عناوین قمارخانه‬
‫یا کازینو ثبت دولت بوده و از ناحیه درآمد خود مالیه پرداخت مینمایند که این هم محل خوب و مناسبی برای پولشویی‬
‫بوده؛ خصوصًا در کشورهایی که این محالت آزادانه فعالیت مینماید بهترین مکان پولشویی شمرده میشود‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬مراحل پولشویی‬

‫پولشویی شامل سه مرحله به شرح ذیل است؛ در صورتی که هر سه مرحله اتفاق بیفتد میتوان گفت پولشویی محقق‬
‫شده است‪:‬‬

‫‪96‬‬
 ‫مراحل پولشویی‬

‫یکپارچه سازی‬ ‫الیه چینی‬ ‫جایگذاری‬

‫الف‪ :‬جایگذاری‪ :‬اولین مرحله جایگذاری یا تزریق عواید از فعالیتهای جرمی به شبکه مالی رسمی با هدف تبدیل عواید‬
‫از حالت نقدی به ابزارها و دارائیهای مالی است‪ .‬یکی از تکنیکهای جای گذاری اسمورفینگ است‪ .‬در اولین مرحله‬
‫پولشویی همچنین میتوان از تعاونی ساختمانسازی‪ ،‬شرکتهای بیمه‪ ،‬انجمنهای خصوصی‪ ،‬کازینو‪ ،‬رستورانتها و‪...‬‬
‫نیز استفاده کرد‪.‬‬
‫ب‪ :‬الیه چینی‪ :‬تبدیل و جابجایی پول از مکانی به مکان دیگر به منظور تغییر چهره دادن منشأ غیر قانونی وجه است؛ یعنی‬
‫جداسازی عواید حاصل از جرم از منشأ غیر قانونی آنکه از طریق ایجاد الیههای پیچیده مبتنی بر معامالت (نقلوانتقال) با‬
‫هدف مبهمسازی زنجیره عطف‪ ،‬مجهول گذاشتن هویت طرفهای اصلی معامله و عدم امکان ردیابی منشأ مال صورت‬
‫میگیرد (یزهجه‪ .)965 :9661 ،‬این امر متضمن انجام عملیاتی مانند حواله وجه سپرده شده نزد بانکها و مؤسسات‬
‫مالی به بانکها و موسسه دیگر‪ ،‬یا تبدیل سپرده نقدی به اسناد پولی دیگر (اوراق بهادار‪ ،‬سهام و چکهای مسافرتی)‬
‫است‪ .‬یکی از تکنیکهای الیه گذاری اختالط پول کثیف با پول تمیز است؛ به این ترتیب که عواید حاصل از جرم با انجام‬
‫معامالتی از قبیل صادرات و واردات کاال و توسل به کمنمایی سیاهه صادراتی و گران نمایی سیاهه وارداتی وارد چرخه‬
‫رسمی اقتصاد میشود‪.‬‬
‫ج‪ :‬یکپارچهسازی‪ :‬یکپارچهسازی فراهم کردن پوشش ظاهری مشروع و توجیه قانونی برای عواید حاصل از فعالیتهای‬
‫جرمی است؛ چنانچه مرحله الیه چینی با موفقیت انجام شود عواید شسته شده با استفاده از طرحهای یکپارچهسازی‪ ،‬به‬
‫نحوی وارد جریان اصلی اقتصادی میشود که بازگشت به سیستم مالی‪ ،‬وجوه‪ ،‬شکل و ظاهری قانونی یافته است؛ در این‬
‫مرحله ممکن است از روشهای متعددی مانند استفاده از شرکتهای پوششی اعطای وام یا سپردهگذاری در موسسههای‬
‫خارجی به عنوان وثیقه تأمین برای وامهای داخلی‪ ،‬استفاده صورت گیرد‪ .‬جهت مجرم دانستن پولشو و ارتکاب جرم‬
‫پولشویی‪ ،‬وجود سه مرحله زیر الزامی است‪:‬‬
‫‪ -4‬مرحله پس شستشو‪ :‬واردکردن پول کثیف به اقتصاد‬
‫‪ -9‬مرحله شستشو‪ :‬مرحله تبدیل پول نامشروع به روش خرید سهام یا انجام معامالت گسترده برای پنهان کردن‬
‫منشأ اولیه‬
‫‪ -1‬مرحله تبدیل‪ :‬در این حالت درآمدهای مشروع و نامشروع ادغام میشوند و دیگر قابل جداسازی نیستند (ایردال‪،‬‬
‫‪.)16 ،77 :9665‬‬

‫‪97‬‬
 ‫گفتار چهارم‪ :‬اهداف و اثرات پولشویی‬
‫در این گفتار اهداف و تأثیرات جرم پولشویی مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬اهداف پولشویان‬
‫اهداف مجرمین از تطهیر عواید جرمی چیست؟ به عبارت دیگر پولشویان از انجام این عملیات چه مقصد و یا هدفی را‬
‫تعقیب میکنند؟ بدون تردید تطهیرکنندگان پول‪ ،‬اهداف و مقاصد گوناگون را دنبال میکنند؛ اما وجه اشتراک و اهداف‬
‫مشترک در همه عملیات پولشویی‪ ،‬غلبه وجه مالی و اقتصادی آن است‪ .‬تطهیرکننده پول اعم از اینکه همان مرتکب جرم‬
‫اصلی باشد یا شخص ثالث دیگر‪ ،‬در هر صورت هدف غایی او جلب منفعت است (عباسی‪ .)۱۳۳ :۱۳۲۲ ،‬صرف نظر‬
‫از موردی که تطهیرکننده پول در قبال شستشوی وجوه آلوده مبلغی را به عنوان پورسانت دریافت میکند‪ ،‬حتی آنجایی‬
‫که مجرم شخصًا عواید و اموال حاصل از جرم را تطهیر مینماید‪ ،‬هدف او عمومًا انتفاع بهینه و مطلوبتر از عواید جرم‬
‫ارتکابی است؛ به همین دلیل اجماالً میتوان گفت‪ :‬مرتکبین جرم تطهیر پول غالبًا اهداف مادی و اقتصادی را دنبال‬
‫میکنند‪ .‬مهمترین اهداف پولشویان در ارتکاب جرم پولشویی به شرح ذیل میباشد‪:‬‬
‫الف‪ :‬احتراز از شناسائی توقیف و مصادره وجوه آلوده‬
‫مهمترین هدف پولشویی احتراز و جلوگیری از کشف منابع مالی نامشروع توسط مأمورین و مقامات مجری قانون‬
‫میباشد‪ .‬تطهیرکننده پول تالش میکند که وجوه آلوده به جرم اصلی‪ ،‬به بیان دیگر اموال عواید حاصل از جرم را به‬
‫گونهای تغییر شکل دهد که شناسائی آن برای مأمورین و مراجع مربوطه دشوار با ممتنع شود‪ .‬عواید حاصل از جرم پیوسته‬
‫در معرض خطر تحقیقات پولیس و مصادره قرار دارند (محبتی‪ .)۱۱ :۱۳۲۳ ،‬لذا یک مجرم باید بتواند برای تملک یا‬
‫تسلط خود بر اموال تحت اختیار‪ ،‬توجیهی قابل قبول و قانونی ارائه دهد؛ در غیر این صورت در اختیار داشتن وجوه حاصل‬
‫از اعمال جرمی دلیلی بر مداخله او در ارتکاب جرم اصلی تلقی خواهد شد؛ مثالً قاچاقبر مواد مخدر که به دنبال‬
‫فعالیتهای جرمی خویش درآمد هنگفتی تحصیل نموده است یا کارمند دولتی که دخل و خرجش با هم متناسب نیست در‬
‫خصوص سرمنشأ و منبع ثروتهای کالن خود باید قادر به ادای توضیح برای مقامات و مأمورین مجری قانون باشد؛ در‬
‫غیر این صورت چنین اموال و وجوه مشکوکی در معرض مصادره‪ ،‬شناسائی و توقیف خواهد بود (آذری راد‪:۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪.)۱۲۱‬‬
‫امروزه تحولی در سیاست پائین در سطح بینالمللی روی داده است که در تدابیر مبارزه با جنایت سازمانیافته‪ ،‬دایره شمول‬
‫مصادره گسترش یافته و شامل ضبط اموال سازمانهای پائین نیز میشود‪ .‬بدیهی است این ابتکار جدید که مفهوم سنتی‬
‫مصادره را مبدل نموده و آن را گسترش داده‪ ،‬مصون از ایرادات و انتقادات حقوقدانانی که طرفدار مفهومی و کالسیک‬
‫مصادره هستند‪ ،‬نمانده است؛ چون مفهوم کالسیک مصادره‪ ،‬مبتنی بر افکار آزادیخواهانه است‪.‬‬

‫ب‪ :‬تأمین مالی اعمال جرمی بعدی‬

‫‪98‬‬
‫یکی از اهدافی که تطهیرکنندگان پول تعقیب میکنند‪ ،‬این است که از وجوه تطهیر شده برای ارتکاب اعمال جرمی بعدی‬
‫بهرهبرداری نمایند‪ .‬ارتکاب برخی از جرایم مثل قاچاق مواد مخدر و به طور کلی جرایم سازمانیافته‪ ،‬نیازمند منابع مالی‬
‫هنگفتی می باشد و در بسیاری از موارد‪ ،‬عواید حاصل از جرایم اصلی به منظور انجام جرایم بعدی و تأمین منابع مالی این‬
‫جرایم‪ ،‬منجمله جرایم مربوط به قاچاق مواد مخدر‪ ،‬شستشو داده میشود‪.‬‬
‫وجوه تطهیر شده تأمین مالی الزم را برای معاملهکنندگان مواد مخدر و تروریستها و قاچاقبران اسلحه و دیگر جنایتکاران‬
‫فراهم میکند؛ به طور کلی جرایم مالی برای امنیت ملی هر کشور خطر جدی محسوب میشود؛ چرا که این جرایم وقوع‬
‫انواع متعددی از اعمال جرمی را در پی خواهند داشت‪ .‬به بیان دیگر جرایم مالی فیالواقع به وقوع سایر جرایم بعدی در‬
‫جامعه دامن زده و در حقیقت منبع تأمین مالی برای طیف گستردهای از جرایم بعدی محسوب میشود؛ لذا یکی از راههای‬
‫مبارزه با جرایم مالی در حقوق ملی و بینالمللی‪ ،‬پیشگیری و سرکوب پولشویی میباشد (میوه یان‪.)۱۱۳ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫فلهذا مبارزه با جرم پولشویی و تعقیب و توقیف و مجازات مرتکب آن نه تنها وقوع جرایم مالی را در جامعه کاهش‬
‫میدهد‪ .‬همچنین مجرمین و تروریستها را از رسیدن به اهداف نامشروع خود که همانا ارتکاب جرایم خطرناک بعدی‬
‫است‪ ،‬محروم می نماید و محروم نمودن مجرمین از عواید غیر قانونی جرم ارتکابی‪ ،‬دقیقًا مورد هدف قرار دادن نقاط‬
‫ضعف و آسیبپذیر آنها تلقی میشود‪ .‬پول و به طور کلی منابع مالی‪ ،‬شریان خون سازمانهای جرمی است‪ .‬مجرمین و‬
‫گروههای پائین برای تأمین هزینههای ارتکاب جرم‪ ،‬تهیه وسایل ارتکاب جرم‪ ،‬دادن رشوه به کارمندان دولت و مأمورین‬
‫امنیتی و برخوردار از یک زندگی تجملی و در یک کالم برای تداوم حیات جرمی نیازمند امکانات مالی هنگفتی هستند‪.‬‬
‫آنها در اغلب موارد این منابع مالی را از عواید و درآمدهای جرمی حاصل از جرایم اصلی تأمین میکنند‪ .‬مجرمین برای‬
‫نیل به مقصود خود ناگزیر به بهرهبرداری از فنون پولشویی هستند تا به وجوه آلوده‪ ،‬ظاهری قانونی و مشروع بدهند؛‬
‫چنانچه مجرمین بخصوص شبکههای جرمی که دست به ارتکاب جرایم سازمانیافته میزنند‪ ،‬موفق به شستشوی پولهای‬
‫آلوده و پاک نمایی آنها شوند‪ ،‬از آنجایی که غالبًا دارای انگیزههای شریرانه و خطرناکی هستند لذا عوایدی را که از راه‬
‫ارتکاب جرایم کسب میکنند‪ ،‬به منظور پیشبرد اهداف جرمی بعدی بکار میبرند‪ .‬این اهداف ممکن است اقتصادی باشند؛‬
‫مثل در اختیار گرفتن نبح بازارهای مالی و مؤسسات تجاری با اتکاء به ثروتهای کالن ناشی از اعمال جرمی و خارج‬
‫نمودن رقبا از میدان رقابت و در نتیجه ورشکستگی آنها و یا اهداف سیاسی باشند؛ مثل نفوذ در مراجع تصمیمگیری و‬
‫صاحبان مناصب کلیدی و حساس و خرید و خنثیسازی این افراد با اعطای پول و رشوه به آنها و در نتیجه ایجاد فساد‬
‫اداری و سیاسی و یا حتی مصرف وجوه آلوده در رقابتهای تبلیغاتی و انتخابات جهت کسب کرسیهای نمایندگی توسط‬
‫خود مجرمین یا افراد تحت حمایت آنها‪ .‬واقعه یازدهم سپتامبر سال ‪ ۹۲۲۱‬میالدی در ایاالت آمریکا نشان داده است‬
‫که وجوه تطهیر شده خاصه از جرایم قبلی برای اهداف تروریستی نیز قابل استفاده هستند؛ کما اینکه نتیجه تحقیقات‬
‫معموله پیرامون حوادث تروریستی یازدهم سپتامبر سال ‪ ۹۲۲۱‬اثبات کرده است که برخی از افراد مرتبط با تروریستها‬
‫از سیستم بانکی آمریکا جهت تطهیر درآمدها و تأمین هزینه مالی انجام این عملیات استفاده کردند‪.‬‬
‫فلهذا پولشویی در واقع یک حلقه اتصال و ارتباط بین یک رشته فعالیتهای جرمی است که از ارتکاب جرایم اصلی‬
‫شروع شده و با مراحل پولشویی و عبور دادن دارائی غیر قانونی از کانالهای قانونی ادامه پیدا کرده و نهایتًا با مصرف‬
‫‪99‬‬
‫وجوه تطهیر شده در اعمال جرمی بعدی تداوم مییابد؛ در نتیجه‪ ،‬پولشویی منبع تأمین مالی اعمال جرمی بعدی را فراهم‬
‫نموده و موجب تکرار و ادامه فعالیتهای غیر قانونی میگردد (عبداللهی نژاد‪.)۳۱ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫برخی از دانشمندان اهداف پولشویان را چنین بر شمرده است‪:‬‬
‫امروزه پولشویی به یک موضوع اساسی برای هر پناهگاه مهم جنایت تبدیل شده است‪ .‬پولشویی موفقیتآمیز جنایتکاران‬
‫را قادر میسازد که‪:‬‬
‫‪ -‬خود را از فعالیتهای جنایتکارانه که به سودآوری میانجامد کنار بکشند و یا از آن فاصله بگیرند تا تعقیب سازماندهنده‪-‬‬
‫گاه اصلی جنایت و فعالیتهای جنایتکاران دشوار شود‪.‬‬
‫‪ -‬منافع و سودهای کسبشده را از فعالیتهای جنایتی دور میکند تا اگر این جنایت گرفتار عوامل قضائی شوند از توقیف‬
‫سودهای مذکور جلوگیری به عمل آید‪.‬‬
‫‪ -‬از منافع و مزایای این سودها بهرهمند شوند؛ بدون اینکه توجه کسی را به خودشان جلب نمایند‪.‬‬
‫‪ -‬عواید و سودهای فوق را در فعالیتهای جنایتکارانه فردی و یا حتی در فعالیتهای اقتصادی مشروع مجددًا‬
‫سرمایهگذاری نمایند‪.‬‬
‫هدف جنایتکاران از پول شویی در سه انگیزه خالصه میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬فرار از تعقیب‪ :‬اگر سازمانهای پائین موفق شوند پول حا صل از جنایت را به در ستی وارد چرخه تطهیر نموده و در‬
‫پول تمیز ادغام نمایند‪ ،‬میتوانند از تعقیب مجرمین قانون نیز مصون بمانند‪.‬‬
‫‪ -9‬فرار از مجازات‪ :‬کامالً رو شن ا ست که وقتی جنایتی تعقیب ن شده و مجرم‪ ،‬شناخته ن شود‪ ،‬مجازاتی نیز در کار‬
‫نیست بدیهی است که در این صورت امکان تکرار جرم نیز به مراتب بیشتر از پیش خواهد بود‪.‬‬
‫‪ -1‬فرار از م صادره اموال‪ :‬با توجه به اینکه م صادره و ضبط اموال حا صل از جرایم سازمانیافته‪ ،‬برای مرتکبین جرم‬
‫پول شویی در اغلب ک شورها در نظر شده ا ست‪ ،‬بنابر این نجات دارائیها و ثروت کثیف از م صادره‪ ،‬جزو اهداف‬
‫پولشویان است‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاثیرات پولشویی‬
‫با توجه به فعالیتهای غیر قانونی و جرمی وسیع در دنیا میتوان گفت که حجم بزرگی از پولهای در جریان دنیا پولهای‬
‫کثیف هستند‪ .‬در قطعنامهای که در جون سال ‪ 4221‬در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب گردید‪ ،‬تخمین زده‬
‫شد که ساالنه دستکم ‪ 20‬میلیارد دالر پول تطهیر میشود‪ .‬در نتیجه وجود این حجم وسیع از پول کثیف ناشی از‬
‫عملیات پولشویی آثار فراوانی بر سطح اقتصاد کالن خواهد گذاشت‪.‬‬

‫الف‪ :‬تخریب بازار مالی‬

‫ثبات بازار مالی به سازگاری و تعامل بین دو عنصر عرضهکننده و تقاضاکننده منابع متکی است‪ .‬در عملیات پولشویی‬
‫منابع زیادی از پول وارد بازار مالی میگردد که این ورود منابع تابع عوامل شناخته شده و قابل کنترول نیست‪ .‬از سوی‬
‫دیگر‪ ،‬در زمان معینی برای انجام یک فعالیت غیر قانونی دیگر حجم عظیمی از پول را به صورت ناگهانی از بازار خارج‬

‫‪111‬‬
‫میسازند که این هم بدون اطالع و تحت تأثیر عواملی غیر از عوامل مؤثر بر جریان فعالیت قانونی بازارهای مالی است‬
‫(هادیان‪) 180:1382،‬؛ چنین حرکتی‪ ،‬چه ورود نامعقول و چه خروج ناگهانی منابع مالی‪ ،‬بازار مالی را با مشکل مواجه‬
‫کرده و در واقع‪ ،‬کارایی آن را کاهش میدهد؛ چنین عملیاتی اعتماد صاحبان منابع بازار را از بین برده و انگیزه آنها‬
‫برای استفاده از این بازار را از بین میبرد‪.‬‬
‫ب‪ :‬تأثیر پولشویی در اقتصادهای مبتنی بر نرخ بهره‬
‫ورود چنین منابع فراوانی به بازار و خروج نا به هنگام آن نرخ بهره را تحت تأثیر قرار میدهد‪ .‬میدانیم در بازارها نرخ‬
‫بهره نقش اساسی و مهمی در تدوین روابط اقتصادی دارد‪ .‬طبیعی است نوسانات و آشفتگی در چنین متغیری‪ ،‬دیگر‬
‫متغیرهای اقتصادی را با بیثباتی روبرو میکند (هادیان‪.)180 :1382 ،‬‬
‫ج‪ :‬آثار اجتماعی پولشویی‪ :‬انتقال قدرت اقتصادی از دولت و بازار به مجرمین ‪ ،‬آثار مخربی بر همه ارکان و اجزای‬
‫جامعه دارد؛ به عنوان نمونه توسعه مواد مخدر از سوی مجرمین سازمانیافته و آثار زیانبار آن در ابعاد مختلف‪ ،‬مشکالت‬
‫اجتماعی فراوانی را به دنبال دارد که از هم گسستگی کانون خانواده‪ ،‬به عنوان مهمترین و اصلیترین رکن جامعه‪ ،‬یکی‬
‫از تبعات آن میباشد‪.‬‬
‫د‪ :‬آثار امنیتی پولشویی‪ :‬آثار امنیتی پولشویی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -4‬افزایش جرایم به خصوص جرایم سازمانیافته‬
‫‪ -9‬درگیر نمودن بخش قابل توجهی از نیروهای امنیتی به خود‬
‫‪ -1‬تهدید برای امنیت ملی و بینالمللی‪.‬‬
‫همچنان قابل یادآوری است که پولشویی در سایر ارکان مؤثر در نظام سیاسی با توجه به حجم فعالیت مجرمین‪ ،‬آثار‬
‫تخریبی و زیانباری دارد‪.‬‬
‫هـ‪ :‬تأثیر پولشویی در نرخ ارز‪ :‬در عملیات پولشویی که موجب ورود و خروج منابع مالی از یک کشور میشود نرخ‬
‫ارز را تحت تأثیر منفی قرار میدهد که نتیجه آن به هم ریختگی بخش خارجی اقتصاد و به دنبال آن عدم تعادل در‬
‫بخشهای داخلی اقتصاد خواهد بود؛ چون نرخ ارز یکی از متغیرهای کلیدی در اقتصاد باز به شمار میرود (هادیان‪،‬‬
‫‪.)180 :1382‬‬
‫و‪ :‬پولشویی موجب تخریب بخش خصوصی‪ :‬مجرمین در عملیات پولشویی برای قانونی جلوه دادن درآمدهای غیرقانونی‬
‫خود‪ ،‬تولیدات مؤسسات مورد نظر را با دادن سوبساید فراوان اداره کرده و قیمت کاال و خدمات ارائه شده را حتی‬
‫کمتر از قیمت تمام شده سایر پناهگاها پیشنهاد میکنند‪ ،‬در نتیجه رقابت با آنها دشوار بوده و موجب خروج مؤسسات‬
‫قانونی (بخش خصوصی) از جریان فعالیتهای اقتصادی میشود (همان‪.)181 :1382،‬‬
‫این پناهگاهای قدرتمند زمانی که به اهداف خود رسیدند تمامی منابع خود را به یکباره از آن فعالیت خارج و آن را با‬
‫رکود شدید و ورشکستگی روبرو میسازند‪.‬‬
‫ز‪ :‬پولشویی باعث تخریب بخش واقعی اقتصاد‪ :‬مجرمین در یک مرحله از عملیات پولشویی به سرمایهگذاری در‬
‫یک فعالیت اقتصادی مثالً ایجاد کلوپهای تفریحی‪ ،‬هوتلداری‪ ،‬ساختمانسازی و غیره اقدام میکنند؛ این سرمایهگذاری‬

‫‪111‬‬
‫نه برای اهداف تولیدی و کسب وکار و سود ناشی از تولیدات‪ ،‬بلکه برای تأمین مقاصد جرمی آنها صورت میگیرد‪.‬‬
‫فعالیتهای غیرمفید انجام شده موجب میشود دیگر منابع قانونی نیز به آن فعالیتها روی آورند (همان‪.)182 :1382،‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬کمبود منابع در فعالیتهای ضروری باعث کُند شدن رشد اقتصادی خواهد شد‪ .‬مجرمین با چنین فعالیتهایی‬
‫راه گریز مییابند و زمانی که به اهداف خودشان رسیدند‪ ،‬منابع خود را به سرعت از این فعالیتها خارج و آن را با‬
‫ورشکستگی رو به رو میسازند‪.‬‬
‫ط‪ :‬پولشویی از جنبه سیاسی‪ :‬تطهیر پول سبب میشود مجرمین به طور سازمانیافته در شبکه پولی و بانکی نفوذ پیدا کرده‬
‫و توان اقتصادی دولتها را تحت کنترول و هدایت خود درآورند و به تدریج‪ ،‬با تضعیف توانایی اقتصادی دولت که با‬
‫انجام ندادن کارهای تولیدی و نپرداختن مالیات شکل میگیرد‪ ،‬امنیت کشور و اقتدار سیاسی اقتصادی دولت و حاکمیت‬
‫ملی را به خصوص در کشورهای در حال توسعه متزلزل نمایند (جمشیدی‪.)63 :1382 ،‬‬
‫با توجه به مطالب ذکر شده‪ ،‬از اثرات مخرب و زیانبار پولشویی به طور خالصه میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫‪ -4‬بیثباتی بازارهای مالی‬
‫‪ -9‬بیاعتمادی مردم نسبت به نظام مالی‬
‫‪ -1‬تغییرات جبری و نا خواسته در تقاضای پول‬
‫‪ -1‬تغییر شدید در نرح بهره و سود‬
‫‪ -5‬خروج پیشبنی نشده سرمایه از کشور‬
‫‪ -0‬تضعیف بخش خصوصی (رضایی‪.)۶۱ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫ی‪ :‬پولشویی و تأثیرات زیانبار آن بر اقتصاد افغانستان‪ :‬با توجه به تعاریف‪ ،‬توضیحات و بررسیها پیرامون پولشویی و‬
‫خصوصیات مندرج در کنوانسیونهای بینالمللی مراحل این پدیده شوم چون فعالیت گروهی و سازمانیافته‪ ،‬استمرار‬
‫داشتن‪ ،‬بینالمللی بودن و انبوه داشتن‪ ،‬نیاز به مکانیابی‪ ،‬الیهگذاری و ادغام داشتن و ارتباط مستقیم آن با قاچاق مواد‬
‫مخدر‪ ،‬افغانستان یکی از بهترین مکانها با شرایط مساعد برای پیشبرد عملیات پولشویی میتواند باشد‪ .‬در زیر به دالیل‬
‫آن به اختصار اشاره میگردد‪:‬‬
‫الف ‪ -‬افغانستان کشوری است که تقریبًا چهار دهه جنگ‪ ،‬هرج و مرج و بیقانونی را سپری نموده و طی این زمان‬
‫مزید به عقبماندگیهای اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی دچار شده و حاکمیت واحد سیاسی کشور به قسمتهای‬
‫جداگانه بین دولت وقت و مخالفین و در بین خود مخالفین و بعدًا حکومتهای تنظیمی موجودیت این وضعیت‪ ،‬فرصت‬
‫خوبی را برای گروههای متخاصم بخصوص قلمرو خارج از کنترول دولتها‪ ،‬غرض انجام فعالیتهای نامطلوب و غیر‬
‫قانونی فراهم ساخت‪.‬‬
‫‪ - 4‬جاگزین زرع کوکنار به جای محصوالت سالم و عنعنوی در بخش زراعت‪ ،‬افزایش ساالنه ساحه تحت زرع و‬
‫تولید تریاک و مشتقات آن و قاچاق آن به خارج تا جای که افغانستان را در صدر جدول تولیدکنندگان در جهان مبدل‬
‫ساخته است (رضایی‪.)۱۳۹ :۹۲۲۶ ،‬‬

‫‪112‬‬
‫‪ - 9‬چاپ غیر قانونی و بدون پشتوانه پول توسط مراجع مختلف قبل از سال ‪ ۹۲۲۱‬و اخراج مبالغ هنگفت از کشور‬
‫که منابع آن مشخص نبوده و همین طور ورود آن به کشور و دوباره برگشت آنکه تا همین حاال نیز ادامه دارد‪.‬‬
‫‪ - 1‬گریز و فرار از پرداخت مالیات‪.‬‬
‫‪ - 1‬قاچاق اموال تجارتی با استفاده از سرحدات باز که ریشه تاریخی دارد‬
‫‪ - 5‬گذار و رسمیت یافتن سیستم اقتصاد بازار آزاد در نبود ظرفیت و انستیتوتهای الزمه آن‬
‫‪ - 0‬سرازیر شدن ملیاردها دالر کمکهای جامعه جهانی به بازسازی افغانستان و استفاده غیرموثر و شفاف از آن‬
‫‪ - 7‬صدور جواز فعالیت و ثبت سرمایههای خصوصی داخلی و خارجی (بدون شفایت منابع سرمایه)‪ .‬کلیه موارد فوق‬
‫زمینهساز و منابع پولشویی بوده میتواند که در زیر بهصورت مشخص به فعالیتها و عرصههای مشکوک اشاره میگردد‪:‬‬
‫‪ ‬تبدیلی پولهای کهنه به پولهای جدید در نتیجه انجام اصالحات پولی در دسامبر سال ‪۹۲۲۹‬‬
‫قاچاق مواد مخدر‬
‫‪ ‬غصب و زورگیری امالک و دارائیهای دولتی و شخصی توسط افراد زورمند و تبدیل آن به مالکیت شخص‬
‫و ایجاد شهرکها‬
‫‪ ‬فرار از پرداخت مالیات دولت توسط افراد و شخصیتهای حقوقی در شرایط موجودیت فساد گسترده مالی‬
‫و اداری و نبود انستیتوتها و نظارت بر سیستم مالی‬
‫‪ ‬اکثر شرکتها و سرمایهگذاریهای که توسط اداره به اصطالح حمایت از سرمایهگذاری «آیسا» ثبت و جواز‬
‫داده شده است که در اغلب موارد این عمل صرفًا جنبه اسمی و نمایشی را دارا بوده که بعد از حصول مجوز‬
‫و امتیازات‪ ،‬فعالیت های خود را یا کامالً متوقف یا به کارهای غیر از آن پرداخته شده است؛ در غیر از آن با‬
‫شروع فعالیت این مؤسسات ما شاهد حداقل دگرگونی قابل لمس میبودیم که مسؤولین این اداره در این جرم‬
‫بیپیوند بوده نمیتواند باشد‪.‬‬
‫‪ ‬ایجاد بانکهای خصوصی داخلی و خارجی و اجرای جواز فعالیت به آنها و افزایش سریع سرمایه و عرصه‬
‫فعالیت بدون شفافیت و مشخص بودن منابع سرمایههای آن‪.‬‬
‫‪ ‬تأسیس تلویزیونها‪ ،‬بنیادها‪ ،‬هوتلها‪ ،‬رستورانتها و صالونها و حتی سازمانهای به ظاهر خیریه و تمامی موارد‬
‫فوقالذکر از محلهای مشکوک به پولشویی بوده که گمان میرود در آن شست و شوی پولهای غیر قانونی‬
‫به حیلههای مختلف صورت گیرد‪.‬‬
‫ک‪ :‬اثرات منفی عمده پولشویی بر اقتصاد افغانستان‪ :‬البته باید گفت که تمامی اثرات زیانباری بدون استثنا در اقتصاد‬
‫افغانستان موجود است؛ در زیر بهصورت مشخص به آن اشاره میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬با توجه به گستردگی پروسه و ابعاد این پدیده خالف‪ ،‬دولت عمالً دچار مشکالت در اداره سالم اقتصاد کشور‬
‫شده است؛ به عنوان نمونه غصب زمینها و دارائیهای دولتی و شخصی اهالی و تبدیل آن به شهرکها و توزیع نمرات‬
‫در برابر پول و یا ایجاد مراکز تجارتی و اعمار تعمیرات رهایشی خالف معیارهای فنی و از این بابت حصول مبالغ‬
‫هنگفت‪ ،‬بدون پرداخت قیمت آن و مالیه دولت از یکطرف موجب حق تلفی‪ ،‬نارضایتی و شکایات مردم و ایجاد‬

‫‪113‬‬
‫مصروفیت اضافی و ضیاع وقت ارگانهای ذیربط دولتی مبنی بر تصفیه این معضل و از جانبی دیگر مشکالت در تطبیق‬
‫پالنهای توسعه شهری در مرکز و والیات و در نتیجه صدمه جدی به عواید و مصارف بودجه دولت شده است‪.‬‬
‫‪ -9‬سرازیر شدن مقادیر زیاد پول بهصورت غیرمترقبه و خارج از پیشبینیهای رسمی در بازار و اقتصاد باعث تورم و‬
‫اثرات ناشی آن گردیده و بیثباتی را در نرخ بهره و ارز تشدید بخشیده و ریسک خصوصیسازی را افزایش داده است‪.‬‬
‫‪ -1‬تمایل بیشازحد به سرمایهگذاری در بخش دارائی (بازدهی بلند و زودرس) تجارت که در آن فرار از پرداخت‬
‫مالیات بیشتر رایج بوده و بار بیشتر فعالیت آنها را واردات احتوا مینماید و این عمل در نوبه خود نه تنها با بلند بودن‬
‫حجم واردات نسبت به صادرات توازن در بیالنس تأدیات را برهم زده‪ ،‬بلکه صدمه جدی را بر نرخ رشد تولیدات‬
‫داخلی وارد و اقتصاد کشور را به اقتصاد مصرفی و غیر مولد تبدیل نموده است و در نهایت انکشاف متوازن را در‬
‫چوکات برنامههای کالن و درازمدت دچار مشکل ساخته و توسعه پایدار را ناممکن میگرداند‪.‬‬
‫‪ -1‬موجودیت فساد (مالی‪ ،‬اداری و قضائی) بستر مساعدی را غرض تطهیر پولهای کثیف در اشکال مختلف مساعد‬
‫نموده است‪ ،‬مانند‪ - :‬شرکت در مزایدهها و خصوصیسازی تصدیهای دولتی و تغییر شکل دادن نوع فعالیت آن بر‬
‫حسب دلخواه‪ ،‬ایجاد بانکها و مؤسسات ترانسپورتی و غیره بخشهای پردرآمد‪.‬‬
‫‪ -5‬مزید بر اثرات اقتصادی‪ ،‬اثرات نامطلوب اجتماعی و سیاسی را نیز به دنبال دارد؛ از جمله با ورود افراد فاقد بیز‬
‫مسلکی (تجربه‪ ،‬دانش و تحصیالت) به ساخت فعالیتهای اقتصادی با سرمایههای بادآورده‪ ،‬گروهی جدیدی از تاجران‪،‬‬
‫بانکرها‪ ،‬صاحبان ملکیتهای صنایع‪ ،‬ترانسپورت و غیره به وجود آمده است که با به دست گرفتن اهرمهای اقتصادی‬
‫غرض رونق فعالیتها و اطمینان مصونیت در آینده به ایجاد تلویزیون و رادیو‪ ،‬سازمانهای اجتماعی و فرهنگی‪ ،‬بنیادهای‬
‫خیریه و حتی احزاب سیاسی مربوطه دست زده و یا در آینده دست خواهد زد (سایت انترنتی‪ ،‬د افغانستان‪ ،‬بانک) که‬
‫پیامد آن جز مافیای اقتصادی و سیاسی چیزی دیگر نخواهد بود که در نبود قانونیت‪ ،‬عدالت و کنترول بر سیستم مالی‪،‬‬
‫اثرات پل پا (جای پا) این افراد گم شده و با چیره شدن بر حیات اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی قادر بر اثرگذاری در‬
‫تصمیمگیریهای کالن شده که پیامد آن بیشتر در جهت تأمین منافع و کسب سود شخصی و گروهی‪ ،‬نه منافع اجتماع‬
‫و این امر خود فساد موجوده را در ابعاد گوناگون گستردهتر نموده و زمینهساز نهادینه شدن آن میگردد که در آن‬
‫حالت عدالت پایمال شده‪ ،‬در اتخاذ تصامیم و در عمل توجه الزم به عرصههای اجتماعی و افراد کم درآمد نشده و‬
‫نتیجه آن بحران اجتماعی و سیاسی خواهد بود‪.‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات جرم پولشویی‬
‫جزء اول‪ :‬جرم ثانویه‬
‫برای ارتکاب این جرم باید جرایم سازمانیافته دیگری چون قاچاق مواد مخدر‪ ،‬اختطاف‪ ،‬قاچاق زنان‪ ،‬قاچاق کاال‪ ،‬قاچاق‬
‫اسلحه وغیره اتفاق افتاده باشد‪ .‬در واقع جرم پولشویی و جرایم مرتبط با آن دربرگیرنده پولهای حاصله از قاچاق مواد‬
‫مخدر و عواید سایر جرایم از جمله فعالیتهای تروریستی است‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫جزء دوم‪ :‬جرمی بینالمللی‬
‫خا صیت دیگر جرم پول شویی‪ ،‬بینالمللی بودن آن ا ست؛ یعنی مختص یک محدوده جغرافیایی خاص نی ست‪ ،‬اما همواره‬
‫الزم نی ست که مجرمین از سرحد عبور کنند‪ .‬انتقال یا جابهجایی و سایل ارتکاب جرم و عواید حا صل از آن میتواند به‬
‫فعالیت جرمی‪ ،‬وصف بینالمللی بخشد‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬سازمانیافته‬
‫باید اذعان داشت که پولشویی بهطور سازمانیافته توسط گروههایی که به شکلی منسجم و متشکل گرد هم میآیند و معموالً‬
‫قصد کسب درآمد دارند‪ ،‬انجام میگیرد؛ به عبارت دقیقتر اگر بخواهیم دریابیم که پولهای ناپاک از چه منابعی بهدست‬
‫میآیند‪ ،‬باید در ابتدا بررسی کنیم که چگونه پولشویی به عنوان یک جرم سازمانیافته برای تأمین پشتوانه مالی خود به اشکال‬
‫و چهرههای گوناگون به جرایم دیگری مانند مواد مخدر‪ ،‬روی میآورد (ساراله‪ .)12 :9669 ،‬ساختار تشکیالتی جرم‬
‫پولشویی به این ترتیب است‪ :‬شبکه رؤسا و رهبران‪ ،‬شبکه معاونان یا رابطان‪ ،‬شبکه میانی و شبکه پائیندستان‪.‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬برخی از خصوصیات فرعی جرم پولشویی‬
‫الف‪ -‬پول شویی جرم فرهیختگان و نیروهای متخصص و تحصیلکرده است و مجرمین برای عملیات پول شویی معموال‬
‫از ا شخا صی ا ستفاده مینمایند که از اعتبار مالی و شغلی باالیی برخوردار بوده تا از برانگیختن هر نوع شک و بازجویی‬
‫مصون بمانند‪.‬‬
‫ب‪ -‬فردی که پول هنگفت نقد را به گونۀ قاچاق به ک شور دیگری که در آن پیرامون بانکها بی شتر معلومات به ن شر‬
‫نمیرسد و در راستای پولشویی دارای قوانین قوی نیست‪ ،‬انتقال میدهد و در حساب بانک کمشناختهیی جمع میکند‪.‬‬
‫ج‪ -‬گروهی دخیل در کاروبار مواد مخدر که پولهای قانونی فروش اجناس و خدمات (مانند موتر ا ستفاده شده) را با‬
‫پولهای غیر مشروع به دست آمده از راههای غیر مشروع (مانند مواد مخدر) در آمیزند‪.‬‬
‫د‪ -‬وارد کنندهیی که با کاربرد قیمتهای نادرست تجارتی‪ ،‬از تعرفههای گمرکی و عایدات مالیاتی فرار میکند‪.‬‬
‫ه‪ -‬مامور ر سمی فا سدی که با کاربرد کمپنیهای نا شناخته مخفی‪ ،‬پول کثیف را به ح ساب بانکی کم شناختهیی انتقال‬
‫میدهد‪.‬‬
‫و‪ -‬پول گروههای تروریستی در خاورمیانه که به خاطر انجام فعالیتهای جرمی به اروپا انتقال مییابد‪.‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬انواع پولشویی‬
‫در این گفتار انواع پولشویی به طور عام و از نظر قلمرو بحث میشود‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬انواع پولشویی به طور عام‬

‫انواع پولشویی بطور عام‬

‫پول کثیف یا آغشته به خون‬

‫پول سیاه‬

‫پول خاکستری‬

‫انواع پولهایی که میتواند بهصورت نامشروع در جامعه مطرح باشد به سه گروه پولهای کثیف یا پولهای آغشته‬
‫به خون و پولهای سیاه و پولهای خاکستری تقسیم میشود‪:‬‬
‫الف‪ -‬پول کثیف یا آغشته به خون‪ :‬به مجموعه درآمدهای نامشروع اطالق میگردد که در اثر عملیات قاچاق‬
‫مواد مخدر‪ ،‬قاچاق انسان‪ ،‬اقدامات تروریستی و امثال آن به دست آید‪.‬‬
‫ب‪ -‬پول سیاه‪ :‬پولهای حاصل از قاچاق کاال است؛ به نحوی که درآمدهای حاصل از قاچاق کاال و شرکت در‬
‫معامالت پرسود دولتی که خارج از عرف طبیعی صورت میگیرد‪ ،‬باعث پیدایش این قبیل پول میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬پول خاکستری‪ :‬درآمدهای حاصل از فروش کاال یا انجام دادن کارهای تولیدی است؛ ولی از نظارت دولت‬
‫پنهان میماند که معموالً برای فرار از مالیات صورت میپذیرد‪.‬‬

‫‪116‬‬
 ‫جزء دوم‪ :‬انواع پولشویی از نظر قلمرو‬

‫انواع پولشویی از‬

‫نظر قلمرو‬

‫پولشویی بیرونی‬ ‫پولشویی درونی‬

‫پولشویی وارداتی‬ ‫پولشویی صادراتی‬

‫الف‪ -‬پولشویی درونی‪ :‬به پولهای کثیف به دست آمده از فعالیتهای جرمی در داخل یک کشور که در همان‬
‫کشور نیز شسته میشود‪ ،‬اطالق میگردد‪.‬‬
‫ب‪ -‬پولشویی صادراتی‪ :‬به پولهای کثیفی گفته میشود که از فعالیتهای جرمی در داخل کشور به دست میآید‬
‫و برای تطهیر به سایر کشورها انتقال مییابد‪.‬‬
‫ج‪ -‬پولشویی وارداتی‪ :‬شامل پولهای کثیفی است که حاصل فعالیتهای غیرقانونی در دیگر نقاط جهان بوده و‬
‫برای شستشو وارد کشورهای موردنظر میگردد‪.‬‬
‫د‪ -‬پولشویی بیرونی‪ :‬شامل پولهای کثیف به دست آمده از اقدامات جرمی در دیگر کشورها است و در خارج‬
‫از آن کشورها شستشو میشود (سلیمانی‪.)۱۹۳ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬حکم شرعی پولشویی‬
‫پول شویی بر ا ساس تعریف که از آن ارائه گردید‪ ،‬از نظر دین ا سالم کار حرام ا ست؛ زیرا پول شویی در واقع دادن رنگ‬
‫قانونی به اموالی ا ست که از راهه ای حرام به د ست آمده ا ست‪ ،‬مانند اموال به د ست آمده از طریق تجارت ا سلحه غیر‬
‫مجاز‪ ،‬مواد مخدر‪ ،‬ر شوت‪ ،‬اختالس و امثال اینها‪ ،‬چون م صادرآن حرام ا ست‪ ،‬بناء عملیه سفید سازی شیئ حرام نیز‬
‫شرعا حرام میبا شد‪ .‬سبب ا صلی حرام بودن پول شویی اموال حرام این ا ست که عملیه مذکور کار اهل حلیه ا ست‪ ،‬به‬
‫گونۀ که آنها با ا ستفاده از عملیه سفید سازی برای اموال به د ستآمده از طریق نا م شروع‪ ،‬نام حالل بودن را میدهند‪،‬‬
‫ولی در واقع اموال متذکره حرام میباشد آنها گمان میکنند که کار آنها شرعا حرام نیست در حالیکه عقل میداند که‬
‫معنای آن معنای شیئ است‪ ،‬بدون شک دادن رنگ مشروع برای اموال حرام با استفاده از عملیه پولشویی آنها را حالل‬
‫نمیسازد؛ زیرا حرام بودن کسب اموال با طرق نامشروع مورد اجماع است‪ ،‬وکسی که به منظور تغییر این صفت شرعی‬
‫تالش مینماید‪ ،‬در واقع در دو گناه را مرتکب گردیده ا ست‪ :‬یکی اینکه اموال حرام را به د ستآورده ا ست و دیگری‬

‫‪117‬‬
 ‫اینکه با پنهان ساختن م صدر این اموال مرتکب حیله و دروغ شده ا ست‪ .‬در ارتباط به حرام بودن این دو عمل‪ ،‬یعنی‬
‫ک سب حرام و سفیدی سازی اموال دالیل زیادی وجود دارد که به ذکر برخی از آنها اکتفاء مینمائیم‪ .‬چنانچه اهلل متعال‬
‫َیممُوْا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ‬
‫َس ـبْتُمْ وَ ِممَّا َأ ْخ َرجْنَا َلكُم مِّنَ األَ ْرضِ َوالَ ت َّ‬ ‫میفرماید‪ :‬یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیبَاتِ مَا ك َ‬
‫وَلَ ْستُم بِآخِذِیهِ إِالَّ أَن تُ ْغمِ ُضواْ فِیهِ وَاعْ َلمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِی َحمِیدٌ ( سوره البقرة آیه ‪ .)907‬ترجمه‪ :‬ایک سانی که ایمان‬
‫آوردهاید! از ق سمتهای پاکیزه اموالی که به د ستآوردهاید و از آنچه از زمین برای شما بیرون آوردهایم ببخ شید و به‬
‫سراغ چیزهای ناپاک نروید تا از آن ببخشید‪ ،‬درحالی که خود شما حاضر نیستید آن چیزهای پلید را در یافت کنید مگر‬
‫با اغماض و چشم پوشی در آن‪ ،‬و بدانید که خداوند بینیاز و شایسته ستایش است‪ .‬بدون شک سفیدسازی اموال حرام‬
‫از جمله خبایث ا ست؛ زیرا آن فرع ک سب حرام ا ست و هرگاه ا صل که همانا ک سب حرام ا ست حرام با شد فرع که‬
‫همانا پول شویی ا ست نیز حرام خواهد بود‪ .‬یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ الَ تَأْكُلُواْ أَ ْموَاَلكُمْ بَیَنكُمْ بِالْبَاطِلِ إِالَّ أَن َتكُونَ تِجَارَةً عَن‬
‫َترَاضٍ مِّنكُمْ َوالَ تَقْتُلُواْ أَنفُ َسكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ ِبكُمْ َرحِیمًا (الن ساء آیه‪ )92 ،‬ترجمه‪:‬ایک سانی که ایمانآوردهاید! اموال‬
‫همدیگر را به ناحق نخورید مگر این که داد و ستدی باشد که از رضایت شرچشمه بگیرد‪ ،‬و خودکشی میکنید و خون‬
‫همدیگر را نریزید‪ .‬بیگمان خداوندﷻ ن سبت به شما مهربان بوده‪ ،‬منظور از این قول (بِالْبَاطِلِ) حرام ا ست و حرام به سه‬
‫بخش تقسیم میشوند‪:‬‬
‫‪ -4‬حرام به لحاظ ذاتش‪ ،‬مانند شراب وگوشت خوگ‪ -9 ،‬حرام به لحاظ وصفش‪ ،‬مانند ربا‪،‬‬
‫‪ -1‬حرام به لحاظ کبش‪ ،‬مانند غصب‪ ،‬پول شویی یا سفیدسازی اموال حرام مشمول بخشهای سه گانه فوق میشود‪ .‬از‬
‫عباس (ر ضی اهلل علیهما) روایت ا ست که گفت‪ :‬نبی اکرم ﷺ فرمود‪ :‬لَعَنَ اللَّه الْیهُود ثَلَاثًا إِنَّ اللَّه حَرَّمَ َعلَیهِمْ ال شحُوم‬
‫فَبَاعُوهَا وَأَكَلُوا َثمَنهَا وَإِنَّ اللَّه لَمْ یحَرِّم عَلَى َقوْم أَكْل َشیء إِلَّا حَرَّمَ عَلَیهِمْ َثمَنه (ال سج ستانی‪ ،‬سننابی داود‪ ،‬صفحه‬
‫‪ .) 916‬اهلل متعال سه بار یهود را نفرین کرد؛ زیراهلل جریی را بر ای شان حرام نمود سپس آن را فروختند و از پولش‬
‫ـتفاده نمودند به تاکید هرگاه خداوند ﷻ چیزی را بر قومی حرام نماید‪ ،‬پول آن را نیز بر آنان حرام قرار میدهد‪ .‬این‬
‫اسـ‬
‫حدیث تمام حیله هایی را که به مباح گدانیدن حرام میانجامد باطل خوانده ا ست و پول شویی هم از همین قبیل میبا شد‬
‫(نذیر‪.)917 :4121 ،‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬ماهیت جرم پولشویی‬
‫مهمترین بحثی که در مورد جرم پول شویی مطرح ا ست و می شود پیرامون آن بی شتر به بحث پرداخت‪ ،‬ماهیت جرم‬
‫پول شویی ا ست‪ .‬جرم پول شویی ماهیت اقت صادی دارد و گاها گروههای سازمانیافته در را ستای اهداف اقت صادی خود‬
‫شان‪ ،‬امنیت سیاسی را نیز به چالش میکشاند‪ .‬قانون گذار کشور در ماده ‪ 121‬کود جزا به صورت سطحی یک تعداد‬
‫اعمال و رفتارهای را بیان نموده است که ارایه گر معیار تعریف پولشویی است‪ .‬بهتر بود قانون گذار در اولویت نخستین‬
‫به جای تعریف م صداقی‪ ،‬به تعریف مفهومی که بازتاب دهنده کلی م صادیق رفتارهای پول شویی ا ست؛ می پرداخت‪،‬‬
‫ـعه و تکنالوژی با‬
‫ـی از توسـ‬
‫ـرایطهای مختلف جامعه و دگرگونیهای ناشـ‬ ‫ـداقی به مرور زمان و تحت شـ‬ ‫تعاریف مصـ‬
‫چالشهای بنیادین رو برو ا ست که این بحث از عهده تحلیل تف صیلی آن بر نمیآید‪ .‬برا ساس ا صل قانونی بودن جرم و‬
‫مجازاتها که از ا صول بنیادین حاکم در حقوق جزا ا ست‪ ،‬هیچ رفتار و و اعمال بدون پیش بینی قانونی و مالحظات‬

‫‪118‬‬
‫مدون قانون گذار قابل تعقیب و محاکمه نی ست‪ ،‬لذا به مرور زمان و در سایه تکنالوژی یک تعداد رفتار ها و اعمالی از‬
‫سوی مرتکبین صورت میگیرد که تهدید و آ سیب بزرگ مالی و اقت صادی بر پیکر جامعه وارد مینماید‪ ،‬به این ترتیب‬
‫این رفتار و اعمال را نمیتوان جرم دانست و نمیتوان مرتکبین و مجرمین مورد تعقیب عدلی وقضائی قرار داد‪ ،‬زیرا در‬
‫قانون قبلی مورد جرم انگاری قرار نگرفته و اگر مرتکبین مورد تعقیب ق ضائی قرار داده شود مهمترین ا صل حاکم بر‬
‫حقوق جزا (اصل قانونی بودن جرم‪ ،‬جزا) مخدوش میگردد‪ .‬بنا براین تعریف مصداقی در پروسه زمان دچار این اشکاالت‬
‫می گردد و لذا باید اولویت قانون گذار ما تعریف مفهومی باشد‪.‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬مبانی جرم پنداری پولشویی‬
‫درمبانی جرم پنداری و باتوجه به معیارهای جرم شنا سی‪ ،‬انگیزه و اهداف مجرمین‪ ،‬و مرتکبین جرم بنیادی به نظر می‬
‫رسد‪ .‬انگیزه و اهداف مجرم‪ ،‬نوع جامعه‪ ،‬شرایط اقتصادی باتوجه به حالت بحران و نورمال‪ ،‬طبقات و شکافهای ناشی‬
‫از و ضعیت اقت صادی‪ ،‬حالتهای مختلف مرتکب‪ ،‬شرایط اقلیمی از مهمترین شاخ صهها و مؤلفههای ا ست که در جرم‬
‫انگاری یک پدیده جرمی نقش ایفأ میکند‪ .‬لذا برای اینکه جواب و واکنش دقیق علیه یک پدیده جرمی از طریق مراحل‬
‫و تشریفات قانونی صورت بگیرد‪ ،‬قانون گذار باید علی رغم شناخت کامل از رفتارهای جرمی‪ ،‬زیرساختها و ریشههای‬
‫جرم خیز و حالتهای مختلف انگزیشی را نیز در فرد به صورت دقیق بشناسد‪.‬‬
‫در جرم پولشویی‪ ،‬حالت انگیزه‪ ،‬اهداف اقتصادی و سودهای مالی در اولویت مرتکبین و جنایتکاران هستند‪ ،‬لذا میتوان‬
‫به تحلیل اولویتهای اقت صادی و سودهای مالی‪ ،‬در مبانی جرم انگاری آن پرداخت‪ .‬جرم پول شویی باتوجه به مراحل‬
‫عنصر مادی آن‪ ،‬علیه امنیت اقتصادی در سطح کالن و هم میتواند به صورت سازمانیافته و با استفاده از تکنالوژیهای‬
‫مدرن و جدید‪ ،‬علیه امنیت سیاسی ارتکاب یابد‪ .‬به عبارت واضیح تر جرم پولشویی‪ ،‬و عملیات اجرائی که منتج به نتیجه‬
‫شستشویی پولهای کثیف میگردد‪ ،‬علیه نظام اقتصادی و مالی دولتها در عرصههای ملی و بینالمللی میگردد‪ .‬به این‬
‫ترتیب میتوان گفت جرم پول شویی‪ ،‬برمبنای دفاع از امنیت اقت صادی‪ ،‬عدالت مالی و انتظام بخ شی بازارهای سرمایه‬
‫گذاری برای رسیدن به امنیت شهروندان در حقوق ملی و امنیت اقتصادی تابعان در حقوق بینالملل صورت میگیرد‪.‬‬
‫همچنین پول شویی میتواند به عنوان مهمترین منبع تأمین مالی تروریزم با شد و از این طریق امنیت ملی ک شورها و نظام‬
‫جهانی را به چالش بکشاند‪ ،‬لذا در این صورت امنیت منطقۀ و جهانی تهدید میکند‪.‬‬
‫به صورت خالصه‪ ،‬مبانی بنیادین پولشویی بر اساس اولویتهای قانون گذران قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪ -4‬به جزا رساندن مرتکبین و مجرمین‬
‫‪ -9‬تأمین امنیت اقتصادی و بازارهای مالی‬
‫‪ -1‬تأمین امنیت پولی‪ ،‬ارزی‪ ،‬بانکی‬
‫‪ -1‬تأمین امنیت در حوزه تبادلههای ارزی‬
‫‪ -5‬جلوگیری از فرار سرمایه گذاری به صورت غیر قانونی‬
‫‪ -0‬توسعه اقتصادی و تقویت بخش خصوصی‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم پولشویی‬
‫جرم پولشویی نیز مانند هر جرم دیگری دارای عناصر متشکله میباشد که در قوانین پیشبینی گردیده و جزاهای مشخص‬
‫برای مرتکب تعیین شده است‪ ،‬همچنان به توصیف اعمال جرمی پرداخته‪ ،‬حاالت و شرایط تحقق جرم را بیان میدارد و‬
‫به بیان و فکر و اندی شه جرمی و نقش عمد یا خطا در ارتکاب جرم میپردازد که به برر سی این عنا صر و مجازات آن‬
‫میپردازیم‪:‬‬
‫در کود جزاء برای سه کتگوری اشخاص (اشخاص حقیقی‪ ،‬اشخاص حکمی و عضو سازمان جنایتکار) جزای متفاوتی در‬
‫نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر جرم پولشویی‬
‫در این گفتار عنصر قانونی‪ ،‬مادی‪ ،‬معنوی و مجازات جرم پولشویی بحث میشود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی جرم پولشویی‬
‫الف‪ :‬عنصر قانونی جرم پولشویی‬
‫یکی از بنیادیترین عناصر جرم عنصر قانونی است‪ .‬عنصر قانونی جرم عبارت از تصریح و تذکر اعمال ممنوعه به وسیله‬
‫قانون است قبل از ارتکاب همان عمل؛ بدین معنی که فعل یا ترک فعل انسانی هر اندازه زشت و نکوهیده و برای نظام‬
‫اجتماعی زیانبار باشد تا زمانی که حکمی در مورد آن وارد نشده باشد و یا در قانون من حیث جرم پیشبینی نشده باشد‬
‫قابل مجازات نیست‪.‬‬
‫جرم پول شویی جرمی است که از جرم شناسی و جامعه شناسی و از حقوق بینالملل به حقوق جزای داخلی راهیافته است‪.‬‬
‫ابتدا جرم شنا سان با م شاهده اثرات سوء پول شویی متوجه خطر آن شدند و توجه قانونگذار را به آن جلب کردند‪ .‬این‬
‫جرم جنبه بینالمللی دارد‪ ،‬ابتدا جوامع و سازمانهای بینالمللی در صدد مبارزه برآمدند و با ت صویب ا سناد بینالمللی‪،‬‬
‫حقوق داخلی را تحت تأثیر قرار دادند؛ اما ا سناد بینالمللی اگرچه ک شورها را ملزم به جرمپنداری یک مو ضوع خا صی‬
‫کند‪ ،‬قبل از ت صویب و جذب شدن در حقوق داخلی نمیتواند خود به عنوان عن صر قانونی یک جرم‪ ،‬ق ضات محاکم یک‬
‫ـناد بینالمللی با بیان ارزشهای مورد حمایت و زمانی با تعیین اعمال‬
‫ـور را متعهد و ملزم کند؛ به عبارت دیگر‪ ،‬اسـ‬ ‫کشـ‬
‫ـب آن را تعیین‬ ‫خالف این ارزشها‪ ،‬از دولتها میخواهد تا در قانون داخلی خود اعمالی را جرم بدانند و مجازًا ت مناسـ‬
‫ـخص نگردد‪ ،‬با آن عنوان در‬ ‫ـویب قانون داخلی‪ ،‬عمل مذکور جرم تلقی و مجازات آن مشـ‬ ‫نمایند؛ اما تا وقتی که با تصـ‬
‫حقوق داخلی وجود نخواهد داشت؛ هر چند جنبه خطرناک و زیانآور آن از نظر جامعه بینالمللی شناخته شده و ضروری‬
‫باشد‪ .‬این امر به دلیل رعایت و احترام به اصل حاکمیت دولتها است‪.‬‬
‫مادۀ سوم کنوان سیون ویانا (‪ ۱۲۱۱‬و مادۀ ‪ 0‬کنوان سیون پالرمو ‪ )9666‬و برخی ا سناد بینالمللی دیگر از دول اع ضا‬
‫خوا ستهاند که بر طبق ا صول ا سا سی حقوق داخلی خود اقدامات الزم را جهت جرمپنداری پول شویی در قوانین داخلی‬
‫خود به عمل آورند؛ بنابراین عن صر قانونی پول شویی را باید در قوانین داخلی برر سی کرد‪ .‬همانگونه عن صر قانونی‬
‫پولشویی در آمریکا‪ ،‬فرانسه‪ ،‬انگلستان و افغانستان‪ ،‬به اساس قوانین ضد پولشوییشان باید بررسی گردد‪ .‬امروزه بیشتر‬
‫از ‪ ۱۲۶‬کشور دنیا مقررات مبارزه با پولشویی تصویب شده است‪.‬‬
‫‪111‬‬
‫پول شویی یا مخفی نمودن منبع و من شأ درآمدۀ غیر قانونی و نام شروع گروههای جنایتکار در صورت موفقیت‪ ،‬سبب به‬
‫وجود آمدن اضرار بسیاری در زمینههای اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬امنیتی و عدالت قضائی خواهد شد و عمالً موجب‬
‫تکرار فعالیتهای جرمی گروههای جنایتکار و افزایش توان مالی و در نتیجه ارتکاب جرایم شدید و سنگینتر میگردد‪.‬‬
‫بنابراین لزوم جرمپنداری این عمل‪ ،‬هم در بعد داخلی و چه در بعد بینالمللی یک ضرورت انکارناپذیر نمایان میگردد تا‬
‫با محروم نمودن گروه های جنایتکار از منافع اعمال جرمی در چوکات تطهیر پول‪ ،‬از ادامه فعال یت های آن ها جلوگیری‬
‫شود‪ .‬در ک شور عزیز قبل از ت صویب قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید نا شی از آن به تاریخ ‪ ۱۳۱۳/ 7 / ۹۱‬هیچ‬
‫گونه قانونی در ارتباط با جرمپنداری پول شویی وجود ندا شت‪ .‬با ت صویب قانون فوقالذکر خأل قانونی حاکم در بحث‬
‫پول شویی م شبوع گردید و جرم پول شویی در افغان ستان به عنوان یک جرم م ستقل‪ ،‬جرمپنداری شد که بعدًا قانون‬
‫جلوگیری از پول شویی و عواید از جرایم به تاریخ ‪ 4121/5/4‬به ن شر ر سید‪ .‬ماده (‪ )70‬در مورد انفاذ آن چنین‬
‫صراحت دارد‪ :‬این قانون از تاریخ تو شیح نافذ و در جریده ر سمی ن شر میگردد و با انفاذ آن‪ ،‬قانون مبارزه علیه تطهیر‬
‫پول و عواید نا شی از جرایم منت شره جریده ر سمی شماره ‪ ۱۳۱۳ /۱/ ۱۲‬ملغی میگردد‪ .‬کود جزای افغان ستان ذریعه‬
‫نمبر م سل سل (‪ )4906‬به تاریخ ‪ ۱۳۲۱ / ۹/ ۹۳‬به ن شر ر سیده و به تأ سی از حکم فقره (‪ )۱۱‬ماده (‪ )۱۲‬و ماده‬
‫(‪ )79‬قانون ا سا سی بر ا ساس م صوبه ‪ ۹۲‬مورخ ‪ ۱۳۲۳ / ۱۹ / ۱۹‬کابینه دولت افغان ستان ت صویب گردیده و ذریعه‬
‫فرمان تقنینی دولت افغانستان به شماره (‪ )950‬توشیح گردیده است‪ .‬در کتاب دوم‪ ،‬باب ششم در فصل دوم‪ ،‬پولشویی‬
‫و مجازات آن بیان گردیده ا ست‪ .‬در کود جزا تو سط ماده (‪ (۱۲۱۱‬در فقره (‪ )94‬مواد سی و نهم‪ ،‬پنجاهم تا پنجاه و‬
‫چهارم‪ ،‬قانون جلوگیری از پولشویی و عواید از جرایم منتشره جریده رسمی شماره (‪ )441‬سال ‪ ۱۳۲۳‬ملغی گردیده؛‬
‫بنًا عنصر قانونی جرم تطهیر پول عبارت است از جرمپنداری افعال معین و ذکر مجازات آن در قانون تطهیر پول؛ بنابراین‬
‫جرم پولشویی فعالً در افغانستان به عنوان یک جرم‪ ،‬جرمپنداری شده است و مرتکب جرم تطهیر پول را مجرم شناخته و‬
‫برای مرتکب (فاعل‪ ،‬حقیقی و حکمی جرم‪ ،‬شریک جرم و معاون جرم)‪ ،‬مجازات قانونی مقرر داشته است‪ .‬عنصر قانونی‬
‫جرم پولشویی در ماده (‪ )121‬من حیث جرم تلقی شده است که در مورد مجازات آن بعدًا بحث خواهد شد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر مادی جرم پولشویی‬
‫از جمله عنا صر مت شکله جرم دومین عن صر آن‪ ،‬عن صر مادی میبا شد‪ .‬عن صر مادی جرم به این معنی ا ست‪ :‬عملی که‬
‫قانون آن را منع قرارداده و برای آن مجازات تعیین و پیشبینی نموده باید به شکل مادی و عملی اجرا شود و یا حداقل به‬
‫اجرای آن اقدام صورت گیرد؛ زیرا از نظر حقوق جزای کنونی‪ ،‬اندی شه و تفکر جرمی قابل مجازات نمیبا شد؛ به خاطر‬
‫اینکه تفکر جرمی یک امر درونی بوده و به تنهایی خود نظم اجتماع را بر هم نزده و از آن کدام صدمه و زیانی به فرد و‬
‫اجتماع نمیرسد؛ پس الزم است تا تفکر جرمی به شکل مادی و عملی به وسیله اجرا و یا هم امتناع از اجرای یک عمل‬
‫ـت‪ ،‬عمل جرمی از دایره فکری بیرون گردیده و وجود عینی یا خارجی را به خود‬ ‫ـخص به اجرای آن مکلف اسـ‬ ‫که شـ‬
‫اختیار نماید تا زمانی که عمل‪ ،‬شکل عملی و مادی را به خود نگرفته با شد جرم شمرده نمی شود؛ به خاطر اینکه وجود‬
‫خارجی نداشته قابل درک و تصور نمیباشد (تبسم‪.)۱۳۲ :۱۳۲۱ ،‬‬

‫‪111‬‬
‫مادۀ (‪ )۳۳‬کود جزای افغان ستان عن صر مادی جرم را چنین تعریف نموده ا ست‪« :‬عن صر مادی جرم عبارت ا ست از‬
‫ـت به نحوی که ارتکاب یا امتناع‬ ‫ارتکاب عمل مخالف قانون یا امتناع از اجرای عملی که قانون به آن حکم نموده اسـ‬
‫منجر به نتیجه جرمی گردیده و رابطه سببیت میان عمل و نتیجه موجود باشد»‪.‬‬
‫فقرات (‪ )4‬و (‪ )9‬مادۀ ‪ 121‬کود جزا در ارتباط به عن صر مادی جرم چنین صراحت دارد‪ :‬فقرۀ (‪ )4‬ارتکاب اعمال‬
‫ذیل با داشتن آگاهی در مورد غیرقانونی بودن منشأ وجوه و دارائی‪ ،‬جرم پولشویی شناخته میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬انتقال یا تغییر وجوه و دارائی منشأ غیر قانونی‬
‫در این بند کلمه (انتقال) و (تغییر) در بیان و اهداف قانون گذار نقش عن صر مادی را بازی میکند‪ .‬طبق مفهوم این فقره‬
‫اگر کسی وجوه و یا دارائی که منشأ آن غیر قانونی باشد‪ ،‬انتقال دهد یا تغییر دهد در این صورت شخص‪ ،‬مرتکب جرم‬
‫پولشویی شده است‪.‬‬
‫انتقال از ری شه نقل ا ست‪ ،‬از نظر لغوی به معنی جابجا کردن چیزی‪ ،‬از جای به جای دیگر بردن و سخنی را شنیده و‬
‫برای دیگری بردن آمده ا ست‪ .‬در ا صطالح جزائی و پول شویی‪ ،‬به رفتار مرتکبی اطالق می شود که عواید نا شی از جرم‬
‫ـروع جلوه نماید‪ .‬انتقال دادن وجوه از جای به جای دیگر قابل‬ ‫را در دیگری انتقال دهد و با این عمل‪ ،‬آن عواید مشـ‬
‫تحقق است به عنوان مثال شخصی وجوه و دارائیهای که از فروش مواد مخدر به دست آورده است‪ ،‬میخواهد آن را به‬
‫خارج از کشور انتقال دهد‪ ،‬نقل و انتقاالت مذکور جرم پول شویی محسوب میگردد‪.‬‬
‫کشف مراد قانون گذار از مفهوم کلمه تغییر در نگاه نخستین سهل و آسان به نظر می رسد‪ ،‬با توجه به ابهام و چند پهلو‬
‫بودن این کلمه‪ ،‬در بر دارنده بردا شتها و تفا سیرمختلف ا ست‪ .‬اگر تغییر به معنای تبدیل دارائیها با شد‪ ،‬که احتمال‬
‫بردا شت من همین ا ست‪ ،‬تبدیل از ری شه بدل به معنای عوض‪ ،‬جان شین و هرچه به جای دیگری واقع شود‪ ،‬آمده ا ست‪.‬‬
‫در این بحث مق صود از تبدیل‪ ،‬اعمال ک سی ا ست که عواید نا شی از جرم را با مال م شروعی عوض کند‪ ،‬مثالً پول به‬
‫دست آمده از قاچاق مواد مخدر را به طال و جواهرات تبدیل نماید یا با آن خانه یا موتر گران قیمتی را بخورد‪.‬‬
‫براین ا ساس تغییر به معنی تبدیل‪ ،‬ش ست شو دادن دارائی های کثیف از ارکان مادی جرم پول شویی ا ست‪ .‬به این ترتیب‬
‫اگرکسی پولهای کثیف خود را شستشو و یا تغییر مالکیت دهد‪ ،‬پولشویی صدق نموده و مرتکب به مجازاتهای تعیین‬
‫شده در قانون محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -۹‬مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم‪:‬‬
‫قانون گذار ک شور در فقره دوم این قانون چنین مقرر می دارد «م ساعدت الزم در فرار مظنون جرم ا صلی از عواقب‬
‫قانونی نا شی از ارتکاب جرم» برا ساس این فقره و باتوجه به تف سیر لفظی و منطوق آن‪( ،‬م ساعدت) در فرار مظنون جرم‬
‫ا صلی‪ ،‬نیز عنصر مادی محسوب می شود‪ .‬به نظر میرسد اجمال بودن این ماده نیازمند تو ضیح و شفاف سازی با شد و‬
‫مراد قانون گذار را از الیههای مجمل آن به د ست آورد‪ .‬جرم پول شویی گاهی و اکثرًا از جرایم تبعی ا ست به این معنی‬
‫که جرم ا صلی مثال اختالس‪ ،‬ارت شأ یا در آمدهای نا شی از مواد مخدر که هردو در مثال مذکور من شأ غیر قانونی دارد‪،‬‬
‫تحقق پیداکرده و مرتکبین میخواهد در آمدهای نا شی از ارتکاب جرم را ش ست شو دهد که این عمل فرع بر جرم ا صلی‬
‫است‪ ،‬یعنی تا زمانیکه جرم اصلی محقق نشده‪ ،‬جرم تبعی و پول شویی نیز محقق نمی شود‪ .‬لذا شخصی که مساعدت در‬

‫‪112‬‬
 ‫فرار دادن مظنون اصلی میکند‪ ،‬به عنوان همکار جرم‪ ،‬محکوم به جرم پول شویی شده است‪ .‬به نظر میرسد مساعدت به‬
‫معنای کمک و همیاری کردن با شد‪ ،‬باتوجه به معنای لغوی م ساعدت و کمک‪ ،‬م ساعدت در حقوق جزا به رفتار ک سی‬
‫اطالق می شود که بی آنکه در عملیات اجرائی جرمی شرکت دا شته با شد‪ ،‬به طرق مختلف مبا شر را در ارتکاب عمل‬
‫جرمی یاری میدهد‪ .‬شاید گفته شود ماهیت این رفتار مادی به گونهای است که معاونان در آن نقش بیشتری از مباشران‬
‫آن ایفا میکنند‪ .‬و به این ترتیب جرم معاون‪ ،‬همانند مباشر جرم پولشویی تلقی میشود‪ .‬مثالً احمد در جرم فروش الکهول‬
‫رول ا سا سی دارد به این معنی که وارد کننده ا صلی الکهول از خارج میبا شد‪ ،‬اما زمانیکه تحت تعقیب نیروهای امنیتی‬
‫قرار میگیرد شخص پیدا می شود ک زمینه را برای مظنون مذکور مساعد می سازد و نامبرده با استفاده از این زمینه سازی‬
‫دست به فرار زده خود را از چنگ نیروهای امنیتی خالص میکند‪.‬‬
‫‪ -۳‬پنهان نمودن یا تغییر شکل دادن ماهیت واقعی‪ ،‬منبع‪ ،‬موقعیت‪ ،‬چگونگی تصرف‪ ،‬انتقال یا حق مالکیت وجوه و دارائی‪:‬‬
‫شماره سوم به این مطلب ا شاره دارد که هرگاه مرتکب‪ ،‬در ارتباط با عواید نا شی از جرم که برخی از حقوقدانان از آن به‬
‫عنوان «جرم مقدم» یاد نموده ا ست‪ ،‬مانند قاچاق مواد مخدر‪ ،‬اقدامات ذیل را انجام دهد‪ ،‬مرتکب جرم پول شویی مح سوب‬
‫میشود‪:‬‬
‫‪ -‬ماهیت واقعی وجوه یا دارائی که مثالً از جرم قاچاق از جرم قاچاق مواد مخدر به د ست آمده را پنهان نماید یا تغییر شکل‬
‫دهد‪ .‬راجع به تغییر شکل دادن‪ ،‬در بند ‪ 4‬توضیح داده شد‪.‬‬
‫‪ -‬منبع وجوه یا دارائی را که در واقع ناشی از درآمد یک جرم میباشد‪ ،‬پنهان نماید یا تغییر شکل دهد‪.‬‬
‫‪ -‬موقعیت وجوه یا دارائی ناشی از جرم را پنهان نماید یا تغییر شکل دهد‪.‬‬
‫‪ -‬چگونگی ت صرف وجوه یا دارائی نا شی از جرم را پنهان نماید یا تغییر شکل دهد؛ به این معنا که این وجوه یا دارائیها به‬
‫تصرف متصرف فعلی درآمده است و وی چگونه این اموال را به دست آورده را پنهان یا تغییر شکل دهد؛ مثالً نحوه تصرف را‬
‫که معموالً غیرقانونی میبا شد‪ ،‬پنهان نماید یا از شکل غیرقانونی به شکل قانونی جلوه دهد‪ ،‬مانند اینکه پولی را که از قاچاق‬
‫بران مواد مخدر اخذ نموده‪ ،‬چنین جلوه دهد که در یک معامله قانونی به دست آورده است‪.‬‬
‫‪ -‬نقل انتقال وجوه یا دارائیهای ناشی از جرم را از یک شخص به شخص دیگر یا از یک حساب بانکی به حساب بانکی دیگر‬
‫را پنهان نماید یا تغییر شکل دهد (اخالقی‪.)۹۲ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬مالک واقعی وجوه یا دارائیهای ناشی از جرم را پنهان نماید یا تغییر شکل دهد؛ بدین منظور که مرتکب بر این باور است‬
‫که هرگاه مالک واقعی افشا شود‪ ،‬مقامات صالحیتدار‪ ،‬به منشأ واقعی اموال که ناشی از جرم است‪ ،‬پیخواهند برد‪ .‬مانند‬
‫عاید خویش را که از سرقت ا ست از تجارت وانمود می سازد یا اینکه موقعیت منبع عاید خود را تغییر میدهد مثالً فابریکه‬
‫ـرعی‬ ‫ـتن حق ملکیت و پول را حق قانونی و شـ‬ ‫تولید الکهول را از یک والیت به دیگر والیت تغییر میدهد و همچنان داشـ‬
‫خویش جلوه میدهد‪.‬‬

‫‪113‬‬
‫‪ -۲‬تح صیل‪ ،‬ت صاحب یا ا ستفاده از وجوه و دارائی نا شی از جرم‪ :‬شماره ‪ ۲‬موارد زیر را نیز از م صادیق پول شویی به‬
‫شمار آورده است‪:‬‬
‫الف‪ -‬تحصیل وجوه یا دارائی ناشی از جرم؛ به این معنا که هرگاه شخصی مثالً پول یا خانه یا زمین یا موتر به دست آمده‬
‫از قاچاق مواد مخدر را نزد خود نگهدارد‪ ،‬مرتکب جرم پولشویی محسوب میشود‪.‬‬
‫ب‪ -‬هرگاه شخ صی وجوه یا دارائی نا شی از جرم را‪ ،‬مانند مثالهای مذکور (مثالً در یک معامله)‪ ،‬ت صاحب نماید‪،‬‬
‫مرتکب جرم پولشویی محسوب میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬هرگاه شخ صی وجوه یا دارائی نا شی از جرم را ا ستفاده نماید‪ ،‬مثالً قاچاقبران مواد مخدر‪ ،‬خانهای را که بر اثر این‬
‫جرم به دست آورده اند در اختیار کسی قرار دهند و شخص مذکور نیز با علم به واقعیت امر‪ ،‬از این خانه استفاده نماید‪،‬‬
‫مرتکب جرم پولشویی میشود (شرح کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۹۳۲ :۹‬‬
‫فقره (‪ )1‬مادۀ ‪ 121‬بیان میکند‪« :‬اثبات منشأ جرمی وجوه و دارائیهای مندرج فقرۀ (‪ )4‬این ماده‪ ،‬مشروط به شناسائی‬
‫یا محکومیت مظنون جرم ا صلی نمیبا شد»‪ .‬هدف از فقره فوق این ست که تنها مجازات پیشبینی شده این کود متوجه‬
‫مرتکب ا صلی نبوده بلکه سایر شرکاء و متفقین را نیز در بر میگیرد‪ .‬این تذکر قانونگذار‪ ،‬ن شان دهند درجه خطرناکی‬
‫جرم پولشویی بوده و بدین معناست که تثبیت این جرم نیازمند اثبات جرم مقدم و شناسائی یا محکومیت مظنون آن جرم‪،‬‬
‫نمیباشد و جرم پولشویی با قطعنظر از جرم اصلی‪ ،‬به ذات خود‪ ،‬جرم میباشد‪.‬‬
‫به نظر میرسد که یک تعداد عنوان های مشابه نیز در عنصر مادی جرم پولشویی نقش دارد و میتواند جرم باتوجه به آن‬
‫تحقق پیدا کند اما قانون گذار به آن هیچ اشاره نکرده است‪ .‬به طور مثال نگهداری وجوه که منشأ غیر قانونی دارد و یا‬
‫در نتیجه جرم به دست آمده باشد‪ ،‬نیز نقش عنصر مادی دارد و جرم واقع میشود‪.‬‬
‫ج‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد میباشد‪ ،‬فقرۀ (‪ )۱‬این ماده هم تصریح نموده که مرتکب (با داشتن آگاهی در مورد‬
‫غیر قانونی بودن من شأ وجوه و دارائی) به جرم پول شویی مبادرت نماید‪ .‬مرتکب با این علم ق صدًا اعمال مذکور در مادۀ‬
‫‪ 121‬را انجام دهد‪ .‬شایان ذکر است که جرم مذکور مطلق بوده و مقید به نتیجه نمیباشد‪.‬‬
‫مطالب دیگر اینکه گاهی عن صر جرم پول شویی از او ضاع موجود هم ا ستنباط میگردد و نیازمند وجود دالیل اثباتی‬
‫متداول در ادله اثبات دعوا نی ست؛ مثالً مانند مواردی که از و ضعیت زندگی شخص متهم‪ ،‬شغل وی و فعالیتهای‬
‫ـتنباط گردد که وی با جرایم دیگر ارتباط دارد و به دلیل این‬ ‫روزمره و ارتباطات وی با باندهای جرمی‪ ،‬این امر اسـ‬
‫موضوع‪ ،‬به شستن عواید ناشی از جرم مبادرت مینماید‪ .‬با نظرداشت این امر بوده که کنوانسیون پالرمو در بند (و) ماده‬
‫‪ ۱‬به این مطلب ا شاره دا شته که «علم و ق صد یا هدف الزم برای عن صر اثباتی این جرم ممکن ا ست از او ضاعواحوال‬
‫عینی موجود پیرامون این‪ ،‬استنباط گردد»‪.‬‬
‫قانونگذار افغان ستان نیز به پیروی از کنوان سیون پالرمو‪ ،‬در فقرۀ (‪ )9‬ماده ‪ 121‬ت صریح نموده ا ست که «آگاهی به‬
‫مقصد فقرۀ (‪ ) 4‬این ماده به حیث عنصر متشکله جرم‪ ،‬از نتایج و شرایط عینی (قرائن) مرتبط به جرم استنباط میگردد»‪.‬‬
‫این امر نا شی از خ صو صیت جرایم سازمانیافته ا ست که ا سناد بینالمللی و به پیروی از آن قوانین داخلی‪ ،‬به علت‬

‫‪114‬‬
‫وخامت و شدت این جرایم‪ ،‬نسبت به آنها سختگیری بیشتری کردهاند و فراتر از ادله اثبات معمول‪ ،‬در برخی موارد‪،‬‬
‫«استنباط از اوضاعواحوال موجود» را نیز از موارد این جرایم دانستهاند‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم پولشویی توسط شخص حقیقی‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم پولشویی توسط شخص حقیقی وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬
‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 122‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – جانی باید شخص حقیقی‬
‫باشد – قصد جنائی‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫مرتکب جرم پولشویی با در نظر داشت اندازه وجوه یا دارائی قرار ذیل مجازات میگردد‪:‬‬
‫‪ - ۱‬در صورتی که اندازه وجوه یا دارائی تا یکصد هزار افغانی باشد‪ ،‬به جزای نقدی تا یکصد هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ - ۹‬در صورتی که اندازه وجوه یا دارائی بیش از یکصد هزار تا یک میلیون افغانی باشد‪ ،‬به حداقل حبس قصیر یا جزای‬
‫نقدی بیش از یکصد هزار تا یک میلیون افغانی‪.‬‬
‫‪ - ۳‬در صورتی که اندازه وجوه یا دارائی بیش از یک میلیون تا پنج میلیون افغانی باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا دو سال‪.‬‬
‫‪ - ۲‬در صورتی که اندازه وجوه یا دارائی بیش از پنج تا ده میلیون افغانی باشد‪ ،‬به حبس متوسط بیش از سه سال‪.‬‬
‫‪ -۳‬در صورتی که اندازه وجوه یا دارائی بیش از ده میلیون افغانی با شد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال (ماده ‪ ،۲۲۲‬کود‬
‫جزا)‪.‬‬
‫تب صره پیرامون مجازات شخص حقیقی‪ :‬قانونگذار افغانی در کود جزا در ارتباط به مجازات نمودن شخص حقیقی جرم‬
‫پول شویی با در نظر دا شت اندازه وجوه و دارائی مجازات را تعیین نموده ا ست‪ .‬در نظام جزائی افغان ستان مجازات به‬
‫ا صلی‪ ،‬تبعی و تکمیلی تق سیم میگردد که مجازات ا صلی به نوبه خود به انواع ذیل تق سیم شده ا ست‪ :‬جزای نقدی‪،‬‬
‫حبس (‪ )25‬و اعدام؛ حبس به شش نوع تقسیم می شود‪ :‬حبس قصیر از سه ماه الی یک سال‪ ،‬حبس متوسط‪ ،‬بیش از یک‬
‫سال تا پنج سال‪ ،‬حبس طویل‪ ،‬بیش از پنج سال تا شانزده سال‪ ،‬حبس دوام درجه دو‪ ،‬بیش از شانزده سال تا بی ست‬
‫سال‪ ،‬حبس دوام از بیست سال الی سی سال‪.‬‬
‫مطابق مادۀ ‪ ۲۲۲‬کود جزا برای ا شخاص حقیقی‪ ،‬جزای نقدی‪ ،‬حبس ق صیر‪ ،‬حبس متو سط تا دو سال‪ ،‬حبس متو سط‬
‫بیش از سه سال و حبس طویل تا ده سال پیشبینی گردیده ا ست‪ .‬اگر مجازات شخص حقیقی با قوانین جزائی م صوب‬
‫سال ‪ ۱۳۱۳‬و سال ‪ ۱۳۲۳‬مقای سه گردد تفاوت زیادی در مجازات شخص حقیقی بر مأل میگردد که مجازات قوانین‬
‫ذکر شده فعالً ملغی میبا شد‪ .‬ماده چهل و ش شم قانون مبارزه با تطهیر پول‪ ،‬در ارتباط به مجازات شخص حقیقی چنین‬
‫صراحت دارد‪« :‬فاعل جرم تطهیر پول به حب سی که مدت آن از دو سال کمتر و از پنج سال بی شتر نبا شد و یا جزای‬

‫‪ .25‬انواع حبس‪ :‬حبس ق صیر‪ ،‬سه ماه الی یک سال؛ حبس متو سط‪ ،‬بیش از یک سال تا پنج سال؛ حبس طویل‪ ،‬بیش از پنج سال تا شانزده سال؛ حبس‬
‫دوام درجه دو‪ ،‬بیش از شانزده سال تا بیست سال؛ حبس دوام بیش از بیست سال الی سی سال‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫نقدی که از پنجاه هزار افغانی کمتر و از دو صد و پنجاه هزار افغانی بی شتر نبا شد و یا به هر دو جزا محکوم میگردد‪.‬‬
‫ـورهدهنده به ارتکاب جرم تطهیر پول و‬ ‫ـد کننده‪ ،‬مشـ‬ ‫ـهیالت فراهمآورنده‪ ،‬قصـ‬ ‫ـتراک کننده‪ ،‬معاونتکننده تسـ‬ ‫اشـ‬
‫اشخاصی که در اتحاد یا توافق به آن قرار داشته باشند مانند فاعل جرم مجازات میگردد»‪.‬‬
‫با توجه به ماده فوقالذکر قانونگذار برای مرتکب جرم پول شویی مجازات حبس و جزای نقدی و یا به هر دو جزای‬
‫حبس و جزای نقدی شخص حقیقی حکم نموده ا ست و بدون در نظردا شت وجوه و دارائی جرمی‪ ،‬حالت م شدده را‬
‫مدنظر قرار داده است؛ در حالی که در کود جزا به اساس اندازه وجوه و دارائی‪ ،‬شخص حقیقی را به جزای نقدی حبس‬
‫قصیر‪ ،‬حبس متوسط تا دو سال‪ ،‬حبس متوسط تا سه سال و همچنان حبس طویل تا ده سال محکوم کرده است که در‬
‫ـرف به اندازه وجوه و دارائی به مجازات نقدی محکوم میگردد و در متباقی حاالت به جزای حبس و‬ ‫حالت اول آن صـ‬
‫جزای نقدی به اندازه وجوه و دارائی (رحیمی‪.( ۲۱ ،۲۲ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫قا ضی مخیر ا ست یکی از آن دو جزا را حکم نماید؛ در مورد ا شتراککنندگان برخالف ا صل تنا سب جرم‪ ،‬مجازات را‬
‫تعیین نموده ا ست‪ .‬با توجه به متن ماده فوق‪ ،‬مبنی بر یک سان بودن مجازات ا صل ت ساوی و تنا سب مجازات و تأمین‬
‫عدالت جزائی در رابطه به نقش و جایگاه هر یک از ا شتراککنندگان مغایر دان سته می شود‪ .‬مطابق ماده پنجاه و دوم‬
‫قانون جلوگیری از پولشویی مصوب سال ‪ ۱۳۲۳‬برای اشخاص حقیقی مجازات ذیل پیشبینی شده است‪:‬‬
‫«)‪ )4‬مرتکب جرم پول شویی ح سب احوال به جزای حبس که مدت آن از دو سال کمتر و از ده سال بی شتر نبا شد یا‬
‫ـد یا به هردو جزا‬ ‫ـتر نباشـ‬
‫جزای نقدیای که از ‪ 56666‬هزار افغانی کمتر و از ‪ 5666666‬پنج میلیون افغانی بیشـ‬
‫محکوم میگردد (‪ )9‬شخ صی که در ارتکاب جرم مندرج ماده چهارم این قانون ا شتراک نماید یا مرتکب را کمک‬
‫ت شویق و ترغیب نموده یا م شوره دهد یا ارتکاب جرم را ت سهیل یا به ارتکاب جرم اتفاق نماید به مجازاتی که برای‬
‫مرتکب جرم پیشبینی شده محکوم میگردد»‪.‬‬
‫اما ایرادی که در ارتباط به مجازات ا شخاص حقیقی وارد آمده این ا ست که در کود جزا به کارمندان دولت هرگاه از‬
‫جایگاه خود برای پول شویی سوءا ستفاده نمایند‪ ،‬توجه خا صی ن شده ا ست؛ یعنی بهتر خواهد بود که مجازات این افراد‬
‫تشدید می شد؛ زیرا که موظفین دولتی بنابر مسؤولیت خود اختیاراتی دارند که دیگر افراد از آن بهرهمند نیستند و اصوالً‬
‫جرم توسط آنها به صورت سادهتر ارتکاب مییابد‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم پولشویی توسط شخص حکمی‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم پولشویی توسط شخص حکمی وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬
‫عنا صر این جرم چنانچه از ماده ‪ 566‬کود جزا م ستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – جانی باید شخص حکمی‬
‫باشد – قصد جنائی‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬قانونگذار در ماده ‪ 566‬کود جزا ارتکاب جرم پول شویی از سوی اشخاص حکمی را نیز جرمپنداری‬
‫نموده و برای آن مجازات در نظر گرفته ا ست‪ .‬قانون مدنی در ماده ‪ 117‬شخص حکمی را چنین تعریف نموده ا ست‪:‬‬
‫« شخصی حکمی‪ ،‬شخصیت معنوی است که واجد اهلیت حقوقی بوده و بنابر اهداف معین به شکل مؤسسه شرکت یا‬
‫جمعیت تشکیل میگردد‪ ».‬ماده ‪ 111‬قانون مدنی میگوید‪« :‬شخص حکمی دو نوع است‪:‬‬
‫‪116‬‬
 ‫‪ -‬شخصیت حکمی عام که شامل دولت‪ ،‬ارکان‪ ،‬ادارات فرعی یا شعبات مربوط به آن و تأسیسات عامه میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬شخ صیت حکمی خاص که نا شی از اراده افراد خ صو صی بوده به شکل جمعیتها‪ ،‬وقف‪ ،‬مؤ س سات‪ ،‬شرکتهای‬
‫مدنی یا تجارتی و امثال آن به وجود آمده باشد‪ ،‬مگر اینکه قانون چنین شخصیتها را عام قرار داده باشد»‪.‬‬
‫در جرم پول شویی که از طرف شخص حکمی که در فقره (‪ )4‬ماده ‪ 566‬کود جزا پیشبینی شده‪ ،‬شرط ا ست که عن صر‬
‫مادی جرم پول شویی توسط رئیس‪ ،‬ممثل‪ ،‬یا نماینده قانونی شخص حکمی‪ ،‬به نام حساب یا منفعت شخص حکمی ارتکاب‬
‫شده باشد‪.‬‬
‫ا شخاص حکمی مانند شرکتها معموالً فردی را تعیین میکنند که به نام شرکت بتواند در بانکها ح ساب بانکی افتتاح‬
‫نماید یا حق دسترسی به حساب بانکی شرکت را داشته باشد و از آن حساب‪ ،‬پول برداشت کند یا به آن واریز کند‪ .‬این‬
‫وجوه ممکن است از سوی افراد طرف معامله‪ ،‬به نفع شرکت مربوط واریز شده باشد (واصل‪ .)۳۹۱ :۱۳۲۱ ،‬فردی که‬
‫به وی چنین صالحیتی داده میشود میتواند رئیس شرکت یا ممثل و نماینده قانونی شرکت باشد‪.‬‬
‫شایان ذکر است که تمام اقدامات فوق از سوی اشخاص یادشده به نام‪ ،‬به حساب و به منفعت شخص حکمی است نه به‬
‫نام‪ ،‬حساب یا منفعت شخصیت حقیقی خود فرد؛ بنابراین هرگاه چنین شخصی در انجام امور فوق به پول شویی بپردازد‬
‫مرتکب جرم مذکور در فقره (‪ )4‬ماده ‪ 566‬گردیده است‪.‬‬
‫عالوه بر این‪ ،‬گاهی ممکن ا ست بر اثر مدیریت یا نظارت ضعیف و ناکافی‪ ،‬زمینه ارتکاب جرم پول شویی یا ا شتراک در‬
‫آن‪ ،‬از سوی کارکن یا نماینده‪ ،‬فراهم گردد و در نتیجه آن شخص حکمی منتفع شود‪ ،‬در این صورت شخص حکمی به‬
‫مجازات مندرج فقرههای (‪ 4‬و ‪ )9‬این ماده محکوم میگردد (فقرۀ ‪ 1‬همان ماده)‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی علم و قصد میباشد؛ همان علم و آگاهی که قانونگذار در ماده ‪ 121‬برای تحقق جرم‬
‫پول شویی الزم دان ست؛ یعنی رئیس‪ ،‬ممثل یا نماینده شخص حکمی «با دا شتن آگاهی در مورد غیرقانونی بودن من شأ‬
‫وجوه و دارائی» قصدًا‪ ،‬به پولشویی مبادرت کند‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫بر طبق فقره (‪ )4‬ماده ‪ 566‬کود جزا مجازات جرم پول شویی ارتکاب شده از سوی شخص حکمی‪ ،‬جزای نقدی معادل‬
‫ـلی (جزای نقدی)‪ ،‬مرتکب این جرم را به مجازاتهای‬ ‫ـد‪ .‬قانونگذار عالوه بر جزای اصـ‬ ‫اندازه وجوه یا دارائی میباشـ‬
‫تکمیلی پیشبینی شده در فقره (‪ )1‬ماده ‪ 472‬و ن شر حکم (ماده ‪ )411‬نیز محکوم کرده ا ست‪ .‬فقره (‪ )9‬در این باره‬
‫اشعار میدارد‪ :‬شخص حکمی عالوه بر جزای مندرج فقره (‪ ،)۱۱‬به یکی از جزاهای ذیل نیز محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ممنوعیت از پیشبرد بعضی از عرصههای فعالیت تجارتی مرتبط به جرم‪ ،‬به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تا پنج سال‪.‬‬
‫منظور از عبارت «مستقیم یا غیرمستقیم» آن است که معموالً فعالیتهای تجاری اشخاص حکمی مانند شرکتها‪ ،‬مستقیم‬
‫میباشد؛ یعنی به صورت رسمی و به نام و نشانی که در مجوز آمده است؛ اما گاه شخص حکمی بر اثر فعالیتهای جرمی‪،‬‬
‫توسط مراجع صالحیتدار منحل اعالم میشود؛ اما باز مسؤوالن آن با تأسیس شرکتی دیگر‪ ،‬در ضمن فعالیتهای قانونی‬
‫به طور غیرمستقیم به پولشویی میپردازند‪ .‬این بند‪ ،‬چنین فعالیتهایی را نیز تحت پوشش قرار داده و آن را ممنوع دانسته‬
‫است‪.‬‬

‫‪117‬‬
‫‪ .44‬انحالل شخص حکمی‪ ،‬در صورتی که به منظور ارتکاب جرم پولشویی ایجاد شده باشد یا اجازه استفاده از‬
‫امکانات و دارائیهای مربوط را برای ارتکاب جرم پولشویی‪ ،‬اعطا نماید‪.‬‬
‫همان طور که مالحظه میگردد‪ ،‬محکمه هرگاه به این نتیجه ر سد که شخص حکمی مربوط‪ ،‬ا صالً به منظور پول شویی‬
‫ایجاد شده است یا به این نتیجه رسد که امکانات و دارائیهایی که در اختیار شخص حکمی است‪ ،‬وی را قادر می سازد‬
‫که دوباره به پول شویی بپردازد‪ ،‬در این حاالت میتواند حکم به انحالل شخص حکمی مربوط‪ ،‬به عنوان جزای تکمیلی‪،‬‬
‫صادر نماید‪.‬‬
‫‪ -۳‬نشر حکم از طریق رسانههای همگانی‬
‫ماده مورد بحث در فقره (‪ )1‬میافزاید‪« :‬تطبیق مجازات مندرج این ماده باالی شخص حکمی مانع تطبیق مجازات‬
‫بر اشخاص حقیقی نمیگردد» به این معنا که رئیس‪ ،‬ممثل یا نماینده قانونی‪ ،‬عالوه بر مجازات شخص حکمی‪ ،‬شخص یا‬
‫اشخاص حقیقی نیز مرتکب جرم پولشویی دانسته میشوند‪ ،‬مجازات شخص حکمی مانع مجازات شخص حقیقی نمیشود‪.‬‬
‫ابزارها و فنون پولشویی‪ :‬برای تطهیر پول فقط یک راه وجود ندارد‪ ،‬میتود تطهیر پول به صورت خریداری و‬
‫فروش کاالهای گرانقیمت (مثل ساختمانهای مسکونی‪ ،‬وسایط نقلیه یا جواهرات) یا عبوردادن پول از طریق یک رشته‬
‫معامالت بینالمللی پیچیده و شرکتهای صوری قابل انجام است‪ .‬در واقع روشهای پولشویی فقط به ابتکار و خالقیت‬
‫تطهیرکننده بستگی دارد‪ .‬این شیوهها به طور روزافزون در حال پیچیده شدن است‪.‬‬
‫فاکتورهای مشترکی که در عموم عملیات تطهیر پول وجود دارند عبارتند از‪:‬‬
‫الف‪ -‬نیاز به اختفای ریشه و مالکیت حقیقی این عواید‬
‫ب‪ -‬نیاز به استمرار و تداوم کنترول بر عواید‬
‫ج‪ -‬نیاز به تغییر شکلدادن این عواید به منظور کوچکتر کردن مبالغ کالن حاصل از جرایم اصلی و مقدم بر‬
‫پولشویی؛ پولشویان به منظور شستشوی پولهای حاصل از اعمال جرمی‪ ،‬از روشها و وسایل متعددی استفاده میکنند‬
‫تا با حداقل ریسک و در کوتاهترین زمان و گذار از موانع قانونی موجود به اهداف خود دست یابند؛ لهذا از ابزارها و‬
‫میتودها و وسایل متعددی استفاده میکنند تا با حداقل ریسک و در کوتاهترین زمان و گذر از موانع قانونی موجود به‬
‫اهداف خود دست یابند؛ لهذا ابزارها و میتودهای مورد استفاده پولشویان‪ ،‬با توجه به قوانین ضد پولشویی‪ ،‬موانع ایجاد‬
‫شده و توانمندیهای تکنالوژیکی کشورهای محل فعالیت پولشویان‪ ،‬متنوع و دائمًا در حال توسعه و تحول میباشد (شرح‬
‫کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،‬ج ‪ .)۱۱۲ ،۱۹۲ :۳‬کثرت و تنوع میتودها و فنون مورد استفاده پولشویان یکی از موانع جدی در‬
‫راه شناسائی‪ ،‬توقیف و مصادره وجوه آلوده و به طور کلی در مسیر مبارزه با پولشویی میباشد‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬جرم پولشویی عضو گروه سازمانیافته جرمی‬

‫در اینجا نخست عناصر جرم پولشویی عضو گروه سازمانیافته جرمی وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬

‫‪118‬‬
 ‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬
‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 561‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – جرم پولشویی عضو گروه‬
‫سازمانیافته جرمی باشد‪ – .‬قصد جنائی‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬مادۀ ‪ 561‬کود جزا به موردی اشاره دارد که جرم پولشویی از سوی گروه سازمانیافته یا شخص‬
‫حکمی ارتکاب یابد که تحت حاکمیت یا کنترول گروه سازمانیافته جرمی قرار دارد‪ .‬منظور از مورد اخیر آن است که‬
‫گاهی‪ ،‬گروههای سازمانیافته جرمی برای فعالیتهای خویش به تأسیس اشخاص حکمی صوری مانند شرکت و امثال آن‬
‫میپردازند تا بتوانند مقاصد جرمی خویش را از آن طریق پیش ببرند و قانونگذار برای مبارزه با طرحها و برنامههای جرمی‬
‫به جرم پنداری آنها پرداخته است‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی این جرم علم و قصد میباشد‪ ،‬به این معنا که گروه سازمانیافته جرمی یا شخص حکمی‬
‫با علم به اینکه رفتار مورد نظر‪ ،‬جرم پولشویی میباشد عمدًا مرتکب آن گردد‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 561‬کود جزا برای دو دسته از مرتکبین این جرم یعنی‪ ،‬اشخاص حقیقی و اشخاص حکمی‪ ،‬دو دسته‬
‫مجازات و تدابیر تأمینی را در ماده ‪ 561‬کود جزا پیشبینی نموده است‪:‬‬
‫‪ -4‬هرگاه مرتکب جرم پولشویی شخص حقیقی باشد‪ ،‬به حبس طویل و جزای نقدی از پنج صد هزار تا دو میلیون‬
‫افغانی محکوم میشود‪.‬‬
‫‪ -9‬هرگاه مرتکب جرم پولشویی شخص حکمی باشد‪ ،‬منحل و دارائی آن مصادره میگردد مالحظه میگردد که‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 561‬کود جزا دو نوع تدبیر تأمینی را در قبال شخص حکمی مرتکب جرم در نظر گرفته است‪ .‬یکی‬
‫انحالل و متوقف ساختن فعالیت شخص حکمی و دیگری مصادره دارائی آن‪.‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرم افشای غیر قانونی معلومات‪ ،‬گزارشها یا اسناد ثبت شده محرم‬
‫در اینجا نخ ست عنا صر جرم پول شویی تو سط شخص جرم اف شای غیر قانونی معلومات‪ ،‬گزارشها یا ا سناد ثبت شده‬
‫محرم وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬
‫عنا صر این جرم چنانچه از ماده ‪ 561‬کود جزا م ستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – جانی باید موظف مرجع‬
‫راپور دهنده یا شخص حکمی باشد‪ – .‬قصد جنائی‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬قانونگذار در مادۀ ‪ 561‬این قانون ارتکاب جرایم ذیل را از سوی اشخاص حقیقی و حکمی جرمپنداری‬
‫نموده است‪:‬‬
‫‪ -‬افشای عمدی معلومات مرتبط به یک گزارش‪ ،‬به شخص یا مرجعی که حق دریافت آن را ندارد؛ مرتکب این‬
‫جرم فرد مؤظف مرجع راپوردهنده است و رفتار جرمی‪ ،‬افشای عمدی معلومات مرتبط به یک گزارش مربوط به پولشویی‬
‫می باشد به شخص یا مرجعی که حق دریافت آن را ندارد؛ به طور مثال کارکن یک بانک محتویات گزارش مربوط به یک‬

‫‪119‬‬
‫واقعه پولشویی را که از سوی یک مشتری بانک انجام شده به یکی از کسانی که از سوی فرد مظنون فرستاده شده است‪،‬‬
‫افشا یا گزارش را تسلیم نماید‪.‬‬
‫‪ -‬شخص‪ ،‬در جریان امور کاری یا تجارتی خود به نحوی از انحاء از اقدامات موردنظر مراجع ذیصالح یا بررسیها‬
‫یا تحقیقات مراجع تنفیذ قانون در رابطه با یک قضیه پولشویی اطالع یافته و قبل از علنی شدن قانونی آن‪ ،‬موضوع را‬
‫عمدًا به شخص یا اشخاصی که تحقیق در مورد آنها جریان دارد و یا هر شخص دیگری که حق دریافت آن را ندارد افشا‬
‫نماید‪.‬‬
‫مثالً یک تاجر در جریان امور تجارتی خود میخواهد پولی را از افغانستان به خارج حواله نماید‪ ،‬در دوکانی که به‬
‫کارهای حوالهجات میپردازد‪ ،‬از فرد متصدی حواله مطلع میشود که آنها از پولشویی تاجر دیگر مطلع شده و در این‬
‫باره گزارش را تهیه کردهاند و آن را به مراجع مربوط تسلیم نموده است و فعالً راجع به آن شخص تحقیقات ادامه دارد‪،‬‬
‫سپس این تاجر برود و این اطالعات را در اختیار تاجر مذکور قرار دهد‪.‬‬
‫‪ -‬موظف مراجع راپوردهنده اسنادی را که طبق احکام قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جریم طور‬
‫محرم نگهداری میشود‪ ،‬به شخصی که حق دریافت آن را ندارد‪ ،‬افشا کند؛ مثالً کارکن یک بانک که بر طبق ماده ‪40‬‬
‫قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم مکلفیت دارد اسناد مربوط به معامالت مشکوک را که در جریان‬
‫مراقبت از مشتریان به دست آورده است و باید آنها را تا پنج سال محرم نگهدارد‪ ،‬به شخصی که حق دریافت آنها را‬
‫ندارد افشا نماید‪.‬‬
‫فقرۀ دوم‪ ،‬عین همین رفتارها را در صورتی که از سوی شخص حکمی از قبیل بانک‪ ،‬صرافیها یا حوالهکننده‬
‫ارتکاب یابد نیز جرم دانسته و برای آن مجازات در نظر گرفته است‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی ذکر شده در ماده ‪ 561‬کو جزا همان طور که قانونگذار نیز بر آن تصریح نموده‪،‬‬
‫علم و عمد میباشد؛ به این معنا که مرتکب با علم به اینکه این اسناد و معلومات مربوط به یک جرم پولشویی میباشد‪،‬‬
‫قصدًا آنها را به شخص یا مرجعی که حق دریافت آنها را ندارد افشا نماید‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 561‬کود جزا‪ ،‬برای جرایم مذکور در آن‪ ،‬دو نوع مجازات را برای دو دسته مرتکبین در نظر گرفته‬
‫است‪ :‬یکی برای اشخاص حقیقی و دیگری برای اشخاص حکمی‪ .‬هرگاه مرتکب این جرایم شخص حقیقی باشد‪ ،‬به حبس‬
‫متوسط تا دو سال یا جزای نقدی از شصت هزار تا یکصد و بیست هزار افغانی و یا به هردو جزا محکوم میگردد و‬
‫هرگاه مرتکب جرایم مذکور شخص حکمی باشد به جزای نقدی از یکصد و بیست هزار تا دوصد و چهل هزار افغانی‬
‫محکوم میگردد‪.‬‬
‫مالحظه میگردد که شخص حکمی هرچند با توجه به ماهیت آن نمیتواند به جزای حبس محکوم شود‪ ،‬اما جزای‬
‫نقدی زیادتری برای آن پیشبینی شده است‪ ،‬زیرا مسؤولیت اشخاص حکمی در قبال این جرایم و حفظ این گونه معلومات‬
‫بیشتر از شخص حقیقی میباشد‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫جزء ششم‪ :‬جرم عدم اطالع دهی راپور معامله مشکوک‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم عدم اطالع دهی راپور معامله مشکوک وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬
‫عنا صر این جرم چنانچه از ماده ‪ 564‬کود جزا م ستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – جانی باید موظف مرجع‬
‫راپور دهنده یا خود مرجع راپور دهنده باشد‪ – .‬قصد جنائی‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‬
‫با توجه به پیامدهای خطرناک جرم پولشویی‪ ،‬دولت افغانستان در طی سالهای گذشته‪ ،‬به منظور مبارزه با پولشویی‬
‫اقدامات تقنینی متعددی را انجام داده است‪ .‬یکی از این نمونهها‪ ،‬تصویب سند «قانون جلوگیری از پولشویی و عواید‬
‫ناشی از جریم» در اول اسد ‪ 4121‬است‪ .‬این قانون در مواد متعددی‪ ،‬جنبههای مختلف مبارزه با پولشویی را تشریح‬
‫نموده است‪ .‬از جمله مواردی که در این قانون بیان شده‪ ،‬مکلفیت مراجع مسؤول راپوردهی جرم پولشویی میباشد‪ .‬در‬
‫قانون مذکور‪ ،‬مراجع مذکور مکلف به اقدامات ذیل گردیدهاند‪:‬‬
‫راپوردهی اسعار در سرحد (مادۀ ‪)7‬‬ ‫‪.7‬‬
‫منع نگهداری حسابهای مجهولالهویه (مادۀ ‪)۱۱‬‬ ‫‪.1‬‬
‫تشخیص و تثبیت هویت مشتریان (مادۀ ‪)49‬‬ ‫‪.2‬‬
‫عواقب عدم تثبیت هویت مشتریان یا مالکین واقعی (مادۀ ‪)41‬‬ ‫‪.46‬‬
‫توجه خاص و اقدامات در رابطه با کشورهای پرخطر (مادۀ ‪)41‬‬ ‫‪.44‬‬
‫گزارش معامالت نقدی بیشازحد (مادۀ ‪)47‬‬ ‫‪.49‬‬
‫راپوردهی معامالت مشکوک (مادۀ ‪.)41‬‬ ‫‪.41‬‬
‫به عنوان نمونه‪ ،‬فقرۀ (‪ )4‬مادۀ ‪ 7‬این قانون راجع به لزوم راپوردهی اسعار در سرحدات هوائی و زمینی افغانستان‬
‫چنین صراحت دارد‪ :‬شخصی که مبلغ بیشازحد تعیین شده در مقرره د افغانستان بانک را به شکل نقد‪ ،‬سند قابل معامله‬
‫بیاسم‪ ،‬با خود از سرحد کشور خارج یا داخل نماید و یا ذریعه ارسال پستی‪ ،‬قاصد‪ ،‬شرکتهای حمل بار و کاال و سایر‬
‫اشکال‪ ،‬وارد یا صادر نماید‪ ،‬مکلف است در مورد‪ ،‬معلومات مقتضی را به مرجع ذیصالح مندرج در مقرره مربوط د‬
‫افغانستان بانک یا کارکن گمرکات اظهار نماید‪.‬‬
‫شایان ذکر است که بر طبق فقرۀ (‪ )4‬ماده پنجم مقرره کنترول و راپوردهی انتقال پول‪ ،‬اسعار و اسناد قابل معامله‬
‫بیاسم در گمرکات «شخصی که داخل کشور میگردد یا کشور را ترک مینماید‪ ،‬نمیتواند پول‪ ،‬اسعار‪ ،‬اسناد قابل‬
‫معامله بیاسم‪ ،‬طال یا سایر فلزات قیمتی یا احجار کریمه به ارزش بیش از بیست هزار (‪ )96666‬دالر آمریکایی یا معادل‬
‫آن به سایر اسعار را با خود انتقال دهد یا برای انتقال اقالم مذکور به داخل یا خارج کشور از طریق سیستمهای حملونقل‬
‫بار و کاال‪ ،‬ارسال پستی یا سایر روشهای انتقاالت‪ ،‬زمینهسازی نماید»‬
‫طبق فقرۀ (‪ )1‬همین ماده هر شخصی که داخل کشور میگردد یا کشور را ترک مینماید‪ ،‬در صورتی که پول‪،‬‬
‫اسعار‪ ،‬اسناد قابل معامله بی اسم‪ ،‬طال یا سایر فلزات قیمتی یا احجار کریمه به ارزش بیش از ده هزار (‪ )46666‬دالر‬

‫‪121‬‬
‫آمریکایی یا معا دل آن به سایر اسعار را با خود داشته باشد یا انتقال اقالم مذکور را از داخل به خارج کشور یا بالعکس‬
‫آن‪ ،‬از طریق سیستمهای حملونقل بار و کاال‪ ،‬ارسال پستی یا سایر روشهای انتقاالت‪ ،‬سازماندهی کرده باشد‪ ،‬مکلف‬
‫است تا اظهارنامه مربوطه را خانه پری و به کارکن گمرک تحویل دهد‪.‬‬
‫همچنین در فقرۀ (‪ )1‬ماده ‪ ۶‬قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم آمده است که‪ :‬در صورت‬
‫موجودیت ظن پولشویی‪ ،‬ریاست گمرکات یا مرجع تعیین شده مندرج فقرۀ (‪ )4‬این ماده‪ ،‬مکلف است تمام یا قسمتی از‬
‫پول نقد‪ ،‬سند بهادار یا طال را ضبط یا از انتقال آن جلوگیری نماید‪.‬‬
‫از دیگر قوانینی که مرتبط به موضوع مورد بحث احکامی دارد قانون بانکداری میباشد‪ .‬این قانون در ماده چهل‬
‫و یکم زیر عنوان «منع خدمات بانکی در رابطه ارتکاب جرایم »‪ ،‬در فقرۀ (‪ )4‬میگوید‪« :‬بانک نمیتواند برای اشخاص‬
‫که هویتشان مجهول باشد‪ ،‬حساب و خدمات بانکی را فراهم نماید»‪.‬‬
‫فقرۀ (‪ )9‬این ماده میافزاید‪« :‬بانک مکلف است هویت مشتریان خود را که حساب بانکی را افتتاح مینمایند یا‬
‫به نحوی از بانک جهت فعالیتهای بانکی به شمول انتقال وجوه یا اسناد بهادار یا اسناد بهادار معامالت‪ ،‬پرداخت اسناد‬
‫قابل معامله یا طبق مقررات از سایر فعالیتهای د افغانستان بانک استفاده میکنند ثبت نماید‪ .‬بانک مکلف است از مشتری‬
‫تقاضا نماید تا اطالعات کافی در مورد هویت هر شخص دیگر که در چنین حسابها ذینفع میباشد‪ ،‬یا چنین فعالیتها به‬
‫نفع آنها انجام میگیرد‪ ،‬به بانک ارایه نماید»‪ .‬بانکها هویت هر یک از این اشخاص را ثبت و اسناد و مدارک مربوط به‬
‫هویت آنها را حفظ مینمایند (شرح کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۱۳ ،۳‬‬
‫د افغانستان بانک‪ ،‬نیز در این اواخر‪ ،‬در مبارزه با پولشویی مقرراتی را تدوین نموده است که به عنوان نمونه به‬
‫دو سند ذیل که مهمترین اقدامات به شمار میروند‪ ،‬به اختصار اشاره میشود‪ :‬یک‪ -‬مقرره «مسؤولیتها و اقدامات‬
‫بازدارنده علیه پولشویی و تمویل تروریزم»‪ .‬در این مقرره احکام مفصلی راجع به مبارزه با جرم پولشویی بیان شده است‬
‫و در فصل دوم آن به پالیسیها و روشهای شناسائی و سنجش خطر و لزوم شناخت و تثبیت هویت مشتری اشاره شده‬
‫است‪ .‬فصل چهارم به نظارت مداوم بر معامالت مشتریان و فصل پنجم به لزوم گرازشدهی معامالت مشکوک تصریح‬
‫نموده است و فصل ششم به اقدامات متقابل باالی کشورهای دارای خطر باال اشاره نموده است‪ .‬در ضمیمه اول این سند‬
‫لست مؤسسات مالی که توسط د افغانستان بانک نظارت شده و باید از این مقرره پیروی نمایند و به عبارت دیگر‪ ،‬باید‬
‫راپور معامالت مشکوک را نیز ارایه نمایند (چنان که در مادۀ ‪ 564‬کود جزا که مورد بحث ماست از آنها یاد شده) به‬
‫شرح ذیل بیان شده است‪:‬‬

‫بانکها‬
‫ارایهکنندگان خدمات پولی‬
‫صرافان‬
‫نهادهای پول الکترونیکی‬
‫نهادهای سپرده پذیر ارائهکننده قرضههای کوچک‬

‫‪122‬‬
 ‫کارگذاران یا دالالن‬
‫شرکتها ارایهکننده کارتهای پیشپرداخت‪.‬‬
‫دو‪ -‬مقرره تنظیم فعالیتهای صرافان و فراهمکنندگان خدمات پولی‪.‬‬
‫این مقرره نیز احکام مبسوطی راجع به مبارزه با پولشویی در بردارد‪ .‬عنوان فصل چهارم این سند به جلوگیری از‬
‫پولشویی و تمویل تروریزم اختصاص داده شده است‪ .‬مادۀ بیست و نهم به لزوم شناخت مشتری و تثبیت هویت وی‬
‫پرداخته است و ماده سی و سوم بر لزوم گزارشدهی معامالت مشکوک‪ ،‬از سوی صرافان و فراهمکنندگان خدمات پولی‬
‫اشاره داشته است‪.‬‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در مادۀ ‪« 564‬گزارش ندادن معامله مشکوک» میباشد؛ بنابراین جرم مورد بحث‪ ،‬ترک فعل‬
‫میباشد و فاعل جرم میتواند هر یک از مراجع راپوردهنده مذکور در مقرره د افغانستان بانک باشد که فهرست آنها قبالً‬
‫بیان شد‪.‬‬
‫همچنین این جرم یک جرم مطلق است و مقید به نتیجه نیست؛ یعنی به صرف اطالع ندادن راپور معامله مشکوک‬
‫به مراجع مربوط‪ ،‬تحقق مییابد‪« .‬مرجع مربوط» که راپور باید به آن تسلیم شود‪ ،‬طبق فقرۀ (‪ )9‬ماده ‪ 7‬قانون جلوگیری‬
‫از پولشویی و عواید ناشی از جرایم واحد استخبارات مالی میباشد‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد میباشد؛ به این معنا که مرتکب علم داشته باشد به اینکه معامله‬
‫مربوط مشکوک میباشد و با چنین علم و آگاهی قصدًا از گزارشدهی آن خودداری نماید‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫مرتکب این جرم‪ ،‬میتواند دو دسته اشخاص باشد یکی اشخاص حقیقی و دیگری اشخاص حکمی؛ به عنوان مثال‪ ،‬در‬
‫برخی موارد هم مؤظف بانک معامله مشکوک را گزارش نمیدهد و هم خود بانک به عنوان شخص حکمی معامله مشکوک‬
‫را گزارش نمیدهد‪ .‬قانونگذار در ماده ‪ 564‬کود جزا در دو فقره مجازات هر دو دسته از مرتکبین را پیشبینی نموده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -۱‬هرگاه مرتکب این جرم موظف مراجع راپوردهنده باشد (شخص حقیقی) به حبس متوسط تا دو سال یا جزای‬
‫نقدی از شصت هزار تا یکصد و بیست است هزار افغانی و یا به هر دو جزا محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -۹‬هرگاه مرتکب این جرم مرجع راپوردهنده باشد (شخص حکمی) به جزای نقدی از یکصد و بیست هزار تا‬
‫پنج صد هزار افغانی محکوم میگردد ( کود جزا فقرۀ ‪ 9 ،4‬ماده ‪.)564‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬جرم از بین بردن اسناد یا تزویر در جرم پولشویی‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم از بین بردن اسناد یا تزویر در جرم پولشویی وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬
‫عنا صر این جرم چنانچه از ماده ‪ 569‬کود جزا م ستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – مورد فعل مادی باید دفاتر‬
‫ثبت و راجستر اسناد و سوابقی باشند که طبق احکام قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم قابل نگهداری‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪123‬‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬فقرۀ (‪ )4‬ماده ‪ 569‬کود جزا در دو بند عنصر مادی این جرم را بیان نموده است‪ .‬شرط‬
‫مهم تحقق این جرم آن است که رفتار مورد نظر در ارتباط به جرم پولشویی انجام شود؛ لذا‪ ،‬هرگاه اعمال مذکور در ماده‬
‫‪ 569‬کود جزا بدون ارتباط با جرم پولشویی ارتکاب یابد‪ ،‬جرم مورد بحث در ماده ‪ 569‬کود جزا تحقق نمییابد؛‬
‫بنابراین‪ ،‬هرگاه شخص در ارتباط با پولشویی هر یک از اعمال ذیل را انجام دهد‪ ،‬مرتکب این جرم محسوب میشود‪:‬‬
‫دفاتر ثبت و راجستر اسناد و سوابق را که طبق احکام قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬قابل نگهداری‬
‫باشد‪ ،‬عمدًا ناقص یا از بین ببرد‪.‬‬
‫قبالهها یا اسناد را با وصف آگاهی از تزویری بودن آن به مرجع مربوط ارائه کند‪ .‬قباله در لغت به معنای سند معامله‬
‫و مالکیت آمده است‪ .‬قانون مدنی سند را تعریف و آن را بر دو قسم دانسته است‪ :‬اسناد رسمی و اسناد عرفی‪ .‬بر طبق‬
‫فقره (‪ )4‬مادۀ ‪« 224‬سند رسمی ورقی است که موظف عمومی یا کارکنان خدمات عامه به اساس احکام قانون در حدود‬
‫صالحیت اختصاصی خویش آنچه را به حضورشان گزارش مییابد یا از اشخاص ذیعالقه کسب میکند‪ ،‬در آن درج و‬
‫ثبت نموده باشند»‪.‬‬
‫فقرۀ (‪ )4‬مادۀ ‪ ۲۲۳‬همان قانون‪ ،‬راجع به سند عرفی چنین میگوید‪« :‬صدور ورق عرفی از طرف امضاءکننده‬
‫اعتبار داده میشود‪ ،‬مگر اینکه شخص از امضاء مهر و نشان انگشت خود صراحتًا انکار نماید‪ »...‬تزویر سند هم در‬
‫قسمت بررسی «جرم تزویر» در این مجموعه بحث شده است که در این جا از تکرار آن خودداری میشود؛ اما اینکه‬
‫قانونگذار در بند ‪ 4‬این ماده ذکر نموده که مرتکب «دفاتر ثبت و راجستر اسناد و سوابق را که طبق احکام قانون‬
‫جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬قابل نگهداری باشد‪ ،‬عمدًا ناقص یا از بین ببرد» منظور نقص تکالیف ذکر‬
‫شده در مادۀ ‪ 40‬قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬از سوی مرتکب میباشد‪ .‬در این ماده چنین آمده‬
‫است‪:‬‬
‫‪ -‬مرجع راپوردهنده مکلف است‪ ،‬تمام اسناد ضروری مربوط به معامالت داخلی و بینالمللی انجام شده یا نهایی‬
‫نشده را از تاریخ اجرا یا آغاز به اجرای آن به مدت حداقل پنج سال نگهداری نماید‪.‬‬
‫‪ -‬مرجع راپوردهنده مکلف است‪ ،‬اطالعات مربوط هویت مشتری و اسناد مصدقه مربوط‪ ،‬اسناد حسابات و‬
‫مکاتبات تجارتی را که در جریان مراقبت از مشتریان مطابق احکام مندرج فصل دوم این قانون به دست آمده است‪ ،‬به‬
‫نحوی که برای مقامات داخلی ذیصالح قابل دسترس باشد‪ ،‬به مدت حداقل پنج سال یا در صورت ضرورت یا تجویز‬
‫مقامات ذیصالح‪ ،‬بیشتر از پنج سال بعد از ختم مناسبات تجارتی یا انجام معامله نگهداری نمایند‪.‬‬
‫‪ -‬مرجع نظارتی ذیصالح میتواند به منظور تشخیص هویت مشتری‪ ،‬موکل گیرنده‪ ،‬مالک حقیقی و معامالت‬
‫مشکوک‪ ،‬مرجع راپوردهنده را مکلف نماید تا طبق طرزالعملهای مربوط‪ ،‬مرکز معلوماتی سرسری (دیتابس) را در دفتر‬
‫مرکزی‪ ،‬نمایندگیهای مربوط و شرکتهای تابعه که مالکیت بخش عمده آن را در اختیار دارد‪ ،‬ایجاد نماید‪.‬‬
‫‪ -‬مرجع راپوردهنده مکلف است‪ ،‬اسناد مندرج فقرههای (‪ 9 ،4‬و ‪ )1‬این ماده را حفظ نموده و اطمینان حاصل‬
‫نماید که اسناد و معلومات مقدماتی به سهولت در دسترس واحد استخبارات مالی و سایر مراجع ذیصالح قرارگرفته و‬

‫‪124‬‬
‫جهت بررسی معامالت کفایت می نماید‪ .‬الزم به ذکر است که جرایم مذکور در این دو بند جرم فعل بوده و جرم مطلق‬
‫میباشند‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی این جرایم همان طور که در ماده هم تصریح شده است‪ ،‬علم و قصد میباشد؛ به این‬
‫معنا که مرتکب‪ ،‬با وجودی که میداند حفظ این اسناد و سوابق در ارتباط با اثبات جرم پولشویی‪ ،‬طبق قانون مربوط‪،‬‬
‫الزم است‪ ،‬عالمًا و قاصدًا آنها را ناقص یا از بین ببرد‪( .‬بند ‪ )4‬یا با وصف آگاهی از تزویری بودن قبالهها یا اسناد‪ ،‬آنها‬
‫را به مراجع مربوط ارایه نماید‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫ماده ‪ 569‬کود جزا دو نوع مجازات برای دو دسته مرتکب‪ ،‬یعنی اشخاص حقیقی و اشخاص حکمی پیشبینی شده است‪.‬‬
‫‪ -‬هرگاه جرم از سوی شخص حقیقی ارتکاب یابد‪ ،‬شخص به حداکثر مجازات پیشبینیشده جرم اتالف اسناد‬
‫رسمی و یا جرم تزویر مندرج این قانون‪ ،‬محکوم میگردد طبق مادۀ ‪ ۲۳۱‬کود جزا‪ ،‬حداکثر مجازات جرم اتالف اسناد‬
‫رسمی‪ ،‬حداکثر حبس متوسط میباشد و بر طبق مادۀ ‪ 117‬همین قانون‪ ،‬حداکثر مجازات جرم تزویر نیز حداکثر حبس‬
‫متوسط میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬هرگاه جرم از سوی مرجع راپوردهنده (شخص حکمی) ارتکاب یابد‪ ،‬مرتکب به جزای نقدی از یک میلیون تا‬
‫پنج میلیون افغانی‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫جزء هشتم‪ :‬جرم عدم همکاری با مراجع ذیصالح نظارتی‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم عدم همکاری با مراجع ذیصالح نظارتی وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬
‫عنا صر این جرم چنانچه از ماده ‪ 561‬کود جزا م ستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪ - :‬فعل مادی – جانی باید از لحاظ قانونی‬
‫مکلف به همکاری با مراجع ذیصالح نظارتی باشد‪ – .‬قصد جنائی‬
‫شخصی که مطابق قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬مکلف به همکاری با مراجع نظارتی باشد‪،‬‬
‫از اجرای مکلفیتهای قانونی خود در برابر مراجع ذیصالح نظارتی عمدًا امتناع ورزد‪ ،‬به حبس قصیر و جزای نقدی از‬
‫سی هزار تا شصت هزار افغانی‪ ،‬محکوم میگردد (مادۀ‪ ،۳۲۲ ،‬کود جزا)‪.‬‬
‫عنصر مادی این جرم‪ ،‬امتناع از همکاری با مراجع ذیصالح نظارتی میباشد؛ در حالی که مرتکب‬ ‫‪ -4‬عنصر مادی‪:‬‬
‫طبق قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬مکلف به همکاری با مراجع ذیصالح نظارتی بوده است‪ .‬منظور‬
‫از «مرجع ذیصالح نظارتی» همان مراجعی است که در قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم از آنها نام‬
‫برده شده است؛ مراجعی چون واحد استخبارات مالی و مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی مثال بارز این مراجع‬
‫میباشد‪.‬‬
‫مقصود از همکاری در انجام مکلفیتهای قانونی‪ ،‬همان مکلفیتهایی است که در قانون مذکور برای مراجع‬
‫راپور دهنده بیان شده و در گذشته هم در این نوشتار ذکر گردید و نیاز به تکرار آن نیست؛ بنابراین شخصی که در این‬

‫‪125‬‬
‫قانون مکلف به این همکاری و مکلفیتها شده است در صورت امتناع از آنها مرتکب این جرم محسوب میشود؛ شایان‬
‫ذکر است که جرم مورد بحث از نوع ترک فعل میباشد و عالوه بر این جرم مطلق بوده و مقید به هیچ نتیجهای نیست‪.‬‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬همان طور که قانونگذار نیز بر آن تصریح نموده علم و قصد میباشد؛ به‬ ‫‪ -9‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫این معنا که مرتکب به موضوع معامله مشکوک یا پولشویی علم داشته باشد و در ارتباط به جرم پولشویی‪ ،‬عمدًا از‬
‫همکاری با مراجع نظارتی ذیصالح‪ ،‬در انجام مکلفیتهای قانونی خود امتناع ورزد‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات‪:‬‬
‫مجازات مرتکب این جرم‪ ،‬حبس قصیر و جزای نقدی از سیهزار تا شصت هزار افغانی میباشد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)561‬‬
‫جزء نهم‪ :‬جرم داخل یا خارج نمودن غیر قانونی پول‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم داخل یا خارج نمودن غیر قانونی پول وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬
‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 565‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬عنصر مادی این جرم داخل یا خارج کردن و به طور کلی انتقال مبلغ بیشازحد تعیین شده در‬
‫سند تقنینی مربوط است؛ به شرط اینکه در مورد مقدار‪ ،‬منشأ‪ ،‬هدف یا انتقال پول یا سند قابل معامله بیاسم‪ ،‬سند ارایه‬
‫کرده نتواند‪ .‬ماده مورد بحث‪ ،‬این نوع انتقال وجوه را چه به صورت نقدی یا سند قابل معامله بیاسم‪ ،‬غیرقانونی دانسته‬
‫و برای آن مجازات در نظر گرفته است‪.‬‬
‫منظور از «حد تعیینشده در سند تقنینی مربوط» همان معادل مبلغ بیست هزار دالر میباشد که در مادۀ پنجم مقرره‬
‫کنترول و راپوردهی انتقال پول‪ ،‬اسعار و اسناد قابل معامله بیاسم در گمرکات سرحدی‪ ،‬از آن یاد شده است و در گذشته‬
‫ذکر گردید‪.‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 565‬کود جزا تصریح نموده که وجوه مورد انتقال میتواند به شکل نقد باشد یا به صورت‬
‫سند قابل معامله بیاسم‪ .‬منظور از «سند قابل معامله بیاسم» اسنادی است که به صورت چک بوده و امروزه به جای پول‬
‫نقد معامله میشود؛ به عنوان مثال‪ ،‬میتوان از چکهای مسافرتی ایرانی نام برد که در داخل ایران یا حتی در افغانستان‬
‫خریدوفروش میشوند‪ .‬این ماده به شیوههای انتقال هم اشاره نموده است‪ .‬انتقال این وجوه ممکن است از طریق ارسال‬
‫پستی یا یک شخص قاصد (پیک)‪ ،‬شرکتهای حملونقل بار و کاال و سایر اشکال باشد (واصل‪ .)۱۲۳ :۱۳۲۱ ،‬همان‬
‫طور که در فوق اشاره شد‪ ،‬شرط تحقق این جرم آن است که مرتکب نتواند در مورد مقدار‪ ،‬منشأ‪ ،‬هدف یا استفاده از‬
‫انتقال پول یا سند قابل معامله بیاسم سندی ارایه کند‪ .‬قانونگذار در مورد انتقال این وجوه شرط گذاشته که حتمًا باید‬
‫شخص حامل‪ ،‬سند ارائه نماید؛ مثالً راج ع به اینکه وجوه مذکور را از کجا به دست آورده است؟ این وجوه به چه هدفی‬
‫انتقال و از آن استفاده میشود؟‬

‫‪126‬‬
‫عنصر معنوی جرم ا نتقال وجوه به صورت غیرقانونی از کشور‪ ،‬علم و قصد میباشد؛ به این معنا‬ ‫‪ -9‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫که شخص‪ ،‬علم به موضوع (عواید ناشی از جرم) داشته باشد پولشویی محسوب میشود و قصدًا به انتقال آن مبادرت‬
‫نماید‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫ماده ‪ 565‬کود جزا در مورد این جرم‪ ،‬دو نوع مجازات را برای دو دسته مرتکبین‪ ،‬به شرح ذیل‪ ،‬در نظر گرفته است‪:‬‬
‫‪ -۱‬هرگاه مرتکب جرم شخص حقیقی باشد‪ ،‬به حبس قصیر یا جزای نقدی از سی هزار تا شصت هزار افغانی‬
‫محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -۹‬هرگاه مرتکب جرم شخص حکمی باشد‪ ،‬به جزای نقدی از شصت هزار تا دوصد و چهل هزار افغانی محکوم‬
‫میگردد‪.‬‬
‫جزء دهم‪ :‬جرم پنهان‪ ،‬انتقال یا وانمود کردن خالف حقیقت‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم پنهان‪ ،‬انتقال یا وانمود کردن خالف حقیقت وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬
‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 560‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬عنصر مادی جرم مذکور در مادۀ ‪ ،560‬پنهان یا خالف حقیقت وانمود کردن یا انتقال دادن پول‪،‬‬
‫اسناد بهادار بدون اسم یا فلزات یا احجار قیمتی است که با جرم پولشویی‪ ،‬جرم تمویل تروریزم یا جرایم اصلی مرتبط‬
‫بوده و سند تقنینی مربوط در رابطه به ضبط انجماد یا مصادره آنها حکم نموده باشد‪.‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 560‬کود جزا پنهان نمودن و خالف حقیقت وانمود کردن (مانند پاکنمایی وجوه به دست‬
‫آمده از ارتکاب یک جرم به دستآمده‪ ،‬ولی شخص حامل‪ ،‬آنها را وجوه مشروع و قانونی جلوه دهد) و انتقال وجوه یا‬
‫اموال ناشی از جرم را جرمپنداری نموده و برای آن مجازات تعیین نموده است (رفیعی‪.)۲۳ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫شایان ذکر است که اصطالح «انتقال» در ماده ‪ 560‬کود جزا برخالف مواد قبلی‪ ،‬اعم است از انتقال وجوه بین‬
‫افغانستان و کشورهای خارجی و همچنین مواردی که این وجوه و اموال در داخل کشور پنهان شود یا خالف حقیقت‬
‫جلوه داده شود یا انتقال یابد‪ .‬اشیای موضوع این جرم به قرار ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬پول‬
‫‪ ‬اسناد بهادار بدون اسم‬
‫‪ ‬فلزات قیمتی‪ ،‬مانند طال و نقره‬
‫‪ ‬احجار قیمتی‪ ،‬مانند زمرد‪ ،‬الجورد و فیروزه‪.‬‬
‫مثالً مرتکبین جرم پولشویی‪ ،‬پولهای هنگفتی را از قاچاق مواد مخدر به دست آوردهاند و سپس این پولها را به‬
‫منظور اینکه فهمیده نشود‪ ،‬به اسناد بهادر یا فلزات قیمتی مثل طال و نقره یا احجار قیمتی مانند زمرد‪ ،‬الجورد و فیروزه‬
‫تبدیل نمایند و اندکی بعد در حال پنهان کردن یا انتقال این اشیا گرفتار شوند‪ .‬تحقق این جرم دو شرط دارد‪:‬‬

‫‪127‬‬
‫‪ -‬اشیای مذکور با جرم پولشویی یا جرم تمویل تروریزم یا یک جرم اصلی (مقدم) دیگر مانند قاچاق مواد مخدر‬
‫مرتبط باشد‪.‬‬
‫‪ -‬قانون به ضبط انجماد یا مصادره وجوه و اموال مذکور حکم نموده باشد‪.‬‬
‫«ضبط» و «انجماد» به یک معنا میباشند‪ .‬بر طبق بند ‪ 42‬مادۀ چهارم قانون اجراآت جزائی‪ ،‬منظور از ضبط‪،‬‬
‫حفظ و نگهداری یا کنترول موقتی اموال منقول و غیرمنقول است که مطابق حکم قانون توسط مرجع ذیصالح صورت‬
‫میگیرد‪ .‬مصادره بر طبق بند ‪ 96‬مادۀ ‪ ۲‬همان قانون عبارت است از‪ :‬اخذ جبری و بالعوض اموال منقول یا غیرمنقول‬
‫محکومعلیه که مطابق احکام قانون و فیصله محکمه ذیصالح‪ ،‬مالکیت آن به دولت انتقال مییابد‪.‬‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ به این معنا که شخص با علم به اینکه این وجوه یا‬ ‫‪ -9‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫اموال مرتبط به جرایم مذکور میباشند قصدًا آنها را پنهان یا خالف حقیقت وانمود کند یا انتقال دهد‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 560‬کود جزا مانند مواد قبل‪ ،‬دو نوع مجازات را برای دو دسته از مرتکبین پیشبینی کرده است‪:‬‬
‫‪ -۱‬هرگاه مرتکب شخص حقیقی باشد‪ ،‬به حبس قصیر یا جزای نقدی سی هزار تا شصت هزار افغانی یا به هر دو‬
‫جزا محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -۹‬هرگاه مرتکب شخص حکمی باشد به جزای نقدی شصت هزار تا دوصد و چهل هزار افغانی و به تعلیق یا‬
‫سلب جواز فعالیت برای مدت یکسال محکوم میگردد ( کود جزا ماده ‪.)560‬‬
‫مالحظه میگردد که شخص حکمی در ماده ‪ 560‬کود جزا عالوه بر اینکه جزای نقدیاش سنگینتر پیشبینی شده‪،‬‬
‫مجازات تعلیق یا سلب جواز فعالیت تا یکسال نیز برای آن در نظر گرفته شده است و این امر به خاطر مسؤولیت خطیر‬
‫اشخاص حکمی در قبال این گونه جرایم میباشد؛ به این معنا که اشخاص حکمی که دولت و جامعه به آنها اعتماد کرده‬
‫و برای انجام برخی فعالیتهای مالی و تجارتی به آنها جواز داده است نباید از اعتماد عامه‪ ،‬سوءاستفاده نموده و به‬
‫ارتکاب جرایم بپردازد‪.‬‬
‫جزء یازدهم‪ :‬مصادره وجوه‪ ،‬دارائی و منفعت حاصله‬
‫در اینجا نخست عناصر مصادره وجوه‪ ،‬دارائی و منفعت حاصله وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬
‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 562‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬عنصر مادی مذکور در مادۀ ‪ ،562‬ارتکاب یا شروع به ارتکاب جرم پولشویی‪ ،‬تمویل تروریزم یا جرم‬
‫اصلی میباشد که شخص بر اثر آن محکوم شده باشد؛ از آنجا که در این ماده بحث روی مصادره اموال ناشی از جرم‬
‫میباشد‪ ،‬قانونگذار حکم مصادره اموال ناشی از تمویل تروریزم و جرم اصلی را نیز بیان کرده است‪ .‬منظور از «جرم‬
‫اصلی» جرم مقدم یا پیشین مانند قاچاق مواد مخدر است که بعدًا ممکن است اموال ناشی از آن شستشو گردد‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی جرم فوق‪ ،‬علم و قصد میباشد؛ به این معنا که شخص با علم به اینکه رفتار موردنظر‪،‬‬
‫پولشویی‪ ،‬تمویل تروریزم یا جرم اصلی است‪ ،‬قصدًا به ارتکاب یا به شروع به ارتکاب آن اقدام نماید‪.‬‬
‫‪128‬‬
 ‫‪ -1‬مجازات این جرم‬
‫مجازات پیشبینی شده برای جرایم مذکور در مادۀ ‪ ،562‬مجازات اصلی از نوع مصادره میباشد که به حکم محکمه‬
‫ذیصالح صورت میگیرد‪ .‬مال مورد مصادره گاه موضوع جرم‪ ،‬گاه محصول جرم و گاه ابزار و آلت جرم به شمار‬
‫میآید‪ .‬قانونگذار در اجزای ‪ 9 ،4‬و ‪ 1‬فقرۀ (‪ )4‬ماده ‪ 562‬کود جزا به احکام مصادره تمامی این موارد اشاره کرده‬
‫است‪ .‬موضوع مصادره در جزء ‪ 4‬فقرۀ (‪ )4‬مادۀ ‪ 562‬کود جزا‪ ،‬عواید ناشی از جرم است؛ به شمول وجوه و دارائیهایی‬
‫که مستقیم یا غیرمستقیم از عواید جرمی به دست آمده یا با چنین عایدات‪ ،‬مخلوط یا از آن مشتق گردیده و یا از تبادله‬
‫آن به دست آمده‪ ،‬میباشد‪.‬‬
‫منظور از «وجوه و دارائیهایی که به شکل مستقیم» از عواید جرایم مذکور به دست آمده باشد‪ ،‬به طور مثال همان‬
‫پولی است که قرار بوده تطهیر شود و منظور از «وجوه یا دارائیهایی که به شکل غیرمستقیم از عواید جرمی به دست‬
‫آمده»‪ ،‬به طور مثال خانه یا زمینی است که به منظور پولشویی عواید جرمی خریداری شده است‪ .‬گاهی ممکن است‬
‫عایداتی با عایدات مورد پولشویی مخلوط یا از عایدات مذکور مشتق شده باشد؛ مانند اینکه پولشویان‪ ،‬پول ناشی از جرم‬
‫را سرمایهگذاری کردهاند و از این سرمایهگذاری وجوه و دارائی دیگری به دست آمده است‪ .‬منظور از «تبادله» آن است‬
‫که مثالً پولشویان‪ ،‬خانه یا زمینی را که از جرایم مذکور در ماده ‪ 562‬کود جزا به دست آوردهاند با موتری تبادله‬
‫کردهاند‪ .‬در این مورد موتر مذکور هم مصادره میشود‪.‬‬
‫جزء ‪ 9‬فقرۀ (‪ )4‬مادۀ ‪ 562‬به مصادره وسایل و امکاناتی پرداخته است که از نظر حقوقدانان‪ ،‬ابزار و آلت‬
‫ارتکاب جرم به شمار میرود و به تعبیر قانونگذار «وسایل و امکاناتی که در ارتکاب جرم پولشویی‪ ،‬تمویل تروریزم یا‬
‫جرم اصلی مورد استفاده قرار گرفته باشد یا قصد استفاده از آنها برای این منظور وجود داشته باشد»‪.‬‬
‫جزء ‪ 1‬مادۀ فقرۀ (‪ )4‬ماده ‪ 562‬کود جزا مذکور از مصادره وجوه یا دارائیهایی یاد میکند که موضوع جرم‬
‫بوده و به نظر قانونگذار «دارائیهایی که به منظور ارتکاب جرایم مندرج در قانون جلوگیری از تمویل تروریزم استفاده‬
‫شده یا قصد استفاده از آن موجود بوده یا برای ارتکاب آنها اختصاص یافته است» منظور از این دارائیها‪ ،‬اموالی است‬
‫که در مادۀ هشتم قانون جلوگیری از تمویل تروریزم به مصادره آنها اشاره شده است‪.‬‬
‫قانونگذار در جزء ‪ 1‬فقرۀ (‪ )4‬ماده ‪ 562‬کود جزا از قانون جلوگیری از تمویل تروریزم‪ ،‬به عنوان نمونه و الگوی‬
‫مصادره اموال موضوع پولشویی یاد کرده که در مصادره اموال موضوع جرم پولشویی هم به مانند مصادره اموال موضوع‬
‫جرم تمویل تروریزم باید عمل کرد (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۲۳ ،۱۲۲ :۳‬‬
‫جزء ‪ 1‬فقرۀ (‪ )4‬ماده ‪ 562‬کود جزا به این موضوع اشاره کرده است که وجوه و دارائیهای مندرج اجزای ‪4‬‬
‫تا ‪ 1‬این فقره که به شخص دیگری منتقل گردیده باشد‪ ،‬نیز مصادره میگردد؛ مگر اینکه مالک در محکمه ثابت نماید که‬
‫در مقابل دریافت چنین وجوه یا دارائیها قیمت مناسب را پرداخته یا آن را در بدل خدمات معادل به ارزش آن یا از طریق‬
‫مشروع دیگری به دست آورده و از غیرقانونی بودن منشأ چنین وجوه و دارائیها آگاهی نداشته است‪.‬‬
‫مادۀ ‪ 562‬در فقرههای (‪ )1( ،)9‬و (‪ )1‬احکام دیگری راجع به مصادره وجوه یا دارائیهای ناشی از جرم را به‬
‫شرح ذیل بیان مینماید‪:‬‬

‫‪129‬‬
‫‪ -۱‬هرگاه وجوه یا دارائیهای که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از عمل جرمی حاصل گردیده با وجوه یا‬
‫دارائیهای که منابع مشروع به دست آمده مخلوط باشد‪ ،‬حکم مصادره چنین وجوه یا دارائیها به اندازهای صورت میگیرد‬
‫که با ارزش عواید وجوه و دارائیهایی حاصله از جرم‪ ،‬مطابق ارزیابی محکمه‪ ،‬معادل باشد‪.‬‬
‫‪ -۹‬هرگاه وجوه یا دارائیهایی که حکم به مصادره آن صادر گردیده‪ ،‬دستیاب شده نتواند‪ ،‬حکم به مصادره وجوه‬
‫و دارائیهای معادل آن صادر میگردد‪.‬‬
‫‪ -۳‬در حکم مصادره‪ ،‬اندازه وجوه یا دارائیهای قابل مصادره و تفصیالت ضروری جهت تشخیص و تعیین آن‬
‫مشخص میگردد‪.‬‬
‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم سلب جواز فعالیت‬
‫در اینجا نخست عناصر جرم سلب جواز فعالیت وسپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬
‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 567‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‪ :‬قانونگذار در ماده ‪ 567‬کود جزا به اشخاص حقیقی و حکمی اشاره میکند که مرتکب این جرم‬
‫گردند؛ به این معنا که هرگاه شخص حکمی جرم پولشویی را بیش از یک بار مرتکب شود‪ ،‬جواز فعالیت آن به مدت یک‬
‫سال تا پنج سال سلب میشود‪ .‬این ماده به طور مثال به شرکتهایی اشاره دارد که ممکن است طور مکرر مرتکب جرم‬
‫پولشویی گردند؛ در این صورت جواز فعالیتشان به مدت یک سال تا پنج سال سلب میگردد‪ .‬همچنین ماده مذکور‬
‫شامل اشخاص حقیقی هم میشود؛ به این ترتیب که ممکن است یک شخص حقیقی رئیس یک شرکت بوده و بیش از یک‬
‫بار مرتکب جرم پولشویی شود؛ در این صورت جواز فعالیت شرکت وی به مدت یک سال تا پنج سال سلب میشود‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی این جرم علم و قصد میباشد؛ به این معنا که شخص حقیقی یا حکمی مذکور با علم به‬
‫اینکه عواید منشأ جرمی دارد‪ ،‬قصدًا آن را برای بیش از یک بار انجام دهد‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات این جرم‬
‫هرگاه شخص حقیقی یا حکمی جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل دوم کود جزا را بیش از یکبار مرتکب گردد‪،‬‬
‫عالوه بر مجازات پیشبینی شده‪ ،‬به سلب جواز فعالیت از یک تا پنج سال نیز محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬مادۀ ‪.)567‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬راههای جلوگیری و مبارزه با پولشویی‬
‫پولشویی که از آن به «شریان خون تجارت جهانی مواد مخدر» تعبیر میشود چنان پیچیده است که تمهیدات‬
‫متداول نتوانسته از شیوههایی که امروز در این مراحل بکار میرود جلوگیری کند؛ به خصوص کشف موارد «پولشویی‬
‫مدرن در فضای سایبر» که به نقلوانتقال فزیکی نیاز ندارد‪ ،‬بهطور جدی مشکل است؛ از طرفی جهانیشدن موجی است‬
‫که به سرعت از سرحدات‪ ،‬بخصوص در حوزه اقتصاد عبور میکند‪ .‬الزمه جهانیشدن اقتصاد به حداقل رسیدن کنترول‬
‫در تجارت است‪ .‬عالوه بر آن بهرهگیری قاچاقبران از افراد ماهر و حرفوی در پولشویی‪ ،‬بر پیچیدگی و مشکلتر شدن‬
‫کشف موارد پولشویی افزوده است‪.‬‬

‫‪131‬‬
‫اکنون بیش از ‪ ۱۲۲‬کشور قانون مبارزه با پولشویی دارند و کشورهای که هنوز در قانون مجازات آنها پولشویی‬
‫جرم مستقل تعریف نشده با پولشویی با استفاده از قوانینی که بهطور ضمنی به پولشویی توأم با جرایم دیگر اشاره دارد‬
‫مبارزه میکنند؛ ولی در عین حال ساالنه بیش از ‪ ۹/۱‬تریلیون دالر در جهان پولشویی میشود‪ .‬در سه دهه پیش آنچه فکر‬
‫مأمورین مبارزه با قاچاق مواد مخدر را مغشوش میکرد‪ ،‬جاسازی مواد مخدر بود؛ ولی اکنون عالوه بر جاسازی که در‬
‫آغاز یک پروسه قاچاق مواد مخدر اهمیت دارد‪ ،‬عقیم ماندن این مرحله نهایی در جلوگیری از قاچاق مواد مخدر فوقالعاده‬
‫مهم است؛ زیرا اگر درآمد حاصل از آن مصادره شود تمام فعالیتهای قاچاقبر بینتیجه میماند‪.‬‬
‫مبارزه با انتقال و اخفای پول حاصل از جرم‪ ،‬در جون ‪ ۱۲۱۲‬به وسیله کمیته وزیران شورای اروپا به دول عضو‬
‫توصیه شد و اصطالح پولشویی در مراحل قاچاق مواد مخدر با تصویب کنوانسیون بینالمللی مبارزه با قاچاق مواد مخدر‬
‫و روانگردان در سال ‪ ۱۲۱۱‬که در آن تدابیری برای ضبط اموال حاصل از قاچاق مواد مخدر اتخاذ شده‪ ،‬بهصورت‬
‫جهانی در سیاست پائین و حقوق جزای کشورها مطرح گردید و در موارد دیگر از جمله‪ :‬اعالمیه کمیته بازل (دسامبر‬
‫‪ ،)۱۲۱۱‬کمیته مبارزه با پولشویی (‪ ،)۱۲۱۲‬منشور اتحادیه اروپا (‪ ،)۱۲۲۲‬دستورالعمل اتحادیه اروپا (‪،)۱۲۲۱‬‬
‫قطعنامه سازمان بینالمللی کمیسیون اوراق بهادار (‪ ،)۱۲۲۹‬اعالمیه کنفرانس بینالمللی کومایور در ایتالیا (‪.)۱۲۲۲‬‬
‫بیانیه مبارزه با شستشویی در اجالس خاص مواد مخدر ملل متحد در سال ‪ ۱۲۲۱‬تعقیب شد و در کنوانسیون‬
‫پالرمو که از سال ‪ ۹۲۲۲‬به امضای ‪ ۱۲۶‬دولت رسید و ‪ ۹۱‬کشور آن را تصویب کردهاند‪ ،‬بهطور قاطع و عام به صورتی‬
‫جهانشمول بر جرم بودن آن تأکید شد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۲۱۲‬هفتکشور عمده صنعتی‪ ،‬معروف به جی ‪ 7‬برای نخستین بار‪ ،‬شستشوی پول آلوده را رسمًا یکی از‬
‫مسائل خطرناک دنیا شناختند و به اتفاق‪ ،‬به منظور هماهنگی چندملیتی برای مبارزه با آن‪ ،‬سازمانی به نام «نیروی کاری‬
‫عملیات مالی» تشکیل دادند‪ .‬عضویت در سازمان برای کشورهای دیگر نیز باز گذاشته شده و اکنون همه کشورهای‬
‫عضو اتحادیه (‪ )DCEO‬به انضمام هانگکانگ‪ ،‬سنگاپور و شورای همکاری خلیج فارس و کمیسیون اروپا عضویت آن‬
‫را به عهده دارند‪ .‬تمامی اعضای طرح یادشده‪ ،‬چهل نوع تدبیر مشخص را برای ممانعت از عملیات شویندگان پول آلوده‬
‫امضاء کردهاند‪ .‬همچنان تالش برای جلوگیری از پولشویی در سطح کشور‪ ،‬منطقه و جهان ادامه دارد‪ ،‬برای نمونه‪:‬‬
‫‪4‬ـ در آمریکا در سال ‪ ۱۲۱۱‬قانون کنترول پولشویی تصویب و اجرا شد‪.‬‬
‫‪9‬ـ در انگلستان «قانون جرایم راجع به قاچاق مواد مخدر» در سال ‪ ۱۲۱۱‬تصویب شد و از اول ‪ ۱۲۱۲‬الزماالجرا‬
‫گردید و «مقرراتی راجع به پولشویی» از اوایل ‪ ۱۲۲۲‬به اجرا درآمد‪.‬‬
‫‪1‬ـ در اسکاتلند «قانون درآمدهای ناشی از جرم» در سال ‪ ۱۲۲۳‬تصویب شد‪.‬‬
‫‪1‬ـ جاپانیها در سال ‪ ۱۲۲۱‬قانون قاچاق مواد مخدر را تصویب و پولشویی را جرم پنداری کردند‪.‬‬
‫‪5‬ـ در سال ‪ ۱۲۲۱‬کارشناسان چهل کشور در فرانسه با یکدیگر مالقات کردند تا تدابیری را برای ممانعت از پولشویی‬
‫در روسیه و اروپای شرقی اتخاذ کنند‪.‬‬
‫‪0‬ـ نمایندگان ‪ ۱۲۲‬کشور در ایتالیا با یکدیگر مالقات کردند تا ستراتیژی واحدی را با جرایم سازمانیافته بینالمللی در‬
‫پیش گیرند‪.‬‬

‫‪131‬‬
‫‪7‬ـ نمایندگان ‪ ۱۱۲‬کشور در مصر با یکدیگر مالقات کردند تا یک جبهه جهانی برای مبارزه با جرایم سازمانیافته تشکیل‬
‫دهند‪.‬‬
‫‪1‬ـ وکالی څارنوالی آمریکا در واشنگتن باهم مالقات کردند تا مسؤولیت خود را در قبال پول آلوده بررسی کنند‪.‬‬
‫‪2‬ـ وزرای ‪ ۹۳‬کشور در ارجنتاین با هم مالقات کردند و متعهد شدند تا دولتهای خود را در مبارزه با پولشویی موظف‬
‫سازند‪.‬‬
‫‪46‬ـ شش صد تن از کارشناسان حقوق بینالمللی در انگلستان با یکدیگر مالقات کردند تا پیشنهادهایی درباره تسهیل‬
‫مقررات رازداری بانکها ارائه کنند‪.‬‬
‫‪44‬ـ کنفرانس بین المللی مواد مخدر در مادرید هسپانیا‪ ،‬با شرکت پولیس و سیاستمداران ‪ ۲۲‬کشور جهان در ماه می‬
‫‪ ، ۹۲۲۶‬در رابطه به روش جدید مواد مخدر از طریق انترنت هشدار داده میگوید که‪ :‬در حال حاضر میتوان از طریق‬
‫انترنت مواد کمیایی تشکیلدهنده کوکایین را مانند کتاب یا نوار موسیقی با کارت اعتباری خرید (حبیبی‪.)۱۳۲ :۱۳۲۹ ،‬‬
‫‪49‬ـ موافقتنامه پاریس پکت در سال ‪ ۹۲۲۳‬به منظور کنترول قاچاق مواد مخدر و کاهش تقاضای مصرفکنندگان در‬
‫پایتخت فرانسه به میان آمد‪.‬‬
‫‪41‬ـ نشست بین المللی مبارزه با مواد مخدر در کابل‪ ،‬پایتخت افغانستان به اشتراک نمایندگان ‪ ۳۱‬کشور عضو‬
‫موافقتنامه پاریس به تاریخ ‪ ۳۱‬اکتوبر ‪ ۹۲۲۶‬برگزار شد‪.‬‬
‫باید اذعان کرد‪ ،‬با وصف تمامی تدابیر‪ ،‬جلوگیری از مراحل پولشویی در هیچ کشوری در حد مطلوب موفقیت نداشته‪،‬‬
‫چنانکه در سال ‪ ۱۲۲۳‬بیش از ‪ ۳۳۲‬ملیارد دالر در آمریکا شستشو شده و گزارشات جدید مقدار پولی را که در جهان‬
‫پولشویی میشود ساالنه بالغ ‪ ۹/۱‬تریلیون دالر میرساند‪ .‬مقداری پول آلوده که از قاچاق مواد مخدر در دنیا در گردش‬
‫میباشد به قدری زیاد است که سبب به وجود آمدن «اقتصاد زیرزمینی» شده و همچنان در جهان اقتصاد‪ ،‬دالر نفتی‪،‬‬
‫وجود دارد‪ ،‬باید گفت‪« :‬دالر هیروئینی» هم بهطور غیر رسمی موجود است‪.‬‬
‫با توجه به تنوع شکل و شیوههای پولشویی و پیچیدهتر شدن آن به برکت پیشرفتهای حاصله در علم معاصر (پولشویی‬
‫مدرن در ف ضای سایبر) و ا ستفاده از افراد ماهر و متخ صص و تجربه مبارزه جهانی در زمینه جلوگیری و محدود سازی‬
‫پول شویی‪ ،‬در افغانستان مبارزه علیه آن دشوارتر است ولی عملی میباشد‪ .‬دشوار از آن جهت که منابع اساسی پولشویی‬
‫را قاچاق مواد مخدر بخ صوص تریاک و م شتقات آن ت شکیل میدهد؛ که بنابر گزار شات بانک جهانی و سازمان ملل‬
‫متحد و دولت آمریکا ‪ ۲۲‬در صد مح صوالت جهان با و صف موجودیت نیرویهای نظامی ناتو‪ ،‬کمکهای هنگفت مالی‬
‫جهانی و تدابیری دولت‪ ،‬در افغان ستان تولید می شود و موجودیت ب ستر راحت و م ساعد‪ ،‬چون وجود ف ساد مالی و‬
‫اداری‪ ،‬تو سعهنیافتگی بازارهای مالی؛ نا آ شنایی د ستاندرکاران بازارهای مالی و بانکها قانونی و دیگر عوامل اجرای به‬
‫روشهای پولشویی و عملی از جهت که هنوز پولشویی بیشتر به اشکال معمولی و ساده آن و کمتر سازمانیافته و مجهز‬
‫به ابزار مدرن‪ ،‬در صورتی که سخن از سهم قاچاقبران بینالمللی در میان نباشد (امیر حسن‪.)495 ،496 :4117 ،‬‬

‫‪132‬‬
 ‫گفتار چهارم‪ :‬اقدامات افغانستان جهت مبارزه با جرم پولشویی‬
‫بر ا ساس سفارشهای گروه کاری اقدامات مالی (‪ ،)FATF‬افغان ستان مکلف ا ست که واحد ا ستخبارات مالی ‪ FIU‬را‬
‫ایجاد نماید‪ .‬حکومت افغان ستان‪« ،‬مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغان ستان» (واحد ا ستخبارات مالی یا ‪)FIU‬‬
‫مبتنی به قانون جلوگیری از پول شویی و عواید ناشی از جرایم به منظور جلوگیری از سؤاستفاده از سیستم بانکی و مالی‬
‫ک شور برای فعالیتهای مرتبط با پول شویی و تمویل تروریزم را در سال ‪ 9660‬در چوکات دافغان ستان بانک تأ سیس‬
‫کرد‪ .‬هدف ا سا سی قانون جلوگیری از پول شویی و عواید نا شی از جرایم‪ ،‬حرا ست و نگهداری نظام مالی افغان ستان در‬
‫مطابقت و اطاعتپذیری از قوانین‪ ،‬مقررات‪ ،‬میثاقها و پیمانهای بینالمللی میبا شد‪ .‬واحد ا ستخبارات مالی یک نهاد‬
‫م ستقل عملیاتی بوده و از نگاه اداری در چارچوب دافغان ستان بانک (بانک مرکزی افغان ستان) قرار دارد‪ .‬این مرکز به‬
‫منظور رسیدن به اهداف خویش متعهد به ارزش های ملی و عمل به تعهدات بینالمللی در راستای مبارزه علیه پولشویی و‬
‫تمویل تروریزم میباشد‪.‬‬
‫شورای ملی افغان ستان به تاریخ ‪ 90‬جوزای ‪ 4121‬قانون جلوگیری از پول شویی و عواید نا شی از جرایم را ت صویب و‬
‫رئیس جمهور حکومت افغانستان به تاریخ ‪ 1‬سرطان ‪ 4121‬آن را توشیح کرد‪.‬‬
‫این قانون در (‪ )1‬ف صل و (‪ )76‬مادۀ تدوین یافته و از سال مذکور بدین سو به اجرا گذا شته شده ا ست‪ .‬نهاد ر سمی و‬
‫ا صلی که قانون مذکور را عملی میکند‪ ،‬همان واحد ا ستخبارات مالی افغان ستان ا ست که در ذیل صالحیتهای بانک‬
‫مرکزی کشور فعالیت میکند‪ .‬اهداف قانون جلوگیری از پول شویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬مطابق مادۀ (‪ )9‬قانون ذکر‬
‫شده چنین صراحت دارد‪« :‬مبارزه با استعمال مؤسسات مالی و تشبثات و حرفههای غیر مالی مشخص مندرج مادۀ پنجم‬
‫این قانون‪ ،‬غرض پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬تمویل تروریزم و گسترش سالحهای کشتار جمعی»‪.‬‬
‫الف‪ :‬اصل شناخت مشتری‬
‫بانکها و مؤسسات مالی ازجمله مهمترین گذرگاههای پولشویی هستند؛ اما ماهیت اقدامات و فعالیتهای آنها به گونهای‬
‫است که اشخاص و از جمله مجرمین برای بهرهبرداری از آنها نیازمند ارتباط و برخورد با بانک و مؤسسه مربوطه هستند؛‬
‫بنابراین چنانچه بانکها و مؤسسات مالی نسبت به مشتریان خود شناخت کافی داشته باشند پروسه پولشویی از همان قدم‬
‫اول متوقف خواهد شد و احتمال استفاده افراد جنایتکار از خدمات مؤسسات بانکی و مالی برای پولشویی کاهش مییابد‪.‬‬
‫مؤسسههای مالی و اعتباری مکلفاند هویت مشتریان خود را پیش از افتتاح حسابهای عادی یا حسابهای پسانداز یا‬
‫انجام هرگونه معامله تجارتی شناسائی کند‪ .‬همین اصل در قانون متذکره در مادۀ ‪ ۱۹‬تسجیل گردیده است‪.‬‬
‫همچنان توجه خاص به معامالت بزرگ و اقدامات در رابطه به کشورهای پرخطر و تدابیر مراقبتی برای اشخاص‬
‫متبارز سیاسی صورت گرفته است؛ در صورت عدم تثبیت هویت مشتریان‪ ،‬امکان پولشویی در همین مؤسسات مالی یا‬
‫اعتباری به عمل میآید و قانونگذار افغانی با پیشبینی همین اصل توانسته از وقوع پولشویی در این مؤسسات جلوگیری‬
‫کند‪.‬‬
‫ب‪ :‬نگهداری اسناد (حفظ اسناد)‬

‫‪133‬‬
‫یکی از راهکارهایی که در قانون جلوگیری از پولشویی در خصوص مبارزه با پولشویی پیشبینی شده است حفظ اسناد‬
‫است؛‬
‫‪ -4‬مرجع راپوردهنده مکلف است تمام اسناد ضروری مربوط به معامالت داخلی و بینالمللی انجام شده یا نهایی نشده‬
‫را از تاریخ اجرا یا آغاز به اجرای آن‪ ،‬به مدت حداقل پنج سال نگهداری نمایند‪.‬‬
‫‪ -9‬مرجع راپوردهنده مکلف ا ست‪ ،‬اطالعات مربوط به هویت م شتری و ا سناد م صدقه مربوطه‪ ،‬ا سناد ح سابات و‬
‫مکاتبات تجارتی را که در جریان مراقبت از م شتریان مطابق احکام مندرج ف صل دوم این قانون به د ست آمده‪ ،‬به نحوی‬
‫که برای مقامات داخلی ذی صالح قابل د سترس با شد‪ ،‬به مدت حداقل پنج سال یا در صورت ضرورت یا تجویز مقامات‬
‫ذیصالح‪ ،‬بیشتر از پنج سال بعد از ختم مناسبات تجارتی یا انجام معامله نگهداری نماید‪.‬‬
‫‪ -1‬گزارش دهی معامالت مشکوک پس از وارد شدن پول ناپاک به نظام بانکی با توجه به سهولت نقل و انتقاالت‬
‫الکترونیکی و انجام معامالت متعدد در زمان اندک موجب شناسائی هویت جرمی پولها خواهد شد؛ از جانب دیگر این‬
‫مرحله از پولشویی بهترین مرحله کشف ماهیت واقعی پولها است؛ به همین اساس قانون جلوگیری از پولشویی با تعدیل‬
‫اصل رازداری بانکی‪ ،‬مؤسسات مالی را مؤظف نمودند که معامالت مشکوک به پولشویی را به مقامات معین گذارش‬
‫نمایند که در مادۀ ‪ ۱۶‬چنین مشعر است‪ :‬مرجع راپوردهنده مکلف است‪ ،‬در مورد معامالت نقدیای که ارزش آن بیشاز‬
‫حد مندرج مقرره مربوط باشد‪ ،‬مطابق شکلیات و مدت زمان پیشبینی شده به مرکز تحلیل و معامالت و راپورهای مالی‬
‫گزارش ارایه نماید‪ .‬باید عالوه نمود که قانون متذکره در مادۀ ‪ ۱۱‬طی پنج فقره معامالت مشکوک را تذکر داده است‪.‬‬
‫ج‪ :‬تعدیل اصل رازداری حرفوی‬
‫مؤ س سات مالی به خ صوص بانکها طبق مقررات داخلی خود در جهت جذب م شتری و جلب ر ضایت آنها‪ ،‬مقرراتی‬
‫دارند که ا سرار و اطالعات م شتریان کامالً محرمانه نگهداری و از اف شای آن جلوگیری شود؛ اما از آن جایی که‬
‫جنایتکاران و شستشو کنندگان برای انتقال عواید حاصل از ارتکاب جرایم سازمانیافته از بانکها و دیگر مؤسسات و‬
‫نهادهای مالی ا ستفاده میکنند همکاری این مؤ س سات با مأمورین مبارزه با پول شویی کمک شایانی در ک شف جرم و‬
‫جلوگیری از موفقیت عملیات پولشویی میتواند داشته باشد‪.‬‬
‫بنابراین در قانون جلوگیری از پول شویی در فقرۀ ‪ ۱‬مادۀ (‪ )۲۳‬درباره مرجع راپور دهنده‪ ،‬آمرین یا مدیران و کارمندان‬
‫چنین ذکر به عمل آمده است‪ :‬مطابق احکام ا ین قانون معلومات یا راپورها را به اداره مربوطه ارایه نموده باشد‪ ،‬این عمل‬
‫نقص محرمیت بانکداری یا م سلکی یا قرارداد پندا شته نمی شود‪ .‬دعوای جزائی و مؤیدات تأدیبی و ان ضباطی )م سلکی)‬
‫باالی آنها تطبیق نمیگردد‪ ،‬مگر اینکه عملشان با سوءنیت انجام شده باشد‪.‬‬
‫د‪ :‬عدم اطالع رسانی به مشتری در ارتباط به گزارش موارد مشکوک‬
‫یکی از تکالیف که جهت ت سهیل عملیات ک شف و تعقیب جرم پول شویی مورد توجه ا سناد بینالمللی قرار گرفته ا ست‬
‫این است که مؤسسات مالی پس از اعالم موارد مشکوک‪ ،‬گزارش شدن معامله به مقامات ذی صالح را به اطالع مشتری‬
‫نر ساند‪ .‬این راهکار جهت جلوگیری از همکاری مؤ س سات مالی و کارمندان آنها با مجرمین و جلوگیری از بینتیجه‬
‫ماندن عملیات کشف و تعقیب جرم توصیه شده است (ربانی‪.)۱۲۳ :۱۳۲۳ ،‬‬

‫‪134‬‬
‫قانون متذکره جلوگیری از پولشویی در فقرۀ ‪ ،۳‬مادۀ ‪ ۱۱‬در مورد گـزارش مـوارد مشـکوک چنـین صـراحت‬
‫دارد‪ :‬مرجع راپور دهنده‪ ،‬آمرین و کارمندان آنها مکلف میباشد تا از اطالع به مشـتری یـا هـر شـخص دیگـر‬
‫در مورد ارسال راپورها و معلومات مندرج این ماده به واحد استخبارات مالی یـا هـر مرجـع ذیصـالح مسـؤول‬
‫رسیدگی به قضایای پول شویی یا تمویل تروریزم‪ ،‬خود داری نمایند‪ .‬این ممنوعیـت شـامل تبادلـه معلومـات بـین‬
‫آمرین و کارمندان مؤسسه مالی یا تشبث یا حرفه غیرمالی مشخص و همچنین تبادلـه معلومـات بـا وکیـل قـانونی‬
‫آن‪ ،‬مرجع ذیصالح و مراجع تنفیذ قانون نمیگردد‪.‬‬
‫و‪ :‬آموزش کارکنان و کارمندان‬
‫ـتریان‪ ،‬همچنین دقت و توجه خاص به معامالت پیچیده و‬ ‫ـات مالی در تعیین هویت دقیق واقعی مشـ‬ ‫ـسـ‬ ‫مکلفیت مؤسـ‬
‫غیرمعمول که هیچ هدفی قانونی و یا اقتصادی ظاهری و مشخص ندارند و اطالع این موارد به مقامات مسؤول و به طور‬
‫کلی انجام تکالیف و وظایف مؤ س سات مالی در ارتباط به مبارزه با پول شویی تمام آن م ستلزم این ا ست که مدیران و‬
‫کارکنان آن مؤسسات از قبل آموزشهای الزم را در این خصوص دیده باشند‪.‬‬
‫چون شیوهها و وسایل و چال و فریبی که پولشویان برای موفقیت عملیـات خـود بـه کـار میبرنـد همـواره در‬
‫حال تغییر و تحول است؛ الزم است این آموزش نیز بهطور مستمر و پیوسته بوده تـا کارکنـان مؤسسـات نیـز بـا‬
‫این شیوهها و چال و فریبها و به دنبال آن شناسائی و مبارزه بـا آنهـا آشـنا شـوند‪ .‬در ارتبـاط بـه آمـوزش‬
‫مسلکی کارکنان و کارمندان یکی از وظایف مرکز‪ ،‬تحلیل معامالت و راپورهـای مـالی میباشـد کـه در فقـرۀ ‪5‬‬
‫مادۀ سی و دوم قانون متذکره تسجیل گردیده است‪.‬‬
‫ز‪ :‬تأسیس مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان یا واحد استخبارات مالی‬
‫مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی من حیث واحد استخبارات مالی پس از تصویب و توشیح قانون مبارزه علیه تطهیر‬
‫پول و عواید ناشی از جرایم در سال ‪ ۹۲۲۲‬میالدی تأسیس شد‪ .‬در ارتباط به تأسیس مرکز تحلیل معامالت و راپورهای‬
‫مالی در مادۀ بیست و پنجم به صراحت آمده است‪ )۱( :‬مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی توسط دافغانستان بانک‬
‫تأسیس و تشکیل آن مطابق سفارشات گروه کاری اقدامات مالی تنظیم میگردد (حبیبی‪.)۶۱ :۱۳۲۹ ،‬‬
‫ـات معامالت‬ ‫ـؤول دریافت‪ ،‬تجزیهوتحلیل گزارشـ‬ ‫فقرۀ (‪ ) 9‬مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی یگانه اداره مسـ‬
‫مشکوک و سایر معلومات مربوط به پول شویی‪ ،‬جرایم ا صلی و تمویل تروریزم و نشر و نتایج تحلیلی گزارشات مذکور‬
‫مطابق به احکام این قانون میباشد‪.‬‬
‫‪ -4‬واحد استخبارات مالی‪ :‬مادهای‪ ،‬پنجم‪ ،‬هفدهم و هجدهم قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‪ ،‬تمامی‬
‫مؤسسات مالی‪ ،‬تشبثات و حرفههای غیرمالی مشخص را مکلف نموده تا در مورد معامالت نقدی که ارزش آن بیشتر از‬
‫حد مندرج مقرره مربوطه و گزارش معامالت مشکوک‪ ،‬مطابق شکلیات و مدت زمان پیشبینی شده به واحد استخبارات‬
‫مالی افغانستان ارائه نمایند‪.‬‬
‫مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان (‪ )Fintraca‬من حیث واحد استخبارات مالی )‪ (FIU‬پس از تصویب‬
‫و توشیح قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرایم در سال ‪ 9661‬میالدی تأسیس شد‪ .‬هدف اساسی این‬

‫‪135‬‬
‫قانون حراست و استحکام هرچه بیشتر نظام مالی افغانستان و اطاعتپذیری از میثاقها و پیمانهای بینالمللی میباشد‪.‬‬
‫واحد استخبارات مالی یک نهاد نیمهمستقل است که در چارچوب د افغانستان بانک فعالیت میکند‪.‬‬
‫‪ -9‬هدف‪ :‬هدف عمده مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان‪ ،‬جلوگیری از سوءاستفادههای آن عده افرادی‬
‫است که عواید خویش را از طریق فعالیتهای غیر مشروع به دست آورده باشند و نیز افرادی که در راستای تمویل و‬
‫حمایت از تروریزم از آن استفاده میکنند؛ با این حال‪ ،‬مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان در استحکام هر‬
‫چه بیشتر نظام مالی افغانستان‪ ،‬توانمندسازی نظام مالی کشور جهت مراودات با نظامهای مالی جهان‪ ،‬رشد اقتصادی‪،‬‬
‫سرمایهگذاری و شکوفایی افغانستان در آینده نقش قابل توجهی ایفا میکند‪.‬‬
‫‪ -1‬وظایف‪ :‬مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان به منظور برآوردن اهداف خویش معلومات را از منابع‬
‫مختلف جمعآوری و تحلیل میکند‪ .‬این منابع شامل نهادهاییاند که قانونًا مکلف به ارایه گزارش به مرکز تحلیل معامالت‬
‫و راپورهای مالی افغانستان در موقع کشف فعالیت مشکوک و همچنان گزارشهای معامالت نقدی باالتر از مبلغ تعیین‬
‫شده که از سوی این اداره در پرتو مفاد قانون مشخص میگردد میباشند‪ .‬باید گفت که مرکز تحلیل معامالت و راپورهای‬
‫مالی افغانستان به تمام معلومات و دیتابیسهای مربوط به حکومت افغانستان دسترسی دارد‪ .‬هرگاه تحلیل این معلومات‬
‫حاکی از احتمال استفاده نامشروع از نظام مالی کشور باشد‪ ،‬مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان با مقامات‬
‫تنفیذ قانون همکاری الزم نموده تا فعالیتهای غیر قانونی مشکوک را بررسی و تعقیب نمایند‪ .‬در کنار این همه‪ ،‬مرکز‬
‫تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان برای حمایت از تحلیلها و بررسیهای خویش و حمایت از تحلیلها و‬
‫بررسیهای همکاران خارجی تا حدودی که از سوی قانون مجاز است‪ ،‬به سطح بینالمللی همکاری میکند‪ .‬سایر وظایف‬
‫مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان شامل آموزش آن عده نهادهایی است که قانونًا مکلف برای گزارش دهی‬
‫به این مرکزند‪.‬‬
‫در این میان اداراتی که مسؤولیت طرح‪ ،‬تدوین و انکشاف قوانین و مقررات را به منظور حمایت از اهداف مبارزه علیه‬
‫تطهیر پول به سطح کشور و همکاری بینالمللی و منطقوی در شناسائی فعالیتهای مشکوک و اقدامات متقابل مبارزه با‬
‫تطهیر پول دارند‪ ،‬نیز تحت پوشش برنامههای آموزشی و آگاهی قرار میگیرند‪.‬‬
‫‪ -1‬محرمیت‪ :‬واحد استخبارات مالی نقش مهمی را که به حیث وساطتگر مستقل میان نهادهای گزارشدهنده و تنفیذ‬
‫قانون به عهده دارد‪ ،‬به خوبی درک میکند‪ .‬این واحد مکلفیتها و تعهدات قانونی خویش را جهت حراست از منابع و‬
‫محرمیت معلومات حاصله و نیز نحوه کاربرد این معلومات براساس مفاد قانون برای استفاده قانونی جدًا رعایت میکند‪.‬‬
‫‪ -5‬تشکیل‪ :‬واحد استخبارات مالی یک معاونیت داشته که بخشهای اداری و تکنالوژی معلوماتی‪ ،‬تحلیل و ارتباط‪ ،‬قانون‬
‫پذیری‪ ،‬منطقوی تحت اثر آن فعالیت دارند‪.‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬پیشنهادات چهلگانه گروه خاص اقدام مالی ‪ ) 26( FATF‬جهت مبارزه پولشویی‬
‫پیشنهاد شماره ‪:4‬‬

‫گروه خاص اقدام مالی سازمانی بین دولتی است که در سال ‪ 1989‬با ابتکار کشور های ‪ G7‬برای مبارزه با پولشویی در مقر سازمان همکاری اقتصادی و‬
‫‪26‬‬
‫‪- f i nanci al Act i on Task Force‬‬ ‫توسعه در کشور فرانسه شهر پاریس تأسیس شد‪.‬‬
‫‪136‬‬
 ‫‪ -‬اتخاذ رویکرد مبتنی بر ریسک و اقدامات متناسب با ریسک در هر مورد‬
‫‪ -‬مو س سات مالی و م شاغل و حرفه های غیرمالی ری سک های خود را در رابطه با پول شویی و تامین مالی تروریزم‬
‫شناسایی کنند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪:9‬‬
‫‪ -‬تنظیم سیاستهای مالی با آگاهی از ریسکهای شناسائی شده و بازنگری منظم آنها‬
‫‪ -‬همکاری سازمان های مسئول در سطح ملی‬
‫پیشنهاد شماره ‪:1‬‬
‫جرم انگاری پول شویی بر مبنای کنوانسیون ویانا و پالرمو‬
‫پیشنهاد شماره ‪:1‬‬
‫انجام اقداماتی مانند آنچه در کنوان سیونهای مذکور و کنوان سیون "تامین مالی تروریزم" مقرر شده تا مقامات ذی صالح‬
‫بتوانند اموال و در آمدهای حاصل از جرایم مذکور را مسدود‪ ،‬توقیف و مصادره کنند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪:5‬‬
‫جرم انگاری تامین مالی تروریزم‪ ،‬تامین مالی سازمانهای تروری ستی و افراد تروری ست و تعیین آنها به عنوان جرایم من شا‬
‫پولشویی‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 0‬‬
‫تحریم تامین مالی تروریزم بر اساس اختیارات شورای امنیت و فصل هفتم منشور ملل متحد‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 7‬‬

‫اجرای تحریم های مالی هدفمند برای ح صول اطمینان از اینکه وجه یا دارایی در اختیار ا شخاص یا نهادهایی قرار نگیرد‬
‫که به تهیه و استفاده از سالح های کشتار جمعی بپردازند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 1‬‬
‫توجه به سازمانهای غیرانتفاعی و اطمینان از اینکه تروری ستها از آنها ا ستفاده نکرده یا منابع آنها را برای مقا صد خود‬
‫استفاده نکنند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 2‬‬
‫قوانین داخلی کشورها در زمینه رازداری نباید مانع از اجرای پیشنهاد های گروه خاص شود‪.‬‬
‫‪ -‬شناسائی کافی مشتریان و نگهداری سوابق‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 46‬‬
‫شناسائی مشتری و خودداری از نگهداری حسابهای بی نام و جعلی‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 44‬‬

‫‪137‬‬
 ‫نگهداری سوابق معامالت داخلی و بین المللی حداقل به مدت ‪ 5‬سال‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 49‬‬
‫اتخاذ تدابیر بیشتر در مورد اشخاص سیاسی خارجی و کنترول مستمر روابط کاری با آنها‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 41‬‬
‫جمع آوری طالعات کافی درباره موسسه یا بانک کارگزار و حسابهای کارگزاری مورد استفاده مستقیم اشخاص ثالث‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 41‬‬
‫اشخاصی که به نقل و انتقال پول اشتغال دارند باید دارای مجوز باشند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 45‬‬
‫موسسات مالی باید به رسکهای ناشی از کاربرد تکنالوژیهای جدید هوشیار باشند و برای کاهش ریسک ناشی از آنها‬
‫تدابیر مناسب اتخاذ کنند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 40‬‬
‫کسب اطالعات دقیق درباره فرستنده و دریافت کننده وجوه از طریق نقل و انتقال الکترونیکی‬
‫ـورای امنیت در رابطه با ممنوعیت تامین مالی تروریزم در مورد انتقاالت‬‫ـول اطمینان از رعایت قطعنامه های شـ‬ ‫‪ -‬حصـ‬
‫الکترونیکی‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 47‬‬
‫مراحل شناسائی مشتری و آشنائی با مشاغل مرتبط به شرط رعایت الزامات مشروح در پیشنهاد ممکن است به اشخاص‬
‫ثالث واگذار شود ولی مسئولیت نهائی به عهده موسسه مالی است‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 41‬‬

‫مو س سات مالی باید اطمینان حا صل کنند که شعب خارجی آنها و نیز مو س سات تابعۀ که سهام عمده آنها را در اختیار‬
‫دارند تدابیر ضد پولشویی و تامین مالی تروریزم منطبق با پیشنهادهای گروه خاص در کشور میزبان را رعایت می کنند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 42‬‬
‫در صورتی که گروه خاص کشوری را با ریسک باال اعالم نماید‪ ،‬کشورها باید بتوانند اقدامات متناسب با ریسک باالتر‬
‫را نسبت به آن کشور انجام دهند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 96‬‬
‫در صورت شک ن سبت به یک معامله‪ ،‬مو س سه مالی باید به موجب قانون ملزم به گزارش معامله م شکوک به واحد‬
‫اطالعات مالی باشد‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪:94‬‬
‫م صونیت گزارش دهنده معامالت م شکوک از م سئولیت جزائی و مدنی نا شی از نقح قوانین ناظر به اف شای اطالعات‪،‬‬
‫اگر با حسن نیت عمل کرده باشد‪.‬‬

‫‪138‬‬
 ‫پیشنهاد شماره ‪: 99‬‬
‫مشاغل و حرفههای غیرمالی زیر باید ضوابط شناسائی مشتریان و نگهداری سوابق را رعایت کنند‪:‬‬
‫‪ -‬قمارخانه ها‬
‫– مکانهای معامالت ملکی‬
‫– معامله گران فلزات و سنگهای گرانبها‬
‫– وکاال‪ ،‬مدیران و حسابداران‬
‫– ارائه دهندگان خدمات شرکتی‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 91‬‬
‫مشاغل تحت قسم‪ ،‬معاملهگران فلزات و سنگهای گرانبها‪ ،‬و ارائه دهندگان خدمات شرکتی باید معامالت مشکوک را‬
‫گزارش دهند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 91‬‬
‫ات خاذ تدابیری برای ممانعت از سوءاستفاده از اشخاص حقوقی به منظور پنهان نگهداشتن ذینفع واقعی‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 95‬‬
‫اتخاذ تدابیری به منظور عدم سوءاستفاده از ساختارهای حقوقی به منظور پولشویی و تامین مالی تروریزم‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 90‬‬
‫اعمال نظارت کافی در مورد موسسات مالی‬
‫‪ -‬عدم صدور مجوز برای تاسیس بانکهای مجازی (پوستۀ)‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 97‬‬
‫اختیارات کافی به نظارت کنندهگان برای تفتیش و در صورت لزوم اعمال مجازاتهای انضباطی و مالی‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 91‬‬
‫وضع مقررات و اعمال نظارت بر مشاغل و حرفههای غیر مالی معین‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 92‬‬
‫تاسیس واحد اطالعات مالی برای دریافت و تحلیل گزارشهای معامالت مشکوک و انتشار نتایج حاصل‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 16‬‬
‫در صورت لزوم‪ ،‬مراجع اعمال قانون برای موارد تعقیب پول شویی و تامین مالی تروریزم تحقیقات موازی انجام دهند و‬
‫اگر الزام باشد تحقیقات مشترک با همکاری مراجع ذیصالح سایر کشورها انجام شود‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪ :14‬مراجع اعمال قانون باید‪:‬‬
‫به اطالعات موردنیاز دسترسی داشته باشند‪.‬‬
‫‪ -‬با استفاده گسترده از فنون مناسب (عملیات مخفیانه‪ ،‬شنود و ‪ ) ...‬تحقیقات قضائی را انجام دهند‪.‬‬
‫‪ -‬از واحد اطالعات مالی اطالعات دریافت کنند‬

‫‪139‬‬
 ‫‪ -‬به ذینفع واقعی حساب شخص حقیقی یا حقوقی توجه داشته باشند‪.‬‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 19‬‬
‫اتخاذ تدابیر مناسب برای کشف انتقال فزیکی برون سرحد پول و اسناد قابل معامله بینام‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 11‬‬
‫تهیه آمار جامع از؛ گزارش معامالت مشکوک‪ ،‬تحقیقات‪ ،‬تعقیب قانونی و معاضدتهای قضائی‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 11‬‬

‫تهیه رهنمود برای موسسات مالی و مشاغل و حرفههای غیرمالی مجازاتها‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 15‬‬
‫تدوین مجازاتهای مناسب و بازدارنده جزائی‪ ،‬مدنی و یا اداری برای برخورد با اقدامات پولشویی و تامین مالی تروریزم‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 10‬‬
‫پیوستن به کنوانسیون ویانا و کنوانسیون پالرمو و ‪ ...‬اجرای کامل آنها‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 17‬‬
‫اجرای گسترده ترین سطح ممکن از معاضدت قضائی در خصوص پولشویی و تامین مالی تروریزم بین کشورها‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 11‬‬
‫توانائی الزم برای جوابگویی فوری به درخوا ستهای ک شورهای خارجی‪ ،‬م صادره بدون محکومیت جزائی‪ ،‬اداره اموال‬
‫مصادره شده‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 12‬‬

‫پیش بینی ا سترداد در قوانین داخلی‪ ،‬ایجاد چارجوب قانونی برای آن‪ ،‬درخوا ستهای ا سترداد‪ ،‬پرو سۀ شفاف برای‬
‫استرداد‬
‫پیشنهاد شماره ‪: 16‬‬
‫ایجاد گسترده ترین سطح همکاری بین المللی‬
‫گفتار ششم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه جرم پولشویی‬
‫با توجه به اثرات مخرب و زیانبار اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی پولشویی امروزه ضرورت جلوگیری از تبدیل‪،‬‬
‫نقل و انتقال‪ ،‬پذیرش یا تملك دارائیها با من شأ غیرقانونی كامالً اح ساس میگردد‪ .‬در صورت عدم مبارزه با پول شویی‬
‫حلقههای پیشین و پسین مبارزه با مفاسد اقتصادی ناقص میباشد از اینرو كشورها برای مبارزه با پول شویی ابتداعًا باید‬
‫نسبت به تصویب و اجرای قانون مبارزه با پول شویی كه یكی از اقدامات مفید و زیربنایی برای ریشهكنی اقدامات جرمی‬
‫و ف ساد مالی ا ست اقدام نمایند‪ .‬زیرا اجرای قانون میتواند به برقراری امنیت و ثبات اقت صادی در ك شور منجر شود و‬
‫عرصه بر رفتارهای جرمی تنگ نماید و صاحبان پولهای كثیف را به سادگی قابل شناسائی نماید‪ .‬اگرچه عدۀ معتقدند كه‬
‫اجرای قانون مبارزه پول شویی موجب خروج سرمایه از ك شور میگردد‪ .‬ولی در صورتی كه با جرم اقت صادی برخورد‬
‫‪141‬‬
 ‫اقتصادی شود و نه برخورد سیاسی موجب ایجاد امنیت بیشتر اقتصادی میشود‪ .‬در اینجا به برخی از راهكارهای مبارزه‬
‫با پولشویی اشاره مینمائیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ع ضویت در معاهدات پولی و مالی بینالمللی و ا ستفاده از امكانات آنها برای مقابله با پول شویی‪ ،‬م صونیت هر‬
‫ك شور را در مقابل پول شویی بی شتر مینماید‪ .‬آنچه كه اهمیتی فراتر از قوانین پول شویی یافته‪ ،‬چگونگی تعامالت و‬
‫همگراییهای منطقهای و بینالمللی میان ك شورها برای ا ستقرار چترهای نظارتی و كنترول ی مبارزه با پولهای كثیف‬
‫ا ست (محور همكاریهای بینالمللی در مبارزه با پول شویی‪ ،‬جلوگیری‪ ،‬كنترول‪ ،‬ك شف و مبارزه ا ست)‪ .‬از اینرو‬
‫ك شورها كه واقفند به تنهایی قادر به مبارزه با پول شویی نی ستند و این مبارزه ماهیت بینالمللی و فرامرزی دارد‪ ،‬تالش‬
‫مینمایند با پیو ستن به توافقنامههای منطقۀ یا الحاق به كنوان سیونهای بینالمللی و یا م شاركت در دیگر موافقتنامههای‬
‫جهانی از آفات مخرب و زیانبار پولشویی بكاهند؛‬
‫ب‪ :‬سیا ست كنترول و نظارت بر ارزهای خارجی و بهكارگیری شیوههای نظارتی بهمنظور ممانعت از پول شویی تو سط‬
‫كاركنان دولت و آموزشهای ضد پولشویی به كاركنان بانكها و صرافیها و استفاده از كمكهای فنی ‪I.M.F‬؛‬
‫ج‪ :‬اصالح ساختار مالیاتی كشور و جلوگیری از فرار مالیاتی پولشویان؛‬
‫د‪ :‬از آنجا كه شبكه بانكی و صندوقهای قرضالح سنه بهترین و سیله برای تطهیر پول میبا شند‪ ،‬باز سازی وا سطههای‬
‫مالی شبكه بانكی و مؤ س سات اعتباری میتواند نقش كلیدی و مؤثری در جهت جلوگیری از گ سترش پول شویی ایفا‬
‫نماید؛‬
‫هـــ‪ :‬فا صلهگرفتن از اقت صاد دولتی و ایجاد ف ضای سالم رقابتی در اقت صاد‪ ،‬زمینه را برای مبارزه با پول شویی فراهم‬
‫مینماید؛‬
‫و‪ :‬ایجاد و استقرار نهادی سازماندهی شده و تشكیالت مقتدر جهت مبارزه با پولشویی؛‬
‫ـویان از ثروت و قدرت باالیی برخوردارند و اكثرًا نیز با یكدیگر به مبادله مالی میپردازند برخی از‬ ‫ز‪ :‬چون پول شـ‬
‫پولشویان كامالً مسلط به تکنالوژیهای اطالعاتی نظیر اینترنت یا شیوههای جدید تجارت الكترونیك هستند لذا زمان آن‬
‫فرا ر سیده ا ست كه نظامهای اطالعاتی و امنیتی‪ ،‬نظامی ك شورها به قلمرو این حیطههای تکنالوژِی وارد شده و در‬
‫چهارچوب تجویزهای قانونی بتوانند پیامهای اینترنتی یا وبسایتهای پولشویان را رمزیابی و فیلترگذاری كنند؛‬
‫ح‪ :‬با نامكردن حسابهای بانكی بینام در زمان افتتاح حسابها و بستن اینگونه حسابها؛‬
‫ط‪ :‬وجود گزارشات آماری یكی از ابزارهای مهم برای عملیات ضد پولشویی است با استفاده از گزارشات آماری دقیق‪،‬‬
‫امكان برنامهریزی مطمئن برای عملیات ضد پولشویی وجود دارد؛‬
‫ی‪ :‬اجرای عملیات بانكداری ا سالمی در جریان مبارزه با پول شویی‪ .‬گرچه در فعالیتهای افراد در بانكداری ا سالمی و‬
‫همچنین سایر معامالت ا صل بر صحت ا ست‪ ،‬با این وجود سیا ست بانكهای ا سالمی باید بر این با شد كه طریقی برای‬
‫تطهیر درآمدهایی كه از طریق غیرمجاز فراهم شده‪ ،‬نگردند‪ ،‬ضمن اینكه ا صل تحریم ربا و حرمت فعالیتهای باطل (الَ‬
‫تَأْكُلُوا أَ ْموَاَلكُمْ بَیَنكُمْ بِالْبَاطِلِ) از خ صو صیات بانكداری ا سالمی در حذف ری شه پدیده پول شویی ا ست و بدیهی ا ست‬
‫چنانچه بتوان ثابت كرد سپردۀ در بانك ا سالمی از طریق غیرمجاز تجهیز گردیده برا ساس احكام دینی این سپرده را‬
‫میتوان ضبط كرد و به صاحب اصلی آن مسترد نمود‪.‬‬
‫در نهایت باید گفت با جرم اعالمنمودن پول شویی و ت صویب و اجرای قوانین برای بانكداری كه كلیه بانكها و شعب‬
‫داخل و خارج كشور را از پولشویی دور سازد میتوان بستر مناسب را جهت عملیات ضد پولشویی ایجاد نمود‪.‬‬

‫‪141‬‬
‫در و ضعیت موجود افغان ستان‪ ،‬موجودیت پول شویی‪ ،‬وجود مبالغ هنگفت پول نقد در د ست افراد و تداوم ترزیق آن در‬
‫اقتصاد به یک واقعیت انکار ناپذیر تبدیل شده است و با توجه بر ادامه جنگ و ناامنی‪ ،‬فساد وضعف مدیرت در کشور و‬
‫عدم پال سی رو شن و نبود همکاری جدی نیروهای خارجی م ستقر در افغان ستان و قرار دا شتن افغان ستان در هم سایگی‬
‫ک شورهای م ستهلک و کریدور قاچاق مواد مخدر و تقا ضای و سیع بازارهای فروش در اروپا‪ ،‬آمریکا و افریقا‪ ،‬بعید به‬
‫نظر میرسد که به سادگی در آینده نزدیک جلوگیری ویا حد اقل محدود ساخت‪.‬‬
‫از طرفی دیگر افغان ستان باید باز سازی شود و باز سازی نیازمند منابع مالی میبا شد‪ .‬بنًا علیرغم چگونگی ماهیت منابع‬
‫پولها‪ ،‬بهتر خواهد بود‪ ،‬که نخست جلو خروج آنرا از کشور گرفت‪ .‬زمینههای استفاده موثر و قانونی را طوری مساعد‬
‫نمود که تدریجًا توجه از عرصههای مالیه گریز و پروژههای زود ثمر پر بازده کوتاه مدت به عرصههای تولیدی و صنعتی‬
‫در چوکات برنامههای کالن و درازمدت منتقل‪ ،‬تا زمینه فعالیتهای غیر قانونی دیگر نگردد (وا صل‪-۱۲۲ :4121 ،‬‬
‫‪ .) ۱۲۱‬زیرا هر تدبیری دیگر نه موثر ا ست و نه ممکن و از جانبی ن سبت به هر قر ضه خارجی در د سترس و ارزان‬
‫میبا شد‪ .‬در اینجا سخن از انتخاب بد و بدتر مطرح ا ست‪ .‬سبکدو شی فوری م سولین مبارزه با ف ساد‪ ،‬و مواد مخدر‪ ،‬و‬
‫توظیف افراد صادق وپاک و همزمان‪ ،‬تربیت و پرورش تیمها وگروپهای متخ صص در زمینه تالش گردد تا ک شت و‬
‫تولید مواد مخدر به شکل همه جانبه متوقف شود‪ ،‬تا منابع تمویل جنگ ترویستان و سود جوی مافیا از بین برود‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫پول شویی به مجموعه اعمالی گفته می شود که طی آن معامالت و درآمدۀ نام شروع شکلی کامالً قانونی میگیرند و از‬
‫تعقیب و مجازات قانون رهایی مییابند‪ .‬پول شویی یکی از عواملی است که موجب فساد اقتصادی جوامع می شود و آنان‬
‫را از پیشرفت و توسعه اقتصادی بازمیدارد‪ .‬همچنان که در بسیاری از کشورها شاهد ضعف فعالیت اقتصادی به خاطر‬
‫استفاده از پولهای نامشروع هستیم؛ اما آنچه چهره پول شویی را بیش از بیش زشت جلوه میدهد‪ ،‬دستگاههای مجرمین‬
‫و انجام عملیات بانکی تو سط آنها ست که گاه به عنوان جریانی خارج از نظام اقت صادی موجب فلج شدن چرخههای‬
‫پولی و مالی کشورها میشود‪.‬‬
‫از جمله م شکالت که پول شویی برای جامعه به وجود میآورد‪ ،‬گ سترش ف ساد اداری و ر شوهخواری و اختالس‪ ،‬کاهش‬
‫اشتغال مولد‪ ،‬اختالل در روند سرمایهگذاری‪ ،‬بیثباتی و ناپایداری اقتصادی‪ ،‬رشد تورم و افزایش فاصله طبقاتی را میتوان‬
‫ذکر کرد همچنین عدم مبارزه با پول شویی موجب شیوع بیشتر جرایم شده و تمایل به سرمایهگذاری در فعالیتهای مولد‬
‫را کاهش داده و موجب تضعیف بنیانهای اقتصادی کشور میگردد‪.‬‬

‫‪142‬‬
‫باید خاطر ن شان کرد همان گونه که ک شور محبوب ما افغان ستان در زمینه ف ساد اداری در دنیا مقام نخ ست را به خود‬
‫اختصاص داده است‪ ،‬از لحاظ پول شویی و تطهیر پول نیز افغانستان در جهان پیشرو بوده و ناامنترین کشور از این منظر‬
‫نیز میباشد و این موقف خود نمایانگر ارتباط نزدیک و غیرقابل انکار پول شویی با فساد اداری میباشد و اینکه به خوبی‬
‫و وضاحت مشخص می شود که چرا حاکمان فاسد این سرحد و بوم در طول ‪ 41 -49‬سال گذشته قانون تطهیر پول را‬
‫تصویب ننمودند‪ ،‬چون در صورت تصویب این قانون قادر نبودند پولهای حاصله از فساد خویش را تطهیر نمایند‪.‬‬
‫همچنان پدیده پول شویی بر پیکره اقت صادی یک ک شور اثرات زیانباری را وارد میکند که سبب ت ضعیف و یا حتی‬
‫تخریب کلیه بخشهای اقت صادی از جمله بخش اقت صاد کالن‪ ،‬بخش واقعی‪ ،‬بخش عمومی‪ ،‬بخش مالی و پولی و دیگر‬
‫بخشها اقتصادی میگردد‪ .‬لذا معضل پولشویی را باید جدی گرفت و برای مبارزه با آن هر چه سریعتر اقدام نمود‪.‬‬
‫در نظام حقوقی افغان ستان ا صطالح پول شویی یک ا صطالح نوظهور و جدید ا ست که جدیدًا شامل فرهنگ و قاموس‬
‫ا صطالحات حقوقی گردیده ا ست‪ .‬در مبحث آخر این ف صل موقف قوانین جزائی در پول شویی در سی ستم حقوقی‬
‫افغانستان تالش جدید برای مبارزه با پول شویی از سال ‪ ۱۳۱۳‬آغاز شده که قبل از آن در ارتباط با پول شویی هیچ نوع‬
‫نص موجود نبود‪ .‬دولت افغان ستان از یک سو تحت تأثیر ف شار جامعه جهانی به خ صوص تهدیدات اقت صادی از جانب‬
‫بانک چین و بانکهای جهانی برای نخ ستین بار در سال ‪ ۱۳۱۳‬تالش خود را به منظور مبارزه با پول شویی شروع‬
‫نموده است در این سال با تصویب قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرایم و در سال ‪ ۱۳۲۳‬قانون تحت‬
‫عنوان جلوگیری از پول شویی و عواید ناشی از جرایم و در سال ‪ ۱۳۲۱‬در کود جزای افغانستان‪ ،‬در کتاب دوم‪ ،‬باب‬
‫ششم در فصل دوم من حیث جرم تلقی گردیده‪ ،‬مصادیق جرم پول شویی بیان گردیده‪ ،‬راهکارهای مشخص برای مبارزه‬
‫با پول شویی برای مؤ س سات مالی افغان ستان تعیین گردیده و برای مرتکبین جرم پول شویی ا شخاص حقیقی‪ ،‬حکمی و‬
‫عضو سازمانیافته جنایتکار مجازات مشخص تعیین گردیده است‪.‬‬
‫برای تحقق جلوگیری از جرایم پول شویی‪ ،‬باید در نخ ست قوانین جامع موجود با شد‪ ،‬بعد حکومتها ارادۀ قاطع برای‬
‫عملی شدن قوانین دا شته با شند‪ ،‬و در گامِ بعدی‪ ،‬بانکها و ادارۀ ا ستخبارات مالی که زیر نظر بانک مرکزی فعالیت‬
‫می کند افراد م سلکی و متخ صص را ا ستخدام کنند تا بتوانند معامالت م شکوک‪ ،‬ح سابهای م شکوک و غیر عادی را‬
‫بررسی‪ ،‬تحلیل و ارزیایی کند و در نهایت در هماهنگی با نهادهای قضائی‪ ،‬پولیس و نهادهای مرتبط دیگر اقدام کنند‪.‬‬
‫یک نهاد به تنهایی موفق نمی شود‪ ،‬باید هیات رهبری حکومت در امر کار مشترک مبارزه علیه پول شویی مصمم با شد و‬
‫بخشهای فعال این عر صه را نظارت و برر سی کند و خوا ستار گزارشهای ساالنهیی با شد که چه پی شرفتها و‬
‫دستآوردهایی عاید شده و چه تهدیدهایی پیشرو قرار دارند‪.‬‬

‫‪143‬‬
144
 ‫فصل سوم‬
‫قاچاق انسان‬

‫مقدمه‬
‫قاچاق انسان پدیدۀ خطرناکی است که در قرن بیست و یکم تمامی جامعۀ جهانی از جمله افغانستان را تهدید میکند و به‬
‫عنوان یکی از جرایم سازمانیافته در سطح ملی و بینالمللی‪ ،‬در چند دهه اخیر ر شد کمی و کیفی قابل توجهی در بین‬
‫سایر جرایم سازمانیافته داشته است‪.‬‬
‫به رغم تمامی تالشهای صورت گرفته در سطح ملی و بینالمللی برای مبارزه با این پدیده جرمی‪ ،‬متأسفانه به لحاظ سود‬
‫فراوان ا شکال مختلف قاچاق ان سان‪ ،‬نه تنها این م شکل ری شه کن ن شده ا ست‪ ،‬بلکه هر روز ابعاد گ ستردهتر و ا شکال‬
‫نوینی به خود گرفته است‪.‬‬
‫براین ا ساس‪ ،‬سازمان ملل در را ستای وظیفه ذاتی خویش‪ ،‬یعنی تأمین صلح و امنیت جهانی و با هدف گ سترش‬
‫همکاریهای بینالمللی جهت جلوگیری‪ ،‬کنترول و سرکوب این جرایم‪ ،‬به تاریخ ‪ ۱۳‬نوامبر سال ‪ ۹۲۲۲‬م طی قطعنامه‬
‫شماره ‪ ،۳۳/۹۳‬کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمانیافته بینالمللی (کنوانسیون پالرمو) و دو پروتوکول ضمیمه آن‪ ،‬یعنی‬
‫پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق انسان به خصوص زنان و اطفال (پروتوکول قاچاق انسان) و پروتوکول‬

‫‪145‬‬
‫مبارزه با قاچاق مهاجران را تصویب کرد‪ .‬سپس پروتوکول سوم را در زمینه قاچاق اسلحه و مهمات به تصویب رساند‪.‬‬
‫این کنوانس ـیون و پروتوکول های آن به عنوان رهنماء و چارچوبی برای جرمپ نداری این اعمال و مبارزه با جرایم‬
‫سازمانیافته از جمله قاچاق انسان باید در ک شورهای عضو مورد پذیرش و اجرا قرار گیرد (بیابانی‪ .)۱۹۲ :۱۳۲۲ ،‬اما‬
‫قبل از تصویب کنوانسیون پالرمو و پروتوکول قاچاق انسان‪ ،‬توافق جهانی در مورد تعریف قاچاق انسان وجود نداشت‪.‬‬
‫بر این پایه گزارشگر خاص سازمان ملل در مورد خشونت علیه زنان‪ ،‬در پنجاه و ششمین نشست کمی سیون حقوق ب شر‬
‫بیان کرد‪« :‬در حال حا ضر توافقی جهانی در مورد تعریف قاچاق ان سان و جود ندارد»‪ .‬کلمه قاچاق بهو سیله عواملی‬
‫مختلف برای توصیف اعمالی بکار میرود که از مساعدت در مهاجرت داوطلبانه گرفته تا بهرهکشی جنسی‪ ،‬انتقال افراد‬
‫با تو سل به زور‪ ،‬تهدید‪ ،‬اغفال‪ ،‬خ شونت و امثال آن‪ ،‬به ق صد انتفاع مادی در نو سان ه ستند‪ .‬افزون بر این تو صیف‬
‫تاریخی قاچاق‪ ،‬من سوخ و فاقد تعریفی مطلوب بوده و جوابگوی واقعیتهای موجود درباره نقلوانتقال افراد و ماهیت و‬
‫گ ستره سوءا ستفاده ذاتی یا اتفاقی در جرم قاچاق نی ست؛ بلکه در کنار دیدگاههای من سوخ در مورد عنا صر مت شکله‬
‫قاچاق ان سان که برگ شت به اوایل قرن نوزدهم دارد‪ ،‬مفاهیم جدیدی از قاچاق وجود دارد که نا شی از ضرورت‬
‫ـت؛ بنابراین‪ ،‬تعاریف جدید نیز باید به‬
‫برآوردهکردن نیازهای جاری قربانیان قاچاق‪ ،‬به طور کل و زنان به طور خاص اسـ‬
‫طور خاص در راستای حمایت و توسعه حقوق قربانیان قاچاق سازماندهی شود‪.‬‬
‫افغان ستان نیز از جمله ک شورهای ا ست که در آن جرم قاچاق ان سان به کثرت صورت میگیرد؛ بنًا به برخی گزارشها‪،‬‬
‫افغانستان هم کشور مبدأ قاچاق انسان میباشد و هم کشور معبر قاچاق انسان؛ از سوی دیگر‪ ،‬همان طور که در گذشته‬
‫تذکر داده شد‪ ،‬افغان ستان ع ضو کنوان سیون پالرمو بوده و پروتوکول مبارزه با قاچاق ان سان را نیز ام ضاء نموده ا ست؛‬
‫بنابراین به منظور مبارزه مؤثر با این پدیده و متعهد ماندن به تعهدات بینالمللی خویش‪ ،‬قانونگذار افغانی در کود جزای‬
‫در سال ‪ 6931‬این پدیده جهانی شمول را طی مواد ‪ 065‬تا ‪ ،025‬قاچاق ان سان را جرم دان سته و برای فاعلین آن‬
‫مجازات در نظر گرفته است‪.‬‬
‫پدیده قاچاق ان سان به خ صوص قاچاق اطفال یک پدیده جهان شمول بوده و طبق ا سناد موجود ساالنه حدود (‪-055‬‬
‫‪ )355‬هزار انسان در سراسر جهان قاچاق می شوند‪ .‬اگر به این آمار کسانی را که در داخل کشورها قاچاق یا اختطاف‬
‫میشوند‪ ،‬اضافه نمائیم‪ ،‬به مراتب بیش از این آمار خواهد بود‪.‬‬
‫اما در افغان ستان طبق گزارشهای منت شره تو سط وزارت خارجه امریکا‪ ،‬مؤ س سات و سازمانهای بینالمللی مثل (آی او‬
‫ام) و‪ ...‬پدیده قاچاق شکل حادتری به خود گرفته ا ست‪ .‬قاچاق ان سان به تجارت ان سان گفته می شود‪ ،‬بی شتر با‬
‫هدف بردهگی جنسی‪ ،‬بیگاری و سوءاستفاده تجاری جنسی برای قاچاقبران یا افراد دیگر صورت میگیرد‪.‬‬
‫این شکل نوین از بردهداری میتواند شامل هم سری در قالب ازدواج اجباری‪ ،‬ا ستخراج اع ضای بدن یا آن از جمله‬
‫برای رحم اجارهای و حذف تخمک‪ ،‬انتقال‪ ،‬دریافت و ا ستخدام ان سانها برای وادار کردن به تنفرو شی یا مجبور کردن‬
‫به کارهایی سخت و طاقتفر سا در فابریکهها‪ ،‬ر ستورانتها‪ ،‬مزارع و دامداریها و پروژههای ساختمانی با شد‪.‬‬
‫قاچاق انسان پس از قاچاق جنگ افزار و مواد مخدر‪ ،‬سومین تجارت غیرقانونی در دنیا به شمار میرود و از انواع رایج‬
‫آن قاچاق اطفال میباشد‪ .‬قاچاق انسان ممکن است در داخل یک کشور یا برعکس به شکل برون سرحدی انجام شود‪.‬‬

‫‪146‬‬
‫قاچاق ان سان به دلیل تجاوز‪ ،‬سوءا ستفاده از حقوق قربانیان جنایت علیه شخص به شمار میرود و البته به مفهوم تبادل‬
‫انسان است و الزامًا با جابجایی فرد همراه نی ست‪ .‬مطابق گزارش سازمان بینالمللی کار )‪ ،(ILO‬تنها شاخه کار اجباری‬
‫(یکی از شاخههای قاچاق انسان) در سال ‪ ۹۲۱۲‬حدود ‪ ۱۳۲‬میلیارد دالر در سال برای قاچاقبران سود داشته است‪.‬‬
‫در سال ‪ ،۹۲۱۹‬این سازمان تعداد ‪ ۹۱‬میلیون قربانی را که در معرض بردهداری مدرن افتاده بودند تخمین زد؛ از این‬
‫تعداد‪۹،۱۲ ،‬میلیون (‪ )۱۱۶‬به عنوان نیروی کار‪ ،‬استثمار شده بودند و ‪ ۲ ،۳‬میلیون (‪ )۱۲۶‬به صورت تحمیلی به کار‬
‫اجباری گرفته شده بودند‪ .‬قاچاق ان سان به عنوان یکی از سریعترین فعالیتهای رو به افزایش سازمانهای جنایتکار‬
‫بینالمللی شناخته میشود‪ .‬قاچاق انسان به عنوان نقح حقوق بشر توسط معاهدات بینالمللی محکوم شناخته شده است‪.‬‬
‫همچنین‪ ،‬قاچاق انسان موضوع یکی از دستورالعملها )‪ (en‬در اتحادیه اروپا است‪ .‬وزارت خارجه امریکا به مناسبت روز‬
‫جهانی علیه قاچاق انسان‪ ،‬لستی از کشورهایی را که در جهان بی شترین قاچاق انسان در آن صورت میگیرد اعالم کرد‬
‫که ک شور افغان ستان در سال ‪ 2561‬مقام دوم را از این لحاظ به خود اخت صاص داد‪ .‬به گزارش آوا‪ ،‬نهاد امداد و‬
‫انک شاف سریع )‪ (FRD‬به منا سبت بزرگدا شت از این روز در افغان ستان میگوید‪ :‬با اینکه رتبه افغان ستان ن سبت به‬
‫سالهای گذشته تغییر نکرده‪ ،‬اما آمار قاچاق انسان در کشور افزایش یافته است‪ .‬بر پایه گزارش ساالنه وزارت خارجه‬
‫ایاالتمتحده در هر ‪ 95‬ثانیه یک انسان قربانی قاچاق انسان در جهان میشود (ایثار‪.)611 :6935 ،‬‬
‫بر اساس آمارهای موجود‪ ،‬حدود ‪ 05‬فیصد از قربانیان قاچاق انسان‪ ،‬زنان و دختران هستند و ‪ 61‬فیصد از کل قربانیان‬
‫قاچاق انسان به انگیزه سوءاستفاده جنسی ربوده می شوند‪ .‬این در حالی است که آمار قاچاق زنان و دختران در کشور‬
‫پاکستان و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس در حال افزایش است‪.‬‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫در این مبحث روی مفهوم قاچاق ان سان‪ ،‬مراحل جهانی شدن مبارزه با قاچاق ان سان‪ ،‬عوامل و زمینههای قاچاق زنان و‬
‫دختران‪ ،‬خ صو صیات‪ ،‬انواع و عوامل ا سا سی به میان آمدن پدیده قاچاق ان سان و دیدگاه شریعت ا سالم مورد بحث و‬
‫بررسی قرار خواهند گرفت‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬قاچاق انسان‬
‫در این گفتار روی مفهوم لغوی‪ ،‬ا صطالحی قاچاق ان سان در کود جزای افغان ستان و ا سناد بینالمللی‪ ،‬قاچاق ان سان در‬
‫اساسنامه محکمه جزائی بینالمللی و عوامل آن بحث خواهد شد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬قاچاق در لغت‬
‫کلمه قاچاق در اصل ریشه ترکی دارد و در لغتنامهها و فرهنگها معنی نسبتًا مشابه برای آن ذکر شده است‪ .‬در لغتنامه‬
‫دهخدا این کلمه به عنوان اسم و صفت شناخته شده است و معادل آن این گونه آمده است‪« :‬برده‪ ،‬ربوده و آنچه ورود‬
‫آن به ک شور و یا معامله آن از طرف دولت ممنوع ا ست» (دهخدا‪ ،۱۳۳۲ ،‬ج ‪ .)۱۱ :۳۱‬در فرهنگنامه معین دو‬
‫تعریف از آن بیان شده‪« :‬کاری برخالف قانون که پنهانی انجام شود‪ .‬متاعی که معامله یا ورود آن به ک شور ممنوع‬
‫ا ست» (معین‪ :6919،‬ج ‪ .)۹۱۶/۹‬در فرهنگنامه عمید‪ ،‬مقابل مدخل قاچاق آمده ا ست‪« :‬مأخوذ از ترکی‪ ،‬ترد ستی‪،‬‬
‫‪147‬‬
‫کاری که پنهانی و با ترد ستی انجام شود‪ ،‬خریدوفروش کاالهایی که در انح صار دولت و یا معامله آنها ممنوع با شد‪،‬‬
‫واردکردن یا صادر کردن کاالهایی که ورود یا صدور آنها ممنوع ا ست» (عمید‪ .)106 :6900 ،‬همچنین برخی‬
‫کتابهای مأخذ در کنار ارایه تعریف ن سبتًا جامع از قاچاق‪ ،‬آن را واجد پی شینه عمیق تاریخی ذکر کردهاند‪« .‬قاچاق‬
‫یعنی متاعی که معامله یا ورود آن به ک شور ممنوع با شد و عملی ا ست برخالف قانون که پنهانی انجام می شود؛ به طور‬
‫کلی هر نوع معامله یا مبادله کاال با پول یا کاالی دیگر که محدودیت و یا ممنوعیتی از طرف دولت برای آن ایجاد شده‬
‫باشد قاچاق محسوب میشود» (شهیدی و فرشاد گهر‪.)۹ :۱۳۶۳ ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق انسان در اصطالح‬
‫متأ سفانه تعریف جامع از قاچاق انسان ارایه نشده است و آن را منحصر به سرحدات جغرافیایی کشور دانسته و قاچاق‬
‫ان سان از یک ک شور به ک شور دیگر مورد بیتوجهی قرار گرفته ا ست‪ .‬همچنان توافق جهانی در مفهوم قاچاق ان سان‬
‫وجود ندارد‪ .‬در این بحث مفهوم ا صطالحی قاچاق ان سان از نظر کود جزای افغان ستان و ا سناد بینالمللی مورد برر سی‬
‫قرار خواهند گرفت‪.‬‬
‫الف‪ :‬تعریف قاچاق انسان در قوانین افغانستان‬
‫کود جزای افغانستان طی ماده ‪ 065‬خویش جرم قاچاق انسان را چنین تعریف کرده است‪:‬‬
‫استخدام یا تحت تسلط قرار دادن‪ ،‬انتقال‪ ،‬حملونقل‪ ،‬نگهداری یا دریافت شخص است به منظور بهرهکشی با استفاده‬
‫از شیوههای ذیل‪:‬‬
‫‪ -6‬تهدید یا استفاده از قوه یا سایر اشکال اجبار‪.‬‬
‫‪ -2‬اختطاف‪.‬‬
‫‪ -9‬حیله و فریب‪.‬‬
‫‪ -6‬سوءاستفاده از نفوذ‪.‬‬
‫‪ -0‬سوءاستفاده از حالت آسیبپذیری یا مجبوریت‪.‬‬
‫‪ -1‬پرداخت یا دریافت پول یا منفعت جهت کسب رضایت مجنیعلیه جرم قاچاق انسان یا شخصی که باالی وی تسلط‬
‫دارد‪ .‬تحت ت سلط قرار دادن طفل به مق صد بهرهک شی گرچه از شیوههای مذکور ا ستفاده ن شده با شد‪ ،‬قاچاق ان سان‬
‫شناخته می شود‪ .‬بهرهکشی‪ :‬کسب منفعت از مجنیعلیه از طریق خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬بهرهکشی جنسی‪ ،‬رقصانیدن‪ ،‬به خدمت‬
‫گرفتن در تهیه تصاویر یا فلمهای منافی اخالق (پورنوگرافی)‪ ،‬بردهگی‪ ،‬گماشتن به کار اجباری‪ ،‬گدایی‪ ،‬جنگ مسلحانه‪،‬‬
‫برداشت عضو یا انساج بدن‪ ،‬آزمای شات طبی اجباری یا وادار نمودن به سایر فعالیتهای غیر قانونی میباشد (کود جزا‪،‬‬
‫ماده ‪.)۳۱۲‬‬
‫ب‪ :‬مفهوم قاچاق انسان در اسناد بینالمللی‬
‫قبل از پیدایش سازمان ملل‪ ،‬اقداماتی در مورد منع خرید و فروش زنان در ‪ ۲‬سند به انجام ر سید که اولین آنها عبارت‬
‫بود از معاهده بینالمللی ‪ ۱۱‬مه ‪ ۱۲۲۲‬مشتمل بر ‪ ۲‬ماده مبنی بر تأمین حمایتی مؤثر بر علیه معامله جنایتکارانه موسوم‬

‫‪148‬‬
‫به خرید و فروش سفیدپوستان‪ .‬قرارداد دیگری در پاریس در ‪ ۱۲۱۲‬با ‪ ۱۹‬ماده و یک پروتوکول اختتامیه به منظور رفع‬
‫نقایص و نقاط ضعف اولین سند‪ ،‬منعقد گردید‪.‬‬
‫در سند دوم‪ ،‬بهرهک شی جن سی از زنان به هر شکلی‪ ،‬یک عمل جرمی معرفی گردید؛ هرچند با ر ضایت قربانی با شد و‬
‫عملیات مختلف که مبانی جرم محسوب میشوند در ممالک مختلف صورت گرفته باشد‪.‬‬
‫سومین سند میثاق جامعه ملل مربوط به سال ‪ ۱۲۱۲‬میشود که متضمن دو مسأله اساسی بود؛ یکی مبارزه با بردهفروشی‬
‫و دیگری قاچاق ا سلحه و مواد مخدر‪ .‬بعد از جنگ جهانی اول‪ ،‬بار دیگر دولتها در سال ‪ ۱۲۹۱‬قراردادی در جهت‬
‫تأکید مجدد ا سناد سابق منعقد کردند‪ .‬نکته قابلتوجه در این قرارداد‪ ،‬پذیرش شروع به جرم به عنوان «جرم» و لزوم‬
‫«مجازات» آن‪ ،‬همچنین م سأله «ا سترداد مجرمین» ا ست‪ .‬بعد از جنگ جهانی دوم و ت شکیل سازمان ملل‪ ،‬در سال‬
‫‪ ،۱۲۲۲‬آن سازمان پروتوکول اصالحی را به منظور اعتبار بخشیدن به اسناد پیشین الحاق کرد‪ .‬مشخصه این کنوانسیون‬
‫تأکید زیاد آن در خ صوص جرمپنداری وا سطهگری و معاونت بر قوادی میبا شد (ا سعدی‪ .)411 :4110 ،‬در واقع‬
‫اساس اصلی کنوانسیون (در ضمن مواد ‪ ۱‬و ‪ )۹‬همین است و همین مسأله موجب استقبال نکردن بیشتر کشورها از این‬
‫قرارداد شد؛ زیرا در این کشورها روسپیگری آشکار و غیر آشکار مورد حمایت قانون بود؛ بنابراین عمالً به کنوانسیون‬
‫متروک مبدل شد و با وجود تالشهای انجام شده‪ ،‬موفقیت چندانی در کاهش این معضله جهانی حاصل نگشت و همین‬
‫امر موجب شد تا بار دیگر سند بینالمللی جدیدی تحت عنوان «پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق انسان‬
‫به خ صوص زنان و اطفال» در سال ‪ ۹۲۲۲‬به ت صویب دول ع ضو ر سید‪ .‬این سند در ‪ ۹۲‬ماده به عنوان جامعترین‬
‫د ستاورد بینالملل در برخورد با قاچاق ا شخاص به شمار میرود‪ .‬افغان ستان از جمله ک شورهایی ا ست که به این‬
‫کنوان سیون پیو سته ا ست؛ بخش نخ ست از ماده ‪ ۱‬تا ‪ ۳‬به مقررات عمومی‪ ،‬بخش دوم از ماده ‪ ۱‬تا ‪ ۱‬به حفاظت از‬
‫قربانیان قاچاق‪ ،‬بخش سوم‪ ،‬از ماده ‪ ۲‬تا ‪ ۱۳‬به جلوگیری و همکاری و سایر تدابیر و بخش چهارم از ماده ‪ ۱۲‬تا ‪۹۲‬‬
‫به مفاد پایانی پرداخته ا ست‪ .‬از مح سنات (خوبیها) این پروتوکول‪ ،‬توجه آن به هر دو جنبه اقدامات سرکوبگرانه به‬
‫همراه اقدامات پی شگیرانه میبا شد و توجه خا صی به زنان و اطفال شده ا ست (بیابانی‪ .)۱۹۳ :۱۳۱۶ ،‬ارایه تعریفی‬
‫جامع و کامل از قاچاق انسان در ماده سوم این پروتوکول از دیگر ابتکارات آن به شمار میآید‪ .‬جهت جلب آراء بیشتر‬
‫کشورها در مواردی که بهرهکشی جنسی در داخل کشورها صورت گیرد و جنبه بینالمللی نداشته باشد برخورد آن به‬
‫دولتها واگذار شده است‪.‬‬
‫طبق ماده ‪ ۲‬پروتوکول‪ ،‬جرم قاچاق انسان زمانی مشمول تمهیدات مقرر در سند خواهد شد که ماهیت بینالمللی داشته‬
‫با شد و تو سط گروههای سازمانیافته بینالمللی ارتکاب یابد؛ بنابراین چنانچه تجارت ا شخاص‪ ،‬تو سط یک یا دو نفر به‬
‫تنهایی صورت گیرد مشمول مقررات پروتوکول نخواهد بود‪ .‬شای سته بود که این سند بینالمللی به نحو جامعتری به این‬
‫قضیه نگاه میکرد تا باعث رفتاری متفاوت در برخورد با عامالن این جرم نمیگشت‪.‬‬
‫قاچاق انسان یک پدیده بسیار گسترده جهانی است و شاید اساسیترین گام در جهت شناخت و جمعآوری اطالعات در‬
‫این خ صوص‪ ،‬تعریف کردن قاچاق ان سان با شد؛ بنابراین محققان و سیا ستگذاران ک شورهای مختلف و سازمانهای‬
‫بینالمللی برای اینکه بتوانند رویکردهای خود را درباره قاچاق انسان هماهنگ کنند باید تعریف مشترکی از قاچاق انسان‬
‫‪149‬‬
 ‫داشته باشند؛ روی این ملحوظ مفهوم قاچاق انسان از نظر پارلمان اتحادیه اروپا‪ ،‬کنوانسیون سازمان ملل متحد‪ ،‬در ‪۱۱‬‬
‫جنوری ‪ ،۱۲۲۱‬طوری تعریف شده ا ست که برگ شت آن به قطعنامههایی ا ست که قاچاق را به زنان محدود مینمایند؛‬
‫مطابق این تعریف‪ ،‬قاچاق ان سان عبارت ا ست از عمل غیرقانونی شخ صی که تبعه ک شوری را بهو سیله فریب یا ا شکال‬
‫دیگر‪ ،‬اجبار یا سوءاستفاده از موقعیت آسیبپذیر وی و به قصد بهرهکشی از او‪ ،‬به طور مستقیم یا غیر مستقیم تشویق به‬
‫ورود یا اقامت در کشور دیگر میکند‪ .‬همین مرجع در سال ‪ ۹۲۲۹‬با الهام از پروتوکول قاچاق انسان‪ ،‬تعریف کاملتری‬
‫ارایه میکند‪ .‬بر ا ساس این تعریف هر دولت ع ضو باید تدابیر الزم را اتخاذ کند تا ا ستخدام‪ ،‬نقلوانتقال و دریافت بعدی‬
‫فرد شامل مبادله یا انتقال و کنترول روی آن شخص را در جایی که از اجبار‪ ،‬زور یا تهدید‪ ،‬از جمله اختطاف‪ ،‬ا ستفاده‬
‫میشود یا از فریب یا اغفال استفاده میشود‪ .‬یا از مقام یا وضعیت آسیبپذیری شخص سوءاستفاده میشود‪ ،‬به نحوی که‬
‫شخص چاره عینی یا قابلقبول دیگری جز پذیرش سوءا ستفاده ندارد یا به ق صد بهرهک شی از فح شای دیگران یا سایر‬
‫اشکال بهرهکشی جنسی از جمله پورنوگرافی‪ ،‬برای به دست آوردن رضایت شخصی که نسبت به دیگران کنترول دارد‪،‬‬
‫وجوه یا منافعی رد و بدل می شود قاچاق ان سان مح سوب شود ( صادقی‪ .)626 :6909 ،‬بنابراین‪ ،‬اتحادیه اروپا به‬
‫بهرهک شی دیگران تأکید میکند؛ اما این تعریف برخالف تعریف سازمان ملل‪ ،‬بردا شتن اع ضاء را به عنوان شکلی از‬
‫قاچاق به رسمیت نمیشناسد؛ تعاریف فوق وجوه مشترک نیز دارند که عبارت از قاچاق انسان‪ ،‬متضمن نقلوانتقال افراد‬
‫به منظور قرار دادن آنها به خدمت اجباری است؛ بنابراین‪ ،‬قاچاق انسان اغلب به گونهای تعریف می شود که هم مقاصد‬
‫جن سی و هم مقا صد غیر جن سی و هم اقداماتی را که در را ستای تکمیل مراحل قاچاق انجام می شود‪ ،‬به شمول به‬
‫کارگیری یا ربودن اولیه فرد قربانی تا مق صود یا هدف نهایی (بهرهک شی از شخص قربانی) را در برگیرد (ا سعدی‪،‬‬
‫‪ .)601 :6901‬از بین تعاریفی که قبالً ارایه شد‪ ،‬تعریف مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ‪ ۱۲۲۲‬ن سبت به‬
‫تعریف پروتوکول قاچاق ان سان (م صوب سال ‪ ۹۲۲۲‬م) که به صورت گ ستردهتری ارایه شده بود مورد پذیرش قرار‬
‫دا شت‪ .‬طبق این تعریف‪ ،‬قاچاق ان سان جابهجا کردن غیرقانونی و مخفیانه ا شخاص در سرا سر سرحدات ملی‪ ،‬عمدتًا از‬
‫ک شورهای در حال تو سعه و ک شورهای دارای اقت صاد در حال گذار‪ ،‬با هدف نهایی وادا شتن افراد به و ضعیتهای‬
‫بهرهک شانه و ستمگرانه از لحاظ جن سی و اقت صادی و نیز دیگر فعالیتهای مرتبط با قاچاق همچون کار در خانهها به‬
‫صورت اجباری‪ ،‬ازدواج اجباری‪ ،‬ا ستخدام مخفیانه و فرزندخواندگی اجباری به منظور سود بردن به کارگیرندگان‪،‬‬
‫قاچاقبران و مؤسسات جنایتکار است‪.‬‬
‫جامعه بینالمللی نهایتًا در بند الف ماده ‪ ۳‬پروتوکول قاچاق ان سان‪ ،‬پس از مذاکرات طوالنی این جرم را به شرح ذیل‬
‫تعریف نمود‪:‬‬
‫ا ستخدام‪ ،‬حملونقل‪ ،‬انتقال‪ ،‬پناه دادن یا دریافت ا شخاص با تهدید یا اعمال زور یا دیگر شکلهای تحمیل‪ ،‬اختطاف‪،‬‬
‫د سی سه‪ ،‬فریب‪ ،‬سوءا ستفاده از قدرت یا موقعیت آ سیبپذیری یا از رهگذر دادو ستد پول یا منافع‪ ،‬برای به د ست آوردن‬
‫ر ضایت فردی که بر شخص دیگری کنترول دارد به منظور بهرهک شی؛ ا شکال مدرن قاچاق ان سان به سختی میتواند در‬
‫یک سند جای گیرد؛ به همین علت این تعریف فقط حداقل ا ستانداردها را تعیین میکند‪ ،‬به نحوی که ک شورهای ع ضو‬
‫میتوانند بر ا ساس نیازهای خود از آن فراتر روند و آن را تکمیل کنند‪ .‬تعاریف فوق تنها ا ستندردها ه ستند؛ در حالی که‬

‫‪151‬‬
‫عمق فعالیتهای قاچاق‪ ،‬گستردهتر از آن بوده تا در یک سند آن را بتوان جاگزین ساخت‪ .‬از دیگر نشانههای جهان شمول‬
‫بودن ا صول‪ ،‬قواعد و هنجارها پذیرفتن آنها در سطح بینالمللی و ورود به سطوح قوانین داخلی ا ست‪ .‬میتوان گفت‬
‫جهانی شدن مبارزه با قاچاق انسان با امضای معاهده بینالمللی متوقف ساختن قاچاق بردههای سفیدپوست (پاریس در سال‬
‫‪ 6356‬م) به عنوان اولین سند بینالمللی در این زمینه پا به عرصه وجود گذاشت و تاکنون یک صد و هشت سال از این‬
‫حرکت میگذرد‪ .‬در این مدت ا سناد و اعالمیههای بینالمللی و منطقوی ب سیاری در زمینه مبارزه با قاچاق ان سان تهیه و‬
‫توسط کشورها به تصویب رسیده است که در ذیل به برخی از آنها پرداخته میشود (احمدی‪.)۱۳۲ :۱۳۱۳ ،‬‬
‫‪ -1‬معاهده متوقف ساختن قاچاق بردههای سفیدپوست‪ ،‬پاریس (‪1091‬م)‬
‫این معاهده با هدف متعهد ساختن ک شورهای ع ضو به اتخاذ تدابیری در جهت ممانعت از خارج ساختن زنان و دختران‬
‫برای فح شاء به ام ضاء ر سیده ا ست (عبادی‪ .)99 :۱۳۱۶ ،‬این معاهده بی شتر بر تعهد دولتهای ع ضو به جلوگیری از‬
‫قاچاق زنان و اطفال تأکید دا شته و تعریف از قاچاق ارایه نکرده ا ست؛ اگرچه اهداف معاهده تالش برای جلوگیری و‬
‫ممانعت از خرید و فروش زنان و اطفال است؛ این اقدام‪ ،‬جرمپنداری نشده و تنها دولتهای عضو را ملزم به جرمپنداری‬
‫در سطح ملی کرده است‪.‬‬
‫‪ -2‬کنوانسیون بین المللی ممانعت از قاچاق بردههای (‪1019‬م)‬
‫در ماده ‪ 6‬کنوان سیون بینالمللی ‪ 6365‬م هرکس برای لذت دیگری زن یا دختری را با هدف ف سق‪ ،‬اجیر‪ ،‬تطمیع و یا‬
‫منحرف سازد باید مجازات شود؛ هرچند این اقدامات در ک شورهای مختلف رخ داده با شد‪ .‬از نکات مثبت این‬
‫کنوانسیون نادیدهگرفتن نقش عنصر «رضایت زن» در تحقق جرم است‪ .‬این معاهده اهمیت قوانین ملی در قاچاق انسان‬
‫را مورد تأکید قرار داده است‪ .‬لزوم همکاریهای بینالمللی نیز مورد توجه قرار گرفته است‪ ،‬هرچند به استرداد مجرمین‬
‫نپرداخته است (فن گالن‪ .)006 :6913 ،‬بر اساس بند ج‪ ،‬کنوانسیون تنها ناظر بر موضوع خریدوفروش یا فریب زنان‬
‫با هدف ا ستثمار جن سی ا ست و به م سأله نگهداری اجباری زنان یا دختران در خانههای ف ساد توجهی ن شده ا ست‪ .‬این‬
‫کنوانسیون اگرچه جامعتر از معاهده ‪ 6356‬میالدی است؛ اما کاستیهایی داشت و همزمانشدن آن با جنگ اول جهانی‬
‫نیز اجرای آن را معلق ساخت‪.‬‬

‫‪ -3‬قرارداد بینالمللی الغای خرید و فروش زنان و اطفال (‪1021‬م)‬

‫از نکات مورد توجه این قرارداد گسترش دامنه مشموالن است و عبارت عام «زنان» جایگزین «زنان سفیدپوست» شده‬
‫ا ست‪ .‬در این سند جرمپنداری قاچاق زنان دوباره مورد تأکید قرار گرفت‪ .‬در این سند برخالف ا سناد پی شین شروع به‬
‫جرم قاچاق انسان نیز اقدامی جرمی اعالم شده است (معتمدی‪ .)۳۲ :۱۳۱۶ ،‬مسأله استرداد مجرمین نیز در چارچوب‬
‫ـورهای‬‫ـازوکارهای اجرائی مؤثر و مخالفت کشـ‬ ‫ـت؛ اما فقدان سـ‬ ‫همکاریهای بینالمللی مورد تأکید قرار گرفته اسـ‬
‫استعمارگر با اعمال این قرارداد در مستعمرههای خود معضل بزرگی در پیش روی این قرارداد به شمار میآمد‪.‬‬
‫‪ -1‬قرارداد مربوط به بردهگی و کار اجباری‪ ،‬ژنو (‪1021‬م)‬

‫‪151‬‬
‫با تأسیس جامعه ملل‪ ،‬مبارزه با بردهداری و تجارت برده به این نهاد سپرده شد‪ .‬در سال ‪ 6321‬قرارداد بینالمللی ژنو‪،‬‬
‫به ت صویب ر سید که در حقیقت آخرین اقدام بینالمللی در مبارزه با بردهداری ا ست‪ .‬به موجب این قرارداد دول ع ضو‬
‫متعهد شدند اقدامات الزم برای منع خرید و فروش برده و بردهداری به طور اعم را اتخاذ نمایند و کشورهای استعمارگر‬
‫نیز این قوانین را به تدریج در م ستعمرات خود به اجرا گذارند (ح سینی نژاد‪ .)630 :6919 ،‬در قرارداد ‪ 6321‬م‬
‫مسأله کار اجباری نیز مورد توجه قرار گرفت و دولتهای عضو متعهد شدند کار اجباری را تنها در موارد منافع عمومی‬
‫و مجازاتهای حبس با اعمال شاقه بپذیرند‪.‬‬
‫‪ -5‬کنوانسیون بینالمللی جلوگیری از قاچاق زنان کبیر (‪1033‬م)‬
‫در این کنوانسیون نیز اجیر‪ ،‬جلب و یا منحرف ساختن زنی برای شهوترانی دیگری جرمپنداری شده است‪ .‬نکته تمایز‬
‫این کنوان سیون از ا سناد دیگر قابلیت ت سری (تکلف) مواد آن به ک شورهای م ستعمره‪ ،‬تحتالحمایه و تحت قیمومیت‬
‫است‪ .‬مسأله همکاری بینالمللی در راستای مبارزه با قاچاق زنان نیز مورد توجه قرار گرفت؛ اما وقوع جنگ جهانی دوم‬
‫در سال ‪ 6393‬میالدی مانع از اجرای این کنوانسیون شد؛ زیرا بسیاری از کشورهای عضو در جایگاه دول متخاصم به‬
‫جنگ با یکدیگر برخاسته بودند‪.‬‬
‫‪ -1‬کنوانسیون ممانعت از قاچاق اشخاص و بهرهکشی از روسپیگری دیگران (‪1010‬م)‬
‫با پایان جنگ دوم جهانی و ظهور نهاد دایمی سازمان ملل متحد م سأله جهانی شدن مبارزه با قاچاق ان سان بر عهده این‬
‫نهاد قرار داده شد‪ .‬کنوانسیون ممانعت از قاچاق انسان و بهرهکشی از روسپیگری دیگران‪ ،‬سازوکارهایی فراتر از اسناد‬
‫پی شین ارایه نمیدهد و تأکیدی دوباره بر مفاد مندرج سابق آنها ا ست‪ .‬نکته تازه کنوان سیون این ا ست که دولتهای‬
‫ع ضو متعهد شدند ا صالحات آتی مورد نظر سرمن شی سازمان ملل متحد را نیز به ت صویب ر سانند‪ .‬در این کنوان سیون‬
‫قاچاق ان سان با هدف بهرهبرداری جن سی و رو سپیگری امری مغایر با شأن و کرامت ان سانی معرفی شده و قوادی و یا‬
‫تأمین مالی آگاهانه و یا م شارکت در تأمین مال این اماکن نیز جرمپنداری شده ا ست؛ به همین دلیل ب سیاری از ک شورها‬
‫از امضای این کنوانسیون ممانعت کردند‪ .‬این کنوانسیون برخالف جرمی شناختن قوادی‪ ،‬روسپیگری را جرمی ن شناخته‬
‫است (حسینی نژاد‪.)950 :4171 ،‬‬
‫در ماده ‪ 6‬این کنوان سیون با الهام از آموزههای اعالمیه جهانی حقوق ب شر‪ ،‬اتباع یک ک شور و افراد بیگانهای که قربانی‬
‫این جرم ه ستند به طور یک سان از حق دادخواهی و حمایتهای حقوقی در روند ر سیدگی برخوردار خواهند بود‪ .‬از‬
‫نوآوریهای کنوان سیون قابلیت ا سترداد در جرم بهرهگیری از رو سپیگری دیگری و قوادی و تأمین مالی اماکن مورد‬
‫استفاده برای قوادی است‪ ،‬حتی در مواردی که معاهده استرداد دوجانبه نیز میان دولتهای عضو وجود ندارد‪ .‬بر اساس‬
‫سند موجود قاچاقبران انسان تنها در صورتی که از عواید روسپیگری قربانیان خود بهرهمند شوند‪ ،‬قابل مجازات هستند‬
‫و در غیر این صورت متحمل مجازاتی نخواهند بود؛ عالوه بر این تنها قاچاق ان سان برای بهرهک شی جن سی مورد توجه‬
‫قرار گرفته و سایر موارد قاچاق انسان از دایره شمول این سند خارج میباشد‪.‬‬
‫‪ -7‬کنوانسیون رفع تبعیح علیه زنان (‪1070‬م)‬

‫‪152‬‬
‫یکی از نکات مورد توجه این کنوان سیون ممانعت از ا ستثمار زنان به ا شکال گوناگون ا ست‪ .‬به موجب این کنوان سیون‬
‫دول ع ضو اقدامات مقت ضی الزم از جمله و ضع قوانین را برای جلوگیری از حملونقل غیرقانونی و بهرهبرداری از‬
‫روسپیگری زنان به عمل خواهند آورد‪:‬‬
‫ـازمان یافته بینالمللی در زمی نه جلوگیری‪،‬‬
‫پروتوکول الحاقی کنوانس ـیون مبارزه با جرایم سـ‬ ‫‪.12‬‬
‫سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص‪ ،‬به خصوص زنان و اطفال (‪2999‬م)‬
‫پروتوکول الحاقی کنوان سیون مبارزه با جرایم سازمانیافته بینالمللی در زمینه جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق‬
‫اشخاص‪ ،‬به خصوص زنان و اطفال مجمع عمومی سازمان ملل (پالرمو‪ )9666 ،‬با تصویب قطعنامه ‪ 51/444‬در سال‬
‫‪ 4221‬برای تهیه کنوان سیون بینالمللی مبارزه با جرایم سازمانیافته بینالمللی به ایجاد کمیته دایمی خاص بین حکومتی‬
‫اقدام کرد‪ .‬کنوان سیون جرایم سازمانیافته بینالمللی و پروتوکولهای آن نمایانگر این بود که مبارزه با جرایم بینالمللی‬
‫از جنجالهای بینالمللی ا ست و مبارزه با آن نیز نیازمند م شارکت جهانی ا ست‪ .‬پروتوکول مبارزه با قاچاق پالرمو یکی‬
‫از جامعترین اسناد بینالمللی مبارزه با قاچاق انسان است و تاکنون ‪ 457‬کشور رضایت خود را مبنی بر الزام به مفاد و‬
‫تعهدات آن اعالم کرده و ‪ 447‬کشور نیز با تصویب آن‪ ،‬ملزم به انجام مفاد و تعهدات ناشی از آن شدهاند ( ‪Treaty‬‬
‫‪.)Series, 2012: 319‬‬
‫این پروتوکول در ماده (‪ )6‬خود را مکمل کنوان سیون جرایم سازمانیافته بینالمللی معرفی کرده و تأکید میکند مفاد آن‬
‫باید همراه با کنوان سیون تف سیر شود‪ .‬در نتیجه هرگونه تف سیر مغایر با مفاد کنوان سیون نامبرده فاقد اثر و باطل خواهد‬
‫بود؛ یکی از دالیل اینکه چنین سند مهمی به صورت پروتوکول و ملحق به کنوانسیون جرایم سازمانیافته بینالمللی تهیه‬
‫می شود نیز دلیلی گویا بر این ا ست که به اعتقاد بی شتر اع ضای جامعه جهانی جرم قاچاق ان سان در ب سیاری از موارد به‬
‫صورت سازمانیافته و خارج از سرحدات ملّی صورت میگیرد و در حقیقت در گروه جرایم سازمانیافته بینالمللی قرار‬
‫دارد؛ این پروتوکول به طور م ستقیم قاچاق ان سان را جرم سازمانیافته معرفی نکرده‪ ،‬اما در ماده (‪ )6‬آن عنوان شده‬
‫ا ست‪« :‬این پروتوکول برای جلوگیری‪ ،‬تحقیق و تعقیب جرایم مندرج در ماده ‪ 0‬برقرار می شود در مواردی که ماهیت‬
‫بینالمللی داشته و توسط یک گروه جنایتکار سازمانیافته صورت گرفته باشد‪.»...‬‬
‫به موجب ماده (‪ )9‬کنوانسیون جرایم سازمانیافته‪ ،‬گروه جنایتکار سازمانیافته گروهی ساختاریافته و متشکل از بیش از‬
‫سه نفر است که با هدف کسب منفعت مالی و مادی‪ ،‬مستقیم یا غیر مستقیم مرتکب جنایات شدید می شوند‪ .‬بر اساس‬
‫ماده ‪ 9‬کنوانسیون «جرم شدید» جرمی اعالم شده که دارای مجازات ‪ 1‬سال حبس و بیشتر باشد‪ .‬برخی از اهداف این‬
‫پروتوکول عبارتند از‪ :‬جلوگیری از قاچاق زنان‪ ،‬اتخاذ تدابیری جهت سرکوبی این جرم‪ ،‬الزام دول ع ضو به جرمپنداری‬
‫قاچاق زنان در قوانین ملی‪ .‬همان گونه که پیش از این اشاره شد پروتوکول‪ ،‬تعریفی از قاچاق انسان بیان کرده و رضایت‬
‫شخص مجنیعلیه از بهرهک شی مورد نظر پروتوکول را در جرمی دان ستن عمل فاقد تأثیر دان سته ا ست‪ .‬حمایت از حریم‬
‫خ صو صی مجنیعلیه‪ ،‬ارایه خدمات حقوقی‪ ،‬د ستر سی به ق ضاوت کمک دولتها در بهبود روانی‪ ،‬ج سمانی و اجتماعی‬
‫ـورهای مبدأ‪ ،‬همکاریهای دو یا چندجانبه برای کاهش عوامل‬ ‫ـارت و بازگرداندن قربانیان به کشـ‬‫قربانیان‪ ،‬جبران خسـ‬

‫‪153‬‬
‫آ سیبزا در قاچاق زنان از جمله فقر‪ ،‬تو سعهنیافتگی و فقدان فر صتهای برابر نیز از سایر موارد ذکر شده در این‬
‫پروتوکول است‪.‬‬
‫قاچاق و فروش اطفال به طور گ سترده یکی از م شکالت پیچیده جهان تلقی شده که به صورت بهرهک شی جن سی یا‬
‫استفاده از نیروی ارزان کار یا با مقاصد تجاری قاچاق صورت میگیرد‪ .‬طبق برآورد سازمان جهانی کار هرساله ‪۱ ،۹‬‬
‫میلیون طفل قاچاق میشود‪ .‬قاچاق اطفال در سطح بینالمللی به عنوان نقح بزرگ حقوق بشر شناخته میشود که در هر‬
‫منطقه از جهان وجود دارد‪ .‬در دهه گذشته شیوع و عواقب زیانبار این عمل به شهرت بینالمللی رسیده است‪ .‬براساس‬
‫نظر حقوقدانان بینالمللی‪ ،‬اکثر اطفال قاچاق شده در کارهای ف ساد و فح شاء مورد ا ستفاده قرار گرفته و از آنها به‬
‫عنوان ابزار جنسی استفاده میشود؛ به عنوان مثال مبادله داد و ستد اطفال که در آن خانوادههای از طبقه پائین یا متوسط‬
‫برای مقاصد جنسی‪ ،‬فرزندانشان را با یکدیگر مبادله مینمایند (ذاقلی‪.)۱۲۳ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫در برر سیها و آمارهای اداره رفاه و آژانس خدمات اجتماعی ک شور مکزیک آمده ا ست که بیش از ‪ ۱۱‬هزار طفل در‬
‫سواحل و مراکز فحشای مکزیک به انجام کارهای نامشروع گماشته شده و مکزیک بی شترین آمار فحشای اطفال را در‬
‫خود دارد‪ .‬در این میان‪ ،‬بر طبق گزارشهای موجود نمایندگان صندوق حمایت از اطفال سازمان ملل‪ ،‬م شخص شد که‬
‫در لیتوانیا‪ ۹۲ ،‬تا ‪ ۹۳‬فی صد اطفال این ک شور در امور نام شروع فعالیت مینمایند و اکثر آنها در سنین ‪ ۱۲‬تا ‪۱۱‬‬
‫سالگی به سر میبرند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬اطفال ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۹‬ساله نیز در خانههای ف ساد به کار گمارده شدهاند و در تهیه‬
‫فیلمهای پورنو‪ ،‬از آنها استفاده میشود‪.‬‬
‫در فقره دوم ماده سوم پروتوکول الحاقی به کنوانسیون بینالمللی پالرمو‪ ،‬اصطالح قاچاق انسان چنین تعریف شده است‪:‬‬
‫انتقال‪ ،‬حملونقل (ترانزیت)‪ ،‬ا ستخدام‪ ،‬نگهداری یا در اختیار گرفتن شخص ا ست به مق صد بهرهبرداری با ا ستفاده از‬
‫ضعف اقت صادی یا حالت مجبوریت از طریق پرداخت یا دریافت پول یا منفعت و یا سایر میتودهای فریبدهنده جهت‬
‫کسب رضایت مجنیعلیه یا شخصی که سرپرستی وی را به عهده دارد‪.‬‬

‫‪ -0‬سایر اسناد بینالمللی‬

‫سایر ا سناد بین المللی که به نوعی به م سأله قاچاق ان سان و یا اعمال همراه با آن پرداختهاند عبارتند از‪ :‬اعالمیه جهانی‬
‫حقوق ب شر (‪ 4211‬م) سازمان ملل متحد‪ ،‬قرارداد تکمیلی منع بردهگی و بردهفرو شی و عملیات و د ستگاههای م شابه‬
‫بردهگی (‪ 4250‬م)‪ .‬کنوانسیون رضایت برای ازدواج‪ ،‬حداقل سن برای ازدواج و ثبت ازدواج (‪ 4209‬م)‪ ،‬کنوانسیون‬
‫‪ 4205‬میالدی الهه در زمینه فرزندخواندگی‪ ،‬میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیا سی (‪ 4200‬م) سازمان ملل متحد‪،‬‬
‫معاهده ‪ 4271( 411‬م) سازمان بینالمللی کار (‪ )ILO‬در زمینه حداقل سن‪ ،‬کنوانسیون رفع هرگونه تبعیح علیه زنان‬
‫(‪ 4272‬م) سازمان ملل متحد‪ ،‬کنوانسیون حقوق طفل (‪ 4212‬م) سازمان ملل متحد‪ ،‬اعالمیه رفع خشونت علیه زنان‬
‫ـیون ‪ 4221‬میالدی الهه در زمینه حمایت از اطفال و همکاری در زمینه‬ ‫ـازمان ملل متحد‪ ،‬کنوانسـ‬ ‫(‪ 4221‬م) سـ‬
‫فرزندخواندگی میان ک شورها‪ ،‬چهارمین کنفرانس جهانی زنان (‪4225‬م) پکن‪ ،‬پروتوکول اختیاری کنوان سیون رفع همه‬
‫ا شکال خ شونت علیه زنان (‪ 4222‬م) سازمان ملل متحد‪ ،‬معاهده ‪ 4222( 419‬م) سازمان بینالمللی کار (‪،)ILO‬‬

‫‪154‬‬
‫ـازمانیافته بینالمللی در زمینه‬
‫ـیون مبارزه با جرایم سـ‬
‫ـکال کار طفل‪ ،‬پروتوکول الحاقی کنوانسـ‬ ‫در زمینه بدترین اشـ‬
‫جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق ا شخاص‪ ،‬به خ صوص زنان و اطفال (پالرمو ‪ 2555‬م)‪ .‬سازمان ملل متحد (پور‬
‫ابراهیم‪.)۱۹۳ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫به موجب ماده ‪ 9-9‬من شور نورنبرگ‪ ،‬ماده ‪ 0-9‬من شور توکیو‪ ،‬ماده ‪ 0-9‬محکمه جزائی بینالمللی برای یوگ سالویا‬
‫سابق‪ ،‬ماده ‪ 9-9‬ا سا سنامه محکمه جزائی بینالمللی برای روآندا و ماده ‪ 1‬ا سا سنامه محکمه جزائی بینالمللی‪« ،‬به‬
‫بردهگیگرفتن» به عنوان یکی از مصادیق جنایت علیه بشریت اعالم و ممنوع شده است‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مراحل جهانیشدن مبارزه با قاچاق انسان‬
‫همان گونه که ا شاره شد بردهداری و تجارت ان سانها عملی مر سوم در طول تاریخ ب شر بوده و از قرن نوزدهم میالدی‬
‫در برخی از ممالک ملغی گردیده است‪ .‬شاید بتوان گفت اولین جرقه مبارزه جهانی با قاچاق انسان در سال ‪ 4261‬م با‬
‫ام ضای معاهده بینالمللی متوقف ساختن قاچاق بردههای سفیدپو ست در پاریس زده شد‪ .‬ادعای جهانی شدن مبارزه با‬
‫قاچاق انسان از طریق بررسی پدیده جهانی شدن حقوق جزائی قابل اثبات است‪ .‬درباره جهانی شدن حقوق جزائی نظرات‬
‫متفاوتی وجود دارد؛ ن سبیتگرایان‪ ،‬جهانی شدن حقوق را به «وحدت حقوق» تعبیر کرده و بر این باورند که حقوق‪،‬‬
‫برگرفته از متغیرهایی چون عوامل محیطی‪ ،‬طبیعی‪ ،‬عرف‪ ،‬آداب و ر سوم و نظام اجتماعی ا ست و در نتیجه‪ ،‬جهانی شدن‬
‫آن متصور نیست‪ .‬در مقابل پیروان مکتب جهانگرایی‪ ،‬حقوق ترسیم شده توسط جامعه بینالملل را بنیادین و عدولناپذیر‬
‫دان سته‪ ،‬معتقدند معیارهای قوانین جزائی باید تو سط حقوق بینالملل عرفی‪ ،‬معاهدات و من شور بینالمللی حقوق ب شر‬
‫تعیین گردد (توحیدی فرد‪ .)12 :4116،‬گروهی نیز با استناد به تیوری عقلورزی جمعی و با توجه به اینکه خرد جمعی‬
‫در مقای سه با خرد اقلیت‪ ،‬احتمال خطای پائینتری دارد‪ ،‬معتقد به نوعی مدرنیته حقوق جزائی ه ستند که در آن اجماع و‬
‫خرد جهانی امکان ا شتباه در زمینه عدالت جزائی را تا حد معقول کاهش میدهد‪ .‬برخالف وجود نظرات متفاوت در این‬
‫ـتن آن با «اعمال حق حاکمیت» و‬ ‫ـدن حقوق جزائی به ذائقه حکومتگران و مغایر دانسـ‬ ‫باب و خوشنیامدن جهانیشـ‬
‫مخالفت با نظر مونتسکیو در کتاب «روح القوانین» مبنی بر اینکه «قوانین باید آن چنان خاص ملتی باشند که برای آنها‬
‫وضع شدهاند به گونهای که تنها به طور اتفاقی بتوانند برای ملت دیگر مناسب باشند» ناسازگار میآید؛ با این همه اثبات‬
‫میکنیم که حقوق جزائی در مفهوم عام و یکی از مصادیق عملی آن در زمینه مبارزه با قاچاق انسان به امری جهانی تبدیل‬
‫شده است‪.‬‬

‫مدتی نه چندان طوالنی از آغاز روند جهانی شدن حقوق سپری شده است‪ .‬این روند در شاخههایی از حقوق مانند حقوق‬
‫اقتصادی رشد سریعی داشته و در شاخه حقوق جزائی به کندی در جریان است‪ .‬با توجه به این مسأله که همواره قواعد‬
‫حقوقی م شترک‪ ،‬ن شئت گرفته از فرهنگهای حقوقی مختلف وجود دارد‪ ،‬روند جهانی شدن حقوق جزائی نیز پویا و‬
‫متحول است‪ .‬مراد از جهانیسازی حقوق جزائی تأکید بر هماهنگسازی است و نه وحدت؛ در این مفهوم هماهنگسازی‬
‫روندی است که نظامهای حقوقی را ضمن حفظ تفاوتهای خود به یکدیگر نزدیک میسازد (پرادل‪.)470 :۱۳۱۲ ،‬‬
‫ـدن حقوق به طور اعم و حقوق جزائی به طور اخص بحران های بزرگ جهانی نقش‬ ‫ـکلگیری مراحل جهانیشـ‬ ‫در شـ‬
‫ب سیاری دا شتهاند (دلماس مارتی‪ .)465 :4171 ،‬وقوع دو جنگ ویرانگر جهانی اول و دوم و جنایات ده شتناک‬
‫‪155‬‬
‫ان سانی رخ داده در آن‪ ،‬جامعه جهانی را به محاکمه جنایتکاران جنگی و تأ سیس نهاد دائمی بینالمللی به منظور حفظ‬
‫صلح و امنیت جهانی ملزم ساخت‪ .‬نتیجه این الزام ت صویب من شور ملل متحد در سال ‪4215‬م و پیشبینی نظام جزائی‬
‫خاص در ف صل هفتم آن و ایجاد بزرگترین سازمان بینالمللی دایمی و در نهایت ت صویب اعالمیه جهانی حقوق ب شر در‬
‫سال ‪ 4211‬م و تحقق گام عملی در راستای جهانیشدن حقوق بود‪.‬‬
‫الف‪ :‬تشکیل محاکم بینالمللی موردی و دیوان بینالمللی جزائی‬
‫یکی از ادله اثبات جهانی شدن حقوق جزائی تشکیل محاکم بینالمللی موردی و تأسیس دیوان بینالمللی جزائی است‪ .‬با‬
‫پایان یافتن جنگ دوم جهانی و ت شکیل محکمه بینالمللی موقت نورنبرگ برای محاکمه سران نازی در سال ‪ 4215‬و‬
‫محکمه بینالمللی خاور دور (توکیو) برای ر سیدگی به اتهامات جنایتکاران جنگی جاپان در سال ‪ 4210‬م مو ضوع‬
‫ایجاد دیوان جزائی بینالمللی نخ ستین بار در قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اجالس سال ‪ 4211‬مطرح‬
‫شد (بیابانی‪ .)451 :4126 ،‬پس از آن وقوع چند فاجعه دردناک به روند تأ سیس دیوان بینالمللی جزائی سرعت‬
‫بخ شید‪ .‬جنگ میان آمریکا و ویتنام در سال ‪4276‬م و ارتکاب جنایات جنگی تو سط آمریکاییها در ویتنام و جنگ در‬
‫یوگسالویا و روآندا با وقوع کشتار جمعی و جنایت ضد بشریت در سطح گسترده از جمله این فجایع بودند‪.‬‬
‫پذیرش ا سا سنامه دیوان بینالمللی جزائی از سوی ن ش ست نمایندگان تاماالختیار ملل متحد برای تأ سیس یک دیوان‬
‫بینالمللی جزائی در جوالی سال ‪4221‬م و تصویب عناصر تشکیلدهنده جرایم تحت پوشش و اصول محاکمات جزائی‬
‫و ادله آن در جوالی سال ‪9666‬م معتبرترین دلیل اثبات جهانی شدن حقوق جزائی به شمار میآید‪ .‬با تأسیس این دیوان‪،‬‬
‫نهادی با شخصیت حقوقی بینالمللی و دارای اهلیت الزم برای اجرای وظایف و تحقق اهداف خود ایجاد شد‪ .‬از لحاظ‬
‫ساختاری‪ ،‬دیوان‪ ،‬نهاد مستقل و دایمی قضائی است که صالحیت رسیدگی به جنایت بینالمللی مندرج در اساسنامه خود‬
‫را دارد‪ .‬در فصل اول اساسنامه به مسأله صالحیت تکمیلی دیوان نسبت به محاکم ملی اشاره شده است‪ .‬در فصل دوم‬
‫ا سا سنامه تحت عنوان « صالحیت‪ ،‬قابلیت پذیرش و حقوق قابل اجرا» صالحیت ر سیدگی به چهار جنایت ن سلک شی‪،‬‬
‫جنایت بر ضد ان سانیت‪ ،‬جنایت جنگی و جنایت تجاوز‪ ،‬به دیوان اعطاء شده ا ست‪ .‬در صورتی که بتوان پدیده قاچاق‬
‫ان سان را در محدوده جنایات بینالمللی مندرج در صالحیت دیوان و سایر محاکم بینالمللی موردی جرمپنداری نمود‪،‬‬
‫میتوان با ادعای اینکه نهاد ق ضائی بینالمللی چنین عملی را جرم و قابل مجازات اعالم کرده ا ست‪ ،‬مبارزه با این پدیده‬
‫را جهانی دانست (موثقی‪.)471 :4117 ،‬‬
‫مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ‪ 4221‬میالدی قاچاق ان سان را حرکتدادن و انتقال غیرقانونی و مخفیانه‬
‫ا شخاص با هدف نهایی اجبار زنان و دختران به ا ستثمار جن سی و اقت صادی و منتفع شدن قاچاقبران و جنایتکار و ‪...‬‬
‫تعریف کرده ا ست‪ .‬به موجب ماده سوم پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق ا شخاص به خ صوص زنان و‬
‫اطفال‪ ،‬سال ‪ 9666‬م (پروتوکول پالرمو) نیز قاچاق ان سان عبارت ا ست از‪ :‬ا ستخدام‪ ،‬حملونقل‪ ،‬پناه دادن‪ ،‬یا تحویل‬
‫گرفتن اشخاص با هدف بهرهکشی؛ بهرهکشی میتواند به صورت بهرهکشی جنسی‪ ،‬بردهگی یا رویههای مشابه بردهگی و‬
‫‪ ...‬با شد‪ .‬کنوان سیون م شارکت منطقه اتحادیه جنوب آ سیا ( سارک) نیز قاچاق زنان و اطفال را حرکت دادن و‬
‫نقلوانتقال‪ ،‬خرید یا فروش زنان و اطفال برای فحشا در داخل و یا خارج از کشور میداند که با هدف به دست آوردن‬

‫‪156‬‬
‫پول و یا عوض دیگر صورت میگیرد‪ .‬با توجه به تعاریف مذکور میتوان گفت که قاچاق ان سان عمومًا با هدف ا ستثمار‬
‫جنسی و اقتصادی صورت میگیرد و با افعالی از جمله به بردهگیکشاندن‪ ،‬خشونت و بهرهکشی جنسی‪ ،‬بیگاری‪ ،‬تجاوز‬
‫به خ شونت‪ ،‬وادا شتن به فح شا و اعمال غیران سانی دیگر همراه ا ست‪ .‬قاچاقبران‪ ،‬وا سطهها‪ ،‬داللها و م شتریان‪ ،‬برای‬
‫تحقق اهداف غیران سانی خود‪ ،‬قربانیان را محبوس کرده‪ ،‬شکنجه مینمایند‪ ،‬ضربه میزنند‪ ،‬مورد آزار و تجاوز قرار‬
‫میدهند و روزها گر سنه نگه میدارند (‪ .)Deb, 2005: 119‬حال باید برر سی کرد که آیا میتوان اعمال همراه با‬
‫قاچاق انسان از جمله به بردهگیکشاندن‪ ،‬بردهگی جنسی‪ ،‬فحشای اجباری‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬خشونت جنسی‪ ،‬زجر‬
‫و آزار و اعمال غیران سانی دیگر را با ارکان ت شکیلدهنده جنایات داخل در صالحیت محاکم بینالمللی موردی و به‬
‫خ صوص دیوان بینالمللی جزائی مت صور شد یا خیر‪ .‬دیوان بینالمللی جزائی به موجب ا سا سنامه خود‪ ،‬صالحیت‬
‫ر سیدهگی به چهار د سته جرم بینالمللی جنایت جنگی‪ ،‬تجاوز علیه دولت‪ ،‬ن سلک شی و جنایت بر ضد ب شریت (جرایم‬
‫علیه بشریت) را دارد‪ .‬جرم قاچاق انسان در میان جنایات نامبرده‪ ،‬مشابهتهایی با جنایت بر ضد انسانیت یا جنایت علیه‬
‫ب شریت دارد‪ .‬باید برر سی کرد که آیا این جرم میتواند از م صادیق جنایت بر ضد ب شریت قرار گیرد یا خیر‪ .‬پیش از‬
‫ورود به بحث توجه به این نکته ضروری است که به موجب اصل صالحیت تکمیلی دیوان‪ ،‬صالحیت ملی‪ ،‬تقدم دارد و‬
‫در صورت ناتوانی و یا عدم تمایل دولتها به تحقیق و تعقیب جرایم مندرج در ا سا سنامه صالحیت دیوان مو ضوعیت‬
‫اجرا مییابد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عناصر تشکیل دهنده جنایت بر ضد انسانیت (جرایم علیه بشریت)‬
‫بر اساس حقوق جزا برای تحقق جرم‪ ،‬وجود سه عنصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی ضروری است‪ .‬با توجه به اینکه جنایت بر‬
‫ضد ان سانیت ا صطالحی م شتمل بر جرایم گوناگون ا ست که در شرایط مادی و معنوی خاص محقق می شود‪ ،‬در این‬
‫قسمت ابتدا به عنصر قانونی جرایم مرتبط با قاچاق انسان و سپس عنصر مادی و معنوی جنایت بر ضد انسانیت پرداخته‬
‫میشود‪:‬‬
‫ج‪ :‬عنصر قانونی انواع جنایات بر ضد انسانیت مرتبط با قاچاق انسان‬
‫ا صل قانونی بودن جرایم و مجازاتها‪ ،‬وجود عن صر قانونی را اولین گام برای جرمیدان ستن یک فعل میداند‪ .‬این ا صل‬
‫که یکی از ا صول حاکم بر حقوق بینالمللی جزائی و حقوق جزای داخلی ک شورها ا ست در ماده ‪ 60‬میثاق بینالمللی‬
‫حقوق مدنی و سیاسی سال ‪ 6311‬م نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛ در صورتی که بتوان بر اساس مندرجات اساسنامه‬
‫محاکم بینالمللی مورد و دیوان بینالمللی جزائی افعال به بردهگیک شاندن‪ ،‬بهرهک شی جن سی‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪،‬‬
‫خ شونت جن سی‪ ،‬فح شای اجباری‪ ،‬زجر و آزار و دیگر اعمال غیران سانی همراه با قاچاق ان سان را جرمی اعالم کرد‪،‬‬
‫میتوان آن را دلیلی بر ادعای جهانی شدن مبارزه با قاچاق انسان دانست‪ .‬ممکن است ادعای مشابهت میان جرم قاچاق‬
‫انسان و جنایت علیه بشریت در ابتدا شائبه برانگیز باشد‪ ،‬اما توجه به این نکته ضروری است که برخالف تصور ظاهری‪،‬‬
‫وقوع جنایت بر ضد ب شریت تنها به زمان جنگ و درگیریهای م سلحانه محدود نبوده و به موجب حقوق بینالملل در‬
‫زمان صلح نیز امکانپذیر است (کیتیچای ساری‪ .)602 :6909،‬اصطالح «جنایت بر ضد بشریت» به صورت تخصصی‬
‫اولین بار در بند ج ماده ‪ 1‬من شور نورنبرگ به کار گرفته شد و عبارت بود از‪« :‬قتل عمدی‪ ،‬نابود سازی‪ ،‬به بردهگی‬

‫‪157‬‬
‫گرفتن‪ ،‬تبعید یا کوچ اجباری یک جمعیت و سایر اعمال غیران سانی علیه هر جمعیت غیرنظامی‪ ،‬اعم از آنکه پیش یا در‬
‫خالل جنگ ارتکاب یافته با شد ‪ ...‬صرفنظر از اینکه اعمال نامبرده ناقح حقوق داخلی محل ارتکاب جرم بوده و یا‬
‫خیر»‪.‬‬
‫قانون شماره ‪ 65‬شورای نظارت (‪ )6360‬نیز جنایت بر ضد انسانیت را فجایع و جنایات از جمله قتل عمد‪ ،‬نابودسازی‪،‬‬
‫به بردهگیک شاندن‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬یا سایر اعمال غیران سانی علیه هر جمعیت غیرنظامی میداند‪ ،‬صرفنظر از‬
‫اینکه این اعمال ناقح حقوق داخلی ک شور محل ارتکاب جرم با شد یا خیر‪ .‬در بند ج ماده ‪ 0‬من شور توکیو نیز فعل به‬
‫بردهگی گرفتن از مصادیق جنایت علیه بشریت محسوب شده است‪.‬‬
‫ماده ‪ 0‬اساسنامه محکمه یوگسالویا سابق به موضوع جنایت بر ضد بشریت پرداخته است‪ .‬بر اساس این ماده‪ ،‬محکمه‬
‫بینالمللی یوگ سالویا اختیار خواهد دا شت ا شخا صی را که م سوؤل جنایات از جمله به بردهگیگرفتن‪ ،‬هتک ناموس به‬
‫عنف‪ ،‬انواع زجر و آزار به دالیل سیاسی‪ ،‬نژادی یا مذهبی بودهاند‪ ،‬تعقیب نماید‪ ،‬مشروط بر اینکه ارتکاب جرم در خالل‬
‫منازعه مسلحانه صورت گرفته و متوجه جمعیت غیرنظامی باشد‪ .‬در ماده ‪ 9‬اساسنامه محکمه روآندا نیز اعمالی از جمله‬
‫به بردهگیگرفتن‪ ،‬تجاوز به عنف در گروه جنایت علیه بشریت آمده است مشروط بر اینکه ارتکاب این جنایات همراه با‬
‫داشتن قصد تبعیحآمیز باشد (موثقی‪.)۱۹۶ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫ماده ‪ 1‬ا سا سنامه دیوان بینالمللی جزائی اعمالی از جمله به بردهگیگرفتن‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬بردهگیری جن سی‪ ،‬به‬
‫فحشا واداشتن یا هر شکل دیگر تعرض جنسی را از مصادیق جنایت بر ضد بشریت میداند که بخشی از یک تعرض یا‬
‫تجاوز گ سترده یا سازمانیافته و همراه با علم ا ست که علیه جمعیت غیرنظامی صورت میگیرد‪ .‬به این ترتیب میتوان‬
‫جرم بینالمللی جنایت بر ضد انسانیت را در ارتباط با قاچاق انسان‪ ،‬در انواع بردهگیری‪ ،‬بردهداری جنسی‪ ،‬هتک ناموس‬
‫به عنف‪ ،‬فح شای اجباری‪ ،‬خ شونت جن سی‪ ،‬زجر و آزار و دیگر اعمال غیران سانی د ستهبندی و برر سی نمود‪ .‬ماده ‪0‬‬
‫اساسنامه محکمه یوگسالویا سابق به موضوع جنایت بر ضد انسانیت پرداخته است‪ .‬بر اساس این ماده محکمه بینالمللی‬
‫یوگسالویا اختیار خواهد داشت اشخاصی را که مسؤل جنایات از جمله به بردهگیگرفتن‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬انواع‬
‫زجر و آزار به دالیل سیا سی‪ ،‬نژادی یا مذهبی بودهاند‪ ،‬تعقیب نماید‪ ،‬م شروط بر اینکه ارتکاب جرم در خالل منازعه‬
‫م سلحانه صورت گرفته و متوجه جمعیت غیرنظامی با شد‪ .‬توجه به این نکته ضروری ا ست که شرط ارتکاب جرم در‬
‫هنگام درگیری م سلحانه که در ماده ‪ 0‬ا سا سنامه محکمه یوگ سالویا سابق مطرح شده ا ست‪ ،‬از ارکان تعیینکننده‬
‫صالحیت موضوعی این محکمه بوده و عنصر ماهوی تشکیلدهنده جنایت بر ضد انسانیت نمیباشد و در نتیجه نیازی به‬
‫اثبات وقوع جنایت در یک درگیری م سلحانه نی ست‪ .‬این مو ضوع در دو سیه میرو سالو تادیچ در محکمه یوگ سالویا‬
‫سابق نیز مورد تأکید قرار گرفته ا ست که «‪ ...‬به موجب حقوق بینالملل عرفی ‪ ...‬به هیچ وجه الزم نی ست ارتکاب‬
‫ـد» ( ‪Tadic,‬‬ ‫ـوالً هیچ نوع درگیری باشـ‬ ‫ـلحانه بینالمللی و یا اصـ‬
‫ـریت مرتبط با درگیری مسـ‬ ‫ـد بشـ‬ ‫جنایت بر ضـ‬
‫‪.)Jurisdiction Decision, 1995‬‬

‫‪158‬‬
‫در ا سا سنامه محکمه خاص سیرالئون نیز در ماده ‪ 2‬تحت عنوان «جنایت بر ضد ب شریت» آمده ا ست‪ :‬اختیار الزم را‬
‫خواهد دا شت تا ا شخا صی را که مرتکب جنایاتی از قبیل به بردهگیگرفتن‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬بردهگیری جن سی‪،‬‬
‫واداشتن به فحشا و دیگر اعمال غیرانسانی شدهاند‪ ،‬تعقیب نماید‪.‬‬
‫‪ -۱‬برده گیری و بردهداری جنسی‬
‫بررسی موارد فوق بیانگر این است که بردهگیری‪ ،‬یکی از مصادیق مشترک جنایت بر ضد بشریت در منشور نورنبرگ‪،‬‬
‫قانون شورای نظارت آلمان‪ ،‬منشور توکیو‪ ،‬اساسنامه محکمه یوگسالویا سابق‪ ،‬محکمه روآندا‪ ،‬اساسنامه دیوان بینالمللی‬
‫جزائی و محکمه خاص سیرالئون میباشد‪ .‬اساسنامه دیوان با الهام از کنوانسیون بردهداری ‪ 4290‬م در بخش ج بند ‪9‬‬
‫ماده ‪ 7‬بردهگیری بردهگیری را چنین تعریف کرده است‪« :‬اعمال تمام یا بخشی از اختیارات ناشی از حق مالکیت نسبت‬
‫به یک شخص از جمله خریدوفروش و قاچاق ان سانها و به خ صوص زنان و اطفال»‪ .‬به این ترتیب ا سا سنامه دیوان‪،‬‬
‫قاچاق انسان را یکی از موارد اعمال حق مالکیت نسبت به اشخاص حقیقی اعالم کرده که از مصادیق بردهداری بوده و‬
‫در د سته جنایات علیه ب شریت قرار میگیرد‪ .‬همچنین‪ ،‬کمی سیون مقدماتی محکمه بینالمللی جزائی در ق سمت عنا صر‬
‫تشکیلدهنده جرم عنوان کرده است که «جنایت بر ضد انسانیت از نوع بردهداری جنسی‪ ،‬دربرگیرنده قاچاق انسان به‬
‫خ صوص زنان و اطفال نیز میبا شد» (‪ )ICC Element of Crime, 1999‬بر ا ساس ماده ‪ 7‬ممکن ا ست به‬
‫بردهگیگرفتن بدون وجود بدرفتاری‪ ،‬سوءا ستفاده ج سمی‪ ،‬جن سی و حتی روانی صورت گیرد‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬در بند ‪4‬‬
‫ماده ‪ 7‬اساسنامه بردهگیری جنسی و به فحشا واداشتن نیز از جمله جنایت صورت گرفته علیه بشریت معرفی شده است‪.‬‬
‫در همین را ستا میتوان به دو سیه کوناراک‪ ،‬کواک و وکویچ در محکمه یوگ سالویا سابق ا شاره کرد‪ .‬در این دو سیه‬
‫متهمان دو زن را برای چند ماه در خانه نگهدا شته و با آنها مانند کاالی شخ صی رفتار کرده بودند‪ .‬این زنان در این‬
‫مدت کارهای خانه را انجام داده و نیازهای جنسی متهمان را برآورده میساختند‪ .‬قربانیان تهدید شده بودند که اگر اقدام‬
‫به فرار نمایند‪ ،‬کشته می شوند و سرانجام به صربها فروخته شدند‪ .‬محکمه یوگسالویا متهمان این دوسیه را به ارتکاب‬
‫جنایت بر ضد ب شریت از طریق بردهگیری محکوم کرد ( ‪Prosecutor v. Kunarac, Kovac, Vukovic,‬‬
‫‪.)2001 ICTY‬‬
‫در دو سیه کوناراک نیز آمده ا ست که اگرچه «به بردهگیگرفتن» و یا «بردهداری» در ا سا سنامه محکمه یوگ سالویا‬
‫تعریف نشده‪ ،‬اما کمیسیون حقوق بینالملل به بردهگیگرفتن را به عنوان جنایت علیه بشریت و از موارد پذیرفته شده در‬
‫حقوق بینالملل عرفی معرفی کرده ا ست (‪Prosecutor v Kunarac, Judgment, IT, 2001: 537-‬‬
‫‪ .)T-96‬همچنین‪ ،‬تأکید کرده ا ست که بردهداری یا به بردهگیگرفتن میتواند معنایی گ ستردهتر از معنای مندرج در‬
‫حقوق بینالملل عرفی داشته باشد و افعال بیشتری به عنوان مصادیق آن شمرده شود ( ‪Guilfoyle note, 229 at‬‬
‫‪ .)161‬در دو سیه مطروحه در محکمه بینالمللی موردی تیمور شرقی به نام ‪ RUF‬نیز سه نفر به اتهام ارتکاب «جنایت‬
‫بر ضد انسانیت» به اشکال تجاوز به عنف‪ ،‬بردهداری‪ ،‬بردهداری جنسی‪ ،‬ازدواج اجباری و خشونت جنسی سیستماتیک‬
‫و گ سترده علیه اتباع غیرنظامی در سیرالئون محکوم شناخته شدند‪ .‬مبنای قانونی محکومیت به جرم تجاوز به عنف و‬
‫بردهداری جن سی بند ‪ 7‬ماده ‪ 9‬و جرم بردهداری بند ‪ 1‬ماده ‪ 9‬ا سا سنامه محکمه سیرالئون بود ( ‪Prosecutor v.‬‬

‫‪159‬‬
 ‫‪ .)Gbao & Kallon & Sesay Issa Hassan‬به این ترتیب میتوان گفت ب سیاری از اعمال قاچاقبران در‬
‫رابطه با قربانیان خود از مصادیق برده گیری به شمار میآید‪.‬‬
‫‪ -۹‬فحشای اجباری‪ ،‬هتک ناموس به عنف و سایر اشکال خشونت جنسی‬
‫اعمالی از جمله فح شای اجباری‪ ،‬تجاوز به عنف و سایر ا شکال خ شونت جن سی نیز به موجب ا سا سنامههای مذکور در‬
‫د سته جنایت علیه ان سانیت قرار گرفته و جرمپنداری شدهاند؛ اگرچه ا سا سنامه دیوان در بند ‪ 4‬ماده ‪ 7‬خود فح شای‬
‫اجباری را از انواع جنایت علیه بشریت معرفی کرده‪ ،‬اما تعریفی از آن ارایه نداده است؛ با این وجود‪ ،‬کمیسیون مقدماتی‬
‫دیوان‪ ،‬عوامل سازنده جرم فحشای اجباری را مانند سایر جرایم وجود دو شرط «تعرض و حمله گسترده و سیستماتیک»‬
‫و «علم و عمد متهم در ارتکاب گسترده و سیستماتیک این اعمال علیه یک جمعیت غیرنظامی» میداند؛ همچنین‪ ،‬متهم‬
‫باید با استفاده از زور و یا با تهدید به زور یا اجبار یا ترس از خشونت‪ ،‬دستگیری‪ ،‬اجبار روانی یا سوءاستفاده از قدرت‬
‫علیه قربانی یا ا شخاص دیگر و یا با سوءا ستفاده از اجبار محیطی مانند عدم اهلیت قربانی برای اعالم ر ضایت موجبات‬
‫این را فراهم آورد تا فرد یا افرادی در یکی از اعمال دارای ماهیت جن سی شرکت کنند و به این ترتیب منفعت مالی و یا‬
‫ـد ( ‪ICC,‬‬ ‫ـته باشـ‬ ‫ـت آوردن آن وجود داشـ‬ ‫ـت آید و یا انتظار به دسـ‬ ‫ـخص دیگری به دسـ‬ ‫غیرمالی برای متهم یا شـ‬
‫‪ .)Elements of Crime‬به این ترتیب برای ارتکاب این جرم وجود برقراری رابطه فزیکی متهم با قربانی ضرورتی‬
‫ندارد و در واقع متهم با سوءا ستفاده از موقعیت و شرایط امکان برقراری روابطی با ماهیت جن سی با قربانی برای افراد‬
‫دیگر فراهم میکند و از طریق برای خود یا دیگری منفعتی ک سب میکند یا انتظار دارد آن را به د ست آورد‪ .‬وجود این‬
‫منفعت مادی یا انتظار به دست آوردن آن برای شخص عامل یا دیگری‪ ،‬سرحد میان فحشای اجباری و بردهداری جنسی‬
‫را تر سیم میکند‪ .‬در جرم قاچاق ان سان نیز در موارد ا ستثمار جن سی فرد قاچاقبر‪ ،‬وا سطه یا دالل با در اختیار گذا شتن‬
‫قربانی برای جوابگویی به تمایالت جن سی م شتری‪ ،‬برای خود با دیگری ک سب منفعت کرده و یا انتظار ک سب آن را‬
‫دارد‪.‬‬
‫هتک ناموس به عنف نیز در ماده ‪ 5‬اساسنامه محکمه یوگسالویا سابق‪ ،‬ماده ‪ 1‬اساسنامه محکمه روآندا‪ ،‬ماده ‪ 7‬اساسنامه‬
‫دیوان و ماده ‪ 9‬اساسنامه محکمه سیرالئون در گروه جنایت بر ضد انسانیت قرار گرفته است‪ .‬کمیسیون مقدماتی دیوان‬
‫برای تحقق این جرم عالوه بر وجود دو شرط مشترک در جرایم دیگر‪ ،‬تعرض متهم به بدن و اندام تناسلی قربانی به وسیله‬
‫اع ضای بدن یا هر شیء دیگر را ضروری میداند‪ .‬همچنین‪ ،‬متهم باید با ا ستفاده از زور و یا با تهدید به زور یا اجبار یا‬
‫ترس از خ شونت‪ ،‬د ستگیری‪ ،‬اجبار روانی یا سوءا ستفاده از قدرت علیه قربانی یا ا شخاص دیگر و یا با سوءا ستفاده از‬
‫اجبار محیطی مانند عدم اهلیت قربانی برای اعالم ر ضایت مرتکب این اعمال شود (‪.)IccElements of Crime‬‬
‫خ شونت جن سی نیز از م صادیق جنایت بر ضد ان سانیت اعالم شده ا ست‪ .‬کمی سیون مقدماتی دیوان برای ت شکیل عوامل‬
‫سازنده این جرم در کنار وجود شروط م شترک‪ ،‬ضروری میداند که مرتکب با ا ستفاده از زور و یا با تهدید به زور یا‬
‫اجبار یا ترس از خشونت‪ ،‬دستگیری‪ ،‬اجبار روانی یا سوءاستفاده از قدرت علیه قربانی یا اشخاص دیگر و یا با سوءاستفاده‬
‫ـود و یا موجب‬ ‫ـی شـ‬ ‫ـایت مرتکب اعمال دارای ماهیت جنسـ‬ ‫از اجبار محیطی مانند عدم اهلیت قربانی برای اعالم رضـ‬
‫درگیرشدن فرد یا افراد نامبرده در یک یا چند عمل با ماهیت جنسی شده باشد‪ .‬همچنین‪ ،‬الزم است مرتکب از شرایط و‬

‫‪161‬‬
‫اوضاع واحوال عینی و وقایعی که باعث تشدید وخامت عمل مورد نظر شده است‪ ،‬آگاهی داشته باشد (‪ .)Ibid‬با بررسی‬
‫سه جرم فوق‪ ،‬پیوند میان فح شای اجباری‪ ،‬هتک ناموس به عنف و خ شونت جن سی با قاچاق ان سان به خوبی نمایان‬
‫می شود‪ .‬در بسیاری از موارد قاچاقبران برای تحقق اهداف خود و بهرهبرداری جنسی به طور گسترده و با هدف از پیش‬
‫تعیین شده و با توسل به اجبار و یا سوءاستفاده از موقعیت ضعیف قربانیان مرتکب تجاوز به عنف می شوند؛ زیرا با تجاوز‬
‫جنسی و ازا له بکارت بسیاری از قربانیان راهی برای بازگشت به خانواده‪ ،‬قبیله یا اجتماع سنتی خود نخواهند داشت‪.‬‬
‫‪ -۳‬زجر و آزار‬
‫یکی از موارد قابل برر سی دیگر‪ ،‬جنایت بر ضد ب شریت از نوع «زجر و آزار» ا ست که عمومًا در کنار افعال همراه با‬
‫قاچاق انسان نیز قرار میگیرد‪ .‬این عمل در ماده ‪ 1‬منشور نورنبرگ‪ ،‬ماده ‪ 2‬قانون شماره ‪ 65‬شورای نظارت‪ ،‬ماده ‪0‬‬
‫منشور توکیو‪ ،‬ماده ‪ 0‬اساسنامه محکمه یوگسالویا سابق‪ ،‬ماده ‪ 9‬اساسنامه محکمه روآندا‪ ،‬بند ‪ 6‬ماده ‪ 1‬اساسنامه دیوان‬
‫و ماده ‪ 2‬ا سا سنامه محکمه سیرالئون از م صادیق جنایت بر ضد ب شریت اعالم شده ا ست‪ .‬از نظر کمی سیون مقدماتی‬
‫دیوان‪« ،‬زجر و آزار» جنایتی است که عالوه بر وجود دو شرط مشترک در انواع جنایت بر ضد انسانیت‪ ،‬متهم‪ ،‬فرد یا‬
‫افرادی را به شدت از حقوق ا سا سی خود محروم کرده با شد و آنها را به دلیل تعلق دا شتن به گروه یا مجموعهای از‬
‫افراد شناخته شده هدف قرار داده باشد‪ .‬به عالوه‪ ،‬این هدفگیری مبنای سیاسی‪ ،‬نژادی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬ملی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬قومی یا‬
‫جنسیتی داشته باشد و یا مبتنی بر دالیل و موقعیتهایی باشد که به موجب حقوق بینالملل ممنوع شده است؛ همچنین‪،‬‬
‫عمل صورت گرفته در ارتباط با جرایم احصاء شده در ماده ‪ 7‬اساسنامه دیوان و یا سایر جرایمی باشد که رسیدهگی به‬
‫آنها در صالحیت دیوان قرار دارد (‪)ICC, Elements of Crime‬؛ به عبارت دیگر‪ ،‬زجر و آزار‪ ،‬فعل یا ترک‬
‫فعلی اســت مبتنی بر تبعیح که فرد یا افرادی را مورد زجر و آزار قرار میدهد و حقوق بنیادین فرد را نقح میکند‬
‫(کیتیچایساری‪)942 :4111،‬؛ به این ترتیب افعالی از جمله به بردهگی گرفتن‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬بردهداری جنسی‬
‫که از جرایم احصاء شده در جنایات علیه بشریت است بسیاری از حقوق بنیادین بشر را نقح میکند و هر یک به تنهایی‬
‫میتواند عنوان «زجر و آزار» دا شته با شد‪ .‬عالوه بر این زمینه تبعیحآمیزی که منجر به این اعمال می شود عمومًا فقر‬
‫گروههای قومی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬نژادی ا ست و قربانیان این جرم را بی شتر زنان و دختران ت شکیل میدهند؛ اگرچه مردان و‬
‫پسران نیز در برابر این عمل غیرانسانی مصون نیستند‪.‬‬
‫‪ -۲‬اعمال غیرانسانی دیگر‬
‫به موجب من شور نورنبرگ‪ ،‬من شور توکیو‪ ،‬محکمه یوگ سالویا و روآندا‪ ،‬ا سا سنامه دیوان بینالمللی جزائی و ا سا سنامه‬
‫محکمه سیرالئون‪ ،‬دیگر اعمال غیرانسانی نیز که تعمدًا موجب ایراد رنج بزرگ یا صدمه جدی به تمامیت جسمانی و یا‬
‫سالمت جسم و روان مجنیعلیه گردد‪ ،‬در قلمرو جنایت علیه بشریت قرار گرفته است‪ .‬همان گونه که بیان شد ب سیاری‬
‫از افعال همراه با قاچاق ان سان از جمله بهرهک شی جن سی و اقت صادی‪ ،‬آلوده به اعمال غیران سانی ا ست‪ .‬قاچاقبران‪،‬‬
‫داللها و م شتریان‪ ،‬قربانیان خود را برای تندادن به خوا ستههای غیر ان سانی خود به شدت شکنجه مینمایند‪ ،‬ضربه‬
‫میزنند‪ ،‬مورد آزار و تجاوز قرار میدهند و آنها را چندین روز گر سنه نگهدا شته و به م صرف مواد مخدر و م شروبات‬

‫‪161‬‬
‫الکلی وادار مینمایند (‪)Deb. 2005: 119‬؛ بنابراین میتوان اعمال همراه با قاچاق ان سان را که منجر به ایجاد صدمات‬
‫شدید روانی و جسمانی نسبت به مجنیعلیه میشود‪ ،‬در دسته اعمال غیرانسانی دیگر نیز جرمپنداری کرد‪.‬‬
‫بررسی موارد نامبرده بیانگر آن است که بردهگیری‪ ،‬بردهگیری جنسی‪ ،‬فحشای اجباری‪ ،‬هتک ناموس به عنف‪ ،‬خشونت‬
‫جن سی‪ ،‬زجر و آزار و سایر اعمال غیر ان سانی که از اعمال همراه با قاچاق ان سان ا ست‪ ،‬بر ا ساس من شور نورنبرگ‪،‬‬
‫قانون شورای نظارت آلمان‪ ،‬منشور توکیو‪ ،‬اساسنامه محکمه یوگسالویا سابق و محکمه روآندا و همچنین در اساسنامه‬
‫دیوان بینالمللی جزائی و محکمه خاص سیرالئون از م صادیق جنایت بر ضد ب شریت و جرم اعالم شده ا ست (فردین‪،‬‬
‫‪ .)۱۶ :۱۳۱۶‬کمی سیون مقدماتی دیوان بینالمللی جزائی نیز به صراحت یکی از م صادیق جنایت علیه ب شریت را جرم‬
‫قاچاق ان سان به خ صوص اطفال و زنان دان سته ا ست؛ به این ترتیب میتوان پدیده قاچاق ان سان را در پرتو مفاد‬
‫اساسنامههای نامبرده به عنوان یکی از مصادیق جنایت بر ضد بشریت‪ ،‬جرمپنداری کرد‪.‬‬
‫د‪ :‬عنصر مادی جنایت بر ضد انسانیت‬
‫در رابطه با عنصر مادی جنایت بر ضد انسانیت‪ ،‬به عنوان دومین عنصر تشکیلدهنده جرم به بررسی ماهیت رفتار جرمی‪،‬‬
‫موضوع جرم‪ ،‬شخصیت مجرم و مجنیعلیه و نتیجه جرمی میپردازیم‪.‬‬
‫‪ -۱‬ماهیت رفتار جرمی‬
‫برر سی ا سا سنامههای محاکم موردی و دیوان بینالمللی جزائی‪ ،‬حاکی از این ا ست که فعل جنایت بر ضد ب شریت‪،‬‬
‫رفتاری غیرانسانی است که به شکل تعرض یا حمله گسترده یا سازمانیافته به اعضای جامعه غیرنظامی صورت میگیرد و‬
‫سبب ایجاد رنج فراوان یا آ سیب جدی به سالمت ج سمانی یا روانی قربانی میگردد‪ .‬در ماده ‪ 1‬ا سا سنامه دیوان‬
‫بینالمللی‪« ،‬تعرض یا تجاوز» رویه رفتاری ا ست که چندین جنایت بر ضد ان سانیت در را ستای سیا ست یک دولت یا‬
‫سازمان برای ارتکاب آن جنایات و یا در جهت پی شبرد آن صورت میگیرد‪ .‬توجه به این نکته ضروری است که ارتکاب‬
‫یکی از جرایم اح صاء شده در ماده ‪ 1‬نیز برای تحقق «تعرض و حمله» کفایت میکند و الزم نی ست چندین جنایت‬
‫متفاوت صورت گیرد (رمضان‪.)۱۳ :۱۳۱۹ ،‬‬
‫در این ماده تعریف «تعرض سازمانیافته یا گ سترده» تعریف ن شده ا ست؛ اما با توجه به رویه ق ضائی بینالمللی‪ ،‬تعرض‬
‫گ سترده‪ ،‬تعرض علیه تعداد ب سیاری از قربانیان ا ست؛ در حالی که منظور از تعرض سازمانیافته‪ ،‬تعر ضی ا ست که به‬
‫دنبال سیاست یا برنامهای از پیش طراحی شده اعمال میگردد؛ به عبارت دیگر‪ ،‬حمله یا تعرض گسترده متشکل از افعال‬
‫متعددی ا ست که به صورت غیر سازمانیافته‪ ،‬نامنظم و غیر هماهنگ ا ست که در را ستای سیا ستی با هدف ارتکاب‬
‫جنایت علیه ب شریت صورت میگیرد‪ .‬در نتیجه ارتکاب جنایت بر ضد ان سانیت میتواند حتی ن سبت به یک قربانی‬
‫صورت گیرد؛ مشروط بر اینکه میان آن عمل و حمله گسترده و سازمانیافته علیه جمعیت غیرنظامی رابطه وجود داشته‬
‫باشد (کیتیچایساری‪ 601 :6909 ،‬و ‪.)600‬‬
‫حال باید برر سی کرد که جایگاه جرم قاچاق ان سان در این میان چی ست‪ .‬قاچاق ان سان جرمی ا ست که ارتکاب آن در‬
‫سطوح محلی‪ ،‬ملی و بینالمللی امکانپذیر است‪ .‬به این ترتیب موارد صورت گرفته قاچاق انسان در سطح محلی‪ ،‬فاقد‬
‫و صف تعرض و حمله گ سترده و یا سی ستماتیک ا ست؛ اما در مواردی که این جرم از سرحدات ملی فراتر میرود و‬

‫‪162‬‬
‫کشورهای مختلفی را در برمیگیرد بدون شک دارای وصف «گسترده» و «سیستماتیک» میباشد‪ .‬در نتیجه جرم قاچاق‬
‫انسان در سطح بینالمللی عمل غیر انسانی همراه با رنج است که به صورت گسترده و سیستماتیک نسبت به مجنیعلیه‬
‫صورت میگیرد؛ به این ترتیب عنصر مادی این جرم بر اساس جرم بینالمللی جنایت علیه بشریت تکمیل میشود‪.‬‬
‫تعرض یا تجاوز میتواند به صورت فعل یا ترک فعل صورت گیرد؛ به عنوان نمونه در دو سیه کامباندا‪ ،‬نخ ست وزیر به‬
‫دلیل خودداری از انجام وظایف خوا سته شده از او مبنی بر حمایت از تبعه غیرنظامی روآندا در برابر قتل عام‪ ،‬به ارتکاب‬
‫جنایت بر ضد ان سانیت محکوم شد (کیتیچای ساری‪ .)609 :6909،‬به موجب ا سا سنامه محکمه روآندا این فعل غیر‬
‫ان سانی باید «زمینه تبعیحآمیز ملی‪ ،‬سیا سی‪ ،‬قومی‪ ،‬نژادی یا مذهبی» دا شته با شد‪ .‬برای ایجاد پیوند میان شرط زمینه‬
‫تبعیحآمیز ملی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬قومی‪ ،‬نژادی یا مذهبی داشتن تعرض و جرم قاچاق انسان‪ ،‬میتوان آن را چنین تفسیر کرد‪ :‬در‬
‫ب سیاری از موارد قربانیان قاچاق را افراد در معرض خطر ت شکیل میدهند که متعلق به قبایل ب سیار فقیر ساکن مناطق‬
‫جغرافیایی خاص هستند؛ مانند قربانیان قاچاق در کشور هند که بیشتر به راجستان‪ ،‬ماهاراسترا‪ ،‬اتارپرادش‪ ،‬کارناتاکا و یا‬
‫ک شور نپال تعلق دارند (‪)Georg. 2001: 5‬؛ به این ترتیب زمینه تبعیحآمیز میتواند گاهی فقر گروهها‪ ،‬قبایل‪ ،‬ملیتها و‬
‫پیروان مذهبی خاص باشد‪.‬‬
‫‪ -۹‬موضوع جرم‬
‫همان طور که از عنوان «جنایت علیه ب شریت» نمایان ا ست‪ ،‬هدف این جرم بینالمللی «ب شریت» را مورد هدف قرار‬
‫میدهد و در د سته جرایم علیه ا شخاص به شمار میآید‪ .‬با توجه به اینکه در برخی موارد جنایت بر ضد ان سانیت مخل‬
‫امنیت داخلی و جوامع بینالمللی نیز میبا شد؛ شاید بتوان آن را در د سته جرایم مخل امنیت نیز به شمار آورد‪ .‬در متن‬
‫ا سا سنامهها ا شاره شده که تعرض یا تجاوز ن سبت به جمعیت غیرنظامی صورت گیرد؛ اما بر ا ساس حقوق بینالمللی‬
‫عرفی‪ ،‬قربانیان جنایت بر ضد ان سانیت میتوانند افراد غیرنظامی و یا حتی نظامی با شند (کیتیچای ساری‪.)606 :6909،‬‬
‫این کلمه در زمان جنگ شامل تبعه و نظامیان مجروح‪ ،‬مریح و ناتوان از جنگ بوده و در زمان صلح کلیه افراد جامعه‬
‫را به جز کسانی که موظف به حفظ نظم عمومی هستند‪ ،‬در برمیگیرد‪ .‬قربانیان جرم قاچاق انسان نیز افرادی هستند که‬
‫در زمان صلح یا جنگ در دام قاچاقبران گرفتار میآیند؛ به این ترتیب مو ضوع جرم قاچاق ان سان و جنایت بر ضد‬
‫انسانیت همپوشانی دارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬مرتکب جرم‬
‫به موجب ماده ‪ 1‬ا سا سنامه محکمه بینالمللی جزائی‪ ،‬ارتکاب جنایت علیه ان سانیت تو سط یک فرد‪ ،‬گروهی از افراد یا‬
‫یک سازمان دولتی امکانپذیر ا ست ( صادقی‪)653 :۱۳۱۳ ،‬؛ به عبارت دیگر عامالن جنایت بر ضد ب شریت میتوانند‬
‫افراد دولتی و یا غیردولتی باشند؛ مانند واحدهای سیاسی که کنترول یک منطقه را در دست دارند‪ ،‬بیآنکه مورد پذیرش‬
‫جامعه بینالمللی قرار گرفته با شند و یا گروه و سازمانهای تروری ستی و یا اع ضای باندهای جنایتکار سازمانیافته‬
‫(کیتیچایساری‪.)635 :6909،‬‬
‫عالوه بر این در دوسیه تادیچ در محکمه بینالمللی یوگسالویا سابق نیز این مسأله مورد تأکید قرار گرفته است که جرایم‬
‫علیه ان سانیت میتواند به و سیله افراد عادی و سازمانهای غیردولتی و باندهای جنایتکار نیز ارتکاب یابد ( ‪Tadic,‬‬

‫‪163‬‬
‫‪ .)Jurisdiction Decision, 1995‬اگر جرم قاچاق ان سان به و سیله افراد عادی و یا باندهای جنایتکار سازمانیافته‬
‫صورت گیرد و در صورت اجتماع شرایط نامبرده پی شین میتواند با شرایط مندرج در اساسنامههای نامبرده همپوشانی‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫هـ‪ :‬عنصر معنوی جنایت بر ضد انسانیت‬
‫به موجب بند ‪ 4‬ماده ‪ 7‬ا سا سنامه دیوان بینالمللی جزائی ارتکاب جنایت بر ضد ان سانیت باید همراه با علم به تعرض و‬
‫حمله صورت گیرد‪ .‬از لحاظ عن صر معنوی‪ ،‬مرتکب باید با علم و آگاهی به ارتکاب جرم جنایت ضد ان سانیت اقدام‬
‫نماید؛ به عبارت دیگر مرتکب باید علم واقعی دا شته با شد که افعال او ق سمتی از یک حمله سازمانیافته یا گ سترده در‬
‫راستای سیاست یا برنامهای است که نسبت به جمعیت غیرنظامی اعمال می شود؛ البته در قضیه بالسکیک به این مسأله‬
‫اشاره شده است که نیازی نیست آگاهی مرتکب از سیاست جرمی اثبات شود و صرف پذیرش عمدی خطر ارتکاب این‬
‫جنایت برای تحقق عنصر مادی کفایت میکند (کیتیچایساری‪.)416 :4111،‬‬
‫انگیزه متهم نیز تأثیری در جنایت صورت گرفته ندارد و حتی اگر انگیزه صرفًا شخ صی دا شته با شد ولی عمل او با‬
‫شرایط تحقق جنایت بر ضد ان سانیت منطبق شود‪ ،‬باز هم به اتهام این جنایت قابل محاکمه و مجازات خواهد بود‬
‫(‪ .)Tadic appeal s judgment paras, 255-270‬در جرم قاچاق انسان نیز در صورتی که فرد یا افرادی‬
‫عمدًا و با علم به اینکه اعمال آنها بخ شی از یک اقدام سازمانیافته ا ست‪ ،‬در ارتکاب اعمالی از جمله نقلوانتقال‪،‬‬
‫پنهانکردن‪ ،‬بردهگیری‪ ،‬بردهداری جن سی و غیره م شارکت و یا معاونت نمایند‪ ،‬عن صر معنوی جرم جنایت علیه ان سانیت‬
‫را تکمیل مینمایند (موثقی‪ .)410 :4117 ،‬با بررسی عنصر قانونی انواع جنایت بر ضد بشریت همراه با قاچاق انسان‬
‫صورت میگیرد و توجه به عنا صر عمومی مادی و معنوی جنایت بر ضد ان سانیت اثبات می شود که ب سیاری از افعال‬
‫همراه با قاچاق انسان از جمله بردهگیری‪ ،‬بردهداری جنسی‪ ،‬زجر و آزار و دیگر اعمال غیرانسانی‪ ،‬به موجب اساسنامه‬
‫محاکم بینالمللی موردی و دیوان بینالمللی جزائی جرم شناخته شده ا ست و در ب سیاری از موارد جرم قاچاق ان سان‬
‫قابلیت انطباق با عنا صر عمومی مادی و معنوی جنایت علیه ب شریت را دارد‪ .‬در ب سیاری از موارد قاچاق ان سان‪ ،‬به‬
‫خ صوص جرایمی که در سطح بینالمللی صورت میگیرد‪ ،‬قابلیت انطباق با شروط مندرج در ا سا سنامههای نامبرده از‬
‫جمله گ سترده و سی ستماتیک‪ ،‬مبنای تبعیحآمیز قومی‪ ،‬ملی‪ ،‬نژادی‪ ،‬جن سیتی و علم و عمد متهم در ارتکاب گ سترده و‬
‫سیستماتیک این جنایات علیه یک جمعیت غیرنظامی را دارد‪.‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬
‫در این مبحث تاریخچه قاچاق ان سان‪ ،‬خ صو صیات‪ ،‬انواع‪ ،‬عوامل‪ ،‬از نظر شریعت ا سالم و قاچاق زنان و اطفال مورد‬
‫بررسی میگیرد‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرم قاچاق انسان‬
‫به گواهی ( شهادت) تاریخ‪« ،‬بردهداری» یکی از ر سوم با ستانی متداول در میان بی شتر ملتهای جهان از جمله یونان و‬
‫روم بوده ا ست‪ .‬قانوننامه حمورابی در حدود ‪ 9966‬سال پیش از میالد به م سأله بردهداری و خرید و فروش غالمها و‬
‫کنیزان پرداخته ا ست‪ .‬به وجود نهاد بردهداری ا شاره شده ا ست‪ .‬این ر سم چند صد ساله در قرون و سطی رو به کاهش‬

‫‪164‬‬
‫نهاد؛ اما ک شف قاره آمریکا و کمبود نیروی کار در آن منطقه‪ ،‬یکبار دیگر موجب رونق و تداوم تجارت بردگان سیاه‬
‫پو ست غرب آفریقا در سال ‪ 4569‬میالدی شد‪ .‬این تجارت آن چنان سودآور و مورد حمایت ثروتمندان و صاحبان‬
‫ـرانجام این تجارت در قرن نوزدهم میالدی ملغی گردید ( ‪Adams,‬‬ ‫قدرت بود که گمان نمیرفت پایان پذیرد؛ اما سـ‬
‫‪.)2008: 124‬‬
‫ـاختن قاچاق برده های‬ ‫ـای معاهده بینالمللی متوقف سـ‬‫ـدن این مبارزه با امضـ‬ ‫ـتای جهانیشـ‬‫اولین گام عملی در راسـ‬
‫سفیدپو ست‪ 4261( ،‬م) در پاریس بردا شته شد؛ با این وجود از دهههای گذ شته شاهد تجارت بردگانی ه ستیم که‬
‫ب سیاری از آنها ان سانهای سفیدپو ست ه ستند؛ ان سانهایی که برای کار‪ ،‬فروش اع ضاء‪ ،‬فرزندخواندگی‪ ،‬تنفرو شی و‬
‫سایر مقا صد جن سی قاچاق می شوند‪ .‬ر شد فزاینده این پدیده که «بردهگی معا صر» نیز نامیده می شود نگرانی دولتها‪،‬‬
‫ـر را افزایش داده اســت (‪the Parliamentary Assembly of‬‬ ‫جام عه بینالمللی و مداف عان حقوق بشـ‬
‫‪.)Council of Europe. 2007: 9‬‬
‫گ ستردهگی و پراکندهگی مناطق مبدأ‪ ،‬وا سطه و مق صد و قربانیان بی شمار و سود سر شار‪ ،‬این تجارت بی شرمانه را در‬
‫زمره جرایم سازمانیافته قرار داده ا ست‪ .‬ساالنه در حدود ‪ 066‬الی ‪ 166‬هزار طفل‪ ،‬زن و مرد از طریق سرحدات‬
‫بینالمللی قاچاق می شوند‪ .‬این جرم‪ ،‬در میان جرایم بینالمللی قاچاق ان سان‪ ،‬بی شترین افزایش را دا شته ا ست و در سال‬
‫‪ 9649‬د ستکم ‪ 497‬ک شور را در معرض آ سیب قرار داده ا ست ( ‪UNODC, Trafficking in person‬‬
‫‪.)report, 2012‬‬
‫این تجارت پس از قاچاق مواد مخدر و ا سلحه سومین جرم سودآور سازمانیافته ا ست (‪ )Sanyal. 2003: 104‬و‬
‫چهبسا منفعت مادی حاصل از آن بیش از دو جرم نامبرده دیگر باشد؛ زیرا یک قاچاقبر میتواند اسلحه و مواد مخدر را‬
‫تنها یکبار به فروش بر ساند؛ اما این قربانیان از این قابلیت برخوردار ه ستند تا به دفعات بی شمار در معرض خرید و‬
‫فروش قرار گیرند‪.‬‬
‫در پیدایش و تداوم این پدیده عوامل ب سیاری از جمله فقر‪ ،‬بیکاری‪ ،‬کم سوادی‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬ازدواج در سنین کم و اطفال‬
‫و بیتوجهی دولت مردان نقش مهمی دارد‪ .‬باور به برقراری ارتباط جن سی ایمن و عاری از خطر ابتال به ایدز با اطفال نیز‬
‫به این مو ضوع دامن زده ا ست (‪ .)McIntosh, 1995: 46‬قربانیان این جرم عمدتًا متعلق به ک شورهای فقیر‪،‬‬
‫تو سعهنیافته و در حال تو سعه میبا شند و مق صد‪ ،‬ک شورهای دارای صنعت پررونق توریزم ‪ ،‬ایاالتمتحده امریکا و یا‬
‫ک شورهای ثروتمند هم سایه میبا شد (‪ .)Sanyal: 2003‬قاچاقبران زنان‪ ،‬اطفال و یا خانوادههای آنها را با وعده‬
‫زندگی بهتر‪ ،‬کار و درآمد سر شار میفریبند‪ .‬برای شکارچیان طفل‪ ،‬هندو ستان گذرگاه امن قاچاق برای فح شا‪ ،‬کار با‬
‫د ستمزد ناچیز و یا گداییگری به ح ساب میآید‪ .‬هنوز ب سیاری از زنان و دختران در ک شورهایی مانند هند‪ ،‬پاک ستان‪،‬‬
‫بنگالدش و نپال در فقر به سر میبرند و از فرصتهای برابر تحصیلی و اشتغال بهرهمند نمی شوند (‪ .)Ibid‬کشورهای‬
‫بلژیم‪ ،‬جرمنی‪ ،‬یونان‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬بو سنی و هرزگوین‪ ،‬جمهوری چک‪ ،‬دانمارک‪ ،‬فران سه‪ ،‬کوزوو‪ ،‬هالند‪ ،‬ا سپانیا‪ ،‬سوییس و‬
‫بریتانیا عمدهترین مقاصد قاچاقبران انسان در سال ‪ 2551‬بودهاند (‪.)Deb, 2005: 120‬‬

‫‪165‬‬
 ‫یکی از اهداف عمده قاچاق طفل‪ ،‬استثمار اقتصادی و جنسی به صورت بیگاری و کار اجباری‪ ،‬گداییگری‪ ،‬پورنوگرافی‪،‬‬
‫توریزم جن سی‪ ،‬فح شا‪ ،‬شرکت در م سابقات شتر سواری‪ ،‬بردا شتن اع ضاء و جوارح‪ ،‬شرکت در جنگها و مناق شات‬
‫م سلحانه و یا فرزندخواندگی ا ست (‪ )Scarpa, 2008: 9‬شرکتکنندگان در این جرم متعلق به طبقات مختلف‬
‫جامعه ه ستند‪ .‬در برخی از موارد اطفال قربانی به و سیله اطفال هم سن و یا بزرگتر از خود فریب خورده و در دام‬
‫قاچاقبران اسیر میشوند‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬خصوصیات و انواع قاچاق انسان‬
‫در این بحث خصوصیات و انواع قاچاق انسان توضیح میگردد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات قاچاق انسان‬
‫خصوصیات جرم قاچاق انسان طبق قوانین ملی و اسناد بینالمللی قرار ذیل است‪:‬‬
‫الف‪ :‬سازمانیافته بودن‬
‫جرم قاچاق ان سان به دلیل ابعاد و سیع که در جهان دارد‪ ،‬به عقاید ب سیاری از حقوقدانان و مطابق پروتوکول قاچاق‬
‫ان سان و دالیل برای اثبات دخالت گروههای سازمانیافته به عنوان جرم سازمانیافته تلقی می شود‪ .‬م شخ صات گروه‬
‫سازمانیافته جرم عبارتاند‪:‬‬
‫‪ -‬گروه دارای تشکیالت ساختار سه نفر و یا بیش از آن؛‬
‫‪ -‬استمرار گروه برای یک دوره زمانی معین؛‬
‫‪ -‬قصد گروه برای ارتکاب جرایم شدید (جرمی که مستوجب چهار سال حبس یا بیشتر باشد)‪،‬‬
‫‪-‬هدف گروه به دست آوردن سود یا منفعت مالی باشد (لذایذ جنسی نیز داخل این مقوله هستند) (رضا‪.)۱۱۶ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫ب‪ :‬بینالمللی بودن‬
‫جهانی شدن و وابستگی در حال رشد اقتصادی باعث تغییر جنایات سازمانیافته و انتقال جرم به آن سوی سرحدات شده‬
‫و توسعه ارتباطات و تکنالوژی اطالعات نیز سرحدات جغرافیای را محو نموده است‪ .‬امکان تحرک بیشتر مردم‪ ،‬کاالها‬
‫و خدمات در عرض سرحدات بینالمللی و پدیدار شدن اقتصاد جهانی‪ ،‬جرم را از بستر داخلی آن جابجا کرده است‪ .‬بر‬
‫همین پایه مفهوم جنایت سازمانیافته در دنیای معاصر از این به بعد فارغ از مفهوم جهانیشدن قابل درک نیست؛ بنابراین‪،‬‬
‫جرم بینالمللی عملی است که باعث نقلوانتقال اطالعات‪ ،‬اشیای ا شخاص‪ ،‬پول یا سایر اموال از سرحدات یک کشور‬
‫میشود و حداقل یکی از کشورهای درگیر برای این عمل خصیصه جرمی قائل است‪.‬‬
‫در حال حا ضر‪ ،‬پی شرفت فراوان در امر ارتباطات و حملونقل افراد و کاالها و نیز تو سعه انترنت موجب ت سهیل کار‬
‫سازمانهای جنایتکار بینالمللی گ شته ا ست‪ .‬امروزه میتوان با ا ستفاده از پیامهای انترنتی ن سبت به انتقال سریع و‬
‫پیدرپی پول از سرحدات کشورهای مختلف اقدام کرد (سیلمی‪.)۹۲۳ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫ج‪ :‬ساختارمندی گروه‬
‫د‪ :‬استمرار گروه‬
‫د‪ :‬قصد گروه برای ارتکاب جرم شدید‬
‫‪166‬‬
 ‫هـ‪ :‬انگیزه گروه برای بدست آوردن سود یا منفعت مالی‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع قاچاق انسان‬
‫برای قاچاق ان سان تکتیکهای مختلف به کار گرفته می شود تا اینکه یک قربانی در دام سی ستم تجارت ان سان قرار‬
‫بگیرد‪ .‬بازیگران این سیستم نقشهای متنوع و در عین حال مهمی را ایفا مینمایند‪ .‬این نقشها از عاشق دلباخته و شوهر‬
‫گرفته تا کارفرما را دربرمیگیرند‪ .‬همه اینها مانند زنجیرهای ه ستند که به هم مت صل ه ستند (معتمدی‪.)۶۱ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫در سطوح زیر به چند شکل از قاچاق انسان اشاره میکنیم‪:‬‬
‫‪ -۱‬ازدواج پ ستی‪ :‬ب سیاری از زنان به لحاظ موقعیت اجتماعی و خانوادگی و اعتقادی به ازدواج با مردان ک شور خود‬
‫که در خارج ب سر میبرند و یا مردان ک شورهای دیگر روی میآورند و پس از مرا سم ر سمی آنها را به ک شور مق صد‬
‫اعزام مینمایند‪.‬‬
‫‪ -۹‬ازدواج صوری‪ :‬ازدواج صوری ازدواجی دوغین که برای فرار از قانون یا گرفتن ویزه انجام می شود ازدواج صوری‬
‫معموالً به یکی از دو شکل زیر است‪:‬‬
‫‪ -‬فرد عالقهمند به مهاجرت به ک شور مق صد‪ ،‬با پرداخت پول یا سایر روشها یک مقیم یا تبعه آن ک شور را متقاعد به‬
‫ازدواج میکند‪.‬‬
‫‪ -‬فرد عالقهمند به مهاجرت مقصد‪ ،‬نه به خاطر عشق و عالقه بلکه صرفًا برای رسیدن به آن کشور به خواستگاری که‬
‫مقیم یا تبعه آن کشور است جواب مثبت میدهد‪.‬‬
‫در این شیوهها مانند قبل برخی خانوادهها برای کار کردن فرزندان خود در خارج از ک شور مقاومت میکند اما قاچاق با‬
‫پی شنهاد ازدواج با زنان مورد نظر به بهانه ادامه زندگی یا کار از ک شور خارج شده در آنجا از زن جدا و او را تحویل‬
‫سازمانهای جنائی مینماید‪.‬‬
‫‪ -۳‬قاچاق برای تهیه اع ضای بدن‪ :‬قاچاق اع ضای بدن نوعی قاچاق ان سان ا ست‪ .‬قاچاق اع ضای بدن میتواند ا شکال‬
‫مختلفی به خود بگیرد‪ .‬این نوع قاچاق دو حالت دارد؛ در حالت اول شخص با میل خودش و با دریافت مبلغ مورد توافق‬
‫اقدام به دادن اع ضاء مینماید؛ حال در مراکز زیرزمینی داخل و یا اعزام به خارج این عمل انجام می شود؛ اما در نوع‬
‫دوم‪ ،‬با ربودن قربانی اعم از زن‪ ،‬مرد و یا طفل‪ ،‬اع ضای بدن قربانی را در شفاخانه و یا در مراکز مجهز جدا کرده و با‬
‫چند برابر قیمت به م شتریان خود پیوند میزنند (مهدی شهر‪ .)421 :4115 ،‬در بع ضی از موارد‪ ،‬قربانی مجبور به‬
‫ت سلیم اندام می شود‪ .‬در موارد دیگر‪ ،‬قربانی موافقت میکند که به جای پول یا کاال‪ ،‬اندام را بفرو شد؛ اما پرداخت‬
‫نمیشود (یا کمتر پرداخت میشود)‪ .‬در مواردی ممکن است اندام را بدون اطالع قربانی از بدن وی خارج کنند (معموالً‬
‫وقتی که قربانی مشکل صحی واقعی دارد یا مریضی او ساختگی باشد)‪ .‬کارگران مهاجر‪ ،‬افراد بیخانمان و افراد بیسواد‬
‫شدیدًا در معرض این نوع استثمار قرار دارند (بیابانی‪ .)۱۲۱ :۱۳۱۶ ،‬قاچاق برای تجارت اعضای بدن‪ ،‬اغلب به دنبال‬
‫گرده است‪ .‬قاچاق اعضای بدن یک تجارت سودآور است؛ زیرا در بسیاری از کشورها ل ست انتظار مری ضان نیازمند به‬
‫پیوند بسیار طوالنی است‪.‬‬

‫‪167‬‬
‫‪ -۲‬توریزم جنسی‪ :‬توریزم جنسی جریانی است خالف قاچاق انسان؛ زیرا در قاچاق‪ ،‬انسان را به منظور سوءاستفاده و‬
‫بهرهکشی از کشور خودش به کشور دیگر منتقل مینمایند؛ اما در توریزم جنسی وضعیت معکوس است؛ یعنی شخص‬
‫برای خوشگذرانی به منطقه میآید و به ا صطالح با تیکیتی که میگیرد یک ا ضافه نرخی را برای ا ستفاده از این خدمات‬
‫در حین اقامت میپردازد؛ از آنجایی که این نوع صنعت که گاهی مواقع «توریزم جن سی» نام دارد صنعت پر درآمدی‬
‫است در اغلب مواقع دولتهای میزبان به صورت آشکار و مستقیم از آن حمایت مینمایند؛ مانند دولت تایلند‪ ،‬فیلیپین‪،‬‬
‫تایوان؛ ظهور و تو سعه سرطانی توریزم‪ ،‬منجر به توریزم جن سی شده ا ست‪ .‬منظور از آن‪ ،‬سوءا ستفاده جن سی م سافران‬
‫خارجی‪ ،‬تاجران‪ ،‬یا جهانگردان از افراد کشور مقصد است‪ .‬در جهان سوم‪ ،‬توریزم جنسی قسمت عمده صنعت توریزم‬
‫را ت شکیل میدهد (اع صار‪ .)۲۳ :۱۳۱۱ ،‬به شت جن سی لقبی ا ست که توری ستهای خارجی به برخی از ک شورهای‬
‫آ سیای جنوب شرقی از جمله تایلند دادهاند؛ از آنجا که توریزم ک سب پر درآمدی ا ست دولتهای میزبان م ستقیمًا و‬
‫آشکارا از آن حمایت مینمایند‪ .‬توریزم جنسی جریانی است برخالف جریان تجارت انسان؛ زیرا در تجارت انسان‪ ،‬افراد‬
‫به منظور بهرهکشی جنسی از کشوری به کشور دیگر منتقل می شوند؛ در حالی که در توریزم جنسی‪ ،‬وضعیت معکوس‬
‫ا ست؛ در عین حال توریزم جن سی به نحوی منجر به گ سترش قاچاق ان سان میگردد؛ زیرا زمانی که منطقوی تبدیل به‬
‫مقصد توریستان جنسی میشود‪ ،‬آن محل جاذبه خاص برای قاچاقبران مییابد؛ به گونهای که آنان به منظور کسب درآمد‬
‫و یافتن مشتریان فراوان‪ ،‬افراد قاچاق شده را به آنجا گسیل میدارند‪.‬‬
‫‪ -۳‬بردهگی جن سی‪ :‬بردهگی جن سی در ا صل‪ ،‬نمادی خاص از بردهگی ا ست‪ .‬بردهگی جن سی باید به عنوان و ضعیت یا‬
‫شرایط یک شخص تلقی گردد که تمامی اختیارات خود یا بخ شی از آن را در ارتباط با حق مالکیت بر ک سی اعمال‬
‫میکند؛ از جمله د ستیابی جن سی به شکل تجاوز به عنف یا سایر ا شکال خ شونت جن سی جنایت بردهگی شمول یک‬
‫دولت یا اقدامات دولتی را ایجاب نمینماید و یک جنایت بینالمللی را ایجاد مینماید اعم از اینکه به وسیله اعمال دولتی‬
‫ارتکاب یافته باشد (خاک‪ .)۱۹۹ :۱۳۱۶ ،‬یا اشخاص خصوصی به عالوه درحالی که بردهگی‪ ،‬رفتار با یک شخص را‬
‫به عنوان اموال اقت ضاء مینماید‪ ،‬واقعیت این ا ست که یک شخص به شیوه خرید‪ ،‬فروش یا تجارت نمینماید که ادعای‬
‫بردهگی را از میان ببرد‪.‬‬
‫نکتۀ که باید در اینجا متذکر شد این ا ست که هر سوء استفاده و به فحشاء واداشتن جنایت سازمانیافته بینالمللی‬
‫نیست؛ زیرا بر طبق ماده ‪ 1‬بند ‪ 9‬کنوانسیون پالرمو جرم در صورتی ماهیتًا بینالمللی است که‪:‬‬

‫‪ -‬در بیش از یک کشور ارتکاب یابد‪.‬‬

‫‪ -‬در یک کشور واحد صورت گیرد‪ ،‬اما بخش زیادی از مقدمات‪ ،‬طرحریزی‪ ،‬هدایت یا کنترول آن در کشور دیگری‬
‫انجام شده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬در یک کشور واحد صورت گیرد‪ ،‬اما یک گروه مجرم سازمانیافته که در بیش از یک کشور به فعالیت جرمی دست‬
‫میزند در آن دخیل باشد‪.‬‬
‫‪ -‬در یک کشور صورت گیرد‪ ،‬ولی دارای اثرات قابل مالحظه در کشور دیگر باشد‪ .‬در راستای روشنتر شدن وضعیت‬
‫قاچاق انسان به وضعیت قاچاق انسان در چند منطقه جغرافیایی پرداخته میشود‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫در افریقا به عنوان برده و سرباز اطفال مورد قاچاق قرار میگیرند و خریدوفروش میشوند‪ .‬خرید و فروش اطفال به جای‬
‫دوا و غذا هم صورت میگیرد (رحمتی‪ .)۱۲۶ :۱۳۱۱ ،‬در هند ‪ 6155555‬رو سپی نپالی وجود دارد‪ .‬باز هم در‬
‫آسیای جنوب شرقی و از کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی مجموعًا ‪ 95555555‬نفر انسان قاچاق شده‪ ،‬به نظر‬
‫میرسد این منطقه در جهان رکورددار باشد‪.‬‬
‫د) اروپای شرقی و مرکزی‪ :‬در اوایل قرن بی ستم زنان فران سوی و جرمنی قاچاق می شدند (که متعلق به اروپای غربی‬
‫بودند) اما اکنون در اروپای شرقی قاچاق را شاهدیم‪ .‬در لیتوانیا برای مثال از اطفال ‪ 65-62‬ساله فلمهای پورنوگرافی‬
‫تهیه میشود‪.‬‬
‫هـ) مکسیکو در امریکای مرکزی بیشترین آمار فحشای اطفال را دارد‪.‬‬
‫و) در آ سیای مرکزی‪ :‬ازبک ستان‪ ،‬تاجیک ستان و قزاق ستان مبدأ قاچاق ان سان به ک شورهای حوزه خلیج فارس‪ ،‬کوریا و‬
‫یونان ه ستند؛ به طوری که ‪ 65‬فی صد رو سپیان یونان اهل ازبک ستان ه ستند‪ .‬شایان ذکر ا ست متأ سفانه پدیده نامطلوب‬
‫قاچاق انسان در افغانستان نیز وجود داشته و حداقل به دو مقصد دوبی و پاکستان‪ ،‬قاچاق انسان مخصوصًا زنان انجام‬
‫می شود‪ .‬ا ستفاده از پو شش ازدواج ظاهری دائم که در افغان ستان ثبت ر سمی نمی شود و بی شتر این مورد برای ا ستفاده‬
‫قاچاقبران کاربرد دارد (ا شتری‪ .)۹۲۳ :۱۳۲۲ ،‬تفاوت عمده قربانیان قاچاق به دوبی و پاک ستان در بیخبری قربانیان‬
‫قاچاق به پاک ستان ا ست از اینکه قرار ا ست مورد قاچاق واقع شوند؛ این قربانیان با ت صور ازدواج درگیر پدیده قاچاق‬
‫میشوند؛ ولی قربانیان قاچاق به دوبی از بیچارگی و فقر با آگاهی به قاچاق تن میدهند و کموبیش از عواقب آن آگاهند؛‬
‫البته در افغان ستان آمار دقیقی از تعداد افراد قاچاق شده میانگین سنی و ترکیب جن سیتی آنها و مقا صد قاچاق وجود‬
‫ندارد یا حداقل رسانهای نشده است‪.‬‬
‫ن شانههای بردهگی جن سی‪ :‬ن شانه بردهگی جن سی شامل عن صر کنترول و مالکیت‪ ،‬محدودیت یا کنترول آزادی فردی‪،‬‬
‫آزادی انتخاب یا آزادی حرکت و اغلب به د ست آوردن سود برای مجرمین میبا شد‪ .‬ر ضایت یا تمویل آزادی قربانی‬
‫وجود ندارد و اعالم این رضایت اغلب به خاطر تهدید یا استعمال زور یا سایر اشکال اجبار‪ ،‬ترس از خشونت‪ ،‬اغفال یا‬
‫وعدههای دروغین‪ ،‬سوءاستفاده از قدرت‪ ،‬موقعیت آسیبپذیری قربانی‪ ،‬حبس یا اسارت‪ ،‬فشار روانی یا شرایط اجتماعی‬
‫و اقتصادی غیرممکن میباشد؛ به عالوه نشانههای بردهگی شامل بهرهبرداری‪ ،‬تحمل کار یا خدمات اجباری اغلب بدون‬
‫مزد‪ ،‬دردهای فزیکی‪ ،‬رابطه جنسی‪ ،‬فحشاء و خریدوفروش انسان میباشد (احدی‪.)۱۲۳ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -۱‬فحشای اجباری‪ :‬فحشای اجباری‪ ،‬نوعًا با تعریف بردهگی در هنگام درگیری مسلحانه مطابقت دارد‪ .‬فاحشهخانههای‬
‫اجباری‪ ،‬اغلب برای کسب منفعت مالی به کار نمیآید؛ بلکه برای «تقویت روحی» سربازان است‪ .‬مشخصترین مواردی‬
‫که ممکن ا ست به عنوان فاح شگی اجباری تو صیف شود مترادف با بردهگی جن سی بوده و به طور صحیحتر و آ سانتر‬
‫میتواند تحت همین میتود مورد تعقیب قرار گیرد‪ .‬این مسأله بارها مورد بحث واقع شده است که بردهگی جنسی شامل‬
‫بیشتر موارد فحشای اجباری بوده است که عمومًا شامل مواردی میشود که در آن شخصی‪ ،‬شخص دیگر را که وادار به‬
‫اعمال جن سی نموده ا ست تحت کنترول خود دارد‪ .‬عدهای بر این عقیدهاند که ا ستفاده از «فح شای اجباری» به جای‬
‫«بردهگی جن سی» ممکن ا ست موجب کوچک جلوه دادن این جرم شود؛ زیرا عنوان مذکور اعمال قبیح قانون شکنی و‬

‫‪169‬‬
‫زورگویی را میپوشاند که خود از صفات مشخصه بردهگی جنسی هستند‪ .‬در حقیقت اصطالح «فاحشگی» ارایه خدمات‬
‫جن سی به عنوان جن سی به عنوان ق سمتی از معاو ضه (هرچند که شخص در شرایط اجبار به آن تن در دهد) را به ذهن‬
‫متبادر میکند؛ به عالوه فاح شگی‪ ،‬بیانگر آن ا ست که اعمال جن سی با ر ضایت قربانی شروع می شود تا مجرم کیتی‬
‫شیایزری با قائل شدن به تمایز میان فحشای اجباری و بردهداری جنسی اعالم میدارد که زنان موسوم به زنان آرامبخش‬
‫که نیروهای جاپانی در خالل جنگ جهانی دوم آنها را محبوس کرده و به برقراری رابطه جن سی با سربازان جاپانی‬
‫وادا شتهاند‪ ،‬مجبور به رو سپیگری ن شدهاند؛ بلکه و ضعیت آنان با بردگان جن سی شباهت بی شتری دا شت‪ .‬آنچه که این‬
‫جرم را از بردهداری جنسی متمایز می سازد‪ ،‬نفع مالی یا امتیاز دیگری است که مرتکب جرم یا شخص ثالثی در عوض یا‬
‫در ارتباط با رفتارهای جن سی مجنیعلیه به د ست آورده یا انتظار تح صیل آن را دا شته ا ست (ورله‪ .)۱۶ :۱۳۱۶ ،‬در‬
‫جنایت فحشای اجباری گاهی اوقات موقعیتی به وجود میآید که در آن شخص برای اینکه از لطمات بعدی مصون باشد‬
‫یا نیازهای اولیه خود را فراهم آورد‪ ،‬مجبور به تن دادن به اعمال جن سی میگردد‪ .‬تعاریف قدیمی از فاح شگی اجباری‬
‫تأکید دارد بر اینکه آن عمل‪ ،‬عملی زشت و قبیح (علیه شخصیت زنان) است و جنایت فحشای اجباری میتواند به عنوان‬
‫جایگزینی بالقوه هرچند محدود برای تعقیب بیحرمتیهای جنسی در مخاصمات مسلحانه مورد توجه قرار گیرد‪ .‬سازمان‬
‫بینالمللی کار اذعان داشت که قاچاق جنسی حدود ‪ 1.5‬میلیون انسان را در سراسر دنیا تحت تأثیر قرار میدهد‪ .‬اکثر‬
‫قربانیان خود را در شرایطی اجباری و تحت سوءا ستفاده مییابند که فرار از آن شرایط برای آنها هم م شکل و هم‬
‫خطرناک میباشد (خاک‪.)۱۹۱ ،۱۹۳ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -۶‬عقیم سازی اجباری‪ :‬عقیم سازی اجباری برای اولین بار در اساسنامه دیوان بینالمللی جزائی به عنوان جلوه خاصی از‬
‫یک جنایت علیه بشریت به فهرست درآمد‪ .‬مطابق سند عناصر جنایات‪ ،‬مرتکب باید به طور دائمی حداقل یک مرد یا زن‬
‫از توان خویش محروم سازد‪ .‬از مثالهای دیرینه این جنایت‪ ،‬اقدامات جنایتکارانه عقیم سازیهای اجباری دوران رایش‬
‫سوم به منظور به اصطالح «تصفیه نژادی» و آزمایشهای طبی روی زندانیان در اردوگاههای جمعی نازی قابل ذکر است‬
‫(ورله‪.)۱۱ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -۱‬کار اجباری‪ :‬کار اجباری نیز میتواند به صورت بردهداری جن سی با شد که طی آن به عنوان کار اجباری افراد را‬
‫وادار به ارایه «خدمات جن سی» مینماید‪ ،‬این خدمات م شمول تعریف کار اجباری مندرج در کنوان سیون ‪ ۱۲۳۲‬م‬
‫ـمار ‪ )۹۲‬نیز خواهد بود که چنین تعریف مینماید‪« :‬هرگونه‬ ‫ـازمان بینالمللی کار راجع به کار اجباری (معاهده شـ‬ ‫سـ‬
‫بهرهک شی از کار یا خدمت و منفعت ا شخاص که با تهدید به نوعی واکنش مجازات گونه در صورت سرپیچی همراه‬
‫بوده و شخص مذکور به اختیار خویش انجام آن کار یا ارایه آن خدمت را نپذیرفته با شد» سوءا ستفادههای جن سی هم‬
‫اغلب بخشی از مراحل کار اجباری را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫در کار اجباری‪ ،‬قربانیان به انواع کارهای سخت و طاقتفر سا همچون کار در کارگاههای کار سخت بخش صنعتی‪،‬‬
‫زراعتی‪ ،‬کار در منازل‪ ،‬گدایی‪ ،‬انتقال و فروش مواد مخدر و نیز شرکت اجباری در جنگها واداشته میشوند‪.‬‬
‫‪ -۲‬رو سپیگری نظامی‪ :‬رو سپیگری نظامی از دیرباز در اطراف مرکز نیروهای ایاالتمتحده در فیلیپین‪ ،‬کوریا جنوبی‪،‬‬
‫تایلند و سایر کشورها‪ ،‬وجود داشته است‪ .‬از زمانی که دولت این کشور تصمیم گرفت تا نیروهای خود را به بسیاری از‬

‫‪171‬‬
‫کشورهای مسلمان گسیل دارد‪ ،‬امکان اعالم عمومی نیاز به روسپی برای پرسونل نیروهای امریکا وجود نداشت؛ اما با‬
‫ح ضور اخیر نیروهای ایاالتمتحده در جنگ خلیج فارس‪ ،‬جنگ افغان ستان و جنگ عراق‪ ،‬بازار رو سپیگری و قاچاق‬
‫زنان در منطقه خاورم یانه جانی دوباره گرفت‪ .‬یکی تغییرات کل یدی به وجود آمده در نیروهای نظامی ایاالتمتحده در‬
‫سالهای اخیر‪ ،‬به ح ضور گ سترده قراردادیان بخش خ صو صی بازمیگردد‪ .‬تعداد افراد تحت پو شش این قراردادیان هم‬
‫اینک از تعداد سربازان آمریکایی حا ضر در خاک عراق فراتر رفته ا ست؛ لذا توجه عمومی به نقش این قراردادیان در‬
‫مناطق جنگی متحده معطوف گردیده ا ست؛ اما نکتهای که در این میان به آن توجهی ن شده این حقیقت ا ست که این‬
‫شرکتهای قراردادی‪ ،‬چگونه ماهیت روسپیگری نظامی را تغییر دادهاند‪ .‬به عنوان مثال کارکنان شرکت «دین کورپ»‬
‫به قاچاق زنان در جنگ بوسنی مشغول بودند و گفته میشود که این شرکت در عراق نیز فعالیتهای مشابهی دارد (مک‬
‫ناب‪.)۱۳۲ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫‪ -۱۲‬ازدواج اجباری‪ :‬تنها سند حقوق بشری که ازدواج اجباری را تعریف کرده قطعنامه ‪ ۱۲۱۲‬مجمع پارلمانی شورای‬
‫اروپا است‪« :‬ازدواج اجباری‪ ،‬ازدواج میان دو نفر است که حداقل یکی از ای شان فاقد رضایت کامل و آزادانه نسبت به‬
‫این ازدواج بوده باشد»‪.‬‬
‫ازدواج اجباری در مخاصمات مسلحانه در واقع سرپوشی برای خشونتهای جنسی میباشد‪ .‬استعمال لفظ «همسر» از‬
‫سوی مرتکبین این اعمال امری کامالً ا ستراتیژیک مح سوب می شود؛ زیرا مرتکبین با ا ستعمال این لفظ عالوه بر اعمال‬
‫یک کنترول همهجانبه ن سبت به هم سران شان‪ ،‬ماهیت حقیقی اعمال خود را تحت پو شش یک رابطه زنا شویی پنهان‬
‫مینمایند (‪ .)MAYBODLAW02-MAYBODLAW02‬به طور کلی هیچ یک از ا سا سنامههای محاکم بینالمللی‬
‫جزائی ازدواج اجباری را به عنوان جنایتی مستقل قلمداد نکردهاند و شاید آن را سایر اشکال خشونت جنسی قرار داده‬
‫با شند؛ حتی در محاکم خاص سیرالئون هم که څارنوال به برر سی ازدواج اجباری به عنوان جرمی م ستقل اعتقاد داشت‬
‫قاضی آن را به عنوان بردهگی جنسی قلمداد کرد‪ .‬در هیچ یک از آرا‪ ،‬سایر محاکم بینالمللی جزائی نیز از آن صحبتی به‬
‫میان نیامده است (خاک‪.)۱۹۹ ،۱۹۱ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫ازدواج اجباری به نوعی از ازدواج گفته می شود که یکی از زوجها یا هر دو بدون ر ضایت خود ازدواج کنند‪ .‬ازدواج‬
‫بردهتباری به ازدواجی گفته میشود که فرد در آن فروخته‪ ،‬انتقال داده شود و یا به شکل ارثی مجبور به ازدواج شود‪ .‬بر‬
‫ا ساس سازمان مبارزه با رو سپیگری و قاچاق اطفال‪« ،‬قاچاق اطفال به خاطر ازدواج اجباری به سادگی جلوه دیگری از‬
‫قاچاق است و محدود به ملیتها یا کشورهای خاصی نیست»‪.‬‬
‫ازدواج اجباری یکی از طرق فریب دختران جوان با قول ازدواج به آنها ست؛ اینان با تزویرهای گوناگون به آن تن داده‬
‫و سپس وارد شبکه گ سترده قاچاق ان سان می شوند‪ .‬آنان با پول نقد با مواد مخدر معاو ضه میگردند و پس از چندی‬
‫مورد سوءا ستفاده قرار میگیرند‪ .‬بر مبنای اطالعاتی که سازمان امنیت و همکاری اروپا ارایه داده قیمت یک دختر در‬
‫بازار رومانی حدود ‪ ۲۳‬تا ‪ ۱۶۳‬یورو ا ست‪ .‬فروش همین دختران در بازارهای خرید و فروش ان سان در اروپای غربی‬
‫دهها برابر بیشتر از این قیمت است‪ .‬واسطهها و قوادان‪ ،‬آنان را با قیمتی حدود ‪ ۹۲۲۲‬یورو به فروش میرسانند‪.‬‬

‫‪171‬‬
‫‪ -۱۱‬فرزندخواندگی‪ :‬در سایتهای مختلف انترنتی هزاران هزار طفل بر ا ساس رنگ پو ست‪ ،‬مو‪ ،‬ملیت و‬
‫معرفی می شود‪ .‬بازار فرزندخواندگی مدرن‪ ،‬بینالمللی و بسیار رقابتی است؛ به گزارش مجله اکسپرس فرانسه ‪ ۹۲‬هزار‬
‫خانواده مایلند اطفال را به فرزندخواندگی بپذیرند؛ ولی تنها ‪ ۹‬هزار طفل برای عرضه و فروش در کشور وجود دارد‪ .‬در‬
‫نتیجه همه متوجه خارج از سرحدات شدهاند (همشهری‪ .)۱۶ ،۹ :6906 ،‬سازمان جهانی حمایت از اطفال اعالم کرده‬
‫ا ست که ساالنه در سرا سر جهان حدود یک میلیون طفل چون بردگان به فروش میر سند‪ .‬در این میان اطفال فروخته‬
‫شده بیشتر به کشورهایی مانند‪ :‬هالند‪ ،‬بلژیم‪ ،‬آلمان و فرانسه فرستاده میشوند‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬عوامل اساسی ایجاد پدیده قاچاق انسان‬

‫ـان‪ ،‬عوامل مربوط به قاچاقبران جرم قاچاق‬
‫در این گفتار روی عوامل مختلف مربوط به قربانیان قاچاق انسـ‬
‫انسان و دیدگاه شریعت اسالم بحث میشود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل مربوط به قربانیان قاچاق انسان‬
‫الف‪ :‬فقر اقتصادی‬
‫فقر اقتصادی و گسترش آن یکی از مهمترین عوامل قربانی شدن افراد در امر قاچاق انسان است‪ .‬گسترش دامنه‬
‫فقر بر روی افراد بهطور خاص زنان و دختران تأثیر می گذارد؛ به عبارت دیگر فقر به وجود آورنده و حفاظتکننده‬
‫قاچاق انسان است؛ لذا فقر از عواملی است که زنان و دختران را با اراده به سوی باندهای قاچاق میکشاند؛ به این امید‬
‫که خانواده خود را از حیث مالی تأمین و آینده اقت صادی زندگی خویش را ت ضمین کنند؛ فقر نیز از جمله عوامل عدم‬
‫د ستر سی زنان و دختران به فر صتهای شغلی منا سب و آموزشهای ر سمی در ک شور میبا شد (قرایی‪۱۲۱ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫بی شتر زنان و دخترانی که با پدیده قاچاق ان سان درگیر ه ستند زنان و دخترانی ه ستند که در مناطق محروم اقت صادی‬
‫زندگی مینمایند که از تح صیالت نیز محروم ه ستند و ع ضو طبقات محروم جامعه ه ستند و لذا فقر و نابرابری مطلق‬
‫د ست قوادان و قاچاقبران را باز میکند؛ لذا نتیجه میگیریم که قاچاق زنان و دختران در مناطقی رخ میدهد که از نظر‬
‫اقلیمی فقیر بوده و بحران اقت صادی آنها را رنج میدهد‪ .‬این افراد تحت عنوان ا ستخدام برای کار به عنوان گار سون‪،‬‬
‫آ شپز و نرس و یا حتی ازدواج از طریق آگاهی جذب می شوند و بعد از بردهگی و زنای به عنف چون ح ضور شان در آن‬
‫کشور غیرقانونی است جذب فاحشهخانهها میشوند‪.‬‬
‫ب‪ :‬وضعیت نابسامان خانوادگی‬
‫و ضعیت ناب سامان خانوادگی‪ ،‬از جمله عوامل زمینه ساز دیگر در قربانی شدن افراد در امر قاچاق ان سان برای‬
‫بهرهک شی جن سی ا ست‪ .‬فقر فرهنگی و نار سایی فرهنگی و سایر ناب سامانیها در محیط خانواده مثل انواع خ شونتها‬
‫ن سبت به زنان و دختران از قبیل نا سازگاری با والدین‪ ،‬ازدواج اجباری‪ ،‬اعتیاد والدین‪ ،‬طالق‪ ،‬کثرت فرزندان و تبعیح‬
‫میان آنان و ت ضعیف خانوادگی و باورهای اخالقی و دینی در این زمینه ب سیار تأثیرگذار میبا شد (‪)fileina.com‬؛ لذا‬
‫بر اساس تحقیقات صورت گرفته ‪ 16‬فیصد دختران فراری از خانوادههای طالق شده هستند و بیشتر آمار قاچاق زنان و‬
‫دختران نیز از طریق همین دختران فراری صورت میگیرد‪.‬‬
‫ج‪ :‬فقر فرهنگی‬
‫‪172‬‬
 ‫امروزه فقر فرهنگی و نار سایی فرهنگی یکی از عوامل زمینه ساز در بروز این مع ضل میبا شد و اغلب دختران و‬
‫زنانی که طعمه باندهای قاچاق می شوند غالبًا افرادی ه ستند که تح صیالت کمی دارند و از فقر فرهنگی و ضعف‬
‫اعتقادات مذهبی و دینی و اخالقی رنج میبرند و لذا سجایای اخالقی بهترین مانع برای جلوگیری از این معضل میباشد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عوامل مربوط به قاچاق بران و دالالن‬
‫الف‪ :‬منفعت کالن و سودآور بودن قاچاق انسان‬
‫از جمله عوامل گرایش قاچاقبران به این عمل کثیف‪ ،‬منفعت و درآمد ب سیار باالی قاچاق ان سان برای مرتکبین آن‬
‫میباشد و تجارت انسان بعد از مواد مخدر‪ ،‬سومین کاالی پرسود به شمار میرود و امتیاز این کاال نسبت به آن دو این است‬
‫که درجه ریسک آن پائین بوده و درآمد کمی از آن عاید قربانیان شده و بیشترین درآمد را نصیب دالالن میکند‪.‬‬
‫ب ‪ :‬سوءاستفاده از عملکرد نهادهای عدالت جزائی‬
‫قاچاقبران همواره از خألهای قانونی موجود به نفع خویش نهایت ا ستفاده را میبرند و از ضعف عملکرد نهادها و‬
‫نیروهای امنیتی و نظامی برای مفاسد پلید خود نیز استفاده مینمایند؛ چرا که اهمال و کوتاهی در زمینه سرکوب و دستگیری‬
‫ـارت قاچاقبران در ادامه دادن فعالیت خود‬ ‫ـان و جسـ‬‫ـوی نهادهای عدالت جزائی موجب افزایش قاچاق انسـ‬ ‫عامالن از سـ‬
‫می شود و با هر چیزی هم که برخورد ن شود افزایش پیدا میکند‪ .‬عدم کنترول سرحدات‪ ،‬تحت تعقیب قانونی قرارگرفتن‬
‫قربانیان‪ ،‬اختیار شوهر دادن دختر قبل از سن قانونی با رضایت والدین از عوامل سوءاستفاده قاچاقبران است‪.‬‬
‫ج‪ :‬طرق اغفال قربانیان قاچاق انسان‬
‫امروزه باندهای قاچاق ان سان از طرق مختلف قربانیان خود را به د ست میآورند؛ اغفال از طریق انترنت‪ ،‬اغفال از‬
‫طریق ا شخاص حقوقی‪ ،‬مانند مؤ س سات کاریابی‪ ،‬آژانسهای م سافرتی‪ ،‬وعدههای دروغ به د ست آوردن شغل منا سب و‬
‫تح صیل در خارج از ک شور از طریق آگاهی مطبوعاتی‪ ،‬ازدواج دروغین و فرزندخواندگی‪ ،‬راههایی ه ستند که قاچاقبران با‬
‫استفاده از آنها با شکار قربانیان به مقاصد شوم خود میرسند (نرگسی‪.)411 :4112 ،‬‬

‫د‪ :‬علل حقوقی‬

‫عاری بودن از خطر‪ :‬قاچاقبران ان سان ن سبت به قاچاقبران مواد مخدر و دیگر انواع قاچاق‪ ،‬کمتر اح ساس خطر‬
‫مینمایند؛ زیرا در صورت شناسایی و دستگیری باندهای قاچاق انسان‪ ،‬متقاعد کردن قربانیان به ارایه شهادت علیه این باندها‪،‬‬
‫ب سیار د شوار ا ست‪ .‬آنها اغلب به سبب ترس از انتقامگیری قاچاقبران و باند آنها از اع ضای خانواده خود و فقدان‬
‫حمایتهای الزم از شاهدان‪ ،‬حاضر به شهادت در محکمه نیستند (ولیدی‪ .)471 :4110 ،‬این بردههای مدرن در محلهای‬
‫اقامت خود هیچ وسیله ندارند و هیچ نهاد رسمی از آنها پشتیبانی نمیکند؛ در نتیجه همه سرنوشت آنها در دست باندهای‬
‫مافیای انسان است که در صورت هر نوع مقاومتی‪ ،‬به بدترین سرنوشت مبتال خواهند شد‪.‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬قاچاق زنان و دختران‬
‫در این گفتار مفهوم‪ ،‬عوامل‪ ،‬هداف قاچاقبران زنان و دختران بحث میشود‪.‬‬
‫الف‪ :‬مفهوم قاچاق زنان و دختران‬

‫‪173‬‬
‫ـان‪ ،‬بردهگی‬ ‫قاچاق زنان در عرف بینالمللی با کلمههای مانند خرید و فروش زنان‪ ،‬بردهگی زنان‪ ،‬مافیای انسـ‬
‫مدرن‪ ،‬باندهای بینالمللی فحشا و مانند اینها شناخته شده است‪ .‬قربانیان قاچاق انسان بی شتر زنانی جوان هستند که با‬
‫هدف سوءا ستفاده جن سی و کار اجباری قاچاق می شوند‪ .‬آنان از مناطقی از جهان ه ستند که نرخ بیکاری در آنجا‬
‫باالست‪ .‬متأسفانه اکثر قربانیان با فرصتهای شغلی پرمنفعتی در خارج کشور فریفته شده یا از طریق آگاهیهای روزنامه‬
‫ترغیب میشوند (بیابانی‪ .)۹۲ :۱۳۲۲ ،‬متأسفانه پدیده نامطلوب قاچاق انسان در افغانستان نیز وجود داشته و با حداقل‬
‫دو مق صد ایران و پاک ستان‪ ،‬ترکیه‪ ،‬دوبی قاچاق ان سان مخ صو صًا زنان انجام می شود‪ .‬قاچاقبران از پو شش ازدواج‬
‫ظاهری دائم یا موقت ا ستفاده مینمایند‪ .‬تفاوت عمده قربانیان قاچاق به دوبی و قربانیان قاچاق در افغان ستان و پاک ستان‪،‬‬
‫در بیاطالعی قربانیان قاچاق به پاک ستان از این مو ضوع ا ست که قرار ا ست مورد قاچاق واقع شوند؛ این قربانیان با‬
‫ـوند؛ ولی قربان یان قاچاق به دبی از بی چارگی و فقر به قاچاق تن میده ند و‬‫ـور ازدواج درگیر پد یده قاچاق میشـ‬ ‫تصـ‬
‫کموبیش از عواقب آن مطلع هستند‪.‬‬
‫ب‪ :‬عوامل و ساختارهای آسیبزای اجتماعی در زمینه قاچاق زنان دختران‬
‫اینک به برخی عوامل و ساختارهای آ سیبزای اجتماعی که به رواج و گ ستردش پدیده قاچاق زنان و دختران‬
‫کمک میکند و مصادیق جاری آن در جامعه میپردازیم‪:‬‬
‫‪ -1‬تغییر ارزشها‬
‫برخی از صاحبنظران فقر و بیکاری را عامل گرایش قاچاقبران به این شغل کثیف میدانند؛ ولی فقر به تنهایی‬
‫ـت‪ ،‬بلکه فقر میتواند بر تحکیم و ثبات اجتماعی تأثیر بگذارد‪ .‬نابرابری و تغییر ارزشها‬‫عامل انحرافات اجتماعی نیسـ‬
‫یک جریان تهدیدآمیز ا ست؛ به عبارت دیگر فقر زمانی تأثیرگذار ا ست که در مقابل آن ت صویر یا گفتار یا آرزوهای‬
‫بلندپروازانه ارایه شود‪ .‬هنگامی که ثروت‪ ،‬ارزش مح سوب می شود‪ ،‬بدون در نظر گرفتن اینکه از چه راهی به د ست‬
‫میآید‪ ،‬نظام اجتماعی در معرض خطر قرار میگیرد‪ .‬از سویی تغییر معیارهای ارزشی نسبت به سالهای نه چندان دور در‬
‫اغلب ک شورها باعث شده که اخالقیات از سوی ن سل سرکش و تجدد طلب کمتر مورد توجه قرار گیرد‪ .‬تن دادن به‬
‫اقدامات خالف اخالق‪ ،‬خصوصًا از سوی زنانی که ممکن است صرفًا جهت دستیابی به درجات بهتری از زندگی‪ ،‬به این‬
‫عمل آلوده شوند و به عنوان طعمه قاچاقبران زن مورد استفاده قرار گیرند از جمله معضالتی است که در دوران حاضر‬
‫گریبانگیر بسیاری از زنان جوان به خصوص در کشورهای اروپای شرقی‪ ،‬آسیای جنوب شرقی‪ ،‬افریقا و امریکای التین‬
‫است (یزدیخواه‪.)41 :4111 ،‬‬
‫این فرهنگ انحرافی‪ ،‬محصول سوءاستفاده از وسایل ارتباطجمعی جهانی چون انترنت‪ ،‬ماهواره و استفاده مداوم‬
‫ـاس تنهایی‪ ،‬بیگانگی اجتماعی‪ ،‬کاهش‬ ‫ـنتگریزی‪ ،‬احسـ‬ ‫ـاخصهایی چون سـ‬ ‫ـت‪ .‬افزایش شـ‬ ‫از فیلمهای غیرمجاز اسـ‬
‫گرایشهای مذهبی و اخالقی و گرایش به تجمالت‪ ،‬ن شانه جذب فرد در عیب فرهنگهای منحرف میبا شد‪ .‬ضعف‬
‫اعتقادات دینی نیز میتواند یکی از عوامل ارتکاب قاچاق زنان باشد‪ .‬البته نباید چنین تصور شود که هر کس دچار ضعف‬
‫اعتقادات است‪ ،‬حتمًا به این عمل دست میزند‪.‬‬

‫‪174‬‬
‫ـتردهتر و‬ ‫ـور های غربی‪ ،‬خیلی گسـ‬ ‫نفوذ خردهفره نگ های منحرف با تو جه به آزادی های وس ـیع در کشـ‬
‫تخریبکنندهتر است؛ به نحوی که مصلحین اجتماعی را به فکر وادار کرده تا برای مشکالت موجود راهی بیابند؛ اما در‬
‫ک شوری مثل افغان ستان که مردم به ا صول و مبانی دینی و ان سانی پایبندتر ه ستند‪ ،‬این عیب فرهنگهای مخرب‪ ،‬به‬
‫صورت آرام و تدریجی در حال رشد بوده و در صورتی که به حال آنها فکری نشده و جایگزین مناسبی برای آنها پیدا‬
‫نشود‪ ،‬ظرف چند دهه یا حتی چند سال آینده فراگیر خواهد شد‪.‬‬
‫ـورهای غربی فعال یت مینمایند‪ ،‬گروه هایی‬ ‫غالب گروه های غیردینی که در قالب گروه های اجتماعی در کشـ‬
‫هستند که به صورت پنهان یا آشکار ضدیت خود را با مبانی و اصول نسلهای گذشته ابراز نموده و حتی بعضًا به این‬
‫تضاد مباهات مینمایند‪ .‬این گروهها تحت عنوان مبارزه با کهنهپرستی‪ ،‬هرچه را که متعلق به گذشته باشد محکوم نموده‬
‫و از دین و سنتهای قدیم به عنوان خرافه و موهومات یاد مینمایند‪ .‬این روند اگر درباره م سائل علمی با شد‪ ،‬مذموم‬
‫نی ست و باعث پی شرفت و تو سعه علمی ا ست‪ ،‬اما درباره م سائل اجتماعی و اخالقی‪ ،‬عملی بس مخرب و زیانبار ا ست‬
‫که جوانان غربی در حال حاضر ثمرات این تفکر را مشاهده مینمایند و کمترین ضررهای آن‪ ،‬افزایش شدید آمار طالق‪،‬‬
‫بیبندوباریهای مختلف‪ ،‬سستی بنیان خانواده به عنوان مهمترین رکن پرورش انسان‪ ،‬افزایش قتل و جرایم خشونتآمیز و‬
‫تزلزل امنیت روانی و فکری مردم در شهرهای بزرگ و کوچک کشورهای غربی است (یزدیخواه‪.)41 :4111 ،‬‬
‫‪ -1‬متناسب نبودن جرم و مجازات‬
‫در شرایطی که یک قاچاقبر ان سان دارای درآمد و موقعیت اقت صادی باالیی ا ست و قانون هم متعرض او‬
‫نمی شود به طور مسلم به سوی مشاغل کاذب و غیر قانونی همچون قاچاق زنان متمایل خواهد شد‪ .‬قاچاق انسان کاری‬
‫پردرآمد و سودآور است‪ .‬درآمد تجارت سکس بیش از تجارت هرویین است و مواد اولیه این تجارت پرسود و شیطانی‬
‫معموالً از کشورهای جهان سوم تأمین می شود؛ زیرا در صورت شناسایی و دستگیری این باندها متقاعد کردن قربانیان به‬
‫ارایه شهادت علیه این باندها بسیار دشوار است‪ .‬این بردههای مدرن در محلهای اقامت خود هیچ وسیله دفاعی ندارند و‬
‫هیچ نهاد رسمی از آنها پشتیبانی نمیکند‪ .‬در نتیجه همه سرنوشت آنها در دست باندهای مافیای انسان است‪ .‬در اکثر‬
‫ک شورهای اروپائی اگر این زنان بخواهند از ا سارت دالالن رهایی یابند‪ ،‬در توقیفخانه گرفتار خواهند شد که برای باز‬
‫پس فرستادن مهاجران غیر قانونی در نظر گرفته شده است‪ .‬متأسفانه باید گفت قانونی نیز به طور مستقل در خصوص این‬
‫معضل وضع نشده است؛ لذا دوسیههای این چنین در محاکم معطل میماند‪.‬‬
‫در صورتی که در یک جرم یا عمل ضد اجتماعی‪ ،‬کفه ترازوی ستاندهها (منافع حا صل از ارتکاب جرم) برای‬
‫مجرم‪ ،‬سنگینتر از اطالعات (مجازاتهای احتمالی ناشی از دستگیری) باشد‪ ،‬بدیهی است که ارتکاب جرم از نظر مجرم‬
‫به صرفه تلقی می شود و برای انجام این گونه جرایم تمایل بی شتری ایجاد می شود‪ .‬در جرم پر سودی مانند قاچاق زنان و‬
‫دختران و سوءا ستفاده از آنان‪ ،‬اگر سی ستم حاکمیتی جامعه مجازات سختی برای آن تعیین نکند‪ ،‬قاعدتًا افراد بی شتری‬
‫بدان جلب و جذب شده و زمینه گسترش و سرایت این مرض فراهم میشود؛‪ 27‬نمونه همین بحث در یکی دو سال اخیر‪،‬‬

‫‪ .27‬نمونه آن گسترش توزیع فیلمهای خصوصی در سالهای پسین در جامعه از طریق بلوتوث در میان جوانان و باج خواهی یا سوءاستفاده از زنان و دختران در قبال این‬
‫گونه فیلمها بود‪.‬‬

‫‪175‬‬
‫ـترده بلوتوث در میان جوانان) و باجخواهی یا‬‫ـوص ـی در جامعه (با توجه به رواج گسـ‬ ‫ـترش توزیع فیلمهای خصـ‬ ‫گسـ‬
‫سوءا ستفاده از زنان و دختران در قبال این گونه فیلمها بود که با توجه به اح ساس خطر م سوؤلین د ستگاههای‬
‫قانونگذاری‪ ،‬ق ضائی و اجرائی ک شور‪ ،‬قوانین ب سیار شدیدی که حتی اعدام مجرم را نیز تحت شرایطی شامل می شود‬
‫برای این جرم در نظر گرفته شد تا از افزایش و فراگیر شدن آن جلوگیری شود‪.‬‬
‫بنابراین به نظر میر سد درباره قاچاق زنان و دختران نیز باید در همه ک شورها‪ ،‬قوانین به مراتب سختگیرانهتری‬
‫به مرحله ت صویب و اجرا بر سد تا با سنگینتر کردن کفه مجازاتها انگیزه مجرمین را برای ارتکاب جرم در این زمینه‬
‫کاهش دهد (جعفری‪.)۱۲ :6936 ،‬‬
‫ـت و در ماده ‪ 066‬کود جزا مجازات‬ ‫قانون گذار افغانی برای قاچاق اطفال اهم یت خاص ـی قائل بوده اسـ‬
‫قاچاقبران ان سان را به طور عام حبس طویل تا ده سال و هرگاه مجنیعلیه طفل یا زن با شد حبس طویل بیش از ده سال‬
‫پیشبینی کرده است‪.‬‬
‫‪ -۲‬نابرابری و تبعیضات جنسی‬
‫نابرابری (تبعیح جن سی) در ک شورهای تو سعهنیافته از جمله م شکالت دیگری ا ست که باعث تو سعه‬
‫خ شونتهای جن سی‪ ،‬کمبود کارهای سالم و قانونی برای زنان و دختران نیازمند کار و هموار شدن زمینه برای فعالیت‬
‫قاچاقبران زنان و دختران در این کشورها میشود‪.‬‬
‫ده ک شور نخ ست دنیا که دارای کمترین شکاف و فا صله جن سی ه ستند عبارتند از‪ :‬سویدن‪ ،‬ناروی‪ ،‬فنالند‪،‬‬
‫ایسلند‪ ،‬جرمنی‪ ،‬فیلیپین‪ ،‬زالندنو‪ ،‬دانمارک‪ ،‬انگلستان و ایرلند‪ .‬این عوامل مبتنی بر چهار شاخص اساسی زیر تدوین شده‬
‫است‪:‬‬
‫‪ -‬مشارکت و فرصت اقتصادی بر اساس دستمزدها‪ ،‬سطح مشارکت و دسترسی به اشتغال دارای مهارت باال؛‬
‫‪ -‬دسترسی به آموزش براساس دسترسی به آموزش ابتدایی و سطوح عالیتر؛‬
‫‪ -‬توانمندی سیاسی بر پایه نمایندگی در ساختارهای تصمیمگیری سیاسی؛‬
‫‪ -‬صحت و بقا بر اساس امید به زندگی و نسبت جنسی؛‬
‫بدیهی است وجود دیدگاههای نابرابر جنسی در زمینه دستیابی به مشاغل‪ ،‬فرصتهای تحصیلی‪ ،‬پستهای دولتی‬
‫و‪ ...‬و در نظرگرفتن شایستگیهای انسانی و مهارتی افراد‪ ،‬فارغ از جنسیت آنها باعث میشود زنان و دختران (خصوصًا‬
‫زنان و دختران بیسرپرست یا بدسرپرست) در کشورهای جهان سوم‪ ،‬به سادگی گرفتار دامهای پهن شده در مسیر شوند‬
‫و بپذیرند که به عنوان یک کاال مورد نقلوانتقال و حراج قرار گیرند و در قبال آن‪ ،‬شرایط زندگی منا سبتری (به رغم‬
‫خود) به دست آورند‪.‬‬
‫‪ -5‬نامناسب بودن وضعیت اقتصادی‬
‫در بی شتر موارد کشمکشهای درون خانواده‪ ،‬اعتیاد والدین‪ ،‬طالق‪ ،‬مسکن نامناسب‪ ،‬مناطق پرجمعیت و حاشیه‬
‫شهرهای بزرگ موجب می شوند تا تعدادی از دختران‪ ،‬محیط نام ساعد خانه را ترک کرده و به درون جامعه بیایند؛ اما‬
‫د ستهای از آنها به دلیل فقر اقت صادی خانواده‪ ،‬به این امر ننگین تن میدهند‪ .‬گاهی نیز پدر خانواده‪ ،‬مجبور به فروش‬

‫‪176‬‬
‫دختران خود می شود؛ البته مواردی از فرار دختران خانوادههای مرفه نیز گزارش شده ا ست‪ .‬تأثیر فقر اقت صادی در‬
‫ارتکاب جرم از سوی محققین زیادی از جمله پیس‪ ،‬بررسی شده است‪ .‬وی در بررسی خود در این باره‪ ،‬فکتورهای فقر‬
‫را شامل مسکن نامناسب‪ ،‬تحصیالت ناکافی‪ ،‬شغل نامطلوب و نفرت از کسانی دانسته است که نظام اجتماعی را کنترول‬
‫مینمایند‪ .‬وی میگوید‪« :‬فکتورهای فقر تأثیر روان شنا سی شدیدی در رویکرد فرد به جامعه و کنترول کنندگان جامعه‬
‫دارد‪ .‬افراد فقیر تماس بیشتری با نظام عدالت جزائی دارند» (هس و میلر‪.)206 :6902 ،‬‬
‫‪ -1‬پائین بودن سطح تحصیالت یا آگاهیهای اجتماعی‬
‫اغلب قربانیان قاچاق‪ ،‬از نظر مالی ب سیار فقیر و از نظر تح صیلی در سطوح ابتدایی و از نظر سنی ‪ 60‬تا ‪61‬‬
‫سال هستند‪ .‬کارشناسان معتقدند دخترانی که طعمه این باندها میشوند‪ ،‬غالبًا افرادی هستند که تحصیالت کمی دارند و‬
‫با م شکالت مالی گریبان گیرند و یا دچار فقر فرهنگی و ضعف اعتقادات ه ستند؛ اما گزار شات اخیر ن شان میدهد که‬
‫بعضی از دختران دارای تحصیالت عالی نیز به این مسیر کشانده شدهاند‪.‬‬
‫پائین بودن میزان تح صیالت‪ ،‬به طور کلی و آگاهیهای عمومی‪ ،‬از عنا صری ه ستند که در واقع ب ستر ساز و‬
‫زمینه ساز وقوع جرم تو سط قاچاقبران زنان و پذیرفتن این جرم تو سط قربانیان ا ست و خود نقش م ستقیمی در جرم‬
‫مذکور ندارد‪ .‬و ضعیت زنان قربانی قاچاق‪ ،‬برحسب متغیر سن نیز چنین است‪ :‬سن این افراد عمومًا بین ‪ ۱۲‬تا ‪ ۹۳‬سال‬
‫است‪ .‬سن کم‪ ،‬نشاندهنده میزان آسیبپذیری دختران (به لحاظ فکری و جسمی) در برابر سوءاستفادههای جنسی است‬
‫و اهمیت برخورد سریع و وسیع با این پدیده را یادآور میشود‪.‬‬

‫ج‪ :‬عوامل و زمینههای قاچاق زنان و دختران‬

‫ـالمی‪ ،‬فرهنگی‪،‬‬ ‫ـده که در یک جمعبندی کلی میتوان عامل اسـ‬ ‫علتهای زیادی برای قاچاق زنان بیان شـ‬
‫خانوادگی‪ ،‬اقتصادی را نام برد و آنها را مورد بررسی قرار داد‪:‬‬
‫‪ -۱‬علل فرهنگی‬
‫فرهنگ غربزدگی یکی از عوامل عمده فرار دختران و افتادن در دام قاچاق به شمار میآید‪ .‬دانش‪ ،‬دین‪ ،‬شیوه‬
‫رفتار‪ ،‬انتخاب نوع لباس و زندگی از عناصر بنیادین فرهنگ است‪ .‬فرهنگ را میتوان به اسالمی و غیراسالمی طبقهبندی‬
‫کرد‪ .‬فرهنگ اسالمی مبتنی بر باورها و ارزشهای اسالمی و فرهنگ غیراسالمی مبتنی بر اطالعات سکوالریستی است‪.‬‬
‫در یک جامعه دینی چنانچه جوانان از الگوهای فرهنگ غرب متأثر شوند‪ ،‬یکی از پیامدهای آن اح ساس حقارت‬
‫نسبت به خود و فرهنگ خودی و دلبستگی به فرهنگ غیراسالمی است؛ لهذا دختران جوان و زنان تالش مینمایند از هر‬

‫‪177‬‬
 ‫راه ممکن خود را به ک شورهای مق صود بر سانند و در این گیر و دار و رؤیای زندگی در فرهنگ بیگانه‪ ،‬قاچاقبران در‬
‫کمین ن ش سته از فر صت ا ستفاده مینمایند و دختران را از مجاری قانونی به خارج میبرند در هر جامعه وقتی ارزشها و‬
‫ـورت باید منتظر لوازم و‬ ‫ـد و جای خود را به ارزشهای مادی واگذارد‪ ،‬در این صـ‬ ‫ـعیف شـ‬ ‫آداب محلی و مذهبی ضـ‬
‫مقت ضیات آن بود و در یک جمله‪ ،‬ضعف اخالقی‪ ،‬س ست شدن بنیانهای اعتقادی و تأثیر ر سانههایی همچون ماهواره‪،‬‬
‫انترنت و مدگرایی شخص را در معرض آ سیبهای جدی قرار میدهد و یکی از پیامدهای شوم آن این ا ست که زنان و‬
‫دختران‪ ،‬مورد شکار اختطافچیان قرارگرفته و در نهایت به تنفرو شی رو میآورند (ولیدی‪ .)411 :4110 ،‬یافتههای‬
‫تحقیقی که از ‪ 56‬نوجوان و جوان دختر و پسر فراری در سنین ‪ 49‬ـ ‪ 41‬سال صورت گرفته‪ ،‬نشان میدهد که فقر‬
‫مالی و فرهنگی و ‪ ...‬نقش مؤثری در فرار جوانان و سپس ارتکاب جرم دا شته ا ست‪ .‬مطابق برر سی دیگر که در سال‬
‫‪ 4120‬در کابل از ‪ 211‬نفر دختر فراری انجام شده‪ 11 ،‬فی صد آنان انگیزه فرار را دا شتن دو ست پ سر ذکر‬
‫کردهاند‪ .‬دو ستیابی ارمغان شوم فرهنگ غرب و تأثیر ر سانههای ماهواره و انترنتی ا ست (گزارش‪ ،‬کمی سیون م ستقل‬
‫حقوق بشر‪.)4120 ،‬‬
‫‪ -۹‬عوامل اقتصادی‬
‫یکی از عوامل که برای قاچاق زنان و دختران‪ ،‬نام برده می شود‪ ،‬فقر شدید مالی ا ست‪ .‬حال این سؤال مطرح‬
‫می شود که چرا فقر مالی میتواند علت عمده ف ساد اجتماعی و از جمله تن دادن زنان فقیر جامعه به هنجار شکنی‬
‫(روش شکنی) و روآوردن به مسیر قاچاق باشد‪ .‬چرا اعضای خانوادههایی که از امکانات مالی مناسب و از آسایش مادی‬
‫برخوردارند‪ ،‬از پدیده شوم قاچاق و فرار از خانه به دورند؟ جواب مناسب و دقیق به سؤالهای مذکور‪ ،‬نیازمند تحقیقات‬
‫میدانی دقیق و دور از جنجال است که با صرفنظر از خوشبینی یا بدبینی نسبت به فقر مالی و بدون انگیزههای سیاسی‪،‬‬
‫حزبی و هر نوع گرایش دیگر صورت گیرد و نقش فقر اقتصادی در ارتکاب جرم و هنجارشکنی (قاعده شکنی) جامعه و‬
‫به طور خاص انتخاب م سیر قاچاق به ک شور دیگر‪ ،‬میباید بیش از آنچه انجام گرفته‪ ،‬مورد تحقیق جدی و فراگیر قرار‬
‫گیرد‪.‬‬
‫برخی آمار و اظهارنظرهای م سؤولین ق ضائی که ارتباط م ستقیم با دو سیههای قاچاق شدهها و فراریان از خانه را‬
‫دارند‪ ،‬بیانگر این ا ست که یکی از عوامل قاچاق و فرار دختران از خانه‪ ،‬فقر مالی والدین ا ست (محمدی‪:۱۳۲۹ ،‬‬
‫‪ .)۲۳‬از جمله در یک گزارش آمده ا ست‪ :‬در خالل ک شف و د ستگیری شبکه قاچاق دختران ‪ ...‬به ک شورهای حوزه‬
‫خلیج فارس‪ ،‬م شخص شد که آنان‪ ،‬زنان و دختران جوان را که خانوادههای شان م شکل مالی دا شتند‪ ،‬شنا سایی کرده و‬
‫سپس به بهانه اینکه دختران آنان در ک شورهای خلیج فارس خو شبخت و پولدار خواهند شد‪ ،‬با پرداخت مبلغی (یک‬
‫میلیون افغانی یا دالر) به خانوادههای شان با پاسپورت و امضاء سههفته به دبی میفرستادند و پس از رسیدن به دبی توسط‬
‫شبکه زنان و دختران به چند تا تاجر معرفی می شدند و پس از داد و ستد پول‪ ،‬از زنان و دختران برای مقا صد شوم و‬
‫غیراخالقی استفاده میکردند‪.‬‬
‫نقد گزارش‪ :‬هرچند تأثیر فقر و بیب ضاعتی را در انحرافهای اجتماعی نمیتوان نادیده گرفت و د ستکم نقش‬
‫آن در زمینه سازی هنجار شکنیها جای تردید نی ست‪ ،‬اما نکتهای در این گزارشها وجود دارد که نقش فقر مالی را علت‬

‫‪178‬‬
‫تامّه تمام بدبختیها قلمداد میکند که جای ب سی تأمّل ا ست (ولیدی‪ .)601 :6901 ،‬در همین دو گزارش مذکور‪ ،‬این‬
‫نکته روشن نشده که خانوادههایی که جهت رسیدن به امکانات مالی بی شتر‪ ،‬مسیر کشور خارج را انتخاب کرده‪ ،‬میزان‬
‫زندگی و و ضعیت زندگی آنها در افغان ستان تا چه اندازه بوده ا ست؛ یعنی و ضعیت زندگی آنان از حداقل امکانات‬
‫زندگی متنا سب با شئون خود و عرف معمولی مردم که در آنجا زندگی میکردند‪ ،‬پائینتر بوده ا ست؟ آیا این فر ضیه که‬
‫آنان در پی زندگی بسیار مرفه هستند و به همین دلیل در دام قاچاقبران میافتند‪ ،‬به کلی منتفی به نظر میرسد؟‬
‫اگر در تحقیقات میدانی به تمام جنبهها نگاه شود و روی فقر مالی متمرکز ن شویم‪ ،‬به احتمال قوی به این نتیجه‬
‫خواهیم رسید که بیشتر این انحرافات حاصل از بلندپروازیها و انتظارات خارج از توان است‪.‬‬
‫شاهد گویای این ادعا برخی آمار و گزارشهایی ا ست که ن شان میدهد‪ ،‬پدیده شوم فرار از منزل در میان‬
‫دختران طبقه باال یا متو سط جامعه نیز وجود دارد‪ .‬مطابق اطالعات آماری که در سال ‪ 4172‬در یکی از شهرهای‬
‫بزرگ یکی از ک شورهای ا سالمی از ‪ 496‬دختر فراری انجام گرفته‪ ،‬حکایتگر این ا ست که ‪ 21‬فی صد آنان از نظر‬
‫اقتصادی در وضع مناسب و مطلوبی بودهاند (قوام‪.)412 :4111 ،‬‬
‫‪ -۳‬عامل خانوادگی‬
‫عوامل خانوادگی یکی از ح ساسترین و بنیادیترین مکانها برای جامعهپذیری نوجوانان تازه به دوران ر سیده‬
‫است‪ .‬کانون خانواده محلی مناسب برای فراگیری ارزشها‪ ،‬هنجارها و شیوه درست زندگی کردن است‪ .‬چنانچه به هر‬
‫دلیلی کانون گرم خانه ن سبت به هر فرد از اع ضای آن‪ ،‬بهطور خاص نوجوانان و جوانان دچار آ شفتگی و نامعقولی شود‬
‫نقش و جایگاه آموزشی و تربیتی آن تبدیل به محل ناامن‪ ،‬اضطرابزا (بیتابی) خشن و جنجالآفرین شود‪ ،‬در این صورت‬
‫شخص نه تنها ارزشها و شیوههای در ست زندگی کردن را نمیآموزد‪ ،‬بلکه بغح‪ ،‬کینه و سرخوردگی ن سبت به کل‬
‫جامعه در او پدید میآید و او را به سمتو سوی میتودهای جامعه جدید میک شاند که با فرهنگ و آداب ا صلی جامعه‬
‫خود در تقابل ا ست (قوام‪ .)۱۳۹ :۱۳۱۱ ،‬تحقیقات ن شان میدهد که مخالفت ناپدری یا نامادری‪ ،‬ازدواج اجباری‪،‬‬
‫وضع بد اقتصادی و فرهنگی از مهمترین دالیل فرار اطفال و نوجوانان به شمار میآید‪.‬‬
‫این نوع دختران بی شتر گرفتار باندهای قاچاق زنان شده و در نهایت در روسپیخانههای کشورهای دیگر به کار‬
‫گرفته میشوند یا مشغول کار میشوند‪.‬‬
‫تعداد عوامل خانوادگی ن سبت به فرار و انحرافات زنان و دختران ب سیار ا ست؛ اما عمدهترین آنها‪ ،‬خ شونت‬
‫خانوادگی است‪ .‬خانه‪ ،‬پناهگاه امن و مکان خوشبختی است‪ .‬خشونت در خانه خوشبختی را به جهنم تحملناپذیر تبدیل‬
‫میکند؛ لهذا‪ ،‬زنان مورد خشونت‪ ،‬زندگی در بیرون از خانه را در پیش میگیرند‪.‬‬
‫خ شونت مردانه ن سبت به زنان در تمام جوامع وجود دارد‪ .‬بر ا ساس یک گزارش‪ ،‬در آمریکا برخی به گونه‬
‫دلخراشی مجروح شدهاند؛ به گونهای که از شکستگی استخوان‪ ،‬زخمهای چاقو و جراحات شدید که از سوی مردان‬
‫انجام گرفته‪ ،‬رنج میبرند (ا سعدی‪ .)۹۲۳ :۱۳۱۱ ،‬عامل دوم‪ ،‬خ شونت جن سی در خانواده ا ست‪ .‬در یک تعریف‬
‫خشونت جنسی عبارت است از‪ :‬هر نوع رفتار جنسی خشنی که از روی قصد جهت تهدید‪ ،‬سوءاستفاده و صدمه جنسی‬
‫انجام شود و م صادیق آن عبارتند از‪ :‬تجاوز به عنف‪ ،‬مزاحمت و تماس بدنی‪ ،‬قاچاق زنان‪ ،‬رو سپیگری‪ ،‬قطع رابطه‬

‫‪179‬‬
‫جنسی و هنگامی که زنان با مواردی از خشونت جنسی گرفتار میشوند‪ ،‬به طور غالب‪ ،‬بیرون را بر خانه ترجیح میدهند‪.‬‬
‫همچنین‪ ،‬خ شونت روانی از قبیل اهانت‪ ،‬تم سخر‪ ،‬فحا شی‪ ،‬سوءظن و عدم امکان ازدواج‪ ،‬از دیگر عوامل خانوادگی در‬
‫فرار زنان و دختران ا ست‪ .‬عاملهای دیگر مانند ح ضور خواهر یا برادر مجرم در خانه‪ ،‬افت تح صیلی و تعارض بین‬
‫آموزشهای خانواده و تعالیم مکتب نیز در بروز و ظهور پدیده نفرتزای فرار از خانه مؤثر ا ست که مجال برر سی همه‬
‫آنها نیست‪.‬‬
‫د‪ :‬اهداف قاچاقبران از قاچاق زنان‪ ،‬دختران و اطفال‬
‫‪ -۱‬کار اجباری در منازل‪ ،‬رستورانها و فابریکهها؛‬
‫‪ -۹‬ازدواج اجباری؛‬
‫‪ -۳‬روسپیگری و کار در قمارخانهها؛‬
‫‪ -۲‬فرزندخواندگی غیرقانونی؛‬
‫‪ -۳‬گداییگری؛‬
‫‪ -۱‬قاچاق مواد مخدر؛‬
‫‪ -۶‬کسیهبری؛‬
‫‪ -۱‬قاچاق اندامهای بدن‪.‬‬
‫هـ‪ :‬چگونه زنان به خواست سازمانهای جنائی تن میدهند‬
‫عمومًا کسانی که قاچاق می شوند یا در سنین پائین هستند و یا اطالع چندانی از سرنوشت آینده خود ندارند‪.‬‬
‫سازمانهای تحقیقاتی رسمی و بینالمللی نیز بسیاری از این مسائل را تائید مینمایند که به شرح زیر میباشد‪:‬‬
‫‪ -۱‬وضعیت معی شتی و اقتصادی اغلب آنها در کشورشان بسیار نامناسب بوده است و بعضی از آنان در فقر‬
‫شدید بسر میبرند (فقر)‪.‬‬
‫‪ -۹‬اغلب آنان بیسواد بوده و یا از سواد کمی بهره میبرند (بیسوادی)‪.‬‬
‫‪ -۳‬اغلب زنان بیوه بوده (عدم وجود تأمین اجتماعی مناسب)‪.‬‬
‫‪ -۲‬هیچ یک از آنان از وضعیت کاری پیشروی خود اطالع ندارند (ناآگاهی)‪.‬‬
‫‪ -۳‬عمدتًا با وعده و وعید که به کار فروشندگی گمارده میشوند روی میآورند (فریب)‪.‬‬
‫‪ -۱‬برخی از زنان را برای کارهای چون تکدیگری انتخاب مینمایند (راحتطلبی)‪.‬‬
‫‪ -۶‬برخی از این زنان به و سیله قاچاقبران از سرحد عبور داده می شوند و برخی به اتفاق خانواده خود اقدام‬
‫مینمایند که به سه صورت قاچاق میشوند‪:‬‬
‫‪ -۱‬قاچاقبران هزینه عبور و قاچاق آنها را از قبل دریافت کرده و آنها را در میانه راه به حال خود رها‬
‫مینمایند‪.‬‬
‫‪ -۹‬عدهای از این زنان بعد از عبور از سرحد باید با کارکردن هزینه قاچاقبران را بپردازند‪.‬‬

‫‪181‬‬
 ‫‪ -۳‬زنانی که به دلیل ندا شتن پول کافی باید در حرفههای د شوار و خطرناک مانند کار کردن در فابریکههای‬
‫کیمیاوی مشغول شوند (معتمدی و مستوفیفر‪.(125 :1388 ،‬‬
‫و‪ :‬طریقه و علت رواج قاچاق زنان و فحشا‬
‫ک شورهایی که از لحاظ سطح اقت صاد بینالمللی در و ضع نام ساعدی قرار دارند به طور روزافزونی به صنعت‬
‫توریزم به عنوان منبع ا سعاری و ارایه اقامتگاههای تفریحی ارزان به ملتهای صنعتی ثروتمند روی میآورند‪ .‬امروزه در‬
‫بسیاری از کشورهای جهان‪ ،‬پیوند محکمی بین توسعه و صنعت توریزم بخصوص در کشورهای در حال توسعه و حضور‬
‫( صنعت توریزم جنسی) و در نتیجه قاچاق زنان وجود دارد‪ .‬زنان تعداد زیادی از کشورها از یک کشور به کشور دیگر‬
‫انتقال داده می شوند‪ .‬آنچه مهم ا ست م سیرهای خاص جهت داد و ستد قاچاق زنان ا ست که بین ک شورهای متفاوت‬
‫بلوک شرق سابق توسعه داده شده و وضعیتهای بازار کار متفاوت و تفاوتهای اقتصادی را منعکس میکند؛ به عنوان‬
‫مثال زنان روسیه به منظور فحشا به لهستان و چکسلواکیا آورده می شوند؛ زیرا وضعیت اقتصادی آنها بهتر از روسیه‬
‫است‪ .‬زنان توسط محافل عملیاتی کارپردازان کمابیش حرفوی که آنها را فریب میدهند و به آنها وعده کار در خارج‬
‫از کشور را میدهند و یا اینکه آنها را از ماهیت فحشا مطلع نمی سازند‪ ،‬جمعآوری می شوند‪ .‬امروزه یک شکل فرعی‬
‫از قاچاق زنان‪ ،‬وا سطهگری در زمینه ازدواج بینالمللی ا ست (محمدی‪ .)۱۲۳ :1383 ،‬زنان ک شورهای محروم از‬
‫نظر اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و اقتصادی برای مردان کشورهای توسعهیافته فراهم می شوند (صنعت عروس پست سفارشی) و‬
‫به آنها طی یک دوره آزمای شی امکان انتخاب داده می شود تا آنها بتوانند در صورتی که از انتخاب شان راضی نبودند‬
‫زنان را پس بفر ستند؛ بنابراین‪ ،‬وجود قاچاق زنان عدم ت ساوی در شرایط بینالمللی و تبعیح رفتار غیرعادالنه با زنان‬
‫جوامع وابسته را مشخص میسازد‪.‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬سازمان جنائی و شبکههای قاچاق انسان‬
‫سازمان قاچاق انسان همانند سایر سازمانهای جنائی عالوه بر شرح وظایف‪ ،‬دارای سلسلهمراتبی است که هر یک از‬
‫اشخاص در سازمان باید بدان پایبند باشند‪ .‬شبکههای قاچاق انسان از لحاظ وسعت و پیچیدگی با یکدیگر متفاوت هستند اما‬
‫به نظر میرسد اکثر گروهها دارای اجزا و افراد زیر میباشند‪:‬‬
‫‪ -۱‬میتودها و مکانیزم جذب و به کارگیری افراد‪ :‬افراد کسانی هستند که زنان را به منظور قاچاق شناسایی و جذب‬
‫ـازمانهای مربوطه‬‫ـتفاده از روزنامه‪ ،‬تبلیغات انترنتی‪ ،‬آژانسهای کاریابی و طراحی لباس و دیگر سـ‬
‫میکند‪ .‬این عمل با اسـ‬
‫امکانپذیر است‪ .‬در اغلب این موارد به کارگیری زنان جهت کمک به روند جذب افراد رایج و متداول است‪.‬‬
‫‪ -۹‬ت سهیلکنندگان سفر‪ :‬منظور افرادی ه ستند که سفر به خارج از ک شور و نیز به ک شورهای مق صد را ترتیب‬
‫میدهند‪ .‬امکان دارد این افراد از آژانسهای کاریابی و م سافرتی و همچنین مقامات و م سوؤالن فا سد و خالفکار جهت به‬
‫دست آوردن مدارک مسافرت یا دیگر انواع اسناد و مدارک اداری استفاده کنند‪ .‬افراد مذکور ممکن است در مراحل جذب‬
‫افراد نیز دخیل باشند‪.‬‬

‫‪181‬‬
‫‪ -۳‬شبکههای حمایتکننده در ک شور مق صد‪ :‬ک شوری که زنان به آنجا قاچاق می شوند‪ ،‬افراد یا گروههایی ه ستند‬
‫که ضمن کنترول و اداره زنان قاچاق شده‪ ،‬محل اقامت شان را فراهم نموده و مکانهایی را جهت ا شتغال آنها پیدا میکند‬
‫(مسیرهای قرمز‪.)۱۲ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫‪ -۲‬سازماندهندگان و سرمایهگذاران در رأس سل سلهمراتب جای دارند‪ .‬آنها فعالیتهای سازمان را تحتنظر‬
‫دا شته و برای انجام عملیات سرمایهگذاری مینمایند‪ .‬این افراد به هیچوجه در جرایم خاص دخالت ندا شته و تو سط ردههای‬
‫پائین شناسایی نمیشوند و هیچیک از افراد سازمان با آنها تماس ندارند‪.‬‬
‫‪ -۳‬اع ضای خ شن سازمان افرادی ه ستند که م سوؤل برقراری نظم در طول سفر‪ ،‬اجرای نق شه برای نیل به‬
‫مقصد و وصول مبالغ مربوط هستند‪.‬‬
‫‪ -۱‬گروه دیگری در داخل سازمان وجود دارد که م سوؤل اطالعر سانی در مورد نحوه کنترول سرحدات‪،‬‬
‫فعالیتهای پولیس و حملونقل مسافر و مقررات مربوط به پناهندگی است‪ .‬مخبر و عامل قاچاق میتواند شخص واحدی‬
‫باشد‪ .‬سازمانهای بزرگ دارای یک گروه مخبر هستند که در حیطه کامالً سازماندهیشده کار میکند و از تکنالوژیهای‬
‫بسیار پیشرفته استفاده کرده و به سیستم مرکزی اطالعات دسترسی دارند (عصار و بیابانی‪.)۱۶ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫الف‪ :‬گروههای درگیر قاچاق‬
‫افراد درگیر در امر قاچاق ان سان که در قالب گروههای سازمانیافته فعالیت مینمایند‪ ،‬معموالً در این چهار‬
‫گروه قرار میگیرند‪:‬‬
‫‪ -۱‬پیمپ یا قواد (واسطه)‪.‬‬
‫‪ -۹‬قاچاق کننده‪.‬‬
‫‪ -۳‬توزیعکننده‪.‬‬
‫‪ -۲‬معرفی کننده‬
‫نکته ضروری این است که افراد درگیر و قاچاقبران و سرکردهها غالبًا مردان هستند‪ ،‬ولی در بسیاری اوقات‬
‫از زنان به عنوان ابزار در امر قاچاق زنان دیگر استفاده میشود‪.‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم قاچاق انسان از دیدگاه شریعت اسالم‬
‫قاچاق تمام ا شیا ء به خ صوص قاچاق ان سان از دین ا سالم حرام وناروا ا ست؛ قاچاق در واقع خالف قوانین و مقررات‬
‫نافذه کشور است و مخالفت با قوانین نافذۀ که مورد تأئید شرح باشند و منافع عامه را تأمین نمایند‪ ،‬از دین اسالم جواز‬
‫حكُمَ بَيَْنهُمْ أَن يَقُولُوا َس ـمِعْنَا وَأَطَعْنَا‬
‫َس ـولِهِ لِيَ ْ‬
‫ندارد؛ زا اهلل متعال میفرماید‪ :‬إَِّنمَا كَانَ َق ْولَ اْل ُمؤْمِنِينَ ِإذَا ُدعُوا إِلَى اللَّهِ وَر ُ‬
‫وَ ُأوْلَئِكَ هُمُ اْلمُفْلِحبُونَ ( سورۀ النور‪ ،‬آیه‪ )54 ،‬ترجمه‪ :‬مؤمنان هنگامی که به سوی خدا و پیغمبرش فرا خوانده شوند تا‬
‫میان آنان داوری کند‪ ،‬سخن شان تنها این ا ست که میگویند‪ :‬شنیدیم و اطاعت کردیم و ر ستگاران واقعی ای شان اند‪.‬‬
‫وَمَن يَعْصِ اللّهَ وَرَ سُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُ ْدخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مهِينٌ (سورۀ النساء‪ ،‬آیه ‪ )41‬ترجمه‪ :‬وآن کس که‬
‫از خدا و پیغمبرش نافرمانی کند و از مرزهای (قوانین) خدا درگذرد‪ ،‬خداوندﷻ او را به آتش (عظیم دروخ)‪ .‬ابوهریره‬
‫(ض) میگوید‪ :‬شنیدم که رسول اهلل ﷺ فرمود‪ :‬نَحْنُ اآل ِخرُونَ السَّابِقُونَ "‪ .‬وَِبهَذَا اإلِ ْسنَادِ " مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ‪ ،‬وَمَنْ‬

‫‪182‬‬
 ‫عَ صَانِي فَقَدْ عَ صَى اللَّهَ‪ ،‬وَمَنْ يُطِعِ األَمِيرَ فَقَدْ أَطَاعَنِي‪ ،‬وَمَنْ يَعْصِ األَمِيرَ فَقَدْ عَ صَانِي‪ ،‬وَإَِّنمَا اإلِمَامُ جُنَّةٌ يُقَاتَلُ ِمنْ وَرَائِهِ وَيُتَّقَى‬
‫بِهِ‪ ،‬فَإِنْ أَ َمرَ بِتَ ْقوَى اللَّهِ َوعَ َدلَ‪ ،‬فَإِنَّ لَهُ بِذَلِكَ َأجْرًا‪ ،‬وَإِنْ قَالَ بِغَْيرِهِ‪ ،‬فَإِنَّ عَلَيْهِ مِنْهُ (البخاری‪ ،‬صحیح البخاری صفحه ‪)56‬‬
‫ـت) و افزود‪( :‬هر کس‪ ،‬از من اطاعت‬ ‫امت من ( از نظر زمان) آخرین امت‪ ( ،‬و از نظر مقام و رتبه) از همه جلوتر اسـ‬
‫کند‪ ،‬همانا از خدا اطاعت کرده ا ست‪ .‬و هر کس از من نافرمانی کند‪ ،‬همانا از خدا نافرمانی کرده ا ست‪ .‬و هر کس از‬
‫امیرش‪ ،‬اطاعت کند‪ ،‬یقینًا از من اطاعت کرده است‪ .‬و هر کس که از او نافرمانی کند‪ ،‬یقینًا از من نافرمانی کرده است‪.‬‬
‫همانا امام‪ ،‬سپر ا ست‪ .‬از او دفاع میکنند و به او پناه میبرند‪ .‬پس اگر به خدا تر سی و عدالت‪ ،‬امر نماید‪ ،‬م ستوجب‬
‫پاداش می شود و اگر خالف آن‪ ،‬امر کند‪ ،‬گناهکار میگردد)‪ .‬نظرات فقهاء‪ :‬ا سالم خرید و فروش ان سانها را منع و از‬
‫آن به شدت نهی کرده ا ست‪ .‬پیامبر ﷺ در ضمن حدیثی فرموده ا ست‪« :‬قال اهلل تعالی‪ :‬ثالثة أنا خ صمهم یوم القیامة و‬
‫رجل باع حرا فأکل ثمنه» (البخاری‪ ،‬صحیح البخاری‪ ،‬جلد‪ ،15 ،‬صفحه ‪ .)07‬فتاوای فقهاء نیز مبنی بر حرمت خرید و‬
‫فروش انسان است از دیدگاه فقهاء‪ ،‬این پدیده نه تنها از لحاظ تکلیفی حرام است بلکه از لحاظ وضعی نیزب از صحت‬
‫و نفوذ برخوردار نیست (نذیر‪ .)203 :6930 ،‬ابوصالح حلبی در خصوص مجازات شخصی که زن خود یا زن دیگری‬
‫را فروخته ا ست مینوی سد‪« :‬من باع حرة زوجة او اجنبیة قطع لف ساده فی االرف»؛ «هر شخ صی که زن آزاد خود یا‬
‫دیگری را بفروشد دستش قطع می شود به دلیل افسادش در روی زمین» دیگر فقهاء نیز تصریح کردهاند که آدمفروش از‬
‫م صادیق مف سد فیاالرض میبا شد و حکم به قطع د ست را از باب سرقت صادر نکردهاند؛ زیرا ان سان مال نی ست که‬
‫تعریف سرقت بر ربودن او صدق کند بلکه بر اساس تطبیق با جرم افساد بوده است‪.‬‬
‫مطالب بیان شده ن شانگر آن ا ست که از نظر فقهاء نیز خرید و فروش ان سان چه زن و چه مرد از م صادیق اف ساد فیاالرض‬
‫میباشد (فهرستی‪ .)41 :۱۳۱۱ ،‬عالوه بر آیات و روایات بیان شده‪ ،‬روشن است که مقررات اسالمی و از جمله مقررات‬
‫جزائی اسالم همگی به منظور جلب مصالح و دفع مفاسد از اجتماع بشری است و هر تعرضی به دین‪ ،‬نفس‪ ،‬عقل‪ ،‬نسب و‬
‫مال را میتوان جرم به حساب آورد‪ .‬با توجه به اینکه پدیده تجارت انسان آن هم به صورت شبکه و در قالب جرم سازمانیافته‬
‫در ابعاد وسیع و گسترده‪ ،‬سالمت معنوی‪ ،‬اخالقی و نظم و امنیت اجتماعی را به مخاطره میاندازد‪.‬‬
‫وظیفه حکومت اسالمی در این زمینه بسیار سنگین است؛ بر اساس فرمایش نبوی «اال کلکم راع وکلکم مسوؤل عن رعیته‪،‬‬
‫فاالم الذی علی الناس راع وهو مسوؤل عن رعیته» حاکم اسالمی باید قربانیان را تحت چتر حمایتی خویش قرار دهد؛ گرچه‬
‫بر اساس «کلکم راع وکلکم مسوؤل» این وظیفه از دیگر آحاد جامعه نیز ساقط نیست‪.‬‬
‫ا سالم‪ ،‬تمام انواع قاچاق ان سان‪ ،‬شامل کار اجباری‪ ،‬تبعیح اقت صادی‪ ،‬ازدواجهای زودهنگام‪ 28‬و اجباری و بهرهبرداری‬
‫جنسی را منع کرده است (سرچمی‪.)96 :4111 ،‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬شیوههای قاچاقبران‬
‫تفاوت چ شمگیر در میتودهای قانونی انتقال و حرکت افراد در جهان در اوج آگاهی دوجانبه جهانی و ارتباط بینابین‪،‬‬
‫افزایش نابرابریهای اجتماعی در سطح منطقوی‪ ،‬تبعیح جن سی‪ ،‬شکافهای طبقاتی در سطح جهانی‪ ،‬نفوذ و چیرگی‬
‫ر سانههای الکترونیکی به خ صوص تلویزیون و القای تجملگرایی و زندگی سرمایهداری غرب بر فرهنگ ملل در حال‬

‫‪ - 28‬ازدواج زودهنگام یا ازدواج اطفال‪ :‬نوع ازدواج است که در آن فرد بیش رسیدن به سن قانونی ازدواج میکند‪.‬‬
‫‪183‬‬
 ‫توسعه‪ ،‬مقای سه سود کالن و خطرات اندک آن پس از قاچاق مواد مخدر‪ ،‬مقامات فاسد‪ ،‬وضعیت نابسامان اقتصادی و‬
‫کمبود کار‪ ،‬هجوم دهاقین به شهر و افتادن آنان به چنگ باندهای جنائی از مهمترین عوامل بروز پدیده شوم قاچاق انسان‬
‫است‪.‬‬
‫قاچاقبران انسان برای رسیدن به هدف خود ممکن است به میتودهای زیر متوسل شوند‪:‬‬
‫‪-‬پیشنهاد کار در فابریکهها و صنایع کوچک؛‬
‫‪-‬استفاده نادرست از مقام یا قدرت؛‬
‫‪-‬پیشنهاد قرضه با سودهای سرسامآور و به دام ندازی افراد بیگناه و سادهلوح؛‬
‫‪ -‬فریبکاری بر اساس ماهیت کار؛‬
‫‪-‬ضبط پاسپورت و دیگر مدارک مسافرتی؛‬
‫‪-‬استفاده از زور؛‬
‫‪-‬رشوت دادن به مقامهای دولتی ‪ /‬دیگر نهادها برای خروج از سرحد و دستیابی به مدارک اصلی و تقلبی‬
‫‪-‬بهانه ازدواج و در برخی موارد ازدواج با بیش از یک زن؛‬
‫‪-‬کار به عنوان خدمتکار منزل و غیره‪.‬‬
‫الف‪ :‬شیوههای قاچاقبران برای مخفی نگهداشتن قاچاق از چشم پولیس‬
‫آسانترین میتود قاچاق زنان استفاده غیر قانونی از مدارک قانونی ا ست‪ .‬زنان غالبًا در پوشش امضای تجاری یا توریزم‬
‫به ک شوری سفر مینمایند؛ اما پس از پایان مدت ام ضاء به ک شور خود مراجعت نمینمایند‪ .‬تفاوت مدت ام ضاء در‬
‫ک شورهای مختلف امکان سوءا ستفاده از آن را بی شتر میکند؛ به طوری که از یک پا سپورت میتوان برای افراد‬
‫گوناگون ا ستفاده کرد؛ به طور مثال‪ ،‬در رو سیه و اوکراین میتوان برای چند بار ورود در مدت سه ماه ام ضاء گرفت‪.‬‬
‫صرفنظر از نوع ام ضاء‪ ،‬قاچاقبران در بی شتر موارد زنان را آموزش میدهند که چگونه در م صاحبه برای اخذ ام ضاء‬
‫جواب بگویند‪ .‬همچنین‪ ،‬برای جلب اطمینان مقامات سفارتخانهها از بازگشت زنان‪ ،‬نامههای کار و صورتحسابهای‬
‫بانکی جعلی ارایه مینمایند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬قاچاقبران از حیلههای دیگری مانند به کارگیری چند م سافر غیر قانونی در‬
‫گروههای توریزم قانونی نیز ا ستفاده مینمایند‪ .‬راه دیگر اینکه قاچاقبران درخوا ستهای زیادی ارایه میدهند به امید‬
‫اینکه از میان آنها پنج یا شش زن امضاء دریافت کنند‪ .‬فساد اداری نیز استفاده غیرقانونی از مدارک مسافرتی قانونی را‬
‫آسان میکند‪ .‬این فساد بی شتر در میان کارمندان بخش کنسولی سفارتخانهها و مقامات دولتی که بجای دریافت وجه از‬
‫برخورد با قاچاق انسان چشمپوشی مینمایند‪ ،‬دیده میشود‪.‬‬
‫دومین راه قاچاق‪ ،‬ا ستفاده از پا سپورتهای جعلی ا ست که معمولترین میتود آن تغییر عکس ا ست‪ .‬در برخی از موارد‬
‫نام فرد به عنوان همراه در پاسپورت قید می شود‪ .‬گاهی اوقات هم قاچاقبران از افرادی برای همراهی زنان در سفرهای‬
‫قاچاق استفاده مینمایند‪ .‬این افراد وانمود مینمایند که پسر‪ ،‬پسر عمو یا شوهر زن همراهشان هستند‪ .‬این افراد گاهی‬
‫اوقات حتی به طور قانونی با این زنان ازدواج مینمایند تا در مبادی ورودی بتوانند جوابگوی مقامات مهاجرت با شند‪.‬‬
‫ورود غیرقانونی دشوارترین راه قاچاق است که در آن برای ورود به کشورهای دیگر از مناطقی که کنترول کمی بر آن‬

‫‪184‬‬
 ‫وجود دارد ا ستفاده می شود‪ .‬ا ستفاده از مناطق سرحدی پرت و همچنین جا سازی در کامیونها (موترهای باربری) و‬
‫کشتیهای ماهیگیری از روشهای ورود بدون کنترول به کشورهای دیگر است‪.‬‬
‫حیله دیگر قاچاقبران‪ ،‬ورود از راه اختصاصدادن پروازهای بینالمللی است که به صورت ترانزیت در یک کشور دیگر‬
‫توقف دارند‪ .‬افرادی که از این راه قاچاق می شوند پس از ورود به میدان هوائی ترانزیت‪ ،‬فردی را که با باند قاچاق‬
‫مرتبط است مالقات کرده و از میدان خارج می شوند (بیابانی‪ .)۱۳۲ :۱۳۱۶ ،‬زنانی که برای بهرهکشی جنسی قاچاق‬
‫می شوند‪ ،‬گاهی اوقات پس از ورود به ک شور مق صد بین چند شهر به گردش درمیآیند‪ .‬کار شنا سان درباره اینکه این‬
‫گردشها سازمانیافتهاند یا خیر‪ ،‬اختالف دیدگاه دارند‪ .‬چند دلیل میتواند برای این گونه گردشها وجود داشته باشد‪:‬‬
‫نخ ست اینکه قربانیان قاچاق سرگردان نگه دا شته شوند تا هرگز نتوانند با پولیس تماس بگیرند‪ .‬قاچاقبران از طرف‬
‫دیگر بیم دارند که قربانیان قاچاق با م شتریان رابطه برقرار کنند و از آنها کمک بخواهند‪ .‬با توجه به همین موارد در‬
‫یکی از دوسیههای قاچاق در ایاالتمتحده زنان و دختران مکزیکی هر ‪ 15‬روز یکبار بین روسپیخانههای ‪ 11‬شهر در‬
‫فلوریدا و دو شهر در کارولینای جنوبی جابهجا میشدند‪.‬‬
‫ب‪ :‬شیوههای دیگر اعمال جرم قاچاق انسان‬
‫سازمانهای جنائی تا اندازه زیادی متفاوت ه ستند‪ .‬آنان از دیپلماتها و کارمندان سازمانهای چندملیتی برای پی شبرد‬
‫اهدافشان سود میجویند‪ .‬آنان از نفوذ همه کسانی که بتوانند در قاچاق و تجارت انسان کمک کنند‪ ،‬بهره میگیرند‪.‬‬
‫سازمانهای جنائی گاهی مواقع به دنبال سود نی ستند‪ .‬برخی با آگاهی قبلی وارد این عرصه می شوند که بودجه یک گروه‬
‫تروری ستی و جنبش چریکی و یا بودجه یک شورش را تأمین مینمایند؛ به عنوان مثال‪ ،‬سوءا ستفاده از زنان قاچاق شده‬
‫رو سی برای تأمین بودجه گروهی تروری ستی در شهری تفریحی در جنوب ترکیه با همکاری جنایتکاران کرد با شگاه‬
‫شبانه را راهاندازی کردهاند‪ .‬چریکهای مارکسیست در نپال دختران را به هندوستان قاچاق میکند که از آن طریق برای‬
‫انجام خوا ستههای خود تأمین بودجه کنند‪ .‬رهبران شور شی در افریقا‪ ،‬زنان و بچههای د شمنان شک ستخورده خود را‬
‫قاچاق مینمایند (الی‪ .)۱۳۳ :۱۳۱۱ ،‬حتی گاهی مراکز نظامی امریکا در سایر ک شورها در جذب و قاچاق زنان نقش‬
‫ایفا مینمایند‪ .‬آنها ابتدا برای قاچاق فراملیتی زنان از آسیا‪ ،‬اقیانوسیه به کوریای جنوبی و سپس امریکا فعالیت مینمایند‪.‬‬
‫بر اساس تحقیقی در سال ‪ ۹۲۲۹‬سه نوع قاچاق مرتبط با مراکز نظامی امریکا در کوریای جنوبی شناسایی شده است‪:‬‬
‫‪ -۱‬جابجایی محلی زنان کوریایی به کلوپهای اطراف مراکز نظامی در کوریای جنوبی؛‬
‫‪ -۹‬قاچاق بینالمللی زنان به کلوپهای اطراف مراکز نظامی در کوریای جنوبی؛‬
‫‪ -۳‬قاچاق بینالمللی زنان از کوریای جنوبی به سالنهای ماساژ در امریکا (الرمن‪ ،‬هوگس‪.)۹۹ :۹۲۲۶ ،‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق انسان‬
‫در این مبحث راجع به عناصر اختصاصی هر ماده که شامل عنصر قانونی‪ ،‬عنصر مادی‪ ،‬عنصر معنوی و مجازات آن از‬
‫منظر احکام کود جزای افغانستان بهطور جداگانه بحث خواهیم نمود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق انسان‬
‫دراین گفتار نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیانمیکنیم‪.‬‬

‫‪185‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق انسان‬
‫کود جزای افغان ستان در باب ش شم ف صل سوم از ماده ‪ 546‬الی ماده ‪ 596‬حاالت مختلف این جرم را برر سی و‬
‫پیشبینی نموده ا ست؛ جزاهای که برای این جرم در نظر گرفته شده نظر به و سایل ارتکاب جرم مانند به کاربردن حیله‪،‬‬
‫اکراه و سن و جنس مجنیعلیه متفاوت میباشد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی و معنوی جرم قاچاق انسان‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫استخدام یا تحت تسلط قرار دادن‪ ،‬انتقال‪ ،‬حملونقل‪ ،‬نگهداری یا دریافت شخص است به منظور بهرهکشی با ا ستفاده‬
‫از شیوههای ذیل‪:‬‬
‫‪ -4‬تهدید یا استفاده از قوه یا سایر اشکال اجبار؛‬
‫‪ -9‬اختطاف؛‬
‫‪ -1‬حیله و فریب؛‬
‫‪ -1‬سوءاستفاده از نفوذ؛‬
‫‪ -5‬سوء استفاده از حالت آسیبپذیری یا مجبوریت؛‬
‫‪ -0‬پرداخت یا دریافت پول یا منفعت جهت کسب رضایت مجنیعلیه جرم قاچاق انسان یا سرپرست وی‪.‬‬
‫تحت ت سلط قرار دادن طفل به مق صد بهرهک شی گرچه از شیوههای مذکور ا ستفاده ن شده با شد‪ ،‬قاچاق ان سان شناخته‬
‫میشود‪.‬‬
‫بهرهک شی‪ :‬ک سب منفعت از مجنیعلیه از طریق خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬بهرهک شی جن سی‪ ،‬رق صانیدن‪ ،‬به خدمتگرفتن در تهیه‬
‫تصاویر یا فلمهای منافی اخالق (پورنوگرافی)‪ ،‬بردهگی‪ ،‬گماشتن به کار اجباری‪ ،‬گدایی‪ ،‬جنگ مسلحانه‪ ،‬برداشت عضو‬
‫یا ان ساج بدن‪ ،‬آزمای شات طبی اجباری یا وادار نمودن به سایر فعالیتهای غیر قانونی میبا شد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪،546‬‬
‫فقره ‪ 9 ،4‬و ‪.)1‬‬
‫ماده ‪ 546‬کود جزا در پیروی و هماهنگی با پروتوکول مبارزه با قاچاق ان سان‪ ،‬جرم قاچاق ان سان را تعریف و م صادیق‬
‫آن را تشریح نموده است‪.‬‬
‫طبق فقره (‪ )4‬ماده ‪ 546‬کود جزا عنصر مادی این جرم‪ ،‬ارتکاب رفتارهای ذیل نسبت به قربانی قاچاق انسان میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬ا ستخدام یا تحت ت سلط قرار دادن‪ :‬منظور قانونگذار از ا ستخدام در اینجا به خدمت گرفتن فرد قربانی میبا شد؛ به‬
‫طوری که قربانی را به خدمت گیرد و از وی کار بک شد یا انجام امور دیگری مانند بهرهک شی جن سی را بر وی تحمیل‬
‫نماید‪.‬‬
‫‪ -‬انتقال‪ :‬این کلمه در لغت به معنای چیزی یا کسی را از جایی به جای دیگر بردن و جابجا کردن آمده است‪.‬‬
‫‪ -‬حملونقل‪ :‬این ا صطالح ا شاره به اعمال شخ صی دارد که با ا ستفاده از وا سطه نقلیه یا بدون آن به قاچاق ان سان‬
‫بپردازد‪ .‬همچنین راننده را نیز شامل میشود که با علم به موضوع‪ ،‬با واسطه نقلیه به همکاری با مرتکبین جرم پرداخته و‬
‫به جابهجایی افراد قربانی مبادرت مینماید‪.‬‬

‫‪186‬‬
‫‪ -‬نگهداری‪ :‬این کلمه ا شاره به رفتار شخ صی دارد که قربانی جرم قاچاق ان سان را به منظور انجام این جرم‪ ،‬در محلی‬
‫نگهداری مینماید‪.‬‬
‫‪ -‬دریافت‪ :‬به منظور از آن‪ ،‬ا شاره به رفتار شخ صی ا ست که قربانی جرم را به منظور ارتکاب قاچاق ان سان‪ ،‬تحویل‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫شرط تحقق جرم قاچاق ان سان آن ا ست که منظور از قاچاق و انجام رفتارهای فوق‪ ،‬بهرهک شی از قربانی با شد‪.‬‬
‫قانونگذار‪ ،‬خود در فقره (‪ )1‬ماده ‪ 546‬کود جزا مصادیق بهرهکشی را یادآورد شده است‪.‬‬
‫به این ترتیب که بهرهک شی‪ ،‬ک سب منفعت از مجنیعلیه از طریق خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬بهرهک شی جن سی‪ ،‬رق صانیدن‪ ،‬به‬
‫خدمتگرفتن در تهیه ت صاویر یا فلمهای منافی اخالقی (پورنوگرافی)‪ ،‬بردهگی‪ ،‬گما شتن به کار اجباری‪ ،‬گدایی‪ ،‬جنگ‬
‫مسلحانه‪ ،‬برداشت عضو یا انساج بدن‪ ،‬آزمایشات طبی اجباری یا وادار نمودن به سایر فعالیتهای غیرقانونی میباشد‪.‬‬
‫شایسته به نظر میرسد که از میان اصطالحات فوق‪ ،‬معنای دو اصطالح ذیل بیان گردد‪:‬‬
‫‪ -‬مراد از ان ساج بدن‪ ،‬بافتهای بدن میبا شد و بافتها در ج سم ان سان‪ ،‬مجموعه از سلولها و ماده بین سلولی که‬
‫وظیفه مشخصی را انجام میدهند و به همین جهت شکل آنها شبیه هم میباشد‪.‬‬
‫قانونگذار در ماده مذکور به این دلیل (بردا شت ع ضو یا ان ساج بدن) را جرمپنداری نموده ا ست که قاچاقبران ان سان‪،‬‬
‫گاهی به منظور قاچاق اعضای بدن قربانی و حتی جداسازی این اعضاء از بدن آنها‪ ،‬توسط عملیات جراحی و فروش این‬
‫اعضاء به مشتریان‪ ،‬در کشورهای ثروتمند‪ ،‬دست به قاچاق انسان میزنند‪.‬‬
‫‪ -‬منظور از آزمایشهای طبی اجباری آن ا ست که در برخی موارد‪ ،‬ممکن ا ست هدف مرتکبین جرم از قاچاق ان سان‪،‬‬
‫ا ستفاده از قربانیان در آزمایشهای طبی اجباری بوده با شد‪ .‬به عنوان نمونه از این گونه رفتارهای غیر ان سانی‪ ،‬اعمال‬
‫گروه نازی وابسته به هیتلر بود که در خالل جنگ جهانی دوم نسبت به اسیران جنگی این اقدامات را انجام داده بودند‪.‬‬
‫مطلب دیگر اینکه مرتکبین جرم قاچاق ان سان‪ ،‬رفتارهای فوق را ن سبت به قربانیان‪ ،‬با ا ستفاده از شیوههای ذیل انجام‬
‫میدهند‪.‬‬
‫‪ -4‬تهدید یا استفاده از قوه یا سایر اشکال اجبار؛‬
‫‪ -9‬اختطاف؛‬
‫‪ -1‬حیله و فریب؛‬
‫‪ -1‬سوءاستفاده از نفوذ؛‬
‫‪ -5‬سوءاستفاده از حالت آسیبپذیری یا مجبوریت؛‬
‫‪ -0‬پرداخت یا دریافت پول یا منفعت جهت ک سب ر ضایت مجنیعلیه جرم قاچاق ان سان یا سرپر ست وی؛ به این معنا‬
‫که مرتکبین جرم برای کسب رضایت قربانی یا سرپرست وی‪ ،‬به او یا سرپرست او پول یا منفعتی را پرداخت مینمایند یا‬
‫از شخص دیگری که معموالً از اعضای باند مجرمین است‪ ،‬به منظور انجام جرم‪ ،‬پول یا منفعتی را دریافت نماید (رسولی‪،‬‬
‫‪.)۹۲ :۱۳۲۲‬‬

‫‪187‬‬
‫شایان ذکر است که ماده مذکور‪ ،‬به منظور حمایت از اطفال‪( ،‬هرگاه قربانی این جرم گردند) در فقره (‪ )۹‬تصریح نموده‬
‫ا ست‪ :‬تحت ت سلط قراردادن طفل به مق صد بهرهک شی گرچه از شیوههای مذکور ا ستفاده ن شده با شد‪ ،‬قاچاق ان سان‬
‫شناخته میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عن صر معنوی جرم قاچاق ان سان‪ ،‬علم و ق صد میبا شد‪ ،‬به این معنا که مرتکب بداند عمل وی قاچاق ان سان میبا شد و‬
‫قصدًا آن را انجام دهد‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جزاهای قاچاق انسان‬
‫قاچاق انسان از جمله جرایم نوعی جنایت است و جزای آن حبس طویل است‪ ،‬ولی اگر در احوال مشدده ارتکاب گردد‪،‬‬
‫جزای شدید خواهد بود‪.‬‬
‫‪ .4‬شخصی که مرتکب جرم قاچاق انسان گردد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ .9‬هرگاه مجنیعلیه‪ ،‬طفل یا زن با شد‪ ،‬یا در عمل رق صانیدن مورد بهرهبرداری قرار گرفته با شد‪ ،‬مرتکب به حبس‬
‫طویل بیش از ده سال‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،544‬فقره ‪.)9 ،4‬‬
‫ـورتی که طفل یا زن‬ ‫مالحظه میگردد که در ماده ‪ 544‬کود جزا قانونگذار در حمایت از قربانیان جرم قاچاق‪ ،‬در صـ‬
‫با شد و به منظور وادارکردن آنها به رقا صگی در مجالس‪ ،‬مورد بهرهک شی قرار گیرند‪ ،‬سیا ست جزائی افتراقی‬
‫سختگیرانه را در پیش گرفته و مجازات این جرم را تشدید نموده است‪.‬‬
‫شاید در هنگام ت سوید این فقره‪ ،‬وقایع ناگوار ک شور مانند «بچهبازی» و امثال آن در ذهن قانونگذار بوده و به منظور‬
‫مبارزه با این پدیده شوم و جلوگیری از سوءا ستفاده از اطفال‪ ،‬این فقره‪ ،‬جرمپنداری شده ا ست ( شرح کود جزا‪،‬‬
‫‪ ،۱۳۲۱‬ج ‪ ۱۳۳ :۳‬و ‪.)451‬‬
‫جزء اول‪ :‬حاالت مشدده جرم قاچاق انسان‬
‫در صورتی که مرتکب جرم قاچاق ان سان‪ ،‬هم سر‪ ،‬والدین یا سرپر ست قانونی مجنیعلیه یا مؤظف خدمات عامه با شد‪،‬‬
‫مرتکب به حبس طویل بیش از ده سال‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫در صورتی که قاچاقبر ان سان با مجنیعلیه‪ ،‬مرتکب فعل زنا یا لواط گردیده با شد با رعایت حکم مندرج فقره (‪ )9‬ماده‬
‫دوم این قانون‪ ،‬تعزیرًا با رعایت احکام مربوطه تعدد جرایم مندرج این قانون به حد اکثر حبس طویل یا حبس دوام درجه‬
‫‪ 9‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مجنیعلیه مورد بهرهک شی جن سی قرار گرفته یا در تهیه ت صاویر یا فلمهای غیر اخالقی (پورنوگرافی)‬
‫از وی استفاده شده باشد‪ ،‬به حد اکثر حبس طویل محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مجنیعلیه به جنگ مسلحانه گماشته شده باشد یا عضو یا انساج بدن وی قطع و برداشت شده که‬
‫منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا روانی مجنیعلیه گردد یا مورد آزمایش طبی اجباری قرار گرفته با شد به حبس دوام‬
‫درجه ‪ ۹‬و در صورت مرگ مجنیعلیه به حبس درجه ‪( ۱‬کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،549‬فقره ‪.)9 ،4‬‬

‫‪188‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ ،549‬در چهار جزء‪ ،‬به حاالتی ا شاره نموده ا ست که هرگاه مرتکب جرم قاچاق ان سان‪ ،‬در آن‬
‫حاالت‪ ،‬به ارتکاب جرم پرداخته باشد‪ ،‬مجازات وی تشدید میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مرتکب جرم قاچاق ان سان‪ ،‬هم سر قربانی‪ ،‬والدین یا سرپر ست قانونی مجنیعلیه با شد یا مرتکب‬
‫موظف خدمات عامه با شد‪ ،‬مجازات وی ت شدید می شود‪ .‬ت شدید مجازات در این حاالت طبیعی ا ست؛ زیرا از یک سو‪،‬‬
‫مرتکب از موقعیت خویش سوءاستفاده نموده و آن نقش امین بودن و رویه نیک و صلهرحمی را که باید انجام دهد انجام‬
‫نمیدهد و در مقابل‪ ،‬در حق قربانی با قاچاق وی‪ ،‬ظلم و جفا میکند و از سوی دیگر‪ ،‬از آن اعتمادی که جامعه و قربانی‬
‫به وی کرده ا ست‪ ،‬سوءا ستفاده میکند‪ .‬عوض اینکه نقش مثبت خویش را ایفا نماید به قربانی و جامعه خیانت میکند‬
‫مرتکب در حاالت فوق‪ ،‬به حبس طویل بیش از ده سال‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که قاچاقبر انسان با مجنیعلیه‪ ،‬مرتکب فعل زنا یا لواط گردیده باشد‪ ،‬با رعایت حکم مندرج فقره (‪)9‬‬
‫ماده دوم این قانون‪ ،‬تعزیرًا با رعا یت احکام مربوط تعدد جرایم مندرج این قانون‪ ،‬به حداکثر حبس طو یل یا حبس دوام‬
‫درجه ‪ 9‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫منظور از رعایت حکم مندرج فقره (‪ )9‬ماده دوم این قانون‪ ،‬آن ا ست که هرگاه جرم زنا م شمول حدود گردد‪ ،‬در این‬
‫صورت مطابق فقه حنفی شریعت ا سالم مجازات میگردد‪ .‬مق صود از عبارت «با رعایت احکام مربوطه تعدد جرایم‬
‫مندرج این قانون» آن ا ست که در حاالت مذکور این ماده‪ ،‬عمل فاعل‪ ،‬م شمول تعدد جرایم می شود‪ .‬به این ترتیب که‬
‫یک جرم وی زنا یا لواط میباشد و جرم دیگر وی قاچاق انسان است؛ بنابراین وی به مجازات دو جرم محکوم میگردد‬
‫و طبق احکام تعدد جرم با وی رفتار میشود‪ ،‬البته جرایم فوق‪ ،‬از نوع جرایم مادی غیر مرتبط میباشد‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مجنیعلیه مورد بهرهک شی جن سی قرار گرفته یا در تهیه ت صاویر یا فلمهای غیر اخالقی (پورنوگرافی)‬
‫از وی استفاده شده باشد‪ ،‬به حداکثر حبس طویل محکوم میگردد (رسولی‪.)407 :4122،‬‬
‫ا صطالح «بهرهک شی جن سی» که در ماده ‪ 549‬کود جزا به کار رفته ا ست‪ ،‬در ا سناد بینالمللی موجود تعریف ن شده‬
‫است‪ ،‬اما این اصطالح با «بردهگی جنسی»‪ ،‬اگر نگوییم معادل آن است‪ ،‬ارتباط نزدیکی دارد و منظور از بردهگی جنسی‬
‫آن ا ست که قربانی جرم در مورد انجام امور جن سی خویش اختیاری ندا شته با شد و از سوی دیگری وادار به اعمال‬
‫جنسی گردد‪.‬‬
‫بهرهک شی جن سی‪ ،‬هرگاه با عدم ر ضایت قربانی با شد که در غالب موارد قاچاق ان سان چنین ا ست‪ ،‬از م صادیق تجاوز‬
‫جن سی هم به شمار میرود؛ زیرا با قربانی به مانند یک برده رفتار می شود و وی اختیار اعمال خود را ندارد و تحت‬
‫کنترول و اختیار دیگری یا دیگران میباشد‬
‫مجازات مشدده باید در مورد چنین مرتکب تطبیق شود‪.‬‬
‫گزارشگر خاص کمی سیون فرعی جلوگیری از تبعیح و حمایت از اقلیتها‪ ،‬مربوط به سازمان ملل متحد‪ ،‬در گزارش‬
‫« صور بردهگی معا صر» بردهگی جن سی را به نقل از پروفی سور شریف ب سیونی‪ ،‬چنین تعریف کرده ا ست‪« :‬ایجاد‬
‫محدودیتهایی بر اختیار‪ ،‬آزادی و قدرت ت صمیمگیری در مو ضوعات مربوط به فعالیت جن سی»‪ .‬این گزارش میافزاید‪:‬‬
‫«بردهگی جنسی‪ ،‬همچنین شامل مواردی میگردد که زنان و دختران در معرض ازدواج اجباری‪ ،‬خدمتکاری در خانهها‬

‫‪189‬‬
‫و سایر کارهای اجباری که نهایتًا اعمال اجباری جن سی از جمله تجاوز جن سی شخص اجبارکننده را در بردارد‪ ،‬قرار‬
‫میگیرند؛ مانند آنچه در یوگ سالویاای سابق‪ ،‬میانمار و لیبریا صورت گرفت» (نذیر‪ .)921 :4121 ،‬در میان ا سناد‬
‫بینالمللی‪ ،‬بند ج ماده ‪ 6‬قرارداد تکمیلی الغای بردهگی در سال ‪ 6301‬از بردهگی جن سی یاد کرده ا ست‪ .‬از دیگر‬
‫اسناد بینالمللی‪ ،‬اعالمیه و برنامه عمل ویانا در سال ‪ 6339‬است که به ایجاد موقعیت برابر برای زنان و توجه به حقوق‬
‫آنها توصیه کرده و از بردهگی جنسی به عنوان یکی از نمودهای نقح حقوق زن یاد میکند‪.‬‬
‫راجع به عناصر خاص بردهگی جنسی در اسناد بینالمللی چنین آمده است که «مرتکب‪ ،‬فرد یا افرادی را به یک یا چند‬
‫عملی که ماهیت جن سی دارند‪ ،‬وادار کند» (رحیم‪ .)951 :4117 ،‬مطلب دیگری که در رفتارهای جرمی مذکور در‬
‫بند ‪ 1‬ماده ‪ 549‬از آن یاد شده آن ا ست که مرتکب از مجنیعلیه در تهیه فلمهای غیر اخالقی (پورنوگرافی) ا ستفاده‬
‫نموده باشد ( سایت کمی سیون مستقل حقوق بشری)‪ .‬یکی از اعمال مغایر با کرامت انسانی که در جهان امروزی عمدتًا‬
‫علیه زنان انجام می شود آن ا ست که باندهای قاچاق ان سان‪ ،‬زنان و دختران مظلوم را که بی شتر به خانوادههای فقیر و‬
‫کمبضاعت و کشورهای جهان سوم تعلق دارند‪ ،‬چه در داخل کشور و چه به خارج از سرحدات‪ ،‬با دهها وعده و وعید‬
‫دلفریب‪ ،‬انتقال میدهند و از آنها در فلمهای پورنوگرافی استفاده نموده و به این ترتیب آنها را مورد بهرهکشی جنسی‬
‫قرار میدهند‪ .‬قانونگذار افغانستان در اینجا خواسته است که به کمک قانون‪ ،‬با این جرایم غیر انسانی مبارزه نماید و به‬
‫همین دلیل‪ ،‬مجازات افراد مرتکب این رفتارها را تشدید نموده است‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مجنیعلیه به جنگ مسلحانه گماشته شده باشد یا عضو یا انساج بدن وی قطع و برداشته شده باشد‬
‫که منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا روانی مجنیعلیه گردد یا مورد آزمایش طبی اجباری قرارگرفته باشد‪ ،‬به حبس دوام‬
‫درجه ‪ 9‬و در صورت مرگ مجنیعلیه‪ ،‬به حبس دوام درجه ‪ 9‬و در صورت مرگ مجنیعلیه‪ ،‬به حبس دوام درجه ‪4‬‬
‫محکوم میگردد (درانی‪.)911 :4121 ،‬‬
‫جزء ‪ 1‬این ماده به مواردی اشاره میکند که باندهای قاچاق‪ ،‬افراد را به منظورهای ذیل قاچاق کنند‪:‬‬
‫‪ -‬استفاده از افراد در جنگهای مسلحانه‬
‫یکی از فجایعی که امروزه بر جوانان افغانی روادا شته می شود آن ا ست که از آنها‪ ،‬چه در جنگهایی که در داخل‬
‫افغانستان‪ ،‬از سوی مخالفین دولت بر ملت و دولت افغانستان تحمیل شده و چه در جنگهای بینالمللی که در خارج از‬
‫سرحدات کشور جریان دارد‪ ،‬استفاده میشود و چهبسا ممکن است اعزام این جوانان به جبهههای جنگ مذکور از سوی‬
‫قاچاق بر آنها صورت گیرد‪ .‬در برخی از اسناد سازمان ملل متحد‪ ،‬از به کارگیری نوجوانان زیر ‪ 45‬سال در جبهههای‬
‫جنگ‪ ،‬زیر عنوان «مزدورگیری جنگی» یاد شده ا ست‪ .‬همچنین این عمل‪ ،‬طبق بند ‪ 90‬ماده ‪ 1‬ا سا سنامه محکمه‬
‫بینالمللی جزائی‪ ،‬جنایت جنگی دانسته شده است و کود جزا نیز در جزء ‪ 90‬فقره (‪ )4‬ماده ‪ 112‬استخدام اجباری یا‬
‫داوطلبانه اطفال زیر سن ‪ 45‬سال در نیروهای مسلح یا بکارگرفتن آنان برای مشارکت در مخاصمات را به عنوان یکی‬
‫از مصادیق جنایت جنگی نام برده است‪.‬‬
‫با توجه به این حقایق تلخ و ناگوار بوده که قانونگذار در ماده ‪ 112‬کود جزا به موضوع مذکور اشاره نموده و هرگاه‬
‫این کار از سوی قاچاقبران انسان صورت گیرد‪ ،‬مجازات آنها تشدید میشود (غالمی‪.)912 :4122 ،‬‬

‫‪191‬‬
 ‫‪ -‬انجام آزمایش طبی اجباری بر قربانی‬
‫رفتار دیگری که در فقرۀ (‪ )9‬جزء ‪ 1‬ماده ‪ 549‬کود جزا بیان شده و در قبال آن ت شدید مجازات برای قاچاقبران‪،‬‬
‫پیشبینی شده‪ ،‬آن است که مرتکب‪ ،‬بعد از قاچاق‪ ،‬قربانی را مورد آزمایش طبی اجباری قرار دهد‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی قاچاق‬
‫یکی دیگر از اهداف قاچاق انسان از کشورهای فقیر و جهان سوم در دنیای امروزی‪ ،‬آن است که از اعضای بدن آنها‬
‫برای پیوند زدن به بدن افراد ثروتمند کشورهای توسعهیافته بهرهبرداری شود‪ .‬به دلیل تقاضای رو به رشد طبقات مرفه و‬
‫ثروتمند ک شورهای ا ستعمارگر برای خرید ع ضو بدن‪ ،‬این تجارت شیوع گ ستردهای یافته ا ست‪ .‬بر این پایه‪ ،‬مردم فقیر‬
‫ک شورهای جهان سوم منبعی پایانناپذیر و ارزان برای این نوع معامالت به شمار میروند‪ .‬آمارهای موجود ن شان میدهد‬
‫که کشور سریالنکا بزرگترین صادرکننده چشم انسان است‪.‬‬
‫رونق این تجارت به نحوی است که عالوه بر پیوند قلب و گرده در کشورهای غربی‪ ،‬روده‪ ،‬جگر‪ ،‬قرنیه چشم‪ ،‬پوست‬
‫و شش نیز در این کشورها پیوند می شود‪ .‬تجار اندامهای بدن انسان‪ ،‬قربانیان خود را از میان مردان سالم و جوانان فقیر‬
‫ـص‪ ،‬معامله انجام می پذیرد‪ .‬امروزه معامله اندام ها در بخش‬ ‫ـپس با همکاری عدهای از طبی بان متخصـ‬ ‫برمیگزینند سـ‬
‫خصوصی بازارهای قاهره چنان توسعهیافته که اتحادیه داکتران متخصص گرده تصمیم گرفتهاند که پیوند اعضای بدن را‬
‫که از افرادی غیر از خانواده و بستگان مریح عرضه میشود‪ ،‬تحریم کنند‪.‬‬
‫اطالعات موجود نشان میدهد که در هندوستان نه تنها اعضای بدن‪ ،‬بلکه اسکلت کامل انسان نیز در بخش خصوصی به‬
‫بهای سهصد مارک عرضه میشود (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۱۳ ،۱۱۱ :۳‬‬
‫با وجود وح شتناک بودن مو ضوعات مرتبط با این نوع تجارت که صرفنظر از شیوع آن حیات ب سیاری از ان سانهای‬
‫بیگناه را تهدید میکند‪ ،‬طراحان پروتوکول ملل متحد در مبارزه با قاچاق ان سان‪ ،‬اعتقاد دا شتند که پروتوکول‪ ،‬ناظر به‬
‫قاچاق ان سان ا ست نه اع ضای بدن ان سان؛ به همین دلیل‪ ،‬صرفًا پس از مناق شات فراوان این مو ضوع هم در پروتوکول‬
‫وارد شد‪ ،‬البته یاددا شت تف سیری این سند‪ ،‬بردا شتن اع ضاء و جوارح اطفال را که برای مقا صد طبی م شروع انجام‬
‫میشود با رضایت والدین آنها از شمول مقررات قاچاق انسان خارج میکند‪.‬‬
‫با توجه به همین ابعاد خطرناک ملی و بینالمللی قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی در جریان جرم قاچاق انسان‬
‫بوده که قانونگذار در ماده ‪ 549‬کود جزا به جرمپنداری آن پرداخته و مجازات مرتکب آن را تشدید نموده است؛ البته‬
‫شرط تحقیق این جرم آن ا ست که قطع و بردا شت ع ضو یا ان ساج بدن قربانی قاچاق‪ ،‬منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا‬
‫روانی مجنیعلیه گردد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫‪191‬‬
‫فقره (‪ )4‬ماده ‪ 541‬موردی را بیان میکند که شخص دیگری غیر از مرتکب قاچاق ان سان‪ ،‬ع ضو یا ان ساج بدن‬
‫مجنیعلیه را قطع یا برداشت نموده یا وی را مورد آزمایش طبی اجباری قرار دهد و عمل مذکور منجر به معلولیت دایمی‬
‫فزیکی یا روانی مجنیعلیه یا مرگ وی نگردد‪.‬‬
‫الزم به ذکر اسـت که قانونگذار در فقره (‪ )4‬ماده ‪ 541‬حاالتی را ذکر نموده که منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا‬
‫روانی مجنیعلیه یا مرگ آن نگردد و فقره (‪ )9‬و (‪ )1‬این ماده حاالتی را ب یان میکند که عمل مندرج فقره (‪ )4‬به‬
‫معلولیت یا مرگ منجر گردد؛ به عنوان مثال‪ ،‬مجنیعلیه بعد از اینکه قاچاق می شود‪ ،‬تو سط فرد یا افراد دیگری مانند‬
‫همان طبیبان جنایتکاری که درگذشته از آن یاد شد‪ ،‬در یک عملیات جراحی‪ ،‬عضو یا انساج بدنش قطع یا برداشته شده‬
‫اما عمل مذکور‪ ،‬منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا روانی مجنیعلیه یا مرگ وی نمیگردد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عن صر معنوی جرایم مذکور در فقره (‪ )4‬ماده ‪ ،541‬علم و ق صد میبا شد؛ به این معنا که بداند که عمل وی قاچاق‬
‫انسان است و قصدًا رفتارهای مذکور در ماده را انجام دهد‪.‬‬
‫ج‪ :‬مجازات‬
‫مرتکب جرم قطع و برداشت عضو و انساج بدن یا آزمایشات طبی اجباری بر قربانی قاچاق انسان در صورتی که منجر به‬
‫معلولیت دایمی فزیکی یا روانی مجنیعلیه یا مرگ وی نگردد‪ ،‬به حبس طویل بیش ده سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫اما هرگاه عمل مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 541‬کود جزا منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا روانی مجنیعلیه شود‪ ،‬مرتکب‬
‫به حبس دوام درجه ‪ ،9‬محکوم میگردد‪،‬فقره (‪ )9‬ماده ‪ 541‬کود جزا هرگاه عمل مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 541‬کود‬
‫جزا منجر به مرگ مجنیعلیه گردیده باشد‪ ،‬مرتکب به حبس دوام درجه‪ 4 ،‬محکوم میگردد (فقره (‪ )1‬همین ماده )‪.‬‬
‫شایان ذکر ا ست که تفاوت بین مفاد جزء ‪ 1‬ماده ‪ 549‬و ماده ‪ 541‬در این ا ست که جزء (‪ 1‬ماده ‪ )549‬مجازات‬
‫جرم قاچاقبر را بیان میکند؛ اما ماده ‪ 541‬مجازات جرم فاعل دیگری‪ ،‬غیر از قاچاقبر که جرایم مذکور در ماده را‬
‫مرتکب شود‪ ،‬بیان میکند (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۱۶ :۳‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرم قاچاق انسان از طریق اختطاف‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان میکنیم‪.‬‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از ماده ‪ 541‬کود جزا استنباط میگردد‪ ،‬عبارتند از ‪ :‬فعل مادی باید از طریق اختطاف‬
‫صورت گرفته باشد‪ ،‬قصد جنائی‪.‬‬
‫کود جزای افغان ستان در مجازات اختطاف چنین بیان میدارد‪ :‬هرگاه مجنیعلیه قاچاق ان سان از طریق اختطاف‪ ،‬تحت‬
‫ت سلط قرار گرفته با شد‪ ،‬مرتکب به مجازات جرم اختطاف یا قاچاق ان سان هریک که شدیدتر با شد‪ ،‬محکوم میگردد‬
‫(کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۱۲‬‬
‫در ماده ‪ 541‬کود جزا قانونگذار مجازات شخصی را ذکر نموده است که مجنیعلیه را اختطاف نموده و تحت تسلط‬
‫خود قرار میدهد؛ به این معنا که در ضمن اختطاف‪ ،‬مرتکب قاچاق ان سان می شود‪ ،‬در واقع دو جرم را مرتکب گردیده‬
‫و مطابق به حکم فوق به مجازات هریک از این دو جرم‪ ،‬اختطاف یا قاچاق انسان که شدیدتر باشد‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪192‬‬
 ‫عنصر معنوی جرم اختطاف مجنیعلیه قاچاق انسان‪ ،‬علم و قصد میباشد‪.‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق انسان توسط شخص حکمی‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان میکنیم‪.‬‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از ماده ‪ 545‬کود جزا استنباط میگردد‪ ،‬عبارتند از ‪ :‬فعل مادی باید توسط شخص حکمی‬
‫صورت گرفته باشد‪ ،‬قصد جنائی‪.‬‬
‫هرگاه جرم قاچاق ان سان تو سط شخص حکمی ارتکاب یابد‪ ،‬عالوه بر مجازات مرتکب‪ ،‬شخص حکمی به جزای نقدی‬
‫از سه تا پنج ملیون افغانی‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬جزای نقدی مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 545‬کود جزا با نظر داشت نوسانات‬
‫ارزش پولی به پی شنهاد کمی سیون عالی مبارزه با قاچاق ان سان و قاچاق مهاجران و ت صویب حکومت تعدیل میگردد‪.‬‬
‫شخص حکمی در صورت تکرار جرم مندرج فقره (‪ )4‬این ماده‪ ،‬عالوه بر مجازات پیشبینی شده به سلب جواز فعالیت‬
‫نیز محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،545‬فقرههای ‪.)۱ ،۹ ،۳‬‬
‫جزای شخص حکمی‪ ،‬در صورت ارتکاب قاچاق انسان‪ ،‬عالوه بر مجازات مرتکب (در صورتی که شخص حقیقی باشد)‬
‫جزای نقدی از سه تا پنج ملیون افغانی میباشد‪.‬‬
‫فقره (‪ )9‬ماده ‪ 545‬اشعار میدارد که هرگاه نوسانات پولی باعث گردد که جزای نقدی‪ ،‬نسبت به نرخ رایج پولی‪ ،‬کم‬
‫یا زیاد جلوه نماید‪ ،‬به پیشنهاد کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران و تصویب حکومت‪ ،‬جزای نقدی‬
‫پیشبینی شده در این ماده‪ ،‬تعدیل میگردد‪.‬‬
‫همچنین‪ ،‬فقره (‪ )1‬ماده ‪ 545‬کود جزا شخص حکمی را در صورت تکرار جرم مذکور‪ ،‬عالوه بر مجازات ا صلی‪ ،‬به‬
‫سلب جواز فعالیت‪ ،‬به عنوان تدبیر تأمینی (جزء ‪ 9‬ماده ‪ )427‬نیز محکوم مینماید‪.‬‬

‫گفتار ششم‪ :‬جرم قاچاق انسان به اثر اهمال مؤظف خدمات عامه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان میکنیم‪.‬‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از ماده ‪ 540‬کود جزا استنباط میگردد‪ ،‬عبارتند از ‪ :‬فعل مادی باید به اثر اهمال موظف‬
‫خدمات عامه صورت گرفته باشد‪ ،‬قصد جنائی‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر مادی‬
‫عن صر مادی این جرم «اهمال» ا ست و مرتکب آن «موظف خدمات عامه»‪ .‬جزء ‪ 46‬ماده ‪ 1‬کود جزا اهمال را تعریف‬
‫کرده است؛ البته شرط تحقق این جرم آن است که اهمال موظف خدمات عامه‪ ،‬سبب تسهیل ارتکاب جرم قاچاق انسان‬
‫شود؛ اما در صورتی که این اهمال سبب تسهیل جرم مذکور نشود‪ ،‬موظف خدمات عامه مرتکب این جرم نخواهد بود؛‬
‫بنابراین رابطه سبب و م ّسببی بین اهمال و ارتکاب این جرم‪ ،‬باید وجود دا شته با شد؛ لذا هرگاه موظف خدمات عامه‬
‫اهمالی کرده با شد که هیچ ربطی به ارتکاب جرم قاچاق ان سان ندا شته با شد‪ ،‬نمیتوان وی را در قبال این جرم م سوؤل‬
‫دانست‪.‬‬
‫‪193‬‬
‫«تسهیل» در لغت آسان کردن‪ ،‬راحت کردن و ساده کردن را گویند و در ارتباط با جرم‪ ،‬به هر نوع کمکی اطالق میگردد‬
‫که برای فاعل‪ ،‬ارتکاب جرم را آسان کند؛ مثالً هرگاه فردی مراقبت کند که آمدن پولیس را به سارقین در حال سرقت‪ ،‬خبر‬
‫دهد‪ ،‬جرم را تسهیل کرده است؛ البته نمیتوان کارهایی را که ارتباطی مستقیم با جرم ندارد‪ ،‬تسهیل تلقی نمود؛ مانند آنکه‬
‫فردی به فاعل جرم‪ ،‬دوای آرام بخشی بدهد تا وی آرامش یابد‪ .‬این گونه اعمال تسهیل جرم دانسته نمیشود‪.‬‬
‫با توجه به مطالب فوق‪ ،‬به طور مثال‪ ،‬هرگاه پولیس سرحدی در چک و کنترول ا سناد افراد‪ ،‬هنگام عبور از سرحد‪ ،‬اهمال‬
‫نماید و بدین گونه سبب ت سهیل ارتکاب جرایم قاچاق ان سان شود‪ ،‬مرتکب این جرم مح سوب می شود (درانی‪:4121 ،‬‬
‫‪.)115‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر معنوی‬
‫جرم مذکور در ماده ‪ 540‬از جرایم غیرعمدی به شمار میرود؛ زیرا اهمال‪ ،‬عن صر معنوی جرم غیرعمدی میبا شد‪.‬‬
‫همان طور که در فوق ذکر گردید‪ ،‬اهمال با بیمباالتی و غفلت مترادف است‪.‬‬
‫برخالف بیاحتیاطی که جنبه مثبت و فعال دارد‪ ،‬یعنی کاری را که نباید انجام‪ ،‬دهد‪ ،‬مرتکب انجام میدهد‪ ،‬اهمال جنبه‬
‫منفی و منفعالنه دارد‪ ،‬یعنی کاری را که باید انجام دهد مرتکب انجام نمیدهد؛‬
‫جزء سوم‪ :‬مجازات‬
‫هرگاه موظف خدمات عامه مرتکب اهمالی شود که اهمال وی سبب تسهیل ارتکاب جرایم قاچاق انسان گردیده باشد‪،‬‬
‫وی به حبس متوسط تا سه سال محکوم میگردد ( مادۀ ‪ 540‬کود جزا)‪.‬‬

‫گفتار هفتم‪ :‬معافیت مجنیعلیه قاچاق انسان از تعقیب عدلی‬

‫انسان قاچاق شده‪ ،‬طبق حکم ماده ‪ 541‬کود جزاء‪ ،‬در حاالت ذیل مورد تعقیب عدلی قرار نمیگیرد‪:‬‬
‫‪ -4‬ورود غیر قانونی به کشور یا خروج از آن؛‬
‫‪ -9‬اقامت غیر قانونی در کشور؛‬
‫‪ -1‬داشتن یا استفاده از اسناد تزویر شده مسافرت یا تذکره تابعیت (سند شناسایی)؛‬
‫‪ -1‬در حاالت مندرج اجزای (‪ 9‬و ‪ )1‬ماده ‪ 549‬این قانون؛‬
‫‪ -5‬سایر اعمال جرمی که اجبارًا باالی وی تحمیل گردیده است (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۱۱‬‬
‫قربانیان قاچاق انسان‪ ،‬آنگاه که از سوی قاچاقبران قاچاق میشوند‪ ،‬در محل جدید و غالبًا در کشور بیگانه‪ ،‬مورد انواع‬
‫سوءا ستفادهها و بهرهک شیها قرار میگیرند‪ .‬در برخی موارد ممکن ا ست قاچاقبران گرفتار شوند و یا از خوف تعقیب‬
‫عدلی فرار نمایند‪ ،‬در این حاالت ممکن ا ست قربانیان‪ ،‬در و ضعیت فالکتبار و بدون سرنو شت رها گردند؛ در چنین‬
‫و ضعیتی‪ ،‬امکان دارد که افراد قاچاق شده حتی مورد مواخذه پولیس و نیروهای امنیتی نیز قرار گیرند‪ .‬در چنین‬
‫ـود که قربانیان‪ ،‬خود در معرض جرمهای ارتکابی تحمیلی قرار گرفتهاند‪.‬‬ ‫موقعیتهایی وقتی پولیس با آنها مواجه میشـ‬
‫برخی از این جرمها میتواند مثالهای ذیل باشد‪:‬‬
‫‪194‬‬
 ‫‪ -‬ورود غیر قانونی به کشور مقصد؛‬
‫‪ -‬خروج غیر قانونی از کشور مبدأ؛‬
‫‪ -‬اقامت غیر قانونی در کشور مقصد؛‬
‫‪ -‬داشتن یا استفاده از پاسپورت یا تذکره تزویری؛‬
‫‪ -‬سابقه جرمی زنا یا لواط تحمیلی بر آنها در ایام اسارت در نزد قاچاقبران؛‬
‫‪ -‬سابقه انجام کارهای غیر قانونی دیگر بر آنها از قبیل استفاده از آنها در فلمهای پورنوگرافی‪.‬‬
‫ماده ‪ 1‬پروتوکول مبارزه با قاچاق ان سان‪ ،‬الحاقی به کنوان سیون مبارزه با جنایات سازمانیافته بینالمللی (کنوان سیون‬
‫پالرمو) به منظور حمایت از قربانیان قاچاق انسان‪ ،‬موارد ذیل را از کشورهای عضو درخواست کرده است‪:‬‬
‫‪ -‬دولتهایی که در سرزمین شان‪ ،‬این قربانیان د ستیاب میگردد‪ ،‬مکلفیت دارند که آنها را بپذیرند‪ ،‬ایمنی و سالمتی‬
‫آنها را تأمین نموده و امکانات بازگشت آنها به کشورشان را بدون تأخیر ناموجه فراهم سازند‪.‬‬
‫‪ -‬هر نوع بازگشت قربانیان به کشور اصلیشان‪ ،‬باید با رضایت خاطر و داوطلبانه بوده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬ک شورهای ع ضو مکلفیت دارند‪ ،‬بدون تأخیر ناموجه یا نامعقول‪ ،‬برر سی نمایند که فرد قربانی قاچاق‪ ،‬آیا هنگام ورود‬
‫به کشور‪ ،‬تبعه آنها بوده یا از حق اقامت قانونی در سرزمینشان برخوردار بوده میتواند یا نه‪.‬‬
‫‪ -‬کشورهای ع ضو مکلفیت دارند که برای قربانیان قاچاق‪ ،‬به منظور مراجعت به کشور اصلی خویش‪ ،‬اسناد مسافرتی‬
‫الزم‪ ،‬از قبیل پاسپورت و غیره را صادر نمایند‪.‬‬
‫خو شبختانه‪ ،‬قانونگذار افغان ستان نیز از این مباحث بیخبر نبوده و در ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا‪ ،‬مجنیعلیه قاچاق ان سان را‬
‫مورد حمایت قرار داده و در حاالت ذیل از تعقیب عدلی معاف دانسته است‪:‬‬
‫‪ -‬هرگاه قربانی جرم به ک شور ورود غیر قانونی دا شته با شد‪ :‬مثالً یک زن خارجی از ک شور خویش‪ ،‬از سوی قاچاقبران‪،‬‬
‫قاچاق شده و به افغانستان‪ ،‬به صورت غیر قانونی وارد شده است‪.‬‬
‫‪ -‬هرگاه قربانی جرم از ک شور خویش خروج غیر قانونی دا شته با شد‪ ،‬مثالً یک زن خارجی از ک شور خویش به صورت‬
‫غیر قانونی توسط قاچاقبران خارج شده باشد یا زن افغان از افغانستان‪ ،‬توسط قاچاقبران به صورت غیر قانونی‪ ،‬خارج‬
‫شده و دوباره در افغانستان دستیاب گردیده است‪.‬‬
‫‪ -‬هرگاه قربانی جرم در افغان ستان اقامت غیر قانونی دا شته با شد؛ مانند اینکه یک زن خارجی بعد از اینکه به افغان ستان‬
‫آورده شده‪ ،‬به طور غیر قانونی اقامت کرده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬قربانی‪ ،‬اسناد تزویر شده مسافرت یا تابعیت را با خود داشته یا استفاده کرده باشد؛ مثالً یک زن خارجی‪ ،‬بعد از اینکه از‬
‫سوی قاچاقبران انسان‪ ،‬به افغانستان آورده شده‪ ،‬با پاسپورت‪ ،‬ویزه یا تذکره تابعیت تزویری‪ ،‬در کشور به سر ببرد‪.‬‬
‫‪ -‬در حاالت مندرج اجزای ‪ ۹‬و ‪ ۳‬ماده ‪ ۳۱۹‬این قانون؛ به این ترتیب که زن یا طفل خارجی که به افغان ستان قاچاق‬
‫شده در خالل ایام قاچاق‪ ،‬با وی زنا یا لواط شده یا در فلمهای پورنوگرافی از وی استفاده شده است‪.‬‬

‫‪195‬‬
‫‪ -‬سایر اعمال جرمی که اجبارًا باالی وی تحمیل گردیده با شد؛ مثالً قربانی‪ ،‬در ایام قاچاق مورد بهرهک شی جن سی‬
‫قرارگرفته و به منظور زنا‪ ،‬لواط در اختیار دیگران قرار داده شده با شد‪ .‬بر طبق ماده ‪ ،۳۱۱‬در تمام موارد فوق‪ ،‬قربانی‬
‫قاچاق انسان از تعقیب عدلی معاف میباشد (معین‪.)۱۳۱ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬معافیت از مسؤولیت جزائی و تخفیف مجازات‬
‫ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا به معافیت از مسؤولیت جزائی و تخفیف مجازات اشخاصی که با قاچاقبران یا باندهای سازمانیافته‬
‫جرمی ارتباط و همکاری دارند و در امر افشاء یا گرفتاری آنها با مراجع مسؤول مساعدت مینمایند‪ ،‬اشاره دارد‪ .‬فقره‬
‫(‪ )۱‬ماده مذکور این افراد را از م سؤولیت جزائی معاف میداند؛ به شرط اینکه «قبل از ارتکاب جرم» در اف شاء یا‬
‫گرفتاری مرتکبین‪ ،‬به مراجع م سوؤل م ساعدت نمایند؛ مانند اینکه فاعلین جرم میخواهند چند روز بعد‪ ،‬مرتکب جرم‬
‫قاچاق انسان شوند و برای رفت و آمد و انجام کارهای خویش‪ ،‬موتری را کرایه مینمایند‪ ،‬در خالل حملونقلها‪ ،‬راننده‬
‫موتر از گفتگوهای آنها درمییابد که آنها در یک باند قاچاق انسان دخیلند‪ .‬راننده مذکور‪ ،‬مأمورین امنیتی را در جریان‬
‫قرار میدهد و این باند گرفتار میگردد‪ .‬در این مورد راننده یادشده از مسؤولیت جزائی معاف میباشد‪.‬‬
‫فقره (‪ )۹‬ماده‪ 542‬کود جزا حالتی را بیان میکند که م ساعدت شخص مذکور به مراجع م سؤول (مانند مثال راننده‬
‫یادشده) بعد از ارتکاب جرم قاچاق انسان بوده باشد و منجر به گرفتاری سایر اعضای گروه سازمانیافته جرمی شود؛ در‬
‫این صورت محکمه در مورد شخص مساعدتکننده‪ ،‬به تخفیف مجازات پیشبینی شده‪ ،‬حکم مینماید ( شرح کود جزا‪:‬‬
‫‪.)۱۲۲ ،۱۳۲۱‬‬
‫الف‪ :‬مجازات اشخاصی که با قاچاقبران یا باندهای سازمانیافته جرمی ارتباط و همکاری دارند‬
‫شخ صی که به نحوی از انحا با قاچاقبر ان سان یا گروه جنایتکار سازمانیافته ارتباط و همکاری دا شته ولی قبل از‬
‫ارتکاب آن مراجع مسوؤل را در افشاء یا گرفتاری مرتکبین مساعدت نماید‪ ،‬از مسؤولیت جزائی معاف میگردد‪ .‬هرگاه‬
‫م ساعدت مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 542‬کود جزا بعد از ارتکاب جرایم قاچاق ان سان صورت گرفته با شد و زمینه را‬
‫طوری م ساعد سازد که منجر به گرفتاری سایر اع ضای گروه سازمانیافته جرمی گردد‪ ،‬محکمه به تخفیف مجازات‬
‫پیشبینی شده در مورد وی حکم مینماید (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،542‬فقره ‪ ۹‬و ‪.)۱‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬معاون یا شریک جرم قاچاق انسان‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان میکنیم‪.‬‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از ماده ‪ 547‬کود جزا استنباط میگردد‪ ،‬عبارتند از ‪ :‬فعل مادی باید با اشتراک معاون و یا‬
‫شریک جرم قاچاق انسان صورت گرفته باشد‪ ،‬قصد جنائی‪.‬‬
‫ماده ‪ 547‬کود جزا به معاونت یا شرکت در جرم قاچاق ان سان پرداخته ا ست؛ زیرا این جرم مانند ب سیاری از جرایم‬
‫دیگر‪ ،‬ممکن ا ست به صورت گروهی انجام یافته و در کنار فاعل یا فاعلین ا صلی جرم‪ ،‬عده دیگری به عنوان شریک یا‬
‫معاون‪ ،‬در جرم نقش داشته باشند‪.‬‬
‫ماده مذکور اشعار میدارد‪ :‬معاون یا شریک جرم قاچاق انسان‪ ،‬به عین مجازات جرم‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬

‫‪196‬‬
‫در ماده ‪ 547‬کود جزا قانونگذار‪ ،‬مجازات معاون یا شریک جرم قاچاق ان سان را عین مجازات فاعل جرم‪ ،‬دان سته‬
‫ا ست؛ در حالی که طبق قاعده‪ ،‬مجازات معاون کمتر از مجازات فاعل ا صلی جرم میبا شد‪ .‬از نظر ا ستادان حقوق جزا‪،‬‬
‫ـت‪ .‬قانونگذار‬ ‫ـده و از قواعد عمومی حاکم بر معاونت جرم خارج اسـ‬ ‫ـوب شـ‬ ‫این نوع معاونت‪ ،‬معاونت خاص محسـ‬
‫میتواند در برخی موارد‪ ،‬با توجه به ماهیت شدید جرم و پیامدهای ناگوار آن بر جامعه‪ ،‬یک سیا ست جنائی افتراقی‬
‫سختگیرانه را در قبال جرم در پیش گیرد و همان طور که مجازات سختی را برای خود جرم در نظر گرفته‪ ،‬جزای‬
‫شدیدی را هم برای معاونت آن جرم پیشبینی نماید (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۲۱ :۳‬‬
‫کود جزای افغان ستان در مورد مجازات معاون یا شریک جرم قاچاق ان سان چنین صراحت دارد‪ :‬معاون یا شریک جرم‬
‫قاچاق انسان‪ ،‬به عین مجازات فاعل جرم‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۳۱۶ ،‬‬
‫گفتار دهم‪ :‬شروع به جرم قاچاق انسان‬
‫شروعکننده به جرم قاچاق انسان به عین مجازات جرم قاچاق انسان‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫ماده ‪ ۳۹۲‬کود جزا به مجازات شروع به جرم قاچاق ان سان پرداخته ا ست‪ .‬این ماده مجازات شروع به جرم قاچاق‬
‫انسان را عین مجازات جرم قاچاق پیشبینی نموده است‪.‬‬
‫شایان ذکر ا ست که این ماده هم از موارد خاص میبا شد که به دلیل شدت جرم قاچاق ان سان و پیامدهای خطرناک آن‬
‫بر جامعه‪ ،‬قانونگذار در یک رویکرد افتراقی‪ ،‬شروع به جرم آن را به مانند خود جرم‪ ،‬مجازات نموده ا ست؛ بنابراین‪،‬‬
‫احکام ماده مذکور‪ ،‬به قواعد عام حاکم بر شروع جرم که معمو ًال مجازات شروع جرم‪ ،‬کمتر از جزای جرم ا صلی‬
‫ا ست‪ ،‬لطمه وارد نمیکند‪ .‬برای تو ضیح بی شتر میتوان به مواد ‪ ۳۳ ،۳۹‬و ‪ ۳۳‬کود جزا که مربوط به شروع جرم‬
‫میباشد‪ ،‬مراجعه نمود (شرح کود جزا‪.)۱۲۳ :۱۳۲۱ ،‬‬

‫گفتار یازدهم‪ :‬شیوهای مبارزه و پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان‬

‫در اینجا نخست شیوه مبارزه این جرم و سپس پیشنهادات جهت جلوگیری از این جرم بیان میگردد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬شیوهای مبارزه با قاچاق انسان‬
‫هر چه کشورهای درگیر در امر قاچاق انسان‪ ،‬قوانین کاملتر و جامعتری برای مبارزه با این معضل داشته باشند‪ ،‬آمار‬
‫آن کاهش پیدا میکند و هرچه فا صله بین دولت و مردم افزایش پیدا کند‪ ،‬زنان و دختران و باألخص اطفال بی شتر در‬
‫معرض خطر قاچاق اجباری و تبعات آن قرار میگیرند (معتمدی و م ستوفی فر‪ .)۱۲۱ :۱۳۱۱ ،‬در اینجا به مواردی‬
‫اشاره خواهیم کرد‪:‬‬
‫‪ -1‬در زمینه سازمان و همکاری‪ :‬ایجاد و نظارت بر سیستم اقدامات پیشگیرانه و اقدامات الزم جهت کمک به قربانیان‬
‫قاچاق انسان‪.‬‬

‫‪197‬‬
 ‫‪ -2‬در زمینه جمعآوری اطالعات و تحقیق‪ :‬شناسایی گروههای آسیبپذیر‪ ،‬تحلیل عوامل اصلی قاچاق انسان‪ ،‬کسب‬
‫اطالعات جامع و دقیق در خ صوص مع ضالت نا شی از قاچاق ان سان‪ ،‬انجام اقدامات مؤثر و هدفمند علیه قاچاق ان سان‬
‫در زمینه جلوگیری و سرکوب‪.‬‬
‫‪ -3‬در زمینه جلوگیری‪ ،‬تهیه اطالعات و ارایه آموزش‪ ،‬به حداقل ر ساندن تعداد قربانیان قاچاق ان سان و نیز به حداقل‬
‫رساندن امکان وقوع این گونه فعالیتهای جرمی‪ ،‬ارایه اطالعات در زمینه معضالت ناشی از قاچاق انسان به عموم مردم‪،‬‬
‫از بین بردن ت صورات قالبی و تع صبها‪ ،‬حمایت از رفتارهایی که مانع از جذب مردم به رو سپیگری می شود‪ ،‬آموزش و‬
‫ارتقای شیوههای تخ ص صی تحقیقات در خ صوص فعالیتهای جنائی مرتبط با قاچاق ان سان‪ ،‬کمک به قربانیان و اجرای‬
‫اقدامات پیشگیرانه‪.‬‬
‫‪ -4‬در زمینه قوانین و مقررات‪ :‬ایجاد شرایط قانونی مؤثر جهت حمایت و کمک به قربانیان قاچاق ان سان‪ ،‬فراهم‬
‫ساختن امکان جذب به بازار کار از طریق ارایه مجوز کار به خارجیها ک سانی که قربانی فعالیتهای جرمی مربوط به‬
‫قاچاق ان سان ه ستند به صورت خودکار‪ ،‬تعیین ا ستانداردهای کلی جهت انجام امور پی شگیرانه‪ ،‬جلوگیری و کمک به‬
‫قربانیان و جلوگیری از انجام اموری چون روسپیگری و سوءاستفاده‪.‬‬
‫‪-5‬در زمینه کمک به قربانیان و همکاری‪ :‬پیشبینی و تدارک اقدامات الزم در راستای کمک به قربانیان قاچاق انسان‪،‬‬
‫برقراری همکاری با کشورهای مبدأ‪ ،‬ترانزیت و مقصد قربانیان قاچاق انسان (محمدی‪ .)۲۱ :۱۳۱۳ ،‬با توجه به اینکه‬
‫قاچاق انسان با جرایم سازمانیافته بینالمللی در ارتباط است‪ ،‬مستلزم همکاری در سطح بینالمللی ا ست و هر یک از‬
‫کشورها موظفاند در راستای جلوگیری و مبارزه با قاچاق انسان تالش کنند‪ .‬هدف از استراتیژی جلوگیری از جرایم‪،‬‬
‫ایجاد مکانی سمی (آمیختگی) مؤثر به منظور انجام امور پی شگیرانه در سطح ملی ا ست که فعالیت کلیه مؤسسات دولتی‬
‫مرتبط‪ ،‬مؤسسات آموزشی‪ ،‬سازمانهای غیردولتی و بخش تجاری را میطلبد‪.‬‬

‫الف‪ :‬فعالیتهای اصلی‬

‫‪ -۱‬همکاری در زمینههای مربوطه‪ :‬به عنوان مثال‪ ،‬همکاری طرفین در سطح ادارات دولتی‪ ،‬بخشهای انتفاعی و غیر‬
‫انتفاعی و همچنین در سطح بینالمللی‪ .‬ایجاد شبکههای م شارکتی در سطح ملی‪ ،‬منطقوی و محلی از طریق گروههای‬
‫مشورتی در زمینه جرایم منطقوی‪.‬‬
‫‪ -۹‬اجرای فعالیتهای پی شگیرانه از جمله عملیاتهای اطالعاتی‪ ،‬تحقیق در زمینههای مربوطه‪ ،‬فراهم ساختن امکان‬
‫د ستر سی به اطالعات الزم‪ ،‬آموزش در مقاطع ابتدایی و متو سطه‪ ،‬آموزش کارکنان در زمینه مبارزه با قاچاق ان سان‪،‬‬
‫همکاری با گروههایی که در معرض خطر هستند و ‪( ...‬عصار‪.)۱۲ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫‪ -۳‬پیشبینی و تدارک اقدامات الزم جهت کمک به قربانیان قاچاق ان سان‪ ،‬شامل مراجعت از خارج از ک شور‪،‬‬
‫کمکهای صحی‪ ،‬روانی و اجتماعی‪ ،‬بازگشت مجدد قربانیان به اجتماع‪ ،‬ایجاد مراکز مشورتی در زمینه قاچاق انسان‪.‬‬

‫‪198‬‬
 ‫‪ -۲‬انجام امور تحقیقاتی در زمینه فعالیتهای جرمی مربوط به قاچاق ان سان تو سط واحدهای تخ ص صی پولیس در‬
‫سطوح مختلف (تهیه اطالعات کافی در خ صوص افراد و فعالیتهای آنان‪ ،‬د ستر سی به آموزش و ج ستجوی‬
‫سیستماتیک‪ ،‬همکاری بینالمللی)‪.‬‬
‫‪ -۳‬تحقیق و برر سی در زمینه قاچاق ان سان‪ ،‬شرح دادن و فراهم ساختن امکان ا ستفاده از تحلیلها‪ ،‬مطالعات و دیگر‬
‫اطالعات مربوطه برای متخصصان و عموم مردم‪.‬‬
‫‪ -6‬اقدامات الزم در جهت حمایت و حفاظت از قربانیان قاچاق‪ ،‬پیشبینی شود؛ لذا توصیه می شود که اوالً از تجارب و‬
‫قوانین سایر کشورها استفاده گردد؛ ثانیًا از حریم خصوصی و هویت قربانیان قاچاق اشخاص حافظت شود؛ ثالثًا تجربیات‬
‫حقوقی و رسیدگی به این جرم محرمانه باقی بماند‪.‬‬
‫‪ -7‬منا سب ا ست که قانونگذار برای ا شخاص حقوقی نیز م سوؤلیت جزائی قائل شود؛ به این دلیل که ماهیت جرم‬
‫قاچاق زنان به نحوی است که دارای تشکیالت و سلسلهمراتب میباشند و تقریبًا محال است که فقط یک یا دو نفر به‬
‫تنهایی قادر به ارتکاب آن باشند‪.‬‬
‫‪ -‬تشکیل کمیتهء کاری و تخصصی از نمایندگان قوای اجرائیه و قضائیه برای هماهنگی الزم در مبارزه با قاچاق زنان و‬
‫از بین بردن عوامل آسیبزا برای قربانیان این جرم تا قربانیان مجددًا قربانی این جرم نگردند‪.‬‬
‫ب‪ :‬تدابیر جامعه جهانی جهت جلوگیری از جرم قاچاق انسان‬
‫اولین گام جهت مبارزه و جلوگیری از قاچاق ان سان‪ ،‬و ضع قوانین منا سب در مواجهه با این جرم بینالمللی ا ست؛ به‬
‫عبارت دیگر‪:‬‬
‫اوالً‪ :‬باید به طور قانونی برای مبارزه با آن تالش شود‪.‬‬
‫ثانیًا‪ :‬مجازاتهایی برای مبارزه با آن تعیین گردد‪.‬‬
‫البته این رویه تا حدودی در سطح بینالمللی از سالها قبل از انجام شده ا ست که با توجه به ا شاره این مو ضوع در‬
‫مطالب پیشین از تکرار آن اجتناب میشود‪ .‬دولتهایی که اسناد مربوط به سرکوب قاچاق انسان را امضاء کردهاند‪ ،‬باید‬
‫هر چه زودتر آنها را به تصویب برسانند و قوانین داخلی خویش را در آن راستا اصالح نمایند (محمدی‪)696 :6909،‬؛‬

‫همچنین‪ ،‬دولتهایی که این اسناد را به امضاء نرساندهاند‪ ،‬باید هر چه زودتر آن را به تصویب برسانند؛ آنها به خصوص‬
‫به ت صویب پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق ا شخاص‪ ،‬به خ صوص زنان و اطفال‪ -‬م صوب ‪ ۹۲۲۲‬که‬
‫جدیدترین و کاملترین سند بینالمللی ضد قاچاق انسان میباشد‪ ،‬اقدام نمایند‪.‬‬
‫دولتها باید به طور جدیتر و گ ستردهتری جهت سرکوب قاچاق زنان و اطفال با یکدیگر همکاری کنند و نهادهای‬
‫مربوطه دولتها باید در تماس و ارتباط نزدیک با نهاد مربوطه دولتهای دیگر قرار داشته باشند‪.‬‬
‫دولتها در تدابیر ضد قاچاق باید ملزم گردند که با قربانیان قاچاق‪ ،‬همانند مهاجران غیر قانونی برخورد نکنند و تدابیر‬
‫الزم را برای حفاظت از آنها به عمل آورند‪.‬‬
‫ج‪ :‬تالشهای ملی جهت جلوگیری از قاچاق انسان‬

‫‪199‬‬
‫گذشته از تالشهای بینالمللی در سطح جهانی‪ ،‬در سطح ملی انجام اقداماتی برای مبارزه با پدیده قاچاق انسان ضروری‬
‫است‪ .‬طبیعتًا پروتوکول سال ‪ ۹۲۲۲‬م و هرگونه سند بینالمللی دیگری که برای سرکوبی قاچاق اشخاص تدوین گشته‬
‫ا ست و یا تدوین خواهد شد برای اجرای خویش به قوانین داخلی دولتها باید تکیه کنند؛ لذا در این بحث تدابیر ملی‬
‫جهت مبارزه و سرکوب قاچاق انسان به اختصار بررسی میشود‪.‬‬
‫د‪ :‬ارزشهای اعتقادی‬
‫هرچند مسأله قاچاق انسان بدین شکل در قرن اخیر موضوعیت پیدا کرده‪ ،‬ولی مسأله خرید و فروش انسان به خصوص‬
‫زنان از دیرباز گریبانگیر جامعه ب شر بوده ا ست و در دوران ظهور ا سالم نیز تالشهایی جهت مبارزه با این پدیده انجام‬
‫شده است و در تاریخ اسالم مطالبی نیز در این خصوص به چشم میخورد‪.‬‬
‫در فقه‪ ،‬یکی از مباحث احکام بیع و مکا سب محرمه‪ ،‬خرید و فروش ان سان آزاد میبا شد که ب سیاری از علمای شیعه و‬
‫سنی حکم به حرمت شدید آن دادهاند ( شهید ثانی‪ .)۱۱۶ :۱۲۱۲ ،‬این عمل در فتوای ب سیاری از علماء از گناهان‬
‫(ع)‬
‫کبیره شمرده شده است‪ .‬در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است‪« :‬فردی‪ ،‬زنی را ربود و فروخت‪ .‬امام صادق‬
‫به قطع دست رباینده حکم کرد» (طوسی‪ .)۱۱۳ :۱۳۱۳ ،‬همچنین حضرت عمر فاروق (رض) درباره مردی که شخص‬
‫آزادی را فروخته بود‪ ،‬چنین حکمی صادر کرد‪ .‬در حدیثی از پیامبر اکرم ﷺ نقل شده است‪« :‬قال رسولاهلل التوبه لمن‬
‫باع حرا حتی یرده»؛ «فرو شنده ان سان آزاد‪ ،‬توبه ندارد و توبه او پذیرفته نی ست؛ مگر اینکه شخص فروخته شده را‬
‫برگرداند تا توبه او قبول شود»‪ .‬در حدیثی دیگر از پیامبر اکرم ﷺ نقل شده است‪« :‬ان النبی ( صل اهلل علیه واله وسلم)‬
‫قال‪ :‬ثالثه اناخ صیهم یوم القیامه‪ :‬رجل باع حراف اکل ثمنه»؛ «پیامبر اکرم ﷺ خود را در روز قیامت د شمن ک سی‬
‫میداند که دست به فروش انسان آزاد بزند» (طبرسی‪.)۳۶۱ :۱۲۲۱ ،‬‬
‫هـ‪ :‬استراتیژیهای فرهنگی‬
‫در دنیای امروز عوامل اجتماعی و فرهنگی و بیبندوباریهای اخالقی سبب رشد و افزایش قاچاق انسان شده است‪ .‬در‬
‫این پدیده عمدهترین منافع‪ ،‬نصیب عامالن قاچاق و خریداران انسانها می شود و افرادی هم که به عنوان کاال مورد خرید‬
‫و فروش قرار میگیرند کمترین بهره و بی شترین م ضرات را میبرند؛ لهذا توجه جدی به مهار آ سیبهای فرهنگی و‬
‫اجتماعی در جامعه تا حدودی میتواند در کاهش قاچاق ان سان مؤثر با شد؛ بنابراین ا ستراتژیهای فرهنگی مبارزه با این‬
‫پدیده در سطح ملی عبارتند از‪:‬‬
‫و‪ :‬نظارت اجتماعی فراگیر‬
‫نظارت اجتماعی به میتودهایی گفته می شود که برای انطباق فرد با انتظارات گروهی معین یا کل جامعه به صورت رسمی‬
‫و غیرر سمی اعمال می شود‪ .‬نظارت غیرر سمی بر تائید ک سانی مبتنی ا ست که در اطراف فرد قرار دارند و شخص‪،‬‬
‫دیدگاه آنها را درباره خود مهم تلقی میکند‪ ،‬نظیر اع ضای خانواده‪ ،‬مکتب‪ ،‬گروه هم ساالن؛ این نوع نظارت مکمل و‬
‫الزمه اجتماعی شدن موفقیتآمیز فرد میبا شد‪ .‬افراد در مراحل اجتماعی شدن هنجارهای اجتماعی را ملکه ذهن خود‬
‫مینمایند و آنها را به صورت بازتابی پیروی مینماید‪ .‬در واقع این پیروی به دلیل ترس از مکشوف (آشکارا) شدن رفتار‬
‫نامنا سب تو سط دیگران نی ست‪ ،‬بلکه به دلیل نوعی نظارت درونی همانند وجدان و ضمیر ناخودآگاه ا ست که فرد را‬

‫‪211‬‬
‫دلبسته هنجارهای اجتماعی میکند‪ .‬تأسیس امر به معروف و نهی از منکر‪ ،‬نظارت اجتماعی غیر رسمی است که میتواند‬
‫از طریق خانواده‪ ،‬مکتب و ر سانههای گروهی اعمال شود و افراد را از گرایش به سوی انحرافات اجتماعی از جمله‬
‫قاچاق اشخاص و گرفتار آمدن در دام قاچاقبران باز دارد‪.‬‬
‫ز‪ :‬تقویت اعتقادات مذهبی در بین خانوادهها و جوانان‬
‫خو شبختانه مبانی اخالقی‪ ،‬مذهبی و فرهنگی در جامعه افغانی به کثرت وجود دارد و از ا صولیترین اهداف نظام نیز به‬
‫شمار میرود و از آن جایی که وجود ا صول و اعتقادهای مذهبی اهرم بازدارنده ب سیار خوبی ا ست که از تحقق جرم‬
‫قاچاق انسان جلوگیری میکند باید از سوی مسؤوالن امور به درستی و با جدیت بی شتر مورد توجه قرار گرفته و ترویج‬
‫گردد‪.‬‬
‫جلوگیری از کمرنگ شدن ارزشها و توجه به زیر ساختهای فرهنگی و اجتماعی‪ :‬از آنجایی که جامعه ا سالمی ما از‬
‫حیث مبنایی سر شار از مفاهیم اخالقی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعی ا ست‪ ،‬تنها ایجاد تحرک بی شتر و یادآوری ارزشها‪ ،‬خود‬
‫موجب جلوگیری از بسیاری از جرایم میگردد‪.‬‬
‫آگاهی دادن و اطالعر سانی دقیق در خ صوص پدیده تجارت ان سان‪ :‬متأ سفانه به دالیل عرفی‪ ،‬اطالعر سانی در خ صوص‬
‫پدیده تجارت ان سان‪ ،‬ب سیار ضعیف بوده و ب سیاری از اق شار جامعه که به طور ناخودآگاه با آن روبرو میگردند از‬
‫چگونگی وقوع و پیامدهای آن اطالعی ندارند‪ ،‬رفع چنین فقدانی م ستلزم همفکری م سؤالن و مراجع ذیربط در یافتن‬
‫راهکارهایی به منظور آگاهی بخشی به همه افراد خصوصًا والدین‪ ،‬زنان و دختران است تا به سادگی فریب تاجران انسان‬
‫را نخورند (عبادی‪ .)۱۱۶ :۱۳۱۶ ،‬با اطالعر سانی در رادیو ‪ -‬تلویزیون‪ ،‬مطبوعات‪ ،‬برگزاری سخنرانیها و ارایه‬
‫اطالعات الزم به مردم در مورد پیامدهای سؤ قاچاق زنان و اطفال‪ ،‬میتوان این تأثیرات سؤ را کاهش داد‪.‬‬
‫ح‪ :‬تالش در تربیه و پرورش قربانیان جرم قاچاق انسان‬
‫برای تحقق این امر میتوان با انجام مشاوره‪ ،‬تربیت و توانمندسازی قربانیان‪ ،‬از طریق برنامه بازپروری و احیای قربانیان و‬
‫ارایه بخش آموزشهای دیگر‪ ،‬به بازسازی روحی‪ ،‬روانی و ایجاد امید و ثبات در قربانیان پرداخت‪.‬‬

‫ط‪ :‬ارایه آگاهیهای الزم به مسؤلین مربوطه‬

‫این اطالعات باید در اختیار پولیس‪ ،‬ق ضات م سوؤالن اداره مهاجرت‪ ،‬قون سلگریها و سفارتخانهها جهت برخورد با‬
‫قاچاقبران‪ ،‬حمایت و کمک به قربانیان قاچاق و شناسایی موقعیتهای قاچاق و قربانیان احتمالی آن‪ ،‬قرار گیرد‪.‬‬
‫ی‪ :‬استراتیژیهای اقتصادی‬
‫مشکالت اقتصادی و عدم تأمین ضروریات زندگی از طرف برخی خانوادهها نقش عمدهای در افزایش قاچاق انسان دارد‪.‬‬
‫همراه با ارزش شدن ثروت در نزد مردم و تغییر ارزشها‪ ،‬نیازها و خوا ستههای جدیدی شکل گرفته که آه سته و م ستمر‬
‫در سی ستم اجتماعی‪ ،‬اهداف جامعه را تحتالشعاع قرار میدهد؛ ولی همراه با افزایش نیازها و خواستههای اقتصادی‪ ،‬به‬
‫دلیل تورم و ضعف اقت صادی‪ ،‬توانایی افراد و خانوادهها برای ر سیدن به اهداف تر سیم شده (دا شتن امکانات‪ ،‬ثروت و‬
‫ـوی طبقه باالی جامعه‪،‬‬‫ـتن موتر مدل باال‪ ،‬خانه بزرگ و امکانات تفریحی متنوع) از سـ‬ ‫دارایی و به طور ملموستر داشـ‬

‫‪211‬‬
 ‫فراهم نگردیده و نیازهای به وجود آمده‪ ،‬عدم توانایی امکانات و میتودهای مشروع و قانونی دستیابی به این اهداف‪ ،‬یک‬
‫نوع اح ساس محرومیت و اح ساس عدم عدالت اجتماعی در اکثر افراد جامعه‪ ،‬خانوادهها و به خ صوص فرزندان آنان‪ ،‬به‬
‫وجود میآورد و باعث می شود تا از کانالهای غیر قانونی‪ ،‬غیر م شروع و غیر عرفی در صدد برآوردن نیازهای خود‬
‫برآیند (رمضان نرگسی‪ .)۲۳ :۱۳۱۲ ،‬لذا دختران و زنان جوان که در جستجوی اهدافی نظیر زندگی مرفهتر و بهتر و‬
‫یافتن شغلی منا سب ه ستند‪ ،‬ولی راههای ر سیدن به آن را م سدود میبینند و از طرفی با م شکالت و م سائل خانوادگی‪،‬‬
‫عاطفی و روحی روانی مواجه هستند‪ ،‬مستعد قاچاق یا خروج غیر قانونی میباشند‪.‬‬
‫لذا تقویت مبانی اقت صادی و ایجاد جاذبههای جدید و م شروع در این خ صوص میتواند راهکار منا سبی برای کاهش‬
‫قاچاق زنان و اطفال باشد که میبایست از سوی مسوؤالن امر بدان توجه گردد‪.‬‬
‫از اینرو‪ ،‬از جمله استراتیژیهای اقتصادی در جهت کاهش قاچاق انسان در سطح ملی عبارتند از‪:‬‬
‫ک‪ :‬حل مشکل بیکاری‬
‫بیکاری جوانان نیز از عوامل تأثیرگذار بر افزایش ازدواج ا ست؛ از اینرو‪ ،‬حل م شکالت بیکاری و ایجاد ا شتغال و‬
‫ترغیب خیریه و جوانان برای ایجاد و انجام ازدواجهای سهل بببو آ سان باید از اولولیتهای فکری م سوؤالن بوده و‬
‫ترویج گردد؛ این امر میتواند تا حدودی در کاهش قاچاق انسان مؤثر واقع گردد‪.‬‬
‫باالبردن هزینههای اجتماعی و اقتصادی جرم قاچاق انسان با سنگین کردن مجازات قاچاق زنان و اطفال از قبیل م صادره‬
‫کلیه اموال قاچاقبران و مجازات زندانهای طویلالمدت‪ ،‬میتوان به مبارزه قاطع با چنین اعمالی پرداخت‪.‬‬
‫همچنین میتوان با تشدید اقدامات امنیتی در سرحدات از قاچاق افراد به کشورهای همسایه ممانعت به عمل آورد‪.‬‬
‫‪ -‬ایجاد مشاغل مناسب برای زنان و دختران در سطح جامعه‪.‬‬
‫ـمی کاریابی مختص زنان و دختران‪،‬‬ ‫ـکیل بنگاههای قانونی و دارای مجوز رسـ‬ ‫در این زمینه میتوان با ایجاد و تشـ‬
‫اختصاص سهمیه بی شتر استخدام در نهادهای دولتی و خصوصی به زنان و دختران‪ ،‬همچنین ارایه آموزشهای فنی و‬
‫حرفوی و آموزش صنایع دستی‪ ،‬خیاطی و درآمد اقتصادی مناسب‪ ،‬زمینه خوداشتغالی زنان و دختران را فراهم نمود‬
‫(مهرداد‪.)۱۱۲ :۱۳۲ ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان‬
‫‪ -۱‬همکاری جدی کشورهای مبدأ و مقصد به منظور سرکوب قاچاق انسان‪.‬‬
‫‪ -۹‬الزام دولتها در نحوه برخورد با قربانیان قاچاق به گونهای که همانند مهاجران غیرقانونی با آنها برخورد ننمایند‪.‬‬
‫‪ -۳‬اتخاذ تدابیر منا سب برای جلوگیری از قاچاق ان سان‪ ،‬تعقیب مجرمین و حفاظت از حقوق ا شخاص قاچاق شده در‬
‫کشورهای مبدأ‪.‬‬
‫‪ -۲‬اطالعرسانی به منظور ارتقای آگاهی عمومی در خصوص قاچاق انسان توسط رسانههای گروهی‪.‬‬
‫الف‪ .‬افزایش آگاهی کارکنان (پولیس‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬قونسلگریها‪ ،‬سفارتخانهها) در خصوص قاچاق انسان‪.‬‬
‫ب‪ .‬اتخاذ سیاستهایی که براساس آن با قربانیان قاچاق به صورت شهود بالقوه رفتار گردد نه به عنوان مجرم‪.‬‬
‫‪ -۳‬تقویت واحدهای تخصصی عدلی و قضائی برای رسیدگی به دوسیههای شبکههای قاچاق انسان‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫‪ -۱‬تصویب قوانین خاص قاچاق انسان با تعیین مجازاتهای مناسب‪.‬‬
‫‪ -۹‬انجام تحقیقات پیرامون علل و انگیزههای قاچاق انسان از طریق مؤسسات و مراکز تحقیقاتی‪.‬‬
‫‪ -۱‬افزایش ریسک قاچاق انسان برای شبکههای قاچاق‪.‬‬
‫‪ -۶‬تصویب پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق انسان در کنوانسیون پالرمو مصوب سال ‪ 9666‬م توسط‬
‫دولتها که جدیدترین و کاملترین سند بینالمللی ضدقاچاق انسان است‪.‬‬
‫‪ -۱‬ارتقای سطح کمی و کیفی همکاریها و مناسبات بینالمللی‪.‬‬
‫‪ -۲‬برگزاری گردهماییها و نشستهای بینالمللی بدین منظور تا از این طریق کارشناسان با عقاید و نظرهای مختلف در‬
‫کنار هم جمع شده و با گفتگو و تبادلنظر و نیز ارزیابی دالیل بنیادی وقوع جرایم و تهدیدها و همچنین ت صمیمگیری‬
‫درباره اجرای تمهیدهای متقابل‪ ،‬در جهت مبارزه با قاچاق انسان چارهای بیندیشند‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬ارزیابی و بررسی مجدد فعالیتهای انجام گرفته در خصوص بازگشت قربانیان قاچاق به کشور مبدأ‬
‫‪ -۱۱‬تداوم کمکرسانی به قربانیان و اطالعرسانی عمومی درباره پدیده قاچاق و نظارت بر روند پیشرفت این امور‬
‫‪ -۱۹‬تداوم آموزشدهی مأمورین پولیس سرحدی‬
‫‪ -۱۳‬آگاهی و اطالعر سانی به موقع شیوههای قاچاق‪ ،‬آمار قربانیان‪ ،‬میتودهای تعقیب و میزان مجازات قاچاقبران در‬
‫عرصه بینالملل از طرق پولیس بینالملل (بیابانی‪.)۲۲ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -۱۲‬قانونگذار با ا ستفاده از ا سناد و کنوان سیونهای بینالمللی‪ ،‬تعریف جامع و کامل از جرم قاچاق ان سان ارایه کند‪،‬‬
‫خ صو صًا اینکه مقا صد و اهداف مطرح شده در قانون مبارزه با قاچاق ان سان ح صری (احاطه) ا ست؛ در حالی که با‬
‫مراجعه به ا سناد بینالمللی خ صو صًا پروتوکول الحاقی به کنوان سیون پالرمو‪ ،‬موارد دیگری از مقا صد و اهداف قاچاق‬
‫اشخاص قید شده که در قانون مبارزه با قاچاق انسان مطرح نشده است؛ لذا مناسب است قانونگذار تمام مصادیق جرم‬
‫قاچاق را به صراحت بیان و به عبارت دیگر خألهای قانونی را رفع کند‪.‬‬
‫‪ -45‬قدرت اجرای پالی سی حکومت افغانستان باید توسعه پیدا کند تا از طریق تقویه کمی سیون عالی عملکردشان پایدار‬
‫گردد‪ .‬کمیسیون عالی نیاز به ظرفیت قویتر دارد تا بتواند شرکای کلیدی را هماهنگ کند و معلومات را انتشار دهد‪.‬‬
‫‪ -40‬یک دیتابیس عمومی درباره قضایای قاچاق انسان باید تحت نظر کمیسیون عالی ایجاد گردد‪.‬‬
‫‪ -47‬به منظور حل پرابلمهای ناشی از قاچاق انسان‪ ،‬شماری اقدامات مختصر را میتوان برای بلند بردن ظرفیت تطبیق‬
‫قانون اتخاذ نمود‪:‬‬
‫‪ -‬برای آموزش کارمندان تخصصی و نصاب تعلیمی معیاری ایجاد گردد‪.‬‬
‫‪ -‬به منظور سهمگیری و نقش پولیس سرحدی افغان ستان در مبارزه علیه قاچاق ان سان باید میتودهای عملی و تف صیلی‬
‫معیاری به میان آید‪.‬‬
‫‪ -‬هماهنگی و تو سعه ت شریک معلومات میان واحدها و ادارات‪ ،‬به شمول اداره تحقیق جرایم (‪ ،)CID‬پولیس سرحدی‬
‫افغانستان‪ ،‬ریاست امنیت ملی و انترپول‪.‬‬
‫‪ -‬منابعی که در اختیار ادارات مبارزه با قاچاق انسان گذاشته میشود باید افزایش یابد‪.‬‬

‫‪213‬‬
‫‪ -‬کارمندان باید از طریق ایجاد سی ستم ت شویقی ترغیب گردند تا به عوض تحقیقات واکن شی‪ ،‬تحقیقات پی شگیرانه را‬
‫انجام دهند‪.‬‬
‫‪ -‬به منظور مدیریت ق ضایا و شریک ساختن معلومات‪ ،‬باید دیتابیس عامه شبیه به سی ستم ملی معلومات و مدیریت‬
‫(‪ )NIMS‬یا سی ستم مدیریت ق ضایا (‪ )CMS‬ایجاد شود‪ .‬دیتابیس متذکره به ا ستثنای معلومات ح ساس مانند شنا سایی‬
‫قربانیان‪ ،‬معلومات دهندگان کلیدی یا شاهدان قضیه‪ ،‬در اختیار عامه قرار گیرد‪.‬‬
‫‪ -‬حکومت افغان ستان باید آگاهی عامه را از طریق ر سانهها‪ ،‬سی ستم آموز شی و سایر امکانات مربوطه افزایش دهد‪.‬‬
‫حکومت باید تحقیق در مورد موضوع را بیشتر حمایه و تمویل نماید‪.‬‬
‫‪ -41‬جمعآوری معلومات باید در دسترس مردم قرار گرفته و بهصورت منظم انجام شود‪.‬‬
‫الف‪ -‬حمایت‪:‬‬
‫‪ -4‬به منظور دا شتن میکانیزم بهتر جهت ت شخیص قربانیان‪ ،‬باید کارمندان تطبیق قانون در را ستای شنا سایی قربانیان‬
‫آموزش ببینند‪ ،‬میکانیزم معیاری ارجاع و میتودهای عملیاتی معیاری مربوط برای همه واحدهای اجرای قانون ایجاد گردد‬
‫و تعداد خانههای امن قابل دسترسی برای قربانیان افزایش باید‪.‬‬
‫‪ -9‬میکانیزم پایدار برای حفاظت قربانیان قاچاق باید مورد توجه قرار گیرد‪ .‬این مو ضوع میتواند از طریق آغاز دوباره‬
‫خانه امن حمایتی تمویل شده از جانب مراجع کمک دهنده همراه با پالن واضح‪ ،‬انتقال انجام پذیرد که آنها را بخشی از‬
‫سی ستم بودجه ساخته و ت ضمین نماید که برای حمایت فوری و مطمئن آنها میکانیزمهای حمایتی خاص و نیز سی ستم‬
‫انتقال قربانیان جهت ادغام دوباره قربانیان در جامعه‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬
‫ـاحبه‬‫‪ -1‬ش ـیوههای ادغام مجدد پیوند دوباره خانواده باید معیاری گردد‪ .‬برای انجام چنین کاری‪ ،‬باید میتودهای مصـ‬
‫مف صل و رهنمودها برای پیو ستن مجدد و م صاحبههای شفاهی میان قربانیان و اع ضای خانواده (که به صورت جداگانه‬
‫صورت میگیرد) با هم پیوند داده شود‪.‬‬
‫‪ -1‬فرصتهای آموزشهای حرفوی باید به مثابه بخشی از مساعی ادغام مجدد‪ ،‬تقویه گردند‪.‬‬
‫‪ -5‬مراقبتهای صحی و حمایت روانی از قربانیان باید گسترش یابد‪.‬‬
‫ب‪ -‬تعقیب قانونی‪:‬‬
‫‪ -4‬به منظور کشف مؤثر جرایم‪ ،‬تحقیقات پیشگیرانه توسعه یابد و آموزشهای منظم ارایه گردد‪.‬‬
‫‪ -9‬مدیریت صحنه جنایت و معیارهای جمعآوری شواهد اولیه بهبود یابد‪.‬‬
‫‪ -1‬تحقیق قضایا بهتر گردد‪:‬‬
‫‪ -‬میتودهای جمعآوری گواهی قربانیان را معیاری نمائید‪ :‬به گونه مثال گواهیها باید در ح ضور یک کارکن اجتماعی با‬
‫شاهد سومی مانند یک کارمند اداری یا قضائی محلی در جامعهای که قربانی در آن مشاهده شده است‪ ،‬صورت گیرد‪.‬‬
‫‪ -‬میتودها و میکانیزمهای حفاظت از قربانیان و شهود باید ایجاد و اعمال گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬محاکمه قضایا را اصالح نمائید‪:‬‬
‫‪ -‬دسترسی به محاکم ‪ SPIES‬باید افزایش یابد‪.‬‬

‫‪214‬‬
 ‫‪ -‬اطمینان حاصل نمائید که سنگینترین جزاهای معیار قانونی‪ ،‬به خصوص در مورد مجرمین مکرر اعمال گردیدهاند‪.‬‬
‫‪ -‬ق ضاوت و ت صامیم محکمهها باید در د سترس همه مردم قرار گیرند که به صورت عمومی تغییر عمده در پالی سی قوه‬
‫قضائیه را ایجاب مینماید‪.‬‬
‫ج ‪ :‬ساحات مشارکت بینالمللی‬
‫ـازی در‬ ‫‪ -4‬با ید پروگرام های حما یت درازمدت و پا یدار ای جاد گردد که به جای نوآوری های موقت‪ ،‬بر ظرف یتسـ‬
‫مؤسسات افغانستان تمرکز کرده بتواند‪.‬‬
‫‪ -9‬باید باالی ایجاد ظرفیت در حکومت افغان ستان تمرکز شود تا تهیه‪ ،‬اجرا و ادغام برنامههای آموز شی قاچاق ان سان‬
‫سهولت یابد‪.‬‬
‫ـاء و تطبیق قانون و نیز‬
‫ـده به ادارات امنیتی‪ ،‬قضـ‬
‫ـارکت محلی در هر برنامه ارایه شـ‬ ‫‪ -1‬باید باالی مالکیت و مشـ‬
‫سازمانهای جامعه مدنی و مؤسسات غیردولتی تأکید صورت گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬اطمینان حا صل نمائید که تمام مواد آموز شی که در نتیجه م شارکت بینالمللی با حکومت افغان ستان تهیه گردیدهاند‬
‫در برنامهها و نصابهای تعلیمی موجود مؤسسات آموزشی مدغم گردند‪.‬‬
‫ـخص‪ ،‬پایدار و درازمدت حمایت‬ ‫‪ -5‬خانههای امن که به کمک تمویل کنندگان ایجاد گردیدهاند باید با پالنهای مشـ‬
‫شوند (کندیوال‪.)411 ،419 :4127 ،‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مشکالت جهت مبارزه با قاچاق انسان به خصوص زنان و اطفال‬
‫‪ -۱‬د شواریهای مفهومی‪ ،‬تبادل اطالعات و هماهنگ سازی‪ :‬در زمینه قاچاق ان سان به خ صوص زنان هنوز با‬
‫دشواریهای مفهومی روبرو هستیم‪ .‬بخشهای گوناگون دولتها و ادارههای مختلف موارد مربوط به قاچاق انسان را به‬
‫میتودهای گوناگون بررسی مینمایند‪ .‬برخی اوقات تشخیص میان قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی دشوار است؛ از‬
‫نظر برخی کارشناسان در مبحث قاچاق انسان بخصوص زنان هیچ قربانی (بیگناهی) وجود ندارد؛ زیرا همه به میل خود‬
‫وارد این عرصه شدهاند؛ نتیجه این دیدگاه آن است که زنان به محح دستگیری به میهن خود بازگردانده می شوند و به‬
‫شرایطی که از آنها بهرهکشی شده کمتر توجه میشود‪.‬‬
‫‪ -۹‬مجازات ناچیز برای قاچاقبران‪ :‬مجازاتهای درنظر گرفته شده برای قاچاقبران ان سان در مقای سه با قاچاقبران‬
‫مواد مخدر ناچیز ا ست‪ .‬بی شترین مجازات فروش یک ان سان برای ا ستفاده از او در کاری اجباری در آمریکا ده سال‬
‫است؛ در حالی که مجازات فروش ده گرام ‪ LSD‬و یا پخش یک کیلو هرویین‪ ،‬حبس ابد است‪.‬‬
‫‪ -۳‬فقدان قانون قاچاق‪ :‬ب سیاری از ک شورها از جمله ایاالتمتحده قانونی برای مبارزه با قاچاق زنان ندارند و برای‬
‫رسیدگی به آن از دیگر قوانین استفاده مینمایند‪ .‬این موضوع سبب می شود که بتوان برای یک اقدام چند اتهام و چند‬
‫مجازات متصور شد؛ طرفداران تصویب قانونی مشخص برای قاچاق زنان معتقدند استناد به قوانین متعدد برای رسیدگی‬
‫به پدیده قاچاق دشوار است‪ .‬در عوض تصویب و استناد به قانون قاچاق زنان‪ ،‬کارآیی څارنوال را در رسیدگی به دوسیه‬
‫بسیار باال میبرد‪.‬‬
‫اقدامات کشورهای مبدأ و مقصد‪:‬‬

‫‪215‬‬
 ‫در این راه این ک شورها سعی مینمایند که به اقدامات همهجانبه برای جلوگیری از قاچاق ان سان د ست بزنند؛ چرا که‬
‫ضمن نقح فاحش حقوق ب شر در جریان ار سال آنها از مبدأ به مق صد و مرگومیر و تجاوز به این افراد‪ ،‬م شکالت‬
‫عدیدهای را هم برای کشوهای مقصد به وجود میآورند‪ .‬اقدامات دولت هالند در این ارتباط به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪ -1‬نبرد علیه قاچاق انسان با کمک پولیس‪.‬‬
‫‪ -2‬کنترول مهاجرت به داخل کشورها‪.‬‬
‫‪ -3‬تشخیص بین مهاجرت اجباری و سیاسی و مهاجران تروریست‪.‬‬
‫‪ -4‬بررسی قاچاق انسان و پناهجویان واقعی‪.‬‬
‫‪ -5‬بررسی رابطه بین جرایم سازمانیافته و تروریزم‪.‬‬
‫‪ -6‬نحوه ورود مهاجران قاچاق و پناهجویان به داخل ک شور و شنا سایی سرچ شمههای قاچاق آنان (‪،starimg‬‬
‫‪.)۹۲۲۱‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫یکی از پدیده هایی که به عنوان مع ضل اقت صادی و اجتماعی و حتی امنیتی امروزه در جوامع مختلف مطرح ا ست پدیده‬
‫قاچاق ان سان میبا شد امروزه از جرم قاچاق ان سان به "برده داری نوین" یاد می شود که در ع صر کنونی با وجود‬
‫پیشرفتهای خیره کننده علمی در تمام عرصهها متاسفانه هنوز شاهد بردگی در جهان هستیم قاچاق انسان به این دلیل از‬
‫شیوههای معا صر برده داری دان سته شده ا ست که قاچاق ان سان قربانیان را با اختطاف و تهدید و اجبار و یا وعده های‬
‫فریبنده در مورد یافتن شغل مناسب و درآمد سرشار به دام انداخته و سپس آنان را چون بردگان و اسیران قرون گذشته‬
‫در ک شتیهای باری پنهان نموده و با و ضعیت ا سف باری به ک شور های مق صد منتقل میکنند‪ .‬بعد از ورود به ک شور‬
‫مقصد قربانیان اغفال شده بخصوص زنان و دختران ناچارند برای سالها تن فروشی نموده تا بدهی که بر اساس قرارداد‬

‫‪216‬‬
‫منعقده با قاچاقبران را پرداخت نمایند‪.‬که حتی بعضی از اطفال به عنوان سرباز در مناقشات مسلحانه استفاده میگردند‬
‫که این شیئه در افریقا بیش از نقاط دیگر جهان رایج میباشد‪.‬‬
‫افغانستان نیز از جمله کشورهای مبدأ راه عبور و مقصد برای مردان زنان و اطفالی میباشد که در معرض قاچاق انسان‬
‫به منظور کار اجباری بهرهک شی جن سی قرار گرفتهاند‪ .‬تعداد ق ضایای داخلی قاچاق ان سان ن سبت به ق ضایای فراتر از‬
‫سرحدات ک شور‪ ،‬بی شتر میبا شد‪ .‬ب سیاری از قربانیان قاچاق ان سان اطفالاند سوی دیگر‪ ،‬همان طور که در این ف صل‬
‫تذکر داده شد‪ ،‬افغان ستان ع ضو کنوان سیون پالرمو بوده و پروتوکول مبارزه با قاچاق ان سان را نیز ام ضاء نموده ا ست؛‬
‫ـتان نیز قاچاق‬
‫بنابراین به منظور مبارزه مؤثر با این پدیده و متعهد ماندن به تعهدات بینالمللی خویش‪ ،‬در قوانین افغانسـ‬
‫انسان را جرم دانسته و برای فاعلین آن مجازات در نظر گرفته است‪.‬‬

‫‪217‬‬
 ‫فصل چهارم‬
‫قاچاق مهاجران‬

‫مقدمه‬
‫جرم قاچاق مهاجران به عنوان یکی از مهمترین جرایم سازمانیافته بینالمللی است‪ ،‬از جمله پدیدههای است که همگام با‬
‫جهانی شدن و پیشرفت تکنالوژِی جامعه جهانی را در معرض تهدید قرار داده و واکنشهای مختلف جهانی‪ ،‬منطقه و داخلی‬
‫را در پیداشته است‪ .‬که امروزه در سطح جهانی گسترش پیدا کرده و در حال حاضر‪ ،‬هزارها انسان‪ ،‬اسیر دست قاچاقبران‬
‫انسان بوده و با حیثیت و کرامت آنها بازی شده و در راههای صعبالعبور سرحدات کشورها و یا خانههای تیمی قاچاقبران‬
‫به سر میبرند؛ این در حالی است که اگر بخت با آنها یار شود و زنده بمانند در چنین سرنوشتیاند و اال ممکن است‬
‫روزانه دهها نفر در هنگام عبور از دریاها غرق شوند؛ مانند آن طفل سوری که گزارش آن در رسانهها خبرساز شد‪ .‬عمق‬
‫فاجعه قاچاق مهاجران به حدی است که از همین کشور ما افغانستان‪ ،‬به دلیل مشکالت موجود داخلی‪ ،‬کمتر خانوادهای‬
‫را میتوان یافت که یک یا چند عضو آنها در مهاجرت نباشد‪ .‬دالیل و قراین معتبر نشان میدهد که گروههای جنایی‬
‫سازمانیافته بینالمللی بیش از گذشته به قاچاق مهاجران اشتغال دارند؛ برای نمونه در جوالی ‪ ۹۲۲۲‬پولیس هالند یک‬
‫‪218‬‬
‫گروه سازمانیافته جرمی را تعقیب و اعضای اصلی آن را که ‪ ۳۲‬ایرانی‪ ۳ ،‬عراقی و یک الجزایری بودند گرفتار نموده و‬
‫‪ ۹۱۳‬پاسپورت و سایر اسناد تزویری را کشف و ضبط کرد؛ اعضای همین گروه دارای ویزه کشورهای اروپائی بودند که‬
‫بهراحتی در کشورهای اتحادیه اروپا امکان تردد را برای افراد موردنظر فراهم میکردند؛ در نمونه دوم‪ ۳۱ ،‬مهاجر غیر‬
‫قانونی چینی بودند که تابستان سال ‪ ۹۲۲۲‬در صدد بودهاند از کانال انگلیس عبور کنند‪ ،‬لیکن در اثر بدشانسی در پشت‬
‫موتر الری که حامل آنها بود‪ ،‬خفه شده بودند‪.‬‬
‫از دهه ‪ ۱۲۱۲‬قاچاقبران چینی دهها هزار مهاجر غیر قانونی را به ایاالت متحده قاچاق کردهاند‪ .‬بیشتر این مهاجران در‬
‫رستورانتها و شیرینیپزیها به کار اشتغال دارند که قاچاق آنان و کاریابی برای هر یک از آنان تا ‪ ۲۳۲۲۲‬دالر بالغ‬
‫میشود‪ .‬وضعیت کسانی که در صدد فرار از مشکالت اقتصادی و بعضًا سیاسی موجود در کشور خود هستند‪ ،‬به گونه‬
‫قابلتوجهی افزایش مییابد‪ ،‬به طوری که فقط تکت رفت آنان بین ‪ ۹۲۲۲‬تا ‪ ۳۲۲۲‬دالر در نوسان است‪ .‬اغلب تمام‬
‫خانوادهها دارایی خود را جمع کرده و برای هزینه سفر فرد مهاجر میپردازند‪ .‬آنان نیز به ممالک مورد عالقه و خیالی خود‬
‫عزیمت میکنند و هیچ کدام اطالع ندارند که چه سرنوشتی در انتظار آنها است‪ .‬خیلی اوقات برای مهاجران بهطور‬
‫ناخواسته در گروههای جنایی کاریابی میشود‪ .‬برخی اوقات آنها به میل خود وارد این گروهها میشوند‪ ،‬ولی غالب اوقات‬
‫آنها به غالمی گرفته میشوند و سر از شبکههای زیرزمینی و شرکتهای مشکوک درمیآورند که شرایط کار‪ ،‬بسیار‬
‫رقتانگیز و اجرت‪ ،‬بسیار ناچیز است‪ .‬مهاجران اغلب متحمل شکنجههای روحی و جسمی شدید میشوند‪ ،‬بیآن که هیچ‬
‫گونه مرجعی برای دادخواهی در دسترس داشته باشند‪ .‬تخمین زده میشود که امروزه در سطح جهان‪ ،‬حدود ‪ ۹۲۲‬میلیون‬
‫مهاجر در دستان قاچاقبران اسیرند‪.‬‬
‫چنین فجایع تأسفباری موجب شد که جامعه بینالملل در صدد جلوگیری و مبارزه با این پدیده جنایی برآید و در این راستا‬
‫به تنظیم و تدوین یک سند بینالمللی همت گمارد؛ لذا پروتوکول علیه قاچاق مهاجران از طرق زمینی‪ ،‬دریایی و هوائی‪ ،‬به‬
‫عنوان مکمل کنوانسیون ملل متحد علیه جنایات سازمانیافته بینالمللی تدوین گردید که مبنا و مستند این عنوان جنایی به‬
‫شمار میرود‪.‬‬
‫در گذشته ذکر شد که افغانستان در تاریخ ‪ ۹‬فبروری ‪ ۹۲۱۶‬به پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران پیوسته است و بنابراین‪،‬‬
‫اجرای مفاد پروتوکول یاد شده بر کشور ما الزامی میباشد‪ .‬با توجه به این ابعاد ملی و بینالمللی قاچاق مهاجران بوده که‬
‫قانونگذار افغانستان‪ ،‬قاچاق مهاجران را در ماده ‪ ۳۹۱‬کود جزا‪ ،‬جرم دانسته است‪ .‬قاچاق مهاجران در اکثر کشورهای‬
‫جهان معضلی است که نظم و امن عامه را برهم زده و همواره زندگی افراد جامعه را در مخاطره قرار داده است‪ .‬این جرم‬
‫در کشورهایی که در آن حاکمیت قانون‪ ،‬ضعیف بوده و جوامع بشری در فقر اقتصادی‪ ،‬عدم آگاهی از قانون‪ ،‬پائین بودن‬
‫سطح تعلیم و تحصیل‪ ،‬بیکاری‪ ،‬فساد اداری و غیره به سر میبرند‪ ،‬رو به افزایش است که متأسفانه یکی از این کشورها‬
‫کشور عزیز ما افغانستان است که ساالنه صدها تن از هموطنان عزیز ما در چنگال هم چو مجرمین بیرحم قرار میگیرند‪.‬‬
‫این مجرمین با بسیار قساوت و بیرحمی افراد و اشخاص را مورد تعدی و تجاوز قرار داده و به اشکال گوناگون مورد‬
‫بهرهبرداری قرار میدهند و از این راه مبالغ هنگفت را به دست میآورند‪.‬‬

‫‪219‬‬
‫جرم قاچاق انسان و مهاجران در طول تاریخ در همه جوامع ملل کموبیش وجود داشت؛ ولی در قرن ‪ ۹۱‬میالدی زمانی‬
‫که تنشها و اختالفات داخلی کشورها باعث ناامنی‪ ،‬جنگ‪ ،‬قتل و قتال‪ ،‬از بین رفتن نظام اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی شد‬
‫به اوج رسید‪ .‬اکثر اتباع کشورهایی که به هم چو مشکالت مواجهاند غرض بقای زندگی و امرار معیشت به ذرایع ممکنه‬
‫از راههای متعارف و غیرمتعارف اقدام به مهاجرت مینمایند که زمینه خوبی برای قاچاق انسان و مهاجران مهیا گردیده تا‬
‫افراد و اشخاص حتی با دادن پولهای گزاف با میل و رضایت خویش جان شیرین خویش را به آنان تسلیم نموده و از طرف‬
‫آنان (مرتکبین) مورد بهرهبرداری غیر قانونی قرار میگیرند‪.‬‬
‫دولت افغانستان به منظور جلوگیری از ارتکاب این جرم خطرناک و مهلک در سال ‪ ۱۳۱۶‬قانونی را به نام قانون «مبارزه‬
‫علیه اختطاف و قاچاق انسان» در ‪ ۲‬فصل و ‪ ۹۳‬ماده طی فرمان شماره ‪ ۳۹‬دولت‪ ،‬نافذ ساخت و مواد ‪ ۳۳۱‬و ‪ ۲۱۱‬الی‬
‫‪ ۲۹۳‬قانون جزا را ملغا قرار داده که تا حدی در جلوگیری از جرایم متذکره مؤثر واقع شد‪ .‬بعدها در طول سالهای‬
‫‪ ۱۳۲۳‬الی ‪ ۱۳۲۱‬زمانی که تعداد زیادی از هموطنان ما پا به مهاجرت گذاشتند که تقریبًا حداکثر مهاجران تمام کشورها‬
‫را تشکیل میدادند و از سویی هم فشارهای داخلی و خارجی بر دولت افغانستان افزایش یافت‪ ،‬کود جزا به اساس فرمان‬
‫(‪ )۹۳۱‬مورخ ‪ ۱۳۲۳ /۱۹/۱۹‬از طرف دولت افغانستان‪ ،‬تصویب و در جرید رسمی نشر و نافذ گردید که جرم متذکره‬
‫در کتاب دوم‪ ،‬باب ششم و فصل چهارم‪ ،‬مورد بحث قرار گرفته است‪.‬‬

‫مبحث اول مفاهیم‬

‫این مبحث‪ ،‬مفهوم مهاجر‪ ،‬انواع و اقسام آن و مفهوم جرم قاچاق مهاجران را در کود جزا و اسناد بینالمللی بررسی میکند‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬قاچاق مهاجران‬
‫برای مهاجرت تعریفی جامع وجود ندارد؛ ولی ابتداییترین نوع آن را میتوان مهاجرت مردمان قریه به شهرها دانست که‬
‫به مرور زمان اشکال متنوعتری به خود گرفته است؛ اگرچه مهاجرت بشر برای مدت هزاران سال وجود داشته و دارد‪،‬‬
‫اما مهاجرت در مفهوم مدرن‪ ،‬حرکت و کوچ افراد از یک ملیت کشور به کشور دیگر که در آنجا تبعه نیستند‪ ،‬محسوب‬
‫میشود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬مهاجر‬
‫تعریفی پذیرفتهشده و جامع برای مهاجرت وجود ندارد‪ .‬تعریفها در این مورد اغلب مبهم‪ ،‬بحثانگیز یا متناقح است و‬
‫این ریشه در این حقیقت دارد که استفاده از کلمه «مهاجرت» از کشوری به کشوری دیگر و یا حتی در درون یک کشور‬
‫نیز متفاوت است‪ .‬مهاجرت در لغت‪ ،‬کوچ اجباری یا داوطلبانه از سرزمین اصلی خود به کشور دیگر است؛ به علل‬

‫‪211‬‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی یا علل دیگر و «مهاجر» به کسانی اطالق میشود که در نتیجه مالحظات سیاسی‪ ،‬نژادی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬جمعیتی‬
‫یا معیشتی‪ ،‬کشور خود را ترک و به کشور دیگری که در آن اجازه اقامت یافته مهاجرت میکند و قصد دارد برای مدت‬
‫طوالنی در آن کشور بماند (شریفی‪)۳۱ :۱۳۲۳ ،‬؛ با این حال‪ ،‬مهاجرت را میتوان مجموعۀ از مراحل با ابعاد مختلف‬
‫دانست که به عبور از سرحدات سیاسی کشور‪ ،‬به صورت فردی‪ ،‬خانوادگی و گروهی اشاره دارد؛ به طوری که این‬
‫حرکات به اقامت آنها در موقعیت جدید جغرافیایی بینجامد‪ .‬اورت لی‪ ،‬مهاجرت را تغییر دایمی یا نیمهدایمی مسکن بدون‬
‫هیچ محدودیتی در مورد فاصله حرکت و ماهیت اختیاری یا اجباری مهاجرت و همچنین‪ ،‬بدون هیچ تمایزی بین مهاجرت‬
‫داخلی و خارجی میداند‪ .‬تعریف دیگری که از مهاجرت وجود دارد و مهاجرت بینالمللی را از مهاجرت داخلی جدا‬
‫میکند‪ ،‬عبارت از تغییر محل اقامت‪ ،‬ضمن عبور از سرحدات سیاسی برای مدتی بیش از یک سال است (وحیدی‪:4101 ،‬‬
‫‪.)44‬‬
‫الف‪ -‬مهاجرت از دید اقتصاددانان‬
‫اصطالح «مهاجرت» در قرن ‪ ۱۶‬با اشاره به جنبشهای جمعیتی غیرجنگی بین کشورهای در حال ظهور‪ ،‬ابداع شده است‪.‬‬
‫وقتی مردم هنگام مهاجرت از سرحدات ملی عبور میکنند‪ ،‬از منظر کشوری که وارد میشوند‪ ،‬مهاجر محسوب میشوند؛‬
‫در واقع مهاجرت‪ ،‬حرکت بینالمللی مردم به کشور دیگری است که در آن کشور بومی نیستند و یا در آنجا تابعیت ندارند‬
‫تا بتوانند در آن کشور سکونت قانونی داشته باشند‪ .‬مهاجرت میتواند با هدف اقامت دائم یا موقت باشد‪ .‬در مورد تأثیرات‬
‫اقتصادی مهاجرت‪ ،‬تحقیقات نشان میدهد که مهاجرت برای کشورهای پذیرنده و ارسالکننده مفید است‪ .‬تحقیقات با‬
‫استثنائات اندک نشان میدهد که مهاجرت بهطور متوسط تأثیرات اقتصادی مثبتی بر افراد محلی دارد (شریفی‪:۱۳۲۳ ،‬‬
‫‪.)۳۱‬‬
‫مطالعات نشان میدهد که رفع موانع مهاجرت میتواند تأثیرات عمیقی بر تولید ناخالص داخلی جهان داشته باشد اقتصاددانان‬
‫توسعه معتقدند که کاهش موانع تحرک نیروی کار بین کشورهای درحالتوسعه و کشورهای توسعهیافته یکی از کارآمدترین‬
‫وسایل کاهش فقر خواهد بود‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی‬
‫در این جزء روی مفهوم قاچاق مهاجران در کود جزا و اسناد بینالمللی‪ ،‬شامل کنوانسیونها و پروتوکولها بحث خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫الف‪ :‬قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان‬
‫در این بحث قاچاق مهاجران را در کود جزا مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪ -4‬مفهوم جرم قاچاق مهاجران در کود جزا‬
‫کود جزای افغانستان در مورد قاچاق مهاجران چنین بیان میدارد‪ :‬فراهم نمودن زمینه ورود غیر قانونی برای تبعه دولت‬
‫خارجی یا شخص بدون تابعیت به کشوری یا فراهم نمودن زمینه خروج برای تبعه کشور یا شخص بدون تابعیت یا تبعه‬
‫دولت خارجی از افغانستان به کشور دیگر‪ ،‬بدون اسناد مسافرت یا با اسناد تزویر شد مسافرت به منظور دریافت پول یا‬

‫‪211‬‬
‫منفعت‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران شناخته شده‪ ،‬مرتکب مطابق احکام کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل چهارم کود جزا‪ ،‬مجازات‬
‫میشود (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،594‬فقره ‪.)۹ ،۱‬‬
‫به مقصد این ماده «سند شناسایی یا مسافرت تزویر شده» عبارت است از هر سند شناسایی یا مسافرت که به صورت‬
‫تزویری ساخته شده یا در آن تغییر وارد شده است یا با توسل به اظهارات نادرست یا فساد یا اکراه یا هر طریق غیرقانونی‬
‫دیگری به دست آمده باشد یا شخصی غیر از صاحب قانونی آن از اسناد متذکره استفاده کرده باشد‪.‬‬
‫ب‪ -‬قاچاق مهاجران در اسناد بینالمللی‬
‫در این بحث قاچاق مهاجران در اسناد بینالمللی‪ ،‬شامل پروتوکول الحاقی کنوانسیون پالرمو و موافقتنامههای دیگر‪،‬‬
‫بررسی میگردد‪.‬‬
‫‪ -4‬جرم قاچاق مهاجران در پروتوکول الحاقی به کنوانسیون پالرمو‬
‫طوری که در نوشتههای باال تذکر به عمل آمد قاچاق انسان تنها یک جنایت بینالمللی نیست؛ بلکه تجاوز به حقوق بشر‬
‫و نوعی غالمی (بردگی) است که گروههای جنایتکار سازمانیافته بینالمللی با هدف منفعت مالی اکثرًا به وسیلههای نقلی‬
‫هوائی‪ ،‬زمینی و دریایی از کشورهای عقبمانده به کشورهای اروپایی‪ ،‬آمریکایی شمالی‪ ،‬استرالیا و کانادا در حال‪ ،‬انجام‬
‫مییابد‪ .‬قاچاق مهاجرین بعد از جنگ جهانی دوم شروع شده و تا حال ادامه دارد‪ .‬چنین فجایع تأسفباری که سالها اتفاق‬
‫میافتاد موجب شد جامعه بینالمللی در صدد جلوگیری و مبارزه با پدیده جنایی قاچاق مهاجرین برآید و در این راستا به‬
‫تنظیم و تدوین یک سند بینالمللی همت گمارد و لذا «پروتوکول علیه قاچاق مهاجران از طریق زمینی‪ ،‬دریایی و هوائی‬
‫مکمل کنوانسیون ملل متحد علیه جنایت سازمانیافته بینالمللی» تدوین شد و مبدأ و اساس مستند مبارزه با جنایت‬
‫سازمانیافته بینالمللی قاچاق مهاجران گردید (فاروقی‪.)۱۲ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫در ماده ‪ 0‬این پروتوکول‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران تعریف شده است و ارتکاب اعمال عمدی ذیل برای تحصیل مستقیم یا‬
‫غیرمستقیم منفعتی مالی یا نفع مادی دیگری‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران تلقی شده است‪:‬‬
‫‪ -‬تهیه یک سند هویت یا مسافرت تقلبی؛‬
‫‪ -‬تحصیل‪ ،‬تدارک یا تصرف چنین سند؛‬
‫‪ -‬قادرکردن شخصی که تابع یا ساکن دایمی کشوری نیست‪ ،‬به خاطر ماندن در آن کشور بدون رعایت شرایط ضروری‬
‫قانونی آن کشور با استفاده از وسایل مذکور در بند الف یا هر وسیله غیرقانونی دیگر (پروتوکول الحاقی کنوانسیون پالرمو‪:‬‬
‫‪.)۹۲۲۲‬‬
‫‪ -۹‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‬
‫کشورهای طرف این پروتوکول‪ ،‬با اعالم اینکه اقدام مؤثر برای جلوگیری و مبارزه با قاچاق مهاجران از مسیر خشکی‪،‬‬
‫دریا و هوا نیازمند نگرش فراگیر بینالمللی‪ ،‬از جمله همکاری‪ ،‬مبادله اطالعات و سایر اقدامات مناسب‪ ،‬از جمله تدابیر‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬در سطوح ملی‪ ،‬منطقوی و بینالمللی است‪ ،‬در ‪ ۹۹‬دسامبر ‪ ۱۲۲۲‬در مجمع عمومی به کشورهای‬
‫عضو و نظام ملل متحد تأکید کرد با یادآوری قطعنامه (‪ )۹۱۹‬همکاری بینالمللی را در حوزه مهاجرت بینالمللی و توسعه‬
‫برای رسیدگی به دالیل ریشه مهاجرت‪ ،‬به خصوص آنها که به فقر مربوط است‪ ،‬تقویت کنند و مزایای مهاجرت بینالمللی‬

‫‪212‬‬
‫را به افراد مربوطه به حداکثر برسانند و سازوکارهای بین منطقه و زیر منطقه را‪ ،‬در صورت لزوم‪ ،‬برای ادامه رسیدگی به‬
‫مسئله مهاجرت و توسعه تشویق کنند‪ ،‬با اعتقاد به ضرورت رفتار انسانی با مهاجران و حمایت کامل از حقوق آنان‪ ،‬با در‬
‫نظر گرفتن این واقعیت که با وجود اقدامات انجام شده در سایر مجامع بینالمللی‪ ،‬اسناد و مصوبات جهانی وجود ندارد‬
‫که به همه ابعاد و جنبههای قاچاق مهاجران و سایر مسائل مربوط به آن رسیدگی کند‪.‬‬
‫با نگرانی از افزایش چشمگیر فعالیتهای گروههای جنایتکار سازمانیافته در قاچاق مهاجران و سایر فعالیتهای جنایی‬
‫مربوطه تعیینشده در این پروتوکول که آسیب فراوانی به کشورهای مربوطه وارد میکند‪ ،‬همچنین با ابراز نگرانی از اینکه‬
‫قاچاق مهاجران میتواند زندگی یا امنیت آنان را به خطر اندازد‪ ۲( ،‬دسامبر ‪ )۱۲۲۱‬مجمع عمومی تصمیم گرفت یک‬
‫کمیته خاص بینالمللی نامحدود با یادآوری قطعنامه ‪ ۱۱۱‬به منظور تدوین یک کنوانسیون بینالمللی فراگیر علیه جرایم‬
‫سازمانیافته فراملیتی و بحث درباره تدوین‪ ،‬از جمله یک سند بینالمللی برای برخورد و رسیدگی به قاچاق و حملونقل‬
‫غیرقانونی مهاجران‪ ،‬از جمله از مسیر دریا‪ ،‬ایجاد کند‪ ،‬با اعتقاد به اینکه تکمیل کردن کنوانسیون علیه جرایم سازمانیافته‬
‫فراملیتی سازمان ملل متحد با یک سند بینالمللی علیه قاچاق مهاجران از طریق خشکه‪ ،‬دریا و هوا در امر جلوگیری و‬
‫مبارزه با این جرایم مفید خواهد بود‪ ،‬درباره موارد زیر به توافق رسیده است‪:‬‬
‫بخش اول‪ :‬در این بخش کلیات‪ ،‬مفاهیم و اصطالحات مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫ماده اول ‪ :‬ارتباط با کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی‪.‬‬
‫‪ -4‬این پروتوکول کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی را تکمیل میکند و باید همراه با‬
‫کنوانسیون فوق تعبیر و تفسیر شود‪.‬‬
‫‪ -۹‬مفاد کنوانسیون فوق‪ ،‬با انجام تغییرات الزم‪ ،‬باید در این پروتوکول اعمال شود‪ ،‬مگر اینکه در اینجا به گونه دیگری‬
‫پیشبینی شود‪.‬‬
‫‪ -۳‬خالفهای ثابتشده مطابق با ماده ‪ ۱‬این پروتوکول باید خالف ثابت شده و بر اساس کنوانسیون به شمار آورده‬
‫شوند‪.‬‬
‫ماده دوم‪ :‬هدف این پروتوکول جلوگیری و مبارزه با قاچاق مهاجران و همچنین ترویج و حمایت از همکاری بینالمللی‬
‫کشورهای طرف به این منظور و حفظ حقوق مهاجران قاچاقشده است‪.‬‬
‫ماده سوم‪ :‬اصطالحات استفادهشده برای مقاصد این پروتوکول‪ :‬در این اینجا اصطالحاتی که در این پروتوکول بحث شده‬
‫است مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫الف‪ -‬قاچاق مهاجران یعنی فراهم کردن امکان ورود غیر قانونی شخصی به یک کشور طرف که آن شخص تبعه یا مقیم‬
‫دائم آن کشور نیست به منظور کسب مستقیم یا غیرمستقیم سود مالی یا سود مادی دیگر‪.‬‬
‫ب‪ -‬ورود غیر قانونی یعنی عبور از سرحدات بدون رعایت شرایط مقتضیات ضروری ورود قانونی به کشور مقصد‬
‫ج‪ -‬سند تقلبی شناسایی یا مسافرت یعنی هر سند شناسایی یا مسافرتی که‪:‬‬
‫‪ -4‬به وسیله شخصی غیر از یک شخص یا سازمانی که قانونًا مجاز به ساختن یا صدور سند مسافرت یا شناسایی از جانب‬
‫یک کشور است به صورت تقلبی ساخته شده یا در آن تغییر داده شده است‪.‬‬

‫‪213‬‬
‫‪ -9‬به گونه نادرست صادر شده یا از طریق قلب واقعیت یا اظهارات دروغین‪ ،‬فساد یا اجبار و اکراه یا از هر طریق‬
‫غیرقانونی دیگری به دست آمده باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬شخصی غیر از صاحب قانونی آن از آن استفاده میکند‪.‬‬
‫‪ -1‬کشتی یعنی هر نوع وسیله سفر در آب‪ ،‬از جمله ورکرافتهایی که در آبهای کمعمق حرکت میکنند و طیارههایی‬
‫که میتوانند روی آب فرود آمده و از روی آب به پرواز درآیند که از آنها به عنوان وسیله حملونقل در روی آب استفاده‬
‫میشود یا امکان استفاده وجود دارد‪ ،‬به استثنای کشتی جنگی‪ ،‬کشتیهای کمکرسان نیروی دریایی یا کشتیهای دیگر‬
‫متعلق به دولت یا مورد استفاده دولت و در حال حاضر فقط در خدمت هدفهای غیر تجاری دولت است‪.‬‬
‫ماده چهارم‪ :‬شمول استعمال‪ :‬این پروتوکول شامل مسائل مربوط به جلوگیری‪ ،‬تحقیق و تعقیب جرایم تعیین شده است‪ .‬بر‬
‫اساس ماده ‪ ۱‬این پروتوکول‪ ،‬جایی که جرایم و تخلفات از نظر ماهیت‪ ،‬بینالمللی و مربوط به یک گروه جنایی سازمانیافته‬
‫است و همچنین به حمایت از حقوق اشخاصی که هدف و قربانی چنین خالفها و جرایمی بودهاند میشود‪ ،‬به استثنای‬
‫مواردی که در اینجا به گونه دیگر به آنها اشاره شده‪.‬‬
‫ماده پنجم‪ :‬مسئولیت جزائی مهاجران‪ :‬در اینجا به مسئولیت جزائی مهاجران در سطح بینالمللی پرداخته میشود‪:‬‬
‫مهاجران نباید برای واقعیتبودن موضوع اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول تحت تعقیب جزائی بر اساس این‬
‫پروتوکول قرار گیرند‪.‬‬

‫ماده ششم‪ :‬مجرم قلمدادکردن‬

‫‪ -4‬هر کشور طرف باید چنین قوانین و سایر مقرراتی را تصویب کند که ممکن است الزم باشد تا اعمال زیر را که به‬
‫عمد انجام می شود تا به طور مستقیم یا غیرمستقیم از آن نفع مالی یا نفع مادی دیگر حاصل شود‪ ،‬به عنوان جرایم جزائی‬
‫مشخص کند‪:‬‬
‫‪ -‬قاچاق مهاجران؛‬
‫‪ -‬امکانپذیر ساختن قاچاق مهاجران؛‬
‫‪ -‬تهیه سند سفر یا شناسایی جعلی؛‬
‫‪ -‬تهیه‪ ،‬فراهم کردن یا ارایه چنین سندی؛‬
‫‪ -‬قادر ساختن شخصی که تبعه یک کشور یا مقیم همیشگی آن نیست به باقی ماندن در کشور مربوطه بدون پیروی از‬
‫قانون و رعایت شرایط الزم برای اقامت قانونی در آن کشور با وسایل ذکر شده در زیر پاراگراف (ب) این پاراگراف یا‬
‫هر وسیله غیرقانونی دیگر‪.‬‬
‫‪ -۹‬هر کشور طرف باید چنین مقررات و قوانین دیگری را که ممکن است برای تعیین موارد زیر به عنوان جرایم جزائی‬
‫ضروری باشد‪ ،‬تصویب کند‪:‬‬
‫‪ -‬به تبعیت از مفاهیم اساسی نظام حقوقی خود‪ ،‬کوشش برای ارتکاب جرم ثابت شده مطابق پاراگراف یک این ماده‬

‫‪214‬‬
‫‪ -‬م شارکت به عنوان همد ست در جرمی ثابت شده مطابق پاراگراف یک (الف)‪( ،‬ب( )اول) یا (ج) این ماده و به تبعیت‬
‫از مفاهیم اساسی نظام حقوقی خود‪ ،‬مشارکت به عنوان همدست در جرم ثابت شده مطابق پاراگراف یک (ب) (دوم) این‬
‫ماده‪ .‬سازمان دادن یا هدایت اشخاص دیگر برای ارتکاب جرم ثابتشده مطابق پاراگراف یک این ماده‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر کشور طرف باید چنین قوانین و مقررات دیگری وضع کند که ممکن است برای اثبات به عنوان شرایط تشدیدکننده‬
‫برای جرایم اثباتشده مطابق پاراگراف یک (الف)‪( ،‬ب)‪( ،‬اول) و (ج) این ماده و به تبعیت از مفاهیم اساسی نظام حقوقی‬
‫خود‪ ،‬برای جرایم اثباتشده مطابق پاراگراف ‪( ۹‬ب) و (ج) این ماده الزم باشد‪ ،‬شرایطی مانند اینکه‪:‬‬
‫الف) زندگی یا امنیت مهاجران مربوطه را به خطر اندازد یا احتمال دارد به خطر اندازد‪.‬‬
‫ب) موجب رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز شود‪ ،‬از جمله برای استثمار و بهرهکشی از چنین مهاجران‪.‬‬
‫‪ -۲‬هیچ عاملی در این پروتوکول نباید مانع از آن شود که کشور طرف اقداماتی علیه شخصی انجام دهد که رفتارش بر‬
‫اساس قانون ملی آن جرم به حساب میآید‪.‬‬
‫بخش دوم‪ :‬در این بخش مقررات و اقدامات علیه قاچاق مهاجران از دریا‪ ،‬مطابق با حقوق بینالملل دریاها مورد بحث قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫ماده هفتم‪ :‬قاچاق مهاجران از دریا‪ :‬همکاری کشورهای طرف باید برای جلوگیری و متوقف کردن قاچاق مهاجران از‬
‫دریا‪ ،‬مطابق با حقوق بینالملل دریاها حداکثر همکاری ممکن را به عمل آورند‪.‬‬

‫ماده هشتم‪ :‬مقررات و اقدامات علیه قاچاق مهاجران از دریا‬

‫‪ -۱‬کشور طرفی که دالیل معقول دارد شک کند که یک کشتی که با بیرق آن حرکت میکند یا مدعی است در آن کشور‬
‫به ثبت رسیده‪ ،‬بدون ملیت است یا اگرچه بیرق خارجی دارد یا از نشان دادن بیرق امتناع میکند‪ ،‬در واقع دارای ملیت‬
‫کشور طرف مربوطه است‪ ،‬در قاچاق مهاجران در دریا فعالیت دارد میتواند برای جلوگیری از استفاده از آن کشتی برای‬
‫این منظور خواهان کمک کشورهای طرف دیگر شود‪ .‬کشورهای طرفی که با چنین تقاضایی روبهرو میشوند باید تا حد‬
‫توان خود کمک کنند‪.‬‬
‫‪ -۹‬کشور طرفی که دالیل معقول دارد شک کند یک کشتی که مطابق با حقوق بینالملل و برخورداری از بیرق کشور‬
‫طرف دیگر یا نشان دادن شواهد ثبت در یک کشور دیگر آزادانه درحرکت است‪ ،‬در قاچاق مهاجران در دریا دست دارد‬
‫میتواند به کشور صاحب بیرق اطالع دهد‪ ،‬تائید ثبت آن را در آن کشور بخواهد و در صورت تائید‪ ،‬از آن کشور تقاضا‬
‫کند اقدامات الزم درباره آن کشتی به عمل آورد‪ .‬کشور صاحب بیرق میتواند به کشور درخواستکننده اجازه دهد‬
‫اقداماتی از جمله موارد زیر به عمل آورد‪:‬‬
‫الف‪ -‬مأموران آن وارد کشتی شوند؛ ب‪ -‬کشتی را تفتیش کنند؛ ج‪ -‬چنانچه مدرکی پیدا شود که نشان دهد کشتی در‬
‫قاچاق مهاجران در دریا دست دارد‪ ،‬اقدامات مقتضی را درباره کشتی و سرنشینان و محموله آن‪ ،‬به گونهای که از سوی‬
‫کشور صاحب بیرق مجاز شناخته شده‪ ،‬به عمل آورد‪.‬‬

‫‪215‬‬
‫‪ -۳‬کشور طرفی که هر اقدامی مطابق پاراگراف ‪ ۹‬این ماده به عمل آورده باید نتایج آن اقدام را بالفاصله به کشور صاحب‬
‫بیرق مربوطه اطالع دهد‪.‬‬
‫‪ -۲‬کشور طرف باید به سرعت به درخواست کشور طرف دیگر برای تعیین اینکه آیا یک کشتی ادعا میکند در آن کشور‬
‫به ثبت رسیده و یا تحت بیرق آن حرکت میکند حق انجام این کار را دارد یا نه و به تقاضای آن برای گرفتن اجازه‬
‫(تفتیش) بر اساس پاراگراف ‪ ۹‬این ماده‪ ،‬جواب دهد‪.‬‬
‫‪ -۳‬کشور صاحب بیرق بر اساس ماده ‪ ۶‬این پروتوکول میتواند موافقت خود را به شرایطی که به توافق آن و کشور‬
‫درخواست کننده برسد‪ ،‬مشروط کند‪ ،‬از جمله شرایط مربوط به مسئولیت و میزان اقدامات مؤثری که باید انجام شود‪.‬‬
‫کشور طرف نباید بدون موافقت صریح کشور صاحب بیرق اقدامات اضافی انجام دهد به استثنای اقداماتی که برای برطرف‬
‫کردن خطر فوری از زندگی اشخاص یا اقداماتی که از موافقتنامههای دوجانبه یا چندجانبه مربوطه ناشی میشود‪ ،‬ضروری‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -۱‬هر کشور طرف برای درخواست و جواب دادن به درخواستهای کمک درباره تائید ثبت یا حق یک کشتی برای‬
‫نصب بیرق آن و برای موافقت با انجام تدابیر مناسب در صورت ضرورت باید یک یا چند مسئول منصوب کند‪ .‬چنین‬
‫انتصابی باید از طریق سرمنشی به همه کشورهای طرف دیگر در طول یک ماه پس از انتصاب اطالع داده شود‪.‬‬
‫‪ -۶‬کشور طرفی که دالیل معقول دارد شک کند که یک کشتی در قاچاق مهاجران در دریا شرکت دارد و فاقد ملیت‬
‫است یا ممکن است شبیه یک کشتی فاقد ملیت باشد‪ ،‬میتواند مأمورین خود را وارد آن کشتی کرده و آن را تفتیش کند‪.‬‬
‫اگر دلیلی که شک فوق را تائید کند یافته شود آن کشور طرف مطابق قوانین ملی و بینالمللی مربوطه میتواند دست به‬
‫اقدامات مناسب بزند‪.‬‬
‫ماده نهم‪ :‬شرایط نگهداری‪ :‬در این قسمت شرایط و مقررات نگهداری اشخاص قاچاق شد مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪ -۱‬هنگامی که یک کشور طرف مطابق ماده ‪ ۱‬این پروتوکول دست به اقداماتی علیه یک کشتی میزند‪ ،‬موظف است‪:‬‬
‫الف‪ -‬امنیت سرنشینان آن و رفتار انسانی با آنان را تضمین کند؛‬
‫ب‪ -‬در مورد به خطر نیفتادن امنیت کشتی یا محموله آن اقدامات الزم به عمل آورد؛‬
‫ج‪ -‬در مورد ضرورت به خطر نیانداختن منافع تجاری یا حقوقی کشور صاحب بیرق آن کشتی یا هر کشور ذینفع دیگری‬
‫اقدام الزم به عمل آورد؛‬
‫د‪ -‬در محدوده امکانات موجود تضمین کند هر اقدامی که در ارتباط با کشتی انجام میشود با سالمت محیطزیست‬
‫سازگار باشد؛‬
‫‪ -9‬هرگاه ثابت شود دالیل برای اقدام بر اساس و به پیروی از ماده ‪ ۱‬این پروتوکول بیاساس بوده‪ ،‬به کشتی برای هر‬
‫خسارت یا زیانی که ممکن است به آن وارد شده باشد باید غرامت پرداخته شود؛ مشروط بر اینکه کشتی مرتکب هیچ‬
‫عملی برای توجیه اقدامات انجام شده نگردیده باشد‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر تدبیری که مطابق این بخش به عمل آمده‪ ،‬تصویب یا اجرا شده باید ضرورت عدم مداخله در موارد زیر یا تأثیر بر‬
‫آنها را در نظر گرفته باشد‪:‬‬

‫‪216‬‬
 ‫الف‪ -‬حقوق و تعهدات و اعمال حق حاکمیت کشورهای ساحلی بر اساس حقوق بینالملل دریاها؛‬
‫ب‪ -‬اقتدار کشور صاحب بیرق برای اعمال حاکمیت و کنترول بر مسائل اداری‪ ،‬فنی و اجتماعی مربوط به آن کشتی‪.‬‬
‫‪ -۲‬هر اقدامی در چارچوب این بخش در دریا فقط به وسیله کشتیهای جنگی یا طیارههای نظامی‪ ،‬یا کشتیها یا طیارههای‬
‫دیگری انجام شود که روی بدنه آنها نشانههای مشخص و قابل شناسایی وجود داشته باشد که نشان دهد در خدمت کشور‬
‫مربوطه هستند و اجازه انجام چنین کاری را دارند‪.‬‬
‫بخش سوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬همکاری و تدابیر دیگر‬
‫در این بخش اقدامات کشورها برای جلوگیری از قاچاق مهاجران بحث میشود‪.‬‬
‫ماده دهم‪ :‬اطالعرسانی‪ :‬کشورها و سازمانهای بینالمللی که در بخش مبارزه با قاچاق مهاجران کار میکنند باید برای‬
‫جلوگیری از قاچاق مهاجران و همچنان مشکالت قاچاق مهاجران‪ ،‬به مردم اطالعرسانی کنند تا از قاچاق مهاجران‬
‫جلوگیری شود‪.‬‬
‫‪ -۱‬بدون تأثیر بر مادههای ‪ ۹۶‬و ‪ ۹۱‬کنوانسیون‪ ،‬کشورهای طرف‪ ،‬به خصوص کشورهای دارای سرحدات مشترک یا‬
‫واقع در مسیرهایی که مهاجران در آنها قاچاق میشوند‪ ،‬باید به منظور دستیابی به هدفهای این پروتوکول‪ ،‬بر اساس‬
‫نظامهای حقوقی و اداری داخلی مربوطه خود اطالعات مربوط به مسائل زیر را بین خود مبادله کنند‪:‬‬
‫الف‪ -‬نقاط مبدأ و مقصد و همچنین مسیرها‪ ،‬شرکتهای حملونقل و وسایل حملونقل که معروف یا مظنون است که‬
‫گروههای خالفکار سازمانیافته که در فعالیتهای ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول شرکت دارند از آنها استفاده‬
‫میکنند؛‬
‫ب‪ -‬هویت و روشهای کار سازمانها یا گروههای جنایی سازمانیافته که در فعالیتهای ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول‬
‫شرکت دارند یا مظنون به شرکت در آنها هستند؛‬
‫ج‪ -‬صحت‪ ،‬اعتبار‪ ،‬سند و شکل درست اسناد صادرشده سفر از سوی یک کشور طرف و سرقت یا سوءاستفاده از اسناد‬
‫رسمی؛‬
‫د‪ -‬وسایل و روشهای اختفا و حملونقل اشخاص‪ ،‬تغییر‪ ،‬اکتساب یا ساخت و تولید دوباره غیرقانونی یا سوءاستفاده دیگر‬
‫از اسناد شناسایی یا مربوط به سفر که برای انجام اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول از آنها استفاده شود و راههای‬
‫کشف و شناسایی آنها؛‬
‫هـ‪ -‬تجربهها‪ ،‬روشها و تدابیر قانونی برای جلوگیری و مبارزه با اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول؛‬
‫ز‪ -‬اطالعات علمی و متکی به تکنالوژی مفید برای اجرای قانون‪ ،‬چنان که توانایی یکدیگر را برای جلوگیری‪ ،‬کشف‪،‬‬
‫تشخیص و تحقیق درباره اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول و تعقیب جزائی اشخاص درگیر در آنها تقویت کند‪.‬‬
‫‪ -۹‬کشور طرفی که اطالعات دریافت میکند باید درخواست کشور طرفی را که اطالعات در اختیار آن گذاشته درباره‬
‫محدودیتهای استفاده از آن اطالعات برآورده کند‪.‬‬
‫ماده یازدهم‪ :‬تدابیر سرحدی‪ :‬مواردی را که کشورها باید در سرحدات خویش به خاطر جلوگیری از قاچاق مهاجران‬
‫رعایت نمایند‪.‬‬

‫‪217‬‬
‫‪ -۱‬کشورهای طرف‪ ،‬بدون ایجاد تغییر در تعهدات بینالمللی در رابطه به رفتوآمد آزادانه مردم‪ ،‬باید چنین کنترولهای‬
‫سرحدی را که ممکن است برای جلوگیری و کشف قاچاق مهاجران ضروری باشد تا حد امکان تقویت کنند‪.‬‬
‫‪ -۹‬هر کشور طرف باید تا حد امکان برای جلوگیری از استفاده از امکانات حملونقل مورد استفاده در فعالیتهای‬
‫شرکتهای کشتیرانی تجارتی به منظور انجام خالف تعیینشده مطابق ماده ‪ ،۱‬پراگراف یک (الف) این پروتوکول اقدامات‬
‫قانونی یا سایر تدابیر مناسب را به عمل آورد‪.‬‬
‫‪ -۳‬هرگاه مناسب باشد و بدون ایجاد تغییر در کنوانسیونهای قابل اجرای بینالمللی‪ ،‬چنین اقدامات و تدابیری باید شامل‬
‫ایجاد تعهد شرکتهای کشتیرانی تجارتی‪ ،‬از جمله هر شرکت حملونقل یا مالک یا متصدی و گرداننده هر وسیله‬
‫حملونقل‪ ،‬برای معلومکردن و پیبردن به این امر باشد که همه مسافران دارای اسناد الزم سفر برای ورود به کشور مقصد‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪ -۲‬هر کشور طرف باید براساس قوانین ملی خود به منظور ارایه تحریمها در موارد نقح تعهدات ذکرشده در پراگراف‬
‫‪ ۳‬این ماده تدابیر الزم به عمل آورد‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر کشور طرف باید انجام تدابیری را بررسی کند که بر اساس قوانین ملی آن ندادن اجازه ورود یا لغو امضای اشخاص‬
‫درگیر در ارتکاب خالفهای تعیین شده مطابق این پروتوکول را مجاز میداند‪.‬‬
‫‪ -۱‬بدون تغییر در ماده ‪ ۹۶‬کنوانسیون‪ ،‬کشورهای طرف باید تقویت همکاری بین کارگزاریهای کنترول سرحدات را‬
‫از جمله با ایجاد و حفظ مسیرها و کانالهای مستقیم ارتباطی بررسی کنند‪.‬‬
‫ماده دوازدهم‪ :‬امنیت و کنترول اسناد‪ :‬کشور باید به خاطر جلوگیری و مبارزه با قاچاق مهاجران مواردی را که در این‬
‫پروتوکول ذکر شده رعایت نماید که در اینجا مورد بررسی قرار میگیرد‪ .‬هر کشور طرف باید در صورت ضرورت در‬
‫چارچوب امکانات موجود تدابیری به شرح زیر به عمل آورد‪:‬‬
‫الف‪ -‬اطمینان حاصل کند که اسناد شناسایی یا سفر صادرشده از سوی آن دارای چنان کیفیتی باشند که نتوان به سهولت‬
‫آنها را سوءاستفاده یا جعل کرد یا به طور غیرقانونی تغییر داد یا بازسازی یا صادر کرد؛‬
‫ب‪ -‬سالمت‪ ،‬درستی و امنیت اسناد شناسایی یا سفر صادرشده از سوی کشور طرف را تضمین و از ساخت‪ ،‬صدور و‬
‫استفاده غیرقانونی از آنها جلوگیری کند‪.‬‬
‫ماده سیزدهم‪ :‬مشروعیت و اعتبار اسناد‪ :‬در اینجا روی مشروعیت و اعتبار اسناد صادره در داخل کشور برای اشخاص‪،‬‬
‫شامل پاسپورت‪ ،‬ویزه و دیگر اسناد هویتی که باید اعتبار ملی و بینالمللی داشته باشد و بتواند از جعل اسناد جلوگیری‬
‫کند مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫یک کشور طرف به درخواست کشور طرف دیگر باید مطابق قوانین ملی خود مشروعیت و اعتبار (صحت و سقم) اسناد‬
‫شناسایی یا سفر را که از سوی آن صادر شده یا ادعا شده به وسیله آن صادر شده و مشکوک است برای مقاصد اعمال‬
‫ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول از آنها سوءاستفاده شده‪ ،‬طی مدت زمانی معقول تائید کند‪.‬‬
‫ماده چهاردهم‪ :‬همکاری فنی و آموزشی‬

‫‪218‬‬
‫‪ -۱‬کشورهای طرف باید امکان آموزش تخصصی برای مسئوالن مهاجرت و سایر مسئوالن مربوطه را در زمینه جلوگیری‬
‫از اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول و رفتار انسانی با مهاجرانی که در معرض چنین اعمالی قرارگرفتهاند فراهم‬
‫سازند‪ ،‬یا تقویت کنند و در عین حال به حقوق این گونه مهاجران‪ ،‬چنان که در این پروتوکول اشاره شده‪ ،‬احترام بگذارند‪.‬‬
‫‪ -۹‬کشورهای طرف باید با یکدیگر و سازمانهای صالحیتدار بینالمللی و سازمانهای غیردولتی سایر سازمانهای مربوطه‬
‫و دیگر عناصر جامعه مدنی به گونه مناسب همکاری کنند تا اطمینان حاصل نمایند که پرسونل کافی برای آموزش جلوگیری‪،‬‬
‫مبارزه و ریشهکن کردن اعمال ذکرشده در این پروتوکول و حمایت از حقوق مهاجرانی که در معرض چنین رفتاری بودهاند‬
‫داشته باشند؛ چنین آموزشی باید شامل موارد زیر باشد‪:‬‬
‫الف‪ -‬بهبود امنیت و کیفیت اسناد سفر؛‬
‫ب‪ -‬تشخیص و کشف اسناد تقلبی شناسایی و سفر؛‬
‫ج‪ -‬گردآوری اطالعات جنایی‪ ،‬به خصوص مربوط به شناسایی گروههای جنایتکار سازمانیافته که به شرکت در اعمال‬
‫ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول شناخته شده یا مظنون به شرکت در آنها هستند‪ ،‬روشهای مورد استفاده برای جابه‬
‫جایی مهاجران قاچاق شده‪ ،‬سوءاستفاده از اسناد شناسایی یا سفر برای انجام اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول و‬
‫ابزار اختفای مورد استفاده در قاچاق مهاجران؛‬
‫د‪ -‬بهبود روشهای تشخیص و کشف اشخاص قاچاقشده در نقاط ورودی و خروجی رسمی و غیررسمی؛‬
‫هـ‪ -‬رفتار انسانی با مهاجران و حمایت از حقوق آنان بهگونهای که در این پروتوکول ذکر شده است‪.‬‬
‫‪ -۳‬کشورهای طرف دارای تخصصهای مربوطه باید ارایه کمک فنی به کشورهای را بررسی کنند که معموالً کشورهای‬
‫مبدأ یا محل عبور برای اشخاصی هستند که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول بودهاند‪ .‬کشورهای طرف‬
‫برای ارایه الزم‪ ،‬مانند وسایل نقلیه‪ ،‬سیستمهای کمپیوتری برای مبارزه با اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول باید هر‬
‫تالشی به عمل آورند‪.‬‬

‫ماده پانزدهم‪ :‬تدابیر دیگر جلوگیری‬

‫‪ -۱‬هر کشور طرف باید تدابیری به عمل آورد تا اطمینان حاصل کند که برنامههای اطالعرسانی برای افزایش آگاهی‬
‫عمومی از این واقعیت ارایه دهد یا آنها را تقویت کند که اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول فعالیتی جنایی است‬
‫که معموالً از سوی گروههای سازمانیافته جنایی برای کسب سود انجام میشود و خطرهای جدی برای مهاجران مربوطه‬
‫دربر دارد‪.‬‬
‫‪ -۹‬مطابق ماده ‪ ۳۱‬کنوانسیون‪ ،‬کشورهای طرف باید در زمینه انتشار اطالعات همگانی به منظور جلوگیری از قربانی‬
‫شدن مهاجران بالقوه در دام گروههای سازمانیافته جنایی همکاری کنند‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر کشور طرف باید به گونه مناسب برنامهریزیهای توسعه و همکاری در سطوح ملی‪ ،‬منطقوی و بینالمللی را ترویج‬
‫یا تقویت کند و واقعیتهای اجتماعی‪ ،‬اقتصادی مهاجرت را به حساب آورد و به حوزهها و مناطقی که از نظر اقتصادی و‬

‫‪219‬‬
‫اجتماعی تحت فشار قرار دارند توجه خاص مبذول کند تا با عوامل اجتماعی ‪ -‬اقتصادی قاچاق مهاجران‪ ،‬مانند فقر و‬
‫عقبماندگی مبازره شود‪.‬‬
‫ماده شانزدهم‪ :‬تدابیر حمایت و یاری (همدستی)‬
‫‪ -۱‬در اجرای این پروتوکول هر کشور طرف باید در راستای تعهدات خود بر اساس حقوق بینالملل‪ ،‬تمامی تدابیر مناسب‪،‬‬
‫از جمله وضع قوانین ضروری‪ ،‬برای حفظ و حمایت از حقوق اشخاصی را به عمل آورد که در معرض اعمال ذکرشده در‬
‫ماده ‪ ۱‬این پروتوکول قرار گرفتهاند‪ ،‬آن گونه که مطابق حقوق بینالملل حاکم‪ ،‬به خصوص حق زیستن و حق قرار نگرفتن‬
‫در معرض شکنجه یا سایر مجازات یا رفتار تحقیرآمیز یا غیرانسانی‪ ،‬ذکر شده است‪.‬‬
‫‪ -۹‬هر کشور طرف باید تدابیر مناسب به عمل آورد تا از مهاجران در برابر خشونتی که ممکن است به وسیله افراد یا‬
‫گروهها‪ ،‬به دلیل قرارگرفتن در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول به آنان تحمیل شود‪ ،‬به طور مناسب حمایت‬
‫کند‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر کشور طرف باید به مهاجرانی که زندگی یا امنیت آنان به دلیل قرارگرفتن در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪0‬‬
‫این پروتوکول به خطر افتاده کمک مناسب ارایه کند‪.‬‬
‫‪ -۲‬کشورهای طرف برای اجرای این ماده باید نیازهای خاص زنان و اطفال را در نظر بگیرند‪.‬‬
‫‪ -۳‬در مورد گرفتاری شخصی که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول بوده‪ ،‬هر کشور طرف باید از‬
‫تعهدات خود بر اساس کنوانسیون ویانا درباره روابط قونسلی‪ ،‬در صورت ضرورت‪ ،‬از جمله تعهد مربوط به اطالعدادن‬
‫بالفاصله مفاد مربوط به مطلعساختن و مکاتبه با مسئوالن قونسلگری به شخص مربوطه‪ ،‬پیروی کند‪.‬‬
‫ماده هفدهم‪ :‬موافقتنامهها و قرارها (یا قرارداد)‪ :‬کشورهای طرف باید انعقاد موافقتنامههای دوجانبه یا منطقوی یا ترتیبات‬
‫عملیاتی یا توافقهایی را به منظور انجام مراتب زیر بررسی کنند‪:‬‬
‫الف‪ -‬ایجاد مؤثرترین و مناسبترین تدابیر برای جلوگیری و مبارزه با اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول؛ یا‬
‫ب‪ -‬افزودن به مفاد این پروتوکول بین خود‪.‬‬
‫ماده هجدهم‪ :‬بازگشت مهاجران قاچاقشده‬
‫‪ -۱‬هر کشور طرف موافقت میکند بدون تأخیر غیرضروری یا نامعقول‪ ،‬بازگشت شخصی را که در معرض اعمال ذکرشده‬
‫در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول قرار داشته و تبعه آن است یا حق اقامت دائم در خاک آن را در زمان بازگشت دارد‪ ،‬تسهیل کند‬
‫و بپذیرد‪.‬‬
‫‪ -۹‬هر کشور طرف باید امکان تسهیل و پذیرفتن بازگشت شخصی را که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این‬
‫پروتوکول قرار داشته و حق اقامت دائم در خاک آن را در زمان ورود به کشور مقصد داشت‪ ،‬بر اساس قانون ملی خود‬
‫بررسی کند‪.‬‬
‫‪ -۳‬به درخواست کشور طرف مقصد‪ ،‬کشور طرفی که از آن درخواست شده‪ ،‬باید بدون تأخیر غیرضروری یا نامعقول‪،‬‬
‫بررسی کند شخصی که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول قرار داشته تبعه آن هست یا حق اقامت دائم‬
‫در خاک آن را دارد یا نه‪.‬‬

‫‪221‬‬
‫‪ -۲‬به منظور تسهیل در امر بازگشت شخصی که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول قرار داشته و فاقد‬
‫اسناد الزم است‪ ،‬کشور طرفی که آن شخص تبعه آن است یا حق اقامت دائم در آن را دارد باید موافقت کند به درخواست‬
‫کش ور طرف مقصد چنین اسناد سفر یا اسناد دیگر را که ممکن است برای ایجاد امکانات سفر آن شخص و ورود مجدد‬
‫او به خاک آن ضروری باشد‪ ،‬صادر کند‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر کشور طرف که در بازگشت شخصی که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول بوده‪ ،‬شرکت داشته‬
‫باید تمام اقدامات الزم برای بازگشت به روشی منظم و توجه الزم برای امنیت و منزلت آن شخص انجام دهد‪.‬‬
‫‪ -۱‬کشورهای طرف میتوانند با سازمانهای بینالمللی مربوطه در اجرای این ماده همکاری کنند‪.‬‬
‫‪ -۶‬این ماده هیچ تغییری در هیچ حقی ایجاد نمیکند که از سوی قانون ملی کشور طرف مقصد به اشخاصی اعطا شده‬
‫که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول بودهاند‪.‬‬
‫‪ -۱‬این ماده نباید بر تعهداتی که بر اساس هر معاهده حاکم دیگر‪ ،‬دوجانبه یا چندجانبه‪ ،‬یا هر موافقتنامه عملیاتی حاکم‬
‫دیگر‪ ،‬یا ترتیباتی که تمامًا یا بخشی از آن حاکم است بر بازگشت اشخاصی که در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این‬
‫پروتوکول بودهاند‪ ،‬تأثیر بگذارد‪.‬‬
‫ماده نزدهم‪ :‬شرط استثنا‬
‫‪ -۱‬هیچ امری در این پروتوکول نباید بر سایر حقوق‪ ،‬تعهدات و مسئولیتهای کشورها و افراد بر اساس حقوق بینالملل‪،‬‬
‫از جمله حقوق بشردوستانه بینالملل و قانون حق بشر بینالملل و به خصوص در صورت ضرورت‪ ،‬کنوانسیون ‪ 425‬و‬
‫پروتوکول ‪ ۱۲۱۶‬مربوط به وضعیت پناهندگان و اصل ممنوعیت بازگرداندن پناهندگان به گونهای که در آن وجود دارد‪،‬‬
‫تأثیر بگذارد‪.‬‬
‫‪ -۹‬تدابیر اعالمشده در این پروتوکول نباید به شیوهای تفسیر و به کار برده شود که علیه اشخاص‪ ،‬به این بهانه که آنان‬
‫در معرض اعمال ذکرشده در ماده ‪ ۱‬این پروتوکول هستند‪ ،‬تبعیحآمیز باشد‪ .‬تفسیر و کاربرد آن تدابیر باید با اصول عدم‬
‫تبعیح که در سطح بینالمللی به رسمیت شناخته شدهاند‪ ،‬سازگار باشد‪.‬‬
‫ماده بیستم‪ :‬حل اختالفها‬
‫‪ -۱‬کشورهای طرف باید بکوشند اختالفهای مربوط به تفسیر یا کاربرد این پروتوکول را از طریق مذاکره برطرف کنند‪.‬‬
‫‪ -۹‬هر اختالفی بین دو یا چند کشور درباره تفسیر یا کاربرد این پروتوکول که از طریق مذاکره در زمانی معقول قابل حل‬
‫نباشد باید‪ ،‬به درخواست یکی از آن کشورهای طرف به حکمیت ارجاع شود‪ .‬چنانچه شش ماه پس از تاریخ درخواست‬
‫حکمیت‪ ،‬آن کشورهای طرف قادر نباشند درباره سازمان حکمیت به توافق برسند‪ ،‬هر یک از آن کشورهای طرف میتواند‬
‫اختالف را با درخواست‪ ،‬مطابق اساسنامه دیوان محکمه جنایی بینالمللی به آن دیوان ارجاع دهد‪.‬‬
‫‪ -۳‬هر کشور طرف میتواند در زمان امضاء‪ ،‬تائید‪ ،‬پذیرش‪ ،‬تصویب یا الحاق به این پروتوکول اعالم کند که خود را ملزم‬
‫به اجرای پراگراف ‪ ۹‬این ماده نمیداند سایر کشورهای طرف نباید ملزم به اجرای پراگراف ‪ ۹‬این ماده در مورد هر کشور‬
‫طرفی باشند که چنین شرطی قائل شده است‪.‬‬

‫‪221‬‬
‫‪ -۲‬هر کشور طرفی که مطابق پراگراف ‪ ۳‬این ماده شرطی قائل شده باشد‪ ،‬در هر زمان میتواند با دادن اطالع به سرمنشی‬
‫سازمان ملل متحد شرط خود را پس بگیرد‪.‬‬
‫ماده بیست ویکم‪ :‬امضاء‪ ،‬تائید‪ ،‬پذیرش‪ ،‬تصویب یا الحاق‬
‫‪ -۱‬این پروتوکول از ‪ ۱۹‬تا ‪ ۱۳‬دسامبر ‪ ۹۲۲۲‬در پالرمو‪ ،‬ایتالیا و سپس تا ‪ ۱۹‬دسامبر ‪ ۹۲۲۹‬در مقر سازمان ملل متحد‬
‫در نیویورک برای امضای همه کشورها باز خواهد بود‪.‬‬
‫‪ -۹‬این پروتوکول برای امضای سازمانهای همگرایی اقتصادی منطقه نیز باید باز باشد مشروط بر اینکه حداقل یک کشور‬
‫عضو چنین سازمانی این پروتوکول را مطابق پراگراف یک این ماده امضاء کرده باشد‪.‬‬
‫‪ -۳‬این پروتوکول آماده امضاء‪ ،‬تائید‪ ،‬پذیرش یا تصویب است‪ .‬اسناد تائید‪ ،‬پذیرش یا تصویب باید نزد سرمنشی سازمان‬
‫ملل متحد ودیعه گذاشته شود‪ .‬هر سازمان همگرایی اقتصادی منطقوی میتواند سند تائید‪ ،‬پذیرش یا تصویب خود را به‬
‫ودیعه بگذارد‪ ،‬اگر حداقل یکی از کشورهای عضو آن‪ ،‬همین کار را کرده باشد‪ ،‬چنین سازمانی در آن سند تائید‪ ،‬پذیرش‬
‫یا تصویب باید میزان قدرت مالی خود را درباره مسائل تحت پوشش این پروتوکول اعالم کند‪ .‬چنین سازمانی باید محل‬
‫ذخیره هر تغییر مربوطه در میزان قدرت مالی خود را نیز اطالع دهد‪.‬‬
‫‪ -۲‬این پروتوکول برای الحاق هر کشور یا هر سازمان همگرایی اقتصادی منطقوی که حداقل یک کشور عضو آن طرف‬
‫این پروتوکول باشد مفتوح است‪ .‬اسناد الحاق باید نزد سرمنشی سازمان ملل ودیعه گذاشته شود‪ .‬هر سازمان همگرایی‬
‫اقتصادی منطقه باید در زمان الحاق خود میزان توانایی خود را درباره مسائل تحت پوشش این پروتوکول اعالم کند‪ .‬چنین‬
‫سازمانی باید محل سپردن هر تغییر مربوط در میزان توانایی خود را نیز اطالع دهد‪.‬‬
‫ماده بیست دوم‪ :‬به مرحله اجرا درآمدن‬
‫‪ -4‬این پروتوکول در نودمین روز پس از زمان سپردن چهلمین سند تائید‪ ،‬پذیرش‪ ،‬تصویب یا الحاق‪ ،‬رسمیت یافته و به‬
‫اجرا در خواهد آمد‪ .‬بدیهی است که این کار قبل از رسمیت یافتن کنوانسیون تحقق نخواهد یافت‪ .‬در مورد این پراگراف‬
‫هر سند سپرده شده از سوی یک سازمان همگرایی اقتصادی منطقه نباید به عنوان سندی اضافه بر اسناد سپرده شده از‬
‫سوی کشورهای عضو چنین سازمانی به حساب آورده شود‪.‬‬
‫‪ -۹‬برای هر کشور یا سازمان همگرایی اقتصادی منطقه‪ ،‬تائید‪ ،‬پذیرش‪ ،‬تصویب یا الحاق به این پروتوکول پس از سپردن‬
‫چهلمین سند چنین اقدامی‪ ،‬این پروتوکول باید درسی امین روز بعد از زمان سپردن سند مربوطه از سوی چنین کشور یا‬
‫سازمان یا در زمانی که این پروتوکول بر اساس پراگراف یک این ماده رسمیت مییابد به اجرا درآید‪.‬‬
‫ماده بیست سوم‪ :‬متمم و اصالحیه‬
‫‪ -۱‬پس از سپری شدن ‪ ۳‬سال از شروع اجرای این پروتوکول هر کشور طرف پروتوکول میتواند متمم و اصالحیه‬
‫پیشنهاد کند و آن را برای سرمنشی سازمان ملل متحد ارسال دارد که وی باید آن را به منظور بررسی و تصمیمگیری برای‬
‫کشورهای طرف و کنفرانس طرفهای کنوانسیون بفرستد‪ .‬کشورهای طرف این پروتوکول ضمن دیدار در کنفرانس‬
‫طرفها باید بکوشند درباره هر اصالحیه و متممی به اجماع دست یابند‪ .‬چنانچه تمامی تالشها برای اجماع به جایی نرسد‬

‫‪222‬‬
‫و توافق به دست نیاید تصویب اصالحیه باید‪ ،‬به عنوان آخرین راه چاره با اکثریت دو سوم آرای کشورهای طرف این‬
‫پروتوکول باشد که در اجالس کنفرانس طرفها حضور دارند و رأی میدهند‪.‬‬
‫‪ -۹‬سازمان های همگرایی اقتصادی منطقه‪ ،‬در مسائل در محدوده صالحیت خود‪ ،‬باید حق خود را برای رأی دادن بر‬
‫اساس این ماده با تعدادی از آرای برابر با تعداد کشورهای عضو خود که طرفهای این پروتوکول هستند اعمال کنند‪.‬‬
‫چنین سازمانهایی اگر کشورهای طرف آنها رأی بدهند نباید این حق خود را اعمال کنند و برعکس آن‪.‬‬
‫‪ -۳‬اصالحیه و متممی که مطابق پراگراف یک این ماده به تصویب میرسد‪ ،‬آماده تائید‪ ،‬پذیرش یا تصویب کشورهای طرف‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -۲‬اصالحیه و متممی که بر اساس پراگراف یک این ماده تصویب میشود‪ ۲۲ ،‬روز بعد از زمان سپردن سند تائید‪ ،‬پذیرش‬
‫یا تصویب چنین اصالحیهای نزد سرمنشی سازمان ملل متحد درباره آن کشور طرف رسمیت مییابد‪.‬‬
‫‪ -۳‬وقتی اصالحیه و متممی رسمیت مییابد برای آن کشورهای طرفی که رضایت خود را با الزامی بودن آن ابراز کردهاند‪،‬‬
‫الزامی خواهد بود‪ .‬سایر کشورهای طرف همچنان در برابر مفاد این پروتوکول و هر اصالحیه و متمم پیشین دیگری که‬
‫آنها تائید کرده‪ ،‬پذیرفته یا تصویب کردهاند ملزم خواهند بود‪.‬‬

‫ماده بیست چهارم‪ :‬اعالم فسخ‬

‫‪ -۱‬هر کشور طرفی میتواند با اعالم کتبی به سرمنشی سازمان ملل متحد این پروتوکول را فسخ کند‪ .‬این گونه فسخ‬
‫پروتوکول یک سال بعد از زمان دریافت اعالم فسخ به وسیله سرمنشی نافذ و قابل اجرا میشود‪.‬‬
‫‪ -۹‬یک سازمان همگرایی اقتصادی منطقوی هنگامی که همه کشورهای عضو آن این پروتوکول را فسخ کرده باشند‪ ،‬دیگر‬
‫طرف آن نخواهد بود‪.‬‬
‫ماده بیست وپنجم‪ :‬محل سپردن و زبانها‬
‫‪ -۱‬سرمنشی سازمان ملل متحد برای استرداد این پروتوکول در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫‪ -۹‬متن اصلی این پروتوکول که متون عربی‪ ،‬چینی‪ ،‬انگلیسی‪ ،‬فرانسوی‪ ،‬روسی و اسپانیایی آن از اعتبار یکسان برخوردارند‪،‬‬
‫نزد سرمنشی سازمان ملل متحد ودیعه گذاشته شده است‪ .‬نمایندگان تاماالختیار امضاءکننده زیر که از سوی دولتهای‬
‫خود اختیار کامل دارند (پروتوکول علیه قاچاق مهاجران‪ :۹۲۲۲ ،‬ماده ‪.)۹۳ ،4‬‬
‫عملکرد اتحادیه اروپا در مبارزه با بحران قاچاق مهاجران‪ :‬جواب به بحران پناهندگی‪ ،‬مهاجرت غیرقانونی و قاچاق انسان‬
‫از جمله عرصههایی است که اروپاییها در چند سال اخیر بدترین عملکرد را از خود به نمایش گذاشتهاند‪ .‬این عملکرد‬
‫نامناسب نشاندهنده فقدان اتحاد در میان دولتهای اروپائی است‪ .‬کل درخواستهای پناهندگی در اتحادیه اروپا در سال‬
‫جاری به بیش از ‪ ۱۲۲‬هزار دوسیه رسیده است که هشتاد فیصد آن مربوط به پنج کشور جرمنی‪ ،‬هنگری‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬فرانسه‬
‫و سوییس میشود (فضائلی‪.)۹۳ :۱۳۱۱ ،‬‬

‫‪223‬‬
‫متأسفانه اروپا به خصوص کشورهای جنوبی‪ ،‬آن هم به صورت مستقیم (بحران مهاجرت) و هم غیرمستقیم (به دلیل‬
‫فشارهای اقتصادی) از این سونامی انسانی به شدت ضربه خوردهاند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬بحران مهاجرت نتایج اسفباری بر‬
‫مواضع حقوق بشری اتحادیه اروپا وارد کرده است؛ زیرا آنان اقدامات الزم برای پناه دادن مهاجران غیرقانونی را نداشتند‪.‬‬
‫آنچه مدیریت این بحران را از دست اروپا خارج کرده‪ ،‬خصوصیات منحصر به فرد آن است‪ ،‬هم تعداد افراد مهاجر زیاد‬
‫است و هم طبیعت آن مختلط است؛ به عبارت دیگر‪ ،‬سیل مهاجران اروپا دربردارنده گروههای مختلف مهاجران با انگیزهها‬
‫و نیازهای مختلف است که از کشورهای گوناگون اما زیر چتر یک شبکه قاچاق مشترک به اروپا سفر میکنند‪.‬‬
‫به لحاظ حقوقی‪ ،‬هرگونه واکنش به موضوع پناهندهگی و مهاجرت در کشورهای عضو اتحادیه اروپا تحت تأثیر قوانین‬
‫شنگن و پیمان دوبلین است‪ .‬منطقه شنگن یکی از دستاوردهای سیاست مشترک اروپائی است که تردد آزاد میان سرحدات‬
‫اروپائی را تضمین میکند‪ .‬هر سیاست پناهندهگی که توسط اروپا لحاظ میشود‪ ،‬باید این موضوع را نیز مدنظر قرار دهد‬
‫که حرکت آزادانه افراد‪ ،‬کاال و سرمایه حفظ شود‪ .‬طبق پیمان دوبلین نیز پناهجویان که به یک کشور اروپائی وارد میشوند‬
‫باید در همان کشور تقاضای پناهندگی کنند‪ .‬زمانی که پیمان دوبلین در اروپا منعقد شد‪ ،‬شمار مهاجران تا این حد زیاد‬
‫نبود؛ بنابراین‪ ،‬به نظر میرسد که این چهارچوبها تا حد زیادی تطابق خود را با واقعیت بیرونی از دست دادهاند‪ .‬عالوه‬
‫بر سازوکارهای درون اروپایی‪ ،‬این کشورها باید به کنوانسیون ژنو ‪ ۱۲۳۱‬نیز متعهد باشند؛ اما این کنوانسیون از بسیاری‬
‫جهات رعایت نمیشود‪ .‬محدودیتهای بُعد حقوقی قطعًا مشکالتی را در عملکرد سیاسی برجای خواهد گذاشت‪.‬‬
‫سیاست های مهاجرتی اتحادیه اروپا بیش از آنکه در بروکسل تعیین شوند‪ ،‬به دلیل تأثیرگذاری مستقیم بر اقتصاد و امنیت‪،‬‬
‫بیشتر پیرو قوانین داخلی کشورهای عضو هستند؛ لهذا بسیاری از کشورهای اروپائی در چهارچوب قوانین داخلی و نوع‬
‫نگاه سیاستگذاران تالش میکنند سیاستهای مهاجرتی را بر پایه شرایط خود اجرا کنند‪.‬‬
‫مطابق گزارش سازمان بینالمللی مهاجرت در سال جاری بیش از یک میلیون بیجاشده و مهاجر به کشورهای عضو اتحادیه‬
‫اروپا رفتهاند؛ در حالی که ‪ ۳۶۲۲‬تن از آنها در سفرهای خطرناکی که برای قاچاقبران بسیار سود داشته‪ ،‬کشته یا مفقود‬
‫شدند‪ .‬این آمار سه تا چهار برابر بیشتر از تعداد بیجاشده و مهاجری است که در سال ‪ ۹۲۱۲‬میالدی به کشورهای عضو‬
‫اتحادیه اروپا آمدهاند و تعداد کشتهشدگان نیز نسبت به سال گذشته میالدی بسیار بیشتر است‪ .‬آژانس آوارهگان سازمان‬
‫‪29‬‬
‫ملل و سازمان بینالمللی مهاجرت در بیانیه مشترک اعالم کردند که اکثر این افراد از طریق دریای مدیترانه یا دریای اژه‬
‫به کشورهای اروپائی رسیدهاند و نیمی از آنها از آوارهگان سوری هستند‪ ۹۲ ،‬فیصد این مهاجران و آوارهگان را افغانها‬
‫و هفت فیصد را عراقیها تشکیل میدهند‪.‬‬
‫بنا به اعالم این سازمان احتماالً قاچاق بران مسئول اکثر این سفرها هستند و به احتمال زیاد از این مسئله دستکم یک‬
‫میلیارد دالر درآمد کسب کردهاند‪ .‬بسته به تعداد اعضای خانواده و اینکه کدام گروه قاچاقبر این کار را انجام میدهد‪،‬‬
‫از قاچاقبران ‪ ۹۲۲۲‬تا ‪ ۱۲۲۲‬دالر میگیرند‪ .‬سازمان بینالمللی مهاجرت برآورد کرده که قاچاقبران از سال ‪۹۲۲۲‬‬
‫میالدی ‪ ۱۲‬میلیارد دالر یا بیشتر درآمد کسب کردهاند (موسوی‪.)۳۹ :۱۳۲۹ ،‬‬

‫‪ .29‬دریای اژه از دریاهای پیرامونی دریای مدیترانه است که میان شبهجزیره یونان و آنتالیا جای گرفته است‪.‬‬
‫‪224‬‬
‫جنگ داخلی سوریه و تشکیل گروه تروریستی داعش تنها یکی از علتهای این سیل مهاجرت میباشد‪ .‬از دیگر دالیل‬
‫میتوان به امراض ابوال‪ ،‬بوکوحرام در غرب آفریقا‪ ،‬زمینلرزه در نپال‪ ،‬درگیریها در لیبیا‪ ،‬یمن‪ ،‬سودان جنوبی‪ ،‬جمهوری‬
‫آفریقای مرکزی‪ ،‬افغانستان و عراق اشاره کرد‪.‬‬
‫عالوه بر این رئیس اتحادیه اروپا در خصوص بحران مهاجران اظهار کرده است‪« :‬اختالفاتی میان شرق و غرب اروپا در‬
‫مورد این بحران وجود دارد‪ .‬برخی از این کشورها به دنبال مهار موج مهاجرت هستند و برخی دیگر حامی پذیرفتن‬
‫مهاجران‪ .‬معضل اصلی یافتن یک مسیر مشترک در مورد این بحران بوده که هنوز محقق نشده است» (نگهی‪:۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ .)۳۱‬بحران مهاجرت یکی از مهمترین معضالت اتحادیه اروپا است؛ اما به طور کلی میتوان دو جهتگیری را در موضع‬
‫کشورهای اروپائی نسبت به این بحران شناسایی کرد‪:‬‬
‫اسکان در اروپا‪ :‬برخی کشورها مانند جرمنی‪ ،‬فرانسه و ایتالیا بر پیش گرفتن سیاست مشترک و توزیع مهاجران در‬
‫کشورهای عضو اتحادیه اروپا تأکید دارند‪ .‬جرمنی حدود شش میلیارد یورو بودجه اضافی را برای کمک به مهاجران و‬
‫پناهجویان در نظر گرفته و اعالم کرده است که تا پایان سال جاری میالدی‪ ،‬پذیرای هشتصد هزار نفر از آنان خواهد بود‪.‬‬
‫در جرمنی‪ ،‬برخی مؤسسات درصدد ارایه آموزشهای الزم برای برخی از مهاجران هستند‪ .‬سویدن نیز از پناهندگان حمایت‬
‫بیشتری میکند و محیط بهتری برای پذیرش دارد‪ .‬مهاجران نیز راحتتر در محیط آنجا ادغام میشوند‪ .‬دولت سویدن‬
‫هدف خود را جذب سریع مهاجران در بازار کار اعالم کرده و در این راه با ارایه دورههای آموزش زبان و آشنایی با قوانین‬
‫کشور سعی در ادغام مهاجران در جامعه داشته است‪ .‬حلوفصل معضالت مربوط به شکاف و انزوای مهاجران در جامعه‬
‫سویدن‪ ،‬به یکی از دغدغههای اصلی این کشور مبدل شده است‪ .‬سازمانها و نهادهای دولتی‪ ،‬خصوصی و غیردولتی در‬
‫سالهای گذشته هر یک به نوبه خود سعی کردهاند با اجرای طرحهای مختلف نسبت به کاستن از عمق این شکاف اقدام‬
‫کنند‪ .‬کلیسا نیز از این سیاست حمایت میکند‪ ،‬به طوری که پاپ در تاریخ ‪ ۱‬سپتامبر ‪ ۹۲۱۱‬از کلیه منطقههای مذهبی‬
‫خواست که به نشانه همدردی‪ ،‬یک خانواده مهاجر را تحت حمایت خود بگیرند‪ .‬ایتالیا مشتمل بر ‪ ۹۳‬هزار و جرمنی ‪12‬‬
‫هزار منطقه مسیحی دارد‪ .‬با طرح پاپ‪ ،‬حداقل ‪ ۳۶۲‬هزار خانواده مهاجر فقط در جرمنی و ایتالیا تحت پوشش کلیسا‬
‫سرپناه پیدا خواهند کرد‪ .‬به نظر میرسد سرمنشأ این جهتگیری به نوعی عملگرایی اقتصادی بازمیگردد‪ .‬کشورهایی‬
‫نظیر سویدن و جرمنی و حتی اتریش‪ ،‬فیصدی بیکاری پائین و جمعیت مسنی دارند؛ بنابراین در سالهای آتی‪ ،‬این کشورها‬
‫نیاز مبرمی به نیروی کار‪ ،‬به خصوص در مشاغل یخنآبی‪ 30‬خواهند داشت‪ .‬پناهندگان نیروی کار جدیدی را به اقتصاد این‬
‫کشورها بیرون خواهند کرد (غفاری‪.)۲۳ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫جلوگیری از مهاجرت در مبدأ‪ :‬در بسیاری از کشورهای اروپایی‪ ،‬جنبشهای بیگانهستیزی بر سرکار آمدهاند که در مقابل‬
‫هر انعطافی مقاومت میکنند‪ .‬بریتانیا‪ ،‬هالند‪ ،‬قبرس‪ ،‬جمهوری چک‪ ،‬هنگری و اسلواکی از جمله کشورهایی هستند که در‬
‫برابر مهاجران و پناهندگان سیاست سختگیرانه را در پیش گرفتهاند‪ .‬این کشورها از تبیین سیاست مشترک و سهمیهبندی‬

‫‪ .30‬جرم یقه آبی (‪ )blue collar crime‬اصطالحی است در جرمشناسی که برخالف جرم یقهسفید که توسـط افـراد ردهبـاالی اجتمـاع صـورت مـیگیـرد‪ ،‬جـرم توسـط‬
‫افراد و گروههای پائینتر در اجتماع صورت میگیرد‪ .‬در حالی که جرم یقه آبی طبقهبندی رسمی در قانون نـدارد بیشـتر تعـداد جرمهـا از ایـن دسـته مـیباشـند‪ .‬بیشـتر ایـن‬
‫گونه جرمها در مقیاس کوچک برای سودآوری فوری توسط اشخاص یا گروهها انجام میشوند‪ .‬این گونـه جرمهـا مـیتواننـد جرمهـایی نظیـر تولیـد و پخـش مـواد مخـدر‪،‬‬
‫تجاوز جنسی‪ ،‬دزدی‪ ،‬حمله و قتل را دربر گیرند‪.‬‬
‫‪225‬‬
‫پذیرش مهاجر توسط کشورهای عضو خودداری میکنند‪ .‬هنگری‪ ،‬دولت جرمنی را به تشویق مهاجران برای هجوم به اروپا‬
‫متهم کرده و از برنامهریزی برای کنترول شدیدتر سرحدات خود خبر داده است‪ .‬این سیاست هنگری میتواند به پیچیدهتر‬
‫شدن معادله بینجامد؛ زیرا شبکه قاچاق انسان را قویتر و گستردهتر خواهد کرد (حکیم زاده‪.)۳۲ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫دنمارک کمپین تبلیغاتی بزرگی در لبنان راه انداخته است که جلوی سفر پناهندگان به اروپا را بگیرد‪ .‬در این کمپین بر‬
‫محورهایی چون پنجاه فیصد کاهش خدمات اجتماعی برای پناهندگان جدید تأکید شده است‪ .‬دنمارک معتقد است که‬
‫کنترول سرحدات راهحل مناسبی برای مهار بحران نیست و باید از میتودهای دیگری مانند تبلیغات کمک گرفت‪ .‬هالند‬
‫در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا دارای سختگیرانهترین قوانین در قبال پناهجویان است‪ .‬حدود دو سوم‬
‫درخواستهای پناهندگی در هالند رد میشوند‪ .‬پس از رد درخواست پناهندگی‪ ،‬پناهجو باید طی ‪ ۹۱‬روز خاک هالند را‬
‫ترک کند (رؤیا‪.)۹۲ :۹۲۱۱ ،‬‬
‫دولت هالند خود را موظف به تأمین حداقل نیازهای پناهجویان میداند‪ .‬مهاجرانی که خواهان اقامت در خوابگاههای‬
‫پناهندگی نیستند از این امکانات ناچیز نیز محروم میشوند‪ .‬تغییر ترکیب جمعیتی اروپا به سوی اسالم یکی از مهمترین‬
‫دغدغههای کشورهایی است که از این سیاست پیروی میکنند‪ .‬کشورهای اروپائی رویه سیاسی خود را نیز نادیده گرفته و‬
‫به صراحت اعالم کردهاند که تنها مهاجران مسیحی را میپذیرند؛ از جمله این کشورها جمهوری چکسلواکیا و قبرس‬
‫هستند‪ .‬بسیاری از مسلمانان برای گرفتن پناهندگی در این کشورها خود را مسیحی معرفی میکنند که از اولین تبعات این‬
‫امر بروز بحران هویتی در میان آنهاست‪.‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬
‫در این مبحث‪ ،‬پیشینه تاریخی مهاجرت و قاچاق مهاجران در سطح بینالمللی و منطقوی و تاریخچه مهاجرت در افغانستان‪،‬‬
‫عوامل و انگیزههای مهاجرت در جهان و افغانستان و همچنان معرفی سازمان بینالمللی مهاجرت و فعالیتهای آن در‬
‫افغانستان و جهان و مزایا‪ ،‬موانع و پیامدهای آن مورد بررسی قرار خواهند گرفت‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه و انواع مهاجرت‬
‫در این گفتار تاریخچه‪ ،‬انواع‪ ،‬نگاه اسالم به قاچاق مهاجران‪ ،‬عوامل و انگیزههای مهاجرت‪ ،‬مزایا و معایب مهاجرت مورد‬
‫بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬تاریخچه مختصر قاچاق مهاجران‬
‫مهاجرت ریشه تاریخی دارد و به عنوان یک واقعه مهم در تاریخ ثبت شده است و اشکال گوناگونی دارد‪ .‬بشر در طول‬
‫تاریخ همواره در حال حرکت و جابهجایی بوده ا ست‪ .‬ان سانهای اولیه بنا به دالیلی از جمله بهبود بخ شیدن به و ضعیت‬
‫زندگی‪ ،‬حس تنوعطلبی‪ ،‬اجبار عوامل سیا سی‪ ،‬امنیت و به تغییر محل سکونت خود میپرداختهاند از آنجایی که در‬
‫گذشته جابهجایی انسانها در مقایس کوچکترین صورت میگرفت‪.‬‬
‫بزرگترین مهاجرت داوطلبانه مردم در سالهای اخیر را میتوان سالهای بین ‪ 4156‬تا ‪ 4241‬دان ست که ساالنه‬
‫حدود یک میلیون نفر خود را به جای جدیدی میر ساندند‪ .‬گزارش بانک جهانی در این مورد ن شان میدهد حدود ‪46‬‬
‫فیصد جمعیت جهان در این دوره زمانی در حال مهاجرت بودهاند؛ در حالی که امروز این نرخ به سه فیصد رسیده است‪.‬‬
‫‪226‬‬
‫افزایش روزافزون رفاه‪ ،‬کاهش هزینههای حملونقل و کاهش ریسک مهاجرت‪ ،‬همه کمک کردند تا در این دوره مهاجرت‬
‫دستهجمعی امری آسانتر باشد و دقیقًا در همین زمان سیستمهای رسمی صدور ویزه برای کنترول جریان مهاجرت مردم‬
‫در سراسر سرحدات ملی پایهگذاری شد‪ .‬اثرات دوره اول مهاجرت را میتوان در ترکیب جمعیتی بسیاری از کشورهای‬
‫نیمکره غربی دید‪ .‬در بخش دوم قرن نوزدهم‪ ،‬به عنوان مثال‪ ،‬نزدیک به ‪ 45‬فیصد جمعیت ایاالت متحده آمریکا خارجی‬
‫و متولد کشورهای دیگر بودند‪ .‬اکثریت قریب به اتفاق این مهاجران از اروپا بودند‪ ،‬به خصوص مهاجران ایرلندی و ایتالیایی‬
‫و بعد از آن مهاجران روس‪ ،‬یهودیان شرق اروپا‪ ،‬چک‪ ،‬اسلواک‪ ،‬لهستان و جرمنی‪ .‬بیشتر اتباع کنونی ایاالت متحده‬
‫آمریکا محصول این دوره تاریخی هستند‪ .‬در همان زمانی که مهاجرت در قرن نوزدهم از سمت اروپا به آمریکا افزایش‬
‫یافت‪ ،‬مهاجران چینی و جاپانی نیز شروع به آمدن به سواحل غربی آمریکا از هاوایی کردند؛ اما همین موضوع با سیاستهای‬
‫محدودکننده مهاجران آسیایی که چینیها‪ ،‬جاپانیها و در نهایت تمام مهاجران آسیایی در قرن بیستم را نشانه گرفته بود‪،‬‬
‫همزمان شد‪.‬‬
‫در همین حال‪ ،‬در جای دیگری از نیمکره غربی‪ ،‬کشورهای در حال توسعه مانند ارجنتاین‪ ،‬برزیل و شیلی به دلیل تسهیل‬
‫سیاستهای مهاجرتی با موج بزرگی از مهاجران اسپانیایی و پرتغالی روبرو بودند که البته در این میان مهاجرانی از جرمنی‪،‬‬
‫بریتانیا‪ ،‬لهستان‪ ،‬چین و جاپان نیز بودند‪ .‬این موج مهاجرت به دنیای جدید عکسالعملهای زیادی را هم در برابر مهاجران‬
‫از سوی مردم محلی برمیانگیخت؛ در ایاالت متحده آمریکا مهاجران به دلیل جرم و جنایت‪ ،‬گسترش مریضی و تداوم فقر‬
‫در مراکز شهری سرزنش میشدند؛ عالوه بر این‪ ،‬مهاجران‪ ،‬جمعیتی بزرگ و خستگیناپذیر را تشکیل داده بودند که ظاهرًا‬
‫برای هر نوع درگیریهای اجتماعی آماده به نظر میآمدند (‪.)Akbaş, 2009: 140‬‬
‫مهاجرت پس از جنگ جهانی دوم همانطور که وضعیت کشورهای اروپائی بعد از جنگ جهانی دوم بهبود پیدا میکرد‪ ،‬به‬
‫مقصدی جذاب برای مهاجران بالقوه تبدیل میشد و درهای کشورهای خود را به روی مهاجران باز کردند تا به آنها در‬
‫بازسازی اقتصادی کشورشان کمک کنند‪ .‬عالوه بر این در طول دوران پس از جنگ‪ ،‬پیشرفتهای تکنالوژی در زمینه هوا‬
‫و سفر‪ ،‬هزینههای مهاجرت را به شدت کاهش داد‪ .‬با افزایش درآمد در کشورهای در حال توسعه به اندازهای که مهاجرت‬
‫را برای آنها آسان میکرد‪ ،‬مهاجرت از این کشورها به کشورهای غربی به سرعت گسترش یافت‪.‬‬
‫مهاجران ترک در جرمنی‪ ،‬یکی از قابلتوجهترین تعداد مهاجران را بعد از جنگ جهانی دوم تشکیل میدادند‪ .‬این گروه از‬
‫مهاجران به عنوان کارگران مهمان به جرمنی آورده شده بودند و در طول دوره ‪ 4256‬تا ‪ 4206‬تقاضای کارگر در‬
‫جرمنی را جواب میگفتند؛ با اینحال دولت جرمنی‪ ،‬هرگز برای این مهاجران حقوقی دایمی و اجازه اقامت دائم در جرمنی‬
‫در نظر نگرفته بود و به آنها حقوق تبعه اعطا نکرد و در نتیجه درگیریهایی شکل گرفت که تا به امروز نیز ادامه پیدا‬
‫کرده است تا آنجا که بنا به آمار ‪ 99‬فیصد از اتباع ترک ساکن جرمنی‪ ،‬با وجود اینکه در آنجا به دنیا آمدهاند ملیت‬
‫جرمنی ندارند (فرزاد‪ .)۶۱ :۱۳۲۲ ،‬همانطور که مردم از کشورهای استعماری به اروپا مهاجرت میکردند‪ ،‬الگوی قبلی‬
‫مهاجرت در دوره استعمار برعکس شد؛ این منجر به تغییرات اجتماعی و جمعیت بزرگ در کشورهای اروپائی شد که در‬
‫حال تجربه اثرات جوامع چند فرهنگی بودند؛ در همین زمان‪ ،‬موانع سخت مهاجرت در ایاالت متحده آمریکا تصویب شد‪.‬‬
‫موج جدید مهاجرت به آمریکا این بار نه از سوی اروپا بلکه از سمت آمریکای التین و آسیا بود‪.‬‬

‫‪227‬‬
‫الگوی مهاجرت امروزی منعکسکننده پروسه اقتصاد جهانی است؛ به طور مثال‪ ،‬در طول ‪ 16‬سال گذشته‪ ،‬کارگران‬
‫چینیایی از مناطق داخلی والیات به شهرهای ساحلی در چین برای جستجوی شغل و فرصتهای اقتصادی جدید‪ ،‬مهاجرت‬
‫کردند‪ .‬مهاجران داخلی در چین هم اکنون یک سوم از تمام مهاجران داخلی در سراسر جهان را تشکیل میدهند که این‬
‫عدد ‪ 916‬میلیون نفر اعالم شده است‪ .‬این روند مهاجرت عمدتًا در جواب به سرمایهگذاری بینالمللی و کسبوکار در‬
‫چین و به دنبال وجود نیروی کار و زمین ارزان در چین‪ ،‬به وجود آمده است‪.‬‬
‫همزمان مهاجرت چینیها از سال ‪ 4276‬اغلب در پی خروج نیروی کار ماهر و ثروتمند به دنبال کار در اروپا یا آمریکای‬
‫شمالی‪ ،‬مرتبًا افزایش یافته است؛ به طور مشابه‪ ،‬در طول چند دهه گذشته‪ ،‬مهاجرت نیروی کار از آمریکای التین (به خاص‬
‫مکزیک) به ایاالت متحده افزایش یافته است‪ .‬بخش قابلتوجهی از این مهاجران غیرقانونی بودهاند‪.‬‬
‫مخالفان تالشهای زیادی برای محدودکردن مهاجرت غیرقانونی انجام دادهاند؛ به طور مثال‪ ،‬کشیدن دیوارهای فزیکی در‬
‫نقاط حساس ورود به کشور‪ .‬با این حال به نظر نمیرسد این تالشها تعداد مهاجران غیرقانونی را که هر ساله به کشور‬
‫می آیند محدود کرده باشد‪ .‬در واقع تعداد مهاجران ثبت نشده در آمریکا نزدیک به ‪ 44‬میلیون نفر اعالم شده است‬
‫(‪.)Collyer, 2006: 145‬‬
‫عالوه بر این برخی از ایاالت آمریکا قوانین سختتری برای مهاجران غیرقانونی در یافتن کار و خدمات اجتماعی تصویب‬
‫کردهاند که باعث عکسالعمل شدید و گسترده از سوی مهاجران و حامیان آنها شد‪ .‬بنا به گزارش سازمان بینالمللی‬
‫مهاجرت‪ ،‬تعداد کل مهاجران در سراسر جهان افزایش یافته است‪ .‬در طول ‪ 46‬سال گذشته این رقم از ‪ 456‬میلیون نفر‬
‫در سال ‪ 9666‬به ‪ 941‬میلیون نفر در سال ‪ 9646‬م‪ .‬رسید‪ .‬این نشان میدهد سه فیصد از جمعیت کره زمین را‬
‫مهاجران تشکیل میدهند‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬طبقهبندی مهاجرت‬
‫به طور عموم مهاجرت و قاچاق انسان از نظر اسناد ملی و بینالمللی به انواع مختلف تقسیمبندی شده که در ذیل به بحث‬
‫گرفته میشود‪:‬‬
‫الف‪ :‬از نظر شکلی‬
‫‪ -4‬مهاجرت فردی‪ :‬مهاجرتی است که در آن اشخاص بدون هیچ گونه حمایت یا فشار از یک کشور به کشور دیگر‬
‫میروند (زنجانی‪.)45 :4116 ،‬‬
‫‪ -9‬مهاجرت گروهی‪ :‬این نوع مهاجرت ناشی از استبداد حکومت و آزار و اذیت آنها میباشد؛ مثالً مسلمانان میانمار‬
‫و‪...‬‬
‫ب‪ :‬از نظر خواست و اراده‬
‫‪ -4‬مهاجرت اجباری‪ :‬مهاجرتی است که در آن یک عنصر اجبار وجود دارد‪ ،‬شامل تهدیدهای زندگی و معاش‪ ،‬عوامل‬
‫طبیعی یا انسانی نظیر جنگ و آوارهگی‪ ،‬بالیای طبیعی یا محیطی‪ ،‬خطرات کیمیاوی یا هستوی‪ ،‬گرسنگی و‪ ...‬این نوع یا‬
‫هم ناشی از عوامل قهری و اجباری میباشد‪ ،‬مانند فرار از تعقیب قانون‪.‬‬

‫‪228‬‬
‫‪ -9‬مهاجرت اختیاری‪ :‬مهاجرت اختیاری برای توصیف مهاجرتی که بدون وجود عناصر اجبار و با انتخاب آزادانه صورت‬
‫می گیرد یا هم شخص به خواست و اراده خود بدون هیچ گونه فشار به خاطر رهایی از مشکالت اقتصادی وارد کشور‬
‫دیگر میشود‪ ،‬به کار می رود‪.‬‬
‫ج‪ :‬از نظر زمان‬
‫‪ -4‬مهاجرتهای کوتاه مدت (موقت) اگر اقامت در مقصد کمتر از یک سال باشد موقتی به حساب میآید در این نوع‬
‫مهاجرتها نوعی قصد بازگشت به محل قبلی وجود دارد مانند مهاجرتهای که در آن افراد در فصل معینی از سال که‬
‫معموالً بعداز برداشت محصول زراعت است به مناطقی که در آن امکان کار و فعالیتی وجود دارد مهاجرت میکنند و‬
‫دوباره در فصل کار و فعالیت به محل قبلی خود باز میگردند (گزارش سازمان ملی جوانان‪ ،‬این نوع مهاجرت درمورد‬
‫توریست نیز صادق است زیرا توریست به فردی اطالق میشود که با قصد بازگشت به مدت ولو طوالنی بدون داشتن‬
‫شغلی در یک و یا یک ناحیه به غیر از سرزمین اصلی خود به سر بود‪.‬‬
‫‪ -9‬مهاجرتهای بلند مدت (دایم)‪ :‬اگر مدت اقامت در مقصد بیش از یک سال باشد مهاجرت دائمی است‪ ،‬البته باید‬
‫قبول کرد که انگیزه و قصد عدم بازگشت مهمترین عامل در مهاجرتهای دائم محسوب میشود‪ .‬مهاجرت با توجه به به‬
‫خواست مهاجرین به دو دسته تقسیم میشود مهاجرتهای ارادی و خود خواسته‪ ،‬که معموالً به صورت انفرادی برای بهبود‬
‫زندگی و یافتن کار صورت میگیرد و مهاجرتهای اجباری که به صورت انفرادی یا جمعی به دلیل ضرورتهای اقتصادی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی و غیره انجام میپذیرد‪.‬‬
‫د‪ :‬از نظر حقوقی‬
‫‪ -4‬مهاجرت قانونی‪ :‬مهاجرت قانونی نوعی از مهاجرت بوده که ورود‪ ،‬اقامت و استخدام مهاجرین در کشور مهاجرپذیر‬
‫بهصورت دایمی یا ادواری صورت می پذیرد‪ .‬این نوع مهاجرت ممکن است بر سه نوع باشد‪ :‬مهاجرت قانونی از طریق‬
‫سرمایهگذاری‪ ،‬مهاجرت دایمی متخصصین و مهاجرت قانونی از طریق فامیلی‪.‬‬
‫‪ -9‬مهاجرت غیر قانونی‪ :‬مهاجرت غیرقانونی‪ ،‬مهاجرتی است که فرد در آن مجوز ورود به یک کشور را ندارد یا تاریخ‬
‫مجوز اقامت آن به پایان رسیده است‪.‬‬
‫‪ -1‬مهاجرت نامنظم‪ :‬مهاجرت نامنظم‪ ،‬مهاجرتی است که شخص بر اساس مجوز‪ ،‬وارد کشور شده؛ اما بیش از حد‪،‬‬
‫اقامت میکند (رحیمی‪.)۱۱۳ :۱۳۲۹ ،‬‬
‫هـ‪ :‬از نظر مکانی‬
‫‪ -4‬مهاجرت داخلی‪ :‬مهاجرت داخلی‪ ،‬جابهجایی بین نواحی داخلی یک کشور است‪ .‬این گونه از مهاجرت به دو بخش‬
‫زیر تقسیم میشود‪:‬‬
‫‪ -‬مهاجرت روزانه‪ :‬حرکت روزانه مردم از حومهها و شهرکهای اطراف به داخل شهرهای بزرگ برای رفتن به محل کار‬
‫یا استفاده از خدمات داخل شهرها‪ ،‬مهاجرت داخلی است که به آن مهاجرت روزانه گفته میشود‪ .‬در این نوع مهاجرت‬
‫مردم در شب به محل سکونت خود بازمیگردند‪.‬‬

‫‪229‬‬
‫‪ -‬مهاجرت فصلی‪ :‬حرکت و جابهجایی کوچنشینان و کارگران از شهرها به قریهها در فصل میوهچینی‪ ،‬نوع دیگری از‬
‫مهاجرت داخلی است (همان‪.)130 :‬‬
‫‪ -9‬مهاجرت خارجی‪ :‬مهاجرت خارجی بین کشورها صورت میگیرد و مهاجران از کشوری به کشور دیگر مهاجرت‬
‫میکنند‪ .‬برخی از مهاجرتهای خارجی با هدف دستیابی به منابع طبیعی و ثروت یا دستمزد و رفاه بیشتر انجام میپذیرد‬
‫که به آن مهاجرت اختیاری گفته میشود‪ .‬در این گونه مهاجرتها کشور مبدأ دچار مشکالت اقتصادی است؛ به عنوان‬
‫نمونه مهاجرت اروپاییان به آمریکا‪ ،‬استرالیا‪ ،‬کانادا و آفریقا در قرن ‪ ،42‬مهاجرتی اختیاری بود ( ‪Ahmad, 2008:‬‬
‫‪ .)123‬مهاجرت کارگران ترکیه به جرمنی غربی پس از جنگ جهانی دوم و مهاجرت مردم اتریش‪ ،‬هنگری و یوگسالویا‬
‫به جرمنی پس از سال ‪ ۱۲۱۲‬نیز مهاجرتهای اختیاری بودند (اصالتی‪.)06 :4117 ،‬‬
‫مهاجرت اقتصادی‪ :‬اصطالح مهاجر اقتصادی به کسی اطالق میشود که بهمنظور اشتغال و بهبود کیفیت زندگی و دسترسی‬
‫به منابع از یک منطقه به منطقه دیگر سفر کرده است‪ .‬یک مهاجر اقتصادی با پناهنده که از تعقیب و گریز گریخته است‬
‫متمایز است‪ .‬بسیاری از کشورها محدودیتهای مربوط به مهاجرت و ویزه را دارند که طبق آن ورود شخص به کشور را‬
‫بهمنظور دستیابی به کار بدون ویزه کاری معتبر ممنوع میکند‪ .‬به دلیل نقح قوانین مهاجرت یک کشور‪ ،‬میتوان از ورود‬
‫مهاجر اقتصادی به یک کشور خودداری کرد‪.‬‬
‫‪ -1‬پناهندهگان‪ :‬در این تعریف بین پناهنده و مهاجرت فرقی نیست؛ اما پناهنده به شخصی گفته میشود که بنا بر دالیل‬
‫ساسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬یا اجتماعی نتواند در کشور متبوعش در امنیت و آرامش زندگی کند یا به عباره دیگر نظام حاکم‬
‫تحمل آن را ندارد‪ .‬تفاوت مهاجر و پناهنده آن است که مهاجر تابع قوانین خاص است؛ اما پناهنده تابع کنوانسیون ‪4254‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ -1‬بیجاشده‪ :‬آوارهگان کسانیاند که به نسبت درگیریهای داخلی‪ ،‬حوادث طبیعی و یا شیوع مریضی کشور خود را‬
‫ترک بکنند‪.‬‬

‫‪231‬‬
 ‫‪ -5‬توریستها‪ :‬توریستها اشخاصیاند که به صورت موقت تا حداقل ‪ 91‬ساعت به کشور دیگری سفر و یا از آن دیدن‬
‫نمایند؛ مشروط بر اینکه در آنجا به وظیفه دارای عاید مشغول نشوند (‪Akcapar, 2006: 135‬‬

‫انواع مهاجرت‬

‫برحسب قلمرو‬
‫برحسب زمانی‬ ‫برحسب فاصله‬ ‫برحسب انگیزه‬ ‫برحسب اراده‬ ‫بر حسب تعداد‬ ‫بر حسب قانونی بودن‬
‫جغرافیایی و سیاسی‬

‫مهاجرت کوتاه مدت‬ ‫فاصله کم‬ ‫اقتصادی‬ ‫داخلی‬ ‫خارجی‬ ‫اجباری‬ ‫اختیاری‬ ‫فردی‬ ‫قانونی و رسمی‬

‫غیر قانونی و غیر‬

‫مهاجرت بلند مدت‬ ‫فاصله زیاد‬ ‫اجتماعی فرهنگی‬ ‫از شهر به شهر‬ ‫منطقه ای‬ ‫پناهندگان‬ ‫گروهی‬
‫رسمی‬

‫سیاسی‬ ‫از دهات به دهات‬ ‫بین المللی‬ ‫پناهندجویان‬

‫از دهات به شهر‬ ‫تبعیدی داخلی‬

‫از شهر به دهات‬ ‫تبعیدی توسعه‬

‫تبعیدی محیطی‬

‫قاچاق انسان‬

‫گفتار دوم‪ :‬نگاه اسالم به قاچاق مهاجران‬

‫در این گفتار قاچاق مهاجران و پدیده مهاجرت از نظر شریعت اسالم مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬
‫اصل در سفر از نظر دین اسالم اباحث است‪ ،‬مشروط براینکه اوال‪ :‬در آن سالمت مسافر غالبا متصور باشد و ثانیا‪ :‬هدف‬
‫از سفر از جمله اهداف مشروع باشد‪ .‬اما در قاچاق مهاجران در شرایط کنونی هیچ یکی از دو شرط متحقق نیست؛ زیرا‬
‫در این نوع م سافرتها هالک م سافران غالبا مت صور ا ست و دیگر اینکه اهداف شرعی درا ین گونه م سافرتها جز در‬
‫چهارچوب خیلیها ضیق به مشاهده نمیرسد‪ .‬قاچاق مهاجران‪ ،‬مهاجر را انواع خطرات و حمالت از سوی نیروهای بری‬

‫‪231‬‬
‫و بحری ک شور های مورد نظر مهاجران مواجه می سازد که ب سیاری از اوقات منجر به غرق م سافران یا د ستگیری و‬
‫زندانی ساختن آنها و سایر اعمال اهانت آمیز به آنها میگردد در حالی که حفظ جان حیثیت از نظر ا سالم واجب ا ست‪.‬‬
‫همچنین قاچاق مهاجران منجر به ت سلیمی م سلمانان به کفار و ذلیل شدن آنها میگردد که این کار از نظر ا سالم جواز‬
‫خ ِرجَنَّ الَْأعَز مِْنهَا‬
‫ندارد؛ زیراهلل م سلمان را عزت داده ا ست‪ ،‬چنانچه اهلل متعال میفرماید‪ :‬يَقُولُونَ لَئِن َّرجَعْنَا إِلَى اْلمَدِينَةِ لَيُ ْ‬
‫ـورۀ المنافقون‪ ،‬آیه ‪ )1‬میگویند‪ :‬اگر (از غزوه بنی‬ ‫الَْأذَلَّ َولِلَّهِ الْعِزَّةُ وَِلرَ ُس ـولِهِ وَلِ ْل ُمؤْمِنِينَ وََلكِنَّ اْلمُنَافِقِينَ لَا يَعْ َلمُونَ (سـ‬
‫م صطلق) به مدینه برگ شتیم‪ ،‬باید افراد با عزت و قدرت‪ ،‬ا شخاص خوار و ناتوان را از آنجا بیرون کنند‪ .‬عزت و قدرت‬
‫از آن خدا و فر ستاده او و مؤمنان ا ست‪ ،‬ولیکن منافقان (این را درک نمیکنند و) نمیدانند‪ .‬از حذیفه (رض) روایت شده‬
‫َرضُ ِلمَا لَا يُطِي ُق‬
‫ا ست که گفت‪ :‬ر سول اهلل ﷺ فرمود‪:‬لَا يَنْبَغِي لِ ْل ُمؤْمِنِ أَنْ يُذِلَّ نَفْ َسهُ قِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ يُذِلُّ نَفْ َسهُ قَالَ يَتَع َّ‬
‫(الترمذی سنن الترمذی‪ ،‬صفحه‪ .)917 ،‬سزاوار نیست مؤمن خود را ذلیل کند‪ ،‬سؤال شد چگونه خود را ذلیل میکند!‬
‫فرمود‪ :‬به سراغ کاری میرود که از او ساخته نی ست‪ .‬بنابراین‪ ،‬قاچاق مهاجران به خ صوص به ک شور های کفری از نظر‬
‫دین اسالم جواز ندارد و حرام است و مرتکب آن مستحق عذاب خواهد بود (نذیر‪.)912 :4122 ،‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬عوامل و انگیزههای مهاجرت‬

‫عوامل و انگیزههای مهاجرت نظر به جغرافیای کشورها‪ ،‬مختلف است که در این بحث بعضی از عوامل و انگیزههای‬
‫مهاجرت در افغانستان مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬علل و دالیل مهاجرت مردم افغانستان‬
‫مهاجرت افغانها عوامل و انگیزههای مختلفی دارد که بعضی از عوامل و انگیزههای آن توضیح میگردد؛ برخی از مردم‬
‫افغانستان از یک قرن پیش راه مهاجرت به خارج را در پیش گرفتهاند‪ .‬از قرار معلوم نخستین مهاجرت دستهجمعی افغانها‬
‫در سال ‪ 4106‬میالدی ‪ 4912‬شمسی از افغانستان به استرالیا صورت گرفت‪ .‬در این مهاجرت که به خواست دولت‬
‫انگلیس انجام گرفته بود‪ ،‬در حدود زیادتر از هفتاد فامیل از افغانهای نواحی غزنی و کابل برای شناخت از نامالیمتهای‬
‫طبیعی به بزرگ ترین جزیره که مرکز تجمع برخی از جنایتکاران و آدمکشان انگلیس بود‪ ،‬برده شدند‪ .‬هدف این بود که‬
‫این مهاجرین که مردمانی سرسخت و مقاوم بودند‪ ،‬از دشتهای سوزان «گبسون» و «سمسون» از پرت سواحل غربی‬
‫استرالیا که به اقیانوس هند اتصال دارد تا شرق که به اقیانوس آرام ختم میشود شناخت پیدا کنند‪.‬‬
‫این مهاجرت که با وسایل نقلیه خود افغانها‪ ،‬یعنی شتر و قاطر‪ ،‬صورت گرفت ماهها به طول کشیده بود‪ .‬چند فامیل نسبت‬
‫به تشنگی و طوالنی بودن راه به هالکت رسیده بودند؛ بنابراین با همکاری انگلیس اولین هسته جمعیتی افغانها در استرالیا‬
‫بنیاد گذاشته شد (عرفانی‪.)411 :4127 ،‬‬

‫‪232‬‬
‫البته مهاجرین افغانی مقیم استرالیا‪ ،‬اولین گروه مهاجران افغانی نبودند؛ زیرا سالها قبل از آن تاریخ افغانها به آسیای میانه‪،‬‬
‫هند‪ ،‬ایران و عراق رفته و برای همیشه مقیم آنجاها شده بودند؛ از جمله مهاجرانی که در عهد شاهمحمود‪ ،‬پسر تیمور شاه‬
‫سدوزایی‪ ،‬افغانستان را برای همیشه ترک گفته و ساکن قلمرو ایران شدند‪ ،‬از طوایف ایماق هرات و بادغیس بودند؛ البته‬
‫قبل از دوره عبدالرحمنخان‪ ،‬مردم طعم تلخ مهاجرت و آوارهگی و جابجاییها را چشیده بودند‪ .‬همه نویسندگان و محققان‬
‫و دستاندرکاران امور مهاجرت و آوارهگی بر این باورند که آوارهگی دردی است که تنها خود آواره و مهاجر را عذاب‬
‫نمیدهد‪ ،‬بلکه دیگران را نیز رنج میدهد؛ اما مهاجرت چندین دهه اخیر مردم افغانستان‪ ،‬در سه دهه اخیر و در یک قرن‬
‫گذشته بسیار متفاوت است؛ چرا که فرار سه دهه اخیر افغانها از کشور‪ ،‬نه تنها موجب فراموشی آنها نگردید که زمینه‬
‫شناسایی آنها را نیز فراهم ساخته و فجایع اتفاق افتاده در کشور را به گوش جهانیان رسانیده است‪.‬‬
‫بدون شک اگر آوارهگی سه دهه اخیر نمیبود‪ ،‬مردم افغانستان و جهان هرگز با مصیبت قتلعام‪ ،‬بردگی و آوارهگی در‬
‫یک قرن قبل آگاهی نمیافتند؛ اما مهاجرت و آوارهگی دوران اخیر‪ ،‬با تمامی مشکالت و گرفتاریهای خود این حسن را‬
‫داشت که فرصتی را به مردم افغانستان فراهم ساخت که به گذشته خود نگاه کنند؛ گذشتهای که جز غم و اندوه‪ ،‬قتلعام‪،‬‬
‫بردگی و آوارهگی‪ ،‬دوری از عدالت‪ ،‬رفاه عمومی و آسایش فردی نبوده است‪.‬‬
‫بنابراین مهاجرت و آوارهگی با تمامی خسارتها و مشکالت خود که مردم ما را گرفتار ساخت و از نگاه روحی ضربات‬
‫جبرانناپذیری را بر همگان تحمیل کرد‪ ،‬ولی این نتیجه را نیز در پیآورد که واقعیتهای کتمان شده تاریخی را بر مأل‬
‫سازد؛ لذا این رویکرد اجتماعی‪ ،‬فرهنگی یکی از دستاوردهای مهم و قابلتوجه دوران مهاجرت به حساب میآید‪.‬‬
‫در دهه ‪ 26‬میالدی افغانستان با داشتن بیش از ‪ 5‬میلیون آواره بیش از یک سوم کل آوارهگان جهان را به خود اختصاص‬
‫داده بود‪ .‬بدون مبالغه تقریبًا ‪ 46‬میلیون نفر از جمعیت این کشور و اتباع افغانستان با تناوب با پدیده آوارهگی در خارج‬
‫از کشور سروکار یافتهاند‪ .‬تا قبل از سقوط امارت اسالمی در سال ‪ 4116‬ش‪ 9664/‬م افغانستان با ‪ 1/5‬میلیون آواره‬
‫در کشورهای همسایه و جهان ‪ 16‬فیصد از آوارههای جهان را به خود اختصاص میداد؛ البته این آوارهگی به قوم‪ ،‬زبان‪،‬‬
‫مذهب و منطقه خاص ارتباط نداشت‪ ،‬بلکه تمامی اقشار جامعه از هر قوم و منطقه را در برمیگرفت ( ‪Çicekli, 2005:‬‬
‫‪ .)55‬در شرایط کنونی نیز با وجود شکلگیری دولت مستقل در کشور‪ ،‬ولی به دالیل مختلف از جمله ناامنی باز هم‬
‫نزدیک به ‪ 5‬میلیون مهاجر افغانی در کشورهای همجوار ایران و پاکستان و دیگر کشورهای جهان حضور دارند‪.‬‬
‫با کمال تأسف مهاجرت افغانها در پی بحرانهای اجتماعی و سیاسی افغانستان و جنگهای پیدرپی تشدید گردیده است‪.‬‬
‫با ظهور امارت اسالمی در سال ‪ 4171‬مهاجرت سیر صعودیتری پیدا کرد‪.‬‬
‫آنچه در تاریخ افغانستان روشن است و آمارها نیز آن را نشان میدهد‪ ،‬مهاجرت افغانها سابقه طوالنی دارد؛ اما موج وسیع‬
‫مهاجرت به کشورهای ایران و پاکستان پس از کودتای هفت ثور سال ‪ 4157‬هـ ش صورت گرفت و عملکرد حکومت‬
‫وابسته به شوروی باعث شورش و مقاومت علیه حکومت در والیتهای مختلف کشور گردید و بخش زیادی از مردم‬
‫افغانستان در اثر این جنگها به کشورهای دیگر مهاجر گردیدند‪ .‬پس از تجاوز شوروی و شدت گرفتن جنگ میان مردم‬
‫افغانستان و ارتش سرخ‪ ،‬سیل مهاجرت به خارج از کشور افزایش یافت‪ .‬به گفته مدیرکل اداره اتباع و مهاجرین خارجی‬
‫وزارت کشور ایران‪ ،‬طبق آمارهای رسمی بیش از ‪ 166‬هزار تبعه افغانی در ایران متولد شدهاند‪ .‬این آمارها نشان میدهد‬

‫‪233‬‬
‫که مهاجرت افغانها از سابقه طوالنی برخوردار بوده و به نقل از کمیسر عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندهگان‪ ،‬در‬
‫خیلی از کشورها‪ ،‬دو نسل از مهاجرین افغانی که در آنجا زندگی میکنند و شماری از آنان در کشورهای پناهندهپذیر متولد‬
‫شدهاند و اکنون در همان کشور ازدواج نموده و صاحب فرزند شدهاند؛ بدین ترتیب شماری از افغانها نزدیک به سی‬
‫سال عمرشان را به عنوان یک آواره یا مهاجر در وضعیتی خاص در کشورهای دیگر گذراندهاند‪.‬‬
‫به گفته یکی از مقامات مسئول در اداره اتباع و مهاجرین خارجی وابسته به وزارت مهاجرین کشور ایران‪ ،‬شمار افغانها‬
‫که به ایران مهاجرت کردهاند زمانی به حدود سه ونیم میلیون نفر میرسید که پس از سرنگونی دولت داکتر نجیب اهلل‪،‬‬
‫صدها هزار نفر از آنها بازگشتند؛ اما آغاز دور جدیدی از درگیریها در دوران حکومت مجاهدین باعث مهاجرت مجدد‬
‫شد و شمار قابلتوجهی از مردم که در دورههای گذشته در وطن مانده بودند نیز مجبور شدند افغانستان را ترک کنند‪.‬‬
‫پیروزی مجاهدین به جنگ چهارده سال افغانستان پایان نداد‪ .‬از فردای تشکیل حکومت مجاهدین‪ ،‬گروههای رقیب به‬
‫منظور کسب قدرت و یا رسیدن به اهدافشان جنگ جدیدی را علیه همدیگر آغاز کردند‪ .‬جنگ بین گروههای رقیب در‬
‫کابل و جنگهای دیگری که هر روز در نقاط مختلف کشور بر سر قدرت پیش آمد‪ ،‬این جنگها و درگیریها تأثیر به‬
‫سزایی بر آوارهگی و مهاجرت افغانها داشت؛ به طوری که در جنگهای کابل دهها هزار نفر کشته و نیم میلیون آواره‬
‫گردیدند (موسوی‪ .)۱۱۱ :۱۳۲۹ ،‬و مهاجرتها از افغانستان به کشورهای دیگر‪ ،‬خصوصًا ایران و پاکستان‪ ،‬ادامه یافت‪.‬‬
‫با وجود پایان سلطه امارت اسالمی در اواخر سال ‪ 4116‬و تجاوز قوای ناتو به افغانستان و شکلگیری نظام جمهوریت‬
‫در این کشور زمینه بازگشت مهاجران به وطن فراهم نشده است‪ ،‬هم اکنون‪ ،‬میلیونها آواره و مهاجر افغانی در کشورهای‬
‫دنیا سرگردانند و هر روز بر تعداد آنان افزوده میشود؛ در حالی که هر روز قطعنامههای تازه در حمایت از حقوق‬
‫پناهندهگان و مهاجران در جهان تصویب میشود‪ ،‬اما تصاویر اندوهبار و هولناک زندگی آوارهگان افغان قلب انسان را به‬
‫لرزه درمیآورد‪ .‬تقریبًا مردم همه کشورها در برابر درخواستهای مهاجران و پناهندهگان یک صدا فریاد میزنند‪« :‬نه‪...‬‬
‫بیگانه را به خانه راه ندهید»؛ در حالی که چهره گریان اطفال افغان و صورتهای غمگین زنان و مردان آواره در خاطر‬
‫همه نقش بسته است‪.‬‬
‫مهاجرین و پناهندهگان افغانی در وضعیت کنونی حرمت و احترام شایسته یک پناهنده و یک مهاجر را ندارند‪ .‬برخوردهای‬
‫خشن و غیرانسانی برخی از کشورها نسبت به آوارهگان مقیم یا مهاجر و حتی فرزندان متولدشده در همان کشور انعکاس‬
‫مییابد و مهاجرین مورد هتک حرمت قرار میگیرند و حقوقشان پایمال میشود و برخوردهای ناشایستی با آنها صورت‬
‫میگیرد و به عنوان گروهی پست و حقیر توصیف میشوند که سزاوار هیچ ارج و احترام و یا برخورد برابر با دیگر اتباع‪،‬‬
‫پیرو دین و مذهب یا رسوم آن کشور نیستند‪ .‬این وضع رقتبار و توهینآمیز‪ ،‬باعث شده تا بحث حقوق پناهندهگان در‬
‫کشورهای پناهندهپذیر ضرورت پیدا کند‪ .‬اگر کشورهای پناهندهپذیر نسبت به حقوق بشر‪ ،‬عالقه و توجه نشان میدهند‪،‬‬
‫این امر تنها منحصر به اتباع خودشان است‪ .‬در خصوص دیگران‪ ،‬به طور خاص اگر مسئله مربوط به آوارهگان افغانی باشد‬
‫موضوع در تئوری و عمل کامالً برعکس است و همین نکته است که مشکالت بزرگی فراروی آوارهگان ساکن در‬
‫کشورهای پناهندهپذیر ایجاد کرده است‪ .‬مقتضای این وضع نیز فعال ساختن موضوع حقوق بشر با نگاهی همهجانبه و‬

‫‪234‬‬
‫جهانی و عدم اکتفا به شعار برای پناهندهگان است‪ .‬ما در جهانی زندگی میکنیم که ریاکاری‪ ،‬دروغ و ظاهرسازی آن را‬
‫پرکرده است‪ .‬باید پرده از آن برگیریم و برای حفظ کرامت و حرمت پناهندهگان در کشورهای پناهندهپذیر تالش کنیم‪.‬‬
‫مهمترین حقوق انسانی و فردی که هم مورد تائید شرع مقدس اسالم و هم همه نهادهایی حقوق بینالملل است و بدون‬
‫مالحظه نژاد‪ ،‬مذهب و تابعیت باید در همهجا رعایت شود‪ ،‬عبارت است از حقوقی مانند حق زندگی‪ ،‬حق تحصیل‪ ،‬حق‬
‫حرمت انسانی‪ ،‬حق آزادی و رفتوآمد و حق برابری با دیگران‪ .‬حق زندگی یا حیات و حق تحصیل‪ ،‬خاستگاه و مبنای‬
‫سایر حقوق انسانی است و حق مقدسی است که خداوندﷻ آن را به همه انسانها ارزانی داشته است (عارفی‪:۱۳۲۶ ،‬‬
‫‪.)۳۱ ،۲۳‬‬
‫لذا پاسداری از آن نیز وظیفه حتمی همه است؛ زیرا این حق را تمام ادیان الهی و زمینی به رسمیت شناخته و حقی است که‬
‫در راستای بقای نوع بشر و آبادانی جهان هستی و استمرار زندگی بشری‪ ،‬از نعمتهای الهی به بندهگان خداست و تمام‬
‫مردم نیز با هر دین و مذهب‪ ،‬اصالت و وابستگی‪ ،‬عقبماندهگی یا پیشرفت‪ ،‬ارزش و موقعیت یا علم و جهل و حاکم یا‬
‫محکوم‪ ،‬همه و همه در آن برابرند‪ .‬اعالمیه جهانی حقوق بشر (دسامبر ‪ 4212‬م) و کنوانسیون حقوق پناهندگان (‪4254‬‬
‫م) و پروتوکول ‪ 4207‬م‪ .‬حقوق بنیادین بشر را به رسمیت شناختهاند‪ .‬پروتوکول ‪ 4207‬م‪ .‬در ماده سوم تأکید کرده‬
‫است‪« :‬همه افراد از حق حیات‪ ،‬آزادی و سالمتی شخصی برخوردارند»‪.‬‬
‫الف‪ :‬عوامل داخلی مهاجرت‬
‫عوامل داخلی مهاجرت به پنج دسته عمده تقسیم میشود‪ :‬عوامل سیاسی‪ ،‬عوامل اجتماعی‪ ،‬عوامل اقتصادی‪ ،‬عوامل امنیتی‬
‫و سایر عوامل‪.‬‬
‫‪ -۱‬عوامل سیاسی‪ :‬بیثباتی سیاسی یکی از مهمترین عوامل دلسردی مردم از کشور خود و مهاجرتهای غیرقانونی افغانها‬
‫است که در اینجا به طور مختصر اوضاع سیاسی‪ ،‬بیثباتیهای سیاسی و خأل قدرت در افغانستان را بررسی مینمائیم‪.‬‬
‫عدهای از مورخین براین باورند که در طول تاریخ‪ ،‬افغانستان برای طوالنیمدت از ثبات سیاسی برخوردار نبوده بلکه در‬
‫این سرزمین پادشاهگردشی مروج و انتقال قدرت سیاسی اکثرًا توأم با زور و حذف کامل رقیب همراه بوده است‪.‬‬
‫متأسفانه دولتمردان و زمامداران در قسمت ملتسازی هیچ تالشی نکردهاند‪ .‬با آغاز تهاجم شوروی به افغانستان مهاجرت‬
‫مردم افغانستان به کشورهای همسایه روند صعودی داشته که در سالهای بین ‪ ۱۲۶۲‬الی ‪ ۹۲۲۹‬در حدود ‪ ۳۲‬فیصد از‬
‫جمعیت کل افغانستان کشور را ترک گفتهاند و دست به مهاجرت زدند‪ .‬مهاجرت افغانها طی دو دهه گذشته‪ ،‬یکی از‬
‫بزرگترین مهاجرتها بعد از جنگ جهانی دوم بوده است‪ .‬بعد از سقوط امارت اسالمی در سال ‪ ۹۲۲۱‬تجازو قوای ناتو‬
‫به رهبری آمریکا به افغانستان و توافقات برای اولین بار مردم افغانستان از یک نظام سیاسی مبتنی بر آرای مردم (دموکراسی)‬
‫برخوردار شدند‪ .‬لویه جرگه در ‪ ۱۲‬جدی ‪ ۱۳۱۹‬قانون اساسی جدید را به تصویب رسانید که در این قانون اساسی حقوق‬
‫و آزادیهای مردم به بهترین شکل آن تضمین شده بود‪ ،‬ایجاد کمیسیون مستقل حقوق بشر‪ ،‬برگزاری انتخابات و سرازیر‬
‫شدن میلیاردها دالر کمک های جامعه جهانی این امیدواری را در بین مردم افغانستان به وجود آورد که به زودی وضعیت‬
‫اقتصادی‪ ،‬امنیتی و سیاسی بهبود پیدا کرد ه و حاکمیت قانون در کشور نهادینه خواهد گردید‪ .‬بسیاری از مهاجرین افغان‬
‫عودت نمودند تا در بازسازی کشورشان سهیم شوند (‪.)Bilger, 2006: 65‬‬

‫‪235‬‬
‫متأسفانه برخالف امیدواری مردم افغانستان‪ ،‬دولتمردان کشور نتوانستند از کمکهای جامعه جهانی در بازسازی زیربناهای‬
‫کشور استفاده نمایند‪ .‬عدم حاکمیت قانون‪ ،‬عدم حکومتداری خوب‪ ،‬فساد اداری‪ ،‬نداشتن تعریف مشخص از منافع ملی‪،‬‬
‫نداشتن پالیسی مشخص‪ ،‬از مشخصههای حکومت پس از امارت اسالمی است‪ .‬عوامل فوق نقشی مستقیم بر مهاجرتهای‬
‫اخیر جوانان به اروپا داشت‪.‬‬
‫‪ -۹‬عوامل اجتماعی‪ :‬عدالت اجتماعی‪ ،‬امروز در افغانستان بیش از هر زمان دیگر یک ضرورت مهم و حیاتی به شمار‬
‫میرود‪ ،‬چون ما در جهانی زندگی میکنیم که حقخواهی‪ ،‬محور هستی آدمیان را میسازد‪ ،‬سرنوشت بشر در جهان کنونی‬
‫طوری رقم خورده است که نمیتواند تماشاگر محح باشد و سرنوشتشان را کسانی دیگر در غیابشان رقم بزنند‪ .‬افغانستان‬
‫به دلیل جنگهای پیدرپی به یکی از کشورهای بیثبات و بحرانزا تبدیل شده و اتباع آن امروز محرومترین مردم جهان را‬
‫تشکیل میدهد‪ .‬فقر‪ ،‬بیسوادی‪ ،‬ناامنی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬عدم انکشاف متوازن و مداخله کشورهای دور و نزدیک در این جغرافیا‬
‫از عمدهترین مشکالت مردم این کشور محسوب میگردد‪ .‬بعد از تجاوز قوای ناتو به افغانستان و سقوط امارت اسالمی‪،‬‬
‫افغانستان در محراق توجه جهانیان قرار گرفت و ‪ ۶۲‬میلیارد دالر کمکهای جامعه جهانی به این کشور سرازیر شد؛ ولی‬
‫هنوز هم افغانستان از لحاظ ناامنی‪ ،‬فساد‪ ،‬جنگ‪ ،‬بیسوادی‪ ،‬قاچاق مواد مخدر و غیره در صدر کشورهای جهان قرار‬
‫دارد‪ .‬هنوز هم ساالنه هزاران جوان از رفتن به پوهنتونها و تحصیالت عالی بازمیمانند‪ ،‬در بسیاری از مناطق کشور اتباع‬
‫کشور دسترسی به آب آشامیدنی‪ ،‬مکتب‪ ،‬برق و سرک ندارند (فریبا‪ .)416 :4126 ،‬هنوز در کشور‪ ،‬فقر‪ ،‬بیکاری‪،‬‬
‫بیعدالتی و تبعیح و واسطهبازی بیداد میکند‪ ،‬با وجود کمیسیون مستقل اصالحات اداری و خدمات ملکی و اداره عالی‬
‫نظارت بر تطبیق ستراتیژی مبارزه علیه فساد اداری‪ ،‬فساد در ادارات به قوت خویش باقی مانده است‪ ،‬کارمندان ادارات‬
‫دولتی و خصوصی بر اساس واسطه‪ ،‬زور و رشوت دادن استخدام میشوند نه براساس لیاقت و شایستگی و بدین طریق افراد‬
‫ضعیف و غیر مسلکی در پستهای کلیدی جابجا میشوند و افراد متخصص و مسلکی بیکار مانده و از ناچاری راه‬
‫مهاجرت اروپا یا کشورهای همسایه را در پیش میگیرند‪.‬‬
‫‪ -۳‬عوامل اقتصادی‪ :‬بحرانهای اقتصادی باعث پائین آمدن کیفیت زندگی بسیاری از مردم میشود و عدهای برای ادامه‬
‫زندگی به محیط دیگری که شرایط مناسبی دارد سوق داده میشوند‪ .‬این مورد در کشور ما در چند سال اخیر بسیار شدت‬
‫گرفته و شرایط نامناسب اقتصادی باعث افزایش میزان مهاجرت اقشار مختلف شده است‪.‬‬
‫افغانستان از لحاظ منابع طبیعی غنی و از لحاظ جغرافیایی و جیوپولوتیکی دارای اهمیت خاصی است که میتوان آسیای‬
‫میانه را به آسیای جنوبی و چین را به آسیای غربی وصل نماید‪ ،‬همچنان میتواند مرکز ثقل اقتصاد منطقه و همکاریهای‬
‫منطقوی باشد‪ ،‬اما استفاده از منابع طبیعی و موقعیت جیوپلیتیک نیاز به ثبات سیاسی‪ ،‬تأمین امنیت و زیرساختهای اساسی‬
‫مانند شاهراهها‪ ،‬خط آهن‪ ،‬برق و غیره دارد که نیاز به برنامههای بلندمدت دارد‪ .‬رشد اقتصادی کشور در سایه ثبات‬
‫سیاسی‪ ،‬حاکمیت قانون‪ ،‬تأمین امنیت و نوسازی زیربناهای کشور امکانپذیر است؛ در غیر آن سرمایهگذاران داخلی و‬
‫خارجی ریسک سرمایهگذاری در کشور را نخواهد پذیرفت (زاهد‪ .)491 :4126 ،‬متأسفانه هنوز دولت شرایط مناسب‬
‫را برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی مهیا نتوانسته و از طرفی دیگر‪ ،‬کاهش منابع مالی و عدم توجه دولت به زراعت و‬
‫مالداری‪ ،‬نبود فابریکه و فرصتهای شغلی برای جوانان‪ ،‬بروز حوادث طبیعی چون خشکسالی و سیل و عدم انکشاف‬

‫‪236‬‬
‫متوازن در امر توسعه والیات باعث افزایش بیکاری و فقر گردیده است‪ .‬فقر و بیکاری‪ ،‬زمینه مهاجرتهای گروهی و‬
‫فردی افغانها را از کشور فراهم نموده و ساالنه هزاران مهاجر افغان راهی کشورهای خارجی میشود‪.‬‬
‫‪ -۲‬عوامل امنیتی‪ :‬مسئله جنگ‪ ،‬یکی از قدیمی ترین دالیل مهاجرت است که افراد برای یافتن مکان امن برای زندگی از‬
‫شهر یا کشور خود فراری میشدند‪ .‬میتوان این نوع مهاجرت را اجباری دانست‪ .‬صلح و امنیت آرزوی دیرینه همه مردم‬
‫افغانستان است و بدون آن هیچ پیشرفت و ترقی در این کشور حاصل نمیشود‪ .‬در حقیقت امنیت و صلح تهداب ترقی و‬
‫پیشرفت یک کشور است‪ ،‬پیشرفتهای اقتصادی‪ ،‬تجارتی و استفاده از منابع طبیعی زیرزمینی فقط در سایه امنیت امکانپذیر‬
‫است (‪.)Demir, 2008: 89‬‬
‫‪ -۳‬شرایط آموزشی‪ :‬بسیاری از مهاجرتها به خاطر رسیدن به امکانات آموزشی و تحصیلی اتفاق میافتد‪ .‬معموالً این‬
‫شکل از مهاجرت بیشترین بازگشت به کشور را دارد؛ به طوری که افراد بعد از تحصیل به هر دلیل‪ ،‬به کشور خود‬
‫بازمیگردند (محمدی‪.)15 :4121 ،‬‬
‫‪ -۱‬آزادی و امنیت بیشتر‪ :‬یکی از مسایلی که مردم را به سمت مهاجرت سوق میدهد‪ ،‬شرایط زندگی محدود و پرفشار‬
‫است؛ از بین رفتن حقوق اجتماعی و سیاسی‪ ،‬دلبستگی مردم از وطنشان را کم میکند‪ .‬در نتیجه آنها به دنبال وطن‬
‫جدیدی میگردند که به آنها و آزادیهایشان بها دهد و امنیت روانی آنها را تأمین کند‪.‬‬
‫‪ -۶‬جذابیتهای مقصد‪ :‬ممکن است کشور یا محل زندگی فرد شرایط نامناسبی نداشته باشد؛ اما جذابیتهای مقاصد‬
‫پیشرو‪ ،‬آنها را برای مهاجرت وسوسه میکند (شیرازی‪ .) 15 :4127 ،‬طبیعت ذاتی انسان حرکت به سوی کمال و‬
‫بهترین است و کسانی که از این موهبت بیبهره اند‪ ،‬ممکن است ماهیت انسانی خود را فراموش کرده باشند‪.‬‬
‫‪ -۱‬شرایط اقلیمی‪ :‬ممکن است برخی مناطق به دلیل شرایط بحرانی جغرافیایی‪ ،‬مردم خود را مجبور به مهاجرت کند‪.‬‬
‫بیآبی‪ ،‬کمبود منابع تغذیه‪ ،‬آفت های طبیعی مثل زلزله یا سیل‪ ،‬گرما یا سرمای بیش از حد‪ ،‬شرایط آب و هوائی و حتی‬
‫سختی دسترسی به مراکز قدرت‪ ،‬از این دسته عوامل هستند‪.‬‬
‫‪ -۲‬مهاجرت اجباری‪ :‬در دوره هایی از تاریخ این نوع مهاجرت دیده شده که دولت وقت یا استعمارگر‪ ،‬مردم مناطقی را‬
‫مجبور به مهاجرت به نقط خاص میکند‪ .‬کار و زراعت‪ ،‬کنترول مردم و آشوبهای قومی‪ ،‬مسائل جمعیت شناختی‪،‬‬
‫جنگ ها و شرایط منابع طبیعی برخی از دالیل مهاجرت در تاریخ است‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬سایر عوامل‪ :‬عوامل ترغیبکننده دیگری که در مهاجرتهای اخیر نقش داشتند عبارت است از هزینه پائین رفتن به‬
‫اروپا؛ یعنی یک شخص میتوانست از افغانستان با هزینه ‪ ۹۳۲۲‬الی ‪ ۳۲۲۲‬دالر به اروپا برسد‪ .‬به علت تبلیغات قاچاقبران‬
‫برای رساندن شخص با ضمانت‪ ،‬رقابت بعضی خانوادهها در داشتن یک یا چند عضو خانواده در خارج و هم چنان بعضی‬
‫جوانان به خاطر تحصیل و عملی کردن رؤیاهایشان مهاجرت در اروپا را در پیش گرفتند (موحدی‪.)۳ ،۲ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬نقش سازمان بینالمللی مهاجرت در پروسه مهاجرت‬
‫در این بحث روی معرفی سازمان بینالمللی مهاجرت و فعالیتهایشان در سطح جهان و افغانستان پرداخته خواهد شد‪.‬‬
‫سازمان بینالمللی مهاجرت یا (‪ 31)IOM‬که در سال ‪ ۱۲۳۱‬تأسیس شده‪ ،‬سازمان رهبریکننده بینالحکومتی در ساحه‬

‫‪31‬‬
‫‪I nt ernat i onal Organi zat i on f or Mi rgrat i on.‬‬
‫‪237‬‬
‫مهاجرت میباشد که با همکاران حکومتی‪ ،‬بینالحکومتی و غیرحکومتی از نزدیک کار و فعالیت مینماید‪ .‬با داشتن ‪۱۳۱‬‬
‫کشور عضو و با ‪ ۱۲‬کشور با نقش نظارتی و دفاتر در بیشتر از ‪ ۱۲۲‬کشور جهان‪ ،‬سازمان بینالمللی مهاجرت مختصًا‬
‫به ترویج مهاجرت انسانی و منظم به نفع همگان‪ ،‬فعالیت مینماید‪ .‬این کار را با ارایه خدمات و مشورتها به حکومتها‬
‫و مهاجران‪ ،‬انجام میدهد (‪.)Fiona, 2000: 78‬‬
‫سازمان بینالمللی مهاجرت یا (‪ )IOM‬برای حصول اطمینان از مدیریت منظم و انسانی مهاجرت‪ ،‬ترویج همکاریهای‬
‫بینالمللی در مسائل مهاجرت‪ ،‬جستجوی راهحلهای عملی برای مشکالت مهاجرت و فراهمآوری کمکهای بشردوستانه‬
‫برای مهاجرین نیازمند‪ ،‬به شمول پناهندهگان و بیجا شدهگان داخلی فعالیت مینماید‪ .‬اساسنامه سازمان بینالمللی مهاجرت‬
‫یا (‪ )IOM‬رابطه میان مهاجرت و توسعه اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی و همچنان آزادی رفتوآمد را به رسمیت میشناسد‪.‬‬
‫سازمان بینالمللی مهاجرت یا (‪ )IOM‬در چهار حوزه گسترده مدیریت مهاجرت‪ ،‬کار میکند‪:‬‬
‫مهاجرت و انکشاف؛‬ ‫‪.4‬‬
‫تسهیل مهاجرت؛‬ ‫‪.9‬‬
‫تنظیم مهاجرت؛‬ ‫‪.1‬‬
‫مهاجرت اجباری‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫فعالیتهای سازمان بینالمللی مهاجرت که دربرگیرنده ساحات فوق است‪ ،‬مشمول ترویج حقوق بینالمللی مهاجران‪،‬‬
‫مباحثات و رهنمودهای پالیسی‪ ،‬حفاظت حقوق مهاجران‪ ،‬صحت مهاجرت و ابعاد جنسیتی مهاجرت‪ ،‬میباشد‪.‬‬
‫الف‪ :‬فعالیتهای سازمان بینالمللی مهاجرت در افغانستان‬
‫هیئت مأموریت سازمان بینالمللی مهاجرت در افغانستان در سال ‪ ۱۲۲۹‬میالدی تأسیس شد و حضور بدون وقفه خویش‬
‫را در کشور حفظ کرد‪ .‬دفتر (‪ )IOM‬در افغانستان‪ ،‬بزرگترین مأموریت این سازمان در سطح جهان را با بیش از ‪۳۲۲‬‬
‫کارمند و دفاتری در کابل‪ ،‬بدخشان‪ ،‬بلخ‪ ،‬بامیان‪ ،‬هرات‪ ،‬کندهار‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬نیمروز و پکتیا به پیش میبرد‪.‬‬
‫سازمان بینالمللی مهاجرت در حال حاضر دستۀ از ابتکارات‪ ،‬کمکهای بشری‪ ،‬ثبات اجتماعی و مدیریت مهاجرت را در‬
‫تشریکمساعی با همکاران دولتی و بشری و همچنان مقامات محلی در افغانستان‪ ،‬تطبیق میکند‪ .‬هزینه فعالیتهای سازمان‬
‫بینالمللی مهاجرت یا (‪ )IOM‬در افغانستان توسط استرالیا‪ ،‬اتریش‪ ،‬کانادا‪ ،‬دنمارک‪ ،‬کمیسیون اروپا‪ ،‬جرمنی‪ ،‬جاپان‪،‬‬
‫هالند‪ ،‬ناروی‪ ،‬سویدن‪ ،‬حکومت شاهی متحده انگلستان‪ ،‬ایاالت متحده آمریکا و دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان‬
‫ملل متحد یا (‪ 32)UNODC‬پرداخته میشود‪.‬‬
‫سازمان بین المللی مهاجرت به این اصل که مهاجرت انسانی و منظم به نفع مهاجران و جامعه است‪ ،‬متعهد است‪ .‬سازمان‬
‫بینالمللی مهاجرت به عنوان یک سازمان رهبریکننده جهانی در مهاجرت‪ ،‬با همکاران خویش در جامعه بینالمللی برای‬
‫موارد ذیل عمل میکند‪:‬‬
‫همکاری در رفع معضالت رو به افزایش عملیاتی در مدیریت مهاجرت‬ ‫‪.44‬‬
‫ارتقای فهم درست از مسائل مربوط به مهاجرت‬ ‫‪.49‬‬

‫‪32‬‬
‫‪Uni t ed Nat i ons of f i ce on Drugs and Cri me.‬‬
‫‪238‬‬
 ‫تشویق و ترغیب رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی از مجرای مهاجرت‬ ‫‪.41‬‬
‫حمایت از کرامت انسانی و رفاه مهاجران‪.‬‬ ‫‪.41‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬مزایا‪ ،‬معایب‪ ،‬موانع‪ ،‬آثار و پیامدهای مهاجرت‬
‫در این بحث موضوعاتی چون مزایا و معایب‪ ،‬موانع‪ ،‬آثار و پیامدهای مهاجرت بررسی خواهند شد‪.‬‬
‫الف‪ :‬فواید مهاجرت‬
‫مزایای مهاجرت بستگی به دالیل مهاجرت دارد‪ .‬دستیابی به امنیت‪ ،‬آزادی‪ ،‬امکانات تحصیلی و صحی‪ ،‬پیدا کردن شغل‬
‫یا مسکن بهتر‪ ،‬آرامش روانی و کاهش استرس های زندگی و‪ ...‬مزایایی است که در ذهن مهاجرین نقش بسته است‪ .‬هر‬
‫کس در ذهنش تصوری از زندگی ایدئال دارد و برای به دستآوردن آن تالش میکند؛ اما طبق تحقیقات‪ 76 ،‬تا ‪16‬‬
‫فیصد متقاضیان مهاجرت‪ ،‬قشر تحصیلکرده هستند‪ .‬کسانی که یا به دلیل شرایط اقتصادی و بیکاری قصد مهاجرت دارند‬
‫و یا به دلیل امکانات بهتر تعلیمی‪ ،‬ادامه تحصیل را در کشورهای پیشرفته جستجو میکنند‪.‬‬
‫شاید بیشتر تعجب کنید اگر بدانید بر طبق آخرین گزارشها‪ ،‬برنامه توسعه سازمان ملل متحد مهاجرت به نفع کشورهای‬
‫فقیر نیز است؛ همانند آنچه که در بازار آزاد جهانی وجود دارد؛ اینطور بهنظر میرسد که نیروی کار‪ ،‬کشور خود را که‬
‫تقاضا برای آنها کم است ترک کرده و به کشورهایی میروند که تقاضا برای آنها زیاد است‪ .‬مهاجرتهای بینالمللی‬
‫منجر به کسب مهارت و آموزش میشود‪.‬‬
‫مزایای مهاجرت برای کشورهایی مثل کانادا که نرخ تولد در آن پائین است به وضوح قابل مشاهده است‪ .‬طبیعی است که‬
‫کشورهای فقیر تمایلی به از دستدادن نیروهای متخصص ندارند؛ اما راهحل این مشکل این نیست که نیروی کار آماده در‬
‫جایی باشد که به کار گرفته نشود یا محروم از کار کردن باشد‪ .‬در واقع شواهدی موجود است که مهاجرتهای این چنین‬
‫موجب مساعدت به کشورهای فقیر است‪.‬‬
‫پوهنتون آکسفورد‪ ،‬میگوید تحقیقات پیوسته نشان دادهاند که مهاجران‪ ،‬رونق کشورهای میزبان را افزایش میدهند‪ .‬مطالعۀ‬
‫که در ‪ ۲‬نوامبر ‪ ۹۲۱۲‬در بریتانیا منتشر شد معلوم کرد که از سال ‪ ۱۲۲۳‬تا سال ‪ ،۹۲۱۱‬مهاجران اتحادیه اروپا بیش‬
‫از آنکه از مزایای دولتی استفاده کنند‪ ،‬به افزایش درآمدهای مالیاتی کمک کردهاند؛ اما این تنها منفعت حضور مهاجران‬
‫نیست‪ .‬سالها است که مشخص شده وجود مهاجران در یک کشور‪ ،‬به افزایش حداقل دستمزدها در آن کشور کمک‬
‫میکند‪ .‬بانک جهانی با استفاده از مدلی ریاضی برای اقتصاد جهان‪ ،‬در گزارشی در سال ‪ ۹۲۲۱‬اعالم کرد که اگر بین‬
‫سالهای ‪ ۹۲۹۳ – ۹۲۲۱‬میالدی‪ ۱۲ /۹ ،‬میلیون کارگر از کشورهای فقیر به کشورهای ثروتمند انتقال یابند و نیروی‬
‫کار کشورهای ثروتمند را ‪ ۳‬فیصد افزایش دهند‪ ،‬حداقل دستمزد ساالنه در جهان تا سال ‪ ۹۲۹۳‬معادل ‪ ۶۶۹‬میلیارد دالر‬
‫افزایش خواهد یافت‪ .‬این امر به معنای تولید ثروت در اقتصاد جهان است که با در اختیار قرار دادن سرمایه و تکنالوژی به‬
‫مهاجران بیش از آنچه در خانه میتوانستند داشته باشند‪ ،‬ممکن میشود‪.‬‬
‫به عالوه‪ ،‬چنین رشد حداقل حقوقی بیش از دیگر انواع رشدهای اقتصادی باعث رونق اقتصاد جهان میشود؛ زیرا کسانی‬
‫که این درآمدها را کسب میکنند از این پول برای خرید اجناس و خدمات استفاده میکنند و این دقیقًا همان نوع تحریک‬
‫اقتصادی است که دولتها پس از بحران سال ‪ ۹۲۲۱‬م تالش کردهاند در کشورهای مختلف ایجاد کنند‪.‬‬

‫‪239‬‬
‫تحقیقات انجام شده توسط جیووانی پری از پوهنتون کالیفرنیا نشان میدهد مهاجران حتی مهاجران بدون تحصیالت عالی‪،‬‬
‫به رشد اقتصادی کمک میکنند؛ چراکه با جذب نیروی کار در کسبوکارها‪ ،‬شغلهای جدیدی برای افراد بومی ایجاد‬
‫میشود و این بومیها هستند که به دلیل مزیتهای تحصیلی و زبانی‪ ،‬موقعیتهای بهتر را برای خود حفظ میکنند‪.‬‬
‫در فوریه ‪ ۹۲۱۲‬م نخستین مطالعهای که از مدلهای ریاضی برای مقایسه پیامدهای قانونی کردن مهاجران غیرقانونی و‬
‫اخراج آنها استفاده میکرد‪ ،‬در ایاالت متحده به کار گرفته شد‪ .‬وقتی معلومات آمریکا و مکزیک به کار گرفته شد‪ ،‬معلوم‬
‫شد که اخراج بیشتر مهاجران غیرقانونی به کاهش مشاغل برای اتباع متولد آمریکا انجامیده است‪.‬‬
‫دلیل این امر بازداشتن مهاجران از تحریک اشتغالزایی توسط شرکتهای ایاالت متحده بود؛ این در حالی است که قانونی‬
‫کردن این مهاجران‪ ،‬تعداد مهاجران را افزایش داد و تحریک اقتصادی را باال برد و مشاغل بیشتری را برای مهاجران و‬
‫افراد بومی ایجاد کرد‪.‬‬
‫این ادعا که مشاغل کافی برای چنین افرادی وجود ندارد‪ ،‬یک بازی سیاسی است‪ .‬در ماه مه ‪ ،۹۲۱۲‬گزارشی از سازمان‬
‫کار جهانی سازمان ملل متحد این تصور را که مهاجران بخشی از مشکل هستند‪ ،‬رد کرد‪ .‬در این گزارش آمده است‪:‬‬
‫«آنچه در مورد مضرات حضور مهاجران گفته میشود پایه غیر علمی دارد که مزایای اقتصادی مهاجرت و منافع بالقوه‬
‫تسهیل محدودیتها در این مورد را نادیده میگیرد‪.».‬‬
‫رابرت گلدین برخی از موضعگیریها را به عدم درک درست از وضعیت مهاجران نسبت میدهد‪ .‬بسیاری گمان میکنند‬
‫که مهاجران میهمانانی کوتاهمدت هستند‪ ،‬حال آنکه مزایای حضور آنها نه تنها بلندمدت است‪ ،‬بلکه به بخشهای گوناگون‬
‫گسترش مییابد‪ .‬او میگوید جواب مناسب دولتها به مسئله مهاجرت میتواند تضمین داشتن مدرک مهاجران‪ ،‬پرداخت‬
‫مالیات از سوی آنها و رقابت عادالنه آنها با افراد بومی در مورد حداقل حقوق و ساعات کاری باشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬معایب مهاجرت‬
‫مهاجرت مسئله بسیار مهمی است که جدا از مزایا یا زیباییها‪ ،‬از نظر روانی میتواند بسیار پیچیده و آسیبزا باشد‪ .‬برخی‬
‫از ابعاد منفی مهاجرت که باعث برگشت مهاجرین یا منصرف شدن از رفتن میشود به شرح زیر است‪.‬‬
‫‪ -۱‬غربت‪ :‬غربت فضای بسیار سنگین و پرفشاری است‪ .‬تصور کنید در یک لحظه تمام افرادی که میبینید و میشناسید‬
‫از زندگی شما حذف شوند و جای آنها را افرادی بگیرند که حتی زبان آنها را سخت میفهمید‪ .‬قابل پیشبینی است که‬
‫اگر ذرهای در دلتان تردید بیفتد و احساس ضعف نشان دهید‪ ،‬هرگز نمیتوانید زندگی در یک کشور دیگر را تحمل کنید؛‬
‫البته امروزه با پیشرفت تکنالوژی امکان ارتباط لحظه به لحظه به هر جای دنیا وجود دارد؛ اما باز هم شرایط بسیار سختی‬
‫خواهد بود‪.‬‬
‫‪ -۹‬افسردگی‪ :‬دوری از عزیزان و قرار گرفتن در یک محیط جدید که از محیط خودتان دور است‪ ،‬ممکن است شما را‬
‫منزوی و افسرده کند‪ .‬یکی از راههای تداوی افسردگی‪ ،‬بودن کنار دوستان و عزیزانتان است؛ اما در یک کشور غریب و‬
‫بدون دوست صمیمی عالئم افسردگی تشدید میشود‪.‬‬
‫‪ -۳‬دلبستگی‪ :‬یکی از اصلیترین موانع مهاجرت‪ ،‬دلبستگیهای مادی و روحی به وطن است‪ .‬خانواده‪ ،‬شغل‪ ،‬اقوام و‬
‫دوستان‪ ،‬امالک و خاطرات همه جزء دلبستگیهای مهاجران محسوب میشود‪.‬‬

‫‪241‬‬
‫‪ -۲‬تفاوت فرهنگی‪ :‬یکی دیگر از مشکالت مهاجرت‪ ،‬بودن در محیطی است که مهاجران هیچ پیشزمینه و شناخت‬
‫فرهنگی از مردم و روابطشان ندارند؛ به قول معروف هیچ کس زبان شما را نمیفهمد‪ .‬الزم است قبل از مهاجرت‪ ،‬تحقیقات‬
‫کافی در زمینه تفاوتهای فرهنگی مقصد و نحوه کنار آمدن با این تفاوتها را بیاموزید‪.‬‬
‫بر اساس صحبتهای افرادی که مهاجرت ناموفق داشتند‪ ،‬عالوه بر ابعاد اقتصادی و سیاسی‪ ،‬عدم توانایی آنها با سازگارشدن‬
‫و تطبیق با محیط جدید‪ ،‬اصلیترین دلیل آنها برای برگشت به کشور خودشان است (متقی‪ .)70 :4120،‬مهارت‬
‫سازگاری یکی از مهمترین مالکهای سالمت روانی است؛ سازگاری برای کسانی که قصد مهاجرت دارند بسیار ضروریتر‬
‫میشود‪ .‬همچنین افسردگی و تنهایی‪ ،‬یکی دیگر از علل ناموفق بودن مهاجرت است؛ این مسئله میتواند شما را در کشور‬
‫جدید فلج کند و به نوعی نتوانید حتی از پس کارهای ساده خود بربیایید؛ بنابراین الزم است قوای روانی خود را تقویت‬
‫کرده و پیش از مهاجرت تمام ابعاد روانی را با کمک یک متخصص بررسی کرده و با آگاهی گام در این مسیر بگذارید‪.‬‬
‫ج‪ :‬موانع مهاجرت‬
‫موانع مهاجرت فقط مسائل قانونی نیستند؛ بلکه موارد طبیعی هم خیلی نیرومند هستند‪ .‬مهاجران هنگام ترک کشورشان‬
‫باید خیلی چیزهای مورد عالقه را از قبیل خانواده‪ ،‬دوستان‪ ،‬شبکه حمایتی و فرهنگ خود را هم ترک گویند‪ .‬آنها همچنان‬
‫باید داراییهای خود را به مقدار زیاد به پول نقد تبدیل کنند که خرج مسافرت و مهاجرت خود را تأمین کنند‪ .‬وقتی که‬
‫آنها به کشور جدید میرسند با خیلی چیزهای غیرمطمئن و پیشبینینشده مانند پیدا کردن کار‪ ،‬محلی برای زندگی کردن‪،‬‬
‫قوانین جدید‪ ،‬الگوهای فرهنگی جدید‪ ،‬زبان جدید یا مسائل مربوط به لهجه زبانی‪ ،‬احتماالً فاشیسم و نژادگرایی و سایر‬
‫رفتارهای مخالف خود و خانواده خود مواجه میشوند‪ .‬این موانع‪ ،‬مهاجرت بینالمللی را محدود میکند‪ ،‬سناریوهایی درباره‬
‫مهاجرت جمعیت «به صورت انبوه» به قارههای دیگر‪ ،‬ایجاد و افزایش مشکالت جمعیت انبوه و مشکالت ایجاد شده‬
‫توسط آنها برای سرویسها و ساختار داخلی جامعه جدید و محدودیتهای اسکان و طبیعتگرائی موانعی در سر راه‬
‫مهاجرت بیشتر میباشند‪.‬‬
‫د‪ :‬آثار مهاجرت‬
‫طبق برآورد سازمانهای مدافع حقوق بشر‪ ،‬ساالنه بین ‪ ۱۲۲‬هزار تا ‪ ۱۲۲‬هزار انسان توسط قاچاقبران از سرحدات‬
‫عبور داده شده و به فروش میرسند که ‪ ۱۲‬در صد از این افراد دختران و زنان هستند‪ .‬بسیاری از این افراد به کارهای‬
‫سیاه و غیرقانونی واداشته میشوند و مورد استثمار و بدرفتاری قرار میگیرند (جوانمرد‪ .)۱۲۱ :۱۳۲۱ ،‬در وضع قوانین‬
‫مربوط به مهاجرین‪ ،‬بهجای پذیرفتن آنان بهعنوان اتباع جامعه‪ ،‬کنترول آنان بهعنوان حاشیهنشینان جامعه مدنظر قرار میگیرد؛‬
‫به این ترتیب مهاجرین آخرین حلقههای زنجیر سلطه قدرتمندان را با هستی خود تنیده میبینند و زنان مهاجر رنگ جنسیتی‬
‫را در چهره این زنجیر بازمیشناسند‪.‬‬
‫هـ‪ :‬پیامد مهاجرت‬
‫بر اساس آنچه گفته شد و علل مهاجرت افغانها در چند دهه اخیر‪ ،‬افغانستان از جمله کشورهایی است که خشونت و‬
‫جنگ‪ ،‬جزء جداییناپذیر از عناصر تشکیلدهنده این کشور تبدیل شده است؛ به همین سبب‪ ،‬فرصتها از بین رفته و این‬
‫موضوع خود به خود مانع رشد و توسعه افغانستان در بخشهای مختلف گردیده است؛ به عنوان مثال نبود زیربناهای‬

‫‪241‬‬
‫اقتصادی و نبود اشتغال‪ ،‬سبب مهاجرت طبیعی و وسیع جوانان به کشورهای مختلف به خصوص به کشورهای همسایه‬
‫گردیده است (جرفی‪ .)17 :4121 ،‬عامل دیگر که نقش جدی در افزایش مهاجرت در میان افغانها دارد‪ ،‬نبود فضای‬
‫صلحآمیز و مسالمت جویانه است؛ فضایی که در آن هرکس به راحتی فرد مقابل خود را تحمل و آرا و اندیشههای او را‬
‫مورد پذیرش قر ار دهد؛ بنابراین فضای آرام و توأم با امنیت و همچنین رواج فرهنگ گفتگو و مبادله در روند عقالنی‪،‬‬
‫علمی‪ ،‬انتقادی‪ ،‬نوآورانه و آزاد تأثیری مستقیم بر مهاجرت افغانها داشته است‪ .‬به باور بسیاری از کارشناسان‪ ،‬عالوه بر‬
‫عوامل فوق نبود زمینههای کاری یا رسیدن به کسب درآمد بیشتر و وضعیت اقتصادی نیز بخشی از عوامل مهاجرت در‬
‫میان افغانها بوده است‪ .‬حجم گسترد مهاجرت افغانها به خارج از افغانستان موضوعی است که نمیتوان آن را نادیده‬
‫گرفت (دژم‪.)۹ ،۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫برای بررسی آسیبها و نتایج مثبت مهاجرت‪ ،‬باید اندیشمندان و متفکرین افغانی نهادهای مربوطه را یاری رسانده و از‬
‫سوی دیگر با شناخت آسیب مهاجرت چاره اساسی در جهت حل این آسیبها در نظر گرفته شود‪ .‬الزامی است تا بررسیها‬
‫و تحقیقات گسترده در این زمینه صورت گیرد تا کشور از آسیبهای جدی مهاجرت مصون مانده و از آثار مثبت آن به‬
‫نحو احسن استفاده نماید‪.‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬مهاجرت زنان‬
‫زنان نیز مانند مردان‪ ،‬به دالیل مختلفی از جمله دالیل سیاسی‪ ،‬جنگ یا فقر و گرسنگی مهاجرت میکنند؛ اما تعداد زیادی‬
‫از زنان مهاجر هم از نظر اقتصادی به مردان وابسته هستند و هم قوانین مهاجرت‪ ،‬اقامت آنان را به زندگی با مردان متعلق‬
‫میکند‪ .‬زنی که به عنوان همسر‪ ،‬به مردی که ساکن یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا است ملحق میشود‪ ،‬اجازه‬
‫اقامتش در صورت جدایی از شوهر لغو میشود؛ به این ترتیب خطر استثمار جنسی و اقتصادی زنان مهاجر به طرز چشمگیری‬
‫وجود دارد و این زنان در معرض انواع و اقسام تعرضات قرار دارند‪ .‬طبق آمار رسمی‪ ،‬تعداد زنان مهاجر که در درون‬
‫سرحدات کشورهای اتحادیه اروپا به کارهای غیرقانونی اشتغال دارند‪ ۲۲ ،‬فیصد و آمار زنان بیکار ‪ ۱۲‬فیصد کل زنان‬
‫مهاجر در این کشورها است؛ به این ترتیب زنان مهاجر در درون خانواده به علت وابستگی اقامتی به مرد استثمار میشوند‪،‬‬
‫در محیط کار از کمی دستمزد و شرایط دشوار کاری در رنجند و در جامعه به عنوان زن مهاجر در مقابل سیاستها و‬
‫اعمال خشونتآمیز نژاد پرستانه قرار دارند‪.‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬قوانین مهاجرت‬
‫اگرچه آزادی حرکت و کوچ اغلب به عنوان حقوق فردی شناخته میشود‪ ،‬ولی این آزادی حرکت و کوچ در درون‬
‫سرحدات یک کشور و ملت توسط جایگزینی با حقوق قانونی بشری تضمین میشود؛ به عالوه‪ ،‬این آزادی اغلب منحصر‬
‫به اتباع آن کشور است و افراد دیگر را دربرنمیگیرد‪ .‬امروزه هیچ کشوری آزادی کامل برای رفتوآمد و کوچ کردن‬
‫را فراتر از سرحدات خود نمیدهد و قوانین حقوق بشر بینالمللی اجازه داخل شدن به سرحدات کشور دیگر را نمیدهد‪.‬‬
‫بر طبق ماده ‪ ۱۳‬اعالمیه بینالمللی حقوق بشر‪ ،‬اتباع نباید ممانعتی در ترک کشور خود داشته باشند‪ .‬اینجا قوانین مشابهی‬
‫درباره ورود افراد غیر تبعه وجود ندارد‪ .‬آنهایی که تمایز و تفاوت در زمینههای قانونی را رد میکنند‪ ،‬میگویند که آزادی‬
‫رفتوآمد هم در داخل یک کشور و هم میان کشورهای مختلف یک حق بشری مهم و اساسی است و اگر کشورها و‬

‫‪242‬‬
‫دولتهایی حق آزادی رفتوآمد و کوچ کردن را رد کنند در حقیقت حقوق و آزادی بشریت را رد کردهاند‪ .‬اینجا توجه‬
‫به این نکته الزم است که آزادی برای حق ورود‪ ،‬به خودی خود برای مهاجران‪ ،‬کار‪ ،‬مسکن‪ ،‬مراقبت صحی یا حقوق تبعه‬
‫و اقامت را تضمین نمیکند‪.‬‬
‫مواقعی که به مهاجرت اجازه داده میشود عمدتًا «انتخابی» است‪ .‬اصول و قواعد انتخابی بودن‪ ،‬مانند سیاست سفید‬
‫استرالیا به طور تدریجی از بین رفته است‪ ،‬اما اولویت به افراد تحصیل کرده‪ ،‬ماهر و ثروتمند داده میشود؛ افرادی که‬
‫امتیازات کمتری دارند‪ ،‬شامل توده افراد فقیر در کشورهای کمدرآمد‪ ،‬نمیتوانند از این فرصتهای مهاجرت استفاده کنند‪.‬‬
‫این عدم واجدیت در برخورد با اصول و قواعد فرصتهای برابر مورد انتقاد قرار گرفته است که حداقل از لحاظ تئوری در‬
‫کشورها و ملتهای دموکراتیک صدق میکند‪ .‬حقیقت این است که درِ ورود برای افراد غیر ماهر بسته است؛ در حالی‬
‫که همین کشورهای خیلی توسعهیافته‪ ،‬تقاضای بسیار زیادی برای نیروی کار غیر ماهر دارند و عامل مهم و عمده‪ ،‬مهاجرت‬
‫غیرقانونی است‪ .‬طبیعت و وضعیت متضاد این سیاست‪ ،‬مخصوصًا مشکالت مهاجران غیر ماهر هنگام استفاده از نیروی‬
‫کار همچنین در زمینههای اصول و قواعد مورد انتقاد قرار گرفته است‪.‬‬
‫سیاستهای مهاجرت که به طور انتخابی‪ ،‬آزادی مهاجرت را تضمین میکنند‪ ،‬برای افراد مورد نظر‪ ،‬دسترسی به شبکه‬
‫اقتصادی را در کشور میزبان فراهم میکنند؛ معنی دیگر این مسئله‪ ،‬ضرر و زیان خالص برای منابع ملی و نیروی کارآمد‬
‫کشورهای فقیر با از دست دادن اقلیت تحصیل کرده و کارآمد یا فرار مغزها است؛ این مسئله همچنین باعث کاهش عدم‬
‫واجدیت بینالمللی در استانداردهای زندگی میشود که تحرک و تشویق برای افراد ایجاد میکند که به اولین محل مهاجرت‬
‫کنند؛ یک مثال در این مورد «رقابت نیروی کار ماهر» در استخدام کارکنان صحی کشورهای جهان سوم توسط کشورهای‬
‫جهان اول است‪.‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬مشابهتها و تفاوتهای جرایم قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی‬
‫قاچاق انسان و قاچاق مهاجران دارای مشابهتها و تمایزاتی هستند که در ذیل به اختصار به بحث و بررسی پیرامون آنها‬
‫خواهیم پرداخت‪:‬‬
‫جز اول‪ :‬مشابهتها‬
‫موضوع هر دو‪ ،‬جنایت علیه بشریت است‪ .‬در هر دو مورد افرادی از کشورهای جهان سوم به کشورهای پیشرفته و‬
‫ثروتمند قاچاق میشوند‪ .‬هر دو از مصادیق جنایات سازمانیافته بینالمللی است؛ به عبارت دیگر این جنایات در ماهیت‪،‬‬
‫بینالمللی هستند؛ مگر آنکه قاچاق انسان یا مهاجران از منطقهای به منطقهای دیگر باشد و در داخل سرحدات یک کشور‪.‬‬
‫هر دو‪ ،‬جهت دستیابی به منافع مادی ارتکاب مییابند که این امر مهمترین وجه افتراق این گروها از گروههای تروریستی‬
‫است؛ زیرا این گروهها به دنبال ایجاد ناامنی و رعب و وحشت میان مردم هستند و به منافع مادی توجهی ندارند‪.‬‬
‫جز دوم‪ :‬تفاوتها‬
‫در قاچاق اشخاص به خصوص زنان و اطفال که قربانیان این جرایم هستند‪ ،‬قاچاق وسیله کسب درآمدهای آینده محسوب‬
‫میشود‪ .‬این اشخاص به این منظور قاچاق میشوند تا بعدها در مراکز فحشاء از آنها سوءاستفاده شود و یا از اعضای بدن‬
‫آنها استفاده شود و لذا به صرف گذراندن این افراد از سرحد‪ ،‬علیاالصول منفعتی عاید جنایتکاران نمیگردد؛ اما در‬
‫‪243‬‬
‫قاچاق مهاجران‪ ،‬گذر غیرقانونی از سرحدات‪ ،‬هدف نهایی محسوب میگردد و قاچاقبران منفعت مورد نظر خود را از‬
‫مهاجران دریافت میکنند؛ به بیان دیگر‪ ،‬قاچاق مهاجران‪ ،‬موضوعیت دارد و هدف جرم است و قاچاق اشخاص‪ ،‬طریقیت‬
‫دارد و وسیله جلب منفعت در آینده است‪.‬‬
‫در قاچاق افراد‪ ،‬بیشتر زنان و اطفال موضوع جرم هستند؛ اما قاچاق مهاجران جنبه عمومی داشته و بیشتر جوانان برای‬
‫یافتن زندگی بهتر کار و درآمد بهتر‪ ،‬تحصیالت و ‪ ...‬اقدام به مهاجرت مینمایند و در نهایت موضوع جرم مهاجرت‬
‫غیرقانونی قرار میگیرند‪.‬‬
‫قاچاق افراد عمدتًا برای بهره برداری جنسی است و با تهدید و خشونت همراه؛ در حالی که در قاچاق مهاجران‪ ،‬وضعیت‬
‫چنین حاد نیست؛ به هر حال موضوع جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬اغلب افراد فریب خورده است که از سرنوشت خود اطالعی‬
‫ندارند و احتمال دارد که به وضعیت انسانهای قاچاقشده دچار شوند‪.‬‬
‫تفریق و تشخیص بهتر مفاهیم مشابه مانند قاچاق انسان و قاچاق مهاجران از این لحاظ اهمیت دارد که بدانیم چه کسی‬
‫قربانی قاچاق انسان و چه کسی مهاجر غیر قانونی است؛ هکذا تعیین یک سیاست جامع و مؤثر در قبال چنین جرایم و‬
‫مرتکبین آن همانا تا حدود زیادی بستگی به تفکیک این اصطالحات از یکدیگر دارد‪ .‬تفاوت مفاهیم قاچاق انسان و قاچاق‬
‫مهاجران سرحدات بسیار ظریف و مناقشهبرانگیز است‪.‬‬
‫قاچاق مهاجران در اسناد بینالمللی به معنای فراهم کردن موجبات ورود غیرقانونی یک نفر به داخل کشوری است که آن‬
‫شخص‪ ،‬تبعه یا مقیم دائم آن کشور نیست و هدف آن به دست آوردن مستقیم یا غیرمستقیم مال یا انتفاع مادی است (ماده‬
‫‪ 9‬پروتوکول قاچاق مهاجران از طریق زمین‪ ،‬دریا و هوا)‪ .‬از این تعریف چنین استنباط میشود که عنوان «مهاجر» به کسی‬
‫اطالق میشود که به کشور دیگری میرود و آنجا اقامت میگزیند‪ .‬این اصطالح غالبًا در مورد مهاجرت غیرقانونی استعمال‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ -۱‬یک مهاجر غیرقانونی‪ ،‬عذر قانونی برای اقامت در قلمرو یک کشور ندارد؛ بنابراین‪ ،‬ممکن است اخراج و احیانًا متهم‬
‫به ارتکاب ورود یا اقامت غیر قانونی شود‪ .‬در نتیجه «مهاجر غیر قانونی» شامل کسانی میشود که به طرق مختلف‪،‬‬
‫مهاجرت کردهاند یا حتی قربانی قاچاق انسان یا به عنوان مهاجر به کشور دیگر قاچاق شدهاند‪ .‬قاچاق مهاجران مستلزم‬
‫عبور غیرمجاز از سرحدات ملی یک کشور است؛ بنابراین هم عمل قاچاقبر و هم شخصی که قاچاق میشود‪ ،‬جرم است‪.‬‬
‫‪ -۹‬قاچاق مهاجران‪ ،‬جرمی علیه دولت است؛ بنابراین عمل مهاجر هم جرم است؛ اما قاچاق انسان جرمی علیه افراد است‪.‬‬
‫قاچاق انسان به معنای سوءاستفاده از دیگری در شرایط بردگی یا تجارت سکس است و در همه موارد مستلزم نقلوانتقال‬
‫نیست؛ این جرم همیشه از سوی قاچاقبر نسبت به قربانی یعنی شخص قاچاقشده ارتکاب مییابد؛ بنابراین فقط برای‬
‫قاچاقبر جرم تلقی میشود؛ لهذا شخص قاچاقشده از اقدامات حمایتی مثل اجازه اقامت موقت در کشور مقصد برخوردار‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ -‬در اقدامات ضد قاچاق انسان‪ ،‬باید به تفکیک میان مهاجران بدون مدرک و اشخاص قاچاقشده توجه کرد؛ به همین‬
‫دلیل بعضی از کشورها در قوانین و سیاستهای خود میان مهاجران بدون مجوز به عنوان کسانی که در آرزوی به دست‬
‫آوردن زندگی بهتر‪ ،‬با رضایت خود وجهی را پرداخت کرده و قبول خطر میکنند تا از سرحدات عبور داده شوند و‬

‫‪244‬‬
‫اشخاص قاچاقشده به عنوان قربانیانی که بعد از فریبخوردن به وسیله گروهی جنایتکار‪ ،‬خود را در شرایط بردگی مییابند‪،‬‬
‫تفاوت میگذارند‪ .‬تفکیک و تفاوت میان قاچاق انسان و قاچاق مهاجران را میتوان در چند مورد ذیل خالصه کرد‪:‬‬
‫الف‪ -‬هویت مجنیعلیه‬
‫‪ -4‬در قاچاق انسان‪ ،‬مجنیعلیه غالبًا هیچ دستمزدی در قبال خدماتش به دست نمیآورد؛ در حالی که مهاجر غیرقانونی‬
‫دستمزد کمتری از کارگر دارای اقامت‪ ،‬دریافت میکند‪ .‬این استثمار جزء الینفک روند قاچاق است‪.‬‬
‫‪ -9‬در جرم قاچاق مهاجر به جز دولتی که قوانین مهاجرتش نقح شده است‪ ،‬مجنیعلیه دیگری وجود ندارد؛ زیرا در این‬
‫موارد معموالً از سوی شخص مهاجر وجهی به قاچاقبر پرداخت میشود و در قبال آن قاچاقبر هم زمینه انتقال و تسهیالت‬
‫سفر را فراهم میکند (رسولی‪)417 :4125 ،‬؛ حتی خدمات قاچاقبر به صورت تضمینی انجام مییابد‪ .‬گاهی این قرارداد‬
‫از جانب طرفین خصوصًا قاچاقبر نقح میشود و در مقابل اخاذی پول به او تجاوز جسمی و جنسی مینماید و در نهایت‬
‫یک رابطه غیرقانونی و اساسًا تجاری بین آنها قابل شناخت است که یکی از نکات تفکیک قاچاق انسان و قاچاق مهاجران‬
‫محسوب میگردد‪.‬‬
‫ب‪ -‬رضایت مجنیعلیه‬
‫قاچاق مهاجرین تقریبًا و بدون استثنا با رضایت کامل ارتکاب مییابد؛ بنابراین مهاجرت غیرقانونی در حقیقت شرکت در‬
‫ارتکاب جرم است؛ اما در قاچاق انسان رضایت مجنیعلیه اکثرًا مطرح نیست؛ البته اغلب موارد بدون «رضایت آگاهانه»‬
‫ارتکاب مییابد (مؤذنی‪)17 :4127 ،‬؛ به نحوی که معموالً شخص قاچاقشده رضایت اولیه برای انتقال دارد؛ اما اکثرًا‬
‫از شرایطی که در آینده خواهد داشت‪ ،‬آگاهی ندارد و به سوءاستفاده و بردگی راضی نیست؛ در غیر این صورت رضایت‬
‫اولیه نیز باطل و قاچاق «مهاجر» به قاچاق «انسان» تبدیل میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬هدف نقلوانتقال‬
‫هر دو متضمن نقلوانتقال افراد است‪ .‬تفاوت کلیدی آنها‪ ،‬هدف این نقلوانتقال است؛ هدف قاچاقبران انسان از جابجایی‬
‫افراد از همان ابتدا سوءاستفاده از آنها در کشور مقصد و به دست آوردن منفعت است؛ اما در نقلوانتقال مهاجران‪ ،‬هدف‬
‫مرتکب به دست آوردن منفعت با عبور مهاجر از سرحدات است؛ بنابراین‪ ،‬قصد اولیه وی عمل کنترول و نظارت بر مهاجر‬
‫یا اخاذی و سوءاستفاده نیست؛ گرچه در نهایت ممکن است به این نتایج منجر شود (صادقی‪ .)۱۱۲ :۱۳۲۶ ،‬در اکثر‬
‫اوقات با رسیدن مهاجر به کشور مقصد‪ ،‬ارتباط قاچاقبر با او قطع میشود؛ در حالی که در روند قاچاق انسان با ورود‬
‫مجنیعلیه به کشور مقصد‪ ،‬مرحله استفادهجویی آغاز میشود و بین آنها رابطه مستقیمی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -‬خالصه تفاوت قاچاق انسان و مهاجران‬
‫رضایت‪ :‬قاچاق مهاجران با موافقت و شرکت داوطلبانه افراد قاچاقشده صورت میگیرد‪ ،‬با آن که غالبًا در شرایط‬
‫خطرناک و اهانتآمیز انجام میشود؛ در حالی که در قاچاق انسان‪ ،‬رضایت وجود ندارد‪.‬‬
‫استثمار‪ :‬قاچاق مهاجران با رسیدن به مقصد خاتمه مییابد و بهرهبرداریهای بعدی در کار نیست؛ ولی در قاچاق انسان‪،‬‬
‫بهرهبرداریها عمومًا دوامدار است‪.‬‬

‫‪245‬‬
‫بینالمللی بودن سرحدات‪ :‬قاچاق مهاجران‪ ،‬در سرحدات بینالمللی است؛ اما قاچاق انسان میتواند درونسرحدی و یا‬
‫فراسرحدی باشد‪.‬‬
‫عبور غیرقانونی‪ :‬قاچاق مهاجران مستلزم ورود غیرقانونی به یک کشور است؛ اما در قاچاق انسان‪ ،‬ورود میتواند قانونی‬
‫و یا غیرقانونی باشد‪.‬‬
‫منبع سود‪ :‬در قاچاق مهاجران‪ ،‬سودی که به دست قاچاقبران میافتد از رهگذر حملونقل و تسهیالت ورود غیرقانونی‬
‫مهاجران است؛ اما در قاچاق انسان‪ ،‬سود از طریق استثمار و بهرهکشی از افراد قاچاقشده به دست میآید (معین‪:۱۳۲۳ ،‬‬
‫‪.)۲۳‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق مهاجران‬
‫در این مبحث‪ ،‬عناصر اختصاصی جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬شامل عنصر قانونی‪ ،‬مادی‪ ،‬معنوی و مجازات آن از نظر کود جزای‬
‫افغانستان توضیح و تشریح میگردد‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق مهاجران‬
‫در این بحث عناصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران در کود جزای افغانستان بررسی میشود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق مهاجران‬
‫برای اینکه فعل یا ترک فعل زشت و نکوهیده که به نظم جامعه ضرر وارد میکند‪ ،‬جرم دانسته شده و مرتکب آن مجازات‬
‫گردد‪ ،‬باید در قانون پیشبینیشده باشد؛ به عبارت دیگر تا هنگامی که قانونگذار فعل یا ترک فعلی را در قانون جرم‬
‫ندانسته باشد و برای مرتکب آن مجازات تعیین نکرده باشد آن فعل یا ترک فعل جرم نیست‪ ،‬مباح است‪ .‬قانونگذار گاهی‬
‫جرایم و مجازات آن را در یک قانون پیشبینی میکند و گاهی جرم در یک قانون و مجازات آن در قانون دیگری پیشبینی‬
‫میگردد که مثال این نوع جرمپنداری در قوانین مربوط به قاچاق مهاجران افغانستان وجود دارد‪.‬‬
‫در این بحث نخست قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان و بعد در اسناد بینالمللی بررسی میشود‪.‬‬
‫‪ -4‬قاچاق مهاجران در قوانین قبل از سال ‪ 4125‬هـ ش افغانستان‬
‫قاچاق مهاجران قبل از تصویب قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران در سال ‪ 4125‬تحت این عنوان جرمپنداری‬
‫نشده بود‪ ،‬لکن مصادیقی از جرم قاچاق مهاجران یا جرایم تسهیلکننده جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬پراکنده در بعضی از قوانین‬
‫جرمپنداری شده بود‪.‬‬
‫در قانون انسداد قاچاق‪ ،‬مصوب ‪ 4111‬و قانون جزای ‪ 4155‬و قانون مبارزه علیه اختطاف و قاچاق انسان مصوب‬
‫‪ ،4117‬در مورد قاچاق مهاجران ماده مشخصی بیان نشده است‪ .‬قانون اول بهطور عمومی به قاچاق کاال و قانون دوم در‬
‫مواد ‪ 162‬تا ‪ 192‬به اسناد تزویری توجه کرده است؛ تهیه اسناد مسافرتی و شناسایی تزویری یکی از جرایم تسهیلکننده‬
‫قاچاق مهاجران است که پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا در ماده ‪ 0‬از کشورهای عضو‬
‫میخواهد این مورد را در قوانین داخلیشان جرمپنداری کنند (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۱۶ :۳‬‬

‫‪246‬‬
‫قانون ثبتاحوال نفوس ‪ 4121‬فقط در ماده ‪ 11‬در فقره ‪ 1‬و ‪ 46‬تزویر تذکره تابعیت و گرفتن آن با ارایه اطالعات غلط‬
‫را جرمپنداری و درباره مجازات مرتکبین چنین اعمالی سکوت کرده است‪ .‬تذکره تابعیت نیز سند رسمی دولتی است؛ لهذا‬
‫میتوان مرتکبین تزویر آن را مطابق مواد جزای اسناد تزویری (کود جزا) مجازات کرد‪.‬‬
‫فصل چهارم قانون پاسپورت ‪ 4121‬هـ ش افغانستان تحت عنوان «احکام جزائی» مواردی را جرمپنداری کرده است که‬
‫بعضی از آنها شامل جرم قاچاق مهاجران میشود‪ .‬ماده ‪ 11‬قانون مذکور‪ ،‬عبور و مرور بدون پاسپورت اتباع داخلی و‬
‫خارجی را از سرحدات امارت اسالمی افغانستان‪ ،‬جرمپنداری و متخلفین را قابل مجازات دانسته است‪ .‬حکم این ماده‪ ،‬عام‬
‫است و به مهاجرانی که خود به عبور غیرقانونی از سرحدات افغانستان اقدام میکنند یا مهاجرانی که قاچاق میشوند‪،‬‬
‫اختصاص ندارد؛ بلکه هر دو مورد را شامل میشود‪ .‬ماده ‪ 15‬قانون مذکور گرفتن پاسپورت برای خود شخص یا شخص‬
‫دیگر با ارایه اسناد تزویری یا خالف واقعیت‪ ،‬استفاده از پاسپورت باطلشده‪ ،‬نگهداری پاسپورت سفید برخالف قانون‪ ،‬به‬
‫دست آوردن پاسپورت و سند مسافرتی با انجام اعمال تقلبآمیز یا تهدید را جرم و مرتکبین آنها را قابل مجازات دانسته‬
‫است‪ .‬ماده ‪ 10‬قانون پاسپورت تحت عنوان «سوءاستفاده از صالحیتهای وظیفوی»‪ ،‬موضوعاتی را جرمپنداری کرده‬
‫است که توسط مأمورین دولتی ارتکاب یابد و شامل صدور پاسپورت در مغایرت با احکام قانون و مساعدنمودن زمینه عبور‬
‫و مرور غیرمجاز اتباع داخلی و خارجی میشود‪ .‬مساعد کردن زمینه عبور و مرور غیرقانونی افراد از سرحدات کشور‬
‫دقیقًا همان قاچاق مهاجران است که در پروتوکول الحاقی کنوانسیون پالرمو و قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق‬
‫مهاجران افغانستان تعریف شده است؛ در صورتی که به منظور کسب منافع مادی باشد فراهم نمودن زمینه ورود یا خروج‬
‫که در پروتوکول مذکور به عنوان قاچاق مهاجران مطرح است‪ ،‬جرم سازمانیافته است که توسط قاچاقبران مهاجران به‬
‫منظور کسب منفعت مادی انجام داده میشود؛ لیکن سوءاستفاده از صالحیت وظیفوی مأمورین دولت که در ماده ‪10‬‬
‫قانون پاسپورت افغانستان آمده است‪ ،‬امکان دارد در جهت همکاری با قاچاقبران مهاجران انجام داده شود و مأمورین‬
‫دچار فساد باشند که در این حالت میتوانند خود مأمورین قاچاقبر باشند یا شریک و یا هم معاون در جرم قلمداد شوند یا‬
‫بدون داشتن چنین انگیزهای از صالحیت خود سوءاستفاده کنند و به علت دوستی‪ ،‬قرابت فامیلی و‪ ...‬افرادی را از سرحد‬
‫اجازه عبور بدهند یا پاسپورت برایشان صادر کنند که در این حالت عمل آنها بدون شک‪ ،‬جرم و قابل تعقیب است؛ لکن‬
‫خصوصیات جرم قاچاق مهاجران را ندارد (دانش‪.)17 :4120 ،‬‬
‫‪ -9‬قاچاق مهاجران در قوانین بعد از سال ‪ 4125‬هـ ش افغانستان‬
‫دولت افغانستان در ‪ 41‬دسامبر ‪ 9666‬م‪ .‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا را امضاء نمود و‬
‫در سال ‪ 4125‬هـ ش قانون مبارزه با قاچاق انسان و مهاجران را مشتمل بر شش فصل و ‪ 11‬ماده به تصویب رسانید‪.‬‬
‫مواد مربوط به قاچاق مهاجران در قانون مذکور را میتوان بهطور عموم به سه بخش تقسیم نمود‪:‬‬
‫‪ -۱‬مواد عمومی که در آن اهداف قانون و تعریف اصطالحات به کار رفته در قانون آورده شده است؛‬
‫‪ -۹‬مواد شامل جرایم و مجازات‬
‫‪ -۳‬موادی که در فقره ‪ ۳‬ماده ‪ ۳‬قانون مذکور‪ ،‬قاچاق مهاجران تعریف گردیده است‪ .‬در فقره ‪ 1‬ماده مذکور قاچاقبر‬
‫مهاجران را به «شخص یا گروه سازمانیافته جنایتکار که مرتکب اعمال مندرج در تعریف قاچاق مهاجران در فقره ‪»1‬‬

‫‪247‬‬
‫تعریف نموده است‪ .‬فصل دوم این قانون در مورد کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران است‪ .‬مواد ‪40‬‬
‫تا ‪ 99‬فصل دوم قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران در مورد مجازات اشخاص حقیقی‪ ،‬حقوقی (حکمی)‪،‬‬
‫معاونین و شرکای قاچاق مهاجران‪ ،‬مجازات اهمال مؤظفین خدمات عامه در جرم قاچاق انسان و قاچاق مهاجران و مجازات‬
‫مسئول اماکن عمومی‪ -‬که افراد در آنجا سکونت میکنند‪ ،‬مانند هوتل‪ ،‬رستوران و‪ - ...‬و حاالت مشدده‪ ،‬مخففه و‬
‫معافیت از مجازات میباشد‪.‬‬
‫قانونگذار افغانستان مواد ‪ 594‬تا ‪ 591‬فصل چهارم باب ‪ 0‬کود جزا را به قاچاق مهاجران اختصاص داده است‪ .‬با انفاذ‬
‫کود جزا‪ ،‬مواد ‪ 46‬تا ‪ 94‬و فقرههای ‪ 1‬و ‪ 1‬ماده ‪ 99‬قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران ‪ 4125‬لغو شده‬
‫است (میرزایی‪.)491 :4121 ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران‬
‫به اساس ماده ‪ 11‬کود جزا‪ ،‬عنصر مادی جرم عبارت است از ارتکاب عمل مخالف قانون یا امتناع که منجر به نتیجه‬
‫جرمی شده و رابطه سببیت میان عمل و نتیجه موجود باشد‪ .‬این تعریف تحقق عنصر مادی یا جرم را مشروط به حصول‬
‫نتیجه دانسته است؛ لکن جرایم از لحاظ نتیجه به جرایم مقید و جرایم مطلق تقسیم میشوند که تحقق جرایم نوع دوم نیاز‬
‫به حصول نتیجه ندارد یا در تعقیب جرم‪ ،‬حصول نتیجه در نظر گرفته نمیشود؛ بنابراین از جهت مقید نمودن جرم به حصول‬
‫نتیجه‪ ،‬تعریف مذکور دارای اشکال است‪.‬‬
‫عنصر مادی جرم دارای سه جزء است که بدون تحقق کامل آنها عنصر مادی جرم مورد نظر به وجود نیامده و در نتیجه‬
‫جرم محقق نمیشود‪ .‬اولین جزء عنصر مادی جرم عبارت از رفتار فزیکی است که ممکن فعل یا ترک باشد؛ جزء دوم‬
‫مجموعه شرایط‪ ،‬اوضاع و احوالی است که قانونگذار وجود یا عدم وجود آنها را برای تحقق جرم الزم دانسته است و‬
‫جزء سوم‪ ،‬تحقق نتیجه است‪ .‬در بعضی جرایم امکان دارد تحقق نتیجه شرط نباشد‪.‬‬
‫الف‪ :‬رفتار الزم‬
‫بر اساس فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا‪ ،‬رفتار الزم برای ارتکاب جرم قاچاق مهاجران فراهم نمودن زمینه ورود افراد خارجی‬
‫یا بدون تابعیت به افغانستان یا فراهم نمودن زمینه خروج اتباع افغانستان‪ ،‬افراد خارجی یا بدون تابعیت از افغانستان به‬
‫کشور دیگر است‪ .‬در قوانین افغانستان و پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‪« ،‬فراهمسازی زمینه»‬
‫تعریف نشده است‪ ،‬اما بهطور کلی این رفتار به نتیجه خاصی ارجاع داده میشود که این نتیجه در جرم قاچاق مهاجران‪،‬‬
‫ورود یا خروج غیرقانونی از کشورها است‪ .‬فراهم نمودن زمینه ورود یا خروج افراد‪ ،‬در مواد مذکور بهطور عام بیان‬
‫گردیده است و شامل هر رفتاری که زمینه ورود یا خروج غیرقانونی مهاجران را از سرحدات افغانستان مساعد کند‪،‬‬
‫میگردد؛ مثل تهیه پاسپورت تزویری‪ ،‬ویزه تزویری‪ ،‬تهیه وسایط نقلیه برای عبور از سرحدات‪ ،‬دادن رشوت به مأمور جهت‬
‫نادیده گرفتن عبور افراد از سرحد‪ ،‬تهیه راههای امن و دور از چشم مرزبانان جهت عبور مهاجران و‪ ...‬که چنین نتیجه را‬
‫در برداشته باشند (میرزایی‪.)491 :4121 ،‬‬

‫‪248‬‬
‫فراهمسازی زمینه ورود یا خروج افراد (قاچاق مهاجران) از لحاظ ماهیت با فعل مثبت ارتکاب پیدا میکند نه با ترک فعل؛‬
‫فراهمسازی زمینه عبور غیرقانونی افراد از سرحدات با ترک فعل امکانپذیر نیست؛ بلکه با رفتار مادی از نوع فعل انجام‬
‫میشود‪ .‬این موضوع از لفظ «فراهم نمودن» به درستی قابل استنباط است‪.‬‬
‫نکته دیگر در مورد قاچاق مهاجران این است که لفظ «قاچاق مهاجران» از لحاظ عرفی‪ ،‬عمل انتقال مهاجران از یک‬
‫کشور به کشور دیگر را در ذهن شنونده متبادر میسازد‪« .‬فراهمسازی زمینه ورود» در فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزای‬
‫افغانستان آمده است و مصادیق آن در واقع تهیه وسایل تجهیزات و انجام اعمال مقدماتی قاچاق مهاجران میباشد‪ .‬بر اساس‬
‫ماده ‪ 12‬کود جزای ‪ 4120‬تهیه وسایل تجهیزاتی و انجام اعمال مقدماتی جرم نیستند؛ مگر اینکه تهیه وسایل تجهیزاتی‬
‫و انجام اعمال مقدماتی به ذات خود جرمپنداری شده باشند‪ .‬قوانین افغانستان به علت اهمیت موضوع و پیشگیری از جرم‬
‫قاچاق مهاجران یکقدم قبلتر از عبور مهاجران از سرحدات را که در واقع تهیه وسایل تجهیزات و اعمال مقدماتی قاچاق‬
‫مهاجران است‪ ،‬جرمپنداری نموده و قاچاق مهاجران دانسته است؛ بنابراین زمانی که فراهمسازی زمینه عبور غیر قانونی‬
‫افراد از سرحدات جرم قاچاق مهاجران باشد‪ ،‬رفتار افرادی که عمالً مهاجران را بهطور غیرقانونی از یک کشور به کشور‬
‫دیگر انتقال میدهند به طریق اولی جرم قاچاق مهاجران است‪.‬‬
‫بر اساس پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از طریق خشکی‪ ،‬دریا و هوا‪ ،‬مصوب ‪ 9666‬سازمان ملل متحد نیز رفتار‬
‫الزم برای ارتکاب جرم قاچاق مهاجران فراهم نمودن زمینه ورود غیرقانونی افراد که تبعه یا مقیم دائم آن کشور نیست‪،‬‬
‫است؛ در واقع تعریف جرم قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان برگرفته از پروتوکول مذکور است (موسوی‪:1392 ،‬‬
‫‪.)419‬‬
‫ب‪ :‬شرایط اوضاع و احوال تحقق جرم قاچاق مهاجران‬
‫تحقق عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران عالوه بر رفتار‪ ،‬نیازمند شرایط‪ ،‬اوضاعواحوال ذیل نیز است‪:‬‬
‫‪ -4‬وسیله جرمی‬
‫بر اساس فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران در دو حالت متصور است‪:‬‬
‫‪ -‬فراهم سازی ورود غیرقانونی فرد خارجی یا بدون تابعیت به افغانستان یا فراهم نمودن زمینه خروج تبعه افغانستان یا فرد‬
‫خارجی یا بدون تابعیت از افغانستان به کشور دیگری که تابعیت آن کشور را ندارد با اسناد مسافرتی تزویری؛ از هر دو‬
‫حالت مذکور در ماده فوق این نتیجه حاصل میشود که برای ارتکاب جرم قاچاق مهاجران وسیله جرمی مشخصی شرط‬
‫نیست‪ .‬قاچاقبران از هر وسیله امکان دارد برای عبور مهاجران از سرحدات استفاده نمایند‪ .‬برای قاچاق مهاجران امکان‬
‫دارد از انواع و اقسام وسایط نقلی که با آنها مهاجران قاچاق شده را از یک کشور به کشورهای دیگر از طریق دریا‪ ،‬هوا‬
‫یا خشکی انتقال بدهند‪ ،‬استفاده شود‪ .‬بعضًا امکان دارد با استفاده از مدارک مسافرتی تزویری مهاجران قاچاق شده را از‬
‫سرحدات یک کشور به کشور دیگر انتقال بدهند و یا وسایل دیگر‪.‬‬
‫ج‪ :‬موضوع جرم ارتکابی‬
‫در گذشته‪ ،‬از لحاظ ارزش یا مصلحت که جرم به آن ضرر میرساند موضوع جرم را پنج چیز میدانستند‪ :‬دین و عقیده‪،‬‬
‫نفس و جان‪ ،‬عقل‪ ،‬عفت و آبرو و ملکیت و اموال؛ لیکن موضوع جرم به موارد مذکور محدود نمیشود؛ بلکه سایر موارد‬

‫‪249‬‬
 ‫چون اشخاص حقوقی و دولت‪ ...‬نیز متضرر جرایم قرار میگیرند یا امکان دارد بعضی جرایم اصالً متضرری نداشته باشند‪.‬‬
‫بر اساس تعریف قاچاق مهاجران‪ ،‬موضوع جرم قاچاق مهاجران «فراهمسازی زمینه عبور غیرقانونی افراد از سرحد کشورها»‬
‫است؛ با آنکه مهاجران قاچاقشده با رضایت خویش و توافق با قاچاقبران اقدام به مسافرت غیرقانونی مینمایند در واقعیت‬
‫خود مهاجران این اجازه را به قاچاقبران میدهند تا آنها را قاچاق نمایند؛ با اینحال باز هم میتوان گفت قاچاق مهاجران‬
‫جرمی است علیه اشخاص؛ چرا که قانون از همه افراد در برابر جرم قاچاق مهاجران حمایت نموده و مهاجران قاچاق شده‬
‫را از مجازات معاف نموده است؛ با اینحال جرم قاچاق مهاجران از جهات دیگر مشمول جرایم علیه امنیت‪ ،‬تروریزم‪،‬‬
‫جاسوسی و فعالیتهای ضد امنیتی نیز میگردد‪.‬‬
‫کود جزا‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران را در باب ششم‪ ،‬کتاب دوم تحت عنوان «جرایم سازمانیافته» قرار داده است‪ .‬در واقع‬
‫جرم قاچاق مهاجران از نظر کود جزا جرمی علیه دولتها شناخته شده است‪ .‬قاچاقبران با عبور مهاجران قاچاقشده از‬
‫سرحدات‪ ،‬قوانین کشورها را نقح میکنند و امنیت آن کشورها را به خطر میاندازند (میرزایی‪.)414 :4121 ،‬‬
‫د‪ :‬عبور از سرحد‬
‫بر اساس فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا و مواد ‪ 1‬و ‪ 0‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‪ ،‬جرم‬
‫قاچاق مهاجران زمانی ارتکاب پیدا میکند که شخص زمینه عبور قانونی از سرحدات را برای مهاجر مساعد نماید یا عمالً‬
‫افراد را از سرحدات عبور بدهد؛ بنابراین برخالف قاچاق انسان که در آن عبور از سرحدات کشور شرط نیست در قاچاق‬
‫مهاجران‪ ،‬هدف جرم عبور غیر قانونی مهاجران قاچاق شده از سرحدات است‪ .‬در قاچاق مهاجران عبور از سرحدات‬
‫مشترک حداقل دو کشور الزم است تا فرد را «مهاجر قاچاق شده» قلمداد نمایم‪ .‬بعضًا امکان دارد مهاجر قاچاق شده از‬
‫سرحدات بیشتر از دو کشور عبور نماید تا به کشور مقصد برسد‪.‬‬
‫هـ‪ :‬غیرقانونی بودن مسافر‬
‫عبور مهاجران قاچاق شده از سرحدات توأم با نقح قوانین و مقررات عبور و مرور از سرحدات است؛ در غیر آن با عبور‬
‫دادن مهاجران بهطور قانونی از سرحدات‪ ،‬قاچاق مهاجران تحقق پیدا نمیکند؛ بلکه امروزه ترانزیت افراد و اشخاص بین‬
‫کشورها یکی از تجارتهای مشروع و بزرگ جهانی است‪.‬‬
‫و‪ :‬جنسیت و سن مهاجران‬
‫در ماده ‪ 594‬کود جزا قاچاق مهاجران به کشورهای دیگر بدون رعایت قوانین و مقررات بهطور مطلق جرمپنداری شده‬
‫است و تفکیکی از لحاظ سن و جنسیت افراد قاچاقشده در آن وجود ندارد‪ .‬در تعریف قاچاق مهاجران در فقره الف ماده‬
‫‪ 1‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‪ ،‬کلمه «اشخاص» به طور عام بیان شده است و شامل تمام‬
‫افراد میشود و جنسیت و سن مهاجران قاچاقشده در تحقق جرم تأثیر ندارد و با انتقال غیرقانونی هر فردی‪ ،‬زن یا مرد‪،‬‬
‫پیر یا جوان توسط قاچاقبران‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران تحقق پیدا میکنند (شرح کود جزا‪ ،4121 ،‬ج ‪.)451 :9‬‬
‫ز‪ :‬شخص قاچاق شده باید تبعه کشور مقصد نباشد‬
‫برای اینکه جرم قاچاق مهاجران تحقق پیدا کند‪ ،‬شخصی که زمینه ورود یا خروج غیرقانونی او فراهم میگردد باید تبعه یا‬
‫مقیم دائم کشور مقصد نباشد؛ در غیر آن فراهمسازی زمینه ورود یا خروج تبعه یا مقیم دائم کشور‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران‬

‫‪251‬‬
‫محسوب نمیگردد‪ .‬فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا در مورد ورود اشخاص به افغانستان واضح بوده و شرط تحقق قاچاق‬
‫مهاجران «ورود غیرقانونی تبعه دولت خارجی یا شخص بدون تابعیت» عنوانشده است؛ لکن در مورد خروج از افغانستان‬
‫مواد مذکور صراحت الزم را ندارد‪ ،‬چون قسمت دوم آن مواد بیان میکند که «‪ ...‬یا فراهم نمودن زمینه خروج برای تبعه‬
‫کشور یا دولت خارجی از افغانستان به کشور دیگر‪ »...‬کشور دیگر غیر افغانستان امکان دارد کشور متبوع شخصی‬
‫خارجی که از افغانستان خارج میشود‪ ،‬باشد؛ لیکن همانطوری که با فراهم نمودن زمینه ورود اتباع افغانستان به این کشور‬
‫مطابق مواد مذکور جرم قاچاق مهاجران تحقق نمییابد‪ ،‬با فراهم نمودن زمینه خروج تبعه دولت خارجی از افغانستان به‬
‫کشورش نیز جرم قاچاق مهاجران محقق نمیشود‪.‬‬
‫فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا برگرفته از ماده ‪ 1‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا است‪ .‬در ماده‬
‫‪ 1‬آن پروتوکول صریحًا بیانشده که با فراهمسازی زمینه ورود تبعه یا شخصی که مقیم دائم یک کشور است به آن کشور‬
‫جرم قاچاق مهاجران تحقق پیدا نمیکند (درانی‪.)915 :4121 ،‬‬
‫ح‪ :‬نتیجه حاصله از جرم قاچاق مهاجران‬
‫جرایم از لحاظ تأثیر نتیجه در تحقق جرم دو نوع هستند؛ اول‪ ،‬جرایمی که در وقت رسیدگی به آنها نتیجه جرم در نظر‬
‫گرفته میشود؛ دوم‪ ،‬جرایمی که در هنگام رسیدگی به آنها نتیجه جرم در نظر گرفته نمیشود‪.‬‬
‫درباره مقید بودن یا مطلق بودن جرم قاچاق مهاجران دو نظر وجود دارد‪ :‬طبق نظر اول‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران در عرصه‬
‫بینالمللی‪ ،‬جرمی مقید است و تحقق آن نیازمند حصول نتیجه؛ طبق نظر دوم‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران هم در تسهیل و هم در‬
‫عبور از سرحدات کشورها‪ ،‬جرمی مطلق است که تحقق آن نیازمند حصول نتیجه مورد نظر مهاجران قاچاقشده و قاچاقبران‬
‫‪ -‬که رسیدن به کشور مقصد است ‪ -‬نیست‪ .‬بر اساس فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا قاچاق مهاجران عبارت از فراهمنمودن‬
‫زمینه ورود غیرقانونی اتباع خارجی به افغانستان یا خروج غیرقانونی افراد از افغانستان به کشورهای دیگر است‪ .‬طبق‬
‫تعریف مذکور‪ ،‬قوانین افغانستان صرف فراهمنمودن زمینه ورود یا خروج غیرقانونی افراد را جرم قاچاق مهاجران دانسته و‬
‫برای تحقق آن به دست آمدن نتیجه شرط نیست‪ .‬فراهمنمودن زمینه ورود یا خروج افراد ممکن است از طریق تهیه پاسپورت‬
‫تزویری‪ ،‬ویزه تزویری‪ ،‬تبانی با مرزبانان‪ ،‬تهیه راههای امن دور از چشم مرزبانان‪ ،‬انتقال مهاجران بهطور پنهانی با وسایط‬
‫نقلیه باربری‪ ،‬جاسازی در کشتیها و‪ ...‬صورت گیرد؛ لیکن در تمام موارد مذکور نتیجه مورد نظر ‪ -‬که عبور از سرحدات‬
‫کشور است ‪ -‬برای تحقق جرم قاچاق مهاجران الزم نیست‪ .‬همینکه قاچاقبران به مساعدنمودن عبور غیرقانونی مهاجران‬
‫از سرحدات افغانستان اقدام کنند عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران کامل میشود و برای رسیدگی و تعقیب آنها به نتیجه‬
‫دیگری نیاز نیست‪.‬‬
‫پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از طریق خشکی‪ ،‬دریا و هوا مصوب ‪ 9666‬سازمان ملل متحد نیز در مواد ‪ 1‬و ‪0‬‬
‫جرم قاچاق مهاجران را فراهم نمودن زمینه ورود غیرقانونی افراد به کشوری که تبعه یا مقیم دائم آن کشور نیستند تعریف‬
‫کرده است؛ بنابراین جرم قاچاق مهاجران در پروتوکول مذکور مانند قوانین افغانستان از لحاظ نتیجه‪ ،‬مطلق است؛ فراهم‬
‫نمودن زمینه ورود غیرقانونی افراد‪ ،‬به تنهایی‪ ،‬عنصر مادی جرم را کامل میکند و عبور مهاجر قاچاقشده از سرحد کشور‬
‫مقصد‪ ،‬شرط نیست (غالمی‪.)411 :4122 ،‬‬

‫‪251‬‬
 ‫جزء سوم‪ :‬عنصر معنوی جرم قاچاق مهاجران‬
‫برای اینکه جرمی تحقق پیدا کند‪ ،‬کافی نیست عملی که در قانون جرمپنداری گردیده است در خارج واقع شود؛ بلکه الزم‬
‫است اراده مرتکب در انجام عمل موجود باشد؛ به عبارت دیگر برای تحقق جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬نقح حکم قانون به‬
‫تنهایی کافی نیست‪ ،‬بلکه عمل جرمی فراهمسازی زمینه عبور غیرقانونی افراد از سرحد کشور و نتیجه خواست و اراده‬
‫مرتکب باشد؛ یعنی بین فعل و حالت روانی مرتکب‪ ،‬نسبتی باشد تا بتوان مرتکب را مقصر دانست‪ .‬فاعل باید فعلی را که‬
‫انجام میدهد بخواهد و یا حداقل احتمال وقوع آن را بدهد و از حکم قانون آگاهی داشته باشد‪.‬‬
‫بر اساس ماده ‪ 11‬کود جزا‪ ،‬جرایم از لحاظ عنصر معنوی دو نوع است‪ :‬مرتکب‪ ،‬جرم را با قصد (آگاهی و علم به جرم‬
‫و نتیجه آن) یا بدون قصد و از روی خطا انجام میدهد‪ .‬در کود جزا تقسیمات سهگانه عمد‪ ،‬شبهعمد و خطایی محح‬
‫رعایت نشده است‪.‬‬
‫بر اساس تعریف قاچاق مهاجران در ماده ‪ 594‬کود جزا از مهاجران‪ ،‬قاچاق مهاجران از جمله جرایم عمدی است؛ یعنی‬
‫قاچاق مهاجران «فراهمسازی زمینه ورود اشخاص بهطور مخفی یا با تهیه مدارک مسافرتی تزویری به کشور دیگر بهمنظور‬
‫کسب منافع مالی» است که انجام آن از روی خطا امکان ندارد‪ .‬در ماده ‪ 0‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪،‬‬
‫دریا و هوا قید شده است که اعمال ذیل در صورتی جرم قاچاق مهاجران است که مرتکب‪ ،‬آنها را از روی عمد انجام‬
‫داده باشد؛ بنابراین جرم قاچاق مهاجران جرمی است که در آن قصد جرمی وجود دارد‪ .‬جرم وقتی عمدی شناخته میشود‬
‫که قصد جرمی نزد مرتکب آن محقق باشد‪ .‬قصد جرمی دو نوع است‪ :‬سوءنیت عام و سوءنیت خاص‪.‬‬
‫الف‪ :‬سوءنیت عام‬
‫سوءنیت عام عبارت از اراده خودآگاه شخص در ارتکاب عمل جرمی است که وجود آن در تحقق جرم عمد الزم است‪،‬‬
‫ولی کافی نیست‪ .‬در برخی جرایم عالوه بر سوءنیت عام‪ ،‬سوءنیت خاص نیز الزم است‪ .‬سوءنیت عام قاچاق مهاجران‪،‬‬
‫اراده آگاهانه قاچاقبر در فراهمنمودن زمینه عبور و مرور مهاجران قاچاقشده یا انتقال غیرقانونی افرادی است که در فقره‬
‫‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا و پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا ذکر شده است‪ .‬قاچاقبر باید بداند‬
‫که عمل وی قاچاق مهاجران است و قانون برای عمل وی مجازات تعیین کرده است؛ یعنی شخصی که قاچاق مهاجران را‬
‫انجام میدهد زمانی قابل مجازات است که اول از جرم بودن عمل خویش واقف بوده و حکم قانونی آن را بداند؛ لکن نیاز‬
‫به دانستن جزییات جرم و مجازات نیست‪.‬‬
‫ب‪ :‬سوءنیت خاص‬
‫سوءنیت خاص به این معنی است که مرتکب جرم عالوه بر ارتکاب عمل جرمی‪ ،‬قصد دیگری را هم که از طرف قانون‬
‫برای تحقق جرم ضروری شناخته شده‪ ،‬داشته باشد‪ .‬برای تحقق جرم قاچاق مهاجران در فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا و‬
‫ماده ‪ 1‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا شرط شده است که فراهمسازی زمینه ورود یا خروج‬
‫غیرقانونی افراد از کشور باید بهمنظور پول یا منافع مادی دیگر باشد؛ بنابراین سوءنیت خاص جرم قاچاق مهاجران به دست‬
‫آوردن پول یا منافع مادی است‪.‬‬

‫‪252‬‬
 ‫ج‪ :‬انگیزه جرمی‬
‫انگیزه بهعنوان یکی از مبانی جرمشناسی چنین تعریفشده است‪ :‬سود یا ذوق و احساسی است که مجرم را به ارتکاب جرم‬
‫سوق میدهد و موجب بروز جرم میشود‪ ،‬یا علت جبری و تعیینکننده عمل جنایی است‪ .‬به اصطالح حقوقی انگیزه یا‬
‫داعی‪ ،‬عبارت از تصور نفع یا احساس درونی است که شخص را به ارتکاب جرم سوق میدهد‪ .‬قصد بالفاصله بعد از انجام‬
‫عنصر مادی جرم حاصل میشود؛ اما انگیزه هدف بعدی است که مجرم بعد از ارتکاب جرم میخواهد به دست بیاورد؛‬
‫مثالً در جرم قاچاق مهاجران قاچاقبران قصد دارند مهاجران را بهطور غیرقانونی از سرحدات کشورها عبور دهند و به‬
‫کشور مقصد برسانند و هدف آنها بعد از عملیات اجرای جرم قاچاق مهاجران به دست آوردن منافع مادی است‪.‬‬
‫آیا لفظ «به منظور به دستآوردن پول یا منافع مادی دیگر» در تعریف قاچاق مهاجران در فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا و‬
‫ماده ‪ 1‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‪ ،‬سوءنیت خاص جرم قاچاق مهاجران است یا انگیزه‬
‫جرمی؟ انگیزه می تواند پست و دنی و یا شریفانه باشد؛ لکن در تحقق و عدم تحقق جرم‪ ،‬نقشی ندارد؛ بر اساس ماده ‪10‬‬
‫کود جزا‪ ،‬انگیزه جرمی در عنصر معنوی جرم تأثیری ندارد و فقط باعث تخفیف مجازات یا شدت آن میشود؛ یعنی اگر‬
‫انگیزه مجرم‪ ،‬دنی و پست باشد‪ ،‬شدت و اگر شریفانه باشد‪ ،‬تخفیف مجازات را در پی خواهد داشت‪ .‬از ماده مذکور‬
‫میتوان دریافت که انگیزه جرمی در تحقق و عدم تحقق جرم نقشی ندارد و تنها در شدت یا تخفیف مجازات میتواند تأثیر‬
‫گذارد؛ لیکن بدون به دست آمدن سوءنیت خاص‪ ،‬جرم مورد نظر محقق نمیشود؛ بنابراین لفظ «به منظور پول یا منفعت»‬
‫در تعریف جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬سوءنیت خاص است؛ زیرا بدون تحقق آن عمل انجامشده جرم قاچاق مهاجران نخواهد‬
‫بود‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مجازات جرم قاچاق مهاجران‬
‫در این بحث‪ ،‬مجازات قاچاق مهاجران در کود جزای افغانستان توضیح و تشریح میگردد‪.‬‬
‫شخصی که مرتکب جرم قاچاق مهاجران گردد‪ ،‬به حبس متوسط بیش از سه سال‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬شخصی که جرم‬
‫قاچاق مهاجران را سازماندهی نموده یا دیگران را به سازماندهی آن هدایت دهد‪ ،‬به حداکثر حبس متوسط‪ ،‬محکوم‬
‫میگردد‪ .‬هرگاه جرم قاچاق مهاجران توسط گروه سازمانیافته جرمی ارتکاب یابد‪ ،‬سردسته گروه سازمانیافته جرمی به‬
‫حداکثر حبس متوسط‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،599‬فقره ‪.)۱ ،۹ ،۳‬‬
‫ماده ‪ ۳۹۹‬در سه فقره مجازات قاچاق مهاجران را بیان نموده است‪ .‬در هر یک از فقرات‪ ،‬با توجه به اصل تناسب جرم و‬
‫جزا‪ ،‬با در نظر گرفتن شخصیت مرتکب جرم‪ ،‬مجازات تعیین نموده است‪ .‬فقره یک به مجازات مرتکب جرم پرداخته است‬
‫و اشعار میدارد که شخص مرتکب جرم قاچاق مهاجران به حبس متوسط بیش از سه سال‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫فقره دوم به مجازات سازمانده جرم قاچاق مهاجران اشاره دارد و میگوید‪ :‬شخصی که جرم قاچاق مهاجران را سازماندهی‬
‫نموده یا دیگران را به سازماندهی آن هدایت دهد‪ ،‬به حداکثر حبس متوسط‪ ،‬محکوم میگردد که حداکثر حبس متوسط‬
‫پنج سال است (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۲۶ :۳‬‬
‫شایان ذکر است که این فقره‪ ،‬مجازات دو دسته افراد را بیان نموده است‪ :‬یکی کسانی که به سازماندهی جرم قاچاق‬
‫مهاجران پرداختهاند و دیگری‪ ،‬کسانی که سازماندهی این جرم را هدایت نمودهاند‪ .‬اشاره عبارت ذیل فقره دوم‪ ،‬به افرادی‬

‫‪253‬‬
 ‫است که در پشت پرده جرم قاچاق مهاجران قرار دارند و آنها که سران این گونه باندهای مافیایی به شمار میروند‪ ،‬از‬
‫پشتصحنه‪ ،‬جرم را رهبری و هدایت میکنند و حتی ممکن است چندین باند قاچاق مهاجران را سازماندهی نمایند و‬
‫چهبسا برای هر یک از باندها سردسته تعیین کنند و سردستهها را جهتدهی نمایند‪.‬‬
‫سوم‪ ،‬به ارتکاب جرم یادشده از سوی گروه سازمانیافته جرمی و مجازات سردسته گروه پرداخته و تصریح کرده است‪:‬‬
‫«هرگاه جرم قاچاق مهاجران توسط گروه سازمانیافته جرمی ارتکاب یابد‪ ،‬سردسته گروه سازمانیافته جرمی به حداکثر‬
‫حبس متوسط‪ ،‬محکوم میگردد‪ ».‬مالحظه میشود که در ماده ‪ ،۳۹۹‬با توجه به شخصیت مرتکب‪ ،‬مجازات به صورت‬
‫تدریجی افزایش یافته است‪.‬‬
‫الف‪ :‬حاالت مشدده در جرم قاچاق مهاجران‬
‫در اینجا ماده ‪ 591‬کود جزای افغانستان در مورد حاالت مشدده در جرم قاچاق مهاجران مورد بحث و بررسی قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫هرگاه ارتکاب جرم قاچاق مهاجران در نتیجه عمل یا اهمال قاچاقبر مهاجران منجر به مرگ مهاجر قاچاق شده گردد‪،‬‬
‫مرتکب به حبس دوام درجه ‪ ۹‬محکوم میگردد‪ .‬هرگاه ارتکاب جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا‬
‫روانی مهاجر قاچاق شده گردد‪ ،‬مرتکب به حبس طویل تا ده سال محکوم میگردد‪ .‬هرگاه به اثر جرم قاچاق مهاجران‪،‬‬
‫زندگی یا مصونیت مهاجر قاچاق شده در معرض خطر قرار گیرد‪ ،‬مرتکب به حداکثر حبس متوسط محکوم میگردد‪ .‬هرگاه‬
‫جرم قاچاق مهاجران موجب رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز مهاجر قاچاق شده گردد‪ ،‬مرتکب به حداکثر حبس متوسط‬
‫محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۹۳‬فقره ‪.)۲ ،۱ ،۹ ،۳‬‬
‫ماده ‪ ۳۹۳‬در چهار فقره‪ ،‬به حاالت مشدده جرم قاچاق انسان و مجازات آنها پرداخته است‪.‬‬
‫فقره اول‪ ،‬حکم موردی را بیان میکند که «عمل» یا «اهمال» قاچاقبر مهاجران‪ ،‬به مرگ مهاجر قاچاقشده منجر شود‪.‬‬
‫عمل‪ ،‬جنبه مادی و مثبت دارد؛ به این معنا که مرتکب‪ ،‬رفتاری انجام دهد که به مرگ مهاجر قاچاق شده منجر شود؛ مثالً‬
‫قاچاق بر به مهاجران دستور دهد که برای عبور از دریا سوار قایق بادی شوند و بعدًا این مهاجران در دریا غرق شوند و‬
‫بمیرند‪.‬‬
‫«اهمال» در گذشته توضیح داده شد‪ .‬اهمال‪ ،‬جنبه منفی و ترک فعل دارد؛ مثالً قاچاقبر‪ ،‬مهاجران را در داخل کانتینر‬
‫میاندازد تا از سرحد کشور یا کشورهایی عبور دهد و سفر‪ ،‬چندین ساعت طول میکشد‪ ،‬در رسیدن به مقصد‪ ،‬وقتی‬
‫دروازه کانتینر را باز میکند‪ ،‬میبیند که تمامی یا چند نفر از مهاجران قاچاقشده بر اثر کمبود هوای آزاد و اکسجن‪ ،‬از‬
‫بین رفتهاند‪ .‬در این مثال‪ ،‬مرگ افراد مذکور بر اثر اهمال قاچاقبر است؛ زیرا در چنین وضعیتی نباید انسانها را داخل‬
‫کانتینر انداخت‪ .‬همچنین به حکم احتیاط‪ ،‬باید در فواصل زمانی کوتاه‪ ،‬از افراد خبر گرفت و امکان تنفس هوای آزاد را‬
‫برای آنها فراهم کرد‪ .‬قاچاقبر در این مثال هیچ یک از اقدامات مذکور را انجام نداده است؛ بنابراین‪ ،‬او به علت اهمال‪،‬‬
‫در قبال مرگ مهاجران قاچاقشده‪ ،‬مسئول است‪.‬‬

‫‪254‬‬
 ‫مرتکب جرم در حاالت فوق به حبس دوام درجه ‪ ۹‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫فقره دوم‪ ،‬به موردی اشاره دارد که قاچاق مهاجران‪ ،‬منجر به معلولیت دایمی فزیکی یا روانی مهاجر قاچاق شده گردد‪.‬‬
‫شرط تحقق این جرم آن است که رفتار مورد بحث به معلولیت دایمی منجر گردد‪ .‬خواه این معلولیت فزیکی باشد و خواه‬
‫روانی؛ در هر دو حالت‪ ،‬مرتکب مسؤول میباشد؛ مانند اینکه قاچاقبر‪ ،‬در مسیر قاچاق‪ ،‬مهاجران را داخل موتری که فقط‬
‫ظرفیت ‪ ۲‬نفر دارد‪ ۱۹ ،‬نفر سوار میکند‪ .‬در مسیر راه‪ ،‬درایور بر اثر ازدحام موتر‪ ،‬تمرکز خویش را از دست داده و‬
‫تصادم میکند‪.‬‬
‫بر اثر این تصادم برخی زخمی و یکی از سواریها از نظر فزیکی‪ ،‬به صورت دایمی معلول میگردد‪ ،‬به این صورت که پای‬
‫وی قطع میشود و فردی دیگر ضربه مغزی میبیند و به صورت دایمی دچار معلولیت روانی میگردد‪.‬‬
‫مجازات مرتکب در حاالتی از این قبیل‪ ،‬حبس طویل ده سال میباشد‪.‬‬
‫فقره سوم‪ ،‬به موردی پرداخته است که به اثر جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬زندگی یا مصونیت مهاجر قاچاق شده در معرض خطر‬
‫قرار گیرد؛ مانند موردی که قاچاقبر‪ ،‬مهاجران را از مسیری عبور میدهد که در آن رهزنان خطرناک و بیرحمی قرار‬
‫دارند‪ .‬رهزنان مذکور مهاجران قاچاق شده را مدتها در نزد خود به اسارت میگیرند‪ .‬ضمن آن که در ایام اسارت و‬
‫گروگانگیری مالومنال آنها را به غارت میبرند و تا سرحد مرگ‪ ،‬آنها را شکنجه ولت و کوب میکنند‪.‬‬
‫مرتکب (قاچاقبر مهاجران) در مورد فوق‪ ،‬به اکثر حبس متوسط محکوم میگردد‪.‬‬
‫فقره چهارم‪ ،‬حکم موردی را تصریح میکند که جرم قاچاق مهاجران‪ ،‬موجب رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز مهاجر قاچاق‬
‫شده گردد؛ مانند همان مثال فوق که رهزنان‪ ،‬ضمن غارت اموال افراد قاچاق شده به رفتارهای غیرانسانی یا تحقیرآمیز‬
‫اقدام نمایند‪ .‬قاچاقبر مهاجران در این مورد‪ ،‬به حداکثر حبس متوسط‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬الزم به ذکر است که تمامی‬
‫جرایم ذکر شده در فقرات چهارگانه‪ ،‬فوق‪ ،‬جرم مقید میباشند‪ ،‬زیرا قانونگذار در هر کدام آنها تصریح نموده است که‬
‫«عمل منجر به مرگ یا معلولیت‪ ...‬یا به خطر افتادن زندگی یا مصونیت مهاجر یا رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز شود‪».‬‬
‫عنصر معنوی جرایم مذکور در ماده ‪ 591‬کود جزا علم و قصد میباشد؛ به این معنا که قاچاقبر‪ ،‬با وجود اینکه میداند‬
‫در مسیر پیشرو چنین خطرهایی است‪ ،‬به رغم آن‪ ،‬قصدًا مهاجران را از این راهها عبور میدهد‪ .‬از نظر استادان حقوق جزا‬
‫در این گونه مورد‪ ،‬گاهی علم و قصد مرتکب‪ ،‬از قبل فرض گرفته میشود و به عبارت دیگر علم مرتکب از اوضاع و‬
‫احوال موجود استنباط میشود؛ به این معنا که قاچاقبری که چندین بار در این مسیر به قاچاق اقدام نموده و از خطر راهها‬
‫باخبر است و به رغم آن باز هم مسافران را به این مسیرهای پرخطر میاندازد‪ ،‬به منزله آن است که با علم به خطرات ناشی‬
‫از عمل یا اهمال خود‪ ،‬اقدام به این کار نموده است (هاشمی‪ .)۶۳ :۱۳۲۲ ،‬شایان ذکر است که بر خالف موارد دیگر‬
‫که همه جرایم عمدی میباشند‪ ،‬صرفًا اهمال ذکر شده در فقره یک از جرایم غیرعمدی میباشد و راجع به اهمال در‬
‫مباحث قبلی توضیح داده شده و نیاز به تکرار نیست‪.‬‬
‫ب‪ :‬معافیت مجازات مهاجر قاچاق شده‪ :‬مهاجر قاچاق شده به علت ورود یا اقامت بدون مجوز قانونی در کشور‪ ،‬مورد‬
‫تعقیب عدلی قرار نمیگیرد (ماده ‪ ۳۹۲‬کود جزا)‪ .‬قانونگذار همان طور که در فصل قبل‪ ،‬از زنان و اطفال قاچاق شده‬
‫حمایت نموده و آنها را به دلیل ورود یا اقامت غیر قانونی در کشور‪ ،‬مستوجب مجازات نداست‪ ،‬در کتاب دوم‪ ،‬باب‬

‫‪255‬‬
‫ششم‪ ،‬فصل چهارم‪ ،‬در مورد مهاجران نیز از همان سیاست حمایتی پیروی کرده و حکم نموده است که «مهاجر قاچاق‬
‫شده به علت ورود یا اقامت بدون مجوز قانونی در کشور‪ ،‬مورد تعقیب عدلی قرار نمیگیرد»؛ دلیل امر هم واضح است‪،‬‬
‫زیرا مهاجران از سر ناگزیری و ناچاری به راه افتادهاند و به قول حافظ شیرینسخن‪ ،‬ما بدین در نه پی حشمت و جاه‬
‫آمدهایم از بد حادثه اینجا به پناه آمدهایم (شرح کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،،‬ج‪.)۱۶۳ ،۳ ،‬‬
‫ج‪ :‬مجازات شخص حکمی‪ :‬کود جزا مجازات اشخاص حکمی را چنین بیان داشته است‪:‬‬
‫هرگاه جرم قاچاق مهاجران توسط شخص حکمی ارتکاب یابد‪ ،‬عالوه بر مجازات مرتکب آن‪ ،‬شخص حکمی به جزای‬
‫نقدی از سه تا پنج میلیون افغانی محکوم میگردد‪ .‬جزای نقدی مندرج فقره (‪ )۱‬ماده ‪ 595‬کود جزا با نظر داشت‬
‫نوسانات ارزش پولی به پیشنهاد کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران و تصویب حکومت تعدیل میگردد‪.‬‬
‫در صورت تکرار جرم از طرف شخص حکمی عالوه بر مجازات پیشبینی شده به سلب جواز فعالیت نیز محکوم میگردد‬
‫(کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۹۳‬فقرۀهای ‪ .)۱ ،۹ ،۳‬ماده ‪ ،۳۹۳‬مجازات اشخاص حکمی را بیان میکند که به قاچاق مهاجران‬
‫مبادرت نمایند همان طور که مالحظه شد مواد قبلی‪ ،‬ارتکاب این جرم از سوی اشخاص حقیقی توضیح گردیده بود و این‬
‫ماده در صدد آن است که اشخاص حکمی هم هرگاه مرتکب این جرم شوند‪ ،‬از مجازات مصون نمانند؛ زیر آگاهی ممکن‬
‫است جرم اشخاص حکمی (با توجه به گستره و دایره شمول و نام و نشان موجه آن) چهبسا نسبت به جرم اشخاص حقیقی‪،‬‬
‫به مراتب خطرناکتر بوده و دارای پیامدهای زیانبارتری باشد؛ به عنوان مثال بارز آن میتوان از برخی شرکتها یا‬
‫مؤسسات یاد نمود که اگر مهار نشوند ممکن است تحت پوشش به ظاهر قانونی خویش به قاچاق مهاجران اشتغال ورزند‬
‫و به این ترتیب در قلمرو ملی یا بینالمللی‪ ،‬جرایم سازمانیافته از این قبیل را مرتکب شوند‪.‬‬
‫قانونگذار برای مبارزه با جرایم این قبیل نهادها مقرر داشته است که در صورت ارتکاب قاچاق مهاجران‪ ،‬عالوه بر مجازات‬
‫مرتکب آن‪ ،‬شخص حکمی به جزای نقدی از سه میلیون تا پنج میلیون افغانی محکوم میگردد‪ .‬همچنان‪ ،‬فقره (‪ )۹‬از‬
‫نوسانات ارزش پولی هم غافل نمانده و پیشبینی نموده است که جزای نقدی مندرج فقره (‪ )۱‬این ماده‪ ،‬با نظرداشت‬
‫نوسانات ارزش پولی‪ ،‬به پیشنهاد کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران و تصویب حکومت تعدیل‬
‫میگردد‪.‬‬
‫فقره (‪ )۳‬همین ماده میافزاید‪ :‬شخص حکمی در صورت تکرار جرم مندرج فقره (‪ )۱‬این ماده‪ ،‬عالوه بر مجازات پیشبینی‬
‫شده به سلب جواز فعالیت‪ ،‬نیز محکوم میگردد (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج‪.)۱۶۱ :۳ ،‬‬
‫د‪ :‬مجازات اهمال موظفین خدمات عامه در جرم قاچاق مهاجران‪ :‬هرگاه اهمال موظف خدمات عامه سبب تسهیل ارتکاب‬
‫جرم قاچاق مهاجران گردیده باشد‪ ،‬مؤظف خدمات عامه‪ ،‬به حبس متوسط تا دوسال‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬ماده ‪ ۳۹۱‬مجازات‬
‫موردی را بیان می کند که اهمال موظف خدمات عامه‪ ،‬سبب تسهیل ارتکاب جرم قاچاق مهاجران گردیده باشد‪ .‬راجع به‬
‫معنا و مفهوم «تسهیل» در مباحث گذشته توضیح داده شد و در اینجا الزم به تکرار نیست‪ .‬به عنوان یک مثال در این باره‬
‫میتوان موردی را ذکر نمود که مثالً مأمور سرحدی در چک و کنترول اسناد سفر افراد‪ ،‬اهمال نماید و این اسناد را که‬
‫تزویری میباشد تشخیص ندهد و بر اثر اهمال وی‪ ،‬قاچاقبر به راحتی مهاجران را به صورت غیر قانونی از سرحد عبور‬
‫دهد‪ ،‬در این صورت مؤظف خدمات عامه مذکور‪ ،‬به حبس متوسط تا دو سال محکوم میگردد (شمس‪.)۱۲ :۱۳۱۲ ،‬‬

‫‪256‬‬
‫هـ‪ :‬مساعدت در گرفتاری مرتکبین‪ :‬شخصی که به نحوی از انحا با قاچاقبر مهاجران یا گروه جنایتکار سازمانیافته ارتباط‬
‫و همکاری داشته ولی قبل از ارتکاب آن مراجع مسؤول را در افشاء یا گرفتاری مرتکبین مساعدت نماید یا بعد از ارتکاب‬
‫جرایم قاچاق مهاجران زمینه را طوری مساعد سازد که منجر به گرفتاری سایر اعضای گروه سازمانیافته جرمی گردد‪،‬‬
‫احکام مندرج ماده ‪ 542‬این قانون در مورد قابل تطبیق میباشد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ .)۳۹۶‬قانونگذار در ماده ‪ ،۳۹۶‬احکام‬
‫موردی را بیان میکند که شخص در امر افشاء یا گرفتاری قاچاقبر مهاجران یا گروه جنایتکار سازمانیافته با مراجع مسؤول‬
‫همکاری نماید‪ .‬در این حالت‪ ،‬احکام مندرج ماده ‪ ۳۱۲‬این قانون در مورد قابل تطبیق میباشد‪.‬‬
‫با توجه به ماده ‪ ۳۱۲‬دو صورت قابل تصور میباشد‪:‬‬
‫‪ -4‬شخص‪ ،‬به نحوی از انحاء با قاچاقبر مهاجران یا گروه جنایتکار سازمانیافته ارتباط و همکاری داشته و قبل از ارتکاب‬
‫آن‪ ،‬مراجع مسؤول را در افشا یا گرفتاری مرتکبین مساعدت نماید‪ .‬در این صورت‪ ،‬شخص مساعدت کنند‪ ،‬از مسؤولیت‬
‫جزائی معاف میگردد‪.‬‬
‫‪ -9‬شخص‪ ،‬بعد از ارتکاب جرایم قاچاق مهاجران‪ ،‬زمینه را طوری مساعد سازد که منجر به گرفتاری سایر اعضای گروه‬
‫سازمانیافته جرمی گردد‪ ،‬در این صورت‪ ،‬محکمه به تخفیف مجازات پیشبینی شده در مورد وی‪ ،‬حکم مینماید (شرح‬
‫کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج‪.)۱۱۲ :۳ ،‬‬
‫و‪ :‬مجازات معاون یا شریک جرم قاچاق مهاجران‪ :‬معاون یا شریک جرم قاچاق مهاجران به عین مجازات فاعل جرم‪ ،‬محکوم‬
‫میگردد‪ .‬ماده ‪ ۳۹۱‬مجازات معاون یا شریک جرم قاچاق مهاجران را عین مجازات فاعل جرم دانسته است‪ .‬در گذشته‬
‫در بحث قاچاق انسان اشاره شد که قانونگذار در مورد جرایم سازمانیافته با توجه به ابعاد و پیامدهای خطرناک آن‪ ،‬از‬
‫سیاست جنایی افتراقی سختگیران تبعیت نموده و مجازات معاون و مجازات معاون و شریک جرم را مانند فاعل دانسته‬
‫است‪ .‬قانونگذار همین رویه را در مورد معاون و شریک جرم قاچاق مهاجران نیز اتخاذ نموده است و نیاز به تفصیل بیشتر‬
‫نخواهد بود (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج‪.)۱۱۹ :۳ ،‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تمهیدات در سطح ملی و بینالمللی در زمینه مهاجران غیر قانونی‬
‫به طور کلی در خصوص قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی دو نوع تمهیدات مطرح شده است‪ :‬تمهیدات در سطح ملی‬
‫که هر یک از دولتهای متعاهد عضو کنوانسیون و پروتوکول پالرمو ‪ ۹۲۲۲‬مکلفند در سطح داخلی با وضع مقررات و‬
‫اقدامات الزم این تدابیر را به اجرا دربیاورند‬
‫‪ -4‬اقدام در سطح بینالمللی که دولتهای متعاهد مکلفند در سطح بینالمللی با یکدیگر همکاری نمایند‪.‬‬
‫‪ -9‬تمهیدات در سطح ملی در زمینه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانون‪ :‬اقدامات ملی شامل اقدامات پیشگیرانه‪،‬‬
‫جرمپنداری‪ ،‬اقدامات حمایتی و اقدامات آموزشی است‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬تمهیدات در سطح ملی‬
‫الف‪ :‬اقدامات پیشگیرانه‬
‫به موجب کنوانسیون مذکور دولتهای متعاهد ملزمند با استفاده از رسانههای جمعی و نوآوریهای اقتصادی و اجتماعی‪،‬‬
‫سطح «آگاهیهای عمومی را باال ببرند و از قربانی شدن انسانها و مهاجران در گروههای سازمانیافته جنایی جلوگیری‬

‫‪257‬‬
‫کنند» (ماده ‪ )۳۱‬در این خصوص باید سازمانهای غیردولتی و سایر نهادهای مربوطه نیز مشارکت فعال نمایند‪ .‬از طرفی‬
‫ماده ‪ ۱۳‬پروتوکول مهاجرت غیرقانونی پیوست به کنوانسیون پالرمو‪ ،‬پارگراف دوم‪ ،‬همکاری دولتها برای اطالعرسانی‬
‫و آگاهی دادن به مهاجران را بالقوه عنوان میکند و ابراز میدارد که همه مکلفند به کشورهای مبدأ برای آموزش دادن به‬
‫مهاجران بالقوه کمک کنند؛ زیرا این اقدام باعث میشود که این افراد به دام قاچاقبران گرفتار نشوند‪.‬‬
‫ب‪ :‬کنترول و امنیت اسناد‬
‫یکی از شیوههای رایج قاچاق انسان و مهاجران‪ ،‬جعل اسناد و اوراق مختلف و استفاده از این اوراق است‪ .‬جعل اسناد‬
‫امروزه با پیشرفت علوم کامپیوتری با سهولت بیشتری انجام میشود‪ .‬پس باید کنترول اسناد نیز به صورت جدیتر و‬
‫پیشرفته صورت گیرد‪ .‬دولتهای متعاهد باید تضمین کنند که اسناد مسافرت یا اسناد هویت صادره از جانب آنها از‬
‫کیفیت باالیی برخوردارند‪.‬‬
‫ج‪ :‬اقدامات آموزشی‬
‫به طور کلی برای ارتقا امنیت اسناد سفر‪ ،‬شناسایی اسناد هویت جعلی‪ ،‬جمعآوری اخبار و اطالعات درباره گروههای‬
‫سازمانیافته و رفتار انسانی با مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی و احترام به حقوق انسانی آنها نیاز به آموزش‬
‫احساس میشود )ماده ‪ ۱۹‬پروتوکول الحاقی دوم به کنوانسیون پالرمو(‪.‬‬
‫د‪ :‬اقدامات حمایتی‬
‫دولتها باید ابزارهای مناسب را به کار ببندند تا از مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی در برابر سختیها و‬
‫بیحرمتیهایی که ممکن است از طرف اشخاص یا گروهها صورت گیرد‪ ،‬حمایت کنند )بند دوم ماده ‪ ۱۱‬پروتوکول الحاقی‬
‫دوم به کنوانسیون پالرمو( باید نیازهای خاص زنان و اطفال را جواب گفت و این افراد نباید تحت شکنجه و رفتارهای‬
‫بیرحمانه قرار گیرند؛ بنابراین هرگونه رفتارهای غیرانسانی و تحقیرآمیز با مجنیعلیه این جنایات ممنوع است‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تمهیدات در سطح بینالمللی‬
‫نخستین اقدام و وفاق بینالمللی در زمینه مبارزه با قاچاق مهاجران و پدیده مهاجرت غیر قانونی‪ ،‬پروتوکول مبارزه با قاچاق‬
‫مهاجران در خشکی‪ ،‬دریا و هوا است که در حقیقت ابزار قابلتوجهی در زمینه عدالت بینالمللی به شمار میرود‪.‬‬
‫کشورهای طرف کنوانسیون باید در جلوگیری و متوقف کردن قاچاق مهاجران از دریا‪ ،‬مطابق با حقوق بینالملل دریاها‬
‫حداکثر همکاری ممکن را به عمل آورند‪ .‬اعمال رفتار انسانی و حمایت از حقوق مهاجران غیرقانونی بر اساس مفاد‬
‫پروتوکول از وظایف کشورهای طرف کنوانسیون میباشد‪ .‬در اجرای این پروتوکول هر کشور طرف باید در راستای‬
‫تعهدات خود براساس موازین حقوق بینالمللی‪ ،‬تمامی تدابیر مناسب از جمله قوانین ضروری برای حفظ و حمایت از حقوق‬
‫اشخاصی را به عمل آورند که در معرض اعمال ذکر شده در ماده ‪ ۳‬این پروتوکول قرار گرفتهاند‪ ،‬آن گونه که مطابق‬
‫حقوق بینالمللی حاکم‪ ،‬به خصوص حق زیستن و حق قرار نگرفتن در معرض شکنجه یا سایر مجازاتها یا رفتار تحقیرآمیز‬
‫یا غیرانسانی ذکر شده است‪.‬‬

‫‪258‬‬
‫هر کشور طرف کنوانسیون موافقت میکند بدون تأخیر غیر ضروری یا نامعقول بازگشت شخصی را که در معرض اعمال‬
‫ذکر شده در ماده ‪ ۳‬این پروتوکول قرار داشته و تبعه آن است یا حق اقامت دائم در خاک آن را در زمان بازگشت دارد‬
‫تسهیل نموده و بپذیرد ) بند ‪ ۱‬ماده ‪.)۱۳‬‬
‫بنابراین با توجه به توضیحات مذکور این نتیجه حاصل میشود که موضوع مهاجرت غیر قانونی و قاچاق مهاجران‪ ،‬اساسًا‬
‫افراد بشری هستند؛ از اینرو الزم است که هرگونه اقدام بینالمللی و ملی علیه قاچاق مهاجران و مهاجرت غیرقانونی بر‬
‫مبنای مقررات حقوق بین المللی و موازین حقوق بشری صورت گیرد؛ چراکه مهاجران غیر قانونی گروه انسانی در معرض‬
‫خطری هستند که به طور غیر قانونی و مخفیانه درصدد ورود به کشور موردنظر خود میباشند‪ .‬این افراد اغلب قربانی‬
‫باندهای قاچاق انسان میشوند و حتی اگر بتوانند وارد کشور مورد نظر خود شوند شرایط بسیار مناسبی برای آنها در‬
‫پیشرو نخواهد بود‪.‬‬
‫عالوه بر این اسناد بینالمللی در زمینه قاچاق انسان به خصوص پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص‬
‫به خصوص زنان و اطفال ) پروتوکول پالرمو (مصوب سال ‪ ۹۲۲۲‬سازمان ملل متحد و کنوانسیون اقدام ضد قاچاق انسان)‬
‫کنوانسیون ورشو (مصوب سال ‪ ۹۲۲۳‬شورای اروپا به ساماندهی اقدامات حمایتی برای مجنیعلیه قاچاق انسان تصریح‬
‫کردهاند‪ .‬پروتوکول پالرمو با آنکه در تعیین قواعد مربوط به جرمپنداری قاچاق انسان و پیشبینی برخی اقدامات پیشگیرانه‬
‫موفق است و الزاماتی صریح در این قلمرو پیشبینی کرده‪ ،‬اما در موضوع حمایت از مجنیعلیه جنایت قاچاق انسان و‬
‫اتخاذ تدابیر قاطع و الزامآور حمایتگرانه از مجنیعلیه‪ ،‬از امتیاز باال و مطلوبی برخوردار نیست‪ .‬از میان اسناد اروپائی‬
‫نیز‪ ،‬سندی که از امتیازات مطلوبتری در راستای پیشبینی تدابیر حمایتگرایانه مطابق با موازین حقوق بشری از مجنیعلیه‬
‫جنایت قاچاق انسان برخوردار است‪ ،‬کنوانسیون موسوم به کنوانسیون اقدام ضد قاچاق انسان (کنوانسیون ورشو) مصوب‬
‫‪ ۱۹‬می سال ‪ ۹۲۲۳‬میالدی شورای اروپا است که بعد از تصویب آن سرانجام از ‪ ۱‬فبروری ‪ ۹۲۲۱‬میالدی الزم االجراء‬
‫شده است‪.‬‬
‫این کنوانسیون در قیاس با پروتوکول پالرمو از حیث توجه به حقوق مجنیعلیه و حمایت از او از وضعیت بهتری برخوردار‬
‫است؛ زیرا اقدامات حمایتی خاصی را برای مجنیعلیه پیشبینی کرده است که پیش از این در اسناد بینالمللی مربوطه‪،‬‬
‫مورد تصریح قرار نگرفتهاند؛ به عنوان نمونه امکان دسترسی به بازار کار و آموزش برای مجنیعلیه یا پیشبینی دوره بهبودی‬
‫و امکان تجدید اجازه اقامت و‪ ...‬از مهمترین این موارد است؛ بنابراین افزون بر اقدامات ملی‪ ،‬دولتها مکلفند در سطح‬
‫بین المللی نیز در راستای مبارزه با قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی همکاری نمایند؛ اقداماتی مانند تبادل اطالعات‪،‬‬
‫تصدیق اعتبار اسناد سفر‪ ،‬اعاده مهاجران به وطن‪ ،‬حمایتهای حقوق بشری‪ ،‬حمایت از مجنیعلیه این جنایات‪.‬‬

‫الف‪ :‬تبادل اطالعات‬

‫ماده ‪ ۱۲‬پروتوکول الحاقی دوم به کنوانسیون پالرمو در مورد مبادله اطالعات میان دولتهای متعاهد است؛ به خصوص‬
‫دولتهای مبدأ و مقصد که به مهاجرت غیر قانونی و قاچاق انسان به نحوی مربوط میشوند در تشخیص اینکه آیا مرتکبین‬
‫یا قربانیان قاچاق انسان با مدارک مسافرت مربوط به افراد دیگر یا بدون مدارک مسافرت در حال گذر یا تالش برای گذر‬

‫‪259‬‬
‫از یک سرحد بینالمللی می باشند با تبادل اطالعات مطابق قانون داخلی خود در این موارد با یکدیگر همیاری و همکاری‬
‫مینمایند‪.‬‬
‫ب‪ :‬تصدیق اعتبار اسناد‬
‫اعتبار هر سندی از سوی مرجع صادرکننده آن سند قابل احراز و تائید است‪ .‬بر اساس ماده ‪ ۱۳‬پروتوکول مذکور هر‬
‫دولت متعاهد بنا به درخواست دولت متعاهد دیگر طبق حقوق داخلی خود‪ ،‬ظرف مدت زمان معقولی قانونی بودن و اعتبار‬
‫اسناد مسافرت یا اوراق هویت صادره به نام آن دولت را که در سرزمین دولت متعاهد دیگری برای استفاده در قاچاق‬
‫انسان و مهاجران مورد سوءظن باشد‪ ،‬بررسی و تصدیق نماید‪.‬‬
‫ج‪ :‬بازگرداندن مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی به وطن خویش‬
‫پروتوکول دوم پالرمو بازگشت به سرزمین خود و اقامت دائم در آن را حق افراد دانسته و از کشورها خواسته بازگشت‬
‫این افراد را بدون تأخیر بیمورد و غیر موجه تسهیل و قبول نمایند ) بند یک ماده ‪ ۱‬پروتوکول مذکور(‪.‬‬
‫د‪ :‬حمایت از مجنی علیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی در پرتو موازین حقوق بشری‬
‫هر دولتی حق دارد بر تردد افراد و اتباع بیگانه به کشور خود نظارت داشته باشد و حتی مانع از انجام آن شود‪ .‬مفهوم‬
‫قلمرو سرزمینی و اصل احترام به تمامیت ارضی که یکی از اصول کلی حقوقی مورد تائید در منشور سازمان ملل متحد‬
‫است هر دولتی را محق به انجام اعمال نظارتی و ایجاد ممنوعیت در این زمینه مینماید؛ اما لزوم حفظ حقوق مهاجران غیر‬
‫قانونی و مجنی علیه قاچاق انسان به عنوان یک فرد انسانی باید در کنار این اصل در نظر گرفته شود‪ .‬مهاجرت غیرقانونی‬
‫به خصوص از راه دریا بحرانی است که همه کشورها باید در مبارزه با آن همکاریهای الزم را به عمل آورند؛ چرا که‬
‫لزوم حفظ صلح و امنیت بینالمللی و همچنین حفظ امنیت دریاها چنین اقدامی را ایجاب مینماید؛ از طرفی مهاجرتهای‬
‫غیرقانونی و قاچاق انسان از طریق دریا اغلب در شرایط غیرانسانی صورت میگیرد‪ .‬این مهاجران باید انواع محرومیت‪،‬‬
‫خشونت‪ ،‬توهین و شرایط نامناسب را متحمل گردند‪.‬‬
‫چارچوب اصلی در برخورد با مهاجران غیر قانونی باید عالوه بر مقررات بینالمللی‪ ،‬مبتنی بر موازین حقوق بشری باشد؛‬
‫اگرچه مهاجران غیر قانونی با عبور غیرمجاز از سرحدات ملی یک کشور مرتکب جرم میشوند و عالوه بر امنیت دریاها‪،‬‬
‫امنیت و قوانین کشور مقصد را نیز نقح مینماید‪ ،‬اما این مهاجران و مجنیعلیه نیز افراد بشری بوده و نیازمند حمایت‬
‫میباشند‪ .‬در هیچ یک از اسناد حقوق بشری و بینالمللی افراد متهم‪ ،‬محروم از حقوق اولیه انسانی خود نمیباشند؛ لهذا‬
‫مالحظات حقوق بشری باید در تمام مراحل یک مهاجرت غیرقانونی و قاچاق انسان از آغاز تا پایان مورد توجه قرار گیرد‪.‬‬
‫این موازین حقوق بشری باید توسط مقامات و مسئولین کشور مقصد از زمان دستگیری مهاجران غیر قانونی و مجنیعلیه‬
‫تا استرداد و بازگرداندن آنها به کشور متبوع رعایت گردد‪ .‬اقدامات مقامات کشور متبوع مهاجر نیز بخش دیگر این‬
‫جریان و در حقیقت عنصر اساسی در مبارزه و پیشگیری از مهاجرت غیر قانونی است‪ .‬رعایت موازین حقوق بشری نسبت‬
‫به مهاجران غیر قانونی بازگردانده شده به کشور متبوع و بررسی علل و ریشههای این پدیده نقش بسیار مهمی در مبارزه‬
‫با مهاجرت غیرقانونی دارد‪ .‬هر فرد مهاجری اعم از قانونی و غیر قانونی از برخی حقوق اولیه در کمپها و زندانهای‬
‫اداره مهاجرت کشور مقصد باید برخوردار باشد که در ذیل به مهمترین آنها اشاره میگردد‪:‬‬

‫‪261‬‬
 ‫هـ‪ :‬حق برخورداری از سالمت‪ ،‬صحت و تداوی و دوره بهبودی‬
‫حق حمایت از سالمت‪ ،‬صحت و تداوی در اسناد حقوق بشری در عرصه بینالمللی ابزاری هستند که به صراحت حقوق‬
‫اولیه انسانها را به رسمیت شناختهاند که از جمله این حقوق‪ ،‬حق حمایت از سالمت است‪ .‬اسناد بینالمللی متعددی حق‬
‫حمایت از با توجه به ضرورت ایجاد ثبات و رفاه برای تأمین سالمت را به رسمیت شناختهاند‪ .‬ماده ‪ ۱۱‬منشور ملل متحد‬
‫اعالم مینماید‪ :‬براساس روابط مسالمتآمیز و دوستانه بینالمللی و براساس احترام به اصل برابری حقوق و خودمختاری‬
‫ملل‪ ،‬سازمان ملل امور زیر را تشویق خواهد نمود‪ :‬حل مسائل بینالمللی اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و صحی و مسائل مربوط به‬
‫آنها ‪ . ...‬عالوه بر این به موجب بند ‪ ۱‬ماده ‪ ۹۱‬اعالمیه جهانی حقوق بشر‪ ،‬هر فردی حق دارد که سطح زندگی او‪،‬‬
‫سالمتی و رفاه خود و خانوادهاش را از حیث مراقبتهای طبی تأمین کند‪ .‬مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی‬
‫نیز مانند تمامی انسانها باید از این حقوق اولیه برخوردار گردند‪ .‬هیچ دلیلی نمیتواند مانع از دستیابی به این حق گردد‪.‬‬
‫چنین حقوقی بدون درنظر گرفتن وضعیت مجنیعلیه این جنایات شناخته شدهاند؛ چراکه حقوق بشر یک بعد تفکیک ناپذیر‬
‫در طراحی‪ ،‬اجرا‪ ،‬نظارت و ارزیابی سیاستها و برنامههای برخورد با مهاجران غیر قانونی است‪.‬‬
‫عالوه بر این از دیگر تدابیر شایان توجهی که به خصوص در اسناد اروپائی مربوطه و در راستای حمایت از مجنیعلیه مورد‬
‫توجه قرار گرفت‪ ،‬موضوع تجویز ماندن و اقامت مجنیعلیه در کشور مقصد برای دورهای کوتاه تحت عنوان «دوره‬
‫بهبودی» است‪ .‬در این دوره امکان بهبودی نسبی مجنیعلیه فراهم خواهد شد و بر اساس تصمیم آگاهانه مجنیعلیه میتوان‬
‫با شهادت او به تعقیب و محکومیت جزائی مجرمین اقدام کرد‪ .‬برای نخستین بار این موضوع در ماده ‪ ۱‬دستورالعمل‬
‫شورای اتحادیه اروپائی مورخ ‪ 92‬اپریل ‪ ۹۲۲۲‬در مورد «اجازه اقامت صادره برای اتباع کشورهای ثالث که مجنیعلیه‬
‫قاچاق انساناند ‪ ...‬و برای اتباع کشورهایی که عضو اتحادیه اروپائی نیستند»‪ ،‬پیشبینی شد؛ اما این دستورالعمل در‬
‫خصوص مدت زمان این دوره مسکوت بود‪.‬‬
‫سپس کنوانسیون ورشو با احصای این موضوع در ماده ‪ ۱۳‬این نقیصه را برطرف کرد و بنا به پیشنهاد پارلمان اروپا در‬
‫خصوص «دوره بهبودی» مدت حداقل یک ماه را پیشبینی کرد‪ .‬بر اساس کنوانسیون یاد شده‪ ،‬در طی این مدت اخراج‬
‫اجباری مجنیعلیه ممنوع بوده و مجنیعلیه استحقاق دریافت حمایتهای مادی‪ ،‬روانی‪ ،‬طبی و بهطور کلی کمکهای مقرر‬
‫در بند ‪ ۱‬و ‪ ۹‬ماده ‪ ۱۹‬را خواهد داشت؛ اما در ادامه‪ ،‬بند ‪ ۳‬ماده ‪ ۱۳‬کنوانسیون مذکور‪ ،‬پیشبینی میکند که رعایت‬
‫دوره مذکور به دلیل نظم عمومی و یا برمال شدن ادعاهای نادرست شخص‪ ،‬برای دولتها الزامی نیست‪ .‬نکته دیگر در‬
‫خصوص این کنوانسیون آنکه دوره مذکور‪ ،‬حق اقامت را برای همه مجنیعلیه فراهم نمیکند و اقامت مشروع مجنیعلیه‬
‫در کشور مقصد در هر حال نیازمند اجازه اقامت است‪ .‬دوره بهبودی از جهتی فرصتی است برای کشورهای مقصد که‬
‫وضعیت مجنیعلیه را برای صدور اجازه اقامت به گونه عمیقتر بررسی کنند‪.‬‬
‫پروتوکول پالرمو نیز در بند ‪ ۱‬و ‪ ۹‬ماده ‪ ،۶‬از دولتها میخواهد تا بر اساس مالحظات بشری و ارفاقی در مواردی که‬
‫مناسب میدانند موضوع اقامت موقت یا دایمی مجنیعلیه را در قلمرو حاکمیتی خود مورد توجه قرار دهند‪ .‬براساس طرح‬
‫پیشنهادی دفتر مبارزه با مواد مخدر و سایر جرایم سازمان ملل در جهت اجرای تعهدات پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران‪،‬‬
‫تمامی مهاجران صرف نظر از وضعیتشان ) قانونی و غیر قانونی (حق دریافت مراقبتهای فوری طبی را دارند؛ همچنین‬

‫‪261‬‬
‫ممکن است مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی به امراض گوناگون و پرخطری مانند ایدز و هپاتیت مبتال شوند‪.‬‬
‫عالوه بر این مجنیعلیه مورد بحث از فشارها و آسیبهای روانی نیز رنج میبرند؛ لهذا تمامی این مجنیعلیه نیازمند‬
‫برخورداری از کمکهای طبی هستند‪ .‬پروتوکول پالرمو در ماده ‪ ۱ -۳‬پ بر ارایه کمکهای مذکور به مجنیعلیه تصریح‬
‫نموده است؛ به دنبال پروتوکول مذکور اعالمیه بوداپست‪ ،‬راجع به صحت عمومی و قاچاق انسان برخی اصول راهنما در‬
‫مورد مراقبت و سالمت مجنیعلیه را مورد توجه قرار داده است‪ .‬در سطح اروپایی‪ ،‬عالوه بر بند ‪ ۱‬ماده ‪ 7‬دستورالعمل‬
‫‪ ۹۲۲۲‬شورای اروپا ماده ‪ ۱-۱۹‬ب از کنوانسیون ورشو نیز بر دسترسی مجنیعلیه به تداویهای ضروری طبی با تصویب‬
‫دولتها اشاره کرده است؛ البته این حمایت با آغاز مراحل شناسایی مجنیعلیه و در دوره بهبودی امکانپذیر است‪.‬‬
‫و‪ :‬آزادی و عدم بازداشت و مجازات مجنیعلیه مهاجران غیر قانونی‬
‫بر اساس اسناد حقوق بشری هیچ فردی نباید مورد توقیف‪ ،‬حبس یا تبعید خودسرانه قرار گیرد ) ماده ‪ ۱‬اعالمیه جهانی‬
‫حقوق بشر (بنابراین بازداشت مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی وجاهت قانونی ندارد‪ .‬چنانچه دولتی با استناد‬
‫به عمل خالف مقررات بینالمللی این افراد‪ ،‬لزوم بازداشت آنها را توجیه نماید باید سریعًا اعالم وقوع جرم نموده و متهم‬
‫را در اسرع وقت در یک محکمه صالح مورد محاکمه قرار داده) بند ‪ 3‬ماده ‪ 9‬میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی‬
‫‪ ( ۱۲۱۱‬و یا او را به کشور متبوع خود استرداد نماید‪ .‬هر کس متهم به ارتکاب جرمی شود باید بدون تأخیر غیرموجه‬
‫درباره او قضاوت گردد‪ .‬نکته حائز اهمیت دیگر آنکه به غیر از برخی رهنمودهای غیر الزامی یا تصمیماتی مثل قطعنامه‬
‫‪ /۳۳/۱۶‬مجمع عمومی سازمان ملل متحد‪ ،‬کنوانسیون جرایم سازمانیافته بینالمللی و پروتوکول پالرمو وظیفه صریح و‬
‫قاطعی را در زمینه عدم مجازات مجنیعلیه برای دولتها پیشبینی نکردهاند؛ اما کنوانسیون ورشو‪ ،‬در ماده ‪ ۹۱‬موضوع‬
‫امکان عدم تحمیل مجازات بر مجنیعلیه جرم را به خاطر دخالت آنها در فعالیتهای نامشروع تا حدی پذیرفته است که‬
‫در انجام آنها مجبور شدهاند؛ به عبارت دیگر‪ ،‬به نظر میرسد کنوانسیون مذکور نیز همانند پروتوکول پالرمو جرم قاچاق‬
‫انسان را بر پایه عدم رضایت مجنیعلیه جرم و در فرضی که از وسایل نامشروعی چون فریب یا زور استفاده میشود‪ ،‬مقرر‬
‫میکند‪ ،‬ولی مجازات نکردن مجنیعلیه را به خاطر سایر رفتارهای نامشروع‪ ،‬مثل ورود یا اقامت غیر قانونی منوط به اثبات‬
‫دفاع اجبار میکند؛ اما وضعیت جاری در برخی از کشورهای اروپائی همچون سایر کشورها‪ ،‬حکایت از آن دارد که‬
‫اشخاص قاچاق شده به خاطر حالت مهاجرت‪ /‬اقامت یا دخالتشان در صنعت سکس بازداشت و تعقیب میشوند و در نهایت‬
‫از این کشورها اخراج میشوند‪.‬‬
‫ز‪ :‬حق بهرهمندی از معیشت و زندگی مناسب و امن‬
‫از تمهیدات مناسب برای مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی‪ ،‬تأمین یک معیشت شایسته است که از معیارهای‬
‫مهم آن اسکان در محل مناسب و امنی) خانه‪ /‬منزل) است تا از قرار گرفتن آنها در کنار سایر مجرمان) زندان) اجتناب‬
‫شود و مجنیعلیه بتوانند با احساس امنیت بهبهبودی خویش کمک کنند‪ .‬البته تهیه خانه مناسب و امن به تنهایی برای‬
‫دولتها امکانپذیر نبوده و به همین علت برخی کشورها مجنیعلیه را روانه زندانها میکنند؛ لهذا مشارکت گروههای‬
‫مردمنهاد و سایر سازمانهای جامعه مدنی برای تأمین این موضوع ضروری است‪ .‬پروتوکول پالرمو در ماده ‪ ۳-۱‬الف با‬
‫بیانی سست و غیر الزامی و کنوانسیون ورشو در ماده ‪ ۱۲-۱‬الف به موضوع مسکن با دو خصوصیت مناسب و امن‬

‫‪262‬‬
‫تصریح کردهاند تا بدین وسیله این پیام را به دولتها منعکس کنند که از فرستادن مجنیعلیه به زندانها خودداری نمایند و‬
‫حتی اگر از منابع الزم برای اسکان همه مجنیعلیه برخوردار نیستند‪ ،‬از جای گرفتن آنها در یک محل مناسب و مطمئن‬
‫ولو توسط گروههای مردمنهاد‪ ،‬اطمینان یابند‪.‬‬
‫از سوی دیگر به غیر از حق بهرهمندی از مسکن مناسب و امن مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی به کمکهای‬
‫مادی دیگری مانند غذا‪ ،‬لباس‪ ،‬حملونقل) محلی) زبان و سایر دورهها و کالسهای آموزشی و‪ ...‬نیاز دارند که دولتها‬
‫این موارد را تأمین مینمایند؛ زیرا کمکهای مادی در روند بهبودی مجنیعلیه تأثیر بسزایی خواهد داشت و به همین جهت‬
‫ماده ‪ ۱-۳‬پ پروتوکول الحاقی کنوانسیون پالرمو ‪ ۹۲۲۲‬به این موضوع پرداخته است‪ .‬کنوانسیون ورشو نیز‪ ،‬ارایه‬
‫کمک مادی به مجنیعلیه را از معیارهای یک معیشت و زندگی شایسته اعالم کرده و دولتهای متعاهد را به پیشبینی‬
‫قانون و ارایه آن ملزم کرده است‪.‬‬
‫ح‪ :‬حق بهرهمندی از آموزش شغلی و اشتغال‬
‫بر اساس ماده ‪ ۱-۳‬ت پروتوکول پالرمو‪ ،‬شغل‪ ،‬آموزش و مهارتهای حرفوی برای بهبودی مجنیعلیه ضروری اعالم‬
‫شده و بدون آنکه مقید به شرایط خاصی کند‪ ،‬با تعبیری غیر الزامی‪ ،‬از دولتها خواسته است تا اجرای اقدامات مطروحه‬
‫را در موارد مناسب در نظر گیرند‪ .‬در سطح اروپایی‪ ،‬دستورالعمل ‪ ۹۲۲۲‬شورای اروپا در ماده ‪ ۱۱‬به دارنده اجازه اقامت‬
‫حق دسترسی به تحصیل‪ ،‬مهارت شغلی و بازار کار را بر اساس شرایطی که دولتهای متعاهد در مقررات خود پیشبینی‬
‫میکنند اعطاء کرده است‪ .‬بند ‪ ۲‬ماده ‪ ۱۹‬کنوانسیون ورشو نیز همانند دستورالعمل مذکور‪ ،‬تحصیل‪ ،‬آموزش حرفوی و‬
‫دسترسی به بازار کار را برای افرادی مقرر میکند که بعد از دوره بهبودی‪ ،‬اجازه اقامت کسب مینمایند و از معرفی موارد‬
‫مذکور به عنوان مساعدتهای ضروری که باید در دوره بهبودی نیز ارایه شوند‪ ،‬پرهیز کرده است؛ اما استثنائًا برای اطفال‪،‬‬
‫دسترسی به آموزش در دوره بهبودی را امکانپذیر اعالم نموده است‪ .‬نهایتًا اینکه پیشبینی حمایتهای ذکر شده برای‬
‫افرادی که اجازه اقامت دارند حق واقعی دسترسی به بازار کار‪ ،‬آموزشهای شغلی و تحصیل را ایجاد نمیکند و دولتها‬
‫میتوانند مقررات حاکم بر این دسترسی را تعیین کنند‪.‬‬
‫ط‪ :‬حق دسترسی به وکیل و مشاوره حقوقی و مترجم‬
‫دسترسی مجنیعلیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی گرفتار شده در زندانهای اداره مهاجرت کشور مقصد و یا‬
‫کمپها‪ ،‬به مشاوران حقوقی میتواند مشکالت ناشی از چنین مهاجرتهایی را بکاهد‪ .‬مشاور حقوقی میتواند با توصیف‬
‫قوانین و مقررات حاکم بر کشور مقصد‪ ،‬زمینه را برای بازگشت و یا در موارد نادری‪ ،‬زمینه را برای اخذ پناهندگی فراهم‬
‫سازد‪ .‬مهاجران غیر قانونی در اغلب موارد هیچ گونه اطالعی نسبت به قوانین مهاجرت و حتی زبان رسمی کشور مقصد‬
‫ندارند؛ این امر وضعیت زندگی را برای آنها در زندان و کمپ بسیار دشوار میسازد؛ از سوی دیگر گاهی ممکن است‬
‫به دلیل عدم دسترسی به یک مشاور حقوقی‪ ،‬مهاجران به کشوری بازگردانده شوند که احتمال تهدید سالمت و زندگی‬
‫آنها در آنجا وجود دارد؛ حق دسترسی به وکیل و معاضدتهای حقوقی از جمله حقوق بنیادی بشر است‪.‬‬

‫‪263‬‬
‫کمیته بینالمللی حقوق بشر اظهار داشته است که همه اشخاصی که دستگیر و یا گرفتار میشوند باید فورًا به وکیل دسترسی‬
‫داشته باشند‪ .‬در هر نوع گرفتاری‪ ،‬حق دسترسی به وکیل و اطالع از حقوق و بهرهمندی از کمکهای حقوقی رایگان‬
‫پیشنیاز حفاظت قانونی از افراد است‪.‬‬
‫ی‪ :‬برابری در برابر قانون‬
‫در اسناد بینالمللی تأکید فراوانی در استقرار برابری و از میان بردن تبعیح شده است‪ .‬براساس اسنادی مانند اعالمیه جهانی‬
‫حقوق بشر ) مواد ‪ ۹ ،۱‬و ‪ )۶‬و میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی) بند ‪ ۱‬ماده ‪ ،۹‬ماده ‪ ۱۹‬و ‪ )۹۳‬کنوانسیون‬
‫اروپائی حقوق بشر ) ماده ‪ ( ۱۹‬و ‪ ...‬بر اساس موازین حقوق بشری‪ ،‬حقوق مهاجران غیر قانونی نیز باید محترم شمرده‬
‫شود؛ حتی اگر مجوز اقامت در کشور مقصد را نداشته باشند‪.‬‬
‫رفتار برابر و یکسان با مهاجران غیر قانونی و قانونی اصل اساسی است و اعمال تبعیح میان گروههای مختلف نیازمند‬
‫مجوز قانونی است‪ .‬حقوق مندرج در اسناد حقوق بشری باید در دسترس همه افراد بدون هرگونه تبعیح و بدون در نظر‬
‫گرفتن ملیت و تابعیت از جمله در مورد پناهجویان‪ ،‬پناهندهگان و مهاجران قرار گیرد‪.‬‬
‫ک‪ :‬نظارت بینالمللی‬
‫نظارت نقش اساسی در حمایت از حقوق مهاجران ایفا میکند‪ .‬با افزایش شمار مهاجران غیرقانونی در سالهای اخیر و به‬
‫تبع آن افزایش گرفتاری این افراد‪ ،‬نیاز به نظارت بینالمللی خاص بر این بازداشتها و محل نگهداری مهاجران غیر قانونی‬
‫ضروری است؛ چرا که گرفتاری خودسرانه و غیرانسانی‪ ،‬براساس اسناد حقوق بشری یک نقح حقوق بشری به شمار‬
‫میرود؛ در این راستا میتوان از نقش مهم کمیته اروپائی جلوگیری از شکنجه و رفتارهای غیرانسانی یا اهانتآمیز یا مجازات‬
‫در نظارت بر عملکرد دولتها در برخورد با مهاجران غیرقانونی گرفتار شده یاد کرد‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬راههای جلوگیری از جرم قاچاق مهاجران‬
‫‪ -۱‬همکاری جدی کشورهای مبدأ و مقصد به منظور سرکوب قاچاق مهاجران‪.‬‬
‫‪ -۹‬الزام دولتها در نحوه برخورد با قربانیان قاچاق به گونهای که همانند مهاجران غیرقانونی با آنها برخورد ننمایند‪.‬‬
‫‪ -۳‬اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از قاچاق انسان‪ ،‬تعقیب مجرمان و حفاظت از حقوق اشخاص قاچاق شده در‬
‫کشورهای مبدأ‬
‫‪ -۲‬اطالعرسانی به منظور ارتقای آگاهی عمومی در خصوص قاچاق انسان توسط رسانههای گروه‪.‬‬
‫‪ -‬افزایش آگاهی کارکنان (پولیس‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬کنسولگریها‪ ،‬سفارتخانهها) در خصوص قاچاق انسان‬
‫‪ -‬اتخاذ سیاست هایی که براساس آن با قربانیان قاچاق به صورت شهود بالقوه رفتار گردد نه به عنوان مجرم ‪ -۳‬تقویت‬
‫واحدهای تخصصی عدلی و قضائی برای رسیدگی به دوسیههای شبکههای قاچاق مهاجران‬
‫‪ -‬تصویب قوانین خاص قاچاق انسان با تعیین مجازاتهای مناسب‬
‫‪ -‬انجام تحقیقات پیرامون علل و انگیزههای قاچاق انسان و مهاجران از طریق مؤسسات و مراکز تحقیقاتی‬
‫‪ -۱‬افزایش ریسک قاچاق مهاجران برای شبکههای قاچاق‬

‫‪264‬‬
‫‪ -۶‬تصویب پروتوکول جلوگیری‪ ،‬سرکوب و مجازات قاچاق انسان‪ ،‬مصوب سال ‪ 2000‬توسط دولتها که جدیدترین‬
‫و کاملترین سند بینالمللی ضدقاچاق انسان است‪.‬‬
‫‪ -۱‬ارتقای سطح کمی و کیفی همکاریها و مناسبات بینالمللی‬
‫‪ -۲‬برگزاری گردهماییها و نشستهای بین المللی بدین منظور تا از این طریق کارشناسان با عقاید و نظرهای مختلف در‬
‫کنار هم جمع شده و با گفتگو و تبادل نظر و نیز ارزیابی دالیل بنیادی وقوع جرایم و تهدیدها و همچنین تصمیمگیری‬
‫درباره اجرای تمهیدهای متقابل‪ ،‬در جهت مبارزه با قاچاق مهاجران چارهای بیندیشند‬
‫‪ -۱۲‬ارزیابی و بررسی مجدد فعالیتهای انجام گرفته در خصوص بازگشت قربانیان قاچاق به کشور مبدأ‬
‫‪ -۱۱‬تداوم کمکرسانی به قربانیان و اطالعرسانی عمومی درباره پدیده قاچاق و نظارت بر روند پیشرفت این امور‬
‫‪ -۱۹‬تداوم آموزشدهی مأمورین پولیس سرحدی‬
‫‪ -۱۳‬آگاهی و اطالعرسانی به موقع شیوههای قاچاق‪ ،‬آمار قربانیان روشهای تعقیب و میزان مجازات قاچاقبران در عرصه‬
‫بینالملل از طرق پولیس بینالملل‬
‫‪ -۱۲‬قانونگذار با استفاده از اسناد و کنوانسیونهای بینالمللی‪ ،‬تعریف جامع و کامل از جرم قاچاق مهاجران ارایه نماید‪،‬‬
‫خصوصًا اینکه مقاصد و اهداف مطرح شده در قانون مبارزه با قاچاق انسان حصری میباشد؛ در حالی که با مراجعه به‬
‫اسناد بینالمللی خصوصًا پروتوکول الحاقی به کنوانسیون پالرمو‪ ،‬موارد دیگری از مقاصد و اهداف قاچاق اشخاص قید‬
‫شده که در قانون مبارزه با قاچاق انسان مطرح نشدهاند و لذا مناسب است قانونگذار تمام مصادیق جرم قاچاق را به‬
‫صراحت بیان کرده و به عبارت دیگر قانونگذار خألهای قانونی را رفع نماید‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬پیشنهادات جهت بهبود بیشتر قوانین افغانستان‬
‫بر اساس مطالعات و تحقیقات انجامشده از جرم قاچاق مهاجران موارد ذیل برای بهبود هرچه بیشتر قوانین افغانستان پیشنهاد‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -4‬عبارت «فراهمسازی زمینه ورود یا خروج» در تعریف قاچاق مهاجران که در فقره ‪ 4‬ماده ‪ 594‬کود جزا ذکر شده‪،‬‬
‫بسیار عام است که باید یا تعدیل شود یا دیوان عالی ستره محکمه افغانستان آن را تفسیر نماید‪ .‬در تعریف قاچاق مهاجران‬
‫واضح نیست که ورود اتباع خارجی از افغانستان به کشور خودشان شامل جرم قاچاق مهاجران است یا خیر که نیاز به‬
‫تفسیر دارد‪.‬‬
‫‪ -9‬مهاجران قاچاق شده بر اساس ماده ‪ 594‬کود جزای افغانستان از تعقیب عدلی معاف هستند؛ لکن بر اساس فقره ‪4‬‬
‫ماده ‪ 116‬آن افراد خارجی که بهطور غیرقانونی عبور و مرور مینمایند قابل مجازات هستند‪ .‬مهاجرانی که از طریق قاچاق‬
‫به افغانستان وارد یا از آن خارج میشوند نیز مصداق عبور و مرور غیرقانونی از سرحد هستند؛ بنابراین فقره ‪ 4‬ماده ‪116‬‬
‫نیاز به تفسیر دارد؛ علت حکم متفاوت و موضوع هر کدام از دو ماده متذکر واضح گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬فقره ‪ 1‬ماده ‪ 511‬کود جزای افغانستان که یکی از حاالت مشدده جرم قاچاق مهاجران را پیشبینی نموده اشتباه‬
‫نوشتاری دارد‪ .‬در ماده مذکور چنین آمده است‪« :‬هرگاه جرم قاچاق مهاجران موجب رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز مهاجر‬

‫‪265‬‬
‫قاچاقشده گردد‪ ،‬مرتکب به ‪ »...‬نوشتار این جمله‪ ،‬نادرست است؛ بعد از کلمه «تحقیرآمیز» و قبل از «مهاجر قاچاق‬
‫شده»‪ ،‬باید حرف اضافه «با» به کار رود‪.‬‬
‫‪ -1‬بر اساس ماده ‪ 5‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‪ ،‬مهاجران قاچاقشده در صورت تهیه و‬
‫استفاده از اسناد مسافرتی یا شناسایی مذکور‪ ،‬مسئولیت جزائی ندارند؛ لکن در قوانین افغانستان این موضوع واضح نشده‬
‫است که مهاجرانی که اسناد شناسایی یا مسافرتی مذکور را تهیه میکنند یا از چنین اسنادی استفاده میکنند‪ ،‬از مجازات‬
‫تزویر و استفاده اسناد مذکور معاف هستند یا خیر‪ .‬امکان دارد بعد از اینکه به افغانستان قاچاق شدند از مدارک شناسایی‬
‫مذکور استفاده نمایند‪ .‬این موضوع باید از طریق تعدیل ماده مذکور یا تفسیر آن توسط دیوان عالی ستره محکمه واضح‬
‫گردد‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫قاچاق مهاجران یکی از پدیدههای ا ست که طی دهه های گذ شته توجه ب سیاری از سیا ست گذاران و محققان را به خود‬
‫جلب کرده است‪ .‬با این حال‪ ،‬به دلیل محدودیت های روش شناختی و ماهیت غیرقانونی این پدیده نه تنها سنجش آن در‬
‫بسیاری از موارد ناممکن است‪ ،‬بلکه تالش های نظری برای تبیین آن نیز دشوار است‪.‬‬

‫‪266‬‬
‫نقح کرامت انسانی توسط قاچاقبران و ارتباط تنگاتنگ قاچاق مهاجران با دیگر جرایم سازمان یافته‪ ،‬که موجب به خطر‬
‫افتادن نظم و امنیت و ثبات جوامع می شود‪ ،‬لزوم مبارزه همه جانبه با این پدیده خطرناک و جلوگیری از آن را آ شکار‬
‫مینماید‪.‬‬
‫جرم قاچاق مهاجران در افغانستان قبل از تصویب قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران در سال ‪ 4125‬تحت‬
‫این عنوان جرمپنداری ن شده بود‪ ،‬لکن م صادیقی از جرم قاچاق مهاجران یا جرایم ت سهیلکننده جرم قاچاق مهاجران‪،‬‬
‫پراکنده در بعضی از قوانین جرمپنداری شده بود‪.‬‬
‫در قانون انسداد قاچاق‪ ،‬مصوب ‪ 4111‬و قانون جزای ‪ 4155‬و قانون مبارزه علیه اختطاف و قاچاق انسان مصوب‬
‫‪ ،4117‬در مورد قاچاق مهاجران ماده مشخصی بیان نشده است‪.‬‬
‫دولت افغانستان در ‪ 41‬دسامبر ‪ 9666‬م‪ .‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا را امضاء نمود و‬
‫در سال ‪ 4125‬هـ ش قانون مبارزه با قاچاق انسان و مهاجران را مشتمل بر شش فصل و ‪ 11‬ماده به تصویب رسانید‪.‬‬
‫قانونگذار افغانستان مواد ‪ 594‬تا ‪ 591‬فصل چهارم باب ‪ 0‬کود جزا را به قاچاق مهاجران اختصاص داده است‪ .‬با انفاذ‬
‫کود جزا‪ ،‬مواد ‪ 46‬تا ‪ 94‬و فقرههای ‪ 1‬و ‪ 1‬ماده ‪ 99‬قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران ‪ 4125‬لغو شده‬
‫است‪ .‬در کود جزا افغانستان برای مرتکبین جرم قاچاق مهاجران مجازات مشخص را با درنظر داشت نوع جرم پیشبینی‬
‫نموده است که به تفصیل باالی آن بحث قرار گرفت‪.‬‬

‫‪267‬‬
 ‫فصل پنجم‬
‫جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬

‫مقدمه‬
‫جرم قاچاق اسلحه از مهمترین نگرانیهای قرن حاضر محسوب میشود‪ .‬این جرم به صورت فردی و گروهی در‬
‫قالب جرایم سازمانیافته قابل تحقق است‪ .‬اهداف مالی و مادی‪ ،‬بیکاری‪ ،‬عدم اشتغالزایی کافی و مؤثر‪ ،‬فقر به خصوص‬
‫در مناطق سرحدی‪ ،‬نبودن قوانین الزم و ابهام در آنها و بسیاری از مسائل دیگر‪ ،‬از عوامل پیدایش این جرم است‪.‬‬

‫‪268‬‬
‫ارتکاب این جنایت‪ ،‬آثار اقتصادی و اجتماعی زیانباری را هم در سطح ملی و هم در سطح بینالمللی به بار میآورد و حتی‬
‫تمامیت ارضی و امنیت دولتها را تهدید میکند؛ فلهذا دولتها‪ ،‬معاهدهها و موافقتنامههای امنیتی را تصویب کردهاند‬
‫و مبارزه با این جرم را در کنار جرایم دیگر تهدیدکنندۀ امنیت بینالمللی‪ ،‬در سرلوحه کار خویش قرار دادهاند‪ .‬در موضوع‬
‫صالحیت رسیدگی به این جرم‪ ،‬دولتها سعی دارند با توجه به موضوع صالحیتها به کشف‪ ،‬محاکمه و اجرای مجازات‬
‫در قبال مجرمین قاچاق اسلحه اقدام نمایند‪ .‬چه نوع صالحیتهایی در مورد این جرم وجود دارد؟ سازمان پولیس جنائی‬
‫بینالمللی نیز در راستای مبارزه با جرایم خطیر به نوبه خود به انجام وظایف و اقداماتی میپردازد و با طرح اعالمیههای‬
‫مختلف به تعقیب مجرمین و تبادل اطالعات در خصوص مجرمین میپردازد‪ .‬آیا انترپول در مقوله جرم قاچاق اسلحه‬
‫تدابیری اندیشیده است؟ هدفهای سیاست جنائی مؤثر در جامعه وقتی تحقق مییابد که تدابیر پیشگیرانه وضعی همواره‬
‫در درجه نخست اهمیت قرار گیرد؛ چرا که پدیده جرم‪ ،‬امروزه از نگرانیهای مهم جوامع بشری شده است‪ .‬دور نگه‬
‫داشتن گروههای مجرم از تجارتهای غیر قانونی یك استراتژی کلیدی برای جلوگیری از جرایم سازمانیافته است‪ .‬تدابیر‬
‫کافی و مناسب پیشگیرانه در رابطه با هر جرم و اجرای به موقع آن توسط مقامات صالح هر دولت‪ ،‬نقش مؤثری در‬
‫کاهش خشونتها و انواع جرایم با سالح‪ ،‬ایفا میکند‪ .‬دولتها با کنترول مؤثر سالحها و مراقبت از سرحدات و تبادل‬
‫اطالعات در زمینه تولید‪ ،‬صادرات و واردات و نگهداری سوابق با یکدیگر امنیت جامعه و اتباع را در قلمرو خود‪ ،‬حفظ‬
‫و از بروز بحرانهای اقتصادی جلوگیری میکنند‪ .‬قاچاق اسلحه به عنوان یك جرم بینالمللی اقتصادی‪ ،‬لزوم همکاری‬
‫دولتها در زمینه مبارزه با آن را انکارناپذیر مینماید‪ .‬هر دولتی اجرای این مهم را از طریق اعمال راهکارهایی عملی‬
‫میسازد‪ .‬وضع قوانین محکم و جامع‪ ،‬پیوستن به کنوانسیونها و پروتوکولهای مرتبط معامالت غیر قانونی اسلحه را‬
‫کاهش میدهد‪ .‬باال بردن سطح اطالعات عامه و دادن آموزشهای الزم به آنها ضمن اینکه از راهکارهای پیشگیرانه‬
‫وضعی نسبت به مجنیعلیه جرم میباشد به حل ریشهای معضل جرایم نیز کمك میکند‪ .‬باال بردن سطح فرهنگی و رفاه‬
‫مردم و کاهش سطح ناامنی و جرایم مرتبط با قاچاق اسلحه‪ ،‬اتخاذ مبارزات پیشگیرانه وضعی را ضروری جلوه میدهد تا‬
‫با از بین بردن ابزارهای جرم و سلب فرصتهای جرمی بتوان در راستای رسیدن به این هدف گام برداشت‪ .‬در قسمت‬
‫آخرین فصل سعی شده است که تا حدودی به سؤاالت مذکور جواب داده شود‪.‬‬
‫جرم یك پدیده معمولی اجتماعی بوده و از جمله بدترین عمل انسانها میباشد که در هر جامعه به علل و انگیزههای‬
‫مختلف به وقوع میپیوندد‪ .‬در اکثر جوامع جرم و عوامل آن مختلف است و هر دولت برای تنظیم و آسایش جامعۀ خود‪،‬‬
‫قوانینی را تصویب و در آن برای مرتکبین جرایم که در قانون آن را به صفت جرم شناختهاند جزاهایی را پیشبینی نموده‬
‫است‪ .‬فقر‪ ،‬از جمله عوامل ارتکاب جرم‪ ،‬در ذات خود برای انسانها رنجآور است؛ چه فقر اقتصادی چه فرهنگی و‬
‫سواد‪ ،‬هر سه مورد در ارتکاب جرم مؤثر میباشد‪.‬‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬
‫در این مبحث روی مفهوم سالح‪ ،‬انواع سالح‪ ،‬در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی که شامل سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد‬
‫منفجره‪ ،‬از شریعت اسالم مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪269‬‬
 ‫گفتار اول‪ :‬اسلحه‬
‫سالح عبارت از واسطه حربی است که در مسافات دور و نزدیک هدفهای جانـدار دشـمن را بـیجـان و بـی‪-‬‬
‫جان دشمن را از صف محاربه خارج میکند‪ .‬یا به عبارت دیگر سالح یا جنـگ افـزار وسـیلۀ اسـت کـه بـرای‬
‫کشتار و تخریب به کار میرود‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬اسلحه در قوانین افغانستان و اسناد بینالمللی‬
‫در این گفتار چگونگی قاچاق اسلحه‪ ،‬شامل سالح ناریه‪ ،‬مهمات‪ ،‬پرزهجات و اجزا و موارد قاچاق سالح ناریه در کود‬
‫جزای افغانستان و اسناد بینالمللی مورد بحث و بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره در کود جزا‬
‫الف‪ -‬سالح ناریه‬
‫عبارت از هر نوع سالح دارای میله پرتابکننده قابل حمل توسط یک شخص است که به منظور پرتاب یا فیر مرمی یا‬
‫موشک به وسیله عملیه انفجار‪ ،‬طراحی شده باشد یا به آسانی بدین مقصد تبدیل گردد‪ ،‬سالحهای عتیقه‪ ،‬سالح شکاری‪،‬‬
‫چرۀ‪ ،‬موشکش‪ ،‬سپورتی و مهمات مربوطه آنها شامل اسلحه ناریه نمیگردد‪.‬‬
‫ب‪ -‬پرزهجات و اجزا‬
‫عبارت از ابزار یا وسیله جایگزین است که به طور خاص برای سالح‪ ،‬طراحی و در کاربرد سالح از آن استفاده میشود‪.‬‬
‫ج‪ -‬مهمات‪ :‬عبارت از مجموعه اشیایی یا اجزای اشیایی است که توسط سالح‪ ،‬فیر یا پرتاب میگردد‪.‬‬
‫د‪ -‬مواد منفجره یا منفلقه‬
‫عبارت از هر نوع ترکیب کیمیاوی‪ ،‬مخلوط یا هر دستگاه یا وسیلهای است که دارای قابلیت انفجار باشد‪.‬‬
‫هـ‪ -‬قاچاق سالح ناریه‬
‫وارد‪ ،‬صادر‪ ،‬ترانزیت‪ ،‬تولید‪ ،‬خریدوفروش‪ ،‬توزیع و انتقال سالح ناریه‪ ،‬پرزهجات و اجزای آن‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬
‫و منفلقه میباشد (کود جزا‪ ،‬مادۀ ‪.)592‬‬
‫و‪ -‬ساختن مواد منفلقه یا منفجره بدون اجازه مرجع ذیصالح‬
‫کود جزا در این مورد چنین تصریح میدارد‪ :‬شخصی که بدون اجازه مقامات صالحه مواد منفلقه یا منفجره را بسازد‪ ،‬وارد‬
‫نماید یا نگهداری کند‪ ،‬عالوه بر مصادره مواد به حبس طویل تا هفت سال محکوم میگردد‪ .‬مادۀ که در ترکیب مواد‬
‫منفلقه و منفجره بکار برده میشود‪ ،‬مطابق احکام سند تقنینی مربوط تعیین میگردد (کود جزا‪ ،‬مادۀ ‪ ،516‬فقرههای‬
‫‪ .) 1،9،4‬سامان‪ ،‬آالت و ادواتی که در ساختن یا انفجار آن استعمال میگردد‪ ،‬در حکم مواد منفلقه و منفجره شناخته‬
‫میشود‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق اسلحه در اسناد بینالمللی‬
‫در ا سناد بینالمللی‪ ،‬منظور از " سالح سبک" هر سالح مرگبار قابل حمل به و سیله ان سان ا ست که شلیک یا پرتاب‬
‫می شود‪ ،‬طراحی شده تا شلیک یا پرتاب شود‪ ،‬یا ممکن ا ست به آ سانی تغییر کند تا گلوله‪ ،‬ساچمه‪ ،‬مو شک و یا‬
‫پرتابهای را با انفجار خرج شلیک یا پرتاب کند (مصفا‪ ،‬شاه نوری‪.)902:1389 ،‬‬
‫‪271‬‬
‫جرایم سازمانیافته‪ ،‬ارتکاب برنامهریزی شده جنایاتی قابل توجه برای منفعت و ثروت است؛ بنًا تولید و قاچاق سالحهای‬
‫ـازمان یافته جنایتکار بینالمللی میکند که عالوه بر جلب منافع مالی‪ ،‬موجب‬ ‫گرم‪ ،‬منافع غیرقانونی را عاید گروههای سـ‬
‫تقویت این گروه و سایر گروههای جنایتکار‪ ،‬به خ صوص تروری ستها می شود و همچنین در افزایش نیروی تخریبی‬
‫جنایتکارانه نقش اساسی دارد‪.‬‬
‫نمایندگان برخی دولتها در اجالس مختلف به خصوص در کنفرانس امضای پالرمو تأکید کردند که گسترش قاچاق‬
‫سالحهای گرم موجب رشد و توسعه انواع جنایات و حتی خودکشی میگردد و در نهایت این جنایات‪ ،‬موجودیت جامعه‬
‫مدنی را به مخاطره میاندازد‪ .‬بر عالوه دسترسی به اسلحه گرم نیز معموالً مسبوق به ارتکاب جرایم دیگری است‪ .‬اسلحۀ‬
‫که در گروههای مجرمین سازمانیافته مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬اکثر اوقات در اثر ارتکاب سرقت از اسلحه فروشی‪،‬‬
‫دیپوهای نظامی و فابریکهها به دست میآید و معامالت اسلحه غیرقانونی زیر پوشش اسناد جعلی و تقلبی انجام میشود‪ .‬در‬
‫طول جنگ سرد‪ ،‬تجارت غیرقانونی سالحهای گرم امری سیاسی تلقی و از جانب برخی دولتها به عنوان یکی از اصول‬
‫سیاست خارجی اعمال میگردید‪.‬‬
‫شیوههای مورد استفاده و افراد مرتکب قاچاق اسلحه‪ ،‬عوامل و ابزارهای دولتها محسوب میشدند‪ .‬پس از جنگ سرد‬
‫قاچاق تسلیحات گرم دیگر به عنوان ابزار سیاست خارجی دولتها محسوب نمیشد‪ ،‬بلکه انگیزههای مادی و تحصیل‬
‫منفعت و ثروتاندوزی بر جنبههای سیاسی آن غلبه یافت‪ .‬این عامل عمده موجب شد که دولتهای سازنده اسلحه گرم‬
‫مصمم به برخورد با قاچاق سالح گرم شوند‪.‬‬
‫در افغانستان بعد از تهاجم قوای اتحاد شوروی سابق و مقاومت مردم افغانستان در مقابل آنها‪ ،‬سیلی از سالحهای‬
‫گرم به کشور سرازیر شد و به دست گروههای جنایتکار و سازمانیافته افتاد و تاکنون این روند ادامه دارد؛ همچنان بخش‬
‫عظیمی از ین سالحها از طریق قاچاق مواد مخدر به دسترس تروریستهای ملی و بینالمللی قرار گرفت‪ .‬مواد مخدر از‬
‫افغانستان به کشورهای همسایه شمالی انتقال داده میشود و به جای آن اسلحه‪ ،‬خریداری و به افغانستان جهت ادامه‬
‫فعالیتهای تروریستی و جرایم سازمانیافته وارد میشود‪ .‬اکنون هیچ تردیدی و جود ندارد که مواد مخدر سبب تقویت‬
‫مالی گروههای تروریستی و مثلث شوم مافیای موادمخدر میشود و برخی افراد غیرمسئول ذینفع و دخیل در این قاچاق‪،‬‬
‫مسبب گسترش ناامنی و ادامه آن هستند‪ .‬تولید و قاچاق سالحهای ناریه‪ ،‬منافع غیرقانونی گروههای جنایتکار را تأمین و‬
‫در تقویت سایر گروههای جنایتکار‪ ،‬به خصوص تروریستها و همچنین افراد جنایتکار نقش اساسی دارد‪ .‬نمایندهگان برخی‬
‫دولتها در اجالس مختلف به خصوص کنفرانس پالرمو تأکید کردند که گسترش قاچاق سالحهای ناریه موجب گسترش‬
‫انواع جنایات و حتی خودکشی میگردد‪ .‬این جنایت موجودیت جامعه مدنی را نیز به مخاطره میاندازد‪.‬‬
‫بر عالوه‪ ،‬تحصیل تسلیحات نیز معموالً مسبوق به ارتکاب جرایم دیگری است‪ .‬اسلحههایی که در محیطهای جرمی مورد‬
‫استفاده قرار میگیرند اغلب اوقات در اثر ارتکاب سرقت در اسلحهفروشیها‪ ،‬دیپوهای نظامی و فابریکهها به دست آورده‬
‫میشوند‪ .‬معامالت اسلحه در برخی موارد‪ ،‬زیر پوشش اسناد تزویری یا تقلبی نیز انجام میپذیرد‪.‬‬
‫در زمینه قاچاق اسلحه‪ ،‬سند مورد استناد‪ ،‬پروتوکول علیه تولید غیرقانونی و قاچاق سالحهای ناریه و اجزای آنها و مهمات‪،‬‬
‫مکمل کنوانسیون ملل متحد راجع به جرایم سازمانیافته بینالمللی مصوب سال ‪ 9666‬م‪ ،‬سند بینالمللی برای مبارزه با‬

‫‪271‬‬
‫این جرم است‪ .‬برخالف دو پروتوکول قبلی که همزمان با تنظیم خود کنوانسیون‪ ،‬تدوین و به تصویب مجمع عمومی رسید‬
‫و همزمان با کنوانسیون در دسامبر ‪ 9666‬م‪ ،‬آماده بودند‪ ،‬این پروتوکول به خاطر اختالفنظر شدید اعضاء در اجالس‬
‫یازدهم ناریه‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات‪ ،‬به اجماع نرسید و بررسی آن به امضای کنوانسیون و دو پروتوکول الحاقی‬
‫آن موکول شد؛ فلهذا کمیته‪ ،‬سوم دوازدهمین اجالس خود را از ‪ 90‬فبروری سال ‪ 9664‬م‪ ،‬تا ماه مارچ برگزار و کار‬
‫خود را در خصوص این پروتوکول نیز نهایی کرد؛ البته افغانستان تاکنون به این پروتوکول ملحق نشده است‪.‬‬
‫با این حال این تأخیر زمانی‪ ،‬هیچ گونه تغییری در ارتباط این پروتوکول با کنوانسیون در مقایسه با دو پروتوکول پیشگفته‬
‫ایجاد نمیکند؛ زیرا این پروتوکول نیز به صراحت مادۀ ‪ ،4‬مکمل کنوانسیون ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی‬
‫است و همواره با مندرجات کنوانسیون تفسیر خواهد شد‪ .‬مندرجات کنوانسیون با اعمال تغییرات الزم در مورد این‬
‫پروتوکول نیز اجرا خواهد شد؛ مگر این که در این پروتوکول طور دیگری مقرر شده باشد‪.‬‬
‫در مقدمه پروتوکول به خطرات تولید غیرقانونی و قاچاق تسلیحات درباره رفاه و آرامش مردم و توسعه اقتصادی و اجتماعی‬
‫آنان و حق زندگی افراد در فضایی صلحآمیز‪ ،‬تأکید شده است و دولتها به اتخاذ اقدامات خاص همکاری بینالمللی در‬
‫این راستا ملزم شدهاند‪.‬‬
‫ماده «جرمپنداری» این پروتوکول‪ ،‬مقرر کرده است‪ :‬هر دولت متعاهد‪ ،‬اقدامات قانونگذاری و اقدامات دیگری که برای‬
‫جرم جنائی تلقینمودن اعمال زیر‪ ،‬وقتی که به طور عمدی ارتکاب یابند‪ ،‬اتخاذ خواهد کرد‪:‬‬
‫‪ -‬تولید غیرقانونی سالحهای ناریه‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات‬
‫‪ -‬قاچاق غیرقانونی سالحهای ناریه‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات‬
‫‪ -‬تزویر یا امحای غیرقانونی‪ ،‬از بین بردن یا تغییر مارکهای روی ناریه که حسب ماده ‪ 1‬این پروتوکول‪ ،‬وجود آنها الزم‬
‫است‪.‬‬
‫هر دولت متعاهد‪ ،‬اقدامات قانونگذاری و ضروری دیگر را برای جرمپنداری جنائی رفتارهای زیر اتخاذ خواهد کرد‪:‬‬
‫شروع به ارتکاب یا مشرکت در ارتکاب جرم مقرر در بند ‪ 4‬این ماده‪ ،‬سازماندهی‪ ،‬هدایت‪ ،‬کمک‪ ،‬تشویق و تسهیل یا‬
‫همفکری در ارتکاب جرم مقرر در بند ‪ 4‬این ماده‪.‬‬
‫به هر حال‪ ،‬حفظ امنیت تبعه ایجاب میکند که برای جمعآوری سالحهای غیرقانونی و ممانعت از افزایش سرقتها‬
‫و شرارتهای مسلحانه‪ ،‬راهکارهای تازهتر و گستردهتری اعمال شود تا سالمت و بقای خانواده و اجتماع انسانی تضمین‬
‫بیشتری یابد؛ فلهذا در گفتار اول موضوع قاچاق اسلحه در اسناد بینالمللی بررسی میشود‪.‬‬
‫الف‪ -‬قاچاق اسلحه در پروتوکول الحاقی به کنوانسیون پالرمو‬
‫جرایم تع ریف شده در مادۀ پنجم این پروتوکول به منزله جرم مندرج در متن کنوانسیون خواهد بود‪ .‬در مقدمه پروتوکول‬
‫به خطراتی که از تولید غیر قانونی و قاچاق تسلیحات نسبت به امنیت هر یک از دول و همچنین در سطح جهانی نسبت‬
‫به امنیت جهانی بهطور کلی و نسبت به رفاه و آرامش مردم و توسعه اقتصادی و اجتماعی آنان و حق زندگی افراد در‬
‫فضای صلحآمیز‪ ،‬ایجاد میشود تأکید شده است و دولتها مکلف به اتخاذ اقدامات به خصوص همکاری بینالمللی در‬
‫این راستا شدهاند‪ .‬مادۀ (‪ )5‬این پروتوکول تحت عنوان «ارکان جرم قاچاق اسلحه» مقرر نموده است‪:‬‬

‫‪272‬‬
 ‫‪ -4‬هر دولت متعاهدی اقدامات قانونگذاری و اقدامات دیگری که برای جرم جنائی اعمال زیر وقتی که بهطور عمدی‬
‫ارتکاب یابند‪ ،‬اتخاذ خواهند نمود‪:‬‬
‫‪ -‬تولید غیرقانونی سالحهای گرم‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات‬
‫‪ -‬قاچاق غیر قانونی سالحهای گرم‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات‬
‫‪ -‬جعل یا امحای غیر قانونی‪ ،‬از بین بردن یا تغییر مارکهای روی سالحهای گرم‬
‫‪ -9‬هر دولت متعاهدی همچنین اقدامات قانونگذاری و اقدامات دیگری که برای جرم تلقی نمودن رفتارهای زیر ضروری‬
‫باشد‪ ،‬اتخاذ خواهد نمود‪:‬‬
‫‪ -‬در مفاهیم اساسی سیستم حقوقی خود‪ ،‬شروع به ارتکاب یا مشارکت در ارتکاب جرم مقرر در بند (‪ )4‬ماده ‪ 5‬پروتوکول‬
‫الحاقی به کنوانسیون پالرمو‬
‫‪ -‬سازماندهی‪ ،‬هدایت‪ ،‬کمک‪ ،‬تشویق‪ ،‬تسهیلنمودن یا همفکری در ارتکاب جرم مقرر در بنده (‪ )4‬ماده ‪ 5‬پروتوکول‬
‫الحاقی به کنوانسیون پالرمو‬
‫هکذا در ماده ‪ 1‬پروتوکول تحت عنوان «اصطالحات» مفاهیم زیر تعریف شده است‪:‬‬
‫‪ -‬سالح گرم‪ :‬به معنای هر سالح میلدار قابل نقلوانتقال است که یک پوچک‪ ،‬مرمی یا موشک را با عمل منفجره‬
‫پرتاب میکند یا طراحی میشود که پرتاب کند یا قابل تبدیل به آن است‪ .‬سالحهای عتیقه شامل این تعریف نمیشود‪.‬‬
‫‪ -‬قطعات و اجزا‪ :‬به معنای هر عنصر یا عنصر جانشینی خواهد بود که به طور خاص برای یک سالح گرم طرحریزی‬
‫می شود‪ .‬این عناصر مانند میل‪ ،‬سیلندر‪ ،‬تفنگ و هر چیزی است که برای کاهش صدای ناشی از فیر سالح گرم طراحی‬
‫شده یا به این منظور تطبیقیافته است (اسعدی‪ ۳۳۲ :۱۳۱۱ ،‬و ‪.)۳۳۳‬‬
‫‪ -‬مهمات‪ :‬شامل سری کامل یا اجزای تشکیلدهنده آن شامل جعبه پوچک‪ ،‬چاشنی‪ ،‬باروت‪ ،‬گلولههای موشکها‬
‫که در سالحهای گرم بکار میرود‪ ،‬مشروط بر اینکه آن اجزا خودشان در دولت متعاهد مربوطه نیاز به اجازه داشته باشند‪.‬‬
‫د‪ -‬تولید غیرقانونی‪ :‬به معنای تولید یا جمعآوری سالحهای گرم‪ ،‬قطعات و اجزای آنها با مهمات خواهد بود‪:‬‬
‫‪ -‬از قطعات و اجزائی که به طور غیرقانونی قاچاق شدهاند‬
‫‪ -‬بدون اینکه طبق مادۀ ‪ 1‬این پروتوکول سالح گرم موقع تولید‪ ،‬عالمتگذاری شده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق غیرقانونی‪ :‬واردکردن‪ ،‬صادرکردن‪ ،‬فروش‪ ،‬تحویل‪ ،‬جابجایی یا انتقال سالحهای گرم‪ ،‬قطعات و اجزای‬
‫آنه ا و مهمات از سرزمین یک دولت متعاهد به سرزمین دولت متعاهد دیگر به شرطی که هر یک از دول متعاهد مربوطه‬
‫طبق مفاد این پروتوکول اجازه آن را نداده باشد یا اگر سالحهای گرم طبق ماده ‪ 1‬این پروتوکول عالمتگذاری نشده‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -‬کشف‪ :‬به معنای کشف سیستماتیک سالحهای گرم و در صورت امکان‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات از تولید به‬
‫خریدار‪ ،‬به منظور کمک به مقامات صالح دولتهای متعاهد در کشف‪ ،‬رسیدگی و متالشی نمودن تولید غیرقانونی و‬
‫قاچاق غیرقانونی خواهد بود‪.‬‬

‫‪273‬‬
‫قابل یادآوری است که در تعریف اصطالح جنائی «قاچاق اسلحه گرم» اشاره به نفع مالی یا مادی دیگر نشده است؛ لیکن‬
‫در بند (‪ )4‬مادۀ (‪ )1‬این پروتوکول تأکید شده است که این جرایم زمانی مشمول این ماده میشوند که توسط گروه جنائی‬
‫سازمانیافته ارتکاب یابند و میدانیم که اشاره به «گروه سازمانیافته» متضمن تمام اوصاف آن از جمله نفع مالی یا مادی‬
‫است‪.‬‬
‫قلمرو اجرای این پروتوکول شامل جرایمی است که جنبه بینالمللی داشته باشد و مندرجات این کنوانسیون ناظر‬
‫به سالحهای گرم سبک است که در پروتوکول با بکار بردن کلمه «قابل نقلوانتقال» تدوینکنندگان این قصد خود را‬
‫مشخص کردهاند؛ لذا این کنوانسیون شامل تسلیحات سنگین نمیشود و هکذا کلمه «قابل نقلوانتقال» در تعریف «سالح‬
‫گرم» را به سالحهای گرم قابل حمل توسط یک نفر بدون استفاده از کمک مکانیکی یا کمکی دیگر محدود کرده است‬
‫(پروتوکول الحاق به کنوانسیون پالرمو‪ ،‬مادۀ ‪.)1 ،5 ،1‬‬
‫گروهها و افراد اعم از مجرمین سازمانیافته بینالمللی از تسلیحات سبک استفاده میکنند؛ ولی تروریستهای‬
‫بینالمللی در این اواخر عالوه بر سالحهای سبک از سالحهای سنگین نیز استفاده میکنند‪ .‬در بند (‪ )9‬ماده (‪ )1‬این‬
‫پروتوکول معامالت بینالمللی‪ ،‬شامل نشده و تأکید شده است که این پروتوکول در جایی که مخل حق یک دولت متعاهد‬
‫به اتخاذ اقدام مقتضی به نفع امنیت ملی طبق منشور ملل متحد باشد‪ ،‬در خصوص نقلوانتقال تسلیحات توسط یک دولت‬
‫اجرا نخواهد شد‪ .‬این مقرره ناظر به آن دسته از اعمال دولتی است که در مقام اعمال حاکمیت صورت میگیرند‪.‬‬
‫اشاره به جرم جنائی تلقینمودن «شروع به ارتکاب جرم طبق مفاهیم اساسی سیستم حقوق هر کشور» ملحوظ نمودن این‬
‫نکته بود که برخی دولتها عالوه بر شروع به عملیات اجرائی‪ ،‬اعمال مقدماتی را نیز قابل تعقیب میدانند؛ در حالی که‬
‫تعدادی از دولت ها تهیه مقدمات و اعمال مقدماتی را فاقد وصف جرمی میدانند‪ .‬گرچه معاهدات بینالمللی فیمابین‬
‫دولتها منعقد میشود‪ ،‬ولی دولتها محدودیتهایی را که در جهت منافع آنان باشند نمیپذیرند و از امضاء و الحاق به‬
‫هر نوع کنوانسیون‪ ،‬پروتوکول و سند بینالمللی که با منافع آنها مغایر باشد خودداری میکنند‪.‬‬
‫لذا پروتوکول قاچاق اسلحه گرم فقط شامل مواردی از قاچاق اسلحه قابل حمل است؛ سایر موارد مانند اسلحه‬
‫غیرقابل حمل‪ ،‬سالحهای کیمیاوی‪ ،‬میکروبی و هستوی که برخی کشورها به کشورهای دیگر به طور مخفیانه و علنی‬
‫میفروشند شامل آن نمیگردد؛ زیرا ممکن است از این طریق به دست تروریستان بیفتد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬حکم شرعی اعمال مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬
‫اعمال مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره از نظر دین ا سالم حرام وگناه ا ست؛ زیرا اعمال مذکوره مخالف‬
‫قوانین و مقررات نافذه میبا شند‪ ،‬نقح قوانین و مقررات نافذۀ که با احکام دین ا سالم سازگاری دا شته و م صالح علیای‬
‫ک شور را تأمین نماید‪ ،‬در واقع نقح ن صوص شریعت ا سالمی ا ست‪ .‬نقح ن صوص شرعی جواز ندارد‪ ،‬بناء نقح چنین‬
‫الرسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَمَن َتوَلَّى فَمَا أَ ْرسَلْنَاكَ‬
‫قوانین و مقررات نیز جواز نخواهد داشت‪ .‬زیراهلل متعال میفرماید‪ :‬مَّنْ یطِعِ َّ‬
‫عَلَیهِمْ حَفِیظًا ( سورۀ ال سناء‪ ،‬آیه ‪ )16‬هر که از پیغمبر اطاعت کند‪ ،‬در حقیقت از خدا اطاعت کرده ا ست (چرا که‬
‫پیغمبر جز به چیزی دستور نمیدهد که خدا بدان دستور داده باشد‪ ،‬وجز از چیزی نهی نمیکند که خدا از آن نهی کرده‬

‫‪274‬‬
 ‫با شد) و هر که (به اوامر و نواهی تو) پ شت کند (خودش م سؤول ا ست) ما شما را به عنوان مراقب (احوال) و نگهبان‬
‫(اعمال) آنان نفر ستادهایم ( بلکه بر ر سوالن پیام با شد و بس)‪ .‬از ابوهریره (رض) روایت ا ست که ر سول اهلل ﷺ فرمود‪َ :‬‬
‫ََمنْ أَطَاعَنِی فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ‪ ،‬وَمَنْ عَ َصانِی فَقَدْ عَ َصى اللَّهَ‪ ،‬وَمَنْ یطِعِ األَمِیرَ فَقَدْ أَطَاعَنِی وَمَنْ یطِعِ األَمِیرَ فَقَدْ َأعَ صاَنِی‪،‬‬
‫( صحیح م سلم صفحه ‪ .)4100‬آنکه از من اطاعت کند از خداوندﷻ اطاعت نموده ا ست و آنکه نافرمانی مرا کند‪،‬‬
‫همانا نافرمانی خدا را کرده ا ست‪ .‬و آنکه از امیر اطاعت کند‪ ،‬از من اطاعت کرده ا ست و آنکه نافرمانی امیر را بکند‪،‬‬
‫همانا نافرمانی مرا کرده ا ست‪ .‬ن صوص فوق مبین این مطلب اند که اطاعت از اولوالمر وحکام و قوانین ومقرراتی که‬
‫تو سط آنها احداث وو ضع می شوند‪ ،‬الزم ا ست که این م سأله مورد اجماع واتفاق همه قرار دارد‪ .‬البته اطاعت از والت‬
‫امور وقوانین مو ضوعه آنان در صورتی ضروری ا ست که در آنها امر به مع صیت نبا شد واال پیروی از آنها در ست‬
‫نخواهد بود‪ .‬زیرا عبداهلل بن عمر ر ضی اهلل عنهما روایت میکند که نبی اکرم ﷺ فرمود‪ :‬ال َّسمْعُ والطَّاعَةُ حَقٌّ ما لَمْ یؤْمَ ْر‬
‫صیةٍ‪ ،‬فال َسمْعَ وال طاعَةَ‪ ( .‬صحیح البخاری‪ ،‬صفحه ‪ .)41277‬شنیدن سخنان رهبر و اطاعت از‬ ‫صیةِ‪ ،‬فإذا أُ ِمرَ بمَعْ ِ‬
‫بالمَعْ ِ‬
‫دستورات او مادام که امر به معصیتی نکرده باشد‪ ،‬الزم است‪ .‬پس هرگاه‪ ،‬امر به معصیتی کرد‪ .‬نباید سخنانش را شنید و‬
‫از دستوراتش‪ ،‬اطاعت کرد (نذیر‪.)450 :4121 ،‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬پیشینه و انواع سالح‬
‫در این مبحث باالی تاریخچه اسلحه در سطح و افغانستان و انواع که شامل سالح ناریه‪ ،‬ضاربه‪ ،‬جارحه و سالح‬
‫کشتار دستهجمعی میباشد که در اینجا به توضیح آن پرداخته میشود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه سالح‬
‫اختراع سالح با نیزه شروع شد؛ بعدًا با خدنگ و شمشیر‪ ،‬پیشرفت کرد و بعد از آن سالحهایی چون باروت‪،‬‬
‫تفنگ و سرانجام سالحهای هستوی اختراع شد‪ .‬نیزههای سنگی‪ ،‬شکل اولیه سالح بود‪ .‬چینیها زرههای چرمی استفاده‬
‫میکردند‪ .‬پس از آن نیزههای سنتی با چماق و مس جایگزین سنگ شد‪ .‬در دوره قدیم وقتی که مصریان در نقطه اوج‬
‫خود بودند هکسیوس به آنها حمله کرد؛ فقط به علت اینکه آنها سالحهای ممتازی داشتند‪ .‬آنها به سمت مصر با‬
‫استفاده از ارابههایی پیشروی کردند که حتی مصریان که خود در بدعت و نوآوری سالحهایی مثل منجنیق شناخته شده‬
‫بودند متحیر شدند‪ .‬رومیها تکنالوژی سالحها را بهبود بخشیدند‪.‬‬
‫تولد سالحهای آتشین که اکنون چند صد سال از عمرشان میگذرد به آغاز پیدایش باروت میرسد‪ .‬تاریخچه اسلحه‬
‫یک موضوع وسیع است و شمارش قدمبهقدم از سالحهای متنوع را شامل میشود که در دورۀ از زمان ساخته شدۀ است‪.‬‬
‫سالحها میتوانند به عنوان یک ابزار برای صدمه زدن به یک شخص یا تهدید کردن یا دفاع استفاده شوند‪.‬‬
‫راجر بیکن در سالهای ‪ 4956-4959‬م باروت را کشف کرد و پس از آن‪ ،‬توپ در سالهای ‪-4195‬‬
‫‪ 4166‬میالدی اختراع شد (محمد حسین‪ .)50 :4175 ،‬نخستین تصویر به دست آمده از یک سالح گرم توسط‬
‫شخصی به نام والتر میلمت ترسیم شده بود‪.‬‬
‫قدیمیترین توپ در موزیم استکهلم سویدن نگهداری میشود‪ .‬ابتدای ساخت سالحهای گرم کوچک به نام «توپ‬
‫دستی» سال ‪ 4156-4166‬میالدی بوده است‪ .‬اولین تفنگ به دست آمده متعلق به ماکسی میلیان‪ ،‬امپراتور جرمنی‬

‫‪275‬‬
‫است که از این اسلحه بین سالهای ‪ 4129‬تا ‪ 4569‬میالدی استفاده میشد‪ .‬در سال ‪ 4756‬میالدی اسپانیاییها موفق‬
‫شدند با استفاده از آلیاژهای جدید لولههای محکمی برای تفنگ بسازند‪.‬‬
‫اختراع سالحها با نیزه شروع شد؛ بعدًا با خدنگ و شمشیر پیشرفت کرد و بعد از آن سالحهایی چون باروت‪ ،‬تفنگ و‬
‫سرانجام سالحهای هستوی اختراع شد‪ .‬اختراع این سالحها به ما کمک میکند که تکنالوژی به کار رفته در دورههای‬
‫مختلف را بدانیم و جامعۀ که این سالحها را تولید کرده بشناسیم‪ .‬شکلهای اولیه سالحها نیزههای سنگی بودند‪.‬‬
‫رکوردهایی از آن وجود دارد که چینیها زرههای چرمی را استفاده میکردند‪ .‬یک فرد متعارف در دنیای قدیم از یک چیز‬
‫چسبناک پهنبدنه سالح برای حمایت از خودش در مقابل دشمن در قرون وسطی استفاده میکرد‪ .‬اولین شخصی که آن‬
‫را از منجنیق پرتاب کرد‪ ،‬نمرود (پادشاه بابل) بود‪.‬‬
‫بشر منابع طبیعیاش را در زیر سطح زمین کشف میکرد‪ .‬آنها اولین بار از منابع جدیدشان استفاده کردند و نیزههای‬
‫سنتیشان را جایگزین کردند‪ .‬مس به طور قابل توجه به دنیای قدیم برمیگردد و به رشد فرهنگهای مصر و یونان‪ ،‬روم‪،‬‬
‫اندونیزیا و چین کمک کرد‪ .‬مس‪ ،‬جایگزین سنگ شد‪ ،‬مس فقط یک فلز بود و برای یک دوره طوالنی استفاده میشد‪.‬‬
‫در دوره مس چماقها مورد مطالبه زیادی بودند و سامریها اولین کسانی بودند که رکورد سالحهای مسی را داشتند‪.‬‬
‫امریکاییها از مس برای جشنها و دکورهای پیچیده استفاده میکردند‪ .‬سالحهایی که آنها استفاده میکردند اغلب از‬
‫نیزه و چاقو بودند‪ .‬صنعتگران قدیمی اشکالی از مس را برای تولید تسلیحات کشف کردند‪ .‬سالحهای ساخته شده از‬
‫مس به آسانی میتوانستند شکل داده شوند؛ اگرچه آنها قادر نبودند به خاطر تیزی لبهاش آن را برای زمان طوالنی نگه‬
‫دارند‪ ،‬کمانها و خدنگها به نیزهها ترجیح داده شدند‪ ،‬به خاطر اینکه دقت بیشتری داشتند‪.‬‬
‫در ‪ 96‬سال گذشته ایاالت متحده امریکا فروشنده عمده سالحهای سنگین به کشورهای جهان سوم بوده است؛ پس از‬
‫آن روسیه در مرتبه دوم جای داشته است‪ .‬این دو کشور رویهمرفته دو سوم سالحها و تجهیزات جنگی را تهیه و تأمین‬
‫میکنند‪ .‬پس از آنها فروشندگان سالح عبارت است از‪ :‬بریتانیا و فرانسه که بر روی هم بیش از ‪ 96‬فیصد کُل سالحها‬
‫را تهیه و تدارک دیدهاند‪.‬‬
‫از جنگ جهانی دوم به این طرف تجارت اسلحه در نظارت دولتها بوده است‪ .‬صادرات‪ ،‬تجهیزات و تسلیحات نظامی‬
‫به طور کُلی مستلزم تحصیل جواز رسمی دولت است‪ .‬در بیشتر کشورها صدور این جواز موکول به بررسی و تحقیق‬
‫وزارتخانهها و ادارات و سازمانهای بسیاری است‪ .‬معامالت عمده در سطوح دستگاه دولت مورد بررسی قرار میگیرند‪.‬‬
‫هر چند نظارت دولتها اغلب موانع چندانی را پیش میآورند با این همه در صورت لزوم میتوان اینگونه موانع را از پیش‬
‫پا برداشت‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع سالح‬
‫امروزه به شکل عموم سالحهای سبک مانند کالشینکوف‪ ،‬تفنگچه و غیره نظر به سالحهای دیگر زیادتر قاچاق میشوند‬
‫و باندهای مافیایی به خصوص قاچاقبران مواد مخدر و گروههای تروریستی بیشتر‪ ،‬خریدار این سالحها هستند‪ .‬در این‬
‫قسمت موضوع میخواهیم از انواع سالحهای سبک مثل کالشینکوف‪ ،‬تفنگچه و غیره بحث کنیم‪.‬‬

‫‪276‬‬
 ‫سالح به صورت عمومی به چهار دسته تقسیم شده است که در این قسمت به شکل واضحتر از چهار دسته این سالحها‬
‫بحث میشود‪:‬‬
‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‬
‫سالح ناریه‪ ،‬عبارت از سالحی است که توسط قوه گاز باروت عملیه فیر را انجام دهد؛ مانند توپ‪ ،‬کالشینکوف‪ ،‬تفنگچه‬
‫و‪...‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سالح جارحه‬
‫سالح جارحه عبارت از سالحی است که توسط دست و قوت بازو‪ ،‬جرحه تولید میکند؛ مانند چاقو‪ ،‬برچه‪ ،‬شمشیر و‬
‫جزء سوم‪ :‬سالح ضاربه‬
‫سالح ضاربه عبارت از سالحی است که ضربه وارد کند؛ مانند دنده‪ ،‬دیپچیک و‪...‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬سالح کشتار دستهجمعی‬
‫سالح کشتار دستهجمعی عبارت از سالحی است که تأثیرات دستهجمعی دارد و مهلک و کشنده میباشد؛ مانند سالحهای‬
‫کیمیاوی‪ ،‬سالحهای بیولوژیکی و سالحهای اتومی (لکچر نوت‪.)1 :4121 ،‬‬
‫الف‪ .‬انواع سالح ناریه‬
‫‪ -4‬کالشینکوف‬
‫کالشینکوف سالح تعرض‪ ،‬دفاعی و کشنده است که اجسام جاندار دشمن را بیجان و بیجان را از صف محاربه خارج‬
‫میکند (همان‪.)1 ،‬‬
‫‪ -‬تاریخچه کالشینکوف‪ :‬اسلحه کالشینکوف در سال ‪ ۱۲۲۶‬م توسط میخائیل کالشینکوف روسی طراحی شد‪ .‬عدد‬
‫‪ 17‬نیز اشاره به سال ‪ 4217‬دارد که اسلحه مذکور به وفور در خط تولید قرار گرفت و در دوران جنگ سرد توسط‬
‫بسیاری از کشورهای بلوک شرق استفاده گردید‪ .‬میخائیل کالشینکوف با گذشت ‪ ۱۲‬سال از ساخت اولین نمونه سالح‬
‫کالشینکوف (‪ ،)AK-47‬مخترع این سالح میگوید‪ :‬این طور نیست که به خاطر نگرانی از خونریزیهایی که این اسلحه‬
‫فوق العاده رایج در جهان موجب شده با وجدانی آسوده نخوابد‪ .‬به گزارش آسوشیتدپرس‪ ،‬میخائیل کالشینکوف‪ ،‬مخترع‬
‫رایجترین تفنگ جهان (‪ )AK-47‬در مراسمی که به مناسبت ساخت اولین نمونه از این سالح در مسکو برگزار شد اظهار‬
‫داشت‪ :‬من با وجدانی آسوده میخوابم‪ ،‬این سیاستمداران هستند که به خاطر ناکامی در توافق با هم و متوسل شدن به‬
‫خشونت مقصرند (یاسر زارع‪.)41 :9647 ،‬‬
‫احتماالً پیش از شروع به ساخت کالشینکوف بود که این مخترع روس نتوانست به راحتی سر بر بالین بگذارد‪،‬‬
‫شاید او نگران اسلحههای برتر سربازان جرمنی نازی بود؛ سالحهایی که علیه سربازان ارتش سرخ در جنگ جهانی دوم‬
‫به کار گرفته میشد‪ .‬میخائیل کالشینکوف خود زمانی که در خط مقدم ارتش سرخ میجنگید‪ ،‬سالحهای نازیها را از‬
‫نزدیک مشاهده کرد‪.‬‬
‫میخائیل کالشینکوف پس از آنکه بر اثر حمله نازیها به تانکش در سال ‪ ۱۲۲۱‬مجروح و در شفاخانه بستری‬
‫شد‪ ،‬تصمیم گرفت که با در هم آمیختن خصوصیات و کاربردهای سالح آمریکایی ام یک (‪ )M1‬و تفنگ جرمنی اس‪.‬‬
‫‪277‬‬
‫تی‪ .‬جی ‪ )STG( ،۲۲‬یک تفنگ اتوماتیک طراحی و تولید کند‪ .‬کالشینکوف در سن ‪ 17‬سالگی گفت‪ :‬اگر میخواهید‬
‫کسی را مقصر بدانید جرمنیهای نازی را به خاطر اینکه مرا مجبور کردند طراح سالح شوم‪ ،‬مقصر بدانید! وی افزود‪:‬‬
‫البته من همواره میخواستم که دستگاهها و ماشینآالت مورد نیاز زراعتی بسازم‪.‬‬
‫از آغاز تولید کالشینکوف تاکنون بیش از صد میلیون قبضه از مدل (‪ )AK-47‬در فابریکه تولید این سالح در‬
‫شهر ایژوسک روسیه و یا سایر کشورها با مجوز قانونی و یا به طور غیرقانونی ساخته شده است‪ .‬در همین حال سرگئی‬
‫چمزوف‪ ،‬مدیر شرکت رزوبورن اکسپورت‪ ،‬از کمپانیهای فعال در زمینه صادرات تسلیحات روسیه گفت که تقریبًا هر‬
‫ساله یک میلیون قبضه سالح کالشینکوف بدون مجوز قانونی تولید میشود‪ .‬کالشینکوف‪ ،‬شاخصترین سالح بکار گرفته‬
‫شده در کلیه جنگها‪ ،‬کودتاها و حمالت تروریستی و دزدیها و آشوبها بوده است‪ .‬کالشینکوف ثابت کرده که سالحی‬
‫قابل اعتماد و ایدئال برای نبردهای مسلحانه در مناطق جنگلی و بیابانی است؛ زیرا در مناطق مرطوب و پرگرد و خاک‬
‫میتواند به طور مستمر فیر کند و سریعتر از سایر اسلحهها سرهمبندی و آماده فیر شود‪.‬‬
‫میخاییل کالشینکوف در خصوص خصوصیات اختراعش گفت‪ :‬سربازان آمریکایی در جریان جنگ ویتنام اسلحههای‬
‫‪ M-16‬خود را کنار گذاشتند و به کالشینکوف ‪ AK-47‬روی آوردند‪ .‬در حال حاضر هم شنیدهام که سربازان آمریکایی‬
‫از کالشینکوف در جنگ عراق استفاده میکنند‪.‬‬
‫قابلیت اطمینان و سادگی این تفنگ باعث شده که به نماد بسیاری از جنبشهای شورشی در جهان تبدیل شود و‬
‫در پرچم کشور موزامبیک تصویر سالح کالشینکوف به چشم میخورد‪ .‬هوگو چاوز‪ ،‬رئیسجمهور ونزوییال که خود را‬
‫رهبر جنگ با امپریالیسم خوانده در سال ‪ ۹۲۲۳‬دستور خرید ‪ ۱۲‬هزار کالشینکوف برای اردوی کشورش را صادر‬
‫کرد‪ .‬والدیمیر پوتین‪ ،‬رئیسجمهور روسیه طی بیانیهای اظهار کرد‪ :‬تفنگ کالشینکوف سمبل نبوغ مردم ماست‪.‬‬
‫‪ -‬خصوصیات کالشینکوف‬
‫‪ AK-47 ‬بر مبنای قابلیت اعتماد زیاد و قدرت آتش باال طراحی و تولید شده است‪.‬‬
‫‪ ‬با شرایط نامساعد میدانهای جنگ سازگاری خوبی دارد‪.‬‬
‫‪ ‬حفظ و مراقبت آن آسان است و به زمان و هزینه نیاز ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬قیمت آن ارزانتر از هر سالح دیگر است‪.‬‬
‫‪ ‬دارای اعتماد باال در جریان محاربه است‪.‬‬
‫‪ ‬دارای قابلیت انداخت در محیطهای گِلی‪ ،‬آلوده‪ ،‬برفی و بارانی است و در صورت آلوده بودن با گردوخاک‬
‫و‪ ...‬نیز از کار نمیافتد‪.‬‬
‫وزن آن کم است و به راحتی حملونقل میشود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫آموزش آن آسان است و به مهارتی خاص نیاز ندارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫برای محاربات ‪ 166‬متر طراحی شده و در این مسافتها دارای قدرت آتش باال‪ ،‬دقت و انحراف‬ ‫‪‬‬
‫کمتری است‪.‬‬
‫‪ -‬معایب سالح کالشینکوف‬

‫‪278‬‬
 ‫عدم دقت در انداختها بعد از ‪ 166‬متر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نبودن آشیان نصب نشانگاههای ابتیکی والیزری‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نیروی لگد بیشتر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫صدای زیاد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫انحراف و انتشار مرمی در انداختهای دوامدار و ضربه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬انواع کالشینکوف‬
‫کالشینکوف ‪AK-107‬‬
‫ادامه توسعه و تکمیل سالحهای هجومی کالشینکوف و تمایل کاربران این سالحها باعث روی کار آمدن گونههای‬
‫مختلفی از این سالح شد‪ .‬در اوایل دهه ‪ ،4226‬شرکت ایژماش‪ ،‬کار توسعه این سالح را بر پایه گونه ‪AK- 74 M‬‬
‫آغاز کرد و نمونههای مختلفی از کالشینکوف را که برای کالیبر (قطر) های پرکار همچون ‪ 7/09×12‬و ‪5/15 ×12‬‬
‫و ‪ 5/50×15‬طراحی و ساخته شده بودند ارایه کرد‪ .‬همچنین برای پیشگیری از پراکندگی سعی شد تمامی این نمونهها‬
‫با عنوان کلی ‪ 466‬شناخته شوند‪ .‬از جمله این نمونهها میتوان به اسلحه ‪ AK- 107‬اشاره کرد که برای انداخت‬
‫مرمیهای ‪ 5/15×12‬میلیمتری طراحی شدهاند‪.‬‬
‫برای افزایش دقت این نمونهها و کاهش گستره پراکندگی مرمیها در حالت انداخت ضربه‪ ،‬طراحی این اسلحه با‬
‫ترکیب متعادلشونده و تقسیم وزنها در نقاط مختلف آن در پهلوی بخش عملکننده با گاز باروت انجام شد‪ .‬گازهای‬
‫باروت خروجی از اسلحه به داخل یک خزانه گاز با دو سیلندر وارد میشوند و روی دو پیستون مجزا که در خالف جهت‬
‫هم حرکت میکنند‪ ،‬فشار وارد میکنند‪ .‬اعمال این دو نیرو در حد نهایی خود‪ ،‬خالف جهت هم اعمال میکنند و از آنجا‬
‫که حرکت آنها زمانبندیشده است‪ ،‬ضربه ایجادشده در ترتیبات متعارف واحد خروجی گاز دفع میشود‪ .‬تحت تأثیر‬
‫مکانیزم لگد اسلحه‪ ،‬دو پیستون به طور همزمان به وضعیت اولیه خود بازمیگردند و ضربه لگد به طور قابلتوجهی دفع‬
‫میشود؛ در نتیجه اسلحه هجومی ‪ AK-107‬به میزان ‪ 4/5‬تا ‪ 9‬برابر در زمینه دقت در هنگام انداخت اتومات در‬
‫حالتهای نامتعادل از ‪ AK- 74 M‬دقیقتر و باثباتتر است‪ .‬طول مسیر حرکت ترتیبات متحرک ‪ AK-107‬کوتاهتر‬
‫است که باعث افزایش قابلیت انداخت میشود‪ .‬ترکیب روی بدنه‪ ،‬پوشش بستهشده روی بدنه و ترتیبات نشانگاه از دیگر‬
‫موارد تغییر داده شده در ‪ AK-107‬است‪.‬‬
‫قسمت داخلی میل و خوابگاه اسلحه با کروم پوشش داده شدهاند و مکانیزم انداخت آن دارای سه حالت آتش‬
‫است‪ :‬ضربه‪ 1 ،‬مرمی و منفرد‪ .‬بدنه اسلحه شبیه به نمونههای بکار رفته در سالح هجومی ‪ AK-47M‬هستند؛ ضمن‬
‫اینکه بر روی آن یک محل خاص نصب ترتیبات نشانگاه شبانه قرار داده شده و امکان نصب نارنجکانداز زیر میل و محل‬
‫نصب برچه بر روی آن نیز وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -‬کالشینکوف ‪AK- 12‬‬
‫بدون هیچ شک و شبهه و یا جانبداری از کشور و یا تفکری خاص باید اعتراف کرد که خانواده سالحهای هجومی‬
‫سری ‪ AK‬ساخت شوروی سابق و در حال حاضر کشور روسیه بهترین سالحهای هجومی در طول دوران بودهاند‪ .‬این‬

‫‪279‬‬
‫سالح از جنگهای استوایی جنوب شرق آسیا تا دشتهای تفتیده عراق و کوههای سر به فلک کشیده افغانستان در‬
‫سختترین شرایط به جنگ پرداخته و بنا به اعتراف تمامی کارشناسان نظامی هیچگاه سرباز خود را تنها نگذاشته است‪.‬‬
‫باید اضافه کرد که نکته مهم و در حقیقت اصلیترین نکته مثبت در زمینه سالحهای سری ‪ AK‬سادگی کارکردن و‬
‫همچنین حفظ و مراقبت و نگهداری این سالحها است؛ البته باید اضافه کرد که این سادگی در استفاده‪ ،‬در تمامی‬
‫سالحهای سری ‪ AK‬باقی مانده است و به زبان ساده در صورتی که شما برای کار با سالح ‪ AK-47‬آموزش دیده باشید‬
‫به راحتی میتوانید با سایر اعضای این سری از سالحها نیز کار کنید‪ .‬شرکت ایژماش روسیه به عنوان سازنده اصلی‬
‫سالحهای هجومی در روسیه به تازگی از آخرین مدل از سری ‪ AK‬رونمایی کرده است‪ AK- 12 .‬در حقیقت آخرین‬
‫عضو از مجموعه سالحهای سری کالشینکوف است که توسط این فابریکه شناخته و معرفی شده است‪.‬‬
‫برای بسیاری از ما با نگاه اول‪ ،‬نکته جالب‪ ،‬ظاهر سالح است که به دلیل استفاده از مواد پالستیکی و پلیمری و فلزهای‬
‫سبک تا حدودی با مدلهای بیشتر شناختهشده این سالح متفاوت است‪ .‬دلیل استفاده از این مواد در ساخت سالح جدید‬
‫یک نکته مهم در زمینه ساخت این سالحها است که آن هم «وزن» این سالح است که در حدود ‪ 1‬کیلو و ‪ 166‬گرام‬
‫است‪ .‬نکته بعد در مورد ‪ AK- 12‬این است که این سالح در کالیبر (قطر) مختلف برای بازارهای گوناگون عرصه‬
‫خواهد شد‪ 09×12 .‬و ‪ 51×12 ،7‬و ‪ 5‬و ‪ 50×51‬و ‪ 5‬میلیمتر‪ 1 ،‬کالیبر (قطر) هستند که این سالح با آنها به‬
‫بازار عرضه شده است‪ .‬تفاوت دیگر اعمال شده در این سالح انتقال قید تنظیم آتش به باالی قبضه است‪ .‬که در صورت‬
‫لزوم با تبدیل آن گونههای متحرک که به کاربر اجازه تغییر اندازه را میدهد بر روی سالح نصب شود‪ .‬بر روی ‪AK-‬‬
‫‪ 12‬امکان نصب انواع نارنجکاندازها‪ ،‬نشانگاه لیزری‪ ،‬چراغدستی و صدا خفه کن نیز وجود دارد‪ .‬این سالح با‬
‫شاژورهای ‪ 16‬یا ‪ 06‬مرمی تغذیه شده و دارای قابلیت انداخت در حدود ‪ 066‬تا ‪ 4666‬مرمی در دقیقه است‪.‬‬
‫‪ -9‬سالحهای ام‪ 4‬و ام‪16‬‬
‫امروز کشورهایی که تحت کنترول امریکا هستند و یا کشورهایی که تفاهم نظامی با کشور امریکا دارند‪ ،‬اکثریت‬
‫قوتهای امنیتی و دفاعیشان از ام ‪ 40‬و ام ‪ 1‬استفاده میکنند؛ بنًا در این بخش سالح مذکور را تحت بحث قرار‬
‫میدهیم‪.‬‬
‫‪ -‬سالح‪ :M 16‬در سال ‪ 4211‬اردوی ایاالت متحده نیاز خود را به یک سالح تهاجمی جدید برای سربازان پیاده اعالم‬
‫نمود‪ .‬این درخواست منجر به طراحی و ساخت سالح ‪ M-14‬بر پایه ‪ M-4 Garand‬شد که دارای بورد زیاد بود؛‬
‫اما تجربههای جنگ ویتنام نشان داد که دیدگاه محققان اردوی آمریکا در تکیه بر بُرد زیاد و دقت باال چندان درست نبود‪.‬‬
‫هزینه این اشتباه تلفات زیاد سربازان امریکایی در برابر نیروهای ویتنامی بود که مسلح به ‪ AK-47‬بودند‪ .‬در اردوی‬
‫آمریکا یک جایگزین برای ‪ M-14‬مورد نیاز بود؛ سالحی که عالوه بر داشتن قدرت آتش مناسب‪ ،‬دقت باال نیز داشته‬
‫باشد و در عین حال رقیبی قدرتمند برای ‪ AK-47‬روسی و در مقایسه با ‪ ،M-14‬سالح وقت اردوی آمریکا‪ ،‬دارای‬
‫برتری محسوس و سالحبرتری باشد‪.‬‬

‫‪281‬‬
‫باالخره سالح جدید توسط سرطراح کمپانی یوجین استونی‪ ،‬بریایۀ سالح قبلی او طراحی گردید و سالح جدید ‪AR-15‬‬
‫نام گرفت و بعدها نام معروف ‪ M 16‬بر آن گذاشته شد‪ .‬در سال ‪ 4252‬امتیاز تولید سالح به کمپانی کلت واگذار‬
‫گردید‪.‬‬
‫انواع اولیه سالح جدید مشکالت زیادی داشت‪ .‬طی سالهای ‪ 05‬تا ‪ 07‬در خالل جنگ ویتنام‪ ،‬عملکرد ضعیف سالح‬
‫در آبوهوای به شدت مرطوب آن کشور و ایراداتی مانند انقطاع و از کار افتادن‪ ،‬سبب وارد آمدن تلفات ثقیلی به‬
‫نیروهای ایاالت متحده گردید؛ بدین ترتیب ‪ M-16A1‬و متعاقب آن ‪ M-16A2‬تولید شد‪ .‬پس از جنگ ویتنام و با‬
‫درنظر داشت تجربیات‪ ،‬اصالحات متعددی بر روی سالح انجام گرفت و این سالح به یکی از بهترین سالحهای جهان‬
‫بدل گشت‪ .‬گونههای مختلفی از سالح ‪ M-16‬ساخته شده که آخرین مدل بهسازی شده در سال ‪ 4221‬معرفی گردید‪:‬‬
‫‪ .M 16 A4‬بدنۀ این سالح از آلمنیوم فشرده است و قپاق آن از نوع چرخشی میباشد‪ .‬وزن سالح ‪ 1/1‬کیلوگرام و‬
‫یک ریل در زیر میل‪ ،‬امکان نصب نارنجکانداز ‪ M253‬بر روی سالح را میدهد‪ .‬دوربینهای مختلفی برای سالح‪،‬‬
‫طراحی و عرضه گردیده که شامل انواع نشانگاههای الیزری نشانگاه دیدشب و چراغدستی بسیار قوی میباشد‪ .‬این‬
‫اسلحه از دیدگاه کارشناسان آمریکایی تا حد زیادی به عنوان یک اسلحه عالی (‪ ،)Superior weapon‬سبک‪،‬‬
‫ارگونومیک‪ ،‬دقیق‪ ،‬چند منظوره‪ ،‬با نگهداری و نظافت مناسب و بسیار قابل اعتماد خوانده شده است‪ .‬گونههای مختلفی‬
‫از سالح ‪ M-16‬ساخته شده که آخرین مدل مدرن آن در سال ‪ 4221‬معرفی گردید‪ .M 16 A4 :‬این سالح از آلمنیوم‬
‫فشرده است و قپاق آن از نوع چرخشی میباشد‪ .‬وزن سالح ‪ 1/1‬کیلوگرام و یک ریل در زیر میل امکان نصب‬
‫نارنجکانداز ‪ M253‬را بر روی سالح میدهد‪ .‬دوربینهای مختلفی برای سالح‪ ،‬طراحی و عرضه گردیده است‪M16 .‬‬
‫هم اکنون در دسترس اردوهای ‪ 45‬کشور عضو ناتو و بیش از ‪ 16‬کشور است‪ .‬فابریکههای متعددی در آمریکا‪ ،‬کانادا‬
‫و چین تاکنون بیش از ‪ 1‬میلیون قبضه از انواع مختلف این سالح را تولید کردهاند‪ .‬این سالح دارای چند نسل مختلف‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -‬خصوصیات سالح ‪M-16‬‬
‫حاالت انداخت‪ -4 :‬منفرد؛ ‪ -9‬سه مرمی؛ در عین حالت با هر فشار دادن ماشه سه مرمی انداخت میشود‪ .‬از مزیت‬
‫های آن در نشانهگیری است که با یکبار نشانهگیری دقیق‪ ،‬میتواند سه مرمی به سمت دشمن انداخت کرد؛ ‪-1‬‬
‫ضربه (حالت ضربه در مدل ‪ M4 A1‬وجود دارد که در این مدل‪ ،‬حالت سه مرمی وجود ندارد)‪.‬‬
‫‪ -‬برتریهای سالح ‪M16‬‬
‫‪ ‬دارای لگد کمتر نسبت به تمام سالحهای روز دنیا‪.‬‬
‫‪ ‬وزن آن ‪ 1.166‬کیلوگرام است و کمتر از کالشینکوف‪.‬‬
‫‪ ‬دقت و خطای کمتر‪.‬‬
‫‪ ‬با طول ‪ 82 cm‬از ‪ AK-47‬کوتاهتر است‪.‬‬
‫‪ M16 ‬با ‪ 296‬انداخت در دقیقه دارای قابلیت انداخت بیشتر نسبت به ‪ AK-47‬است‪.‬‬
‫‪ ‬با توجه به آلیاژ مناسب استفاده شده در ‪ M16‬نسبت به ‪ AK-47‬دیرتر داغ میشود‪.‬‬

‫‪281‬‬
‫‪ ‬مرمی ‪ M16‬با کالیبر (قطر) ‪ 5.50‬کمترین وزن را دارد و به سرباز اجازه میدهد تا مهمات بیشتر را انتقال‬
‫دهد؛ صدا خفه کن روی آن نصب میشود‪ ،‬بدون آن هم دارای صدای کمتری است‪.‬‬
‫‪ M16 ‬نسبت به رقیب اصلی خود یعنی ‪ AK-47‬خوشدست است‪.‬‬
‫‪ ‬قابلیت انداخت سه مرمی با یکبار فشردن ماشه را دارد‪.‬‬
‫‪ ‬سلکتور اسلحه ‪ M16‬یک سویپ (اهرم) کوچک است که بر روی سمت چپ سالح و در باالی قبضه‬
‫قرار دارد؛ به گونهای که انگشت شصت دست راست آن را به راحتی جابجا میکند؛ اولین موقعیت‪ ،‬وضعیت‬
‫قید‪ ،‬دومین موقعیت منفرد و سومین وضعیت ضربه است‪.‬‬
‫‪ -‬معایب ‪M16‬‬
‫‪ ‬هزینه باال در تولید و قیمت بیشتر‪.‬‬
‫‪ ‬نیاز به زمان بیشتر برای تعلیم و تربیه‪.‬‬
‫‪ ‬در باز و بستن به ابزار و وسایل نیاز دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ناسازگاری با مشکالتی مانند گرد‪ ،‬خاک‪ ،‬گل‪ ،‬الی و برف در میادین محاربه‪.‬‬
‫‪ ‬دسترسی نداشتن به مهمات و پرزهجات بدون اجازه رسمی وزارت دفاع امریکا‪.‬‬
‫‪ -‬کلت کماندو (کارابین ‪)M4‬‬
‫کلت کماندو نام تجاری ماشیندار سبک قطر ‪ 5.50‬ساخت کلت ایاالت متحد آمریکا است‪ .‬اولین مدل این سالح‬
‫که در واقع مدل کوتاه شده سالح ‪ M16‬است در سال ‪ 4205‬میالدی ساخته شد‪ .‬کلت کماندو برای استفاده نیروهای‬
‫خاص آمریکا در ویتنام طراحی شد؛ بدین شکل که با کاهش طول میل سالح ‪ M16‬از ‪ 546‬میلیمتر به ‪ 955‬میلیمتر‬
‫و کوتاهکردن قنداق آن به میزان ‪ 70‬میلیمتر در مجموع ‪ 116‬میلیمتر از طول سالح کاسته شد‪ .‬سربازان آمریکایی‬
‫مستقر در ویتنام که از ثقلی و طول زیاد سالح ‪ M16‬خسته شده بودند‪ ،‬به سرعت این را پسندیدند؛ به همین دلیل اردوی‬
‫آمریکا در صدد ارتقای این سالح و تولید نمونه مخصوص آن برای قطعات کماندو برامد‪ .‬کوتاهکردن میل سالح باعث‬
‫بروز مشکالتی شد؛ از جمله صدای انداخت این سالح بسیار بلند بود و باعث ثقیل شدن گوش سربازان میشد؛ همچنین‬
‫به علت کوتاه شدن میل‪ ،‬شعله حاصل از احتراق باروت بسیار قویتر شده بود که باعث سوختن صورت انداختکننده یا‬
‫دیده شدن (افشا) انداختکننده توسط افراد دشمن در شب میشد‪ .‬فابریکه کلت هر دوی این مشکالت را با نصب یک‬
‫لمبه پت درازتر (برای مخفی کردن شعله) و یک روپوش استوانه جدید که حکم یک جاذب صدا را نیز ایفا میکرد حل‬
‫کرد؛ به این ترتیب کلت کماندو مدل ‪ 062‬متولد شد و اردوی آمریکا این سالح را با کد ‪ XM-177E1‬معرفی کرد‪.‬‬
‫در سال ‪ 4207‬میالدی یک فابریکه کلت با ایجاد کمی افزایش در طول‪ ،‬آن را به ‪ 929‬میلیمتر رساند و آن را‬
‫با مدل ‪ XM-177E9‬معرفی کرد‪ .‬به مرور با ایجاد تغییرات جزیی مانند حذف دستگیره حمل‪ ،‬تجهیز به ریل مخصوص‬
‫نصب دوربین و اضافهکردن مکانیزم سه مرمی‪ ،‬مدلهای جدیدتر تولید شدند و به علت گستره وسیع مدلهای بهینهسازی‬
‫شده و تکاملیافته ماشیندار کلت کماندو میتوان حد و سرحد را برای مدلهای جدید آن تعریف کرد؛ خصوصًا آنکه‬
‫بسیاری از مدلهای بهینهسازیشده این سالح دارای مشخصات محرمانه است‪ .‬مدل ‪ M4‬این سالح شناختهشدهترین گونه‬

‫‪282‬‬
‫جدید آن است‪ .‬ماشیندار دستی ‪ M4‬به علت داشتن وزن کمتر‪ ،‬خوشدستی قابلقبول و قابلیتهای بیشتر حتی از مدلهای‬
‫پیشین کلت کماندو نیز بهتر ظاهر شد؛ چنانچه سری اول تولیدشده آن به سرعت به فروش رفت‪ .‬نیروهای خاص آمریکا‪،‬‬
‫سازمان مبارزه با مواد مخدر آمریکا ‪ DEA‬و قطعات مخصوص کماندوهای دریایی موسوم به ‪ SEAL‬به سرعت در لیست‬
‫مشتریان این محصول قرار گرفتند‪.‬‬
‫بخش تحقیق و توسعه نیروی دریایی آمریکا برای افزایش کارایی و قابلیتهای این سالح یک مجموعه مخصوص‬
‫موسوم به ‪ SOPMOD‬را ارایه کرده که با افزودن آن به سالح ‪ M4‬ماشینداری تقریبًا تکمیل و بیعیب و نقص به دست‬
‫میآید‪ .‬سالح ‪ M4‬مجهز به کیت ‪ SOPMOD‬بهترین و تکمیلترین ماشیندار سبک قطر ‪ 5.50‬موجود در تمامی‬
‫اردوهای جهان است‪.‬‬
‫‪ -1‬تفنگچه‬
‫تفنگچه یا اسلحه دستی‪ ،‬سالح گرم کوچکی است که با دست میتوان آن را بکار گرفت‪ .‬این سالح معموالً‬
‫یک سالح کمری به حساب میآید‪ .‬در برخی از کشورها داشتن سالح دستی برای افراد غیرنظامی به منظور دفاع شخصی‬
‫مجاز است‪ .‬در قدیم از این تفنگ‪ ،‬مافیا یا خالفکاران برای تیراندازی سریع و قتلِ باسرعت و فرار و شناسایی نشدن‬
‫استفاده میکردند‪ .‬قتل را انجام میدادند و بدون جا گذاشتن ردی از خود فرار میکردند‪ .‬این تفنگ کار پولیسها را بسیار‬
‫سخت میکرد؛ سالح دستی با اینکه دقت تیراندازی کمی (به خصوص در فاصله بیشتر از حدود ‪ ۱۲‬متر) دارد‪ ،‬ولی به‬
‫خاطر سبک بودن و امکان مخفیکردن مورد توجه است‪.‬‬
‫برخی از انواع سالح دستی (معموالً با افزودن دوربین نشانهروی به سالح) در شکار نیز بکار میرود‪ .‬تیراندازی با‬
‫سالح دستی یکی از ورزشها نیز هست و در بازیهای المپیک مسابقاتی در چند رشته تیراندازی با سالح دستی برگزار‬
‫میشود‪.‬‬
‫در زبان دری نامهای دیگری نیز برای اشاره به انواع سالح کمری بکار برده میشود‪ .‬این نامها گاه از نوع خاص‬
‫سالح و گاه از نام فابریکه سازنده و یا حتی نام شهری که فابریکه در آن واقع است گرفته شده است‪ .‬در مواردی هم نام‬
‫مدل سالح به جای سالح کمری بکار میرود‪ .‬برخی از این نامها با توضیحاتی در زیر آورده شده است‪:‬‬

‫‪ -‬انواع تفنگچه‬
‫‪ -‬تفنگچه ‪ :Walther P99‬این سالح‪ ،‬برای نیروهای پولیس و مشتریان غیرنظامی در اواسط دهه ‪۱۲۲۲‬‬
‫طراحی شده و تولید آن از سال ‪ ۱۲۲۶‬آغاز شد‪ .‬این تفنگچه اکنون در بیش از ‪ ۱۲‬کشور توسط نیروهای پولیس استفاده‬
‫میشود در لهستان و برخی ایاالت آمریکا توسط کمپانی ‪ Smith & Wesson‬تولید میشود؛ هر دو ساخت جرمنی‬
‫است‪ .‬تفنگچه ‪ Walther P99‬توسط نیروهای اردوی فنالند‪ ،‬عراق و برخی نیروهای پولیس در سراسر جهان استفاده‬
‫میشود‪.‬‬
‫این تفنگچه دارای ضارب با قاب پلیمری و ماشه فوالدی است‪ .‬تفنگچه جرمنی ‪ P99‬با گلولههای قطر ‪ ۱۲‬میلی‬
‫متری دارای لگد کوتاه بوده و سالح بسیار قابل اعتمادی است‪ .‬این تفنگچه دارای نشانگر پر بودن و نشانگر کشیده‬

‫‪283‬‬
‫شدن ضارب و البته دکمه غیرمسلحکردن روی غالف باالی لوله است‪ .‬ظرفیت خشاب ‪ P99‬بین ‪ ۱‬تا ‪ ۱۱‬گلوله متغیر‬
‫بوده و بسته به قطر و نسخه متفاوت است‪ .‬این سالح دارای یک ریل زیر لوله است که میتوان هدفگیری لیزری‪،‬‬
‫چراغقوههای تاکتیکی و دیگر ابزارها را روی آن نصب کرد‪.‬‬
‫‪( Beretta p×1 Storm‬ایتالیا)‪ :‬تفنگچه ‪ Beretta p×1 Storm‬توسعه مدرن تفنگچه ‪Cougar‬‬
‫‪ Beretta ۱۲۲۲‬و جدیدترین تفنگچه نیمهاتوماتیک این برند است که برای رقابت با ‪ Glock17‬محبوب طراحی شده‬
‫است‪ .‬این سالح بیشتر برای نیروهای پولیس و مشتریان غیرنظامی طراحی شده و تولید آن در سال ‪ ۹۲۲۲‬آغاز شده و‬
‫اکنون توسط نیروهای پولیس در دستکم ‪ ۱۱‬کشور استفاده میشود‪ .‬گارد ملی ونزوئال نیز از همین تفنگچه استفاده‬
‫میکند‪.‬‬
‫این سالح انفرادی دارای گلولههای ‪ ۱۲‬و ‪ ۹۱‬میلیمتری و از قویترین و مدرنترین پلیمرها ساخته شده است‪.‬‬
‫متحرک آن از فوالد ساخته شده و با سیستم عقبنشینی عمل میکند‪ ۲ .‬مدل از این تفنگچه وجود دارد که هر کدام‬
‫سیستم شلیک خاص خود را دارند‪ .‬تفنگچه ‪ p Storm×1‬دارای خشابی دو الیه با ‪ ۱۶‬گلوله است‪ ،‬اما میتوان از‬
‫خشابهایی با گنجایش ‪ ۹۲‬گلوله نیز روی آن استفاده کرد‪ .‬برد مؤثر این تفنگچه ‪ ۳۲‬متر با گلوله ‪ ۱۲‬میلیمتری و ‪۹۳‬‬
‫متر با گلولههای ‪ ۲۲‬و ‪ ۲۳‬میلیمتری است‪ .‬ریل زیر لوله این تفنگچه نیز برای نصب اکسسوریها مناسب است‪.‬‬
‫‪( HK USP -‬جرمنی)‪ :‬تفنگچه ‪ USP‬یا ‪( Universal Slebstlade Pistole‬تفنگچه خودمسلحکن‬
‫جهانی) محصولی از کمپانی جرمنی ‪ Heckler&Koch‬است که توسعه آن از سال ‪ ۱۲۱۲‬آغاز شد‪ .‬هدف از طراحی‬
‫این تفنگچه تولید محصولی جدید در چندین نسخه مشتقشده از ‪ Heckler & Koch MK۹۳‬بود که عالوه بر‬
‫نیروهای نظامی و پولیس‪ ،‬برای افراد غیرنظامی نیز مناسب باشد‪ .‬تولید این تفنگچه در سال ‪ ۱۲۲۳‬آغاز شد و بازار ایاالت‬
‫متحده برای مشتریان غیرنظامی و اردوها و نیروهای پولیس در سراسر جهان را نشانه گرفته بود‪ .‬اکنون این تفنگچه در‬
‫بیش از ‪ ۹۲‬کشور مورد استفاده نیروهای نظامی است‪.‬‬
‫نمونه اولیه تفنگچه ‪ USP‬دارای گلولههای ‪ ۲۲‬میلیمتری بود‪ ،‬اما بعدها امکان استفاده از گلولههای مرسوم ‪۱۲‬‬
‫میلیمتری‪ ۲۳ ،‬میلیمتری و ‪ ۳۶.۳‬میلی متری نیز در آن ایجاد شد‪ .‬این تفنگچه دارای یک قاب فلزی تقویت شده و‬
‫غالف متحرک یک تکهای فوالدی است که مقاومت باالیی در برابر خوردگی دارند؛ به نحوی که میتوان آن را برای‬
‫مدت طوالنی در آب نمک نگه داشت‪ .‬کمپانی جرمنی سازنده چنان از دوام و کارآیی محصول خود اطمینان دارد که‬
‫برای آن گارانتی مادامالعمر در نظر گرفته ‪ USP‬تا ‪ ۱۳‬گلوله را در فضایی دوبخشی در خود جای میدهد‪ .‬دقت این‬
‫تفنگچه تا مسافت ‪ ۳۲‬متری بسیار باال بوده و حداکثر برد آن نیز حدود ‪ ۱۲‬متر است‪.‬‬
‫‪( FN Five Seven -‬بلژیک)‪ :‬تفنگچه ‪ Five Seven‬توسط کمپانی بلژیکی ‪Fabrique Nationale‬‬
‫)‪(FN‬طراحی شده و عددهای موجود در نام آن به مهمات غیرمعمول ‪ ۳.۶‬میلیمتری آن اشاره میکند‪ .‬هدف اصلی از‬
‫طراحی این تفنگچه ساخت سالحی انفرادی برای نفوذ در جلیقههای ضدگلوله با ابعاد‪ ،‬وزن و عقبنشینی منطقی بود‪ .‬این‬
‫تفنگچه برای اولین بار در سال ‪ ۱۲۲۱‬معرفی شد و در ابتدا تنها در اختیار نیروهای نظامی و پولیس قرار میگرفت‪ .‬در‬
‫حال حاضر تفنگچه ‪ Five Seven‬در نیروهای نظامی بیش از ‪ ۹۲‬کشور جهان از جمله ایاالت متحده استفاده میشود‬

‫‪284‬‬
‫و نمونه مورد استفاده افراد غیرنظامی نیز در سال ‪ ۹۲۲۲‬معرفی شد‪ .‬این تفنگچه دارای گلولههای بسیار مدرن ‪۹۱x۳.۶‬‬
‫میلیمتری بسیار باالست‪.‬‬
‫در مسافت نزدیک این گلوله قدرت باالیی برای نفوذ در جلیقه ضدگلوله‪ ،‬کالهخود و شیشههای بالستیک دارد‪.‬‬
‫بر اساس ادعای کمپانی سازنده‪ ،‬این تفنگچه تا مسافت ‪ ۱۲۲‬متری در جلیقههای معمول ‪ CRISAT‬که ترکیبی از کوالر‬
‫و تیتانیوم است و تا مسافت ‪ ۳۲۲‬متری نیز در جلیقههای ضدگلوله ‪ PAGST‬نفوذ میکند‪ .‬همچنین تفنگچه ‪Five‬‬
‫‪ Seven‬تنها تفنگچهای است که میتوان در آن از گلولههای رسام و گلولههای با سرعت کمتر از سرعت صوت نیز‬
‫استفاده کرد‪ .‬خشاب دوبخشی این تفنگچه تا ‪ ۹۲‬گلوله را در خود جای میدهد و برد مؤثر آن تا حدود ‪ ۱۲۲‬متر عنوان‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪( Smith & Wesson Military & Police -‬ایاالت متحده)‪ :‬تفنگچه ‪ Military & Police‬توسط‬
‫کمپانی ‪ Smith & Wesson‬طراحی شده و برای اولین بار در سال ‪ ۹۲۲۳‬معرفی شد و همانطور که نام آن نشان‬
‫میدهد در ابتدا برای استفادههای صرفًا نظامی ساخته شده بود‪ .‬این تفنگچه در بیش از ‪ ۹۲‬کشور و عمدتًا برای نیروهای‬
‫پولیس استفاده میشود و عالوه بر ایاالت متحده‪ ،‬نیروهای پولیس عراق‪ ،‬لبنان‪ ،‬پرو و سنگاپور نیز آن را به خدمت‬
‫گرفتهاند‪.‬‬
‫تفنگچه مذکور دارای سیستم عقبنشینی کوتاه و ماشه دو مرحلهای است‪ .‬نمونه ‪ ۱۲‬میلیمتری نظامی دارای‬
‫خشابی با گنجایش ‪ ۱۶‬گلوله است و دو خشاب دارد‪ .‬برد مؤثر این تفنگچه ‪ ۳۲‬متر عنوان شده و نمونههای مختلفی از‬
‫آن با حجم و بردهای مختلف در دسترس است‪ .‬زیر لوله این تفنگچه نیز دارای یک ریل مخصوص است که برای نصب‬
‫نشانهگیرهای لیزری یا چراغقوههای تاکتیکی به کار گرفته میشود‪.‬‬
‫‪( CZ ۶۳ -0‬جمهوری چک)‪ :‬تفنگچه ‪ CZ ۶۳‬در فابریکه نظامی ‪ Ceska Zbrojovka‬در چکسلواکیای‬
‫سابق ساخته شده که برای استفاده نظامی و به طور خاص برای صادرات طراحی شده است‪ .‬تولید این تفنگچه در سال‬
‫‪ ۱۲۶۱‬آغاز و در سال اول تنها ‪ ۹۲۲۲‬قبضه از آن تولید شد؛ اما در سالهای بعد تعداد قبضههای ساخته شده در هر‬
‫سال از سرحد ‪ ۹۲.۲۲۲‬قبضه نیز گذشت که نشان از درخواست باال برای این سالح انفرادی داشت‪ .‬تا سال ‪۹۲۲۶‬‬
‫بیش از یک میلیون قبضه تفنگچه ‪ CZ ۶۳‬تولید شد‪.‬‬
‫تولید این تفنگچه همچنان ادامه داشته و دائمًا در حال مدرن شدن و بهبود کیفیت است‪ .‬این تفنگچه نیز اکنون در‬
‫خدمت اردو و نیروهای پولیس بیش از ‪ ۹۲‬کشور جهان بوده و نسخههای کپی و کلون شده بسیاری از آن در دیگر‬
‫کشورها تولید میشود‪ .‬لیسانس ساخت این تفنگچه به کمپانی سوییسی ‪ ITM‬فروخته شده‪ ،‬اما محبوبترین کپی آن با‬
‫نام ‪ Springfield P9‬در ایاالت متحده‪ NZ75 ،‬در چینف ‪ Jericho 941‬در اسراییل‪ ،‬سری ‪ Tanfoglio‬در‬
‫ایتالیا‪ AT 11 ،‬و ‪ Sphinx 2000‬در سوییس و البته ‪ Sarsilmaz M2000‬در ترکیه است‪.‬‬
‫تفنگچه ‪ .CZ 75‬طراحی زیبا و خارقالعادهای داشته و بسیار کارآمد‪ ،‬دقیق و خوشدست برای نگهداشتن و‬
‫شلیککردن است‪ .‬بدنه این تفنگچه کامالً از فوالد ساخته شده و خشاب دوبخشی آن تا ‪ ۱۱‬گلوله را در خود جای‬
‫میدهد‪ .CZ 75 .‬یک تفنگچه بسیار دقیق و نقطه زن بوده و برد مؤثر آن ‪ ۳۲‬متر برآورد شده است‪.‬‬

‫‪285‬‬
‫‪( SIG Sauer P ۹۹۱ -‬جرمنی)‪ :‬تفنگچه ‪ SIG Sauer P۹۹۱‬در دهه ‪ ۱۲۱۲‬و بر اساس نمونههای قبلی‬
‫‪ P۹۹۲‬طراحی شده و به طور خاص برای اردوی ایاالت متحده و به عنوان جانشینی برای کلتهای (‪ )M۱۲۱۱‬ساخته‬
‫شد‪ .‬استفاده آزمایشی اردوی ایاالت متحده از این تفنگچه در سال ‪ ۱۲۱۹‬آغاز و دو سال بعد تکمیل شد؛ قابلیت و‬
‫کارآمدی این تفنگچه توسط ارت تائید شد‪ ،‬اما به دلیل قیمت باال‪ ،‬اردو تصمیم گرفت که نمونه ایتالیایی ‪Beretta FS‬‬
‫‪ 92‬را به علت قیمت کمتر جایگزین آن کند؛ با وجود این شکست‪ ،‬تفنگچه ‪ SIG Sauer P۹۹۱‬بسیار محبوب‬
‫شده و اکنون در بیش از ‪ ۳۲‬کشور مورد استفاده نیروهای نظامی و پولیس و بخش امنیتی قرار میگیرد‪.‬‬
‫این تفنگچه اکنون در اختیار گارد ساحلی ایاالت متحده‪ ،‬مارشالهای هوائی فدرال‪ ،‬اف بی آی )‪ ،(FBI‬بخش‬
‫امنیت داخلی و تعدادی دیگر از سرویسهای پولیسی و امنیتی این کشور است‪ .‬نیروهای خاص بریتانیا موسوم به ‪ SAS‬و‬
‫نیروهای خاص دریایی ایاالت متحده نیز از آن استفاده میکنند‪ .‬تفنگچه ‪ SIG Sauer P226‬از سالحهای محبوب‬
‫مشتریان غیرنظامی نیز بوده و هنوز هم در ایاالت متحده و جرمنی تولید میشود‪ .‬این تفنگچه دارای قاب استاندارد‬
‫آلومینیومی یا استیل ضد زنگ است‪ .‬نمونه ‪ ۲‬میلیمتری با قاب آلمونیمی ‪ ۱۶۲‬گرم وزن داشته؛ در حالی که نسخه استیل‬
‫کمی سنگینتر بوده و ‪ ۱.۱۱۲‬کیلوگرم وزن دارد‪.‬‬
‫نمونههای مختلف این تفنگچه از ‪ ۱۹‬تا ‪ ۹۲‬گلوله در خشاب خود دارند‪ .‬این تفنگچه بسیار بادوام و دقیق بوده و‬
‫نمونههایی از آن در چین و ایران ‪ PC.9 ZOAF‬ساخته شده است‪.‬‬
‫‪( Beretta۲۹ -‬ایتالیا)‪ :‬تفنگچه ‪ Beretta92‬محبوبترین سالح در نوع خود در جهان است که در سال‬
‫‪ ۱۲۶۹‬در ایتالیا و توسط کارلو برتا‪ ،‬جوزپه مازتی و ویتوریو واله طراحی شد‪ .‬تا سال ‪ ۱۲۶۱‬تنها حدود ‪ ۳۲۲۲‬قبضه‬
‫از آن تولید شده و بعد از آن بود که تولید در تعداد انبوه آغاز شد‪ .‬این تفنگچه به کشورهای زیادی صادر شده و برخی‬
‫کشورها نیز نمونههای تحت لیسانس آن را تولید میکنند‪ .‬یک نمونه از ‪ Beretta92‬اکنون در تمام بخشهای اردوی‬
‫ایاالت متحده به خدمت گرفته شده است‪ .‬اکنون نسخه ‪ ۲۹‬یک پلتفرم قدیمی است و تفنگچههای بسیاری مدرنی جایگزین‬
‫آن شده است‪.‬‬
‫‪ Beretta92‬اکنون در بیش از ‪ ۲۲‬کشور جهان در خدمت نیروهای نظامی است و علیرغم قدمت باال در میان‬
‫افراد غیرنظامی نیز همچنان محبوب است‪ .‬این تفنگچه حتی در مسافتهای طوالنی نیز دقیق است و در ساخت آن از‬
‫آلیاژهای سبک استفاده شده تا وزن کلی سالح کاهش یابد‪ .‬این موضوع البته طول دوره خدمت تفنگچه ایتالیایی را کاهش‬
‫داده که بین ‪ ۲.۲۲۲‬تا ‪ ۱.۲۲۲‬مورد تیراندازی متفاوت بوده و پس از این تعداد تیراندازی در مواردی باعث آسیب به‬
‫شلیککننده شده است‪ .‬نمونههای مدرن ‪ Beretta92‬دارای عمر مفید بسیار باالیی است که تا ‪ ۱۶.۳۲۲۲‬مورد‬
‫تیراندازی بدون مشکل را تضمین میکند‪.‬‬
‫تنها نقطه ضعف ‪ Beretta92‬حجم باال و سنگینی آن است که مخفیکردن و شلیک با آن را دشوار میکند‪.‬‬
‫خشاب ‪ Beretta92‬گنجایش ‪ ۱۳‬گلوله را دارد و برد مفید آن حدود ‪ ۳۲‬متر است‪ .‬نمونههای مختلفی از‬
‫‪ Beretta92‬در کشورهایی مانند برزیل‪ ،‬ترکیه‪ ،‬مصر‪ ،‬فرانسه و آفریقای جنوبی با نامهای دیگر یا تحت لیسانس تولید‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪286‬‬
‫‪( SIG Sauer P۳۹۲ -‬جرمنی‪/‬سوییس)‪ :‬تفنگچه ‪ SIG Sauer P ۳۹۲‬در سال ‪ ۹۲۱۲‬معرفی شده و‬
‫برای جایگزینی کلت ‪ M 2‬در اردو و نیروی هوائی ایاالت متحده ساخته شد‪ .‬این تفنگچه در نهایت توسط آمریکاییها با‬
‫نام ‪ M 47‬استفاده شد و نمونههایی از آن برای فروش در بازارهای غیرنظامی نیز ساخته شده است‪ .‬این تفنگچه ماژوالر‬
‫چند قطری دارای سیستم عقبنشینی کوتاه بوده‪ ،‬قاب آن و متحرک آن از استیل ضد زنگ ساخته شده است‪ .‬خشابهای‬
‫این تفنگچه بسته به کالیبر خود از ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۶‬گلوله را در خود جای میدهد و امکان بازکردن قطعات آن بدون نیاز به‬
‫وسیله خاصی وجود دارد‪ .‬همچنین ‪ SIG Sauer P ۳۹۲‬امکان نصب تمامی اکسسوریهای کاربردی را دارد‪.‬‬
‫‪( Glock17 -‬اتریش)‪ :‬در سال ‪ ،۱۲۱۲‬اردوی اتریش اعالم کرد که به تفنگچهای جدید نیاز دارد که آن را‬
‫جانشین نمونههای قدیمی کند‪ .‬علیرغم رقابت چندین کمپانی مشهور‪ ،‬در نهایت کمپانی ‪ Glock‬که تا آن زمان ناشناخته‬
‫بود برنده مزایده شد و در سال ‪ ۱۲۱۹‬تولیدات آن در اختیار اردوی اتریش قرار گرفت‪ Glock17 .‬توسط نیروهای‬
‫پولیس کشور اتریش نیز استفاده شده و تولید انبوه آن در سال ‪ ۱۲۱۱‬آغاز گردید‪ .‬در سالهای بعد این تفنگچه جدید و‬
‫غیرمعمول به یکی از محبوبترین سالحهای دستی تبدیل شد و توسط اردوها و پولیسهای کشورهای مختلفی مورد‬
‫استفاده قرار گرفت‪.‬‬
‫اکنون این تفنگچه در اختیار بیش از ‪ ۳۲‬کشور جهان است و کپیها و کلونهایی از آن در سراسر جهان ساخته‬
‫شده است‪ .‬این تفنگچه که در دوران معرفیاش یک طراحی انقالبی و متفاوت داشت بسیار کارآمد‪ ،‬ساده‪ ،‬سبک و ارزان‬
‫است‪ Glock17 .‬دارای طراحی ساده با بخشهای متحرک بسیار کمی است که در کنار خشاب تعداد آنها تنها به ‪۳۳‬‬
‫قطعه میرسد‪ .‬تنها با استفاده از یک پین یا ناخن میتوان این تفنگچه را در کمتر از یک دقیقه باز کرده و گیرکردن گلوله‬
‫در آن به ندرت رخ میدهد و البته عملکرد بسیار سادهای نیز هنگام شلیک دارد‪.‬‬
‫وزن کم این تفنگچه از طریق ساخت بخشهای عمده سالح مانند قاب آن از محقق شده است‪ .‬تنها لوله‪ ،‬غالف‬
‫متحرک و مکانیزم ماشه ‪ Glock17‬از فلز ساخته شدهاند‪ .‬علیرغم ساخته شدن این تفنگچه از ‪ Glock17‬به خوبی‬
‫میتواند بین دماهای منفی ‪ ۲۲‬درجه تا مثبت ‪ ۹۲۲‬درجه سانتیگراد کار کند و امکان زنگ زدن آن نیز وجود ندارد؛ زیرا‬
‫تمامی قطعات فلزی آن با یک الیه ضد زنگزدگی محافظت میشوند‪ Glock17 .‬به معنای ساده باعث ایجاد انقالبی در‬
‫زمینه سالحهای انفرادی شد؛ به نحوی که امروزه تقریبًا تمام سازندگان سالحهای دستی از قابهای استفاده میکنند‪.‬‬
‫قدرت نفوذ گلوله ‪ Glock17‬بسیار قابل توجه بوده و لوله آن توان شلیک بیش از ‪ ۳۱۲.۲۲۲‬گلوله را دارد‪.‬‬
‫این عدد بسیار قابل توجه و حیرتانگیز است وقتی که بدانید تفنگچههای مدرن امروزی تنها حدود ‪ ۲۲.۲۲۲‬گلوله را‬
‫پیش از روبرو شدن با مشکل شلیک خواهند کرد‪ .‬خشاب این تفنگچه نیز که از ساخته شده بین ‪ ۱۲‬تا ‪ ۳۳‬گلوله را در‬
‫خود جای میدهد‪.‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره‬
‫بر اساس قوانین تصویبشده در افغانستان برای قاچاقبران سالح‪ ،‬مجازات بسیار سنگین در نظر گرفته شده است؛ بنًا در‬
‫این مبحث عناصر متشکله و مجازات جرایم فوق را تحت بحث قرار میدهیم‪.‬‬

‫‪287‬‬
 ‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره‬
‫در این بحث‪ ،‬عناصر متشکله جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره که شامل عنصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی‬
‫است به طور جداگانه تشریح و توضیح میگردد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر متشکله این جرم‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر قانونی‬
‫کود جزا به جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره در کتاب دوم باب ششم‪ ،‬فصل پنجم از ماده ‪ 592‬الی‬
‫ماده ‪ 510‬تصریح کرده است‪.‬‬
‫ب‪ -‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در فقره (‪ )4‬ماده ‪ 516‬کود جزا‪ ،‬سه موضوع ذیل است‪:‬‬
‫‪ -4‬ساختن مواد منفلقه یا منفجره‪.‬‬
‫‪ -9‬وارد نمودن مواد منفلقه یا منفجره‪.‬‬
‫‪ -1‬نگهداری مواد منفلقه یا منفجره‪.‬‬
‫شرط تحقق این جرم آن است که «بدون اجازه مقامات صالحیتدار» انجام شده باشد؛ بنابراین اگر شخص یا اشخاص با‬
‫اجازه مقامات صالحیتدار‪ ،‬این کار را انجام دهند‪ ،‬مشمول این جرم نخواهند بود‪ .‬مطلب دیگر این که جرم مورد بحث‪،‬‬
‫مطلق است و مقید به هیچ نتیجه نیست‪ .‬راجع به معیار تشخیص این که چه موادی در ترکیب مواد منفلقه یا منفجره بکار‬
‫برده میشود‪ ،‬به حکم فقره (‪ )9‬ماده‪ 516‬کود جزا مطابق احکام سند تقنینی مربوط تعیین میشود‪.‬‬
‫فقره (‪ )1‬این ماده میافزاید‪ :‬سامان‪ ،‬آالت و ادواتی که در ساختن یا انفجار مواد منفلقه یا منفجره استعمال میشود‪ ،‬در‬
‫حکم مواد منفلقه یا منفجره شناخته میشود؛ مثالً مواد کیمیاوی یا هر نوع دستگاه یا وسیله که دارای قابلیت انفجار باشد‬
‫و در ساختن مواد انفجاری بکار رود‪ ،‬در حکم منفلقه یا منفجره و قابل مصادره است‪.‬‬

‫ج‪ -‬عنصر معنوی‬

‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی مرتکب بداند موادی را که میسازد‪ ،‬وارد میکند یا نگهداری میکند مواد‬
‫منفلقه یا منفجره است و قصدًا اعمال مذکور را انجام دهد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات‬
‫مجازات این جرم‪ ،‬حبس طویل تا هفت سال و مصادره مواد منفلقه یا منفجره است (فقرۀ ‪ 4‬مادۀ ‪ 516‬کود جزا)‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬

‫‪288‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 514‬و ‪ 519‬کود جزا معلوم میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬فعل مادی شامل مواد موارد‬
‫استعمال باید منفلقه و منفجره باشند قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ -‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ « 514‬استعمال یا به کارگیری مواد منفلقه و منفجره است به نحوی که به اثر آن‬
‫حیات مردم به خطر مواجه گردد»؛ مثالً شخصی نارنجکی یا بمبی را پرتاب کند و به اثر آن حیات مردم به خطر مواجه‬
‫شود‪ .‬بر طبق فقره (‪ )9‬ماده ‪ 514‬هرگاه به اثر عمل مذکور‪ ،‬اموال مردم به خطر مواجه گردد‪ ،‬مانند این که شخص‬
‫راکتی را فیر میکند و بر اثر آن خانه یا دوکانهای مردم را به خطر مواجه میسازد‪ ،‬مرتکب به حبس متوسط محکوم‬
‫میشود‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که جرم مذکور‪ ،‬مطلق است؛ یعنی صرف استعمال یا به کارگیری مواد منفلقه و منفجره‪ ،‬جرم مشمول‬
‫این ماده نیست؛ بنابراین شرط تحقق این جرم آن است که حتمًا باید به اثر آن‪ ،‬حیات یا اموال مردم با خطر مواجه نشود‪،‬‬
‫مشمول این ماده نمیباشد و اتفاقًا قانونگذار حکم این مورد را در ماده بعدی بیان کرده است‪.‬‬
‫ب‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ به این معنا که مرتکب با علم به این که مواد مورد استفاده‪ ،‬منفلقه و منفجره‬
‫است‪ ،‬قصدًا آن را به کار بیندازد (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۱۱ ،۱۱۳ :۳‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫شخصی که عمدًا مواد منفلقه و منفجره را استعمال نماید که به اثر آن حیات مردم به خطر مواجه گردد‪ ،‬به حبس طویل‬
‫محکوم میگردد‪ .‬هرگاه در اثر ارتکاب عمل مندرج فقره (‪ )4‬این ماده اموال مردم به خطر مواجه گردد مرتکب به حبس‬
‫متوسط‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،514‬فقره ‪.)۱ ،۹‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره بدون ایجاد خساره‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 519‬کود جزا معلوم میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬رکن قانونی‪ ،‬فعل مادی شامل مواد موارد‬
‫استعمال مواد منفلقه و منفجره بدون ایجاد خساره باشند قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫‪289‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 519‬استعمال مواد منفلقه و منفجره را در صورتی که به اثر آن خسارتی وارد نشود‪ ،‬جرمپنداری‬
‫کرده است؛ مانند این که مرتکب‪ ،‬نارنجکی را در منطقوی پرتاب کند و بر اثر آن هیچ فردی آسیب نبیند یا به اموالی‬
‫خسارت وارد نشود؛ طوری که این عمل در ساحهای خالی از سکنه یا بیابان‪ ،‬صحرا و کوه واقع شده باشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی مرتکب بداند که مواد مورد استفاده‪ ،‬منفلقه و منفجره است و قصدًا آن‬
‫را به کار بیندازد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات‬
‫مرتکب این جرم‪ ،‬به حبس قصیر محکوم میشود (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۳۳۹ :‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرم انتقال مواد منفلقه یا منفجره در وسایل نقلیه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 511‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬فعل مادی شامل مواد موارد مواد انتقال‬
‫منفلقه و منفجره باشند باید توسط یکی از وسایل نقلیه زمینی‪ ،‬آبی یا هوائی یا در وسایل و پارسلهای پستی صورت گرفته‬
‫باشد قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ 511‬کود جزا انتقال یا شروع به انتقال مواد منفلقه یا منفجره‪ ،‬در یکی از وسایل نقلیه‬
‫یا در وسایل و بستههای پُستی است‪ .‬طبق حکم فوق‪ ،‬شروع به جرم در این مورد مانند جرم تام دانسته شده است‪ .‬وسیله‬
‫نقلیه فرق نمیکند که زمینی‪ ،‬مانند موتر یا هوائی‪ ،‬مانند طیاره آبی و کشتی باشد‪ .‬منظور از وسایل پستی میتواند موتر‬
‫اداره پستهرسانی یا دفتر پست باشد‪.‬‬
‫همچنین قانونگذار در ماده ‪ 511‬کود جزا عبارت «خالف مقررات مربوط» را به کار برده است‪ .‬منظور از آن میتواند‬
‫این باشد که ممکن است گاهی خود دولت برای براوردن نیازهای نظامی‪ ،‬برای انتقال این مواد از وسایل نقلیه استفاده‬
‫نماید و عبارت یادشده این موارد را از شمول ماده خارج میسازد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد میباشد؛ به این معنا که مرتکب به این که مواد مربوط‪ ،‬منفلقه یا منفجره میباشد‪ ،‬علم‬
‫داشته باشد و قصدًا به انتقال آنها اقدام نماید‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات‬
‫مجازات این جرم حبس متوسط و جزای نقدی از شصت هزار افغانی یا یکی از این دو جزا میباشد که نظر به شدت و‬
‫خفت جرم‪ ،‬مرتکب و آثار آن باید در نظر گرفته شود (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)511 :‬‬
‫‪291‬‬
 ‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 515‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی باید سالح ناریه‪ ،‬مرمی‬
‫یا مواد منفجره باشد قصد جنائی‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات قاچاق سالح ناریه‬
‫(‪ )4‬شخص که مرتکب قاچاق سالح ناریه گردد‪ ،‬قرار ذیل مجازات میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که سالح ناریه دارای قطر (‪ )2 ،42‬ملی متر تا سه میل باشد به حبس متوسط و در صورتی که بیش‬
‫از سه میل باشد‪ ،‬به حبس طویل تا هفت سال‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که سالح ناریه دارای قطر (‪ )7 ،09‬ملی متر تا سه میل باشد‪ ،‬به حبس طویل بیش از هفت سال‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که موشک تا پنج عدد باشد‪ ،‬به حبس طویل تا هفت سال و در صورتی که بیش از پنج عدد باشد‪،‬‬
‫به حبس طویل از هفت سال‪.‬‬
‫(‪ )9‬شخصی که مرمی سالح ناریه را قاچاق نماید‪ ،‬قرار ذیل مجازات میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که تعداد آن تا ‪ 56‬مرمی باشد‪ ،‬به جزای نقدی از پنج هزار تا بیست هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که تعداد آن بیش از ‪ 56‬تا ‪ 566‬مرمی باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که تعداد آن بیش از ‪ 566‬مرمی باشد به حبس متوسط‪.‬‬
‫شخصی که مرتکب قاچاق مواد منفجره گردد به حبس طویل تا ده سال‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۳۳۳ :‬‬
‫توضیح‪ :‬هرگاه سالح ناریه‪ ،‬دارای قطر (‪ )2 ،42‬ملی متر باشد‪ ،‬در صورت قاچاق تا سه میل سالح‪ ،‬مرتکب به حبس‬
‫متوسط محکوم میگردد‪ .‬مثال سالح با قطر فوق را میتوان از تفنگچه بریتای امریکایی نام برد‪ ،‬اما در صورت قاچاق بیش‬
‫از سه میل سالح دارای قطر مذکور‪ ،‬مرتکب به حبس طویل تا هفت سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه سالح ناریه‪ ،‬دارای قطر ‪ 7 ،09‬ملی متر باشد‪ ،‬مانند تفنگچه مکروف یا کالشینکوف روسی‪ ،‬در صورت‬
‫قاچاق تا سه میل آن‪ ،‬مرتکب به حبس طویل تا هفت سال محکوم میگردد و در صورتی که قاچاق بیش از سه‬
‫میل باشد‪ ،‬مرتکب به حبس طویل بیش از هفت سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه موشک تا پنج عدد باشد‪ ،‬مرتکب به حبس طویل تا هفت سال و در صورتی که بیش از پنج عدد باشد‪،‬‬
‫مرتکب به حبس طویل بیش از هفت سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫قاچاقکننده مرمی سالح ناریه به شرح ذیل مجازات میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که تعداد مرمی آن تا ‪ 56‬باشد به جزای نقدی از پنج هزار تا بیست هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که تعداد مرمی آن بیش از ‪ 56‬تا ‪ 566‬باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که تعداد مرمی آن بیش از ‪ 566‬باشد به حبس متوسط محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه شخص‪ ،‬مرتکب قاچاق مواد منفجره گردد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪291‬‬
‫ب‪ -‬عنصر معنوی‪ :‬عنصر معنوی جرایم فوق‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی مرتکب‪ ،‬به این که شی مورد قاچاق‪ ،‬سالح ناریه‬
‫بوده علم داشته باشد و قصدًا به قاچاق آن مبادرت کند (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۱۲۱ ،۱۱۲ :۳‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم حیازت غیرقانونی سالح ناریه و پرزهجات مورد نیاز آن‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 510‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی جانی باید سالح ناریه‬
‫ویرزه جات مورد نیاز آن را بدون مجوز قانونی در حیارت خود داشته باشد و قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ ،510‬آن است که شخص برای امنیت شخصی خود‪ ،‬اسلحه ناریه دارای قطر (‪،42‬‬
‫‪ )2‬ملی متر و مهمات مورد نیاز آن را در حیازت خویش داشته باشد‪ .‬قانونگذار در ماده ‪ 510‬کود جزا حکم حیازت از‬
‫یک میل تا سه میل سالح و مهمات آن را از نظر مجازات‪ ،‬برابر دانسته و مرتکب‪ ،‬بر طبق همین ماده مجازات خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫شرط تحقق این جرم آن است که نگهداری سالح مذکور‪ ،‬بدون مجوز قانونی بوده باشد؛ بنابراین حیازت سالح با مجوز‬
‫قانونی مشمول ماده نخواهد بود‪ .‬مطلب دیگر آنکه جرم مورد بحث‪ ،‬جرم مطلق بوده و مقید به هیچ نتیجه مانند لزوم فیر‬
‫با سالح یا مجروح شدن کس‪ ،‬نیست‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی مرتکب بداند که سالح مذکور ناریه است و قصدًا آن را نزد خود‬
‫نگهداری کند‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫مجازات جرم حیازت غیرمجاز سالح ناریه‪ ،‬جزای نقدی سی هزار تا شصت هزار افغانی است (مادۀ ‪ 510‬کود جزا)‪.‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬عالم یا نشانگذاری نادرست‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 517‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی سالح ناریه باشد و‬
‫قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫‪292‬‬
 ‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ 517‬دو مطلب ذیل است‪:‬‬
‫‪.45‬ساخت و تولید سالح ناریه با عالمت یا نشانهگذاری نادرست‪.‬‬
‫‪.40‬ساخت و تولید سالح ناریه‪ ،‬بدون عالمه یا نشانه تولید‪.‬‬
‫مثالً شخص‪ ،‬تفنگچه ای را بسازد و به صورت تقلبی‪ ،‬نشانه کشور روسیه را بر آن نصب کند یا وسیله مذکور را بدون‬
‫عالمت و مارکی بر روی آن بسازد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی مرتکب با علم به این که وسیله مورد نظر‪ ،‬سالح ناریه است قصدًا آن را‬
‫با عالمت یا نشانهگذاری نادرست یا بدون عالمه و نشانه تولید کند‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 517‬کود جزا با توجه به اصل تناسب جرم و جزا‪ ،‬مقرر داشته است که مرتکب با در نظر داشت‬
‫نوع سالح ناریه و مقدار آن به حبس طویل تا هشت سال‪ ،‬محکوم میگردد؛ بنابراین قضات باید حاالت را در نظر گیرند‬
‫و حکم را عادالنه و متناسب‪ ،‬صادر کنند؛ مثالً اگر سالح‪ ،‬کوچک و کمخطرتر بوده باشد از حداقل حبس طویل شروع‬
‫کنند و همین طور با توجه به نوع سالح و میزان شدت خطر آن‪ ،‬میتوانند مجازات را تا هشت سال افزایش دهند (ماده‬
‫‪ ،۳۳۶‬کود جزا)‪.‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬نابود نمودن‪ ،‬حذف و یا تغییر غیرقانونی نشانهگذاری سالح ناریه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 511‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی سالح ناریه باشد فعل‬
‫مادی به منظور عدم ردیابی تولید کننده سالح ناریه باشد و قصد جنائی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصر مادی جرم مذکور در ‪ 511‬کود جزا‪ ،‬از بین بردن یا تغییر نشانه یا عالمه سالح ناریه میباشد؛ مثالً شخص‪ ،‬یک‬
‫کالشنیکوف ساخت کشور چین و ارزان را ساخت روسیه جلوه دهد و نشانه و عالمت ساخت آن را از بین ببرد یا تغییر‬
‫دهد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد میباشد؛ به این معنا که شخص با علم به این که سالح مورد نظر دارای فالن نشانه و‬
‫عالمت خاص میباشد‪ ،‬عالمه و نشانه آن را قصدًا تغییر دهد‪ .‬شایان ذکر است که جرم مورد بحث از جرایمی است که‬
‫تحقق آن نیاز به قصد خاص دارد‪ .‬قصد خاص الزم در این جرم «قصد عدم امکان ردیابی تولیدکننده سالح ناریه» میباشد؛‬
‫به این معنا که منظور مرتکب از این کار آن بوده باشد که با این تغییر یا از بین بردن‪ ،‬ردیابی تولیدکننده واقعی سالح‪،‬‬
‫‪293‬‬
‫میسر نشود؛ بنابراین اگر شخص‪ ،‬سالح دارد و مقداری از نشانه یا مارک آن به مرور زمان و بر اثر کهنگی‪ ،‬محو و پاک‬
‫شده است‪ ،‬احساس میکند که سالحش زشت جلوه مینماید و به منظور قشنگی بیشتر‪ ،‬باقیمانده عالمت را نیز تراش‬
‫میکند؛ چنین شخصی مرتکب جرم مورد بحث‪ ،‬محسوب نخواهد شد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 511‬کود جزا نیز‪ ،‬با توجه به اصل تناسب جرم و جزا حکم مینماید که مرتکب‪ ،‬با در نظر داشت نوع‬
‫سالح ناریه و مقدار آن به حبس متوسط یا جزای نقدی از شصت هزار تا سه صد هزار افغانی‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪،‬‬
‫ماده‪.)۳۳۱ :‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬جرم معافیت از مجازات‬
‫شخصی که سالح ناریه یا مهمات‪ ،‬مواد منفجره یا سایر سالح را در حیازت‪ ،‬کنترول یا تملک خود داشته‪ ،‬اما قبل‬
‫از افشاء‪ ،‬یا گرفتاری‪ ،‬به صورت داوطلبانه آن را تسلیم نماید‪ ،‬از مجازات معاف دانسته میشود (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۳۳۲ :‬‬
‫ماده ‪ 512‬کود جزا به معافیت شخص از مجازات پرداخته است‪ .‬این ماده سه حالت ذیل را بیان کرده است‪:‬‬
‫‪ -4‬شخص سالح ناریه یا مهمات مواد منفجره یا سایر سالح را در حیازت خود داشته باشد‪ ،‬اما قبل از افشا یا‬
‫گرفتاری‪ ،‬به صورت داوطلبانه آن را تسلیم نماید‪.‬‬
‫حیازت در لغت به معنای به دست آوردن‪ ،‬گردآوری و حصول چیزی آمده است؛ به طور مثال شخص هنگام عبور‬
‫از یک منطقه جنگی به تعدادی از اسلحه ناریه دست یافته است‪.‬‬
‫‪ -9‬شخص‪ ،‬سالح ناریه یا مهمات‪ ،‬مواد منفجره یا سایر سالح را در کنترول خود داشته باشد‪ ،‬اما قبل از افشاء‬
‫یا گرفتاری‪ ،‬به صورت داوطلبانه آن را تسلیم نماید‪ ،‬مثالً شخص قومندان یک گروه مسلح غیر مسئول میباشد و سالح‬
‫را در کنترول خویش داشته است‪.‬‬
‫‪ -1‬سالح ناریه یا مهمات‪ ،‬مواد منفجره یا سایر سالح را در تملک خود داشته باشد‪ ،‬اما قبل از افشا یا گرفتاری‪،‬‬
‫به صورت داوطلبانه آن را تسلیم نماید‪ ،‬مثالً شخص تعدادی اسلحه ناریه را خریده بوده و در تملک خویش داشته است‬
‫(شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۲۲ :۳‬‬
‫گفتار دهم‪ :‬جرم استفاده غیرقانونی سالح ناریه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 516‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی سالح ناریه باشد فعل‬
‫مادی به منظور تهدید‪ ،‬ارعاب یا سایر اهداف غیر قانونی انجام یابد و قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ 516‬کود جزا استعمال یا به حرکت یا اهتزاز درآوردن سالح ناریه است؛ مثالً‬
‫شخص به منظور تهدید یا ارعاب فرد یا افراد‪ ،‬سالح ناریه را به کار ببرد یا به منظور ارعاب جمعیتی‪ ،‬در سرکها سالح‬
‫ناریهای مانند کالشینکوف را به حرکت یا اهتزاز درآورد‪.‬‬
‫‪294‬‬
‫حرکت و اهتزاز به یک معنا است؛ یک نمونه این امر این میتواند باشد که شخص در سرکها‪ ،‬در میان موتر‪،‬‬
‫تفنگ به دست گرفته و در حالی که تا نیم تنه از موتر بیرون آمده با تهدید و ارعاب مردم‪ ،‬اسلحه خویش را به اهتزاز‬
‫درآورد یا این که در برابر یک جمعیت اسلحه خود را چرخ میدهد و به گونهای با وی بازی میکند و دیگران را متوجه‬
‫میکند که مسلح است و می تواند دیگران را تهدید کند یا این که در محلی داخل شود و به خاطر ایجاد رعب و یا تحت‬
‫تأثیر قراردادن جانب مقابل‪ ،‬اسلحه خود را که پنهان است‪ ،‬برمال سازد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی شخص با علم به حرکات خویش‪ ،‬قصدًا سالح ناریه را به منظور‬
‫تهدید و ارعاب فرد یا افراد یا دیگر اهداف غیرقانونی‪ ،‬استعمال کند یا به حرکت و اهتزاز درآورد؛ در این گونه موارد‬
‫غالبًا‪ ،‬قصد تهدید و ارعاب در خود حرکات فرد نهفته است و نیاز به اثبات جداگانه ندارد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫مجازات این جرم‪ ،‬حبس متوسط یا جزای نقدی از سی هزار تا سه صد هزار افغانی است (ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا)‬
‫گفتار یازدهم‪ :‬جرم اتالف یا مفقود سالح ناریه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 516‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی سالح ناریه باشد فعل‬
‫مادی به منظور تهدید‪ ،‬ارعاب یا سایر اهداف غیر قانونی انجام یابد و قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی این جرم‪ ،‬مفقود یا تلف نمودن سالح ناریه یا مهمات است که شخص‪ ،‬مجوز قانونی حمل آن را داشته باشد‪.‬‬
‫مجازات این جرم‪ ،‬جزای نقدی معادل قیمت سالح‪ ،‬میبا شد‪ .‬شرط تحقق این جرم آن ا ست که مفقود یا تلف شدن‪،‬‬
‫«بدون عذر موجه» بوده با شد؛ بنابراین هرگاه این امر با عذر موجه صورت گرفته با شد‪ ،‬عمل مرتکب م شمول جرم این‬
‫ـلح دولت‪ ،‬حاالت موجود‪ ،‬چنان بر‬ ‫نخواهد بود؛ مثالً هرگاه در یک عملیات تعقیب و گریز با مجرمان یا مخالفان مسـ‬
‫مأمور امنیت ملی فشار آورد که سالح از دستش بیفتد و مفقود شود چنین حالتی میتواند عذر موجه تلقی شود‪.‬‬
‫فقره (‪ )9‬ماده مورد بحث صورتی را بیان مینماید که سالح ناریه یا مهمات‪ ،‬متعلق به دولت باشد‪ ،‬در این صورت‬
‫مرتکب به جزای نقدی دو برابر معادل قیمت سالح مفقودشده یا تلفشده‪ ،‬محکوم میگردد؛ به طور مثال‪ ،‬با حمله دشمن‪،‬‬
‫فرد غافلگیر میشود و فرار میکند و سالحش به دست دشمن میافتد‪ .‬فقره (‪ )1‬این ماده حالتی را بیان میکند که سالح‬
‫ناریه یا مهمات مندرج فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬این ماده به فروش رسیده و یا به اختیار شخص دیگری گذاشته شده باشد‪،‬‬
‫قانونگذار این عمل را قاچاق سالح دانسته و حکم نموده که مرتکب طبق احکام مربوط به قاچاق سالح‪ ،‬مجازات میگردد؛‬
‫الزم به یادآوری است که مجازات قاچاق سالح ناریه در ماده ‪ 515‬این فصل قبالً بحث گردید و الزم به تکرار نیست‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی جرایم مذکور در ماده ‪ 514‬به شرح ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪295‬‬
‫عنصر معنوی جرم مذکور در فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬مادۀ ‪ 514‬کود جزا غفلت یا اهمال میباشد؛ بنابراین جرم‬
‫مذکور در این فقرات‪ ،‬جرم غیرعمدی است‪ .‬عنصر معنوی جرم مذکور در فقره (‪ )1‬قصد جرمی میباشد؛ زیرا فروش‬
‫اسلحه یا آن را به اختیار دیگری گذاشتن‪ ،‬امر عمدی است (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۱۲۱ :۳‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫شخصی که سالح ناریه یا مهمات شخصی خود را که دارای مجوز قانونی باشد بدون عذر موجه مفقود یا تلف کند‬
‫به جزای نقد معادل قیمت آن‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬هرگاه سالح ناریه یا مهمات مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 514‬کود جزا متعلق‬
‫به دولت باشد‪ ،‬به جزای نقدی دو چند معادل قیمت آن‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬هرگاه تثبیت گردد که سالح ناریه یا مهمات‬
‫مندرج فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬ماده ‪ 514‬کود جزا به فروش رسیده و یا به اختیار شخص دیگری گذاشته شده باشد‪ ،‬این‬
‫عمل قاچاق سالح دانسته شده‪ ،‬مرتکب طبق احکام این فصل مجازات میگردد‪.‬‬
‫گفتار دوازدهم‪ :‬جرم تزویر اسناد سالح‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 519‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی باید اسناد‪ ،‬مهر و اجازه‬
‫نامه تولید‪ ،‬تورید‪ ،‬عرضه نگهداشت‪ ،‬حمل و حصول سالح ناریه‪ ،‬ممهات و مواد منفلقه باشد و قصد جنائی‪.‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ 519‬کود جزا تزویر اسناد‪ ،‬مهر و اجازهنامه تولید‪ ،‬تورید‪ ،‬عرصه‪ ،‬نگهداشت‪،‬‬
‫حمل و حصول سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفلقه یا انتقال این اسناد به اشخاص دیگر است؛ مثالً شخصی سندی را تزویر‬
‫نماید به این عنوان که محافظ یکی از مقامات‪ ،‬تعیین شده و بر اساس آن مجوز حمل سالح کالشینکوف با فالن مشخصات‬
‫را دارد‪ ،‬فرد مذکور مرتکب جرم مذکور در ماده ‪ 519‬کود جزا محسوب میشود‪.‬‬
‫منظور از عبارت «اسناد مذکور را به اشخاص دیگر انتقال دهد» آن است که مثالً شخص منتقل الیه مجوز حمل‬
‫سالح را نداشته باشد واال اگر دو نفر محافظ به طور مشترک و به نوبت‪ ،‬سالحی را حمل میکنند و هر یکی در ساعتی‬
‫معین‪ ،‬سالح و مجوز حمل آن را به دیگری میسپارد‪ ،‬مرتکب این جرم نخواهد بود‪.‬‬
‫شایان ذکر است که جرم مذکور در ماده ‪ 519‬کود جزا جرم مطلق میباشد و مقید به هیچ نتیجۀ نخواهد بود‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد است؛ یعنی شخص با علم به این که عمل مورد بحث تزویر است یا شخص‬
‫منتقلالیه صالحیت قانونی داشتن این سند را ندارد‪ ،‬قصدًا به تزویر یا انتقال اسناد بپردازد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫مجازات این جرم‪ ،‬حداکثر مجازات پیشبینی شده جرم تزویر مندرج این قانون‪ ،‬است‪ .‬طبق ماده ‪ 117‬کود جزا‪،‬‬
‫حداکثر مجازات جرم تزویر‪ ،‬حداکثر حبس متوسط است‪.‬‬
‫ارتکاب جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬در حاالت مشدده شناخته میشود‪:‬‬
‫‪296‬‬
‫‪ -۱‬در صورتی که یکی از جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬توسط موظف خدمات عامه‬
‫با استفاده از نفوذ یا موقف وظیفوی ارتکاب یابد‪.‬‬
‫‪ -۹‬در صورتی که یکی از جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬توسط شخص حقیقی یا‬
‫رئیس‪ ،‬ممثل یا نماینده قانونی شخص حکمی به نام‪ ،‬حساب یا منفعت شخص حکمی‪ ،‬منحیث حرفه یا پیشه ارتکاب یابد‪.‬‬
‫‪ -۳‬در صورتی که تعداد سالح ناریه بیش از پنج میل یا اجزا‪ ،‬پرزهجات یا مهمات آن از نیاز پنج میل بیشتر باشد‪.‬‬
‫‪ -۲‬در صورتی که مقدار مواد منفجره بیش از دو کیلوگرام باشد (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۳۲۳ :‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 511‬حاالتی را بیان کرده است که در این حاالت‪ ،‬مجازات قاچاق سالح ناریه مذکور در‬
‫فصل پنجم‪ ،‬تشدید میشود و جزء حاالت مشده جرم به شمار میرود‪.‬‬
‫الف‪ -‬معیار مقام و منصب مرتکب‪.‬‬
‫ب‪ -‬معیار تعداد سالح ناریه‪.‬‬
‫ج‪ -‬معیار مقدار مواد منفجره‪.‬‬
‫در جزء اول و دوم ماده ‪ 511‬با توجه به معیار مقام و منصب مرتکب‪ ،‬مجازات تشدید شده است‪:‬‬
‫‪ -۱‬در صورتی که یکی از جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬توسط موظف خدمات عامه‬
‫با استفاده از نفوذ یا موقف وظیفوی ارتکاب یابد؛ به طور مثال‪ ،‬در صورتی که افسر پولیس‪ ،‬با سوءاستفاده از لباس و‬
‫یونیفرم و موتر رنجر خویش‪ ،‬اسلحه را قاچاق کند ضمن این که مرتکب قاچاق سالح ناریه شده است‪ ،‬مجازات وی‬
‫تشدید میشود؛ زیرا او از موقف وظیفوی خویش سوءاستفاده کرده است‪.‬‬
‫‪ -۹‬در صورتی که یکی از جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬توسط شخص حقیقی یا‬
‫رئیس‪ ،‬ممثل یا نماینده یا قانونی شخصی حکمی به نام‪ ،‬حساب یا منفعت شخص حکمی‪ ،‬منحیث حرفه یا پیشه ارتکاب‬
‫یابد؛ مثالً رئیس یک شرکت خصوصی امنیتی که با دولت برای حفاظت از یک هوتل قرارداد دارد به نام این که سالحهای‬
‫مذکور متعلق به شرکت وی میباشد و من حیث حرفه‪ ،‬ناگزیر است این سالحها را جابهجا نماید‪ ،‬به قاچاق سالح ناریه‬
‫بپردازد‪ ،‬وی ضمن این که مرتکب قاچاق سالح ناریه شده است‪ ،‬مجازات وی هم تشدید میشود؛ زیرا وی از نام و عنوان‬
‫شرکت خویش سوءاستفاده نموده است‪ .‬در جزء سوم ماده ‪ 511‬مجازات با توجه به معیار تعداد سالح ناریه تشدید شده‬
‫است‪ .‬این جزء اشعار میدارد‪:‬‬
‫‪ -۳‬در صورتی که تعداد سالح ناریه بیش از پنج میل یا از اجزا‪ ،‬پرزهجات یا مهمات آن از نیاز پنج میل بیشتر‬
‫باشد؛ مالحظه میگردد که در این جزء مرتکب جرم‪ ،‬فرق نمیکند هر کسی باشد‪ .‬صرف با توجه به این که تعداد سالح‬
‫زیاد است‪ ،‬جزای فاعل جرم تشدید میگردد‪.‬‬
‫در جز چهارم معیار تشدید مجازات «مقدار مواد منفجره» است‪ .‬این جزء مقرر میدارد‪:‬‬
‫‪ -۲‬در صورتی که مقدار مواد منفجره بیش از دوکیلوگرام باشد‪.‬‬
‫در این جزء قانونگذار با قطع نظر از شخصیت و هویت مرتکب آن‪ ،‬میزان مجازات را به علت زیاد بودن مقدار‬
‫مواد منفجره افزایش داده است‪.‬‬

‫‪297‬‬
‫براساس جزء ‪ 1‬و ‪ 1‬زیاد بودن تعداد سالح و مواد منفجره‪ ،‬خطرات احتمالی را بیشتر میکند؛ فلهذا مجازات آن‬
‫تشدید شده است‪.‬‬
‫جرایم فوق‪ ،‬علم و قصد می باشد؛ به این معنا که مرتکب به این که مواد مورد نظر سالح ناریه یا مواد منفجره‬
‫میباشد‪ ،‬علم داشته باشد و قصدًا آن را قاچاق نماید یا به اعمال جرمی دیگری که در این فصل تشریح گردیده‪ ،‬اقدام‬
‫نماید‪.‬‬
‫همان طور که ذکر شد‪ ،‬حاالت فوق جزء حالت مشدده محسوب شده و مجازات مرتکب تشدید میگردد‪ .‬شایان‬
‫ذکر است که احوال مشده عمومی جرم در ماده ‪ 912‬کود جزا ذکر گردیده است و بر اساس آن مرتکب جرایم فوق‪،‬‬
‫مجازات خواهد شد (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۹۲۲ :۳‬‬
‫گفتار سیزدهم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه توسط شخص حکمی‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬
‫ارکان این جرم همانگونه که از مواد ‪ 511‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ :‬مورد فعل مادی جانی باید رئیس‪ ،‬ممثل‬
‫یا نماینده قانونی شخص حکمی باشد‪ ،‬فعل مادی باید به نام‪ ،‬حساب یا منفعت شخص حکمی صورت گرفته باشدو قصد‬
‫جنائی‪.‬‬
‫هرگاه جرایم مندرج فصل پنجم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪ ،‬توسط رئیس‪ ،‬ممثل یا نماینده قانونی‬
‫شخص حکمی به نام‪ ،‬حساب یا منفعت شخص حکمی ارتکاب گردیده باشد‪ ،‬شخص حکمی به جزای نقدی معادل قیمت‬
‫سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخص حکمی عالوه بر مجازات مندرج فقره (‪ )4‬این ماده به یکی از جزاهای ذیل نیز محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬ممنوعیت از پیشبرد بعضی از عرصههای فعالیت تجارتی مرتبط به جرم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تا پنج‬
‫سال‪.‬‬
‫‪ - ۹‬انحالل شخص حکمی‪ ،‬در صورتی که به منظور ارتکاب جرم مندرج فصل ایجاد شده باشد یا اجازه استفاده‬
‫از امکانات و داراییهای مربوط را برای ارتکاب آن اعطا نماید‪.‬‬
‫‪ -۳‬نشر حکم از طریق رسانههای همگانی‪.‬‬
‫هرگاه در نتیجه مدیریت یا نظارت ناکافی باالی کارکن یا نماینده شخص حکمی‪ ،‬زمینه اشتراک شخص حکمی یا‬
‫کارکن یا نماینده وی در ارتکاب جرم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬فراهم گردد به مجازات مندرج‬
‫فقره (‪ )4‬این ماده‪ ،‬محکوم میگردد‪ .‬تطبیق مجازات مندرج این ماده باالی شخص حکمی‪ ،‬مانع تطبیق مجازات بر اشخاص‬
‫حقیقی نمیگردد (فقرههای ‪ .)1 ،1 ،9 ،4‬ماده ‪ 511‬کود جزا‪ ،‬به ارتکاب جرایم مندرج فصل پنجم مرتبط به سالح‬
‫ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪ ،‬توسط شخص حکمی پرداخته است‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬
‫در صورت ارتکاب جرایم از سوی شخص حکمی‪ ،‬مجازاتهای ذیل را برای آن پیشبینی کرده است‪:‬‬
‫‪298‬‬
 ‫الف‪ -‬مجازات اصلی جرم‪.‬‬
‫ب‪ -‬مجازاتهای تکمیلی‪.‬‬
‫اینک هر یک از موارد فوق تشریح میگردد‪:‬‬
‫الف‪ -‬مجازات اصلی جرم‪ :‬در فقره (‪ )4‬ماده ‪ 511‬کود جزا تصریح شده است که مرتکب جرم میتواند رئیس‪،‬‬
‫ممثل یا نماینده قانونی شخص حکمی باشد و هر یک از این افراد ممکن است به نام‪ ،‬حساب یا منفعت شخص حکمی مثالً‬
‫به قاچاق سالح ناریه بپردازد‪ .‬منظور از «نام» همان عنوان است که شخص به عنوان رئیس فالن کمپنی امنیت خصوصی‬
‫به قاچاق سالح بپردازد‪ .‬مقصود از «حساب» آن است که شخص درآمد ناشی از قاچاق سالح را به حساب بانکی کمپنی‬
‫مذکور واریز کند و منظور از «منفعت» آن است که مثالً قاچاق سالح به نفع شرکت مذکور صورت گیرد‪ .‬هرگاه جرم‬
‫به هر یک از صور فوق انجام پذیرد‪ ،‬شخص حکمی به جزای نقدی معادل قیمت سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪،‬‬
‫محکوم میشود‪.‬‬
‫ب‪ -‬مجازاتهای تکمیلی‪ :‬فقره (‪ )9‬ماده ‪ 511‬کود جزا مورد بحث میافزاید که شخص حکمی عالوه بر مجازات‬
‫مندرج فقره (‪ )4‬این ماده به یکی از جزاهای ذیل نیز محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ممنوعیت از پیشبرد بعضی از عرصههای فعالیت تجارتی مرتبط به جرم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تا پنج‬
‫سال؛ به طور مثال‪ ،‬هرگاه داشتن جواز برای کمپنی خصوصی امنیتی‪ ،‬این فرصت را فراهم میکند که این کمپنی‪ ،‬تحت‬
‫پوشش فعالیتهای خویش‪ ،‬به قاچاق سالح اقدام کند‪ ،‬میتوان این شرکت را تا پنج سال از برخی فعالیتهای مرتبط به‬
‫جرم ممنوع کرد‪.‬‬
‫‪ -۹‬انحالل شخص حکمی‪ ،‬در صورتی که به منظور ارتکاب جرم مندرج فصل پنجم جرایم مرتبط به سالح ناریه‪،‬‬
‫مهمات و مواد منفجره ایجاد شده باشد یا اجازه استفاده از امکانات و داراییهای مربوط را برای ارتکاب آن اعطا کند؛‬
‫به طور مثال هرگاه ثابت شود که فالن کمپنی خصوصی امنیتی با استفاده از نام رسمی خویش به صورت دوامدار‪ ،‬به قاچاق‬
‫سالح ناریه مبادرت میکند و تداوم کار این کمپنی به آن اجازه میدهد که از امکانات دست داشته به منظور ارتکاب جرم‬
‫استفاده کند‪ ،‬قاضی میتواند عالوه بر مجازات اصلی‪ ،‬حکم به انحالل کمپنی مذکور صادر کند‪.‬‬
‫‪ -۳‬نشر حکم از طریق رسانههای همگانی؛ به این معنا که قاضی میتواند عالوه بر مجازات اصلی‪ ،‬حکم کند که‬
‫مجازات شخص حکمی از رسانههای همگانی نشر شود‪ .‬آنچه تاکنون بیان شد ناظر به مواردی بود که شخص حکمی‬
‫جرایم یاد شده را به صورت عمدی مرتکب شود‪ ،‬فقره (‪ )1‬ماده ‪ 511‬کود جزا مورد بحث‪ ،‬همچنین به موردی اشاره‬
‫میکند که جرم بر اثر غفلت و «نظارت ناکافی» شخص حکمی صورت گیرد؛ به این ترتیب که در نتیجه مدیریت یا نظارت‬
‫ناکافی باالی کارکن یا نماینده شخص حکمی‪ ،‬زمینه اشترک شخص حکمی یا کارکن یا نماینده وی در ارتکاب جرم‬
‫مندرج فصل پنجم جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪ ،‬فراهم گردد و در نتیجه آن شخص حکمی منتفع‬
‫شود‪ .‬در این صورت نیز شخص حکمی به مجازات مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 511‬کود جزا محکوم میشود‪.‬‬

‫‪299‬‬
‫فقره (‪ )1‬ماده ‪ 511‬تصریح میکند که تطبیق مجازات مندرج این ماده بر شخص حکمی‪ ،‬مانع تطبیق مجازات بر‬
‫اشخاص حقیقی نمیشود؛ یعنی در این گونه موارد عالوه بر مجازات اشخاص حقیقی مرتکب جرم‪ ،‬شخص حکمی هم به‬
‫جزای پیشبینی شده محکوم میشود (شرح کود جزا‪ :۱۳۲۱ ،‬ج‪.)۹۲۹ :۳ ،‬‬
‫ج‪ -‬مصادره‪ :‬در حاالت مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬محکمه عالوه بر مجازات معینه‪ ،‬به‬
‫مصادره سالح ناریه‪ ،‬اجزا و پرزهجات آن‪ ،‬مهمات مواد منفجره و منفلقه‪ ،‬سایر وسایل جرمی و عواید از آن‪ ،‬نیز حکم‬
‫صادر مینماید (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ .)515‬ماده ‪ 515‬در مورد جرایم مندرج فصل پنجم جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات‬
‫و مواد منفجره‪ ،‬عالوه بر مجازات اصلی مقرر میدارد که محکمه به مصادره اشیای ذیل نیز حکم دهد‪:‬‬
‫‪ ‬سالح ناریه‬
‫‪ ‬اجرا و پرزهجات آن‬
‫‪ ‬مهمات‬
‫‪ ‬مواد منفجره و منفلقه‬
‫‪ ‬سایر وسایل جرمی‬
‫‪ ‬عواید ناشی از جرم (شرح کود جزا‪.)۹۱۳ :۱۳۲۱ ،‬‬

‫مبحث چهارم‪ :‬طرق کشف‪ ،‬مبارزه و جلوگیری از سالح گرم‬

‫مهمترین اقدامات جلوگیری وضعی از قاچاق اسلحه و مواد منفجره در سرحدات‪ ،‬تدابیر پیشگیرانه ایجابی و‬
‫تدابیر پیشگیرانه سلبی است‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬شیوههای کشف اسلحه گرم‬
‫در این جزء شیوه کشف سالح ناریه‪ ،‬مواد منفجره توضیح و تشریح میشود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬شیوههای اسلحه گرم کشف در سطح جهان و افغانستان‬
‫الف‪ :‬تدابیر پیشگیرانه ایجابی‬
‫تدابیر پیشگیرانه ایجابی‪ ،‬مجموعه تدابیری است که با تأسیس آنها میتوان موجبات امنیتسازی محیطی را فراهم‬
‫کرد‪ .‬در واقع تدابیر ایجابی‪ ،‬مجموعهای از افعال و اعمالی است که باید انجام شوند تا امکان ارتکاب جرایم توسط‬
‫مجرمان بالقوه کاهش یابد‪.‬‬
‫‪ -4‬استقرار پوستهها و گزمهها در نقاط نزدیک به سرحد‪ :‬قریب به اتفاق پوستههای سرحدی‪ ،‬با سرحد فاصله‬
‫طوالنی دارند؛ به طوری که قاچاقبران در صورت ورود به داخل کشور‪ ،‬فرصت کافی برای یافتن مسیر مناسب را داشته‬
‫‪311‬‬
‫و نیز در صورتی که نیروهای امنیتی‪ ،‬قصد کنترول سرحد و برخورد با قاچاقبران در نقطه صفر سرحد را داشته باشند‪،‬‬
‫در برخی موارد باید بیش از ‪ 5‬کیلومتر طی مسیر نمایند‪.‬‬
‫‪ -9‬ایجاد فاصله منطقی بین پوستهها‪ :‬با توجه به بررسی فواصل بین پوستههای ذکر شده‪ ،‬از نظر جغرافیایی‪ ،‬تناسب‬
‫منطقی بین محدوده هر پوسته با پوسته همجوار آن وجود ندارد‪ .‬ذکر این توضیح ضروری است که با توجه به کوهستانی‬
‫بودن منطقه‪ ،‬تنها مسیرهای اصلی در نظر گرفته شدهاند و به مسیرهای کوهستانی و بعضًا صعبالعبور توجه نشده است‪.‬‬
‫‪ -1‬مشخصکردن مناطق قابل آمد در سرحد‪ :‬یکی از مهمترین معضالت کنترول نوار سرحدات به صورت کلی‬
‫و به صورت خاص در سرحدات پاکستان‪ ،‬وجود قریههای متعدد در نوار سرحدی و قریههای حاشیه سرحدات است‪ .‬در‬
‫این مناطق قاچاق توسط افراد محلی یا افراد غیرمحلی و در پوشش مردم محلی منطقه انجام میشود‪ .‬محدود کردن‬
‫مسیرهای مردم محلی منطقه به سمت سرحدات و مسدود کردن مسیرهایی که به صورت خاص به مناطق مورد استفاده‬
‫نظیر باغ و مزارع زراعتی ختم نمیشود‪ ،‬باعث میشود شعاع حرکتی قاچاقبران که در پوشش مردم بومی در سرحدات‬
‫تردد میکنند کاهش یابد‪ .‬یکی از راهکارهای قابل اجرا برای این منظور‪ ،‬نصب تابلوهای منع تردد غیرمجاز در این مناطق‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -1‬افزایش احتمال جرم با افزایش مانورهای نظامی‪ :‬در جلوگیری وضعی فرض بر این است که مجرم ابتدا سود‬
‫و زیان احتمالی را محاسبه میکند و سپس در صورتی که سود احتمالی بیشتر از زیان احتمالی باشد به ارتکاب جرم‬
‫مبادرت میکند‪ .‬یکی از راهکارها برای باال بردن زیان مجرمین قاچاق اسلحه افزایش تیراندازی در مناطق سرحدی با‬
‫انجام برنامههایی نظیر میدان فیرها و مانورهای شبانه است؛ امری که در اصطالح به آن «ناامن کردن» منطقه گفته میشود‪.‬‬
‫تیراندازیهای شبانه‪ ،‬عالوه بر اینکه به مجرمین بالقوه این پیام را میدهد که نیروهای سرحدی در سرحدات حضور فعال‬
‫دارند‪ ،‬این مطلب را هم به آنها یادآوری مینماید که در صورت تردد در مناطق سرحدی به صورت غیرقانونی احتمال‬
‫درگیری نیروهای سرحدی با حجم آتش فراوان با آنها وجود دارد (سلیمی‪.)55 :4121 ،‬‬
‫‪ -5‬افزایش گشتهای پیاده و موتوری‪ :‬دو ارتفاع مهم‪ ،‬منطقه افغانستان را احاطه کردهاند‪ .‬هر دوی این ارتفاعات‬
‫در منطقه صفر سرحدی قرار داشته و از داخل خاك افغانستان تا قلمرو خاك کشور ایران و پاکستان امتداد دارند‪ .‬با‬
‫توجه به سرمای شدید زمستانی‪ ،‬صعبالعبور بودن این ارتفاعات و امتداد آنها در خاك پاکستان‪ ،‬احداث مکان ثابت در‬
‫این ارتفاعات چه از نظر تأمین امکانات پشتیبانی و چه از منظر امنیتی شاید چندان معقول نباشد‪ ،‬فلهذا به نظر میرسد‬
‫بهترین راهکار در این خصوص افزایش گشتهای پیاده و موترسیکلت (در مکانهایی که امکان تردد است) باشد‪.‬‬
‫‪ -0‬تجهیز مکانهای سرحدی از نظر امکانات‪ :‬یکی از مهمترین راهکارهای قابل توجه در خصوص جلوگیری‬
‫وضعی در نوار سرحدات‪ ،‬افزایش تجهیزات و امکانات مکانهای سرحدی است‪ ،‬به عنوان مثال مجهز کردن تمامی‬
‫مکانهای نظامی به دوربین دید در شب‪ ،‬موترهای متناسب با محیط کوهستانی سرحدات مختلف‪ ،‬توجه به امکانات رفاهی‬
‫موجود در مکانها و مواردی از این دست‪ ،‬میتواند با فراهم کردن امکان اعمال کنترول بیشتر نیروهای نظامی بر محور‬
‫سرحدی در عمل باعث کاهش فرصتهای ارتکاب قاچاق شود‪.‬‬

‫‪311‬‬
 ‫‪ -1‬تدابیر جلوگیری سلبی‪ :‬در کنار تدابیر ایجابی برای جلوگیری وضعی از وقوع جرم‪ ،‬باید به تدابیر سلبی نیز‬
‫اشاره کرد‪ .‬منظور از تدابیر سلبی‪ ،‬عدم ارتکاب اعمال‪ ،‬رفتار و حاالتی است که در صورت ارتکاب آنها احتمال وقوع‬
‫جرم افزایش مییابد (بهرهمند و همکاران‪.)455 :4121 ،‬‬
‫ب‪ :‬برنامه اقدام برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‬
‫‪ -4‬ما دولتهای شرکتکننده در کنفرانس ملل متحد درباره تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‬
‫در همه جنبههای آن‪ ،‬از ‪ 2‬تا ‪ 96‬جوالی ‪ 9664‬در نیویورک دیدار کردیم‪.‬‬
‫‪ -9‬به شدت نگران تولید‪ ،‬انتقال و گردش غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک و انباشت زیاد و پخش‬
‫کنترولنشده آنها در مناطق بسیاری از جهان هستیم که عواقب انسانی و اقتصادی‪ ،‬اجتماعی گسترده دارد و تهدیدی‬
‫جدی برای صلح‪ ،‬آشتی‪ ،‬دفاع‪ ،‬امنیت‪ ،‬ثبات و توسعه پایدار در سطوح فردی‪ ،‬محلی‪ ،‬ملی‪ ،‬منطقوی و بینالمللی به شمار‬
‫میرود‪.‬‬
‫‪ -1‬همچنین نگران عوارضی هستیم که فقر و توسعهنایافتگی ممکن است بر تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و‬
‫سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬مصمم هستیم از رنج انسانی ناشی از تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای‬
‫آن‪ ،‬کم کنیم و احترام به زندگی و حیثیت افراد بشر را از طریق ترویج فرهنگ صلح افزایش دهیم‪.‬‬
‫‪ -5‬اذعان میکنیم که تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن باعث تداوم‬
‫مناقشات‪ ،‬تشدید خشونت‪ ،‬کمک به آوارگی غیرنظامیان‪ ،‬تضعیف احترام به قوانین بشردوستانه بینالمللی و ممانعت از‬
‫ارایه کمکهای بشردوستانه به قربانیان مناقشه مسلحانه شده و به آتش جنایت و تروریزم دامن میزند‪.‬‬
‫‪ -0‬به شدت نگران عواقب ویرانگر آن بر کودکان که بسیاری از آنان قربانیان مناقشه مسلحانه هستند یا مجبورند‬
‫در کودکی سربازی کنند‪ ،‬همچنین تأثیر منفی روی زنان و افراد مسن هستیم و در این زمینه‪« ،‬اجالس خاص مجمع عمومی‬
‫ملل متحد درباره کودکان» را مدنظر داریم‪.‬‬
‫‪ -7‬همچنین درباره پیوند نزدیکبین تروریزم‪ ،‬جنایت سازمانیافته‪ ،‬قاچاق مواد مخدر و مواد معدنی گرانبها و‬
‫تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک نگران هستیم و بر ضرورت تالشها و همکاری بینالمللی به منظور‬
‫مبارزه با این تجارت همزمان از دید عرضه و تقاضا تأکید میکنیم‪.‬‬
‫‪ -1‬احترام و تعهد خود را نسبت به قوانین بینالمللی و اهداف و اصول ذکر شده در منشور ملل متحد‪ ،‬از جمله‬
‫تساوی بیچونوچرای کشورها‪ ،‬تمامیت ارضی‪ ،‬حل مسالمتآمیز اختالفات بینالمللی‪ ،‬عدممداخله و دخالت در امور‬
‫داخلی کشورها مجددًا تأکید میکنیم‪.‬‬
‫‪ -2‬حق ذاتی برای دفاع از خود به صورت فردی یا دستهجمعی را مطابق ماده ‪ 54‬منشور ملل متحد مجددًا تائید‬
‫میکنیم‪.‬‬

‫‪312‬‬
‫‪ -46‬همچنین حق هر کشور را برای تولید‪ ،‬واردات و نگهداری اسلحه کوچک و سالحهای سبک برای دفاع‬
‫خود‪ ،‬همچنین برای توانایی کشورها به منظور مشارکت در عملیات حفظ صلح براساس منشور ملل متحد بار دیگر تائید‬
‫میکنیم‪.‬‬
‫‪ -44‬حق تعیین سرنوشت همه ملتها را‪ ،‬با توجه به موقعیت خاص ملتهای تحت استعمار یا سایر اشکال سلطه‬
‫بیگانه یا اشغال خارجی بار دیگر تائید میکنیم و حق ملتها را برای انجام اقدام قانونی مطابق با منشور ملل متحد برای‬
‫تحقق حق مسلم آنان در زمینه تعیین سرنوشت خود به رسمیت میشناسیم‪ .‬این نباید به عنوان مجاز شمردن یا تشویق هر‬
‫اقدامی تعبیر شود که تمامیت ارضی یا وحدت سیاسی کشورهای مستقل را که براساس اصول حقوق برابر و تعیین سرنوشت‬
‫ملتها رفتار میکنند‪ ،‬به طور کامل یا تا حدودی تجزیه یا تضعیف کند‪.‬‬
‫‪ -49‬تعهدات کشورها را در زمینه پیروی کامل از تحریمهای تسلیحاتی مصوب شورای امنیت سازمان ملل متحد‬
‫بر اساس منشور ملل متحد به خاطر داریم‪.‬‬
‫‪ -41‬معتقدیم که دولتها مسئولیت اصلی جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک‬
‫و سالحهای سبک در همه جنبههای آن را دارند و بنابراین‪ ،‬باید تالشهای خود را برای تعیین مسائل ناشی از چنین تجارتی‬
‫تشدید و راههای حل آنها را پیدا کنند‪.‬‬
‫‪ -41‬بر نیاز فوری برای همکاری و کمک بینالمللی‪ ،‬از جمله کمک مالی و فنی مناسب‪ ،‬به منظور حمایت و‬
‫تسهیل تالشها در سطوح محلی‪ ،‬ملی‪ ،‬منطقوی و جهانی برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی‬
‫اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬تأکید میکنیم‪.‬‬
‫‪ -45‬این امر را به رسمیت میشناسیم که جامعه بینالمللی وظیفه دارد با این موضوع برخورد کند و میپذیریم که‬
‫معضل ناشی از تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬معضلی چندوجهی است و از‬
‫جمله مسائل مربوط به امنیت‪ ،‬جلوگیری و حل مناقشه‪ ،‬جلوگیری از جنایت‪ ،‬ابعاد بشردوستانه‪ ،‬سالمت و توسعه را در‬
‫برمیگیرد‪.‬‬
‫‪ -40‬همچنین اهمیت مساعدت مهم جامعه مدنی‪ ،‬از جمله سازمانهای غیردولتی و صنعتی را در کمک به دولتها‬
‫برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬به‬
‫رسمیت میشناسیم‪.‬‬
‫‪ -47‬این موضوع را نیز تائید میکنیم که این تالشها در اولویتهای مربوط به خلع سالح هستوی‪ ،‬سالحهای‬
‫کشتار همگانی و خلع سالح غیر هستوی تفاوتی ایجاد نمیکند‪.‬‬
‫‪ -41‬از تالشهایی که در سطوح جهانی‪ ،‬منطقوی‪ ،‬ملی و محلی برای برخورد با تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک‬
‫و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬به عمل میآید‪ ،‬استقبال میکنیم و امیدواریم با توجه به خصوصیات‪ ،‬دامنه و ابعاد‬
‫مسئله در هر کشور یا منطقه این تالشها را تقویت کنیم‪.‬‬
‫‪ -42‬با توجه به اعالمیه هزاره همچنین از ابتکارهای جاری در چارچوب سازمان ملل متحد برای برخورد با مسئله‬
‫تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬استقبال میکنیم‪.‬‬

‫‪313‬‬
‫‪ -96‬پروتوکول علیه تولید غیرقانونی و قاچاق سالحهای گرم‪ ،‬قطعات و اجزای آنها و مهمات را به رسمیت‬
‫میشناسیم و کنوانسیون ملل متحد علیه جنایت سازمانیافته بینالمللی را که معیارها و رویههایی ایجاد میکند که تالشها‬
‫برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن را‬
‫تکمیل و تقویت میکند‪ ،‬تکمیل میکنیم‪.‬‬
‫‪ -94‬به نیاز برای تعهدی جهانی نسبت به نگرشی فراگیر برای کمک به جلوگیری‪ ،‬کاهش و ریشهکن کردن‬
‫تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬در سطوح جهانی‪ ،‬منطقوی‪ ،‬ملی و محلی به‬
‫عنوان کمکی به صلح و امنیت بینالمللی اعتقاد داریم‪.‬‬
‫‪ -99‬بنابراین مصمم هستیم با انجام اقدامات زیر از تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه‬
‫جنبههای آن جلوگیری و با آن مبارزه کرده و آن را ریشهکن کنیم‪:‬‬
‫الف‪ -‬اصول‪ ،‬ضوابط و مقررات پذیرفته شده در سطوح جهانی‪ ،‬منطقوی و ملی که تالشها برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه‬
‫و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن را تقویت و هماهنگتر خواهد‬
‫کرد‪ ،‬تقویت کنیم‪.‬‬
‫ب ‪ -‬مقررات مورد توافق بینالمللی برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تولید غیرقانونی و قاچاق اسلحه‬
‫کوچک و سالحهای سبک را ایجاد و اجرا کنیم‪.‬‬
‫ج‪ -‬اراده سیاسی را در سراسر جامعه جهانی برای جلوگیری و مبارزه با نقلوانتقال و تولید غیرقانونی اسلحه‬
‫کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬بسیج کنیم‪ ،‬در جهت این هدفها همکاری کنیم و آگاهی در مورد‬
‫خصوصیات و جدی بودن مسائل مرتبط با هم ناشی از تولید غیرقانونی و قاچاق این سالحها را افزایش دهیم‪.‬‬
‫د ‪ -‬از اقدام مسئوالنه دولتها با امید به جلوگیری از صادرات‪ ،‬واردات‪ ،‬عبور و انتقال مجدد غیرقانونی اسلحه‬
‫کوچک و سالحهای سبک حمایت به عمل آوریم‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬مبارزه با تجارت غیر قانونی اسلحه کوچک (سبک) در همه جنبههای آن‬
‫ما دولتهای شرکتکننده در این کنفرانس‪ ،‬با توجه به موقعیتهای گوناگون‪ ،‬تواناییها و اولویتهای کشورها و‬
‫مناطق‪ ،‬انجام اقدامات زیر برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‬
‫در همه جنبههای آن را متعهد میشویم‪:‬‬
‫الف‪:‬در سطح ملی‬
‫هر جا که قوانین‪ ،‬مقررات و رویههای اداری و اجرائی کافی برای اعمال کنترول مؤثر بر تولید اسلحه کوچک و‬
‫سالحهای سبک در زمینههای قضائی و در مورد صادرات‪ ،‬واردات‪ ،‬عبور یا انتقال مجدد چنین سالحهایی وجود ندارد‪،‬‬
‫به منظور جلوگیری از تولید غیرقانونی و قاچاق اسلحه کوچک و سالحهای سبک‪ ،‬یا تغییر مسیر آنها به دریافتکنندگان‬
‫غیرمجاز‪ ،‬وضع کنیم‪:‬‬
‫‪ -4‬قوانین و مقررات الزم برای ثابت کردن تولید‪ ،‬تملک‪ ،‬انباشت و تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای‬
‫سبک به عنوان جرایم جزائی براساس قوانین داخلی و در حوزه قضائی کشورهایی که تاکنون چنین قوانینی وضع نکردهاند‪،‬‬

‫‪314‬‬
‫برای تضمین این که افراد درگیر در چنین فعالیتهایی را بتوان براساس قوانین جزائی ملی تحت تعقیب قرارداد‪ ،‬تصویب‬
‫و اجرا کنیم‪.‬‬
‫‪ -9‬کارگزاریها یا تشکیالت و نهادی ملی مناسب مسئول استراتژی خطمشی‪ ،‬تحقیق و نظارت بر تالشها برای‬
‫جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬ایجاد یا‬
‫تعیین کنیم‪ .‬این کار باید شامل جنبههای تولید غیرقانونی‪ ،‬کنترول‪ ،‬قاچاق‪ ،‬پخش‪ ،‬داللی و تجارت و همچنین ردیابی‪ ،‬تأمین‬
‫مالی‪ ،‬جمعآوری و نابود کردن اسلحه کوچک و سالحهای سبک نیز باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬یک نقطه تماس ملی که به عنوان رابط بین دولتها درباره مسائل مربوط به اجرای برنامه اقدام‪ ،‬عمل کند‬
‫ایجاد کنیم (مصوبات ‪ ،۱۲۲۲‬شورای امنیت)‪.‬‬
‫‪ -1‬هر جا که عملی باشد گروهها و افراد درگیر در تولید‪ ،‬تجارت‪ ،‬ذخیرهسازی‪ ،‬انتقال و تملک غیرقانونی و‬
‫همچنین سرمایهگذاری برای به دست آوردن اسلحه کوچک و سالحهای سبک غیرقانونی را شناسایی کنیم و براساس‬
‫قوانین ملی مناسب‪ ،‬علیه چنین گروهها و افراد اقدام نمائیم‪.‬‬
‫‪ -5‬تضمین کنیم که در آینده تولیدکنندگان مجاز روی هر سالح کوچک و سالحهای سبک به عنوان بخشی‬
‫تفکیکناپذیر از پروسه تولید‪ ،‬عالمت و نشانی مناسب و قابل اعتماد بگذارند‪ .‬این عالمتها باید خاص هر سالح باشد و‬
‫کشور سازنده را مشخص کند و همچنین حاوی اطالعاتی باشد که مقامات ملی کشورها را قادر سازد سازنده و شماره‬
‫ردیف تولید را تشخیص دهند؛ به صورتی که مقامات مربوطه بتوانند هر سالح را شناخته و تعقیب کنند‪.‬‬
‫‪ -0‬کلیه تدابیر الزم را برای جلوگیری از تولید‪ ،‬ذخیرهسازی‪ ،‬انتقال و تملک هر گونه اسلحه کوچک و سالحهای‬
‫سبک فاقد عالمت و مشخصات یا سالحهایی که دارای عالیم و مشخصات کافی نیستند‪ ،‬هر جا که این مقررات وجود‬
‫نداشته باشند‪ ،‬تصویب و اجرا کنیم‪.‬‬
‫‪ -7‬تضمین کنیم که سوابق جامع و دقیق در مورد ساخت‪ ،‬نگهداری و انتقال اسلحه کوچک و سالحهای سبک‪،‬‬
‫تحت قلمرو قانونی آنها تا حداکثر زمان ممکن نگهداری شود‪ .‬این سوابق باید مرتب و سازمانیافته باشد و به میتودی‬
‫نگهداری شود که امکان دسترسی فوری به اطالعات دقیق و مبارزه کردن با آنها به وسیله مقامات ملی صالح وجود داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬تضمین کنیم که مسئولیت نگهداری و صدور تمامی اسلحههای کوچک و سبک با دولت مربوطه است و‬
‫مقررات مؤثری برای تعقیب و دنبالکردن چنین سالحهایی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -46‬تقاضاها برای جواز صادرات را مطابق مقررات و میتودهای دقیق ملی که تمام اسلحههای کوچک و سبک‬
‫را پوشش دهد و با مسئولیتهای موجود کشورها براساس قوانین بینالمللی مربوطه سازگار باشد‪ ،‬بررسی کنیم و مخصوصًا‬
‫به خطر تغییر مسیر این سالحها به سمت تجارت غیرقانونی توجه داشته باشیم‪ .‬به عالوه نظامی ملی و مؤثر برای صدور‬
‫جواز برای واردات و صادرات و همچنین مقرراتی درباره حملونقل بینالمللی برای انتقال تمامی اسلحههای کوچک و‬
‫سبک‪ ،‬به امید مبارزه با تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‪ ،‬ایجاد یا حفظ کنیم‪.‬‬

‫‪315‬‬
‫‪ -44‬قوانین‪ ،‬مقررات و شکلهای اداری و اجرائی کافی ارایه داده و عمل کنیم تا نسبت به کنترول مؤثر صادرات‬
‫و عبور اسلحههای کوچک و سبک‪ ،‬از جمله استفاده از شهادتهای قابل اعتماد مصرفکننده و مقررات قانونی و اجرائی‬
‫مؤثر‪ ،‬اطمینان حاصل شود‪.‬‬
‫‪ -49‬مطابق با قوانین و شیوههای ملی‪ ،‬بدون پیشداوری نسبت به حق کشورها به صادرات مجدد اسلحه کوچک‬
‫و سالحهای سبک که قبالً وارد کردهاند‪ ،‬هر تالشی را برای اطالع دادن به کشور صادرکننده اصلی براساس قراردادهای‬
‫دوجانبه آنها قبل از انتقال آن سالحها‪ ،‬به عمل آوریم‪.‬‬
‫‪ -41‬قوانین ملی یا شکلهای اداری و اجرائی کافی برای نظارت بر فعالیتهای دالالن اسلحههای کوچک و‬
‫سبک به وجود آوریم‪ .‬این قوانین یا شکلها باید شامل مقرراتی مانند ثبت مشخصات دالالن‪ ،‬صدور جواز یا مجاز شمردن‬
‫معامالت داللی و همچنین جرایم متناسب برای کلیه فعالیتهای غیرقانونی داللی باشد که در حوزه قضائی و کنترول‬
‫کشور مربوطه انجام میشود‪.‬‬
‫‪ -41‬اقدامات مناسب‪ ،‬از جمله استفاده از کلیه امکانات حقوقی یا اداری‪ ،‬علیه هر فعالیتی که تحریم تسلیحاتی‬
‫شورای امنیت سازمان ملل متحد بر اساس منشور ملل متحد را نقح کند‪ ،‬به عمل آوریم‪.‬‬
‫‪ -45‬تضمین کنیم که کلیه اسلحههای کوچک و سبک که براساس الزامات قانونی ناشی از تدارک تعقیب جنائی‪،‬‬
‫ضبط‪ ،‬توقیف یا جمعآوری شده اند‪ ،‬نابود شوند؛ مگر این که ترتیب دیگری برای کاربرد یا استفاده از آنها رسمًا مجاز‬
‫شمرده شده باشد‪ ،‬مشروط بر این که چنین سالحهایی دارای مشخصات الزم بوده و به ثبت رسیده باشند‪.‬‬
‫‪ -40‬براساس نظامهای قانونی و حقوقی کشورهای مربوطه تضمین کنیم که نیروهای مسلح‪ ،‬پولیس یا هر تشکیالت‬
‫دیگری که مجاز به نگهداری اسلحههای کوچک و سبک هستند معیارها و شکلهای کافی و مشروح درباره مدیریت و‬
‫امنیت ذخایر این گونه سالحهای خود وضع کنند‪ .‬این معیارها و رویهها‪ ،‬از جمله‪ ،‬باید به‪ :‬محلهای مناسب برای انبار‬
‫کردن‪ ،‬مقررات امنیتی فزیکی‪ ،‬کنترول دسترسی به ذخایر‪ ،‬مدیریت فهرست برداری و کنترول حسابداری‪ ،‬آموزش‬
‫کارکنان‪ ،‬امنیت‪ ،‬حسابداری و کنترول اسلحههای کوچک و سبکی که به وسیله واحدهای عملیاتی یا کارکنان مجاز‪،‬‬
‫نگهداری یا حمل میشوند و رویههای قضائی و تحریمها در صورت وقوع سرقت یا گمشدن آنها‪ ،‬مربوط باشند‪.‬‬
‫‪ -47‬براساس نظامهای حقوقی و قانونی کشورهای مربوطه‪ ،‬به طور مناسب و مرتب از ذخایر اسلحه کوچک و‬
‫سالحهای سبک که به وسیله نیروهای مسلح‪ ،‬پولیس و سایر تشکیالت سازمانیافته نگهداری میشوند‪ ،‬بازدید به عمل‬
‫آوریم و اطمینان حاصل کنیم سالحهایی را که مقامات ملی صالحیتدار آنها را بر نیاز اعالم کردهاند به طور کامل‬
‫مشخص شوند و برنامههایی برای کنترول مسئوالنه آنها‪ ،‬ترجیحًا از طریق نابود کردن آنها‪ ،‬تنظیم و اجرا شود و از چنین‬
‫سالحهایی تا زمان نابودی آنها به درستی نگهداری به عمل آید‪.‬‬
‫‪ -41‬اسلحه کوچک و سالحهای سبک را که قرار است نابود شوند با توجه به گزارش سرمنشی سازمان ملل‬
‫متحد درباره شیوههای نابود کردن اسلحه کوچک‪ ،‬سالحهای سبک‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪ ،‬مورخ ‪ 45‬نوامبر ‪،9666‬‬
‫نابود کنیم‪.‬‬

‫‪316‬‬
‫‪ -42‬برنامههایی برای ایجاد اعتماد و آگاهی عمومی درباره مسائل و عواقب تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و‬
‫سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬از جمله‪ ،‬نابودی همگانی سالحهای مازاد و تسلیم داوطلبانه اسلحه کوچک و‬
‫سالحهای سبک‪ ،‬در صورت امکان‪ ،‬با همکاری جامعه مدنی و سازمانهای غیردولتی‪ ،‬به امید ریشهکن کردن تجارت‬
‫غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‪ ،‬شامل موقعیتهای هنگام مناقشه و پس از مناقشه تهیه و اجرا کنیم‪.‬‬
‫‪ -96‬هرجا که ممکن باشد‪ ،‬برنامههای مؤثر برای خلع سالح‪ ،‬ترخیص نیروها و تلفیق مجدد آنان‪ ،‬از جمله‬
‫جمعآوری‪ ،‬کنترول‪ ،‬ذخیرهسازی و نابود کردن مؤثر اسلحه کوچک و سالحهای سبک‪ ،‬مخصوصًا در موقعیتهای پس‬
‫از مناقشه‪ ،‬تهیه و اجرا کنیم‪ ،‬مگر در مواردی که شکل دیگر استفاده یا کاربرد آنها به طور شایسته مجاز شمرده شده و‬
‫چنین سالحهایی مشخص شده و شکل دیگر استفاده یا کاربرد آنها به ثبت رسیده باشد و هر جا که عملی باشد مفاد‬
‫خاص برای این برنامهها را در قراردادهای صلح بگنجانیم‪.‬‬
‫‪ -94‬به نیازهای خاص اطفال که تحت تأثیر مناقشات مسلحانه قرار دارند‪ ،‬مخصوصًا بازگشت آنان به کانون‬
‫خانوادههای خود‪ ،‬تلفیق مجدد در جامعه مدنی و بازپروری مناسب آنان رسیدگی کنیم‪.‬‬
‫‪ -99‬قوانین‪ ،‬مقررات و رویههای ملی همگانی ایجاد کنیم که بر جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت‬
‫غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن تأثیر بگذارد و بر مبنایی داوطلبانه‪ ،‬به سازمانهای منطقه‬
‫و بینالمللی مربوطه و براساس شیوههای ملی آنان اطالعاتی‪ ،‬از جمله‪ ،‬درباره (الف) اسلحه کوچک و سالحهای سبک‬
‫که در حوزه قضائی آنان ضبط یا نابود شده؛ (ب) سایر اطالعات مربوطه مانند مسیرهای تجارت غیرقانونی و شیوههای‬
‫فراهمآوری که میتواند به ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪،‬‬
‫کمک کند‪ ،‬ارایه کنیم (قطعنامه‪ ،‬مصوب‪ ۹۲ ،‬دسامبر ‪ ۹۲۲۱‬مجمع عمومی)‪.‬‬
‫ب‪ :‬در سطح منطقه‬
‫‪ -4‬نقطه ارتباط در سازمانهای منطقوی و ملی ایجاد یا تعیین کنیم تا به عنوان رابط درباره مسائل مربوط به اجرای‬
‫برنامه اقدام‪ ،‬عمل کند‪.‬‬
‫‪ -9‬مذاکرات را هر جا که مناسب باشد‪ ،‬با هدف انعقاد اسناد مربوطه که از نظر حقوقی الزامآور باشند به منظور‬
‫جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬تشویق‬
‫کنیم و هر جا که چنین اسنادی وجود دارد آنها را تائید و تصویب کرده و به طور کامل اجرا کنیم‪.‬‬
‫‪ -1‬تقویت و تعیین‪ ،‬هر جا که مناسب باشد براساس توافق کشورهای مربوطه‪ ،‬ممنوعیتها یا ابتکارهای مشابه را‬
‫در مناطق یا زیرمنطقههایی که در انتقال و تولید اسلحه کوچک و سالحهای سبک و یا برنامههای اقدام منطقه برای‬
‫جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬درگیر‬
‫باشند‪ ،‬تشویق کنیم و به چنین ممنوعیتها‪ ،‬ابتکارهای مشابه‪ ،‬یا برنامههای اقدام احترام بگذاریم و با دولتهای مربوطه‬
‫در اجرای آن‪ ،‬از جمله از طریق کمک فنی و اقدامات دیگر همکاری کنیم‪.‬‬

‫‪317‬‬
 ‫‪ -1‬سازوکارهای ملی یا منطقوی را‪ ،‬هر جا که مناسب باشد‪ ،‬خصوصًا در شبکهها و همکاری گمرکهای‬
‫فراسرحدی در اشتراک اطالعات بین کارگزاریهای نظارتی و مجری قانون‪ ،‬کنترول گمرکات و سرحدات‪ ،‬با هدف‬
‫جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در امتداد سرحدات‪ ،‬ایجاد کنیم‪.‬‬
‫‪ -5‬هر جا که الزم باشد‪ ،‬اقدام منطقوی و ملی درباره تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در‬
‫همه جنبههای آن را به منظور معرفی‪ ،‬پیوستن‪ ،‬اجرا یا تقویت قوانین مربوطه‪ ،‬مقررات و رویههای اداری تشویق کنیم‪.‬‬
‫‪ -0‬دولتها را تشویق کنیم مدیریت و امنیت انبار کردن مؤثر و امن‪ ،‬مخصوصًا تدابیر امنیتی فزیکی‪ ،‬برای اسلحه‬
‫کوچک و سالحهای سبک را ترویج کنند و هر جا که مناسب باشد‪ ،‬سازوکارهای منطقوی و زیر منطقوی را در این زمینه‬
‫اجرا کنند‪.‬‬
‫‪ -7‬هر جا که مناسب باشد از برنامههای ملی خلع سالح‪ ،‬ترخیص و تلفیق دوباره نیروها‪ ،‬مخصوصًا در موقعیتهای‬
‫پس از مناقشه‪ ،‬با اشاره خاص به مقرراتی که آنها توافق شده‪ ،‬حمایت کنیم‪.‬‬
‫‪ -1‬مناطق را تشویق کنیم‪ ،‬هر جا که مناسب باشد و به صورت داوطلبانه‪ ،‬مقرراتی برای افزایش شفافیت با هدف‬
‫مبارزه با تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬وضع کنند (کنفرانس‪ ،‬ملل متحد‪،‬‬
‫‪.)۹۲۲۱‬‬

‫ج‪ :‬در سطح جهانی‬

‫‪ -4‬با نظام ملل متحد برای تضمین اجرای مؤثر تحریمهای تسلیحاتی مصوب شورای امنیت سازمان ملل متحد که‬
‫براساس منشور ملل متحد است‪ ،‬همکاری کنیم‪.‬‬
‫‪ -9‬از سرمنشی سازمان ملل متحد تقاضا کنیم‪ ،‬در چارچوب منابع موجود‪ ،‬از طریق اداره امور خلع سالح‪ ،‬دادهها‬
‫و اطالعات ارایه شده به وسیله کشورها را بر مبنایی داوطلبانه‪ ،‬از جمله گزارشهای ملی درباره برنامه اقدام به وسیله آن‬
‫کشورها تنظیم کرده و منتشر نماید‪.‬‬
‫‪ -1‬خلع سالح و ترخیص مبارزان سابق و متعاقبًا تلفیق مجدد آنان را در زندگی غیرنظامی‪ ،‬مخصوصًا در‬
‫موقعیتهای پس از مناقشه‪ ،‬از جمله حمایت از نابودی مؤثر اسلحه کوچک و سالحهای سبک جمعآوری شده‪.‬‬
‫‪ -1‬شورای امنیت سازمان ملل را تشویق کنیم که گنجاندن مفاد مربوط به خلع سالح‪ ،‬ترخیص و تلفیق دوباره‬
‫نیروها را‪ ،‬هر جا که عملی باشد‪ ،‬بر مبنای مورد به مورد‪ ،‬در احکام و بودجههای عملیات حفظ صلح مورد توجه قرار دهد‪.‬‬
‫‪ -5‬توانایی دولتها را برای همکاری در زمینه شناسایی و ردیابی اسلحه کوچک و سالحهای سبک غیرقانونی به‬
‫شیوهای قابلاطمینان و به موقع تقویت کنیم‪.‬‬
‫‪ -0‬دولتها و سازمان گمرکات جهانی و همچنین سایر سازمانهای مربوطه را تشویق کنیم برای شناسایی گروهها‬
‫و افراد درگیر در تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬با پولیس جنائی بینالمللی‬
‫(اینترپل) بیشتر همکاری کنند تا مسئوالن ملی امکان یابند مطابق با قوانین ملی خود علیه آنان دادخواهی کنند‪.‬‬

‫‪318‬‬
 ‫‪ -7‬دولتها را تشویق کنیم که تصویب مصوبهها و اسناد حقوقی بینالمللی علیه تروریزم و جنایت سازمانیافته‬
‫بینالمللی یا پیوستن به آنها را مورد توجه قرار دهند‪.‬‬
‫‪ -1‬اطالعات و آگاهیهای مشترک درباره مسائل اساسی و دامنه مسائل مربوط به داللی غیرقانونی اسلحه کوچک و‬
‫سالحهای سبک با هدف جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن فعالیتهای افراد درگیر در این گونه داللیها‪ ،‬به دست آوریم‪.‬‬
‫‪ -2‬دولتها و سازمانهای منطقوی و بینالمللی مربوط را تشویق کنیم که در امر همکاری مناسب جامعه مدنی‪ ،‬از‬
‫جمله سازمانهای غیردولتی‪ ،‬در فعالیتهای مربوط به جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک‬
‫و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬با توجه به نقش مهمی که جامعه مدنی در این زمینه دارد‪ ،‬تسهیالت ایجاد کنند‪.‬‬
‫‪ -46‬با تشویق برنامههای آموزشی و آگاهی همگانی درباره مسائل تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‬
‫در همه جنبههای آن‪ ،‬شرکت دادن همه بخشهای جامعه در گفتوگو و فرهنگ صلح را ترویج کنیم (مصوب مجمع‬
‫سران کشورها و دولتهای سازمان‪ ،‬وحدت آفریقا‪.)۱۲۲۲ :‬‬
‫د‪ :‬همکاری و کمکهای بینالمللی جهت مبارزه با قاچاق اسلحه‬
‫‪ -4‬ما دولتهای شرکتکننده در این کنفرانس‪ ،‬واقف هستیم که مسئولیت اصلی برای حل مسائل مربوط به‬
‫تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬متوجه همه دولتها است‪ .‬ما همچنین واقفیم‬
‫که دولتها برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن این تجارت غیرقانونی به همکاری نزدیک بینالمللی نیاز دارند‪.‬‬
‫‪ -9‬دولتها تعهد میکنند در تالش برای مبارزه با تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه‬
‫جنبه های آن‪ ،‬در سطوح جهانی‪ ،‬منطقوی و ملی همکاری کرده و هماهنگی‪ ،‬مساعدت کامل و معاضدت با یکدیگر را‬
‫تضمین کنند و ایجاد و تقویت همکاری و مشارکتها در تمام سطوح بین سازمانهای بینالمللی و بین دولتی و جامعه‬
‫مدنی‪ ،‬از جمله سازمانهای غیردولتی و نهادهای مالی بینالمللی را تشویق کنند‪.‬‬
‫‪ -1‬دولتها و سازمانهای منطقوی و بین المللی که در موقعیت انجام این کار قرار دارند باید‪ ،‬به درخواست‬
‫مسئوالن مربوطه به طور جدی ارایه کمک را‪ ،‬از جمله کمک فنی و مالی‪ ،‬هر جا که الزم باشد‪ ،‬مانند بودجههای اسلحه‬
‫کوچک‪ ،‬به منظور حمایت از اجرای اقداماتی برای جلوگیری‪ ،‬مبارزه و ریشهکن کردن تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک‬
‫و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬به صورتی که در برنامه اقدام ذکر شده است‪ ،‬مورد توجه قرار دهند‪.‬‬
‫‪ -1‬دولتها و سازمانهای بینالمللی و منطقوی باید به محح درخواست کشورهای درگیر‪ ،‬کمک و پشتیبانی از‬
‫جلوگیری از مناقشه را مورد توجه قرار دهند‪ .‬دولتها و سازمانهای بینالمللی و منطقوی‪ ،‬هر جا که به وسیله کشورهای‬
‫مربوطه تقاضا شود‪ ،‬براساس اصول منشور ملل متحد‪ ،‬باید کمک و پشتیبانی از یافتن راهحلها بر مبنای مذاکره برای حل‬
‫مناقشات‪ ،‬از جمله با رسیدگی به دالیل ریشه آنها را بررسی کنند‪.‬‬
‫‪ -5‬دولتها و سازمانهای بینالمللی و منطقوی باید‪ ،‬هر جا که مناسب باشد‪ ،‬همکاری کرده‪ ،‬مشارکتها برای‬
‫سهیم شدن در منابع و اطالعات مربوط به تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن را‬
‫ایجاد کرده و تقویت کنند‪.‬‬

‫‪319‬‬
‫‪ -0‬دولتها و سازمانهای بینالمللی و منطقوی به منظور تسهیل اجرای برنامه اقدام‪ ،‬باید به گونه جدی کمک به‬
‫کشورهای عالقهمند را‪ ،‬به محح تقاضا‪ ،‬در ایجاد تواناییها در حوزههایی از جمله تدوین قوانین و مقررات مناسب‪ ،‬اجرای‬
‫قانون‪ ،‬تعقیبی و عالمتگذاری‪ ،‬مدیریت و امنیت ذخیرهسازی‪ ،‬نابود کردن اسلحه کوچک و سالحهای سبک و جمعآوری‬
‫و مبادله اطالعات مورد توجه قرار دهند‪.‬‬
‫‪ -7‬دولتها باید به عنوان اقدامی مناسب‪ ،‬به منظور مبارزه با تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‬
‫در همه جنبه های آن‪ ،‬همکاری‪ ،‬مبادله تجارب و آموزش بین مقامات شایسته‪ ،‬شامل مقامات گمرک‪ ،‬پولیس‪ ،‬اطالعات و‬
‫کنترول تسلیحات را در سطوح ملی‪ ،‬منطقوی و جهانی افزایش دهند‪.‬‬
‫‪ -1‬برنامههای منطقوی و بینالمللی برای آموزش تخصصی مدیریت و امنیت ذخیرهسازی سالحهای کوچک باید‬
‫تهیه شود‪ .‬دولتها و سازمانهای مناسب بین المللی و منطقوی که در موقعیت انجام این کار قرار دارند به محح تقاضا‪،‬‬
‫باید از این برنامهها حمایت کنند‪ .‬سازمان ملل متحد‪ ،‬در چارچوب منابع موجود و سایر سازمانهای بینالمللی و منطقوی‬
‫مناسب باید ایجاد ظرفیت برای آموزش در این زمینه را بررسی کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬دولتها ترغیب میشوند تا با ارایه اطالعات مربوط درباره تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای‬
‫سبک‪ ،‬از پایگاه (مکان) معلومات سیستم بینالمللی ردیابی مواد منفجره و سالحهای اینترپل و سایر معلومات مربوط که‬
‫ممکن است به این منظور ایجاد شود‪ ،‬استفاده و از آنها پشتیبانی کنند‪.‬‬
‫‪ -46‬دولتها تشویق میشوند همکاری و کمک بینالمللی برای بررسی تکنالوژیهایی که ردیابی و تشخیص‬
‫تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک را بهتر خواهند کرد و همچنین انجام تدابیری برای تسهیل انتقال‬
‫چنین تکنالوژیهایی را مورد توجه قرار دهند‪.‬‬
‫‪ -44‬دولتها متعهد میشوند با یکدیگر‪ ،‬از جمله بر مبنای مصوبههای مربوطه موجود جهانی و منطقوی که از‬
‫نظر حقوقی الزامآور هستند و همچنین سایر قراردادها و ترتیبات و هر جا که مناسب باشد‪ ،‬با سازمانهای مربوطه بینالمللی‪،‬‬
‫منطقوی و بین دولتی‪ ،‬در ردیابی اسلحه کوچک و سالحهای سبک غیرقانونی‪ ،‬به خصوص با تقویت سازوکارهای مبتنی‬
‫بر مبادله اطالعات مربوطه‪ ،‬همکاری کنند‪.‬‬
‫‪ -49‬دولتها تشویق میشوند درباره سیستمهای عالمتگذاری خود بر روی اسلحه کوچک و سالحهای سبک‬
‫بر مبنایی داوطلبانه‪ ،‬اطالعات مبادله کنند‪.‬‬
‫‪ -41‬دولتها ترغیب میشوند‪ ،‬به پیروی از میتودهای ملی خود‪ ،‬مطابق با نظامهای حقوقی و قانونی مربوط به‬
‫خود‪ ،‬کمک حقوقی دوجانبه و سایر اشکال همکاری را به منظور کمک به تحقیقات و تعقیبهای جزائی در رابطه با‬
‫تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬افزایش دهند‪.‬‬
‫‪ -41‬دولتها و سازمانهای بین المللی یا منطقوی مناسب که در موقعیت انجام این کار قرار دارند‪ ،‬به محح‬
‫درخواست‪ ،‬در نابودسازی یا شیوه دیگر انهدام مسئوالنه موجودی اضافی اسلحه کوچک و سالحهای سبک یا سالحهای‬
‫بدون نام و مشخصات یا دارای مشخصات ناکافی‪ ،‬کمک کنند‪.‬‬

‫‪311‬‬
‫‪ -45‬دولتها و سازمانهای منطقوی یا بینالمللی مناسب که در موقعیت انجام این کار قرار دارند‪ ،‬به محح‬
‫درخواست کمک برای مبارزه با تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک مرتبط با قاچاق مواد مخدر‪ ،‬جنابت‬
‫سازمانیافته بینالمللی و تروریزم کمک کنند‪.‬‬
‫‪ -40‬سازمانهای منطقوی و بینالمللی مربوط به خصوص در موقعیتهای بعد از مناقشه و هر جا مناسب باشد‪،‬‬
‫در چارچوب منابع موجود‪ ،‬برنامههای مناسب مربوط به خلع سالح‪ ،‬از ترخیص و تلفیق دوباره مبارزان سابق حمایت کنند‪.‬‬
‫‪ -47‬دولتها‪ ،‬با توجه به آن موقعیتها‪ ،‬تالشهای بیشتری برای رسیدگی به مسائل مربوط به توسعه پایدار و‬
‫انسانی با توجه به فعالیتهای توسعه و اجتماعی فعلی و آتی به عمل آورند و به حقوق دولتهای مربوطه برای تعیین‬
‫اولویتها در برنامههای توسعهای آنان به طور کامل احترام بگذارند‪.‬‬
‫‪ -41‬از دولتها‪ ،‬سازمانهای منطقوی‪ ،‬زیر منطقوی و بینالمللی‪ ،‬مراکز تحقیق‪ ،‬نهادهای صحی‪ ،‬نظام ملل متحد‪،‬‬
‫نهادهای مالی بینالمللی و جامعه مدنی خواسته میشود به عنوان اقدامی مناسب‪ ،‬به منظور تسهیل آگاهی بیشتر و درک‬
‫بهتر ماهیت و دامنه مسائل مربوط به تجارت غیرقانونی اسلحه کوچک و سالحهای سبک در همه جنبههای آن‪ ،‬تحقیقات‬
‫عملگرا انجام داده و از این تحقیقات حمایت کنند‪.‬‬
‫هـ‪ :‬پیشنهادات سازمان ملل متحد در مورد جلوگیری قاچاق سالح‬
‫در مجمع عمومی سازمان ملل در د سامبر سال ‪ 1995‬میالدی ق سمتی از حكم هیئت كار شنا سان سازمان ملل در‬
‫خ صوص سالح های كوچك بود‪ .‬در این خ صوص‪ ،‬ماهیت و علل تولید انبوه شدید و انتقال سالح های كوچك و‬
‫سالح های سبك ازجمله تولید غیرقانونی و تجارت آن مورد مطالعه قرار گرفت‪ .‬در این راستا شماری از عوامل تشكیل‬
‫دهنده قاچاق غیرقانونی سالح شناسایی گردید‪:‬‬
‫‪-4‬کنترول ملی ناكافی روی تولید‪ ،‬واردات و صادرات‬
‫‪ -9‬فقدان هماهنگی قانون گذاری ملی و مكانیزم های اجرا‬
‫‪ -1‬نبود كنوانسیون های بین المللی محدود كردن انتقال اسلحه‬
‫‪ -1‬قوانین بین المللی ناكافی‬
‫‪ -5‬فقدان همكاری و هماهنگی در میان ایالت ها در مورد در اختیار قرار دادن اطالعات‪ ،‬جمع آوری و تصرف سالح‬
‫این هیئت در گزارش نهایی خود در آگوست سال ‪ 1997‬میالدی توصیه های را برای جلوگیری از تجارت غیرقانونی‬
‫سالح مطرح كرد؛ ازجمله‪:‬‬
‫‪ -4‬تقویت همكاری بین المللی و منطقۀ و م شاركت در ارائه اطالعات در میان پولیس اطالعات محلی ومأمورین‬
‫کنترول سرحدات‪.‬‬
‫‪ -9‬بهبود قوانین‪ ،‬مقررات و رویه های اداره كننده کنترول سالح غیرقان نی‪ ،‬بهبود امنیت وت سلیحات ذخیره سازی‬
‫برای سالح های مازاد‪.‬‬
‫‪ -1‬افزایش همكاری در میان ایالت ها و سازمان ها ازجمله سازمان پولیس بینالمللی جنائی و برای شنا سایی افراد‬
‫حقیقی و حقوقی درگیر در )‪ (WCO‬سازمان سالح های محلی جهانی قاچاق سالح های غیرقانونی‬

‫‪311‬‬
 ‫‪ -1‬هم آیش سازی كنفرانسهای بین المللی بر قاچاق سالح غیرقانونی‪.‬‬
‫‪ -5‬کنترول ملی تولید برای مبارزه با قاچاق غیرقانونی ضروری ا ست ‪.‬عالوه بر آن بازار سالحهاب گرم‪ ،‬نگهداری‬
‫سوابق به د ست آمده و مبادله اطالعات خال صه شده در ا سناد‪ ،‬به مقامات مجری مربوطه كمك میكند تا سالح های‬
‫غیرقانونی را ردیابی كرده و نیز اگر انتقال قانونی به بازار غیرقانونی منحرف شود‪ ،‬محل وقوع انحراف را شنا سایی‬
‫نمایند‪ .‬ایالت های شركت كننده باید در راستای کنترول ملی مؤثر در تولید سالح های كوچك همكاری كنند‪.‬‬
‫‪ -0‬از بین بردن زمینه های شکل گیری قاچاق سالح و مهمات با کم کردن و یا از بین بردن فقر و بیکاری در منطقه به‬
‫خصوص در مناطق سرحدی با ایجاد اشتغال و فعال کردن بازارچه های سرحدی مبادالت قانونی کاال و محصوالت‪.‬‬
‫‪ -7‬تعمیم و ایجاد باورهای مذهبی و فرهنگی همگانی به خ صوص مردم مناطق آلوده سرحدی به قبح قاچاق ا سلحه و‬
‫آگاهی از حرام بودن درآمدهای حا صل از قاچاق سالح و م سئول بودن در پی شگاه الهی در قبال تبعات ناگوار وجود‬
‫سالح با استفاده از قابلیت های رسانۀ و فرهنگی و ترویج این تفکر توسط مسئولین سیاسی و مذهبی در جامعه‪.‬‬
‫‪ -1‬کم کردن فا صله طبقاتی با توزیع عادالنه ثروت و اجرای طرح های اقت صادی‪ ،‬فقر محوری و حمایت از اق شار‬
‫آسیب پذیر و کم درآمد جامعه‪.‬‬
‫‪ -2‬تغییر شرایط اقت صادی مناطق سرحدی ک شور با تو سعه و سرمایه گذاری در بخش زراعتی و زیر ساخت های‬
‫اقتصادی‪.‬‬
‫‪ -46‬تحلیل جرم شناسانی جرایم قاچاق سالح و جرایم مسلحانه در سطح کشور خصوصًا مناطق سرحدی که اجرای‬
‫این طرح در قابلیتهای سازمان زندانها از نظرفضای موجود و جامعه آماری میسر خواهد بود‪.‬‬
‫اجرای قوانین و پروتوکولهای بین المللی و تعامالت ق ضائی و همکاری( انترپول )پولیس جهان در د ستگیری و تحویل‬
‫قاچاقبران و مرتکبین جرایم مسلحانه به کشور داعیهدار حقوقی استرداد مجرمین‪.‬‬
‫و‪ :‬پیشنهادات جهت جلوگیری از قاچاق سالح‪ ،‬ممهات و مواد منفجره‬
‫‪ -4‬فقرزدايی‪ ،‬تأمین رفاه اجتماعی و اقتصادی‪ ،‬توزيع مناسب منابع‪ ،‬ايجاد امکانات و فرصتهای شغلی در سطح جامعه‬
‫به عنوان يکی از راههای مقابله‪ ،‬کنترول و جلوگیری از ارتکاب جرم قاچاق سالح و مهمات‪.‬‬
‫‪ -1‬فراهم آوردن امکانات ا شتغال برای افراد بیکار از طريق پائین آوردن معیارهای ا ستخدام‪ ،‬تالش در جهت رفع‬
‫مشکالت و نیازهای افراد مختلف جامعه‪ ،‬تصويب قوانین و مقرراتی در راستای تسهیل و فراهم کردن امکانات اقتصادی‬
‫برای آحاد مختلف جامعه‪.‬‬
‫‪ -1‬غنیسازی و پر کردن اوقات فراغت افراد جامعه بخصوص جوانان و نوجوانان و پرورش عاليق و استعدادهای آنها با‬
‫افزايش اعتبارات و سرمايهگذاری در اين زمینه به منظور جلوگیری از تمايل افراد جامعه به سمت مشاغل کاذب و جرایم‬
‫ازجمله قاچاق سالح و مهمات‪.‬‬
‫‪ -5‬رفع نابرابریهای اجتماعی و اقت صادی و تعمیم عدالت اجتماعی از طريق توزيع عادالنۀ درآمد ملی‪ ،‬کاهش تورم و‬
‫گرانی و مبارزه با فساد اداری در سازمانهای دولتی‪.‬‬

‫‪312‬‬
‫‪ -0‬بازنگری در قانون‪ ،‬ايجاد تغییرات بنیادين در قوانین مربوط به قاچاق سالح و مهمات‪ ،‬ت شديد مجازات حاملین‬
‫سالح گرم غیرمجاز‪ ،‬برخورد جدی با دارندگان‪ ،‬فروشندگان و مرتکبین جرائم عمدی با سالحهای غیرمجاز‪.‬‬
‫‪ -7‬برنامهريزی مناسب در رابطه با نحوه عرضه و تقاضای افراد برای دريافت سالح و مهمات مجاز در داخل کشور و‬
‫تعادل بخشی به اين موضوع به منظور پائین آوردن تمايل افراد متقاضی به سمت خريد سالح قاچاق‪.‬‬
‫‪ -1‬باال بردن هزينههای اقتصادی‪ ،‬امنیتی و نظامی ريسک قاچاق سالح با کنترول سرحدات و برخورد با افراد مجرم در‬
‫اين زمینه به عنوان محل ورود سالح قاچاق توسط افراد قاچاقبر از خارج به داخل کشور‪.‬‬
‫‪ -2‬پائین آوردن تورم ايجاد شده در رابطه با قیمت سالح مجاز در داخل ک شور با عر ضه برنامهريزی شده سالح از‬
‫سوی ارگانهای متولی عرضه‪.‬‬
‫‪ -46‬کنترول افراد سابقهدار در امر قاچاق سالح و مهمات‪ ،‬کنترول افراد فعال در زمینه قاچاق سالح در دهاتهای‬
‫سرحدی‪ ،‬تشديد اقدامات کنترولی در سرحدات به منظوربرخورد جدی با افراد قاچاقبر و همچنین کنترول مؤثر مرزها‬
‫و جلوگیری از ورود محمولههای سالح و مهمات قاچاق به داخل کشور‪.‬‬
‫‪ -44‬برگزاری اجالسهای م شترک سرحدی با ک شورهای هم سايه به منظور برنامهريزی م شترک برای کنترول مؤثر‬
‫سرحدات و برخورد با قاچاقبران سالح و مهمات و جلوگیری از ترددهای غیرمجاز سرحدی‬
‫‪ -49‬مجموعه سازمانها و نهادهای حاکمیتی و غیر حاکمیتی‪ ،‬اعم از اقت صادی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی برای جلوگیری از‬
‫گرايش افراد جامعه به جرایم‪ ،‬با برنامهريزی دقیق‪ ،‬منطقی و علمی‪ ،‬وضعیت جامعه‪ ،‬زمینههای الزم را برای تحقق نیازهای‬
‫مشروع و ضروری جامعه فراهم کنند‪.‬‬
‫‪ -41‬فعال کردن اي ستگاههای تال شی از نقاط سرحدی به عمق ک شور و اخت صاص تجهیزات کنترولی الکترونیکی و‬
‫د ستگاههای آ شکار ساز سالح به منظور کنترول دقیق خودروها و بارهای موجود در آنها در پايانهها و بازارچههای‬
‫سرحدی با همکاری ساير دستگاهها ازجمله گمرک و اداره ترانسپورت‪.‬‬

‫‪313‬‬
 ‫نتیجهگیری‬
‫از مباحث مطرح شده در این فصل میتوان موارد زیر را نتیجه گرفت‪:‬‬
‫چون قاچاق تسلیحات عالوه بر منافع مادی هنگفتی که مثل سایر جرایم سازمانیافته برای مرتکبین به ارمغان میآورد‪ ،‬از‬
‫نظر توان نظامی موجب تقویت گروههای سازمانیافته جنائی می شود و تو سل گروههای جنائی به این ت سلیحات موجب‬
‫خشنتر و خطرناکتر شدن آنان میگردد و به عالوه گروههای مذکور با فروش این تسلیحات به سایرین‪ ،‬امنیت جامعه را‬
‫ـلیحات روی میآورند و هم گروههای‬ ‫مورد تهدید جدی قرار میدهند‪ ،‬به طوری که هم مجرمین عادی به این تسـ‬
‫تروری ستی به اقدامات سالب امنیت و آرامش عمومی بی شتر مبادرت میورزند‪ ،‬لذا عزم بینالمللی و جوابهای منا سب‬
‫بینالمللی برای جلوگیری و مجازات این عنوان جنائی ضروری مینماید‪ .‬از این رو جامعه بینالمللی و در رأس آن‬
‫دولتها در سال ‪ 2000‬م‪ .‬سندی را به عنوان پروتوکول الحاقی به کنوان سیون ملل متحد علیه جنایت سازمان یافته‬
‫بینالمللی تدوین نمودهاند‪.‬‬
‫در این پروتوکول به جلوگیری از جرم اهمیت خاصی داده شده است؛ زیرا اگر تولید و قاچاق تسلیحات گرم ارتکاب‬
‫یابد ت سلیحات گرم به وفور به د ست گروههای جنائی بیفتد‪ ،‬مبارزه با آن خیلی م شکلتر می شود؛ ولی اگر از ابتدا از‬
‫تولید غیر قانونی و قاچاق ت سلیحات جلوگیری گردد‪ ،‬هزینه کمتری به جامعه بینالمللی و دولتها تحمیل می شود‪.‬‬
‫هدف ا صلی پروتوکول همچون خود کنوان سیون پالرمو‪-‬هماهنگ نمودن حقوق داخلی دول متعاهد و ت شویق آنان به‬
‫همکاری با یکدیگر ا ست‪ .‬برای فراهم نمودن ا ستقبال هر چه بی شتر دولتها‪ ،‬انعطاف پذیری و خلل وارد ن شدن به‬
‫حاکمیت دولتها از خ صو صیات مهم و ا سا سی پروتوکول مح سوب می شود‪ .‬با این حال‪ ،‬دول متعاهد در این زمینه‬
‫ا ستقبال کمتری ن شان دادهاند‪ .‬به نظر میر سد یکی از دالیل ا صلی این امر نفوذ گروههای سازمانیافته در ارکان‬
‫حکومتها و دلیل دیگر‪ ،‬احتیاط بیش از حد دولتها در مواردی ا ست که ت صویب سندی را محدود کننده حاکمیت‬
‫خود تلقی مینمایند‪.‬‬

‫‪314‬‬
‫در افغان ستان بعد از تهاجم قوای اتحاد شوروی در دهه ‪4216‬م و مقاومت مردم افغان ستان در مقابل آنها سیل از‬
‫سالح های گرم به کشور سرازیر شده و بدست گروههای جنایتکار و سازمانیافته قرارگرفته و تا اکنون این روند ادامه‬
‫دارد‪ ،‬هکذا بخ شی عظیمی از این سالحها از طریق قاچاق مواد مخدر بد سترس تروری ستهای داخلی و بینالمللی‬
‫قرارگرفته ا ست‪ .‬مواد مخدر که از افغان ستان به ک شورهای هم سایه شمالی انتقال داده می شود‪ ،‬به جای آن ا سلحه‬
‫خریداری و به افغانستان جهت ادامه فعالیتهای تروریستی و جرایم سازمانیافته بکاربرده میشوند‪.‬‬
‫کود جزا افغانستان هم در کتاب دوم باب ششم در فصل پنجم خویش از ماده ‪ 592‬الی ‪ 515‬در مورد مفهوم سالح‬
‫ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‪ ،‬همچنان در مورد ساختن مواد منفجره بدون اجازه مرجع ذی صالح‪ ،‬انتقال مواد منفلقه یا‬
‫منفجره در و سایل نقیله و مجازات قاچاق سالح ناریه که مرتکبین قاچاق سالح نظر به قطر‪ ،‬نوعیت و مقدار سالح از‬
‫‪ 56‬هزار افغانی جریمه نقدی الی حبس طویل محکوم به مجازات میشوند‪.‬‬

‫‪315‬‬
 ‫فصل ششم‬

‫جرایم فساد اداری‬

‫مقدمه‬
‫فساد اداری بخصوص در کشورهای جهان سوم‪ ،‬از مصادیق برجسته جرم سازمانیافته است‪ .‬دامنه فساد مالی‬
‫ب سیار گ سترده ا ست و از جرایم ساده و ابتدائی (کمتر سازمانیافته) تا کامالً پیچیده و سازمانیافته را دربر میگیرد تا‬
‫حدی که به ف ساد سیا سی نیز گ شیده می شود‪ .‬پدیده ف ساد اداری‪ ،‬همزمان با ایجاد دولتها به وجود آمده و با ر شد و‬
‫تخ ص صی شدن سازمانها‪ ،‬ابعاد و انواع آن نیز د ستخوش تغییر شده ا ست و با ا صول رفتار سازمان سیا سی‪ ،‬اداری‪،‬‬
‫اخالقیات‪ ،‬تضمینهای اجتماعی مانند بیمه‪ ،‬تقاعد و غیره رابطه مستقیم دارد؛ اما قدر مسلم این است که با وجود کوشش‬
‫افکار عامه و موجودیت بیمهها‪ ،‬حقوق تقاعد‪ ،‬تق سیم کار‪ ،‬آگاهی اجتماعی‪ ،‬نقش مطبوعات و م شارکت مردم‪ ،‬ف ساد به‬
‫طور کلی ریشهکن نگردیده است‪.‬‬

‫‪316‬‬
‫در ک شورهای جهان سوم که افغان ستان جزء آن ا ست‪ ،‬دامنه ف ساد و انواع آن‪ ،‬با انگیزه و علل ب سیار زیاد‪،‬‬
‫گ ستردگی بی شتر دارد؛ زیرا عامالن‪ ،‬برای ت ضمین آینده خویش با ا ستفاده از عدم تطبیق قانون‪ ،‬خأل مدیریت‪ ،‬عدم‬
‫مجازات و مکافات‪ ،‬ناکارآمد بودن ارگانهای عدلی و ق ضائی‪ ،‬سطح پائین م شارکت مردم‪ ،‬تأثیر اندک ر سانهها‪ ،‬کمبود‬
‫جوابگویی‪ ،‬شفافیت‪ ،‬آموزش و غیره که فکتورهای بازدارنده محسوب میشوند‪ ،‬با فکر آرام به فساد مبادرت میورزند‪.‬‬
‫از لحاظ تاریخی‪ ،‬افغانستان با پدیده فساد درگیر بوده و شدت آن مانند هر کشور دیگر‪ ،‬به عوامل فوق بستگی‬
‫دا شته ا ست؛ این امر در دورههای مختلف از سلطنت «بابای ملت» گرفته تا امروز به نحوی از انحا ادامه یافته و سیر‬
‫نزولیِ مقطعی و سیر عمومًا تکاملی را پیموده ا ست؛ اما اراده دولتمردان و اداره ک شور در تندی و کندی این پدیده‬
‫نقش مهم ایفا نموده ا ست‪ .‬ف ساد از دورههای بیثباتی سیا سی نمایان گردید؛ هر زمانی که تغییر در هیئت حاکم از راه‬
‫جنگ‪ ،‬رونما می شد‪ ،‬ف ساد نیز م سیر تند را میپیمود و با ا ستفاده از م صروفیتهای مت صدیان در موارد رجحانی‪ ،‬رونق‬
‫بازار استفادهجویان و اختالسگران افزایش مییافت‪.‬‬
‫ف ساد م سئلۀ ا ست که در تمام ادوار گریبانگیر د ستگاهها و سازمانها بوده و ه سته اندی شه ب سیاری از‬
‫دان شمندان و متفکران سیا سی را ت شکیل داده ا ست‪ .‬ف ساد اداری نیز به عنوان یکی از عمومیترین ا شکال ف ساد پدیدۀ‬
‫ا ست که سرحدات زمان و مکان را درنوردیده و با این خ صو صیت نه به زمان خا صی تعلق دارد و نه مربوط به جامعه‬
‫خاصی می شود‪ .‬در واقع میتوان گفت که فساد اداری‪ ،‬همزاد حکومت است؛ یعنی از زمانی که فعالیتهای بشر شکل‬
‫سازمانیافته و منسجم به خود گرفت فساد اداری نیز همچون بخش الینفکی از متن سازمان ظهور کرد؛ بنابراین میتوان‬
‫ف ساد را فرزند ناخوا سته سازمان تلقی کرد که در نتیجه تعامالت گوناگون در درون سازمان و نیز تعامل میان سازمان و‬
‫محیط آن به وجود آمده است‪ .‬فساد اداری بخشی از مجموعه مسایلی است که سازمانها در دوره عمر خود به ناگزیر‬
‫آن را تجربه میکنند‪.‬‬
‫تا قبل از تدوین کود جزا‪ ،‬شنا سایی م صادیق جرایم ف ساد اداری یکی از مهمترین چالشهای د ستگاههای نظام‬
‫عدلی و ق ضائی ک شور مح سوب میگردید؛ زیرا در قانون جزای ‪ ۱۳۳۳‬به طور م شخص م صادیق و قلمرو جرایم ف ساد‬
‫اداری م شخص ن شده بود‪ .‬تنها در ذیل باب جرایم و ضد منفعت عامه‪ ،‬برخی از م صادیق جرایم ف ساد اداری به طور‬
‫پراکنده ذکر شده بود‪ .‬سپس در سال ‪ ۱۳۱۳‬قانون مبارزه علیه ارت شاء و ف ساد اداری مطرح گردید؛ اما در فا صله‬
‫نزدیکی‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۱۶‬این قانون نیز تو سط قانون نظارت بر تطبیق ستراتژی مبارزه علیه ف ساد اداری ملغی گردید؛‬
‫اگرچه در ماده سوم این قانون ‪ ۱۱‬مورد به عنوان مصادیق جرایم فساد اداری ذکر شده‪ ،‬اما مشکل اساسی این قانون نیز‬
‫این بود که صرفًا عناوین مجرمین ه در آن ذکر شده بود و عناصر مجرمین ه و مجازات آن مشخص نشده بود‪.‬‬

‫‪317‬‬
‫از طرف دیگر کنوان سیونهای بینالمللی نیز موارد م شخ صی را همانند جرایم ف ساد اداری بخش خ صو صی‪،‬‬
‫موظفین دولت خارجی یا سازمانهای بینالمللی و همچنین افزایش غیرقانونی دارائی به عنوان مصادیق جرایم فساد اداری‬
‫پی شنهاد نموده ا ست که در قوانین قبل از کود جزا‪ ،‬رد پای آنها را نمیتوان یافت؛ این در حالی ا ست که باب چهارم‬
‫کتاب دوم کود جزا که اختصاص به جرایم فساد اداری و مالی دارد‪ ،‬با آگاهی از نواقص قوانین موجود و عدم تطابق این‬
‫ـت؛ بنابراین باب چهارم کتاب دوم کود جزا‪ ،‬از یک طرف‬
‫ـناد بینالمللی‪ ،‬طرح و تدوین گردیده اسـ‬
‫مواد قانونی با اسـ‬
‫نواقص و خألهای قوانین موجود را در خصوص مصادیق جرایم فساد اداری‪ ،‬رفع نموده و از طرف دیگر‪ ،‬این باب کامالً‬
‫بر اساس پیشنهادهای اسناد بینالمللی و کنوانسیونهای ذیربط که افغانستان به آن ملحق گردیده‪ ،‬ترتیب شده است‪.‬‬
‫در کود جزا‪ ،‬جرایم ف ساد اداری منحیث انواع جرایم سازمانیافته ت سجیل نگردیده ا ست؛ اما در تعریف گروه‬
‫سازمانیافته جرمی در کود جزا‪ ،‬جرم جنایت نیز جرم سازمانیافته مح سوب شده ا ست؛ زیرا امروزه اکثر جرایم ف ساد‬
‫اداری در افغان ستان به شکل سازمانیافته صورت میگیرد؛ همچنان در کنوان سیون پالرمو به عنوان جرم سازمانیافته‬
‫تسجیل شده است‪.‬‬

‫‪318‬‬
 ‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬
‫در این مبحث‪ ،‬مفهوم لغوی و ا صطالحی ف ساد اداری همچنان ف ساد اداری در قوانین ملی‪ ،‬ا سناد بینالمللی‪،‬‬
‫عوامل و انگیزههای فساد اداری و خصوصیات جرایم فساد اداری بررسی میشود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬فساد اداری‬

‫ارایه تعریفی واحد‪ ،‬کامل و جامع از اصطالح «فساد اداری»‪ ،‬کاری بسیار سخت و دشوار است؛ فساد اداری‪،‬‬
‫یک شیء‪ ،‬رفتار‪ ،‬یا نهاد نیست که بتوان مصادیق آن را نشان داد و به سادگی آن را تعریف کرد؛ بلکه مفهومی است که‬
‫م صادیق آن را تنها در «نمود» های آن میتوان یافت و از طریق ن شانهها و ا ضرار شان آن را شناخت‪ .‬همچنین ف ساد‬
‫اداری‪ ،‬ابعاد مختلفی دارد و اندی شمندان و د ستاندرکاران امور سیا سی و اداری با رویکردهای مختلف و رقیبِ هم به‬
‫مطالعه آن پرداختهاند‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬فساد اداری در لغت و اصطالح‬

‫ـاد اداری یا کامالً در مقابل تعریف های دیگر قرار دارد یا ناظر به تعدادی محدود از ابعاد این‬
‫هر تعریفی از فسـ‬
‫پدیده ا ست؛ لهذا‪ ،‬یک تعریف نمی تواند بیانگر تمامی خ صو صیات و م شخ صات آن با شد و آن را کامالً از پدیدهها و‬
‫مفاهیم نزدیک به آن متمایز سازد؛ بدین ترتیب‪ ،‬بدون درگیر شدن با تعاریف مختلف این ا صطالح‪ ،‬م ستقیمًا به تعریف‬
‫مورد نظر میپردازیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬فساد در لغت‬
‫در جوامع گوناگون تعاریف مختلف از فساد مطرح شده است‪ .‬کلمه «فساد» از ریشه التینی ‪ Rumpere‬به‬
‫معنای « شکستن» و «نقح کردن» گرفته شده است‪ ،‬آنچه شکسته یا نقح می شود میتواند یک « شیوه رفتار اخالقی یا‬
‫اجتماعی و یا مقررات اداری» با شد‪ .‬در زبان انگلی سی به معنای ‪ Corrmptinon‬یاد می شود؛ در زبان دری برای‬
‫ف ساد‪ ،‬معانی مختلفی مانند «تباهی»‪ « ،‬ستم»‪« ،‬مال ک سی را گرفتن»‪« ،‬گزند»‪« ،‬زیان»‪« ،‬ظلم و ستم»‪ « ،‬شرارت» و‬
‫«بدکاری» ذکر شده است‪.‬‬
‫در فرهنگ عربی «فساد» به فتح ف‪ ،‬به معنی خرابی‪ ،‬خروج هر چیز از حالت طبیعی و صحیح آن و ضد صالح‬
‫(در ستی و را ستی) به کار رفته ا ست و جمع آن «مفا سد» ا ست‪ .‬همچنان در فرهنگ لغت عربی‪ ،‬کلمه «ف سد» به معنی‬
‫خالف مصلحت برمیگردد و جمع مفاسد است‪ .‬فاسد و مفسد‪ ،‬اسم فاعل هر یک از آنها را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫‪319‬‬
‫راغب‪ ،‬ف ساد را به معنای خارج شدن شی از حالت اعتدال دان سته و مینوی سد‪ :‬یعنی ف ساد هرگونه خارج شدن‬
‫ا شیاء از حالت اعتدال ا ست‪ ،‬کم با شد یا زیاد و نقطه مقابل آن‪ ،‬صالح ا ست و این در جان و بدن و ا شیایی که از حد‬
‫اعتدال خارج میشوند‪ ،‬تصور میشود (زاهدی‪.)915 ،911 :4175 ،‬‬
‫در فرهنگ حقوقی ‪ Black‬ف ساد ذیالً تعریف گردیده ا ست‪ :‬گمراهی‪ ،‬تباهی یا معیوب کردن کمال‪ ،‬در ستی و‬
‫اصول اخالقی‪ ،‬خصوصًا اخالل در امر انجام صحیح وظایف از سوی یک کارمند دولت به وا سطه رشوت؛ انجام دادن‬
‫عملی با هدف گرفتن برخی امتیازات در تناقح با وظیفه کارمند و حقوق دیگران‪ ،‬سوءا ستفاده کارمند یا امین از مقام و‬
‫موقعیت برای ایجاد منافع برای خود یا دیگری برخالف حقوق سایران‪.‬‬
‫به هر حال تعریف راغب از ف ساد‪ ،‬جامع ا ست و تعاریف دیگر را نیز در خود جای میدهد‪ .‬با توجه به معنای‬
‫لغوی ف ساد می توان قتل‪ ،‬ظلم‪ ،‬کفر‪ ،‬جنگ‪ ،‬ت ضییع حقوق دیگران در احکام الهی‪ ،‬قوانین و مقررات ا سالمی که همگی‬
‫ضد اصالحاند را از انواع فساد شمرد‪.‬‬
‫ب‪ :‬فساد اداری در اصطالح‬
‫در ا صطالح برای ف ساد تا هنوز علما تعریفی جامعومانع ارایه نکردهاند؛ اگرچه میتوان به ذکر بع ضی تعاریف‬
‫پرداخت که دیگران هم با آن موافق باشند‪ .‬یکی از نخستین تعاریفی که در سال ‪ ۱۲۳۱‬توسط ژ‪.‬ژسنتوریا‪ ،‬درباره فساد‬
‫اداری ارایه شده‪ ،‬عبارت است از‪« :‬فساد اداری به معنی استفاده غیرقانونی از قدرت دولتی برای نفع شخصی است»‪.‬‬
‫از دیدگاه صندوق بینالمللی پول در سال ‪9669‬م‪ ،‬ف ساد تعریف محدودتر حکمرانی بد ا ست؛ یعنی‬
‫سوءا ستفاده از قدرت یا اعتماد عمومی در جهت منافع خ صو صی‪ .‬در محیطی با حکمرانی بد‪ ،‬انگیزهها و فر صتهای‬
‫بیشتری برای فساد فراهم میآید‪.‬‬
‫تعریف عام و کلی بانک جهانی و سازمان شفافیت بینالملل از ف ساد اداری که تقریبًا در سطح جهانی پذیرفته‬
‫شده‪ ،‬عبارت ا ست از‪ :‬سوءا ستفاده از اختیارات دولتی (قدرت عمومی) برای ک سب منافع خ صو صی‪ ،‬تحت تأثیر منافع‬
‫شخ صی یا روابط و عالیق خانوادگی (‪ .)World Bank, 1997: 102‬در یک تعریف دیگر از ف ساد اداری آمده‬
‫ا ست که هرگونه فعل یا ترک فعلی ا ست که تو سط هر شخص حقیقی یا حقوقی به صورت فردی‪ ،‬جمعی یا سازمانی به‬
‫نیت عمدی و با هدف کسب هرگونه منفعت یا امتیاز مستقیم یا غیرمستقیم برای خود یا دیگری که منجر به نقح قوانین‬
‫و مقررات کشور انجام پذیرد یا ضرر و زیانی را به اموال‪ ،‬منافع‪ ،‬منابع و امنیت عامه و یا جمعی از مردم وارد نماید‪.‬‬

‫‪321‬‬
 ‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری در قوانین افغانستان‬
‫در این جزء‪ ،‬جرایم فساد اداری در کود جزا و قانون مبارزه علیه فساد اداری بررسی خواهد شد‪.‬‬
‫الف‪ :‬تعریف فساد اداری در قانون ارتشاء و فساد اداری‬
‫این قانون ف ساد اداری را چنین تعریف نموده ا ست‪ :‬ف ساد اداری عمل خالف قانون ا ست که تو سط کارکنان‬
‫دولتی و سایر موظفین خدمات عامه به مق صد ح صول اهداف و منافع شخ صی یا گروهی صورت میگیرد (قانون مبارزه‬
‫علیه ارتشاء و فساد اداری‪ ،‬مادۀ‪ ،1 :‬فقرۀ ‪.)1‬‬
‫ب‪ :‬مفهوم جرایم فساد اداری‬
‫جرایم ف ساد اداری عبارت از اعمال اجرائیوی یا امتناعی مخالف قانون ا ست که از جانب مؤظف خدمات عامه‬
‫و یا اشخاصی که در حکم آنها باشند در محدوده صالحیت وظفیوی یا با استفاده از صالحیت وظفیوی صورت میگیرد‬
‫و قانون بر آن مجازات تعیین نموده باشد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری در اسناد بینالمللی‬

‫در این جزء فساد اداری در اسناد بینالمللی مورد بررسی قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫الف‪ :‬کنوانسیون امریکایی مبارزه با فساد اداری‬
‫این کنوان سیون که اولین کنوان سیون چندجانبه مربوط به مبارزه با ف ساد اداری در نوع خود مح سوب می شود‪،‬‬
‫فساد را بدین شرح تعریف میکند‪:‬‬
‫‪ -۱‬درخوا ست یا پذیرش هر نوع شیء دارای ارزش‪ ،‬پول یا دیگر منافع از قبیل هدیه‪ ،‬پی شکش‪ ،‬وعده یا امتیاز‬
‫از سوی یک مأمور یا کارمند دولت یا هر فردی که به انجام وظایف عمومی اشتغال دارد‪ ،‬به طور مستقیم یا غیرمستقیم‪،‬‬
‫برای خود یا هر فرد یا نهادی دیگر‪ ،‬در عوض انجام فعل یا ترک فعلی که مربوط به وظایف رسمی و عمومی او میشود‪.‬‬
‫‪ -۹‬پیشنهاد یا اعطای مستقیم یا غیرمستقیم هر نوع شیء دارای ارزش پولی یا منفعت‪ ،‬از قبیل هدیه‪ ،‬پیشکش‪،‬‬
‫وعده یا امتیاز‪ ،‬به یک کارمند یا مأمور دولت یا هر فردی که به انجام وظایف عمومی ا شتغال دارد‪ ،‬برای خودش یا برای‬
‫فرد یا نهادی دیگر‪ ،‬به منظور واداشتن او به انجام فعل یا ترک فعلی در راستای انجام وظایف رسمی وی‪.‬‬
‫‪-۳‬هرگونه فعل یا ترک فعل از سوی یک کارمند یا مأمور دولت یا فردی که به انجام وظایف عمومی ا شتغال‬
‫دارد‪ ،‬به منظور کسب منافع نامشروع برای خود یا برای طرف ثالث‪.‬‬
‫‪ -۲‬استفاده متقلبانه یا اختفای عواید حاصل از هر یک از اعمال مجرمین ه فوق‪.‬‬

‫‪321‬‬
‫عالوه بر آن‪« ،‬ثروتاندوزی نام شروع» کارمندان و مقامات دولتی با ا ستفاده از من صب عمومی خود نیز به‬
‫عنوان یکی دیگر از مصداقهای فساد منظور شده است (ربیعی‪.)۱۹۶ :۱۳۱۳ ،‬‬
‫ب‪ :‬کنوانسیون مبارزه با فساد مقامات جوامع اروپائی یا مقامات دولتهای عضو اتحادیه اروپا (‪)۱۲۲۶‬‬
‫در این کنوانسیون که در واقع اولین سند جامع اروپائی برای مبارزه با فساد محسوب میشود‪ ،‬فساد به دو دسته‬
‫«فساد غیرفعال» و «فساد فعال» تقسیم شده است‪ .‬در واقع‪ ،‬منظور از فساد غیرفعال همان است که در بند (الف) مادۀ‬
‫‪ ۱‬کنوانسیون امریکایی درج شده است؛ به عبارت دیگر‪ ،‬هرگونه درخواست امتیاز یا سود یا شیء مادی از سوی کارمند‬
‫یا مأمور دولت یا دارنده هر منصب دولتی یا عمومی‪ ،‬به طور مستقیم یا غیرمستقیم‪ ،‬انجام یا خودداری از انجام عمل که‬
‫در محدوده وظایف رسمی وی است‪ ،‬فساد غیرفعال محسوب میشود‪ .‬در واقع‪ ،‬صرف چنین تقاضایی‪ ،‬فارغ از اینکه آیا‬
‫محقق شده یا خیر‪ ،‬جرم مح سوب می شود‪ .‬پذیرش یا دریافت هرگونه امتیاز یا منفعت مادی‪ ،‬از سوی کارمند یا مأمور‬
‫دولت نیز مشمول حکم فساد غیرفعال میشود (حبیبی‪.)۱۱۶ :۱۳۶۳ ،‬‬
‫ف ساد فعال‪ ،‬روی دیگر این سکه ا ست‪ .‬منظور از ف ساد فعال‪ ،‬هرگونه پی شنهاد اعطاء یا وعده دادن امتیازهای‬
‫مادی به یک مقام دولتی در تعهد وی به انجام یا خودداری از انجام وظایف ر سمی به وی میبا شد‪ .‬ف ساد در این مفهوم‪،‬‬
‫همان است که در بند (ب) ماده ‪ ۱‬کنوانسیون امریکایی ذکر شده است‪ .‬به عبارت سادهتر‪« ،‬فساد غیرفعال» کارمند یا‬
‫مأمور دولت یا فرد دارنده منصب دولتی یا شاغل در بخش عمومی‪ ،‬نقش اصلی را دارد؛ اگرچه این به معنای مبرا دانستن‬
‫طرف دیگر (ارباب رجوع یا م شتری) نی ست؛ اما در ف ساد فعال‪ ،‬ارباب رجوع آغازکننده جرم ا ست‪ .‬تا جایی که از دو‬
‫سند فوق میتوان ا ستنباط کرد مفهوم ف ساد به طور عمده چیزی جز همان ارت شاء نی ست‪ .‬این مو ضوع در سه سند مهم‬
‫اروپائی ذیل در زمینه مبارزه با فساد اداری صریحًا ذکر شده است‪:‬‬
‫‪ -4‬کنوانسیون مبارزه با رشوت دهی به مقامات عمومی خارجی در معامالت تجاری بینالمللی‬
‫در این کنوان سیون که در تاریخ ‪ ۹۱‬نوامبر ‪ ۱۲۲۶‬به ت صویب ک شورهای ع ضو سازمان تو سعه و همکاری‬
‫اقت صادی و پنج ک شور غیر ع ضو (آرجنتاین‪ ،‬برازیل‪ ،‬بلغاریا‪ ،‬شیلی و ا سلواکی) ر سید‪ ،‬جرم «ر شوتدهی به مقامات‬
‫عمومی خارجی» این گونه تعریف شده است‪« :‬هرگونه پیشنهاد وعده یا اعطای امتیازی مادی یا غیر آن‪ ،‬به طور مستقیم‬
‫یا از طریق وا سطهها‪ ،‬به یک مقام ر سمی دولتی (عمومی) خارجی یا فرد ثالث به ق صد وادا شتن آن مقام به انجام و یا‬
‫خودداری از انجام عملی خاص برخالف وظایف ر سمیاش‪ ،‬به منظور ک سب یا حفظ امتیازات تجاری یا سایر امتیازات‬
‫نام شروع در فعالیت تجاری بینالمللی»‪ .‬با این تفاوت که در اینجا دامنه جرم مذکور به تجاری بینالمللی ت صریع یافته‬
‫است (سریزدی‪.)۱۹۱ :۱۳۱۱ ،‬‬

‫‪322‬‬
‫درخوا ست‪ ،‬پی شنهاد اعطاء یا پذیرش ر شوت یا هر امتیاز غیرقانونی دیگر‪ ،‬به طور م ستقیم یا غیرم ستقیم که‬
‫موجب مخدوش شدن انجام صحیح وظایف یا مسؤولیتهای محول به گیرنده رشوت شود یا امتیازات یا عواید غیرقانونی‬
‫برای او دا شته با شد‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬تدوینکنندگان کنوان سیون اخیر با تلفیق مفهوم ف ساد غیرفعال و ف ساد فعال‪ ،‬تعریفی‬
‫کلی از آن ارایه دادهاند‪.‬‬
‫‪ -9‬کنوانسیون حقوقی جزائی در خصوص فساد اداری (شورای اروپا ‪)۱۲۲۲‬‬
‫کنوان سیون حقوق جزائی در خ صوص ف ساد‪ ،‬د ستهبندی دقیقتری از انواع ف ساد ارایه داده ا ست‪ .‬در این سند‪،‬‬
‫م صادیق ف ساد تحت عناوینی چون ر شوتدهی فعال به مقامات ر سمی داخلی‪ ،‬ر شوتدهی غیرفعال به مقامات ر سمی‬
‫داخلی‪ ،‬ر شوتدهی به اع ضای مجامع عمومی داخلی‪ ،‬ر شوتدهی به مقامات ر سمی خارجی‪ ،‬ر شوتدهی به اع ضای‬
‫مجامع عمومی به مقامات رسمی سازمانهای بینالمللی‪ ،‬رشوتدهی به اعضای مجامع پارلمانی بینالمللی‪ ،‬رشوتدهی به‬
‫قضات و مقامات محاکم بینالمللی‪ ،‬سوءاستفاده از نفوذ و جرایم مربوط به آن را بر شمرده شده است (عابدی‪:۱۳۱۲ ،‬‬
‫‪.)۱۳۲‬‬
‫ج‪ :‬کنوانسیون بین المللی مبارزه با جرایم سازمانیافته بینالمللی (پالرمو‪)۹۲۲۲ -‬‬
‫کنوان سیون سازمان ملل برای مقابل با جرایم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬اولین و مهمترین سند چندجانبه بینالمللی‬
‫ا ست که عالوه بر مو ضوعات دیگر‪ ،‬به جرایم مربوط به ف ساد پرداخته ا ست‪ .‬تعریف ارایه شده در این سند‪ ،‬تفاوت‬
‫چندانی با تعاریف ارایه شده در اسناد امریکایی و اروپائی ندارد و در واقع‪ ،‬مجموعه برگزیده از همه آنها است (اسعدی‪،‬‬
‫‪.)۱۱۱ :۱۳۱۱‬‬
‫این کنوانسیون در بند ‪ ۱‬مادۀ ‪ ۱‬را اینگونه جرمپنداری میکند‪:‬‬
‫‪ -‬وعده اعطاء‪ ،‬پی شنهاد یا اعطای امتیاز غیرقانونی به یک مقام عمومی (دولتی) به طور م ستقیم یا غیرم ستقیم‪،‬‬
‫برای خودش یا برای فرد یا نهادی دیگر‪ ،‬به ق صد وادا شتن آن مقام به خودداری از انجام عملی که در را ستای وظایف‬
‫رسمیاش میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬درخواست یا پذیرش امتیازی غیرقانونی از سوی یک مقام عمومی (دولتی) به طور مستقیم یا غیرمستقیم‪ ،‬برای‬
‫خود یا فرد یا نهاد دیگری به ق صد انجام یا خودداری از انجام عملی در را ستای وظایف ر سمیاش‪ ،‬در ازای آن (بها‪،‬‬
‫‪ .)۱۲۱ :۱۳۲۳‬بدین ترتیب در این کنوانسیون نیز مفهوم «فساد» بیشتر به «ارتشاء» محدوده شده است؛ با این حال‬
‫به نظر میرسد که جامعه بینالمللی در صدد ارایه تعریفی موسعتر از فساد بوده است‪ .‬شاهد این مدعا‪ ،‬تالشهای جهانی‬

‫‪323‬‬
‫ا ست که در اجالس مقدماتی اجالس ا صلی تدوین کنوان سیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با ف ساد صورت گرفته‬
‫است‪.‬‬
‫د ‪ :‬کنوانسیون سازمان ملل برای مبارزه با فساد اداری‬
‫در سطح بینالمللی مهمترین سند مبارزه با ف ساد اداری و مالی در جهان‪ ،‬میثاق بینالمللی مبارزه علیه ف ساد‬
‫اداری (مریدا ‪ )9661‬ا ست که افغان ستان در سال ‪ 9661‬به آن ملحق شده و شورای ملی آن را در سال ‪ 9667‬م‪.‬‬
‫تصویب کرده است‪.‬‬
‫اهداف میثاق بین المللی مبارزه علیه فساد اداری‬
‫‪ -‬ارتقاء و استحکام تدابیر‪ ،‬غرض جلوگیری و مبارزه علیه فساد اداری با مؤثریت بیشتر و کفایت الزم؛‬
‫‪ -‬ارتقاء‪ ،‬ت سهیل و حمایت همکاریهای بینالمللی و م ساعدتهای تخنیکی در جلوگیری از ف ساد اداری و‬
‫مبارزه با آن‪ ،‬به شمول استرداد وجوه توسعه صداقت وظیفوی‪ ،‬مسؤولیت حسابدهی و مدیریت درست امور عامالمنفعه‬
‫و ملکیتهای عامالمنفعه کنوان سیون مبارزه با ف ساد اداری ملل متحد این کنوان سیون به تاریخ ‪ ۳۱‬اکتوبر ‪ ۹۲۲۳‬م‪ .‬با‬
‫‪ ۶۱‬ماده به وجود آمد و به تاریخ ‪ ۱۲‬د سمبر ‪ ۹۲۲۳‬اعتبار یافت‪ ۱۲۲ .‬ک شور جهان آن را ام ضاء کردند و مورد تائید‬
‫‪ ۱۹‬ک شور قرار گرفت‪ .‬افغان ستان این کنوان سیون را به تاریخ ‪ ۹۲‬فبروری ‪۹۲۲۲‬م ام ضاء کرد و به تاریخ ‪ ۱۱‬اگ ست‬
‫‪۹۲۲۶‬م‪ .‬مورد تائید ولسی جرگه قرار گرفت و در جریده رسمی شماره ‪ ۲۳۱‬منتشر گردید (خلیلی‪.)۱۲۳ :۱۳۲۲ ،‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬تاریخچه فساد اداری‬

‫در این گفتار پیشنۀ تاریخی فساد اداری در سطح بینالمللی و افغانستان مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬تاریخچه فساد اداری در سطح بینالمللی‬
‫طی چند قرن اخیر‪ ،‬شیوع فساد اداری در کشورهای مختلف جهان رو به گسترش شد‪ .‬در این میان انگلستان و امریکا‬
‫ک شورهای بودهاند که بی شترین شیوع ف ساد اداری را درخود شاهد بودهاند و طی این مدت با آن مبارزه میکردند‪ .‬در‬
‫انگل ستان (بریتانیا) ف ساد اداری علیرغم مبارزه با آن‪ ،‬از قرن شانزدهم به بعد رو به ازدیاد شده‪ ،‬در ایاالت متحدهء‬
‫امریکا فساد اداری از قرن نزدهم شیوع پیدا کرد و با اینکه در مقابل آن مبارزه میشد‪ ،‬گسترش یافت‪ .‬این پدیده در قرن‬
‫بیستم‪ ،‬از سرحدات انگلستان و امریکا گذشت‪ ،‬در سطح بینالمللی گسترش یافت و کشورهای جهان را متاثر ساخت‪.‬‬
‫کشورهای مختلف در طول این مدت که فساد در آنها شیوع یافته بود‪ ،‬تالشهای فراوانی در جهت محو آن انجام دادند؛‬
‫در بعضی موارد موفق بوده و در برخی موارد موفق نبودهاند‪.‬‬
‫همه این تالش های انفرادی ک شورهای جهان در امر مبارزه با ف ساد اداری‪ ،‬در نهایت امر‪ ،‬منجر به ایجاد تفکر جمعی‬
‫مبارزه با پدیدهء ف ساد اداری در سطح منطقهای و جامعه بینالمللی شد‪ .‬جامعه بینالمللی درک کرد که برای محو ف ساد‬
‫اداری تنها مبارزه داخلی کشورها کافی نیست‪.‬‬

‫‪324‬‬
‫لذا در سال ‪ ۱۲۶۳‬میالدی‪ ،‬اولین گام در سطح بینالمللی در را ستای مبارزه با تمام ا شکال ف ساد اداری با صدور‬
‫اعالمیهء تو سط مجمع عمومی سازمان ملل متحد بردا شته شد‪ .‬سپس در سال ‪ ۱۲۲۹‬اتحادیهء اروپا اداره را در جهت‬
‫مبارزه با ف ساد اداری ایجاد کرد‪ .‬در سال ‪ ۱۲۲۲‬ک شورهای پی شرفته جهان در سازمان اقت صادی همکاری و تو سعه‬
‫تو صیههای برای مبارزه با ف ساد اداری در معامالت تجارتی در سطح بینالمللی‪ ،‬صادر نمود‪ .‬در قارهء امریکا هم ‪۹۱‬‬
‫کشور در سال ‪ ۱۲۲۱‬یک معاهدهء برای مبارزه مشترک با فساد اداری انجام دادند‪ .‬همین طور کشورهای افریقایی نیز‬
‫در سال ‪ ۹۲۲۳‬معاهدهء برای مبارزه با فساد اداری امضاء کردند (حسنی‪ ،‬عادل‪.)407 :4121 ،‬‬
‫تمام این توافقات در سطح منطقه انجام شده است و تاثیر آن نیز محدود بود‪ ،‬بر این اساس‪ ،‬جامعهء بینالمللی درک نمود‬
‫که باید در سطح بین المللی اقدامات جدی در امر مبارزه با ف ساد اداری صورت گیرد‪ ،‬لذا سازمان ملل متحد در سال‬
‫‪ ۱۲۲۱‬اعالمیهء مبنی بر مبارزه علیه فساد اداری و رشوه در معامالت تجارتی بینالمللی صادر نمود و دولت های عضو‬
‫را به انجام اقداماتی برای مبارزه با ف ساد اداری دعوت کرد‪ .‬این سازمان در سال ‪ ۱۲۲۶‬اعالمیهء دیگری به منظور‬
‫مبارزه علیه ف ساد اداری صادر نمود و از ف ساد اداری اظهار نگرانی کرد‪ .‬این سازمان در سال ‪ ۹۲۲۲‬میالدی میثاق‬
‫مبارزه با جرایم سازمان یافته را تصویب کرد و در نهایت در سال ‪ ۹۲۲۳‬میالدی‪ ،‬میثاق مبارزه علیه فساد اداری را تهیه‬
‫کرد و این میثاق در سال ‪ ۹۲۲۳‬الزامی شد‪.‬‬
‫ب سیاری از ک شورها از جمله افغان ستان به این میثاق ملحق شده و آن را در سال ‪ ۱۳۱۱‬هجری شم سی به حیث قانون‬
‫تصویب نمود‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬فساد اداری از نظر شریعت اسالمی‬
‫در این گفتار فساد اداری از نظر شریعت اسالم مورد بحث و بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫به کلمه فساد و مشتقات آن با صیغههای مختلف‪ ،‬بارها در قرآن کریم تصریح شده است‪ .‬پنجاه آیه در مناسبات مختلف‬
‫در قرآن کریم فساد را محکوم و مفسدین را مالمت و خطرناک بودن فساد و عواقب وخیم آن را برای جامعه گوشزد‬
‫کرده ا ست‪ .‬در این بحث‪ ،‬به ف ساد اداری از نظر شریعت ا سالم (قرآن کریم و احادیث نبوی) پرداخته خواهند شد‪.‬‬
‫ر شوت از نظر دین مقدس ا سالم یک عمل ز شت‪ ،‬قبیح‪ ،‬ناپ سند و حرام بوده که موارد حرام بودن آن هم در قران‬
‫عظیمالشأن و هم در احادیث نبوی (ص) وجود دارد که ذیالً بیان میگردد‪:‬‬
‫خداوند کریم در قران عظیم ال شان میفرماید‪« :‬وَال تَأکُلُوا اَموَاَلکُم بَیَنکُم بِالبَاطِلِ وَتُدلُوا ِبهَا اِلَی الحُکَّامِ لِتَأکُلُوا َفرِیقًا مِن‬
‫ـورۀ بقره‪ ،‬آیه ‪« )411‬ترجمه‪ :‬و اموال خودتان را به باطل) و ناحق‪ ،‬همچون‬
‫اَموَالِ النَّاسِ بِاالِثمِ وَ اَنتُم تَع َلمُونَ»؛ (سـ‬
‫ر شوت‪ ،‬ربا‪ ،‬غ صب و دزدی در میان خود نخورید و آن را به اُمراء و ق ضات تقدیم نکنید تا از روی گناه‪ ،‬بخ شی از‬
‫اموال مردم را بخورید‪ ،‬در حالی که شما میدانید‪ ».‬خداوند ﷻ در این آیه مبارکه اکیدًا دستور میدهد که نباید برخی از‬
‫مردم مال برخی را به ناحق بخورند؛ زیرا هر جنایتی که در جامعه بروز میکند دیر و یا زود دامنگیر تمام افراد آن جامعه‬
‫میگردد؛ به همین دلیل ا ست که خداوند ﷻ میفرماید‪َ « :‬والَ تأکُلُوا اَموَاَلکُم» یعنی مال خودتان را به ناحق نخورید‪ .‬این‬

‫‪325‬‬
‫دستور الهی وحدت و یگانگی و تضامن ملتها را نشان میدهد و بیان میدارد که افراد امت مسلمه به منزله یک جسم‬
‫و جان هستند و مال بعضی مال همه آنان است؛ زیرا ثروت و مال‪ ،‬شریان زندگی ملت اسالمی است؛ بناء به خاطر بقای‬
‫حیات و زندگی امت م سلمه هر یک از اع ضای آن در حفظ و حرا ست از آن م سئولند‪ .‬پیامبر بزرگ ا سالم ح ضرت‬
‫محمد ﷺ را شی و مرت شی (ر شوتدهنده و ر شوتگیرنده) را لعنت و نفرین نموده و هر دو را م ساوی در این ف ساد‬
‫اجتماعی معرفی نموده و همچنان ساعی و داللی که زمینه این عمل منفور و زشت را مساعد می سازد شریک جرمی شان‬
‫دانسته و چنین میفرماید‪« :‬لَعنَة ُاهللِ عَلَی الرَاشِی وَ المُرَتشِی»؛ «لعنت خدا بر رشوتدهنده و رشوتگیرنده»‪.‬‬
‫َشی و الرائشَ‬
‫ابن ماجه از عبداهلل بن عمر (ص) روایت میکند که رسولاهلل ﷺ فرمود َ(عَنَ اللّه ُ الرا شی و المُرت ِ‬
‫الذی یم ِشی بَیَنهُما»؛ «خدا لعنت کند ر شوتدهنده و ر شوت گیرنده وا سطه بین آن دو را» (کنز العمّال‪ )۱۳۲۶۱ :‬در‬
‫روایت از احمد طبرانی و صحیح ابن حبان لفظ «الرَّائِش» نیز اضافه گردیده است (شیخ احمدی‪.)05،52 :4121 ،‬‬
‫بعضی اوقات یک عده کسانی که در ارگانهای قضائی و اجرائی دولتی وظیفه دارند‪ ،‬اصالً رشوت نمیگیرند و‬
‫نه ر شوت گفته برای شان داده می شود؛ ولی هدایا و تحایف برای شان آورده می شود و آنها نیز قبول میکنند که گویا‬
‫رشوت نیست؛ ولی این گونه هدایا در حقیقت نوعی از رشوت است که به صورت هدیه و تحفه تقدیم میگردد؛ زیرا این‬
‫مطلب در روایتی وارد شده ا ست؛ هم چنان از ابوحُمید ساعدی (ر ضیاهللعنه) روایت ا ست که‪ :‬پیامبر بزرگ ا سالم‬
‫حضرت محمد ﷺ مردی را از قبیله اَزد که ابن اللتبیه نام دا شت مأمور جمعآوری صدقات گردانید‪ .‬آن مرد زمانی که از‬
‫جمعآوری صدقات برگشت فرمود‪ :‬این مال شما میباشد و این مال را برای من هدیه دادهاند‪ ،‬رسولاهلل ﷺ با شنیدن این‬
‫سخن بر منبر بلند شد و بعد از حمد و ثنای خداوند ﷻ فرمود‪ :‬من طبق وظیفۀ که خداوند ﷻ برایم سپرده است یکی از‬
‫شما را به وظیفه استخدام میکنم؛ و زمانی که میآید‪ ،‬میگوید‪ :‬این مال شما است و این برایم هدیه داده شده است‪ ،‬اگر‬
‫را ست می گوید چرا در خانه پدر و مادرش نن ش سته تا هدیه برایش بر سد‪ .‬به خدا ق سم هیچ یک از شما چیزی را بدون‬
‫حق نمیگیرد مگر اینکه با خداوند ﷻ در حالتی روبرو می شود که آن را به دوش خود حمل میکند (روایت کرده ا ست‬
‫صحیح مسلم)‪.‬‬
‫از حدیث فوق به و ضاحت معلوم گردید که گرفتن پول از مردم در حین عهده و قدرت ر سمی و دولتی وَلو به‬
‫هر اسم و رسم که باشد رشوت و ناجایز است؛ اگرچه نام آن را تحفه‪ ،‬شیرینی‪ ،‬بخشش‪ ،‬جوانی و غیره بگذارند؛ زیرا با‬
‫تغییر اسم‪ ،‬در مسمی تغییر نمیآید و با تبدیل نام‪ ،‬حرام قطعی‪ ،‬حالل نمیگردد‪.‬‬

‫‪326‬‬
 ‫گفتار چهارم‪ :‬عوامل فساد اداری‬
‫اداری عوامل زیاد و بی شماری دارد که در جامعه وک شور عوامل ف ساد اداری متفاوت میبا شد دها نوع دیگری که در‬
‫این گفتار ممکن نیست تا تمام انرا به گونه مفصل تذکر دهیم لذا چند انرا به گونه مثال مورد فوکس قرار میدهیم‪.‬‬
‫علل و عوامل جرایم در جوامع مختلف میبا شد عوامل اجتماعی‪ ،‬اقت صادی‪ ،‬فرهنگی و سیا سی هر کدام ارتکاب جرایم‬
‫نقش خویش را در جوامع دارد‪ .‬عوامل جرمی بالو سیلۀ عوامل وقایوی جرایم در کاهش آنها نقش ب سزا خویش را ایفا‬
‫مینماید و جرایم را بطرف تقلیل میبرد‪ ،‬این تقلیل باعث میگردد که سطح ضرر ارتکاب جرایم در جامعه کمتر گردد‪.‬‬
‫در جامعه افغانی علل جرایم ف ساد اداری که ما در سدد بحث آن ه ستیم وا ضح ا ست و همچنان عوامل جلوگیری نیز‬
‫موجود است تا این پدید ه شومی جرمی را که سایه ظلمت خویش را بر جامعه افگنده‪ ،‬عدالت و حاکمیت قانون را خدشه‬
‫ـی زاده‪ :4119 ،‬ص‪ .)11 ،‬که در مباحث ذیل هر کدام از علل و‬
‫دار نموده کاهش داد و یا حتی از بین برد (موسـ‬
‫عوامل را مورد تحلیل قرار خواهیم داد‪ .‬جرایم ف ساد اداری علل و عوامل مختلف بنابر او ضاع و احوال جامعه دارد از‬
‫جمله می توانیم به عوامل (سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬خالی تقنینی‪ ،‬عدلی و قضائی) اشاره نمود‪.‬‬

‫علل و عوامل فساد اداری‬

‫عوامل خارجی‬ ‫عوامل داخلی‬

‫نبود ظرفیت استفاده از‬ ‫وجود سرمایه گذاری‬

‫عوامل تسهیل کننده‬ ‫عوامل اصلی‬
‫سرمایه گذاری خارجی‬ ‫های خارجی‬

‫عوامل مدیریتی‬ ‫عوامل سیاسی‬ ‫عوامل فرهنگی‬

‫عوامل اقتصادی‬

‫عوامل اجتماعی‬

‫جزء اول‪ :‬عوامل اصلی فساد اداری‬

‫ف ساد اداری تأثیر از عوامل متعددی ا ست که سبب بروز و ظهور این پدیده در جامعه می شود‪ ،‬این عوامل تحت عنوان‬
‫عوامل اصلی فساد اداری شناخته میشود‪ ،‬در این جز عوامل اصلی فساد اداری توضیح داده خواهد شد‪.‬‬

‫‪327‬‬
 ‫الف‪ :‬عوامل فرهنگی‬
‫به باور برخی از دانشمندان‪ ،‬عوامل اصلی ایجاد دگرگونی در رفتارها و انگیزههای انسان‪ ،‬باور و فرهنگ است‪ .‬اندیشه‬
‫و فرهنگ‪ ،‬بر اخالق‪ ،‬معاشرت‪ ،‬شیوۀ زندگی و در کل بر نوع نگرش انسان نسبت به زندگی و هستی انسان تأثیر جدی‬
‫ـد‪ .‬فرهنگ عمومی جامعه‪ ،‬ارزشها و‬ ‫ـایل فرهنگی و عقیدتی باشـ‬ ‫ـاد اداری‪ ،‬مسـ‬ ‫ـاید مهمترین عامل فسـ‬ ‫میگذارد‪ .‬شـ‬
‫ـعف ایمان و وجدان‬ ‫هنجارهای حاکم بر افراد‪ ،‬اجتماع و عقاید و باورهای مردم نقش محوری در این زمینه دارد‪ .‬ضـ‬
‫کاری‪ ،‬از مهمترین ریشههای فرهنگی و اجتماعی فساد اداری میباشد‪ .‬از دیدگاه شریعت اسالم ضعف ایمان‪ ،‬از عوامل‬
‫اساسی تمایل به ارتکاب معاصی از جمله فساد اداری است‪ .‬در حقیقت مؤمن حقیقی کسی است که اوامر و حدود تعیین‬
‫شده از طرف شریعت ا سالم را رعایت میکند و او میداند و یقین دارد که دین مقدس ا سالم در مورد ح صول عواید‬
‫حالل‪ ،‬احکام صریح و قاطع دارد و بر کسب در آمد حالل و اینکه عواید یک مسلمان نباید از طریق رشوت‪ ،‬سرقت و‬
‫غ صب به د ست آید؛ تأکید میورزد چنین شخ صی از این امر الهی غافل نمی شود که گفته ا ست‪َ :‬والَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُم‬
‫ـورۀ بقره‪ ،‬آیه ‪ )411‬ترجمه‪:‬‬ ‫حكَّامِ لِتَأْكُلُواْ َفرِیقًا مِّنْ أَ ْموَالِ النَّاسِ بِاإلِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْ َلمُونَ (سـ‬
‫بَیَنكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ ِبهَا إِلَى الْ ُ‬
‫یعنی اموالتان را در بین تان به باطل نخورید‪ ،‬و به عنوان ر شوت ق سمتی از آن را به حاکمان و ق ضات ندهید‪ ،‬تا بخ شی‬
‫از اموال مردم را به گناه بخورید در حالی که شما میدانید این کار گناه است‪ .‬بنابر آن بسیاری از اندیشمندان بر باورها‬
‫و فرهنگ حاکم بر زندگی ان سان توجه نموده ا ست و ا صالح و تهذیب آن را الزمه هر گونه تغییر و دگرگونی مثبت در‬
‫زندگی میخوانند‪ .‬آنچه موجبات نگرانی بیشتر را فراهم میکند این است که وقتی فساد به یک فرهنگ تبدیل شد‪ ،‬دیگر‬
‫کسی به زشتی و نادرستی کارش نمیاندیشد؛ زیرا از یک سو میبیند که همه اینطور رفتار میکنند و از جانب دیگر از او‬
‫نیز انتظار دارند که چنین رفتار کند (ان صاری‪ .)16 :۱۳۲۱ ،‬جامعه شناس معروف آلمانی (ماکسوبر) معتقد ا ست که‬
‫ـت‪ .‬چگونگی باور و نگرش جامعه اثر‬ ‫ـری‪ ،‬جهانبینی‪ ،‬طرز فکر و بیش آن جامعه اسـ‬ ‫زیربنای اجتماعی در جامعۀ بشـ‬
‫م ستقیم بر نهادهای خانواده‪ ،‬سیا ست و اقت صاد میگذارد‪ .‬به باور وبر تغییر در زیربنای اجتماعی‪ ،‬تغییر در روبناها و‬
‫ـیوۀ زندگی‪ ،‬روابط‬ ‫ـود؛ شـ‬‫ـت‪ .‬هرگاه نگرش‪ ،‬طرز فکر و جهاننگری جامعه دگرگون شـ‬ ‫نهادها را در پیخواهد داشـ‬
‫خانوادگی و نظام اجتماعی و سیاسی و میزان رشد آن نیز د گرگون خواهد شد‪.‬‬
‫ـتگاه فرهنگهای‬ ‫ـت‪ .‬خاسـ‬ ‫ـاد اداری در یک جامعه اسـ‬ ‫حیطۀ جمعگرایی و فردگرایی‪ ،‬یکی از عوامل تعیین کنندۀ فسـ‬
‫جمعگرا در واقع جوامع سنتی ا ست و در این جوامع دیده می شوند‪ .‬با واب ستگی و وفاداری به یک گروه تو صیف‬
‫می شود‪ .‬در این گونه فرهنگها روابط نزدیک باعث کاهش جلوگیری از ف ساد می شود‪ ،‬اما در فرهنگهای فردگرا‪ ،‬از‬
‫اینکه همکاری کمتر میان اع ضای مختلف جامعه دیده می شود‪ ،‬سیا ست همکاری متقابل کاهش مییابد‪ .‬لذا سرحد میان‬
‫حیطۀ خ صو صی و عمومی م شخصتر ا ست تا این امر باعث می شود ف ساد با سهولت و آ سانی ت شخیص شود‪ .‬به عنوان‬
‫مثال ت شخیص ر شوت از هدیه آ سان ا ست‪ .‬در جامعۀ که در آن مردم بر وجدان کاری تأکید دارند‪ ،‬رعایت حق و نوبت‬
‫را محترم می شمارند‪ ،‬قانون را امری مقدس میدانند و اخالقیات در میان آنان از نفوذ زیادی برخوردار ا ست‪ ،‬قطعًا بروز‬
‫ف ساد از جانب هر ک سی گناهی نابخ شودنی تلقی می شود و همۀ مردم اعم از شهروندان معمولی و یا همکاری کارمند‬
‫مفسد‪ ،‬عضو فعال سیستم نظارتی شده و هزینۀ انجام فساد را برای مفسدان باالتر میبرند‪.‬‬

‫‪328‬‬
‫ـت‪ .‬چنانچه نظام‬ ‫ـاد اداری اسـ‬‫هنجارهای اجتماعی و فرهنگی یک جامعه از جملۀ مهمترین عوامل کاهش یا افزایش فسـ‬
‫باورهای یک جامعه به گونهیی نهادینه شود که مادیت ا صل قرار گیرد و تمامی اهداف حیات‪ ،‬ک سب ثروت و قدرت از‬
‫هر طریقی که به د ست آمده با شد‪ ،‬موهبتی با ارزش تلقی شود و در جامعۀ که ان سان در جهانبینی آن فاقد ارزش با شد‪،‬‬
‫در نتیجه ارزشهای انسانی نیز منزلت خود را از دست خواهد داد و اعمال مفسدانه به صورت هنجار و ارزش اجتماعی‬
‫تجلی خواهد کرد ( حسنی‪ ،‬عادل‪.)57 :4121 ،‬‬
‫در افغانستان‪ ،‬بسیاری از مردم دولت و مجریان دولت را مساوی با افراد خدمتگذار نمیدانند‪ ،‬بلکه مساوی با افرادی‬
‫میدانند که با ا ستفاده از موقعیت خود فقط به فکر پر کردن جیبهای شان اند‪ .‬طبیعی ا ست که چنین ذهنیت تبدیل به‬
‫فرهنگ مبتذلی به نام (فرهنگ فساد) میگردد‪ .‬وجود چنین باورهای (سبب میشود که مرتکب بدون آنکه خطر مجازات‬
‫آنها را چندان تهدید کند به ف ساد خود ادامه دهند)‪ .‬زمینه را برای تقویت این اعتقاد آماده میکند که این گونه رفتارها‬
‫به طور گستردۀ شیوع دارد و مبارزۀ مردم با آنها اثری ندارد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عوامل اقتصادی‬
‫انسان‪ ،‬موجودی با دو بعد مادی و معنوی میباشد‪ .‬انسان زمانی به کمال مطلوب میرسد که هر دو بعد را اشباع کرده‬
‫و جواب داده با شد‪ .‬لذا جنبۀ معنویات ان سان را معنویاتی از قبیل اعتقادیات‪ ،‬عبادات و اخالقیات تکمیل میکند‪ ،‬ولی‬
‫جنبۀ مادی ان سان را مادیاتی چون مال‪ ،‬ملک‪ ،‬پول و غیره تکمیل مینماید‪ .‬ان سان به خاطر به حرکت در آوردن چرخ‬
‫زندگی نیاز به مال دارد‪ .‬بنابر این فقها در تعریف چنین بیان دا شتند‪ :‬المال یمیل به االن سان‪ ،‬یعنی مال عبارت ا ست از‬
‫آنچه که ان سان به آن میالن میکند‪ .‬پس به خاطر مهار و کنترول فطرت و غرایز ان سانها به مال‪ ،‬شریعت و قوانین برای‬
‫کسب ملکیت و ثروت از راههای مشروع مثل تجارت‪ ،‬خرید و فروش‪ ،‬ربح و فایدۀ قانونی جایز و از طریق غیر مشروع‬
‫از قبیل ر شوت‪ ،‬اختالس‪ ،‬فریبکاری وغیره ممنوع قرار داده ا ست و مورد حمایت شریعت و قانون قرار نمیگیرد و‬
‫عالوتًا مرتکب آن مورد مجازات قرار میگیرد (حکیمی‪.)۱۶ :۱۳۲۲،‬‬
‫عوامل متعددی فرصت و زمینۀ ارتکاب جرایم فساد اداری را تسهیل میکنند‪ .‬این عوامل محدود و کم نمیباشند و حتی‬
‫بع ضی از عوامل می تواند در دراز مدت به وجود آید و به ف ساد اداری منتج گردد و عواملی هم ه ستند که اثر فوری‬
‫ـاد اداری میگردد‪ .‬در این مبحث به چند مورد از قبیل ناکافی بودن درآمد کارکنان‪،‬‬ ‫ـرعت منجر به فسـ‬ ‫ـته‪ ،‬به سـ‬ ‫داشـ‬
‫نابرابری درآمد کارکنان‪ ،‬عدم تأمین شغلی و افزایش مداخالت دولت در فعالیتهای اقتصادی اشاره میشود‪.‬‬
‫‪ -4‬تاثیر تمایل فرد بر ارتکاب فساد اداری‬
‫محققین به این باوراند که تمایل انسان به ارتکاب فساد اداری یکی از پیش شرطهای اساسی ارتکاب فساد است‪ .‬تمایل‬
‫عبارت از ر ضایت و میل درونی ان سان برای انجام عملی ا ست‪ .‬تمایل به ارتکاب مع صیت و جرم‪ ،‬عامل فردی ا ست که‬
‫مربوط به ضمیر شخص بوده و در ذهن مرتکب آن قرار دارد‪.‬‬
‫تمایل هر چند عامل درونی و مربوط به ضمیر ان سان ا ست‪ ،‬اما یک صفت ذاتی و فطری ان سان نی ست‪ ،‬بلکه در نتیجهء‬
‫عوامل متعددی در فرد ایجاد می شود و در نهایت در او انگیزهء ارتکاب ف ساد را ایجاد میکند‪ .‬تمایل افراد از شرایط‬
‫اساسی و بنیادین ارتکاب عمل فساد اداری است‪ .‬هر قدر که زمینهء انجام عمل فساد اداری مهیا باشد‪ ،‬تا زمانیکه شخص‬

‫‪329‬‬
‫تمایلی به ارتکاب ف ساد ندا شته با شد‪ ،‬جرمی اتفاق نمیافتد‪ .‬ب سیاری از افراد در جامعه دیده می شوند که چون تمایل به‬
‫ارتکاب جرم دارند‪ ،‬خطر مرگ را به جان گرفته و مرتکب جرایم سرقت‪ ،‬اختطاف و اختالس اموال بیت المال میشوند‪.‬‬
‫بر عکس آن‪ ،‬بسیاری از افراد دیده می شوند که امانتدار میباشند‪ ،‬مال با ارزشی را پیدا میکنند و کوشش میکنند آن را‬
‫به مالک آن برگرداند؛ زیرا این افراد تمایلی به ارتکاب جرم ندارند‪.‬‬
‫با توجه به اهمیت تمایل درونی ان سان ا ست که شریعت ا سالم بر ا صالح ضمیر ان سان تاکید میورزد‪ .‬با توجه به همین‬
‫نکته است که شریعت اسالم نسبت به مبارزه با فساد اداری‪ ،‬از منظر اخالقی میبیند‪ .‬یعنی در قدم اول بر تربیه و اخالق‬
‫م سلمان تاکید میکند‪ ،‬تالش میکند‪ ،‬اخالق و تعهد را در مامور حکومتی ایجاد کند‪ ،‬سپس بر اقدامات دیگر از جمله‬
‫دانش‪ ،‬شایستگی‪ ،‬نظارت و امثال آن تاکید میورزد‪.‬‬
‫‪ -9‬فرصت ارتکاب فساد‬
‫شرط اسا سی دیگری که منجر به ارتکاب جرم فساد اداری می شود‪ ،‬فرصت است‪ .‬فرصت عبارت از مهیا بودن زمینهء‬
‫ارتکاب جرم برای مرتکب جرم است‪ .‬فرصت‪ ،‬در نتیجهء پروسه اداری و عوامل متعددی مهیا میشود‪.‬‬
‫لذا برای ارتکاب جرم فساد اداری‪ ،‬عالوه بر تمایل درونی شخص به ارتکاب جرم‪ ،‬فرصت مناسب نیز باید وجود داشته‬
‫با شد‪ .‬چنین فر صتی ممکن ا ست در نتیجهء طراحی و تدابیر دراز مدت فراهم گردد و یا به طور اتفاقی پیش آید‪ .‬چنانچه‬
‫تمایل شخص به ارتکاب جرم و فرصت اقدام به جرم وجود داشته باشد فساد متولد خواهد شد و در صورت مهیا بودن‬
‫سایر شرایط رشد خواهد کرد‪.‬‬
‫هر چند شخص برای انجام ارتکاب جرم تمایل داشته باشد‪ ،‬تا زمانی که فرصت و زمینه ارتکاب جرم فراهم نشود‪ ،‬جرم‬
‫ـرقت‬ ‫ـه موفق به سـ‬ ‫ـرقت دارند اما همیشـ‬ ‫ارتکاب نمیگردد‪ .‬خیلی از افراد در جامعه زنده گی میکنند که تمایل به سـ‬
‫نمی شوند‪ ،‬زیرا فر صت و و ضعیت برای آنها مهیا نی ست‪ .‬در جرایم ف ساد اداری نیز مامور موظف هر چند به دنبال‬
‫اختالس و یا ر شوت با شد‪ ،‬اما اگر مال و دارائی دولت بد سترس او نبا شد و یا ک سی حا ضر به دادن ر شوت برای او‬
‫نباشد‪ ،‬اختالس و رشوتی اتفاق نمیافتد‪.‬‬
‫عوامل متعددی میتوانند در تمایل شخص به ارتکاب جرم نقش دا شته با شند؛ برخی از آنها ممکن ا ست از درون فرد‬
‫نشات گیرند و برخی دیگر آن از محیط اداره و یا بیرون اداره ناشی شوند؛ لیکن تفاوتی در نتیجه بوجود نمیآورد‪ ،‬نتیجه‬
‫هر چه با شد‪ ،‬ف ساد ا ست‪ .‬همچنان عوامل مختلفی میتوانند زمینه و فر صت ارتکاب ف ساد را برای مرتکب جرم فراهم‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ -1‬ناکافی بودن در آمد کارکنان‬
‫اندیشمندان‪ ،‬یکی از عوامل عمده و اساسی در ایجاد و افزایش فساد اداری را ناکافی بودن و کم بودن در آمد کارمندان‬
‫می دانند‪ .‬عدم تناسب نرخ بازار و معاش کارکنان‪ ،‬حداقل معیشت کارمند و سایر نیازهای او را نتوانسته تأمین کند‪ .‬بنابر‬
‫این ف ساد اداری را بر همه بخشها عمومی ساخته ا ست‪ .‬بر ا ساس تحقیقی که سازمان شفافیت بینالمللی در سال‬
‫(‪ ) 4110‬خور شیدی در ک شورهای مختلف انجام داده ا ست؛ معلوم شد که دلیل عمدۀ ف ساد مالی و اداری در‬

‫‪331‬‬
‫ک شورهای که در حال ترقی و پی شرفت اند‪ ،‬معاش ب سیار پائین کارمندان دولت ا ست‪ .‬در این ک شورها امور اکثرًا با‬
‫پرداخت رشوت همراه است‪.‬‬
‫بلند بودن حقوق و امتیازات کارکنان‪ ،‬تمایل ان سان را به ک سب در آمد از راههای غیر م شروع کاهش داده و واب ستگی‬
‫وی را ن سبت به آن از بین میبرد‪ .‬در صورتی که حقوق و امتیازات کارکنان تکافوی زندگی شان را بکند و نیازها و‬
‫هزینه های زندگی شان را تأمین کند؛ د ست به ف ساد نخواهند زد‪ .‬در این صورت تنها ممکن ا ست آنعده د ست به ف ساد‬
‫بزنند که حرص و طمع زیاد دارند‪ .‬م صداق این گفته را میتوان ارگانهای ق ضائی افغان ستان بیان کند‪ .‬چون حقوق و‬
‫امتیازات قضات تأمین زندگی شان را میکند؛ لذا فساد در این بخشها رو به کاهش است‪ .‬شخصی که تقوای او ضعیف‬
‫باشد در عین زمان تنگدستی و مشکالت اقتصادی او را فرا گیرد و از درآمد کافی هم برخوردار نباشد‪ ،‬حس صداقت و‬
‫خدمتگذاری در وجودش سست شده و فکر خالف کاری در ذهنش نمایان می شود‪ .‬باید یاد آور شد که این تنها عامل‬
‫نبوده‪ ،‬بلکه یکی از عوامل فساد اداری میباشد که به فساد اداری خرد مرتبط است (حسنی‪ ،‬عادل‪.)04،06 :4121 ،‬‬
‫‪ -1‬نابرابری در آمد کارکنان‬
‫نا برابری در آمد کارمندان در دو بخش مح سوس و قابل م شاهده میبا شد‪ ،‬یکی نا برابری در آمد میان کارکنان بخش‬
‫خ صو صی و دولتی و دیگری نابرابری در آمد بخش عمومی‪ .‬ا صل شای سته ساالری‪ ،‬لیاقتمداری و امتحان رقابتی در‬
‫استخدام‪ ،‬از اصول اساسی حکومتداری خوب بوده که نقش بسیار اساسی و محوری را در کاهش فساد اداری دارد‪.‬‬
‫ت ضمین حقوق کارمندان بر ا ساس دانش‪ ،‬ا ستعداد‪ ،‬تجربه‪ ،‬تخ صص‪ ،‬و تعهد مرتبط با وظیفه‪ ،‬یک امر منطقی و عادالنه‬
‫تلقی میگردد؛ در غیر آن بر عکس آن ثابت می شود‪ .‬مایه نگرانی زمانی ا ست که نا برابریهای غیر منطقی و غیر موجه‬
‫میان کارکنان هم سطح در نظر گرفته شود‪ .‬تفاوت قایل شدن و تبعیح روا دا شتن میان کارکنان حس خدمتگذاری و‬
‫انگیزه به کار و عالقمندی به وظیفه را از بین برده‪ ،‬حس حقارت‪ ،‬بدبینی و‪ ...‬را ایجاد میکند و ممکن است برخی افراد‬
‫به طرف مفا سد اداری و مالی تمایل پیدا کرده و منجر به ف ساد اداری گردد نیز وقتی که در ادارات افغان ستان حقوق و‬
‫امتیازات بین کارکنان هم سطح‪ ،‬نابرابر توزیع می شد و می شود؛ تحت عنوان مختلفی‪ ،‬به عنوان مثال ا ستخدام مشاوران‬
‫مقطعی به شکل افراطی در اکثر وزارتها و ادارهها؛ منجر به ف ساد شده‪ ،‬انگیزه به کار و خدمتگذاری را کاهش داده‬
‫ناهنجاریها و م شکالت عدیدهیی را سبب می شود‪ .‬همانطور که در باال تذکر داده شد؛ نابرابری میان بخشهای‬
‫خصوصی و عمومی نیز میتواند منجر به فساد شود‪.‬‬
‫فقر و بیتوجهی به م سایل مالی کارکنان دولت‪ ،‬نه تنها سبب آلوده شدن به ف ساد می شود‪ ،‬بلکه ممکن ا ست که باعث‬
‫بیرون شدن و فرار نیروی متخصص و متعهد از بخش عمومی شود‪ .‬این موضوع به تجربه ثابت شده است در صورتی که‬
‫به افراد الیق و متخصص از طرف بخشهای خصوصی حقوق و امتیازات بیشتری در نظر گرفته شده پیشنهاد گردد‪ ،‬این‬
‫اشخاص حاضر به ترک وظیفۀ فعلی خود گردیده‪ ،‬جای شان را افراد ناالیق‪ ،‬غیر متخصص‪ ،‬فرصت طلب وآلوده به فساد‬
‫میگیرند که این خود زمینۀ فساد اداری را به طور وسیع فراهم میکند‪.‬‬

‫‪331‬‬
 ‫‪ -5‬تأثیر احساس بیعدالتی و توزیع ناعادالنه درآمدها در اداره بر فساد اداری‬
‫توزیع عادالنه درآمدها به این معنی ا ست که افراد و کارکنان از ثروتهای طبیعی و در آمدهای اقت صادی که با توانائی‪،‬‬
‫فعالیتهای اقت صادی و توانائیهای شان در اداره همگون با شد‪ ،‬بهرهمند شوند‪ .‬توزیع عادالنه درآمدها باعث عدالت‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و امنیت سیاسی گردیده‪ ،‬دستیابی به امور فوق را امکان پذیر میسازد‪.‬‬
‫اح ساس بیعدالتی یا برخورد غیر من صفانه‪ ،‬اغلب به عنوان عامل انحراف کارمند یک اداره ذکر می شود‪ .‬این امر باعث‬
‫انحراف کارمند گردیده شدیدترین حالت بدبینی وحادترین ف ساد را موجب خواهد شد (ح سنی‪ ،‬عادل‪:4121 ،‬‬
‫‪ .) 04،06‬یک مأمور دولتی از اداره و سازمان خود این توقع را دارد که منابع و امکاناتی که در اداره ا ست؛ به طور‬
‫عادالنه در خدمت همه قرار بگیرد که به نام عدالت توزیعی یاد میگردد‪ .‬در این مفهوم‪ ،‬افراد انتظار دارند که در توزیع‬
‫و تخ صیص منابع موجود در یک اداره‪ ،‬عدالت رعایت گردد و همه بدون تبعیح حق م ساوی در ا ستفاده از این منابع را‬
‫داشته باشند‪ .‬این گونه نباشد که در اداره بدون دلیل و موجب از امکانات و تسهیالت خوب بهرهمند شوند و عدۀ دیگر‬
‫از این امکانات محروم با شند‪ .‬ایجاد حس بیعدالتی در کارمندان یک عامل روان شناختی و فردی ا ست که سبب بروز‬
‫فساد اداری میگردد‪ .‬وقتی کارکنان با بیعدالتی در اداره و سازمان خود مواجه میگردند‪ ،‬به هدف جبران بیعدالتی که‬
‫در حق خود میدانند‪ ،‬به ارتکاب فساد اداری میل پیدا میکنند‪.‬‬
‫‪ -0‬عدم تأمین اجتماعی و شغلی‬
‫ان سان‪ ،‬موجودی اجتماعی ا ست و در زندگی اجتماعی خود با انواع حوایج و نیازهای عدیده مواجه ا ست و در مواقعی‬
‫در زندگی ان سان حوادث و م شکالتی از قبیل فقر‪ ،‬بیکاری‪ ،‬مری ضی‪ ،‬مرگ‪ ،‬بی سرنو شتی و‪ ...‬اتفاق میافتند‪ ،‬این‬
‫حوا دث مالزمۀ نظامی ا ست که بتواند ان سان را مورد حمایت قرار داده در چنین‪ ،‬حاالتی زندگی وی را ت ضمین نماید‬
‫نظام تأمین اجتماعی با مساعد سازی حمایت از افراد اجتماع در برابر حوادث‪ ،‬فزون بر سایر سودمندیها‪ ،‬نوعی آرامش‬
‫خاطر امنیت روانی را فراهم میکند و فرد را از وضعیت بیسرنوشتی رهائی میبخشد‪.‬‬
‫عدم تأمین شغلی و عدم حفاظت از شغل نیز در بروز فساد اداری تأثیر به سزایی دارد؛ مأموریکه تأمین شغلی کافی ندارد‬
‫به این فکر میافتد که در مدت محدودی که وظیفه دارد‪ ،‬حداکثر استفاده را بنماید و آیندۀ خود را تأمین نماید‪ .‬از جانب‬
‫دیگر ع دم تطبیق و انفاذ قانون‪ ،‬باعث عدم اطمینان و عدم اعتماد کارمند نسبت به بقا در وظیفهاش سبکدوش و یا تبدیل‬
‫کنند و به جایش از قارب خود ا ستخدام نمایند‪ .‬چنین و ضعیتی برای یک کارمند‪ ،‬انگیزۀ ف ساد را در نزد وی ایجاد‬
‫میکند‪ .‬بخ صوص زمانی که افراد جامعه شاهد آن اند که خانوادۀ به اثر از د ست دادن نان آور خود‪ ،‬در حالت فالکت‬
‫باری ب سر میبرد یا فرد شای ستۀ وظیفۀ خویش را از د ست داده‪ ،‬با بی سرنو شتی به سر میبرد‪ .‬دیدن چنین حاالتی این‬
‫انگیزه را قوت خواهد بخ شید که فر صت پیش آمده را غنیمت شمرده‪ ،‬بدون توجه به م شروع و غیر م شروع بودن‬
‫ا موال‪ ،‬حداکثر ا ستفاده را بنمایند و آیندۀ خویش را ت ضمین نمایند‪ .‬اینگونه ف ساد با ک سی که به خاطر فقر مرتکب ف ساد‬
‫می شود‪ ،‬فرق دارد چرا که این گونه ا شخاص با تدابیری از قبل تعیین شده و هدفمند به سراغ ف ساد میروند؛ اما ک سی‬
‫که به خاطر فقر فساد میکند‪ ،‬اتفاقی دست به چنین اعمالی میزند که مورد اول خطرناکتر است‪ .‬متأسفانه در افغانستان‬
‫اغلبًا چنین حاالتی مشاهده می شود که به خاطر احساس فقدان امنیت شغلی و نگاه غیر خوشبینانه به آینده است‪.‬‬

‫‪332‬‬
 ‫‪ -7‬عدم تناسب شخصیت با شغل کارکنان‬
‫بطور مثال اگر قاضی و یا څارنوال که در مرکز شهر با امکانات رهایشی مناسب زنده گی میکند‪ ،‬برخالف میل خود به‬
‫ول سوالیهای اطراف شهر که امکانات کمتری دارد‪ ،‬تبدیل شود‪ ،‬اغلب باعث نار ضایتی او از شغل وی میگردد‪ .‬درین‬
‫حالت او در قدم اول کوشش میکند که خود را دوباره به مرکز شهر تبدیل کند‪ .‬برای این کار از هر وسیله حتی از پول‬
‫و پرداخت ر شوت ا ستفاده میکند‪ .‬و یا کمتر به وظیفه ح ضور می یابد و یا اگر ح ضور هم یابد ضعف در کارش نمایان‬
‫میگردد و شاید حتی دست به رشوت و استفادۀ سو از امکانات دولتی بزند‪.‬‬
‫ج‪ :‬عوامل اجتماعی‬
‫مهمترین عوامل اجتماعی فساد اداری را اینگونه میتوان برشمرد‪:‬‬
‫عوامل اجتماعی فساد اداری‪ ،‬مجموعهء عوامل محیطی و شرایط تاثیر گذار بر رفتار افراد است‪ ،‬طوریکه آنها را وادار به‬
‫ارتکاب رفتار ضد اجتماعی میکند‪.‬‬
‫‪ -4‬پائین بودن سطح آگاهی عمومی و بی اطالعی مردم از وظایف خود‬
‫یکی از عواملی که میتواند سطح جرم را کاهش داده‪ ،‬فساد را مهار کند و نیروی بازدارندگی قوی دارد‪ ،‬شعور و آگاهی‬
‫مردم و بلند بودن سطح دانش شان میبا شد‪ .‬شعور و آگاهی بلند اجتماعی میتواند هر یک از اع ضا اجتماع را بر آن‬
‫دارد تا در نظم جامعه و پا سداری از ارزشهای آن کو شا بوده‪ ،‬ف ضا را برای ا شخاص فر صت طلب و مف سد نام ساعد‬
‫ساخته‪ ،‬با ناهنجاریهای اجتماعی مبارزه کند‪ .‬شعور بلند اجتماعی حس و م سؤولیت پذیری را در اجتماع باعث شده‪،‬‬
‫دولت را نیز متوجه ناهنجاریها و جوابگویی می سازد‪ .‬جهل و بیاطالعی مردم معموالً از بی سوادی و یا سوادی نا شی‬
‫می شود؛ لذا مردم از وظایف و مکلفیتهای کارمند دولت بیخبرند و درست درک نمیکنند که کارکنان حقوق و امتیاز‬
‫مادی میگیرند تا در خدمت مردم باشند و برای جامعه و اجتماع مکلف به کار و خدمتگذاری میباشند‪ .‬از همین خالء‬
‫و نکتۀ ضعف مردم یک عده کارکنان سوء ا ستفاده کرده‪ ،‬امور مردم و مراجعین را به تأخیر انداخته‪ ،‬برای ر سیدن به‬
‫اهداف نادرست خود و مانع ایجاد میکنند‪ .‬مردم هم فکر میکنند که این تأخیرها یک امر اصولی بوده‪ ،‬برای سرعت در‬
‫عمل باید رشوت بپردازند و اینطور با رغبت و رضایت ولی ندانسته زمینۀ فساد را فراهم میسازند‪ .‬همین ضعف آگاهی و‬
‫پائین بودن سطح دانش فراد جامعه‪ ،‬عوامل اجتماعی میبا شند که زمینه و ب ستر را برای ف ساد اداری م ساعد می سازند‪.‬‬
‫ح ضرت علی (ض) از این و ضعیت یعنی بیخبری مردم تعبیر ب سیار جالبی نموده و میفرماید‪ :‬از دو چیز به خدا مینالم‪:‬‬
‫سادگی و بیهوشی مردم درستکار‪ ،‬زیرکی و فراست متقلب و خاین‪.‬‬
‫‪ -9‬تبعیح‬
‫یکی از جمله و ضعیتهای که ان سانها همواره در هر جا و هر زمان از آن رنج میبرند؛ تبعیح ا ست‪ .‬تبعیح در ذات‬
‫خود باعث خیلی از م شکالت می شود‪ .‬از جمله تأثیر منفی تبعیح همین ا ست که منجر به ف ساد اداری می شود‪ .‬تبعیح‬
‫در این بخش به حالتی گفته می شود که افراد به دالیل مختلف از قبیل مسایل نژادی‪ ،‬جنسیتی‪ ،‬زبانی‪ ،‬قومی‪ ،‬مذهبی و در‬
‫فرصت های برابر و یکسان از مزایا و امتیازات نابرابر برخوردار باشند‪ .‬ایجاد تبعیح در ادارات که معموالً ناشی از نوعی‬

‫‪333‬‬
‫اعمال سلیقه و نظر شخصی مدیر یا مسؤول ردۀ اول دستگاههای اداری میباشد‪ ،‬شدیدترین بدبینی و حاد ترین فساد را‬
‫موجب خواهد شد (حسنی‪ ،‬عادل‪.)04،06 :4121 ،‬‬
‫بین تبعیح و ساختار های قدرتهای اجتماعی رابطۀ ب سیار نزدیک وجود دارد؛ لذا ک سانی که از نفوذ وقدرت اجتماعی‬
‫کمتری برخوردار اند‪ ،‬از حقوق الزم بهرهمند نمی شوند‪ .‬همانطوریکه در باال تذکر داده شد‪ ،‬تبعیح باعث ب سیاری از‬
‫م شکالت در جامعه می شود تا جاییکه حس انتقام جویی را در افرادی که قربانی تبعیح شدهاند؛ زنده میکند‪ .‬تبعیح‬
‫زمینۀ ساز چیره شدن روابط بر ضوابط میگردد و حتی باعث بیکار ماندن یک عده افراد شایسته والیق می شود‪ .‬چنانچه‬
‫ستراتیژی و طرزالعمل اصالح اداره و مبارزه علیه فساد اداری‪ ،‬حاکمیت روابط بر ضوابط را یکی از جمله عوامل فساد‬
‫اداری در افغانستان میداند‪ .‬تبعیح‪ ،‬اداره را به سمت وسوی فساد سوق داده‪ ،‬و مانع رسیدن اداره به اهدافش می شود‬
‫و باالخره از رشد توسعۀ اداره جلوگیری نموده‪ ،‬منجر به رکود و ناکامی یک ملت و جامعه میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬نفوذ قدرت های اجتماعی و روابط خویشاوندی‬
‫کارمندان و مجریان به اجتماعات‪ ،‬خانوادهها‪ ،‬فرقهها‪ ،‬مذهب و‪ ...‬مرتبط و وابسـته اند که همین عالیق و پیوندها‪ ،‬این‬
‫ا شخاص را تحت ف شار قرار داده‪ ،‬مجبور به جانبداری و حمایت از طیفهای متذکره مینماید‪ .‬حتی در حاالتی که منافع‬
‫این گروه ها با قوانین و مقررات و یا منافع عموم در تعارض قرار بگیرد‪ ،‬با توجه به روابط فوق‪ ،‬به منافع این گروه ها‬
‫ترجیح داده می شود‪ .‬لذا این ب سترهای اجتماعی زمینۀ ظهور ف ساد اداری را ت سهیل و فراهم میکنند‪ .‬این عوامل از دو‬
‫جهت عامل ف ساد میگردند‪ ،‬هم در درون نظام اداری یعنی میان خود کارمندان اداره و هم در بیرون از نظام اداری یعنی‬
‫ـتر تبدیل به میدان رقابت برای‬
‫ـد بیشـ‬ ‫میان مردم و کارمندان اداره به عوض اینکه میدان رقابت برای خدمتگذاری باشـ‬
‫سربازگیری مبدل میگردد‪ .‬ستراتیژی و طرزالعمل ا صالح اداره و مبارزه علیه ف ساد اداری‪ ،‬هم اعمال نفوذ برخی از‬
‫اعضای شورای ملی‪ ،‬شورای والیتی‪ ،‬قدرتمندان و متنفذین را از جمله عوامل فساد برشمرده است که متأسفانه در جامعۀ‬
‫افغانی بسیار اتفاق میافتد‪.‬‬
‫در جوامع سنتی مثل افغانستان که روابط خویشاوندی به عنوان عامل اصلی و تأثیرگذار بر روابط افراد محسوب میشود‪،‬‬
‫خوی شاوند ساالری با خویشخوری‪ ،‬تأثیر زیادی در گ سترش ف ساد اداری دارد‪ .‬اع ضای خانواده یک کارمند توقع دارند‬
‫ـوابط و مقررات را زیر پا کرده و از آن ها حمایت و جانبداری نماید این کارمندان اگر به توقع‬ ‫که کارمند قواعد‪ ،‬ضـ‬
‫خوی شاوندان و دو ستان شان جواب مثبت ندهند و خواه شات شان را برآورده ن سازند‪ ،‬متکبر‪ ،‬تازه به من صب ر سیده و‬
‫امثال این القاب را به وی میدهند و مالمتش میکند‪ .‬در نتیجه فساد اداری از نوع خویشاوندی افزوده خواهد شد‪.‬‬
‫‪ -1‬افزایش شهر نشینی‬
‫کشورهای درحال توسعه و رو به انکشاف‪ ،‬همواره با هجوم دهاتیان به شهرها مواجه می شوند‪ .‬تودۀ مردم به خاطر اینکه‬
‫از خدمات دولت و رفاه بیشتری برخوردار شوند‪ ،‬خود را به مرکز شهرها میرسانند‪ .‬افزایش شهرنشینی مستلزم افزایش‬
‫عر ضۀ خدمات دولتی می شود‪ .‬این امر از یک طرف بروکرا سی اداری را افزایش میدهد و از جانب دیگر باعث ر شد و‬
‫ترقی بخشهای خصوصی می شود‪ .‬افزایش شهرنشینی فرصت و بستر خوبی برای کارمندان فاسد میباشد چرا که حجم‬

‫‪334‬‬
‫تقا ضا برای خدمات افزایش پیدا میکند و عر ضۀ خدمات عمومی کم می شود و در نتیجه منجر به افزایش حجم ف ساد‬
‫اداری میشود‪.‬‬
‫در ف ساد اداری هدف جرمی‪ ،‬پول مردم و امکانات بیتالمال ا ست‪ .‬حال به خاطر برآورده شدن این اهداف یا باید‬
‫افرادی به ادارات دولتی مراجعه کنند و یا امکانات مادی بیتالمال موجود با شد تا پول و نان دا شته با شد‪ .‬وقتی تعداد‬
‫مراجعین و متقاضیان به اداره افزایش پیداکند و زیاد شود‪ ،‬برای فرد فاسد فرصت خوب و زمینۀ مناسبی مهیا میشود؛ لذا‬
‫برای گرفتن پول و مادیات از مردم‪ ،‬از حیله و از نیرنگهای مختلفی از قبیل بهانه جویی‪ ،‬کاغذ پرانی‪ ،‬استناد به قوانین و‬
‫مقررات غیر شفاف و‪ ...‬ا ستفاده خواهد کرد‪ .‬از جانب دیگر‪ ،‬افزایش شهرن شینی سبب تو سعۀ فعالیتهای اقت صادی و‬
‫تولیدی می شود‪ .‬این امر سبب میگردد تا شرکتها و فعاالن اقتصادی به خاطر فروش خدمات خود یا بخشهای دولتی‪،‬‬
‫وارد رقابتهای منفی شوند و برای فروش فعالیتهای خود به حکومت از ر شوت‪ ،‬فی صدی و انواع امتیازات دیگر‬
‫استفاده میکنند (حسنی‪ ،‬عادل‪.)04،06 :4121 ،‬‬
‫‪ -5‬نا امنی‬
‫در مورد تأثیر ن ا امنی و نقش آن در افزایش ف ساد اداری‪ ،‬اگر خوا سته با شیم دیدگاها و نظریات دان شمندان را خال صه و‬
‫د ستهبندی نمائیم؛ به دو دیدگاه و طرز فکر بر میخوریم‪ :‬جمعی از دان شمندان امنیت را پیش زمینه و پیش شرایط تحقق‬
‫عدالت میدانند‪ .‬برخی دیگر بر عکس قضیه نظریه پردازی میکنند یعنی عدالت پیش شرط امنیت میباشد‪ .‬به هر صورت‬
‫اگر خواسته باشیم این دو دیدگاه را کنار هم قرار بدهیم‪ ،‬بدون اینکه یکی را بر دیگری ترجیح دهیم‪ ،‬میتوان بیان داشت‬
‫که امنیت و عدالت الزم و ملزوم یکدیگر اند در جامعۀ که این دو وجود ندا شته با شند آن جامعه و مردم آن جامعه در‬
‫حالت سقوط و هالکت بسر میبرند‪ .‬متأسفانه در افغانستان از سالها بدین طرف این اصول بسیار مهم همواره کمرنگ‬
‫بوده و جامعۀ ما همیشه در رنج و مضیقه به سر میبرد در این کشور نا امنی یکی از عوامل بسیار مهم فساد بوده که این‬
‫عامل در تمام بخشهای نظام و دولت سرایت نموده است‪.‬‬

‫نا امنی سبب می شود تا افرادیکه مرتکب جرایم می شوند به خصوص جرایم فساد اداری‪ ،‬مورد تعقیب عدلی قرار بگیرند‪.‬‬
‫افراد ا ستفاده جو و فا سد مانع تطبیق عدالت و محاکمه و مجازات مجرمین می شوند‪ .‬تجربه ن شان داده ا ست که برخی‬
‫از افرادی که مرتکب جرایم میشوند‪ ،‬در جاهایی به سر میبرند که امنیت کامل وجود ندارد و یا اینکه اگر مرتکب فساد‬
‫اداری شوند‪ ،‬به خاطر فرار از مجازات و تطبیق عدالت‪ ،‬به مناطق نا امن پناه میبرند‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عوامل تسهیل کننده فساد اداری‬
‫ـهیل‬‫برای ارتکاب و وجود یافتن یک پدیدۀ اجتماعی‪ ،‬برخی از عوامل و به وجودآورندهاند اما عدۀ از عوامل هم تسـ‬
‫کنندهاند که زمینه را برای به وجود آمدن پدیده سهر می سازد‪ .‬در مورد فساد اداری نیز این گفته صدق میکند؛ چنانکه‬
‫در کنار عوامل اصلی که منجر به فساد اداری میگردند‪ ،‬بدون شک یک سلسله عوامل دیگر نیز باید وجود داشته باشند‬
‫که زمینۀ ارتکاب آن را ت سهیل میکنند‪ .‬اکنون برای جواب دادن به سواالتی چون عوامل ت سهیل کنندۀ ف ساد اداری‬
‫کدامها اند؟ عوامل مدیریتی در ارتکاب ف ساد اداری‪ ،‬چقدر مؤثر اند‪ ،‬کمکها و سرمایهگذاریهای خارجی چگونه در‬
‫افزایش یا کاهش فساد اداری نقش دارند؟ به بررسی آن پرداخته می شود‪ .‬عالوهبر عوامل اصلی فساد اداری که در بحث‬
‫‪335‬‬
‫قبل بررسی شد‪ ،‬تعدادی از عوامل دیگر نیز وجود دارند که زمینۀ را برای فساد اداری تسهیل میبخشند‪ ،‬در این بحث به‬
‫هر کدام از این عوامل به طور مختصر پرداخته خواهد شد‪.‬‬
‫الف‪ :‬عوامل سیاسی فساد اداری‬
‫یکی از عوامل ب سیار عمده و خطرناک در ترویج و گ سترش ف ساد اداری‪ ،‬ف ساد سیا سی سیا ستگذاران در جوامع‬
‫میبا شد‪ .‬از آنجایکه قوۀ محرکه و چرخ قدرت در جامعه به د ست همین سیا سیون میبا شد؛ لذا اینها به خاطر نیل به‬
‫اهداف خویش عالقه دارند تا از هر و سیلۀ م شروع و غیر م شروع‪ ،‬سیا ست جامعه را به نفع خویش بچرخانند‪ .‬عوامل‬
‫سیا سی زیادی به طور م ستقیم و غیر م ستقیم زمینۀ انت شار ف ساد اداری را فراهم میکند که در این بخش به برخی از این‬
‫عوامل مانند نظام سیا سی‪ ،‬فرهنگ معافیت‪ ،‬بیثباتی سیا سی‪ ،‬وجود گروههای ف شار و ر سانهها و اطالعر سانی ا شاره‬
‫میگردد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عوامل مربوط به نظام سیاسی‬
‫با توجه به دیدگاه برخی از محققان‪ ،‬میان ف ساد و دموکرا سی رابطۀ معکوس و جود دارد‪ .‬به هر پیمانۀ که شاخ صههای‬
‫دموکراسی بیشتر باشد‪ ،‬فساد اداری کمتر مشاهده می شود‪ .‬در این نظریه مشروعیت مردمی دولت در کاهش فساد مؤثر‬
‫دانسته شده است‪ .‬در نوع نظام سیاسی عوامل متعددی سبب ظهور فساد اداری می شوند‪ .‬در کشور هایی که یک حزب‬
‫و گروه حکومت میکند؛ در ک شور هایی که دارای نظامهای سیا سی ائتالفیاند و در ک شورهایی که نظام سیا سی میان‬
‫چند فرد و گروه تقسیم میشود در هر کدام از این نظامها به نحوی فساد اداری دیده میشود‪ ،‬در کشور هایی که احزاب‬
‫سیا سی فعالی دارند‪ .‬به خاطر رقابت ناچار می شوند که با ف ساد اداری مبارزه کنند؛ اما در ک شورهای که یک حزب‬
‫وجود دارد و قدرت را در اختیار خود دارد‪ ،‬با این عامل فشار مواجه نیستند (حسنی‪ ،‬عادل‪.)04،06 :4121 ،‬‬
‫در جامعۀ افغان ستان‪ ،‬احزاب سیاسی قوی وجود ندارد که حکومت را زیر فشار قرار دهد تا حکومت مجبور شود با فساد‬
‫مبارزه نماید‪ .‬اگر احزاب سیاسی هم وجود داشته باشد‪ ،‬ولی حکومت کدام خطر و فشار از این ناحیه احساس نمیکند‪،‬‬
‫زیرا فکتورهای قومی و گروهی ن سبت به ارزشهای دموکرا سی و حزبی مبتنی بر معیارهای داخلی قویتر عمل میکند و‬
‫ـود‪ .‬همچنین در قدرت های به م یان آ مده از انقالب و حکو مت بم یان آ مده از‬ ‫خطری برای حکو مت قل مداد نمیشـ‬
‫ائتالفهای حزبی و گروهی‪ ،‬اگر میکانیزمهای دست و مؤثری موجود نباشد‪ ،‬نظام سیاسی را به سمت فساد اداری سوق‬
‫میدهد‪ .‬نظیر حکومتهای گذشتۀ انقالبی و ائتالفی در افغانستان و نیز حکومت وحدت ملی‪.‬‬
‫‪ -4‬تأثیر فرهنگ معافیت در فساد اداری‬
‫مصلحتها‪ ،‬گذشتها و معافیتها از فتکوریهایی میباشند که در افزایش فساد اداری تأثیر به سزایی دارد‪ .‬در افغانستان‬
‫معافیت تبدیل به یک فرهنگ شده‪ ،‬چنانچه ب سیاری از افراد به دالیل مختلف و علتهای گوناگون و م صلحتها مورد‬
‫ـتند و یا به نحوی مرتبط اند و‬‫ـهیم هسـ‬ ‫ـانی که یا در قدرت سـ‬‫ـوص کسـ‬ ‫مجازات و محاکمه قرار نمیگیرند‪ .‬به خصـ‬
‫ارگانهای عدلی و ق ضائی از اح ضار شدن عاجز اند که این خود بر دامنۀ ف ساد میافزاید‪ .‬چنانچه مادامی که مرتکب‬
‫ف ساد‪ ،‬مورد تعقیب قرار نمیگیرد؛ دیگرانهم جرأت پیدا کرده و د ست به ف ساد میزنند‪ ،‬بدین ترتیب معافیت عاملی‬
‫است بر گسترش فساد اداری‪.‬‬

‫‪336‬‬
 ‫‪ -9‬بیثباتی سیاسی‬
‫ثبات سیا سی به و ضعیتی گفته می شود که دولت بتواند در هر حالت پایههای نظام را در ابعاد مختلف حفظ کند‪ .‬توان‬
‫مبارزه را در حاالت بحران و حالت خطرناک داشته و خطر فروپاشی آنرا تهدید نکند‪ .‬در غیر آن بیثباتی به میان آمده و‬
‫احتمال افزایش فساد‪ ،‬بیشتر میشود‪ .‬یکی از عوامل اصلی که اطمینان و اعتماد را نسبت به ثبات سیاسی تقویت میکند‪،‬‬
‫خود کفایی دولت وعدم وابستگی آن است‪.‬‬
‫بیثباتی سیاسی در جامعه سبب می شود که انسانهای سود جو و منفعت طلب از فرصت استفاده کرده و فساد اداری را‬
‫مرتکب شوند‪ .‬چون بیثباتی نظام ادارۀ سالم و حاکمیت قانون را ضعیف ساخته‪ ،‬زمینه را برای فساد مهیا کرده و بستر‬
‫خوبی برای ان سانهای فا سد میبا شد‪ .‬در افغان ستان به علت نبود خود کفایی‪ ،‬فقدان تواناییهای کافی نظام‪ ،‬نبود منابع‬
‫پایهدار و نیاز به کمکهای جهانی‪ ،‬این کشور را به طرف بیثباتی سوق داده است که این وضعیت برای عدۀ منفعت بار‬
‫بوده است‪.‬‬
‫‪ -1‬وجود گروههای فشار‬
‫گروههای ف شار‪ ،‬افراد و سازمانهای اند که به خاطر منافع شخ صی خود و پیروان خویش بر ارگانها و مقامات دولتی‬
‫ف شار وارد کرده‪ ،‬عامل ف ساد می شوند‪ .‬این گونه گروهها و سازمانها اقدامات و فعالیتهای خویش را به خاطر منافع‬
‫خود و پیروان خود متمرکز می سازند‪ ،‬نه به خاطر منافع عموم‪ .‬کارکردها و اقدامات این گروه شکل مافیایی دا شته در‬
‫کنار اینکه خود شان عامل ف ساد می شوند‪ ،‬بلکه برای پیروان و هواداران خود نیز ب ستر ف ساد را م ساعد می سازند و حتی‬
‫در عزل و نصب افراد دخیل میباشند‪.‬‬
‫‪ -1‬فقدان رسانههای مستقل‬
‫ر سانههای آزاد و م ستقل‪ ،‬یکی از ا صول دموکرا سی و ترویج دموکرا سی ک شور میبا شد‪ .‬ر سانهها در بلند بردن سطح‬
‫آگاهی و شعور مردم‪ ،‬نقش ا سا سی و بنیادی دا شته‪ ،‬عامل نظارت مردمی و جوابگویی دولتی میبا شند‪ .‬بدین لحاظ‪،‬‬
‫برخی رسانهها را به عنوان رکن چهارم در کنار سه رکن دولت میدانند‪ .‬مشکل از آنجا بروز میکند که رسانهها استقالل‬
‫خویش را از دست داده‪ ،‬عامل پنهان کاری برای فعالیتهای غیر قانونی دولت باشند‪ .‬میان فساد اداری با انحصار قدرت‬
‫و پنهان کاری رابطۀ مثبتی وجود دارد‪ .‬در مقابل‪ ،‬میان فساد اداری و جوابگویی‪ ،‬شفافیت و شایستهساالری رابطۀ منفی‬
‫وجود دارد که به طور قطع میتوان گفت که رسانهها در قسمت مسایل فوق اگر رسالت خویش را درست اجراء نکنند؛‬
‫یکی از عوامل افزایش فساد در جامعه میباشند‪.‬‬
‫ج‪ :‬علل اداری و مدیریتی فساد اداری‬
‫یکی از بحث بر انگیزترین و رایجترین علل ف ساد اداری که همواره مورد بحث و گفتگوری محققان و دان شمندان قرار‬
‫میگیرد‪ ،‬علل اداری و مدیریتی فساد اداری است‪ .‬در اینجا برخی از عوامل مهم اداری که فرصت ارتکاب فساد اداری‬
‫را فراهم میکند؛ مختصرًا مورد بحث قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪337‬‬
 ‫‪ -4‬بروکراسی‬
‫اینکه گفته می شود بروکرا سی عاملی ا ست برای افزایش ف ساد اداری‪ ،‬باید وا ضح گردد که چگونه و چرا؟ وقتی که از‬
‫بروکرا سی نام گرفته می شود‪ ،‬فکر میکنند که بروکرا سی یک حالت منفی ا ست و چنین ت صور می شود که بروکرا سی‬
‫یک روند پر پیچ و خمی ا ست که خیلی طوالنی ا ست و در یک کالم به معنای عدم کارایی تعبیر می شود‪ .‬در صورتی‬
‫که‪ ،‬چنین نیست‪ ،‬بلکه بروکراسی شیوۀ سازمانی فعالیتها است‪.‬‬
‫در بروکراسی سلس لۀ مراتب‪ ،‬تقسیم کار و رسمیت زیاد وجود دارد و تصمیمات استخدامی بر اساس شایستگی صورت‬
‫میگیرد؛ اما زمانی از بروکرا سی باید تعبیر منفی صورت گیرد که اجراآت و فعالیتها به د شواری مواجه گردیده‪ ،‬در‬
‫شیوۀ رفتارها سختگیرانه عمل شود‪ .‬در افغانستان بروکراسی یکی از عوامل فساد اداری محسوب می شود چرا که در‬
‫بروکراسی حالت منفی و افراطی بیشتر دیده می شود؛ چنانچه برای یک فعالیت کوچک باید چندین امضاء گرفته شود و‬
‫اوراق زیاد تهیه شود که این مو ضوع خود سردرگمی ایجاد کرده‪ ،‬برای مأموران فر صت ف ساد را م ساعد می سازد‪.‬‬
‫همچنان برای ارباب رجوع این انگیزه را میدهد تا برای رهایی از این و ضعیت و سرعت بخ شیدن به کارش به پرداخت‬
‫رشوت و سایر اعمال فساد انگیز روی بیاورد‪.‬‬
‫‪ -9‬رعایت نکردن شایستهساالری در نصب و عزل‬
‫رعایت نکردن اصل شایسته ساالری در عزل و نصب کارمندان به خاطر مصلحتهای قومی‪ ،‬لسانی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬مذهبی و‪...‬‬
‫یکی از عوامل ف ساد؛ مح سوب میگردد‪ .‬در نظر نگرفتن تعهد و تخ صص در ا ستخدامها و عزل و ن صبها تبعات و‬
‫پیامدهای ناگواری را برای اداره ایجاد کرده‪ ،‬از عوامل فساد اداری تلقی میگردد‪ .‬در صورتی که اشخاص استخدام شده‬
‫فاقد درک و دانش الزم باشند و معیار انتخاب شان همان گرایشهای فرق‪ ،‬روابط و مسایل مادی بوده باشد‪ ،‬اداره را به‬
‫طرف فساد سوق میدهند‪ ،‬چراکه چنین افرادی با چنین وضعیتی هدف شان خدمتگذاری نه بلکه سوء استفاده‪ ،‬منفعت‬
‫طلبی و جمعآوری مادیات میباشد‪ .‬اینگونه افراد‪ ،‬فرصت را غنیمت شمرده و دست به فساد میزنند‪ .‬از جانب دیگر این‬
‫افراد به خاطر نداشتن دانش و تجربۀ الزم در معرض سوء استفاده قرار گرفته‪ ،‬طعمۀ اشخاص منفعت طلب قرار میگیرند‪.‬‬
‫عدم رعایت م سایل فوق در ا ستخدام‪ ،‬زمینۀ ف ساد را فراهم کرده و فر صت داده می شود تا در سایۀ نا آگاهی و ندا شتن‬
‫تجربه و تخصص‪ ،‬تمامی دستگاه به فساد اداری گرایش پیدا میکند‪.‬‬
‫‪ -1‬عدم رعایت مکافات و مجازات در مناسبات اداری‬
‫مکافات و مجازات و یا ت شویق و تنبیه‪ ،‬دو ا صل اثباتی و عمده در یک اداره تلقی میگردد که اگر این مراحل مراعات‬
‫ـته‪ ،‬حس ابتکار‪ ،‬خالقیت‪ ،‬اثباتگرایی و‬ ‫ـود در اجراآت و فعالیتها‪ ،‬ذهنیتها و انگیزههای منفی را از میان برداشـ‬‫شـ‬
‫خدمتگذاری را در کارمندان اداره افزایش میدهد‪ .‬در غیر این صورت اگر سی ستم مکافات و مجازات در اداره حاکم‬
‫نباشد‪ ،‬کارکنان نسبت به اداره و وظیفه بیانگیزه شده و عالقۀ شان از بین میرود‪ .‬چنین وضعیتی حس استقالل و آزادی‬
‫را در افراد اداره ایجاد کرده‪ ،‬باعث میشود قواعد ومقررات را نادیده بگیرند و دست به ارتکاب فساد اداری بزنند‪.‬‬

‫‪338‬‬
 ‫‪ -1‬ضعف در نظارت از فعالیتهای کارمندان‬
‫به خاطر نیل به اهداف و د ستیابی به یک مق صد نیاز ا ست که برنامهها‪ ،‬قواعد و مقرراتی وجود دا شته با شد؛ ولی به‬
‫خاطر اینکه اطمینان حا صل شود که فعالیتها در م سیر اهداف قرار دارند‪ ،‬نظارت یکی از ضرورتهای اجتناب ناپذیر‬
‫اداره مح سوب می شود‪ .‬نظارت هدفمند و اثر بخش‪ ،‬یکی از عوامل مهم در جلوگیری از وقوع ف ساد اداری تلقی‬
‫می شود فقدان چنین نظارتی سبب می شود که مسیر درست فعالیتها روشن نباشد و چه بسا در مسیر مخالف با اهداف‬
‫خود قرار دا شته با شد‪ .‬بنابر این در صورتی که نظارت ضعیف با شد و یا وجود ندا شته با شد‪ ،‬ف ضا و میدان برای افراد‬
‫سود جو و منفعت طلب مساعد گردیده؛ از اختیارات خود سوء استفاده میکنند‪.‬‬
‫‪ -5‬فقدان روش کار و تعلل و ضعف در جوابگویی فعالیتهای نظام اداری‬
‫به علت نبود روش کار و اینکه اکثر ت صامیم به و سیلۀ سطوح باالیی گرفته می شود؛ فر صت تعلل در اجراآت برای‬
‫ـود‪ .‬افراد رده های پائین به حق و ناحق کارهای مراجعین را موکول به روزهای آینده میکنند‪ .‬لذا‬ ‫کارمندان فراهم میشـ‬
‫ارباب رجوع به خاطر سرعت بخشیدن به کار خود متوسل به رشوت می شوند‪ .‬در بسیاری حاالت کار از سوی کارمند‬
‫به تأخیر افتاده؛ تعلل صورت میگیرد‪ .‬ارباب رجوع حتی برای حق مسلم و قانونی خویش برای کارمند رشوت میدهند‪.‬‬
‫در این گونه موارد ر شوت دهنده و ر شوت گیرنده آن را خالف قانون و اخالق نمیپندارند؛ چرا که ز شتی و بد بودن‬
‫فساد در نزد شان از بین رفته است‪.‬‬
‫از جانب دیگر در ب سیاری از ادارات دولتی‪ ،‬مبنای ت صمیم و فعالیتها رو شن نی ست‪ .‬مراجعین در جریان ت صامیم و‬
‫فعالیتها قرار ندارند و مسئووالن نیز از عملکرد خود جوابگو نمیباشند‪ .‬فقدان جوابگویی باعث می شود که شخص‬
‫خود را بی م سؤولیت فکر کند و از عواقب کار و فعالیت خویش هرا سی ندا شته با شد‪ .‬به همین دلیل جوابگو بودن‬
‫مسؤوالن عامل اصلی کنترول و عامل باز دارندۀ قوی از فعالیتهای فساد آلود است‪.‬‬
‫‪ -0‬پیوستن متخصصان به بخش خصوصی‬
‫مشکل اقتصادی و عدم تأمین شغلی سبب شده است که بسیاری از کسانی که دارای تجربه و تخصص کافی مدیریتی اند‬
‫و میتوانند با درایت خویش اداره را به م سیر اهداف مند آن سوق داده؛ ا صالح را به وجود بیاورند‪ ،‬وظیفه را ترک و به‬
‫بخش خ صو صی رجوع میکنند‪ .‬فقر و بیتوجهی به م سایل مالی مأمورین دولت‪ ،‬تنها سبب آلوده شدن آنها به ف ساد‬
‫نمی شود‪ ،‬بلکه ممکن ا ست منجر به بیرون رفتن نیروهای متخ صص و تعهد از اداره شود‪ .‬وقتی از طرف اداره و یا‬
‫شرکت های خصوصی برای مأموران الیق و شایسته و متخصص‪ ،‬معاش بیشتری پرداخته شود‪ ،‬بدون شک این مأموران‬
‫وظیفۀ دولتی خود را ترک کرده؛ به بخش خ صو صی جذب می شوند‪ .‬امروزه متأ سفانه فقدان چنین نیروهای دولت را به‬
‫م شکل مواجه کرده و ورود افراد غیر متخ صص و نا الیق و آلوده به ف ساد زمینۀ بی شتر ف ساد اداری را فراهم می سازد‬
‫(حسنی‪ ،‬عادل‪.)04،06 :4121 ،‬‬

‫‪339‬‬
 ‫جزء سوم‪ :‬علل و عوامل خارجی فساد اداری‬
‫از جمله عواملی که در گ سترش ف ساد اداری‪ ،‬تأثیرگذار و دخیل دان سته می شود؛ عوامل خارجی میبا شند‪ ،‬یعنی عواملی‬
‫که در نتیجۀ سرازیر شدن سرمایهها وسیاستهای خارجی در یک کشور به میان آمده و سبب بروز فساد اداری میگردد‪.‬‬
‫عوامل خارجی متعددی میتواند زمینۀ ظهور فساد اداری را در یک کشور فراهم کنند‪ .‬طی چندین سال گذشته‪ ،‬ملیاردها‬
‫دالر به افغانستان سرازیر شد که متأسفانه عدۀ محدود از این وضعیت سود برده‪ ،‬اکثر مردم از آن مستفید نشدهاند نیمی‬
‫از مردم افغان ستان هنوز هم زیر خط فقر زندگی میکنند‪ ،‬بیکاری در اوج قرار دارد و از همه بدتر دامنۀ ف ساد اداری‬
‫گسترش یافته‪ ،‬وسیع شده است‪ .‬حال این بحث میخواهیم جواب دهیم که آیا واقعًا سرازیر شده این کمکهای خارجی‬
‫به افغان ستان در افزایش ف ساد اداری تأثیر دا شته و یا خیر؟ در جواب به این سوال دو نظر وجود دارد که در این بحث‬
‫بیان شده است‪.‬‬
‫الف‪ :‬کمک و سرمایهگذاری خارجی زمینهساز فساد اداری‬
‫این نظریه بر آن تأکید دارد که یکی از عوامل به میان آمدن و ظهور ف ساد اداری در ک شورهای در حال تو سعه‪ ،‬وجود‬
‫سرمایهگذاریهای خارجی میبا شد‪ .‬گفتنی ا ست که سرمایهگذاریهای خارجی با آنگه برای آن ک شورها درآمد تولید‬
‫کرده ا ست؛ اما این درآمد برای مردم عادی منفعت ندا شته ا ست؛ بلکه عمدۀ از این رهگذر به رفاه ر سیدهاند‪ .‬آنهم‬
‫ک سانی که به طور م ستقیم در قراردادها‪ ،‬پروژهها و‪ ...‬دخیل بودهاند‪ .‬اینگونه سرمایهگذاریها به طور م ستقیم و آ سان‬
‫وارد ک شورهای درحال تو سعه نمی شوند؛ بلکه از طریق مراجع و یک سل سله فعالیتهای خاص وارد این ک شورها‬
‫می شوند‪ .‬بدین ترتیب در قدم اول سود کالن را ک سانی بهرهمند می شوند که در خدمت سرمایهگذاران خارجی قرار‬
‫دارند‪ .‬مانند‪ :‬حکام خودکامه و نمایندگان فاسد‪.‬‬
‫نظریۀ فوق براین استدالل استوار است که اگر سرمایهگذاریهای خارجی برای سود و منفعت کشورهای در حال توسعه‬
‫با شد‪ ،‬پس چرا فقر روز به روز در این ک شورها افزایش مییابد‪ .‬این گونه سرمایهگذاریها اختالفات طبقاتی را به وجود‬
‫میآورد‪ .‬بر ا ساس نظریۀ فوق کمکهای چندین سال گذ شته را میتوان از عوامل بروز ف ساد اداری دان ست‪ .‬بر ا ساس‬
‫تحقیقاتی که دیدبان شفافیت افغان ستان انجام داده ا ست‪ ،‬اقت صاد در افغان ستان در ت صرف افراد مقتدری ا ست که در‬
‫حاکمیت دولت شریک ب سیاری از این افراد قراردادهای عمده در ساحۀ امنیت‪ ،‬تران سپورت و ساختمانی را به‬
‫دستآوردهاند‪.‬‬
‫ب‪ :‬نبود ظرفیت برای استفادۀ درست از کمکهای و سرمایهگذاری خارجی‬
‫در دیدگاه دیگر و بر خالف نظریۀ قبلی‪ ،‬سرمایهگذاریها و کمکهای خارجی عامل ف ساد اداری نی ست؛ بلکه بر عکس‬
‫سبب تو سعه و پی شرفت یک ک شور می شود؛ اما دلیل اینکه سرمایهگذاریهای خارجی پی شرفت یک ک شور را در‬
‫پیندارد‪ ،‬عدم موجودیت ظرفیت مناسب جهت استفاده از این سرمایهگذاریها است‪ .‬به طور نمونه میتوان به کشورهای‬
‫اروپائی ا شاره کرد که چگونه با ظرفیتی که دا شتند از کمکها جهانی و سرمایهگذارهای خارجی به شکل نظاممند در‬
‫جهت رشد و توسعۀ خویش استفاده نمودند؛ اما در برخی از کشورها که این ظرفیت به اندازۀ کافی وجود نداشته است‪،‬‬
‫منجر به حیف ومیل و در نهایت گسترش فساد اداری گردیده است‪.‬‬

‫‪341‬‬
‫بر ا ساس این نظریه‪ ،‬کمکها و سرمایهگذاریهای خارجی‪ ،‬عامل ف ساد اداری نی ست؛ بلکه فقدان توانایی ونبود‬
‫ظرفیتهای الزم و عدم توانایی رهبران ک شور‪ ،‬این مو ضوع را برای ک شور زیانبار ساخته ا ست‪ .‬بر مبنای این نظر‬
‫کمکهای خارجی در ذات خود عامل ف ساد اداری نبودهاند؛ بلکه فر صتهای ف ساد اداری بوده که این کمکها را‬
‫در معرض سوء استفاده و حیف ومیل قرار دادهاند‪ .‬این مسایل نشان میدهد که نبود امنیت‪ ،‬کنترول و نظارت جدی‬
‫سبب حیف و میل کمکهای خارجی می شود و این خود زمینه ساز ف ساد اداری شده و ب ستر آنرا فراهم میکند‬
‫(رحیم‪.)416 ،491 :4127 ،‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات و پیامدهای جرایم فساد اداری‬
‫در این گفتار در قدم اول خصوصیات و بعدًا در مورد پیامدهای جرایم فساد اداری بحث خواهد شد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬خصوصیات فساد اداری‬

‫جرایم فساد اداری‪ ،‬جرایم جدیدی نیست که در عصر حاضر جرمپنداری گردیده باشند؛ بلکه این نوع جرایم از‬
‫قدیم وجود دا شته و در جوامع منحیث پدیده جرمی منفور بودند و برای مرتکبین آنها در جوامع از قدیم مجازات تعیین‬
‫گردیده بود‪ .‬در عصر حاضر چون وضعیت اقتصادی‪ ،‬بیشتر ارتباط جهانی کسب نموده است‪ ،‬به این علت جرایم ف ساد‬
‫اداری از جمله جرایم بینالمللی مح سوب میگردند؛ به همین سبب جرایم ف ساد اداری ممکن از سرحدات جغرافیوی‬
‫ک شورها خارج گردد یا محل ارتکاب ا صل جرم تحت قاعده حقوقی «تطبیق قانون از حیث مکان» یک ک شور با شد و‬
‫جرم تابع «جرم پول شویی» در ک شور دیگری صورت گیرد؛ به این جهت ن سبت به خ صو صیات جهانی شدن این نوع‬
‫جرایم‪ ،‬ک شورهای جهان و ملل در مبارزه با چنین جرایم «میثاق مبارزه علیه ف ساد اداری» را به وجود آوردهاند که اکثر‬
‫کشورهای جهان به آن الحاق نموده و افغانستان نیز کشور محلقشده به این میثاق میباشد که هر دو مجلس شورای ملی‬
‫افغان ستان میثاق متذکره را ت صویب و رئیس جمهور افغان ستان تو شیح نموده که ذریعه جریده ر سمی شماره ‪ ۲۳۱‬سال‬
‫‪ ۱۳۱۱‬هـ ش به نشر رسیده است (حقیقی‪.)91 :4127 ،‬‬
‫در تعریف جرایم ف ساد اداری خ صو صیات این نوع جرایم ذکر گردید که به همان خ صو صیات‪ ،‬جرایم ف ساد‬
‫اداری را تحت یک صنف منحیث جرایم مماثل تحت سقف واحد قرار میدهد‪ .‬جرایم ف ساد اداری برعالوه عنا صر‬
‫عمومی جرم (عن صر مادی‪ ،‬معنوی و قانونی) تحت خ صو صیت و عنا صر و صف مرتکب‪ ،‬و صف ف ساد و محل ارتکاب‬
‫جرم (اداره) از سایر جرایم مجزا میشوند که هر کدام در مطالب ذیل مورد مطالعه قرار میگیرند‪:‬‬
‫الف‪ :‬وصف مرتکب‬
‫و صف مرتکب در جرایم ف ساد اداری یکی از جمله خ صائص عمده و ا سا سی مح سوب میگردد که تو سط این‬
‫خ صو صیت از سایر جرایم مجزا میگردد‪ .‬مرتکبین جرایم ف ساد اداری مؤظفین خدمات عامه میبا شند‪ .‬چنانچه قبالً در‬
‫‪341‬‬
‫ضمن قیود تعریف تو ضیح گردید‪ ،‬مؤظفین خدمات عامه بر طبق حکم فقرۀ (‪ )۳‬مادۀ (‪ )۲‬کود جزا محدود گردیدهاند‪.‬‬
‫ـخاص غیر از مؤظفین خدمات عامه چنین جرایمی را مرتکب گردند‪ ،‬اگرچه عمل ارتکابی آنها تحت‬
‫ـایر اشـ‬
‫هرگاه سـ‬
‫عناصر خصوصی جرایم فساد اداری شامل باشد‪ ،‬باالثر نبود وصف و خصوصیت مرتکب (مؤظف خدمات عامه) وصف‬
‫جرمی فساد اداری را کسب نمینمایند (ابوالحمد‪.)464 :4111 ،‬‬
‫به عباره دیگر وصف مرتکب (مؤظف خدمات عامه بودن) جرایم فساد اداری را از نظر موضوعی تعریف میدارد‬
‫و از نظر موضوعی څارنوالی و محاکم اختصاصی صالحیت رسیدگی چنین جرایمی را به عهده دارند‪ .‬هرکدام از مؤظفین‬
‫خدمات عامه که در ضمن فقرۀ (‪ )۳‬مادۀ (‪ )۲‬کود جزا تصریح گردیدهاند‪.‬‬
‫ب‪ :‬خصوصیت فساد بودن‬
‫خصوصیت فساد بودن نیز جرایم فساد اداری را از سایر جرایم مجزا و اعمال مرتکبین را تفکیک و تحت جرایم‬
‫فساد اداری در ضمن جرایم مماثل معرفی میدارد‪.‬‬
‫جرایم ف ساد اداری به ا ضافت ف ساد از سایر جرایم از نظر ترکیب لفظی مجزا میگردند و یا به علت صفت‬
‫«فساد» به اضافت موصوف «جرایم» از سایر جرایم مجزا میگردند‪ .‬با ارتکاب چنین جرایمی‪ ،‬حاکمیت قانون در جامعه‬
‫متزلزل می گردد‪ .‬مؤظف خدمات عامه که انجام امور عامه و تطبیق قانون را در جامعه به عهده دارد‪ ،‬خود ناقح قانون‬
‫می شود و خطر بی شتری متوجه نظم جامعه میگردد؛ امن و نظم عامه بر هم میخورد و سایر جرایم از جانب مرتکبین با‬
‫شجاعت کامل و بدون خوف از قانون‪ ،‬انجام مییابد و عدالت خدشهدار میگردد (خلیلی‪ .)۱۳۹ :۱۳۲۱ ،‬اتباع جامعه‬
‫به ستوه میآیند‪ ،‬ا صل ت ساوی حقوق اتباع نقح‪ ،‬اعتماد مردم ن سبت به دولت و دولتمردان از بین رفته و فا صله بین‬
‫دولت و ملت به وجود میآید؛ پس گفته میتوانیم که جرایم ف ساد اداری بنابر صفت ف ساد ( شکننده قانون) در جامعه‬
‫اضرار بیشتر نسبت به سایر جرایم دارد و یا منحیث اصل و هسته در سایر جرایم به ضرر جامعه محسوب میگردد‪.‬‬
‫ج‪ :‬خصوصیت‪ ،‬محل ارتکاب جرم (اداره)‬
‫محل ارتکاب جرم‪ ،‬در جرایم ف ساد اداری حتمی میبا شد؛ بر عالوه اینکه جرم در اداره واقع میگردد مت صف‬
‫بودن خ صو صیت اولی باید مرتکب صفت مؤظف خدمات عامه را نیز دا شته با شد؛ به این فرض اگر مرتکب مؤظف‬
‫خدمات عامه نباشد و جرم را در اداره انجام دهد در چنین حالت جرم فساد اداری محسوب نمیگردد؛ پس شرط است‬
‫که جرم از جانب مؤظف خدمات عامه در اداره واقع گردیده با شد‪ .‬تنها سقف اداره وجود مادی اداره شرط نی ست؛‬
‫بلکه مؤظف خدمات عامه اگر با استفاده از صالحیت وظیفوی خویش در هر مکان و هر جا از آدرس اداره‪ ،‬مرتکب جرم‬

‫‪342‬‬
‫گردد که از رهگذر آن صدمه به اداره به طور خاص و یا به منفعت عامه به طور عام بر سد چنین عمل جرم ف ساد اداری‬
‫محسوب میگردد (میرزاد‪.)۱۶۲ :۱۳۲۲ ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬پیامدهای فساد اداری‬

‫برای درک م ضر یا مفید بودن هر پدیدۀ اجتماعی به آثاری که آن پدیده در جامعه بهجای میگذارد‪ ،‬توجه کرد‪.‬‬
‫ـبتر برای آن‬
‫درک آثار ویپامدهای مفاهیم اجتماعی کمک میکند تا با توجه به درجۀ تأثیر آن مفهوم‪ ،‬راهکارهای مناسـ‬
‫سنجیده و اجراء شود ف ساد اداری نیز به عنوان پدیدۀ اجتماعی‪ ،‬آثار وپیامدهای مختلفی را بر جوامع بر جای گذا شته‬
‫ا ست که همین آثار دال بر منفور بودن آن دان سته می شود‪ .‬ف ساد‪ ،‬نه نتها د ستگاههای اداری‪ ،‬بلکه سایر بخشهای‬
‫دولتها و جوامع را تحت تأثیر قرار داده‪ ،‬آنها را متضرر میسازد‪.‬‬
‫الف‪ :‬مکاتب فکری پیامدهای فساد اداری‬
‫در علوم اجتماعی همیشه نظریات درمورد یک مفهوم یا پدیده متفاوت بوده است در این دسته از علوم هر کدام‬
‫از گروهها با توجه به منطق و ا ستدالل خود نظریات متفاوتی را ارایه کردهاند و مکاتب مختلفی را ت شکیل دادهاند در‬
‫حوزۀ پیامدهای ف ساد اداری نیز‪ ،‬از دیدگاه نظری دو مکتب فکری متفاوت وجود دارد که هر کدام نظر به ا ستداللها و‬
‫ـاد‬
‫ـاد اداری را کارا یا ناکارا میخواانند‪ .‬در این مبحث دو مکتب فکری مذکور در مورد پیامدهای فسـ‬
‫منطق خود فسـ‬
‫اداری بررسی میشوند‪.‬‬
‫‪ -4‬مکتب کار آمد فساد‬
‫طرفداران مکتب کارایی ف ساد مانند لف‪ ،‬بی‪ ،‬لی‪ ،‬و هانتینگون ف ساد در بحش عمومی را رو شی برای غلبه بر‬
‫مع ضل ناکارآمدی قوانین و نهادها درک شورهای در حال تو سعه‪ ،‬میدانند‪ ،‬این دان شمندن معتقد اند که ف ساد نقش روغن‬
‫را برای چرخهای خشک نظامهای اداری و اقتصادی این کشورها ایفا و موجبات رشد اقتصادی و سرمایهگذاری را در‬
‫این کشورها فراهم مینماید‪ .‬بدین ملحوظ طرفداران مکتب کارآمدی فساد‪ ،‬فساد را نوعی کسب وکار تلقی میکند که‬
‫منفعت آن برای کشورهای در حال توسعه بیش از هزینۀ آن است و از این روی مقبولتر است (حسنی‪ ،‬عادل‪:4121 ،‬‬
‫‪ .)471‬لف‪ ،‬از طرفداران این مکتب‪ ،‬معتقد است که فساد میتواند با فراهمآوردن نرخ باالتری از سرمایهگذاری به رشد‬
‫اقتصادی کمک کند‪ .‬همچنان فساد اداری میتواند ابداعات داخلی را بهتر کند و در سطح باالتر به رشد اقتصادی منجر‬
‫شود‪ .‬بی لی نیز معتقد ا ست که ف ساد اداری به شکل پرداختهای از جانب ر شوت دهندگان‪ ،‬میتواند باعث افزایش‬
‫سرمایهگذاری شود‪.‬‬

‫‪343‬‬
 ‫‪ -9‬مکتب ناکار آمدی فساد‬
‫پس از سال ‪ 4225‬میالدی زمانیکه تحقیقات بسیاری در زمینۀ آثار فساد اداری انجام شد‪ ،‬استداللهای مکتب‬
‫کار آمدی ف ساد را با چالش مواجه ساخته‪ ،‬زمینۀ به میان آمدن مکتب دوم را فراهم نمود‪ .‬بدین ترتیب با بیاعتبار شدن‬
‫ـاد اداری وجود دارد و طرفداران این مکتب با ارایۀ‬
‫مکتب فوق الذکر‪ ،‬اکنون نظریات زیادی در زمی نۀ آثار مخرب فسـ‬
‫دالیل قوی بیشماراند‪ .‬به عنوان مثال میتوان از باردهان نام گرفت که دالیل زیر را در این مورد ارایه میکند‪.‬‬
‫‪ -‬در محیطهای فاسد‪ ،‬رشوت نسبت به کار تولیدی سود آورتر است که در این صورت ممکن است انگیزههای‬
‫مالی‪ ،‬افراد با ا ستعداد و تح صیلکرده را به جای م شارکت در کار تولیدی‪ ،‬درگیر ر شوت خواری کند که این مو ضوع‬
‫کاهش نرخ رشد اقتصادی کشور را به همراه دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در محیط فا سد‪ ،‬بازرگانان و تجار میدانند که قبل از انجام هر کاری باید ر شوت پرداخت نماید و این مبلغ‬
‫به عنوان نوعی مالیات برای وی ا ست و این کار باعث کاهش ا شتیاق برای سرمایهگذاری می شود و ر شد اقت صادی‬
‫کشور را پائین میآورد (حسنی‪.)416 :4121 ،‬‬
‫‪ -‬ف ساد باعث دخالت در تجارت بینالمللی‪ ،‬وادار ساختن اتباع به بیاعتمادی و بیاحترامی ن سبت به سی ستم‬
‫حکومتی ک شور شان و مانع اختراعات و ابداعات جدید در زمینههای مختلف می شود که ر شد اقت صادی را کاهش‬
‫میدهد‪.‬‬
‫ب‪ :‬توضیحات کلی در مورد ابعاد و زوایای آثار فساد اداری‬
‫ف ساد اداری با توجه به شرایط نا م ساعد یک ک شور میتواند آن ک شور را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار‬
‫دهد‪ .‬فساد اداری اضافه بر اینکه دستگاه اداری کشور را تخریب مینماید‪ ،‬سایر بخشها و سیستمهای کشوری را نیز‬
‫متضرر می سازد‪ .‬امروزه بر پیامدهای منفی این پدیده در ابعاد مختلف جامعه اتفاق نظر و جود دارد‪ .‬تحقیقات بیانگر آن‬
‫ـاد‪ ،‬امنیت‪ ،‬اجتماع و حتی فرهنگ نمیتوان نادیده گرفت‪ .‬بدین لحاظ در‬
‫ـاد اداری را بر اقتصـ‬
‫اند که آثار مخرب فسـ‬
‫اینجا آثار وپیامدهای فساد اداری به بررسی گرفته میشود‪.‬‬
‫‪ -4‬آثار فرهنگی و اجتماعی فساد اداری‬
‫ـاد به عنوان یک هنجار‬
‫ـاد اداری را بر فرهنگ و اجتماع نمیتوان نادیده گرفت‪ .‬چنانچه فسـ‬
‫آثار مخرب فسـ‬
‫عمومی و پذیرفته شده در جوامع تبدیل شود‪ ،‬به یک قاعدۀ پذیرفته فرهنگی تبدیل میشود‪.‬‬
‫ف ساد اداری موجب‪ ،‬ت ضعیف اعتقاد و باور مردم به توانائی دولت برای جلوگیری از بیعدالتی می شود و امید‬
‫مردم را ن سبت به آیندۀ بهتر از بین میبرد‪ .‬شیوع ف ساد در جامعه م سیر ب سیاری از پی شرفتهای اجتماعی و ملی را‬

‫‪344‬‬
‫میبندد و هزینههای هنگفتی را برای مردم کشور تحمیل میکند و این مسأله دلیل اصلی ایجاد فاصلۀ طبقاتی است‪ .‬فساد‬
‫اداری ذهنیت عدم موجودیت عدالت اجتماعی را در افراد ایجاد میکند که در نتیجه افراد کنترول روی رفتار خویش را‬
‫از د ست میدهند‪ .‬ف ساد اداری موجب کمرنگ شدن ف ضایل اخالقی و ایجاد ارزشهای منفی در اداره می شود‪ .‬ف ساد‬
‫اداری موجب فرهنگ سازیهای نادرست در جامعه می شود‪ .‬به عنوان مثال زمانیکه در یک سیستم بروکراتیک مأمورین‬
‫در ادارات از این ساختار سوء ا ستفاده مینمایند و امور مردم را به تأخیر میاندازند‪ ،‬مردم این گونه میپندارند که گویا‬
‫ضرورت ا ست به خاطر اجرای امور ر سمی شان وارد راههای غیر ر سمی شوند و بدین ترتیب به دادن پی شنهاد برای‬
‫پرداخت ر شوت متو سل میگردند‪ .‬این رفتار زمانیکه با تکرار انجام شود‪ ،‬به عنوان یک قاعده در فرهنگ جای خواهد‬
‫گرفت‪ .‬مصداق این گفته را میتوان در افغانستان به خوبی مشاهده نمود (نذیر‪.)407 :4121 ،‬‬
‫آثار اجتماعی ف ساد اداری را میتوان از بعد و سیعتری نیز بحث نمود که عبارت از آثار آن بر سرمایۀ اجتماعی‬
‫است‪ .‬منظور از سرمایۀ اجتماعی عبارت از خصوصیات اساسی سازمانها از جمله شبکهها‪ ،‬نُرم و اعتماد است‪ .‬کلمن در‬
‫این مورد میگوید ( سرمایۀ اجتماعی عبارت از جنبههای از ساختار های اجتماعی ا ست که بر تحقق اهداف فردیو جمعی‬
‫ـرمایه اجتماعی به نهادها‪ ،‬روابط و‬
‫ـرمایۀ اجتماعی را اینگونه مطرح میکند‪ :‬سـ‬
‫کمک میکند)‪ .‬بانکجهانی مفهوم سـ‬
‫هنجارهایی ا شاره دارد که کمیت و کیفیت تعامالت اجتماعی یک جامعه را شکل میبخ شد‪ .‬سرمایۀ اجتماعی فقط جمع‬
‫سادهیی از نهادها نی ست که جامعه را در بر میگیرند‪ ،‬بلکه به عنوان چ سپی عمل میکند که این نهادها را با هم پیوند‬
‫میدهند‪.‬‬
‫رفتارهای نا عادالنه و فساد آلود دولتها روابط مردم را خدشهدار ساخته‪ ،‬اعتماد شان را به دولت از بین میبرد‬
‫که در نتیجه سرمایۀ اجتماعی را متأثیر می سازد‪ .‬به طور خال صه میتوان گفت که سرمایۀ اجتماعی به دو شکل یا دو‬
‫استدالل از موجودیت فساد اداری متأثیر میگردد‪ .‬نخست‪ :‬زمانیکه اعتماد مردم نسبت به دستگاه قضائی و اجرائی و در‬
‫کل ادارات از بین میرود‪ ،‬که جبران این کمبودی از طریق ایجاد یک سی ستم غیر ر سمی ممکن میگردد‪ .‬به نحویکه‬
‫فساد فراگیر و تأخیر ناشی از بروکراسی مردم و اجتماعات را مجبور میکند تا بر یکدیگر تکیه کنند‪ .‬به بیان دیگر مردم‪،‬‬
‫متقاضی خدماتی می شوند که به صورت خصوصی و غیر رسمی عرضه می شود‪ ،‬در حالیکه باید در اصل‪ ،‬این خدمات از‬
‫طریق رسمی انجام شود (عادل ‪.)421 :4121‬‬
‫در ثانی‪ ،‬ف ساد اداری موجب ت شکیل اجتماعات بین افراد مف سد می شود‪ .‬بدین معنی که به منظور تحقق ف ساد‬
‫اداری الزم است میان افرادی که در امر فساد درگیر هستند‪ ،‬اعتماد وجود داشته باشد‪ .‬بدین ترتیب فساد اداری موجب‬
‫ایجاد نُرمهای تعامل دوجانبه و اعتماد میان عامالن فساد می شود‪ .‬این حالت را به نام سرمایۀ اجتماعی بد یاد میکنند‪ ،‬اما‬

‫‪345‬‬
‫مو ضوعی را که باید یادآورد شد‪ ،‬این ست که این نوع تعامالت اجتماعی شکل عام ندارد و به صورت درون گروهی‬
‫تبارزه مییابد‪ .‬در نتی جه فساد اداری موجب تغییر سرمایۀ اجتماعی از حالت مثبت به حالت منفی یا هدف منفی میشود‪.‬‬
‫از سویی دیگر سی ستم اجرائی فا سد به و سیلۀ سطح سرمایۀ اجتماعی پائین دوام پیدا میکند‪ .‬اگر معیار را اعتماد قرار‬
‫دهیم میتوانیم ادعا کنیم که سیستم اجرائی و اداری فاسد‪ ،‬سرمایۀ اجتماعی را پائین آورده و منعدم می سازد‪ .‬راه افزایش‬
‫سرمایۀ اجتماعی وجود اعتماد تعمیم یافته بین ملت ا ست‪ .‬در نظام که رفتارهای فر صت طلبانه و مبتنی بر ف ساد وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬هیچگاه این اعتماد رؤیت پیدا نمیکند‪.‬‬
‫‪ -9‬فساد اداری و آثار آن بر توسعه‬
‫اصطالح توسعه پس از جنگ جهانی به معنای جدید خود فراگیر شد‪ .‬این اصطالح کلمه ترقی را که مفهوم انسان امروزی‬
‫ا ست و کلمه تکامل که دارای کاربرد اجتماعی ا ست‪ ،‬در بر دارد‪ .‬نخ ستین نظریه پردازان تو سعه پس از جنگ جهانی‬
‫دوم‪ ،‬بر این نظر بودند که تو سعه به معنای خروج از لفاف ا ست و این لفاف همان جامعۀ سنتی و ارزشهای آن ا ست که‬
‫ـازی یکی‬
‫ـعه را با نوسـ‬
‫ـوند‪ .‬بدین لحاظ در ابتداء مفهوم توسـ‬
‫ـدن باید از این مرحله خارج شـ‬
‫جوامع برای تجدید شـ‬
‫می پندا شتند‪ ،‬اما بعدًا مفهوم تو سعه خود را از نو سازی جدا نمود‪ .‬در نتیجه میتوان تو سعه را (مجموعۀ فعالیتهای در‬
‫ـاخصهای زیر به عنوان‬
‫ـاس ارزشهای مورد پذیرش جامعه) تعریف کرد‪ .‬شـ‬
‫ـرایط مطلوب زندگی بر اسـ‬
‫جهت ایجاد شـ‬
‫معیارهای توسعه معرفی میشوند‪:‬‬
‫‪ -‬داشتن درآمد کافی برای خانوادهها‪ ،‬به طوری که بتوانند حداقل لوازم معیشتی شامل غذا‪ ،‬سرپناه‪ ،‬پوشاک و صحت و‬
‫تداوی را فراهم کنند؛‬
‫‪ -‬اشتغال و کار برای سرپرستان خانوادهها که میتواند تضمین کنندۀ حداقل معیشت برای افراد باشد؛‬
‫‪ -‬افزایش دسترسی افراد به آموزش و ازدیاد نرخ افراد با سواد جامعه؛‬
‫‪ -‬برخورداری عموم افراد جامعه از امکانات و فرصت مشارکت در ادارۀ جامعه و حکومت؛‬
‫‪ -‬استقالل ملی‪ ،‬بدین معنا که دولتهای دیگر نتوانند در امور دولت مداخله نمایند‪.‬‬
‫با برر سی و ضعیت امروز‪ ،‬جامعۀ افغان ستان به این نتیجه میر سیم که شاخصهای فوق در این ک شور کامل نی ست‪ .‬برای‬
‫همین افغانستان را در زمرۀ کشورهای در حال توسعه قرار میدهند‪ .‬از آنجایکه بحث ما پیامدهای فساد اداری است؛ بناء‬
‫ب ه آثار ف ساد اداری بر انواع تو سعه از جمله تو سعۀ اقت صادی و تو سعۀ ان سانی میپردازد؛تا بدین ترتیب به این مهم د ست‬
‫یابیم که آیا فساد اداری در افغانستان یکی از عوامل توسعه نیافتگی آن بوده است یا خیر؟‬

‫‪346‬‬
 ‫‪ -1‬آثار فساد اداری بر توسعۀ اقتصادی‬
‫بانک جهانی‪ ،‬فساد را بزرگترین مانع توسعۀ اقتصادی معرفی کرده است‪ .‬فساد با تحریف مقررات قانونی‪ ،‬توسعه‬
‫را تخریب و بنیانهای رشد اقتصادی را تضعیف میکند‪ .‬فساد را همچون سرطان میدانند که ثروتهای بالقوۀ کشور را‬
‫نابود میکند‪ .‬ف ساد همچنین اعتماد سرمایهگذاران را در بخش خ صو صی و عمومی چه در ک شورهای تو سعه یافته و چه‬
‫درکشورهای توسعه نیافته‪ ،‬پائین میآورد‪ .‬ماهورو در نیتجه تحقیقات وسیعی که در زمینۀ فساد داشته است‪ ،‬بیان میدارد‬
‫که یک رابطۀ مشخص منفی بین فساد اداری و نرخ توسعه وجود دارد (ستانکزی‪.)410 ،4127 :‬‬
‫میان ف ساد و تو سعۀ اقت صادی رابطۀ معکو سی وجود دارد‪ .‬به نحوی که ف ساد اداری منجر به افزایش هزینهها و‬
‫کاهش تو سعۀ اقت صادی می شود‪ .‬ف ساد اداری از د ست دادن منابع ملی را در پی دارد‪ .‬این منابع باید در جایگاه ا صلی‬
‫خود مورد ا ستفاده قرار گیرند؛ تا باعث پویایی اقت صادی ک شور شوند؛ اما ف ساد اداری موجب انحراف منابع ملی از این‬
‫هدف شده‪ ،‬توسعۀ اقتصادی کشور را به تعریق میاندازد‪ .‬به طور کل فساد اداری آثار مخرب زیر را توسعۀ اقتصادی بر‬
‫جای میگذارد‪:‬‬
‫‪ -‬کاهش سرمایهگذاری داخلی و خاجی؛‬
‫‪ -‬کاهش بهرهوری سرمایهگذاریهای عمومی؛‬
‫‪ -‬کاهش سطح خدمات اجتماعی بخصوص برای افراد فقیر و کم درآمد؛‬
‫‪ -‬افزایش هزینۀ زندگی؛‬
‫‪ -‬افزایش قیمتها؛‬
‫‪ -‬کاهش رشد فعایت اقتصادی و افزایش ناسالم در فعالیتهای اقتصادی؛‬
‫‪ -‬افزایش بیشتر فساد؛‬
‫مطالعات و آمارها در زمینۀ پیامدهای ف ساد اداری در افغان ستان‪ ،‬بیانگر کاهش تو سعۀ اقت صادی این ک شور به‬
‫عنوان یکی از پیامدها ی این پدیده بوده ا ست‪ .‬ف ساد اداری در کنار نا امنی م سبب فرار سرمایۀ مالی و ب شری از این‬
‫کشور بوده است و سرمایۀگذاری خارجی را نیز به چالش مواجه ساخته است‪.‬‬
‫‪ -1‬آثار فساد اداری بر توسعۀ انسانی‬
‫مهمترین عامل توسعۀ هر جامعه‪ ،‬افراد آن جامعه اند‪ .‬زیرا انسان را هم هدف و هم ابزار توسعه میدانند‪ .‬این امر‬
‫باعث شده ا ست تا ک شورها و سازمانهای بینالمللی توجه خا صی به مو ضوع تو سعۀ ان سانی دا شته با شند‪ .‬و در مورد‬
‫عوامل تأثیرگذار بر آن به تحقیق و برر سی بپردازند‪ .‬تحلیل اطالعات مربوط به (‪ )10‬ک شور که در اثر تحقیقات نظامند‬
‫به دست آمده بود‪ ،‬نشان دهندۀ آثار منفی فساد اداری بر توسعۀ انسانی میباشد که به طور واضح باعث کاهش آن شده‬
‫ا ست‪ .‬سرکوک آکای محقق‪ ،‬در تحقیقی که در مورد رابطه بین ف ساد اداری و تو سعۀ ان سانی در (‪ )01‬ک شور جهان‬
‫انجام داد‪ ،‬م شخص نمود که افزایش ف ساد اداری موجب کاهش تو سعۀ ان سانی می شود‪ .‬در این تحقیق وی سه شاخص‬
‫عمده را برای سنجش میزان فساد در نظر گرفته بود‪.‬‬

‫‪347‬‬
‫فساد اداری در افغانستان‪ ،‬نیز توسعۀ انسانی را کاهش داده است‪ .‬به عنوان مثال فساد اداری گاهی موجب شده‬
‫ا ست که ا صل شای سته ساالری در ا ستخدام در نظر گرفته ن شود‪ ،‬این مو ضوع باعث نا امیدی ا شخاص شای سته و با‬
‫استعداد در این کشور شده‪ ،‬فرار مغزها را در پیداشته است‪.‬‬
‫‪ -5‬فساد اداری و پیامد آن بر امنیت اجتماعی‬
‫ـاره کنیم که جوامع‬ ‫ـر دارد‪ .‬نمیتوانیم در تاریخ به برهۀ از زمان اشـ‬
‫ـعت تاریخ بشـ‬ ‫مقولۀ امنیت قدمتی به وسـ‬
‫روزگار را فارغ از دغدعههای امنیتی سپری کرده با شند‪ .‬امنیت از لحاظ ماهیتی‪ ،‬مفهوم ن سبی ا ست و نمیتوان تعریف‬
‫مطلق از آن ارایه کرد‪ .‬تفکر راجع به یک سی ستم امن ( سیا سی‪ ،‬اجتماعی و امنیتی) زمانی میتواند عینیت باید که به‬
‫قابلیتهای جامعه و تهدیدهای موجود در آن توجه شود‪ .‬بدین ملحوظ طراحی هر نوع سی ستم امنیتی نه تنها م ستلزم‬
‫شناخت ظرفیتهای بالقوه و بالفعل تهدیدهای داخلی و خارجی میبا شد؛ بلکه نیازمند سنجش ابعاد‪ ،‬ضعفها‪ ،‬قوتها‪،‬‬
‫محدودیتها و مقدورات نیز میباشد‪.‬‬
‫در نهایت؛ از امنیت اجتماعی تعاریف متعدد ارایه شده ا ست که به عنوان مثال میتوان به برخی از آنها ا شاره‬
‫ـوری و ظاهری در اجتماع و تنها به معنای فقدان جرایم و‬ ‫کرد‪ .‬عدۀ براین نظر اند که "امروزه مفهوم امنیت از نظم صـ‬
‫تخلفات‪ ،‬فراتر رفته و شامل موارد و م صادیقی از نظر روحی‪ ،‬اخالقی‪ ،‬صحی و اقت صادی و باالخره ایجاد ثبات و نظم‬
‫واقعی و معقول در اجتماع شده ا ست که از آن به امنیت اجتماعی تغبیر می شود‪ .‬در تعریف دیگر " امنیت اجتماعی‬
‫حمایت فرد و خانوادهاش در مقابل بیچارگیها و بدبتخیهای اقت صادی یا شخ صی مانند؛ تأمین سالمت و زندگی با‬
‫اطمینان خاطر میباشند"‪.‬‬
‫در یک جامعۀ سازمانیافته مبتنی بر اصول حقوقی‪ ،‬وجود امنیت اجتماعی اساسیترین عامل برای رشد و توسعۀ‬
‫فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیا سی ک شور تلقی می شود‪ .‬تو سعۀ مبتنی بر وجود امنیت اجتماعی دان سته می شود و وجود امنیت‬
‫اجتماعی نیز مبتنی بر ابعاد دیگر وابسته میباشد که یکی از آن ابعاد‪ ،‬سالمت اداری است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬در مورد پیامد‬
‫فساد اداری بر امنیت اجتماعی میتوان به طور زیر استدالل کرد‪:‬‬
‫‪ -‬برخی از ادارات به صورت م ستقیم با امنیت جامعه در ارتباط اند و برخی دیگر به طور غیر م ستقیم و با‬
‫وا سطه بر امنیت اجتماعی مؤثر واقع می شوند‪ .‬اکنون سوال مطرح می شود که آیا عملکرد ادارتی همانند پولیس‪ ،‬امنیت‬
‫ملی‪ ،‬هالل احمر‪ ،‬شفاخانهها و غیره که م ستقیمًا به امنیت اجتماعی مرتبط اند‪ ،‬در صورتی که سالم با شند‪ ،‬و عملکرد‬
‫شان در صورتی که به فساد آغشته باشند‪ ،‬یکی است؟ بدون شک و به حکم عقل اینگونه نیست‪ .‬عملکرد این ادارات‪،‬‬
‫در صورتیکه به اعمال فساد اداری چون رشوه‪ ،‬اختالس‪ ،‬اخاذی و‪ ...‬آلوده باشند‪ ،‬نمیتواند درست باشد و بدون شک‬
‫امنیت اجتماعی را به خطر مواجه می سازد‪ .‬به عنوان مثال زمانی که پولیس سارق را به دلیل اخذ ر شوه رها کرده و به‬
‫نهادها تحقیق و تعقیب عدلی نسپارد‪ ،‬در این صورت آرامش مالی و جانی جامعه به خطر میافتد یا زمانی که در شفاخانهها‬
‫قرار دادهای مواد دوای و غذائی در اثر اختالس یا اخذ ر شوه با شرکتهای منعقد شود که مواد بیکیفیت را در اختیار‬
‫شفاخانه قرار بدهند‪ ،‬در این صورت سالمت جامعه به خطر میافتد‪.‬‬

‫‪348‬‬
‫‪ -‬از اعمال مادی اداره‪ ،‬تأمین نظم عمومی را همان امنیت اجتماعی بپنداریم‪ ،‬بر اساس این استدالل فساد اداری‬
‫امنیت اجتماعی را مت ضرر می سازد‪ .‬این ا ستدالل هر دو نوع ادارات را اعم از اینکه م ستقیمًا با نظم عمومی در ارتباط‬
‫هستند یا غیر مستقیم‪ ،‬دربر میگیرد‪.‬‬
‫‪ -‬ادارات مرجع جوابگوی و نیازهای مردم اند‪ .‬حال اگر این ادارهها به نیازهای مردم جوابگوئی نکنند و یا از‬
‫آن ها درخوا ست غیر قانونی چون ر شوه بنمایند‪ ،‬بدون شک باعث نار ضایتی مردم خواهند شد و تدوام این امر باعث‬
‫شورش و اعترا ضات مردم خواهد شد و بدین گونه امنیت برهم خواهد خورد‪ .‬حال زمانی که امنیت سیا سی یک ک شور‬
‫متزلزل شود‪ ،‬بدون شک زمینه برای مفسدان قانون شکنان فراهم خواهد شد و بدین ترتیب امنیت اجتماعی کشور نیز به‬
‫خطر مواجه میشود‪.‬‬
‫‪ -‬یک نظام سیا سی برای تأمین امنیت اجتماعی به قدرت نیاز دارد‪ .‬کارائی ساختار و ت شکیالت اداری در یک‬
‫کشور از عناصر قدرت دانسته می شود‪ .‬فساد اداری تشکیالت ادارات را برهم زده و متزلزل میکند‪ .‬بدین ترتیب یک‬
‫نظام اداری فاسد نه تنها دیگر از عناصر قدرت نیست‪ ،‬بلکه مانعی برای آن خواهد بود‪ .‬بدین ترتیب فساد اداری با تحت‬
‫تأثیر قرار دادن یکی از عنا صر قدرت‪ ،‬اقتدار نظام را ت ضعیف نموده و عالوه بر امنیت سیا سی در تأمین امنیت اجتماعی‬
‫نیز آنرا ناتوان میسازد‪.‬‬
‫با توجه به مطالب ذکر شده‪ ،‬از اثرات مخرب و زیانبار فساد اداری به طور خالصه میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫الف‪ -‬پیامدهای فساد اداری در سطوح فرد‪:‬‬
‫‪ -۱‬تبعات ناشی از ورود مال حرام در زندگی؛‬
‫‪ -۹‬بیاعتقادی‪ /‬بیانگیزگی‪ /‬بیمسؤولیتی‪،‬‬
‫‪ -۳‬فشار و استرس روانی؛‬
‫‪ -۲‬افزایش روحیه طمعورزی‪.‬‬
‫ب‪ -‬پیامدهای فساد اداری در سطوح سازمان در بخش ساختار‪:‬‬
‫‪ -۱‬هدر رفت منابع؛‬
‫‪ -۹‬عدم شفافیت؛‬
‫‪ -۳‬عدم جوابگویی؛‬
‫‪ -۲‬کسب درآمد (منفعت فردی) به جای ارایه خدمات؛‬
‫‪ -۳‬کاهش کیفیت کار؛‬
‫‪ -۱‬باال رفتن هزینه تمام شده؛‬
‫‪ -۶‬عدم کنترول و مدیریت زیردستان (از بین رفتن قدرت نظارت دقیق بر کارها)‪.‬‬

‫‪349‬‬
 ‫ج‪ :‬در بخش رفتاری‬
‫‪ -۱‬نارضایتی افراد سازمانی؛‬
‫‪ -۹‬نارضایتی اتباع؛‬
‫‪ -۳‬از دست دادن ثبات کاری؛‬
‫‪ -۲‬فرهنگ سازمانی؛‬
‫‪ -۳‬رقابت ناسالم‪.‬‬
‫د‪ -‬پیامدهای فساد اداری در سطوح جامعه "در بخش فرهنگی‪ /‬اجتماعی"‪:‬‬
‫‪ -۱‬فرهنگ فساد؛‬
‫‪ -۹‬کاهش سرمایه اجتماعی (اعتماد پیوستگی اجتماعی)؛‬
‫‪ -۳‬پیمانشکنی اجتماعی؛‬
‫‪ -۲‬ناهنجاریهای اجتماعی (بیاخالقی اجتماعی)؛‬
‫هـ‪ -‬در بخش اقتصادی‪:‬‬
‫‪ -۱‬سیاسی؛‬
‫‪ -۹‬تضعیف مشروعیت سازمان (انصاری‪.)۱۳۹ :4111 ،‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬انواع فساد ادرای‬

‫تقسیمبندی انواع فساد امری دشوار به حسابآید؛ زیر ا صرف نظر از اختالف نظرهای كه هر جامع را از جامعه دیگر‬
‫به دلیل تفاوت در ارزشهای فرهنگی و اخالقی متمایز می سازد‪ ،‬میان نخبگان و تودههای مردم نیز به دلیل گوناگونی‬
‫دیدگاههای عمومی در طرز تلقی از ف ساد اختالف نظر وجود دارد‪ .‬همچنین در داخل یك جامعه نیز ارزشهای اخالقی‬
‫در طول زمان تغییر مییابد برخی از محققان معتقدند ف ساد اداری را باید با توجه به دیدگاههای عمومی مردم تعریف‬
‫كرد‪ .‬از اینرو‪ ،‬اقدامی در چارچوب ف ساد اداری فعالیتهای اداری دولتی‪ ،‬م صداق ف ساد را مییابد كه از دید مردم‬
‫جامعه غیراخالقی و مضر باشد‪.‬‬
‫منظور از انواع فساد اداری‪ ،‬مصادیق فساد اداری است‪ .‬یعنی اعمالی که از لحاظ نحوه ارتکاب باهم متفاوتاند اما به‬
‫طورکلی‪ ،‬همه مربوط به اداره و یا ناشی از وظیفۀاند که انسان مکلف به ادای آن میباشد‪.‬‬
‫به طور کلی ف ساد اداری به ف ساد مالی یا اقت صادی‪ ،‬سیا سی واداری تق سیم میکنم عمدتًا در ادارۀ افغان ستان امروز‬
‫شاخصترین انواع فساد که همه به گونۀ در فساد اداری شاملاند‪ ،‬همینهاست‪ .‬درینجا‪ ،‬صرف فساد اداری شامل بحث‬
‫است‪ ،‬فساد اجتماعی بخش کامالً جداگانه میباشد‪.‬‬

‫‪351‬‬
 ‫گفتار اول‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ قباحت‬
‫بردا شت هر جامعه از ف ساد اداری با توجه به فرهنگ و ارزشهای حاکم بر او ضاع و احوال آن متفاوت ا ست‪.‬‬
‫محققان که چنین باور و برداشتی دارند‪ ،‬فساد را در ترازوی افکار عمومی میسنجند‪ .‬به همین ترتیب تعاریف‪ ،‬توضیحات‬
‫و تحلیلهای خویش را مبتنی به آن عیار می سازند‪ .‬از جمله ک سانیکه ف ساد را در مقیاس افکار عمومی می سنجد‪ ،‬محقق‬
‫علوم سیاسی (هیدن هیمر) است‪ .‬وی فساد اداری را با در نظر داشت درجۀ قباحت آن نزد افکار عامه و مقامهای عمومی‬
‫به سه دستۀ فساد سیاه‪ ،‬خاکستری‪ ،‬وسفید تقسیم میکند که در این گفتار به توضیح آن میپردازیم‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری سیاه‬
‫فساد اداری سیاه‪ ،‬برجستهترین نوع فساد و بدترین آن است‪ .‬از دیدگاه (هیمر) این فساد وقتی در یک جامعه به‬
‫ـت بوده‪ ،‬مردم و مقامات عمومی آن را بد گفته و عامل آن را محکوم و قابل‬ ‫وجود می آید که از دید افکار عمومی زشـ‬
‫مجازات میدانند‪ .‬این نوع ف ساد از نظر نخبهگان سیا سی نیز منفور ا ست و مرتکب آن باید تنبیه شود چرا که این گونه‬
‫ف ساد با ارزشهای سازگاری ندا شته و منافات دارد و ا صول ادارۀ عامه را نقح میکند‪ .‬به طور نمونه میتوان از گرفتن‬
‫رشوت توسط مؤظفین برای چشم پوشی و نادیده گرفتن معیارها و استندردهای ایمینی در اعمار مسکن نام برد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری خاکستری‬
‫این نوع ف ساد‪ ،‬نزد مردم ف ساد تلقی نگردیده و مردم ن سبت به آن توجه چندانی ندارد و تودۀ مردم ن سبت به آن‬
‫بیتفاوت اند؛ اما از نظر نخبگان مردود و منفور ا ست‪ .‬از نظر (هیمر) ف ساد اداری خاک ستری در نظامهای سیا سی‬
‫ـت‪ .‬به این دلیل که مردم و نمایندگان آنان یا در مورد همچون رفتارها دیدگاه ثابت ندارند و یا‬‫دموکراتیک ویرانگر اسـ‬
‫هم به وقوع آنها نگران نیستند‪.‬‬
‫اهمال وکوتاهی کارمندان در قبال اجرای قوانینی که در بین مردم محبوبیت چندانی ندارند‪ .‬مایۀ نگرانی مردم‬
‫نبوده؛ اما دولت نسبت به آن اهتما م جدی داشته و به مفید بودن آن معتقد است مثالً عدم پرداخت مالیات از سوی مردم‬
‫در عدم پرداخت مالیات نزد مردم توجیه های مختلفی وجود دارد؛ ولی در دیدگاه نخبگان و دولتمردان توجیه ناپذیر‬
‫بوده که اکثرًا فرار مالیاتی تلقی میگردد و مطابق کود جزای افغان ستان قابل تعقیب قانونی ا ست‪ .‬طوریکه مرتکب آن‬
‫مجازات خواهد شد‪.‬‬

‫‪351‬‬
 ‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سفید‬
‫تودۀ مردم و نخبگان نسبت به این نوع فساد درک یکسان دارند‪ .‬نخبگان سیاسی و عامۀ مردم آنرا آنقدر مضر و‬
‫با اهمیت نمیدانند و خواستار تنبیه عامل آن هم نیستند‪ .‬تفاوت این نوع فساد اداری با فساد اداری سیاه این است که در‬
‫فساد اداری سیاه توافق نهادهای سیاسی و اکثر مردم بر زشت بودن و بد بودن آن است‪ ،‬اما در فساد سفید هر دو طیف‬
‫بر بی اهمیت بودن و ز شت نبودن آن باور دارند با وجود اینکه این نوع ف ساد منافی و مخالف قانون ا ست‪ .‬تغییرات‬
‫اجتماعی و دگرگونیهای فرهنگی‪ ،‬از آن حساسیت زدایی نموده و حساسیتها را نسبت بدان از بین برده است‪ .‬به گونه‬
‫مثال‪ :‬عامۀ مردم هنگام ورود به زیارتگاهها و مزارات‪ ،‬پول زیادی را برای متولیان میپردازند که اگر این پول به ح ساب‬
‫دولت انتقال کند‪ ،‬از آن در امور عامالمنفه استفاده خواهد شد‪ .‬فساد از نوع سفید در واقع وجود ندارد؛ اما سفید بودن‬
‫آن به دلیل ناآگاهی مردم از پیامدهای آن است‪ .‬بنابر این میتوان گفت فساد سفید چیزی جز زوایایی که از دید نخبگان‬
‫دور مانده‪ ،‬نیست (حسنی‪ ،‬عادل‪.)15 ،11 :4121 ،‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ ارتکاب و حجم آن‬
‫فساد اداری‪ ،‬بر حسب مقام و موقعیت مرتکب جرم و حجم آن به فساد کالن و خرد تقسیم میشود که ذیل آنها‬
‫را به بررسی میگیریم‪:‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد کالن‬
‫ف ساد اداری کالن‪ ،‬به ف سادی اطالق میگردد که عمدتًا نخبگان سیا سی‪ ،‬مقامهای عالیرتبه و م سؤوالن سطح‬
‫باالی دولتی و عمومی مرتکب میشوند و همچنان میتوان آن را به "فساد باال نشینان یخن سفید" تعبیر کرد‪ .‬در این گونه‬
‫فساد منافع به دست آمده ارزش بیشتر داشته و متناسب به آن تأثیرات منفی بر کل کارکرد دولت میگذارد‪ .‬تا آنجاکه به‬
‫طور و سیع و گ سترده اعتماد مردم را ن سبت به حکومتداری خوب‪ ،‬حاکمیت قانون و ثبات اقت صادی از بین میبرد‪.‬‬
‫اینگونه فساد معموالً از طریق قراردادها‪ ،‬مناقصهها خریدهای خارجی و داخلی کالن‪ ،‬بخشهای مرتبط با فروش منابع زیر‬
‫زمینی و پروژههای بزرگ عمرانی‪ ،‬رخ میدهد‪ .‬مرتکبین ف ساد کالن با برخورداری از حمایت یا فر صت فرار و یا قدرت‬
‫توجیه از هر گونه تعقیب م صون میبا شند‪ .‬این گونه ف ساد‪ ،‬ف ساد ساختاری نیز گفته می شود که از آمیختگی دو عامل‬
‫سیاسی و اقتصادی به وجود می آید‪ .‬کشور های توسعه نیافته بیشتر مناسب برای تحقق اینگونه فساد اند (حسنی‪ ،‬عادل‪،‬‬
‫‪.)10 :4121‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد کوچک‬
‫فساد اداری کوچک نقطۀ مقابل فساد کالن قرار دارد‪ .‬فساد کوچک را کسانی مرتکب می شوند که در ردههای‬
‫پائین یک نظام قرار دارند‪ .‬در ست ممکن ا ست که کارکنان دولت ا شخاص نجیب و شریف با شند؛ اما به خاطر رفع‬
‫نیازمندیهای اقتصادی‪ ،‬مشکالت تغذیه و تحصیل خانوادۀ خود رشوت پیشنهادی را قبول نمایند‪ .‬فساد کوچک همانند‬
‫ف ساد کالن ویرانگری ب سیار ندارد؛ اما زمانی که به الگوی غالب رفتار اداری تبدیل می شود و میزان ارتکاب آن از حد‬
‫معمولی میگذرد‪ .‬در لباس ف ساد نظاممند ظهور میکند‪ .‬مهمترین تفاوت ف ساد کالن با کوچک آن ا ست که ف ساد نوع‬

‫‪352‬‬
‫او ل مت ضمن انحراف یا ف ساد کارکرد ا صلی دولت ا ست؛ حال آنکه ف ساد نوع دوم‪ ،‬در ب ستر یک نظام اداری و‬
‫چارچوبهای اجتماعی تثبیت شده بروز مییابد و رشد میکند (عطایی‪.)۱۲۱ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تقسیمبندی فساد اداری از نظر کیفیت‬
‫در اینجا نخست تقسیمبندی فساد اداری از نظر کیفیت بعدًا فساد سازمانیافته و فردی بحث میشود‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری تصادفی (اتفاقی) و فساد نظاممند (حاد)‬
‫درجۀ شیوع ف ساد در میان جوامع مختلف‪ ،‬متفاوت ا ست و از درجۀ کم و ا ستثنایی تا درجۀ ب سیار رایج و‬
‫قاعدهمند تغییر می کند‪ .‬اگر ف ساد کم با شد؛ به آ سانی قابل ک شف‪ ،‬مجازات و نابودی ا ست؛ اما وقتی ف ساد در جامعه‬
‫ب سیار رایج شود و به شکل قاعدهمند در آید‪ ،‬احتمال ک شف و مجازات کاهش و انگیزههای ف ساد افزایش مییابد‪ ،‬زیرا‬
‫بر خالف حالت اتفاقی طرفین تمایلی به گزارش کردن خالف ندارد‪ .‬هر جا که فساد قاعدهمند شده باشد‪ ،‬نهادها‪ ،‬قوانین‬
‫و ضوابط رفتاری‪ ،‬با الگوهای غارتگری دیوان ساالری و کارگزاران دولتی تطابق مییابند‪ .‬در این حالت ر شوت نیز‬
‫میتواند باعث کند شدن رسیدگی به دوسیۀها (کاهش احتمال مجازات) شود‪.‬‬
‫در این نوع فساد اداری‪ ،‬هزینههای ارتکاب جرم به شدت کم می شود و رشوت تبدیل به حقوق پنهان کارمندان‪،‬‬
‫به خ صوص در برخی از موقعیتهای خاص مانند سی ستم مالیاتی و گمرکی می شود‪ .‬این گونه ف ساد بی شتر به دلیل‬
‫فعالیتهای کنترولی بر سرمایهگذاران اقتصادی و پیچیدگیهای سیستم مالیاتی در یک کشور ظاهر میشود‪.‬‬
‫در فساد اداری اتفاقی یا تصادفی‪ ،‬همانطوریکه از نامش پیدا است بر عکس فساد اداری نظاممند میباشد‪ .‬اکثرًا‬
‫فساد به شکل اتفاقی اتفاق میافتد؛ بدون اینکه طرح قبلی وجود داشته باشد‪ .‬یکی از محققان به نام هیررت رولین فساد‬
‫ـت که داور با ارایۀ یک کارت‪ ،‬بازیکن را جریمه میک ند‪.‬‬ ‫اتفاقی را به انجام خطا در بازی فوتبال تش ـ بیه نموده اسـ‬
‫درحالیکه فساد نظاممند یا حاد مانند تشویق خشونت در بازی فوتبال است‪ ،‬طوریکه بازی تغییر ماهیت میدهد و به ضد‬
‫بازی تبدیل میشود که این نوع فساد نظر به نوع اول خطرناکتر است‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری سازمانیافته و فساد اداری فردی‬
‫ف ساد اداری سازمانیافته زمانی اتفاق میافتد که نخ ست؛ به صورت جمعی ارتکاب یابد‪ .‬دوم؛ برنامهریزی و‬
‫اجرای آن به صورت سازمانیافته و از قبل طرح شده باشد‪ .‬یعنی جهت اجرای پروژۀ فساد‪ ،‬تشکیالتی یا عضویت بیش از‬
‫ـاد اداری‬‫ـی تعیین گردد‪ .‬در نظام اداری که فسـ‬‫ـای گروه‪ ،‬وظیفه و نقشـ‬ ‫ـود و برای هر یک از اعضـ‬ ‫دو نفر ایجاد شـ‬
‫سازمانیافته دارد‪ ،‬سرمایهگذاران میدانند به چه ک سانی ر شوت بدهند و چه چیزی در قبال به د ست میآورند و اطمینان‬
‫دارند که مجوزهای الزم را برای بنگاههای خود میگیرند (اف ضلی‪ .)۱۹۳ :۱۳۲۱ ،‬در ف ساد اداری سازمانیافته مبلغ‬
‫رشوتی که باید پرداخت شود‪ ،‬مکان و مرجع مربوط به شخص است و نیاز نیست شخص رشوت دهنده به هر کدام از‬
‫مقامها به صورت جداگانه پرداخت کند‪ .‬این نوع ف ساد اداری به صورت سازمانیافته در درون شکل میگیرد و‬
‫فعالیتهای فساد آمیز را به راه میاندازد‪ .‬در فساد اداری سازمانیافته سیاستگذاران طبقۀ باال سیستم خود را از دستگاه‬
‫اجرائی ک سب میکنند و فر صتها را برای کارگزاران اجرائی ایجاد میکنند تا عواید نا م شروع را به د ست آورند و‬
‫سی ستم توافق شده را برای آنجا منتقل کنند‪ .‬به گونۀ مثال روابط و قراردادهای نامرئی بین برخی از وکالی پارلمان‪،‬‬
‫‪353‬‬
‫وزراء‪ ،‬اع ضای شورای والیتی یا مقامات باال‪ ،‬میانین و پائین یک وزارتخانه یا ریا ستها‪ ،‬وجود دارد (قرنی‪:۱۳۱۲ ،‬‬
‫‪ .)۱۹۲‬در مقابل فساد اداری سازمانیافته‪ ،‬فساد فردی قرار میگیرد‪ .‬در فساد اداری فردی سرمایهگذاران باید به چندین‬
‫مقام ر سمی ر شوت بدهند و ضمانت هم نی ست که با تقا ضای ر شوت بی شتری روبرو ن شوند و مجوزهای الزم نیز تهیه‬
‫شود‪ .‬معموال در ف ساد اداری فردی خدماتی از راه ف ساد عر ضه می شود دارای نرخ م شخص نی ست و تعیین میزان آن‬
‫مبتنی بر توافق طرفین ا ست‪ .‬در حالی در ف ساد اداری سازمانیافته مقدار ر شوتی که باید پرداخت شود‪ ،‬توأم با شخص‬
‫مؤظف آن از پیش مشخص است‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سازمانیافته (فراگیر)‬
‫فسادی است سازمانیافته و گسترده در کلیه سطوح مختلف دولت که ماموران دولتی و سیاستمداران‪ ،‬هر دو به‬
‫نحوی تقریبًا یکسان در تمام دستگاههای دولتی‪ ،‬در آن مشارکت دارند‪ .‬فساد سامانه (فراگیر)‪ ،‬در واقع پدیده سیاسی‬
‫ا ست‪ ،‬یعنی ک سانی که در موا ضع قدرت ه ستند‪ ،‬از دولت برای انتقال منافع و اهداف نام شروع مورد نظر خود و‬
‫وابستگانشان سوءاستفاده میکنند‪ .‬براساس این دیدگاه‪ ،‬نخبگان حاکم با توسعه وظایف دولت در زمینههای مالی‪ ،‬تنظیم‬
‫و نظارت‪ ،‬بازار و ت صدی‪ ،‬به خ صوص با حذف یا ت ضعیف رقابت سیا سی‪ ،‬در صدد برخواهند آمد که جریان منافع و‬
‫اهداف نامشروع خود را از طریق مجاری رسمی‪ ،‬گسترش دهند (اعطایی‪.)۱۹۲ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬فساد اداری در درون دولت و در روابط دولت با شهروندان‬
‫ف ساد اداری در بخشهای مختلفی از یک ک شور ممکن ا ست ارتکاب بیابد‪ .‬ف ساد اداری را به لحاظ اینکه در‬
‫داخل دوایر دولتی و در داخل سازمان ارتکاب مییابد یا اینکه حالت برون سازمانی دارد و در اثر ارتباط و تعامالت با‬
‫شهروندان ارتکاب مییابد؛ نیز تقسیمبندی نمودهاند که مختصرًا به معرفی گرفته میشوند‪.‬‬
‫الف‪ :‬فساد اداری در درون دولت‬
‫این نوع ف ساد اداری حالت درون سازمانی دارد‪ .‬بدین معنا که در ارتکاب ف ساد همه عوامل داخلیاند که میتوان‬
‫به چند نمونۀ اشاره کرد‪:‬‬
‫استفادۀ شخصی از وسایل و اموال دولتی؛‬
‫کم کاری‪ ،‬گزارش مأموریت کاذب‪ ،‬صرف وقت در اداره برای انجام کارهایی به غیر از وظیفۀ اصلی؛‬
‫دزدی مواد اولیه و مواد مصرفی متعلق به دولت توسط کارمندان و کارکنان؛‬
‫استفاده از امکانات اداری برای پیشبرد اهداف سیاسی توسط کارمندان عالی رتبه و سیاستمداران؛‬
‫فساد قانونی برای انتفاع سیاستمداران و کارمندان دولت؛‬
‫فساد در توزیع حقوق و مزایا و فرصتهای شغلی بین کارمندان؛‬
‫اختالس و سوء استفاده مالی‪،‬‬
‫ب‪ :‬فساد اداری در روابط دولت با شهروندان‬
‫ف ساد اداری در نوع مروج خود‪ ،‬حالت برون سازمانی نیز دارد‪ .‬بدین معنا که عوامل ارتکاب آن در روابط خود‬
‫با شهروندان‪ ،‬مرتکب فساد اداری میشوند‪ .‬میتوان به عنوان نمونه چند مورد را چنین نام گرفت‪.‬‬

‫‪354‬‬
 ‫فساد در ارایۀ کاالها و خدمات دولتی؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد در فروش اموال و امالک دولتی به شهروندان؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد در خریدهای دولتی از بخش خصوصی؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد در قراردادهای بخش خصوصی با دولت؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد در صدور مجوز برای فعالیتهای اقتصادی و اجتمای بخش خصوصی؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد در شناسائی و مبارزه با قانون شکنی؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد مالیاتی؛‬ ‫‪‬‬
‫فساد استخدامی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرایم سنگین فساد اداری‬
‫قانون مبارزه با فساد اداری در مادۀ ‪ ۹۱‬در مورد جرایم سنگین فساد اداری چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫ارتکاب جرایم فساد اداری مندرج مادۀ پنجم این قانون از طرف اشخاص زیر‪ ،‬جرم سنگین فساد اداری شناخته‬
‫میشود‪:‬‬
‫الف‪ :‬مقامات عالیرتبه دولتی‬
‫ب‪ :‬مقامات دولتی‬
‫ج‪ :‬جنراالن یا افسران که در بست جنرالی ایفای وظیفه مینمایند‬
‫د‪ :‬اشخاص حکمی‬
‫ارتکاب جرایم ف ساد اداری مندرج مادۀ پنجم قانون مبارزه با ف ساد اداری غیر از ا شخاص مندرج فقرۀ ‪ ۱‬ماده‬
‫پنجم در حاالت زیر نیز جرایم سنگین فساد اداری شناخته میشود‪:‬‬
‫در صورتی که وجوه حاصله ناشی از ارتکاب جرایم مندرج فصول دوم‪ ،‬سوم‪ ،‬چهارم‪ ،‬پنجم‪ ،‬هفتم‪ ،‬هشتم‪ ،‬دهم‪،‬‬
‫یازدهم و دوازدهم باب چهارم و ف صل دوم باب ش شم کتاب دوم کود جزا‪ ،‬بیش از پنج میلیون افغانی یا معادل آن به‬
‫اسعار خارجی باشد‪.‬‬

‫مبحث سوم‪ :‬انواع جرایم فساد اداری از نظر کود جزا‬

‫کود جزای افغانستان‪ ۱۱ ،‬نوع جرایم فساد اداری را ذکر نموده است‪ .‬که شامل فصل ‪،۶ ،۳ ،۲ ،۳ ،۹ ،۱‬‬
‫‪ ۱۱ ،۱۲ ،۱‬و ‪ ۱۹‬باب ‪ ۲‬و ف صل ‪ ۱‬باب ‪ ۳‬و ف صل ‪ ۹‬باب ‪ ۱‬و ف صل ‪ ۹‬و ‪ ۱‬باب ‪ ۲‬و ف صل ‪ ۲‬باب ‪ ۱۲‬کتاب دوم‬
‫کود جزا ا ست که در این مبحث به آن جرایم ف ساد اداری پرداخته می شود که بی شتر به شکل سازمانیافته صورت‬
‫میگیرد‪.‬‬

‫‪355‬‬
 ‫گفتار اول‪ :‬رشوت و جرایم مماثل آن‬
‫ـت میآورد‪ ،‬در چنین حالت‪ ،‬مؤظف با‬
‫مؤظف خدمات عامه که در وظیفه خویش‪ ،‬خالف قانون‪ ،‬منفعت به دسـ‬
‫ـیف گردیده که علت‬
‫ـوت» توصـ‬
‫وظیفه خود تجارت میکند؛ بنابراین در جوامع‪ ،‬این عمل تحت عنوان «جرم رشـ‬
‫جرمپنداری‪ ،‬تجارت وظیفوی است که برای مؤظف خدمات عامه جایز نمیباشد؛ اگر موظف خدمات عامه‪ ،‬برای اجرای‬
‫ـوت دریافت کند یا‬
‫ـوت طلب کند یا خالف قانون‪ ،‬در وظیفه اخالل ایجاد کند تا رشـ‬
‫عمل قانونی یا امتناع از آن‪ ،‬رشـ‬
‫رشوت تقدیمشده را قبول کند‪ ،‬پس گفته میتوانیم که مؤظف خدمات عامه با این نوع معامله‪ ،‬از وظیفه خود بهرهبرداری‬
‫تجارتی می کند عفت و عزت‪ ،‬وظیفه و یک حق ا ست که باید حفظ شود؛ ر شوت و جرایم ملحقه آن که در این مبحث‬
‫توضیح میگردد این حق را پامال میکند‪.‬‬
‫به تو ضیح جرایمی که در ف صل «جرم ر شوت» در کود جزا جرمپنداری گردیدهاند و یا در قانون جزای سابق‬
‫جرمپنداری گردیده بودند ولیکن در کود جزا جرمپنداری نگردیدهاند ‪ -‬که خأل تقنینی مقنن میباشد‪ -‬خواهیم پرداخت؛‬
‫بنابراین جرایم مماثل جرم رشوت عبارتاند از‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬جرم شوت‬

‫در این بحث مفهوم لغوی و اصطالحی رشوت عناصر متشکله‪ ،‬مجازات جرم رشوت توضیح و تشریح میگردد‪.‬‬
‫الف‪ :‬مفهوم جرم رشوت‬
‫جرم رشوت از جمله جرایمی است که ضرر بیشتری در جامعه برجای میگذارد؛ زیرا حاکمیت قانون‪ ،‬تساوی و‬
‫ـازد‪ .‬مؤظف خدمات عامه از رهگذر تجارت در وظیفه خویش‪ ،‬پول ممنوع و غیرقانونی را‬
‫ـهدار میسـ‬
‫عدالت را خدشـ‬
‫کسب مینماید (جرم رشوت‪ ،‬در رأس جرایم فساد اداری است و دائمًا خطر خویش را در جامعه با نقح موارد متذکره‬
‫به جا میگذارد)‪.‬‬
‫در این قسمت به جرم رشوت مندرج در کود جزا و عناصر خصوصی آن اشاره میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬معنی لغوی رشوت‬
‫ر شوت در ا صل‪ ،‬کلمه عربی و به معنی «جعل» ا ست‪ .‬جعل به معنای مزد‪ ،‬حقوق‪ ،‬اُجرت‪ ،‬د ستمزد‪ ،‬پاداش و‬
‫جایزه ا ست؛ همچنان ر شوت از کلمه «ر شو» گرفته شده و به معنی کود و خا شاک ا ست که زارعان آن را برای آماده‬
‫کردن زمین به زراعت آماده میکنند و یا طناب چاه ا ست که تو سط آن دوله (بوقه) را از چاه بیرون میکنند (فی ضی‪،‬‬
‫‪.)۱۱۶ :۱۳۲۶‬‬

‫‪356‬‬
 ‫‪ -9‬معنی اصطالح رشوت‬
‫هر مؤظف خدمات عامه که به مق صد اجراء یا امتناع و یا اخالل وظیفه که به آن مکلف با شد به ا سم خود و یا‬
‫شخص دیگری پول نقد‪ ،‬مال یا منفعتی را طلب نماید یا از شخص وعده آن را گیرد و یا بخششی را قبول کند‪ ،‬رشوت‬
‫گیرنده محسوب میگردد (قانون جزا‪ ،‬ماده ‪.)۹۳۱‬‬
‫هرگاه مؤظف خدمات عامه یا مؤظف دولت خارجی یا سازمان بینالمللی یا بینالحکومتی یا مؤسسه غیردولتی یا‬
‫مؤظف مؤسسه خصوصی که فعالیتهای اقتصادی‪ ،‬مالی یا تجارتی یا سایر خدمات عامه را انجام میدهد‪ ،‬به منظور اجراء‬
‫یا امتناع از وظیفه که به آن مکلف است یا به منظور احراز یا حفظ موقف مشخص به اسم خود یا شخص یا نهاد دیگری‬
‫به شکل م ستقیم یا غیرم ستقیم‪ ،‬پول‪ ،‬مال یا منفعت نام شروع را اخذ‪ ،‬طلب یا وعده پرداخت آن را بگیرد یا به عنوان‬
‫بخشش آن را قبول کند یا شخصی به مقاصد متذکره پول‪ ،‬مال یا منفعت نامشروع را به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به‬
‫اشخاص مذکور پیشکش نماید یا وعده پرداخت آن را بدهد‪ ،‬عمل مذکور رشوت شناخته میشود‪.‬‬
‫هرگاه ا شخاص مندرج فقرۀ ‪ ۱‬این ماده به منظور اجراء یا امتناع از وظیفه که به آن مکلف است به اسم خود یا‬
‫شخص دیگری به شکل مستقیم یا غیرمستقیم پول‪ ،‬مال یا منفعت نامشروع را طلب‪ ،‬اخذ یا قبول نماید یا وعده پرداخت‬
‫آن را بپذیرد و یا به عنوان بخ شش آن را قبول کند‪ ،‬ر شوتگیرنده شناخته می شود (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۶۲‬فقرات ‪ 4‬و‬
‫‪ .)9‬در متن مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا هرگاه قیود ذیل مورد تحلیل و از نظر قواعد حقوقی با مادۀ ‪ ۹۳۲‬قانون جزای سابق‬
‫مورد مقارنه قرار گیرد مشکالت ذیل حقوقی در متن مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا به مشاهده میرسد‪:‬‬
‫‪ -‬از حیث نو شتاری‪ :‬در متن مادۀ ‪ ۹۳۲‬قانون جزای سابق از نظر قواعد د ستور زبان دری‪ ،‬مقنن کلمه «عام»‬
‫را استعمال نموده است‪« :‬هر مؤظف خدمات عامه»‪ .‬حرف «هر» دربرگیرنده عمومیت میباشد و هر آن کسی که خود‬
‫مؤظف خدمات عامه با شد را مانند کارکنان دولت‪ ،‬اع ضای ارکان سهگانه دولت و‪ ...‬یا در حکم مؤظف خدمات عامه‬
‫باشد‪ ،‬مانند حکم‪ ،‬اهل خبره‪ ،‬وکیل مدافع و یا کسانی که تصادیقشان معتبرشمرده می شود‪ ،‬شامل میگردد‪ .‬حرف عام‬
‫متذکره در اکثر قوانین جزائی ک شورهایی چون م صر‪ ،‬عراق‪ ،‬سوریه موجود میبا شد؛ در حالی که در کود جزا تنها‬
‫«مؤظف خدمات عامه» ذکر گردیده ا ست و ا شخاص که در حکم مؤظف خدمات عامه میبا شند شامل حکم و مؤیده‬
‫جزائی ماده متذکره کود جزا نمیگردد (درانی‪.)۱۱۲ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫ـمن حکم فقرۀ ‪ ۳‬مادۀ ‪ ۲‬کود جزا معرفی گردیدهاند لیکن در جزء ‪ ۲‬فقره‬
‫اگرچه مؤظفین خدمات عامه در ضـ‬
‫متذکره مانند ماده ‪ ۱۹‬قانون جزای سابق‪ ،‬اشخاصی چون وکیل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اهل خبره و سایر اشخاصی که تصادیقشان‬
‫معتبر دان سته می شود‪ ،‬مانند وکیل گذر و ملک قریه‪ ،‬مؤظف خدمات عامه نمیبا شند؛ بلکه ا شخا صیاند که در حکم‬

‫‪357‬‬
‫مؤظف خدمات عامه شامل میگردند؛ از همین رو مقنن در قانون جزای سابق مطابقت را در بین جرایمی که از جانب‬
‫مؤظفین خدمات عامه ارتکاب میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬از حیث مرتکب‪ :‬مقنن در حکم مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا سایر اشخاص را شامل نموده است که مؤظفین خدمات‬
‫نی ستند و حتی در حکم مؤظفین خدمات عامه نیز داخل نمی شوند؛ بهتر بود که مقنن اعمال ا شخاص (مؤظف دولت‬
‫خارجی‪ ،‬سازمان بینالمللی‪ ،‬بینالحکومتی‪ ،‬مؤسسه غیردولتی و مؤظف مؤسسه خصوصی) را در اخذ پول‪ ،‬مال و منفعت‬
‫غیرقانونی در ضمن مادۀ جداگانه تحت و صف جرمی جداگانه ت صریح مینمود و همچنان جرمپنداری جدید را از جرایم‬
‫مماثل جرم ر شوت مح سوب مینمود و ا شخاص متذکره‪ ،‬در حکم ر شوت گیرنده مح سوب میگردیدند؛ چنانچه در‬
‫قانون جزای سابق این اصل و قاعده صورت گرفته بود (احسان‪.)۱۱۶ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫در ضمن حکم مادۀ ‪ ،۹۳۲‬قانون جزای سابق‪ ،‬جرم اعمال نفوذ اع ضای پارلمان که جرمی م شابه و مماثل‬
‫رشوت میباشد‪ ،‬در فصل رشوت چنین تصریح گردیده است‪:‬‬
‫«هرگاه عضو پارلمان‪ ،‬شاروالی‪ ،‬جرگههای والیتی و محلی چیزی را برای خود و یا شخصی دیگر طلب نماید یا‬
‫ـالحیت خدمات عامه‬
‫ـش اخذ کند و به این منظور اعمال نفوذ نموده از مقامات باصـ‬
‫وعده آن را قبول نماید و یا بخشـ‬
‫ـل‬
‫احکام‪ ،‬قرار اوامر‪ ،‬تعهد‪ ،‬ترخیص‪ ،‬موافقه‪ ،‬تورید‪ ،‬توظیف‪ ،‬قرارداد و یا هر نوع خدمت و یا امتیازی دیگری را حاصـ‬
‫نماید‪ ،‬در حکم رشوت گیرنده محسوب شده»‪.‬‬
‫‪ -‬از حیث مو ضوع جرم‪ :‬فقرۀ ‪ 4‬مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا مو ضوع جرم ر شوت را طبق ت صریح مادۀ ‪ ۹۳‬قانون‬
‫جزای سـابق سـه چیز (پول‪ ،‬مال و منفعت) تعیین نموده اسـت؛ صـرفًا در منفعت برخالف قانون جزای سـابق قید‬
‫«غیرم شروع» را بر منفعت ایزاد نموده ا ست؛ قید «غیر م شروع» بجا نبوده و حتی ارتکاب جرم ر شوت و ک سب‬
‫معافیت از قانون را زمینهسازی کرده و به مرتکب جرم رشوت روا داشته است‪.‬‬
‫به گونه مثال هرگاه مؤظف خدمات عامه برای دوشیزهای بگوید که شما را در اداره استخدام مینمایم‪ ،‬به شرط‬
‫اینکه با من عقد ازدواج نمائید‪ ،‬در این مثال بر اساس قید متذکره‪ ،‬جرم رشوت واقع نمیگردد؛ زیرا خطبه و خواستگاری‬
‫یک دوشیزه قانونًا طبق حکم مواد ‪ ۲۳ ،۲۹‬و ‪ ۲۲‬قانون مدنی‪ ،‬مشروع میباشد (باذل‪.)۱۶۱ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫قید متذکره در مثال دیگری جرم دان سته می شود؛ اگر مؤظف خدمات عامه خانمی را به وطی غیر شرعی (زنا)‬
‫مطالبه نماید‪ ،‬بدون شک که جرم رشوت میباشد؛ در حالی که قانون جزای سابق‪ ،‬منفعت را مطلق و بدون قید و اضافت‬
‫به «غیر م شروع» ذکر نموده بود که مثال اول نامزدی را که فوقًا ذکر نمودیم نیز جرم ر شوت قرار داده بود و چنین‬
‫تصریح میداشت‪ « :‬هر مؤظف خدمات عامه که به مقصد اجراء یا امتناع و یا اخالل وظیفه که به آن مکلف باشد به اسم‬

‫‪358‬‬
‫خود یا شخص دیگری پول نقد‪ ،‬مال یا منفعتی را طلب نماید یا از شخص وعده آن را گیرد و یا بخ ش شی را قبول کند‪،‬‬
‫رشوت گیرنده شمرده میشود»‪.‬‬
‫اگر استدالل گردد که مثال خواستگار و نامزادی به نکاح برای مؤظف خدمات عامه‪ ،‬منفعت غیر مشروع است‬
‫به دالیل ذیل با وجود قید «غیر مشروع» این استدالل درست نیست‪:‬‬
‫قید «منفعت غیر م شروع» اگر به مفهوم مخالف گرفته شود‪ ،‬یعنی تقا ضای منفعت م شروع جرم نی ست‬
‫( ستانکزی‪ .)۱۲۱ :۱۳۲۱ ،‬قاعده حقوقی ا ست که تف سیر و بردا شت قوانین جزائی باید به نفع متهم با شد‪ ،‬پس قا ضی‬
‫مکلف ا ست تا در مثال خوا ستگاری و نامزادی‪ ،‬مرتکب چنین عمل را محکوم ن سازد؛ در حالی که از وظیفه خویش‬
‫بهرهبرداری جرمی نموده است و عمل او نامشروع نمیباشد‪ ،‬بلکه قانونًا مشروع است‪.‬‬
‫ـوت‪ ،‬هدف مقنن در روش افعال طلب‪ ،‬اخذ و قبول‪ ،‬منفعت‬
‫‪ -‬از حیث هدف مقنن‪ :‬در عمل ارتکابی جرم رشـ‬
‫مطلق است؛ چه آن منفعت مشروع باشد یا غیر مشروع؛ چنانچه قوانین سایر کشورها مانند مصر‪ ،‬عراق و سوریه نیز به‬
‫همین نکته تمرکز دارند و منفعت را مطلق و بدون قید غیر مشروع بودن ذکر نمودهاند‪.‬‬
‫ب‪ :‬عناصر متشکله جرم رشوت‬
‫وصف مرتکب (موظف خدمات عامه)‬ ‫‪-4‬‬
‫قیدی که در حکم مادۀ ‪ ۹۶۲‬کود جزا ت سجیل بوده‪ ،‬مبین این ا ست که ر شوت‪ ،‬جرمی ا ست که از جانب‬
‫شخصی صورت میگیرد که صفت مؤظف خدمات عامه را داشته باشد‪ .‬طبق تصریح فقرۀ ‪ ۳‬مادۀ ‪ ۲‬کود جزا‪ ،‬مؤظفین‬
‫خدمات عامه عبارتاند‪« :‬مؤظف خدمات عامه‪ ،‬شخ صی ا ست که به اجرای خدمات عامه توظیف گردیده و شامل‬
‫ا شخاص ذیل میبا شد‪ :‬کارکن دولت‪ ،‬ت صدیها و شرکتهای دولتی‪ ،‬کارکن مؤ س سههای عامه یا ت شبثاتی که خدمات‬
‫عامه را انجام میدهند‪ ،‬اعضای ارکان دولت و اعضای نهادهای انتخابی‪ ،‬قاضی‪ ،‬څارنوال‪ ،‬وکیل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اهل خبره‬
‫و سایر اشخاصی که تصادیقشان معتبر شناخته میشود‪ ،‬شخصی که رسمًا به انجام خدمات عامه مؤظف شده باشد»‪.‬‬
‫هرکدام از مؤظفین خدمات عامه که در متن ماده فوق ت صریح گردیده ا ست‪ ،‬جداگانه در ف صل قبلی تعریف‬
‫گردیده ا ست‪ .‬اگر هر کدام از همین مؤظفین خدمات عامه به منظور اجراء‪ ،‬امتناع یا اخالل در وظیفه خویش پول‪ ،‬مال‬
‫یا منفعت را طلب‪ ،‬اخذ یا قبول نماید بنابر عنصر اختصاصی جرم رشوت‪ ،‬رشوتگیرنده محسوب میگردد ( ستانکزی‪،‬‬
‫‪.)۲۲ :۱۳۲۱‬‬

‫‪359‬‬
 ‫موضوع جرم رشوت‬ ‫‪-9‬‬
‫جرم‪ ،‬عملی ا ست که مقنن در قوانین آن را ن سبت به مو ضوع آن‪ ،‬جرمپنداری مینماید؛ مثالً در جرم سرقت‪،‬‬
‫علت جرم‪ ،‬حرز مال متقوم غیر میبا شد و مو ضوع آن ربودن مال متقوم غیر میبا شد‪ .‬در جرم قتل‪ ،‬علت جرم‪ ،‬حفظ‬
‫حیات ان سان ا ست؛ در حالی که مو ضوع جرم‪ ،‬زوال حیات ان سان زنده ا ست‪ .‬در جرم اختالس‪ ،‬علت جرم‪ ،‬حرز مال‬
‫عامه یا افراد است؛ در حالی که موضوع جرم‪ ،‬تصاحب یا پنهان نمودن مال عامه یا افراد است‪ .‬در جرم زنا‪ ،‬علت جرم‪،‬‬
‫حفظ نسب است؛ در حالی که موضوع جرم‪ ،‬وطی غیر مشروع است؛ بنابرین در هر جرم متذکره حرز یا حفظ‪ ،‬منحیث‬
‫علت جرم و نقح آن منحیث موضوع جرم میباشد (اصغری‪.)۱۲۱ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫جرم ر شوت را مقنن به علت منع اخاذی و تجارت باالی وظیفه عامه‪ ،‬منع نموده و مو ضوع آن را پول‪ ،‬مال یا‬
‫منفعت برشمرده است که در جرم رشوت همین سه موضوع را مقنن در ضمن حکم مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا تحدید نموده‬
‫است‪.‬‬
‫مقنن‪ ،‬پول و مال را ذکر نموده است؛ در حالی که پول‪ ،‬جزء مال است؛ تکرار به جهت چه خواهد بود؟ تحلیل‬
‫بر این ا ست که در جرم ر شوت اوالً مقنن پول را به جهت خاص ذکر نموده؛ زیرا بی شتر در جرم ر شوت‪ ،‬پول از جانب‬
‫مرتشی به راشی عرضه میگردد و ذکر مال به جهت عام بودن موضوع جرم رشوت است‪ .‬ممکن‪ ،‬مال در جرم رشوت‪،‬‬
‫متقوم باشد؛ مانند موتر یا غیر متقوم باشد؛ مانند مشروبات الکولی یا مال منقول باشد؛ مانند کمپیوتر یا غیرمنقول باشد؛‬
‫مانند یک نمره زمین رهایشی‪.‬‬
‫به تمام صورتهای مذکور‪ ،‬منفعت نیز منحیث جرم ر شوت قرار گرفته میتواند‪ .‬این مو ضوع جرم ر شوت‪،‬‬
‫ن سبت به مال‪ ،‬عامتر میبا شد که منفعت میتواند منفعت مادی با شد‪ ،‬مانند پول و مال یا غیرمادی شده میتواند؛ مانند‬
‫تقرر در وظیفه‪ .‬منفعت در کود جزا به «غیر م شروع» قید گردیده ا ست؛ در حالی که در قانون جزای سابق‪ ،‬منفعت‪،‬‬
‫مطلق ذکر گردیده بود که م شروع و غیر م شروع‪ ،‬هر دو را در برمیگرفت‪ .‬تو ضیح آن قبالً گذ شت‪ .‬به آنجا مراجعه‬
‫گردد‪.‬‬
‫در جرم ر شوت عالوه بر دو مو ضوع پول و مال که دربرگیرنده مادیات ا ست مو ضوعات معنوی نیز شامل‬
‫مو ضوع جرم ر شوت قرار گرفته می تواند؛ م شروط بر اینکه منفعت ا ستح صال گردد و اگر منفعت‪ ،‬مق صود نبا شد جرم‬
‫رشوت تحقق نمییابد‪ .‬اگر شخصی برای مؤظف خدمات عامه پول قرض او را تأدیه نماید و یا مالی را که از او به عاریت‬
‫یا ودیعت گرفته م سترد نماید ر شوت نمیبا شد ( ستانکزی‪ .)16 ،77 :4127 ،‬شرط ا ست که مو ضوع جرم ر شوت‬
‫قابلیت تقابل منفعت را دا شته با شد؛ مثالً اگر شخص برای مؤظف خدمات عامه سگرت تعارف نماید و مؤظف آن را‬

‫‪361‬‬
‫قبول نماید‪ ،‬رشوت نمیباشد؛ زیرا قابلیت تقابل صفت جرم رشوت را بنابر اهمیت وظیفوی مؤظف خدمات عامه ندارد‪.‬‬
‫سه موضوع جرم رشوت را اگر دقیق متوجه شویم مقنن آنها را از تسلسل خاص به تدریج به طرف عام بودن سوق داده‬
‫است؛ یعنی پول‪ ،‬خاص است نسبت به مال و عامتر است نسبت به پول؛ لیکن نسبت به منفعت‪ ،‬خاص است و منفعت‪،‬‬
‫عام است نسبت به مال‪.‬‬
‫هدف از پرداخت پول در جرم رشوت‬ ‫‪-1‬‬
‫برای وقوع جرم ر شوت‪ ،‬قبول یا طلب شیء یا وعده از طرف موظف برای خودش یا برای شخص دیگر کافی‬
‫نیست؛ بلکه ضروری است غرض از دریافت این فایده نیز محقق شود که عبارت است از‪ :‬عملی که از مؤظف به عنوان‬
‫مقابل برای آن فایده طلب می شود‪ .‬این تقابل بین فایده تقدیم شده و عمل مطلوب همان م صداق تجارت و دادو ستد با‬
‫انجام وظیفه ا ست‪ .‬همچنین الزم ا ست علمی که مؤظف انجام میدهد در مقابل فایده با شد و شامل واجبات وظیفوی‬
‫نبا شد؛ پس هرگاه موظف مطابق قانون انجام وظیفه کند و شخص مراجعهکننده ن سبت به مؤظف‪ ،‬بدهکار با شد و‬
‫بدهکاری خود را پرداخت کند‪ ،‬پس گرچه پرداخت آن و انجام کار همزمان باشد‪ ،‬رشوت محسوب نمیشود‪.‬‬
‫همچنین برای تحقق جرم ر شوت‪ ،‬ضروری نی ست که مؤظف آنچه از او طلب می شود را انجام دهد و همانا‬
‫برای وقوع جرم‪ ،‬مجرد اتفاق بین دو طرف در آن کافی است‪.‬‬
‫عنصر مادی‬ ‫‪-1‬‬
‫طبق حکم ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزا‪ ،‬عن صر مادی جرم ر شوت‪ ،‬افعال سهگانۀ طلب‪ ،‬اخذ و قبول‪ ،‬به منظور اجرا‪،‬‬
‫امتناع و یا اخالل در وظیفه میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬طلب‪ :‬همین که مؤظف خدمات عامه یا اشخاصی که در حکم مؤظف خدمات عامه هستند‪ ،‬در مقابل اجرا یا‬
‫امتناع و یا اخالل وظیفه که به آن مکلفند‪ ،‬چیزی (مال یا منفعت) طلب کنند جرم ر شوت را مرتکب میگردند؛ خواه به‬
‫اسم خود طلب کند یا به اسم شخص دیگری‪ .‬زمانی که مؤظف خدمات عامه از شخص طرف مقابل چیزی طلب میکند‪،‬‬
‫در برابر دو احتمال قرار میگیرد‪:‬‬
‫‪ -‬احتمال اول‪ :‬اگر شخص جانب مقابل‪ ،‬طلب مؤظف خدمات عامه را پذیرفت و مال یا منفعتی را برایش بدهد‬
‫و یا وعده بسپارد‪ ،‬در همچو حالت جرم رشوت ارتکاب میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬احتمال دوم‪ :‬اگر شخص جانب مقابل‪ ،‬طلب مؤظف را نپذیرد‪ ،‬در این حالت آیا مؤظف خدمات عامه رشوت‬
‫گیرنده محسوب میگردد و یا خیر؟ کود جزا‪ ،‬قانون جزای سابق و قواعد حقوق جزای خصوصی در عناصر جرم رشوت‬
‫این عمل مؤظف خدمات عامه را جرم میداند؛ به خاطری که طلب‪ ،‬روش فعل عن صر مادی جرم ر شوت میبا شد و با به‬

‫‪361‬‬
‫وجود آمدن آن‪ ،‬جرم ر شوت متحقق میگردد ( شریفی‪ .)۱۶۱ :۱۳۲۱ ،‬به همین علت مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا ت صریح‬
‫میکند‪:‬‬
‫پول‪ ،‬مال یا منفعت نامشروع را اخذ‪ ،‬طلب یا وعده پرداخت آن را بگیرد یا به عنوان بخشش آن را قبول کند‪.‬‬
‫متن مادۀ مذکور‪« ،‬طلب» را روش فعل عنصر مادی جرم رشوت دانسته و مرتکب آن را رشوت گیرنده دانسته‬
‫ا ست و پذیرفتن یا نپذیرفتن طرف مقابل را شرط نگذا شته ا ست؛ یعنی تحقق جرم ر شوت‪ ،‬ب ستگی به ایجاب و قبول‬
‫(توافق طرفین) ندارد؛ بلکه به مجرد ایجاب (طلب) ارتکاب میگردد (حمیدی‪ .)۱۲۱ :۱۳۲۱ ،‬طلب مؤظف خدمات‬
‫عامه بدون قبول جانب مقابل‪ ،‬شروع به جرم رشوت نیست؛ بلکه در حکم ارتکاب آن است؛ زیرا جرم رشوت از جمله‬
‫جرایم مطلق میباشد؛ چنانچه مادۀ ‪ ۳۱۳‬کود جزا تصریح میدارد که‪ :‬شروع به جرم رشوت در حکم ارتکاب آن است‪.‬‬
‫همچنان مادۀ ‪ ۳۱۲‬کود جزا چنین ت صریح میکند‪« :‬هرگاه شخ صی که از وی ر شوت تقا ضاء شده مقامات‬
‫صالحیتدار را خبر دهد‪ ،‬در صورت اخذ یا قبول وجه ر شوت‪ ،‬ر شوت گیرنده‪ ،‬مطابق احکام کتاب دوم‪ ،‬باب چهارم‪،‬‬
‫فصل اول‪ ،‬کود جزا‪ ،‬مجازات و اطالعدهنده مجازات نمیگردد»‪.‬‬
‫ت صریح و مطابقت ماده های ‪ ۳۱۳ ،۳۶۲‬و ‪ ۳۱۲‬کود جزا بر این ا ست که جرایم از حیث جرایم نتیجوی و‬
‫ـوت در کتگوری جرایم مطلق‬
‫ـیم میگردند؛ به همین لحاظ جرم رشـ‬
‫ـبی تقسـ‬
‫غیر نتیجوی به جرایم مطلق و جرایم نسـ‬
‫میباشد و نتیجه جرمی در اکمال آن تأثیر نداشته و به مجرد طلب‪ ،‬جرم تکمیل میگردد‪ ،‬اگر رشوت اخذ گردیده باشد‬
‫و یا اخذ نگردیده باشد‪ .‬جرایم مطلق و نسبی قرار ذیل معرفی میگردد‪:‬‬
‫ـته‪ ،‬به مجرد انجام فعل‪ ،‬تکمیل‬
‫‪ -‬جرایم مطلق‪ :‬عبارت از جرایمی اند که نتیجه جرم در اکمال آن تأثیر نداشـ‬
‫میگردد‪ ،‬شرط نیست که فعل نتیجه را به بار آورد؛ مانند جرم رشوت‪ ،‬اختالس و ‪...‬‬
‫‪ -‬جرایم نسبی یا غیر نتیجوی ‪ :‬عبارت از جرایمی است که برای تکمیل آن سه روش (فعل‪ ،‬نتیجه‪ ،‬رابطه سببیت)‬
‫حتمی ا ست و اگر تنها فعل جرمی انجام یابد و نتیجه جرمی به د ست آمده نتواند جرم‪ ،‬ناقص میبا شد و قواعد شروع به‬
‫ـیار زیادند؛ مثل جرایم قتل‪،‬‬
‫ـورت‪ ،‬جزا تقلیل می یابد‪ ،‬این نوع جرایم بسـ‬
‫جرم باالی آن تطبیق میگردد که در این صـ‬
‫سرقت‪ ،‬راهزنی‪ ،‬خیانت در امانت و‪...‬‬
‫موارد طلب‪:‬‬
‫طلب باید جدی باشد نه مزاق و شوخی؛‬ ‫‪‬‬
‫طلب متوجه خود جانب مقابل یا شخص وسیط باشد؛‬ ‫‪‬‬
‫طلب‪ ،‬کدام شکل خاصی ندارد‪ ،‬شاید شفاهی‪ ،‬کتبی و یا به اشاره باشد؛‬ ‫‪‬‬

‫‪362‬‬
‫ـد یا برای مؤظف دیگری‪ ،‬در همچو حالت مؤظف که طلب‬
‫طلب خواه برای خود طلبکننده باشـ‬ ‫‪‬‬
‫میکند‪ ،‬رشوت گیرنده محسوب میشود نه شریک او (ستانکزی‪.)۳۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -‬قبول‪ :‬قبول مؤظف خدمات عامه در برابر عر ضه ر شوت شخص جانب مقابل صورت میگیرد و به مجرد‬
‫قبول‪ ،‬میتوان مؤظف خدمات عامه را رشوت گیرنده و شخص عرضهکننده را رشوتدهنده محسوب کرد‪ .‬اگر شخص‬
‫چیزی را به عنوان ر شوت برای مؤظف خدمات عامه عر ضه کند‪ ،‬اما از طرف مؤظف قبول ن شود‪ ،‬در این حالت طبق‬
‫حکم مادۀ ‪ ۳۶۱‬کود جزا عمل مؤظف خدمات عامه‪ ،‬جرم نمیباشد‪.‬‬
‫مادۀ متذکره چنین تصریح میدارد‪ :‬هرگاه شخصی رشوت را پیشکش کند‪ ،‬اما از طرف اشخاص مندرج فقره ‪4‬‬
‫مادۀ ‪ ۳۶۲‬این قانون قبول نگردد‪ ،‬شخص مؤظف‪ ،‬قابل مجازات نبوده‪ ،‬پی شکشکننده ر شوت‪ ،‬مطابق به احکام ف صل‬
‫رشوت‪ ،‬مجازات میگردد‪.‬‬
‫حالت فوق یک جرم مستقل تحت عنوان «جرم عرضه رشوت بدون قبول آن» با در نظرداشت عناصر جداگانه‬
‫میبا شد و تفاوت آن با جرم ر شوت‪ ،‬در عن صر «قبول» ا ست؛ چون جرم ر شوت از جمله جرایم تام و مکمل ا ست که‬
‫شرط تحقق آن بالو سیله ایجاب و قبول را شی و مرت شی تحقق کامل مییابد؛ بنابراین در جرمی که ایجاب پول‪ ،‬مال یا‬
‫منفعت برای مؤظف خدمات عامه گردد و مؤظف آن را قبول ننماید جرم ر شوت نبوده‪ ،‬بلکه جرم عر ضه ر شوت بدون‬
‫قبول آن تحقق مییابد که در مبحث بعدی تو ضیح میگردد‪ .‬اگر فرض بر این با شد که برعکس فر ضیه فوق‪ ،‬مؤظف‬
‫خدمات عامه‪ ،‬رشوت را طلب کند‪ ،‬لیکن شخص صاحب حاجت به مؤظف رشوت ندهد در این صورت‪ ،‬جواب‪ ،‬مثبت‬
‫ا ست که جرم ر شوت‪ ،‬تحقق یافته ا ست؛ با تفاوت اینکه در فر ضیه اولی ایجابکننده شخص صاحب حاجت بوده که‬
‫ایجاب و اعطاء کننده در شرط و عن صر مادی جرم ر شوت تأثیر ندا شته؛ لیکن در فر ضیه دومی ایجاب و تقا ضاءکننده‬
‫پول‪ ،‬مال یا منفعت‪ ،‬مؤظف خدمات عامه ا ست و شرط تحقق جرم ر شوت در طلب پول‪ ،‬مال یا منفعت‪ ،‬عن صر مادی‬
‫صفت مؤظف خدمات عامه بودن ا ست؛ پس در این حالت‪ ،‬تحقق قبول جانب مقابل شرط نبوده (مهرین‪:4127 ،‬‬
‫‪)405‬؛ چنانچه قبالً توضیح داده شد و مادۀ ‪ ۳۶۲‬کود جزا نیز در این مورد تصریح میدارد‪.‬‬
‫‪ -‬اخذ‪ :‬گرفتن پول‪ ،‬مال‪ ،‬منفعت و یا بخ شش که قبالً روی آن توافق را شی و مرت شی صورت نگرفته با شد در‬
‫این صورت‪ ،‬جرم رشوت تحقق نمییابد؛ بلکه جرم «مکافات الحقه» یا «بخشش بعد از انجام کار» تحقق مییابد؛ لیکن‬
‫اگر توافق قبلی صورت گرفته باشد در آن صورت دو عنصر فوقالذکر (طلب و قبول) بالوسیله (ایجاب و قبول راشی و‬
‫مرتشی) تحقق مییابد‪ .‬او گرفتن شی بالوسیله (اخذ) در صورت مسئله دیگر تحقق مییابد؛ به طور مثال راشی و مرتشی‬
‫باالی چیزی توافق نمینمایند‪ ،‬بلکه مؤظف خدمات عامه نرخ انجام کار خویش را مانند عقد اذعان تعیین نموده با شد و‬

‫‪363‬‬
‫شخص صاحب حاجت که کار او انجام یابد برای مؤظف‪ ،‬پول معین شده انجام کار را ت سلیم نماید و او این رقم و پول‬
‫را اخذ نماید؛ اگر در این صورت م سئله‪ ،‬صراحتًا ایجاب و قبول را شی و مرت شی صورت نگرفته با شد‪ ،‬لیکن مؤظف‬
‫خدمات عامه به طور ضمنی قیمت انجام کار خویش را به تمام ا شخاص یک سان تعیین نموده و صرفًا به اخذ آن اکتفا‬
‫می نماید‪ ،‬اخذ یا گرفتن‪ ،‬کدام شکل خا صی ندارد‪ ،‬امکان دارد د ست به د ست صورت گیرد یا ذریعه ح ساب بانکی‬
‫ارسال گردد که به قبح و اخذ رشوت به شکل حقیقی و یا مجازی اطالق میگردد (ستانکزی‪.)410 :4127 ،‬‬
‫‪ -‬نتیجه در جرم ر شوت‪ :‬ر شوت از جمله جرایمی ا ست که تحقق نتیجه شرط اکمال نمیبا شد‪ ،‬بلکه به مجرد‬
‫تقاضا یا قبول کردن‪ ،‬جرم تکمیل می شود؛ خواه مبلغ مورد رشوت به دست مؤظف خدمات عامه بیاید و یا خیر‪ .‬در این‬
‫مورد‪ ،‬ماده ‪ ۳۱۳‬کود جزا تصریح میدارد‪ « :‬شروع به جرم رشوت در حکم ارتکاب است‪ ».‬قبالً در روش طلب عنصر‬
‫مادی توضیح نمودیم که جرم رشوت از جمله جرایم مطلق و غیر نتیجوی میباشد‪.‬‬
‫اجراء یا امتناع عمل وظیفوی در جرم رشوت‬ ‫‪.4‬‬
‫‪ -‬اجرای عمل وظیفوی در جرم رشوت‬
‫قانون جزای سابق و کود جزای جدید‪ ،‬نوعیت عمل وظیفوی را در جرم ر شوت م شخص نکرده‪ ،‬بلکه ماده‬
‫‪ ۹۳۲‬قانون جزای سابق و ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزای جدید‪ ،‬عمل وظیفوی را به شکل عام ذکر نموده ا ست و هر آن عمل‬
‫را دربرمیگیرد که مؤظف خدمات عامه به آن قانون مؤظف شده با شد که دربرگیرنده اعمال و افعال فرعی مؤظف نیز‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬امتناع از عمل وظیفوی در جرم ر شوت‪ :‬مؤظف در مقابل ر شوت از انجام دادن عمل وظیفوی خود عمدًا‬
‫امتناع می ورزد؛ شرط نیست که امتناع به شکل کلی باشد؛ بلکه امکان دارد مؤظف به خاطر مصلحت یک شخص‪ ،‬کار‬
‫را به تأخیر اندازد و آن شخص غیر از این عمل مؤظف خدمات عامه سود ببرد‪.‬‬
‫جرایم در عن صر مادی به انواع جرایم اجرائیوی و جرایم امتناعی تق سیم میگردد‪ .‬جرایم اجرائیوی عبارت از‬
‫جرایمیاند که مقنن به منع آن حکم نموده با شد؛ لیکن مرتکب آن را انجام میدهد؛ مانند جرم قتل‪ ،‬سرقت‪ ،‬خیانت در‬
‫امانت و قطاعالطریقی؛ لیکن جرایم امتناعی عبارت از جرایمیاند که مقنن به اجرای آن حکم نموده با شد؛ لیکن مرتکب‬
‫از آن امتناع می نماید؛ مانند جرم منع معاونت به ضعفا و صغار‪ .‬قاعده تفکیک بین جرایم اجرائیوی یا امتناعی‪ ،‬نظرکردن‬
‫به فعل مرتکب ا ست؛ اگر فعل مرتکب به اجراء با شد‪ ،‬جرم‪ ،‬اجرائیوی ا ست و اگر فعل مرتکب به امتناع با شد‪ ،‬جرم‪،‬‬
‫امتناعی است‪ .‬این دو‪ ،‬بر سبب فعل مرتکب نامگذاری گردیدهاند (کریمی‪.)471 :4121 ،‬‬

‫‪364‬‬
‫بنابر قاعده فوق‪ ،‬جرم ر شوت را اگر نظر کنیم به مفهوم اجراء یا امتناع فعل مؤظف خدمات عامه‪ ،‬ممکن گاهی‬
‫جرم اجرائیوی و گاهی هم جرم امتناعی با شد که چنین نی ست؛ زیرا جرم ر شوت‪ ،‬جرم اجرائیوی بوده و مقنن مرتکب را‬
‫در شیوه فعل اجراء یا امتناع انجام کار که به آن مکلف ا ست م سئول ننموده ا ست؛ بلکه مقنن‪ ،‬حکم به منع مؤظف‬
‫خدمات با اجرائی رشوت نموده است؛ از این جهت رشوت جرم اجرائیوی میباشد‪.‬‬
‫عنصر معنوی (علم و اراده)‬ ‫‪-5‬‬
‫رشوت از جمله جرایم عمدی است‪ .‬تصور خطا در جرم رشوت‪ ،‬منتفی است‪ .‬رشوت جرمی است که به صورت‬
‫عمدی ارتکاب میگردد‪ .‬وجود عنصر معنوی که عبارت از اراده و قصد است یک امر حتمی میباشد؛ بناء قصد در جرم‬
‫رشوت دو جزء ذیل را دربردارد‪:‬‬
‫‪ -‬علم مرتکب بر اینکه وی مؤظف خدمات عامه ا ست طلب‪ ،‬قبول اخذ ر شوت در مقابل اجراء یا امتناع جایز‬
‫نمیباشد‪.‬‬
‫ـد که همین طلب‪ ،‬اخذ و یا قبول به‬
‫ـوت متوجه باشـ‬
‫‪ -‬اراده مؤظف خدمات عامه به طلب‪ ،‬قبول و یا اخذ رشـ‬
‫قصد انجام عمل و یا امتناع از عمل باشد‪.‬‬
‫کلمه «ق صد» در ماده ‪ ۹۳۲‬قانون جزای سابق ت صریح گردیده بود‪« :‬هر مؤظف خدمات عامه که به مق صد‬
‫اجراء یا امتناع و یا اخالل وظیفه که به آن مکلف باشد ‪»...‬‬
‫در حالی که در ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزای جدید‪ ،‬کلمه «ق صد» ت صریح نگردیده و عوض کلمه «ق صد» کلمه‬
‫«منظور» را چنین تصریح داشته است‪ « :‬به منظور اجراء یا امتناع از وظیفه که به آن مکلف است‪».‬‬
‫هدف مقنن سابق تبارز دادن عن صر معنوی «ق صد» در متن ماده قانون بوده که جرم ر شوت از جمله جرایم‬
‫عمدی میبا شد؛ لیکن مقنن جدید این کلمه را به کلمه «منظور» تعویح نموده ا ست؛ اگرچه در کلمه منظور نیز ق صد‬
‫مت صور ا ست‪ ،‬لیکن کلمه «منظور» عامتر ا ست و تنها عمدی بودن را در برنمیگیرد؛ بلکه خطاء را نیز در برمیگیرد؛‬
‫چون مرتکب در جرایم عمدی اراده م ستقیم دارد که ق صد و عمد را در برمیگیرد‪ ،‬لیکن در جرایم خطاء مرتکب اراده‬
‫غیر م ستقیم دارد از خطای عمل خویش پیشبین میبا شد و صرفًا ق صد و عمد ارتکاب جرم را ندارد (وا صل‪:۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ .)415 ،416‬اگر فرض به ا ستعمال «منظور» با شد هر دو عمل خطاء و عمد مرتکب را در برمیگیرد‪ ،‬ق صد تنها‬
‫عمدیت را افاده مینماید‪.‬‬
‫‪ -‬تعریف قصد‬

‫‪365‬‬
‫ق صد جرمی عبارت ا ست از سوق ارادۀ فاعل به ارتکاب فعلی که جرم را به وجود میآورد‪ ،‬به نحوی که منجر‬
‫به وقوع نتیجۀ جرم مورد نظر یا وقوع نتیجۀ جرم دیگری شود (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)12 ،‬‬
‫‪ -‬انواع قصد‬
‫قصد به انواع قصد عام‪ ،‬قصد خاص‪ ،‬قصد آنی‪ ،‬قصد اصراری‪ ،‬قصد معین و قصد غیر معین تقسیم میگردد که‬
‫هر کدام ذیالً تعریف میگردد‪:‬‬
‫‪ -‬قصد عام‬
‫ـت‪ ،‬همراه اراده مرتکب که دربرگیرنده‬
‫عبارت از متوجه نمودن اراده مرتکب در نحوۀ ارتکاب فعل جرمی اسـ‬
‫ـر مادی (فعل‪ ،‬نتیجه و رابطه‬
‫عمل مادی (اجراء یا امتناع عمل مخالف قانون) همراه با موجودیت تمام روش های عنصـ‬
‫سببیت) میباشد؛ مانند جرم قتل‪ ،‬سرقت‪ ،‬تزویر و‪...‬‬
‫‪ -‬قصد خاص‬
‫ق صد خاص از جمله م سائل پیچیده ا ست؛ با آن هم عبارت از حالت انف سی و داخلی متعلق به نتیجه جرمی نزد‬
‫مرتکب ا ست یا انگیزه دنی نزد مرتکب ا ست باالی فعل جرمی که متو صل نمیبا شد به عمل مادی جرم؛ مانند مرتکب‬
‫جرم رشوت که موظف خدمات عامه است‪ ،‬برعالوه اینکه قصد عام دارد در عمل جرمی خویش قصد خاص هم دارد که‬
‫عبارت از نیت تجارت در وظیفه عامه یا نیت خیانت در وظیفه عامه است‪.‬‬
‫فرق بین قصد عام و قصد خاص‬ ‫‪.47‬‬
‫هرگاه ق صد عام از بین رود‪ ،‬عمل‪ ،‬جرم نبوده و عن صر معنوی منتفی میگردد و هرگاه ق صد خاص از بین رود‪،‬‬
‫عمل مرتکب‪ ،‬جرم میبا شد‪ ،‬لیکن حالت مجازات یا و صف جرمی تغییر مینماید؛ چنانچه در جرم ر شوت که مو ضوع‬
‫بحث ما ا ست‪ .‬ماده ‪ ۳۶۶‬کود جزا چنین حکم مینماید‪ :‬هرگاه هدف از ر شوت ارتکاب جرم دیگری با شد که جزای‬
‫آن در این قانون ن سبت به جزای معینه ر شوت شدیدتر با شد‪ ،‬ر شوت گیرنده و ر شوتدهنده وا سطه ر شوت عالوه به‬
‫جزای نقدی معادل وجه رشوت به جزای معینه همان جرم‪ ،‬نیز محکوم میگردند‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم رشوت‬
‫مجازات جرم رشوت به مجازات اصلی‪ ،‬تبعی و تکمیلی تقسیم میگردد که هرکدام به طور جداگانه ذیالً توضیح‬
‫میگردد‪:‬‬
‫مجازات اصلی جرم رشوت‬ ‫‪-4‬‬

‫‪366‬‬
‫مجازات ا صلی جرم ر شوت به جزای نقدی و حبس تق سیم میگردد‪ .‬جزای حبس‪ ،‬ح سب احوال برای مرتکب‬
‫راشی و مرتشی‪ ،‬حبس قصیر‪ ،‬متوسط یا طویل میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬مجازات رشوت گیرنده‬
‫مجازات ر شوت گیرنده به تنا سب وجه ر شوت اگر پول نقد یا جنس و منفعت مادی دارای ارزش پولی با شد‬
‫مجازات میگردد که قرار ذیل‪ ،‬طبق حکم ماده ‪ ۳۶۱‬کود جزا محاسبه میگردد‪:‬‬
‫‪ -‬حبس قصیر‪ :‬اگر وجه رشوت پول یا جنس و یا منفعت مادی تا ده هزار افغانی باشد مرتکب به حبس قصیر از‬
‫سه ماه الی یک سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبس متوسط‪ :‬اگر وجه رشوت بیش از ده هزار تا بیست هزار افغانی باشد به حبس متوسط بیش از یک سال‬
‫تا دو سال مرتکب محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬اگر وجه ر شوت بیش از بی ست هزار تا پنجاه هزار افغانی با شد مرتکب به حبس متو سط از دو سال تا چهار‬
‫سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬اگر وجه ر شوت بیش از پنجاه هزار تا یک صد هزار افغانی با شد مرتکب به حداکثر حبس متو سط پنج سال‬
‫محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبس طویل‪ :‬اگر وجه رشوت بیش از یکصد هزار تا یک میلیون افغانی باشد مرتکب به حبس طویل بیشتر از‬
‫ده سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬اگر وجه رشوت بیش از یک میلیون افغانی باشد مرتکب به حبس طویل بیش از ده سال تا پانزده سال محکوم‬
‫میگردد‪.‬‬
‫مجازات وجه جرم رشوت هرگاه پول یا جنس و یا منفعت مادی نباشد‪:‬‬ ‫‪.4‬‬
‫در صورتی که وجه رشوت پول نقد‪ ،‬جنس یا منفعت مادی نباشد مرتکب حسب احوال به حبس قصیر از سه ماه‬
‫الی یک سال یا حبس متو سط بی شتر از یک سال الی پنج سال محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،174‬فقرۀهای ‪ 4‬و‬
‫‪.)9‬‬
‫‪ -‬مجازات رشوت دهنده‬
‫مجازات رشوتدهنده نسبت به رشوت گیرنده‪ ،‬خفیفتر میباشد؛ علت خفت در نقش طرف جرم است‪ .‬نقش‬
‫بارز در جرم رشوت را مؤظف خدمات عامه تشکیل میدهد‪ .‬مقنن بنابر همین علت برای رشوت گیرنده جزای شدیدتر و‬
‫حبس تصریح نموده است و برای رشوتدهنده مجازات نسبتًا خفیفتر به جزای نقدی و حبس تصریح داشته است‪.‬‬

‫‪367‬‬
‫‪ -‬مجازات نقدی ر شوت دهنده‪ :‬هرگاه وجه ر شوت تا ده هزار افغانی با شد مرتکب به جزای نقدی پنج هزار‬
‫افغانی محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬هرگاه وجه رشوت بیش از ده هزار تا بیست هزار افغانی باشد مرتکب به جزای نقدی از پنج تا ده برابر وجه‬
‫رشوت محکوم میگردد‪.‬‬
‫مجازات حبس رشوت دهنده‬ ‫‪.9‬‬
‫‪ -‬حبس قصیر‪ :‬هرگاه وجه رشوت بیش از بیست هزار تا پنجاه هزار افغانی باشد مرتکب به حبس قصیر از سه‬
‫ماه الی یکسال محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبس متوسط‪ :‬هرگاه وجه رشوت بیش از پنجاه هزار تا یکصد هزار افغانی باشد مرتکب به حبس متوسط از‬
‫یک تا سه سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه وجه ر شوت بیش از یک صد هزار تا یک میلیون افغانی با شد مرتکب به حبس متو سط از سه تا پنج سال‬
‫محکوم میگردد‪ .‬در صورتی که وجه ر شوت بیش از یک میلیون افغانی با شد به حبس طویل تا ده سال (کود جزا‪ ،‬ماده‬
‫‪ ،۳۶۹‬فقرۀهای ‪.)0-۱‬‬
‫‪ -‬مجازات وجه جرم رشوت هرگاه پول یا جنس و یا منفعت مادی نباشد‪:‬‬
‫هرگاه وجه جرم ر شوت پول نقد‪ ،‬جنس یا منفعت مادی نبا شد مرتکب ح سب احوال به حبس ق صیر از سه ماه‬
‫الی یک سال یا حبس متوسط بیشتر از یک سال الی پنج سال محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۶۹‬فقره ‪.)۹‬‬
‫‪ -‬احوال مخففه‬
‫طبق ت صریح ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا هرگاه ر شوتدهنده م ستحق اجرای عمل یا امتناع از آن بوده ولی به دادن‬
‫ر شوت وادار گردیده با شد‪ ،‬این عمل حالت مخففه شناخته شده‪ ،‬مرتکب به مجازات بدیل حبس یا جزای نقدی معادل‬
‫رشوت‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۱۱‬‬
‫مجازات تکمیلی‬ ‫‪-9‬‬
‫جزای تکمیلی شامل م صادره اموال عر ضه شده ر شوت‪ ،‬ن شر حکم قطعی محکمه و حرمان از بع ضی حقوق‬
‫مرتکب میباشد‪ .‬جزای تکمیلی در ضمن حکم ماده ‪ ۱۶۱‬کود جزا چنین تعریف گردیده است‪« :‬جزای تکمیلی مجازاتی‬
‫ا ست که عالوه بر جزای ا صلی در حکم محکمه ت صریح گردیده با شد‪ ».‬فقره ‪ ۹‬ماده متذکره انواع جزاهای تکمیلی را‬
‫معرفی می دارد‪ :‬محرومیت از بعضی حقوق و امتیازات‪ ،‬مصادره یا نشر حکم (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۱۶۱‬‬
‫‪ -‬تعریف مصادره‪ :‬مصادره از نظر لغوی‪ ،‬مال کسی را به زور ضبط کردن‪ ،‬جریمه‪ ،‬تاوان و بازگیری است‪.‬‬

‫‪368‬‬
‫‪ -‬از نظر اصطالحی‪ :‬مصادره عبارت است از استیالی دولت بر تمام یا قسمتی از دارائی موجود محکومعلیه به‬
‫موجب حکم محکمه ( ستانکزی‪ .)۱۱ :۱۳۲۱ ،‬اگرچه قاعدتًا ملکیت شخص برا ساس حکم قانون ا سا سی از تعرض‬
‫مصؤن میباشد‪ ،‬اما در عین قاعده استثنا نیز وجود دارد؛ چنانچه ماده ‪ ۲۲‬قانون اساسی در این مورد تصریح میدارد‪:‬‬
‫ملکیت از تعرض مصؤن است‪.‬‬
‫هیچ شخص از کسب ملکیت و تصرف در آن منع نمیشود‪ ،‬مگر در حدود احکام قانون‪.‬‬
‫ملکیت هیچ شخص‪ ،‬بدون حکم قانون و فیصله محکمۀ باصالحیت مصادره نمیشود‪.‬‬
‫استمالک ملکیت شخص‪ ،‬تنها به مقصد تأمین منافع عامه‪ ،‬در بدل تعویح قبلی و عادالنه‪ ،‬به موجب قانون مجاز‬
‫میباشد (قانون اساسی‪ ،‬ماده ‪.)۲۲‬‬
‫طبق ت صریح ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا وجوه ر شوت هرگاه پول یا جنس و منفعت مادی با شد‪ ،‬حکم به م صادره آن‬
‫نیز صادر میگردد‪ ،‬در مورد ماده متذکره چنین صراحت دارد‪ :‬وجوهی که رشوتدهنده یا واسطه رشوت آن را پیشکش‬
‫یا پرداخت نموده‪ ،‬مصادره میگردد‪ ،‬مگر اینکه قبالً به مقامات مسئول اطالع داده باشد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۱۲‬‬
‫همچنان مرتکب برعالوه جزای اصلی و مصادره وجوه دارای ارزش مادی به مجازات نقدی معادل وجه رشوت‬
‫نیز محکوم میگردد که در این مورد ماده ‪ ۳۱۳‬کود جزا تصریح میدارد‪:‬‬
‫(‪ )4‬ر شوت دهنده‪ ،‬ر شوت گیرنده یا وا سطه ر شوت عالوه بر مجازات مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب چهارم‪ ،‬ف صل‬
‫اول کود جزا‪ ،‬به پرداخت جزای نقدی معادل وجه رشوت نیز محکوم میگردد‪.‬‬
‫(‪ )۹‬در صورتی که مو ضوع ر شوت پول نقد‪ ،‬جنس یا منفعت مادی نبا شد‪ ،‬مرتکب عالوه بر مجازات مندرج‬
‫کتاب دوم‪ ،‬باب چهارم‪ ،‬ف صل اول کود جزا‪ ،‬به جزای نقدی از سی هزار تا سه صد هزار افغانی محکوم میگردد (کود‬
‫جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۱۳‬‬
‫‪ -‬بطالن اجراآت به سبب جرم رشوت‬
‫اجراآت که براساس عمل رشوت از جانب راشی انجام شده باشد اساس قانونی نداشته و باطل میگردد؛ چنانچه‬
‫ـریح میدارد‪ :‬هرگاه از اثر ارتکاب جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب‬
‫در این مورد فقره ‪ ۹‬ماده ‪ ۳۱۶‬کود جزا چنین تصـ‬
‫چهارم‪ ،‬فصل اول‪ ،‬کود جزا‪ ،‬منفعت مستقیم یا غیرمستقیم مادی یا معنوی حاصل گردیده باشد‪ ،‬منفعت مادی مصادره و‬
‫منفعت معنوی باطل میگردد (حقیقی‪.)۱۶ :۱۳۲۶ ،‬‬

‫‪369‬‬
 ‫نشر حکم قطعی محکومیت مرتکب جرم رشوت‬ ‫‪.1‬‬
‫ن شر حکم در مجازات جرم ر شوت از طریق ر سانههای همگانی صورت گرفته میتواند؛ م شروط بر اینکه حکم‬
‫محکمه قطعی یا نهایی شده با شد؛ در غیر این صورت ن شر حکم غیرمجاز میبا شد‪ .‬اگر پولیس بعد از ک شف جرم‪،‬‬
‫څارنول حین تحقیق یا تعقیب ق ضائی و قا ضی قبل از قطعیت حکم‪ ،‬مو ضوعات مرتبط به جرم را ن شر مطبوعاتی مینمایند‬
‫غیرحقوقی و قانونی بوده‪ ،‬زیرا ن شر حکم از جمله جزای تکمیلی مح سوب گردیده ا ست؛ به این ترتیب مجازات قبل از‬
‫قطعیت جایز نبوده و اصل برائت ذمه که در ماده ‪ ۹۳‬قانون اساسی و ماده ‪ ۳‬کود جزا حکم گردیده نقح میگردد و از‬
‫سویی هم ماده ‪ ۳۱۶‬کود جزا واضحًا تصریح میدارد‪ :‬حکم قطعی محکمه مبنی بر محکومیت شخص به جزای رشوت‬
‫از طریق رسانه نشر میشود (رحیم‪.)450 :4120 ،‬‬
‫حرمان از بعضی حقوق و امتیازات‬ ‫‪.1‬‬
‫محکمه در حرمان حقوق و امتیازات بر عالوه جزای ا صلی‪ ،‬مرتکب را به جزای طرد م سلک یا انف صال از‬
‫وظیفه یا بدون حکم محکمه بر اساس حکم قانون‪ ،‬از حقوق مندرج مواد ‪ ۱۶۹‬و ‪ ۱۶۳‬کود جزا محروم میکند‪ .‬حاالت‬
‫طرد مسلک یا انفصال از وظیفه هر کدام از نظر قواعد فرق مینماید که ذیالً به توضیح آن پرداخته میشود‪:‬‬
‫طرد م سلک‪ :‬طرد م سلک برا ساس حکم محکمه در جزای تکمیلی صورت میگیرد که در این مورد‬ ‫‪.41‬‬
‫ماده ‪ ۳۶۳‬کود جزا چنین تصریح میدارد‪ :‬هرگاه مرتکب جرم رشوت مأمورین ضبط قضائی‪ ،‬څارنوال‪ ،‬قاضی یا مؤظف‬
‫محکمه‪ ،‬مؤظفین ادارات حقوق و قضایای دولت‪ ،‬منسوبین نظامی بست جنرالی و کارکنان غیرنظامی بست دوم یا باالتر‬
‫از آن با شد بر عالوه مجازات و احوال م شدده به طرد از م سلک یا انف صال از وظیفه نیز محکوم میگردد (کود جزا‪،‬‬
‫ماده ‪ ،۳۶۳‬فقره ‪.)۱‬‬
‫در صورتی که غیر از مؤظفین خدمات عامه فوق‪ ،‬سایرین‪ ،‬مرتکب جرم ر شوت گردند به شرط آنکه وجه‬
‫رشوت بیش از ده هزار افغانی باشد به طرد مسلک یا انفصال از وظیفه محکوم میگردند‪ .‬شخص محکوم شده دوباره به‬
‫وظیفه مقرر شده نمی تواند تا زمانی که بعد از تطبیق جزای ا صلی برا ساس پرو سیجر قانون اجراآت جزائی طبق میعاد‬
‫قانونی یا حکم محکمه اعاده حیثیت نشده باشد (شرح کود جزا‪.)411 :۱۳۲۱ ،‬‬
‫انفصال وظیفه‪ :‬انفصال وظیفه مرتکب‪ ،‬مانند طرد مسلک ضرورت به منقضی شدن زمان اعاده حیثیت‬ ‫‪.41‬‬
‫یا حکم محکمه مبنی بر اعاده حیثیت ندارد؛ مرتکب صرفًا در زمان سپری نمودن جزای ا صلی حبس نمیتواند به وظیفه‬
‫اشتغال نماید و از وظیفه منفصل میگردد؛ زمانی که حبس سپری شد‪ ،‬مرتکب حق دارد تا به وظیفه مجددًا تقرر حاصل‬
‫نماید؛ بنابر همین قاعده و تحلیل حقوقی است که فقره ‪ ۳‬ماده ‪ ۳۶۳‬کود جزا صرفًا مورد طرد مسلک را تصریح داشته‬

‫‪371‬‬
‫ا ست‪ ،‬نه انف صال وظیفه را؛ زیرا محکومعلیه انف صال از وظیفه میتواند مجددًا به وظیفه مقرر گردد (رحیم‪:۱۳۲۶ ،‬‬
‫‪ .)۹۶۳‬هرگاه مقامات ذی صالح شخصی را که به طرد مسلک محکوم گردیده باشد با وجود علم بر محکومیت وی به‬
‫طرد از م سلک‪ ،‬تقرر او را پی شنهاد نمایند‪ ،‬این عمل جرم بوده مرتکب به جزای حبس ق صیر از سه ماه تا یک سال‬
‫محکوم میگردد‪.‬‬
‫مجازات تبعی‬ ‫‪-1‬‬
‫جزای تبعی طبق تصریح ماده ‪ ۱۶۱‬کود جزا چنین تعریف گردیده است‪ :‬جزای تبعی مجازاتی است که به تبعیت‬
‫از جزای اصلی باالی محکومعلیه به حکم قانون تطبیق میگردد بدون اینکه در حکم محکمه به آن تصریح شده باشد‪.‬‬
‫شرط جزای تبعی طبق ت صریح ماده ‪ ۱۶۹‬کود جزا چنین ا ست‪ :‬هرگاه مرتکب به جزای بیش از ده سال جزای‬
‫ا صلی محکوم به جزا گردد بدون اینکه محکمه در حکم خویش ت صریح کند جزای تبعی به پیروی از جزای ا صلی باالی‬
‫مرتکب تطبیق میگردد‪.‬‬
‫در جرم رشوت‪ ،‬به مجازات اصلی بیش از ده سال در ضمن حاالت فقره ‪ 4‬ماده ‪ ۳۶۱‬کود جزا تصریح گردیده‬
‫ا ست‪ :‬هرگاه وجه ر شوت بیش از یک میلیون افغانی با شد مرتکب به حبس طویل بیش از ده سال محکوم میگردد‪ .‬در‬
‫همین حالت جزای تبعی قابلیت تطبیق را باالی مرتکب دارد‪.‬‬
‫جزاهای تبعی طبق تصریح ماده ‪ 475 ، 471 ، ۱۶۳، ۱۶۹‬کود جزا عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -۱‬خدمت در قوای سهگانه دولتی و سایر نهادهای دولتی‬
‫‪ -۹‬کاندید شدن در عهدههای انتخابی‬
‫‪ -۳‬استفاده از نشانها‪ ،‬مدالها و القاب افتخاری دولتی‬
‫‪ -۲‬ع ضویت در هیئت مدیره شرکتها‪ ،‬بانکها و مؤ س سهها در صورت محکومیت به سبب ارتکاب جرایم‬
‫فساد اداری‬
‫‪ -۳‬عقد قرارداد با ادارات‪ ،‬ت صدیها‪ ،‬مؤسسههای دولتی و مختلط یا کسب امتیاز از طرف دولت در صورت‬
‫ارتکاب جرایم مالی‬
‫‪ -۱‬محرومیت از وصایت‪ ،‬وکالت و قیمومیت در معامالت و دعاوی‬
‫‪ -۶‬شهادت در عقود و معامالت‬
‫‪ -۱‬اداره مستقیم اموال و امالک به استثنای وقف وصیت‬

‫‪371‬‬
‫محکومعلیه بیش از ده سال در جرم ر شوت از حقوق فوق محروم میگردد‪ .‬این محرومیت‪ ،‬مطلق و مادامالعمر‬
‫نمیباشد‪ .‬بعد از سپری نمودن جزای اصلی حبس این جزاها باالی محکومعلیه تا یک زمان معین تطبیق میگردد‪ .‬شخص‬
‫محکومعلیه میتواند در صورت ا صالح به محکمه مراجعه نموده و خواهان اعاده حیثیت خویش گردد‪ .‬محکمه بعد از‬
‫بررسی به سلسله څارنوال هرگاه دریافت نمود که شخص محکومعلیه واقعًا اصالح گردیده است حکم به اعاده حیثیت‬
‫مینماید (واصل‪)۱۱۶ :۱۳۲۱ ،‬؛ به این صورت شخص محکومعلیه از حقوق فوق خویش دوباره مستفید شده میتواند‬
‫و یا هم بعد از سپری شدن مدت متذکره در قانون اجراآت جزائی‪ ،‬شخص اعاده حیثیت میگردد؛ در این صورت‬
‫ضرورت به حکم محکمه مبنی بر اعاده حیثیت نمیباشد؛ بنابرین اعاده حیثیت به دو نوع میباشد‪ :‬اعاده حیثیت قانونی و‬
‫اعاده حیثیت قضائی‪.‬‬
‫مجازات شخصیت های حکمی در جرم رشوت‬ ‫‪.45‬‬
‫در صورتی که جرم از آدرس شخ صیتهای حکمی خ صو صی غیر حکومتی و عامه صورت گرفته با شد‪ ،‬مانند‬
‫شرکتها‪ ،‬انجمنها‪ ،‬مؤسسات غیر حکومتی‪ ،‬در این صورت برعالوه اینکه شخص حقیقی مجازات میگردد‪ ،‬شخصیت‬
‫حکمی نیز به ده برابر مقدار رشوت محکوم میگردد‪.‬‬
‫در این مورد ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزا تصریح میدارد‪ ،‬اگرچه مادۀ متذکره شخص حکمی را مطلق ذکر نموده است‬
‫که دربرگیرنده شخ صیتهای حکمی دولتی نیز میگردد‪ ،‬ا شتباه مقنن در مورد میبا شد‪ ،‬هدف حکمت در مجازات‬
‫شخصیتهای حکمی دولتی وجود ندارد لیکن در مجازات شخصیتهای حکمی غیردولتی هدف و حکمت وجود دارد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرم اکراه مؤظف خدمات عامه‬

‫جرم اکراه مؤظف خدمات عامه در قانون جزای سابق جرمپنداری گردیده بود و در ف صل ر شوت از جمله جرم‬
‫مماثل ر شوت مح سوب گردیده بود‪ .‬در کود جزای جدید این جرم به خ صو صیات و عنا صر جرمی که در قانون جزای‬
‫سابق ت صریح گردیده بود وجود ندارد؛ اگرچه در کود جزا در ضمن حکم ماده ‪ ۱۹۳‬تحت عنوان «جرم تهدید علیه‬
‫مؤظف خدمات عامه» چنین ت صریح گردیده ا ست‪ « :‬شخ صی که مؤظف خدمات عامه را به سبب اجرای وظیفه‪ ،‬تهدید‬
‫نماید به جزای نقدی از پنج هزار تا ده هزار افغانی محکوم میگردد‪».‬‬
‫از نظر عنا صر مت شکله‪ ،‬هر دو ت صریح قانون جدید و قانون سابق متفاوت ا ست؛ قانون جزای سابق «اکراه‬
‫مؤظف خدمات عامه» را به «کار ناحق» منحیث عن صر مادی ت صریح دا شته‪ ،‬لیکن کود جزا در مورد کار حق و ناحق‬
‫هر دو را مطلق ذکر نموده است‪ .‬اگر فرض بر این باشد که شخصی برای مؤظف خدمات عامه خطاب نماید که اگر کار‬
‫قانونی او را خالص ننمود از او شکایت به آمر یا رئیس و یا وزیر مینماید در این صورت طبق ت صریح ماده ‪ ۱۹۳‬کود‬

‫‪372‬‬
‫جزا‪ ،‬جرم میبا شد؛ زیرا کود جزا تفکیک بین کار حق و ناحق را ننموده ا ست (درانی‪ )۱۱۲ :۱۳۲۱ ،‬و تهدید اجرای‬
‫وظیفه از جانب مؤظف خدمات عامه را مطلق تذکر داده ا ست که خأل بزرگ تقنینی در کود جزا میبا شد؛ بدین حال‪،‬‬
‫ترتیب متن قانون خصوصًا در قوانین جزائی باید به دقت بیشتر صورت گیرد تا خأل برای عدم تطبیق جزا گذاشته نشود؛‬
‫زیرا مرتکب بر ا ساس ت صریح متن قانون‪ ،‬طبق عن صر قانونی مجازات میگردد و اگر در متن‪ ،‬زمینه تأویل وجود دا شته‬
‫با شد مرتکب آن را به نفع خویش تأویل نموده و قاعده تف سیر قانون هم به نفع متهم ت صریح میدارد و تف سیر متو سع را‬
‫در قوانین جزائی‪ ،‬قواعد حقوقی اجازه نمیدهد‪.‬‬
‫از سویی هم متن ماده ‪ ۹۳۶‬قانون جزای سابق تنها تهدید و اکراه مؤظف خدمات عامه را جرمپنداری ننموده‬
‫بود؛ بلکه مانع یا اخالل شدن کار مؤظف خدمات عامه را نیز منحیث عن صر مادی جرم ت صریح دا شته بود که در متن‬
‫ماده ‪ ۱۹۳‬کود جزا از آن ا صالً ذکر نشده است؛ پس در این حالت خأل عنصر مادی نیز در متن ماده متذکره کود جزا‬
‫وجود دارد؛ اگر شخص کار مؤظف خدمات عامه را مانع شود و یا اخالل نماید مرتکب جرم نشده است‪.‬‬
‫حکم ماده ‪ ۳۳۲‬کود جزا در مورد تجاوز علیه‪ ،‬مؤظف خدمات عامة چنین تصریح میدارد‪:‬‬
‫« شخ صی که علیه موظف خدمات عامه با ا ستعمال قوه شدت‪ ،‬تخویف با تهدید‪ ،‬تجاوز کند یا به تجاوز شروع‬
‫نماید‪ ،‬به حبس ق صیر یا جزای نقدی از سی هزار تا ش صت هزار افغانی و یا به هر دو جزا محکوم میگردد‪ ».‬ماده‬
‫متذکره جرم تجاوز علیه مؤظف خدمات عامه را ت صریح میدارد‪ .‬اگر چنین ا ستدالل گردد که حکم ماده متذکره خأل‬
‫ـخص مانع کار یا اخالل در وظیفة‬
‫ـر مادی اکراه مؤظف خدمات عامه را به کار ناحق مرفوع میدارد پس اگر شـ‬
‫عنصـ‬
‫مؤظف خدمات عامه گردد براساس ماده ‪ ۳۳۲‬کود جزا محکوم میگردد‪.‬‬
‫چنین تحلیل نیز به ا شتباه و در ست نمیبا شد؛ زیرا متن ماده متذکره کود جزا از عن صر مادی (تجاوز) علیه‬
‫ـدن یا اخالل وظیفة مؤظف خدمات عامه بدون تجاوز نیز‬
‫ـت؛ در حالی که مانع شـ‬
‫مؤظف خدمات عامه ذکر نموده اسـ‬
‫صورت گرفته می تواند؛ ممکن شخص مرتکب هیچ باالی مؤظف خدمات عامه تجاوز ننماید و به سایر و سایل و طرق‪،‬‬
‫مانع کار یا اخالل وظیفه او گردد (ستانکزی‪)۱۲ :۱۳۲۱ ،‬؛ در نتیجه مشکل اساسی برمیگردد به متن جملهبندی قانون‬
‫که مقنن در زمان تقنین به آن توجه جدی ندا شته ا ست؛ جرم اکراه مؤظف خدمات عامه به ادای کار ناحق که در متن‬
‫ماده ‪ ۹۳۶‬قانون جزای سابق منحیث یک جرم م ستقل طبق عنا صر جرمی خودش پیشبینی گردیده بود و بی شتر در این‬
‫ـت؛ لهذا مقنن کود جزا باید همان متن ماده ‪۹۳۶‬‬
‫زمان‪ ،‬ارتکاب میگردد‪ ،‬مقنن کود جزا آن را جرمپ نداری ننموده اسـ‬
‫قانون جزا را در متن کود جزا تسجیل مینمود‪.‬‬

‫‪373‬‬
‫این نوع ا شتباهات ادبیات تقنینی از نزد مقنن در کود جزا بع ضًا واقع شده ا ست‪ .‬مقنن در کود جزا کو شش‬
‫نموده تا در الفاظ و متن مواد قانون نوآوری نماید که این نوآوری بع ضًا به خارج شدن متن از قواعد حقوقی انجامیده‬
‫ا ست؛ در حالی که قانون جزای سابق‪ ،‬متن مواد را به ادبیات حقوقی سازگار با قواعد حقوقی ت صریح دا شته ا ست‬
‫(مؤمنی‪.)415 :4127 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬مفهوم جرم مکافات الحقۀ (بخشش بعد از انجام کار)‬
‫جرم بخشش بعد از انجام کار از جمله جرایم مماثل رشوت بوده که کود جزا‪ ،‬این نوع جرم را یادآوری ننموده‬
‫ا ست؛ در حالی که در قانون جزای سابق در ضمن حکم ماده ‪ ۹۳۱‬این جرم پیشبینی گردیده بود‪« :‬هرگاه موظف‬
‫خدمات عامه در برابر انجام وظیفه به اسم خود یا به اسم شخص دیگری چیزی را طلب نماید یا از شخصی که از لحاظ‬
‫وظیفه کاری به وی انجام داده بخ شش اخذ یا قبول نماید و یا به منظور گرفتن بخ شش در یکی از مکلفیتهای وظیفوی‬
‫ـد گرفتن مکافات از آن امتناع ورزد و یا خللی در‬
‫خود بعد از انجام کار خللی وارد نماید و یا بدون موافقه قبلی به قصـ‬
‫آن وارد نماید‪ ،‬به حبس متوسط و جزای نقدی معادل آنچه طلب بخشش و یا وعده شده محکوم میگردد‪».‬‬
‫الف‪ :‬فرق بین جرم رشوت بخشش بعد از انجام کار‬
‫فرق بین جرم رشوت و جرم بخشش بعد از انجام کار قرار ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ -۱‬خ صو صیت در جرم ر شوت مؤظف خدمات‪ ،‬تجارت وظیفوی مینماید؛ بنابرین مؤظف خدمات عامه در‬
‫تجارت ربح را از اول مدنظر گرفته که با جانب مقابل توافق مینماید؛ لیکن در جرم بخ شش‪ ،‬بعد از انجام کار‪ ،‬تجارت‬
‫ـد که مؤظف خدمات عامه اجرای عمل را به خاطر گرفتن‬
‫ـت؛ چون تجارت وقتی مطرح میباشـ‬
‫باالی وظیفه منتفی اسـ‬
‫رشوت به تأخیر اندازد یا امتناع از اجرای عمل و یا اخالل در آن وارد نماید‪.‬‬
‫ـوت‪ ،‬طلب‪ ،‬اخذ و یا قبول پول‪ ،‬مال و یا منفعت از جانب مؤظف خدمات عامه قبل از انجام‬
‫‪ -۹‬در جرم رشـ‬
‫ـش‪ ،‬بعد از انجام کار‪ ،‬طلب‪ ،‬اخذ و یا قبول پول‪ ،‬مال و یا منفعت از جانب مؤظف‬
‫ـد؛ لیکن در جرم بخشـ‬
‫کار می باشـ‬
‫خدمات عامه صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪ .۳‬در جرم رشوت‪ ،‬توافق قبل از اجرای عمل وظیفوی یا امتناع از آن به منظور اخذ رشوت بین راشی و مرتشی‬
‫صورت میگیرد؛ لیکن در جرم بخ شش‪ ،‬بعد از انجام کار‪ ،‬عمل وظیفوی قبالً طبق احکام قانون انجام شده میبا شد و‬
‫صاحب حاجت به مطلب قانونی خویش ر سیده میبا شد ( ستانکزی‪)450 :4121 ،‬؛ لیکن مؤظف خدمات عامه بعد از‬
‫آن چیزی طلب مینماید یا اخذ مینماید و یا از شخص صاحب حاجت چیزی قبول مینماید‪.‬‬

‫‪374‬‬
‫کود جزا جرم بخ شش بعد از انجام کار را جرمپنداری ننموده ا ست‪ .‬این خأل تقنینی‪ ،‬زمینه ساز سوءا ستفاده و‬
‫ارتکاب جرایم خواهد بود‪ .‬اگر فرض بر این باشد که مؤظف خدمات عامه وظیفه خویش را قانونًا انجام داده باشد و هیچ‬
‫چیزی را از صاحب حاجت مطالبه ننموده با شد‪ ،‬بعد از انجام کار شخص صاحب حاجت برای مؤظف چیزی هدیه‬
‫می نماید که کار او را به در ستی انجام داده و به عنوان ت شکری مالی را اعطاء نماید و مؤظف خدمات عامه آن را قبول‬
‫ـاحب‬
‫ـاحب حاجت پول یا مالی و منفعتی مطالبه مینماید و صـ‬
‫نماید و یا بع د از انجام کار مؤظف خدمات عامه از صـ‬
‫حاجت آن را میدهد در این صورت ت صریح ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزا چنین عمل را تحت پو شش خویش قرار نمیدهد؛ زیرا‬
‫ماده متذکره جرم ر شوت را در صورت طلب‪ ،‬اخذ یا قبول پول‪ ،‬مال یا منفعت به منظور اجراء یا امتناع عملی مؤظف‬
‫خدمات عامه جرم دان سته ا ست و بعد از انجام کار کدام مؤیده جزائی را کود جزا ت صریح ندا شته ا ست؛ در حالی که‬
‫قانون جزای سابق در ضمن حکم ماده ‪ ۹۳۱‬خویش که قبالً ت صریح شد به چنین جرمی ت صریح کرده ا ست که در این‬
‫مؤیده جزائی و صف جرمی‪ ،‬راههای فرار مجرم گرفته می شود ( ستانکزی‪)۶۳ :۱۳۲۱ ،‬؛ چنانچه عین متن مؤیدة جزائی‬
‫در قوانین جزائی ک شورهای م صر‪ ،‬عراق‪ ،‬سوریه و ‪ ...‬نیز موجود بوده و صاحبان شروح قانون عقوبات ک شورهای‬
‫متذکره‪ ،‬مانند دکتور نجیب محمود ح سنی‪ ،‬در کتاب خویش تحت عنوان «الموجز فی شرح قانون العقوبات» و دکتور‬
‫احمد فتحی‪ ،‬در کتاب خویش تحت عنوان «الوسیط شرح قانون العقوبات» و جندی عبدالمالک‪ ،‬در کتاب خویش تحت‬
‫عنوان «موسوعة الجنائیة» جرم مکافات الحقه را بر بنای قوانین جزائی کشورهای متذکره تصریح و توضیح داشتهاند‪.‬‬
‫ب‪ :‬عناصر متشکله جرم بخشش بعد از انجام کار‬
‫قانون جزای سابق این جرم را در ضمن ماده ‪ ۹۳۱‬خویش جرمپنداری نموده بود‪ .‬در آن زمان‪ ،‬عمل متذکره‬
‫جرم بود و حاالً در کود جزا جرم نمیبا شد؛ عنا صر مت شکله این جرم در کتب که فوقًا ا شاره شد بر بنای قانون جزای‬
‫سابق عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -4‬وصف مرتکب‬
‫مرتکب جرم بخشش بعد از انجام کار باید مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم بخشش بعد از انجام کار قرار ذیل است‪:‬‬
‫ـاحب حاجت برای خود و یا برای‬
‫فعل‪ :‬مؤظف خدمات عامه بعد از انجام کار بدون توافق قبلی با صـ‬ ‫‪.5‬‬
‫شخصی دیگری پول‪ ،‬مال و یا منفعت را طلب‪ ،‬قبول و یا اخذ نماید‪ .‬در جرم بخشش بعد از انجام کار احوال چهارگانه‬
‫ذیل پیشبینی میگردد که عبارتاند از‪:‬‬

‫‪375‬‬
‫حالت اول‪ :‬حالتی ا ست که مؤظف خدمات عامه بعد از انجام کار از شخص صاحب حاجت پول‪ ،‬مال و یا‬
‫منفعت را طلب مینماید؛ مثالً یکی از مؤظفین خدمات برای صاحب حاجت‪ ،‬کاری وظیفوی که به آن مکلف است انجام‬
‫میدهد‪ .‬در ابتداء از صاحب حاجت چیزی طلب نمینماید؛ اما بعد از انجام حاجت از صاحب حاجت پول‪ ،‬مال و یا‬
‫ـتانکزی‪:4127 ،‬‬
‫ـش بعد از انجام کار میآید (سـ‬
‫منفعت مطالبه مینماید‪ .‬این عمل مؤظف خدمات عامه در جرم بخشـ‬
‫‪.)۶۲‬‬
‫حالت دوم‪ :‬حالت قبول بخ شش از جانب مؤظف خدمات عامه بعد از انجام کار؛ مثالً یکی از مؤظفین خدمات‬
‫عامه برای صاحب حاجت کاری وظیفوی که به آن مکلف ا ست انجام میدهد؛ متعاقبًا بدون اینکه مؤظف خدمات عامه‬
‫از صاحب حاجت چیزی طلب نماید صاحب حاجت به او وعده پول‪ ،‬مال و یا منفعت به شکل بخ شش میدهد‪ .‬مؤظف‬
‫خدمات عامة قبول می نماید‪ ،‬در این حالت نیز مؤظف خدمات عامه جرم بخشش بعد از انجام کار را مرتکب میگردد‪.‬‬
‫حالت سوم‪ :‬حالتی است که مؤظف خدمات عامه بعد از انجام کار‪ ،‬بخششی را از جانب صاحب حاجت اخذ و‬
‫ـت انجام‬
‫ـاحب حاجت کاری وظیفوی که به آن مکلف اسـ‬
‫قبح مینماید؛ مثالً یکی از مؤظفین خدمات عامه برای صـ‬
‫می دهد‪ .‬بعد از انجام کار شخص صاحب حاجت برای مؤظف خدمات عامه پول‪ ،‬مال و یا منفعت را به شکل بخشش و‬
‫هدیه تقدیم مینماید و از جانب مؤظف خدمات عامه قبول میگردد‪ .‬این عمل مؤظف خدمات عامه جرم بخ شش بعد از‬
‫انجام کار میباشد (رحیم‪.)۹۳۱ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫ـاحب حاجت کاری را انجام میدهد؛ لیکن بعدًا به‬
‫حالت چهارم‪ :‬در این حالت مؤظف خدمات عامه برای صـ‬
‫غرض ک سب منفعت برای خود یا برای شخص دیگری در اجرای کار خللی وارد مینماید؛ مثالً مدیر یکی از شعبات‬
‫دولتی برای صاحب حاجت مکتوبی را ام ضاء نموده و بدون اینکه از صاحب حاجت چیزی طلب‪ ،‬اخذ و یا قبول نموده‬
‫با شد‪ ،‬برای مأمور صادرکننده مکتوب‪ ،‬مدیر شعبه میگوید که مکتوب متذکره را صادر ننماید‪ .‬مأمور به هدایت مدیر‬
‫شعبه مکتوب را صادر نمینماید‪ ،‬صاحب حاجت روزهای متواتر به نزد مأمور مراجعه مینماید؛ باالخره مجبور می شود تا‬
‫ـادر گردد‪ .‬مدیر از‬
‫ـعبه رفته و پول‪ ،‬مال و یا منفعتی به او تأدیه مینماید تا مکتوب او از جانب مأمور صـ‬
‫به نزد مدیر شـ‬
‫جانب صاحب حاجت پول‪ ،‬مال یا منفعتی که تقدیم گردیده است را اخذ مینماید‪ .‬این عمل مدیر شعبه نیز جرم بخشش‬
‫بعد از انجام کار محسوب میگردد (کریمی‪.)451 ،450 :4121 ،‬‬
‫ب) نتیجه جرم بخ شش بعد از انجام‪ ،‬مانند جرم ر شوت‪ ،‬از جمله جرایم مطلق غیر نتیجوی ا ست؛ زیرا نتیجه را‬
‫شرط اکمال جرم قرار نداده و به مجرد شروع و توافق‪ ،‬بدون نتیجه‪ ،‬جرم کامل و مرتکب م ستوجب مجازات کامل‬
‫دانسته میشود‪.‬‬

‫‪376‬‬
 ‫‪ -1‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی‪ ،‬عبارت از علم و اراده شخص مرتکب به این است که او مؤظف خدمات عامه است و مکلف به‬
‫اجرای این وظیفه‪ ،‬قانونًا بدون کدام مکافات مادی و معنوی حتی بعد از انجام کار میباشد و قصد خاص مرتکب موظف‬
‫خدمات عامه‪ ،‬عبارت از خیانت در وظیفه حتی بعد از انجام کار نیز میباشد‪.‬‬
‫در فرضیه تمرینی ذیل میتوانیم خوبتر جرم بخشش بعد از انجام کار را از جرم رشوت تفکیک نمائیم که مقنن‬
‫در کود جزا نتوان سته آن را ت سجیل نماید که این نوع خأل قانونی زمینه ساز ارتکاب جرایم از جانب مرتکبین با حیلهها و‬
‫تکنیکهای فرار از مجازات میگردد‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬جرم اعمال نفوذ‬

‫این جرم نیز از جمله جرایم مماثل جرم رشوت محسوب میگردد که در بعضی عناصر با جرم رشوت مشترک و‬
‫در بع ضی از عنا صر دیگر با آن جرم متفاوت میبا شد‪ .‬جرم متذکره را از این جهت اعمال نفوذ میگویند که مرتکبین آن‬
‫دارای سلطه قدرت مردمی از طریق اخذ رأی مردم میباشند و میتوانند باالی مؤظفین خدمات عامه اعمال نفوذ نموده و‬
‫اعمال غیرقانونی را باالی مؤظفین خدمات عامه انجام دهند و بالو سیله اعمال جرمی‪ ،‬حاکمیت قانون را نقح و ف ساد‬
‫اداری را ترویج دهند و در کل عدالت اجتماعی را در جامعه متضرر گردانند‪.‬‬
‫این جرم در قانون قبلی جزا نیز جرمپ نداری گرد یده بود؛ در کود جزا نیز با کمی ت فاوت متن نیز جرمپ نداری‬
‫گردیده است که به هر دو ماده قانون سابق و قانون الحق ذیالً اشاره میگردد‪:‬‬
‫هرگاه عضو پارلمان‪ ،‬شاروالی‪ ،‬جرگههای والیتی و محلی چیزی را برای خود و یا شخصی دیگر طلب نماید یا‬
‫ـالحیت خدمات عامه‬
‫ـش اخذ کند و به این منظور اعمال نفوذ نموده از مقامات باصـ‬
‫وعده آن را قبول نماید و یا بخشـ‬
‫ـل‬
‫احکام‪ ،‬قرار اوامر‪ ،‬تعهد ترخیص‪ ،‬موافقه‪ ،‬تورید‪ ،‬توظیف‪ ،‬قرارداد و یا هر نوع خدمت و یا امتیازی دیگری را حاصـ‬
‫نمائید در حکم رشوت گیرنده محسوب شده (قانون جزا‪ :۱۳۳۳ ،‬ماده ‪.)۹۳۲‬‬
‫هرگاه عضو یا اعضای هر یک از نهادهای انتخابی به مقصد اخذ حکم‪ ،‬قرار‪ ،‬امر‪ ،‬تعهد‪ ،‬ترخیص‪ ،‬موافقه‪ ،‬تورید‬
‫یا توظیف یا ک سب قرارداد یا احراز موقف وظیفوی یا ادامه آن یا رأی اعتماد یا رأی عدم اعتماد آن مقام با صالحیت‪،‬‬
‫ـخص دیگر طلب نماید یا وعده آن را قبول‬
‫پول‪ ،‬مال یا منفعت یا هر نوع خدمت یا امتیازی دیگر را برای خود و یا شـ‬
‫نماید و یا بخ شش اخذ کند یا به این منظور تهدید یا اعمال نفوذ نماید‪ ،‬مطابق احکام این ف صل مجازات میگردد (کود‬
‫جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۶۲‬‬

‫‪377‬‬
‫در جرم اعمال نفوذ‪ ،‬قانون جزای سابق ا صالً عنوان و صف جرمی نداده بود‪ ،‬در کود جزا برای این جرم عنوان‬
‫«طلب‪ ،‬قبول یا اخذ بخشش توسط عضو نهادهای انتخابی» را توصیف نموده است‪.‬‬
‫این نوع جرم بی شتر از جانب ا شخاص مندرج این ماده (ع ضو یا اع ضای نهادهای انتخابی) صورت میگیرد؛‬
‫چنانچه قبالً اشاره گردید اشخاص متذکره دارای نفوذ مردمی میباشند که چنین نفوذ و قدرت مردمی را در سوءاستفاده‬
‫استعمال مینمایند‪.‬‬
‫مقنن در علت تجریم یا جرمپنداری چنین عمل آنها را جرم تلقی و مستوجب مجازات دانسته است ( ستانکزی‪،‬‬
‫‪ )911 :4127‬یا به عباره دیگر ا شخاص متذکره خ صو صًا شورای ملی باالی دو رکن دیگر دولت (قوه ق ضائیه و‬
‫اجرائیه) باالثر رأی اعتماد‪ ،‬نفوذ دا شته و اگر از نفوذ خویش سوءا ستفاده نمایند و چیزی طلب‪ ،‬اخذ یا قبول نمایند و به‬
‫این منظور اشخاص مؤظف قوه قضائیه یا اجرائیه را تهدید و یا اعمال نفوذ باالی آنها نمایند و از آنها قرار‪ ،‬امر‪ ،‬تعهد و‬
‫‪ ...‬اخذ نمایند‪ ،‬چنین اعمال آنها تطبیق قانون را صدمه زده‪ ،‬عدالت برهم خورده‪ ،‬سوءا ستفاده از رأی م شروع و حق‬
‫مردم صورت میگیرد‪ .‬در حقیقت ا شخاص را به شعار تطبیق قانون فریب داده‪ ،‬در حالی که در واقعیت قانون را نقح‬
‫مینمایند؛ بنابر موارد متذکره مقنن عمل آنها را جرم تلقی نموده و در صورت ارتکاب مستوجب مجازات قرار میدهد‪.‬‬
‫در بین متن قانون جزای سابق و کود جزای فعلی کدام تفاوت خا صی وجود ندارد‪ .‬مفهوم در کود جزا خوبتر انعکاس‬
‫داده شده است‪.‬‬
‫الف‪ -‬عناصر متشکله جرم اعمال نفوذ‬
‫‪ -4‬وصف و خصوصیت مرتکب‬
‫در متن ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزا‪ ،‬وصف و خصوصیت مرتکب منحیث عنصر اختصاصی جرم اعمال نفوذ به گونه‬
‫خا ص ذکر گردیده است و فقط عضو یا اعضای انتخابی در صورت متوسل شدن به اعمال مندرج ماده متذکره مرتکب‬
‫جرم شناخته میشوند که آنها عبارتاند از‪ :‬اعضای شورای ملی‪ ،‬شورای والیتی‪ ،‬شورای ولسوالی‪ ،‬شاروالیها و‪...‬‬
‫‪ -9‬موضوع جرم اعمال نفوذ‬
‫مو ضوع جرم اعمال نفوذ‪ ،‬مانند جرم ر شوت‪ ،‬پول‪ ،‬مال یا منفعت ا ست‪ .‬هرگاه مرتکب که منتخب عهدههای‬
‫انتخابی ا ست از مؤظف خدمات عامه‪ ،‬حکم‪ ،‬قرار‪ ،‬قرارداد‪ ،‬تعهد‪ ،‬ترخیص و غیره برای خود یا برای شخص دیگر اخذ‬
‫بدارد مرتکب جرم اعمال نفوذ میگردد (ستانکزی‪.)۱۳ :۱۳۲۱ ،‬‬

‫‪378‬‬
 ‫‪ -1‬عنصر مادی‬
‫فعل‪ :‬جرم اعمال نفوذ مانند جرم رشوت دارای سه روش فعل عنصر مادی میباشد که عبارت از طلب‬ ‫‪-4‬‬
‫کردن‪ ،‬قبول کردن و اخذ کردن پول‪ ،‬مال یا منفعت به منظور اخذ حکم ق ضائی یا حکم اداری با شد‪ ،‬قرار محکمه یا‬
‫څارنوالی با شد‪ ،‬اوامر و ‪ ...‬را از مؤظف خدمات عامه بهو سیله تهدید و یا اعمال نفوذ انجام دهد و مو ضوعات متذکره‬
‫را بالوسیله روشهای سهگانه (طلب‪ ،‬اخذ یا قبول) به دست آورد‪ .‬اشخاص اعضای انتخابی مرتکب جرم اعمال نفوذ در‬
‫روش فعل عنصر مادی میگردند (درانی‪.)۱۲۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫منظورهای و صف جرمی اعمال نفوذ را مقنن‪ ،‬مقید ننموده ا ست؛ به گونه مثال چند منظور را مانند حکم‪ ،‬قرار‪،‬‬
‫ـب قرارداد‪ ،‬احراز مؤظف وظیفوی یا ادامه آن‪ ،‬رأی اعتماد یا عدم‬
‫امر‪ ،‬تعهد‪ ،‬ترخیص‪ ،‬موافقه‪ ،‬تورید‪ ،‬توظیف یا کسـ‬
‫اعتماد را از مقام باصالحیت‪ ،‬ذکر نموده است و در اخیر‪ ،‬مقنن‪ ،‬جمله عام «یا هر نوع خدمت یا امتیاز دیگر» را توضیح‬
‫دا شته ا ست‪ .‬هرگاه به منظور هر نوع امتیازی به غیر از امتیازاتی که منحیث مثال در متن ماده قانون تذکر یافته ا ست‬
‫اع ضای انتخابی چیزی ک سب نمایند‪ ،‬عمل ای شان جرم اعمال نفوذ بوده و در همین و صف جرمی قابل مجازات دان سته‬
‫می شود‪ .‬قاعده عام را مقنن در روش فعل بالو سیلة «منظورها» در انواع جرایم تذکر میدهد‪ .‬روشها و منظورها‪ ،‬کثیر و‬
‫متعددند و مقید شده نمی توانند؛ اگر مقنن آن را در قانون‪ ،‬مقید کند‪ ،‬مرتکب‪ ،‬روش دیگری را غیر از قید قانونی‪ ،‬اختیار‬
‫ـده‬
‫ـرقت مقید شـ‬
‫می کند و به این طریق از مؤیده جزائی‪ ،‬خود را نجات میدهد؛ به طور مثال روش فعل در جرم سـ‬
‫نمیتواند؛ زیرا هر نوع فعلی که منتج به ربودن مال غیر به طور خفیه گردد جرم سرقت میبا شد؛ مثالً سرقت سیف‪،‬‬
‫ممکن توسط شکستاندن قفل صورت گیرد یا باز نمودن رمز آن و یا سوراخ نمودن توسط حرارت آتش میباشد و یا ‪...‬‬
‫در این صورت اگر مقنن یک روش فعل را قید نماید سایر روشهای فعل از آن مستثنی میگردد که به این وسیله مرتکب‬
‫از چاالکی و زرنگی خویش به رو شی عمل جرمی سرقت را انجام میدهد که قانون آن را تحت مؤیده خویش قرار داده‬
‫نمیتواند‪.‬‬
‫در بعضی جرایم روش فعل قید میگردد؛ چنانچه در جرم رشوت‪ ،‬مقنن سه روش را قید نموده بود که عبارت از‬
‫طلب‪ ،‬اخذ و یا قبول بود (وا صل‪ .)450 :۱۳۲۱ ،‬نتیجه جرم اعمال نفوذ از جمله جرایم مماثل جرم ر شوت میبا شد؛‬
‫بنابرین در بعضی خصوصیات خویش مانند جرم رشوت میباشد؛ از همین رو جرم اعمال نفوذ مانند جرم رشوت از جمله‬
‫جرایم مطلق بوده و شرط اکمال آن ضرورت به نتیجه جرمی ندارد و به مجرد طلب و یا قبول‪ ،‬جرم تکمیل میگردد؛ به‬
‫عباره دیگر جرم اعمال نفوذ‪ ،‬شروع ندارد؛ مانند جرم سرقت و قتل که در این نوع جرایم تنها روش فعل بدون به دست‬
‫آمدن نتیجه‪ ،‬شروع به جرم ناقص محسوب میگردد‪.‬‬

‫‪379‬‬
 ‫‪ -1‬عنصر معنوی جرم اعمال نفوذ‬
‫جرم اعمال نفوذ دارای قصد عام و قصد خاص هر دو میباشد که قرار ذیل توضیح میگردد‪:‬‬
‫‪ -‬ق صد عام‪ :‬ق صد عام در جرم اعمال نفوذ عبارت از علم و اراده میبا شد؛ اگر شخص مرتکب (اع ضای‬
‫نهادهای انتخابی) به علم و اراده آزاد خویش در حالت صحت ادراک عقل‪ ،‬تهدید یا اعمال نفوذ باالی مؤظف خدمات‬
‫عامه نموده و به این منظور از مؤظف خدمات عامه‪ ،‬حکم‪ ،‬قرار‪ ،‬اوامر‪ ،‬تعدد‪ ،‬ترخیص‪ ،‬موافقه‪ ،‬تورید‪ ،‬توظیف‪ ،‬قرارداد‬
‫و یا هر نوع خدمت و یا امتیاز دیگری را برای خود یا شخ صی دیگری حا صل نماید ق صد عام عن صر معنوی جرم اعمال‬
‫نفوذ را تکمیل نموده و مرتکب آن دانسته میشود‪.‬‬
‫‪ -‬ق صد خاص‪ :‬عبارت از تالش مرتکب ا ست به مق صد حا صل نمودن پول‪ ،‬مال یا منفعت حا صل از منظورهای‬
‫اخذ حکم‪ ،‬قرار‪ ،‬اوامر‪ ،‬تعهد و برای خودش یا شخصی جرم اعمال نفوذ از جمله جرایم عمدی مطلق میباشد‪ ،‬خطاء در‬
‫این جرم متصور نمیباشد؛ لهذا جرم خطاء ندارد (کریمی‪.)۱۶۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم اعمال نفوذ‬
‫مجازات جرم اعمال نفوذ در ضمن حکم ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزا مانند جرم ر شوت میبا شد‪ .‬مرتکب جرم متذکره‬
‫مستوجب جزای اصلی‪ ،‬تبعی و تکمیلی‪ ،‬مانند جرم رشوت دانسته میشود؛ لهذا ضرورت به تکرار بحث نیست‪.‬‬

‫جزء پنجم‪ :‬جرم عرضه رشوت بدون قبول آن‬

‫هرگاه شخص ر شوت را عر ضه کند‪ ،‬ولی از طرف مؤظف خدمات عامه قبول نگردد‪ ،‬ر شوتدهنده به حبس‬
‫متو سط یا جزای نقدی که از دوازده هزار افغانی کمتر و از ش صت هزار افغانی بی شتر نبا شد‪ ،‬محکوم میگردد (قانون‬
‫جزای سابق‪ ،۱۳۳۳ ،‬ماده ‪.)۹۲۲‬‬
‫هرگاه شخصی رشوت را پیشکش کند‪ ،‬اما از طرف اشخاص مندرج فقره ‪ 4‬ماده ‪ ۳۶۲‬این قانون قبول نگردد‪،‬‬
‫شخص مؤظف قابل مجازات نبوده‪ ،‬پی شکشکننده ر شوت مطابق به احکام این ف صل مجازات میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده‬
‫‪ .)۳۶۱‬تفاوت جرم عر ضه ر شوت بدون قبول آن با جرم ر شوت در خ صوص فرق جرم تام و ناقص از رهگذر جرایم‬
‫توافقی میباشد‪ ،‬جرایم از این رهگذر به جرایم توافقی یا دوجانبه که بالوسیلة ایجاب و قبول‪ ،‬تحقق و ارتکاب میگردد و‬
‫جرایم غیر توافقی و یکجانبه که تنها با ایجاب صورت میگیرد‪ ،‬ولیکن قبول‪ ،‬صورت نمیگیرد‪ ،‬تق سیم میگردند‪ .‬در‬
‫جرایم توافقی هر دو طرف با توافق هم جرم را انجام میدهند؛ لهذا هر دو طرف م ستوجب مجازات دان سته می شوند؛‬
‫مانند جرم زنا یا رشوت؛ در هر دو جرم متذکره‪ ،‬زانی و مزنیه و راشی و مرتشی مستوجب مجازات میباشند؛ چون با هم‬
‫بالو سیله ایجاب و قبول توافق دارند؛ برعکس‪ ،‬جرم تجاوز جن سی‪ ،‬بدون ر ضایت مجنیعلیه صورت میگیرد که جرم‪،‬‬

‫‪381‬‬
‫یکجانبه و غیرتوافقی میبا شد و همان جانب مورد مجازات قرار میگیرد که جرم را انجام میدهد و جانب مقابل باالثر‬
‫قاعده موانع م سؤولیت جزائی به سبب اکراه‪ ،‬مورد مجازات قرار نمیگیرد‪ .‬در جرم عر ضه ر شوت بدون قبول آن نیز‬
‫جرم یکجانبه بوده و به جهت عدم توافق جانب مقابل‪ ،‬جرم‪ ،‬ناقص و یکجانبه میباشد و تنها شخص عرضهکننده مورد‬
‫مجازات قرار میگیرد ( ستانکزی‪ .)۲۲ :۱۳۲۱ ،‬مقنن در کود جزا عین مفهوم قانون جزای سابق را جرمپنداری نموده‬
‫و براساس تحلیل فوق‪ ،‬تنها عرضهکننده را مستوجب مجازات دانسته است‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم عرضه رشوت بدون قبول آن‬
‫وصف معروضعلیه‬ ‫‪-1‬‬
‫عن صر اخت صا صی جرم عر ضه ر شوت بدون قبول آن‪« ،‬و صف معروضعلیه» ا ست که با جرم ر شوت تفکیک‬
‫میگردد؛ زیرا در جرم ر شوت این عن صر در ح صه مرتکب (ر شوتگیرنده) میبا شد؛ اما در جرم عر ضه ر شوت بدون‬
‫ـوت را اخذ‪ ،‬طلب یا قبول نمینماید‪ ،‬بلکه آن را رد مینماید؛ در حالی که از جانب‬
‫قبول آن‪ ،‬مؤظف خدمات عامه رشـ‬
‫را شی و سیط برای مؤظف خدمات عامه ر شوت عر ضه گردیده‪ ،‬چنانچه در مورد متن ماده ‪ ۳۶۱‬کود جزا ت صریح‬
‫میدارد‪.‬‬
‫عنصر مادی‬ ‫‪-5‬‬
‫عنصر مادی جرم عرضه رشوت بدون قبول آن قرار ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ -‬فعل‪ :‬عرضه کردن رشوت از جانب راشی یا وسیط به قول صریح و یا ضمنی صورت گیرد‪ ،‬روش فعل جرم‬
‫عرضه رشوت بدون قبول آن میباشد؛ زیرا راشی یا وسیط در عمل ارتکابی خویش میخواهد تا مؤظف خدمات عامه را‬
‫تحت تأثیر مادی قرار دهد که بالو سیله آن نفع بردارد‪ .‬عر ضه ر شوت باید جدی با شد تا بتواند تو سط آن ذمة مؤظف‬
‫ـویق نماید‬
‫خدمات عامه را خریداری نماید؛ یعنی م ؤظف خدمات عامه را به اجراء یا امتناع و یا اخالل در وظیفه تشـ‬
‫(رحیم‪ .)۹۶۱ :۱۳۲۶ ،‬عرضه رشوت به طور صریح و ضمنی را میتوانیم در دو مثال ذیل واضح سازیم‪:‬‬
‫مثال عر ضه ر شوت تو سط قول صریح‪ :‬ظاهر‪ ،‬به خاطر اخذ تذکره به نزد مأمور مؤظف به نام طاهر رفته و به‬
‫طاهر وا ضحًا بیان دا شته که او یک تذکره دارد و در آن سن او ‪ ۹۲‬ساله ا ست و میخواهد تذکره دیگری بگیرد که‬
‫دارای سن ‪ ۹۳‬ساله با شد تا بدین و سیله به انتخابات ول سی جرگه راه پیدا نماید و در بدل این کار او برای طاهر مبلغ‬
‫ـت طاهر میدهد‪ .‬طاهر از گرفتن پول امتناع میورزد و‬
‫‪ ۹۲۲۲۲‬افغانی میدهد یا به عباره دیگر مبلغ متذکره را به دسـ‬
‫ظاهر را به پولیس تسلیم مینماید‪.‬‬

‫‪381‬‬
‫مثال عرضه رشوت به طور ضمنی‪ :‬خالد به شاروالی والیت ‪ ...‬مراجعه مینماید تا امر یک نمره زمین رهایشی را‬
‫اخذ نماید‪ .‬نزد مأمور مؤظف شاروالی همراه با عری ضه خویش مراجعه نموده‪ ،‬مو صوف یک پاکت سرب سته که در آن‬
‫مبلغ ‪ ۹۲۲۲۲‬افغانی ا ست به مأمور مؤظف تقدیم نموده ا ست‪ .‬مأمور مؤظف که پاکت را بازمینماید میبیند که پول‬
‫است؛ آنًا به پولیس زنگ میزند و خالد از جانب پولیس گرفتار میگردد (هاشمی‪.)۹۲۲ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -‬نتیجه‪ :‬جرم عرضه رشوت بدون قبول آن نیز از جمله جرایم مطلق‪ ،‬مانند جرم رشوت میباشد‪ .‬شرط اکمال‬
‫ـزاوار‬
‫ـر مادی‪ ،‬جرم کامل را فاعل‪ ،‬مرتکب و سـ‬
‫جرم به نتیجه جرمی مرتبط نبوده بلکه با تحقق تنها روش فعل عنصـ‬
‫مجازات کامل جرم متذکره دان سته می شود‪ .‬این مو ضوع نیز از متن ماده ‪ ۳۶۱‬کود جزا از کلمه «پی شکش» معلوم و‬
‫استنباط میگردد ‪.‬‬
‫عنصر معنوی‬ ‫‪-0‬‬
‫جرم عرضه رشوت بدون قبول آن از جمله جرایم عمدی میباشد که در آن علم و اراده‪ ،‬شرط حتمی است؛ از‬
‫همین جهت ا ست که معروض (مؤظف خدمات عامه) ن سبت نبودن علم و اراده او مجازات نمیگردد‪ .‬در جرم عر ضه‬
‫ر شوت بدون قبول آن‪ ،‬ق صد عام وجود دارد؛ یعنی مرتکب به ق صد اراده آزاد خویش در حالی که عالم به عمل جرمی‬
‫خود است مرتکب جرم میگردد (ستانکزی‪ .)۲۹ :۱۳۲۱ ،‬به طور مثال یکی از عناصر جرم عرضه رشوت بدون قبول‬
‫آن «وصف معروضعلیه» است‪ .‬هرگاه راشی یا وسیط به این وصف معروضعلیه که «مؤظف خدمات عامه» است علم‬
‫داشته باشد عنصر معنوی جرم متذکره محقق میگردد‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬جرایم مماثل اختالس‬

‫جرایم مماثل جرم اختالس عبارتاند از‪:‬‬
‫جرم اختالس‬ ‫‪‬‬
‫تشکیالت یا مقرریهای خیالی‬ ‫‪‬‬
‫جرم غدر‬ ‫‪‬‬

‫جزء اول‪ :‬اختالس‬

‫هر کدام از جرایم متذکره در اکثر عناصر با هم مشترک میباشند؛ صرفًا در بعضی از عنا صر خصوصی با هم‬
‫متفاوت میبا شند؛ از همین جهت تحت جرایم مماثل در ضمن یک ف صل باهم مورد مطالعه قرار میگیرند که هرکدام در‬
‫مباحث جداگانه مورد مطالعه قرار خواهد گرفت‪:‬‬

‫‪382‬‬
 ‫الف‪ :‬مفهوم اختالس‬
‫اختالس در لغت یک کلمه عربی ا ست به معنی ربودن وزدودن ربودن و سلب کردن میبا شد ( دهخدا‪ ،‬لغت نامه‪ ،‬ج‪،‬‬
‫‪ )4‬یا به عارت دیگر اختالس در لغت به معنی به د ستآوردن با حیله و نیرنگ و عجله یا به معنای گرفتن چیزی در حال‬
‫غفلت مالک همراه با نیرنگ یا گرفتن چیزی به صورت آشکار و فرار کردن‪.‬‬
‫به منظور جلوگیری از سوءا ستفادههای کارمندان دولت از سرمایه و اموال دولتی یا فردی که در اختیار آنها‬
‫قرار دارد و برای تحکیم هرچه بی شتر منافع دولت یا افراد‪ ،‬مقنن ت ضمین نموده ا ست تا مرتکبین جرم اختالس را مورد‬
‫مجازات بداند یا به عباره دیگر جرم اختالس به این منظور جرمپنداری گردیده اسـت تا اموال عامه یا اشـخاص که نزد‬
‫مؤظفین خدمات عامه به امانت منحیث وظیفه سپرده میشود آن را به نفع خود تصاحب ننمایند‪.‬‬
‫هر مؤظف خدمات عامه که اموال دولت یا اموال افراد را که منحیث وظیفه به او سپرده شده اختالس یا پنهان‬
‫نماید به حبس طویل که از ده سال بیشتر نباشد محکوم میگردد (قانون جزای سابق‪ ،۱۳۳۳ ،‬ماده ‪.)۹۲۱‬‬
‫هرگاه مؤظف خدمات عامه یا مؤظف مؤ س سۀ غیردولتی‪ ،‬مؤ س سۀ خ صو صی یا جمعیت که از طرف دولت یا‬
‫مؤسسۀ غیردولتی یا خصوصی به انجام خدمات عامه استخدام شده یا خدمات عمومی را انجام میدهد یا مؤظف یکی از‬
‫نهادهای خ صو صی‪ ،‬وجوه‪ ،‬اوراق بهادار یا دارائی مرجع مربوط یا شخ صی را که به حکم وظیفه به وی سپرده شده یا‬
‫مکلف به اداره و حفاظت آن با شد‪ ،‬بدون حق‪ ،‬تحت ت صرف مالکانه خود درآورد یا آن را از ح ساب مرجع مربوطه یا‬
‫ـخص دیگری خارج یا پنهان یا حیفومیل نماید‪ ،‬مرتکب جرم اختالس گردیده‪ ،‬مطابق احکام‬
‫ـخص به نفع خود یا شـ‬
‫شـ‬
‫مندرج این فصل‪ ،‬مجازات میگردد (ماده‪ ،۳۱۱ ،‬کود جزا)‪.‬‬
‫قانون جزای سابق به طور مخت صر کلماتی را در متن قانون ت سجیل نموده که عمومیت را در برمیگیرد؛ به طور‬
‫مثال ا ستعمال حرف «هر» دربرگیرنده عمومیت ا ست و تمام مؤظفین خدمات عامه را چه مؤظفین ا صلی با شند و یا در‬
‫حکم مؤظف خدمات عامه با شند در برمیگیرد؛ چنانچه قوانین سایر ک شورها مانند ک شور م صر‪ ،‬سوریه و عراق نیز از‬
‫همین سبک در تقنین خویش ا ستفاده نمودهاند ( ستانکزی‪ .)۲۳ :۱۳۲۱ ،‬در متن ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا‪ ،‬مقنن غیر از‬
‫مؤظفین خدمات عامه‪ ،‬سایر مؤظفین نهادهای خصوصی را نیز مانند مؤظفین مؤس سات غیردولتی‪ ،‬مؤسسات خصوصی و‬
‫جمعیت ها که از طرف دولت به انجام خدمات عامه ا ستخدام شده با شد یا بدون اینکه دولت آنها را به انجام خدمات‬
‫عامه مؤظف ساخته با شد یا خدمات عامه را انجام دهند اگر اموال عامه‪ ،‬اموال مؤ س سه یا افراد را که منحیث وظیفه به‬
‫او سپرده شده با شد یا مکلف به اداره آن اموال باشد اختالس نماید مختلس شمرده میشوند‪.‬‬
‫نقدی که به تصریح فوق ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا وارد میگردد قرار ذیل برشمرده میشود‪:‬‬

‫‪383‬‬
‫مقنن قانون جدید نتوان سته بین ا شخا صی که مؤظف خدمات عامه یا در حکم مؤظف خدمات عامهاند در متن‬
‫ماده ‪ ۱۳۱۱‬تفکیک قائل گردد؛ در حالی که در جزء ‪ ۳‬فقره ‪ ۳‬ماده ‪ ۲‬کود جزا به این نکته چنین اشاره داشته‬
‫ا ست‪ « :‬شخ صی که ر سمًا به انجام خدمات عامه مؤظف شده با شد» در حکم مؤظف خدمات عامه شامل‬
‫میبا شند؛ پس در صورتی که در احکام عمومی چنین ا شخا صی در حکم مؤظف خدمات عامه مح سوب‬
‫میگردد‪ ،‬ضرورت تکرار در بخش خاص جرایم نمیبا شد؛ مقنن نتوان سته بین جرم اختالس و جرم خیانت در‬
‫امانت‪ ،‬تفکیک نماید؛ به این هدف اگر مقنن قیود فاعلین جرم اختالس را به علت خوف از فرار مجرمین جرم‬
‫اختالس بی شتر نموده با شد‪ ،‬این درک مقنن نیز از قواعد حقوق جزای اخت صا صی به خطاء و ا شتباه بوده؛ زیرا‬
‫بع ضًا جرایم با هم مماثل میبا شند و با عنا صر اخت صا صی با هم تفکیک میگردند‪ .‬جرم اختالس و خیانت در‬
‫امانت در تمام عناصر باهم مشترکاند‪ ،‬صرفًا در عنصر اختصاصی وصف مرتکب (مؤظف خدمات عامه) با هم‬
‫تفکیک میگردند‪ .‬در جرم اختالس شرط عنصر اختصاصی مرتکب باید «مؤظف خدمات عامه باشد»؛ لیکن در‬
‫جرم خیانت در امانت شرط نیست که مرتکب‪ ،‬مؤظف خدمات عامه یا اشخاصی در حکم مؤظف خدمات عامه‬
‫با شد؛ بنابرین هرگاه شخص که منحیث وظیفه یا غیر وظیفه اموال دولت‪ ،‬افراد‪ ،‬مؤ س سات خ صو صی یا‬
‫انجمنها و ‪ ...‬به او سپرده شده با شد و صف «امین» را اگر امین مؤظف خدمات عامه یا ک سی که در حکم‬
‫مؤظف خدمات با شد و مال امانت را اختالس یا پنهان نماید مختلس ا ست و اگر امین‪ ،‬فرد عادی با شد مال‬
‫امانت را به نفع خود خیانت نماید مرتکب جرم خیانت در امانت میگردد (مؤمنی‪ .)459 :۱۳۲7 ،‬در تعریف‬
‫فوق به دو موضوع عمده اشاره شده است‪ :‬اموال دولت و اموال افراد منحیث وظیفه به او سپرده شده باشد‪.‬‬
‫در هر دو جرم اختالس یا خیانت در امانت از حیث عن صر مادی‪ ،‬گ شتاندن مرتکب‪ ،‬مال تحت ت صرف خویش‬
‫را از حیازت ناقص به حیازت کامل و تام یعنی تصرف مالکانه میباشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عناصر جرم اختالس‬
‫وصف و خصوصیت مرتکب‬ ‫‪-4‬‬
‫به طور کلی اوصاف و خصوصیات افراد طبق اصل تساوی مجازاتها‪ ،‬تأثیری در مسؤولیت جزائی آنان ندارد و‬
‫همه افراد علی ال سویه در مقابل قانون م سؤولیت دارند‪ ،‬ولی در بع ضی از موارد‪ ،‬قانونگذار بع ضی از جرایم را در مورد‬
‫ـت که این طریقه‬
‫ـخاص ـی که در حکم آن هایند‪ ،‬پیشبینی کرده اسـ‬
‫ـی چون مؤظفین خدمات عامه و اشـ‬
‫افراد خاصـ‬
‫قانون گذاری از دو وجه خالی نیست؛ یا اینکه وصف و خصوصیت مرتکب به عنوان یک کیفیت مشدده یا مخففه مدنظر‬
‫گرفته شده ا ست یا به عنوان شرطی که میتواند در تحقق جرم مؤثر با شد (رحیم‪ .)۹۶۱ :۱۳۲۶ ،‬در جرم اختالس‬

‫‪384‬‬
‫شرط دومی تحقق مییابد که مرتکب باید مؤظف خدمات عامه یا شخصی در حکم او باشد؛ کسانی که مؤظف خدمات‬
‫عامهاند یا در حکم مؤظف خدمات عامهاند در فصل جرم رشوت توضیح گردید؛ به آنجا مراجعه گردد‪.‬‬
‫موضوع جرم اختالس‪:‬‬ ‫‪-9‬‬
‫موضوع جرم اختالس اموال دولت یا افراد است‪.‬‬
‫تعریف مال‪ :‬ماده ‪ ۲۶۹‬قانون مدنی‪ ،‬مال را چنین تعریف نموده است‪« :‬مال‪ ،‬عبارت است از عین و یا‬ ‫‪-9‬‬
‫حقی که نزد مردم قیمت مادی داشته باشد‪ ».‬سؤالی در اینجا مطرح میگردد که آیا اموال منقول منحیث موضوع جرم‬
‫ـؤال به ع لت این ذکر گرد ید که ذکر مطلق‪ ،‬هر دو نوع از اموال را در برمیگیرد‬
‫اختالس قرار میگیرد؟ این سـ‬
‫ـتانکزی‪ .)۲۳ :۱۳۲۱ ،‬جواب در داللت ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا دریافت میگردد؛ در آنجا مقنن ذکر نموده که مال‬
‫(سـ‬
‫اختالس یا پنهان شود که هر دو شیوه در مال منقول ممکن ا ست و مال غیرمنقول اختالس یا پنهان شده نمیتواند؛ مثالً‬
‫یک عراده موتر نوع کروال در جمع دریور ملکیت دولت قید با شد و آن را اختالس و به فروش برساند؛ اما هرگاه عوض‬
‫موتر نوع کروال که از جمله اموال منقول ا ست یک جریب زمین که از جمله اموال غیرمنقول ا ست ذکر نمائیم برای آن‬
‫نمیتوانیم و صف جرم اختالس اطالق نمائیم؛ برای آنها با در نظردا شت عنا صر مت شکله‪ ،‬جرم ا ستیال و غ صب اطالق‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬عنصر مادی‬
‫فعل‪ :‬در جرم اختالس نحوۀ فعل م شخص نی ست و مقنن آن را قید نموده نتوان سته؛ زیرا جرم اختالس‬ ‫‪-1‬‬
‫به انواع افعال متعدد صورت میگیرد؛ بنابرین هر آن فعل که مرتکب در خالل وظیفه سلطه عامه باالی اموال دولت یا‬
‫افراد انجام میدهد روش فعل جرم اختالس محسوب میگردد که این فعل منتج به اختالس یا پنهان شدن مال عامه یا افراد‬
‫گردد؛ چون خ صی صه جرم اختالس این ا ست که تغییر نیت مرتکب ا ست به گ شتاندن حیازت مال دولت یا افراد به‬
‫حیازت و تحت ت صرف قرار دادن به نفع خودش و یا اینکه مالی که به مأمور دولت بر ح سب وظیفه سپرده شده‪ ،‬آن را‬
‫تصاحب نموده و بر آن برخورد مالکانه داشته باشد (هاشمی‪ .)۱۶۱ :۱۳۲۱ ،‬در جرم اختالس نیز مانند جرم رشوت به‬
‫مجرد نیت قاطع مرتکب به اکت ساب حیازت تام ملکیت دولت و افراد که منحیث وظیفه به او سپرده شده ا ست عمل‬
‫جرمی تکمیل میگردد‪ .‬جرم اختالس نیز از جمله جرایم مطلق مح سوب میگردد‪ ،‬هرگاه به معنای لغوی اختالس متوجه‬
‫ـت؛ به مجرد پنهان کردن اموال دولت و اموال افراد‪ ،‬جرم کامل اختالس واقع‬
‫ـویم اختالس به معنی پنهان کردن اسـ‬
‫شـ‬
‫میگردد؛ اگرچه مال اختالسشده را بعد از مدتی انتقال دهد‪.‬‬

‫‪385‬‬
‫ال اگر مؤظف خدمات عامه که مال دولت و یا افراد منحیث وظیفه به او سپرده شده با شد به مجرد گرفتن‬
‫مث ً‬
‫ـد و‬
‫ـبت عدم موجودیت خریدار به فروش نرسـ‬
‫مال‪ ،‬آن را غرض فروش به بازار ببرد‪ ،‬جرم تکمیل میگردد‪ ،‬اگرچه نسـ‬
‫ـده را به اداره بیاورد و در جایگاه آن قرار دهد‪ ،‬در چنین حا لت جرم کامل اختالس را مؤظف‬
‫دوباره مال اختالس شـ‬
‫ـت و از این حیث تحقق آن نیاز به نتیجه‬
‫ـت؛ بنابراین‪ ،‬جرم اختالس‪ ،‬جرم مطلق و غیر نتیجوی اسـ‬
‫مرتکب گردیده اسـ‬
‫ندارد (کریمی‪.)۱۱۲ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫برای مثال‪ :‬اگر کارمندی‪ ،‬مال دولت که منحیث وظیفه برایش سپرده شده است در بکس دستی خود قرار دهد‬
‫تا آن را از اداره خارج سازد‪ ،‬ولی در همین هنگام مؤظف خدمات عامه دیگری که به نگهدا شت اموال متذکره ارتباطی‬
‫ندارد‪ ،‬موقعیت را غنیمت شمرده‪ ،‬بکس را برباید محرومیت مالک (دولت) از مالش متحقق گردیده‪ ،‬ولی بین این نتیجه‬
‫و رفتاری که از کارمند سر زده است رابطه سببیت وجود ندارد‪.‬‬
‫در این صورت در ق سمت مؤظف اولی که اموال منحیث وظیفه سپرده شده ا ست جرم اختالس طبق ت صریح‬
‫ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا صدق مینماید‪ ،‬اما مؤظف دومی طبق ت صریح ماده ‪ 120‬کود جزا‪ ،‬مرتکب جرم ا ستیالء گردیده‬
‫است‪.‬‬
‫عنصر معنوی‬ ‫‪-7‬‬
‫‪ -‬علم‪ :‬مرتکب علم دا شته با شد بر اینکه او مؤظف خدمات عامه ا ست و در مالی که به او از طریق وظیفه‬
‫ت سلیم داده شده ا ست حق ت صرف مالکانه و ت صاحب آن را ندارد و به ق صد و اراده آزاد خویش آن اموال را ت صاحب‬
‫مالکانه نماید‪.‬‬
‫‪ -‬اراده (ق صد)‪ :‬اراده جرمی عبارت از این است که اقدامات مؤظف مذکور‪ ،‬با قصد جرمی همراه باشد؛ خواه‬
‫ق صد عام با شد یا ق صد خاص؛ چون اختالس از جرایم عمدی به شمار میرود و در عن صر معنوی و ضعیتی م شابه با جرم‬
‫خیانت در امانت دارد؛ عن صر معنوی این جرم مرکب از علم مرتکب به عدم ا ستحقاق خود و عمد او ن سبت به انجام‬
‫عمل است که در دو مورد ذیل توضیح میگردد‪:‬‬
‫اول‪ :‬علم و آگاهی دا شته با شد که مال به او متعلق نی ست و حق ت صرف مالکانه در آن را ندارد؛ بنابراین در‬
‫صورتی که مرتکب به ت صور آنکه مال به او تعلق دارد آن را مورد ت صرف مالکانه قرار دهد‪ ،‬نمیتوان او را به عنوان‬
‫مختلس مورد تعقیب قرار داد؛ مثالً دو کمپیوتر هم شکل یکی در ملکیت شخ صی مؤظف و دومی مربوط دولت با شد و‬
‫منحیث وظیفه به او سپرده شده باشد‪ .‬موظف‪ ،‬از هر دو در دفتر کار گیرد و اشتباهًا عوض اینکه کمپیوتر خود را عصر‬

‫‪386‬‬
‫روز با خود بگیرد‪ ،‬کمپیوتر مربوط دولت را میبرد‪ .‬این عمل به سبب ا شتباه و خطاء‪ ،‬جرم اختالس نمیبا شد؛ زیرا جرم‬
‫اختالس از جمله جرایم عمدی است که در آن اراده و قصد کامل مرتکب دخیل است‪.‬‬
‫دوم‪ :‬باید نسبت به انجام دادن عمل و نیز وارد کردن ضرر به دولت‪ ،‬عمد و قصد داشته باشد؛ یعنی قصد عام‬
‫و قصد خاص داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -‬عمد مرتکب در ضرر زدن به دولت به ق صد خاص اطالق میگردد؛ بنابراین برای تحقق اختالس باید مرتکب‬
‫هم دارای قصد سوءنیت عام باشد و هم قصد سوءنیت خاص داشته باشد و اگر ثابت شود که در ارتکاب‪ ،‬مؤظف فاقد‬
‫این دو حالت عن صر معنوی با شد عمل او را نمیتوان اختالس به ح ساب آورد در فقدان یک نوع ق صد و بودن دومی‬
‫تفاوت حقوقی و قانونی به وجود میآید؛ به توضیح ذیل اشاره میگردد‪:‬‬
‫‪ -۱‬هرگاه قصد عام متحقق نگردد اصالً عمل جرم نمیباشد‪.‬‬
‫‪ -۹‬هرگاه قصد خاص متحقق نگردد وصف جرمی تغییر مییابد‪.‬‬
‫چنانچه در بحث ر شوت ق صد عام و ق صد خاص تو ضیح گردید برای معلومات بی شتر به آن مراجعه گردد؛ اما‬
‫برای توضیح این بخش به دو مثال اشاره میگردد‪:‬‬
‫‪ -1‬مثال عدم موجودیت قصد عام‬
‫شخصی معتمد پول نقد ولسوالی ‪ x‬به والیت ‪ y‬میباشد‪ ،‬پول معاشات مأمورین را از مستوفیت والیت متذکره‬
‫ت سلیم نموده و به علت رخ صتی سه یوم پیدرپی و ناآرامی ول سوالی‪ ،‬پول معا شات را میخواهد به خانه خویش ببرد‪.‬‬
‫ول سوال ول سوالی را نیز در جریان قرار میدهد ول سوال نیز قبول مینماید ول سوال ره سپار منزل خویش که در کابل‬
‫موقعیت دارد می شود معتمد هم بعد از حساب نمودن پولها آنها را در بکس دستی جابجا نموده و در زمان خارج شدن‬
‫از ول سوالی‪ ،‬پولیس دروازه ول سوالی او را متوقف می سازد‪ .‬در حین تال شی بکس او‪ ،‬پول معا شات را میبیند و او را به‬
‫جرم اختالس به څارنوالی معرفی مینماید‪ .‬څارنوال بعد از تحقیقات همهجانبه میبیند که معتمد در قبال ق ضیه سوءق صد‬
‫عام قصد تصاحب ندارد در قسمت موصوف دوسیه را هم حفظ مینماید‪.‬‬
‫مثال عدم موجودیت قصد خاص‬ ‫‪.41‬‬
‫شخصی در یکی از ادارات دولتی معتمد جنسی است‪ .‬در جمع او موترهای همین اداره قید است‪ .‬در بین موترها‬
‫یک موتر تونس نیز موجود میبا شد‪ .‬موتر متذکره توقف ا ست؛ زیرا موترهای کافی برای حل م شکل اداره وجود دارد‪.‬‬
‫معتمد موتر تونس را برای پ سر خویش میدهد تا تو سط آن در لین شهری کار کند و از طرف شب موتر را دوباره به‬
‫اداره انتقال دهد‪ .‬در اینجا ق صد خاص معتمد ضرر ر ساندن به دولت ا ست؛ اما به نحو ق صد عام‪ ،‬ت صاحب کردن موتر‬

‫‪387‬‬
‫نی ست؛ از همین جهت ا ست که معتمد معافیت جزائی ندارد؛ بلکه تغییر و صف جرمی از اختالس به جرم تربح (ح صول‬
‫مفاد از امور متعلق به دولت) صورت میگیرد (واصل‪.)۳۳۹ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫ج‪ :‬مجازات جرم اختالس‬
‫مجازات جرم اختالس دربرگیرنده جزای اصلی‪ ،‬تبعی یا تکمیلی میباشد‪.‬‬
‫‪ -4‬جزای ا صلی‪ :‬مجازات ا صلی را کود جزای جدید برای مرتکبین جرم اختالس به دو بخش تق سیم نموده‬
‫است‪ :‬مجازات مؤظفین خدمات عامه و مجازات مؤظفین مؤسسات غیردولتی‪.‬‬
‫‪ -9‬مجازات ا صلی مؤظفین خدمات عامه‪ :‬مؤظفین خدمات عامه از حیث شدت و خفت عمل ارتکابی شان به‬
‫تناسب وجه اختالسشده طبق تصریح ماده ‪ ۳۲۱‬کود جزا قرار ذیل مجازات میگردند‪:‬‬
‫حبس متوسط‪ :‬مختلس به حبس متوسط محکوم میگردد؛ در صورتی که وجه اختالس شده تا یک صد‬ ‫‪-1‬‬
‫هزار افغانی پول نقد یا ارزش شیء اختالس شده به اندازه پول متذکره با شد‪ ،‬به حبس متو سط از یک سال تا دو سال‬
‫محکوم میگردد‪ .‬در صورتی که وجه اختالس شده بیش از یک صد هزار تا پنج صد هزار افغانی با شد پول نقد با شد یا‬
‫ارزش شیء اختالس شده به اندازه پول متذکره با شد‪ ،‬مختلس به حبس متو سط بی شتر از دو سال تا پنج سال محکوم‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبس طویل‪ :‬مختلس به حبس طویل محکوم میگردد‪ ،‬در صورتی که وجه اختالس شده بیش از پنج صد هزار‬
‫تا یک میلیون افغانی پول نقد یا ارزش شیء اختالس شده به اندازه پول متذکره با شد‪ ،‬به حبس بی شتر از پنج سال تا ده‬
‫سال محکوم میگردد‪ .‬در صورتی که وجه اختالس شده بیش از یک میلیون تا ده میلیون افغانی پول نقد یا ارزش شیء‬
‫اختالس شده به اندازه پول متذکره باشد‪ ،‬مختلس به حبس حداکثر حبس طویل (پانزده سال) محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبس دوام درجه ‪ :۹‬مختلس به حبس دوام درجه ‪ 9‬محکوم میگردد‪ ،‬در صورتی که وجه اختالس شده بیش‬
‫از ده میلیون افغانی با شد‪ ،‬یا ارزش شیء اختالس شده به اندازه پول متذکره با شد‪ ،‬بیش از پانزده سال الی بی ست سال‬
‫مرتکب محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۲۱‬‬
‫‪ -‬مجازات دارای احوال م شدده‪ :‬طبق ت صریح ماده ‪ ۳۲۳‬کود جزا هرگاه مختلس از جمله مؤظفین خدمات‬
‫عامۀ‪ ،‬خزانهدار‪ ،‬تحویلدار‪ ،‬مأمور تحصیلی‪ ،‬صراف‪ ،‬گدامدار‪ ،‬معتمد نقدی یا جنسی یا سایر مؤظفینی که منحیث وظیفه‬
‫به حفاظت ا شیای اختالس شده و یا پنهان شده مکلف با شند مرتکب جرم اختالس گردند‪ ،‬به حداکثر مجازات جرم‬
‫مرتکله مندرج این فصل‪ ،‬محکوم میگردند (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ .)۳۲۳‬بدون درنظرداشت وجه اختالس شده که فوقًا در هر‬
‫قسمت تصریح شد به حداکثر هر بخش محکوم میگردد؛ مثالً اگر وجه اختالس شده از جانب اشخاص مذکور تا یکصد‬

‫‪388‬‬
‫هزار افغانی با شد به یک سال حبس محکوم نمیگردد؛ بلکه به حداکثر مجازات یعنی به دو سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫(ستانکزی‪.)۱۲۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -‬مجازات ا صلی مؤظفین مؤ س سات غیردولتی‪ :‬مؤظفین مؤ س سات خ صو صی یا جمعیتها از حیث شدت و‬
‫خفت عمل ارتکابیشان به تناسب وجه اختالسشده طبق تصریح ماده ‪ ۳۲۹‬کود جزا قرار ذیل مجازات میگردند‪:‬‬
‫‪ -‬حبس متو سط‪ :‬مختلس به حبس متو سط از یک سال تا دو سال محکوم میگردد‪ ،‬در صورتی که به‬
‫اختالس شده تا یک صد هزار افغانی پول نقدی یا ارزش شی اختالس شده به اندازه پول متذکره باشد‪ .‬در صورتی که وجه‬
‫اختالسشده بیش از یک صد هزار افغانی تا پنج صد هزار افغانی پول نقد یا ارزش شیء اختالسشده به اندازه پول متذکره‬
‫باشد‪ ،‬به حبس متوسط که از دوسال بیشتر تا پنج سال باشد محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبس طویل‪ :‬مختلس به حبس طویل بی شتر از پنج سال تا هفت سال محکوم میگردد‪ ،‬در صورتی که وجه‬
‫اختالس شده بیش از یک میلیون تا ده میلیون افغانی پول نقدی یا ارزش شیء اختالس شده به اندازه پول متذکره باشد‪ .‬در‬
‫صورتی که وجه اختالس شده بیش از ده میلیون با شد‪ ،‬مختلس به حبس طویل بی شتر از هفت سال تا ده سال محکوم‬
‫میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۲۹‬‬
‫‪ -1‬جزای تبعی‪ :‬تف صیالت جزای تبعی در ف صل جرم ر شوت تو ضیح گردید‪ .‬با در نظردا شت همان قواعد‬
‫حقوقی در صورتی که مختلس از جانب محکمه به حبس بی شتر از ده سال محکوم گردد‪ ،‬مرتکب از حقوق مندرج مواد‬
‫‪ ۱۶۹‬و ‪ ۱۶۳‬کود جزا محروم میگردد‪ ،‬البته این محرومیت بعد از سپری شدن جزای ا صلی باالی محکومعلیه تطبیق‬
‫میگردد‪ ،‬هرگاه اعاده حیثیت براساس حکم قانون یا فیصله قضائی گردد‪ ،‬دوباره حقوق مندرج مواد متذکره برایش اعاده‬
‫میگردد (هاشمی‪.)۱۶۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -1‬جزاهای تکمیلی‬
‫م صادره‪ :‬در جرم اختالس مجازات م صادره وجود ندارد‪ ،‬زیرا مال اختالس شده از دولت یا ا شخاص میبا شد؛‬
‫م صادره عبارت ا ست از ا ستیالی دولت بر تمام یا ق سمتی از دارائی موجود محکومعلیه به موجب حکم محکمه؛ در این‬
‫صورت اگر مال به دولت تو سط م صادره انتقال گردد عادالنه نبوده پس در این مورد م صادره تطبیق نمیگردد؛ بلکه‬
‫ـریح‬
‫قاعده رد مال تطبیق میگردد (کریمی‪)۹۱۲ :۱۳۲۱ ،‬؛ چنانچه در این مورد فقره ‪ 4‬ماده ‪ 41‬کود جزا چنین تصـ‬
‫میدارد‪ :‬شخ صی که مطابق احکام این قانون مجازات می شود‪ ،‬اگر از طریق جرم‪ ،‬مالی را به د ست آورده با شد‪ ،‬به رد‬
‫عین مال و اگر مال موجود نبا شد‪ ،‬به رد مثل یا قیمت آن مالک محکوم میگردد‪ .‬همچنان فقره ‪ 4‬ماده ‪ ۳۲۱‬کود جزا‬

‫‪389‬‬
‫در مورد رد مال اختالس و م صادره عواید نا شی از آن چنین ت صریح میدارد‪ :‬مرتکب جرایم مندرج این ف صل عالوه بر‬
‫مجازات معینه‪ ،‬ب ه رد وجوه و دارائی حاصله و مصادره عواید ناشی از آن‪ ،‬نیز محکوم میگردد‪.‬‬
‫حرمان از بعضی حقوق‪ :‬فرق این بخش از مجازات تکمیلی با مجازات تبعی این است که در مجازات تبعی بدون‬
‫اینکه محکمه در حکم خویش ت صریح کند باالی محکومعلیه خودبهخود مجازات تبعی تطبیق میگردد؛ م شروط بر اینکه‬
‫حکم محکمه به حبس بیش از ده سال صادر شده با شد؛ اما در این بخش از مجازات تکمیلی‪ ،‬محکمه در حکم خویش‬
‫ت صریح میکند به حرمان بع ضی از حقوق؛ به طور مثال طرد از م سلک یا حرمان از بع ضی حقوق مندرج مواد ‪ ۱۶۹‬و‬
‫ـریح میدارد‪« :‬محرومیت از حقوق و‬
‫‪ ۱۶۳‬کود جزا؛ چنانچه در مورد جزء ‪ ۱‬فقره ‪ ۹‬ماده ‪ ۱۶۱‬کود جزا چنین تصـ‬
‫امتیازات مندرج اجزای ‪ ۲ ،۳‬و ‪ ۳‬ماده ‪ ۱۶۹‬و اجزای ‪ ۹ ،۱‬و ‪ ۳‬ماده ‪ ۱۶۳‬این قانون‪».‬‬
‫همچنان فقره ‪ ۹‬ماده ‪ ۳۲۶‬کود جزا در مورد انفصال یا طرد از مسلک مختلس چنین تصریح میدارد‪:‬‬
‫«هرگاه وجه اختالس شده بیش از یک صد هزار افغانی با شد‪ ،‬مرتکب به انف صال از وظیفه و طرد از م سلک نیز‬
‫محکوم میگردد‪ ».‬فرق بین انف صال از وظیفه و طرد از م سلک را در ف صل ر شوت ت صریح دا شتیم‪ .‬به آنجا مراجعه‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -‬ن شر حکم‪ :‬محکمه میتواند به صوابدید خود با تقا ضای څارنوال بعد از قطعی یا نهایی شدن فی صلة ق ضائی‬
‫ن شر فی صله را در ن شرات همگانی در فی صله خویش ت صریح نماید‪ ،‬در صورتی که محکمه در فی صلة خویش به جزای‬
‫تکمیلی نشر حکم تصریح نکرده باشد و آن فیصله محکمه قطعی یا نهایی نشده باشد نشر حکم‪ ،‬جواز ندارد؛ چون نشر‬
‫حکم جزای تکمیلی است و محکمه در تصریح این جزا مخیر است‪ ،‬در صورتی که محکمه در فیصله خویش به این جزا‬
‫ت صریح ننموده با شد به این معنی ا ست که محکمه از اختیار خویش به معافیت جزای تکمیلی ن شر حکم معتقد بوده؛ در‬
‫این مورد ماده ‪ ۱۱۳‬کود جزا چنین تصریح میدارد‪:‬‬
‫(‪ )4‬محکمه میتواند‪ ،‬نشر را در رسانههای همگانی به حیث جزای تکمیلی در فیصله تصریح نماید‪.‬‬
‫(‪ )۹‬حکم تا زمان قطعیت فیصله نشر شده نمیتواند‪ .‬این اقدام مانع برگزاری محاکمه علنی و نشر جریان قضیه‬
‫از طرف رسانههای همگانی شده نمیتواند (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۱۱۳‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرم تشکیالت و مقرریهای خیالی‬

‫این جرم از جمله جرایم جدید میبا شد که در کود جزا تحت و صف جرم «ت شکیالت یا مقرریهای خیالی»‬
‫تصریح گردیده است‪ .‬قبالً این جرم در تحت مؤیده جزائی ماده ‪ ۹۶۱‬قانون جزای سابق تحت عنوان جرم نفعبرداری از‬
‫امور متعلق به دولت برشمرده شده بود‪.‬‬

‫‪391‬‬
‫مقنن جرم تشکیالت یا مقرریهای خیالی را جداگانه توصیف نموده است؛ زیرا این جرم بسیار در ادارات دولتی‬
‫وجود دارد؛ مقرریهایی که ا صالً وجود ندارد و پول آن را ا شخاص خاص به جیب خود میزنند یا پروژههایی که ا صالً‬
‫خیالی بوده‪ ،‬لیکن برای آن بودجه و پول مدنظر گرفته شده و پروژه در حقیقت تطبیق نگردیده باشد (ستانکزی‪:۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ .)۱۲۲‬بنابرین جرم ت شکیالت و مقرریهای خیالی از جمله جرایم مماثل جرم اختالس و در حکم جرم اختالس به علت‬
‫م شابهت به جرم اختالس‪ ،‬بر شمرده می شود‪ .‬در مورد جرم ت شکیالت یا مقرریهای خیالی‪ ،‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا چنین‬
‫تصریح میدارد‪:‬‬
‫هرگاه مؤظف خدمات عامه با ارایه گزارش پروژههای خیالی یا ایجاد ت شکیالت یا مقرریهای عاری از حقیقت‪،‬‬
‫به منظور ک سب منفعت از بودجه اخت صا صی مربوط مبادرت ورزد‪ ،‬عمل وی در حکم اختالس شناخته شده مرتکب با‬
‫نظرداشت کمیت و کیفیت جرم مرتکبه مطابق احکام مندرج این فصل‪ ،‬مجازات میگردد‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم تشکیالت یا مقرریهای خیالی‬
‫‪ -5‬وصف مرتکب‬
‫شرط ا ست که مرتکب جرم ت شکیالت و مقرریهای خیالی باید مؤظف خدمات عامه با شد؛ خ صو صًا عمل آن‬
‫مؤظفین در این جرم تو صیف میگردد که بودجه اخت صا صی دولت به منظور پروژهها‪ ،‬ت شکیالت اداری تخ صیص داده‬
‫شده باشد و مؤظف خدمات عامه از آن به شیوه خیالی‪ ،‬در تطبیق پروژه یا مقرریهایی که اصالً افراد در آن وجود نداشته‬
‫با شد بودجه را به نفع خویش ا ستفاده سوء نماید؛ در این صورت‪ ،‬موظف خدمات عامه‪ ،‬مرتکب جرم متذکره شناخته‬
‫میشود (درانی‪.)۹۱۲ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -4‬موضوع جرم‬
‫در جرم تشکیالت یا مقرریهای خیالی‪ ،‬موضوع جرم‪ ،‬طبق متن ماده ‪ ۳۲۲‬کود عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -۱‬پروژههای خیالی‬
‫‪ -۹‬ایجاد تشکیالت خیالی‬
‫‪ -۳‬مقرریهای خالف و عاری از حقیقت‬
‫اگر گزارش خالف واقعیت در موضوعات فوق از جانب مرتکب ارایه گردد و به این منظور از بودجه اختصاصی‬
‫که دولت برای موضوعات فوق تعیین نموده است مرتکب‪ ،‬کسب منفعت نماید و یا به کسب آن مبادرت ورزد‪ ،‬مرتکب‬
‫جرم تشکیالت یا مقرریهای خیالی میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۲۲‬‬
‫‪ -9‬عنصر مادی‬

‫‪391‬‬
‫عن صر مادی جرم ت شکیالت یا مقرریهای خیالی داری سه روش مانند سایر جرایم میبا شد که عبارتاند از‪:‬‬
‫فعل‪ ،‬نتیجه و رابطه سببیت؛ هرکدام قرار ذیل توضیح میگردد‪:‬‬
‫‪ -0‬فعل‪ :‬روش فعل جرم تشکیالت و مقرریهای خیالی عبارت از ارایه گزارش خالف واقعیت است که توسط‬
‫آن سایر مؤظفین و ادارات دولتی اغوا گردد‪ ،‬این گزارش در سه مو ضوع باالثر روش فعل‪ ،‬قابل تطبیق ا ست که عبارت‬
‫از پروژههای خیالی‪ ،‬ت شکیالت اداری خیالی و مقرریهای خیالی میبا شد که در همین سه مو ضوع روش فعل به وا سطه‬
‫گزارش اغواکننده تحقق مییابد‪ .‬در روش فعل‪ ،‬غیرواقعی بودن گزارش‪ ،‬شرط حتمی است و اگر گزارش غیرواقعی نباشد‬
‫واقعی باشد جرم متذکره در روش فعل مرتکب وجود نداشته پس باالثر نبود عنصر مادی‪ ،‬عمل جرم نمیباشد‪.‬‬
‫‪ -7‬نتیجه‪ :‬در جرم ت شکیالت یا مقرریهای خیالی‪ ،‬در فعل مرتکب‪ ،‬منفعت از بودجه اخت صا صی منتج به نتیجه‬
‫جرمی شرط نمیبا شد و این جرم از جمله جرایم مطلق غیر نتیجوی میبا شد‪ .‬شرط اکمال آن‪ ،‬نتیجه نی ست؛ هرگاه‬
‫منفعت حا صل نگردد جرم کامل را مرتکب انجام داده ا ست (نذیر‪ .)۹۱۶ :۱۳۲۶ ،‬چنانچه مقنن در ضمن حکم ماده‬
‫‪ ۳۲۲‬کود جزا در مورد فعل مرتکب‪ ،‬به قید «مبادرت ورزد» ت صریح دا شته ا ست و کلمه مبادرت به معنای تکمیل فعل‬
‫نیست؛ بلکه به مجرد انجام مبادرت صورت میگیرد‪ ،‬اگرچه نتیجه جرمی به دست نیامده باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬عنصر معنوی‬
‫در جرم ت شکیالت یا مقرریهای خیالی‪ ،‬عن صر معنوی‪ ،‬علم و اراده مبنی بر ق صد عمدی جرمی مرتکب ا ست‪.‬‬
‫در قدم اول‪ ،‬مرتکب علم دارد به عمل خویش که او باالی اموال عامه خالف قانون تجاوز مینماید و به گزارش خالف‬
‫ـانه تجاوز علیه مال عامه که در‬
‫ـاحب مینماید‪ .‬در قدم دوم‪ ،‬مرتکب بنابر علم مغرضـ‬
‫حقیقت خویش پول دولت را تصـ‬
‫بود یجه دولت اخت صاص داده شده ا ست‪ ،‬به اراده آزاد خویش در حالت صحت ادراک عقل بنابر ق صد عمدی خویش‬
‫مرتکب جرم مورد نظر میگردد (رحیم‪ .)۹۱۲ :۱۳۲۶ ،‬ق صد عمدی به این جهت در عن صر معنوی تذکر گردید که‬
‫ـتباه در راپور‬
‫ـکیالت یا مقرریهای خیالی‪ ،‬نحوۀ خطاء ندارد؛ یعنی مؤظف خدمات عامه هرگاه به خطاء و اشـ‬
‫جرم تشـ‬
‫معاشات شخص را درج نموده باشد که آن شخص در ماه قبل تقاعد یا منفک گردیده باشد در این صورت عمل مؤظف‬
‫جرم نمیبا شد و یا گزارش پروژه را ا شتباهًا ارایه دارد که تا به حال تطبیق نگردیده و یا ن سبت عوامل مختلف‪ ،‬لغو‬
‫گردیده باشد؛ در این صورت نیز اشتباه و خطای او سبب مجازات نمیگردد؛ زیرا این جرم از جمله جرایم عمدی مطلق‬
‫است و خطای آن مستوجب مجازات دانسته نمیشود‪.‬‬
‫‪ -۹‬مجازات جرم تشکیالت یا مقرریهای خیالی‬

‫‪392‬‬
‫جرم مذکور از جمله جرایم مماثل جرم اختالس میبا شد‪ .‬در ضمن حکم ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا مجازات آن را به‬
‫مجازات مندرج فصل اختالس نسبت کمیت و کیفیت جرم مرتکبه بر حسب وجوه پول به دست آمده‪ ،‬حواله داده است؛‬
‫بنابرین جرم مجازات تشکیالت یا مقرریهای خیالی مانند جرم اختالس‪ ،‬مرتکب مستوجب جزای اصلی (حبس متوسط‪،‬‬
‫طویل‪ ،‬حبس دوام در جه ‪ )۹‬بر مبنای وجوه به د ست آمده و جزای تبعی و تکمیلی دان سته می شود‪ .‬به بحث مجازات‬
‫جرم اختالس مراجعه گردد (ستانکزی‪.)417 :4121 :‬‬

‫جزء سوم‪ :‬جرم غدر (ایجاد ضرر به منافع عامه)‬

‫ـنجش مالیات‬
‫ـبه و سـ‬
‫مقنن مؤظف خدمات عامه را که به وظایفی خاص چون انعقاد یک عقد قرارداد یا محاسـ‬
‫دولت یا مح صول گمرک بر ا ساس حکم عام ماده ‪ ۲۹‬قانون ا سا سی و احکام خاص قوانینی چون قانون مالیات بر‬
‫عایدات یا قانون گمرکات و یا قانون مح صول مخابراتی و ‪ ...‬تعیین گردیده با شد و در این اعمال غدر نموده و برای‬
‫منفعت خویش عمل نماید و برای دولت ضرر بر ساند مرتکب جرم غدر دان سته ا ست؛ در این مبحث جرم غدر را که از‬
‫جمله جرایم مماثل و تحت یک فصل جرم اختالس میباشد مورد بحث قرار خواهیم داد‪:‬‬
‫الف‪ :‬مفهوم جرم غدر‬
‫معنی لغوی غدر‪ ،‬بیوفایی کردن‪ ،‬خیانت ورزیدن‪ ،‬پیمانشکنی و نقح عهد است‪.‬‬
‫در قانون جزای سابق‪ ،‬عذر چنین تعریف شده ا ست‪« :‬هر مؤظف خدمات عامه که در یک عقد یا عمل و یا‬
‫ق ضیه به حفظ منافع دولت مکلف با شد‪ ،‬به منظور ح صول منفعت برای خود و یا برای شخص دیگری‪ ،‬منافع مذکور را‬
‫طور کلی مت ضرر سازد‪ ،‬به حبس طویلی که از ده سال بی شتر نبا شد محکوم میگردد» (قانون جزای ‪ ،4155‬ماده‬
‫‪.)976‬‬
‫ـت‪« :‬هرگاه مؤظف خدمات عامه که در یک عقد یا عمل یا مؤظف‬
‫ـده اسـ‬
‫در کود جزا‪ ،‬غدر چنین تعریف شـ‬
‫مؤ س سه غیردولتی یا مؤ س سه خ صو صی یا جمعیت که در یک قرارداد یا سنجش یا تثبیت یا تح صیل مح صول گمرکی‪،‬‬
‫ـد حقوق مرجع مربوط را به نفع خود یا‬
‫مالیات یا حقوق دولت یا مرجع مربوط مکلف به تأمین منفعت اداره مربوط باشـ‬
‫شخص دیگری عمدًا متضرر یا مختل سازد‪ .‬عمل وی در حکم اختالس شناخته شده‪ ،‬مرتکب به نظرداشت ضرر وارده به‬
‫منافع عامه مطابق احکام مندرج این فصل مجازات میگردد» (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)112‬‬
‫‪ -4‬کسب منفعت از طریق غدر‬
‫شخصی که به سبب عقد قرارداد یا سنجش مالیات یا محصول گمرکی منفعت غیرقانونی را حاصل نموده باشد‪،‬‬
‫به حبس متوسط تا سه سال‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)121‬‬

‫‪393‬‬
‫جرایم بنابر عنا صر اخت صا صی خویش‪ ،‬و صفی خاص برای خود ک سب مینمایند؛ جرم غدر نیز از جمله جرایم‬
‫خاص و دارای عنا صر اخت صا صی خویش بوده که با جرم اختالس م شابه میبا شد و در ضمن جرایم مماثل در یک ف صل‬
‫مورد مطالعه قرار میگیرند‪ .‬مقنن در کود جزای جدید نتوان سته تا مانند قانون جزای سابق جرم غدر را در ضمن و صف‬
‫خودش تو صیف نماید‪ ،‬در عنوان ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا از و صف «ایجاد ضرر به منافع عامه» تو صیف نموده ا ست؛ در‬
‫حالی که در ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا «کسب منفعت از طریق جرم غدر» را تذکر داده است‪ ،‬اگر جرم غدر در توصیف جرم‬
‫خاص شامل با شد پس چرا مقنن در کود جزا ا صل جرم غدر را معرفی ننموده ا ست؛ در حالی که ماده متذکره ک سب‬
‫منفعت از طریق جرم غدر را معرفی نموده است؛ پس طبعی است که مقنن کود جزا به وصف جرم غدر معترف است که‬
‫در حکم ماده ‪ ۳۱۲‬آن را با وصف «ایجاد ضرر به منافع عامه» توصیف نموده است (کریمی‪.)956 :۱۳۲۱ ،‬‬
‫ـف خاص آن‪ ،‬مؤظف‬
‫‪ -‬تفاوت که بین هر دو ماده وجود دارد‪ :‬ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا مرتکب جرم را با وصـ‬
‫خدمات عامه یا مؤظف مؤ س سه غیردولتی یا مؤ س سه خ صو صی یا جمعیت‪ ،‬جرمپنداری نموده ا ست؛ در حالی که ماده‬
‫‪ ۳۲۲‬کود جزا مرتکب را و صف خاص نداده ا ست؛ بلکه مرتکب جرم را به و صف « شخص» به طور عام و تو صیف و‬
‫قید نموده ا ست که صرف مرتکب ( شخص) منفعت غیرقانونی را از طریق عقد قرارداد‪ ،‬سنجش مالیات یا مح صول‬
‫گمرکی حا صل نماید؛ در حالی که در ماده ‪ 112‬کود جزا مرتکب (مؤظف عامه‪ ،‬مؤظف مؤ س سه غیردولتی‪ ،‬مؤ س سه‬
‫خ صو صی یا جمعیت) منفعت را خود یا شخص دیگری از طریق قرارداد‪ ،‬سنجش‪ ،‬تثبیت یا تح صیل مح صول گمرکی‪،‬‬
‫مالیات یا حقوق دولت یا مراجع متذکره به د ست آورد و ضرر به دولت یا مراجع متذکره بر ساند مرتکب در حکم جرم‬
‫اختالس مجازات میگردد؛ لیکن این جرم عین جرم اختالس نی ست؛ بلکه جرم مماثل اختالس‪ ،‬جرم غدر ا ست؛ از همین‬
‫جهت مقنن این عمل مؤظف را در حکم جرم اختالس محسوب نموده است‪.‬‬
‫م شابهت ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا با ماده ‪ ۹۶۲‬جرم غدر قانون جزای سابق میبا شد که متن آن قبالً تحریر یافته‬
‫ا ست‪ .‬چون جرم غدر از جمله جرایم ف ساد اداری میبا شد‪ ،‬این جرم از جانب «مؤظف خدمات عامه یا شخ صی که در‬
‫حکم مؤظف خدمات عامه ا ست» صورت میگیرد؛ بناء ماده متذکره جرم غدر را از حیث مو ضوع (عقد‪ ،‬عمل‪ ،‬ق ضیه)‬
‫از دیگر جرایم مماثلش مانند اختالس تفکیک مینمود؛ بنابرین ماده ‪ ۹۶۲‬قانون جزای سابق در ست تحریر و ت صریح‬
‫گردیده بود؛ چنانچه عین متن را سایر قوانین کشورهای مصر‪ ،‬عراق و سوریه نیز تصریح داشتهاند (ستانکزی‪:۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ .)۱۱۱‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا مجازات شخ صی غیر از مؤظف خدمات عامه را که فاعل جرم غدر شامل ک سب منفعت‬
‫این جرم با شد و شخص عادی با شد ت صریح دا شته ا ست که ن سبت به مؤظف خدمات عامه جزای چنین شخص خفیف‬

‫‪394‬‬
‫تصریح گردیده که حبس متوسط از یک الی سه سال است؛ در حالی که مرتکب (مؤظف خدمات عامه یا شخص که در‬
‫حکم مؤظف خدمات عامه باشد) به جزای جرم اختالس حسب وجه غدرشده مجازات میگردد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عناصر متشکله جرم غدر‬
‫‪ ‬وصف و خصوصیت مرتکب‬
‫مؤظف خدمات عامه یا اشخاصی که در حکم مؤظف خدمات عامه باشند‪ ،‬مانند مؤظف مؤسسات غیردولتی و‬
‫خ صو صی و مؤظف جمعیتهای غیردولتی که در عقد قرارداد از جانب اداره خویش مؤظف شده با شند و در عقد‬
‫قرارداد به نفع خویش و به ضرر همان اداره که او را تعیین نموده خیانت نمایند مرتکب جرم غدر شناخته می شوند و‬
‫مستوجب مجازات جرم غدر دانسته میشوند (رحیم‪ .)۹۳۶ :۱۳۲۶ ،‬هرگاه مؤظف خدمات عامه و یا کمیشنکاری که‬
‫در حکم مؤظف خدمات عامه با شد در سنجش و محا سبه‪ ،‬تح صیل مح صول گمرکی و یا مالیات که دولت م ستحق آن‬
‫دانسته می شود عمدًا آن را کم سنجش و محاسبه نماید و برای خویش یا شخص دیگری نفع و برای دولت ضرر برساند‬
‫مرتکب جرم غدر دانسته میشود؛ چنانچه ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا به همین موضوع تصریح داشته است‪.‬‬
‫‪ ‬موضوع جرم غدر‬
‫موضوع جرم غدر در قانون جزای سابق‪ ،‬در ضمن حکم ماده ‪« ،۹۶۲‬عقد»‪« ،‬عمل» و «قضیه» بود؛ هر کدام‬
‫از مو ضوعات سهگانه متذکره در خ صوص خویش عام بودند؛ به این تو ضیح که عقود به طور عام به تمام انواع عقود‬
‫اطالق میگردید؛ «عمل» تمام اعمال را در برمیگرفت و «قضیه» نیز تمام قضایا را به طور عام آنها شامل میگردد‪.‬‬
‫کود جزای جدید مو ضوع جرم غدر را در ضمن حکم ماده ‪ ۳۱۲‬خویش به گونه دیگری ت صریح دا شته که‬
‫مفهوم همان ماده ‪ 976‬قانون جزای سابق در آن موجود میبا شد‪ .‬کود جزای جدید‪ ،‬تنها قراردادها را ت صریح دا شته‬
‫ا ست که هر عقد قرارداد شده نمیتواند زیرا قرارداد‪ ،‬خاص و عقد‪ ،‬عام ا ست؛ پس ذکر مو ضوع خاص که «قرارداد»‬
‫است دربرگیرنده موضوع عام که (عقد) است شده نمیتواند (درانی‪)۹۱۳ :۱۳۲۱ ،‬؛ به طور مثال اگر مؤظف خدمات‬
‫عامه به غیر قرارداد‪ ،‬یک خریداری عادی را بدون قرارداد صرفًا به خریداری اجناس عادی از وجه پول سرد ستی که در‬
‫ادارات وجود دارد خریداری نماید و در آن غدر نموده به نفع خویش سود ببرد عمل متذکره در مو ضوع قرارداد که در‬
‫متن ماده ‪ ۳۶۲‬کود جزا ت صریح گردیده شامل نمیگردد؛ زیرا عمل مؤظف خدمات عامه قرارداد نبوده‪ ،‬بلکه یک عقد‬
‫عادی میباشد‪ .‬این خأل را مقنن کود جزا در ذکر اعمالی که به سبیل مثال در سنجش مالیات‪ ،‬تحصیل محصول گمرکی‬
‫است به تصریح قاعدة عام برداشته و چنین وضاحت داده است‪« :‬یا حقوق دولت یا مرجع مربوط مکلف به تأمین منفعت‬

‫‪395‬‬
‫اداره مربوط با شد‪ »...‬ت صریح «حقوق» عام میبا شد‪ ،‬تمام حقوق را که در ضمن حکم ماده ‪ ۹۶۲‬قانون جزای سابق‬
‫«عقد»‪« ،‬عمل» و «قضیه» دربرمیگیرد‪.‬‬
‫بنابر توضیح فوق‪ ،‬موضوع جرم غدر هر آن حق دولت یا مؤسسات غیردولتی و یا جمعیتها است که مؤظفین‪،‬‬
‫مکلف به تأمین منفعت آن با شند و در حق‪ ،‬منحیث عاقد‪ ،‬عامل و یا تطبیق ق ضیه‪ ،‬خیانت نمایند؛ در این صورت‪ ،‬جرم‬
‫غدر را مرتکب میگردند (وا صل‪ .)۳۲۲ :۱۳۲۱ ،‬نکته معتر ضه قابل ذکر ا ست که متن ماده ‪ ۱۶۲‬قانون جزای سابق‬
‫ـبت به جملهبندی و ترتیب کلمات ماده ‪ 1۱۲‬کود جزای جدید‬
‫از نظر ترکیب کلمات و جمالت به مراتب خوبتر نسـ‬
‫بوده‪ ،‬بهتر بود‪ ،‬مقنن از تعبیرپردازی خصوصًا در بخش خاص جرایم کود جزا از قانون جزای سابق استفاده مینمود؛ زیرا‬
‫هدف از کود جزا چنانچه از نامش معلوم ا ست تمام جرایم را در یک قانون کود و جمعکردن بود‪ ،‬نه تغییر در متن مواد‬
‫که جرایم را به طور خاص تصریح داشته است که بعضًا این سبک تسوید‪ ،‬مقنن را در کود جزا به اشتباه برده است‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر مادی‬
‫عن صر مادی در جرم غدر انجام فعل‪ ،‬ضرر به منافع دولت یا مؤ س سات غیردولتی و یا جمعیتها در خ صوص‬
‫قرارداد سنجش محصول یا مالیات و سایر اعمال میباشد که همین فعل منتج به نتیجه جرمی گردیده و رابطه سببیت بین‬
‫عمل و نتیجه وجود داشته باشد‪ ،‬هرکدام از روشهای سهگانه (فعل‪ ،‬نتیجه‪ ،‬رابطه سببیت) ذیالً به تحلیل گرفته میشود‪:‬‬
‫‪ -1‬فعل‪ :‬وارد نمودن هر نوع فعل که منتج به ضرر دولت‪ ،‬مؤ س سات غیردولتی یا جمعیتها گردد؛ بنابراین‬
‫روش فعل در جرم غدر‪ ،‬معین نی ست‪ .‬مرتکب به هر نوع فعل که متو صل عملی جرم غدر در انعقاد قرارداد‪ ،‬سنجش‬
‫محصول یا مالیات دولت به نفع خودش یا شخصی دیگری و ضرر دولت گردد روش فعل جرم غدر تحقق مییابد‪.‬‬
‫‪ -5‬نتیجه‪ :‬جرم غدر از جمله جرایم نتیجوی میبا شد؛ شرط تحقق کامل این جرم نتیجه جرمی بوده و هرگاه از‬
‫نزد مرتکب صادر شده با شد لیکن نتیجه جرمی به د ست آمده نبا شد مرتکب به شروع جرم‪ ،‬مجازات میگردد و جرم‬
‫غدر ناقص را مرتکب میگردد (ستانکزی‪.)۱۹۹ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -0‬رابطه سببیت‪ :‬از اینکه جرم غدر از جمله جرایم نتیجوی میبا شد و شرط تحقق جرم کامل غدر به د ست‬
‫آمدن نتیجه ا ست پس شرط ا ست تا فعل‪ ،‬منتج به نتیجه جرمی میگردد و باید رابطه سببیت بین فعل که جرم غدر را به‬
‫وجود میآورد و نتیجه جرمی وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬عنصر معنوی‬
‫عن صر معنوی جرم‪ ،‬علم و اراده (ق صد خاص) ا ست؛ مأمور مؤظفی که بر منافع دولت‪ ،‬مؤ س سات غیردولتی یا‬
‫جمعیتها که به حفظ منافع آن‪ ،‬مؤظف با شد‪ ،‬ضرری وارد مینماید‪ ،‬باید علم و ق صد مبنی بر عمدیت دا شته با شد؛‬

‫‪396‬‬
‫اهمال‪ ،‬سهلانگاری‪ ،‬تغافل و خطای مؤظف در انعقاد قرارداد به ضرر دولت یا سنجش مالیات و یا مح صول گمرکی به‬
‫ضرر دولت در جرم غدر مح سوب نمیگردد و شخص مذکور مورد مجازات قرار نمیگیرد‪ .‬در جرم غدر ق صد خاص‬
‫وجود دارد؛ چنانچه در متن ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا عبارت «نفع خود یا شخص دیگری عمده مت ضرر یا مختل سازد» ذکر‬
‫شده است‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات‬
‫طبق حکم ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا مرتکب جرم غدر به جزای اصلی حبس متوسط از یک سال تا سه سال محکوم‬
‫میگردد‪ .‬جرم غدر نسبت مجازات کمتر از ده سال جزای تبعی ندارد؛ لیکن محکمه صالحیت دارد به لزوم دید خویش‬
‫یا تقاضای څارنوال مرتکب را از بعضی حقوقش محروم نماید‪ .‬مرتکب هرگاه از طریق جرم مالی به دست آورده باشد به‬
‫رد آن نیز محکوم میگردد و عواید ناشی از مال به دست آمده مصادره میگردد (حقیقی‪.)۱۲۱ :۱۳۲۶ ،‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬راههای مبارزه با فساد اداری‬

‫روشهای مبارزه با فساد مالی سه هدف عمده را دنبال میکند‪:‬‬
‫‪ -4‬تضمین یکپارچگی و ایجاد هماهنگی در مجموعه اداری دولت؛‬
‫‪ -9‬ارتقای کارایی و منظقی کردن تشکیالت اداری؛‬
‫‪ -1‬جلب اعتماد عمومی در رابطه با امور اداری‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬اهمیت و ضرورت مبارزه با فساد اداری‬
‫‪ ‬از آنجا که ف ساد افزایش میدهد‪ ،‬اعتماد مردم ن سبت به د ستگاههای دولتی و غیر دولتی را کاهش میدهد‪،‬‬
‫بیتفاوتی‪ ،‬تنبلی و بیکفایتی را در جامعه افزایش میدهد؛‬
‫‪ ‬اعتقاد و ارزشهای اخالقی جامعه را متزلزل میکند؛‬
‫‪ ‬هزینه انجام کارها را افزایش داده و رقابت پذیری را دشوار میسازد؛‬
‫‪ ‬تالشهای دولتها برای فقر زادیی را ناکام ساخته و موجب بیانگیزگی و بدبینی در جامعه میشود؛‬
‫‪ ‬زمینۀ تضعیف روحیه افراد در ستکار را فراهم میآورد‪.‬‬
‫‪ ‬مانع سرمایهگذاری شده و مسیر رشد و توسعه اقتصادی را مسدود مینماید؛‬
‫‪ ‬از طریق هدایت نا صواب و نا صحیح ا ستعدادها و منابع بالقوه و بالفعل ان سانی و مادی به سمت فعالیتهای‬
‫نادرست برای دستیایی به درآمدهای سهل الوصول‪ ،‬زمینه رکود در تمام ابعاد جامعه را فراهم میکند‪.‬‬
‫همانند سرطان بوده و هر جا که ری شه بدواند‪ ،‬روز به روز بر سرعت شیوع آن فزوده و در نتیجه مبارزه با آن ب سیار‬
‫دشوار میگردد‪.‬‬
‫محققان در زمینه رویکردهای تحقیقاتی متداول در جلوگیری از فساد اداری به ‪ 4‬گروه اشاره میکنند‪:‬‬
‫الف‪ :‬رویکرد علمی‬

‫‪397‬‬
 ‫برمبنای این رویکرد‪ ،‬به مدد شاخههای علوم رایج‪ ،‬بخ صوص علوم ان سانی‪ ،‬به شناخت ماهیت پدیده ف ساد‪ ،‬چرایی بروز‬
‫آن و چگونگی جلوگیری یا مبارزه با آن (براساس یافتههای علمی) پرداخته میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬رویکرد تجربی‬
‫ا ساس این رویکرد مبتنی بر تحقیقات صورت گرفته قبلی شامل افت و خیزها‪ ،‬ضعفها و قوتهای حرکتهای قبلی‬
‫است تا با بهره گیری از تجربههای آنها درجهت جلوگیری از وقوع فساد گام بردارد‪.‬‬
‫ج‪ :‬رویکرد ارزشی‬
‫در این رویکرد با مراجعه به منابع ا سالمی و ملی‪ ،‬مبانی و م صداقهای جلوگیری و مبارزه با پدیده ف ساد ا ستنباط‪،‬‬
‫استخراج و بهره برداری میگردد؛‬
‫د‪ :‬رویکرد تطبیقی‬
‫این رویکرد استفاده از تجربیات دیگر کشورها‪ ،‬سازمانهای بینالمللی و منطقۀ و بینالمللی را مورد توجه قرار میدهد‪.‬‬
‫با مطالعه روش های به کار گرفته شده تو سط ک شورهای موفق در امر مبارزه با ف ساد اداری‪ ،‬به نکات یک سانی که‬
‫موجبات موفقیت آنان را در این امر خطیر فراهم آورده‪ ،‬آشنا و لزوم توجه و به کارگیری روشهای یادشده جهت توفیق‬
‫در مبارزه با فساد توصیه میگردد (آصف‪.)۹۳ ،۱۳۲۱ :‬‬

‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با فساد اداری‬

‫‪ -4‬تدوین قانون خاص برای مبارزه با فساد اداری؛‬
‫‪ -9‬معرفی یک سازمان مشخص جهت مبارزه با فساد به مردم به منظور جلب مشارکت عمومی؛‬
‫‪ -1‬تفویح م سئولیت انجام ا صالحات سازمانی و اداری برای ساده سازی روشها و رویههای انجام کار و کا ستن از‬
‫تمرکز سازمانی و اقتصادی به منظور ایجاد الگویی یکسان به یک دستگاه معین؛‬
‫‪ -1‬تقویت روابط با سازمانهای بینالمللی وسایر کشورها؛‬
‫‪ -5‬جوابگویی سیاسی (افزایش شفافیت سیاسی در رقابت احزاب)؛‬
‫‪ -0‬جوابگویی رهبری نظام سیاسی کشور (رهبر باید بر پایه شاخصهای عملکردی سازمانهای تبع خود را ارزیابی کند)؛‬
‫‪ -7‬مشارکت مردمی (سازمانهای مدنی واسط بین حکومت و عامه مردم هستند و ناظر بر کیفیت حاکمیت میباشند)؛‬
‫‪ -7‬بخش خصوصی رقابتی؛‬
‫‪ -1‬مدیریت دولتی مردم ساالر؛‬
‫‪ -2‬سازوکارهای نهادی (نظارت نهادهای حکومت بر یکدیگر)؛‬
‫‪ -46‬آموزش اثربخش آموزههای دینی؛‬
‫‪ -44‬تقویت نقش رسانهها (رسانهها با افشای سوء استفادهها در کنترول فساد نقش دارند (پور‪ :۱۳۲۱،‬ص‪)۱۲ ،۲،‬؛‬

‫‪398‬‬
 ‫‪ -49‬اصالح نظام اداری و ساختار آن؛‬
‫‪ -41‬نظارت بر ثروت‪ ،‬مصرف و سطح زندگی کارمندان دولت؛‬
‫‪ -41‬جلوگیری از فساد استخدامی و رانتجویی؛‬
‫‪ -45‬ایجاد و تقویت نهادهای م ستقل و دائمی برای مبارزه با ف ساد اداری و ارتقائی پویایی و همآهنگی د ستگاههای‬
‫نظارتی برای حذف فساد اداری؛‬
‫‪ -40‬آموزش مدیران دولتی در زمینه آشنایی با فساد اداری و شیوههای مبارزه با آن؛‬
‫‪ -47‬آزادی و مصونیت مطبوعات در ارائه گزارش و افشاگری فساد اداری؛‬
‫‪ -41‬تشویق کارمندان وشهروندان به ارسال اطالعات وافشاگری؛‬
‫‪ -42‬جوابگویی سیاستمداران و کارمندان و حسابرسی از آنها؛‬
‫‪ -96‬کوچک کردن دولت وخصوصیسازی؛‬
‫‪ -94‬کاهش فساد اداری به وسیله حذف مقررات زاید و بوروکراسی اداری؛‬
‫‪ -99‬جرمانگاری‪ ،‬شنا سائی و کدبندی عناوین مجرمین ه ف ساد اداری در قوانین مو ضوعه و اعمال تنبیه و جریمههای‬
‫سنگین و پرداخت هزینه باالی عمل؛‬
‫‪ -91‬روزآمد کردن قوانین با توجه به شرایط اقتصادی اجتماعی و ایجاد تحول در آنها؛‬
‫‪ -91‬اجرای اتوماسیون اداری؛‬
‫‪ -95‬بهرهبرداری از سیستمهای اطالعاتی؛‬
‫‪ -90‬نظاممند کردن سیستمهای مالی و حسابرسی؛‬
‫‪ -97‬توسعه نهادهای مدنی وسازمانهای مردم نهاد؛‬
‫‪ -91‬برخورد قاطع و بدون تبعیح با مرتکبین مصادیق فساد مالی؛‬
‫‪ -92‬فرهنگسازی و تقویت باروهای مردمی درجریان مبارزه با فساد؛‬
‫‪ -16‬اجرای مطالعات و تحقیقات ستراتیژی و اجرای دورههای آموزشی و دانش افزایی؛‬
‫‪ -14‬ایجاد انگیزه و ارتقای سیستمهای مالی وحسابرسی؛‬
‫‪ -19‬ایجاد انگیزه و ارتقای سیستمهای رفاهی و حقوقی کارکنان؛‬
‫‪ -11‬اجرای سیستمهای مدیریت کیفیت؛‬
‫‪ -۳1‬حذف کلیه انحصارات‪ ،‬امتیازات‪ ،‬مجوزها یا رانتهای دولتی؛‬
‫‪ -۳5‬دسترسی عمومی به اطالعات دولتی؛‬
‫‪ -۳0‬و مهم تر از همه‪ ،‬رعایت احترام و حفظ ا ستقالل قوه ق ضائیه و ت ضمین ا ستقالل و امنیت ق ضات در برخورد با‬
‫عامالن فساد‪ ،‬در عمل و نه در شعار؛‬
‫‪ -۳۶‬رهبری سیاسی و تقویت اصالحات در ادارات ذیربط؛‬
‫‪ -۳۱‬جذب و ایجاد اشتغالزایی برای افراد نیازمند و شایسته کار در سکتورهای دولتی؛‬

‫‪399‬‬
 ‫‪ -۳۲‬مجازات اشخاص و واقعات فساد مطابق به احکام قانون؛‬
‫‪ - ۲۲‬تعقیب و نظارت از جریان پرداختها و دوران پول به گونۀ شفاف و حسابدهی و حسابگیری؛‬
‫‪ -۲۱‬ثبت دارائیهای مقامهای عالی مطابق مواد قانون اساسی‪ ،‬بشمول خود قانون گذاران؛‬
‫‪ -۲۹‬تهیه و ترتیب طرزالعمل جلوگیری از استفاده شخصی از امکانات تسهیالت وسایل و وسایط دولتی؛‬
‫‪ -۲۳‬شفاف سازی پروسه استخدام در تمام سطوح بر مبنای اصل شایسته ساالری و تساوی فرصتها از طریق رقابت آزاد؛‬
‫‪ -۲۲‬فراهم نمودن د ستر سی آ سان به موقع و همه جانبه نهاد های جامعه مدنی و ر سانه ها به اطالعات در مطابقت با قانون‬
‫دسترسی به اطالعات؛‬
‫‪ -۲۳‬فراهم ساختن زمینه برای مشارکت نهادهای جامعه مدنی در مشوره ها و نظارت از اجرای برنامهها؛‬
‫‪ -۲۱‬ایجاد راهکارها و ترتیب رهنمود اجرائی برای اشخاصی که تخلفات اداری و مصادیق فساد را شکل مستند و مستدل‬
‫به مراجع مسئوول گزارش میدهند؛‬
‫‪ -۲۶‬بررسی‪ ،‬مستند سازی و تعقیب قضایای فساد اداری و نقح قانون توسط کارمندان و کارکنان و ارسال بموقع آنها به‬
‫مراجع عدلی و قضائی‪.‬‬
‫‪ -11‬پرداختن معاش کارمندان دولت بمقدار مناسب و بصورت منظم‬
‫مقدار معاش و پرداخت منظم آن بر انگیزه کارمندان دولتی تاثیرگزار ا ست‪ .‬اگر معاش بخش دولتی کم با شد‪ ،‬کارکنان‬
‫ممکن ا ست خود را تحت ف شار قرار دهند تا درآمد خود را از روشهای غیر ر سمی تکمیل کنند‪ .‬تحقیقاتی که تو سط‬
‫‪ Van Rijckeghem‬و (‪ Weder )9664‬صورت گرفته در نمونه ای از ک شورهای کمتر تو سعه یافته‪ ،‬رابطه‬
‫معکوس بین سطح معاش دولتی و بروز فساد را نشان میدهد‪.‬‬
‫‪ -12‬ایجاد شفافیت و حسابدهی در مصارف دولتی‬
‫دولتها مالیات ها را جمع آوری می کنند‪ ،‬کمکهای خارجی دریافت می کنند و مکانیزمهایی را برای تخصیص این منابع‬
‫برای برآورده ساختن نیازهای مختلف‪ ،‬ایجاد می کنند‪ .‬بع ضی ک شورها این کار را به طریقی انجام می دهند که ن سبتا‬
‫شفاف ه ستند و تالش می کنند تا اطمینان حا صل کنند که منابع در منافع عمومی مورد ا ستفاده قرار می گیرند و یا خیر‪.‬‬
‫روند باز و شفاف تر‪ ،‬فر صت کمتری برای تخریب و سوء ا ستفاده ایجاد میکند‪ Collier (2007) .‬تاثیرات منفی‬
‫سیستم های ناکارآمد کنترول بودجه را بر اساس تحقیقاتی که انجام داده است بیان میدارد‪ :‬کشورهایی که شهروندان آنها‬
‫قادر به برر سی فعالیتهای دولتی ه ستند و شای ستگی بحث در مورد سیا ستهای عمومی را نیز دارند‪ .‬در این را ستا‪،‬‬
‫ـالحات بازی میکند‪ .‬جامعه مدنی فعال و فرهنگ‬ ‫ـواد جامعه نیز نقش مهمی در زمینه اصـ‬ ‫ـطح سـ‬ ‫آزادی مطبوعات و سـ‬
‫مشارکت می توانند عناصر مهم استراتژیهای مبارزه با فساد اداری باشند‪.‬‬
‫نیوزیلند که به طور مداوم یکی از ا صالحگران رده باالی رده بندی شفافیت بین الملل ا ست‪ ،‬با ت صویب قانون م سئولیت‬
‫مالی در سال ‪ 4221‬و ارائه یک چارچوب قانونی برای مدیریت شفاف منابع عمومی پیشگام در ایجاد پروسههای بودجه‬
‫شفاف بوده است‪.‬‬
‫‪ -56‬استفاده از تکنالوژیهای جدید‬

‫‪411‬‬
‫ارتباط مکرر و م ستقیم بین مقامات دولتی و شهروندان می تواند راه را برای معامالت غیرقانونی باز کند‪ .‬یکی از راههای‬
‫حل این م شکل‪ ،‬ا ستفاده از تکنالوژیهای موجود در د سترس برای ت شویق ایجاد رابطه سالم بین مقامات و جامعه مدنی‬
‫است‪ .‬در این راستا انترنت به عنوان یک ابزار موثر برای کاهش فساد ثابت شده است (آندرسن و همکارانش‪.)9644 ،‬‬
‫در برخی از ک شورها ا ستفاده از سی ستم عاملهای آنالین برای ت سهیل تعامالت دولت با جامعه مدنی و جامعه تجاری‬
‫بخصوص در زمینه جمع آوری مالیات‪ ،‬خرید و فروش عمومی و دوسیههای رسمی موفق بوده است‪ .‬شاید یکی از بارزترین‬
‫منابع ف ساد در جهان مربوط به فعالیتهای خرید دولت ا ست‪ .‬خرید و فروش اجناس و خدمات تو سط دولت می تواند در‬
‫ب سیاری از ک شورها بین ‪ 5‬تا ‪ 46‬در صد از تولید ناخالص داخلی را در بر گیرد‪ .‬از آنجا که قراردادها می توانند شامل‬
‫صالحیتها و اختیارات اداری باشند و به این دلیل که اکثر کشورها دارای سابقه طوالنی در مورد رشوه و سوء استفاده در‬
‫امر خرید میباشند برای اطمینان از سالم بودن پروسه خرید؛ روشهای مختلفی چون رقابت آزاد برای گرفتن قرارداد و باز‬
‫و شفاف بودن پروسه ی خرید را ایجاد کرده اند‪.‬‬
‫چیلی ک شوری ست که از آخرین تکنالوژی ها برای ایجاد یکی از شفاف ترین سی ستمهای خرید عمومی در جهان ا ستفاده‬
‫کرده است‪.‬‬
‫سیستم ‪ ChileCompra‬در سال ‪ 9661‬درین کشور راه اندازی شد که یک سیستم الکترونیکی عمومی برای خرید‬
‫و ا ستخدام بر ا ساس پلت فرم اینترنتی میبا شد‪ .‬این سی ستم شهرت جهانی برتر بودن‪ ،‬شفافیت و کارایی را ک سب کرده‬
‫ا ست که در خدمت شرکت ها‪ ،‬سازمانهای عمومی و همچنین افراد شهروند ا ست و بزرگترین شرکت تجاری در این‬
‫زمینه میباشد که ‪ 156‬سازمان خرید و فروش را شامل می شود‪ .‬در سال ‪ 9649‬کاربران این سیستم ‪ 9.4‬میلیون خرید‬
‫انجام داده اند و صدور صورت حساب به مبلغ ‪ 2.4‬میلیارد دالر آمریکایی انجام شده است‪.‬‬
‫‪ -54‬پایان دادن به معافیت از مجازات‬
‫اجراآت قانونی موثر برای حصول اطمینان از اینکه فاسد مجازات میشود ضروری است‪.‬‬
‫رویکردهای پیاده سازی موفق مبارزه با ف ساد تو سط یک چارچوب قانونی قوی‪ ،‬احکام اجرای قانون و سی ستم ق ضائی‬
‫مستقل و موثر پشتیبانی میشود‪.‬‬

‫‪ -59‬ترویج شفافیت و دسترسی به اطالعات‬

‫کشورهای که در مقابله با فساد موفق هستند‪ ،‬شاخص بارز آزادی مطبوعات‪ ،‬شفافیت و دسترسی به اطالعات را دارند‪.‬‬
‫دسترسی به اطالعات جوابگویی سازمانهای دولتی را افزایش میدهد‪ ،‬و همزمان تأثیر مثبتی بر سطح مشارکت عمومی در‬
‫یک کشور دارد‪.‬‬
‫‪ -51‬توانمندسازی شهروندان‬

‫‪411‬‬
‫تقویت شهروندان از تقاضاهای مبارزه با فساد است‪ .‬توانمند ساختن شهروندان رویکرد پایداریست که دولت را جوابگو‬
‫ساخته و به ایجاد اعتماد متقابل بین شهروندان و دولت کمک می کند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬نظارت بر جامعه در برخی موارد‬
‫به تشخیص فساد‪ ،‬کاهش هدررفتن منابع و بهبود کیفیت و کمیت خدمات عامه کمک میکند‪.‬‬
‫‪ -51‬از بین بردن آسیبهای بین المللی‬
‫بدون دسترسی به سیستم مالی بین المللی‪ ،‬مقامات فاسد دولتی در سراسر جهان قادر نخواهند بود که در درآمد حاصل از‬
‫دارائیهای غارت شده غرق شوند‪ .‬مراکز مالی مهم باید فورا راههای برای متوقف کردن بانک ها و مراکز مالی خارج از‬
‫کشور‪ ،‬از جذب جریانهای غیرقانونی پول ایجاد کنند‪.‬‬
‫اتحادیه اروپا اخیرا ‪ 1‬رهنمود ضد فساد اداری را تصویب کرد که به کشورهای عضو اتحادیه اروپا اجازه میدهد صاحبان‬
‫شرکتهای ایجاد شده در سرحدات خود را ثبت نام کنند‪ .‬با این حال‪ ،‬این دستور مستلزم این نیست که این رجیسترها‬
‫قابل انتشار باشند‪ .‬به طور مشابه‪ ،‬دولتهای ناروی‪ ،‬انگلستان و اوکراین همه قوانینی را تصویب کرده اند که شرکتها‬
‫باید اطالعات مربوط به صاحبان آنها را افشا کنند‪ ،‬هرچند این قوانین هنوز به اجرا نرسیده اند‪.‬‬
‫الف‪ :‬سنگاپور‪ :‬نمونۀ موفق مبارزه علیه فساد اداری‬
‫در اواسط دهه ‪ ،56‬قرن بیستم بریتانیا سنگاپور را ترک کرد و سپس سنگاپوری ها با چارچوب قانونی ضعیف‪ ،‬جمعیت‬
‫تقریبا بی تح صیل‪ ،‬د ستمزد کم‪ ،‬اقت صاد مبهم‪ ،‬ف ساد بومی و چ شم اندازهای کامال مبهم باقی مانده بودند‪ .‬لی کوان یو‪،‬‬
‫همراه با حزب “‪ ،”people’s action‬انتخابات را به د ست آورد و نماد مبارزه با ف ساد شد و شعار شان این بود‪:‬‬
‫“ شما می خواهید با فساد مبارزه کنید؟ پس آماده باشید که دوستان و بستگان تان را به زندان بفرستید “‪.‬‬
‫مبارزه با ف ساد با چهار عن صر شکل گرفت که نخ ست آن ایجاد یک سرویس م ستقل قوی برای مبارزه با ف ساد بود‪ .‬لی‬
‫کوان یو اداره تحقیقاتی فساد اداری (‪ )BCI‬را تقویت نموده و تغییرات رادیکال را در سیستم آغاز کرد‪.‬‬
‫‪ -4‬لغو مصئونیت مقامات‬
‫تمام مقامات و خانوادههای آنان از مصونیت محروم شدند‪ .‬نمایندگان ‪ BCI‬حق داشتند حسابهای بانکی‪ ،‬اموال‪ ،‬نه تنها‬
‫متعلق به مقامات‪ ،‬بلکه فرزندان‪ ،‬هم سران‪ ،‬ب ستگان و حتی دو ستان شان را برر سی کنند‪ .‬اگر کارمند و خانوادهاش در‬
‫خارج از معیارهای خود زندگی می کردند‪ ،‬اداره بدون هیچگونه دستورالعمل قبلی از باال‪ ،‬تحقیقات خود را آغاز می کرد‪.‬‬
‫محققان ‪ BCI‬بر رشوه خواری عمده در سطوح باالتر قدرت تمرکز داشتند‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬اقدامات مقننه با ساده سازی‬
‫ـدور مجوز در حوزه های کمتر مهم‬ ‫اقدامات قانونی‪ ،‬از بین بردن هر گونه ابهام در قوانین‪ ،‬از جمله لغو مجوز ها و صـ‬
‫زندگی عمومی‪ ،‬صورت پذیرفت‪ .‬در عین حال‪ ،‬محکمه حق دریافت هر گونه درآمد حا صل از اقدامات فا سد را به طور‬
‫خودکار مصادره کرد‪.‬‬
‫در سال ‪ ،4212‬حداکثر میزان جریمه برای ف ساد ‪ 46‬تا ‪ 466‬هزار دالر سنگاپور افزایش یافت‪ .‬مجازات جرم و یا‬
‫ـط زندان و جریمه تا ‪ 46،666‬دالر‬ ‫معرفی حقایق گمراه کننده به ‪ BCI‬به عنوان بزرگترین نقح قانون مجازات توسـ‬
‫سنگاپور به رسمیت شناخته شد‪ .‬الزم به ذکر است که ‪ BCI‬چندین بار خود و خانواده لی کوان یو را مورد بررسی قرار‬

‫‪412‬‬
‫داده ا ست‪ ،‬اما بعد از آن پاک شد‪ .‬در طول فعالیتهای خود‪ BCI ،‬چندین وزیر فدرال‪ ،‬سران اتحادیههای کارگری‪،‬‬
‫رهبران جامعه و مدیران ارشد شرکتهای دولتی را دستگیر کرده است‪.‬‬

‫‪ -9‬مصالحه و توافق نکردن‬

‫یکی از نمونههای که مقامات سنگاپور جهت اجرای عدالت از مقامات عالی رتبه خود خوا ستند این بود که ویت توون‬
‫بوون وزیر محیط زیست این کشور در سال ‪ ،4275‬زمانی که با خانواده اش به اندونزی سفر کرد این سفر توسط یک‬
‫شرکت قراردادی پرداخت شد که م سکن می ساخت‪ .‬او همچنین یک خانه را به ارزش ‪ 566666‬دالر سنگاپوری‬
‫دریافت کرد و دو قرضه به نام پدرش‪ ،‬به مبلغ ‪ 166‬هزار دالر سنگاپوری که تحت تضمین این شرکت صادر شد‪ .‬با این‬
‫حال‪ ،‬ویتون به اتهام فساد محکوم به چهار سال و شش ماه زندان شد‪.‬‬
‫‪ -1‬به میل خودت زندگی کن‬
‫عن صر سوم برنامه مبارزه با ف ساد در سنگاپور‪ ،‬معرفی یک “پیش فرض عامل جنایت” علیه دولت‪ ،‬ادارهء دولتی یا یک‬
‫سازمان دولتی بود‪ .‬در سال ‪ 4206‬یک قانون تصویب شد که به این واقعیت رسید که متهم در خارج از معیارهای خود‬
‫زندگی می کند و یا در اختیار مالکیت خود دارائیهایی را قرار می داد که آنها نمی توان ستند به عنوان درآمد خودش آنرا‬
‫شواهد برای رشوه قرار دهند‪.‬‬
‫هر گونه پاداش دریافت شده تو سط یکی از مقامات از ک سی که به دنبال تماس با دولت بود‪ ،‬به عنوان یک ر شوه در نظر‬
‫گرفته می شد‪ ،‬مگر اینکه ثابت شود که هزینه در چارچوب طرح ف ساد دریافت ن شده ا ست‪ .‬در صورتی که مقام ر سمی‬
‫مجرم شناخته میشد‪ ،‬اموال وی در محکومیت او اخذ گردیده و در زمان مناسب به زندان فرستاده میشد‪.‬‬
‫‪ -1‬معاش باال به عنوان تضمین یکپارچگی‬
‫پس از سه عن صر ذکر شده‪ ،‬عن صر چهارم افزایش معاش کارمندان بود‪ .‬لی کوان یو ادعا کرد که کارمندان دولت باید‬
‫باالترین معاش را دریافت کنند؛ زیرا آنها شایستگی آن را دارند‪ ،‬که نماینده یک دولت نجیب و صادق باشند‪.‬‬
‫اگر کارمندان کم درآمد با شند‪ ،‬ممکن ا ست و سو سه شوند که در فعالیتهای فا سد شرکت کنند‪ .‬افزایش معاش باعث‬
‫شده است که بخش دولتی بهترین متخصصان را جذب کند‪ .‬وقتی که کشور شروع به بهبود سریع اقتصادی کرد‪ ،‬معاش‬
‫تقاعدی ن سبت به درآمد ر سمی بخش خ صو صی افزایش یافت‪ .‬کارمندان دولت و ق ضات معاش معادل با مدیران ار شد‬
‫شرکتهای پیشرو دریافت کردند‪.‬‬
‫اما لی کوان یو حتی بی شتر از این پیش رفت‪ ،‬او پی شنهاد ا صالح معاش وزرا‪ ،‬ق ضات و کارمندان ار شد دولت را به طور‬
‫خودکار به میزان مالیات بر درآمد توسط بخش خصوصی متصل کرد‪.‬‬
‫نتیجهگیری‬
‫ف ساد اداری پدیدۀ جهان شمول میبا شد که همۀ ک شورهای دنیا اعم از تو سعه یافته‪ ،‬در حال تو سعه و کمتر‬
‫توسعه یافته را دامنگیر خویش کرده است‪ ،‬به طوریکه امروز تهدید جدی برای پیشرفت اقتصادی و سیاسی کشورها تلقی‬

‫‪413‬‬
‫می گردد از مفهوم ف ساد اداری تعریف واحد‪ ،‬جامع و مانع در د ست نی ست؛ زیرا هر کدام از سازمانها‪ ،‬قوانین و‬
‫دانشمندان‪ ،‬آن را با نگرشی متفاوت تعریف نمودهاند‪.‬کوتاه ترین تعریف‪ ،‬فساد اداری را سوء استفاده از امکانات عمومی‬
‫در جهت نفع شخصی به صورت غیر قانونی میداند‪ .‬مفهوم فساد اداری در فقه اسالمی نیز ریشه دارد و مورد نگوهش و‬
‫مذمت فقه و فقهاء قرار گرفته است‪.‬‬
‫تاریخ شاهد آنست که ریشۀ فساد اداری بر میگردد به تشکیل اجتماعات بشری و تشکیل نهادها و سازمانها‬
‫که البته در هر برهۀ از زمان به ا شکال متفاوت ظاهر شده ا ست‪ .‬افغان ستان نیز ک شوری ا ست که در م سیر تاریخ آن‪،‬‬
‫فساد اداری بارها و بارها برنامههای اصالحی آن را با شکست مواجه ساخته است و یا حتی باعث سرنگونی نظامهای آن‬
‫گردیده است‪.‬‬
‫ف ساد اداری به انواع و شکلهای مختلف از دیر باز وجود دا شته ا ست‪ .‬امروز نیز ف ساد اداری را از منظرهای‬
‫مختلف تقسیمبندی کردهاند‪ .‬از جمله کسانیکه فساد را در مقیاس افکار عمومی می سنجد‪ ،‬محقق علوم سیاسی " هیدن‬
‫هیمر" ا ست وی ف ساد اداری را با در نظر دا شت درجۀ قباحت آن نزد افکار عامه و مقامهای عمومی به سه د سته ف ساد‬
‫سیاه‪ ،‬خاکستری و سفید تقسیم میکند‪ .‬فساد اداری بر حسب مقام و موقعیت مرتکب جرم و حجم آن به فساد کالن و‬
‫خرد تق سیم می شود و همچنان از لحاظ چگونگی ارتکاب ( اینکه ف ساد ت صادفًا ارتکاب مییابد و یا به طور نظاممند) به‬
‫فساد تصادفی و نظاممند و از نظر تعداد مرتکبین آن ( فساد شکل سازمانی دارد یعنی بیشتر از یک فرد را شامل می شود‬
‫و یا شکل فردی دارد) به ف ساد فردی و سازمانی تق سیم بندی مینماید‪ .‬و کود جزا افغان ستان هم در کتاب دوم‪ ،‬باب‬
‫چهارم ف ساد اداری را به شانزده نوع تق سیمبندی نموده ا ست‪ .‬همچنان باید یادآور شد که در بروز ف ساد اداری علل‬
‫مختلف نقش دارد از علل اقت صادی تا عوامل اجتماعی و سیا سی که هر کدام از این عوامل با توجۀ به او ضاع ک شور ها‬
‫بستر فساد اداری را مهیا ساخته و آنرا گسترش میدهد‪.‬‬
‫ـر بودن یا مفیدیت هر پدیدۀ اجتماعی‪ ،‬به آثاریکه آن پدیده در جامعه به جای میگذارد‪ ،‬توجه‬ ‫برای درک مضـ‬
‫کرد‪ .‬درک آثار و پیامدهای پدیدۀ اجتماعی کمک میکند تا با توجه به درجۀ تأثیر آن پدیده‪ ،‬راهکارهای منا سبتر برای‬
‫ـاد اداری نیز به عنوان پدیدۀ اجتماعی‪ ،‬آثار و پیامدهای مختلفی را بر جوامع بر جای‬
‫ـود‪ .‬فسـ‬ ‫ـنجیده و اجراء شـ‬ ‫آن سـ‬
‫گذا شته ا ست که همین آثار دال بر منفور بودن آن دان سته می شود‪ .‬در مورد آثار ف ساد اداری دو نظریه مطرح می شود‬
‫که نظریه اول عقیده بر مفید بودن فساد اداری دارد و نظریۀ دوم بر ناکارا بودن آن استدالل میکند‪.‬‬
‫به هر روی امروزه آثار مضر فساد اداری بر فرهنگ‪ ،‬اجتماع‪ ،‬امنیت و تو سعه اعم از توسعۀ اقتصادی و انسانی‬
‫ثابت شده ا ست‪ .‬ف ساد زیر بناهای اقت صادی را مت ضرر ساخته موجب فرار سرمایههای مالی و ان سانی می شود‪ .‬افزایش‬
‫فساد اداری موجب کاهش توسعۀ انسانی میشود‪.‬‬
‫برای مبارزه با ف ساد اداری و ری شهکن کردن آثار و نتایج بد آن‪ ،‬اقدامات در سطح ملی کافی نی ست؛ بلکه‬
‫اقدامات و همکاریها در سطح بینالمللی را اقتضاء میکند‪ .‬بدین ملحوظ در کنوانسیون سازمان مللمتحد برای مبارزه با‬
‫ف ساد اداری‪ ،‬ف صل چهارم آن خا صتًا به این مو ضوع اخت صاص یافته ا ست‪ .‬در این ف صل از همکاریهای بینالمللی در‬
‫عر صۀ ا سترداد مجرمین و بازگرداندن اموال مکت سبه از طریق ف ساد اداری‪ ،‬معا ضدت ق ضائی شامل موارد چون گرفتن‬

‫‪414‬‬
‫مدرک یا اظهارات از افراد؛ ابالغ ا سناد ق ضائی؛ اجرا بازر سیها‪ ،‬ضبط و م سدود نمودن؛ معاینۀ ا شیاء و محلها‪ ،‬ارایۀ‬
‫اطالعات‪ ،‬اقالم استنادی و ارزیابیهای کارشناسی‪ ...‬وسایر همکاریها در عرصۀ ردیابی‪ ،‬مسدود کردن‪ ،‬ضبط اموال و‬
‫غیره بحث شده است‪.‬‬
‫قابل ذکر است که با آمدن دوباره امارت اسالمی افغانستان فساد اداری در سطحی کشور تقریبًا به صفر کاهش یافته‬
‫است‪ ،‬شاخص جهانی شفافیت بینالملل در مورد فساد اداری در ‪ ۱۱۲‬کشور جهان نشان میدهد که جایگاه افغانستان‬
‫در سال ‪ ۹۲۹۹‬در مقایسه با سال ‪ ۹۲۹۱‬هشت درجه ارتقًا کرده است‪ .‬این سازمان افغانستان را با ‪ ۹۲‬امتیاز از ‪،۱۲۲‬‬
‫در رده ‪ ۱۳۲‬در لیست کشورهای جهان قرار داده است‪.‬‬
‫اما وزارت مالیه امارت ا سالمی افغان ستان در واکنش به این گزارش گفته ا ست که امارت ا سالمی «در تمام بخشهای‬
‫مالی نظام شفافیت دارند و فساد اداری را محو کردهاند‪».‬‬
‫ف ساد اداری در مقای سه با دورۀ جمهوریت در نظام امارت ا سالمی افغان ستان کاهش یافته ا ست و این مبارزه در حالت‬
‫پیشرفت است که به خیر ملت تمام کشور های جهان خواهد بود‪.‬‬

‫‪415‬‬
 ‫فصل هفتم‬
‫جرایم مواد مخدر و مواد روانگردان‬

‫مقدمه‬
‫اعتیاد به مواد مخدر‪ ،‬روانگردان‪ ،‬کشت و قاچاق آن‪ ،‬امروزه یکی از معضالت اساسی زندهگی بشری به شمار میرود؛‬
‫به گونۀ که به عنوان یک مشکل صحی‪ ،‬مصرف مواد مخدر غیر قانونی هزینههای زیادی را برای تداوی دربردارد و‬
‫باعث کاهش کیفیت زندهگی اشخاص و خانوادهها میشود و به عنوان یک مشکل اجرای قانون‪ ،‬قاچاق و دیگر‬
‫فعالیتهای مربوط به مواد مخدر باعث صرف هزینههای زیادی برای دستگیری‪ ،‬تعقیب و زندانیکردن اشخاص درگیر‬
‫‪416‬‬
‫در امر مواد مخدر است و به عنوان یک مشکل اجتماعی‪ ،‬سوءمصرف مواد مخدر‪ ،‬باعث فروپاشی خانواده‪ ،‬صدمهزدن‬
‫به همسایهگان و بازماندن از تحصیل میگردد؛ لهذا جامعه بشری‪ ،‬نزدیک به یک قرن میشود که در سطحی گسترده‬
‫مصمم به چاره اندیشی اساسی در مورد این معضل شده است و در دو بعد‪ ،‬یعنی هم مبارزه با کشت‪ ،‬پروسس و هم‬
‫مبارزه با قاچاق آن تالشهای زیاد انجام شده است‪.‬‬
‫در طی این مدت‪ ،‬برخی کشورها‪ ،‬سوءمصرف و اعتیاد به مواد مخدر را نیز جرم شناخته و برای مرتکبین این جرایم‬
‫مجازاتهایی تعیین و اعمال کردهاند؛ ولی به رغم اعمال مجازاتهای سنگین‪ ،‬هنوز هم این مشکل‪ ،‬از جمله در کشور‬
‫افغانستان‪ ،‬رو به گسترش است‪ .‬گسترش فعالیت مربوط به مواد مخدر طبیعی و صنعتی‪ ،‬عوامل مختلفی دارد و تجارت‬
‫بینالمللی انواع مواد مخدر یکی از آنها است که پس از تجارت سالح و مهمات‪ ،‬پرسودترین معامله در سطح جهانی‬
‫است و این سودآوری‪ ،‬عامل افزایش فعالیتهای مربوط به مواد مخدر شده است‪ .‬عوامل داخلی افزایش کشت کوکنار‬
‫و قاچاق مواد مخدر‪ ،‬ناامنیها‪ ،‬گروههای مافیایی و سایر گروههای مسلح غیرمسئول میباشد‪ .‬بر اساس آماری که در‬
‫سال ‪ ۹۲۱۳‬میالدی از سوی یک نهاد خارجی ارائه شده‪ ،‬بیش از پنج میلیون انسان مرد‪ ،‬زن و طفل به استفاده غیر‬
‫قانونی از این مواد مشغول هستند که بیشترین آمار مربوط به مردان است‪.‬‬
‫تدبیر بین المللی‪ ،‬منطقوی و کشوری از جمله در افغانستان و مستفاد از قوانین تصویبشده در مورد مواد مخدر‪ ،‬آن‬
‫است که باید با معضل قاچاق مواد مخدر و جرایم مرتبط با آن به شکلی قهرآمیز برخورد شود؛ اما در مورد برخورد با‬
‫سوءمصرف و اعتیاد به مواد مخدر‪ ،‬دیدگاهها متفاوت است‪ .‬تدبیر و سیاست نظام حقوقی افغانستان در قبال سوءمصرف‬
‫مواد مخدر‪ ،‬تدبیر جلوگیری و تداوی است‪ .‬از آنجا که علم طب و روانشناسی‪ ،‬فرد معتاد را مریح میداند و بدیهی‬
‫است که باید با مریح مطابق اصول جلوگیری و تداوی مریضی برخورد کرد و نه با میتود سرکوبگرانه‪ ،‬لذا سیاست‬
‫و تدبیر افغانستان در مبارزه با پدیده شوم کشت و قاچاق مواد مخدر سرکوبگرانه و در ارتباط با اعتیاد و مصرف غیر‬
‫قانونی آن‪ ،‬سیاست پیشگیرانه و تداویمحور است؛ در همین راستا در حدود ‪ ۱۲۲‬مرکز تداوی معتادین در سطح کشور‬
‫وجود دارد که به انواع مختلف تداوی از قبیل تداوی در داخل بستر‪ ،‬تداوی سرپایی‪ ،‬تداوی در خانهها‪ ،‬ارائه خدمات‬
‫به معتادین پس از تداوی‪ ،‬فعالیتهای مشورتی و آموزشهای فنی و حرفوی برای کسانی که عمل اعتیاد را ترک کردهاند‪،‬‬
‫مشغول ارائه خدمات هستند‪.‬‬
‫ـنعتی و ترکیبی از ماده طبیعی و کیمیاوی‬‫ماده مخدر‪ ،‬نامی عمومی برای تعداد مختلفی از دواها و ترکیبات طبیعی‪ ،‬صـ‬
‫ا ست که غالبًا برای ا ستفاده غیر قانونی در اختیار افراد قرار میگیرد و اغلب به دلیل احتمال ایجاد واب ستهگی به‬
‫مصرف‪ ،‬جزء مواد اعتیادآور طبقهبندی شده است‪ .‬اعتیاد‪ ،‬نوعی مریضی مغزی مزمن‪ ،‬پیشرونده و عودکننده است که‬
‫باعث می شود با وجود پیامدهای ناگوار م صرف مواد‪ ،‬فرد معتاد باز هم برای به د ست آوردن یا م صرف مواد مخدر‪،‬‬
‫خود را به هر دری بزند‪ .‬اعتیاد از آن جهت مری ضی مح سوب می شود که م صرف مواد مخدر‪ ،‬ساختار مغز‪ ،‬بدن و‬
‫نحوه فعالیت آن را تغییر میدهد‪ .‬تغییراتی که بر اثر م صرف مواد مخدر در مغز ان سان به وجود میآید ممکن ا ست‬
‫پایدار و بلندمدت با شد و به ایجاد رفتارهایی زیانبار منجر شود‪ .‬اعتیاد کامالً شبیه به سایر مری ضیهای مزمن همچون‬
‫مری ضی قلبی و یا دیابت ا ست؛ زیرا در هر دوی این مری ضیها فعالیت عادی و سالم یکی از اندامهای بدن مختل شده‬

‫‪417‬‬
‫و پیامدهای زیانباری به همراه میآورد‪ .‬باید توجه کرد که این مری ضیها قابل جلوگیری و قابل تداوی ه ستند‪ ،‬ولی‬
‫چنانچه اقدامی به موقع در مورد آنها صورت نگیرد تا پایان عمر ادامه پیدا خواهد کرد‪.‬‬
‫از آنجایی که مواد مخدر و فعالیت های مربوط به آن‪ ،‬یکی از چالش های جدی جامعه امروز ماســت که در بعد‬
‫شخ صیتی‪ ،‬خانوادهگی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیا سی‪ ،‬اقت صادی و امنیتی‪ ،‬م شکالت فراوان را ایجاد کرده ا ست الزم ا ست که‬
‫اندکی در مورد انواع‪ ،‬پیامدها و تبعات آن بر فرد و جامعه و مبانی جرمپنداری‪ ،‬جرمزدایی و قانونمند سازی آن مطالعه‬
‫بیشتر صورت گیرد‪.‬‬

‫مبحث اول مفاهیم‬

‫در این مبحث مفهوم مواد مخدر از نظر دانشمندان‪ ،‬قوانین افغانستان‪ ،‬اسناد بینالمللی‪ ،‬مفهوم اعتیاد‪ ،‬معتاد‪ ،‬تقسیمبندی‬
‫آن و عوامل اعتیاد به مواد مخدر مورد بررسی قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬مواد مخدر‬
‫در این گفتار مفهوم لغوی و اصطالحی مواد مخدر در قوانین جزائی افغانستان و اسناد بینالمللی مورد بحث قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬

‫‪418‬‬
 ‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر در لغت و اصطالح‬
‫از مواد مخدر تعاریف زیادی صورت گرفته که در اینجا به بعضی از تعریفات آنها خواهیم پرداخت‪.‬‬
‫الف‪ :‬مواد مخدر درلغت‬
‫مواد مخدر از کلمه «الخدر» گرفته شده که به معنای ضعف‪ ،‬سستی‪ ،‬نرمی و ناتوانی است؛ همچنان به معنای سردی‬
‫نیز آمده است‪ .‬در مجموع معنای ترس‪ ،‬کندی‪ ،‬تردد‪ ،‬تنبلی و بیهمتی را در برمیگیرد و همه این صفات در شخص‬
‫معتاد به مواد مخدر و هر نشئهکننده دیگر چه جامد و چه مایع باشد پیدا است (راجی‪.)44 :4120 ،‬‬
‫ب‪ :‬مواد مخدر در اصطالح‬
‫در مورد تعریف اصطالحی مواد مخدر‪ ،‬تعریفات زیادی آمده که بهترین این تعریفها این است‪ :‬به هر مواد خام یا‬
‫ساختهشده که دارای عناصر تحریککننده یا تسکیندهنده باشد که در غیر موارد طبی یا صنعتی بکار برده شود و‬
‫استعمال این مواد شخص را به مداومت و عملیشدن و معتادشدن بکشاند و ضررهایش باالی افراد اجتماع چه از نگاه‬
‫جسمی‪ ،‬روحی یا اجتماعی ظاهر گردد‪ ،‬مواد مخدر گفته میشود (محمدرضا‪.)469 :4111 ،‬‬
‫مواد مخدر‪ ،‬در اصطالح عبارت است از آن عده از مواد طبیعی‪ ،‬کیمیاوی و یا مصنوعی (که قانونًا منع قرار داده شده)‬
‫که از اثر استعمال آن‪ ،‬انسان معتاد شده‪ ،‬فعالیتهای بیولوژیکی حجرات اعضای بدن‪ ،‬مختل و حالت فزیولوژیکی یا‬
‫نارمال بدن را به حالت پتالوژی (مرض) و وابستهگی جسمی و روانی تبدیل نموده و باعث بروز یک خوشی کاذب نیز‬
‫گردد‪.‬‬
‫در تعریف دیگر‪ ،‬مواد مخدر‪ ،‬عبارت از نوع موادی است که صرف استعمال مکرر و تدریجی آن باعث اعتیاد شده و‬
‫اختالالت مختلف را در بدن و روحیات‪ ،‬تولید میکند و صدمههای سنگین صحی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی را بار میآورد‪.‬‬
‫‪ -4‬تعریف مواد مخدر در کود جزا‬
‫کود جزا در کتاب دوم باب اول‪ ،‬فصل ششم‪ ،‬در ماده ‪ ،۹۲۲‬مفهوم جرم مواد مخدر و روانگردان را چنین تعریف‬
‫داشته است‪:‬‬
‫‪ -‬مواد مخدر‪ :‬عبارت از نباتات‪ ،‬مواد یا مرکباتی است که در جدولهای شماره (‪ 4‬تا ‪ )1‬منضمه قانون مبارزه علیه‬
‫مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن‪ ،‬تنظیم و تصنیف گردیده است (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۹۲۲‬فقره ‪.)۱‬‬
‫‪ -‬مواد مخدر و روانگردان‪ :‬کود جزا‪ ،‬مواد مخدر و روانگردان را تعریف به مصداق کرده است که عبارت از «مواد‬
‫طبیعی و صنعتی است که در جدول شماره ‪ ۱‬تا ‪ ۲‬ضمیمه قانون مبارزه با مسکرات‪ ،‬مواد مخدر و کنترول آن مشخص‬
‫شده است‪( ».‬کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۹۲۲‬جزء ‪ .)۱‬خوب است که در این ماده‪ ،‬مصادیق مواد مخدر و روانگردان و مواردی‬
‫که در کنوانسیون مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد وجود دارد و در شمارههای ‪ 4‬تا ‪ 1‬ضمیمه فوق وجود نداشته‬
‫باشد‪ ،‬اضافه شود؛ چون افغانستان به کنوانسیونهای سازمان ملل متحد که مربوط به مبارزه با مواد مخدر و روانگردان‬
‫است‪ ،‬ملحق شده است‪.‬‬
‫از تعریف مواد مخدر و روانگردان در جزء ‪ 4‬ماده ‪ 922‬کود جزا استفاده میشود که از نظر این قانون‪ ،‬فرقی بین‬
‫مواد مخدر و روانگردان وجود ندارد؛ چون هیچ نشانهای که بیانگر تفکیک بین دو اصطالح فوق باشد به چشم نمیآید؛‬

‫‪419‬‬
‫اما بند هشتم ماده سوم قانون مبارزه با مواد مخدر و مسکرات‪ ،‬مواد روانگردان را چنین تعریف کرده است‪ :‬مواد‬
‫مخدر و مواد روانگردان‪ ،‬مندرج جدولهای شماره (‪ 9 ،4‬و ‪ )1‬منضمه این قانون است که در کنوانسیون بینالمللی‬
‫کنترول دواهای روانگردان سال ‪ 4274‬درج میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق مواد مخدر و روانگردان‪ :‬قانونگذار هر نوع فعالیت غیر قانونی درباره مواد مخدر و مواد روانگردان را‬
‫تحت عنوان «قاچاق» جرمپنداری کرده است و هر یک از رفتار جرمی مواد مخدر و مواد روانگردان را در جزء ‪9‬‬
‫ماده ‪ 922‬کود جزا بیان کرده است و چون موارد متعدد عنصر مادی قاچاق مواد مخدر طبیعی و غیر طبیعی در همین‬
‫جزء ذکر گردیده است (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،922‬جزء ‪ )۹‬لذا نیازمند توضیح شرح بیشتر است که به صورت جداگانه‬
‫در بحثهای بعدی به آنها پرداخته میشود‪.‬‬
‫‪ -9‬جرمپنداری مواد مخدر در حقوق بینالمللی‬
‫جامعه جهانی‪ ،‬از اوایل قرن بیستم میالدی‪ ،‬به علت گسترش مشکالت ناشی از مصرف مواد مخدر‪ ،‬مخصوصًا افزایش‬
‫صادرات تریاک از شرق به غرب و درک تدریجی مضرات مشتقات تریاک به خصوص هرویین‪ ،‬شروع به مداخله در‬
‫این امر در سطح بینالمللی کرد‪ .‬اولین مورد دخالت رسمی جامعه جهانی‪ ،‬تشکیل کنفرانس شانگهای در سال ‪4262‬‬
‫م‪ ،‬با شرکت نمایندگان ‪ 41‬کشور در بندر شانگهای چین بنا به اصرار و دعوت دولت امریکا بود‪.‬‬
‫در این کنفرانس‪ ،‬کمیسیون بینالمللی تریاک بنیان نهاده شد‪ ،‬مصرف تریاک و مشتقات آن جز برای اهداف طبی ممنوع‬
‫اعالم شد و بر لزوم مداخله داخلی و بینالمللی برای کنترول آن تأکید شد‪ .‬سه سال بعد در ‪4249‬م‪ .‬کنوانسیون‬
‫بینالمللی تریاک در الهه به تصویب رسید‪ .‬در مقدمه این کنوانسیون‪ ،‬توقف تدریجی استعمال تریاک‪ ،‬مورفین‪ ،‬کوکائین‬
‫و مواد مخدر تهیه شده از آنها‪ ،‬هدف اصلی تصویب آن ذکر شد و از دولتها خواسته شده است که در کنترول‬
‫بینالمللی تجارت مواد مخدر مساعدت کنند‪.‬‬
‫در سال ‪4214‬م‪ .‬کنوانسیون بینالمللی دیگری برای محدودکردن تولید و تنظیم توزیع مواد مخدر امضاء شد‪ .‬در سال‬
‫‪4210‬م‪ .‬نیز کنوانسیون توقف قاچاق غیر قانونی مواد مخدر به امضاء رسید و از سال ‪4212‬م‪ .‬به اجرا درآمد؛ این‬
‫آخرین کنوانسیونی بود که با نظارت جامعه ملل تصویب شد و به اجرا درآمد و در آن مجازات سنگین برای قاچاقبران‬
‫مواد مخدر پیشنهاد شد (مرتضوی‪ .)12 :4111 ،‬پروتوکول ‪4210‬م‪ .‬شامل اصالحاتی در کنوانسیون ‪ 4214‬بود‬
‫و در آن‪ ،‬اختیارات جامعه ملل در مورد مواد مخدر به سازمان ملل متحد واگذار شد‪.‬‬
‫سازمان ملل نیز در اولین جلسه خود کمیسیون مواد مخدر را تشکیل داد‪ .‬این کمیسیون در سال ‪ 4255‬م از نیویورک‬
‫به ژنیو منتقل شد‪ .‬تا این زمان از مواد مخدر صنعتی خبری نبود تا اینکه پیشرفت علم دواشناسی و شیمی منجر به پیدایش‬
‫انواع جدیدی از مواد مخدر‪ ،‬به خصوص مواد مخدر مصنوعی شد که در کنوانسیون ‪4214‬م و پروتوکول اصالحی‬
‫‪ 4210‬م وارد نشده بودند؛ لذا کمیسیون مواد مخدر سازمان ملل‪ ،‬از اولین جلسه خود در سال ‪ ،4211‬مطالعاتی را‬
‫برای تحت کنترول درآوردن مواد مخدر جدید آغاز کرد که نتیجه آن تصویب کنوانسیون ‪ 4211‬پاریس بود که از‬
‫سال ‪ 4212‬به اجرا درآمد‪ .‬این کنوانسیون به سازمان صحی جهانی اجازه داد که کلیه مواد مخدر جدید را زیر نظارت‬
‫کامل قرار دهد تا از آنها استفاده غیرطبی و غیرمجاز نشود‪ .‬در سال ‪ ،4251‬پروتوکول تریاک برای محدودکردن و‬

‫‪411‬‬
‫تنظیم کشت خشخاش و تولید و مصرف و تجارت داخلی و بینالمللی تریاک به تصویب رسید‪ .‬در سال ‪4204‬م‪ .‬نیز‬
‫کنوانسیون واحدی با هدف گردآوری مفاد تمام کنوانسیونهای قبلی تحت یک عنوان واحد به تصویب رسید‪.‬‬
‫کنوانسیون مذکور در سال ‪ ،4279‬به منظور تحکیم همکاریهای بینالمللی و جلوگیری از فرار مجرمین مواد مخدر‬
‫از مجازات و ارائه اصول راهنما در مورد اجتناب از سوءمصرف مواد مخدر و تداوی‪ ،‬اصالح شد‪ .‬در سال ‪4274‬‬
‫نیز کنوانسیون مواد روانگردان به تصویب رسید‪ .‬چون در کنوانسیونهای قبلی فقط مواد مخدر روانگردان گنجانده‬
‫شده بود در این کنوانسیون‪ ،‬نظارت بر مواد روانگردان از طبقه مُسکّنها نیز اضافه شد‪ .‬سرانجام در سال ‪،4211‬‬
‫کنوانسیون مبارزه با قاچاق مواد مخدر و روانگردان به تصویب رسید‪ .‬ابتدا سازمان ملل متحد در ‪ 41‬دسامبر ‪4211‬‬
‫از کمیسیون مواد مخدر خود خواست تا همه ابعاد معضل مواد مخدر‪ ،‬مخصوصًا مواردی را که در کنوانسیونهای قبلی‬
‫تکلیف آنها تعیین نشده بود‪ ،‬بررسی کند‪ .‬این کمیسیون‪ ،‬پس از اتمام بررسیهای خود‪ ،‬از ‪ 95‬نوامبر تا ‪ 92‬دسامبر‬
‫‪ 4211‬با حضور نمایندگان ‪ 460‬کشور جهان و جنبشهای آزادیبخش ملی اتحادیه افریقا‪ ،‬مؤسسات تخصصی و‬
‫سازمانهای بینالمللی دولتی و غیردولتی‪ ،‬در ویانا تشکیل جلسه داد و کنوانسیون مذکور را به تصویب رساند (سعید‪،‬‬
‫‪.)462 :4126‬‬
‫این کنوانسیون قاچاق مواد مخدر را یک فعالیت جرمی بینالمللی تلقی کرده و از دولتها خواسته است که همه اشکال‬
‫قاچاق مواد مخدر‪ ،‬مبارزه و استعمال مواد مخدر را جز در موارد طبی ممنوع کنند‪ .‬در حال حاضر نیز تقریبًا در همه‬
‫کشورهای دنیا‪ ،‬مواد مخدر زیر نظارت کامل دولتها است و معامالت و قاچاق مربوط به آنها‪ ،‬از هر نوع که باشد‪،‬‬
‫ممنوع است و جرم تلقی میشود‪.‬‬
‫به طور کل معاهدات که در مورد مواد مخدر در سطح جهان وجود دارد قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ -‬معاهده سال ‪ 4249‬االهه راجع به ممنوعیت خرید و فروش تریاک‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 4295‬ژینو راجع به منع تریاک‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 4210‬ژینو راجع به منع قاچاق مواد مخدر‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 4204‬نیویارک راجع به نظارت بر مواد مخدر‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 4274‬نیویارک راجع به نظارت بر ادویه تداوی‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 4221‬نیویارک علیه قاچاق مواد مخدر و موضوع روان تداوی‬
‫جزء دوم‪ :‬مفهوم اعتیاد‪ ،‬معتاد و تقسیمبندی آن‬
‫الف‪ :‬مفهوم اعتیاد‬
‫اعتیاد‪ ،‬عبارت از فشاری است که از اثر استعمال مکرر و دوامدار مواد مخدر باالی یک شخص به وجود میآید‪.‬‬
‫‪ -4‬مراحل اعتیاد‪ :‬اعتیاد به هر شکلی که باشد‪ ،‬معموالً طی سه مرحله صورت میگیرد و این مراحل عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬مرحله آشنایی‬
‫‪ ‬مرحله میل به افزایش مواد‬
‫‪ ‬مرحله اعتیاد (مریضی)‬

‫‪411‬‬
 ‫ب‪ :‬تعریف معتاد‬
‫معتاد به انسانی اطالق می شود که از طرق مختلف (خوردن‪ ،‬تزریق و دود کردن) یک یا چند ماده از مواد مخدر را به‬
‫طور مداوم مصرف میکند و در صورت قطع این عمل با مشکالت جسمی‪ ،‬روحی و رفتاری روبرو میگردد (زمان‪،‬‬
‫‪ .)05 :4121‬قانون مبارزه با مواد مخدر در ماده ‪ ،1‬فقره ‪ ،0‬معتاد را چنین تعریف نموده است‪:‬‬
‫‪ -4‬استعمالکنندهگان مواد (معتادان)‬
‫استعمالکنندهگان مواد مخدر را به گروههای زیر دستهبندی کردهاند‪:‬‬

‫‪ ‬آزمایشکنندهگان‬
‫‪ ‬استعمالکنندهگان موقت‬
‫‪ ‬استعمالکنندهگان منظم‬
‫‪ ‬استعمالکنندهگان اجباری‬
‫در اینجا تعریف مختصری از میتودهای اعتیاد بیان میشود‪.‬‬
‫‪ -4‬استعمال آزمایشی‪ :‬استعمال آزمایشی به طور اجمال از یک الی سه مرتبه پیش میآید‪ ،‬سبب دایمی آن‪ ،‬فضولی‬
‫(کنجکاوی) و اصرار دوستانی است که در این مرض فرورفته و غرق شدهاند‪.‬‬
‫‪ -9‬استعمال موقت‪ :‬آن است که گاهگاهی پیش میآید و در ماه بیش از یکبار الی دو بار نیست‪ .‬سبب آن به طور‬
‫عموم و اغلب‪« ،‬اجتماعی» محح است که فرد در مقابل وفور مواد و سهولت به دست آمدن آن‪ ،‬سر تسلیم فرود‬
‫میآورد‪.‬‬
‫‪ -1‬استعمال منظم‪ :‬استعمال منظم آن است که یک یا چند مرتبه در هفته پیش میآید و آن استعمالی است اختیاری‬
‫برای به وجود آوردن نشئه که برحسب نوعیت مواد مخدر و معتاد‪ ،‬مختلف است‪.‬‬
‫‪ -1‬استعمال بسیار (اجباری)‪ :‬استعمال اجباری‪ ،‬به طور عادت هر روز پیش میآید و معتاد‪ ،‬به استعمال مقداری زیاد‬
‫در ظرف چند روز تن در میدهد‪ .‬این استعمال اجباری است که اگر معتاد به آن دست نیابد حاالتی فلجمانند‪ ،‬دامنگیرش‬
‫میشود (نجفی‪.)12 :4126 ،‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬عوامل اعتیاد به مواد مخدر‬
‫محرکهای متنوعی می توانند افراد را در معرضِ بازگشت به الگوهای مخرب قدیمی قرار بدهند‪ .‬دالیل یا زمینههای‬
‫اعتیاد برای هر فردی متفاوت از دیگری است‪ .‬برخی از دالیل رایج آن عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -4‬عوامل اجتماعی‪ :‬عوامل تربیتی و آموزشی خانواده‪ ،‬مدرسه‪ ،‬گروه همساالن‪ ،‬رسانههای گروهی‪ ،‬اوقات فراغت‬
‫و فساد اجتماعی‪ ،‬در این دسته است‪.‬‬
‫‪ - 2‬عوامل اقتصادی‪ :‬فقر‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬بیکاری و سودجویی‪ ،‬از عوامل اقتصادی است‪.‬‬
‫‪ -1‬عوامل سیاسی‪ :‬جنگ و سیاست از عوامل سیاسی است‪.‬‬
‫‪ -1‬عوامل فرهنگی‪ :‬بیسوادی‪ ،‬عدم آگاهی و فقدان احساس مسئولیت‪ ،‬از عوامل فرهنگی است‪.‬‬

‫‪412‬‬
‫‪ -5‬عوامل روانشناسی‪ :‬ناپایداری عاطفی و احساسی‪ ،‬اضطراب و بیقراری‪ ،‬عدم اعتماد به محیط و آینده‪ ،‬احساس‬
‫عدم توانایی‪ ،‬عقده حقارت و عدم رشد شخصیت‪ ،‬از عوامل روانشناسی است‪.‬‬
‫‪ -0‬عوامل طبیعی و عوامل فزیکی مانند‪:‬‬
‫‪ ‬مریضی و تداوی سرخود و نقص جسمی‪،‬‬
‫‪ ‬احساسات منفی (خشم‪ ،‬غم‪ ،‬آسیب روحی یا استرس)‪،‬‬
‫‪ ‬احساسات مثبت (اینکه بخواهید حالتان از آنچه هست بهتر بشود)‪،‬‬
‫‪ ‬ناراحتی جسمی (عوارضِ ترک اعتیاد یا درد فزیکی)‪،‬‬
‫‪ ‬مشاجره با دیگران (جروبحث با همسر‪ ،‬خانواده یا دوستان نزدیک)‪،‬‬
‫‪ ‬فشارهای جامعه برای مصرف (تصور اینکه مصرف مواد مخدر چیز غیرمعمولی نیست)‪،‬‬
‫‪ ‬مهمانیها و اوقات خوش با خانواده با دوستان (راجی‪.)425 :4120 ،‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬
‫مواد مخدر پیشین ه بسیار طوالنی دارد که به اندازه عمر انسان است؛ اما در این بحث تاریخچه مواد مخدر به طور‬
‫مختصر بررسی میگردد که ابتدا تاریخچه مواد مخدر در جهان و سپس تاریخچه مواد مخدر در افغانستان بیان میگردد‪.‬‬
‫همچنان در این مبحث مواد مخدر از نظر شریت اسالم فقه اسالمی در موضوعات متعددی در خصوص مواد مخدر پدیده‬
‫آمده که هر کدام در فقه قابل مطالعه و بررسی است و شایسته والزم است به طور جداگانه به مبانی فهقی احکام آنها‬
‫پرداخته شود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬پیشینه تاریخی مواد مخدر‬
‫در مورد تاریخچه مواد مخدر دیدگاههای واحد وجود ندارد بعضی از دانشمندان به این نظر است که تاریخ مواد مخدر‬
‫به هزاران سال قبل برمیگردد؛ بعضیها باز به این نظر اند تاریخ مواد مخدر قدامت به اندازه تاریخ بشری دارد همان‬
‫گونه که تاریخ پیدایش بشرناپیدا است که در این بحث به بررسی این موضوع می پردازیم‪.‬‬
‫اول جزء‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در سطح جهان‬
‫تاریخ مواد مخدر‪ ،‬قدامتی به اندازه تاریخ بشری دارد؛ همان گونه که تاریخ پیدایش بشر ناپیدا است تاریخ مواد مخدر‬
‫نیز ناپیدا است؛ اصوالً بشر از موقعی که وجود پیدا کرده است با طبیعت اطراف خودش مأنوس بوده و گیاهان را‬
‫میشناخته و به مرور در تاریخ و در تمدنهای اولیه از گیاهان چه به صورت خودرو و چه به صورت کاشتهشده در‬
‫موارد مختلف از جمله برای غذا و تداوی امراض استفاده میکرد‪.‬‬
‫مواد مخدر هم که از گیاهان مختلف به دست میآید در عصرها گذشته مورد توجه بشر قرار گرفته و با توجه به اثرات‬
‫آن مورد استفاده قرار میگرفته است‪ .‬تریاک و ترکیبات آنکه بین مواد مخدر عمومیت و اهمیت بیشتری داشته از‬
‫زمانهای خیلی قدیم معروف بوده است‪.‬‬
‫در الواح گلی سومریان (‪ )Sumer‬یعنی مردانی که حدود پنج هزار سال قبل از میالد در بینالنهرین جایی که امروز کشور‬
‫عراق نامیده میشود زندهگی میکردند نحوه تهیه از شیره بوتههای خشخاش ذکر شده است که عمل جمعآوری شیره‬
‫‪413‬‬
 ‫تریاک باید صبح زود انجام شود (تاج‪ .)79 :4121 ،‬در الواح گلی مکشوفه در این نواحی شیره تریاک جیل (‪)gil‬‬
‫نامیده شده که معنی آن لذت و خوشگذرانی است‪ .‬این کلمه مترادف (‪ )joy‬التین است که نیز به همین معنی است؛‬
‫آنچه مسلم است در دنیای قدیم از مصرف نادرست و بیرویه تریاک خبری نبوده است و به کار بردن آن قرن دوازدهم‬
‫میالدی جز برای معالجه بعضی مریحها و تسکین درد معمول نمیباشد‪.‬‬
‫از قرن دهم میالدی بود که داکتران عرب‪ ،‬تریاک را به چین بردند و برای معالجه اسهال و کاهش اشتها به کار گرفتند‬
‫و مردم چین راههای استفاده از آن را آموختند و تقریبًا ‪ ۱۳۲۲‬سال بعد بود که اروپایان با تریاک و خواص آن آشنا‬
‫شدند و داکتر معروف انگلیسی‪ ،‬سیدنهام (‪ )Sydenham‬با تجویز مقدار زیادی تریاک برای مریضان‪ ،‬معروفیت پیدا کرد‬
‫و این جمله معروف او است که «بدون وجود تریاک‪ ،‬علم طب‪ ،‬بیچاره و فقیر است» (سیدحسین‪.)75 :4121 ،‬‬
‫در سال ‪ ۱۲۲۱‬مساحت زمینهای زیر کشت مواد مخدر در سطح جهان به ‪ 280/000‬هکتار رسید‪ .‬بر اساس آمار و‬
‫گزارشهای منتشرشده سیوچهار فیصد کشت غیرقانونی خشخاش در سطح جهان تنها در دو کشور افغانستان و برما‪،‬‬
‫صورت میگیرد و تقریبًا ‪ ۲۲‬فیصد تریاک مصرفی در جهان در دو منطقه موسوم به هالل طالیی و مثلث طالیی تولید‬
‫میگردد‪ .‬در کشورهای‪ ،‬بولیوی و کولمبیا بیشترین بوته کوکا کشت میشود و به طور کلی ‪ ۲۱‬فیصد کوکای جهان‬
‫به این سه کشور اختصاص دارد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در افغانستان‬
‫در افغانستان نیز مواد مخدر از قدیم االیام برای تداوی استفاده میشد‪ .‬در تاریخ نوشته شده است که مواد مخدر ابتدا از‬
‫کشور کنونی ایران به قصد تجارت به کشور هند انتقال یافت و در شهر های بین راه مثل قندهار‪ ،‬مردم افغانستان با این‬
‫مواد آ شنا شدند‪ .‬بنابراین در افغان ستان گیاه کوکنار یا چرس تو سط دهقانان برای ا ستفاده شخ صی مانند تنباکو زرع‬
‫می شد‪ .‬لیکن در سال ‪ 4161‬در زمان ( شاه امان اهلل خان) درنظامنامه جزای عمومی ا ستفاده از تریاک و چرس ممنوع‬
‫اعالم شد‪ ،‬ولی ک شت آن آزاد و صادرات آن به ک شورهای خارجی مجاز اعالم شد‪ .‬در زمان (ظاهر شاه) ابتدا در سال‬
‫‪ 4140‬ا صول نامه تورید ادویه مواد مخدر افغان ستان و ضع شده ا ست که در آن‪ ،‬قواعد قانونی در زمینه صادرات و‬
‫واردات مواد مخدر ذکر شده ا ست‪ .‬در این ا صولنامه از ممنوعیت و مجازات در زمینه ا ستفاده یا ک شت مواد مخدر‬
‫ذکر نشده است‪ .‬سپس در سال ‪ 4110‬اصولنامه ( منع تجارت و زرع مواد مخدر) تصویب شد که در آن تحت تأثیر‬
‫معاهدات بینالمللی هر گونه ک شت وم صرف مواد مخدر ممنوع اعالم شد؛ لیکن مجازات آن را در ا صولنامه جرایم‬
‫علیه امنیت و منفعت عامه ‪ 4111‬ذکر کرد که البته حبس آن کوتاهمدت بود‪ .‬در سـال ‪ 4155‬در یکی از مواد قانون‬
‫جزای ‪ 4155‬هر گونه زرع‪ ،‬ترافیک و تولید مواد مخدر جرم اعالم شد و برای آن مجازات حبس تا دو سال تعیین شده‬
‫(اکبری‪ .)۱۲ ،۳۱ :۱۳۱۳ ،‬در سال ‪ 4101‬تحت تأثیر کنوان سیونهای بینالمللی‪ ،‬کمی سیون عالی مبارزه با مواد‬
‫مخدر تأ سیس شد؛ ولی اولین قانون خاص مبارزه با مواد مخدر سال ‪ 4176‬در زمان (داکتر نجیب اهلل) ت صویب شد و‬
‫در شماره ‪ 714‬جدید ر سمی چاپ شد که در آن تحت تأثیر کنوان سیون سازمان ملل متحد در زمینه مبارزه با مواد‬
‫مخدر‪ ،‬قاچاق مواد مخدر جرم اعالم شد و انواع آن در ضمایم آن ذکر شد‪ .‬در سال ‪ 4175‬در دوره ( حکومت امارت‬
‫ا سالمی ) قانون مبارزه با مواد مخدر منت شر شد که در آن ک شت و قاچاق مواد مخدر ممنوع اعالم شد‪ .‬بعد از نظم‬

‫‪414‬‬
‫سیا سی جدید نیز دولت موقت یکی از اولین قوانینی که ت صویب کرد‪ ،‬قانون مبارزه با مواد مخدر سال ‪ 4119‬بود که‬
‫تحت تأثیر ف شارهای جامعه جهانی‪ ،‬افغان ستان موظف شد که در قبال قاچاق مواد مخدر اقدامات ا سا سی انجام دهد‪.‬‬
‫قانون مبارزه با مواد مخدر سال ‪ 4111‬نیز به عنوان دومین قانون در نظام ا ست که در این قانون جزاهای سنگین نقدی‬
‫و ضع شد و از طرف دیگر مجازات قاچاق مواد مخدر حبسهای طوالنیمدت مثل حبس دوام و طویل بود‪ .‬قانون سوم‪،‬‬
‫قانون مبارزه با مواد مخدر و م سکرات سال ‪ 4112‬بود که بر خالف دو قانون قبلی که م صوب کابینه بود‪ ،‬م صوب‬
‫پارلمان است؛ آنچه این قانون را از قوانین سابقه متمایز میکند‪ ،‬اضافه شدن مسکرات در این قانون بود‪ .‬از طرف دیگر‪،‬‬
‫در کود جزای جدید که در ماه ثور ‪ 4120‬طی یک فرمان تقنینی کابینه ت صویب شد و در ماه دلو ‪ 4120‬الزم االجرا‬
‫شد‪ ،‬قواعد مربوط به جرایم قاچاق مواد مخدر نیز ذکر شده ا ست‪ ،‬همچنین قانون مبارزه با مواد مخدر و م سکرات در‬
‫‪ 5‬حوت ‪ 4120‬تو سط پارلمان ت صویب شد که این قانون در ‪ 77‬ماده شامل قواعد شکلی و ماهوی در زمینه قاچاق‬
‫مواد مخدر و مسکرات است‪ .‬لکین آنچه ابهام آمیز بود این است که با تصویب کود جزای جدید‪ ،‬چه نیازی به تصویب‬
‫قانون مبارزه با مواد مخدر و م سکرات بود‪ ،‬آن هم با فا صله سه روز؛ زیرا این قانون با توجه به مؤخربودن‪ ،‬قواعد کود‬
‫جزا را در زمینه قاچاق مواد مخدر نسخ میکرد و این کار بر خالف هدف تصویب کود جزا بود‪ .‬از طرف دیگر در ماده‬
‫‪ 77‬قانون مبارزه با مواد مخدر ذکر ن شده بود که قواعد مربوط به قاچاق مواد مخدر موجود در کود جزا تعدیل شده‬
‫است‪ .‬در نهایت برای حل این ابهام و مشکل‪ ،‬مطابق فرمان تقنینی ‪ 4120/49/49‬ذیل ایزاد در ماده ‪ 240‬کود جزا‪،‬‬
‫مواد مربوط به بیان و صف جرمی قانون مبارزه با مواد مخدر و م سکرات ‪ 4120‬تو سط کود جزا تعدیل شد و سایر‬
‫قواعد مربوط با اجرائات به قوت خود باقی مانده است‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مبانی فقهی حرمت استعمال‪ ،‬کشت و قاچاق مواد مخدر‬
‫در این گفتار موق ف شریعت اسالم در مورد مواد مخدر‪ ،‬استعمال‪ ،‬کشف و قاچاق آن و همچنان اضرار فردی‪ ،‬اجتماعی‬
‫و اقتصادی آن بررسی میشود‪.‬‬
‫موضوعات متعددی در خصوص مواد مخدر پدیده آمده که هر کدام در فقه قابل مطالعه و بررسی است و شایسته و الزم‬
‫است به طور جداگانه به مبانی فقهی و احکام آنها پرداخته شود‪ .‬با توجه به حساسیت جامعه و حکومت امارت اسالمی‬
‫افغانستان نسبت به مواد مخدر و پیچیدگی مسائل مربوط به آن‪ ،‬تحقیق و کاوش فقهی در فروع مختلف مربوط به مواد‬
‫مخدر و جرایم آن یک امر ضروری است‪.‬‬
‫موضوعاتی مانند تولید‪ ،‬اعم از زراعت و مراحل تهیه مواد مخدر‪ ،‬نگهداری‪ ،‬حملونقل‪ ،‬توزیع و فروش‪ ،‬مصرف و‬
‫استعمال غیر قانونی‪ ،‬ایجاد مراکز و مکان استعمال و ارائه خدمات و ابزار برای سهولت تولید‪ ،‬توزیع و مصرف‪ ،‬درآمد‬
‫و سرمایههای حاصله از هریک از مراحل تولید تا مصرف‪ ،‬کسب خبر و ارائه اطالعات‪ ،‬مبارزه و تداوی و ترک که همه‬
‫ناشی از مصرف و کشت و معامله مواد مخدر است که میتواند دارای سه بعد فقهی حکم تکلیفی‪ ،‬حکم وضعی و‬
‫مجازات مرتکب باشد (کاویانی‪.)09 :4121 ،‬‬
‫در خصوص حکم تکلیفی و حکم وضعی‪ ،‬گروهی از فقها‪ ،‬نفس مواد مخدر را مالک قرار داده و آنها را در حکم‬
‫سموم مهلکه دانسته و احکام آن را بر مخدرات جاری کردهاند‪ .‬برخی‪ ،‬آثار شخصی و اجتماعی مواد مخدر را مدنظر‬

‫‪415‬‬
‫قرار داده و از باب ضرر شخصی و اضرار اجتماعی درباره آن حکم کرده و فتوا دادهاند‪ .‬در هرحال چه نفس مواد‬
‫مخدر و چه آثار مترتبه آن را مالک قرار دهیم‪ ،‬میتوان هر یک از موضوعات فوق را از مصادیق یک یا چند قاعده فقهی‬
‫ذیل تلقی نمود‪:‬‬
‫‪ -4‬قاعده الضرر و الضرار فی االسالم‬
‫‪ -9‬قاعده حرمت اعانت بر اثم و عدوان‬
‫‪ -1‬قاعده حرمت مقدمه حرام‬
‫‪ -1‬قاعده غرر و غرور‬
‫از همین رو میتوان از طریق تطبیق این قواعد‪ ،‬حکم وضعی و تکلیفی مسائل فوق را به دست آورد؛ همچنین در خصوص‬
‫جنبه جزائی و مجازات های ارتکاب جرایم مربوط به مواد مخدر بر اساس همین قواعد فقهیه به تناسب اوضاع‪ ،‬مصالح‬
‫اجتماعی‪ ،‬شرایط خاص شخصی و خانوادهگی مرتکب و به لحاظ اثرگذاری و اثرپذیری شخص مجرم از طریق نوع‬
‫مجازات‪ ،‬میزان و کیفیت مجازات را میتوان مشخص کرد (عباس‪.)11 :4129 ،‬‬
‫برای بررسی یک موضوع که فروع متعددی در ابواب مختلف فقه دارد‪ ،‬مانند مواد مخدر‪ ،‬قبل از هر چیز ضررها و‬
‫آثار سوء فردی و اجتماعی آن نباید نادیده گرفته شود؛ آثاری که جامعه اسالمی‪ ،‬به خصوص نسل جوان و فعال جامعه‬
‫را در معرض تباهی و متالشیشدن قرار میدهد؛ عالوه بر آثار سوء فزیکی‪ ،‬جسمی و آثار سوء روانی و زوال عقل و‬
‫سستی اراده‪ ،‬اکثرًا باعث میشود مصرفکننده و قاچاقبر‪ ،‬مرتکب جنایاتی از قبیل دزدی‪ ،‬تجاوز به عنف‪ ،‬قتل‪،‬‬
‫فریبکاری‪ ،‬شکستن حریم خانواده و‪ ...‬گردد (مطیع‪ .)491 :4125 ،‬از بابت ارزشهای اسالمی‪ ،‬مواد مخدر‪،‬‬
‫مصالح پنج گانه مصلحت عقل‪ ،‬مصلحت مال‪ ،‬مصلحت نفس‪ ،‬مصلحت عرض و مصلحت دین را به شدت تهدید میکند‬
‫و به نسبتهای متفاوتی موجب لطمات فراوانی به آنها میشود‪ .‬مصالح مذکور‪ ،‬مصالحی هستند که هدف شارع مقدس‪،‬‬
‫حمایت از آنها و وضع همه احکام اعم از الزامی و غیر الزامی برای حفظ و رعایت آنها و جلوگیری از لطمه خوردن‬
‫آنها میباشد‪ .‬مصرف مواد مخدر و قاچاق آن واقعیتی است که در نیمقرن اخیر به هر یک از مصالح فوق توسط‬
‫مصرفکننده یا قاچاقبر‪ ،‬لطمه وارد میکند‪.‬‬
‫نفس مواد مخدر یک موضوع جدید نیست؛ زیرا برخی از آنها به صورت کلی در آیات قرآن کریم و به صورت خاص‬
‫در کلمات پیشوایان اسالمی و فتوای فقها آمده است که به طور مختصر تحت عنوان «بررسی مواد مخدر در ادله فقهی»‬
‫به بیان آنها پرداخته میشود‪:‬‬
‫الف‪ :‬در قرآن کریم به جز آیاتی که مربوط به حرمت استعمال خمر است‪ ،‬آیهای نداریم که حکم صریحی در خصوص‬
‫مواد مخدر و فعالیتهای مربوط به آن داشته باشد‪ .‬اسالم به عنوان آخرین دین و کاملترین دین‪ ،‬احکام مربوط به تمام‬
‫ابعاد زندهگی انسانها در همه اعصار و قرون را در بردارد؛ لذا با توجه به شیوه متداول و کنونی استعمال این مواد که‬
‫ضرر به خود مرتکب و دیگران داشته و از اشیایی غیر طیب و ضرر رسان به حساب میآید به توضیح تعدادی از آیات‬
‫نورانی قرآن که کلی بوده و مصادیق متعددی دارد پرداخته میشود‪:‬‬

‫‪416‬‬
 ‫التهْلُکةِ وَأَ ْحسُِنوَاْ إِنَّ اللّهَ‬
‫خداوند ﷻ در سوِره بقره آیه ‪ 425‬میفرماید‪« :‬وَأَنفِقُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَ تُلْقُواْ بِأَیدِیکمْ إِلَی َّ‬
‫حسِنِینَ»؛ «و در راه خدا انفاق کنید و خود را با دست خود به هالکت میفکنید و نیکی کنید که خدا نیکوکاران‬ ‫یحِب اْلمُ ْ‬
‫را دوست میدارد»‪ .‬آیه مذکور متضمن دو امر و یک نهی میباشد که در این بحث جمله وسطی مراد است و از جمله‬
‫ادلهای است که گروهی از فقههای سنی و شیعه برای استنباط حکم اضرار به نفس بدان استدالل نمودهاند؛ جمله «وَالَ‬
‫تُلْقُواْ بِأَیدِیکمْ إِلَی التَّهْلُکةِ» اگرچه دنبال جمله قبلی آمده است‪ ،‬لیکن کالمی مستقل است و حکم تحریمی آن اختصاص‬
‫به انفاق نداشته و جمیع موارد القای تهلکه را شامل میشود؛ بنابراین آیه بیانگر یک قاعده کلی است که یکی از مصادیق‬
‫انداختن خود به تهلکه‪ ،‬میتواند فعالیتهای مربوط به مواد مخدر باشد‪.‬‬
‫ص َرهُمْ» (اعراف‪ ،‬آیه ‪ )457‬آنها را به معروف دستور‬ ‫آیه «وَیحِلُّ لَهُمُ الطَّیبَاتِ وَیحَرِّمُ عَلَیهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیضَعُ عَْنهُمْ إِ ْ‬
‫میدهد و از منکر بازمیدارد؛ اشیای پاکیزه را برای آنها حالل میشمرد و ناپاکیها را تحریم میکند و بارهای سنگین‬
‫و زنجیرهایی را که خداوند متعال بعد از مقام رسالت برای رسول خود میپسندد طیَّب و حالل است و آنچه خبیث و‬
‫تنفرآمیز باشد‪ ،‬حرام است‪ .‬در مسئله مواد مخدر‪ ،‬عوارض ناگوار درازمدت آن بر روح و جسم انسان و پیکره اجتماع‬
‫و دیگر آثار و نتایج منفی و ضرر آن برای انسان‪ ،‬مدنظر است‪ .‬مواد مخدر ضررهای جسمی و روحی ناگواری را بر‬
‫انسان تحمیل میکند و از جهت اقتصادی کشت و قاچاق آن ضررهای جبرانناپذیر را بر اقتصاد جامعه وارد میکند؛‬
‫خ ْمرُ وَاْلمَیسِرُ وَاألَنصَابُ وَاألَزْالَمُ ِر ْجسٌ مِّنْ َعمَلِ‬ ‫بنابراین‪ ،‬از اشیای ناپاک به حساب میآید‪« :‬یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَِّنمَا الْ َ‬
‫الشَّیطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ» (سوره المائدة‪ ،‬آیه ‪ .)۲۲‬این آیه کریمه بیانگر حرمت شراب و زیانهای گوناگون آن‬
‫است و این تحریم شامل همه انواع مواد مخدر است؛ زیرا کلمه «خمر» از نظر شرعی هر چیز نشئهآور را چه جامد و‬
‫مایع در برمیگیرد؛ به دلیل حدیث «کُلُ ُمسُ ِکرٍ خ ّمرُ و کُلُ مُسُ ِکرٍ َحرّامّ» هر چیز نشئه کننده‪ ،‬شراب است و هر شراب‪،‬‬
‫حرام است؛ بنابراین‪ ،‬علمای اهل سنت برای توسعه شراب در آیه قرآن کریم به تمام مواد مستکننده‪ ،‬به احادیث فوق‬
‫استناد کردهاند‪.‬‬
‫الف‪ :‬روایات حرمت مواد مخدر‬
‫روایات متعددی در منابع آمده است که بیانگر حرمت فعالیت مربوط به مواد مخدر است و در اینجا چند روایت از باب‬
‫نمونه ذکر میشود‪:‬‬
‫فی روایه الیی نعیم عن انس ابن حذیفه صاحب البحرین عن النبی (ص)‪« :‬اال ان مسکر حرام و کل مخدر حرام و ما اسکر‬
‫کثیره حرام قلیله و ما خمر العقل فهو حرام»؛ «همانا هر مسکری حرام است و هر مخدری نیز حرام و هر چه استعمال‬
‫زیاد و کم آن سکرآور باشد آن نیز حرام است و هر چیزی که عقل را ضایع نماید حرام است»‪ .‬یا حدیث دیگر که‬
‫حسَنِ‬
‫امسلمه از پیامبر مکرم اسالم ﷺ نقل کرده است‪« :‬حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ مَنْصُورٍ‪ ،‬حَدَّثَنَا أَبُو ِشهَابٍ عَبْدُ رَبِّهِ بْنُ نَافِعٍ‪ ،‬عَنِ الْ َ‬
‫بْنِ َع ْمرٍو الْفُقَیمِی‪ ،‬عَنِ الْحَکمِ بْنِ عُتَیبَةَ‪ ،‬عَنْ َش ْهرِ بْنِ َح ْوشَبٍ‪ ،‬عَنْ أُمِّ سَ َلمَةَ‪ ،‬قَالَتْ َنهَی َرسُولُ اللَّهِ ﷺ عَنْ کلِّ ُمسْکرٍ‬
‫وَمُفَِّترٍ»؛ (سنن ابی داود‪ ،‬کتاب االشربه‪ ،‬ج ‪ ،26-1‬حدیث ‪ )1010‬این حدیث تمام مواد نشئهکننده را شامل میشود‪.‬‬
‫اما در مورد حرمت تولید‪ ،‬معامله و قاچاق مواد مخدر با توجه به جایز نبودن استعمال مواد مخدر و نداشتن فایده عقالنی‬
‫مصرف آنها و مفاسدی که استعمال مواد مخدر در پی دارد‪ ،‬حرمت تولید و قاچاق آن نیز روشن میگردد؛ چون‬

‫‪417‬‬
‫تولیدکنندهگان‪ ،‬سوداگران و قاچاقبران مواد مخدر عامل اصلی در پدید آمدن مفاسد متعدد ناشی از مواد مخدر هستند‪.‬‬
‫مراحل قبل از مصرف‪ ،‬سببیت تام در وقوع مفاسد و جرایم متعدد ناشی از مواد مخدر و باالخره در هالک و نابودی‬
‫نسل جوان دارد و اگر این مواد نبود و در اختیار قرار نمیگرفت‪ ،‬این همه مفاسد به بار نمیآمد؛ از این رو است که‬
‫تعیین و تطبیق شدت مجازات بر مرتکب جرم مواد مخدر‪ ،‬توجیهپذیر است و فقهایی که قائل به حرمت استعمال مواد‬
‫مخدر هستند‪ ،‬قائل به حرمت تولید و قاچاق آن هم میباشند (مطیع اهلل‪.)495 :4125 ،‬‬
‫مبانی مجازات قاچاقبران‪ ،‬تولیدکنندهگان و معامله مواد مخدر را میتوان از مصادیق قواعد و احکام کلی فقهی متعددی‬
‫دانست که به برخی از موارد آن اشاره میشود‪:‬‬
‫‪ -4‬قاعده الضرر‬
‫یکی از قواعد فقهیه مهم که مبنای بسیاری از احکام فقهی دیگر قرار میگیرد‪« ،‬قاعده الضرر» است؛ البته در تبیین مفاد‬
‫آن نظریات مخت لفی وجود دارد‪ .‬بر اساس استنباطی که از پیام قاعده ارائه شده‪ ،‬قاچاق مواد مخدر و مراحل تولید تا‬
‫مصرف آن از مصادیق قاعده مذکور میباشد؛ زیرا اگر حکم به اباحه آن شود‪ ،‬در واقع حکم به تولید و معامالتی شده‬
‫که ضرر و زیان آن برای افراد جامعه و حیات آنها امر مسلم است؛ لذا از باب نفی حکم ضرر‪ ،‬حکم اباحه آن برداشته‬
‫شده و حرام میگردد و آن دسته از مشتقات مواد مخدر که کاربرد طبی دارد‪ ،‬اگر حکم به حلیت آنها شود‪ ،‬مورد‬
‫سوءاستفاده بسیار قرار گرفته و بیش از کاربردش در امور طبی‪ ،‬در مسایلی غیر از آن‪ ،‬استفاده میشود که همان ضررهای‬
‫مواد مخدر را دارند؛ از اینرو کشت و قاچاق مواد مخدر جایز نیست (حسینپور‪.)490 :4121 ،‬‬
‫‪ -۹‬قاعده حرمت اعانت بر اثم و عدوان‬
‫بر حرمت معاونت بر گناه و عدوان آیه شریفه «والتعاونوا علی االثم والعدوان»‪ ،‬حکم عقل و روایات فراوانی داللت‬
‫دارد و فقههای اسالمی در موارد بسیاری بر اساس این قاعده فتوا دادهاند‪ .‬عمده بحث و نظر در تعیین و تبیین مساعدت‬
‫و معاونت بر اثم و عدوان می باشد‪ .‬در تحقق معاونت باید عمل و فعلی از شخص سر بزند که در وقوع و یا اکمال و‬
‫تمامیت جرم و گناه مدخلیت داشته باشد‪ .‬تولید و قاچاق مواد مخدر با توجه به عدم فایده عقالنی و مصرف سوء آن از‬
‫مصادیق روشن معاونت بر جرم و عدوان میباشد؛ زیرا تولیدکننده و قاچاقبر هم علم و هم قصد دارند که مواد مخدر‬
‫را در نهایت به مصرف سوء و حرام مباشر یعنی معتاد برسانند؛ بنابراین میتوان حرمت تولید و قاچاق مواد مخدر را از‬
‫باب معاونت بر جرم امری روشن تلقی نمود‪.‬‬
‫دلیل عقلی حرمت مواد مخدر‪ :‬یکی دیگر از دالیلی حرمت استعمال و فعالیت مربوط به مواد مخدر حکم عقل است‬
‫که هر گونه عمل و فعالیتی که باعث ضرر به شخص و جامعه شود‪ ،‬از نظر عقلی قبیح و ناپسند است و ضررهای مواد‬
‫مخدر امری روشن و واضح است (اکبری‪.)411 :4111 ،‬‬
‫به این ترتیب‪ ،‬فعالیت مربوط به مواد مخدر‪ ،‬عالوه بر احکام جزائی‪ ،‬یک نتیجه حقوقی و مدنی را نیز در پی دارد و آن‬
‫باطل بودن تمام معامالت با مواد مخدر است؛ با توجه به حرمت قاچاق آن‪ ،‬معامله و کسب منفعت اعم از تولید‪ ،‬حفظ‪،‬‬
‫نقلوانتقال و فروش و کرایهخانه و وسایل نقلیه که به نحوی در امر قاچاق مواد مخدر مدخلیت دارد‪ ،‬بطالن این معامالت‬
‫و عدم تملک سرمایههای کسب شده از این نوع معامالت امری روشن است؛ زیرا از شرایط مهم صحت تمام معامالت‬

‫‪418‬‬
‫و به هر نوع عقد و عملی که باشد‪ ،‬اباحه مورد معامله است‪ .‬مباح نبودن فعالیت مربوط به مواد مخدر به دالیل متعدد‬
‫ثابت شد؛ بنابراین پولی که از تجارت این مواد به دست میآید حرام است؛ به دلیل اینکه خداوند تبارکوتعالی فرموده‬
‫است‪ « :‬وَالَ تَأْكُلُواْ أَ ْموَاَلكُم بَینَكُم بِالْبَاطِلِ » (سورۀ بقره‪ ،‬آیه ‪)411‬؛ « ترجمه‪ :‬ای اهل ایمان! مال یکدیگر را به ناحق‬
‫مخورید»‪.‬‬
‫اکل مال باطل به دو صورت ممکن است‪ :‬اول‪ ،‬اخذ مال به صورت ظلم‪ ،‬سرقت‪ ،‬خیانت‪ ،‬فریبکاری و چیزهایی که‬
‫از این مسیر انجام میشود و دوم‪ ،‬اخذ مال به فروشهای ممنوع از قبیل قماربازی‪ ،‬عقود حرام مانند بیع ربوی و بیع‬
‫چیزهایی که خداوند ﷻ سودآوری را به وسیله آنها حرام کرده است‪ ،‬مثل خمر که شامل مواد مخدر هم میشود؛ تمام‬
‫اینها حرام است؛ دلیل دیگر حرمت سود حاصل از مواد مخدر احادیث نبوی است‪ .‬نص و روایت‪ ،‬حرمت پول و‬
‫چیزهایی که خداوند انتفاع به وسیله آنها را حرام کرده‪ ،‬بیان کرده است؛ به عنوان مثال آن حضرت فرموده «وقتی که‬
‫خداوند ﷻ چیزی را حرام کرد ثمن و پول حاصله از آن نیز حرام است»‪ .‬این روایت را ابن ابی شبیه از ابن عباس نقل‬
‫کرده است؛ به این ترتیب ادله شرعی و ضرورتهای اجتماعی و اخالقی پشتوانه سیاست جرمپنداری فعالین مربوط به‬
‫مواد مخدر است (راجی‪.)411 :4120 ،‬‬
‫جزء اول‪ :‬استعمال دُخانیات از نگاه اسالم‬
‫سگرتکشیدن و یا استعمال تنباکو عملی است که طی آن تنباکو‪ ،‬حریق و دود آن گردیده و باعث اعتیاد میگردد‪.‬‬
‫تنباکو دارای نوع مواد کیمیاوی است که از جمله‪ ،‬بیشتر از ‪ ۱۲‬نوع آن عامل سرطان شناخته شده است‪ .‬بعضی از این‬
‫مواد زهری موجود در تنباکو باعث امراض قلبی ششها شده و باالخره سبب مرگ میشود‪ .‬بعضی از موادی که در‬
‫تنباکو موجود می باشد بر عالوه مواد فوق‪ ،‬دود تولیدشده از تنباکو چه به شکل سگرت و یا چلم دارای گازات زهری‬
‫مانند کاربُن مونو اکساید و نایتروجن اکساید میباشد‪.‬‬
‫برگهای تنباکو دارای مواد رادیو اکتیف بوده و بنًا دود متصاعد (باالرونده) شده از سوختاندن تنباکو نیز مقداری از‬
‫مواد رادیو اکتیف را با خود دارد‪ .‬زمانی که شخصی دود سگرت را میکند این مواد نیز داخل ششها شده و به مرور‬
‫زمان مقدار این مواد تراکم نموده و یکی از جمله عوامل عمده بروز سرطان ششها میگردد؛ باید اضافه نمود که‬
‫امونیای موجود در ترکیب تنباکو برای صحت بینهایت مضر است‪.‬‬
‫استعمال دُخانیات و مخدرات مانند شراب‪ ،‬هیروئین‪ ،‬چرس‪ ،‬تنباکو‪ ،‬سگرت‪ ،‬چلم و نصوار حرام است و اسالم عزیز‬
‫ضرر رسانیدن به خود و دیگران را حرام و ممنوع قرار داده است‪ .‬با وجود ارشادات اسالمی تا اکنون ملیونها مسلمان‬
‫در سراسر جهان به نحوی از انحا به خود و دیگران ضرر میرسانند و سبب مرگ خود و فامیلهایشان میشوند‪.‬‬
‫ارقام دقیق در مورد استعمال دُخانیات در بین مسلمانان موجود نبوده؛ ولی به استناد ارقام جهانی‪ ،‬این را به صراحت‬
‫گفته میتوانم که سگرتکشی و استعمال نصوار‪ ،‬این عمل ضد اسالمی و ضد صحی در بین مسلمانان جهان و به‬
‫خصوص مسلمانان کشور ما زیاد رایج بوده که متأسفانه تعدادشان اندک هم نمیباشد (کوچ نژاد‪.)04 :4126 ،‬‬
‫سرُ وَاألَنصَابُ وَاألَزْالَمُ ِرجْسٌ مِّنْ َعمَلِ الشَّیطَانِ‬
‫خ ْمرُ وَاْلمَی ِ‬
‫خداوند ﷻ در قرآن کریم میفرماید‪« :‬یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَِّنمَا الْ َ‬
‫فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ» (سوره المائدة‪ ،‬آیه ‪)26‬؛ ترجمه‪ :‬اى كسانى كه ايمان آوردهايد شراب و قمار و بتها و تيرهاى‬

‫‪419‬‬
‫قرعه پليدند و از عمل شيطانند پس از آنها دورى گزينيد باشد كه رها شويد‪ .‬حاال بیاییم بنگریم که عین حکم در مسئله‬
‫استعمال دُخانیات و به خصوص استعمال تنباکو به هر شکلی که باشد (سگرت و نصوار) نیز وجود دارد‪ .‬تحقیقات گواه‬
‫بر این است که در ترکیب تنباکو‪ ،‬میتانول الکول و یا شراب وجود دارد (قهی‪ .)21 :4119 ،‬این را میدانیم که‬
‫میتانول که به نام میتایل الکهول (شراب) نیز یاد میشود‪ ،‬تأثیرات نهایت شدید سمی و یا زهری را باالی وجود انسان‬
‫دارد‪ .‬قرآن کریم بیشتر از ‪ ۱۲۲۲‬سال قبل از امروز به وضوح نوشیدن شراب را منع ساخته‪ ،‬پس استفاده از تنباکو‬
‫(سگرت و نصوار) در پهلوی سایر مواد زهری و مضر‪ ،‬میتانول (شراب) را نیز در ترکیب خود دارد؛ بنابر تأثیرات شدید‬
‫سمی و مضر بودن آن برای صحت صدفیصد حرام میباشد و اهلل (ج) زیان رسانیدن به خود را ممنوع نموده است‪.‬‬
‫مطالعات طبیعی امروزه به اثبات رسانیده است که استنشاق تنباکو (سگرت و چلم) و استعمال آن به شکل نصوار علت‬
‫عمده امراض وخیم مانند حمالت قلبی‪ ،‬امراض مزمن بندش ششها و عیوب والدی و سرطانها خصوصًا سرطان شش‪،‬‬
‫سرطان حنجره و سرطان پانقراص شده و سبب درد‪ ،‬ناراحتی و باالخره سبب مرگ میگردد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات استعمال مواد مخدر از دیدگاه اسالم‬
‫مجازات استعمال مواد مخدر مورد اختالف فقهاء قرار گرفته است؛ با این توضیح که‪:‬‬
‫الف‪ :‬امام ابن تیمیه (رح) میگوید مجازات کسی که مواد مخدر را استعمال میکند‪ ،‬حد شرابنوشی است‪.‬‬
‫ب‪ :‬امام شافعی (ح) میگوید هرگاه مواد مخدر مسکر باشد‪ ،‬حکم آن حکم شراب است و بر مرتکب آن حد شرابنوشی‬
‫تطبیق خواهد شد‪.‬‬
‫ج‪ :‬جمهور فقهاء به این نظرند که مجازات مرتکب مواد مخدر حد شرابنوشی نیست‪ ،‬بلکه تعزیر است‪ .‬مجازات‬
‫تعزیری‪ ،‬توبیخ‪ ،‬ضرب‪ ،‬حبس‪ ،‬تشهیر‪ ،‬غرامت مالی و غیره را شامل میشود و از میان مجازات تعزیری‪ ،‬رئیس یا قاضی‪،‬‬
‫نوع مجازاتی را انتخاب می کند که برای جلوگیری از ارتکاب جرایم در جامعه مؤثر باشد‪ .‬امام ابوحنیفه و امام مالک‬
‫می گویند که اگر مصلحت جامعه قتل مرتکب مواد مخدر را ایجاب کند‪ ،‬قتل او را تعزیرًا نیز جایز میدانند کود جزا‬
‫نیز با تأسی از مذ هب جمهور فقهاء مجازات استعمال مواد مخدر را مجازات تعزیری دانسته است که در بحثهای‬
‫بعدی توضیح خواهد شد‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬اضرار مواد مخدر‬
‫مواد مخدر یکی از معضالت اصلی و جدی جامعه بشری در جهان متمدن امروز است و ابعاد وسیع عوارض ناشی از‬
‫مصرف آن‪ ،‬زندهگی جسمی و روانی فرد و همچنین خانواده‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬اقتصاد و اجتماع را به شدت متأثر و متضرر‬
‫مینماید‪ .‬مواد مخدر‪ ،‬شامل همه ترکیبات و مشتقاتی است که کارکرد و فعالیت مغز را به صورت هیجان‪ ،‬افسردهگی‪،‬‬
‫رفتار نامناسب‪ ،‬عصبانیت یا اختالل در قضاوت و شعور تغییر میدهد که هم از حیث تعداد افراد معتاد و هم از حیث‬
‫پیچیدگی و خالصی از اعتیاد‪ ،‬یکی از مهمترین آسیبهای اجتماعی دنیای معاصر محسوب میشود (ناهید‪:4117 ،‬‬
‫‪ .)71‬میزان خطر و تهدید مواد مخدر برای زندهگی انسان‪ ،‬کمتر از تروریزم و سالحهای کیمیاوی و میکروبی در جهان‬
‫نیست؛ بلکه در مواردی به عنو ان یک تهدید برحال و فعال اما آرام و پنهان‪ ،‬حیات بشر را به نابودی کشانده و بیشتر‬
‫از هر سالح کشنده و غیرفعال‪ ،‬عمل میکند و عالوه بر زیانهای جسمی‪ ،‬آثار روحی و روانی خطرناکی هم دارد‪.‬‬

‫‪421‬‬
‫سه دهه جنگ و ناامنی و نبود نظم و قانون در افغانستان بستر مناسبی برای کشت‪ ،‬تولید و تجارت مواد مخدر‪ ،‬فراهم‬
‫کرده و مبتنی بر آن‪ ،‬بالی خانمانسوز اعتیاد به تریاک و مواد مخدر‪ ،‬در میان مردم به طور روزافزون گسترش یافته و‬
‫هم اکنون صدها هزار افغان اعم از زن و مرد به خصوص قشر جوان در سراسر مملکت‪ ،‬سرمایههای حیات و حرکتشان‬
‫را در آتش اعتیاد‪ ،‬خاکستر میکنند و قدمبهقدم و نفس به نفس به مرگ و نابودی کشانده میشوند (متقی‪:4125 ،‬‬
‫‪ .) 52‬اعتیاد به مواد مخدر نه تنها افراد معتاد بلکه هر فرد از افراد جامعه را تهدید میکند و هیچ فاصله و فرقی بین‬
‫فقیر و غنی و باسواد و بیسواد و مسئول و غیرمسئول‪ ،‬نمیگذارد و به هرکس که با آن در تماس باشد نیز آسیب‬
‫میرساند؛ در نتیجه با افزایش غیر قابل کنترول افراد معتاد در اجتماع‪ ،‬خسارات و هزینههای فردی‪ ،‬خانوادهگی‪ ،‬شغلی‪،‬‬
‫اجتماعی و اقتصادی که در ذیل به آن اشاره میشود‪ ،‬بر جامعه تحمیل میگردد‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬ضررهای فردی‬

‫استفاده از مواد مخدر در سطح فردی‪ ،‬عالوه بر اینکه از لحاظ اخالقی و شخصیتی‪ ،‬عواطف و احساسات را کمتر‬
‫نموده‪ ،‬غرور و غیرت شخص را نابود میکند و هوش و حافظه و صفتهای پسندیده انسانی را از بین میبرد و سرانجام‪،‬‬
‫افراد معتاد را با فالکت و بدبختی در انزوا به هالکت میرساند؛ از حیث صحی نیز عضالت بدن را آسیب میرساند؛‬
‫جگر و گرده را از کار میاندازد؛ عفونتهای خطرناکی همچون ایدز‪ ،‬هپاتیت و کزاز را باعث میشود؛ مریضیهای‬
‫دوامداری مانند نفستنگی‪ ،‬برونشیت و سوءهاضمه را به وجود میآورد؛ باعث اختالالت قلبی و عروقی شده و سکتههای‬
‫قلبی و مغزی را تشدید میکند؛ موجب ناتوانی جنسی گردیده و به عقیمی و نازایی مرد و زن منجر میشود؛ جریان‬
‫نورمال و عادی خواب را مختل میکند (محمود جانکی‪ )01 :4125 ،‬و به رشتههای اعصاب صدمه میزند؛ با آسیب‬
‫رساندن به مغز و تخریب حافظه‪ ،‬کندذهنی و سرگیجی و فراموشی را افزایش میدهد؛ میزان افسردهگی را باال برده و‬
‫صدمات شدید و جبرانناپذیر روحی و روانی را بر فرد تحمیل میکند‪.‬‬
‫به طور کلی پیامدهای فردی و صحی آن عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -4‬مشکل در جامعهپذیری مهارتهای شناختی‪ ،‬عاطفی و رشد روانی‬
‫‪ -9‬اعتمادبهنفس پائین‬
‫‪ -1‬مشهود بودن آشوبهای رفتاری‪ ،‬شخصیتی و خصوصیات ضد اجتماعی‬
‫‪ -1‬پائین بودند تحملپذیری مشکالت‬
‫‪ -5‬ناتوانی در کنترول احساسات‬
‫‪ -0‬گناه دروغگویی‪ ،‬اضطراب و بروز فریب رفتاری‬
‫‪ -7‬ضعف کنترول انگیزهها؛ به خصوص انگیزههای جنسی و پرخاشگرانه‬
‫‪ -1‬بیتعهدی فردی و ناتوانی در پذیرش مسئولیتهای اجتماعی‬
‫‪ -2‬بیتوجهی به صحت‪ ،‬مسائل خوراکی و پوشاکی‬
‫‪ -46‬توسعه امراض جسمانی‪ ،‬روانی و عفونی‬

‫‪421‬‬
 ‫جزء دوم‪ :‬ضررهای خانوادهگی‬
‫از آنجا که افراد معتاد در استفاده از مواد مخدر و نشئهکردن خود‪ ،‬همواره به تنهایی و پنهانکاری نیاز دارند رفتهرفته‬
‫به گوشهگیری و انزوا از جامعه و خانواده عادت مینمایند و با احساس بیتفاوتی و نفرت از خانواده‪ ،‬رفتار و کردار‬
‫ناسالم و نامناسب اختیار میکنند؛ فرد معتاد با این برداشت که خانواده نسبت به او‪ ،‬دید منفی دارد عکسالعملهای‬
‫منفی از خود نشان میدهد و اعمال و رفتاری همچون خشونت در خانواده شامل اطفال آزاری و همسر آزاری‪ ،‬غفلت‬
‫از تعلیم و تربیه فرزندان‪ ،‬ترک تحصیل و مخالفت با تحصیل اوالد و اعضای خانواده‪ ،‬تهدید و بدرفتاری و در مواردی‬
‫حتی خودکشی فرزندان‪ ،‬از خود نشان میدهد (علیرضا‪ .)17 :4120 ،‬به همین ترتیب‪ ،‬عوارض و مسایلی همچون‬
‫نابسامانی و آشفتهگی خانواده‪ ،‬محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده‪ ،‬پائین آمدن سطح اقتصادی و اجتماعی‬
‫خانواده‪ ،‬بیکفایتی در سرپرستی خانواده و باالخره طالق و از هم پاشیدن کانون گرم خانواده نیز از پیامدهای ناگواری‬
‫است که گریبانگیر افراد معتاد به مواد مخدر میشود و اساس زندهگیشان را متالشی میسازد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬ضررهای شغلی‬
‫استفاده از مواد مخدر‪ ،‬اعتبار فردی شخص معتاد را در جامعه به شدت خدشهدار میکند و فرصت و موقعیت شغلی وی‬
‫را از بین میبرد؛ از آنجا که شخص معتاد‪ ،‬در صورت نرسیدن مواد مورد ضرورت‪ ،‬دچار بحران روحی و جسمی شدید‬
‫و غیرقابلتحمل میشود خواسته یا ناخواسته در حین کار‪ ،‬میتواند سانحه و حادثه بیافریند و برای تهیه و تزریق مواد و‬
‫نشئه کردن با آن‪ ،‬ناچار است از کار کنار برود و از وظیفه نیز غیرحاضر شود؛ همچنین در اثر ابتال به اعتیاد و استفاده‬
‫مواد مخدر‪ ،‬توان کاری و تحرک فزیکی خود را از دست داده‪ ،‬در نهایت از وظیفه اخراج شود و بیکار و بیروزگار‪،‬‬
‫بار دوش خانه و جامعه گردد (فیروز‪.)10 :4112 ،‬‬
‫جزء سوم‪ :‬ضررهای اقتصادی‬
‫یکی از پیامدهای دیگر استفاده از مواد مخدر در جامعه عوارض اقتصادی است که از ناحیه افراد معتاد تحمیل میشود‬
‫و بخشی از هزینهها و سرمایههای ملی و اجتماعی را هدر میدهد؛ بدین معنا که یک شخص معتاد به مواد مخدر‪ ،‬وقتی‬
‫از صف کار و نیروی تولیدکننده خارج میشود هم یک بازوی درآمد و فعالیت جامعه تعطیل میگردد و هم یک نیروی‬
‫مصرفکننده در اجتماع افزوده میشود و خرج و مصرف اقتصادی آن‪ ،‬تاوان دوش دیگر اعضای خانواده و جامعه‬
‫میگردد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬استعمال مواد مخدر توسط افراد در جامعه هزینههای گرانی را بر پولیس در راستای مبارزه با‬
‫جرایمی که بیواسطه یا با واسطه از مواد مخدر ناشی میشود‪ ،‬تحمیل میکند و فرصت زمانی محاکم و نیروهای قضائی‬
‫کشور را نیز به خود مصروف و معطوف میدارد (فیروز‪ .)12 :4112 ،‬به همین ترتیب‪ ،‬هزینههای زیاد دیگری را هم‬
‫در قسمت نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادان در زندانها و هم در مراکز تربیت و تداوی ترک اعتیاد به خود‬
‫اختصاص میدهد و نیز خسارات ناشی از مراقبتهای صحی در شفاخانهها و کلینیکها را بر نهادهای ذیربط در جامعه‬
‫تحمیل میکند‪.‬‬
‫به طور کلی پیامدهای اقتصادی آن عبارت است‪:‬‬
‫‪ -4‬گردش مالی ‪ 4066‬تا ‪ 9666‬میلیارد دالر در جهان‬
‫‪422‬‬
 ‫‪ -9‬کاهش بهرهوری و مشارکت اجتماعی مصرفکنندهگان و قاچاقبران‬
‫‪ -1‬افزایش هزینههای دولت در کاهش تقاضا و مبارزه با عرضه‬
‫‪ -1‬افزایش هزینه آسیبهای اجتماعی‬
‫‪ -5‬افزایش هزینههای امنیتی‬
‫‪ -0‬تحمیل هزینههای تصادفات جاده و حوادث ترافیکی‬
‫‪ -7‬تحمیل هزینههای تریاک اعتیاد بر معتادان و خانوادههای آنها‬
‫‪ -1‬افزایش هزینههای نگرانی مردم از اعتیاد‪.‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬ضررهای اجتماعی‬
‫اعتیاد به مواد مخدر‪ ،‬عالوه بر تباهی و بربادی زندهگی فردی ضررهای جبرانناپذیر اجتماعی همچون ضعف پایبندی به‬
‫اصول اخالقی و دینی‪ ،‬ارتکاب انواع انحرافات و جرایم مثل سرقت‪ ،‬فحشا‪ ،‬خشونتهای اجتماعی و خانوادهگی‪ ،‬تجاوز‬
‫و قتل‪ ،‬افزایش شغلهای کاذب و نامناسب‪ ،‬بیکاری‪ ،‬بیخانمانی و فقر‪ ،‬افزایش معتادان به خصوص دختران و پسران‬
‫جوان‪ ،‬سرایت اعتیاد به افراد خُردسال جامعه‪ ،‬افزایش تعداد مرگومیر ناشی از مصرف مواد مخدر و پیوند بین قاچاق‬
‫مواد مخدر و مسائل سیاسی و امنیتی را بر خانواده و جامعه و کشور تحمیل میکند و سالمت و امنیت اجتماعی را به‬
‫شدت مخدوش و مغشوش میسازد (جمشیدی‪.)57 :4121 ،‬‬
‫به طور کلی پیامدهای اجتماعی آن عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -4‬افزایش جرایم سازمانیافته‬
‫‪ -9‬زیادتی ناامنی اجتماعی‬
‫‪ -1‬افزایش جرایم و انحرافات اجتماعی‪ ،‬سرقت‪ ،‬گداییگری‪ ،‬قطع ارتباطات روحی و عاطفی با بستگان‪ ،‬بروز مشکالت‬
‫رفاهی‪ ،‬صحی‪ ،‬آموزشی در خانواده معتادان‬
‫‪ -1‬زیادتی جرایم جنسی و اخالقی‬
‫‪ -5‬پدیداری روزافزون فروپاشی خانوادهها‬
‫‪ -0‬توسعه بیکاری‪ ،‬طالق‪ ،‬بیبندوباری‪.‬‬

‫جزء پنجم‪ :‬ضررهای سیاسی‬

‫الف‪ -‬ابزار استکباری برای تضعیف و نابودی دولتها‬
‫ب‪ -‬وسیله نابودی جوانان و نوجوانان‬
‫ج‪ -‬انحطاط و عقبماندهگی ملتها‬
‫د‪ -‬منبع تأمین هزینهها و مصارف اپوزیسیونها و مخالفین سیاسی‬

‫‪423‬‬
 ‫مبحث سوم‪ :‬انواع مواد مخدر‬
‫مواد مخدر و مواد روانگردان انواع بسیار زیادی دارد که امکان محدودکردن آن وجود ندارد؛ زیرا امروزه این امکان‬
‫وجود دارد که با تغییر در برخی از انواع مواد‪ ،‬نوع جدیدی وارد بازار شود و به همین علت مواد صنعتی روزبهروز‬
‫افزایش یافته و به شکلها و آثار گوناگون و بسیار متنوع عرضه شده و شکل آن مرتب در حال تغییر و دگرگونی‬
‫میباشد؛ به همین دلیل بهتر است برای آشنایی با مواد فقط از تعاریف کلی استفاده کرد و گفت‪« :‬هر ماده که با استفاده‬
‫توسط موجود زنده موجب تغییر در شناخت‪ ،‬خلق‪ ،‬رفتارشناختی یا کارکرد حرکتی او شود»‪ ،‬مواد مخدر میباشد‬
‫(رمضان‪ .)17 :4121 ،‬در این میان نمیتوان منکر شد که دو گیاه مشهور کوکنار و تریاک‪ ،‬ریشه اصلی و مادر تمام‬
‫مواد مخدری میباشند که امروزه در دنیا عرضه شده و به مصرف میرسد و از این جهت معرفی این دو گیاه و آشنایی‬
‫با آنها اولین و آسانترین راه برای شناخت مواد می باشد و الزم است که انسان این دو همزاد اولیه خود را بشناسد تا‬
‫با دالیل گرایش انسان به مواد مخدر نیز آشنا شود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬انواع مواد مخدر به اعتبار تأثیر‬
‫جزء اول‪ :‬اسباب نشئه‪ ،‬و آرام کنندة حیات عاطفی‬
‫مانند تریاك و فرآورده های آن (از قبیل مورفین‪ ،‬هروئین و كوكائین)‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬توهم زاها‬
‫مانند میسكالین‪ ،‬فطر بیتول‪( ،‬قارچ بیتول) (كنف هندی( (شاه دانة هندی)‪ ،‬چرس فطر‬
‫امانیت (قارچ امانیت) بالدون و بنگ‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مسکرها‬
‫مانند غول‪ ،‬ایثر‪ ،‬كلور فورم‪ ،‬بنزین و اول اكسید ازت‪.‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬خواب آورها‬
‫مانند كلورال‪ ،‬باریتورات‪ ،‬بارد هیسد‪ ،‬سلفونال پرامید‪ ،‬پتاسیوم و كاو كاوا‪.‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬دسته بندی مواد مخدر به اساس بزرگی و کوچکی‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر بزرگ‬
‫آنهایی ه ستند كه خطر شان به هنگام كاربردن آنها و یا معتادبودن به آنها بزرگ با شد‪ ،‬مانند‪ :‬افیون‪ ،‬مورفین‪،‬‬
‫كوكائین‪ ،‬هروئین‪ ،‬حشیش‪ ،‬ماری جوانا‪ ،‬و هند بای بیابانی‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مخدرات کوچک‬
‫و آنچه خطر كمتری دارد‪ ،‬مانند‪ :‬دواهایی كه به صورت معالجۀ صحی به كار گرفته می شوند‪ ،‬اگرچه بعدًا اینها‬
‫باعث اعتیاد و ضرر برای جسم و صحت قرار میگیرند‪ ،‬مانند‪ :‬دواهای بیداركننده‪ ،‬آرام بخش‪ ،‬مسكن‪ ،‬خوابآور‪،‬‬
‫قات‪ ،‬كوكا‪ ،‬جوزبویا‪ ،‬نباتات مكزیكی‪ ،‬مواد استنشاقی بر ثیورات‪.‬‬

‫‪424‬‬
 ‫جزء سوم‪ :‬تقسیم موا دمخدر به اساس گروهها‬
‫الف‪ :‬گروه اول‪ :‬مواد مخدر گیاهی‬
‫‪ -4‬تریاک؛‬
‫‪ -9‬موروفین ؛‬
‫‪ -1‬هروئین؛‬
‫‪ -1‬کوکائین؛‬
‫ب‪ :‬گروه دوم‪ :‬مواد روانگردان گیاهی‬
‫حشیش‪ ،‬کوکائین از مشهور ترین مواد ذیل این تقسیم بندی میباشند‪ .‬حشیش از سرشاخههای گلدار شاهدانه به دست‬
‫میآید‪ .‬ح شیش نامهای زیادی دارد؛ مانند بنگ‪ ،‬بنج‪ ،‬چرس گراس‪ ،‬شوکران‪ ،‬قنب هندی یا ورق قنب و ماری جوانا‪.‬‬
‫اتفاقا بنگ‪ ،‬چرس و گراس ‪.‬‬
‫ج‪ :‬گروه سوم‪ :‬مواد روانگردان صنعتی یا کیمیاوی‬
‫میتوان از ال‪.‬اس‪.‬دی‪ ،‬شی شه‪ ،‬اک ستازی‪ ،‬کتامین‪ ،‬متادون‪ ،‬حاللها‪ ،‬ا ستروئیدها‪ ،‬جی اچ بی‪ ،‬کراک‪( ،‬اخیرا مورد‬
‫استعمال معتادین قرار میگیرد) نام برد‪.‬‬
‫د‪ :‬گروه چهارم‪ :‬مواد مخدر مجاز‬
‫ـی ( م ثل فنتان یل‪ )fentanyl(،‬تا‬ ‫در قا لب تابل یت و امپول از قب یل م تادون‪ )methadone(،‬امپول های بیهوشـ‬
‫ـکن و ارام بخش مثل‪ :‬دیازپام‪،Diazepam(،‬‬ ‫ـیالت(‪ )Diphenoxylate‬و دوا های مسـ‬ ‫تابلیت های دیفتوکسـ‬
‫‪ )valium‬اک سازپام‪ )oxazepam(،‬کلردیازپوک ساید(‪ )librium‬و فنوباریتالها(‪ )luminal‬نوع دیگر این دوا‬
‫های مجاز که زیاد هم مورد استفادۀ افراد سرما خورده مخصوصا آنهایی که تب دارند قرار میگیرد تابلیت های کدئین‬
‫دار مثل ا ستامیتوفن ا ست‪ .‬البته نکتۀ درخ صوص این مواد این ا ست که مواد مذکور با تجویز داکتر به عنوان م صارف‬
‫دوای مورد ا ستفاده قرار میگیرند‪ .‬در این خ صوص کنوان سیون مواد روانگردان در (مادۀ ‪ )2‬م صرف برخی مواد مخدر‬
‫به مصارف صحی را جائز دانسته به طور خالصه‪ ،‬هدف از ارایۀ این تقسیم بندی عبث نبوده و مبنأ و فلسفۀ در پس آن‬
‫نهفته است‪ .‬آن فلسفه این است که با شناخت (نوع) مواد مخدر‪ ،‬مادۀ قانونی حاکم برای رسیدگی به آن متفاوت خواهد‬
‫بود‪ .‬هدف از گفتن برخی آثار مخرب مواد مخدر نیز به علت این بود‪.‬‬

‫‪425‬‬
 ‫گفتار سوم‪ :‬انواع مواد مخدر ازدیدگاه روش تولید‬

‫دسته بندی مواد مخدر‬

‫مواد مخدر‬
‫مواد مخدر صنعتی‬ ‫مواد مخدر طبیعی‬
‫(ساختگی ) اختراع شده‬

‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر طبیعی‬

‫مواد مخدر طبیعی از نباتات به دست میآید‪ ،‬مثل چرس‪ ،‬افیون‪( ،‬کوکنار) و تنباکو‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مواد مخدر صنعتی‬
‫مواد مخدر مصنوعی از شیره نباتات مخدر گرفته شده و بعد از تعامالت کیمیاوی ساده که بر آنها اجراء میگردد و‬
‫در نتیجه شکل آن را تغییر میدهد‪ ،‬عبارت از هیروئین‪ ،‬کوکائین و مورفین میباشد‪.‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مواد مخدر اختراعشده (ساختهگی)‬
‫مواد مخدر اختراعشده با دو نوع فوقالذکر که از نباتات و یا شیره آنها به دست میآید ارتباطی نداشته و از بعضی‬
‫مواد کیمیاوی ترکیبشده به دست میآید‪ ،‬ولی تأثیر آن همانند تأثیر مواد مخدر طبیعی و مصنوعی میباشد‪ ،‬مانند مواد‬
‫خوابآور‪ ،‬ضدخواب‪ ،‬تسکیندهنده و بیهوشکننده‪ .‬خطرناکترین مواد مخدر که استعمالکننده را معتاد میسازد‪،‬‬
‫همانا هیروئین‪ ،‬کوکائین‪ ،‬مورفین‪ ،‬افیون‪ ،‬چرس میباشد (علی‪ ،‬رضا‪.)90 :4124 ،‬‬
‫جزء اول‪ :‬اقسام مواد مخدر طبیعی‬

‫تریاک‬
‫اقسام مواد مخدر طبیعی‬

‫مورفین‬
‫هیـــــــروئین‬
‫کوکائین‬

‫چرس‬

‫الف‪ :‬تریاک (‪)opium‬‬

‫‪ -4‬مفهوم تریاک‬
‫‪426‬‬
 ‫تریاک‪ ،‬مخدری است طبیعی که با میتود کیمیاوی ساخته میشود و از خطرناکترین مواد مخدر بزرگ به حساب‬
‫میآید‪ .‬بوته یا گیاه تریاک را کوکنار میگویند‪ ،‬کوکنار شبیه شقایق است و گل آن تبدیل به قپه اناری شکل میشود‪،‬‬
‫شیره از قپه به دست میآید که نخست سفید‪ ،‬سپس نارنجی و در نهایت به رنگ قهوه سیاه درمیآید‪ ،‬قپه پس از‬
‫خشکشدن حاوی دانههای خشخاش بوده که بسیار مغذی و خوشمزه است‪.‬‬
‫تریاک ماده صمغ مانند است که از تخمدان گل گیاه خشخاش به دست میآید و اغلب به شکل تکهها یا گَرد قهوه‬
‫تیرهرنگ‪ ،‬عرضه و معموالً کشیدن یا مصرف میشود‪ ،‬کوکنار گیاهی است که در همه مناطقی که گندم میروید‪ ،‬به‬
‫عمل میآید‪ ،‬شیره و عسل گل خشخاش با تیغ زدن گُرز (قپه) آن به دست میآید که با خشکشدن این عصاره در هوا‬
‫تریاک قهوهرنگ حاصل میشود‪.‬‬
‫راه به دست آوردن آن‪ ،‬چنین است که در آغاز شب بر گرز خشخاش با تیغ یا ابزار تیز دیگری خراشهایی ایجاد‬
‫میکنند که در نتیجه از آن شیرهای نرم و روان تا صبح میتراود و صبح آن را جمعآوری میکنند (ویکیپدیا‪ ،‬دانشنامه‬
‫آزاد)‪ .‬مزه آن تلخ و اثرش مخدر و کشنده است و ساییده آن در ترکیب بسیاری از دواهای طبی به کار میرود که از‬
‫جمله‪ ،‬رنگ افیون و غیره میباشد و از مهمترین آن مورفین‪ ،‬نارکوتین و شیبایین است‪ .‬گیاه خاشخاش از ‪ 9‬تا ‪ 5‬فت‬
‫بلندی پیدا کرده‪ ،‬رنگ گل این گیاه بسیار متنوع بوده یعنی دارای رنگ سفید‪ ،‬سرخ‪ ،‬بادنجانی‪ ،‬گالبی و غیره است‪.‬‬
‫این گیاه را در انگلیسی (‪ )Papaver Somniferom‬و خشخاش را (‪ )Poppy‬و در فارسی کوکنار و دانههای خشخاش را‬
‫به انگلیسی (‪ )Poppy Seeds‬و صمغ جمعآوریشده را تریاک میگویند که از تریاکا (‪ )Theriaca‬یونانی گرفته شده و‬
‫در عربی افیون‪ ،‬ابیون‪ ،‬تریاق‪ ،‬دریاق و در انگلیسی (‪ )Opium‬مینامند‪ ،‬ابیون یا افیون نیز از ریشه یونانی اپیون (‪)Opion‬‬
‫اقتباس شده است‪.‬‬
‫‪ -9‬انواع تریاک‬
‫‪ -‬تریاک عام‪ :‬تریاک خام‪ ،‬شیره خودبهخود غلیظ شده گرزهای خشخاش است که بدون توجه به میزان آن‪ ،‬جز برای‬
‫بستهبندی و ارسال‪ ،‬دستکاری دیگری در آن نشده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬تریاک عملشده (فرآوری شده)‪ :‬طبق تعریف الهه‪ ،‬تریاک پرورده محصولی است که از تریاک خام با یک رشته عملیات‬
‫مخصوص حاصل کردن‪ ،‬جوشاندن‪ ،‬بودادن و تخمیر‪ ،‬به منظور تبدیل آن به عصاره برای استعمال غیر طبی تهیه میشود‪.‬‬
‫‪ -‬تریاک طبی‪ :‬تریاکی است که مقدار آن (دوز) مشخص بوده و برای مصارف تداوی و طبی کاربرد دارد و در صنایع‬
‫دواسازی هر کشوری‪ ،‬آن را به صورت گرد یا دانههای ریز درآورده و یا با مواد بیاثر مخلوط کرده و مورد مصرف قرار‬
‫میدهند‪ .‬تریاک در طبابت عنعنوی مواردی استعمال دارد به صورت خاص در ساختن دوای ضد درد‪ ،‬سرفه و اسهال‬
‫استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ -1‬تاریخچه تریاک‬
‫بوته خشخاش از گیاهان آسیای صغیر بوده است‪ .‬مارسل گرانیرد وایه‪ ،‬معاون سابق بخش کنترول مواد مخدر در سازمان‬
‫ملل متحد‪ ،‬متخصص و دواشناس ونزوئالیی در این باره گفته است که «در لوحههای سومری متعلق به سه یا چهار هزار‬

‫‪427‬‬
‫سال پیش از میالد مطالبی پیرامون گیاه تریاک نوشته شده و آن را (گیاه شادیبخش) نامیدهاند‪ .‬متون آشوری‪ ،‬مصری‬
‫و یونانی در مورد استفاده تریاک در زمانه قدیم مطالب بسیاری دارند‪( ».‬حسامی‪)1 :4121،‬‬
‫در کتاب ادیسه هومر آمده است که النا )‪ )Elena‬همسر شاه منالئو‪ ،‬شربتی به تلماکو (‪ )Telemaco‬داد‪ .‬از جستجوی‬
‫حاصل پدر غمگین بود‪ .‬مروفه )‪ )Morfer‬خدای رؤیا و در داستانهای اساطیری یونان گل خشخاش به دست میگیرد‪.‬‬
‫هرودت‪ ،‬ارسطو و هیپوکرات در کتابهایشان از تریاک بسیار سخن گفتهاند‪ .‬زنان مصری از شربت تریاک برای‬
‫فرونشاندن خشم و تسکین غم استفاده میکردهاند‪ ،‬از زمان ارسطو تا ویرژیل (شاعر رومی) و دیگر نویسندگان یونان و‬
‫رم همواره از خشخاش و تریاک سخن گفتهاند‪ .‬صحبت از آن‪ ،‬در قرون وسطی نیز ادامه یافت‪.‬‬
‫برخی مطالعات نشان میدهد‪ ،‬این ماده در قرن هشتم میالدی در هند رایج شده و عدهای عقیده دارند‪ ،‬سابقه استفاده‬
‫از آن در هند به دوازده قرن قبل از لشکرکشی اسکندر مقدونی میرسد‪.‬‬
‫گیاه خشخاش به نظر میرسد اولین ترکیب دوای تریاک در قرن ‪ ۱۱‬میالدی به دست آمد و آن را به نام کاشف‬
‫سوییسیاش نامیدند که دکتر پاراسلوس بود‪.‬‬
‫یک داکتر انگلیسی به نام توماس سیدنهام که افالطون انگلستان نامیده شده‪ ،‬نیز در قرن هفدهم دوای جدیدی را با‬
‫تریاک تهیه کرد‪ .‬در قرن نوزدهم بسیاری دیگر از فرآوردههای آن (مورفین‪ ،‬کدیین و‪ )...‬کشف گردید‪ .‬گیاه خشخاش‬
‫از ناحیه آسیای صغیر به یونان منتقل شده‪ ،‬اگرچه در بعضی منابع آمده است که در اروپا‪ ،‬مجارستانیها اولین ملتی‬
‫هستند که با گیاه خشخاش آشنا شدهاند و گیاهشناسان این کشور‪ ،‬این آشنایی را از هزار و دوصدسال قبل از میالد به‬
‫بعد میدانند؛ ولی هومر‪ ،‬شاعر نابینا و حماسهسرای یونانی‪ ۱۲۲ ،‬سال قبل از میالد در آثار خود از گل خشخاش یاد‬
‫میکند که در باغهای شهر روم کشت میشده و چون یونانیان زمان سقراط یعنی حدود چهارصدسال قبل از میالد از‬
‫تأثیرات طبی تریاک سخن گفتهاند‪ ،‬میتوان گفت که حداقل آشنایی یونانیان با تأثیرات طبی مخدرها به چند صدسال‬
‫قبل از میالد برمیگردد (هاشمی‪.)450 :4117 ،‬‬
‫گیاه خشخاش‪ :‬بقراط در چهارصدسال قبل از میالد و در همان تاریخ از تریاک برای تداوی اسهال و رفع درد استفاده‬
‫میکرده است که مصریها از زمانه قدیم (اپیوم) استعمال میکردهاند و اسم ‪ Thebaica‬مشتق از شهر ‪ Thebes‬است که‬
‫در آنجا خشخاش نیز میکاشتند‪.‬‬
‫در جاپان تا قرن پانزدهم میالدی گیاه خشخاش کشت نشده بود‪ ،‬در دایره المعارف بریتانیکا آمده که تریاک در قرن‬
‫هفتم قبل از میالد در چین کشت میشده و به وسیله ترکها و عربها در قرون ‪ ۱‬و ‪ ۶‬به چین برده شده و تا قرن‬
‫هفدهم میالدی برای تسکین دردها به طور محدود مورد استفاده بوده است‪ .‬در قرن هجدهم مصرف دوای تریاک در‬
‫دنیا حدود ‪ ۱۶۲۲‬تن بود‪ .‬همچنان خشخاش در مدیترانه حدود ‪ 166‬سال قبل از میالد کاشته میشد‪ .‬افغانستان از‬
‫سال ‪ ۱۲۲۹‬به عنوان بزرگترین تولیدکننده تریاک (گیاه خشخاش) در جهان شناخته شد‪ .‬بزرگترین قطبهای تولیدی‬
‫تریاک در جهان عبارتند از‪:‬‬
‫– قطب تولیدی مثلث طالیی شامل سه کشور میانمار‪ ،‬الئوس و تایلند‪.‬‬
‫– قطب تولیدی هالل طالیی شامل سه کشور افغانستان‪ ،‬ایران و پاکستان‪.‬‬

‫‪428‬‬
‫– قطب تولیدی مکزیک در آمریکای مرکزی و کولمبیا واقع در آمریکای جنوبی؛ نمودار میله میزان کشت‬
‫خشخاش بین سالهای ‪ ۱۲۲۲‬تا ‪ ۹۲۱۲‬در این میان افغانستان از هالل طالیی با تولید بیشترین مقدار تریاک‬
‫جهان باالتر از میانمار (بزرگترین تولیدکننده تریاک در قطب مثلث طالیی) و مکزیک و کولمبیا از قاره‬
‫آمریکا قرار میگیرد (عارف اک گل‪.)491 :9646 ،‬‬
‫‪ -1‬طریقه استفاده از تریاک‬
‫استعمال تریاک به انواع مختلف مانند‪:‬‬
‫– خوردن‬
‫– دودکردن‬
‫– استنشاق‬
‫– تزریق‬
‫– آشامیدنی و گذاشتن به مقعد صورت گرفته میتواند‪.‬‬
‫‪ -‬مشتقات تریاک‬
‫در تریاک‪ ،‬حدود ‪ 95‬نوع آلکالویید وجود دارند که ‪ 0‬نوع آن‪ ،‬بیشتر از بقیه در تریاک یافت میشود که عبارتند از‪:‬‬
‫مورفین (‪ 1‬تا ‪ 91‬فیصد)‪ ،‬کدیین (‪ 6/5‬فیصد)‪ ،‬پاپاورین (‪ 6/4‬فیصد)‪ ،‬نارسیین (‪ 6/4‬فیصد)‪ ،‬نارکوتین (‪ 7‬فیصد) و‬
‫تیایین (‪ 6/1‬فیصد)‪.‬‬
‫هرچند مقدار مورفین موجود در تریاک بیشتر باشد‪ ،‬آن تریاک دارای مرغوبیت بیشتری است‪ .‬مقدار مورفین در‬
‫تریاکهای تجارتی‪ 0 ،‬تا ‪ 41‬فیصد میباشد‪.‬‬
‫‪ -5‬اثرات مصرف تریاک‬
‫از اثر استعمال مداوم این ماده در ارگانیزم و روان انسان تأثیرات گوناگونی رونما میگردد‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫– درد‬
‫– ناآرامی و تشویشها‬
‫– خوابآلودهگی و بیهوشی‬
‫– تحمل وجود را باالبرده‬
‫– مجبوریت به تداوم (اعتیاد) آنَ و باعث امراض قبضیت‬
‫– امراض تنفسی به صورت عموم و به طور خاص عادت ماهوار بیموقع در زنان میشود‪ .‬اطفال به آسانی معتاد‬
‫به تریاک میشوند (هاشمی‪.)۳۱ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫ب‪ :‬موروفین (‪)Morphine‬‬
‫‪ -4‬مفهوم موروفین‬
‫موروفین به معنی خیاالت است‪ .‬مورفین از تریاک استخراج میشود و یا مستقیمًا‪ ،‬از ساقه خشخاش به دست میآید‪.‬‬
‫یکی از نامه خدایان یونان باستان‪ ،‬مرفونیوس نامگذاری گردید‪ .‬مورفین قانونی صرف به شکل نمک منحل و در آب قابل‬

‫‪429‬‬
‫دسترس است‪ .‬اشکال معمول آن عبارت از مورفین سلفات و مورفین هایدروکلوراید بوده که هر دو به قسم پودرهای‬
‫کرئیستال به رنگ قهوه روشن و یا سفید میباشد و ذائقه تلخ دارند‪ .‬در آب و الکول قابلیت انحالل دارند‪ .‬مورفین‬
‫الکالوییدی است که مخدر و ضد درد بوده و معموالً به صورت سولفات مورفین مصرف میشود (آی کن‪:9644 ،‬‬
‫‪ .)446‬عنصر اصلی تریاک که خاصیت بیهوشی سستی به آن میدهد در واقع همین مورفین است که در البراتوارهای‬
‫مجهز و به طرق کیمیاوی به دست میآید‪ .‬قابل یادآوری است که از هر ‪ ۱۲‬کیلوگرام تریاک نظر به نوعیت و خاصیت‬
‫آن در حدود یک کیلوگرام هیروئین تهیه و به دست میآید‪ .‬موروفین مادهای است که به طور طبیعی در خشخاش وجود‬
‫دارد‪ ،‬مورفین یک انالجیزیک قوی نارکوتیک است‪.‬‬
‫‪ -9‬تاریخچه موروفین‬
‫در سال ‪ 4161‬م یک جوان دواساز آلمانی‪ ،‬موروفین را از تریاک به دست آورد‪ ،‬به قول دیگر ذریعه دواساز فرانسوی‬
‫به نام سر تونو در سال ‪ 4161‬ساخته شد‪.‬‬
‫‪ -1‬طریقه استفاده از مورفین‬
‫– تابلیت مورفین از طریق دهن‬
‫– زرق تحت الجد‪ ،‬عضله و داخل ورید (صدیقی‪.)۱۱ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -1‬اثرات مصرف مورفین‬
‫شایعترین عالیم فزیکی اعتیاد به مورفین عبارتند از‪:‬‬
‫– ایجادشدن لکه و جوشهای ریز در نقاط مختلف بدن‬
‫– تغییرات پوستی از جمله ظاهرشدن رنگدانههای مایع به آبی در نقاط مختلف بدن‬
‫– خستهگی شدید‬
‫– تکانهای غیرعادی در عضالت‬
‫– تغییر اشتها‬
‫– خوشی کاذب‬
‫– آرامش‬
‫– کاهش شهوت‬
‫– احساس خارش جلدی‬
‫– عرق‬
‫– مشکالت تنفسی شایعترین نشانههای فزیکی مصرف مورفین در شفاخانهها هستند‪ .‬نفس کشیدن در این افراد‬
‫به قدری کند میشود که به گمان‪ ،‬قفسه سینهها آنها باال و پائین نمیشود‪( .‬علی جان‪.)471 :9646 ،‬‬
‫‪ -5‬عالیم روانشناسی مورفین‬
‫– تغییرات ناگهانی در خلقوخو‪ ،‬مانند تغییر احساس از شادی به غمگینی در ظرف یک مدت زمان کوتاه‬
‫– بیتابی و استرس‬

‫‪431‬‬
 ‫– بیقراری‬
‫– بیثباتی در احساسات عاطفی‪.‬‬
‫‪ -0‬عالیم رفتاری مورفین‬
‫با گذشت زمان در افراد معتاد به مورفین تغییر رفتارهای ناگهانی و غیر قابل توجه رخ میدهد‪ .‬در ادامه به مهمترین‬
‫رفتارهایی که سوءمصرف این دوا به وجود میآورد اشاره کردهایم‪:‬‬
‫– گوشهگیری و رهاکردن دوستان و خانواده‬
‫– مخفیکردن وسایل خود از دیگران‬
‫– غیبتهای غیرموجه و درازمدت گاه و بیگاه‬
‫– امتناع از حضور در جمعهای دوستانه‪ ،‬مهمانیها و به خصوص در جمعهای خانوادهگی‬
‫– عدم تمایل فرد به فعالیتهایی که قبالً به آنها بسیار عالقه داشته‬
‫– ایجاد ناآرامی در بین اعضای خانواده و دوستان‬
‫– تقاضای پول بدون ذکر دلیل‬
‫– یکی از موارد مهمی که به غیر از موارد فوق در محیط زندهگی این افراد دیده میشود پیداشدن سرنگهای‬
‫مصرفشده یا بطریهای قوطی خالی در اتاق یا خانه فرد است (کمال گور سوی‪)411 :9649 ،‬؛‬
‫ج‪ :‬هیروئین (‪)Heroin‬‬
‫‪ -4‬مفهوم هیروئین‬
‫هرویین عبارت است از‪ :‬گرد بلوری رنگ سفیدی که با سرعت تمام در الکول ذوب میشود و این از گرانقیمتترین‬
‫انواع مواد مخدر و خطرناکترین آنها برای صحت و تندرستی عمومی است‪ .‬هرویین به وسیله عملیات کیمیاوی‬
‫گسترده به دست میآید‪.‬‬
‫هرویین خالص پودر تلخمزه بسیار نرمی است‪ ،‬اما این مواد به ندرت در دسترس همگان قرار گرفته و یا در جادهها به‬
‫فروش میرسد‪ .‬رنگ هرویینی که در دسترس افراد قرار میگیرد‪ ،‬ممکن است از سفید تا قهوه تیره متغیر باشد‪ ،‬این تغییر‬
‫رنگ به دلیل ناخالصها و یا افزودنیهایی است که در آن وجود دارد (قاسمی‪ .)۱۹ :۱۳۱۹ ،‬هرویین موجود در بازار‬
‫معموالً ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۳‬فیصد هرویین دارد و بقیه آن شیر خشک‪ ،‬نشاسته‪ ،‬پودر بیکربنات و پودر گلوکز‪ ،‬گرد گچ‪ ،‬پودر‬
‫قند‪ ،‬کافیین‪ ،‬پودر برنج و آرد است‪.‬‬
‫‪ -9‬انواع هیروئین‬
‫هیروئین از نظر فیصد میزان خلوص‪ ،‬به چهار نوع تقسیم میشود‪:‬‬
‫‪ -‬مورفین (قبل از فرآوری)؛‬
‫‪ -‬خیابانی (به شکل دستفروشی در کوچه و بازار فروخته میشود) با خلوص ‪ 1‬تا ‪ 7‬فیصد)؛‬
‫‪ -‬البراتواری با خلوص ‪ 06‬تا ‪ 76‬فیصد که به قصد فریب معتادان‪ ،‬امروزه‪ ،‬به عنوان کراک فروخته میشود‪.‬‬
‫‪ -‬تزریقی با خلوص ‪ 25‬فیصد که در البراتوارهای پیشرفته تهیه شده و به آن هیروئین‪ ،‬کریستال میگویند‪.‬‬

‫‪431‬‬
 ‫‪ -1‬تاریخچه هیروئین‬
‫هیروئین برای اولین بار توسط یک کیمیادان انگلیسی در سال ‪ 4171‬م در شفاخانه سنت مری کشف گردید‪ .‬دانشمند‬
‫مذکور این ماده را به نام «نترااستیل موروفین» معرفی کرد‪ .‬در سال ‪ 4126‬م بعد از مطالعات سه نفر داکتران و علمای‬
‫آلمانی به این نتیجه رسیدند که ماده مذکور از «دای استیل» ساخته شده و از آن برای تداوی امراض تنفسی و توبرکلوز‪،‬‬
‫کار میگرفت و کمپنی بایر المانی در سال ‪ 4121‬م به ساختن و تجارت آن پرداخت و به نام هیروئین نامگذاری نمود‬
‫(مساواتی‪ .)۶۱ :۱۳۱۳ ،‬به گمان اغلب کلمه بایر به معنی هیروئین باشد که قوی و اثرگذار است و به انسان چنان‬
‫قوت میبخشد که کار چند روز را در یک روز انجام دهد؛ از همین سبب به اشخاصی که در فلمها رول مرکزی دارند‪،‬‬
‫لقب هیرو یا قهرمان داده میشود‪ .‬هیروئین از معامله نمودن خاشخاش با یک تیزاب صنعتی به دست میآید‪ .‬هیروئین به‬
‫پیمانه وسیع در اواخر قرن ‪ ۱۲‬به عنوان یک دوای مسکن تولید میشد‪ .‬در ابتدا چنین تصور میشد که هیروئین تعویح‬
‫مصون و غیر اعتیادآور برای مروفین میباشد؛ ولی بعد از مطالعات زیاد به این نتیجه رسیدند که این ماده از مورفین زیاد‬
‫خطرناک و درجه اعتیاد و وابستهگی آن باال میباشد؛ از همین رو در سال ‪ 4122‬م از اضرار آن خبر دادند و در سال‬
‫‪ 4240‬م در شفاخانههای امریکایی کم و بعدًا توسط یک کمیسیون بینالمللی از لیست دواها بیرون ساخته شده و در‬
‫تمام جهان منع اعالن گردید (دیوید بوروچور‪.)450 :9641 ،‬‬
‫‪ -1‬طریقه استفاده از هیروئین‬
‫چون هرویین به سرعت وارد مغز میشود‪ ،‬وابستهگی شدیدی ایجاد میکند‪ .‬هرویین به سه میتود مصرف میشود‪:‬‬

‫– در داخل رگها‪ :‬مصرفکننده هرویین‪ ،‬مستقیمًا آن را با سرنگ داخل سیاهرگ تزریق میکند‬
‫– دود کردن‪ :‬از راه پایپ‬
‫– باال کشیدن از راه بینی‪ :‬مصرف کننده‪ ،‬پودر هرویین را مستقیمًا از راه بینی‪ ،‬احتماالً با استفاده از نی باال‬
‫میکشد (غنجی‪.)۱۶ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫‪ -1‬اثرات مصرف هیروئین‬
‫اثرات کوتاهمدت هرویین شامل آن اثراتی میشود که بالفاصله بعد از مصرف هرویین اتفاق میافتد و عبارتند از‪:‬‬
‫– خشکی دهان‬
‫– سرخی و حرارت پوست‬
‫– احساس سنگینی‬
‫– استفراغ‬
‫– خوشحالی‬
‫– بیعاطفگی‬
‫– تنفس و ضربان قلب آرام‬
‫– خارش‬
‫– ضعف عضالنی (ستوده‪.)۱۲ :۱۳۱۳ ،‬‬

‫‪432‬‬
 ‫‪ -5‬اثرات بلندمدت مصرف هرویین‬
‫اثرات بلندمدت مصرف هرویین‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫– وابستهگی به و مقاومت در برابر مواد مخدر‬
‫– خرابی دندان‬
‫– بیخوابی‬
‫– مریضیهای تنفسی‬
‫– ضعف قاعدگی زنان‬
‫– بیهوشی‬
‫– افسردهگی‬
‫– نارضایتی جنسی در مردان و زنان به خاطر ناتوانی در رسیدن به ارگاسم (شهوانی)‬
‫– کمبود ظرفیت جنسی مردان که میتواند به ناتوانی بلندمدت تبدیل شود‬
‫– خارش‬
‫– خشکی‬
‫– فلج جزیی‬
‫– عرق سرد‬
‫– کماشتهایی (میری‪.)۶۱ :۱۳۱۳ ،‬‬
‫‪ -0‬اثرات اجتماعی مصرف هرویین‬
‫سوءمصرف هرویین اثرات اجتماعی مخربی دارد که میتواند روابط خوش دوستانه و در کل ارتباط خوب ما با جامعه‬
‫را مختل کند‪ .‬بعضی از این مشکالت عبارتند از‪ :‬اطفال آزاری‪ ،‬مشکالت مالی‪ ،‬ازدواجهای شکستخورده‪ ،‬خشونت‬
‫خانگی و از دست دادن فرزندان (بنت کولین‪.)446 :9641 ،‬‬
‫د‪ :‬کوکائین (‪)Cocaine‬‬
‫‪ -4‬مفهوم کوکائین‬
‫کوکائین‪ ،‬پودری سفید‪ ،‬نرم‪ ،‬شفاف‪ ،‬کریستالیشکل با طعم تلخ است که از برگهای بوته گیاهی به نام «اریتروکسیلون‬
‫کوکا» که از گیاهان بومی آمریکای جنوبی است استخراج میشود (آقابخشی‪ .)۲۶ :۱۳۲۲ ،‬کوکائین از جمله مواد‬
‫محرک و بسیار قوی است که مستقیمًا بر مغز اثر گذاشته‪ ،‬خلق فرد را باال برده و خوشحالی فراوان ایجاد میکند‪.‬‬
‫کوکائینی که در بازار قاچاق مواد عرضه میشود معموالً به شکل پودر سفیدرنگی است که با نامه کک )‪ ،(Coke‬سی‬
‫)‪ ،(C‬برف )‪ (Snow‬و دانه برف )‪ (Flake‬شناخته میشود‪.‬‬

‫‪433‬‬
 ‫‪ -9‬تاریخچه کوکائین‬
‫کوکائین خالص برای اولین بار در اواسط قرن ‪ ۱۲‬از برگ کوکا بوته ‪ Erythroxylon‬که عمدتًا در پرو و بولیوی رشد‬
‫میکند‪ ،‬استخراج شده است‪ .‬اولین بار مکتشفان اسپانیایی مشاهده کردند که چگونه مردمان بومی آمریکای جنوبی‬
‫میتوانستند بهوسیله جویدن برگهای کوکائین با خستهگی مبارزه کنند‪.‬‬
‫در ‪ ،4106‬آلبرت نیمن‪ ،‬از برگ کوکا «کوکائین» را جدا کرد و توضیح داد که عمل بیحسی هنگامی که دوا در‬
‫روی زبان قرار داده میشود انجام میگیرد‪ .‬آنجلو ماریانی‪ ،‬نخستین بار در ‪ 4116‬دوایی نوشیدنی که «وین ماریانی»‬
‫یا «شربت کوال» نامیده میشد‪ ،‬تولید کرد که شامل ‪ m.g 5/6‬کوکائین در هر اُنس بود (اونس = سنگی برابر ‪ 41‬گرم)‪.‬‬
‫روانتداویگر مشهور‪( ،‬زیگموند فروید) در ‪ 4111‬کوکائین را برای انواع مریضیها و معتادان به الکول و مرفین توصیه‬
‫کرد‪ ،‬متأسفانه بسیاری از این مریضان به سوی معتادشدن به کوکائین رفتند (فرجاد‪ .)۳۶ :۱۳۲۲ ،‬در ‪ ،4110‬جان‬
‫پیمبیرتون‪ ،‬کوکاکوال را توسعه داد‪ ،‬نوشیدنی که شامل کوکائین و کافیین بود‪ ،‬در سال ‪ 4260‬کوکائین از کوکاکوال‬
‫برداشته شد‪.‬‬
‫هریسون‪ ،‬مخدری مشابه در ‪ 4241‬به طور غیر قانونی از کوکائین ساخت‪ .‬سرانجام در ‪ 4215‬به سرعت «کراک‬
‫کوکائین» به عنوان مشکل عمده دوایی معرفی شد‪ .‬سوءاستفاده کوکائین دارای سابقه طوالنی است‪ .‬کوکائین ماده‬
‫مخدری با خاصیت یوفوریای شدید و با پتانسیل قوی اعتیادآوری است‪.‬‬
‫‪ -1‬بزرگترین کشور تولیدکننده کوکائین‬
‫گزارشی که واحد مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد منتشر کرده نشان میدهد بریتانیا بزرگترین صادرکننده‪،‬‬
‫واردکننده و مصرفکننده قانونی کوکائین برای مصارف صحی در دنیا است‪ .‬در این گزارش همچنان آمده که این‬
‫کشور بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده هرویین برای مصارف طبی هم به شمار میرود‪ .‬بر اساس این گزارش در‬
‫سال ‪ ،۹۲۱۱‬بریتانیا ‪ ۳۳۲‬کیلوگرم کوکائین وارد کرده‪ ۳۱ ،‬کیلو صادر و ‪ ۲۲‬کیلوگرم هم برای مصارف صحی‬
‫مصرف کرده است (براتی‪.)450 :4121 ،‬‬
‫‪ -1‬طریقه استفاده از کوکائین‬
‫معتادان به طریق مختلف آن را استعمال میکنند‪:‬‬
‫– جویدن برگ کوکا‬
‫– استنشاق از راه بینی‬
‫– زیرجلدی‬
‫– خوردن با آب‪.‬‬
‫‪ -5‬اثرات مصرف کوکائین‬
‫‪ -‬اثرات کوتاهمدت‬
‫– احساس اعتمادبهنفس کاذب و انرژی اغراقآمیز‬
‫– افزایش فشار خون‬

‫‪434‬‬
 ‫– سرعت باالی تپش قلب‬
‫– بدگمانی‪ ،‬بیتابی و بیقراری‬
‫– دمای باالی بدن‬
‫– بزرگشدن مردمک چشم‬
‫– سردرد‬
‫– بیاشتهایی‬
‫– بیخوابی‬
‫– افزایش سطح هوشیاری‬
‫– گرفتگیهای ناحیه شکمی‬
‫– حالت استفراغ‬
‫– سکته و حمله قلبی در صورت مصرف بیش از حد (برفی‪.)۳۶ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫‪ -‬اثرات بلندمدت‬
‫– مقاومت به ماده مخدر و اعتیاد به آن‬
‫– دست رفتن توانایی تشخیص واقعیت از خیال‬
‫– احساس اختالالت عاطفی‬
‫– خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه‬
‫– بدگمانی‬
‫– ناآرامی‬
‫– کاهش وزن به علت سوءتغذیه و از دست دادن اشتها‬
‫– کاهش ایمنی بدن‪.‬‬
‫کوکائین حداقل بر سه ناحیه مغز تأثیر میگذارد‬
‫– قشر مخ که حافظه و استدالل را تحت کنترول دارد‪.‬‬
‫– هیپوتاالموس که اشتها‪ ،‬حرارت بدن‪ ،‬خواب و هیجاناتی مثل ترس و خشم را تنظیم میکند‪.‬‬
‫– مخچه که فعالیتهای حرکتی مثل راه رفتن و تعادل را بر عهده دارد (دانش‪.)۳۱ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫ه‪ :‬چرس (‪)Hashish‬‬
‫‪ -4‬مفهوم چرس‬
‫چرس که به نام حشیش نیز یاد میشود‪ ،‬مادهای است که از شیره (صمغ چسبناک) از گیاه بوته به دست میآید که به‬
‫نام بنگ‪ ،‬ماریجوانا‪ ،‬حشیش‪ ،‬کانابیس‪ ،‬گراس‪ ،‬علف‪ ،‬شوکران‪ ،‬دوغ وحدت و بنگ آب‪ ،‬شهرت دارد که تا دو متر‬
‫بلندی دارد‪ ،‬برگهای دراز تخم یا شاهدانه آن به اندازه ماش میباشد که از برگهای آن ماده سمی بنگ یا حشیش‬
‫‪435‬‬
 ‫گرفته میشود (ممتاز‪ .)۳۶ :۱۳۱۱ ،‬تفاوت چرس (حشیش) با ماریجوانا در این است که ماریجوانا از برگ و گل‬
‫خشکشده همین گیاه شاهدانه ساخته میشود‪ .‬حشیش یا بیز در امریکا به نام ماریجوانا‪ ،‬در هند به نام منگ یا بنگ در‬
‫افغانستان به نام چرس و بنگ در مراکش و الجزایر به نام کیف مشهور است‪.‬‬
‫‪ -9‬تاریخچه چرس‬
‫اجداد بته چرس در آسیا در دامنههای هموار هیمالیا و یا در قسمت کوههای التایی به وجود آمده است‪ .‬بته چرس از جمله‬
‫نباتات شگوفهدار است و انواع مشهور آن عبارتند از‪. Cannabis- ledica- Cannabis- Sativa،Cannalsis yuderalus :‬‬
‫لفظ چرس از منابع یونانی و یا گریک گرفته شده که شاید اصالً از سیچیین و یا ثریسیان باشد‪ .‬بته چرس دارای بته نر و‬
‫ماده است که لقاح آن توسط باد صورت میگیرد‪ .‬چرس در دنیا به ‪ 907‬نام در زبانهای مختلف یاد میشود‪ .‬به طور‬
‫مثال در افغانستان به آن بته چرس میگویند‪ ،‬در ایران حشیش و در امریکا به آن ماریجوانا گفته میشود‪.‬‬
‫در سال ‪ 4290‬گیاهشناس روسی مشاهدات دست خود (انکیا) را در اهلی ساختن بته چرس توسط دهاقین التایی جمعآوری‬
‫و خالصه کرد‪ .‬درین مشاهدات نقاط آتی مدنظر گرفته شده است‪:‬‬
‫‪ -‬بنگ به حیث بته وحشی؛ ‪ -‬گسترش بته چرس؛ ‪ -‬مصرف بنگ به حیث گیاه هرزه‪.‬‬
‫معلومات درباره زرع بته چرس‪ :‬در فرهنگ نیولتیک چین که ‪ 0566‬سال قبل در کنار دریای زرد گسترش یافته است‪،‬‬
‫به مشاهده میرسد که لباس مردم و ریسمانی که توسط آن شکار میکردند و ماهی میگرفتند‪ ،‬همه از الیاف بادوام بته‬
‫چرس تهیه میگردید‪ .‬وقتی که فرهنگ این مردمان ماقبل تاریخ تکامل یافت‪ ،‬ریسمان و لباسهایی که از الیاف یا فایبربته‬
‫چرس تهیه میکردند‪ ،‬به پوست حیوان تعویح شد‪.‬‬
‫مردم چین عالوه بر استعمال فایبر یا الیاف بته چرس به مواد زیادتر این بته متکی بودند‪ .‬با پیشرفت مدنیت در چین‪ ،‬الیاف‬
‫چرس جای خود را به ابریشم خالی کرد‪ .‬چینیها دانه چرس را میده کرده در حلیم و سایر غذاها مخلوط میکردند‪ .‬در‬
‫آرشیف (تینگ کوام) ریکارد شده که مردم چین در اوقات قحطی که بعد از جنگ صورت میگرفت‪ ،‬به دانه چرس وحشی‬
‫وسایل امرار حیات میکردند‪ .‬چیناییها تأثیر گل و برگ چرس را نیز فراموش نکردهاند‪ .‬در قدیمترین کتاب دستور‬
‫دواشناسی نوشته شده که میوه قسمت تاج بته چرس که در هندوستان آن را بنگ مینامند‪ ،‬اگر خورده شود‪ ،‬انسان را‬
‫دچار وهم و ترس میسازد‪ .‬در همین کتاب آمده که چرس برای تداوی مالریا‪ ،‬قبضیت و روماتیسم مؤثر است‪.‬‬
‫با پیشرفت تکنالوژی و طرز زندهگی چیناییها شروع به استحصال روغن ازدانه چرس نمودند‪ .‬دانه چرس به اندازه ‪%96‬‬
‫روغن تولید میکند‪ .‬روغن دانه چرس مثل روغن تخم کتان در غذا استفاده شده میتواند و همچنان از روغن دانه چرس‬
‫در چراغ‪ ،‬رنگ‪ ،‬رونس و صابون کار گرفته میشود‪ .‬کنجاره دانه چرس که دارای ‪ %46‬روغن و ‪ %16‬پروتیین است‪،‬‬
‫به حیث غذای حیوانی از آن کار گرفته میشود‪ .‬وقتی مردم چین از الیاف بته چرس ریسمان‪ ،‬جال ماهیگیری و غیره‬
‫منسوجها میساختند‪ ،‬حاالً یک قدم به جلو رفته‪ ،‬از بته چرس کاغذ میسازند که دارای خاصیت بهتر و بادوامتر از سایر‬
‫کاغذها است‪ .‬در حال حاضر از این کاغذ در کانادا بانک نوت طبع میکنند‪ .‬باالخره مردم زحمتکش چین توانستند که‬
‫از ساقه بته چرس ریسمان و منسوجات و از ریشه آن ادویه و از گل و برگ آن مواد نشئهآور بسازند‪.‬‬

‫‪436‬‬
‫در حدود چهار هزار سال قبل آریاییها دانه چرس را از چین به هند وارد کردند‪ .‬در کتاب مذهبی هنودما (آتار ویدا) ذکر‬
‫شده است که چرس هدیه خداوندی است‪ .‬هندوها روح بته چرس و حیوانات را میپرستیدند‪ .‬هندوها عقیده دارند که‬
‫چرس تب وجود را پایان میآورد‪ ،‬خواب را سرعت میبخشد و از اسهال جلوگیری میکند‪ .‬اشتهای خوردن ر ازدیاد‬
‫میسازد و در طول عمر میافزاید‪ ،‬ذهن را روشن میکند‪ ،Scythians .‬قویترین خانه بدوشان زمان خود دانه چرس را در‬
‫حدود ‪ 9166‬قبل میالد از راه کوههای التای به جرمنی آوردند‪ .‬مردمان اروپائی از برگ و گل و دانه چرس زیاد کار‬
‫نمیگرفتند‪ ،‬اما از الیاف ساقه چرس تقریبًا هر مملکت اروپائی کار میگرفت‪ .‬چرس را به منظور به دست آوردن الیاف آن‬
‫کشت میکردند‪ .‬زرع بته چرس در حدود ‪ 166‬سال قبل میالد در ناروی‪456 ،‬م در سویدن و در ‪ 166‬م در جرمنی‬
‫و انگلستان رایج بود‪.‬‬
‫در سال ‪ 566‬م‪ .‬چرس با همه محبوبیت خود در هند‪ ،‬به طرف غرب به ایران‪ ،‬آشور و عربستان رسید‪ .‬در حال حاضر‬
‫چرس تقریبًا در همه جای دنیا خانه دارد‪ .‬در هالند به صورت آزاد آن را در بازار دود میکنند‪ .‬در افغانستان تقریبًا به‬
‫صورت نیمهآزاد دوام دارد و در امریکا چرسیها میخواهند که دودکردن چرس را آزاد بسازند‪.‬‬
‫بته چرس در چین ریشه عمیق دارد‪ ،‬چین را مملکت چرس و توت مینامند‪ .‬در هند بر عالوه پرستش بته بنگ مردمان‬
‫رهنمای مذهبی از برگ و گل بته چرس بنگ میساختند و در روزهای عید و روزهای مذهبی آن را صرف میکردند و به‬
‫حالت نشئه خود را مییافتند‪.‬‬
‫‪ -‬مصرف چرس در طب‬
‫چرس به عنوان مسکن و ماده رفع بیخوابی که ایجاد آرامش میکند و (‪ )Tetar cannabin Hydro‬و دیگر مشتقات برای‬
‫تداوی برخی از امراض از جمله آسم و صرع میتواند مورد استفاده قرار گیرد‪ ،‬ولی در حال حاضر‪ ،‬فقط در تداوی حالت‬
‫تهوع و استفراغ ناشی از شیمی تراپی در تداوی سرطان استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ -1‬طریقه استفاده از چرس‬
‫میتودهای گوناگونی برای مصرف چرس (حشیش) وجود دارد‪ .‬کشیدن چرس (حشیش) با استفاده از‪:‬‬
‫– پایپ‬
‫– چوش‬
‫– قرار دادن بر روی قاشق داغ‬
‫– به میتود چلیم‬
‫– و شایعتر از همه به صورت سگرتی در ترکیب با توتون یا گراس (برفی‪.)۲۹ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫‪ -1‬اثرات مصرف چرش‬
‫‪ -‬اثرات کوتاهمدت‬
‫باید دانست که اثرات چرس (حشیش) با توجه به مقدار و نوع استفاده (کشیدن یا خوردن) متفاوت است‪ .‬وضعیت‬
‫جسمی و سالمت فرد از جمله وزن‪ ،‬اندازه‪ ،‬خلقوخوی فرد‪ ،‬درجه تحمل و‪ ...‬فرق میکند‪ .‬اثرات کشیدن چرس‬
‫(حشیش) در عرض چند دقیقه پس از مصرف ظاهر میشود و ‪ 9‬تا ‪ 1‬ساعت باقی میماند‪ .‬در صورت خوردن هضم آن‬

‫‪437‬‬
‫به طور بطی و کند صورت میگیرد؛ لذا اثر آن به تدریج و طوالنیتر میگردد‪ ،‬معموالً فرد پس از مصرف چرس (حشیش)‬
‫احساس آرامش و راحتی میکند‪ ،‬قوه درک و احساس او افزایش مییابد‪ ،‬رنگها به نظرش شفافتر و روشنتر میآیند‪،‬‬
‫صداها به نظر از فاصله دورتر به گوش میرسد (برجویی‪ ،‬قاسم‪ .)96 :4125 ،‬به هر حال در ادراکات حسی به‬
‫خصوص بینایی و شنوایی تحریف به وجود میآید و اشتها افزایش مییابد‪.‬‬
‫دیگر مصرف چرس (حشیش) عبارتند از‪:‬‬
‫– خوابآلودهگی‬
‫– سرخشدن چشمها‬
‫– افزایش ضربان قلب‬
‫– خشکی دهان و گلو‬
‫– بزرگی مردمک چشم‬
‫– مختلشدن قوه حافظه و تمرکز فکری به طور موقت‬
‫– اختالل درک زمان و مکان‬
‫– بیتابی‪ ،‬بیقراری‬
‫– افسردهگی‬
‫– هیجان‬
‫– تحرک زیاد‬
‫– بیقراری‬
‫– پرحرفی‬
‫– خندههای بیدلیل‬
‫– ترس و وحشت‬
‫– اختالل در هماهنگی و تعادل در راه رفتن‬
‫– دندانها را از بین میبرد‬
‫– نسل را از بین میبرد؛‬
‫– منی را میخشکاند (شاکرمی‪.)۱۱۶ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫احتماالً موجب اوهام (گمانها خیاالت ترس) که اغلب توأم با حالت بدگمانی به خصوص در مصرف مقدار زیاد آن‪،‬‬
‫میشود‪ .‬دوز معمولی آن‪ ،‬بر مغز انسان تأثیرات بسیار منفی برجای میگذارد و حتی مهارتهای کاربردهای ماشینی را‬
‫لطمه میزند‪ ،‬طوری که انسان نمیتواند از ماشینها استفاده کند و از این رو به خصوص در درایوری‪ ،‬مصرف چرس‬
‫بسیار خطرناک است‪ ،‬تعداد زیادی از حادثات ترافیکی در افغانستان به خاطر این به وجود میآید که درایوران چرس‬
‫میکشند‪ .‬در بدن افرادی که تصادفات شدید ترافیکی داشتهاند و منجر به جراحات سختی گردیده‪ ،‬چرس دیده شده‬
‫است (حیدری کامران‪.)12 :4129 ،‬‬

‫‪438‬‬
 ‫و‪ :‬قارچ )‪)MAGIC MUSHROOMS‬‬
‫قارچها یکی از خوراکیهای محبوب و پرخاصیت به شمار میروند‪ .‬این یوکاریوت (هسته حقیقی سلولها)‬
‫دوستداشتنی‪ ،‬انواع مختلفی دارد و هر یک از آنها میتوانند اثر متفاوتی داشته باشند؛ اما در این میان‪ ،‬نوعی قارچ‬
‫وجود دارد که با تمام آنها متفاوت است‪.‬‬
‫همانطور که احتماالً حدس زدهاید‪ ،‬ما درباره «قارچهای جادویی» و یا «سیلوسایبین» صحبت میکنیم‪ .‬این خوراکی‬
‫عجیب که مخدر نیز محسوب میشود‪ ،‬میتواند ذهن شما را ‪ -‬در کوتاهمدت‪ -‬آزاد کند و توهم ایجاد نماید‪ .‬تأثیر آن‬
‫را میتوان در ابتدا عجیب و خوب ولی در طوالنیمدت بد دانست‪ .‬فرد مصرفکننده بعد از میلکردن قارچ‪ ،‬همهچیز‬
‫را متحرک میبیند و بیاختیار میخندد‪( .‬صرامی‪ .)490 :4129 ،‬بر اساس تحقیقات انجام شده‪ ،‬قارچ جادویی ماده‬
‫روانگردان به شمار میرود و میتواند در تداوی بیتابی شدید و افسردهگی‪ ،‬مؤثر عمل نماید‪ .‬آنها برای مصارف دوایی‬
‫ثبت نشدهاند و در اکثر نقاط غیر قانونی هستند‪ .‬علت غیر قانونی بودن هم عمدتًا به آثار سویی است که مصرف‬
‫بلندمدتش به همراه دارد‪.‬‬
‫نحوه استعمال‪ :‬پخته همراه با غذا‪ ،‬دم کرده همراه با چای‬
‫اثرات آنی‪ :‬اثری خفیفتر از آل اس دی داشته و تا ‪ 1‬ساعت باقی میماند‬
‫خطرات‪ :‬درد شکم‪ ،‬اسهال‪ ،‬تهوع و مرگ در پی مصرف قارچهای سمی‬
‫جزء دوم‪ :‬اقسام مواد مخدر صنعتی‬
‫ال اس دی‬
‫اکستازی‬
‫کتامین‬
‫اقسام مواد مخدر صنعتی‬

‫متادون‬
‫آمفتامین‬
‫حالل ها‬
‫استروئیدها‬
‫کریستال شیشه‬
‫جی اچ بی‬
‫کراک‬

‫‪439‬‬
 ‫الف‪ :‬آل اس دی (‪)LSD‬‬
‫‪ -4‬مفهوم آل اس دی‬
‫یکی از مواد توهمزا و مخربی که این روزها به صورت پراکنده اسم آن را میشنویم ‪ LSD‬است‪ ،‬این کلمه مخفف‬
‫‪lysergic acid diethylamide‬میباشد و آن را با نام اسید‪ ،‬مسافرت‪ ،‬بلواسکایو کاغذ خشککن میشناسند‪ .‬این ماده‬
‫در سال ‪ 4211‬توسط آلبرت هوفمن کشف شد و قویترین ماده توهمزا در جهان است‪ .‬این ماده به صورت طبیعی از‬
‫قارچهایی که روی گندم چاودار و یا سایر غالت رشد میکند به دست میآید یا اینکه به صورت مصنوعی ساخته میشود‪،‬‬
‫دوره اوج مصرف این ماده در دهههای ‪ 06 ،56‬و ‪ 76‬میالدی بود که دوره اوج هیپیها بوده است (صرامی‪:4121 ،‬‬
‫‪ .)15‬مقدار کمی از این ماده در البراتوارها برای مصارف طبی تولید میشود و سایر ‪ LSD‬موجود به صورت غیر قانونی‬
‫ساخته میشود و در سطح جادهها برای مصارف غیر طبی و غیر قانونی استفاده میشود‪.‬‬

‫‪LSD‬‬ ‫‪ -9‬تأثیرات فزیکی اولیه استعمال‬

‫– افزایش فشار خون ضربان قلب و دمای بدن‬
‫– بیحسی‬
‫– تهوع (به هم خوردن دل) و تشنج‬
‫– آسیب دیدن مهارتهای حرکتی (اختالل تعادل)‬
‫– واکنشهای ناگهانی و سریع‬
‫– خستگی‬
‫– ضعف عضالت و لرزش‬
‫– سرگیجه‬
‫– قهقهههای ناگهانی با صدای بلند خندیدن (هاشمی‪.)۲۶ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -1‬تغییرات روحی رونی در اثر استعمال ‪LSD‬‬

‫یکی از تغییرات روحی ناشی از استفاده از این ماده‪ ،‬بههمریختگی احساسات است که استعمالکنندهگان آن را به صورت‬
‫دیدن صداها و شنیدن رنگها توصیف کردهاند‪.‬‬
‫همچنین کنترول فرد از روی روند فکر کردنش خارج میشود و به این صورت واقعیت‪ ،‬خیال و خاطرات فرد با هم‬
‫مخلوط میشوند‪ .‬درک فرد از زمان‪ ،‬فاصلهها‪ ،‬ارتفاع‪ ،‬وزن و‪ ...‬به هم میخورد و کمکم احساس میکند که با محیط‬
‫یکی شده است‪ .‬بعضی از افراد در این حالت احساس میکنند که مردهاند و وحشتزده میشوند (مردانی‪:4124 ،‬‬
‫‪ .)05‬احساسات و افکار وحشتناک یا به شدت خوشایند و یا حتی عجیبوغریب ترس از دیوانگی و مرگ و ناامیدی‬
‫یکی از تغییرات روحی روانی است که بعد از استعمال برای فرد پیش میآید و بازگشت نام دارد؛ بازگشتها که خود‬
‫را به صورت گمانهای دیداری عجیب نشان میدهد تا چند روز و شاید تا چند سال گاهی اوقات به سراغ فرد بیایند‪.‬‬
‫همچنین زیادهروی در استعمال این ماده ممکن است باعث ایجاد عارضههای شدید روانی شود‪.‬‬

‫‪441‬‬
 ‫‪ -5‬شکل ظاهری‬
‫این ماده در کاغذهای مربع شکل کوچک که معموالً روی آنها طرح و نقش مختلفی وجود دارد به صورت تابلیتهای‬
‫ریزی بنام ‪ ،DOTS،MICRODOTS‬به صورت مایع‪ ،‬کپسول و ژالتین (‪ )33‬نیز موجود میباشد‪ .‬آل اس دی خالص گرد‬
‫بیبو و سفیدرنگی است که از یک نوع قارچ استخراج میگردد‪.‬‬
‫‪ -0‬نحوه استعمال‬
‫نحوه استعمال این ماده به صورت استنشاق‪ ،‬دود کردن‪ ،‬تزریق و خوراکی است‪.‬‬
‫‪ -7‬اثرات آنی‬
‫این ماده‪ ،‬گمانزای قوی است و حالت پرواز )‪ ،(TRIP‬ظرف یک ساعت پس از استعمال ظاهر گشته و ‪ 1‬الی ‪49‬‬
‫ساعت اثر آن باقی میماند‪ ،‬فرد قادر به خاتمه دادن به این حالت نمیباشد‪ ،‬رنگها روشنتر‪ ،‬اصوات جدیدتر و حرکات‬
‫و زمان کندتر و یا تندتر میگردد (فرهادی‪ .)۲۶ :۱۳۲۱ ،‬ادغام حواس در یکدیگر (رنگها شنیده میگردد و صداها‬
‫دیده میشود)‪ ،‬کاهش اشتها‪ ،‬گرگرفتگی‪ ،‬لرز‪ ،‬تپش قلب‪ ،‬سردرگمی و تنفس سریع از اثرات این ماده است‪.‬‬
‫‪ -1‬خطرات‬
‫حالت پرواز و یا نشئهگی حاصل از ‪ LSD‬میتواند خوشایند باشد؛ اما یک قیافه بد بسیار وحشتآور خواهد بود‪ .‬مسئله‬
‫دیگر حالتی است که مجددًا بدون استعمال ‪ LSD‬برای فرد بارها و بارها تکرار میشود که ‪ FLASH- BACK‬نامیده میشود‬
‫(قارلی پور‪ .)496 :4124 ،‬افسردهگی‪ ،‬جنون‪ ،‬تشنج‪ ،‬مرگ و خودکشی از عواقب استعمال آن به شمار میرود‪.‬‬
‫ب‪ :‬اکستازی (تابلیت ‪)K‬‬
‫‪ MDMA‬یا ‪ ۳‬و ‪ ۲‬متیلندی اکسیمت آمفتام ین که به نام اکستاسی‪ ،‬اکستازی‪ X ،E ،XTC ،‬هم معروف است نوعی جدید‬
‫از مواد مخدر است که به دلیل ایجاد احساس نشاط فراوان امروز در میان محافل جوانان جذابیتی خاص پیدا کرده‬
‫است‪ .‬این مواد گمانزا که در اشکال متنوع دوایی عرضه میشود بر مغز اثر گذاشته و تصاویر آن را مخلوط میکند‪.‬‬
‫اکستاسی خالص پودری سفید شامل کریستالهای ریز است (ستوده‪ .)۱۳۳ :۱۳۱۳ ،‬از این پودر بوی کپک (پوپنک)‬
‫به مشام میرسد‪ .‬در صورت وجود ناخالصی اکستاسی به رنگهای سرخ و قهوۀ نیز دیده میشود‪ .‬این ماده به اشکال‬
‫تابلیت خوراکی و جویدنی‪ ،‬کپسول‪ ،‬پودر استنشاقی‪ ،‬برچسبهای پوستی و مواد دودکردنی و تزریقی موجود است‪.‬‬
‫میزان ماده مخدر در هر تابلیت از ‪ ۲‬تا ‪ ۱۱۶‬میلیگرم متفاوت است که این میزان بر سرعت و شدت و همچنین مدت‬
‫زمان ماندگاری اثر ماده تأثیر میگذارد‪ .‬ناخالصیهایی که به این تابلیت افزوده میشود شامل مواد کیمیاوی است که‬
‫غالبًا خاصیت تحریککننده و فعالکننده سیستم عصبی را دارند‪.‬‬
‫امکان تهیه این ماده در البراتوارهای داخلی نیز وجود دارد؛ لذا خطر وجود مواد اضافی خطرناک و ترکیبات کشنده‬
‫در آن باالست‪ .‬اثرات مصرف تابلیت حاوی این مواد پس از ‪ ۹۲‬تا ‪ ۲۲‬دقیقه ظاهر شده و ‪ ۹‬تا ‪ ۳‬ساعت در یک حد‬

‫‪ .33‬ژالتین‪ :‬ماده جامد نیمهشفاف‪ ،‬بیرنگ‪ ،‬ترد و کمابیش بیمزه است که از کالژن (پروتئین) درون پوست و استخوان جانوران‬
‫بهدست میآید‪.‬‬
‫‪441‬‬
‫حفظ شده و بعد افت میکند و از ‪ ۳‬تا ‪ ۹۲‬ساعت اثرات آن باقی است (نورالدین‪ .)10 :9646 ،‬این تابلیتها به‬
‫علت تأثیرات خاصی که دارند در میان جوانان با نامهای مختلف شناخته میشود‪ ،‬مانند تابلیتهای شادی یا تابلیت عشق‬
‫(‪ )LOVE PILL‬تابلیت فراری‪ ،‬تابلیت انرژیزا‪ ،‬دیسکو بیسکویت‪ ،‬قهوه بزرگ‪ ،‬دنیس شیطانک و‪ ...‬حالت بعد از‬
‫استعمال این مواد را اصطالحًا سفر یا‪ TRIP‬میگویند‪ .‬کلمه اکستاسی در گذشته برای سرمستی عارفان و خاصه شاعران‬
‫به کار میرفته است‪.‬‬
‫‪ -4‬تاریخچه اکس‬
‫اکستاسی نخستین بار در سال ‪ ۱۲۱۲‬توسط شرکت ادویه سازی مرک )‪ (Merck‬در جرمنی ساخته شد و به عنوان دوای‬
‫ضد اشتها و الغری به ثبت رسید؛ اما در آن زمان وارد بازار نشد و استفاده از آن تا اواخر دهه ‪ ۱۲۶۲‬به تعویق افتاد‪.‬‬
‫در این زمان اکستاسی به عنوان تداوی اختالالت روانی و عاطفی توسط طبیبان و روانشناسان معرفی شد و در سال‬
‫‪ ۱۲۱۲‬در دسترس متقاضیان قرار گرفت؛ به خصوص این دوا جهت استفاده سربازان جرمنی در جنگ جهانی اول به‬
‫کار رفت که بعدها با شناختهشدن آثار مخرب و خطرات روحی بسیار زیاد آن از چرخه استعمال خارج شد‪.‬‬
‫طی این مدت قربانیان و تلفات زیادی برجای گذاشت‪ .‬سربازان جرمنی را دوباره قربانی کردند‪ .‬یک بار وقتی مجبورشان‬
‫کردند برای فتح دنیا سینههاشان را آماج گلوله کنند و یکبار وقتی برای تداوی آسیبهای جنگ روانی‪ ،‬آنها را به‬
‫خوردن ادویهای توهمزا واداشتند؛ ادویۀ که میتوانست هراس شبهجنگ و فریادهای همسنگرهای زخمی را از یاد ببرد‬
‫و در مقابل چنان نشاطی را به مریضان جنگی بدهد که انگار هرگز گرفتار جنگ و خونریزی نشدهاند‪.‬‬
‫به هر حال بعد از مشخصشدن آثار سوء استعمال تابلیتهای اکستاسی‪ ،‬تولید و توزیع و استعمال آنها غیرقانونی اعالم‬
‫شد‪ .‬سال ‪ ۱۲۱۳‬دولت آمریکا استعمال این ماده را ممنوع کرد و در سال ‪ ۱۲۱۱‬مطالعات انجامشده روی حیوانات‬
‫البراتواری آثار مخرب اکستاسی را روی سیستم عصبی نشان داد‪ .‬در سالهای اخیر استعمال آن در امریکا در محافل‬
‫شبانه و در کشور ما نیز در پدیدهای مشابه به نام اکسپارتی‪ ،‬افزایش یافته است‪ .‬خانوادهها‪ ،‬طبیبان و نیرویهای امنیتی‬
‫مکلفیت خاص دارند تا جلو جوانان را از تباهی و بربادی همیشگی بگیرند‪ .‬یک بار استعمال تابلیت ‪ K‬مساوی است با‬
‫تخریب حجرات دماغ و اختالل دایم در قدرت تفکر و تصمیمگیری‪ .‬این دوا به سبب عوارض جانبی خطرناک و بعضًا‬
‫غیرقابلبرگشت از جمله دواهای غیرمجاز میباشد و استفاده آن در تمام کشورهای جهان ممنوع است‪ .‬تابلیت ‪ K‬به‬
‫شیوه کیمیاوی و تغییر در ساختمان مولکول آمفتامین در البراتوارهای غیرقانونی ساخته میشود؛ لذا میزان خالص بودن‬
‫آن از یک البراتوار به البراتوار دیگر بسیار تفاوت دارد‪ .‬البته ترکیباتی شامل متادون ‪ L.S.D‬و کتامین نیز به عنوان‬
‫اکستیزی به صورت دستساز در بازار موجود است که بسیار خطرناک است (ایرول‪.)941 :9641 ،‬‬
‫اکستسی در فرهنگ فارسی‪« ،‬وجد» و «نشاط» و «از خود بیخودشدن» معنی میدهد؛ ولی بمب شادی‪ ،‬بمب هیجان‪،‬‬
‫دوای عشق‪ ،‬دوای همآغوشی و سوپرمن نیز خوانده میشود‪ .‬در کشور ما به تابلیت ‪ K‬مشهور است‪ .‬اکستسی معموالً‬
‫به شکل تابلیتهای تابلیت (‪ )K‬رنگی است که روی این تابلیتها (تابلیت‪ ) K‬و شکلهایی مانند قلب‪ ،‬ضربدر‪ ،‬پروانه‪،‬‬
‫ستاره و حروف التین و‪ ...‬نوشته شده است و در بستهبندیهایی به شکلهای کارتونی مانند میکیموس و کمان ارائه‬
‫میشود (نبیزاده‪ .)۳۲ :۱۳۲۲ ،‬اشکال تزریقی و ژل نوشیدنی آن نیز گزارش شده است‪ .‬اکستسی معموالً در مجالس‬

‫‪442‬‬
 ‫و مهمانیهای شبانه مختلف استعمال میشود‪ .‬به این مجالس «اکس پارتی» یا «ریو» میگویند‪ .‬در این مجالس به علت‬
‫هیجان بیش از حد و نداشتن کنترول رفتار‪ ،‬روابط جنسی بدون محافظت صورت میگیرد و هم اکنون یکی از علتهای‬
‫مهم بروز شیوع مریضیهایی مانند هپاتیت (‪ )34‬و ایدز در بسیاری از کشورها شرکت در همین مجالس و استعمال‬
‫اکستسی است‪.‬‬
‫‪-9‬عوارض استعمال طوالنیمدت‬
‫‪ -‬نداشتن هدف در زندهگی و پوچگرایی‬
‫‪ -‬رفتار پرخاشگرانه و بیپروایی‬
‫‪ -‬قفلشدن فکها‬
‫‪ -‬کوبیدن دندانها به هم‬
‫‪ -‬خیرهشدن به یک نقطه‬
‫‪ -‬بیعالقگی به مسائل روزمره‪ ،‬تحصیل‪ ،‬ورزش و غیره‬
‫‪ -‬انتخاب دوستان جدید و رهاکردن دوستان پیشین‪.‬‬
‫‪ -1‬شیوه تشخیص تابلیت ‪K‬‬

‫برای تشخیص از آزمایش ادرار و موی سر استفاده میشود‪.‬‬

‫تداوی‪ :‬چون اثرات تابلیت ‪ k‬به صورت تحلیل و نابودی حجرات دماغ است این اثرات غیرقابلبازگشت است؛ متأسفانه‬
‫اعتیاد به تابلیت ‪ k‬تداوی ندارد به عالوه اینکه بسیاری از افراد به علت مشکالت روانی حاصل از آن الزم است به شکل‬
‫طوالنیمدت تحت تداوی قرار گیرند (فاروقی‪.)۶۲ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫ج‪ :‬کتامین ‪K- VITAMINE‬‬

‫کتامین نوعی دوای بیهوشی است‪ ،‬این دوا در سال ‪ ۱۲۱۳‬به عنوان جایگزینی برای فنسیکلیدین و بیشتر برای استفاده‬
‫در دام طبی تولید شد و بعدها برای انسان نیز استفاده شد‪ ،‬این دوا در مقایسه با دواهای مشابه کمخطرتر بود؛ زیرا‬
‫گردش خون و تنفس را کند نمیکرد و عق زدن (به هم خوردن دل) غیر ارادی را از کار نمیانداخت‪ ،‬امروزه از کتامین‬
‫برای تداوی افسردهگی نیز استفاده میشود (اتم تاش دیمیر‪ .)97،14 :9640 ،‬خصوصیات کتامین‪ ،‬آن را به یک‬
‫ماده محبوب و غیرقانونی در میان برخی از نوجوانان و جوانان تبدیل کرده است‪ ،‬احساساتی مانند خوشحالی و توهمزایی‬
‫که بعد از استعمال این ماده حاصل میشود را بسیاری از جوانان دوست دارند تجربه کنند‪.‬‬
‫‪ -4‬کتامین چطور استعمال میشود؟‬
‫این ماده در مصارف طبی بیشتر به شکل تزریق وریدی یا عضالنی برای ایجاد آرامش و تسکین درد استفاده میشود؛‬
‫ولی در استعمال تفریحی یا سوء استعمال‪ ،‬بیشتر به فرد بستگی دارد‪ ،‬برخی تمایل دارند آن را به صورت استنشاقی‬

‫‪ .34‬هپاتیت به معنای آماس نمودن جگر است‪ .‬ویروسهای مختلفی میتوانند باعث به وجود آمدن مرض «جگر آماس» گردد‪.‬‬
‫ویروسهای اصلی هپاتیت ‪ B‬و هپاتیت ‪ C‬هستند‪.‬‬
‫‪443‬‬
‫داخل بینی استفاده کنند و برخی ترجیح میدهند آن را به شکل خوراکی (تابلیت) استعمال کنند؛ به عنوان مثال‬
‫استعمالکنندهگان جاده شکل خوراکی و استنشاقی را ترجیح میدهند (حمیدی‪.)۱۱ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫این ماده بیبو و بیمزه است و می توان آن را به هر غذا و نوشیدنی اضافه کرد‪ ،‬بدون اینکه در طعم و بوی آن تغییری‬
‫حاصل شود‪ ،‬گرچه کتامین را به عنوان دوای تجاوز نمیشناسند‪ ،‬ولی در واقع یکی از دواهایی است که به این منظور‬
‫به قربانی که معموالً زنان هستند خورانده میشود‪.‬‬
‫‪ -9‬عالیم استعمال کتامین‬
‫– بزرگشدن مردمک چشم‬
‫– یاوهگویی (بیهوده سخن)‬
‫– سردرگمی‬
‫– تعرق (عرق کردن)‬
‫– بزرگشدن مردمک چشم‬
‫‪ -1‬تأثیرات کتامین‬
‫(‪)36‬‬ ‫(‪)35‬‬
‫ناحیه‬ ‫است‪ ،‬این ماده با بلوک (جماعت‪ ،‬دسته) گیرندههای گلوتامات‬ ‫اثر کتامین نیز مانند فن سیکلیدینها‬
‫تاالموس (‪ ) 37‬مغز مانع انتقال پیام درد به سیستم لیمبیک (‪ )38‬میشود‪ ،‬کتامین سریع جذب و در تمام بافت بدن حتی‬
‫مغز توزیع میشود (ابومحمد‪.)05،76 :9641 ،‬‬
‫‪ -1‬عوارض کتامین‬
‫‪ -‬اثرات کوتاهمدت و جسمی کتامین‬
‫– اثرات غیرقابلبازگشت در مغز‬
‫– افزایش ضربان قلب‬
‫– ابتال به فشار خون‬
‫– خوابآلودهگی‬
‫– دوبینی‬
‫‪ -‬اثرات روانی و ذهنی کتامین‬
‫– احساس انفکاک از خود و دنیای اطراف‬
‫– تغییر درک از وضعیت فزیکی بدن‬
‫– اختالل درک‬

‫‪ .35‬سیکلیدین‪ :‬دوای روانگردان و منفککننده است‪ .‬این ماده در اواخر دهه ‪ 1951‬به عنوان دوای بیهوشی ساخته شد‪.‬‬
‫‪ .36‬گوتامات‪ :‬یکی از مهمترین انتقالدهندههای عصبی در مغز و برای برخی عملکردهای حیاتی بدن ضرورت است‪.‬‬
‫‪ .37‬تاالموس‪ :‬کلمه یونانی است‪ .‬اتاق داخلی ساختاری در مغز است که بین قشر مخ و مغز میانی قرار گیرد‪.‬‬
‫‪ .38‬لیمبیک‪ :‬به معنی سرحد و حاشیه است و در اطراف نواحی نیمکرهای مغزی به کار میرفت‪.‬‬
‫‪444‬‬
 ‫– خودبزرگبینی‬
‫– روانآشفتهگی (دلیریوم)‬
‫– غیرواقعی بودن دنیای اطراف‬
‫– خطاهای ادراک و بینایی‬
‫– قبل از بیهوشی کامل‪ ،‬کتامین به استعمالکننده حس انفکاک شدید از دنیای اطراف دست میدهد که به کاف‬
‫چاله معروف است‬
‫– عوارض جانبی شایع کتامین‬
‫– افزایش فشار خون‬
‫– حرکات عضالنی تغییر در وضعیت روانی‪ ،‬سطح هوشیاری‬
‫– لرزش (حسنزاده‪.)۱۳ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫‪ -5‬شکل ظاهری‪ :‬گرد سفیدرنگ‪ ،‬به صورت تابلیت و یا مایع‬
‫‪ -0‬نحوه استعمال‪ :‬خوراکی‪ ،‬استنشاق و تزریق‬
‫(‪)39‬‬
‫وحشتناک و در درازمدت‬ ‫‪ -7‬خطرات‪ :‬در کوتاهمدت سبب مشکالت بینایی‪ ،‬عدم تعادل و هماهنگی‪ ،‬توهمات‬
‫سبب احساس گمگشتهگی و جدایی از واقعیت میگردد‪.‬‬
‫د‪ :‬متادون )‪(METHADONE‬‬

‫متادون (‪ )Methadone‬یک دوای مخدر صنعتی میباشد که غالبًا به عنوان یک دوای نگهدارنده برای مهار اعتیاد به‬
‫هرویین و مواد مخدر به کار میرود‪ .‬متادون از خانواده مواد شبه افیونی است و بیشتر در تداوی وابستهگی به دیگر‬
‫شبه افیونیها مانند هرویین‪ ،‬کدیین و مورفین کاربرد دارد (نوری‪ .)۱۹۱ :۱۳۲۳ ،‬متادون یک شبه افیونی (اپیویید)‬
‫مصنوعی است‪ ،‬یعنی از مادههای کیمیاوی در البراتوار به دست میآید‪ .‬دیگر شبه افیونیها یا طبیعی هستند مثل مرفین‬
‫و کدیین که فراوردههای طبیعی بوته خشخاش هستند و یا شبه افیونیهای نیمه مصنوعی هستند‪ ،‬مثل هرویین که مرفین‬
‫است که به میتود شیمیایی پردازش شده است (دی استیل مورفین)‪.‬‬
‫‪ -4‬تاریخچه متادون‬
‫متادون سال ‪ ۱۲۳۶‬در آلمان ساخته شد‪ .‬پس از پایان جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت و سودمندی آن در‬
‫کنترول اعتیاد در دهه ‪ ۱۲۱۲‬کشف شد؛ اما در واقع این نام از کلمه التین )‪ (Dolor‬به معنای درد میآید (حسین‪:9645 ،‬‬
‫‪ .) 17،57‬متادون تداوی با مقدار نگهدارنده متادون که از بروز عالیم ترک تریاک جلوگیری کرده و تقاضای آن را‬
‫کاهش داده یا از بین میبرد‪ ،‬برای اولین بار در سالهای ‪ ۱۲۱۲‬جهت تداوی اعتیاد به این ماده متداول شد‪.‬‬
‫‪ -9‬تجویز‬

‫‪ .39‬توهمات‪ :‬حالتی از تغییر هشیاری است که در آن فرد موضوعاتی را احساس و درک میکند که واقعیت خارجی ندارد‪ .‬ولی فرد‬
‫مبتال به توهم آنها را واقعی میداند‪.‬‬
‫‪445‬‬
‫مقدار استعمال معمول شربت متادون برای بزرگساالن به عنوان ضد درد ‪ ۳‬تا ‪ ۹۲‬میلیگرم و تابلیت یا آمپول آن ‪،۹‬‬
‫‪ ۳‬تا ‪ ۱۲‬میلیگرم هر چهار تا هشت ساعت است‪ .‬برای سمزدایی معتادان معموالً از ‪ ۱۳‬تا ‪ ۱۲۲‬میلیگرم شربت‬
‫متادون در روز استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ -1‬تداوی نگهدارنده‬
‫قابلیت متادون در مهار اعتیاد به مخدرهای اپیوییدی ناشی از چند عامل است‪:‬‬
‫– کاهش عوارض جسمی و روانی ناشی از ترک‬
‫– مهار یا کاهش میل به استعمال (عطش)‬
‫– کاهش مستی ناشی از مواد مخدر دیگر (صدیقی‪.)۲۲ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -1‬عوارض جانبی‬
‫– رخوت (سستی)‬
‫– گرفتگی‬
‫– عرقکردن و عدم تحمل گرما‬
‫– سرگیجه و بیهوشی‬
‫– دلگرفتگی‬
‫– کاهش فشارخون‬
‫– تهوع و استفراغ‬
‫– افزایش وزن‬
‫– اختالل حافظه‬
‫– بیقراری‬
‫– درد شکم‬
‫– سرگشتهگی‬
‫– خارش پوست یا عوارض جلدی‬
‫– قطع عادت ماهانه در زنان و اشکال در نعوظ و انزال در مردان‬
‫– کاهش میل جنسی در هر دو جنس (رحیمی‪.)۱۱۲ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -5‬مسمومیت استعمالی و خطرات‬
‫بیشاستعمال متادون مانند سایر مواد افیونی موجب کاهش هوشیاری‪ ،‬افت فشار خون‪ ،‬سردی بدن (هیپوترمی)‪،‬‬
‫کاهش ضربان قلب‪ ،‬ضعف تنفسی‪ ،‬تنگی مردمکها (میوز) و در موارد شدید بیهوشی‪ ،‬توقف قلبی و تنفسی و‬
‫مرگ میگردد‪ .‬خطر در افرادی که اختالل عملکرد کبدی داشته و یا کندی متابولیسم دارند (‪)slow metabolism‬‬
‫بیشتر است‪ .‬مرگ در هفته اول شروع متادون حتی ‪ ۳/۲‬تا ‪ ۱۲‬میلیگرم دیده شده است (دالگن‪ ،‬نیحات‪:9641 ،‬‬

‫‪446‬‬
‫‪ .)21‬متادون در مریضان مبتال به اختالل عملکرد گرده و کبد و مبتال به صرع (افکندن) و مریضیهای تنفسی و‬
‫قلبی بایستی با احتیاط زیاد استعمال شود‪.‬‬
‫‪ -0‬شکل ظاهری‪ :‬مایع سبز‪ ،‬آبی و یا کهرباییرنگ‪ ،‬تابلیتهای سفیدرنگ‬
‫‪ -7‬نحوه استعمال‪ :‬خوراکی‬
‫‪ -1‬اثرات آنی‪ :‬اثراتی شبیه هرویین داشته اما خفیفتر‬
‫‪ -2‬خطرات‪ :‬سبب بیهوشی و مرگ میگردد‪.‬‬
‫هـ‪ :‬آمفیتامین )‪(AMPHETAMINES‬‬

‫آمفتامین (برگرفته از آلفا متیل فنتیلآمین) یک محرک سیستم عصبی مرکزی )‪ (CNS‬است که در معالجه اختالل بیش‬
‫فعالی کمبود توجه )‪ ،(ADHD‬مواد مخدر و چاقی استفاده میشود‪ .‬این دوا جزو کالس فنتیالمین است‪ .‬از جمله آثار‬
‫استعمال آمفتامین بیخوابی‪ ،‬افزایش تمرکز‪ ،‬کاهش خستهگی و کاهش اشتها است‪ .‬اصلیترین کاربرد دوایی ترکیبات‬
‫آمفتامین اختالل کمتوجهی‪ ،‬بیشفعالی است‪.‬‬
‫فراهمی زیستی‪ ۶۳ :‬تا ‪ ۱۲۲‬فیصد‬
‫اتصال به پروتیین‪ ۱۳ :‬تا ‪ ۲۲‬فیصد‬
‫متابولیسم‪ :‬کبدی (آنزیم ‪)۱CYP2D‬‬
‫مسیر دفع‪ :‬کلیوی؛ (رحیمی‪.)۲۱ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫‪ -4‬مکانیزم اثر آمفتامین‬
‫آمفتامین با مهار آنزیم مونوآمین اکسیداز و جلوگیری از جذب مجدد کاتکول آمینها (دوپامین‪ ،‬نوراپی نفرین) باعث‬
‫افزایش فعالیت این مواد و افزایش فعالیت مغزی و کاهش خوابآلودهگی میشود (حمیدی‪.)55 ،15 :9647 ،‬‬
‫‪ -9‬مشتقات‬
‫این ماده ایزومرها و مشتقات مختلفی دارد که عملکردی شبیه هم دارند؛ ولی گاه قدرت اثر متفاوتی دارند‬
‫مانند دگزامفتامین و متآمفتامین‪:‬‬
‫– عوارض جانبی‬
‫– دستگاه عصبی؛‬
‫– بیقراری‬
‫– بیخوابی‬
‫– سرگیجه‬
‫– سردرد‬
‫– بیحوصلگی‬
‫– در طوالنیمدت افسردهگی شدید‬
‫– بیاشتهایی‬

‫‪447‬‬
 ‫– خشکی دهان‬
‫– کاهش وزن‬
‫– اسهال‪ ،‬یبوست‬
‫– افزایش فشارخون‬
‫– افزایش فشار داخل چشم‬
‫– ناتوانی و افت و افزایش میل جنسی (شریفی‪.)۶۱ :۱۳۱۱ ،‬‬
‫وابستهگی آمفتامینهایی که با عنوان دوا و با تجویز داکتران روانی یا داکتر استعمال میشوند به تداوی اختالل بیش‬
‫فعالی‪/‬کمبود توجه کمک شایانی مینمایند‪ .‬اطفالی که مبتال به این اختالل هستند اگر تداوی الزم را زیر نظر داکتر‬
‫نگیرند در آینده دچار مشکالت قابلتوجهی مثل اعتیاد به مواد مخدر‪ ،‬اشکال در ارتباطات و طالق و ترک تحصیل‬
‫میشوند (نوری‪ .)۱۹ :۱۳۲۳ ،‬مسلمًا آمفتامینها را مانند سایر دواها نباید به صورت خودسرانه و بدون تجویز داکتر‬
‫استعمال نمود‪ .‬در مواردی آمفتامینها به عنوان نوعی ماده مخدر و روانگردان مورد استفاده قرار گرفته و در طوالنیمدت‬
‫باعث بروز اعتیاد در فرد استعمالکننده میشوند‪ .‬برخی آمفتامینها و مشتقات آن بر پیامرسانهای عصبی همانند‬
‫گلوتامات (مهمترین پیامرسان تحریکی به خصوص در نورونهای نخاعی) اثر میگذارند‪.‬‬
‫آمفتامینهای غیرقانونی که اغلب در البراتوارهای زیرزمینی و غیر استاندارد تولید میشوند اثراتی مانند کوکائین داشته‬
‫و میتوانند بسیار اعتیادآور باشند‪ .‬آمفتامینها به اشکال مختلفی مانند تابلیت‪ ،‬کپسول‪ ،‬پودر و کریستال تولید شده و‬
‫بهطور غیرقانونی تحت عناوینی چون «سرعت» (‪ )Speed‬به فروش میرسند (دوز داغ‪.)16 ،99 :9649 ،‬‬
‫آمفتامینهای پودری دارای بوی تند و مزهای تلخ بوده و در رنگهای مختلفی یافت میشوند‪ .‬تابلیتها و کپسولهای‬
‫آمفتامین غیرقانونی نیز تنوع رنگ بسیار زیادی داشته و انواع ناخالص آن میتواند محتوی انواع مواد مخدر‪ ،‬کافیین‪،‬‬
‫شکر یا مواد چسبنده باشد‪ .‬افرادی که بهطور دایم از آمفتامینها به صورت خودسرانه استفاده میکنند به تدریج به‬
‫مریضی اعتیاد مبتال شده و در صورتی که میزان استعمال خود را کاهش دهند دچار عالیم خماری میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬شکل ظاهری‬
‫گرد سفیدرنگ و یا خاکستری‪ ،‬کپسول و تابلیت؛ برای آنکه آفتی تأمین قابل دودکردن گردد آن را کریستالیزه میکنند‬
‫که در این صورت به آن ‪ ICE‬میگویند‪.‬‬
‫‪ -1‬نحوه استعمال‬
‫استنشاق‪ ،‬دود کردن‪ ،‬تزریق و یا حل درون مایعات‪ ،‬خوراکی‪.‬‬
‫‪ -5‬اثرات آنی‬
‫اثر آن ‪ 1‬الی ‪ 1‬ساعت بعد ظاهر میگردد؛ هیجانزدگی‪ ،‬اعتمادبهنفس باال‪ ،‬افزایش هوشیاری و انرژی‪ ،‬کاهش اشتها و‬
‫بیخوابی از اثرات آن است (حکیمزاده‪.)۶۲ :۱۳۲۹ ،‬‬

‫‪448‬‬
 ‫‪SNAPPERS،RUSH،BOLT‬‬
‫و‪ :‬حاللها ‪ BULLET‬و‬
‫حالل )‪ (Solvent‬به مادهای اطالق میشود که قابلیت حلکردن یک ماده دیگر را در خود دارد‪ .‬عمومًا بین حلکننده و‬
‫حلشونده عکسالعمل رخ نمیدهد و ماده جدیدی تولید نمیشود‪ .‬به عنوان مثال هنگامی که آب در یک ماده قطبی حل‬
‫میشود‪ ،‬به دلیل نیرویی که از طرف حالل به مالکیولهای (‪ )40‬آب وارد میشود‪ ،‬مولکولهای آب از هم جدا شده و‬
‫در بین مولکولهای حالل قرار میگیرند (خلیلی‪ .)411 :4112 ،‬حاللهای کیمیاوی عمومًا در محیط مایع هستند‬
‫اما به صورت جامد (حاللهای یونی) یا گاز (کربن دی اکسید) نیز وجود دارند‪ .‬حلکردن یک ماده در یک ترکیب‬
‫دیگر میتواند با هدفهای متفاوتی صورت گیرد‪ ،‬تغییر در خواص دمایی‪ ،‬پاککردن یک ماده از روی یک سطح خاص‪،‬‬
‫استخراج یک ماده و‪ ...‬از جمله کارکردهای یک ‪ Solvent‬میتواند باشد‪ .‬نوع حالل باید بر اساس نوع حلشونده و‬
‫هدفی که از این کار داریم انتخاب شود‪ ،‬انتخاب حلکننده قطبی برای یک ماده غیر قطبی کاری اشتباه است و اگر‬
‫قصد داریم که محلول حاصل را در یک واکنش شرکت بدهیم باید به اثرات و واکنشهای انجام شده توسط خود حالل‬
‫نیز توجه داشته باشیم (اکشی‪ ،‬احمد‪.)449 :9644 ،‬‬
‫‪ -4‬حاللهای قطبی و غیر قطبی )‪(Polar & non- polar solvents‬‬

‫مولکول قطبی به مولکولی گفته میشود که در ساختار خود دارای دو مرکز یا قسمت با بارهای متفاوت (مثبت و منفی)‬
‫باشند‪ .‬ترکیبات قطبی قابلیت حلکردن سایر ترکیبات قطبی را در خود دارند‪ .‬مولکولهای خیلی متقارن (همانند پطرول)‬
‫و هیدروکربنهای آلیفاتیک (مانند پطرول) به عنوان مواد غیر قطبی شناخته میشوند‪ .‬دی متیل‬
‫سولفوکسید‪ ،‬کتونها‪ ،‬استرها و الکولها به عنوان مواد قطبی شناخته میشوند (شاکرمی‪.)17 :4110 ،‬‬
‫‪ -9‬شکل ظاهری‬
‫موادی هستند که به فرد با استنشاق آنها حالت سرخوشی و سکر دست میدهد؛ مانند چسبها‪ ،‬تینر رنگ‪ ،‬گازوییل‪،‬‬
‫جوهر مرکب‪ ،‬اسپری مو‪ ،‬اسپری رنگ‪ ،‬اسپری شوینده‪ ،‬گاز فندک‪ ،‬شیشه شور‪ ،‬واکس کفش‪ ،‬غلطگیرها‪ .‬نامیده‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬استعمال‬
‫استنشاق مستقیم فراورده‪ ،‬ریختن این گونه مواد درون کیسههای پالستیکی و استنشاق از طریق آنکه‪ BAGGING‬نامیده‬
‫میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬اثرات آنی‬
‫خوابآور‪ ،‬مسکن‪ ،‬ضد درد‪ ،‬مستی‪ ،‬سردرگمی (جیتال‪ ،‬حنلی‪.)915 :9641 ،‬‬

‫‪ .40‬مولکول‪ ،‬ملکول یا مالِکیول یکی از کوچکترین ذرات یک ماده کیمیاوی خالص است که خصوصیات آن ماده را دارد‪ .‬یک مولکول از دو‬
‫یا چند نوع اتم تشکیل شده که با پیوند کیمیاوی به هم متصلند‪ .‬البته مولکول بعضی عناصر (همچون گازهای نجیب) تنها از یک اتم تشکیل‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪449‬‬
 ‫‪GYM،PUMPERS،JUICE،SLOP،SAUCE،ROIDS‬‬ ‫ز‪ :‬استروییدها‬
‫استروییدها (کورتیکواسترویید یا کورتوتن) از دواهای مصنوعی ه ستند که شباهت فراوانی با هورمون کورتیزولدارند‪.‬‬
‫کورتیزول از هورمونهایی ا ست که به طور طبیعی از غدد فوقگرده تر شح می شود‪ .‬از کورتیکوا سترویید یا کورتونها‬
‫برای کاهش التهابات ( سوزش‪ ،‬افروخته شدن آتش) و تداوی برخی مری ضیها ا ستفاده می شود‪ .‬برخی افراد از شکل‬
‫دیگری از ا ستروییدها یعنی ا ستروییدهای آنابولیک برای افزایش حجم و قدرت ع ضالت ا ستفاده میکنند (ر سولی‪،‬‬
‫‪)411 :4111‬؛ اما آیا استفاده از این استروییدها درست است احتماالً خودتان هم میدانید که استعمال استروییدها‬
‫برای ع ضله سازی چیز خوبی نی ست‪ .‬ا ستعمال آ سترویید حتی برای تداوی مری ضیها نیز میتواند عوارض جانبی جدی‬
‫بهدنبال داشته باشد؛ اما مشکل استروییدها چیست؟‬
‫استروییدهای آنابولیک با کورتیکواستروییدها تفاوت دارند‪ .‬از استروییدهای آنابولیک برای عضلهسازی استفاده میشود‪.‬‬
‫درحالیکه از کورتیکواستروییدها برای تضعیف دستگاه ایمنی و کاهش التهابات استفاده میشود‪ .‬استروییدهای آنابولیکی‬
‫که توسط ورزشکاران استعمال میشود‪ ،‬شکل مصنوعی هورمون مردانه تستوسترون است (کاالیجه‪ ،‬اوز ترک‪:9647 ،‬‬
‫‪ .)15 ،4‬هورمون تستوسترون بهطور طبیعی در مردان و زنان تولید میشود؛ اما مانند تمام هورمونهای دیگر وقتی‬
‫میزان آن از حالت طبیعی خارج بشود‪ ،‬میتواند عوارض بدی بهدنبال داشته باشد (کانک‪.)415،16 :9641 ،‬‬
‫داکتران برای تداوی برخی مریضیهای خاص استروییدهای آنابولیک را جایز میدانند؛ به عنوان مثال داکتران برای‬
‫جلوگیری از نابودی عضالت در اثر مریضی ایدز‪ ،‬استروییدهای آنابولیک را جایز میدانند‪ .‬همچنین ممکن است این‬
‫استروییدها برای تداوی بلوغ دیررس یا کاهش عملکرد بیضهها نیز تجویز بشود‪ .‬داکتران برای بهبود عملکرد ورزشی‬
‫مجاز به تجویز استروییدها نیستند‪.‬‬
‫‪ -4‬عوارض جانبی آسترویید‬
‫استروییدهای آنابولیک هورمونهای بسیار قوی هستند‪ .‬آنها روی کل بدن تأثیر میگذارند‪ .‬برخی از عوارض‬
‫جانبی آنها در مردان و زنان یکسان است‪ ،‬ولی برخی دیگر از عوارض جانبی آنها بیشتر به جنسیت و سن بستگی‬
‫دارد‪.‬‬
‫عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در مردان‪:‬‬

‫– بزرگشدن پستان‬
‫– درد در هنگام نعوظ‬
‫– جمعشدن بیضهها‬
‫– کاهش شمار اسپرمها‬
‫– عقیمشدن‬
‫– اختالل نعوظ‬
‫عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در زنان‬
‫– افزایش رشد موهای اضافه در بدن و صورت‬

‫‪451‬‬
 ‫– بینظمی در چرخههای قاعدگی‬
‫– بزرگشدن کلیتوریس (بخشی از اندام جنسی زنانه)‬
‫– کاهش اندازه پستان‬
‫– بروز خصلتهای مردانه در زنان‬
‫عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در مردان و زنان‬
‫– بروز آکنه‬
‫– چربشدن پوست سر و بدن‬
‫– مریضی زردی‬
‫– حمالت قلبی‬
‫– بزرگشدن قلب‬
‫– افزایش احتمال بروز مریضیهای جگر و سرطان کبد‬
‫– افزایش میزان کلسترول‬
‫– تغییرات و نوسانات وضعیت خلقی‬
‫– عصبانیت و خشم ناگهانی‬
‫– عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در نوجوانان‬
‫– کوتاهی قد به خاطر توقف رشد استخوانها (درانی‪.)417 :4121 ،‬‬
‫– بروز خصلتهای مردانه در دختران‬
‫– از جایی که معموالً آسترویید از طریق تزریق دریافت میشود‪ ،‬در صورت استفاده از سوزن یا سرنگ غیراستریل‬
‫خطر بروز مریضی ایدز نیز وجود خواهد داشت‪.‬‬
‫– استعمال این استروییدها برای بهبود عملکرد ورزشی توصیه نمیشود‪ .‬ممکن است عوارض آن در برخی افراد‬
‫بروز کند و برخی هیچ عوارضی را تجربه نکنند‪ .‬شاید چند نفر از این استروییدها استفاده بکنند و اتفاقی‬
‫برایشان نیفتد‪ ،‬ولی عوارض بد استفاده از این استروییدها‪ ،‬گریبان گیر شما بشود‪.‬‬
‫‪ -9‬شکل ظاهری‪:‬‬
‫مشتقات هورمون مردانه تستوسترون میباشند که رشد عضالت اسکلتی را افزایش میدهد‪ .‬ورزشکاران برای بهبود‬
‫عملکرد و ظاهر فزیکی خود از آنها استفاده میکنند‪ .‬استقامت را نیز افزایش میدهد‪.‬‬
‫‪ -1‬نحوه استعمال‬
‫خوراکی‪ ،‬تزریق (صدیقی‪.)449 :4126 ،‬‬
‫ح‪ :‬میتا امفتامین (شیشه یا کریستال) (‪(Methamphetamine‬‬

‫‪ -4‬مفهوم شیشه یا کریستال (‪)crystal‬‬

‫‪451‬‬
 ‫شیشه نام غیر علمی و رایجی است که به ترکیبات حاصل از ماده صنعتی با نام علمی آمفتامینها گفته میشود که دواهای‬
‫محرک بسیار قوی هستند که اولین بار در سال ‪ ۱۱۱۶‬در آلمان بهطور مصنوعی ساخته شده و برای تداوی برخی‬
‫مریضیها از قبیل افسردهگیهای خفیف‪ ،‬بیش فعالی و چاقی بهکار میروند‪ .‬متآمفتامین قویتر و تولید آن نیز سادهتر‬
‫است (اوز ترک‪.)25 ،12 :9647 ،‬‬
‫‪ -9‬تاریخچه شیشه کریستال‬
‫در زمان جنگ جهانی دوم برای اولین بار در جاپان ساخته شده و برای آماده ساختن سربازها برای جنگ و رفع خستهگی‬
‫و گرسنگی آنها بهکار میرفت‪ .‬پس از آن دوران‪ ،‬انواع مختلف متآمفتامین ساخته و روانه بازار مواد گردید‪ .‬شیشه‬
‫یا کریستال یک ماده محرک بسیار قوی است که همانطور که از نام آن مشخص است یک پودر کریستالی مانند‬
‫خردهشیشه است که سفید‪ ،‬بیبو و تلخمزه بوده و به آسانی در آب یا الکول قابلحل است که در این حالت برای تزریق‬
‫از آن استفاده میشود‪ .‬شیشه‪ ،‬قویترین نوع متآمفتامین میباشد که با نامهایی مثل کرانک‪ ،‬آیس و مت‪ ،‬در بین جوانان‬
‫شناخته شده است و تابلیتهای شادیبخش یا اکستازی یکی از این مواد میباشند‪ .‬متآمفتامین‪ ،‬در طب نیز مورد‬
‫استعمال قرار میگیرد و بهصورت تابلیتهایی به نام دزوکسین‪ ،‬تجویز میگردد؛ اما نوع غیر قانونی آن یا همان شیشه‪،‬‬
‫در البراتوارهای غیرمجاز تهیه شده و در سرکها به فروش میرسد و با نوعی که در مصارف طب به کار میرود‪ ،‬کامالً‬
‫متفاوت است‪.‬‬
‫‪ -1‬میتود به دست آوردن شیشه‬
‫شیشه یک ماده مصنوعی است و برخالف سایر موادی همچون تریاک‪ ،‬هرویین‪ ،‬کوکائین و … منبع طبیعی در محیط‬
‫ندارد و به صورت مصنوعی در البراتوارهای غیرمجاز تولید میگردد‪ .‬این البراتوارها ممکن است در زیرزمین منازل‪،‬‬
‫کارگاهها و یا هوتلها و مسافرخانهها باشد‪ .‬شیوه تولید این ماده نیز از البراتواری به البراتوار دیگر متفاوت است و‬
‫ترکیبات کیمیاوی که در ساخت آن نیز بهکار میرود از تنوع بسیاری برخوردار است‪.‬‬
‫وقتی این مواد با یکدیگر مخلوط گردیده و پخته میشوند یک ماده کیمیاوی قوی تولید میکند که ممکن است ماهها و‬
‫یا سال ها اثر آن روی محلی که تولید شده برجای بماند‪ .‬این در حالی است که این ماده با این اثرات جدی و پایدار‬
‫وارد بدن افراد استعمالکننده میگردد‪ .‬از آنجایی که این مواد‪ ،‬فرّار و قابل اشتعال فراوان است احتمال وقوع آتشسوزی‬
‫و حوادث در البراتوارهای تولید شیشه‪ ،‬بسیار زیاد است (نوری‪ .)495 :4121 ،‬از سوی دیگر ترکیبکردن مواد‬
‫کیمیاوی مذکور نیز میتواند خطرات جدی برای سازندگان شیشه داشته باشد و در صورتی که از حوادث فزیکی این‬
‫کار جان سالم به در ببرند‪ ،‬گرفتار مریحهایی چون تنگی نفس‪ ،‬درد سینه‪ ،‬سرفه و اختالالت تنفسی میگردند‪.‬‬

‫‪452‬‬
 ‫‪ -5‬میتود استعمال شیشه‬
‫بالفاصله بعد از استعمال این مخدر به صورت دودکردن و یا تزریق این ماده‪ ،‬فرد استعمالکننده احساس خوشحالی‬
‫شدیدی میکند که به این حالت «راش» یا فلش میگویند‪ .‬این حالت فقط چند دقیقه دوام مییابد و از لحاظ شدت آن‬
‫را مانند ارگاسم روانی توصیف کردهاند‪.‬‬
‫کشیدن و یا تزریق شیشه این اثر را خیلی سریع و در حدود ‪ ۳‬تا ‪ ۱۲‬ثانیه پس از استعمال ظاهر میسازد‪ .‬استعمال شیشه به‬
‫صورت استنشاقی و یا خوراکی‪ ،‬نیز فرد را به خوشحالی میرساند؛ اما ایجاد حالت شدید راش نمیکند‪ .‬با استنشاق‬
‫شیشه‪ ،‬عالیم پس از ‪ ۳‬تا ‪ ۳‬دقیقه ایجاد میشوند و در حالت خوراکی‪ ،‬حدود ‪ ۱۳‬تا ‪ ۹۲‬دقیقه طول میکشد تا اثرات‬
‫استعمال ماده ظاهر شوند (سروری‪ .)۱۱ :۱۳۱۶ ،‬آیس یا یخ‪ ،‬همان نوع قابل دودکردن شیشه میباشد که استعمال‬
‫آن در دهه ‪ ۱۲۱۲‬رواج یافت‪ .‬آیس‪ ،‬از درجه خلوص باالیی برخوردار است و با استفاده از پیپهای شیشهای و تقریبًا‬
‫مشابه کراک استعمال میشود و دودی که از آن بلند میشود‪ ،‬بدون بو است‪ .‬پس از کشیدن آیس‪ ،‬پسمانده آن را‬
‫دوباره جمعآوری کرده و بار دیگر میکشند‪.‬‬
‫شیشه به هر طریقی که استعمال شود در نهایت به گردش خون وارد شده و خود را به مغز میرساند و از این طریق بر‬
‫سیستم اعصاب مرکزی تأثیر میگذارد‪ .‬اثراتی که شیشه روی بدن میگذارد ممکن است ‪ ۲‬تا ‪ ۹۲‬ساعت به طول‬
‫انجامد‪.‬‬
‫شیشه یا کریستال نوع دیگری از مواد مخدر است که امروزه استعمال آن به خاطر ترشح هورمون دوپامین (‪ )41‬در مغز‬
‫و احساس لذت فوری‪ ،‬شدید و طوالنیمدت رضایتبخش آن در بین نوجوانان و جوانان شیوع زیادی یافته و با استقبال‬
‫زیادی روبهرو گردیده است (حیرتین‪ .)29 -11 :9642 ،‬برخی از استعمالکنندهگان عاجز شیشه هیچگاه نمیتوانند‬
‫استعمال این ماده را کنار بگذارند؛ چون در اثر تغییرات پایدار در مغز آنها ساختمان لذت در آنها مختل شده و بدون‬
‫استعمال مواد هیچ لذتی را نمیتوانند تجربه کنند؛ بنابراین احتمال عود در آنها بسیار زیاد است؛ چون دنیای بدون‬
‫لذت را نمیتوانند تحمل کنند‪.‬‬
‫‪ -0‬چگونه استعمال شیشه موجب اعتیاد میگردد؟‬
‫مریضانی که در حال ترک شیشه هستند‪ ،‬ممکن است احساسات شدیدی از افسردهگی داشته باشند و فکر کنند که‬
‫زندهگی بدون مواد اصالً لذتبخش نیست‪ ،‬فراموش نکنید که ترک خودسرانه استعمال شیشه در آنهایی که اعتیاد‬
‫شدیدی به آن پیدا کردهاند‪ ،‬میتواند مشکالتی را در پی داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -7‬چرا نوجوانان به استعمال شیشه روی میآورند؟‬

‫جوانان ‪ ۱۱‬تا ‪ ۹۳‬ساله بیشترین گروه استعمالکننده مواد محرک از نوع شیشه را تشکیل میدهند و استعمال آن نیز‬
‫بیشتر در مهمانیها و یا توسط افرادی مثل محصلین یا درایوران تریلی (موترهای بزرگ) برای مبارزه با خواب صورت‬

‫‪ .41‬ترشح هورمون دوپامین ‪ :‬گروهی از مواد هستند که با هدف ایجاد هماهنگی در بدن حیوانات گوناگون‪ ،‬تولید و ترشح میشوند‪ .‬تنها کاری‬
‫که هورمونها میکنند رساندن پیام از تعدادی سلول به گروه بزرگتری از سلولها است‪.‬‬
‫‪453‬‬
‫میگیرد (محمودی‪ .)۱۳۱ :۱۳۲۳ ،‬شیشه یکی از خطرناکترین مواد اعتیادآور غیر قانونی است که عوارض و‬
‫پیامدهای بسیار جدی و خطرناکی را به دنبال دارد‪ .‬با استعمال شیشه‪ ،‬یک حیله تقریبًا خالص از مواد محرک به طور‬
‫آنی وارد مغز میگردد که احساس نشاط زیادی به فرد داده و او را به خوشحالی فراوان میرساند که در عین حال‬
‫طوالنیمدت بوده و سریع اثر خود را از دست نمیدهد‪ .‬مدتی است که استعمال شیشه رواج زیادی در بین جوانان یافته‬
‫و همانند تابلیتهای اکستازی (تابلت ‪ )k‬در بعضی پارتیهای (مهمانیهای) شبانه‪ ،‬میزبان با این ماده از مهمانهای خود‬
‫پذیرایی میکند‪.‬‬
‫نوجوانان به دالیل مختلف به استعمال شیشه روی میآورند‪ .‬اغلب آنها برای فرار از احساسات ناخوشایند و تغییر‬
‫خلقشان شیشه استعمال میکنند‪ .‬برخی نیز مانند شاگردان یا محصلین با هدف جلوگیری از به خواب رفتن در شب‬
‫امتحان از این ماده استفاده میکنند‪ .‬شیشه از جمله مواد محرک است که رفتارهای اجتماعی جوانان را تسهیل کرده و‬
‫آنان را در معرض توجه دیگران قرار میدهد که این عامل یکی از علل مهم استعمال شیشه بین نوجوانان را تشکیل‬
‫میدهد‪ .‬گروهی از جوانان نیز شیشه را برای ازدیاد میل جنسی استعمال میکنند‪ ،‬البته آنها ممکن است تحت تأثیر این‬
‫ماده‪ ،‬به رفتارهای جلوگیری نشده در این زمینه دست بزنند و یا با برقراری ارتباطات جنسی ناایمن‪ ،‬خود را در معرض‬
‫ابتال به مریضیهای مقاربتی از جمله ایدز و هپاتیت قرار دهند (حکان ارتین‪ .)455 ،415 :9649 ،‬در صورت استعمال‬
‫شیشه چه اتفاقی میافتد‪ :‬شیشه‪ ،‬از طریق تسهیل آزادسازی دو نوع ماده کیمیاوی در مغز به نام دوپامین و نوراپی نفرین‪،‬‬
‫باعث برانگیختگی سیستم عصبی مرکزی میشود‪ .‬در حیلههای پائین‪ ،‬شیشه باعث افزایش هوشیاری شده و گرسنگی و‬
‫خستهگی را از بین میبرد‪ .‬در دوزهای باالتر باعث ایجاد خوشحالی و نشاط شدید میگردد و ایجاد بدگمانی و رفتارهای‬
‫عجیبوغریب می نماید‪ .‬با استعمال شیشه‪ ،‬قلب تندتر کار کرده و ضربان آن افزایش مییابد‪ .‬این روند فشار خون فرد‬
‫را افزایش داده و درجه حرارت بدن وی را نیز باال میبرد‪.‬‬
‫استعمال شیشه بسیار خطرناک است؛ چون با تأثیر روی سیستم اعصاب مرکزی‪ ،‬گرسنگی و خستهگی را از بین میبرد‪.‬‬
‫استعمالکنندهگان شیشه ممکن است روزها و یا هفتهها بدون احساس نیاز به غذا و یا استراحت به فعالیت ادامه دهند‬
‫تا حدی که این وضعیت از توان بدن یا مغز آنها خارج شده و از کار میافتد (ستوده‪ .)411 :4115 ،‬افرادی که در‬
‫مهمانیها استعمال میکنند‪ ،‬ممکن است آنقدر به رقصها یا فعالیت شدید ادامه دهند که از حال بروند‪.‬‬
‫فردی که شیشه استعمال میکند عالیم بسیاری از خود بروز میدهد که میتوان به استعمال این ماده در وی پی برد‪ .‬این‬
‫افراد غالبًا عالیمی از بیقراری را نشان میدهند‪ ،‬اشتهای خود به غذا را از دست میدهند‪ .‬فعالیت جسمانی زیادی‬
‫میکنند‪ ،‬بدون اینکه هیچ احساس خستهگی داشته باشند‪.‬‬
‫گاهی رفتارهای خشن از آنها سر میزند و ممکن است دچار افکار پارانویید (سوءظن و بدبینی شدید نسبت به دیگران)‬
‫و گفتار بیهوده و گمان بینایی یا شنوایی شوند‪ .‬برخی افراد گرایشات وسواسی پیدا میکنند و به تمیزی و ترتیب قرار‬
‫گرفتن اشیاء بسیار حساس میشوند‪ .‬ضربان قلب‪ ،‬فشار خون‪ ،‬ریتم تنفس و درجه حرارت بدن در این افراد افزایش‬
‫مییابد‪ .‬چهره آنها سرخ شده و ضمن سرخی چشمها‪ ،‬مردمکهای آنها نیز بزرگ میشود (یاسمین‪-71 :9646 ،‬‬
‫‪ .)19‬نفس افرادی که از این مخدر استعمال کرده باشند‪ ،‬بویی شبیه مواد کیمیاوی میدهد‪ .‬این افراد بسیار عرق‬

‫‪454‬‬
‫میکنند و در خواب رفتن نیز دچار مشکل میشوند‪ .‬تکلم آنها سریع بوده و با هیجان زیادی همراه است‪ .‬البته قابل‬
‫ذکر است که ممکن است همه عالیم مذکور به طور یکسان در استعمالکنندهگان ظاهر نشود و همچنین بدین معنی‬
‫نیست که وجود این عالیم در فرد حتمًا داللت بر استعمال شیشه توسط او باشد؛ بلکه آنها تنها قراینی هستند که‬
‫میتوان از طریق آنها به استعمال شیشه در فرد شک کرد‪.‬‬
‫‪ -1‬اثرات کوتاهمدت استعمال شیشه‬
‫شیشه بیش از هر نوع مواد اعتیادآور دیگری‪ ،‬فعالیت بدن و مغز را تشدید میکند و لذا عوارض ناشی از آن نیز‪ ،‬بیشتر‬
‫از سایر مواد میباشد‪ .‬برخی عالیم کوتاهمدت شایع استعمال شیشه عبارتند از‪:‬‬
‫– افزایش ضربان قلب‪ ،‬فشار خون و ریتم تنفس‬
‫– گلگون (سرخرنگ) شدن چهره‬
‫– بزرگشدن مردمکها‬
‫– سرخشدن چشمها‬
‫– متصاعد (باالرونده) شدن یک بوی کیمیاوی از نفس آنها‬
‫– عرقکردن بیش از حد‬
‫– تکلم سریع‬
‫– ناتوانی در به خواب رفتن‬
‫– تهوع و استفراغ‬
‫– اسهال‬
‫– افزایش درجه حرارت بدن و تب‬
‫– از دست دادن اشتها و پس از مدتی کمشدن وزن بدن‬
‫– تحریکپذیری و عصبی بودن‬
‫– پریشانی (غالمی‪.)۱۱۲ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫‪ -2‬اثرات بلندمدت استعمال شیشه‬
‫عوارض استعمال بلندمدت شیشه بسیار زیاد و گستردهاند که از این میان میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫– کمبود ویتامینها و مواد معدنی‬
‫– مقاومت پائین در برابر مریضیها‬
‫– آسیب به اندامها به خصوص ششها‪ ،‬جگر و گردهها‬
‫– خشکشدن پوست و خارش آن‬
‫– زخمهای پوستی و آکنه‬
‫– پوسیدهگی دندانها‬
‫– دندانسایی‬

‫‪455‬‬
 ‫– بیقراری‬
‫– رعشه (لرزش‪ ،‬تشنج)‬
‫– نوسانات هیجانی‬
‫– بیتابی (بیتابی‪ ،‬بیقراری)‬
‫– افسردهگی‬
‫– خستهگی گیر‬
‫– هذیانات (مثالً فرد دائمًا فکر میکند توسط افرادی تحت تعقیب است و یا دیگران قصد آزار رساندن به او را‬
‫دارند‪.‬‬
‫– وضعیت روانی ناشی از استعمال مواد از دست دادن حافظه (صدیقی‪.)۱۳۹ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫ط‪ :‬جی اچ بی )‪(GHB‬‬

‫هیدروکسی بوتیریک اسید به انگلیسی )‪ –(Hydroxybutyric acid‬یا ‪ -۲‬هیدروکسی بوتانوییک اسید یا ‪ GHB‬یا اکسی بیت‬
‫سدیم )‪ (sodium oxybate‬یک ماده طبیعی است که در سیستم عصبی مرکزی‪ ،‬شراب‪ ،‬گوشت گاو‪ ،‬مرکبات کوچک‬
‫و تقریبًا تمام پستانداران به مقدار کم وجود دارد‪ GHB .‬مایعی بیرنگ و بیبو بوده و دارای طعم شور است که معموالً‬
‫به صورت نمک سدیمی (سدیم گاما‪ -‬هیدروکسیبوتیرات) یافت میشود‪.‬‬
‫‪ -4‬تاریخچه ج اچ یی (‪)GHB‬‬
‫سنتر ‪ GHB‬برای اولینبار در سال ‪ ۱۱۶۲‬گزارش شد؛ اما اولین بار در سال ‪ ۱۲۱۱‬به عنوان دوای بیحسی بر روی‬
‫انسانها مطالعه شد‪ .‬در اروپا این ماده بیشتر برای تداوی الکولسم به کار گرفته شده است‪.‬‬
‫این ترکیب یک هیدروکسی اسید است و ‪ GHB‬با ‪ GABA‬که یک انتقالدهنده عصبی طبیعی با مکانیزم کارکرد نامشخص‬
‫است‪ ،‬تشابهاتی دارد‪ .‬عملکرد این دوا با افزایش میزان دوپامین در مغز ایجاد میشود‪ .‬در کاربرد بیهوشی به صورت‬
‫مایع درونرگی تجویز میشود‪ .‬شکل خوراکی آن هم وجود دارد و در تداوی نارکولپسی کاربرد دارد‪.‬‬
‫کاربردهای طبی از مصارف بالینی این دوا در مریضی خواب (نارکولپسی) است‪ GHB .‬در این افراد شبها استعمال‬
‫میشود تا مانع خواب روزانه و حالت خواب در طی روز شود‪ .‬این دوا به عنوان دوای بیهوشی عمومی به کار میرود‪.‬‬
‫به عنوان دوا در تداوی عالیم ترک الکول به کار میرود؛ لذا در تداوی وابستهگی به الکول میتواند در کنار سایر دواها‬
‫مؤثر باشد (اوز جان‪.)459،475 :9641 ،‬‬
‫‪ -9‬عوارض جانبی (‪)GHB‬‬
‫دیده شده که در بیهوشی باعث ایجاد حرکات عضالنی و تهوع و استفراغ در گام ایجاد بیهوشی میشود‪ .‬همچون‬
‫ایجاد گفتار بیهوده میکند‪ .‬این ماده باعث کاهش ضربان قلب و تنفس و کاهش پتاسیم خون میشود‪ .‬کاربرد بالینی آن‬
‫برای تداوی میل غیر طبیعی شدید به خوابیدن‪ ،‬شایعترین عارضه پریشانی‪ ،‬سردرد و به خصوص در زنان تهوع است‬
‫(نذیر‪ .)۱۳۲ :۱۳۲۲ ،‬واکنشهای دیگر شامل حساسیت‪ ،‬استفراغ‪ ،‬اسهال و دیدن خواب غیر طبیعی‪ ،‬راه رفتن در‬
‫خواب‪ ،‬ترس‪ ،‬بیتابی‪ ،‬خوابآلودهگی‪ ،‬بیاشتهایی‪ ،‬ترمور‪ ،‬فراموشی‪ ،‬عرقریزش‪ ،‬گرفتگی عضالنی‪ ،‬شبادراری‪ ،‬ضعف‬

‫‪456‬‬
‫و خستهگی است‪ .‬ممکن است فشارخون افزایش یابد‪ .‬جنون‪ ،‬تشنج و اختالل صورت از عوارض با شیوع کمتر هستند‪.‬‬
‫در موارد نادری هم اختالل تنفسی مشاهده شده است (سلیمی‪.)455،06 :9641 ،‬‬
‫گزارشهای مسمومیت در پی استعمال غیر قانونی این دوا منجر به صدور هشدار توسط ‪ FDA‬در مورد خطر سوء استعمال‬
‫این مواد شده است‪ .‬معموالً این دوا به صورت نمک سدیم تهیه شده و تحت اسمهای جادهای متعددی به فروش میرسد‪.‬‬
‫از جمله کاربردهای آن در بدنسازی است‪ ،‬برخی از ورزشکاران و بدنسازان از این ماده به عنوان جایگزینی برای‬
‫آسترویید آنابولیک برای افزایش حجم عضالت استفاده میکنند‪ .‬تحقیقات نشان دادهاند که ‪ ۲۳‬دقیقه پس از استعمال‬
‫‪ ،GHB‬میزان هرمون رشد میتواند تا ‪ ۱۲‬برابر نیز افزایش یابد‪ .‬همچنین از آن در کاهش وزن یا به صورت خالص یا‬
‫همراه با دواهای مخدر دیگر جهت اثر خوشحالیآور آن استفاده میشود‪ .‬از مصارف دیگر آن استعمال جهت کمک به‬
‫خوابیدن است‪ .‬تمامی عوارض جانبی این دوا ممکن است در سوءاستعمال نیز ایجاد شوند‪ .‬ممکن است این عالیم طی‬
‫‪ ۲۱ ،۹‬ساعت پس از استعمال خودبهخود رفع شوند؛ ولی مواردی از بستری در شفاخانه در پی استعمال یا مرگ در‬
‫پی استعمال این ماده دیده شده است‪ .‬این دوا اعتیادآور نیز بوده است؛ به طوری که در استعمال طوالنی قطع آن باعث‬
‫عالیم ترک شده است‪.‬‬
‫‪ -1‬شکل ظاهری‪ :‬مایع بیرنگ و بیبو داخل بطریهای کوچک‪ ،‬به صورت کپسول‪.‬‬
‫‪ -1‬نحوه استعمال‪ :‬خوراکی‪.‬‬
‫‪ -5‬اثرات آنی‪ :‬مقادیر کم آن اثرات شبیه الکول دارد و استعمال زیاد آن مانند اکستاسی عمل میکند‪.‬‬
‫‪ -0‬خطرات‪ :‬تهوع‪ ،‬خوابآلودهگی‪ ،‬احساس گمگشتهگی‪ ،‬تشنج و مشکالت تنفسی (علیزاده‪.)۱۳۲ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫ی‪ :‬کراک)‪(Crack‬‬
‫کراک‪ ،‬از جمله مواد محرک میباشد که بر سیستم اعصاب مرکزی تأثیرگذار بوده و با باال بردن خلق‪ ،‬باعث ایجاد‬
‫خوشحالی شدیدی در فرد استعمالکننده میگردد‪ .‬طرز عمل آن تقریبًا مشابه کوکائین بوده و از لحاظ ترکیبات نیز‬
‫بسیار به آن شبیه است‪.‬‬
‫در واقع کراک‪ ،‬نام متداولی است که به یکی از فرآوردههای کوکائین داده شده است‪ .‬کراک ماده جامد و قالبپذیری‬
‫است که به اشکال مختلف از تکهها یا تراشههای کوچک تا تکههای بزرگ مانند سنگ دیده میشود‪ .‬بسته به نحوه‬
‫تهیه و میزان پاکی آن ممکن است به رنگهای کمی روشن‪ ،‬کمی مایل به خاکستری و قهوه روشن یا سیاه وجود داشته‬
‫باشد‪ .‬در برخی موارد‪ ،‬تکههای کراک مشابه کوچک صابون یا سنگ نمک به نظر میرسد (افضلی‪.)۱۹۳ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫اگر فردی بخواهد استعمال کراک را ترک کند‪ ،‬چه باید بکند؟ روند اعتیاد به کراک تقریبًا به دنبال همان اولین استعمال‬
‫آغاز میشود‪ .‬ذهن و روان فرد به آهستگی به سمت اعتیاد به این ماده گرایش یافته و این گرایش رفتهرفته قویتر میشود‬
‫تا زمانی که فرد به این باور میرسد که دیگر نمیتواند بدون وجود این ماده به زندهگی ادامه دهد و خود را در دام‬
‫اعتیاد به کراک گرفتار میبیند‪.‬‬
‫‪ -4‬ترک کراک‬

‫‪457‬‬
‫افرادی که وابسته به استعمال این مخدر هستند و در عین حال که میبینند زندهگی آنها تحت تأثیر این ماده در حال‬
‫نابودشدن است و پیامدهای منفی این اعتیاد در همه جنبههای زندهگی آنها اعم از اجتماعی‪ ،‬خانوادهگی‪ ،‬بین فردی‪،‬‬
‫شغلی‪ ،‬تحصیلی‪ ،‬روانی و غیره سایه افکنده است‪ ،‬اما بدون توجه به این عواقب منفی همچنان به استعمال کراک ادامه‬
‫میدهند‪ .‬این دوره اعتیاد آنقدر ادامه مییابد که فرد در اثر عوارض اعتیادش اتفاقات ناگواری برایش میافتد یا اینکه‬
‫تصمیم بگیرد استعمال آن را برای همیشه کنار بگذارد‪ ،‬این راه عالوه بر نیاز به تالش و تحکیم و اراده فردی‪ ،‬نیاز بر‬
‫همکاری و کمک متخصصین نیز دارد؛ به همین جهت مشاورین‪ ،‬متخصصین ترک اعتیاد و داکتران مرکز ترک اعتیاد‪،‬‬
‫آماده همراهی شما در زمینهترک کراک میباشند (مصطفی‪.)20 :9641 ،‬‬

‫‪ -9‬مشکالت در مدت استعمال کراک‬

‫کراک پس از ورود به بدن روی سیستم عصبی مرکزی اثر گذارده و آن را به شدت تحریک میکند‪ .‬این امر باعث‬
‫میشود اغلب سیستمهای بدن از جمله گردش خون و تنفس سریعتر کار کنند و بدن متحمل فشار ناگهانی زیادی گردد‪.‬‬
‫مدت و شدت اثرات استعمال این مواد به میزان ماده استعمال‪ ،‬محیطی که در آن مواد استعمال میشود و خصوصیات‬
‫فرد استعمالکننده بستگی دارد‪.‬‬
‫اگر کراک به همراه مشروبات الکولی استعمال شود‪ ،‬این دو ماده در بدن فرد استعمالکننده ایجاد ترکیبات کیمیاوی‬
‫خطرناکی خواهد کرد که سالمت فرد را به خطر میاندازد‪ .‬مطالعات نشان داده است که جگر انسان مواد موجود‬
‫در کراک و الکول را با یکدیگر ترکیب کرده و ایجاد ماده کیمیاوی جدیدی به نام «کوکا اتیلن» میکند که اثرات‬
‫محرک را تشدید کرده و احتمال مرگ ناگهانی را برای فرد پیش میآورد (اوزیازجه‪.)01 :9647 ،‬‬
‫‪ -1‬استعمال همزمان کراک و الکول‬
‫مرگ ناگهانی زمانی رخ میدهد که تعادل کیمیاوی بدن به هم خورده و ترکیبات سمی در آن ایجاد شوند‪ .‬این مواد‬
‫سمی باعث شکلگیری واکنشهایی در بدن میشود که به حمله قلبی منجر شده و مرگ ناگهانی رخ میدهد‪.‬‬
‫کراک چگونه به دست میآید و چه تفاوتی با کوکائین دارد؟ همانطور که گفته شد‪ ،‬کراک محصولی است که از‬
‫کوکائین بهدست میآید‪.‬‬
‫‪ -1‬کراک چگونه به دست میآید؟‬
‫منبع تهیه این ماده نیز مانند کوکائین‪ ،‬برگهای بوته گیاهی مانند اریتروکسیلون کوکا میباشد‪ .‬کوکائین بر دو نوع‬
‫است‪ :‬شکل نمک پودری یا نمک هیدروکلراید و شکل آزاد که از درجه پاکی باالیی برخوردار و قابل دودکردن است‪.‬‬
‫ماده خام شکل آزاد کوکائین‪« ،‬کراک» نام دارد و چون هنوز مراحل کیمیاوی کامل برای تهیه شکل آزاد کوکائین‬
‫روی آن صورت نگرفته‪ ،‬ارزانتر از کوکائین میباشد‪ .‬برای تهیه شکل آزاد کوکائین‪ ،‬طی مراحل کیمیاوی‪ ،‬کوکائین‬
‫خالص از نمک هیدروکلراید جدا میشود‪ .‬در این مراحل با استفاده از مواد فرار و قابل اشتعال مانند اتر‪ ،‬پودر کوکائین‬
‫را پرورانده و به شکل آزاد کوکائین تولید میکنند (عزیزی‪.)۱۲۲ :۱۳۱۶ ،‬‬

‫‪458‬‬
‫در تهیه کراک‪ ،‬برخالف شکل آزاد کوکائین هیچگونه مواد فرار یا قابل اشتعالی استفاده نمیشود‪ ،‬بلکه پودر کوکائین‬
‫به سادگی در محلول آمونیاک یا بیکربنات سدیم (جوششیرین) و آب حل شده تحت حرارت قرار میگیرد تا به جوش‬
‫آید‪ .‬بدین ترتیب هیدروکلراید آن آزاد شده و ماده جامدی از آن استخراج میشود که کراک نام دارد‪ .‬این ماده پس از‬
‫خشکشدن شکسته شده و به تکههایی مثل تکه سنگ‪ ،‬تبدیل میشود که معموالً وزن آنها بین ‪ ۱۲۲‬تا ‪ ۳۲۲‬گرم‬
‫میباشد‪ .‬یک کیلو پودر خالص تقریبًا به ‪ ۱۲/۲‬کیلو کرک تبدیل میشود (اسکندر‪.)496،490 :9641 ،‬‬
‫‪ -5‬علت گرایش جوانان به کراک‬
‫یکی دیگر از مهم ترین عوامل روی آوردن جوانان به این مخدر آن است که این ماده نسبت به سایر مواد محرک و‬
‫انرژیزا مثل آمفتامینها‪ ،‬اکستازی و کوکائین ارزانتر است‪ .‬از سوی دیگر خریدوفروش و حمل این ماده به سادگی‬
‫صورت میگیرد (در بستههای کوچک پالستیکی‪ ،‬پاکتهای کاغذی یا زرورق بستهبندی شده و در دوزهای ‪ ۱۲۲‬تا‬
‫‪ ۳۲۲‬میلیگرمی به فروش میرسد)‪.‬‬
‫‪ -0‬میتود تشخیص فردی معتاد به کراک‬
‫وقتی فردی برای اولین بار کراک استعمال کند‪ ،‬این اثرات در اوج خود و با بیشترین شدت بروز میکنند‪ ،‬اما به مرور‬
‫زمان دیگر با همان میزان استعمال قبلی‪ ،‬فرد به حالت خوشحالی اولیه دست نمییابد؛ بلکه باید هر بار میزان بیشتری‬
‫کراک استعمال کند تا به این حالت برسد‪ .‬در واقع استعمالکنندهگان این ماده اذعان میدارند که دیگر هیچگاه نتوانستند‬
‫خوشحالی اولیه را تجربه کنند‪ ،‬در فردی که کراک استعمال کرده باشد این عالیم قابل مشاهده هستند‪:‬‬

‫– بسیار پرحرف شده و گاهی این پرحرفی با بیربطگویی همراه میشود‬

‫– نیاز کمتری به خواب احساس کرده و ممکن است ساعتها بیدار بماند‬
‫– فردی اجتماعی شده و در بیشتر ارتباطات اجتماعی شرکت میکند‬
‫– فعالیتهای جنسی و هیجانات بین فردی او افزایش پیدا میکند‬
‫– هشیاری زیاد و در برخی موارد هشیاری بیش از حد‬
‫– احساس سرحالی زیاد و گاهی توأم با بزرگمنشی‬
‫– احساس لذت فراوان و خوشحالی‬
‫– اعتمادبهنفس فرد افزایش مییابد‬
‫– احساس انرژی زیادی میکند‬
‫– اشتهای فرد کاهش مییابد (آقابابایی‪.)۱۲۲ :4129 ،‬‬
‫‪ -7‬برخی از عوارض جسمانی استعمال کراک‬
‫اثرات کراک روی بدن‬
‫– گلودردهای عاجز‬
‫– گرفتگی صدا‬
‫– تنگی نفس‬

‫‪459‬‬
 ‫– سرطان جگر و اندام تنفسی‬
‫– مریضیهای جگر‬
‫– مشکالت تنفسی مانند اخالط سیاه سینه‪ ،‬احتقان ششها و خسخس سینه‬
‫– تیرهشدن لبها و آسیبهای دهان و دندان‬
‫– اختالل در گوارش‬
‫– تنگشدن عروق خونی‬
‫– افزایش ضربان قلب‬
‫– تشنجهای مغزی که ممکن است باعث فشردگی گلو و تنگی نفس بشوند‬
‫– مردمکهای تنگ و سوزنی شکل‬
‫– تعریق زیاد (عرقکردن زیاد)‬
‫– افزایش قند خون و درجه حرارت باال‬
‫– از دست دادن اشتها و به دنبال آن الغری شدید‬
‫– کاهش میل جنسی‬
‫– بیخوابی‬
‫– حمله قلبی‬
‫– سکته‬
‫– مرگ‬
‫– گلودرد‬
‫‪ -‬برخی از عالیم روانی استعمال کراک‬
‫– افسردهگی و غمگینی‬
‫– عدم بازداری در رفتارها‬
‫– بزرگمنشی و اختالل فکر خودبزرگبینی‬
‫– فعالیتهای جنسی بیش از حد‬
‫– گوشبهزنگی بیش از حد به حدی که همواره مترصد وقوع چیزی است‬
‫– بینظمی و بیتابی و سرگردانی‪،‬‬
‫– ‪ .7‬بیتابی (تشویش) و بیقراری‬
‫– رفتارهای خصمانه و مجادلهآمیز‬
‫– بدگمانی‬
‫– ترس از مرگ قریبالوقوع‬
‫– گفتار بیهوده و قطع ارتباط با واقعیت‬

‫‪461‬‬
 ‫– افسردهگی (دلتنگی) از عوارض استعمال کراک (عظیمی‪.)۱۹۳ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫‪ -1‬علل گرایش به مواد مخدر صنعتی‬
‫‪ -‬پندار عدم اعتیادآوری‬
‫‪ -‬پائین بودن آسیبهای ناشی از مصرف این مواد‬
‫‪ -‬ایجاد انرژی مضاعف‬
‫‪ -‬پندار افزایش قوای جنسی ناشی از مصرف‬
‫‪ -‬ایجاد آرامش و افزایش تمرکز و خالقیت (امامی‪.)12 ،17 :4115 ،‬‬
‫‪ -2‬علل شیوع مصرف مواد صنعتی و کیمیاوی‬
‫‪ -‬سرمایهگذاری اندک‪ ،‬سهولت تولید با ترکیبات غیرمتعارف‬
‫‪ -‬عدم آگاهی افراد‪ ،‬به خصوص جوانان و نوجوانان از میزان آسیبهای ناشی از مصرف این گونه مواد‬
‫‪ -‬افزایش روزافزون قاچاق این مواد‬
‫‪ -‬افزایش قابل توجه تقاضا از ناحیه گروههای در سنین مختلف‬
‫‪ -‬دسترسی به تکنالوژی روز نظیر انترنت و تبلیغات وسیع در آن‬
‫‪ -‬رقابت شدید تجاری این مواد‬
‫‪ -‬عرضه و توزیع گسترده در سطح پائین و محافل اجتماعی؛ نظیر پارتیها (مهمانیها)‬
‫‪ -‬تشکیل و جذاب بودن‬
‫‪ -‬سرعت روند تولید در هر شرایط جغرافیایی و اجتماعی‬
‫‪ -‬باورهای غلط فرهنگی‬
‫جزء سوم‪ :‬اسباب گسترش مواد مخدر‬
‫عوامل گسترش مواد مخدر عبارت است از‪:‬‬
‫‪ ‬ضعف باورهای دینی‬
‫‪ ‬بیکاری و فراغت وقت‬
‫‪ ‬همنشینی با افراد ناباب (بیاخالق و بیادب)‬
‫‪ ‬گرفتاریها و مشکالت خانوادهگی‬
‫‪ ‬سیر و سیاحت و سفر به کشورهای خارجی‬
‫‪ ‬کارگرفتن از افراد بیگانه‬
‫‪ ‬فقر و تنگدستی‬
‫‪ ‬تقلید کورکورانه‬
‫‪ ‬شایعه بعضی از افکار نادرست و دروغین درباره مواد مخدر‬
‫‪ ‬استعمار (محمدی‪.)۱۳۲ :۱۳۲۳ ،‬‬

‫‪461‬‬
 ‫الف‪ :‬ضعف باورهای دینی‬
‫شاید بارزترین سبب استعمال مواد مخدر‪ ،‬ضعف مانع دینی استعمالکنندهگان است؛ زیرا شخصی که متمسک (یقین)‬
‫به دین باشد‪ ،‬بسیار بعید است که دست به مواد مخدر بزند و با خریدوفروش آن را گسترش دهد‪ ،‬دست به قاچاق بزند‬
‫یا شخصًا آن را استعمال کند؛ زیرا وقتی کسی با خداوند ﷻ ارتباط داشته باشد و عبادات فرضی از قبیل نماز‪ ،‬روزه‪،‬‬
‫زکات‪ ،‬حج و سایر عبادات را انجام دهد‪ ،‬امکان ندارد ارتباطی با مواد مخدر داشته باشد؛ زیرا این راه‪ ،‬راه شیطان‬
‫است و ممکن نیست کسی که راه رحمان را برگزیده‪ ،‬به راه شیطان بازگردد‪.‬‬
‫اما هرگاه‪ ،‬کسی هر اندازه از مسجد دور و از مجالس خیر‪ ،‬گوشهگیر و از تربیت بزرگان‪ ،‬کنارهگیری کند‪ ،‬غالبًا به‬
‫مواد مخدر و راههای گمراهی نزدیک میشود‪ .‬آیا پدران (اولیاء) مربیان و اهل قلم مسئولیت خود را درک میکنند تا‬
‫با آن جامعه را به تمسک به دین واداشته و به سوی پروردگارشان رهنمون شوند و راه خیر و صالح را به آنها نشان‬
‫دهند؟ امیدوارم که چنین خواهند کرد‪ .‬خداوند ﷻ میفرماید‪« :‬إِنََّ الصََّلَاةَ تَْنهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَاْلمُنْکرِ»؛ (العنکبوت‪:‬‬
‫‪« )15‬بدون شک‪ ،‬نماز از فحشا و منکر بازمیدارد» و رسول خدا ﷻ میفرماید‪« :‬زانی‪ ،‬دزد و شرابخوار با وجود‬
‫داشتن ایمان دست به این کارها نمیزنند» (یوسفی‪.)۱۲۳ :۱۳۲۱ ،‬‬

‫ب‪ :‬بیکاری و فراغت وقت‬

‫مسلمان متدین وقتی کلمه «بیکاری» را میشنود که در بین صفوف جوانان رد و بدل میشود‪ ،‬به خصوص در هنگام‬
‫تعطیالت تابستانی‪ ،‬در حیرت میافتد؛ زیرا مسلمان تعطیلی ندارد و چگونه میتواند تعطیلی داشته باشد‪ ،‬در صورتی که‬
‫تمام اوقات زندهگی او از رفتوآمد‪ ،‬خورد و نوش‪ ،‬خوابوبیداری‪ ،‬به عبادت میگذرد و کسی که چنین وضعیتی داشته‬
‫باشد‪ ،‬چه وقت فارغ و بیکار میشود؟! در حالی که خداوند ﷻ میفرماید‪« :‬قُلْ إِنََّ صَالتِی وَ ُنسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتِی‬
‫لِلََّهِ رَبَِّ الْعاَلمِینَ»؛ «بگو که نماز و حج و زندگانی و مرگ من برای خداست که پروردگار جهانیان است‪».‬‬
‫«ال َشرِیک لَهُ وَ بِذلِک أُ ِم ْرتُ وَ أَنَا َأ َّوَلُ اْلمُسْ ِلمِینَ» (آیه ‪ ،401‬سوره انعام)؛ «شریکی برای او نیست و به آن (روح‬
‫تسلیم و خلوص و عبودیت) مأمور شدهام و من نخستین مسلمان و تسلیم پروردگارم‪».‬‬
‫ولی با وجود این‪ ،‬ما با کمال تأسف میگوییم که فراغت و بیکاری یکی از مهمترین اسباب رویآوردن به مواد مخدر‬
‫میباشد‪ ،‬چه این فراغت از تحصیل علم و دانش باشد و یا بیکاری دیگری‪ ...‬آمارها و تحقیقات بلکه مصاحبههای‬
‫دورهای با زندانیان ثابت کردهاند که بیشتر آنها (زندانیان) کسانی هستند که تازه به بلوغ میرسند و ارزش وقت را‬
‫نمیدانند و شناخت اشتغال به کارهای مفید را ندارند؛ از این سبب است که شکار آنها و گیر افتادنشان در دام مواد‬
‫مخدر بسیار ساده و آسان است و این امری محسوس و ملموس است (احمدی‪.)۱۳۳ :۱۳۱۶ ،‬‬
‫ج‪ :‬همنشینی با بدان‬
‫از وقایع زندهگی نیز ثابت است که جوانان از یکدیگر اثر میگیرند و بر همدیگر اثر میگذارند‪ ،‬چه این تأثیر در جانب‬
‫مثبت باشد که به صالح آنان تمام شود و یا در جانب منفی که به ضرر و هالکتشان منتهی گردد‪ .‬نصوص بسیاری از‬
‫ضهُ ْم لِبَعْحٍ عَدُوٌَّ‬
‫قرآن و حدیث این مطلب را تأکید و توضیح داده است‪ ،‬خداوند متعال فرموده است‪« :‬الْأَخِلََّاءُ یوْمَئِذٍ بَعْ ُ‬

‫‪462‬‬
‫إِلََّا اْلمُتََّقِینَ»؛ (آیه ‪ ،07‬سوره زحرف) «دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند‪ ،‬مگر پرهیزگاران!» مثال همنشین نیک و‬
‫همنشین بد‪ ،‬مانند عطرفروش و دمکنندة کوره آهنگری است که یا خود عطرفروش چیزی از آن به تو میدهد‪ ،‬یا خود‬
‫از او میخری و یا از او بوی خوشی به مشامت میرسد‪ .‬ولی دمکننده کوره آهنگری یا لباسهایت را میسوزاند و یا از‬
‫او بوی بد به مشامت میرسد‪ .‬چقدر جوانانی وجود دارند که به بدی و راههای آن آشنایی نداشته و هیچ ارتباطی با آن‬
‫ندارند‪ ،‬ولی به علت همنشینی با بدان کمکم لغزش میخورند تا باالخره در دام هالکت میافتند و جزیی از لشکر شیطان‬
‫قرار میگیرند‪.‬‬
‫این نیز روشن است که هرگاه جوان در راههای معاصی به طور عموم و به خصوص در راه مواد مخدر گام بردارد‪ ،‬به‬
‫طور جدی میخواهد دیگران را هم در این دام بیفکند‪ ،‬حتی برخی از آنها پیروزی و شکست خود را در این به حساب‬
‫میآورند که چقدر از همراهان خویش را در این دام انداختهاند و این چقدر مصیبت بزرگی است‪ ،‬جوانی در یکی از‬
‫زندانها علت به زندان افتادنش را برایم چنین شرح داد‪ :‬من با یکی از رفقایم گفتگو میکردم‪ ،‬او در بعضی از شبها‬
‫چند دقیقه از من پنهان میشد‪ .‬وقتی که علت غیبتش را جویا شدم‪ ،‬گفت‪ :‬تو لذت و سعادت را نچشیدهای و اگر آن‬
‫را میچشیدی‪ ،‬از من چنین جویا نمیشدی! پس از بحث و مباحثات طوالنی خواست تا راه لذت و سعادت را به من‬
‫نشان بدهد که در نتیجه ناگهان راه نهایت و نابودی را آغاز کردم و نتیجه کارم بدین جا (زندان) رسید که تو میبینی‬
‫(یوسفی‪.)۱۶۲ :۱۳۲۳ ،‬‬
‫د‪ :‬مشکالت خانوادهگی‬
‫مشکالت خانواده گی یکی از اسباب مهم افتادن در دام اعتیاد است؛ زیرا اختالف زن و مرد در جلو فرزندان‪ ،‬وقوع‬
‫طالق و غیبت یکی از والدین‪ ،‬هر یک در مبتالساختن افراد خانواده به مواد مخدر اثر بسیار بزرگی دارد؛ چرا که هر‬
‫یکی از این افراد میخواهد خود را از این زندهگی فالکتبار خانوادهگی برهاند‪.‬‬
‫به طور مثال‪ ،‬هرگاه بین پدر و مادر بر یکی از امور اختالفی پدید آید بهتر است که درگیری آنها دور از چشم فرزندان‬
‫قرار گیرد؛ زیرا درگیری آنها در جلوی فرزندان آثار معکوسی بجای میگذارد‪.‬‬
‫اگر درگیری والدین منجر به طالق شود‪ ،‬پدر در یک جهت به زندهگی ادامه میدهد و مادر در جهتی دیگر و در این‬
‫بین فرزندان قربانی میشوند؛ زیرا اگر با پدر زندهگی کنند‪ ،‬برخورد بدی از نامادری خواهند دید و اگر با مادر زندهگی‬
‫کنند‪ ،‬اغلب شاهد فشار و برخورد نامناسبی از ناپدری خواهند بود‪.‬‬
‫ما نمی خواهیم با این بحث از اهمیت مشروعیت طالق که برای بعضی از حاالت یگانه راه عالج است‪ ،‬بکاهیم؛ ولی‬
‫هدف ما این است که زن و مرد در هر خانواده فلسفه مشروعیت طالق را درک کنند تا این معالجه تبدیل به مرضی‬
‫مهلک برای خانواده نشود که سبب از هم گسستن خانواده و پراکندهشدن فرزندان گردد؛ در هر حال‪ ،‬هرگاه فرزندان‬
‫تحت فشار چنین جوی قرار گیرند‪ ،‬در تالش جوی بهتر میشوند و اینجاست که دستهای بد‪ ،‬آنان را به سوی مواد مخدر‬
‫میکشانند و نابودی آنان آغاز میشود‪ ،‬بلکه چنان فاجعه و مصیبتهایی برای آنان و پدر و مادرانشان واقع میشود که‬
‫اصالً در خیال آنان نبوده است‪ .‬همچنین است غیبت والدین یا یکی از آن دو؛ آن فرزندانی که سرپرستی نداشته باشند‪،‬‬
‫به آسانی در دام این سموم کشنده می افتند؛ زیرا خروج از خانه هر زمان و به هر کیفیتی که بخواهند برای آنها میسر‬

‫‪463‬‬
‫است‪ ،‬بلکه با هرکسی بخواهند میتوانند تماس برقرار کرده و رابطه داشته باشند‪ ،‬چرا که هیچ کس مراقب آنها نیست‬
‫و کسی آنها را دنبال نمیکند (رحمانی‪.)۱۳۱ :۱۳۶۱ ،‬‬
‫هـ‪ :‬همچنین است برخورد نامناسب با فرزندان‬
‫چنان که مشاهده میکنیم در بعضی از خانوادهها والدین یا یکی از آنان در نوازش فرزندان و برآوردن خواستههای آنان‬
‫افراط میکند‪ ،‬این میتود آنها را طوری بار میآورد که احساس مسئولیت نمیکنند و با پولی که در اختیار دارند هر چه‬
‫بخواهند میخرند‪ ،‬مال در دست اوالد تربیت نیافته و نپخته نقمت و عذابی است‪ ،‬نه نعمت؛ از اینجاست که خداوند‬
‫ﷻ فرموده است‪« :‬ابْتَلُوا الْیتامی حَتََّی إِذا بَلَغُوا النَِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِْنهُمْ رُشْدًا فَا ْدفَعُوا إِلَیهِمْ أَمْوالَهُمْ» (النساء‪ ،‬آیه ‪.)0‬‬
‫« یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند آنگاه اگر آنها را دانا به درک مصالح‬
‫زندهگی خود یافتید اموالشان را به آنها باز دهید» برعکس گاهی مشاهده میشود که والدین یا یکی از آنان به خصوص‬
‫پدر بر فرزندان فشار میآورد و ناآگاهانه به ضرب و شتم و بد و بیراه گفتن آنان میپردازد و آنها را به باد مسخره‬
‫گرفته برایشان ارزش قائل نمیشود؛ بدون تردید این گونه برخورد آنان را وامیدارد تا در جستجوی فضایی قرار گیرند‬
‫که در آن احساس گرمی‪ ،‬محبت و مهربانی داشته باشند؛ گاهی آن فضای تالش شده‪ ،‬خود آلوده میباشد که این فرزندان‬
‫ناآگاهانه در آن میافتند و از آن جمله یکی تبعیح و تفضیل (برتری) بعضی از فرزندان بر بعضی دیگر بنابر اسبابی است‪.‬‬
‫این روش‪ ،‬در قلب آن فرزندی که تحقیر شده‪ ،‬داعیهایی پدید میآورد تا در جستجوی جایی دیگر که این کمبود را‬
‫جبران کند‪ ،‬قرار گیرد‪ .‬غالبًا در این جستجو‪ ،‬گیر دوستان ناباب (بیادب) میافتد‪ ،‬این اولین گام افتادن در دام مواد‬
‫مخدر و فاجعههای آن است‪ .‬اینها مهمترین گرفتاریها و مشکالت خانوادهگی است که سبب لغزش خوردن در راه‬
‫مواد مخدر قرار میگیرند‪ .‬این واقعیتی است که من خود شخصًا آن را در البهالی مالقات با زندانیان در زندان لمس‬
‫کردهام‪.‬‬
‫و‪ :‬سفر به خارج‬
‫بسا اوقات گسترش مواد مخدر در یک کشور از سفرکردن جوانان آن کشور به خارج صورت میگیرد‪ ،‬بنابراین‪ ،‬هرگاه‬
‫برای این دشمنان فرصت گمراهکردن جوانان به دست آید‪ ،‬از پا نمینشینند‪ .‬شاید مناسبترین فرصت برای دشمنان‬
‫اسالم سفرکردن جوانان مسلمان به کشورهای بیبندوبار و پر فساد است‪ ،‬چرا که این جوانان در دسترس آنها قرار‬
‫گرفته و برای گمراه ساختن آنان به هر وسیله گمراهکننده دست میزنند که یکی از آن وسایل مواد مخدر است‪.‬‬
‫اینجاست که جوان در دام مواد مخدر میافتند و برای به دستآوردن مواد به هر وسیله اقدام میکنند؛ و آنگاه که به‬
‫کشور خویش باز گردد‪ ،‬برای حصول آن با هر قیمتی حاضر به جانفشانی میشود‪ .‬گاهی حصول مواد او را وادار‬
‫میسازد تا متوسل شود به کسانی که در خارج او را گمراه کردهاند و بدین وسیله خود او هم از قاچاقبران مواد مخدر‬
‫قرار میگیرد که این را نیز در برخورد با زندانیان لمس کردیم که آغاز آشنایی آنان با مواد مخدر در خارج از کشور‬
‫بوده است و سرانجام تالش مستمر آنان در داخل کشور آنها را به زندان انداخته است (قریشی‪.)۱۳۶ :۱۳۱۳ ،‬‬
‫ز‪ :‬فقر و تنگدستی‬

‫‪464‬‬
‫واضح است که هرگاه جوان در خانه به اندازه کافی غذا و لباس نداشته باشد و کسی را نیابد تا بر زندهگی کریمانه او‬
‫را کمک کند و در مقابل ببیند که دوستان او در عیش و عشرت زندهگی میکنند و او در این بین محروم است‪ ،‬به‬
‫نحوی که قوت روز و شام شب نیابد‪ ،‬بدون تردید این جوان مجبور به فرار از خانه میشود تا بدین وسیله کسی را بیابد‬
‫که او را کمک کند‪ ،‬در این وقت رفقای سوء (بد)‪ ،‬بدکاران و تاجران مرگ و تباهی را فرصت میرسد که او را به‬
‫چنگ بیاورند‪ ،‬در آغاز او را کمک میکنند تا او را در دامی بیندازند که خود در آن افتادهاند‪.‬‬
‫ح‪ :‬تقلید کورکورانه و همنشینی با اجانب‬
‫تقلید در زندهگی نوجوانان بسیار دیده میشود‪ ،‬کسی را که دوست داشته باشند و او را بهتر از خود تصور کنند از او‬
‫تقلید و پیروی میکنند‪ .‬جوان خوب از پدر‪ ،‬استاد و فالن عالم پیروی میکند؛ ولی جوان بد‪ ،‬از هنرپیشگان‪ ،‬اطفال و‬
‫افراد ولگرد و بیبندوبار تقلید مینماید‪.‬‬
‫بدتر از همه این است که جوان از جرمپیشهگان و باندهای جرم تقلید میکند‪ ،‬میبینید که جوان از فالن قاچاقبر مواد‬
‫مخدر و یا فالن توزیعکننده پیروی می کند‪ ،‬بدون آنکه به عواقب این کار بیندیشد‪ .‬نباید فراموش کرد که همنشینی و‬
‫تعارف اثر بزرگی در آلودهشدن به مواد مخدر دارد و این در عصر حاضر خیلی زیاد است‪ .‬بدترین همنشینی آن ست‬
‫که به حساب دین و اخالق باشد‪( ،‬راجی‪.)۱۳۲ :4120 ،‬‬
‫ط‪ :‬شایعه بعضی افکار نادرست از مواد مخدر‬
‫بعضی از معتادان معتقدند که استعمال مواد‪ ،‬عمل جنسی را تقویت میکند‪ ،‬برخی دیگر عقیده دارند که از آن شادی و‬
‫سرور به دست میآید؛ ولی همه اینها افکاری دروغین هستند؛ زیرا مواد مخدر عمل جنسی را تضعیف میکند‪ ،‬اما این‬
‫امر بر معتاد مشتبه قرار گرفته است که نمیتواند به حقیقت زمان پیببرد؛ زیرا نزد او یک دقیقه و یک ساعت مساوی‬
‫معلوم میشود‪ ،‬پس او در این حالت فکر میکند که زمان انجام عمل جنسی طوالنی است‪ .‬همچنین در استعمال مواد‬
‫مخدر هیچ گونه شادی و سروری وجود ندارد‪ ،‬بلکه بدبختی و شقاوت را در طول عمر به دنبال دارد و اگر آن جز‬
‫بیکاری‪ ،‬بدرفتاری با دیگران و دوری از اهلوعیال را به دنبال نمیداشت‪ ،‬تنها همین مصیبتها کافی بود‪ ،‬اما مخالفان‬
‫اسالم میخواهند اینگونه افکار نادرست نسبت به مواد مخدر را بیشتر گسترش دهند تا کاالهای خود را رواج داده و‬
‫به هر وسیله که شده به شکار خود دست یابند‪.‬‬
‫ی‪ :‬استعمار‬
‫بسیاری از کشورهای اسالمی با آرامش کامل زندهگی میکردند که از هیچ راهی از مواد مخدر اطالع نداشته اما استعمار‬
‫در گسترش آن در کشورهای اسالمی با هر وسیله پیش رفت‪ ،‬بلکه حتی بر کشت آن در ممالک اسالمی کمک کرد‪.‬‬
‫بهترین مثال آن‪ ،‬فعالیتی است که بریتانیا در هند انجام داده و مردم را به کشت خشخاش در کل کشور وادار نمود‪ .‬از‬
‫اینجاست که میبینیم کشورهایی که خداوند ﷻ آنها را از استعمار محفوظ نگاه داشته است‪ ،‬گسترش مواد در آنها‬
‫بالنسبه بسیار کم است‪ .‬به هر حال در هر کجا که استعمار داخل و خارج شده است‪ ،‬اهل آن را در جرایم و مشکالت‬
‫گوناگون مبتال کرده است و همین اسم استعمار برای تمثیل استعباد (برده گرفتن) تذلیل و به وحشت انداختن کافی‬
‫است‪ .‬در اینجا اسباب بسیار دیگری نیز وجود دارد‪ ،‬مانند مشکالت وضعیت کارها‪ ،‬عدم توجه به سوی خدا (ج) در‬

‫‪465‬‬
 ‫مصائب و شداید‪ ،‬کثرت مواد‪ ،‬فرار از مرض روانی و عضوی‪ ،‬دعوت مغرضانه‪ ،‬گسترش بیکاری‪ ،‬گسترش فیلمهای‬
‫مبتذل‪ ،‬مشقتهای غربت و دوری از اهلوعیال‪ ،‬محیط نامناسب‪ ،‬زندانها در بعضی از کشورهای اسالمی؛ زیرا آنها‬
‫امکان دارد اسباب دیگری نیز وجود داشته باشد که ما به آنها پی نبردهایم‪ .‬از خداوند ﷻ میخواهیم که ما را و فرزندان‬
‫ما و جوانان مسلمان را از این مرض مهلک در امان خویش مصون نگه دارد (بن احمد الطیار‪.)۳۶ ،۳۱ :۱۳۲۱ ،‬‬

‫مبحث چهارم‪ :‬سیاست جنائی افغانستان در قبال مواد مخدر‬

‫پس از مباحث کلی و بیان دیدگاهها راجع به مواد مخدر‪ ،‬نوبت آن است که موقف نظام حقوقی کشور در قبال پدیده‬
‫شر آفرین مواد مخدر به بحث گرفته شود‪.‬‬
‫گفتار اول‪ :‬نظریات در مورد جرم تلقیکردن و جرم تلقی نکردن اعتیاد به مواد مخدر‬
‫در این گفتار نظریات حقوق دانان و دانشمندان در مورد جرایم مواد مخدر که آیا جرم باشد یا خیر مورد بحث قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرمپنداری مواد مخدر‬
‫منظور از جرمپنداری‪ ،‬جرم تلقیکردن اعتیاد به مواد مخدر است که به دنبال آن هرگونه رفتاری که مرتبط به مواد مخدر‬
‫باشد‪ ،‬قابل جرمپنداری است‪ .‬در یک زمانی مصرف مواد مخدر جنبه دوا و طبی داشته و بشر به آن همچون یک مشکل‬
‫اجتماعی عمده نگاه نمیکرده است‪ .‬سپس در دورههای بعد شروع به برقراری محدودیتها یا ممنوعیتهایی در مورد‬
‫استفاده از مواد مخدر کرده است‪ .‬این ممنوعیتها هم در بعد بینالمللی و هم منطقوی و هم در حقوق داخلی در قالب‬
‫قانون گذاری جرایم مواد مخدر‪ ،‬شکلی رسمی پیدا کرده است‪ ،‬در اینجا الزم است که اندکی راجع به مبانی و فلسفه‬
‫جرمپنداری مواد مخدر پرداخته شود تا زوایای آسیبزای آن بیشتر روشن گردد‪ .‬میتوان مبانی جرمپنداری مواد مخدر را‬
‫به مبانی اخالقی و مذهبی و ضرر تقسیم کرد‪ .‬اخالق جامعه میتواند پایه برای ممنوعیت مصرف مواد مخدر باشد؛ زیرا‬
‫در نتیجه مصرف مواد مخدر‪ ،‬فرد مصرفکننده دست به کارهایی بزند که با معیارهای اخالقی جامعه سازگار نباشد؛ لذا‬
‫احساسات جامعه با دیدن مصرف مواد مخدر جریحهدار میشود؛ برای مثال‪ ،‬در جامعه افغانی اعتیاد هیچگاه مقبولیت عام‬
‫نداشته است؛ لذا میتوان گفت که فعالیت در رابطه مواد مخدر قبح اجتماعی دارد و یکی از مبانی جرمپنداری مصرف‬
‫مواد مخدر را میتوان قبح اجتماعی این عمل تلقی کرد‪ .‬همچنین گفته میشود که فرد با مصرف مواد مخدر به خود یا‬
‫دیگران صدمه می زند‪ .‬از این جنبه‪ ،‬دلیل عمده جرم دانستن مصرف مواد مخدر جلوگیری از ضرر زدن شخص به خود و‬
‫دیگران است‪ .‬همچنین برای توجیه جرمپنداری مصرف مواد مخدر به اخالقگرایی قانونی نیز اشاره میکنند‪« :‬بر طبق‬
‫اخالقگرایی قانونی‪ ،‬غلطبودن رفتار‪ ،‬خودبهخود صرف نظر از اینکه برای دیگران مضر باشد یا نه دلیل کافی برای تحمیل‬

‫‪466‬‬
‫مجازات جزائی است‪ ».‬واقعیت آن است که استعمال مواد مخدر کاری نادرست است؛ توجیه غیر اخالقی بودن استعمال‬
‫مواد مخدر‪ ،‬صرفنظر از مضربودن یا نبودن آن برای دیگران‪ ،‬نیز آن است که استعمال مواد مخدر بر هوشیاری انسان‬
‫اثر میگذارد‪ .‬وظیفه حقوق جزائی است که از شخصیت افراد محافظت کند‪ .‬به همین ترتیب اعتراض مردم نسبت به‬
‫استعمال تفریحی و غیر قانونی مواد مخدر‪ ،‬متکی و مبتنی بر همین اخالقگرایی است‪.‬‬
‫به این ترتیب‪ ،‬از این دیدگاه‪ ،‬مبنای جرمپنداری مصرف مواد مخدر جلوگیری از وارد آمدن ضرر به فرد و جامعه است‪.‬‬
‫اصوالً صدمهای که شخص به خودش وارد میکند در قلمرو حقوق جزائی قرار نمیگیرد؛ ولی ممکن است صدمه واردشده‬
‫بر فرد دارای نتایج آشکار باشد که مداخله حقوق جزائی را ایجاب کند‪ .‬برای مثال‪ ،‬فردی که خود را مجروح میکند‬
‫باید برای تداوی از تسهیالت صحی استفاده کند؛ تسهیالتی که میتوانست در جایی دیگر استفاده شود‪ .‬در مورد مصرف‬
‫مواد مخدر نیز فرد نمی تواند ادعا کند که مصرف مواد مخدر او فقط به خود او ارتباط پیدا میکند و به جامعه لطمه‬
‫نمیزند؛ زیرا وی برای حفظ سالمت خود که با مصرف مواد مخدر به خطر میافتد‪ ،‬از خدمات صحی و سالمتی عمومی‬
‫استفاده میکند‪ ،‬خدماتی که متعلق به جامعه است و میتواند در جای دیگری‪ ،‬مورد استفاده عموم قرار گیرد؛ بنابراین‪،‬‬
‫ضرر سوءمصرف مواد مخدر‪ ،‬در نهایت بر جامعه تحمیل میشود و باید در برابر آن واکنش داشته باشد‪ .‬مبنای دیگر جرم‬
‫دانستن فعالیت مربوط به مواد مخدر ارزشهای اسالمی است که قبالً توضیح شد‪.‬‬
‫جزء دوم‪ :‬نظریه جرمزدایی‬
‫اصطالح جرمزدایی در معانی مختلفی به کار برده میشود‪ .‬برخی منظور از آن را از میان برداشتن کلیه ضمانتاجراهای‬
‫جزائی و برخی تقلیل تعداد یا شدت ضمانت اجراهای جزائی میدانند‪ .‬در اینجا منظور‪ ،‬معنای اول جرمزدایی است‪،‬‬
‫چون همان گونه که از کلمات تشکیلدهنده این اصطالح نیز برمیآید‪ ،‬در این حالت قانونگذار میخواهد از عملی که‬
‫قبالً عنوان جرمی‪ ،‬داشته است‪ ،‬سلب عنوان جرمی کند (مانند جرمزدایی از اعتیاد در افغانستان) و بعد از سلب عنوان‬
‫جرمی‪ ،‬قانونگذار میتواند برای آن ضمانت اجرای مدنی یا اداری در نظر بگیرد‪ .‬در حوزه مواد مخدر‪ ،‬جرمزدایی به‬
‫از میان برداشتن ممنوعیت مربوط به داشتن مقداری ماده مخدر برای مصرف شخصی نیز تعبیر شده است‪ .‬در زمینه‬
‫جرمزادیی در قلمرو مواد مخدر‪ ،‬برخی پیشنهاد جرمزادیی را از ماریجوانا دادهاند؛ برای مثال‪ ،‬در اکتبر ‪،۹۲۲۹‬‬
‫وزارت کشور انگلستان اعالم کرده است که دولت دستگیری افراد را به دلیل داشتن ماریجوانا متوقف خواهد کرد‪.‬‬
‫برخی پیشنهاد جرمزدایی از کوکائین و برخی دیگر پیشنهاد جرمزادیی از مصرف مواد مخدر قوی همانند مورفین و‬
‫هرویین را داده اند و معتقدند که مشکل مصرف مواد مخدر را باید یک بحران سالمت عمومی تلقی کرد و در نهایت‬
‫به طور کلی صحبت از جرمزادیی از مصرف همه انواع مواد مخدر کردهاند‪ .‬بحث مربوط به جرمزادیی از اعتیاد و‬
‫قاچاق مواد مخدر از اینجا مطرح شده است که جنگ با مواد مخدر بیفایده است و همیشه نیز بیفایده خواهد بود‪ ،‬لذا‬
‫ضمانت اجرای جزائی داشتن مواد مخدر بیفایده و بار اقتصادی سنگینی را بر جامعه تحمیل میکند؛ ولی مشکلی که‬
‫در این مورد باقی میماند این است که حقوق جزا باید به نظر کدام قسمت از اجتماع توجه کند؟ به نظر موافقان یا‬
‫مخالفان؟ جواب دادن به این سؤال مشکل است‪ ،‬ولی اصوالً حقوق جزائی باید به نظر اکثریت احترام بگذارد و نماینده‬
‫نظر اکثریت باشد (عبداهلل‪.)15 :4119 ،‬‬

‫‪467‬‬
 ‫جزء سوم‪ :‬نظریه قانونمندسازی‬
‫به دنبال ناکارایی و ناکامی نظام عدالت جزائی در برخورد سرکوبگرانه با معضل قاچاق مواد مخدر‪ ،‬برخی بحث‬
‫قانونمندکردن مواد مخدر را مطرح کردهاند‪ .‬کمیته مسائل اجتماعی‪ ،‬سالمتی و خانوادهگی شورای اروپا در گزارشی‬
‫به عنوان «سوءمصرف مواد‪ ،‬قاچاق غیر قانونی مواد مخدر و قانونمندکردن آن» به این مطلب پرداخت و آن را موضوعی‬
‫تلقی کرد که باید با استدالل به آن جواب داد؛ اما این مبحث نیز از مقبولیت کامل برخوردار نشده و با اینکه منافع‬
‫زیادی برای آن برشمردهاند و در برخی کشورها (مثل هلند)‪ ،‬با تفکیک مواد مخدر ضعیف از قوی‪ ،‬آن را در مورد مواد‬
‫مخدر سبک قابل اعمال دانستهاند‪ ،‬لکن انتقادهای زیادی نیز به آن وارد شده است که مجال طرح آن در اینجا نیست‪،‬‬
‫آنچه در اینجا قابل بحث است‪ ،‬این است که قانونمندسازی مواد مخدر به معنای آزاد گذاشتن کشت‪ ،‬تولید و قاچاق‬
‫مواد مخدر نیست؛ بلکه در قانونمندسازی‪ ،‬تولید و قاچاق مواد مخدر همچنان جرمی باقی میماند و فقط قانونگذار‬
‫مصرف مواد مخدر را قانونمند میسازد‪ ،‬لذا از جهت سایر اعمال ارتکابی (غیر از مصرف قانونمند مواد مخدر)‪ ،‬فرقی‬
‫بین نظریه قانونمندسازی و نظریه جرمپنداری وجود ندارد (ساکی‪.)05 :4111 ،‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم قاچاق مواد مخدر‬
‫در زمینه جرم پنداری سوءاستعمال و اعتیاد به مواد مخدر‪ ،‬در حقوق داخلی افغانستان نیز به تبعیت از مداخله جامعه‬
‫بینالمللی و جلوگیری از مشکالت اجتماعی آن‪ ،‬قانونی به تصویب رسیده است و در دو دهه اخیر قانونگذاری درباره‬
‫مواد مخدر و سوءاستعمال آن با فرازوفرودهایی روبرو بوده است‪ .‬اکنون سیاست و تدبیر افغانستان در قبال مواد مخدر‪،‬‬
‫یک سیاست ترکیبی است؛ به این معنا که در مورد استعمال آن‪ ،‬سیاست «جرمزدایی» و در مورد کشت‪ ،‬قاچاق‪،‬‬
‫خریدوفروش و حملونقل‪ ،‬سیاست «جرم پنداری» را در پیش گرفته است؛ به این ترتیب‪ ،‬قانونگذاری درباره قاچاق‪،‬‬
‫کشت و استفاده از مواد مخدر در افغانستان در دوره جدید به صورت جدی و گسترده مورد توجه قرار گرفته و به نظر‬
‫میرسد که مبنای جرمپنداری مواد مخدر در افغانستان‪ ،‬در کنار قبح اجتماعی و رعایت ارزشهای اسالمی‪ ،‬جلوگیری‬
‫از ایراد ضرر به خود مصرفکننده و دیگران نیز است‪ .‬قانونگذار‪ ،‬با توجه به این مبانی در مورد فعالیتهای مربوط به‬
‫مواد مخدر قانونگذاری کرده و آنها را جرم دانسته‪.‬‬
‫در این بحث به عناصر سهگانه هر ماده (قانونی‪ ،‬مادی و معنوی) و مجازات آن از نظر کود جزای افغانستان پرداخته‬
‫میشود‪ .‬کود جزای افغانستان طی باب اول‪ ،‬فصل پنجم از ماده ‪ 922‬الی ماده ‪ 199‬خویش به جرایم مواد مخدر و‬
‫مواد روانگردان پرداخته است‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم کشت خشخاش‬
‫بر اساس وضعیت جغرافیایی‪ ،‬شرایط اقلیمی و آب و هوائی‪ ،‬کشور ما مناسب برای کشت انواع مواد مخدر است؛ آنچه‬
‫از دیرباز در کشور ما کشت میشده خشخاش بوده است‪ .‬خشخاش از گیاه کوکنار به دست میآید و به صورت گیاهی‬
‫با ساقههای بلند و سرشاخههای گرز مانند است که از شیره حاصله از گرز آن تریاک استحصال میشود‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم کشت خشخاش‬

‫‪468‬‬
 ‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم کشت خشخاش به صورت فعل ایجابی کاشتن صورت میگیرد و آن عبارت از هر گونه عملیات‬
‫فزیکی است که عنوان کاشتن بر آن صدق کند؛ مانند قرار دادن تخم خشخاش در زمین و آبیاری آن و عملیاتی که در‬
‫زراعت کاشت و داشت گفته میشود؛ اینکه آیا در تحقق جرم عملیات کشت حتمًا باید منتهی به ثمر هم بشود و‬
‫محصول خشخاش به دست آید از مواردی است که در قانون به آن اشاره نشده است‪ .‬در عرف کسی که تخم را‬
‫میکارد و عملیاتی بر روی زمین انجام میدهد تا منتهی به ثمر شود‪ ،‬اقدامات او را کاشتن مینامند‪ .‬اگر عنصر مادی‬
‫جرم کاشتن را به کلیه اعمال کاشت و داشت تا مرحله برداشت اطالق کنیم در این صورت برای کاملشدن عنصر‬
‫مادی جرم حتمًا باید نتیجه عملیات کاشت محصول خشخاش هم به دست آید تا بتوان گفت که کشت خشخاش صورت‬
‫گرفته است؛ یعنی بالفعل خشخاش تولید شده است؛ اما اگر کشت خشخاش را در همان مراحل اولیه کاشتن تخم‬
‫خشخاش در زمین محقق بدانیم در این صورت حصول ثمره و گیاه آن برای تحقق جرم الزم نیست؛ اگر قائل به نظر‬
‫اول باشیم اقدامات اولیه برای کاشت تخم خشخاش ممکن است تحت عنوان شروع به جرم مورد بررسی قرار گیرد‪،‬‬
‫ولی اگر قائل به نظر دوم باشیم صرف کاشتن تخم‪ ،‬جرم تام کاشتن خشخاش خواهد بود‪ .‬برای تشخیص موضوع و‬
‫برگزیدن یکی از دو نظر فوق باید دید که عملیات انجام شده (کاشت تخم) صرفًا مقدمه جرم است و ارتباط مستقیم با‬
‫وقوع جرم دارد یا خیر؟ مسلمًا آنچه مدنظر قانونگذار بوده و اراده خود را با کلمه «کشت» بیان کرده‪ ،‬هر گونه‬
‫عملیاتی است که منتهی به تولید طبیعی خشخاش شود‪ .‬کسی که تخم خشخاش را در زمین میکارد و آبیاری میکند به‬
‫طور طبیعی این عمل او (اگر حادثه غیرمترقبه رخ ندهد) منتهی به خشخاش خواهد شد و از نظر عرفی هم به همین مقدار‬
‫عملیات زراعت‪« ،‬کشت» گفته میشود‪ .‬از طرف دیگر در قوانین برای شروع به جرم کشت مواد مخدر مجازاتی در‬
‫نظر گرفته نشده است (رحیم‪.)۶۲ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫‪ -۹‬عنصر معنوی‬
‫کشت خشخاش از جرایم عمدی است و در جرایم عمدی احراز قصد جرمی الزم است‪ .‬در حقوق جزا «قصد جرمی»‬
‫را میتوان میل و خواستن قطعی و منجز به انجام عمل و یا ترک عملی دانست که قانون آن را نهی کرده است‪.‬‬
‫در اینجا قصد تولید مواد مخدر شرط نیست؛ بلکه علم و اطالع مرتکب از غیر قانونی بودن عمل برای حصول عمد‬
‫کافی است؛ همین که شخص میداند که مبادرت به کشت خشخاش میکند و با علم و اطالع به این کار مبادرت‬
‫میورزد‪ ،‬قصد جرمی او مسلم است‪.‬‬
‫کلیه افرادی که در عملیات کشت مباشرت داشتهاند‪ ،‬یعنی کسانی که با علم و اطالع زمین را به این منظور شخم زده‬
‫یا آبیاری کرده یا کود پاشیدهاند به عنوان شریک جرم قابل تعقیب هستند‪ ،‬مگر اینکه اقدامات آنها در حد معاون جرم‬
‫باشد؛ در این صورت وحدت قصد بین کشتکار خشخاش و معاون باید احراز شود (درانی‪.)۹۳۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬کشت کوکا‬
‫کوکا درختی است یا برگهای بیضیشکل بلند‪ .‬این درخت گاهی تا سه متر میرسد و در مناطق گرمسیر میروید‪ ،‬این‬
‫درخت بیشتر در آمریکای جنوبی‪ ،‬جنوب شرقی آسیا‪ ،‬تایوان‪ ،‬آفریقا و برخی مناطق دیگر کاشته میشود‪ .‬از برگ کوکا‬

‫‪469‬‬
 ‫ماده مخدر کوکائین استحصال میشود‪ .‬کوکائین نیز ماده مخدر قوی و خطرناکی است که بیشتر در بین افراد مشخص‬
‫و متمول رایج است‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم کشت کوکا‬
‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی این جرم دقیقًا همان خصوصیاتی را دارد که برای کشت خشخاش ذکر شد‪ ،‬با این تفاوت که در اینجا هم‬
‫عملیاتی که برای کشت صورت میگیرد‪ ،‬منحصر به تخم و گیاه کوکا است و البته نوع عملیاتی که برای کاشت و‬
‫داشت و برداشت این گیاه از حیث رعایت مسائل تخصصی زراعتی وجود دارد ممکن است با خشخاش متفاوت باشد؛‬
‫اما از نظر عنصر مادی هر گونه عملیاتی که کاشت تلقی شود در مورد همگی آنها یکی است‪ .‬پس عنصر مادی این‬
‫جرم عبارت از هر گونه عملیات و فعل مثبت است که منتهی به کشت کوکا میگردد‪.‬‬
‫‪ -۱‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم همانند عنصر معنوی است که برای جرم کشت خشخاش ذکر گردید و مطلق کشت کوکا از‬
‫نظر قانونی جرم تلقی شده است‪ ،‬بدون اینکه نیازی به احراز قصد تولید مواد مخدر از کشت آن باشد؛ ولی در هر‬
‫صورت این جرم نیز از جرایم عمدی است و قصد جرمی باید احراز شود و همین که مرتکب کشت با علم و اطالع از‬
‫اینکه چه چیزی می کارد و عمد در فعل خود دارد‪ ،‬بدون اینکه نتیجه حاصله چه باشد‪ ،‬قصد جرمی او مسلم است؛ در‬
‫موردی هم که کسی دستور کشت کوکا را صادر میکند و کوکا با هدایت دیگری کاشته میشود‪ ،‬قصد جرمی دستور‬
‫به ارتکاب یک عمل غیر قانونی و جرمی میدهد و در دستور خود عمد دارد‪ ،‬قصد جرمیاش احراز میشود و مباشر که‬
‫اقدام به کشت گیاهی میکند که قانونًا ممنوع شناخته شده و ارتکاب آن مجازات دارد مسئول قلمداد میشود (رحیم‪،‬‬
‫‪.)۱۱ :۱۳۲۶‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم کشت شاه دانه (بنگ)‬
‫در این بحث‪ ،‬عناصر اختصاصی جرم کشت شاهدانه‪ ،‬شامل عنصر مادی‪ ،‬معنوی و مجازات آن از منظر کود جزا بررسی‬
‫میشود‪.‬‬
‫الف‪ :‬عناصر اختصاصی جرم کشت شاهدانه‬
‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم کشت شاهدانه در واقع فعل مادی کاشت تخم شاهدانه است که به طور طبیعی منتهی به رویش گیاه‬
‫شاهدانه گردد‪.‬‬
‫کلیه توضیحاتی که درباره کشت خشخاش گفتیم در مورد عنصر مادی این جرم هم صدق میکند؛ با این تفاوت که در‬
‫اینجا عملیات انجامشده منحصرًا در مورد تخم شاهدانه و به منظور کشت شاهدانه صورت میگیرد و تفاوت از نظر نوع‬
‫ماده مورد بحث است؛ در حالی که عملیات اجرائی شبیه به هم هستند؛ هرچند که نوع کاشت و داشت و برداشت‬
‫آنها از حیث مسائل تخصصی زراعتی ممکن است متفاوت باشد‪.‬‬

‫‪471‬‬
 ‫‪ -۹‬عنصر معنوی‬
‫این جرم هم از جرایم عمدی محسوب میشود و قصد جرمی در ارتکاب فعل کشت شاهدانه باید احراز گردد؛ تفاوتی‬
‫که کشت خشخاش با کشت شاهدانه در عنصر معنوی دارد در نوع قصد جرمی است؛ در اولی همان طور که گفته شد‬
‫صرف قصد کشت که با علم و اطالع از عمل ارتکابی صورت میگیرد برای تحقق عنصر معنوی و احراز عمد‪ ،‬کافی‬
‫است؛ ولی در کشت شاهدانه عالوه بر آن قصد تولید مواد مخدر هم باید مسلم باشد؛ به بیان دیگر صرف کاشتن‬
‫شاهدانه جرم تلقی نمیشود‪ ،‬بلکه کشت شاهدانه در صورتی جرم است که مرتکب قصد و نیتش تولید مواد مخدر باشد؛‬
‫البته احراز این قصد و تشخیص آن بر عهده محکمه است که بر اساس قرائن و اظهارات متهم و دالیل دیگر باید آن را‬
‫احراز کند (اکبری‪.)۲۳ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -۳‬مجازات کشت نباتات مولد مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫ماده ‪ 164‬کود جزا در مورد مجازات کشت نباتات مولد مواد مخدر و مواد روانگردان چنین بیان میدارد‪:‬‬
‫شخصی که مالک زمین نبوده و به حیث دهقان‪ ،‬زمین را برای خود یا مالک‪ ،‬گروگیرنده یا اجارهگیرنده‪ ،‬بنگدانه‬
‫کشت نماید با نظرداشت مساحت مزرعه به مجازات ذیل محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مساحت مزرعه بنگدانه تا ده بسوه باشد‪ ،‬به جزای نقدی از سی هزار تا شصت هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مساحت مزرعه بنگدانه بیش از ده بسوه تا یک جریب باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مساحت مزرعه بنگدانه بیش از یک جریب باشد‪ ،‬عالوه بر یک سال حبس در برابر هر بسوه اضافه‬
‫بر یک جریب به حبس یک ماه‪ .‬در این حالت مجموع مدت حبس از پنج سال بیشتر بوده نمیتواند‪.‬‬
‫برای مثال اگر شخصی یک جریب و یک بسوه را بنگدانه کشت کند‪ ،‬به یک سال و یک ماه حبس‪ ،‬محکوم به‬
‫مجازات میشود و اگر یک جریب و دو بسوه را کشت نماید به یک سال و دو ماه حبس محکوم میشود‪.‬‬
‫باید توجه داشت که در اینجا افزایش مدت حبس‪ ،‬محدودیت دارد و نباید مجموع تعیین حبس از پنج سال بیشتر شود‬
‫(کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،164‬فقره ‪.)4‬‬
‫(‪ )9‬شخصی که مالک زمین نبوده و به حیث دهقان‪ ،‬زمین را برای خود یا مالک‪ ،‬گروگیرنده یا اجارهگیرنده خشخاش‬
‫یا کوکا زرع نماید با نظرداشت مساحت مزرعه به مجازات زیر محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مساحت مزرعه خشخاش یا کوکا تا یک بسوه باشد‪ ،‬به حبس قصیر یا جزای نقدی از سی هزار تا‬
‫شصت هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مساحت مزرعه خشخاش یا کوکا بیشتر از یک بسوه تا یک جریب باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا دو سال‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مساحت مزرعه خشخاش یا کوکا بیش از یک جریب باشد‪ ،‬عالوه بر دو سال حبس در برابر هر‬
‫بسوه اضافه از یک جریب‪ ،‬به حبس دو ماه‪ .‬در این حالت مجموع مدت حبس از ده سال بیشتر بوده نمیتواند (کود‬
‫جزا‪ ،‬ماده ‪ ،164‬فقره ‪.)9‬‬

‫‪471‬‬
‫(‪ )1‬هرگاه عمل کشت در احوال مندرج فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬ماده ‪ 164‬کود جزا توسط مالک‪ ،‬گروگیرنده یا‬
‫اجارهگیرنده ارتکاب گردد‪ ،‬مرتکب با نظرداشت مساحت مزرعه به دو چند مجازات پیشبینی شده فقرههای (‪ )4‬و‬
‫(‪ )9‬این ماده محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،164‬فقره ‪.)9‬‬
‫این فقره حکم کشت مواد مخدر توسط مالک زمین‪ ،‬گروگیرنده‪ ،‬اجارهگیرنده یا عاریهکننده که یا مالک زمین یا مالک‬
‫محصول است را بیان میکند؛ بنابراین اگر مالک یا گروگر یا اجارهگیرنده مرتکب کشت بنگدانه یا خشخاش یا کوکا‬
‫یا هر دانه مواد مخدر دیگر گردد که در فقرههای (‪ )۱‬و (‪ )۹‬ماده ‪ ۳۲۱‬کود جزا‪ ،‬ذکر شده است‪ ،‬مرتکب با توجه به‬
‫اندازه و مساحت که مورد استفاده کشت مواد مخدر قرار گرفته به دو برابر مجازات که در فقرههای (‪ )۱‬و (‪ )۹‬ماده‬
‫‪ ۳۲۱‬کود جزا پیشبینی شده‪ ،‬محکوم میگردد؛ برای مثال اگر مالک زمین حداکثر تا ده بسوه زمین خود را بنگدانه‬
‫برای خود یا دیگری کشت نماید‪ ،‬به جزای نقد از شصت هزار تا یک لک و بیست هزار افغانی محکوم میشود یا اگر‬
‫گروگیرنده زمینی به مساحت یک بسوه تا یک جریب را خشخاش یا کوکا یا هر دانه مخدر دیگر کشت نماید‪ ،‬به حبس‬
‫متوسط تا چهار سال محکوم میشود‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬در پایان چند نکته قابل توجه و یادآوری است‪:‬‬
‫اول‪ ،‬از جهت عنصر معنوی که در ماده ‪ ۳۲۱‬کود جزا‪ ،‬به کشت مواد مخدر (برای خود یا مالک) ذکر شده است‪،‬‬
‫از باب مثال و نمونه است و نه از باب حصر؛ به این معنا اگر شخصی بنگدانه را آگاهانه و با قصد برای خود یا هر‬
‫شخصی دیگر مانند دولت یا شرکت خصوصی‪ ،‬کشت نماید‪ ،‬مرتکب قاچاق مواد مخدر شده است‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬در ماده موقف مرتکبین را نام برده که دهقان‪ ،‬مالک‪ ،‬اجارهگیرنده یا گروگیرنده باشد‪ ،‬این موارد نیز از باب مثال‬
‫و نمونه ذکر شده است و نه از باب حصر؛ زیرا ممکن است کسی فردی را به عنوان کارگر روزانه بگیرد تا بنگدانه‬
‫برای او کشت نماید‪ ،‬در اینجا‪ ،‬کارگر روزانه نیز مرتکب جرم قاچاق شده است یا شرکتهای دولتی بدون جواز قانونی‬
‫اقدام به کشت بنگدانه و غیره نماید‪ ،‬باز مرتکب قاچاق مواد مخدر شده است؛ بنابراین‪ ،‬ارتکاب این جرم اختصاص به‬
‫مالک‪ ،‬دهقان‪ ،‬گروگیرنده و اجارهگیرنده ندارد‪.‬‬
‫سوم‪ ،‬در دو فقره (‪ )4‬و (‪ )9‬ماده ‪ ۳۲۱‬کود جزا‪ ،‬تنها بنگدانه‪ ،‬خشخاش و کوکا ذکر شده است‪ ،‬در حالی که در‬
‫جدول شمارهای ‪ ۳ ،۹ ،۱‬و ‪ ۲‬قانون مبارزه با مسکرات و مواد مخدر‪ ،‬موارد مواد مخدر طبیعی بیش از اینهاست؛‬
‫بنابراین‪ ،‬ذکر این سه مورد نیز از باب نمونه و مثال است و نه از باب حصر (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪،۹۲۹ :۹‬‬
‫‪.)۹۲۲‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬موارد قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫علت اینکه سه جرم را با هم مورد بحث قرار دادیم به دلیل یکسان بودن عناصر مادی نیست؛ بلکه به لحاظ رعایت‬
‫اختصار و جلوگیری از حجیمشدن مطالب است و همان طور خواهیم دید هر یک‪ ،‬عناصر اختصاصی خود را دارا است‬
‫ال مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫که ذی ً‬
‫جزء ‪ 9‬ماده ‪ 922‬کود جزا‪ :‬مواد مخدر و مواد روانگردان‪ :‬عبارت از زرع نباتات مولد مواد مخدر‪ ،‬تولید‪ ،‬تهیه‪،‬‬
‫پرو سس‪ ،‬خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬نگهدا شت‪ ،‬توزیع‪ ،‬کمی شنکاری‪ ،‬وارد‪ ،‬صادر‪ ،‬حملونقل (ترافیک) انتقال‪ ،‬ار سال‪ ،‬عر ضه‪،‬‬

‫‪472‬‬
‫ذخیره‪ ،‬یا اخفای مواد مخدر و روانگردان مندرج جدولهای شماره (‪ )4‬تا (‪ )1‬منضمه قانون مبارزه علیه مسکرات و‬
‫مواد مخدر و کنترول آن‪.‬‬
‫الف‪ :‬موارد عنصر مادی قاچاق مواد مخدر طبیعی‬
‫‪ -4‬ک شت گیاهی مواد مخدر‪ :‬گیاهانی که قبالً در مورد آن بحث مف صالً صورت گرفته ا ست‪ ،‬مانند تریاک‪ ،‬چرس‪،‬‬
‫ماریجوانا و غیره؛ اگر شخ صی یکی از آنها یا نوع دیگر آن را که امکان بهرهبرداری برای مواد مخدر دا شته با شد‪،‬‬
‫به قصد استفاده در تولید و ترکیب غیر قانونی مواد مخدر و روانگردان‪ ،‬کشت نماید‪ ،‬مرتکب رفتار مادی قاچاق مواد‬
‫مخدر شده ا ست؛ برای مثال تریاک یا ماریجوانا را که بدون جواز قانونی ک شت و زرع میکند و در تولید مواد‬
‫مخدر به کار گرفته شود‪.‬‬
‫‪ -۹‬تولید‪ ،‬تهیه و پروسس مواد مخدر‪ :‬گیاه تریاک یا حشیش برای بهرهبرداری و تبدیلشدن به مواد مخدر باید مراحل‬
‫مختلف را طی کند تا ماده مخدر ساخته شود و اگر هر شخ صی در هر یک از این مراحل کار کند رفتار مادی جرم‬
‫قاچاق مواد مخدر تحقق یافته است؛ مثالً شخصی که غوزههای گیاه تریاک را با ابزار تیز ردهرده نماید تا شیر گیاه از‬
‫داخل آن بیرون آمده و تبدیل به چیزی جامد شود یا در کارخانه مواد مخدر‪ ،‬م شغول پرو سس و طی مراحل ساختن‬
‫مواد مخدر با شد یا مواد مخدر را از خانهها تهیه و جمعآوری کند‪ ،‬مرتکب تولید‪ ،‬تهیه و پرو سس مواد مخدر گردیده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -۳‬خریدوفروش‪ :‬اگر مواد مخدر و روانگردان را به فروش برساند یا آن را خریداری نماید‪ ،‬عنصر مادی جرم مواد‬
‫مخدر تحقق یافته است‪.‬‬
‫‪ -۲‬توزیع و کمیشنکاری‪ :‬امروزه یکی از معضالت بزرگ مواد مخدر‪ ،‬توزیع‪ ،‬پخش یا داللی آن است‪ .‬هرگاه شخصی‬
‫مواد مذکور را برای افراد برساند یا بین فروشنده و مصرفکننده یا هر شخص دیگر واسطهگری و داللی نماید‪ ،‬رفتار‬
‫مادی دیگر این جرم حاصل شده است؛ برای مثال شخصی افرادی را که مواد مخدر دارند‪ ،‬شناسائی میکند و سپس‬
‫بین او و شخصی که نیاز به مواد مخدر دارد‪ ،‬واسطه میشود و با معرفی این دو نفر به یک دیگر‪ ،‬عمل خرید‪ ،‬فروش‪،‬‬
‫حملونقل یا هر رفتار دیگری انجام شود (غالمی‪.)412 :4122 ،‬‬
‫‪ -1‬ارسال یا عرضه‪ :‬هرگاه شخصی مواد مخدر و روانگردان را از طریق شرکتهای حملونقل یا هر وسیله دیگر به‬
‫والیت دیگر یا کشور خارجی یا هر جای دیگر اعم از محل داخلی یا خارجی ارسال نماید یا برای ارسال به جای دیگر‬
‫یا برای فروش عرضه نماید‪ ،‬رفتار مادی جرم مواد مذکور محقق شده است‪.‬‬
‫‪ -5‬حمل مواد مخدر‪ :‬عنصر مادی این جرم عبارت است از هرگونه فعل مادی ایجابی که موجب نقلوانتقال مواد مخدر‬
‫از نقطهای به نقطه دیگر شود‪ .‬حمل مواد مخدر اشکال و حاالت گوناگونی دارد‪ ،‬گاهی بالمباشره است (مانند زمانی‬
‫که شخص مواد مخدر را با خود حمل میکند) و گاهی معالواسطه است که ممکن است واسطه‪ ،‬فرد دیگری یا شیء یا‬
‫حیوانی باشد‪ ،‬گاه حمل مواد توسط دیگری یا وسیله نقلیه یا بارکشی یک حیوان حمل مواد مخدر معموالً با جاسازی‬
‫همراه است؛ زیرا مرتکب جرم نهایت سعی خود را به کار میبرد تا مواد مخدر را از دید دیگران (خصوصًا مأمورین)‬
‫پنهان نگاه دارد و جاسازی هم اقسام و اشکال گوناگونی دارد‪ .‬گاهی مواد مخدر را در حجم کم در شکم انسان یا‬

‫‪473‬‬
‫حیوان جاسازی میکنند و گاهی در بین تانکی تیل موتر که بسته به نوع و میزان مواد مخدر اشکال مختلفی از جاسازی‬
‫مواد مخدر وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -0‬نگهداری و ذخیرهسازی‪ :‬نگهداری به معنی در اختیار داشتن مواد مخدر است؛ خواه نزد خود شخص باشد یا در‬
‫جا و مکان معینی قرار داشته باشد‪ .‬همین که شخص تصرف و استیال بر مواد مخدر دارد‪ ،‬عنصر مادی جرم نگهداری‬
‫محقق میشود‪ .‬در اینکه عنصر مادی این جرم فعل است یا ترک فعل‪ ،‬قابل بحث است‪ .‬فرض کنید کسی مواد مخدر‬
‫را به همراه خود به خانه کسی میبرد و در انبار منزل او قرار میدهد و صاحبخانه هم با علم و اطالع از این موضوع‬
‫حرکتی از خود نشان نمیدهد و کاری برای خروج مواد مخدر از خانهاش انجام نمیدهد و مدتی‪ ،‬مواد مخدر در انبار‬
‫منزل او نگهداری میشود آیا عمل صاحبخانه فعل است یا ناشی از ترک فعل؟ میدانیم که فعل‪ ،‬عملی را گویند که‬
‫انجام دادن آن مجازات دارد (قانونگذار انجام دادن آن را منع کرده است‪).‬‬
‫ترک فعل یعنی خودداری از انجام دادن عملی که قانونگذار تکلیف به انجام آن کرده است‪ .‬فعل ناشی از ترک فعل‬
‫هم زمانی است که شخص ناظر وقوع عملی به ضرر دیگری باشد و از آن عمدًا جلوگیری نکند و قانون نیز این مقدار‬
‫ترک عمل را جرم نداند (درانی‪.)112 :4121 ،‬‬
‫با توجه به تعاریف فوق میتوان گفت که اقدام صاحبخانه‪ ،‬فعل است و همان طور که درباره عنصر مادی گفتیم‪،‬‬
‫نگهداری یعنی قرار دادن مواد مخدر در جا و مکان معینی و الزم نیست که حتمًا مواد مخدر توسط شخص در جایی‬
‫قرار داده شود‪ .‬همین که به دستور یا اذن او مواد مخدر در تصرف او قرار میگیرد‪ ،‬عنصر مادی جرم نگهداری محقق‬
‫میشود‪ .‬در اکثر اوقات نگهداری مقدمه ارتکاب جرایم دیگری است‪ ،‬مانند فروش یا توزیع شخصی که مواد مخدر و‬
‫روان گردان را در منزل یا دکان یا هر جای دیگر نگهداری کند یا مواد مذکور را ذخیره نماید باز رفتار مادی این جرم‬
‫محقق شده است‪ .‬فرق بین نگهداری و ذخیرهسازی این است که نگهداری به صورت موقت و کوتاهمدت است‪ ،‬اما در‬
‫ذخیره‪ ،‬ممکن است درازمدت باشد و مقصد اصلی در ذخیره کردن‪ ،‬یافتن فرصت مناسب است که با قیمت مناسبتر‬
‫به فروش برساند یا حملونقل نماید‪.‬‬
‫‪ -7‬اختفاء (مخفی کردن) مواد مخدر‪ :‬اختفاء به معنی پنهانکردن و از نظرها دورکردن است‪ .‬بسیاری از قاچاقبران‬
‫از بیم اینکه گرفتار شوند‪ ،‬مواد مخدر را در مکانهای مختلفی پنهان میکنند تا در موقع لزوم آنها را مخفیگاه خارج‬
‫کرده و به مصارف مورد نظر خود برسانند‪ .‬نوع و مکان اختفاء بسته به نوع و میزان مواد مخدر هم متفاوت است‪ .‬در‬
‫اکثر موارد‪ ،‬جرم اختفای مواد مخدر به صورت مقدمه یا توأم با سایر جرایم (حمل و نگهداری و صادر و واردکردن‬
‫و‪ )...‬اتفاق می افتد؛ زیرا مجرمین در هر حالی سعی دارند که از بین رفتن مواد مخدر را متوقف کنند؛ لذا اگر آن را‬
‫حمل میکنند‪ ،‬اغلب به صورت مخفیانه حمل خواهند کرد و اصالً فلسفه تعبیه و جاسازی‪ ،‬همین اختفاء در حین حمل‬
‫است‪ .‬آنچه امر مبارزه با مواد مخدر را دشوار میسازد‪ ،‬انواع و اشکال و طرق مختلفی است که قاچاقبران مواد مخدر‬
‫برای پنهانکردن مواد مخدر از دید مأمورین به کار میبرند‪ .‬این روشها روزبهروز بیشتر و متنوعتر میشوند‪ .‬جاسازی‬
‫در داخل کنسرو غذا‪ ،‬کتاب‪ ،‬داخل شکم اطفال و رحم زنان‪ ،‬در معده و کری بوت و قسمتهای مختلف یک موتر و‬

‫‪474‬‬
 ‫حتی درز کرتی و پتلون و هر جای دیگری که بتوان مواد مخدر را مخفی کرد‪ ،‬مشاهده شده؛ البته راههای کشف مواد‬
‫مخدر و اختراع وسایل جدید و پیشرفتهتر هم تاکنون نتوانسته است موفقیت کاملی به همراه داشته باشد‪.‬‬
‫نتیجه اینکه عنصر مادی اختفای مواد مخدر عبارت است از هر گونه فعل مادی ایجابی برای مخفیکردن و دور نگهداشتن‬
‫آنها از انظار‪ ،‬اعم از آنکه مواد مخدر به وسیله پوشش خاص پوشیده شود یا اینکه در جاسازی قرار گیرد و یا هر مکان‬
‫دیگری که از انظار مخفی باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬ارسال‪ :‬ارسال عبارت است از فعل مادی مثبت فرستادن مواد مخدر از یک نقطه به نقطه دیگر؛ مانند پستکردن‬
‫مواد مخدر (در داخل کشور) از جمله خصوصیات عنصر مادی این جرم این است که عمومًا شخص مرتکب در جابجایی‬
‫مواد مخدر مباشرت ندارد و این جابجایی با علم و اطالع یا بدون علم و اطالع توسط دیگری صورت میگیرد؛ مثالً‬
‫شخص بسته پستی حامل مواد مخدر را به متصدی پستخانه تحویل میدهد و در صورت عدم کشف توسط پست به‬
‫نشانی مورد نظر ارسال میشود‪ ،‬در واقع متصدی ارسال و مباشر جابجایی مواد‪ ،‬شخص ارسالکننده نیست‪ .‬در موردی‬
‫که یک موتر حامل مواد مخدر به دستور ارسالکننده توسط یک درایور از یک شهر به شهر دیگر منتقل میشود و‬
‫مباشرت در انتقال مواد مخدر را با شخص درایور است‪ ،‬اما همانطور که خواهیم دید درایور به عنوان حملکننده مواد‬
‫مخدر قابل تعقیب است و شخصی که او را مأمور این کار کرده است‪ ،‬ارسالکننده محسوب میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬صادر کردن‪ :‬صادرکردن عبارت است از فعل مادی مثبت که منتهی به خارجکردن مواد مخدر از سرحدات زمینی‪،‬‬
‫دریایی و هوائی کشور گردد‪ .‬عنصر مادی جرم صادرکردن دقیقًا عکس جرم واردکردن است‪ .‬در این جرم هم گاهی‬
‫مباشرت در انتقال مواد مخدر به خارج از کشور با خود شخص صادرکننده است و گاهی هم به دستور او و توسط‬
‫دیگری مواد مخدر از کشور خارج میشود‪ .‬معیار و مالک برای تحقق این جرم خروج مواد مخدر از کشور محسوب‬
‫میشود‪ ،‬ولی اگر مواد قبل از صدور در داخل کشور کشف شود و از خروج آن جلوگیری به عمل آید ممکن است از‬
‫موارد شروع به جرم صادرکردن باشد که این شروع به جرم تحت عناوین دیگری مانند حمل و نگهداری یا ارسال مورد‬
‫بررسی قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪ -46‬ترانزیت‪ :‬ترانزیت کلمه انگلیسی است و در لغت به معنای عبور و گذر ترجمه شده است‪ .‬این اصطالح بیشتر‬
‫در امور گمرکی و قوانین صادرات و واردات کاربرد دارد‪.‬‬
‫آقای دکتور محمد جعفری لنگرودی کلمه ترانزیت را این گونه تعریف کرده است‪« :‬ترانزیت یا حق عبور‪ ،‬هرگاه کاالی‬
‫کشوری از کشور دیگر عبور داده شود تا در کشور ثالث مورد معامله قرار گیرد و در کشور دوم از پرداخت گمرک‬
‫و مالیات معمولی ورود و خروج معاف باشد و فقط حقی بابت عبور بپردازد این حق را حق عبور یا ترانزیت نامند‪».‬‬
‫(غالمی‪.)975 :4122 ،‬‬
‫برای تحقق عنصر مادی ترانزیت باید مواد مخدر از یک نقطه سرحدی وارد کشور و از نقطه سرحدی دیگر خارج‬
‫شود؛ لذا اگر عمل ارتکابی در هر مرحله قطع شود و مواد مخدر در داخل کشور کشف شود‪ ،‬عنوان ترانزیت بر آن‬
‫صدق نمی کند و ممکن است عناوین دیگری پیدا کند؛ مثالً اگر مواد مخدر در همان ابتدای ورود کشف شود تحت‬
‫عنوان واردکردن مواد مخدر و اگر به هنگام خروج از کشور کشف شود تحت عنوان حمل یا نگهداری قابل تعقیب‬

‫‪475‬‬
 ‫خواهد بود‪ .‬وجه تمایز ترانزیت با صادرکردن هم به خوبی مشخص است‪ ،‬در صادرکردن حتمًا الزم نیست که صادرکننده‬
‫مواد مخدر واردکننده آن هم باشد‪ ،‬ولی در ترانزیت صادرکننده مواد در واقع همان واردکننده است (همانطور که در‬
‫تعریف ترانزیت گفته شد)‪.‬‬
‫‪ -44‬مرکب حاوی آنها‪ :‬آنچه از شماره ‪ 4‬تا ‪ 2‬شرح ماده ‪ 922‬کود جزا بیان شد‪ ،‬مربوط به قاچاق مواد مخدر و‬
‫مواد روانگردان خالص است‪ ،‬یعنی از نظر عرف مردم‪ ،‬به مواد مدنظر‪ ،‬مواد مخدر خالص گفته میشود‪ ،‬اما رفتار مادی‬
‫دیگر قاچاق مواد مخدر‪ ،‬مربوط به موادی است که ماده مخدر با غیر آن ترکیب و یک جا شده باشد‪ .‬جزء ‪ 2‬ماده ‪5‬‬
‫قانون مبارزه با مواد مخدر و مسکرات‪ ،‬مواد مخلوط و مرکب را تعریف کرده است (ماده مرکب‪ ،‬مقدار قابل تشخیص‬
‫ماده مخدر مندرج جدولهای منضمه این قانون در ماده دیگر)‪ .‬حال هرگاه شخصی نسبت به این مواد ترکیبی یکی از‬
‫رفتارهایی که در باال راجع به مواد مخدر خالص عرفی ذکر شد‪ ،‬انجام دهد‪ ،‬رفتار مادی قاچاق مواد مخدر محقق‬
‫میشود‪ ،‬برای مثال موادی که را که ‪ % 5‬آن تریاک و ‪ % 5‬آن غیر تریاک باشد‪ ،‬تولید‪ ،‬پروسس‪ ،‬خریدوفروش‪،‬‬
‫نگهداری و‪ ...‬نماید‪ ،‬از مصداق قاچاق مواد مخدر به حساب میآید (رحیم‪.)۲۱ ،۲۲ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫ب‪ :‬موارد عنصر مادی قاچاق مواد مخدر صنعتی‬
‫در ذیل جزء ‪ 4‬ماده ‪ 922‬کود جزا‪ ،‬هر نوع فعالیتی را که شخصی راجع به مواد مخدر طبیعی انجام میدهد‪ ،‬همین‬
‫فعالیت را نسبت به ماده کیمیاوی اولیه که در جدول شماره ‪ 1‬قانون مبارزه با مسکرات و مواد مخدر مشخص شده‬
‫است‪ ،‬انجام دهد‪ ،‬به تناسب هر رفتار‪ ،‬رفتار مادی قاچاق مواد مخدر صنعتی تحقق پیدا میکند مثالً مواد مخدر صنعتی‬
‫را تولید کند یا به فروش برساند یا خریداری یا حملونقل یا نگهداری یا ذخیره کند‪ ،‬رفتار مادی جرم قاچاق مواد مخدر‬
‫صنعتی تحقق پیدا کرده است‪.‬‬
‫ج‪ :‬شرایط تحقق قاچاق مواد مخدر‬
‫برای تحقق رفتار مادی قاچاق مواد مخدر در قالب موارد فوق‪ ،‬دو شرط اساسی وجود دارد‪ :‬یک‪ .‬شرطی که به عنصر‬
‫معنوی مربوط میشود عبارت از این است که شخصی با قصد استعمال در تولید و ترکیب غیر قانونی مواد مخدر و‬
‫روانگردان‪ ،‬یکی از رفتارهای ذکر شده در جزء ‪ 4‬ماده ‪ 922‬کود جزا را مرتکب شود؛ بنابراین‪ ،‬اگر یکی از‬
‫فعالیتهای فوق را به منظور استفاده مشروع و قانونی‪ ،‬انجام دهد‪ ،‬این شرط تحقق نیافته و مرتکب جرم نمیشود؛ مثالً‬
‫حشیش یا تریاک را برای استفاده در تحقیقات علمی یا استعمال ادویه کشت نماید‪.‬‬
‫شرط دوم‪ ،‬آن است که جوازنامه یا اجازهنامه از مرجع رسمی دولتی برای فعالیتهای مربوط به مواد مخدر که ممکن‬
‫است در راستای مواد مخدر به کار رود‪ ،‬نداشته باشد؛ از این رو‪ ،‬اگر شخصی دارای اجازهنامه یا جوازنامه برای کشت‬
‫تریاک‪ ،‬حشیش یا پروسس و تولید مواد کیمیاوی جدول شمارههای ‪ 1 ،9 ،4‬و ‪ 1‬قانون مبارزه با مواد مخدر مسکرات‬
‫را داشته باشد‪ ،‬از حکم ماده ‪ 922‬کود جزا خارج است و مشمول وصف قاچاق مواد مخدر نمیگردد‪ ،‬برای مثال‬
‫شرکت خصوصی از مرجع قانونی‪ ،‬اجارهنامه کشت مواد مخدر یا تولید آن داشته باشد و در چاچوب قانون که اجازهنامه‪،‬‬
‫محدوده فعالیت آن را مشخص میکند فعالیت داشته باشد مرتکب جرم قاچاق مواد مخدر نشده است (درانی‪:4121 ،‬‬
‫‪.)170‬‬

‫‪476‬‬
‫از جهت مطلق و مقید‪ ،‬برخی موارد رفتار مادی قاچاق مواد مخدر که تاکنون شرح داده شد‪ ،‬از نوع جرم مطلق است؛‬
‫به گونهای که فقط کشت تریاک به قصد تولید تریاک باعث تحقق رفتار مادی آن میشود و الزم نیست که حتمًا از بته‬
‫تریاک‪ ،‬تریاک نیز برداشت شود و موارد مطلقبودن این جرم عبارت از است از‪ :‬کشت‪ ،‬تولید‪ ،‬تهیه‪ ،‬پروسس‪،‬‬
‫نگهداشت‪ ،‬ذخیره کردن‪ ،‬عرضه نمودن و مخفیکردن و بقیه موارد آن از جرم مقید است؛ مانند خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬توزیع‪،‬‬
‫کمیشنکاری‪ ،‬وارد‪ ،‬صادر کردن‪ ،‬حملونقل‪ ،‬انتقال و ارسال مواد مخدر‪.‬‬
‫د‪ :‬فعالیت در حکم قاچاق مواد مخدر‬
‫قانونگذار در پایان ماده ‪ 922‬کود جزا‪ ،‬چند مورد دیگر را در حکم قاچاق مواد مخدر دانسته است و موضوع جرم‬
‫در این قسمت و سائل و تجهیزاتی است که در راستای کشت مواد مخدر به کار میرود؛ بنابراین وسایل و تجهیزاتی را‬
‫که در کشت‪ ،‬تولید و تهیه مواد مخدر و روانگردان‪ ،‬به کار میرود‪ ،‬اگر شخصی بداند یا در بین مردم پخش و توزیع‬
‫کند‪ ،‬مرتکب قاچاق مواد مخدر شده است‪ .‬رفتار مادی در این قسمت عبارت است از‪ :‬ساختن یا حملونقل یا خرید یا‬
‫فروش یا توزیع وسایل و تجهیزات مذکور؛ برای مثال تراکتور که برای کشت و زراعت مواد مخدر مورد استفاده قرار‬
‫میگیرد‪ ،‬به طور آگاهانه به قصد استفاده در کشت تریاک‪ ،‬حملونقل کند یا به فروش برساند‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‪ :‬جرایم ارسال کردن‪ ،‬صادرکردن و ترانزیت مواد مخدر هم از جمله جرایم عمدی است و همچنین‬
‫جرایم در حکم مواد مخدر‪ ،‬بنابراین عنصر معنوی آن عبارت از این است که شخصی با آگاهی و قصد یکی از فعالیتهای‬
‫مربوط به مواد مخدر را مرتکب شود‪ ،‬مثالً تریاک را به قصد برداشت محصول مواد مخدر و به صورت آگاهانه کشت‬
‫نماید‪ ،‬عنصر معنوی محقق شده است یا مواد مخدر و روانگردان را به طور آگاهانه حملونقل نماید‪ ،‬باز عنصر معنوی‬
‫تحقق یافته است‪.‬‬
‫زمانی شخص به اتهامات مذکور تحت تعقیب و مجازات قرار میگیرد که سوءنیت وی در ارتکاب جرم محقق گردد‪.‬‬
‫اگر شخصی بستهای را به سفارش دیگری پست کند‪ ،‬ولی نداند که داخل بسته‪ ،‬مواد مخدر جاسازی شده است‪،‬‬
‫نمیتوان او را به عنوان ارسالکننده مواد مخدر تحت تعقیب قرار داد‪ .‬همچنین است کسی که قصد صادرکردن مقداری‬
‫کاال به خارج از کشور را داشته و نداند که در بین آن کاال مواد مخدر هم بوده است‪ ،‬پس قصد جرمی مرتکب جرایم‬
‫مذکور زمانی محقق میشود که شخص با علم و اطالع از وجود مواد مخدر به منظور سرپیچی از یک نهی قانونی به‬
‫طور عمد آنها را از کشور صادر کند یا از نقطهای به نقطهای دیگر ارسال کند و یا از یک نقطه سرحد وارد و از نقطه‬
‫دیگر سرحد خارج سازد (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۳۱۱ :۹‬‬
‫جزء ‪ :۳‬قاچاقبر قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان‪ :‬شخصی است که‪...‬‬
‫این جزء قاچاقبر و عمل قاچاق را تعریف کرده است که عبارت است از‪ :‬شخصی که یکی از اعمال مندرج جزء ‪۹‬‬
‫ماده ‪ ۹۲۲‬کود جزا را مرتکب شود؛ بنابراین برای تحقق وصف جرمی قاچاق مواد مخدر‪ ،‬تنها به فروش رساندن یا فقط‬
‫خریدن مواد مخدر کافی است یا فقط خریدن وسایل به منظور کشت یا تولید مواد مخدر کافی است‪.‬‬

‫‪477‬‬
 ‫جزء پنجم‪ :‬جرایم مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان و سایر فعالیتهای مرتبط با آن‪ ،‬جرم بوده مرتکب مطابق احکام باب اول‪ ،‬فصل‬
‫پنجم مجازات میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۲۲‬‬
‫این ماده بیانگر عنصر قانونی جرم مواد مخدر و مواد روانگردان است و قاچاق مواد مخدر و روانگردان که مصادیق‬
‫آن را جزء ‪ ۹‬ماده ‪ ۹۲۲‬کود جزا بیان کرده‪ ،‬جرم شناخته و به تناسب نوع‪ ،‬شدت و خفت جرم‪ ،‬برای مرتکب آن‬
‫مجازات تعیین کرده است‪ .‬در ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا در کنار بیان عنصر قانونی به عنصر مادی به صورت عموم نیز‬
‫پرداخته است و میگوید‪« :‬سایر فعالیتهای مرتبط با قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان» جرم است‪ .‬کلمه «سایر‬
‫فعالیتها» در ماده ‪ 166‬کود جزا نشاندهنده آن است که مواردی که به حیث مصادیق رفتار مادی قاچاق مواد مخدر‬
‫و روانگردان‪ ،‬در جزء ‪ ۹‬ماده ‪ ۹۲۲‬کود جزا‪ ،‬به تفصیل ذکر شده‪ ،‬از باب مثال و نمونه است و رفتار مادی این جرم‬
‫محدود به موارد فوق نیست‪ ،‬بلکه هر رفتار و فعالیتی که در راستای مواد مخدر و روانگردان انجام شود‪ ،‬جرم قاچاق‬
‫مواد مخدر است‪ ،‬مثالً شخصی تالش کند که فرد دیگر را به کشت مواد مخدر یا اعتیاد به مواد مخدر وادارد (شرح‬
‫کود جزا‪.)۹۲۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫جزء ششم‪ :‬جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 169‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ -4 :‬فعل مادی شامل مواد قاچاق باید‬
‫هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین باشند ‪ -1‬قصد جرمی به این ترتیب موضوع جرم در این ماده قاچاق مواد مخدر هرویین‪،‬‬
‫مورفین و کوکائین است و مرتکب به تناسب اندازه مواد مخدر که قاچاق شده‪ ،‬مجازات میشود‪ ،‬هکذا هرگاه شخصی‬
‫ماده هرویین یا مورفین یا کوکائین را برای خود یا هر کسی دیگری آگاهانه و با اراده و قصد‪ ،‬تولید‪ ،‬تهیه‪ ،‬پروسس‪،‬‬
‫خریدوفروش‪ ،‬نگهداری‪ ،‬توزیع‪ ،‬کمیشنکاری‪ ،‬وارد‪ ،‬صادر‪ ،‬حملونقل‪ ،‬انتقال‪ ،‬ارسال‪ ،‬عرضه‪ ،‬ذخیره‪ ،‬یا پنهان نماید‪،‬‬
‫مرتکب جرم قاچاق مواد مخدر و روانگردان شده است‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‬
‫شخصی که مرتکب قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین‪ ،‬کوکائین گردد‪ ،‬با نظرداشت مقدار مواد حسب احوال به مجازات ذیل‬
‫محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مقدار مواد کمتر از ده گرام باشد‪ ،‬به حبس قصیر‬
‫‪ -9‬در صورتی که مقدار مواد بیش از ده گرام تا یکصد گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا سه سال‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از یکصد گرام تا پنجصد گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط بیش از سه سال‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنجصد گرام تا یک کیلو گرام باشد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‬

‫‪478‬‬
‫‪ -5‬در صورتی که مقدار مواد از بیش از یک کیلوگرام باشد‪ ،‬عالوه بر ده سال حبس‪ ،‬در برابر هر پنجصد گرام اضافی‪،‬‬
‫به شش ماه حبس‪ ،‬در این حالت مدت مجموعی حبس از سی سال بیشتر بوده نمیتواند (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،169‬فقره‬
‫‪.)4‬‬
‫برای مثال اگر شخصی یک کیلو و پنج صد گرم مورفین را به فروش برساند‪ ،‬مرتکب به ده سال و ششماه حبس محکوم‬
‫میگردد یا اگر شخصی دو کیلو و چهارصد گرم کوکائین را حملونقل نماید‪ ،‬مرتکب به یازده سال و دو ماه حبس‬
‫محکوم می گردد و چهارصد گرم اضافی‪ ،‬مجازات اضافی و جداگانه ندارد‪ ،‬چون اگر مواد اضافی به اندازه پنج صد‬
‫گرم نرسد‪ ،‬مجازات مرتکب اضافه نمیشود؛ در این صورت باید توجه داشت که مجموع مدت حبس محکوم از سی‬
‫سال که حبس دوام درجه ‪ ۱‬است‪ ،‬زیاد نشود‪ ،‬چون در سیستم حبس‪ ،‬مدت بیش از سی سال حبس در قبال یک جرم‬
‫وجود ندارد (اکبری‪.)415 :4120 ،‬‬
‫(‪ )9‬شخصی که هیروئین‪ ،‬مورفین یا کوکائین را به شکل مخلوط شده با سایر مواد‪ ،‬قاچاق کند‪ ،‬با نظرداشت مقدار‬
‫هیروئین‪ ،‬مورفین یا کوکائین مخلوط شده در مرکب‪ ،‬حسب اجزای (‪ )4‬تا (‪ )5‬فقره (‪ )4‬این ماده‪ ،‬مجازات میگردد‬
‫(کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،169‬فقره ‪.)9‬‬
‫فقره ‪ ۹‬مادۀ ‪ 169‬کود جزا‪ :‬شخصی که هرویین‪ ،‬مورفین یا کوکائین را به شکل مخلوطشده با سایر مواد قاچاق‬
‫کند‪...‬‬
‫این فقره حکم قاچاق مواد هرویین‪ ،‬مورفین یا کوکائین را که با سایر مواد غیر مخدر‪ ،‬مخلوط و ترکیب شده باشد بیان‬
‫میکند؛ بنابراین‪ ،‬هرگاه شخصی موادی را که ترکیبیافته از هرویین و گیاه معمولی است یا ترکیبیافته از مورفین و‬
‫گیاه معمولی است‪ ،‬خریداری کند یا نگهداری نماید‪ ،‬مرتکب به تناسب وزن و اندازه مواد مورفین یا کوکائین یا هرویین‬
‫که در مواد قاچاق شده وجود دارد‪ ،‬مجازات میشود؛ برای مثال اگر در ماده ترکیب شده‪ ،‬اندازه هرویین یا مورفین یا‬
‫کوکائین بیش از صد گرم باشد‪ ،‬مرتکب به حبس متوسط بیش از سه سال محکوم میشود و معیار تعیین اندازه مجازات‬
‫اندازه و وزن ماده هرویین یا مورفین یا کوکائین است که در ماده ترکیبی وجود دارد (شرح کود‪ ،‬ج ‪:4121 ،9‬‬
‫‪.)۳۶۱‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬جرم قاچاق تریاک‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق تریاک‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 161‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ -4 :‬فعل مادی شامل ماده مورد قاچاق‬
‫باید تریاک باشد‪ -1 .‬قصد جرمی‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم تریاک‬
‫هرگاه شخصی مرتکب قاچاق تریاک شود‪ ،‬به تناسب مقدار مواد قاچاق شده مجازات میشود‪.‬‬
‫(‪ )4‬شخصی که مرتکب جرم قاچاق تریاک گردد‪ ،‬با نظرداشت مقدار مواد‪ ،‬حسب احوال به مجازات ذیل محکوم‬
‫میگردد‪:‬‬

‫‪479‬‬
 ‫‪ -4‬در صورتی که مقدار مواد تا ده گرام باشد‪ ،‬به جزای نقدی از سی هزار تا شصت هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مقدار مواد بیش از ده گرام تا یکصد گرام باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪ -1‬در صور تی که مقدار مواد بیش از یکصد گرام تا پنجصد گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا دوسال؛‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنجصد گرام باشد تا یک کیلو گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط از دو تا سه سال‬
‫‪ -۳‬در صورتی که مقدار مواد‪ ،‬بیش از یک کیلو گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط بیش از سه سال‪.‬‬
‫‪ -۱‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنج کیلو گرام باشد‪ ،‬عالوه بر پنج سال حبس در برابر هر پنجصد گرام اضافی‪،‬‬
‫به شش ماه حبس‪ ،‬در این حالت مجموع مدت حبس از حداکثر حبس طویل بیشتر بوده نمیتواند‬
‫(کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،161‬فقره ‪)4‬‬
‫مثالً اگر شخصی‪ ،‬پنج کیلو و هفتصد گرام تریاک را خریداری کند یا به فروش برساند‪ ،‬به پنج سال و شش ماه حبس‬
‫محکوم میشود در این حالت‪ ،‬مجموع مدت حبس اصلی و اضافی نباید از حداکثر حبس طویل بیشتر شود (شرح کود‬
‫جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۹۲۳ :۹‬‬
‫(‪ )9‬شخصی که تریاک را به شکل مخلوط شده با سایر مواد‪ ،‬قاچاق کند‪ ،‬با نظرداشت مقدار تریاک مخلوط شده در‬
‫مرکب‪ ،‬حسب اجزای (‪ 4‬تا ‪ )0‬فقره (‪ )4‬این ماده‪ ،‬مجازات میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،161‬فقره ‪.)9‬‬
‫چنان که قبالً بیان شد‪ ،‬یکی از موارد قاچاق مواد مخدر‪ ،‬مواد ترکیبی و مخلوط است که مثالً ‪ ۱۲‬فیصد تریاک و ‪۲۲‬‬
‫فیصد مواد گیاهی غیر را با هم ترکیب کند و فرد اقدام به قاچاق این ماده نماید و حال فقره ‪ ۹‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا‬
‫حکم قاچاق تریاک ترکیب شده با ماده غیر مخدر را بیان میکند؛ به این صورت اگر شخص این ماده ترکیبی را قاچاق‬
‫کند‪ ،‬مثالً حملونقل یا ذخیره نماید‪ ،‬مرتکب‪ ،‬مطابق اجزای ‪ ۱‬تا ‪ ۱‬فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا با معیار اندازه ماده‬
‫تریاک که در جنس مخلوط شده وجود دارد‪ ،‬مجازات میشود؛ به گونهای که اگر در ماده ترکیبی بیش از یکصد گرام‬
‫تا پنجصدگرام تریاک خالص وجود داشته باشد‪ ،‬مرتکب مطابق جزء ‪ ۳‬فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا‪ ،‬مجازات میشود‪.‬‬
‫جزء هشتم‪ :‬جرم قاچاق چرس‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق چرس‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 165‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ -4 :‬فعل مادی شامل ماده مورد قاچاق‬
‫باید چرس باشد‪ -1 .‬قصد جرمی‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم چرس‬
‫هرگاه شخصی چرس را قاچاق کند‪ ،‬میزان و نوع مجازات مرتکب‪ ،‬به تناسب میزان و اندازه ماده چرس که قاچاق‬
‫شده‪ ،‬پیشبینی شده است مجازات میگردد‪.‬‬
‫(‪ )4‬شخصی که مرتکب جرم قاچاق چرس گردد‪ ،‬با نظرداشت مقدار مواد حسب احوال به مجازات ذیل محکوم‬
‫میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مقدار مواد تا بیستوپنج گرام باشد‪ ،‬به مجازات نقدی تا پنج هزار افغانی‪.‬‬

‫‪481‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مقدار مواد بیش از بیستوپنج گرام تا یکصد گرام باشد به جزای نقدی بیش از پنج هزار تا سی‬
‫هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از یکصد گرام تا پنجصد گرام باشد به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنجصد گرام تا یک کیلو گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا دو سال‪.‬‬
‫‪ -5‬در صورتی که مقدار مواد بیش از یک کیلو گرام تا پنج کیلو گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط بیش از دوسال‪.‬‬
‫‪ -0‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنج کیلوگرام تا بیست کیلوگرام باشد به حبس طویل تا هفت سال‪.‬‬
‫‪ -7‬در صورتی که مقدار مواد بیش از بیست کیلوگرام باشد‪ ،‬عالوه بر هفت سال حبس‪ ،‬در برابر هر یک کیلو گرام‬
‫اضافی‪ ،‬به شش ماه حبس‪ .‬در این حالت مجموع مدت حبس از ده سال بیشتر بوده نمیتواند (کود جزا‪ ،‬ماده ‪،165‬‬
‫فقره ‪ .)4‬برای مثال اگر شخصی بیستو دو کیلوگرم چرس را نگهداری کند یا به فروش برساند مرتکب به هشت سال‬
‫حبس محکوم میگردد‪ .‬در این حاالت نباید مجموع حبس ده سال بیشتر شود‪.‬‬
‫(‪ ) 9‬شخصی که چرس را به شکل مخلوط شده یا ترکیب با سایر مواد‪ ،‬قاچاق کند‪ ،‬با نظرداشت مقدار چرس مخلوط‬
‫شده در مرکب‪ ،‬حسب اجزای (‪ 4‬تا ‪ )7‬فقره (‪ )4‬این ماده‪ ،‬مجازات میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۲۳‬‬
‫فقره (‪ )۹‬ماده ‪ ۳۲۳‬حکم چرس ترکیب شده با بقیه مواد غیر مخدر را بیان میکند و مجازات قاچاقبر‪ ،‬با معیار میزان‬
‫چرس خالص که در ماده ترکیبی وجود دارد مطابق اجزای ‪ ۱‬تا ‪ ۶‬ماده ‪ ۳۲۳‬کود جزا سنجش و تعیین میشود؛ بنابراین‬
‫هرگاه شخصی ماده ترکیبی چرس را حملونقل یا ذخیره کند با داشتن شرط عنصر معنوی مرتکب قاچاق چرس شده و‬
‫اگر مقدار چرس خالص در ماده ترکیبی بیش از یک کیلو گرام تا پنج کیلو گرام باشد‪ ،‬مرتکب مطابق جزء ‪ ۳‬ماده‬
‫‪ ۳۲۳‬کود جزا به حبس متوسط بیش از دو سال محکوم میشود‪.‬‬
‫جزء نهم‪ :‬جرم قاچاق اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک‬
‫اسیتیک انهایدرایت یا (تیزاب) یک ماده کیمیاوی قانونی است که عمومًا در محصوالت صنعتی و خانگی مصرف‬
‫میشود‪ .‬از آنجا که این ماده در افغانستان مصرفی ندارد‪ ،‬از کشورهای همسایه به افغانستان قاچاق میشود و برای تولید‬
‫هرویین از تریاک به کار میرود‪.‬‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 161‬کود جزا مستفاد میشود‪ ،‬عبارتند از‪ -4 :‬فعل مادی شامل ماده موارد اسیتیک‬
‫انهایدرایت و سنتیتیک باشد‪ -1 .‬قصد جرمی‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک‬
‫شخصی که مرتکب قاچاق اسیتیک انهایدرایت گردد‪ ،‬با نظرداشت مقدار مواد به مجازات ذیل محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مقدار مواد تا دوصدوپنجاه گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس قصیر یا جزای نقدی از سی هزار تا شصت‬
‫هزار افغانی‪.‬‬

‫‪481‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مقدار مواد بیش از دوصد و پنجاه گرام یا سیسی تا پنجصد گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس قصیر‬
‫بیش از نه ماه‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنجصد گرام یا سیسی تا یک کیلو گرام یا یک لیتر باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا‬
‫دو سال‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از یک کیلوگرام یا یک لیتر تا پنج کیلوگرام یا پنج لیتر باشد‪ ،‬به حبس متوسط بیش‬
‫از دو سال‬
‫‪ -5‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنج کیلوگرام یا پنج لیتر تا ده کیلوگرام یا ده لیتر باشد‪ ،‬به حبس طویل تا هفت‬
‫سال‪.‬‬
‫‪ -0‬هرگاه مقدار مواد بیش از ده کیلوگرام یا ده لیتر بیشتر باشد‪ ،‬عالوه بر هفت سال حبس در برابر هر پنج گرام یا‬
‫سیسی اضافی‪ ،‬به یک روز حبس‪ ،‬در این حالت مجموع مدت حبس از حداکثر حبس طویل بیشتر بوده نمیتواند (کود‬
‫جزا‪ ،‬ماده ‪ ،161‬فقره ‪ .)4‬برای مثال اگر شخصی دو کیلو و ده گرم مواد اسیتیک انهایدرایت را تولید کند‪ ،‬به هفت‬
‫سال و دو روز حبس محکوم میگردد‪ .‬یا اگر ده لیتر و صد سیسی را ذخیره کند‪ ،‬مرتکب به هفت سال و بیست روز‬
‫حبس محکوم میگردد ( مادۀ ‪ 161‬کود جزا)‪.‬‬
‫فقره (‪ :) ۹‬شخصی که مرتکب قاچاق مواد مخدر سنتیتیک (امفیتامین‪ ،‬میتاامفیتامین‪ ،‬اکستزی و اکستاسی ‪)Mdma‬‬
‫گردد‪.‬‬
‫فقره ‪ ۹‬ماده ‪ ۳۲۳‬کود جزا مرتکب قاچاق مواد مخدر از نوع امفیتامین‪ ،‬میتامفیامین‪ ،‬اکستیزی و اکستاسی را بیان‬
‫میکند که از همه آنها به صورت مخفف (سنتیتیک) یاد میشود‪ .‬امفیتامین‪ ،‬از دستههای ماده محرک است‪ .‬مصرف‬
‫این مواد ممکن است باعث وابستهگی جسمی شود‪ ،‬ولی در حد باالیی باعث وابستهگی روانی میشود‪ .‬مصرف این مواد‬
‫با بروز پدیده تهوع همراه است‪ .‬این ماده به شکلهای گولی‪ ،‬پودر و دانههای کریستالی و جود دارد‪ .‬مدت اثر این دوا‬
‫‪ ۹ -۲‬ساعت است‪ .‬طریقه مصرف این دوا خوراکی‪ ،‬تزریقی و دودکردن است‪ .‬میتا امفتامین که به زبان عامیانه‬
‫کریستال و شیشه یاد میشود‪ ،‬یک ماده قدرتمند‪ ،‬اعتیادآور‪ ،‬محرک و به شکل ترکیبی و مصنوعی است‪ .‬کریستال به‬
‫شکل بزرگ و شفاف و مانند کریستالهای واقعی و به رنگهای صورتی‪ ،‬آبی و سبز یافت میشود‪ .‬این ماده همچنین‬
‫به اسامی آیس و شیشه شناخته شده است‪ .‬افرادی که در کارنامه خود به دنبال تنوع هستند‪ ،‬به این ماده رو میآورند‪.‬‬
‫اکستزی‪ ،‬نوع دیگر از ماده مخدر صنعتی است که از ماده کیمیاوی آمفیتامین ساخته میشود و تأثیر آن بین ‪۱۲ ۹۲‬‬
‫دقیقه ظاهر میشود و تا ‪ ۲‬و ‪ ۱‬ساعت دوام میآورد‪ .‬خطرات مصرف آن‪ ،‬آشفتهکردن نیروی هاضمه‪ ،‬ضرر به قلب‪،‬‬
‫کبد و گرده است‪ .‬اکستاسی نوع دیگر ماده مخدر غیر طبیعی است و خطرات مصرف ماده مخدر اکستاسی گرمازدگی‬
‫و افزایش شدید گرمای بدن است که بسیار خطرناک است و فرد برای رفع تشنگی ممکن است آب فراوان بنوشد که‬
‫این خود سبب رقیقشدن بیش از حد خون و از میان رفتن تعادل سدیم خون شده و سبب تورم اعضای بدن همچون مغز‬
‫و در نهایت مرگ فرد میشود؛ بنابراین هرگاه شخصی مرتکب قاچاق این ماده مخدر شود‪ ،‬با توجه به مقدار مواد مخدر‬

‫‪482‬‬
‫قاچاق شده به شرح ذیل مجازات میشود و در این نوع قانونگذاری تا حدودی اصل تناسب جرم و جزا مدنظر قرار‬
‫گرفته است (اکبری‪.)۱۳۶ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫با نظرداشت مقدار مواد به مجازات ذیل محکوم میگردد‪.‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مقدار مواد تا پنج گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس قصیر تا نه ماه یا جزای نقدی از سی هزار تا شصت‬
‫هزار افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنج گرام تا ده گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس قصیر بیش از نه ماه‪.‬‬
‫در این صورت چون اندازه مواد مخدر غیر قانونی بیشتر از مورد اول است‪ ،‬با رعایت اصل تناسب جرم و جزا‪ ،‬جزای‬
‫مرتکب فقط حبس قصیر بیش از نه ماه پیشبینی شده است‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیشتر از ده گرام تا پنجاه گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس متوسط‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنجاه گرام تا صد گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‪.‬‬
‫‪ -5‬در صورتی که مقدار مواد بیش از صدگرام یا سیسی بیشتر باشد‪ ،‬عالوه بر ده سال حبس‪ ،‬در برابر هر گرام اضافی‬
‫به یک روز حبس‪ ،‬در این حالت مجموع مدت حبس از حداکثر حبس طویل بیشتر بوده نمیتواند (کود جزا‪ ،‬ماده‬
‫‪ ،161‬فقره ‪ .)9‬برای مثال اگر یک شخص مقدار یکصد و ده گرام یا یکصد و ده سیسی مواد را قاچاق کند‪ ،‬به‬
‫ده سال و ده روز حبس محکوم میشود‪ .‬در این صورت مجموع مدت حبس‪ ،‬نباید از حداکثر حبس طویل که شانزده‬
‫سال است بیشتر شود (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۹۲۳ :۹‬‬
‫جزء دهم‪ :‬جرایم ساخت و تولید مواد مخدر‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫هر گونه فعل مادی و مثبت برای به وجود آوردن انواع مواد مخدر تحت عنوان عنصر مادی جرم ساختن‪ ،‬قرار میگیرد‪،‬‬
‫اعم از اینکه تولید و ساخت در نتیجه فعلوانفعاالت کیمیاوی باشد یا اقدامات فزیکی و اعم از آنکه با دست و بدون‬
‫کمک گرفتن از ابزار و آالت خاص صورت گرفته باشد یا به کمک آن وسایل‪ .‬تفاوت کشت مواد مخدر با تولید آن‬
‫در این است که در کشت فقط تخم یا گیاه مخدر در زمین کاشته میشود و در همین مرحله جرم کشت نامیده میشود‪،‬‬
‫ولی در مرحله تولید باید یک دسته اقدامات و فعلوانفعاالت برای حصول به ماده مخدر صورت گیرد میتوان گفت که‬
‫تولید مرحله پس از کشت میباشد‪.‬‬
‫مثالی در این خصوص مفید فایده خواهد بود؛ دهقان زمین را شخم میزند‪ ،‬تخم خشخاش را در دل زمین میکارد‪ ،‬زمین‬
‫را آبیاری میکند و کود میدهد تا گیاه خشخاش میروید (مرحله کشت) فرد خشخاش را تیغ میزند‪ ،‬با وسایل‬
‫مخصوصی شیره حاصل را جمعآوری میکند‪ ،‬آن را کرارًا میمالد تا منعقد شود و تریاک به دست آید (مرحله تولید)‪.‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫جرم ساختن و تولید مواد مخدر هم از جرایم عمدی است و برای تحقق آن احراز سوءنیت مرتکب الزم است‪ .‬قصد‬
‫جرمی در عمدی بودن فعل ارتکابی زمانی مسلم میشود که شخص با علم و اطالع از اینکه چه چیزی میسازد و یا چه‬
‫چیزی تولید می کند (ماده مخدر) به قصد حصول نتیجه (تولید مواد مخدر) به انجام آن فعل مبادرت کند؛ لذا جرایم‬

‫‪483‬‬
‫ساختن و تولید از جرایم عمدی فاعل است‪ ،‬یعنی مجرم هم عمد در فعل دارد (ساختن‪ ،‬تولید) و هم عمد در حصول‬
‫نتیجه؛ به عبارت دیگر باید از عمل نتیجهای را که میخواسته به دست آید تا این دو جرم تحقق یابد‪ .‬نتیجه مورد نظر‬
‫مجرم‪ ،‬ساختن مواد مخدر و تولید آن است‪ .‬پس اگر اقدامات او به نتیجه نرسد و ماده مخدری تولید نشود‪ ،‬به لحاظ‬
‫فقدان این بخش از عنصر معنوی‪ ،‬جرم تام ساختن و تولید محقق نشده است‪.‬‬
‫پس اگر در هر مرحله از مراحل تولید و ساخت اقدامات شخص عقیم بماند و ماده مخدر مورد نظر وی ساخته نشود‪،‬‬
‫اقدام او شروع به جرم است و چنانچه تحت عناوین دیگری قابل مجازات باشد میتوان موضوع را تحت عنوان بررسی‬
‫کرد (رحیم‪.)۱۱ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫ج‪ :‬مجازات تهیه وسایل یا تجهیزات مورد استفاده در تولید مواد مخدر روانگردان‬
‫شخصی که با داشتن علم و سائل یا تجهیزات اختصاصی برای تولید یا ساخت مواد مخدر روانگردان را تهیه‪ ،‬حملونقل‪،‬‬
‫تورید‪ ،‬صدور‪ ،‬خرید‪ ،‬فروش یا توزیع کند یا آن را در حیازت خود داشته باشد‪ ،‬به حداکثر حبس متوسط و مصادره‬
‫وسایل و تجهیزات مربوط به جرم محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخصی که وسایل و تجهیزات مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 162‬کود جزا را باداشتن جواز‪ ،‬وارد ولی آن را به مقصد تولید‬
‫و پروسس غیرمجاز مواد مخدر فروش و یا استعمال نماید‪ ،‬حسب احوال به حبس طویل بیش از ده سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه جرایم مندرج فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬ماده ‪ 162‬کود جزا توسط شخص حکمی ارتکاب یابد‪ ،‬عالوه برمجازات‬
‫فاعل جرم‪ ،‬شخص حکمی در مرتبه اول حسب احوال به جزای نقدی از دومیلیون تا پنج میلیون افغانی محکوم و در‬
‫مرتبه دوم عالوه بر جزای نقدی پنج میلیون افغانی‪ ،‬جواز فعالیت وی نیز سلب میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۲۲‬فقرههای‪،‬‬
‫‪ .)۳ ،۹ ،۱‬این ماده در طی سه فقره مکلفیت شخصی را روشن میکند که وسایل یا تجهیزاتی که مخصوص تولید یا‬
‫ساختن مواد مخدر و روانگردان است را تهیه‪ ،‬حملونقل‪ ،‬استعمال و‪ ...‬کند که به شرح ذیل بیان میشود‪:‬‬
‫فقره (‪ )۱‬ماده ‪ 162‬کود جزا‪ :‬شخصی که با داشتن علم‪ ،‬وسایل یا تجهیزات اختصاصی برای تولید یا ساخت مواد‬
‫مخدر‪...‬‬
‫موضوع جرم در ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا‪ ،‬وسایل تجهیزات اختصاصی تولید یا تهیه مواد مخدر است؛ بنابراین رفتار مادی‬
‫این جرم عبارت است از اینکه اگر شخصی وسایل یا تجهیزاتی را که فقط برای تولید یا ساخت مواد مخدر و روانگردان‬
‫کاربرد دارد‪ ،‬آنها را تهیه یا حملونقل نماید یا آنها را از کشور دیگر به کشور افغانستان وارد کند یا اینکه آنها را‬
‫صادر و خریدوفروش نماید یا خریدوفروش و یا توزیع کند و یا اینکه آنها را در حیازت و تصرف خود داشته باشد‪،‬‬
‫عنصر مادی این جرم تحقق یافته است‪ .‬جرم از نوع مطلق است و صرف تهیه‪ ،‬حمل ونقل‪ ،‬تولید‪ ،‬صادر کردن‪،‬‬
‫خریدوفروش‪ ،‬توزیع مواد مخدر و روانگردان یا در تصرف خود داشتن برای تحقق این جرم کافی است و الزم نیست‬
‫که برای هر کدام این رفتار مادی نتیجه جرمی مشخص نیز تحقق پیدا کند‪.‬‬
‫این جرم از نوع عمدی است؛ بنابراین شخص با آکاهی و قصد از وسایل و تجهیزات مخصوص در راستای رفتارهای‬
‫جرمی فوق استفاده نماید و اگر شخصی نداند که وسایل و تجهیزات مخصوص تولید مواد مخدر و روانگردان است‪،‬‬
‫آنها را حملونقل یا خریدوفروش نماید‪ ،‬مرتکب جرم این ماده نشده است‪.‬‬

‫‪484‬‬
 ‫مرتکب جرم فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا به حداکثر حبس متوسط و مصادره وسایل و تجهیزات مربوط به جرم‬
‫محکوم میشود (غالمی‪.)۱۳۲ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫فقره (‪ )۹‬ماده ‪ 162‬کود جزا‪ :‬شخصی که وسایل و تجهیزات مندرج فقره (‪ )۱‬این ماده را با داشتن جواز وارد‪...‬‬
‫این فقره حکم شخصی را بیان میکند که برای واردکردن وسایل و تجهیزات مندرج فقره (‪ )۱‬این ماده‪ ،‬جواز رسمی‬
‫دارد و باید از وسایل و تجهیزات فوق استفاده درست و قانونی صورت گیرد‪ ،‬لکن ممکن است شخصی از آنها آگاهانه‬
‫و با قصد در مسیر غیر قانونی استفاده نماید (رحیم‪.)۶۱ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫رفتار مادی این جرم عبارت است از اینکه شخص وسایل و تجهیزاتی را که جواز واردکردن آنها را به کشور دارد‪،‬‬
‫لکن پس از واردکردن به کشور‪ ،‬از آنها برای تولید و پروسس غیر قانونی مواد مخدر به فرد دیگر به فروش برساند یا‬
‫وسایل و تجهیزات فوق را برای تولید و پروسس مواد مخدر استعمال نماید‪ ،‬عنصر مادی این جرم تحقق پیدا کرده‬
‫است‪.‬‬
‫این جرم هم در قالب جرم مطلق قابل تحقق است‪ ،‬مانند به فروش رساندن وسایل و تجهیزات مذکور که خریدار ممکن‬
‫است برای تولید مواد مخدر به کار بگیرد یا ممکن است به کار نگیرد‪ ،‬در هر دو صورت عنصر مادی جرم تحقق یافته‬
‫است و هم در قالب جرم مقید قابل تحقق است؛ مانند استعمال وسایل و تجهیزاتی که عمالً باید برای تولید مواد مخدر‬
‫استفاده شود؛ بنابراین‪ ،‬در قسمت فروش‪ ،‬جرم‪ ،‬مطلق است و در قسمت استعمالکردن وسایل‪ ،‬جرم مقید است‪.‬‬
‫جرم از نوع عمدی است؛ لذا شخصی اگر با آگاهی و اراده رفتارهای فوق را انجام دهد‪ ،‬عنصر معنوی تحقق مییابد‪.‬‬
‫مرتکب این جرم به حبس طویل بیش از ده سال محکوم میشود که مجازات مرتکب فقره ‪ ۹‬بیش از مجازات مرتکب‬
‫فقره (‪ )۱‬پیشبینی گردیده است و دلیل آن این است که در فقره ‪ ،۹‬شخص عالوه بر ارتکاب جرم‪ ،‬از موقعیت‬
‫سوءاستفاده کرده است و نهاد مربوطه با اعتمادی که به او داشته‪ ،‬جواز واردکردن وسایل و تجهیزات را صادر کرده‬
‫و مرتکب به جای استفاده درست از آنها‪ ،‬در مسیر غیر قانونی استفاده یا به فروش رسانیده است؛ لذا مناسب است که‬
‫مجازات شدیدتر را تحمل نماید (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج ‪.)۹۱۱ :۹‬‬
‫فقره (‪ )۳‬ماده ‪ 162‬کود جزا‪ :‬هرگاه جرایم مندرج فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬این ماده توسط شخص حکمی ارتکاب یابد‬
‫عالوه بر‪...‬‬
‫فاعل و مرتکب این فقره شخص حکمی غیردولتی است؛ بنابراین اگر شخصی حکمی غیردولتی‪ ،‬جرایم مندرج فقرههای‬
‫(‪ )4‬و (‪ )9‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا را مرتکب شود‪ ،‬مجازاتهای ذیل را در پی دارد‪:‬‬
‫فاعل جرم به عنوان رئیس یا نماینده شخص حکمی‪ ،‬به تناسب ارتکاب نوع جرم‪ ،‬به جزای پیشبینی شده در فقره (‪)4‬‬
‫و (‪ )9‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا محکوم میشود‪.‬‬
‫شخصی حکمی اگر در مرتبه اول مرتکب جرم فقرههای (‪ )4‬و (‪ )9‬این ماده شود‪ ،‬با توجه به نوع و کیفیت ارتکاب‬
‫جرم‪ ،‬به جزای نقدی از دو میلیون تا پنج میلیون افغانی محکوم میشود و در صورت تکرار ارتکاب این جرم به اضافه‬
‫محکومیت به پرداخت پنج میلیون افغانی جزای نقدی‪ ،‬جواز فعالیت شخص حکمی نیز لغو میشود؛ برای مثال شرکتی‬
‫که جواز واردکردن وسایل و تجهیزات مندرج فقره ‪ ۱‬ماده ‪ ۳۲۲‬کود جزا را داشته باشد‪ ،‬اگر وسایل و تجهیزات‬

‫‪485‬‬
‫مذکور را برای تولید و پروسس مواد مخدر بفروشد یا استعمال نماید‪ ،‬مرتکب جرم شده و به مجازات فوق محکوم‬
‫میشود (درانی‪.)۹۲۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫جزء یازدهم‪ :‬جرم خرید و فروش و عرضه و توزیع مواد مخدر‬
‫اصطالح (سوداگران مرگ) را زیاد شنیدهایم و اینک میخواهیم این سوداگری را از دیدگاه حقوقی مورد ارزشیابی‬
‫قرار دهیم و سیاست جنائی کشورمان را در برخورد با این آفت اجتماعی ترسیم کنیم‪.‬‬
‫طبق تخمینهای موجود‪ ،‬در سطح جهان ساالنه پنجصد میلیارد دالر برای خرید مواد مخدر مصرف میشود‪ .‬این مبلغ‬
‫بیش از تولید ناخالص یا (‪ )GPD‬کلیه کشورهای جهان به استثنای هفت کشور ثروتمند دنیا است‪.‬‬
‫افراد جامعه نباید به دلیل سودهای بادآورده زندهگی و اشتغال سالم را رها کنند و به قاچاق مواد مخدر رو بیاورند‪ .‬باید‬
‫ریشههای این معضل را شناخت‪ .‬این بزرگ ترین مریضی برای یک جامعه است و برای تداوی این مریضی باید به دنبال‬
‫دواهای شفابخش بود؛ زیرا استفاده از مسکنها تنها چهره مریضی را میپوشاند و آن را به طور ریشهای تداوی نمیکند‪.‬‬
‫تشدید مجازاتها که هر از چند وقت یکبار در قانونگذاری راجع به مواد مخدر صورت میگیرد‪ ،‬نیز نتوانسته نسخه‬
‫شفابخش برای تداوی این مریضی باشد‪ .‬این مریضی جامعه بشریت را رنج میدهد (اکبری‪.)۶۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫الف‪ :‬عناصر جرم خرید و فروش و توزیع و در معرض فروش قرار دادن مواد مخدر‬
‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫‪ -‬خرید‪ :‬عنصر مادی جرم خرید مواد مخدر به صورت فعل مادی ایجابی است‪ ،‬یعنی به دستآوردن مواد مخدر در‬
‫قبال پرداخت وجه یا هر مال دیگری که بر اساس عرف عنوان «مال» بر آن صدق کند‪ .‬در خرید مواد مخدر همیشه‬
‫ماده مخدر مبیع قرار میگیرد و ثمن ممکن است وجه رایج (پول) باشد یا هر مالی دیگری؛ اما گاهی اوقات قاچاقبران‪،‬‬
‫مواد مخدر را با هم معاوضه میکنند‪ ،‬یعنی تریاک میدهند و به جای آن مورفین تحویل میگیرند‪ .‬آیا این عمل آنها به‬
‫مفهوم خرید است؟‬
‫در جرم خرید‪ ،‬مالکیت ثمن و مباشرت در خرید هم شرط نیست‪ .‬پس اگر کسی با پول متعلق به دیگری مقداری مواد‬
‫مخدر بخرد کماکان عنوان «خریدار» مواد مخدر را خواهد داشت؛ همچنین است کسی که پول به دیگری میدهد تا‬
‫برای وی مواد مخدر خریداری نماید؛ عمومًا خریداران عمده مواد مخدر افراد پشتصحنه هستند و این کار را توسط‬
‫عوامل خود انجام میدهند که البته در صورت دستگیری به همین اتهام تحت تعقیب قرار میگیرند و مجازات میشوند‬
‫(مشروط بر اینکه اقدام آنها در حد خرید باقی بماند) جرم خرید مواد مخدر عمومًا مقدمه ارتکاب جرایم دیگری است‪.‬‬
‫عدهای مواد مخدر را میخرند تا آن را به مصرف برسانند (جرم استعمال) و عدهای آن را میخرند تا بفروشند (جرم‬
‫فروش) که در این صورت اقدام خریدار از مرحله خرید گذشته و به مرحله دیگری وارد شده که مسئله تعیین مجازات‬
‫در موارد تعدد جرم پیش میآید‪.‬‬
‫‪ -‬فروش‪ :‬عنصر مادی فروش دقیقًا عکس عنصر مادی خرید است و عبارت است از فعل مادی ایجابی انتقال مواد‬
‫مخدر به دیگری در قبال دریافت وجه یا مالی دیگر‪ .‬اقدام او مادام که مواد مخدر را به دیگری منتقل نکرده (نفروخته)‬
‫فروش نخواهد بود‪.‬‬

‫‪486‬‬
‫برای تحقق جرم فروش‪ ،‬الزم نیست که فروشنده حتمًا آن را قبالً خریده و مالک آن باشد؛ همین که شخص مواد مخدر‬
‫را به دیگری میدهد و در قبال آن وجهی دریافت میکند‪ ،‬عنوان فروشنده بر او صدق میکند‪.‬‬
‫پس جرم فروش هم ممکن است بالمباشره و هم مع الواسطه صورت گیرد؛ خصوصًا اینکه فروشندهگان عمده و کالن‬
‫مواد مخدر عمومًا چهره نشان نمیدهند و معموالً سر صحنه معامله حاضر نمیشوند و مواد مخدر را به صورت خُرد‬
‫توسط عوامل خود (به نام فروشنده گان خردهپا) به فروش میرسانند‪ .‬در اینجا عنوان «فروشنده» هم به مالک اصلی‬
‫مواد مخدر اطالق میشود و هم به عوامل دستاندرکار او‪ .‬نتیجه اینکه عنصر مادی فروش زمانی با انتقال مالکیت مواد‬
‫مخدر صورت میگیرد و زمانی با انتقال خود مواد (غالمی‪.)۱۱۲ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬در معرض فروش قرار دادن‪ :‬این جرم که خود جرم مستقلی محسوب میشود از حیث تمایز با جرایم دیگر (نگهداری‪،‬‬
‫فروش و توزیع) حائز اهمیت است‪ .‬برای درک بیشتر مفهوم آن بایستی مثالی بیاوریم‪ .‬فرض کنید شخصی مقداری میوه‪،‬‬
‫تهیه و آن را برای فروش به مردم عرضه میکند و مردم با دیدن میوهها آن را خریداری میکنند‪ .‬عمل شخص شامل سه‬
‫مرحله زیر است‪:‬‬
‫الف‪ :‬زمانی که میوه را تهیه کرده و هنوز به مغازه یا معبر عمومی منتقل نکرده است (مرحله نگهداری)‪.‬‬
‫ب‪ :‬مرحلهای که میوهها را به مغازه یا معبر عمومی منتقل و عرضه میکند (مرحله عرضه)‪.‬‬
‫ج‪ :‬مرحلهای که مردم میوهها را از او خریداری میکنند (مرحله فروش)‪.‬‬
‫جرم در معرض فروش قرار دادن مواد مخدر همزمانی است که متهم مواد مخدر را برای فروش به دیگران عرضه میکند؛‬
‫لذا یک مرحله فراتر از نگهداری و یک مرحله دونتر از فروش قرار میگیرد‪.‬‬
‫البته عرضه مواد مخدر مانند عرضه میوه به صورت علنی و آشکار نیست و به دلیل رعب و وحشتی که مجرمان دارند‬
‫برای جلوگیری از کشف مواد مخدر همواره آن را به صورت مخفیانه برای فروش عرضه میکنند‪ .‬در برخی از موارد‬
‫عرضه برای فروش ممکن است شروع به جرم فروش هم باشد و آن زمانی است که افراد در حین معامله مواد مخدر‬
‫دستگیر میشوند و قبل از اینکه فروشنده مواد را به خریدار تحویل دهد‪ ،‬توسط مأمورین دستگیر میشود‪ .‬در این مرحله‪،‬‬
‫«فروش» تحقق پیدا نمیکند و عمل وی در معرض فروش قرار دادن مواد مخدر (شروع به جرم فروش) میباشد‪.‬‬
‫ممکن است سؤال شود که عمل شخص متقابل چه عنوانی خواهد داشت؛ زیرا او موفق به خرید مواد مخدر نشده است‬
‫تا تحت این عنوان تعقیب شود و مواد مخدر هم به دست او نرسیده است تا عنوان حمل و نگهداری بر او صدق کند‪.‬‬
‫آیا اصوالً عمل او جرم است یا خیر؟ بدون شک و در اکثر موارد هر دو طرف توسط مأمورین دستگیر و به محکمه‬
‫تحویل داده میشوند و در همان گزارشهای اولیه هم اتهام خریدوفروش مواد مخدر ذکر میشود؛ در صورتی که با‬
‫اقدام مأمورین (در مثال فوق) عمل هر دوی آنها عقیم مانده است و خریدوفروش تحقق پیدا نکرده است‪ .‬همان طور‬
‫که گفتیم عمل دارنده مواد مخدر حسب مورد در حد نگهداری یا در معرض فروش قرار دادن مواد مخدر (حسب نوع‬
‫عمل ارتکابی) قابل مجازات‪ ،‬ولی شخص مقابل موفق به خرید نشده است‪ .‬پس اینجا جرم وی چیست؟‬
‫برای جواب به این سؤال باید قائل به تفکیک شد‪ ،‬اگر فرد خریدار وجه مواد مخدر را به فروشنده پرداخته باشد‪ ،‬یا این‬
‫دو از قبل برای این منظور قرار و مدار خاصی گذاشته باشند و تنها هنگام انتقال مواد‪ ،‬مأمورین سر رسیده و از‬

‫‪487‬‬
‫دستبهدستشدن آن جلوگیری کرده باشند‪ ،‬به نظر میرسد که خریدوفروش تحقق یافته است و دستبهدستشدن مواد‬
‫تنها از آثار خریدوفروش محسوب میشود نه خود آن؛ اما اگر طرفین فقط در حال مذاکره و به قول معروف در حال‬
‫چانهزنی بوده بدون اینکه موادی دستبهدست شده یا قرار و مداری گذاشته شده باشد و مأمورین با کشف قضیه و‬
‫دستگیری آنها باقی اعمال را عقیم نموده باشند‪ ،‬در این صورت همان طور که گفتیم عمل دارنده مواد مخدر در حد‬
‫در معرض فروش قرار دادن‪ ،‬قابل بررسی است؛ ولی عمل فرد مقابل که تنها قصد خرید مواد مخدر را داشته و در حد‬
‫حرف زدن و مذاکره باقی مانده است و در عملیات اجرائی خرید تا حد مذاکره عقیم مانده است از نظر حقوقی شروع‬
‫به جرم خرید محسوب میشود؛ ولی در هیچ یک از قوانین شروع به جرم خرید مواد مخدر‪ ،‬جرم تلقی نشده است و‬
‫مقدار عملیات انجام شده (مذاکره) هم جرم مستقلی محسوب نمیشود؛ لذا بر اساس اصل تفسیر مضیق قوانین جزائی‬
‫باید گفت که عمل وی در همین حد اندازه جرم تلقی نمیشود (غالمی‪.)۱۳۳ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬توزیع‪ :‬اگر شخص مواد مخدر را به دیگران منتقل کند و در مقابل آن وجهی دریافت کند عمل وی «فروش» خواهد‬
‫بود؛ در غیر این صورت عنوان «توزیع» بر آن صدق میکند؛ پس عنصر مادی توزیع عبارت است از هر گونه فعل مادی‬
‫ایجابی که منجر به انتقال و پخش مواد مخدر به سایرین شود‪ ،‬بدون دریافت هر گونه وجه یا مالی از آنها‪ .‬توزیع از‬
‫نظر عرفی عبارتی است که با یک دفعه تحقق نمییابد؛ مثالً اگر کسی یک صد برگ اعالمیه داشته باشد و همه آنها را‬
‫به یک نفر تحویل دهد‪ ،‬نمیگویند که اعالمیهها را توزیع کرد‪ ،‬بلکه از عبارت «دادن» استفاده میکنند نه «توزیع»؛ در‬
‫مورد مواد مخدر هم تحویل مواد مخدر به یک نفر عنوان «توزیع» پیدا نمیکند (رحیم‪.)۱۶ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫‪ -۹‬عنصر معنوی‬
‫خرید فروش و در معرض فروش قرار دادن و توزیع مواد مخدر همگی از جرایم عمدی محسوب میشوند و شخص‬
‫مرتکب با علم و اطالع از اینکه چه چیزی را میخرد یا میفروشد و یا در معرض فروش قرار میدهد و یا توزیع میکند‬
‫(یعنی مواد مخدر) مبادرت به انجام آن نماید‪ .‬پس اگر کسی به قصد اینکه مثالً دارد تابلیت استامینوفن میخرد‪ ،‬دیگری‬
‫به او هرویین بفروشد به لحاظ فقدان قصد خرید مواد مخدر نمیتوان او را مجازات کرد؛ البته در مورد فروش و توزیع‬
‫هم ممکن است قصد جرمی در فروش و توزیع مواد مخدر مختل باشد‪ .‬کسی که از سادگی افراد سوءاستفاده میکند و‬
‫آنها را با فریب به نام خریدوفروش دواهای مجاز وادار به فروش مواد مخدر میکند‪ ،‬در واقع از عدم اطالع افراد بهره‬
‫میبرد و به نیات پلید خود میرسد؛ ولی فرد واسطه به لحاظ عدم اطالع و فقدان قصد نمیتواند مجرم شناخته شود؛‬
‫البته در بررسیهای جزائی همواره این متهم است که باید عدم اطالع یا فقدان قصد جرمی خود را ثابت کند‪.‬‬
‫در مورد خریدوفروش مواد مخدر و توزیع یا در معرض فروش قرار دادن آن همین اندازه که فرد عمد در فعل ارتکابی‬
‫داشته باشد و با علم و اطالع از وجود ماده مخدر اعمال فوق را انجام دهد‪ ،‬سوءنیت جزائی او مسلم است (درانی‪،‬‬
‫‪.)۱۳۱ :۱۳۲۱‬‬
‫‪ -۳‬مجازات فروش و توزیع مواد مخدر و مواد روانگردان به معتادین‬
‫ماده ‪ 144‬کود جزا در مورد مجازات فروش و توزیع مواد مخدر و مواد روانگردان به معتادین چنین صراحت دارد‪:‬‬

‫‪488‬‬
 ‫شخصی که مواد مخدر و مواد روانگردان را خود و یا توسط شخص دیگری برای معتادین یا سایر اشخاص به فروش‬
‫رساند و یا توزیع نماید‪ ،‬به مجازات ذیل محکوم میگردد‪:‬‬

‫‪ -4‬در مرتبه اول عالوه بر جزای اصل جرم پیشبینی شده قاچاق مواد مخدر مندرج‪ ،‬باب اول فصل پنجم‪ ،‬به حبس متوسط‬
‫تا سه سال‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورت تکرار‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان مندرج باب اول فصل پنجم‪،‬‬
‫به حبس طویل تا ده سال (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۳۱۱‬‬
‫این ماده مجازات شخصی را مشخص میکند که مواد مخدر و روانگردان را به صورت مستقیم یا توسط فرد دیگر به‬
‫معتادین دیگر به معتادین یا سایر افراد به فروش برساند یا توزیع نماید که به شرح ذیل بیان میشود‪:‬‬
‫موضوع این جرم‪ ،‬معتادین و سایر افراد جامعه است‪ .‬رفتار مادی این جرم عبارت است از فروش یا توزیع مواد مخدر و‬
‫روانگردان به معتادین یا سایر افراد؛ بنابراین اگر شخصی خودش یا توسط فرد دیگر‪ ،‬مواد فوق را به اشخاص معتاد یا‬
‫اشخاص غیر معتاد بفروشد یا توزیع نماید‪ ،‬رفتار مادی این جرم تحقق یافته است‪ .‬این جرم از نوع مقید است و باید‬
‫مرتکب عمالً بتواند مواد مخدر را بفروشد یا توزیع نماید؛ لذا اگر موفق به فروش یا توزیع مواد مخدر نشود رفتار مادی‬
‫این جرم تحقق نیافته است‪.‬‬
‫این جرم از نوع عمدی است‪ ،‬لذا شخص باید با علم و قصد‪ ،‬مواد مخدر و روانگردان را بفروشد یا توزیع نماید‪.‬‬
‫مرتکب جرم ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا‪ ،‬با توجه به تکرار یا عدم تکرار جرم‪ ،‬به مجازات ذیل محکوم میشود‪:‬‬
‫در بار اول ارتکاب این جرم‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم که در فصل مربوط به قاچاق مواد مخدر پیشبینی شده‪ ،‬به حبس‬
‫متوسط تا سه سال محکوم میشود‪ ،‬برای مثال شخصی‪ ۹ ،‬کیلوگرم تریاک را به فرد معتاد یا فرد غیر معتاد‪ ،‬بفروشد یا‬
‫به او برساند‪ ،‬مطابق جزء ‪ ۳‬ماده ‪ ۳۲۲‬و جزء ‪ ۱‬ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا حبس متوسط بیش از سه سال به خاطر جرم‬
‫اصلی است و مطابق جزء ‪ ۱‬ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا‪ ،‬حبس متوسط حداکثر تا سه سال به خاطر ارتکاب جرم ماده ‪۳۱۱‬‬
‫کود جزا‪ ،‬محکوم میشود که جمع هر دو جزا در صورتی که محکمه در تعیین جزائی دومی‪ ،‬حداکثر را در نظر بگیرد‪،‬‬
‫شش سال حبس میشود‪.‬‬
‫جزء ‪ ۹‬در صورت تکرار‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم قاچاق‪...‬‬
‫اگر مرتکب‪ ،‬ارتکاب این جرم را تکرار نماید‪ ،‬همزمان هم جزای اصل جرم و هم جزای ارتکاب جرم ماده ‪ ۳۱۱‬کود‬
‫جزا‪ ،‬بر مرتکب تحمیل میشود؛ برای مثال اگر مرتکب‪ ،‬سیصد گرام یا سیصد سیسی استیک انهایدرایت را برای معتاد‬
‫یا غیر معتاد توزیع نماید یا به فروش برساند‪ ،‬مطابق جزء ‪ ۹‬فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۳‬و جزء ‪ ۹‬ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا‪ ،‬به حبس‬
‫قصیر بیش از ‪ ۲‬ماه به خاطر جرم اصلی و برابر جزء ‪ ۹‬ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزء به حبس طویل حداکثر تا ده سال به خاطر‬
‫ارتکاب جرم ماده ‪ ۳۱۱‬کود جزا محکوم میشود؛ یعنی مرتکب باید دو صورت را تحمیل نماید‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬جزء ‪ ۹‬ماده ‪ ۹۲۲‬کود جزا‪ ،‬قاچاق مواد مخدر ر ا تعریف نموده که شامل فروش‪ ،‬توزیع و عرضه مواد مخدر و‬
‫روانگردان میشود و مجازات آن از ماده ‪ ۳۲۱‬الی ‪ ۳۹۲‬کود جزا‪ ،‬با درنظر داشت نوع و مقدار مواد مخدر پیشبینی‬
‫شده است؛ اما در ماده ‪ ۳۱۱‬کود مذکور تکرارًا فروش و توزیع مواد مخدر روانگردان را برای معتادین‪ ،‬جرمپنداری‬

‫‪489‬‬
‫نموده‪ ،‬عنوان بیانگر آن است که گویا فروش و توزیع مواد مخدر برای معتادین را طور خاص «تعدد جرم» شمرده و دو‬
‫جزا برای مرتکب پیشبینی نموده است‪ ،‬اما برخالف این تصور در متن ماده‪ ،‬فروش و توزیع برای سایر اشخاص نیز‬
‫تذکر داده شده و بر عالوه جزای اصل جرم‪ ،‬مرتکب را مستحق ثابت نیز دانسته و بدون نظر داشت نوع و مقدار مواد‪،‬‬
‫فروش و توزیع مواد مخدر را به طور مطلق برای معتادین و غیر معتادین‪ ،‬یکسان تلقی نموده است و موضوع جرم مندرج‬
‫این ماده مختص به معتادین نمیباشد و تعدد جزا برای جرم واحد پیشبینی شده است؛ بنًا به نظر میرسد که ذکر کلمه‬
‫سایر اشخاص زاید باشد (غالمی‪.)۱۳۲ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم استعمال مواد مخدر و اعتیاد به آن‬
‫تمامی جرایم مواد مخدری که تاکنون در مورد آنها بحث کردیم‪ ،‬آخراالمر به یک جرم دیگر ختم میشوند و آن هم‬
‫مصرف مواد مخدر است‪ .‬اگر مواد مخدر از خارج کشور وارد یا حتی به خارج صادر میشود و یا اینکه در داخل‬
‫کشور خریدوفروش و حمل و نگهداری و توزیع میشود‪ ،‬همه و همه به خاطر این است که این مواد مخدر باالخره به‬
‫مصرف برسد و اگر توسط مأمورین کشف نشود در اغلب موارد این گونه هم خواهد شد (شرح کود جزا‪ ،۱۳۲۱ ،‬ج‬
‫‪.)۹۱۶ :9‬‬
‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫استعمال یعنی به کاربردن و منظور از استعمال مواد مخدر هر گونه فعل ایجابی است که منتهی به ورود مواد مخدر به‬
‫بدن میشود‪ .‬اشکال مختلفی از استعمال مواد مخدر وجود دارد که بستگی به نوع ماده مخدر و درجه اعتیاد شخص و‬
‫وسیله دارد که به واسطه آن مواد مخدر استعمال میشود؛ مثالً تریاک را عمدتًا با وسیلهای به نام وافور و از طریق هوس‬
‫کشیدن دود حاصل از سوختن آن به داخل شُش وارد میکنند‪ .‬آنچه از سوختن تریاک باقی میماند به نام سوخته‪ ،‬ممکن‬
‫است توسط افرادی که درجه اعتیادشان بیشتر باشد با حلکردن در آب مجددًا مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬تریاک را از‬
‫طریق دهان هم استعمال میکنند که با حلکردن مقداری از آن در آب یا چای نوشیده میشود‪ .‬هرویین هم عمدتًا با‬
‫استنشاق از طریق بینی و یا تزریق زیر جلدی مصرف میشود‪ .‬یکی از راههای اثبات برای تشخیص آن وجود آثار تزریقات‬
‫متعدد بر روی بازوان شخص متهم به استعمال مواد مخدر است‪ .‬استعمال از جرایم مستمر نیست و برای تحقق آن‬
‫نیازی نیست که به دفعات و در طول زمان صورت میگیرد؛ لذا با یک بار کشیدن مواد مخدر جرم استعمال محقق‬
‫میشود؛ مثالً حشیش که عمدتًا به وسیله سگرت یا پیپ کشیده میشود با یک بار هوس کشیدن سگرت مخلوط به‬
‫حشیش استعمال آن صورت میگیرد و اگر همه سگرت هم کشیده شود باز استعمال صورت گرفته است (البته استعمال‬
‫مکرر مواد مخدر آثاری بر بدن خواهد گذاشت که اثبات آن راحتتر است تا زمانی که فقط یک بار یا چند مرتبه‬
‫محدود صورت گرفته باشد) (درانی‪.)۳۱۲ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬
‫استعمال مواد مخدر از جرایم عمدی است و اراده آگاه مرتکب جرم (سوءنیت عام) و آگاهی نسبت به ماده مخدری‬
‫که استعمال میکند (سوءنیت خاص) عنصر معنوی این جرم را تشکیل میدهد‪ .‬پس اگر کسی مبادرت به استعمال‬
‫سگرت نماید که توسط دیگری به او تعارف شده است و بعدًا بفهمد که داخل سگرت حشیش بوده و او به آن علم‬

‫‪491‬‬
‫نداشته است‪ ،‬به لحاظ فقدان سوءنیت خاص چنین عملی را نمیتوان جرم تلقی کرد (البته این عدم اطالع باید احراز‬
‫شود)‪ .‬اشتباه در تشخیص نوع ماده مخدر چنانچه با علم و اطالع از مخدر بودن ماده مورد نظر صورت گیرد‪ ،‬محقق‬
‫میشود‪ ،‬پس اگر کسی مورفین را به تصور اینکه هرویین است استعمال کنند یا اینکه تریاک را به جای حشیش مصرف‬
‫کند از حیث اثبات سوءنیت جزای مرتکب فعل تفاوتی نمیکند‪ .‬نتیجه اینکه سوءنیت در استعمال مواد مخدر از حیث‬
‫مخدر بودن ماده مورد استعمال‪ ،‬سوءنیت معین ولی از نظر نوع ماده مخدر‪ ،‬سوءنیت غیر معین است‪.‬‬
‫عنصر معنوی در اعتیاد به مواد مخدر قدری پیچیدهتر است؛ زیرا همان طور که گفته شد اعتیاد حالتی است که از‬
‫استعمال مکرر مواد مخدر در شخص ایجاد میشود سوءنیت شخص در اعتیاد و استعمال مواد مخدر یکی است و تنها‬
‫تفاوتی که این دو با هم دارند در عنصر مادی است (و البته در عنصر قانونی)؛ زیرا سوءنیت فرد معتاد در استعمال مکرر‬
‫مواد مخدر مستتر است؛ خالصه اینکه اعتیاد حالتی است جرمی که بر اثر استعمال مواد مخدر به صورت غیرمجاز و با‬
‫قصد جرمی صورت میگیرد (رحیم‪.)۲۳ ،۲۹ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫ج‪ :‬جزای جرم موجودیت مواد مخدر نزد معتاد‬
‫ماده ‪ 147‬کود جزا در مورد مجازات موجودیت مواد مخدر نزد معتاد چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫هرگاه شخص معتاد به مواد مخدر تا دو گرام هیروئین‪ ،‬مروفین یا کوکائین یا ده گرام تریاک یا پنجاه گرام چرس را به‬
‫همراه داشته باشد‪ ،‬در صورتی که اعتیاد وی توسط داکتر مؤظف تائید گردد‪ ،‬از تعقیب عدلی معاف بوده و جهت تداوی‬
‫به مرکز صحی معتادین تسلیم داده میشود‪.‬‬
‫هرگاه شخص معتاد مقدار بیش از مقادیر مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 147‬کود جزا را در اختیار داشته باشد‪ ،‬در مرکز‬
‫صحی تحت نظارت پولیس قرار گرفته‪ ،‬با نظر داشت احکام مندرج کتاب دوم باب اول فصل پنجم‪ ،‬مجازات میگردد‪.‬‬
‫مسئول مراکز صحی معتادین‪ ،‬مکلف است در هر پانزده روز گزارش وضعیت صحی معتاد مندرج فقره (‪ )9‬این ماده را‬
‫از طریق څارنوالی به محکمه مربوطه ارائه نمایند‪ .‬محکمه میتواند به اساس گزارش دریافت شده‪ ،‬میعاد نظارت و معالجه‬
‫را حسب احوال در مرکز صحی لغو یا تمدید نماید‪.‬‬
‫در صورت محکومیت به حجز یا حبس‪ ،‬مدت سپری شده نظارت در مرکز صحی در مدت حجز یا حبس وی محاسبه‬
‫میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۱۶‬فقره ‪ 1 ،9 ،4‬و ‪.)1‬‬
‫بر اساس جزء ‪ 9‬ماده ‪ 922‬و ‪ 166‬کود جزا‪ ،‬نگهداشت مواد مخدر‪ ،‬جرم و دارای مجازات است؛ اما قانونگذار‬
‫مطابق ماده ‪ 147‬همراه داشتن مواد مخدر توسط معتاد را مورد حکم قرار داده و معاف از تعقیب عدلی دانسته است‪.‬‬
‫در ماده ‪ 147‬کود جزا تائید داکتر مؤظف بر معتاد بودن شخص الزم است‪ .‬بر اساس فقره یک ماده مذکور به همراه‬
‫داشتن دو گرام هیروئین یا موروفین یا کوکائین و یا همراه داشتن ده گرام تریاک یا پنجاه گرام چرس توسط فرد معتاد‬
‫دارای مجازات نیست و فرد معاف از مجازات است‪ ،‬هرچند معتاد برای ترک اعتیاد به مراکز صحی ترک اعتیاد‬
‫فرستاده میشود‪ .‬در حقیقت با توجه به عدم جرمپنداری استعمال مواد مخدر در کود جزا همراه داشتن مواد مخدر به‬
‫میزان مذکور در این فقره توسط فرد معتاد بیانگر همراه داشتن آن به منظور مصرف شخصی است و بنابراین شخص از‬

‫‪491‬‬
‫مجازات معاف است‪ .‬قانونگذار اعتیاد را در این مورد از موانع مسؤولیت جزائی دانسته و صرف معتاد برای ترک‬
‫اعتیاد به مراکز صحی مربوطه اعزام میشود (رحیم‪.)21 :4121 ،‬‬
‫بر اساس فقرههای بعدی ماده مذکور‪ ،‬همراه داشتن مقادیر بیشتر از میزان مذکور در فقره یک ماده ‪ ۳۱۶‬توسط معتاد‪،‬‬
‫منجر به مسئولیت جزائی مرتکب میگردد و سبب محکومیت شخص معتاد به جرم حمل مواد مخدر به حبس یا حجز‬
‫مقرر در کتاب دوم‪ ،‬باب اول‪ ،‬فصل پنجم میشود؛ زیرا به همراه داشتن بیشتر از میزان مذکور نشانگر این است که‬
‫مواد همراه به منظور استعمال و استفاده شخصی نیست و برای فروش است‪ .‬قانونگذار حبس و یا حجز را برای چنین‬
‫مرتکبی پیشبینی نموده است‪ .‬حبس برای مرتکبی که دارای مسؤولیت جزائی کامل است و حجز برای مرتکبی مانند‬
‫طفل که مسؤولیت جزائی کامل ندارد پیشبینی شده است‪ .‬عالوه بر آن مرتکب تحت نظارت پولیس به مراکز صحی‬
‫برای ترک اعتیاد اعزام میشود‪ .‬مدت اقامت شخص در مراکز ترک اعتیاد در مدت حبس و یا حجز محکومبها محاسبه‬
‫و از آن کم میشود‪.‬‬
‫بر اساس فقره سوم مراکز صحی مربوط ملزم به ارائه گزارش از وضعیت تداوی و بهبود معتاد در هر پانزده روز از طریق‬
‫څارنوالی به محکمه مربوط است و محکمه بر اساس گزارش مرکز صحی اقدام به لغو و یا تمدید مدت نظارت مینماید‬
‫(شرح کود جزا‪ ،‬ج ‪.)۳۲۲ :۱۳۲۱ ،۹‬‬
‫جزء سیزدهم‪ :‬جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ارکان جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 141‬کود جزا معلوم میشود‪ ،‬عبارتند از‪ -4 :‬فعل مادی شامل مواد مورد مصرف‬
‫باید مخدره باشند‪ .‬عنصر مادی این جرم‪ ،‬مرکب از رفتار و نتیجه جرمی است‪ .‬رفتار آن مجبور ساختن شخصی به‬
‫استعمال مواد مخدر غیر از چرس و یا استعمال جبری و بدون اختیار آن است؛ مانند اینکه بدون اختیار شخص‪ ،‬مرتکب‬
‫مواد مخدر را به شخصی تزریق نماید یا اینکه مواد مخدر را به جبر به وی بخوراند یا بنوشاند‪ .‬این جرم از جمله جرایم‬
‫مقید به نتیجه است‪ .‬نتیجه مورد نظر اعتیاد شخص بر اثر استعمال جبری است؛ بنابراین استعمال جبری و یا مجبور‬
‫ساختن شخصی به استعمال مواد مخدر که منجر به اعتیاد نگردد‪ ،‬مشمول حکم این فقره نیست‪ .‬همچنین اجبار شخص‬
‫معتاد به استعمال مواد مخدر نیز مشمول حکم این ماده نیست (رحیم‪.)491 :4127 ،‬‬
‫‪ -1‬عنصر معنوی‪ :‬این جرم از جرایم عمدی است که علم و قصد اجزای عنصر معنوی آن است‪.‬‬
‫ب‪ :‬مجازات جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‬
‫شخصی که دیگری را به استعمال مواد مخدر به استثنای چرس مجبور سازد و یا مواد متذکره را جبرًا به وی بخوراند‪،‬‬
‫بنوشاند یا تزریق کند‪ ،‬در صورتی که شخص در اثر استعمال آن معتاد گردد‪ ،‬به حبس طویل محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخصی که دیگری را به استعمال چرس مجبور سازد‪ ،‬در صورتی که شخص در اثر استعمال آن معتاد گردد‪ ،‬به حبس‬
‫قصیر‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬

‫‪492‬‬
‫هرگاه مجنیعلیه جرایم مندرج فقره (‪ )4‬این ماده طفل یا شخص مصاب به امراض روانی باشد‪ ،‬مرتکب به حداکثر حبس‬
‫طویل محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه شخص تحت اجبار مندرج فقرههای (‪ )9( ،)4‬و (‪ )1‬ماده ‪ 141‬کود جزا تحت تأثیر این عمل‪ ،‬مرتکب جرم‬
‫گردد‪ ،‬سوقدهنده عالوه بر مجازات مندرج فقرههای (‪ )9( ،)4‬و (‪ )1‬ماده ‪ 141‬کود جزا به مجازات جرم ارتکاب‬
‫یافته نیز محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه هدف از ارتکاب اعمال مندرج فقرههای (‪ )9( ،)4‬و (‪ )1‬ماده ‪ 141‬ارتکاب جرم باالی شخص باشد‪ ،‬مرتکب‬
‫عالوه بر مجازات مندرج این ماده‪ ،‬به مجازات جرم مرتکبه نیز محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،141‬فقره ‪،9 ،4‬‬
‫‪ 1‬و ‪ .)5‬قانونگذار در ماده ‪ 141‬کود جزا صورتهای مختلف اجبار شخص به استعمال مواد مخدر و در نتیجه اعتیاد‬
‫شخص مجبور و نیز انجام جرم توسط و یا علیه چنین شخصی را جرمپنداری و مجازات آن را پیشبینی نموده است‪.‬‬
‫فقره یک این ماده اجبار به استعمال و استعمال جبری و بدون اختیار مواد مخدر غیر از چرس را مقرر نموده است‪.‬‬
‫بر اساس فقره سوم در صورتی که مجنیعلیه جرم فقره یک این ماده طفل و یا شخص مصاب به امراض روانی باشد‪،‬‬
‫مجازات مرتکب تشدید شده و به حداکثر حبس طویل افزایش یافته است‪ .‬دلیل این تشدید نیز حمایت بیشتر قانونگذار‬
‫از اطفال و اشخاص مصاب به امراض روانی است که در معرض آسیب بیشتری از سایر اشخاص هستند‪.‬‬
‫مسئله قابل طرح در این زمینه این است که آیا درباره طفل و شخص مصاب به امراض روانی نیز اجبار به مفهوم اشخاص‬
‫دیگر الزم است و یا اینکه حتی شامل مواردی که با رضایت طفل و شخص مصاب به امراض روانی صورت گرفته نیز‬
‫مشمول حکم این ماده است‪ .‬با توجه به اینکه رضایت طفل و اشخاص مصاب به امراض روانی‪ ،‬اعتبار قانونی ندارد و‬
‫رضایت و یا عدم رضایت آنها مساوی است به نظر میرسد که صرف زمینهسازی استعمال مواد مخدر و در اختیار قرار‬
‫دادن امکانات استعمال مواد مخدر مشمول حکم این فقره است‪ .‬هرچند تصریح این ماده به اجبار برخالف این استنباط‬
‫است (اکبری‪.)۱۶ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫در فقرة (‪ )1‬این ماده قانونگذار حکم موردی را پیشبینی نموده است که مجنیعلیه تحت تأثیر عمل اعتیاد اجباری‬
‫مرتکب جرمی گردد‪ .‬بر اساس این فقره مرتکب اعتیاد اجباری عالوه بر مجازات اعتیاد اجباری محکوم به مجازات جرم‬
‫ارتکاب یافته نیز میشود؛ زیرا بر اساس تسبیب‪ ،‬مرتکب اعتیاد اجباری سیب وقوع جرم شده است‪ .‬بدین توضیح که‬
‫اجبارکننده از طریق تسبیب و اقوابودن سبب از مباشر‪ ،‬مسؤولیت جزائی جرم ارتکابی توسط معتاد را نیز دارد‪.‬‬
‫بر اساس فقره ‪ 5‬این ماده در صورتی که مرتکب اعتیاد اجباری به منظور ارتکاب جرم علیه شخص اقدام به اجبار به‬
‫استعمال مواد مخدر نماید و در نتیجه جرم دیگری نیز واقع شود‪ ،‬مرتکب به مجازات هر دو جرم محکوم میشود؛ مانند‬
‫اینکه برای ارتکاب تجاوز جنسی فرد را عمدًا مجبور به استعمال مواد مخدر و در نهایت مجبور به اعتیاد نماید و در‬
‫عین زمان مرتکب تجاوز جنسی با وی گردد‪.‬‬

‫‪493‬‬
 ‫جزء چهاردهم‪ :‬جرم اجازهدهنده مصرف مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫الف‪ :‬ارکان جرم اجازهدهنده مصرف مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 141‬کود جزا معلوم میشود‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -4‬عنصر مادی‬
‫رفتار جرمی در ماده ‪ 141‬کود جزا شامل (اجازه دادن مصرف مخدر) در محل مدنظر است‪ .‬محالت مدنظر نیز با‬
‫توجه به تصریح ماده شامل رستورانت‪ ،‬هوتل‪ ،‬سینما‪ ،‬دوکان و سایر محالت تحت تصرف مرتکب همانند خانه میباشد‪.‬‬
‫آنچه مالک یا معیار رفتار جرمی در ماده ‪ 141‬کود جزا است‪« ،‬تحت تصرف بودن» محالت مدنظر است‪ .‬اشکال‬
‫تصرف نیز ممکن است به طرق مختلف صورت گرفته باشد‪ ،‬همانند تصرف مالکانه و یا تصرف از طریق رهن‪ ،‬اجاره‪،‬‬
‫وقف‪ ،‬هبه‪ ،‬ضمانت‪ ،‬وکالت‪ ،‬والیت‪ ،‬قیمومیت و یا سایر اشکالی که امکان تحت تصرف در آوردن را داشته باشد‪.‬‬
‫حتی ممکن است فردی به صورت غاصبانه محلی را تحت تصرف خویش درآورده باشد‪ ،‬در این صورت نیز‪ ،‬چنانچه‬
‫مرتکب اجازه مصرف مواد مخدر را داده باشد‪ ،‬در این صورت نیز عمل وی مشمول حکم این ماده میگردد‪.‬‬
‫بر اساس تصریح ماده ‪ 141‬نوع مواد مخدر نیز‪ ،‬ممکن است به صورت مواد مخدر خالص‪ ،‬روانگردان و یا حتی‬
‫ترکیبی باشد‪ .‬همچنین بر اساس تصریح انتهای ماده‪ ،‬اجازهدهنده ممکن است شخص عادی باشد و یا شخص مؤظف‬
‫خدمات عامه‪ .‬در خصوص مؤظف خدمات عامه این نکته قابل ذکر است که الزامًا نیازی به برقراری رابطه بین مؤظف‬
‫خدمات عامه بودن و تصرف حقوقی محل مدنظر وجود ندارد‪ ،‬به عبارت دیگر‪ ،‬حتی اگر مؤظف خدمات عامه محلی را‬
‫تحت تصرف خویش نداشته باشد ولی اجازه مصرف مواد مخدر را در محل شخص دیگر صادر نموده باشد عمل شخص‬
‫مؤظف تابع حکم این ماده میگردد (غالمی‪.)۱۲۳ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫از لحاظ نتیجه رفتار جرمی به صورت مطلق مدنظر میباشد و صرف اجازه دادن موجب تحقق رفتار جرمی میگردد‪.‬‬
‫‪ -9‬عنصر معنوی‬
‫وجود علم و قصد عام اجزای سازنده عنصر معنوی این جرم محسوب میگردد‪ .‬علم مرتکب شامل آگاهی به ماهیت‬
‫مواد مخدر‪ ،‬روانگردان یا مرکب حاوی مواد مخدر میباشد و با فرض این آگاهی مرتکب قصدًا اجازه مصرف آنها را‬
‫در محالت ذکر شده‪ ،‬تحت تصرف خویش بدهد‪.‬‬
‫‪ -1‬مجازات‬
‫ماده ‪ 141‬کود جزا در مورد مجازات اجازهدهنده مصرف مواد مخدر و مواد روانگردان چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫شخصی که مصرف مواد مخدر و مواد روانگردان یا مرکب حاوی آن را در رستورانت‪ ،‬هوتل‪ ،‬سینما‪ ،‬دوکان و سایر‬
‫محالت تحت تصرف خویش اجازه دهد‪ ،‬عالوه بر سلب جواز محل‪ ،‬اجازهدهنده به حبس قصیر و در صورتی که‬
‫اجازهدهنده مؤظف خدمات عامه باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا سه سال محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)141‬‬
‫مجازات مرتکب در ماده ‪ 141‬کود جزا با توجه به خصوصیت مرتکب متفاوت میباشد؛ بدین صورت که اگر مرتکب‬
‫شخصی غیر از مؤظف خدمات عامه باشد‪ ،‬عمل وی مشمول حکم حبس قصیر میگردد و در صورتی که مرتکب شخص‬

‫‪494‬‬
‫مؤظف خدمات عامه باشد‪ ،‬عمل مرتکب مشمول حکم حبس متوسط تا سه سال میگردد و همچنین قابل ذکر است که‬
‫بر اساس صراحت متن ماده‪ ،‬عالوه بر مجازات مرتکب جواز محل نیز سلب میگردد (شرح کود جزا‪ ،‬ج ‪:4121 ،۹‬‬
‫‪.)۳۳۱‬‬
‫جزء پانزدهم‪ :‬مجازات قاچاق مواد مندرج جدولهای قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر‬
‫مواد مخدر طبیعی و صنعتی‪ ،‬انواع و اقسام مختلف دارد که در جدولهای شمارههای ‪ 1 ،9 ،4‬و ‪ 1‬قانون مبارزه با‬
‫مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن ذکر شده است‪ .‬قانونگذار پس از جرمپنداری قاچاق مواد فوق در جزء ‪ 9‬ماده‬
‫‪ 922‬کود جزا‪ ،‬به بیان نوع و میزان جزاهای مرتکب آنها پرداخته و در شیوه تعیین جزا‪ ،‬تالش شده با رعایت اصل‬
‫تناسب جرم و جزا انجام شود‪ .‬به همین دلیل مواد مخدر طبیعی و صنعتی که ضرر بیشتر برای انسان و جامعه دارد‪ ،‬به‬
‫صورت جداگانه‪ ،‬نوع و میزان مجازات آن را به تناسب مقدار مواد مخدر قاچاق شده پیشبینی کرده است؛ مانند مواد‬
‫مخدر هرویین‪ ،‬مورفین‪ ،‬کوکائین‪ ،‬تریاک‪ ،‬چرس‪ ،‬استیتیک انهایدرایت و سنتیک‪ ،‬اما در ماده ‪ 160‬کود جزا‪ ،‬حکم‬
‫جزای سایر مواد مخدر را که در جدولهای شمارههای ‪ 1 ،9 ،4‬و ‪ 1‬قانون مبارزه با مسکرات و مواد مخدر ذکر شده‬
‫به شرح ذیل بیان کرده است (حقیار‪.)۱۳۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫ماده ‪ 160‬کود جزا در مورد مجازات قاچاق مواد مندرج جدولهای قانونی مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و‬
‫کنترول آن چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫(‪ )4‬شخصی که سایر مواد مندرج جدولهای منضمه قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن به استثنای‬
‫هیروئین‪ ،‬مورفین‪ ،‬کوکائین ‪ ،‬تریاک‪ ،‬چرس‪ ،‬استیتیک انهایدرایت و مواد مخدر سنتیک را قاچاق نماید‪ ،‬حسب احوال‬
‫به مجازات ذیل محکوم میگردد‪:‬‬
‫‪ -4‬در صورتی که مقدار مواد تا صدگرام یا سیسی باشد به بدیل حبس یا جزای نقدی از پنج هزار افغانی تا سیهزار‬
‫افغانی‪.‬‬
‫‪ -9‬در صورتی که مقدار مواد بیش از صد گرام یا سیسی تا دوصدوپنجاه گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حداقل حبس قصیر‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد بیش از دوصدوپنجاه گرام یا سیسی تا پنجصد گرام یا سیسی باشد‪ ،‬به حبس قصیر بیش‬
‫از نه ماه‪.‬‬
‫‪ -1‬در صورتی که مقدار مواد‪ ،‬بیش از پنجصد گرام یا سیسی تا یک کیلوگرام یا لیتر باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا سه‬
‫سال‪.‬‬
‫‪ -5‬در صورتی که مقدار مواد بیش از یک کیلوگرام یا لیتر تا پنج کیلوگرام یا لیتر باشد‪ ،‬به حبس متوسط بیش از سه‬
‫سال‪.‬‬
‫‪ -0‬در صورتی که مقدار مواد بیش از پنج کیلوگرام یا لیتر باشد‪ ،‬عالوه بر پنج سال حبس‪ ،‬در مقابل هر پنجصد گرام‬
‫یا سیسی اضافی‪ ،‬به حبس شش ماه‪ .‬در این حالت مجموع مدت حبس از ده سال بیشتر بوده نمیتواند (کود جزا‪ ،‬ماده‬
‫‪ ،160‬فقره ‪)4‬؛ برای مثال اگر شخصی پنج لیتر و پنج صد سیسی مواد مخدر را قاچاق کند‪ ،‬یعنی در بازار عرضه‬

‫‪495‬‬
‫کند یا برای کسی ارسال کند‪ ،‬مرتکب به پنج سال و شش ماه حبس محکوم میگردد‪ .‬در این حالت نباید مجموع مدت‬
‫حبس از ده سال بیشتر شود؛ به صورت کلی قانونگذار در این گونه موارد حداکثر حبس را مشخص کرده است‪.‬‬
‫(‪ )9‬شخصی که مرکبات حاوی مواد مندرج جدولهای منضمه قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول‬
‫آن‪ ،‬به استثنای هیروئین‪ ،‬مورفین‪ ،‬کوکائین‪ ،‬تریاک‪ ،‬چرس‪ ،‬استیتیک انهایدرایت و مواد مخدر سنتیک را قاچاق کند‪ ،‬با‬
‫نظرداشت مقدار مواد مخلوط شده یا ترکیب شده جدولهای متذکره حسب اجزای (‪ 4‬تا ‪ )0‬فقره (‪ )4‬این ماده‪،‬‬
‫مجازات میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،160‬فقره ‪)9‬؛ مثالً اگر مقدار مواد مخدر قاچاق شده در ماده ترکیبی بیش از پنج‬
‫صد گرام یا بیش از پنج صد سیسی تا یک کیلو گرام یا تا یک لیتر باشد‪ ،‬مرتکب به حبس متوسط تا سه سال محکوم‬
‫میشود‪.‬‬
‫جزء شانزدهم‪ :‬جرایم مرتبط به قاچاق مواد مخدر‬
‫مقنن در کود جزا ‪ 49‬رفتار را جرمپنداری کرده است که موضوع آن قاچاق مواد مخدر نیست‪ ،‬بلکه مربوط به اعمالی‬
‫است که مرتبط به قاچاق مواد مخدر است که به صورت ذیل است‪:‬‬
‫الف‪ :‬جرم ترکیب و مخلوطکننده مواد مخدر مواد روانگردان‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم ترکیب و مخلوطکننده مواد مخدر مواد روانگردان‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 141‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتار جرمی در ماده ‪ 141‬کود جزا «ترکیب نمودن» مواد مخدر با مواد غذایی‪ ،‬نوشیدنی‪ ،‬یا سایر موادی است که در‬
‫چهار فقره اول این ماده‪ ،‬با تفکیک نوع ماده به طور جداگانه تصریح شده است‪ .‬فقره اول شامل ترکیب یا مخلوط‬
‫نمودن هرویین‪ ،‬کوکائین یا مورفین است و در فقره (‪ )9‬تریاک موضوع رفتار جرمی است و فقره (‪ )1‬شامل سایر مواد‬
‫مندرج جدولهای ‪ 9 ،4‬و ‪ 1‬و در نهایت فقره (‪ )1‬نیز شامل چرس میگردد‪.‬‬
‫بنابراین موضوع جرم در هر فقره تنها شامل همان موردی است که قانونگذار در فقره تصریح نموده و ترکیب ماده‬
‫مخدر با مواد غذایی‪ ،‬نوشیدنی و سایر مواد مدنظر میباشد‪ .‬مواد غذایی و نوشیدنی شامل هر نوع موادی میگردد که‬
‫در بازار به منظور عرضه برای مردم ارائه میگردد؛ اعم از اینکه ماده غذایی استاندارد و یا غیر استاندارد‪ ،‬حالل یا حرام‬
‫باشد‪ ،‬بنابراین به طور مثال اگر فردی ماده مخدر را به منظور عرضه به عنوان گوشت گوسفند یا گاو با گوشت خوک‬
‫یا سگ و یا با شراب مخلوط نموده باشد و در بازار عرضه نماید‪ ،‬عمل وی به خاطر اینکه وی ماده مخدر را با گوشت‬
‫حرام یا و شراب مخلوط نموده خارج از حکم این ماده نمیگردد‪ .‬آنچه مهم است صرف ترکیب یا مخلوط ماده مخدر‬
‫با مواد غذایی و یا نوشیدنی به طور عام باشد‪« .‬سایر مواد» نیز عام است و شامل هر مادهای غیر از مواد خوراکی و‬
‫نوشیدنی همانند رنگ و یا پودرهای کیمیاوی میگردد؛ البته اگر به عنوان مواد خوراکی و نوشیدنی عرضه گردد‪.‬‬
‫از لحاظ نتیجه‪ ،‬رفتارهای جرمی اشاره شده مطلق است و صرف ترکیب یا مخلوط نمودن صرفنظر از آثار آن مدنظر‬
‫است‪.‬‬

‫‪496‬‬
 ‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی رفتار جرمی اشاره شده در ماده ‪ 141‬کود جزا شامل علم‪ ،‬قصد عام و قصد خاص است‪ .‬علم مرتکب‬
‫شامل آگاهی از موضوع رفتارهای جرمی میگردد که در هر یک از فقرههای موضوع رفتار جرمی جداگانه تصریح شده‬
‫است‪ .‬قصد عام مرتکب نیز شامل قصد انجام رفتار جرمی با اراده آزاد است‪ .‬قصد خاص مرتکب نیز بر اساس تصریح‬
‫ماده ممکن است به یکی از دو حالت صورت گیرد‪ :‬بدین توضیح که بر اساس فقرههای ‪ 4‬تا ‪ ،1‬ماده ‪ 141‬کود جزا‬
‫قصد خاص مرتکب صرف «به منظور عرضه به دیگران» میباشد و قصد خاص بر اساس فقره (‪ )5‬ماده ‪ 141‬کود جزا‬
‫ممکن است به منظور یکی از حاالت معتاد ساختن‪ ،‬فریب یا سوءاستفاده از دیگران صورت گیرد؛ بنابراین‪ ،‬قصد خاص‬
‫در ماده ‪ 141‬کود جزا شامل یکی از چهار حالت اشاره شده میگردد‪ .‬بر اساس نوع مواد ترکیبی و نوع قصد خاص‪،‬‬
‫مجازات متفاوت برای مرتکب در نظر گرفته شده است (شرح کود جزا‪ ،‬ج ‪.)۳۲۲ :4121 ،9‬‬
‫‪ -9‬مجازات جرم ترکیب و مخلوطکننده مواد مخدر مواد روانگردان‬
‫شخصی که به منظور عرضه به دیگران‪ ،‬هیروئین‪ ،‬کوکائین یا مورفین را با مواد غذایی‪ ،‬نوشیدنی یا سایر مواد مخلوط یا‬
‫ترکیب نماید‪ ،‬به حداکثر حبس متوسط محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخصی که به منظور عرضه به دیگران‪ ،‬تریاک را با مواد غذایی‪ ،‬نوشیدنی یا سایر مواد مخلوط یا ترکیب نماید به حبس‬
‫متوسط تا سه سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخصی که به منظور عرضه به دیگران سایر مواد مندرج جدولهای شماره (‪ 9 ،4‬و ‪ )1‬منضمه قانون مبارزه علیه‬
‫مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن را با مواد غذایی‪ ،‬نوشیدنی یا سایر مواد مخلوط یا ترکیب کند‪ ،‬با نظرداشت نوع‬
‫مواد‪ ،‬به حداکثر حبس قصیر محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخصی که به منظور عرضه به دیگران چرس را با مواد غذایی‪ ،‬نوشیدنی یا سایر مواد‪ ،‬مخلوط یا ترکیب کند‪ ،‬به حداقل‬
‫حبس قصیر‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫شخصی که اعمال مندرج فقرههای (‪ )4‬تا (‪ )1‬این ماده را به منظور معتاد ساختن‪ ،‬فریب یا سوءاستفاده دیگران مرتکب‬
‫گردد‪ ،‬به حبس طویل محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۱۳‬فقره ‪ ۲ ،۳ ،۹ ،۱‬و ‪.)۳‬‬
‫ب‪ :‬جرم مقاومت مسلحانه حین قاچاق مواد مخدر‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم مقاومت مسلحانه حین قاچاق مواد مخدر‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 149‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتار جرمی در فقره (‪ )4‬ماده ‪ 149‬کود جزا شامل «متوسلشدن به استعمال سالح ناریه‪ ،‬جارحه‪ ،‬مواد منفجره یا مواد‬
‫مسمومکننده» در جریان یا اثنای محو مزارع بنگدانه‪ ،‬خشخاش یا کوکا و یا ضبط مواد مخدر و گرفتاری قاچاقبر‬
‫است‪ .‬مراد از «استعمالنمودن سالح» نیز به کار گرفتن سالح به غیر از حمل نمودن‪ ،‬شامل فیر و یا استفاده برای لت‬
‫و کوب میباشد‪ .‬علت استثنا نمودن عمل «حمل نمودن» نیز این است که این رفتار در فقره (‪ )9‬همین ماده جرمپنداری‬

‫‪497‬‬
‫شده است‪ ،‬قانونگذار برای رفتار استعمال نمودن هم از جهت مکان و حالت خاص و هم از جهت نوع سالح شرایط‬
‫خاصی را در ماده ‪ 149‬کود جزا پیشبینی نموده است‪ .‬محل یا موقعیت استعمال سالح تنها شامل مواردی میگردد‬
‫که مرتکب سالح را در اثنای محو مزارع بنگدانه‪ ،‬خشخاش یا کوکا و یا در هنگام ضبط مواد مخدر و یا گرفتاری‬
‫قاچاقبر‪ ،‬استعمال نموده باشد‪ ،‬نوع سالح نیز تنها شامل سالح ناریه‪ ،‬جارحه‪ ،‬مواد منفجره یا مواد مسمومکننده میگردد‪،‬‬
‫بنابراین اگر به طور مثال فردی در هنگام محو مزارع بنگدانه‪ ،‬سالح ضاربه همانند چوب را استعمال نماید عمل وی‬
‫خارج از حکم این ماده میباشد‪.‬‬
‫از لحاظ نتیجه‪ ،‬رفتارهای جرمی اشاره شده در این فقره مقید به نتیجه است؛ بدین صورت که عمل مرتکب منتج به‬
‫تهدید‪ ،‬مجروح شدن‪ ،‬مضروب یا قتل شخص مؤظف در پروسه محو مزارع گردد‪ .‬رفتار جرمی مرتکب مشمول حکم‬
‫این ماده میگردد‪ .‬قابل ذکر است که نتایج اشارهشده در ماده ‪ 149‬کود جزا تنها شامل اشخاص مؤظف در پروسه‬
‫محو مزارع مواد مخدر‪ ،‬گرفتاری و قاچاقبر میگردد؛ بنابراین اگر در این جریان شخصی غیر از مؤظف مجروح‪،‬‬
‫مضروب یا تهدید گردد‪ ،‬عمل مرتکب خارج از حکم این ماده بوده و تابع احکام فصل جرایم علیه اشخاص میگردد‪.‬‬
‫رفتار جرمی فقره (‪ )9‬ماده ‪ 149‬کود جزا شامل «حمل یا امر به حمل سالح یا مواد منفجره یا مسمومکننده» است‪.‬‬
‫مراد از سالح با توجه به فقره (‪ )4‬در ماده ‪ 149‬کود جزا تنها شامل مواردی میگردد که در ماده ‪ 149‬کود جزا‬
‫تصریح شده است؛ یعنی سالح ناریه و یا جارحه؛ بنابراین چوب یا بیل که به عنوان سالح ضاربه شناخته میشود خارج‬
‫از حکم این فقره می باشد‪ .‬نکته قابل توجه در خصوص این فقره این است که حمل سالح مدنظر این فقره تنها شامل‬
‫جرایم مندرج فصل مواد مخدر میباشد؛ بنابراین اگر حمل سالح نه برای قاچاق مواد مخدر بلکه به منظور قاچاق انسان‬
‫و یا اشیای عتیقه صورت گرفت‪ ،‬رفتار جرمی حمل سالح از حکم این فقره خارج است‪.‬‬
‫از لحاظ نتیجه‪ ،‬رفتارهای جرمی این فقره مطلق میباشد و صرف حمل سالح یا امر به حمل سالح موجب تحقق رفتار‬
‫جرمی این فقره میگردد (درانی‪.)۱۳۱ :۱۳۲۱ ،‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫از لحاظ عنصر معنوی‪ ،‬وجود علم و قصد عام به عنوان اجزای عنصر معنوی رفتارهای جرمی این ماده ضروری میباشد؛‬
‫علم مرتکب شامل آگاهی از موضوع رفتارهای جرمی این ماده میگردد و با فرض این علم‪ ،‬مرتکب قصد انجام رفتار یا‬
‫رفتارهای جرمی اشاره شده این ماده را داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 149‬کود جزا در مورد مجازات مقاومت مسلحانه حین قاچاق مواد مخدر چنین بیان میدارد‪:‬‬
‫شخصی که در اثنای محو مزارع بنگدانه‪ ،‬خشخاش یا کوکا و یا ضبط مواد مخدر و گرفتاری قاچاقبر‪ ،‬به استعمال‬
‫سالح ناریه یا جارحه یا مواد منفجره یا مواد مسمومکننده متوسل گردیده و مؤظف خدمات عامه یا شخص مؤظف در‬
‫پروسه را تهدید‪ ،‬مجروح‪ ،‬مضروب یا معلول نماید یا به قتل برساند‪ ،‬عالوه بر مجازات جرم قاچاق مواد مخدر و مواد‬
‫روانگردان مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب اول‪ ،‬فصل پنجم به مجازات جرم مرتکبه‪ ،‬نیز محکوم میگردد‪.‬‬

‫‪498‬‬
‫شخصی که جهت ارتکاب جرایم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب اول‪ ،‬فصل پنجم سالح یا مواد منفجره یا مسمومکننده را‬
‫حمل نماید و یا به حمل آن امر نماید‪ ،‬به حبس متوسط بیش از سه سال محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۱۹‬فقره‬
‫‪ ۱‬و ‪.)۹‬‬
‫ج‪ :‬جرم مالک و رهنگیرنده‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫مالک و رهنگیرنده‬ ‫‪ -4‬ارکان جرم‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 167‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬
‫ماده ‪ 167‬کود جزا در مورد مجازات مالک و رهنگیرنده چنین بیان میدارد‪:‬‬
‫فقره (‪ )4‬ماده ‪ :167‬هرگاه مالک یا رهنگیرنده یا نماینده قانونی آنها‪ ،‬زمین‪...‬‬
‫این فقره تکلیف اشخاصی را که ملکیتهای شخصی یا تحت تصرف خود را در راستای فعالیتهای قاچاق مواد مخدر‪،‬‬
‫در اختیار دیگران میدهد‪ ،‬مشخص میکند‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫اگر شخصی که مالک زمین یا تعمیر یا واسطه نقلیه یا دکان یا سایر اشیا است و یا نماینده قانونی مالک و رهنگیرنده‬
‫است‪ ،‬یکی از این ملکیتها را به فرد دیگر به منظور ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر‪ ،‬رهن یا اجاره بدهد یا به نحوی‬
‫و تحت هر عنوانی در اختیار دیگری قرار بدهد‪ ،‬مرتکب قاچاق مواد مخدر شده است و مرتکب به عین جزای فاعل‬
‫اصلی جرم قاچاق مواد مخدر‪ ،‬یعنی شخصی که به طور مستقیم مرتکب قاچاق شده است محکوم میگردد‪ .‬همچنین‬
‫اگر شخصی زمین یا تعمیر یا واسطه نقلیه یا دکان یا سایر ملکیتها را از طریق قرارداد رهن یا اجاره یا عاریه در اختیار‬
‫داشته باشد‪ ،‬آن را به فرد دیگر رهن یا اجاره دهد یا تحت هر عنوان یا قرارداد در اختیار فرد دیگری قرار دهد تا از این‬
‫ملکیتها برای قاچاق مواد مخدر استفاده شود‪ ،‬مرتکب به عین جزای فاعل اصلی جرم محکوم میشود‪ ،‬حال اگر مالک‬
‫زمین یا گروگیرنده اولی‪ ،‬زمین را به شخص دیگر به منظور ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر اجاره بدهد یا گرو بدهد‪،‬‬
‫مرتکب جرم شده است‪ .‬رفتار مادی جرم فقره (‪ )4‬ماده ‪ 167‬کود جزا‪ ،‬عبارت از اینکه شخصی زمین یا تعمیر یا‬
‫واسطه نقلیه یا سایر ملکیتها را در اختیار فرد دیگر تحت عنوان قرارداد اجاره یا رهن و غیره قرار دهد‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬نیازمند علم‪ ،‬قصد عام و قصد خاص است‪ .‬قصد عام عبارت است از اینکه شخص با آگاهی و‬
‫ا راده‪ ،‬زمین یا تعمیر یا واسطه نقلیه را در اختیار فرد دیگر قرار دهد و قصد خاص عبارت است از اینکه ملکیتهای‬
‫فوق را به منظور استفاده برای ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر در اختیار فرد دیگر قرار دهد؛ بنابراین‪ ،‬اگر شخصی‬
‫زمین خود را به فرد دیگر به صورت متعارف اجاره بدهد‪ ،‬شخص مستأجر در زمین تریاک کشت کند‪ ،‬مالک و‬
‫اجارهدهنده مرتکب جرم قاچاق مواد مخدر نشده است‪.‬‬
‫فقره (‪ )9‬ماده ‪ :167‬هرگاه شخص مندرج فقره (‪ )4‬این ماده زمین‪ ،‬تعمیر‪ ،‬واسطه نقلیه یا ملکیتهای مربوط را‪...‬‬

‫‪499‬‬
‫این فقره تکلیف مالک یا گروگیرنده یا اجارهکننده و یا نماینده قانونی آنها را مشخص میکند که زمین یا تعمیر یا‬
‫واسطه نقلیه یا دیگر ملکیتها را برای فعالیتهای مجاز و قانونی رهن یا کرایه یا اجاره میدهد‪ ،‬لکن رهنکننده یا‬
‫اجارهگیرنده‪ ،‬در راستای ارتکاب جرایم این فصل و برخالف قرارداد اولیه استفاده میکند و اشخاص مندرج فقره (‪)4‬‬
‫این ماده از این رفتار غیر قانونی آگاه هستند و از آن ممانعت نکرده و به مراجع مربوطه هم گزارش نمیدهند‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتار مادی این جرم عبارت است از اینکه مالک یا گرودهنده یا اجارهدهنده اولی‪ ،‬از استفاده غیر قانونی گروگیرنده یا‬
‫اجارهگیرنده ممانعت نمیکند و به مراجع مسئول از وقوع جرایم مواد مخدر خبر نمیدهد‪ ،‬لذا رفتار مادی از نوع ترک‬
‫فعل است؛ بنابراین هرگاه اشخاص مندرج فقره (‪ )4‬این ماده از استفاده غیر قانونی که برای ارتکاب جرایم مواد مخدر‬
‫توسط متصرفین این اموال صورت میگیرد‪ ،‬باخبر باشند و از آن ممانعت نکردهاند و به مراجع مسئول اطالع ندهند‪،‬‬
‫مرتکب جرم قاچاق مواد مخدر شده و محکوم به مجازات میشوند‪ .‬نتیجه جرمی این جرم از نوع مطلق است و صرف‬
‫ممانعت نکردن و اطالع ندادن به مرجع مسئول برای تحقق عنصر مادی کافی است (غالمی‪.)۱۲۱ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی عبارت است از اینکه با علم و آگاهی و اراده‪ ،‬فعل ترک میکند‪ ،‬یعنی از ارتکاب جرایم مواد مخدر منع‬
‫نمیکند و به مراجع مربوطه هم اطالع نمیدهد‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات فقرۀ ‪ 4‬و ‪ 9‬ماده ‪ 167‬کود جزا‬

‫(‪ )4‬هرگاه مالک یا رهنگیرنده یا نماینده قانونی آنها زمین‪ ،‬تعمیر‪ ،‬واسطه نقلیه یا سایر ملکیتهای مربوط را به منظور‬
‫ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر‪ ،‬به رهن یا اجاره بدهد یا آن را در اختیار دیگری قرار دهد‪ ،‬حسب احوال به عین‬
‫جزای فاعل اصلی جرم‪ ،‬محکوم میگردد‪.‬‬
‫(‪ )9‬هرگاه شخص مندرج فقره (‪ )4‬ماده ‪ 167‬کود جزا زمین‪ ،‬تعمیر‪ ،‬واسطه نقلیه یا ملکیتهای مربوط را به منظور‬
‫فعالیتهای مجاز به رهن گذاشته یا به کرایه یا اجاره بدهد‪ ،‬در صورتی که از آنها به مقاصد ارتکاب جرایم مندرج‬
‫کتاب دوم‪ ،‬باب اول‪ ،‬فصل پنجم استفاده صورت گیرد و با وجود علم از ارتکاب آن ممانعت ننموده و به مراجع مسئول‬
‫اطالع ندهد‪ ،‬حسب احوال به حبس متوسط محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،167‬فقره ‪ 4‬و ‪.)9‬‬
‫این ماده حکم مالک زمین یا هر کسی را که زمین با هر عنوانی در اختیار او است‪ ،‬بیان میکند‪ .‬موضوع جرم‪ ،‬زمین‪،‬‬
‫تعمیر‪ ،‬واسطه نقلیه یا دیگر ملکیتها است که در اختیار شخص قرار دارد که به شرح ذیل بیان میشود‪:‬‬
‫د‪ :‬جرم مصادره واسطه نقلیه‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم مصادره واسطه نقلیه‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 161‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬

‫‪511‬‬
 ‫ماده ‪ 161‬کود جزا در مورد مجازات مصادره واسطه نقلیه چنین بیان میدارد‪:‬‬
‫فقره (‪ )4‬ماده ‪ :161‬شخصی که بیش از یک کیلوگرم هرویین‪ ،‬کوکائین یا‪...‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫موضوع جرم در ماده ‪ 161‬کود جزا مواد مخدر ذکر شده در جدولهای شماره ‪ 9 ،4‬و ‪ 1‬قانون مبارزه یا مسکرات‪،‬‬
‫مواد مخدر و کنترول آن است که رفتار مادی آن به شرح ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ -‬جاسازی و اخفا کردن‪ :‬هرگاه شخصی بیش از یک کیلوگرام هرویین یا کوکائین یا مورفین یا بیش از دو کیلو گرام‬
‫تریاک یا بیش از پنج کیلو گرام چرس بیش از دو کیلو گرام مواد کیمیاوی اولیه یا سایر مواد مندرج در جدولهای‬
‫شماره ‪ 4‬تا ‪ 1‬قانون مبارزه با مسکرات را به طور آگاهانه در وسایل نقلیه شخصی خود جاسازی و اخفا نماید‪ ،‬مثالً پنج‬
‫کیلوگرام هرویین را در موتر شخصی باربری یا مسافرکشی خود اخفا نماید‪ ،‬مرتکب جرم پنهانکاری مواد مخدر شده‬
‫است؛ بنابراین‪ ،‬رفتار مادی جرم عبارت است از جاسازی و اخفاکردن مقدار معین مواد مخدر فوق و جرم از نوع مطلق‬
‫است و جرم با صرف اینکه مواد مخدر را در واسطه شخصی خود‪ ،‬جاسازی و اخفا نماید و یا به جاسازی یا اخفای آن‬
‫موافقه نموده باشد‪ ،‬تحقق مییابد‪.‬‬
‫‪ -‬اجاره یا کرایه دادن‪ :‬هرگاه شخصی واسطه نقلیه شخصی خود را مانند موترسواری یا باربری را برای جاسازی و‬
‫اخفاکردن مقدار معین مواد مخدر فوق به فرد دیگر کرایه یا اجاره بدهد‪ ،‬مرتکب جرم شده است‪ .‬رفتار مادی این جرم‬
‫عبارت است از کرایه یا اجاره دادن واسطه نقلیه برای اخفاکردن مواد مخدر و جرم از نوع مطلق است از کرایه یا‬
‫اجاره دادن واسطه نقلیه برای اخفاکردن مواد مخدر و جرم از نوع مطلق است و صرف کرایه یا اجارهدادن با قصد‬
‫اخفاکردن مواد مخدر‪ ،‬در تحقق جرم کافی است و اصل عملی جاسازی و اخفاکردن شرط نیست‪.‬‬
‫‪ -‬موافقت برای اخفا کردن‪ :‬سومین مورد از ارتکاب جرم اخفاکردن مواد مخدر در واسطه شخصی‪ ،‬موردی است که‬
‫شخص برای جاسازی و اخفاکردن مواد مخدر فوق در واسطه نقلیه شخصی خود‪ ،‬موافقت نماید‪ .‬رفتار مادی جرم‬
‫عبارت است از صرف موافقتکردن برای جاسازی و اخفاکردن مواد مخدر و جرم از نوع مطلق است و صرف اصل‬
‫موافقت برای اخفاکردن برای تحقق عنصر مادی جرم کافی است و نیاز به تحقق نتیجه که اصل عمل اخفاکردن باشد‪،‬‬
‫نیست (رحیم‪.)۱۱۱ :۱۳۲۶ ،‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫جرم از نوع عمدی است‪ ،‬لذا شخص باید با علم و قصد مواد مخدر را در واسطه نقلیه اخفا کند یا واسطه نقلیه را به‬
‫فرد دیگر کرایه یا اجاره بدهد یا برای اخفاکردن مواد مخدر در وسایط نقلیه موافقت نماید‪.‬‬
‫‪ -‬مجازات‬
‫(‪ )4‬شخصی که بیش از یک کیلو گرام هیروئین‪ ،‬کوکائین یا مورفین‪ ،‬دو کیلو گرام تریاک‪ ،‬پنج کیلو گرام چرس و یا‬
‫دو کیلو گرام مواد کیمیاوی اولیه یا سایر مواد مندرج جدولهای شماره (‪ 4‬تا ‪ )1‬منضمه قانون مبارزه علیه مسکرات‬
‫و مواد مخدر و کنترول آن را آگاهانه در واسطه نقلیه ملکیت خویش جاسازی و اخفاء نموده باشد یا آن را به اجاره یا‬

‫‪511‬‬
 ‫کرایه داده و یا به جاسازی یا اخفای مواد مخدر در آن موافقه نموده باشد‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم‪ ،‬واسطه نقلیه نیز‬
‫مصادره میگردد‪.‬‬
‫(‪ )9‬هرگاه واسطه نقلیه مندرج فقره (‪ ) 4‬این ماده‪ ،‬توسط شخص دیگری بدون دریافت امتیاز و یا موافقت قبلی مالک‬
‫به طریق اجبار و یا اغفال یا فریب به اجاره یا کرایه یا به عاریت گرفته شده باشد‪ ،‬واسطه نقلیه مصادره نمیگردد (کود‬
‫جزا‪ ،‬ماده ‪ ،161‬فقره ‪ 4‬و ‪.)9‬‬
‫این ماده‪ ،‬تکلیف اخفاکردن و جاسازی نمودن مواد مخدر در واسطه نقلیه شخصی یا کرایه یا اجاره دادن آن را مشخص‬
‫میکند که به تناسب اندازه و نوع مواد مخدر قاچاق شده برای مرتکب مجازات پیشبینی شده است‪.‬‬
‫هـ‪ :‬جرم استخدامکننده جرم قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم استخدامکننده جرم قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 146‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫موضوع جرم در ماده ‪ 146‬کود جزا افراد دیگری است که به منظور ارتکاب جرم قاچاق مواد مخدر استخدام میشوند‬
‫و رفتار مادی عبارت است که از استخدامکردن شخص دیگر که این استخدام به دو صورت امکانپذیر است‪ :‬صورت‬
‫اول‪ ،‬آن است که شخصی‪ ،‬فرد دیگر را با اراده و رضایت او برای ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان‪،‬‬
‫استخدام نماید‪ .‬عنصر مادی این جرم نسبت به مستخدم‪ ،‬تحقق یافته است‪ .‬با توجه به نوع جزای مرتکب‪ ،‬در این فقره‬
‫جرم از نوع مقید است؛ زیرا در مورد جزای مرتکب‪ ،‬آمده است که «عالوه بر جزای اصل جرم حسب احوال به حبس‬
‫متوسط» از این فهمیده میشود که فرد استخدامشده‪ ،‬اصل جرم قاچاق مواد مخدر و روانگردان را باید انجام دهد؛‬
‫مثالً مواد مخدر و روانگردان را به فروش برساند یا حملونقل کند تا شخص استخدامکننده‪ ،‬به جزای اصل جرم محکوم‬
‫شود؛ بنابراین‪ ،‬جرم‪ ،‬مقید است؛ یعنی اگر فرد استخدامشده‪ ،‬اصل جرم را انجام ندهد‪ ،‬مستخدم مرتکب جرم نشده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫جرم از نوع عمدی است؛ لذا شخص باید با علم و قصد فرد دیگر را برای فعالیت قاچاق مواد روانگردان استخدام‬
‫نماید‪.‬‬
‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 146‬کود جزا در مورد مجازات استخدامکننده جرم قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان چنین صراحت دارد‪:‬‬

‫‪512‬‬
‫(‪ )4‬شخصی که دیگری را بدون اکراه یا اجبار به منظور ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان استخدام‬
‫نماید‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم حسب احوال به حبس متوسط و در صورتی که توأم با اکراه و اجبار باشد به حبس‬
‫طویل تا ده سال محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،146‬فقره ‪.)4‬‬
‫(‪ )9‬شخصی که طفل یا شخص مصاب به جنون یا سفاهت یا معتاد مواد مخدر را به منظور ارتکاب جرایم قاچاق مندرج‬
‫کتاب دوم‪ ،‬باب اول‪ ،‬فصل پنجم استخدام نماید‪ ،‬عالوه بر حداکثر مجازات جرم اصلی‪ ،‬به حبس طویل بیش از هفت‬
‫سال محکوم میگردد‪ .‬در صورتی که این جرم توأم با اجبار باشد‪ ،‬مرتکب به جزای حبس طویل بیش از ده سال‪ ،‬محکوم‬
‫میشود (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،146‬فقره ‪.)9‬‬
‫با توجه به سیاست نسبتًا سختگیرانه در مورد قاچاق مواد مخدر و روانگردان‪ ،‬قانونگذار برای کسی که فرد دیگر‬
‫را برای قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان استخدام میکند‪ ،‬مجازات شدید را پیشبینی کرده و این ماده در طی دو‬
‫فقره تکلیف این گونه اشخاص را مشخص کرده است‪.‬‬
‫فقره (‪ )۹‬ماده ‪ :146‬شخصی که طفل یا شخص مصاب به جنون‪...‬‬
‫این فقره تکلیف شخصی را بیان میکند که افرادی را که به دلیل طفولیت یا مریضی عارضی یا اعتیاد مسؤولیت جزائی‬
‫ندارند‪ ،‬برای ارتکاب جرایم قاچاق مواد مخدر و روانگردان استخدام میکند‪ .‬عنصر مادی و معنوی این جرم مانند‬
‫عنصر مادی و معنوی جرم فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا میباشد‪ .‬تفاوت در افراد استخدامشده و در نوع و اندازه‬
‫مجازات است که با توجه با دو وضعیت متفاوت فرد استخدامشده‪ ،‬برای مرتکب این جرم‪ ،‬مجازات ذیل پیشبینی شده‬
‫است‪:‬‬
‫اگر طفل ممیز یا شخص سفیه یا معتاد با اراده و رضایت به استخدام مرتکب درآید‪ ،‬مرتکب همزمان به دو جزا محکوم‬
‫میشود‪ :‬یک جزا به خاطر جرم اصلی که فرد استخدامشده‪ ،‬مرتکب شده که به حداکثر مجازات جرم اصلی محکوم‬
‫می شود‪ ،‬برای مثال اگر طفل یا سفیه یا معتاد دو صد گرام تریاک را نگهداری کند یا حملونقل نماید‪ ،‬استخدامکننده‬
‫مطابق جزء ‪ ۳‬فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۲‬و فقره (‪ )۹‬ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا به دوسال حبس محکوم میگردد‪ .‬جزای دوم‬
‫شخص استخدامکننده حبس طویل بیش از هفت سال است که هر دو مجازات با هم تطبیق میشود‪.‬‬
‫اگر طفل ممیز یا سفیه یا معتاد بدون اراده و رضایت و در اثر اجبار‪ ،‬مرتکب جرم قاچاق مواد مخدر و روانگردان‬
‫شود‪ ،‬استخدامکننده عالوه بر جزای اصلی‪ ،‬به حبس طویل بیش از ده سال محکوم میشود؛ برای مثال طفل یا سفیه یا‬
‫معتاد از روی اجبار‪ ،‬از جهت نوع جرم‪ ،‬مرتکب جرم فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۹‬کود جزا شود و از بابت مقدار مواد قاچاق‬
‫شده‪ ،‬سیصد گرام مواد را قاچاق نماید‪ ،‬برابر جزء ‪ ۳‬فقره (‪ )۱‬ماده ‪ ۳۲۹‬کود جزا‪ ،‬مجازات جرم اصلی استخدامکننده‬
‫حداکثر حبس متوسط‪ ،‬پنج سال است و مجازات جرم استخدام فرد دیگر‪ ،‬برابر فقره (‪ )۹‬ماده ‪ ۳۱۲‬کود جزا‪ ،‬حبس‬
‫طویل بیش از ده سال میباشد (رحیم‪.)415 :4127 ،‬‬
‫و‪ :‬جرم تخلف اعضای کمیته تنظیم مواد مخدر‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬

‫‪513‬‬
 ‫‪ -4‬ارکان جرم تخلف اعضای کمیته تنظیم مواد مخدر‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 145‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتار جرمی در ماده ‪ 145‬کود جزا شامل «اعطا یا مساعد ساختن زمینه صدور جواز نامه یا اجازهنامه» مندرج قانون‬
‫مبارزه علیه مسکرات قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن میگردد‪ .‬موضوع جرم‪ ،‬جوازنامه یا‬
‫اجازهنامه می باشد که در قانون مبارزه با مواد مخدر شرایط و نحوه صدور آن به طور صریح ذکر شده است‪ .‬حال بر‬
‫اساس این ماده چنان که عضو کمیته تنظیم مواد مخدر‪ ،‬جوازنامه یا اجازهنامه را اعطا و یا زمینه صدور آن را فراهم سازد‬
‫که مورد سوءاستفاده قرار میگیرد و یا اینکه از استفاده غیر قانونی آن به وی اطالع داده شده باشد‪ ،‬عمل وی مشمول‬
‫حکم این ماده میگردد؛ در خصوص این ماده توجه به نکات ذیل ضروری میباشد‪.‬‬
‫‪ -‬با توجه به صراحت ماده‪ ،‬مرتکب تنها شامل «عضو کمیته تنظیم مواد مخدر» میگردد‪ ،‬اعضای کمیته در ماده هشتم‬
‫قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن تصریح شده است که متشکل از ارگانهای مربوط دولتی‬
‫میگردد‪ .‬سؤال قابل طرح این است که چنانچه در کنار عضو کمیته‪ ،‬فرد دیگری به عنوان همکار‪ ،‬زمینه صدور جوازنامه‬
‫فوق را با وجود علم فراهم نماید‪ ،‬عمل شخص همکار تابع کدام نقش جرمی در قالب مباشرت‪ ،‬مشارکت‪ ،‬معاونت‬
‫میگردد؟ به نظر میرسد با توجه به صراحت حصری ماده و اصل تفسیر مضیق قوانین جزائی‪ ،‬عمل شخص همکار‬
‫مصداق مباشرت و مشارکت نیست و به عنوان معاونت در جرم مرتکبه قابل تعقیب است (غالمی‪.)۱۳۱ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬اعطای جواز به طور صریح در ماده ‪ 49‬قانون مبارزه با مسکرات و مواد مخدر تصریح شده است و به موجب آن‪،‬‬
‫کمیته‪ ،‬صالحیت اعطای جواز به اشخاص دولتی و غیردولتی را دارد (جزء ‪ ،1‬ماده ‪ )2‬اعطای جواز به عنوان یکی از‬
‫وظایف و صالحیتهای کمیته به طور جمعی میباشد‪ .‬جلسات کمیته با حضور دو سوم اعضای آن دایر میگردد و‬
‫تصمیمگیری نیز با اکثریت آرا صورت میگیرد؛ بنابراین وصف جرمی اعطای جوازنامه یا اجازهنامه‪ ،‬چون در صالحیت‬
‫اعضای کمیته میباشد در صورتی قابل تحقق میباشد که تمامی اعضاء یا حداکثر اعضای رأیدهنده در جلسه‬
‫تصمیمگیری نسبت به موضوع سوءاستفاده از جوازنامه علم داشته باشند و با وجود این علم‪ ،‬موضوع اعطای جواز به‬
‫شخص خاصی را تصویب نموده باشند؛ اما در خصوص رفتار جرمی فراهمنمودن زمینه صدور جواز یا اجازهنامه‪ ،‬این‬
‫موضوع ممکن است بر روی یک عضو قابل تطبیق باشد‪.‬‬
‫‪ -‬از لحاظ نتیجه‪ ،‬جرم مطلق میباشد و صرف اعطای جواز یا فراهمنمودن زمینه صدور جواز‪ ،‬موجب تحقق رفتار جرمی‬
‫به طور کامل میگردد‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی شامل علم و قصد عام میگردد‪ .‬علم مرتکب شامل این موضوع میگردد که نسبت به سوءاستفاده قرار‬
‫گرفتن اجازهنامه یا جوازنامه علم داشته باشد و یا اینکه حداقل از استفاده غیر قانونی جوازنامه یا اجازهنامه علم داشته‬
‫باشد و با وجود این علم‪ ،‬قصد انجام رفتار جرمی یعنی اعطای جواز یا اجازهنامه یا فراهم نمودن زمینه صدور جوازنامه‬
‫یا اجازهنامه را داشته باشد (شرح کود جزا‪ ،‬ج ‪.)۹۱۲ :4121 ،9‬‬

‫‪514‬‬
 ‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 145‬کود جزا در مورد مجازات تخلف اعضای کمیته تنظیم مواد مخدر چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫هرگاه اع ضای کمیته تنظیم مواد مخدر مندرج قانون مبارزه علیه م سکرات و مواد مخدر و کنترول آن‪ ،‬جوازنامه یا‬
‫اجازهنامه مندرج قانون مبارزه علیه م سکرات و مواد مخدر و کنترول آن را با دا شتن علم مبنی بر اینکه جوازنامه یا‬
‫اجازهنامه مورد سوءا ستفاده قرار می گیرد و یا اینکه از ا ستفاده غیر قانونی آن اطالع داده شده با شد‪ ،‬اعطا نماید یا‬
‫زمینه صدور آن را مساعد سازد به حبس طویل تا ده سال‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)145‬‬

‫ز‪ :‬جرم تجویز‪ ،‬فروش و یا استعمال غیر قانونی مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم تجویز‪ ،‬فروش و یا استعمال غیر قانونی مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 140‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪:‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتارهای جرمی این ماده در دو فقره به طور مستقل بیان شده است‪ .‬رفتار جرمی فقره (‪ )4‬شامل «خریداری یا استعمال‬
‫و یا فروش» ادویه حاوی مواد مخدر و مواد روانگردان بر اساس نسخه طبی تزویر شده یا بدون نسخه طبی میباشد‪.‬‬
‫نکته قابل توجه این است که تمامی انواع مواد مخدر و روانگردان که در جدولهای چهارگانه ضمیمه قانون اشاره شده‬
‫است شامل قلمرو این رفتار جرمی نمیگردد‪ ،‬بلکه با توجه به صراحت متن ماده‪ ،‬تنها ادویه مندرج جدولهای شماره ‪9‬‬
‫و ‪ 1‬قانون مبارزه با مواد مخدر شامل این فقره میگردد‪ .‬فروش مواد مخدر نیز بر اساس مواد مربوط به کمیته مواد‬
‫مخدر‪ ،‬تنها شامل اشخاصی میگردد که دارای اجازهنامه یا جوازنامه فروش از کمیته مواد مخدر میباشند (اکبری‪،‬‬
‫‪.)۱۲۳ :۱۳۲۱‬‬
‫رفتار جرمی این فقره مطلق میباشد و صرف خریداری‪ ،‬استعمال و یا فروش ادویه تصریح شده صرفنظر از نتایج خاص‬
‫باعث تحقق جرم به صورت کامل میگردد‪.‬‬
‫بر اساس فقره (‪ )9‬نیز رفتار جرمی شامل تجویز مواد مخدر توسط مؤظف طبی با فرض علم نسبت به این موضوع است‬
‫که استعمال ماده مخدر غیرمجاز میباشد و با وجود این ذریعه نسخه طبی به آن تجویز مینماید‪ ،‬بنابراین مرتکب این‬
‫رفتار جرمی تنها شامل موظف طبی میگردد‪.‬‬
‫نکته مهم در خصوص رفتار جرمی این فقره این است که تجویز ماده مخدر ذریعه نسخه طبی صورت گرفته باشد‪ ،‬بنابراین‬
‫در صورتی که تجویز به صورت شفاهی و یا در ورق عادی صورت گرفته باشد‪ ،‬عمل مرتکب شامل این فقره نمیگردد؛‬
‫همچنین با توجه به این شرط‪ ،‬تجویز ماده مخدر ذریعه نسخه طبی‪ ،‬تنها در صالحیت طبیب میباشد‪.‬‬

‫‪515‬‬
 ‫رفتار جرمی این ماده نیز مطلق میباشد و صرف تجویز نسخه طبی با وجود شرایط اشاره شده‪ ،‬عمل را مشمول حکم‬
‫این فقره مینماید‪.‬‬
‫فقره (‪ )1‬این ماده نیز به موضوع تجویز نسخه طبی اشارهشده در فقره (‪ )9‬توسط مؤسسه صحی اشاره دارد؛ بنابراین‬
‫رفتار جرمی فقره (‪ )9‬ممکن است توسط طبیب خارج از مؤسسه طبی صورت گرفته باشد و یا ممکن است توسط طبیبی‬
‫صورت گرفته باشد که در مؤسسه طبی مشغول میباشد و آن مؤسسه نیز نسبت به عمل این طبیب نیز آگاهی داشته‬
‫باشد‪ .‬قابل ذکر است که مؤسسه طبی اشارهشده در این فقره تنها شامل مؤسسات طبی غیردولتی میگردد؛ چرا که‬
‫مجازات مؤسسه طبی دولتی خالف نص حکم ماده ‪ 15‬کود جزا میباشد (غالمی‪.)۱۳۶ :۱۳۲۲ ،‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی رفتارهای جرمی این ماده شامل علم و قصد عام میباشد‪ .‬علم مرتکب در فقره (‪ )4‬شامل آگاهی از ادویه‬
‫حاوی مواد مخدر و مواد روانگردان و آگاهی نسبت به تزویریبودن نسخه طبی میباشد و با فرض این علم‪ ،‬مرتکب‬
‫رفتار جرمی را انجام دهد‪ .‬در فقره (‪ )9‬نیز علم مرتکب شامل علم بر غیرمجازبودن استعمال مواد مخدر میباشد و با‬
‫فرض این آگاهی اقدام به تجویز نسخه طبی نموده باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬مجازات‬
‫شخصی که ادویه حاوی مواد مخدر روانگردان مندرج جدولهای شماره (‪ 9‬و ‪ )1‬منضمه قانون مبارزه علیه مسکرات‬
‫و مواد مخدر و کنترول آن را با استفاده از نسخه طبی تزویر شده خریداری یا استعمال نماید یا با وجود آگاهی به‬
‫تزویری بودن یا بدون نسخه طبی‪ ،‬آن را به فروش برساند‪ ،‬عالوه بر جزای قاچاق مواد مخدر و مواد روانگردان‪ ،‬به‬
‫جزای جرم تزویر مندرج این قانون نیز محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه مؤظف طبی‪ ،‬با داشتن علم بر اینکه استعمال ماده مخدر کتاب دوم‪ ،‬باب اول فصل پنجم‪ ،‬غیرمجاز میباشد‪ ،‬آن‬
‫را ذریعه نسخه طبی تجویز نماید‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم‪ ،‬به حبس متوسط تا سه سال محکوم میگردد‪.‬‬
‫هرگاه جرم مندرج فقره (‪ )9‬این ماده توسط مؤسسات صحی ارتکاب یابد‪ ،‬عالوه بر مجازات فاعل اصلی‪ ،‬مؤسسه‬
‫صحی بار اول‪ ،‬حسب احوال به جزای نقدی از پنجصد هزار تا دو میلیون افغانی و در صورت تکرار عالوه بر جزای‬
‫نقدی دو میلیون افغانی به سلب جواز نیز محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۱۱‬فقره ‪.)۱ ،۹ ،۳‬‬
‫ح‪ :‬جرم تخلفات همکاران مخفی‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم تخلفات همکاران مخفی‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 142‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪ -4 :‬فعل مادی شخص متخلف باید مؤظف‬
‫خدمات عامه باشد ‪ -1‬قصد جرمی‪.‬‬
‫‪ -9‬مجازات تخلفات همکاران مخفی‬
‫هرگاه همکار مخفی برخالف احکام قانون فعالیت نماید‪ ،‬به حبس متوسط تا سه سال محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده‬
‫‪ .)142‬پولیس برای کشف جرم‪ ،‬شناسائی و دستگیری مرتکبین جرایم در مواردی به خصوص در مبارزه با قاچاق مواد‬

‫‪516‬‬
 ‫مخدر که از جمله جرایم سازمانیافته نیز شمرده میشود و کشف جرم و شناسائی مرتکبین و دستگیری آنها دشوار و‬
‫سخت است‪ ،‬از همکاران مخفی کشفی استفاده مینماید‪ .‬همکار مخفی معموالً در قالب مجرم و یا افراد عادی وارد‬
‫گروههای جرمی شده و اطالعات دقیق از نحوه فعالیت و مرتکبین جرایم را برای پولیس تهیه مینماید‪ .‬این همکاران در‬
‫اجراءات و اقدامات مخفی خود ملزم به رعایت احکام قانون میباشند‪ .‬در صورتی که آنها احکام قانون را نقح نمایند‬
‫مرتکب جرم شده و به حبس متوسط تا سه سال محکوم میگردند‪.‬‬
‫دلیل چنین جرمپنداری امکانات و سهولتهایی است که این همکاران مخفی برای سوءاستفاده از اقتدارات خود دارند‬
‫و قانونگذار برای جلوگیری از چنین سوءاستفادههایی به جرمپنداری اقدام کرده است (شرح کود جزا‪ ،‬ج ‪:4121 ،9‬‬
‫‪.)917‬‬
‫ط‪ :‬جرم تخلفات در اجرای اقدامات کشفی مخفی‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم تخلفات در اجرای اقدامات کشفی مخفی‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 196‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪ -4 :‬فعل مادی شخص متخلف باید مؤظف‬
‫خدمات عامه باشد ‪ -1‬قصد جنائی‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫این جرم افشای وسیله سمع و یا نظارت الکترونیک و یا حکم و یا نصب وسایل سمع و نظارت الکترونیک است؛ یعنی‬
‫مرتکب‪ ،‬یکی از موارد مذکور را به افراد دیگری که ص الحیت اطالع را ندارند افشا نماید‪ .‬البته به جز مواردی که بر‬
‫اساس قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن مجاز دانسته شده است‪ .‬در غیر حاالت مقرر در قانون‬
‫فوق افشای وسیله سمع و نظارت الکترونیک مانند دوربین مخفی و با حکم و نصب آن جرم دانسته شده است‪.‬‬
‫د ر جزء دوم این ماده حکم افشای معلومات و نتایج حاصل از اقدامات کشفی مخفی در ارتباط با قاچاق مواد مخدر‪،‬‬
‫مقرر و جرمپنداری شده است‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصر معنوی این جرم قصد عام و خاص است‪ .‬قصد عام آن عبارت است از علم به اینکه معلومات و نتایج از طریق‬
‫اقدامات کشفی مخفی به دست آمده و با قصد آن را افشا نماید و عالوه بر آن قصد خاص نیز الزم است‪ .‬قصد خاص‬
‫آن اخالل در تعقیب عادلی مرتکب است‪.‬‬
‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 196‬کود جزا در مورد مجازات تخلفات در اجرای اقدامات کشفی مخفی چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫شخصی که مرتکب یکی از اعمال ذیل گردد‪ ،‬به حبس متوسط محکوم میگردد‪ ،‬حاالتی که در قانون مبارزه علیه‬
‫مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن‪ ،‬مجاز دانسته شده از این حکم مستثنا میباشد‪:‬‬
‫‪ -4‬موجودیت وسیله سمع و نظارت ارتباط الکترونیکی یا حکم و یا نصب آن را افشاء نماید‪.‬‬

‫‪517‬‬
 ‫‪ -9‬محتوای معلومات و نتایج حاصل شده از یک اقدام کشفی مخفی را که به ارتباط قاچاق مواد مخدر مطابق احکام‬
‫قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن‪ ،‬دریافت شده به شخص دیگر در حاالت ذیل افشاء نماید‪:‬‬
‫‪ -‬با داشتن علم به اینکه معلومات از طریق اجرای اقدامات کشفی مخفی به دست آمده است‪.‬‬
‫‪ -‬به مقصد اخالل تعقیب عدلی مرتکب (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)196‬‬
‫قانونگذار در ماده ‪ 196‬کود جزا حکم نوع خاصی از تخلفات همکار کشفی مخفی را پیشبینی نموده است‪ ،‬هرچند‬
‫حکم مقرر در ماده مورد بحث منحصر به آن نیست‪ .‬بر اساس این ماده افشای اقدامات کشفی مخفی جرم دانسته شده‬
‫و مجازات آن حبس متوسط پیشبینی شده است‪ .‬قانونگذار در جزء یک این ماده‪ ،‬افشای وسیله سمع و نظارت‬
‫الکترونیک با حکم و یا نصب آن را جرمپنداری نموده است‪.‬‬
‫ی‪ :‬جرم اقدامات غیر قانونی مخفی کشفی‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ارکان جرم اقدامات غیر قانونی مخفی کشفی‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 194‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪ -4 :‬فعل مادی شخص متخلف باید مؤظف‬
‫خدمات عامه باشد ‪ -1‬قصد جنائی‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتار جرمی این جرم انجام اقدامات کشفی مخفی در غیر از موارد مصرح در قانون است‪ .‬قانونگذار اقدامات کشفی‬
‫مخفی را تنها در جرایم و موارد خاص مجاز دانسته است؛ بنابراین انجام این اقدامات در غیر از موارد مجاز بر اساس‬
‫این ماده جرم پنداری شده و ضمن اینکه نتایج حاصل از اقدامات کشفی مخفی غیرمجاز‪ ،‬قابلیت استناد در اثبات جرم‬
‫را به علت تحصیل دلیل از طریق غیرقانونی ندارد مرتکب قابل مجازات نیز است‪.‬‬
‫مرتکب این جرم مؤظف خدمات عامه است؛ بنابراین در صورتی که غیر مؤظف خدمات عامه چنین اقدامی را انجام دهد‬
‫مشمول حکم این ماده نیست‪.‬‬
‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫این جرم از جرایم عمدی است‪.‬‬
‫‪ -‬مجازات‬
‫هرگاه مؤظف خدمات عامه در غیر از موارد مندرج قانون‪ ،‬اقدامات کشفی مخفی را انجام دهد‪ ،‬به حبس متوسط بیش‬
‫از دو سال‪ ،‬محکوم میگردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)194‬‬
‫در ماده ‪ 194‬کود جزا اقدامات کشفی مخفی در غیر از موارد پیشبینی شده در قانون‪ ،‬جرمپنداری شده و مجازات‬
‫آن پیشبینی شده است‪.‬‬
‫ک‪ :‬جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و مواد روانگردان ضبطشده‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان میکنیم‪.‬‬

‫‪518‬‬
 ‫‪ -4‬ارکان جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و مواد روانگردان ضبطشده‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 199‬کود جزا‪ ،‬معلوم میشود عبارت از‪ -4 :‬جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و‬
‫مواد روانگردان ضبطشده ‪ -1‬قصد جنائی‪.‬‬
‫‪ -9‬مجازات جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و مواد روانگردان ضبطشده‬
‫احکام مندرج قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن در رابطه به مواد مخدر و مواد روانگردان‬
‫ضبطشده مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب اول فصل پنجم‪ ،‬قابل تطبیق میباشد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)199‬‬
‫در رابطه به مواد مخدر و روانگردانی که در ارتباط به جرایم فصل قاچاق مواد مخدر ضبطشده است‪ ،‬مقررات قانون‬
‫مبارزه علیه مسکرات و مواد و کنترول آن تطبیق میشود‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه و شیوههای کشف مواد مخدر‬

‫در این بحث چگونگی مبارزه با قاچاق مواد مخدر و رایجترین شیوههایی که قاچاقبران‪ ،‬از آن استفاده میکنند و همچنان‬
‫راههای جلوگیری از آن مورد بررسی قرار خواهند گرفت‪.‬‬
‫جزء اول‪ :‬رویکرد مبارزه با مواد مخدر در بعد نظامی‬
‫الف‪ -‬از جنبه رویکرد به جرایم‬
‫مبارزه با کشت و تولید مواد مخدر (ممنوعیت تولید و ایجاد هرگونه تولید و دستگیری متخلفان)‪.‬‬
‫مبارزه با ورود و حمل و ترانزیت مواد مخدر که مشکلترین و پرمخاطرهترین مرحله مبارزه با مواد مخدر است‪.‬‬
‫مبارزه با توزیع مواد مخدر‬
‫مبارزه با مصرف؛ هر ساله به طور میانگین ‪ 70‬فیصد دستگیریهای جرایم مواد مخدر را جرم مصرف تشکیل میدهد‬
‫(غنجی‪.)۳۹ ،۳۱ :۱۳۱۹ ،‬‬
‫ب‪ -‬از جنبه رویکرد عملیاتی‬
‫‪ -4‬عملیات نظامی‪ :‬این شیوه توسط مأموران مبارزه با مواد مخدر با استفاده از آموزشهای تخصصی‪ ،‬امکانات و تجهیزات‬
‫پولیس و بهرهگیری از تجربیات سالها خدمت در مبارزه با مواد مخدر به دو صورت دایم و مقطعی انجام میپذیرد که اهم‬
‫آنها عبارتاند از‪:‬‬

‫‪ -‬تالشی بدنی افراد مشکوک به حمل مواد مخدر‬

‫‪ -‬چهره زنی و شناسائی عوامل حمل و توزیع مواد مخدر‬
‫‪ -‬تالشی وسایل نقلیه و کشف جاسازیها‬
‫‪ -‬تالشی وسایل همراه مسافران‬
‫‪ -‬پاکسازی نقاط آلوده از وجود توزیعکنندهگان و مصرفکنندهگان‬
‫‪ -‬عکسبرداری و رادیوگرافی از عناصر مشکوک به حمل مواد به میتود بلع و انباری‬
‫‪519‬‬
 ‫‪ -‬استفاده از دستگاههای اشعه ایکس برای تشخیص جاسازی‬
‫‪ -‬استفاده از سگهای مواد یاب در کشف جاسازیهای مواد مخدر‬
‫‪ -‬اجرای عملیات گشت در حوزه استحفاظی هر منطقه به خصوص در نقاط آلوده‪.‬‬
‫‪ -9‬عملیات اطالعاتی‪ :‬هر نوع اقدام علیه قاچاقبران‪ ،‬بدون بهرهگیری از اخبار موثق و اطالعات دقیق‪ ،‬کورکورانه به دام‬
‫حریف افتادن است؛ بنابراین یکی از مهمترین اقدامات در مبارزه با مواد مخدر‪ ،‬فعالیتهای اطالعاتی است‪ .‬با بهرهگیری‬
‫از این اقدامات میتوان بدون دادن کوچکترین تلفات انسانی‪ ،‬در شبکههای تهیه‪ ،‬حمل و ترانزیت مواد مخدر نفوذ کرد‪.‬‬
‫اهم اقدامات اطالعاتی به شرح زیر است‪:‬‬

‫‪ -‬شناسائی باندهای تهیه و توزیع مواد مخدر‬

‫‪ -‬عامل یا مخبرگیری از عناصر تهیه و توزیع نفوذ در باندها و شبکهها‬
‫‪ -‬نفوذ در شبکههای حمل و توزیع مواد مخدر‬
‫‪ -‬اجرای عملیات تعقیب و مراقبت‬
‫‪ -‬رد زنی و ردیابی‬
‫‪ -‬تهیه تذکره اطالعاتی از بیوگرافی قاچاقبران مواد مخدر‪ ،‬سرکرده قاچاقبران و محلهای عبور و ترانزیت مواد مخدر‪.‬‬
‫عملیات تاکتیکی (شبهنظامی) بیشتر در برخورد با عناصر ورود مواد مخدر در جنوب کشور و با استفاده از سالحهای نیمه‬
‫سنگین در مناطق کویری یا کوهستانی مورد استفاده قاچاقبران صورت میگیرد‪ .‬در این شیوه‪ ،‬نیروها با شناخت و رد زنی‬
‫مسیرهای تردد کاروانها و گروههای قاچاق مواد مخدر با اجرای کمین با قاچاقبران مبارزه میکنند‪ .‬نمونههای این عملیات‬
‫به شرح زیر است‪:‬‬

‫‪ -‬اجرای گشت و کمین در مناطق مشکوک به تردد گروههای قاچاق مواد‬

‫‪ -‬درگیرشدن با قاچاقبران و کاروانهای مسلح مواد مخدر‬
‫‪ -‬پاکسازی مناطق آلوده از حیث تردد قاچاقبران برای تهیه آذوقه و دریافت طلبهای ناشی از معامله مواد مخدر‪.‬‬
‫بسیار روشن است که آگاهی از نحوه انجام عملیات تاکتیکی بسیار حساس و مهم است و متقابالً عدم آشنایی در برخورد‬
‫مناسب با عناصر قاچاق در صحنههای درگیری به وارد آمدن خسارتهای انسانی و مالی به نیروهای خودی منجر خواهد‬
‫(غنجی‪.)۹۶ :۱۳۱۹ ،‬‬
‫جزء دوم‪ :‬شیوههای جهانی مبارزه با مواد مخدر‬
‫برای اینکه یک کاال از دست تولیدکننده به دست مصرفکننده برسد‪ ،‬باید مراحلی را پشت سر بگذارد‪ .‬در مراحل تولید‬
‫و مصرف یک کاال‪ ،‬باید مراحل حملونقل‪ ،‬نگهداری و فروش طی شود‪ .‬مواد مخدر نیز به عنوان یک کاال ممنوعه و سودآور‬
‫ناگزیر به طی این مراحل است‪ ،‬اما ممنوعیت خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬نگهداری و حملونقل مواد مخدر از یک سو و ضرورت حمل‬
‫و نگهداری و فروش آن برای قاچاقبران از سوی دیگر سبب گردیده است که جاسازی و حملونقل مواد مخدر برای تاجران‬
‫مرگ حائز اهمیت بسیاری باشد (اردبیلی‪ .)۳۲ :۱۳۱۳ ،‬شیوههای جهانی مبارزه با قاچاق مواد مخدر عبارتاند از‪:‬‬

‫الف‪ -‬شیوه تالشی نظامی یا عملیات آشکار‬

‫‪511‬‬
‫این شیوه گستردهترین‪ ،‬متداولترین و مجربترین شیوه پولیس دنیا در کشف مواد مخدر است‪ .‬تالشی در اصطالح نظامی‬
‫عبارت است از‪ :‬کاوش و جستجو برای به دستآوردن مواد مخدر یا هر نوع اشیای غیرمجاز‪.‬‬
‫کاالی قاچاق میتواند در وسیله نقلیه‪ ،‬نفر‪ ،‬محموله و مکان قرار گیرد که تالشی هر یک از آنها معموالً با مجوز قضائی یا‬
‫بنابه مأموریت ذاتی پولیس هر کشور و برابر دستورالعملها و بخشنامههای صادره انجام میشود‪.‬‬
‫‪- 1‬وسیله نقلیه‪ :‬بیشترین جابهجایی و کشف مواد مخدر عمدتًا از طریق وسیله نقلیه است‪.‬‬
‫‪ -2‬نفر‪ :‬قاچاقبران‪ ،‬توزیعکنندهگان خردهپا و معتادان مواد مخدر برای جابهجایی مقادیر کم و جزیی‪ ،‬به دو میتود مواد را‬
‫در بدن خود جاسازی مینمایند‪:‬‬
‫‪ -1‬میتود بلع‪ :‬مواد را داخل نایلون‪ ،‬بادکنک و ‪ ...‬در بستههای کوچک بستهبندی و آببندی کرده و میبلعند و پس از‬
‫رسیدن به مقصد دفع میکنند‪.‬‬
‫‪ -1‬میتود انبار کردن‪ :‬ابتدا مواد را به شکل شیاف درآورده سپس با بادکنک یا نایلون‪ ،‬انگشتانه و ‪ ...‬آببندی کرده سپس‬
‫آن را با مواد لغزندهکننده در درون مقعد یا رحم قرار میدهند‪ .‬جاسازی و حمل در روی بدن نیز شایع است‪ .‬در این میتود‬
‫با استفاده از حفرهها برآمدگیها یا تورفتگیهای بدن به حمل مواد اقدام مینمایند‪ .‬رایجترین این محلها عبارتاند از‪ :‬بستن‬
‫مواد به مچ دست‪ ،‬دور کمر‪ ،‬روی شکم‪ ،‬زیر پا‪ ،‬زیر سینه‪ ،‬دور کمر اطفال‪ ،‬زیر گچ رفتگیها (غنجی‪،۱۱ :۱۳۱۹ ،‬‬
‫‪.)۶۲‬‬
‫محموله‪ :‬این میتود فوقالعاده پیچیده‪ ،‬متنوع و متعدد بوده و محدودیت ندارد‪.‬‬
‫محمولههایی که بیشترین سهم را در جابهجایی دارند عبارتاند از‪ :‬لوازمخانگی‪ ،‬میوه و ترهبار و مواد غذایی‪ ،‬صنایع چوبی‬
‫و طبی‪ ،‬مصالح ساختمانی‪ ،‬ابزار صنعتی‪ ،‬محمولههای پست برای داخل یا خارج از کشور‪.‬‬
‫مکان‪ :‬همانند ساختمان محل سکونت‪.‬‬
‫ب‪ :‬شیوه عملیات اطالعاتی یا پنهان‬
‫در مقابل عملیات نظامی یا آشکار‪ ،‬عملیات اطالعاتی یا پنهان به شیوه دیگری در کشف مواد مخدر اطالق میشود‪ .‬در این‬
‫روش‪ ،‬مأموران اجرائی با رعایت کلیه مقررات و ضوابط و در قالب دستورالعملها و بخشنامههای اداری و تخصصی‬
‫سازمانی و با اخذ مجوز قضائی از محاکم و معموالً با لباس غیرنظامی در شناسائی و کشف عناصر فعال در امر قاچاق مواد‬
‫مخدر مبادرت مینمایند‪ .‬روشهایی که در این شیوه از آن استفاده میشوند عبارتاند از‪:‬‬

‫‪ -۱‬میتود معامله صوری (ظاهری)‪ :‬این معامله به منظور به دام انداختن عناصر و گروههای قاچاق مواد مخدر و حتمًا با‬
‫مجوز قضائی انجام میگیرد‪.‬‬
‫‪ -۹‬میتود اطالعاتی‪ :‬مهمترین اصل در این روش‪ ،‬جمعآوری اطالعات و شناسائی محل فعالیت سران عناصر وابسته‪،‬‬
‫مسیرهای تردد‪ ،‬بارندازها (قسمتی از دریا که کشتیها بار خود در آنجا بر زمین گذارند)‪ ،‬پاتوقها (محل تجمع) نحوه‬
‫ارتباطات‪ ،‬شبکهها و باندهای مواد مخدر است‪ .‬این امر با استفاده از روشهای خاص اطالعاتی و پوششی از قبیل تعقیب و‬
‫مراقبت‪ ،‬شنود‪ ،‬استراق سمع‪ ،‬به کارگیری تجهیزات الکترونیک و استخدام منابع صورت میگیرد‪ .‬استنطاق فنی و تخلیه‬
‫اطالعات متهمان مواد مخدر هم از نمونههای دیگر این میتود محسوب میشوند‪.‬‬

‫‪511‬‬
 ‫‪ -3‬میتود نفوذی‪ :‬در این میتود یک یا چند مأمور به تدریج به باندها و شبکههای مواد مخدر نفوذ میکنند و ظاهرًا به‬
‫صورت یکی از عوامل قاچاق و باند درمیآیند؛ به نحوی که در آن تشکیالت جاافتاده و اعتماد و اطمینان سران باند را به‬
‫دست میآورند و به طور نامحسوس اطالعات و اخبار شناسائی انجام شده را به سایر ردههای ذیربط در خارج باند منتقل‬
‫میکنند (غنجی‪.)۲۲ :۱۳۶۲ ،‬‬
‫ج‪ :‬شیوه رزمی تاکتیکی‬
‫این شیوه در همه کشورهای جهان عمومیت ندارد‪ .‬کاروانها و گروههای قاچاق مواد مخدر که از افغانستان و پاکستان به‬
‫کشورهای اروپائی میروند‪ ،‬به انواع سالحهای سبک و نیمه سنگین روز‪ ،‬تجهیزات مخابراتی و موترهای تیزرو مجهزند و‬
‫برای رسیدن به اهداف خود با آمادگی کامل وارد سرزمین ما میشوند و حتی مرتکب جرایمی مانند راهبندی‪ ،‬گروگانگیری‪،‬‬
‫اختطاف‪ ،‬اخاذی‪ ،‬آزار و اذیت مردم دهاتی و سرحدنشینان میشوند‪ .‬روشهای مختلف مبارزه با این شیوه‪ ،‬گشت رزمی‪،‬‬
‫اجرای کمین‪ ،‬رد زنی‪ ،‬تعبیه تلههای (دام) انفجاری در مسیر عبور قاچاقبران‪ ،‬درگیرشدن و انجام عملیات رزمی تاکتیکی‬
‫و پاکسازی مناطق آلوده از حیث تردد قاچاقبران است (غنجی‪.)۹۱ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫د‪ :‬شیوه حمل و تحویل تحت نظارت یا تحویل کنترول شده (نفوذ در شبکه حملونقل مواد مخدر یا بارکشی)‬
‫این شیوه به استناد ماده ‪11‬کنوانسیون ‪ 1998‬مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل‪ ،‬جنبه بینالمللی به خود گرفته است‪ .‬در این‬
‫روش‪ ،‬مأموران خاص مبارزه با مواد مخدر در مبادی ورودی کشورها مستقر میشوند و پس از آگاهی از وجود محمولههای‬
‫مواد مخدر‪ ،‬روانگردان یا پیشسازها با اطالع و تحت نظارت مقام صالحیتدار قضائی‪ ،‬در حالی که امکان کشف و‬
‫توقیف محموله و دستگیری حامالن را دارند‪ ،‬اجازه میدهند محموله مذکور وارد کشور شده یا از آن خارج شود‪( .‬اردبیلی‪،‬‬
‫‪ :۱۳۱۳‬غنجی‪.)۳۱ :۱۳۶۲ ،‬‬
‫هـ‪ :‬ابزارهای کشف مواد مخدر‬
‫‪ -4‬انسان علیرغم پیشرفتهای علمی بسیار در ساخت دستگاههای مختلف کشف مواد‪ ،‬تاکنون هیچ ابزاری اختراع‬
‫نکرده است که بتواند به جای انسان در کشف مواد مخدر بنشیند‪.‬‬
‫‪2 -‬استفاده از دستگاه اشعه ایکس‬
‫‪3 -‬دستگاههای تجزیهوتحلیل نوترون حرارتی که با تابش اشعه گاما روی شیء مورد نظر و تجزیهوتحلیل بازتابهای اشعه‬
‫تابانده شده‪ ،‬قادر به شناسائی مواد مخدر جاسازی شده در چمدان است‪.‬‬
‫‪ 4 -‬استفاده از سگهای مواد یاب‪.‬‬
‫‪ 5 -‬دستگاه الکترومقتاطیسی برای کسانی که بلع مواد داشتند‪.‬‬
‫‪ -6‬سیستمهای کشف بخار و ذرات مواد مخدر‪ :‬بر اساس روشهای کروماتوگرافی‪ ،‬کازی‪ ،‬طیفسنج جرمی و‪ ...‬عمل‬
‫میکند (غنجی‪ :۱۳۱۳ ،‬اردبیلی‪.)۶۹ ،۶۲ :۱۳۱۳ ،‬‬
‫جزء سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر‬
‫بر اساس یافتههای حاصل از تحقیق موارد زیر جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر پیشنهاد میشود‪:‬‬
‫‪ -۱‬شناسائی سران باندهای قاچاق و کشف شبکه قاچاق مواد مخدر با تدوین طرحهای مناسب اطالعاتی‬

‫‪512‬‬
 ‫‪ -۹‬به کارگیری منابع و مخبران مورد وثوق و تأمین آنها‬
‫‪ -۳‬ایجاد بانک اطالعاتی برای ثبت مشخصات اشرار و قاچاقبران مواد مخدر‬
‫‪ -۲‬در اختیار گذاشتن تجهیزات مناسب با تکنالوژی روز دنیا به مأمورانی که در امر مبارزه با قاچاق درگیر هستند‪ ،‬به‬
‫خصوص مأموران اطالعاتی‬
‫‪ -۳‬شناسائی مسیرهای عبور اشرار مسلح و قاچاقبران مواد مخدر‬
‫‪ -۱‬همکاری الزم با ردههای مقاومت بسیج و اطالعات و تعامل‪ ،‬برای تبادل اطالعات‬
‫‪ -۶‬تجهیز ایستگاههای تالشی از نظر امکانات‪ ،‬نصب دستگاه اشعه ایکس‪ ،‬دستگاههای مخابراتی دوربرد و‪...‬‬
‫‪ -۱‬ارائه آموزشهای تخصصی به نیروهای عملیاتی و اطالعاتی‬
‫‪ -۲‬دعوت از اساتید مجرب و کارآزموده برای ارائه آموزش به کارکنان در زمینه آموزشهای تعقیب و گریز‪ ،‬ردزنی‪،‬‬
‫فنون استنطاق و چهره زنی‬
‫‪ -۱۲‬فعالکردن گشتهای نظامی در راههای فرعی و اطراف ایستگاههای تالشی‬
‫‪ -۱۱‬اجرای عملیات و مانور پیاپی در محلهای آلوده به مواد مخدر برای پاکسازی‬
‫‪ -۱۹‬به کارگیری تکنالوژی نوین پولیسی در ایستگاههای بازرسی (تالشی) (شیرزاد‪.)۹۱ :۱۳۱۲ ،‬‬
‫‪ -۱۳‬تقویت ارزشهای دینی و مذهبی‬
‫‪ -۱۲‬شناخت دقیق نیازهای جوانان‬
‫‪ -۱۳‬توجه به تربیت فرزندان و اصالح آنان‬
‫‪ -۱۱‬ارائه الگوی درست و بجا‬
‫‪ -۱۶‬تأثیر همنشینی با افراد سالم‪ ،‬صالح و درست‬
‫‪ -۱۱‬آموزش عمومی درباره علل و پیامدهای اعتیاد به مواد مخدر‬
‫‪ -۱۲‬نقش نهادها‪ ،‬مؤسسات و مراکز فرهنگی‬
‫‪ -۹۲‬نقش آموزش خانواده در جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر‬
‫‪ -۹۱‬نقش آموزشوپرورش و مکاتب در جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر‬
‫‪ -۹۹‬نقش رسانهها و وسایل ارتباطجمعی‬
‫‪ -۹۳‬ایجاد اشتغال و مبارزه با بیکاری‬
‫‪ -۹۲‬تنظیم و اجرای کامل قوانین الزم برای مبارزه قاطع با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر‬
‫‪ -۹۳‬ایجاد تقوا‪ ،‬طهارت (پاکی) و خداترسی در قلب مأموران‪ ،‬سربازان و کارمندان اداره‬
‫‪ -90‬تشکیل شوراهای مردمی جلوگیری از اعتیاد‬
‫گفتار چهارم‪ :‬مکانیزمهای پیشگیرانه و صالحیت کشورها در رسیدهگی به جرایم بینالمللی‬
‫الف‪ :‬مکانیزمهای پیشگیرانه بینالمللی‬

‫‪513‬‬
‫گردش مالی و سود سرشار ناشی از قاچاق بینالمللی و تولید مواد مخدر که بین ‪ 166‬تا ‪ 066‬میلیارد دالر برآورد‬
‫شده عاملی است که این پدیده را برای سیاستمداران و برخی دولتها خوشایند نموده و موجب شده باندها‪ ،‬گروههای‬
‫سازمانیافته و قاچاقبران بینالمللی مواد مخدر احساس امنیت کرده‪ ،‬عرصه بینالمللی را مناسب دیده و با مشارکت‬
‫مستقیم و غیرمستقیم برخی دولتها و نفوذ در حکومتها به تجارت مواد مخدر اقدام کنند (مرتضوی قهی‪:4119 ،‬‬
‫‪.)421‬‬
‫‪ -4‬تغییر الگوی کشت‬
‫یکی از دالیل گرایش دهقان به کشت خشخاش‪ ،‬کوکا و شاهدانه‪ ،‬سودآور بودن و قیمت باالی محصوالت مواد مخدر‪،‬‬
‫بازدهی اقتصادی و سازگاری اقلیمی کشت آن است‪ .‬جایگزینکردن محصوالت مجزا‪ ،‬یک راهکار پیشنهادی برای‬
‫کاهش عرضه است‪.‬‬
‫‪ -9‬کنترول سرحدات و گمرکات‬
‫قاچاق و ترانزیت بینالمللی مواد مخدر با سرحدات زمینی‪ ،‬هوائی و دریایی ارتباط مستقیم دارد‪ .‬کنترول سرحدات به‬
‫برنامههای ملی و همکاریهای بینالمللی نیاز دارد‪ .‬انسداد سرحدی یا موانع فزیکی‪ ،‬جادههای سرحدی‪ ،‬افزایش‬
‫پوستههای سرحدی و تقویت گمرکات به وسایل و تجهیزات الکترونیکی و پیشرفته‪ ،‬عاملی مهم در مهار و کاهش قاچاق‬
‫بینالمللی مواد مخدر و کاهش و مهار تقاضای مواد مخدر خواهد بود‪.‬‬
‫ب‪ :‬تدابیر عملی سیاست جنائی بینالمللی به منظور ارتقای همکاریها‬
‫در پاراگراف ‪ 40‬اعالمیه سیاسی مصوب بیستمین جلسه خاص مجمع عمومی‪ ،‬کشورهای عضو تعهد کردند همکاری‬
‫چندجانبه‪ ،‬منطقوی‪ ،‬زیرمنطقوی و دوجانبه بین مراجع قضائی و نظامی را به منظور مبارزه با سازمانهای جنائی فعال در‬
‫جرایم مواد مخدر و فعالیتهای جنائی مربوطه ارتقاء دهند‪ .‬بدین ترتیب کشورها تشویق شدند تدابیری برای همکاری‬
‫قضائی مصوب نشست خاص تا سال ‪ 9661‬بررسی و در صورت مقتضی تقویت و اجرا نمایند‪ .‬این تدابیر شامل‬
‫استرداد‪ ،‬معاضدات قضای متقابل‪ ،‬انتقال داراییها‪ ،‬تحویل تحت کنترول‪ ،‬همکاری در اقدامات نظامی در دریاها‪ ،‬تدابیر‬
‫ارتقای روند قضائی از جمله حفاظت از شاهدان و مأموران قضائی و سایر ابعاد همکاری است‪.‬‬
‫‪ -4‬استرداد مجرمین‬
‫استرداد مجرمین یکی از اشکال کلیدی همکاری قضائی است که از طریق آن کشورها مجرمین فراری که در حوزه‬
‫خود به دلیل جرایم جدی از جمله جرایم مواد مخدر تحت تعقیب هستند به کشور خود بازگردانده میشوند‪.‬‬
‫‪ -9‬معاضدات قضائی متقابل‬
‫مجمع عمومی در بیستمین نشست خاص خود پیشنهاد کرد کشورها تضمین نمایند که مقررات داخلی‪ ،‬آنها را قادر‬
‫میسازد ماده ‪( 7‬معاضدات قضائی متقابل) کنوانسیون ‪ 4211‬را اجرا نمایند‪ .‬اکثریت کشورهای جوابدهنده به دومین‬
‫سؤالنامه دوساالنه (‪ 72‬فیصد) اعالم کردند قوانینی وضع کردهاند که همکاری قضائی با سایر کشورها درباره معاضدات‬
‫قضائی متقابل را اجازه میدهد یا تسهیل میگرداند و تقریبًا همان تعداد کشور در دوره اول تهیه گزارش‪ ،‬چنین جوابی‬
‫ارائه داده بودند‪.‬‬

‫‪514‬‬
 ‫‪ -1‬همکاری نظامی و تبادل اطالعات‬
‫از کشورها درخواست شد اطالعاتی راجع به یک سری تدابیر ارائه دهند که هدف از اتخاذ آنها اطالعات و سایر‬
‫اشکال همکاری از جمله آموزش است که مجمع عمومی در بیستمین نشست خاص خود به این موضوع پرداخت‪ .‬حدود‬
‫‪ ۶۱‬فیصد از کشورهایی که به دومین سؤالنامه دوساالنه جواب داده بودند‪ ،‬مبادرت به برنامههای تبادل با سایر کشورها‬
‫کردند و در بسیاری موارد بر مبنای توافقنامههای دو یا چندجانبه در مناطق یا زیرمنطقهها به این کار اقدام نمودند‪.‬‬
‫بسیاری از کشورها موافقت کردند که دیدارهایی را برای پولیس و افسران رابط سایر کشورها داشته باشند‪ .‬بسیاری‬
‫کشورها‪ ،‬پرسونل منتخب خود را به خارج اعزام نمودند تا در کارگاههای آموزشی‪ ،‬سمینارها و اجالسیههای تبادل‬
‫اطالعات شرکت کنند یا این گونه اجالسیهها را در کشور خود برای پرسونل سایر کشورها برگزار کنند‪ .‬در برخی‬
‫موارد اطالعات ارائه شده مربوط به فنون تحقیق برای مبارزه با قاچاق و تولید مواد مخدر جرایم سازمانیافته و تروریزم‬
‫بود‪.‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬تشخیص اعتیاد به مواد مخدر‬
‫اعتیاد صرفًا با توجه به عالیم جسمی تشخیص داده نمیشود‪ .‬در واقع متخصصین‪ ،‬اعتیاد را با توجه به مجموعۀ از‬
‫معیارهای جسمی و رفتاری تشخیص میدهند‪ .‬این معیارها عبارتاند از‪:‬‬

‫‪ ‬ناتوانی در قطع مصرف مواد مخدر‬

‫‪ ‬ناتوانی در انجام مسئولیتهای شغلی و عملکردن به تعهدات داده شده به اعضاء خانواده یا دوستان‬
‫‪ ‬در صورت قطع مصرف مواد‪ ،‬عالیم محرومیت از مواد مشاهده میشود‪.‬‬
‫‪ ‬تحمل بدنی نسبت به اثر مواد مخدر‬
‫‪ ‬مصرف اجباری مواد‪ ،‬حتی علیرغم آگاهی از عوارض آن‬
‫البته الزم نیست که یک معتاد تمام عالیم فوق را داشته باشد‪ .‬بعضی مواد تحمل بدنی ایجاد نمیکنند یا قطع مصرف‬
‫آنها باعث بروز عالیم ترک اعتیاد نمیشود‪ .‬از طرفی برخی معتادان نمیتوانند میل به مصرف مواد را کنترول کنند‪،‬‬
‫تمام عوارض جسمی اعتیاد را تجربه میکنند‪ ،‬با این حال میتوانند به تعهدات شغلی و اجتماعی خود عمل کنند (اکبری‪،‬‬
‫‪.)۱۶ :۱۳۲۲‬‬
‫الف‪ :‬مبارزه با تمایل به مصرف مواد مخدر‬
‫گاهی اوقات نمیتوان جلوی تمایالت را گرفت‪ ،‬بنابراین آشنایی با راههای مبارزه با این وسوسهها مهم و ضروری است‪:‬‬

‫‪ .4‬خودتان را سرگرم فعالیتی کنید که حواستان را دور کند‪ :‬کتاب بخوانید‪ ،‬با دوستانتان مالقات کنید‪ ،‬به سینما بروید‪،‬‬
‫خودتان را غرق یک سرگرمی کنید‪ ،‬پیادهروی یا ورزش کنید‪ .‬زمانی که خودتان را سرگرم این کارها کنید‪ ،‬میل به‬
‫مصرف مواد مخدر کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ .9‬درباره این تمایل با دیگران صحبت کنید‪ :‬هر زمان که تمایل به مصرف مواد مخدر به سراغتان آمد‪ ،‬این موضوع را با‬
‫دوستان یا اعضای خانواده در میان بگذارید‪ .‬صحبتکردن میتواند در شناسائی دقیق منبع این تمایل‪ ،‬بسیار مفید باشد‪.‬‬
‫فضیلت دیگر صحبتکردن این است که معموالً باعث تمایل مخرب میشود و به حفظ تعهد شما برای ترک اعتیاد‬

‫‪515‬‬
‫کمک می کند؛ بنابراین‪ ،‬نباید تمایل به مصرف مواد مخدر احساس بدی را در شما ایجاد کند‪ ،‬چون به راحتیِ‬
‫صحبتکردن با دیگران میتوانید با آن مبارزه کنید‪.‬‬
‫‪ .1‬بسیاری از افراد تالش میکنند در برابر تمایالت خود مقاومت کنند‪ ،‬در حالی که برخی از این تمایالت آنقدر قوی‬
‫هستند که نمیتوان آنها را نادیده گرفت‪ .‬زمانی که با این تمایالت مواجه میشوید‪ ،‬بهتر است مثل یک موجسوار روی‬
‫امواج تمایالت منفی سوار شوید تا اوج بگیرند‪ ،‬بشکنند و سرانجام به امواج کفآلودِ ضعیف تبدیل شوند‪ .‬به این تکنیک‬
‫«میلسواری» میگویند‪.‬‬
‫‪ .1‬افکارتان را به چالش بکشید و آنها را تغییر بدهید‪ :‬بسیاری از افراد هنگام مواجهه با میل شدید به مصرف مواد‪ ،‬فقط‬
‫اثراتِ مثبت مواد مخدر را به یاد میآورند و عواقب منفی آن را فراموش میکنند؛ بنابراین‪ ،‬بهتر است به خودتان یادآوری‬
‫کنید که اگر دوباره به مواد روی بیاورید‪ ،‬حالتان بهتر نخواهد شد و هر تالشی که برای ترک اعتیاد کردهاید‪ ،‬به هدر‬
‫خواهد رفت‪ .‬مهمتر از همه‪ ،‬عزیزانتان را ناامید میکنید‪ .‬برای اینکه این عواقب را فراموش نکنید‪ ،‬میتوانید آنها را‬
‫روی یک کارت کوچک بنویسید و همیشه همراه خود داشته باشید (سایت انترنتی‪ ،‬بیبیسی)‬
‫ب‪ :‬راه اساسی ترک مواد مخدر‬
‫‪ -۱‬اصول تداوی مؤثر ترک مواد مخدر‬
‫تداوی مؤثر ترک اعتیاد تداوی است که مبتنی بر اصول زیر باشد‪:‬‬

‫‪ ‬اعتیاد یک مریضی پیچیده‪ ،‬اما قابل تداوی است که بر رفتار و عملکرد مغز اثر میگذارد‪.‬‬
‫‪ ‬یک میتود منحصر به فرد برای تداوی تمام مریضان وجود ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬مریح باید دسترسی سریع به تداوی داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تداوی مؤثر باید تمامی نیازهای مریح را تحت پوشش قرار دهد و صرفًا متمرکز بر سوءمصرف مواد نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬مریح باید تداوی را برای مدت معینی ادامه دهد‪.‬‬
‫‪ ‬مشاوره و دیگر تداوی رفتاری متداولترین روشهای تداوی به شمار میآیند‪.‬‬
‫‪ ‬تداوی دوایی غالبًا بخش مهمی از ترک اعتیاد است‪ ،‬به خصوص اگر با رفتار تداوی ترکیب شود‪.‬‬
‫‪ ‬طرح تداوی باید مرتبًا ارزیابی و در صورت لزوم‪ ،‬متناسب با نیازهای جدید مریح تغییر داده شود‪.‬‬
‫‪ ‬اختاللهای روانی احتمالی نیز باید تداوی شود‪.‬‬
‫‪ ‬سمزدایی با تجویز دواهای مناسب نخستین مرحله ترک اعتیاد است‪.‬‬
‫‪ ‬تداوی موفق لزومًا داوطلبانه نیست‪ .‬مصرف مواد در طول تداوی باید تحت نظر متخصص باشد (راجی‪،‬‬
‫‪.)426 :4120‬‬
‫ج‪ :‬آمادگی برای ترک اعتیاد به مواد مخدر در ‪ ۳‬مرحله مهم‬
‫‪ .4‬دالیل ترک اعتیاد را به خودتان یادآوری کنید‪.‬‬
‫‪ .9‬تالشهای گذشته خود را برای ترک اعتیاد بررسی کنید‪ .‬اقدامات اثربخش یا بیفایده را شناسائی کنید‪.‬‬

‫‪516‬‬
 ‫‪ .1‬اهداف دقیق و قابل اندازهگیریای را برای خودتان مشخص کنید‪ ،‬مثالً روز خاصی برای آغاز ترک اعتیاد یا‬
‫محدودیتهایی برای مصرف مواد مخدر‪.‬‬
‫‪ .1‬تمام چیزهایی را که یادآور اعتیاد شما هستند از خانه‪ ،‬محل کار و مکانهای دیگر دور کنید‪.‬‬
‫‪ .5‬به خانواده و دوستان خود اعالم کنید که قصد ترک اعتیاد دارید و از آنها تقاضای حمایت کنید (محمدی‪،‬‬
‫‪.)415 :4119‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫یکی از مو ضوعات مهم در عر صه ملی و بینالمللی از چند دهه اخیر و بخ صوص در ع صر حا ضر‪ ،‬مو ضوع پدیده مواد‬
‫مخدر و آثار زیانبار آن بر جوامع ان سانی ا ست‪ ،‬تمامی جوامع و بی شتر دولتها بر این مو ضوع اتفاقنظر دارند که مواد‬
‫مخدر و جرایم نا شی از آن‪ ،‬تهدیدی جدی برای ن سل ب شریت ا ست‪ .‬و یکی از عوامل عقب افتادگی جوامع ا ست‪ .‬این‬
‫جرم وعلل و شرایط آن واب سته به نظام اجتماعی ‪ ،‬سیا سی‪ ،‬اقت صادی و فرهنگی در عر صههای بین المللی و منطقۀ‪،‬‬
‫سرحدی و هم سایگی با ک شورهای هالل طالیی ا ست‪ .‬و جرایم مربوط به مواد مخدر و روان گردان از دغدغههای‬
‫همیشگی و به خصوص سالهای اخیر جهان (به دلیل تولید و صدور انبوه) و بخصوص کشور ما بوده است‪ .‬بدین جهت‪،‬‬
‫کنوان سیونهای بین المللی مختلفی در این خ صوص به ت صویب ک شورهای جهان ر سیده ا ست‪ .‬همچنین‪ ،‬ک شورها در‬
‫ـتان نیز به تبعیت از مداخله‬‫حقوق داخلی خود نیز در این زمینه‪ ،‬به قانون گذاری پرداختهاند‪ .‬در حقوق داخلی افغانسـ‬
‫جامعه بینالمللی و جلوگیری از م شکالت اجتماعی آن‪ ،‬قانونی به ت صویب ر سیده ا ست و در دو دهه اخیر قانونگذاری‬
‫درباره مواد مخدر و سوءاستعمال آن با فرازوفرودهایی روبرو بوده است‪ .‬اکنون سیاست و تدبیر افغانستان در قبال مواد‬
‫مخدر‪ ،‬یک سیاست ترکیبی است؛ به این معنا که در مورد استعمال آن‪ ،‬سیاست «جرمزدایی» و در مورد کشت‪ ،‬قاچاق‪،‬‬

‫‪517‬‬
‫خریدوفروش و حملونقل‪ ،‬سیا ست «جرم پنداری» را در پیش گرفته ا ست؛ به این ترتیب‪ ،‬قانونگذاری درباره قاچاق‪،‬‬
‫کشت و استفاده از مواد مخدر در افغانستان در دوره جدید به صورت جدی و گسترده مورد توجه قرار گرفته و به نظر‬
‫میرسد که مبنای جرمپنداری مواد مخدر در افغانستان‪ ،‬در کنار قبح اجتماعی و رعایت ارزشهای اسالمی‪ ،‬جلوگیری از‬
‫ایراد ضرر به خود مصرفکننده و دیگران نیز است‪ .‬قانونگذار‪ ،‬با توجه به این مبانی در مورد فعالیتهای مربوط به مواد‬
‫مخدر قانونگذاری کرده و آنها را جرم دانسته‪ .‬قابل ذکر است که در دورۀ جمهوریت‪ ،‬افغانستان یکی از تولیدکنندگان‬
‫عمده مواد مخدر در جهان ا ست‪ :‬این ک شور در ‪ ۹۲‬سال گذ شته که بزرگترین تولید کننده مواد افیونی غیرقانونی‬
‫(تریاک‪ ،‬هروئین و مورفین) در جهان بوده است‪ .‬برای دهه ها بزرگترین تولید کننده چرس یا حشیش و در ده سال اخیر‪،‬‬
‫به یکی از مهمترین تولید کنندگان متامفتامین مبدل شده بود که متامفتامین یا مواد م شتق شده از آنرا مانند هروئین و‬
‫کوکائین در منطقه و فراتر از آن صادر نموده ا ست‪ .‬اما با آمدن امارت ا سالمی افغان ستان ک شت‪ ،‬تولید و قاچاق مواد‬
‫مخدر تقریبًا به صفر ر سیده ا ست‪ .‬به نقل از روزنامه انگلی سی تلگراف در گزار شی نو شته ا ست که امارت ا سالمی‬
‫«موفقترین مبارزه با مواد مخدر در تاریخ ب شر» را اجرا کرده ا ست‪ .‬این روزنامه همچنین افزوده که ک شت مواد مخدر‬
‫در افغان ستان حدود ‪ 16‬در صد کاهش یافته ا ست‪ .‬گزارش به نقل از «کار شنا سان» افزوده که جامعه جهانی در بی ست‬
‫ح ضور خود در افغان ستان نتوان ست تولید مواد مخدر این ک شور را نابود کند‪ ،‬اما امارت ا سالمی افغان ستان دوازده ماه‬
‫پس از صدور فرمان رهبر امارت اسالمی افغانستان برای ممنوعیت کشت خشخاش‪« ،‬موفقترین تالش در مبارزه با مواد‬
‫مخدر در تاریخ» را به اجرا گذاشت‪.‬‬
‫نویسنده تلگراف در ادامه گزارش خود تاثیر فرمان منع کشت مواد مخدر امارت اسالمی بر مزارع را چشمگیر توصیف‬
‫کرده و نوشته که هشتاد درصد کشت تریاک در این کشور کاهش داشته است‪.‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫الف‪ :‬کتابها‬
‫‪ -4‬قرآن کریم‬
‫‪ -9‬احادیث نبوی‪ ،‬صحیح مسلم‪ ،‬صحیح بخاری‪ ،‬ترمذی‪.‬‬
‫‪ -1‬اسعدی‪ ،‬سید حسن (‪ )۱۳۱۱‬جرم سازمانیافته بینالمللی چاپ اول‪ ،‬تهران‪ :‬نشر میزان‪.‬‬
‫‪ -1‬بنیاد آسیا‪ ،‬شرح کود جزا‪ ،‬سال ‪.۱۳۲۱‬‬
‫‪ -5‬بوسار‪ ،‬آندرو (‪ )4176‬جرایم بینالمللی‪ ،‬ترجمه نگار رخشانی‪ ،‬تهران‪ :‬كتابخانه گنج دانش‪.‬‬
‫‪ -0‬جوانمرد‪ ،‬بهروز (‪ ،)۱۳۲۱‬جرم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات سرور سعادت‪.‬‬
‫‪ -7‬صادقی‪ ،‬احمدرضا (‪ ،)4127‬منطقهای شدن سیاست جنائی در قبال جرم سازمانیافته ‪ ،‬کابل‪ :‬نشر کلمه‪.‬‬
‫‪ -1‬هاشمی‪ .‬محمدعلی باباپور‪ ،‬حمید (‪ ،)4126‬جرم سازمانیافته ‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مدبران‪.‬‬
‫‪ -2‬سلیمی‪ ،‬صادق (‪ ،)4119‬جنات سازمان بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات صدرا‪.‬‬
‫‪ -46‬كی نیا‪ ،‬محمد‪ )٤٣٣١( ،‬روانشناسی جنائی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات رشد‪.‬‬
‫‪518‬‬
‫لمن‪ ،‬میشل دیگری دبلیو پاتر (‪ ،)4114‬جرم سازمانیافته‪ ،‬ترجمه عباس قاسمی فرد‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات معاونت ناجا‪.‬‬ ‫‪-44‬‬
‫محمودی‪ ،‬حسین‪ ،)4111( ،‬مبارزه با جرم اقتصادی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پوهنتون علوم اسالمی‪.‬‬ ‫‪-49‬‬
‫نجفی ابرندآبادی‪ ،‬علی حسی‪ ،‬حمید‪ )٤٣٣٣( ،‬دانشنامه جرمشناسی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پوهنتون شهید بهشتی‪.‬‬ ‫‪-41‬‬
‫شهال‪ ،‬معظمی‪ ،)۱۳۱۲( ،‬جرم سازمانیافته و راهکارهای جهانی مبارزه با آن‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات دادگستر‪.‬‬ ‫‪-41‬‬
‫واصل‪ ،‬عبداالقرار (‪ ،)4112‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬ ‫‪-45‬‬
‫اردبیلی‪ ،‬مـحمد (‪ ،)۱۳۲۳‬حـقوق جزای عمومی‪ ،‬ج ‪ ،۱‬چ ‪ ،۳۳‬تهران‪ :‬انتشارات مـیزان‪.‬‬ ‫‪-40‬‬
‫باقر زاده‪ ،‬احد (‪ ،)4111‬جرایم اقتصادی و پولشویی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر مجد‪.‬‬ ‫‪-47‬‬
‫بـاقرزاده‪ ،‬محمودی (‪ ،)۱۳۲۹‬جرم پولشویی‪ ،‬ج ‪ ،۹‬تهران‪ :‬انـتشارات مـجد‪.‬‬ ‫‪-41‬‬
‫سیدی‪ ،‬سید محمد‪،)4121 ( ،‬مبارزه با پولشویی کابل‪ ،‬انتشارات‪ ،‬هاشمی‬ ‫‪-42‬‬
‫میرزاوند‪ ،‬فضل اهلل‪ )4117( ،‬پولشویی روشهای مقابله با آن‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات آشنا‬ ‫‪-96‬‬
‫بزرگمنش فرد‪ ،‬غالم محسن (‪ ،)4111‬حواله‪ ،‬بدیلی برای سیستم نقلوانتقال پولشویی تهران‪ :‬انتشارات امیری‪.‬‬ ‫‪-94‬‬
‫تطهیر پول‪ IDLO ،‬سازمان بینالمللی انکشاف حقوق‪ ،‬کابل‪ :‬افغانستان‪.‬‬ ‫‪-99‬‬
‫جاللی فراهانی‪ ،‬امیر حسین (‪ ،)4117‬پولشویی الکترونیکی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر باشگاه اندیشه‪.‬‬ ‫‪-91‬‬
‫حبیبی‪ ،‬خلیلاهلل (‪ ،)4129‬پولشویی و آثار زیانبار آن‪ ،‬کابل‪ :‬تمدن شرق‪.‬‬ ‫‪-91‬‬
‫نذیر‪ :‬داد محمد (‪ )4121‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابـل‪ ،‬انتشارات‪ ،‬حامد رسالت‬ ‫‪-95‬‬
‫ربانی‪ ،‬همایون (‪ ،)4125‬درآمدی بر پولشویی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات عازم‪.‬‬ ‫‪-90‬‬
‫ساکی‪ ،‬محمدرضا (‪ )4111‬آشنایی با جرم پولشویی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات جنگل جاودانه‪.‬‬ ‫‪-97‬‬
‫سلیمانی‪ ،‬حمید و عبدالکریم عبداللهی نژادی (‪ )4112‬بررسی مبانی فقهی پولشویی‪ ،‬تهران‪( .‬محمدی)‬ ‫‪-91‬‬
‫عباسی‪ ،‬اصغر (‪ ،)4126‬حقوق جزائی اقتصادی پولشویی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پوهنتون آزاد واحد اسالمی‪.‬‬ ‫‪-92‬‬
‫کشتکار‪ ،‬مریم (‪ ،)4110‬بررسی روشهای پولشویی‪ ،‬تهران‪ :‬پوهنتون تهران‪.‬‬ ‫‪-16‬‬
‫محمدجعفر‪ ،‬حبیبزاده (‪ ،)4126‬بررسی روشهای پولشویی‪ ،‬تهران‪ :‬پوهنتون ترتبت تهران‪.‬‬ ‫‪-14‬‬
‫میرزایی‪ ،‬فرشاد گل (‪ ،)4121‬جستارهایی در پولشویی و فساد اداری‪ ،‬تهران‪ :‬مطبعه پوهنتون تهران‪.‬‬ ‫‪-19‬‬
‫میوه یان‪ ،‬میالد (‪ ،)4124‬جرم پولشویی در عرصه بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات کتابرا‪.‬‬ ‫‪-11‬‬
‫رحیمی‪ ،‬محمد اسحق (‪ ،)4129‬حقوق بینالمللی خصوصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات ابن سینا‪.‬‬ ‫‪-11‬‬
‫شمس ناتری‪ ،‬محمد ابراهیم (‪ ،)4116‬بررسی سیاست جزائی افغانستان در قبال جرایم سازمانیافته‪،‬‬ ‫‪-15‬‬
‫صادقی‪ ،‬احمدرضا (‪ ،)4127‬منطقهای شدن سیاست جنایی در قبال جرایم سازمانیافته‪ ،‬کابل‪ :‬نشر واژه‪.‬‬ ‫‪-10‬‬
‫هاشمی‪ .‬محمدعلی‪ ،‬باباپور‪ ،‬حمید (‪ ،)4126‬جرایم سازمانیافته‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مدبران‪.‬‬ ‫‪-17‬‬
‫انصاری‪ ،)4115( ،‬بررسی جرایم سازمانیافته‪ ،‬انتشارات‪ ،‬واژه تهران‪.‬‬ ‫‪-11‬‬
‫بیابانی و سلطانی‪ ،)4110( ،‬قاچاق کاال‪ ،‬نشر کاراگاه پولیس‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-12‬‬
‫جعفری لنگرودی‪ ،)4170( ،‬ترممیتولوژی‪ ،‬انتشارات کتابخانه‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-16‬‬

‫‪519‬‬
 ‫‪ -14‬حبیب زاده‪ ،‬محمد جعفر‪ ،)4111( ،‬بررسی علمی جرم انگاری‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -19‬دهخدا‪ ،‬علی اکبر‪ ،)4112( ،‬لفت نامه‪ ،‬جلد ‪ ،11‬تهران‪.‬‬
‫‪ -11‬شهیدی‪ ،‬محمدحسین‪ ،)4175( ،‬روش و تحقیق و ماخذ شناسی در علوم اجتماعی‪ ،‬قطر اول‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -11‬احمدی‪ ،‬عبداهلل‪ ،)4119( ،‬جرم قاچاق‪ ،‬انتشارات‪ ،‬میزان تهران‪.‬‬
‫‪ -15‬پور‪ ،‬محمد حسین (‪ ،)4124‬بازشناسی مفهوم فساد اداری علل و پیامدهای آن‪ ،‬تهران‪ .‬انتشارات‪ ،‬تمدن‬
‫‪ -10‬رحیم‪ ،‬محمد عارف (‪ ،)4127‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات ثقافت‪.‬‬
‫‪ -17‬ستانکزی‪ ،‬ظریف علم (‪ ،)4127‬جرایم فساد اداری‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مستقبل‪.‬‬
‫‪ -11‬سیاست جنائی تقنینی افغانستان در قبال جرایم فساد اداری (‪ ،)4125‬کابل‪ :‬انتشارات واژه‪.‬‬
‫‪ -12‬صمدی‪ ،‬فلک نیاز (‪ ،)4125‬د اداری‪ ،‬د اداری فساد جرمونه‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مستقبل‪.‬‬
‫‪ -56‬عبدالحی‪ ،‬ترجمه علی رضا ذکاوتی‪ ،‬د مسلمانانو اداری نظام د اسالم په پیل کې‪ ،‬انتشارات‪ ،‬سازمان شفافیت افغانستان‪،‬‬
‫کابل‪.‬‬
‫‪ -54‬کریمی‪ ،‬عبدالوهاب (‪ ،)4121‬حقوق جزای اختصاصی افغانستان‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات واژه‪.‬‬
‫‪ -59‬مؤمنی‪ ،‬عبدالقهار (‪ ،)4127‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مستقبل‪.‬‬
‫‪ -51‬میرزایی‪ ،‬فرشاد گل (‪ ،)4121‬جستارهایی در پولشویی و فساد اداری‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پوهنتون تهران‪.‬‬
‫‪ -51‬احمدی‪ ،‬محمد امین (‪ ،)4171‬بررسی عوامل گسترش مواد مخدر‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات عازم‪.‬‬
‫‪ -55‬اسعدی‪ ،‬سید حسین (‪ )4111‬مواد مخدر و روانگردان در حقوق ملی و بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات میزان‪.‬‬
‫‪ -50‬اکبری‪ ،‬روحاهلل (‪ ،)4121‬سیاست جنائی تقنینی افغانستان در قبال مواد مخدر‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬
‫‪ -57‬آقابخشی‪ ،‬حبیب (‪ ،) 4126‬بررسی عوامل مؤثر بر گرایش جوانان به سوءمصرف مواد مخدر صنعتی‪ ،‬انتشارات پایگاه‬
‫مرکز اطالعات علمی‪.‬‬
‫‪ -51‬حسامی‪ ،‬قضاوتپوه حضرت گل‪ ،‬نظری گذار بر سیر تاریخی مبارزه علیه مواد مخدر در افغانستان‪،‬‬
‫‪ -52‬حقیار‪ ،‬محمدحسن‪ ،‬بررسی مواد مخدر در قوانین جزائی افغانستان انتشارات حامد رسالت‪ .‬کابل‪.‬‬
‫‪ -06‬حکیمزاده‪ ،‬نعیم (‪ ،)4119‬بررسی جرایم مواد مخدر در اسناد بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات میزان‪.‬‬
‫‪ -04‬خلیلی‪ ،‬داوود (‪ ،)4112‬حقوق جزای اختصاصی جرایم‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات تمدن‪.‬‬
‫‪ -09‬درانی‪ ،‬احمد گل واثق (‪ ،)4121‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات عازم‪.‬‬
‫‪ -01‬راجی‪ ،‬عبدالقدوس (‪ ،)4120‬اضرار مواد مخدر از نظر فقه اسالمی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬
‫‪ -01‬رسولی‪ ،‬اشرف (‪ ،)4111‬شرح کود جزای افغانستان‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬
‫‪ -05‬ساکی‪ ،‬محمدرضا (‪ ،)4111‬آشنایی با جرایم مواد مخدر از دیده گاه حقوق داخلی و حقوق بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات‬
‫بهار‪.‬‬
‫‪ -00‬عبداهلل محمد (‪ ،)4119‬مواد مخدر در فقه اسالم‪ ،‬ترجمه سید محمد یوسف حسین پوراحمد جام انتشارات شیخاالسالم‪.‬‬
‫‪ -07‬علیزاده‪ ،‬علیرضا (‪ ،)4117‬مواد مخدر و جرم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات مجد‪.‬‬

‫‪521‬‬
 ‫غالمی‪ ،‬حمیداهلل (‪ ،)4122‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬نشر واژه‪.‬‬ ‫‪-01‬‬
‫قریشی‪ ،‬عبدالکریم‪ ،‬جرایم مواد مخدر و انواع‪ ،‬انتشارات‪ ،‬میزان‪ .‬تهران‪.‬‬ ‫‪-02‬‬
‫محمدی‪ ،‬عبدالوهاب (‪ ،)4125‬علل گرایش به سوءمصرف مواد مخدر در جوانان‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات‪ ،‬میزان‪.‬‬ ‫‪-76‬‬
‫محمودی‪ ،‬جعفری (‪ ،)4125‬آسیبپذیری مواد مخدر‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات واژه‪.‬‬ ‫‪-74‬‬
‫مرتضوی‪ ،‬سعید (‪ ،)4111‬قاچاق مواد مخدر و روانگردان‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات مجد‪.‬‬ ‫‪-79‬‬
‫مرتضوی‪ ،‬قهی‪ ،‬علی (‪ ،)4119‬قاچاق بینالمللی مواد مخدر و حقوق بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر ستاد مبارزه با مواد مخدر‪.‬‬ ‫‪-71‬‬
‫مطیع‪ ،‬قریب اهلل (‪ ،)4125‬مواد مخدر از دیدگاه اسالم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات میزان‪.‬‬ ‫‪-71‬‬
‫نبیزاده‪ ،‬عبدالواجب (‪ ،)4126‬چگونگی مصرف و زیانهای مواد مخدر‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات کیان‪.‬‬ ‫‪-75‬‬
‫یوسفی‪ ،‬ناصر (‪ ،)4120‬بررسی سیاست جنائی افغانستان در قبال مواد مخدر‪ ،‬انتشارات‪ ،‬امیری تهران‪.‬‬ ‫‪-70‬‬
‫ب‪ :‬مقاالت‬
‫‪ -77‬ابراهیم حاجیانی (‪ ،)4111‬جرم سازمانیافته؛ مفهوم؛ مدلها و تأثیرات آن بر ثبات سیاسی‪ ،‬فصلنامه مطالعات راهبردی‪،‬‬
‫شماره ‪.92‬‬
‫‪ -71‬سادات‪ ،‬میرعنایت اهلل(‪ ،)4171‬سیستم مافیایی در افغانستان‪ ،‬سایت انترنتی مشعل کابل‪.‬‬
‫‪ -72‬سازمان ملل متحد‪ ،‬کنوانسیون پالرمو‪ ،‬علیه جرم سازمانیافته بینالمللی‪ ،‬سال ‪ ۹۲۲۲‬میالدی‪.‬‬
‫‪ -16‬شمس ناتری‪ ،‬محمدابراهیم‪ ،۱۳۱۲ ،‬بررسی سیاست جزائی افغانستان در قبال جرم سازمانیافته ‪ ،‬رساله کابل‪.‬‬
‫‪ -14‬شمس ناتری‪ ،‬محمدابراهیم‪ )٤٣٣٢( ،‬بررسی سیاست كیفری ایران در قبال جرایم سازمانیافته با رویكرد به حقوق جزای‬
‫بینالمللی‪ ،‬رساله دكتری‪ ،‬تهران‪ ،‬پوهنتون تربیت مدرس‪.‬‬
‫‪ -19‬محمود جانکی‪ ،‬فیروز‪ ،‬امنیت و ناامنی از دیدگاه سیاست جنائی‪ ،‬مجله دیدگاههای حقوقی‪ ،‬شماره هفتم‪.‬‬
‫‪ -11‬اخالقی‪ ،‬محمد نبی (‪ ،)4121‬جرم پولشویی و بررسی در کود جزا‪ ،‬مجله عدالت‪( ،‬شماره ‪.)507‬‬
‫‪ -11‬اسدی‪ ،‬بهنام (‪ ،)۱۳۲۶‬بررسی حقوق پولشویی در نظام بانکی کشور‪ ،‬فصلنامه مطالعات نوین بانکی (‪.)411‬‬
‫‪ -15‬ایثار‪ ،‬سراجالدین (‪ ،)4111‬پولشویی‪ ،‬ناپاکی اقتصاد و سیاست افغانستان‪ ،‬مجله قضا (شماره ‪.)950‬‬
‫‪ -10‬بهرامزاده‪ ،‬حسینعلی (‪ ،)۱۳۱۳‬روشهای مبارزه با پولشویی‪ ،‬مجله تدبیر‪( .‬شماره ‪.)411‬‬
‫‪ -17‬جزایری‪ ،‬مینا (‪ ،)۱۳۱۳‬نگاهی به جرم پولشویی و اسناد بـینالمللی مـهم مـرتبط با آن‪ ،‬مجله روند‪( .‬شماره ‪.)115‬‬
‫‪ -11‬حمیدی‪ ،‬احمدخان (‪ ،)4125‬بررسی جرم پولشویی در اسناد بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پوهنتون تهران‪.‬‬
‫‪ -12‬دوفصلنامه علمی زمستان‪ ، 1390‬تخصصی مطالعات اقتصاد اسالمی سال چهارم‪ ،‬شماره (‪.)501‬‬
‫‪ -26‬رحیمی‪ ،‬محمد رحمان (‪ ،)4121‬بررسی جرم تطهیر پول در نظام جزائی افغانستان تیزس دوره ماستری‪ ،‬پوهنتون کابل‪.‬‬
‫‪ -24‬رضایی‪ ،‬دستگیر (‪ ،)4125‬پولشویی و اثرات زیانبار آن بر اقتصاد جهان و افغانستان‪ ،‬مجله عدالت‪( .‬شماره ‪.)907‬‬
‫‪ -29‬رفیعی‪ ،‬میر محمدشاه (‪ ،)4121‬پولشویی و اضرار آن در افغانستان‪ ،‬روزنامه هشت صبح‪( ،‬شماره ‪.)571‬‬
‫‪ -21‬شیوا‪ ،‬رضا و حسین میکائیل پور (‪ ،)4110‬اثرات منفی پولشویی بر توسعه اقتصادی‪ ،‬مجله دانش و توسعه‪ ،‬شماره (‪.)712‬‬
‫‪ -21‬عارفی‪ ،‬مسکونی‪ ،‬محمد (‪ ،)4111‬شستشوی پول جرایم پولشویی تهران‪.‬‬

‫‪521‬‬
 ‫‪ -25‬عبدالکریم‪ ،‬عبداللهی‪ ،‬نژاد (‪ ،)4112‬بررسی جرم پولشویی‪ ،‬مجله مطالعات فقه و حقوق اسالمی‪ ،‬شماره (‪.)415‬‬
‫‪ -20‬علیزاده‪ ،‬ژیال (‪)4111‬؟ مبارزه با پولشویی و نقش آن در سالمسازی اقتصاد بانک‪ ،‬فصلنامه ( ‪.)517‬‬
‫‪ -27‬دژم‪ ،‬بشیراحمد (‪ ،)4120‬عوامل و پیامدهای مهاجرت‪ ،‬مجله وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان‪ .‬شماره(‪)411‬‬
‫‪ -21‬نگهی مخلص آبادی‪ ،‬مرجان (‪ ،)4126‬جهانی شدن مبارزه با قاچاق انسان‪ ،‬فصلنامه مطالعات راهبری جهانی‪،‬‬
‫شماره(‪)419‬‬
‫‪ -22‬حکیم زاده خویی‪ ،‬پیمان (‪ ،)4121‬حمایتهای حقوق بشری از مهاجران غیر قانونی در پهنه دریاها‪ ،‬کنفرانس بینالمللی‬
‫علوم انسانی‪.‬‬
‫میرزایی‪ ،‬محمد‪ ،)4121( ،‬عناصر تشکیلدهنده جرم قاچاق مهاجران در حقوق افغانستان‪ ،‬مجله‪ ،‬عدالت‪ ،‬وزارت‬ ‫‪-466‬‬
‫عدلیه‪ ،‬شماره (‪)412‬؛ کابل‬
‫محمدی‪ ،‬خاطره (‪ ،)4121‬عوامل وانگیزههای مهاجرت‪ ،‬مجله عدالت وزارت عدلیه شماره ( ‪.)115‬‬ ‫‪-464‬‬
‫خورشیدی‪ ،‬فریبا (‪ ،)4126‬بررسی عوامل اجتماعی‪ ،‬اقتصادی مهاجرت در افغانستان‪ ،‬مقاله انتشارات وزرات‬ ‫‪-469‬‬
‫مهاجرین کابل‪.‬‬
‫متقی‪ ،‬سمیرا(‪ ،)1396‬متقی‪ ،‬تأثیر عوامل اقتصادی بر مهاجرت در افغانستان؛ تأکید بر شاخصهای درآمد و‬ ‫‪-461‬‬
‫بیکاری مجله وزارت مهاجرین شماره (‪.)411‬‬
‫جرفی‪ ،‬عبداالمیر (‪ ،)4121‬بررسی قاچاق مهاجران و قاچاق انسان در اسناد بینالمللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات‬ ‫‪-461‬‬
‫محمدی‪.‬‬
‫غفاری نمین (‪ ،)4124‬حقوق مهاجرت‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات جنگل‪.‬‬ ‫‪-465‬‬
‫معین‪ ،‬محمد حسین (‪ ،)4125‬قاچاق مهاجران و اختطاف انسان‪ ،‬مجله کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان‬ ‫‪-460‬‬
‫شماره (‪.)107‬‬
‫موحدی‪ ،‬علی رضا) ‪ )۱۳۲۳‬مهاجرت فرصتها وچالشها‪ ،‬مجله وزارت مهاجرین شماره(‪ ،)150‬کابل‬ ‫‪-467‬‬
‫موسوی‪ ،‬سید فضل اهلل‪ ،‬مسلمی‪ ،۱۳۲۹ ،‬مهاجرت غیر قانونی از طریق دریا در پرتو حقوق بینالمللی‪ ،‬انتشارات‪،‬‬ ‫‪-461‬‬
‫فرشته‪ ،‬تهران‬
‫بهرهمند‪ ،‬کوره پز و سلیمی‪ ،4121 ،‬بررسی قاچاق سالح ناریه‪ ،‬مقاله‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-462‬‬
‫آقایی نیا‪ ،‬حسین‪ ،)4110( ،‬بررسی جرایم سازمانیافته‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-446‬‬
‫انصاری‪ ،‬ولی اهلل‪ .)۱۳۲۱( .‬بررسی جرم رشوت در افغانستان‪ ،‬چاپ پنجم‪ ،‬کابل‪ :‬نشر مجله عدالت‪.‬‬ ‫‪-444‬‬
‫حبیبی‪ ،‬نادر (‪ ،)4175‬فساد اداری‪ ،‬عوامل مؤثر و روشهای مبارزه با آن‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات وثقی‪.‬‬ ‫‪-449‬‬
‫حقیقی‪ ،‬محمدعلی؛ و زهرا مؤمنی مایانی‪ .)41۲۶( .‬جرایم فساد اداری در کود جزا‪ :‬انتشارات مجله قضاء‬ ‫‪-441‬‬
‫احمدی‪ ،‬امیری (‪ ،)4121‬بررسی جرایم فساد اداری افغانستان‪ ،‬مجله قضا‪ ،‬انتشارات ستره محکمه‬ ‫‪-441‬‬
‫درانی‪ ،‬احمدگل واثق (‪ ،)4121‬حقوق اختصاصی جرایم علیه اموال‪ .‬ننگرهار‪ :‬انتشارات یار‪.‬‬ ‫‪-445‬‬
‫ذاکر صالحی‪ ،‬غالمرضا (‪ ،)4111‬د اداری فساد پر وړاندې د مبارزې کړنالرې‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات جنګل‪.‬‬ ‫‪-440‬‬

‫‪522‬‬
 ‫ربیعی‪ ،‬علی (‪ ،)4111‬بررسی فساد اداری در اسناد بینالمللی‪ ،‬انتشارات وزارت عدلیه مجله عدالت‪.‬‬ ‫‪-447‬‬
‫سریزدی‪ ،‬محمد (‪ ،)4110‬بررسی و تحلیل مفاد کنوانسیون ملل متحد راجع به جرایم سازمانیافته بینالمللی‪.‬‬ ‫‪-441‬‬
‫شریفی‪ ،‬محمد شریف (‪ ،)4121‬بررسی جرم تبعیح در ادارات دولتی‪ ،‬مجله آگاهی حقوقی‪ ،‬انتشارات وزارت‬ ‫‪-442‬‬
‫عدلیه‬
‫شاللوند‪ ،‬عبدالعلی‪ .)4115( .‬اختالس و فساد اداری‪ ،‬آفت توسعه‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات‪ ،‬امیری‪.‬‬ ‫‪-496‬‬
‫شیخ احمدی‪ ،‬عبدالصیر (‪ ،)4121‬اسالم و اداری فساد پروړاندې مبارزه‪ ،‬د چاپ کال ‪ ۱۳۲۳‬انتشارات د توانا‬ ‫‪-494‬‬
‫مطبعه‪.‬‬
‫عابدی‪ ،‬جعفری‪ ،‬حسن و حبیبی لیلی (‪ ،)4112‬مبارزه با فساد نقش سازمانهای مردمنهاد‪ ،‬انتشارات زمان نو‪.‬‬ ‫‪-499‬‬
‫عباسزداگان‪ ،‬سید محمد‪ ،‬فساد اداری‪ ،‬دفتر تحقیقهای فرهنگی تهران‪ ،‬انتشارات میزان‪.‬‬ ‫‪-491‬‬
‫عطایی‪ ،‬امید (‪ ،)4112‬شاخصهای ادراک فساد و راهکارهای اجرای آن‪ ،‬مجموعه مقاالت همایش ارتقای‬ ‫‪-491‬‬
‫سالمت اداری‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات زمان نو‪.‬‬
‫فاروقی‪ ،‬محمد اشرف (‪ ،)4127‬جرم سوءاستفاده موظف خدمات عامه از موقف‪ ،‬مجله قضاء‪ ،‬انتشارات ستره‬ ‫‪-495‬‬
‫محکمه‪.‬‬
‫فیضی‪ ،‬محمد گل (‪ ،)4121‬جرم رشوت از دیدگاه کود جزا‪ ،‬مجله آگاهی حقوقی‪ ،‬انتشارات‪ ،‬وزارت عدلیه‬ ‫‪-490‬‬
‫قاسمی‪ ،‬احمد‪ ،۱۳۱۲ ،‬بررسی مصادیق فساد اداری مجله آگاهی حقوقی‪ ،‬انتشارات وزارت عدلیه‪.‬‬ ‫‪-497‬‬
‫قرنی‪ ،‬محمد (‪ ،)4112‬مطالعه موردی فساد اداری‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات زمان نو‪.‬‬ ‫‪-491‬‬
‫ملک محمدی‪ ،‬حمیدرضا و رفسنجانی نژاد (‪ ،)4112‬نقش توسعه اجتماعی در کاهش فساد‪ ،‬فصلنامه علمی‪.‬‬ ‫‪-492‬‬
‫میرزاد‪ ،‬محمد امین‪ .)4126( .‬فساد اداری چیست‪ ،‬مقاله علمی‪ ،‬انتشارات‪ ،‬پوهنتون کاتب‬ ‫‪-416‬‬
‫واعظی‪ ،‬محمد‪ .) 412۶( .‬حکومت جدید افغانستان و اراده سیاسی مبارزه با فساد‪ ،‬مقاله علمی‪ ،‬انتشارات‪،‬‬ ‫‪-414‬‬
‫وکالی مدافع‬
‫‪ IDLO‬سازمان بینالمللی انکشاف حقوق کابل افغانستان‬ ‫‪-419‬‬
‫اراضی‪ ،‬حمید‪ ،‬حسینی رستگار؛ رحیم زاده‪ ،‬مهدی (‪ ،)4129‬مقایسه میزان استعمال سگرت و قلیان در بین‬ ‫‪-411‬‬
‫محصلین تربیت بدنی و غیر تربیت بدنی‪ .‬زیر چاپ‪ .‬مجله علوم طبی جهرم‪.‬‬
‫اردبیلی‪ ،‬محمدعلی ‪ ،۱۳۱۳‬حمل و تحویل تحت نظارت‪ ،‬ستاد مبارزه با مواد مخدر تهران‪ .‬نشر میزان‪.‬‬ ‫‪-411‬‬
‫آقابابایی‪ ،‬اسماعیل‪ 4129 ،‬دیدگاه شرح و قانون در برخورد با جرایم مرتبط با مواد مخدر انتشارات‪ ،‬پرتال‬ ‫‪-415‬‬
‫تهران‪.‬‬
‫براتی‪ ،‬مجید؛ افسر‪ ،‬علی؛ ‪ ۱۳۱۲‬دارابی‪ ،‬داوود‪ .‬بررسی فاکتورهای مؤثر بر سوءمصرف اکستازی و شیشه در‬ ‫‪-410‬‬
‫بین محصلین پوهنتونهای شهر همدان با بهرهگیری از تئوری رفتار برنامهریزیشده‪ .‬گزارش نهایی طرح تحقیقاتی‪ ،‬مرکز‬
‫تحقیقات کاربردی استان همدان‪.‬‬
‫برفی‪ ،‬محمد ‪ ،4111‬گاهی در شناخت مواد مخدر و روانگردان‪ ،‬انتشارات‪ ،‬کیان‪.‬‬ ‫‪-417‬‬

‫‪523‬‬
 ‫بسیونی‪ ،‬محمد شریف (‪ ،)4116‬درآمدی بر درک جرم سازمانیافته‪ ،‬مجله حقوقی و قضائی‪ ،‬شماره‪.۳۲ ،‬‬ ‫‪-411‬‬
‫تاج زمان دانش (‪ ،)4121‬معتاد کیست‪ ،‬مواد مخدّر چیست‪ ،‬مجله قضا‪ ،‬انتشارات ستره محکمه‬ ‫‪-412‬‬
‫جمشیدی‪ ،‬علی‪ ،‬رضا‪ ،‬آسیبهای مصرف مواد مخدر و ضرورت اصالحات قانونی‪ ،‬فصلنامه علمی پژوهشی رفاه‬ ‫‪-416‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬سال چهارم‪ ،‬شماره ‪.۱۲‬‬
‫حسنزاده‪ ،‬علی‪ ،4125 ،‬اعتیاد به مواد مخدر و شیوههای تداوی آن مقاله علمی پوهنتون‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-414‬‬
‫حشمتاهلل‪ ،‬نوری‪ ،4121 ،‬شیوههای مبارزه مواد مخدر و کشف آن‪ ،‬مقاله علمی پوهنتون‪ ،‬ابن سینا‪.‬‬ ‫‪-419‬‬
‫حمیدی‪ ،‬شیرمحمد‪ ،4111 ،‬مفهوم مواد مخدر مبارزه علیه آن‪ ،‬مجله‪ ،‬بیتوته‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-411‬‬
‫دانش‪ ،‬تاج زمان‪ ،4112 ،‬معتاد کیست مواد مخدر چیست انتشارات‪ ،‬کیان‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-411‬‬
‫رحمانی‪ ،‬حسیب اهلل‪ ،4117 ،‬آشنایی با انواع مواد مخدر انتشارات‪ ،‬بیتوته‪.‬‬ ‫‪-415‬‬
‫رحیمی‪ ،‬صفت اهلل‪ ،4117 ،‬شیوههای تشخیص فرد اعتیاد به مواد مخدر مجله قضا ستره محکمه کابل‪.‬‬ ‫‪-410‬‬
‫ستوده‪ ،‬محمدحسین‪ ،4115 ،‬علل اعتیاد به مواد مخدر‪ ،‬مجله علمی پژوهشی مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی‬ ‫‪-417‬‬
‫تهران‪.‬‬
‫سروری‪ ،‬صادق‪ ،4117 ،‬شیشه کرستال چیست‪ ،‬انتشارات‪ ،‬زمانه‪.‬‬ ‫‪-411‬‬
‫سلمانپور‪ ،‬محمدجواد‪ ،‬مبانی فقهی حرمت استعمال و قاچاق مواد مخدر و جرایم مربوط به آن‪ ،۱۳۱۹ ،‬انتشارات‪،‬‬ ‫‪-412‬‬
‫مجله فقه اهلبیت تهران‪،‬‬
‫شاکرمی‪ ،‬عبدالحسین‪ ،‬اعتیاد و تأثیر آن بر خانواده مقاله انتشارات‪ ،‬مرجع دانش‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-456‬‬
‫شریفی‪ ،‬نظر محمد‪ ،4110 ،‬راههای مبارزه مواد مخدر مجله میزان‪.‬‬ ‫‪-454‬‬
‫شمس ناتری‪ ،‬محمدابراهیم‪ ،۱۳۱۲ ،‬بررسیسیاست افغانستان در قبال جرایم سازمانیافته رساله کابل‪.‬‬ ‫‪-459‬‬
‫صدیقی‪ ،‬عبداالحد‪ ،4126 ،‬مفهوم جرایم مواد مخدر و انواع آن انتشارات‪ ،‬امیری‪ ،‬کابل‪.‬‬ ‫‪-451‬‬
‫الطیار عبداهلل بن محمد احمد‪ ،‬مترجم‪ ،‬حسین پور سید محمد یوسف ‪ ،۱۳۶۲‬مواد مخدر در فقه اسالم‪ ،‬انتشارات‪،‬‬ ‫‪-451‬‬
‫عقیده تهران‪،‬‬
‫عزیزی‪ ،‬احمد جان‪ ،4117 ،‬بررسی ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی مجرمین مواد مخدر‪ ،‬انتشارات‪ ،‬فتح تبار‪.‬‬ ‫‪-455‬‬
‫عظیمی‪ ،‬سالمت‪ ،4111 ،‬مفهوم مواد مخدر و اضرار آن‪ ،‬انتشارات روزنامه هشت صبح کابل‪.‬‬ ‫‪-450‬‬
‫علیرضا‪ ،4120 ،‬انواع مواد مخدر به طور عام نشر میزان کابل‪.‬‬ ‫‪-457‬‬
‫غنجی‪ ،‬علی‪ ،۱۳۶۳ ،‬آشنایی با انواع مواد مخدر و روانگردان اداره کل مبارزه با مواد مخدر تهران‪،‬‬ ‫‪-451‬‬
‫فاروقی‪ ،‬رحیم اهلل‪ ،‬مفهوم تابلیت ‪ k‬اضرار‪ ،‬تشخیص و مبارزه با آن‪ ،‬انتشارات‪ ،‬مجله عدالت‪ .‬کابل‪.‬‬ ‫‪-452‬‬
‫فرجاد‪ ،‬محمدحسن‪ ،‬معرفی انواع مواد مخدر مقاله علمی‪ ،‬انتشارات‪ ،‬خراسان‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-406‬‬
‫فرهادی‪ ،‬طارق‪ ،4120 ،‬بررسی مواد مخدر مصنوعی و نیمه مصنوعی‪ ،‬انتشارات‪ ،‬صبوری‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-404‬‬
‫فیح‪ ،‬علیرضا‪ :4112 ،‬بررسی معتاد و اعتیاد مواد مخدر انتشارات میزان‪ ،‬تهران‬ ‫‪-409‬‬
‫قاسمی‪ ،‬عبدالهادی‪ ،4119 ،‬مفهوم هیروئین و تأثیرات منفی آن انتشارات‪ ،‬خاورمیانه‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-401‬‬

‫‪524‬‬
‫قربان حسینی‪ ،‬پژوهشی نو در مواد مخدر و اعتیاد ص ‪ ۳۲‬و آلن کوهن‪ ،‬فرهنگ مواد مخدر‪ ،‬ترجمه حسن حاج‬ ‫‪-401‬‬
‫سید جوادی ص ‪.۹۲‬‬
‫متقی هندی‪ ،4125 ،‬بررسی اضرار مواد مخدر مجله انتشارات میزان تهران‪.‬‬ ‫‪-405‬‬
‫ممتاز‪ ،‬فریده‪ ،4114 ،‬انحرافات اجتماعی نظریهها و دیدگاه آن نشر نوبل‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪-400‬‬
‫محمدی‪ ،‬ناهید؛ شبیری‪ ،‬فاطمه؛ محجوب‪ ،‬حسین ‪ (1391).‬فراوانی سوءمصرف مواد در محصلین پوهنتون‬ ‫‪-407‬‬
‫علوم طبی همدان در سال ‪ 1387.‬مجله تحقیقات علوم طبی زاهدان‪.‬‬
‫مساواتی‪ ،‬علی‪ ،4119 ،‬بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد‪ ،‬انتشارات‪ ،‬پوهنتون تهران‪.‬‬ ‫‪-401‬‬
‫میری‪ ،‬ابراهیم‪ ،4115 ،‬مفهوم چرس و کوکائین‪ ،‬انتشارات‪ ،‬حمیدی‪.‬‬ ‫‪-402‬‬
‫ناهید‪ ،‬هواسی‪ ،4117 ،‬شیوههای تربیتی خانواده و تأثیر آنها بر اعتیاد نوجوانان انتشارات امیری‪،‬‬ ‫‪-476‬‬
‫نجفی‪ ،‬محمدحسن‪ :4126 ،‬مواد مخدر و انواع آن در اسناد بینالمللی انتشارات میزان تهران‪.‬‬ ‫‪-474‬‬
‫نذیر‪ ،‬گل محمد‪ ،4120 ،‬بررسی مواد مخدر صنعتی و مصنوعی و اضرار آن انتشارات مجله عدالت‪.‬‬ ‫‪-479‬‬
‫هاشمی‪ ،‬محمداهلل‪ ،4117 ،‬بررسی مواد مخدر طبیعی انتشارات وزارت مبارزه با مواد مخدر‪ ،‬کابل‬ ‫‪-471‬‬
‫یعقوبی‪ ،‬حمید؛ طارمیان‪ ،‬فرهاد؛ پ یروی‪ ،‬حمید؛ ظفر‪ ،‬مسعود؛ کریمی‪ ،‬مریم )‪ (1392‬شیوعشناسی مصرف‬ ‫‪-471‬‬
‫مواد در میان محصلین پوهنتون های تابع وزارت صحت‪ ،‬تداوی و آموزش طبی و بررسی عوامل خطر و حفاظتکننده پژوهش‬
‫ستاد مبارزه با مواد مخدر‬
‫احمدیار‪ ،‬عزیز‪ 4125 ،‬مجازات اعمال تروریستی در نظام حقوقی افغانستان‪ ،‬مجله‪ ،‬قضا‪ ،‬شماره ‪ 150‬انتشارات‪،‬‬ ‫‪-475‬‬
‫ستره محکمه‪.‬‬
‫سلطانی‪ ،‬خاطره‪ ،‬شخصیت حقوقی اشخاص حکمی و انواع آن در حقوق افغانستان‪ ،‬مقاله‪ ،‬انتشارات خاتم‬ ‫‪-470‬‬
‫النبیین(ص)‬
‫سلیمی‪ ،‬صادق‪ ،4119 ،‬جنایات سازمانیافته بینالمللی انتشارات تهران صدا‪.‬‬ ‫‪-477‬‬
‫عطارزاده‪ ،‬مجتبی‪« ۱۳۱۶ ،‬پویش امنیتی رشد جمعیت در ایران»‪ ،‬فصلنامه مطالبات راهبردی‪ ،‬ش‪ ،5-0‬پاییز و‬ ‫‪-471‬‬
‫زمستان‬
‫عطارزاده‪ ،‬مجتبی‪« ۱۳۱۶،‬پویش امنیتی رشد جمعیت در ایران»‪ ،‬فصلنامه مطالبات راهبردی‪ ،‬ش‪ ،5-0‬پاییز و‬ ‫‪-472‬‬
‫زمستان‪.‬‬
‫عینی‪ ،‬محسن‪ )4124( ،‬مفهوم شناسی جرم سازمانیافته در اسناد بینالمللی حقوق داخلی‪.‬‬ ‫‪-416‬‬
‫نقیبزاده‪ ،‬احمد‪ ،۱۳۱۱ ،‬تأثیر فرهنگ ملی برسیاست خارجی ایران‪ ،‬تهران‪ :‬دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی‪،‬‬ ‫‪-414‬‬
‫ج‪ :‬سایتها‬
‫سایت انترنتی روزنامه‪ ،‬خراسان‪.‬‬ ‫‪-419‬‬
‫سایت انترنتی‪ ،‬خبرگزاری‪ ،‬تسنیم‪.‬‬ ‫‪-411‬‬
‫سایت‪ ،‬انترنتی‪ ،‬دانشنامۀ ویکیپدی انگلیسی‪.‬‬ ‫‪-411‬‬

‫‪525‬‬
 ‫خبرگزاری تسنیم‪ .)4121( ،‬شفافیت نیاز مهم نهادهای مبارزه با فساد اداری در افغانستان‪،‬‬ ‫‪-415‬‬
‫صادقی‪ ،‬هادی‪ .)4126( .‬نهادهای ناکارآمد مبارزه با فساد اداری‪،‬‬ ‫‪-410‬‬
‫سایت انترنتی‪ ،‬د افغانستان بانک‪.‬‬ ‫‪-417‬‬
‫سایت انترنتی‪ ،‬سازمان بینالمللی مهاجرت‪.‬‬ ‫‪-411‬‬
‫سایت انترنتی‪ BBC ،‬فارسی‪.‬‬ ‫‪-412‬‬
‫سایت انترنتی‪ ،‬دویچه وله دری‬ ‫‪-426‬‬
‫سایت انترنتی‪ ،‬سازمان بینالمللی یونسکو‪ ،‬مهاجرت بینالمللی‪.‬‬ ‫‪-424‬‬
‫سایت انترنتی‪ ،‬وزارت امور مهاجران و عودت کنندگان‪.‬‬ ‫‪-429‬‬
‫(سایت انترنتی‪ ،‬پیام‪ ،‬تندرستی)‬ ‫‪-421‬‬
‫(ویکیپدیا‪ ،‬دانشنامۀ آزاد)‪.‬‬ ‫‪-421‬‬
‫شبکه اطالع رسانی افغانستان‬ ‫‪-425‬‬
‫‪http: //confbank.um،‬‬ ‫‪-420‬‬
‫‪.www.mashal.org‬‬ ‫‪-427‬‬
‫‪ensani.ir‬‬ ‫‪-421‬‬
‫(‪.)httpe://maghalejoo.com‬‬ ‫‪-422‬‬
‫‪.)httpps://fa.m.wikioedia.org‬‬ ‫‪-966‬‬
‫‪.)https://vista.ir/m/a/5tat0/‬‬ ‫‪-964‬‬
‫‪.)https://vista.ir/m/a/5tat0/‬‬ ‫‪-969‬‬
‫‪.)https://www.cbi.ir‬‬ ‫‪-961‬‬
‫‪.)https://www.parsian-bank.ir/‬‬ ‫‪-961‬‬
‫‪.)https://www.sarpoosh.com‬‬ ‫‪-965‬‬
‫‪www.unic-ir.org‬‬ ‫‪-960‬‬
‫‪banki.ir‬‬ ‫‪-967‬‬
‫‪https://www.bbc.com/persian‬‬ ‫‪-961‬‬
‫‪.Aydın, B, (2003), KravatlıMafya, İstanbul: Selis Yayınevi‬‬ ‫‪-962‬‬
‫‪Bekir Özcan, (2006), Tepeden Tırnağa Yolsuzluk, Siyah Beyaz‬‬ ‫‪-946‬‬
‫‪.Metis Yayınevi, İstanbul‬‬

‫‪526‬‬
 _a65_k414667/46/9641http://www.bbc.com/persian/afghanistan/ -944
fghan_new_gov.
49http://www.dailyafghanistan.com/remark_detail.php?post_id= -949
9026
http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/11/28/1004063 -941
WWW.demograghia.com -941
www.AIHRC.ORG.AF -945
)/http://voiceofwomenafg.blogspot.com -940
)http://www.ensani.ir/fa -947
.www.au.af.mil/au/awc/awcgate/awc/ashley.pdf -941
.)http://www.bashgah.net/fa/content/show( -942
)www.shia-news.com( -996
.)http://hablolmatin.dmsonnat.ir/ -994
.)http://peace.pajhwok.com/ -999
)https://iranintl.com -991
)https://khabarfarsi.com -991
.)https://www.habilian.ir/fa/ -995
.)https://www.habilian.ir/fa/ -990
.)https://www.tabnak.ir -997
.)peace-ipsc.orq -991
‫ قوانین و اسناد بینالمللی‬:‫د‬
.‫ کابل مطبعه دولتی‬۱۹۱۲ ‫ جریده رسمی شماره مسلسل‬،‫) کود جزا‬۱۳۲۱( ‫وزارت عدلیه‬ -992
‫ کابل‬۱۱۲۹ ‫ جریده رسمی شماره‬،‫ قانون جلوگیری از پولشویی و عواید ناشی از جرایم‬،)4121( ‫وزارت عدلیه‬ -916
.‫مطبعه دولتی‬
‫ کابل‬،۱۹۲۲ ‫ شماره‬،‫ جریده رسمی‬،‫ قانون مبارزه با قاچاق انسان و قاچاق مهاجران‬،)4125( ‫وزارت عدلیه‬ -914
.‫مطبعه دولتی‬
.‫ کابل مطبعه دولتی‬،4421 ‫ جریده رسمی شماره‬،‫ قانون پاسپورت‬،)4120( ‫وزارت عدلیه‬ -919
.‫ مهمات و مواد منفلقه جریده رسمی کابل مطبعه دولتی‬،‫ قانون سالح ناریه‬،4111 ‫وزارت عدلیه‬ -911
.‫ کابل مطبعه دولتی‬۱۲۳ ‫ قانون اساسی جریده رسمی شماره‬،۱۳۱۹ ‫وزارت عدلیه‬ -911

527
 .‫ کابل مطبعه دولتی‬۱۳۱۲ ‫ شماره‬،‫ قانون مبارزه با فساد اداری جریده رسمی‬۱۳۲۶ ‫وزارت عدلیه‬ -915
.‫ کابل مطبعه دولتی‬۱۹۱۲ ‫ جریده رسمی شماره‬،‫ قانون مدنی‬،۱۳۳۳ ،‫وزارت عدلیه‬ -910
‫ کابل‬۱۹۱۲ ‫ قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن جریده رسمی شماره‬۱۳۲۱ ‫وزارت عدلیه‬ -917
.‫مطبعه دولتی‬
.‫ مطبعه دولتی کابل‬۲۲ ‫ قانون مبارزه علیه جرایم تروریستی جریده رسمی شماره‬،۱۳۱۶ ،‫وزارت عدلیه‬ -911
.۹۲۲۲ ‫ نوامبر‬۱۳ ‫ مورخ‬،‫ دریا و هوا‬،‫پروتوکول علیه قاچاق مهاجران درخشکی‬ -912
.‫ میالدی‬۹۲۲۲ ‫ سال‬،‫ علیه جرایم سازمانیافته بینالمللی‬،‫ کنوانسیون پالرمو‬،‫سازمان ملل متحد‬ -916
‫ ژینو‬4216 ‫ اکتوبر سال‬46 ‫کنوانسیون ممنوعیت یا محدودیت استفاده از برخی سالحهای متعارف‬ -914
‫ میالدی‬۹۲۳ ‫ اکتبر‬۱۳ ‫ سال‬،‫ کنوانسیون مبارزه فساد اداری‬،‫سازمان ملل متحد‬ -919
)9661 ‫ میثاق بینالمللی مبارزه علیه فساد اداری (مریدا‬،‫سازمان ملل متحد‬ -911
‫ منابع خارجی‬:‫هـ‬
244- AKGÜL, Arif. (2002) “Küreselleşme, Organize Suçlar ve Mafia”, Hatay Polis Dergisi, V, 5,
Hatay.
245- Alfredo Nunzo, (1999), the Elaboration of the unitednations convention against
transnational organized Crine, Siracosa, ltalia,.
246- Bal, İhsan, (2000), “Türkiye’de Organize Suçlar ve Terörizm Üzerine,” Polis Bilimleri
Dergisi, Ankara, Polis Akademisi Başkanlığı.
247- Beşe, Ertan, 9669(), “Polis ve Organize Suç, Kapsam ve Özellikleri,” H. H. Çevik, T.
Göksu, (Ed.), Türkiye’de Devlet Toplum ve Polis, Ankara, Seçkin Kitapevi.
248- CANPOLAT, Hasan. (1995) “Uluslar arası Organize Suçlar, Yerel Suçluluk Mafya ve
Yolsuzluk Kavramları Üzerine Bir İnceleme”, Polis Dergisi, 3, Ankara.
249- Geleri, Aytekin, 9661(), “Organize Suçların Ortaya Çıkışı ve Gelişimi, İtalyan-
Amerikan Mafyası Üzerine Bir Çalışma”, A. Geleri, H. H. Çevik, (Ed.), Organize Suçlarla
Mücadele ve Polis, Ankara, Seçkin.
250- Gökçegöz, Fazlı, (2003), “Organize Suç Kavramı, Terör Suçları İle Bağlantısı ve Etkin
Mücadele Yöntemleri,” A. Geleri, H.H. Çevik, (Ed.), Organize Suçlarla Mücadele ve Polis,
Ankara, Seçkin.
251- Özcan, Mehmet, İ. Bal, 9666(), “Türkiye’de Organize Suçlarla Mücadelede Yöntem
Arayışları,” Suç ve Polislik, Ankara, Güner Matbaacılık.
252- Aluko, A. ve Bagheri, M. (2012), The Impact of Money Laundering on Economic and
Financial Stability and on Political Development in Developing Countries: The Case of
Nigeria, Journal of Money Laundering Control.

528
253- Arıcan, R. (2010), Türkiye’de Başlıca Kara Para Aklama Yöntem ve Alanları, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
254- Atam Taşdemir, Zeynep, “Tütün Ürünleri”, Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi.
255- Erdoğan, İ. (2009), Kara Para Aklamanın Makro Ekonomi Üzerine Etkileri ve Türkiye
İncelemesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul.
256- Görgün, M. (2011), Kara Para ile Mücadelede Bankaların Rolü ve Kara Para Riskinin
Bankalarca Yönetimi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
257- İpek, H. (2000), Önemli Bir Sorun: Kara Para ve Kara Paranın Aklanması, İstanbul:
Beta Yayınları.
258- Köksal, Ö. (2015), Türkiye’de Kara Para ile Mücadele ve Bankacılık Sektörünün Rolü,
Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Edirne.
259- Sarıakçalı, T. (2008), İnternet Üzerinden Akdedilen Sözleşmeler, Ankara: Seçkin
Yayınevi.
260- Yazıcı, A. (2005), Kara Para Aklamanın Ekonomi Üzerindeki Etkileri, Selçuk
Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.
261- Yazıcı, A. (2008), Yeni Kara Para Aklama Yöntemleri Olarak Akıllı Kartlar ve
İnternet, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
262- Ahmad, 2008, the labour market consequences of human smuggling: illegal
employment in London’s migrant economy.
263- Akbaş, 2009, Application of situtional crime prevention to female trafficking for seual
exploitation in Turkiye.
264- Akcapar, 2006, Converstion as a migration strategy in transit countery: Iranian
Shiites becoming Christians in Turkey.
265- Bilger, 2006, hofmann, Human smuggling as transnational service industry:
Evidence from Austria.
266- Collyer, 2006, the search for solutions: Researching the “illegal” immaigration of
refugees to Europe.
267- Demir, 2008, Characteristics of the victims, the traffickers and the methods of
traffickers of women for sexual exual exploitation in Turkey.

529
268- Afşin ،D. Erol ،Gebelerde Sigara İçme Durumunun Değerlendirilmesi Ve Sigaranın Zararları

Konusunda Bilgi Düzeylerinin Tespiti ،Uzmanlık Tezi ،Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi ،Erzurum 2018.

269- Akhisari ،Ahmed Er Rumi ،Tütün İçmek Haram mıdır? Bir Osmanlı Risalesi ،çev. Mehmet Yavuz ،İstanbul 2015.

270- Asma ،Süheyl ،Gereklioğlu ،Çiğdem ،Korur ،Aslı ،Solmaz ،Soner ،“Nargile Kullanımı: Gençler İçin

Sinsi Tehdit” ،Turkish Journal Of Medicine & Primary Care ،2016 ،sayı ،10 ،s. 91- 95.

271- Atam Taşdemir ،Zeynep ،“Tütün Ürünleri” ،Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi ،sayı: 4 ،2016 ،s. 27- 31.

272- Aynî ،Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed (ö. 855/1451) ،el- Binâye Şerhu’l- Hidâye ،2013 Beyrut ،
I- XIII.
273- Babahanoğlu ،Veysel ،Örselli ،Erhan ،Kamu Politikası ،Konya 2016.

274- Bardakoğlu ،Ali ،“Haramlar ve Helaller” İlmihal- 2 ،Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2005 ،s. 29- 246.

275- Çeker ،Orhan ،Fetvalarım- 1 ،Konya 2018.

276- Dalgın ،Nihat ،Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular- 2 ،-İstanbul 2018.

277- ATAY, H., (2006) “İslam’ın Evrensel İlkeleri”, Küresel Bir Sorun Olarak Şiddet ve Din
Sempozyumu, KSÜ Basımevi, K.Maraş.

278- Bjørgo, Tore, Root Causes of Terrorism: Myths, Reality, and Ways Forward, London, 2005.
279- Brain, Hormonal, Aspect of Aggression and Violence, New York, 1994.
280- EROĞLU, A.H., (2004) “Farklı İnancı Tehdit Olarak Algılamanın Sonucu: Engizisyon Terörü”,
Dini Araştırmalar Dergisi, 7 (20), Ankara.
281- EVGİN, A.K., (2006) “Şiddet İçerikli Rivayetlerin Hadis Tekniği Açısından Değerlendirilmesi”, Küresel
Bir Sorun Olarak Şiddet ve Din Sempozyumu, KSÜ Basımevi, K.Maraş.

282- Fried, Risto, The Psychology of the Terrorist, California, 1982.

283- Guilianotti, Richard, Football, Violence and Social Identity, Routledge, 1994.
284- Hubbard, David, The Psychodynamics of Terrorism, in International Violence, New York, 1983.
285- Jerrarold, M, Rewarding Fire with Fire: Effects of Retaliation on Terrorist Group Dynamics,
New York, 1987.
286- Schmidt, Alex, The Response Problems a Definition Problem, London: Frank Cass, 1993.
287- Sllan, M. (1987), The State as Terrorist. New York: Lynne Reinner Publisher.

531