‫جرایمسازمان‌یافته‬

‫پوهنیار مطیع الله نوری‬

‫پوهنملسیدحامدحکیمی‬

‫سال‪۱۴۰۲:‬‬
 ‫انتشاراتنور‬
‫مشخصات کتاب‬
‫‌‪‌‬عنوان‪ :‬جرایم سازمان‌یافته‬
‫‌‪ ‬نویسنده‌ها‪ :‬پوهنیار مطیع الله نوری‪ /‬پوهنمل سید حامد حکیمی‬
‫‌‪ ‬برگ آرایی‪ :‬عبدالحکیم حکمت‬
‫‌‪ ‬تعداد‪ ۱۰۰۰ :‬جلد‬
‫‌‪ ‬نوبت چاپ‪ :‬اول‬
‫‌‪ ‬سال چاپ‪۱۴۰۲:‬‬
‫‌‪ ‬سایز‪ :‬وزیری‬
‫‌‪ ‬ناشر‪ :‬انتشارات نور‬
‫‌‪ ‬شماره‌های تماس‪۰۷۷۷۳۱۴۲۰۲/۰۷۸۸۶۲۱۸۰۰ :‬‬
‫‌‪ ‬ایمیل آدرس‪noor.books2014@gmail.com :‬‬
‫‌‪ ‬آدرس‪ :‬مینه یار مارکیت‪ ،‬مقابل مبارک‌سنتر‪ ،‬کوته‌سنگی‪ ،‬کابل‪ ،‬افغانستان‬
‫حق چاپ‪ ،‬تکثیر‪ ،‬ترجمه‪ ،‬نشر و کاپی محفوظ و مخصوص ناشر است‪.‬‬
 ‫پیشگفتار‬

‫ـا ُم َعلَــی‬
‫السـ َ‬
‫ـا ُة َو َّ‬
‫الصـ َ‬
‫ن َّ‬ ‫ن َو اَلْعا ِقبَ ـ ُة لِلْ ُمتَّ ِقي ـ َ‬
‫ن َو الَ ُع ـ ْدوا َن إِالّ َعلَــى ا َلظّالِ ِمي ـ َ‬ ‫ب اَلْعالَ ِمي ـ َ‬‫ح ْم ـ ُد لِلّ ـ ِه َر ِّ‬
‫اَلْ َ‬
‫ـد َو آلِــه أج َمعیــن‬ ‫ح َّمـ ٍ‬ ‫ف األَنْ ِبیَــا ِء َو الْ ُم ْر َس ـلِین نَبیِّ َنــا ُم َ‬‫أَشْ ـ َر ِ‬
‫ســپاس بیک ـران ذات بی همتــای حــق تعلــی و توانــا و علیــم را کــه بــه مــا بنــده گان عاجــر و نــا‬
‫تــوان توانائــی‪ ،‬توقیــق‪ ،‬فرصــت و فهــم آنـرا اعطــا فرمــود تــا کتــاب حاضــر را بـرای اســتفادۀ محصالن‬
‫گرامــی و ســایر عالقمنــدان و خواننــدگان محتــرم‪ ،‬آمــاده و تقدیــم می نمایــم‪:‬‬
‫یکــی از جرایمــی کــه کشــور هــا را تهدیــد می کنــد‪ ،‬جرایــم ســازمان یافته اســت کــه روز بــه روز‬
‫بــر تهدیــد آن افــزوده می شــود‪ .‬بــا رشــد اقتصــادی کشــورها‪ ،‬ایــن جــرم هــم بــه آهســتگی در حــال‬
‫حرکــت و ســایش بــر روی ســایر ابعــاد اقتصــادی اســت‪.‬‬
‫همزمــان بــا پیشــرفت علــم و تکنالــوژی در عرصــه جهانــی‪ ،‬مظاهــر آن با اشــکال نویــن خودنمایی‬
‫می‌کنــد و فعالیــت ایــن دســته از مجرمیــن تأثیــرات شــگرفی بــر اقتصــاد‪ ،‬سیاســت‪ ،‬امنیــت و در‬
‫نهایــت کل جوامــع ملــی و بین‌المللــی می‌گــذارد‪.‬‬
‫براســاس ارزیابی‌هــای اولیــه کارشناســان بــرآورد ســاالنه حجــم درآمدهــای ناشــی از قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر حــدود ‪ 650‬میلیــارد دالــر می باشــد‪ .‬در واقــع می‌تــوان گفــت امــروز خطرناک‌تریــن جرایمــی‬
‫کــه بــه ســبب مشــخصات خــاص خــود امنیــت اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی و سیاســی جامــع را بــه تهدیــد‬
‫مواجــه کــرده جرایــم ســازمان یافته می باشــد‪.‬‬
‫افزایــش قاچــاق کاال و مــواد مخــدر نیــز ســبب شــده اســت کــه امــروزه ایــن جرایــم شــکل تــازه‬
‫و ســازمان یافتــۀ نســبت بــه گذشــته را بــه خــود بگیــرد وحتــی از حالــت ملــی خــارج شــده و وصــف‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫و‬

‫بین المللــی را داراشــده اســت زیـرا حمــل و نقــل نامشــروع افزایــش یافتــه و کاالهــای قاچــاق بــا فنــون‬
‫خاصــی جابجــا و در نقــاط مختلــف جهــان بــار گیــری و تخلیــه نمایــد‪.‬‬
‫موقعیــت اســتراتیژیک و ســوق الجیشــی برخــی کشــورها نیــز ســبب گردیــده اســت تــا وســیلۀ‬
‫بـرای افزایــش جرایــم ســازمان یافته در آن کشــورها فراهــم گــردد و ســازمان های مختلــف جنایــت کار‬
‫مصــروف فعالیــت گــردد‪ .‬بــه عنــوان مثــال درکشــورهای امــارات و چین بــه دلیل داشــتن بنــادر تجارتی‬
‫و تبادلــه کاالهــای تجارتــی بــه حــد وســیع زمینــه را بـرای انجــام جرایــم ســازمان یافته فراهــم ســاخته‬
‫اســت‪ .‬امــا در مــورد اصطــاح جرایــم ســازمان یافته بایــد گفــت کــه ایــن اصطــاح بـرای نخســتین بــار‬
‫در ســال ‪ 1924‬م توســط ســاترلند در كتــاب مشــهور «اصــول جرم‌شناســی» مطــرح شــده اســت‪.‬‬
‫ایــن کتــاب کــه حاصــل دو ســال تحقیــق مســتمر و مطالعــات کاربــردی کتابخانــۀ می باشــد‪.‬‬
‫همچنــان در ایــن اثــر ســعی بعمــل آمــده تــا اســتفاده از منابــع و مآخــذ معتبــر علمــی بــا رعایــت‬
‫تمــام اصــول و معیارهــای علمــی‪ ،‬موضوعــات مربوطــه‪ ،‬بــا اصطالحــات افغانــی بطــور ســاده‪ ،‬عــام‬
‫فهــم‪ ،‬دقیــق و همــه جانبــه‪ ،‬موقــف دیــن مبیــن مقــدس اســام‪ ،‬ســبقت و ارجحیــت آن از طــرف‬
‫دیگــر موقــف قوانیــن افغانســتان‪ ،‬اســناد بین المللــی توضیــح و تحلیــل گردیده اســت‪ .‬و در مــوارد الزم‬
‫نظریــات‪ ،‬برداشــت ها و پیشــنهادات نویســندگان هــم ارایــه گردیــده اســت‪.‬‬
‫ت ــا جائ ــی ک ــه جس ــتجو و تحقی ــق ص ــورت گرفت ــه اس ــت در افغانس ــتان ت ــا فعــاً ک ــدام کتاب ــی‬
‫تح ــت ای ــن عن ــوان ب ــه ش ــکل جام ــع تحری ــر نش ــده اس ــت ش ــاید ب ــه ش ــکل مق ــاالت‪ ،‬مونوگ ـراف‪،‬‬
‫تی ــزس ‪ ،‬رس ــاله ها و لکچره ــای درس ــی نوش ــته باش ــد‪ .‬بنــاً ای ــن اث ــر در واق ــع اولی ــن کت ــاب درای ــن‬
‫عرص ــه می باش ــد‪.‬‬
‫امــا بــه هــر حــال‪ ،‬ذکــر ایــن مطالــب بــه هیــچ صــورت بــه ایــن معنــی نیســت کــه ایــن اثــر عــاری‬
‫از هــر نــوع عیــب و اشــتباه خواهــد بــود‪ .‬بلکــه برعکــس‪ ،‬مــا بــه عجــز و ناتوانــی علمــی خــود اعتراف‬
‫نمــوده‪ ،‬یقیــن داریــم کــه خــا هــا‪ ،‬نواقــص‪ ،‬و اشــتباهات زیــادی در ایــن اثــر وجــود خواهد داشــت‪.‬‬
‫از همیــن جهــت اســت کــه مــا نهایــت احترامانــه وصمیمانــه از تمــام اســتادان‪ ،‬محققــان‪ ،‬صاحــب‬
‫نظــران‪ ،‬محصــان ارجمنــد‪ ،‬ســایر دانشــمندان و خواننــدگان محتــرم‪ ،‬تقاضــا می نمایــم تــا هــرگاه‬
‫نواقــص‪ ،‬کمبودی هــا و اشــتباهاتی را در ایــن اثــر مشــاهده مــی نماینــد‪ ،‬بــا لطــف و بزرگــواری شــان‪،‬‬
‫مؤلفــان را از آن مطلــع ســاخته‪ ،‬بـرای اصــاح و بهتــر ســازی چاپ هــای بعــدی کتــاب کــه آنشــاءالله‬
‫در آینــده صــورت خواهــد گرفــت‪ ،‬از نظریــات و پیشــنهادات ارزشــمند تــان‪ ،‬مؤلفــان را مســتفید و‬
‫ممنــون ســازید‪.‬‬
 ‫ز‬ ‫راتفگشیپ‬

‫مــا ایــن همــکاری علمــی دانشــمندان و خواننــدگان محتــرم را بــه نظــر قــدر دیــده‪ ،‬بــا کمــال‬
‫خلــوص‪ ،‬قبــل از قبــل از ایشــان ابــراز امتنــان و سپاســگذاری بی پایــان مــی نمایــم‪.‬‬
‫بــاز هــم مــا امیــدوار انــد کــه مطالعــۀ آن نــه تنهــا ب ـرای محصــان گرامــی بلکــه ب ـرای منســوبین‬
‫پولیــس ملــی و ارگان هــای حقوقــی عدلــی و قضائــی وعالقمنــدان دیگــر‪ ،‬نیــز مقیــد واقــع گــردد و‬
‫بحیــث گام موثــر در ارتقــاء و اعتــای دانــش حقوقــی در کشــور نقــش خــود را داشــته باشــد‪.‬‬
‫در اخیـر‪ ،‬مـا وظیفـۀ اخالقـی خـود میدانیـم تـا از تمـام دوسـتانیکه در ترتیـب و تنظیـم ایـن اثر به‬
‫نحـوی از انحـاء‪ ،‬بـا ما همـکاری صادقانه و مخلصانـه نموده اند‪ ،‬از صمیـم قلب اظهار امتنـان نموده و‬
‫از بـارگاه خداونـد الیـزال ﷻ‪ ،‬سـعادت داریـن را برای شـان تمنـا و التجـاء می نمایم‪.‬‬

‫بااحترام‬
‫پوهنیار مطیع الله نوری‬
‫پوهنمل سید حامد حکیمی‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫عنوان‪...................................................................................................‬صفحه‬
‫پیشگفتار‪......................................................................................................‬ه‬
‫مقدمه ‪۱.........................................................................................................‬‬

‫فصل اول‬
‫مباحث مقدماتی جرایم سازمان‌یافته‬
‫مفاهیم و کلیات ‪۷..............................................................................................‬‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪۷.........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬جرم سازمان یافته ‪۷.................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تعریفات از جرم سازمان‌یافته ‪۸.....................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم سازمان‌یافته از نظر پولس انترپول‪ ،‬کنوانسیون پالرمو و قوانین افغانستان ‪۱۱..............‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬مفهوم باند ‪۲۱....................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬تفاوت جرم سازمان‌یافته و جرم ناسازمان‌یافته ‪۲۱................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرایم سازمان‌یافته ‪۲۱..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرایم ناسازمان‌یافته ‪۲۲............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تفاوت جرایم سازمان‌یافته سنتی و مدرن ‪۲۳.....................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬چگونگی نفوذ در سازمان‌های جنائی ‪۲۴.......................................................‬‬
 ‫ي جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار چهارم‪ :‬استراتیژی‌های مجرمین سازمان‌یافته‪۲۶........................................................‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‪۲۶.........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی ‪۲۶.......................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬ادوار تاریخی جرم سازمان‌یافته‪۳۰.................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬آشنائی اجمالی با گروه‌های مشهور جنایت کار سازمان‌یافته بین‌المللی‪۳۱.....................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مافیایی سیسیلی و امریکای ‪۳۲................................................. Nostra Coosa‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سیستم مافیایی در افغانستان‪۴۷....................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬خصوصیات‪ ،‬اهداف و تاثیرات جرم سازمان یافته ‪۵۵..........................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات گروه های مجرمین سازمان یافته ‪۵۵..................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬اهداف جرایم سازمان یافته‪۶۲.....................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تاثیرات جرم سازمان یافته ‪۶۵......................................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬قوانین حاكم بر سازمان های جنائی ‪۷۰........................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬انواع جرم سازمان‌یافته‪۷۱........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تقسیم‌بندی جرم سازمان یافته از نظر قلمرو ارتکاب آن‪۷۱.......................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع جرم سازمان یافته در کنوانسیون پالرمو ‪۷۴...................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬انواع جرایم سازمان یافته به قوانین افغانستان ‪۷۵..................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬ساختار تشکیالتی مجرمین سازمان یافته ‪۷۶....................................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬عوامل اساسی رویکرد مجرمین به جرم سازمان یافته ‪۷۷.......................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل ایجاد و توسعه جرایم سازمان یافته بین المللی‪۷۸..........................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬علل حقوقی گسترش جرایم سازمان‏یافته ‪۸۳......................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬پیشنهادات مؤثر در امر مبارزه با جرم سازمان یافته‪۸۶..........................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تشکیل پولیس خاص مبارزه با جرایم سازمان یافته‪۸۶............................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مبارزه قاطع و مستمر با جرایم سازمان یافته مالی و اقتصادی ‪۸۶.................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تعامل با دیگر نهادهای مبارزه کننده ‪۸۶..........................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬استفاده از فنون خاص تحقیق ‪۸۶..............................................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬آموزش های تخصصی ‪۸۷.......................................................................‬‬
‫جزء ششم‪ :‬شناسایی و مبارزه قاطع با مجرمین یخن‌سفید در دستگاه های دولتی ‪۸۷......................‬‬
 ‫ك‬ ‫بلاطم تسرهف‬

‫جزء هفتم‪ :‬تعیین مجازات های قانونی متناسب با جرایم سازمان یافته اقتصادی ‪۸۷........................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬شیوه های مبارزه با جرایم سازمان یافته‪۸۷......................................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬تحلیل جرایم سازمان یافته از نظر فقه اسالمی ‪۹۱................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬نشانه های جرم سازمان یافته در منابع فقهی ‪۹۱....................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬نسبت برخی عناوین جرمی فقهی با جرم سازمان یافته ‪۹۴........................................‬‬
‫نتیجه گیری‪۱۰۰.................................................................................................‬‬

‫فصل دوم‬
‫پول‌شویی‬
‫مقدمه ‪۱۰۵......................................................................................................‬‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪۱۰۸.......................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬پول‌شویی‪۱۰۸......................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬پول‌شویی در لغت ‪۱۰۸.............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم پول‌شویی در قوانین افغانستان و اسناد بین‌المللی‪۱۰۹.......................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرایم منشأ پول‌شویی ‪۱۱۵........................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‪۱۱۶........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه پول‌شویی‪۱۱۶...........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬سابقه تاریخی پول‌شویی در جهان‪۱۱۶............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سابقه تاریخی پول‌شویی در افغانستان‪۱۲۱........................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬روش‌های پول‌شویی ‪۱۲۲.........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬پول‌شویی با استفاده از سیستم بانکی ‪۱۲۳.........................................................‬‬
‫جزء دوم ‌‪ :‬پول‌شویی بدون استفاده سیستم بانکی ‪۱۳۰.......................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬مراحل پول‌شویی ‪۱۳۶.........................................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬اهداف و اثرات پول‌شویی ‪۱۳۷................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اهداف پولشویان ‪۱۳۷......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاثیرات پول‌شویی ‪۱۴۱.............................................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات جرم پول‌شویی‪۱۴۷................................................................‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫ل‬

‫جزء اول‪ :‬جرم ثانویه ‪۱۴۷......................................................................................‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرمی بین‌المللی‪۱۴۷...............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬سازمان‌یافته ‪۱۴۷....................................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬برخی از خصوصیات فرعی جرم پول شویی ‪۱۴۸..............................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬انواع پول شویی ‪۱۴۸.............................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬انواع پول شویی به طور عام ‪۱۴۸...................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع پول‌شویی از نظر قلمرو‪۱۴۹..................................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬حکم شرعی پول شویی‪۱۵۰.....................................................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬ماهیت جرم پول شویی ‪۱۵۱.....................................................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬مبانی جرم پنداری پول شویی ‪۱۵۲................................................................‬‬
‫مبحث سوم ‌‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم پول‌شویی ‪۱۵۳................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر جرم پول‌شویی ‪۱۵۳........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی جرم پول‌شویی‪۱۵۳................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم پول‌شویی توسط شخص حقیقی ‪۱۶۰.......................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم پول شویی توسط شخص حکمی ‪۱۶۲......................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬جرم پول شویی عضو گروه سازمان‌یافته جرمی‪۱۶۶............................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرم افشای غیر قانونی معلومات‪ ،‬گزارش‌ها یا اسناد ثبت شده محرم ‪۱۶۷.....................‬‬
‫جزء ششم‪ :‬جرم عدم اطالع دهی راپور معامله مشکوک ‪۱۶۸...............................................‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬جرم از بین بردن اسناد یا تزویر در جرم پول‌شویی‪۱۷۲..........................................‬‬
‫جزء هشتم‪ :‬جرم عدم همکاری با مراجع‌ذیصالح نظارتی‪۱۷۵..............................................‬‬
‫جزء نهم‪ :‬جرم داخل یا خارج نمودن غیر قانونی پول‪۱۷۶...................................................‬‬
‫جزء دهم‪ :‬جرم پنهان‪ ،‬انتقال یا وانمود کردن خالف حقیقت ‪۱۷۷..........................................‬‬
‫جزء یازدهم‪ :‬مصادره وجوه‪ ،‬دارائی و منفعت حاصله‪۱۷۹..................................................‬‬
‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم سلب جواز فعالیت‪۱۸۲..................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬راه‌های جلوگیری و مبارزه با پول‌شویی‪۱۸۳.....................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬اقدامات افغانستان جهت مبارزه با جرم پول‌شویی ‪۱۸۶.......................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬پیشنهادات چهل گانه گروه خاص اقدام مالی(‪ )FATF‬جهت مبارزه پول شویی‪۱۹۱..............‬‬
 ‫م‬ ‫بلاطم تسرهف‬

‫گفتار ششم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه جرم پول شویی ‪۱۹۷..................................................‬‬

‫نتیجه‌گیری‪۲۰۰.................................................................................................‬‬

‫فصل سوم‬
‫قاچاق انسان‬
‫مقدمه ‪۲۰۵......................................................................................................‬‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪۲۰۸.......................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬قاچاق انسان ‪۲۰۸..................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬قاچاق در لغت ‪۲۰۸.................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق انسان در اصطالح ‪۲۰۸.....................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مراحل جهانی‌شدن مبارزه با قاچاق انسان‪۲۱۸...................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‪۲۳۲........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرم قاچاق انسان‪۲۳۲...................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬خصوصیات و انواع قاچاق انسان‪۲۳۳............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات قاچاق انسان ‪۲۳۳.....................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬انواع قاچاق انسان‪۲۳۵..............................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬عوامل اساسی ایجاد پدیده قاچاق انسان ‪۲۴۲...................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل مربوط به قربانیان قاچاق انسان ‪۲۴۲........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عوامل مربوط به قاچاق بران و دالالن‪۲۴۳........................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬قاچاق زنان و دختران‪۲۴۴......................................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬سازمان جنائی و شبکه‌های قاچاق انسان ‪۲۵۴..................................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم قاچاق انسان از دیدگاه شریعت اسالم ‪۲۵۶................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬شیوه‌های قاچاق‌بران ‪۲۵۷........................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق انسان ‪۲۶۱.............................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق انسان ‪۲۶۱............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق انسان ‪۲۶۱...............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی و معنوی جرم قاچاق انسان‪۲۶۱......................................................‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫ن‬

‫گفتار دوم‪ :‬جزاهای قاچاق انسان‪۲۶۴.........................................................................‬‬

‫جزء اول‪ :‬حاالت مشدده جرم قاچاق انسان ‪۲۶۴.............................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی قاچاق‪۲۶۸.....................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی‪۲۶۹.......................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرم قاچاق انسان از طریق اختطاف‪۲۷۰......................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق انسان توسط شخص حکمی‪۲۷۰..................................................‬‬
‫گفتار ششم ‌‪ :‬جرم قاچاق انسان به اثر اهمال مؤظف خدمات عامه ‪۲۷۱....................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬معافیت مجنی‌علیه قاچاق انسان از تعقیب عدلی‪۲۷۲..........................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬معافیت از مسؤولیت جزائی و تخفیف مجازات‪۲۷۴..........................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬معاون یا شریک جرم قاچاق انسان ‪۲۷۵..........................................................‬‬
‫گفتار دهم‪ :‬شروع به جرم قاچاق انسان ‪۲۷۶..................................................................‬‬
‫گفتار یازدهم‪ :‬شیوهای مبارزه و پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان ‪۲۷۶............................‬‬
‫جزء اول‪ :‬شیوهای مبارزه با قاچاق انسان ‪۲۷۶................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان‪۲۸۳......................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مشکالت جهت مبارزه با قاچاق انسان به خصوص زنان و اطفال‪۲۸۷..........................‬‬
‫نتیجه‌گیری‪۲۸۹.................................................................................................‬‬

‫فصل چهارم‬
‫قاچاق مهاجران‬
‫مقدمه ‪۲۹۳......................................................................................................‬‬
‫مبحث اول مفاهیم ‪۲۹۶........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬قاچاق مهاجران ‪۲۹۶...............................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مهاجر‪۲۹۶...........................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان و اسناد بین‌المللی ‪۲۹۷......................................‬‬
‫بخش سوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬همکاری و تدابیر دیگر ‪۳۰۵........................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‪۳۱۸........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه و انواع مهاجرت‪۳۱۸....................................................................‬‬
 ‫بلاطم تسرهف س‬

‫جزء اول‪ :‬تاریخچه مختصر قاچاق مهاجران‪۳۱۸.............................................................‬‬

‫جزء دوم ‌‪ :‬طبقه‌بندی مهاجرت‪۳۲۱............................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬نگاه اسالم به قاچاق مهاجران‪۳۲۴................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬عوامل و انگیزه‌های مهاجرت ‪۳۲۵...............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬علل و دالیل مهاجرت مردم افغانستان ‪۳۲۵........................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬نقش سازمان بین‌المللی مهاجرت در پروسه مهاجرت ‪۳۳۳...................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬مزایا‪ ،‬معایب‪ ،‬موانع‪ ،‬آثار و پیامدهای مهاجرت ‪۳۳۴..........................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬مهاجرت زنان‪۳۳۹................................................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬قوانین مهاجرت‪۳۴۰..............................................................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬مشابهت‌ها و تفاوت‌های جرایم قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی ‪۳۴۱.....................‬‬
‫جز اول‪ :‬مشابهت‌ها ‪۳۴۱.......................................................................................‬‬
‫جز دوم‪ :‬تفاوت‌ها‪۳۴۱.........................................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق مهاجران‪۳۴۵..........................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق مهاجران‪۳۴۵.........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق مهاجران ‪۳۴۵............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران ‪۳۴۷............................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬عنصر معنوی جرم قاچاق مهاجران‪۳۵۳...........................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مجازات جرم قاچاق مهاجران ‪۳۵۵...............................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تمهیدات در سطح ملی و بین‌المللی در زمینه مهاجران غیر قانونی‪۳۶۱........................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تمهیدات در سطح ملی‪۳۶۱........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تمهیدات در سطح بین‌المللی‪۳۶۲.................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬راه های جلوگیری از جرم قاچاق مهاجران‪۳۷۱..................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬پیشنهادات جهت بهبود بیشتر قوانین افغانستان ‪۳۷۲...............................................‬‬
‫نتیجه‌گیری‪۳۷۴.................................................................................................‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫ع‬

‫فصل پنجم‬
‫جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬
‫مقدمه ‪۳۷۷......................................................................................................‬‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪۳۷۹.......................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬اسلحه‪۳۷۹..........................................................................................‬‬
‫گفتار دوم ‌‪ :‬اسلحه در قوانین افغانستان و اسناد بین المللی‪۳۷۹...............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره در کود جزا ‪۳۷۹.............................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬قاچاق اسلحه در اسناد بین المللی‪۳۸۰.............................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬حکم شرعی اعمال مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره ‪۳۸۵.........................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬پیشینه و انواع سالح‪۳۸۷.........................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه سالح ‪۳۸۷...............................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع سالح ‪۳۸۹....................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه ‪۳۸۹.....................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬سالح جارحه ‪۳۸۹..................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬سالح ضاربه‪۳۸۹...................................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬سالح کشتار دسته‌جمعی ‪۳۸۹...................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره ‪۴۰۴...............‬‬
‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره ‪۴۰۴...........................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عنصر متشکله این جرم ‪۴۰۴........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات ‪۴۰۵.......................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره‪۴۰۵..........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم ‪۴۰۵.......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۰۶..............................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره بدون ایجاد خساره‪۴۰۶....................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم ‪۴۰۶.......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات ‪۴۰۷.......................................................................................‬‬
 ‫بلاطم تسرهف ف‬

‫گفتار چهارم‪ :‬جرم انتقال مواد منفلقه یا منفجره در وسایل نقلیه ‪۴۰۷........................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم ‪۴۰۷.......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات ‪۴۰۸.......................................................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه ‪۴۰۸.....................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۰۸................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات قاچاق سالح ناریه ‪۴۰۸...................................................................‬‬
‫گفتار ششم‪ :‬جرم حیازت غیرقانونی سالح ناریه و پرزه‌جات مورد نیاز آن‪۴۰۹.............................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۰۹................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۰.............................................................................‬‬
‫گفتار هفتم‪ :‬عالم یا نشان‌گذاری نادرست‪۴۱۰................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۱۰................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۱.............................................................................‬‬
‫گفتار هشتم‪ :‬نابود نمودن‪ ،‬حذف و یا تغییر غیرقانونی نشانه‌گذاری سالح ناریه ‪۴۱۱......................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۱۱................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۲.............................................................................‬‬
‫گفتار نهم‪ :‬جرم معافیت از مجازات ‪۴۱۲.....................................................................‬‬
‫گفتار دهم‪ :‬جرم استفاده غیرقانونی سالح ناریه‪۴۱۳.........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۱۳................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۴.............................................................................‬‬
‫گفتار یازدهم‪ :‬جرم اتالف یا مفقود سالح ناریه ‪۴۱۴.........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۱۴................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۵.............................................................................‬‬
‫گفتار دوازدهم‪ :‬جرم تزویر اسناد سالح‪۴۱۵..................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۱۵................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۶.............................................................................‬‬
‫گفتار سیزدهم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه توسط شخص حکمی ‪۴۱۸........................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم ‪۴۱۸................................................................................‬‬
 ‫ص جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم ‪۴۱۹.............................................................................‬‬

‫مبحث چهارم‪ :‬طرق کشف‪ ،‬مبارزه و جلوگیری از سالح گرم ‪۴۲۲..........................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬شیوه‌های کشف اسلحه گرم ‪۴۲۲..................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬شیوه‌های اسلحه گرم کشف در سطح جهان و افغانستان‪۴۲۲.....................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬مبارزه با تجارت غیر قانونی اسلحه کوچک (سبک) در همه جنبه‌های آن‪۴۲۷..................‬‬
‫نتیجه گیری‪۴۴۰.................................................................................................‬‬

‫فصل ششم‬
‫جرایم فساد اداری‬
‫مقدمه ‪۴۴۵......................................................................................................‬‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم ‪۴۴۸.......................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬فساد اداری ‪۴۴۸....................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری در لغت و اصطالح ‪۴۴۸...............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری در قوانین افغانستان‪۴۵۰...............................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری در اسناد بین‌المللی‪۴۵۰...............................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬تاریخچه فساد اداری‪۴۵۴.........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬تاریخچه فساد اداری در سطح بین المللی ‪۴۵۴....................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬فساد اداری از نظر شریعت اسالمی ‪۴۵۵........................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬عوامل فساد اداری‪۴۵۷.........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬عوامل اصلی فساد اداری ‪۴۵۷......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬عوامل تسهیل کننده فساد اداری‪۴۶۸..............................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬علل و عوامل خارجی فساد اداری ‪۴۷۴...........................................................‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات و پیامدهای جرایم فساد اداری‪۴۷۶...............................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬خصوصیات فساد اداری‪۴۷۶.......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیامدهای فساد اداری ‪۴۷۸.........................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬انواع فساد ادرای ‪۴۸۷............................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ قباحت ‪۴۸۷....................................................‬‬
 ‫بلاطم تسرهف ق‬

‫جزء اول‪ :‬فساد اداری سیاه‪۴۸۷................................................................................‬‬

‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری خاکستری‪۴۸۸.........................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سفید‪۴۸۸..............................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ ارتکاب و حجم آن ‪۴۸۹......................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد کالن ‪۴۸۹......................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد کوچک ‪۴۸۹..................................................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬تقسیم بندی فساد اداری از نظر کیفیت‪۴۹۰.....................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬فساد اداری تصادفی (اتفاقی) و فساد نظام مند (حاد)‪۴۹۰........................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری سازمان یافته و فساد اداری فردی ‪۴۹۰................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سازمان یافته (فراگیر)‪۴۹۱.............................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬فساد اداری در درون دولت و در روابط دولت با شهروندان ‪۴۹۲.............................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬جرایم سنگین فساد اداری‪۴۹۳.................................................................‬‬
‫مبحث سوم‪ :‬انواع جرایم فساد اداری از نظر کود جزا‪۴۹۴...................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬رشوت و جرایم مماثل آن‪۴۹۴....................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم شوت‪۴۹۴......................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم اکراه مؤظف خدمات عامه ‪۵۱۲..............................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مفهوم جرم مکافات الحقة (بخشش بعد از انجام کار) ‪۵۱۴.....................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬جرم اعمال نفوذ‪۵۱۸.............................................................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرم عرضه رشوت بدون قبول آن‪۵۲۱...........................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬جرایم مماثل اختالس ‪۵۲۴........................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اختالس‪۵۲۴.........................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬جرم تشکیالت و مقرری‌های خیالی‪۵۳۳..........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم غدر (ایجاد ضرر به منافع عامه) ‪۵۳۶........................................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬راه های مبارزه با فساد اداری‪۵۴۱...........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اهمیت و ضرورت مبارزه با فساد اداری ‪۵۴۱...................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با فساد اداری‪۵۴۲.......................................................‬‬
‫نتیجه‌گیری‪۵۵۰.................................................................................................‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫ر‬

‫فصل هفتم‬
‫جرایم مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬
‫مقدمه ‪۵۵۵......................................................................................................‬‬
‫مبحث اول مفاهیم ‪۵۵۷........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬مواد مخدر ‪۵۵۷....................................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر در لغت و اصطالح ‪۵۵۷...............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مفهوم اعتیاد‪ ،‬معتاد و تقسیم‌بندی آن ‪۵۶۱........................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬عوامل اعتیاد به مواد مخدر ‪۵۶۲..................................................................‬‬
‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‪۵۶۳........................................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬پیشینه تاریخی مواد مخدر ‪۵۶۳...................................................................‬‬
‫اول جزء‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در سطح جهان ‪۵۶۳........................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در افغانستان ‪۵۶۵............................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬مبانی فقهی حرمت استعمال‪ ،‬کشت و قاچاق مواد مخدر ‪۵۶۶................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬استعمال دُخانیات از نگاه اسالم‪۵۷۱...............................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مجازات استعمال مواد مخدر از دیدگاه اسالم ‪۵۷۳...............................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬اضرار مواد مخدر ‪۵۷۳............................................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬ضررهای فردی‪۵۷۴.................................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬ضررهای خانواده‌گی ‪۵۷۵..........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬ضررهای شغلی ‪۵۷۶................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬ضررهای اقتصادی ‪۵۷۶............................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬ضررهای اجتماعی‪۵۷۷..........................................................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬ضررهای سیاسی ‪۵۷۷............................................................................‬‬
‫مبحث سوم ‌‪ :‬انواع مواد مخدر‪۵۷۸............................................................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬انواع مواد مخدر به اعتبار تأثیر ‪۵۷۸...............................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اسباب نشئه‪ ،‬و آرام كنندة حیات عاطفی ‪۵۷۸....................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬توهم زاها ‪۵۷۸......................................................................................‬‬
 ‫بلاطم تسرهف ش‬

‫جزء سوم‪ :‬مسكرها ‪۵۷۸........................................................................................‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬خواب آورها ‪۵۷۸................................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬دسته بندی مواد مخدر به اساس بزرگی و كوچكی ‪۵۷۹........................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر بزرگ ‪۵۷۹..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مخدرات كوچك ‪۵۷۹..............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬تقسیم موا دمخدر به اساس گروه ها‪۵۷۹..........................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬انواع مواد مخدر ازدیدگاه روش تولید ‪۵۸۰......................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر طبیعی‪۵۸۰..............................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬مواد مخدر صنعتی ‪۵۸۰............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬مواد مخدر اختراع‌شده (ساخته‌گی)‪۵۸۰..........................................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬اقسام مواد مخدر طبیعی ‪۵۸۱.......................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬اقسام مواد مخدر صنعتی ‪۵۹۸....................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬اسباب گسترش مواد مخدر‪۶۲۶...................................................................‬‬
‫مبحث چهارم ‌‪ :‬سیاست جنائی افغانستان در قبال مواد مخدر‪۶۳۳...........................................‬‬
‫گفتار اول‪ :‬نظریات در مورد جر ‌م تلقی‌کردن و جرم تلقی نکردن اعتیاد به مواد مخدر‪۶۳۳................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم‌پنداری مواد مخدر‪۶۳۳........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬نظریه جرم‌زدایی ‪۶۳۴..............................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬نظریه قانونمندسازی ‪۶۳۵..........................................................................‬‬
‫گفتار دوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم قاچاق مواد مخدر ‪۶۳۶.......................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬جرم کشت خشخاش ‪۶۳۶..........................................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬کشت کوکا‪۶۳۸.....................................................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬جرم کشت شاه دانه (بنگ)‪۶۳۹...................................................................‬‬
‫جزء چهارم‪ :‬موارد قاچاق مواد مخدر و مواد روان‌گردان ‪۶۴۲...............................................‬‬
‫جزء پنجم‪ :‬جرایم مواد مخدر و مواد روان‌گردان‪۶۴۹........................................................‬‬
‫جزء ششم‪ :‬جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‪۶۴۹....................................................‬‬
‫جزء هفتم‪ :‬جرم قاچاق تریاک ‪۶۵۱...........................................................................‬‬
‫جزء هشتم‪ :‬جرم قاچاق چرس ‪۶۵۲...........................................................................‬‬
 ‫ت جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء نهم‪ :‬جرم قاچاق اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک ‪۶۵۴.................................................‬‬

‫جزء دهم‪ :‬جرایم ساخت و تولید مواد مخدر ‪۶۵۶...........................................................‬‬
‫جزء یازدهم‪ :‬جرم خرید و فروش و عرضه و توزیع مواد مخدر‪۶۶۰........................................‬‬
‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم استعمال مواد مخدر و اعتیاد به آن‪۶۶۶.................................................‬‬
‫جزء سیزدهم‪ :‬جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‪۶۶۹.........................................................‬‬
‫جزء چهاردهم‪ :‬جرم اجازه‌دهنده مصرف مواد مخدر و مواد روان‌گردان‪۶۷۱..............................‬‬
‫جزء پانزدهم‪ :‬مجازات قاچاق مواد مندرج جدول‌های قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر ‪۶۷۳..................‬‬
‫جزء شانزدهم‪ :‬جرایم مرتبط به قاچاق مواد مخدر ‪۶۷۴......................................................‬‬
‫گفتار سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه و شیوه‌های کشف مواد مخدر‪۶۹۲...................................‬‬
‫جزء اول‪ :‬رویکرد مبارزه با مواد مخدر در بعد نظامی ‪۶۹۲..................................................‬‬
‫جزء دوم‪ :‬شیوه‌های جهانی مبارزه با مواد مخدر ‪۶۹۴........................................................‬‬
‫جزء سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر‪۶۹۷...............................................‬‬
‫گفتار چهارم‪ :‬مکانیزم‌های پیشگیرانه و صالحیت کشورها در رسیده‌گی به جرایم بین‌المللی‪۶۹۸..............‬‬
‫گفتار پنجم‪ :‬تشخیص اعتیاد به مواد مخدر ‪۷۰۰..............................................................‬‬
‫نتیجه‌گیری‪۷۰۴.................................................................................................‬‬
‫منابع و مآخذ ‪۷۰۷..............................................................................................‬‬
‫الف‪ :‬کتاب ها ‪۷۰۷.............................................................................................‬‬
‫ب‪ :‬مقاالت‪۷۱۱................................................................................................‬‬
‫ج‪ :‬سایت ها ‪۷۱۷...............................................................................................‬‬
‫د‪ :‬قوانین و اسناد بین المللی ‪۷۱۹..............................................................................‬‬
‫هـ‪ :‬منابع خارجی ‪۷۲۰..........................................................................................‬‬
 ‫مقدمه‬

‫در عصـر حاضـر کـه با اسـتفاده از تکنالوژی جدید عمالً سـرحدات از بیـن رفته اند‪ ،‬ارسـال اطالعات‬
‫در سراسـر جهـان در کمتریـن زمـان ممکـن صـورت می‌گیـرد‪ ،‬تجارت به ماورای سـرحدات گسـترش‬
‫قابـل مالحظـۀ یافتـه اسـت و «جهانی‌شـدن» نیـز به گسـترش و تسـهیل ارتباطات فراسـرحدی و اساسـاً‬
‫یزند‪ ،‬تجـارت غیرقانونـی بین المللی بـرای تحصیل‬
‫کم‌اثـر شـدن سـرحدات بین‌المللی بیشـتر دامـن م ‌‬
‫منافـع نامشـروع نیـز بـه مـوازات فعالیت های مشـروع با یافتـن امکانات بهتر‪ ،‬گسـترش یافته اسـت‪.‬‬
‫در دهــۀ ‪ 1990‬مســئله جرایــم ســازمان یافته بین ا لمللــی‪ ،‬توجــۀ ســازمان های‪ ،‬نهادهــای دولتــی‬
‫و غیردولتــی‪ ،‬افــکار عمومــی جهانــی و بــه طــور خالصــه توجــۀ جامعــه جهانــی را نــه بــه عنــوان‬
‫یــک معضــل ملــی ب ـ ‌ه گون ـه‌ای کــه قب ـاً تصــور می‌شــد‪ ،‬بلکــه بــه عنــوان امــری بین المللــی کــه در‬
‫نظــم اقتصــاد بین المللــی اختــال ایجــاد می کنــد‪ ،‬بــه خــود جلــب کــرد‪ .‬جامعــۀ بین المللــی اگرچــه‬
‫دیرهنــگام بــه ایــن امــر توجــه نمــوده بــود‪ ،‬ولــی رونــد تحــوالت در ایــن زمینــه نســبتاً بــه ســرعت انجام‬
‫میگرفــت و تــا آخریــن روزهــای دهــۀ ‪ 1990‬و هـزارۀ دوم‪ ،‬کنوانســیون بین المللــی جامعــی در پالرمــو‬
‫بــه امضــای دولت هــا رســید‪.‬‬
‫ارتــکاب «جرایــم ســازمان یافته بین المللــی» شــاید بزرگتریــن معضلــی باشــد کــه در قــرن بیســت و‬
‫یکــم‪ ،‬جامعــۀ جهانــی و کل بشــریت را تهدیــد کــرده و می کنــد‪ ،‬اگرچــه ارتــکاب هــر جــرم و جنایتی‬
‫همــواره امنیــت افـراد بشــری و نظــم اجتماعــی را تهدیــد کــرده و میکنــد‪ ،‬ولــی جرایــم ســازمان یافته‬
‫بین المللــی خصوصیاتــی دارنــد کــه ضمــن لــزوم روشــن نمــودن دامنــه گســتره و شــدت آن‪ ،‬ضرورت‬
‫همــکاری و عــزم جهانــی بـرای جلوگیــری و مبــارزه بــا آن را می‌طلبــد‪.‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫‪۲‬‬

‫ایــن جنایــات نوع ـاً توســط گروه هــا و ســازمان هایی ارتــکاب می یابنــد کــه دارای تشــکیالت‬
‫عظیــم و بنیــه مالــی قــوی و غالبـاً قــدرت نفــوذ در ارکان حکومت هــا می باشــند؛ بــه عبــارت دیگــر‬
‫مرتکبیــن ایــن جنایــات‪ ،‬نــه اف ـراد بیبضاعــت و نیازمنــد‪ ،‬بلکــه ســازمان‌های قدرتمنــد هســتند کــه‬
‫دارایــی آنهــا برخــی اوقــات چندیــن برابــر بودجــه ســاالنه برخــی کشــورها می باشــد‪ .‬در داخــل ایــن‬
‫ســازمان ها سلســله‌مراتب خاصــی حاکــم اســت و هــر یــک از اعضــاء حقــوق و تکالیــف و اختیــارات‬
‫خــاص خــودش را دارد‪ .‬بــه خاطــر وجــود ســازمان و تشــکیالت جرمــی کــه دارای اســتمرار و دوام‬
‫هســتند‪ ،‬جرایــم ارتکابــی آن‌هــا محــدود بــه یــک یــا چنــد مورد خــاص نیســت‪ ،‬بلکــه اصــوالً ارتکاب‬
‫جرایــم متعــدد در مــدت زمانــی طوالنــی و بلکــه نامحــدود اســتمرار دارد‪.‬‬
‫گروه‌هـای سـازمان یافته جنائـی اگرچـه ابتدائـاً در قلمـرو یـک کشـور ایجـاد شـده باشـند‪ ،‬تمایل‬
‫دارنـد بـه ورای سـرحدات وارد شـوند تـا هـم امکانـات و فرصت هـای بهتـر و بیشـتری بـرای فعالیـت‬
‫خویـش پیـدا کننـد و هـم امـکان کشـف جـرم و خطـرات ناشـی از برخـورد مراجـع اجـرای قانـون را‬
‫کاهـش دهنـد‪ .‬عوامل و تشـکیالت این سـازمان‌های جنایتکار در حوزه صالحیت کشـورهای مختلفی‬
‫اسـتقرار یافته‌انـد‪ .‬ابعـاد بین المللـی جنایـات و نهایتـاً عبـور مرتکبیـن از سـرحدات ملـی می‌شـود‪.‬‬
‫محــل ارتــکاب جــرم محــدود و محصــور بــه ســرحدات کشــور خاصــی نیســت و لــذا کشــوری‬
‫خــاص‪ ،‬بــا عــزم ملــی بــه هیــچ وجــه بــه تنهایــی قــادر تنهایــی بــه جلوگیــری از شــکل‌گیری چنیــن‬
‫ســازمان هایی نیســت‪ ،‬از ایــن روســت کــه هــم جلوگیــری از ایــن جرایــم و هــم مبــارزه بــا آن مســتلزم‬
‫همــکاری بین المللــی و جهانــی اســت‪ .‬ناگفتــه نمانــد کــه برخــی ســازمان های جنایتــکار در داخــل‬
‫ســرحدات کشــوری خــاص‪ ،‬مرتکــب جرایــم ســازمان یافته می گردنــد و حــوزه فعالیــت آنهــا جنبــه‬
‫درون‌ســرحدی دارد‪.‬‬
‫جرایــم ســازمان یافته بین المللــی‪ ،‬در ســطوح ملــی و بین المللــی آثــار زیانبــاری از خــود برجــای‬
‫می گذارنــد کــه ایــن آثــار شــامل ابعــاد اقتصــادی‪ ،‬سیاســی و فرهنگــی می شــود‪ .‬بــا گســترش جرایــم‬
‫ســازمان یافته‪ ،‬هــم نظام هــای اقتصــادی متزلــزل می شــوند‪ ،‬هــم امنیــت اجتماعــی مختــل می گــردد‪،‬‬
‫هــم حکومــت در انجــام وظایــف و اعمــال حاکمیــت خویــش بــه مشــکل برمیخــورد و هــم حقــوق‬
‫و آزادی هــای فــردی اتبــاع و قواعــد حقــوق بشــری نقــص می گــردد‪ .‬علــت ایــن امــر را بایــد در‬
‫ماهیــت ایــن جنایــات و همچنیــن تنــوع و تعــدد ایــن جرایــم جســتجو کــرد‪ .‬بــر اســاس تقســیم بندی‬
‫یکــی از حقوقدانــان ایــن جنایــات را می‌تــوان بــه پنــج دســته ذیــل طبقه‌بنــدی کــرد کــه گســتردگی‬
‫ایــن فعالیت‌هــا را نشــان میدهــد‪:‬اول‪ .‬ارتــکاب فعالیــت جرمــی اصلــی‪ ،‬ماننــد تجــارت مــواد مخــدر‬
 ‫‪۳‬‬ ‫همدقم‬

‫یــا ســاح‪.‬دوم‪ .‬وســیلۀ نابــود کــردن رقیــب ماننــد قتــل‪ ،‬تــرور و امثــال آن‪ .‬ســوم‪ .‬اشــکال مبــارزه‬
‫بــا افشــا و کشــف جــرم ماننــد رشــوه‪ ،‬فســاد مالــی و نظیــر آن‪ .‬چهــارم‪ .‬جرایــم ارتکابــی بــرای‬
‫حفــظ ســرمایه ناشــی از ارتــکاب جنایــت؛ ماننــد پول شــویی‪ ،‬فـرار از مالیــات و امثــال آن‪ .‬پنجــم‪.‬‬
‫فعالیت هایــی بـرای مشــروع جلوهــدادن فعالیت هــای جرمــی‪ ،‬مثــل ایجــاد مؤسســات و شــرکت های‬
‫واهــی و خیالی‪.‬بــه طــور خالصــه میتــوان گفــت فعالیت هــای ســازمان های جنایتــکار بین المللــی‪،‬‬
‫امنیــت فــردی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬اقتصــادی و سیاســی افـراد بشــر را بــه مخاطــره می انــدازد و نظــم و امنیــت‬
‫جهانــی و بین المللــی را تهدیــد می کنــد‪ .‬ایــن آثــار‪ ،‬ضــرورت جــواب همه جانبــه و فراگیــر را تبییــن‬
‫می کنــد‪ .‬نتیجــه‌بخــش بــودن چنیــن جوابــی بــا هماهنــگ بــودن مقــررات و مراجــع مربوطــه در‬
‫ســطوح داخلــی و بین المللــی از یکســو و همــکاری تبعــه بــا مراجــع کشــف و تعقیــب جــرم از ســوی‬
‫دیگــر‪ ،‬ارتبــاط تــام دارد‪.‬‬
‫بـرای مبـارزه بـا ارتکاب جرایـم سـازمان یافته بین المللـی‪ ،‬صاحب نظران و حقوقدانـان مختلف از‬
‫سـال ها پیـش در خصوص خطرات و ابعاد گسـترده فعالیـت و آثار این جنایات قلم‌فرسـایی نموده‌اند‪،‬‬
‫امـا هیـچ سـند فراگیـر و الزامـآور بین المللی که در سـطح جهانـی تنظیم شـده و بتواند همه کشـورها را‬
‫در ایـن مبـارزه متحـد کنـد‪ ،‬وجـود نداشـت تـا اینکـه از ‪ 9‬دسـامبر ‪ 1998‬بـا صـدور قطعنامـه ‪۵۳/۱۱۱‬‬
‫مجمـع عمومی سـازمان ملل متحـد‪ ،‬کار تدوین یک کنوانسـیون علیه جرایـم سـازمان یافته بین المللی‬
‫و اسـناد الحاقـی آن آغـاز و کمیتـه خـاص از اوایل سـال ‪ 1999‬شـروع بـه کار نمود‪ .‬نوامبـر ‪ 2000‬متن‬
‫کنوانسـیون آمـاده و بـه تصویـب مجمع عمومی رسـید و در دسـامبر ‪ 2000‬در شـهر پالرمـو ایتالیا برای‬
‫امضاء و تصویب دولت ها گشـوده شـد‪ ،‬الزم به ذکر اسـت که همراه کنوانسـیون دو پروتوکول الحاقی‬
‫نیـز یکـی در خصوص قاچاق اشـخاص به خصـوص زنان و اطفال و دیگری در مـورد قاچاق مهاجران‬
‫تنظیـم و بـه تصویـب مجمـع عمومی رسـید که تصویـب آن ها برای کشـورهای متعاهد جنبـه اختیاری‬
‫دارد‪ .‬پروتوکـول دیگـری در زمینـه قاچـاق تسـلیحات در دسـتور کار کمیتـه خاص تدوین کنوانسـیون‬
‫بـود کـه بـه خاطر اختلاف نظرات‪ ،‬متن آن هم‌زمان با کنوانسـیون آماده نشـد‪ ،‬لیکن پـس از آن در ماه‬
‫می سـال ‪ 2001‬تکمیل و به تصویب مجمع عمومی رسـید‪ .‬کنوانسـیون مطابق مادۀ ‪ 38‬از ‪ ۲۹‬سـپتامبر‬
‫‪ 2003‬الزم‌االجرا شـد‪.‬‬
‫تــا ایــن تاریــخ (‪ ۲۴‬مــی ‪ 189 )2018‬کشــور بــه عضویــت کنوانســیون مذکــور درآمده‌انــد‪.‬‬
‫افغانســتان نیــز یکــی از کشــورهای عضــو کنوانســیون اســت کــه در تاریــخ ‪ 24‬ســپتامبر ‪ 2003‬بــه آن‬
‫ملحــق شــده اســت‪.‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫‪۴‬‬

‫همچنیــن افغانســتان در تاریــخ ‪ 15‬اگوســت ‪ 2014‬بــه پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق اشــخاص بــه‬
‫خــاص زنــان و اطفــال و در تاریــخ ‪ 2‬فبــروی ‪ 2017‬بــه پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجران پیوســت؛‬
‫بنابرایــن کنوانســیون و دو پروتوکــول آن بــر کشــور مــا الـزام‌آور می باشــد‪ ،‬البتــه تاکنــون افغانســتان بــه‬
‫پروتوکــول ســوم یعنــی مبــارزه بــا قاچــاق اســلحه نپیوســته اســت‪.‬‬
‫در کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬ضمــن توجــه بــه همکاری‌هــای ســنتی از قبیــل اســترداد‪ ،‬صالحیــت و‬
‫امثــال آن‪ ،‬تحــوالت جدیــد حقــوق ج ـزا و جرم‌شناســی نیــز ملحــوظ گردیــده اســت‪.‬‬
‫در ای ــن زمین ــه ب ــا توج ــه ب ــه ماهی ــت جرای ــم س ــازمان یافته‪ ،‬اوالً‪ ،‬در جه ــت کش ــف و تعقی ــب‬
‫جنایــات ارتکابــی بــه فراگیــری و اجـرای فنــون شــیوه های پولیســی و همــکاری مراجــع دولت هــای‬
‫مختل ــف ب ــا یکدیگ ــر و تش ــویق مخبــران ب ــه هم ــکاری ب ــا مقام ــات صالحی ــت دار تأکی ــد ش ــده‬
‫اس ــت‪ .‬ثانیــاً‪ ،‬حمای ــت و حفاظ ــت از ش ــهود و قربانی ــان ج ــرم م ــورد توج ــه واق ــع ش ــده اس ــت و‬
‫ثالثــاً‪ ،‬ب ــه جلوگی ــری از ج ــرم‪ ،‬ه ــم در خ ــود کنوانس ــیون و ه ــم در پروتوکول‌ه ــای الحاق ــی‪ ،‬توج ــه‬
‫خاص ــی ش ــده اس ــت‪.‬‬
‫تدوین‌کننــدگان کنوانســیون پالرمــو و پروتوکول‌هــای الحاقــی‪ ،‬بــا توجــه بــه اصــل حاکمیــت‬
‫دولت‌هــا و ضــرورت همــکاری ارادی دولت هــا در تصویــب و اجــرای معاهــدات بین المللــی‪،‬‬
‫ســعی کردهانــد حتی‌االمــکان مندرجــات ایــن اســناد‪ ،‬بــا حاکمیــت دولت هــا اصطــکاک نداشــته‬
‫باشــد‪ .‬در ایــن زمینــه اوالً‪ ،‬ضمــن تأکیــد بــر اینکــه مندرجــات ایــن اســناد نبایــد خللــی بــه حاکمیــت‬
‫دولت‌هــا وارد کنــد‪ ،‬اج ـرای تعهــد منــوط بــه مطابقــت آن بــا اصــول اساســی حقــوق ملــی دولــت‬
‫متعاهــد مربــوط شــده اســت‪ ،‬ثانیـاً‪ ،‬بــه جــای تدویــن قوانیــن جزائــی بین المللــی و تعریــف مصادیــق‬
‫جرایــم ســازمان یافته و تعییــن می ـزان مجــازات‪ ،‬صرف ـاً دولت‌هــا متعهــد بــه «جرم‌پنــداری» شــده اند‪.‬‬
‫در کنوانســیون تعریفــی بــه عنــوان الگــو و نمونــه ارایــه شــده اســت و دولت‌هــا ملــزم شــده‌اند تعریــف‬
‫مذکــور را بــا رعایــت اصــول اساســی حقــوق ملــی خــود‪ ،‬وارد حقــوق داخلــی کننــد؛ بدین‌ســان‬
‫ســعی شــده اســت هــم قوانیــن داخلــی دولت هــای متعاهــد هماهنــگ شــوند و هــم دول مختلــف‬
‫بــدون دغدغــه نقــض حاکمیــت یــا مغایــرت مندرجــات ایــن اســناد بــا حقــوق داخلــی خویــش‪ ،‬بــه‬
‫تصویــب کنوانســیون و پروتوکول هــای الحاقــی مبــادرت نماینــد‪.‬‬
 ‫فصل اول‬

‫مباحث مقدماتی جرایم سازمان‌یافته‬

 ‫مفاهیم و کلیات‬
‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬
‫مــا امــروزه بــا ســه گونــه فعالیــت جنائــی بیمنــاک روبــرو هســتیم‪ :‬مــواد مخــدر‪ ،‬دهش ـت‌افکنی و‬
‫جرایــم ســازمان‌یافته؛ هــر ســه پیونــدی تنگاتنــگ دارنــد و هــر ســه امنیــت ملــی کشــور را تهدیــد‬
‫می‌کننــد‪ .‬در ایــن میــان‪ ،‬آســیب‌های جــرم ســازمان‌یافته بــه مراتــب بیشــتر و ســنگین‌تر از یــك‬
‫جنــگ واقعــی اســت و روز بــه‌روز‪ ،‬بــه تهدیــد آن افــزود می‌شــود‪.‬‬
‫بــا رشــد اقتصــادی کشــورها‪ ،‬ایــن جــرم هــم بــه آهســتگی در حــال حرکــت و ســایش بــر روی‬
‫ســایر ابعــاد اقتصــادی اســت‪ .‬هــدف از ایــن تحقیــق تشــریح ابعــاد مفاهیــم جرایــم ســازمان یافته در‬
‫قوانیــن افغانســتان‪ ،‬اســناد بین المللــی‪ ،‬خصوصیــات جرایــم ســازمان یافته‪ ،‬اهــداف‪ ،‬اث ـرات‪ ،‬قوانیــن‬
‫دهگانــه حاکــم بــر ســازمان های مجرمیــن ســازمان یافته‪ ،‬انــواع جرایــم ســازمان یافته‪ ،‬تفــاوت بیــن‬
‫جرایــم ســازمان یافته و ســازمان نیافته‪ ،‬تفــاوت بیــن جرایــم ســازمان یافته ســنتی و مــدرن‪ ،‬چگونگــی‬
‫نفــوذ در ســازمان های جنائــی و اســتراتیژی های مجرمیــن ســازمان یافته اســت‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬جرم سازمان یافته‬

‫جــرم ســازمان یافته معــادل دری اصطــاح (‪ )Organized Crime‬در زبــان انگلیســی اســت‪ .‬جــرم‬
‫ســازمان یافته مرکــب از دو کلمــه جــرم‪ ،‬و ســازمان‪ ،‬اســت کــه کلمــه ســازمان یافته بــه صــورت اســم‬
‫مفعــول بــه کار رفتــه اســت و در مقابــل بســیط و ســاده‪ ،‬عــادی اســت کــه بــه عنــوان صفــت جــرم بــه‬
‫شــمار مــی رود و درصــد تبییــن و توصیــف جــرم اســت‪.‬‬
 ‫جرایم سازمان‌یافته‬ ‫‪۸‬‬

‫از حیــث پیشــینه‪ ،‬اصطــاح «جــرم ســازمان‌یافته»‪ ،‬محصــول و ثمــره تالش هــای جرم‌شناســان‬
‫و از آورده‌هــای جرم‌شناســی بــه قلمــرو حقــوق جزائــی بــه شــمار میــرود‪ .‬ایــن اصطــاح کــه در‬
‫دهه هــای اخیــر بــه ادبیــات حقــوق جـزای داخلــی و بین‌المللــی راه یافتــه اســت‪ .‬بـرای نخســتین بــار‬
‫«ســادرلند»‪ ،‬جامعه شــناس آمریکائــی بــود کــه در ســال ‪ 1924‬از «جــرم ســازمان‌یافته»‪ « ،‬مجرمیــن‬
‫ســازمان‌یافته» یــا «ســازمان جرمــی» نــام بــرد و تأثیــر جرایــم ســازمان‌یافته را بــر ســاختار سیاســی‪،‬‬
‫اجتماعــی و اقتصــادی جامعــه بخصــوص در آمریــکا تبییــن کــرد‪.‬‬
‫در اروپ ــا اولی ــن تحقیق ــات جرم‌شناس ــی درب ــاره ای ــن ج ــرم در اوای ــل ده ــه هفت ــاد می ــادی‬
‫و ب ــه درخواس ــت ش ــورای اروپ ــا‪ ،‬درب ــاره مح ــدوده و ماهی ــت ای ــن ج ــرم در جمه ــوری ف ــدرال‬
‫آلم ــان و هلن ــد ص ــورت گرف ــت (نجف ــی ابرندآب ــادی‪ .)34 :1379 ،‬گرچ ــه جرای ــم س ــازمان یافته‬
‫در افغانس ــتان بس ــیار دیرت ــر از آمری ــکا ب ــه ص ــورت نوی ــن قابلی ــت ظه ــور پی ــدا ک ــرد‪ ،‬ول ــی ب ــه‬
‫ســبب ســهولت ارتباطــات و امــکان انتقــال اطالعــات‪ ،‬کاال و انســان از کشــوری بــه کشــور دیگــر‬
‫از یـــک طـــرف و وجـــود مشـــتریان فـــراوان در افغانســـتان و اروپـــا بـــرای مـــواد مخـــدر و قـــرار‬
‫داشـــتن افغانســـتان در مســـیر ترانزیـــت آن بهـــزودی ســـازمان های جرمـــی جهـــت قاچـــاق مـــواد‬
‫مخ ــدر از مب ــدأ افغانس ــتان و پاکس ــتان ب ــه س ــوی ای ــران و کش ــورهای غرب ــی دس ــت ب ــه کار ش ــدند‬
‫و شـــاید اولیـــن جرمـــی کـــه در افغانســـتان به صـــورت ســـازمان یافته و در ســـطح وســـیعی مـــورد‬
‫ارت ــکاب س ــازمان های جرم ــی ق ــرار گرف ــت‪ ،‬قاچ ــاق م ــواد مخ ــدر ب ــود‪ .‬در عی ــن ح ــال ب ــه م ــرور‬
‫زم ــان ارت ــکاب جرای ــم مختل ــف دیگ ــری نی ــز به ص ــورت س ــازمان یافته در افغانس ــتان م ــورد توج ــه‬
‫ق ــرار گرف ــت و ام ــروزه متأس ــفانه ش ــاهد فعالی ــت بانده ــا و ش ــبکه های ب ــزرگ و کوچ ــک جرم ــی‬
‫در داخ ــل کش ــور هس ــتیم ک ــه ب ــه ارت ــکاب س ــازمان یافته جرای ــم مختل ــف مش ــغولند (س ــلیمی‪،‬‬
‫‪.)32 :1382‬‬

‫جزء اول‪ :‬تعریفات از جرم سازمان‌یافته‬

‫تعاری ــف متع ــددی از جرای ــم س ــازمان یافته در مت ــون علم ــی وج ــود دارد ک ــه متأس ــفانه اجماع ــی‬
‫در پذی ــرش آن وج ــود ن ــدارد‪ .‬کالوس‌ف ــون المب ــس‪ ،‬بی ــش از ‪ 150‬تعری ــف را مش ــخص ک ــرده‬
‫اس ــت؛ بس ــیاری از آن‌ه ــا گیج‌کنن ــده‪ ،‬متحیرکنن ــده و ی ــا ض ــد و نقیض ان ــد؛ ام ــا تعاری ــف س ــنتی‬
‫ب ــه «انگی ــزه س ــود حاص ــل از کس ــب» اس ــتوار اس ــت‪ .‬ب ــه گفت ـه‌ ابادینس ــکی «تعری ــف قاب ــل قبول ــی‬
‫از جرای ــم س ــازمان‌یافته وج ــود ن ــدارد»‪ .‬وون لم ــب ب ــا اش ــاره ب ــه ت ــاش‌ اروپایـــان در تعری ــف‬
 ‫‪۹‬‬ ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف‬

‫جرای ــم س ــازمان‌یافته‪ ،‬گفت ــه اس ــت‪« :‬تصوی ــر کل ــی جرای ــم س ــازمان یافته‪ ،‬تاری ــک‪ ،‬ج ــدا از ه ــم‬
‫و اغلـــب ضـــد ونقیـــض اســـت؛ زیـــرا تفاوت هـــای فرهنگـــی در برداشـــت ها و مفهـــوم آفرینـــی‬
‫آن وج ــود دارد‪ .‬لیم ــن و پات ــر‪ ،‬مس ــئله تعری ــف را خالص ــه کردن ــد؛ زی ــرا آن‌ه ــا معتق ــد بودن ــد‬
‫کـــه بزرگ‌تریـــن مســـئله در فهـــم جرایـــم ســـازمان‌یافته‪ ،‬کلمـــه «جرایـــم» نیســـت بلکـــه کلمـــه‬
‫«س ــازمان‌یافته» اس ــت؛ ام ــا ب ــه منظ ــور غلب ــه ب ــر چالش ه ــای مفهوم ــی و نظ ــری پیرام ــون معن ــا‪،‬‬
‫ماهی ــت و مفه ــوم‌ آفرین ــی جرای ــم س ــازمان یافته‪ ،‬آلبانی ــز (‪ )2004‬جرای ــم س ــازمان‌یافته را چنی ــن‬
‫تعری ــف ک ــرده اس ــت‪« :‬جرای ــم س ــازمان یافته‪ ،‬اقدام ــات جنائ ــی مداوم ــی هس ــتند ک ــه ب ــه منظ ــور‬
‫بهرهمن ــدی از فعالیت ه ــای غیرقانون ــی کار می کنن ــد و اغل ــب در تقاض ــای عموم ــی ق ــرار دارن ــد‪.‬‬
‫موجودیـــت مـــداوم آنهـــا در اثـــر اســـتفاده از نیروهـــا‪ ،‬تهدیـــدات کنتـــرول امتیـــاز انحصـــاری و‬
‫فســـاد مأمـــوران دولتـــی حفـــظ میشـــود» (کاچـــاک‪ .)22 :1393 ،‬جرایـــم ســـازمان یافته معـــادل‬
‫ب ــا ه ــر ش ــکل از س ــازمانی اس ــت ک ــه مرتک ــب ج ــرم ب ــه منظ ــور س ــود غیرقانون ــی می ش ــود؛ ب ــا‬
‫ای ــن ح ــال هن ــوز تعری ــف یکنواخ ــت و گس ــتردۀ از مفه ــوم جرای ــم س ــازمان یافته وج ــود ن ــدارد‬
‫(موحارم ــی‪ .)5 :2016 ،‬زی ــرا جرای ــم س ــازمان‌یافته ب ــه ش ــکل و ش ــدت یکس ــانی در کش ــورهای‬
‫مختل ــف ظاه ــر نمی ش ــود‪.‬‬

‫الف‪ :‬برخی از تعریفات از جرم سازمان یافته به طور عام‬

‫در ابتــدای کنوانســیون ‪ ۱۹۸۸‬ویانــا (‪ )1‬بــا آنکــه از قاچــاق مــواد مخــدر بــه عنــوان جــرم بین المللــی یاد‬
‫شــده ولــی تعریفــی از جــرم ســازمان یافتۀ بین المللــی نیامده اســت‪.‬‬

‫‪ . 1‬کنوانســیون ســازمان ملــل متحــد دربــاره قاچــاق غیرقانونــی مــواد مخــدر و داروهــای روان‌گــردان‪ 20 ،‬دســامبر ‪ 1988‬در ویانا‬
‫برگ ـزار شــد‪ .‬امضاء‌کننــده‌گان ایــن کنوانســیون بــا نگرانــی عمیــق از حجــم و رونــد رو بــه افزایــش تولیــد‪ ،‬تقاضــا و قاچــاق‬
‫غیرقانونــی مــواد مخــدر و داروهــای روان‌گــردان کــه تهدیــدی جــدی ب ـرای ســامت و ســعادت بشــریت بــه شــمار م ـی‌رود‬
‫و بنیــاد اقتصــادی‪ ،‬فرهنگــی و سیاســی جامعــه را بــه مخاطــره می‌افکنــد‪ ،‬بدیــن وســیله مراتــب زیــر را مــورد موافقــت ق ـرار‬
‫می‌دهنــد‪ :‬الــف‪ -‬هیئــت بــه معنــای هیئــت بین‌المللــی کنتــرول مــواد مخــدر اســت کــه بــه موجــب کنوانســیون واحــد دربــاره‬
‫مــواد مخــدر مصــوب ‪ 1961‬کــه توســط پروتوکــول اصالحــی شــده تشــکیل گردیــده اســت‪.‬‬
‫ب‪ -‬گیــاه شــاهدانه بــه معنــای هــر گونــه گیــاه از دســته شــاهدانه می‌باشــد‪ .‬پ‪ -‬بوتــه کــوک بــه معنــای هــر یــک از گونه‌هــای‬
‫دســته آری تروکســیلون می‌باشــد‪.‬‬
‫ت‪ -‬متصــدی حمل‌ونقــل تجــاری بــه معنــای هــر شــخص و یــا هــر واحــد دولتــی‪ ،‬خصوصــی و یــا غیــره می‌باشــد کــه بــه‬
‫منظــور دریافــت اجــرت‪ ،‬کرایــه و یــا هرگونــه منفعــت دیگــری در امــر حمل‌ونقــل اف ـراد‪ ،‬کاالهــا و یــا محموله‌هــای پســتی‬
‫اشــتغال دارد‪ .‬ث‪ -‬کمیســیون بــه معنــای کمیســیون مــواد مخــدر شــورای اجتماعــی و اقتصــادی ســازمان ملــل متحــد می‌باشــد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -1‬جــرم ســازمان‌یافته‪ ،‬جرمــی اســت کــه مشــخصه تــدارک و ارتــکاب آن‪ ،‬تشــکیالتی روشــمند‬
‫اســت کــه اغلــب مباشـران آن امکانــات را فراهــم می‌کننــد (‪.)29 ,23 :2000 ,Ertan‬‬
‫‪ -2‬جنایــت ســازمان یافته یــک نهــاد غیــر ایدئولوژیــک مرکــب از تعــدادی افــراد بــا روابــط‬
‫متقابــل اســت کــه بــر مبنــای سلســله‌مراتب شــکل گرفتــه و حداقــل ســه ردۀ متمایــز در آن وجــود‬
‫دارنــد و هــدف آن جلــب منفعــت و قــدرت بــا اشــتغال بــه فعالیت هــای مشــروع و نامشــروع اســت‪.‬‬
‫مســؤولیت های کلیــدی ممکــن اســت برحســب روابــط خویشــاوندی‪ ،‬دوســتی و یــا صرفـاً بــر اســاس‬
‫مهــارت داده شــود‪ .‬مســؤولیت ها در هیــچ برهــۀ زمانــی خــاص قائــم بــه دارنــدگان آنهــا نمی باشــد‪.‬‬
‫(همــان‪ .)33 :2000 ،‬اعضــاء ســازمان را دایمــی میداننــد و ســعی دارنــد یکپارچگــی و فعــال‬
‫بــودن آن را در جهــت نیــل بــه اهدافــش حفــظ کننــد‪ .‬تمایــل بــه اســتفاده از خشــونت و یــا رشــوت‬
‫بـرای رســیدن بــه اهــداف یــا حفــظ انســجام‪ ،‬زیــاد اســت‪ ،‬عضوگیــری محــدود اســت؛ هــر چنــد از‬
‫افـراد غیــر عضــو ممکــن اســت بــه طــور مــوردی اســتفاده شــود‪ ،‬قواعــد صریــح مکتــوب یــا شــفاهی‬
‫دارنــد کــه بــا ضمانــت اجراهــای شــدیدی شــامل مــرگ‪ ،‬اعمــال می شــوند‪.‬‬
‫‪ -3‬جنایــت ســازمان یافته زمانــی رخ میدهــد کــه گروهــی کــه عمدتــاً بــر روی تحصیــل منافــع‬
‫غیرقانونــی متمرکــز شــدهاند بــه طــور سیســتماتیک مرتکــب جنایاتــی می شــوند کــه ایــن جنایــات‪ ،‬به‬
‫خصــوص بــا توســل بــه خشــونت فزیکــی یــا برداشــتن موانــع بــا افســاد مأموریــن متقابـاً بــر جامعــه‬
‫اثــر می گذارنــد و بــر فعالیت هــای جنایتکارانــه چتــر امنیتــی ایجــاد می کننــد‪.‬‬
‫‪ -4‬جنایــت ســازمان یافته هــر مجموعــه ســاختار هماهنــگ و ســازمان یافته از اشــخاص اســت کــه‬
‫معمــوالً بــه وســایل غیرقانونــی بـرای جمــع آوری ســرمایه اتــکا می کنــد (‪.)52 :2010 ,Murat‬‬
‫‪ -5‬جنایــت ســازمان‌یافته ارتــکاب برنامه‌ریــزی شــده جنایاتــی قابــل توجــه بـرای تحصیــل منفعــت‬
‫یــا قــدرت اســت؛ در صورتــی کــه بیــش از دو شــریک در مــدت زمانــی طوالنــی یــا نامحدود ســهمی‬
‫از طریــق تجــارت یــا ســاختارهای شــبه‌تجارتی یــا اســتفاده از خشــونت یــا دیگــر وســایل تهدیــد یــا‬
‫از طریــق نفــوذ در سیاســت یــا رســانه‌ها بــه اداره امــور عمومــی سیســتم څارنوالــی یــا اقتصــاد ایفــاء‬
‫نمــوده و بــا یکدیگــر همــکاری کننــد‪.‬‬
‫‪ -6‬عنــوان جنایــت ســازمان‌یافته یــک شــیوه مدیریــت عملیــات جنائــی را بیــان می‌کنــد کــه‬
‫ت اســت از‪ :‬خشــونت‪،‬‬
‫متمایــز از ســایر اشــکال رفتــار جنایتکارانــه اســت و خصوصیات بــارز آن عبار ‌‬
‫فســاد مالــی‪ ،‬فعالیــت جنائــی مــداوم و برتــری گــروه بــر تک‌تــک اعضــاء (همــان منابــع‪.)53 :2010 ،‬‬
‫‪ -7‬گروه هــای ســازمان یافته بــا مشــخصۀ تــداوم آنهــا بــدون توجــه بــه مرگ‌ومیــر اعضــاء شــناخته‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۱۱‬‬

‫می شــوند؛ بقــای آن‌هــا وابســته بــه مشــارکت دایمــی هیــچ یــک از اعضــاء نیســت‪.‬‬
‫‪ -8‬جنایــت ســازمان‌یافته‪ ،‬فعالیــت غیرقانونــی بــا انگیــزه اقتصــادی توســط گــروه‪ ،‬انجمــن یــا ارگان‬
‫دیگــری مرکــب از دو یــا چنــد شــخص اســت کــه خــواه بــه طــور رســمی یا غیــر رســمی‪ ،‬ســازمان‌یافته‬
‫باشــند و اثــر منفــی ایــن فعالیــت‪ ،‬از بعــد اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬ایجــاد خشــونت‪ ،‬صحــی و ســامت‬
‫عمومــی و یــا زیسـت‌محیطی حائــز اهمیــت تلقــی شــود (اســعدی‪.)۶۶ .۶۵ .۶۴ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫‪ -9‬در پایــان‪ ،‬ایــن تعریــف را می‌تــوان‪ ،‬جامع‌تــر دانســت‪ :‬جــرم ســازمان‌یافته‪ ،‬فعالیــت غیرقانونــی‬
‫و هماهنــگ گــروه منســجمی از اشــخاص اســت کــه بـرای تحصیــل منافع مــادی و قــدرت بــا ارتکاب‬
‫مســتمر جــرم شــدید از هــر وســیله و ابـزار جرمــی اســتفاده می‌کننــد (همــان‪.)۷۶ :۱۳۸۶ ،‬‬

‫جــزء دوم‪ :‬جــرم ســازمان‌یافته از نظــر پولــس انترپــول‪ ،‬کنوانســیون پالرمـو ‬

‫و قوانین افغانســتان‬
‫الف‪ :‬تعریف جرایم سازمان یافته از نظر پولیس انترپول ‬
‫ســازمان بین المللــی پولیــس انترپــول بکــی از مهمتریــن ســازمان های درگیــر و مبــارزه کننــده بــا‬
‫جرایــم ســازمان یافته بین المللــی بــه حســاب می آیــد کــه تمــام کشــورها در چارچــوب شــرح وطایــف‬
‫تشــکیالتی مشــخص بــا ایــن ســازمان بین المللــی در ارتبــاط هســتند‪ .‬در بخشــی از اساســنامه ایــن‬
‫ســازمان پــس از تشــریح شــرح وظایــف ایــن نهــاد بین‪-‬المللــی‪ ،‬جــرم ســازمان یافته را ایــن گونــه‬
‫تعریــف کــرده اســت‪« :‬هرگونــه تشــکیالت یــا ســازمانی کــه بــه صــورت مســتمر درگیــر فعالیت‌هــای‬
‫غیرقانونــی اســت و هــدف آن کســب ســودهای کالن و غیــر قانونــی بــدون توجــه بــه ســرحدات ملــی‬
‫و بین‌المللــی باشــد گــروه جرمــی ســازمان‌یافته اســت‪.‬‬

‫ب‪ :‬جرم سازمان‌یافته در کنوانسیون پالرمو‬

‫گــروه جرمــی ســازمان‌یافته عبــارت از گروهــی تشــکیل‌یافته از ســه نفــر یــا بیشــتر اســت کــه در یــک‬
‫دوره زمانــی مشــخص بــا هــدف ارتــکاب یــک یــا چنــد جــرم شــدید یــا اعمــال جرمــی منــدرج در‬
‫ایــن کنوانســیون بــه منظــور تحصیــل مســتقیم یــا غیــر مســتقیم منفعــت مالــی یــا ســایر منافــع مــادی‬
‫بــه صــورت هماهنــگ فعالیــت می‌کنــد (جــزء الــف‪ ،‬مــاده ‪ ۲‬کنوانســیون پالرمــو ‪ .)۲۰۰۰‬جــرم شــدید‬
‫عبــارت اســت از عمــل مجرمانــۀ کــه مجــازات آن ســلب آزادی بــه مــدت حــد اقــل چهــار ســال و یــا‬
‫مجازات‌هــای شــدیدتر باشــد (جــزء ب‪ ،‬مــاده ‪ ،۲‬کنوانســیون پالرمــو ‪.)۲۰۰۰‬‬
 ‫‪ ۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گــروه تشــکیل‌یافته‪ ،‬گروهــی اســت کــه ب ـرای ارتــکاب فــوری یــک جــرم بــه طــور تصادفــی‬
‫تشــکیل نشــده باشــد و لزومــی نــدارد کــه در نقش‌هــای تعریــف شــده رســمی بـرای اعضــای خــود یــا‬
‫اســتمرار عضویــت اعضــای خــود و یــا ســاختار توســعه‌یافته باشــد‪ .‬خصوصیــات جــرم ســازمان‌یافته‬
‫بــا توجــه بــه مــاده ‪ ۲ ،۵‬و ‪ ۳‬در کنوانســیون ‪ ۲۰۰۰‬پالرمــو چنیــن اســت‪:‬‬
‫‪ -‬ارتکاب جنایت توسط گروهی که متشکل از سه نفر یا بیشتر باشد‪.‬‬
‫‪ -‬جنایت ارتکابی ماهیتاً بین‌المللی باشد‪.‬‬
‫‪ -‬فعالیت گروه برای مدتی استمرار داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -‬انگیزه و هدف نهایی‪ ،‬تحصیل منافع مالی و مادی باشد‪.‬‬

‫ج‪ :‬جرم سازمان‌یافته در کود جزا‬

‫‪ -1‬گروه سازمان‌یافته جرمی‬

‫گــروه ســازمان‌یافته جرمــی عبــارت اســت از‪ :‬دســته تشــکل‌یافته ســه نفــر یــا بیــش از آنکــه ب ـرای‬
‫مــدت زمانــی موجــود بــوده و بــا داشــتن نقش‌هــای تعریــف شــده بـرای اعضــای خــود‪ ،‬بــه صــورت‬
‫منســجم‪ ،‬بــا هــدف ارتــکاب یــک یــا چنــد جــرم منــدرج ایــن فصــل‪ ،‬یــا جــرم جنایــت و دریافــت‬
‫منفعــت مالــی یــا ســایر منافــع فعالیــت نمایــد‪.‬‬

‫‪ -2‬مرتکب گروه جرمی‬

‫مرتکــب جــرم ســازمان یافته شــخصی اســت کــه یــک یــا چنــد جــرم منــدرج ایــن بــاب یــا جنایــات‬
‫من ــدرج ای ــن قان ــون را توس ــط گ ــروه س ــازمانیافته جرم ــی انج ــام ده ــد‪ .‬گ ــروه س ــازمان یافته جرم ــی‬
‫عب ــارت از دس ــته تش ــکلیافته س ــه نف ــر ی ــا بی ــش از آن اس ــت ک ــه ب ـرای م ــدت زمان ــی موج ــود ب ــوده‬
‫و ب ــا داش ــتن نقش ه ــای تعری ــف ش ــده بــرای اعض ــای خ ــود‪ ،‬ب ــه ص ــورت منس ــجم‪ ،‬ب ــه ه ــدف‬
‫ارت ــکاب ی ــک ی ــا چن ــد ج ــرم من ــدرج کت ــاب دوم‪ ،‬ب ــاب شش ــم‪ ،‬فص ــل اول‪ ،‬ک ــود ج ـزا‪ ،‬ی ــا ج ــرم‬
‫جنای ــت و دریاف ــت منفع ــت مال ــی ی ــا س ــایر مناف ــع فعالی ــت نمای ــد‪ .‬مرتک ــب ج ــرم س ــازمان یافته‪،‬‬
‫ب ــه حداکث ــر مج ــازات ج ــرم ارتکاب ــی‪ ،‬محک ــوم می گ ــردد‪ .‬ه ــرگاه مرتک ــب جرای ــم من ــدرج کت ــاب‬
‫دوم‪ ،‬ب ــاب اول‪ ،‬فص ــل دوم‪ ،‬ک ــود جــزا‪ ،‬تبع ــه خارج ــی باش ــد‪ ،‬ب ــه ی ــک ونی ــم چن ــد مج ــازات‬
‫ج ــرم مرتکب ــه‪ ،‬محک ــوم می گ ــردد (ک ــود جــزا‪ ،‬م ــاده ‪ ،495‬فقره ه ــای ‪ ۳ ،۲ ،۱‬و ‪ .)۴‬عنص ــر م ــادی‬
‫در جرای ــم س ــازمان‌یافته هم ــان عنص ــر م ــادی ارتکاب ــی م ــورد نظ ــر اس ــت ک ــه در ای ــن ب ــاب بی ــان‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۱۳‬‬

‫ش ــده ی ــا جنای ــت باش ــد و ش ــرط اس ــت ک ــه عنص ــر م ــادی ج ــرم توس ــط گ ــروه س ــازمان‌یافته را بی ــان‬
‫نمـــوده اســـت‪ .‬در فقـــره اول‪« ،‬مرتکـــب جـــرم ســـازمان‌یافته» و در فقـــره دوم «گـــروه ســـازمان‌یافته‬
‫جرم ــی» تعری ــف ش ــده اس ــت‪ .‬در فقره ــای س ــوم و چه ــارم‪ ،‬مج ــازات مرتک ــب ج ــرم س ــازمان‌یافته‬
‫بی ــان ش ــده اس ــت‪.‬‬
‫طبــق تعریــف فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 495‬کــود جــزا شــرط تحقــق جــرم ســازمان‌یافته آن اســت کــه‬
‫مرتکــب‪ ،‬جــرم یــا جرایــم مذکــور را در قالــب گــروه ســازمان‌یافته جرمــی انجــام دهــد‪ .‬در فقــره دوم‪،‬‬
‫قانون‌گــذار در هماهنگــی بــا کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬گــروه ســازمان‌یافته جرمــی را تعریــف کــرده اســت‪.‬‬
‫براســاس ایــن تعریــف‪ ،‬گــروه ســازمان‌یافته جرمــی‪ ،‬دارای خصوصیــات زیــر اســت‪:‬‬
‫منظــور از گــروه‪ ،‬یــک دســته «تشــکل‌یافته» اســت؛ بــه ایــن معنــا کــه تعــدادی افــراد‪ ،‬بــا‬
‫انســجام‪ ،‬ســازمان‌دهی و سلســله‌مراتب‪ ،‬تقســیم کار و برنامه‌ریــزی جرایــم مربــوط را انجــام دهنــد‪.‬‬
‫ایــن خصوصیــت‪ ،‬از عبــارت قانون‌گــذار کــه می‌گویــد گــروه «بــا داشــتن نقش‌هــای تعریف‌شــده‬
‫بـرای اعضــای خــود‪ ،‬بــه صــورت منســجم‪ ،‬بــه هــدف ارتــکاب یــک یــا چنــد جــرم منــدرج کتــاب‬
‫دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل اول‪ ،‬کــود جـزا‪ ،‬یــا جــرم جنایــت و دریافــت منفعــت مالــی یــا ســایر منافــع‬
‫فعالیــت نمایــد» می‌تــوان دریافــت‪.‬‬
‫گــروه دارای حداقــل ســه نفــر عضــو یــا بیشــتر می‌باشــد‪.‬گروه‪ ،‬بـرای مــدت زمــان خاصــی موجــود‬
‫بــوده باشــد؛ مثـاً از تشــکیل آن مــدت زمــان خاصــی گذشــته باشــد و آن‌هــا همچنان تشــکل خویش‬
‫را حفــظ کــرده باشــند؛ لــذا ایــن تعریــف‪ ،‬افـرادی را کــه گروهــی تشــکیل داده و ســپس متفــرق شــده‬
‫یزننــد دربرنمی‌گیــرد‪.‬‬
‫باشــند و هــر کــدام جداگانــه دســت بــه ارتــکاب جــرم م ‌‬
‫هــدف از ارتــکاب‪ ،‬یــک یــا چنــد جــرم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل اول کــود جـزا‪،‬‬
‫یــا جــرم جنایــت بــوده باشــد‪.‬‬
‫گــروه بــه هــدف کســب منافــع مالــی یــا ســایر منافــع فعالیــت کنــد‪ .‬منظــور از «ســایر منافــع»‬
‫آن اســت کــه بــه طــور مثــال‪ ،‬یــک گــروه ضمــن ارتــکاب جرایــم مذکــور‪ ،‬فــرد یــا اف ـرادی را هــم‬
‫بـرای برنده‌شــدن در انتخابــات شــورای ملــی تمویــل و حمایــت می‌کنــد تــا پــس از راه‌یابــی وی بــه‬
‫پارلمــان‪ ،‬از او بــه نفــع خویــش اســتفاده کننــد و منافــع و امتیازاتــی را توســط وی بــه دســت آورنــد‪.‬‬
‫عنصــر معنــوی ارتــکاب جــرم ســازمان‌یافته علــم و قصــد می باشــد؛ بــه ایــن ترتیــب کــه شــخص‬
‫بــه ماهیــت عمــل‪ ،‬علــم داشــته باشــد و قصــدا ً آن را در قالــب گــروه ســازمان یافته انجــام دهــد‪.‬‬
‫مجــازات‪ :‬هــرگاه جــرم ســازمانیافته تبعــه داخلــی باشــد‪ ،‬بــه حداکثــر مجــازات جــرم ارتکابــی‬
 ‫‪ ۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫محکــوم می گــردد و هــرگاه مرتکــب‪ ،‬تبعــه خارجــی بــوده باشــد‪ ،‬بــه یــک و نیــم چنــد مجــازات جــرم‬
‫مرتکــب‪ ،‬محکــوم می گــردد‪.‬‬

‫‪ -3‬سازمانده گروه سازمان یافته جرمی‬

‫ســازمانده شــخصی اســت کــه گــروه ســازمان یافته جرمــی را تأســیس‪ ،‬تشــکیل‪ ،‬رهبــری‪ ،‬هدایــت یــا‬
‫مدیریــت نمایــد‪ .‬ســازمانده بــه یــک و نیــم چنــد حداکثــر مجــازات جــرم مرتکبــه محکــوم می گــردد‪،‬‬
‫مشــروط برایــن کــه مجمــوع مــدت حبــس وی از میعــاد حبــس دوام درجــه ‪ ۱‬بیشــتر نگــردد و در‬
‫صــورت عــدم ارتــکاب جــرم‪ ،‬بــه حبــس طویــل تــا ده ســال‪ ،‬محکــوم می گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــادۀ‬
‫‪ ،۴۹۶‬فقــره ‪ .)۲ ،۱‬مــاده ‪ 496‬کــود جـزا بــه تعریــف ســازمانده گــروه ســازمانیافته جرمی و مجــازات وی‬
‫پرداختــه اســت‪ .‬فقــرۀ (‪ )1‬مــاده ‪ 496‬کــود جـزا اشــعار میــدارد کــه ســازمانده شــخصی اســت کــه گــروه‬
‫ســازمان یافته جرمــی را تأســیس‪ )2(،‬تشــکیل‪ ،‬رهبــری (‪ )3‬هدایــت یــا مدیریــت نمایــد‪ .‬عنصــر مــادی‬
‫منــدرج مــاده ‪ 496‬ســازماندهی ارتــکاب جــرم می باشــد‪.‬‬
‫تأسـیس در لغـت‪ ،‬بـه وجـود آوردن نهـادی مانند سـازمان و امثال آن را میگویند‪ .‬تشـکیل‪ ،‬شـکل‬
‫و صورتـدادن بـه چیـزی و پدیـد آوردن آن را گوینـد‪ .‬رهبـری بـه معنـای هدایت کردن کسـی در راهی‬
‫آمده اسـت‪ .‬هدایت در معنای رهنمایی کردن به مسـیری‪ ،‬اسـتعمال شـده اسـت و مدیریت به توانایی‬
‫و شایسـتگی اداره جایـی بـا رهبـری و کنتـرول فعالیت های در حـال انجام‪ ،‬برای رسـیدن به هدف های‬
‫موردنظـر گفتـه میشـود؛ بنابراین‪ ،‬هر شـخصی که در گـروه سـازمانیافته جرمی به یکی از اشـکال فوق‪،‬‬
‫نقـش ایفـا نماید‪ ،‬سـازمانده مورد نظر این ماده‪ ،‬محسـوب میشـود‪.‬‬
‫عنصــر معنــوی جــرم ســازمان‌دهی‪ ،‬علــم و قصــد می باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه شــخص بــا علــم بــه‬
‫موضــوع (ســازمان‌دهی گــروه ســازمان یافته جرمــی) قصــد‌ًا اعمــال مذکــور را انجــام دهــد‪.‬‬
‫قانون‌گذار برای مجازات جرم سازمان‌ده‪ ،‬دو حالت را پیش‌بینی کرده است‪:‬‬
‫ســازمانده عــاوه بــر ســازمان‌دهی‪ ،‬مرتکــب یــک یــا چنــد جــرم ســازمان‌یافته هــم شــده باشــد‪.‬‬
‫در ایــن صــورت مجــازات وی یــک ونیــم چنــد حداکثــر مجــازات جــرم مرتکبــه می‌باشــد‪ ،‬مشــروط‬
‫بــر اینکــه مجمــوع مــدت حبــس وی از میعــاد حبــس دوام درجــه ‪ 1‬بیشــتر نگــردد‪.‬‬
‫در صورتــی کــه ســازمانده صرفــاً ســازمان‌دهی کــرده و خــود جــرم دیگــری را مرتکــب نشــده‬

‫‪ .2‬تأسیس‪ :‬بنا نهادن سازمان‪ ،‬اداره‪ ،‬حکومت‪ ،‬مکتب‪ ،‬باند‪ ،‬نظریه و‪...‬‬
‫‪ .3‬رهبــری‪ :‬قــدرت یــا توانایــی هدایــت افـراد دیگــر؛ راهنمایــی دیگـران بـرای تکمیــل یــک تکلیــف خــاص یــا انگیــزه دادن‬
‫بــه اعضــای تیــم تــا بهتریــن عملکــرد را از خــود نشــان دهنــد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۱۵‬‬

‫باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل تــا ده ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (شــرح کــود ج ـزا‪ :۱۳۹۸ ،‬ج‪.)۳۴۵ ،۳ ،‬‬

‫‪ -4‬اشتراک در گروه سازمان‌یافته جرمی‬

‫شــخصی کــه بــا آگاهــی از هــدف‪ ،‬فعالیــت یــا قصــد گــروه ســازمان‌یافته جرمــی مبنــی بــر انجــام‬
‫اعمــال جرمــی معیــن یــا غیــر معیــن‪ ،‬در فعالیت‌هــای جرمــی گــروه ســازمان‌یافته جرمــی بــه صــورت‬
‫مســتقیم یــا غیــر مســتقیم بــا درک اینکــه شــرکت وی در بــه دسـت‌آوردن اهــداف جرمــی فــوق مؤثــر‬
‫اســت‪ ،‬بــه صــورت فعاالنــه ســهیم گــردد‪ ،‬مرتکــب جــرم اشــترک در گــروه ســازمان‌یافته جرمــی‬
‫شــناخته می‌شــود‪ .‬شــریک یــا معــاون در جرایــم ســازمان‌یافته جرمــی‪ ،‬بــه عیــن جـزای فاعــل جــرم‪،‬‬
‫محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،497‬فقــرۀ ‪ 1‬و ‪.)2‬‬
‫عنصــر مــادی ایــن جــرم اشــتراک در گــروه ســازمان‌یافته جرمــی می‌باشــد‪ .‬قانون‌گــذار در مــاده‬
‫‪ 497‬در دو فقــره احــکام اشــترک در گــروه ســازمان‌یافته جرمــی را بیــان کــرده اســت‪ .‬گفتنــی اســت‬
‫کــه منظــور از کلمــه «اشــتراک» در مــاده ‪ 497‬کــود جـزا اعــم از شــرکت و معاونــت در جــرم اســت؛‬
‫یعنــی ایــن مــاده هــم شــرکت و هــم معاونــت در جرایــم ارتکابــی از ســوی گــروه ســازمان‌یافته جرمــی‬
‫را جرم‌پنــداری کــرده اســت‪.‬‬
‫فقــره اول مــاده ‪ 497‬کــود جـزا می‌گویــد‪« :‬شــخصی کــه بــا داشــتن آگاهــی از هــدف‪ ،‬فعالیــت یــا‬
‫قصــد گــروه ســازمان‌یافته جرمــی مبنــی بــر انجــام اعمــال جرمــی معیــن یــا غیــر معیــن‪ ،‬در فعالیت‌های‬
‫جرمــی گــروه ســازمان‌یافته جرمــی بــه صــورت مســتقیم یــا غیــر مســتقیم بــا درک اینکــه شــرکت وی‬
‫در بــه دسـت‌آوردن اهــداف جرمــی فــوق مؤثــر اســت‪ ،‬بــه صــورت فعاالنــه ســهیم گــردد‪ ،‬مرتکــب‬
‫جــرم اشــتراک در گــروه ســازمان‌یافته جرمــی شــناخته می‌شــود‪».‬‬
‫بنابرایــن‪ ،‬عنصــر مــادی ایــن جــرم ســهیم‌گردیدن فعاالنــه‪ ،‬در فعالیت‌هــای جرمــی گــروه‬
‫ســازمان‌یافته اســت‪ .‬ایــن ســهیم شــدن چــه بــه صــورت مســتقیم باشــد و چــه بــه صــورت غیــر‬
‫مســتقیم‪ ،‬هــر دو صــورت را شــامل می‌شــود‪« .‬صــورت مســتقیم» بیانگــر حالت‌هــای شــرکت در‬
‫جــرم اســت کــه شــخص بــه عنــوان شــریک در جــرم در ارتــکاب جــرم ســازمان‌یافته ســهم شــود و‬
‫«صــورت غیــر مســتقیم» اشــکال معاونــت در جــرم را در برمی‌گیــرد کــه شــخص بــه عنــوان معــاون در‬
‫ارتــکاب جــرم مذکــور ســهم بگیــرد‪ .‬صــور و مصادیــق شــرکت و معاونــت در جــرم را بخــش عمومــی‬
‫ایــن مجموعــه بیــان کــرده اســت کــه مــا از تکـرار آن خــودداری می نمائیــم‪ ،‬البتــه در منابــع دیگــر هم‬
‫بــه قــدر کافــی در ایــن بــاره توضیــح داده شــده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد می باشــد‪ ،‬بــه ایــن معنــا کــه شــخص «بــا داشــتن آگاهــی‬
‫از هــدف‪ ،‬فعالیــت یــا قصــد گــروه ســازمان‌یافته جرمــی مبنــی بــر انجــام اعمــال جرمــی گــروه‬
‫ســازمان‌یافته جرمــی و بــا درک اینکــه شــرکت وی بــه دســت آوردن اهــداف جرمــی فــوق مؤثــر‬
‫اســت» قصــدا ً در ارتــکاب جــرم مذکــور ســهم گیــرد (شــرح کــود جــزا‪ :۱۳۹۸ ،‬ج‪.)۳۴۴ ،۲ ،۳ ،‬‬
‫مــاده ‪ 497‬راجــع بــه مجــازات ســهمگیری و اشــتراک در گــروه ســازمان یافته جرمــی‪ ،‬اشــعار داشــته‬
‫اســت‪ :‬شــریک یــا معــاون در جرایــم ســازمان یافته جرمــی‪ ،‬بــه عیــن ج ـزای فاعــل جــرم‪ ،‬محکــوم‬
‫می گــردد کــه حداکثــر مجــازات جــرم ارتکابــی اســت‪ .‬الزم بــه ذکــر اســت کــه قانونگــذار در مــورد‬
‫مجــازات معــاون جــرم ســازمان‪-‬یافته یــک سیاســت جنائــی افتراقــی ســختگیرانه را اتخــاذ نموده اســت‬
‫و همانطــور کــه مالحظــه شــد‪ ،‬مجــازات وی را عیــن ج ـزای فاعــل جــرم دانســته اســت‪.‬‬
‫ایــن در حالــی اســت کــه مجــازات معــاون جــرم در بنــد ‪ 3‬مــاده ‪ 59‬کــود جـزا یــک درجــه پائین تر‬
‫از مجــازات فاعــل جــرم پیشــبینی شــده اســت؛ البتــه اتخــاذ چنیــن سیاســت ســختگیرانه نســبت بــه‬
‫افـراد معاونت‌کننــده در جرایــم ســازمان یافته بــا توجــه بــه شــدت ایــن جرایــم و پیامدهــای خطرنــاک‬
‫آنهــا‪ ،‬معقــول و منطقــی بــه نظــر میرســد‪.‬‬

‫‪ -5‬گروه سازمان یافته جرمی به اساس ماده ‪ 61‬کود جزا‬

‫مـاده ‪ 61‬کـود جـزا اگرچـه جـرم سـازمان یافته را تعریـف نکـرده اسـت و در عوض گـروه سـازمان یافته‬
‫جرمـی را تعریـف نمـوده اسـت که شـباهتی بـه کنوانسـیون پالرمـو در تعیین حـدود و ثغور ایـن جرایم‬
‫دارد‪ .‬آنچـه در مـاده ‪ 61‬در بـاب گـروه سـازمان یافته آمـده اسـت " گـروه سـازمان یافتۀ جرمـی عبارت‬
‫اسـت از تشـکیل منسـجم سـه نفـر یـا بیـش از آن کـه بـه صـورت منظم بـه هـدف ارتکاب یـک چند‬
‫جـرم جنایـت یـا جنحه‪ ،‬جهت حصول مسـتقیم یـا غیر مسـتقیم منفعت فعالیـت نماید" نشـان دهنده و‬
‫توصیف کننده ماهیت و نحوه ارتکاب جرایم سـازمان یافته نیز می باشـد که توسـط گروه سـازمان یافته‬
‫جرمـی صـورت می گیـرد؛ بنابرایـن می تـوان از نظـر کـود جـزای افغانسـتان هـرگاه حداقـل سـه نفـر با‬
‫برنامه ریـزی قبلـی و هماهنگی میان خود در راسـتای فعالیت های جرمی‪ ،‬جرایم شـدیدی اقدام نمایند‬
‫و هـدف آنـان انجـام دادن جنایـت و یـا جنحـه بـه منظـور کسـب منفعـت باشـد‪ ،‬اعضـای یـک گروه‬
‫سـازمان یافته جرمـی هسـتند و هـرگاه ایـن گروه مرتکـب جرمی از مصادیـق جنایت یا جنحه شـود (‪ .)4‬‬
‫هـر یـک از اعضـای گروه بـه حداکثر مجـازات جـرم مرتکبه‪ ،‬محکـوم خواهنـد گردید‪.‬‬

‫‪ .4‬بر اساس ماده ‪ 495‬کود جزا‪ ،‬جرم ارتکابی باید جنایت باشد تا از جرایم سازمان یافته محسوب شود‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۱۷‬‬

‫جــرم ســازمان یافته فقــط در جرایمــی صــدق می کنــد کــه جنایــت یــا حداقــل جنحــه باشــد و‬
‫ایــن جــرم ســاختارمند در جــرم قباحــت مصــداق نــدارد و دلیــل ایــن امــر دو مســأله اســت؛ یکــی‬
‫ایــن کــه قباحــت یــک جــرم خفیــف اســت و مجــازات مرتکبیــن آن در چــوکات جــرم ســازمان یافته‪،‬‬
‫نبایــد مشــمول جـزای حداکثــر قـرار گیرنــد و دیگــر ایــن کــه گــروه ســازمان یافته معمــوالً چنیــن جــرم‬
‫خفیفــی را مرتکــب نمی شــوند و اعضــای ایــن گــروه اگــر بـرای ارتــکاب جــرم قباحــت اقــدام نماینــد‬
‫بــه آن انــدازه‪ ،‬دارای حالــت خطرنــاک نیســتند کــه مشــمول تشــدید مجــازات بــه حداکثــر مجــازات‬
‫ایــن جــرم قـرار گیرنــد‪ ،‬ولــی هــرگاه جــرم قباحــت را انجــام دهنــد حالــت خطرناکــی اعضای ایــن گروه‬
‫بیشــتر از مرتکبیــن انف ـرادی یــا دو نفــری بــه غیــر ســازمان یافته در جامعــه تبــارز می کنــد و مشــمول‬
‫ج ـزای ســنگین واقــع می شــوند و مرتکــب جــرم ســازمان یافته در مــاده ‪ 495‬کــود ج ـزا نیــز تعریــف‬
‫شــده اســت کــه از نظــر درجــه جــرم ارتکابــی بــه جنایــات و جنحــه اختصــاص پیــدا نمــوده اســت‪.‬‬
‫در جــرم ســازمان یافته هــدف تشــکیل یــک گــروه ســازمان یافته جرمــی حصــول منفعــت اســت‬
‫و ایــن منفعــت می توانــد مــادی باشــد؛ ماننــد منافــع ناشــی از ســرقت‪ ،‬اختــاس‪ ،‬رشــوت گرفتــن‪،‬‬
‫پول شــویی و فریــب کاری و نیــز ایــن منفعــت ممکــن اســت غیــر مــادی باشــد از قبیــل کشــتن دیگری‬
‫در عرصــه رقابت هــای سیاســی و تجارتــی آنچــه در مــاده ‪ 61‬کــود جـزای افغانســتان بیــان شــده اســت‬
‫بــه صــورت مطلــق اســت کــه شــامل منافــع مالــی و غیــر مالــی می شــود و از جانــب دیگــر‪ ،‬ایــن‬
‫منفعــت ممکــن اســت مســتقیم حاصــل شــود؛ مثــل ایــن کــه گــروه ســازمان یافته جرمــی بتوانــد از‬
‫بانکــی ســرقت نمــوده و پولــی را حاصــل کنــد و یــا ایــن کــه حاصــل شــدن منفعــت بــه شــکل غیــر‬
‫مســتقیم‪ ،‬تصــور شــود ماننــد ایــن کــه گــروه ســازمان یافته جرمــی از طریــق قتــل دیگــری بتوانــد از‬
‫معــاون جــرم‪ ،‬منافــع مالــی حاصــل نمایــد‪.‬‬
‫مقن ــن در م ــاده ‪ 61‬ک ــود جــزای افغانس ــتان ب ــه نی ــت و ه ــدف پلیدان ــه اعض ــای گ ــروه‪ ،‬توج ــه‬
‫نم ــوده اس ــت و مق ــرر نم ــوده اس ــت" جه ــت حص ــول مس ــتقیم ی ــا غی ــر مس ــتقیم منفع ــت" ک ــه‬
‫در نتیجـــۀ حصـــول منفعـــت در اثـــر ارتـــکاب جـــرم را شـــرط تشـــدید مجـــازات اعضـــای گـــروه‬
‫ســازمان یافته جرمــی‪ ،‬ندانســته اســت و اگــر در انجــام جــرم‪ ،‬هیــچ یکــی از اعضــای گــروه بــه هــدف‬
‫س ــودجویانه خ ــود نرس ــند نی ــز مش ــمول تش ــدید مج ــازات ب ــه حداکث ــر مج ــازات ج ــرم ارتکابی ش ــان‬
‫خواهن ــد ش ــد و ای ــن ام ــر می توان ــد جل ــوه و جنب ــه پیش ــگیرانه از تحق ــق ج ــرم س ــازمان یافته‪ ،‬داش ــته‬
‫باش ــد و در نتیج ــۀ اعض ــای گ ــروه مذک ــور در " ش ــروع ب ــه ج ــرم‪ ،‬ج ــرم عقی ــم ی ــا مح ــال نی ــز ب ــه‬
‫حداکث ــر مج ــازات ش ــروع ب ــه هم ــان ج ــرم محک ــوم می‌ش ــوند‪".‬‬
 ‫‪ ۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫هــرگاه دو نفــر بــا هــم بـرای ارتــکاب جرمــی همــکاری نماینــد ممکــن اســت اتفــاق در جــرم را‬
‫مرتکــب شــوند یــا اگــر جــرم اصلــی انجــام دهنــد هــر یــک بــر اســاس می ـزان نقــش و دخالــت ش‬
‫در پروســه عنصــر مــادی جــرم‪ ،‬معــاون‪ ،‬شــریک یــا فاعــل جــرم خواهــد بــود و توســط دو نفــر جــرم‬
‫ســازمان یافته قابــل تحقــق نیســت و حداقــل بایــد ســه نفــر در تشــکیل گــروه ســازمان یافته جرمــی‬
‫دخیــل باشــند‪ .‬و در انجــام عنصــر مــادی دخالــت داشــته باشــند تــا هــر یــک از آن هــا بــه حیــث عضو‬
‫ایــن گــروه جرمــی‪ ،‬مشــمول مجــازات قـرار گیرنــد‪.‬‬
‫مـاده ‪ 61‬کـود جـزا بـه صـورت کلـی گـروه سـازمان یافته جرمـی را تعریـف نمـوده و مجـازات هـر‬
‫عضـو را حداکثـر مجـازات جـرم مرتکبـه منظـور نمـوده اسـت و تفاوتـی بیـن تابعیـت مرتکـب جـرم‬
‫قایـل نشـده اسـت؛ بنابرایـن طبـق مـاده ‪ 61‬کـود جـزا مجازات اتبـاع کشـور نیز اتبـاع خارجـی در باب‬
‫گـروه سـازمان یافته جرمـی‪ ،‬یکسـان خواهـد بود ولـی میان مـاده ‪ 61‬و مـاده ‪ 495‬کود جزا رابطـه عام و‬
‫خـاص بـر قـرار اسـت؛ چـون مـاده اخیرالذکـر در فقره چهـارم خویش بیـان مـی دارد که اگـر مرتکب‬
‫جـرم سـازمان یافته " تبعـه خارجی"باشـد بـه یـک و نیم چنـد حداکثر مجـازات جرم مرتکبـه‪ ،‬محکوم‬
‫می شـود‪ .‬بـه نظر می رسـد مـاده ‪ 495‬بر ماده ‪ 61‬کود جزا مقدم اسـت و این مـاده را تخصیص می زند؛‬
‫لـذا عضـو گـروه سـازمان یافته جرمـی اگـر تبعـه داخلـی باشـد بـه حداکثر جـزای جـرم ارتکابـی و اگر‬
‫خارجـی باشـد بـه یـک و نیم چنـد حداکثـر مجـازات آن جـرم محکوم خواهد شـد‬
‫(ایــن تفــاوت میــان اتبــاع داخلــی و خارجــی در مــورد ســازمانده لحــاظ نشــده اســت)‪ .‬هــرگاه‬
‫فاعــل تبعــه داخلــی و شــریک یــا معــاون تبعــه خارجــی باشــد و یــا بــر عکــس‪ ،‬هــر یــک حکــم‬
‫جداگانــه دارد کــه مجــازات تبعــه افغانســتان همــان حداکثــر جــزای جــرم ارتــکاب یافتــه اســت و‬
‫مجــازات تبعــه بیگانــه‪ ،‬یــک و نیــم چنــد حداکثــر مجــازات جــرم مرتکبــه می باشــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬تعریف مافیا‬

‫در این جزء معنای لغوی و اصطالحی مافیا بحث می شود‪.‬‬

‫الف‪ :‬مافیا در لغت‬

‫در مــورد ریشــه کلمــه «مافیــا» نظریــات مختلفــی بیــان شــده اســت الزم اســت تــا از نظریــات چنــدی‬
‫در اینجــا تذکــر بــه عمــل آیــد‪:‬‬
‫مافیــا در لغت‌نامــه وســیترز‪ ،‬یــک گــروه جنایتــکار سیســیلی معنــا شــده کــه بــه هــر عضــو ایــن‬
‫گــروه‪ ،‬مافیــوزی می‌گوینــد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۱۹‬‬

‫‪ -‬کلمه «مافیا» از گفتار مردم شـهر پالرمو در جزیره سیسـیل گرفته شـده اسـت و به غرور‪ ،‬اعتماد‬
‫بـه نفـس و دالوری داللـت می‌کنـد (‪ .)59 :2002 ,Arif‬عضـو مافیا نیز کسـی اسـت که به قول‬
‫سیسـیلی‌ها نمی‌گـذارد «مگـس بـه رویـش بنشـیند»؛ بـه عبـارت دیگر یک عضـو مافیـا به هر‬
‫قیمتـی از آبـرو و حیثیـت خـود دفـاع می‌کنـد‪ .‬بـه همیـن دلیـل سیسـیلی‌ها چنیـن شـخصی را‬
‫افـزون بـر مافیـوز‪ ،‬مرد آبرومنـد و مرد قابل احترام یـاد می‌کردنـد (‪ .)123 :2009 ,Çevik‬عضو‬
‫مافیـا غیـر از ارتـکاب جرم بـه عنوان رئیس و ریش‌سـفید قریـه و حاکم مردم بـرای حل‌وفصل‬
‫بسـیاری از اختالفـات اجتماعـی نقش بازی می‌کـرد؛ و برای حل‌وفصل اختالفـات بین مردم و‬
‫بـرای تحکیـم اقتدار خویـش از تهدیدهـای گوناگونی مانند زبانـی‪ ،‬نامه‌های ناشـناس‪ ،‬عالیم‬
‫نمادیـن مثـل گذاشـتن دو سـنگ شـبه‌صلیب در مزرعـه‪ ،‬بریـدن درخت‌هـای زیتون یـا انگور‬
‫و‪ ...‬اسـتفاده می‌کـرد و بدیـن ترتیـب موفقیـت زیادی نیز کسـب کـرده بود‪.‬‬
‫تمــام فعالیت‌هــای مافیــا بـرای پول‌ســازی اســت؛ مثـاً در آن زمــان پولیــس بــه طــور متوســط ‪۱۵‬‬
‫در صــد ســارقان را دســتگیر و ‪ ۱۰‬درصــد امــوال مســروقه را بــه دســت مـی‌آورد‪ ،‬در حالــی کــه ایــن‬
‫رقــم در مافیــا بــه ‪ ۹۵‬درصــد می‌رســید‪ .‬البتــه مالــک‪ ،‬یــک ســوم مــال را بــه عنــوان هدیــه بــه مافیــا‬
‫مـی‌داد و ســارق نیــز می‌توانســت بخشــی از مــال مســروقه را بـرای خــود نگهــدارد؛ مالــک از ایــن کار‬
‫خوشــحال بــود؛ چــون از مراجعــه بــه محاکــم و احیانـاً مواجهــه بــا انتقــام ســارق رهــا می‌شــد‪.‬‬
‫‪ -‬صفــت سیســیلی ‪ Mafiaso‬کــه احتمــاالً از ریشــه لغــت «ماهیــاس» عربــی گرفتــه شــده بــه‬
‫معنــای «مبــارزه پرخاشــگرانه» اســت‪ .‬مافیــا (‪ )Mafia‬یــا کوزانوســترا (‪ )Cosa Nostra‬انجمــن‬
‫مخفــی خــاف‌کاران سیســیل بــود (اســعدی‪ .)۵۰ :۱۳۸۶ ،‬ایــن گــروه در اواســط قــرن ‪۱۹‬‬
‫میــادی بــه دلیــل بی‌اعتمــادی مــردم بــه اف ـراد محلــی قدرتمنــد در سیســیل پدیــد آمــد و‬
‫بعدهــا در شــرق ایــاالت متحــده امریــکا و اســترالیا گســترش یافــت‪ .‬معروف‌تریــن نمونــه مافیــا‬
‫پنــج خانــواده جنایتــکار در شــهر نیویــارک اســت‪.‬‬

‫ب‪ .‬مافیا در اصطالح‬

‫مافیــا ســازمانی جنایتــکار اســت کــه از اصــول و مقرراتــی خــاص پیــروی و سلســله مراتبــی خــاص را‬
‫دنبــال می‌کنــد کــه بــر پایــه نفــوذ اجتماعــی و دولتــی اســتوار اســت‪ .‬در تعریــف ذکــر شــده دو نقطــه‬
‫بســیار مهــم اســت‪ :‬نفــوذ اجتماعــی و نفــوذ دولتــی‪.‬‬
 ‫‪ ۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -1‬نفــوذ اجتماعــی‪ :‬مافیــا بــه دنبــال کســب نفــوذ نامشــروع در یــک جامعــه اســت؛ از ایــن رو‬
‫بـرای همیشــه کوشــش می‌کنــد کــه در جامعــه نفــوذ فـراوان داشــته باشــد؛ از ایــن رو اشــخاص کلیدی‬
‫ایــن باندهــا در ســطح قریــه‪ ،‬ولســوالی‪ ،‬والیــت و کشــور بــه صفــت نماینــده مــردم یــا قریـه‌دار و یــا‬
‫کالن یــک قــوم خــود را مطــرح می‌کننــد و ب ـرای پنهــان کــردن اقدامــات غیرقانونــی و فعالیت‌هــای‬
‫جنایتکارانــه و جلــب توجــه مــردم و نفــوذ بیشــتر‪ ،‬بــه ســاخت مســجد‪ ،‬مدرســه‪ ،‬دارالحفــاظ و یــا‬
‫فرســتادن مــردم بــه حــج و‪ ...‬روی می‌آورنــد‪.‬‬
‫مافیــا پــس از دســتگیری یــا تعقیــب عدلــی اعضــای خــود توســط پولیــس و نهادهــای قضائــی‪،‬‬
‫بــا اســتفاده از نفــوذ اجتماعــی‪ ،‬بــه تظاهـرات‪ ،‬بســتن راه‌هــای ترانزیتــی و اســتراتیژیک بین‌شــهری و‬
‫تهدیــد حکومــت اقــدام می‌کنــد‪.‬‬
‫‪ -2‬نفــوذ دولتــی‪ :‬مافیــا بــه دنبــال کســب منفعــت یــا قــدرت نامشــروع اســت و ب ـرای رســیدن‬
‫بــه ایــن منافــع‪ ،‬مرتکــب افعــال جرمــی مختلــف می‌شــود؛ از ایــن رو ممکــن اســت اعضــای آن بــه‬
‫ســبب ایــن جرایــم‪ ،‬تحــت تعقیــب قـرار گیرنــد‪ .‬در مــواردی نیــز در مراحــل ارتــکاب آنــگاه کــه الزم‬
‫اســت بخشــی از کارهای شــان در ادارات دولتــی انجــام شــود‪ ،‬بعضــی از مقــررات اداری مانــع انجــام‬
‫یــا پیشــرفت فعالیت‌های شــان می‌گــردد (‪.)160 :2009 ,Geleri‬‬
‫«در چنیــن مــواردی بـرای حفــظ اعضــای خــود از تعقیــب و محاکمــه و یــا بــه انجــام رســاندن امور‬
‫جــاری خــود در ادارات دولتــی‪ ،‬اقــدام بــه فاســدنمودن مأمــوران عالــی و کارمنــدان اجرائــی کــرده و‬
‫هــر قــدر کــه قــدرت اقتصــادی آن‌هــا بیشــتر شــود‪ ،‬توانایــی افسادشــان بیشــتر می‌شــود تــا جایــی کــه‬
‫در بعضــی مــوارد بــا دخالــت در انتخابــات پارلمانــی و تــاش بـرای فرســتادن نماینــدگان مــورد نظــر‬
‫بــه مجلــس قانون‌گــذاری و کســب توفیقــات الزم در ایــن جهــت‪ ،‬زمینــه الغــاء و نســخ قوانیــن مغایــر‬
‫بــا منافــع اقتصــادی خویــش را فراهــم کــرده و بــه دنبــال تصویــب قوانیــن هســتند تــا فعالیت‌هــای‬
‫نامشــروع آنــان موجــه جلــوه داده شــود و یــا بــا نفــوذ در ادارات قضائــی و فاســد کــردن قضــات‪،‬‬
‫هــم خــود را از تعقیــب و محاکمــه در امــان می‌دارنــد و هــم اقدامــات غیرقانونــی خویــش را اســتمرار‬
‫می‌بخشــند و بــه ایــن شــکل موجــی از فســاد اداری فراگیــر را در جامعــه فراهــم می‌نماینــد‪ ».‬یــک‬
‫«مافیــا» از خانواده‌هــای متعــدد تشــکیل می‌شــود و می‌توانــد بــه مــرور زمــان از نفــوذی فوق‌العــاده‬
‫مهــم در یــک شــهر‪ ،‬یــک منطقــه و یــا یــک کشــور برخــوردار شــود‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۲۱‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬مفهوم باند‬

‫بانــد‪ ،‬از نظــر لغــوی برگرفتــه از کلمــۀ فرانســوی بــه معنــی گــروه و دســتۀ اســت کــه هــدف و مقصــودی‬
‫خــاص دارنــد؛ جمعــی کــه گــرد آینــد بـرای انجــام کاری و هــر یــک وظیفــۀ بــر عهــده گیرنــد؛ ماننــد‬
‫قاچاق‌بــری‪ ،‬بانــد هیرویین‌ســاز و‪...‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬تفاوت جرم سازمان‌یافته و جرم ناسازمان‌یافته‬

‫در جرایــم ســازمان‌یافته‪ ،‬وضعیــت و موقعیــت خــاص بـرای ارتــکاب جــرم وجــود دارد و مجرمــان بــا‬
‫طــرح‪ ،‬شناســایی محــل‪ ،‬خریــد لــوازم مــورد نیــاز‪ ،‬انتخــاب شــرکا و معاونــان جــرم‪ ،‬مقدمــات ارتکاب‬
‫جــرم را فراهــم می‌کننــد‪ .‬انگیــزه اصلــی ارتــکاب ایــن گونــه جرایــم‪ ،‬حــرص و طمــع اســت؛ امــا‬
‫جرایــم ناســازمان‌یافته‪ ،‬ماننــد جرایــم یخن‌ســفیدان‪ ،‬بــدون طــرح و سلســله‌مراتب ســازمانی اســت‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جرایمـی کـه در محیـط مجرمیـن بـه عـادت طـرح آن پی‌ریـزی می‌شـود و ارتـکاب جـرم تـوأم بـا‬
‫خشـونت‪ ،‬حیلـه و تزویـر اسـت‪ .‬در آمریکا جرایم سـازمان‌یافته‪ ،‬مانند تشـکیالت مهـم اداری‪ ،‬رهبری‬
‫می‌شـود کـه معروف‌تریـن آن‌هـا باند «مافیا» اسـت‪ .‬مافیا در هـر منطقـه‪ ،‬دارای کمیته مرکزی‪ ،‬یـا ادارۀ‬
‫خـاص اسـت‪ .‬علاوه بـر کمیتـه مرکـزی‪ ،‬کمیته‌هـای خـاص از قبیـل کمیتـه طرح‌هـای جدیـد‪ ،‬کمیته‬
‫کسـب اطالعـات و غیـره فعالیـت می‌کنـد (دانـش‪ .)70 :1384 ،‬شـکل خـاص جرایـم سـازمان‌یافته‪،‬‬
‫غـارت موترهـای کالن بـار‪ ،‬سـرقت از انبـار کاالهـا‪ ،‬حمله مسـلحانه بـه بانک‌هـا‪ ،‬قاچـاق موادمخدر‪،‬‬
‫س اسـت‪.‬‬
‫خریدوفـروش دختـران‪ ،‬قاچـاق اسـلحه و مـواد رادیواکتیـو(‪ )5‬و جعل اسـکنا ‌‬
‫در ســال ‪ 1920‬آل کاپــن‪ )6( ،‬گانگســتر معــروف آمریکائــی ‪ ،‬پــس از آگاهــی از خشــم ملــل‬
‫از جرایــم خشــونت‌بار و پشــتیبانی وســایل ارتباطــات جمعــی از افــکار عمومــی‪ ،‬دســتور ارتــکاب‬
‫جرایــم را حتی‌االمــکان بــدون کشــتار بــا توســل بــه مکــر و حیلــه صــادر کــرد و در نتیجــه‪ ،‬جرایــم‬
‫خشــونت‌بار‪ ،‬کاهــش و جرایــم قاچــاق موادمخــدر‪ ،‬ربــودن دخت ـران‪ ،‬جعــل اســکناس و جیب‌بــری‬
‫افزایــش یافــت (همــان‪.)72 :1384 ،‬‬

‫‪ .5‬مــواد رادیواکتیــو از اتم‌هــای ناپایــداری تشــکیل می‌شــوند کــه تجزیــه می‌شــوند و انــرژی ســطح باالیــی بــه نــام تابــش‬
‫رادیواکتیــو را آزاد می‌کننــد‪ .‬ایــن اتم‌هــا نهایتـاً عناصــر جدیــدی را تشــکیل می‌دهنــد‪ .‬ســه نــوع تابــش رادیواکتیــو وجــود دارد‬
‫کــه ذرات آلفــا‪ ،‬ذرات بتــا و پرتوهــای گامــا خوانــده می‌شــوند‪.‬‬
‫‪6. Alcapone.‬‬
 ‫‪ ۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوم‪ :‬جرایم ناسازمان‌یافته‬

‫ایــن دســته از جرایــم‪ ،‬در محیطــی غیــر از محیــط مجرمــان حرفــوی اتفــاق می‌افتــد و بــه جرایــم‬
‫«یخن‌ســفیدها» معــروف اســت‪ .‬یخن‌ســفیدان بــا اســتفاده از موقعیــت شــغلی‪ ،‬مرتکــب جــرم‬
‫می‌شــوند؛ اخــذ رشــوت‪ ،‬اختــاس و تقلــب در پرداخــت مالیــات و معامــات تجــاری غیرقانونــی در‬
‫شــمار ایــن جرایــم اســت (همــان‪.)74 :1384 ،‬‬

‫الف‪ .‬مجرمین یخن‌سفید و خصوصیات آن‬

‫از نظریـه مشـهور ادویـن سـاترلند بـرای توجه بیشـتر بـه جرایم یخن‌سـفیدها نیم‌قـرن می‌گـذرد‪ .‬تقریباً‬
‫پـس از گذشـت ‪ 35‬سـال از تقاضـای سـاترلند‪ ،‬جرم‌شناسـی به نام اسـتانتون ویلـر‪ ،‬در نطق خـود برای‬
‫فراخوانی جامعه به مشـکالت اجتماعی‪ ،‬توجه عموم را به قانون‌شـکنی‌های مؤسسـات‪ ،‬جرایم مربوط‬
‫بـه تکنالـوژی و ارتشـاء و فریبـکاری دولتـی یـا مؤسسـات خصوصـی کـه تقریبـاً از آن‌ها غفلت شـده‬
‫اسـت‪ ،‬جلـب کـرد‪ .‬شـواهدی فراوان نشـان می‌دهنـد که تا دهـه ‪ ،1970‬علم جرم‌شناسـی‪ ،‬بـه اجراآت‬
‫جزائـی در قبـال جرایـم یخن‌سـفیدها و مهم‌تریـن مظاهـر آن توجـه چندانـی نمی‌کرد (آمـوزش ناجا‪،‬‬
‫‪ .)438 :1379‬صاحب‌منصبـان سـازمان‌های دارای و دولتـی مرتکـب جرایـم یخن‌سـفیدان می‌شـوند؛‬
‫دریافـت رشـوت‪ ،‬رانت‌خواری (رانـت اطالعاتی‪ ،‬افزونه‌خواهـی و غیره)‪ ،‬سوءاسـتفاده از مقام دولتی‪،‬‬
‫اختلاس و قاچـاق سـازمان‌یافته کاال از جملـه جرایم مربوط به یخن‌سـفیدان‪ ،‬اسـت؛ سـاترلند‪ ،‬جرایم‬
‫سـازمان‌یافته را همبسـتگی گروهـی از مجرمـان بـرای اجـرای نوعـی معیـن از جرم تعریف کرده اسـت‪.‬‬
‫ارتشـاء از مهم‌تریـن جرایـم مرتبـط با مجرمین یخن‌سـفید در تماس بـا گروه‌های مجرمین سـازمان‌یافته‬
‫اسـت (همـان‪ .)439 :1379 ،‬مطالعـات تطبیقـی نشـان می‌دهـد کـه یکـی از بسـترهای جنایتـکاری‬
‫مجرمین یخن‌سـفید‪ ،‬رشـوت و ارتشـاء اسـت؛ زیرا اعطای رشـوت به مأموران دولتی در تمام سـطوح‬
‫می‌توانـد نظـام دولتی را به فسـاد بکشـاند‪.‬‬
‫مــاده ‪ 8‬کنوانســیون پالرمــو از کشــورها می‌خواهــد قوانینــی را تصویــب کننــد کــه بــه موجــب آن‬
‫وعــده اعطــای رشــوت یــا اعطــای رشــوت بــه صــورت مســتقیم و یــا غیــر مســتقیم بــه مأمــوران دولتــی‬
‫یــا شــخص دیگــری بــا ایــن هــدف که فــرد مذکــور فعلــی را انجــام دهــد یــا از انجــام فعلی خــودداری‬
‫کنــد‪ ،‬جــرم تلقــی شــود (مــاده ‪ 8‬کنوانســیون پالرمــو)‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۲۳‬‬

‫ب‪ :‬خصوصیات مجرمین یخن‌سفید‬

‫‪ -‬ایــن افـراد از اقشــار نســبتاً مرفــه جامعــه هســتند و از موقعیــت اجتماعــی باالیــی برخوردارنــد‬
‫و ب ــه ش ــیوه‌های گوناگ ــون‪ ،‬ب ــا اس ــتفاده از ق ــدرت س ــازمانی و م ــادی‪ ،‬چنی ــن جرایم ــی را‬
‫مرتکـــب می‌شـــوند‪.‬‬
‫‪ -‬بســیاری از ایــن جرایــم کشــف نمی‌شــود و یــا پــس از کشــف‪ ،‬گ ـزارش نمی‌شــود؛ چــون‬
‫مرتکبیــن ایــن جرایــم غالبــاً از «نخبــگان قــدرت» هســتند (آمــوزش ناجــا‪.)470 :1379 ،‬‬
‫‪ -‬غالب ـاً تــوده وســیعی از جامعــه قربانیــان واقعــی ایــن نــوع از جرایــم هســتند؛ ایــن دســته از‬
‫جرایــم در مقایســه بــا جرایــم مالــی دیگــر‪ ،‬هزینه‌هــای ســنگین‌تری بــر جامعــه تحمیــل‬
‫می‌کننــد؛ بــا وجــود ایــن‪ ،‬جامعــه از رفتــار ایــن متخلفــان حقیقــی (یخن‌ســفیدان) چنــدان‬
‫جریحــه‌دار و خشــمگین نمی‌شــود‪.‬‬
‫‪ -‬ب ـرای کاهــش چش ـم‌گیر می ـزان جرایــم یخن‌ســفیدان و دامنــه آن بایــد «فرهنــگ رقابتــی» از‬
‫میــان بــرود و روابــط اقتصــادی و اجتماعــی جدیــدی پایه‌ریــزی شــود (همــان‪.)475 :1379 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬تفاوت جرایم سازمان‌یافته سنتی و مدرن‬

‫ی اســت کــه بحث‌هــای زیــادی‬
‫مفهــوم جرایــم ســازمان‌یافته یکــی از مفاهیــم امنیتــی و علــوم جنائ ـ ‌‬
‫را برانگیختــه اســت‪ .‬اساسـاً مفهــوم جرایــم ســازمان‌یافته طیــف گســتردۀ از فعالیت‌هــای جنائـ ‌‬
‫ی را در‬
‫برمی‌گیــرد و شــامل رفتــار ذاتــی ســازمان‌هایی اســت کــه امــروز پیچیده‌تــر از قبل‌انــد‪ .‬علــت ایــن‬
‫پیچیدگــی‪ ،‬اســتفاده از تکنالوژی‌هــای جدیــد اســت کــه بــه آن‌هــا اجــازه می‌دهــد امنیــت مــردم را‬
‫آســان‌تر بــه خطــر افکننــد و بــا نفــوذ بــه الیه‌هــای مختلــف جامعــه مدنــی باعــث ایجــاد خشــونت‪،‬‬
‫تــرس و بی‌عدالتــی شــوند‪ .‬ماهیــت پیچیــده روابــط سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و تکنالوژیکــی در عصــر‬
‫مــدرن تــا حــد زیــادی بــه گســترش جرایــم ســازمان‌یافته کمــک می‌کنــد‪ .‬بــا توجــه رویکردهــای‬
‫م ســازمان‌یافته‪ ،‬دربــاره عناصــر اولیــه زیــر اجمــاع وجــود دارد‪:‬‬
‫متفــاوت در تعریــف جرای ـ ‌‬
‫الف‪ -‬وجود سازمانی متشکل از مجرمان دایمی‪.‬‬
‫ب‪ -‬عملیات جنائی‪.‬‬
‫ج‪ -‬سودآوری به عنوان هدف نهایی فعالیت‌های جنائی‪.‬‬
‫د‪ -‬استفاده از نیروها یا تهدیدات و فساد اداری برای تحقق اهداف‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه توســعه ســریع تکنالــوژی‪ ،‬بــدون شــک خطــر گســترش انــواع شــکل‌های اختــال‬
 ‫‪ ۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫امنیــت بخصــوص جرایــم ســازمان‌یافته‪ ،‬بــا توجــه بــه قــدرت مالــی و ســاختار ســازمانی بــزرگ‬
‫ی خــاص‪ ،‬وجــود دارد؛ بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬فعالیت‌هایــی کــه می‌تواننــد بــه عنــوان‬
‫ســازمان‌های جنائـ ‌‬
‫جــرم ســازمان‌یافته طبقه‌بنــدی شــوند ابعــاد جدیــدی را در عصــر مــدرن گســترش داده‌انــد (موحارمــی‬
‫‪ .)7 ،6 :2016‬جــدول انــواع جرایــم ســازمان‌یافته مــدرن و ســنتی‬

‫مدل مدرن‬ ‫مدل سنتی‬

‫قمــار انترنتــی‪ ،‬قاچــاق دواهای ســاخته دســت بشــر‬ ‫قمار محلی‪ ،‬قاچاق هرویین یا کوکایین‬
‫تابلیت‌هــای اکســتازی (تابلیــت ‪)k‬‬
‫اخاذی از تاجران‪ ،‬فساد و اختطاف‬ ‫رباخواری‬
‫سرقت مالکیت معنوی سافت‌ویر‬ ‫نگهداری از محصوالت مسروقه‬

‫گفتار سوم‪ :‬چگونگی نفوذ در سازمان‌های جنائی‬

‫امـروزه قـدرت در تعـداد گردان‌هایـی نیسـت کـه قبـل از روز به صف می‌شـوند یـا در تعـداد کارکنانی‬
‫کـه تحـت امـر مـا هسـتند؛ بلکـه در توانایـی و قابلیت نفـوذ به قلـب نظام‌هایی اسـت که دیگـر موانعی‬
‫بـرای محافظـت از خـود نـدارد تـا بتـوان ثروت‌هـای آنـان را بیـرون کشـید یا قـدرت آن‌ها را به دسـت‬
‫گرفت‪ .‬نفوذ به یک شـبکه اطالعاتی اسـتراتیژی نظامی‪ ،‬دسـتاوردهای بیشـتری دارد تا بمباران گسـترده‬
‫ولـی کـور یـک پایگاه (مـکان) صنعتـی؛ زیرا این عمـل به یک‌بـاره شـیوه‌های دفاعی دشـمن را نابود‬
‫ی نیـز مسـئله چنیـن اسـت؛ اما امـروزه بیشـتر بـه سـازمان‌های جنائی‌‬
‫می‌کنـد‪ .‬دربـاره تهدیـدات جنائـ ‌‬
‫جهش‌یافتـه‪ ،‬غیرمتمرکـز‪ ،‬متحـرک و انعطاف‌پذیـر مظنون هسـتیم؛ سـازمان‌هایی که از ایـن پس چنان‬
‫در بافـت اقتصـادی و جامعـه پنهـان شـده‌اند کـه بـه زحمـت می‌تـوان آن را بازشـناخت‪ .‬قـدرت آنـان‬
‫«جهانـی» ولـی فعالیتشـان «محلـی» اسـت‪ ،‬آن‌هـا قوی هسـتند؛ زیرا همـه جـا حضـور دارد و وقتی که‬
‫نمی‌توانیـم آنـان را در جـای خاصی ببینیم‪ ،‬آسـیب‌ناپذیرتر می‌شـوند (میارد و همـکاران‪.)89 :1382 ،‬‬
‫ی ســازمان‌یافته متشــکل از تــودۀ مبهــم و پیچیــده از افــراد‪ ،‬انجمن‌هــای‬
‫یــک فعالیــت جنائــ ‌‬
‫تجــاری‪ ،‬گاهــی انجمن‌هــای خصوصــی بــا اساســنامه‌های بســیار مختلــف اســت‪ .‬برخــی از آن‌هــا‬
‫کام ـاً زیرزمینــی و مخفــی هســتند و فعالیت‌های‪-‬شــان کام ـاً جرمــی اســت‪ .‬برخــی دیگــر ظاهــری‬
‫بی‌نقــص و درســتکارانه دارنــد؛ از ایـن‌رو یــک مــدار اقتصــادی جرمــی بیش‌ازپیــش بــه یــک گــروه‬
‫از بنگاه‌هــای اقتصــادی و حتــی بــه یــک شــاخه از فعالیت‌هــا‪ ،‬شــبیه اســت کــه بــه مــدد تقســیم‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۲۵‬‬

‫کار‪ ،‬بســیار شــبیه بــه تقســیم کار اقتصــاد قانونــی‪ ،‬کار می‌کننــد‪ .‬برخــی از آن‌هــا هســته ســیاه و تــار‬
‫ایــن ســازمان جرمــی را تشــکیل می‌دهنــد؛ امــا اکثــر آن‌هــا آن‌قــدر دور اقتصــاد قانونــی می‌گردنــد‬
‫تــا اینکــه در آن نفــوذ می‌کننــد و گاهــی بــه آبرومندانه‌تریــن مناصــب ایــن اقتصــاد نیــز دســت‬
‫می‌یابنــد؛ زی ـرا آن‌هایــی کــه تجربــه یــا قدرتشــان را در خدمــت جــرم ســازمان‌یافته ق ـرار می‌دهنــد‬
‫«مجرمــان پاره‌وقــت» هســتند‪ .‬بــه واســطه اعمــال حرفه‌شــان اســت کــه ایــن افــراد در بســتر جــرم‬
‫مجرمیــن می‌افتنــد و نــه بــا فاصلــه گرفتــن از آن؛ وکیــل بـرای کســب پــول نامشــروع‪ ،‬مرتکــب ســرقت‬
‫نمی‌شــود‪ ،‬بلکــه یــک نگهبــان زنــدان‪ ،‬یــک پولیــس یــا قاضــی را اجیــر می‌کنــد‪ ،‬شــاهدان را تهدیــد‬
‫می‌کنــد‪ ،‬مــدارک و ادلــه جــرم را کتمــان و پنهــان می‌کنــد یــا بــا اســتفاده از حمایتــی کــه منصــب‬
‫حقوقـی‌اش بــه وی اعطــا می‌کنــد نقــش واســطه را ایفــا می‌کنــد؛ بانکــدار خــودش در قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر شــرکت نمی‌کنــد؛ امــا اگــر چشــمش را بــر منشــأ پولــی کــه تطهیــر می‌کنــد نبنــدد‪ ،‬قاچاق‌بــر‬
‫هرگــز نخواهــد توانســت منافعــش را در بازارهــای مالــی بازیافــت کنــد‪ .‬تجــارت جرمــی تمــام ایــن‬
‫اعمــال فرعــی امــا اجتناب‌ناپذیــر بـرای تحقــق ســود جرمــی را بــه خدمــت می‌گیــرد؛ لــذا بـرای جامــع‬
‫بــودن‪ ،‬بایــد چهــره کامـاً قانونــی اقتصــاد جرمــی را در نظــر گرفــت‪ .‬وقتــی یــک کارتــل مــواد مخــدر‪،‬‬
‫یــک شــرکت طیــار‌ه را ب ـرای صــادرات محصوالتــش بــه ســوی کشــورهای مصرف‌کننــده می‌خــرد‪،‬‬
‫ایــن شــرکت بایــد همچــون شــرکتی واقعــی عمــل کنــد‪.‬‬
‫فعالیت‌هــای جرمــی ســازمان‌یافته بی‌شــمار اســت؛ چ ـرا کــه هــر کجــا ســودی باشــد می‌تــوان‬
‫عناصــر ســازمان جــرم را یافــت؛ لــذا بــه طــور کلــی مجرمیــن ســازمان‌یافته‪ ،‬پیچیده‌تریــن عملیــات‬
‫جرمــی را رهبــری و هدایــت می‌کننــد‪ .‬ضمــن اینکــه مجرمیــن ایــن حــوزه بــه رشــد و ترقــی خــود‬
‫در داخــل یــک کشــور ادامــه می‌دهنــد‪ ،‬امــا در خــارج از ســرحدات کشــور عملیــات می‌کننــد کــه‬
‫می‌تــوان هــر یــک را جداگانــه تشــریح کــرد (بیابانــی و مظفــری‪:)40 :1392 ،‬‬
‫‪ -1‬نفوذ شـدید‪ :‬در این روش‪ ،‬با هدفی مشـخص و روشـن‪ ،‬سـازمان‪ ،‬نیرویی از جنایتکاران برتر و‬
‫مسـلط را در سیسـتم نفـوذ می‌دهـد و آن‌ها را بـا نیروهای جنایتکار محلـی‪ ،‬هماهنگ می‌کند‪.‬‬
‫‪ -2‬نفــوذ آرام‪ :‬در ایــن روش‪ ،‬آنــان بــه طــور عمــده بــه دلیــل تهدیــد پولیــس یــا موقعیتــی کــه‬
‫ممکــن اســت فشــار را بــر آنــان بیشــتر کنــد‪ ،‬ظرافت‌هــای بیشــتری را بــه کار می‌بندنــد‪.‬‬
‫‪ -3‬عملیــات خدماتــی‪ :‬در ایــن روش‪ ،‬آنــان خدمــات جنایتکارانــه مهمــی اعــم از پول‌شــویی یــا‬
‫تــرور را بـرای حــذف ســایر رقبــای جنایتــکار انجــام می‌دهنــد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار چهارم‪ :‬استراتیژی‌های مجرمین سازمان‌یافته‬

‫پنگ‌وانگ‪ ،‬سه استراتیژی اساسی گروه‌های جنائی را در فعالیت‌های جرمی شناسایی کرده است‪:‬‬
‫‪ .1‬روابــط همــکاری گروه‌هــای جنایتــکار از خــارج از کشــور بــا گروه‌هــای محلــی در ســرزمین‬
‫اصلــی اســت؛ ماننــد چینی‌هــای محلــی کــه بــرای تســهیل قاچــاق ســرحدی کاالهــای مصرفــی‪،‬‬
‫مهاجـران غیرقانونــی‪ ،‬روســپی‪ ،‬وســایل نقلیــه بــه ســرقت رفتــه‪ ،‬پــول تقلبــی‪ ،‬اســلحه و مــواد مخــدر‬
‫بــه کار گرفتــه می‌شــوند‪.‬‬
‫‪ -2‬اعضــای هســته اصلــی در خــارج از کشــور در حــال اع ـزام ب ـرای ســاخت شــاخه جدیــدی از‬
‫گــروه در ســرزمین اصلــی ب ـرای کســب پــول از طریــق تجارت‌هــای قانونــی و غیرقانونــی می‌باشــند‬
‫و نیــز حضــور پولیــس فاســد دولتــی نیــز شـرایط را مطلــوب می‌کنــد؛ بــه عنــوان مثــال‪ ،‬بانــد عقــاب‪،‬‬
‫شــاخۀ از ‪ ،sun Yee on‬در شــنژن‪ ،‬شــهر کوچکــی واقــع در رودخانــه مرواریــد‪ ،‬توســط اعضــای‬
‫‪ Triad‬چــان ‪ shekpor‬در اواســط تــا اواخــر ‪ 1980‬ایجــاد شــد؛ زمانــی کــه شــاخه شــنژن در ‪ 1991‬بــا‬
‫ســرکوب پولیــس نابــود شــد‪ ،‬چــان بــه ف ـرار بــه هانگ‌کنــگ مجبــور شــد‪.‬‬
‫‪ -3‬گروه‌هــای جنایتــکار از خــارج از کشــور بــه فزاینــده ســرمایه‌گذاری در تجــارت مشــروع و‬
‫همــکاری و بــا کارآفرینــان و سیاســت‌های مطلــوب کشــور اصلــی بــرای جــذب ســرمایه‌گذاران‬
‫خارجــی بــه انحصــار بــازار کــه بــه تازگــی توســعه یافته‌انــد دســت پیــدا می‌کننــد‪.‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬

‫در ایــن مبحــث تاریخچــه‪ ،‬خصوصیــات‪ ،‬انــوع‪ ،‬اهــداف‪ ،‬تاثی ـرات و شــیوه های مبــارزه بــا جرایــم‬
‫ســازمان یافته بحــث می شــود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی‬

‫در دوران جنــگ ســرد‪ ،‬دول مختلــف درگیــر اختــاف ابرقدرت‌هــا و تخاصمــات محلــی و منطقــوی‬
‫بودنــد؛ ایــن بحران‌هــا‪ ،‬زمینــه رشــد جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی و افزایــش وحشــتناک شــمار‬
‫ســازمان‌های بین‌المللــی جنایتکارانــه را فراهــم کــرد‪ .‬امــروزه بــا افزایــش ایــن ســازمان‌ها موجودیــت‬
‫سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و اســتقالل دولت‌هــا و انســجام ملت‌هــا و توســعه اقتصــادی‪ ،‬حاکمیــت دولت‌هــا‬
‫و نظــم بین‌المللــی بــا تهدیــد مواجــه اســت (‪.)89 :2003 ,Aytekin‬‬
‫شــماری از محققــان‪ ،‬پیشــرفت عظیــم تکنالــوژی‪ ،‬توســعه اقتصــادی و تحــول ســریع وضعیــت‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۲۷‬‬

‫جغرافیــای سیاســی پــس از فروپاشــی جهــان سوسیالیســتی را عامــل مهــم رشــد جرایــم ســازمان‌یافته‬
‫بین‌المللــی دانســته‌اند‪ .‬نیمــه دوم قــرن بیســتم نمایانگــر بســیاری از تحــوالت تکنالوژیــک و‬
‫اقتصــادی مؤثــر در رشــد جنایــات بین‌المللــی بــوده اســت‪ .‬تحــوالت سیاســی نیــز در گســترش جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته بین‌المللــی نقــش داشــت ‌ه اســت؛ ولــی رشــد جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی‪ ،‬عمدتــاً‬
‫مبتنــی بــر رشــد روزافــزون میـزان تجــارت مشــروع و ســهولت انجــام آن بــوده اســت؛ یعنــی هــر چــه‬
‫امکانــات مبــادالت تجــاری مشــروع پیش‌تــر فراهــم شــده بــه مــوازات آن فعالیت‌هــای جرمــی نیــز‬
‫گســترش یافتــه اســت‪ .‬افزایــش مســافرت‌های تجارتــی هوائــی‪ ،‬مخاب ـرات را ‌ه دور (تلفــن‪ ،‬فکــس و‬
‫شــبکه‌های کامپیوتــری) و اســتفاده از کمپیوتــر و انترنــت نیــز از عوامــل گســترش جرایــم ســازمان‌یافته‬
‫بــوده اســت‪ .‬ب ـرای نمونــه از ســال ‪ ۱۹۶۰‬تــا ‪ ۱۹۷۴‬حجــم مســافر در پروازهــای بین‌المللــی ‪ ۶‬برابــر و‬
‫تــا ســال ‪ ۱۹۹۲‬مجــددا ً ‪ ۴‬برابــر شــد‪.‬‬
‫برخــی کشــورهای دارای موقعیــت اســتراتیژیکی‪ ،‬ســهم باالیــی در افزایــش حمل‌ونقــل و حجــم‬
‫تجــارت جهانــی دارنــد؛ بـرای مثــال بنــدر هانگ‌کانــگ در طــول یــک ســال‪ ،‬معبــر ‪ ۵۲‬هـراز کشــتی‬
‫ی کوچــک‪ ۷۱ ،‬پــرواز و نشســتن طیــاره‪ ۴۲ ،‬میلیــون مســافر‪ ۷ ،‬میلیــون‬
‫اقیانوس‌پیمــا‪ ۲۵۰ ،‬هـزار کشــت ‌‬
‫وســیله نقلیــه موتــوری و ‪ ۱۱‬میلیــون بســته بــار بــوده اســت (همــان‪.)95 :2003 ،‬‬
‫در کنــار تجــارت مشــروع‪ ،‬قاچــاق کاالهــا بــه طــور غیرقانونــی بــه خصــوص قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫نیــز در ایــن مــدت بــه همیــن نســبت افزایش‌یافتــه اســت‪ .‬همچنیــن بیــن ســال‌های ‪ ۱۹۷۰‬تــا ‪۱۹۹۰‬‬
‫حجــم تجــارت بــه ده برابــر رســید‪ .‬جهانی‌شــدن بــه افزایــش حجــم تجــارت دامــن زده و طبیعی اســت‬
‫کــه حمل‌ونقــل نامشــروع نیــز بــه همیــن نســبت افزایــش یافتــه و کاالهــای قاچــاق کــه بــا روش‌هــای‬
‫خاصــی جاســازی و در نقــاط مختلفــی تخلیــه و بارگیــری می‌شــوند امــکان و احتمــال کشــف را‬
‫بــه حداقــل می‌رســاند‪ .‬ســازمان‌های جنایتــکار بــا اســتفاده از تکنالــوژی مخاب ـرات جدیــد راه دور‪،‬‬
‫امکانــات ماهــواره و انترنــت در میــان انبــوه تاج ـران مشــروع در دهکــده جهانــی بــه خصــوص در‬
‫پول‌شــویی بــه راحتــی فعالیــت می‌کننــد و بازشناســی آن‌هــا بــس دشــوار اســت؛ بـرای مثــال کشــف‬
‫مــواد مخــدر جاســازی شــده بــه طــرق ســنتی‪ ،‬بــر اثــر عوامــل یــاد شــده و افزایــش مراکــز تولیــد‪،‬‬
‫صــدور و تهیــه بســیار پیچیــده شــده تــا چــه رســد بــه شستوشــوی پــول ناشــی از جــرم کــه اغلــب از‬
‫طریــق کانال هــای الکترونیکــی در فضــای ســایبر انجــام میشــود‪.‬‬
‫متأســفانه تکنالــوژی جدیــد هــم بــه خدمــت جنایتــکاران در آمــده اســت تــا بــه مراجعــه فزیکــی‬
‫بــه شــبکه‌های بانــک نیــازی نباشــد و شستشــوی پــول کثیــف ناشــی از جــرم بــه وســیله انترنــت انجــام‬
 ‫‪ ۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــود‪ .‬وزن ‪ chips‬کمپیوتــری بـرای حمــل ‪ ۱۰‬دالــر یــا ‪ ۱۰‬میلیــون دالــر یکســان اســت و بــر عکــس‬
‫کارت‌هــای اعتبــاری‪ ،‬هیــچ ســابقۀ از آن باقــی نمی‌مانــد (‪ .)145 :2000 ,Özcan‬وجــوه نقــدی‬
‫دیجیتــال وجــود دارد‪ ،‬کارت‌هــای تلفــن تــا حــدی اعتبــار مالــی دارنــد کــه بــا هــر بــار مکالمــه تلفنــی‪،‬‬
‫مقــداری از آن کســر در خــارج بانک‌هــا دریافــت وجــوه نقــدی از دســتگاه‌های نصــب شــده در‬
‫خــارج بانک‌هــا را می‌تــوان نــام بــرد و یــا کارت‌هایــی کــه کمپیوتــری بالفاصلــه وجوهــی را بــه‬
‫حســاب شــخص ثالــث منتقــل می‌کنــد در جاده‌هــای اغلــب کشــورها‪ ،‬کارت‌هــای هوشــمندی بــه‬
‫فــروش می‌رســند کــه بــر نگهــداری همــه گونــه اطالعــات حافظــه دارنــد‪ .‬وقتــی بــه وســیله ســافت‌ویر‬
‫بتــوان رازداری آن را تأمیــن کــرد‪ ،‬می‌تــوان بــا ق ـرار دادن دیســک ســخت‌افزار در حســاب بانکــی‪،‬‬
‫وجــوه کارت را بــه کمپیوتــری خانگــی انتقــال داد و آن را بــا مــردم بــه انترنــت مرتبــط کــرد وجــوه مورد‬
‫نظــر را بالفاصلــه و بــه طــور مخفــی از کشــوری بــه کشــور دیگــر ارســال کــرد‪.‬‬
‫مؤسســات معــروف کشــورهای توســعه‌یافته کارت‌هــای اعتبــاری‪ ،‬ماننــد ویــزه و ماســترکارت‪ ،‬در‬
‫جریــان برقـراری سیســتم کارت‌هــای هوشــمند هســتند کــه البتــه ســابقه از آن باقــی خواهــد مانــد‪ ،‬زیرا‬
‫از شــروط اساســی کارشــان اســت‪ ،‬امــا ســایر مؤسســات و از جملــه بســیاری از بانک‌هــای کشــورهایی‬
‫کــه بــه (بهشــت پولشــویان) مشــهورند مشــغول بــه کار انداختــن کارت‌هــای هوشــمندی هســتند کــه‬
‫اثــری از کارکــرد آن بــه جــا نخواهــد مانــد‪ ،‬زی ـرا منشــأ ســود عظیمــی اســت کــه تکنالــوژی وجــوه‬
‫نقــدی دیجیتــال ارایــه کــرده اســت‪ .‬یــا تحــوالت دنیــای مالــی‪ ،‬زندگــی جوامــع بشــری نیــز تغییــر یافته‬
‫و سـرانجام پــول الکترونیکــی جایگزیــن وجــه نقــد می‌شــود و روزی فرامی‌رســد کــه همــه مــردم بــه‬
‫جــای حمل‌ونقــل‪ ،‬اقــدام بــه اســتفاده از کارت‌هــای پالســتیکی می‌کنــد (همــان‪.)150 :2000 ،‬‬
‫اکنــون انتقــاالت وجــه بــه وســیله انترنــت‪ ،‬زیربنــای سیســتم بانکی و اجـرای عدالــت را در سراســر‬
‫جهــان در معــرض تهدیــد ق ـرار داده اســت‪ .‬واقعیــت ایــن اســت کــه انترنــت از ســرحد دولت‌هــا و‬
‫کشــورها فراتــر رفتــه و تــا وقتــی کــه دولت‌هــا نتواننــد نقل‌وانتقــال انترنتــی را کنتــرول کنــد‪ ،‬جنایتــکاران‬
‫ســازمان‌یافته بــه بهره‌بــرداری و سوءاســتفاده از آن ادامــه می‌دهنــد‪.‬‬
‫نیم‌قــرن قبــل‪ ،‬مــواد مخــدر بــه فرآورده‌هــای گیاهــان خشــخاش‪ ،‬شــاه‌دانه و کــوکا‪ ،‬محــدود و‬
‫محــل کشــت آن‌هــا مشــخص بــود و کشــورهایی کــه قانونــی و یــا غیرقانونــی خشــخاش می‌کاشــتند‬
‫در دنیــا شــناخته شــده بودنــد (شــمس ناتــری‪)65 :1380 ،‬؛ ولــی امــروزه مــواد مخــدر‪ ،‬منحصــر‬
‫بــه فرآورده‌هــای طبیعــی و نیمه‌مصنوعــی ایــن گیاهــان نیســت و مــواد مخــدر مصنوعــی ماننــد‬
‫آمفتامین‌هــا‪ MDMA ،‬و صدهــا نــوع مــواد روان‌گــردان دیگــر تولیــد و بــه بازارهــای زیرزمینــی‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۲۹‬‬

‫عرضــه می‌شــود کــه یافتــن محــل تولیــد‪ ،‬صــدور‪ ،‬ترانزیــت و تهیــه ایــن مــواد غیرممکــن اســت؛ زیـرا‬
‫ایــن مــواد در بســیاری از کشــورها تولیــد و قاچــاق می‌شــود‪.‬‬
‫در حــدود نیم‌قــرن قبــل مأموریــن مبــارزه بــا مــواد مخــدر و ســازمان‌های بین‌المللــی می‌توانســتند‬
‫مــواد مخــدر قاچــاق شــده را ردیابــی کننــد؛ ولــی امــروزه ایــن ردیابــی بــه خصــوص در مــواد مخــدر‬
‫مصنوعــی غیرممکــن شــده اســت‪ .‬در حــدود نیم‌قــرن قبــل قاچاق‌بـران‪ ،‬مــواد مخــدر افیونــی را از دو‬
‫منبــع بــه دســت می‌آوردنــد‪:‬‬
‫‪ -1‬کشــورهایی کــه کشــت خشــخاش در آن‌هــا مجــاز‪ ،‬ولــی قســمتی از آن علی‌رغــم کنتــرول‬
‫دولتــی‪ ،‬خــارج از کنتــرول مأموریــن بــود؛ مقــدار تریاکــی کــه بیــرون از کنتــرول دولت‌هــا بــود بــه‬
‫قــدرت دولتــی بســتگی داشــت؛ ب ـرای مثــال در ســال ‪ ۱۹۷۲‬مقــدار ‪ ۲۵‬در صــد تریــاک تولیدشــده‬
‫ترکیــه و در ای ـران در ســال ‪ ۲۶ ،۱۳۳۲‬تــن تریــاک ناپدیــد شــد‪ .‬معلــوم بــود کــه ایــن تریاک‌هــا بــه‬
‫دســت قاچاق‌بــران افتــاده اســت (محمــودی‪.)125 :1384 ،‬‬
‫‪ -2‬منبــع دوم‪ ،‬کشــورهایی بــود کــه در آن کشــت خشــخاش غیرقانونــی بــود؛ امــا قانــون‪ ،‬کاربــردی‬
‫نداشــت‪ .‬در ایــن کشــورها‪ ،‬بــه علــت نفــوذ قدرت‌هــای اســتثمارگر و فســاد در ارگان‌هــای مبــارزه بــا‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬اعمــال غیرقانونــی‪ ،‬ســاده و بی‌خطــر انجــام می‌شــد‪ .‬در ایــن کشــورها م ـزارع‬
‫خشــخاش و البراتوارهــای هرویین‌ســازی یــا توســط مأموریــن کشــف نمی‌شــد یــا مأموریــن‪ ،‬قوانیــن‬
‫را نادیــده می‌گرفتنــد؛ بــه طــور مثــال‪ ،‬در افغانســتان در ســال ‪ ۲۰۰۶‬در بیــش از ‪ ۱۶۵‬هــزار هکتــار‬
‫زمیــن‪ ،‬خشــخاش کشــت می‌شــد و تولیــد تریــاک غیرقانونــی ‪ ۶۱۰۰‬تــن بــود؛ هــم اکنــون افغانســتان‬
‫معــادل ‪ ۹۲‬در صــد تریــاک قاچــاق و هروییــن جهــان را تولیــد و قاچــاق می‌کنــد کــه حتــی از مقــدار‬
‫ســوءمصرف جهانــی نیــز بیشــتر اســت‪.‬‬
‫در هرحــال امــروزه مقــدار مراکــز تولیــد و صــدور مــواد مخــدر‪ ،‬افزایــش روزافزون حجــم تجارت‬
‫بین‌المللــی‪ ،‬انبــوه محموله‌هــا و شــمار مســافران‪ ،‬کشــف محموله‌هــای قاچــاق را غیرممکــن کــرده‬
‫اســت (همــان‪.)127 :1384 ،‬‬
‫همچنیــن شــیوه‌های جاســازی بســیار متنــوع اســت و مأموریــن مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫پــس از کشــف محمولــه بــا شــیوه تــازه قاچــاق آشــنا می‌شــوند‪ .‬در حقیقــت‪ ،‬قاچاق‌بـران‪ ،‬مأموریــن‬
‫مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر و دیگــر کاالهــای قاچــاق را از شــیوه‌های جاســازی‪ ،‬پــس از کشــف‬
‫هــر محمولــه آگاه می‌کننــد و ایــن آگاهــی مــوردی‪ ،‬تأثیــر زیــادی در کشــف محموله‌هــای بعــدی‬
‫نــدارد؛ چــون وقتــی یــک شــیوه جاســازی شــناخته شــد‪ ،‬طراحــان ماهــر بالفاصلــه‪ ،‬طریقــه جدیــدی‬
 ‫‪ ۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ابــداع می‌کننــد و قاچاق‌بــران آن را بــه کار می‌برنــد (اســعدی‪ .)۵۱ ،۵۲ :۱۳۸۶ ،‬البتــه تکنالــوژی‬
‫مــدرن و ابـزاری از قبیــل ردیــاب‪ ،‬دوربیــن دیــد در شــب و از ســوی دیگــر‪ ،‬سـگ‌های تربیت‌شــده‪،‬‬
‫‪ ...‬مأموریــن مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر را در کشــف مــواد مخــدر‪ ،‬بســیار کمــک می‌کنــد؛ ولــی‬
‫در مراحــل پول‌شــویی و جاســازی یــا پنهــان کــردن درآمــد حاصــل از قاچــاق مــواد مخــدر چنیــن‬
‫کمک‌هایــی ب ـرای کشــف پــول کثیــف بــه خصــوص در نقل‌وانتقــال الکترونیکــی بســیار محــدود‬
‫اســت و بایــد تدابیــر مؤثــری بــه کمــک علــم‪ ،‬تکنالــوژی و تجربــه در مقــررات و تکنیک‌هــای‬
‫مربــوط بــه انتقــاالت‪ ،‬مبــادالت و معامــات ســنتی و انترنتــی پول‌هــای کثیــف‪ ،‬بــه منظــور جلوگیــری‬
‫از پول‌شــویی اتخــاذ شــود‪.‬‬
‫گزارش‌هـای هیئـت کنتـرول بین‌المللـی مـواد مخـدر ادار‌ه جلوگیری از جـرم و مواد مخدر سـازمان‬
‫ملل متحد‪ ،‬پولیس بین‌المللی و دیگر ارگان‌های وابسـته به سـازمان ملل متحد درباره جرم سـازمان‌یافته‬
‫بین‌المللـی از قبیـل قاچـاق مواد مخدر‪ ،‬قاچاق اشـخاص بـه خصوص زنان و اطفـال‪ ،‬قاچاق مهاجران‪،‬‬
‫قاچـاق اسـلحه گـرم‪ ،‬شست‌وشـوی پول‌هـای کثیـف ناشـی از جـرم و جـرم سـازمان‌یافته بین‌المللـی‬
‫تروریـزم‪ ،‬بـه طـور وحشـتناکی از افزایـش درامد حاصـل از این جرایم خبـر می‌دهد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬ادوار تاریخی جرم سازمان‌یافته‬

‫بــا توجــه بــه گســترش و تنــوع جرایــم ســازمان‌یافته در امریــکا مطالعات ســیر تاریخــی این نــوع جرایم‬
‫قابــل تأمــل اســت؛ بــر ایــن اســاس اکثــر صاحب‌نظـران دوره‌هــای تاریخــی جرایــم ســازمان‌یافته را در‬
‫امریــکا بــه شــش دوره تقســیم کرده‌انــد‪:‬‬
‫الف‪ :‬دوره اسـتعماری (‪ ۱۷۷۶-۱۷۰۰‬م)‪ :‬در این دوره در برخی از ایالت‌های امریکا به خصوص‬
‫نیویـورک و بوسـتون گروه‌هـای سـازمان‌یافته تشـکیل شـدند و برخـی انـواع جرایـم سـازمان‌یافته را از‬
‫قبیـل قمـار‪ ،‬قاچاق و روسـپی‌گری مرتکب می‌شـدند (گـری دبلیو پاتـر‪.)88 :1381 ،‬‬
‫ب‪ :‬دوره پـس از انقلاب (‪ 1830 -۱۷۷۶‬م)‪ :‬در ایـن دوره گروه‌هـای جرمـی رشـد و در برخـی از‬
‫مناطـق دیگـر نیـز شـکل گرفتند و برخـی جرایم سـازمان‌یافته دیگر از قبیـل فریبکاری و غصـب نیز به‬
‫جرایـم قبلی افزوده شـد (همـان‪.)89 :1381 ،‬‬
‫ج‪ :‬دوره ظهـور سـازمان‌های جرمـی مهاجـر (‪ 1920 -۱۸۳۰‬م)‪ :‬در این دوره برخـی مهاجران از‬
‫ایرلنـد اروپای شـرقی و‪ ...‬بـه امریکا مهاجرت کردند‪ .‬در بین این مهاجران‪ ،‬سـازمان‌های جرمی شـکل‬
‫گرفـت و این جرایم به سـایر ایالت‌ها گسـترش یافـت (ابراهیم حاجیانـی‪.)96 :1384 ،‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۳۱‬‬

‫د‪ :‬دوره توسـعه یـا ممنوعیـت (‪ 1933 -۱۹۲۰‬م)‪ :‬در ایـن دوره دولـت فـدرال امریـکا ممنوعیت‬
‫تولیـد و خریدوفـروش مشـروبات الکولـی را اعلام کـرد‪ .‬ایـن ممنوعیـت‪ ،‬فعالیت‌هـای غیرقانونـی‬
‫سـازمان‌یافته زیرزمینی را گسـترش داد و تهیه و قاچاق مشـروبات الکولی به گسـترش خشـونت‪ ،‬فسـاد‬
‫اداری و سـایر جرایـم سـازمان‌یافته انجامیـد (همـان‪.)102 :1384 ،‬‬
‫هــ‪ :‬دوره پـس از ممنوعیـت (‪ :)1970-۱۹۳۳‬حکومـت مرکـزی‪ ،‬پـس از یـک دوره ممنوعیـت‬
‫قاچـاق‪ ،‬تولیـد و خریدوفـروش مشـروبات الکولـی را آزاد کـرد؛ زیـرا از نظـر حکومـت مرکـزی‪ ،‬بـا‬
‫ممنوعیـت تولیـد‪ ،‬خریدوفروش مشـروبات الکولی‪ ،‬اقتصاد امریکا متزلزل می‌شـد‪ .‬در این دوره جرایم‬
‫وابسـته بـه مشـروبات الکولـی‪ ،‬کاهـش و جرایـم در بخش‌هـای دیگر گسـترش یافـت؛ در این سـال‌ها‬
‫نفـوذ جرایـم سـازمان‌یافته در معاملات مشـروع‪ ،‬آغـاز شـد و تکنالوژی‌هـای مـدرن و تکتیک‌هـای‬
‫پیچیـده‪ ،‬بـه ارتـکاب جرایـم سـازمان‌یافته افزود‪.‬‬
‫و‪ :‬دوره فعلـی (از ‪ 1970‬تـا اکنـون)‪ :‬در ایـن دوره جرایـم سـازمان‌یافته افزون بر جنبـه ملی‪ ،‬ابعاد‬
‫بین‌المللـی گرفـت و سـازمان‌های جرمـی نـژادی تشـکیل شـد؛ زیـرا نژادهـای مختلـف در امریـکا در‬
‫مکان‌هـای مخصـوص سـاکن شـدند و هر محله نـژادی خـاص‪ ،‬گروه‌های سـازمان‌یافته نـژادی جرمی‬
‫خاصـی را نیـز ایجـاد می‌کـرد (محمـود‪ .)45 :۱۳۹۰ ،‬تخصصی‌شـدن فعالیت‌های جرمی با اسـتفاده از‬
‫تکنالوژی‌هـای جدیـد و وسـایل ارتباطی مـدرن‪ ،‬از دیگـر خصوصیات این دوره اسـت‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬آشنائی اجمالی با گروه‌های مشهورجنایت کار سازمان‌یافته بین‌المللی‬

‫جرایـم سـازمان‌یافته از نظـر نـوع فعالیت‪ ،‬تعداد نفر‪ ،‬مناطـق تحت نفوذ‪ ،‬روش ارتـکاب جنایت و فرار‬
‫از مجـازات‪ ،‬متکثـر اسـت‪ .‬از لحاظ تشـکل برخی از آن‌ها سـاختارهای کامالً منسـجم‪ ،‬هرمی‌شـکل‪،‬‬
‫پیچیـده و سلسـله‌مراتبی تثبیت‌شـده دارنـد؛ بـه طـور مثـال مافیـای ایتالیایی‌االصل سیسـیلی‪ ،‬سـازمانی‬
‫بسـیار وسـیع و متشـکل از گروه‌هـای متعـدد در سراسـر جهـان دارد‪ .‬از لحـاظ تنوع و حجـم فعالیت‌ها‬
‫نیـز سـازمان‌های جنایتـکار تفاوت‌های زیـادی با یکدیگـر دارنـد (‪.)78 :1995 ,Hasan‬‬
‫ســازمان‌های جنایتــکار در نیجریــا بســیار گســترده هســتند و از انواع روش‌هــای فریبکاری اســتفاده‬
‫می‌کننــد‪ .‬گروه‌هــای روســی بــه قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬قاچــاق انســان‪ ،‬قاچــاق اســلحه‪ ،‬قاچــاق مــواد‬
‫یزننــد‪.‬‬
‫هســته‌ای‪ ،‬اختطــاف‪ ،‬اختــاس‪ ،‬فحشــا و ســایر فعالیت‌هــا منافـع‌زا دســت م ‌‬
‫ســازمان‌های جنایتــکار آســیایی‪ ،‬ماننــد یاکــوزا در جاپــان‪ ،‬تریــاد در چیــن و هانگ‌کانــگ نیــز‬
‫فعالیت‌هــای گســترده‌ای دارنــد‪ .‬ســازمان‌های جنایتــکار کولمبیایــی بــه طــور عــام در قاچــاق مــواد‬
 ‫‪ ۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مخــدر بــه خصــوص در کوکاییــن فعالیــت می‌کننــد‪ .‬هــرگاه از ایــن تفاوت‌هــا بگذریــم معمــوالً‬
‫ی کارا (تشــویق مالــی گ ـزاف) و امکانــات‬
‫همــه ایــن ســازمان‌ها شــم اقتصــادی قــوی‪ ،‬نظــام مدیریت ـ ‌‬
‫جاسوســی و ضــد جاسوســی مؤثــری دارنــد و در راســتای تحصیــل منافــع مــادی فعالیــت می‌کننــد‬
‫(همــان‪ .)79 :1995 ،‬مافیــای سیســیلی ایتالیــا‪ ،‬نخســتین و قدیمی‌تریــن گــروه جنایتــکار ســازمان‌یافته‬
‫بین‌المللــی خوانــده شــده اســت کــه بــا مهاجــرت بــه کشــورهای دیگــر بــه خصــوص ایــاالت متحــده‬
‫امریــکا‪ ،‬گروه‌هــای جنایتــکار ســازمان‌یافته متعــددی تشــکیل داده اســت؛ بــا وجــود ایــن‪ ،‬تعریفــی‬
‫جامــع از «مافیــا» بســیار دشــوار اســت‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬مافیایی سیسیلی و امریکای ‪Nostra Coosa‬‬

‫مافیـا از ترکیـب «خانواده‌هـا» تشـکیل می‌شـود؛ البتـه منظـور از «خانـواده» معنـای خـاص آن (روابـط‬
‫خونـی و خویشـاوندی) نیسـت؛ بلکـه بـه اعضای یک گـروه فعـال در جغرافیایی خاص اشـاره می‌کند‬
‫و «خانـواده مجـازی» نیـز یـاد می‌شـود (‪ .)145 :2000 ,Mehmet‬هـر خانـواده از ‪ ۵۰‬الـی ‪ ۲۰۰‬سـرباز‬
‫تشـکیل می‌شـود‪ .‬رهبـران‪ ،‬خانواده مجـازی را به شـدت کنترول می‌کننـد‪ .‬هر خانواده سیسـتم قضائی‬
‫مخصوصـی دارد؛ اعضـای خانـواده که بعدها به «مـردان آبرومند» معروف شـدند در ابتدای عضویت‪،‬‬
‫«سـوگند سـکوت» یـاد می‌کردنـد و مجـازات نقض آن‪ ،‬مـرگ بود‪.‬‬
‫ایتالیــا در ســال ‪ ۱۸۶۰‬بــه کشــوری مســتقل تبدیــل شــد و دولــت جدیــد ســعی کــرد مافیــا را از بیــن‬
‫ببــرد؛ امــا بــه موفقیــت کامــل نرســید‪ .‬گــروه مافیــا در سیســیل تشــکیل شــد و رشــد یافــت و حداقــل‬
‫دو دوره تاریخــی را پیمــود‪.‬‬

‫الف‪ :‬گروه‌های مافیایی مهاجر به امریکا‬

‫درباره تاریخ شروع جرایم سازمان‌یافته در آمریکا نظرهای مختلفی بیان شده است؛ ولی بیشتر‪ ،‬زمان‬
‫آغاز آن را سال‌های ممنوعیت الکول می‌دانند؛ تاریخ دقیقی نمی‌توان برای آغاز آن در امریکا تعیین‬
‫کرد؛ ولی ادگارهوور‪ ،‬رئیس پولیس فدرال (‪ ،)FBI‬پس از مقاومت در سال ‪ ۱۹۶۳‬م به وجود جرایم‬
‫سازمان‌یافته در جامعه امریکا اعتراف کرد و از گروه‌های نژادی ایرلندی‌ها‪ ،‬آلمانی‌ها‪ ،‬یهودیان‪،‬‬
‫ایتالیایی‌ها‪ ،‬روس‌ها‪ ،‬افریقایی‌ها‪ ،‬کوبایی‌ها و مکسیکویی‌ها و آسیایی‌ها نام برد‪.‬‬
‫در امریــکا ‪ ۲۵‬خانــواده مافیایــی وجــود دارد کــه در نیویــارک‪ ،‬شــیکاگو‪ ،‬جنــوب (فلوریــدا)‪،‬‬
‫لوییزیانــا‪ ،‬الس‌وگاس و آتالنتیــک ســیتی مســتقرند (‪.)145 :2000 ,İhsan‬‬
‫از این میان‪ ،‬پنج خانواده مخرب مافیایی عبارت است از‪:‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۳۳‬‬

‫‪ -1‬خانواده لوچیانو (الکی لوچانو)‬

‫چارلــی لوچیانــو‪ ،‬معــروف بــه لوچیانــوی خوش‌شانس‪،‬گانگســتر مشــهور ایتالیایی‪،‬بـرای نخســتین بــار‬
‫شــهر نیویــورک را بــه پنــج منطقــه تقســیم کــرد و اختیــار هــر کــدام را بــه یــک خانــواده مافیایــی‬
‫ســپرد‪ .‬وی اولیــن مجمــع یــا کمیســیون مافیایــی را بنیــان نهــاد؛ از ایــن رو پــدر جــرم و جنایت‌هــای‬
‫ســازمان‌یافته مــدرن در امریــکا شــناخته شــده اســت (‪ .)162 :2003 ,Aytekin‬همچنیــن وی‬
‫نخســتین رئیــس رســمی خانــواده ژنووســه‪ ،‬از خانواده‌هــای مــدرن در عرصــه جــرم و جنایــت بــود‪.‬‬
‫او در همراهــی بــا شــریک و همــکارش‪ ،‬مایــر النســکی‪ ،‬زمینــه پدیــداری و توســعه اتحادیــه ملــی‬
‫جنایتــکاران را در ایــاالت متحــده امریــکا فراهــم آورد‪ .‬علــت شــهرت او بــه لوچیانــوی خوش‌شــانس‬
‫یــا لوچیانــوی خوشــبخت ایــن بــود کــه مقامــات قضائــی ایــاالت متحــده‪ ،‬هرگــز نتوانســتند دســت‬
‫داشــتن او را در جرم‌هــا و جنایــات مختلــف‪ ،‬مســتند بــه اثبــات برســانند‪.‬‬
‫ســالواتوره لوچیانــو در ســال ‪ ۱۸۹۷‬در شــهر پالرمــو متولــد شــد و در ســال ‪ ۱۹۰۵‬بــا خانــواده‌اش‬
‫بــه االت متحــده امریــکا مهاجــرت کــرد‪ .‬تبعــه در هجده‌ســالگی بــه دلیــل داشــتن غیرقانونــی بنــگ‬
‫و شــیره محکــوم شــد و شــش مــاه بــه زنــدان رفــت؛ پــس از آزادی از زنــدان بــه یــک بانــد (‪ )7‬بــه‬
‫رهبــری گانگســتری بــه نــام جانــی تورریــو پیوســت و بــا فرانــک کاســتلو و آل کاپــون مالقــات کــرد‬
‫(همــان‪.)170 :2003 :‬‬
‫تصویــب قانــون منــع فــروش الــکل یکــی از بزرگ‌تریــن اشــتباه‌های دولــت آن زمــان ایــاالت‬
‫متحــده امریــکا بــود‪ ،‬بــه دلیــل گســترده بــودن ســرحدات ایــاالت متحــده‪ ،‬قاچــاق و حمل‌ونقــل‬
‫غیرقانونــی الکــول بــه صــورت گســترده توســط باندهــای خــاف‌کار آغــاز شــد‪ .‬بــا اجـرا و تصویــب‬
‫قانــون منــع فــروش الــکل‪ ،‬باندهــای مافیایــی قدرتمنــد و ثروتمنــد زیــادی بــه وجــود آمدنــد‪.‬‬
‫شــهر نیویــورک کــه بــه مرکــز معامــات قاچــاق الــکل تبدیــل شــده بــود‪ ،‬دو گنگســتر بــه نام‌هــای‬
‫ســالواتوره مارانزانــو (رئیــس خانــواده بونانــو) و جوماســیرا (رئیــس خانــواده گنووســه و رئیــس تمــام‬
‫روســا در آن ســال‌ها) رهبــری کارهــا را بــه دســت گرفتنــد و وارد جنــگ شــدیدی کــه جنــگ‬
‫کاســتالماره نامیــده می‌شــود‪ ،‬بیــن ســال‌های ‪ ۱۹۲۰‬تــا ‪ ۱۹۳۰‬شــدند؛ امــا برنــده تمــام ایــن جنگ‌هــا‬
‫کســی جــز ســالواتوره مارانزانــو نبــود‪.‬‬
‫همچن ــان لوچیان ــو ابت ــدا وف ــاداری خ ــود را ب ــه مارانزان ــو ثاب ــت ک ــرد؛ ام ــا ب ــا گذش ــت چهارم ــاه‪،‬‬

‫‪ .7‬بانــد‪ :‬گــروه و دســتۀ کــه هــدف و مقصــود خــاص دارنــد؛ جمعــی کــه گــرد می‌آینــد و هــر یــک کاری بــر عهــده می‌گیرنــد‪،‬‬
‫ماننــد بانــد قاچاق‌بـران هروئیــن‪.‬‬
 ‫‪ ۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مارانزان ــو و اف ـرادش ب ــه ط ــرز مش ــکوکی کش ــته ی ــا مفق ــود ش ــدند‪ .‬قات ــل مارانزان ــو یعن ــی لوچیان ــوی‬
‫خوش‌شـــانس‪ ،‬در ســـال ‪ ۱۹۳۱‬ریاســـت مافیـــای ایـــاالت متحـــده امریـــکا را بـــه دســـت گرفـــت‪.‬‬
‫س ــپس لوچیان ــو در کمیس ــیون مافی ــا ک ــه خ ــود آن را تأس ــیس ک ــرده ب ــود‪ ،‬ب ــه عن ــوان رئی ــس ب ــزرگ‬
‫مافی ــا انتخ ــاب ش ــد‪.‬‬
‫لوچیانــو از مهم‌تریــن اف ـراد مافــی ایتالیایــی‪ ،‬آمریکائــی بــود؛ امــا هیچ‌کــس نتوانســت مدرکــی‬
‫مبنــی بــر رفتــار جرمــی او بــه دســت آورد‪ .‬او قمارخانه‌هــای بی‌شــماری در مکان‌هــای مهــم از‬
‫جملــه نیویــورک ایــاالت متحــده امریــکا ایجــاد کــرده بــود‪ .‬سـرانجام لوچیانــو در ســال ‪ ۱۹۳۶‬بــه اتهام‬
‫فحشــا‪ ،‬قاچــاق موادمخــدر و پول‌شــویی دســتگیر شــد و بــه ‪ ۳۰‬تــا ‪ ۵۰‬ســال حبــس محکــوم شــد‪.‬‬
‫در پــی جنــگ جهانــی دوم‪ ،‬لوچیانــو بـرای دولــت ایــاالت متحــده امریــکا بســیار مفیــد و حائــز‬
‫اهمیــت بــود‪ .‬دولــت ایــاالت متحــده امریــکا از الکــی لوچیانــو درخواســت کــرد تــا بــا اســتفاده از‬
‫نفــوذ گســترده در سیســیل ایتالیــا‪ ،‬اطالعــات مهــم آنجــا را در اختیــار دولــت قـرار دهــد‪ .‬لوچیانو نقش‬
‫پررنگــی در پیــاده شــدن نیروهــای چتربــاز و تفنگــداران نیــروی دریایــی امریــکا در سیســیل و ایتالیــا‬
‫داشــت‪ .‬او از زنــدان‪ ،‬ویتــو ژنــوزه‪ ،‬معــاون خــود را بــه سیســیل فرســتاد تــا از آنجــا جاسوســی کنــد و‬
‫اطالعــات مهــم سیســیل را در اختیــار امریــکا ق ـرار دهــد‪ .‬در جــوالی ســال ‪ ۱۹۴۳‬نیروهــای نظامــی‬
‫امریــکا در جزیــره سیســیل توانســتند پیــاده شــوند‪ .‬روی بدنــه تانک‌هــا و طیاره‌هــای آمریکائــی ‬
‫مســتقر در سیســیل‪ ،‬حــرف انگلیســی «ال» نوشــته شــده بــود کــه از حــرف ابتــدای نــام لوچیانــو گرفتــه‬
‫شــده بــود (‪ .)155 :2002 ,Ertan‬بعــد از جنــگ جهانــی دوم دولــت امریــکا بــه علــت خدمــات‬
‫لوچیانــو او را آزاد کــرد و شــرط کــرد کــه دیگــر لوچیانــو و افـرادش پــا بــه امریــکا نمی‌گذارنــد‪ .‬ثــروت‬
‫دقیــق لوچیانــو پــس از گذشــت ســال‌ها از مــرگ ش و بــا توجــه بــه تــورم (‪ )8‬کار دشــواری اســت‪.‬‬
‫لوچیانــو از بزرگ‌تریــن رهبــران جــرم و جنایــت زمــان خــود بــود و ‪ ۱۵‬ســال ریاســت کمیســیون‬
‫مافیــا را بــر عهــده داشــت‪ .‬او بــا فعالیت‌هــای جرمــی نظیــر قمــار و قاچــاق بــه ثــروت زیــادی رســید‪.‬‬
‫لوچیانــو چندیــن قمارخانــه و فاحشـه‌خانه را در قالــب قمارخانه‌هایــی در نیویــورک دایــر کــرده بــود؛‬
‫بــه طــوری کــه بــه گفتــه برخــی منابــع‪ ،‬لوچیانــو تــا ســال ‪ ۱۹۲۵‬میــادی هــر ســاله بیــش از ‪ ۱۲‬میلیــون‬
‫دالــر فقــط درآمــد شــخصی داشــت کــه معــادل تقریبـاً ‪ ۱۰۰‬میلیــون دالــر بــه نــرخ امــروز اســت‪.‬‬
‫چارلــی لوچیانــو پیــش از مــرگ بــا یــک کارگــردان ب ـرای ســاخت یــک فیلــم دربــاره زندگیــش‬
‫تمــاس می‌گیــرد‪ .‬لوچیانــو بــا کارگــردان فیلــم در ‪ ۲۶‬جنــوری ‪ ۱۹۶۲‬در میــدان هوائــی ناپــل مالقــات‬

‫‪ .8‬تورم‪ :‬از نظر علم اقتصاد اشاره به افزایش سطح عمومی تولید پول است‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۳۵‬‬

‫می‌کنــد‪ ،‬امــا همــان وقــت لوچیانــو بــه علــت حملــه قلبــی در ســن ‪ ۶۴‬ســالگی در میــدان هوائــی‬
‫فــوت کــرد (همــان‪ 36 .)158 :2002 :‬ســال پــس از مــرگ ســلطان جنایت‌هــای مــدرن‪ ،‬مجلــه تایــم‬
‫در لیســتی نــام لوچیانــو را در بیــن ‪ ۲۰‬نفــر از تأثیرگذارتریــن افـراد جهــان در قــرن بیســتم برشــمرد‪.‬‬

‫‪ -2‬خانواده پروفاچی‬
‫پروفاچـی نیـز از جمله اشـخاص مورد احترام سـازمان‌های زیرزمینـی نیویارک بود‪ .‬وی در سـال ‪۱۸۹۷‬‬
‫م در پالرمـو سیسـیل بـه دینـا آمـد و خیلـی زود بـه رهبـری یکـی از خانواده‌هـای جنایتـکار نیویـارک‬
‫رسـید‪ .‬او بـا اشـخاصی کـه بـه وی وفـادار بـود متقابلاً وفـادار بـود؛ ولـی خیانـت را هیـچ‌گاه تحمـل‬
‫نمی‌کـرد‪ .‬وی در سـال ‪ ۱۹۶۲‬م پـس از جنگ‌هـای داخلـی فـوت کـرد (‪.)153 :2003 ,Aytekin‬‬

‫‪ -3‬خانواده رینا (سالواتوره رینا)‬

‫ســالواتوره رینــا مشــهور بــه توتــو (‪ ،)Toto the Short‬متولــد ‪ ۱۶‬نوامبــر ‪ ،۱۹۳۰‬درگذشــته ‪ ۱۷‬نوامبــر‬
‫‪ ۲۰۱۷‬گانگســتر اهــل ایتالیــا و رهبــر مافیــای سیســیل بــود‪ .‬وی از مخوف‌تریــن پدرخوانده‌هــای مافیــا‬
‫و رئیــس یکــی از جنایت‌تریــن گروه‌هــای جنایتــکار بــه نــام کــوزا نوســترابود (‪.)56 :2003 ,Aytekin‬‬
‫‪ -‬زندگی‌نامــه‪ :‬رینــا در ‪ ۱۶‬نوامبــر ‪ ۱۹۳۰‬در خانــواده بســیار فقیــر و دهقــان در قریــه کورلئونــه‪،‬‬
‫در سیســیل بــه دنیــا آمــد‪ .‬پــدرش زمانــی کــه او ‪ ۱۳‬ســاله بــود کشــته شــد و در ‪ ۱۹‬ســالگی بــه مافیــای‬
‫محــل پیوســت‪ ،‬او ب ـرای اثبــات خــود و ورود بــه مافیــا یــک نفــر را بــه قتــل رســاند و بــه ‪ ۶‬ســال‬
‫حبــس در زنــدان محکــوم شــد‪ .‬پــس از آزادی بــه لوچیانــو لجیــو‪ ،‬یکــی از جنایتــکاران آن زمــان‬
‫کمــک کــرد تــا رئیــس خانــواده کورلئونــه را بکشــد‪ .‬او ســپس سرپرســتی گروهــی را بــرای قتــل‬
‫یکــی دیگــر از رؤســای مافیــا بــر عهــده گرفــت؛ بـ ‌ه ایــن‌ترتیــب وســعت قــدرت و عملیــات خانــواده‬
‫کورلئونــه را تــا پالرمــو‪ ،‬پایتخــت سیســیل‪ ،‬گســترش داد‪ .‬از زمانــی کــه لجیــو در ‪ ۱۹۷۴‬گرفتــار شــد‪،‬‬
‫رینــا پدرخوانــده خانــواده کورلئونــه شــد‪ .‬او توانســت بعــد از آن رهبــری بانــد جنایتــکار کــوزا نوســترا‬
‫را نیــز بــه دســت گیــرد و در طــول دهــه ‪ ۱۹۷۰‬بــا رونــق قاچــاق هروییــن بــه ایــاالت متحــده امریــکا‬
‫بــه ثــروت هنگفتــی دســت یافــت‪ .‬مافیــا بــه بی‌رحمــی معــروف اســت‪ ،‬امــا اقدامــات رینــا بــه حــدی‬
‫وحشــیانه بــود کــه بــه او لقــب «جانــور» داده بودنــد (همــان‪.)58 :2003 ،‬‬
‫فرانچســکو بونــگارا می‌گویــد‪« :‬او احتمــاالً وحشــتناک‌ترین و بی‌رحم‌تریــن رئیــس مافیــا در‬
‫تاریــخ اســت»‪ ،‬امــا نهایت ـاً رفتــار رع ـب‌آور و وحشــیانه او بــود کــه موجــب بازداشــت و ســقوطش‬
‫شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۸۱‬رینــا عملیــات حــذف رقبایــش را آغــاز کــرد؛ دورۀ کــه دو ســال طــول کشــید‪.‬‬
 ‫‪ ۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در ایــن دوره کــه بــه «کشــتار» معــروف شــد‪ ،‬جنایتــکاران زیــادی‪ ،‬کشــته یــا از تــرس جــان خــود‬
‫و خانواده‌شــان پنهــان شــدند‪ .‬ســرانجام بســیاری از آن‌هــا مهــر ســکوت را شکســتند و علیــه رینــا‬
‫شــهادت دادنــد کــه موجــب بازداشــت و محکومیــت رینــا شــد‪.‬‬
‫امــا رینــا کــه حاضــر نبــود بــه ایــن ســادگی‌ها تســلیم شــود تــا قبــل از گرفتــاری‪ ،‬دو قاضــی را بــا‬
‫بمب‌گــذاری بــه قتــل رســاند‪ .‬او دســتور قتــل بیــش از ‪ ۱۵۰‬نفــر را صــادر کــرد‪ .‬قابــل یــادآوری اســت‬
‫کــه مافیــا یــک مرکــز پناه‌جویــان در ایتالیــا را ‪ ۱۰‬ســال اداره کــرده اســت‪.‬‬
‫او حــدود ‪ ۲۵‬ســال تحــت تعقیــب بــود تــا آنکــه باالخــره در ســال ‪ ۱۹۹۳‬دســتگیر و بــه ‪ ۲۶‬ســال‬
‫زنــدان ابــد محکــوم شــد‪ .‬او در دوران محکومیــت حبــس ابــد خــود را در زنــدان می‌گذرانــد‪ ،‬امــا‬
‫گفتــه می‌شــود کــه از داخــل زنــدان بیشــتر از دوران آزادی‌اش دســتور قتــل صــادر کــرده‌اســت‪.‬‬
‫رینــا عــاوه بــر ســرطان گــرده‪ ،‬بــه مریضــی پارکینســون (‪ )9‬و عارضــه قلبــی نیــز مبتــا بــود‪ ،‬او در‬
‫کمــای مصنوعــی و در شــفاخانه در پارمــا بســتری بــود‪ .‬خانــواده‌اش ب ـرای بــودن در کنــارش اجــازه‬
‫خــاص دریافــت کــرده بودنــد‪ .‬وی در ‪ ۱۷‬نوامبــر ‪ ۲۰۱۷‬در ســن ‪ ۸۷‬ســالگی در اثــر ابتــا بــه ســرطان‬
‫در شــفاخانه شــهر پارمــا درگذشــت‪.‬‬

‫‪ -4‬خانواده گامبینو‬
‫ایــن خانــواده ثمــره جنگ‌هــای درونــی خانواده‌هــای یادشــده اســت‪ .‬کارلوگامینــو‪ ،‬رهبــر ایــن‬
‫خانــواده‪ ،‬بــه قدرت‌مندتریــن شــخصیت مافیــا در دهــه هفتــاد تبدیــل شــد و توطئه‌هــا علیــه خــود را‬
‫خنثــی و فاعلیــن را کشــت‪ .‬همچنیــن توانســت بیــن خانواده‌هــای متذکــره صلــح برقـرار کنــد و مدتــی‬
‫کمیســیون ملــی متشــکل از نماینــدگان آن‌هــا را اداره می‌کــرد‪ .‬وی بعــد از ‪ 54‬ســال ســابقه جرمــی‬
‫در جرایــم ســازمان‌یافته در ‪ 74‬ســالگی در ســال ‪ 1976‬م درگذشــت (مانوئــل‪ .)84 :1384 ،‬قابــل‬
‫یــادآوری اســت کــه ایــن خانــواده همچنــان در نیویــارک فعــال و قدرتمنــد اســت‪.‬‬

‫‪ -5‬خانواده بونانو‬
‫سـالواتوره مارانزانو (‪ ،)۱۹۳۱-۱۸۸۶‬ملقب به سـزار‪ ،‬یک گانگسـتر ایتالیایی و از سـران مافیا بود‪ .‬او در‬
‫زمـان خـود از باالتریـن افـراد مافیـای امریـکا به حسـاب می‌آمـد و تنها کسـی در تاریخ مافیا اسـت که‬

‫‪ .9‬پارکینســون‪ :‬ایــن مریضــی معمول‌تریــن مریضــی مخــرب اعصــاب بــه شــمار مــی‌رود‪ .‬یکــی از انــواع مریضی‌هــای‬
‫نورولوژیــک اســت کــه فــرد مبتــا بــه تدریــج توانایــی جســمی و روحــی خــود را از دســت می‌دهــد‪ .‬ایــن بیمــاری‪ ،‬بــه کاهــش‬
‫تدریجــی عملکــرد فــرد منجــر می‌شــود‪ .‬یــک نــوع مریضــی اختــال مغــزی پیشــروند اســت‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۳۷‬‬

‫توانسـت در مقطعـی ریاسـت تمـام پنـج خانـواده را به عهده بگیـرد‪ .‬به همیـن دلیل او را سـزار خطاب‬
‫می‌کردنـد‪ ،‬او در بخـش وسـیعی از جرایم سـازمان‌یافته در ایـاالت متحده امریکا نقش داشـت‪.‬‬
‫جــوزف بونانــو در ســال ‪ 1905‬م در ایتالیــا بــه دنیــا آمــد‪ ،‬هــم وی و هــم پــدرش عضــو مافیــا‬
‫بودنــد‪ .‬جــوزف بونانــو پــس از ســرکوب مافیــا در ایتالیــا توســط موســولینی به‌طــور غیرقانونــی بــه‬
‫امریــکا مهاجــرت کــرد و در ســال ‪ ۱۹۲۴‬م بــه فلوریــدا رســید‪ .‬وی در فعالیــت جرمــی و جنایــات ترقی‬
‫کــرد و در ســال ‪ 1931‬م رهبــری یــک خانــواده کوچــک مافیایــی را بــه عهــده گرفــت کــه تنهــا چنــد‬
‫ت‌ســتانی دســت داشــت‪.‬‬
‫صــد نفــر عضــو داشــت کــه به‌طــور عمــده در قاچــاق مــواد مخــدر و رشو ‌‬
‫باندهــای مخــرب امریــکا‪ ،‬بــه پنــج خانــواده یادشــده محــدود نمی‌شــود و تعــداد آن‌هــا بســیار‬
‫زیــاد اســت‪ .‬ســایه‌های ارواح‪ ،‬اژدهــای پرنــده‪ ،‬پســرهای آســیایی و قاتــل بالفطــره‪ ،‬نــام شــماری از‬
‫ایــن گروه‌هــا اســت‪ .‬ایــن گروه‌هــا توســط ویتنامی‌هــای مهاجــر در آمریــکا در اثنــای جنــگ ویتنــام‬
‫(‪ )۱۹۷۵-۱۹۶۴‬ایجــاد شــدند‪ .‬همیــن طــور جامییکایــی(‪‌)10‬هــای مهاجــر در تجــارت کوکاییــن در‬
‫امریــکا نقــش فعالــی دارنــد (ســایت روزیاتــو)‪.‬‬
‫ایــاالت متحــده امریــکا بــه علــت وســعت جغرافیــا‪ ،‬باالبــودن جمعیــت مهاجــر‪ ،‬کثــرت ملیت‌هــا‪،‬‬
‫نژادهــا و مذاهــب گوناگــون‪ ،‬نظــام بانکــی وســیع و اقتصــاد بــاز‪ ،‬بســتر مناســبی ب ـرای فعالیت‌هــای‬
‫مجرمیــن ســازمان‌یافته محســوب می‌شــود؛ بــه همیــن علــت دولــت امریــکا همــواره در فراخوانــدن‬
‫ســایر کشــورها بــه مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‌یافته پیش‌قــدم بــوده اســت‪.‬‬

‫‪ -6‬تریاد‬
‫تریــاد از شــرورترین گــروه مجرمیــن ســازمان‌یافته چینایــی بــه شــمار م ـی‌رود کــه تاریخچــه آن بــه‬
‫قــرن هفدهــم‪ ،‬زمانــی کــه بـرای برانــدازی خانــدان ســلطنتی جینــگ قیــام کردنــد‪ ،‬برمی‌گــردد‪ .‬وقتــی‬
‫طــی دو قــرن بعــد‪ ،‬شــورش آن‌هــا بــه شکســت مواجــه شــد اکثــر اعضــای آن بــه هانگ‌کانــگ و‬
‫آمریکائــی شــمالی ف ـرار کردنــد (لیمــن‪.)65 :1380 ،‬‬
‫گفتــه می‌شــود کــه انجمن‌هــای تریــاد از بزرگ‌تریــن‪ ،‬خطرناک‌تریــن و ســازمان‌یافته‌ترین‬
‫گروه‌هــای مجرمیــن خطرنــاک در جهــان هســتند‪ .‬در حــدود ســه صدســال قبــل تشــکیل و الــی ‪۱۶۴۴‬‬
‫بــر چیــن حاکمیــت داشــتند و در ســال ‪ ۱۹۱۱‬م و تشــکیل جمهــوری چیــن برخــی از ایــن انجمن‌هــا‬
‫بــه دنیــای جــرم و جنایــت پــا گذاشــتند (مایــکل‪.)68 :1380 ،‬‬

‫‪ .10‬جامئیکایی‪ :‬سومین کشور پرجمعیت انگلیسی زبان قاره آمریکا است‪ .‬در ‪ ۱۹۶۲‬استقالل خود را از بریتانیا دریافت کرد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در حــال حاضــر ‪ 50‬انجمــن و ‪ ۱۶۰۰۰۰‬عضــو در چیــن وجــود دارد کــه فعالیت‌هــای زیــاد‬
‫غیرقانونــی را انجــام داده و صاحــب ملکیت‌هــای زیــاد در هانگ‌کانــگ و آن ســوی ســرحدات‬
‫امریــکا‪ ،‬اروپــا و آســیا شــده‌اند کــه از طریــق اعمــال غیرقانونــی پول‌شــویی ثروت‌هــای کثیــف و‬
‫فعالیت‌هــای جرمــی خویــش بــه دســت آورده و در تجارت‌هــای مشــروع گماشــته‌اند‪ .‬تریــاد کلمــه‬
‫انگلیســی بــوده بــه معنــای مثلــث اســمان‪ ،‬زمیــن و انســان اســت‪.‬‬

‫‪ -۷‬مافیای آذربایجانی‬
‫اصطالحــی عمومــی بـرای گروه‌هــای جنایتــکار گانگســتری اســت کــه در مســکو و دیگــر شــهرهای‬
‫بــزرگ روســیه پایه‌گــذاری شــده‌اند و بــر هویــت قومــی آذری‌شــان پافشــاری می‌ورزنــد‪ .‬بیــرون از‬
‫روســیه‪ ،‬آن‌هــا در کشــورهای ســابق شــوروی از قبیــل اوکرایــن‪ ،‬اســتونی و لیتوانــی (کشــورهای حــوزه‬
‫بالتیــک)‪ ،‬ازبکســتان و قزاقســتان (کشــورهای آســیای میانــه) هــم فعــال هســتند (‪)78 :1995 ,Hasan‬‬
‫‪ -‬پیشــینه‪ :‬مافیــای آذربایجانــی‪ ،‬یکــی از قدیمی‌تریــن گروه‌هــای مافیایــی در روســیه اســت‪.‬‬
‫خــارج از جامعــه بــزرگ قومــی آذربایجانــی در داغســتان (‪ ،)11‬شــهرهای روســیه همیشــه بــه عنــوان‬
‫مقصدهــای مهاجــرت آذربایجانی‌هــا شــناخته شــده‌اند‪ ،‬بــه دنبــال شــکل‌گیری ســازمان‌های‬
‫جنایتــکار قدرتمنــد و مهــم روســی‪ ،‬چچنــی‪ ،‬ارمنــی و گرجــی در مســکو‪ ،‬گانگســترهای آذربایجانــی‬
‫هــم بــه ســرعت در اوایــل دهــه ‪ ۱۹۸۰‬خــود را توســعه دادنــد‪ .‬در دهــه ‪ ،۱۹۹۰‬گروه‌هــای آذربایجانــی‬
‫بــا توجــه بــه جنــگ دوطرفــه گروه‌هــای چچنــی و روســی‪ ،‬قــدرت خــود را ســریعاً بیشــتر کردنــد‪.‬‬
‫بــه دنبــال آن مهاجــرت آذربایجانی‌هــا در حجــم وســیعی بــه مســکو صــورت گرفــت‪ .‬همین‌طــور‪،‬‬
‫پناهنــده‌گان و افسـران ســابق اردوی هــم بــه صــورت غیرقانونــی بــه شــهرهای بــزرگ روســیه مهاجــرت‬
‫کردنــد از آنجایــی کــه موقعیــت گروه‌هــای مافیایــی چچنــی در آن زمــان وســیعاً تضعیــف شــده بــود‪،‬‬
‫گروه‌هــای جنایتــکار آذربایجانــی تــازه تأســیس‪ ،‬قــادر شــدند تــا مقــدار قابــل توجهــی از هروییــن را‬
‫قاچــاق کننــد (همــان‪ .)80 :1995 ،‬بعــد از پایــان جنــگ‪ ،‬نســل جدیــد آذربایجانی‌هــای فقیــر ســاکن‬
‫مســکو و دیگــر شــهرهای روســیه‪ ،‬تجارتشــان را یــاد گرفتنــد کــه بعدهــا باعــث شــکل‌گیری ســریع‬
‫ســاز و بــرگ جرمــی آذربایجانــی در شــوروی ســابق گردیــد‪.‬‬
‫‪ -‬فعالیت‌هــا‪ :‬درحالــی کــه مهم‌تریــن فعالیــت گانگســتری آذربایجانــی‪ ،‬قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫(بیشــتر هروییــن) اســت‪ ،‬آن‌هــا دامنــه فعالیتشــان را بــه ســرعت بــه حوزه‌هــای جنائــی دیگــر همچــون‬

‫‪ .11‬داغستان‪ :‬یکی از ‪ ۸۵‬واحد فدرال کشور روسیه است‪ .‬این واحد فدرال به صورت جمهوری اداره می‌شود‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۳۹‬‬

‫قاچــاق اســلحه‪ ،‬فریبــکاری‪ ،‬پول‌شــویی‪ ،‬ســرقت ماشــین‪ ،‬زورگیــری‪ ،‬قماربــازی غیرقانونــی‪ ،‬جعــل‬
‫ســند‪ ،‬فحشــا و آدم کشــی گســترش داده‌انــد‪ .‬آشــکار شــده اســت کــه گــروه جنایتــکار آذربایجانــی به‬
‫منظــور پول‌شــویی‪ ،‬اقــدام بــه ســرمه گــذاری در امــاک و مســتغالت می‌کننــد‪.‬‬
‫باندهایــی کــه نامشــان در دنیــا بــا انــواع جنایت‌هــا گــره خــورده اســت ب ـرای رســیدن بــه هــدف‬
‫خــود بــه راحتــی دســت بــه اســلحه می‌برنــد و قاچــاق انســان‪ ،‬مــواد مخــدر‪ ،‬ســرقت‌های بــزرگ و‪...‬‬
‫گوشــۀ از جرم‌هــا و باندهــای جنایتــکار اســت‪ .‬گروهــی کــه پولیــس بــر انهــدام و دســتگیری اعضــای‬
‫رده‌باالیشــان‪ ،‬ماه‌هــا و گاهــی ســال‌ها وقــت می‌گــذارد‪ ،‬نیــروی مخفــی و حرفــوی خــود را بــه داخــل‬
‫ایــن باندهــا می‌فرســتد تــا سـرنخی از رئیــس بــزرگ و سردســته بــه دســت آورنــد و در بیشــتر اوقــات‬
‫هــم موفــق بــه نابــودی کامــل ایــن گروه‌هــا نمی‌شــود‪.‬‬
‫در بیــن گروه‌هــای خــاف‌کار‪ ،‬نــام مافیــا بســیار شــنیده می‌شــود‪ ،‬مافیــا مــا را یــاد فیلــم پدرخوانــده‬
‫می‌انــدازد‪ ،‬مــردی مرمــوز‪ ،‬قدرتمنــد و خطرنــاک‪ ،‬البتــه انــواع مافیــای یخن‌ســفید و شــیک هــم‬
‫داریــم‪ :‬مافیــای شــکر‪ ،‬مافیــای لــوازم آرایــش و‪ ...‬ایــن داســتان‌ها چقــدر واقعیــت دارنــد و باندهــای‬
‫خــاف‌کار و مافیایــی واقعــی در دنیــا تــا چــه حــد قدرتمنــد هســتند؟ دریــن قســمت قصــد داریــم‬
‫مخوف‌تریــن باندهــای جنایتــکار دنیــا را معرفــی کنیــم‪.‬‬

‫‪ -8‬یاکوزاها‬
‫این باند مربوط به کشور (جاپان) و تعداد اعضای آن بیش از ‪ ۳۴‬هزار نفر است‪.‬‬
‫‪ -‬یاکـوزا گروهـی جنایتـکار چاپانـی اسـت‪ .‬این گروه هـم اکنون در سراسـر جهان پراکند ‌ه اسـت‬
‫یزنند که‬
‫و بـه نـام «مافیـای چاپـان» هـم شـناخته می‌شـود‪ .‬آن‌ها دسـت بـه کارهـای زیـادی م ‌‬
‫مهم‌ترینشـان پخـش مـواد مخـدر‪ ،‬اسـلحه و زدوخوردهـای جادۀ اسـت‪ .‬تعداد شـناخته شـده‬
‫آن‌هـا در دنیـا ‪ ۱۰۳۰۰۰‬نفـر تخمیـن زده می‌شـود (‪.)96 :1995 ,canpolat‬‬
‫‪ -‬پیشــینه‪ :‬پیشــینه یاکــوزا بــه قــرن ‪ ۱۷‬برمی‌گــردد‪ ،‬پــس از پایــان جنــگ داخلــی و اتحــاد‬
‫چاپــان توســط شــوگون توکــوگاوا ایاســو در ســال ‪ ،۱۶۰۳‬برنامه‌هــای اقتصــادی و اجتماعــی‬
‫حکومــت شــوگونی توکــوگاوا تــا حــد زیــادی زمینه‌ســاز پیدایــش ایــن جامعــه جنایتــکار شــد‪.‬‬
‫در ایــن ســال‌ها‪ ،‬سیاســت بیــرون کــردن خارجی‌هــا‪ ،‬حــذف و مبــارزه بــا نفــوذ مســیحیت و‬
‫ممنوعیــت ســفر بــه خــارج (بــا مجــازات مــرگ) اج ـرا شــد‪.‬‬
‫در نتیجــه ایــن سیاســت‪ ،‬حــدود نیــم میلیــون نفــر از ســامورایی‌ها و نیروهــای نظامــی کــه به‌عنــوان‬
 ‫‪ ۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جنگجــو در حــال کار در زمین‌هــای زمیـن‌داران فئــودال بودنــد بیــکار شــدند و در نتیجــه از آن پــس‬
‫تحــت عنــوان رونیــن یــا ســاموراییِ بی‌اربــاب و دوره‌گــرد‪ ،‬زندگــی ســخت و طاقت‌فرســا ولــی آزاد و‬
‫بــدون محدودیت‌هــای اخالقــیِ طبقــه جنگجویــان را ســپری می‌کردنــد‪ .‬ایــن پیشــینه ســامورایی‌های‬
‫بی‌اربــاب (رونیــن) و نیــز گروه‌هــای حاشیه‌نشــین قماربازهــا‪ ،‬دست‌فروشــان و جنایتــکاران جــزء‬
‫محلــی‪ ،‬ســنگ بنــای تشــکیل جوامــع کوچــک ولــی ســازمان‌یافته و منســجمِ یاکــوزا در چاپــان قــرن‬
‫هفدهــم بــود‪.‬‬
‫‪ -‬تشـکیل و نام‌گذاری‪ :‬یاکوزاها به طور عمده از میان قماربازان‪ ،‬فروشـنده‌گان دوره‌گرد و اشـرا ِر‬
‫خرده‌پـا ظاهـر شـدند‪ .‬کلمـه یاکـوزا از بدترین امتیـاز ممکن در نوعـی از بـازی کارت‌ها ایکو‪-‬‬
‫کابـو بـه نـام بـازی هانافـودا (بـازی نـه کارته) گرفتـه شده‌اسـت‪ .‬در بدتریـن حالـت کارت‌های‬
‫امتیـاز ‪ ۲۰‬و ترکیـب سـه کارتـی ‪ ۸-۹-۳‬که به زبان چاپانی همـان ‪( Ya-Ku-sa‬یا‪،‬کو‪ ،‬زا) اسـت‪،‬‬
‫خاسـتگاه ایـن کلمه بوده اسـت‪.‬‬
‫‪ -‬رســوم‪ :‬یوبیتســومه بــه معنــی بریــدن نــوک انگشــت کوچــک شــخص در عذرخواهــی از‬
‫مافــوق بــه خاطــر ناکامــی در انجــام دســتور یــا خطاســت‪ .‬ایرِزومــی رســم خال‌کوبــی تمــام‬
‫بــدن اســت کــه نشــانگر قــدرت‪ ،‬شــهامت و مردانگــی مــردی اســت کــه آن را تحمــل می‌کند‪.‬‬
‫گــروه ســازمان‌یافته مجرمیــن جنایتــکار جاپــان بــه نــام «یاکــوزا» کــه در حــدود ‪ ۱۶۵‬هـزار نفــر‬
‫عضــو دارد درآمــد پولــی آن حداقــل ده میلیــارد دالــر آمریکائــی می‌باشــد (‪,Gökçegöz‬‬
‫‪.)123 :2003‬‬
‫ایــن گــروه دارای گروه‌هــای مخصوصــی بـرای فعالیت‌هــای جرمــی ماننــد قاچــاق مــواد مخــدر‪،‬‬
‫قمــار‪ ،‬فحشــا ‪ ...‬و اســت‪ .‬یاکــوزا پیشــینه بســیار قدیمــی دارد؛ حتــی امپراتــور قــرن هفدهــم جاپــان‬
‫قمــار را ممنــوع ق ـرارداد؛ یعنــی فعالیــت اصلــی آن بــه قــرن هفدهــم بازمی‌گــردد؛ و فعالیت‌هــای آن‬
‫در شکســت جاپــان در جنــگ جهانــی دوم بــه اوج خــود رســید‪.‬‬
‫سـازمان‌های جنایتـکار جاپان برخلاف باندهای مجرمین امریکا و ایتالیا بسـیار بـاز عمل می‌کنند؛‬
‫بنابرایـن جاپـان آمـار قابل اعتمـاد از تعداد اعضاء و ترکیـب آن‌ها دارد‪ .‬بر اسـاس احصاییه‌های پولیس‬
‫در سـال ‪ ۱۹۸۰‬م تعـداد مجموعـی ایـن گروه‌ها در جاپـان ‪ ۲۴۸۷‬و تعداد اعضای آن‌هـا ‪ ۱۰۳۹۵۵‬نفر و‬
‫تعـداد دستگیرشـده‌ها در بیـن این اعضـاء بالغ به ‪ ۵۲۳۸۲‬نفر می‌رسـد‪.‬‬
‫یاکوزا از لحاظ تشـکیالتی از واحدهای مختلف خانواده‌گی (بدون روابط خونی و خویشـاوندی)‬
‫تشـکیل می‌شـود‪ .‬ایـن خانواده‌هـا ایـکا نامیـده می‌شـوند‪ ،‬رهبـر خانـواده‪ ،‬پدرخوانـده و اعضـای آن‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۴۱‬‬

‫فرزندخوانـده (بـه معنـای در حکـم فرزنـد یا فرزندخوانده) نامیده می‌شـود‪ .‬پیوسـتن اعضـای جدید به‬
‫خانواده‌هـا طـی مراسـم خاصـی انجـام می‌پذیرد‪ .‬این مراسـم در گروه‌هـای جنایتکار مختلـف متفاوت‬
‫هسـتند؛ مثلاً گروه‌هـای مجرمیـن چین با ذبـح یک چوچه خـروس‪ ،‬تکرار سـوگندنامه متشـکل از ‪۳۶‬‬
‫سـوگند و سـوراخ کـردن انگشـت با یک سـوزن نقـره انجـام می‌گیـرد (‪ .)145 :2003 ,Aytekin‬یاکوزا‬
‫در مراسـم گیلاس‪ ،‬بـا حضـور تمامـی اعضـای خانـواده‪ ،‬گیالس را می‌نوشـند کـه به مفهـوم اطاعت و‬
‫همبسـتگی کامل از «پدر خانواده» اسـت‪ .‬در این مراسـم وظایف عضو جدید به او گوشـزد می‌شـود؛‬
‫یعنـی بعـد از نوشـیدن گیالس تو متعهد میشـی تا به «پـدر» خدمت کنی‪ .‬اگر زن و فرزندانت گرسـنگی‬
‫بکشـند حتـی بـه بهـای جانـت و تا مـرگ مأموریت خود را تـرک گفتـه نمی‌توانی‪ .‬این گـروه هم یکی‬
‫از ترسـناک‌ترین باندهای مافیایی جهان اسـت که تشـکیالت گسـترده در دنیا دارد و پیشـینه‌اش به قرن‬
‫‪ 17‬برمی‌گـردد‪ .‬آن‌هـا بیشـتر در زمینـه مـواد مخـدر فعالیـت می‌کننـد‪ .‬خصوصیـت متفـاوت ایـن گروه‬
‫جنایتـکار بـا نمونه‌هـای دیگـر ایـن اسـت کـه هرچند وقـت‌یکبار‪ ،‬اساسـی به‌جـان یکدیگـر می‌افتند‬
‫و کشـت و کشـتارهای خونینـی میـان اعضای یاکـوزا درمی‌گیـرد‪ .‬در این زمینـه گاردین گـزارش جالبی‬
‫نوشـته و مدعـی اسـت گاهـی اوقات درگیـری میان اعضـای یاکوزا بـه جنگ‌های مسـلحانه در جاده‌ها‬
‫منجـر می‌شـود و چنیـن درگیری‌هایـی بـرای کشـوری ماننـد چاپـان کـه آمـار خشـونت‌های مسـلحانه‬
‫بسـیار کمـی دارد‪ ،‬واقعـاً جالب به نظر می‌رسـد‪.‬‬
‫در ضمـن یاکوزاهـای چاپانـی رسـم‌های عجیبـی دارنـد‪ ،‬آن‌هـا بـرای اینکـه مراتـب شرمسـاری و‬
‫عذرخواهـی خـود را به مافوقشـان نشـان دهند‪ ،‬انگشـت کوچک خـود را قطع می‌کنند که به «انگشـت‬
‫مـرده» معـروف اسـت‪ .‬البتـه در حالتی دیگر ب ‌ه خاطر دوستشـان ایـن کار را می‌کنند کـه در آن صورت‬
‫بـه «انگشـت زنده» معروف اسـت (همـان‪ .)148 :2003 ،‬در هـر حال چه زنده و چه مـرده‪ ،‬این کار در‬
‫بیـن یاکوزاهـا رواج دارد‪ ،‬رسـم بعـدی‪ ،‬خال‌کوبی بدن اسـت‪ ،‬این رسـم برای یاکوزاها در قدیم بسـیار‬
‫حائـز اهمیـت بـوده چـرا که نشـان‌دهنده شـهامت و قدرتشـان بـود و آن‌ها را بـه عنوان یـک جنایتکار‬
‫در جامعـه معـروف می‌کـرد‪ .‬در ضمن یاکوزاها از آن دسـته تشـکیالت خالفکاری سـازمان‌دهی شـده‬
‫اسـت که توسـط مـردان اداره می‌شـود و زن‌هـا جایگاه شایسـته در این گـروه ندارند‪.‬‬

‫‪ -9‬خالف کاری در روی جاده‌ها‬

‫‪ -‬بانــد کریپــس (امریــکا)‪ :‬بانــد کریپــس معــروف بــه جانیــان خطرنــاک لس‌آنجلــس ‪ ۴۷‬ســال پیــش‬
‫در محــدوده کالیفورنیــا توســط «ریمونــد واشــینگتن» و «اســتنلی ویلیامــز» تشــکیل شــد‪« .‬کریپــس»‬
 ‫‪ ۴۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خشـن‌ترین بانــد ســازمان‌یافته جــادۀ در امریــکا اســت و بیــن ‪ ۴۰‬تــا ‪ ۴۵‬هـزار عضــو دارد‪ .‬اعضــای آن‬
‫به‌طــور ســنتی لبــاس آبــی می‌پوشــند؛ البتــه امــروزه بیشــتر آن‌هــا بـرای اینکــه تحــت تعقیــب پولیــس‬
‫قـرار نگیرنــد‪ ،‬ایــن رســم قدیمــی را کنــار گذاشــته‌اند‪ .‬در برنامــه کاری ایــن بانــد‪ ،‬اختطــاف و کشــتن‬
‫اعضــای باندهــای رقیــب بــه بی‌رحمانه‌تریــن شــکل ممکــن انجــام می‌شــود و اف ـراد زیــادی هســتند‬
‫کــه ایــن گــروه را ب ـرای اختطــاف‪ ،‬حرفوی‌تریــن می‌داننــد‪.‬‬
‫گروهـی کـه کارش را تمیـز انجـام می‌دهـد و عواقب ماجـرا را هم به طـور کامل بر عهـده می‌گیرد‪،‬‬
‫دشـمن و رقیـب ایـن گـروه باند معروف «بالدز» اسـت که سال‌هاسـت بـا کریپس در جاده‌هـای امریکا‬
‫در حـال نبـرد اسـت‪ .‬بانـد بلادز اغلب از سیاه‌پوسـتان جاده امریکا تشـکیل شـده که در میـان اعضای‬
‫آن‪ ،‬جنایتـکاران سفیدپوسـت هـم فعـال هسـتند‪ .‬این بانـد در لس‌آنجلس شـکل گرفتـه و اعضای باند‬
‫بـر خلاف کریپسـی‌ها لباس‌هایـی بـه رنـگ قرمـز می‌پوشـند‪ .‬گاهی اعضـای بانـد از کودکان کم سـن‬
‫و سـال مناطـق فقیرنشـین انتخـاب می‌شـوند تـا بتوانند قـدرت را در سراسـر جاده‌های امریکا به دسـت‬
‫بگیرنـد‪ .‬درآمـد آن‌هـا از راه قاچـاق مواد مخدر و رواج فحشـا تأمین می‌شـود‪.‬‬

‫‪ -10‬خالف در روز روشن‬

‫‪ -‬بانــد لس‌زتــا (میکســیکو)‪ :‬بانــد مافیایــی «لس‌زتــا» از ترســناک‌ترین باندهــای شــناخته شــده در‬
‫جهــان اســت و سردســته ایــن بانــد بــا قاچــاق اســلحه‪ ،‬مــواد مخــدر و انتقــال بــردگان جنســی بــه‬
‫کشــورهای مختلــف بـرای خــود درآمدزایــی می‌کنــد‪ .‬ایــن بانــد در ســال ‪ ۱۹۹۰‬میــادی بــا هم‌پیمانــی‬
‫فرماندهــان ســابق اردو مکســیکو راه‌انــدازی شــد‪.‬‬
‫اعضــای آن از شــکنجه و کشــتار افــراد باندهــای رقیــب لــذت می‌برنــد و تــا اکنــون در بیشــتر‬
‫عملیات‌هایشــان‪ ،‬موفــق بوده‌انــد‪ .‬تعــداد اعضــای ایــن بانــد بیــش از ‪ ۱۰‬هــزار نفــر در داخــل و‬
‫خــارج از زندان‌هــای مکســیکو بــرآورد شــده اســت (‪ .)144 :1999 ,Alfredo Nunzo‬بســیاری از‬
‫قتل‌عام‌هــای سراســری در مکســیکو توســط ایــن بانــد انجــام می‌شــود و بــه دلیــل نفوذشــان در‬
‫ادارات پولیــس مکســیکو تمامــی معامالتشــان را بــا موفقیــت انجــام می‌دهنــد و بــه قــول خودشــان‪،‬‬
‫عاشــق خــاف بــه صــورت رســمی و در روز روشــن هســتند‪.‬‬

‫‪ -11‬بزرگ‌ترین کارتل کوکایین تاریخ‬

‫نــام بانــد خــاف کاری «کارتــل مدلیــن»‪ ،‬مربــوط بــه کشــور (کولمبیــا) و تعــداد اعضــای آن کمتــر از‬
‫هـزار نفــر اســت‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۴۳‬‬

‫‪ -‬کارتل‌هــای کالــی و مدلیــن‪ :‬کارتــل مدلیــن (‪ )Cartel de Medellín‬شــبکه ســازمان‌یافته‬

‫تأمین‌کننــده و قاچــاق مــواد مخــدر ریشـه‌دار در شــهر مدییــن کولمبیــا بــود‪ .‬ایــن کارتــل مــواد مخــدر‬
‫در تمــام طــول دهه‌هــای ‪ ۷۰‬و ‪ ۸۰‬میــادی در کولمبیــا‪ ،‬بولیــوی‪ ،‬پــرو‪ ،‬هنــدوراس‪ ،‬ایــاالت متحــده‬
‫امریــکا و همچنیــن کانــادا و اروپــا فعالیــت داشــت‪ .‬ایــن کارتــل توســط ب ـرادران اوچــوا وازکــز بــه‬
‫نام‌هــای خورخــه لوییــس‪ ،‬خــوآن دیویــد و فابیــو بــه همراهــی پابلــو اســکوبار و خــوزه گونزالــو‬
‫رودریگــز گاچــا تأســیس و اداره می‌شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۹۳‬بــا تالش‌هــای بســیار زیــاد گــروه لــوس‬
‫په‌پــس‪ ،‬دولــت کولمبیــا بــا همــکاری کارتــل کالــی‪ ،‬گروه‌هــای شــبه‌نظامی راســت و دولــت ایــاالت‬
‫متحــده‪ ،‬کارتــل مدییــن متالشــی و اعضــای آن زندانــی یــا تــرور شــدند‪.‬‬
‫در اوج فعالیت‌هــای ایــن کارتــل‪ ،‬هــر هفتــه چندیــن تــن کوکاییــن بــه کشــورهای مختلــف دنیــا‬
‫قاچــاق می‌شــد‪ .‬همچنیــن در مقطــع زمانــی کارتــل مدییــن در حــدود ‪ ۸۴‬تــا ‪ ۹۰‬درصــد کوکاییــن‬
‫امریــکا و ‪ ۸۰‬درصــد کوکاییــن دنیــا را تأمیــن می‌کــرد‪ .‬در کولمبیــا کارتل‌هــای مــواد مخــدر عمدتـاً در‬
‫زمینــه قاچــاق و توزیــع ایــن مــواد فعالیــت داشــته و کمتــر بــه ســایر فعالیت‌هــای غیرقانونــی می‌پــردازد‬
‫(ویکی‌پدیــای انگلیســی)‪ .‬بعــد از کشــته شــدن رهبــر پرنفــوذ گــروه اول پاپلواســکوبا موجــب قدرتمند‬
‫شــدن ایــن گــروه یعنــی کارتلی‌هــا گردیــد‪ ،‬شــیوه کار ایــن گــروه ماننــد شــرکت‌های چندملیتــی در‬
‫قاچــاق کوکاییــن و در ایــن اواخــر بعــد از کشــت خشــخاش در هیروییــن نهفتــه اســت کــه درآمــد‬
‫آن بــه اســاس بــرآورد دولــت امریــکا در ســال ‪ ۲۰۰‬میلیــارد دالــر می‌باشــد کــه بلندتریــن رقــم ایــن‬
‫درآمدهــا در جیــب ســاطین ایــن گــروه می‌افتــد کــه حداقــل ســه نفــر از سـران کارتل‌هــای کولمبیــا‬
‫در ردیــف ثروتمندتریــن افـراد جهــان کــه فقــط ســلطان برونــی و پادشــاه عربســتان ســعودی جلوتــر‬
‫از آن‌هــا هســتند؛ مــواد پروســس آن ماننــد هیروییــن از کشــورهای المــان‪ ،‬برازیــل و حتــی از خــود‬
‫امریــکا و کوکاییــن از کشــور پــرو و بولیــوی خریــداری و قاچــاق می‌گــردد‪.‬‬
‫از چهره‌هــای سرشــناس آن می‌تــوان از اســکوبار نــام بــرد‪ .‬او در ســال ‪ ۱۹۴۹‬م در اط ـراف شــهر‬
‫مدلیــن بــه دنیــا آمــد‪ .‬مــادرش معلــم مدرســه و پــدرش دهقــان نســبتاً موفقــی بــود‪ .‬از زمــان جوانــی‬
‫فریبــکاری را پیشــه گرفــت و بعــدا ً بــه قاچاق‌ب ـران کاالی الکترونیکــی همــکاری می‌کــرد و در ســال‬
‫‪ ۱۹۷۰‬م بــه طــرح نقشــه اختطــاف یکــی از مالــکان صنایــع بــه اوج شــهرت رســید و پــس از آن بــه‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر روی آورد (‪.)122 :2000 ,Özcan‬‬
‫در دوم دســمبر ســال ‪ ۱۹۹۳‬م پولیــس کولمبیــا کــه از طــرف آی ای و ســازمان مبــارزه بــا قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر آمــوزش دیــده بــود او را در شــهر مدلیــن پیــدا و در همان‌جــا تیربــاران کــرد‪ .‬مدلیــن‬
 ‫‪ ۴۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مرکــز ایالــت انتیوکیــا در غــرب کولمبیــا ‪ ۱۵۵‬میــل از شــهر بوگوتــا پایتخــت کولمبیــا فاصلــه دارد‪.‬‬
‫گروه‌هــای جرایــم ســازمان‌یافته جنایتــکار منحصــر بــا آنچــه تذکــر بــه عمــل آمــد نمی‌باشــند‪ ،‬بلکــه‬
‫در اکثــر کشــورها گروه‌هــای جنایتــکار ســازمان‌یافته در بیــن مأمــوران دولتــی فعــال هســتند کــه بــه‬
‫نام‌هــای خاصــی معــروف نیســتند‪.‬‬
‫اگـــر بخواهیـــم دربـــاره مافیـــای مـــواد مخـــدر کولمبیـــا صحبـــت کنیـــم‪ ،‬یـــک نـــام بیـــش از‬
‫بقیـــه بـــه چشـــم می‌خـــورد‪« :‬پابلـــو امیلیـــو اســـکوبار گاویریـــا»؛ قاچاق‌بـــر معـــروف کوکاییـــن در‬
‫کولمبی ــا و سردس ــته کارت ــل مدلی ــن‪ .‬کارتل‌ه ــای م ــواد در کولمبی ــا ب ــر اس ــاس ش ــهرهایی ک ــه مرک ــز‬
‫س ــازمان‌دهی گ ــروه هس ــتند نام‌گ ــذاری می‌ش ــوند و معروف‌تری ــن کارت ــل کولمبیای ــی ک ــه دیگ ــر‬
‫وج ــود ن ــدارد کارت ــل مدلی ــن ب ــه رهب ــری اس ــکوبار ب ــود‪ .‬پابل ــو اس ــکوبار ثروتمندتری ــن قاچاق‌ب ــر‬
‫م ــواد مخ ــدر در جه ــان ب ــود ک ــه ثروت ــش بی ــش از ‪ ۳۰‬میلی ــارد دال ــر تخمی ــن ش ــده اس ــت‪ .‬او در‬
‫س ــال ‪ ۱۹۸۰‬بی ــش از ‪ ۸۰‬درص ــد کوکایین‌ه ــای قاچاق‌ش ــده ب ــه امری ــکا را تأمی ــن می‌ک ــرد (هم ــان‪،‬‬
‫‪ .)124 :2003‬مق ــدار م ــواد قاچ ــاق ش ــده ب ــه امری ــکا ‪ ۱۵‬ت ــن تخمی ــن ش ــده و در س ــال ‪ ۱۹۸۵‬ب ــه‬
‫‪ ۴۰‬ت ــن افزای ــش یاف ــت و پابل ــو روزان ــه ح ــدود هفتص ــد هــزار دال ــر از ای ــن راه درآم ــد داش ــت‪.‬‬
‫او در کولمبی ــا ب ــه نام‌ه ــای زی ــادی مانن ــد پدرخوان ــده‪ ،‬رئی ــس‪ ،‬ل ــرد و البت ــه رابین‌ه ــود مع ــروف‬
‫ب ــود و ب ــه گروه ــش ه ــم لق ــب رابین‌هوده ــا را داده بودن ــد‪ .‬اس ــکوبار ش ــغلش تج ــارت کوکایی ــن‬
‫کولمبی ــا ب ــه کش ــور امری ــکا ب ــود‪ ،‬ول ــی ب ــا ایج ــاد اش ــتغال‪ ،‬س ــاخت خان ــه و تأس ــیس فابریکه‌ه ــا‬
‫و تفریحـــات و ســـرگرمی و ورزش‪ ،‬بـــرای مـــردم یـــک چهـــره محبـــوب بـــود‪ ،‬بـــه خصـــوص در‬
‫ش ــهر زادگاه ــش یعن ــی مدلی ــن؛ ب ــه همی ــن دلی ــل لق ــب رابین‌ه ــود ه ــم ب ــه مجموع ــه الق ــاب وی‬
‫و گروه ــش اضاف ــه ش ــد‪ .‬البت ــه جن ــاب رابین‌ه ــود‪ ،‬یک‌تن ــه مس ــئول بدبخت ــی و اعتی ــاد جمعی ــت‬
‫زی ــادی از آمریکائ ــی‌ه ــا ب ــود‪ ،‬ول ــی م ــردم فقی ــر ش ــهر ب ــا آن روی س ــکه ای ــن م ــرد کاری نداش ــتند‬
‫یـــا شـــاید نمی‌خواســـتند کاری داشـــته باشـــند‪ .‬اســـکوبار کـــه انـــواع جنایت‌هـــا مثـــل انفجـــار در‬
‫طی ــاره مس ــافربری‪ ،‬گروگان‌گی ــری و قت ــل را مرتک ــب ش ــده ب ــود‪ ،‬ب ــه واس ــطه نف ــوذ زی ــاد در پولی ــس‬
‫و اردوی کولمبی ــا ب ــه راحت ــی قاب ــل ردیاب ــی نب ــود‪.‬‬
‫وی در ســال ‪ 1993‬در ‪ 44‬ســالگی بعــد از یــک عملیــات خــاص ‪ 15‬ماهــه کــه صدهــا میلیــون دالر‬
‫هزینــه داشــت و بــا همــکاری فرماندهــی عملیات‌هــای خــاص مشــترک اردوی امریــکا‪ ،‬اداره مبــارزه‬
‫بــا مــواد مخــدر امریــکا‪ ،‬پولیــس کولمبیــا و گــروه جنایتــکار لــوس پیس کشــته شــد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۴۵‬‬

‫ب‪ -‬مافیای سیسیل (ایتالیا)‬

‫ایــن بانــد بیــن ‪ ۳‬تــا ‪ ۴‬ه ـزار نفــر عضــو دارد‪ .‬اولیــن کشــوری کــه بــا شــنیدن نــام مافیــا بــه ذهنمــان‬
‫می‌رســد‪ ،‬ایتالیــا اســت و مافیــای سیســیل کار خــود را از قــرن نزدهــم شــروع کــرد‪ .‬ایــن گــروه‬
‫بزرگ‌تریــن عملیات‌هــای خرابــکاری را بــه راحتــی انجــام می‌دهــد‪ .‬در ضمــن‪ ،‬مافیــای سیســیل‬
‫تقریبـاً کمتریــن تعــداد اعضــاء را بیــن دیگــر گروه‌هــای خالفــکاری دارد و حــدود ‪ ۳۵۰۰‬تــا ‪ ۴‬هـزار‬
‫نفــر عضــو دارد‪ .‬تمــام فعالیت‌هــای مافیــای سیســیل ب ـرای پول‌ســازی اســت و مســیری کــه آن‌هــا‬
‫ب ـرای بــه دســت آوردن پــول انتخــاب کرده‌انــد‪ ،‬پول‌شــویی بــه کمــک نفــوذ در گروه‌هــای سیاســی‬
‫اســت؛ البتــه بــا پولــی کــه از ایــن طریــق بــه دســت می‌آورنــد در زمینــه خریدوفــروش کوکاییــن هــم‬
‫ســرمایه‌گذاری می‌کننــد و بــازار پرســود دیگــری را بــه دســت گرفته‌انــد (‪.)162 :2000 ,Bal‬‬
‫در ایــن بیــن‪ ،‬راه‌انــدازی قمارخانــه بــرای افزایــش ثــروت بــه شــدت بیــن اعضــای ایــن بانــد‬
‫محبــوب اســت‪ .‬شــایان ذکــر اســت کــه اشـراف سیســیلی از همدســتی بــا نهادهــای سیاســی قــوی و‬
‫کارآمــد در ایــن کشــور ب ـرای مدیریــت مشــکالت حقوقی‌شــان اســتفاده می‌کننــد و بــه ایــن ترتیــب‬
‫مجرمیــن بــا سیســتم سیاســی یکــی می‌شــوند و قــدرت خیره‌کننــده بــه دســت می‌آورنــد‪ .‬آن‌هــا‬
‫تــاش ســیری‌ناپذیری بــرای نفــوذ بــه نهادهــای سیاســی دارنــد تــا پول‌شویی‌های شــان را بــدون‬
‫دغدغــه پیــش ببرنــد‪.‬‬
‫در ضمــن‪ ،‬یکــی از دالیــل موفقیــت آن‌هــا ایــن اســت کــه بســیار ّســری کار می‌کننــد و افـرادی که‬
‫در ایــن گروه‌هــا حضــور دارنــد‪ ،‬معمــوالً از یــک تبــار خونــی هســتند‪ .‬ایــن موضــوع شــهادت دادن‬
‫یــک عضــو مافیــا علیــه عضــو دیگــر را بســیار ســخت می‌کنــد؛ زی ـرا آن‌هــا نمی‌تواننــد بــه کســی‬
‫خیانــت کننــد کــه در واقــع بـرادر‪ ،‬پســر‪ ،‬کاکا یــا پــدر یــا در کل آشــنای خانوادگــی آن‌هاســت‪ .‬ایــن‬
‫روش عضوگیــری و فعالیــت آن‌هــا بســیار مؤثــر و کارآمــد بــوده اســت؛ زیـرا بــه نــدرت اتفــاق می‌افتــد‬
‫کســی از گــروه مافیایــی سیســیل بــا پولیــس همــکاری کنــد‪.‬‬

‫‪ -1‬از آپاچی‌ها تا دارودسته چهل فیل‬

‫باندهــای خــاف‌کار تنهــا مربــوط بــه دوران مــدرن نیســتند و گروه‌هــای خــاف‌کار عجیبــی در‬
‫طــول تاریــخ وجــود داشــته‌اند‪ .‬غیــر از باندهــای خــاف‌کار و مخوفــی کــه در همیــن روزگار و زمــان‬
‫خودمــان فعالیــت می‌کننــد و در ایــن بحــث بــه آن‌هــا اشــاره کردیــم‪ ،‬گروه‌هــای بی‌رحــم و خطرناکــی‬
‫هــم در زمان‌هــای گذشــته وجــود داشــته‌اند کــه تاریــخ هیــچ وقــت جنایت‌هــا و شرارت‌های شــان را‬
 ‫‪ ۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫از یــاد نخواهــد بــرد‪ .‬در ادامــه بــه دو گــروه از معروف‌ترین‌های شــان اشــاره خواهیــم کــرد‪:‬‬
‫‪ -‬دار و دسته چهل فیل یک گروه خالف‌کار زنانه با عطش باالی خرید!‬
‫بیشــتر مــا باندهــای خــاف‌کار و مافیایــی را بــا مــردان خشــن و اســلحه بــه دســت می‌شناســیم‪،‬‬
‫ولــی بیــن گروه‌هــای خــاف‌کار دار و دســتۀ هــم وجــود داشــته کــه همــه اعضایــش را زن‌هــا تشــکیل‬
‫می‌دادنــد‪ .‬اعضــای ایــن گــروه بــا سرخوشــی و شــادی تمــام فروشــگاه‌ها را از کاالهــای بــاارزش‬
‫خالــی می‌کردنــد (ســایت‪ ،‬انترنتــی‪ ،‬دانشــنامه ویکی‌پدیــای انگلیســی)‪.‬‬
‫ایــن گــروه از اواخــر قــرن هجدهــم تــا اواســط دهــه ‪ ۱۹۵۰‬بــه فعالیت‌هــای خــود ادامــه داد و بــه‬
‫طــور خــاص در اطـراف شــهر لنــدن فعالیــت داشــت‪ .‬نکتــه جالــب دربــاره ایــن گــروه خــاف‌کار این‬
‫بــود کــه مــردان در سلســله‌مراتب قــدرت نقشــی بســیار ضعیــف و دون‌پایــه داشــتند‪ .‬سردســته ایــن‬
‫گــروه زنــی بــه نــام «مگــی هیــل» بــود کــه بــه انــدازه زیبایــی خیره‌کننــده‌اش زنــی بی‌رحــم و خشــن‬
‫بــود‪ .‬وی حلقه‌هایــی بــا نگیــن المــاس داشــت کــه شــباهت زیــادی بــا پنجــه بوکــس داشــت و هنــگام‬
‫مواجهــه بــا تهدیــد از آن‌هــا بـرای زخمــی کــردن طــرف مقابــل اســتفاده می‌کــرد‪.‬‬

‫‪ -2‬آپاچی‌ها‬
‫یکــی دیگــر از ایــن باندهــای خــاف‌کار و ترســناک‪ ،‬دار و دســته آپاچی‌هــا بــوده اســت‪ .‬آپاچی‌هــا‬
‫یــک دار و دســته جــاده در فرانســه بودنــد کــه در اوایــل قــرن نوزدهــم در جاده‌های پاریــس حکمرانی‬
‫می‌کردنــد و در کمتــر از ‪ 40‬ســال‪ ،‬نابــود و بــه فراموشــی ســپرده شــدند‪ .‬آن‌هــا آپاچــی خوانــده‬
‫می‌شــدند؛ زیـرا هنــگام حملــه چنــان ترســناک بودنــد کــه وقتــی خبــر جنایاتشــان بــه گــوش پولیــس‬
‫می‌رســید‪ ،‬آن‌هــا را ماننــد جنگجویــان آپاچــی خشــن و بی‌رحــم می‌دانســتند (‪.)220 :2002,Ertan‬‬
‫اعضـای ایـن گـروه لباس بسـیار خاص و مرتبـی به تن داشـتند و کالهی خاص و یـک پیراهن را به‬
‫تـن می‌کردنـد کـه خیلی زود شـناخته می‌شـدند و بسـیاری از مردم از نحـوه لباس پوشـیدن آن‌ها تقلید‬
‫می‌کردنـد‪ ،‬اگـر چـه عضـو ایـن گـروه نبودنـد‪ .‬آن‌هـا یـک ورزش رزمی خـاص خود بـه نام «سـاواته»‬
‫داشـتند کـه تمامـی اعضـای گـروه آن را آمـوزش می‌دیدند و ایـن روش مبـارزه بر پایه ضربات مشـت‬
‫و لگـد اسـتوار بـود‪ .‬وقتـی اعضـای ایـن گـروه در تعداد فـراوان با اسـتفاده از ایـن فن رزمـی گروهی از‬
‫نجیـب‌زاده‌گان پاریسـی را کتـک زدنـد‪ ،‬بسـیاری از نجیـب‌زاده‌گان این شـهر بـرای دفـاع از خود فنون‬
‫سـاواته را یـاد گرفتنـد تا بتوانند در مقابل حمالت مداوم آپاچی‌ها عکس‌العمل مناسـبی داشـته باشـند‪،‬‬
‫امـا سلاح اصلـی آپاچی‌هـا ایـن ورزش رزمـی نبـود‪ ،‬زیـرا آن‌ها یک سلاح بسـیار خاص هم سـاخته‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۴۷‬‬

‫بودنـد؛ یـک تفنگچـه کـه هـم یک سلاح گـرم بود و هـم می‌توانسـت به عنـوان چاقـو مورد اسـتفاده‬
‫قـرار گیـرد و بـا تـا کردنـش می‌توانسـت از آن یـک پنجه بوکس بسـیار قوی سـاخت‪ .‬آن‌ها با سـاخت‬
‫چنین سلاحی نشـان دادند که هیچ ترسـی از کشـت و کشـتار در مقیاس گسـترده ندارند‪.‬‬

‫‪ -3‬زورگیری با موتور‬
‫«هارلی‪-‬دیویدســن» نــام بانــد خــاف‌کار «موتورسیکلت‌ســواران ســرخ و ســفید» مربــوط بــه کشــور‬
‫امریــکا‪ ،‬آلمــان‪ ،‬تایلنــد‪ ،‬اســترالیا‪ ،‬کانــادا و ‪ ...‬اســت‪.‬‬
‫گــروه موتورسیکلت‌ســواران ســرخ و ســفید کــه اعضــای آن بــه طــور معمــول ســوار‬
‫موتورســیکلت‌های «هارلی‪-‬دیویدســن» می‌شــوند‪ ،‬در کشــورهای مختلــف مشــغول بــه کار هســتند و‬
‫در چنــد ســال اخیــر‪ ،‬پولیــس کشــورهای آلمــان‪ ،‬امریــکا و حتــی تایلنــد هــم خبرهایــی از دســتگیری‬
‫اعضــای ایــن بانــد در کشورشــان منتشــر کرده‌انــد‪.‬‬
‫ایـن گـروه خالف‌کار در ‪ ۱۷‬مارچ سـال ‪ ۱۹۴۸‬توسـط خانواده بیشـاپ از مهاجـران آمریکائی و به‬
‫دنبـال ادغـام چندین کلوب موتورسـیکلت‌رانی آغاز به کار کرد‪ .‬از رایج‌تریـن فعالیت‌های جنایتکارانه‬
‫ایـن گـروه‪ ،‬می‌توان به توزیع موادمخدر‪ ،‬قاچاق انسـان‪ ،‬زورگیری و ‪ ...‬اشـاره کـرد (‪:2003 ,Aytekin‬‬
‫‪ .)116‬چنـد سـال پیـش‪ ،‬وزیر امـور داخلی ایالـت «باواریا» در جنوب آلمـان درباره این گروه هشـدار‬
‫داد و گفـت‪« :‬ایـن موتورسـواران جنایتـکار کـه در کشـور‌های بالـکان بـه کار‌هـای غیرقانونـی از جمله‬
‫قاچـاق مـواد مخـدر و اسـلحه‪ ،‬تجاوز به عنف و پول‌شـویی دسـت زده‌اند‪ ،‬اکنون حـوزه جنایات خود‬
‫را در شـمال اروپـا نیز گسـترش داده انـد و هر روز خطرناک‌تر می‌شـوند»‪.‬‬
‫اف ـراد ب ـرای ثبــت عضویت شــان در بانــد موتورسیکلت‌ســواران ســرخ و ســفید بایــد گواهی‌نامــه‬
‫معتبــر موتــور‪ ،‬یــک موتورســیکلت بــا ظرفیتــی بیــش از ‪ ۷۵۰‬سی‌ســی و ظاهــر خشــن داشــته باشــند‪.‬‬
‫گفتــه می‌شــود ایــن باشــگاه مانــع عضویــت اف ـراد بــا ســابقه کــودک‌آزاری و کســانی می‌شــود کــه‬
‫بـرای اســتخدام در پولیــس یــا زندانبــان شــدن درخواســت داده‌انــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬سیستم مافیایی در افغانستان‬

‫قبـاً مفهــوم مافیــا و چگونگــی بــه وجــود آمــدن گروه هــای مافیــای جهانــی بــه طــور مفصــل بررســی‬
‫شــد‪ .‬حــال در مــورد سیســتم مافیایــی در افغانســتان بحــث صــورت می گیــرد‪.‬‬
‫ســال‌ها اســت کــه فســاد اداری‪ ،‬دولــت افغانســتان را در صــدر دولت‌هــای فاســد جهــان نشــانده‬
‫و فعالیت‌هــای دولــت و کمســیون‌های مبــارزه بــا فســاد‪ ،‬راه بــه جایــی نبــرده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جـواب بـه ایـن سـؤال‪( ،‬کـدام سـؤال؟) به دسترسـی به اسـناد و ارقام دقیق وابسـته اسـت تـا پس از‬
‫بررسـی همه‌جانبـه‪ ،‬در برابـر ایـن سـؤاالت‪ ،‬جواب هـای روشـن ارایه شـده بتواند‪ .‬اینکه چـه وقت این‬
‫امـکان مسـاعد میشـود نمی تـوان پیش‌گویی کرد؛ امـا نباید تا آن زمـان منتظر ماند که زمینۀ دسـت‌یابی‬
‫بـه ایـن همه اسـناد و اوراق بـرای محققان فراهم شـده بتواند‪ .‬تا فرارسـیدن آن روز‪ ،‬همیـن حاال میتوان‬
‫محتـوای ایـن پدیـده را فـی المجموع و بـه طور کلی مـورد دقت و تحلیل قـرار داد‪.‬‬
‫متکــی بــر همیــن روش‪ ،‬نوشــتۀ حاضــر در حــدود امکانــات دست‌داشــته‪ ،‬نــگارش یافتــه و‬
‫کوشــش میشــود تــا علــل‪ ،‬ابعــاد و اثـرات ایــن پدیــده‪ ،‬شناســایی و مــورد مداقــه قـرار بگیــرد‪ .‬بــا دیدن‬
‫کلمــه «مافیــا» شــاید اخبــار و فلم هــای مافیایــی در کشــورهای مشــخص کــه خاســتگاه اولــی ایــن‬
‫پدیــده بودنــد‪ ،‬در ذهــن انســان تداعــی شــود و ارتبــاط ایــن ســاختار در افغانســتان‪ ،‬بــا همان کشــورها‪،‬‬
‫جســتجو گــردد؛ در حالــی کــه واقعیــت بــه گونــۀ دیگــر اســت‪ .‬شــبکۀ مافیایــی بــا مســاعد شــدن‬
‫فرصت هــا و بــه میــان آمــدن زمینه هــا‪ ،‬میتوانــد مبتنــی بــر عوامــل موجــود در هــر یــک از کشــورها‪ ،‬بــه‬
‫طــور جداگانــه بــه میــان آیــد‪ .‬هــدف گروه هــای مافیایــی‪ ،‬کســب ثــروت بــوده کــه بـرای حصــول و‬
‫حفاظــت آن‪ ،‬آن‌هــا تــاش میورزنــد تــا قــدرت را در اختیــار داشــته باشــند‪.‬‬
‫بــا پیدایــش یــک گــروه مخفــی جنایت‌پیشــه در اواســط قــرن نــزده در شــهر «سیســیل»‪ ،‬اصطــاح‬
‫«مافیــا» بـرای بــار نخســت در کشــور ایتالیــا ظهــور کــرد و ســپس از آنجــا بــه گوشــه و اکنــاف جهــان‬
‫خبرســاز شــد‪ .‬مشــابه ایــن شــبکه‪ ،‬چندیــن دهــه بعدتــر در ایــاالت متحــده امریــکا‪ ،‬تشــکیالت‬
‫پرقــدرت و بیســابقه مافیایــی‪ ،‬بــر مبنــی علــت خــاص ظهــور یافــت‪.‬‬
‫پــس از آنکــه‪ ،‬دولــت مرکــزی قانــون منــع فــروش مشــروبات الکلــی را در ســال ‪ 1920‬بــه تصویب‬
‫رســانید گروه‌هــای مجرمیــن‪ ،‬از انفــاذ ایــن قانــون جدید‪ ،‬سوءاســتفاده نموده و از کشــورهای همســایه‪،‬‬
‫مشــروبات الکلــی را بــه طــور قاچــاق وارد ایــاالت متحــدۀ امریــکا کردنــد‪ .‬بــه خاطــر تقاضــای زیــاد‬
‫بــه مشــروبات‪ ،‬آن‌هــا متــاع قاچاقیشــان را بــه قیمــت بلنــد عرضــه کــرده و ازیــن مــدرک‪ ،‬ثروت هــای‬
‫هنگفتــی بــه دســت آوردنــد و افزایــش ثــروت‪ ،‬تــوأم بــا مبــارزه علیــه دولــت و تشــدید رقابــت بــا‬
‫شــبکه های دیگــر مافیایــی بــود؛ لــذا هــر یــک آن‌هــا‪ ،‬بــه منظــور محافظــت ترافیــک و فــروش‬
‫مشــروبات قاچاقیشــان‪ ،‬دســته های مســلح خــود را ایجــاد نمودنــد‪ .‬ایــن امکانــات بــه آن‌هــا فرصــت‬
‫داد تــا در محیــط ماحــول خویــش‪ ،‬روش دوگانــۀ تخویــف و تطمیــع را در پیــش بگیرنــد‪.‬‬
‫شـبکه های متشـکل شـدۀ مافیایـی بـا همیـن دو روش در داخل نظام رخنـه کرده و اثـرات ناگواری‬
‫را بـر اوضـاع امنیتـی برخـی از شـهرها‪ ،‬در ایـاالت متحـدۀ امریـکا بـه میـان آوردنـد‪ .‬تأثیـرات تخریبی‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۴۹‬‬

‫و منفـی ایـن پدیـده بـر عرصه هـای مختلـف زندگـی آمریکائی هـا‪ ،‬سـال ها بعـد‪ ،‬از جانب رسـانه ها‬
‫بررسـی گردیـده اسـت کـه فلم های سـاخته شـدۀ هالیـوود در ایـن ارتبـاط خیلـی بازگوکننده‌اند‪.‬‬
‫گرچــه دولــت مرکــزی امریــکا‪ ،‬بعــد از یــک دهــه‪ ،‬قانــون منــع مشــروبات الکلــی را پــس گرفــت‪،‬‬
‫ولــی شــبکه های ایجادشــدۀ مافیایــی‪ ،‬قدرتشــان را در عرصه هــای پردرآمــد دیگــر جابجــا کــرده و بــه‬
‫ایــن ترتیــب بــه نقــش مخربشــان در جامعــه ادامــه دادنــد‪.‬‬
‫بــا معرفــی پیدایــش و ظهــور شــبکه‌های مافیایــی در اروپــا و امریــکا‪ ،‬اکنــون میتــوان مشــابهت ها‬
‫و وجهــه مشــترک میــان گروه هــای فســاد پیشــه در افغانســتان و شــبکه های خارجــی مافیایــی را بــه‬
‫آســانی دریافــت‪.‬‬

‫الف‪ :‬چگونگی پیدایش شبکه های مافیایی در افغانستان‬

‫در افغانســتان گروه هــای قاچاقبــر و مولدیــن مــواد نشــئه‌آور در گذشــته هــم وجــود داشــت؛ ولــی‬
‫امکانــات آن‌هــا محــدود بــوده و در آن ســطح قـرار نداشــت کــه در دولــت نفــوذ کــرده و یا دســته های‬
‫مســلح داشــته باشــند‪ .‬آن‌هــا در میــان جامعــه بــه حالــت منــزوی زیســت میکردنــد‪ .‬تریــاک در بعضــی‬
‫محــات دورافتــاده و آن هــم در محــدودۀ تقاضــای مســتهلکین محلــی زرع میشــد‪.‬‬
‫همیــن طــور‪ ،‬کوکنــار بــه پیمانــۀ کوچــک در والیــات مختلــف کشــت می گردیــد تــا آنکــه‬
‫ســیاحین خارجــی‪ ،‬مــن حیــث متقاضیــان جدیــد‪ ،‬بــه آن عالقــه گرفتــه و در دهــۀ شســت میــادی‬
‫هنــگام بازدیدشــان از شــهرهای بــزرگ افغانســتان‪ ،‬ایــن مــاده را اســتعمال می‌کردنــد‪.‬‬
‫در دیگــر عرصه هــا‪ ،‬ماننــد دســتبرد معــادن‪ ،‬سوءاســتفاده از پروژه هــای انکشــافی‪ ،‬توریــد ادویــۀ‬
‫غیــر مجــاز‪ ،‬خریدوفــروش اســلحه و امثــال آن‪ ،‬فســاد در ســطح انفـرادی و آن هــم بــه پیمانــۀ خیلــی‬
‫کوچــک ق ـرار داشــت؛ امــا جرایــم ســازمان یافته و بــه میــان آمــدن شــبکه های مافیایــی‪ ،‬تــوأم بــا‬
‫شــدت گرفتــن جنــگ ســرد و مبــدل ســاختن افغانســتان بــه کانــون تشــنج‪ ،‬آغــاز یافــت‪ .‬ایــن شــبکه ها‬
‫در عرصه هــای مختلــف بــه وجــود آمدنــد کــه بایــد هــر یــک آن بــه طــور جداگانــه بررســی شــود‪.‬‬
‫ب‪ :‬دریافت قراردادهای خارجی از طریق نفوذ در ادارۀ دولت‬
‫ای ــن ب ــار‪ ،‬کمک ه ــای ب ــادآوردۀ خارج ــی ب ــدون گ ــذار از فلتره ــای پاکس ــتان‪ ،‬ب ــه افغانس ــتان‬
‫ســرازیر ش ــد‪ .‬دولت ه ــای کمک‌کنن ــده‪ ،‬ب ــا میانجیگ ــری ادارات دولت ــی و ی ــا ب ــه ط ــور مس ــتقیم‪،‬‬
‫قرارداده ــا را ب ــا اش ــخاص و ش ــرکت های افغان ــی و خارج ــی بس ــتند‪ .‬ب ــا ب ــه کار ب ــردن ه ــر دو راه‬
‫و طریـــق‪ ،‬دولت هـــای خارجـــی بـــه چهره هـــای معلوم‌الحـــال و آشـــنایان ســـابق خـــود فرصـــت‬
 ‫‪ ۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫زی ــاد دادن ــد‪ .‬ای ــن زمینه‌س ــازی س ــبب ش ــد ت ــا بخش ه ــای ب ــزرگ از کمک ه ــای انکش ــافی ب ــه‬
‫افغانس ــتان‪ ،‬در اختی ــار آن‌ه ــا قــرار بگی ــرد‪.‬‬
‫بــه ایــن ترتیــب چهره هــای مــورد نظــر امــداد دهنــدگان‪ ،‬امــکان آن را بــه دســت آوردنــد تــا‬
‫قســمت اعظــم ایــن کمک هــا را بــا وســیله شــبکه های مافیایی‌شــان دزدیــده و صاحــب ملکیت هــای‬
‫افســانوی در داخــل و خــارج شــوند‪ .‬دادن قراردادهــا بــه ایــن چهره هــا‪ ،‬هدفمندانــه بــود‪.‬‬
‫گفتـه می شـود کـه بـا ایـن کار‪ ،‬دول کمک‌کننـده‪ ،‬میخواسـتند تـا یـک طبقـۀ سـرمایه‌دار وابسـته به‬
‫خودشـان را در افغانسـتان عقـب نگهداشـته شـده‪ ،‬به وجـود آورند تا مانند گذشـته از گروه های سـنتی )‬
‫قومی و مذهبی (وابسـته نباشـند‪ .‬به افادۀ خود آن‌ها‪ ،‬ایشـان میخواسـتند که «ملت‌سـازی» کنند بیاعتنا به‬
‫ایـن اصـل کـه «ملت‌سـازی» رسـالت خود یـک ملت بـوده و به دسـت خارجیها سـاخته شـده نمیتواند‪.‬‬
‫آن‌هــا نمیفهمیدنــد کــه بــه عــوض ایــن مشــی پنهانی‌شــان‪ ،‬سیســتم مافیایــی تقویــت میشــود‪.‬‬
‫واقعیــت ایــن اســت کــه بخــش اعظــم ایــن پولهــا‪ ،‬بــه خــارج انتقــال یافتــه و بــه حســابات همیــن دار و‬
‫دســتۀ مافیایــی در جاهــای مــورد نظــر ســرمایه‌گذاری شــده اســت‪.‬‬

‫ج‪ :‬دستبرد معادن‬

‫ســنگ های قیمتــی افغانســتان از قدیم‌االیــام شناســایی شــده بــود‪ .‬مصریهــا در مجســمۀ چشــمان‬
‫«آختاتــون» و ملکــه «نفریتســت» از الجــورد افغانســتان‪ ،‬اســتفاده کردهانــد‪ .‬افغانســتان بــه خاطــر‬
‫کوهســتانی بودنــش‪ ،‬دارای ذخایــر متنــوع می باشــد‪ 1400 .‬نــوع ســنگ معدنــی دریــن کشــور‬
‫شناســایی شــده اســت‪.‬‬
‫پــس از انقــاب صنعتــی‪ ،‬محققیــن غربــی در لباس هــای مختلــف و چهره هــای گوناگــون‪ ،‬تــاش‬
‫بــه شناســایی و کشــف معــادن افغانســتان کردنــد؛ در حالــی کــه خــود افغان هــا بــا شــیوه های عنعنوی‪،‬‬
‫تنهــا بــه اســتفادۀ بعضــی ســنگ های قیمتــی عالقمنــد بودنــد تــا اینکــه در آغــاز دهــۀ پنجــاه قــرن‬
‫گذشــته‪ ،‬شــعبات مختلــف در وزارت معــادن ایجــاد شــد تــا بــه کمــک مشــاورین خارجــی‪ ،‬معــادن‬
‫افغانســتان را بــه صــورت دقیــق شناســایی نماینــد‪.‬‬
‫پــس تجــاوز کشــورهای ناتــو بــه افغانســتان گــروه مافیائــی بــار دیگــر حاکمیــت پیــدا کــرد ابتــدا به‬
‫اســتخراج خودسـرانۀ معــادن در پنجشــیر‪ ،‬جگدلــک‪ ،‬بدخشــان و نورســتان مبــادرت ورزیدنــد‪ .‬آن‌هــا‬
‫احجــار قیمتــی ) زمــرد‪ ،‬الجــورد‪ ،‬یاقــوت‪ ،‬لعــل و طــا (را بــه پاکســتان بــرده و بــه قیــم نــازل بــه فروش‬
‫میرســاندند‪ .‬بــه ایــن ترتیــب معــادن افغانســتان‪ ،‬مــورد دســتبرد اشــخاص و گروه هــای مافیایــی ق ـرار‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۵۱‬‬

‫گرفــت‪ .‬ایــن ســرقت تــا حــال ادامــه داشــته‪.‬گروه های مافیایــی بــه خاطــر تســلط بــر آن معــادن کــه در‬
‫دســترس دولــت نیســت‪ ،‬بــا همدیگرشــان برخوردهــای خونیــن می نماینــد‪.‬‬
‫شــبکه های مافیایــی از یک‌طــرف بــه آن‌هــا بــاج داده و از جانــب دیگــر بــه کمــک ع ّمــال‬
‫نفوذی‌شــان در دولــت‪ ،‬زمینــۀ انتقــال ایــن احجــار را بــه خــارج از کشــور فراهــم میســازند‪.‬‬
‫زورمنــدان فاســد در ادارۀ دولــت از یک‌طــرف بــه قاچاقبـران احجــار قیمتــی مســاعدت می کننــد‬
‫و از جانــب دیگــر ب ـرای بســتن قراردادهــای غیرعادالنــه و ضــد منافــع ملــی افغانهــا‪ ،‬بــا کمپنی هــای‬
‫خارجــی‪ ،‬تــاش می‌ورزنــد‪ .‬ایشــان بــا اســتفاده از تعریــف سیســتم اقتصــاد بــازار آزاد«در قانــون‬
‫اساســی‪ ،‬قراردادهــای اســتفاده از معــادن را بــا اشــخاص و کمپنی هایــی عقــد مینماینــد کــه همیشــه در‬
‫چپــاول معــادن نقــش داشــته اند‪.‬‬
‫امـا پـس از روی کار آمدن امارت اسلامی افغانسـتان وزارت معادن و پترولیـم نزدیک به ده میلیارد‬
‫افغانـی عوایـد داشـته اسـت‪ .‬مسـؤالن در ایـن وزارت همچنـان می گوینـد کـه تنهـا در ده روز گذشـته‬
‫هشـت میلیـون افغانـی از سـکتور معـادن درآمـد داشـته انـد‪ .‬اما در عیـن حال «شـهاب الدیـن دالور»‪،‬‬
‫وزیـر معـادن و پترولیـم افغانسـتان بـا ابراز تأسـف از گسـتردگی مافیـای معـادن در این کشـور گفت‪ :‬با‬
‫وجـود مبـارزه جـدی حکومت افغانسـتان در برابر مافیای اسـتخراج معادن‪ ،‬متأسـفانه هنـوز هم مافیای‬
‫معـادن در کشـور فعـال اسـت‪ .‬همچنیـن اظهار داشـت‪ :‬ایـن وزارت در یک سـال‌و نیم گذشـته تا حد‬
‫قابـل توجهـی دسـت مافیـا را از تـاراج و قاچـاق معادن کشـور کوتاه کرده اسـت‪.‬‬
‫معــادن افغانســتان ثــروت ملــی تبعــه کنونــی و نســل های آینــدۀ ایــن ســرزمین اســت و بایــد‬
‫مطابــق بــه منافــع ملــی آن‌هــا اســتخراج گــردد؛ نــه اینکــه در اختیــار غارتگـران قـرار گرفتــه و بــا عقــد‬
‫قراردادهــای اســارت‌بار‪ ،‬مشــکالت عدیــده‪ ،‬بــرای نســل های آینــده بــه ارث گذاشــته شــود‪.‬‬

‫د‪ :‬غصب ملکیت های عامه و خصوصی‬

‫طبــق اظهــارات وزیــر اســبق انکشــاف شــهری تــا ســال ‪ ،2008‬بیــش از ســه ملیــون جریــب زمیــن از‬
‫جانــب زورمنــدان غصــب شــده بــود‪ .‬طبیعــی اســت کــه ایــن رقــم در ســال های بعــدی افزایــش یافتــه‬
‫اســت‪ .‬مســؤولین کمســیون نظــارت ولســی جرگــه بــر اعمــال حکومــت‪ ،‬شــمار غاصبیــن ایــن زمین هــا‬
‫را در ســال ‪ 2013‬بــه تعــداد پانــزده هـزار نفــر شناســایی نمــود؛ امــا از افشــای اســامی آن‌هــا به رســانه ها‬
‫ابــاء ورزیــد؛ زیـرا دریــن فهرســت بلندپایه‌هــای دولــت و وکالی ولســی جرگــه نیــز شــامل بودنــد‪.‬‬
‫غصــب زمیــن‪ ،‬شــامل ملکیت هــای خصوصــی و عامــه بــوده و ناتوانــی دولــت ســبب میشــود کــه‬
 ‫‪ ۵۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ایــن زمینهــا دوبــاره بــه مالکیــن اصلــی آن مســترد نشــود؛ همیــن ناتوانــی باعــث میشــود کــه مقامــات‬
‫دولتــی‪ ،‬حتــی بــه غصــب ملکیت هــای دولــت در داخــل پایتخــت‪ ،‬پایــان داده نتوانســته اند‪.‬‬
‫جعــل اســناد و مــدارک بــرای غصــب ملکیت هــای دولتــی و رســمیت بخشــیدن آن بالوســیله‬
‫شــبکه های مافیایــی در ادارات قضائــی کشــور‪ ،‬ایجــاد شــهرک های رهایشــی و اعمــار ســاختمان های‬
‫بلنــد منــزل در مناطــق مختلــف توســط زورمنــدان‪ ،‬گــره بزرگــی اســت کــه گشــودن آن آســان نیســت‪.‬‬
‫اقدامــات امــارت اســامی افغانســتان‪ :‬مســئوالن کمیســیون جلوگیــری از غصــب زمیــن حکومــت‬
‫امــارت اســامی‪ ،‬در یــک نشســت خبــری بــه رســانه‌ها می‌گوینــد کــه تــا کنــون‪ ۵۸۹ ،‬ه ـزار و ‪۴۹۹‬‬
‫جریــب زمیــن غصب‌شــده را در والیت‌هــای مختلــف اســترداد کــرده انــد‪.‬‬
‫ایــن کمیســیون هم‌چنــان تأکیــد می‌کنــد کــه دوســیه های کم‌ازکــم چهــار میلیــون و ‪ ۴۸‬ه ـزار و‬
‫‪ ۱۱۱‬جریــب زمیــن غصب‌شــده نیــز‪ ،‬از ســوی ایــن کمیســیون حــل نشــده و بـرای فیصلـه‌ی نهایــی‪،‬‬
‫بــه محکمــه اختصاصــی محــول شــده‌اســت‪.‬‬

‫و‪ :‬قاچاق مواد مخدر‬

‫رواب ــط ذات‌البین ــی می ــان قاچ ــاق م ــواد مخ ــدر و بیامنیت ــی در کش ــور را هم ــه ارب ــاب ذی‌ص ــاح‬
‫داخل ــی و خارج ــی میدانن ــد‪ .‬آن‌ه ــا خ ــوب میدانن ــد ک ــه جلوگی ــری از ای ــن پدی ــدۀ ض ــد بش ــری‪،‬‬
‫رس ــالت ه ــر انس ــان باوج ــدان اس ــت؛ ول ــی متأس ــفانه‪ ،‬عملک ــرد مقام ــات مس ــئول در رابط ــه ب ــه زرع‬
‫خش ــخاش و انتق ــال و توزی ــع م ــواد مخ ــدر در افغانس ــتان و س ــطح جهان ــی ن ــه تنه ــا قاطعان ــه نیس ــت‬
‫بلک ــه س ــؤال‌برانگیز ه ــم می باش ــد؛ ب ــر طب ــق اطالعی ــۀ س ــازمان مل ــل متح ــد‪ ،‬همی ــن اکن ــون ‪30‬‬
‫میلیــون انســان از اختــاالت ناشــی از اســتفادۀ مــواد مخــدر در جهــان رنــج میبرنــد و از جملــه ‪190‬‬
‫هــزار آن‌ه ــا‪ ،‬زندگی ش ــان را س ــاالنه از دس ــت می‌دهن ــد‪.‬‬
‫افغانســتان در تولیــد تریــاک‪ ،‬ســهم بــزرگ داشــته و هنــوز هــم ‪ 90‬فیصــد تریــاک جهــان در ایــن‬
‫ســرزمین تولیــد می‌شــود‪ .‬تولیــد مــواد مخــدر از ســال ‪ 2002‬بــه بعــد در حــال افزایــش اســت‪ .‬در ســال‬
‫‪ 2016‬مقــدار مــواد مخــدر تولیدشــده در افغانســتان بــه صــورت تخمیــن بــه ‪ 4800‬تــن ارتقــاء کــرد‪.‬‬
‫مســاحت زمینــۀ تحــت زرع تریــاک‪ ،‬طبــق احصائیــۀ ســال ‪ 2014‬بــه ‪ 224‬ه ـزار هکتــار زمیــن‬
‫میرســید‪ .‬والیــت هلمنــد بــا زرع هشــتاد هـزار هکتــار در صــدر جــدول والیــات تولیدکننده قـرار دارد‪.‬‬
‫ســؤال اساســی ایــن اســت کــه سرچشــمه و ریشــۀ تولیــد و توزیــع مــواد مخــدر در اختیــار کــی اســت؟‬
‫کــی در عقــب پــردۀ ایــن عمــل ضــد انســانی قـرار دارد؟ اگــر مافیــای مــواد مخــدر از قــدرت و نفــوذ‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۵۳‬‬

‫مؤثــر در دولــت افغانســتان بی بهــره میبودنــد‪ ،‬بــه هیــچ وجهــه‪ ،‬زرع مــواد مخــدر تــا آن ســطح ازدیــاد‬
‫نمی یافــت کــه ایــن کشــور در ســطح جهانــی بــه مقــام اول منســوب شــود‪.‬‬
‫از همیــن جهــت‪ ،‬شــبکه های داخلــی و خارجــی مافیایــی‪ ،‬پیوســته تــاش می نماینــد تــا نفوذشــان‬
‫را در ادارات دولتــی افغانســتان حفــظ نماینــد؛ زیــرا از ایــن طریــق‪ ،‬قاچاقبــران را حمایــه نمــوده و‬
‫ترافیــک مــواد مخــدر را در زیــر نظــر داشــته می‌باشــند‪ .‬اوضــاع ناامــن کنونــی‪ ،‬زمینــۀ مســاعد بـرای‬
‫قاچاق‌ب ـران بــوده و از همیــن جهــت‪ ،‬شــبکه های مافیایــی بــه حفــظ حالــت موجــود عالقمندنــد‪.‬‬
‫گروه‌هـــای مافیـــا و گروه‌هـــای دهشـــت‌افکن‪ ،‬منافـــع مشـــترکی دارنـــد؛ در محـــات تحـــت‬
‫کنتـــرول نیروهـــای غیـــر مســـلح‪ ،‬شـــبکه‌های مافیایـــی در زد و بنـــد بـــا آن‌هـــا‪ ،‬قاچاقشـــان را بـــه‬
‫پی ــش می‌برن ــد‪ .‬اگ ــر دول ــت افغانس ــتان ت ــوان آن را میداش ــت ک ــه ادارۀ دول ــت را از وج ــود عم ــال‬
‫ش ــبکه های مافیای ــی تصفی ــه ک ــرده و ش ــرکای خارج ــی آن‌ه ــا را‪ ،‬افش ــاء کن ــد‪ ،‬ام ــروز ای ــن معضل ــه‬
‫ح ــل ش ــده میتوانس ــت‪.‬‬
‫بعــد از صــدور فرامیــن رهبــر امــارت اســامی افغانســتان در بــاره منــع کشــت‪ ،‬تولیــد و قاچــاق مواد‬
‫مخــدر‪ ،‬نهادهــای حکومتــی فعالیت‌هــای شــان را بیشــتر کــرده انــد و در روزهــا و ماه‌هــای اخیــر‪ ،‬مــا‬
‫شــاهد گرفتــاری ده‌هــا فروشــنده مــواد مخــدر و در عیــن حــال کش ـت‌زارهای خشــخاش در بخــش‬
‫هــای متعــدد از کشــور تخریــب شــده اســت و تالش‌هــا بـرای جلوگیــری از کشــت خشــخاش و تولیــد‬
‫و قاچــاق مــواد مخــدر هــر روز جدی‌تــر می‌شــود‪.‬‬

‫ز‪ :‬نتیجه‪ :‬چطور میتوان این سیستم مافیایی را مضمحل ساخت‬

‫اولیــن ارزیابــی از بررســی مختصــر عرصه هــای فوق‌الذکــر‪ ،‬ایــن واقعیــت را بازگــو می نمایــد کــه‬
‫ضعــف دولــت و پرقــدرت بــودن شــبکه های مافیایــی‪ ،‬علــت و معلــول هــم دیگرنــد‪.‬‬
‫اگــر یــک دولــت ملــی و قدرتمنــد وجــود میداشــت‪ ،‬پیدایــش شــبکه های مافیایــی در جامعــه‬
‫ناممکــن میبــود‪ .‬همیــن طــور هــر قــدر‪ ،‬اف ـراد و نیروهــای ملــی کمتــر در دولــت ســهیم باشــند بــه‬
‫همــان انــدازه زمینه هــای جابجــا شــدن شــبکه های مافیایــی در ســاختار دولــت فزونــی مییابــد‪.‬‬
‫دولــت جمهوریــت شــعار مبــارزه بــا فســاد را مــی داد؛ امــا فاســدهای معلوم‌الحــال را مؤاخــذه و‬
‫دســتگیر نمی کنــد‪ .‬آن‌هــا زورمنــد بــوده و پایه هــای سیســتم مافیایــی را در افغانســتان میســازند‪ .‬مســئلۀ‬
‫کابــل بانــک‪ ،‬مکتب هــای خیالــی‪ ،‬معلمــان خیالــی‪ ،‬ســربازان خیالــی‪ ،‬قراردادهــای غیرقانونــی با تیکه‬
‫داران داخلــی و خارجــی‪ ،‬همــه و همــه‪ ،‬بــه ظاهــر مطــرح شــد و امیدهایــی را از طریــق رســانه ها زنــده‬
 ‫‪ ۵۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ســاخت؛ ولــی مراحــل تفتیــش و محکمــۀ هیــچ یــک از مجرمیــن‪ ،‬بــر طبــق قانــون تعقیــب نگردیــد‪.‬‬
‫نفـــوذ پرقـــدرت مافیـــا در دولـــت‪ ،‬عرصـــه را بـــه دولت‌مـــداران اصالح‌طلـــب تنـــگ ســـاخته‪،‬‬
‫ق ــدرت تصمیم‌گی ــری و اجرائی ــوی آن‌ه ــا را نامحس ــوس میس ــازد‪ .‬وضعی ــت موج ــود‪ ،‬ای ــن آگاه ــی‬
‫را بـــه اصالح‌طلبـــان بازگـــو می کنـــد کـــه بـــه عـــوض نوشـــتن بـــر روی یـــخ و گذاشـــتن در زیـــر‬
‫آفت ــاب‪ ،‬ب ــا نیروه ــای مردم ــی و چهره ه ــای مل ــی همدس ــت ش ــده و ای ــن ش ــبکه ها را ب ــه زودی‬
‫قلع‌وقمـــع نماینـــد‪.‬‬
‫تــا حــال رهب ـران حکومــت ملــی‪ ،‬فقــط و فقــط بــا کاربــرد الفــاظ زیبــا کوشــیده اند تــا مــردم را‬
‫آرامــش بدهنــد؛ امــا مــردم کــه بیقانونیهــا و چپــاول را بــا گوشــت و پوســت خــود احســاس میکننــد‬
‫منتظــر اقدامــات عملیانــد‪.‬‬
‫شــبکه های مافیایــی هم‌زمــان بــا ترویــج فســاد‪ ،‬فرهنــگ غارتگرانــۀ خودشــان را پخــش میکننــد‪.‬‬
‫پیــش از آنکــه فرهنــگ زیبــا و کهــن ســرزمین مــا‪ ،‬آلــوده بــا فســاد شــود‪ ،‬بایــد جلــو آن را گرفــت‪.‬‬
‫تســلط مافیــا نمی گــذارد کــه نیــروی کار در جهــت ســالم اجتماعــی بســیج گــردد؛ زیـرا مافیــا‪ ،‬نــه تنهــا‬
‫در دولــت بــا نفــوذ اســت‪ ،‬بلکــه در ســطح محــات نیــز افـراد و گروه هــای غیرمســئول و مســلح را در‬
‫اختیــار دارد؛ بــه ایــن معنــی کــه از ق ـرار گرفتــن ســاختارهای اقتصــادی در اســتقامت پاک‌ســازی و‬
‫بازســازی جلوگیــری می نمایــد‪ .‬همــان طــوری کــه در عنــوان ایــن بخــش مطــرح شــده اســت‪ ،‬میتــوان‬
‫ایــن طــور نتیجــه گرفــت‪ :‬شــبکه های پرقــدرت مافیایــی در وطــن مــا طــوری به هــر بخش و اســتقامت‬
‫توســعه‌یافته و آن‌قــدر در دولــت نفــوذ کردهانــد کــه حــاال بــه ســادگی میتــوان از یــک «سیســتم‬
‫مافیایــی در افغانســتان» حــرف زد (ســادات‪.)5 ،4 :1397 ،‬‬
‫امــا بــا آمــدن امــارت اســامی افغانســتان تمــام گروه هــای مافیایــی کــه در افغانســتان وجود داشــت‬
‫و در دولــت جمهوریــت از قــدرت و نفــوذ مؤثــر برخــور دار بــود‪ .‬و از طــرف کشــورهای مســتقر در‬
‫افغانســتان حمایــت می شــد‪ .‬بــا پیــروزی امــارت اســامی افغانســتان شــبکه های مافیایــی در افغانســتان‬
‫کاهــش پیــدا کــرده اســت‪ .‬و مبــارزه جــدی علیــه آن جریــان دارد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۵۵‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬خصوصیات‪ ،‬اهداف و تاثیرات جرم سازمان یافته‬

‫از آنجــا كــه جرایــم ســازمان یافته بــه طــور عمــده توســط ســازمان ها و گروه هــای جرمــی ارتــكاب‬
‫مییابــد‪ ،‬در ایــن بحــث خصوصیــات‪ ،‬اهــداف و تاثیـرات جــرم ســازمانیافته مورد بررســی قـرار میگیرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬خصوصیات گروه های مجرمین سازمان یافته‬

‫بیـان خصوصیـات جرم سـازمان یافته می تواند در شـناخت ابعـاد مختلف این جرم و تفـاوت آن از دیگر‬
‫مظاهـر جرمـی بـه وسـیله گروه هـای کـه اقدامـات خـود را سـازماندهی می کنـد‪ ،‬کمـک کنـد مجرمیـن‬
‫سـازمان یافته دارای ویژگی هـای خـاص خـود می باشـد‪ .‬در ایـن میـان‪ ،‬دکتریـن‪ ،‬نهادها و سـازمان های‬
‫دولتـی و غیـر دولتـی فعـال در عرصـه مبـارزه با جرایـم سـازمان یافته هر یک اقـدام به ارایـه و یژگی های‬
‫مختلفـی بـرای ایـن نوع مجرمیـن نموده اند‪.‬که هر کدام شـان به طـور جداگانه مورد بحث قـرار می گیرد‪.‬‬

‫الف‪ :‬از نظر کنفرانس وزرای جهان در خصوص جرایم سازمان یافته‬
‫ایــن کنفرانــس کــه در ســال ‪ 1994‬میــادی در شــهر ناپــل کشــور ایتالیــا برگـزار شــد‪ ،‬خصوصیــات زیر‬
‫را در بــاره جرایم ســازمان یافته برمی شــمارد‪:‬‬
‫‪1 .‬جرم توسط گروهی ساختار یافته (سازمان یافته) انجام می شود‪.‬‬
‫‪2 .‬در ایــن نــوع جــرم‪ ،‬ارتبــاط سلســله مراتــب بــا شــخصی کــه رهبـران گــروه را قــادر بــه کنتــرول‬
‫ســازمان می کند‪ ،‬وجــود دارد‪.‬‬
‫‪3 .‬خش ــونت‪ ،‬ارع ــاب و فس ــاد بــرای کس ــب س ــود در قلم ــرو گ ــروه و بازاره ــای ه ــدف آن‬
‫اعم ــال می ش ــود‪.‬‬
‫‪4 .‬در ایــن نــوع جرایــم بـرای فزایــش فعالیت هــای جرمی یا رســوخ در اقتصــاد قانونــی از تطهیر‬
‫و موجــه کــردن اقدامــات غیــر قانونــی اســتفاده می شــود‪ .‬همچنیــن ایــن گونــه فعالیت هــای‬
‫جرمــی قابلیــت توســعه بــه فعالیت‪-‬هــای جدیــد در ســرحدات را دارا هســتند‪.‬‬
‫‪ 5 .‬مجرمـــان در انجـــام ایـــن گونـــه جرایـــم بـــا تشـــکیالت جرمـــی فراملیتـــی ســـازمان یافته‬
‫همـــکاری دارنـــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬خصوصیات جرایم سازمان یافته از دیدگاه جرم شناسائی‬

‫برخــی نویســندگان نیــز مبتنــی بــر دیدگاه هــای جــرم شناســائی نظیــر " ادوین ســاترلند و ریموندگســن"‬
‫ویژگی هــای بــه شــرح ذیــل بـرای جرایــم ســازمان یافته ذکــر کرده اند‪.‬‬
 ‫‪ ۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -۱‬ایدئولوژیک غیر سیاسی‬

‫ایــن خصوصیــت بــه ایــن معنــا اســت كــه یــك گــروه از مجرمیــن ســازمان یافته‪ ،‬جرایــم را تنهــا بــا‬
‫اهــداف اقتصــادی و كســب منافــع مــادی انجــام میدهــد و بــا دل‌بســتگی‌های مذهبــی و سیاســی اقــدام‬
‫بــه ارتــكاب جــرم نمی كنــد‪« .‬هــدف ایــن گــروه تنهــا كســب پــول و قــدرت و منفعــت مــادی اســت»‬
‫(كــی نیــا‪ ،‬محمــد‪ .)24 :1374 ،‬گرچــه ممكــن اســت ایــن گروه هــا گاهــی بــه مبــارزات سیاســی هــم‬
‫رویآورنــد ولــی هــدف اساســی آنهــا از ایــن مبــارزات كســب قــدرت سیاســی نیســت بلكــه هــدف‬
‫تقویــت قــدرت اقتصــادی‪ ،‬لغــو قوانیــن مغایــر بــا اهــداف جرمــی و اقتصــادی خویــش و تصویــب‬
‫قوانیــن تســهیل‌کننده فعالیت هــای خــاص و بــه دســت آوردن قدرت هــای اجرائــی و غیــره بــرای‬
‫حفاظــت و مصونیــت ســازمان و اعضــای آن در مقابــل اج ـرای عدالــت اســت‪.‬‬

‫‪ -2‬سلسله‌مراتب‬
‫از آنجــا کــه جرایــم مــورد بحــث بــه صــورت ســازمان یافته ارتــکاب می یابــد‪ ،‬وجــود ســازمانی فعــال‬
‫کــه قابلیــت طراحــی‪ ،‬هدایــت و ارتــکاب جــرم را داشــته باشــد‪ ،‬ضــروری اســت‪ .‬بــه ســبب وجــود‬
‫تشــکیالت و حاکمیــت سلســله‌مراتب ســازمانی‪ ،‬ایــن ســازمان نیــاز بــه مدیــر و مجریانــی دارد کــه‬
‫هــر یــک بــا موقعیتــی خــاص در آن و بــر اســاس نظــر افـراد مافــوق خــود انجــام وظیفــه کننــد؛ حتــی‬
‫در برخــی از ســازمان های جرمــی سلســله‌مراتب بســیار گســترده اســت (شــمس ناتــری‪.)56 :1380،‬‬
‫گروه هــای ســازمان یافته هماننــد تشــکیالت موجــود در قــوای نظامــی‪ ،‬نظــم خــاص و فوق‌العــاده‬
‫(رهبــر‪ ،‬ســرگروه و اعضــای معمولــی) در ایــن ســازمان ها حاکــم اســت‪.‬‬

‫‪ -3‬استمرار جرم در طول زمان‬

‫در بسـیاری از مـوارد ممكـن اسـت برخـی افـراد جهـت ارتـكاب جـرم خاصـی دور هـم جمـع شـده و بـا‬
‫هماهنگـی و هم‌فکـری اقدامـی جرمـی را بـه صـورت جمعـی برای یک‌بـار انجـام دهند‪ ،‬چنیـن جرایمی‬
‫گرچه با هم‌فکری و سـازمانیافتگی صورت میگیرد‪ ،‬اما جرم سـازمان یافته به معنای مورد نظر نیسـت‪ .‬آنچه‬
‫الزم اسـت ایـن اسـت كـه گـروهجرمـی بـرای یـك دوره طوالنـی یا غیـر مقید بـه زمانی خاص ولی مسـتمر‬
‫تشـكیل شـده باشد (بوسـار‪ ،‬آندرو‪)105 :1375 ،‬؛ از اینرو برخی از جرم شناسـان‪ ،‬جرایم گانگستری(‪ )12‬را‬
‫كـه بـرای مدتـی محـدود و در محدوده های خـاص ارتكاب مییابـد‪ ،‬جرم سـازمان یافته تلقی نمیكنند‪.‬‬

‫‪ .12‬گانگســتری (‪ :)Gangster‬ایــن اصطــاح بیشــتر در کشــور امریــکا بــه کار مـی‌رود و بــه جنایتــکاران امریــکا گفتــه می‌شــد‬
‫و فعـاً یــک اصطــاح عمومــی اســت‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۵۷‬‬

‫‪ -4‬محدودیت عضویت‬
‫انتخــاب عضویــت در گروهــای ســازمان یافته جرمــی بایــد صالحیــت و توانایــی خــود را از طریــق‬
‫ارتــکاب جــرم یــا معرفــی ضامــن و کســانی کــه صالحیــت آن‌هــا را تائیــد نمایــد اثبــات کنــد (شــمس‬
‫ناتــری‪ .)56 :1380،‬بنـاً عضــو شــدن در باندهــای مافیایــی کاری ســاده و عــادی نیســت‪ ،‬از خــود یک‬
‫نــوع شـرایط و قیــودات دارد کــه در بخش هــای باقــی مانــده ایــن فصــل تشــریح خواهــد شــد‪.‬‬

‫‪ -5‬ارتکاب فساد اداری‬

‫یكــی از مهمتریــن و خطرناكتریــن خصوصیــات ســازمان های مرتكــب جرایــم ســازمان یافته بهره گیری‬
‫از فســاد اداری اســت‪ .‬از آنجــا كــه ســازمان جرمــی بــه دنبــال كســب منفعــت یا قدرت نامشــروع اســت‬
‫و جهــت رســیدن بــه ایــن منافــع مرتكــب افعــال جرمــی مختلــف میشــود‪ ،‬ممكــن اســت اعضــای آن‬
‫بــه ســبب ایــن جرایــم تحــت تعقیــب قـرار گیرنــد‪ .‬در مــواردی نیــز در مراحــل ارتــكاب آنگاه كــه الزم‬
‫اســت بخشــی از کارهای شــان در ادارات دولتــی انجــام شــود‪ ،‬بعضــی از مقــررات اداری مانــع انجــام‬
‫یــا پیشــرفت فعالیت‌های شــان می گــردد (‪.)45 ,2003 :Fazlı‬‬
‫در چنیــن مــواردی جهــت حفــظ اعضــای خــود از تعقیــب و محاكمــه و یــا بــه انجــام رســاندن‬
‫امــور جــاری خــود در ادارات دولتــی‪ ،‬اقــدام بــه فاســد نمــودن مدی ـران عالــی و كارمنــدان اجرائــی‬
‫كــرده و هــر قــدر كــه قــدرت اقتصــادی آنهــا بیشــتر شــود‪ ،‬توانایــی فسادشــان بیشــتر میشــود تــا جایــی‬
‫كــه در بعضــی مــوارد بــا دخالــت در انتخابــات پارلمانــی و تــاش جهــت فرســتادن نماینــدگان مــورد‬
‫نظــر بــه مجلــس قانونگــذاری و كســب توفیقــات الزم در ایــن جهــت‪ ،‬زمینه الغاء و نســخ قوانیــن مغایر‬
‫بــا منافــع اقتصــادی خویــش را فراهــم كــرده و بــه دنبــال تصویــب قوانینــی هســتند تــا فعالیت هــای‬
‫نامشــروع آنــان موجــه جلــوه داده شــود و یــا بــا نفــوذ در دســتگاه قضائــی و فاســد كــردن قضــات‪،‬‬
‫هــم خــود را از تعقیــب و محاكمــه در امــان میدارنــد و هــم اقدامــات غیرقانونــی خویــش را اســتمرار‬
‫میبخشــند و بــه ایــن شــكل موجــی از فســاد اداری فراگیــر را در جامعــه فراهــم مینماینــد‪.‬‬

‫‪ -6‬استفاده از ارعاب و خشونت‬

‫در بســیاری از مــوارد‪ ،‬گروه هــای جرمــی بــا گروه هــای رقیــب رو بــه رو می شــوند‪ ،‬در مــواردی دیگــر‬
‫بــا مأموریــن برخــورد می كننــد كــه حاضــر بــه همــكاری بــا آنهــا در مقابــل دریافــت رشــوت و مثــل‬
‫آن نیســتند‪ .‬در مــواردی نیــز حتــی مأموریــن كــه قبـاً بــا آنــان در مقابــل دریافــت رشــوت همــكاری‬
‫میكردنــد دیگــر مایــل بــه اســتمرار آن نیســتند‪ .‬گــروه جــرم ســازمان یافته هــر ســه دســته از عوامــل یــاد‬
 ‫‪ ۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــده را مانــع رســیدن بــه اهــداف كاری خویــش دانســته و بــا ارعــاب و تهدیــد دســته ســوم مبنــی بــر‬
‫افشــای همــكاری ســابق و درگیــری و اعمــال خشــونت نســبت بــه دو دســته دیگــر و در صــورت لزوم‪،‬‬
‫از میــان برداشــتن آنهــا بــه كار خویــش ادامــه میدهــد (‪.)89 :2003 ,Aytekin‬‬
‫عــاوه بــر خصوصیــات مهــم یــاد شــده كــه در بیشــتر جرایــم ســازمان یافته وجــود دارد‪ ،‬در‬
‫تحقیقــات موجــود در ایــن زمینــه خصوصیــات دیگــری نیــز بـرای ســازمان جرمــی بیــان شــده اســت‬
‫كــه از جملــه میتــوان بــه تقســیم كار بــه صــورت تخصصــی در میــان اعضــای گــروه جرمــی‪ ،‬تأمیــن و‬
‫ارایــه كاالهــا و خدمــات غیرقانونــی‪ ،‬تقلــب در پرداخــت مالیــات و دیگــر عــوارض دولتــی و ارتــكاب‬
‫تطهیــر پــول اشــاره كــرد كــه برخــی از ایــن مــوارد از خصوصیــات شــركت های بــزرگ و چندملیتــی‬
‫جرمــی می باشــد‪ .‬گروه هــای ســازمان یافته جرمــی در ســه مورد معمــوالً از ارعاب و خشــونت اســتفاده‬
‫می نماینــد‪ :‬در برخــورد بــا گروه هــای رقیــب‪ ،‬در برخــورد بــا مأموریــن حکومتــی‪ ،‬در مــورد مأمورینــی‬
‫کــه بــا ایــن گروه هــا تمایُــل بــه ادامــه همــکاری ندارنــد‪.‬‬
‫نــوت‪ :‬گروه هــای جرمــی معمــوالً علیــه گــروه اول و دوم از خشــونت اســتفاده کــرده و علیــه گــروه‬
‫ســوم از تهدیــد اســتفاده می کننــد‪.‬‬

‫‪ -7‬دارای یک تقسیم کار خاص هستند‬

‫ســازمان های جنائــی در درون خــود از مشــاغل تخصصــی برخوردارنــد‪ .‬در واقــع ماهیــت جرایمــی‬
‫کــه توســط ایــن گونــه ســازمان ها ارتــکاب مییابــد بــه گونــۀ اســت کــه یــک نفــر بــه تنهایــی نمی توانــد‬
‫رکــن مــادی آن را انجــام دهــد؛ لــذا عــاوه بــر اینکــه حضــور چنــد نفــر در کنــار همدیگــر ضــروری‬
‫اســت هــر کــدام از آن‌هــا نیــز بایــد عهــده‌دار عمــل خاصــی باشــد و در نتیجــه هــر ســازمان جرمــی‬
‫دارای یــک تقســیم کار خــاص میــان اعضای خــود خواهــد بــود (‪ .)87 :2000 ,Bal, İhsan‬در مجموع‬
‫یــک ســازمان جنائــی‪ ،‬هنــگام مفهــوم واقعــی خــود را خواهــد یافــت که شـرایط عمــده مذکــور را دارا‬
‫باشــد‪ .‬در عیــن حــال هــر کــدام از ســازمان های جنائــی از حیــث دامنــه کاری و حیطــه فعالیت هــا و‬
‫نیــز روش هــا و ابزارهــای مــورد اســتفاده‪ ،‬از خصوصیاتــی برخــوردار خواهــد بــود‪.‬‬

‫‪ -8‬انحصارطلبی‬
‫ســازمان های جنایتــکار از رقابــت متنفرنــد و آرزومندنــد کــه هــر رقیــب خــود را از بیــن بدارنــد و از‬
‫انشــعاب و اســتقالل متنفــر بــوده و ایــن حــق را از اعضــای خــود ســلب مینماینــد؛ زیـرا در نتیجــه بــه‬
‫دشــمن مبــدل می گردنــد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۵۹‬‬

‫‪ -9‬قدرت مرکزی‬
‫در حقیقــت ســاخت قــدرت هرمــی شــکل بــه نوعــی مســتلزم یــک قــدرت واحــد و متمرکــز خواهــد‬
‫بــود و بنابرایــن در ســازمان های جرمــی یــک قــدرت مرکــزی وجــود دارد (‪.)95 :2002 ,Beşe, Ertan‬‬
‫ایــن قــدرت مرکــزی مدیریــت واحــد و منســجمی را بــر کل ســازمان و اعضــای آن اعمــال می کنــد‪.‬‬

‫‪ -10‬قواعد الزام‌آور‬
‫حفــظ و تــداوم ســاختار ســازمانی‪ ،‬مســتلزم وجــود نوعــی قواعــد الزامــآور اســت کــه همــه اعضــاء‬
‫ناگزیــر بــه رعایــت آنهــا باشــند‪ .‬بــا ایــن حــال بدیهــی اســت کــه بــه دلیــل ماهیــت خــاص چنیــن‬
‫ســازمان هایی‪ ،‬قواعــد مذکــور نوعــی حالــت ضمنــی خواهــد داشــت و بــا قواعــد مکتوبــی کــه بــه‬
‫عنــوان نمونــه‪ ،‬یــک ســازمان مشــروع دارد متفــاوت خواهــد بــود‪ ،‬امــا از طــرف دیگــر‪ ،‬معمــوالً قواعد‬
‫فــوق بــه رغــم ضمنــی بــودن و در عیــن حــال ســری و محرمانــه بــودن‪ ،‬روشــن و شــفاف هســتند و‬
‫مــورد پیــروی اعضــای ســازمان قـرار میگیرنــد (هاشــمی‪ .)۸۷ :۱۳۹۰ ،‬در عیــن حــال هماننــد هرگونــه‬
‫مقــررات یــا قواعــد دیگــر ضمانــت اجراهایــی هــم ب ـرای صیانــت از آنهــا پیشــبینی میشــود کــه از‬
‫طــرف ســازمان علیــه اعضــای خاصــی اعمــال میشــود و گاه چنیــن ضمانــت اجراهایــی شــدید و حتــی‬
‫شــامل قتــل می باشــد‪.‬‬

‫‪ -11‬مقررات و قواعد روشن‬

‫جرایــم ســازمان یافته از اصــول ســری و محرمانــه پیــروی می کنــد‪ .‬در دســته‌بندی دیگــری‪ ،‬میتــوان‬
‫بــر اســاس تقســیم‌بندی یکــی از حقوق‌دانــان‪ ،‬ایــن جنایــات را بــه ‪ ۵‬دســته طبقه‌بنــدی کــرد کــه‬
‫گســترده‌گی ایــن فعالیت هــا را نشــان می‌دهــد‪:‬‬
‫‪1 .‬ارتکاب فعالیت جرمی اصلی (مانند تجارت مواد مخدر یا سالح)‬
‫‪2 .‬وسیلۀ نابود کردن رقیب (قتل‪ ،‬ترور‪)...‬‬
‫‪3 .‬اشکال مبارزه با افش ‌ا‌ء و کشف جرم (رشوت‪ ،‬فساد مالی و‪)...‬‬
‫‪4 .‬جرایــم ارتکابــی بــرای حفــظ ســرمایه ناشــی از ارتــکاب جنایــت (تطهیــر پــول‪ ،‬فــرار از‬
‫مالیــات و‪)...‬‬
‫‪5 .‬فعالیت هــای بــرای مشــروع جلــوه‌دادن فعالیت هــای محرمانــه؛ مثــل ایجــاد مؤسســات و‬
‫شــرکت های واهــی (هاشــم بیگــی‪.)96 :1377 ،‬‬
 ‫‪ ۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ج‪ :‬خصوصیات جرایم سازمان یافته از نظر اتحادیه اروپا‬

‫‪1 .‬همكاری بیش از دو نفر‬
‫‪2 .‬وظایف مشخص هر عضو‬
‫‪3 .‬برای مدت زمانی مستمر یا نامعین‬
‫‪4 .‬با استفاده از نوعی نظم یا کنترول‬
‫‪5 .‬مظنون به ارتكاب جرایم جنائی شدید‬
‫‪6 .‬انجام عملیات در سطح بین المللی‬
‫‪7 .‬استفاده از خشونت یا وسایل دیگری كه برای اخاذی مورد استفاده واقع میشوند‬
‫‪8 .‬اشتغال به تطهیر پول‬
‫‪9 .‬اعمال نفوذ بر سیاست‪ ،‬رسانهها‪ ،‬اداره امور عمومی‪ ،‬مقامات قضائی یا اقتصاد‬
‫ ‪10.‬مصمم به تعقیب منفعت‪ ،‬یا قدرت (همان‪)89 :1390 ،‬؛‬
‫حداقــل بایــد ‪ 6‬مــورد از اوصــاف فــوق شــامل مــوارد احصاء‌شــده در مــوارد ‪ 5 ،1‬و ‪ 10‬موجــود‬
‫باشــد تــا جنایتــی یــا عمــل گــروه جنایتکارانــه‪ ،‬جنایــت ســازمان یافته تلقــی شــود‪.‬‬
‫از منظـر ایـن تحقیق و صرف نظر از دیدگاه های موجود‪ ،‬جرایم سـازمان یافته تنها سـه خصوصیت‬
‫برجسـته دارد و آن شـیوه انجام به طور برنامه ریزی شـده‪ ،‬بعد بین المللی بودن و اهداف مالی‪.‬‬

‫د‪ :‬خصوصیات جرم ارتكابی‬

‫در مــورد خصوصیــت جــرم ارتكابــی بــه عنــوان جــرم ســازمان یافته‪ ،‬بعضــی از نویســندگان جرایمــی‬
‫را مشــمول ایــن موضــوع ق ـرار داده‌انــد كــه خصوصیــت «شــدت» را داشــته باشــد؛ در پیش‌نویــس‬
‫كنوانســیون پالرمــو ســال ‪ ٢٠٠٠‬نیــز در مــاده ‪« ،٢‬شــدت جــرم» از خصوصیــات جــرم ســازمان یافته‬
‫قلمــداد شــده و بــر مبنــای آن مفــاد كنوانســیون بایــد تنهــا نســبت بــه «جرم هــای شــدید» قابــل اعمــال‬
‫باشــد‪ .‬ایــن خصوصیــت در كنوانســیون پالرمــو پذیرفتــه شــده و بــر مبنــای آن تنهــا جرایمــی مشــمول‬
‫ضمانــت اجـرای كنوانســیون قـرار گرفــت كــه توســط ســازمان جرمــی ارتــكاب یافتــه و دارای مجازاتی‬
‫بــا حداقــل چهــار ســال حبــس باشــد (ناتــری‪.)۸۷ :۱۳۸۰ ،‬‬
‫بنابرایـن تنهـا خصوصیـت جـرم سـازمان یافته كـه مربـوط بـه ماهیت جرم اسـت‪ ،‬شـدید بـودن آن‬
‫اسـت‪ ،‬گرچـه از جملـه شـرایط دیگـر آن‪ ،‬اقتصـادی بـودن جرم شـمرده شـده اسـت كـه در واقـع این‬
‫خصوصیـت بـه هـدف مرتكبـان از ارتـكاب جـرم بازگشـت نمـوده و ارتباطـی بـا نفس جرم نـدارد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۶۱‬‬

‫هـ‪ :‬خصوصیات یک باند جرم سازمان یافته‬

‫‪ -1‬تداوم‬
‫بانــد هــدف خاصــی را در طــی یــک دوره زمانــی دنبــال می کنــد و بــر ایــن حقیقــت واقــف اســت‬
‫کــه ادامــه فعالیــت آن بســته بــه زندگــی اعضــای آن می باشــد‪ .‬ســازمان همچنیــن از ایــن مســئله آگاه‬
‫اســت کــه رهبــری در طــی زمــان تغییــر می کنــد و اینکــه اعضــای گــروه فعالیــت می کننــد تــا بقــای آن‬
‫را تضمیــن کننــد و اینکــه عالیــق شــخصی آن‌هــا در درجــه دوم بعــد از گــروه قـرار دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ساختار‬
‫بانــد مجرمیــن ســازمان یافته بــه عنــوان مجموعــۀ از سلســله‌مراتب کــه دارای دفاتــر مســتقلی بــوده کــه‬
‫خــود را وقــف انجــام عملــی خــاص میداننــد بنیــان نهــاده شــده اســت؛ بــه عبــارت دیگــر بانــد میتواند‬
‫از ســاختاری عالــی برخــوردار باشــد و یــا بینهایــت بیثبــات و متغیــر‪ ،‬ماننــد کارتل هــای قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر در کولمبیــا؛ در هــر حــال ســاختار آن بــه وســیله مراتبــی کــه بــر پایــه قدرت و مســئولیت اســت‬
‫قابل تشــخیص می باشــد‪.‬‬

‫‪ -2‬اعضاء‬
‫هســته بانــد مجرمیــن ســازمان یافته بــر پایــه خصوصیــات متــداول همچنــان قومیــت‪ ،‬نــژاد‪ ،‬ســابقه‬
‫جنایتــکاری یــا ســلیخن مشــترک بنــا نهــاده شــده اســت‪ .‬بررســی های دقیقــی بــر روی اعضــای‬
‫ناشــناخته صــورت میگیــرد تــا وفاداریشــان را نســبت بــه گــروه ثابــت نماینــد‪ .‬در بســیاری از مــوارد‬
‫اعضــاء نیازمنــد تعهــد در مــورد زندگیشــان هســتند‪ .‬مقــررات عضویــت شــامل‪ :‬رازداری‪ ،‬رغبــت بــه‬
‫انجــام هــر کاری بـرای گــروه و تمایــل دفــاع از گــروه می باشــد (الیمــن‪ ،‬پاتــر‪ .)53 :1381 ،‬در عــوض‬
‫اعضــاء از گروهشــان مزایایــی همچنــان محافظــت‪ ،‬فرصت هایــی برایــی کســب ســرمایه و از همــه‬
‫مهمتــر حــس تعلــق بــه گــروه دریافــت میدارنــد‪.‬‬

‫‪ -3‬جنایت‬
‫مانند هر حرفۀ دیگر‪ ،‬جرایم سـازمان یافته به دنبال سـود بردن در کنار خط‌مشـی‌های صریح می باشـد‪.‬‬
‫بانـد جنایتـکار بر تـداوم فعالیت جنائی برای کسـب درآمد تکیه می کند‪ ،‬بعضـی فعالیت های همچون‬
‫قاچـاق کاال‪ ،‬مسـتقیماً درآمـد تولیـد میکننـد؛ در حالـی کـه دیگـر فعالیت هـا همچـون قتـل‪ ،‬اخاذی‪،‬‬
‫رشـوت بـرای تضمیـن توانایـی گروه برای کسـب درآمد و قدرت انجـام می گیرنـد؛ در حالی که بعضی‬
 ‫‪ ۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫از باندهـا در شـماری از مشـاغل غیرقانونـی بـه فعالیـت میپردازنـد‪ ،‬باندهـای دیگـر تالششـان را تنها به‬
‫فعالیـت جنایتکارانـه خاصـی همچـون قاچـاق مـواد مخـدر معطـوف می کننـد‪ ،‬همان‌طور بسـیاری از‬
‫باندهـای جنایتـکاران در فعالیت هـای کاری قانونـی مشـارکت دارنـد کـه بـه آن‌هـا اجـازه می دهـد تـا‬
‫بتواننـد پـول و سرمایه‌شـان را تطهیـر کرده و از کشـور خـارج نمایند‪.‬‬

‫‪ -4‬خشونت‬
‫بخـش سـازنده و مکمـل بانـد جنایتکارانه‪ ،‬خشـونت و رفتار خشـونت‌آمیز اسـت‪ .‬از هـر دوی آن‌ها به‬
‫عنـوان ابـزاری بـرای کنتـرول و حمایـت اعضـاء و غیـر اعضـاء که مرتبـط با حمایت سـرمایه سـازمانی‬
‫می باشـد‪ ،‬اسـتفاده میشـود‪ .‬از اعضـاء انتظـار میـرود تـا فعالیت های خشـونت‌آمیز را پذیرفتـه‪ ،‬به انجام‬
‫آن مبـادرت ورزنـد (همـان‪ .)60 :1381 ،‬وقتـی که سـود و سـرمایه سـازمان مورد تهدید قـرار می گیرد‪،‬‬
‫قتـل و کشـتار امـری پیش‌پاافتـاده می گـردد؛ خشـونت میتواند در سـاکت کردن شـاهدان ناشـناس و یا‬
‫مجـازات افـراد بـرای هشـدار دادن به دیگـران‪ ،‬مورد اسـتفاده قـرار گیرد‪.‬‬

‫‪ -5‬قدرت و سرمایه‬
‫اعضــای بانــد جنایتــکاران بــا ایــن امــر موافــق هســتند کــه بـرای قــدرت گروه شــان فعالیــت می کننــد‬
‫کــه در نتیجــه باعــث ایجــاد ســرمایه ب ـرای گروه شــان میشــود (پاتــر‪ .)54 :1381 ،‬قــدرت سیاســی از‬
‫طریــق فســاد مقامــات دولتــی بــه دســت میآیــد‪ ،‬گــروه قــادر اســت کــه قــدرت ش را از طریــق ارتبــاط‬
‫بــا همدســتان جنایــت کارش حفــظ نمایــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬اهداف جرایم سازمان یافته‬

‫جــرم ســازمان یافته بــا اهــداف خاصــی توســط ســازمان های جرمی ارتــكاب مییابــد و آثار وحشــتناکی‬
‫را در جامعــه بــر جــای میگــذارد‪ ،‬اهــداف ایــن گــروه بــه دو نــوع اصلــی و فرعــی تقســیم شــده اســت‬
‫کــه بــه بررســی هــر یــك از اهــداف ایــن جــرم پرداختــه میشــود‪:‬‬

‫الف‪ :‬اهداف اصلی‬

‫بــا توجــه بــه انــواع مختلــف جرم هــای ارتكابــی در قلمــرو جــرم ســازمان یافته و بــا توجــه بــه‬
‫قطع‌نامه هــای ســازمان ملــل و نیــز تفاهم‌نامه هــای ســازمان های منطقــۀ و بین المللــی در ایــن زمینــه‪،‬‬
‫روشــن می شــود كــه مهمتریــن اهــداف ارتــكاب جــرم ســازمان یافته‪ ،‬عبــارت اســت از‪:‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۶۳‬‬

‫‪ 1 .‬كسب منافع مالی و اقتصادی‬

‫‪2 .‬كسب قدرت اعم از قدرت اقتصادی و (سیاسی یعنی نفوذ در دولت)‬
‫‪ 3 .‬اقدامــات جهــت برانــدازی حكومــت یــا دولــت حاكــم یکــی از مهم‌تریــن اهــداف ارتــکاب‬
‫جــرم ســازمان‌یافته اســت‪.‬‬
‫یکــی از مهم‌تریــن اهــداف‪ ،‬كســب منافــع مالــی و اقتصــادی اســت و اقدامــات بین ا لمللــی و‬
‫منطقــوی مــورد اشــاره و تدابیــری كــه اندیشــیده شــده عمدت ـاً ب ـرای خنثی‌ســازی ایــن هــدف بــوده‬
‫اســت (‪.)58 :2002 ,Ertan‬‬
‫یكــی دیگــر از اهدافــی كــه بعضــی از نویســندگان بــه آن تصریــح كرده انــد و در بعضــی از اســناد‬
‫بین المللــی و منطقــوی نیــز مــورد اشــاره قـرار گرفتــه اســت‪ ،‬كســب قــدرت اعــم از قــدرت اقتصــادی‬
‫و سیاســی اســت‪ .‬در ایــن معنــا‪ ،‬ســازمان جرمــی نــه تنهــا بـرای مصــون نگه‌داشــتن اعضــای ســازمان‬
‫از تعقیــب و مجــازات دســت بــه ارعــاب و تطمیــع و فســاد میزنــد بلكــه بــا نفــوذی كــه در جامعــه بــه‬
‫ســبب قــدرت اقتصــادی خــود بــه دســت آورده‪ ،‬میتوانــد بــه طــور نامحســوس در انتخابــات دخالــت‬
‫كــرده و آرای مــردم را بــه ســوی انتخــاب افـراد مــورد نظــر خویــش ســوق دهــد و بــه ایــن وســیله بــا‬
‫تحمیــل نمایندگانــی بــه مجلــس‪ ،‬كــه چــه بســا در بعضــی مــوارد بیشــتر كرســیها را بــه دســت میآورنــد‪،‬‬
‫میتوانــد قوانینــی را كــه بــا منافــع ســازمان جرمــی در تضــاد اســت نســخ نمــوده و یــا جهــت پیشــبرد‬
‫امــور خــود و قانونــی جلــوه دادن آن‪ ،‬قوانیــن مــورد نظــر خــود را بــه تصویــب برســاند و از ایــن راه‬
‫قــدرت سیاســی و اجرائــی را بــه دســت آورده و مدیــران اجرائــی «مقامــات عالی‌رتبــه» كشــور را‬
‫نیــز بــه مقتضــای مصالــح خــود منصــوب یــا خلــع نمایــد‪ .‬الزم بــه ذكــر اســت كــه قــدرت سیاســی‬
‫مــورد نظــر ســازمان های جرمــی خــود‪ ،‬ب ـرای كســب قــدرت اقتصــادی بیشــتر و رانت‌خواری‌هــای‬
‫اقتصــادی گســترده‌تر مــورد نظــر ایــن ســازمان ها اســت‪.‬‬
‫نظریــه دیگــر «تحصیــل قــدرت اقتصــادی و سیاســی‪ ،‬اقــدام جهــت برانــدازی حكومــت یــا دولت‬
‫حاكــم را نیــز یكــی دیگــر از اهــداف جــرم ســازمان یافته میدانــد» (‪ .)36 :2000 ,Özcan‬در مــورد‬
‫هــدف اول و دوم كــه گذشــت‪ ،‬ســازمان جرمــی در كنــار حكومــت موجــود و با قبــول قانون اساســی و‬
‫ســاختار حكومتــی موجــود بــه ارتــكاب جــرم میپــردازد و نظــری بــه تغییــر ســاختار نــدارد و تنها جهت‬
‫بــه دســت آوردن منافــع اقتصــادی یــا کســب قــدرت سیاســی در ســایه ســاختار حكومتــی موجــود‬
‫تــاش جرمــی انجــام میدهــد؛ ولــی در ارتبــاط بــا هــدف ســوم‪ ،‬ســازمان جرمــی بــا رد نظــام سیاســی‬
‫حاكــم‪ ،‬جهــت س ـرنگونی آن تــاش بــه عمــل میــآورد و در ایــن مســیر در صــورت لــزوم مرتكــب‬
 ‫‪ ۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫فعالیت هــای تروریســتی همچــون خــراب‌کاری‪ ،‬ســرقت های مســلحانه‪ ،‬طیاره‌ربایــی و حمــات و‬
‫عملیــات نظامــی و بــه قتــل رســاندن مدی ـران سیاســی جامعــه و انســان های بیگنــاه دیگــر می گــردد‪.‬‬
‫ایــن همــان عملیــات جرمــی ســازمان‪-‬یافته اســت كــه از آن بــه «تروریــزم» تعبیــر می شــود‪.‬‬

‫ب‪ :‬اهداف فرعی‬

‫برعلاوه اهـداف اصلـی‪ ،‬یـک تعـداد اهـداف فرعی را نیـز صاحب‌نظـران برای جـرم سـازمان یافته در‬
‫نظـر گرفته‌انـد کـه اطالق اهداف روی این موارد بیشـتر از روی مسـامحه (سـهل و آسـان‌گیری) اسـت؛‬
‫زیـرا ایـن اهـداف در راسـتایی حمایـت و پشـتیبانی از اهـداف اصلـی می باشـد کـه اهـم ایـن اهداف‬
‫فرعـی عبارتنـد از‪ :‬كسـب مشـتری های مناسـب جهـت سـود بیشـتر‪ ،‬پرداخـت رشـوت بـه مأموریـن‬
‫عالی‌رتبـه و میانـی اجرائـی جهـت گریـز از قوانیـن پرپیچ‌وخـم اداری و پرداخـت رشـوت بـه پولیـس‬
‫جهـت در امـان بـودن از تحقیق و تعقیب و نیـز مقامات قضائی جهت فـرار از محاكمه یا صدور حكم‬
‫تبرئـه در صـورت محاكمـه و ایجـاد روابـط فاسـد با مقامـات عالی‌رتبه سیاسـی و اجرائی كـه همه اینها‬
‫منجـر بـه حاكمیت فسـاد اداری می گردد‪ ،‬تطهیر درآمدهای نامشـروع ناشـی از فعالیت هایی غیرقانونی‬
‫از راه هـای مختلـف‪ ،‬از میـان برداشـتن رقبای سیاسـی و اقتصـادی و اعمال خشـونت اجتماعی‪ ،‬همه و‬
‫همـه از اهـداف فرعـی جرم سـازمان یافته تلقـی می گردد (همـان‪ .)39 :2000 ،‬البته در واقـع با توجه به‬
‫اینکـه مـوارد یاد شـده به عنوان وسـایلی جهت پیشـبرد هدف اصلـی تحصیل منافع اقتصـادی و قدرت‬
‫مـورد توجـه قـرار میگیرنـد‪ ،‬اطلاق هـدف بر آن‌هـا از روی مسـامحه می باشـد؛ بنـا ًء خالصـه اهداف‬
‫فرعـی جـرم سـازمان یافته موارد ذیل می باشـد‪:‬‬
‫‪1 .‬جذب مشتریان مناسب جهت منافع بیشتر‬
‫‪2 .‬پرداخت رشوت به مأمورین عالی‌رتبه و میانی جهت فرار از قوانین پرپیچ‌وخم اداری‬
‫‪3 .‬پرداخت رشوت به پولیس جهت در امان بودن از تعقیب و تحقیق‬
‫‪4 .‬پرداخت رشوت به مقامات قضائی جهت فرار از محاکمه و کسب تبرئه‬
‫‪5 .‬ارتکاب تطهیر پول‬
‫‪6 .‬از میان برداشتن رقیبان سیاسی و اقتصادی‬
‫‪7 .‬اِعمال خشونت در جامعه (صادقی‪.)۷۶ :۱۳۹۸ ،‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۶۵‬‬

‫جزء سوم‪ :‬تاثیرات جرم سازمان یافته‬

‫ج ــرم س ــازمان یافته ب ــه تابع ــان خصوصی ــات خ ــاص و اه ــداف م ــورد نظ ــر از ارت ــکاب آن و ان ــواع‬
‫قابـــل توجهـــی کـــه در برخـــی از تألیفـــات و آثـــار جرم‌شناســـی و اســـناد ســـازمان‌های بین‌المللـــی‬
‫ذک ــر ش ــده اس ــت‪ ،‬آث ــار خطرناک ــی را در جامع ــه باق ــی می‌گ ــذارد ک ــه در ط ــول پنج ــاه س ــال اخی ــر‬
‫م ــورد توج ــه ج ــرم شناس ــان و جامع ــه شناس ــان جنائ ــی ق ـرار گرفت ــه اس ــت‪( .‬جمل ــه‪ ،‬مغل ــق اس ــت؛‬
‫عب ــارت حش ــو اس ــت)‪.‬‬
‫ســازمان‌های جرمــی بــه ســبب ارتــکاب جرایمــی از قبیــل قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬قاچــاق زنــان و‬
‫اطفــال‪ ،‬قاچــاق ســاح و مهمــات‪ ،‬قاچــاق مهاجـران‪ ،‬جرایــم اقتصــادی و تطهیــر پــول و بــه کارگیــری‬
‫ابـزار جرمــی و اعمــال خشــونت‪‌،‬آثــار زیان‌بــار و مخــرب شــدیدی را بــر فرهنــگ‪ ،‬اخــاق‪ ،‬اقتصــاد‬
‫و امنیــت یــک جامعــه برجــای می‌گذارنــد و از طــرف دیگــر‪ ،‬بــا توجــه بــه اینکــه ایــن ســازمان‌ها بــه‬
‫دنبــال منافــع اقتصــادی هســتند‪ ،‬درآمدهــای آنــان دوبــاره در بــازار ســرمایه‌گذاری شــده‪ ،‬ظرفیت‌هــای‬
‫ســازمان جرمــی را گســترش داده‪ ،‬زمینــه نفــوذ در دســتگاه‌های دولتــی را توســعه می‌دهــد و از ایــن‬
‫راه آن‌هــا را ب ـرای کســب قــدرت بیشــتر و تأثیرگــذاری در مؤسســات دولتــی و دســتگاه حاکمــه از‬
‫طریــق فاســد کــردن مأمــوران ادارات و مســئوالن جامعــه و حتــی مــردم عــادی افزایــش می‌دهــد‬
‫(‪ .)69 :1999 ,Alfredo‬از ایــن طریــق بــا نفــوذی کــه بــر ادارات و مــردم و مســئوالن یافته‌انــد از یــک‬
‫طــرف و نفــوذ اقتصــادی آن‌هــا بــر بــازار از طــرف دیگــر و دســت‌یابی بــه کرســی‌های مجلــس‪،‬‬
‫خواســته‌های نامشــروع خویــش را در ارگان هــای تصویــب قوانیــن بــر جامعــه حاکــم می‌کننــد و در‬
‫نتیجــه بــه طــور مســتمر بــر قدرتشــان افــزوده می‌شــود و لطمه‌هــای جبران‌ناپذیــر بیشــتری بــر جامعــه‬
‫از جهــات مختلــف اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬فرهنگــی و سیاســی وارد میکننــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در سطح ملی و بین‌المللی‬

‫‪1 .‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در بعد سیاسی‬
‫‪2 .‬بُعد ملی‬
‫‪3 .‬دولت های دارای حکومت های مردم‌ساالر‬
‫‪4 .‬دولت های در حال گذار‬
‫‪5 .‬بُعد بین المللی‬
‫‪6 .‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در بعد اقتصادی‬
 ‫‪ ۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪7 .‬در حیطه ملّی‬

‫‪ 8 .‬در حیطه بین المللی‬
‫‪9 .‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در بعد اجتماعی و فرهنگی‬
‫آثــار جرایــم ســازمان یافته در بعــد انســانی (ایــن فهرســتت را می‌تــوان حــذف کــرد؛ زیـرا در ادامــه‬
‫متــن‪ ،‬ذکر شــده اســت)‬

‫‪ -1‬تاثیرات سیاسی جرایم سازمان یافته‬

‫از نظــر سیاســی اســتحکام رژیم‌هــا بســتگی بــه حاکمیــت قانــون و آراء عمومــی دارد‪ ،‬ایــن نــوع‬
‫جرایــم اســتحکام و مشــروعیت رژیم‌هــا را چــه در بُعــد ملــی و چــه در بُعــد بین المللــی مــورد حملــه‬
‫ق ـرار میدهــد‪.‬‬

‫‪ -2‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در بُعد ملی‬

‫‪ -‬تاثیرات این جرایم در کشورهای دارای حکومت ثابت و مردم‌ساالر‬

‫از بُعــد ملــی در کشــورهای واجــد دموکراســی و حکومت هــای مردم‌ســاالر و ثابــت‪ ،‬ســازمان های‬
‫جرمــی بــا نفــوذ در ارگان هــای عمومــی و مقامــات دولتــی‪ ،‬دولــت را از پیشــرفت و رســیدن بــه‬
‫اهــداف مشــروع بازمـی‌دارد‪ .‬در چنیــن کشــورهایی پروســه مردم‌ســاالری‪ ،‬حاکمیــت قانــون در زمــان‬
‫قانون‌گــذاری و اجـرای آن آســیب میبینــد کــه نمونــه بــارز ایــن کشــورها ایتالیــا و کولمبیــا می باشــد‪.‬‬

‫‪ -‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در کشورهای در حال گذار‬

‫آثــار چنیــن جرایمــی از بُعــد ملــی در کشــورهای در حــال گــذار‪ ،‬مخرب‌تــر اســت؛ زی ـرا در چنیــن‬
‫کشــورها‪ ،‬نهادهــا و ارگان هــای عمومــی در حــال شــکل‌گیری‪ ،‬نوپــا و جــوان اســت‪ .‬ســازمان‌های‬
‫جرمــی بــا نفــوذ بــه چنیــن نهادهــا پروســه قانون‌گــذاری و پالن‌گــذاری را از ریشــه متزلــزل می‌نماینــد‬
‫و رونــد سیاســی را کنتــرول کــرده و بــر ثبــات چنیــن کشــورها آســیب میرســانند و بــا ضعیــف نمــودن‬
‫نهادهــای عمومــی تــوان آنهــا را در مبــارزه بــا تنش‌هــا ضعیــف می‪-‬ســازند‪.‬‬

‫‪ -3‬تاثیرات جرایم سازمان یافته در بُعد بین المللی‬

‫نظ ــم و ثب ــات سیاس ــی جه ــان زمان ــی مس ــتحکم‌تر میش ــود ک ــه اش ــکال دموکراتی ــک حکومت ه ــای‬
‫مبتنـــی بـــر حاکمیـــت قانـــون و آراء عمومـــی در جهـــان گســـترش یابـــد‪ .‬گروه هـــای ســـازمان یافته‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۶۷‬‬

‫بین الملل ــی ب ــا نف ــوذ ب ــه هیئ ــت حاکم ــه کش ــورها‪ ،‬فاس ــد نم ــودن نهاده ــای عموم ــی دولت ه ــا در‬
‫س ــطح جه ــان‪ ،‬ثب ــات و نظ ــم سیاس ــی جه ــان را نی ــز مخت ــل میس ــازند؛ ب ــه عن ــوان مث ــال ب ــا ارت ــکاب‬
‫قاچ ــاق م ــواد هس ــتوی در صحن ــه بین‌الملل ــی امنی ــت بین‌الملل ــی را مخت ــل می‪-‬نمای ــد‪ .‬ه ــم چن ــان‬
‫ب ــا قاچ ــاق م ــواد مخ ـ ّدر‪ ،‬اس ــلحه و انس ــان و نظای ــر آن ب ــه امنی ــت بین الملل ــی آس ــیب رس ــانیده و در‬
‫نتیج ــه پروس ــه جهانی‌ش ــدن را م ــورد تهدی ــد قــرار میده ــد‪.‬‬

‫‪-4‬تاثیرات اقتصادی جرایم سازمان یافته‬

‫‪ -‬تاثیرات اقتصادی جرایم سازمان یافته از بُعد ملی‬

‫فســاد مالــی و اداری کــه از طــرف گروه هــای جرمــی در میــان دولت‌هــا گســترش مییابــد‪ ،‬ســبب منــع‬
‫توســعه اقتصــادی دولت‌هــا گردیــده و هزینههــای ســنگین‪ ،‬بــه عنــوان مالیــات افــزوده بــاالی ملــت‬
‫تحمیــل می کنــد؛ زیـرا گســترش فســاد ســبب افزایــش هزینه هــای دولــت میشــود‪ .‬هــم چنــان فســاد‬
‫مالــی اعــم از بخش هــای عمومــی و خصوصــی و چــه در ســطح گســترده و یــا محــدود‪ ،‬تجــارت را‬
‫بــا مشــکل روبــرو می کنــد و رقابــت ســالم را بــه انحـراف کشــانیده و ثبــات بــازار را مختــل می نمایــد‪.‬‬
‫هــم چنــان فســاد مالــی ســبب بی‌اعتمــادی بــه حکومــت و نهادهــای حکومتــی گردیــده و در نتیجــه‬
‫هــر شــخص بــه منافــع خــود اندیشــیده و از منافــع (ملــی) غافــل می گــردد‪.‬‬

‫‪ -5‬تاثیرات اقتصادی جرایم سازمان یافته از بُعد بین المللی‬

‫درآمدهــای هنگفــت گروه هــای ســازمان یافته در بازارهــای جهانــی تطهیــر شــده و از ایــن طریق امنیت‬
‫اقتصــادی و سیســتم مالــی جهانــی را تهدیــد می نمایــد و هــم چنــان فســاد مالــی چنیــن گروه هایــی‬
‫در صحنــه بین‌المللــی ســبب میشــود کــه تجــارت بین‌المللــی بــه ُمخاطــره افتــاده و ســرمایه‌گذاری‬
‫بین‌المللــی بــه صــورت درســت صــورت نگیــرد‪.‬‬

‫‪ -6‬تاثیرات اجتماعی و فرهنگی جرایم سازمان یافته‬

‫ارتــکاب جرایــم ســازمان یافته از قبیــل خشــونت‪ ،‬قاچــاق‪ ،‬اعــم از اســلحه‪ ،‬مــواد مخــدر‪ ،‬انســان‪،‬‬
‫قمــار‪ ،‬گســترش امـراض ایــدز و امثــال آن‪ ،‬تأثیــری مســتقیم بــر زندگــی افـراد و کیفیــت ســامت آن‬
‫بــر زندگــی اجتماعــی دارد‪ ،‬هــم چنــان گســترش و کنتــرول بازارهــای غیرقانونــی توســط ایــن گروه هــا‬
‫تأثیــر بنیــادی و اساســی در بی‌ثباتــی و تضعیــف وضعیــت کل جامعــه دارد‪ ،‬از بعــد فرهنگــی ســرقت‬
‫مالکیــت فکــری و نادیــده گرفتــن حــق مؤلفیــن فرهنگــی‪ ،‬تأثیــر غیرقابــل انــکاری بــر وضعیــت‬
 ‫‪ ۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫فرهنگــی دارد‪ .‬همچنــان ایــن گروه هــا در صــدد از بیــن بــردن اف ـراد روزنامه‌نــگار و امثــال آنکــه در‬
‫صــدد افشــا و بیــداری افــکار جامعــه میباشــند هســتند کــه ایــن مــورد هــم حــق حیــات افـراد را زایــل‬
‫می‌کنــد و هــم حــق آزادی بیــان و مطبوعــات را مــورد تهدیــد قـرار میدهــد و نیــز بــا ایجــاد جــو رعــب‬
‫و وحشــت امنیــت اجتماعــی و فرهنگــی را بــه مخاطــره میانــدازد‪.‬‬

‫‪ -7‬تاثیرات انسانی‬
‫بــر عــاوه آثــار مذکــور جرایــم ســازمان یافته آثــار مخ ـ ّرب انســانی نیــز دارد؛ زی ـرا ارتــکاب جرایــم‬
‫س ــازمان یافته از آن می ــان مهم‌ت ــر از هم ــه ب ــرده‌داری اقتص ــادی و جنس ــی ام ــروزه ی ــک صنع ــت‬
‫جهان ــی پرمنفع ــت محس ــوب می گ ــردد و ارت ــکاب چنی ــن جرای ــم توس ــط گروه ه ــای س ــازمان یافته‬
‫ســـاالنه منافـــع زیـــاد مـــادّی را فراهـــم می‌کنـــد؛ زیـــرا از طریـــق بـــرده‌داری اقتصـــادی و جنســـی‬
‫ت ــاش ص ــورت میگی ــرد ت ــا در مــزارع و فابریکه‌ه ــا و امث ــال آن ب ــه کاره ــای اجب ــاری وادار گش ــته‬
‫و مناف ــع اقتص ــادی آن نصی ــب ای ــن گروهه ــا گ ــردد‪ .‬ارت ــکاب چنی ــن جرای ــم نمون ــۀ از نق ــض ح ــق‬
‫حی ــات انس ــانی و س ــایر حق ــوق بش ــری می باش ــد ک ــه یقینــاً حیثی ــت و کرام ــت انس ــانی و همچن ــان‬
‫حق ــوق ذات ــی و فط ــری انس ــانها زی ــر پ ــا می گ ــردد‪.‬‬
‫با توجه به موارد باال تایرات زیان‌بار جرم سازمان یافته را می‌توان به صورت زیر خالصه کرد‪:‬‬
‫‪1 .‬متزلزل شدن سیستم اجتماعی از طریق فساد اداری اعمال شده توسط جرم سازمان یافته‬
‫ی با فاسد کردن قضات و ادارات څارنوالی‬
‫‪ 2 .‬جلوگیری از اعمال عدالت جزائ ‌‬
‫‪3 .‬ایجــاد تزلــزل در اقتصــاد و وابســتگی‌های اقتصــادی کــه تأثیــرات فلج‌کننــدۀ بــر رشــد و‬
‫توســعه جامعــه دار‪.‬‬
‫‪4 .‬تضعیف یا کنترول حکومت از طریق فاسد کردن پروسه‌های سیاسی و دموکراتیک(‪)13‬‬
‫‪5 .‬ایجـاد اتحادیه‌هـا و پیمان‌هـای اسـتراتژیک(‪ )14‬بین‌المللـی میـان سـازمان‌های جرمـی و‬
‫گروه‌های‌تروریسـتی به خصوص آنگاه که موجب قاچاق سلاح و مواد هسـتۀ و سلاح‌های‬

‫‪ .13‬دموکراتیــک‪ :‬منســوب بــه دموکـرات‪ ،‬وابســته بــه حکومــت انتخابــی؛ دموکراتیــک یعنــی حکومتــی که بــر اســاس انتخابات‬
‫بــه وجــود آمــده باشــد‪ .‬دموکـرات یعنــی طرفــدار حکومت دموکراســی‪.‬‬
‫‪ .14‬ریشــه کلمــه «اســتراتژی» کلمــه یونانــی «اســتراتِگیا» (‪ )Strategia‬بــه معنــای «حکــم کــردن و رهبــری» اســت‪ .‬اکنــون معنای‬
‫ســاده اســتراتژی عبــارت اســت از طرحــی عملیاتــی بـرای هماهنگــی و ســازمان‌دهی اقداماتــی معطــوف بــه هــدف‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۶۹‬‬

‫کیمیایـی(‪ )15‬و بیولوژیـک(‪ )16‬می‌شـود و امنیـت ملـی و نظـم جهانـی را مختـل می‌کنـد‪.‬‬
‫‪6 .‬ایــن تأثیـرات و حصــول نتایــج منفــی دیگــر موجــب تزلــزل و عــدم ثبــات در امــور سیاســی‪،‬‬
‫اجتماعــی و اقتصــادی کشــورها شــده و نظــم جهانــی و امنیــت ملــی را تهدیــد می‌نمایــد‬
‫(اســعدی‪.)۶۸ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫‪7 .‬از جملــه تبعــات ایــن جرایــم تعطیلــی فابریکه‌هــا و مراکــز تولیــد‪ ،‬ضربــه بــه رونــد تجــارت‬
‫ســالم‪ ،‬ایجــاد بیــکاری (ورود کارگـران مهاجــر‪ ،‬ورود اجنــاس و تعطیلــی فابریکه‌هــا) اســت‪.‬‬
‫‪8 .‬نفــوذ در دســتگاه‌های تصمیم‌گیــر دولتــی و اعمــال فشــار‪ ،‬ارعــاب و تطمیــع (مطیع ســاختن)‬
‫آنــان در جهــت برنامه‌ریــزی هماهنــگ مطابــق به امیــال و خواســته های ســازمان جرمی‬
‫‪9 .‬تأثیرگــذاری منفــی بــر رونــد انتخابــات بــا حمایــت مــادی از اشــخاص مجــرم و وابســته بــه‬
‫ایــن ســازمان‌ها بــا به‌کارگیــری منابــع ناشــی از پول‌شــویی و قاچــاق کاال‪.‬‬
‫از ایـن جهـت اسـت کـه در بیان آثار جرم سـازمان یافته گاهی از تهدید جدی حقوق اساسـی بشـر‬
‫و تبعـه و زمانـی تهدیـد دموکراسـی و یـا تزلـزل در روابـط اخالقـی و اجتماعـی از طریق فسـاد اداری‪،‬‬
‫وابسـتگی اقتصـادی و فلـج کـردن اقتصـاد‪ ،‬تضعیـف و کنتـرول حکومـت و تهدید امنیت ملـی و نظم‬
‫جهانـی و نیـز تضعیـف و کنتـرول حکومـت و تهدیـد امنیت ملی و نظـم جهانی و نیـز تضعیف جامعه‬
‫مدنـی و حقـوق بشـر و تهدیـد جدی توسـعه و امنیت ملل سـخن گفته میشـود‪.‬‬
‫یكـی از تهدیداتـی كـه جامعـه بشـری در قـرن بیسـت و یكـم آن را خواهـد تجربـه كـرد جرایـم‬
‫سـازمانیافته بین‌المللـی اسـت‪ ،‬این جرم گریبـان جوامع مختلـف را خواهد گرفت‪ .‬برخالف بسـیاری از‬
‫تهدیـدات و خطـرات بین‌المللـی دیگـر‪ ،‬از قبیـل شـیوع ویروس ایدز و سـایر امراض‪ ،‬رشـد جمعیت‪،‬‬
‫آلودگـی محیط‌زیسـت و نظایـر آن‌هـا‪ ،‬جـرم سـازمانیافته بین‌المللی مشـتمل بـر شـرارت و جنایتکاری‬
‫اسـت‪ .‬آنچه این جرایم را بسـیار خطرناك میسـازد آن اسـت كه این گونه سـازمان ها به ثروت و قدرتی‬
‫دسـت مییابنـد كـه گاهـی از ثـروت و قـدرت حكومتهـا نیـز فراتـر میـرود و در نتیجـه گروههـا میتوانند‬
‫حاكمیـت قانـون را در هر كشـوری مواجه با خطر سـازند‪ .‬یك جنرال متقاعد امریـکا در فبروری ‪1988‬‬
‫بـه یكـی از كمیته هـای فرعـی سـنای آمریكا اظهار داشـت‪« :‬این كارتلهـا آن‌چنان ثروتمنـد و قدرتمند‬

‫‪ .15‬ســاح‌های کیمیایــی ابزارهــا یــا مــوادی هســتند کــه بــه وســیله آن‌هــا انســان‌ها یــا موجــودات زنــده را هــدف قــرار‬
‫می‌دهنــد‪ .‬در اثــر تمــاس مســتقیم ایــن مــواد بــا هــر قســمت از بــدن جانــدار‪ ،‬بــدن وی آلــوده و جانــدار بــه انــواع ام ـراض‬
‫عمومــی یــا انحصــاری آن مــاده مبتــا می‌شــود‪ .‬ایــن مــواد می‌تواننــد بــه صــورت جامــد‪ ،‬مایــع یــا گاز اســتفاده شــوند‪.‬‬
‫‪ .16‬ســاح بیولوژیکــی‪ :‬بــه معنــی اســتفاده از عوامــل بیولوژیکــی‪ ،‬اعــم از باکتری‌هــا‪ ،‬ویروس‌هــا‪ ،‬قارچ‌هــا و فراورده‌هــای‬
‫آن‌هــا بــه منظــور اهــداف خصمانــه بـرای کشــتن یــا ناتــوان کــردن انســان‌ها‪ ،‬جانــوران یــا گیاهــان اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اسـت كـه عملاً میتوانند دولتها را بخـرد و جوامـع را بیثبات سـازد» (میرمحمـد‪.)193 ،194 :1377 ،‬‬
‫حـال بـه فـرض اینکـه هر عمـل جنائـی خسـارتی در پـی دارد‪ ،‬چـه کسـانی از اعمـال جنایتکارانه‬
‫صدمـه میبیننـد‪ .‬گذشـته از ایـن‪ ،‬در جنایاتـی نظیر روسـپی گری‪ ،‬قاچاق دواهـای مخـدر و قماربازی‪،‬‬
‫خریـدار و فروشـنده وجـود دارنـد کـه هـر یـک از آن‌هـا یـک شـرکت‌کننده راغـب هسـتند‪ .‬پـس در‬
‫ایـن وسـط چه کسـی ضـرر می کنـد؟ در جواب میتوان گفـت که قربانی آشـکار جنایت سـازمان یافته‪،‬‬
‫عامـه مـردم هسـتند؛ بـه طوری که هـرگاه جنایتکاری از طریق سـرقت و خشـونت‪ ،‬فریبـکاری صاحب‬
‫پـول میشـود عامه مـردم ضرر میبیننـد (لیمـن وگـری‪ .)212،210 :1380 ،‬البته‪ ،‬همدسـتان جانی اغلب‬
‫توسـط اعضـای بانـد جنایتـکار قربانـی میشـوند‪ ،‬سـاالنه میلیاردها دالـر به دسـت باندهای مافیـا میا‌فتد‬
‫کـه ایـن بـار سـنگین اضافی بـرای اقتصاد هر کشـوری اسـت‪.‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬قوانین حاكم بر سازمان های جنائی‬

‫شــاید بتــوان مشــهورترین ســازمان های مجرمیــن در جهــان را بــه مافیــا نســبت داد و ماهیــت مخفــی‬
‫ایــن ســازمان و مخالفــت آن بــا قــدرت سیاســی ‪ -‬نظامــی حاكــم ایجــاب میكــرد كــه اعضــای آن کامالً‬
‫مــورد اعتمــاد و مقیــد بــه رعایــت ضوابطــی باشــند؛ بــه همیــن دلیــل اعضــای مافیــا عــاوه بــر اینکــه‬
‫تنهــا از میــان كســانی انتخــاب میشــدند كــه نسل‌اندرنســل از اهالــی سیســیل باشــند‪ ،‬بــه هنــگام ورود به‬
‫ایــن ســازمان نیــز موظــف بــه قبــول پیمانــی بودنــد كــه ده اصــل اساســی داشــت؛ اصولــی كــه پایه های‬
‫مافیایــی قدیمــی را تشــكیل میــداد و امــروزه نیــز کم‌وبیــش در برخــی گروههــا وجــود دارد‪ .‬ده اصــل‬
‫مذکــور عبــارت بــود از‪:‬‬
‫‪1 .‬قانـون سـکوت‪ ،‬یعنی عهد بسـتن بر اینکه هیچ‌گاه اسـرار مافیـا یا اعضـای آن در زیر تهدید‪،‬‬
‫شـكنجه یا مرگ ابراز نشـود‬
‫‪2 .‬فرمان‌برداری مطلق از رئیس‬
‫‪3 .‬كمك به اعضای مافیا و همراهی با گروه بدون سؤال‬
‫‪4 .‬خونخواهـی و انتقـام از هرگونـه حملـه به اعضـای خانواده؛ زیـرا حمله به فرد‪ ،‬مسـاوی حمله‬
‫به همه اسـت‬
‫‪5 .‬اجتناب از هرگونه تماس با مقام های دولتی‬
‫‪6 .‬احترام به همسرتان‬
‫‪7 .‬اولویت دادن به وظیفه‌تان حتی اگر همسرتان در حال وضع حمل باشد‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۷۱‬‬

‫‪8 .‬وقتی از سوی مافیا سؤالی پرسیده می‌شود‪ ،‬حتماً حقیقت را بگویید‬
‫‪9 .‬ثـروت اگـر متعلـق بـه خانـواده دیگری اسـت بـه آن چشـم ندوزیـد (هر بانـد مافیایی سـاحه‬
‫مشـخص دارد‪ ،‬مثـل حوزه هـای پولیـس‪ ،‬اعضـای مافیـا فقـط و فقـط در سـاحه یـا حـوزه‬
‫مشخص‌شـده فعالیـت کـرده میتواننـد)‬
‫ ‪10.‬ایــن اف ـراد نمی‌تواننــد عضــو مافیــا (کوزانســترا) شــوند‪ :‬کســانی کــه خویشــاوند نزدیــک در‬
‫تشــکیالت پولیــس دارنــد‪ ،‬کســانی کــه بدرفتــاری می‌کننــد و بــه ارزش‌هــای اخالقــی پایبنــد‬
‫نیســتند (معظمــی‪.)64 ،67 :1384 ،‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬انواع جرم سازمان‌یافته‬

‫از آنجــا كــه امــروزه بــه دالیــل مختلفــی بســیاری از جرایــم ســازمانیافته از حیــث مرتكبــان جرایــم‪،‬‬
‫مــكان ارتــكاب جرایــم و قلمــرو تأثیرگــذاری آن‌هــا‪ ،‬بــه ســرحدات جغرافیایــی یــك كشــور محــدود‬
‫نمی‌شــود؛ آن‌هــا را از نظــر قلمــرو ارتــکاب بــه دو گــروه تقســیم کرده‌انــد‪ :‬جرایــم ســازمان‌یافته ملــی‬
‫و جرایــم ســازمان‌یافته فراملــی‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬تقسیم‌بندی جرم سازمان یافته از نظر قلمرو ارتکاب آن‬
‫تمــام باندهــای مافیایــی در ســطح ملــی و یــا بین‌المللــی بــا یکدیگــر رابطــه مســتقیم و یــا غیــر مســتقیم‬
‫و هماهنگــی فوق‌العــاده دارنــد‪ ،‬هیــچ گــروه بــه تنهایــی کــدام فعالیــت کــرده نمی‌توانــد؛ بــه طــور مثال‬
‫اگــر مافیــای مــواد مخــدر افغانســتان بــا کــدام گــروه خارجــی ارتبــاط نداشــته باشــد انتقــال محمولــه‬
‫مــواد مخــدر بــه کشــورهای غربــی و یــا آســیایی از امــکان دور اســت؛ بنـاً الزم اســت بــه طــور مختصر‬
‫بــه بررســی ایــن دو دســته از جرایــم پرداختــه شــود‪:‬‬
 ‫‪ ۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫الف‪ :‬جرایم سازمان‌یافته داخلی (ملی)‬

‫اگــر اعضــای گــروه جرمــی همگــی دارای جمعیــت واحــدی باشــند و در کشــور خــود مرتکــب جــرم‬
‫ســازمان‌یافته شــوند و ایــن جــرم از حیــث موضــوع‪ ،‬هــدف و قلمــرو ارتــکاب بــه قلمــرو همــان کشــور‬
‫محــدود باشــد‪ ،‬جــرم ســازمان‌یافته‪ ،‬ملــی اســت (ابراهیــم حاجیانــی‪.)30 :1384 ،‬‬

‫ب‪ :‬جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی‬

‫اگــر یکــی از ســه مؤلفــ ‌ه موضــوع‪ ،‬قلمــرو ارتــکاب و هــدف‪ ،‬از آن کشــور تجــاوز کنــد‪ ،‬جــرم‬
‫مذکــور بین‌المللــی خواهــد بــود (همــان‪ .)32 :1384 ،‬تاکنــون هیــچ تعریــف مــورد اتفاقــی از جــرم‬
‫ســازمان‌یافته بین‌المللــی بیــان نشــده اســت؛ در عیــن حــال توافقــی کلــی وجــود دارد کــه عناصــر‬
‫برجســته ایــن جــرم همــان خصوصیــات جــرم ســازمان‌یافته داخلــی اســت‪ .‬در کنفرانــس وزارتــی‬
‫جهانــی در ناپــل ایتالیــا دربــاره جــرم ســازمان‌یافته بین‌المللــی و در اعالمیــه سیاســی ناپــل و طــرح‬
‫اقــدام جهانــی‪ ،‬بــه خصوصیــات زیــر دربــاره جــرم ســازمان‌یافته بین‌المللــی تأکیــد شــده اســت‪:‬‬
‫عملیات بین‌المللی و ارتباطات گسترده با گروه‌های مشابه خارجی‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اندازه بزرگ‌تر‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫باال بودن حجم فعالیت‌های جرمی‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫سطح باالی سوددهی‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫وجود سرمایه گسترده و قابل توجه‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫قدرت تأثیرگذاری در قلمرو فعالیت‌های مربوطه‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫همــان گونــه كــه بیــان شــد‪ ،‬ركــن مهــم جــرم ســازمان یافته‪ ،‬برنامهریــزی و ارتــكاب آن توســط‬
‫یــك گــروه جرمــی اســت؛ در صورتــی كــه اعضــای گــروه جرمــی همگــی دارای ملیــت واحــد بــوده‬
‫و در كشــو خــود مرتكــب جــرم ســازمان یافته گردنــد و ایــن جــرم از حیــث موضــوع‪ ،‬هــدف و قلمــرو‬
‫ارتــكاب‪ ،‬محــدود بــه قلمــرو جغرافیایــی همــان كشــور باشــد در ایــن صــورت جــرم ســازمان یافته‬
‫داخلــی تحقــق مییابــد؛ امــا اگــر یكــی از مــوارد س ـه‌گانه بــاال‪ ،‬یعنــی موضــوع یــا قلمــرو ارتــكاب و‬
‫یــا هــدف‪ ،‬از آن كشــور تجــاوز كنــد‪ ،‬جــرم مذکــور بین‌المللــی خواهــد بــود (برســلر‪.)52 :1393 ،‬‬
‫بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬جــرم ســازمان‌یافته بین‌المللــی هنگامــی معنــا پیــدا میكنــد كــه ســرحدات ملــی‬
‫را در ارتبــاط بــا موضــوع یــا جــرم قلمــرو ارتــكاب آن و یــا هــدف مــورد نظــر پشــت ســر گذاشــته و‬
‫در ورای آن اقداماتــی را بــه اج ـرا گــذارد‪ .‬در یكــی از اســناد ســازمان ملــل متحــد جــرم بین‌المللــی‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۷۳‬‬

‫بــه جرم هایــی اطــاق شــده اســت كــه اقدامــات مقدماتــی یــا ارتــكاب جرایــم و یــا هــدف از اجـرای‬
‫آن‌هــا بــه صــورت مســتقیم یــا غیرمســتقیم بیــش از یــك كشــور را در برگیــرد‪.‬‬
‫اصطلاح بین‌المللـی كـه در اسـناد سـازمان ملـل بـه كار رفتـه اسـت‪ ،‬از حیـث موضـوع بـه انتقـال‬
‫اطالعـات‪ ،‬پـول‪ ،‬كاال و خدمـات‪ ،‬انسـانها و دیگر اموال عینی و دینی از سـرحدات دولتی اشـاره دارد‪.‬‬
‫بـرای نمونـه میتـوان بـه قاچـاق مـواد مخـدر بـه عنـوان معاملـۀ پر سـود اشـاره كـرد كـه از نظـر درآمد‪،‬‬
‫دومیـن تجـارت جهانـی پـس از تجـارت تسـلیحات و بـا درآمد سـاالنه حـدود ‪ ٥٠٠‬میلیارد دالر اسـت‬
‫و ایـن درآمـد ناشـی از قاچـاق آن به صـورت بین‌المللـی اسـت (همـان‪ .)54 :1393 ،‬از جمله عواملی‬
‫كـه در گسـترش جـرم سـازمان یافته در خارج از سـرحدات مؤثر بـوده و به آن جنبه بین‌المللی بخشـیده‬
‫اسـت‪ ،‬توسـعه صنایـع مربـوط بـه ارتباطـات سـریع از راه دور و كامپیوتـری شـدن آن‪ ،‬جهانی‌شـدن‬
‫اقتصـاد و آزادی آن و پایـان جنگ سـرد بیـن دو ابرقدرت بوده اسـت؛ در كنفرانس جهانی که اکثریت‬
‫وزیـران کشـورهای مختلف اشـتراک کـرده بود در ناپـل ایتالیا برخـی از این عوامل با عبـارت زیر مورد‬
‫تأكیـد قـرار گرفـت‪« :‬جـرم سـازمان‌یافته به طور سـنتی به عنوان مشـکل قانونـی مربوط بـه نظم عمومی‬
‫دولت‌هـای مسـتقل تلقـی شـده اسـت؛ ولی افزایـش وابسـتگی‌های اقتصـادی میـان دولت‌ها‪ ،‬توسـعه‬
‫حمل‌ونقـل سـریع و سیسـتم‌های ارتباطـی‪ ،‬افزایـش خارق‌العاده تجـارت بین‌المللی و ضـرورت وجود‬
‫یـک بـازار مالی جهانی به طور چشـم‌گیری شـرایط تحقق جرم سـازمان‌یافته را تغییر داده اسـت‪ .‬جای‬
‫شـگفتی نیسـت کـه تغییر عمیق مشـابهی هـم در ماهیت چنیـن جرمی روی داده اسـت‪».‬‬
‫«به عبارت دیگر‪ ،‬تکنالوژی مدرن با توسعه قلمرو مفهومی جرم سازمان‌یافته وضعیت را در تعریف‬
‫و تشخیص این جرم مشکل‌تر کرده و به تمامی مجرمان امکان سازمان‌یافته‌تر شدن‪ ،‬آن هم در سطح‬
‫بین‌المللی را می‌دهد‪ ».‬فرصت‌های جدید در سطح بین‌المللی از قبیل توسعه ارتباطات راه دور و‬
‫تکنالوژی ماهواره‪ ،‬کمپیوترها و ریزپردازنده‌ها و انتقال از طریق امواج و بازار آزاد و تبدیل جهان بزرگ‬
‫به دهکده جهانی آن‌چنان چهره جذابی برای ارتکاب جرم در سطح بین‌المللی ایجاد کرده است که‬
‫تعداد زیادی از گروه‌های جرم سازمان‌یافته را که به طور سنتی عمدتاً در سطح ملی فعالیت می‌کردند‬
‫وادار کرده که در سطح بین‌المللی فعالیت کنند» (شهال‪.)21 :۱۳۸۴ ،‬‬
‫جذابیــت یادشــده‪ ،‬دسترســی بــه بازارهــای ســود‪ ،‬فرصــت سوءاســتفاده از نقــاط ضعــف موجــود‬
‫در جوامــع مختلــف و توانایــی فعالیــت در مناطقــی اســت کــه ســازمان از اقدامــات ناشــی از اجـرای‬
‫قانــون در امــان اســت‪ .‬یکــی دیگــر از محرک‌هــا فرصــت هدایــت درآمدهــای ناشــی از فعالیــت‬
‫نامشــروع از طریــق سیســتم اقتصــاد جهانــی اســت‪ .‬ســازمان‌های جرمــی بــا بهره‌گیــری از مشــاوران‬
 ‫‪ ۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫زبــده‪ ،‬از بنــادر مالیاتــی و مراکــز بانکــی نســبتاً غیرمنظــم بــه عنــوان نقــاط عمــده کســب درآمــد‬
‫اســتفاده کــرده و در کشــورهایی کــه منابــع ســرمایه‌های غیرقانونــی می‌توانــد در آن‌هــا مخفــی بمانــد‪،‬‬
‫ســرمایه‌گذاری می‌کننــد‪ .‬بســیاری از ایــن فرصت‌هــا‪ ،‬اســتفاده از خدمــات تخصصــی بانــک داران‪،‬‬
‫حســاب رســان‪ ،‬وکال و مشــاوران ســرمایه‌گذاری اســت کــه می‌تواننــد بــه ســبب مقــررات مربــوط بــه‬
‫لــزوم حفــظ اس ـرار شــغلی‪ ،‬اس ـرار را مخفــی نگــه دارنــد (باســیونی‪.)140 :1997 ،‬‬
‫مـــوارد یـــاد شـــده موجـــب می‌شـــود کـــه بین‌المللـــی شـــدن جرایـــم ســـازمان‌یافته‪ ،‬بـــه امـــری‬
‫آســـان شـــود و در نتیجـــه‪ ،‬هـــر یـــک از اجـــزای یـــک جـــرم در قلمـــرو کشـــوری ارتـــکاب یابـــد‬
‫و بـــه اصطـــاح‪ ،‬یـــک جـــرم خصوصیـــت چندملیتـــی پیـــدا کنـــد‪ .‬بـــرای مثـــال‪ ،‬توقیـــف ‪۵۱۷‬‬
‫کیلوگ ــرم کوکایی ــن در بن ــدر پولن ــد‪ ،‬مجرم ــان پولندی‌ه ــا را ب ــا مجرم ــان اک ــوادری مرتب ــط می‌ک ــرد‬
‫کـــه اعضـــای کارتـــل کالیـــاز کولمبیـــا و اعضـــای جـــرم ســـازمان‌یافته ایتالیـــا بودنـــد‪ .‬ایـــن شـــبکه‬
‫مـــواد مخـــدر همـــکاری چهـــار گـــروه از مهم‌تریـــن گروه‌هـــای جـــرم ســـازمان‌یافته بین‌المللـــی‬
‫کولمبیایـــی‪ ،‬ایتالیایـــی‪ ،‬اکـــوادری و پولنـــدی را نشـــان می‌دهـــد‪.‬‬
‫بنابرایــن جــرم ســازمان‌یافته بین‌المللــی بــه جرمــی اطــاق میشــود كــه اوالً توســط شــبكه های‬
‫جرمــی مرتبــط بــه هــم ارتــكاب مییابــد و ثانی ـاً ایــن شــبكه ها در كشــورهای مختلــف بــه فعالیــت‬
‫جرمــی میپردازنــد و یــا اهــداف مــورد نظــر از ارتــكاب جــرم توســط آنــان فراتــر از قلمــرو جغرافیایــی‬
‫یــك كشــور اســت‪ .‬بــر اســاس ایــن‪ ،‬جــرم ســازمان یافته بین‌المللــی در كنوانســیون ملــل متحــد علیــه‬
‫جرایــم ســازمانیافته بین‌المللــی‪ ،‬بــه جرمــی اطــاق شــده اســت كــه در بیــش از یــك كشــور تحقــق‬
‫یافتــه باشــد یــا بخــش اساســی تــدارك‪ ،‬برنامه‌ریــزی‪ ،‬هدایــت و کنتــرول جــرم در كشــور دیگــر واقــع‬
‫شــده باشــد و یــا گرچــه ارتــكاب جــرم و برنامه‌ریــزی مربــوط بــه آن در یــك كشــور صــورت گرفتــه‬
‫ارتــكاب ایــن جــرم در كشــورهای دیگــر نیــز‪ ،‬دارای تأثیـرات اساســی بــوده باشــد (كنوانســیون ملــل‬
‫متحــد علیــه جرایــم ســازمان یافته بین‌المللــی‪ ،‬مــاده ‪ ٣‬پاراگ ـراف دوم)‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬انواع جرم سازمان یافته در کنوانسیون پالرمو‬

‫در ایــن میــان جــرم ســازمان یافت ‌ه بین‌المللــی هــم بــه چشــم می‌خــورد کــه انــواع خاصــی از جــرم‬
‫ســازمان یافته مشــمول تدابیــر خاصــی پیش‌بینــی شــد ‌ه کنوانســیون پالرمــو ق ـرار می‌گیــرد‪ ،‬ایــن جــرم‬
‫خــاص عبارتنــد از‪:‬‬
‫الف‪ :‬شرکت و عضویت در گروه‌های جرمی سازمان‌یافته‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۷۵‬‬

‫ب‪ :‬پول‌شویی‪.‬‬
‫ج‪ :‬ارتشاء و فساد اداری‪.‬‬
‫د‪ :‬ایجاد مانع در اعمال عدالت و اخالل در روند رسیده‌گی‪.‬‬
‫عــاوه بــر مــوارد مذکــور‪ ،‬بــر اســاس پروتوکول هــای س ـه‌گان ‌ه الحاقــی بــه ایــن کنوانســیون نیــز‪،‬‬
‫ســه جــرم دیگــر ذکــر شــده اســت‪:‬‬
‫هـ قاچاق مهاجران‪.‬‬
‫و‪ :‬قاچاق زنان و اطفال‪.‬‬
‫ز‪ :‬قاچاق سالح‪.‬‬
‫ایـن سـه جـرم‪ ،‬بـه عنوان سـه نوع اساسـی جـرم سـازمان یافته مـورد توجه سـازمان ملل متحـد قرار‬
‫گرفتـه و تدابیـر خاصـی بـرای مبارزه با این جرم پیش‌بینی شـده اسـت‪ .‬البتـه با توجه به مقـررات و نظام‬
‫حقوقـی هنجـاری حاکـم بـر هـر جامعـه وضعیـت متفاوتـی از این حیث بـ ‌ه وجـود میآید که بـه عنوان‬
‫مثال‪ ،‬فسـاد مالی به خصوص در کشـورهای جهان سـوم از انواع برجسـت ‌ه جرم سـازمان یافته محسـوب‬
‫می‌شـود‪ ،‬برخـی عناوین یـا انواع دیگـر جرم سـازمان یافته عبارت اسـت از‪:‬‬
‫‪1 .‬باند قاچاق مواد مخدر‪.‬‬
‫‪2 .‬باندهای اشرار و سرقت‌های مسلحانه‪.‬‬
‫‪3 .‬قاچاق‪ ،‬ورود و توزیع سالح و مهمات غیرمجاز‪.‬‬
‫‪4 .‬فعالیت‌های سازمان‌یافته گروه‌های غیرقانونی‪.‬‬
‫‪5 .‬فعالیت‌هــای جاسوســی و غیرقانونــی خدمــات اطالعاتــی و جاسوســی اتبــاع بیگانــه در‬
‫ســطح کشــور‪.‬‬
‫‪6 .‬جرایم انترنتی‪.‬‬
‫‪7 .‬مفاسد اقتصادی‪.‬‬
‫‪8 .‬ایجاد بحران‌های قومی و قبیله‪.‬‬
‫‪9 .‬غصب زمین‌ها‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬انواع جرایم سازمان یافته در قوانین افغانستان‬

‫کــود جـزا افغانســتان جرایــم ســازمان یافته بــا تفــاوت کــم بــا کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬در کتــاب دوم بــاب ‪۶‬‬
‫فصــل‪ ،‬اول‪ ،‬دوم‪ ،‬ســوم‪ ،‬چهــارم و پنجــم‪ ،‬چنیــن تقســیم نمــوده اســت‪:‬‬
 ‫‪ ۷۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪1 .‬پول‌شویی از ماده ‪ ۴۹۸‬الی ‪.۵۰۹‬‬

‫‪2 .‬قاچاق انسان از ماده ‪ ۵۱۰‬الی ‪.۵۲۰‬‬
‫‪3 .‬قاچاق مهاجران از ماده ‪ ۵۲۱‬الی ‪.۵۲۸‬‬
‫‪4 .‬جرایــم مرتبــط بــه ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد منفجــره از مــاده ‪ ۵۲۹‬الــی ‪ .545‬جرایــم‬
‫مشــخص شــده در فصل هــای مختلــف ایــن کتــاب بــه شــکل واضــح تشــریح شــده اند‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬ساختار تشکیالتی مجرمین سازمان یافته‬

‫ســاختار قــدرت در برخــی از ســازمان های جنائــی بــه صــورت شــکل زیــر اســت‪ .‬در ایــن ســاختار‪،‬‬
‫رئیــس اصلــی داری یــک مشــاور بــوده و در زیــر رئیــس اصلــی یــک معــاون رئیــس بــه عنــوان‬
‫زیردســت قـرار دارد کــه آن رئیــس مســئول دســتوردهی بــه ســرکرده باندهــای مختلــف اســت و پــس‬
‫از آن ســر اعضــاء اجرائــی از جملــه ســربازان و وابســتگان قـرار دارنــد‪ .‬متأســفانه تصاویــر مربــوط بــه‬
‫اعضــای ایــن خانواده هــا بســیار کمیــاب اســت‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۷۷‬‬

‫الــف‪ :‬رئیــس یــا رهبــر‪ :‬رهبــر‪ ،‬ســرکرده عالی‌رتبــه اســت کــه رئیــس نامیــده میشــود؛ بــر تمامــی‬
‫فعالیت هــای ســازمان نظــارت داشــته و تصمیــم نهایــی را می گیــرد‪.‬‬
‫ب‪ -‬مشــاور‪ :‬فــرد نزدیــک بــه رئیس‪ ،‬مشــاور می باشــد کــه از مقــام و نفوذ قابــل توجهــی برخوردار‬
‫اســت‪ ،‬مشــاور کــه اغلــب یــک وکیــل اســت بــه عنــوان مشــاور مــورد اطمینــان رئیــس عمــل می کنــد‬
‫(الیمن‪ ،‬پاتــر‪.)58 :1381 ،‬‬
‫ج‪ :‬معــاون رئیــس‪ :‬باالتریــن مقــام بعــد از رئیــس‪ ،‬معــاون می باشــد کــه بــه میــل و درخواســت‬
‫رئیــس عمــل کــرده و در هنــگام نبــود و یــا ناتوانــی رئیــس بــه نمایندگــی از او ایفــای نقــش می کنــد‪،‬‬
‫معاونــان رئیــس بــه عنــوان اعضــای بانــد مــورد اعتمــاد بــوده کــه نقــش اصلــی آن‌هــا بازگویــی مجــدد‬
‫دســتورات رئیــس بــه افـرادی اســت کــه در ســطح پائیــن تــر مشــغول بــه فعالیــت هســتند‪.‬‬
‫د‪ -‬کاپوهـــا‪ :‬کاپوه ــا درج ــه و مقام ــی بع ــد از مع ــاون رئی ــس دارن ــد ک ــه ب ــه عن ــوان مدیــران‬
‫میان ــی ی ــا متوس ــط قلم ــداد میش ــوند‪ .‬یک ــی از نقش ــها ی ــا وظای ــف اصل ــی کاپوه ــا ایف ــای خدم ــت‬
‫ب ــه عن ــوان حائل ــی بی ــن پائین‌تری ــن اعض ــاء و افــراد عالی‌رتب ــه می باش ــد؛ بدی ــن ترتی ــب کاپوه ــا‬
‫ب ــه عن ــوان عض ــو راب ــط م ــورد اطمین ــان ب ــوده و کلی ــه ارتباط ــات ج ــاری از رئی ــس ت ــا پائین‌تری ــن‬
‫اعض ــاء را انج ــام میدهن ــد‪.‬‬
‫هـــ‪ -‬ســربازها‪ :‬پائین‌تریــن اعضــاء از نظــر مقــام در تشــکیالت هســتند کــه مســتقیماً بــه کاپوهــا‬
‫گ ـزارش می‌دهنــد و حداقــل ب ـرای یک‌مرتبــه بــه فعالیــت جنایتکارانــه خاصــی پرداختهانــد؛ وظیفــه‬
‫آن‌هــا جســتجوی همیشــگی منابــع ب ـرای کســب درآمــد ســازمان می باشــد (همــان‪.)60 :1381 ،‬‬

‫گفتار ششم‪ :‬عوامل اساسی رویکرد مجرمین به جرم سازمان یافته‬

‫بـــر اســـاس گزارش‌هـــای ســـازمان ملـــل متحـــد‪ ،‬آمـــار جرایـــم ســـازمان یافته در حـــال افزایـــش‬
‫اس ــت‪ .‬ب ــا توج ــه ب ــه ای ــن مطل ــب ای ــن س ــؤال ب ــه ذه ــن تب ــادر می‌کن ــد ک ــه چ ــه عوامل ــی موج ــب‬
‫رویک ــرد روز اف ــزون مجرم ــان ب ــه ای ــن گون ــه جرای ــم اس ــت‪ ،‬ج ــواب ب ــه ای ــن س ــؤال را بای ــد در‬
‫ماهیـــت جرایـــم ســـازمان یافته و خصوصیـــات آن و ســـاختار ســـازمان‌های جرمـــی جســـت وجـــو‬
‫کـــرد‪ .‬از طـــرف دیگـــر‪ ،‬وضعیـــت جرایـــم ســـنتی و ابـــزار مبـــارزه بـــا ایـــن نـــوع جرایـــم نیـــز تـــا‬
‫ح ــد قاب ــل توجه ــی ب ــه یافت ــن عل ــت روی گردان ــی از جرای ــم س ــنتی و اقب ــال ب ــه س ــوی جرای ــم‬
‫ســـازمان یافته کمـــک می‌کنـــد‪ .‬بـــه طـــور مختصـــر می‌تـــوان عوامـــل زیـــر را در گســـترش جرایـــم‬
‫س ــازمان یافته در جامع ــه دخی ــل دانس ــت‪:‬‬
 ‫‪ ۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫حــال ســوال اصلــی ایــن اســت كــه عامل‏هــای ایجــاد و توســعه جرایــم ســازمان‏یافته بین المللــی‬
‫چــه چیزهایــی اســت؟‬
‫مطابــق داده‏هــای آمــاری و تحقیقــات و اظهارنظــر نهادهــای مربــوط‪ ،‬عوامــل متعــددی بیان شــده‬
‫اســت كــه در ایــن نوشــتار بــه یــادآوری برخــی از آنهــا بســنده می‏شــود‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬عوامل ایجاد و توسعه جرایم سازمان یافته بین المللی‬
‫الف‪ :‬عامل فرهنگی‬
‫دگرگونــی ارزش‏هــا و شــیوه زندگــی می‏توانــد یكــی از عوامــل مؤثــر در روآوردن اف ـراد بــه تشــكیل‬
‫ســازمان جرمــی باشــد‪ .‬گزاره‏هــای دینــی و مذهبــی وقتــی در اثــر تأثیرپذیــری از رســانه‏ها و مطبوعــات‬
‫و ماننــد آنهــا ماهیــت و التـزام عملــی خــود را از دســت بدهــد و ارزش‏هــای مــادی صــرف جایگزیــن‬
‫آن گــردد‪ ،‬از درون چنیــن تحــول‪ ،‬گروه‏هــای ســازمان‏یافته جنایتــكار زاییــده می‏شــود‪ .‬هرچنــد‬
‫موضــوع فرهنــگ بیشــتر در كشــورهای اســامی موردنظــر اســت‪ ،‬امــا هــر ملتــی بـرای خــود ارزش‏هــا‬
‫و عــرف خــاص دارنــد‪ ،‬هماننــد مســیحیت و یهودیــت كــه التـزام بــه فرهنــگ دینــی در هــر ملــت و‬
‫جامعــه نتایــج مثبــت و سالم‏ســازی جامعــه را در پــی دارد و روگردانــی از آن‪ ،‬پیامدهــای ضدانســانی‬
‫را بــه همـراه مـی‏آورد‪ .‬پنــدار آســایش و توســعه صــرف‪ ،‬دنیاخواهــی و ثروت‏انــدوزی را بــا خــود بــه‬
‫همـراه دارد‪ .‬اگــر داشــتن ثــروت خــود بــه خــود ارزش بــه شــمار آیــد و نــگاه جامعــه بــه چنیــن فــردی‬
‫نگاهــی ارزشــی باشــد و جایــگاه خاصــی بـرای او قایــل شــود‪ ،‬در ایــن صــورت ثروتمنــد راه به دســت‬
‫آوردن ثــروت برایــش مهــم نیســت‪ ،‬بلكــه اصــل ثــروت و افزایــش آن هــدف اصلــی اســت‪ ،‬هرچنــد‬
‫بــا قاچــاق انســان‏ها و فروختــن آنــان در فاحشـه‏خانه‏های میســر شــود‪ .‬ایــن رویكــرد بــه پــول‪ ،‬عامــل‬
‫روآوردن افـراد بــه قاچــاق می‏شــود كــه بــا كمتریــن هزینــه‪ ،‬بیشــترین ســود را داشــته باشــد‪.‬‬
‫در میـان مـوارد و مصادیق جرایم سـازمان‏یافته‪ ،‬قاچاق مواد مخدر و زنان و دختران بیشـترین سـود‬
‫را دارد و دربـاره قاچـاق زنـان گفتـه می‏شـود‪ :‬هزینـه آن بسـیار كمتـر از قاچـاق مـواد مخـدر اسـت‪ .‬از‬
‫ایـن‏رو‪ ،‬قاچـاق انسـان بخصـوص زنان رو به افزایش و گسـترش اسـت ((همـان‪.)80 :1381 ،‬‬
‫آمارهـای گـروه كارشناسـان شـورای اروپـا دربـاره تجـارت زنـان اروپـای شـرقی بـه عنوان بـردگان‬
‫هـزاره سـوم‪ ،‬نشـان می‏دهـد كه میـزان درآمـد حاصل از ایـن تجارت سـاالنه تـا ‪ 13‬میلیارد دالر اسـت‪.‬‬
‫همچنیـن زنـان گاه تـا ‪ 18‬بار خریـد و فروش می‏شـوند‪ .‬در همین گزارش آمده اسـت‪ :‬زنـان مولداوی‪،‬‬
‫بـه قیمـت ‪ 150‬دالـر خریـده و همیـن كـه به ایتالیا رسـید‪ ،‬بـه ‪ 5000‬دالر فروخته می‏شـوند‪ .‬ایـن بردگان‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۷۹‬‬

‫جدیـد پـس از فروختـه شـدن در ایتالیـا باید بتواننـد ماهانه تـا ‪ 25‬هزار دالـر برای صاحب خـود درآمد‬
‫ایجـاد كننـد‪ .‬نابودسـازی نظام‏هـای سـنتی و مذهبـی و مـورد تشـویق قرار گرفتـن فـرد ثروتمند موجب‬
‫ایـن می‏شـود كـه مجرمـان در قالب سـازمانی به طـرف جرایم مذکور تشـویق شـوند‪.‬‬

‫ب‪ :‬شهرنشینی و صنعتی شدن كشورها‬

‫بــا كــوچ دادن یــا كــوچ كــردن بــه ســوی شــهرها و تبــارز آثــار صنعتــی شــدن در زندگــی مــردم‪ ،‬آداب‬
‫و فرهنــگ ســنتی و مذهبــی مــردم ضعیــف شــده و بــه انح ـراف كشــیده می‏شــود و از جرایــم ســاده‬
‫كوچــك گذشــته بــه جرایــم بــزرگ ســازمان‏یافته و پیچیــده رومی‏آورنــد‪ .‬در ایــن پروشــه بــا محــور‬
‫ق ـرار گرفتــن اقتصــاد و خوش‏بختــی را در داشــتن امكانــات زیــاد دیــدن‪ ،‬اف ـراد بــه طــرف جنایــت‬
‫ســازمان‏یافته متمایــل می‏شــوند‪.‬‬

‫ج‪ :‬فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد‬

‫پایـان جنـگ سـرد بیـن دو ابر قدرت شـرق و غـرب به دنبـال فروریختن پایگاه كمونیسـم در شـوروی‬
‫(سـابق) موجـب تحـوالت و تغییـرات در اروپای شـرقی و كشـورهای تازه به اسـتقالل رسـیده و بریدن‬
‫از اتحـاد جماهیـر شـوروی (سـابق) شـد‪ .‬تحـوالت اجتماعی و سیاسـی در ایـن حوزه‏ها نقـش مؤثری‬
‫در تشـدید و گسـترش جرایم سـازمان‏یافته داشـته اسـت‪ .‬در جریان این تغییرات‪ ،‬نظام بسـته اقتصادی‬
‫تبدیـل بـه نظـام آزاد اقتصـادی و اختنـاق سیاسـی تبدیل به نظـام بازتر و آزادتـر گردیده اسـت‪ .‬آزادی‬
‫اقتصادی و سیاسـی در شـیوه و گسـترش فعالیت‏های جنایت سـازمان‏یافته‪ ،‬تأثیر بسـیاری داشته و زمینه‬
‫تحـركات و سـازماندهی گروه‏هـای جنابتـکار را بیـش از پیـش فراهم كـرده و در این وضعیت سـردرگم‬
‫كشـورها‪ ،‬انگیـزه افـراد به ارتـكاب جرایم سـازمان‏یافته را تقویت نموده اسـت‪.‬‬

‫د‪ :‬توسعه اطالعات و سرعت و آسانی حمل و نقل‬

‫پیشــرفت و توســعه در موضــوع ارتباطــات و تبــادل اطالعــات‪ ،‬بخصــوص صنعــت کمپیوتــر اقدامــات‬
‫نهادهــای بین‪-‬المللــی را آســان‏تر كــرده و موجــب گســترش جنایــت ســازمان‏یافته گردیــده اســت‪.‬‬
‫صنعــت تلفــن و کمپیوتــر نیــاز بــه كاغــذ را بـرای تبــادل اطالعــات از بیــن بــرده و مجرمــان بــا اســتفاده‬
‫از تلفــن و پیام‏هــای کمپیوتــری اطالعــات را رد و بــدل كــرده و از همیــن طریــق بــه نقــل و انتقــال پــول‬
‫می‏پردازنــد كــه هیچ‏گونــه نشــان و اثــر بــه جــا نمی‏گذارنــد‪ .‬در ایــن صــورت شناســایی و كشــف‬
‫جــرم دشــوار و گاهــی غیرممكــن می‏شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫همچنیــن حمــل و نقــل آســان بین‏المللــی‪ ،‬رفــت و آمــد بیــن ســرحد كشــورها را ب ـرای نقــل و‬
‫انتقــال اشــخاص و كاال بــه گونــه چشـم‏گیری افزایــش داده اســت‪ .‬همچنیــن گســترش تجــارت جهانــی‬
‫كــه پــس از جنــگ ســرد رونــق یافتــه و بــا اســتفاده از كشــتی‏های بــزرگ در امــر صــادرات و واردات‬
‫كاال‪ ،‬زمینــه سوءاســتفاده از آنهــا جهــت قاچــاق كاال (هماننــد مــواد مخــدر و دواهــای روان‏گــردان)‬
‫افزایــش یافتــه اســت‪ ،‬حتــی امــروزه قاچاق ب ـران ب ـرای انتقــال اف ـراد از یونــان بــه ایتالیــا بــه وســیله‬
‫كشــتی‏های بــزرگ بــا جاســازی اف ـراد در بیــن كانترهــا اســتفاده می‏كننــد‪.‬‬

‫هـ‪ :‬درگیری‏های داخلی‬

‫كشــمكش‏ها و فتنه‏هــای داخلــی كــه در اثــر ضعــف دولــت مركــزی یــا نبــود دولــت‪ ،‬بــه انگیزه‏هــای‬
‫مذهبــی‪ ،‬نــژادی و سیاســی رخ می‏دهــد‪ ،‬بســتر مناســبی بــرای بــروز و ظهــور گروه‏هــای مجرمیــن‬
‫بین المللــی فراهــم می‏كنــد‪ .‬نزاع‏هــای داخلــی عــاوه بــر فاجعــه انســانی در داخــل كشــور‪ ،‬مــكان امــن‬
‫ب ـرای مجرمیــن ســازمان‏یافته می‏شــود و بــا نبــود نظام‏هــای قانونــی و اجرائــی فرصــت مناســب ب ـرای‬
‫تشــدید و گســترش فعالیت‏هــای مجرمیــن ســازمانی را بــه وجــود مـی‏آورد‪ .‬مثـاً‪ ،‬در افغانســتان هنــگام‬
‫نزاع‏هــای داخلــی شــاهد رشــد كشــت خشــخاش و توســعه گروه‏هــای قاچاق بر‏بودیــم‪.‬‬

‫و‪ :‬ضعف و فساد دولت مركزی‬

‫ضعــف و عــدم اقتــدار دولــت مركــزی بــر بخشــی از نقــاط كشــور‪ ،‬می‏توانــد عامــل مهمــی در رشــد و‬
‫گســترش ســازمان‏های جنایت‏پیشــه باشــد‪ .‬روســیه را نمونــه روشــن دولــت ضعیــف كــه در تشــدید و‬
‫افزایــش جنایــت ســازمان‏یافته مؤثــر بــوده‪ ،‬می‏داننــد‪ .‬فروپاشــی حــزب كمونیســت و بــه هــم ریختــن‬
‫اقتــدار‪ ،‬بیــش از گذشــته زمینــه رشــد و گســترش بـرای گروه‏هــای جنایتــکار كــه بیــش از آن در قلمــرو‬
‫شــوروی فعــال بودنــد را فراهــم كــرد‪ ،‬بــه گونــۀ كــه امــروزه خــاك روســیه و جمهوری‏هــای شــوروی‬
‫ســابق را در میــدان تاخــت و تــاز خــود قـرار داده‏انــد‪.‬‬
‫پــس ضعــف اقتــدار دولــت و نیــز وجــود فســاد در نهادهــای دولتــی‪ ،‬عامــل مهمــی برای گســترش‬
‫و فعالیــت گروه‏هــای جنایت‏پیشــه می‏باشــد ((همــان‪.)91 :1381 ،‬‬

‫ز‪:‬گروهی بودن ارتکاب جرم در جرایم سازمان یافته‬

‫در روان شناســی جنائــی ثابــت شــده اســت در صورتــی کــه ب ـرای ارتــکاب جرمــی دســته‪ ،‬گــروه و‬
‫بانــد و امثــال آن وجــود داشــته باشــد‪ ،‬از نظــر روانــی ارتــکاب جــرم بـرای شــخص مرتکــب آســان‌تر‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۸۱‬‬

‫اســت؛ و شــخص بــا نگرانــی و واهمــه کم‌تــری بــه ارتــکاب جــرم مبــادرت م ـی‌ورزد‪ .‬زی ـرا‪:‬‬
‫اوالً‪ :‬افـرادی را هماننــد خــود می‌یابــد و در ارتــکاب جــرم همکارانــی را دارد کــه زمینــه ارتــکاب‬
‫جــرم را فراهــم می‌ســازند و او را بــه اهــداف جرم ـی‌اش نزدیک‌تــر می‌ســازند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬وجــود شــرکا و معاونــان در ارتــکاب جــرم موجــب می‌شــود نقــش شــخص مرتکــب در‬
‫جــرم بــه هنــگام تعقیــب و محاکمــه کــم رنگ‌تــر از وقتــی باشــد کــه وی آن جــرم را بــه تنهایــی‬
‫انجــام مـی‌داده اســت و در نتیجــه از نظــر روانــی شــخص مجــازات کم‌تــری را در صــورت تعقیــب و‬
‫محاکمــه ب ـرای خــود پیش بینــی می‌کنــد‪.‬‬
‫ســوم‪ :‬بــا وجــود شــرکا و معاونــان اهــداف جرمــی دســت یافتنی‌تــر بــه نظــر می‌رســد؛ چــون‬
‫بــا وجــود مرتکبیــن متعــدد و طراحــی برنامه ریــزی مناســب‪ ،‬شــخص بــا اعتمــاد بــه نفــس بیش‌تــری‬
‫مأموریــت مربوطــه را انجــام می‌دهــد‪.‬‬
‫چهــارم‪ :‬در چنیــن حالتــی خطــر دســتگیری‪ ،‬توقیــف‪ ،‬تعقیــب‪ ،‬محاکمــه و پــس از آن مجــازات‪،‬‬
‫بــه مراتــب کم‌تــر از موقعــی اســت کــه شــخص بــه صــورت فــردی و ســنتی جــرم را انجــام می‌دهــد‪،‬‬
‫زیـرا همــان گونــه کــه گذشــت‪ ،‬در جرایــم ســازمان یافته‪ ،‬گروهــی عهــده دار برنامه ریــزی هســتند و بــه‬
‫گونــۀ ارتــکاب جــرم را طراحــی می‌کننــد کــه احتمــال دســتگیری و توقیــف کم‌تــر باشــد و گروهــی‬
‫دیگــر بــه دنبــال فاســد ســازی مأمــوران اج ـرای قانــون هســتند و در نتیجــه زمینــه توقیــف و تعقیــب‬
‫را از بیــن می‌برنــد و گروهــی دیگــر کــه در واقــع مأموریت‌هــای پشــتیبانی ارتــکاب جــرم را دارنــد‬
‫بــا ایجــاد عملیــات و تهدیــد و ارعــاب‪ ،‬شــخص توقیــف شــده را نجــات داده یــا مأمــوران اجرائــی‬
‫و قضائــی مرتبــط بــا دوســیه را از توقیــف‪ ،‬محاکمــه‪ ،‬صــدور حکــم و یــا صــدور حکــم شــدید بــاز‬
‫می‌دارنــد و س ـرانجام بــه ســبب ایــن کــه جرایــم ارتکابــی بــه صــورت ســازمان یافته منافــع اقتصــادی‬
‫قابــل توجهــی را بــه هم ـراه دارد‪ ،‬در ســطح وســیع‌تری در جــذب اف ـراد جــرم کار مؤثــر اســت‪ .‬در‬
‫نتیجــه‪ ،‬گروهــی بــودن ارتــکاب جــرم از یــک طــرف خطـرات ناشــی از ارتــکاب جــرم را کــم کــرده و‬
‫از طــرف دیگــر احتمــال دســت یابــی بــه منافــع قابــل توجــه را بیش‌تــر می‌کنــد‪.‬‬

‫ح‪ :‬عدم توازن میان امکانات بازدارنده و امکانات مجرمین سازمان یافته‬
‫در بیش‌تــر کشــورها امکانــات مبــارزه بــا جــرم اعــم از روش‌هــای پیــش گیــری از جرایــم و ابــزار‬
‫مربوطــه ســنتی اســت‪ .‬ایــن در حالــی اســت کــه مرتکبیــن جرایــم ســازمان یافته در بســیاری از مــوارد‪،‬‬
‫بخصــوص در جرایــم بین المللــی‪ ،‬از امکانــات مــدرن و پیشــرفتۀ برخوردارانــد‪ .‬اگــر در گذشــته‬
 ‫‪ ۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫معاهــدات میــان مجرمیــن بــه صــورت نوشــته محســوس و عینــی مبادلــه می‌شــد و یــا مکالمــات آن‌هــا‬
‫از راه دور بــه وســیله تلفــن صــورت می‌گرفــت کــه می‌توانســت اســتراق ســمع شــود و در نتیجــه‬
‫همیــن نوشــته‌ها یــا مکالمــات می‌توانســت بــه عنــوان ســند ارتــکاب جــرم توســط پولیــس ارایــه‬
‫گــردد‪ ،‬امــروزه بــا بــه کارگیــری امکانــات جدیــد و از طریــق تجــارت الکترونیکــی و ارســال نامــه بــا‬
‫ایمیــل (پســت الکترونیکــی) و امثــال آن از ســوی مجرمیــن ســازمان یافته بین المللــی‪ ،‬پولیــس توانایــی‬
‫بــه دســت آوردن ســند ارتــکاب جــرم از ایــن طریــق را نــدارد‪.‬‬
‫از طــرف دیگــر‪ ،‬بــه ســبب جهانــی شــدن‪ ،‬بــاز شــدن ســرحدات میــان کشــورها‪ ،‬اقتصــاد آزاد‬
‫و عــدم دخالــت دولت‌هــا در بــازار و امثــال آن‪ ،‬مجرمیــن بــه راحتــی از ســرحدات گــذر کــرده و‬
‫خــود را از دســترس پولیــس داخلــی کشــور دور نگــه می‌دارنــد و همیــن مطلــب مشــکل تعقیــب و‬
‫دســتگیری مرتکبیــن را دو چنــدان نمــوده اســت‪ .‬عــاوه بــر مــوارد یــاد شــده‪ ،‬امــروزه بــه ســبب لــزوم‬
‫مراعــات قواعــد مربــوط بــه حقــوق شــهروندان از ناحیــه پولیــس و دیگــر نهادهــای جلوگیــری کننــده‬
‫و مراعــات حــق خلــوت اشــخاص‪ ،‬بســیاری از امــور مربــوط بــه جرایــم ســازمان یافته کــه در خفــا‬
‫صــورت می‌گیــرد‪ ،‬از چشــم مأمــوران پولیــس مخفــی می‌مانــد (اســعدی‪.)93 :1386 ،‬‬
‫در نتیجــه‪ ،‬پولیــس در بســیاری از مــوارد ارتــکاب جــرم ســازمان یافته امــکان مبــارزه مســتقیم را از‬
‫دســت می‌دهــد‪ .‬بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬در حالــی کــه جلوگیــری از جرایــم ســنتی و ســرکوب آن‌هــا در‬
‫نتیجــه کنتــرول ایــن جرایــم توســط پولیــس امــری آســان بــه شــمار می‌آیــد‪ ،‬امــکان کنتــرول جرایــم‬
‫ســازمان یافته توســط پولیــس بــه ســبب عــدم تــوازن میــان امکانــات‪ ،‬بســیار کم‌تــر اســت‪.‬‬

‫ط‪ :‬گسترش موضوعات جرمی‬

‫امــروزه بــا توســعه دانــش و تکنالــوژی‪ ،‬دامنــه جرایــم بــه طــور قابــل توجهــی گســترش یافتــه و ایــن‬
‫گســترش بــا توجــه بــه ارتــکاب آن‌هــا بــه صــورت ســازمان یافته و بــا ابـزار جدیــد‪ ،‬امــکان دســتگیری‬
‫و تعقیــب مرتکبیــن را کاهــش داده اســت‪ .‬اگــر در گذشــته جرایمــی همچــون ســرقت‪ ،‬فریــب کاری‬
‫و جعــل در فضــای حقیقــی و مــادی و عینــی امــکان پذیــر بــود‪ ،‬امــروزه ایــن جرایــم و جرایمــی از‬
‫ایــن قبیــل‪ ،‬نــه فقــط در فضــای حقیقــی بلکــه در فضــای مجــازی هــم امــکان پذیــر شــده اســت‪ .‬بــا‬
‫وارد شــدن در ســایت‌های بانک هــا و مؤسســات اقتصــادی مختلــف می‌تــوان مــال دیگــری را بــرد و‬
‫در نتیجــه مرتکــب فریــب کاری شــد و بــا ســاختن نوشــته های غیــر واقعــی و انتســاب آن‌هــا بــه افـراد‬
‫می‌تــوان ضررهــای مــادی و معنــوی قابــل توجهــی را بــر آن‌هــا تحمیــل کــرد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۸۳‬‬

‫ت های مختلــف پورنوگرافــی و ارایــه تصاویــر مســتهجن و دعــوت‬

‫از طــرف دیگــر‪ ،‬بــا تولیــد ســای ‌‬
‫از مشــتریان می‌تــوان بــازار مالــی جرمــی قابــل توجهــی را بــه وجــود آورد و فاحشــگی را رواج داد و‬
‫جرایــم مختلــف غیــر قابــل کنترولــی را در فضاهــای مجــازی ایجــاد کــرد‪ .‬جرایمــی از ایــن قبیــل کــه‬
‫در نتیجــه گســترش علــم و تکنالــوژی بــه وجــود آمده‌انــد‪ ،‬غالب ـاً بــه صــورت ســازمان یافته ارتــکاب‬
‫می‌یابنــد‪ ،‬در حالــی کــه امــکان دسترســی بــه مراکــز آن‌هــا مشــکل بــوده و در نتیجــه درآمدهــای‬
‫مطمئنــی را ب ـرای مرتکبیــن آن‌هــا بــدون ه ـراس از توقیــف و تعقیــب فراهــم می‌کنــد‪.‬‬

‫ی‪ :‬باال بودن درآمد فعالیت جرمی و کاهش هزینه ارتکاب این فعالیت‌ها‬
‫بیش‌تــر انــواع جرایــم ســازمان یافته نظیــر قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬قاچــاق زنــان و اطفــال‪ ،‬قاچــاق‬
‫مهاجــران‪ ،‬جرایــم کمپیوتــری و امثــال این‌هــا بــا وجــود پائیــن بــودن هزینــه ارتــکاب‪ ،‬بــه ســبب‬
‫همــکاری اعضــای بانــد در ارتــکاب آن و توزیــع هزینــه آن‪ ،‬اعــم از هزینــه مــادی و غیــر مــادی‪ ،‬در‬
‫میــان مرتکبیــن‪ ،‬ســود سرشــاری را نصیــب مجرمیــن می‌ســازد‪.‬‬
‫بـرای مثــال‪ ،‬درآمــد حاصــل از قاچــاق مواد مخدر در ســال بیــش از پانــزد میلیارد دالــر تخمین زده‬
‫می‌شــود کــه پــس از تجــارت اســلحه باالتریــن درآمــد را بــه خــود اختصــاص می‌دهــد‪ .‬مــوارد دیگــر‬
‫جرایــم ســازمان یافته نیــز بــه ســبب مشــتریانی کــه در بــازار دارنــد‪ ،‬از چنیــن وضعیتــی برخوردارانــد‪.‬‬
‫همیــن امــر موجــب ایجــاد انگیــزه در میــان مجرمیــن بـرای ارتــکاب ایــن جرایــم می‌گــردد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬علل حقوقی گسترش جرایم سازمان‏یافته‬

‫الف‪ .‬كم خطر بودن‬
‫علاوه بـر ارتـكاب دسـته‏جمعی جـرم كـه موجـب ایـن می‏شـود‪ ،‬مجرمیـن كمتـر دسـتگیر و محاكمه‬
‫شـوند‪ ،‬در خصـوص قاچـاق زنـان و جـرم انسـانی‪ ،‬تـرس از عواقب جـرم باز كمتـر از مـوارد دیگر آن‬
‫اسـت؛ زیـرا حتی اگر باندهای قاچاق انسـان شناسـایی و دسـتگیر شـوند‪ ،‬وادار كردن قربانیـان به دادن‬
‫شـهادت علیه این باندها بسـیار دشـوار اسـت‪ .‬آنـان از ترس انتقام‏گیری ایـن باندها از اعضـای خانواده‬
‫خـود و نبـود حمایت‏هـای الزم از شـاهدان‪ ،‬هیـچ‏گاه در محکمـه حاضر نمی‏شـوند‪.‬‬
‫این برده‏های عصر جدید در محل‏های اقامت خود‪ ،‬هیچ وسیله دفاعی ندارند و هیچ نهاد رسمی از‬
‫آنان پشتیبانی نمی‏كند‪ .‬برآیند چنین بی‏توجهی و بی‏حمایتی این می‏شود كه قربانیان در اختیار تاجران‬
‫و باند مخوف قرار گرفته و اگر كمترین مقاومتی نشان دهند‪ ،‬به بدترین سرنوشت مبتال خواهند شد‪.‬‬
 ‫‪ ۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در بیشتر كشورهای اروپائی اگر این‏گونه زنان بخواهند از اسارت دالالن و گروه سازمان‏یافته جنائی‬
‫رهایی یابند‪ ،‬به بازداشتگاه‏هایی سپرده می‏شوند كه برای بازپس‏گیری مهاجران غیرقانونی تهیه شده است‪.‬‬
‫بدیــن ترتیــب تــرس قربانیــان از خانــواده و تحویــل دادن بــه پولیــس موجــب روآوردن مجرمیــن به‬
‫جنایــت ســازمان‏یافته انســانی می‏شــود‪.‬‬
‫در موضــوع جنایــت ســازمان‏یافته‪ ،‬اصلــی اساســی مطــرح اســت كــه از لحــاظ حقوقــی ســازمان‬
‫(اشــخاص حقوقــی) را مســئول دانســت؟ مســئولیت جزائــی و مدنــی مخصــوص اشــخاص حقیقــی‬
‫اســت یــا شــامل اشــخاص حقوقــی نیــز می‏شــود؟‬
‫مطابــق نظریــه «عــدم مســئولیت اشــخاص حقوقــی»‪ ،‬ایــن گروه‏هــا در حاشــیه امــن قـرار می‏گیرنــد‬
‫و مبــارزه بــا آنــان را بــه صــورت گروهــی بــا مشــكل جــدی مواجــه می‏گردانــد‪ .‬بــدون شــك‪ ،‬در ایــن‬
‫فــرض انگیــزه اف ـراد ب ـرای تشــكیل ســازمان جنائــی بیشــتر و شــدیدتر می‏شــود؛ چراكــه بهتریــن راه‬
‫فـرار از مســئولیت و تبعــات آن اســت‪.‬‬
‫امــا در بنــد «ب» كنوانســیون روشــن خواهــد شــد كــه امــروزه حداقــل دربــاره جرایــم ســازمان‏یافته‪،‬‬
‫ایــن نظریــه تغییــر پیــدا كــرده و كنواســیون پالرمــو به صراحــت مســئولیت اشــخاص حقوقــی را پذیرفته‬
‫و دولت‏هــای متعهــد را ملــزم بــه چنیــن رویــۀ دانســته اســت‪.‬‬

‫ب‪ :‬خأل قانونی و جواب گو نبودن قوانین سنتی به جنایت سازمانی‬

‫علاوه بـر مشـكل حقوقی نسـبت به جرم‏پنـداری جرایم سـازمان‏یافته‪ ،‬خلأ قانونی نیز وجـود دارد‪ .‬در‬
‫قوانین جزائی بسـیاری از كشـورها جرایم سـازمان‏یافته‪ ،‬جرم تلقّی نشـده اسـت‪ .‬از این‏رو‪ ،‬مرتكبان آن‬
‫بـا خیـال آسـوده و بـه دور از ضمانت اجراهای قانونـی‪ ،‬به ارتكاب چنیـن اعمالی مبـادرت می‏ورزند‪.‬‬
‫ایــن امــر در زمینــه قاچــاق زنــان و دخت ـران و بــه طــور كلــی‪ ،‬قاچــاق انســان نمــود بیشــتر پیــدا‬
‫می‏كنــد و بــه دلیــل نوپدیــد بــودن این‏گونــه جرایــم‪ ،‬در قوانیــن داخلــی كشــورها جرم پنــداری نشــده‬
‫و ب ـرای آنهــا مجــازات لحــاظ نشــده اســت‪.‬‬
‫بــه دلیــل چنیــن وضعیتــی‪ ،‬مجرمیــن زیــرك و حرفــۀ بــا تشــكیل باندهــای جنایت کارانه‪ ،‬به ســادگی‬
‫اقــدام بــه فعالیــت رفتارهــای جرمــی گروهــی می‏كننــد‪.‬‬
‫هرچنــد عــدم جرم‏پنــداری جنایــت ســازمان‏یافته در ســال‏های اخیــر بــا تصویــب «كنواســیون‬
‫مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‏یافته» در ســازمان ملــل برطــرف شــده‪ ،‬امــا بــه دلیــل نوبــودن و گســتردگی‬
‫قلمــرو آن در ســطح جهانــی‪ ،‬در عمــل بــا مشــكالت جــدی روب ـه‏رو اســت و از ضمانــت اجراهــای‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۸۵‬‬

‫الزم برخــوردار نیســت‪ ،‬بنابرایــن‪ ،‬مجرمیــن خــود را در عمــل‪ ،‬در حاشــیه امــن می‏بیننــد و اقــدام بــه‬
‫تشــكیل بانــد نمــوده و جرایــم مذکــور را مرتكــب می‏شــوند‪.‬‬
‫بــه دلیــل جدیــد بــودن بســیاری از انــواع جرایم ســازمان یافته و عــدم جرم پنــداری آن‌هــا در قوانین‬
‫جزائــی بســیاری از کشــورها‪ ،‬ارتــکاب ایــن گونــه فعالیت‌هــا بــدون هزینــه و ضمانــت اجـرای جزائـی ‬
‫بــوده و مرتکبیــن بــا آســودگی خیــال آن‌هــا را انجــام می‌دهنــد‪ .‬ب ـرای نمونــه‪ ،‬فعالیت‌هایــی از قبیــل‬
‫قاچــاق زنــان واطفــال‪ ،‬قاچــاق اعضــای بــدن‪ ،‬قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬پــول شــویی‪ ،‬جرایــم کامپیوتــری‪،‬‬
‫قاچــاق مــواد هســتۀ و امثــال آن‌هــا یــا اصـاً جــرم انــگاری نشــده اســت و یــا در صورتــی کــه قانــون‬
‫جزائــی خاصــی در مــورد برخــی از آن‌هــا وضــع شــده‪ ،‬بســیار ســنتی بــوده و ضمانــت اجـرای جزائــی‬
‫پیــش بینــی شــده نمی‌توانــد از ارتــکاب ایــن گونــه جرایــم جلوگیــری نمایــد‪.‬‬
‫از طـرف دیگـر‪ ،‬در مـواردی هم که بر اسـاس قواعد سـنتی حقـوق جزائی ضمانـت اجراهای الزم‬
‫پیـش بینـی شـده اسـت‪ ،‬در مـورد جرایـم سـازمان یافته ایـن قواعد کارایـی الزم را نـدارد‪ .‬بـرای نمونه‪،‬‬
‫یکـی از خصوصیـات جرایـم سـازمان یافته وجـود سلسـه مراتـب اسـت‪ .‬در این سلسـله مراتـب گرچه‬
‫بـه ظاهـر نقـش عینـی و کاری از آن مباشـران جـرم اسـت‪ ،‬امـا در واقع رهبـران و آمران سـازمان جرم را‬
‫طراحـی و هدایـت می‌کننـد و نقـش فسـاد آمیـز آنان بسـیار بیش‌تر از مباشـران اسـت‪.‬‬
‫از نظ ــر قواع ــد س ــنتی حق ــوق ج ــزا‪ ،‬ای ــن رهب ــران و آم ــران مع ــاون ج ــرم تلق ــی می‌ش ــوند‬
‫و مج ــازات ش ــان حداق ــل مجازات ــی اس ــت ک ــه ب ــرای مباش ــران ج ــرم پیش بین ــی ش ــده اس ــت و‬
‫ای ــن وضعی ــت در حق ــوق ج ــزا ب ــا فلس ــفه حق ــوق ج ــزا ک ــه اعم ــال عدال ــت و برق ــراری و تثبی ــت‬
‫نظ ــم عموم ــی اس ــت‪ ،‬س ــازگار نیس ــت‪ .‬ب ــه س ــبب حاکمی ــت ای ــن وضعی ــت‪ ،‬مجرمی ــن حرف ــۀ و‬
‫متفکـــر بـــا تشـــکیل بانـــد جرمـــی و رهبـــری آن و دور نگـــه داشـــتن خـــود از صحنـــه عملیـــات‬
‫فزیک ــی ج ــرم‪ ،‬ب ــا قب ــول کم‌تری ــن مج ــازات احتمال ــی‪ ،‬بیش‌تری ــن درآم ــد را از ارت ــکاب ج ــرم‬
‫بـــه دســـت می‌آورنـــد‪.‬‬
 ‫‪ ۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار هفتم‪ :‬پیشنهادات مؤثر در امر مبارزه با جرم سازمان یافته‬

‫بعــد از یــک سلســله تحقیقــات علمــی کــه در ایــن فصــل صــورت گرفتــه بــه ایــن نتیجــه رســیدیم کــه‬
‫پیشــنهادات ذیــل را نظــر بــه احتیاجــات جامعــه و خالی‌گاه هایــی کــه در ارگان هــای مبــارزه بــا جرایــم‬
‫ســازمانیافته حــس شــده تحــت بحــث بگیریــم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬تشکیل پولیس خاص مبارزه با جرایم سازمان یافته‬

‫مهمتریــن چالــش امــن و نظــم عامــه حــال حاضــر کشــور در مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته‪ ،‬نداشــتن‬
‫ســاختار تشــکیالتی پولیــس خــاص مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته می باشــد‪ ،‬لــذا پولیــس خــاص‬
‫مبــارزه جرایــم ســازمان یافته اقتصــادی میتوانــد بــه صــورت یــک معاونــت تخصصــی مســتقل زیر نظر‬
‫نیــروی معینیــت مبــارزه بــا جرایــم مــواد مخــدر تشــکیل شــود‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مبارزه قاطع و مستمر با جرایم سازمان یافته مالی و اقتصادی‬
‫وظیفــه ذاتــی نیــروی امــن و نظــم عامــه برقـراری نظــم و امنیــت در کشــور می باشــد؛ لــذا بایســتی در‬
‫برنامه هــای خــود مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته مالــی و اقتصــادی را در اولویــت کاری قـرار داده و‬
‫قاطعانــه بــا آن مبــارزه نمایــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬تعامل با دیگر نهادهای مبارزه کننده‬

‫بـرای پیشـبرد یـک هـدف الزم اسـت کـه اجـزای مختلـف بـه طـور منظـم گردهم آمـده و بـه صورت‬
‫منطقـی هـدف را دنبـال نماینـد؛ بنابرایـن برای مبـارزه قاطع بـا جرایم سـازمان یافته اقتصادی کـه ماهیتاً‬
‫جرایمـی پیچیـده هسـتند الزم اسـت که نهادهای مبـارزه کننده با یکدیگـر تعامل تنگاتنگ داشـته و با‬
‫تبـادل اطالعـات و تجزیه‌وتحلیـل آن‪ ،‬بتواننـد بـه خوبی بـا جرایم سـازمان یافته مبـارزه نمایند‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬استفاده از فنون خاص تحقیق‬

‫بــا توجــه بــه پیچیده‌گــی جرایــم ســازمان یافته و گروه هــای جنایتــکار ب ـرای پیشــبرد اهــداف جرمــی‬
‫خــود از فنــون و تکنالــوژی پیشــرفته اســتفاده میکننــد‪ ،‬الزم اســت کــه نیــروی امــن و نظــم عامــه نیــز با‬
‫وســایل پیشــرفته بــه مبــارزه بــا این‌گونــه جرایــم بپــردازد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۸۷‬‬

‫جزء پنجم‪ :‬آموزش های تخصصی‬

‫برحســب ضــرورت‪ ،‬نســبت بــه تدویــن‪ ،‬انکشــاف یــا بهبــود برنامه هــای خــاص آموزشــی بــرای‬
‫مأمــوران مجــری قانــون در خصــوص مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته در نظــر گرفتــه شــود‪.‬‬

‫جزء ششم‪ :‬شناسایی و مبارزه قاطع با مجرمین یخن‌سفید در دستگاه های دولتی‬
‫عـدۀ از کارشناسـان اعتقـاد دارنـد کـه وجود مجرمیـن یخن‌سـفید در دسـتگاههای دولتی مانع مبـارزه با‬
‫ایـن نـوع جرایـم می باشـد؛ آن‌ها با اسـتفاده از قدرت و منصبی کـه دارند مبادرت به تبانـی در معامالت‬
‫دولتـی و اختلاس نمـوده و در راه شناسـایی و دسـتگیری پولشـویان اخلال ایجـاد میکننـد؛ بنابرایـن‬
‫پیشـنهاد می گـردد کـه قـوه قضائیـه و پولیـس امن و نظـم عامه بـا قاطعیت بـا آن‌ها برخـورد نمایند‪.‬‬

‫جزء هفتم‪ :‬تعیین مجازات های قانونی متناسب باجرایم سازمان یافته اقتصادی‬
‫تعییــن مجازات هایــی متناســب بــرای جرایــم ســازمان یافته میتوانــد در میــزان ارتــکاب آن نقــش‬
‫تعیین‌کننــده داشــته باشــد؛ بنابرایــن بایــد قانون‌گــذاران و حقوق‌دانــان قوانینــی را وضــع نماینــد کــه‬
‫مجازات هــای درنظــر گرفتــه شــده متناســب بــا جــرم باشــد‪.‬‬

‫گفتار هشتم‪ :‬شیوه های مبارزه با جرایم سازمان یافته‬

‫بــرای مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‌یافته‪ ،‬بایــد شــیوه‌هایی کارامــد بــه کار گرفتــه شــود‪ .‬الزم اســت‬
‫کــه سیســتم های عدلــی و قضائــی بــه نحــو بهتــری ســازمانیافته و مجهــز شــوند‪ .‬در چنیــن ش ـرایطی‬
‫بهبــود و تقویــت شــیوه‌های مبــارزه بــا ارتبــاط و همــکاری بین‌المللــی انجام‌پذیــر اســت‪ .‬همــکاری‬
‫بین‌المللــی در ســطوح مختلــف بــه صــورت زیــر ســازمان می‌بایــد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬در ســطح جهــان‪ ،‬ســازمان ملــل متحــد در ســال ‪ ۱۹۷۵‬در خصــوص جلوگیــری از جــرم‬
‫بین‌المللــی ســازمان‌یافته و کنتــرول آن‪ ،‬دســت بــه کار شــد‪ .‬پنجمیــن کنگــره ملــل متحــد دربــاره‬
‫جلوگیــری از جــرم و شــیوه‌های جنائــی در ســال ‪ ۱۹۷۵‬در ژنــو توجــه جامعــه جهانــی را بــه خطرهــای‬
‫جرایــم بین‌المللــی جلــب کــرد‪.‬‬
‫هفتمیــن کنگــره در ســال ‪ ۱۹۸۵‬در میــان بــر ایــن مســئله تأکیــد می کنــد کــه ســرحدات ملــی‬
‫دیگــر موانعــی ب ـرای کنتــرول جرایــم ســازمان یافته ندارنــد‪ .‬یــک نقشــه عملیاتــی ابعــاد بین‌المللــی‬
‫جرایــم ســازمان‌یافته را نشــان داد و نیــاز جــواب مربوطــه از ســوی جامعــه ملــل متحــد علیــه قاچــاق‬
‫غیرقانونــی مــواد مخــدر را پذیرفــت‪ ،‬متــن قـرارداد اکنــون یکــی از مهم‌تریــن قراردادهــای بین‌المللــی‬
 ‫‪ ۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قضائــی ب ـرای مبــارزه علیــه جــرم ســازمان‌یافته اســت‪.‬‬

‫هشـتمین کنگـره در سـال ‪ ۱۹۹۰‬در هاوانـا مجموعـه توصیه‌هـای خـاص را پذیرفـت و تشـکیل‬
‫کنفرانس درباره ایجاد برنامه ملل متحد در زمینه جلوگیری از جرم و حقوق جزائی را در سـطح کشـور‬
‫مطرح کرد‪ .‬این کنفرانس در سـال ‪ ۱۹۹۱‬در ورسـای‪ ،‬باعث ایجاد کمیسـیون و اداره جلوگیری از جرم‬
‫و حقـوق جزائـی شـد کـه تنهـا درخواسـت ملـل متحـد بـرای تعقیـب جرایـم بین‌المللـی سـازمان‌یافته‬
‫اسـت‪ .‬از طـرف ایـن درخواسـت به عنـوان وظیفه عملی سیاسـی و نقشـه عملیاتی در ناپل تعیین شـد‪.‬‬
‫اولیــن کنفرانــس جهانــی در خصــوص ایــن موضــوع در همیــن شــهر از ‪ ۲۱‬تــا ‪ ۲۳‬نوامبــر ‪۱۹۹۴‬‬
‫تشــکیل شــد‪ .‬در ایــن کنفرانــس ‪ ۱۴۲‬کشــور و همچنیــن نماینــدگان ســازمان های غیردولتــی و دولتــی‬
‫شــرکت کردنــد‪ .‬بعضــی از نظ ـرات ماننــد هماهنــگ کــردن قانون‌گــذاری‪ ،‬اصــاح قوانیــن‪ ،‬تقویــت‬
‫توافقنامه هــای همــکاری و تشــکیل قراردادهــای بین‌المللــی توســط نماینــدگان انجــام شــد‪ .‬در یــک‬
‫بیانیــه سیاســی بیــن کشــورها تقویــت همــکاری بین‌المللــی علیــه جرایــم بین‌المللــی ســازمان یافته‬
‫در کمیســیون ملــل متحــد در خصــوص جلوگیــری از جــرم و حقــوق جزائــی محتــرم شــمرده شــد‪،‬‬
‫همچنیــن در ایــن بیانیــه توصیــه شــده کــه تــوان کشــورها همچنیــن تــوان ملــل متحــد در جهــت‬
‫هماهنــگ کــردن قوانیــن مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته بــا تقویــت همــکاری بین‌المللــی در ســطح‬
‫قضائــی و بــا ایجــاد الگوهــا و اصــول و مبانــی بـرای همــکاری منطقــوی و بین‌المللــی و همچنیــن بــا‬
‫انعقــاد قراردادهــای بین‌المللــی بایــد افزایــش یابــد‪.‬‬
‫یــک طــرح عملیاتــی جهانــی بایــد در جهــت شکســت جرایــم ســازمان یافته بــر عهــده کشــورها‬
‫گذاشــته شــود‪ .‬پیشــنهاد ایتالیــا در مــورد بــه کارگیــری گــروه تحقیقاتــی در خصــوص ایجــاد مرکــز‬
‫بین‌المللــی آمــوزش در مــورد اقدامــات جنائــی پذیرفتــه شــد‪ .‬ایــن سیســتم بــا چنــد ســازمان بین‌المللی‬
‫منطبــق بــا کشــورهای جهــان بــا ســازمان دادن عملکــرد وزارت امورداخلــه گمــرک کشــورهای عضــو‬
‫در زمینــه آمــوزش و تعقیــب و همکاری هــای تکنیکــی تکمیــل میشــود‪.‬‬
‫این سازمان ها عبارتند از‪:‬‬
‫سازمان بین المللی پولیس جنائی (اینترپل)‪.‬‬
‫سازمان جهانی گمرک‪.‬‬
‫رؤســای ‪ ۷‬کشــور صنعتــی جهــان در جــوالی ســال ‪ ۱۹۹۵‬تصمیــم گرفتنــد گروهــی از کارشناســان‬
‫خبــره و ســطح بــاال را بـرای بررســی راه هــای مبــارزه بــا پیشــرفت ســریع جرایــم ســازمان یافته و بررســی‬
‫اختیــارات ممکــن بـرای بهبــود همــکاری و پیشــنهاد تدابیــر عملــی بــه کار گیرنــد‪ .‬بــه ایــن ترتیــب ‪۴۰‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۸۹‬‬

‫پیشــنهاد ایــن گــروه کارشــناس در کنفرانــس رؤســای کشــورهای صنعتــی کــه در ‪ ۲۹‬جــون ‪ ۱۹۹۶‬در‬
‫لیــون برگـزار شــدند‪ ،‬پذیرفتــه شــد‪.‬‬
‫در ســطح منطقــوی چندیــن ســازمان ب ـرای مبــارزه علیــه جرایــم بین‌المللــی مداخلــه کرده‌انــد‪.‬‬
‫ایــن ســازمان ها عبارتنــد از‪:‬‬
‫سازمان کشورهای آمریکائی (‪.)OEA‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬کمیسیون غیر آمریکائی مبارزه علیه سوءاستفاده از مواد مخدر‪.‬‬
‫شورای اروپا که به قراردادهای خود میبالد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تنه ــا اتح ــاد اروپ ــا ک ــه الگ ــوی اصل ــی عم ــل در خص ــوص مب ــارزه علی ــه جرای ــم در س ــطح‬
‫منطق ــوی اس ــت میتوان ــد ب ــه خاط ــر اس ــتراتژی مب ــارزه علی ــه هم ــه م ــوارد جرای ــم س ــازمان یافته ب ــه‬
‫خ ــود افتخ ــار کن ــد‪.‬‬
‫انعقــاد و قــرارداد اتحــاد اروپــا در نوامبــر ســال ‪ ۱۹۹۳‬بــه قضائــی کــردن اتحــاد در خصــوص‬
‫امــورات داخلــی و قضائــی منجــر شــد‪ .‬تعــدادی از گروه هــای عملیــات خــاص بــه ایــن ترتیــب در‬
‫زمینــه همــکاری سیاســی گمرکــی و قضائــی بــه کار گرفتــه شــده و مبــارزه علیــه جرایــم بین‌المللــی‬
‫ســازمان یافته در ســطح اروپــا یکــی از اصلی‌تریــن همــکاری کشــورهای اروپائــی بــه طــور واقعــی‬
‫گســترش یافتــه اســت‪.‬‬
‫ایــن گــروه لــزوم گســترش مبادلــه صاحــب مقامــات قضائــی‪ ،‬مشــخص کــردن نقــاط ارتباطــی‬
‫کشــورها‪ ،‬بهره‌گیــری از شــناخت دوجانبــه قانون‌گــذاری داخلــی کشــورهای عضــو را بیــان کردنــد‪ .‬در‬
‫ادامــه توصیه هــای مختلفــی انجــام شــد کــه عبارتنــد از‪:‬‬
‫‪ -‬لزوم تأمل بر وجود اتهام مشترک نسبت به جرایم سازمان یافته در اجرای تدابیر‪.‬‬
‫بازجویی های خاص کمک می کند‪.‬‬
‫‪ -‬بــه جــا بــودن پیشــبینی مجــازات جزائــی مناســب جهــت اشــخاص حقوقــی تصویــب ســریع‬
‫قــرارداد شــورای اروپــا در مــورد پول‌شــویی‪ ،‬تعقیــب‪ ،‬ضبــط و توقیــف امــوال حاصــل از‬
‫جرایــم در ‪ ۸‬نوامبــر ســال ‪.۱۹۹۰‬‬
‫‪ -‬ایجاد سیستم توقیف و ضبط مستقل از حکم محکومیت احتمالی عامل جرم‪.‬‬
‫‪ -‬امــکان پیشــبینی مــدت حکــم عملیــات کلــی بــه مــدت نســبتاً طوالنــی بـرای تخلفــات مربوط‬
‫بــه جرایــم ســازمان یافته‪.‬‬
‫‪ -‬تسهیل دادن به شهادت افراد و تضمین امنیت و حمایت شاهدان‪.‬‬
 ‫‪ ۹۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بهتریــن نمــا و اراده کشــورهای اتحــاد اروپــا بـرای همــکاری در مبــارزه علیــه جرایــم ســازمان یافته‬
‫اداره پولیــس اروپاســت (اروپــل) (بولتــن جرایــم بین‌المللــی پولیــس بینالملــل‪.)۱۳۸۳ ،‬‬
‫کنوانســیون ســازمان ملــل متحــد علیــه جرایــم ســازمان یافته بین‌المللــی کــه در ســپتامبر ‪۲۰۰۳‬‬
‫بــه اج ـرا گذاشــته شــد مصوبــه بین‌المللــی اصلــی در مبــارزه علیــه جرایــم ســازمان یافته اســت‪ .‬ایــن‬
‫کنوانســیون را ‪ ۱۴۷‬کشــور و ‪ ۱۰۰‬گــروه امضــاء کرده‌انــد‪ .‬ســه پروتوکــول مکمــل آن وجــود دارد‬
‫کــه بــه حوزه هــای تــا خــاص جرایــم ســازمان یافته میپردازنــد‪ :‬پروتوکــول قاچــاق افـراد‪ ،‬بــه خصــوص‬
‫زنــان و اطفــال کــه ‪ ۱۱۷‬کشــور و ‪ ۸۰‬گــروه آن را امضــاء کرده‌انــد از دســامبر ‪ ۲۰۰۳‬بــه اجـرا درآمــد؛‬
‫پروتوکــول مربــوط بــه قاچــاق مهاج ـران از طریــق زمیــن‪ ،‬دریــا و هــوا کــه ‪ ۱۱۲‬کشــور و ‪ ۶۹‬گــروه‬
‫آن را امضــاء کرده‌انــد از جنــوری ‪ ۲۰۰۴‬بــه اجــرا درآمــد و پروتوکــول تولیــد غیرقانونــی و قاچــاق‬
‫ســاح های گــرم‪ ،‬بــا امضــای ‪ ۵۲‬کشــور و ‪ ۳۵‬گــروه کشــوری کــه پــس از تصویــب ‪ ۴۰‬کشــور بــه‬
‫اجـرا در خواهــد آمــد‪ .‬پیوندهــا بیــن جرایــم ســازمانیافته و ســاح های گــرم غیرقانونــی روشــن اســت‪:‬‬
‫گروه هــای جنائــی از ســاح های گــرم اســتفاده میکننــد و در انتقــال غیرقانونــی آن‌هــا دســت دارنــد‪.‬‬
‫کشــورهای عضــو قــادر خواهنــد بــود اســناد مربــوط بــه امضــاء بــا پیوســتن خــود بــه ایــن کنوانســیون و‬
‫پروتوکول هــای آن را در جریــان کنگــره جلوگیــری از جرایــم تســلیم کننــد‪.‬‬
‫از طــرف دیگــر مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته در ســطح ملــی و بین‌المللــی را چنیــن خالصــه‬
‫می‌نمائیــم‪:‬‬
‫‪1 .‬ضرورت اجماع جهانی در تعریف و تشخیص جرایم سازمان یافته و احصاء مصادیق آن‪.‬‬
‫‪2 .‬ایجــاد عــزم راســخ و اجمــاع بین‌المللــی بــرای مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته و ایجــاد‬
‫ضمانــت اجــرای جزائــی بازدارنــده و مؤثــر بــرای آن‪.‬‬
‫‪3 .‬مســاعی جمیلــه و همــکاری و معاضــدت اعضــای جامعــه بین‌المللــی بــرای کاهــش‬
‫آســیب‌ها و مخاطــرات جرایــم ســازمان یافته‪.‬‬
‫‪4 .‬اتخاذ تدابیر وقایوی و روش های بازدارنده‪.‬‬
‫‪5 .‬توجــه جدیتــر بــه کنوانســیون ها – و مقــررات و معاهــدات بین‌المللــی – منطقــوی و ‪ ...‬در‬
‫زمینــه مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته‪.‬‬
‫‪6 .‬قاطعیــت و صالبــت در برخــورد با شــبکه و ســر شــبکه های هدایتگر ســازمان ها و تشــکیالت‬
‫جرمــی و باالبردن مجــازات آن‪.‬‬
‫‪7 .‬پرهیز از برخورد دوگانه و تبعیض‌آمیز در عرصه بین‌المللی‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۹۱‬‬

‫‪8 .‬لزوم برخورداری از عدالت جزائی در تمامی سطوح و شرایط‪.‬‬

‫‪9 .‬قطع منابع مالی باندهای سازمان یافته مجرمین‪.‬‬
‫ ‪10.‬قانونمنــد کــردن امــر مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافته و تدویــن قانــون اجــراآت جزائــی‬
‫راهگشــا و حکیمانــه بــرای مبــارزه بــا آن‪.‬‬

‫گفتار نهم‪ :‬تحلیل جرایم سازمان یافته از نظر فقه اسالمی‬

‫جــرم ســازمان یافته هــر چنــد عنــوان حادثــی اســت کــه بــه طــور مشــخص و معیــن در منابــع فقهــی‬
‫بیــان نشــده اســت‪ ،‬ولــی شــاید بتــوان بــا بررســی و جســتجو در برخــی از حــوادث تاریخــی صــدر‬
‫اســام و نیــز عنــوان جرمــی فقهــی ردپائــی از آن را پیــدا نمــود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬نشانه های جرم سازمان یافته در منابع فقهی‬

‫الف‪ :‬حوادث تاریخی صدر اسالم‬
‫یکــی از موضوعــات قابــل بررســی که شــاید بتوان عناصــری از جــرم ســازمان یافته را در آن ریشــه یابی‬
‫کــرد‪ ،‬برخــی برخــی از حــوادث تاریخــی صــدر اســام؛ یعنــی توطئــه افــک‪ ،‬توطئــه مســجد ضـرار‬
‫و جریــان ارتــداد دردورۀ پیامبــرﷺ اســت سـزاوار اســت بــه بررســی ایــن حــوادث روی آوریــم و‬
‫نشــانه های جــرم ســازمان یافته را در آن هــا جســتجو کنیــم‪.‬‬

‫‪ -1‬توطئه افک‬
‫توطئـه افـک در آیـات شـریفۀ قـرآن کریم از آیۀ ‪ 11‬تا ‪ 26‬سـورۀ نور مطرح شـده و محـور بحث به طور‬
‫خـاص در آیـات ‪11‬و ‪ 19‬اسـت‪ .‬رویـداد افـک‪ ،‬یکـی از موضوعـات مهـم قـرآن کریم و تاریخ اسلام‬
‫اسـت کـه در دوره پیامبـر (ص) بـا توطئـه منافقـان پیوند خورده اسـت‪ .‬شـان نـزول آیۀ افک بین شـیعه و‬
‫اهـل سـنت اختالفی اسـت‪ .‬در این ماجرا‪ ،‬یکی از همسـران پیامبر (ص) به وسـیلۀ گروهـی از منافقان‪ ،‬با‬
‫سردسـتگی و رهبـری عبداللـه بـن ابی سـلول مـورد دروغ و تهمت نـاروا قـرار گرفت و هـدف این توطئه‬
‫مفسـران شـیعه و سـنی‪ ،‬تخریب و تضعیف جایگاه پیامبر (ص) و ایجاد فتنه در‬
‫بزرگ‪ ،‬بر اسـاس دیدگاه ّ‬
‫جامعـه و در نهایـت تضعیـف حکومـت نبـوی بود‪ .‬بر این اسـاس‪ ،‬آیـات مبارکۀ افک افـرادی را مذمت‬
‫می کند که افعال قبیح و زشـت را در بین مسـلمانان گسـترش می دهند تا بدین سـبب دین اسلام و اعتبار‬
‫مفسـران نکاتی چند قابل توجه اسـت‪.‬‬
‫مسـلمانان از بیـن برود‪ .‬با بررسـی آیـات ویدگاه ّ‬
 ‫‪ ۹۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نخســت‪ ،‬مقصــود از افــک‪ ،‬دروغ و تهمــت ناروایــی بــود کــه گروهــی از منافقــان‪ ،‬بـرای تضعیــف‬
‫نمــودن جایــگاه پیامبــر (ص) و بــه دنبــال آن‪ ،‬تضعیــف حکومــت و جامعــۀ نبــوی جعــل کــرده بودند‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬کســانی کــه افــک را ضــد پیامبــر(ص) ط ّراحــی کــرده بودنــد‪ ،‬یــک تشــکیالت و گــروه‬
‫ص َبــه» تعبیــر شــده‬
‫متحــد‪ ،‬منســجم‪ ،‬بــه هــم وابســته و تبانــی کننــده بودنــد کــه در قــرآن کریــم بــه « ُع ْ‬
‫وبیانگــر آن اســت کــه جریــان نامبــرده هدف مندانــه و باهــم فکــری‪ ،‬طراحــی و برنــام هریــز یشــده‬
‫عمــل شــده و رفتــار او از روی غفلــت نبــوده اســت‪ .‬‬
‫ســوم‪ ،‬مقصــود آیــۀ َوالَّـ ِ‬
‫ـذی ت َ َولَّــى كِ ْبـ َر ُه‪ ،‬عبداللــه بــن ابــی ســلول بــوده کــه رهبــری و ســرکردگی‬
‫توطئــه را بــر عهــده داشــته اســت‪ .‬نقــش تشــکیالت کــه دارای رهبــری و شــورای مرکــزی بــوده بیانگــر‬
‫پیچیدگــی و بزرگــی ایــن رویــداد اســت‪.‬‬
‫چهــارم‪ ،‬آیــۀ ‪ 19‬ســورۀ نــور‪ ،‬بــه وضــوح اشــاعۀ فحشــا را نــاروا دانســته و بــه آن وعــدۀ عــذاب‬
‫داده و ایــن بیانگــر حرمــت و جــرم آمیــز بــودن آن اســت‪ .‬همــا نطورکــه گفتــه شــد‪ ،‬مهم تریــن عنصــر‬
‫مــادی ســازمانیافتگی جــرم‪ ،‬گروهــی بــودن عمــل مجرمانــه اســت‪ .‬در توطئــه افــک بــا قیــد «عصبــه »‬
‫ردّپــای ایــن عنصــر را میتــوان شناســائی کــرد‪.‬‬
‫تبانــی بیــن گــروه‪ ،‬از دیگــر عناصــر مــادی جــرم ســازمان یافته اســت کــه بــاز در توطئــه افــک‬
‫معلــوم اســت؛ چراکــه در یــک برنامه ریــزی گروهــی و بــه صــورت هدف منــد و تبانــی بــا یکدیگــر‪،‬‬
‫زمینــۀ ارتــکاب جــرم را فراهــم کردنــد و بــه ایــن دروغ و بهتــان دســت زدنــد و آن راگســترش دادنــد‬
‫کــه دار نماینــد و حکومــت ایشــان را تضعیــف و برانــدازی نماینــد‪.‬‬
‫تــا قداســت رســول خــدا (ج) را ل ّ‬
‫از دیگــر عناصــر مــادی جــرم ســازمان یافته‪ ،‬اســتمرار فعالیــت جرمــی اســت‪ .‬همــان طــور کــه‬
‫پیش تــر گفتــه شــد‪ ،‬بیشــتر افـراد‪ ،‬ایــن عنصــر را از مقّومــات ســازمان یافتگی جــرم قلمــداد می کننــد‪.‬‬
‫بــر ایــن اســاس بایــد گفــت‪ :‬توطئــه افــک کــه توســط گروهــی از افـراد ســازماندهی شــده بــود و تنهــا‬
‫یــک واقعــه بــود و تــداوم نداشــت‪ ،‬فاقــد ایــن عنصــر اســت‪.‬‬
‫عنصــر معنــوی جــرم ســازمان یافته‪ ،‬عالوه بــر آگاهــی و عمــدی بــودن عمــل جرمــی و جــود انگیزه‬
‫و داعــی تحصیــل منافــع مــادی اســت کــه در توطئــه افــک ایــن مطلــب روشــن اســت‪ ،‬ولــی انگیــزۀ‬
‫آن‪ ،‬تضعیــف اجتماعــی سیاســی بــود نــه کســب منافــع مالــی‪.‬‬
‫بنابــر ایــن‪ ،‬اگرچــه در ایــن توطئــه عناصــری چــون گروهــی بــودن و تبانــی و همچنیــن قــدرت‬
‫مرکــزی بــه رهبــری عبداللــه بــن ابــی ســلول و سلســله مراتــب قابــل جســتجو‪ ،‬ولــی نمی تــوان ایــن‬
‫واقعــه را بــه عنــوان جــرم ســازمان یافتۀ تمام عیــار بــه مفهــوم امــروزی قلمــداد کــرد‪.‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۹۳‬‬

‫‪ -2‬توطئه مسجد ضرار‬

‫توطئــه مســجد ض ـرار در آیــۀ شــریفۀ ‪ 107‬ســورۀ توبــه یــاد شــده اســت‪ .‬داســتان از ایــن ق ـرار بــوده‬
‫کــه دروازده نفــر از منافقــان بــا رهبــری ابــو عامــر راهــب‪ ،‬کــه دشــمن سرســخت اســام بــود‪ ،‬بــا تبانــی‬
‫و توافــق یکدیگــر‪ ،‬پایگاهــی در لــوای مســجد‪ ،‬بـرای ضربــه زدن بــه پیامبــر (ص) و در پــی آن کیــان‬
‫اســام و ایجــاد تفرقــه بیــن مســلمانان‪ ،‬تأســیس کردنــد‪ .‬ایــن مســجد نباشــد‪ ،‬ولــی قبــل از اینکــه توطئه‬
‫منافقــان محقــق گــردد‪ ،‬خداونــد (ج) را بــر مــا کــرد و پیامبــر (ص) چنــد نفــر از اصحــاب خــود را‬
‫فرســتاد کــه آن مســجد را خ ـراب کننــد و بســوزانند‪ .‬ایــن امــر صــورت گرفــت و محــل آن مســجد‪،‬‬
‫زبالــه دان گردیــد‪ .‬در ایــن توطئــه چنــد هــدف قابــل ریشــه یائی اســت‪.‬‬
‫‪ -‬زیان رساندن به مسلمان‪،‬‬
‫‪ -‬تقویت کفر تا جایی که مردم به وضع قبل از اسالم برگردند؛‬
‫‪ -‬تفرقه افگنی دربین مسلمان؛‬
‫‪ -‬ایجــاد مرکــز و کانــون نفــاق بـرای کســی کــه بــا خــدا و پیامبــرش از پیــش مبــارزه کــرده بــود و‬
‫ســوابق ســوء او بــر همــگان روشــن بــود ( منظــور رهبــر توطئــه؛ ابوعامــر اســت)‪.‬‬
‫مفسران‪ ،‬به طور اختصار نکاتی در این توطئه به دست می آید‪.‬‬
‫با بررسی دیدگاه ّ‬
‫‪ -‬گروهــی و تشــکیالتی بــودن توطئــه مســجد ضـرار‪ ،‬در ایــن جریــان‪ ،‬دوازده نفــر از منافقــان بــا‬
‫رهبــری و هدایــت ابوعامــر راهــب دخالــت داشــتند‪.‬‬
‫‪ -‬علــت تخریــب مســجد ضـرار‪ ،‬ایجــاد کفــر و تفرقــه بیــن مؤمنــان و تبدیــل مســجد بــه پایــگاه‬
‫ض ـ ّد اســام بــود‪.‬‬
‫‪ -‬هــدف و انگیــزۀ منافقــان ایــن بــود کــه از ایــن راه بــه قــدرت برســند و در پــی آن اقــدام بــه‬
‫برانــدازی حکومــت نوپــای اســامی کننــد‪.‬‬
‫‪ -‬اقدام منافقان به صورت نظام مند و با تبانی و توافق یکدیگر طراحی شده بود‪.‬‬
‫‪ -‬تهدیــد بــر ضــد نظــام نوپــای پیامبــر (ص) منشــأ خارجــی داشــت و آن کشــور روم بــود کــه بــا‬
‫رهبــری ابــو عامــر هدایــت می شــد و ایشــان بــه عنــوان پشــتوانۀ مالــی و انســانی ایــن تشــکیل و‬
‫همبســتگی منافقــان بــه شــمار می رفــت‪.‬‬
‫‪ -‬بی شــک اجـرای توطئــه بــر صــد مصالــح بنیادیــن و تمامیــت جامعــه اســامی‪ ،‬هــر چنــد بــا‬
‫جــرم عینــی خاصــی همـراه نباشــد‪ ،‬حـرام اســت‪ .‬یکــی از عناصــر مــادی جــرم ســازمان یافته‪،‬‬
‫وجــود گــروه جرمــی اســت کــه در ایــن توطئــه بیــش از ســه نفــر شــرکت داشــتند‪.‬‬
 ‫‪ ۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬برنامه ریــزی و تبانــی بیــن اعضــا گــروه‪ ،‬از دیگــر عناصــر مــادی جــرم ســازمان یافته اســت‬
‫کــه بــاز در توطئــه مســجد ضـرار قابــل جســتجو بدیــن صــورت کــه توطئــه گرهــا بــه صــورت‬
‫ســازماندهی شــده و بــا تبانــی و توافــق یکدیگــر و بــا مدیریــت ابوعامــر‪ ،‬اقــدام بــه پایگاهــی‬
‫در قالــب مســجد زدنــد تــا از ایــن راه‪ ،‬موجــب اختالف افکنــی و در نهایــت تقویــت کفــر و‬
‫بــر انــدازی حکومــت اســامی گردنــد‪.‬‬
‫جه آن‬
‫از دیگـر عناصـر مـادی جرم سـازمان یافته‪ ،‬اسـتمرار و تداوم فعالیت جرمی اسـت و قابـل تو ّ‬
‫اسـت کـه ملاک اسـتمرار فعالیـت جرمی‪ ،‬اسـتمرار فعلـی و واقعی اسـت‪ ،‬نه اسـتمرار شـأنی و فرضی‬
‫بنابـر ایـن در توطئه مسـجد ضـرار‪ ،‬اگرچه بنای منافقان حفـظ و تثبیت این پایگاه بر زیـان پیامبر (ص)‬
‫و مسـلمان بـود و قصـد برانـدازی حکومت اسلامی را داشـتند‪ ،‬ولی ایـن انگیزه به طور فعلـی و واقعی‬
‫محقـق نگردیـد و بـر همین اسـاس‪ ،‬این رکن در توطئه مسـجد ضرار قابل جسـتجو نیسـت‪.‬‬
‫در جرایــم ســازمان یافته‪ ،‬عالوه بــر آگاهــی و عمــدی بــودن عمــل جرمــی‪ ،‬انگیــزۀ مالــی و جــود‬
‫دارد کــه در توطئــه مســجد ضـرار بــه طــور آشــکار وجــود نداشــت و انگیــزۀ اصلــی توطئــه‪ ،‬دســتیابی‬
‫بــه قــدرت سیاســی بــود‪.‬‬
‫در ایــن توطئــه عالوه بــر عناصــر مطــرح شــده‪ ،‬اوصافــی چــون قــدرت مرکــزی‪ ،‬سلســله مراتب‬
‫و تقســیم وظایــف قابــل ردیابــی اســت‪ .‬بنابــر ایــن‪ ،‬اگرچــه برخــی از عناصــر جــرم ســازمان یافته در‬
‫توطئــه مســجد ض ـرار قابــل جســتجو‪ ،‬ولــی نمی تــوان از آن بــه عنــوان جــرم ســازمان یافته بــا همــه‬
‫عناصــر آن نــام بــرد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬نسبت برخی عناوین جرمی فقهی با جرم سازمان یافته‬
‫نســبت های میــان برخــی از عناویــن جرمــی فقهــی از قبیل‪ :‬بغــی‪ ،‬محاربــه تواطئو بــا جرم ســازمان یافته‬
‫نیــز در اینجا بررســی اســت‪.‬‬

‫الف‪ :‬بغی‬
‫بغــی از جملــه جرایمــی اســت کــه ب ـرای حفــظ و صیانــت از حکومــت اســامی جــرم تلقــی شــده‬
‫اســت‪ .‬بغــی از لحــاظ بــه معنــای طلــب همـراه بــا تجــاوز آمــده اســت‪ .‬بغــاوت در لغــت بــه معنــای‬
‫سرکشــی و نافرمانــی کــردن آمــده اســت‪ .‬در اصطــاح عبــارت اســت از قیــام در برابــر حاکــم دولــت‬
‫اســامی بــه هــدف س ـرنگون کــردن آن‪ .‬پــس جــرم بغــاوت جــرم اســت کــه اولیــای امــور و نظــام‬
‫دولتــی را هــدف قـرار میدهــد یــا بــه عبــارت دیگــر بغــاوت عبــارت از شــورش مســلحانه علیــه امــام‪،‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۹۵‬‬

‫پادشــاه یــا نظــام حاکــم اســامی اطــاق می شــود‪.‬‬

‫باغیــان گروهــی از مســلمانان هســتند‪ ،‬کــه مخالــف امــام و پیشــوای عــادل می باشــند‪ .‬و برخــی‬
‫گفتــه انــد‪ :‬عدالــت امــام شــرط نیســت‪ ،‬پــس اطاعــت امــام و پیشــوای مســلمین واجــب اســت حتــی‬
‫اگــر ســتمگار و جابــر باشــد و اطاعتــش در چیــزی واجــب اســت کــه مخالــف اوامــر و نواهــی شــرع‬
‫نباشــد‪ ،‬بــه خــاف اینکــه اگــر مخالــف اوامــر و نواهــی شــرع باشــد در آن صــورت اطاعــت وی‬
‫واجــب نیســت‪ ،‬چــون اطاعــت مخلــوق در معصیــت و نافرمانــی خالــق جایــز و درســت نمی باشــد‪.‬‬
‫جــرم بغــاوت اینســت کــه ایــن جــرم توســط شــخص و یــا اشــخاص عمـاً تحقــق یابــد و بــه آن‬
‫جامــه عمــل پوشــانیده شــود در غیــر آن جــرم بغــاوت تحقــق پیــدا نمی کنــد‪.‬‬
‫کــه مرتکبیــن ایــن عمــل اشــخاص مکلــف‪ ،‬مختــار و قصــد جنــای کــه عبــارت از برکنــاری امــام‬
‫و یــا عــدم اطاعــت از فرمــان وی اســت داشــته باشــند‪ ،‬در غیرایــن صــورت جــرم بغــاوت صــورت‬
‫نخواهــد گرفــت‪.‬‬
‫برای تحقق جرم بغاوت فقهاء شروط ذیل را ضروری میدانند‪:‬‬
‫در مــاورای اعمــال مجرمانــه بایــد اهــداف سیاســی نهفتــه باشــد‪ ،‬ماننــد عــزل رئیــس دولــت‬
‫اســامی‪ ،‬یــا ســرپیچی از فرامیــن و دســتورات وی‪ .‬بغــاوت کننــده گان بایــد دارای نیــرو باشــند‪ :‬بدیــن‬
‫گونــه کــه ایــن گــروه بایــد قــوت و نیــرو داشــته باشــند و بنابرزعــم خویــش تعــدادی از مــردم از آنهــا‬
‫حمایــت نماینــد‪ .‬بغــاوت کننــده گان آرای خویــش را بــا اســتفاده از بکارگیــری نیــروی نظامــی تعمیــل‬
‫کننــد‪ ،‬و یــا بـرای تنفیــذ آن دســت بــه جمــع آوری وکســب نیــرو بزننــد‪ .‬از نظرامــام ابوحنیفــه بغــاوت‬
‫کننــده گان زمانیکــه دســت بــه تجمــع وکســب نیــرو می زننــد مبــاح الــدم می گردنــد اگرچــه عمــا بــه‬
‫جنــگ شــروع نکــرده باشــند‪ ،‬ولــی امــام مالــک امــام احمــد و امــام شــافعی بــه ایــن نظرانــد کــه بــه‬
‫مجــرد جمــع آوری قــوت و نیــرو مبــاح الــدم نمی گردنــد‪ ،‬بلکــه زمانــی خــون آنهــا هــدر خواهــد‬
‫بــود کــه عمــا جنــگ و تجــاوز را آغــاز کننــد‪ .‬بغــاوت کننــدگان بایــد تأویلــی داشــته باشــند‪ :‬یعنــی‬
‫کســانیکه دســت بــه بغــاوت مــی زننــد‪ ،‬بایــد جهــت صحیــح بــودن بغــاوت خــود دالیلــی اگرچــه‬
‫ضعیــف هــم باشــد داشــته باشــند‪ ،‬درغیــرآن عمــل آنهــا بغــاوت نبــوده‪ ،‬بلکــه فســاد در روی زمیــن‬
‫اســت و آنهــا مهــدر الــدم می باشــند‪.‬‬
‫مثــا زمانــی کــه گروهــی موســوم بــه خــوارج در برابــر حضــرت علــی (کَ ـ َّر َم اللَّ ـ ُه َو ْج َهــه) قیــام‬
‫کردنــد‪ ،‬دلیــل قیــام خــود را علیــه وی ایــن طــور بیــان می کردنــد کــه حضــرت علــی (کَـ َّر َم اللَّـ ُه َو ْج َهــه)‬
‫بــا وجــود آنکــه قاتلیــن حضــرت عثمــان (رضــی اللــه عنــه) را مــی شناســد‪ ،‬و قــدرت گرفتــاری آنهــا را‬
 ‫‪ ۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نیــز دارد‪ ،‬آنهــارا دســتگیر کــرده مجــازات نمی کنــد‪ .‬و تجــاوز را آغــاز کردنــد(‪.)17‬‬
‫مجــازات باغــی قبــل و بعــد از شــورش و همچنــان در زمــان شــورش بــا هــم متفــاوت اســت‪،‬‬
‫مجــازات آنــان قبــل و بعــد از شــورش در قبــال جرایــم کــه مرتکــب شــده انــد‪ ،‬مجــازات عــادی اســت‬
‫و بــه عنــوان یــک شــهروند‪ ،‬ماننــد ســایر افـراد در قبــال جرایــم کــه مرتکــب شــده انــد‪ ،‬مجــازات کرده‬
‫می شــوند‪ ،‬امــا مجــازات باغــی در زمــان شــورش‪ ،‬جنــگ علیــه آنــان و کشــتن شــان اســت‪ ،‬البتــه کــه‬
‫قبــل از آغــاز جنــگ و کشــتن آنهــا بــه مصالحــه و عــدم مخالفــت دعــوت کــرده می شــوند‪.‬‬
‫در اثنــای بغــاوت شورشــیان گشــته می شــوند و امــوال شــان بــه نفــع دولــت مصــادره مــی گــردد‪.‬‬
‫هرگــروه بشــمول اهــل ذمــه کــه بــه شورشــیان همــکاری نماینــد باغــی شــمرده می شــوند قبــل از آغــاز‬
‫جنــگ و کشــتن آن هــا بــه مصالحــه و عــدم مخالفــت دعــوت کــرده می شــوند‪ .‬بعــد از شکســت و پیر‬
‫وز شــدن علیــه شورشــیان کشــتن شــان جــواز نــدارد و مجــازات شــان تعزیــر اســت‪.‬‬
‫ـت إِ ْح َدا ُه َمــا َعلَــى اأْلْ ُ ْخـ َرى فَقَاتِلُــوا‬ ‫ن اقْتَتَلُــوا فَأَ ْصلِ ُ‬
‫حــوا بَ ْي َن ُه َمــا فَـ ِإن بَ َغـ ْ‬ ‫ن الْ ُم ْؤ ِم ِنيـ َ‬
‫« َوإِن طَائِ َفتَــانِ ِمـ َ‬
‫الَّ ِتــي ت َ ْب ِغــي َحتَّــى ت َ ِفــي َء إِلَــى أَ ْمـ ِر اللَّـ ِه فَـ ِإن فَــاءتْ فَأَ ْصلِ ُ‬
‫حــوا بَ ْي َن ُه َمــا بِالْ َعـ ْد ِل َوأَق ِْسـطُوا إِنَّ اللَّـ َه يُ ِحـ ُّ‬
‫ـب‬
‫ن»(‪ )18‬یعنــی واگــر دوطایفــه وگروهــی از مؤمنــان بــا هــم بــه ن ـزاع وجنــگ پردازنــد‪ ،‬آنهــا‬ ‫الْ ُمق ِْسـ ِ‬
‫ـطي َ‬
‫را آشــتی دهیــد‪ .‬واگــر یکــی ازآن دو بــر دیگــری تجــاوز کنــد‪ ،‬بــا گــروه متجــاوز پیکارکنیــد تــا بــه‬
‫فرمــان اللــه بازگــردن هــرگاه بازگشــت (و زمینــه صلــح فراهــم شــد) درمیــان آن دو بــه عدالــت صلــح‬
‫بــر قـرار ســازید و عدالــت پیشــه کنیــد کــه خداونــد عدالــت پیشــه گان را دوســت مــی دارد‪ .‬همچنــان‬
‫پیامبــر(ص) میفرمایــد‪( :‬إنــه ســتکون هنــات وهنــات فمــن أراد أن یفــرق أمــر هــذه االمــة وهــی جمیــع‬
‫فاضربــوه بالســیف کائنامــن کان) بــزودی در بیــن امتــم فتنــه هــا و بدعــت هــا پیــدا می شــود‪ ،‬پــس‬
‫کســیکه بخواهــد امرایــن امــت را درحالیکــه تمــام ایشــان باهــم متفــق می باشــند پ ـرا گنــده ســازد‪،‬‬
‫گــردن او را باشمشــیر بزنیــد هرکســیکه باشــد(‪.)19‬‬
‫بغــی در عــرف متشــرعه‪ ،‬بیــرون رفتــن از اطاعــت امــام عــادل اســت دلیــل کشــتن یــا اعــدام فــرد‬
‫باغــی ایــن اســت کــه حکــم او بــه خاطــر خــروج بــر امــام‪ ،‬ماننــد حکــم مرتــد اســت ایــن قدامــه از‬
‫فقهــای حنبلــی در کتــاب خــود اقــوال در مــورد اهــل بغــی را بــه چهــار دســته تقســیم کــرده کــه قســم‬
‫ســوم آن را اهــل حدیــث نســبت داده اســت کــه معتقدنــد کســی کــه بــر امــام خــروج کنــد ماننــد مرتــد‬
‫‪ .17‬سعید‪ .‬اسالم دین فطرت‪ ,‬مترجم مؤمن حکیمی‪ ,‬جلد دوم ص‪343:‬‬
‫‪ .18‬سوره الحجرات ‪۹‬‬
‫‪ .19‬فقــه االســامی و ادلتــه‪ ،‬ج ‪ ، 7‬ص ‪ . 414‬فقــه عقوبــات ‪ ، 2‬ص ‪ . 124‬التشــریع الجنائــی االســامی مقارنــا باالقانــون‬
‫الوضعــی‪ ،‬مترجــم‪ ،‬فرهــودی نیــا‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪. 377‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۹۷‬‬

‫اســت کــه امــوال و خــون او مبــاح اســت کــه اگــر در ســرزمینی دارای شــوکت و جایــگاه شــدند تبدیل‬
‫بــه اهــل حــرب شــده و ماننــد ســایر کفــار قتــال بــا آن واجــب اســت امــا در صورتــی کــه در چنــگ‬
‫امــام باشــند ماننــد مرتدیــن توبــه داده می شــودند‪ :‬و در صــورت عــدم توبــه کشــته می شــوند و امــوال‬
‫آنــان جــزء امــوال مشــترک مســلمانان اســت‪.‬‬
‫آنچــه نظــر شــیعه را تقویــت می کنــد ایــن اســت کــه خــروج بــر امــام واجــب الطاعــه ماننــد خروج‬
‫بــر نبــی (ص) اســت کــه ســبب کفــر می شــود اشــکال شــده کــه اگــر بغــی ماننــد ارتــداد اســت بایــد‬
‫احــکام آن هــا از جمیــع جهــات یکــی باشــد او ایــن در حالــی اســت کــه اجمــاع امــت بــر مخالفــت‬
‫احــکام مرتدیــن بــا اهــل بغــی اســت‪.‬‬
‫ایــن اشــکال چنیــن جــواب داده اســت کــه باغــی در نفــی ایمــان و اســتحقاق عقــاب ماننــد‬
‫مرتدیــن اســت امــا در احــکام شــرعیه ماننــد دفــن وراث بــا احــکام مرتــد متفــاوت اســت همــان طــور‬
‫کــه کافــر ذمــی در کفــر و خــروج از ایمــان ماننــد کافــر حربــی اســت امــا در باقــی احــکام شــرعیه بــا‬
‫او تفــاوت دارد‪.‬‬
‫‪ -۱‬رابطـه بغـاوت با جرایم سـازمان یافته‪ :‬از مجمـوع موضوعات فوق حاصل می شـود‪ ،‬کسـانی‬
‫کـه بـر ضـد حکومـت اسلامی و یـا حاکـم آن‪ ،‬قیـام و شـورش می کنـد‪ ،‬باغـی هسـتند و مقولـۀ بغـی‬
‫اختصـاص بـه خـروج علیـه امـام معصـوم نـدارد‪ .‬بسـیار از فقهـای شـیعه و حقوق دانان‪ ،‬گروهـی بودن‬
‫بغـاوت را شـرط تحقـق آن دانسـته اند و قایـل انـد مجـازات بغـاوت به دلیل داشـتن گروه و تشـکیالت‬
‫منسـجم اشـد اسـت‪ .‬فقهـای اهـل سـنت‪ ،‬گروهـی بـودن را از ویژگـی تحقـق جرم بغـی دانسـته اند‪ ،‬از‬
‫شـروط دیگـر جـرم بغـی کـه در سـازمان یافتگی آن مؤثـر اسـت‪ ،‬برخورداری شـوکت و قـدرت مادی‬
‫کافـی باغیان اسـت‪ .‬شـرط داشـتن قدرت مادی بغـاوت را ضروری دانسـته و تحقق چنین چیـزی را در‬
‫گـرو کثـرت عـدد و قـدرت و شـوکت خـروج کننـدگان می دانـد‪ ،‬از ایـن رو‪ ،‬تصریـح می کنـد که اگر‬
‫افـراد باغـی تعـداد شـان کـم باشـد‪ ،‬مثـل اینکه یـک دو و یـا ده نفر باشـند در زمـرۀ قطاع الطریـق قرار‬
‫می گیرنـد‪ .‬فقهـای اهـل سـنت آورده انـد کـه باغـی بایـد در موضـع قـدرت و شـوکت و دارای گروهی‬
‫باشـد کـه بـرای دفـع آن هـا نیازمند هزینـه کرد مالی و نیروی انسـانی باشـد‪ .‬سرخسـی از فقهـای حنفی‬
‫معتقـد اسـت‪ ،‬زمانـی که اهل باغی از شـوکت و قـدرت مادی برخوردار نباشـند‪ ،‬و یک یـا دو نفر اهل‬
‫شـهر بـه زعـم خود باداشـتن توجیـه و مجوز شـرعی قیـام کنند‪ ،‬در زمـرۀ باغیـان به حسـاب نمی آیند‪.‬‬
‫در مذهـب امـام شـافعی بـرای تحقـق جـرم بغی وجـود قـدرت و رهبری گروه ملاک اسـت‪ .‬در حالی‬
‫کـه فقهـای شـیعه برای بغـاوت ذوفئه‪ ،‬وجـود فرمانده و رهبر را شـرط می دانند‪ .‬پس از بیـان مطالب یاد‬
 ‫‪ ۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شـده اذعـان می شـود کـه جـرم بغی‪ ،‬یک جرم عـادی و فردی نیسـت و بـرای تحقق جرم بغـی‪ ،‬وجود‬
‫( قـدرت شـوکت) و (کثـرت) در بغـاوت مالک اسـت‪.‬‬

‫ب‪ :‬محاربه (قطاع الطریق)‬

‫محاربــه مصــدر بــاب مفاعلــه از مــادۀ ( حربــه حربــا) شــتقاق شــده و معنــای ( ربــود مــال او را‪ ،‬بی چیز‬
‫گردانیــد او را) می رســاند‪ .‬کلمــات محاربــه‪ ،‬تحــارب‪ ،‬و ح ـراب بــا یگریگــر جنــگ کــردن کــه از‬
‫همیــن بــاب حرابــه شــناخته می شــود‪ .‬چــون در بریــدن راه ‪ ،‬دزد و راهــزن رعــب‪ ،‬تــرس و خــوف را‬
‫ایجــاد نمــوده مانــع رفت وآمــد و موجــب فتنــه انگیــزی بــر نفــس و مــال عابریــن می گــردد بــدان نــام‬
‫مســمی گردیــد(‪.)20‬‬
‫محــارب کســی را گوینــد کــه ســاح یــا وســایل تهدیــد کننــده بــه دســت گیــرد و مــردم را بــا قهــر‬
‫و غلبــه بتــر ســاند‪ ،‬ارعــاب و بی امنیتــی در جامعــه ایجــاد نمایــد‪ .‬خــواه در خشــکه باشــد یــا بحــر و‬
‫دریــا‪ ،‬در شــب باشــد یــا روز و در‬
‫شــهر باشــد یــا غالب ـاً خــارج از آن‪ ،‬قطــع الطریــق ســرقت کبــری یــاد می شــود‪ ،‬پــس هــر کــس‬
‫کــه بــه قصــد رعــب و هـراس و ســلب آزادی و امنیــت و مــردم دســت بــه اســلحه یــا وســایل نــا امنــی‬
‫ببــرد‪ ،‬محــارب و مفســد فــی االرض نامنــد‪ .‬و اعمالــی کــه توســط محــارب انجــام می پذیــرد اصطالحـاً‬
‫« محاربــه» گفتــه می شــود‪ .‬و قطــع طریــق مهاجــم و مبــارز‪ ،‬بــه خاطــر گرفتــن مــال یــا کشــتن و یــا‬
‫انداختــن خــوف و تــرس در دل مــردم از طریــق اعمــال قــوت و غلبــه و اعتمــاد بــر شــان و شــوکت‬
‫بــا وجــود دور بــودن راه از فریــاد درس و عادت ـاً کمــک بــه آن هــا متعــذر باشــد‪ .‬و قطــاع الطریــق‬
‫ملتــزم بــر اج ـرای احــکام شــرع اســت نبایــد بــه چنیــن اعمالــی دســت بزنــد‪ .‬چپاولگ ـران یــا دزدان‬
‫راه و ســرک های عامــه‪ ،‬گروه‪-‬هــای مســلح هســتند‪ ،‬در ( داراالســام) زندگــی نمــوده و در احــداث‬
‫بی نظمــی‪ ،‬اضطـراب‪ ،‬ریختانــدن خــون مــردم‪ ،‬ســلب امــوال‪ ،‬هتــک اعـراض و بــه هالکت رســانیدن‪،‬‬
‫حــرث و نســل‪ ،‬قطــع اشــجار و اتــاف زرع و کشــت و کشــتن حیوانــات و مواشــی مــردم مبــادرت‬
‫می نمایــد‪ .‬بدیــن منــوال اعمــال آن هــا را خداونــد(ج) مبــارزه بــا خــدا و رســول او اعــان داشــته و‬
‫مجــازات شــدید بــه حــال آن هــا مقــدر نمــوده اســت(‪.)21‬‬
‫بــر اســاس ایــن تعریــف‪ ،‬شــرط تحقــق محاربــه‪ ،‬بــه کارگیــری اســلحه و قصــد بــر هــم زدن امنیــت‬
‫و آســایش مــردم اســت‪ .‬نکتــۀ مهــم اینکــه آیــا تعــدد مجرمیــن و دارا بــودن شــوکت و قــدرت در‬
‫‪ .20‬همان‪ ،‬ص‪۱۴ ،‬‬
‫‪ - 21‬کریمی‪ ،‬الله محمد‪ ،‬جرم قطع الریق در فقه اسالمی‪ ،‬چاپ پنجم‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات‪ ،‬وزیری‪ ،۱۳۹۸ ،‬ص ‪۴۸‬‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۹۹‬‬

‫تحقــق محاربــه شــرط اســت؟ از تعریــف مشــهور فقهای شــیعه اســتفاده می شــود کــه تعــدد مجرمین و‬
‫شــوکت‪ ،‬مــاک جــرم محاربــه نیســت‪ .‬امــا بــر مبنــای تعریــف فقهــای اهــل ســنت و برخــی از فقهــای‬
‫شــیعه کــه ب ـرای تحقــق محاربــه راه زنــی را شــرط دانســته اند‪ ،‬بــه نظــر می‪-‬رســد تحقــق آن بــه کار‬
‫گروهــی و تشــکیالتی و دارای شــوکت وقــدرت وابســته اســت و بــه صــورت فــردی ممکــن نیســت‪.‬‬
‫بــر ایــن مدعــا‪ ،‬سرخســی از فقهــای اهــل ســنت آورده اســت کــه از شـرایط محاربــه‪ ،‬تشــکیل گــروه‬
‫اســت‪ ،‬چــون راهزنــان بــه موجــب نــص قــرآن کریــم‪ ،‬محارب انــد و محاربــه‪ ،‬طبیعتـاً توســط گروهــی‬
‫محقــق می شــود کــه بـرای آن گــروه‪ ،‬قــدرت و اقتــدار و شــوکت باشــد‪ .‬کــه از ایــن طریــق خطــر را از‬
‫خودشــان دفــع کننــد و بــر دیگـران غالــب شــوند‪ .‬را ه زنــی چــون ســبب عنــوان محاربــه اســت‪ ،‬جــز‬
‫باوجــود گــروه و تشــکیالتی کــه دارای قــدرت و شــوکت باشــد‪ ،‬محقــق نمی شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۱۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نتیجه گیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل می توان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫‪ -1‬بـا وجـود اختلاف قابـل توجهـی کـه در تعریـف جـرم سـازمان یافته وجـود دارد‪ ،‬اندیشـمندان‬
‫علـوم جنائـی در شـدید بـودن تهدیـد مظاهـر ایـن جـرم اتفـاق نظـر دارنـد‪ ،‬بـه گونۀ کـه قرن بیسـت و‬
‫یکـم میلادی بـه عنوان قرن جرایم سـازمان یافته مطرح می باشـد‪ .‬خطـر و تهدید جرایم سـازمان یافته‬
‫بخصـوص از آن جهـت اسـت که به صورت برنامه ریزی شـده و با هدایت رهبران بـا تجربه و امکانات‬
‫خـاص و مسـتمر صـورت می گیرد و آنان در راسـتای رسـیدن به اهـداف جرمی‪ ،‬با پرداخت رشـوت و‬
‫تطمیـع‪ ،‬کارگـزاران و مأمـوران اجرائـی و پولیـس و مدیران و قضات و دسـت انـدرکاران را خریده یا با‬
‫تهدیـد و اعمال فشـار و خشـونت‪ ،‬آنـان را به سـکوت وادار می کنند‪.‬‬
‫متأســفانه هــم گام بــا پیشــرفت علــم و تکنالــوژی و ســهولت گــذر از ســرحدات و توســعه‬
‫تکنالــوژی ارتباطــات راه دور‪ ،‬جرایــم ســازمان یافتــه بــا گــذر از ســرحدات جنبــه بیــن المللــی و در‬
‫بعضــی مــوارد بیــن المللــی پیــدا کــرده اســت‪ .‬ایــن پدیــده خطــر و تهدیــدات ناشــی از جرایم ســازمان‬
‫یافتــه را افزایــش داده اســت‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه ایــن کــه مرتکبیــن جرایــم ســازمان یافتــه بــه دنبــال کســب ســود و منافــع مــادی هر چه‬
‫بیــش تــر هســتند‪ ،‬نــه تنهــا مرتکــب فعالیــت هــای جرمــی می شــوند‪ ،‬بلکــه در مــواردی نیــز بــا انجــام‬
‫فعالیت هــای بــه ظاهــر قانونــی بــه دنبــال کســب قــدرت و تســخیر پارلمــان بــوده و از ایــن راه عــاوه‬
‫بــر ملغــی نمــودن قوانیــن معــارض بــا منافعشــان‪ ،‬بــه عــزل و نصــب مدیـران مطابــق مصالــح گروهــی‬
‫خــود پرداختــه و در نتیجــه از خطــر ارتــکاب اعمــال غیــر قانونــی خــود مــی کاهنــد و بــه راحتــی بــا‬
‫ارتــکاب جرایــم یخــن ســفیدان و پــول شــویی‪ ،‬درآمدهــای نامشــروع خــود را بــه طــور چشــم گیــری‬
‫افزایــش مــی دهنــد‪ .‬ارتــکاب جرایــم ســازمان یافتــه‪ ،‬بخصــوص آن گاه کــه ســازمان هــای جرمــی‬
‫قــدرت را بــه دســت مــی گیرنــد نــه تنهــا موجــب فســاد اقتصــادی و اجتماعــی و اداری مــی شــود بلکه‬
‫مــردم ســاالری و امنیــت ملــی و نظــم بیــن المللــی را نیــز بــه خطــر مــی انــدازد‪.‬آن چــه مــی توانــد‬
‫از تهدیدهــای ناشــی از جرایــم ســازمان یافتــه بکاهــد‪ ،‬تدویــن سیاســت جزائــی مناســب و تقویــت‬
‫ابزارهــای مبــارزه بــا ایــن گونــه جرایــم‪ ،‬انعقــاد قـرارداد منطقــۀ و بیــن المللــی جهــت همکاری هــای‬
‫پولیــس‪ ،‬قضائــی‪ ،‬اداری و غیــره و س ـرانجام تقــوای مدی ـران جامعــه و قضــات و نیروهــای پولیــس‬
‫اســت‪.‬با بررســی و تحلیــل ماهیــت جــرم ســازمان یافته معلــوم گردیــد‪ ،‬کــه گروهــی بــودن برنامه‪-‬ریــزی‬
‫در بیــن اعضــا‪ ،‬اســتمرار فعالیــت جرمــی و انگیــزه مالــی از مق ّومــات جــرم ســازمان یافته بــه مفهــوم‬
 ‫هتفای نامزاس میارج یتامدقم ثحابم ‪،‬لوا لصف ‪۱۰۱‬‬

‫امروزیــن آن اســت و در صــورت فقــدان هــر یــک از ایــن مــوارد‪ ،‬ســازمان یافتگی جــرم محل اشــکال‬
‫اســت؛ بنابرایــن اگــر عنصــر اســتمرار و تــداوم زمانــی فعالیــت جرمــی وجــود نداشــته باشــد‪ ،‬جــرم‬
‫تشــکیالتی اســت‪ ،‬نــه ســازمان یافته‪ .‬همچنیــن جرایمــی کــه بــا انگیــزۀ سیاســی عمــل جرمــی انجــام‬
‫می دهنــد‪ ،‬در ردیــف جــرم ســازمان یافته قـرار نمی گیرنــد‪.‬‬
‫در منافــع فقهــی اگــر چــه همــۀ عناصــر و مقومــات جــرم ســازمان یافتــه بــه طــور مشــخص و‬
‫معیــن قابــل جســتجو نیســت و بـرای آن در مصادیــق اعمــال مجرمانــۀ گذشــته نمی تــوان مثــال جامــع‬
‫و تمــام عیــاری یافــت‪ ،‬ولــی تشــکیالتی بــودن‪ ،‬یعنــی وجــود گــروه مشــتکل و منســجم و بــا تبانــی که‬
‫از عناصــر قطعــی جــرم ســازمان یافتــه اســت‪ ،‬قابــل ردیابــی اســت و بــر همیــن اســاس می تــوان بــه‬
‫ردیابــی از جــرم ســازمان یافتــه در منافــع اهــل ســنت و شــیعه اذعــان کــرد‪ .‬شــایان یــادآوری اســت کــه‬
‫از منظــره فقــه اهــل ســنت نیــز‪ ،‬محاربــه جرمــی ســازمان یافته قلمــداد می گــردد‪.‬‬
‫فصل دوم‬

‫پول‌شویی‬
 ‫مقدمه‬

‫پول‌شــویی‪ ،‬پدیــدۀ نوظهــور و از معضــات اساســی نظام‌هــای حقوقــی و اقتصــادی اســت؛ بــا وجــود‬
‫ایــن‪ ،‬متأســفانه مــردم بســیار انــدک بــا آن آشــنا هســتند‪ .‬فقــدان شــناخت و ناآگاهــی فقــط بــه تــوده‬
‫مــردم محــدود نمی‌شــود‪ ،‬بلکــه بســیاری از خــواص نیــز بــا ایــن پدیــده آشــنا نیســتند؛ در ممالــک‬
‫پیشــرفته نیــز کــه قوانیــن عریــض و طویلــی بـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی تصویــب شــده اســت‪ ،‬مــردم‬
‫عــادی کمتــر معنــا و مصــداق واقعــی آن را می‌شناســند‪.‬‬
‫بی‌گمــان هــدف از ارتــکاب بســیاری از اعمــال جرمــی‪ ،‬تحصیــل ســود و منفعــت اســت‪ .‬مرتکبین‬
‫ایــن دســته از جرایــم بـرای نیــل بــه مقصــود خــود نیازمنــد اســتفاده و بهره‌بــرداری از وجــوه و منافــع بــه‬
‫دســت آمــده هســتند‪ .‬اســتفاده و مصــرف منافــع انــدک ناشــی از جرایــم خــورد و وارد نمــودن آن‌هــا‬
‫بــه کانال‌هــای اقتصــادی‪ ،‬کار ســخت و دشــواری نیســت؛ امــا زمانــی کــه جــرم‪ ،‬عوایــد هنگفــت و‬
‫کالنــی تولیــد می‌کنــد بهره‌بــرداری از آن بــه آســانی میســر نیســت‪.‬‬
‫در اختیـار داشـتن وجـوه هنگفـت آلـوده بـه جـرم و مهم‌تـر از آن اسـتفاده و مصرف آن‌ها چه بسـا‬
‫موجبـات جلـب توجـه و برانگیختـن ظـن و تردیـد مقامـات مجری قانـون و مأموریـن پولیـس را فراهم‬
‫آورده و نهایتاً منجر به شناسـائی و دسـتگیری مجرمین و یا کشـف و توقیف و باالخره مصادره وجوه و‬
‫عوایـد کثیـف ناشـی از جرم شـود؛ فلهـذا وقتی یک عمل جرمـی عواید کالن تولید می‌کند فـرد یا گروه‬
‫جنایتـکار باید در جسـتجوی راهی باشـد که بدون جلـب توجه نمودن مجرمین اصلـی یا مرتکبین آن‪،‬‬
‫عوایـد بـه دسـت آمـده را حفظ و بهره‌بـرداری نماید؛ در این راسـتا آن‌ها به تکنیک‌هـای متعدد و بعضاً‬
‫پیچیـده متوسـل می‌شـوند تا بـه عواید ناشـی از اعمال جرمی‪ ،‬ظاهـر قانونی و مشـروع بدهند‪.‬‬
 ‫‪ ۱۰۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شستشــوی عوایــد ناشــی از جــرم موجــب تقویــت اقتصــادی و تــوان جنایــت کاران شــده و در‬
‫نتیجــه آن‌هــا را بـرای ارتــکاب جرایــم بعــدی و آتــی تهییــج و تجهیــز خواهــد نمــود؛ فلهــذا عملیــات‬
‫پول‌شــویی بــه طــور موفقیت‌آمیــز انجــام شــود‪ ،‬ایــن امــر اوالً کشــف جنایــت اصلــی و شناســائی و‬
‫توقیــف مجرمیــن را غیــر ممکــن یــا حداقــل مشــکل می‌کنــد و ثانیـاً زمینــه ارتــکاب جرایــم بعــدی را‬
‫نیــز مهیــا و تقویــت می‌نمایــد؛ چـرا کــه وجــوه تطهیــر شــده‪ ،‬منبــع خوبــی بـرای تأمیــن مالــی جرایــم‬
‫بعــدی محســوب می‌شــوند‪.‬‬
‫پول‌شــویی خــود مولــود جرایــم اصلــی و متفــرع بــر آن اســت و در عیــن حــال زمینه‌ســاز جرایــم‬
‫بعــدی نیــز می‌باشــد؛ عــاوه بــر ایــن‪ ،‬انجــام عملیــات پول‌شــویی هم‌زمــان مســتلزم ارتــکاب برخــی‬
‫جرایــم دیگــر مثــل جعــل اســناد ارتشــاء و امثــال آن نیــز خواهــد بــود‪ ،‬فلهــذا می‌تــوان پول‌شــویی را‬
‫سرمنشــأ و زمینه‌ســاز یــک سلســلۀ از جرایــم تلقــی نمــود و همیــن واقعیــت‪ ،‬ضــرورت مبــارزه جدیــد‬
‫و همه‌جانبــه بــا ایــن شــکل از جــرم را دوچنــدان می‌نمایــد‪.‬‬
‫جرایــم ســازمان‌یافته از نــوع بین‌المللــی آن و بــه خصــوص جرایــم مربــوط بــه قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر بیــش از ســایر جرایــم‪ ،‬مؤیــد رویکــرد نویــن اســت‪ .‬پیدایــش اصطالحــات جدیــدی همچــون‬
‫«تجــارت جــرم» یــا «جــرم بـرای منفعــت» کــه در ســال‌های اخیــر وارد ادبیــات حقوقــی شــده اســت‪،‬‬
‫بیانگــر رواج و گســترش ایــن اشــکال از مجرمیــت در جوامــع کنونــی اســت‪ .‬نــگاه نویــن بــه پدیــده‬
‫جــرم و تلقــی آن بــه عنــوان یــک تجــارت ســودآور و پردرآمــد‪ ،‬اهمیــت پول‌شــویی را بیــش از‬
‫هــر زمــان دیگــری مدلــل می‌ســازد؛ چــرا کــه درآمدهــای آلــوده ناشــی از ایــن تجــارت کثیــف‪،‬‬
‫نیازمنــد قرارگرفتــن در مراحــل پول‌شــویی بــه منظــور اختفــا یــا تغییــر شــکل دادن منشــأ غیــر قانونــی‬
‫و نامشــروع می‌باشــند؛ لــذا بـرای مبــارزه بــا ایــن نــوع از مظاهــر نویــن ارتــکاب جــرم بایــد اســتراتیژی‬
‫جدیــدی را جســتجو و طراحــی کــرد‪ .‬ایــن اســتراتژی‪ ،‬همانــا عــزم جــدی ب ـرای مبــارزه بــا عملیــات‬
‫پول‌شــویی اســت کــه یکــی از راه‌هــای نیــل بــه ایــن هــدف‪ ،‬جرم‌پنــداری پول‌شــویی بــا همــه لــوازم‬
‫عرفــی و متــداول آن اســت‪.‬‬
‫رواج پول‌شــویی موجــب اشــاعه و گســترش فســاد اداری و جــرم ســازمان‌یافته و تروریــزم‬
‫می‌شــود‪ .‬مأموریــن اداری فاســد‪ ،‬محتــاج تطهیــر رشــوه‌های دریافتــی و وجــوه مــورد اختــاس‬
‫هســتند‪ .‬گروه‌هــای مجرمیــن ســازمان‌یافته نیازمنــد شستشــوی عوایــد ناشــی از قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫و کاال می‌باشــند‪ .‬گروه‌هــای تروریســتی از پول‌شــویی جهــت تأمیــن مالــی خریــد اســلحه اســتفاده‬
‫می‌کننــد‪ .‬موقعیــت ایــن ســه گــروه در عملیــات پول‌شــویی‪ ،‬آثــار و پیامدهــای فاجعه‌آمیــز و‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۰۷‬‬

‫هولناکــی را بــه دنبــال خواهــد داشــت‪ .‬بازســتاندن عوایــد آلــوده بــه اعمــال جرمــی از مأموریــن فاســد‬
‫گروه‌هــای پائیــن ســازمان‌یافته و گروه‌هــای تروریســتی‪ ،‬یکــی بهتریــن روش‌هــا ب ـرای جلوگیــری از‬
‫اســتمرار و تــداوم اعمــال جرمــی آن‌هــا اســت‪.‬‬
‫جامعــه بشــری از نیمــه دوم ســده گذشــته شــاهد رشــد و افزایــش بی‌ســابقه جرایــم ســازمان‌یافته‬
‫ب ــوده اس ــت‪ ،‬افزای ــش ای ــن جرای ــم معل ــول عوای ــد مختلف ــی نظی ــر پدی ــده جهانی‌ش ــدن و لیبرالی ــزه‬
‫ک ــردن اقتص ــاد و ب ــروز انق ــاب عظی ــم در عرص ــه عل ــوم و تکنال ــوژی می‌باش ــد‪ .‬تح ــوالت س ــریع‬
‫و شـــگرف در عرصـــه تکنالـــوژی اطالعـــات و ارتباطـــات موجـــب شـــده اســـت کـــه مجرمیـــن‬
‫راحت‌تـــر بتواننـــد عوایـــد جرمـــی را بـــه مـــاورای ســـرحدات ملـــی و نقاطـــی کـــه کمتـــر تحـــت‬
‫نظ ــارت و کنت ــرول هس ــتند‪ ،‬انتق ــال دهن ــد‪.‬‬
‫پول‌شــویی یکــی از مصادیــق جرایــم ســازمان‌یافته می‌باشــد‪ ،‬بــه مــوازات افزایــش جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته در ســطح جوامــع ملــی و بین‌المللــی‪ ،‬پول‌شــویی نیــز ســیر صعــودی پیــدا کــرده‬
‫اســت‪ .‬تلقــی پول‌شــویی بــه عنــوان جنایــت دهــه نــود میــادی‪ ،‬بیانگــر افزایــش بی‌ســابقه ایــن‬
‫پدیــده جرمــی در دهــه پایانــی ســده گذشــته اســت؛ بــه همیــن جهــت اوج مســاعی بین‌المللــی‬
‫بــرای مبــارزه بــا پول‌شــویی بــه دهــه مذکــور برمی‌گــردد‪ ،‬بــا ایــن وجــود‪ ،‬نبایــد فرامــوش کــرد کــه‬
‫واقعــه یازدهــم ســپتامبر ســال ‪ 2001‬میــادی بیــش از پیــش توجــه جهانــی را بــه ایــن پدیــده معطــوف‬
‫داشــته اســت‪ .‬بعــد از بــروز واقعــه تروریســتی مذکــور بــار دیگــر ضــرورت مبــارزه جــدی و همه‌جانبــه‬
‫بــا پول‌شــویی‪ ،‬در کانــون توجــه محافــل جهانــی قرارگرفتــه اســت و بســیاری از ممالــک جهــان‪،‬‬
‫خــواه بــه طــور اختیــاری یــا تحــت فشــار مجامــع بین‌المللــی بــه تصویــب یــا اصــاح قوانیــن جزائــی‬
‫خویــش اقــدام نموده‌انــد‪.‬‬
‫از آن جایــی کــه مبــارزه جــدی و مؤثــر بــا پول‌شــویی بــه هماهنگــی و همــکاری مشــترک‬
‫دولت‌هــا بســتگی دارد و ناهماهنگــی برخــی از اعضــای جامعــه جهانــی منجــر بــه ناکافــی اقدامــات‬
‫و تدابیــر ضــد پول‌شــویی در ســطوح مختلــف ملــی و بین‌المللــی می‌شــود‪ ،‬در ســال‌های آغازیــن‬
‫هـزاره ســوم میــادی اهتمــام کشــورهای واقــع در صــف اول مبــارزه بــا پول‌شــویی و هم چنیــن مجامــع‬
‫بین‌المللــی بــرای جلوگیــری‪ ،‬کنتــرول‪ ،‬کشــف و مبــارزه بــا پول‌شــویی و جلــب همــکاری همــه‬
‫کشــورهای جهــان و هــم ســویی آن‌هــا بــا ســایر ممالــک متمرکــز شــده اســت‪ .‬جالــب آن کــه در‬
‫ایــن راســتا جامعــه جهانــی ب ـرای نیــل بــه مقصــود و ق ـراردادن باقی‌مانــده کشــورها در مســیر مبــارزه‬
‫بــا پول‌شــویی بعضــاً از اهرم‌هــای فشــار و تهدیــد اســتفاده می‌نمایــد؛ بــه عنــوان نمونــه‪ ،‬ســازمان‬
 ‫‪ ۱۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫تجــارت جهانــی‪ ،‬عضویــت کشــورها در ایــن ســازمان را بــه جــرم پنــداری پول‌شــویی موکــول کــرده‬
‫اســت و اتحادیــه اروپــا و بانــک جهانــی نیــز در ایــن زمینــه بــه تهدیــدات اقتصــادی متوســل شــده‌اند‪.‬‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫در ایــن مبحــث مفهــوم پول‌شــویی از نظــر قوانیــن ملــی و اســناد بین‌المللــی‪ ،‬انــواع‪ ،‬روش‌هــا‪،‬‬
‫مراحــل‪ ،‬اهــداف‪ ،‬خصوصیــات و حکــم شــرعی پول شــویی بحــث می‌شــود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬پول‌شویی‬

‫تعریفــی واحــد از برخــی پدیده‌هــا‪ ،‬ســخت و دشــوار اســت‪ .‬اصطــاح پول‌شــویی نیــز از همیــن‬
‫پدیده‌هــا شــمرده می‌شــود‪ .‬بــا توجــه بــه تنــوع عملیــات و گوناگونــی مظاهــر متعــدد پول‌شــویی‪،‬‬
‫تعریفــی واحــد از آن بســیار دشــوار اســت؛ بــه بیــان دیگــر‪ ،‬تعــدد مصادیــق و مظاهــر پول‌شــویی‪،‬‬
‫دســتیابی بــه تعریــف جامع‌ومانــع را بــه گونـه‌ای کــه جامــع اطـراف و مانــع اغیــار باشــد دشــوار کــرده‬
‫اســت‪ .‬نگاهــی اجمالــی و گــذرا بــه تعاریــف مطروحــه از ســوی حقوق دانــان‪ ،‬جرم‌شناســان‪ ،‬حتــی‬
‫اقتصاددانــان و همچنیــن قوانیــن ملــی و اســناد بین‌المللــی مربوطــه بیان‌گــر فقــدان اجمــاع واحــد‬
‫پیرامــون تعریــف پول‌شــویی می‌باشــد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬پول‌شویی در لغت‬

‫اصطــاح پول‌شــویی‪ ،‬معــادل کلمــه (‪ )Money laundering‬اســت و در زبــان دری بـرای اصطــاح‬
‫فوق‌الذکــر معادل‌هــای گوناگونــی اســتعمال شــده اســت؛ اصطالحاتــی چــون پاک‌نمایــی پــول‪،‬‬
‫تطهیــر پــول‪ ،‬شستشــوی پــول و پاک‌ســازی پــول و در زبــان عربــی بــه «غســیل االمــول» و «غســل‬
‫االمــوال» ترجمــه شــده اســت (بهـرام‪ .)۱۳ :۱۳۸۳ ،‬در کشــور لبنــان عنــوان قانــون پول‌شــویی «قانــون‬
‫مکافحــه تبییــض امــوال» و در مصــر «قانــون مکافحــه غســل االمــوال فــی مصــر» و در لیبیــا «منشــور‬
‫مواجهــه غســیل االمــوال فــی لیبیــا» اســت‪.‬‬
‫کلمــه عربــی «تطهیــر» (شستشــو) بــا تمیــز‪ ،‬پــاک‪ ،‬صفــا‪ ،‬شستشــو‪ ،‬قانونــی و مشــروع در زبــان‬
‫دری مت ـرادف اســت و در فرهنــگ لغــات معیــن بــه ایــن معنــا آمــده اســت‪« :‬پــاک کــردن‪ ،‬پاکیــزه‬
‫ســاختن‪ ،‬شســتن» و در فرهنــگ لغــات عمیــد «تطهیــر» بــه «پــاک کــردن‪ ،‬پاکیــزه کــردن‪ ،‬چیــزی را بــا‬
‫آب شســتن و پاکیــزه ســاختن» معنــا شــده اســت‪.‬‬
‫در خصــوص اینکــه کــدام یــک از معادل‌هــای دری بــرای ایــن جــرم مناســب‌تر اســت‪ ،‬بیــن‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۰۹‬‬

‫حقوق‌دانــان وحدت‌نظــر وجــود نــدارد‪ .‬بــه اعتقــاد برخــی از صاحب‌نظ ـران‪ ،‬معــادل «پول‌شــویی»‬
‫مناســب و گویــا نیســت؛ لهــذا بهتــر اســت بــه جــای آن «پاک‌نمایــی» اســتعمال شــود؛ زی ـرا منظــور‬
‫از آن‪ ،‬پــاک جلــوه دادن درآمــدی اســت کــه از راه ناپــاک بــه دســت آمــده اســت‪ .‬برخــی دیگــر از‬
‫صاحب‌نظـران معتقدنــد کــه بــا توجــه بــه جرمــی و پلیدبــودن عملیــات مــورد نظــر و متقابـاً بــار مثبت‬
‫ادبــی «تطهیــر»‪ ،‬کاربــرد ایــن لفــظ در پدیــده فــوق‪ ،‬چنــدان مناســب نیســت؛ زیـرا تطهیــر بــه معنــای‬
‫«پــاک کــردن» و دارای بــار مثبــت ادبــی اســت؛ حــال آنکــه پدیــده جرمــی بایــد بــه گون ـه‌ای تعبیــر‬
‫شــود کــه ایــن بــار را نداشــته باشــد؛ لهــذا در انگلیســی بــه جــای اصطــاح ‪ Money Clening‬عبــارت‬
‫‪ Money laundering‬اســتعمال شــده اســت‪.‬‬
‫در زبـان پشـتو بـه آن «پیسـی سـپینول ویا هم‪ ،‬پیسـی وینځـل» گفته می‌شـود‪ .‬با توجه به خاسـتگاه‬
‫انگلیسـی ایـن اصطلاح‪ ،‬بـه نظـر می‌رسـد نزدیک‌تریـن و گویاتریـن معـادل آن‪ ،‬کلمـه «پول‌شـویی»‬
‫اسـت؛ بخصـوص آنکـه پول‌شـویی یـک اصطلاح اصیـل ادب دری اسـت و خاصـه آنکه «شسـتن»‬
‫فعل بسـیط اسـت و سـاخت ترکیبات مختلف از آن‪ ،‬مثل «پول‌شـو» و «پول شسته‌شـده» بسـی آسـان‌تر‬
‫اسـت‪ .‬شـاید بـه همین دلیل بوده کـه قانون‌گذار افغانسـتان هم در کـود جزا از همین اصطالح اسـتفاده‬
‫نمـوده اسـت (همایـون‪ .)78 :1395 ،‬با وجود این‪ ،‬اصطالح یاد شـده در ظاهر‪ ،‬فقط شستشـو و تطهیر‬
‫(پـول) را دربـر می‌گیـرد‪ ،‬و عالوه بـر پـول‪ ،‬همـه امـوال کثیـف ناشـی از جـرم را دربـر می گیـرد؛ فلهذا‬
‫کشـورهای عرب‌زبـان بـه جـای «پـول» کلمه «مـال» را بـه کار می‌برند‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرم پول‌شویی در قوانین افغانستان و اسناد بین‌المللی‬

‫الف‪ :‬پول‌شویی در قوانین افغانستان‬
‫در ایــن بحــث جــرم پول‌شــویی در قانــون مبــارزه علیــه تطهیــر پــول و عوایــد ناشــی از جرایــم و کــود‬
‫جـزا مــورد بررســی قـرار خواهنــد گرفت‪.‬‬

‫‪ -۱‬جرم پول‌شویی در قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشی از جرایم‬
‫ایــن قانــون در مــادۀ ســوم خــود جــرم پول‌شــویی را این‌گونــه تعریف‌شــده و اشــخاص در مــوارد‬
‫زیــر مــــرتکب جــرم تطهیــر پــول شنـــاخته می‌شــود‪:‬‬
‫"در صورتــی کــه وجــوه و دارایی‌هــا را پنهــان‪ ،‬تغییــر شــکل‪ ،‬تســعیر‪ ،‬انتقـــال و یــا آن را از کشــور‬
‫خــارج و یــا وارد نمایــد‪ ،‬مشــروط بــر اینکــه علــم داشــته باشــد کــه دارایی‌هــای متذکــره بــه صــورت‬
 ‫‪ ۱۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مســتقیم یــا غیرمســتقیم در نتیجــۀ عمــل یــا غفلتــی حاصــل گردیــده باشــد کــه ایــن عمــل یــا غفلــت‬
‫در داخــل یــا خــارج کشــور یــا محــل ارتــکاب آن مطابــق قوانیــن نافــذ جــرم پنداشــته شــده باشــد‪.‬‬
‫در صورتــی کــه وجــوه و دارایی‌هــا را بــا وصــف آگاهــی از اینکــه طــور مســتقیم و یــا غیرمســتقیم‬
‫از ارتــکاب جــرم بــه دســت آمــده اســت حصــول‪ ،‬تصاحــب و یــا مــورد اســتفاده ق ـرار دهــد و یــا‬
‫دالیلــی مبنــی بــر آگاهــی موصــوف از منشــأ جرمــی وجــوه و دارایی‌هــا موجــود باشــد‪.‬‬
‫در صــورت شــریک شــدن یــا داخــل شــدن در یــک قـرارداد یــا معاملــه طــور مســتقیم و یــا بــه‬
‫نمایندگــی از شــخص بــه خاطــر فراهــم آوری تســهیالت جهــت حصــول‪ ،‬نگهــداری‪ ،‬اســتعمال و‬
‫کنتــرول وجــوه و دارایی‌هــا بــا وصــف آگاهــی و یــا موجودیــت دالیــل قــوی مبنــی بــر آگاهــی وی بــر‬
‫اینکــه وجــوه و دارایی‌هــا طــور مســتقیم و یــا غیرمســتقیم از ارتــکاب جــرم بــه دســت آمــده اســت‪.‬‬
‫پنهــان کــردن یــا تغییــر شــکل دادن وجــوه و دارایی‌هــای منــدرج جــزء (‪ )1‬ایــن مــاده شــامل‬
‫کتمــان یــا تغییــر شــکل ماهیــت‪ ،‬منبــع‪ ،‬موقعیــت‪ ،‬فــروش از دســت دادن‪ ،‬انتقــال‪ ،‬مالکیــت یــا هرگونه‬
‫حقــوق در خصــوص وجــوه و دارایی‌هــای می‌باشــد‪ .‬آگاهــی و علمــی کــه در جــزء (‪ )1‬ایــن مــاده‬
‫بــه حیــث عنصــر متشــکلۀ جــرم پنداشــته می‌شــود‪ ،‬بــه آثــار و عالئــم جرمــی بــه دســت آمــده و‬
‫حقایــق مــا حــول آن اســتناد می‌گــردد"‪.‬‬

‫‪ -۲‬جرم پول‌شویی در کود جزا‬

‫کــود جـزای افغانســتان بـرای پول شــویی تعریــف مشــخص ارایــه نکــرده اســت امــا برخــی فعالیــت و‬
‫اعمــال را ذکــر نمــوده اســت کــه جــرم پول شــویی دانســته می شــود‪.‬‬
‫(‪ )1‬ارتــکاب اعمــال ذیــل بــا داشــتن آگاهــی در مــورد غیــر قانونــی بــودن منشــاء وجــوه و دارائی‪،‬‬
‫جرم پول شــویی شــناخته می شــود‪:‬‬
‫‪1 .‬انتقال یا تغییر وجوه و دارائی دارای منشاء غیر قانونی‪.‬‬
‫‪2 .‬مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم‪.‬‬
‫‪3 .‬پنهــان نمــودن یــا تغییــر شــکل دادن ماهیــت واقعــی‪ ،‬منبــع‪ ،‬موقعیــت‪ ،‬چگونگــی تصــرف‪،‬‬
‫انتقــال یــا حــق مالکیــت وجــوه و دارائــی‪.‬‬
‫‪4 .‬تحصیل‪ ،‬تصاحب یا استفاده از وجوه و دارائی ناشی از جرم‪.‬‬
‫(‪ )2‬اگاهــی بــه مقصــد فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده بــه حیــث عنصــر متشــکله جــرم‪ ،‬از نتایــج و ش ـرایط‬
‫عینــی (قرایــن) مرتبــط بــه جــرم اســتنباط می گــردد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۱۱‬‬

‫(‪ )3‬اثبــات منشــاء جرمــی وجــوه و دارائی هــای منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده مشــروط به شناســائی‬
‫یــا محکومیــت مظنــون جــرم اصلی نمی باشــد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،498‬فقره‌هــای ‪.)۳ ،۲ ،۱‬‬

‫ب‪ :‬جرم پول‌شویی در اسناد بین‌المللی‬

‫در ایـــن قســـمت بـــه بررســـی اقدامـــات دســـته‌جمعی کشـــورها در قالـــب کمیته‌هـــا‪ ،‬ســـازمان‌های‬
‫جهانـــی‪ ،‬معاهـــدات و پیمان‌هـــای چندجانبـــه بـــرای مبـــارزه بـــا جـــرم پول‌شـــویی به‌صـــورت‬
‫خالصـــه اشـــاره می‌گـــردد‪.‬‬

‫‪ -1‬پول‌شویی در کنوانسیون مبارزه با مواد مخدر و دواهای روان‌گردان (کنوانسیون ویانا)‬

‫کنوانســیون ویانــا‪ ،‬اولیــن ســند بین‌المللــی اســت کــه تعهداتــی بــرای دولت‌هــای امضاءکننــده بــه‬
‫وجــود آورد تــا تطهیــر درآمدهــای نامشــروع را در قوانیــن داخلــی خــود جرم‌پنــداری کننــد‪ .‬ایــن‬
‫کنوانســیون در (‪ ۱۹‬دســامبر‪ ،‬ســال ‪ )۱۹۸۸‬از طریــق ســازمان ملــل متحــد بــه امضــاء رســید و اولیــن‬
‫ســند بین‌المللــی اســت کــه در آن تعریــف دقیقــی از پول‌شــویی بیــان و راه‌کارهایــی ب ـرای محــروم‬
‫کــردن قاچاق‌بـران مــواد مخــدر از عوایــد فعالیت‌هــای جرمــی و در نتیجــه کاهــش انگیــزه آنــان بـرای‬
‫ادامــه ایــن فعالیت‌هــا پیشــنهاد شــده اســت‪ .‬ایــن کنوانســیون در (‪ ۲۰‬دسامبر‪،‬ســال ‪ )۱۹۸۸‬در ویانــا و‬
‫در ‪ ۳۲‬مــاده بــه تصویــب رســید و تــا ســال ‪ ۲۰۱۲‬آن را ‪ ۱۷۰‬کشــور تصویــب کردنــد‪.‬‬
‫در مــادۀ یــک ایــن کنوانســیون «عوایــد» بــه معنــای کلیــه وجــوه و اموالــی اســت کــه بــه نحــو‬
‫مســتقیم و یــا غیرمســتقیم از ارتــکاب یکــی عوایــد از جرایــم مربــوط بــه مــواد مخــدر حاصــل شــده‬
‫باشــد و مــال بــه عنــوان هــر دارائــی مــادی‪ ،‬چــه منقــول و چــه غیرمنقول محســوس یــا غیر محســوس‪،‬‬
‫اوراق یــا اســناد قانونــی‪ ،‬بــر داشــتن مالکیــت و یــا ســهم در دارائی‌هــای مذکــور می‌باشــد‪ .‬کنوانســیون‬
‫‪ 1988‬ویانــا‪ ،‬تعریــف از پول‌شــویی ارایــه نمی‌دهــد؛ امــا در مــادۀ ‪ ،۳‬مصادیــق از پول‌شــویی را‬
‫برشــمرده اســت کــه می‌تــوان بــا تأمــل در آن‌هــا تعریــف پول‌شــویی را اســتنباط کــرد‪:‬‬
‫‪ -‬تبدیــل یــا انتقــال امــوال بــا علــم بــه اینکــه امــوال مذکــور ناشــی از ارتــکاب جــرم و جرایــم و یــا‬
‫مشــارکت در جــرم یــا جرایــم مذکــور بــه منظــور اخفــا یــا کتمــان اصــل نامشــروع امــوال و یــا معاونــت‬
‫بــا هــر شــخصی کــه در ارتــکاب چنیــن جــرم یــا جرایمــی دســت داشــته اســت جهــت فـرار از عواقب‬
‫قانونــی اقدامــات خود‪.‬‬
‫‪ -‬اخفــا یــا کتمــان ماهیــت واقعــی‪ ،‬منبــع‪ ،‬محــل‪ ،‬واگــذاری‪ ،‬جابجایــی حقــوق مربوط یــا مالکیت‬
‫امــوال مذکــور بــا علــم بــه اینکــه ایــن امــوال از جــرم یــا جرایــم موضــوع بنــد فرعــی ) الــف‬
 ‫‪ ۱۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(ایــن بنــد یــا مشــارکت در انجــام چنیــن جــرم یــا جرایمــی‪ ،‬ناشــی گردیده‌انــد (پوربخــش‪،‬‬
‫‪.)۴۳ :۱۳۹۰‬‬
‫‪ -‬مشروط بر اصول و مفاهیم مذکور در قوانین اساسی یا عادی هر یک از اعضا‪:‬‬
‫‪ -‬تحصیــل‪ ،‬تملــک و یــا اســتفاده از امــوال مذکــور بــا علــم بــه اینکــه ایــن امــوال از ارتــکاب‬
‫جــرم یــا جرایمــی ناشــی گردیده‌انــد‪.‬‬
‫‪ -‬در اختیــار داشــتن تجهیــزات و یــا مــواد و یــا اشــیاء مذکــور در جــدول ‪ 1‬و ‪ 2‬بــا علــم بــه‬
‫اینکــه اقــام مذکــور بــه منظــور کشــت غیــر قانونــی‪ ،‬تولیــد و یــا ســاخت مــواد مخــدر و یــا‬
‫دواهــای روان‌گــردان مــورد اســتفاده ق ـرار گرفتــه و یــا خواهنــد گرفــت تشــویق و یــا ترغیــب‬
‫علنــی دیگـران بــه هــر وســیلۀ بــه منظــور ارتــکاب هــر یــک از جرایــم موضــوع ایــن مــاده و‬
‫یــا اســتعمال غیــر قانونــی مــواد مخــدر و یــا دواهــای روان‌گــردان‪.‬‬
‫‪ -‬شــرکت‪ ،‬همــکاری و یــا تبانــی در شــروع بــه جــرم و معاونــت‪ ،‬مشــارکت‪ ،‬تســهیل و تشــویق‬
‫ارتــکاب هــر یــک از جرایــم موضــوع ایــن مــاده‪.‬‬
‫در مــادۀ ‪ ۳‬کنوانســیون ویانــا هــر نــوع مداخلــه بــا توجــه بــه مصادیــق مطروحــه در کنوانســیون‬
‫می‌تــوان تعریــف ذیــل را از پول‌شــویی اســتنباط کــرد‪ .‬امــوال ناشــی از جرایــم مقیــد در ایــن‬
‫کنوانســیون بــه منظــور اختفــا‪ ،‬کتمــان وجــوه‪ ،‬ماهیــت واقعــی و منبــع نامشــروع و جرمــی آن‌هــا بــا علم‬
‫بــه این کــه ایــن امــوال از جرایــم مذکــور ناشــی شــده‌اند‪.‬‬
‫‪ -۲‬اساســـنامه کمیتـــه باســـل (بـــال)‪ :‬در دســـامبر‪ ،‬ســـال ‪ ۱۹۸۸‬در شـــهر باســـل ســـوئیس‪،‬‬
‫مقامـــات بانکـــی ‪ ۱۲‬کشـــور‪ ،‬اساســـنامه‌ای را منتشـــر ســـاختند کـــه بانک‌هـــای کشـــورهای عضـــو‬
‫بایـــد بـــا آن انطبـــاق داشـــته باشـــند‪ .‬ایـــن اصـــول شـــامل شناســـائی هویـــت مشـــتریان‪ ،‬پرهیـــز از‬
‫دادوســـتدهای مشـــکوک و همـــکاری بـــا ســـازمان‌های مجـــری قانـــون مبـــارزه بـــا پول‌شـــویی‬
‫اســـت‪ .‬رهنمودهـــای کمیتـــه بـــال در مـــورد نظـــارت بانکـــی در ممانعـــت از اســـتفاده از سیســـتم‬
‫بانکـــی بـــرای مقاصـــد جنایـــت کاران بـــه شـــرح زیـــر می‌باشـــد‪:‬‬
‫شناسائی کامل مشتری‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫خودداری از انجام مبادالت مشکوک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫همکاری با سازمان‌های مجری قانون‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آموزش کارکنان‪ ،‬ایجاد روش‌های تعقیبی مبادالت مشکوک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ‬توجه و نظارت بانکی به استاندادهای منطقی شناسائی مشتری‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۱۳‬‬

‫‪ ‬حمایت از شهرت و انسجام سیستم بانکی‪.‬‬

‫‪ ‬حمایت از نیروهای اجرائی قانون برای جلوگیری از فعالیت‌های نامشروع‪.‬‬
‫‪ ‬تقویت پروسه‌های مدیریت ریسک (تذهیبی‪.)۵۶ :۱۳۸۱ ،‬‬
‫‪ -۳‬منشــور ‪ ۱۹۹۰‬اتحــاد اروپــا‪ :‬بــا تصویــب ایــن منشــور‪ ،‬اتحادیــه اروپــا سیاســت مشــترک بـرای‬
‫مبــارزه بــا جرایــم پول‌شــویی در اروپــا و یــا حتــی خــارج از آن را بیــان کــرده و دامنــه موضــوع‬
‫پول‌شــویی را از حــوزه درآمدهــای مربــوط بــه مــواد مخــدر فراتــر بــرده و بــه جرایــم ســازمان‌یافته‬
‫دیگــری نیــز اشــاره کــرده و همــکاری بین‌المللــی میــان گروه‌هــای طــرف قـرارداد را پایه‌ریــزی کــرده‬
‫اســت (باقــرزاده‪ .)۳۰۳ :۱۳۸۲ ،‬در ایــن پیمان‌نامــه کــه در تاریــخ (‪ ۸‬نوامبــر‪ )۱۹۹۰ ،‬بــه امضــاء رســیده‬
‫بــر پول‌شــویی‪ ،‬تحقیــق و تفتیــش‪ ،‬ضبــط و مصــادره درآمدهــای حاصــل از جــرم تأکیــد و پیشــنهاد‬
‫شــده کــه جــرم پول‌شــویی عــاوه بــر عوایــد ناشــی از قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬درآمدهــای حاصــل از‬
‫جرایــم دیگــری را نیــز شــامل شــود‪.‬‬
‫‪ -۴‬دســتورالعمل اتحادیــه اروپــا‪ :‬در جــون ســال ‪ ۱۹۹۱‬اتحادیــه جوامــع اروپائــی دســتورالعملی‬
‫در زمینــه ممانعــت از بهره‌جویــی ناشــی از عملیــات پول‌شــویی منتشــر ســاخت‪ .‬اعــام غیــر قانونــی‬
‫بــودن پول‌شــویی‪ ،‬شناســائی هویــت مشــتریانی کــه بــه دادوســتد بیــش از ‪ ۱۵‬هـزار یــورو می‌پردازنــد‬
‫و گـزارش دادوســتدهای مشــکوک از مــوارد ایــن دســتورالعمل می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -۵‬قطعنامــه ســازمان بین‌المللــی کمیســیون بورس‌هــای اوراق بهــادار (‪ :)IOSCO1‬ایــن‬
‫ســازمان در اکتبــر ســال ‪ ،۱۹۹۲‬بــه صــدور گـزارش و قطعنامــه پرداخــت کــه اعضــا را تشــویق می‌کــرد‬
‫بــه اقداماتــی ب ـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی در بــازار اوراق بهــادار مبــادرت کننــد‪.‬‬
‫‪ ‬تبدیــل یــا انتقــال دارائــی‪ ،‬بــا علــم بــر اینکــه دارائــی مذکــور از عوایــد حاصلــه از جــرم‬
‫اســت‪ ،‬بــه منظــور مخفــی کــردن یــا تغییــر دادن منشــأ غیــر قانونــی ایــن دارائــی یــا کمــک به شــخصی‬
‫کــه در ارتــکاب جــرم اصلــی مشــارکت دارد ب ـرای ف ـرار از عواقــب قانونــی اعمــال خــود‪ .‬اخفــاء یــا‬
‫کتمــان ماهیــت حقیقــی یــا منشــأ یــا محــل یــا کیفیــت تصــرف در آن بــا نقل‌وانتقــال یــا مالکیــت یــا‬
‫حقــوق متعلــق بــه آن بــا علــم بــر اینکــه ایــن دارائــی از عوایــد حاصلــه از جــرم می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ ‬تحصیـل دارائـی یـا تصـرف در آن یـا اسـتفاده از آن‪ ،‬با علـم بر اینکه ایـن دارائـی از عواید‬
‫جـرم می‌باشـد‪ ،‬در هنـگام دریافـت آن شـرکت‪ ،‬همکاری یـا تبانی در ارتکاب یا شـروع بـه ارتکاب و‬
‫معاونـت یـا مشـارکت در ارتکاب یا تسـهیل برای ارتکاب هر یـک از جرایم در مادۀ ‪ ۷‬این کنوانسـیون‬

‫‪1. Internatioal Organization of Securities Commissions.‬‬

 ‫‪ ۱۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در بیـان «تدابیـر مبـارزه بـا پول‌شـویی» مقـرر مـی‌دارد کـه هـر یـک از دولت‌هـای عضـو در حیطـه‬
‫اختیـارات خـود و بـه منظـور جلوگیـری و شناسـائی کلیه اشـکال پول‌شـویی‪ ،‬یک نظام جامـع نظارتی‬
‫و اداری داخلـی بـرای بانک‌هـا و مؤسسـات مالـی غیـر بانکی و در صورت اقتضاء سـایر دسـتگاه‌های‬
‫کـه به‌طـور خـاص در معرض پول‌شـویی هسـتند ایجـاد خواهند کـرد‪ .‬این نظـام بر ضرورت شناسـائی‬
‫مشـتری‪ ،‬حفـظ سـوابق و گـزارش معامالت مشـکوک تأکیـد خواهد داشـت‪ .‬همچنیـن دولت‌ها بدون‬
‫اینکـه خدشـه‌ای بـه مـواد ‪ ۱۸‬و ‪ ۲۷‬ایـن کنوانسـیون وارد آیـد تضمیـن خواهنـد نمـود که دسـتگاه‌های‬
‫اجرائـی‪ ،‬اداری‪ ،‬امنیتـی و سـایر دسـتگاه‌های کـه در امـر مبـارزه بـا پول‌شـویی فعالیـت دارنـد‪ ،‬امکان‬
‫همـکاری و مبادلـه اطالعـات در سـطوح ملـی و بین‌المللـی تحت شـرایطی کـه قوانین داخلـی تجویز‬
‫می‌کنـد را خواهنـد داشـت (عارفـی‪.)۱۴۵ :۱۳۸۴ ،‬‬
‫دولت‌هــای عضــو اج ـرای تدابیــر عملــی جهــت شناســائی و نظــارت بــر جابجایــی پــول نقــد و‬
‫اســناد مالــی را در سراســر ســرحدات خــود مشــروط بــه رعایــت ضمانت‌هــای مربــوط بــه اســتفاده‬
‫صحیــح از اطالعــات و عــدم اخــال در جابجایــی ســرمایه‌های مشــروع‪ ،‬مــورد بررســی قـرار خواهنــد‬
‫داد‪ .‬بــه منظــور ایجــاد نظــام نظارتــی و اداری داخلــی وفــق مقــررات ایــن مــاده و بــدون اینکــه‬
‫لطمــه بــه ســایر مــواد کنوانســیون وارد شــود‪ ،‬از دولت‌هــای عضــو دعــوت می‌شــود کــه از ابتــکار‬
‫عمل‌هــای ذ‌یربــط ســازمان‌های منطقــه و چندجانبــه مربــوط بــه مبــارزه بــا پول‌شــویی بــه عنــوان‬
‫الگــو اســتفاده کننــد‪ .‬همچنیــن دولت‌هــای عضــو ب ـرای توســعه و تقویــت همکاری‌هــای جهانــی‪،‬‬
‫منطقــه و دوجانبــه فی‌مابیــن مراجــع قضائــی‪ ،‬امنیتــی و اداری و مالــی جهــت مبــارزه بــا پول‌شــویی‬
‫تــاش خواهنــد نمــود‪.‬‬

‫‪ -۷‬نیروی خاص اقدام مالی برای مبارزه با پول‌شویی (‪)FATF‬‬

‫نهــاد مذکــور مهم‌تریــن نهــاد بین‌المللــی فعــال در مبــارزه مســتمر و همه‌جانبــه بــرای مبــارزه بــا‬
‫پول‌شــویی اســت‪ .‬در حــال حاضــر (‪ )FATF2‬شــامل ‪ ۳۱‬عضــو (‪ ۲۹‬کشــور و ‪ ۲‬ســازمان بین‌المللــی)‬
‫می‌باشــد‪ .‬در آوریــل ســال ‪ ۱۹۹۰‬گـزارش پیش‌نویــس پیشــنهادهای ‪ ۴۰‬گانــه نیــروی واکنــش ســریع‬
‫مالــی پول‌شــویی کــه برنامــه فراگیــر ب ـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی فراهــم می‌کــرد از ســوی ایــن نهــاد‬
‫منتشــر شــد (باقــرزاده‪ .)۲۹ ،۳۵ :۱۳۸۳ ،‬عــاوه بــر ایــن در اکتبــر ‪ ۲۰۰۱‬بــه منظــور مبــارزه بــا تأمیــن‬
‫مالــی تروریــزم‪ ،‬طــرح ابتــکاری مهــم دیگــری تحــت عنــوان ‪ ۸‬پیشــنهاد خــاص ارائــه داد کــه بــه‬

‫‪2. Financial Action Task Force.‬‬

 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۱۵‬‬

‫عنــوان متمــم پیشــنهادهای ‪ ۴۰‬گانــه مطــرح شــد و شــامل مجموعـه‌ای از تدابیــر بــا هــدف مبــارزه بــا‬
‫عملیــات تأمیــن مالــی تروریــزم و ســازمان‌های تروریســتی بــود‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬جرایم منشأ پول‌شویی‬

‫گــروه کاری اقــدام مالــی ب ـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی (‪ )FATF‬در گ ـزارش (‪ ،)۱۹۹۵ /۱۹۹۶‬قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر و جرایــم مالــی را بــه عنــوان اصلی‌تریــن منابــع عوایــد غیــر قانونــی ذکــر کــرد‪ .‬طبــق نظــر‬
‫ایــن ســازمان جرایــم منشــأ پول‌شــویی عبارتنــد از‪:‬‬
‫‪ -‬شرکت در گروه‌های پائین سازمان‌یافته‪.‬‬
‫‪ -‬تروریزم از جمله تأمین مالی تروریزم‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق انسان و قاچاق مهاجران‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق مواد مخدر‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق کاال‪.‬‬
‫‪ -‬استثمار جنسی‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق اسلحه‪.‬‬
‫‪ -‬قاچاق اشیاء مسروقه‪.‬‬
‫‪ -‬فساد و رشوت‪.‬‬
‫‪ -‬جعل و رشوت‪.‬‬
‫‪ -‬پول تقلبی‪.‬‬
‫‪ -‬سرقت هنری‪.‬‬
‫‪ -‬اختطاف و گروگان‌گیری‪.‬‬
‫‪ -‬سرقت‪.‬‬
‫‪ -‬اخاذی‪.‬‬
‫‪ -‬جعل اسناد‪.‬‬
‫‪ -‬سرقت دریایی‪.‬‬
‫‪ -‬فریب‌کاری‪.‬‬
‫‪ -‬خیانت در امانت (حمیدی‪.)۷۸ :۱۳۹۵ ،‬‬
 ‫‪ ۱۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬

‫در ایــن مبحــث تاریخچــه پول شــویی در ســطح جهــان و افغانســتان‪ ،‬روش هــا‪ ،‬اهــداف‪ ،‬انــواع‬
‫پول شــویی مــورد بحــث قــرار می گیــرد‪ .‬‬

‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه پول‌شویی‬

‫در ایــن مبحــث تاریخچــه پول‌شــویی‪ ،‬در ســطح جهــان‪ ،‬آمریــکا‪ ،‬افغانســتان مــورد بحــث و بررســی‬
‫قــرار می‌گیــرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬سابقه تاریخی پول‌شویی در جهان‬

‫پول‌شــویی بــه عنــوان یــک جــرم حــدود چهــار دهــه ســابقه دارد و عمـاً از دهــه ‪ 1980‬م و اساسـاً در‬
‫مــورد قاچــاق دواهــای روان‌گــردان و مــواد مخــدر مطــرح گردیــد؛ ولــی ســابقه پول‌شــویی و مباحــث‬
‫مربــوط بــه آن بیــش از ایــن اســت‪ .‬دربــاره کلمــه پول‌شــویی بــه عنــوان یــک جــرم چندیــن دیــدگاه و‬
‫نظریــات متفــاوت وجــود دارد کــه در مــورد آن اشــاره می‌گــردد‪:‬‬
‫براســاس نظریــه اول در مــورد پول‌شــویی‪ ،‬ایــن لغــت ریشــه در قــرن بیســتم دارد‪ .‬نظریــه دوم‬
‫دلیــل رواج پول‌شــویی را پروســۀ می‌دانــد کــه در آن پــول کثیــف و غیــر قانونــی بــا عبــور از‬
‫ل و انتقــاالت پیچیــده‪ ،‬شســته شــده و شــکل پــاک و تمیــز را‬
‫سیســتم پولــی و مالــی مختلــف و نق ـ ‌‬
‫بــه خــود می‌گیــرد‪ .‬بــه اســاس ایــن نظریــه اصطــاح پول‌شــویی نخســتین بــار در جریــان رســوایی‬
‫واترگیــت در اوســط دهــه هفتــاد توســط مشــاور حقوقــی نیســکون‪ ،‬رئیس‌جمهــوری وقــت آمریــکا‬
‫مطــرح شــده اســت‪ .‬در نظریــه ســوم کــه توســط اســترلینگ ســیگریو مطــرح شــده اســت تاریخچــه‬
‫پول‌شــویی بــه ‪ 2000‬ســال قبــل بازمی‌گــردد (رحیمــی‪ .)۲۴ :۱۳۹۸ ،‬دوران جلوگیــری از ســاخت و‬
‫مصــرف مشــروبات الکولــی کــه بــا تصویــب قانــون در ســال ‪ 1919‬در آمریــکا شــروع شــد‪ ،‬فرصتــی‬
‫را بــه مجرمیــن مافیایــی داد کــه بــا گرفتــن مقادیــر زیــاد پــول نقــد از معتادیــن مشــروبات الکولــی کــه‬
‫دسترســی قانونــی بــه آن نداشــتند پول‌هــای بی‌حدوحصــری بــه دســت آورنــد و عــاوه بــر آن ایــن‬
‫مجرمیــن از راه ســودخواری و اخــاذی و فحشــاء و قماربــازی نیــز پولــی گـزاف بــه دســت می‌آوردنــد‬
‫کــه الزم بــود بــه آن شــکل قانونــی و مشــروع بدهنــد؛ یــک راه بـرای ایــن کار انجــام کسـب‌وکارهای‬
‫بــه ظاهــر مشــروع و قانونــی و یکجــا کــردن درآمدهــای غیرقانونی‌شــان بــا درآمدهــای مشــروعی بــود‬
‫کــه از ایــن فعالیت‌هــا بــه دســت می‌آورنــد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۱۷‬‬

‫ماشـــین‌های رخت‌شـــویی یکـــی از ایـــن کســـب و فعالیـــت و کارهایـــی بـــود کـــه بـــه وســـیله‬
‫گانگســـترهای مجـــرم آن زمـــان و از جملـــه آل کاپـــون اســـتفاده شـــد؛ چـــون عایـــد ماشـــین‌های‬
‫رخت‌شـــویی‪ ،‬نقـــدی بـــود و منافـــع شـــک‌آمیزی از ایـــن راه بـــه دســـت می‌آمـــد؛ امـــا در اکتبـــر‬
‫‪ 1931‬بی‌احتیاط ــی آل کاپ ــون س ــبب ش ــد ک ــه مأموری ــن مالیات ــی ب ــه اته ــام س ــاده فــرار مالیات ــی‪،‬‬
‫او را بازداش ــت و ب ــه ی ــازده س ــال زن ــدان و پرداخ ــت ‪ 50‬هــزار دال ــر جــزای نق ــدی محک ــوم کنن ــد؛‬
‫ای ــن محکومی ــت ن ــه ب ــه عل ــت جرای ــم ارتکاب ــی بلک ــه ب ــه خاط ــر فــرار مالیات ــی ب ــود‪ .‬وجه‌تس ــمیه‬
‫عنـــوان پول‌شـــویی را بـــه ایـــن واقعـــه نســـبت می‌دهنـــد؛ چـــون پـــول کثیـــف و حاصـــل از جـــرم‬
‫بعـــد از آمیختـــه و یکجـــا شـــدن بـــا پول‌هـــای حاصـــل از فعالیـــت رخت شـــوی‌خانه‌ها‪ ،‬شســـته‬
‫می‌شـــد و ظاهـــری پـــاک و قانونـــی پیـــدا می‌کـــرد‪.‬‬
‫امــا عــده دیگــر علــت نام‌گــذاری پول‌شــویی بــر ایــن عمــل را ایــن می‌داننــد کــه آنچــه را‬
‫کــه انجــام می‌شــود بــه طــور کامــل شــرح می‌دهــد؛ یعنــی پــول غیــر قانونــی یــا کثیــف بــه دوران و‬
‫گــردش می‌افتــد یــا شستشــو داده می‌شــود؛ بــه نحــوی کــه در پایــان کار شــکل پــول قانونــی یــا پــاک‬
‫بــه خــود می‌گیــرد؛ بــه عبــارت دیگــر منبــع پول‌هایــی کــه بــه طــور غیــر قانونــی بــه دســت آمــده‬
‫اســت در جریــان یــک رشــته انتقــاالت و معامــات‪ ،‬مجهــول باقــی می‌مانــد؛ در نهایــت می‌تــوان‬
‫پول‌هــا را بــه عنــوان درآمــد مشــروع عرضــه کــرد‪ .‬دســتگیری و محکومیــت آل کاپــون‪ ،‬در ســایر‬
‫مجرمیــن کــه بــه تازگــی بــه ضــرورت تغییــر قیافــه دادن منابــع مالــی خــود پــی بــرده بودنــد‪ ،‬انگیــزه‬
‫ایجــاد نمــود تــا تکتیک‌هــای پول‌شــویی مؤثــری را مــورد اســتفاده قــرار دهنــد تــا بــه سرنوشــت‬
‫آل کاپــون دچــار نشــوند؛ از جملــه ایــن اشــخاص‪ ،‬شــخصی بــه نــام مایــر النســکی بــود‪ .‬وی بــه‬
‫دنبــال شــیوه‌های جدیــد پول‌شــویی برآمــد و در مدتــی کمتــر از یــک ســال‪ ،‬مزایــای حســاب‌های‬
‫شــماره‌دار بانک‌هــای ســوئیس را کشــف کــرد‪ .‬تســهیالت بانکــی ســوئیس بــه النســکی شــیوۀ را‬
‫عرضــه کــرد تــا یکــی از اولیــن تکنیک‌هــای واقعــی پول‌شــویی یعنــی تکنیــک قرض‌دهــی مجــدد را‬
‫ایجــاد کنــد و در آینــده همــکاران وی شــیوه‌های دیگــری از جملــه اســتفاده از نقــاط امــن و مطمئــن‬
‫در خــارج از کشــور را مــورد اســتفاده ق ـرار دادنــد و امــا هی ـچ‌گاه بــر ایــن اعمــال عنــوان پول‌شــویی‬
‫اطــاق نمی‌شــد و در واقــع هــدف اصلــی آن‌هــا نیــز ف ـرار از مالیــات بــود‪.‬‬
‫اصطــاح پول‌شــویی تــا ســال ‪1973‬م در رســانه‌ها و مطبوعــات هیــچ مطــرح نشــده بــود‬
‫و زمانــی هــم کــه ایــن عبــارت بــه کار رفــت ربطــی بــه مایــر النســکی نداشــت؛ بلکــه بــار اول در‬
‫جریــان رســوایی واترگیــت‪ ،‬توســط مشــاور حقوقــی نیکســون‪ ،‬رئیس‌جمهــور وقــت آمریــکا بــه کار‬
 ‫‪ ۱۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫رفــت و در مطبوعــات در ضمــن گزارش‌هــای مربــوط بــه ایــن ماجــرا درج شــد‪ .‬نیکســون بــرای‬
‫انتخــاب دوبــاره خــود بــه ریاســت جمهــوری‪ ،‬محرمانــه مبالــغ هنگفتــی کمــک نقــدی از بســیاری‬
‫از مؤسســات و حتــی از مجرمیــن مثــل مافیــای کشــور مکزیــک دریافــت کــرد تــا بعــد از انتخــاب‬
‫مجــدد بــه ریاســت جمهــوری امتیازاتــی را بــه آن‌هــا بدهــد‪ .‬ایــن مؤسســات و شــرکت‌ها بـرای حــل‬
‫ایــن مشــکل کــه چگونــه وجــوه مذکــور را از مســیر حســابدهی شــرکت خــارج کننــد از شــیوه‌های‬
‫مختلفــی اســتفاده کردنــد؛ ولــی مســؤولین ایــن ماجـرا در شستشــوی پول‌هــای مبادلــه شــده بــا عــدم‬
‫موفقــت روبــرو شــدند؛ زیـرا در تاریــخ ‪ 17‬جنــوری ‪ ،1972‬مقــر حــزب دموکـرات واقــع در ســاختمان‬
‫واترگیــت مــورد دســتبرد افـرادی از حــزب جمهوری‌خــواه و ســیا قـرار گرفــت و اســناد مربــوط بــه ایــن‬
‫معامــات توســط آن‌هــا بــه ســرقت رفــت و توســط نشــریات همــان زمــان افشــا شــد؛ امــا در آن زمــان‬
‫نیــز پول‌شــویی در هیــچ یکــی از مکاتــب حقوقــی آن زمــان جرمــی مســتقل تلقــی نمی‌شــد؛ مگــر‬
‫بعــد از ســپری شــدن یــک دهــه در ســال ‪ ۱98۴‬بــود کــه یکــی از محاکــم آمریکایــی در دوســیه‌ای در‬
‫خصــوص مصــادره امــوال ناشــی از تجــارت کوکائیــن از کولمبــی آن را بــه متــون حقوقــی و قضائــی‬
‫آمریــکا وارد کــرد (رحیمــی‪.)۲۶ ،۲۵ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫بنا ًءعلیـه دولت‌هـا از دهـه ‪ 80‬میلادی بـه فکـر خطر پول‌شـویی و مبـارزه بـا آن افتادنـد و در این‬
‫فکـر و اندیشـه کشـور آمریـکا پیش‌قـدم بـود؛ چـون هم‌پیمانی شـرکت‌های بـزرگ با داشـتن مدیران‬
‫عشـرت طلـب و دارائی‌هـای مشـترک بـا قیمت‌گـذاری نـازل‪ ،‬عالقمنـدی روزافـزون مال‌انـدوزان‬
‫نسـبت بـه اسـتفاده از اوراق بهادار برای کسـب سـرمایه‌های عظیـم جهت تضمین مالی مشـارکت‌های‬
‫خصمانـه در مزایده‌هـا و عرضـه خسـتگی‌ناپذیر پول‌هـای فـرار که از منابع پنهان و سـری شـرکت‌های‬
‫دور از کرانـه سرچشـمه می‌گرفـت‪ ،‬آمریـکا را در دهـه ‪1980‬م بـه بزرگ‌تریـن مرکـز سـهل‌الوصول‬
‫پول‌شـویی در جهـان مبـدل سـاخت؛ به همین دلیـل هم اولین قانونی که پول‌شـویی را جرم محسـوب‬
‫کـرد در آمریـکا بـه تصویـب رسـید و ایـن قانون بـه نـام «قانون کنتـرول پول‌شـویی» خوانده می‌شـود‬
‫و در اکتبـر ‪ 1986‬تصویـب گردیـد؛ اگرچـه قبـل از آن نیـز رازداری بانکـی تدابیـری جهـت مبـارزه با‬
‫پول‌شـویی از جملـه لـزوم گـزارش معاملات بیش از ده هـزار دالر بـه اداره درآمد داخلی‪ ،‬وضع شـده‬
‫بـود؛ امـا خـود پول‌شـویی جرم شـناخته نشـده بود‪.‬‬
‫در فرانسـه نیز برای اولین بار توسـط قانونی که در ‪ ۳۱‬دسـامبر ‪ 1987‬پول‌شـویی را جرم تلقی نمود‬
‫و بـه دنبـال آن خطـر پول‌شـویی کم‌کم برای جهان شـناخته شـد‪ .‬جامعه جهانی در این مقطع احسـاس‬
‫کـرده بـود کـه جنایتـکاران بـا اسـتفاده از خلأ قانونـی ناشـی از عـدم جرم‌پنـداری تطهیر پـول‪ ،‬ثروت‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۱۹‬‬

‫ناشـی از جرایـم مختلـف بـه خصـوص جرایم مربـوط به مواد مخـدر را به راحتـی به جریـان انداخته و‬
‫از نتایـج مالـی ایـن امـوال غیر قانونـی فعالیت‌های جرمـی خود را گسـترش می‌دهند و بـه همین جهت‬
‫تالش‌هـای جهانـی و منطقـوی بـه خصوص از طرف سـازمان ملل متحد بـه منظور مبارزه بـا این پدیده‬
‫صـورت گرفـت‪ ،‬پول‌شـویی در مراحـل قاچـاق مـواد مخـدر با تصویـب کنوانسـیون بین‌المللـی مبارزه‬
‫بـا قاچـاق مـواد مخـدر و دواهای روان‌گـردان (‪ )1988‬بـه صورت جهانـی در حقوق جزا مطرح شـد و‬
‫بعـد از آن در مـوارد متعـددی از جملـه اعالمیه کمیته بال (‪ ،)1988‬کنوانسـیون شـورای اروپـا (‪،)1990‬‬
‫دسـتورالعمل اتحادیـه اروپـا (‪ ،)1991‬قطعنامـه سـازمان بین‌المللـی کمیسـیون اوراق بهـادار (‪ )1992‬و‬
‫بخصـوص در کنوانسـیون سـازمان ملـل علیـه جرایـم سـازمان‌یافته بین‌المللـی (‪ )2000‬و کنوانسـیون‬
‫مبـارزه با فسـاد مالـی (‪2003‬م) تعقیب شـد (حبیبـی‪.)70 ،65 :1392 ،‬‬
‫در س ــال ‪ 1989‬رؤس ــای هفت‌کش ــور صنعت ــی جه ــان‪ ،‬مع ــروف ب ــه «ج ــی ‪ »7‬بــرای هماهنگ ــی‬
‫چندملیتـــی در برخـــورد بـــا ایـــن بحـــران‪ ،‬ســـازمان «فاتـــف» را تشـــکیل دادنـــد‪ .‬ایـــن ســـازمان در‬
‫س ــال ‪ ،1990‬چه ــل توصی ــه درب ــاره مب ــارزه ب ــا پول‌ش ــویی منتش ــر ک ــرد ک ــه ب ــه عن ــوان کار پای ــه و‬
‫اس ــتاندارد بین‌الملل ــی مب ــارزه ب ــا پول‌ش ــویی در جه ــان پذیرفت ــه ش ــده اس ــت‪ .‬ای ــن توصیه‌ه ــا در‬
‫س ــال ‪ 1996‬و ‪ 2001‬بازنگ ــری ش ــد‪.‬‬
‫تالش‌هایــی در ســطح جهانــی و منطقــوی بـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی صــورت گرفتــه و همچنــان‬
‫ادامــه دارد؛ بــه خصــوص بعــد از عملیــات تروریســتی مشــهور بــه حــوادث ‪ ۱۱‬ســپتامبر ‪،2001‬‬
‫حساســیت‌های بین‌المللــی ب ـرای مبــارزه بــا پدیــده پول‌هــای ســیاه بیشــتر شــده اســت‪ .‬کمــی بعــد‬
‫از واقــع شــدن ایــن حادثــه بــود کــه آمریــکا قانــون مبــارزه بــا تأمیــن مالــی تروریــزم و پول‌شــویی را‬
‫تصویــب کــرد و بـرای ایــن قانــون خاصیــت بین‌المللــی قـرار داد و دو هفتــه بعــد از ایــن حــوادث بــود‬
‫کــه ســازمان ملــل قطعنامــه (‪ )1373‬را در خصــوص مبــارزه بــا تأمیــن تروریــزم بــه تصویــب رســاند و به‬
‫مبــارزه بــا تأمیــن مالــی تروریــزم و پول‌شــویی در ســطح جهــان ســرعت داده شــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬سابقه تاریخی پول‌شویی در آمریکا‬

‫ســابقه ارتــکاب جــرم پول‌شــویی در آمریــکا بــه زمــان الکاپــون و دهــه ‪ 1935‬می‌رســد کــه درآمــد‬
‫ناشــی از فــروش قاچــاق مشــروبات الکولــی‪ ،‬مــواد مخــدر و‪ ...‬را پول‌شــویی می‌کــرد؛ ولــی اصطــاح‬
‫پول‌شــویی در رســانه‌های جمعــی طــوری کــه اشــاره شــد در اوایــل ســال ‪ 1970‬در ماجـرای واترگیــت‬
‫بــه کار رفــت‪ .‬در ســال ‪« 1986‬قانــون کنتــرول پول‌شــویی» تصویــب گردیــد و بــه اجـرا گذاشــته شــد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫کشــور آمریــکا بــه دلیــل وســعت اراضــی‪ ،‬بــاال بــودن تعــداد جمعیــت مهاجــر بــر اثــر مهاجرت‌هــای‬
‫زیــاد اشــخاص بــا ملیت‌هــا‪ ،‬نژادهــا و مذاهــب گوناگــون بــه آن کشــور‪ ،‬داشــتن نظــام بانکــی و‬
‫اقتصــادی بــاز‪ ،‬جایــگاه مناســبی بـرای فعالیــت گروه‌هــای ســازمان‌یافته جنایتــکار بــود؛ بــه دلیــل ایــن‬
‫معضــل‪ ،‬ایــن کشــور در فراخوانــدن ســایر کشــورها بــه مبــارزه بــا ایــن نــوع جرایــم‪ ،‬باألخــص برخــی‬
‫از اشــکال آن از قبیــل قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬پول‌شــویی‪ ،‬قاچــاق مهاج ـران پیش‌قــدم بــوده اســت‪.‬‬
‫اصطــاح «پول‌شــویی» نخســتین بــار در جریــان رســوایی واترگیــت‪ ،‬توســط مشــاور حقوقــی‬
‫نیکســون‪ ،‬رئیس‌جمهــور وقــت آمریــکا بــه کار رفــت و بــه رســانه‌ها‪ ،‬در ضمــن گزارش‌هــای مربــوط‬
‫بــه ایــن ماج ـرا‪ ،‬راه یافــت‪ .‬دولــت آمریــکا نخســتین کشــوری اســت کــه در ایــن رابطــه دســت بــه‬
‫اقــدام زد و عمــل پول‌شــویی را جــرم شــناخت‪.‬‬
‫ایــن دولــت بــر اثــر مشــکالت عظیــم مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی از جملــه قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر ســعی کــرد بــا تصویــب قوانیــن الزم‪ ،‬اســتفاده از عوایــد حاصــل از ایــن جرایــم را بـرای‬
‫س ـران باندهــای جنایتــکار غیــر ممکــن و یــا حداقــل مشــکل نمایــد‪ .‬همچنــان در قانــون کنتــرول‬
‫پول‌شــویی کــه در زمــان ریاســت جمهــوری رونالــد ریــگان در ســال ‪ 1986‬تصویــب گردیــد‪ ،‬عمــل‬
‫افـرادی کــه عالمـاً معاملــه انجــام می‌دهنــد کــه آن معاملــه مشــتمل بــر عوایــد حاصــل از برخــی اعمــال‬
‫غیــر قانونــی خــاص (از جملــه قاچــاق مــواد مخــدر) می‌باشــد‪ ،‬بــه قصــد اینکــه ماهیــت یــا منابــع‬
‫اصلــی یــا مالکیــت آن امــوال را پنهــان کــرده و یــا موجــب اشــاعه آن اعمــال غیــر قانونــی شــوند‪ ،‬جرم‬
‫پول‌شــویی و قابــل مجــازات دانســته اســت (محمــد‪ .)210 ،201 :2005 ،‬وزارت مالیــه آمریــکا بـرای‬
‫ایــن منظــور ‪ ۲۱‬کشــور را کــه جهــت مذاکــره اولویــت دارنــد انتخــاب نمــود؛ امــا مذاک ـرات چنــدان‬
‫موفقت‌آمیــز نبــوده و کشــورهایی مثــل انگلســتان‪ ،‬اتریــش‪ ،‬ســوئیس و یونــان بــه ایــن قانــون اعتـراض‬
‫کرده‌انــد‪ .‬اشــکاالت قانــون کنتــرول پول‌شــویی مصــوب ســال ‪1986‬م در قانــون گســترش تعقیــب‬
‫پول‌شــویی مصــوب ســال ‪ 1988‬رفــع و مطابــق ایــن قانــون‪ ،‬مؤسســات و اشــخاص مختلــف مؤظــف‬
‫بــه گـزارش کــردن معامــات نقــدی بیــش از ده هـزار دالــر شــده‌اند‪ .‬همچنــان در ســال ‪1992‬م قانــون‬
‫دیگــری ب ـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی تصویــب شــد کــه اجــازه و صالحیــت صــدور حکــم تعطیلــی‬
‫ب ـرای بانک‌هایــی را کــه مقــررات و قوانیــن راجــع بــه منــع پول‌شــویی را نقــض می‌کردنــد م ـی‌داد‪.‬‬
‫در ســال ‪ 1994‬نیــز قانــون ســرکوب پول‌شــویی تصویــب شــد و بــا توجــه بــه هزینــه بســیار زیــاد ارایــه‬
‫گــزارش از ســوی بانک‌هــا در مــورد کلیــه معامــات اســعار‪ ،‬معافیت‌هــای را بــرای آن‌هــا در ایــن‬
‫زمینــه در نظــر گرفــت‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۲۱‬‬

‫قابــل ذکــر اســت کــه در ســال ‪1970‬م نیــز قوانینــی‪ ،‬عمدت ـاً در راســتای مبــارزه بــا قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر‪ ،‬در آمریــکا وضــع شــده بــود کــه هــر چنــد عمــل پول‌شــویی را جــرم نمی‌شــناختند‪ ،‬لیکــن‬
‫بــا پیش‌بینــی برخــی از اقدامــات‪ ،‬انجــام ایــن کار را مشــکل و شناســائی رهبـران باندهــای مافیایــی را‬
‫کــه دســت بــه ایــن کار می‌زدنــد آســان کــرده بودنــد‪ .‬مهم‌تریــن ایــن قوانیــن‪ ،‬قانــون کنتــرول جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته‪ ،‬قانــون محرمانــه بــودن امــور بانکــی و قانــون جامــع کنتــرول مــواد مخــدر اســت‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬سابقه تاریخی پول‌شویی در افغانستان‬

‫در اینجــا در قــدم نخســت ســابقه تاریخــی پول‌شــویی در افغانســتان و بعــدا ً جــرم پول‌شــویی‬
‫در قانــون مبــارزه علیــه تطهیــر پــول و عوایــد ناشــی از جرایــم مــورد بررســی قــرا خواهــد گرفــت‪.‬‬
‫پول‌شــویی یــا تطهیــر پــول مجمــوع عملیاتــی اســت کــه ســبب می‌شــود تــا شــکل مشــروع و‬
‫قانونــی بــه امــوال نامشــروع و غیــر قانونــی داده شــود‪ .‬ایــن پدیــده یکــی از جرایــم ســازمان‌یافته‬
‫بین‌المللــی اســت کــه دارای آثــار و عــوارض زیان‌بــاری در ســطح بین‌المللــی و داخلــی در‬
‫زمینه‌هــای اجتماعــی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و امنیتــی می‌باشــد؛ بــه همیــن خاطــر بســیاری از‬
‫کنوانســیون‌های بین‌المللــی از جملــه کنوانســیون ویانــا و پالرمــو بــه جرم‌پنــداری و مبــارزه بــا آن‬
‫تأکیــد کرده‌انــد و در نظــام حقوقــی داخلــی کشــور مــا هــم بــه اســاس قانــون مبــارزه علیــه تطهیــر‬
‫پــول و عوایــد ناشــی از جرایــم در طــی فرمــان شــماره (‪ 1383 / 7/ )81‬بــه داخــل ‪ ۱۲‬فصــل و ‪75‬‬
‫مــاده بــه توشــیح رســیده کــه متأســفانه در هیــچ یکــی از مــواد آن از تطهیــر پــول کــدام تعریــف‬
‫مشــخص ارایــه نگردیــده و تنهــا در مــاده ‪ ۳‬قانــون مذکــور ارتــکاب یــک عــده اعمــال را جــرم‬
‫تطهیــر پــول دانســته؛ ســپس قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم ذریعــه‬
‫فرمــان شــماره (‪ )۴5‬تاریخــی ‪ 1393 / ۴ / ۴‬بــه داخــل ‪ 8‬فصــل و ‪ 57‬مــاده توشــیح گردیــده اســت‪.‬‬
‫در ایــن قانــون هــم نیــز کــدام تعریفــی دقیقــی و مشــخص از پول‌شــویی ارایــه نگردیــده بلکــه‬
‫مصادیــق پول‌شــویی بیــان گردیــده اســت (حبیبــی‪ .)15 ،11 :1392 ،‬در ســال ‪ ۱۳96‬در کــود‬
‫جــزای افغانســتان در کتــاب دوم‪ ،‬قانون‌گــذار عنــوان فــوق را انتخــاب نمــوده اســت‪.‬‬
‫اگرچــه در فصــل پول‌شــویی و مجــازات آن‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل دوم در مــادۀ ‪ 498‬پول‌شــویی‬
‫تعریــف نگردیــده‪ ،‬بلکــه مصادیــق آن ذکــر گردیــده اســت‪ .‬کــود جـزا در مــادۀ ‪ ۴۹۸‬در مــورد جــرم‬
‫پول‌شــویی چنیــن بیــان م ـی‌دارد‪ :‬ارتــکاب اعمــال ذیــل بــا داشــتن آگاهــی در مــورد غیــر قانونــی‬
‫بــودن منشــأ وجــوه و دارائــی‪ ،‬جــرم پول‌شــویی شــناخته می‌شــود‪:‬‬
 ‫‪ ۱۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪1 .‬انتقال یا تغییر وجوه و دارائی دارای منشأ غیرقانونی‪.‬‬

‫‪2 .‬مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم‪.‬‬
‫‪3 .‬پنهــان نمــودن یــا تغییــر شــکل دادن ماهیــت واقعــی‪ ،‬منبــع‪ ،‬موقعیــت‪ ،‬چگونگــی تصــرف‪،‬‬
‫انتقــال یــا حــق مالکیــت وجــوه و دارائــی‪.‬‬
‫‪4 .‬تحصیل‪ ،‬تصاحب یا استفاده از وجوه و دارائی ناشی از جرم (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)498 :‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬روش‌های پول‌شویی‬

‫بـه هـر انـدازه اقتصـاد از شـرایط رقابتـی سـالم فاصلـه بیشـتری داشـته باشـد‪ ،‬زمینـه بـرای گسـترش‬
‫فعالیت‌هـای پول‌شـویی آماده‌تـر و گسـترده‌تر خواهـد شـد‪ .‬در کشـورهایی کـه در آن منشـأ پـول بـه‬
‫دسـت آمـده مـورد سـؤال نباشـد و دارای اقتصـاد زیرزمینـی (‪ ،)3‬نظـام اداری ناسـالم و ناکارآمد‪ ،‬نظام‬
‫مالـی غیـر شـفاف و فاقد سیسـتم نظارتی قوی باشـد‪ ،‬اسـتعداد بیشـتری برای پول‌شـویی وجـود دارد و‬
‫منابـع حاصـل از فعالیت‌های غیر قانونی به سـهولت می‌تواند داخل چرخه اقتصادی آن کشـورها شـده‬
‫و پول‌شـویی عملیاتـی گـردد‪ .‬بـا توجـه به متنـوع بودن روش‌های کسـب منفعـت از اعمال غیـر قانونی‬
‫اصلاً روش‌هـای تطهیـر پـول نیز پیچیـده و متنوع خواهـد بود؛ به عبـارت دیگر روش‌های پول‌شـویی‬
‫بـه عواملـی چون نوع جرم انجام شـده‪ ،‬نوع سیسـتم اقتصـادی و قوانین و مقررات کشـورها که در آنجا‬
‫پـول تطهیـر می‌شـود بسـتگی دارد‪ .‬پول‌شـویان بـرای کاهـش جلب توجـه مجریـان قانون بـه عملیات‬
‫پول‌شـویی‪ ،‬مقـدار زیـاد پـول نقد را بـه مقادیر کوچـک تبدیل نمـوده و به‌طور مسـتقیم در بانک‌های‬
‫مختلـف سـرمایه‌گذاری می‌کننـد و یـا بـا ابزارهـای پولـی و مالـی ماننـد چـک و در مکان‌هـای دیگـر‬
‫سـپرده‌گذاری می‌کننـد‪ .‬معمولی‌تریـن و مهم‌تریـن روش‌هـای پول‌شـویی بـه شـرح زیـر می‌باشـد‪:‬‬
‫‪ -‬سرمایه‌گذاری موقت در موسسه‌های تولیدی و تجارتی‬
‫‪ -‬سرمایه‌گذاری در بازار طال‪ ،‬الماس و جواهرات‬
‫‪ -‬ایجاد سازمان‌های خیریه تقلبی‬
‫‪ -‬شرکت در مزایده‌های اجناس هنری و عتیقه و آنتیک‬
‫‪ -‬استفاده از صندوق امانت وجوه که به پنهان‌سازی پول‌های نامشروع کمک می‌کند‬
‫‪ -‬انتقال پول به کشورهای دارای مقررات بانکی آزاد‪.‬‬
‫‪ .3‬اقتصــاد زیرزمینــی شــامل آن دســته از فعالیت‌هایــی اســت کــه بــه طــور قانونــی یــا غیرقانونــی انجــام شــده و در جایــی ثبــت‬
‫نمی‌شــوند‪ .‬فعالیت‌هــای خــارج از حیطــه اقتصــاد رســمی در چهــار بخــش خانــوار‪ ،‬غیررســمی‪ ،‬نامنظــم و غیرقانونــی قابــل‬
‫تفکیــک اســت‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۲۳‬‬

‫بنابرایــن در صورتیکــه پول‌هــای کثیــف بــا توجــه بــه روش‌هــای ذکــر شــده در فعالیت‌هــای‬
‫قانونــی وارده شــده و ســرمایه‌گذاری شــود در طــول گــردش و دســت بــه دســت شــدن بــا پول‌هــای‬
‫تمیــز یکجــا می‌شــود؛ بــه قســمی کــه دیگــر شناســائی آن ناممکــن می‌گــردد؛ بـرای تطهیــر پــول فقط‬
‫یــک راه وجــود نــدارد‪ ،‬میتــود تطهیــر پــول بــه صــورت خریــداری و فــروش کاالهــای گران‌قیمــت‬
‫مثــل ســاختمان‌های مســکونی‪ ،‬وســایط نقلیــه یــا جواهــرات یــا عبــور دادن پــول از طریــق یــک‬
‫سلســله معامــات بین‌المللــی پیچیــده و مشــروع و شــرکت‌های صــوری قابــل انجــام اســت (در‬
‫حقیقــت رونــد پول‌شــویی ارتبــاط بــه ابتــکار و خالقیــت تطهیرکننــده بســتگی دارد)‪ .‬ایــن روش‌هــا‬
‫بــه طــور روزافــزون در حــال پیچیــده شــدن اســت‪ .‬وجــه مشــترکی کــه در تمــام عملیــات تطهیــر پــول‬
‫وجــود دارنــد عبارت‌انــد از‪:‬‬
‫‪ -‬نیاز به اختفای ریشه و مالکیت حقیقی این عواید‬
‫‪-‬نیاز به استمرار و تداوم کنترول بر عواید‬
‫‪ -‬ضــرورت بــه تغییــر شــکل‌دادن ایــن عوایــد بــه منظــور کوچــک کــردن مبالــغ کالن از جرای ـم ‬
‫اصلــی و مقــدم بــر پول‌شــویی‪.‬‬
‫بــه ایــن ترتیــب تردیــدی وجــود نــدارد کــه روش‌هــا و فنــون پول‌شــویی‪ ،‬بســیار وســیع و گســترده‬
‫می‌باشــد و بــا گذشــت زمــان نیــز بــه دامنــه و مقــدار آن عــاوه می‌گــردد (میرزایــی‪،77 :1394 ،‬‬
‫‪)80‬؛ لهــذا احصــاء و توضیــح تمامــی روش‌هــا و شــیوه‌های مــورد اســتفاده پول‌شــویان امکان‌پذیــر‬
‫نیســت؛ از ایــن جهــت بــه برخــی از شــیوه‌های رایــج پول‌شــویی اشــاره می‌شــود‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬پول‌شویی با استفاده از سیستم بانکی‬

‫اکنــون عمده‌تریــن ابــزار پول‌شــویی‪ ،‬بهره‌گیــری از تمــام بانک‌هــای می‌باشــد‪ .‬ایــن موضــوع‬
‫به‌طــور خــاص بعــد از وقــوع حادثــه ‪ 11‬ســپتامبر ســال ‪ 2001‬کــه در ایاالت‌متحــده آمریــکا‬
‫صــورت گرفــت توجــه بیشــتری پیــدا کــرده اســت؛ بــه خاطــر اینکــه بــه نظــر بعضــی از کارشناســان‬
‫مربوطــه در ایــن حمــات تروریســتی‪ ،‬تروریسـت‌ها بـرای شستشــوی وجــوه از خدمــات بانک‌هــای‬
‫ایاالت‌متحــده اســتفاده نموده‌انــد‪ .‬پول‌شــویان بــه خاطــر اینکــه در عملیــات پول‌شــویی موفــق شــوند‬
‫و عملیــات پول‌شــویی را بــا ســهولت انجــام دهنــد همــکاری بانــک یــا برخــی از کارکنــان اصلــی را‬
‫جلــب می‌کننــد؛ ایــن امــر بــرای پول‌شــویان کمــال مطلــوب می‌باشــد‪ .‬اقبــال دائــم پولشــویان از‬
‫سیســتم بانکــی را بایــد معلــول عوامــل س ـه‌گانه ذیــل تلقــی می‌گــردد‪:‬‬
 ‫‪ ۱۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬نظــام بانکــی همیشــه ســرویس‌ها و خدماتــی را پیشــکش می‌دهــد کــه اســتفاده از آن‌هــا ب ـرای‬
‫پولشــویان بســیار مهــم و مفیــد می‌باشــد؛ مثــل انتقــال پــول‪ ،‬خریدوفــروش اوراق بهــادار‪ ،‬اعتبــار‬
‫اســنادی و صــدور ضمانت‌نامــه‪.‬‬
‫سیســتم بانکــداری بین‌المللــی فضــای مســاعدی ب ـرای فریــب و تأثیرگــذاری بــر روی قربانیــان‬
‫بالقــوه فراهــم می‌کنــد‪ .‬تطهیر‌کننــدگان پــول بــا اســتفاده از طــرق مختلــف از نظــام مالــی و بانکــی‬
‫ب ـرای انجــام پول‌شــویی اســتفاده می‌کننــد کــه رایج‌تریــن روش‌هــای آن بــه شــرح ذیــل می‌باشــد‪.‬‬
‫الــف‪ :‬تصفیــه‪ :‬مقصــد از تصفیــه پــول‪ ،‬تبدیــل پــول کوچــک بــه پول‌هــای کالن می‌باشــد؛ در‬
‫صورتــی کــه وجــوه آلــوده بــه جــرم متشــکل از پول‌هــای خــورد باشــد از اینکــه حمــل و جابه‌جایــی‬
‫و حجــم زیــادی از پول‌هــای خــورد آلــوده بــه جــرم بســیار مشــکل اســت بــه منظــور تســهیل‬
‫نقل‌وانتقــال بایــد ایــن پــول تصفیــه و بــه پول‌هــای بــزرگ تبدیــل شــود (رحیمــی‪،۳۶ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ .)۳۷‬تبدیــل پول‌هــای خــورد بــه پول‌هــای بــزرگ بــه خاطــری کــه مانــع ایــن ظــن شــود‪ ،‬یکــی از‬
‫فنــون رایــج و متــداول پول‌شــویی می‌باشــد و ب ـرای ایــن منظــور معمــوالً اف ـراد مختلفــی اســتخدام‬
‫می‌شــوند و وظیفــه دارنــد یــک مقــدار پــول را بــا مراجعــه بــه شــعبات بانک‌هــای مختلــف‪ ،‬ادارات‪،‬‬
‫پُســت و صرافی‌هــا و ســایر مؤسســات مشــابه بــه چک‌هــای مســافرتی‪ ،‬حواله‌هــا و چک‌هــای‬
‫بانکــی پــول بــزرگ تبدیــل نماینــد‪ .‬حجــم زیــاد پول‌هــای کوچــک اکث ـرا ً در نتیجــه فــروش مــواد‬
‫مخــدر بــه معتــادان بــه دســت می‌آیــد؛ مث ـاً در فــروش مــواد مخــدر بــه طــور پرچــون‪ ،‬معتــادان‬
‫قیمــت مــواد مخــدر را بــه صــورت پول‌هــای کوچــک پرداخــت می‌کننــد‪ .‬ایــن پول‌هــا بــه لحــاظ‬
‫فزیکــی بــه مــواد مخــدر آلــوده بــوده و دارای حجــم زیــاد می‌باشــد؛ در ایــن حالــت پول شــویان بــه‬
‫منظــور رفــع آلودگــی ظاهــری و همچنــان در جهــت تقلیــل وزن و حجــم پول‌هــا بــه روش تصفیــه‬
‫متوســل می‌شــوند‪.‬‬
‫ب‪ :‬اســمورفینگ‪ :‬ایــن روش پول‌شــویی‪ ،‬غالب ـاً در کشــورهایی متــداول اســت کــه بانک‌هــا و‬
‫مؤسســات مالــی آن موظــف هســتند تــا هــر نــوع معامــات و ســپرده‌گذاری بیشــتر از یــک ســقف‬
‫و نصــاب معیــن را بــه مقامــات مســؤول در امــر جلوگیــری از پول‌شــویی گ ـزارش نماینــد؛ مث ـاً در‬
‫ایاالت‌متحــده آمریــکا ب ـرای معامــات نقــدی بیــش از ده ه ـزار دالــر و در اروپــا معامــات نقــدی‬
‫بیــش از پانــزده هـزار یــورو بایــد بــه مراجــع‌ذیصــاح مربوطــه گـزارش داده شــود؛ در صــورت امتنــاع‬
‫از انجــام ایــن مکلفیــت قانونــی خــود‪ ،‬شــخص مســؤول واجــد وصــف جرمــی می‌باشــد (کوچغــاره‪،‬‬
‫‪.)116 ،113 :2000‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۲۵‬‬

‫تطهیرکننــده بــه منظــور گذشــت از ایــن ســد و مانــع قانونــی از میتــود اســمورفینگ اســتفاده‬
‫می‌نمایــد‪ .‬در ایــن میتــود تعــداد زیــادی از افـراد اســتخدام می‌شــوند و بــه هــر یــک از آن‌هــا مبالغــی‬
‫کمتــر از حــد نصــاب تعییــن شــده بــه گزارش‌دهــی اجبــاری داده می‌شــود تــا ایــن وجــوه را در سیســتم‬
‫بانکــی یــا مؤسســات مشــابه بــه چک‌هــای مســافرتی‪ ،‬چک‌هــای بانکــی و پول‌هــای درشــت تبدیــل‬
‫نماینــد؛ البتــه در برخــی از کشــورها‪ ،‬بــه منظــور مبــارزه بــا ایــن تکتیــک مجرمیــن ‪ ،‬گـزارش تمامــی‬
‫معامــات مشــکوک ولــو تحــت نصــاب قانونــی باشــد الزامــی گردیــده اســت‪ .‬قابــل ذکــر اســت در‬
‫ایــن میتــود نیــز هماننــد تصفیــه پــول‪ ،‬امــکان نفــوذ مخبریــن و مأموریــن بیــن افـراد اســتخدام شــده و‬
‫در نتیجــه کشــف عملیــات پول‌شــویی وجــود دارد‪.‬‬
‫ج‪ :‬نمایندگــی‪ :‬در روش نمایندگــی‪ ،‬تطهیر‌کننــده پــول‪ ،‬بــه جــای اینکــه خــود شــخص طــرف‬
‫معاملــه بانــک ق ـرار گیــرد از ســایر اعضــای خانــواده یــا دوســتان و اقــارب کــه مــورد اعتبــار جامعــه‬
‫هســتند اســتفاده بــه عمــل می‌آیــد تــا بــه ایــن طریــق مانــع جلــب توجــه دیگ ـران شــوند؛ در چنیــن‬
‫حالتــی کســی کــه بــه بانــک مراجعــه می‌کنــد یــا خواهــش پرداخــت وجــه را بــه بانــک می‌دهــد‬
‫همیــن نماینــده اســت کــه بــا اســتفاده از اعتبــار و شــهرت نیــک او کارکنــان بانــک بــه وی مشــکوک‬
‫نمی‌شــوند و بــه ایــن ترتیــب فــرد مجــرم هــم از صحنــه جــرم دور می‌مانــد‪.‬‬
‫د‪ :‬معامــات کالن از طریــق خویشــاوندان‪ :‬ایــن میتــود بیشــتر در کشــورهایی متــداول اســت‬
‫کــه بانک‌هــا و ســایر مؤسســات مالــی آن‌هــا موظف‌انــد کــه هویــت دقیــق مشــتریان خــود را احـراز‬
‫نماینــد‪ .‬لهــذا در ایــن کشــورها مجرمیــن ترجیــح می‌دهنــد بــه جــای دخالــت مســتقیم در عملیــات‬
‫بانکــی ایــن عملیــات را توســط یکــی از خویشــاوندان کــه مــورد اعتمــاد آن‌هــا اســت انجــام دهنــد؛‬
‫بــه ایــن معنــا کــه یکــی از خویشــاوندان مــورد اعتبــار مجــرم بــه نــام خــود حســاب بــاز می‌کنــد؛ ولــی‬
‫عملیــات بانکــی را بــه نفــع شــخص مجــرم انجــام می‌دهــد (کارال‪ .)60 ،57 :2008 ،‬در ایــن روش‪،‬‬
‫مجرمیــن اصلــی خــود را از مقابــل شــدن در انجــام معاملــه دور نــگاه می‌دارنــد و بعــد از اینکــه معاملــه‬
‫صــورت گرفــت‪ ،‬امــوال و دوکان بــه مجــرم اصلــی واگــذار می‌شــود‪.‬‬
‫تفـاوت ایـن میتـود بـا میتـود نمایندگـی در ایـن اسـت کـه در میتـود نمایندگـی معاملـه به حسـاب‬
‫مجـرم اصلـی و بـه نمایندگـی شـخص بـا اعتبار انجام می‌شـود؛ لکـن در میتود مـورد نظر به نـام اقارب‬
‫و نزدیـکان مجـرم انجـام می‌شـود و در نهایـت مـورد معاملـه بـه مجـرم اصلـی منتقل می‌شـود‪.‬‬
‫هـــ‪ :‬نقل‌وانتقــاالت الکترونیکــی‪ :‬در حــال حاضــر در عرصــه بانکــداری‪ ،‬تکنالــوژی نویــن در‬
‫بانکــداری الکترونیکــی زمینــه مناســب و بســتر مســاعدی را بـرای عملیــات پول‌شــویی فراهــم نمــوده‬
 ‫‪ ۱۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اســت‪ .‬یکــی از روش‌هــای نویــن پول‌شــویی‪ ،‬اســتفاده از سیســتم پرداخــت از طریــق شــبکه اســت؛‬
‫بــه بیــان دیگــر در سیســتم‌های پرداخــت مجــازی در ایــن سیســتم‌ها تحویلــی از طریــق شــبکه‬
‫انترنــت‪ ،‬شــبکه‌های محلــی‪ ،‬ماهــواره یــا از طریــق موبایــل صــورت می‌گیــرد‪.‬‬
‫پول‌شــویان بــه دلیــل ش ـرایط خــاص حاکــم بــر ایــن شــبکه‌ها ماننــد نقل‌وانتقــال بــدون واســطه‬
‫پــول و گمنــام بــودن نقــل‌و انتقــاالت وجــوه گســترش چنیــن شــبکه‌هایی در ســطح جهــان مراحــل‬
‫گوناگــون پول‌شــویی را از ایــن طریــق انجــام می‌دهنــد‪ .‬بــا اســتفاده از طریــق ایــن سیســتم بزرگ‌تریــن‬
‫مشــکل پول شــویان کــه همانــا نقل‌وانتقــال فزیکــی مقــدار زیــاد پــول می‌باشــد‪ ،‬رفــع گردیــده اســت‪.‬‬
‫پول‌شــویی‪ ،‬پروســه‌ای پیچیــده و مغلــق اســت کــه بــا الکترونیکــی شــدن دنیــای تجــارت و‬
‫بانکــداری بــه مراتــب پیچیده‌تــر شــده اســت؛ بــا توجــه بــا اینکــه پــول الکترونیکــی دارای همــان‬
‫توانمندی‌هــای خــواص عــادی پــول اســت و همچنــان از اســتعداد نقــل‌و انتقــال بســیار ســریع‌تری‬
‫نیــز برخــوردا ‌ر اســت‪ ،‬لــذا همیــن توانمنــدی می‌توانــد موجــب افزایــش زیادتــر پول‌شــویی شــود‪.‬‬
‫می ـزان معامــات بــا پــول الکترونیکــی در ســال ‪ 2000‬میــادی بالــغ بــر ده میلیــارد دالــر و در ســال‬
‫‪ 2001‬بیــش از ‪ 100‬میلیــارد دالــر تخمیــن زده شــده اســت‪ .‬ایــن آمــار نشــان‌دهنده آن ســت کــه حــوزه‬
‫بانکــداری الکترونیکــی بســتر بســیار مناســبی ب ـرای پول‌شــویان و عملیــات تطهیــر پــول محســوب‬
‫می‌شــود (حبیــب‌زاده‪.)۴۸ :13۸۹ ،‬‬
‫دیجیتالــی شــدن اقتصــاد و آمــدن فــن نویــن در عرصــه خدمــات بانکــی در عیــن حــال موجــب‬
‫یکپارچگــی روزافــزون در دنیــای اقتصــاد و رفــع موانــع در مســیر حرکــت آزادانــه ســرمایه و مــال و‬
‫ایجــاد فرصت‌هــای جدیــد تجــارت شــده اســت و زمینــه و فضــای مناســبی را بــرای سوءاســتفاده‬
‫جنایتــکاران مــال فراهــم نمــوده اســت‪ .‬اســتفاده‌کنندگان اینترنــت در سراســر جهــان‪ ،‬فقــط در لحظــه‬
‫کوتاهــی قــادر بــه جابه‌جایــی حجــم وســیعی از وجــه نقــد می‌باشــند‪ .‬ایــن نقل‌وانتقــاالت ســریع‬
‫آن هــم در شـرایطی کــه شناســائی دقیــق ناقــل و منتقــل الیــه نیــز بــا موانــع جــدی مواجــه اســت بـرای‬
‫مجرمیــن فرصــت مطلــوب و مناســب محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫عــاوه بــر ایــن گســترش سیســتم‌های پرداخــت مجــازی در اکثــر نقــاط جهــان بــرای‬
‫تطهیر‌کننــدگان پــول فرصت‌هایــی را بــه وجــود آورده اســت کــه بتوانــد از اختــاف در مقــررات‬
‫ل و انتقــال پــول نامشــروع اســتفاده‬
‫کشــورها و خالهــای قانونــی موجــود در راســتای پنهــان کــردن نقـ ‌‬
‫کنــد‪ .‬بــا در نظرداشــت بــه اینکــه همــه روزه مبلــغ تقریب ـاً یــک میلیــارد دالــر پــول از طریــق شــبکه‬
‫الکترونیکــی جابجــا می‌گــردد و هــر روز تقریبـاً مبلــغ ‪ 500‬هـزار نقـ ‌‬
‫ل و انتقــال الکترونیکــی در ســطح‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۲۷‬‬

‫دنیــا انجــام می‌شــود کــه اغلــب آن‌هــا مشــروع و قانونــی می‌باشــد؛ لهــذا تشــخیص پــول پــاک از‬
‫پــول آلــوده مشــکل اســت‪ .‬بــه لحــاظ داشــتن امتیــازات ف ـراوان اســتفاده از شــبکه جهانــی اینترنــت‬
‫مــورد قبــول تطهیرکننــدگان پــول می‌باشــد در قــدم نخســت ازدیــاد معامــات و مراجعــات اینترنتــی بــه‬
‫بانــک فرصــت دقیــق و همه‌جانبــه مبــادالت پــول را بــه بانــک نمی‌دهــد‪،‬‬
‫دوم اینکـه بـر خلاف بانکـداری سـنتی‪ ،‬در روش نویـن مـدارک و اسـناد مکتوب وجود نـدارد و‬
‫عملیـات بانکـی فاقـد اثـر مادی و فزیکی اسـت و باالخـره ممکن اسـت تطهیرکنندگان پـول در خارج‬
‫از کشـور اقامـت داشـته باشـد و لهـذا حتـی در صـورت کشـف عملیـات پول‌شـویی قابـل توقیـف و‬
‫تعقیـب نباشـد (قـره دومـان‪ .)165 :2013 ،‬خدمـات مالـی الکترونیکـی امروز بسـیار متنوع اسـت‪ .‬هم‬
‫اکنـون عملیـات مالـی مانند تأسـیس شـرکت‪ ،‬خریدوفـروش کاال‪ ،‬صـادرات و واردات‪ ،‬خریدوفروش‬
‫سـهام‪ ،‬بیمـه‪ ،‬عملیـات صرافـی این‌هـا را می‌تـوان از طریـق اینترنـت انجـام داد‪ .‬در سیسـتم بانکداری‬
‫الکترونیکـی‪ ،‬بانـک دریافت‌کننـده حوالـه بـه صـورت الکترونیک پس از کشـف عدد رمـز و حصول‬
‫اطمینـان از صحـت و اصالـت حوالـه بـه نسـبت بـه پرداخـت وجه حوالـه اقـدام می‌کند‪.‬‬
‫بدیـن ترتیب مالحظه می‌شـود که پیشـرفت‌های روزافـزون در عرصه تکنالوژی‪ ،‬سـاختارهای مالی‬
‫و ارتباطـات منجـر بـه تشـکیل یک سیسـتم جهانی گردیده اسـت کـه در آن پول مگابایتـی یعنی پولی‬
‫کـه تنهـا به شـکل نشـانه‌هایی بر روی صفحـه وسـایل الکترونیکی ) کمپیوتـر( وجود دارد با سـرعت و‬
‫سـهولت در هـر نقطـه از ایـن جهـان بـزرگ قابل گـردش و جریان می‌باشـد‪ .‬انجـام عملیـات بانکی از‬
‫طریق اینترنت‪ ،‬سـبب گردیده که اسـاس روابط تجارتی و زراعتی بین بانکدار و مشـتری تغییریافته در‬
‫چنیـن وضعیتـی بـدون آنکه مشـتری با بانکـداری حضور فزیکـی برقرار کننـد‪ ،‬قادر به افتتاح حسـاب‬
‫و سـپس انجـام عملیـات بانکـی خواهد بود‪ .‬زیاد شـدن این قسـم عملیـات بانکی‪ ،‬در نهایت بیشـتر به‬
‫ایجاد شـبکه متشـکل از افراد ناشـناس در سراسـر جهان شـده اسـت‪ .‬این شـبکه قادر اسـت با سهولت‬
‫تمـام بـه جابه‌جایـی پول‌های آلوده و مشـکوک اقـدام نماید‪.‬‬
‫و‪ :‬تبادلــه اســعار‪ :‬در ایــن روش از درآمدهــۀ جرمــی بـرای تبدیــل و خریــد ارز کــه بــه حســاب‬
‫بانک‌هــای خارجــی در سراســر جهــان قابل‌انتقــال باشــد‪ ،‬بهره‌بــرداری می‌شــود‪ .‬ایــن شــیوه عموم ـاً‬
‫در کشــورهایی قابــل اســتفاده اســت کــه مبــادالت ارزی تحــت کنتــرول نظــارت دولــت نمی‌باشــد‬
‫(ایــرگل‪.)40 ،38 :2001 ،‬‬
‫ز‪ :‬اســتفاده از بانک‌هــای کارگ ـزار‪ :‬بانــک کارگ ـزار‪ ،‬بــه بانکــی اطــاق می‌گــردد کــه از جملــه‬
‫شــعبه بانــک اصلــی نبــوده‪ ،‬ولــی بـرای آن بانــک خدمــات بانکــی ارایــه می‌کنــد‪ .‬بعضــی از بانک‌ها‪،‬‬
 ‫‪ ۱۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫عــاوه بــر داشــتن شــعبه در کشــورهای مختلــف‪ ،‬در برخــی از ممالــک به‌واســطه بانــک کارگـزار بــه‬
‫مشــتریان خــود خدمــات بانکــی ارایــه می‌کننــد‪ .‬در ایــن مــورد بــر اســاس ق ـراردادی کــه فی‌مابیــن‬
‫بانــک اصلــی و بانــک کارگــزار در سراســر جهــان منعقــد می‌گــردد‪ ،‬بانک‌هــای کارگــزار متعهــد‬
‫می‌شــوند‪ ،‬طبــق قـرارداد منعقــده خدمــات بانکــی را در اختیــار مشــتریان بانــک اصلــی ارایــه دهنــد‪،‬‬
‫در ایــن صــورت تمــام عملیــات کــه در بانــک اصلــی در دســترس مشــتریان می‌باشــد‪ ،‬بانــک کارگـزار‬
‫نیــز در اختیــار مشــتریان همــان بانــک خواهــد گذاشــت (کوکســال‪.)57 ،54 :2015 ،‬‬
‫امــروزه بخشــی از عملیــات پول‌شــویی بــا اســتفاده از بانک‌هــای کارگــزار انجــام می‌شــود‪ .‬در‬
‫کشــورهایی کــه قوانیــن ضــد پول‌شــویی قــوی و جامــع دارنــد‪ ،‬تطهیرکننــدگان پــول بــه منظــور گریــز‬
‫از ایــن مقــررات بــه جــای اســتفاده از شــعبات موجــود در ایــن کشــورها از بانک‌هــای کارگـزار آن‌هــا‬
‫کــه غالب ـاً هــم در مناطــق دور تأســیس می‌شــوند‪ ،‬بهره‌بــرداری می‌کننــد‪.‬‬
‫ح‪ :‬درخواســت قــرض‪ :‬بــا اســتفاده از ایــن طریقــه تطهیر‌کننــده پــول در ابتــدا پول‌هــای‬
‫نامشــروع خــود را نــزد یکــی از بانک‌هــای خارجــی کــه مزایــای خاصــی نظیــر حــذف نظــارت بــر‬
‫عملکــرد بانکــی و معافیــت از مالیــات بــر ســود ســپرده دارنــد‪ ،‬ســپرده‌گذاری می‌کنــد و ســپس‬
‫بــه پشــتوانه امــوال ســپرده‌گذاری شــده در آن بانــک خارجــی‪ ،‬از سیســتم بانکــی داخلــی تقاضــای‬
‫اعطــاء تســهیالت می‌نمایــد و از ایــن طریــق امــکان دســتیابی بــه پول‌هــای پــاک بـرای آن‌هــا فراهــم‬
‫می‌شــود (تجلــی‪ .)۱۷۸ :۱۳۹۶ ،‬بعــد از اخــذ قــرض‪ ،‬در سررســید مقــرر عمــدا ً از بازپرداخــت آن‬
‫امتنــاع نمــوده و بانــک قرض‌دهنــده نیــز امــوال نامشــروعی کــه بــه عنــوان وثیقــه معرفــی شــده را بــه‬
‫عــوض وام دریافــت می‌کنــد و بــه ایــن ترتیــب وجــوه آلــوده تحــت تملــک بانــک قـرار می‌گیــرد و‬
‫آنچــه کــه تحــت اختیــار پول‌شــویان قـرار گرفتــه‪ ،‬پول‌هــای پاکــی اســت کــه در صــورت ایجــاد ظــن‬
‫می‌تواننــد ادعــا کننــد کــه آن را از سیســتم بانکــی اســتقراض نموده‌انــد‪.‬‬
‫ط‪ :‬افتتــاح حســاب بــا هویــت مجهــول‪ :‬در کشــورهایی کــه افتتــاح حســاب بانکــی‪ ،‬منــوط‬
‫بــه تثبیــت هویــت دقیــق مشــتری نیســت‪ ،‬یکــی از شــیوه‌های متــداول پول‌شــویی‪ ،‬افتتــاح حســاب‬
‫بانکــی بــه نامــی غیرواقعــی و نامعلــوم اســت‪ .‬در چنیــن کشــورهایی پول‌شــو می‌توانــد حســاب‌های‬
‫جعلــی افتتــاح کنــد و وجــوه آلــوده بــه جــرم را در ایــن حســاب‌ها ســپرده‌گذاری و در نتیجــه وجــوه‬
‫تودیعــی را بــه خــارج از کشــور جابجــا کنــد‪.‬‬
‫اکنـــون در اغلـــب کشـــورهایی کـــه تدابیـــر تقنینـــی الزم را در راســـتای مبـــارزه بـــا پول‌شـــویی‬
‫اتخ ــاذ نموده‌ان ــد و در زم ــان افتت ــاح حس ــاب بانک ــی شناس ــائی دقی ــق مش ــتری و احــراز هوی ــت‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۲۹‬‬

‫وی را الزم و ض ــروری دانس ــته‌اند‪ ،‬بعضــاً امتن ــاع از انج ــام ای ــن تکلی ــف قانون ــی را واج ــد وص ــف‬
‫جرم ــی و قاب ــل مج ــازات می‌دانن ــد؛ همچن ــان ت ــرک فع ــل مطاب ــق قوانی ــن اس ــترالیا دارای عن ــوان‬
‫جرمـــی می‌باشـــد‪ .‬در کشـــور ایـــران در زمـــان افتتـــاح حســـاب بانکـــی احـــراز هویـــت مشـــتری‬
‫حتمـــی می‌باشـــد (هاشـــمی‪.)52 ،48 :1390 ،‬‬
‫مجرمی ــن حرفــه‌ای بــرای پش ــت س ــر گذاش ــتن موان ــع مرب ــوط ب ــه شناس ــائی مش ــتری ممک ــن‬
‫اســـت از شـــگردهای مختلفـــی اســـتفاده نماینـــد‪ .‬یکـــی از چـــال و فریب‌هـــا مخفـــی شـــدن در‬
‫عقـــب عنـــوان یـــک شـــخص حقوقـــی می‌باشـــد‪ .‬در ایـــن مـــورد بـــه جـــای اینکـــه بـــا عنـــوان‬
‫ی ــک ش ــخص حقیق ــی ب ــه بان ــک مراجع ــه نماین ــد‪ ،‬تح ــت پوش ــش ی ــک ش ــخص حقوق ــی ط ــرح‬
‫خ ــود را عمل ــی می‌کنن ــد؛ چنی ــن ام ــری فق ــط در کش ــورهایی قاب ــل اعم ــال اس ــت ک ــه تأس ــیس‬
‫شـــرکت‌های تجارتـــی و مؤسســـات غیـــر تجارتـــی و بـــه طـــور کلـــی شـــخص حقوقـــی مســـتلزم‬
‫معرفـــی و شناســـائی مالکیـــن واقعـــی نمی‌باشـــد‪ .‬در ایـــن کشـــورها مجرمیـــن بـــا تأســـیس یـــک‬
‫ش ــرکت ص ــوری و تح ــت پوش ــش آن ی ــک حس ــاب بی‌ن ــام و نش ــان در بان ــک ب ــاز کنن ــد‪ .‬بــرای‬
‫مب ــارزه ب ــه چنی ــن چ ــال و فری ــب الزم اس ــت قوانی ــن مرب ــوط ب ــه ش ــرکت‌ها ب ــه ط ــوری اص ــاح‬
‫ش ــوند ک ــه هم ــه ش ــرکت‌ها مکل ــف ب ــه معرف ــی مال ــکان اصل ــی و واقع ــی خ ــود باش ــند‪.‬‬
‫ی‪ :‬خوردســازی‪ :‬خورد‌ســازی اصطالحــی اســت کــه بــه منظــور اجتنــاب از تکلیــف گ ـزارش‬
‫معامــات بیــش از ده هــزار دالــر پیش‌بینــی شــده در قانــون رازداری بانکــی مصــوب ســال ‪1970‬‬
‫آمریــکا بــکار رفتــه اســت‪ .‬در ایــن روش ســپرده‌های کالن وجــه نقــد بــه چنــد معاملــه کوچک‌تــر‬
‫کــه هــر کــدام کمتــر از ده هـزار دالــر می‌باشــد‪ ،‬تجزیــه و تقســیم می‌شــود‪ .‬معامــات کالن بــه چنــد‬
‫معاملــه خــورد بــه منظــور ف ـرار از الزامــات مربــوط بــه گ ـزارش دهــی‪ ،‬بــه موجــب قانــون کنتــرول‬
‫پول‌شــویی مصــوب ســال ‪ 1986‬آمریــکا‪ ،‬واجــد وصــف جزائــی تلقــی گردیــد‪.‬‬
‫در روش خوردســـازی افـــرادی بـــا اســـتفاده از ایـــن روش اقـــدام بـــه ســـپرده‌گذاری پـــول نقـــد‬
‫یـــا خریـــد حواله‌هـــای بانکـــی از بانک‌هـــای مختلـــف نمـــوده یـــا معامـــات کمتـــر از نصـــاب‬
‫تعییـــن شـــده انجـــام می‌دهنـــد و در پایـــان تمـــام وجـــوه از حســـاب‌های پراکنـــده بـــه یـــک‬
‫حســـاب اصلـــی منتقـــل می‌شـــود‪ .‬ایـــن عمـــل بدیـــن علـــت صـــورت می‌گیـــرد کـــه بانک‌هـــا‬
‫قانونــاً بای ــد معام ــات ی ــا س ــپرده‌گذاری‌های بیش ــتر از نص ــاب معی ــن را ب ــه مقام ــات ی ــا مراج ــع‬
‫‌ذی‌ص ــاح گــزارش نماین ــد‪ .‬پول‌ش ــویان در حقیق ــت ب ــا تقس ــیم و تجزی ــه پول‌ه ــای کالن حاص ــل‬
‫از ج ــرم‪ ،‬آن‌ه ــا را در زم ــان و مکان‌ه ــای مختلف ــی وارد کانال‌ه ــای قانون ــی نم ــوده و بع ــدا ً آن‌ه ــا‬
 ‫‪ ۱۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫را از طریـــق نقل‌وانتقـــال بانکـــی بـــه حســـاب اصلـــی داخـــل نمـــوده و یکجـــا جمـــع می‌نماینـــد‬
‫(گمـــوش‪.)69 ،67 :2003 ،‬‬
‫طــوری کــه در مباحــث گذشــته ذکــر شــد کــه روش‌هــای و طــرق پول‌شــویی بــه مــوارد خاصــی‬
‫محــدود نمی‌باشــد‪ .‬شــیوه‌های اتخــاذی از ســوی مجرمیــن بــا توجــه بــه نــوع جــرم ارتکابــی‪ ،‬ارزش‬
‫مــال‪ ،‬امکانــات و توانایــی مجرمیــن و دیگــر انــواع آن متفــاوت و متنــوع هســتند ولــی رایج‌تریــن‬
‫آن‌هــا اســتفاده از سیســتم بانکــی اســت کــه قب ـاً در مــورد ایشــان اشــاره صــورت گرفــت‪ .‬مجرمیــن‬
‫معمــوالً کوشــش می‌کننــد بــا اســتفاده از بانک‌هــا و امکانــات و تســهیل بانکــی وجــوه آلــوده را تطهیر‬
‫و پاک‌ســازی نماینــد بــا در نظــر داشــت شــیوه‌های فــوق نبایــد از ســایر روش‌هــای پول‌شــویی‬
‫کــه خــارج از سیســتم بانکــی مــورد اســتفاده و بهره‌بــرداری مجرمیــن قــرار می‌گیــرد غافــل بــود‪.‬‬
‫پول‌شــویان بعضـاً عملیــات خــود را در خــارج از نظــام بانکــی انجــام می‌دهنــد‪ .‬اگرچــه تمــاس گرفتــن‬
‫بــه همــه روش‌هــا و شــیوه‌های پول‌شــویی بــه لحــاظ کثــرت و تنــوع و حتــی غیــر محصــور بــودن‬
‫آن‌هــا ممکــن نمی‌باشــد‪ ،‬فلهــذا رایج‌تریــن روش‌هــای تطهیــر پــول در خــارج از سیســتم بانکــی‪،‬‬
‫مــورد اشــاره و بررســی اجمالــی ق ـرار می‌گیــرد‪.‬‬

‫جزء دوم ‌‪ :‬پول‌شویی بدون استفاده سیستم بانکی‬

‫الف‪ :‬قاچاق پول‬
‫قســمی کــه قب ـاً یــادآور گردیــدم در ایاالت‌متحــده آمریــکا‪ ،‬پول‌شــویی و خــورد کــردن معامــات‬
‫کالن بــه معامــات کمتــر از حــد نصــاب قانونــی مربــوط بــه مــوارد گ ـزارش اجبــاری هم‌زمــان بــه‬
‫اســاس قانــون کنتــرول پول‌شــویی کــه در ســال ‪ 1989‬بــه تصویــب رســید‪ ،‬جــرم تلقــی گردیــد بــا ایــن‬
‫ترتیــب از زمــان اجراشــدن قانــون متذکــره‪ ،‬مجرمیــن بـرای تجزیــه معامــات با مبلــغ کالن بــه معامالت‬
‫کوچک‌تــر‪ ،‬بــه ضمانــت مجــازات مواجــه شــدند‪ .‬بــه همیــن دلیــل از آن تاریــخ بــه بعــد جنایتــکاران‬
‫ایــن کشــور روش قاچــاق پــول را عــوض روش خورد‌ســازی نمودنــد (محمدعلــی‪ :1394 ،‬ص‪،32 ،‬‬
‫‪ .)35‬در ایــن روش جدیــد و نویــن‪ ،‬برخــاف انتقــال الکترونیکــی‪ ،‬عیــن پــول بــه صــورت فزیکــی‬
‫از محــل تحصیــل بــه نقــاط دورتــر بــه خصــوص بــه خــارج از ســرحدات قانونــی یــک کشــور منتقــل‬
‫می‌شــوند‪ .‬در روش جدیــد قاچــاق پــول‪ ،‬مرتکــب بــه منظــور ف ـرار از مقــررات کــه نظارتــی حاکــم‬
‫بــر کشــور اســت‪ ،‬بــه نحوه‌هــای مختلــف بــا اســتفاده از پســت‪ ،‬بســته‌بندی مســافرتی و بســته‌بندی‬
‫دســتی‪ ،‬وجــوه کــه از اعمــال جرمــی بــه دســت آمــده آن را بــه خــارج از ســرحدات بــه خصــوص بــه‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۳۱‬‬

‫کشــورهایی کــه دارای قوانیــن رازداری بانکــی ســخت‌گیر نیســتند‪ ،‬جابجــا و منتقــل می‌نمایــد و پــس‬
‫از تطهیــر ایــن وجــوه را در بانک‌هــای امــن دوبــاره آن‌هــا را بــه کشــورهای مبــدأ قاچــاق می‌کنــد یــا‬
‫از طریــق نقل‌وانتقــاالت الکترونیکــی بــه کشــور مذکــور برمی‌گردانــد‪.‬‬

‫ب‪ -‬استفاده از سیستم حواله‬

‫سیســتم حوالــه بــر اســاس اعتمــاد و بــرای انتقــال پــول بــه مســافت‌های طوالنــی ابــداع گردیــده‬
‫اســت‪ .‬قدمــت تاریخــی ایــن سیســتم بــه مراتــب بیشــتر از بانکــداری مــدرن می‌باشــد‪ .‬اســتفاده از‬
‫ایــن سیســتم کــه غالبـاً از طــرف مهاجریــن و بــه منظــور ارســال پــول بـرای خانــواده و دوســتان خــود‬
‫قـرار می‌گیــرد‪ ،‬شــخص ارســال‌کننده در کشــور مبــدأ بــه یکــی از مؤسســات کــه بدیــن منظــور ایجــاد‬
‫و تأســیس شــده اســت مراجعــه می‌کنــد‪ ،‬وجــوه مــورد نظــر را بــه آن مؤسســه می‌ســپارد و مؤسســه‬
‫مذکــور نیــز بــا همــکار خــود در کشــور مــورد نظــر تمــاس گرفتــه و از او خواســته تــا معــادل پولــی را‬
‫کــه او از فرســتنده گرفتــه اســت‪ ،‬بــه واحــد پولــی محلــی بــه شــخصی کــه پــول فرســتاده شــده اســت‬
‫تأدیــه نمایــد (کشــتکار‪ .)۱۳۰ :۱۳۸۶ ،‬شــخص فرســتنده پــول در کشــور مبــدأ از بابــت حوالــه مربوطه‬
‫بــه عنــوان کارمــزد و مصــرف نقل‌وانتقــال بــه مؤسســه پرداخــت می‌کنــد و انــدازه و مقــدار آن معمــوالً‬
‫معــادل یــک تــا دو فیصــد کل مبلــغ حوالــه می‌باشــد کــه ایــن مبلــغ بــه مراتــب کمتــر از هزینه‌هــا و‬
‫مــزد بانک‌هــای رســمی می‌باشــد و بــه همیــن دلیــل هــم اغلب ـاً مــورد اســتعمال اشــخاص مهاجــری‬
‫ق ـرار می‌گیــرد کــه قــادر بــه تأمیــن مصــارف ســنگین سیســتم بانکــداری رســمی نمی‌باشــند‪.‬‬

‫ج‪ :‬بهره‌برداری از بازار کاالهای لوکس و قیمت‌بها‬

‫یکــی از تکتیک‌هــای پول‌شــویان غــرض تطهیــر پــول آلــوده‪ ،‬تجــارت اشــیاء عتیقــه‪ ،‬آثــار هنــری و‬
‫بــه طــوری کلــی تمــام کاالهــا و اجناســی اســت کــه بــا داشــتن حجــم و زون کــم دارای ارزش و قیمت‬
‫کالن هســتند‪ .‬صنایــع ظریــف‪ ،‬جواهـرات‪ ،‬اشــیاء عتیقــه و کاالهــای گران‌قیمــت‪ ،‬عمومـاً دارای ارزش‬
‫قابــل مالحظــه بــوده و در عیــن حــال بــه آســانی تمــام قابــل جابجایــی و نقل‌وانتقــال می‌باشــد و‬
‫از جانــب دیگــر بهــای ایــن اجنــاس نیــز طبــق رســومات بین‌المللــی بــه صــورت نقــدی پرداخــت‬
‫می‌شــود‪ .‬در نتیجــه ایــن اجنــاس وســیله خوبــی ب ـرای تبدیــل ه ـزاران یــا میلیون‌هــا پــول کثیــف بــه‬
‫یــک تابلــو کوچــک قابــل حمــل اســت کــه همیشــه در بــازار بین‌المللــی هنــر قابــل تبدیــل بــه پــول‬
‫اســت؛ بــه خصــوص بــازار هنــر کــه یــک بــازار متنــوع بین‌المللــی اســت کــه کمتــر تحــت کنتــرول و‬
‫نظــارت می‌باشــد (ســاره اکچالــه‪.)38 ،63 :2008 ،‬‬
 ‫‪ ۱۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫تطهیر‌کننــدگان پــول‪ ،‬اکث ـرا ً پــول نقــد را ب ـرای خریــداری اشــیای مجلــل بــه مصــرف می‌رســانند‬
‫تــا بعــد آن را در هــر نقطــه دنیــا بــه طــور قانونــی بفروشــد‪ .‬هــر کاالیــی کــه دارای ارزش مالــی قابــل‬
‫مالحظــه باشــد به‌راحتــی قابلیــت جابجایــی و نقل‌وانتقــال را داشــته و در عیــن وقــت بــه ســهولت‬
‫قابــل تبدیــل بــه پــول باشــد‪ ،‬بـرای پول‌شــویان مــورد نظــر و جــذاب خواهــد بــود‪ .‬ایــن خصوصیــات‬
‫در تمــام کاالهــا و اجناســی چــون عتیقه‌جــات‪ ،‬طــا و جواه ـرات و کاالهــای هنــری وجــود دارد‪.‬‬

‫د‪ :‬پول‌شویی از طریق مشاوران حرفوی‬

‫تطهیر‌کننــدگان پــول بعض ـاً بــا اســتفاده از خدمــات مشــاوران حرفــوی بالخصــوص وکالی محاکــم‬
‫مقاصــد خــود را بــه منصــه اج ـرا ق ـرار می‌دهنــد‪ .‬وکالی مدافــع و حســاب‌داران معمــوالً خدماتــی را‬
‫بــرای مشــتریان خــود انجــام می‌دهنــد کــه اغلبــاً پول‌شــویان می‌تواننــد در اجــرای پول‌شــویی آن‬
‫را بــه کار گیرنــد‪ .‬اســتفاده از چنیــن روش بـرای شستشــوی وجــوه آلــوده و در اکثــر حــاالت متأثــر از‬
‫قوانیــن مربــوط بــه حفــظ اسـرار حرفــوی و در مــورد وکالی قانــون حفظ اسـرار مــوکل از طــرف وکیل‬
‫می‌باشــد‪ .‬پول‌شــویان بــه خاطــر دفــاع از خــود از دفــاع وکالی مدافــع اســتفاده می‌کننــد‪.‬‬
‫بنابرایـن نبایـد بـه آن‌هـا اجـازه داده شـود تا با درآمـده‌ای نامشـروع زمینه دفـاع را برای خـود فراهم‬
‫کنند‪ .‬وکالی مدافع برای حل و دفاع از دوسـیه‌های ایشـان حق‌الزحمه کالن پیشـنهاد می‌کنند (ناتری‪،‬‬
‫‪ .)130 ،125 :1398‬بـه همیـن دلیـل در بعضـی از کشـورها وکالی مدافـع هـم مانند مؤسسـات مالی و‬
‫اعتبـاری ملـزم هسـتند کـه معاملات و نقل‌وانتقـاالت مشـکوک را بـه مراجع ذیربـط گـزارش کنند‪ .‬در‬
‫ایاالت‌متحـده آمریـکا طبـق مقـررات‪ ،‬وکالی مدافـع باید وجـه نقد بیش از یـک هزار دالـر را گزارش‬
‫دهنـد و در صـورت تخلـف از آن مجـرم تلقـی می‌شـوند‪ .‬بسـیاری از توصیه‌هـای اخیـر التصویـب‪،‬‬
‫(چهل‌گانـه فتـف اصالحـی سـال ‪ ۲00۳‬و دسـتورالعمل اروپائـی سـال ‪ 2001‬م‪ .‬اصالحی سـال ‪)۱99۱‬‬
‫مقـررات پیش‌بینی‌شـده در مـورد ضـد پول‌شـویی ناظـر بـه مؤسسـات مالـی و اعتبـاری بـه برخـی از‬
‫اشـخاص حقیقـی از جملـه وکالی مدافـع و حسـابداران را الزم و ضـروری تلقـی کرده‌اند‪.‬‬

‫هـ‪ :‬استفاده از صورت حساب‌های جعلی‬

‫یکــی از راه‌هــای تطهیــر پول‌هــای آلــوده و تزریــق آن‌هــا بــه پیکــره اقتصــاد کشــور‪ ،‬تنظیــم و‬
‫صــدور فاکتورهــای جعلــی اســت‪ .‬تنظیــم فاکتورهــای مجعــول در امــر صــادرات‪ ،‬پول‌شــویان را‬
‫قــادر می‌ســازد کــه درآمــده‌ای نامشــروع ناشــی از اعمــال جرمــی را بــه عنــوان موضــوع معامــات‪،‬‬
‫واردات و صــادرات خارجــی وانمــود نماینــد‪ .‬در ایــن روش پول‌شــویان از طریــق معامــات‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۳۳‬‬

‫صــادرات و واردات صــوری‪ ،‬فعالیــت تجارتــی خــاص را در کشــورهایی کــه پول‌هــای ناپــاک را بــه‬
‫دســت آورده‌انــد آغــاز می‌کننــد و هم‌زمــان بــا آن فعالیت‌هــای مشــابهی را در محــل یــا کشــوری‬
‫کــه پول‌هــای کثیــف خــود را در آن ســپرده‌گذاری کرده‌انــد دنبــال می‌نماینــد و از ایــن طریــق بــه‬
‫خریــداری و فروشــات کاالهــا و خدمــات بــه شــکل ظاهــری می‌پردازنــد (بزرگمنــش فــرد‪:۱۳۸۳ ،‬‬
‫‪ .)۱۴۸‬بــه همیــن ترتیــب صــوری‪ ،‬پول‌شــویان کاالیــی را از شــرکتی کــه می‌خواهنــد پــول کثیــف‬
‫را بــه آن تحویــل دهنــد می‌خرنــد و در راســتای آن صــورت حســاب غیــر واقعــی یعنــی جعلــی‬
‫صــادر می‌گــردد و قیمتــی بلندتــر از قیمــت واقعــی کاال درج می‌گــردد و بدیــن ترتیــب بــا تفــاوت‬
‫نــرخ واقعــی و قیمــت کاذب پــول آلــوده شســته می‌گــردد و یــا بــه طــور کلــی صــورت حســاب‬
‫جعلــی صــادر می‌شــود کــه در ایــن صــورت تمــام مبلــغ منــدرج در صــورت حســاب پــول شســته‬
‫می‌شــود؛ بــه عنــوان مثــال تاجــر افغانــی طــی قــراردادی کــه بــا تجــار فرانســوی منعقــد می‌نمایــد‬
‫بــه تعــداد ‪ ۱۵۰۰‬قطعــه فــرش قالیــن دســتباف را بــه یــک نیــم ملیــارد افغانــی بــه فــروش می‌رســاند‪.‬‬
‫بعــد از انعقــاد قــرارداد بــا تحریــف و تخدیــش در اســناد معاملــه موجــود در فاکتــور فــروش‪ ،‬مبلــغ‬
‫ســه ملیــارد افغانــی را در آن درج می‌نمایــد؛ بــه ایــن ترتیــب مبلــغ یــک ونیــم ملیــارد افغانــی دیگــر‬
‫را از ارتــکاب جرایــم بــه دســت آورده و بــه صــورت ظاهــری و صــوری داخــل ایــن معاملــه نمــوده و‬
‫در اخیــر بــا پرداختــن مالیــات گمرکــی بــرای تمــام کل مبلــغ ســه ملیــارد افغانــی را وارد حســاب‌های‬
‫مالــی خــود نمــوده و تمــام آن‌هــا را بــه عنــوان امــوال مشــروع ناشــی از صــادرات فــرش قلمــداد‬
‫می‌نمایــد؛ در حالــی کــه در واقعیــت امــر تنهــا یک‌ونیــم ملیــارد افغانــی آن مشــروع بــوده و باقــی‬
‫آن پول‌هــای آلــوده هســتند کــه از ایــن طریــق در ســیکل پول‌شــویی شستشــوی داده شــده و پــاک‬
‫نمایــان می‌شــود (ایپــک‪.)106 ،102 :2000 ،‬‬
‫در روش ذکرشــده فــوق‪ ،‬پول‌شــویی بــه مــدد ارتــکاب برخــی اعمــال جرمــی دیگــر مثــل جــرم‬
‫جعــل و تزویــر در اســناد محقــق می‌گــردد؛ یعنــی تطهیرکننــده پــول‪ ،‬پروســه پول‌شــویی را بــا ارتــکاب‬
‫جرایــم ماننــد جعــل و تزویــر در اســناد بــه انجــام می‌رســاند‪ .‬بــه همیــن دلیــل گفتــه می‌شــود کــه در‬
‫سلســله از اعمــال جرمــی در ارتبــاط بــا پول‌شــویی بــه وقــوع می‌رســد کــه بعضــی از آن‌هــا مقــدم بــر‬
‫پول‌شــویی هســتند‪ .‬برخــی دیگــر جرایمــی هســتند کــه هم‌زمــان بــا پول‌شــویی انجــام می‌شــوند؛‬
‫ماننــد جــرم تزویــر در مثــال مذکــور و باالخــره جرایمــی مؤخــر بــر پول‌شــویی می‌باشــند‪ .‬نــوع جرایــم‬
‫اخیــر جرایــم هســتند کــه بــا اســتفاده از وجــوه تطهیرشــده ارتــکاب می‌شــود؛ ماننــد ارتــکاب جــرم‬
‫تروریــزم بــا اســتفاده از پــول تطهیــر شــده‪.‬‬
 ‫‪ ۱۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و‪ :‬پول‌شویی از طریق مناطق آزاد تجارتی‬

‫مناطــق آزاد تجارتــی فرصت‌هایــی نــو و موقعیت‌هایــی جدیــد بــرای پول‌شــویان فراهــم و‬
‫مجــال نوینــی را ب ـرای عبــور از رونــد پول‌شــویی از سیســتم بانکــی بــه تجــارت بین‌المللــی ایجــاد‬
‫کــرده اســت‪ .‬تحــت پوشــش مناطــق آزاد تجــاری انــواع سوءاســتفاده‌های تجــاری مثــل صــدور‬
‫صورت‌حســاب‌های جعلــی و اظهارنامه‌هــای گمرکــی غیرواقعــی بــه منظــور فــرار از پرداخــت‬
‫عــوارض و حقــوق گمرکــی و همچنیــن بهره‌بــرداری از سیســتم بانکــداری خصوصــی بــا ســهولت‬
‫بیشــتری قابــل انجــام اســت (یزجــه‪ .)109 :2005 ،‬بــه واســطه تشــویق جــذب ســرمایه‌گذاری خارجــی‬
‫در مناطــق آزاد تجــاری‪ ،‬امــکان نفــوذ و تزریــق وجــوه کثیــف و آلــوده بــه سیســتم بانکــی تقویــت‬
‫و تشــدید و یــا متقاب ـاً از طریــق معامــات ارزی‪ ،‬وجــوه آلــوده بــه صــورت مســتقیم از منطقــه آزاد‬
‫تجــاری بــه خــارج از کشــور قاچــاق می‌شــود‪.‬‬

‫ز‪ :‬اختالط اموال مشروع با اموال نامشروع آلوده یا غیر قانونی‬

‫اختــاط و یکجــا کــردن امــوال آلــوده و غیــر قانونــی بــا امــوال مشــروع و قانونــی‪ ،‬یکــی از شــیوه‌های‬
‫رایــج پول‌شــویی می‌باشــد‪ .‬در ایــن روش‪ ،‬مجــرم پــس از تحصیــل درآمــده‌ای غیــر قانونــی از اعمــال‬
‫جرمــی‪ ،‬آن‌هــا را بــا درآمدهــا و امــوال مشــروع مخلــوط و ممــزوج نمــوده و بــه ایــن ترتیــب تشــخیص‬
‫و تمیــز ایــن دو نــوع دارائــی را ب ـرای مأموریــن و مقامــات تعقیــب‪ ،‬دشــوار و بعض ـاً غیــر ممکــن‬
‫و مانــع را ایجــاد می‌نمایــد؛ به‌طــور مثــال یــک فــرد قاچاق‌بــر مــواد مخــدر در نتیجــه ارتــکاب‬
‫جــرم قاچــاق مــواد مخــدر مبلــغ ‪ ۲۰‬میلیــون افغانــی بــه دســت آورده و ســپس آن را بــا ‪ ۳۰‬میلیــون‬
‫افغانــی از درک درآمــده‌ای قانونــی و مشــروع خــود ممــزوج کــرده و باالخــره از ماحصــل آن اقــدام بــه‬
‫خریــداری یــک دســتگاه ســاختمانی بــه ارزش ‪ 50‬میلیــون افغانــی می‌نمایــد؛ در ایــن مثــال ذکرشــده‬
‫پــول کثیــف و آلــوده بــا پــول مشــروع مخلــوط شــده و ســاختمان مــورد نظــر تمامـاً بــه عنــوان یــک‬
‫دارائــی مشــروع بــه نظــر می‌رســد (مرکــز نش ـرات ماســاک‪.)95 :2003 ،‬‬
‫امــروزه بــه منظــور مبــارزه بــا ایــن روش‪ ،‬در اغلــب اســناد بین‌المللــی در مــورد پول‌شــویی از‬
‫جملــه کنوانســیون ویانــا‪ ،‬کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬کنوانســیون استراســبورگ‪ ،‬تصریــح گردیــده اســت کــه‬
‫یکجــا کــردن امــوال نامشــروع و ناشــی از اعمــال جرمــی بــا امــوال مشــروع و قانونــی مانــع مصــادره‬
‫امــوال و عوایــد بــا منشــأ جزائــی نبــوده و امــوال یکجــا شــده و مخلــوط بــه همــان نســبتی که نامشــروع‬
‫اســت‪ ،‬قابــل مصــادره خواهــد بــود‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۳۵‬‬

‫ح‪ :‬پول‌شویی از طریق بهشت‌های مالیاتی‬

‫پول‌شـویان امـروزه بسـیاری از عملیـات پول‌شـویی را بـا بهره‌منـدی از مراکـز جغرافیایی و کشـورهایی‬
‫انجـام می‌دهنـد کـه فاقد مقـررات و قانون الزم بـرای مبارزه با پول‌شـویی بوده و به حق «بهشـت مالی»‬
‫نامیـده می‌شـوند و بهتریـن امکانـات را در اختیـار مجرمین پول‌شـویی قرار می‌دهند‪ .‬اصطالح بهشـت‬
‫مالیاتـی بـه کشـورها و مراکز جغرافیایی اطالق می‌شـود که به اسـاس خصوصیات خاص نظـام قانونی‪،‬‬
‫پولـی‪ ،‬بانکـی و مالیاتـی خود مسـتعد بهره‌برداری از جانب پول‌شـویان برای شستشـوی وجـوه آلوده و‬
‫ناشـی از جـرم هسـتند؛ در چنیـن مناطـق پول‌شـویی جرم نیسـت و به همین دلیـل جنایتـکاران با خاطر‬
‫آرام سـرمایه‌های خـود را در آنجا شستشـو می‌کنند‪.‬‬
‫در ایــن ممالــک اصــل رازداری بانکــی به‌طــور مطلــق حتــی در مقابــل مأموریــن قانونــی مجــری‬
‫اســت و تخطــی از آن جــرم تلقــی می‌گــردد‪ ،‬بــر عــاوه نظــام مالیاتــی بــه قســمی اســت کــه بــه‬
‫درآمدهــا و عوایــد مربــوط بــه ســرمایه‌هایی کــه منشــأ خارجــی دارنــد مــورد مالیــات انــدک ق ـرار‬
‫می‌گیرنــد یــا اساسـاً مــورد هیــچ گونــه مالیــه قـرار نمی‌گیرنــد‪ .‬بانــک بــه علــت نیــاز‪ ،‬عالقــه و تمایــل‬
‫زیــادی بــه جــذب ســرمایه دارد و هیــچ توجــه بــه هویــت مشــتریان نمی‌کنــد و افتتــاح حســاب‬
‫بانکــی بــا نــام جعلــی جــرم محســوب نمی‌شــود و قوانیــن حاکــم‪ ،‬بانک‌هــا و مؤسســات مالــی را‬
‫بــه نگهــداری اســناد مربــوط بــه شناســائی هویــت مشــتریان و عملیــات بانکــی صــورت گرفتــه ملــزم‬
‫نمی‌کنــد و حتــی بــا مأموریــن تنفیــذ قانــون اج ـرای دسترســی بــه اســناد بانکــی نمی‌دهــد‪ .‬در ایــن‬
‫ممالــک امــکان شــناخت مالــک حقیقــی ســرمایه شــرکت‌ها وجــود ندارنــد‪.‬‬
‫همــه ایــن خصوصیــات فوق‌الذکــر‪ ،‬یــک محیــط مطلــوب را بــرای پول‌شــویان بین‌المللــی‬
‫بخصــوص از طریــق شــرکت‌های صــوری فراهــم می‌ســازد؛ اگــر بــه طــور مشــخص از برخــی‬
‫مناطــق جهــان کــه بهشــت مالیاتــی جنایتــکاران محســوب می‌شــود‪ ،‬نــام ببریــم‪ ،‬مناطــق و ممالــک‬
‫هم‌جــوار ایاالت‌متحــده آمریــکا در صــف اول ق ـرار می‌گیرنــد‪ .‬جزیــره اروپــا در بیســت کیلومتــری‬
‫ســواحل ونزویــا‪ ،‬جزایــر کایمــن در ششــصد کیلومتــری جنــوب ایــاالت میامــی آمریــکا و همچنیــن‬
‫لیختــن اشــتاین و جزایــر برمــودا‪ ،‬از جملــه مناطــق فــوق الوصــف می‌باشــد (مــاورال‪.)105 :2003 ،‬‬
‫نمونــه ســنتی و قدیمــی ایــن مناطــق کشــور ســوئیس اســت کــه نظــام بانکــداری پیشــرفته و لیب ـرال‬
‫آن و رعایــت کامــل اصــل رازداری بانکــی ســبب گردیــده اســت کــه ایــن کشــور حتــی مدت‌هــا‬
‫قبــل از جنــگ جهانــی دوم مــورد اســتقبال جنایتــکاران مالــی و مفســدین مالــی قــرار بگیــرد؛ بــر‬
‫عــاوه مؤسســات‪ ،‬تشــبثات‪ ،‬عرضه‌هــای مالــی و غیرمالــی بــه عنــوان مکان‌هایــی بـرای تطهیــر پــول‬
 ‫‪ ۱۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در بعضــی از کشــورها پناهگاه‌هــا یــا محــات دیگــری نیــز وجــود دارد کــه محــل مناســب بــرای‬
‫پاک‌ســازی‌پــول بــه حســاب می‌آینــد؛ به‌طــور مثــال‪ ،‬کازینوهــا یــا قمارخانه‌هــا در حقیقــت محلــی‬
‫ب ـرای انجــام بازی‌هــا و قماربــازی کــردن اســت کــه دارای تاریخچــه طوالنــی پول‌شــویی می‌باشــد‪.‬‬
‫انــواع بازی‌هــا تحــت نام‌هــای مختلــف در ایــن محــات انجــام می‌گــردد؛ در محــدود کشــورها‬
‫ایــن محــات تحــت عناویــن قمارخانــه یــا کازینــو ثبــت دولــت بــوده و از ناحیــه درآمــد خــود مالیــه‬
‫پرداخــت می‌نماینــد کــه ایــن هــم محــل خــوب و مناســبی بــرای پول‌شــویی بــوده؛ خصوصــاً در‬
‫کشــورهایی کــه ایــن محــات آزادانــه فعالیــت می‌نمایــد بهتریــن مــکان پول‌شــویی شــمرده می‌شــود‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬مراحل پول‌شویی ‬

‫پول‌شــویی شــامل ســه مرحلــه بــه شــرح ذیــل اســت؛ در صورتــی کــه هــر ســه مرحلــه اتفــاق بیفتــد‬
‫می‌تــوان گفــت پول‌شــویی محقــق شــده اســت‪:‬‬

‫الــف‪ :‬جایگــذاری‪ :‬اولیــن مرحلــه جایگــذاری یــا تزریــق عوایــد از فعالیت‌هــای جرمــی به شــبکه‬
‫مالــی رســمی بــا هــدف تبدیــل عوایــد از حالــت نقــدی بــه ابزارهــا و دارائی‌هــای مالــی اســت‪ .‬یکــی‬
‫از تکنیک‌هــای جــای گــذاری اســمورفینگ اســت‪ .‬در اولیــن مرحلــه پول‌شــویی همچنیــن می‌تــوان‬
‫از تعاونــی ساختمان‌ســازی‪ ،‬شــرکت‌های بیمــه‪ ،‬انجمن‌هــای خصوصــی‪ ،‬کازینــو‪ ،‬رســتورانت‌ها‬
‫و‪ ...‬نیــز اســتفاده کــرد‪.‬‬
‫ب‪ :‬الیــه چینــی‪ :‬تبدیــل و جابجایــی پــول از مکانــی بــه مــکان دیگــر بــه منظــور تغییــر چهــره‬
‫دادن منشــأ غیــر قانونــی وجــه اســت؛ یعنــی جداســازی عوایــد حاصــل از جــرم از منشــأ غیــر قانونــی‬
‫آنکــه از طریــق ایجــاد الیه‌هــای پیچیــده مبتنــی بــر معامــات (نقل‌وانتقــال) بــا هــدف مبهم‌ســازی‬
‫زنجیــره عطــف‪ ،‬مجهــول گذاشــتن هویــت طرف‌هــای اصلــی معاملــه و عــدم امــکان ردیابــی منشــأ‬
‫مــال صــورت می‌گیــرد (یزه‌جــه‪ .)205 :2008 ،‬ایــن امــر متضمــن انجــام عملیاتــی ماننــد حوالــه وجــه‬
‫ســپرده شــده نــزد بانک‌هــا و مؤسســات مالــی بــه بانک‌هــا و موسســه دیگــر‪ ،‬یــا تبدیــل ســپرده نقــدی‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۳۷‬‬

‫بــه اســناد پولــی دیگــر (اوراق بهــادار‪ ،‬ســهام و چک‌هــای مســافرتی) اســت‪ .‬یکــی از تکنیک‌هــای‬
‫الیــه گــذاری اختــاط پــول کثیــف بــا پــول تمیــز اســت؛ بــه ایــن ترتیــب کــه عوایــد حاصــل از جــرم‬
‫بــا انجــام معامالتــی از قبیــل صــادرات و واردات کاال و توســل بــه کم‌نمایــی ســیاهه صادراتــی و گـران‬
‫نمایــی ســیاهه وارداتــی وارد چرخــه رســمی اقتصــاد می‌شــود‪.‬‬
‫ج‪ :‬یکپارچه‌ســـازی‪ :‬یکپارچه‌ســـازی فراهـــم کـــردن پوشـــش ظاهـــری مشـــروع و توجیـــه‬
‫قانونـــی بـــرای عوایـــد حاصـــل از فعالیت‌هـــای جرمـــی اســـت؛ چنانچـــه مرحلـــه الیـــه چینـــی بـــا‬
‫موفقی ــت انج ــام ش ــود عوای ــد شس ــته ش ــده ب ــا اس ــتفاده از طرح‌ه ــای یکپارچه‌س ــازی‪ ،‬ب ــه نح ــوی‬
‫وارد جری ــان اصل ــی اقتص ــادی می‌ش ــود ک ــه بازگش ــت ب ــه سیس ــتم مال ــی‪ ،‬وج ــوه‪ ،‬ش ــکل و ظاه ــری‬
‫قانونـــی یافتـــه اســـت؛ در ایـــن مرحلـــه ممکـــن اســـت از روش‌هـــای متعـــددی ماننـــد اســـتفاده از‬
‫شـــرکت‌های پوششـــی اعطـــای وام یـــا ســـپرده‌گذاری در موسســـه‌های خارجـــی بـــه عنـــوان‬
‫وثیق ــه تأمی ــن بــرای وام‌ه ــای داخل ــی‪ ،‬اس ــتفاده ص ــورت گی ــرد‪ .‬جه ــت مج ــرم دانس ــتن پول‌ش ــو و‬
‫ارتـــکاب جـــرم پول‌شـــویی‪ ،‬وجـــود ســـه مرحلـــه زیـــر الزامـــی اســـت‪:‬‬
‫‪1 .‬مرحله پس شستشو‪ :‬واردکردن پول کثیف به اقتصاد‬
‫‪2 .‬مرحلــه شستشــو‪ :‬مرحلــه تبدیــل پــول نامشــروع بــه روش خریــد ســهام یــا انجــام معامــات‬
‫گســترده بـرای پنهــان کــردن منشــأ اولیــه‬
‫‪3 .‬مرحلــه تبدیــل‪ :‬در ایــن حالــت درآمدهــای مشــروع و نامشــروع ادغــام می‌شــوند و دیگــر‬
‫قابــل جداســازی نیســتند (ایــردال‪.)80 ،77 :2005 ،‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬اهداف و اثرات پول‌شویی‬

‫در این گفتار اهداف و تأثیرات جرم پول شویی مورد بحث قرار می گیرد‪ .‬‬

‫جزء اول‪ :‬اهداف پولشویان ‬

‫اهــداف مجرمیــن از تطهیــر عوایــد جرمــی چیســت؟ بــه عبــارت دیگــر پول‌شــویان از انجــام ایــن‬
‫عملیــات چــه مقصــد و یــا هدفــی را تعقیــب می‌کننــد؟ بــدون تردیــد تطهیر‌کننــدگان پــول‪ ،‬اهــداف‬
‫و مقاصــد گوناگــون را دنبــال می‌کننــد؛ امــا وجــه اشــتراک و اهــداف مشــترک در همــه عملیــات‬
‫پول‌شــویی‪ ،‬غلبــه وجــه مالــی و اقتصــادی آن اســت‪ .‬تطهیر‌کننــده پــول اعــم از اینکــه همــان مرتکــب‬
‫جــرم اصلــی باشــد یــا شــخص ثالــث دیگــر‪ ،‬در هــر صــورت هــدف غایــی او جلــب منفعــت اســت‬
 ‫‪ ۱۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(عباســی‪ .)۱۳۳ :۱۳۹۰ ،‬صــرف نظــر از مــوردی کــه تطهیر‌کننــده پــول در قبــال شستشــوی وجــوه‬
‫آلــوده مبلغــی را بــه عنــوان پورســانت دریافــت می‌کنــد‪ ،‬حتــی آنجایــی کــه مجــرم شــخصاً عوایــد‬
‫و امــوال حاصــل از جــرم را تطهیــر می‌نمایــد‪ ،‬هــدف او عمومـاً انتفــاع بهینــه و مطلوب‌تــر از عوایــد‬
‫جــرم ارتکابــی اســت؛ بــه همیــن دلیــل اجمــاالً می‌تــوان گفــت‪ :‬مرتکبیــن جــرم تطهیــر پــول غالب ـاً‬
‫اهــداف مــادی و اقتصــادی را دنبــال می‌کننــد‪ .‬مهم‌تریــن اهــداف پول‌شــویان در ارتــکاب جــرم‬
‫پول‌شــویی بــه شــرح ذیــل می‌باشــد‪:‬‬

‫الف‪ :‬احتراز از شناسائی توقیف و مصادره وجوه آلوده‬

‫مهم‌تریـــن هـــدف پول‌شـــویی احتـــراز و جلوگیـــری از کشـــف منابـــع مالـــی نامشـــروع توســـط‬
‫مأموریـــن و مقامـــات مجـــری قانـــون می‌باشـــد‪ .‬تطهیر‌کننـــده پـــول تـــاش می‌کنـــد کـــه وجـــوه‬
‫آلــوده بــه جــرم اصلــی‪ ،‬بــه بیــان دیگــر امــوال عوایــد حاصــل از جــرم را بــه گون ـه‌ای تغییــر شــکل‬
‫ده ــد ک ــه شناس ــائی آن ب ـرای مأموری ــن و مراج ــع مربوط ــه دش ــوار ب ــا ممتن ــع ش ــود‪ .‬عوای ــد حاص ــل‬
‫از جــرم پیوســته در معــرض خطــر تحقیقــات پولیــس و مصــادره ق ـرار دارنــد (محبتــی‪.)۸۱ :۱۳۹۳ ،‬‬
‫ل ــذا ی ــک مج ــرم بای ــد بتوان ــد بــرای تمل ــک ی ــا تس ــلط خ ــود ب ــر ام ــوال تح ــت اختی ــار‪ ،‬توجیه ــی‬
‫قاب ــل قب ــول و قانون ــی ارائ ــه ده ــد؛ در غی ــر ای ــن ص ــورت در اختی ــار داش ــتن وج ــوه حاص ــل از‬
‫اعم ــال جرم ــی دلیل ــی ب ــر مداخل ــه او در ارت ــکاب ج ــرم اصل ــی تلق ــی خواه ــد ش ــد؛ مث ـاً قاچاق‌ب ــر‬
‫م ــواد مخ ــدر ک ــه ب ــه دنب ــال فعالیت‌ه ــای جرم ــی خوی ــش درآم ــد هنگفت ــی تحصی ــل نم ــوده اس ــت‬
‫ی ــا کارمن ــد دولت ــی ک ــه دخ ــل و خرج ــش ب ــا ه ــم متناس ــب نیس ــت در خص ــوص سرمنش ــأ و منب ــع‬
‫ثروت‌ه ــای کالن خ ــود بای ــد ق ــادر ب ــه ادای توضی ــح بــرای مقام ــات و مأموری ــن مج ــری قان ــون‬
‫باش ــد؛ در غی ــر ای ــن ص ــورت چنی ــن ام ــوال و وج ــوه مش ــکوکی در مع ــرض مص ــادره‪ ،‬شناس ــائی و‬
‫توقی ــف خواه ــد ب ــود (آذری راد‪.)۱۹۸ :۱۳۹۰ ،‬‬
‫امـــروزه تحولـــی در سیاســـت پائیـــن در ســـطح بین‌المللـــی روی داده اســـت کـــه در تدابیـــر‬
‫مب ــارزه ب ــا جنای ــت س ــازمان‌یافته‪ ،‬دای ــره ش ــمول مص ــادره گس ــترش یافت ــه و ش ــامل ضب ــط ام ــوال‬
‫س ــازمان‌های پائی ــن نی ــز می‌ش ــود‪ .‬بدیه ــی اس ــت ای ــن ابت ــکار جدی ــد ک ــه مفه ــوم س ــنتی مص ــادره‬
‫را مب ــدل نم ــوده و آن را گس ــترش داده‪ ،‬مص ــون از ایــرادات و انتق ــادات حقوق‌دانان ــی ک ــه طرف ــدار‬
‫مفهوم ــی و کالس ــیک مص ــادره هس ــتند‪ ،‬نمان ــده اس ــت؛ چ ــون مفه ــوم کالس ــیک مص ــادره‪ ،‬مبتن ــی‬
‫ب ــر اف ــکار آزادی‌خواهان ــه اس ــت‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۳۹‬‬

‫ب‪ :‬تأمین مالی اعمال جرمی بعدی‬

‫یکــی از اهدافــی کــه تطهیر‌کننــدگان پــول تعقیــب می‌کننــد‪ ،‬ایــن اســت کــه از وجــوه تطهیــر شــده‬
‫ب ـرای ارتــکاب اعمــال جرمــی بعــدی بهره‌بــرداری نماینــد‪ .‬ارتــکاب برخــی از جرایــم مثــل قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر و بــه طــور کلــی جرایــم ســازمان‌یافته‪ ،‬نیازمنــد منابــع مالــی هنگفتــی می‌باشــد و در‬
‫بســیاری از مــوارد‪ ،‬عوایــد حاصــل از جرایــم اصلــی بــه منظــور انجــام جرایــم بعــدی و تأمیــن منابــع‬
‫مالــی ایــن جرایــم‪ ،‬من‌جملــه جرایــم مربــوط بــه قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬شستشــو داده می‌شــود‪.‬‬
‫وجــوه تطهیــر شــده تأمیــن مالــی الزم را بــرای معامله‌کننــدگان مــواد مخــدر و تروریســت‌ها و‬
‫قاچاق‌ب ـران اســلحه و دیگــر جنایتــکاران فراهــم می‌کنــد؛ بــه طــور کلــی جرایــم مالــی ب ـرای امنیــت‬
‫ملــی هــر کشــور خطــر جــدی محســوب می‌شــود؛ چ ـرا کــه ایــن جرایــم وقــوع انــواع متعــددی از‬
‫اعمــال جرمــی را در پــی خواهنــد داشــت‪ .‬بــه بیــان دیگــر جرایــم مالــی فی‌الواقــع بــه وقــوع ســایر‬
‫جرایــم بعــدی در جامعــه دامــن زده و در حقیقــت منبــع تأمیــن مالــی بــرای طیــف گســترده‌ای از‬
‫جرایــم بعــدی محســوب می‌شــود؛ لــذا یکــی از راه‌هــای مبــارزه بــا جرایــم مالــی در حقــوق ملــی و‬
‫بین‌المللــی‪ ،‬پیش‌گیــری و ســرکوب پول‌شــویی می‌باشــد (میــوه یــان‪.)۱۶۵ :۱۳۹۱ ،‬‬
‫فلهــذا مبــارزه بــا جــرم پول‌شــویی و تعقیــب و توقیف و مجــازات مرتکــب آن نه تنها وقــوع جرایم‬
‫مالــی را در جامعــه کاهــش می‌دهــد‪ .‬همچنیــن مجرمیــن و تروریســت‌ها را از رســیدن بــه اهــداف‬
‫نامشــروع خــود کــه همانــا ارتــکاب جرایــم خطرنــاک بعــدی اســت‪ ،‬محــروم می‌نمایــد و محــروم‬
‫نمــودن مجرمیــن از عوایــد غیــر قانونــی جــرم ارتکابــی‪ ،‬دقیقـاً مــورد هــدف قـرار دادن نقــاط ضعــف‬
‫و آســیب‌پذیر آن‌هــا تلقــی می‌شــود‪ .‬پــول و بــه طــور کلــی منابــع مالــی‪ ،‬شــریان خــون ســازمان‌های‬
‫جرمــی اســت‪ .‬مجرمیــن و گروه‌هــای پائیــن ب ـرای تأمیــن هزینه‌هــای ارتــکاب جــرم‪ ،‬تهیــه وســایل‬
‫ارتــکاب جــرم‪ ،‬دادن رشــوه بــه کارمنــدان دولــت و مأموریــن امنیتــی و برخــوردار از یــک زندگــی‬
‫تجملــی و در یــک کالم بـرای تــداوم حیــات جرمــی نیازمنــد امکانــات مالــی هنگفتــی هســتند‪ .‬آن‌هــا‬
‫در اغلــب مــوارد ایــن منابــع مالــی را از عوایــد و درآمــده‌ای جرمــی حاصــل از جرایــم اصلــی تأمیــن‬
‫می‌کننــد‪ .‬مجرمیــن ب ـرای نیــل بــه مقصــود خــود ناگزیــر بــه بهره‌بــرداری از فنــون پول‌شــویی هســتند‬
‫تــا بــه وجــوه آلــوده‪ ،‬ظاهــری قانونــی و مشــروع بدهنــد؛ چنانچــه مجرمیــن بخصــوص شــبکه‌های‬
‫یزننــد‪ ،‬موفــق بــه شستشــوی پول‌هــای آلــوده‬
‫جرمــی کــه دســت بــه ارتــکاب جرایــم ســازمان‌یافته م ‌‬
‫و پــاک نمایــی آن‌هــا شــوند‪ ،‬از آنجایــی کــه غالب ـاً دارای انگیزه‌هــای شــریرانه و خطرناکــی هســتند‬
‫لــذا عوایــدی را کــه از راه ارتــکاب جرایــم کســب می‌کننــد‪ ،‬بــه منظــور پیشــبرد اهــداف جرمــی بعــدی‬
 ‫‪ ۱۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــکار می‌برنــد‪ .‬ایــن اهــداف ممکــن اســت اقتصــادی باشــند؛ مثــل در اختیــار گرفتــن نبــض بازارهــای‬
‫مالــی و مؤسســات تجــاری بــا اتــکاء بــه ثروت‌هــای کالن ناشــی از اعمــال جرمــی و خــارج نمــودن‬
‫رقبــا از میــدان رقابــت و در نتیجــه ورشکســتگی آن‌هــا و یــا اهــداف سیاســی باشــند؛ مثــل نفــوذ در‬
‫مراجــع تصمیم‌گیــری و صاحبــان مناصــب کلیــدی و حســاس و خریــد و خنثی‌ســازی ایــن اف ـراد بــا‬
‫اعطــای پــول و رشــوه بــه آن‌هــا و در نتیجــه ایجــاد فســاد اداری و سیاســی و یــا حتــی مصــرف وجــوه‬
‫آلــوده در رقابت‌هــای تبلیغاتــی و انتخابــات جهــت کســب کرســی‌های نمایندگــی توســط خــود‬
‫مجرمیــن یــا اف ـراد تحــت حمایــت آن‌هــا‪ .‬واقعــه یازدهــم ســپتامبر ســال ‪ ۲۰۰۱‬میــادی در ایــاالت‬
‫آمریــکا نشــان داده اســت کــه وجــوه تطهیــر شــده خاصــه از جرایــم قبلــی بـرای اهــداف تروریســتی‬
‫نیــز قابــل اســتفاده هســتند؛ کمــا اینکــه نتیجه تحقیقــات معمولــه پیرامــون حــوادث تروریســتی یازدهم‬
‫ســپتامبر ســال ‪ ۲۰۰۱‬اثبــات کــرده اســت کــه برخــی از افـراد مرتبــط بــا تروریسـت‌ها از سیســتم بانکــی‬
‫آمریــکا جهــت تطهیــر درآمدهــا و تأمیــن هزینــه مالــی انجــام ایــن عملیــات اســتفاده کردنــد‪.‬‬
‫فلهـــذا پول‌شـــویی در واقـــع یـــک حلقـــه اتصـــال و ارتبـــاط بیـــن یـــک رشـــته فعالیت‌هـــای‬
‫جرمـــی اســـت کـــه از ارتـــکاب جرایـــم اصلـــی شـــروع شـــده و بـــا مراحـــل پول‌شـــویی و عبـــور‬
‫دادن دارائـــی غیـــر قانونـــی از کانال‌هـــای قانونـــی ادامـــه پیـــدا کـــرده و نهایتـــاً بـــا مصـــرف وجـــوه‬
‫تطهیـــر شـــده در اعمـــال جرمـــی بعـــدی تـــداوم می‌یابـــد؛ در نتیجـــه‪ ،‬پول‌شـــویی منبـــع تأمیـــن‬
‫مال ــی اعم ــال جرم ــی بع ــدی را فراه ــم نم ــوده و موج ــب تکــرار و ادام ــه فعالیت‌ه ــای غی ــر قانون ــی‬
‫می‌گـــردد (عبداللهـــی نـــژاد‪.)۵۶ :۱۳۹۳ ،‬‬
‫برخی از دانشمندان اهداف پول شویان را چنین بر شمرده است‪:‬‬
‫امــروزه پول‌شــویی بــه یــک موضــوع اساســی بــرای هــر پنــاه گاه مهــم جنایــت تبدیــل شــده‬
‫اســت‪ .‬پول‌شــویی موفقیت‌آمیــز جنایتــکاران را قــادر می‌ســازد کــه‪:‬‬
‫‪ -‬خــود را از فعالیت‌هــای جنایتکارانــه کــه بــه ســودآوری می‌انجامــد کنــار بکشــند و یــا از‬
‫آن فاصلــه بگیرنــد تــا تعقیــب ســازماندهنده گاه اصلــی جنایــت و فعالیت‌هــای جنایتــکاران‬
‫دشــوار شــود‪.‬‬
‫‪ -‬منافــع و ســودهای کسب‌شــده را از فعالیت‌هــای جنایتــی دور می‌کنــد تــا اگــر ایــن جنایــت‬
‫گرفتــار عوامــل قضائــی شــوند از توقیــف ســودهای مذکــور جلوگیــری بــه عمــل آیــد‪.‬‬
‫‪ -‬از منافــع و مزایــای ایــن ســودها بهره‌منــد شــوند؛ بــدون اینکــه توجــه کســی را بــه خودشــان‬
‫جلــب نماینــد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۴۱‬‬

‫‪ -‬عوایــد و ســودهای فــوق را در فعالیت‌هــای جنایتکارانــه فــردی و یــا حتــی در فعالیت‌هــای‬

‫اقتصــادی مشــروع مجــددا ً ســرمایه‌گذاری نماینــد‪.‬‬
‫هدف جنایت کاران از پول شویی در سه انگیزه خالصه می شود‪:‬‬
‫‪ -1‬فــرار از تعقیــب‪ :‬اگــر ســازمان های پائیــن موفــق شــوند پــول حاصــل از جنایــت را بــه درســتی‬
‫وارد چرخــه تطهیــر نمــوده و در پــول تمیــز ادغــام نماینــد‪ ،‬می تواننــد از تعقیــب مجرمیــن قانــون نیــز‬
‫مصــون بماننــد‪.‬‬
‫‪ -2‬فــرار از مجــازات‪ :‬کامـاً روشــن اســت کــه وقتــی جنایتــی تعقیــب نشــده و مجــرم‪ ،‬شــناخته‬
‫نشــود‪ ،‬مجازاتــی نیــز در کار نیســت بدیهــی اســت کــه در ایــن صــورت امــکان تکـرار جــرم نیــز بــه‬
‫مراتــب بیشــتر از پیــش خواهــد بــود‪.‬‬
‫‪ -3‬فــرار از مصــادره امــوال‪ :‬بــا توجــه بــه اینکــه مصــادره و ضبــط امــوال حاصــل از جرای ـم ‬
‫ســازمان یافته‪ ،‬ب ـرای مرتکبیــن جــرم پول شــویی در اغلــب کشــورها در نظــر شــده اســت‪ ،‬بنابــر ایــن‬
‫نجــات دارائی هــا و ثــروت کثیــف از مصــادره‪ ،‬جــزو اهــداف پول شــویان اســت‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬تاثیرات پول‌شویی‬

‫بــا توجــه بــه فعالیت‌هــای غیــر قانونــی و جرمــی وســیع در دنیــا می‌تــوان گفــت کــه حجــم بزرگــی‬
‫از پول‌هــای در جریــان دنیــا پول‌هــای کثیــف هســتند‪ .‬در قطعنام ـه‌ای کــه در جــون ســال ‪ 1998‬در‬
‫مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد تصویــب گردیــد‪ ،‬تخمیــن زده شــد کــه ســاالنه دس ـت‌کم ‪20‬‬
‫میلیــارد دالــر پــول تطهیــر می‌شــود‪ .‬در نتیجــه وجــود ایــن حجــم وســیع از پــول کثیــف ناشــی از‬
‫عملیــات پول‌شــویی آثــار فراوانــی بــر ســطح اقتصــاد کالن خواهــد گذاشــت‪.‬‬

‫الف‪ :‬تخریب بازار مالی‬

‫ثبــات بــازار مالــی بــه ســازگاری و تعامــل بیــن دو عنصــر عرضه‌کننــده و تقاضاکننــده منابــع متکــی‬
‫اســت‪ .‬در عملیــات پول‌شــویی منابــع زیــادی از پــول وارد بــازار مالــی می‌گــردد کــه ایــن ورود منابــع‬
‫تابــع عوامــل شــناخته شــده و قابــل کنتــرول نیســت‪ .‬از ســوی دیگــر‪ ،‬در زمــان معینــی ب ـرای انجــام‬
‫یــک فعالیــت غیــر قانونــی دیگــر حجــم عظیمــی از پــول را بــه صــورت ناگهانــی از بــازار خــارج‬
‫می‌ســازند کــه ایــن هــم بــدون اطــاع و تحــت تأثیــر عواملــی غیــر از عوامــل مؤثــر بــر جریــان فعالیــت‬
‫قانونــی بازارهــای مالــی اســت (هادیــان‪)180 :1382،‬؛ چنیــن حرکتــی‪ ،‬چــه ورود نامعقــول و چــه‬
‫خــروج ناگهانــی منابــع مالــی‪ ،‬بــازار مالــی را بــا مشــکل مواجــه کــرده و در واقــع‪ ،‬کارایــی آن را کاهش‬
 ‫‪ ۱۴۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫می‌دهــد؛ چنیــن عملیاتــی اعتمــاد صاحبــان منابــع بــازار را از بیــن بــرده و انگیــزه آن‌هــا بـرای اســتفاده‬
‫از ایــن بــازار را از بیــن می‌بــرد‪.‬‬

‫ب‪ :‬تأثیر پول‌شویی در اقتصادهای مبتنی بر نرخ بهره‬

‫ورود چنیــن منابــع فراوانــی بــه بــازار و خــروج نــا بــه هنــگام آن نــرخ بهــره را تحــت تأثیر قـرار می‌دهد‪.‬‬
‫می‌دانیــم در بازارهــا نــرخ بهــره نقــش اساســی و مهمــی در تدویــن روابــط اقتصــادی دارد‪ .‬طبیعــی‬
‫اســت نوســانات و آشــفتگی در چنیــن متغیــری‪ ،‬دیگــر متغیرهــای اقتصــادی را بــا بی‌ثباتــی روبــرو‬
‫می‌کنــد (هادیــان‪.)180 :1382 ،‬‬

‫ج‪ :‬آثار اجتماعی پول‌شویی‪:‬‬

‫انتقــال قــدرت اقتصــادی از دولــت و بــازار بــه مجرمیــن ‪ ،‬آثــار مخربــی بــر همــه ارکان و اجـزای جامعه‬
‫دارد؛ بــه عنــوان نمونــه توســعه مــواد مخــدر از ســوی مجرمیــن ســازمان‌یافته و آثــار زیان‌بــار آن در‬
‫ابعــاد مختلــف‪ ،‬مشــکالت اجتماعــی فراوانــی را بــه دنبــال دارد کــه از هــم گسســتگی کانــون خانــواده‪،‬‬
‫بــه عنــوان مهم‌تریــن و اصلی‌تریــن رکــن جامعــه‪ ،‬یکــی از تبعــات آن می‌باشــد‪.‬‬

‫د‪ :‬آثار امنیتی پول‌شویی‪:‬‬

‫آثار امنیتی پول‌شویی عبارتند از‪:‬‬
‫‪1 .‬افزایش جرایم به خصوص جرایم سازمان‌یافته‬
‫‪2 .‬درگیر نمودن بخش قابل توجهی از نیروهای امنیتی به خود‬
‫‪3 .‬تهدید برای امنیت ملی و بین‌المللی‪.‬‬
‫همچنــان قابــل یــادآوری اســت کــه پول‌شــویی در ســایر ارکان مؤثــر در نظــام سیاســی بــا توجــه‬
‫بــه حجــم فعالیــت مجرمیــن‪ ،‬آثــار تخریبــی و زیان‌بــاری دارد‪.‬‬

‫هـ‪ :‬تأثیر پول‌شویی در نرخ ارز‪:‬‬

‫در عملیــات پول‌شــویی کــه موجــب ورود و خــروج منابــع مالــی از یــک کشــور می‌شــود نــرخ ارز‬
‫را تحــت تأثیــر منفــی قــرار می‌دهــد کــه نتیجــه آن بــه هــم ریختگــی بخــش خارجــی اقتصــاد و‬
‫بــه دنبــال آن عــدم تعــادل در بخش‌هــای داخلــی اقتصــاد خواهــد بــود؛ چــون نــرخ ارز یکــی از‬
‫متغیرهــای کلیــدی در اقتصــاد بــاز بــه شــمار م ـی‌رود (هادیــان‪.)180 :1382 ،‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۴۳‬‬

‫و‪ :‬پول‌شویی موجب تخریب بخش خصوصی‪:‬‬

‫مجرمیــن در عملیــات پول‌شــویی ب ـرای قانونــی جلــوه دادن درآمدهــای غیرقانونــی خــود‪ ،‬تولیــدات‬
‫مؤسســات مــورد نظــر را بــا دادن سوبســاید فـراوان اداره کــرده و قیمــت کاال و خدمــات ارائــه شــده را‬
‫حتــی کمتــر از قیمــت تمــام شــده ســایر پناه گاهــا پیشــنهاد می‌کننــد‪ ،‬در نتیجــه رقابــت بــا آن‌ها دشــوار‬
‫بــوده و موجــب خــروج مؤسســات قانونــی (بخــش خصوصــی) از جریــان فعالیت‌هــای اقتصــادی‬
‫می‌شــود (همــان‪.)181 :1382،‬‬
‫ایــن پناه گاهــای قدرت منــد زمانــی کــه بــه اهــداف خــود رســیدند تمامــی منابع خــود را بــه یکباره‬
‫از آن فعالیــت خــارج و آن را بــا رکــود شــدید و ورشکســتگی روبــرو می‌ســازند‪.‬‬
‫ز‪ :‬پول‌شــویی باعــث تخریــب بخــش واقعــی اقتصــاد‪ :‬مجرمیــن در یــک مرحلــه از عملیــات‬
‫پول‌شــویی بــه ســرمایه‌گذاری در یــک فعالیــت اقتصــادی مثــاً ایجــاد کلوپ‌هــای تفریحــی‪،‬‬
‫هوتـل‌داری‪ ،‬ساختمان‌ســازی و غیــره اقــدام می‌کننــد؛ ایــن ســرمایه‌گذاری نــه بـرای اهــداف تولیــدی‬
‫و کســب وکار و ســود ناشــی از تولیــدات‪ ،‬بلکــه بـرای تأمیــن مقاصــد جرمــی آن‌هــا صــورت می‌گیــرد‪.‬‬
‫فعالیت‌هــای غیرمفیــد انجــام شــده موجــب می‌شــود دیگــر منابــع قانونــی نیــز بــه آن فعالیت‌هــا روی‬
‫آورنــد (همــان‪.)182 :1382،‬‬
‫در نتیجــه‪ ،‬کمبــود منابــع در فعالیت‌هــای ضــروری باعــث کُنــد شــدن رشــد اقتصــادی خواهــد‬
‫شــد‪ .‬مجرمیــن بــا چنیــن فعالیت‌هایــی راه گریــز می‌یابنــد و زمانــی کــه بــه اهــداف خودشــان رســیدند‪،‬‬
‫منابــع خــود را بــه ســرعت از ایــن فعالیت‌هــا خــارج و آن را بــا ورشکســتگی رو بــه رو می‌ســازند‪.‬‬
‫ط‪ :‬پول‌شــویی از جنبــه سیاســی‪ :‬تطهیــر پــول ســبب می‌شــود مجرمیــن بــه طــور ســازمان‌یافته در‬
‫شــبکه پولــی و بانکــی نفــوذ پیــدا کــرده و تــوان اقتصــادی دولت‌هــا را تحــت کنتــرول و هدایــت خــود‬
‫درآورنــد و بــه تدریــج‪ ،‬بــا تضعیــف توانایــی اقتصــادی دولــت کــه بــا انجــام نــدادن کارهــای تولیــدی‬
‫و نپرداختــن مالیــات شــکل می‌گیــرد‪ ،‬امنیــت کشــور و اقتــدار سیاســی اقتصــادی دولــت و حاکمیــت‬
‫ملــی را بــه خصــوص در کشــورهای در حــال توســعه متزلــزل نماینــد (جمشــیدی‪.)63 :1382 ،‬‬
‫بــا توجــه بــه مطالــب ذکــر شــده‪ ،‬از اثــرات مخــرب و زیان‌بــار پول‌شــویی بــه طــور خالصــه‬
‫می‌تــوان بــه مــوارد زیــر اشــاره کــرد‪:‬‬
‫‪1 .‬بی ثباتی بازارهای مالی‬
‫‪2 .‬بی اعتمادی مردم نسبت به نظام مالی‬
‫‪3 .‬تغییرات جبری و نا خواسته در تقاضای پول‬
 ‫‪ ۱۴۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪4 .‬تغییر شدید در نرح بهره و سود‬

‫‪5 .‬خروج پیش بنی نشده سرمایه از کشور‬
‫‪6 .‬تضعیف بخش خصوصی (رضایی‪.)۷۸ :۱۳۹۵ ،‬‬

‫ی‪ :‬پول‌شویی و تأثیرات زیان‌بار آن بر اقتصاد افغانستان‪:‬‬

‫بـا توجـه بـه تعاریـف‪ ،‬توضیحـات و بررسـی‌ها پیرامـون پول‌شـویی و خصوصیـات منـدرج در‬
‫کنوانسـیون‌های بین‌المللـی مراحـل ایـن پدیـده شـوم چـون فعالیـت گروهـی و سـازمان‌یافته‪ ،‬اسـتمرار‬
‫داشـتن‪ ،‬بین‌المللـی بـودن و انبـوه داشـتن‪ ،‬نیـاز بـه مکان‌یابـی‪ ،‬الیه‌گـذاری و ادغـام داشـتن و ارتبـاط‬
‫مسـتقیم آن بـا قاچـاق مـواد مخدر‪ ،‬افغانسـتان یکـی از بهترین مکان‌ها با شـرایط مسـاعد برای پیشـبرد‬
‫عملیـات پول‌شـویی می‌توانـد باشـد‪ .‬در زیـر بـه دالیـل آن بـه اختصـار اشـاره می‌گـردد‪:‬‬
‫الــف ‪ -‬افغانســتان کشــوری اســت کــه تقریب ـاً چهــار دهــه جنــگ‪ ،‬هــرج و مــرج و بی‌قانونــی را‬
‫ســپری نمــوده و طــی ایــن زمــان مزیــد بــه عقب‌ماندگی‌هــای اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬فرهنگــی و‬
‫سیاســی دچــار شــده و حاکمیــت واحــد سیاســی کشــور بــه قســمت‌های جداگانــه بیــن دولــت وقــت‬
‫و مخالفیــن و در بیــن خــود مخالفیــن و بعــدا ً حکومت هــای تنظیمــی موجودیــت ایــن وضعیــت‪،‬‬
‫فرصــت خوبــی را بـرای گروه‌هــای متخاصــم بخصــوص قلمــرو خــارج از کنتــرول دولت‌هــا‪ ،‬غــرض‬
‫انجــام فعالیت‌هــای نامطلــوب و غیــر قانونــی فراهــم ســاخت‪.‬‬
‫‪1 .‬جاگزیـن زرع کوکنـار به جای محصوالت سـالم و عنعنوی در بخش زراعت‪ ،‬افزایش سـاالنه‬
‫سـاحه تحـت زرع و تولیـد تریـاک و مشـتقات آن و قاچاق آن به خارج تا جای که افغانسـتان‬
‫را در صدر جدول تولیدکنندگان در جهان مبدل سـاخته اسـت (رضایی‪.)۱۳۲ :۲۰۰۷ ،‬‬
‫‪2 .‬چــاپ غیــر قانونــی و بــدون پشــتوانه پــول توســط مراجــع مختلــف قبــل از ســال ‪ ۲۰۰۱‬و‬
‫اخ ـراج مبالــغ هنگفــت از کشــور کــه منابــع آن مشــخص نبــوده و همیــن طــور ورود آن بــه‬
‫کشــور و دوبــاره برگشــت آنکــه تــا همیــن حــاال نیــز ادامــه دارد‪.‬‬
‫‪ 3 .‬گریز و فرار از پرداخت مالیات‪.‬‬
‫‪4 .‬قاچاق اموال تجارتی با استفاده از سرحدات باز که ریشه تاریخی دارد‬
‫‪ 5 .‬گذار و رسمیت یافتن سیستم اقتصاد بازار آزاد در نبود ظرفیت و انستیتوت‌های الزمه آن‬
‫‪ 6 .‬سـرازیر شــدن ملیاردهــا دالــر کمک‌هــای جامعــه جهانــی بــه بازســازی افغانســتان و اســتفاده‬
‫غیرموثــر و شــفاف از آن‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۴۵‬‬

‫‪7 .‬صــدور جــواز فعالیــت و ثبــت ســرمایه‌های خصوصــی داخلــی و خارجــی (بــدون شــفایت‬
‫منابــع ســرمایه)‪ .‬کلیــه مــوارد فــوق زمینه‌ســاز و منابــع پول‌شــویی بــوده می‌توانــد کــه در زیــر‬
‫به‌صــورت مشــخص بــه فعالیت‌هــا و عرصه‌هــای مشــکوک اشــاره می‌گــردد‪:‬‬
‫‪ ‬تبدیلــی پول‌هــای کهنــه بــه پول‌هــای جدیــد در نتیجــه انجــام اصالحــات پولــی در دســامبر‬
‫ســال ‪ ۲۰۰۲‬قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫‪ ‬غصــب و زورگیــری امــاک و دارائی‌هــای دولتــی و شــخصی توســط افـراد زورمنــد و تبدیــل‬
‫آن بــه مالکیــت شــخص و ایجــاد شــهرک‌ها‬
‫‪ ‬فــرار از پرداخــت مالیــات دولــت توســط افــراد و شــخصیت‌های حقوقــی در شــرایط‬
‫موجودیــت فســاد گســترده مالــی و اداری و نبــود انســتیتوت‌ها و نظــارت بــر سیســتم مالــی‬
‫‪ ‬اکثــر شــرکت‌ها و ســرمایه‌گذاری‌های کــه توســط اداره بــه اصطــاح حمایــت از ســرمایه‌گذاری‬
‫«آیســا» ثبــت و جــواز داده شــده اســت کــه در اغلــب مــوارد ایــن عمــل صرفـاً جنبــه اســمی و‬
‫نمایشــی را دارا بــوده کــه بعــد از حصــول مجــوز و امتیــازات‪ ،‬فعالیت‌هــای خــود را یــا کامـاً‬
‫متوقــف یــا بــه کارهــای غیــر از آن پرداختــه شــده اســت؛ در غیــر از آن بــا شــروع فعالیــت این‬
‫مؤسســات مــا شــاهد حداقــل دگرگونــی قابــل لمــس می‌بودیــم کــه مســؤولین ایــن اداره در‬
‫ایــن جــرم بی‌پیونــد بــوده نمی‌توانــد باشــد‪.‬‬
‫‪ ‬ایجــاد بانک‌هــای خصوصــی داخلــی و خارجــی و اجـرای جــواز فعالیــت بــه آن‌هــا و افزایش‬
‫ســریع ســرمایه و عرصــه فعالیــت بــدون شــفافیت و مشــخص بــودن منابــع ســرمایه‌های آن‪.‬‬
‫‪ ‬تأســیس تلویزیون‌هــا‪ ،‬بنیادهــا‪ ،‬هوتل‌هــا‪ ،‬رســتورانت‌ها و صالون‌هــا و حتــی ســازمان‌های‬
‫بــه ظاهــر خیریــه و تمامــی مــوارد فوق‌الذکــر از محل‌هــای مشــکوک بــه پول‌شــویی بــوده‬
‫کــه گمــان مــی‌رود در آن شســت و شــوی پول‌هــای غیــر قانونــی بــه حیله‌هــای مختلــف‬
‫صــورت گیــرد‪.‬‬

‫ک‪ :‬اثرات منفی عمده پول‌شویی بر اقتصاد افغانستان‪:‬‬

‫البتــه بایــد گفــت کــه تمامــی اثـرات زیانبــاری بــدون اســتثنا در اقتصــاد افغانســتان موجــود اســت؛ در‬
‫زیــر به‌صــورت مشــخص بــه آن اشــاره می‌شــود‪:‬‬
‫‪ -1‬بــا توجــه بــه گســتردگی پروســه و ابعــاد ایــن پدیــده خــاف‪ ،‬دولــت عمـاً دچــار مشــکالت در‬
‫اداره ســالم اقتصــاد کشــور شــده اســت؛ بــه عنــوان نمونــه غصــب زمین‌هــا و دارائی‌هــای دولتــی و‬
 ‫‪ ۱۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــخصی اهالــی و تبدیــل آن بــه شــهرک‌ها و توزیــع نمـرات در برابــر پــول و یــا ایجــاد مراکــز تجارتــی‬
‫و اعمــار تعمیـرات رهایشــی خــاف معیارهــای فنــی و از ایــن بابــت حصــول مبالــغ هنگفــت‪ ،‬بــدون‬
‫پرداخــت قیمــت آن و مالیــه دولــت از یک‌طــرف موجــب حــق تلفــی‪ ،‬نارضایتــی و شــکایات مــردم‬
‫و ایجــاد مصروفیــت اضافــی و ضیــاع وقــت ارگان‌هــای ذیربــط دولتــی مبنــی بــر تصفیــه ایــن معضــل‬
‫و از جانبــی دیگــر مشــکالت در تطبیــق پالن‌هــای توســعه شــهری در مرکــز و والیــات و در نتیجــه‬
‫صدمــه جــدی بــه عوایــد و مصــارف بودجــه دولــت شــده اســت‪.‬‬
‫‪ -2‬س ـرازیر شــدن مقادیــر زیــاد پــول به‌صــورت غیرمترقبــه و خــارج از پیش‌بینی‌هــای رســمی در‬
‫بــازار و اقتصــاد باعــث تــورم و اث ـرات ناشــی آن گردیــده و بی‌ثباتــی را در نــرخ بهــره و ارز تشــدید‬
‫بخشــیده و ریســک خصوصی‌ســازی را افزایــش داده اســت‪.‬‬
‫‪ -3‬تمایـل بیش‌ازحـد بـه سـرمایه‌گذاری در بخـش دارائـی (بازدهـی بلنـد و زودرس) تجـارت کـه‬
‫در آن فـرار از پرداخـت مالیـات بیشـتر رایـج بوده و بار بیشـتر فعالیت آن‌هـا را واردات احتـوا می‌نماید‬
‫و ایـن عمـل در نوبـه خـود نـه تنها بـا بلند بـودن حجـم واردات نسـبت به صـادرات تـوازن در بیالنس‬
‫تأدیـات را برهـم زده‪ ،‬بلکـه صدمـه جـدی را بـر نـرخ رشـد تولیـدات داخلـی وارد و اقتصـاد کشـور را‬
‫بـه اقتصـاد مصرفـی و غیـر مولـد تبدیـل نمـوده اسـت و در نهایـت انکشـاف متـوازن را در چـوکات‬
‫برنامه‌هـای کالن و درازمـدت دچـار مشـکل سـاخته و توسـعه پایـدار را ناممکـن می‌گردانـد‪.‬‬
‫‪ -4‬موجودیــت فســاد (مالــی‪ ،‬اداری و قضائــی) بســتر مســاعدی را غــرض تطهیــر پول‌هــای‬
‫کثیــف در اشــکال مختلــف مســاعد نمــوده اســت‪ ،‬ماننــد‪ - :‬شــرکت در مزایده‌هــا و خصوصی‌ســازی‬
‫تصدی‌هــای دولتــی و تغییــر شــکل دادن نــوع فعالیــت آن بــر حســب دلخــواه‪ ،‬ایجــاد بانک‌هــا و‬
‫مؤسســات ترانســپورتی و غیــره بخش‌هــای پردرآمــد‪.‬‬
‫‪ -5‬مزیـد بـر اثـرات اقتصـادی‪ ،‬اثـرات نامطلوب اجتماعی و سیاسـی را نیـز به دنبـال دارد؛ از جمله‬
‫بـا ورود افـراد فاقـد بیـز مسـلکی (تجربـه‪ ،‬دانـش و تحصیلات) بـه سـاخت فعالیت‌هـای اقتصـادی با‬
‫سـرمایه‌های بـادآورده‪ ،‬گروهی جدیدی از تاجران‪ ،‬بانکرها‪ ،‬صاحبان ملکیت‌های صنایع‪ ،‬ترانسـپورت‬
‫و غیـره بـه وجـود آمـده اسـت کـه بـا بـه دسـت گرفتـن اهرم‌هـای اقتصـادی غـرض رونـق فعالیت‌ها و‬
‫اطمینـان مصونیـت در آینـده به ایجـاد تلویزیون و رادیو‪ ،‬سـازمان‌های اجتماعـی و فرهنگی‪ ،‬بنیادهای‬
‫خیریـه و حتـی احـزاب سیاسـی مربوطه دسـت زده و یـا در آینده دسـت خواهد زد (سـایت انترنتی‪ ،‬د‬
‫افغانسـتان‪ ،‬بانـک) کـه پیامـد آن جز مافیای اقتصادی و سیاسـی چیـزی دیگر نخواهد بود کـه در نبود‬
‫قانونیـت‪ ،‬عدالـت و کنتـرول بـر سیسـتم مالـی‪ ،‬اثـرات پـل پـا (جای پـا) ایـن افراد گم شـده و بـا چیره‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۴۷‬‬

‫شـدن بـر حیـات اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و سیاسـی قادر بـر اثرگـذاری در تصمیم‌گیری‌های کالن شـده که‬
‫پیامـد آن بیشـتر در جهـت تأمیـن منافع و کسـب سـود شـخصی و گروهی‪ ،‬نـه منافع اجتمـاع و این امر‬
‫خـود فسـاد موجـوده را در ابعـاد گوناگـون گسـترده‌تر نمـوده و زمینه‌سـاز نهادینه شـدن آن می‌گردد که‬
‫در آن حالـت عدالـت پای مـال شـده‪ ،‬در اتخاذ تصامیـم و در عمل توجه الزم بـه عرصه‌های اجتماعی‬
‫و افـراد کـم درآمـد نشـده و نتیجـه آن بحـران اجتماعی و سیاسـی خواهد بود‪.‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات جرم پول‌شویی‬

‫جزء اول‪ :‬جرم ثانویه‬
‫بـرای ارتــکاب ایــن جــرم بایــد جرایــم ســازمان‌یافته دیگــری چــون قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬اختطــاف‪،‬‬
‫قاچــاق زنــان‪ ،‬قاچــاق کاال‪ ،‬قاچــاق اســلحه وغیــره اتفــاق افتــاده باشــد‪ .‬در واقــع جــرم پول‌شــویی و‬
‫جرایــم مرتبــط بــا آن دربرگیرنــده پول‌هــای حاصلــه از قاچــاق مــواد مخــدر و عوایــد ســایر جرایــم از‬
‫جملــه فعالیت‌هــای تروریســتی اســت‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرمی بین‌المللی‬

‫خاصیــت دیگــر جــرم پول‌شــویی‪ ،‬بین‌المللــی بــودن آن اســت؛ یعنــی مختــص یــک محــدوده‬
‫جغرافیایــی خــاص نیســت‪ ،‬امــا همــواره الزم نیســت کــه مجرمیــن از ســرحد عبــور کننــد‪ .‬انتقــال یــا‬
‫جابه‌جایــی وســایل ارتــکاب جــرم و عوایــد حاصــل از آن می‌توانــد بــه فعالیــت جرمــی‪ ،‬وصــف‬
‫بین‌المللــی بخشــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬سازمان‌یافته‬

‫بایــد اذعــان داشــت کــه پول‌شــویی به‌طــور ســازمان‌یافته توســط گروه‌هایــی کــه بــه شــکلی منســجم‬
‫و متشــکل گــرد هــم می‌آینــد و معمــوالً قصــد کســب درآمــد دارنــد‪ ،‬انجــام می‌گیــرد؛ بــه عبــارت‬
‫دقیق‌تــر اگــر بخواهیــم دریابیــم کــه پول‌هــای ناپــاک از چــه منابعــی به‌دســت می‌آینــد‪ ،‬بایــد در‬
‫ابتــدا بررســی کنیــم کــه چگونــه پول‌شــویی بــه عنــوان یــک جــرم ســازمان‌یافته بـرای تأمیــن پشــتوانه‬
‫مالــی خــود بــه اشــکال و چهره‌هــای گوناگــون بــه جرایــم دیگــری ماننــد مــواد مخــدر‪ ،‬روی مـی‌آورد‬
‫(ســاراله‪ .)89 :2002 ،‬ســاختار تشــکیالتی جــرم پول‌شــویی بــه ایــن ترتیــب اســت‪ :‬شــبکه رؤســا و‬
‫رهبـران‪ ،‬شــبکه معاونــان یــا رابطــان‪ ،‬شــبکه میانــی و شــبکه پائین‌دســتان‪.‬‬
 ‫‪ ۱۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء چهارم‪ :‬برخی از خصوصیات فرعی جرم پول شویی‬

‫الــف‪ -‬پول‌شــویی جــرم فرهیختــگان و نیروهــای متخصــص و تحصیل‌کــرده اســت و مجرمیــن بـرای‬
‫عملیــات پول‌شــویی معمــوال از اشــخاصی اســتفاده می‌نماینــد کــه از اعتبــار مالــی و شــغلی باالیــی‬
‫برخــوردار بــوده تــا از برانگیختــن هــر نــوع شــک و بازجویــی مصــون بماننــد‪.‬‬
‫ب‪ -‬فــردی کــه پــول هنگفــت نقــد را بــه گونــۀ قاچــاق بــه کشــور دیگــری کــه در آن پیرامــون‬
‫بانک‌هــا بیشــتر معلومــات بــه نشــر نمی‌رســد و در راســتای پول‌شــویی دارای قوانیــن قــوی نیســت‪،‬‬
‫انتقــال می‌دهــد و در حســاب بانــک کم‌شــناخته‌یی جمــع می‌کنــد‪.‬‬
‫ج‪ -‬گروهــی دخیــل در کاروبــار مــواد مخــدر کــه پول‌هــای قانونــی فــروش اجنــاس و خدمــات‬
‫(ماننــد موتــر اســتفاده شــده) را بــا پول‌هــای غیــر مشــروع بــه دســت آمــده از راه‌هــای غیــر مشــروع‬
‫(ماننــد مــواد مخــدر) در آمیزنــد‪.‬‬
‫د‪ -‬وارد کننده‌یــی کــه بــا کاربــرد قیمت‌هــای نادرســت تجارتــی‪ ،‬از تعرفه‌هــای گمرکــی و عایــدات‬
‫مالیاتــی فـرار می‌کنــد‪.‬‬
‫ه‪ -‬مامــور رســمی فاســدی کــه بــا کاربــرد کمپنی‌هــای ناشــناخته مخفــی‪ ،‬پــول کثیــف را به حســاب‬
‫بانکــی کــم شــناخته‌یی انتقــال می‌دهــد‪.‬‬
‫و‪ -‬پــو ‌ل گروه‌هــای تروریســتی در خاورمیانــه کــه بــه خاطــر انجــام فعالیت‌هــای جرمــی بــه اروپــا‬
‫انتقــال می‌یابــد‪.‬‬

‫گفتار ششم‪ :‬انواع پول شویی‬

‫در این گفتار انواع پول شویی به طور عام و از نظر قلمرو بحث می شود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬انواع پول شویی به طور عام‬

 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۴۹‬‬

‫انـواع پول‌هایـی کـه می‌توانـد به‌صـورت نامشـروع در جامعـه مطـرح باشـد بـه سـه گـروه پول‌های‬
‫کثیـف یـا پول‌هـای آغشـته بـه خـون و پول‌هـای سـیاه و پول‌هـای خاکسـتری تقسـیم می‌شـود‪:‬‬
‫الـف‪ -‬پـول کثیف یا آغشـته به خـون‪ :‬به مجموعـه درآمدهای نامشـروع اطالق می‌گردد کـه در اثر‬
‫عملیـات قاچـاق مواد مخدر‪ ،‬قاچاق انسـان‪ ،‬اقدامات تروریسـتی و امثال آن به دسـت آید‪.‬‬
‫ب‪ -‬پــول ســیاه‪ :‬پول‌هــای حاصــل از قاچــاق کاال اســت؛ بــه نحــوی کــه درآمدهــای حاصــل از‬
‫قاچــاق کاال و شــرکت در معامــات پرســود دولتــی کــه خــارج از عــرف طبیعــی صــورت می‌گیــرد‪،‬‬
‫باعــث پیدایــش ایــن قبیــل پــول می‌شــود‪.‬‬
‫ج‪ -‬پــول خاکســتری‪ :‬درآمدهــای حاصــل از فــروش کاال یــا انجــام دادن کارهــای تولیدی اســت؛‬
‫ولــی از نظــارت دولــت پنهــان می‌مانــد کــه معمــوالً بـرای فـرار از مالیــات صــورت می‌پذیــرد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬انواع پول‌شویی از نظر قلمرو‬

‫الــف‪ -‬پول‌شــویی درونــی‪ :‬بــه پول‌هــای کثیــف بــه دســت آمــده از فعالیت‌هــای جرمــی در‬
‫داخــل یــک کشــور کــه در همــان کشــور نیــز شســته می‌شــود‪ ،‬اطــاق می‌گــردد‪.‬‬
‫ب‪ -‬پول‌شــویی صادراتــی‪ :‬بــه پول‌هــای کثیفــی گفتــه می‌شــود کــه از فعالیت‌هــای جرمــی در‬
‫داخــل کشــور بــه دســت می‌آیــد و ب ـرای تطهیــر بــه ســایر کشــورها انتقــال می‌یابــد‪.‬‬
‫ج‪ -‬پول‌شــویی وارداتــی‪ :‬شــامل پول‌هــای کثیفــی اســت کــه حاصــل فعالیت‌هــای غیرقانونــی‬
‫در دیگــر نقــاط جهــان بــوده و بـرای شستشــو وارد کشــورهای موردنظــر می‌گــردد‪.‬‬
‫د‪ -‬پول‌شــویی بیرونــی‪ :‬شــامل پول‌هــای کثیــف بــه دســت آمــده از اقدامــات جرمــی در دیگــر‬
‫کشــورها اســت و در خــارج از آن کشــورها شستشــو می‌شــود (ســلیمانی‪.)۱۲۳ :۱۳۸۹ ،‬‬
 ‫‪ ۱۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار هفتم‪ :‬حکم شرعی پول شویی‬

‫پول شــویی بــر اســاس تعریــف کــه از آن ارائــه گردیــد‪ ،‬از نظــر دیــن اســام کار ح ـرام اســت؛ زی ـرا‬
‫پول شــویی در واقــع دادن رنــگ قانونــی بــه اموالــی اســت کــه از راه هــای ح ـرام بــه دســت آمــده‬
‫اســت‪ ،‬ماننــد امــوال بــه دســت آمــده از طریــق تجــارت اســلحه غیــر مجــاز‪ ،‬مــواد مخــدر‪ ،‬رشــوت‪،‬‬
‫اختــاس و امثــال این هــا‪ ،‬چــون مصــادرآن حـرام اســت‪ ،‬بنــاء عملیــه ســفید ســازی شــیئ حـرام نیــز‬
‫شــرعا ح ـرام می باشــد‪ .‬ســبب اصلــی ح ـرام بــودن پول شــویی امــوال ح ـرام ایــن اســت کــه عملیــه‬
‫مذکــور کار اهــل حلیــه اســت‪ ،‬بــه گونــۀ کــه آنهــا بــا اســتفاده از عملیــه ســفید ســازی بـرای امــوال بــه‬
‫دســت آمده از طریــق نــا مشــروع‪ ،‬نــام حــال بــودن را می دهنــد‪ ،‬ولــی در واقــع امــوال متذکــره حـرام‬
‫می باشــد آن هــا گمــان می کننــد کــه کار آن هــا شــرعا ح ـرام نیســت در حالیکــه عقــل می دانــد کــه‬
‫معنــای آن معنــای شــیئ اســت‪ ،‬بــدون شــک دادن رنــگ مشــروع بـرای امــوال حـرام بــا اســتفاده از‬
‫عملیــه پول شــویی آن هــا را حــال نمی ســازد؛ زی ـرا ح ـرام بــودن کســب امــوال بــا طــرق نامشــروع‬
‫مــورد اجمــاع اســت‪ ،‬وکســی کــه بــه منظــور تغییــر ایــن صفــت شــرعی تــاش می‪-‬نمایــد‪ ،‬در واقــع‬
‫در دو گنــاه را مرتکــب گردیــده اســت‪ :‬یکــی اینکــه امــوال حـرام را بــه دســت آورده اســت و دیگــری‬
‫اینکــه بــا پنهــان ســاختن مصــدر ایــن امــوال مرتکــب حیلــه و دروغ شــده اســت‪ .‬در ارتبــاط بــه حـرام‬
‫بــودن ایــن دو عمــل‪ ،‬یعنــی کســب حـرام وسفیدی ســازی امــوال دالیــل زیــادی وجــود دارد کــه بــه‬
‫ن آ َم ُنــوا ْ أَن ِف ُقــوا ْ‬
‫ذکــر برخــی از آن هــا اکتفــاء می نمائیــم‪ .‬چنانچــه اللــه متعــال میفرمایــد‪ :‬یــا أَی َهــا ال َِّذیـ َ‬
‫خبِیــثَ ِم ْن ـ ُه ت ُن ِف ُقــو َن َول َْس ـتُم‬
‫ال ت َی َّم ُمــوا ْ الْ َ‬ ‫ن األَ ْر ِ‬
‫ض َو َ‬ ‫ـات َمــا ك ََس ـ ْبتُ ْم َو ِم َّمــا أَ ْخ َر ْج َنــا لَ ُ‬
‫كــم ِّم ـ َ‬ ‫ِمــن طَی َبـ ِ‬
‫ِآخ ِذیـ ِه ِإالَّ أَن ت ُ ْغ ِمضُ ــوا ْ ِفیـ ِه َوا ْعلَ ُمــوا ْ أَنَّ اللّـ َه َغ ِنــی َح ِمیـ ٌد (ســوره البقرة آیــه ‪ .)267‬ترجمه‪ :‬ای کســانی‬ ‫ب ِ‬
‫کــه ایمــان آورده ایــد! از قســمت های پاکیــزه اموالــی کــه بــه دســت آورده اید و از آنچــه از زمیــن بـرای‬
‫شــما بیــرون آورده ایــم ببخشــید و بــه سـراغ چیز هــای ناپــاک نرویــد تــا از آن ببخشــید‪ ،‬درحالــی کــه‬
‫خــود شــما حاضــر نیســتید آن چیزهــای پلیــد را در یافــت کنیــد مگــر بــا اغمــاض و چشــم پوشــی در‬
‫آن‪ ،‬و بدانیــد کــه خداونــد بی نیــاز و شایســته ســتایش اســت‪ .‬بــدون شــک سفیدســازی امــوال حـرام‬
‫از جملــه خبایــث اســت؛ زی ـرا آن فــرع کســب ح ـرام اســت و هــرگاه اصــل کــه همانــا کســب ح ـرام‬
‫اســت حـرام باشــد فــرع کــه همانــا پول‪-‬شــویی اســت نیــز حـرام خواهــد بــود‪ .‬یــا أَی َهــا ال َِّذیـ َ‬
‫ن آ َم ُنــوا ْ الَ‬
‫كـ ْم َوالَ ت َ ْقتُلُــوا ْ أَنف َُسـ ُ‬
‫ك ْم إِنَّ اللّ َه كَا َن‬ ‫جــا َر ًة َعــن ت َ َر ٍ‬
‫اض ِّمن ُ‬ ‫اطــلِ إِالَّ أَن ت َ ُ‬
‫كــو َن تِ َ‬ ‫كـ ْم بِالْ َب ِ‬ ‫تَأْكُلُــوا ْ أَ ْم َوالَ ُ‬
‫كـ ْم بَی َن ُ‬
‫كـ ْم َر ِحی ًمــا (النســاء آیــه‪ )29 ،‬ترجمه‪:‬ای کســانی کــه ایمان آورده‪-‬ایــد! امــوال همدیگــر را بــه ناحــق‬ ‫ِب ُ‬
‫نخوریــد مگــر ایــن کــه داد و ســتدی باشــد کــه از رضایــت شرچشــمه بگیــرد‪ ،‬و خودکشــی می کنیــد و‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۵۱‬‬

‫خــون همدیگــر را نریزیــد‪ .‬بیگمــان خداونــدﷻ نســبت بــه شــما مهربــان بــوده‪ ،‬منظــور از ایــن قــول‬
‫(بِالْ َب ِ‬
‫اطــلِ) حـرام اســت و حـرام بــه ســه بخــش تقســیم می شــوند‪:‬‬
‫‪ -1‬حرام به لحاظ ذاتش‪ ،‬مانند شراب وگوشت خوگ‪ -2 ،‬حرام به لحاظ وصفش‪ ،‬مانند ربا‪،‬‬
‫‪ -3‬حرام به لحاظ کبش‪ ،‬مانند غصب‪ ،‬پول شـویی یا سفیدسـازی اموال حرام مشـمول بخش های‬
‫سـه گانـه فـوق می شـود‪ .‬از عباس (رضـی الله علیهما) روایت اسـت که گفت‪ :‬نبی اکـرم ﷺ فرمود‪ :‬‬
‫حوم فَ َبا ُعو َهـا َوأَكَلُوا ث َ َمن َهـا َوإِنَّ اللَّـه لَ ْم ی َ‬
‫حـ ِّرم َعلَى قَ ْوم‬ ‫ن اللَّـه الْی ُهـود �ث َ َاَلث ًـا إِنَّ اللَّـه َحـ َّر َم َعلَی ِه ْم الشُّ ـ ُ‬
‫لَ َعـ َ‬
‫أَكْل شَ ـیء إِاَّلَّ َحـ َّر َم َعلَیهِـ ْم ث َ َمنـه (السجسـتانی‪ ،‬سـنن ابی داود‪ ،‬صفحـه ‪ .)280‬اللـه متعال سـه بار یهود‬
‫را نفریـن کـرد؛ زیراللـه جریـی را بـر ایشـان حـرام نمـود سـپس آن را فروختنـد و از پولـش اسـتفاده‬
‫نمودنـد بـه تاکیـد هـرگاه خداوند ﷻ چیـزی را بر قومی حـرام نماید‪ ،‬پـول آن را نیز بر آنـان حرام قرار‬
‫می دهـد‪ .‬ایـن حدیـث تمـام حیله هایـی را که به مبـاح گدانیـدن حـرام می انجامد باطل خوانده اسـت‬
‫و پول شـویی هـم از همین قبیل می باشـد (نذیـر‪.)287 :1398 ،‬‬

‫گفتار هشتم‪ :‬ماهیت جرم پول شویی‬

‫مهم تریـن بحثـی کـه در مـورد جـرم پول شـویی مطـرح اسـت و مـی شـود پیرامـون آن بیشـتر به بحث‬
‫پرداخـت‪ ،‬ماهیـت جرم پول شـویی اسـت‪ .‬جـرم پول شـویی ماهیـت اقتصـادی دارد و گاهـا گروه های‬
‫سـازمان یافته در راسـتای اهـداف اقتصـادی خـود شـان‪ ،‬امنیـت سیاسـی را نیـز بـه چالـش می کشـاند‪.‬‬
‫قانـون گـذار کشـور در مـاده ‪ 498‬کـود جـزا بـه صـورت سـطحی یـک تعـداد اعمـال و رفتار هـای را‬
‫بیـان نمـوده اسـت کـه ارایـه گـر معیـار تعریـف پول شـویی اسـت‪ .‬بهتـر بـود قانـون گـذار در اولویـت‬
‫نخسـتین بـه جـای تعریـف مصداقی‪ ،‬بـه تعریف مفهومـی که بازتـاب دهنده کلـی مصادیـق رفتارهای‬
‫پول شـویی اسـت؛ می پرداخت‪ ،‬تعاریف مصداقی به مرور زمان و تحت شـرایط های مختلف جامعه‬
‫و دگرگونی هـای ناشـی از توسـعه و تکنالـوژی بـا چالش هـای بنیادیـن رو بـرو اسـت کـه ایـن بحث از‬
‫عهـده تحلیـل تفصیلـی آن بـر نمی آیـد‪ .‬براسـاس اصـل قانونی بـودن جـرم و مجازات ها کـه از اصول‬
‫بنیادیـن حاکـم در حقـوق جـزا اسـت‪ ،‬هیـچ رفتـار و و اعمـال بـدون پیـش بینـی قانونـی و مالحظـات‬
‫مـدون قانـون گـذار قابـل تعقیب و محاکمه نیسـت‪ ،‬لذا به مرور زمان و در سـایه تکنالـوژی یک تعداد‬
‫رفتـار هـا و اعمالـی از سـوی مرتکبیـن صـورت می گیرد که تهدید و آسـیب بـزرگ مالـی و اقتصادی‬
‫بـر پیکـر جامعـه وارد می نمایـد‪ ،‬به ایـن ترتیب این رفتار و اعمـال را نمی توان جرم دانسـت و نمی توان‬
‫مرتکبیـن و مجرمیـن مـورد تعقیـب عدلـی وقضائی قـرار داد‪ ،‬زیـرا در قانـون قبلی مورد جـرم انگاری‬
 ‫‪ ۱۵۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قـرار نگرفتـه و اگـر مرتکبین مورد تعقیـب قضائی قرار داده شـود مهم ترین اصل حاکـم بر حقوق جزا‬
‫(اصـل قانونـی بـودن جرم‪ ،‬جـزا) مخدوش می گـردد‪ .‬بنا براین تعریـف مصداقی در پروسـه زمان دچار‬
‫ایـن اشـکاالت مـی گـردد و لـذا باید اولویـت قانون گـذار مـا تعریف مفهومی باشـد‪.‬‬

‫گفتار نهم‪ :‬مبانی جرم پنداری پول شویی‬

‫درمبانــی جــرم پنــداری و باتوجــه بــه معیار هــای جرم شناســی‪ ،‬انگیــزه و اهــداف مجرمیــن‪ ،‬و مرتکبین ‬
‫جــرم بنیــادی بــه نظــر مــی رســد‪ .‬انگیــزه و اهــداف مجــرم‪ ،‬نــوع جامعــه‪ ،‬شـرایط اقتصــادی باتوجــه به‬
‫حالــت بحـران و نورمــال‪ ،‬طبقــات و شــکاف های ناشــی از وضعیــت اقتصــادی‪ ،‬حالت هــای مختلــف‬
‫مرتکــب‪ ،‬ش ـرایط اقلیمــی از مهم تریــن شــاخصه ها و مؤلفه هــای اســت کــه در جــرم انــگاری یــک‬
‫پدیــده جرمــی نقــش ایفــأ می کنــد‪ .‬لــذا ب ـرای اینکــه جــواب و واکنــش دقیــق علیــه یــک پدیــده‬
‫جرمــی از طریــق مراحــل و تشــریفات قانونــی صــورت بگیــرد‪ ،‬قانــون گــذار بایــد علــی رغــم شــناخت‬
‫کامــل از رفتارهــای جرمــی‪ ،‬زیرســاخت ها و ریشــه های جــرم خیــز و حالت هــای مختلــف انگزیشــی‬
‫را نیــز در فــرد بــه صــورت دقیــق بشناســد‪.‬‬
‫در جـرم پول شـویی‪ ،‬حالـت انگیزه‪ ،‬اهـداف اقتصادی و سـود های مالی در اولویـت مرتکبین و‬
‫جنایتـکاران هسـتند‪ ،‬لـذا می تـوان به تحلیل اولویت های اقتصادی و سـود های مالـی‪ ،‬در مبانی جرم‬
‫انـگاری آن پرداخـت‪ .‬جـرم پول شـویی باتوجه به مراحل عنصـر مادی آن‪ ،‬علیه امنیـت اقتصادی در‬
‫سـطح کالن و هـم می توانـد به صورت سـازمان یافته و با اسـتفاده از تکنالوژی هـای مدرن و جدید‪،‬‬
‫علیـه امنیـت سیاسـی ارتـکاب یابـد‪ .‬بـه عبـارت واضیح تـر جـرم پول شـویی‪ ،‬و عملیـات اجرائی که‬
‫منتـج بـه نتیجـه شستشـویی پول هـای کثیـف می گـردد‪ ،‬علیـه نظـام اقتصـادی و مالـی دولت هـا در‬
‫عرصه هـای ملـی و بین المللـی می گـردد‪ .‬بـه ایـن ترتیـب می تـوان گفـت جـرم پول شـویی‪ ،‬برمبنای‬
‫دفـاع از امنیـت اقتصـادی‪ ،‬عدالـت مالـی و انتظـام بخشـی بازار های سـرمایه گذاری برای رسـیدن به‬
‫امنیـت شـهروندان در حقـوق ملـی و امنیت اقتصـادی تابعان در حقـوق بین الملل صـورت می گیرد‪.‬‬
‫همچنیــن پول شــویی می توانــد بــه عنــوان مهم تریــن منبــع تأمیــن مالــی تروریــزم باشــد و از ایــن‬
‫طریــق امنیــت ملــی کشــورها و نظــام جهانــی را بــه چالــش بکشــاند‪ ،‬لــذا در ایــن صــورت امنیــت‬
‫منطقــۀ و جهانــی تهدیــد می کنــد‪.‬‬
‫ب ــه ص ــورت خالص ــه‪ ،‬مبان ــی بنیادی ــن پول ش ــویی ب ــر اس ــاس اولویت ه ــای قان ــون گ ــذران ق ـرار‬
‫ذی ــل اس ــت‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۵۳‬‬

‫به جزا رساندن مرتکبین و مجرمین‬ ‫‪-1‬‬

‫تأمین امنیت اقتصادی و بازارهای مالی‬ ‫‪-2‬‬
‫تأمین امنیت پولی‪ ،‬ارزی‪ ،‬بانکی‬ ‫‪-3‬‬
‫تأمین امنیت در حوزه تبادله های ارزی‬ ‫‪-4‬‬
‫لوگیری از فرار سرمایه گذاری به صورت غیر قانونی‬
‫ج‬ ‫‪-5‬‬
‫توسعه اقتصادی و تقویت بخش خصوصی‪.‬‬ ‫‪-6‬‬

‫مبحث سوم ‌‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم پول‌شویی‬

‫جــرم پول‌شــویی نیــز ماننــد هــر جــرم دیگــری دارای عناصــر متشــکله می‌باشــد کــه در قوانیــن‬
‫پیش‌بینــی گردیــده و جزاهــای مشــخص ب ـرای مرتکــب تعییــن شــده اســت‪ ،‬همچنــان بــه توصیــف‬
‫اعمــال جرمــی پرداختــه‪ ،‬حــاالت و شـرایط تحقــق جــرم را بیــان مـی‌دارد و بــه بیــان و فکــر و اندیشــه‬
‫جرمــی و نقــش عمــد یــا خطــا در ارتــکاب جــرم می‌پــردازد کــه بــه بررســی ایــن عناصــر و مجــازات‬
‫آن می‌پردازیــم‪:‬‬
‫در کــود ج ـزاء ب ـرای ســه کتگــوری اشــخاص (اشــخاص حقیقــی‪ ،‬اشــخاص حکمــی و عضــو‬
‫ســازمان جنایتــکار) ج ـزای متفاوتــی در نظــر گرفتــه شــده اســت‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬عناصر جرم پول‌شویی‬

‫در این گفتار عنصر قانونی‪ ،‬مادی‪ ،‬معنوی و مجازات جرم پول شویی بحث می شود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی‪ ،‬مادی و معنوی جرم پول‌شویی‬

‫الف‪ :‬عنصر قانونی جرم پول‌شویی‬
‫یکـی از بنیادی‌تریـن عناصـر جـرم عنصر قانونی اسـت‪ .‬عنصر قانونـی جرم عبـارت از تصریح و تذکر‬
‫اعمـال ممنوعـه بـه‌وسـیله قانـون اسـت قبـل از ارتکاب همان عمـل؛ بدین معنـی که فعل یـا ترک فعل‬
‫انسـانی هـر انـدازه زشـت و نکوهیـده و بـرای نظـام اجتماعـی زیان‌بـار باشـد تـا زمانـی کـه حکمی در‬
‫مـورد آن وارد نشـده باشـد و یـا در قانـون مـن حیـث جرم پیش‌بینی نشـده باشـد قابل مجازات نیسـت‪.‬‬
‫جــرم پول‌شــویی جرمــی اســت کــه از جرم‌شناســی و جامعه‌شناســی و از حقــوق بین‌الملــل‬
‫بــه حقــوق ج ـزای داخلــی راه‌یافتــه اســت‪ .‬ابتــدا جــرم شناســان بــا مشــاهده اث ـرات ســوء پول‌شــویی‬
 ‫‪ ۱۵۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫متوجــه خطــر آن شــدند و توجــه قانون‌گــذار را بــه آن جلــب کردنــد‪ .‬ایــن جــرم جنبــه بین‌المللــی‬
‫دارد‪ ،‬ابتــدا جوامــع و ســازمان‌های بین‌المللــی در صــدد مبــارزه برآمدنــد و بــا تصویــب اســناد‬
‫بین‌المللــی‪ ،‬حقــوق داخلــی را تحــت تأثیــر ق ـرار دادنــد؛ امــا اســناد بین‌المللــی اگرچــه کشــورها را‬
‫ملــزم بــه جرم‌پنــداری یــک موضــوع خاصــی کنــد‪ ،‬قبــل از تصویــب و جــذب شــدن در حقــوق‬
‫داخلــی نمی‌توانــد خــود بــه عنــوان عنصــر قانونــی یــک جــرم‪ ،‬قضــات محاکــم یــک کشــور را متعهــد‬
‫و ملــزم کنــد؛ بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬اســناد بین‌المللــی بــا بیــان ارزش‌هــای مــورد حمایــت و زمانــی بــا‬
‫تعییــن اعمــال خــاف ایــن ارزش‌هــا‪ ،‬از دولت‌هــا می‌خواهــد تــا در قانــون داخلــی خــود اعمالــی را‬
‫جــرم بداننــد و مجــازا ً ت مناســب آن را تعییــن نماینــد؛ امــا تــا وقتــی کــه بــا تصویــب قانــون داخلــی‪،‬‬
‫عمــل مذکــور جــرم تلقــی و مجــازات آن مشــخص نگــردد‪ ،‬بــا آن عنــوان در حقــوق داخلــی وجــود‬
‫نخواهــد داشــت؛ هــر چنــد جنبــه خطرنــاک و زیــان‌آور آن از نظــر جامعــه بین‌المللــی شــناخته شــده‬
‫و ضــروری باشــد‪ .‬ایــن امــر بــه دلیــل رعایــت و احت ـرام بــه اصــل حاکمیــت دولت‌هــا اســت‪.‬‬
‫مــادۀ ســوم کنوانســیون ویانــا (‪ ۱۹۸۸‬و مــادۀ ‪ 6‬کنوانســیون پالرمــو ‪ )2000‬و برخــی اســناد بین‌المللی‬
‫دیگــر از دول اعضــا خواســته‌اند کــه بــر طبــق اصــول اساســی حقــوق داخلــی خــود اقدامــات الزم را‬
‫جهــت جرم‌پنــداری پول‌شــویی در قوانیــن داخلــی خــود بــه عمــل آورنــد؛ بنابرایــن عنصــر قانونــی‬
‫پول‌شــویی را بایــد در قوانیــن داخلــی بررســی کــرد‪ .‬همان‌گونــه عنصــر قانونــی پول‌شــویی در‬
‫آمریــکا‪ ،‬فرانســه‪ ،‬انگلســتان و افغانســتان‪ ،‬بــه اســاس قوانیــن ضــد پول‌شویی‌شــان بایــد بررســی‬
‫گــردد‪ .‬امــروزه بیشــتر از ‪ ۱۴۷‬کشــور دنیــا مقــررات مبــارزه بــا پول‌شــویی تصویــب شــده اســت‪.‬‬
‫پول‌شـویی یـا مخفـی نمودن منبع و منشـأ درآمـدۀ غیر قانونـی و نامشـروع گروه‌هـای جنایتکار در‬
‫صـورت موفقیـت‪ ،‬سـبب به وجـود آمدن اضرار بسـیاری در زمینه‌هـای اقتصادی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسـی‪،‬‬
‫امنیتـی و عدالـت قضائـی خواهد شـد و عملاً موجب تکـرار فعالیت‌هـای جرمی گروه‌هـای جنایتکار‬
‫و افزایـش تـوان مالـی و در نتیجـه ارتکاب جرایم شـدید و سـنگین‌تر می‌گردد‪.‬‬
‫بنابرایــن لــزوم جرم‌پنــداری ایــن عمــل‪ ،‬هــم در بعــد داخلــی و چــه در بعــد بین‌المللــی یــک‬
‫ضــرورت انکارناپذیــر نمایــان می‌گــردد تــا بــا محــروم نمــودن گروه‌هــای جنایتــکار از منافــع اعمــال‬
‫جرمــی در چــوکات تطهیــر پــول‪ ،‬از ادامــه فعالیت‌هــای آن‌هــا جلوگیــری شــود‪ .‬در کشــور عزیــز قبــل‬
‫از تصویــب قانــون مبــارزه علیــه تطهیــر پــول و عوایــد ناشــی از آن بــه تاریــخ ‪ ۱۳۸۳ / 7 /۲۶‬هیــچ گونــه‬
‫قانونــی در ارتبــاط بــا جرم‌پنــداری پول‌شــویی وجــود نداشــت‪ .‬بــا تصویــب قانــون فوق‌الذکــر خــأ‬
‫قانونــی حاکــم در بحــث پول‌شــویی مشــبوع گردیــد و جــرم پول‌شــویی در افغانســتان بــه عنــوان یــک‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۵۵‬‬

‫جــرم مســتقل‪ ،‬جرم‌پنــداری شــد کــه بعــدا ً قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد از جرایــم بــه‬
‫تاریــخ ‪ 1393/5/1‬بــه نشــر رســید‪ .‬مــاده (‪ )70‬در مــورد انفــاذ آن چنیــن صراحــت دارد‪ :‬ایــن قانــون از‬
‫تاریــخ توشــیح نافــذ و در جریــده رســمی نشــر می‌گــردد و بــا انفــاذ آن‪ ،‬قانــون مبــارزه علیــه تطهیــر‬
‫پــول و عوایــد ناشــی از جرایــم منتشــره جریــده رســمی شــماره ‪ ۱۳۸۳ /۸/ ۱۰‬ملغــی می‌گــردد‪ .‬کــود‬
‫جـزای افغانســتان ذریعــه نمبــر مسلســل (‪ )1260‬بــه تاریــخ ‪ ۱۳۹۶ / ۲ /۲۵‬بــه نشــر رســیده و بــه تأســی‬
‫از حکــم فقــره (‪ )۱۶‬مــاده (‪ )۶۴‬و مــاده (‪ )79‬قانــون اساســی بــر اســاس مصوبــه ‪ ۲۴‬مــورخ ‪/ ۱۲ / ۱۲‬‬
‫‪ ۱۳۹۵‬کابینــه دولــت افغانســتان تصویــب گردیــده و ذریعــه فرمــان تقنینــی دولــت افغانســتان بــه شــماره‬
‫(‪ )256‬توشــیح گردیــده اســت‪ .‬در کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم در فصــل دوم‪ ،‬پول‌شــویی و مجــازات آن‬
‫بیــان گردیــده اســت‪ .‬در کــود جـزا توســط مــاده (‪( ۱۹۱۶‬در فقــره (‪ )21‬مــواد ســی و نهــم‪ ،‬پنجاهــم تــا‬
‫پنجــاه و چهــارم‪ ،‬قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد از جرایــم منتشــره جریــده رســمی شــماره‬
‫(‪ )114‬ســال ‪ ۱۳۹۳‬ملغــی گردیــده؛ بنـاً عنصــر قانونــی جــرم تطهیــر پــول عبــارت اســت از جرم‌پنــداری‬
‫افعــال معیــن و ذکــر مجــازات آن در قانــون تطهیــر پــول؛ بنابرایــن جــرم پول‌شــویی فعـاً در افغانســتان‬
‫بــه عنــوان یــک جــرم‪ ،‬جرم‌پنــداری شــده اســت و مرتکــب جــرم تطهیــر پــول را مجــرم شــناخته و‬
‫ب ـرای مرتکــب (فاعــل‪ ،‬حقیقــی و حکمــی جــرم‪ ،‬شــریک جــرم و معــاون جــرم)‪ ،‬مجــازات قانونــی‬
‫مقــرر داشــته اســت‪ .‬عنصــر قانونــی جــرم پول‌شــویی در مــاده (‪ )498‬مــن حیــث جــرم تلقــی شــده‬
‫اســت کــه در مــورد مجــازات آن بعــدا ً بحــث خواهــد شــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر مادی جرم پول‌شویی‬

‫از جملــه عناصــر متشــکله جــرم دومیــن عنصــر آن‪ ،‬عنصــر مــادی می‌باشــد‪ .‬عنصــر مــادی جــرم بــه‬
‫ایــن معنــی اســت‪ :‬عملــی کــه قانــون آن را منــع قــرارداده و بــرای آن مجــازات تعییــن و پیش‌بینــی‬
‫نمــوده بایــد بــه شــکل مــادی و عملــی اجــرا شــود و یــا حداقــل بــه اجــرای آن اقــدام صــورت‬
‫گیــرد؛ زیــرا از نظــر حقــوق جــزای کنونــی‪ ،‬اندیشــه و تفکــر جرمــی قابــل مجــازات نمی‌باشــد؛‬
‫بــه خاطــر اینکــه تفکــر جرمــی یــک امــر درونــی بــوده و بــه تنهایــی خــود نظــم اجتمــاع را بــر هــم‬
‫نــزده و از آن کــدام صدمــه و زیانــی بــه فــرد و اجتمــاع نمی‌رســد؛ پــس الزم اســت تــا تفکــر جرمــی‬
‫بــه شــکل مــادی و عملــی ب ـه‌ وســیله اجــرا و یــا هــم امتنــاع از اجــرای یــک عمــل کــه شــخص‬
‫بــه اجــرای آن مکلــف اســت‪ ،‬عمــل جرمــی از دایــره فکــری بیــرون گردیــده و وجــود عینــی یــا‬
‫خارجــی را بــه خــود اختیــار نمایــد تــا زمانــی کــه عمــل‪ ،‬شــکل عملــی و مــادی را بــه خــود نگرفتــه‬
 ‫‪ ۱۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫باشــد جــرم شــمرده نمی‌شــود؛ بــه خاطــر اینکــه وجــود خارجــی نداشــته قابــل درک و تصــور‬
‫نمی‌باشــد (تبســم‪.)۱۳۴ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫مــادۀ (‪ )۳۳‬کــود ج ـزای افغانســتان عنصــر مــادی جــرم را چنیــن تعریــف نمــوده اســت‪« :‬عنصــر‬
‫مــادی جــرم عبــارت اســت از ارتــکاب عمــل مخالــف قانــون یــا امتنــاع از اجـرای عملــی کــه قانــون به‬
‫آن حکــم نمــوده اســت بــه نحــوی کــه ارتــکاب یــا امتنــاع منجــر بــه نتیجــه جرمــی گردیــده و رابطــه‬
‫ســببیت میــان عمــل و نتیجــه موجــود باشــد»‪.‬‬
‫فقـرات (‪ )1‬و (‪ )2‬مــادۀ ‪ 498‬کــود جـزا در ارتبــاط بــه عنصــر مــادی جــرم چنیــن صراحــت دارد‪:‬‬
‫فقــرۀ (‪ )1‬ارتــکاب اعمــال ذیــل بــا داشــتن آگاهــی در مــورد غیرقانونــی بــودن منشــأ وجــوه و دارائــی‪،‬‬
‫جــرم پول‌شــویی شــناخته می‌شــود‪:‬‬

‫‪ -1‬انتقال یا تغییر وجوه و دارائی منشأ غیر قانونی‬

‫در ایــن بنــد کلمــه (انتقــال) و (تغییــر) در بیــان و اهــداف قانــون گــذار نقــش عنصــر مــادی را بــازی‬
‫می کنــد‪ .‬طبــق مفهــوم ایــن فقــره اگــر کســی وجــوه و یــا دارائــی کــه منشــأ آن غیــر قانونــی باشــد‪،‬‬
‫انتقــال دهــد یــا تغییــر دهــد در ایــن صــورت شــخص‪ ،‬مرتکــب جــرم پول شــویی شــده اســت‪.‬‬
‫انتقـال از ریشـه نقـل اسـت‪ ،‬از نظـر لغـوی بـه معنی جابجـا کردن چیـزی‪ ،‬از جـای به جـای دیگر‬
‫بـردن و سـخنی را شـنیده و بـرای دیگـری بردن آمده اسـت‪ .‬در اصطالح جزائی و پول شـویی‪ ،‬به رفتار‬
‫مرتکبـی اطلاق می شـود کـه عواید ناشـی از جـرم را در دیگری انتقال دهـد و با این عمـل‪ ،‬آن عواید‬
‫مشـروع جلـوه نمایـد‪ .‬انتقـال دادن وجـوه از جـای بـه جـای دیگـر قابـل تحقـق اسـت بـه عنـوان مثال‬
‫شـخصی وجـوه و دارائی هـای کـه از فـروش مـواد مخـدر به دسـت آورده اسـت‪ ،‬می خواهـد آن را به‬
‫خـارج از کشـور انتقـال دهـد‪ ،‬نقـل و انتقاالت مذکـور جرم پول شـویی محسـوب می گردد‪.‬‬
‫کشــف مـراد قانــون گــذار از مفهــوم کلمــه تغییــر در نــگاه نخســتین ســهل و آســان بــه نظــر مــی‬
‫رســد‪ ،‬بــا توجــه بــه ابهــام و چنــد پهلــو بــودن ایــن کلمــه‪ ،‬در بــر دارنــده برداشــت ها و تفاســیرمختلف‬
‫اســت‪ .‬اگــر تغییــر بــه معنــای تبدیــل دارائی هــا باشــد‪ ،‬کــه احتمــال برداشــت مــن همیــن اســت‪ ،‬تبدیل‬
‫از ریشــه بــدل بــه معنــای عــوض‪ ،‬جانشــین و هرچــه بــه جــای دیگــری واقــع شــود‪ ،‬آمــده اســت‪ .‬در‬
‫ایــن بحــث مقصــود از تبدیــل‪ ،‬اعمــال کســی اســت کــه عوایــد ناشــی از جــرم را بــا مــال مشــروعی‬
‫عــوض کنــد‪ ،‬مثـاً پــول بــه دســت آمــده از قاچــاق مــواد مخــدر را بــه طــا و جواهـرات تبدیــل نماید‬
‫یــا بــا آن خانــه یــا موتــر گـران‌قیمتــی را بخــورد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۵۷‬‬

‫برایــن اســاس تغییــر بــه معنــی تبدیــل‪ ،‬شستشــو دادن دارائــی هــای کثیــف از ارکان مــادی جــرم‬
‫پول شــویی اســت‪ .‬بــه ایــن ترتیــب اگرکســی پول هــای کثیــف خــود را شستشــو و یــا تغییــر مالکیــت‬
‫دهــد‪ ،‬پولشــویی صــدق نمــوده و مرتکــب بــه مجازات هــای تعیین شــده در قانــون محکــوم می گردد‪.‬‬

‫‪ -۲‬مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم‪:‬‬
‫قانـون گـذار کشـور در فقـره دوم ایـن قانـون چنیـن مقـرر مـی دارد «مسـاعدت الزم در فرار مظنـون جرم‬
‫اصلـی از عواقـب قانونـی ناشـی از ارتـکاب جرم» براسـاس ایـن فقره و باتوجه به تفسـیر لفظـی و منطوق‬
‫آن‪( ،‬مسـاعدت) در فـرار مظنـون جـرم اصلـی‪ ،‬نیـز عنصـر مـادی محسـوب می شـود‪ .‬بـه نظر می رسـد‬
‫اجمـال بـودن ایـن ماده نیازمند توضیح و شـفاف سـازی باشـد و مـراد قانـون گـذار را از الیه های مجمل‬
‫آن بـه دسـت آورد‪ .‬جـرم پول شـویی گاهـی و اکثـرا ً از جرایـم تبعـی اسـت بـه ایـن معنی که جـرم اصلی‬
‫مثلا اختلاس‪ ،‬ارتشـأ یـا در آمد هـای ناشـی از مـواد مخدر کـه هـردو در مثال مذکور منشـأ غیـر قانونی‬
‫دارد‪ ،‬تحقـق پیداکـرده و مرتکبیـن می خواهـد در آمدهای ناشـی از ارتکاب جرم را شستشـو دهد که این‬
‫عمـل فـرع بـر جـرم اصلـی اسـت‪ ،‬یعنی تـا زمانیکه جـرم اصلـی محقق نشـده‪ ،‬جـرم تبعی و پول شـویی‬
‫نیـز محقق نمی شـود‪ .‬لذا شـخصی که مسـاعدت در فـرار دادن مظنـون اصلی می کند‪ ،‬به عنـوان همکار‬
‫جـرم‪ ،‬محکـوم بـه جرم پول شـویی شـده اسـت‪ .‬به نظر می رسـد مسـاعدت بـه معنای کمـک و همیاری‬
‫کردن باشـد‪ ،‬باتوجه به معنای لغوی مسـاعدت و کمک‪ ،‬مسـاعدت در حقوق جزا به رفتار کسـی اطالق‬
‫می شـود کـه بـی آنکـه در عملیـات اجرائـی جرمی شـرکت داشـته باشـد‪ ،‬به طـرق مختلف مباشـر را در‬
‫ارتـکاب عمـل جرمـی یـاری می دهـد‪ .‬شـاید گفتـه شـود ماهیت ایـن رفتار مـادی بـه گونه ای اسـت که‬
‫معاونـان در آن نقـش بیشـتری از مباشـران آن ایفـا می کننـد‪ .‬و بـه این ترتیـب جرم معاون‪ ،‬همانند مباشـر‬
‫جرم پولشـویی تلقی می شـود‪ .‬مثالً احمد در جرم فروش الکهول رول اساسـی دارد به این معنی که وارد‬
‫کننـده اصلـی الکهول از خارج می باشـد‪ ،‬اما زمانیکه تحت تعقیب نیروهای امنیتی قرار می گیرد شـخص‬
‫پیـدا می شـود ک زمینـه را بـرای مظنـون مذکور مسـاعد می سـازد و نامبرده با اسـتفاده از این زمینه سـازی‬
‫دسـت بـه فـرار زده خـود را از چنگ نیروهـای امنیتی خلاص می کند‪.‬‬

‫‪ -۳‬پنهان‌نمــودن یــا تغییــر شــکل دادن ماهیــت واقعــی‪ ،‬منبــع‪ ،‬موقعیــت‪ ،‬چگونگــی‬
‫تصــرف‪ ،‬انتقــال یــا حــق مالکیــت وجــوه و دارائــی‪:‬‬
‫شــماره ســوم بــه ایــن مطلــب اشــاره دارد کــه هــرگاه مرتکــب‪ ،‬در ارتبــاط بــا عوایــد ناشــی از جــرم کــه‬
‫برخــی از حقوق‌دانــان از آن بــه عنــوان «جــرم مقــدم» یــاد نمــوده اســت‪ ،‬ماننــد قاچــاق مــواد مخــدر‪،‬‬
 ‫‪ ۱۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اقدامــات ذیــل را انجــام دهــد‪ ،‬مرتکــب جــرم پول‌شــویی محســوب می‌شــود‪:‬‬

‫ا از جــرم قاچــاق از جــرم قاچــاق مــواد مخــدر بــه‬
‫‪ -‬ماهیــت واقعــی وجــوه یــا دارائــی کــه مثـ ً‬
‫دســت آمــده را پنهــان نمایــد یــا تغییــر شــکل دهــد‪ .‬راجــع بــه تغییــر شــکل دادن‪ ،‬در بنــد ‪1‬‬
‫توضیــح داده شــد‪.‬‬
‫‪ -‬منبــع وجــوه یــا دارائــی را کــه در واقــع ناشــی از درآمــد یــک جــرم می‌باشــد‪ ،‬پنهــان نمایــد یــا‬
‫تغییــر شــکل دهــد‪.‬‬
‫‪ -‬موقعیت وجوه یا دارائی ناشی از جرم را پنهان نماید یا تغییر شکل دهد‪.‬‬
‫‪ -‬چگونگــی تصــرف وجــوه یــا دارائــی ناشــی از جــرم را پنهــان نمایــد یــا تغییــر شــکل دهــد؛‬
‫بــه ایــن معنــا کــه ایــن وجــوه یــا دارائی‌هــا بــه تصــرف متصــرف فعلــی درآمــده اســت و وی‬
‫چگونــه ایــن امــوال را بــه دســت آورده را پنهــان یــا تغییــر شــکل دهــد؛ مثـاً نحــوه تصــرف‬
‫را کــه معمــوالً غیرقانونــی می‌باشــد‪ ،‬پنهــان نمایــد یــا از شــکل غیرقانونــی بــه شــکل قانونــی‬
‫جلــوه دهــد‪ ،‬ماننــد اینکــه پولــی را کــه از قاچــاق بـران مــواد مخــدر اخــذ نمــوده‪ ،‬چنیــن جلوه‬
‫دهــد کــه در یــک معاملــه قانونــی بــه دســت آورده اســت‪.‬‬
‫‪ -‬نقــل انتقــال وجــوه یــا دارائی‌هــای ناشــی از جــرم را از یــک شــخص بــه شــخص دیگــر‬
‫یــا از یــک حســاب بانکــی بــه حســاب بانکــی دیگــر را پنهــان نمایــد یــا تغییــر شــکل دهــد‬
‫(اخالقــی‪.)۲۰ :۱۳۹۹ ،‬‬
‫‪ -‬مال ــک واقع ــی وج ــوه ی ــا دارائی‌ه ــای ناش ــی از ج ــرم را پنه ــان نمای ــد ی ــا تغیی ــر ش ــکل‬
‫ده ــد؛ بدی ــن منظ ــور ک ــه مرتک ــب ب ــر ای ــن ب ــاور اس ــت ک ــه ه ــرگاه مال ــک واقع ــی افش ــا‬
‫شـــود‪ ،‬مقامـــات صالحیـــت‌دار‪ ،‬بـــه منشـــأ واقعـــی امـــوال کـــه ناشـــی از جـــرم اســـت‪،‬‬
‫پی خواهنــد بــرد‪ .‬ماننــد عایــد خویــش را کــه از ســرقت اســت از تجــارت وانمــود می ســازد‬
‫ی ــا اینک ــه موقعی ــت منب ــع عای ــد خ ــود را تغیی ــر میده ــد مثــاً فابریک ــه تولی ــد الکه ــول را از‬
‫ی ــک والی ــت ب ــه دیگ ــر والی ــت تغیی ــر میده ــد و همچن ــان داش ــتن ح ــق ملکی ــت و پ ــول‬
‫را ح ــق قانون ــی و ش ــرعی خوی ــش جل ــوه میده ــد‪.‬‬

‫‪ -۴‬تحصیــل‪ ،‬تصاحــب یــا اســتفاده از وجــوه و دارائــی ناشــی از جــرم‪ :‬شــماره ‪ ۴‬مــوارد زیر‬
‫را نیــز از مصادیــق پول‌شــویی بــه شــمار آورده اســت‪:‬‬
‫الــف‪ -‬تحصیــل وجــوه یــا دارائــی ناشــی از جــرم؛ بــه ایــن معنــا کــه هــرگاه شــخصی مث ـاً پــول یــا‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۵۹‬‬

‫خانــه یــا زمیــن یــا موتــر بــه دســت آمــده از قاچــاق مــواد مخــدر را نــزد خــود نگهــدارد‪ ،‬مرتکــب جرم‬
‫پول‌شــویی محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫ب‪ -‬هــرگاه شــخصی وجــوه یــا دارائــی ناشــی از جــرم را‪ ،‬ماننــد مثال‌هــای مذکــور (مثـاً در یــک‬
‫معاملــه)‪ ،‬تصاحــب نمایــد‪ ،‬مرتکــب جــرم پول‌شــویی محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫ا قاچاق‌ب ـران مــواد‬
‫ج‪ -‬هــرگاه شــخصی وجــوه یــا دارائــی ناشــی از جــرم را اســتفاده نمایــد‪ ،‬مث ـ ً‬
‫مخــدر‪ ،‬خانـه‌ای را کــه بــر اثــر ایــن جــرم بــه دســت آورده‌انــد در اختیــار کســی قـرار دهنــد و شــخص‬
‫مذکــور نیــز بــا علــم بــه واقعیــت امــر‪ ،‬از ایــن خانــه اســتفاده نمایــد‪ ،‬مرتکــب جــرم پول‌شــویی‬
‫می‌شــود (شــرح کــود جــزا‪ :۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۳۹ :۲‬‬
‫فقــره (‪ )3‬مــادۀ ‪ 498‬بیــان می‌کنــد‪« :‬اثبــات منشــأ جرمــی وجــوه و دارائی‌هــای منــدرج فقــرۀ (‪)1‬‬
‫ایــن مــاده‪ ،‬مشــروط بــه شناســائی یــا محکومیــت مظنــون جــرم اصلــی نمی‌باشــد»‪ .‬هــدف از فقــره‬
‫فــوق اینســت کــه تنهــا مجــازات پیش بینــی شــده ایــن کــود متوجــه مرتکــب اصلــی نبــوده بلکــه ســایر‬
‫شــرکاء و متفقیــن را نیــز در بــر می گیــرد‪ .‬ایــن تذکــر قانون‌گــذار‪ ،‬نشــان دهنــد درجــه خطرناکــی جــرم‬
‫پول‌شــویی بــوده و بدیــن معناســت کــه تثبیــت ایــن جــرم نیازمنــد اثبــات جــرم مقــدم و شناســائی یــا‬
‫محکومیــت مظنــون آن جــرم‪ ،‬نمی‌باشــد و جــرم پول‌شــویی بــا قطع‌نظــر از جــرم اصلــی‪ ،‬بــه ذات‬
‫خــود‪ ،‬جــرم می‌باشــد‪.‬‬
‫بــه نظــر می رســد کــه یــک تعــداد عنــوان هــای مشــابه نیــز در عنصــر مــادی جــرم پولشــویی نقــش‬
‫دارد و می توانــد جــرم باتوجــه بــه آن تحقــق پیــدا کنــد امــا قانــون گــذار بــه آن هیــچ اشــاره نکــرده‬
‫اســت‪ .‬بــه طــور مثــال نگهــداری وجــوه کــه منشــأ غیــر قانونــی دارد و یــا در نتیجــه جــرم بــه دســت‬
‫آمــده باشــد‪ ،‬نیــز نقــش عنصــر مــادی دارد و جــرم واقــع می شــود‪.‬‬
‫ج‪ :‬عنصــر معنــوی‪ :‬عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد می‌باشــد‪ ،‬فقــرۀ (‪ )۱‬ایــن مــاده هــم‬
‫تصریــح نمــوده کــه مرتکــب (بــا داشــتن آگاهــی در مــورد غیــر قانونــی بــودن منشــأ وجــوه و دارائــی)‬
‫بــه جــرم پول‌شــویی مبــادرت نمایــد‪ .‬مرتکــب بــا ایــن علــم قصــدا ً اعمــال مذکــور در مــادۀ ‪ 498‬را‬
‫انجــام دهــد‪ .‬شــایان ذکــر اســت کــه جــرم مذکــور مطلــق بــوده و مقیــد بــه نتیجــه نمی‌باشــد‪.‬‬
‫مطالــب دیگــر اینکــه گاهــی عنصــر جــرم پول‌شــویی از اوضــاع موجــود هــم اســتنباط می‌گــردد‬
‫و نیازمنــد وجــود دالیــل اثباتــی متــداول در ادلــه اثبــات دعــوا نیســت؛ مث ـاً ماننــد مــواردی کــه از‬
‫وضعیــت زندگــی شــخص متهــم‪ ،‬شــغل وی و فعالیت‌هــای روزمــره و ارتباطــات وی بــا باندهــای‬
‫جرمــی‪ ،‬ایــن امــر اســتنباط گــردد کــه وی بــا جرایــم دیگــر ارتبــاط دارد و بــه دلیــل ایــن موضــوع‪ ،‬بــه‬
 ‫‪ ۱۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شســتن عوایــد ناشــی از جــرم مبــادرت می‌نمایــد‪ .‬بــا نظرداشــت ایــن امــر بــوده کــه کنوانســیون پالرمــو‬
‫در بنــد (و) مــاده ‪ ۶‬بــه ایــن مطلــب اشــاره داشــته کــه «علــم و قصــد یــا هــدف الزم بـرای عنصــر اثباتی‬
‫ایــن جــرم ممکــن اســت از اوضاع‌واحــوال عینــی موجــود پیرامــون ایــن‪ ،‬اســتنباط گــردد»‪.‬‬
‫قانون‌گــذار افغانســتان نیــز بــه پیــروی از کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬در فقــرۀ (‪ )2‬مــاده ‪ 498‬تصریــح‬
‫نمــوده اســت کــه «آگاهــی بــه مقصــد فقــرۀ (‪ )1‬ایــن مــاده بــه حیــث عنصــر متشــکله جــرم‪ ،‬از نتایــج‬
‫و شـرایط عینــی (قرائــن) مرتبــط بــه جــرم اســتنباط می‌گــردد»‪ .‬ایــن امــر ناشــی از خصوصیــت جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته اســت کــه اســناد بین‌المللــی و بــه پیــروی از آن قوانیــن داخلــی‪ ،‬بــه علــت وخامــت و‬
‫شــدت ایــن جرایــم‪ ،‬نســبت بــه آن‌هــا ســخت‌گیری بیشــتری کرده‌انــد و فراتــر از ادلــه اثبــات معمــول‪،‬‬
‫در برخــی مــوارد‪« ،‬اســتنباط از اوضاع‌واحــوال موجــود» را نیــز از مــوارد ایــن جرایــم دانســته‌اند‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرم پول‌شویی توسط شخص حقیقی‬

‫در اینجا نخست عناصر جرم پول شویی توسط شخص حقیقی وسپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 499‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعــل مــادی –‬
‫جانــی بایــد شــخص حقیقــی باشــد – قصــد جنائــی‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫مرتکب جرم پول‌شویی با در نظر داشت اندازه وجوه یا دارائی قرار ذیل مجازات می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه انــدازه وجــوه یــا دارائــی تــا یک‌صــد هـزار افغانــی باشــد‪ ،‬بــه جـزای نقــدی‬
‫تــا یک‌صــد هـزار افغانــی‪.‬‬
‫‪ 2 .‬در صورتـی کـه انـدازه وجـوه یـا دارائـی بیش از یک‌صـد هزار تا یـک میلیون افغانی باشـد‪،‬‬
‫بـه حداقـل حبـس قصیر یـا جزای نقـدی بیش از یک‌صـد هزار تـا یک میلیـون افغانی‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه انــدازه وجــوه یــا دارائــی بیــش از یــک میلیــون تــا پنــج میلیــون افغانی باشــد‪،‬‬
‫بــه حبس متوســط تــا دو ســال‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه انــدازه وجــوه یــا دارائــی بیــش از پنــج تــا ده میلیــون افغانــی باشــد‪ ،‬بــه حبس‬
‫متوســط بیش از ســه ســال‪.‬‬
‫‪5 .‬در صورتــی کــه انــدازه وجــوه یــا دارائــی بیــش از ده میلیــون افغانــی باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۶۱‬‬

‫تــا ده ســال (مــاده ‪ ،۴۹۹‬کــود جـزا)‪.‬‬

‫تبصــره پیرامــون مجــازات شــخص حقیقــی‪ :‬قانون‌گــذار افغانــی در کــود جــزا در ارتبــاط بــه‬
‫مجــازات نمــودن شــخص حقیقــی جــرم پول‌شــویی بــا در نظــر داشــت انــدازه وجــوه و دارائــی‬
‫مجــازات را تعییــن نمــوده اســت‪ .‬در نظــام جزائــی افغانســتان مجــازات بــه اصلــی‪ ،‬تبعــی و تکمیلــی‬
‫تقســیم می‌گــردد کــه مجــازات اصلــی بــه نوبــه خــود بــه انــواع ذیــل تقســیم شــده اســت‪ :‬ج ـزای‬
‫نقــدی‪ ،‬حبــس (‪ )4‬و اعــدام؛ حبــس بــه شــش نــوع تقســیم می‌شــود‪ :‬حبــس قصیــر از ســه مــاه الــی‬
‫یــک ســال‪ ،‬حبــس متوســط‪ ،‬بیــش از یــک ســال تــا پنــج ســال‪ ،‬حبــس طویــل‪ ،‬بیــش از پنــج ســال‬
‫تــا شــانزده ســال‪ ،‬حبــس دوام درجــه دو‪ ،‬بیــش از شــانزده ســال تا بیســت ســال‪ ،‬حبــس دوام از بیســت‬
‫ســال الــی ســی ســال‪.‬‬
‫مطابــق مــادۀ ‪ ۴۹۹‬کــود جــزا بــرای اشــخاص حقیقــی‪ ،‬جــزای نقــدی‪ ،‬حبــس قصیــر‪ ،‬حبــس‬
‫متوســط تــا دو ســال‪ ،‬حبــس متوســط بیــش از ســه ســال و حبــس طویــل تــا ده ســال پیش‌بینــی‬
‫گردیــده اســت‪ .‬اگــر مجــازات شــخص حقیقــی بــا قوانیــن جزائــی مصــوب ســال ‪ ۱۳۸۳‬و ســال ‪۱۳۹۳‬‬
‫مقایســه گــردد تفــاوت زیــادی در مجــازات شــخص حقیقــی بــر مــأ می‌گــردد کــه مجــازات قوانیــن‬
‫ذکــر شــده فعـاً ملغــی می‌باشــد‪ .‬مــاده چهــل و ششــم قانــون مبــارزه بــا تطهیــر پــول‪ ،‬در ارتبــاط بــه‬
‫مجــازات شــخص حقیقــی چنیــن صراحــت دارد‪« :‬فاعــل جــرم تطهیــر پــول بــه حبســی کــه مــدت آن‬
‫از دو ســال کمتــر و از پنــج ســال بیشــتر نباشــد و یــا جـزای نقــدی کــه از پنجــاه هـزار افغانی کمتــر و از‬
‫دوصــد و پنجــاه هـزار افغانــی بیشــتر نباشــد و یــا بــه هــر دو جـزا محکــوم می‌گــردد‪ .‬اشــتراک کننــده‪،‬‬
‫معاونت‌کننــده تســهیالت فراهم‌آورنــده‪ ،‬قصــد کننــده‪ ،‬مشــوره‌دهنده بــه ارتــکاب جــرم تطهیــر پــول‬
‫و اشــخاصی‌که در اتحــاد یــا توافــق بــه آن قـرار داشــته باشــند ماننــد فاعــل جــرم مجــازات می‌گــردد»‪.‬‬
‫بـا توجـه بـه مـاده فوق‌الذکـر قانون‌گـذار بـرای مرتکـب جرم پول‌شـویی مجـازات حبـس و جزای‬
‫نقـدی و یـا بـه هـر دو جـزای حبـس و جـزای نقـدی شـخص حقیقی حکـم نموده اسـت و بـدون در‬
‫نظرداشـت وجـوه و دارائـی جرمی‪ ،‬حالت مشـدده را مدنظر قرار داده اسـت؛ در حالی کـه در کود جزا‬
‫بـه اسـاس انـدازه وجـوه و دارائـی‪ ،‬شـخص حقیقـی را بـه جزای نقـدی حبـس قصیر‪ ،‬حبس متوسـط‬
‫تـا دو سـال‪ ،‬حبـس متوسـط تـا سـه سـال و همچنـان حبس طویـل تا ده سـال محکـوم کرده اسـت که‬

‫‪ .4‬انــواع حبــس‪ :‬حبــس قصیــر‪ ،‬ســه مــاه الــی یــک ســال؛ حبــس متوســط‪ ،‬بیــش از یــک ســال تــا پنــج ســال؛ حبــس طویــل‪،‬‬
‫بیــش از پنــج ســال تــا شــانزده ســال؛ حبــس دوام درجــه دو‪ ،‬بیــش از شــانزده ســال تــا بیســت ســال؛ حبــس دوام بیــش از بیســت‬
‫ســال الــی ســی ســال‪.‬‬
 ‫‪ ۱۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در حالـت اول آن صـرف بـه انـدازه وجـوه و دارائـی به مجـازات نقدی محکـوم می‌گـردد و در متباقی‬
‫حـاالت بـه جـزای حبـس و جـزای نقدی به انـدازه وجـوه و دارائـی (رحیمـی‪.)۹۸ ،۹۹ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫قاضـــی مخیـــر اســـت یکـــی از آن دو جـــزا را حکـــم نمایـــد؛ در مـــورد اشـــتراک‌کنندگان‬
‫برخ ــاف اص ــل تناس ــب ج ــرم‪ ،‬مج ــازات را تعیی ــن نم ــوده اس ــت‪ .‬ب ــا توج ــه ب ــه مت ــن م ــاده ف ــوق‪،‬‬
‫مبن ــی ب ــر یکس ــان ب ــودن مج ــازات اص ــل تس ــاوی و تناس ــب مج ــازات و تأمی ــن عدال ــت جزائ ــی‬
‫در رابطـــه بـــه نقـــش و جایـــگاه هـــر یـــک از اشـــتراک‌کنندگان مغایـــر دانســـته می‌شـــود‪ .‬مطابـــق‬
‫م ــاده پنج ــاه و دوم قان ــون جلوگی ــری از پول‌ش ــویی مص ــوب س ــال ‪ ۱۳۹۳‬بــرای اش ــخاص حقیق ــی‬
‫مجـــازات ذیـــل پیش‌بینـــی شـــده اســـت‪:‬‬
‫«(‪ )1‬مرتکــب جــرم پول‌شــویی حســب احــوال بــه جـزای حبــس کــه مــدت آن از دو ســال کمتــر‬
‫و از ده ســال بیشــتر نباشــد یــا جـزای نقــدی‌ای کــه از ‪ 50000‬هـزار افغانــی کمتــر و از ‪ 5000000‬پنــج‬
‫میلیــون افغانــی بیشــتر نباشــد یــا بــه هــردو جـزا محکــوم می‌گــردد (‪ )2‬شــخصی کــه در ارتــکاب جــرم‬
‫منــدرج مــاده چهــارم ایــن قانــون اشــتراک نمایــد یــا مرتکــب را کمــک تشــویق و ترغیــب نمــوده یــا‬
‫مشــوره دهــد یــا ارتــکاب جــرم را تســهیل یــا بــه ارتــکاب جــرم اتفــاق نمایــد بــه مجازاتــی کــه بـرای‬
‫مرتکــب جــرم پیش‌بینــی شــده محکــوم می‌گــردد»‪.‬‬
‫امــا ایـرادی کــه در ارتبــاط بــه مجــازات اشــخاص حقیقــی وارد آمــده ایــن اســت کــه در کــود جـزا‬
‫بــه کارمنــدان دولــت هــرگاه از جایــگاه خــود ب ـرای پول‌شــویی سوءاســتفاده نماینــد‪ ،‬توجــه خاصــی‬
‫نشــده اســت؛ یعنــی بهتــر خواهــد بــود کــه مجــازات ایــن افـراد تشــدید می‌شــد؛ زیـرا کــه موظفیــن‬
‫دولتــی بنابــر مســؤولیت خــود اختیاراتــی دارنــد کــه دیگــر افـراد از آن بهره‌منــد نیســتند و اصــوالً جــرم‬
‫توســط آن‌هــا بــه صــورت ســاده‌تر ارتــکاب می‌یابــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬جرم پول شویی توسط شخص حکمی‬

‫در اینجا نخست عناصر جرم پول شویی توسط شخص حکمی وسپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 500‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعــل مــادی –‬
‫جانــی بایــد شــخص حکمــی باشــد – قصــد جنائــی‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۶۳‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 500‬کــود جــزا ارتــکاب جــرم پول‌شــویی از ســوی اشــخاص حکمــی را‬
‫نیــز جرم‌پنــداری نمــوده و بــرای آن مجــازات در نظــر گرفتــه اســت‪ .‬قانــون مدنــی در مــاده ‪337‬‬
‫شــخص حکمــی را چنیــن تعریــف نمــوده اســت‪« :‬شــخصی حکمــی‪ ،‬شــخصیت معنــوی اســت کــه‬
‫واجــد اهلیــت حقوقــی بــوده و بنابــر اهــداف معیــن بــه شــکل مؤسســه شــرکت یــا جمعیــت تشــکیل‬
‫می‌گــردد‪ ».‬مــاده ‪ 338‬قانــون مدنــی می‌گویــد‪« :‬شــخص حکمــی دو نــوع اســت‪:‬‬
‫‪ -‬شــخصیت حکمــی عــام کــه شــامل دولــت‪ ،‬ارکان‪ ،‬ادارات فرعــی یــا شــعبات مربــوط بــه آن‬
‫و تأسیســات عامــه می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬شــخصیت حکمــی خــاص کــه ناشــی از اراده افـراد خصوصــی بــوده بــه شــکل جمعیت‌هــا‪،‬‬
‫وقــف‪ ،‬مؤسســات‪ ،‬شــرکت‌های مدنــی یــا تجارتــی و امثــال آن بــه وجــود آمــده باشــد‪ ،‬مگــر‬
‫اینکــه قانــون چنیــن شــخصیت‌ها را عــام ق ـرار داده باشــد»‪.‬‬
‫در جــرم پول‌شــویی کــه از طــرف شــخص حکمــی کــه در فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 500‬کــود جــزا‬
‫پیش‌بینــی شــده‪ ،‬شــرط اســت کــه عنصــر مــادی جــرم پول‌شــویی توســط رئیــس‪ ،‬ممثــل‪ ،‬یــا نماینــده‬
‫قانونــی شــخص حکمــی‪ ،‬بــه نــام حســاب یــا منفعــت شــخص حکمــی ارتــکاب شــده باشــد‪.‬‬
‫اشـخاص حکمـی ماننـد شـرکت‌ها معمـوالً فـردی را تعییـن می‌کننـد کـه بـه نـام شـرکت بتواند در‬
‫بانک‌ها حسـاب بانکی افتتاح نماید یا حق دسترسـی به حسـاب بانکی شـرکت را داشـته باشـد و از آن‬
‫حسـاب‪ ،‬پـول برداشـت کنـد یا بـه آن واریز کند‪ .‬این وجوه ممکن اسـت از سـوی افراد طـرف معامله‪،‬‬
‫بـه نفع شـرکت مربوط واریز شـده باشـد (واصـل‪ .)۳۲۶ :۱۳۹۸ ،‬فردی که به وی چنیـن صالحیتی داده‬
‫می‌شـود می‌توانـد رئیس شـرکت یـا ممثل و نماینده قانونی شـرکت باشـد‪.‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه تمــام اقدامــات فــوق از ســوی اشــخاص یادشــده بــه نــام‪ ،‬بــه حســاب و‬
‫بــه منفعــت شــخص حکمــی اســت نــه بــه نــام‪ ،‬حســاب یــا منفعــت شــخصیت حقیقــی خــود فــرد؛‬
‫بنابرایــن هــرگاه چنیــن شــخصی در انجــام امــور فــوق بــه پول‌شــویی بپــردازد مرتکــب جــرم مذکــور‬
‫در فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 500‬گردیــده اســت‪.‬‬
‫عــاوه بــر ایــن‪ ،‬گاهــی ممکــن اســت بــر اثــر مدیریــت یــا نظــارت ضعیــف و ناکافــی‪ ،‬زمینــه‬
‫ارتــکاب جــرم پول‌شــویی یــا اشــتراک در آن‪ ،‬از ســوی کارکــن یــا نماینــده‪ ،‬فراهــم گــردد و در نتیجــه‬
‫آن شــخص حکمــی منتفــع شــود‪ ،‬در ایــن صــورت شــخص حکمــی بــه مجــازات منــدرج فقره‌هــای‬
‫(‪ 1‬و ‪ )2‬ایــن مــاده محکــوم می‌گــردد (فقــرۀ ‪ 3‬همــان مــاده)‪.‬‬
 ‫‪ ۱۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی علــم و قصــد می‌باشــد؛ همــان علــم و آگاهــی کــه قانون‌گــذار در مــاده ‪ 498‬ب ـرای‬
‫تحقــق جــرم پول‌شــویی الزم دانســت؛ یعنــی رئیــس‪ ،‬ممثــل یــا نماینــده شــخص حکمــی «بــا داشــتن‬
‫آگاهــی در مــورد غیرقانونــی بــودن منشــأ وجــوه و دارائــی» قصــدا ً‪ ،‬بــه پول‌شــویی مبــادرت کنــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫بـر طبـق فقـره (‪ )1‬مـاده ‪ 500‬کـود جـزا مجـازات جـرم پول‌شـویی ارتـکاب شـده از سـوی شـخص‬
‫حکمـی‪ ،‬جـزای نقـدی معـادل انـدازه وجـوه یـا دارائـی می‌باشـد‪ .‬قانون‌گـذار علاوه بر جـزای اصلی‬
‫(جـزای نقـدی)‪ ،‬مرتکـب ایـن جـرم را بـه مجازات‌هـای تکمیلـی پیش‌بینـی شـده در فقـره (‪ )3‬مـاده‬
‫‪ 179‬و نشـر حکـم (مـاده ‪ )183‬نیـز محکـوم کرده اسـت‪ .‬فقره (‪ )2‬در این باره اشـعار می‌دارد‪ :‬شـخص‬
‫حکمـی علاوه بـر جـزای منـدرج فقـره (‪ ،)۱۱‬بـه یکـی از جزاهـای ذیـل نیـز محکـوم می‌گردد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ممنوعیــت از پیشــبرد بعضــی از عرصه‌هــای فعالیــت تجارتــی مرتبــط بــه جــرم‪ ،‬بــه صــورت‬
‫مســتقیم یــا غیرمســتقیم تــا پنــج ســال‪.‬‬
‫منظــور از عبــارت «مســتقیم یــا غیرمســتقیم» آن اســت کــه معمــوالً فعالیت‌هــای تجــاری اشــخاص‬
‫حکمــی ماننــد شــرکت‌ها‪ ،‬مســتقیم می‌باشــد؛ یعنــی بــه صــورت رســمی و بــه نــام و نشــانی کــه‬
‫در مجــوز آمــده اســت؛ امــا گاه شــخص حکمــی بــر اثــر فعالیت‌هــای جرمــی‪ ،‬توســط مراجــع‬
‫صالحی ـت‌دار منحــل اعــام می‌شــود؛ امــا بــاز مســؤوالن آن بــا تأســیس شــرکتی دیگــر‪ ،‬در ضمــن‬
‫فعالیت‌هــای قانونــی بــه طــور غیرمســتقیم بــه پول‌شــویی می‌پردازنــد‪ .‬ایــن بنــد‪ ،‬چنیــن فعالیت‌هایــی‬
‫را نیــز تحــت پوشــش ق ـرار داده و آن را ممنــوع دانســته اســت‪.‬‬
‫‪ -2‬انحلال شـخص حکمـی‪ ،‬در صورتـی که به منظور ارتکاب جرم پول‌شـویی ایجاد شـده باشـد‬
‫یـا اجـازه اسـتفاده از امکانـات و دارائی‌هـای مربـوط را برای ارتـکاب جرم پول‌شـویی‪ ،‬اعطا نماید‪.‬‬
‫همــان طــور کــه مالحظــه می‌گــردد‪ ،‬محکمــه هــرگاه بــه ایــن نتیجــه رســد کــه شــخص حکمــی‬
‫مربــوط‪ ،‬اص ـاً بــه منظــور پول‌شــویی ایجــاد شــده اســت یــا بــه ایــن نتیجــه رســد کــه امکانــات و‬
‫دارائی‌هایــی کــه در اختیــار شــخص حکمــی اســت‪ ،‬وی را قــادر می‌ســازد کــه دوبــاره بــه پول‌شــویی‬
‫بپــردازد‪ ،‬در ایــن حــاالت می‌توانــد حکــم بــه انحــال شــخص حکمــی مربــوط‪ ،‬بــه عنــوان ج ـزای‬
‫تکمیلــی‪ ،‬صــادر نمایــد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۶۵‬‬

‫‪ -۳‬نشر حکم از طریق رسانه‌های همگانی‬

‫م ــاده م ــورد بح ــث در فق ــره (‪ )4‬می‌افزای ــد‪« :‬تطبی ــق مج ــازات من ــدرج ای ــن م ــاده ب ــاالی ش ــخص‬
‫حکمـــی مانـــع تطبیـــق مجـــازات بـــر اشـــخاص حقیقـــی نمی‌گـــردد» بـــه ایـــن معنـــا کـــه رئیـــس‪،‬‬
‫ممث ــل ی ــا نماین ــده قانون ــی‪ ،‬ع ــاوه ب ــر مج ــازات ش ــخص حکم ــی‪ ،‬ش ــخص ی ــا اش ــخاص حقیق ــی‬
‫نیـــز مرتکـــب جـــرم پول‌شـــویی دانســـته می‌شـــوند‪ ،‬مجـــازات شـــخص حکمـــی مانـــع مجـــازات‬
‫شـــخص حقیقـــی نمی‌شـــود‪.‬‬
‫ابزارهــا و فنــون پول‌شــویی‪ :‬بـرای تطهیــر پــول فقــط یــک راه وجــود نــدارد‪ ،‬میتــود تطهیــر پــول‬
‫بــه صــورت خریــداری و فــروش کاالهــای گران‌قیمــت (مثــل ســاختمان‌های مســکونی‪ ،‬وســایط نقلیــه‬
‫یــا جواهـرات) یــا عبــوردادن پــول از طریــق یــک رشــته معامــات بین‌المللــی پیچیــده و شــرکت‌های‬
‫صــوری قابــل انجــام اســت‪ .‬در واقــع روش‌هــای پول‌شــویی فقــط بــه ابتــکار و خالقیــت تطهیرکننــده‬
‫بســتگی دارد‪ .‬ایــن شــیوه‌ها بــه طــور روزافــزون در حــال پیچیــده شــدن اســت‪.‬‬
‫فاکتورهای مشترکی که در عموم عملیات تطهیر پول وجود دارند عبارتند از‪:‬‬
‫الف‪ -‬نیاز به اختفای ریشه و مالکیت حقیقی این عواید‬
‫ب‪ -‬نیاز به استمرار و تداوم کنترول بر عواید‬
‫ج‪ -‬نیــاز بــه تغییــر شــکل‌دادن ایــن عوایــد بــه منظــور کوچک‌تــر کــردن مبالــغ کالن حاصــل‬
‫از جرایــم اصلــی و مقــدم بــر پول‌شــویی؛ پول‌شــویان بــه منظــور شستشــوی پول‌هــای حاصــل‬
‫از اعمــال جرمــی‪ ،‬از روش‌هــا و وســایل متعــددی اســتفاده می‌کننــد تــا بــا حداقــل ریســک و در‬
‫کوتاه‌تریــن زمــان و گــذار از موانــع قانونــی موجــود بــه اهــداف خــود دســت یابنــد؛ لهــذا از ابزارهــا‬
‫و میتودهــا و وســایل متعــددی اســتفاده می‌کننــد تــا بــا حداقــل ریســک و در کوتاه‌تریــن زمــان‬
‫و گــذر از موانــع قانونــی موجــود بــه اهــداف خــود دســت یابنــد؛ لهــذا ابزارهــا و میتودهــای مــورد‬
‫اســتفاده پول‌شــویان‪ ،‬بــا توجــه بــه قوانیــن ضــد پول‌شــویی‪ ،‬موانــع ایجــاد شــده و توانمندی‌هــای‬
‫تکنالوژیکــی کشــورهای محــل فعالیــت پول‌شــویان‪ ،‬متنــوع و دائمــاً در حــال توســعه و تحــول‬
‫می‌باشــد (شــرح کــود جـزا‪ :۱۳۹۸ ،‬ج ‪ .)۱۱۹ ،۱۲۰ :۳‬کثــرت و تنــوع میتودهــا و فنــون مــورد اســتفاده‬
‫پول‌شــویان یکــی از موانــع جــدی در راه شناســائی‪ ،‬توقیــف و مصــادره وجــوه آلــوده و بــه طــور کلــی‬
‫در مســیر مبــارزه بــا پول‌شــویی می‌باشــد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء چهارم‪ :‬جرم پول شویی عضو گروه سازمان‌یافته جرمی‬

‫در اینجــا نخســت عناصــر جــرم پول شــویی عضــو گــروه ســازمان‌یافته جرمــی وســپس جزاهــای آن را‬
‫بیــان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 508‬کــود جـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعــل مــادی – جــرم‬
‫پول شــویی عضــو گــروه ســازمان‌یافته جرمــی باشــد‪ – .‬قصــد جنائــی‬
‫‪ -1‬عنصــر مــادی‪ :‬مــادۀ ‪ 508‬کــود ج ـزا بــه مــوردی اشــاره دارد کــه جــرم پول‌شــویی از ســوی‬
‫گــروه ســازمان‌یافته یــا شــخص حکمــی ارتــکاب یابــد کــه تحــت حاکمیــت یــا کنتــرول گــروه‬
‫ســازمان‌یافته جرمــی قـرار دارد‪ .‬منظــور از مــورد اخیــر آن اســت کــه گاهــی‪ ،‬گروه‌هــای ســازمان‌یافته‬
‫جرمــی ب ـرای فعالیت‌هــای خویــش بــه تأســیس اشــخاص حکمــی صــوری ماننــد شــرکت و امثــال‬
‫آن می‌پردازنــد تــا بتواننــد مقاصــد جرمــی خویــش را از آن طریــق پیــش ببرنــد و قانون‌گــذار ب ـرای‬
‫مبــارزه بــا طرح‌هــا و برنامه‌هــای جرمــی بــه جــرم پنــداری آن‌هــا پرداختــه اســت‪.‬‬
‫‪ -2‬عنصــر معنــوی‪ :‬عنصــر معنــوی ایــن جــرم علــم و قصــد می‌باشــد‪ ،‬بــه ایــن معنــا کــه گــروه‬
‫ســازمان‌یافته جرمــی یــا شــخص حکمــی بــا علــم بــه اینکــه رفتــار مــورد نظــر‪ ،‬جــرم پول‌شــویی‬
‫می‌باشــد عمــدا ً مرتکــب آن گــردد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫قانون‌گ ــذار در م ــاده ‪ 508‬ک ــود جــزا بــرای دو دس ــته از مرتکبی ــن ای ــن ج ــرم یعن ــی‪ ،‬اش ــخاص‬
‫حقیقـــی و اش ــخاص حکمـــی‪ ،‬دو دس ــته مجـــازات و تدابیـــر تأمینـــی را در مـــاده ‪ 508‬کـــود جــزا‬
‫پیش‌بینـــی نمـــوده اســـت‪:‬‬
‫‪ -1‬هــرگاه مرتکــب جــرم پول‌شــویی شــخص حقیقــی باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل و جـزای نقــدی از‬
‫پنــج صــد هـزار تــا دو میلیــون افغانــی محکــوم می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -2‬هــرگاه مرتکــب جــرم پول‌شــویی شــخص حکمــی باشــد‪ ،‬منحــل و دارائــی آن مصــادره‬
‫می‌گــردد مالحظــه می‌گــردد کــه قانون‌گــذار در مــاده ‪ 508‬کــود ج ـزا دو نــوع تدبیــر تأمینــی را در‬
‫قبــال شــخص حکمــی مرتکــب جــرم در نظــر گرفتــه اســت‪ .‬یکــی انحــال و متوقــف ســاختن فعالیت‬
‫شــخص حکمــی و دیگــری مصــادره دارائــی آن‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۶۷‬‬

‫جزء پنجم‪:‬جرم افشای غیر قانونی معلومات‪ ،‬گزارش‌ها یا اسناد ثبت شده محرم‬
‫در اینجــا نخســت عناصــر جــرم پول شــویی توســط شــخص جــرم افشــای غیــر قانونــی معلومــات‪،‬‬
‫گزارش‌هــا یــا اســناد ثبــت شــده محــرم وســپس جزاهــای آن را بیــان می کنیــم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 503‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعــل مــادی –‬
‫جانــی بایــد موظــف مرجــع راپــور دهنــده یــا شــخص حکمــی باشــد‪ – .‬قصــد جنائــی‬
‫‪ -1‬عنصــر مــادی‪ :‬قانون‌گــذار در مــادۀ ‪ 503‬ایــن قانــون ارتــکاب جرایــم ذیــل را از ســوی‬
‫اشــخاص حقیقــی و حکمــی جرم‌پنــداری نمــوده اســت‪:‬‬
‫‪ -‬افشـای عمـدی معلومـات مرتبـط بـه یـک گـزارش‪ ،‬بـه شـخص یـا مرجعی کـه حـق دریافت‬
‫آن را نـدارد؛ مرتکـب ایـن جـرم فـرد مؤظف مرجـع راپور‌دهنده اسـت و رفتار جرمی‪ ،‬افشـای‬
‫عمـدی معلومـات مرتبـط بـه یک گزارش مربوط به پول‌شـویی می‌باشـد به شـخص یا مرجعی‬
‫کـه حـق دریافـت آن را نـدارد؛ بـه طور مثـال کارکن یـک بانک محتویـات گـزارش مربوط به‬
‫یـک واقعـه پول‌شـویی را کـه از سـوی یک مشـتری بانک انجام شـده به یکی از کسـانی که از‬
‫سـوی فرد مظنون فرسـتاده شـده اسـت‪ ،‬افشـا یا گزارش را تسـلیم نماید‪.‬‬
‫‪ -‬شــخص‪ ،‬در جریــان امــور کاری یــا تجارتــی خــود بــه نحــوی از انحــاء از اقدامــات موردنظــر‬
‫مراجــع‌ذیصــاح یــا بررس ـی‌ها یــا تحقیقــات مراجــع تنفیــذ قانــون در رابطــه بــا یــک قضیــه‬
‫پول‌شــویی اطــاع یافتــه و قبــل از علنــی شــدن قانونــی آن‪ ،‬موضــوع را عمــدا ً بــه شــخص‬
‫یــا اشــخاصی کــه تحقیــق در مــورد آن‌هــا جریــان دارد و یــا هــر شــخص دیگــری کــه حــق‬
‫دریافــت آن را نــدارد افشــا نمایــد‪.‬‬
‫مث ـاً یــک تاجــر در جریــان امــور تجارتــی خــود می‌خواهــد پولــی را از افغانســتان بــه خــارج‬
‫حوالــه نمایــد‪ ،‬در دوکانــی کــه بــه کارهــای حواله‌جــات می‌پــردازد‪ ،‬از فــرد متصــدی حوالــه مطلــع‬
‫می‌شــود کــه آن‌هــا از پول‌شــویی تاجــر دیگــر مطلــع شــده و در ایــن بــاره گ ـزارش را تهیــه کرده‌انــد‬
‫و آن را بــه مراجــع مربــوط تســلیم نمــوده اســت و فعـاً راجــع بــه آن شــخص تحقیقــات ادامــه دارد‪،‬‬
‫ســپس ایــن تاجــر بــرود و ایــن اطالعــات را در اختیــار تاجــر مذکــور قـرار دهــد‪.‬‬
‫‪ -‬موظــف مراجــع راپور‌دهنــده اســنادی را کــه طبــق احــکام قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی‬
‫و عوایــد ناشــی از جریــم طــور محــرم نگهــداری می‌شــود‪ ،‬بــه شــخصی کــه حــق دریافــت‬
 ‫‪ ۱۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آن را نــدارد‪ ،‬افشــا کنــد؛ مثـاً کارکــن یــک بانــک کــه بــر طبــق مــاده ‪ 16‬قانــون جلوگیــری از‬
‫پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم مکلفیــت دارد اســناد مربــوط بــه معامــات مشــکوک‬
‫را کــه در جریــان مراقبــت از مشــتریان بــه دســت آورده اســت و بایــد آن‌هــا را تــا پنــج ســال‬
‫محــرم نگهــدارد‪ ،‬بــه شــخصی کــه حــق دریافــت آن‌هــا را نــدارد افشــا نمایــد‪.‬‬
‫فقــرۀ دوم‪ ،‬عیــن همیــن رفتارهــا را در صورتــی کــه از ســوی شــخص حکمــی از قبیــل بانــک‪،‬‬
‫صرافی‌هــا یــا حواله‌کننــده ارتــکاب یابــد نیــز جــرم دانســته و بـرای آن مجــازات در نظــر گرفتــه اســت‪.‬‬
‫‪ -2‬عنصــر معنــوی‪ :‬عنصــر معنــوی ذکــر شــده در مــاده ‪ 503‬کــو جـزا همــان طــور کــه قانون‌گــذار‬
‫نیــز بــر آن تصریــح نمــوده‪ ،‬علــم و عمــد می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه مرتکــب بــا علــم بــه اینکــه‬
‫ایــن اســناد و معلومــات مربــوط بــه یــک جــرم پول‌شــویی می‌باشــد‪ ،‬قصــدا ً آن‌هــا را بــه شــخص یــا‬
‫مرجعــی کــه حــق دریافــت آن‌هــا را نــدارد افشــا نمایــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 503‬کــود جـزا‪ ،‬بـرای جرایــم مذکــور در آن‪ ،‬دو نــوع مجــازات را بـرای دو دســته‬
‫مرتکبیــن در نظــر گرفتــه اســت‪ :‬یکــی بـرای اشــخاص حقیقــی و دیگــری بـرای اشــخاص حکمــی‪.‬‬
‫هــرگاه مرتکــب ایــن جرایــم شــخص حقیقــی باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا دو ســال یــا جـزای نقــدی‬
‫از شــصت هـزار تــا یک‌صــد و بیســت هـزار افغانــی و یــا بــه هــردو جـزا محکــوم می‌گــردد و هــرگاه‬
‫مرتکــب جرایــم مذکــور شــخص حکمــی باشــد بــه ج ـزای نقــدی از یک‌صــد و بیســت ه ـزار تــا‬
‫دوصــد و چهــل ه ـزار افغانــی محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫مالحظـه می‌گـردد کـه شـخص حکمی هرچنـد با توجـه بـه ماهیـت آن نمی‌تواند به جـزای حبس‬
‫محکـوم شـود‪ ،‬امـا جـزای نقـدی زیادتـری بـرای آن پیش‌بینی شـده اسـت‪ ،‬زیرا مسـؤولیت اشـخاص‬
‫حکمـی در قبـال ایـن جرایـم و حفـظ ایـن گونه معلومات بیشـتر از شـخص حقیقی می‌باشـد‪.‬‬

‫جزء ششم‪ :‬جرم عدم اطالع دهی راپور معامله مشکوک‬

‫در اینجا نخست عناصر جرم عدم اطالع دهی راپور معامله مشکوک وسپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 501‬کــود جـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعل مــادی – جانی‬
‫بایــد موظــف مرجــع راپــور دهنــده یــا خــود مرجع راپــور دهنــده باشــد‪ – .‬قصــد جنائی‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۶۹‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‬
‫بــا توجــه بــه پیامدهــای خطرنــاک جــرم پول‌شــویی‪ ،‬دولــت افغانســتان در طــی ســال‌های گذشــته‪ ،‬بــه‬
‫منظــور مبــارزه بــا پول‌شــویی اقدامــات تقنینــی متعــددی را انجــام داده اســت‪ .‬یکــی از ایــن نمونه‌هــا‪،‬‬
‫تصویــب ســند «قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جریــم» در اول اســد ‪ 1393‬اســت‪.‬‬
‫ایــن قانــون در مــواد متعــددی‪ ،‬جنبه‌هــای مختلــف مبــارزه بــا پول‌شــویی را تشــریح نمــوده اســت‪ .‬از‬
‫جملــه مــواردی کــه در ایــن قانــون بیــان شــده‪ ،‬مکلفیــت مراجــع مســؤول راپوردهــی جــرم پول‌شــویی‬
‫می‌باشــد‪ .‬در قانــون مذکــور‪ ،‬مراجــع مذکــور مکلــف بــه اقدامــات ذیــل گردیده‌انــد‪:‬‬
‫راپوردهی اسعار در سرحد (مادۀ ‪)7‬‬ ‫‪.7‬‬
‫منع نگهداری حساب‌های مجهول‌الهویه (مادۀ ‪)۱۱‬‬ ‫‪.8‬‬
‫تشخیص و تثبیت هویت مشتریان (مادۀ ‪)12‬‬ ‫‪.9‬‬
‫‪ .10‬عواقب عدم تثبیت هویت مشتریان یا مالکین واقعی (مادۀ ‪)13‬‬
‫‪ .11‬توجه خاص و اقدامات در رابطه با کشورهای پرخطر (مادۀ ‪)14‬‬
‫‪ .12‬گزارش معامالت نقدی بیش‌ازحد (مادۀ ‪)17‬‬
‫‪ .13‬راپوردهی معامالت مشکوک (مادۀ ‪.)18‬‬
‫بــه عنــوان نمونــه‪ ،‬فقــرۀ (‪ )1‬مــادۀ ‪ 7‬ایــن قانــون راجــع بــه لــزوم راپوردهــی اســعار در ســرحدات‬
‫هوائــی و زمینــی افغانســتان چنیــن صراحــت دارد‪ :‬شــخصی کــه مبلــغ بیش‌ازحــد تعییــن شــده در‬
‫مقــرره د افغانســتان بانــک را بــه شــکل نقــد‪ ،‬ســند قابــل معاملــه بی‌اســم‪ ،‬بــا خــود از ســرحد کشــور‬
‫خــارج یــا داخــل نمایــد و یــا ذریعــه ارســال پســتی‪ ،‬قاصــد‪ ،‬شــرکت‌های حمــل بــار و کاال و ســایر‬
‫اشــکال‪ ،‬وارد یــا صــادر نمایــد‪ ،‬مکلــف اســت در مــورد‪ ،‬معلومــات مقتضــی را بــه مرجــع‌ذی‌صــاح‬
‫منــدرج در مقــرره مربــوط د افغانســتان بانــک یــا کارکــن گمــرکات اظهــار نمایــد‪.‬‬
‫ش ــایان ذک ــر اس ــت ک ــه ب ــر طب ــق فق ــرۀ (‪ )1‬م ــاده پنج ــم مق ــرره کنت ــرول و راپورده ــی انتق ــال‬
‫پ ــول‪ ،‬اس ــعار و اس ــناد قاب ــل معامل ــه بی‌اس ــم در گم ــرکات «ش ــخصی ک ــه داخ ــل کش ــور می‌گ ــردد‬
‫یـــا کشـــور را تـــرک می‌نمایـــد‪ ،‬نمی‌توانـــد پـــول‪ ،‬اســـعار‪ ،‬اســـناد قابـــل معاملـــه بی‌اســـم‪ ،‬طـــا‬
‫یـــا ســـایر فلـــزات قیمتـــی یـــا احجـــار کریمـــه بـــه ارزش بیـــش از بیســـت هـــزار (‪ )20000‬دالـــر‬
‫آمریکای ــی ی ــا مع ــادل آن ب ــه س ــایر اس ــعار را ب ــا خ ــود انتق ــال ده ــد ی ــا ب ـرای انتق ــال اق ــام مذک ــور‬
‫بـــه داخـــل یـــا خـــارج کشـــور از طریـــق سیســـتم‌های حمل‌ونقـــل بـــار و کاال‪ ،‬ارســـال پســـتی یـــا‬
‫ســـایر روش‌هـــای انتقـــاالت‪ ،‬زمینه‌ســـازی نمایـــد»‪.‬‬
 ‫‪ ۱۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫طبــق فقــرۀ (‪ )3‬همیــن مــاده هــر شــخصی کــه داخــل کشــور می‌گــردد یــا کشــور را تــرک‬
‫می‌نمایــد‪ ،‬در صورتــی کــه پــول‪ ،‬اســعار‪ ،‬اســناد قابــل معاملــه بی‌اســم‪ ،‬طــا یــا ســایر فلـزات قیمتــی‬
‫یــا احجــار کریمــه بــه ارزش بیــش از ده هـزار (‪ )10000‬دالــر آمریکایــی یــا معــادل آن بــه ســایر اســعار‬
‫را بــا خــود داشــته باشــد یــا انتقــال اقــام مذکــور را از داخــل به خارج کشــور یــا بالعکــس آن‪ ،‬از طریق‬
‫سیســتم‌های حمل‌ونقــل بــار و کاال‪ ،‬ارســال پســتی یــا ســایر روش‌هــای انتقــاالت‪ ،‬ســازمان‌دهی کــرده‬
‫باشــد‪ ،‬مکلــف اســت تــا اظهارنامــه مربوطــه را خانــه پــری و بــه کارکــن گمــرک تحویــل دهــد‪.‬‬
‫همچنیــن در فقــرۀ (‪ )4‬مــاده ‪ ۷‬قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم آمــده‬
‫اســت کــه‪ :‬در صــورت موجودیــت ظــن پول‌شــویی‪ ،‬ریاســت گمــرکات یــا مرجــع تعییــن شــده‬
‫منــدرج فقــرۀ (‪ )1‬ایــن مــاده‪ ،‬مکلــف اســت تمــام یــا قســمتی از پــول نقــد‪ ،‬ســند بهــادار یــا طــا را‬
‫ضبــط یــا از انتقــال آن جلوگیــری نمایــد‪.‬‬
‫از دیگــر قوانینــی کــه مرتبــط بــه موضــوع مــورد بحــث احکامــی دارد قانــون بانکــداری می‌باشــد‪.‬‬
‫ایــن قانــون در مــاده چهــل و یکــم زیــر عنــوان «منــع خدمــات بانکــی در رابطــه ارتــکاب جرایــم »‪،‬‬
‫در فقــرۀ (‪ )1‬می‌گویــد‪« :‬بانــک نمی‌توانــد ب ـرای اشــخاص کــه هویتشــان مجهــول باشــد‪ ،‬حســاب و‬
‫خدمــات بانکــی را فراهــم نمایــد»‪.‬‬
‫فقــرۀ (‪ )2‬ایــن مــاده می‌افزایــد‪« :‬بانــک مکلــف اســت هویــت مشــتریان خــود را کــه حســاب‬
‫بانکــی را افتتــاح می‌نماینــد یــا بــه نحــوی از بانــک جهــت فعالیت‌هــای بانکــی بــه شــمول انتقــال‬
‫وجــوه یــا اســناد بهــادار یــا اســناد بهــادار معامــات‪ ،‬پرداخــت اســناد قابــل معاملــه یــا طبــق مقــررات‬
‫از ســایر فعالیت‌هــای د افغانســتان بانــک اســتفاده می‌کننــد ثبــت نمایــد‪ .‬بانــک مکلــف اســت‬
‫از مشــتری تقاضــا نمایــد تــا اطالعــات کافــی در مــورد هویــت هــر شــخص دیگــر کــه در چنیــن‬
‫حســاب‌ها ذینفــع می‌باشــد‪ ،‬یــا چنیــن فعالیت‌هــا بــه نفــع آن‌هــا انجــام می‌گیــرد‪ ،‬بــه بانــک ارایــه‬
‫نمایــد»‪ .‬بانک‌هــا هویــت هــر یــک از ایــن اشــخاص را ثبــت و اســناد و مــدارک مربــوط بــه هویــت‬
‫آن‌هــا را حفــظ می‌نماینــد (شــرح کــود جــزا‪ :۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۶۵ ،۳‬‬
‫د افغانســتان بانــک‪ ،‬نیــز در ایــن اواخــر‪ ،‬در مبــارزه بــا پول‌شــویی مقرراتــی را تدویــن نمــوده‬
‫اســت کــه بــه عنــوان نمونــه بــه دو ســند ذیــل کــه مهم‌تریــن اقدامــات بــه شــمار می‌رونــد‪ ،‬بــه‬
‫اختصــار اشــاره می‌شــود‪ :‬یــک‪ -‬مقــرره «مســؤولیت‌ها و اقدامــات بازدارنــده علیــه پول‌شــویی و‬
‫تمویــل تروریــزم»‪ .‬در ایــن مقــرره احــکام مفصلــی راجــع بــه مبــارزه بــا جــرم پول‌شــویی بیــان شــده‬
‫اســت و در فصــل دوم آن بــه پالیسـی‌ها و روش‌هــای شناســائی و ســنجش خطــر و لــزوم شــناخت و‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۷۱‬‬

‫تثبیــت هویــت مشــتری اشــاره شــده اســت‪ .‬فصــل چهــارم بــه نظــارت مــداوم بــر معامــات مشــتریان‬
‫و فصــل پنجــم بــه لــزوم گرازش‌دهــی معامــات مشــکوک تصریــح نمــوده اســت و فصــل ششــم بــه‬
‫اقدامــات متقابــل بــاالی کشــورهای دارای خطــر بــاال اشــاره نمــوده اســت‪ .‬در ضمیمــه اول ایــن ســند‬
‫لســت مؤسســات مالــی کــه توســط د افغانســتان بانــک نظــارت شــده و بایــد از ایــن مقــرره پیــروی‬
‫نماینــد و بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬بایــد راپــور معامــات مشــکوک را نیــز ارایــه نماینــد (چنــان کــه در مــادۀ‬
‫‪ 501‬کــود ج ـزا کــه مــورد بحــث ماســت از آن‌هــا یــاد شــده) بــه شــرح ذیــل بیــان شــده اســت‪:‬‬
‫بانک‌ها‬
‫ارایه‌کنندگان خدمات پولی‬
‫صرافان‬
‫نهادهای پول الکترونیکی‬
‫نهادهای سپرده پذیر ارائه‌کننده قرضه‌های کوچک‬
‫کارگذاران یا دالالن‬
‫شرکت‌ها ارایه‌کننده کارت‌های پیش‌پرداخت‪.‬‬
‫دو‪ -‬مقرره تنظیم فعالیت‌های صرافان و فراهم‌کنندگان خدمات پولی‪.‬‬
‫ایـن مقـرره نیـز احـکام مبسـوطی راجع به مبـارزه با پول‌شـویی در بـردارد‪ .‬عنوان فصل چهـارم این‬
‫سـند بـه جلوگیـری از پول‌شـویی و تمویـل تروریـزم اختصاص داده شـده اسـت‪ .‬مادۀ بیسـت و نهم به‬
‫لـزوم شـناخت مشـتری و تثبیـت هویـت وی پرداختـه اسـت و ماده سـی و سـوم بـر لـزوم گزارش‌دهی‬
‫معاملات مشـکوک‪ ،‬از سـوی صرافـان و فراهم‌کنندگان خدمات پولی اشـاره داشـته اسـت‪.‬‬
‫عنصــر مــادی جــرم مذکــور در مــادۀ ‪« 501‬گـزارش نــدادن معاملــه مشــکوک» می‌باشــد؛ بنابرایــن‬
‫جــرم مــورد بحــث‪ ،‬تــرک فعــل می‌باشــد و فاعــل جــرم می‌توانــد هــر یــک از مراجــع راپور‌دهنــده‬
‫مذکــور در مقــرره د افغانســتان بانــک باشــد کــه فهرســت آن‌هــا قبـاً بیــان شــد‪.‬‬
‫همچنیــن ایــن جــرم یــک جــرم مطلــق اســت و مقیــد بــه نتیجــه نیســت؛ یعنــی بــه صــرف اطــاع‬
‫نــدادن راپــور معاملــه مشــکوک بــه مراجــع مربــوط‪ ،‬تحقــق می‌یابــد‪« .‬مرجــع مربــوط» کــه راپــور بایــد‬
‫بــه آن تســلیم شــود‪ ،‬طبــق فقــرۀ (‪ )2‬مــاده ‪ 7‬قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‬
‫واحــد اســتخبارات مالــی می‌باشــد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصر معنوی این جرم‪ ،‬علم و قصد می‌باشد؛ به این معنا که مرتکب علم داشته باشد به اینکه معامله‬
‫مربوط مشکوک می‌باشد و با چنین علم و آگاهی قصدا ً از گزارش‌دهی آن خودداری نماید‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫مرتکــب ایــن جــرم‪ ،‬می‌توانــد دو دســته اشــخاص باشــد یکــی اشــخاص حقیقــی و دیگــری اشــخاص‬
‫حکمــی؛ بــه عنــوان مثــال‪ ،‬در برخــی مــوارد هــم مؤظف بانــک معاملــه مشــکوک را گـزارش نمی‌دهد‬
‫و هــم خــود بانــک بــه عنــوان شــخص حکمــی معاملــه مشــکوک را گ ـزارش نمی‌دهــد‪ .‬قانون‌گــذار‬
‫در مــاده ‪ 501‬کــود جـزا در دو فقــره مجــازات هــر دو دســته از مرتکبیــن را پیش‌بینــی نمــوده اســت‪.‬‬
‫‪ -۱‬هــرگاه مرتکــب ایــن جــرم موظــف مراجــع راپور‌دهنــده باشــد (شــخص حقیقــی) بــه حبــس‬
‫متوســط تــا دو ســال یــا جـزای نقــدی از شــصت هـزار تــا یک‌صــد و بیســت اســت هـزار افغانــی و یــا‬
‫بــه هــر دو ج ـزا محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -۲‬هـرگاه مرتکـب ایـن جـرم مرجـع راپور‌دهنـده باشـد (شـخص حکمـی) بـه جـزای نقـدی از‬
‫یک‌صـد و بیسـت هـزار تـا پنـج صد هـزار افغانی محکـوم می‌گردد ( کـود جزا فقـرۀ ‪ 2 ،1‬مـاده ‪.)501‬‬

‫جزء هفتم‪ :‬جرم از بین بردن اسناد یا تزویر در جرم پول‌شویی‬

‫در اینجــا نخســت عناصــر جــرم از بیــن بــردن اســناد یــا تزویــر در جــرم پول‌شــویی وســپس جزاهــای‬
‫آن را بیــان می‪-‬کنیــم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‪:‬‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 502‬کــود جـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعــل مــادی – مورد‬
‫فعــل مــادی بایــد دفاتــر ثبــت و راجســتر اســناد و ســوابقی باشــند کــه طبــق احــکام قانــون جلوگیــری‬
‫از پولشــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم قابــل نگهــداری باشــند‪.‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫فقــرۀ (‪ )1‬مــاده ‪ 502‬کــود جـزا در دو بنــد عنصــر مــادی ایــن جــرم را بیــان نمــوده اســت‪ .‬شــرط مهــم‬
‫تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه رفتــار مــورد نظــر در ارتبــاط بــه جــرم پول‌شــویی انجــام شــود؛ لــذا‪،‬‬
‫هــرگاه اعمــال مذکــور در مــاده ‪ 502‬کــود ج ـزا بــدون ارتبــاط بــا جــرم پول‌شــویی ارتــکاب یابــد‪،‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۷۳‬‬

‫جــرم مــورد بحــث در مــاده ‪ 502‬کــود جـزا تحقــق نمی‌یابــد؛ بنابرایــن‪ ،‬هــرگاه شــخص در ارتبــاط بــا‬
‫پول‌شــویی هــر یــک از اعمــال ذیــل را انجــام دهــد‪ ،‬مرتکــب ایــن جــرم محســوب می‌شــود‪ :‬دفاتــر‬
‫ثبــت و راجســتر اســناد و ســوابق را کــه طبــق احــکام قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی‬
‫از جرایــم‪ ،‬قابــل نگهــداری باشــد‪ ،‬عمــدا ً ناقــص یــا از بیــن ببــرد‪.‬‬
‫قباله‌هــا یــا اســناد را بــا وصــف آگاهــی از تزویــری بــودن آن بــه مرجــع مربــوط ارائــه کنــد‪ .‬قبالــه‬
‫در لغــت بــه معنــای ســند معاملــه و مالکیــت آمــده اســت‪ .‬قانــون مدنــی ســند را تعریــف و آن را بــر‬
‫دو قســم دانســته اســت‪ :‬اســناد رســمی و اســناد عرفــی‪ .‬بــر طبــق فقــره (‪ )1‬مــادۀ ‪« 991‬ســند رســمی‬
‫ورقــی اســت کــه موظــف عمومــی یــا کارکنــان خدمــات عامــه بــه اســاس احــکام قانــون در حــدود‬
‫صالحیــت اختصاصــی خویــش آنچــه را بــه حضورشــان گـزارش می‌یابــد یــا از اشــخاص ذی‌عالقــه‬
‫کســب می‌کنــد‪ ،‬در آن درج و ثبــت نمــوده باشــند»‪.‬‬
‫فقــرۀ (‪ )1‬مــادۀ ‪ ۹۹۵‬همــان قانــون‪ ،‬راجــع بــه ســند عرفــی چنیــن می‌گویــد‪« :‬صــدور ورق عرفــی‬
‫از طــرف امضا‌ءکننــده اعتبــار داده می‌شــود‪ ،‬مگــر اینکــه شــخص از امضــاء مهــر و نشــان انگشــت‬
‫خــود صراحتـاً انــکار نمایــد‪ »...‬تزویــر ســند هــم در قســمت بررســی «جــرم تزویــر» در ایــن مجموعــه‬
‫بحــث شــده اســت کــه در ایــن جــا از تکـرار آن خــودداری می‌شــود؛ امــا اینکــه قانون‌گــذار در بنــد‬
‫‪ 1‬ایــن مــاده ذکــر نمــوده کــه مرتکــب «دفاتــر ثبــت و راجســتر اســناد و ســوابق را کــه طبــق احــکام‬
‫قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‪ ،‬قابــل نگهــداری باشــد‪ ،‬عمــدا ً ناقــص یــا‬
‫از بیــن ببــرد» منظــور نقــص تکالیــف ذکــر شــده در مــادۀ ‪ 16‬قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد‬
‫ناشــی از جرایــم‪ ،‬از ســوی مرتکــب می‌باشــد‪ .‬در ایــن مــاده چنیــن آمــده اســت‪:‬‬
‫‪ -‬مرجــع راپور‌دهنــده مکلــف اســت‪ ،‬تمــام اســناد ضــروری مربــوط بــه معامــات داخلــی و‬
‫بین‌المللــی انجــام شــده یــا نهایــی نشــده را از تاریــخ اجـرا یــا آغــاز بــه اجـرای آن بــه مــدت‬
‫حداقــل پنــج ســال نگهــداری نمایــد‪.‬‬
‫‪ -‬مرجــع راپور‌دهنــده مکلــف اســت‪ ،‬اطالعــات مربــوط هویــت مشــتری و اســناد مصدقــه‬
‫مربــوط‪ ،‬اســناد حســابات و مکاتبــات تجارتــی را کــه در جریــان مراقبــت از مشــتریان مطابــق‬
‫احــکام منــدرج فصــل دوم ایــن قانــون بــه دســت آمــده اســت‪ ،‬بــه نحــوی کــه بـرای مقامــات‬
‫داخلــی‌ذی‌صــاح قابــل دســترس باشــد‪ ،‬بــه مــدت حداقل پنج ســال یــا در صــورت ضرورت‬
‫یــا تجویــز مقامــات ذیصــاح‪ ،‬بیشــتر از پنــج ســال بعــد از ختــم مناســبات تجارتــی یــا انجــام‬
‫معاملــه نگهــداری نماینــد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬مرجــع نظارتــی ‌ذی‌صــاح می‌توانــد بــه منظــور تشــخیص هویــت مشــتری‪ ،‬مــوکل‬
‫گیرنــده‪ ،‬مالــک حقیقــی و معامــات مشــکوک‪ ،‬مرجــع راپور‌دهنــده را مکلــف نمایــد تــا‬
‫طبــق طرزالعمل‌هــای مربــوط‪ ،‬مرکــز معلوماتــی سرســری (دیتابــس) را در دفتــر مرکــزی‪،‬‬
‫نمایندگی‌هــای مربــوط و شــرکت‌های تابعــه کــه مالکیــت بخــش عمــده آن را در اختیــار‬
‫دارد‪ ،‬ایجــاد نمایــد‪.‬‬
‫‪ -‬مرجــع راپور‌دهنــده مکلــف اســت‪ ،‬اســناد منــدرج فقره‌هــای (‪ 2 ،1‬و ‪ )3‬ایــن مــاده را حفــظ‬
‫نمــوده و اطمینــان حاصــل نمایــد کــه اســناد و معلومــات مقدماتــی بــه ســهولت در دســترس‬
‫واحــد اســتخبارات مالــی و ســایر مراجــع‌ذی‌صــاح قرارگرفتــه و جهــت بررســی معامــات‬
‫کفایــت می‌نمایــد‪ .‬الزم بــه ذکــر اســت کــه جرایــم مذکــور در ایــن دو بنــد جــرم فعــل بــوده و‬
‫جــرم مطلــق می‌باشــند‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی ایــن جرایــم همــان طــور کــه در مــاده هــم تصریــح شــده اســت‪ ،‬علــم و قصــد‬
‫می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه مرتکــب‪ ،‬بــا وجــودی کــه می‌دانــد حفــظ ایــن اســناد و ســوابق در ارتبــاط‬
‫بــا اثبــات جــرم پول‌شــویی‪ ،‬طبــق قانــون مربــوط‪ ،‬الزم اســت‪ ،‬عالمـاً و قاصــدا ً آن‌هــا را ناقــص یــا از‬
‫بیــن ببــرد‪( .‬بنــد ‪ )1‬یــا بــا وصــف آگاهــی از تزویــری بــودن قباله‌هــا یــا اســناد‪ ،‬آن‌هــا را بــه مراجــع‬
‫مربــوط ارایــه نمایــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫مــاده ‪ 502‬کــود جـزا دو نــوع مجــازات بـرای دو دســته مرتکــب‪ ،‬یعنــی اشــخاص حقیقــی و اشــخاص‬
‫حکمــی پیش‌بینــی شــده اســت‪.‬‬
‫‪ -‬هــرگاه جــرم از ســوی شــخص حقیقــی ارتــکاب یابــد‪ ،‬شــخص بــه حداکثــر مجــازات‬
‫پیش‌بینی‌شــده جــرم اتــاف اســناد رســمی و یــا جــرم تزویــر منــدرج ایــن قانــون‪ ،‬محکــوم‬
‫می‌گــردد طبــق مــادۀ ‪ ۴۵۸‬کــود جـزا‪ ،‬حداکثــر مجــازات جــرم اتــاف اســناد رســمی‪ ،‬حداکثــر‬
‫حبــس متوســط می‌باشــد و بــر طبــق مــادۀ ‪ 437‬همیــن قانــون‪ ،‬حداکثــر مجــازات جــرم تزویــر‬
‫نیــز حداکثــر حبــس متوســط می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬هــرگاه جــرم از ســوی مرجــع راپور‌دهنــده (شــخص حکمــی) ارتــکاب یابــد‪ ،‬مرتکــب بــه‬
‫جــزای نقــدی از یــک میلیــون تــا پنــج میلیــون افغانــی‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۷۵‬‬

‫جزء هشتم‪ :‬جرم عدم همکاری با مراجع‌ذیصالح نظارتی‬

‫در اینجــا نخســت عناصــر جــرم عــدم همــکاری بــا مراجــع‌ذیصــاح نظارتــی وســپس جزاهــای آن را‬
‫بیــان می کنیــم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬

‫عناصــر ایــن جــرم چنانچــه از مــاده ‪ 504‬کــود جـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبــارت از‪ - :‬فعل مــادی – جانی‬
‫بایــد از لحــاظ قانونــی مکلــف بــه همــکاری بــا مراجــع ذیصــاح نظارتی باشــد‪ – .‬قصــد جنائی‬
‫شــخصی کــه مطابــق قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‪ ،‬مکلــف بــه‬
‫همــکاری بــا مراجــع نظارتــی باشــد‪ ،‬از اجـرای مکلفیت‌هــای قانونــی خــود در برابــر مراجــع‌ذی‌صالح‬
‫نظارتــی عمــدا ً امتنــاع ورزد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر و جـزای نقــدی از ســی هـزار تــا شــصت هـزار افغانــی‪،‬‬
‫محکــوم می‌گــردد (مــادۀ‪ ،۵۰۴ ،‬کــود ج ـزا)‪.‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫عنصـر مـادی این جـرم‪ ،‬امتناع از همکاری بـا مراجع‌ذی‌صالح نظارتی می‌باشـد؛ در حالی که مرتکب‬
‫طبـق قانـون جلوگیـری از پول‌شـویی و عواید ناشـی از جرایم‪ ،‬مکلـف به همکاری بـا مراجع‌ذیصالح‬
‫نظارتـی بـوده اسـت‪ .‬منظـور از «مرجع‌ذی‌صالح نظارتی» همان مراجعی اسـت کـه در قانون جلوگیری‬
‫از پول‌شـویی و عوایـد ناشـی از جرایـم از آن‌هـا نام برده شـده اسـت؛ مراجعی چون واحد اسـتخبارات‬
‫مالـی و مرکـز تحلیل معاملات و راپورهای مالـی مثال بارز این مراجع می‌باشـد‪.‬‬
‫مقصـود از همـکاری در انجـام مکلفیت‌هـای قانونـی‪ ،‬همـان مکلفیت‌هایـی اسـت کـه در قانـون‬
‫مذکـور بـرای مراجـع راپور‌دهنده بیان شـده و در گذشـته هم در این نوشـتار ذکر گردیـد و نیاز به تکرار‬
‫آن نیسـت؛ بنابرایـن شـخصی کـه در ایـن قانـون مکلف بـه این همکاری و مکلفیت‌ها شـده اسـت در‬
‫صـورت امتنـاع از آن‌هـا مرتکـب ایـن جرم محسـوب می‌شـود؛ شـایان ذکر اسـت که جرم مـورد بحث‬
‫از نـوع تـرک فعـل می‌باشـد و علاوه بـر این جـرم مطلق بـوده و مقید بـه هیچ نتیجه‌ای نیسـت‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬همــان طــور کــه قانون‌گــذار نیــز بــر آن تصریــح نمــوده علــم و قصــد‬
‫می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه مرتکــب بــه موضــوع معاملــه مشــکوک یــا پول‌شــویی علــم داشــته‬
‫باشــد و در ارتبــاط بــه جــرم پول‌شــویی‪ ،‬عمــدا ً از همــکاری بــا مراجــع نظارتــی ذیصــاح‪ ،‬در انجــام‬
 ‫‪ ۱۷۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مکلفیت‌هــای قانونــی خــود امتنــاع ورزد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات‪:‬‬
‫مجــازات مرتکــب ایــن جــرم‪ ،‬حبــس قصیــر و ج ـزای نقــدی از س ـی‌هزار تــا شــصت ه ـزار افغانــی‬
‫می‌باشــد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده ‪.)504‬‬

‫جزء نهم‪ :‬جرم داخل یا خارج نمودن غیر قانونی پول‬

‫در اینجــا نخســت عناصــر جــرم داخــل یــا خــارج نمــودن غیــر قانونــی پــول وســپس جزاهــای آن را‬
‫بیــان می کنیــم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬

‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 505‬کود جزا مستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫عنصـــر مـــادی ایـــن جـــرم داخـــل یـــا خـــارج کـــردن و بـــه طـــور کلـــی انتقـــال مبلـــغ بیش‌ازحـــد‬
‫تعیی ــن ش ــده در س ــند تقنین ــی مرب ــوط اس ــت؛ ب ــه ش ــرط اینک ــه در م ــورد مق ــدار‪ ،‬منش ــأ‪ ،‬ه ــدف ی ــا‬
‫انتق ــال پ ــول ی ــا س ــند قاب ــل معامل ــه بی‌اس ــم‪ ،‬س ــند ارای ــه ک ــرده نتوان ــد‪ .‬م ــاده م ــورد بح ــث‪ ،‬ای ــن‬
‫ن ــوع انتق ــال وج ــوه را چ ــه ب ــه ص ــورت نق ــدی ی ــا س ــند قاب ــل معامل ــه بی‌اس ــم‪ ،‬غیرقانون ــی دانس ــته‬
‫و بــرای آن مج ــازات در نظ ــر گرفت ــه اس ــت‪.‬‬
‫منظــور از «حــد تعیین‌شــده در ســند تقنینــی مربــوط» همــان معــادل مبلــغ بیســت هــزار دالــر‬
‫می‌باشــد کــه در مــادۀ پنجــم مقــرره کنتــرول و راپوردهــی انتقــال پــول‪ ،‬اســعار و اســناد قابــل معاملــه‬
‫بی‌اســم در گمــرکات ســرحدی‪ ،‬از آن یــاد شــده اســت و در گذشــته ذکــر گردیــد‪.‬‬
‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 505‬کــود جــزا تصریــح نمــوده کــه وجــوه مــورد انتقــال می‌توانــد بــه‬
‫شــکل نقــد باشــد یــا بــه صــورت ســند قابــل معاملــه بی‌اســم‪ .‬منظــور از «ســند قابــل معاملــه بی‌اســم»‬
‫اســنادی اســت کــه بــه صــورت چــک بــوده و امــروزه بــه جــای پــول نقــد معاملــه می‌شــود؛ بــه عنــوان‬
‫مثــال‪ ،‬می‌تــوان از چک‌هــای مســافرتی ایرانــی نــام بــرد کــه در داخــل ای ـران یــا حتــی در افغانســتان‬
‫خریدوفــروش می‌شــوند‪ .‬ایــن مــاده بــه شــیوه‌های انتقــال هــم اشــاره نمــوده اســت‪ .‬انتقــال ایــن وجــوه‬
‫ممکــن اســت از طریــق ارســال پســتی یــا یــک شــخص قاصــد (پیــک)‪ ،‬شــرکت‌های حمل‌ونقــل‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۷۷‬‬

‫بــار و کاال و ســایر اشــکال باشــد (واصــل‪ .)۱۴۳ :۱۳۹۸ ،‬همــان طــور کــه در فــوق اشــاره شــد‪ ،‬شــرط‬
‫تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه مرتکــب نتوانــد در مــورد مقــدار‪ ،‬منشــأ‪ ،‬هــدف یــا اســتفاده از انتقــال‬
‫پــول یــا ســند قابــل معاملــه بی‌اســم ســندی ارایــه کنــد‪ .‬قانون‌گــذار در مــورد انتقــال ایــن وجــوه شــرط‬
‫گذاشــته کــه حتمـاً بایــد شــخص حامــل‪ ،‬ســند ارائــه نمایــد؛ مثـاً راجــع بــه اینکــه وجــوه مذکــور را از‬
‫کجــا بــه دســت آورده اســت؟ ایــن وجــوه بــه چــه هدفــی انتقــال و از آن اســتفاده می‌شــود؟‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی جــرم انتقــال وجــوه بــه صــورت غیرقانونــی از کشــور‪ ،‬علــم و قصــد می‌باشــد؛ بــه‬
‫ایــن معنــا کــه شــخص‪ ،‬علــم بــه موضــوع (عوایــد ناشــی از جــرم) داشــته باشــد پول‌شــویی محســوب‬
‫می‌شــود و قصــدا ً بــه انتقــال آن مبــادرت نمایــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫مــاده ‪ 505‬کــود جـزا در مــورد ایــن جــرم‪ ،‬دو نــوع مجــازات را بـرای دو دســته مرتکبیــن‪ ،‬بــه شــرح‬
‫ذیــل‪ ،‬در نظــر گرفتــه اســت‪:‬‬
‫‪ -۱‬هــرگاه مرتکــب جــرم شــخص حقیقــی باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر یــا جـزای نقــدی از ســی هـزار‬
‫تــا شــصت هـزار افغانــی محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -۲‬هــرگاه مرتکــب جــرم شــخص حکمــی باشــد‪ ،‬بــه جـزای نقــدی از شــصت هـزار تــا دوصــد و‬
‫چهــل ه ـزار افغانــی محکــوم می‌گــردد‪.‬‬

‫جزء دهم‪ :‬جرم پنهان‪ ،‬انتقال یا وانمود کردن خالف حقیقت‬

‫در اینجــا نخســت عناصــر جــرم پنهــان‪ ،‬انتقــال یــا وانمــود کــردن خــاف حقیقــت وســپس جزاهــای‬
‫آن را بیــان می کنیــم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬

‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 506‬کود جزا مستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫عنصــر مــادی جــرم مذکــور در مــادۀ ‪ ،506‬پنهــان یــا خــاف حقیقــت وانمــود کــردن یــا انتقــال دادن‬
‫پــول‪ ،‬اســناد بهــادار بــدون اســم یــا فل ـزات یــا احجــار قیمتــی اســت کــه بــا جــرم پول‌شــویی‪ ،‬جــرم‬
 ‫‪ ۱۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫تمویــل تروریــزم یــا جرایــم اصلــی مرتبــط بــوده و ســند تقنینــی مربــوط در رابطــه بــه ضبــط انجمــاد یا‬
‫مصــادره آن‌هــا حکــم نمــوده باشــد‪.‬‬
‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 506‬کــود جــزا پنهــان نمــودن و خــاف حقیقــت وانمــود کــردن (ماننــد‬
‫پاک‌نمایــی وجــوه بــه دســت آمــده از ارتــکاب یــک جــرم بــه دس ـت‌آمده‪ ،‬ولــی شــخص حامــل‪،‬‬
‫آن‌هــا را وجــوه مشــروع و قانونــی جلــوه دهــد) و انتقــال وجــوه یــا امــوال ناشــی از جــرم را جرم‌پنداری‬
‫نمــوده و بـرای آن مجــازات تعییــن نمــوده اســت (رفیعــی‪.)۴۵ :۱۳۹۳ ،‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه اصطــاح «انتقــال» در مــاده ‪ 506‬کــود ج ـزا برخــاف مــواد قبلــی‪ ،‬اعــم‬
‫اســت از انتقــال وجــوه بیــن افغانســتان و کشــورهای خارجــی و همچنیــن مــواردی کــه ایــن وجــوه و‬
‫امــوال در داخــل کشــور پنهــان شــود یــا خــاف حقیقــت جلــوه داده شــود یــا انتقــال یابــد‪ .‬اشــیای‬
‫موضــوع ایــن جــرم بــه ق ـرار ذیــل می‌باشــد‪:‬‬
‫‪ ‬پول‬
‫‪ ‬اسناد بهادار بدون اسم‬
‫‪ ‬فلزات قیمتی‪ ،‬مانند طال و نقره‬
‫‪ ‬احجار قیمتی‪ ،‬مانند زمرد‪ ،‬الجورد و فیروزه‪.‬‬
‫مثـاً مرتکبیــن جــرم پول‌شــویی‪ ،‬پول‌هــای هنگفتــی را از قاچــاق مــواد مخــدر بــه دســت آورده‌اند‬
‫و ســپس ایــن پول‌هــا را بــه منظــور اینکــه فهمیــده نشــود‪ ،‬بــه اســناد بهــادر یــا فلـزات قیمتــی مثــل طــا‬
‫و نقــره یــا احجــار قیمتــی ماننــد زمــرد‪ ،‬الجــورد و فیــروزه تبدیــل نماینــد و اندکــی بعــد در حــال پنهــان‬
‫کــردن یــا انتقــال ایــن اشــیا گرفتــار شــوند‪ .‬تحقق ایــن جــرم دو شــرط دارد‪:‬‬
‫‪ -‬اشــیای مذکــور بــا جــرم پول‌شــویی یــا جــرم تمویــل تروریــزم یــا یــک جــرم اصلــی (مقــدم)‬
‫دیگــر ماننــد قاچــاق مــواد مخــدر مرتبــط باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬قانون به ضبط انجماد یا مصادره وجوه و اموال مذکور حکم نموده باشد‪.‬‬
‫«ضبـــط» و «انجمـــاد» بـــه یـــک معنـــا می‌باشـــند‪ .‬بـــر طبـــق بنـــد ‪ 19‬مـــادۀ چهـــارم قانـــون‬
‫اجـــراآت جزائـــی‪ ،‬منظـــور از ضبـــط‪ ،‬حفـــظ و نگهـــداری یـــا کنتـــرول موقتـــی امـــوال منقـــول و‬
‫غیرمنق ــول اس ــت ک ــه مطاب ــق حک ــم قان ــون توس ــط مرج ــع‌ذیص ــاح ص ــورت می‌گی ــرد‪ .‬مص ــادره‬
‫ب ــر طب ــق بن ــد ‪ 20‬م ــادۀ ‪ ۴‬هم ــان قان ــون عب ــارت اس ــت از‪ :‬اخ ــذ جب ــری و بالع ــوض ام ــوال منق ــول‬
‫ی ــا غیرمنق ــول محکوم‌علی ــه ک ــه مطاب ــق اح ــکام قان ــون و فیصل ــه محکم ــه ذیص ــاح‪ ،‬مالکی ــت آن‬
‫بـــه دولـــت انتقـــال می‌یابـــد‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۷۹‬‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد اســت؛ بــه ایــن معنــا کــه شــخص بــا علــم بــه اینکــه ایــن‬
‫وجــوه یــا امــوال مرتبــط بــه جرایــم مذکــور می‌باشــند قصــدا ً آن‌هــا را پنهــان یــا خــاف حقیقــت‬
‫وانمــود کنــد یــا انتقــال دهــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‪:‬‬

‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 506‬کــود جـزا ماننــد مــواد قبــل‪ ،‬دو نــوع مجــازات را بـرای دو دســته از مرتکبیـن ‬
‫پیش‌بینــی کــرده اســت‪:‬‬
‫‪ -۱‬هــرگاه مرتکــب شــخص حقیقــی باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر یــا ج ـزای نقــدی ســی ه ـزار تــا‬
‫شــصت هــزار افغانــی یــا بــه هــر دو جــزا محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -۲‬هرگاه مرتکب شخص حکمی باشد به جزای نقدی شصت هزار تا دوصد و چهل هزار افغانی و‬
‫به تعلیق یا سلب جواز فعالیت برای مدت یک‌سال محکوم می‌گردد ( کود جزا ماده ‪.)506‬‬
‫مالحظــه می‌گــردد کــه شــخص حکمــی در مــاده ‪ 506‬کــود جــزا عــاوه بــر اینکــه جــزای‬
‫نقــدی‌اش ســنگین‌تر پیش‌بینــی شــده‪ ،‬مجــازات تعلیــق یــا ســلب جــواز فعالیــت تــا یک‌ســال نیــز‬
‫ب ـرای آن در نظــر گرفتــه شــده اســت و ایــن امــر بــه خاطــر مســؤولیت خطیــر اشــخاص حکمــی در‬
‫قبــال ایــن گونــه جرایــم می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه اشــخاص حکمــی کــه دولــت و جامعــه بــه آن‌هــا‬
‫اعتمــاد کــرده و بـرای انجــام برخــی فعالیت‌هــای مالــی و تجارتــی بــه آن‌هــا جــواز داده اســت نبایــد از‬
‫اعتمــاد عامــه‪ ،‬سوءاســتفاده نمــوده و بــه ارتــکاب جرایــم بپــردازد‪.‬‬

‫جزء یازدهم‪ :‬مصادره وجوه‪ ،‬دارائی و منفعت حاصله‬

‫در اینجا نخست عناصر مصادره وجوه‪ ،‬دارائی و منفعت حاصله وسپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬

‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 509‬کود جزا مستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫عنصــر مــادی مذکــور در مــادۀ ‪ ،509‬ارتــکاب یــا شــروع بــه ارتــکاب جــرم پول‌شــویی‪ ،‬تمویــل‬
‫تروریــزم یــا جــرم اصلــی می‌باشــد کــه شــخص بــر اثــر آن محکــوم شــده باشــد؛ از آن‌جــا کــه در ایــن‬
 ‫‪ ۱۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مــاده بحــث روی مصــادره امــوال ناشــی از جــرم می‌باشــد‪ ،‬قانون‌گــذار حکــم مصــادره امــوال ناشــی‬
‫از تمویــل تروریــزم و جــرم اصلــی را نیــز بیــان کــرده اســت‪ .‬منظــور از «جــرم اصلــی» جــرم مقــدم یــا‬
‫پیشــین ماننــد قاچــاق مــواد مخــدر اســت کــه بعــدا ً ممکــن اســت امــوال ناشــی از آن شستشــو گــردد‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی جــرم فــوق‪ ،‬علــم و قصــد می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه شــخص بــا علــم بــه اینکــه رفتــار‬
‫موردنظــر‪ ،‬پول‌شــویی‪ ،‬تمویــل تروریــزم یــا جــرم اصلــی اســت‪ ،‬قصــدا ً بــه ارتــکاب یــا بــه شــروع بــه‬
‫ارتــکاب آن اقــدام نماید‪.‬‬

‫‪ -3‬مجازات این جرم‬

‫مجــازات پیش‌بینــی شــده بــرای جرایــم مذکــور در مــادۀ ‪ ،509‬مجــازات اصلــی از نــوع مصــادره‬
‫می‌باشــد کــه بــه حکــم محکمــه‌ذی‌صــاح صــورت می‌گیــرد‪ .‬مــال مــورد مصــادره گاه موضــوع‬
‫جــرم‪ ،‬گاه محصــول جــرم و گاه ابـزار و آلــت جــرم بــه شــمار می‌آیــد‪ .‬قانون‌گــذار در اجـزای ‪ 2 ،1‬و‬
‫‪ 3‬فقــرۀ (‪ )1‬مــاده ‪ 509‬کــود جـزا بــه احــکام مصــادره تمامــی ایــن مــوارد اشــاره کــرده اســت‪ .‬موضــوع‬
‫مصــادره در جــزء ‪ 1‬فقــرۀ (‪ )1‬مــادۀ ‪ 509‬کــود جـزا‪ ،‬عوایــد ناشــی از جــرم اســت؛ بــه شــمول وجــوه‬
‫و دارائی‌هایــی کــه مســتقیم یــا غیرمســتقیم از عوایــد جرمــی بــه دســت آمــده یــا بــا چنیــن عایــدات‪،‬‬
‫مخلــوط یــا از آن مشــتق گردیــده و یــا از تبادلــه آن بــه دســت آمــده‪ ،‬می‌باشــد‪.‬‬
‫منظــور از «وجــوه و دارائی‌هایــی کــه بــه شــکل مســتقیم» از عوایــد جرایــم مذکــور بــه دســت‬
‫آمــده باشــد‪ ،‬بــه طــور مثــال همــان پولــی اســت کــه قـرار بــوده تطهیــر شــود و منظــور از «وجــوه یــا‬
‫دارائی‌هایــی کــه بــه شــکل غیرمســتقیم از عوایــد جرمــی بــه دســت آمــده»‪ ،‬بــه طــور مثــال خانــه یــا‬
‫زمینــی اســت کــه بــه منظــور پول‌شــویی عوایــد جرمــی خریــداری شــده اســت‪ .‬گاهــی ممکــن اســت‬
‫عایداتــی بــا عایــدات مــورد پول‌شــویی مخلــوط یــا از عایــدات مذکــور مشــتق شــده باشــد؛ ماننــد‬
‫اینکــه پول‌شــویان‪ ،‬پــول ناشــی از جــرم را ســرمایه‌گذاری کرده‌انــد و از ایــن ســرمایه‌گذاری وجــوه‬
‫و دارائــی دیگــری بــه دســت آمــده اســت‪ .‬منظــور از «تبادلــه» آن اســت کــه مثـاً پول‌شــویان‪ ،‬خانــه‬
‫یــا زمینــی را کــه از جرایــم مذکــور در مــاده ‪ 509‬کــود ج ـزا بــه دســت آورده‌انــد بــا موتــری تبادلــه‬
‫کرده‌انــد‪ .‬در ایــن مــورد موتــر مذکــور هــم مصــادره می‌شــود‪.‬‬
‫جــزء ‪ 2‬فقــرۀ (‪ )1‬مــادۀ ‪ 509‬بــه مصــادره وســایل و امکاناتــی پرداختــه اســت کــه از نظــر‬
‫حقوق‌دانــان‪ ،‬ابــزار و آلــت ارتــکاب جــرم بــه شــمار مــی‌رود و بــه تعبیــر قانون‌گــذار «وســایل و‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۸۱‬‬

‫امکاناتــی کــه در ارتــکاب جــرم پول‌شــویی‪ ،‬تمویــل تروریــزم یــا جــرم اصلــی مــورد اســتفاده ق ـرار‬
‫گرفتــه باشــد یــا قصــد اســتفاده از آن‌هــا بــرای ایــن منظــور وجــود داشــته باشــد»‪.‬‬
‫جــزء ‪ 3‬مــادۀ فقــرۀ (‪ )1‬مــاده ‪ 509‬کــود جــزا مذکــور از مصــادره وجــوه یــا دارائی‌هایــی یــاد‬
‫می‌کنــد کــه موضــوع جــرم بــوده و بــه نظــر قانون‌گــذار «دارائی‌هایــی کــه بــه منظــور ارتــکاب جرایــم‬
‫منــدرج در قانــون جلوگیــری از تمویــل تروریــزم اســتفاده شــده یــا قصــد اســتفاده از آن موجــود بــوده‬
‫یــا ب ـرای ارتــکاب آن‌هــا اختصــاص یافتــه اســت» منظــور از ایــن دارائی‌هــا‪ ،‬اموالــی اســت کــه در‬
‫مــادۀ هشــتم قانــون جلوگیــری از تمویــل تروریــزم بــه مصــادره آن‌هــا اشــاره شــده اســت‪.‬‬
‫قانون‌گــذار در جــزء ‪ 3‬فقــرۀ (‪ )1‬مــاده ‪ 509‬کــود ج ـزا از قانــون جلوگیــری از تمویــل تروریــزم‪،‬‬
‫بــه عنــوان نمونــه و الگــوی مصــادره امــوال موضــوع پول‌شــویی یــاد کــرده کــه در مصــادره امــوال‬
‫موضــوع جــرم پول‌شــویی هــم بــه ماننــد مصــادره امــوال موضــوع جــرم تمویــل تروریــزم بایــد عمــل‬
‫کــرد (شــرح کــود ج ـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۴۳ ،۱۴۴ :۳‬‬
‫جــزء ‪ 4‬فقــرۀ (‪ )1‬مــاده ‪ 509‬کــود جــزا بــه ایــن موضــوع اشــاره کــرده اســت کــه وجــوه و‬
‫دارائی‌هــای منــدرج اج ـزای ‪ 1‬تــا ‪ 3‬ایــن فقــره کــه بــه شــخص دیگــری منتقــل گردیــده باشــد‪ ،‬نیــز‬
‫مصــادره می‌گــردد؛ مگــر اینکــه مالــک در محکمــه ثابــت نمایــد کــه در مقابــل دریافــت چنیــن وجوه‬
‫یــا دارائی‌هــا قیمــت مناســب را پرداختــه یــا آن را در بــدل خدمــات معــادل بــه ارزش آن یــا از طریــق‬
‫مشــروع دیگــری بــه دســت آورده و از غیرقانونــی بــودن منشــأ چنیــن وجــوه و دارائی‌هــا آگاهــی‬
‫نداشــته اســت‪.‬‬
‫مــادۀ ‪ 509‬در فقره‌هــای (‪ )3( ،)2‬و (‪ )4‬احــکام دیگــری راجــع بــه مصــادره وجــوه یــا دارائی‌هــای‬
‫ناشــی از جــرم را بــه شــرح ذیــل بیــان می‌نمایــد‪:‬‬
‫‪ -۱‬هــرگاه وجــوه یــا دارائی‌هــای کــه بــه صــورت مســتقیم یــا غیرمســتقیم از عمــل جرمــی حاصــل‬
‫گردیــده بــا وجــوه یــا دارائی‌هــای کــه منابــع مشــروع بــه دســت آمــده مخلــوط باشــد‪ ،‬حکــم مصــادره‬
‫چنیــن وجــوه یــا دارائی‌هــا بــه انــدازه‌ای صــورت می‌گیــرد کــه بــا ارزش عوایــد وجــوه و دارائی‌هایــی‬
‫حاصلــه از جــرم‪ ،‬مطابــق ارزیابــی محکمــه‪ ،‬معــادل باشــد‪.‬‬
‫‪ -۲‬هــرگاه وجــوه یــا دارائی‌هایــی کــه حکــم بــه مصــادره آن صــادر گردیــده‪ ،‬دســتیاب شــده‬
‫نتوانــد‪ ،‬حکــم بــه مصــادره وجــوه و دارائی‌هــای معــادل آن صــادر می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -۳‬در حکــم مصــادره‪ ،‬انــدازه وجــوه یــا دارائی‌هــای قابــل مصــادره و تفصیــات ضــروری جهــت‬
‫تشــخیص و تعییــن آن مشــخص می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم سلب جواز فعالیت‬

‫در اینجا نخست عناصر جرم سلب جواز فعالیت وسپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر این جرم‬

‫عناصر این جرم چنانچه از ماده ‪ 507‬کود جزا مستفاد می شود‪ ،‬عبارت از‪:‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‪:‬‬
‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 507‬کــود جـزا بــه اشــخاص حقیقــی و حکمــی اشــاره می‌کنــد کــه مرتکــب ایــن‬
‫جــرم گردنــد؛ بــه ایــن معنــا کــه هــرگاه شــخص حکمــی جــرم پول‌شــویی را بیــش از یــک بــار مرتکب‬
‫شــود‪ ،‬جــواز فعالیــت آن بــه مــدت یــک ســال تــا پنــج ســال ســلب می‌شــود‪ .‬ایــن مــاده بــه طــور مثال‬
‫بــه شــرکت‌هایی اشــاره دارد کــه ممکــن اســت طــور مکــرر مرتکــب جــرم پول‌شــویی گردنــد؛ در‬
‫ایــن صــورت جــواز فعالیت شــان بــه مــدت یــک ســال تــا پنــج ســال ســلب می‌گــردد‪ .‬همچنیــن مــاده‬
‫مذکــور شــامل اشــخاص حقیقــی هــم می‌شــود؛ بــه ایــن ترتیــب کــه ممکــن اســت یــک شــخص‬
‫حقیقــی رئیــس یــک شــرکت بــوده و بیــش از یــک بــار مرتکــب جــرم پول‌شــویی شــود؛ در ایــن‬
‫صــورت جــواز فعالیــت شــرکت وی بــه مــدت یــک ســال تــا پنــج ســال ســلب می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم علــم و قصــد می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه شــخص حقیقــی یــا حکمــی‬
‫مذکــور بــا علــم بــه اینکــه عوایــد منشــأ جرمــی دارد‪ ،‬قصــدا ً آن را بـرای بیــش از یــک بــار انجــام دهد‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات این جرم‬

‫هــرگاه شــخص حقیقــی یــا حکمــی جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل دوم کــود جـزا را‬
‫بیــش از یک‌بــار مرتکــب گــردد‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات پیش‌بینــی شــده‪ ،‬بــه ســلب جــواز فعالیــت از‬
‫یــک تــا پنــج ســال نیــز محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــادۀ ‪.)507‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۸۳‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬راه‌های جلوگیری و مبارزه با پول‌شویی‬

‫پول‌شــویی کــه از آن بــه «شــریان خــون تجــارت جهانــی مــواد مخــدر» تعبیــر می‌شــود چنــان پیچیــده‬
‫اســت کــه تمهیــدات متــداول نتوانســته از شــیوه‌هایی کــه امــروز در این مراحــل بکار مـی‌رود جلوگیری‬
‫کنــد؛ بــه خصــوص کشــف مــوارد «پول‌شــویی مــدرن در فضــای ســایبر» کــه بــه نقل‌وانتقــال فزیکــی‬
‫نیــاز نــدارد‪ ،‬به‌طــور جــدی مشــکل اســت؛ از طرفــی جهانی‌شــدن موجــی اســت کــه بــه ســرعت از‬
‫ســرحدات‪ ،‬بخصــوص در حــوزه اقتصــاد عبــور می‌کنــد‪ .‬الزمــه جهانی‌شــدن اقتصــاد بــه حداقــل‬
‫رســیدن کنتــرول در تجــارت اســت‪ .‬عــاوه بــر آن بهره‌گیــری قاچاق‌بـران از افـراد ماهــر و حرفــوی در‬
‫پول‌شــویی‪ ،‬بــر پیچیدگــی و مشــکل‌تر شــدن کشــف مــوارد پول‌شــویی افــزوده اســت‪.‬‬
‫اکنــون بیــش از ‪ ۱۴۰‬کشــور قانــون مبــارزه بــا پول‌شــویی دارنــد و کشــورهای کــه هنــوز در قانــون‬
‫مجــازات آن‌هــا پول‌شــویی جــرم مســتقل تعریــف نشــده بــا پول‌شــویی بــا اســتفاده از قوانینــی کــه‬
‫به‌طــور ضمنــی بــه پول‌شــویی تــوأم بــا جرایــم دیگــر اشــاره دارد مبــارزه می‌کننــد؛ ولــی در عیــن‬
‫حــال ســاالنه بیــش از ‪ ۲/۸‬تریلیــون دالــر در جهــان پول‌شــویی می‌شــود‪ .‬در ســه دهــه پیــش آنچــه‬
‫فکــر مأموریــن مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر را مغشــوش می‌کــرد‪ ،‬جاســازی مــواد مخــدر بــود؛‬
‫ولــی اکنــون عــاوه بــر جاســازی کــه در آغــاز یــک پروســه قاچــاق مــواد مخــدر اهمیــت دارد‪ ،‬عقیــم‬
‫مانــدن ایــن مرحلــه نهایــی در جلوگیــری از قاچــاق مــواد مخــدر فوق‌العــاده مهــم اســت؛ زی ـرا اگــر‬
‫درآمــد حاصــل از آن مصــادره شــود تمــام فعالیت‌هــای قاچاق‌بــر بی‌نتیجــه می‌مانــد‪.‬‬
‫مبــارزه بــا انتقــال و اخفــای پــول حاصــل از جــرم‪ ،‬در جــون ‪ ۱۹۸۰‬بــه وســیله کمیتــه وزیــران‬
‫شــورای اروپــا بــه دول عضــو توصیــه شــد و اصطــاح پول‌شــویی در مراحــل قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫بــا تصویــب کنوانســیون بین‌المللــی مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر و روان‌گــردان در ســال ‪ ۱۹۸۸‬کــه‬
‫در آن تدابیــری بـرای ضبــط امــوال حاصــل از قاچــاق مــواد مخــدر اتخــاذ شــده‪ ،‬به‌صــورت جهانــی‬
‫در سیاســت پائیــن و حقــوق ج ـزای کشــورها مطــرح گردیــد و در مــوارد دیگــر از جملــه‪ :‬اعالمیــه‬
‫کمیتــه بــازل (دســامبر ‪ ،)۱۹۸۸‬کمیتــه مبــارزه بــا پول‌شــویی (‪ ،)۱۹۸۹‬منشــور اتحادیــه اروپــا (‪،)۱۹۹۰‬‬
‫دســتورالعمل اتحادیــه اروپــا (‪ ،)۱۹۹۱‬قطعنامــه ســازمان بین‌المللــی کمیســیون اوراق بهــادار (‪،)۱۹۹۲‬‬
‫اعالمیــه کنفرانــس بین‌المللــی کومایــور در ایتالیــا (‪.)۱۹۹۴‬‬
‫بیانیــه مبــارزه بــا شستشــویی در اجــاس خــاص مــواد مخــدر ملــل متحــد در ســال ‪ ۱۹۹۸‬تعقیــب‬
‫شــد و در کنوانســیون پالرمــو کــه از ســال ‪ ۲۰۰۰‬بــه امضــای ‪ ۱۴۷‬دولــت رســید و ‪ ۲۸‬کشــور آن را‬
‫تصویــب کرده‌انــد‪ ،‬به‌طــور قاطــع و عــام بــه صورتــی جهان‌شــمول بــر جــرم بــودن آن تأکیــد شــد‪.‬‬
 ‫‪ ۱۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در ســال ‪ ۱۹۸۹‬هفت‌کشــور عمــده صنعتــی‪ ،‬معــروف بــه جــی ‪ 7‬بـرای نخســتین بــار‪ ،‬شستشــوی‬
‫پــول آلــوده را رســماً یکــی از مســائل خطرنــاک دنیــا شــناختند و بــه اتفــاق‪ ،‬بــه منظــور هماهنگــی‬
‫چندملیتــی ب ـرای مبــارزه بــا آن‪ ،‬ســازمانی بــه نــام «نیــروی کاری عملیــات مالــی» تشــکیل دادنــد‪.‬‬
‫عضویــت در ســازمان بــرای کشــورهای دیگــر نیــز بــاز گذاشــته شــده و اکنــون همــه کشــورهای‬
‫عضــو اتحادیــه (‪ )DCEO‬بــه انضمــام هانگ‌کانــگ‪ ،‬ســنگاپور و شــورای همــکاری خلیــج فــارس و‬
‫کمیســیون اروپــا عضویــت آن را بــه عهــده دارنــد‪ .‬تمامــی اعضــای طــرح یادشــده‪ ،‬چهــل نــوع تدبیــر‬
‫مشــخص را ب ـرای ممانعــت از عملیــات شــویندگان پــول آلــوده امضــاء کرده‌انــد‪ .‬همچنــان تــاش‬
‫ب ـرای جلوگیــری از پول‌شــویی در ســطح کشــور‪ ،‬منطقــه و جهــان ادامــه دارد‪ ،‬ب ـرای نمونــه‪:‬‬
‫‪1‬ـ در آمریکا در سال ‪ ۱۹۸۶‬قانون کنترول پول‌شویی تصویب و اجرا شد‪.‬‬
‫‪2‬ـ در انگلســتان «قانــون جرایــم راجــع بــه قاچــاق مــواد مخــدر» در ســال ‪ ۱۹۸۶‬تصویــب شــد و‬
‫از اول ‪ ۱۹۸۹‬الزم‌االجـرا گردیــد و «مقرراتــی راجــع بــه پول‌شــویی» از اوایــل ‪ ۱۹۹۴‬بــه اجـرا درآمــد‪.‬‬
‫‪3‬ـ در اسکاتلند «قانون درآمدهای ناشی از جرم» در سال ‪ ۱۹۹۵‬تصویب شد‪.‬‬
‫‪4‬ـ جاپانی‌هــا در ســال ‪ ۱۹۹۱‬قانــون قاچــاق مــواد مخــدر را تصویــب و پول‌شــویی را جــرم‬
‫پنــداری کردنــد‪.‬‬
‫‪5‬ـ در ســال ‪ ۱۹۹۸‬کارشناســان چهــل کشــور در فرانســه بــا یکدیگــر مالقــات کردنــد تــا تدابیــری را‬
‫بـرای ممانعــت از پول‌شــویی در روســیه و اروپــای شــرقی اتخــاذ کننــد‪.‬‬
‫‪6‬ـ نماینــدگان ‪ ۱۴۰‬کشــور در ایتالیــا بــا یکدیگــر مالقــات کردنــد تــا ســتراتیژی واحــدی را بــا‬
‫جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی در پیــش گیرنــد‪.‬‬
‫‪7‬ـ نماینــدگان ‪ ۱۸۰‬کشــور در مصــر بــا یکدیگــر مالقــات کردنــد تــا یــک جبهــه جهانــی ب ـرای‬
‫مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‌یافته تشــکیل دهنــد‪.‬‬
‫‪8‬ـ وکالی څارنوالــی آمریــکا در واشــنگتن باهــم مالقــات کردنــد تــا مســؤولیت خــود را در قبــال‬
‫پــول آلــوده بررســی کننــد‪.‬‬
‫‪9‬ـ وزرای ‪ ۲۵‬کشــور در ارجنتایــن بــا هــم مالقــات کردنــد و متعهــد شــدند تــا دولت‌هــای خــود‬
‫را در مبــارزه بــا پول‌شــویی موظــف ســازند‪.‬‬
‫‪10‬ـ شــش صــد تــن از کارشناســان حقــوق بین‌المللــی در انگلســتان بــا یکدیگــر مالقــات کردنــد‬
‫تــا پیشــنهادهایی دربــاره تســهیل مقــررات رازداری بانک‌هــا ارائــه کننــد‪.‬‬
‫‪11‬ـ کنفرانــس بین‌المللــی مــواد مخــدر در مادریــد هســپانیا‪ ،‬بــا شــرکت پولیــس و سیاســتمداران‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۸۵‬‬

‫‪ ۹۰‬کشــور جهــان در مــاه مــی ‪ ،۲۰۰۷‬در رابطــه بــه روش جدیــد مــواد مخــدر از طریــق انترنــت‬
‫هشــدار داده می‌گویــد کــه‪ :‬در حــال حاضــر می‌تــوان از طریــق انترنــت مــواد کمیایــی تشــکیل‌دهنده‬
‫کوکاییــن را ماننــد کتــاب یــا نــوار موســیقی بــا کارت اعتبــاری خریــد (حبیبــی‪.)۱۳۴ :۱۳۹۲ ،‬‬
‫‪12‬ـ موافقت‌نامــه پاریــس پکــت در ســال ‪ ۲۰۰۳‬بــه منظــور کنتــرول قاچــاق مــواد مخــدر و کاهــش‬
‫تقاضــای مصرف‌کننــدگان در پایتخــت فرانســه بــه میــان آمد‪.‬‬
‫‪13‬ـ نشســت بین‌المللــی مبــارزه بــا مــواد مخــدر در کابــل‪ ،‬پایتخــت افغانســتان بــه اشــتراک‬
‫نماینــدگان ‪ ۵۶‬کشــور عضــو موافقت‌نامــه پاریــس بــه تاریــخ ‪ ۳۱‬اکتوبــر ‪ ۲۰۰۷‬برگــزار شــد‪.‬‬
‫بایـــد اذعـــان کـــرد‪ ،‬بـــا وصـــف تمامـــی تدابیـــر‪ ،‬جلوگیـــری از مراحـــل پول‌شـــویی در هیـــچ‬
‫کش ــوری در ح ــد مطل ــوب موفقی ــت نداش ــته‪ ،‬چنانک ــه در س ــال ‪ ۱۹۹۵‬بی ــش از ‪ ۳۵۰‬ملی ــارد دال ــر در‬
‫آمری ــکا شستش ــو ش ــده و گزارش ــات جدی ــد مق ــدار پول ــی را ک ــه در جه ــان پول‌ش ــویی می‌ش ــود‬
‫ســـاالنه بالـــغ ‪ ۲/۸‬تریلیـــون دالـــر می‌رســـاند‪ .‬مقـــداری پـــول آلـــوده کـــه از قاچـــاق مـــواد مخـــدر‬
‫در دنیـــا در گـــردش می‌باشـــد بـــه قـــدری زیـــاد اســـت کـــه ســـبب بـــه وجـــود آمـــدن «اقتصـــاد‬
‫زیرزمین ــی» ش ــده و همچن ــان در جه ــان اقتص ــاد‪ ،‬دال ــر نفت ــی‪ ،‬وج ــود دارد‪ ،‬بای ــد گف ــت‪« :‬دال ــر‬
‫هیروئینـــی» هـــم به‌طـــور غیـــر رســـمی موجـــود اســـت‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه تنــوع شــکل و شــیوه‌های پول‌شــویی و پیچیده‌تــر شــدن آن بــه برکــت پیشــرفت‌های‬
‫حاصلــه در علــم معاصــر (پول‌شــویی مــدرن در فضــای ســایبر) و اســتفاده از افـراد ماهــر و متخصــص‬
‫و تجربــه مبــارزه جهانــی در زمینــه جلوگیــری و محدود‌ســازی‌پول‌شــویی‪ ،‬در افغانســتان مبــارزه‬
‫علیــه آن دشــوارتر اســت ولــی عملــی می‌باشــد‪ .‬دشــوار از آن جهــت کــه منابــع اساســی پول‌شــویی‬
‫را قاچــاق مــواد مخــدر بخصــوص تریــاک و مشــتقات آن تشــکیل می‌دهــد؛ کــه بنابــر گزارشــات‬
‫بانــک جهانــی و ســازمان ملــل متحــد و دولــت آمریــکا ‪ ۹۰‬درصــد محصــوالت جهــان بــا وصــف‬
‫موجودیــت نیروی‌هــای نظامــی ناتــو‪ ،‬کمک‌هــای هنگفــت مالــی جهانــی و تدابیــری دولــت‪ ،‬در‬
‫افغانســتان تولیــد می‌شــود و موجودیــت بســتر راحــت و مســاعد‪ ،‬چــون وجــود فســاد مالــی و اداری‪،‬‬
‫توســعه‌نیافتگی بازارهــای مالــی؛ نــا آشــنایی دس ـت‌اندرکاران بازارهــای مالــی و بانک‌هــا قانونــی و‬
‫دیگــر عوامــل اجـرای بــه روش‌هــای پول‌شــویی و عملــی از جهــت کــه هنــوز پول‌شــویی بیشــتر بــه‬
‫ی کــه ســخن‬
‫اشــکال معمولــی و ســاده آن و کمتــر ســازمان‌یافته و مجهــز بــه ابـزار مــدرن‪ ،‬در صورتـ ‌‬
‫از ســهم قاچاق‌ب ـران بین‌المللــی در میــان نباشــد (امیــر حســن‪.)125 ،120 :1387 ،‬‬
 ‫‪ ۱۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار چهارم‪ :‬اقدامات افغانستان جهت مبارزه با جرم پول‌شویی‬

‫بــر اســاس ســفارش‌های گــروه کاری اقدامــات مالــی (‪ ،)FATF‬افغانســتان مکلــف اســت کــه واحــد‬
‫اســتخبارات مالــی ‪ FIU‬را ایجــاد نمایــد‪ .‬حکومــت افغانســتان‪« ،‬مرکــز تحلیــل معامــات و راپورهــای‬
‫مالــی افغانســتان» (واحــد اســتخبارات مالــی یــا ‪ )FIU‬مبتنــی بــه قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و‬
‫عوایــد ناشــی از جرایــم بــه منظــور جلوگیــری از سؤاســتفاده از سیســتم بانکــی و مالــی کشــور ب ـرای‬
‫فعالیت‌هــای مرتبــط بــا پول‌شــویی و تمویــل تروریــزم را در ســال ‪ 2006‬در چــوکات دافغانســتان‬
‫بانــک تأســیس کــرد‪ .‬هــدف اساســی قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‪،‬‬
‫حراســت و نگهــداری نظــام مالــی افغانســتان در مطابقــت و اطاعت‌پذیــری از قوانیــن‪ ،‬مقــررات‪،‬‬
‫میثاق‌هــا و پیمان‌هــای بین‌المللــی می‌باشــد‪ .‬واحــد اســتخبارات مالــی یــک نهــاد مســتقل عملیاتــی‬
‫بــوده و از نــگاه اداری در چارچــوب دافغانســتان بانــک (بانــک مرکــزی افغانســتان) ق ـرار دارد‪ .‬ایــن‬
‫مرکــز بــه منظــور رســیدن بــه اهــداف خویــش متعهــد بــه ارزش هــای ملــی و عمــل بــه تعهــدات‬
‫بین‌المللــی در راســتای مبــارزه علیــه پول‌شــویی و تمویــل تروریــزم می‌باشــد‪.‬‬
‫شــورای ملــی افغانســتان بــه تاریــخ ‪ 26‬جــوزای ‪ 1393‬قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد‬
‫ناشــی از جرایــم را تصویــب و رئیــس‌جمهــور حکومــت افغانســتان بــه تاریــخ ‪ 4‬ســرطان ‪ 1393‬آن را‬
‫توشــیح کــرد‪.‬‬
‫ایــن قانــون در (‪ )8‬فصــل و (‪ )70‬مــادۀ تدویــن یافتــه و از ســال مذکــور بدین‌ســو بــه اجـرا گذاشــته‬
‫شــده اســت‪ .‬نهــاد رســمی و اصلــی کــه قانــون مذکــور را عملــی می‌کنــد‪ ،‬همــان واحــد اســتخبارات‬
‫مالــی افغانســتان اســت کــه در ذیــل صالحیت‌هــای بانــک مرکــزی کشــور فعالیــت می‌کنــد‪ .‬اهــداف‬
‫قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‪ ،‬مطابــق مــادۀ (‪ )2‬قانــون ذکــر شــده چنیــن‬
‫صراحــت دارد‪« :‬مبــارزه بــا اســتعمال مؤسســات مالــی و تشــبثات و حرفه‌هــای غیــر مالــی مشــخص‬
‫منــدرج مــادۀ پنجــم ایــن قانــون‪ ،‬غــرض پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‪ ،‬تمویــل تروریــزم و‬
‫گســترش ســاح‌های کشــتار جمعــی»‪.‬‬

‫الف‪ :‬اصل شناخت مشتری‬

‫بانک‌هــا و مؤسســات مالــی ازجملــه مهم‌تریــن گذرگاه‌هــای پول‌شــویی هســتند؛ امــا ماهیــت‬
‫اقدامــات و فعالیت‌هــای آن‌هــا بــه گونـه‌ای اســت کــه اشــخاص و از جملــه مجرمین بـرای بهره‌بــرداری‬
‫از آن‌هــا نیازمنــد ارتبــاط و برخــورد بــا بانــک و مؤسســه مربوطــه هســتند؛ بنابرایــن چنانچــه بانک‌هــا‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۸۷‬‬

‫و مؤسســات مالــی نســبت بــه مشــتریان خــود شــناخت کافــی داشــته باشــند پروســه پول‌شــویی از‬
‫همــان قــدم اول متوقــف خواهــد شــد و احتمــال اســتفاده اف ـراد جنایتــکار از خدمــات مؤسســات‬
‫بانکــی و مالــی بـرای پول‌شــویی کاهــش می‌یابــد‪ .‬مؤسسـه‌های مالــی و اعتبــاری مکلف‌انــد هویــت‬
‫مشــتریان خــود را پیــش از افتتــاح حســاب‌های عــادی یــا حســاب‌های پس‌انــداز یــا انجــام هرگونــه‬
‫معاملــه تجارتــی شناســائی کنــد‪ .‬همیــن اصــل در قانــون متذکــره در مــادۀ ‪ ۱۲‬تســجیل گردیــده اســت‪.‬‬
‫همچنــان توجــه خــاص بــه معامــات بــزرگ و اقدامــات در رابطــه بــه کشــورهای پرخطــر و تدابیــر‬
‫مراقبتــی ب ـرای اشــخاص متبــارز سیاســی صــورت گرفتــه اســت؛ در صــورت عــدم تثبیــت هویــت‬
‫مشــتریان‪ ،‬امــکان پول‌شــویی در همیــن مؤسســات مالــی یــا اعتبــاری بــه عمــل می‌آیــد و قانون‌گــذار‬
‫افغانــی بــا پیش‌بینــی همیــن اصــل توانســته از وقــوع پول‌شــویی در ایــن مؤسســات جلوگیــری کنــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬نگهداری اسناد (حفظ اسناد)‬

‫یکــی از راهکارهایــی کــه در قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی در خصــوص مبــارزه بــا پول‌شــویی‬
‫پیش‌بینــی شــده اســت حفــظ اســناد اســت؛‬
‫‪ -1‬مرجــع راپور‌دهنــده مکلــف اســت تمــام اســناد ضــروری مربــوط بــه معامــات داخلــی و‬
‫بین‌المللــی انجــام شــده یــا نهایــی نشــده را از تاریــخ اجـرا یــا آغــاز بــه اجـرای آن‪ ،‬بــه مــدت حداقــل‬
‫پنــج ســال نگهــداری نماینــد‪.‬‬
‫‪ -2‬مرجــع راپور‌دهنــده مکلــف اســت‪ ،‬اطالعــات مربــوط بــه هویــت مشــتری و اســناد مصدقــه‬
‫مربوطــه‪ ،‬اســناد حســابات و مکاتبــات تجارتــی را کــه در جریــان مراقبــت از مشــتریان مطابــق احــکام‬
‫منــدرج فصــل دوم ایــن قانــون بــه دســت آمــده‪ ،‬بــه نحــوی کــه بـرای مقامــات داخلــی‌ذیصــاح قابل‬
‫دســترس باشــد‪ ،‬بــه مــدت حداقــل پنــج ســال یــا در صــورت ضــرورت یــا تجویــز مقامــات ذیصــاح‪،‬‬
‫بیشــتر از پنــج ســال بعــد از ختــم مناســبات تجارتــی یــا انجــام معاملــه نگهــداری نمایــد‪.‬‬
‫‪ -3‬گـزارش دهــی معامــات مشــکوک پــس از وارد شــدن پــول ناپــاک بــه نظــام بانکــی بــا توجه به‬
‫ل و انتقــاالت الکترونیکــی و انجــام معامــات متعــدد در زمــان انــدک موجــب شناســائی‬
‫ســهولت نقـ ‌‬
‫هویــت جرمــی پول‌هــا خواهــد شــد؛ از جانــب دیگــر ایــن مرحلــه از پول‌شــویی بهتریــن مرحلــه‬
‫کشــف ماهیــت واقعــی پول‌هــا اســت؛ بــه همیــن اســاس قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی بــا تعدیــل‬
‫اصــل رازداری بانکــی‪ ،‬مؤسســات مالــی را مؤظــف نمودنــد کــه معامــات مشــکوک بــه پول‌شــویی را‬
‫بــه مقامــات معیــن گــذارش نماینــد کــه در مــادۀ ‪ ۱۷‬چنیــن مشــعر اســت‪ :‬مرجــع راپور‌دهنــده مکلــف‬
 ‫‪ ۱۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اســت‪ ،‬در مــورد معامــات نقــدی ای کــه ارزش آن بیـش‌از حــد منــدرج مقــرره مربــوط باشــد‪ ،‬مطابــق‬
‫شــکلیات و مــدت زمــان پیش‌بینــی شــده بــه مرکــز تحلیــل و معامــات و راپورهــای مالــی گ ـزارش‬
‫ارایــه نمایــد‪ .‬بایــد عــاوه نمــود کــه قانــون متذکــره در مــادۀ ‪ ۱۸‬طــی پنــج فقــره معامــات مشــکوک‬
‫را تذکــر داده اســت‪.‬‬

‫ج‪ :‬تعدیل اصل رازداری حرفوی‬

‫مؤسســات مالــی بــه خصــوص بانک‌هــا طبــق مقــررات داخلــی خــود در جهــت جــذب مشــتری و‬
‫جلــب رضایــت آن‌هــا‪ ،‬مقرراتــی دارنــد کــه اسـرار و اطالعــات مشــتریان کامـاً محرمانــه نگهــداری‬
‫و از افشــای آن جلوگیــری شــود؛ امــا از آن جایــی کــه جنایتــکاران و شستشــو کننــدگان بـرای انتقــال‬
‫عوایــد حاصــل از ارتــکاب جرایــم ســازمان‌یافته از بانک‌هــا و دیگــر مؤسســات و نهادهــای مالــی‬
‫اســتفاده می‌کننــد همــکاری ایــن مؤسســات بــا مأموریــن مبــارزه بــا پول‌شــویی کمــک شــایانی در‬
‫کشــف جــرم و جلوگیــری از موفقیــت عملیــات پول‌شــویی می‌توانــد داشــته باشــد‪.‬‬
‫بنابرایــن در قانــون جلوگیــری از پول‌شــویی در فقــرۀ ‪ ۱‬مــادۀ (‪ )۴۵‬دربــاره مرجــع راپــور دهنــده‪،‬‬
‫آمریــن یــا مدیـران و کارمنــدان چنیــن ذکــر بــه عمل آمــده اســت‪ :‬مطابــق احکام ایــن قانــون معلومات‬
‫یــا راپورهــا را بــه اداره مربوطــه ارایــه نمــوده باشــد‪ ،‬ایــن عمــل نقــص محرمیــت بانکــداری یــا مســلکی‬
‫یــا ق ـرارداد پنداشــته نمی‌شــود‪ .‬دعــوای جزائــی و مؤیــدات تأدیبــی و انضباطــی) مســلکی) بــاالی‬
‫آن‌هــا تطبیــق نمی‌گــردد‪ ،‬مگــر اینکــه عمل شــان بــا ســوءنیت انجــام شــده باشــد‪.‬‬

‫د‪ :‬عدم اطالع‌رسانی به مشتری در ارتباط به گزارش موارد مشکوک‬

‫یکــی از تکالیــف کــه جهــت تســهیل عملیــات کشــف و تعقیــب جــرم پول‌شــویی مــورد توجــه اســناد‬
‫بین‌المللــی قـرار گرفتــه اســت ایــن اســت کــه مؤسســات مالــی پــس از اعــام مــوارد مشــکوک‪ ،‬گزارش‬
‫شــدن معاملــه بــه مقامــات‌ذیصــاح را بــه اطــاع مشــتری نرســاند‪ .‬ایــن راهــکار جهــت جلوگیــری از‬
‫همــکاری مؤسســات مالــی و کارمنــدان آن‌هــا بــا مجرمیــن و جلوگیــری از بی‌نتیجــه مانــدن عملیــات‬
‫کشــف و تعقیــب جــرم توصیــه شــده اســت (ربانــی‪.)۱۴۵ :۱۳۹۵ ،‬‬
‫قانــون متذکــره جلوگیــری از پول‌شــویی در فقــرۀ ‪ ،۵‬مــادۀ ‪ ۱۸‬در مــورد گـزارش مــوارد مشــکوک‬
‫چنیــن صراحــت دارد‪ :‬مرجــع راپــور دهنــده‪ ،‬آمریــن و کارمنــدان آن‌هــا مکلــف می‌باشــد تــا از اطــاع‬
‫بــه مشــتری یــا هــر شــخص دیگــر در مــورد ارســال راپورهــا و معلومــات منــدرج ایــن مــاده بــه واحــد‬
‫اســتخبارات مالــی یــا هــر مرجــع‌ذی‌صــاح مســؤول رســیدگی بــه قضایــای پول‌شــویی یــا تمویــل‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۸۹‬‬

‫تروریــزم‪ ،‬خــود داری نماینــد‪ .‬ایــن ممنوعیــت شــامل تبادلــه معلومــات بیــن آمریــن و کارمنــدان‬
‫مؤسســه مالــی یــا تشــبث یــا حرفــه غیرمالــی مشــخص و همچنیــن تبادلــه معلومــات بــا وکیــل قانونــی‬
‫آن‪ ،‬مرجــع‌ذیصــاح و مراجــع تنفیــذ قانــون نمی‌گــردد‪.‬‬

‫و‪ :‬آموزش کارکنان و کارمندان‬

‫مکلفیــت مؤسســات مالــی در تعییــن هویــت دقیــق واقعــی مشــتریان‪ ،‬همچنیــن دقــت و توجــه خــاص‬
‫بــه معامــات پیچیــده و غیرمعمــول کــه هیــچ هدفــی قانونــی و یا اقتصــادی ظاهــری و مشــخص ندارند‬
‫و اطــاع ایــن مــوارد بــه مقامــات مســؤول و بــه طــور کلــی انجــام تکالیــف و وظایــف مؤسســات مالــی‬
‫در ارتبــاط بــه مبــارزه بــا پول‌شــویی تمــام آن مســتلزم ایــن اســت کــه مدیـران و کارکنــان آن مؤسســات‬
‫از قبــل آموزش‌هــای الزم را در ایــن خصــوص دیــده باشــند‪.‬‬
‫چــون شــیوه‌ها و وســایل و چــال و فریبــی کــه پولشــویان ب ـرای موفقیــت عملیــات خــود بــه کار‬
‫می‌برنــد همــواره در حــال تغییــر و تحــول اســت؛ الزم اســت ایــن آمــوزش نیــز به‌طــور مســتمر و‬
‫پیوســته بــوده تــا کارکنــان مؤسســات نیــز بــا ایــن شــیوه‌ها و چــال و فریب‌هــا و بــه دنبــال آن شناســائی‬
‫و مبــارزه بــا آن‌هــا آشــنا شــوند‪ .‬در ارتبــاط بــه آموزش مســلکی کارکنــان و کارمنــدان یکــی از وظایف‬
‫مرکــز‪ ،‬تحلیــل معامــات و راپورهــای مالــی می‌باشــد کــه در فقــرۀ ‪ 5‬مــادۀ ســی و دوم قانــون متذکــره‬
‫تســجیل گردیــده اســت‪.‬‬

‫ز‪ :‬تأسیس مرکز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانستان یا واحد استخبارات مالی‬
‫مرکـز تحلیـل معاملات و راپورهای مالی مـن حیث واحد اسـتخبارات مالی پس از تصویب و توشـیح‬
‫قانـون مبـارزه علیه تطهیر پول و عواید ناشـی از جرایم در سـال ‪ ۲۰۰۴‬میالدی تأسـیس شـد‪ .‬در ارتباط‬
‫بـه تأسـیس مرکـز تحلیـل معامالت و راپورهـای مالی در مادۀ بیسـت و پنجـم به صراحت آمده اسـت‪:‬‬
‫(‪ )۱‬مرکـز تحلیـل معاملات و راپورهـای مالـی توسـط دافغانسـتان بانک تأسـیس و تشـکیل آن مطابق‬
‫سفارشـات گـروه کاری اقدامات مالی تنظیـم می‌گردد (حبیبـی‪.)۷۸ :۱۳۹۲ ،‬‬
‫فقــرۀ (‪ )2‬مرکــز تحلیــل معامــات و راپورهــای مالــی یگانــه اداره مســؤول دریافــت‪ ،‬تجزیه‌وتحلیل‬
‫گزارشــات معامــات مشــکوک و ســایر معلومــات مربــوط بــه پول‌شــویی‪ ،‬جرایــم اصلــی و تمویــل‬
‫تروریــزم و نشــر و نتایــج تحلیلــی گزارشــات مذکــور مطابــق بــه احــکام ایــن قانــون می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -1‬واحــد اســتخبارات مالــی‪ :‬مادهــای‪ ،‬پنجــم‪ ،‬هفدهــم و هجدهــم قانــون جلوگیــری از‬
‫پول‌شــویی و عوایــد ناشــی از جرایــم‪ ،‬تمامــی مؤسســات مالــی‪ ،‬تشــبثات و حرفه‌هــای غیرمالــی‬
 ‫‪ ۱۹۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مشــخص را مکلــف نمــوده تــا در مــورد معامــات نقــدی کــه ارزش آن بیشــتر از حــد منــدرج مقــرره‬
‫مربوطــه و گـزارش معامــات مشــکوک‪ ،‬مطابــق شــکلیات و مــدت زمــان پیش‌بینــی شــده بــه واحــد‬
‫اســتخبارات مالــی افغانســتان ارائــه نماینــد‪.‬‬
‫مرکـز تحلیـل معاملات و راپورهای مالـی افغانسـتان (‪ )Fintraca‬من حیث واحد اسـتخبارات مالی‬
‫(‪ )FIU‬پـس از تصویـب و توشـیح قانـون مبـارزه علیـه تطهیـر پـول و عوایـد ناشـی از جرایـم در سـال‬
‫‪ 2004‬میلادی تأسـیس شـد‪ .‬هـدف اساسـی ایـن قانون حراسـت و اسـتحکام هرچه بیشـتر نظـام مالی‬
‫افغانسـتان و اطاعت‌پذیـری از میثاق‌هـا و پیمان‌هـای بین‌المللی می‌باشـد‪ .‬واحد اسـتخبارات مالی یک‬
‫نهـاد نیمه‌مسـتقل اسـت کـه در چارچـوب د افغانسـتان بانک فعالیـت می‌کند ‪.‬‬
‫‪ -2‬هـدف‪ :‬هـدف عمـده مرکـز تحلیـل معاملات و راپورهـای مالـی افغانسـتان‪ ،‬جلوگیـری از‬
‫سوءاسـتفاده‌های آن عـده افـرادی اسـت کـه عوایـد خویـش را از طریـق فعالیت‌هـای غیـر مشـروع به‬
‫دسـت آورده باشـند و نیز افرادی که در راسـتای تمویل و حمایت از تروریزم از آن اسـتفاده می‌کنند؛‬
‫بـا ایـن حـال‪ ،‬مرکز تحلیل معاملات و راپورهای مالی افغانسـتان در اسـتحکام هر چه بیشـتر نظام مالی‬
‫افغانسـتان‪ ،‬توانمند‌سـازی نظـام مالی کشـور جهت مـراودات با نظام‌هـای مالی جهان‪ ،‬رشـد اقتصادی‪،‬‬
‫سـرمایه‌گذاری و شـکوفایی افغانسـتان در آینـده نقـش قابـل توجهی ایفـا می‌کند‪.‬‬
‫‪ -3‬وظایـف‪ :‬مرکـز تحلیل معامالت و راپورهای مالی افغانسـتان به منظور بـرآوردن اهداف خویش‬
‫معلومـات را از منابـع مختلـف جمـع‌آوری و تحلیـل می‌کنـد‪ .‬ایـن منابـع شـامل نهادهایی‌اند کـه قانوناً‬
‫مکلـف بـه ارایـه گزارش بـه مرکز تحلیل معاملات و راپورهای مالی افغانسـتان در موقع کشـف فعالیت‬
‫مشـکوک و همچنـان گزارش‌هـای معاملات نقـدی باالتـر از مبلـغ تعییـن شـده که از سـوی ایـن اداره‬
‫در پرتـو مفـاد قانـون مشـخص می‌گـردد می‌باشـند‪ .‬بایـد گفت کـه مرکز تحلیـل معاملات و راپورهای‬
‫مالـی افغانسـتان بـه تمام معلومـات و دیتابیس‌های مربوط به حکومت افغانسـتان دسترسـی دارد‪ .‬هرگاه‬
‫تحلیـل ایـن معلومـات حاکـی از احتمـال اسـتفاده نامشـروع از نظـام مالـی کشـور باشـد‪ ،‬مرکـز تحلیل‬
‫معاملات و راپورهـای مالی افغانسـتان بـا مقامات تنفیذ قانـون همکاری الزم نموده تـا فعالیت‌های غیر‬
‫قانونـی مشـکوک را بررسـی و تعقیـب نماینـد‪ .‬در کنـار این همـه‪ ،‬مرکز تحلیـل معاملات و راپورهای‬
‫مالـی افغانسـتان برای حمایـت از تحلیل‌ها و بررسـی‌های خویش و حمایت از تحلیل‌ها و بررسـی‌های‬
‫همـکاران خارجـی تـا حدودی که از سـوی قانون مجاز اسـت‪ ،‬به سـطح بین‌المللی همـکاری می‌کند‪.‬‬
‫سـایر وظایـف مرکـز تحلیـل معاملات و راپورهای مالی افغانسـتان شـامل آمـوزش آن عـده نهادهایی‬
‫اسـت کـه قانونـاً مکلف بـرای گزارش دهـی به ایـن مرکزند‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۹۱‬‬

‫در ایــن میــان اداراتــی کــه مســؤولیت طــرح‪ ،‬تدویــن و انکشــاف قوانیــن و مقــررات را بــه منظــور‬
‫حمایــت از اهــداف مبــارزه علیــه تطهیــر پــول بــه ســطح کشــور و همــکاری بین‌المللــی و منطقــوی‬
‫در شناســائی فعالیت‌هــای مشــکوک و اقدامــات متقابــل مبــارزه بــا تطهیــر پــول دارنــد‪ ،‬نیــز تحــت‬
‫پوشــش برنامه‌هــای آموزشــی و آگاهــی قــرار می‌گیرنــد‪.‬‬
‫‪ -4‬محرمیــت‪ :‬واحــد اســتخبارات مالــی نقــش مهمــی را کــه بــه حیــث وســاطت‌گر مســتقل‬
‫میــان نهادهــای گزارش‌دهنــده و تنفیــذ قانــون بــه عهــده دارد‪ ،‬بــه خوبــی درک می‌کنــد‪ .‬ایــن واحــد‬
‫مکلفیت‌هــا و تعهــدات قانونــی خویــش را جهــت حراســت از منابــع و محرمیــت معلومــات حاصلــه و‬
‫نیــز نحــوه کاربــرد ایــن معلومــات براســاس مفــاد قانــون بـرای اســتفاده قانونــی جــدا ً رعایــت می‌کنــد ‪.‬‬
‫‪ -5‬تشــکیل‪ :‬واحــد اســتخبارات مالــی یــک معاونیــت داشــته کــه بخش‌هــای اداری و تکنالــوژی‬
‫معلوماتــی‪ ،‬تحلیــل و ارتبــاط‪ ،‬قانــون پذیــری‪ ،‬منطقــوی تحــت اثــر آن فعالیــت دارنــد ‪.‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬پیشنهادات چهل گانه گروه خاص اقدام مالی (‪)5( )FATF‬‬
‫جهت مبارزه پول شویی‬
‫پیشنهاد شماره ‪ :1‬‬
‫‪ -‬اتخاذ رویکرد مبتنی بر ریسک و اقدامات متناسب با ریسک در هر مورد‪.‬‬
‫‪ -‬موسســات مالــی و مشــاغل و حرفــه هــای غیرمالــی ریســک هــای خــود را در رابطــه بــا پــول‬
‫شــویی و تامیــن مالــی تروریــزم شناســایی کننــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪:2‬‬

‫‪ -‬تنظیــم سیاســت های مالــی بــا آگاهــی از ریســک های شناســائی شــده و بازنگــری منظــم‬
‫آن هــا‪.‬‬
‫‪ -‬همکاری سازمان های مسئول در سطح ملی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪:3‬‬

‫جرم انگاری پول شویی بر مبنای کنوانسیون ویانا و پالرمو‪.‬‬

‫‪.5‬گــروه خــاص اقــدام مالــی ســازمانی بیــن دولتــی اســت کــه در ســال ‪ 1989‬بــا ابتــکار کشــور هــای ‪ G7‬ب ـرای مبــارزه بــا‬
‫پولشــویی در مقــر ســازمان همــکاری اقتصــادی و توســعه در کشــور فرانســه شــهر پاریــس تأســیس شــد‪.‬‬
‫‪financial Action Task Force‬‬
 ‫‪ ۱۹۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫پیشنهاد شماره ‪:4‬‬

‫انجــام اقداماتــی ماننــد آنچــه در کنوانســیون های مذکــور و کنوانســیون "تامیــن مالــی تروریــزم" مقــرر‬
‫شــده تــا مقامــات ذیصــاح بتواننــد امــوال و در آمدهــای حاصــل از جرایــم مذکــور را مســدود‪،‬‬
‫توقیــف و مصــادره کننــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪:5‬‬

‫جــرم انــگاری تامیــن مالــی تروریــزم‪ ،‬تامیــن مالــی ســازمان های تروریســتی و افــراد تروریســت و‬
‫تعییــن آنهــا بــه عنــوان جرایــم منشــا پول شــویی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 6‬‬

‫تحریم تامین مالی تروریزم بر اساس اختیارات شورای امنیت و فصل هفتم منشور ملل متحد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 7‬‬

‫اج ـرای تحریــم هــای مالــی هدفمنــد ب ـرای حصــول اطمینــان از اینکــه وجــه یــا دارایــی در اختیــار‬
‫اشــخاص یــا نهادهایــی قـرار نگیــرد کــه بــه تهیــه و اســتفاده از ســاح هــای کشــتار جمعــی بپردازنــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 8‬‬

‫توجــه بــه ســازمان های غیرانتفاعــی و اطمینــان از اینکــه تروریســت ها از آنهــا اســتفاده نکــرده یــا منابع‬
‫آنهــا را بـرای مقاصــد خــود اســتفاده نکنند‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 9‬‬

‫قوانین داخلی کشورها در زمینه رازداری نباید مانع از اجرای پیشنهاد های گروه خاص شود‪.‬‬
‫‪ -‬شناسائی کافی مشتریان و نگهداری سوابق‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 10‬‬

‫شناسائی مشتری و خودداری از نگهداری حساب های بی نام و جعلی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 11‬‬

‫نگهداری سوابق معامالت داخلی و بین المللی حداقل به مدت ‪ 5‬سال‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۹۳‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 12‬‬

‫اتخاذ تدابیر بیشتر در مورد اشخاص سیاسی خارجی و کنترول مستمر روابط کاری با آنها‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 13‬‬

‫جمــع آوری طالعــات کافــی دربــاره موسســه یــا بانــک کارگ ـزار و حســاب های کارگ ـزاری مــورد‬
‫اســتفاده مســتقیم اشــخاص ثالــث‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 14‬‬

‫اشخاصی که به نقل و انتقال پول اشتغال دارند باید دارای مجوز باشند‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 15‬‬

‫موسســات مالــی بایــد بــه رســک های ناشــی از کاربــرد تکنالوژی هــای جدیــد هوشــیار باشــند و بـرای‬
‫کاهــش ریســک ناشــی از آنهــا تدابیــر مناســب اتخــاذ کننــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 16‬‬

‫کسب اطالعات دقیق درباره فرستنده و دریافت کننده وجوه از طریق نقل و انتقال الکترونیکی ‪.‬‬
‫‪ -‬حصــول اطمینــان از رعایــت قطعنامه هــای شــورای امنیــت در رابطــه بــا ممنوعیــت تامیــن مالی‬
‫تروریــزم در مــورد انتقــاالت الکترونیکــی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 17‬‬

‫مراحــل شناســائی مشــتری و آشــنائی بــا مشــاغل مرتبط به شــرط رعایــت الزامات مشــروح در پیشــنهاد‬
‫ممکــن اســت بــه اشــخاص ثالــث واگــذار شــود ولــی مســئولیت نهائــی به عهــده موسســه مالی اســت‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 18‬‬

‫موسســات مالــی بایــد اطمینــان حاصــل کننــد کــه شــعب خارجــی آنهــا و نیــز موسســات تابعــۀ کــه‬
‫ســهام عمــده آنهــا را در اختیــار دارنــد تدابیــر ضــد پول شــویی و تامیــن مالــی تروریــزم منطبــق بــا‬
‫پیشــنهاد های گــروه خــاص در کشــور میزبــان را رعایــت مــی کننــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 19‬‬

‫در صورتــی کــه گــروه خــاص کشــوری را بــا ریســک بــاال اعــام نمایــد‪ ،‬کشــورها بایــد بتواننــد‬
 ‫‪ ۱۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اقدامــات متناســب بــا ریســک باالتــر را نســبت بــه آن کشــور انجــام دهنــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 20‬‬

‫در صــورت شــک نســبت بــه یــک معاملــه‪ ،‬موسســه مالــی بایــد بــه موجــب قانــون ملــزم بــه گـزارش‬
‫معاملــه مشــکوک بــه واحــد اطالعــات مالــی باشــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪:21‬‬

‫مصونیــت گـزارش دهنــده معامــات مشــکوک از مســئولیت جزائــی و مدنــی ناشــی از نقــض قوانیــن‬
‫ناظــر بــه افشــای اطالعــات‪ ،‬اگــر بــا حســن نیــت عمــل کــرده باشــد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 22‬‬

‫مشاغل و حرفه های غیرمالی زیر باید ضوابط شناسائی مشتریان و نگهداری سوابق را رعایت کنند‪:‬‬
‫– قمارخانه ها‬
‫– مکان های معامالت ملکی‬
‫– معامله گران فلزات و سنگ های گران بها‬
‫– وکاال‪ ،‬مدیران و حسابداران‬
‫– ارائه دهندگان خدمات شرکتی‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 23‬‬

‫مشــاغل تحــت قســم‪ ،‬معامله گـران فلـزات و ســنگ های گران بهــا‪ ،‬و ارائــه دهنــدگان خدمات شــرکتی‬
‫بایــد معامالــت مشــکوک را گـزارش دهند‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 24‬‬

‫اتخــاذ تدابیــری ب ـرای ممانعــت از سوءاســتفاده از اشــخاص حقوقــی بــه منظــور پنهــان نگهداشــتن‬
‫ذینفــع واقعــی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 25‬‬

‫اتخــاذ تدابیــری بــه منظــور عــدم سوءاســتفاده از ســاختارهای حقوقــی بــه منظــور پول شــویی و تامیــن‬
‫مالــی تروریــزم ‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۹۵‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 26‬‬

‫اعمال نظارت کافی در مورد موسسات مالی‪.‬‬
‫عدم صدور مجوز برای تاسیس بانک های مجازی (پوستۀ)‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 27‬‬

‫اختیــارات کافــی بــه نظــارت کننــده گان بــرای تفتیــش و در صــورت لــزوم اعمــال مجازات هــای‬
‫انضباطــی و مالــی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 28‬‬

‫وضع مقررات و اعمال نظارت بر مشاغل و حرفه های غیر مالی معین‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 29‬‬

‫تاســیس واحــد اطالعــات مالــی بـرای دریافــت و تحلیــل گزارش هــای معامــات مشــکوک و انتشــار‬
‫نتایــج حاصــل‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 30‬‬

‫در صــورت لــزوم‪ ،‬مراجــع اعمــال قانــون ب ـرای مــوارد تعقیــب پول شــویی و تامیــن مالــی تروریــزم‬
‫تحقیقــات مــوازی انجــام دهنــد و اگــر الـزام باشــد تحقیقــات مشــترک بــا همــکاری مراجــع ذیصــاح‬
‫ســایر کشــورها انجــام شــود‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪ :31‬مراجع اعمال قانون باید‪:‬‬

‫به اطالعات موردنیاز دسترسی داشته باشند‪.‬‬
‫‪ -‬بــا اســتفاده گســترده از فنــون مناســب (عملیــات مخفیانــه‪ ،‬شــنود و ‪ ) ...‬تحقیقــات قضائــی را‬
‫انجــام دهنــد‪.‬‬
‫‪ -‬از واحد اطالعات مالی اطالعات دریافت کنند‬
‫‪ -‬به ذینفع واقعی حساب شخص حقیقی یا حقوقی توجه داشته باشند‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 32‬‬

‫اتخاذ تدابیر مناسب برای کشف انتقال فزیکی برون سرحد پول و اسناد قابل معامله بی نام‪.‬‬
 ‫‪ ۱۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 33‬‬

‫تهیه آمار جامع از؛ گزارش معامالت مشکوک‪ ،‬تحقیقات‪ ،‬تعقیب قانونی و معاضدت های قضائی‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 34‬‬

‫تهیه رهنمود برای موسسات مالی و مشاغل و حرفه های غیرمالی مجازات ها‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 35‬‬

‫تدویــن مجازات هــای مناســب و بازدارنــده جزائــی‪ ،‬مدنــی و یــا اداری ب ـرای برخــورد بــا اقدامــات‬
‫پول شــویی و تامیــن مالــی تروریــزم‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 36‬‬

‫پیوستن به کنوانسیون ویانا و کنوانسیون پالرمو و ‪ ...‬اجرای کامل آنها‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 37‬‬

‫اجـرای گســترده تریــن ســطح ممکــن از معاضــدت قضائــی در خصــوص پول شــویی و تامیــن مالــی‬
‫تروریــزم بیــن کشــورها‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 38‬‬

‫توانائــی الــزم بــرای جوابگویــی فــوری بــه درخواســت های کشــورهای خارجــی‪ ،‬مصــادره بــدون‬
‫محکومیــت جزائــی‪ ،‬اداره امــوال مصــادره شــده‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 39‬‬

‫پیــش بینــی اســترداد در قوانیــن داخلــی‪ ،‬ایجاد چارجــوب قانونی بـرای آن‪ ،‬درخواســت های اســترداد‪،‬‬
‫پروســۀ شــفاف برای اســترداد‪.‬‬

‫پیشنهاد شماره ‪: 40‬‬

‫ایجاد گسترده ترین سطح همکاری بین المللی‪.‬‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۹۷‬‬

‫گفتار ششم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه جرم پول شویی‬

‫بــا توجــه بــه اثـرات مخــرب و زیان‌بــار اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬سیاســی و فرهنگــی پول‌شــویی امــروزه‬
‫ضــرورت جلوگیــری از تبدیــل‪ ،‬نقــل و انتقــال‪ ،‬پذیــرش یــا تملــك دارائی‌هــا بــا منشــأ غیرقانونــی‬
‫كامـاً احســاس می‌گــردد‪ .‬در صــورت عــدم مبــارزه بــا پول‌شــویی حلقه‌هــای پیشــین و پســین مبــارزه‬
‫بــا مفاســد اقتصــادی ناقــص می‌باشــد از ای ـن‌رو كشــورها ب ـرای مبــارزه بــا پول‌شــویی ابتداع ـاً بایــد‬
‫نســبت بــه تصویــب و اج ـرای قانــون مبــارزه بــا پول‌شــویی كــه یكــی از اقدامــات مفیــد و زیربنایــی‬
‫ب ـرای ریش ـه‌كنی اقدامــات جرمــی و فســاد مالــی اســت اقــدام نماینــد‪ .‬زی ـرا اج ـرای قانــون می‌توانــد‬
‫بــه برق ـراری امنیــت و ثبــات اقتصــادی در كشــور منجــر شــود و عرصــه بــر رفتارهــای جرمــی تنــگ‬
‫نمایــد و صاحبــان پول‌هــای كثیــف را بــه‌ســادگی قابــل شناســائی نمایــد‪ .‬اگرچــه عــدۀ معتقدنــد كــه‬
‫اجــرای قانــون مبــارزه پول‌شــویی موجــب خــروج ســرمایه از كشــور می‌گــردد‪ .‬ولــی در صورتــی‬
‫كــه بــا جــرم اقتصــادی برخــورد اقتصــادی شــود و نــه برخــورد سیاســی موجــب ایجــاد امنیــت بیشــتر‬
‫اقتصــادی می‌شــود‪ .‬در این‌جــا بــه برخــی از راهكارهــای مبــارزه بــا پول‌شــویی اشــاره می‌نمائیــم‪.‬‬
‫الــف‪ :‬عضویــت در معاهــدات پولــی و مالــی بین‌المللــی و اســتفاده از امكانــات آن‌هــا بــرای‬
‫مقابلــه بــا پول‌شــویی‪ ،‬مصونیــت هــر كشــور را در مقابــل پول‌شــویی بیشــتر می‌نمایــد‪ .‬آنچــه كــه‬
‫اهمیتــی فراتــر از قوانیــن پول‌شــویی یافتــه ‌‪ ،‬چگونگــی تعامــات و همگرایی‌هــای منطقــه‌ای و‬
‫بین‌المللــی میــان كشــورها ب ـرای اســتقرار چترهــای نظارتــی و كنتــرول ی مبــارزه بــا پول‌هــای كثیــف‬
‫اســت (محــور همكاری‌هــای بین‌المللــی در مبــارزه بــا پول‌شــویی‪ ،‬جلوگیــری‪ ،‬كنتــرول‪ ،‬كشــف و‬
‫مبــارزه اســت)‪ .‬از ای ـن‌رو كشــورها كــه واقفنــد بــه تنهایــی قــادر بــه مبــارزه بــا پول‌شــویی نیســتند و‬
‫ایــن مبــارزه ماهیــت بین المللــی و فرامــرزی دارد‪ ،‬تــاش می‌نماینــد بــا پیوســتن بــه توافق‌نامه‌هــای‬
‫منطقــۀ یــا الحــاق بــه كنوانســیون‌های بین‌المللــی و یــا مشــاركت در دیگــر موافقت‌نامه‌هــای جهانــی‬
‫از آفــات مخــرب و زیانبــار پول‌شــویی بكاهنــد؛‬
‫ب‪ :‬سیاســت كنتــرول و نظــارت بــر ارزهــای خارجــی و به‌كارگیــری شــیوه‌های نظارتــی به‌منظــور‬
‫ممانعــت از پول‌شــویی توســط كاركنــان دولــت و آموزش‌هــای ضــد پول‌شــویی بــه كاركنــان بانك‌هــا‬
‫ی ‪I.M.F‬؛‬
‫و صرافی‌هــا و اســتفاده از كمك‌هــای فنـ ‌‬
‫ج‪ :‬اصالح ساختار مالیاتی كشور و جلوگیری از فرار مالیاتی پول‌شویان؛‬
‫د‪ :‬از آن‌جــا كــه شــبكه بانكــی و صندوق‌هــای قرض‌الحســنه بهتریــن وســیله ب ـرای تطهیــر پــول‬
‫می‌باشــند‪ ،‬بازســازی واســطه‌های مالــی شــبكه بانكــی و مؤسســات اعتبــاری می‌توانــد نقــش كلیــدی‬
 ‫‪ ۱۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و مؤثــری در جهــت جلوگیــری از گســترش پول‌شــویی ایفــا نمایــد؛‬

‫هـــ‪ :‬فاصله‌گرفتــن از اقتصــاد دولتــی و ایجــاد فضــای ســالم رقابتــی در اقتصــاد‪ ،‬زمینــه را ب ـرای‬
‫مبــارزه بــا پول‌شــویی فراهــم می‌نمایــد؛‬
‫و‪ :‬ایجاد و استقرار نهادی سازماندهی شده و تشكیالت مقتدر جهت مبارزه با پول‌شویی؛‬
‫ز‪ :‬چــون پول‌شــویان از ثــروت و قــدرت باالیــی برخوردارنــد و اكثــرا ً نیــز بــا یكدیگــر بــه‬
‫مبادلــه مالــی می‌پردازنــد برخــی از پول‌شــویان كامــاً مســلط بــه تکنالوژی‌هــای اطالعاتــی نظیــر‬
‫اینترنــت یــا شــیوه‌های جدیــد تجــارت الكترونیــك هســتند لــذا زمــان آن فــرا رســیده اســت كــه‬
‫نظام‌هــای اطالعاتــی و امنیتــی‪ ،‬نظامــی كشــورها بــه قلمــرو ایــن حیطه‌هــای تکنالــوژِی وارد شــده‬
‫و در چهارچــوب تجویز‌هــای قانونــی بتواننــد پیام‌هــای اینترنتــی یــا وب‌ســایت‌های پول‌شــویان را‬
‫رمزیابــی و فیلترگــذاری كننــد؛‬
‫ح‪ :‬بــا نام‌كــردن حســاب‌های بانكــی بی‌نــام در زمــان افتتــاح حســاب‌ها و بســتن این‌گونــه‬
‫حســا ب‌ها؛‬
‫ط‪ :‬وجــود گزارشــات آمــاری یكــی از ابزارهــای مهــم ب ـرای عملیــات ضــد پول‌شــویی اســت بــا‬
‫اســتفاده از گزارشــات آمــاری دقیــق‪ ،‬امــكان برنامه‌ریــزی مطمئــن ب ـرای عملیــات ضــد پول‌شــویی‬
‫وجــود دارد؛‬
‫ی‪ :‬اجـرای عملیـات بانكـداری اسلامی در جریـان مبـارزه بـا پول‌شـویی‪ .‬گرچـه در فعالیت‌هـای‬
‫افـراد در بانكـداری اسلامی و هم‌چنیـن سـایر معاملات اصل بر صحت اسـت‪ ،‬با این وجود سیاسـت‬
‫بانك‌هـای اسلامی بایـد بر این باشـد كـه طریقی برای تطهیـر درآمدهایی كـه از طریق غیرمجـاز فراهم‬
‫شـده‪ ،‬نگردنـد‪ ،‬ضمـن این‌كـه اصل تحریم ربـا و حرمت فعالیت‌های باطـل (الَ تَأْكُلُـوا أَ ْم َوالَكُـ ْم بَی َن ُ‬
‫ك ْم‬
‫بِالْ َب ِ‬
‫اطـلِ) از خصوصیـات بانكداری اسلامی در حذف ریشـه پدیده پول‌شـویی اسـت و بدیهی اسـت‬
‫چنان‌چـه بتـوان ثابـت كرد سـپردۀ در بانك اسلامی از طریـق غیرمجاز تجهیـز گردیده براسـاس احكام‬
‫دینـی ایـن سـپرده را می‌تـوان ضبـط كـرد و به صاحـب اصلی آن مسـترد نمود‪.‬‬
‫در نهایــت بایــد گفــت بــا جــرم اعالم‌نمــودن پول‌شــویی و تصویــب و اجــرای قوانیــن بــرای‬
‫بانكــداری كــه كلیــه بانك‌هــا و شــعب داخــل و خــارج كشــور را از پول‌شــویی دور ســازد می‌تــوان‬
‫بســتر مناســب را جهــت عملیــات ضــد پول‌شــویی ایجــاد نمــود‪.‬‬
‫در وضعی ــت موج ــود افغانس ــتان‪ ،‬موجودی ــت پول ش ــویی‪ ،‬وج ــود مبال ــغ هنگف ــت پ ــول نق ــد‬
‫در دس ــت افــراد و ت ــداوم ترزی ــق آن در اقتص ــاد ب ــه ی ــک واقعی ــت ان ــکار ناپذی ــر تبدی ــل ش ــده‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۱۹۹‬‬

‫اس ــت و ب ــا توج ــه ب ــر ادام ــه جن ــگ و ناامن ــی‪ ،‬فس ــاد وضع ــف مدی ــرت در کش ــور و ع ــدم پالس ــی‬
‫روشــن و نبــود همــکاری جــدی نیروهــای خارجــی مســتقر در افغانســتان و ق ـرار داشــتن افغانســتان‬
‫در همس ــایگی کش ــورهای مس ــتهلک و کری ــدور قاچ ــاق م ــواد مخ ــدر و تقاض ــای و س ــیع بازاره ــای‬
‫ف ــروش در اروپ ــا‪ ،‬آمری ــکا و افریق ــا‪ ،‬بعی ــد ب ــه نظ ــر میرس ــد ک ــه ب ــه س ــادگی در آین ــده نزدی ــک‬
‫جلوگی ــری وی ــا ح ــد اق ــل مح ــدود س ــاخت ‪.‬‬
‫از طرفــی دیگــر افغانســتان بایــد بازســازی شــود و بازســازی نیازمنــد منابــع مالــی می باشــد‪ .‬بن ـاً‬
‫علیرغــم چگونگــی ماهیــت منابــع پول هــا‪ ،‬بهتــر خواهــد بــود‪ ،‬که نخســت جلــو خــروج آنرا از کشــور‬
‫گرفــت‪ .‬زمینه هــای اســتفاده موثــر و قانونــی را طــوری مســاعد نمــود کــه تدریجـاً توجــه از عرصه های‬
‫مالیــه گریــز و پروژه هــای زود ثمــر پــر بــازده کوتــاه مــدت بــه عرصه هــای تولیــدی و صنعتــی در‬
‫چــوکات برنامه هــای کالن و درازمــدت منتقــل‪ ،‬تــا زمینــه فعالیت هــای غیــر قانونــی دیگــر نگــردد‬
‫(واصــل‪ .)۱۴۶ -۱۴۰ :1398 ،‬زیـرا هــر تدبیــری دیگــر نــه موثــر اســت و نــه ممکــن و از جانبی نســبت‬
‫بــه هــر قرضــه خارجــی در دســترس و ارزان می باشــد‪ .‬در اینجــا ســخن از انتخــاب بــد و بدتــر مطــرح‬
‫اســت‪ .‬سبکدوشــی فــوری مســولین مبــارزه بــا فســاد‪ ،‬و مــواد مخــدر‪ ،‬و توظیــف افـراد صــادق وپــاک‬
‫و همزمــان‪ ،‬تربیــت و پــرورش تیم هــا وگروپ هــای متخصــص در زمینــه تــاش گــردد تــا کشــت و‬
‫تولیــد مــواد مخــدر بــه شــکل همــه جانبــه متوقــف شــود‪ ،‬تــا منابــع تمویــل جنــگ ترویســتان و ســود‬
‫جــوی مافیــا از بیــن بــرود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نتیجه‌گیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل می توان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫پول‌شــویی بــه مجموعــه اعمالــی گفتــه می‌شــود کــه طــی آن معامــات و درآمــدۀ نامشــروع‬
‫شــکلی کام ـاً قانونــی می‌گیرنــد و از تعقیــب و مجــازات قانــون رهایــی می‌یابنــد‪ .‬پول‌شــویی یکــی‬
‫از عواملــی اســت کــه موجــب فســاد اقتصــادی جوامــع می‌شــود و آنــان را از پیشــرفت و توســعه‬
‫اقتصــادی بازمــی‌دارد‪ .‬همچنــان کــه در بســیاری از کشــورها شــاهد ضعــف فعالیــت اقتصــادی بــه‬
‫خاطــر اســتفاده از پول‌هــای نامشــروع هســتیم؛ امــا آنچــه چهــره پول‌شــویی را بیــش از بیــش زشــت‬
‫جلــوه می‌دهــد‪ ،‬دســتگاه‌های مجرمیــن و انجــام عملیــات بانکــی توســط آن‌هاســت کــه گاه بــه عنــوان‬
‫جریانــی خــارج از نظــام اقتصــادی موجــب فلــج شــدن چرخه‌هــای پولــی و مالــی کشــورها می‌شــود‪.‬‬
‫از جملــه مشــکالت کــه پول‌شــویی ب ـرای جامعــه بــه وجــود م ـی‌آورد‪ ،‬گســترش فســاد اداری و‬
‫رشــوه‌خواری و اختــاس‪ ،‬کاهــش اشــتغال مولــد‪ ،‬اختــال در رونــد ســرمایه‌گذاری‪ ،‬بی‌ثباتــی و‬
‫ناپایــداری اقتصــادی‪ ،‬رشــد تــورم و افزایــش فاصلــه طبقاتــی را می‌تــوان ذکــر کــرد همچنیــن عــدم‬
‫مبــارزه بــا پول‌شــویی موجــب شــیوع بیشــتر جرایــم شــده و تمایــل بــه ســرمایه‌گذاری در فعالیت‌هــای‬
‫مولــد را کاهــش داده و موجــب تضعیــف بنیان‌هــای اقتصــادی کشــور می‌گــردد‪.‬‬
‫بایــد خاطــر نشــان کــرد همــان گونــه کــه کشــور محبــوب مــا افغانســتان در زمینــه فســاد اداری‬
‫در دنیــا مقــام نخســت را بــه خــود اختصــاص داده اســت‪ ،‬از لحــاظ پول‌شــویی و تطهیــر پــول نیــز‬
‫افغانســتان در جهــان پیشــرو بــوده و ناامن‌تریــن کشــور از ایــن منظــر نیــز می‌باشــد و ایــن موقــف‬
‫خــود نمایانگــر ارتبــاط نزدیــک و غیرقابــل انــکار پول‌شــویی بــا فســاد اداری می‌باشــد و اینکــه بــه‬
‫خوبــی و وضاحــت مشــخص می‌شــود کــه چـرا حاکمــان فاســد ایــن ســرحد و بــوم در طــول ‪13 -12‬‬
‫ســال گذشــته قانــون تطهیــر پــول را تصویــب ننمودنــد‪ ،‬چــون در صــورت تصویــب ایــن قانــون قــادر‬
‫نبودنــد پول‌هــای حاصلــه از فســاد خویــش را تطهیــر نماینــد‪.‬‬
‫همچنــان پدیــده پول‌شــویی بــر پیکــره اقتصــادی یــک کشــور اث ـرات زیانبــاری را وارد می‌کنــد‬
‫کــه ســبب تضعیــف و یــا حتــی تخریــب کلیــه بخش‌هــای اقتصــادی از جملــه بخــش اقتصــاد کالن‪،‬‬
‫بخــش واقعــی‪ ،‬بخــش عمومــی‪ ،‬بخــش مالــی و پولــی و دیگــر بخش‌هــا اقتصــادی می‌گــردد‪ .‬لــذا‬
‫معضــل پول‌شــویی را بایــد جــدی گرفــت و ب ـرای مبــارزه بــا آن هــر چــه ســریع‌تر اقــدام نمــود‪.‬‬
‫در نظـام حقوقـی افغانسـتان اصطالح پول‌شـویی یک اصطالح نوظهـور و جدید اسـت که جدیدا ً‬
‫شـامل فرهنـگ و قامـوس اصطالحـات حقوقـی گردیـده اسـت‪ .‬در مبحـث آخـر ایـن فصـل موقـف‬
 ‫ییوشلوپ ‪،‬مود لصف ‪۲۰۱‬‬

‫قوانیـن جزائـی در پول‌شـویی در سیسـتم حقوقـی افغانسـتان تلاش جدیـد بـرای مبـارزه با پول‌شـویی‬
‫از سـال ‪ ۱۳۸۳‬آغـاز شـده کـه قبـل از آن در ارتبـاط بـا پول‌شـویی هیچ نوع نـص موجود نبـود‪ .‬دولت‬
‫افغانسـتان از یـک سـو تحـت تأثیـر فشـار جامعـه جهانی بـه خصـوص تهدیـدات اقتصـادی از جانب‬
‫بانـک چیـن و بانک‌هـای جهانـی بـرای نخسـتین بـار در سـال ‪ ۱۳۸۳‬تالش خـود را به منظور مبـارزه با‬
‫پول‌شـویی شـروع نمـوده اسـت در این سـال با تصویـب قانون مبـارزه علیه تطهیـر پول و عواید ناشـی‬
‫از جرایـم و در سـال ‪ ۱۳۹۳‬قانـون تحـت عنـوان جلوگیـری از پول‌شـویی و عواید ناشـی از جرایم و در‬
‫سـال ‪ ۱۳۹۶‬در کـود جـزای افغانسـتان‪ ،‬در کتـاب دوم‪ ،‬بـاب ششـم در فصـل دوم من حیـث جرم تلقی‬
‫گردیـده‪ ،‬مصادیـق جرم پول‌شـویی بیان گردیده‪ ،‬راهکارهای مشـخص بـرای مبارزه با پول‌شـویی برای‬
‫مؤسسـات مالـی افغانسـتان تعییـن گردیده و بـرای مرتکبین جرم پول‌شـویی اشـخاص حقیقی‪ ،‬حکمی‬
‫و عضـو سـازمان‌یافته جنایتـکار مجازات مشـخص تعیین گردیده اسـت‪.‬‬
‫بـــرای تحقـــق جلوگیـــری از جرایـــم پول‌شـــویی‪ ،‬بایـــد در نخســـت قوانیـــن جامـــع موجـــود‬
‫باش ــد‪ ،‬بع ــد حکومت‌ه ــا ارادۀ قاط ــع بــرای عمل ــی ش ــدن قوانی ــن داش ــته باش ــند‪ ،‬و در گامِ بع ــدی‪،‬‬
‫بانک‌ه ــا و ادارۀ اس ــتخبارات مال ــی ک ــه زی ــر نظ ــر بان ــک مرک ــزی فعالی ــت می‌کن ــد افــراد مس ــلکی‬
‫و متخص ــص را اس ــتخدام کنن ــد ت ــا بتوانن ــد معام ــات مش ــکوک‪ ،‬حس ــاب‌های مش ــکوک و غی ــر‬
‫عـــادی را بررســـی‪ ،‬تحلیـــل و ارزیایـــی کنـــد و در نهایـــت در هماهنگـــی بـــا نهادهـــای قضائـــی‪،‬‬
‫پولی ــس و نهاده ــای مرتب ــط دیگ ــر اق ــدام کنن ــد‪.‬‬
‫یــک نهــاد بــه تنهایــی موفــق نمی‌شــود‪ ،‬بایــد هیــات رهبــری حکومــت در امــر کار مشــترک‬
‫مبــارزه علیــه پول‌شــویی مصمــم باشــد و بخش‌هــای فعــال ایــن عرصــه را نظــارت و بررســی کنــد و‬
‫خواســتار گزارش‌هــای ســاالنه‌یی باشــد کــه چــه پیشــرفت‌ها و دس ـت‌آورد‌هایی عایــد شــده و چــه‬
‫تهدید‌هایــی پیشــرو ق ـرار دارنــد‪.‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫قاچاق انسان‬
 ‫مقدمه‬

‫قاچاق انسـان پدیدۀ خطرناکی اسـت که در قرن بیسـت و یکم تمامی جامعۀ جهانی از جمله افغانسـتان‬
‫را تهدیـد می کنـد و بـه عنـوان یکـی از جرایم سـازمان‌یافته در سـطح ملـی و بین‌المللـی‪ ،‬در چند دهه‬
‫اخیر رشـد کمی و کیفی قابل‌توجهی در بین سـایر جرایم سـازمان‌یافته داشـته اسـت‪.‬‬
‫بــه رغــم تمامــی تالش‌هــای صــورت گرفتــه در ســطح ملــی و بین‌المللــی ب ـرای مبــارزه بــا ایــن‬
‫پدیــده جرمــی‪ ،‬متأســفانه بــه لحــاظ ســود فـراوان اشــکال مختلــف قاچــاق انســان‪ ،‬نــه تنها این مشــکل‬
‫ریشــه کــن نشــده اســت‪ ،‬بلکــه هــر روز ابعــاد گســترده‌تر و اشــکال نوینــی بــه خــود گرفتــه اســت‪.‬‬
‫برایــن اســاس‪ ،‬ســازمان ملــل در راســتای وظیفــه ذاتــی خویــش‪ ،‬یعنــی تأمیــن صلــح و امنیــت‬
‫جهانــی و بــا هــدف گســترش همکاری‌هــای بین‌المللــی جهــت جلوگیــری‪ ،‬کنتــرول و ســرکوب‬
‫ایــن جرایــم‪ ،‬بــه تاریــخ ‪ ۱۵‬نوامبــر ســال ‪ ۲۰۰۰‬م طــی قطعنامــه شــماره ‪ ،۵۵/۲۵‬کنوانســیون مبــارزه بــا‬
‫جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی (کنوانســیون پالرمــو) و دو پروتوکــول ضمیمــه آن‪ ،‬یعنــی پروتوکــول‬
‫جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق انســان بــه خصــوص زنــان و اطفــال (پروتوکــول قاچــاق‬
‫انســان) و پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران را تصویــب کــرد‪ .‬ســپس پروتوکــول ســوم را در زمینه‬
‫قاچــاق اســلحه و مهمــات بــه تصویــب رســاند‪ .‬ایــن کنوانســیون و پروتوکول‌هــای آن به عنــوان رهنماء‬
‫و چارچوبــی بـرای جرم‌پنــداری ایــن اعمــال و مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‌یافته از جملــه قاچــاق انســان‬
‫بایــد در کشــورهای عضــو مــورد پذیــرش و اجــرا قــرار گیــرد (بیابانــی‪ .)۱۲۴ :۱۳۹۰ ،‬امــا قبــل از‬
‫تصویــب کنوانســیون پالرمــو و پروتوکــول قاچــاق انســان‪ ،‬توافــق جهانــی در مــورد تعریــف قاچــاق‬
‫انســان وجــود نداشــت‪ .‬بــر ایــن پایــه گزارش گــر خــاص ســازمان ملــل در مــورد خشــونت علیــه‬
 ‫‪ ۲۰۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫زنــان‪ ،‬در پنجــاه و ششــمین نشســت کمیســیون حقــوق بشــر بیــان کــرد‪« :‬در حــال حاضــر توافقــی‬
‫جهانــی در مــورد تعریــف قاچــاق انســان و جــود نــدارد»‪ .‬کلمــه قاچــاق به‌وســیله عواملــی مختلــف‬
‫بـرای توصیــف اعمالــی بــکار مـی‌رود کــه از مســاعدت در مهاجــرت داوطلبانــه گرفتــه تــا بهره‌کشــی‬
‫جنســی‪ ،‬انتقــال افـراد بــا توســل بــه زور‪ ،‬تهدیــد‪ ،‬اغفــال‪ ،‬خشــونت و امثــال آن‪ ،‬بــه قصد انتفــاع مادی‬
‫در نوســان هســتند‪ .‬افــزون بــر ایــن توصیــف تاریخــی قاچــاق‪ ،‬منســوخ و فاقــد تعریفــی مطلــوب بوده‬
‫و جوابگــوی واقعیت‌هــای موجــود دربــاره نقل‌وانتقــال اف ـراد و ماهیــت و گســتره سوءاســتفاده ذاتــی‬
‫یــا اتفاقــی در جــرم قاچــاق نیســت؛ بلکــه در کنــار دیدگاه‌هــای منســوخ در مــورد عناصــر متشــکله‬
‫قاچــاق انســان کــه برگشــت بــه اوایــل قــرن نوزدهــم دارد‪ ،‬مفاهیــم جدیــدی از قاچــاق وجــود دارد‬
‫کــه ناشــی از ضــرورت برآورده‌کــردن نیازهــای جــاری قربانیــان قاچــاق‪ ،‬بــه طــور کل و زنــان بــه طــور‬
‫خــاص اســت؛ بنابرایــن‪ ،‬تعاریــف جدیــد نیــز بایــد بــه طــور خــاص در راســتای حمایــت و توســعه‬
‫حقــوق قربانیــان قاچــاق ســازمان‌دهی شــود‪.‬‬
‫افغانســتان نیــز از جملــه کشــورهای اســت کــه در آن جــرم قاچــاق انســان بــه کثــرت صــورت‬
‫می‌گیــرد؛ بنــاً بــه برخــی گزارش‌هــا‪ ،‬افغانســتان هــم کشــور مبــدأ قاچــاق انســان می‌باشــد و هــم‬
‫کشــور معبــر قاچــاق انســان؛ از ســوی دیگــر‪ ،‬همــان طــور کــه در گذشــته تذکــر داده شــد‪ ،‬افغانســتان‬
‫عضــو کنوانســیون پالرمــو بــوده و پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق انســان را نیــز امضــاء نمــوده اســت؛‬
‫بنابرایــن بــه منظــور مبــارزه مؤثــر بــا ایــن پدیــده و متعهــد مانــدن بــه تعهــدات بین‌المللــی خویــش‪،‬‬
‫قانون‌گــذار افغانــی در کــود جـزای در ســال ‪ 1396‬ایــن پدیــده جهانــی شــمول را طــی مــواد ‪ 510‬تــا‬
‫‪ ،520‬قاچــاق انســان را جــرم دانســته و ب ـرای فاعلیــن آن مجــازات در نظــر گرفتــه اســت‪.‬‬
‫پدیــده قاچــاق انســان بــه خصــوص قاچــاق اطفــال یــک پدیــده جهان‌شــمول بــوده و طبــق اســناد‬
‫موجــود ســاالنه حــدود (‪ )900 -800‬ه ـزار انســان در سراســر جهــان قاچــاق می‌شــوند‪ .‬اگــر بــه ایــن‬
‫آمــار کســانی را کــه در داخــل کشــورها قاچــاق یــا اختطــاف می‌شــوند‪ ،‬اضافــه نمائیــم‪ ،‬بــه مراتــب‬
‫بیــش از ایــن آمــار خواهــد بــود‪.‬‬
‫امــا در افغانســتان طبــق گزارش‌هــای منتشــره توســط وزارت خارجــه امریــکا‪ ،‬مؤسســات و‬
‫ســازمان‌های بین‌المللــی مثــل (آی او ام) و‪ ...‬پدیــده قاچــاق شــکل حادتــری بــه خــود گرفتــه اســت‪.‬‬
‫قاچــاق انســان بــه تجــارت انســان گفتــه می‌شــود‪ ،‬بیشــتر بــا هــدف برده‌گــی جنســی‪ ،‬بیــگاری و‬
‫سوءاســتفاده تجــاری جنســی بــرای قاچاق‌بــران یــا افــراد دیگــر صــورت می‌گیــرد‪.‬‬
‫ایــن شــکل نویــن از بــرده‌داری می‌توانــد شــامل همســری در قالــب ازدواج اجبــاری‪ ،‬اســتخراج‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۰۷‬‬

‫اعضــای بــدن یــا آن از جملــه بـرای رحــم اجــاره‌ای و حــذف تخمــک‪ ،‬انتقــال‪ ،‬دریافــت و اســتخدام‬
‫انســان‌ها ب ـرای وادار کــردن بــه تن‌فروشــی یــا مجبــور کــردن بــه کارهایــی ســخت و طاقت‌فرســا در‬
‫فابریکه‌هــا‪ ،‬رســتورانت‌ها‪ ،‬مــزارع و دامداری‌هــا و پروژه‌هــای ســاختمانی باشــد‪ .‬قاچــاق انســان‬
‫گ افـزار و مــواد مخــدر‪ ،‬ســومین تجــارت غیرقانونــی در دنیــا بــه شــمار مـی‌رود‬
‫پــس از قاچــاق جنـ ‌‬
‫و از انــواع رایــج آن قاچــاق اطفــال می‌باشــد‪ .‬قاچــاق انســان ممکــن اســت در داخــل یــک کشــور‬
‫یــا برعکــس بــه شــکل برون‌ســرحدی انجــام شــود‪ .‬قاچــاق انســان بــه دلیــل تجــاوز‪ ،‬سوءاســتفاده از‬
‫حقــوق قربانیــان جنایــت علیــه شــخص بــه شــمار م ـی‌رود و البتــه بــه مفهــوم تبــادل انســان اســت و‬
‫الزامـاً بــا جابجایــی فــرد همـراه نیســت‪ .‬مطابــق گـزارش ســازمان بین‌المللــی کار (‪ ،)ILO‬تنهــا شــاخه‬
‫کار اجبــاری (یکــی از شــاخه‌های قاچــاق انســان) در ســال ‪ ۲۰۱۴‬حــدود ‪ ۱۵۰‬میلیــارد دالــر در ســال‬
‫بـرای قاچاق‌بـران ســود داشــته اســت‪ .‬در ســال ‪ ،۲۰۱۲‬ایــن ســازمان تعــداد ‪ ۲۱‬میلیــون قربانــی را کــه‬
‫در معــرض بــرده‌داری مــدرن افتــاده بودنــد تخمیــن زد؛ از ایــن تعــداد‪۲،۱۴ ،‬میلیــون (‪ )٪۶۸‬بــه عنــوان‬
‫نیــروی کار‪ ،‬اســتثمار شــده بودنــد و ‪ ۴ ،۵‬میلیــون (‪ )٪۱۰‬بــه صــورت تحمیلــی بــه کار اجبــاری گرفتــه‬
‫شــده بودنــد‪ .‬قاچــاق انســان بــه عنــوان یکــی از ســریع‌ترین فعالیت‌هــای رو بــه افزایــش ســازمان‌های‬
‫جنایــت کار بین‌المللــی شــناخته می‌شــود‪ .‬قاچــاق انســان بــه عنــوان نقــض حقــوق بشــر توســط‬
‫معاهــدات بین‌المللــی محکــوم شــناخته شــده اســت‪ .‬همچنیــن‪ ،‬قاچــاق انســان موضــوع یکــی از‬
‫دســتورالعمل‌ها (‪ )en‬در اتحادیــه اروپــا اســت‪ .‬وزارت خارجــه امریــکا بــه مناســبت روز جهانــی علیــه‬
‫قاچــاق انســان‪ ،‬لســتی از کشــورهایی را کــه در جهــان بیشــترین قاچــاق انســان در آن صــورت می‌گیــرد‬
‫اعــام کــرد کــه کشــور افغانســتان در ســال ‪ 2016‬مقــام دوم را از ایــن لحــاظ بــه خــود اختصــاص‬
‫داد‪ .‬بــه گـزارش آوا‪ ،‬نهــاد امــداد و انکشــاف ســریع (‪ )FRD‬بــه مناســبت بزرگداشــت از ایــن روز در‬
‫افغانســتان می‌گویــد‪ :‬بــا اینکــه رتبــه افغانســتان نســبت بــه ســال‌های گذشــته تغییــر نکــرده‪ ،‬امــا آمــار‬
‫قاچــاق انســان در کشــور افزایــش یافتــه اســت‪ .‬بــر پایــه گـزارش ســاالنه وزارت خارجــه ایاالت‌متحــده‬
‫در هــر ‪ 30‬ثانیــه یــک انســان قربانــی قاچــاق انســان در جهــان می‌شــود (ایثــار‪.)167 :1390 ،‬‬
‫بــر اســاس آمارهــای موجــود‪ ،‬حــدود ‪ 80‬فیصــد از قربانیــان قاچــاق انســان‪ ،‬زنــان و دختــران‬
‫هســتند و ‪ 46‬فیصــد از کل قربانیــان قاچــاق انســان بــه انگیــزه سوءاســتفاده جنســی ربــوده می‌شــوند‪.‬‬
‫ایــن در حالــی اســت کــه آمــار قاچــاق زنــان و دختـران در کشــور پاکســتان و برخــی کشــورهای حــوزه‬
‫خلیــج فــارس در حــال افزایــش اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۲۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫در ایــن مبحــث روی مفهــوم قاچــاق انســان‪ ،‬مراحــل جهانی‌شــدن مبــارزه بــا قاچــاق انســان‪ ،‬عوامــل‬
‫و زمینه‌هــای قاچــاق زنــان و دختـران‪ ،‬خصوصیــات‪ ،‬انــواع و عوامــل اساســی بــه میــان آمــدن پدیــده‬
‫قاچــاق انســان و دیــدگاه شــریعت اســام مــورد بحــث و بررســی قـرار خواهنــد گرفــت‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬قاچاق انسان‬

‫در این گفتار روی مفهوم لغوی‪ ،‬اصطالحی قاچاق انسـان در کود جزای افغانسـتان و اسـناد بین‌المللی‪،‬‬
‫قاچاق انسـان در اساسـنامه محکمه جزائی بین‌المللی و عوامل آن بحث خواهد شـد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬قاچاق در لغت‬

‫کلمـه قاچـاق در اصـل ریشـه ترکـی دارد و در لغتنامه‌هـا و فرهنگ‌هـا معنی نسـبتاً مشـابه بـرای آن ذکر‬
‫شـده اسـت‪ .‬در لغت‌نامـه دهخـدا ایـن کلمـه بـه عنـوان اسـم و صفـت شـناخته شـده اسـت و معـادل‬
‫آن ایـن گونـه آمـده اسـت‪« :‬بـرده‪ ،‬ربـوده و آنچـه ورود آن بـه کشـور و یـا معاملـه آن از طـرف دولت‬
‫ممنـوع اسـت» (دهخـدا‪ ،۱۳۳۹ ،‬ج ‪ .)۱۸ :۳۸‬در فرهنگ‌نامـه معیـن دو تعریـف از آن بیـان شـده‪:‬‬
‫«کاری برخلاف قانـون کـه پنهانـی انجـام شـود‪ .‬متاعی که معاملـه یا ورود آن به کشـور ممنوع اسـت»‬
‫(معیـن‪ :1373،‬ج ‪ .)۲۶۷/۲‬در فرهنگ‌نامـه عمیـد‪ ،‬مقابل مدخل قاچاق آمده اسـت‪« :‬مأخوذ از ترکی‪،‬‬
‫تردسـتی‪ ،‬کاری کـه پنهانـی و بـا تردسـتی انجام شـود‪ ،‬خریدوفـروش کاالهایـی که در انحصـار دولت‬
‫و یـا معاملـه آن‌هـا ممنـوع باشـد‪ ،‬واردکردن یـا صادر کـردن کاالهایی کـه ورود یا صـدور آن‌ها ممنوع‬
‫اسـت» (عمیـد‪ .)784 :1355 ،‬همچنیـن برخـی کتاب‌هـای مأخـذ در کنـار ارایه تعریف نسـبتاً جامع از‬
‫قاچـاق‪ ،‬آن را واجـد پیشـینه عمیـق تاریخی ذکـر کرده‌اند‪« .‬قاچاق یعنـی متاعی که معامله یـا ورود آن‬
‫بـه کشـور ممنوع باشـد و عملی اسـت برخلاف قانون کـه پنهانی انجام می‌شـود؛ به طور کلـی هر نوع‬
‫معاملـه یـا مبادلـه کاال بـا پـول یـا کاالی دیگر کـه محدودیت و یـا ممنوعیتـی از طرف دولت بـرای آن‬
‫ایجاد شـده باشـد قاچاق محسـوب می‌شـود» (شـهیدی و فرشـاد گهر‪.)۲ :۱۳۷۵ ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬قاچاق انسان در اصطالح‬

‫متأســفانه تعریــف جامــع از قاچــاق انســان ارایــه نشــده اســت و آن را منحصر بــه ســرحدات جغرافیایی‬
‫کشــور دانســته و قاچــاق انســان از یــک کشــور بــه کشــور دیگــر مــورد بی‌توجهــی قـرار گرفتــه اســت‪.‬‬
‫همچنــان توافــق جهانــی در مفهــوم قاچــاق انســان وجــود نــدارد‪ .‬در ایــن بحــث مفهــوم اصطالحــی‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۰۹‬‬

‫قاچــاق انســان از نظــر کــود جـزای افغانســتان و اســناد بین‌المللــی مــورد بررســی قـرار خواهنــد گرفــت‪.‬‬

‫الف‪ :‬تعریف قاچاق انسان در قوانین افغانستان‬

‫کود جزای افغانستان طی ماده ‪ 510‬خویش جرم قاچاق انسان را چنین تعریف کرده است‪:‬‬
‫اســتخدام یــا تحــت تســلط قــرار دادن‪ ،‬انتقــال‪ ،‬حمل‌ونقــل‪ ،‬نگهــداری یــا دریافــت شــخص‬
‫اســت بــه منظــور بهره‌کشــی بــا اســتفاده از شــیوه‌های ذیــل‪:‬‬
‫‪1 .‬تهدید یا استفاده از قوه یا سایر اشکال اجبار‪.‬‬
‫‪2 .‬اختطاف‪.‬‬
‫‪3 .‬حیله و فریب‪.‬‬
‫‪4 .‬سوءاستفاده از نفوذ‪.‬‬
‫‪5 .‬سوءاستفاده از حالت آسیب‌پذیری یا مجبوریت‪.‬‬
‫‪6 .‬پرداخـت یـا دریافـت پـول یا منفعـت جهت کسـب رضایت مجنی‌علیـه جرم قاچاق انسـان یا‬
‫شـخصی کـه بـاالی وی تسـلط دارد‪ .‬تحت تسـلط قـرار دادن طفل به مقصد بهره‌کشـی گرچه‬
‫از شـیوه‌های مذکور اسـتفاده نشـده باشـد‪ ،‬قاچاق انسـان شـناخته می‌شـود‪ .‬بهره‌کشی‪ :‬کسب‬
‫منفعـت از مجنی‌علیـه از طریـق خریـد‪ ،‬فـروش‪ ،‬بهره‌کشـی جنسـی‪ ،‬رقصانیـدن‪ ،‬بـه خدمت‬
‫گرفتـن در تهیـه تصاویـر یـا فلم‌هـای منافـی اخلاق (پورنوگرافـی)‪ ،‬برده‌گی‪ ،‬گماشـتن به کار‬
‫اجبـاری‪ ،‬گدایـی‪ ،‬جنگ مسـلحانه‪ ،‬برداشـت عضو یا انسـاج بدن‪ ،‬آزمایشـات طبـی اجباری‬
‫یـا وادار نمـودن بـه سـایر فعالیت‌هـای غیر قانونی می‌باشـد (کـود جزا‪ ،‬مـاده ‪.)۵۱۰‬‬

‫ب‪ :‬مفهوم قاچاق انسان در اسناد بین‌المللی‬

‫قبــل از پیدایــش ســازمان ملــل‪ ،‬اقداماتــی در مــورد منــع خریــد و فــروش زنــان در ‪ ۴‬ســند بــه انجــام‬
‫رســید کــه اولیــن آن‌هــا عبــارت بــود از معاهــده بین‌المللــی ‪ ۱۸‬مــه ‪ ۱۹۰۴‬مشــتمل بــر ‪ ۹‬مــاده مبنــی‬
‫بــر تأمیــن حمایتــی مؤثــر بــر علیــه معاملــه جنایت کارانــه موســوم بــه خریــد و فــروش سفیدپوســتان‪.‬‬
‫قـرارداد دیگــری در پاریــس در ‪ ۱۹۱۰‬بــا ‪ ۱۲‬مــاده و یــک پروتوکــول اختتامیــه بــه منظــور رفــع نقایص‬
‫و نقــاط ضعــف اولیــن ســند‪ ،‬منعقــد گردیــد‪.‬‬
‫در ســند دوم‪ ،‬بهره‌کشــی جنســی از زنــان بــه هــر شــکلی‪ ،‬یــک عمــل جرمــی معرفــی گردیــد؛‬
‫هرچنــد بــا رضایــت قربانــی باشــد و عملیــات مختلــف کــه مبانــی جــرم محســوب می‌شــوند در‬
‫ممالــک مختلــف صــورت گرفتــه باشــد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ســومین ســند میثــاق جامعــه ملــل مربــوط بــه ســال ‪ ۱۹۱۹‬می‌شــود کــه متضمــن دو مســأله اساســی‬
‫بــود؛ یکــی مبــارزه بــا برده‌فروشــی و دیگــری قاچــاق اســلحه و مــواد مخــدر‪ .‬بعــد از جنــگ جهانــی‬
‫اول‪ ،‬بــار دیگــر دولت‌هــا در ســال ‪ ۱۹۲۱‬قـراردادی در جهــت تأکید مجدد اســناد ســابق منعقــد کردند‪.‬‬
‫نکتــه قابل‌توجــه در ایــن قـرارداد‪ ،‬پذیــرش شــروع بــه جــرم بــه عنــوان «جــرم» و لــزوم «مجــازات» آن‪،‬‬
‫همچنیــن مســأله «اســترداد مجرمیــن» اســت‪ .‬بعــد از جنــگ جهانــی دوم و تشــکیل ســازمان ملــل‪ ،‬در‬
‫ســال ‪ ،۱۹۴۹‬آن ســازمان پروتوکــول اصالحــی را بــه منظــور اعتبــار بخشــیدن بــه اســناد پیشــین الحــاق‬
‫کــرد‪ .‬مشــخصه ایــن کنوانســیون تأکیــد زیــاد آن در خصــوص جرم‌پنــداری واســطه‌گری و معاونــت‬
‫بــر قــوادی می‌باشــد (اســعدی‪ .)148 :1386 ،‬در واقــع اســاس اصلــی کنوانســیون (در ضمــن مــواد ‪۱‬‬
‫و ‪ )۲‬همیــن اســت و همیــن مســأله موجــب اســتقبال نکــردن بیشــتر کشــورها از ایــن قـرارداد شــد؛ زیـرا‬
‫در ایــن کشــورها روســپی‌گری آشــکار و غیــر آشــکار مــورد حمایــت قانــون بــود؛ بنابرایــن عمـاً بــه‬
‫کنوانســیون متــروک مبــدل شــد و بــا وجــود تالش‌هــای انجــام شــده‪ ،‬موفقیــت چندانــی در کاهــش‬
‫ایــن معضلــه جهانــی حاصــل نگشــت و همیــن امــر موجــب شــد تــا بــار دیگــر ســند بین‌المللــی‬
‫جدیــدی تحــت عنــوان «پروتوکــول جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق انســان بــه خصــوص‬
‫زنــان و اطفــال» در ســال ‪ ۲۰۰۰‬بــه تصویــب دول عضــو رســید‪ .‬ایــن ســند در ‪ ۲۰‬مــاده بــه عنــوان‬
‫جامع‌تریــن دســتاورد بین‌الملــل در برخــورد بــا قاچــاق اشــخاص بــه شــمار مــی‌رود‪ .‬افغانســتان از‬
‫جملــه کشــورهایی اســت کــه بــه ایــن کنوانســیون پیوســته اســت؛ بخــش نخســت از مــاده ‪ ۱‬تــا ‪ ۵‬بــه‬
‫مقــررات عمومــی‪ ،‬بخــش دوم از مــاده ‪ ۶‬تــا ‪ ۸‬بــه حفاظــت از قربانیــان قاچــاق‪ ،‬بخــش ســوم‪ ،‬از‬
‫مــاده ‪ ۹‬تــا ‪ ۱۳‬بــه جلوگیــری و همــکاری و ســایر تدابیــر و بخــش چهــارم از مــاده ‪ ۱۴‬تــا ‪ ۲۰‬بــه مفــاد‬
‫پایانــی پرداختــه اســت‪ .‬از محســنات (خوبی‌هــا) ایــن پروتوکــول‪ ،‬توجــه آن بــه هــر دو جنبــه اقدامــات‬
‫ســرکوب‌گرانه بــه همــراه اقدامــات پیشــگیرانه می‌باشــد و توجــه خاصــی بــه زنــان و اطفــال شــده‬
‫اســت (بیابانــی‪ .)۱۲۳ :۱۳۸۷ ،‬ارایــه تعریفــی جامــع و کامــل از قاچــاق انســان در مــاده ســوم ایــن‬
‫پروتوکــول از دیگــر ابتــکارات آن بــه شــمار می‌آیــد‪ .‬جهــت جلــب آراء بیشــتر کشــورها در مــواردی‬
‫کــه بهره‌کشــی جنســی در داخــل کشــورها صــورت گیــرد و جنبــه بین‌المللــی نداشــته باشــد برخــورد‬
‫آن بــه دولت‌هــا واگــذار شــده اســت‪.‬‬
‫طبــق مــاده ‪ ۴‬پروتوکــول‪ ،‬جــرم قاچــاق انســان زمانــی مشــمول تمهیــدات مقــرر در ســند خواهــد‬
‫شــد کــه ماهیــت بین‌المللــی داشــته باشــد و توســط گروه‌هــای ســازمان‌یافته بین‌المللــی ارتــکاب‬
‫یابــد؛ بنابرایــن چنانچــه تجــارت اشــخاص‪ ،‬توســط یــک یــا دو نفــر بــه تنهایــی صــورت گیرد مشــمول‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۱۱‬‬

‫مقــررات پروتوکــول نخواهــد بــود‪ .‬شایســته بــود کــه ایــن ســند بین‌المللــی بــه نحــو جامع‌تــری بــه‬
‫ایــن قضیــه نــگاه می‌کــرد تــا باعــث رفتــاری متفــاوت در برخــورد بــا عامــان ایــن جــرم نمی‌گشــت‪.‬‬
‫قاچــاق انســان یــک پدیــده بســیار گســترده جهانــی اســت و شــاید اساس ـی‌ترین گام در جهــت‬
‫شــناخت و جمـع‌آوری اطالعــات در ایــن خصــوص‪ ،‬تعریــف کــردن قاچــاق انســان باشــد؛ بنابرایــن‬
‫محققــان و سیاســت‌گذاران کشــورهای مختلــف و ســازمان‌های بین‌المللــی بــرای اینکــه بتواننــد‬
‫رویکردهــای خــود را دربــاره قاچــاق انســان هماهنــگ کننــد بایــد تعریــف مشــترکی از قاچــاق‬
‫انســان داشــته باشــند؛ روی ایــن ملحــوظ مفهــوم قاچــاق انســان از نظــر پارلمــان اتحادیــه اروپــا‪،‬‬
‫کنوانســیون ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬در ‪ ۱۸‬جنــوری ‪ ،۱۹۹۸‬طــوری تعریــف شــده اســت کــه برگشــت آن‬
‫بــه قطعنامه‌هایــی اســت کــه قاچــاق را بــه زنــان محــدود می‌نماینــد؛ مطابــق ایــن تعریــف‪ ،‬قاچــاق‬
‫انســان عبــارت اســت از عمــل غیرقانونــی شــخصی کــه تبعــه کشــوری را به‌وســیله فریــب یــا اشــکال‬
‫دیگــر‪ ،‬اجبــار یــا سوءاســتفاده از موقعیــت آســیب‌پذیر وی و بــه قصــد بهره‌کشــی از او‪ ،‬بــه طــور‬
‫مســتقیم یــا غیــر مســتقیم تشــویق بــه ورود یــا اقامــت در کشــور دیگــر می‌کنــد‪ .‬همیــن مرجــع در‬
‫ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــا الهــام از پروتوکــول قاچــاق انســان‪ ،‬تعریــف کامل‌تــری ارایــه می‌کنــد‪ .‬بــر اســاس‬
‫ایــن تعریــف هــر دولــت عضــو بایــد تدابیــر الزم را اتخــاذ کنــد تــا اســتخدام‪ ،‬نقل‌وانتقــال و دریافــت‬
‫بعــدی فــرد شــامل مبادلــه یــا انتقــال و کنتــرول روی آن شــخص را در جایــی کــه از اجبــار‪ ،‬زور‬
‫یــا تهدیــد‪ ،‬از جملــه اختطــاف‪ ،‬اســتفاده می‌شــود یــا از فریــب یــا اغفــال اســتفاده می‌شــود‪ .‬یــا‬
‫از مقــام یــا وضعیــت آســیب‌پذیری شــخص سوءاســتفاده می‌شــود‪ ،‬بــه نحــوی کــه شــخص چــاره‬
‫عینــی یــا قابل‌قبــول دیگــری جــز پذیــرش سوءاســتفاده نــدارد یــا بــه قصــد بهره‌کشــی از فحشــای‬
‫دیگـران یــا ســایر اشــکال بهره‌کشــی جنســی از جملــه پورنوگرافــی‪ ،‬بـرای بــه دســت آوردن رضایــت‬
‫شــخصی کــه نســبت بــه دیگـران کنتــرول دارد‪ ،‬وجــوه یــا منافعــی رد و بــدل می‌شــود قاچــاق انســان‬
‫محســوب شــود (صادقــی‪ .)124 :1383 ،‬بنابرایــن‪ ،‬اتحادیــه اروپــا بــه بهره‌کشــی دیگــران تأکیــد‬
‫می‌کنــد؛ امــا ایــن تعریــف برخــاف تعریــف ســازمان ملــل‪ ،‬برداشــتن اعضــاء را بــه عنــوان شــکلی‬
‫از قاچــاق بــه رســمیت نمی‌شناســد؛ تعاریــف فــوق وجــوه مشــترک نیــز دارنــد کــه عبــارت از قاچــاق‬
‫انســان‪ ،‬متضمــن نقل‌وانتقــال افـراد بــه منظــور قـرار دادن آن‌هــا بــه خدمــت اجبــاری اســت؛ بنابرایــن‪،‬‬
‫قاچــاق انســان اغلــب بــه گون ـه‌ای تعریــف می‌شــود کــه هــم مقاصــد جنســی و هــم مقاصــد غیــر‬
‫جنســی و هــم اقداماتــی را کــه در راســتای تکمیــل مراحــل قاچــاق انجــام می‌شــود‪ ،‬بــه شــمول بــه‬
‫کارگیــری یــا ربــودن اولیــه فــرد قربانــی تــا مقصــود یــا هــدف نهایــی (بهره‌کشــی از شــخص قربانــی)‬
 ‫‪ ۲۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫را در برگیــرد (اســعدی‪ .)187 :1386 ،‬از بیــن تعاریفــی کــه قبـاً ارایــه شــد‪ ،‬تعریــف مجمــع عمومــی‬
‫ســازمان ملــل متحــد در ســال ‪ ۱۹۹۴‬نســبت بــه تعریــف پروتوکــول قاچــاق انســان (مصــوب ســال‬
‫‪ ۲۰۰۰‬م) کــه بــه صــورت گســترده‌تری ارایه‌شــده بــود مــورد پذیــرش قــرار داشــت‪ .‬طبــق ایــن‬
‫تعریــف‪ ،‬قاچــاق انســان جابه‌جــا کــردن غیرقانونــی و مخفیانــه اشــخاص در سراســر ســرحدات ملــی‪،‬‬
‫عمدتـاً از کشــورهای در حــال توســعه و کشــورهای دارای اقتصــاد در حــال گــذار‪ ،‬بــا هــدف نهایــی‬
‫واداشــتن افـراد بــه وضعیت‌هــای بهره‌کشــانه و ســتمگرانه از لحــاظ جنســی و اقتصــادی و نیــز دیگــر‬
‫فعالیت‌هــای مرتبــط بــا قاچــاق همچــون کار در خانه‌هــا بــه صــورت اجبــاری‪ ،‬ازدواج اجبــاری‪،‬‬
‫اســتخدام مخفیانــه و فرزندخواندگــی اجبــاری بــه منظــور ســود بــردن بــه کارگیرنــدگان‪ ،‬قاچاق‌بـران و‬
‫مؤسســات جنایــت کار اســت‪.‬‬
‫جامعــه بین‌المللــی نهایتــاً در بنــد الــف مــاده ‪ ۳‬پروتوکــول قاچــاق انســان‪ ،‬پــس از مذاکــرات‬
‫طوالنــی ایــن جــرم را بــه شــرح ذیــل تعریــف نمــود‪:‬‬
‫اس ــتخدام‪ ،‬حمل‌ونق ــل‪ ،‬انتق ــال‪ ،‬پن ــاه دادن ی ــا دریاف ــت اش ــخاص ب ــا تهدی ــد ی ــا اعم ــال زور‬
‫ی ــا دیگ ــر ش ــکل‌های تحمی ــل‪ ،‬اختط ــاف‪ ،‬دسیس ــه‪ ،‬فری ــب‪ ،‬سوءاس ــتفاده از ق ــدرت ی ــا موقعی ــت‬
‫آس ــیب‌پذیری ی ــا از رهگ ــذر دادوس ــتد پ ــول ی ــا مناف ــع‪ ،‬بــرای ب ــه دس ــت آوردن رضای ــت ف ــردی‬
‫ک ــه ب ــر ش ــخص دیگ ــری کنت ــرول دارد ب ــه منظ ــور بهره‌کش ــی؛ اش ــکال م ــدرن قاچ ــاق انس ــان ب ــه‬
‫ســـختی می‌توانـــد در یـــک ســـند جـــای گیـــرد؛ بـــه همیـــن علـــت ایـــن تعریـــف فقـــط حداقـــل‬
‫اس ــتانداردها را تعیی ــن می‌کن ــد‪ ،‬ب ــه نح ــوی ک ــه کش ــورهای عض ــو می‌توانن ــد ب ــر اس ــاس نیازه ــای‬
‫خ ــود از آن فرات ــر رون ــد و آن را تکمی ــل کنن ــد‪ .‬تعاری ــف ف ــوق تنه ــا اس ــتندردها هس ــتند؛ در حال ــی‬
‫ک ــه عم ــق فعالیت‌ه ــای قاچ ــاق‪ ،‬گس ــترده‌تر از آن ب ــوده ت ــا در ی ــک س ــند آن را بت ــوان جاگزی ــن‬
‫ســـاخت‪ .‬از دیگـــر نشـــانه‌های جهان‌شـــمول بـــودن اصـــول‪ ،‬قواعـــد و هنجارهـــا پذیرفتـــن آن‌هـــا‬
‫در ســـطح بین‌المللـــی و ورود بـــه ســـطوح قوانیـــن داخلـــی اســـت‪ .‬می‌تـــوان گفـــت جهانی‌شـــدن‬
‫مبـــارزه بـــا قاچـــاق انســـان بـــا امضـــای معاهـــده بین‌المللـــی متوقـــف ســـاختن قاچـــاق برده‌هـــای‬
‫سفیدپوس ــت (پاری ــس در س ــال ‪ 1904‬م) ب ــه عن ــوان اولی ــن س ــند بین‌الملل ــی در ای ــن زمین ــه پ ــا ب ــه‬
‫عرص ــه وج ــود گذاش ــت و تاکن ــون ی ــک ص ــد و هش ــت س ــال از ای ــن حرک ــت می‌گ ــذرد‪ .‬در ای ــن‬
‫م ــدت اس ــناد و اعالمیه‌ه ــای بین‌الملل ــی و منطق ــوی بس ــیاری در زمین ــه مب ــارزه ب ــا قاچ ــاق انس ــان‬
‫تهی ــه و توس ــط کش ــورها ب ــه تصوی ــب رس ــیده اس ــت ک ــه در ذی ــل ب ــه برخ ــی از آن‌ه ــا پرداخت ــه‬
‫می‌شـــود (احمـــدی‪.)۱۵۴ :۱۳۸۵ ،‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۱۳‬‬

‫‪ -1‬معاهده متوقف ساختن قاچاق برده‌های سفیدپوست‪ ،‬پاریس (‪1904‬م)‬

‫ایــن معاهــده بــا هــدف متعهــد ســاختن کشــورهای عضــو بــه اتخــاذ تدابیــری در جهــت ممانعــت از‬
‫خــارج ســاختن زنــان و دخت ـران ب ـرای فحشــاء بــه امضــاء رســیده اســت (عبــادی‪ .)33 :۱۳۸۷ ،‬ایــن‬
‫معاهــده بیشــتر بــر تعهــد دولت‌هــای عضــو بــه جلوگیــری از قاچــاق زنــان و اطفــال تأکیــد داشــته و‬
‫تعریــف از قاچــاق ارایــه نکــرده اســت؛ اگرچــه اهــداف معاهــده تــاش بـرای جلوگیــری و ممانعــت از‬
‫خریــد و فــروش زنــان و اطفــال اســت؛ ایــن اقــدام‪ ،‬جرم‌پنــداری نشــده و تنهــا دولت‌هــای عضــو را‬
‫ملــزم بــه جرم‌پنــداری در ســطح ملــی کــرده اســت‪.‬‬

‫‪ -2‬کنوانسیون بین‌المللی ممانعت از قاچاق برده‌های (‪1910‬م)‬

‫در مــاده ‪ 1‬کنوانســیون بین‌المللــی ‪ 1910‬م هرکــس بـرای لــذت دیگــری زن یــا دختــری را بــا هــدف‬
‫فســق‪ ،‬اجیــر‪ ،‬تطمیــع و یــا منحــرف ســازد بایــد مجــازات شــود؛ هرچنــد ایــن اقدامــات در کشــورهای‬
‫مختلــف رخ داده باشــد‪ .‬از نــکات مثبــت ایــن کنوانســیون نادیده‌گرفتــن نقــش عنصــر «رضایــت زن»‬
‫در تحقــق جــرم اســت‪ .‬ایــن معاهــده اهمیــت قوانیــن ملــی در قاچــاق انســان را مــورد تأکیــد قـرار داده‬
‫اســت‪ .‬لــزوم همکاری‌هــای بین‌المللــی نیــز مــورد توجــه قــرار گرفتــه اســت‪ ،‬هرچنــد بــه اســترداد‬
‫مجرمیــن نپرداختــه اســت (فــن گالن‪ .)581 :1379 ،‬بــر اســاس بنــد ج‪ ،‬کنوانســیون تنهــا ناظــر بــر‬
‫موضــوع خریدوفــروش یــا فریــب زنــان بــا هــدف اســتثمار جنســی اســت و بــه مســأله نگهــداری‬
‫اجبــاری زنــان یــا دختــران در خانه‌هــای فســاد توجهــی نشــده اســت‪ .‬ایــن کنوانســیون اگرچــه‬
‫جامع‌تــر از معاهــده ‪ 1904‬میــادی اســت؛ امــا کاســتی‌هایی داشــت و هم‌زمان‌شــدن آن بــا جنــگ‬
‫اول جهانــی نیــز اج ـرای آن را معلــق ســاخت‪.‬‬

‫‪ -3‬قرارداد بین‌المللی الغای خرید و فروش زنان و اطفال (‪1921‬م)‬

‫از نــکات مــورد توجــه ایــن قـرارداد گســترش دامنــه مشــموالن اســت و عبــارت عــام «زنــان» جایگزیــن‬
‫«زنــان سفیدپوســت» شــده اســت‪ .‬در ایــن ســند جرم‌پنــداری قاچــاق زنــان دوبــاره مــورد تأکیــد قـرار‬
‫گرفــت‪ .‬در ایــن ســند برخــاف اســناد پیشــین شــروع بــه جــرم قاچــاق انســان نیــز اقدامــی جرمــی‬
‫اعــام شــده اســت (معتمــدی‪ .)۳۴ :۱۳۸۷ ،‬مســأله اســترداد مجرمیــن نیــز در چارچــوب همکاری‌های‬
‫بین‌المللــی مــورد تأکیــد قــرار گرفتــه اســت؛ امــا فقــدان ســازوکارهای اجرائــی مؤثــر و مخالفــت‬
‫کشــورهای اســتعمارگر بــا اعمــال ایــن قـرارداد در مســتعمره‌های خــود معضــل بزرگــی در پیــش روی‬
‫ایــن ق ـرارداد بــه شــمار می‌آمــد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -4‬قرارداد مربوط به برده‌گی و کار اجباری‪ ،‬ژنو (‪1926‬م)‬

‫بــا تأســیس جامعــه ملــل‪ ،‬مبــارزه بــا بــرده‌داری و تجــارت بــرده بــه ایــن نهــاد ســپرده شــد‪ .‬در ســال‬
‫‪ 1926‬ق ـرارداد بین‌المللــی ژنــو‪ ،‬بــه تصویــب رســید کــه در حقیقــت آخریــن اقــدام بین‌المللــی در‬
‫مبــارزه بــا بــرده‌داری اســت‪ .‬بــه موجــب ایــن قـرارداد دول عضــو متعهــد شــدند اقدامــات الزم بـرای‬
‫منــع خریــد و فــروش بــرده و بــرده‌داری بــه طــور اعــم را اتخــاذ نماینــد و کشــورهای اســتعمارگر نیــز‬
‫ایــن قوانیــن را بــه تدریــج در مســتعمرات خــود بــه اج ـرا گذارنــد (حســینی نــژاد‪ .)198 :1373 ،‬در‬
‫قـرارداد ‪ 1926‬م مســأله کار اجبــاری نیــز مــورد توجــه قـرار گرفــت و دولت‌هــای عضــو متعهــد شــدند‬
‫کار اجبــاری را تنهــا در مــوارد منافــع عمومــی و مجازات‌هــای حبــس بــا اعمــال شــاقه بپذیرنــد‪.‬‬

‫‪ -5‬کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از قاچاق زنان کبیر (‪1933‬م)‬

‫در ایــن کنوانســیون نیــز اجیــر‪ ،‬جلــب و یــا منحــرف ســاختن زنــی بــرای شــهوت‌رانی دیگــری‬
‫جرم‌پنــداری شــده اســت‪ .‬نکتــه تمایــز ایــن کنوانســیون از اســناد دیگــر قابلیــت تســری (تکلــف) مواد‬
‫آن بــه کشــورهای مســتعمره‪ ،‬تحت‌الحمایــه و تحــت قیمومیــت اســت‪ .‬مســأله همــکاری بین‌المللــی‬
‫در راســتای مبــارزه بــا قاچــاق زنــان نیــز مــورد توجــه ق ـرار گرفــت؛ امــا وقــوع جنــگ جهانــی دوم‬
‫در ســال ‪ 1939‬میــادی مانــع از اجـرای ایــن کنوانســیون شــد؛ زیـرا بســیاری از کشــورهای عضــو در‬
‫جایــگاه دول متخاصــم بــه جنــگ بــا یکدیگــر برخاســته بودنــد‪.‬‬

‫‪ -6‬کنوانسیون ممانعت از قاچاق اشخاص و بهره‌کشی از روسپی‌گری دیگران (‪1949‬م)‬

‫بــا پایــان جنــگ دوم جهانــی و ظهــور نهــاد دایمــی ســازمان ملــل متحــد مســأله جهانی‌شــدن مبــارزه با‬
‫قاچــاق انســان بــر عهــده ایــن نهــاد قـرار داده شــد‪ .‬کنوانســیون ممانعــت از قاچــاق انســان و بهره‌کشــی‬
‫از روســپی‌گری دیگـران‪ ،‬ســازوکارهایی فراتــر از اســناد پیشــین ارایــه نمی‌دهــد و تأکیــدی دوبــاره بــر‬
‫مفــاد منــدرج ســابق آن‌هــا اســت‪ .‬نکتــه تــازه کنوانســیون ایــن اســت کــه دولت‌هــای عضــو متعهــد‬
‫شــدند اصالحــات آتــی مــورد نظــر سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد را نیــز بــه تصویــب رســانند‪ .‬در‬
‫ایــن کنوانســیون قاچــاق انســان بــا هــدف بهره‌بــرداری جنســی و روســپی‌گری امــری مغایــر بــا شــأن و‬
‫کرامــت انســانی معرفــی شــده و قــوادی و یــا تأمیــن مالــی آگاهانــه و یــا مشــارکت در تأمیــن مــال ایــن‬
‫اماکــن نیــز جرم‌پنــداری شــده اســت؛ بــه همیــن دلیــل بســیاری از کشــورها از امضــای ایــن کنوانســیون‬
‫ممانعــت کردنــد‪ .‬ایــن کنوانســیون برخــاف جرمــی شــناختن قــوادی‪ ،‬روســپی‌گری را جرمی نشــناخته‬
‫اســت (حســینی نــژاد‪.)256 :1373 ،‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۱۵‬‬

‫در مــاده ‪ 1‬ایــن کنوانســیون بــا الهــام از آموزه‌هــای اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر‪ ،‬اتباع یک کشــور‬
‫و افـراد بیگانـه‌ای کــه قربانــی ایــن جــرم هســتند بــه طــور یکســان از حــق دادخواهــی و حمایت‌هــای‬
‫حقوقــی در رونــد رســیدگی برخــوردار خواهنــد بــود‪ .‬از نوآوری‌هــای کنوانســیون قابلیــت اســترداد‬
‫در جــرم بهره‌گیــری از روســپی‌گری دیگــری و قــوادی و تأمیــن مالــی اماکــن مــورد اســتفاده ب ـرای‬
‫قــوادی اســت‪ ،‬حتــی در مــواردی کــه معاهــده اســترداد دوجانبــه نیــز میــان دولت‌هــای عضــو وجــود‬
‫نــدارد‪ .‬بــر اســاس ســند موجــود قاچاق‌بــران انســان تنهــا در صورتــی کــه از عوایــد روســپی‌گری‬
‫قربانیــان خــود بهره‌منــد شــوند‪ ،‬قابــل مجــازات هســتند و در غیــر ایــن صــورت متحمــل مجازاتــی‬
‫نخواهنــد بــود؛ عــاوه بــر ایــن تنهــا قاچــاق انســان بـرای بهره‌کشــی جنســی مــورد توجــه قـرار گرفتــه‬
‫و ســایر مــوارد قاچــاق انســان از دایــره شــمول ایــن ســند خــارج می‌باشــد‪.‬‬

‫‪ -7‬کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان (‪1979‬م)‬

‫یکــی از نــکات مــورد توجــه ایــن کنوانســیون ممانعــت از اســتثمار زنــان بــه اشــکال گوناگون اســت‪ .‬به‬
‫موجــب ایــن کنوانســیون دول عضــو اقدامــات مقتضــی الزم از جملــه وضــع قوانیــن را بـرای جلوگیری‬
‫از حمل‌ونقــل غیرقانونــی و بهره‌بــرداری از روســپی‌گری زنــان بــه عمــل خواهنــد آورد‪:‬‬

‫‪ .8‬پروتوکــول الحاقــی کنوانســیون مبــارزه بــا جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی در زمینــه‬

‫جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق اشــخاص‪ ،‬بــه خصــوص زنــان و اطفــال (‪2000‬م)‬
‫پروتوکـول الحاقـی کنوانسـیون مبـارزه بـا جرایـم سـازمان‌یافته بین‌المللـی در زمینـه جلوگیـری‪،‬‬
‫سـرکوب و مجـازات قاچاق اشـخاص‪ ،‬به خصوص زنـان و اطفال مجمع عمومی سـازمان ملل (پالرمو‪،‬‬
‫‪ )2000‬بـا تصویـب قطعنامـه ‪ 53/111‬در سـال ‪ 1998‬بـرای تهیه کنوانسـیون بین‌المللی مبـارزه با جرایم‬
‫سـازمان‌یافته بین‌المللـی بـه ایجـاد کمیتـه دایمـی خـاص بیـن حکومتی اقـدام کـرد‪ .‬کنوانسـیون جرایم‬
‫سـازمان‌یافته بین‌المللـی و پروتوکول‌هـای آن نمایانگـر ایـن بـود کـه مبـارزه بـا جرایـم بین‌المللـی از‬
‫جنجال‌هـای بین‌المللـی اسـت و مبـارزه بـا آن نیـز نیازمند مشـارکت جهانی اسـت‪ .‬پروتوکول مبـارزه با‬
‫قاچـاق پالرمـو یکـی از جامع‌ترین اسـناد بین‌المللی مبارزه با قاچاق انسـان اسـت و تاکنون ‪ 157‬کشـور‬
‫رضایـت خـود را مبنـی بـر الـزام بـه مفاد و تعهـدات آن اعلام کـرده و ‪ 117‬کشـور نیز بـا تصویب آن‪،‬‬
‫ملـزم بـه انجـام مفـاد و تعهـدات ناشـی از آن شـده‌اند (‪.)319 :2012 ,Treaty Series‬‬
‫ایـــن پروتوکـــول در مـــاده (‪ )1‬خـــود را مکمـــل کنوانســـیون جرایـــم ســـازمان‌یافته بین‌المللـــی‬
‫معرفـــی کـــرده و تأکیـــد می‌کنـــد مفـــاد آن بایـــد همـــراه بـــا کنوانســـیون تفســـیر شـــود‪ .‬در نتیجـــه‬
 ‫‪ ۲۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫هرگونــه تفســیر مغایــر بــا مفــاد کنوانســیون نامبــرده فاقــد اثــر و باطــل خواهــد بــود؛ یکــی از دالیــل‬
‫اینک ــه چنی ــن س ــند مهم ــی ب ــه ص ــورت پروتوک ــول و ملح ــق ب ــه کنوانس ــیون جرای ــم س ــازمان‌یافته‬
‫بین‌المللـــی تهیـــه می‌شـــود نیـــز دلیلـــی گویـــا بـــر ایـــن اســـت کـــه بـــه اعتقـــاد بیشـــتر اعضـــای‬
‫جامعـــه جهانـــی جـــرم قاچـــاق انســـان در بســـیاری از مـــوارد بـــه صـــورت ســـازمان‌یافته و خـــارج‬
‫از ســـرحدات ملّـــی صـــورت می‌گیـــرد و در حقیقـــت در گـــروه جرایـــم ســـازمان‌یافته بین‌المللـــی‬
‫قــرار دارد؛ ای ــن پروتوک ــول ب ــه ط ــور مس ــتقیم قاچ ــاق انس ــان را ج ــرم س ــازمان‌یافته معرف ــی نک ــرده‪،‬‬
‫ام ــا در م ــاده (‪ )4‬آن عن ــوان ش ــده اس ــت‪« :‬ای ــن پروتوک ــول بــرای جلوگی ــری‪ ،‬تحقی ــق و تعقی ــب‬
‫جرای ــم من ــدرج در م ــاده ‪ 5‬برقــرار می‌ش ــود در م ــواردی ک ــه ماهی ــت بین‌الملل ــی داش ــته و توس ــط‬
‫یـــک گـــروه جنایـــت کار ســـازمان‌یافته صـــورت گرفتـــه باشـــد‪.»...‬‬
‫بــه موجــب مــاده (‪ )2‬کنوانســیون جرایــم ســازمان‌یافته‪ ،‬گــروه جنایــت کار ســازمان‌یافته گروهــی‬
‫ســاختاریافته و متشــکل از بیــش از ســه نفــر اســت کــه بــا هــدف کســب منفعــت مالــی و مــادی‪،‬‬
‫مســتقیم یــا غیــر مســتقیم مرتکــب جنایــات شــدید می‌شــوند‪ .‬بــر اســاس مــاده ‪ 2‬کنوانســیون «جــرم‬
‫شــدید» جرمــی اعــام شــده کــه دارای مجــازات ‪ 4‬ســال حبــس و بیشــتر باشــد‪ .‬برخــی از اهــداف‬
‫ایــن پروتوکــول عبارتنــد از‪ :‬جلوگیــری از قاچــاق زنــان‪ ،‬اتخــاذ تدابیــری جهــت ســرکوبی ایــن جــرم‪،‬‬
‫الـزام دول عضــو بــه جرم‌پنــداری قاچــاق زنــان در قوانیــن ملــی‪ .‬همــان گونــه کــه پیــش از ایــن اشــاره‬
‫شــد پروتوکــول‪ ،‬تعریفــی از قاچــاق انســان بیــان کــرده و رضایــت شــخص مجنی‌علیــه از بهره‌کشــی‬
‫مــورد نظــر پروتوکــول را در جرمــی دانســتن عمــل فاقــد تأثیــر دانســته اســت‪ .‬حمایــت از حریــم‬
‫خصوصــی مجنی‌علیــه‪ ،‬ارایــه خدمــات حقوقــی‪ ،‬دسترســی بــه قضــاوت کمــک دولت‌هــا در بهبــود‬
‫روانــی‪ ،‬جســمانی و اجتماعــی قربانیــان‪ ،‬جبـران خســارت و بازگردانــدن قربانیــان بــه کشــورهای مبــدأ‪،‬‬
‫همکاری‌هــای دو یــا چندجانبــه بــرای کاهــش عوامــل آســیب‌زا در قاچــاق زنــان از جملــه فقــر‪،‬‬
‫توســعه‌نیافتگی و فقــدان فرصت‌هــای برابــر نیــز از ســایر مــوارد ذکــر شــده در ایــن پروتوکــول اســت‪.‬‬
‫قاچــاق و فــروش اطفــال بــه طــور گســترده یکــی از مشــکالت پیچیــده جهــان تلقــی شــده کــه بــه‬
‫صــورت بهره‌کشــی جنســی یــا اســتفاده از نیــروی ارزان کار یــا بــا مقاصــد تجــاری قاچــاق صــورت‬
‫می‌گیــرد‪ .‬طبــق بــرآورد ســازمان جهانــی کار هرســاله ‪ ۱ ،۲‬میلیــون طفــل قاچــاق می‌شــود‪ .‬قاچــاق‬
‫اطفــال در ســطح بین‌المللــی بــه عنــوان نقــض بــزرگ حقــوق بشــر شــناخته می‌شــود کــه در هــر‬
‫منطقــه از جهــان وجــود دارد‪ .‬در دهــه گذشــته شــیوع و عواقــب زیان‌بــار ایــن عمــل بــه شــهرت‬
‫بین‌المللــی رســیده اســت‪ .‬براســاس نظــر حقوق‌دانــان بین‌المللــی‪ ،‬اکثــر اطفــال قاچــاق شــده در‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۱۷‬‬

‫کارهــای فســاد و فحشــاء مــورد اســتفاده قــرار گرفتــه و از آن‌هــا بــه عنــوان ابــزار جنســی اســتفاده‬
‫می‌شــود؛ بــه عنــوان مثــال مبادلــه داد و ســتد اطفــال کــه در آن خانواده‌هــای از طبقــه پائیــن یــا‬
‫متوســط بـرای مقاصــد جنســی‪ ،‬فرزندانشــان را بــا یکدیگــر مبادلــه می‌نماینــد (ذاقلــی‪.)۱۴۵ :۱۳۹۴ ،‬‬
‫در بررسـی‌ها و آمارهــای اداره رفــاه و آژانــس خدمــات اجتماعــی کشــور مکزیــک آمــده اســت‬
‫کــه بیــش از ‪ ۱۶‬ه ـزار طفــل در ســواحل و مراکــز فحشــای مکزیــک بــه انجــام کارهــای نامشــروع‬
‫گماشــته شــده و مکزیــک بیشــترین آمــار فحشــای اطفــال را در خــود دارد‪ .‬در ایــن میــان‪ ،‬بــر طبــق‬
‫گزارش‌هــای موجــود نماینــدگان صنــدوق حمایــت از اطفــال ســازمان ملــل‪ ،‬مشــخص شــد کــه در‬
‫لیتوانیــا‪ ۲۰ ،‬تــا ‪ ۲۵‬فیصــد اطفــال ایــن کشــور در امــور نامشــروع فعالیــت می‌نماینــد و اکثــر آن‌هــا در‬
‫ســنین ‪ ۱۰‬تــا ‪ ۱۱‬ســالگی بــه ســر می‌برنــد‪ .‬عــاوه بــر ایــن‪ ،‬اطفــال ‪ ۱۰‬تــا ‪ ۱۲‬ســاله نیــز در خانه‌هــای‬
‫فســاد بــه کار گمــارده شــده‌اند و در تهیــه فیلم‌هــای پورنــو‪ ،‬از آن‌هــا اســتفاده می‌شــود‪.‬‬
‫در فقــره دوم مــاده ســوم پروتوکــول الحاقــی بــه کنوانســیون بین المللــی پالرمــو‪ ،‬اصطــاح قاچــاق‬
‫انســان چنیــن تعریــف شــده اســت‪ :‬انتقــال‪ ،‬حمل‌ونقــل (ترانزیــت)‪ ،‬اســتخدام‪ ،‬نگهــداری یــا در‬
‫اختیــار گرفتــن شــخص اســت بــه مقصــد بهره‌بــرداری بــا اســتفاده از ضعــف اقتصــادی یــا حالــت‬
‫مجبوریــت از طریــق پرداخــت یــا دریافــت پــول یــا منفعــت و یــا ســایر میتود‌هــای فریب‌دهنــده‬
‫جهــت کســب رضایــت مجنی‌علیــه یــا شــخصی کــه سرپرســتی وی را بــه عهــده دارد‪.‬‬

‫‪ -9‬سایر اسناد بین‌المللی‬

‫ســایر اســناد بین‌المللــی کــه بــه نوعــی بــه مســأله قاچــاق انســان و یــا اعمــال همـراه بــا آن پرداخته‌انــد‬
‫عبارتنــد از‪ :‬اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر (‪ 1948‬م) ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬قــرارداد تکمیلــی منــع‬
‫برده‌گــی و برده‌فروشــی و عملیــات و دســتگاه‌های مشــابه برده‌گــی (‪ 1956‬م)‪ .‬کنوانســیون رضایــت‬
‫بـرای ازدواج‪ ،‬حداقــل ســن بـرای ازدواج و ثبــت ازدواج (‪ 1962‬م)‪ ،‬کنوانســیون ‪ 1965‬میــادی الهــه‬
‫در زمینــه فرزندخواندگــی‪ ،‬میثــاق بین‌المللــی حقــوق مدنــی و سیاســی (‪ 1966‬م) ســازمان ملــل متحــد‪،‬‬
‫معاهــده ‪ 1973( 138‬م) ســازمان بین‌المللــی کار (‪ )ILO‬در زمینــه حداقــل ســن‪ ،‬کنوانســیون رفــع‬
‫هرگونــه تبعیــض علیــه زنــان (‪ 1979‬م) ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬کنوانســیون حقــوق طفــل (‪ 1989‬م)‬
‫ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬اعالمیــه رفــع خشــونت علیــه زنــان (‪ 1993‬م) ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬کنوانســیون‬
‫‪ 1993‬میــادی الهــه در زمینــه حمایــت از اطفــال و همــکاری در زمینــه فرزندخواندگی میان کشــورها‪،‬‬
‫چهارمیــن کنفرانــس جهانــی زنــان (‪ 1995‬م) پکــن‪ ،‬پروتوکــول اختیــاری کنوانســیون رفــع همه اشــکال‬
 ‫‪ ۲۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خشــونت علیــه زنــان (‪ 1999‬م) ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬معاهــده ‪ 1999( 182‬م) ســازمان بین‌المللــی‬
‫کار (‪ ،)ILO‬در زمینــه بدتریــن اشــکال کار طفــل‪ ،‬پروتوکــول الحاقــی کنوانســیون مبــارزه بــا جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته بین‌المللــی در زمینــه جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق اشــخاص‪ ،‬بــه خصــوص‬
‫زنــان و اطفــال (پالرمــو ‪ 2000‬م)‪ .‬ســازمان ملــل متحــد (پــور ابراهیــم‪.)۱۲۳ :۱۳۹۱ ،‬‬
‫بــه موجــب مــاده ‪ 3-3‬منشــور نورنبــرگ‪ ،‬مــاده ‪ 5-3‬منشــور توکیــو‪ ،‬مــاده ‪ 5-3‬محکمــه جزائــی‬
‫بین‌المللــی ب ـرای یوگســاویا ســابق‪ ،‬مــاده ‪ 3-3‬اساســنامه محکمــه جزائــی بین‌المللــی ب ـرای روآنــدا‬
‫و مــاده ‪ 7‬اساســنامه محکمــه جزائــی بین‌المللــی‪« ،‬بــه برده‌گی‌گرفتــن» بــه عنــوان یکــی از مصادیــق‬
‫جنایــت علیــه بشــریت اعــام و ممنــوع شــده اســت‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬مراحل جهانی‌شدن مبارزه با قاچاق انسان‬

‫همــان گونــه کــه اشــاره شــد بــرده‌داری و تجــارت انســان‌ها عملــی مرســوم در طــول تاریخ بشــر بــوده و‬
‫از قــرن نوزدهــم میــادی در برخــی از ممالــک ملغــی گردیــده اســت‪ .‬شــاید بتــوان گفــت اولیــن جرقــه‬
‫مبــارزه جهانــی بــا قاچــاق انســان در ســال ‪ 1904‬م بــا امضــای معاهــده بین‌المللــی متوقف‌ســاختن‬
‫قاچــاق برده‌هــای سفیدپوســت در پاریــس زده شــد‪ .‬ادعــای جهانی‌شــدن مبــارزه بــا قاچــاق انســان از‬
‫طریــق بررســی پدیــده جهانی‌شــدن حقــوق جزائــی قابــل اثبــات اســت‪ .‬دربــاره جهانی‌شــدن حقــوق‬
‫جزائــی نظـرات متفاوتــی وجــود دارد؛ نســبیت‌گرایان‪ ،‬جهانی‌شــدن حقــوق را بــه «وحــدت حقــوق»‬
‫تعبیــر کــرده و بــر ایــن باورنــد کــه حقــوق‪ ،‬برگرفتــه از متغیرهایــی چــون عوامــل محیطــی‪ ،‬طبیعــی‪،‬‬
‫عــرف‪ ،‬آداب و رســوم و نظــام اجتماعــی اســت و در نتیجــه‪ ،‬جهانی‌شــدن آن متصــور نیســت‪ .‬در‬
‫مقابــل پیــروان مکتــب جهان‌گرایــی‪ ،‬حقــوق ترسیم‌شــده توســط جامعــه بین‌الملــل را بنیادیــن و‬
‫عدول‌ناپذیــر دانســته‪ ،‬معتقدنــد معیارهــای قوانیــن جزائــی بایــد توســط حقــوق بین‌الملــل عرفــی‪،‬‬
‫معاهــدات و منشــور بین‌المللــی حقــوق بشــر تعییــن گــردد (توحیــدی فــرد‪ .)39 :1380،‬گروهــی نیــز‬
‫بــا اســتناد بــه تیــوری عق ـل‌ورزی جمعــی و بــا توجــه بــه اینکــه خــرد جمعــی در مقایســه بــا خــرد‬
‫اقلیــت‪ ،‬احتمــال خطــای پائین‌تــری دارد‪ ،‬معتقــد بــه نوعــی مدرنیتــه حقــوق جزائــی هســتند کــه در آن‬
‫اجمــاع و خــرد جهانــی امــکان اشــتباه در زمینــه عدالــت جزائــی را تــا حــد معقــول کاهــش می‌دهــد‪.‬‬
‫برخــاف وجــود نظ ـرات متفــاوت در ایــن بــاب و خوش‌نیامــدن جهانی‌شــدن حقــوق جزائــی بــه‬
‫ذائقــه حکومت‌گـران و مغایــر دانســتن آن بــا «اعمــال حــق حاکمیــت» و مخالفــت بــا نظــر مونتســکیو‬
‫در کتــاب «روح القوانیــن» مبنــی بــر اینکــه «قوانیــن بایــد آن چنــان خــاص ملتــی باشــند کــه ب ـرای‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۱۹‬‬

‫آن‌هــا وضــع شــده‌اند بــه گونـه‌ای کــه تنهــا بــه طــور اتفاقــی بتواننــد بـرای ملــت دیگر مناســب باشــند»‬
‫ناســازگار می‌آیــد؛ بــا ایــن همــه اثبــات می‌کنیــم کــه حقــوق جزائــی در مفهــوم عــام و یکــی از‬
‫مصادیــق عملــی آن در زمینــه مبــارزه بــا قاچــاق انســان بــه امــری جهانــی تبدیــل شــده اســت‪.‬‬
‫مدتــی نــه چنــدان طوالنــی از آغــاز رونــد جهانی‌شــدن حقــوق ســپری شــده اســت‪ .‬ایــن رونــد‬
‫در شــاخه‌هایی از حقــوق ماننــد حقــوق اقتصــادی رشــد ســریعی داشــته و در شــاخه حقــوق جزائــی‬
‫بــه کنــدی در جریــان اســت‪ .‬بــا توجــه بــه ایــن مســأله کــه همــواره قواعــد حقوقــی مشــترک‪ ،‬نشــئت‬
‫گرفتــه از فرهنگ‌هــای حقوقــی مختلــف وجــود دارد‪ ،‬رونــد جهانی‌شــدن حقــوق جزائــی نیــز پویــا‬
‫و متحــول اســت‪ .‬مــراد از جهانی‌ســازی حقــوق جزائــی تأکیــد بــر هماهنگ‌ســازی اســت و نــه‬
‫وحــدت؛ در ایــن مفهــوم هماهنگ‌ســازی رونــدی اســت کــه نظام‌هــای حقوقــی را ضمــن حفــظ‬
‫تفاوت‌هــای خــود بــه یکدیگــر نزدیــک می‌ســازد (پــرادل‪.)176 :۱۳۸۴ ،‬‬
‫در شــکل‌گیری مراحــل جهانی‌شــدن حقــوق بــه طــور اعــم و حقــوق جزائــی بــه طــور اخــص‬
‫بحران‌هــای بــزرگ جهانــی نقــش بســیاری داشــته‌اند (دلمــاس مارتــی‪ .)105 :1378 ،‬وقــوع دو‬
‫جنــگ ویرانگــر جهانــی اول و دوم و جنایــات دهشــتناک انســانی رخ داده در آن‪ ،‬جامعــه جهانــی‬
‫را بــه محاکمــه جنایــت کاران جنگــی و تأســیس نهــاد دائمــی بین‌المللــی بــه منظــور حفــظ صلــح‬
‫و امنیــت جهانــی ملــزم ســاخت‪ .‬نتیجــه ایــن ال ـزام تصویــب منشــور ملــل متحــد در ســال ‪ 1945‬م و‬
‫پیش‌بینــی نظــام جزائــی خــاص در فصــل هفتــم آن و ایجــاد بزرگ‌تریــن ســازمان بین‌المللــی دایمــی‬
‫و در نهایــت تصویــب اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر در ســال ‪ 1948‬م و تحقــق گام عملــی در راســتای‬
‫جهانی‌شــدن حقــوق بــود‪.‬‬

‫الف‪ :‬تشکیل محاکم بین‌المللی موردی و دیوان بین‌المللی جزائی‬

‫یکــی از ادلــه اثبــات جهانی‌شــدن حقــوق جزائــی تشــکیل محاکــم بین‌المللــی مــوردی و تأســیس‬
‫دیــوان بین‌المللــی جزائــی اســت‪ .‬بــا پایــان یافتــن جنــگ دوم جهانــی و تشــکیل محکمــه بین‌المللــی‬
‫موقــت نورنبــرگ بــرای محاکمــه ســران نــازی در ســال ‪ 1945‬و محکمــه بین‌المللــی خــاور دور‬
‫(توکیــو) بـرای رســیدگی بــه اتهامــات جنایــت کاران جنگــی جاپــان در ســال ‪ 1946‬م موضــوع ایجــاد‬
‫دیــوان جزائــی بین‌المللــی نخســتین بــار در قطعنامــه مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد در اجــاس‬
‫ســال ‪ 1948‬مطــرح شــد (بیابانــی‪ .)158 :1390 ،‬پــس از آن وقــوع چنــد فاجعــه دردنــاک بــه رونــد‬
‫تأســیس دیــوان بین‌المللــی جزائــی ســرعت بخشــید‪ .‬جنــگ میــان آمریــکا و ویتنــام در ســال ‪ 1970‬م‬
 ‫‪ ۲۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و ارتــکاب جنایــات جنگــی توســط آمریکایی‌هــا در ویتنــام و جنــگ در یوگســاویا و روآنــدا بــا‬
‫وقــوع کشــتار جمعــی و جنایــت ضــد بشــریت در ســطح گســترده از جملــه ایــن فجایــع بودنــد‪.‬‬
‫پذیــرش اساســنامه دیــوان بین‌المللــی جزائــی از ســوی نشســت نماینــدگان تام‌االختیــار ملــل‬
‫متحــد ب ـرای تأســیس یــک دیــوان بین‌المللــی جزائــی در جــوالی ســال ‪ 1998‬م و تصویــب عناصــر‬
‫تشــکیل‌دهنده جرایــم تحــت پوشــش و اصــول محاکمــات جزائــی و ادلــه آن در جــوالی ســال‬
‫‪ 2000‬م معتبرتریــن دلیــل اثبــات جهانی‌شــدن حقــوق جزائــی بــه شــمار می‌آیــد‪ .‬بــا تأســیس ایــن‬
‫دیــوان‪ ،‬نهــادی بــا شــخصیت حقوقــی بین‌المللــی و دارای اهلیــت الزم بــرای اجــرای وظایــف و‬
‫تحقــق اهــداف خــود ایجــاد شــد‪ .‬از لحــاظ ســاختاری‪ ،‬دیــوان‪ ،‬نهــاد مســتقل و دایمــی قضائی اســت‬
‫کــه صالحیــت رســیدگی بــه جنایــت بین‌المللــی منــدرج در اساســنامه خــود را دارد‪ .‬در فصــل اول‬
‫اساســنامه بــه مســأله صالحیــت تکمیلــی دیــوان نســبت بــه محاکــم ملــی اشــاره شــده اســت‪ .‬در فصــل‬
‫دوم اساســنامه تحــت عنــوان «صالحیــت‪ ،‬قابلیــت پذیــرش و حقــوق قابــل اجـرا» صالحیــت رســیدگی‬
‫بــه چهــار جنایــت نسل‌کشــی‪ ،‬جنایــت بــر ضــد انســانیت‪ ،‬جنایــت جنگــی و جنایــت تجــاوز‪ ،‬بــه‬
‫دیــوان اعطــاء شــده اســت‪ .‬در صورتــی کــه بتــوان پدیــده قاچــاق انســان را در محــدوده جنایــات‬
‫بین‌المللــی منــدرج در صالحیــت دیــوان و ســایر محاکــم بین‌المللــی مــوردی جرم‌پنــداری نمــود‪،‬‬
‫می‌تــوان بــا ادعــای اینکــه نهــاد قضائــی بین‌المللــی چنیــن عملــی را جــرم و قابــل مجــازات اعــام‬
‫کــرده اســت‪ ،‬مبــارزه بــا ایــن پدیــده را جهانــی دانســت (موثقــی‪.)174 :1387 ،‬‬
‫مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد در ســال ‪ 1994‬میــادی قاچــاق انســان را حرک ـت‌دادن و‬
‫انتقــال غیرقانونــی و مخفیانــه اشــخاص بــا هــدف نهایــی اجبــار زنــان و دختـران بــه اســتثمار جنســی‬
‫و اقتصــادی و منتفــع شــدن قاچاق‌ب ـران و جنایــت کار و ‪ ...‬تعریــف کــرده اســت‪ .‬بــه موجــب مــاده‬
‫ســوم پروتوکــول جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق اشــخاص بــه خصــوص زنــان و اطفــال‪،‬‬
‫ســال ‪ 2000‬م (پروتوکــول پالرمــو) نیــز قاچــاق انســان عبــارت اســت از‪ :‬اســتخدام‪ ،‬حمل‌ونقــل‪،‬‬
‫پنــاه دادن‪ ،‬یــا تحویــل گرفتــن اشــخاص بــا هــدف بهره‌کشــی؛ بهره‌کشــی می‌توانــد بــه صــورت‬
‫بهره‌کشــی جنســی‪ ،‬برده‌گــی یــا رویه‌هــای مشــابه برده‌گــی و ‪ ...‬باشــد‪ .‬کنوانســیون مشــارکت منطقــه‬
‫اتحادیــه جنــوب آســیا (ســارک) نیــز قاچــاق زنــان و اطفــال را حرکــت دادن و نقل‌وانتقــال‪ ،‬خریــد یــا‬
‫فــروش زنــان و اطفــال بـرای فحشــا در داخــل و یــا خــارج از کشــور می‌دانــد کــه بــا هــدف بــه دســت‬
‫آوردن پــول و یــا عــوض دیگــر صــورت می‌گیــرد‪ .‬بــا توجــه بــه تعاریــف مذکــور می‌تــوان گفــت کــه‬
‫قاچــاق انســان عمومـاً بــا هــدف اســتثمار جنســی و اقتصــادی صــورت می‌گیــرد و بــا افعالــی از جملــه‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۲۱‬‬

‫بــه برده‌گی‌کشــاندن‪ ،‬خشــونت و بهره‌کشــی جنســی‪ ،‬بیــگاری‪ ،‬تجــاوز بــه خشــونت‪ ،‬واداشــتن بــه‬
‫فحشــا و اعمــال غیرانســانی دیگــر همـراه اســت‪ .‬قاچاق‌بـران‪ ،‬واســطه‌ها‪ ،‬دالل‌هــا و مشــتریان‪ ،‬بـرای‬
‫یزننــد‪،‬‬
‫تحقــق اهــداف غیرانســانی خــود‪ ،‬قربانیــان را محبــوس کــرده‪ ،‬شــکنجه می‌نماینــد‪ ،‬ضربــه م ‌‬
‫مــورد آزار و تجــاوز قــرار می‌دهنــد و روزهــا گرســنه نگــه می‌دارنــد (‪ .)119 :2005 ,Deb‬حــال‬
‫بایــد بررســی کــرد کــه آیــا می‌تــوان اعمــال هم ـراه بــا قاچــاق انســان از جملــه بــه برده‌گی‌کشــاندن‪،‬‬
‫برده‌گــی جنســی‪ ،‬فحشــای اجبــاری‪ ،‬هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬خشــونت جنســی‪ ،‬زجــر و آزار و‬
‫اعمــال غیرانســانی دیگــر را بــا ارکان تشــکیل‌دهنده جنایــات داخــل در صالحیــت محاکــم بین‌المللــی‬
‫مــوردی و بــه خصــوص دیــوان بین‌المللــی جزائــی متصــور شــد یــا خیــر‪ .‬دیــوان بین‌المللــی جزائــی‬
‫بــه موجــب اساســنامه خــود‪ ،‬صالحیــت رســیده‌گی بــه چهــار دســته جــرم بین‌المللــی جنایــت‬
‫جنگــی‪ ،‬تجــاوز علیــه دولــت‪ ،‬نسل‌کشــی و جنایــت بــر ضــد بشــریت (جرایــم علیــه بشــریت) را‬
‫دارد‪ .‬جــرم قاچــاق انســان در میــان جنایــات نامبــرده‪ ،‬مشــابهت‌هایی بــا جنایــت بــر ضــد انســانیت‬
‫یــا جنایــت علیــه بشــریت دارد‪ .‬بایــد بررســی کــرد کــه آیــا ایــن جــرم می‌توانــد از مصادیــق جنایــت‬
‫بــر ضــد بشــریت قـرار گیــرد یــا خیــر‪ .‬پیــش از ورود بــه بحــث توجــه بــه ایــن نکتــه ضــروری اســت‬
‫کــه بــه موجــب اصــل صالحیــت تکمیلــی دیــوان‪ ،‬صالحیــت ملــی‪ ،‬تقــدم دارد و در صــورت ناتوانــی‬
‫و یــا عــدم تمایــل دولت‌هــا بــه تحقیــق و تعقیــب جرایــم منــدرج در اساســنامه صالحیــت دیــوان‬
‫موضوعیــت اجــرا می‌یابــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عناصر تشکیل‌دهنده جنایت بر ضد انسانیت (جرایم علیه بشریت)‬

‫بـر اسـاس حقـوق جزا بـرای تحقق جرم‪ ،‬وجود سـه عنصـر قانونی‪ ،‬مـادی و معنوی ضروری اسـت‪ .‬با‬
‫توجـه بـه اینکـه جنایـت بر ضـد انسـانیت اصطالحی مشـتمل بر جرایـم گوناگون اسـت که در شـرایط‬
‫مـادی و معنـوی خـاص محقق می‌شـود‪ ،‬در این قسـمت ابتدا به عنصـر قانونی جرایم مرتبـط با قاچاق‬
‫انسـان و سـپس عنصر مـادی و معنـوی جنایت بر ضد انسـانیت پرداخته می‌شـود‪:‬‬

‫ج‪ :‬عنصر قانونی انواع جنایات بر ضد انسانیت مرتبط با قاچاق انسان‬

‫اصــل قانونــی بــودن جرایــم و مجازات‌هــا‪ ،‬وجــود عنصــر قانونــی را اولیــن گام ب ـرای جرمی‌دانســتن‬
‫یــک فعــل می‌دانــد‪ .‬ایــن اصــل کــه یکــی از اصــول حاکــم بــر حقــوق بین‌المللــی جزائــی و حقــوق‬
‫جـزای داخلــی کشــورها اســت در مــاده ‪ 15‬میثــاق بین‌المللــی حقــوق مدنــی و سیاســی ســال ‪ 1966‬م‬
‫نیــز مــورد تأکیــد قـرار گرفتــه اســت؛ در صورتــی کــه بتــوان بــر اســاس مندرجــات اساســنامه محاکــم‬
 ‫‪ ۲۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بین‌المللــی مــورد و دیــوان بین‌المللــی جزائــی افعــال بــه برده‌گی‌کشــاندن‪ ،‬بهره‌کشــی جنســی‪ ،‬هتــک‬
‫نامــوس بــه عنــف‪ ،‬خشــونت جنســی‪ ،‬فحشــای اجبــاری‪ ،‬زجــر و آزار و دیگــر اعمــال غیرانســانی‬
‫همـراه بــا قاچــاق انســان را جرمــی اعــام کــرد‪ ،‬می‌تــوان آن را دلیلــی بــر ادعــای جهانی‌شــدن مبــارزه‬
‫بــا قاچــاق انســان دانســت‪ .‬ممکــن اســت ادعــای مشــابهت میــان جــرم قاچــاق انســان و جنایــت علیــه‬
‫بشــریت در ابتــدا شــائبه برانگیــز باشــد‪ ،‬امــا توجــه بــه ایــن نکتــه ضــروری اســت کــه برخــاف تصــور‬
‫ظاهــری‪ ،‬وقــوع جنایــت بــر ضــد بشــریت تنهــا بــه زمــان جنــگ و درگیری‌هــای مســلحانه محــدود‬
‫نبــوده و بــه موجــب حقــوق بین‌الملــل در زمــان صلــح نیــز امکان‌پذیــر اســت (کیتیچایســاری‪:1383،‬‬
‫‪ .)182‬اصطــاح «جنایــت بــر ضــد بشــریت» بــه صــورت تخصصی اولیــن بار در بنــد ج ماده ‪ 6‬منشــور‬
‫نورنبــرگ بــه کار گرفتــه شــد و عبــارت بــود از‪« :‬قتــل عمــدی‪ ،‬نابودســازی‪ ،‬بــه برده‌گــی گرفتــن‪ ،‬تبعیــد‬
‫یــا کــوچ اجبــاری یــک جمعیــت و ســایر اعمــال غیرانســانی علیــه هــر جمعیــت غیرنظامــی‪ ،‬اعــم از‬
‫آنکــه پیــش یــا در خــال جنــگ ارتــکاب یافتــه باشــد ‪ ...‬صرف‌نظــر از اینکــه اعمــال نامبــرده ناقــض‬
‫حقــوق داخلــی محــل ارتــکاب جــرم بــوده و یــا خیــر»‪.‬‬
‫قانــون شــماره ‪ 10‬شــورای نظــارت (‪ )1945‬نیــز جنایــت بــر ضــد انســانیت را فجایــع و جنایــات‬
‫از جملــه قتــل عمــد‪ ،‬نابودســازی‪ ،‬بــه برده‌گی‌کشــاندن‪ ،‬هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬یــا ســایر اعمــال‬
‫غیرانســانی علیــه هــر جمعیــت غیرنظامــی می‌دانــد‪ ،‬صرف‌نظــر از اینکــه ایــن اعمــال ناقــض حقــوق‬
‫داخلــی کشــور محــل ارتــکاب جــرم باشــد یــا خیــر‪ .‬در بنــد ج مــاده ‪ 5‬منشــور توکیــو نیــز فعــل بــه‬
‫برده‌گــی گرفتــن از مصادیــق جنایــت علیــه بشــریت محســوب شــده اســت‪.‬‬
‫مــاده ‪ 5‬اساســنامه محکمــه یوگســاویا ســابق بــه موضــوع جنایــت بــر ضــد بشــریت پرداختــه‬
‫اســت‪ .‬بــر اســاس ایــن مــاده‪ ،‬محکمــه بین‌المللــی یوگســاویا اختیــار خواهــد داشــت اشــخاصی را‬
‫کــه مســوؤل جنایــات از جملــه بــه برده‌گی‌گرفتــن‪ ،‬هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬انــواع زجــر و آزار بــه‬
‫دالیــل سیاســی‪ ،‬نــژادی یــا مذهبــی بوده‌انــد‪ ،‬تعقیــب نمایــد‪ ،‬مشــروط بــر اینکــه ارتــکاب جــرم در‬
‫خــال منازعــه مســلحانه صــورت گرفتــه و متوجــه جمعیــت غیرنظامــی باشــد‪ .‬در مــاده ‪ 3‬اساســنامه‬
‫محکمــه روآنــدا نیــز اعمالــی از جملــه بــه برده‌گی‌گرفتــن‪ ،‬تجــاوز بــه عنــف در گــروه جنایــت علیــه‬
‫بشــریت آمــده اســت مشــروط بــر اینکــه ارتــکاب ایــن جنایــات همـراه بــا داشــتن قصــد تبعیض‌آمیــز‬
‫باشــد (موثقــی‪.)۱۲۷ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫مــاده ‪ 7‬اساســنامه دیــوان بین‌المللــی جزائــی اعمالــی از جملــه بــه برده‌گی‌گرفتــن‪ ،‬هتــک نامــوس‬
‫بــه عنــف‪ ،‬برده‌گیــری جنســی‪ ،‬بــه فحشــا واداشــتن یــا هــر شــکل دیگــر تعــرض جنســی را از مصادیــق‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۲۳‬‬

‫جنایــت بــر ضــد بشــریت می‌دانــد کــه بخشــی از یــک تعــرض یــا تجــاوز گســترده یــا ســازمان‌یافته‬
‫و هم ـراه بــا علــم اســت کــه علیــه جمعیــت غیرنظامــی صــورت می‌گیــرد‪ .‬بــه ایــن ترتیــب می‌تــوان‬
‫جــرم بین‌المللــی جنایــت بــر ضــد انســانیت را در ارتبــاط بــا قاچــاق انســان‪ ،‬در انــواع برده‌گیــری‪،‬‬
‫بــرده‌داری جنســی‪ ،‬هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬فحشــای اجبــاری‪ ،‬خشــونت جنســی‪ ،‬زجــر و آزار و‬
‫دیگــر اعمــال غیرانســانی دســته‌بندی و بررســی نمــود‪ .‬مــاده ‪ 5‬اساســنامه محکمــه یوگســاویا ســابق‬
‫بــه موضــوع جنایــت بــر ضــد انســانیت پرداختــه اســت‪ .‬بــر اســاس ایــن مــاده محکمــه بین‌المللــی‬
‫یوگســاویا اختیــار خواهــد داشــت اشــخاصی را کــه مســؤل جنایــات از جملــه بــه برده‌گی‌گرفتــن‪،‬‬
‫هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬انــواع زجــر و آزار بــه دالیــل سیاســی‪ ،‬نــژادی یــا مذهبــی بوده‌انــد‪ ،‬تعقیــب‬
‫نمایــد‪ ،‬مشــروط بــر اینکــه ارتــکاب جــرم در خــال منازعــه مســلحانه صــورت گرفتــه و متوجــه‬
‫جمعیــت غیرنظامــی باشــد‪ .‬توجــه بــه ایــن نکتــه ضــروری اســت کــه شــرط ارتــکاب جــرم در هنــگام‬
‫درگیــری مســلحانه کــه در مــاده ‪ 5‬اساســنامه محکمــه یوگســاویا ســابق مطــرح شــده اســت‪ ،‬از ارکان‬
‫تعیین‌کننــده صالحیــت موضوعــی ایــن محکمــه بــوده و عنصــر ماهــوی تشــکیل‌دهنده جنایــت بــر‬
‫ضــد انســانیت نمی‌باشــد و در نتیجــه نیــازی بــه اثبــات وقــوع جنایــت در یــک درگیــری مســلحانه‬
‫نیســت‪ .‬ایــن موضــوع در دوســیه میروســاو تادیــچ در محکمه یوگســاویا ســابق نیــز مورد تأکیــد قرار‬
‫گرفتــه اســت کــه «‪ ...‬بــه موجــب حقــوق بین‌الملــل عرفــی ‪ ...‬بــه هیــچ وجــه الزم نیســت ارتــکاب‬
‫جنایــت بــر ضــد بشــریت مرتبــط بــا درگیــری مســلحانه بین‌المللــی و یــا اصــوالً هیــچ نــوع درگیــری‬
‫باشــد» (‪.)1995 ,Tadic, Jurisdiction Decision‬‬
‫در اساســنامه محکمــه خــاص ســیرالئون نیــز در مــاده ‪ 2‬تحــت عنــوان «جنایــت بــر ضــد بشــریت»‬
‫آمــده اســت‪ :‬اختیــار الزم را خواهــد داشــت تــا اشــخاصی را کــه مرتکــب جنایاتــی از قبیــل بــه‬
‫برده‌گی‌گرفتــن‪ ،‬هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬برده‌گیــری جنســی‪ ،‬واداشــتن بــه فحشــا و دیگــر اعمــال‬
‫غیرانســانی شــده‌اند‪ ،‬تعقیــب نمایــد‪.‬‬

‫‪ -۱‬برده گیری و برده‌داری جنسی‬

‫بررســی مــوارد فــوق بیانگــر ایــن اســت کــه برده‌گیــری‪ ،‬یکــی از مصادیــق مشــترک جنایــت بــر ضــد‬
‫بشــریت در منشــور نورنبــرگ‪ ،‬قانــون شــورای نظــارت آلمــان‪ ،‬منشــور توکیــو‪ ،‬اساســنامه محکمــه‬
‫یوگســاویا ســابق‪ ،‬محکمــه روآنــدا‪ ،‬اساســنامه دیــوان بین‌المللــی جزائــی و محکمــه خاص ســیرالئون‬
‫می‌باشــد‪ .‬اساســنامه دیــوان بــا الهــام از کنوانســیون بــرده‌داری ‪ 1926‬م در بخــش ج بنــد ‪ 2‬مــاده ‪7‬‬
 ‫‪ ۲۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫برده‌گیــری برده‌گیــری را چنیــن تعریــف کــرده اســت‪« :‬اعمــال تمــام یــا بخشــی از اختیــارات ناشــی‬
‫از حــق مالکیــت نســبت بــه یــک شــخص از جملــه خریدوفــروش و قاچــاق انســان‌ها و بــه خصــوص‬
‫زنــان و اطفــال»‪ .‬بــه ایــن ترتیــب اساســنامه دیــوان‪ ،‬قاچــاق انســان را یکــی از مــوارد اعمــال حــق‬
‫مالکیــت نســبت بــه اشــخاص حقیقــی اعــام کــرده کــه از مصادیــق بــرده‌داری بــوده و در دســته‬
‫جنایــات علیــه بشــریت ق ـرار می‌گیــرد‪ .‬هم‌چنیــن‪ ،‬کمیســیون مقدماتــی محکمــه بین‌المللــی جزائــی‬
‫در قســمت عناصــر تشــکیل‌دهنده جــرم عنــوان کــرده اســت کــه «جنایــت بــر ضــد انســانیت از نــوع‬
‫بــرده‌داری جنســی‪ ،‬دربرگیرنــده قاچــاق انســان بــه خصــوص زنــان و اطفــال نیــز می‌باشــد» (‪ICC‬‬
‫‪ )1999 ,Element of Crime‬بــر اســاس مــاده ‪ 7‬ممکــن اســت بــه برده‌گی‌گرفتــن بــدون وجــود‬
‫بدرفتــاری‪ ،‬سوءاســتفاده جســمی‪ ،‬جنســی و حتــی روانــی صــورت گیــرد‪ .‬عــاوه بــر ایــن‪ ،‬در بنــد ‪1‬‬
‫مــاده ‪ 7‬اساســنامه برده‌گیــری جنســی و بــه فحشــا واداشــتن نیــز از جملــه جنایــت صــورت گرفتــه علیــه‬
‫بشــریت معرفــی شــده اســت‪ .‬در همیــن راســتا می‌تــوان بــه دوســیه کونــاراک‪ ،‬کــواک و وکویــچ در‬
‫محکمــه یوگســاویا ســابق اشــاره کــرد‪ .‬در ایــن دوســیه متهمــان دو زن را ب ـرای چنــد مــاه در خانــه‬
‫نگهداشــته و بــا آن‌هــا ماننــد کاالی شــخصی رفتــار کــرده بودنــد‪ .‬ایــن زنــان در ایــن مــدت کارهــای‬
‫خانــه را انجــام داده و نیازهــای جنســی متهمــان را بــرآورده می‌ســاختند‪ .‬قربانیــان تهدیــد شــده بودنــد‬
‫کــه اگــر اقــدام بــه ف ـرار نماینــد‪ ،‬کشــته می‌شــوند و س ـرانجام بــه صرب‌هــا فروختــه شــدند‪ .‬محکمــه‬
‫یوگســاویا متهمــان ایــن دوســیه را بــه ارتــکاب جنایــت بــر ضــد بشــریت از طریــق برده‌گیــری محکوم‬
‫کــرد (‪.)2001 Prosecutor v. Kunarac, Kovac, Vukovic, ICTY‬‬
‫در دوسـیه کونـاراک نیـز آمـده اسـت که اگرچه «بـه برده‌گی‌گرفتـن» و یا «بـرده‌داری» در اساسـنامه‬
‫محکمه یوگسلاویا تعریف نشـده‪ ،‬اما کمیسـیون حقوق بین‌الملل به برده‌گی‌گرفتن را به عنوان جنایت‬
‫علیـه بشـریت و از مـوارد پذیرفتـه شـده در حقـوق بین‌الملـل عرفـی معرفی کـرده اسـت (‪Prosecutor‬‬
‫‪ .)96-T-537 :2001 ,v Kunarac, Judgment, IT‬همچنیـن‪ ،‬تأکیـد کـرده اسـت کـه بـرده‌داری یـا به‬
‫برده‌گی‌گرفتـن می‌توانـد معنایـی گسـترده‌تر از معنـای منـدرج در حقـوق بین‌الملـل عرفی داشـته باشـد‬
‫و افعـال بیشـتری بـه عنـوان مصادیـق آن شـمرده شـود (‪ .)161 at 229 ,Guilfoyle note‬در دوسـیه‬
‫مطروحـه در محکمـه بین‌المللـی مـوردی تیمـور شـرقی بـه نـام ‪ RUF‬نیـز سـه نفـر بـه اتهـام ارتـکاب‬
‫«جنایـت بـر ضد انسـانیت» به اشـکال تجاوز به عنف‪ ،‬بـرده‌داری‪ ،‬بـرده‌داری جنسـی‪ ،‬ازدواج اجباری‬
‫و خشـونت جنسـی سیسـتماتیک و گسـترده علیه اتباع غیرنظامی در سـیرالئون محکوم شـناخته شدند‪.‬‬
‫مبنـای قانونـی محکومیـت بـه جرم تجاوز بـه عنف و برده‌داری جنسـی بنـد ‪ 7‬ماد ‌ه ‪ 2‬و جـرم برده‌داری‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۲۵‬‬

‫بنـد ‪ 3‬مـاده ‪ 2‬اساسـنامه محکمـه سـیرالئون بـود (& ‪Prosecutor v. Issa Hassan Sesay & Kallon‬‬
‫‪ .)Gbao‬بـه ایـن ترتیـب می‌تـوان گفـت بسـیاری از اعمـال قاچاق‌بـران در رابطـه بـا قربانیـان خـود از‬
‫مصادیـق بـرده گیری بـه شـمار می‌آید‪.‬‬

‫‪ -۲‬فحشای اجباری‪ ،‬هتک ناموس به عنف و سایر اشکال خشونت جنسی‬

‫اعمالــی از جملــه فحشــای اجبــاری‪ ،‬تجــاوز بــه عنف و ســایر اشــکال خشــونت جنســی نیز بــه موجب‬
‫اساســنامه‌های مذکــور در دســته جنایــت علیــه انســانیت قـرار گرفتــه و جرم‌پنــداری شــده‌اند؛ اگرچــه‬
‫اساســنامه دیــوان در بنــد ‪ 1‬مــاده ‪ 7‬خــود فحشــای اجبــاری را از انــواع جنایــت علیــه بشــریت معرفــی‬
‫کــرده‪ ،‬امــا تعریفــی از آن ارایــه نــداده اســت؛ بــا ایــن وجــود‪ ،‬کمیســیون مقدماتــی دیــوان‪ ،‬عوامــل‬
‫ســازنده جــرم فحشــای اجبــاری را ماننــد ســایر جرایــم وجــود دو شــرط «تعــرض و حملــه گســترده و‬
‫سیســتماتیک» و «علــم و عمــد متهــم در ارتــکاب گســترده و سیســتماتیک ایــن اعمــال علیــه یــک‬
‫جمعیــت غیرنظامــی» می‌دانــد؛ هم‌چنیــن‪ ،‬متهــم بایــد بــا اســتفاده از زور و یــا بــا تهدیــد بــه زور‬
‫یــا اجبــار یــا تــرس از خشــونت‪ ،‬دســتگیری‪ ،‬اجبــار روانــی یــا سوءاســتفاده از قــدرت علیــه قربانــی‬
‫یــا اشــخاص دیگــر و یــا بــا سوءاســتفاده از اجبــار محیطــی ماننــد عــدم اهلیــت قربانــی بـرای اعــام‬
‫رضایــت موجبــات ایــن را فراهــم آورد تــا فــرد یــا افـرادی در یکــی از اعمــال دارای ماهیــت جنســی‬
‫شــرکت کننــد و بــه ایــن ترتیــب منفعــت مالــی و یــا غیرمالــی ب ـرای متهــم یــا شــخص دیگــری بــه‬
‫دســت آیــد و یــا انتظــار بــه دســت آوردن آن وجــود داشــته باشــد (‪ .)ICC, Elements of Crime‬بــه‬
‫ایــن ترتیــب بـرای ارتــکاب ایــن جــرم وجــود برقـراری رابطــه فزیکــی متهــم بــا قربانــی ضرورتــی ندارد‬
‫و در واقــع متهــم بــا سوءاســتفاده از موقعیــت و شـرایط امــکان برقـراری روابطــی بــا ماهیــت جنســی بــا‬
‫قربانــی بـرای افـراد دیگــر فراهــم می‌کنــد و از طریــق بـرای خــود یــا دیگــری منفعتــی کســب می‌کنــد‬
‫یــا انتظــار دارد آن را بــه دســت آورد‪ .‬وجــود ایــن منفعــت مــادی یــا انتظــار بــه دســت آوردن آن بـرای‬
‫شــخص عامــل یــا دیگــری‪ ،‬ســرحد میــان فحشــای اجبــاری و بــرده‌داری جنســی را ترســیم می‌کنــد‪.‬‬
‫در جــرم قاچــاق انســان نیــز در مــوارد اســتثمار جنســی فــرد قاچاق‌بــر‪ ،‬واســطه یــا دالل بــا در اختیــار‬
‫گذاشــتن قربانــی ب ـرای جواب‌گویــی بــه تمایــات جنســی مشــتری‪ ،‬ب ـرای خــود بــا دیگــری کســب‬
‫منفعــت کــرده و یــا انتظــار کســب آن را دارد‪.‬‬
‫هتــک نامــوس بــه عنــف نیــز در مــاده ‪ 5‬اساســنامه محکمــه یوگســاویا ســابق‪ ،‬مــاده ‪ 3‬اساســنامه‬
‫محکمــه روآنــدا‪ ،‬مــاده ‪ 7‬اساســنامه دیــوان و مــاده ‪ 2‬اساســنامه محکمــه ســیرالئون در گــروه جنایــت‬
 ‫‪ ۲۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــر ضــد انســانیت قـرار گرفتــه اســت‪ .‬کمیســیون مقدماتــی دیــوان بـرای تحقــق ایــن جــرم عــاوه بــر‬
‫وجــود دو شــرط مشــترک در جرایــم دیگــر‪ ،‬تعــرض متهــم بــه بــدن و انــدام تناســلی قربانــی بــه وســیله‬
‫اعضــای بــدن یــا هــر شـی‌ء دیگــر را ضــروری می‌دانــد‪ .‬همچنیــن‪ ،‬متهــم بایــد بــا اســتفاده از زور و‬
‫یــا بــا تهدیــد بــه زور یــا اجبــار یــا تــرس از خشــونت‪ ،‬دســتگیری‪ ،‬اجبــار روانــی یــا سوءاســتفاده از‬
‫قــدرت علیــه قربانــی یــا اشــخاص دیگــر و یــا بــا سوءاســتفاده از اجبــار محیطــی ماننــد عــدم اهلیــت‬
‫قربانــی بـرای اعــام رضایــت مرتکب این اعمــال شــود (‪ .)IccElements of Crime‬خشــونت جنســی‬
‫نیــز از مصادیــق جنایــت بــر ضــد انســانیت اعــام شــده اســت‪ .‬کمیســیون مقدماتــی دیــوان ب ـرای‬
‫تشــکیل عوامــل ســازنده ایــن جــرم در کنــار وجــود شــروط مشــترک‪ ،‬ضــروری می‌دانــد کــه مرتکــب‬
‫بــا اســتفاده از زور و یــا بــا تهدیــد بــه زور یــا اجبــار یــا تــرس از خشــونت‪ ،‬دســتگیری‪ ،‬اجبــار روانــی یا‬
‫سوءاســتفاده از قــدرت علیــه قربانــی یــا اشــخاص دیگــر و یــا بــا سوءاســتفاده از اجبــار محیطــی ماننــد‬
‫عــدم اهلیــت قربانــی بـرای اعــام رضایــت مرتکــب اعمــال دارای ماهیــت جنســی شــود و یــا موجــب‬
‫درگیرشــدن فــرد یــا افـراد نامبــرده در یــک یــا چنــد عمــل بــا ماهیــت جنســی شــده باشــد‪ .‬همچنیــن‪،‬‬
‫الزم اســت مرتکــب از شـرایط و اوضاع‌واحــوال عینــی و وقایعــی کــه باعــث تشــدید وخامــت عمــل‬
‫مــورد نظــر شــده اســت‪ ،‬آگاهــی داشــته باشــد (‪ .)Ibid‬بــا بررســی ســه جــرم فــوق‪ ،‬پیوند میان فحشــای‬
‫اجبــاری‪ ،‬هتــک نامــوس بــه عنــف و خشــونت جنســی بــا قاچــاق انســان بــه خوبــی نمایــان می‌شــود‪.‬‬
‫در بســیاری از مــوارد قاچاق‌بـران بـرای تحقــق اهــداف خــود و بهره‌بــرداری جنســی بــه طــور گســترده‬
‫و بــا هــدف از پیــش تعییــن شــده و بــا توســل بــه اجبــار و یــا سوءاســتفاده از موقعیــت ضعیــف قربانیان‬
‫مرتکــب تجــاوز بــه عنــف می‌شــوند؛ زی ـرا بــا تجــاوز جنســی و ازالــه بــکارت بســیاری از قربانیــان‬
‫راهــی بـرای بازگشــت بــه خانــواده‪ ،‬قبیلــه یــا اجتمــاع ســنتی خــود نخواهنــد داشــت‪.‬‬

‫‪ -۳‬زجر و آزار‬
‫یکــی از مــوارد قابــل بررســی دیگــر‪ ،‬جنایــت بــر ضــد بشــریت از نــوع «زجــر و آزار» اســت کــه‬
‫عموم ـاً در کنــار افعــال هم ـراه بــا قاچــاق انســان نیــز ق ـرار می‌گیــرد‪ .‬ایــن عمــل در مــاده ‪ 6‬منشــور‬
‫نورنبــرگ‪ ،‬مــاده ‪ 2‬قانــون شــماره ‪ 10‬شــورای نظــارت‪ ،‬مــاده ‪ 5‬منشــور توکیــو‪ ،‬مــاده ‪ 5‬اساســنامه‬
‫محکمــه یوگســاویا ســابق‪ ،‬مــاده ‪ 3‬اساســنامه محکمــه روآنــدا‪ ،‬بنــد ‪ 1‬مــاده ‪ 7‬اساســنامه دیــوان و‬
‫مــاده ‪ 2‬اساســنامه محکمــه ســیرالئون از مصادیــق جنایــت بــر ضــد بشــریت اعــام شــده اســت‪ .‬از نظر‬
‫کمیســیون مقدماتــی دیــوان‪« ،‬زجــر و آزار» جنایتــی اســت کــه عــاوه بــر وجود دو شــرط مشــترک در‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۲۷‬‬

‫انــواع جنایــت بــر ضــد انســانیت‪ ،‬متهــم‪ ،‬فــرد یــا افـرادی را بــه شــدت از حقــوق اساســی خــود محروم‬
‫کــرده باشــد و آن‌هــا را بــه دلیــل تعلــق داشــتن بــه گــروه یــا مجموعـه‌ای از افـراد شــناخته شــده هــدف‬
‫ق ـرار داده باشــد‪ .‬بــه عــاوه‪ ،‬ایــن هدف‌گیــری مبنــای سیاســی‪ ،‬نــژادی‪ ،‬مذهبــی‪ ،‬ملــی‪ ،‬فرهنگــی‪،‬‬
‫قومــی یــا جنســیتی داشــته باشــد و یــا مبتنــی بــر دالیــل و موقعیت‌هایــی باشــد کــه بــه موجــب حقــوق‬
‫بین‌الملــل ممنــوع شــده اســت؛ همچنیــن‪ ،‬عمــل صــورت گرفتــه در ارتبــاط بــا جرایــم احصــاء شــده‬
‫در مــاده ‪ 7‬اساســنامه دیــوان و یــا ســایر جرایمــی باشــد کــه رســیده‌گی بــه آن‌هــا در صالحیــت دیــوان‬
‫قـرار دارد (‪)ICC, Elements of Crime‬؛ بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬زجــر و آزار‪ ،‬فعــل یــا تــرک فعلی اســت‬
‫مبتنــی بــر تبعیــض کــه فــرد یــا افـرادی را مــورد زجــر و آزار قـرار می‌دهــد و حقــوق بنیادیــن فــرد را‬
‫نقــض می‌کنــد (کیتیچایســاری‪)219 :1383،‬؛ بــه ایــن ترتیــب افعالــی از جملــه بــه برده‌گــی گرفتــن‪،‬‬
‫هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬بــرده‌داری جنســی کــه از جرایــم احصــاء شــده در جنایــات علیــه بشــریت‬
‫اســت بســیاری از حقــوق بنیادیــن بشــر را نقــض می‌کنــد و هــر یــک بــه تنهایــی می‌توانــد عنــوان‬
‫«زجــر و آزار» داشــته باشــد‪ .‬عــاوه بــر ایــن زمینــه تبعیض‌آمیــزی کــه منجــر بــه ایــن اعمــال می‌شــود‬
‫عمومـاً فقــر گروه‌هــای قومــی‪ ،‬مذهبــی‪ ،‬نــژادی اســت و قربانیــان ایــن جــرم را بیشــتر زنــان و دختـران‬
‫تشــکیل می‌دهنــد؛ اگرچــه مــردان و پسـران نیــز در برابــر ایــن عمــل غیرانســانی مصــون نیســتند‪.‬‬

‫‪ -۴‬اعمال غیرانسانی دیگر‬

‫بــه موجــب منشــور نورنبــرگ‪ ،‬منشــور توکیــو‪ ،‬محکمــه یوگســاویا و روآنــدا‪ ،‬اساســنامه دیــوان‬
‫بین‌المللــی جزائــی و اساســنامه محکمــه ســیرالئون‪ ،‬دیگــر اعمــال غیرانســانی نیــز کــه تعمــدا ً موجــب‬
‫ای ـراد رنــج بــزرگ یــا صدمــه جــدی بــه تمامیــت جســمانی و یــا ســامت جســم و روان مجنی‌علیــه‬
‫گــردد‪ ،‬در قلمــرو جنایــت علیــه بشــریت ق ـرار گرفتــه اســت‪ .‬همــان گونــه کــه بیــان شــد بســیاری از‬
‫افعــال همـراه بــا قاچــاق انســان از جملــه بهره‌کشــی جنســی و اقتصــادی‪ ،‬آلــوده بــه اعمــال غیرانســانی‬
‫اســت‪ .‬قاچاق‌بــران‪ ،‬دالل‌هــا و مشــتریان‪ ،‬قربانیــان خــود را بــرای تــن‌دادن بــه خواســته‌های غیــر‬
‫یزننــد‪ ،‬مــورد آزار و تجــاوز ق ـرار می‌دهنــد‬
‫انســانی خــود بــه شــدت شــکنجه می‌نماینــد‪ ،‬ضربــه م ‌‬
‫و آن‌هــا را چندیــن روز گرســنه نگهداشــته و بــه مصــرف مــواد مخــدر و مشــروبات الکلــی وادار‬
‫می‌نماینــد (‪)119 :2005 .Deb‬؛ بنابرایــن می‌تــوان اعمــال همــراه بــا قاچــاق انســان را کــه منجــر‬
‫بــه ایجــاد صدمــات شــدید روانــی و جســمانی نســبت بــه مجنی‌علیــه می‌شــود‪ ،‬در دســته اعمــال‬
‫غیرانســانی دیگــر نیــز جرم‌پنــداری کــرد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بررســی مــوارد نامبــرده بیانگــر آن اســت کــه برده‌گیــری‪ ،‬برده‌گیــری جنســی‪ ،‬فحشــای اجبــاری‪،‬‬
‫هتــک نامــوس بــه عنــف‪ ،‬خشــونت جنســی‪ ،‬زجــر و آزار و ســایر اعمــال غیــر انســانی کــه از اعمــال‬
‫همـراه بــا قاچــاق انســان اســت‪ ،‬بــر اســاس منشــور نورنبــرگ‪ ،‬قانــون شــورای نظــارت آلمــان‪ ،‬منشــور‬
‫توکیــو‪ ،‬اساســنامه محکمــه یوگســاویا ســابق و محکمــه روآنــدا و همچنیــن در اساســنامه دیــوان‬
‫بین‌المللــی جزائــی و محکمــه خــاص ســیرالئون از مصادیــق جنایــت بــر ضــد بشــریت و جــرم اعــام‬
‫شــده اســت (فردیــن‪ .)۶۷ :۱۳۸۷ ،‬کمیســیون مقدماتــی دیــوان بین‌المللــی جزائــی نیــز بــه صراحــت‬
‫یکــی از مصادیــق جنایــت علیــه بشــریت را جــرم قاچــاق انســان بــه خصــوص اطفــال و زنــان دانســته‬
‫اســت؛ بــه ایــن ترتیــب می‌تــوان پدیــده قاچــاق انســان را در پرتــو مفــاد اساســنامه‌های نامبــرده بــه‬
‫عنــوان یکــی از مصادیــق جنایــت بــر ضــد بشــریت‪ ،‬جرم‌پنــداری کــرد‪.‬‬

‫د‪ :‬عنصر مادی جنایت بر ضد انسانیت‬

‫در رابطـه بـا عنصـر مـادی جنایـت بـر ضـد انسـانیت‪ ،‬بـه عنـوان دومیـن عنصر تشـکیل‌دهنده جـرم به‬
‫بررسـی ماهیـت رفتار جرمی‪ ،‬موضوع جرم‪ ،‬شـخصیت مجرم و مجنی‌علیه و نتیجـه جرمی می‌پردازیم‪.‬‬

‫‪ -۱‬ماهیت رفتار جرمی‬

‫بررسـی اساسـنامه‌های محاکـم مـوردی و دیوان بین‌المللـی جزائی‪ ،‬حاکی از این اسـت که فعل جنایت‬
‫بـر ضـد بشـریت‪ ،‬رفتـاری غیرانسـانی اسـت کـه به شـکل تعـرض یـا حمله گسـترده یـا سـازمان‌یافته به‬
‫اعضـای جامعـه غیرنظامـی صـورت می‌گیـرد و سـبب ایجـاد رنـج فـراوان یـا آسـیب جدی به سلامت‬
‫جسـمانی یـا روانـی قربانـی می‌گـردد‪ .‬در ماده ‪ 7‬اساسـنامه دیـوان بین‌المللـی‪« ،‬تعرض یا تجـاوز» رویه‬
‫رفتـاری اسـت کـه چندیـن جنایت بـر ضد انسـانیت در راسـتای سیاسـت یک دولـت یا سـازمان برای‬
‫ارتـکاب آن جنایـات و یـا در جهـت پیشـبرد آن صـورت می‌گیـرد‪ .‬توجـه به ایـن نکته ضروری اسـت‬
‫کـه ارتـکاب یکـی از جرایم احصاء شـده در مـاده ‪ 7‬نیز برای تحقـق «تعرض و حملـه» کفایت می‌کند‬
‫و الزم نیسـت چندیـن جنایـت متفاوت صـورت گیرد (رمضـان‪.)۶۳ :۱۳۸۲ ،‬‬
‫در ایـن مـاده تعریـف «تعرض سـازمان‌یافته یا گسـترده» تعریف نشـده اسـت؛ امـا با توجـه به رویه‬
‫قضائـی بین‌المللـی‪ ،‬تعرض گسـترده‪ ،‬تعرض علیه تعداد بسـیاری از قربانیان اسـت؛ در حالی که منظور‬
‫از تعـرض سـازمان‌یافته‪ ،‬تعرضـی اسـت کـه به دنبال سیاسـت یـا برنامـه‌ای از پیش طراحی شـده اعمال‬
‫می‌گـردد؛ بـه عبـارت دیگـر‪ ،‬حمله یـا تعرض گسـترده متشـکل از افعال متعددی اسـت که بـه صورت‬
‫غیرسـازمان‌یافته‪ ،‬نامنظم و غیر هماهنگ اسـت که در راسـتای سیاسـتی با هدف ارتکاب جنایت علیه‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۲۹‬‬

‫بشـریت صـورت می‌گیـرد‪ .‬در نتیجـه ارتـکاب جنایـت بر ضـد انسـانیت می‌تواند حتی نسـبت به یک‬
‫قربانـی صـورت گیـرد؛ مشـروط بـر اینکه میـان آن عمـل و حمله گسـترده و سـازمان‌یافته علیه جمعیت‬
‫غیرنظامی رابطه وجود داشـته باشـد (کیتیچایسـاری‪ 187 :1383 ،‬و ‪.)188‬‬
‫حــال بایــد بررســی کــرد کــه جایــگاه جــرم قاچــاق انســان در ایــن میــان چیســت‪ .‬قاچــاق انســان‬
‫جرمــی اســت کــه ارتــکاب آن در ســطوح محلــی‪ ،‬ملــی و بین‌المللــی امکان‌پذیــر اســت‪ .‬بــه ایــن‬
‫ترتیــب مــوارد صــورت گرفتــه قاچــاق انســان در ســطح محلــی‪ ،‬فاقــد وصــف تعــرض و حمله گســترده‬
‫و یــا سیســتماتیک اســت؛ امــا در مــواردی کــه ایــن جــرم از ســرحدات ملی فراتــر می‌رود و کشــورهای‬
‫مختلفــی را در برمی‌گیــرد بــدون شــک دارای وصــف «گســترده» و «سیســتماتیک» می‌باشــد‪ .‬در نتیجه‬
‫جــرم قاچــاق انســان در ســطح بین‌المللــی عمــل غیــر انســانی هم ـراه بــا رنــج اســت کــه بــه صــورت‬
‫گســترده و سیســتماتیک نســبت بــه مجنی‌علیــه صــورت می‌گیــرد؛ بــه ایــن ترتیــب عنصــر مــادی ایــن‬
‫جــرم بــر اســاس جــرم بین‌المللــی جنایــت علیــه بشــریت تکمیــل می‌شــود‪.‬‬
‫تعــرض یــا تجــاوز می‌توانــد بــه صــورت فعــل یــا تــرک فعــل صــورت گیــرد؛ بــه عنــوان نمونــه در‬
‫دوســیه کامبانــدا‪ ،‬نخســت وزیــر بــه دلیــل خــودداری از انجــام وظایــف خواسته‌شــده از او مبنــی بــر‬
‫حمایــت از تبعــه غیرنظامــی روآنــدا در برابــر قتــل عــام‪ ،‬بــه ارتــکاب جنایــت بر ضــد انســانیت محکوم‬
‫شــد (کیتیچایســاری‪ .)183 :1383،‬بــه موجــب اساســنامه محکمــه روآنــدا ایــن فعــل غیــر انســانی باید‬
‫«زمینــه تبعیض‌آمیــز ملــی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬قومــی‪ ،‬نــژادی یــا مذهبــی» داشــته باشــد‪ .‬برای ایجــاد پیونــد میان‬
‫شــرط زمینــه تبعیض‌آمیــز ملــی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬قومــی‪ ،‬نــژادی یــا مذهبــی داشــتن تعــرض و جــرم قاچــاق‬
‫انســان‪ ،‬می‌تــوان آن را چنیــن تفســیر کــرد‪ :‬در بســیاری از مــوارد قربانیــان قاچــاق را افـراد در معــرض‬
‫خطــر تشــکیل می‌دهنــد کــه متعلــق بــه قبایــل بســیار فقیــر ســاکن مناطــق جغرافیایــی خــاص هســتند؛‬
‫ماننــد قربانیــان قاچــاق در کشــور هنــد کــه بیشــتر بــه راجســتان‪ ،‬ماهاراســترا‪ ،‬اتارپـرادش‪ ،‬کارناتــاکا و‬
‫یــا کشــور نپــال تعلــق دارنــد (‪)5 :2001 .Georg‬؛ بــه ایــن ترتیــب زمینــه تبعیض‌آمیــز می‌توانــد گاهــی‬
‫فقــر گروه‌هــا‪ ،‬قبایــل‪ ،‬ملیت‌هــا و پیــروان مذهبــی خــاص باشــد‪.‬‬

‫‪ -۲‬موضوع جرم‬
‫همــان طــور کــه از عنــوان «جنایــت علیــه بشــریت» نمایــان اســت‪ ،‬هــدف ایــن جــرم بین‌المللــی‬
‫«بشــریت» را مــورد هــدف ق ـرار می‌دهــد و در دســته جرایــم علیــه اشــخاص بــه شــمار می‌آیــد‪ .‬بــا‬
‫توجــه بــه اینکــه در برخــی مــوارد جنایــت بــر ضد انســانیت مخــل امنیــت داخلــی و جوامــع بین‌المللی‬
 ‫‪ ۲۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نیــز می‌باشــد؛ شــاید بتــوان آن را در دســته جرایــم مخــل امنیــت نیــز بــه شــمار آورد‪ .‬در متــن‬
‫اساســنامه‌ها اشــاره شــده کــه تعــرض یــا تجــاوز نســبت بــه جمعیــت غیرنظامــی صــورت گیــرد؛ امــا‬
‫بــر اســاس حقــوق بین‌المللــی عرفــی‪ ،‬قربانیــان جنایــت بــر ضــد انســانیت می‌تواننــد افـراد غیرنظامــی‬
‫و یــا حتــی نظامــی باشــند (کیتیچایســاری‪ .)184 :1383،‬ایــن کلمــه در زمــان جنــگ شــامل تبعــه و‬
‫نظامیــان مجــروح‪ ،‬مریــض و ناتــوان از جنــگ بــوده و در زمــان صلــح کلیــه افـراد جامعــه را بــه جــز‬
‫کســانی کــه موظــف بــه حفــظ نظــم عمومــی هســتند‪ ،‬در برمی‌گیــرد‪ .‬قربانیــان جــرم قاچــاق انســان نیــز‬
‫اف ـرادی هســتند کــه در زمــان صلــح یــا جنــگ در دام قاچاق‌ب ـران گرفتــار می‌آینــد؛ بــه ایــن ترتیــب‬
‫موضــوع جــرم قاچــاق انســان و جنایــت بــر ضــد انســانیت هم‌پوشــانی دارد‪.‬‬

‫‪ -۳‬مرتکب جرم‬
‫بــه موجــب مــاده ‪ 7‬اساســنامه محکمــه بین‌المللــی جزائــی‪ ،‬ارتــکاب جنایــت علیــه انســانیت توســط‬
‫یــک فــرد‪ ،‬گروهــی از اف ـراد یــا یــک ســازمان دولتــی امکان‌پذیــر اســت (صادقــی‪)109 :۱۳۸۳ ،‬؛‬
‫بــه عبــارت دیگــر عامــان جنایــت بــر ضــد بشــریت می‌تواننــد افـراد دولتــی و یــا غیردولتــی باشــند؛‬
‫ماننــد واحدهــای سیاســی کــه کنتــرول یــک منطقــه را در دســت دارنــد‪ ،‬بی‌آنکــه مــورد پذیــرش‬
‫جامعــه بین‌المللــی ق ـرار گرفتــه باشــند و یــا گــروه و ســازمان‌های تروریســتی و یــا اعضــای باندهــای‬
‫جنایــت کار ســازمان‌یافته (کیتیچایســاری‪.)190 :1383،‬‬
‫عــاوه بــر ایــن در دوســیه تادیــچ در محکمــه بین‌المللــی یوگســاویا ســابق نیــز ایــن مســأله مــورد‬
‫تأکیــد قـرار گرفتــه اســت کــه جرایــم علیــه انســانیت می‌توانــد بــه وســیله افـراد عــادی و ســازمان‌های‬
‫غیردولتــی و باندهــای جنایــت کار نیــز ارتــکاب یابــد (‪ .)1995 ,Tadic, Jurisdiction Decision‬اگــر‬
‫جــرم قاچــاق انســان بــه وســیله افـراد عــادی و یــا باندهــای جنایــت کار ســازمان‌یافته صــورت گیــرد و‬
‫در صــورت اجتمــاع ش ـرایط نامبــرده پیشــین می‌توانــد بــا ش ـرایط منــدرج در اساســنامه‌های نامبــرده‬
‫هم‌پوشــانی داشــته باشــد‪.‬‬

‫هـ‪ :‬عنصر معنوی جنایت بر ضد انسانیت‬

‫بــه موجــب بنــد ‪ 1‬مــاده ‪ 7‬اساســنامه دیــوان بین‌المللــی جزائــی ارتــکاب جنایــت بــر ضــد انســانیت‬
‫بایــد همـراه بــا علــم بــه تعــرض و حملــه صــورت گیــرد‪ .‬از لحــاظ عنصــر معنــوی‪ ،‬مرتکــب بایــد بــا‬
‫علــم و آگاهــی بــه ارتــکاب جــرم جنایــت ضــد انســانیت اقــدام نمایــد؛ بــه عبــارت دیگــر مرتکــب‬
‫بایــد علــم واقعــی داشــته باشــد کــه افعــال او قســمتی از یــک حملــه ســازمان‌یافته یــا گســترده در‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۳۱‬‬

‫راســتای سیاســت یــا برنام ـه‌ای اســت کــه نســبت بــه جمعیــت غیرنظامــی اعمــال می‌شــود؛ البتــه در‬
‫قضیــه بالســکیک بــه ایــن مســأله اشــاره شــده اســت کــه نیــازی نیســت آگاهــی مرتکــب از سیاســت‬
‫جرمــی اثبــات شــود و صــرف پذیــرش عمــدی خطــر ارتــکاب ایــن جنایــت ب ـرای تحقــق عنصــر‬
‫مــادی کفایــت می‌کنــد (کیتیچایســاری‪.)180 :1383،‬‬
‫انگیــزه متهــم نیــز تأثیــری در جنایــت صــورت گرفتــه نــدارد و حتــی اگــر انگیــزه صرفـاً شــخصی‬
‫داشــته باشــد ولــی عمــل او بــا ش ـرایط تحقــق جنایــت بــر ضــد انســانیت منطبــق شــود‪ ،‬بــاز هــم بــه‬
‫اتهــام ایــن جنایــت قابــل محاکمــه و مجــازات خواهــد بــود (‪,Tadic appeal s judgment paras‬‬
‫‪ .)270-255‬در جــرم قاچــاق انســان نیــز در صورتــی کــه فــرد یــا اف ـرادی عمــدا ً و بــا علــم بــه اینکــه‬
‫اعمــال آن‌هــا بخشــی از یــک اقــدام ســازمان‌یافته اســت‪ ،‬در ارتــکاب اعمالــی از جملــه نقل‌وانتقــال‪،‬‬
‫پنهان‌کــردن‪ ،‬برده‌گیــری‪ ،‬بــرده‌داری جنســی و غیــره مشــارکت و یــا معاونــت نماینــد‪ ،‬عنصــر معنــوی‬
‫جــرم جنایــت علیــه انســانیت را تکمیــل می‌نماینــد (موثقــی‪ .)136 :1387 ،‬بــا بررســی عنصــر قانونــی‬
‫انــواع جنایــت بــر ضــد بشــریت همــراه بــا قاچــاق انســان صــورت می‌گیــرد و توجــه بــه عناصــر‬
‫عمومــی مــادی و معنــوی جنایــت بــر ضــد انســانیت اثبــات می‌شــود کــه بســیاری از افعــال هم ـراه‬
‫بــا قاچــاق انســان از جملــه برده‌گیــری‪ ،‬بــرده‌داری جنســی‪ ،‬زجــر و آزار و دیگــر اعمــال غیرانســانی‪،‬‬
‫بــه موجــب اساســنامه محاکــم بین‌المللــی مــوردی و دیــوان بین‌المللــی جزائــی جــرم شــناخته شــده‬
‫اســت و در بســیاری از مــوارد جــرم قاچــاق انســان قابلیــت انطبــاق بــا عناصــر عمومــی مــادی و معنوی‬
‫جنایــت علیــه بشــریت را دارد‪ .‬در بســیاری از مــوارد قاچــاق انســان‪ ،‬بــه خصــوص جرایمــی کــه در‬
‫ســطح بین‌المللــی صــورت می‌گیــرد‪ ،‬قابلیــت انطبــاق بــا شــروط منــدرج در اساســنامه‌های نامبــرده از‬
‫جملــه گســترده و سیســتماتیک‪ ،‬مبنــای تبعیض‌آمیــز قومــی‪ ،‬ملــی‪ ،‬نــژادی‪ ،‬جنســیتی و علــم و عمــد‬
‫متهــم در ارتــکاب گســترده و سیســتماتیک ایــن جنایــات علیــه یــک جمعیــت غیرنظامــی را دارد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬

‫در ایــن مبحــث تاریخچــه قاچــاق انســان‪ ،‬خصوصیــات‪ ،‬انــواع‪ ،‬عوامــل‪ ،‬از نظــر شــریعت اســام و‬
‫قاچــاق زنــان و اطفــال مــورد بررســی می گیــرد‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه جرم قاچاق انسان‬

‫بــه گواهــی (شــهادت) تاریــخ‪« ،‬بــرده‌داری» یکــی از رســوم باســتانی متــداول در میان بیشــتر ملت‌های‬
‫جهــان از جملــه یونــان و روم بــوده اســت‪ .‬قانون‌نامــه حمورابــی در حــدود ‪ 2200‬ســال پیــش از میــاد‬
‫بــه مســأله بــرده‌داری و خریــد و فــروش غالم‌هــا و کنیـزان پرداختــه اســت‪ .‬بــه وجــود نهــاد بــرده‌داری‬
‫اشــاره شــده اســت‪ .‬ایــن رســم چندصــد ســاله در قــرون وســطی رو بــه کاهــش نهــاد؛ امــا کشــف قــاره‬
‫آمریــکا و کمبــود نیــروی کار در آن منطقــه‪ ،‬یک‌بــار دیگــر موجــب رونــق و تــداوم تجــارت بــردگان‬
‫ســیاه پوســت غــرب آفریقــا در ســال ‪ 1502‬میــادی شــد‪ .‬ایــن تجــارت آن چنــان ســودآور و مــورد‬
‫حمایــت ثروتمنــدان و صاحبــان قــدرت بــود کــه گمــان نمی‌رفــت پایــان پذیــرد؛ امــا س ـرانجام ایــن‬
‫تجــارت در قــرن نوزدهــم میــادی ملغــی گردیــد (‪.)124 :2008 ,Adams‬‬
‫اولیــن گام عملــی در راســتای جهانی‌شــدن ایــن مبــارزه بــا امضــای معاهــده بین‌المللــی متوقــف‬
‫ســاختن قاچــاق برده‌هــای سفیدپوســت‪ 1904( ،‬م) در پاریــس برداشــته شــد؛ بــا ایــن وجــود از‬
‫دهه‌هــای گذشــته شــاهد تجــارت بردگانــی هســتیم کــه بســیاری از آن‌هــا انســان‌های سفیدپوســت‬
‫هســتند؛ انســان‌هایی کــه ب ـرای کار‪ ،‬فــروش اعضــاء‪ ،‬فرزندخواندگــی‪ ،‬تن‌فروشــی و ســایر مقاصــد‬
‫جنســی قاچــاق می‌شــوند‪ .‬رشــد فزاینــده ایــن پدیــده کــه «برده‌گــی معاصــر» نیــز نامیــده می‌شــود‬
‫نگرانــی دولت‌هــا‪ ،‬جامعــه بین‌المللــی و مدافعــان حقوق بشــر را افزایــش داده اســت (‪Parliamentary‬‬
‫‪.)9 :2007 .Assembly of the Council of Europe‬‬
‫گســترده‌گی و پراکنده‌گــی مناطــق مبــدأ‪ ،‬واســطه و مقصــد و قربانیــان بی‌شــمار و ســود سرشــار‪،‬‬
‫ایــن تجــارت بی‌شــرمانه را در زمــره جرایــم ســازمان‌یافته قـرار داده اســت‪ .‬ســاالنه در حــدود ‪ 600‬الــی‬
‫‪ 800‬هـزار طفــل‪ ،‬زن و مــرد از طریــق ســرحدات بین‌المللــی قاچــاق می‌شــوند‪ .‬ایــن جــرم‪ ،‬در میــان‬
‫جرایــم بین‌المللــی قاچــاق انســان‪ ،‬بیشــترین افزایــش را داشــته اســت و در ســال ‪ 2012‬دسـت‌کم ‪127‬‬
‫کشــور را در معــرض آســیب قـرار داده اســت (‪.)2012 ,UNODC, Trafficking in person report‬‬
‫ایـن تجـارت پـس از قاچـاق مـواد مخـدر و اسـلحه سـومین جـرم سـودآور سـازمان‌یافته اسـت‬
‫(‪ )104 :2003 .Sanyal‬و چه‌بسـا منفعـت مـادی حاصـل از آن بیـش از دو جـرم نامبـرده دیگر باشـد؛‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۳۳‬‬

‫زیـرا یـک قاچاق‌بـر می‌تواند اسـلحه و مـواد مخـدر را تنها یک‌بار بـه فروش برسـاند؛ اما ایـن قربانیان‬
‫از ایـن قابلیـت برخـوردار هسـتند تـا بـه دفعـات بی‌شـمار در معـرض خرید و فـروش قـرار گیرند‪.‬‬
‫در پیدایـش و تـداوم ایـن پدیـده عوامـل بسـیاری از جملـه فقر‪ ،‬بیـکاری‪ ،‬کم‌سـوادی‪ ،‬مهاجرت‪،‬‬
‫ازدواج در سـنین کـم و اطفـال و بی‌توجهـی دولت‌مـردان نقـش مهمـی دارد‪ .‬بـاور بـه برقـراری ارتباط‬
‫جنسـی ایمـن و عـاری از خطـر ابتال به ایدز با اطفـال نیز به این موضـوع دامن زده اسـت (‪,McIntosh‬‬
‫‪ .)46 :1995‬قربانیـان ایـن جـرم عمدتـاً متعلـق بـه کشـورهای فقیـر‪ ،‬توسـعه‌نیافته و در حـال توسـعه‬
‫می‌باشـند و مقصـد‪ ،‬کشـورهای دارای صنعـت پررونـق توریزم ‪ ،‬ایاالت‌متحـده امریکا و یا کشـورهای‬
‫ثروتمنـد همسـایه می‌باشـد (‪ .)2003 :Sanyal‬قاچاق‌بـران زنـان‪ ،‬اطفـال و یـا خانواده‌هـای آن‌هـا را بـا‬
‫وعـده زندگـی بهتـر‪ ،‬کار و درآمـد سرشـار می‌فریبند‪ .‬برای شـکارچیان طفل‪ ،‬هندوسـتان گـذرگاه امن‬
‫قاچـاق بـرای فحشـا‪ ،‬کار بـا دسـتمزد ناچیـز و یـا گدایی‌گـری بـه حسـاب می‌آیـد‪ .‬هنـوز بسـیاری از‬
‫زنـان و دختـران در کشـورهایی ماننـد هنـد‪ ،‬پاکسـتان‪ ،‬بنـگالدش و نپـال در فقـر بـه سـر می‌برنـد و از‬
‫فرصت‌هـای برابـر تحصیلـی و اشـتغال بهره‌منـد نمی‌شـوند (‪ .)Ibid‬کشـورهای بلژیم‪ ،‬جرمنـی‪ ،‬یونان‪،‬‬
‫ایتالیـا‪ ،‬بوسـنی و هرزگویـن‪ ،‬جمهـوری چک‪ ،‬دانمارک‪ ،‬فرانسـه‪ ،‬کوزوو‪ ،‬هالند‪ ،‬اسـپانیا‪ ،‬سـوییس و‬
‫بریتانیـا عمده‌تریـن مقاصـد قاچاق‌بـران انسـان در سـال ‪ 2006‬بوده‌انـد (‪.)120 :2005 ,Deb‬‬
‫یکــی از اهــداف عمــده قاچــاق طفــل‪ ،‬اســتثمار اقتصــادی و جنســی بــه صــورت بیــگاری و کار‬
‫اجبــاری‪ ،‬گدایی‌گــری‪ ،‬پورنوگرافــی‪ ،‬توریــزم جنســی‪ ،‬فحشــا‪ ،‬شــرکت در مســابقات شترســواری‪،‬‬
‫برداشــتن اعضــاء و جــوارح‪ ،‬شــرکت در جنگ‌هــا و مناقشــات مســلحانه و یــا فرزندخواندگــی اســت‬
‫(‪ )9 :2008 ,Scarpa‬شــرکت‌کنندگان در ایــن جــرم متعلــق بــه طبقــات مختلــف جامعــه هســتند‪ .‬در‬
‫برخــی از مــوارد اطفــال قربانــی بــه وســیله اطفــال هم‌ســن و یــا بزرگ‌تــر از خــود فریــب خــورده و در‬
‫دام قاچاق‌بــران اســیر می‌شــوند‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬خصوصیات و انواع قاچاق انسان‬

‫در این بحث خصوصیات و انواع قاچاق انسان توضیح می گردد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬خصوصیات قاچاق انسان‬

‫خصوصیات جرم قاچاق انسان طبق قوانین ملی و اسناد بین‌المللی قرار ذیل است‪:‬‬
 ‫‪ ۲۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫الف‪ :‬سازمان یافته بودن‬

‫جــرم قاچــاق انســان بــه دلیــل ابعــاد وســیع کــه در جهــان دارد‪ ،‬بــه عقایــد بســیاری از حقوق‌دانــان و‬
‫مطابــق پروتوکــول قاچــاق انســان و دالیــل ب ـرای اثبــات دخالــت گروه‌هــای ســازمان‌یافته بــه عنــوان‬
‫جــرم ســازمان‌یافته تلقــی می‌شــود‪ .‬مشــخصات گــروه ســازمان‌یافته جــرم عبارت‌انــد‪:‬‬
‫‪ -‬گروه دارای تشکیالت ساختار سه نفر و یا بیش از آن؛‬
‫‪ -‬استمرار گروه برای یک دوره زمانی معین؛‬
‫‪ -‬قصــد گــروه ب ـرای ارتــکاب جرایــم شــدید (جرمــی کــه مســتوجب چهــار ســال حبــس یــا‬
‫بیشــتر باشــد)‪،‬‬
‫‪ -‬هــدف گــروه بــه دســت آوردن ســود یــا منفعــت مالــی باشــد (لذایــذ جنســی نیــز داخــل ایــن‬
‫مقولــه هســتند) (رضــا‪.)۱۶۷ :۱۳۸۴ ،‬‬

‫ب‪ :‬بین‌المللی بودن‬

‫جهانی‌شــدن و وابســتگی در حــال رشــد اقتصــادی باعــث تغییــر جنایــات ســازمان‌یافته و انتقــال جــرم‬
‫بــه آن ســوی ســرحدات شــده و توســعه ارتباطــات و تکنالــوژی اطالعــات نیــز ســرحدات جغرافیای را‬
‫محــو نمــوده اســت‪ .‬امــکان تحــرک بیشــتر مــردم‪ ،‬کاالهــا و خدمــات در عــرض ســرحدات بین‌المللی‬
‫و پدیــدار شــدن اقتصــاد جهانــی‪ ،‬جــرم را از بســتر داخلــی آن جابجــا کــرده اســت‪ .‬بــر همیــن پایــه‬
‫مفهــوم جنایــت ســازمان‌یافته در دنیــای معاصــر از ایــن بــه بعــد فــارغ از مفهــوم جهانی‌شــدن قابــل‬
‫درک نیســت؛ بنابرایــن‪ ،‬جــرم بین‌المللــی عملــی اســت کــه باعــث نقل‌وانتقــال اطالعــات‪ ،‬اشــیای‬
‫اشــخاص‪ ،‬پــول یــا ســایر امــوال از ســرحدات یــک کشــور می‌شــود و حداقــل یکــی از کشــورهای‬
‫درگیــر بـرای ایــن عمــل خصیصــه جرمــی قائــل اســت‪.‬‬
‫در حــال حاضــر‪ ،‬پیشــرفت فـراوان در امــر ارتباطــات و حمل‌ونقــل افـراد و کاالهــا و نیــز توســعه‬
‫انترنــت موجــب تســهیل کار ســازمان‌های جنایــت کار بین‌المللــی گشــته اســت‪ .‬امــروزه می‌تــوان‬
‫بــا اســتفاده از پیام‌هــای انترنتــی نســبت بــه انتقــال ســریع و پی‌درپــی پــول از ســرحدات کشــورهای‬
‫مختلــف اقــدام کــرد (ســیلمی‪.)۲۴۵ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫ج‪ :‬ساختارمندی گروه‬
‫د‪ :‬استمرار گروه‬
‫د‪ :‬قصد گروه برای ارتکاب جرم شدید‬
‫هـ‪ :‬انگیزه گروه برای بدست آوردن سود یا منفعت مالی‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۳۵‬‬

‫جزء دوم‪ :‬انواع قاچاق انسان‬

‫ب ـرای قاچــاق انســان تکتیک‌هــای مختلــف بــه کار گرفتــه می‌شــود تــا اینکــه یــک قربانــی در دام‬
‫سیســتم تجــارت انســان قـرار بگیــرد‪ .‬بازیگـران ایــن سیســتم نقش‌هــای متنــوع و در عیــن حــال مهمی‬
‫را ایفــا می‌نماینــد‪ .‬ایــن نقش‌هــا از عاشــق دلباختــه و شــوهر گرفتــه تــا کارفرمــا را دربرمی‌گیرنــد‪ .‬همــه‬
‫این‌هــا ماننــد زنجیــره‌ای هســتند کــه بــه هــم متصــل هســتند (معتمــدی‪ .)۷۸ :۱۳۸۸ ،‬در ســطوح زیــر‬
‫بــه چنــد شــکل از قاچــاق انســان اشــاره می‌کنیــم‪:‬‬
‫‪ -۱‬ازدواج پســتی‪ :‬بســیاری از زنــان بــه لحــاظ موقعیــت اجتماعــی و خانوادگــی و اعتقــادی‬
‫بــه ازدواج بــا مــردان کشــور خــود کــه در خــارج بســر می‌برنــد و یــا مــردان کشــورهای دیگــر روی‬
‫می‌آورنــد و پــس از مراســم رســمی آن‌هــا را بــه کشــور مقصــد اعــزام می‌نماینــد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ازدواج صــوری‪ :‬ازدواج صــوری ازدواجــی دوغیــن کــه بـرای فـرار از قانــون یــا گرفتــن ویــزه‬
‫انجــام می شــود ازدواج صــوری معمــوالً بــه یکــی از دو شــکل زیــر اســت‪:‬‬
‫‪ -‬فــرد عالقه منــد بــه مهاجــرت بــه کشــور مقصــد‪ ،‬بــا پرداخــت پــول یــا ســایر روش هــا یــک‬
‫مقیــم یــا تبعــه آن کشــور را متقاعــد بــه ازدواج می کنــد‪.‬‬
‫‪ -‬فــرد عالقه منــد بــه مهاجــرت مقصــد‪ ،‬نــه بــه خاطــر عشــق و عالقــه بلکــه صرفـاً بـرای رســیدن‬
‫بــه آن کشــور بــه خواســتگاری کــه مقیــم یــا تبعــه آن کشــور اســت جــواب مثبــت می دهــد‪.‬‬
‫در ایــن شــیوه ها ماننــد قبــل برخــی خانواده‌هــا بــرای کار کــردن فرزنــدان خــود در خــارج از‬
‫کشــور مقاومــت می‌کنــد امــا قاچــاق بــا پیشــنهاد ازدواج بــا زنــان مــورد نظــر بــه بهانــه ادامــه زندگــی‬
‫یــا کار از کشــور خــارج شــده در آنجــا از زن جــدا و او را تحویــل ســازمان‌های جنائــی می‌نمایــد‪.‬‬
‫‪ -۳‬قاچــاق بــرای تهیــه اعضــای بــدن‪ :‬قاچــاق اعضــای بــدن نوعــی قاچــاق انســان اســت‪.‬‬
‫قاچــاق اعضــای بــدن می‌توانــد اشــکال مختلفــی بــه خــود بگیــرد‪ .‬ایــن نــوع قاچــاق دو حالــت دارد؛‬
‫در حالــت اول شــخص بــا میــل خــودش و بــا دریافــت مبلــغ مــورد توافــق اقــدام بــه دادن اعضــاء‬
‫می‌نمایــد؛ حــال در مراکــز زیرزمینــی داخــل و یــا اع ـزام بــه خــارج ایــن عمــل انجــام می‌شــود؛ امــا‬
‫در نــوع دوم‪ ،‬بــا ربــودن قربانــی اعــم از زن‪ ،‬مــرد و یــا طفــل‪ ،‬اعضــای بــدن قربانــی را در شــفاخانه و یا‬
‫یزننــد (مهدی‌شــهر‪،‬‬
‫در مراکــز مجهــز جــدا کــرده و بــا چنــد برابــر قیمــت بــه مشــتریان خــود پیونــد م ‌‬
‫‪ .)198 :1385‬در بعضــی از مــوارد‪ ،‬قربانــی مجبــور بــه تســلیم انــدام می‌شــود‪ .‬در مــوارد دیگــر‪،‬‬
‫قربانــی موافقــت می‌کنــد کــه بــه جــای پــول یــا کاال‪ ،‬انــدام را بفروشــد؛ امــا پرداخــت نمی‌شــود‬
‫(یــا کمتــر پرداخــت می‌شــود)‪ .‬در مــواردی ممکــن اســت انــدام را بــدون اطــاع قربانــی از بــدن وی‬
 ‫‪ ۲۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خــارج کننــد (معمــوالً وقتــی کــه قربانــی مشــکل صحــی واقعــی دارد یــا مریضی او ســاختگی باشــد)‪.‬‬
‫کارگــران مهاجــر‪ ،‬افــراد بی‌خانمــان و افــراد بی‌ســواد شــدیدا ً در معــرض ایــن نــوع اســتثمار قــرار‬
‫دارنــد (بیابانــی‪ .)۱۴۱ :۱۳۸۷ ،‬قاچــاق ب ـرای تجــارت اعضــای بــدن‪ ،‬اغلــب بــه دنبــال گــرده اســت‪.‬‬
‫قاچــاق اعضــای بــدن یــک تجــارت ســودآور اســت؛ زی ـرا در بســیاری از کشــورها لســت انتظــار‬
‫مریضــان نیازمنــد بــه پیونــد بســیار طوالنــی اســت‪.‬‬
‫‪ -۴‬توریــزم جنســی‪ :‬توریــزم جنســی جریانــی اســت خــاف قاچــاق انســان؛ زی ـرا در قاچــاق‪،‬‬
‫انســان را بــه منظــور سوءاســتفاده و بهره‌کشــی از کشــور خــودش بــه کشــور دیگــر منتقــل می‌نماینــد؛‬
‫امــا در توریــزم جنســی وضعیــت معکــوس اســت؛ یعنــی شــخص ب ـرای خوش‌گذرانــی بــه منطقــه‬
‫می‌آیــد و بــه اصطــاح بــا تیکیتــی کــه می‌گیــرد یــک اضافــه نرخــی را بـرای اســتفاده از ایــن خدمــات‬
‫در حیــن اقامــت می‌پــردازد؛ از آنجایــی کــه ایــن نــوع صنعــت کــه گاهــی مواقــع «توریــزم جنســی»‬
‫نــام دارد صنعــت پــر درآمــدی اســت در اغلــب مواقــع دولت‌هــای میزبــان بــه صــورت آشــکار و‬
‫مســتقیم از آن حمایــت می‌نماینــد؛ ماننــد دولــت تایلنــد‪ ،‬فیلیپیــن‪ ،‬تایــوان؛ ظهــور و توســعه ســرطانی‬
‫توریــزم‪ ،‬منجــر بــه توریــزم جنســی شــده اســت‪ .‬منظــور از آن‪ ،‬سوءاســتفاده جنســی مســافران‬
‫خارجــی‪ ،‬تاجـران‪ ،‬یــا جهانگــردان از افـراد کشــور مقصــد اســت‪ .‬در جهــان ســوم‪ ،‬توریــزم جنســی‬
‫قســمت عمــده صنعــت توریــزم را تشــکیل می‌دهــد (اعصــار‪ .)۴۵ :۱۳۸۶ ،‬بهشــت جنســی لقبــی‬
‫اســت کــه توریس ـت‌های خارجــی بــه برخــی از کشــورهای آســیای جنــوب شــرقی از جملــه تایلنــد‬
‫داده‌انــد؛ از آنجــا کــه توریــزم کســب پــر درآمــدی اســت دولت‌هــای میزبــان مســتقیماً و آشــکارا از‬
‫آن حمایــت می‌نماینــد‪ .‬توریــزم جنســی جریانــی اســت برخــاف جریــان تجــارت انســان؛ زیـرا در‬
‫تجــارت انســان‪ ،‬افـراد بــه منظــور بهره‌کشــی جنســی از کشــوری بــه کشــور دیگر منتقــل می‌شــوند؛ در‬
‫حالــی کــه در توریــزم جنســی‪ ،‬وضعیــت معکــوس اســت؛ در عیــن حــال توریــزم جنســی بــه نحــوی‬
‫منجــر بــه گســترش قاچــاق انســان می‌گــردد؛ زیـرا زمانــی کــه منطقــوی تبدیــل بــه مقصــد توریســتان‬
‫جنســی می‌شــود‪ ،‬آن محــل جاذبــه خــاص بــرای قاچاق‌بــران می‌یابــد؛ بــه گونــه‌ای کــه آنــان بــه‬
‫منظــور کســب درآمــد و یافتــن مشــتریان ف ـراوان‪ ،‬اف ـراد قاچــاق شــده را بــه آنجــا گســیل می‌دارنــد‪.‬‬
‫‪ -۵‬برده‌گـی جنسـی‪ :‬برده‌گـی جنسـی در اصل‪ ،‬نمادی خـاص از برده‌گی اسـت‪ .‬برده‌گی جنسـی‬
‫بایـد بـه عنـوان وضعیـت یـا شـرایط یک شـخص تلقـی گردد کـه تمامـی اختیارات خـود یا بخشـی از‬
‫آن را در ارتبـاط بـا حـق مالکیـت بـر کسـی اعمـال می‌کند؛ از جمله دسـتیابی جنسـی به شـکل تجاوز‬
‫بـه عنف یا سـایر اشـکال خشـونت جنسـی جنایـت برده‌گی شـمول یـک دولت یـا اقدامـات دولتی را‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۳۷‬‬

‫ایجـاب نمی‌نمایـد و یـک جنایـت بین‌المللـی را ایجاد می‌نمایـد اعم از اینکه به وسـیله اعمـال دولتی‬
‫ارتـکاب یافتـه باشـد (خـاک‪ .)۱۲۲ :۱۳۸۷ ،‬یـا اشـخاص خصوصـی بـه علاوه درحالـی کـه برده‌گی‪،‬‬
‫رفتـار بـا یـک شـخص را بـه عنـوان امـوال اقتضـاء می‌نمایـد‪ ،‬واقعیـت ایـن اسـت که یک شـخص به‬
‫شـیوه خریـد‪ ،‬فـروش یـا تجـارت نمی‌نمایـد که ادعـای برده‌گـی را از میـان ببرد‪.‬‬
‫نکتــۀ کــه بایــد در اینجــا متذکــر شــد ایــن اســت کــه هــر ســوء اســتفاده و بــه فحشــاء وا‌داشــتن‬
‫جنایــت ســازمان‌یافته بین‌المللــی نیســت؛ زی ـرا بــر طبــق مــاده ‪ 3‬بنــد ‪ 2‬کنوانســیون پالرمــو جــرم در‬
‫صورتــی ماهیت ـاً بین‌المللــی اســت کــه‪:‬‬
‫‪ -‬در بیش از یک کشور ارتکاب یابد‪.‬‬
‫‪ -‬در یــک کشــور واحــد صــورت گیــرد‪ ،‬امــا بخــش زیــادی از مقدمــات‪ ،‬طرح‌ریــزی‪ ،‬هدایــت‬
‫یــا کنتــرول آن در کشــور دیگــری انجــام شــده باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬در یــک کشــور واحــد صــورت گیــرد‪ ،‬امــا یــک گــروه مجــرم ســازمان‌یافته کــه در بیــش از‬
‫یزنــد در آن دخیــل باشــد‪.‬‬
‫یــک کشــور بــه فعالیــت جرمــی دســت م ‌‬
‫‪ -‬در یــک کشــور صــورت گیــرد‪ ،‬ولــی دارای اثـرات قابــل مالحظــه در کشــور دیگــر باشــد‪ .‬در‬
‫راســتای روشـن‌تر شــدن وضعیــت قاچــاق انســان بــه وضعیــت قاچــاق انســان در چنــد منطقــه‬
‫جغرافیایــی پرداختــه می‌شــود‪.‬‬
‫در افریقا ب ‌ه عنوان برده و سرباز اطفال مورد قاچاق قرار می‌گیرند و خریدوفروش می‌شوند‪ .‬خرید و‬
‫فروش اطفال به جای دوا و غذا هم صورت می‌گیرد (رحمتی‪ .)۱۴۷ :۱۳۸۶ ،‬در هند ‪ 1700000‬روسپی‬
‫نپالی وجود دارد‪ .‬باز هم در آسیای جنوب شرقی و از کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی مجموعاً‬
‫‪ 30000000‬نفر انسان قاچاق شده‪ ،‬به نظر می‌رسد این منطقه در جهان رکورددار باشد‪.‬‬
‫د) اروپای شرقی و مرکزی‪:‬‬
‫در اوایــل قــرن بیســتم زنــان فرانســوی و جرمنــی قاچــاق می‌شــدند (کــه متعلــق بــه اروپــای غربــی‬
‫بودنــد) امــا اکنــون در اروپــای شــرقی قاچــاق را شــاهدیم‪ .‬در لیتوانیــا ب ـرای مثــال از اطفــال ‪10-12‬‬
‫ســاله فلم‌هــای پورنوگرافــی تهیــه می‌شــود‪.‬‬
‫هـ) مکسیکو در امریکای مرکزی بیشترین آمار فحشای اطفال را دارد‪.‬‬
‫و) در آسیای مرکزی‪:‬‬
‫ازبکســتان‪ ،‬تاجیکســتان و قزاقســتان مبــدأ قاچــاق انســان بــه کشــورهای حــوزه خلیــج فــارس‪،‬‬
‫کوریــا و یونــان هســتند؛ بــه طــوری کــه ‪ ‌40‬فیصــد روســپیان یونــان اهــل ازبکســتان هســتند‪ .‬شــایان‬
 ‫‪ ۲۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ذکــر اســت متأســفانه پدیــده نامطلــوب قاچــاق انســان در افغانســتان نیــز وجــود داشــته و حداقــل بــه‬
‫دو مقصــد دوبــی و پاکســتان‪ ،‬قاچــاق انســان مخصوص ـاً زنــان انجــام می‌شــود‪ .‬اســتفاده از پوشــش‬
‫ازدواج ظاهــری دائــم کــه در افغانســتان ثبــت رســمی نمی‌شــود و بیشــتر ایــن مــورد ب ـرای اســتفاده‬
‫قاچاق‌بـران کاربــرد دارد (اشــتری‪ .)۲۴۵ :۱۳۹۰ ،‬تفــاوت عمــده قربانیــان قاچــاق بــه دوبــی و پاکســتان‬
‫در بی‌خبــری قربانیــان قاچــاق بــه پاکســتان اســت از اینکــه ق ـرار اســت مــورد قاچــاق واقــع شــوند؛‬
‫ایــن قربانیــان بــا تصــور ازدواج درگیــر پدیــده قاچــاق می‌شــوند؛ ولــی قربانیــان قاچــاق بــه دوبــی‬
‫از بیچارگــی و فقــر بــا آگاهــی بــه قاچــاق تــن می‌دهنــد و کم‌وبیــش از عواقــب آن آگاهنــد؛ البتــه‬
‫در افغانســتان آمــار دقیقــی از تعــداد افـراد قاچــاق شــده میانگیــن ســنی و ترکیــب جنســیتی آن‌هــا و‬
‫مقاصــد قاچــاق وجــود نــدارد یــا حداقــل رســانه‌ای نشــده اســت‪.‬‬
‫نشــانه‌های برده‌گــی جنســی‪ :‬نشــانه برده‌گــی جنســی شــامل عنصــر کنتــرول و مالکیــت‪،‬‬
‫محدودیــت یــا کنتــرول آزادی فــردی‪ ،‬آزادی انتخــاب یــا آزادی حرکــت و اغلــب بــه دســت آوردن‬
‫ســود بـرای مجرمیــن می‌باشــد‪ .‬رضایــت یــا تمویــل آزادی قربانــی وجــود نــدارد و اعــام ایــن رضایت‬
‫اغلــب بــه خاطــر تهدیــد یــا اســتعمال زور یــا ســایر اشــکال اجبــار‪ ،‬تــرس از خشــونت‪ ،‬اغفــال یــا‬
‫وعده‌هــای دروغیــن‪ ،‬سوءاســتفاده از قــدرت‪ ،‬موقعیــت آســیب‌پذیری قربانــی‪ ،‬حبــس یــا اســارت‪،‬‬
‫فشــار روانــی یــا ش ـرایط اجتماعــی و اقتصــادی غیرممکــن می‌باشــد؛ بــه عــاوه نشــانه‌های برده‌گــی‬
‫شــامل بهره‌بــرداری‪ ،‬تحمــل کار یــا خدمــات اجبــاری اغلــب بــدون مــزد‪ ،‬دردهــای فزیکــی‪ ،‬رابطــه‬
‫جنســی‪ ،‬فحشــاء و خریدوفــروش انســان می‌باشــد (احــدی‪.)۱۴۵ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫‪ -۶‬فحشــای اجبــاری‪ :‬فحشــای اجبــاری‪ ،‬نوعـاً بــا تعریــف برده‌گــی در هنــگام درگیــری مســلحانه‬
‫مطابقــت دارد‪ .‬فاحشــه‌خانه‌های اجبــاری‪ ،‬اغلــب بــرای کســب منفعــت مالــی بــه کار نمی‌آیــد؛‬
‫بلکــه بـرای «تقویــت روحــی» ســربازان اســت‪ .‬مشــخص‌ترین مــواردی کــه ممکــن اســت بــه عنــوان‬
‫فاحشــگی اجبــاری توصیــف شــود متــرادف بــا برده‌گــی جنســی بــوده و بــه طــور صحیح‌تــر و‬
‫آســان‌تر می‌توانــد تحــت همیــن میتــود مــورد تعقیــب ق ـرار گیــرد‪ .‬ایــن مســأله بارهــا مــورد بحــث‬
‫واقــع شــده اســت کــه برده‌گــی جنســی شــامل بیشــتر مــوارد فحشــای اجبــاری بــوده اســت کــه عمومـاً‬
‫شــامل مــواردی می‌شــود کــه در آن شــخصی‪ ،‬شــخص دیگــر را کــه وادار بــه اعمــال جنســی نمــوده‬
‫اســت تحــت کنتــرول خــود دارد‪ .‬عــده‌ای بــر ایــن عقیده‌انــد کــه اســتفاده از «فحشــای اجبــاری» بــه‬
‫جــای «برده‌گــی جنســی» ممکــن اســت موجــب کوچــک جلــوه دادن ایــن جــرم شــود؛ زیـرا عنــوان‬
‫مذکــور اعمــال قبیــح قانون‌شــکنی و زورگویــی را می‌پوشــاند کــه خــود از صفــات مشــخصه برده‌گــی‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۳۹‬‬

‫جنســی هســتند‪ .‬در حقیقــت اصطــاح «فاحشــگی» ارایــه خدمــات جنســی بــه عنــوان جنســی بــه‬
‫عنــوان قســمتی از معاوضــه (هرچنــد کــه شــخص در شـرایط اجبــار بــه آن تــن در دهــد) را بــه ذهــن‬
‫متبــادر می‌کنــد؛ بــه عــاوه فاحشــگی‪ ،‬بیانگــر آن اســت کــه اعمــال جنســی بــا رضایــت قربانی شــروع‬
‫می‌شــود تــا مجــرم کیتــی شــیایزری بــا قائــل شــدن بــه تمایــز میــان فحشــای اجبــاری و بــرده‌داری‬
‫جنســی اعــام مـی‌دارد کــه زنــان موســوم بــه زنــان آرام‌بخــش کــه نیروهــای جاپانــی در خــال جنــگ‬
‫جهانــی دوم آن‌هــا را محبــوس کــرده و بــه برق ـراری رابطــه جنســی بــا ســربازان جاپانــی واداشــته‌اند‪،‬‬
‫مجبــور بــه روســپیگری نشــده‌اند؛ بلکــه وضعیــت آنــان بــا بــردگان جنســی شــباهت بیشــتری داشــت‪.‬‬
‫آنچــه کــه ایــن جــرم را از بــرده‌داری جنســی متمایــز می‌ســازد‪ ،‬نفــع مالــی یــا امتیــاز دیگــری اســت کــه‬
‫مرتکــب جــرم یــا شــخص ثالثــی در عــوض یــا در ارتبــاط بــا رفتارهــای جنســی مجنی‌علیــه بــه دســت‬
‫آورده یــا انتظــار تحصیــل آن را داشــته اســت (ورلــه‪ .)۸۷ :۱۳۸۷ ،‬در جنایــت فحشــای اجبــاری گاهی‬
‫اوقــات موقعیتــی بــه وجــود می‌آیــد کــه در آن شــخص بـرای اینکــه از لطمــات بعــدی مصــون باشــد‬
‫یــا نیازهــای اولیــه خــود را فراهــم آورد‪ ،‬مجبــور بــه تــن دادن بــه اعمــال جنســی می‌گــردد‪ .‬تعاریــف‬
‫قدیمــی از فاحشــگی اجبــاری تأکیــد دارد بــر اینکــه آن عمــل‪ ،‬عملــی زشــت و قبیــح (علیه شــخصیت‬
‫زنــان) اســت و جنایــت فحشــای اجبــاری می‌توانــد بــه عنــوان جایگزینــی بالقــوه هرچنــد محــدود‬
‫بــرای تعقیــب بی‌حرمتی‌هــای جنســی در مخاصمــات مســلحانه مــورد توجــه قــرار گیــرد‪ .‬ســازمان‬
‫بین‌المللــی کار اذعــان داشــت کــه قاچــاق جنســی حــدود ‪ 4.5‬میلیــون انســان را در سراســر دنیــا تحــت‬
‫تأثیــر قـرار می‌دهــد‪ .‬اکثــر قربانیــان خــود را در شـرایطی اجبــاری و تحــت سوءاســتفاده می‌یابنــد کــه‬
‫فـرار از آن شـرایط بـرای آن‌هــا هــم مشــکل و هــم خطرنــاک می‌باشــد (خــاک‪.)۱۲۶ ،۱۲۵ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫‪ -۷‬عقیم‌ســازی اجبــاری‪ :‬عقیم‌ســازی اجبــاری بـرای اولیــن بــار در اساســنامه دیــوان بین‌المللــی‬
‫جزائــی بــه عنــوان جلــوه خاصــی از یــک جنایــت علیــه بشــریت بــه فهرســت درآمــد‪ .‬مطابــق ســند‬
‫عناصــر جنایــات‪ ،‬مرتکــب بایــد بــه طــور دائمــی حداقــل یــک مــرد یــا زن از تــوان خویــش محــروم‬
‫ســازد‪ .‬از مثال‌هــای دیرینــه ایــن جنایــت‪ ،‬اقدامــات جنایت کارانــه عقیم‌ســازی‌های اجبــاری دوران‬
‫رایــش ســوم بــه منظــور بــه اصطــاح «تصفیــه نــژادی» و آزمایش‌هــای طبــی روی زندانیــان در‬
‫اردوگاه‌هــای جمعــی نــازی قابــل ذکــر اســت (ورلــه‪.)۸۸ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫‪ -۸‬کار اجبــاری‪ :‬کار اجبــاری نیــز می‌توانــد بــه صــورت بــرده‌داری جنســی باشــد کــه طــی آن‬
‫بــه عنــوان کار اجبــاری افـراد را وادار بــه ارایــه «خدمــات جنســی» می‌نمایــد‪ ،‬ایــن خدمــات مشــمول‬
‫تعریــف کار اجبــاری منــدرج در کنوانســیون ‪ ۱۹۳۰‬م ســازمان بین‌المللــی کار راجــع بــه کار اجبــاری‬
 ‫‪ ۲۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(معاهــده شــمار ‪ )۲۹‬نیــز خواهــد بــود کــه چنیــن تعریــف می‌نمایــد‪« :‬هرگونــه بهره‌کشــی از کار یــا‬
‫خدمــت و منفعــت اشــخاص کــه بــا تهدیــد بــه نوعــی واکنــش مجــازات گونــه در صــورت ســرپیچی‬
‫هم ـراه بــوده و شــخص مذکــور بــه اختیــار خویــش انجــام آن کار یــا ارایــه آن خدمــت را نپذیرفتــه‬
‫باشــد» سوءاســتفاده‌های جنســی هــم اغلــب بخشــی از مراحــل کار اجبــاری را تشــکیل می‌دهــد‪.‬‬
‫در کار اجبــاری‪ ،‬قربانیــان بــه انــواع کارهــای ســخت و طاقت‌فرســا همچــون کار در کارگاه‌هــای‬
‫کار ســخت بخــش صنعتــی‪ ،‬زراعتــی‪ ،‬کار در منــازل‪ ،‬گدایــی‪ ،‬انتقــال و فــروش مــواد مخــدر و نیــز‬
‫شــرکت اجبــاری در جنگ‌هــا واداشــته می‌شــوند‪.‬‬
‫‪ -۹‬روســپی‌گری نظامــی‪ :‬روســپی‌گری نظامــی از دیربــاز در اطــراف مرکــز نیروهــای‬
‫ایاالت‌متحــده در فیلیپیــن‪ ،‬کوریــا جنوبــی‪ ،‬تایلنــد و ســایر کشــورها‪ ،‬وجــود داشــته اســت‪ .‬از زمانــی‬
‫کــه دولــت ایــن کشــور تصمیــم گرفــت تــا نیروهــای خــود را به بســیاری از کشــورهای مســلمان گســیل‬
‫دارد‪ ،‬امــکان اعــام عمومــی نیــاز بــه روســپی ب ـرای پرســونل نیروهــای امریــکا وجــود نداشــت؛ امــا‬
‫بــا حضــور اخیــر نیروهــای ایاالت‌متحــده در جنــگ خلیــج فــارس‪ ،‬جنــگ افغانســتان و جنــگ‬
‫عـراق‪ ،‬بــازار روســپی‌گری و قاچــاق زنــان در منطقــه خاورمیانــه جانــی دوبــاره گرفــت‪ .‬یکــی تغییـرات‬
‫کلیــدی بــه وجــود آمــده در نیروهــای نظامــی ایاالت‌متحــده در ســال‌های اخیــر‪ ،‬بــه حضــور گســترده‬
‫قراردادیــان بخــش خصوصــی بازمی‌گــردد‪ .‬تعــداد افـراد تحــت پوشــش ایــن قراردادیــان هــم اینــک‬
‫از تعــداد ســربازان آمریکایــی حاضــر در خــاک ع ـراق فراتــر رفتــه اســت؛ لــذا توجــه عمومــی بــه‬
‫نقــش ایــن قراردادیــان در مناطــق جنگــی متحــده معطــوف گردیــده اســت؛ امــا نکتـه‌ای کــه در ایــن‬
‫میــان بــه آن توجهــی نشــده ایــن حقیقــت اســت کــه ایــن شــرکت‌های ق ـراردادی‪ ،‬چگونــه ماهیــت‬
‫روســپی‌گری نظامــی را تغییــر داده‌انــد‪ .‬بــه عنــوان مثــال کارکنــان شــرکت «دیــن کــورپ» بــه قاچــاق‬
‫زنــان در جنــگ بوســنی مشــغول بودنــد و گفتــه می‌شــود کــه ایــن شــرکت در عـراق نیــز فعالیت‌هــای‬
‫مشــابهی دارد (مــک نــاب‪.)۱۳۴ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫‪ -۱۰‬ازدواج اجبــاری‪ :‬تنهــا ســند حقــوق بشــری کــه ازدواج اجبــاری را تعریــف کــرده قطعنامــه‬
‫‪ ۱۴۶۴‬مجمــع پارلمانــی شــورای اروپــا اســت‪« :‬ازدواج اجبــاری‪ ،‬ازدواج میــان دو نفــر اســت کــه‬
‫حداقــل یکــی از ایشــان فاقــد رضایــت کامــل و آزادانــه نســبت بــه ایــن ازدواج بــوده باشــد»‪.‬‬
‫ازدواج اجبــاری در مخاصمــات مســلحانه در واقــع سرپوشــی بــرای خشــونت‌های جنســی‬
‫می‌باشــد‪ .‬اســتعمال لفــظ «همســر» از ســوی مرتکبیــن ایــن اعمال امــری کامالً اســتراتیژیک محســوب‬
‫می‌شــود؛ زیـرا مرتکبیــن بــا اســتعمال ایــن لفــظ عــاوه بــر اعمــال یــک کنتــرول همه‌جانبــه نســبت بــه‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۴۱‬‬

‫همسرانشــان‪ ،‬ماهیــت حقیقــی اعمــال خــود را تحــت پوشــش یــک رابطــه زناشــویی پنهــان می‌نماینــد‬
‫(‪ .)MAYBODLAW02-MAYBODLAW02‬بــه طــور کلــی هیــچ یــک از اساســنامه‌های محاکــم‬
‫بین‌المللــی جزائــی ازدواج اجبــاری را بــه عنــوان جنایتــی مســتقل قلمــداد نکرده‌انــد و شــاید آن‬
‫را ســایر اشــکال خشــونت جنســی ق ـرار داده باشــند؛ حتــی در محاکــم خــاص ســیرالئون هــم کــه‬
‫څارنــوال بــه بررســی ازدواج اجبــاری بــه عنــوان جرمــی مســتقل اعتقــاد داشــت قاضــی آن را بــه عنــوان‬
‫برده‌گــی جنســی قلمــداد کــرد‪ .‬در هیــچ یــک از آرا‪ ،‬ســایر محاکــم بین‌المللــی جزائــی نیــز از آن‬
‫صحبتــی بــه میــان نیامــده اســت (خــاک‪.)۱۲۲ ،۱۲۱ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫ازدواج اجبــاری بــه نوعــی از ازدواج گفتــه می‌شــود کــه یکــی از زوج‌هــا یــا هــر دو بــدون رضایــت‬
‫خــود ازدواج کننــد‪ .‬ازدواج برده‌تبــاری بــه ازدواجــی گفتــه می‌شــود کــه فــرد در آن فروختــه‪ ،‬انتقــال‬
‫داده شــود و یــا بــه شــکل ارثــی مجبــور بــه ازدواج شــود‪ .‬بــر اســاس ســازمان مبــارزه بــا روســپی‌گری و‬
‫قاچــاق اطفــال‪« ،‬قاچــاق اطفــال بــه خاطــر ازدواج اجبــاری بــه ســادگی جلــوه دیگــری از قاچاق اســت‬
‫و محــدود بــه ملیت‌هــا یــا کشــورهای خاصــی نیســت»‪.‬‬
‫ازدواج اجبــاری یکــی از طــرق فریــب دخت ـران جــوان بــا قــول ازدواج بــه آن‌هاســت؛ اینــان بــا‬
‫تزویرهــای گوناگــون بــه آن تــن داده و ســپس وارد شــبکه گســترده قاچــاق انســان می‌شــوند‪ .‬آنــان بــا‬
‫پــول نقــد بــا مــواد مخــدر معاوضــه می‌گردنــد و پــس از چنــدی مــورد سوءاســتفاده قـرار می‌گیرنــد‪.‬‬
‫بــر مبنــای اطالعاتــی کــه ســازمان امنیــت و همــکاری اروپــا ارایــه داده قیمــت یــک دختــر در بــازار‬
‫رومانــی حــدود ‪ ۴۵‬تــا ‪ ۱۷۵‬یــورو اســت‪ .‬فــروش همیــن دختـران در بازارهــای خریــد و فــروش انســان‬
‫در اروپــای غربــی ده‌هــا برابــر بیشــتر از ایــن قیمــت اســت‪ .‬واســطه‌ها و قــوادان‪ ،‬آنــان را بــا قیمتــی‬
‫حــدود ‪ ۲۰۰۰‬یــورو بــه فــروش می‌رســانند‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬فرزندخواندگــی‪ :‬در ســایت‌های مختلــف انترنتــی هــزاران هــزار طفــل بــر اســاس رنــگ‬
‫پوســت‪ ،‬مــو‪ ،‬ملیــت و معرفــی می‌شــود‪ .‬بــازار فرزندخواندگــی مــدرن‪ ،‬بین‌المللــی و بســیار رقابتــی‬
‫اســت؛ بــه گ ـزارش مجلــه اکســپرس فرانســه ‪ ۲۰‬ه ـزار خانــواده مایلنــد اطفــال را بــه فرزندخواندگــی‬
‫بپذیرنــد؛ ولــی تنهــا ‪ ۲‬ه ـزار طفــل ب ـرای عرضــه و فــروش در کشــور وجــود دارد‪ .‬در نتیجــه همــه‬
‫متوجــه خــارج از ســرحدات شــده‌اند (همشــهری‪ .)۱۷ ،۲ :1381 ،‬ســازمان جهانــی حمایــت از اطفــال‬
‫اعــام کــرده اســت کــه ســاالنه در سراســر جهــان حــدود یــک میلیــون طفــل چــون بــردگان بــه فــروش‬
‫می‌رســند‪ .‬در ایــن میــان اطفــال فروختــه شــده بیشــتر بــه کشــورهایی ماننــد‪ :‬هالنــد‪ ،‬بلژیــم‪ ،‬آلمــان و‬
‫فرانســه فرســتاده می‌شــوند‪.‬‬
 ‫‪ ۲۴۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار سوم‪ :‬عوامل اساسی ایجاد پدیده قاچاق انسان‬

‫در ایــن گفتــار روی عوامــل مختلــف مربــوط بــه قربانیــان قاچــاق انســان‪ ،‬عوامــل مربــوط بــه‬
‫قاچاق‌بــران جــرم قاچــاق انســان و دیــدگاه شــریعت اســام بحــث می‌شــود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عوامل مربوط به قربانیان قاچاق انسان‬

‫الف‪ :‬فقر اقتصادی‬
‫فقــر اقتصــادی و گســترش آن یکــی از مهم‌تریــن عوامــل قربانــی شــدن افـراد در امــر قاچــاق انســان‬
‫اســت‪ .‬گســترش دامنــه فقــر بــر روی افــراد به‌طــور خــاص زنــان و دختــران تأثیــر می‌گــذارد؛ بــه‬
‫عبــارت دیگــر فقــر بــه وجــود آورنــده و حفاظت‌کننــده قاچــاق انســان اســت؛ لــذا فقــر از عواملــی‬
‫اســت کــه زنــان و دختــران را بــا اراده بــه ســوی باندهــای قاچــاق می‌کشــاند؛ بــه ایــن امیــد کــه‬
‫خانــواده خــود را از حیــث مالــی تأمیــن و آینــده اقتصــادی زندگــی خویــش را تضمیــن کننــد؛ فقــر‬
‫نیــز از جملــه عوامــل عــدم دسترســی زنــان و دختـران بــه فرصت‌هــای شــغلی مناســب و آموزش‌هــای‬
‫رســمی در کشــور می‌باشــد (قرایــی‪ ۱۴۸ :۱۳۸۶ ،‬بیشــتر زنــان و دخترانــی کــه بــا پدیــده قاچــاق انســان‬
‫درگیــر هســتند زنــان و دخترانــی هســتند کــه در مناطــق محــروم اقتصــادی زندگــی می‌نماینــد کــه از‬
‫تحصیــات نیــز محــروم هســتند و عضــو طبقــات محــروم جامعــه هســتند و لــذا فقــر و نابرابــری مطلــق‬
‫دســت قــوادان و قاچاق‌ب ـران را بــاز می‌کنــد؛ لــذا نتیجــه می‌گیریــم کــه قاچــاق زنــان و دخت ـران در‬
‫مناطقــی رخ می‌دهــد کــه از نظــر اقلیمــی فقیــر بــوده و بحــران اقتصــادی آن‌هــا را رنــج می‌دهــد‪.‬‬
‫ایــن اف ـراد تحــت عنــوان اســتخدام ب ـرای کار بــه عنــوان گارســون‪ ،‬آشــپز و نــرس و یــا حتــی ازدواج‬
‫از طریــق آگاهــی جــذب می‌شــوند و بعــد از برده‌گــی و زنــای بــه عنــف چــون حضورشــان در آن‬
‫کشــور غیرقانونــی اســت جــذب فاحشــه‌خانه‌ها می‌شــوند‪.‬‬

‫ب‪ :‬وضعیت نابسامان خانوادگی‬

‫وضعیــت نابســامان خانوادگــی‪ ،‬از جملــه عوامــل زمینه‌ســاز دیگــر در قربانــی شــدن افــراد در امــر‬
‫قاچــاق انســان بـرای بهره‌کشــی جنســی اســت‪ .‬فقــر فرهنگــی و نارســایی فرهنگی و ســایر نابســامانی‌ها‬
‫در محیــط خانــواده مثــل انــواع خشــونت‌ها نســبت بــه زنــان و دختـران از قبیــل ناســازگاری بــا والدیــن‪،‬‬
‫ازدواج اجبــاری‪ ،‬اعتیــاد والدیــن‪ ،‬طــاق‪ ،‬کثــرت فرزنــدان و تبعیــض میان آنــان و تضعیــف خانوادگی‬
‫و باورهــای اخالقــی و دینــی در ایــن زمینــه بســیار تأثیرگــذار می‌باشــد (‪)fileina.com‬؛ لــذا بــر اســاس‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۴۳‬‬

‫تحقیقــات صــورت گرفتــه ‪ 80‬فیصــد دخت ـران ف ـراری از خانواده‌هــای طــاق شــده هســتند و بیشــتر‬
‫آمــار قاچــاق زنــان و دختـران نیــز از طریــق همیــن دختـران فـراری صــورت می‌گیــرد‪.‬‬

‫ج‪ :‬فقر فرهنگی‬

‫امــروزه فقــر فرهنگــی و نارســایی فرهنگــی یکــی از عوامــل زمینه‌ســاز در بــروز ایــن معضــل می‌باشــد‬
‫و اغلــب دختـران و زنانــی کــه طعمــه باندهــای قاچــاق می‌شــوند غالبـاً افـرادی هســتند کــه تحصیــات‬
‫کمــی دارنــد و از فقــر فرهنگــی و ضعــف اعتقــادات مذهبــی و دینــی و اخالقــی رنــج می‌برنــد و لــذا‬
‫ســجایای اخالقــی بهتریــن مانــع بـرای جلوگیــری از ایــن معضــل می‌باشــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬عوامل مربوط به قاچاق بران و دالالن‬

‫الف‪ :‬منفعت کالن و سودآور بودن قاچاق انسان‬
‫از جملــه عوامــل گرایــش قاچاق‌بـران بــه ایــن عمــل کثیــف‪ ،‬منفعــت و درآمــد بســیار بــاالی قاچــاق‬
‫انســان بـرای مرتکبیــن آن می‌باشــد و تجــارت انســان بعــد از مــواد مخــدر‪ ،‬ســومین کاالی پرســود بــه‬
‫شــمار مـی‌رود و امتیــاز ایــن کاال نســبت بــه آن دو ایــن اســت کــه درجــه ریســک آن پائیــن بــوده و‬
‫درآمــد کمــی از آن عایــد قربانیــان شــده و بیشــترین درآمــد را نصیــب دالالن می‌کنــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬سوءاستفاده از عملکرد نهادهای عدالت جزائی‬

‫قاچاق‌بــران همــواره از خألهــای قانونــی موجــود بــه نفــع خویــش نهایــت اســتفاده را می‌برنــد‬
‫و از ضعــف عملکــرد نهادهــا و نیروهــای امنیتــی و نظامــی ب ـرای مفاســد پلیــد خــود نیــز اســتفاده‬
‫می‌نماینــد؛ چ ـرا کــه اهمــال و کوتاهــی در زمینــه ســرکوب و دســتگیری عامــان از ســوی نهادهــای‬
‫عدالــت جزائــی موجــب افزایــش قاچــاق انســان و جســارت قاچاق‌بـران در ادامــه دادن فعالیــت خــود‬
‫می‌شــود و بــا هــر چیــزی هــم کــه برخــورد نشــود افزایــش پیــدا می‌کنــد‪ .‬عــدم کنتــرول ســرحدات‪،‬‬
‫تحــت تعقیــب قانونــی قرارگرفتــن قربانیــان‪ ،‬اختیــار شــوهر دادن دختــر قبــل از ســن قانونــی بــا رضایت‬
‫والدیــن از عوامــل سوءاســتفاده قاچاق‌ب ـران اســت‪.‬‬

‫ج‪ :‬طرق اغفال قربانیان قاچاق انسان‬

‫امــروزه باندهــای قاچــاق انســان از طــرق مختلــف قربانیــان خــود را بــه دســت می‌آورنــد؛ اغفــال‬
‫از طریــق انترنــت‪ ،‬اغفــال از طریــق اشــخاص حقوقــی‪ ،‬ماننــد مؤسســات کاریابــی‪ ،‬آژانس‌هــای‬
 ‫‪ ۲۴۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مســافرتی‪ ،‬وعده‌هــای دروغ بــه دســت آوردن شــغل مناســب و تحصیــل در خــارج از کشــور از طریــق‬
‫آگاهــی مطبوعاتــی‪ ،‬ازدواج دروغیــن و فرزندخواندگــی‪ ،‬راه‌هایــی هســتند کــه قاچاق‌بـران بــا اســتفاده‬
‫از آن‌هــا بــا شــکار قربانیــان بــه مقاصــد شــوم خــود می‌رســند (نرگســی‪.)148 :1389 ،‬‬

‫د‪ :‬علل حقوقی‬

‫عــاری بــودن از خطــر‪ :‬قاچاق‌بــران انســان نســبت بــه قاچاق‌بــران مــواد مخــدر و دیگــر انــواع‬
‫قاچــاق‪ ،‬کمتــر احســاس خطــر می‌نماینــد؛ زیـرا در صــورت شناســایی و دســتگیری باندهــای قاچــاق‬
‫انســان‪ ،‬متقاعــد کــردن قربانیــان بــه ارایــه شــهادت علیــه ایــن باندهــا‪ ،‬بســیار دشــوار اســت‪ .‬آن‌هــا‬
‫اغلــب بــه ســبب تــرس از انتقام‌گیــری قاچاق‌ب ـران و بانــد آن‌هــا از اعضــای خانــواده خــود و فقــدان‬
‫حمایت‌هــای الزم از شــاهدان‪ ،‬حاضــر بــه شــهادت در محکمــه نیســتند (ولیــدی‪ .)178 :1386 ،‬ایــن‬
‫برده‌هــای مــدرن در محل‌هــای اقامــت خــود هیــچ وســیله ندارنــد و هیــچ نهــاد رســمی از آن‌هــا‬
‫پشــتیبانی نمی‌کنــد؛ در نتیجــه همــه سرنوشــت آن‌هــا در دســت باندهــای مافیــای انســان اســت کــه در‬
‫صــورت هــر نــوع مقاومتــی‪ ،‬بــه بدتریــن سرنوشــت مبتــا خواهنــد شــد‪.‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬قاچاق زنان و دختران‬

‫در این گفتار مفهوم‪ ،‬عوامل‪ ،‬هداف قاچاق بران زنان و دختران بحث می شود‪.‬‬

‫الف‪ :‬مفهوم قاچاق زنان و دختران‬

‫قاچــاق زنــان در عــرف بین‌المللــی بــا کلمه‌هــای ماننــد خریــد و فــروش زنــان‪ ،‬برده‌گــی زنــان‪ ،‬مافیــای‬
‫انســان‪ ،‬برده‌گــی مــدرن‪ ،‬باندهــای بین‌المللــی فحشــا و ماننــد این‌هــا شــناخته شــده اســت‪ .‬قربانیــان‬
‫قاچــاق انســان بیشــتر زنانــی جــوان هســتند کــه بــا هــدف سوءاســتفاده جنســی و کار اجبــاری قاچــاق‬
‫می‌شــوند‪ .‬آنــان از مناطقــی از جهــان هســتند کــه نــرخ بیــکاری در آنجــا باالســت‪ .‬متأســفانه اکثــر‬
‫قربانیــان بــا فرصت‌هــای شــغلی پرمنفعتــی در خــارج کشــور فریفتــه شــده یــا از طریــق آگاهی‌هــای‬
‫روزنامــه ترغیــب می‌شــوند (بیابانــی‪ .)۲۴ :۱۳۹۰ ،‬متأســفانه پدیــده نامطلــوب قاچــاق انســان در‬
‫افغانســتان نیــز وجــود داشــته و بــا حداقــل دو مقصــد ایـران و پاکســتان‪ ،‬ترکیــه‪ ،‬دوبــی قاچــاق انســان‬
‫مخصوص ـاً زنــان انجــام می‌شــود‪ .‬قاچاق‌ب ـران از پوشــش ازدواج ظاهــری دائــم یــا موقــت اســتفاده‬
‫می‌نماینــد‪ .‬تفــاوت عمــده قربانیــان قاچــاق بــه دوبــی و قربانیــان قاچــاق در افغانســتان و پاکســتان‪ ،‬در‬
‫بی‌اطالعــی قربانیــان قاچــاق بــه پاکســتان از ایــن موضــوع اســت کــه قـرار اســت مــورد قاچــاق واقــع‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۴۵‬‬

‫شــوند؛ ایــن قربانیــان بــا تصــور ازدواج درگیــر پدیــده قاچــاق می‌شــوند؛ ولــی قربانیــان قاچــاق بــه‬
‫دبــی از بیچارگــی و فقــر بــه قاچــاق تــن می‌دهنــد و کم‌وبیــش از عواقــب آن مطلــع هســتند‪.‬‬

‫ب‪ :‬عوامل و ساختارهای آسیب‌زای اجتماعی در زمینه قاچاق زنان دختران‬

‫اینــک بــه برخــی عوامــل و ســاختارهای آســیب‌زای اجتماعــی که بــه رواج و گســتردش پدیــده قاچاق‬
‫زنــان و دختـران کمــک می‌کنــد و مصادیــق جــاری آن در جامعــه می‌پردازیــم‪:‬‬

‫‪ -1‬تغییر ارزش‌ها‬
‫برخــی از صاحب‌نظـران فقــر و بیــکاری را عامــل گرایــش قاچاق‌بـران بــه ایــن شــغل کثیــف می‌داننــد؛‬
‫ولــی فقــر بــه تنهایــی عامــل انحرافــات اجتماعــی نیســت‪ ،‬بلکــه فقــر می‌توانــد بــر تحکیــم و ثبــات‬
‫اجتماعــی تأثیــر بگــذارد‪ .‬نابرابــری و تغییــر ارزش‌هــا یــک جریــان تهدیدآمیــز اســت؛ بــه عبــارت‬
‫دیگــر فقــر زمانــی تأثیرگــذار اســت کــه در مقابــل آن تصویــر یــا گفتــار یــا آرزوهــای بلندپروازانــه ارایه‬
‫شــود‪ .‬هنگامــی کــه ثــروت‪ ،‬ارزش محســوب می‌شــود‪ ،‬بــدون در نظــر گرفتــن اینکــه از چــه راهــی‬
‫بــه دســت می‌آیــد‪ ،‬نظــام اجتماعــی در معــرض خطــر قــرار می‌گیــرد‪ .‬از ســویی تغییــر معیارهــای‬
‫ارزشــی نســبت بــه ســال‌های نــه چنــدان دور در اغلــب کشــورها باعــث شــده کــه اخالقیــات از ســوی‬
‫نســل ســرکش و تجــدد طلــب کمتــر مــورد توجــه قـرار گیــرد‪ .‬تــن دادن بــه اقدامــات خــاف اخــاق‪،‬‬
‫خصوصـاً از ســوی زنانــی کــه ممکــن اســت صرفـاً جهــت دســتیابی بــه درجــات بهتــری از زندگــی‪،‬‬
‫بــه ایــن عمــل آلــوده شــوند و بــه عنــوان طعمــه قاچاق‌بـران زن مــورد اســتفاده قـرار گیرنــد از جملــه‬
‫معضالتــی اســت کــه در دوران حاضــر گریبان‌گیــر بســیاری از زنــان جــوان بــه خصوص در کشــورهای‬
‫اروپــای شــرقی‪ ،‬آســیای جنــوب شــرقی‪ ،‬افریقــا و امریــکای التیــن اســت (یزدیخــواه‪.)13 :1388 ،‬‬
‫ایــن فرهنــگ انحرافــی‪ ،‬محصــول سوءاســتفاده از وســایل ارتباط‌جمعــی جهانــی چــون انترنــت‪،‬‬
‫ماهــواره و اســتفاده مــداوم از فیلم‌هــای غیرمجــاز اســت‪ .‬افزایــش شــاخص‌هایی چــون ســنت‌گریزی‪،‬‬
‫احســاس تنهایــی‪ ،‬بیگانگــی اجتماعــی‪ ،‬کاهــش گرایش‌هــای مذهبــی و اخالقــی و گرایــش بــه‬
‫تجمــات‪ ،‬نشــانه جــذب فــرد در عیــب فرهنگ‌هــای منحــرف می‌باشــد‪ .‬ضعــف اعتقــادات دینــی‬
‫نیــز می‌توانــد یکــی از عوامــل ارتــکاب قاچــاق زنــان باشــد‪ .‬البتــه نبایــد چنیــن تصــور شــود کــه هــر‬
‫کــس دچــار ضعــف اعتقــادات اســت‪ ،‬حتم ـاً بــه ایــن عمــل دســت م ‌‬
‫یزنــد‪.‬‬
‫نفــوذ خرده‌فرهنگ‌هــای منحــرف بــا توجــه بــه آزادی‌هــای وســیع در کشــورهای غربــی‪ ،‬خیلــی‬
‫گســترده‌تر و تخریب‌کننده‌تــر اســت؛ بــه نحــوی کــه مصلحیــن اجتماعــی را بــه فکــر وادار کــرده تــا‬
 ‫‪ ۲۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بـرای مشــکالت موجــود راهــی بیابنــد؛ امــا در کشــوری مثــل افغانســتان کــه مــردم بــه اصــول و مبانــی‬
‫دینــی و انســانی پایبندتــر هســتند‪ ،‬ایــن عیــب فرهنگ‌هــای مخــرب‪ ،‬بــه صــورت آرام و تدریجــی در‬
‫حــال رشــد بــوده و در صورتــی کــه بــه حــال آن‌هــا فکــری نشــده و جایگزیــن مناســبی بـرای آن‌هــا‬
‫پیــدا نشــود‪ ،‬ظــرف چنــد دهــه یــا حتــی چنــد ســال آینــده فراگیــر خواهــد شــد‪.‬‬
‫غالـب گروه‌هـای غیردینـی کـه در قالـب گروه‌هـای اجتماعـی در کشـورهای غربـی فعالیـت‬
‫می‌نماینـد‪ ،‬گروه‌هایـی هسـتند کـه بـه صـورت پنهـان یـا آشـکار ضدیـت خـود را بـا مبانـی و اصـول‬
‫نسـل‌های گذشـته ابـراز نمـوده و حتی بعضاً به ایـن تضاد مباهـات می‌نمایند‪ .‬این گروه‌هـا تحت عنوان‬
‫مبـارزه بـا کهنه‌پرسـتی‪ ،‬هرچـه را که متعلق به گذشـته باشـد محکوم نمـوده و از دین و سـنت‌های قدیم‬
‫بـه عنـوان خرافـه و موهومات یـاد می‌نماینـد‪ .‬این روند اگر درباره مسـائل علمی باشـد‪ ،‬مذموم نیسـت‬
‫و باعـث پیشـرفت و توسـعه علمـی اسـت‪ ،‬امـا درباره مسـائل اجتماعـی و اخالقی‪ ،‬عملـی بس مخرب‬
‫و زیان‌بـار اسـت کـه جوانـان غربی در حـال حاضر ثمـرات این تفکر را مشـاهده می‌نماینـد و کمترین‬
‫ضررهـای آن‪ ،‬افزایـش شـدید آمـار طلاق‪ ،‬بی‌بندوباری‌های مختلف‪ ،‬سسـتی بنیان خانـواده به عنوان‬
‫مهم‌تریـن رکـن پـرورش انسـان‪ ،‬افزایـش قتـل و جرایـم خشـونت‌آمیز و تزلـزل امنیت روانـی و فکری‬
‫مـردم در شـهرهای بـزرگ و کوچـک کشـورهای غربی اسـت (یزدی‌خـواه‪.)18 :1388 ،‬‬

‫‪ -3‬متناسب نبودن جرم و مجازات‬

‫در شـرایطی کـه یـک قاچاق‌بـر انسـان دارای درآمـد و موقعیـت اقتصـادی باالیـی اسـت و قانـون هـم‬
‫متعرض او نمی‌شـود به طور مسـلم به سـوی مشـاغل کاذب و غیـر قانونی همچون قاچـاق زنان متمایل‬
‫خواهـد شـد‪ .‬قاچـاق انسـان کاری پردرآمد و سـودآور اسـت‪ .‬درآمد تجارت سـکس بیـش از تجارت‬
‫هروییـن اسـت و مـواد اولیـه ایـن تجـارت پرسـود و شـیطانی معمـوالً از کشـورهای جهـان سـوم تأمین‬
‫می‌شـود؛ زیـرا در صـورت شناسـایی و دسـتگیری ایـن باندها متقاعـد کردن قربانیـان به ارایه شـهادت‬
‫علیـه ایـن باندهـا بسـیار دشـوار اسـت‪ .‬ایـن برده‌هـای مـدرن در محل‌هـای اقامـت خـود هیـچ وسـیله‬
‫دفاعی ندارند و هیچ نهاد رسـمی از آن‌ها پشـتیبانی نمی‌کند‪ .‬در نتیجه همه سرنوشـت آن‌ها در دسـت‬
‫باندهـای مافیـای انسـان اسـت‪ .‬در اکثـر کشـورهای اروپائـی اگر ایـن زنان بخواهنـد از اسـارت دالالن‬
‫رهایـی یابنـد‪ ،‬در توقیف‌خانـه گرفتـار خواهند شـد که بـرای باز پس فرسـتادن مهاجران غیـر قانونی در‬
‫نظـر گرفته شـده اسـت‪ .‬متأسـفانه بایـد گفت قانونی نیـز به طور مسـتقل در خصوص ایـن معضل وضع‬
‫نشـده اسـت؛ لـذا دوسـیه‌های ایـن چنیـن در محاکم معطـل می‌ماند‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۴۷‬‬

‫در صورتـی کـه در یـک جـرم یـا عمـل ضـد اجتماعـی‪ ،‬کفـه تـرازوی سـتانده‌ها (منافـع حاصـل‬
‫از ارتـکاب جـرم) بـرای مجـرم‪ ،‬سـنگین‌تر از اطالعـات (مجازات‌هـای احتمالی ناشـی از دسـتگیری)‬
‫باشـد‪ ،‬بدیهـی اسـت کـه ارتـکاب جـرم از نظـر مجـرم به صرفـه تلقی می‌شـود و بـرای انجام ایـن گونه‬
‫جرایم تمایل بیشـتری ایجاد می‌شـود‪ .‬در جرم پرسـودی مانند قاچاق زنان و دختران و سوءاسـتفاده از‬
‫آنـان‪ ،‬اگـر سیسـتم حاکمیتی جامعه مجازات سـختی بـرای آن تعیین نکنـد‪ ،‬قاعدتاً افراد بیشـتری بدان‬
‫جلـب و جـذب شـده و زمینـه گسـترش و سـرایت ایـن مـرض فراهـم می‌شـود؛(‪ )1‬نمونـه همیـن بحث‬
‫در یکـی دو سـال اخیـر‪ ،‬گسـترش توزیـع فیلم‌هـای خصوصـی در جامعـه (بـا توجه بـه رواج گسـترده‬
‫بلوتـوث در میـان جوانـان) و باج‌خواهـی یـا سوءاسـتفاده از زنـان و دختـران در قبـال این گونـه فیلم‌ها‬
‫بـود کـه بـا توجـه بـه احسـاس خطـر مسـوؤلین دسـتگاه‌های قانون‌گـذاری‪ ،‬قضائـی و اجرائی کشـور‪،‬‬
‫قوانیـن بسـیار شـدیدی کـه حتـی اعدام مجـرم را نیز تحت شـرایطی شـامل می‌شـود برای ایـن جرم در‬
‫نظـر گرفتـه شـد تـا از افزایـش و فراگیر شـدن آن جلوگیری شـود‪.‬‬
‫بنابرایــن بــه نظــر می‌رســد دربــاره قاچــاق زنــان و دختـران نیــز بایــد در همــه کشــورها‪ ،‬قوانیــن بــه‬
‫مراتــب ســختگیرانه‌تری بــه مرحلــه تصویــب و اج ـرا برســد تــا بــا ســنگین‌تر کــردن کفــه مجازات‌هــا‬
‫انگیــزه مجرمیــن را بـرای ارتــکاب جــرم در ایــن زمینــه کاهــش دهــد (جعفــری‪.)۱۴ :1391 ،‬‬
‫قانون‌گــذار افغانــی بـرای قاچــاق اطفــال اهمیــت خاصــی قائــل بــوده اســت و در مــاده ‪ 511‬کــود‬
‫ج ـزا مجــازات قاچاق‌ب ـران انســان را بــه طــور عــام حبــس طویــل تــا ده ســال و هــرگاه مجنی‌علیــه‬
‫طفــل یــا زن باشــد حبــس طویــل بیــش از ده ســال پیش‌بینــی کــرده اســت‪.‬‬

‫‪ -۴‬نابرابری و تبعیضات جنسی‬

‫نابرابــری (تبعیــض جنســی) در کشــورهای توســعه‌نیافته از جملــه مشــکالت دیگــری اســت کــه باعــث‬
‫توســعه خشــونت‌های جنســی‪ ،‬کمبــود کارهــای ســالم و قانونــی بـرای زنــان و دختـران نیازمنــد کار و‬
‫همــوار شــدن زمینــه بـرای فعالیــت قاچاق‌بـران زنــان و دختـران در ایــن کشــورها می‌شــود‪.‬‬
‫ده کشــور نخســت دنیــا کــه دارای کمتریــن شــکاف و فاصلــه جنســی هســتند عبارتند از‪ :‬ســویدن‪،‬‬
‫نــاروی‪ ،‬فنالنــد‪ ،‬ایســلند‪ ،‬جرمنــی‪ ،‬فیلیپیــن‪ ،‬زالندنــو‪ ،‬دانمــارک‪ ،‬انگلســتان و ایرلنــد‪ .‬ایــن عوامــل‬
‫مبتنــی بــر چهــار شــاخص اساســی زیــر تدویــن شــده اســت‪:‬‬

‫‪ .1‬نمونــه آن گســترش توزیــع فیلم‌هــای خصوصــی در ســال‌های پســین در جامعــه از طریــق بلوتــوث در میــان جوانــان و‬
‫باج‌خواهــی یــا سوءاســتفاده از زنــان و دختــران در قبــال ایــن گونــه فیلم‌هــا بــود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬مشــارکت و فرصــت اقتصــادی بــر اســاس دســتمزدها‪ ،‬ســطح مشــارکت و دسترســی به اشــتغال‬
‫دارای مهــارت بــاال؛‬
‫‪ -‬دسترسی به آموزش براساس دسترسی به آموزش ابتدایی و سطوح عالی‌تر؛‬
‫‪ -‬توانمندی سیاسی بر پایه نمایندگی در ساختارهای تصمیم‌گیری سیاسی؛‬
‫‪ -‬صحت و بقا بر اساس امید به زندگی و نسبت جنسی؛‬
‫بدیهــی اســت وجــود دیدگاه‌هــای نابرابــر جنســی در زمینــه دســتیابی بــه مشــاغل‪ ،‬فرصت‌هــای‬
‫تحصیلــی‪ ،‬پس ـت‌های دولتــی و‪ ...‬و در نظرگرفتــن شایســتگی‌های انســانی و مهارتــی اف ـراد‪ ،‬فــارغ‬
‫از جنســیت آن‌هــا باعــث می‌شــود زنــان و دختــران (خصوصــاً زنــان و دختــران بی‌سرپرســت یــا‬
‫بدسرپرســت) در کشــورهای جهــان ســوم‪ ،‬بــه ســادگی گرفتــار دام‌هــای پهــن شــده در مســیر شــوند‬
‫و بپذیرنــد کــه بــه عنــوان یــک کاال مــورد نقل‌وانتقــال و ح ـراج ق ـرار گیرنــد و در قبــال آن‪ ،‬ش ـرایط‬
‫زندگــی مناس ـب‌تری (بــه رغــم خــود) بــه دســت آورنــد‪.‬‬

‫‪ -5‬نامناسب بودن وضعیت اقتصادی‬

‫در بیشــتر مــوارد کشــمکش‌های درون خانــواده‪ ،‬اعتیــاد والدیــن‪ ،‬طــاق‪ ،‬مســکن نامناســب‪ ،‬مناطــق‬
‫پرجمعیــت و حاشــیه شــهرهای بــزرگ موجــب می‌شــوند تــا تعــدادی از دخت ـران‪ ،‬محیــط نامســاعد‬
‫خانــه را تــرک کــرده و بــه درون جامعــه بیاینــد؛ امــا دســته‌ای از آن‌هــا بــه دلیل فقــر اقتصــادی خانواده‪،‬‬
‫بــه ایــن امــر ننگیــن تــن می‌دهنــد‪ .‬گاهــی نیــز پــدر خانــواده‪ ،‬مجبــور بــه فــروش دختــران خــود‬
‫می‌شــود؛ البتــه مــواردی از ف ـرار دخت ـران خانواده‌هــای مرفــه نیــز گ ـزارش شــده اســت‪ .‬تأثیــر فقــر‬
‫اقتصــادی در ارتــکاب جــرم از ســوی محققیــن زیــادی از جملــه پیــس‪ ،‬بررســی شــده اســت‪ .‬وی در‬
‫بررســی خــود در ایــن بــاره‪ ،‬فکتورهــای فقــر را شــامل مســکن نامناســب‪ ،‬تحصیــات ناکافــی‪ ،‬شــغل‬
‫نامطلــوب و نفــرت از کســانی دانســته اســت کــه نظــام اجتماعــی را کنتــرول می‌نماینــد‪ .‬وی می‌گویــد‪:‬‬
‫«فکتورهــای فقــر تأثیــر روانشناســی شــدیدی در رویکــرد فــرد بــه جامعــه و کنتــرول کننــدگان جامعــه‬
‫دارد‪ .‬افـراد فقیــر تمــاس بیشــتری بــا نظــام عدالــت جزائــی دارنــد» (هــس و میلــر‪.)284 :1382 ،‬‬

‫‪ -6‬پائین بودن سطح تحصیالت یا آگاهی‌های اجتماعی‬

‫اغلــب قربانیــان قاچــاق‪ ،‬از نظــر مالــی بســیار فقیــر و از نظــر تحصیلــی در ســطوح ابتدایــی و از نظــر‬
‫ســنی ‪ 15‬تــا ‪ 17‬ســال هســتند‪ .‬کارشناســان معتقدنــد دخترانــی کــه طعمــه ایــن باندهــا می‌شــوند‪ ،‬غالبـاً‬
‫اف ـرادی هســتند کــه تحصیــات کمــی دارنــد و بــا مشــکالت مالــی گریبــان گیرنــد و یــا دچــار فقــر‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۴۹‬‬

‫فرهنگــی و ضعــف اعتقــادات هســتند؛ امــا گزارشــات اخیــر نشــان می‌دهــد کــه بعضــی از دخت ـران‬
‫دارای تحصیــات عالــی نیــز بــه ایــن مســیر کشــانده شــده‌اند‪.‬‬
‫پائیــن بــودن میـزان تحصیــات‪ ،‬بــه طــور کلــی و آگاهی‌هــای عمومــی‪ ،‬از عناصــری هســتند کــه‬
‫در واقــع بسترســاز و زمینه‌ســاز وقــوع جــرم توســط قاچاق‌ب ـران زنــان و پذیرفتــن ایــن جــرم توســط‬
‫قربانیــان اســت و خــود نقــش مســتقیمی در جــرم مذکــور نــدارد‪ .‬وضعیــت زنــان قربانــی قاچــاق‪،‬‬
‫برحســب متغیــر ســن نیــز چنیــن اســت‪ :‬ســن ایــن افـراد عمومـاً بیــن ‪ ۱۴‬تــا ‪ ۲۵‬ســال اســت‪ .‬ســن کــم‪،‬‬
‫نشــان‌دهنده می ـزان آســیب‌پذیری دخت ـران (بــه لحــاظ فکــری و جســمی) در برابــر سوءاســتفاده‌های‬
‫جنســی اســت و اهمیــت برخــورد ســریع و وســیع بــا ایــن پدیــده را یــادآور می‌شــود‪.‬‬

‫ج‪ :‬عوامل و زمینه‌های قاچاق زنان و دختران‬

‫علت‌هــای زیــادی بــرای قاچــاق زنــان بیــان شــده کــه در یــک جمع‌بنــدی کلــی می‌تــوان عامــل‬
‫اســامی‪ ،‬فرهنگــی‪ ،‬خانوادگــی‪ ،‬اقتصــادی را نــام بــرد و آن‌هــا را مــورد بررســی ق ـرار داد‪:‬‬

‫‪ -۱‬علل فرهنگی‬
‫فرهنــگ غرب‌زدگــی یکــی از عوامــل عمــده فــرار دختــران و افتــادن در دام قاچــاق بــه شــمار‬
‫می‌آیــد‪ .‬دانــش‪ ،‬دیــن‪ ،‬شــیوه رفتــار‪ ،‬انتخــاب نــوع لبــاس و زندگــی از عناصــر بنیادیــن فرهنــگ‬
‫اســت‪ .‬فرهنــگ را می‌تــوان بــه اســامی و غیراســامی طبقه‌بنــدی کــرد‪ .‬فرهنــگ اســامی مبتنــی بــر‬
‫باورهــا و ارزش‌هــای اســامی و فرهنــگ غیراســامی مبتنــی بــر اطالعــات سکوالریســتی اســت‪.‬‬
‫در یــک جامعــه دینــی چنانچــه جوانــان از الگوهــای فرهنــگ غــرب متأثــر شــوند‪ ،‬یکــی‬
‫از پیامدهــای آن احســاس حقــارت نســبت بــه خــود و فرهنــگ خــودی و دلبســتگی بــه فرهنــگ‬
‫غیراســامی اســت؛ لهــذا دختــران جــوان و زنــان تــاش می‌نماینــد از هــر راه ممکــن خــود را بــه‬
‫کشــورهای مقصــود برســانند و در ایــن گیــر و دار و رؤیــای زندگــی در فرهنــگ بیگانــه‪ ،‬قاچاق‌بـران‬
‫در کمیــن نشســته از فرصــت اســتفاده می‌نماینــد و دختـران را از مجــاری قانونــی بــه خــارج می‌برنــد‬
‫در هــر جامعــه وقتــی ارزش‌هــا و آداب محلــی و مذهبــی ضعیــف شــد و جــای خــود را بــه ارزش‌هــای‬
‫مــادی واگــذارد‪ ،‬در ایــن صــورت بایــد منتظــر لــوازم و مقتضیــات آن بــود و در یــک جملــه‪ ،‬ضعــف‬
‫اخالقــی‪ ،‬سســت شــدن بنیان‌هــای اعتقــادی و تأثیــر رســانه‌هایی همچــون ماهــواره‪ ،‬انترنــت و مدگرایی‬
‫شــخص را در معــرض آســیب‌های جــدی ق ـرار می‌دهــد و یکــی از پیامدهــای شــوم آن ایــن اســت‬
‫کــه زنــان و دخت ـران‪ ،‬مــورد شــکار اختطافچیــان قرارگرفتــه و در نهایــت بــه تن‌فروشــی رو می‌آورنــد‬
 ‫‪ ۲۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(ولیــدی‪ .)148 :1386 ،‬یافته‌هــای تحقیقــی کــه از ‪ 50‬نوجــوان و جــوان دختــر و پســر فــراری در‬
‫ســنین ‪ 12‬ـ ‪ 18‬ســال صــورت گرفتــه‪ ،‬نشــان می‌دهــد کــه فقــر مالــی و فرهنگــی و ‪ ...‬نقــش مؤثــری در‬
‫فـرار جوانــان و ســپس ارتــکاب جــرم داشــته اســت‪ .‬مطابــق بررســی دیگــر کــه در ســال ‪ 1396‬در کابل‬
‫از ‪ 984‬نفــر دختــر فـراری انجــام شــده‪ 43 ،‬فــی صــد آنــان انگیــزه فـرار را داشــتن دوســت پســر ذکــر‬
‫کرده‌انــد‪ .‬دوســت‌یابی ارمغــان شــوم فرهنــگ غــرب و تأثیــر رســانه‌های ماهــواره و انترنتــی اســت‬
‫(گـزارش‪ ،‬کمیســیون مســتقل حقــوق بشــر‪.)1396 ،‬‬

‫‪ -۲‬عوامل اقتصادی‬
‫یکـی از عوامـل کـه بـرای قاچـاق زنـان و دختـران‪ ،‬نـام بـرده می‌شـود‪ ،‬فقـر شـدید مالـی اسـت‪ .‬حال‬
‫ایـن سـؤال مطـرح می‌شـود کـه چـرا فقـر مالـی می‌توانـد علـت عمـده فسـاد اجتماعـی و از جملـه تن‬
‫دادن زنـان فقیـر جامعه به هنجارشـکنی (روش‌شـکنی) و روآوردن به مسـیر قاچاق باشـد‪ .‬چرا اعضای‬
‫خانواده‌هایـی کـه از امکانـات مالـی مناسـب و از آسـایش مـادی برخوردارنـد‪ ،‬از پدیـده شـوم قاچاق‬
‫و فـرار از خانـه بـه دورنـد؟ جـواب مناسـب و دقیـق بـه سـؤال‌های مذکـور‪ ،‬نیازمنـد تحقیقـات میدانی‬
‫دقیـق و دور از جنجـال اسـت کـه بـا صرف‌نظـر از خوش‌بینـی یـا بدبینـی نسـبت بـه فقر مالـی و بدون‬
‫انگیزه‌هـای سیاسـی‪ ،‬حزبـی و هـر نـوع گرایش دیگر صـورت گیرد و نقـش فقر اقتصـادی در ارتکاب‬
‫جـرم و هنجارشـکنی (قاعـده شـکنی) جامعـه و بـه طور خـاص انتخاب مسـیر قاچاق به کشـور دیگر‪،‬‬
‫می‌بایـد بیـش از آنچـه انجـام گرفتـه‪ ،‬مـورد تحقیـق جـدی و فراگیر قـرار گیرد‪.‬‬
‫برخــی آمــار و اظهارنظرهــای مســؤولین قضائــی کــه ارتبــاط مســتقیم بــا دوســیه‌های قاچاق شــده‌ها‬
‫و فراریــان از خانــه را دارنــد‪ ،‬بیانگــر ایــن اســت کــه یکــی از عوامــل قاچــاق و فـرار دختـران از خانــه‪،‬‬
‫فقــر مالــی والدیــن اســت (محمــدی‪ .)۴۵ :۱۳۹۲ ،‬از جملــه در یــک گـزارش آمــده اســت‪ :‬در خــال‬
‫کشــف و دســتگیری شــبکه قاچــاق دختـران ‪ ...‬بــه کشــورهای حــوزه خلیــج فــارس‪ ،‬مشــخص شــد‬
‫کــه آنــان‪ ،‬زنــان و دخت ـران جــوان را کــه خانواده‌های شــان مشــکل مالــی داشــتند‪ ،‬شناســایی کــرده‬
‫و ســپس بــه بهانــه اینکــه دخت ـران آنــان در کشــورهای خلیــج فــارس خوشــبخت و پولــدار خواهنــد‬
‫شــد‪ ،‬بــا پرداخــت مبلغــی (یــک میلیــون افغانــی یــا دالــر) بــه خانواده‌های شــان بــا پاســپورت و امضــاء‬
‫س ـه‌هفته بــه دبــی می‌فرســتادند و پــس از رســیدن بــه دبــی توســط شــبکه زنــان و دخت ـران بــه چنــد‬
‫تــا تاجــر معرفــی می‌شــدند و پــس از داد و ســتد پــول‪ ،‬از زنــان و دختــران بــرای مقاصــد شــوم و‬
‫غیراخالقــی اســتفاده می‌کردنــد‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۵۱‬‬

‫نقـد گـزارش‪ :‬هرچنـد تأثیـر فقـر و بی‌بضاعتـی را در انحراف‌هـای اجتماعـی نمی‌تـوان نادیـده‬
‫گرفـت و دسـت‌کم نقـش آن در زمینه‌سـازی هنجارشـکنی‌ها جـای تردیـد نیسـت‪ ،‬اما نکتـه‌ای در این‬
‫گزارش‌هـا وجـود دارد کـه نقـش فقـر مالـی را علـت تا ّمـه تمـام بدبختی‌هـا قلمـداد می‌کنـد کـه جـای‬
‫بسـی تأ ّمـل اسـت (ولیـدی‪ .)187 :1386 ،‬در همیـن دو گـزارش مذکـور‪ ،‬ایـن نکتـه روشـن نشـده که‬
‫خانواده‌هایـی کـه جهت رسـیدن به امکانات مالی بیشـتر‪ ،‬مسـیر کشـور خـارج را انتخاب کـرده‪ ،‬میزان‬
‫زندگـی و وضعیـت زندگـی آن‌ها در افغانسـتان تا چـه اندازه بوده اسـت؛ یعنی وضعیت زندگـی آنان از‬
‫حداقـل امکانـات زندگی متناسـب با شـئون خود و عرف معمولی مـردم که در آنجـا زندگی می‌کردند‪،‬‬
‫ی زندگی بسـیار مرفه هسـتند و به همیـن دلیل در دام‬
‫پائین‌تـر بـوده اسـت؟ آیـا ایـن فرضیه که آنان در پ ‌‬
‫قاچاق‌بـران می‌افتنـد‪ ،‬بـه کلـی منتفـی به نظر می‌رسـد؟‬
‫اگــر در تحقیقــات میدانــی بــه تمــام جنبه‌هــا نــگاه شــود و روی فقــر مالــی متمرکــز نشــویم‪ ،‬بــه‬
‫احتمــال قــوی بــه ایــن نتیجــه خواهیــم رســید کــه بیشــتر ایــن انحرافــات حاصــل از بلندپروازی‌هــا و‬
‫انتظــارات خــارج از تــوان اســت‪.‬‬
‫شــاهد گویــای ایــن ادعــا برخــی آمــار و گزارش‌هایــی اســت کــه نشــان می‌دهــد‪ ،‬پدیــده شــوم‬
‫ف ـرار از منــزل در میــان دخت ـران طبقــه بــاال یــا متوســط جامعــه نیــز وجــود دارد‪ .‬مطابــق اطالعــات‬
‫آمــاری کــه در ســال ‪ 1379‬در یکــی از شــهرهای بــزرگ یکــی از کشــورهای اســامی از ‪ 120‬دختــر‬
‫ف ـراری انجــام گرفتــه‪ ،‬حکایت گــر ایــن اســت کــه ‪ 94‬فــی صــد آنــان از نظــر اقتصــادی در وضــع‬
‫مناســب و مطلوبــی بوده‌انــد (قــوام‪.)189 :1388 ،‬‬

‫‪ -۳‬عامل خانوادگی‬
‫عوامــل خانوادگــی یکــی از حســاس‌ترین و بنیادی‌تریــن مکان‌هــا بــرای جامعه‌پذیــری نوجوانــان‬
‫تــازه بــه دوران رســیده اســت‪ .‬کانــون خانــواده محلــی مناســب بـرای فراگیــری ارزش‌هــا‪ ،‬هنجارهــا و‬
‫شــیوه درســت زندگــی کــردن اســت‪ .‬چنانچــه بــه هــر دلیلــی کانــون گــرم خانــه نســبت بــه هــر فــرد از‬
‫اعضــای آن‪ ،‬به‌طــور خــاص نوجوانــان و جوانــان دچــار آشــفتگی و نامعقولــی شــود نقــش و جایــگاه‬
‫آموزشــی و تربیتــی آن تبدیــل بــه محــل ناامــن‪ ،‬اضطـراب‌زا (بی‌تابــی) خشــن و جنجال‌آفریــن شــود‪،‬‬
‫در ایــن صــورت شــخص نــه تنهــا ارزش‌هــا و شــیوه‌های درســت زندگــی کــردن را نمی‌آمــوزد‪ ،‬بلکــه‬
‫بغــض‪ ،‬کینــه و ســرخوردگی نســبت بــه کل جامعــه در او پدیــد می‌آیــد و او را بــه سمت‌وســوی‬
‫میتود‌هــای جامعــه جدیــد می‌کشــاند کــه بــا فرهنــگ و آداب اصلــی جامعــه خــود در تقابــل اســت‬
 ‫‪ ۲۵۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(قــوام‪ .)۱۳۲ :۱۳۸۸ ،‬تحقیقــات نشــان می‌دهــد کــه مخالفــت ناپــدری یــا نامــادری‪ ،‬ازدواج اجبــاری‪،‬‬
‫وضــع بــد اقتصــادی و فرهنگــی از مهم‌تریــن دالیــل ف ـرار اطفــال و نوجوانــان بــه شــمار می‌آیــد‪.‬‬
‫ایــن نــوع دخت ـران بیشــتر گرفتــار باندهــای قاچــاق زنــان شــده و در نهایــت در روســپی‌خانه‌های‬
‫کشــورهای دیگــر بــه کار گرفتــه می‌شــوند یــا مشــغول کار می‌شــوند‪.‬‬
‫تعــداد عوامــل خانوادگــی نســبت بــه فــرار و انحرافــات زنــان و دختــران بســیار اســت؛ امــا‬
‫عمده‌تریــن آن‌هــا‪ ،‬خشــونت خانوادگــی اســت‪ .‬خانــه‪ ،‬پناهــگاه امــن و مــکان خوش‌بختــی اســت‪.‬‬
‫خشــونت در خانــه خوش‌بختــی را بــه جهنــم تحمل‌ناپذیــر تبدیــل می‌کنــد؛ لهــذا‪ ،‬زنــان مــورد‬
‫خشــونت‪ ،‬زندگــی در بیــرون از خانــه را در پیــش می‌گیرنــد‪.‬‬
‫خشــونت مردانــه نســبت بــه زنــان در تمــام جوامــع وجــود دارد‪ .‬بــر اســاس یــک گ ـزارش‪ ،‬در‬
‫آمریــکا برخــی بــه گونــه دل‌خراشــی مجــروح شــده‌اند؛ بــه گون ـه‌ای کــه از شکســتگی اســتخوان‪،‬‬
‫زخم‌هــای چاقــو و جراحــات شــدید کــه از ســوی مــردان انجــام گرفتــه‪ ،‬رنــج می‌برنــد (اســعدی‪،‬‬
‫‪ .)۲۴۵ :۱۳۸۶‬عامــل دوم‪ ،‬خشــونت جنســی در خانــواده اســت‪ .‬در یــک تعریــف خشــونت جنســی‬
‫عبــارت اســت از‪ :‬هــر نــوع رفتــار جنســی خشــنی کــه از روی قصــد جهــت تهدیــد‪ ،‬سوءاســتفاده و‬
‫صدمــه جنســی انجــام شــود و مصادیــق آن عبارتنــد از‪ :‬تجــاوز بــه عنــف‪ ،‬مزاحمــت و تمــاس بدنــی‪،‬‬
‫قاچــاق زنــان‪ ،‬روســپی‌گری‪ ،‬قطــع رابطــه جنســی و هنگامــی کــه زنــان بــا مــواردی از خشــونت جنســی‬
‫گرفتــار می‌شــوند‪ ،‬بــه طــور غالــب‪ ،‬بیــرون را بــر خانــه ترجیــح می‌دهنــد‪ .‬همچنیــن‪ ،‬خشــونت روانــی‬
‫از قبیــل اهانــت‪ ،‬تمســخر‪ ،‬فحاشــی‪ ،‬ســوءظن و عــدم امــکان ازدواج‪ ،‬از دیگــر عوامــل خانوادگــی‬
‫در فـرار زنــان و دختـران اســت‪ .‬عامل‌هــای دیگــر ماننــد حضــور خواهــر یــا بـرادر مجــرم در خانــه‪،‬‬
‫افــت تحصیلــی و تعــارض بیــن آموزش‌هــای خانــواده و تعالیــم مکتــب نیــز در بــروز و ظهــور پدیــده‬
‫نفــرت‌زای فـرار از خانــه مؤثــر اســت کــه مجــال بررســی همــه آن‌هــا نیســت‪.‬‬

‫د‪ :‬اهداف قاچاق‌بران از قاچاق زنان‪ ،‬دختران و اطفال‬

‫‪ 1 .‬کار اجباری در منازل‪ ،‬رستوران‌ها و فابریکه‌ها؛‬
‫‪2 .‬ازدواج اجباری؛‬
‫‪3 .‬روسپی‌گری و کار در قمارخانه‌ها؛‬
‫‪ 4 .‬فرزندخواندگی غیرقانونی؛‬
‫‪5 .‬گدایی‌گری؛‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۵۳‬‬

‫‪6 .‬قاچاق مواد مخدر؛‬

‫‪7 .‬کسیه‌بری؛‬
‫‪ 8 .‬قاچاق اندام‌های بدن‪.‬‬
‫هـ‪ :‬چگونه زنان به خواست سازمان‌های جنائی تن می‌دهند‬
‫عمومـاً کســانی کــه قاچــاق می‌شــوند یــا در ســنین پائیــن هســتند و یــا اطــاع چندانی از سرنوشــت‬
‫آینــده خــود ندارنــد‪ .‬ســازمان‌های تحقیقاتــی رســمی و بین‌المللــی نیــز بســیاری از ایــن مســائل را‬
‫تائیــد می‌نماینــد کــه بــه شــرح زیــر می‌باشــد‪:‬‬
‫‪1 .‬وضعیــت معیشــتی و اقتصــادی اغلــب آن‌هــا در کشورشــان بســیار نامناســب بــوده اســت و‬
‫بعضــی از آنــان در فقــر شــدید بســر می‌برنــد (فقــر)‪.‬‬
‫‪2 .‬اغلب آنان بی‌سواد بوده و یا از سواد کمی بهره می‌برند (بی‌سوادی)‪.‬‬
‫‪3 .‬اغلب زنان بیوه بوده (عدم وجود تأمین اجتماعی مناسب)‪.‬‬
‫‪4 .‬هیچ یک از آنان از وضعیت کاری پیش‌روی خود اطالع ندارند (ناآگاهی)‪.‬‬
‫‪5 .‬عمدتاً با وعده و وعید که به کار فروشندگی گمارده می‌شوند روی می‌آورند (فریب)‪.‬‬
‫‪6 .‬برخی از زنان را برای کارهای چون تکدیگری انتخاب می‌نمایند (راحت‌طلبی)‪.‬‬
‫‪7 .‬برخــی از ایــن زنــان بــه وســیله قاچاق‌بــران از ســرحد عبــور داده می‌شــوند و برخــی بــه‬
‫اتفــاق خانــواده خــود اقــدام می‌نماینــد کــه بــه ســه صــورت قاچــاق می‌شــوند‪:‬‬
‫‪1 .‬قاچاق‌ب ـران هزینــه عبــور و قاچــاق آن‌هــا را از قبــل دریافــت کــرده و آن‌هــا را در میانــه راه‬
‫بــه حــال خــود رهــا می‌نماینــد‪.‬‬
‫‪2 .‬عده‌ای از این زنان بعد از عبور از سرحد باید با کارکردن هزینه قاچاق‌بران را بپردازند‪.‬‬
‫‪3 .‬زنانــی کــه بــه دلیــل نداشــتن پــول کافــی بایــد در حرفه‌هــای دشــوار و خطرنــاک ماننــد کار‬
‫کــردن در فابریکه‌هــای کیمیــاوی مشــغول شــوند (معتمــدی و مســتوفی فر‪.125( :1388 ،‬‬

‫و‪ :‬طریقه و علت رواج قاچاق زنان و فحشا‬

‫کشــورهایی کــه از لحــاظ ســطح اقتصــاد بین‌المللــی در وضــع نامســاعدی قــرار دارنــد بــه طــور‬
‫روزافزونــی بــه صنعــت توریــزم بــه عنــوان منبــع اســعاری و ارایــه اقامتگاه‌هــای تفریحــی ارزان بــه‬
‫ملت‌هــای صنعتــی ثروتمنــد روی می‌آورنــد‪ .‬امــروزه در بســیاری از کشــورهای جهــان‪ ،‬پیونــد‬
‫محکمــی بیــن توســعه و صنعــت توریــزم بخصــوص در کشــورهای در حــال توســعه و حضــور‬
 ‫‪ ۲۵۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(صنعــت توریــزم جنســی) و در نتیجــه قاچــاق زنــان وجــود دارد‪ .‬زنــان تعــداد زیــادی از کشــورها از‬
‫یــک کشــور بــه کشــور دیگــر انتقــال داده می‌شــوند‪ .‬آنچــه مهــم اســت مســیرهای خــاص جهــت‬
‫داد و ســتد قاچــاق زنــان اســت کــه بیــن کشــورهای متفــاوت بلــوک شــرق ســابق توســعه داده شــده‬
‫و وضعیت‌هــای بــازار کار متفــاوت و تفاوت‌هــای اقتصــادی را منعکــس می‌کنــد؛ بــه عنــوان مثــال‬
‫زنــان روســیه بــه منظــور فحشــا بــه پولنــد و چکســلواکیا آورده می‌شــوند؛ زی ـرا وضعیــت اقتصــادی‬
‫آن‌هــا بهتــر از روســیه اســت‪ .‬زنــان توســط محافــل عملیاتــی کارپــردازان کمابیــش حرفــوی کــه‬
‫آن‌هــا را فریــب می‌دهنــد و بــه آن‌هــا وعــده کار در خــارج از کشــور را می‌دهنــد و یــا اینکــه‬
‫آن‌هــا را از ماهیــت فحشــا مطلــع نمی‌ســازند‪ ،‬جم ـع‌آوری می‌شــوند‪ .‬امــروزه یــک شــکل فرعــی‬
‫از قاچــاق زنــان‪ ،‬واســطه‌گری در زمینــه ازدواج بین‌المللــی اســت (محمــدی‪ .)۱۴۳ :1383 ،‬زنــان‬
‫کشــورهای محــروم از نظــر اجتماعــی‪ ،‬فرهنگــی و اقتصــادی ب ـرای مــردان کشــورهای توســعه‌یافته‬
‫فراهــم می‌شــوند (صنعــت عــروس پســت سفارشــی) و بــه آن‌هــا طــی یــک دوره آزمایشــی امــکان‬
‫انتخــاب داده می‌شــود تــا آن‌هــا بتواننــد در صورتــی کــه از انتخاب شــان راضــی نبودنــد زنــان را‬
‫پــس بفرســتند؛ بنابرایــن‪ ،‬وجــود قاچــاق زنــان عــدم تســاوی در شـرایط بین‌المللــی و تبعیــض رفتــار‬
‫غیرعادالنــه بــا زنــان جوامــع وابســته را مشــخص می‌ســازد‪.‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬سازمان جنائی و شبکه‌های قاچاق انسان‬

‫ســازمان قاچــاق انســان هماننــد ســایر ســازمان‌های جنائــی عــاوه بــر شــرح وظایــف‪ ،‬دارای‬
‫سلســله‌مراتبی اســت کــه هــر یــک از اشــخاص در ســازمان بایــد بــدان پایبنــد باشــند‪ .‬شــبکه‌های‬
‫قاچــاق انســان از لحــاظ وســعت و پیچیدگــی بــا یکدیگــر متفــاوت هســتند امــا بــه نظــر می‌رســد اکثــر‬
‫گروه‌هــا دارای اجــزا و افــراد زیــر می‌باشــند‪:‬‬
‫‪ -۱‬میتود‌هــا و مکانیــزم جــذب و بــه کارگیــری افــراد‪ :‬افــراد کســانی هســتند کــه زنــان را بــه‬
‫منظــور قاچــاق شناســایی و جــذب می‌کنــد‪ .‬ایــن عمــل بــا اســتفاده از روزنامــه‪ ،‬تبلیغــات انترنتــی‪،‬‬
‫آژانس‌هــای کاریابــی و طراحــی لبــاس و دیگــر ســازمان‌های مربوطــه امکان‌پذیــر اســت‪ .‬در اغلــب‬
‫ایــن مــوارد بــه کارگیــری زنــان جهــت کمــک بــه رونــد جــذب اف ـراد رایــج و متــداول اســت‪.‬‬
‫‪ -۲‬تســهیل‌کنندگان ســفر‪ :‬منظــور افــرادی هســتند کــه ســفر بــه خــارج از کشــور و نیــز بــه‬
‫کشــورهای مقصــد را ترتیــب می‌دهنــد‪ .‬امــکان دارد ایــن افــراد از آژانس‌هــای کاریابــی و مســافرتی‬
‫و همچنیــن مقامــات و مســوؤالن فاســد و خالفــکار جهــت بــه دســت آوردن مــدارک مســافرت یــا‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۵۵‬‬

‫دیگــر انــواع اســناد و مــدارک اداری اســتفاده کننــد‪ .‬افــراد مذکــور ممکــن اســت در مراحــل جــذب‬
‫افــراد نیــز دخیــل باشــند‪.‬‬
‫‪ -۳‬شــبکه‌های حمایت‌کننــده در کشــور مقصــد‪ :‬کشــوری کــه زنــان بــه آنجــا قاچــاق می‌شــوند‪،‬‬
‫افــراد یــا گروه‌هایــی هســتند کــه ضمــن کنتــرول و اداره زنــان قاچــاق شــده‪ ،‬محــل اقامت شــان را‬
‫فراهــم نمــوده و مکان‌هایــی را جهــت اشــتغال آن‌هــا پیــدا می‌کنــد (مســیرهای قرمــز‪.)۱۰ :۱۳۸۸ ،‬‬
‫‪ -۴‬ســازمان‌دهندگان و ســرمایه‌گذاران در رأس سلســله‌مراتب جــای دارنــد‪ .‬آن‌هــا فعالیت‌هــای‬
‫ســازمان را تحت‌نظــر داشــته و بــرای انجــام عملیــات ســرمایه‌گذاری می‌نماینــد‪ .‬ایــن افــراد بــه‬
‫هیچ‌وجــه در جرایــم خــاص دخالــت نداشــته و توســط رده‌هــای پائیــن شناســایی نمی‌شــوند و‬
‫هیچ‌یــک از افــراد ســازمان بــا آن‌هــا تمــاس ندارنــد‪.‬‬
‫‪ -۵‬اعضــای خشــن ســازمان اف ـرادی هســتند کــه مســوؤل برق ـراری نظــم در طــول ســفر‪ ،‬اج ـرای‬
‫نقشــه ب ـرای نیــل بــه مقصــد و وصــول مبالــغ مربــوط هســتند‪.‬‬
‫‪ -۶‬گـروه دیگـری در داخـل سـازمان وجـود دارد کـه مسـوؤل اطالع‌رسـانی در مـورد نحـوه کنترول‬
‫سـرحدات‪ ،‬فعالیت‌هـای پولیـس و حمل‌ونقـل مسـافر و مقـررات مربـوط بـه پناهندگی اسـت‪ .‬مخبر و‬
‫عامـل قاچـاق می‌توانـد شـخص واحدی باشـد‪ .‬سـازمان‌های بـزرگ دارای یک گروه مخبر هسـتند که‬
‫در حیطـه کاملاً سازماندهی‌شـده کار می‌کنـد و از تکنالوژی‌هـای بسـیار پیشـرفته اسـتفاده کـرده و بـه‬
‫سیسـتم مرکـزی اطالعات دسترسـی دارند (عصـار و بیابانـی‪.)۶۷ :۱۳۸۷ ،‬‬

‫الف‪ :‬گروه‌های درگیر قاچاق‬

‫افـراد درگیــر در امــر قاچــاق انســان کــه در قالــب گروه‌هــای ســازمان‌یافته فعالیــت می‌نماینــد‪ ،‬معمــوالً‬
‫در ایــن چهــار گــروه قـرار می‌گیرنــد‪:‬‬
‫‪ -۱‬پیمپ یا قواد (واسطه)‪.‬‬
‫‪ -۲‬قاچاق کننده‪.‬‬
‫‪ -۳‬توزیع‌کننده‪.‬‬
‫‪ -۴‬معرفی کننده‬
‫نکتــه ضــروری ایــن اســت کــه افــراد درگیــر و قاچاق‌بــران و ســرکرده‌ها غالبــاً مــردان هســتند‪،‬‬
‫ولــی در بســیاری اوقــات از زنــان بــه عنــوان اب ـزار در امــر قاچــاق زنــان دیگــر اســتفاده می‌شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار ششم‪ :‬جرم قاچاق انسان از دیدگاه شریعت اسالم‬

‫قاچــاق تمــام اشــیاء بــه خصــوص قاچــاق انســان از دیــن اســام حـرام ونــاروا اســت؛ قاچــاق در واقــع‬
‫خــاف قوانیــن و مقــررات نافــذه کشــور اســت و مخالفــت بــا قوانیــن نافــذۀ کــه مــورد تأئیــد شــرح‬
‫باشــند و منافــع عامــه را تأمیــن نماینــد‪ ،‬از دیــن اســام جــواز نــدارد؛ زا اللــه متعــال میفرمایــد‪ :‬إِنَّ َمــا‬
‫ـك ُهـ ُم‬ ‫كـ َم بَ ْي َن ُهـ ْم أَن يَقُولُــوا َسـ ِم ْع َنا َوأَطَ ْع َنــا َوأُ ْولَ ِئـ َ‬ ‫ن إِذَا ُد ُعــوا إِلَــى اللَّـ ِه َو َر ُســولِ ِه لِ َي ْ‬
‫ح ُ‬ ‫كَا َن قَـ ْو َل الْ ُم ْؤ ِم ِنيـ َ‬
‫الْ ُم ْفلِح ُبــو َن (ســورۀ النــور‪ ،‬آیــه‪ )51 ،‬ترجمــه‪ :‬مؤمنــان هنگامــی کــه بــه ســوی خــدا و پیغمبــرش فـرا‬
‫خوانــده شــوند تــا میــان آنــان داوری کنــد‪ ،‬ســخن شــان تنهــا ایــن اســت کــه می گوینــد‪ :‬شــنیدیم و‬
‫ـص اللّـ َه َو َر ُســولَ ُه َويَتَ َعـدَّ ُحـ ُدو َد ُه يُ ْد ِخلْـ ُه نَا ًرا‬
‫اطاعــت کردیــم و رســتگاران واقعــی ایشــان انــد‪َ .‬و َمــن يَ ْعـ ِ‬
‫ن (ســورۀ النســاء‪ ،‬آیــه ‪ )14‬ترجمــه‪ :‬وآن کــس کــه از خــدا و پیغمبــرش‬ ‫خَالِـ ًدا ِفي َهــا َولَـ ُه َعـذ ٌ‬
‫َاب ُّمهِيـ ٌ‬
‫نافرمانــی کنــد و از مرزهــای (قوانیــن) خــدا درگــذرد‪ ،‬خداونــدﷻ او را بــه آتــش (عظیــم دروخ)‪.‬‬
‫َ ‏"‪.‬‏ َو ِب َهـذَا‬
‫الســا ِبقُون ‏‏‬ ‫ن ِ‬
‫اآلخـ ُرو َن َّ‬ ‫حـ ُ‬
‫ابوهریــره (ض) می گویــد‪ :‬شــنیدم کــه رســول اللــه ﷺ فرمــود‪ :‬نَ ْ‬
‫ن يُ ِط ـعِ األَ ِمي ـ َر فَ َق ـ ْد‬ ‫صــى اللَّ ـهَ‪َ ،‬و َم ـ ْ‬ ‫صانِــي فَ َق ـ ْد َع َ‬ ‫ن َع َ‬ ‫ن أَطَا َع ِنــي فَ َق ـ ْد أَطَــا َع اللَّ ـهَ‪َ ،‬و َم ـ ْ‬‫اإل ِْس ـ َنا ِد ‏"‏ َم ـ ْ‬
‫ن َو َرائِ ـ ِه َويُتَّ َقــى ِب ـ ِه‪ ،‬فَ ـ ِإ ْن‬
‫ـل ِم ـ ْ‬ ‫صانِــي‪َ ،‬وإِنَّ َمــا ا ِ‬
‫إل َمــا ُم ُج َّن ـ ٌة يُقَاتَـ ُ‬ ‫ـص األَ ِمي ـ َر فَ َق ـ ْد َع َ‬
‫ن يَ ْعـ ِ‬ ‫أَطَا َع ِنــي‪َ ،‬و َم ـ ْ‬
‫ـك أَ ْج ـ ًرا‪َ ،‬وإِ ْن قَـ َ‬
‫ـال ِب َغ ْي ـ ِر ِه‪ ،‬فَـ ِإنَّ َعلَ ْي ـ ِه ِم ْن ـ ُه (البخــاری‪ ،‬صحیــح‬ ‫أَ َم ـ َر ِبتَ ْق ـ َوى اللَّـ ِه َو َع ـ َد َل‪ ،‬فَـ ِإنَّ لَـ ُه ِب َذلِـ َ‬
‫البخــاری صفحــه ‪ )50‬امــت مــن ( از نظــر زمــان) آخریــن امــت‪ ( ،‬و از نظــر مقــام و رتبــه) از همــه‬
‫جلوتــر اســت) و افــزود‪( :‬هــر کــس‪ ،‬از مــن اطاعــت کنــد‪ ،‬همانــا از خــدا اطاعــت کــرده اســت‪ .‬و هــر‬
‫کــس از مــن نافرمانــی کنــد‪ ،‬همانــا از خــدا نافرمانــی کــرده اســت‪ .‬و هــر کــس از امیــرش‪ ،‬اطاعــت‬
‫کنــد‪ ،‬یقینـاً از مــن اطاعــت کــرده اســت‪ .‬و هــر کــس کــه از او نافرمانــی کنــد‪ ،‬یقینـاً از مــن نافرمانــی‬
‫کــرده اســت‪ .‬همانــا امــام‪ ،‬ســپر اســت‪ .‬از او دفــاع می کننــد و بــه او پنــاه می برنــد‪ .‬پــس اگــر بــه خــدا‬
‫ترســی و عدالــت‪ ،‬امــر نمایــد‪ ،‬مســتوجب پــاداش می شــود و اگــر خــاف آن‪ ،‬امــر کنــد‪ ،‬گنــاه کار‬
‫می گــردد)‪ .‬نظ ـرات فقهــاء‪ :‬اســام خریــد و فــروش انســان‌ها را منــع و از آن بــه شــدت نهــی کــرده‬
‫اســت‪ .‬پیامبــر ﷺ در ضمــن حدیثــی فرمــوده اســت‪« :‬قــال اللــه تعالــی‪ :‬ثالثــة أنــا خصمهــم یــوم‬
‫القیامــة و رجــل بــاع حـرا فــأکل ثمنــه» (البخــاری‪ ،‬صحیــح البخــاری‪ ،‬جلــد‪ ،45 ،‬صفحــه ‪ .)67‬فتاوای‬
‫فقهــاء نیــز مبنــی بــر حرمــت خریــد و فــروش انســان اســت از دیــدگاه فقهــاء‪ ،‬ایــن پدیــده نــه تنهــا‬
‫از لحــاظ تکلیفــی ح ـرام اســت بلکــه از لحــاظ وضعــی نیــزب از صحــت و نفــوذ برخــوردار نیســت‬
‫(نذیــر‪ .)289 :1398 ،‬ابوصــاح حلبــی در خصــوص مجــازات شــخصی کــه زن خــود یــا زن دیگــری‬
‫را فروختــه اســت می‌نویســد‪« :‬مــن بــاع حــرة زوجــة او اجنبیــة قطع لفســاده فــی االرف»؛ «هر شــخصی‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۵۷‬‬

‫کــه زن آزاد خــود یــا دیگــری را بفروشــد دســتش قطــع می‌شــود بــه دلیــل افســادش در روی زمیــن»‬
‫دیگــر فقهــاء نیــز تصریــح کرده‌انــد کــه آدم‌فــروش از مصادیــق مفســد فـی‌االرض می‌باشــد و حکــم‬
‫بــه قطــع دســت را از بــاب ســرقت صــادر نکرده‌انــد؛ زیـرا انســان مــال نیســت کــه تعریــف ســرقت بــر‬
‫ربــودن او صــدق کنــد بلکــه بــر اســاس تطبیــق بــا جــرم افســاد بــوده اســت‪.‬‬
‫مطالــب بیــان شــده نشــانگر آن اســت کــه از نظــر فقهــاء نیــز خریــد و فــروش انســان چــه زن و‬
‫چــه مــرد از مصادیــق افســاد فـی‌االرض می‌باشــد (فهرســتی‪ .)13 :۱۳۸۸ ،‬عــاوه بــر آیــات و روایــات‬
‫بیــان شــده‪ ،‬روشــن اســت کــه مقــررات اســامی و از جملــه مقــررات جزائــی اســام همگــی بــه منظور‬
‫جلــب مصالــح و دفــع مفاســد از اجتمــاع بشــری اســت و هــر تعرضــی بــه دیــن‪ ،‬نفــس‪ ،‬عقــل‪ ،‬نســب‬
‫و مــال را می‌تــوان جــرم بــه حســاب آورد‪ .‬بــا توجــه بــه اینکــه پدیــده تجــارت انســان آن هــم بــه‬
‫صــورت شــبکه و در قالــب جــرم ســازمان‌یافته در ابعــاد وســیع و گســترده‪ ،‬ســامت معنــوی‪ ،‬اخالقــی‬
‫و نظــم و امنیــت اجتماعــی را بــه مخاطــره می‌انــدازد‪.‬‬
‫وظیفــه حکومــت اســامی در ایــن زمینــه بســیار ســنگین اســت؛ بــر اســاس فرمایــش نبــوی «اال‬
‫کلکــم راع وکلکــم مســوؤل عــن رعیتــه‪ ،‬فــاالم الــذی علــی النــاس راع وهــو مســوؤل عــن رعیتــه»‬
‫حاکــم اســامی بایــد قربانیــان را تحــت چتــر حمایتــی خویــش قـرار دهــد؛ گرچــه بــر اســاس «کلکــم‬
‫راع وکلکــم مســوؤل» ایــن وظیفــه از دیگــر آحــاد جامعــه نیــز ســاقط نیســت‪.‬‬
‫اســام‪ ،‬تمــام انــواع قاچــاق انســان‪ ،‬شــامل کار اجبــاری‪ ،‬تبعیــض اقتصــادی‪ ،‬ازدواج‌هــای‬
‫زودهنــگام (‪ )2‬و اجبــاری و بهره‌بــرداری جنســی را منــع کــرده اســت (ســرچمی‪.)20 :1388 ،‬‬

‫گفتار هفتم‪ :‬شیوه‌های قاچاق‌بران‬

‫تفــاوت چشــمگیر در میتودهــای قانونــی انتقــال و حرکــت افـراد در جهــان در اوج آگاهــی دوجانبــه‬
‫جهانــی و ارتبــاط بینابیــن‪ ،‬افزایــش نابرابری‌هــای اجتماعــی در ســطح منطقــوی‪ ،‬تبعیــض جنســی‪،‬‬
‫شــکاف‌های طبقاتــی در ســطح جهانــی‪ ،‬نفــوذ و چیرگــی رســانه‌های الکترونیکــی بــه خصــوص‬
‫تلویزیــون و القــای تجمل‌گرایــی و زندگــی ســرمایه‌داری غــرب بــر فرهنــگ ملــل در حــال توســعه‪،‬‬
‫مقایســه ســود کالن و خط ـرات انــدک آن پــس از قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬مقامــات فاســد‪ ،‬وضعیــت‬
‫نابســامان اقتصــادی و کمبــود کار‪ ،‬هجــوم دهاقیــن بــه شــهر و افتــادن آنــان بــه چنــگ باندهــای جنائی‬
‫از مهم‌تریــن عوامــل بــروز پدیــده شــوم قاچــاق انســان اســت‪.‬‬

‫‪ - 2‬ازدواج زودهنگام یا ازدواج اطفال‪ :‬نوع ازدواج است که در آن فرد بیش رسیدن به سن قانونی ازدواج می کند‪.‬‬
 ‫‪ ۲۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قاچاق‌بران انسان برای رسیدن به هدف خود ممکن است به میتودهای زیر متوسل شوند‪:‬‬
‫‪ -‬پیشنهاد کار در فابریکه‌ها و صنایع کوچک؛‬
‫‪ -‬استفاده نادرست از مقام یا قدرت؛‬
‫‪ -‬پیشنهاد قرضه با سودهای سرسام‌آور و به دام‌ندازی افراد بی‌گناه و ساده‌لوح؛‬
‫‪ -‬فریبکاری بر اساس ماهیت کار؛‬
‫‪ -‬ضبط پاسپورت و دیگر مدارک مسافرتی؛‬
‫‪ -‬استفاده از زور؛‬
‫‪ -‬رشــوت دادن بــه مقام‌هــای دولتــی ‪ /‬دیگــر نهادهــا ب ـرای خــروج از ســرحد و دســتیابی بــه‬
‫مــدارک اصلــی و تقلبــی‬
‫‪ -‬بهانه ازدواج و در برخی موارد ازدواج با بیش از یک زن؛‬
‫‪ -‬کار به عنوان خدمتکار منزل و غیره‪.‬‬

‫الف‪ :‬شیوه‌های قاچاق بران برای مخفی نگهداشتن قاچاق از چشم پولیس‬
‫آســان‌ترین میتــود قاچــاق زنــان اســتفاده غیــر قانونــی از مــدارک قانونــی اســت‪ .‬زنــان غالباً در پوشــش‬
‫امضــای تجــاری یــا توریــزم بــه کشــوری ســفر می‌نماینــد؛ امــا پــس از پایــان مــدت امضــاء بــه کشــور‬
‫خــود مراجعــت نمی‌نماینــد‪ .‬تفــاوت مــدت امضــاء در کشــورهای مختلــف امــکان سوءاســتفاده از آن‬
‫را بیشــتر می‌کنــد؛ بــه طــوری کــه از یــک پاســپورت می‌تــوان بـرای افـراد گوناگــون اســتفاده کــرد؛ بــه‬
‫طــور مثــال‪ ،‬در روســیه و اوکرایــن می‌تــوان بـرای چنــد بــار ورود در مــدت ســه مــاه امضــاء گرفــت‪.‬‬
‫صرف‌نظــر از نــوع امضــاء‪ ،‬قاچاق‌ب ـران در بیشــتر مــوارد زنــان را آمــوزش می‌دهنــد کــه چگونــه در‬
‫مصاحبــه بـرای اخــذ امضــاء جــواب بگوینــد‪ .‬همچنیــن‪ ،‬بـرای جلــب اطمینــان مقامــات ســفارتخانه‌ها‬
‫از بازگشــت زنــان‪ ،‬نامه‌هــای کار و صورت‌حســاب‌های بانکــی جعلــی ارایــه می‌نماینــد‪ .‬عــاوه بــر‬
‫ایــن‪ ،‬قاچاق‌ب ـران از حیله‌هــای دیگــری ماننــد بــه کارگیــری چنــد مســافر غیــر قانونــی در گروه‌هــای‬
‫توریــزم قانونــی نیــز اســتفاده می‌نماینــد‪ .‬راه دیگــر اینکــه قاچاق‌بــران درخواســت‌های زیــادی‬
‫ارایــه می‌دهنــد بــه امیــد اینکــه از میــان آن‌هــا پنــج یــا شــش زن امضــاء دریافــت کننــد‪ .‬فســاد اداری‬
‫نیــز اســتفاده غیرقانونــی از مــدارک مســافرتی قانونــی را آســان می‌کنــد‪ .‬ایــن فســاد بیشــتر در میــان‬
‫کارمنــدان بخــش کنســولی ســفارتخانه‌ها و مقامــات دولتــی کــه بجــای دریافــت وجــه از برخــورد بــا‬
‫قاچــاق انســان چشم‌پوشــی می‌نماینــد‪ ،‬دیــده می‌شــود‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۵۹‬‬

‫دومیــن راه قاچــاق‪ ،‬اســتفاده از پاســپورت‌های جعلــی اســت کــه معمول‌تریــن میتــود آن تغییــر‬
‫عکــس اســت‪ .‬در برخــی از مــوارد نــام فــرد بــه عنــوان هم ـراه در پاســپورت قیــد می‌شــود‪ .‬گاهــی‬
‫اوقــات هــم قاچاق‌بــران از افــرادی بــرای همراهــی زنــان در ســفرهای قاچــاق اســتفاده می‌نماینــد‪.‬‬
‫ایــن افــراد وانمــود می‌نماینــد کــه پســر‪ ،‬پســر عمــو یــا شــوهر زن همراهشــان هســتند‪ .‬ایــن افــراد‬
‫گاهــی اوقــات حتــی بــه طــور قانونــی بــا ایــن زنــان ازدواج می‌نماینــد تــا در مبــادی ورودی بتواننــد‬
‫جوابگــوی مقامــات مهاجــرت باشــند‪ .‬ورود غیرقانونــی دشــوارترین راه قاچــاق اســت کــه در آن بـرای‬
‫ورود بــه کشــورهای دیگــر از مناطقــی کــه کنتــرول کمــی بــر آن وجود دارد اســتفاده می‌شــود‪ .‬اســتفاده‬
‫از مناطــق ســرحدی پــرت و همچنیــن جاســازی در کامیون‌هــا (موترهــای باربــری) و کشــتی‌های‬
‫ماهیگیــری از روش‌هــای ورود بــدون کنتــرول بــه کشــورهای دیگــر اســت‪.‬‬
‫حیلــه دیگــر قاچاق‌بــران‪ ،‬ورود از راه اختصــاص‌دادن پروازهــای بین‌المللــی اســت کــه بــه‬
‫صــورت ترانزیــت در یــک کشــور دیگــر توقــف دارنــد‪ .‬اف ـرادی کــه از ایــن راه قاچــاق می‌شــوند‬
‫پــس از ورود بــه میــدان هوائــی ترانزیــت‪ ،‬فــردی را کــه بــا بانــد قاچــاق مرتبــط اســت مالقــات کــرده‬
‫و از میــدان خــارج می‌شــوند (بیابانــی‪ .)۱۳۴ :۱۳۸۷ ،‬زنانــی کــه بــرای بهره‌کشــی جنســی قاچــاق‬
‫می‌شــوند‪ ،‬گاهــی اوقــات پــس از ورود بــه کشــور مقصــد بیــن چنــد شــهر بــه گــردش درمی‌آینــد‪.‬‬
‫کارشناســان دربــاره اینکــه ایــن گردش‌هــا ســازمان‌یافته‌اند یــا خیــر‪ ،‬اختــاف دیــدگاه دارنــد‪ .‬چنــد‬
‫دلیــل می‌توانــد بــرای ایــن گونــه گردش‌هــا وجــود داشــته باشــد‪:‬‬
‫نخســت اینکــه قربانیــان قاچــاق ســرگردان نگــه داشــته شــوند تــا هرگــز نتواننــد بــا پولیــس تمــاس‬
‫بگیرنــد‪ .‬قاچاق‌بــران از طــرف دیگــر بیــم دارنــد کــه قربانیــان قاچــاق بــا مشــتریان رابطــه برقــرار‬
‫کننــد و از آن‌هــا کمــک بخواهنــد‪ .‬بــا توجــه بــه همیــن مــوارد در یکــی از دوســیه‌های قاچــاق در‬
‫ایاالت‌متحــده زنــان و دختــران مکزیکــی هــر ‪ 15‬روز یک‌بــار بیــن روســپی‌خانه‌های ‪ 11‬شــهر در‬
‫فلوریــدا و دو شــهر در کارولینــای جنوبــی جابه جــا می‌شــدند‪.‬‬

‫ب‪ :‬شیوه‌های دیگر اعمال جرم قاچاق انسان‬

‫ســازمان‌های جنائــی تــا انــدازه زیــادی متفــاوت هســتند‪ .‬آنــان از دیپلمات‌هــا و کارمنــدان ســازمان‌های‬
‫چندملیتــی ب ـرای پیشــبرد اهداف شــان ســود می‌جوینــد‪ .‬آنــان از نفــوذ همــه کســانی کــه بتواننــد در‬
‫قاچــاق و تجــارت انســان کمــک کننــد‪ ،‬بهــره می‌گیرنــد‪.‬‬
‫ســازمان‌های جنائــی گاهــی مواقــع بــه دنبــال ســود نیســتند‪ .‬برخــی بــا آگاهــی قبلــی وارد ایــن‬
 ‫‪ ۲۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫عرصــه می‌شــوند کــه بودجــه یــک گــروه تروریســتی و جنبــش چریکــی و یــا بودجــه یــک شــورش‬
‫را تأمیــن می‌نماینــد؛ بــه عنــوان مثــال‪ ،‬سوءاســتفاده از زنــان قاچــاق شــده روســی بـرای تأمیــن بودجــه‬
‫گروهــی تروریســتی در شــهری تفریحــی در جنــوب ترکیــه بــا همــکاری جنایــت کاران کــرد باشــگاه‬
‫شــبانه را راه‌انــدازی کرده‌انــد‪ .‬چریک‌هــای مارکسیســت در نپــال دخت ـران را بــه هندوســتان قاچــاق‬
‫می‌کنــد کــه از آن طریــق بــرای انجــام خواســته‌های خــود تأمیــن بودجــه کننــد‪ .‬رهبــران شورشــی‬
‫در افریقــا‪ ،‬زنــان و بچه‌هــای دشــمنان شکســت‌خورده خــود را قاچــاق می‌نماینــد (الــی‪:۱۳۸۸ ،‬‬
‫‪ .)۱۵۵‬حتــی گاهــی مراکــز نظامــی امریــکا در ســایر کشــورها در جــذب و قاچــاق زنــان نقــش ایفــا‬
‫می‌نماینــد‪ .‬آن‌هــا ابتــدا بـرای قاچــاق فراملیتــی زنــان از آســیا‪ ،‬اقیانوســیه بــه کوریــای جنوبــی و ســپس‬
‫امریــکا فعالیــت می‌نماینــد‪.‬‬
‫بــر اســاس تحقیقــی در ســال ‪ ۲۰۰۲‬ســه نــوع قاچــاق مرتبــط بــا مراکــز نظامــی امریــکا در کوریــای‬
‫جنوبی شناســایی شــده اســت‪:‬‬
‫‪1 .‬جابجایی محلی زنان کوریایی به کلوپ‌های اطراف مراکز نظامی در کوریای جنوبی؛‬
‫‪2 .‬قاچاق بین‌المللی زنان به کلوپ‌های اطراف مراکز نظامی در کوریای جنوبی؛‬
‫‪3 .‬قاچــاق بین‌المللــی زنــان از کوریــای جنوبــی بــه ســالن‌های ماســاژ در امریــکا (الرمــن‪،‬‬
‫هوگــس‪.)۲۲ :۲۰۰۷ ،‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۶۱‬‬

‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق انسان‬

‫در ایـن مبحـث راجـع بـه عناصـر اختصاصی هـر ماده که شـامل عنصـر قانونـی‪ ،‬عنصر مـادی‪ ،‬عنصر‬
‫معنـوی و مجـازات آن از منظـر احـکام کـود جـزای افغانسـتان به‌طور جداگانـه بحث خواهیـم نمود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق انسان‬

‫دراین گفتار نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق انسان‬

‫ک ــود ج ـزای افغانس ــتان در ب ــاب شش ــم فص ــل س ــوم از م ــاده ‪ 510‬ال ــی م ــاده ‪ 520‬ح ــاالت مختل ــف‬
‫ای ــن ج ــرم را بررس ــی و پیش‌بین ــی نم ــوده اس ــت؛ جزاه ــای ک ــه بــرای ای ــن ج ــرم در نظ ــر گرفت ــه‬
‫ش ــده نظ ــر ب ــه وس ــایل ارت ــکاب ج ــرم مانن ــد ب ــه کارب ــردن حیل ــه‪ ،‬اک ـراه و س ــن و جن ــس مجنی‌علی ــه‬
‫متفـــاوت می‌باشـــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی و معنوی جرم قاچاق انسان‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫اســتخدام یــا تحــت تســلط قـرار دادن‪ ،‬انتقــال‪ ،‬حمل‌ونقــل‪ ،‬نگهــداری یــا دریافــت شــخص اســت‬
‫بــه منظــور بهره‌کشــی بــا اســتفاده از شــیوه‌های ذیــل‪:‬‬
‫‪1 .‬تهدید یا استفاده از قوه یا سایر اشکال اجبار؛‬
‫‪2 .‬اختطاف؛‬
‫‪3 .‬حیله و فریب؛‬
‫‪4 .‬سوءاستفاده از نفوذ؛‬
‫‪5 .‬سوء استفاده از حالت آسیب‌پذیری یا مجبوریت؛‬
‫‪6 .‬پرداخــت یــا دریافــت پــول یــا منفعــت جهــت کســب رضایــت مجنی‌علیــه جــرم قاچــاق‬
‫انســان یــا سرپرســت وی‪.‬‬
‫تحــت تســلط قـرار دادن طفــل بــه مقصــد بهره‌کشــی گرچــه از شــیوه‌های مذکــور اســتفاده نشــده‬
‫باشــد‪ ،‬قاچــاق انســان شــناخته می‌شــود‪.‬‬
‫بهره‌کشـی‪ :‬کسـب منفعـت از مجنی‌علیـه از طریـق خرید‪ ،‬فروش‪ ،‬بهره‌کشـی جنسـی‪ ،‬رقصانیدن‪،‬‬
 ‫‪ ۲۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بـه خدمت‌گرفتـن در تهیـه تصاویـر یا فلم‌هـای منافی اخلاق (پورنوگرافـی)‪ ،‬برده‌گی‪ ،‬گماشـتن به کار‬
‫اجبـاری‪ ،‬گدایـی‪ ،‬جنـگ مسـلحانه‪ ،‬برداشـت عضو یا انسـاج بدن‪ ،‬آزمایشـات طبـی اجباری یـا وادار‬
‫نمـودن بـه سـایر فعالیت‌هـای غیر قانونی می‌باشـد (کود جـزا‪ ،‬مـاده ‪ ،510‬فقـره ‪ 2 ،1‬و ‪.)3‬‬
‫مــاده ‪ 510‬کــود جـزا در پیــروی و هماهنگــی بــا پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق انســان‪ ،‬جــرم قاچــاق‬
‫انســان را تعریــف و مصادیــق آن را تشــریح نمــوده اســت‪.‬‬
‫طبــق فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 510‬کــود جـزا عنصــر مــادی ایــن جــرم‪ ،‬ارتــکاب رفتارهــای ذیــل نســبت بــه‬
‫قربانــی قاچــاق انســان می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬اســتخدام یــا تحــت تســلط قـرار دادن‪ :‬منظــور قانون‌گــذار از اســتخدام در اینجــا بــه خدمــت‬
‫گرفتــن فــرد قربانــی می‌باشــد؛ بــه طــوری کــه قربانــی را بــه خدمــت گیــرد و از وی کار بکشــد‬
‫یــا انجــام امــور دیگــری ماننــد بهره‌کشــی جنســی را بــر وی تحمیــل نمایــد‪.‬‬
‫‪ -‬انتقــال‪ :‬ایــن کلمــه در لغــت بــه معنــای چیــزی یــا کســی را از جایــی بــه جــای دیگــر بــردن و‬
‫جابجــا کــردن آمــده اســت‪.‬‬
‫‪ -‬حمل‌ونقــل‪ :‬ایــن اصطــاح اشــاره بــه اعمــال شــخصی دارد کــه بــا اســتفاده از واســطه نقلیــه یــا‬
‫بــدون آن بــه قاچــاق انســان بپــردازد‪ .‬همچنیــن راننــده را نیــز شــامل می‌شــود کــه بــا علــم بــه‬
‫موضــوع‪ ،‬بــا واســطه نقلیــه بــه همــکاری بــا مرتکبیــن جــرم پرداختــه و بــه جابه‌جایــی اف ـراد‬
‫قربانــی مبــادرت می‌نمایــد‪.‬‬
‫‪ -‬نگهــداری‪ :‬ایــن کلمــه اشــاره بــه رفتــار شــخصی دارد کــه قربانــی جــرم قاچــاق انســان را بــه‬
‫منظــور انجــام ایــن جــرم‪ ،‬در محلــی نگهــداری می‌نمایــد‪.‬‬
‫‪ -‬دریافــت‪ :‬بــه منظــور از آن‪ ،‬اشــاره بــه رفتــار شــخصی اســت کــه قربانــی جــرم را بــه منظــور‬
‫ارتــکاب قاچــاق انســان‪ ،‬تحویــل می‌گیــرد‪.‬‬
‫شــرط تحقــق جــرم قاچــاق انســان آن اســت کــه منظــور از قاچــاق و انجــام رفتارهــای فــوق‪،‬‬
‫بهره‌کشــی از قربانــی باشــد‪ .‬قانون‌گــذار‪ ،‬خــود در فقــره (‪ )3‬مــاده ‪ 510‬کــود جـزا مصادیــق بهره‌کشــی‬
‫را یــادآورد شــده اســت‪.‬‬
‫بــه ایــن ترتیــب کــه بهره‌کشــی‪ ،‬کســب منفعــت از مجنی‌علیــه از طریــق خریــد‪ ،‬فروش‪ ،‬بهره‌کشــی‬
‫جنســی‪ ،‬رقصانیــدن‪ ،‬بــه خدمت‌گرفتــن در تهیــه تصاویــر یــا فلم‌هــای منافــی اخالقــی (پورنوگرافــی)‪،‬‬
‫برده‌گــی‪ ،‬گماشــتن بــه کار اجبــاری‪ ،‬گدایــی‪ ،‬جنــگ مســلحانه‪ ،‬برداشــت عضــو یــا انســاج بــدن‪،‬‬
‫آزمایشــات طبــی اجبــاری یــا وادار نمــودن بــه ســایر فعالیت‌هــای غیرقانونــی می‌باشــد‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۶۳‬‬

‫شایسته به نظر می‌رسد که از میان اصطالحات فوق‪ ،‬معنای دو اصطالح ذیل بیان گردد‪:‬‬
‫‪ -‬مــراد از انســاج بــدن‪ ،‬بافت‌هــای بــدن می‌باشــد و بافت‌هــا در جســم انســان‪ ،‬مجموعــه از‬
‫ســلول‌ها و مــاده بیــن ســلولی کــه وظیفــه مشــخصی را انجــام می‌دهنــد و بــه همیــن جهــت‬
‫شــکل آن‌هــا شــبیه هــم می‌باشــد‪.‬‬
‫قانون‌گــذار در مــاده مذکــور بــه ایــن دلیــل (برداشــت عضــو یــا انســاج بــدن) را جرم‌پنــداری‬
‫نمــوده اســت کــه قاچاق‌بــران انســان‪ ،‬گاهــی بــه منظــور قاچــاق اعضــای بــدن قربانــی و حتــی‬
‫جداســازی ایــن اعضــاء از بــدن آن‌هــا‪ ،‬توســط عملیــات جراحــی و فــروش ایــن اعضــاء بــه مشــتریان‪،‬‬
‫یزننــد‪.‬‬
‫در کشــورهای ثروتمنــد‪ ،‬دســت بــه قاچــاق انســان م ‌‬
‫‪ -‬منظــور از آزمایش‌هــای طبــی اجبــاری آن اســت کــه در برخــی مــوارد‪ ،‬ممکــن اســت هــدف‬
‫مرتکبیــن جــرم از قاچــاق انســان‪ ،‬اســتفاده از قربانیــان در آزمایش‌هــای طبــی اجبــاری بــوده‬
‫باشــد‪ .‬بــه عنــوان نمونــه از ایــن گونــه رفتارهــای غیــر انســانی‪ ،‬اعمــال گــروه نــازی وابســته بــه‬
‫هیتلــر بــود کــه در خــال جنــگ جهانــی دوم نســبت بــه اســیران جنگــی ایــن اقدامــات را‬
‫انجــام داده بودنــد‪ .‬مطلــب دیگــر اینکــه مرتکبیــن جــرم قاچــاق انســان‪ ،‬رفتارهــای فــوق را‬
‫نســبت بــه قربانیــان‪ ،‬بــا اســتفاده از شــیوه‌های ذیــل انجــام می‌دهنــد‪.‬‬
‫‪1 .‬تهدید یا استفاده از قوه یا سایر اشکال اجبار؛‬
‫‪2 .‬اختطاف؛‬
‫‪3 .‬حیله و فریب؛‬
‫‪4 .‬سوءاستفاده از نفوذ؛‬
‫‪5 .‬سوءاستفاده از حالت آسیب‌پذیری یا مجبوریت؛‬
‫‪6 .‬پرداخــت یــا دریافــت پــول یــا منفعــت جهــت کســب رضایــت مجنی‌علیــه جــرم قاچــاق‬
‫انســان یــا سرپرســت وی؛ بــه ایــن معنــا کــه مرتکبیــن جــرم ب ـرای کســب رضایــت قربانــی‬
‫یــا سرپرســت وی‪ ،‬بــه او یــا سرپرســت او پــول یــا منفعتــی را پرداخــت می‌نماینــد یــا از‬
‫شــخص دیگــری کــه معمــوالً از اعضــای بانــد مجرمیــن اســت‪ ،‬بــه منظــور انجــام جــرم‪ ،‬پــول‬
‫یــا منفعتــی را دریافــت نمایــد (رســولی‪.)۲۴ :۱۳۹۹ ،‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه مــاده مذکــور‪ ،‬بــه منظــور حمایــت از اطفــال‪( ،‬هــرگاه قربانــی ایــن جــرم‬
‫گردنــد) در فقــره (‪ )۲‬تصریــح نمــوده اســت‪ :‬تحــت تســلط ق ـراردادن طفــل بــه مقصــد بهره‌کشــی‬
‫گرچــه از شــیوه‌های مذکــور اســتفاده نشــده باشــد‪ ،‬قاچــاق انســان شــناخته می‌شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی جــرم قاچــاق انســان‪ ،‬علــم و قصــد می‌باشــد‪ ،‬بــه ایــن معنــا کــه مرتکــب بدانــد عمــل‬
‫وی قاچــاق انســان می‌باشــد و قصــدا ً آن را انجــام دهــد‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬جزاهای قاچاق انسان‬

‫قاچــاق انســان از جملــه جرایــم نوعــی جنایــت اســت و جـزای آن حبــس طویــل اســت‪ ،‬ولــی اگــر در‬
‫احــوال مشــدده ارتــکاب گــردد‪ ،‬جـزای شــدید خواهــد بــود‪.‬‬
‫‪1 .‬شـخصی کـه مرتکـب جـرم قاچـاق انسـان گـردد‪ ،‬بـه حبـس طویـل تـا ده سـال‪ ،‬محکـوم‬
‫می‌گـردد‪.‬‬
‫‪2 .‬هرگاه مجنی‌علیه‪ ،‬طفل یا زن باشد‪ ،‬یا در عمل رقصانیدن مورد بهره‌برداری قرار گرفته باشد‪،‬‬
‫مرتکب به حبس طویل بیش از ده سال‪ ،‬محکوم می‌گردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،511‬فقره ‪.)2 ،1‬‬
‫مالحظــه می‌گــردد کــه در مــاده ‪ 511‬کــود جـزا قانون‌گــذار در حمایــت از قربانیــان جــرم قاچــاق‪،‬‬
‫در صورتــی کــه طفــل یــا زن باشــد و بــه منظــور وادارکــردن آن‌هــا بــه رقاصگــی در مجالــس‪ ،‬مــورد‬
‫بهره‌کشــی ق ـرار گیرنــد‪ ،‬سیاســت جزائــی افتراقــی ســخت‌گیرانه را در پیــش گرفتــه و مجــازات ایــن‬
‫جــرم را تشــدید نمــوده اســت‪.‬‬
‫شــاید در هنــگام تســوید ایــن فقــره‪ ،‬وقایــع ناگــوار کشــور ماننــد «بچه‌بــازی» و امثــال آن در ذهــن‬
‫قانون‌گــذار بــوده و بــه منظــور مبــارزه بــا ایــن پدیــده شــوم و جلوگیــری از سوءاســتفاده از اطفــال‪ ،‬ایــن‬
‫فقــره‪ ،‬جرم‌پنــداری شــده اســت (شــرح کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪ ۱۵۳ :۳‬و ‪.)154‬‬

‫جزء اول‪ :‬حاالت مشدده جرم قاچاق انسان‬

‫در صورتــی کــه مرتکــب جــرم قاچــاق انســان‪ ،‬همســر‪ ،‬والدیــن یــا سرپرســت قانونــی مجنی‌علیــه یــا‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل بیــش از ده ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫در صورتــی کــه قاچاق‌بــر انســان بــا مجنی‌علیــه‪ ،‬مرتکــب فعــل زنــا یــا لــواط گردیــده باشــد بــا‬
‫رعایــت حکــم منــدرج فقــره (‪ )2‬مــاده دوم ایــن قانــون‪ ،‬تعزی ـرا ً بــا رعایــت احــکام مربوطــه تعــدد‬
‫جرایــم منــدرج ایــن قانــون بــه حــد اکثــر حبــس طویــل یــا حبــس دوام درجــه ‪ 2‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -3‬در صورتــی کــه مجنی‌علیــه مــورد بهره‌کشــی جنســی قــرار گرفتــه یــا در تهیــه تصاویــر یــا‬
‫فلم‌هــای غیــر اخالقــی (پورنوگرافــی) از وی اســتفاده شــده باشــد‪ ،‬بــه حــد اکثــر حبــس طویــل‬
‫محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۶۵‬‬

‫‪ -4‬در صورتــی کــه مجنی‌علیــه بــه جنــگ مســلحانه گماشــته شــده باشــد یــا عضــو یــا انســاج‬
‫بــدن وی قطــع و برداشــت شــده کــه منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا روانــی مجنی‌علیــه گــردد‬
‫یــا مــورد آزمایــش طبــی اجبــاری ق ـرار گرفتــه باشــد بــه حبــس دوام درجــه ‪ ۲‬و در صــورت مــرگ‬
‫مجنی‌علیــه بــه حبــس درجــه ‪( ۱‬کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،512‬فقــره ‪.)2 ،1‬‬
‫قانون‌گـذار در مـاده ‪ ،512‬در چهـار جـزء‪ ،‬بـه حاالتـی اشـاره نموده اسـت که هـرگاه مرتکب جرم‬
‫قاچـاق انسـان‪ ،‬در آن حـاالت‪ ،‬بـه ارتـکاب جرم پرداخته باشـد‪ ،‬مجازات وی تشـدید می‌شـود‪:‬‬
‫‪ -1‬در صورتــی کــه مرتکــب جــرم قاچــاق انســان‪ ،‬همســر قربانــی‪ ،‬والدیــن یــا سرپرســت قانونــی‬
‫مجنی‌علیــه باشــد یــا مرتکــب موظــف خدمــات عامــه باشــد‪ ،‬مجــازات وی تشــدید می‌شــود‪ .‬تشــدید‬
‫مجــازات در ایــن حــاالت طبیعــی اســت؛ زیرا از یک ســو‪ ،‬مرتکــب از موقعیــت خویش سوءاســتفاده‬
‫نمــوده و آن نقــش امیــن بــودن و رویــه نیــک و صله‌رحمــی را کــه بایــد انجــام دهــد انجــام نمی‌دهــد‬
‫و در مقابــل‪ ،‬در حــق قربانــی بــا قاچــاق وی‪ ،‬ظلــم و جفــا می‌کنــد و از ســوی دیگــر‪ ،‬از آن اعتمــادی‬
‫کــه جامعــه و قربانــی بــه وی کــرده اســت‪ ،‬سوءاســتفاده می‌کنــد‪ .‬عــوض اینکــه نقــش مثبــت خویــش‬
‫را ایفــا نمایــد بــه قربانــی و جامعــه خیانــت می‌کنــد مرتکــب در حــاالت فــوق‪ ،‬بــه حبــس طویــل‬
‫بیــش از ده ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -2‬در صورتــی کــه قاچاق‌بــر انســان بــا مجنی‌علیــه‪ ،‬مرتکــب فعــل زنــا یــا لــواط گردیــده باشــد‪،‬‬
‫بــا رعایــت حکــم منــدرج فقــره (‪ )2‬مــاده دوم ایــن قانــون‪ ،‬تعزیـرا ً بــا رعایــت احــکام مربــوط تعــدد‬
‫جرایــم منــدرج ایــن قانــون‪ ،‬بــه حداکثــر حبــس طویــل یــا حبــس دوام درجــه ‪ 2‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫منظــور از رعایــت حکــم منــدرج فقــره (‪ )2‬مــاده دوم ایــن قانــون‪ ،‬آن اســت کــه هــرگاه جــرم زنــا‬
‫مشــمول حــدود گــردد‪ ،‬در ایــن صــورت مطابــق فقــه حنفــی شــریعت اســام مجــازات می‌گــردد‪.‬‬
‫مقصــود از عبــارت «بــا رعایــت احــکام مربوطــه تعــدد جرایــم منــدرج ایــن قانــون» آن اســت کــه در‬
‫حــاالت مذکــور ایــن مــاده‪ ،‬عمــل فاعــل‪ ،‬مشــمول تعــدد جرایــم می‌شــود‪ .‬بــه ایــن ترتیــب کــه یــک‬
‫جــرم وی زنــا یــا لــواط می‌باشــد و جــرم دیگــر وی قاچــاق انســان اســت؛ بنابرایــن وی بــه مجــازات‬
‫دو جــرم محکــوم می‌گــردد و طبــق احــکام تعــدد جــرم بــا وی رفتــار می‌شــود‪ ،‬البتــه جرایــم فــوق‪ ،‬از‬
‫نــوع جرایــم مــادی غیــر مرتبــط می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -3‬در صورتــی کــه مجنی‌علیــه مــورد بهره‌کشــی جنســی قــرار گرفتــه یــا در تهیــه تصاویــر یــا‬
‫فلم‌هــای غیــر اخالقــی (پورنوگرافــی) از وی اســتفاده شــده باشــد‪ ،‬بــه حداکثــر حبــس طویــل محکــوم‬
‫می‌گــردد (رســولی‪.)167 :1399،‬‬
 ‫‪ ۲۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اصطلاح «بهره‌کشـی جنسـی» کـه در مـاده ‪ 512‬کـود جزا بـه کار رفته اسـت‪ ،‬در اسـناد بین‌المللی‬
‫موجـود تعریـف نشـده اسـت‪ ،‬امـا ایـن اصطالح بـا «برده‌گـی جنسـی»‪ ،‬اگر نگوییـم معادل آن اسـت‪،‬‬
‫ارتبـاط نزدیکـی دارد و منظور از برده‌گی جنسـی آن اسـت کـه قربانی جرم در مورد انجام امور جنسـی‬
‫خویـش اختیاری نداشـته باشـد و از سـوی دیگـری وادار به اعمال جنسـی گردد‪.‬‬
‫بهره‌کشـی جنسـی‪ ،‬هـرگاه بـا عـدم رضایـت قربانی باشـد کـه در غالـب مـوارد قاچاق انسـان چنین‬
‫اسـت‪ ،‬از مصادیـق تجـاوز جنسـی هـم بـه شـمار مـی‌رود؛ زیـرا بـا قربانـی بـه ماننـد یـک بـرده رفتـار‬
‫می‌شـود و وی اختیـار اعمـال خـود را نـدارد و تحـت کنتـرول و اختیـار دیگـری یـا دیگـران می‌باشـد‬
‫مجـازات مشـدده بایـد در مـورد چنیـن مرتکـب تطبیق شـود‪.‬‬
‫گزارش گــر خــاص کمیســیون فرعــی جلوگیــری از تبعیــض و حمایــت از اقلیت‌هــا‪ ،‬مربــوط بــه‬
‫ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬در گـزارش «صــور برده‌گــی معاصــر» برده‌گــی جنســی را بــه نقــل از پروفیســور‬
‫شــریف بســیونی‪ ،‬چنیــن تعریــف کــرده اســت‪« :‬ایجــاد محدودیت‌هایــی بــر اختیــار‪ ،‬آزادی و قــدرت‬
‫تصمیم‌گیــری در موضوعــات مربــوط بــه فعالیــت جنســی»‪ .‬ایــن گــزارش می‌افزایــد‪« :‬برده‌گــی‬
‫جنســی‪ ،‬همچنیــن شــامل مــواردی می‌گــردد کــه زنــان و دختــران در معــرض ازدواج اجبــاری‪،‬‬
‫خدمــت کاری در خانه‌هــا و ســایر کارهــای اجبــاری کــه نهایتــاً اعمــال اجبــاری جنســی از جملــه‬
‫تجــاوز جنســی شــخص اجبار‌کننــده را در بــردارد‪ ،‬ق ـرار می‌گیرنــد؛ ماننــد آنچــه در یوگســاویاای‬
‫ســابق‪ ،‬میانمــار و لیبریــا صــورت گرفــت» (نذیــر‪ .)294 :1398 ،‬در میــان اســناد بین‌المللــی‪ ،‬بنــد ج‬
‫مــاده ‪ 1‬قــرارداد تکمیلــی الغــای برده‌گــی در ســال ‪ 1956‬از برده‌گــی جنســی یــاد کــرده اســت‪ .‬از‬
‫دیگــر اســناد بین‌المللــی‪ ،‬اعالمیــه و برنامــه عمــل ویانــا در ســال ‪ 1993‬اســت کــه بــه ایجــاد موقعیــت‬
‫برابــر ب ـرای زنــان و توجــه بــه حقــوق آن‌هــا توصیــه کــرده و از برده‌گــی جنســی بــه عنــوان یکــی از‬
‫نمودهــای نقــض حقــوق زن یــاد می‌کنــد‪.‬‬
‫راجــع بــه عناصــر خــاص برده‌گــی جنســی در اســناد بین‌المللــی چنیــن آمــده اســت کــه «مرتکــب‪،‬‬
‫فــرد یــا افـرادی را بــه یــک یــا چنــد عملــی کــه ماهیــت جنســی دارنــد‪ ،‬وادار کنــد» (رحیــم‪:1387 ،‬‬
‫‪ .)258‬مطلــب دیگــری کــه در رفتارهــای جرمــی مذکــور در بنــد ‪ 3‬مــاده ‪ 512‬از آن یــاد شــده آن‬
‫اســت کــه مرتکــب از مجنی‌علیــه در تهیــه فلم‌هــای غیــر اخالقــی (پورنوگرافــی) اســتفاده نمــوده باشــد‬
‫(ســایت کمیســیون مســتقل حقــوق بشــری)‪ .‬یکــی از اعمــال مغایــر بــا کرامــت انســانی کــه در جهــان‬
‫امــروزی عمدت ـاً علیــه زنــان انجــام می‌شــود آن اســت کــه باندهــای قاچــاق انســان‪ ،‬زنــان و دخت ـران‬
‫مظلــوم را کــه بیشــتر بــه خانواده‌هــای فقیــر و کم‌بضاعــت و کشــورهای جهــان ســوم تعلــق دارنــد‪ ،‬چــه‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۶۷‬‬

‫در داخــل کشــور و چــه بــه خــارج از ســرحدات‪ ،‬بــا ده‌هــا وعــده و وعیــد دل‌فریــب‪ ،‬انتقــال می‌دهنــد‬
‫و از آن‌هــا در فلم‌هــای پورنوگرافــی اســتفاده نمــوده و بــه ایــن ترتیــب آن‌هــا را مــورد بهره‌کشــی‬
‫جنســی ق ـرار می‌دهنــد‪ .‬قانون‌گــذار افغانســتان در اینجــا خواســته اســت کــه بــه کمــک قانــون‪ ،‬بــا‬
‫ایــن جرایــم غیــر انســانی مبــارزه نمایــد و بــه همیــن دلیــل‪ ،‬مجــازات اف ـراد مرتکــب ایــن رفتارهــا را‬
‫تشــدید نمــوده اســت‪.‬‬
‫‪ -4‬در صورتــی کــه مجنی‌علیــه بــه جنــگ مســلحانه گماشــته شــده باشــد یــا عضــو یــا انســاج بــدن‬
‫وی قطــع و برداشــته شــده باشــد کــه منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا روانــی مجنی‌علیــه گــردد‬
‫یــا مــورد آزمایــش طبــی اجبــاری قرارگرفتــه باشــد‪ ،‬بــه حبــس دوام درجــه ‪ 2‬و در صــورت مــرگ‬
‫مجنی‌علیــه‪ ،‬بــه حبــس دوام درجــه ‪ 2‬و در صــورت مــرگ مجنی‌علیــه‪ ،‬بــه حبــس دوام درجــه ‪1‬‬
‫محکــوم می‌گــردد (درانــی‪.)248 :1398 ،‬‬
‫جــزء ‪ 4‬ایــن مــاده بــه مــواردی اشــاره می‌کنــد کــه باندهــای قاچــاق‪ ،‬افـراد را بــه منظورهــای ذیــل‬
‫قاچــاق کنند‪:‬‬

‫‪ -‬استفاده از افراد در جنگ‌های مسلحانه‬

‫یکــی از فجایعــی کــه امــروزه بــر جوانــان افغانــی رواداشــته می‌شــود آن اســت کــه از آن‌هــا‪ ،‬چــه در‬
‫جنگ‌هایــی کــه در داخــل افغانســتان‪ ،‬از ســوی مخالفیــن دولــت بــر ملــت و دولــت افغانســتان تحمیل‬
‫شــده و چــه در جنگ‌هــای بین‌المللــی کــه در خــارج از ســرحدات کشــور جریــان دارد‪ ،‬اســتفاده‬
‫می‌شــود و چه‌بســا ممکــن اســت اعـزام ایــن جوانــان بــه جبهه‌هــای جنــگ مذکــور از ســوی قاچــاق‬
‫بــر آن‌هــا صــورت گیــرد‪ .‬در برخــی از اســناد ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬از بــه کارگیــری نوجوانــان زیــر‬
‫‪ 15‬ســال در جبهه‌هــای جنــگ‪ ،‬زیــر عنــوان «مزدورگیــری جنگــی» یــاد شــده اســت‪ .‬همچنیــن ایــن‬
‫عمــل‪ ،‬طبــق بنــد ‪ 26‬مــاده ‪ 8‬اساســنامه محکمــه بین‌المللــی جزائــی‪ ،‬جنایــت جنگــی دانســته شــده‬
‫اســت و کــود جـزا نیــز در جــزء ‪ 26‬فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 339‬اســتخدام اجبــاری یــا داوطلبانــه اطفــال زیــر‬
‫ســن ‪ 15‬ســال در نیروهــای مســلح یــا بکارگرفتــن آنــان بـرای مشــارکت در مخاصمــات را بــه عنــوان‬
‫یکــی از مصادیــق جنایــت جنگــی نــام بــرده اســت‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه ایــن حقایــق تلــخ و ناگــوار بــوده کــه قانون‌گــذار در مــاده ‪ 339‬کــود جـزا بــه موضــوع‬
‫مذکــور اشــاره نمــوده و هــرگاه ایــن کار از ســوی قاچاق‌ب ـران انســان صــورت گیــرد‪ ،‬مجــازات آن‌هــا‬
‫تشــدید می‌شــود (غالمــی‪.)289 :1399 ،‬‬
 ‫‪ ۲۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬انجام آزمایش طبی اجباری بر قربانی‬

‫رفتــار دیگــری کــه در فقــرۀ (‪ )2‬جــزء ‪ 4‬مــاده ‪ 512‬کــود جــزا بیــان شــده و در قبــال آن تشــدید‬
‫مجــازات بــرای قاچاق‌بــران‪ ،‬پیش‌بینــی شــده‪ ،‬آن اســت کــه مرتکــب‪ ،‬بعــد از قاچــاق‪ ،‬قربانــی را‬
‫مــورد آزمایــش طبــی اجبــاری ق ـرار دهــد‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی قاچاق‬
‫یکــی دیگــر از اهــداف قاچــاق انســان از کشــورهای فقیــر و جهــان ســوم در دنیــای امــروزی‪ ،‬آن‬
‫اســت کــه از اعضــای بــدن آن‌هــا ب ـرای پیونــد زدن بــه بــدن اف ـراد ثروتمنــد کشــورهای توســعه‌یافته‬
‫بهره‌بــرداری شــود‪ .‬بــه دلیــل تقاضــای رو بــه رشــد طبقــات مرفــه و ثروتمنــد کشــورهای اســتعمارگر‬
‫ب ـرای خریــد عضــو بــدن‪ ،‬ایــن تجــارت شــیوع گســترده‌ای یافتــه اســت‪ .‬بــر ایــن پایــه‪ ،‬مــردم فقیــر‬
‫کشــورهای جهــان ســوم منبعــی پایان‌ناپذیــر و ارزان ب ـرای ایــن نــوع معامــات بــه شــمار می‌رونــد‪.‬‬
‫آمارهــای موجــود نشــان می‌دهــد کــه کشــور ســریالنکا بزرگ‌تریــن صادرکننــده چشــم انســان اســت‪.‬‬
‫رونــق ایــن تجــارت بــه نحــوی اســت کــه عــاوه بــر پیونــد قلــب و گــرده در کشــورهای غربــی‪،‬‬
‫روده‪ ،‬جگــر‪ ،‬قرنیــه چشــم‪ ،‬پوســت و شــش نیــز در ایــن کشــورها پیونــد می‌شــود‪ .‬تجــار اندام‌هــای‬
‫بــدن انســان‪ ،‬قربانیــان خــود را از میــان مــردان ســالم و جوانــان فقیــر برمی‌گزیننــد ســپس بــا همــکاری‬
‫عــده‌ای از طبیبــان متخصــص‪ ،‬معاملــه انجــام می‌پذیــرد‪ .‬امــروزه معاملــه اندام‌هــا در بخــش خصوصــی‬
‫بازارهــای قاهــره چنــان توســعه‌یافته کــه اتحادیــه داکتـران متخصــص گــرده تصمیــم گرفته‌انــد کــه پیوند‬
‫اعضــای بــدن را کــه از افـرادی غیــر از خانــواده و بســتگان مریــض عرضــه می‌شــود‪ ،‬تحریــم کننــد‪.‬‬
‫اطالع ــات موج ــود نش ــان می‌ده ــد ک ــه در هندوس ــتان ن ــه تنه ــا اعض ــای ب ــدن‪ ،‬بلک ــه اس ــکلت‬
‫کام ــل انس ــان نی ــز در بخ ــش خصوص ــی ب ــه به ــای س ــه صد م ــارک عرض ــه می‌ش ــود (ش ــرح ک ــود‬
‫ج ـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۸۵ ،۱۸۶ :۳‬‬
‫بـا وجـود وحشـتناک بـودن موضوعـات مرتبـط بـا ایـن نـوع تجـارت کـه صرف‌نظـر از شـیوع آن‬
‫حیـات بسـیاری از انسـان‌های بی‌گنـاه را تهدیـد می‌کنـد‪ ،‬طراحـان پروتوکـول ملـل متحد در مبـارزه با‬
‫قاچـاق انسـان‪ ،‬اعتقـاد داشـتند کـه پروتوکـول‪ ،‬ناظـر به قاچاق انسـان اسـت نه اعضـای بدن انسـان؛ به‬
‫همیـن دلیـل‪ ،‬صرفـاً پس از مناقشـات فـراوان این موضوع هـم در پروتوکول وارد شـد‪ ،‬البته یادداشـت‬
‫تفسـیری ایـن سـند‪ ،‬برداشـتن اعضـاء و جـوارح اطفال را کـه برای مقاصد طبی مشـروع انجام می‌شـود‬
‫بـا رضایـت والدیـن آن‌هـا از شـمول مقـررات قاچاق انسـان خـارج می‌کند‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۶۹‬‬

‫بــا توجــه بــه همیــن ابعــاد خطرنــاک ملــی و بین‌المللــی قطــع و برداشــت عضــو یــا انســاج بــدن‬
‫قربانــی در جریــان جــرم قاچــاق انســان بــوده کــه قانون‌گــذار در مــاده ‪ 512‬کــود جـزا بــه جرم‌پنــداری‬
‫آن پرداختــه و مجــازات مرتکــب آن را تشــدید نمــوده اســت؛ البتــه شــرط تحقیــق ایــن جــرم آن اســت‬
‫کــه قطــع و برداشــت عضــو یــا انســاج بــدن قربانــی قاچــاق‪ ،‬منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا‬
‫روانــی مجنی‌علیــه گــردد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر جرم قطع و برداشت عضو یا انساج بدن قربانی‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫فقـره (‪ )1‬مـاده ‪ 513‬مـوردی را بیـان می‌کنـد که شـخص دیگـری غیـر از مرتکب قاچاق انسـان‪ ،‬عضو‬
‫یـا انسـاج بـدن مجنی‌علیـه را قطع یا برداشـت نموده یـا وی را مورد آزمایـش طبی اجباری قـرار دهد و‬
‫عمـل مذکـور منجر بـه معلولیـت دایمی فزیکی یـا روانی مجنی‌علیـه یا مـرگ وی نگردد‪.‬‬
‫الزم بـه ذکـر اسـت که قانون‌گـذار در فقره (‪ )1‬ماده ‪ 513‬حاالتـی را ذکر نموده که منجر به معلولیت‬
‫دایمـی فزیکـی یـا روانـی مجنی‌علیـه یـا مـرگ آن نگـردد و فقـره (‪ )2‬و (‪ )3‬ایـن مـاده حاالتـی را بیان‬
‫می‌کنـد کـه عمـل منـدرج فقـره (‪ )1‬بـه معلولیت یا مـرگ منجر گـردد؛ به عنـوان مثـال‪ ،‬مجنی‌علیه بعد‬
‫از اینکـه قاچاق می‌شـود‪ ،‬توسـط فـرد یا افراد دیگـری مانند همان طبیبـان جنایتکاری که درگذشـته از‬
‫آن یـاد شـد‪ ،‬در یـک عملیـات جراحی‪ ،‬عضو یا انسـاج بدنش قطع یا برداشـته شـده امـا عمل مذکور‪،‬‬
‫منجـر بـه معلولیـت دایمی فزیکی یـا روانی مجنی‌علیـه یا مـرگ وی نمی‌گردد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی جرایــم مذکــور در فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ ،513‬علــم و قصــد می‌باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه‬
‫بدانــد کــه عمــل وی قاچــاق انســان اســت و قصــدا ً رفتارهــای مذکــور در مــاده را انجــام دهــد‪.‬‬

‫ج‪ :‬مجازات‬
‫مرتکــب جــرم قطــع و برداشــت عضــو و انســاج بــدن یــا آزمایشــات طبــی اجبــاری بــر قربانــی قاچــاق‬
‫انســان در صورتــی کــه منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا روانــی مجنی‌علیــه یــا مــرگ وی‬
‫نگــردد‪ ،‬بــه حبــس طویــل بیــش ده ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫امــا هــرگاه عمــل منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 513‬کــود جـزا منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا‬
‫روانــی مجنی‌علیــه شــود‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس دوام درجــه ‪ ،2‬محکــوم می‌گردد‪،‬فقــره (‪ )2‬مــاده ‪513‬‬
‫کــود جـزا هــرگاه عمــل منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 513‬کــود جـزا منجــر بــه مــرگ مجنی‌علیــه گردیــده‬
‫باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس دوام درجــه‪ 1 ،‬محکــوم می‌گــردد (فقــره (‪ )3‬همیــن مــاده )‪.‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه تفــاوت بیــن مفــاد جــزء ‪ 4‬مــاده ‪ 512‬و مــاده ‪ 513‬در ایــن اســت کــه‬
‫جــزء (‪ 4‬مــاده ‪ )512‬مجــازات جــرم قاچاق‌بــر را بیــان می‌کنــد؛ امــا مــاده ‪ 513‬مجــازات جــرم فاعــل‬
‫دیگــری‪ ،‬غیــر از قاچاق‌بــر کــه جرایــم مذکــور در مــاده را مرتکــب شــود‪ ،‬بیــان می‌کنــد (شــرح کــود‬
‫جــزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۸۷ :۳‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬جرم قاچاق انسان از طریق اختطاف‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان می کنیم‪.‬‬
‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــاده ‪ 514‬کــود ج ـزا اســتنباط می گــردد‪ ،‬عبارتنــد از ‪ :‬فعــل‬
‫مــادی بایــد از طریــق اختطــاف صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬قصــد جنائــی‪.‬‬
‫کــود ج ـزای افغانســتان در مجــازات اختطــاف چنیــن بیــان م ـی‌دارد‪ :‬هــرگاه مجنی‌علیــه قاچــاق‬
‫انســان از طریــق اختطــاف‪ ،‬تحــت تســلط قـرار گرفتــه باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه مجــازات جــرم اختطــاف یــا‬
‫قاچــاق انســان هریــک کــه شــدیدتر باشــد‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۵۱۴‬‬
‫در مـاده ‪ 514‬کـود جزا قانون‌گذار مجازات شـخصی را ذکر نموده اسـت که مجنی‌علیه را اختطاف‬
‫نمـوده و تحـت تسـلط خـود قـرار می‌دهد؛ بـه این معنا کـه در ضمن اختطـاف‪ ،‬مرتکب قاچاق انسـان‬
‫می‌شـود‪ ،‬در واقـع دو جـرم را مرتکـب گردیـده و مطابـق بـه حکم فوق به مجـازات هریـک از این دو‬
‫جـرم‪ ،‬اختطاف یا قاچاق انسـان که شـدیدتر باشـد‪ ،‬محکـوم می‌گردد‪.‬‬
‫عنصر معنوی جرم اختطاف مجنی‌علیه قاچاق انسان‪ ،‬علم و قصد می‌باشد‪.‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق انسان توسط شخص حکمی‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان می کنیم‪.‬‬
‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــاده ‪ 515‬کــود ج ـزا اســتنباط می گــردد‪ ،‬عبارتنــد از ‪ :‬فعــل‬
‫مــادی بایــد توســط شــخص حکمــی صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬قصــد جنائــی‪.‬‬
‫هــرگاه جــرم قاچــاق انســان توســط شــخص حکمــی ارتــکاب یابــد‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات مرتکب‪،‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۷۱‬‬

‫شــخص حکمــی بــه جـزای نقــدی از ســه تــا پنــج ملیــون افغانــی‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬جـزای نقــدی‬
‫منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 515‬کــود جـزا بــا نظــر داشــت نوســانات ارزش پولــی بــه پیشــنهاد کمیســیون‬
‫عالــی مبــارزه بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران و تصویــب حکومــت تعدیــل می‌گــردد‪ .‬شــخص‬
‫حکمــی در صــورت تکـرار جــرم منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات پیش‌بینــی شــده‬
‫بــه ســلب جــواز فعالیــت نیــز محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،515‬فقره‌هــای ‪.)۱ ،۲ ،۳‬‬
‫جـزای شــخص حکمــی‪ ،‬در صــورت ارتــکاب قاچــاق انســان‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات مرتکــب (در‬
‫صورتــی کــه شــخص حقیقــی باشــد) جـزای نقــدی از ســه تــا پنــج ملیــون افغانــی می‌باشــد‪.‬‬
‫فقــره (‪ )2‬مــاده ‪ 515‬اشــعار مـی‌دارد کــه هــرگاه نوســانات پولــی باعــث گــردد کــه جـزای نقــدی‪،‬‬
‫نســبت بــه نــرخ رایــج پولــی‪ ،‬کــم یــا زیــاد جلــوه نمایــد‪ ،‬بــه پیشــنهاد کمیســیون عالــی مبــارزه بــا‬
‫قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجــران و تصویــب حکومــت‪ ،‬جــزای نقــدی پیش‌بینــی شــده در ایــن‬
‫مــاده‪ ،‬تعدیــل می‌گــردد‪.‬‬
‫همچنیــن‪ ،‬فقــره (‪ )3‬مــاده ‪ 515‬کــود جـزا شــخص حکمــی را در صــورت تکـرار جــرم مذکــور‪،‬‬
‫عــاوه بــر مجــازات اصلــی‪ ،‬بــه ســلب جــواز فعالیــت‪ ،‬بــه عنــوان تدبیــر تأمینــی (جــزء ‪ 2‬مــاده ‪)197‬‬
‫نیــز محکــوم می‌نمایــد‪.‬‬

‫گفتار ششم ‌‪ :‬جرم قاچاق انسان به اثر اهمال مؤظف خدمات عامه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان می کنیم‪.‬‬
‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــاده ‪ 516‬کــود ج ـزا اســتنباط می گــردد‪ ،‬عبارتنــد از ‪ :‬فعــل‬
‫مــادی بایــد بــه اثــر اهمــال موظــف خدمــات عامــه صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬قصــد جنائــی‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عنصر مادی ‬

‫عنصــر مــادی ایــن جــرم «اهمــال» اســت و مرتکــب آن «موظــف خدمــات عامــه»‪ .‬جــزء ‪ 10‬مــاده‬
‫‪ 4‬کــود ج ـزا اهمــال را تعریــف کــرده اســت؛ البتــه شــرط تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه اهمــال‬
‫موظــف خدمــات عامــه‪ ،‬ســبب تســهیل ارتــکاب جــرم قاچــاق انســان شــود؛ امــا در صورتــی کــه ایــن‬
‫اهمــال ســبب تســهیل جــرم مذکــور نشــود‪ ،‬موظــف خدمــات عامــه مرتکــب ایــن جــرم نخواهــد بــود؛‬
‫مســببی بیــن اهمــال و ارتــکاب ایــن جــرم‪ ،‬بایــد وجــود داشــته باشــد؛ لــذا‬
‫بنابرایــن رابطــه ســبب و ّ‬
‫هــرگاه موظــف خدمــات عامــه اهمالــی کــرده باشــد کــه هیــچ ربطــی بــه ارتــکاب جــرم قاچــاق انســان‬
 ‫‪ ۲۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نداشــته باشــد‪ ،‬نمی‌تــوان وی را در قبــال ایــن جــرم مســوؤل دانســت‪.‬‬

‫«تسـهیل» در لغـت آسـان کـردن‪ ،‬راحـت کـردن و سـاده کـردن را گوینـد و در ارتبـاط با جـرم‪ ،‬به هر‬
‫نـوع کمکـی اطلاق می‌گردد که بـرای فاعل‪ ،‬ارتکاب جرم را آسـان کنـد؛ مثالً هرگاه فـردی مراقبت کند‬
‫کـه آمـدن پولیـس را به سـارقین در حال سـرقت‪ ،‬خبـر دهد‪ ،‬جرم را تسـهیل کرده اسـت؛ البتـه نمی‌توان‬
‫کارهایـی را کـه ارتباطی مسـتقیم با جرم ندارد‪ ،‬تسـهیل تلقی نمود؛ مانند آنکه فردی به فاعـل جرم‪ ،‬دوای‬
‫آرام بخشـی بدهـد تـا وی آرامش یابد‪ .‬این گونه اعمال تسـهیل جرم دانسـته نمی‌شـود‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه مطالــب فــوق‪ ،‬بــه طــور مثــال‪ ،‬هــرگاه پولیــس ســرحدی در چــک و کنتــرول اســناد‬
‫افـراد‪ ،‬هنــگام عبــور از ســرحد‪ ،‬اهمــال نمایــد و بدیــن گونــه ســبب تســهیل ارتــکاب جرایــم قاچــاق‬
‫انســان شــود‪ ،‬مرتکــب ایــن جــرم محســوب می‌شــود (درانــی‪.)345 :1398 ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬عنصر معنوی ‬

‫جــرم مذکــور در مــاده ‪ 516‬از جرایــم غیرعمــدی بــه شــمار م ـی‌رود؛ زی ـرا اهمــال‪ ،‬عنصــر معنــوی‬
‫جــرم غیرعمــدی می‌باشــد‪ .‬همــان طــور کــه در فــوق ذکــر گردیــد‪ ،‬اهمــال بــا بی‌مباالتــی و غفلــت‬
‫مت ـرادف اســت‪.‬‬
‫برخــاف بی‌احتیاطــی کــه جنبــه مثبــت و فعــال دارد‪ ،‬یعنــی کاری را کــه نبایــد انجــام‪ ،‬دهــد‪،‬‬
‫مرتکــب انجــام می‌دهــد‪ ،‬اهمــال جنبــه منفــی و منفعالنــه دارد‪ ،‬یعنــی کاری را کــه بایــد انجــام دهــد‬
‫مرتکــب انجــام نمی‌دهــد؛‬

‫جزء سوم‪ :‬مجازات ‬

‫هـرگاه موظف خدمات عامه مرتکب اهمالی شـود که اهمال وی سـبب تسـهیل ارتـکاب جرایم قاچاق‬
‫انسـان گردیده باشـد‪ ،‬وی به حبس متوسـط تا سـه سـال محکوم می‌گردد ( مادۀ ‪ 516‬کود جزا)‪.‬‬

‫گفتار هفتم‪ :‬معافیت مجنی‌علیه قاچاق انسان از تعقیب عدلی‬

‫انس ــان قاچ ــاق ش ــده‪ ،‬طب ــق حک ــم م ــاده ‪ 518‬ک ــود ج ـزاء‪ ،‬در ح ــاالت ذی ــل م ــورد تعقی ــب عدل ــی‬
‫قـــرار نمی‌گیـــرد‪:‬‬
‫‪ -1‬ورود غیر قانونی به کشور یا خروج از آن؛‬
‫‪ -2‬اقامت غیر قانونی در کشور؛‬
‫‪ -3‬داشتن یا استفاده از اسناد تزویر شده مسافرت یا تذکره تابعیت (سند شناسایی)؛‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۷۳‬‬

‫‪ -4‬در حاالت مندرج اجزای (‪ 2‬و ‪ )3‬ماده ‪ 512‬این قانون؛‬

‫‪ -5‬سایر اعمال جرمی که اجبارا ً باالی وی تحمیل گردیده است (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)۵۱۸‬‬
‫قربانیـان قاچـاق انسـان‪ ،‬آنـگاه کـه از سـوی قاچاق‌بران قاچـاق می‌شـوند‪ ،‬در محل جدیـد و غالباً‬
‫در کشـور بیگانـه‪ ،‬مـورد انـواع سوءاسـتفاده‌ها و بهره‌کشـی‌ها قـرار می‌گیرنـد‪ .‬در برخـی مـوارد ممکـن‬
‫اسـت قاچاق‌بـران گرفتـار شـوند و یـا از خـوف تعقیـب عدلـی فـرار نماینـد‪ ،‬در ایـن حـاالت ممکـن‬
‫اسـت قربانیـان‪ ،‬در وضعیـت فالکت‌بـار و بـدون سرنوشـت رهـا گردنـد؛ در چنیـن وضعیتـی‪ ،‬امـکان‬
‫دارد کـه افـراد قاچـاق شـده حتـی مـورد مواخـذه پولیـس و نیروهـای امنیتـی نیز قـرار گیرنـد‪ .‬در چنین‬
‫موقعیت‌هایـی وقتـی پولیـس بـا آن‌ها مواجه می‌شـود که قربانیـان‪ ،‬خـود در معرض جرم‌هـای ارتکابی‬
‫تحمیلـی قـرار گرفته‌انـد‪ .‬برخـی از ایـن جرم‌هـا می‌توانـد مثال‌هـای ذیـل باشـد‪:‬‬
‫‪ -‬ورود غیر قانونی به کشور مقصد؛‬
‫‪ -‬خروج غیر قانونی از کشور مبدأ؛‬
‫‪ -‬اقامت غیر قانونی در کشور مقصد؛‬
‫‪ -‬داشتن یا استفاده از پاسپورت یا تذکره تزویری؛‬
‫‪ -‬سابقه جرمی زنا یا لواط تحمیلی بر آن‌ها در ایام اسارت در نزد قاچاق‌بران؛‬
‫‪ -‬سابقه انجام کارهای غیر قانونی دیگر بر آن‌ها از قبیل استفاده از آن‌ها در فلم‌های پورنوگرافی‪.‬‬
‫مــاده ‪ 8‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق انســان‪ ،‬الحاقــی بــه کنوانســیون مبــارزه بــا جنایــات‬
‫ســازمان‌یافته بین‌المللــی (کنوانســیون پالرمــو) بــه منظــور حمایــت از قربانیــان قاچــاق انســان‪ ،‬مــوارد‬
‫ذیــل را از کشــورهای عضــو درخواســت کــرده اســت‪:‬‬
‫‪ -‬دولت‌هایی که در سرزمینشان‪ ،‬این قربانیان دستیاب می‌گردد‪ ،‬مکلفیت دارند که آن‌ها را‬
‫بپذیرند‪ ،‬ایمنی و سالمتی آن‌ها را تأمین نموده و امکانات بازگشت آن‌ها به کشورشان را بدون‬
‫تأخیر ناموجه فراهم سازند‪.‬‬
‫‪ -‬هر نوع بازگشت قربانیان به کشور اصلی‌شان‪ ،‬باید با رضایت خاطر و داوطلبانه بوده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬کشورهای عضو مکلفیت دارند‪ ،‬بدون تأخیر ناموجه یا نامعقول‪ ،‬بررسی نمایند که فرد قربانی‬
‫قاچاق‪ ،‬آیا هنگام ورود به کشور‪ ،‬تبعه آن‌ها بوده یا از حق اقامت قانونی در سرزمینشان برخوردار‬
‫بوده می‌تواند یا نه‪.‬‬
‫‪ -‬کشورهای عضو مکلفیت دارند که برای قربانیان قاچاق‪ ،‬به منظور مراجعت به کشور اصلی‬
‫خویش‪ ،‬اسناد مسافرتی الزم‪ ،‬از قبیل پاسپورت و غیره را صادر نمایند‪.‬‬
 ‫‪ ۲۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خوشــبختانه‪ ،‬قانون‌گــذار افغانســتان نیــز از ایــن مباحــث بی‌خبــر نبــوده و در مــاده ‪ ۵۱۸‬کــود‬
‫ج ـزا‪ ،‬مجنی‌علیــه قاچــاق انســان را مــورد حمایــت ق ـرار داده و در حــاالت ذیــل از تعقیــب عدلــی‬
‫معــاف دانســته اســت‪:‬‬
‫‪ -‬هرگاه قربانی جرم به کشور ورود غیر قانونی داشته باشد‪ :‬مثالً یک زن خارجی از کشور خویش‪،‬‬
‫از سوی قاچاق‌بران‪ ،‬قاچاق شده و به افغانستان‪ ،‬به صورت غیر قانونی وارد شده است‪.‬‬
‫‪ -‬هــرگاه قربانــی جــرم از کشــور خویــش خــروج غیــر قانونــی داشــته باشــد‪ ،‬مثــاً یــک زن‬
‫خارجــی از کشــور خویــش بــه صــورت غیــر قانونــی توســط قاچاق‌بـران خــارج شــده باشــد‬
‫یــا زن افغــان از افغانســتان‪ ،‬توســط قاچاق‌بــران بــه صــورت غیــر قانونــی‪ ،‬خــارج شــده و‬
‫دوبــاره در افغانســتان دســتیاب گردیــده اســت‪.‬‬
‫‪ -‬هرگاه قربانی جرم در افغانستان اقامت غیر قانونی داشته باشد؛ مانند اینکه یک زن خارجی بعد‬
‫از اینکه به افغانستان آورده شده‪ ،‬به طور غیر قانونی اقامت کرده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬قربانی‪ ،‬اسناد تزویر شده مسافرت یا تابعیت را با خود داشته یا استفاده کرده باشد؛ مثالً یک زن‬
‫خارجی‪ ،‬بعد از اینکه از سوی قاچاق‌بران انسان‪ ،‬به افغانستان آورده شده‪ ،‬با پاسپورت‪ ،‬ویزه یا‬
‫تذکره تابعیت تزویری‪ ،‬در کشور به سر ببرد‪.‬‬
‫‪ -‬در حــاالت منــدرج اج ـزای ‪ ۲‬و ‪ ۳‬مــاده ‪ ۵۱۲‬ایــن قانــون؛ بــه ایــن ترتیــب کــه زن یــا طفــل‬
‫خارجــی کــه بــه افغانســتان قاچــاق شــده در خــال ایــام قاچــاق‪ ،‬بــا وی زنــا یــا لــواط شــده یــا‬
‫در فلم‌هــای پورنوگرافــی از وی اســتفاده شــده اســت‪.‬‬
‫‪ -‬ســایر اعمــال جرمــی کــه اجبــارا ً بــاالی وی تحمیــل گردیــده باشــد؛ مث ـ ً‬
‫ا قربانــی‪ ،‬در ایــام‬
‫قاچــاق مــورد بهره‌کشــی جنســی قرارگرفتــه و بــه منظــور زنــا‪ ،‬لــواط در اختیــار دیگـران قـرار‬
‫داده شــده باشــد‪ .‬بــر طبــق مــاده ‪ ،۵۱۸‬در تمــام مــوارد فــوق‪ ،‬قربانــی قاچــاق انســان از تعقیــب‬
‫عدلــی معــاف می‌باشــد (معیــن‪.)۱۵۶ :۱۳۹۵ ،‬‬

‫گفتار هشتم‪ :‬معافیت از مسؤولیت جزائی و تخفیف مجازات‬

‫مــاده ‪ ۵۱۹‬کــود جــزا بــه معافیــت از مســؤولیت جزائــی و تخفیــف مجــازات اشــخاصی کــه بــا‬
‫قاچاق‌بـران یــا باندهــای ســازمان‌یافته جرمــی ارتبــاط و همــکاری دارنــد و در امــر افشــاء یــا گرفتــاری‬
‫آن‌هــا بــا مراجــع مســؤول مســاعدت می‌نماینــد‪ ،‬اشــاره دارد‪ .‬فقــره (‪ )۱‬مــاده مذکــور ایــن اف ـراد را از‬
‫مســؤولیت جزائــی معــاف می‌دانــد؛ بــه شــرط اینکــه «قبــل از ارتــکاب جــرم» در افشــاء یــا گرفتــاری‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۷۵‬‬

‫مرتکبیــن‪ ،‬بــه مراجــع مســوؤل مســاعدت نماینــد؛ ماننــد اینکــه فاعلیــن جــرم می‌خواهنــد چنــد روز‬
‫بعــد‪ ،‬مرتکــب جــرم قاچــاق انســان شــوند و بـرای رفــت و آمــد و انجــام کارهــای خویــش‪ ،‬موتــری را‬
‫کرایــه می‌نماینــد‪ ،‬در خــال حمل‌ونقل‌هــا‪ ،‬راننــده موتــر از گفتگوهــای آن‌هــا درمی‌یابــد کــه آن‌هــا‬
‫در یــک بانــد قاچــاق انســان دخیلنــد‪ .‬راننــده مذکــور‪ ،‬مأموریــن امنیتــی را در جریــان قـرار می‌دهــد‬
‫و ایــن بانــد گرفتــار می‌گــردد‪ .‬در ایــن مــورد راننــده یادشــده از مســؤولیت جزائــی معــاف می‌باشــد‪.‬‬
‫فقـره (‪ )۲‬مـاده‪ 519‬کـود جزا حالتی را بیان می‌کند که مسـاعدت شـخص مذکور به مراجع مسـؤول‬
‫(ماننـد مثـال راننـده یادشـده) بعـد از ارتـکاب جرم قاچاق انسـان بـوده باشـد و منجر به گرفتاری سـایر‬
‫اعضـای گـروه سـازمان‌یافته جرمـی شـود؛ در این صـورت محکمه در مورد شـخص مسـاعدت‌کننده‪،‬‬
‫بـه تخفیـف مجازات پیش‌بینی شـده‪ ،‬حکم می‌نماید (شـرح کـود جـزا‪.)۱۹۴ ،۱۳۹۸ :‬‬
‫الـــف‪ :‬مجـــازات اشـــخاصی کـــه بـــا قاچاق‌بـــران یـــا باندهـــای ســـازمان‌یافته جرمـــی ارتبـــاط و‬
‫هم ــکاری دارن ــد‬
‫شــخصی کــه بــه نحــوی از انحــا بــا قاچاق‌بــر انســان یــا گــروه جنایــت کار ســازمان‌یافته ارتبــاط‬
‫و همــکاری داشــته ولــی قبــل از ارتــکاب آن مراجــع مســوؤل را در افشــاء یــا گرفتــاری مرتکبیــن‬
‫مســاعدت نمایــد‪ ،‬از مســؤولیت جزائــی معــاف می‌گــردد‪ .‬هــرگاه مســاعدت منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده‬
‫‪ 519‬کــود جـزا بعــد از ارتــکاب جرایــم قاچــاق انســان صــورت گرفتــه باشــد و زمینــه را طــوری مســاعد‬
‫ســازد کــه منجــر بــه گرفتــاری ســایر اعضــای گــروه ســازمان‌یافته جرمــی گــردد‪ ،‬محکمــه بــه تخفیــف‬
‫مجــازات پیش‌بینــی شــده در مــورد وی حکــم می‌نمایــد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،519‬فقــره ‪ ۲‬و ‪.)۱‬‬

‫گفتار نهم‪ :‬معاون یا شریک جرم قاچاق انسان‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن بیان می کنیم‪.‬‬
‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــاده ‪ 517‬کــود جـزا اســتنباط می گــردد‪ ،‬عبارتند از ‪ :‬فعــل مادی‬
‫بایــد بــا اشــتراک معــاون و یــا شــریک جــرم قاچــاق انســان صــورت گرفته باشــد‪ ،‬قصــد جنائی‪.‬‬
‫مـاده ‪ 517‬کـود جـزا بـه معاونـت یـا شـرکت در جـرم قاچـاق انسـان پرداخته اسـت؛ زیرا ایـن جرم‬
‫ماننـد بسـیاری از جرایـم دیگـر‪ ،‬ممکن اسـت به صورت گروهی انجـام یافته و در کنـار فاعل یا فاعلین‬
‫اصلـی جـرم‪ ،‬عـده دیگری بـه عنوان شـریک یا معـاون‪ ،‬در جرم نقش داشـته باشـند‪.‬‬
‫مــاده مذکــور اشــعار مـی‌دارد‪ :‬معــاون یــا شــریک جــرم قاچــاق انســان‪ ،‬بــه عیــن مجــازات جــرم‪،‬‬
‫محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۷۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در مـاده ‪ 517‬کـود جـزا قانون‌گـذار‪ ،‬مجازات معاون یا شـریک جرم قاچاق انسـان را عین مجازات‬
‫فاعـل جـرم‪ ،‬دانسـته اسـت؛ در حالـی که طبق قاعـده‪ ،‬مجـازات معاون کمتـر از مجـازات فاعل اصلی‬
‫جـرم می‌باشـد‪ .‬از نظـر اسـتادان حقـوق جـزا‪ ،‬ایـن نـوع معاونـت‪ ،‬معاونت خاص محسـوب شـده و از‬
‫قواعـد عمومـی حاکـم بـر معاونـت جرم خـارج اسـت‪ .‬قانون‌گـذار می‌تواند در برخـی مـوارد‪ ،‬با توجه‬
‫بـه ماهیـت شـدید جـرم و پیامدهای ناگـوار آن بـر جامعه‪ ،‬یک سیاسـت جنائـی افتراقی سـخت‌گیرانه‬
‫را در قبـال جـرم در پیـش گیـرد و همـان طـور کـه مجـازات سـختی را بـرای خود جـرم در نظـر گرفته‪،‬‬
‫جـزای شـدیدی را هـم بـرای معاونـت آن جـرم پیش‌بینی نماید (شـرح کـود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۹۱ :۳‬‬
‫کــود جـزای افغانســتان در مــورد مجــازات معــاون یــا شــریک جــرم قاچاق انســان چنیــن صراحت‬
‫دارد‪ :‬معــاون یــا شــریک جــرم قاچــاق انســان‪ ،‬بــه عیــن مجــازات فاعــل جــرم‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‬
‫(کــود جـزا‪ ،‬مــاده‪.)۵۱۷ ،‬‬

‫گفتار دهم‪ :‬شروع به جرم قاچاق انسان‬

‫شروع‌کننده به جرم قاچاق انسان به عین مجازات جرم قاچاق انسان‪ ،‬محکوم می‌گردد‪.‬‬
‫مــاده ‪ ۵۲۰‬کــود ج ـزا بــه مجــازات شــروع بــه جــرم قاچــاق انســان پرداختــه اســت‪ .‬ایــن مــاده‬
‫مجــازات شــروع بــه جــرم قاچــاق انســان را عیــن مجــازات جــرم قاچــاق پیش‌بینــی نمــوده اســت‪.‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه ایــن مــاده هــم از مــوارد خــاص می‌باشــد کــه بــه دلیــل شــدت جــرم‬
‫قاچــاق انســان و پیامدهــای خطرنــاک آن بــر جامعــه‪ ،‬قانون‌گــذار در یــک رویکــرد افتراقــی‪ ،‬شــروع‬
‫بــه جــرم آن را بــه ماننــد خــود جــرم‪ ،‬مجــازات نمــوده اســت؛ بنابرایــن‪ ،‬احــکام مــاده مذکــور‪ ،‬بــه‬
‫قواعــد عــام حاکــم بــر شــروع جــرم کــه معمــوالً مجــازات شــروع جــرم‪ ،‬کمتــر از جـزای جــرم اصلــی‬
‫اســت‪ ،‬لطمــه وارد نمی‌کنــد‪ .‬ب ـرای توضیــح بیشــتر می‌تــوان بــه مــواد ‪ ۵۳ ،۵۲‬و ‪ ۵۵‬کــود ج ـزا کــه‬
‫مربــوط بــه شــروع جــرم می‌باشــد‪ ،‬مراجعــه نمــود (شــرح کــود ج ـزا‪.)۱۹۵ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫گفتار یازدهم‪ :‬شیوهای مبارزه و پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان‬

‫در اینجا نخست شیوه مبارزه این جرم و سپس پیشنهادات جهت جلوگیری از این جرم بیان می گردد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬شیوهای مبارزه با قاچاق انسان‬

‫ه ــر چ ــه کش ــورهای درگی ــر در ام ــر قاچ ــاق انس ــان‪ ،‬قوانی ــن کامل‌ت ــر و جامع‌ت ــری بــرای مب ــارزه‬
‫ب ــا ای ــن معض ــل داش ــته باش ــند‪ ،‬آم ــار آن کاه ــش پی ــدا می‌کن ــد و هرچ ــه فاصل ــه بی ــن دول ــت و‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۷۷‬‬

‫م ــردم افزای ــش پی ــدا کن ــد‪ ،‬زن ــان و دختــران و باألخ ــص اطف ــال بیش ــتر در مع ــرض خط ــر قاچ ــاق‬
‫اجبـــاری و تبعـــات آن قـــرار می‌گیرنـــد (معتمـــدی و مســـتوفی فـــر‪ .)۱۰۸ :۱۳۸۸ ،‬در اینجـــا بـــه‬
‫م ــواردی اش ــاره خواهی ــم ک ــرد‪:‬‬
‫‪1 .‬در زمینـ ‌ه ســازمان و همــکاری‪ :‬ایجــاد و نظــارت بــر سیســتم اقدامــات پیشــگیرانه و اقدامــات‬
‫الزم جهــت کمــک بــه قربانیــان قاچــاق انســان‪.‬‬
‫‪2 .‬در زمینــه جمــع‌آوری اطالعــات و تحقیــق‪ :‬شناســایی گروه‌هــای آســیب‌پذیر‪ ،‬تحلیــل‬
‫عوامــل اصلــی قاچــاق انســان‪ ،‬کســب اطالعــات جامــع و دقیــق در خصــوص معضــات‬
‫ناشــی از قاچــاق انســان‪ ،‬انجــام اقدامــات مؤثــر و هدفمنــد علیــه قاچــاق انســان در زمینــه‬
‫جلوگیــری و ســرکوب‪.‬‬
‫‪3 .‬در زمینـه جلوگیـری‪ ،‬تهیـه اطالعـات و ارایـه آمـوزش‪ ،‬بـه حداقـل رسـاندن تعـداد قربانیـان‬
‫قاچـاق انسـان و نیـز بـه حداقـل رسـاندن امـکان وقـوع ایـن گونـه فعالیت‌هـای جرمـی‪ ،‬ارایه‬
‫اطالعـات در زمینـه معضلات ناشـی از قاچـاق انسـان به عمـوم مـردم‪ ،‬از بین بـردن تصورات‬
‫قالبـی و تعصب‌هـا‪ ،‬حمایـت از رفتارهایـی کـه مانـع از جـذب مردم به روسـپیگری می‌شـود‪،‬‬
‫آمـوزش و ارتقـای شـیوه‌های تخصصی تحقیقـات در خصوص فعالیت‌هـای جنائی مرتبط با‬
‫قاچـاق انسـان‪ ،‬کمـک به قربانیـان و اجـرای اقدامات پیشـگیرانه‪.‬‬
‫‪4 .‬در زمینــه قوانیــن و مقــررات‪ :‬ایجــاد ش ـرایط قانونــی مؤثــر جهــت حمایــت و کمــک بــه‬
‫قربانیــان قاچــاق انســان‪ ،‬فراهــم ســاختن امــکان جــذب بــه بــازار کار از طریــق ارایــه مجــوز‬
‫کار بــه خارجی‌هــا کســانی کــه قربانــی فعالیت‌هــای جرمــی مربــوط بــه قاچــاق انســان هســتند‬
‫بــه صــورت خــودکار‪ ،‬تعییــن اســتانداردهای کلــی جهــت انجــام امــور پیشــگیرانه‪ ،‬جلوگیــری‬
‫و کمــک بــه قربانیــان و جلوگیــری از انجــام امــوری چــون روســپی‌گری و سوءاســتفاده‪.‬‬
‫‪5 .‬در زمینــه کمــک بــه قربانیــان و همــکاری‪ :‬پیش‌بینــی و تــدارک اقدامــات الزم در راســتای‬
‫کمــک بــه قربانیــان قاچــاق انســان‪ ،‬برقــراری همــکاری بــا کشــورهای مبــدأ‪ ،‬ترانزیــت و‬
‫مقصــد قربانیــان قاچــاق انســان (محمــدی‪ .)۹۸ :۱۳۸۳ ،‬بــا توجــه بــه اینکــه قاچــاق انســان بــا‬
‫جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی در ارتبــاط اســت‪ ،‬مســتلزم همــکاری در ســطح بین‌المللــی‬
‫اســت و هــر یــک از کشــورها موظف‌انــد در راســتای جلوگیــری و مبــارزه بــا قاچــاق انســان‬
‫تــاش کننــد‪ .‬هــدف از اســتراتیژی جلوگیــری از جرایــم‪ ،‬ایجــاد مکانیســمی (آمیختگــی)‬
‫مؤثــر بــه منظــور انجــام امــور پیشــگیرانه در ســطح ملــی اســت کــه فعالیــت کلیــه مؤسســات‬
 ‫‪ ۲۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫دولتــی مرتبــط‪ ،‬مؤسســات آموزشــی‪ ،‬ســازمان‌های غیردولتــی و بخــش تجــاری را می‌طلبــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬فعالیت‌های اصلی‬

‫‪ 1 .‬همــکاری در زمینه‌هــای مربوطــه‪ :‬بــه عنــوان مثــال‪ ،‬همــکاری طرفیــن در ســطح ادارات‬
‫دولتــی‪ ،‬بخش‌هــای انتفاعــی و غیــر انتفاعــی و همچنیــن در ســطح بین‌المللــی‪ .‬ایجــاد‬
‫شــبکه‌های مشــارکتی در ســطح ملــی‪ ،‬منطقــوی و محلــی از طریــق گروه‌هــای مشــورتی در‬
‫زمینــه جرایــم منطقــوی‪.‬‬
‫‪2 .‬اجــرای فعالیت‌هــای پیشــگیرانه از جملــه عملیات‌هــای اطالعاتــی‪ ،‬تحقیــق در زمینه‌هــای‬
‫مربوطــه‪ ،‬فراهــم ســاختن امــکان دسترســی بــه اطالعــات الزم‪ ،‬آمــوزش در مقاطــع ابتدایــی و‬
‫متوســطه‪ ،‬آمــوزش کارکنــان در زمینــه مبــارزه بــا قاچــاق انســان‪ ،‬همــکاری بــا گروه‌هایــی کــه‬
‫در معــرض خطــر هســتند و ‪( ...‬عصــار‪.)۸۹ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫‪3 .‬پیش‌بینــی و تــدارک اقدامــات الزم جهــت کمــک بــه قربانیــان قاچــاق انســان‪ ،‬شــامل‬
‫مراجعــت از خــارج از کشــور‪ ،‬کمک‌هــای صحــی‪ ،‬روانــی و اجتماعــی‪ ،‬بازگشــت مجــدد‬
‫قربانیــان بــه اجتمــاع‪ ،‬ایجــاد مراکــز مشــورتی در زمینــه قاچــاق انســان‪.‬‬
‫‪4 .‬انجـام امـور تحقیقاتـی در زمینه فعالیت‌های جرمی مربوط به قاچاق انسـان توسـط واحدهای‬
‫تخصصـی پولیس در سـطوح مختلف (تهیه اطالعات کافی در خصـوص افراد و فعالیت‌های‬
‫آنان‪ ،‬دسترسـی به آموزش و جسـتجوی سیسـتماتیک‪ ،‬همکاری بین‌المللی)‪.‬‬
‫‪5 .‬تحقیــق و بررســی در زمینــه قاچــاق انســان‪ ،‬شــرح دادن و فراهــم ســاختن امــکان اســتفاده از‬
‫تحلیل‌هــا‪ ،‬مطالعــات و دیگــر اطالعــات مربوطــه بـرای متخصصــان و عمــوم مــردم‪.‬‬
‫‪6 .‬اقدامــات الزم در جهــت حمایــت و حفاظــت از قربانیــان قاچــاق‪ ،‬پیش‌بینــی شــود؛ لــذا‬
‫توصیــه می‌شــود کــه اوالً از تجــارب و قوانیــن ســایر کشــورها اســتفاده گــردد؛ ثانیـاً از حریــم‬
‫خصوصــی و هویــت قربانیــان قاچــاق اشــخاص حافظــت شــود؛ ثالثـاً تجربیــات حقوقــی و‬
‫رســیدگی بــه ایــن جــرم محرمانــه باقــی بمانــد‪.‬‬
‫‪7 .‬مناسـب اسـت کـه قانون‌گـذار بـرای اشـخاص حقوقی نیـز مسـوؤلیت جزائـی قائل شـود؛ به‬
‫ایـن دلیـل کـه ماهیـت جرم قاچـاق زنان به نحوی اسـت که دارای تشـکیالت و سلسـله‌مراتب‬
‫می‌باشـند و تقریبـاً محـال اسـت کـه فقـط یک یـا دو نفر بـه تنهایی قـادر بـه ارتکاب آن باشـند‪.‬‬
‫‪ -‬تشکیل کمیتهء کاری و تخصصی از نمایندگان قوای اجرائیه و قضائیه برای هماهنگی الزم‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۷۹‬‬

‫در مبارزه با قاچاق زنان و از بین بردن عوامل آسیب‌زا برای قربانیان این جرم تا قربانیان مجددا ً‬
‫قربانی این جرم نگردند‪.‬‬

‫ب‪ :‬تدابیر جامعه جهانی جهت جلوگیری از جرم قاچاق انسان‬

‫اولیــن گام جهــت مبــارزه و جلوگیــری از قاچــاق انســان‪ ،‬وضــع قوانیــن مناســب در مواجهــه بــا ایــن‬
‫جــرم بین‌المللــی اســت؛ بــه عبــارت دیگــر‪ :‬‬
‫اوالً‪ :‬باید به طور قانونی برای مبارزه با آن تالش شود‪.‬‬
‫ثانیاً‪ :‬مجازات‌هایی برای مبارزه با آن تعیین گردد‪.‬‬
‫البتـه ایـن رویـه تـا حدودی در سـطح بین‌المللی از سـال‌ها قبل از انجام شـده اسـت که بـا توجه به‬
‫اشـاره ایـن موضـوع در مطالـب پیشـین از تکرار آن اجتنـاب می‌شـود‪ .‬دولت‌هایی که اسـناد مربوط به‬
‫سـرکوب قاچـاق انسـان را امضـاء کرده‌انـد‪ ،‬بایـد هـر چـه زودتر آن‌هـا را به تصویـب برسـانند و قوانین‬
‫داخلـی خویـش را در آن راسـتا اصالح نماینـد (محمدی‪)134 :1383،‬؛ همچنیـن‪ ،‬دولت‌هایی که این‬
‫اسـناد را بـه امضـاء نرسـانده‌اند‪ ،‬بایـد هـر چـه زودتـر آن را به تصویـب برسـانند؛ آن‌ها بـه خصوص به‬
‫تصویـب پروتوکـول جلوگیـری‪ ،‬سـرکوب و مجـازات قاچـاق اشـخاص‪ ،‬بـه خصـوص زنـان و اطفال‪-‬‬
‫مصـوب ‪ ۲۰۰۰‬کـه جدیدترین و کامل‌ترین سـند بین‌المللی ضد قاچاق انسـان می‌باشـد‪ ،‬اقدام نمایند‪.‬‬
‫دولت‌هــا بایــد بــه طــور جدی‌تــر و گســترده‌تری جهــت ســرکوب قاچــاق زنــان و اطفــال بــا‬
‫یکدیگــر همــکاری کننــد و نهادهــای مربوطــه دولت‌هــا بایــد در تمــاس و ارتبــاط نزدیــک بــا نهــاد‬
‫مربوطــه دولت‌هــای دیگــر ق ـرار داشــته باشــند‪.‬‬
‫دولت‌هــا در تدابیــر ضــد قاچــاق بایــد ملــزم گردنــد کــه بــا قربانیــان قاچــاق‪ ،‬هماننــد مهاج ـران‬
‫غیــر قانونــی برخــورد نکننــد و تدابیــر الزم را ب ـرای حفاظــت از آن‌هــا بــه عمــل آورنــد‪.‬‬

‫ج‪ :‬تالش‌های ملی جهت جلوگیری از قاچاق انسان‬

‫گذشــته از تالش‌هــای بین‌المللــی در ســطح جهانــی‪ ،‬در ســطح ملــی انجــام اقداماتــی ب ـرای مبــارزه‬
‫بــا پدیــده قاچــاق انســان ضــروری اســت‪ .‬طبیعتـاً پروتوکــول ســال ‪ ۲۰۰۰‬م و هرگونــه ســند بین‌المللــی‬
‫دیگــری کــه بـرای ســرکوبی قاچــاق اشــخاص تدویــن گشــته اســت و یــا تدویــن خواهــد شــد بـرای‬
‫اجــرای خویــش بــه قوانیــن داخلــی دولت‌هــا بایــد تکیــه کننــد؛ لــذا در ایــن بحــث تدابیــر ملــی‬
‫جهــت مبــارزه و ســرکوب قاچــاق انســان بــه اختصــار بررســی می‌شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫د‪ :‬ارزش‌های اعتقادی‬

‫هرچنــد مســأله قاچــاق انســان بدیــن شــکل در قــرن اخیــر موضوعیــت پیــدا کــرده‪ ،‬ولــی مســأله خریــد‬
‫و فــروش انســان بــه خصــوص زنــان از دیربــاز گریبان‌گیــر جامعــه بشــر بــوده اســت و در دوران ظهــور‬
‫اســام نیــز تالش‌هایــی جهــت مبــارزه بــا ایــن پدیــده انجــام شــده اســت و در تاریــخ اســام مطالبــی‬
‫نیــز در ایــن خصــوص بــه چشــم می‌خــورد‪.‬‬
‫در فقـه‪ ،‬یکـی از مباحـث احـکام بیـع و مکاسـب محرمـه‪ ،‬خریـد و فـروش انسـان آزاد می‌باشـد‬
‫کـه بسـیاری از علمـای شـیعه و سـنی حکم به حرمـت شـدید آن داده‌اند (شـهید ثانـی‪.)۱۶۷ :۱۴۱۴ ،‬‬
‫ایـن عمـل در فتـوای بسـیاری از علمـاء از گناهان کبیره شـمرده شـده اسـت‪ .‬در حدیثی از امـام صادق‬
‫(ع) نقـل شـده اسـت‪« :‬فـردی‪ ،‬زنـی را ربود و فروخـت‪ .‬امام صـادق (ع) به قطع دسـت رباینده حکم‬
‫کـرد» (طوسـی‪ .)۱۱۳ :۱۳۶۵ ،‬همچنیـن حضـرت عمر فـاروق (رض) درباره مردی که شـخص آزادی‬
‫را فروختـه بـود‪ ،‬چنیـن حکمـی صـادر کـرد‪ .‬در حدیثـی از پیامبـر اکـرم ﷺ نقل شـده اسـت‪« :‬قال‬
‫رسـول‌الله التوبـه لمـن بـاع حـرا حتـی یـرده»؛ «فروشـنده انسـان آزاد‪ ،‬توبـه نـدارد و توبـه او پذیرفتـه‬
‫نیسـت؛ مگر اینکه شـخص فروخته شـده را برگرداند تا توبه او قبول شـود»‪ .‬در حدیثی دیگر از پیامبر‬
‫اکـرم ﷺ نقـل شـده اسـت‪« :‬ان النبی (صل الله علیه واله وسـلم) قـال‪ :‬ثالثه اناخصیهم یـوم القیامه‪:‬‬
‫رجـل بـاع حـراف اکل ثمنـه»؛ «پیامبـر اکـرم ﷺ خـود را در روز قیامـت دشـمن کسـی می‌دانـد که‬
‫دسـت بـه فروش انسـان آزاد بزنـد» (طبرسـی‪ .)۳۷۸ :۱۴۰۸ ،‬‬

‫هـ‪ :‬استراتیژی‌های فرهنگی‬

‫در دنیــای امــروز عوامــل اجتماعــی و فرهنگــی و بی‌بندوباری‌هــای اخالقــی ســبب رشــد و افزایــش‬
‫قاچــاق انســان شــده اســت‪ .‬در ایــن پدیــده عمده‌تریــن منافــع‪ ،‬نصیــب عامــان قاچــاق و خریــداران‬
‫انســان‌ها می‌شــود و افـرادی هــم کــه بــه عنــوان کاال مــورد خریــد و فــروش قـرار می‌گیرنــد کمتریــن‬
‫بهــره و بیشــترین مضـرات را می‌برنــد؛ لهــذا توجــه جــدی بــه مهــار آســیب‌های فرهنگــی و اجتماعــی‬
‫در جامعــه تــا حــدودی می‌توانــد در کاهــش قاچــاق انســان مؤثــر باشــد؛ بنابرایــن اســتراتژی‌های‬
‫فرهنگــی مبــارزه بــا ایــن پدیــده در ســطح ملــی عبارتنــد از‪:‬‬

‫و‪ :‬نظارت اجتماعی فراگیر‬

‫نظــارت اجتماعــی بــه میتودهایــی گفتــه می‌شــود کــه بـرای انطبــاق فــرد بــا انتظــارات گروهــی معیــن‬
‫یــا کل جامعــه بــه صــورت رســمی و غیررســمی اعمــال می‌شــود‪ .‬نظــارت غیررســمی بــر تائیــد کســانی‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۸۱‬‬

‫مبتنــی اســت کــه در اطـراف فــرد قـرار دارنــد و شــخص‪ ،‬دیــدگاه آن‌هــا را دربــاره خــود مهــم تلقــی‬
‫می‌کنــد‪ ،‬نظیــر اعضــای خانــواده‪ ،‬مکتــب‪ ،‬گــروه همســاالن؛ ایــن نــوع نظــارت مکمــل و الزمــه‬
‫اجتماعــی شــدن موفقیت‌آمیــز فــرد می‌باشــد‪ .‬افـراد در مراحــل اجتماعــی شــدن هنجارهــای اجتماعی‬
‫را ملکــه ذهــن خــود می‌نماینــد و آن‌هــا را بــه صــورت بازتابــی پیــروی می‌نمایــد‪ .‬در واقــع ایــن پیــروی‬
‫بــه دلیــل تــرس از مکشــوف (آشــکارا) شــدن رفتــار نامناســب توســط دیگـران نیســت‪ ،‬بلکــه بــه دلیــل‬
‫نوعــی نظــارت درونــی هماننــد وجــدان و ضمیــر ناخــودآگاه اســت کــه فــرد را دلبســته هنجارهــای‬
‫اجتماعــی می‌کنــد‪ .‬تأســیس امــر بــه معــروف و نهــی از منکــر‪ ،‬نظــارت اجتماعــی غیــر رســمی اســت‬
‫کــه می‌توانــد از طریــق خانــواده‪ ،‬مکتــب و رســانه‌های گروهــی اعمــال شــود و افـراد را از گرایــش بــه‬
‫ســوی انحرافــات اجتماعــی از جملــه قاچــاق اشــخاص و گرفتــار آمــدن در دام قاچاق‌بـران بــاز دارد‪.‬‬

‫ز‪ :‬تقویت اعتقادات مذهبی در بین خانواده‌ها و جوانان‬

‫خوشـبختانه مبانـی اخالقی‪ ،‬مذهبـی و فرهنگی در جامعه افغانی به کثرت وجـود دارد و از اصولی‌ترین‬
‫اهـداف نظـام نیـز به شـمار مـی‌رود و از آن جایی که وجود اصـول و اعتقادهای مذهبی اهـرم بازدارنده‬
‫بسـیار خوبـی اسـت کـه از تحقق جرم قاچاق انسـان جلوگیـری می‌کند باید از سـوی مسـؤوالن امور به‬
‫درسـتی و بـا جدیت بیشـتر مورد توجـه قرار گرفتـه و ترویج گردد‪.‬‬
‫مرنـگ شـدن ارزش‌هـا و توجه به زیرسـاخت‌های فرهنگی و اجتماعـی‪ :‬از آنجایی‬
‫جلوگیـری از ک ‌‬
‫کـه جامعـه اسلامی مـا از حیـث مبنایی سرشـار از مفاهیـم اخالقـی ‌‪ ،‬فرهنگـی و اجتماعی اسـت‪ ،‬تنها‬
‫ایجـاد تحـرک بیشـتر و یـادآوری ارزش‌هـا‪ ،‬خود موجـب جلوگیری از بسـیاری از جرایـم می‌گردد‪.‬‬
‫آگاهـی دادن و اطالع‌رسـانی دقیـق در خصـوص پدیـده تجـارت انسـان‪ :‬متأسـفانه به دالیـل عرفی‪،‬‬
‫اطالع‌رسـانی در خصـوص پدیـده تجـارت انسـان‪ ،‬بسـیار ضعیف بوده و بسـیاری از اقشـار جامعـه که به‬
‫طـور ناخـودآگاه بـا آن روبـرو می‌گردنـد از چگونگی وقـوع و پیامدهـای آن اطالعی ندارنـد‪ ،‬رفع چنین‬
‫فقدانـی مسـتلزم هم‌فکـری مسـؤالن و مراجع ذی‌ربـط در یافتـن راهکارهایی به منظور آگاهی بخشـی به‬
‫همـه افـراد خصوصـاً والدین‪ ،‬زنان و دختران اسـت تا به سـادگی فریب تاجران انسـان را نخورند (عبادی‪،‬‬
‫‪ .)۱۸۷ :۱۳۸۷‬بـا اطالع‌رسـانی در رادیـو ‪ -‬تلویزیـون‪ ،‬مطبوعـات‪ ،‬برگـزاری سـخنرانی‌ها و ارایه اطالعات‬
‫الزم بـه مـردم در مـورد پیامدهـای سـؤ قاچـاق زنان و اطفـال‪ ،‬می‌توان این تأثیـرات سـؤ را کاهش داد‪.‬‬
 ‫‪ ۲۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ح‪ :‬تالش در تربیه و پرورش قربانیان جرم قاچاق انسان‬

‫بـرای تحقــق ایــن امــر می‌تــوان بــا انجــام مشــاوره‪ ،‬تربیــت و توانمندســازی قربانیــان‪ ،‬از طریــق برنامــه‬
‫بازپــروری و احیــای قربانیــان و ارایــه بخــش آموزش‌هــای دیگــر‪ ،‬بــه بازســازی روحــی‪ ،‬روانــی و‬
‫ایجــاد امیــد و ثبــات در قربانیــان پرداخــت‪.‬‬

‫ط‪ :‬ارایه آگاهی‌های الزم به مسؤلین مربوطه‬

‫ایــن اطالعــات بایــد در اختیــار پولیــس‪ ،‬قضــات مســوؤالن اداره مهاجــرت‪ ،‬قونســلگری‌ها و‬
‫ســفارتخانه‌ها جهــت برخــورد بــا قاچاق‌بــران‪ ،‬حمایــت و کمــک بــه قربانیــان قاچــاق و شناســایی‬
‫موقعیت‌هــای قاچــاق و قربانیــان احتمالــی آن‪ ،‬قــرار گیــرد‪.‬‬

‫ی‪ :‬استراتیژی‌های اقتصادی‬

‫مشـکالت اقتصـادی و عـدم تأمیـن ضروریـات زندگـی از طـرف برخـی خانواده‌هـا نقـش عمـده‌ای‬
‫در افزایـش قاچـاق انسـان دارد‪ .‬همـراه بـا ارزش‌شـدن ثـروت در نـزد مـردم و تغییـر ارزش‌هـا‪ ،‬نیازهـا‬
‫و خواسـته‌های جدیـدی شـکل گرفتـه کـه آهسـته و مسـتمر در سیسـتم اجتماعـی‪ ،‬اهـداف جامعـه را‬
‫تحت‌الشـعاع قـرار می‌دهـد؛ ولـی همـراه بـا افزایـش نیازهـا و خواسـته‌های اقتصـادی‪ ،‬به دلیل تـورم و‬
‫ضعـف اقتصـادی‪ ،‬توانایـی افـراد و خانواده‌ها برای رسـیدن به اهداف ترسـیم شـده (داشـتن امکانات‪‌،‬‬
‫ثـروت و دارایـی و بـه طـور ملموس‌تر داشـتن موتر مدل باال‪ ،‬خانـه بزرگ و امکانـات تفریحی متنوع)‬
‫از سـوی طبقـه بـاالی جامعـه‪ ،‬فراهـم نگردیـده و نیازهـای بـه وجـود آمـده‪ ،‬عـدم توانایـی امکانات و‬
‫میتود‌هـای مشـروع و قانونـی دسـتیابی بـه این اهداف‪ ،‬یـک نوع احسـاس محرومیت و احسـاس عدم‬
‫عدالـت اجتماعـی در اکثـر افـراد جامعـه‪ ،‬خانواده‌هـا و به خصـوص فرزندان آنـان‪ ،‬به وجـود می‌آورد‬
‫و باعـث می‌شـود تـا از کانال‌هـای غیـر قانونـی‪ ،‬غیـر مشـروع و غیر عرفـی در صـدد بـرآوردن نیازهای‬
‫خـود برآینـد (رمضـان نرگسـی‪ .)۴۵ :۱۳۸۹ ،‬لـذا دختـران و زنان جـوان که در جسـتجوی اهدافی نظیر‬
‫زندگـی مرفه‌تـر و بهتـر و یافتن شـغلی مناسـب هسـتند‪ ،‬ولی راه‌های رسـیدن بـه آن را مسـدود می‌بینند‬
‫و از طرفـی بـا مشـکالت و مسـائل خانوادگـی‪ ،‬عاطفـی و روحی روانی مواجه هسـتند‪ ،‬مسـتعد قاچاق‬
‫یـا خـروج غیـر قانونی می‌باشـند‪.‬‬
‫لـــذا تقویـــت مبانـــی اقتصـــادی و ایجـــاد جاذبه‌هـــای جدیـــد و مشـــروع در ایـــن خصـــوص‬
‫می‌توان ــد راه ــکار مناس ــبی بــرای کاه ــش قاچ ــاق زن ــان و اطف ــال باش ــد ک ــه می‌بایس ــت از س ــوی‬
‫مس ــوؤالن ام ــر ب ــدان توج ــه گ ــردد‪.‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۸۳‬‬

‫از ایـــن‌رو‪ ،‬از جملـــه اســـتراتیژی‌های اقتصـــادی در جهـــت کاهـــش قاچـــاق انســـان در ســـطح‬
‫مل ــی عبارتن ــد از‪:‬‬

‫ک‪ :‬حل مشکل بی کاری‬

‫بیــکاری جوانــان نیــز از عوامــل تأثیرگــذار بــر افزایــش ازدواج اســت؛ از ایــن‌رو‪ ،‬حــل مشــکالت‬
‫بیــکاری و ایجــاد اشــتغال و ترغیــب خیریــه و جوانــان بـرای ایجــاد و انجــام ازدواج‌هــای ســهل بببــو‬
‫آســان بایــد از اولولیت‌هــای فکــری مســوؤالن بــوده و ترویــج گــردد؛ ایــن امــر می‌توانــد تــا حــدودی‬
‫در کاهــش قاچــاق انســان مؤثــر واقــع گــردد‪.‬‬
‫باالبــردن هزینه‌هــای اجتماعــی و اقتصــادی جــرم قاچــاق انســان با ســنگین کــردن مجــازات قاچاق‬
‫زنــان و اطفــال از قبیــل مصــادره کلیــه امــوال قاچاق‌بــران و مجــازات زندان‌هــای طویل‌المــدت‪،‬‬
‫می‌تــوان بــه مبــارزه قاطــع بــا چنیــن اعمالــی پرداخــت‪.‬‬
‫همچنیــن می‌تــوان بــا تشــدید اقدامــات امنیتــی در ســرحدات از قاچــاق افــراد بــه کشــورهای‬
‫همســایه ممانعــت بــه عمــل آورد‪.‬‬
‫ایجاد مشاغل مناسب برای زنان و دختران در سطح جامعه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در ایـــن زمینـــه می‌تـــوان بـــا ایجـــاد و تشـــکیل بنگاه‌هـــای قانونـــی و دارای مجـــوز رســـمی‬
‫کاریاب ــی مخت ــص زن ــان و دختــران‪ ،‬اختص ــاص س ــهمیه بیش ــتر اس ــتخدام در نهاده ــای دولت ــی و‬
‫خصوص ــی ب ــه زن ــان و دختــران‪ ،‬همچنی ــن ارای ــه آموزش‌ه ــای فن ــی و حرف ــوی و آم ــوزش صنای ــع‬
‫دســتی‪ ،‬خیاطــی و درآمــد اقتصــادی مناســب‪ ،‬زمینــه خوداشــتغالی زنــان و دخت ـران را فراهــم نمــود‬
‫(مهـــرداد‪.)۱۸۹ :۱۳۹ ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق انسان‬

‫‪1 .‬همکاری جدی کشورهای مبدأ و مقصد به منظور سرکوب قاچاق انسان‪.‬‬
‫‪2 .‬الــزام دولت‌هــا در نحــوه برخــورد بــا قربانیــان قاچــاق بــه گونــه‌ای کــه هماننــد مهاجــران‬
‫غیرقانونــی بــا آن‌هــا برخــورد ننماینــد‪.‬‬
‫‪3 .‬اتخــاذ تدابیــر مناســب ب ـرای جلوگیــری از قاچــاق انســان‪ ،‬تعقیــب مجرمیــن و حفاظــت از‬
‫حقــوق اشــخاص قاچــاق شــده در کشــورهای مبــدأ‪.‬‬
‫‪4 .‬اطالع‌رســانی بــه منظــور ارتقــای آگاهــی عمومــی در خصــوص قاچــاق انســان توســط‬
‫رســانه‌های گروهــی‪.‬‬
 ‫‪ ۲۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫الــف‪ .‬افزایــش آگاهــی کارکنــان (پولیــس‪ ،‬مهاجــرت‪ ،‬قونســلگری‌ها‪ ،‬ســفارتخانه‌ها) در‬

‫خصــوص قاچــاق انســان‪.‬‬
‫ب‪ .‬اتخــاذ سیاس ـت‌هایی کــه براســاس آن بــا قربانیــان قاچــاق بــه صــورت شــهود بالقــوه رفتــار‬
‫گــردد نــه بــه عنــوان مجــرم‪.‬‬
‫‪5 .‬تقویــت واحدهــای تخصصــی عدلــی و قضائــی بـرای رســیدگی بــه دوســیه‌های شــبکه‌های‬
‫قاچاق انســان‪.‬‬
‫‪ 1 .‬تصویب قوانین خاص قاچاق انسان با تعیین مجازات‌های مناسب‪.‬‬
‫‪2 .‬انجام تحقیقات پیرامون علل و انگیزه‌های قاچاق انسان از طریق مؤسسات و مراکز تحقیقاتی‪.‬‬
‫‪ -۶‬افزایش ریسک قاچاق انسان برای شبکه‌های قاچاق‪.‬‬
‫‪ -۷‬تصویــب پروتوکــول جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق انســان در کنوانســیون پالرمــو‬
‫مصــوب ســال ‪ 2000‬م توســط دولت‌هــا کــه جدیدتریــن و کامل‌تریــن ســند بین‌المللــی‬
‫ضدقاچــاق انســان اســت‪.‬‬
‫‪ -۸‬ارتقای سطح کمی و کیفی همکاری‌ها و مناسبات بین‌المللی‪.‬‬
‫‪ -۹‬برگـزاری گردهمایی‌هــا و نشسـت‌های بین‌المللــی بدیــن منظــور تــا از ایــن طریــق کارشناســان‬
‫بــا عقایــد و نظرهــای مختلــف در کنــار هــم جمــع شــده و بــا گفتگــو و تبادل‌نظــر و نیــز‬
‫ارزیابــی دالیــل بنیــادی وقــوع جرایــم و تهدیدهــا و همچنیــن تصمیم‌گیــری دربــاره اج ـرای‬
‫تمهیدهــای متقابــل‪ ،‬در جهــت مبــارزه بــا قاچــاق انســان چــاره‌ای بیندیشــند‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬ارزیابــی و بررســی مجــدد فعالیت‌هــای انجــام گرفتــه در خصــوص بازگشــت قربانیــان‬
‫قاچــاق بــه کشــور مبــدأ‬
‫ تــداوم کمک‌رســانی بــه قربانیــان و اطالع‌رســانی عمومــی دربــاره پدیــده قاچــاق و نظــارت‬
‫‪-۱۱‬‬
‫بــر رونــد پیشــرفت ایــن امــور‬
‫ تداوم آموزش‌دهی مأمورین پولیس سرحدی‬
‫‪-۱۲‬‬
‫ آگاهـی و اطالع‌رسـانی به موقع شـیوه‌های قاچاق‪ ،‬آمـار قربانیان‪ ،‬میتود‌هـای تعقیب و میزان‬
‫‪-۱۳‬‬
‫مجـازات قاچاق‌بـران در عرصـه بین‌الملـل از طـرق پولیس بین‌الملـل (بیابانـی‪.)۹۴ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫ قانون‌گــذار بــا اســتفاده از اســناد و کنوانســیون‌های بین‌المللــی‪ ،‬تعریــف جامــع و کامــل‬
‫‪-۱۴‬‬
‫از جــرم قاچــاق انســان ارایــه کنــد‪ ،‬خصوصــاً اینکــه مقاصــد و اهــداف مطــرح شــده در‬
‫قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان حصــری (احاطــه) اســت؛ در حالــی کــه بــا مراجعــه بــه اســناد‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۸۵‬‬

‫بین‌المللــی خصوص ـاً پروتوکــول الحاقــی بــه کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬مــوارد دیگــری از مقاصــد‬
‫و اهــداف قاچــاق اشــخاص قیــد شــده کــه در قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان مطــرح نشــده‬
‫اســت؛ لــذا مناســب اســت قانون‌گــذار تمــام مصادیــق جــرم قاچــاق را بــه صراحــت بیــان و بــه‬
‫عبــارت دیگــر خألهــای قانونــی را رفــع کنــد‪.‬‬
‫ قــدرت اج ـرای پالیســی حکومــت افغانســتان بایــد توســعه پیــدا کنــد تــا از طریــق تقویــه‬
‫‪-15‬‬
‫کمیســیون عالــی عملکردشــان پایــدار گــردد‪ .‬کمیســیون عالــی نیــاز بــه ظرفیــت قوی‌تــر دارد‬
‫تــا بتوانــد شــرکای کلیــدی را هماهنــگ کنــد و معلومــات را انتشــار دهــد‪.‬‬
‫ یــک دیتابیــس عمومــی دربــاره قضایــای قاچــاق انســان بایــد تحــت نظــر کمیســیون عالــی‬
‫‪-16‬‬
‫ایجــاد گــردد‪.‬‬
‫ بــه منظــور حــل پرابلم‌هــای ناشــی از قاچــاق انســان‪ ،‬شــماری اقدامــات مختصــر را می‌تــوان‬
‫‪-17‬‬
‫بـرای بلنــد بــردن ظرفیــت تطبیــق قانــون اتخــاذ نمــود‪:‬‬
‫‪ -‬برای آموزش کارمندان تخصصی و نصاب تعلیمی معیاری ایجاد گردد‪.‬‬
‫‪ -‬بــه منظــور ســهم‌گیری و نقــش پولیــس ســرحدی افغانســتان در مبــارزه علیــه قاچــاق انســان‬
‫بایــد میتود‌هــای عملــی و تفصیلــی معیــاری بــه میــان آیــد‪.‬‬
‫‪ -‬هماهنگــی و توســعه تشــریک معلومــات میــان واحدهــا و ادارات‪ ،‬بــه شــمول اداره تحقیــق‬
‫جرایــم (‪ ،)CID‬پولیــس ســرحدی افغانســتان‪ ،‬ریاســت امنیــت ملــی و انترپــول‪.‬‬
‫‪ -‬منابعی که در اختیار ادارات مبارزه با قاچاق انسان گذاشته می‌شود باید افزایش یابد‪.‬‬
‫‪ -‬کارمنــدان بایــد از طریــق ایجــاد سیســتم تشــویقی ترغیــب گردنــد تــا بــه عــوض تحقیقــات‬
‫واکنشــی‪ ،‬تحقیقــات پیشــگیرانه را انجــام دهنــد‪.‬‬
‫‪ -‬بــه منظــور مدیریــت قضایــا و شــریک ســاختن معلومــات‪ ،‬بایــد دیتابیــس عامــه شــبیه بــه‬
‫سیســتم ملــی معلومــات و مدیریــت (‪ )NIMS‬یــا سیســتم مدیریــت قضایــا (‪ )CMS‬ایجــاد‬
‫شــود‪ .‬دیتابیــس متذکــره بــه اســتثنای معلومــات حســاس ماننــد شناســایی قربانیــان‪ ،‬معلومــات‬
‫دهنــدگان کلیــدی یــا شــاهدان قضیــه‪ ،‬در اختیــار عامــه ق ـرار گیــرد‪.‬‬
‫‪ -‬حکومــت افغانســتان بایــد آگاهــی عامــه را از طریــق رســانه‌ها‪ ،‬سیســتم آموزشــی و ســایر‬
‫امکانــات مربوطــه افزایــش دهــد‪ .‬حکومــت بایــد تحقیــق در مــورد موضــوع را بیشــتر حمایــه‬
‫و تمویــل نمایــد‪.‬‬
‫‪ -18‬جمع‌آوری معلومات باید در دسترس مردم قرار گرفته و به‌صورت منظم انجام شود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫الف‪ -‬حمایت‪:‬‬
‫‪1 .‬بــه منظــور داشــتن میکانیــزم بهتــر جهت تشــخیص قربانیــان‪ ،‬بایــد کارمنــدان تطبیق قانــون در‬
‫راســتای شناســایی قربانیــان آمــوزش ببیننــد‪ ،‬میکانیــزم معیــاری ارجــاع و میتود‌هــای عملیاتــی‬
‫معیــاری مربــوط بـرای همــه واحدهــای اجـرای قانــون ایجــاد گــردد و تعــداد خانه‌هــای امــن‬
‫قابــل دسترســی بـرای قربانیــان افزایــش باید‪.‬‬
‫‪2 .‬میکانیــزم پایــدار بـرای حفاظــت قربانیــان قاچــاق بایــد مــورد توجــه قـرار گیــرد‪ .‬ایــن موضوع‬
‫می‌توانــد از طریــق آغــاز دوبــاره خانــه امــن حمایتــی تمویــل شــده از جانــب مراجــع کمــک‬
‫دهنــده همـراه بــا پــان واضــح‪ ،‬انتقــال انجــام پذیــرد کــه آن‌هــا را بخشــی از سیســتم بودجــه‬
‫ســاخته و تضمیــن نمایــد کــه بـرای حمایــت فــوری و مطمئــن آن‌هــا میکانیزم‌هــای حمایتــی‬
‫خــاص و نیــز سیســتم انتقــال قربانیــان جهــت ادغــام دوبــاره قربانیــان در جامعــه‪ ،‬وجــود دارد‪.‬‬
‫‪3 .‬شــیوه‌های ادغــام مجــدد پیونــد دوبــاره خانــواده بایــد معیــاری گــردد‪ .‬ب ـرای انجــام چنیــن‬
‫کاری‪ ،‬بایــد میتود‌هــای مصاحبــه مفصــل و رهنمودهــا بـرای پیوســتن مجــدد و مصاحبه‌هــای‬
‫شــفاهی میــان قربانیــان و اعضــای خانــواده (کــه به‌صــورت جداگانــه صــورت می‌گیــرد) بــا‬
‫هــم پیونــد داده شــود‪.‬‬
‫‪4 .‬فرصت‌های آموزش‌های حرفوی باید به مثابه بخشی از مساعی ادغام مجدد‪ ،‬تقویه گردند‪.‬‬
‫‪5 .‬مراقبت‌های صحی و حمایت روانی از قربانیان باید گسترش یابد‪.‬‬

‫ب‪ -‬تعقیب قانونی‪:‬‬

‫‪ -1‬بــه منظــور کشــف مؤثــر جرایــم‪ ،‬تحقیقــات پیشــگیرانه توســعه یابــد و آموزش‌هــای منظــم‬
‫ارایــه گــردد‪.‬‬
‫‪ -2‬مدیریت صحنه جنایت و معیارهای جمع‌آوری شواهد اولیه بهبود یابد‪.‬‬
‫‪ -3‬تحقیق قضایا بهتر گردد‪:‬‬
‫‪ -‬میتود‌هــای جم ـع‌آوری گواهــی قربانیــان را معیــاری نمائیــد‪ :‬بــه گونــه مثــال گواهی‌هــا بایــد‬
‫در حضــور یــک کارکــن اجتماعــی بــا شــاهد ســومی ماننــد یــک کارمنــد اداری یــا قضائــی‬
‫محلــی در جامع ـه‌ای کــه قربانــی در آن مشــاهده شــده اســت‪ ،‬صــورت گیــرد‪.‬‬
‫‪ -‬میتود‌ها و میکانیزم‌های حفاظت از قربانیان و شهود باید ایجاد و اعمال گردد‪.‬‬
‫‪ -4‬محاکمه قضایا را اصالح نمائید‪:‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۸۷‬‬

‫‪ -‬دسترسی به محاکم ‪ SPIES‬باید افزایش یابد‪.‬‬

‫‪ -‬اطمینــان حاصــل نمائیــد کــه ســنگین‌ترین جزاهــای معیــار قانونــی‪ ،‬بــه خصــوص در مــورد‬
‫مجرمیــن مکــرر اعمــال گردیده‌انــد‪.‬‬
‫‪ -‬قضــاوت و تصامیــم محکمه‌هــا بایــد در دســترس همــه مــردم قــرار گیرنــد کــه به‌صــورت‬
‫عمومــی تغییــر عمــده در پالیســی قــوه قضائیــه را ایجــاب می‌نمایــد‪.‬‬

‫ج‪ :‬ساحات مشارکت بین‌المللی‬

‫‪ -1‬بایــد پروگرام‌هــای حمایــت درازمــدت و پایــدار ایجــاد گــردد کــه بــه جــای نوآوری‌هــای‬
‫موقــت‪ ،‬بــر ظرفیت‌ســازی در مؤسســات افغانســتان تمرکــز کــرده بتوانــد‪.‬‬
‫‪ -2‬بایــد بــاالی ایجــاد ظرفیــت در حکومــت افغانســتان تمرکــز شــود تــا تهیــه‪ ،‬اج ـرا و ادغــام‬
‫برنامه‌هــای آموزشــی قاچــاق انســان ســهولت یابــد‪.‬‬
‫‪ -3‬بایــد بــاالی مالکیــت و مشــارکت محلــی در هــر برنامــه ارایــه شــده بــه ادارات امنیتــی‪ ،‬قضاء و‬
‫تطبیــق قانــون و نیــز ســازمان‌های جامعــه مدنــی و مؤسســات غیردولتــی تأکیــد صــورت گیــرد‪.‬‬
‫‪ -4‬اطمینــان حاصــل نمائیــد کــه تمــام مــواد آموزشــی کــه در نتیجــه مشــارکت بین‌المللــی بــا‬
‫حکومــت افغانســتان تهیــه گردیده‌انــد در برنامه‌هــا و نصاب‌هــای تعلیمــی موجــود مؤسســات‬
‫آموزشــی مدغــم گردنــد‪.‬‬
‫‪ -5‬خانه‌هــای امــن کــه بــه کمــک تمویــل کننــدگان ایجــاد گردیده‌انــد بایــد بــا پالن‌هــای‬
‫مشــخص‪ ،‬پایــدار و درازمــدت حمایــت شــوند (کندیــوال‪.)133 ،132 :1397 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬مشکالت جهت مبارزه با قاچاق انسان به خصوص زنان و اطفال‬
‫‪ -۱‬دشــواری‌های مفهومــی‪ ،‬تبــادل اطالعــات و هماهنگ‌ســازی‪ :‬در زمینــه قاچــاق انســان بــه‬
‫خصــوص زنــان هنــوز بــا دشــواری‌های مفهومــی روبــرو هســتیم‪ .‬بخش‌هــای گوناگــون‬
‫دولت‌هــا و اداره‌هــای مختلــف مــوارد مربــوط بــه قاچــاق انســان را بــه میتود‌هــای گوناگــون‬
‫بررســی می‌نماینــد‪ .‬برخــی اوقــات تشــخیص میــان قاچــاق انســان و مهاجــرت غیرقانونــی‬
‫دشــوار اســت؛ از نظــر برخــی کارشناســان در مبحــث قاچــاق انســان بخصــوص زنــان هیــچ‬
‫قربانــی (بی‌گناهــی) وجــود نــدارد؛ زیــرا همــه بــه میــل خــود وارد ایــن عرصــه شــده‌اند؛‬
‫نتیجــه ایــن دیــدگاه آن اســت کــه زنــان بــه محــض دســتگیری بــه میهــن خــود بازگردانــده‬
‫می‌شــوند و بــه شــرایطی کــه از آن‌هــا بهره‌کشــی شــده کمتــر توجــه می‌شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۲۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -۲‬مجــازات ناچیــز بــرای قاچاق‌بــران‪ :‬مجازات‌هــای درنظــر گرفتــه شــده بــرای قاچاق‌بــران‬
‫انســان در مقایســه بــا قاچاق‌بــران مــواد مخــدر ناچیــز اســت‪ .‬بیشــترین مجــازات فــروش‬
‫یــک انســان بـرای اســتفاده از او در کاری اجبــاری در آمریــکا ده ســال اســت؛ در حالــی کــه‬
‫مجــازات فــروش ده گ ـرام ‪ LSD‬و یــا پخــش یــک کیلــو هروییــن‪ ،‬حبــس ابــد اســت‪.‬‬
‫‪ -۳‬فقــدان قانــون قاچــاق‪ :‬بســیاری از کشــورها از جملــه ایاالت‌متحــده قانونــی بــرای مبــارزه‬
‫بــا قاچــاق زنــان ندارنــد و ب ـرای رســیدگی بــه آن از دیگــر قوانیــن اســتفاده می‌نماینــد‪ .‬ایــن‬
‫موضــوع ســبب می‌شــود کــه بتــوان بـرای یــک اقــدام چنــد اتهــام و چنــد مجــازات متصــور‬
‫شــد؛ طرفــداران تصویــب قانونــی مشــخص ب ـرای قاچــاق زنــان معتقدنــد اســتناد بــه قوانیــن‬
‫متعــدد ب ـرای رســیدگی بــه پدیــده قاچــاق دشــوار اســت‪ .‬در عــوض تصویــب و اســتناد بــه‬
‫قانــون قاچــاق زنــان‪ ،‬کارآیــی څارنــوال را در رســیدگی بــه دوســیه بســیار بــاال می‌بــرد‪.‬‬
‫اقدامات کشورهای مبدأ و مقصد‪:‬‬
‫در ایــن راه ایــن کشــورها ســعی می‌نماینــد کــه بــه اقدامــات همه‌جانبــه بـرای جلوگیــری از قاچــاق‬
‫انســان دســت بزننــد؛ چـرا کــه ضمــن نقــض فاحــش حقــوق بشــر در جریــان ارســال آن‌هــا از مبــدأ بــه‬
‫مقصــد و مرگ‌ومیــر و تجــاوز بــه ایــن افـراد‪ ،‬مشــکالت عدیــده‌ای را هــم بـرای کشــوهای مقصــد بــه‬
‫وجــود می‌آورنــد‪ .‬اقدامــات دولــت هالنــد در ایــن ارتبــاط بــه قـرار زیــر اســت‪:‬‬
‫‪1 .‬نبرد علیه قاچاق انسان با کمک پولیس‪.‬‬
‫‪ 2 .‬کنترول مهاجرت به داخل کشورها‪.‬‬
‫‪3 .‬تشخیص بین مهاجرت اجباری و سیاسی و مهاجران تروریست‪.‬‬
‫‪4 .‬بررسی قاچاق انسان و پناهجویان واقعی‪.‬‬
‫‪5 .‬بررسی رابطه بین جرایم سازمان‌یافته و تروریزم‪.‬‬
‫‪6 .‬نحــوه ورود مهاج ـران قاچــاق و پناهجویــان بــه داخــل کشــور و شناســایی سرچشــمه‌های‬
‫قاچــاق آنــان (‪.)۲۰۰۸ ،starimg‬‬
 ‫ناسنا قاچاق ‪،‬موس لصف ‪۲۸۹‬‬

‫نتیجه‌گیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫یکـی از پدیـده هایـی کـه به عنـوان معضل اقتصـادی و اجتماعی و حتـی امنیتی امـروزه در جوامع‬
‫مختلـف مطرح اسـت پدیده قاچاق انسـان می باشـد امروزه از جرم قاچاق انسـان به "بـرده داری نوین"‬
‫یـاد می شـود کـه در عصـر کنونی با وجود پیشـرفت های خیره کننـده علمی در تمام عرصه ها متاسـفانه‬
‫هنوز شـاهد بردگی در جهان هسـتیم قاچاق انسـان به این دلیل از شـیوه های معاصر برده داری دانسـته‬
‫شـده اسـت کـه قاچـاق انسـان قربانیـان را بـا اختطـاف و تهدیـد و اجبـار و یـا وعده هـای فریبنـده در‬
‫مـورد یافتـن شـغل مناسـب و درآمـد سرشـار بـه دام انداختـه و سـپس آنـان را چـون بـردگان و اسـیران‬
‫قـرون گذشـته در کشـتی های بـاری پنهان نموده و با وضعیت اسـف باری به کشـور هـای مقصد منتقل‬
‫می کننـد‪ .‬بعـد از ورود بـه کشـور مقصـد قربانیـان اغفال شـده بخصوص زنـان و دختـران ناچارند برای‬
‫سـال ها تـن فروشـی نموده تـا بدهی که بر اسـاس قرارداد منعقـده با قاچاق بـران را پرداخـت نمایند‪.‬که‬
‫حتی بعضی از اطفال به عنوان سـرباز در مناقشـات مسـلحانه اسـتفاده می گردند که این شـیئه در افریقا‬
‫بیـش از نقاط دیگـر جهان رایج می باشـد‪.‬‬
‫افغانســتان نیــز از جملــه کشــورهای مبــدأ راه عبــور و مقصــد بـرای مــردان زنــان و اطفالی می باشــد‬
‫کــه در معــرض قاچــاق انســان بــه منظــور کار اجبــاری بهره کشــی جنســی قــرار گرفته انــد‪ .‬تعــداد‬
‫قضایــای داخلــی قاچــاق انســان نســبت بــه قضایــای فراتــر از ســرحدات کشــور‪ ،‬بیشــتر می باشــد‪.‬‬
‫بســیاری از قربانیــان قاچــاق انســان اطفال انــد ســوی دیگــر‪ ،‬همــان طــور کــه در ایــن فصــل تذکــر‬
‫داده شــد‪ ،‬افغانســتان عضــو کنوانســیون پالرمــو بــوده و پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق انســان را نیــز‬
‫امضــاء نمــوده اســت؛ بنابرایــن بــه منظــور مبــارزه مؤثــر بــا ایــن پدیــده و متعهــد مانــدن بــه تعهــدات‬
‫بین‌المللــی خویــش‪ ،‬در قوانیــن افغانســتان نیــز قاچــاق انســان را جــرم دانســته و بــرای فاعلیــن آن‬
‫مجــازات در نظــر گرفتــه اســت‪.‬‬
 ‫فصل چهارم‬

‫قاچاق مهاجران‬
 ‫مقدمه‬

‫جـرم قاچـاق مهاجـران بـه عنـوان یکـی از مهم تریـن جرایـم سـازمان‌یافته بین‌المللـی اسـت‪ ،‬از جملـه‬
‫پدیده هـای اسـت که همگام با جهانی شـدن و پیشـرفت تکنالوژِی جامعه جهانـی را در معرض تهدید‬
‫قـرار داده و واکنش هـای مختلـف جهانی‪ ،‬منطقه و داخلی را در پی داشـته اسـت‪ .‬که امروزه در سـطح‬
‫جهانـی گسـترش پیـدا کـرده و در حـال حاضـر‪ ،‬هزارها انسـان‪ ،‬اسـیر دسـت قاچاق‌بران انسـان بـوده و‬
‫بـا حیثیـت و کرامـت آن‌هـا بـازی شـده و در راه‌هـای صعب‌العبـور سـرحدات کشـورها و یـا خانه‌های‬
‫تیمـی قاچاق‌بـران بـه سـر می‌برنـد؛ ایـن در حالی اسـت که اگـر بخت بـا آن‌ها یار شـود و زنـده بمانند‬
‫در چنیـن سرنوشـتی‌اند و اال ممکـن اسـت روزانـه ده‌هـا نفـر در هنـگام عبـور از دریاهـا غـرق شـوند؛‬
‫ماننـد آن طفـل سـوری کـه گـزارش آن در رسـانه‌ها خبرسـاز شـد‪ .‬عمـق فاجعـه قاچـاق مهاجـران بـه‬
‫حـدی اسـت که از همین کشـور ما افغانسـتان‪ ،‬به دلیل مشـکالت موجـود داخلی‪ ،‬کمتر خانـواده‌ای را‬
‫می‌تـوان یافـت کـه یـک یا چند عضـو آن‌هـا در مهاجرت نباشـد‪ .‬دالیـل و قراین معتبر نشـان می‌دهد‬
‫کـه گروه‌هـای جنایـی سـازمان‌یافته بین‌المللی بیش از گذشـته بـه قاچاق مهاجران اشـتغال دارنـد؛ برای‬
‫نمونـه در جـوالی ‪ ۲۰۰۰‬پولیـس هالند یک گروه سـازمان‌یافته جرمی را تعقیب و اعضـای اصلی آن را‬
‫کـه ‪ ۵۴‬ایرانـی‪ ۳ ،‬عراقـی و یـک الجزایری بودند گرفتار نموده و ‪ ۲۶۵‬پاسـپورت و سـایر اسـناد تزویری‬
‫را کشـف و ضبـط کـرد؛ اعضـای همیـن گـروه دارای ویـزه کشـورهای اروپائـی بودند کـه به‌راحتی در‬
‫کشـورهای اتحادیـه اروپـا امـکان تـردد را بـرای افـراد موردنظـر فراهـم می‌کردنـد؛ در نمونـه دوم‪۵۸ ،‬‬
‫مهاجـر غیـر قانونـی چینـی بودنـد کـه تابسـتان سـال ‪ ۲۰۰۰‬در صـدد بوده‌انـد از کانـال انگلیـس عبـور‬
‫کننـد‪ ،‬لیکـن در اثـر بدشانسـی در پشـت موتـر الری که حامـل آن‌ها بـود‪ ،‬خفه شـده بودند‪.‬‬
 ‫‪ ۲۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫از دهــه ‪ ۱۹۸۰‬قاچاق‌ب ـران چینــی ده‌هــا ه ـزار مهاجــر غیــر قانونــی را بــه ایــاالت متحــده قاچــاق‬
‫کرده‌انــد‪ .‬بیشــتر ایــن مهاج ـران در رســتورانت‌ها و شــیرینی‌پزی‌ها بــه کار اشــتغال دارنــد کــه قاچــاق‬
‫آنــان و کاریابــی ب ـرای هــر یــک از آنــان تــا ‪ ۴۵۰۰۰‬دالــر بالــغ می‌شــود‪ .‬وضعیــت کســانی کــه در‬
‫صــدد فــرار از مشــکالت اقتصــادی و بعضــاً سیاســی موجــود در کشــور خــود هســتند‪ ،‬بــه گونــه‬
‫قابل‌توجهــی افزایــش می‌یابــد‪ ،‬بــه طــوری کــه فقــط تکــت رفــت آنــان بیــن ‪ ۲۰۰۰‬تــا ‪ ۵۰۰۰‬دالــر در‬
‫نوســان اســت‪ .‬اغلــب تمــام خانواده‌هــا دارایــی خــود را جمــع کــرده و بـرای هزینــه ســفر فــرد مهاجــر‬
‫می‌پردازنــد‪ .‬آنــان نیــز بــه ممالــک مــورد عالقــه و خیالــی خــود عزیمــت می‌کننــد و هیــچ کــدام‬
‫اطــاع ندارنــد کــه چــه سرنوشــتی در انتظــار آن‌هــا اســت‪ .‬خیلــی اوقــات ب ـرای مهاج ـران به‌طــور‬
‫ناخواســته در گروه‌هــای جنایــی کاریابــی می‌شــود‪ .‬برخــی اوقــات آن‌هــا بــه میــل خــود وارد ایــن‬
‫گروه‌هــا می‌شــوند‪ ،‬ولــی غالــب اوقــات آن‌هــا بــه غالمــی گرفتــه می‌شــوند و ســر از شــبکه‌های‬
‫زیرزمینــی و شــرکت‌های مشــکوک درمی‌آورنــد کــه شـرایط کار‪ ،‬بســیار رقت‌انگیــز و اجــرت‪ ،‬بســیار‬
‫ناچیــز اســت‪ .‬مهاجـران اغلــب متحمــل شــکنجه‌های روحــی و جســمی شــدید می‌شــوند‪ ،‬بـی‌آن کــه‬
‫هیــچ گونــه مرجعــی بـرای دادخواهــی در دســترس داشــته باشــند‪ .‬تخمیــن زده می‌شــود کــه امــروزه در‬
‫ســطح جهــان‪ ،‬حــدود ‪ ۲۰۰‬میلیــون مهاجــر در دســتان قاچاق‌ب ـران اســیرند‪.‬‬
‫چنیــن فجایــع تأســف‌باری موجــب شــد کــه جامعــه بین‌الملــل در صــدد جلوگیــری و مبــارزه‬
‫بــا ایــن پدیــده جنایــی برآیــد و در ایــن راســتا بــه تنظیــم و تدویــن یــک ســند بین‌المللــی همــت‬
‫گمــارد؛ لــذا پروتوکــول علیــه قاچــاق مهاجـران از طــرق زمینــی‪ ،‬دریایــی و هوائــی‪ ،‬بــه عنــوان مکمــل‬
‫کنوانســیون ملــل متحــد علیــه جنایــات ســازمان‌یافته بین‌المللــی تدویــن گردیــد کــه مبنــا و مســتند ایــن‬
‫عنــوان جنایــی بــه شــمار مـی‌رود‪.‬‬
‫در گذشـته ذکـر شـد کـه افغانسـتان در تاریـخ ‪ ۲‬فبـروری ‪ ۲۰۱۷‬بـه پروتوکـول مبـارزه بـا قاچـاق‬
‫مهاجـران پیوسـته اسـت و بنابرایـن‪ ،‬اجـرای مفـاد پروتوکـول یاد شـده بر کشـور مـا الزامی می‌باشـد‪ .‬با‬
‫توجـه بـه این ابعـاد ملی و بین‌المللـی قاچاق مهاجران بـوده که قانون‌گذار افغانسـتان‪ ،‬قاچـاق مهاجران‬
‫را در ماده ‪ ۵۲۱‬کود جزا‪ ،‬جرم دانسـته اسـت‪ .‬قاچاق مهاجران در اکثر کشـورهای جهان معضلی اسـت‬
‫کـه نظـم و امـن عامـه را برهـم زده و همـواره زندگـی افـراد جامعـه را در مخاطـره قـرار داده اسـت‪ .‬این‬
‫جـرم در کشـورهایی کـه در آن حاکمیـت قانون‪ ،‬ضعیف بوده و جوامع بشـری در فقـر اقتصادی‪ ،‬عدم‬
‫آگاهـی از قانـون‪ ،‬پائین بودن سـطح تعلیم و تحصیل‪ ،‬بیکاری‪ ،‬فسـاد اداری و غیره به سـر می‌برند‪ ،‬رو‬
‫بـه افزایـش اسـت کـه متأسـفانه یکی از این کشـورها کشـور عزیز ما افغانسـتان اسـت که سـاالنه صدها‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۲۹۵‬‬

‫تـن از هم‌وطنـان عزیـز مـا در چنـگال هـم چو مجرمیـن بی‌رحم قـرار می‌گیرنـد‪ .‬این مجرمین با بسـیار‬
‫قسـاوت و بی‌رحمـی افـراد و اشـخاص را مـورد تعـدی و تجاوز قـرار داده و به اشـکال گوناگـون مورد‬
‫بهره‌بـرداری قـرار می‌دهنـد و از ایـن راه مبالـغ هنگفـت را بـه دسـت می‌آورند‪.‬‬
‫جــرم قاچــاق انســان و مهاجـران در طــول تاریــخ در همــه جوامــع ملــل کم‌وبیــش وجــود داشــت؛‬
‫ولــی در قــرن ‪ ۲۱‬میــادی زمانــی کــه تنش‌هــا و اختالفــات داخلــی کشــورها باعــث ناامنــی‪ ،‬جنــگ‪،‬‬
‫قتــل و قتــال‪ ،‬از بیــن رفتــن نظــام اقتصــادی‪ ،‬فرهنگــی و سیاســی شــد بــه اوج رســید‪ .‬اکثــر اتبــاع‬
‫کشــورهایی کــه بــه هــم چــو مشــکالت مواجه‌انــد غــرض بقــای زندگــی و ام ـرار معیشــت بــه ذرایــع‬
‫ممکنــه از راه‌هــای متعــارف و غیرمتعــارف اقــدام بــه مهاجــرت می‌نماینــد کــه زمینــه خوبــی ب ـرای‬
‫قاچــاق انســان و مهاجـران مهیــا گردیــده تــا افـراد و اشــخاص حتــی بــا دادن پول‌هــای گـزاف بــا میــل‬
‫و رضایــت خویــش جــان شــیرین خویــش را بــه آنــان تســلیم نمــوده و از طــرف آنــان (مرتکبیــن)‬
‫مــورد بهره‌بــرداری غیــر قانونــی قــرار می‌گیرنــد‪.‬‬
‫دولــت افغانســتان بــه منظــور جلوگیــری از ارتــکاب ایــن جــرم خطرنــاک و مهلــک در ســال ‪۱۳۸۷‬‬
‫قانونــی را بــه نــام قانــون «مبــارزه علیــه اختطــاف و قاچــاق انســان» در ‪ ۴‬فصــل و ‪ ۲۳‬مــاده طــی فرمــان‬
‫شــماره ‪ ۵۲‬دولــت‪ ،‬نافــذ ســاخت و مــواد ‪ ۳۵۶‬و ‪ ۴۱۸‬الــی ‪ ۴۲۳‬قانــون جـزا را ملغــا قـرار داده کــه تــا‬
‫حــدی در جلوگیــری از جرایــم متذکــره مؤثــر واقــع شــد‪ .‬بعدهــا در طــول ســال‌های ‪ ۱۳۹۳‬الــی ‪۱۳۹۶‬‬
‫زمانــی کــه تعــداد زیــادی از هم‌وطنــان مــا پــا بــه مهاجــرت گذاشــتند کــه تقریب ـاً حداکثــر مهاج ـران‬
‫تمــام کشــورها را تشــکیل می‌دادنــد و از ســویی هــم فشــارهای داخلــی و خارجــی بــر دولت افغانســتان‬
‫افزایــش یافــت‪ ،‬کــود جـزا بــه اســاس فرمــان (‪ )۲۵۶‬مــورخ ‪ ۱۳۹۵ /۱۲/۱۲‬از طــرف دولــت افغانســتان‪،‬‬
‫تصویــب و در جریــد رســمی نشــر و نافــذ گردیــد کــه جــرم متذکــره در کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم و‬
‫فصــل چهــارم‪ ،‬مــورد بحــث قـرار گرفتــه اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۲۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث اول مفاهیم‬

‫ایــن مبحــث‪ ،‬مفهــوم مهاجــر‪ ،‬انــواع و اقســام آن و مفهــوم جــرم قاچــاق مهاجـران را در کــود جـزا و‬
‫اســناد بین‌المللــی بررســی می‌کنــد‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬قاچاق مهاجران‬

‫بـرای مهاجــرت تعریفــی جامــع وجــود نــدارد؛ ولــی ابتدایی‌تریــن نــوع آن را می‌تــوان مهاجــرت‬
‫مردمــان قریــه بــه شــهرها دانســت کــه بــه مــرور زمــان اشــکال متنوع‌تــری بــه خــود گرفتــه اســت؛‬
‫اگرچــه مهاجــرت بشــر ب ـرای مــدت ه ـزاران ســال وجــود داشــته و دارد‪ ،‬امــا مهاجــرت در مفهــوم‬
‫مــدرن‪ ،‬حرکــت و کــوچ اف ـراد از یــک ملیــت کشــور بــه کشــور دیگــر کــه در آنجــا تبعــه نیســتند‪،‬‬
‫محســوب می‌شــود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬مهاجر‬

‫تعریفــی پذیرفته‌شــده و جامــع بـرای مهاجــرت وجــود نــدارد‪ .‬تعریف‌هــا در ایــن مــورد اغلــب مبهــم‪،‬‬
‫بحث‌انگیــز یــا متناقــض اســت و ایــن ریشــه در ایــن حقیقــت دارد کــه اســتفاده از کلمــه «مهاجــرت»‬
‫از کشــوری بــه کشــوری دیگــر و یــا حتــی در درون یــک کشــور نیــز متفــاوت اســت‪ .‬مهاجــرت‬
‫در لغــت‪ ،‬کــوچ اجبــاری یــا داوطلبانــه از ســرزمین اصلــی خــود بــه کشــور دیگــر اســت؛ بــه علــل‬
‫اقتصــادی‪ ،‬سیاســی یــا علــل دیگــر و «مهاجــر» بــه کســانی اطــاق می‌شــود کــه در نتیجــه مالحظــات‬
‫سیاســی‪ ،‬نــژادی‪ ،‬مذهبــی‪ ،‬جمعیتــی یــا معیشــتی‪ ،‬کشــور خــود را تــرک و بــه کشــور دیگــری کــه در‬
‫آن اجــازه اقامــت یافتــه مهاجــرت می‌کنــد و قصــد دارد ب ـرای مــدت طوالنــی در آن کشــور بمانــد‬
‫(شــریفی‪)۳۸ :۱۳۹۳ ،‬؛ بــا ایــن حــال‪ ،‬مهاجــرت را می‌تــوان مجموعــۀ از مراحــل بــا ابعــاد مختلــف‬
‫دانســت کــه بــه عبــور از ســرحدات سیاســی کشــور‪ ،‬بــه صــورت فــردی‪ ،‬خانوادگــی و گروهــی اشــاره‬
‫دارد؛ بــه طــوری کــه ایــن حــرکات بــه اقامــت آن‌هــا در موقعیــت جدیــد جغرافیایــی بینجامــد‪ .‬اورت‬
‫لــی‪ ،‬مهاجــرت را تغییــر دایمــی یــا نیمه‌دایمــی مســکن بــدون هیــچ محدودیتــی در مــورد فاصلــه‬
‫حرکــت و ماهیــت اختیــاری یــا اجبــاری مهاجــرت و همچنیــن‪ ،‬بــدون هیــچ تمایــزی بیــن مهاجــرت‬
‫داخلــی و خارجــی می‌دانــد‪ .‬تعریــف دیگــری کــه از مهاجــرت وجــود دارد و مهاجــرت بین‌المللــی‬
‫را از مهاجــرت داخلــی جــدا می‌کنــد‪ ،‬عبــارت از تغییــر محــل اقامــت‪ ،‬ضمــن عبــور از ســرحدات‬
‫سیاســی ب ـرای مدتــی بیــش از یــک ســال اســت (وحیــدی‪.)11 :1364 ،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۲۹۷‬‬

‫الف‪ -‬مهاجرت از دید اقتصاددانان‬

‫اصطــاح «مهاجــرت» در قــرن ‪ ۱۷‬بــا اشــاره بــه جنبش‌هــای جمعیتــی غیرجنگــی بیــن کشــورهای در‬
‫حــال ظهــور‪ ،‬ابــداع شــده اســت‪ .‬وقتــی مــردم هنــگام مهاجــرت از ســرحدات ملــی عبــور می‌کننــد‪،‬‬
‫از منظــر کشــوری کــه وارد می‌شــوند‪ ،‬مهاجــر محســوب می‌شــوند؛ در واقــع مهاجــرت‪ ،‬حرکــت‬
‫بین‌المللــی مــردم بــه کشــور دیگــری اســت کــه در آن کشــور بومــی نیســتند و یــا در آنجــا تابعیــت‬
‫ندارنــد تــا بتواننــد در آن کشــور ســکونت قانونــی داشــته باشــند‪ .‬مهاجــرت می‌توانــد بــا هــدف‬
‫اقامــت دائــم یــا موقــت باشــد‪ .‬در مــورد تأثی ـرات اقتصــادی مهاجــرت‪ ،‬تحقیقــات نشــان می‌دهــد‬
‫کــه مهاجــرت بـرای کشــورهای پذیرنــده و ارســال‌کننده مفیــد اســت‪ .‬تحقیقــات بــا اســتثنائات انــدک‬
‫نشــان می‌دهــد کــه مهاجــرت به‌طــور متوســط تأثیــرات اقتصــادی مثبتــی بــر افــراد محلــی دارد‬
‫(شــریفی‪.)۳۸ :۱۳۹۳ ،‬‬
‫مطالعات نشان می‌دهد که رفع موانع مهاجرت می‌تواند تأثیرات عمیقی بر تولید ناخالص داخلی‬
‫جهان داشته باشد اقتصاددانان توسعه معتقدند که کاهش موانع تحرک نیروی کار بین کشورهای‬
‫درحال‌توسعه و کشورهای توسعه‌یافته یکی از کارآمدترین وسایل کاهش فقر خواهد بود‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان و اسناد بین‌المللی‬

‫در ایــن جــزء روی مفهــوم قاچــاق مهاجـران در کــود جـزا و اســناد بین‌المللــی‪ ،‬شــامل کنوانســیون‌ها‬
‫و پروتوکول‌هــا بحــث خواهــد شــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان‬

‫در این بحث قاچاق مهاجران را در کود جزا مورد بررسی قرار می‌گیرد‪.‬‬

‫‪ -1‬مفهوم جرم قاچاق مهاجران در کود جزا‬

‫کــود ج ـزای افغانســتان در مــورد قاچــاق مهاج ـران چنیــن بیــان م ـی‌دارد‪ :‬فراهــم نمــودن زمینــه ورود‬
‫غیــر قانونــی ب ـرای تبعــه دولــت خارجــی یــا شــخص بــدون تابعیــت بــه کشــوری یــا فراهــم نمــودن‬
‫زمینــه خــروج بـرای تبعــه کشــور یــا شــخص بــدون تابعیــت یــا تبعــه دولــت خارجــی از افغانســتان بــه‬
‫کشــور دیگــر‪ ،‬بــدون اســناد مســافرت یــا بــا اســناد تزویــر شــد مســافرت بــه منظــور دریافــت پــول یــا‬
‫منفعــت‪ ،‬جــرم قاچــاق مهاج ـران شــناخته شــده‪ ،‬مرتکــب مطابــق احــکام کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪،‬‬
‫فصــل چهــارم کــود ج ـزا‪ ،‬مجــازات می‌شــود (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،521‬فقــره ‪ .)۲ ،۱‬‬
 ‫‪ ۲۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــه مقصــد ایــن مــاده «ســند شناســایی یــا مســافرت تزویــر شــده» عبــارت اســت از هــر ســند‬
‫شناســایی یــا مســافرت کــه بــه صــورت تزویــری ســاخته شــده یــا در آن تغییــر وارد شــده اســت یــا بــا‬
‫توســل بــه اظهــارات نادرســت یــا فســاد یــا اکـراه یــا هــر طریــق غیرقانونــی دیگــری بــه دســت آمــده‬
‫باشــد یــا شــخصی غیــر از صاحــب قانونــی آن از اســناد متذکــره اســتفاده کــرده باشــد‪.‬‬

‫ب‪ -‬قاچاق مهاجران در اسناد بین‌المللی‬

‫در ایــن بحــث قاچــاق مهاجـران در اســناد بین‌المللــی‪ ،‬شــامل پروتوکــول الحاقــی کنوانســیون پالرمــو و‬
‫موافقت‌نامه‌هــای دیگــر‪ ،‬بررســی می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ -1‬جرم قاچاق مهاجران در پروتوکول الحاقی به کنوانسیون پالرمو‬

‫طـوری کـه در نوشـته‌های بـاال تذکـر بـه عمل آمد قاچـاق انسـان تنها یـک جنایت بین‌المللی نیسـت؛‬
‫بلکـه تجـاوز بـه حقـوق بشـر و نوعـی غالمـی (بردگی) اسـت کـه گروه‌هـای جنایـت کار سـازمان‌یافته‬
‫بین‌المللـی بـا هـدف منفعـت مالـی اکثـرا ً بـه وسـیله‌های نقلـی هوائـی‪ ،‬زمینـی و دریایی از کشـورهای‬
‫عقب‌مانده به کشـورهای اروپایی‪ ،‬آمریکایی شـمالی‪ ،‬اسـترالیا و کانادا در حال‪ ،‬انجام می‌یابد‪ .‬قاچاق‬
‫مهاجریـن بعـد از جنـگ جهانـی دوم شـروع شـده و تا حـال ادامه دارد‪ .‬چنیـن فجایع تأسـف‌باری که‬
‫سـال‌ها اتفـاق می‌افتـاد موجـب شـد جامعـه بین‌المللـی در صـدد جلوگیـری و مبـارزه با پدیـده جنایی‬
‫قاچـاق مهاجریـن برآیـد و در ایـن راسـتا بـه تنظیـم و تدوین یک سـند بین‌المللـی همت گمـارد و لذا‬
‫«پروتوکـول علیـه قاچـاق مهاجران از طریـق زمینی‪ ،‬دریایی و هوائی مکمل کنوانسـیون ملل متحد علیه‬
‫جنایـت سـازمان‌یافته بین‌المللـی» تدویـن شـد و مبـدأ و اسـاس مسـتند مبـارزه بـا جنایت سـازمان‌یافته‬
‫بین‌المللـی قاچـاق مهاجران گردیـد (فاروقـی‪.)۸۹ :۱۳۹۳ ،‬‬
‫در مــاده ‪ 6‬ایــن پروتوکــول‪ ،‬جــرم قاچــاق مهاجــران تعریــف شــده اســت و ارتــکاب اعمــال‬
‫عمــدی ذیــل ب ـرای تحصیــل مســتقیم یــا غیرمســتقیم منفعتــی مالــی یــا نفــع مــادی دیگــری‪ ،‬جــرم‬
‫قاچــاق مهاج ـران تلقــی شــده اســت‪:‬‬
‫‪ -‬تهیه یک سند هویت یا مسافرت تقلبی؛‬
‫‪ -‬تحصیل‪ ،‬تدارک یا تصرف چنین سند؛‬
‫‪ -‬قادرکــردن شــخصی کــه تابــع یــا ســاکن دایمــی کشــوری نیســت‪ ،‬بــه خاطــر مانــدن در آن‬
‫کشــور بــدون رعایــت شـرایط ضــروری قانونــی آن کشــور بــا اســتفاده از وســایل مذکــور در‬
‫بنــد الــف یــا هــر وســیله غیرقانونــی دیگــر (پروتوکــول الحاقــی کنوانســیون پالرمــو‪.)۲۰۰۰ :‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۲۹۹‬‬

‫‪ -۲‬پروتوکول مبارزه با قاچاق مهاجران از خشکی‪ ،‬دریا و هوا‬

‫کشــورهای طــرف ایــن پروتوکــول‪ ،‬بــا اعــام اینکــه اقــدام مؤثــر بـرای جلوگیــری و مبــارزه بــا قاچــاق‬
‫مهاج ـران از مســیر خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا نیازمنــد نگــرش فراگیــر بین‌المللــی‪ ،‬از جملــه همــکاری‪،‬‬
‫مبادلــه اطالعــات و ســایر اقدامــات مناســب‪ ،‬از جملــه تدابیــر اجتماعــی‪ ،‬اقتصــادی‪ ،‬در ســطوح ملی‪،‬‬
‫منطقــوی و بین‌المللــی اســت‪ ،‬در ‪ ۲۲‬دســامبر ‪ ۱۹۹۹‬در مجمــع عمومــی بــه کشــورهای عضــو و نظــام‬
‫ملــل متحــد تأکیــد کــرد بــا یــادآوری قطعنامــه (‪ )۲۱۲‬همــکاری بین‌المللــی را در حــوزه مهاجــرت‬
‫بین‌المللــی و توســعه ب ـرای رســیدگی بــه دالیــل ریشــه مهاجــرت‪ ،‬بــه خصــوص آن‌هــا کــه بــه فقــر‬
‫مربــوط اســت‪ ،‬تقویــت کننــد و مزایــای مهاجــرت بین‌المللــی را بــه افـراد مربوطــه بــه حداکثــر برســانند‬
‫و ســازوکارهای بیــن منطقــه و زیــر منطقــه را‪ ،‬در صــورت لــزوم‪ ،‬ب ـرای ادامــه رســیدگی بــه مســئله‬
‫مهاجــرت و توســعه تشــویق کننــد‪ ،‬بــا اعتقــاد بــه ضــرورت رفتــار انســانی بــا مهاج ـران و حمایــت‬
‫کامــل از حقــوق آنــان‪ ،‬بــا در نظــر گرفتــن ایــن واقعیــت کــه بــا وجــود اقدامــات انجــام شــده در ســایر‬
‫مجامــع بین‌المللــی‪ ،‬اســناد و مصوبــات جهانــی وجــود نــدارد کــه بــه همــه ابعــاد و جنبه‌هــای قاچــاق‬
‫مهاجـران و ســایر مســائل مربــوط بــه آن رســیدگی کنــد‪.‬‬
‫بـا نگرانـی از افزایش چشـم گیر فعالیت‌هـای گروه‌های جنایتکار سـازمان‌یافته در قاچـاق مهاجران‬
‫و سـایر فعالیت‌هـای جنایـی مربوطـه تعیین‌شـده در ایـن پروتوکـول کـه آسـیب فراوانـی به کشـورهای‬
‫مربوطـه وارد می‌کنـد‪ ،‬همچنیـن بـا ابـراز نگرانـی از اینکـه قاچـاق مهاجـران می‌تواند زندگی یـا امنیت‬
‫آنـان را بـه خطـر اندازد‪ ۹( ،‬دسـامبر ‪ )۱۹۹۸‬مجمع عمومی تصمیم گرفـت یک کمیته خاص بین‌المللی‬
‫نامحـدود بـا یـادآوری قطعنامـه ‪ ۱۱۱‬بـه منظـور تدوین یک کنوانسـیون بین‌المللـی فراگیر علیـه جرایم‬
‫سـازمان‌یافته فراملیتـی و بحـث دربـاره تدویـن‪ ،‬از جمله یک سـند بین‌المللی برای برخورد و رسـیدگی‬
‫بـه قاچـاق و حمل‌ونقـل غیرقانونـی مهاجـران‪ ،‬از جملـه از مسـیر دریـا‪ ،‬ایجاد کنـد‪ ،‬با اعتقاد بـه اینکه‬
‫تکمیـل کـردن کنوانسـیون علیه جرایم سـازمان‌یافته فراملیتی سـازمان ملل متحد با یک سـند بین‌المللی‬
‫علیـه قاچـاق مهاجـران از طریـق خشـکه‪ ،‬دریـا و هـوا در امـر جلوگیـری و مبـارزه بـا این جرایـم مفید‬
‫خواهـد بـود‪ ،‬درباره مـوارد زیر به توافق رسـیده اسـت‪:‬‬
‫بخش اول‪ :‬در این بخش کلیات‪ ،‬مفاهیم و اصطالحات مورد بحث قرار می‌گیرد‪.‬‬
‫ماده اول ‪ :‬ارتباط با کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی‪.‬‬
‫‪1 .‬ایــن پروتوکــول کنوانســیون ســازمان ملــل متحــد علیــه جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی را‬
‫تکمیــل می‌کنــد و بایــد هم ـراه بــا کنوانســیون فــوق تعبیــر و تفســیر شــود‪.‬‬
 ‫‪ ۳۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪2 .‬مفــاد کنوانســیون فــوق‪ ،‬بــا انجــام تغییـرات الزم‪ ،‬بایــد در ایــن پروتوکــول اعمــال شــود‪ ،‬مگــر‬
‫اینکــه در اینجــا بــه گونــه دیگــری پیش‌بینــی شــود‪.‬‬
‫‪3 .‬خالف‌هــای ثابت‌شــده مطابــق بــا مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول بایــد خــاف ثابــت شــده و بــر‬
‫اســاس کنوانســیون بــه شــمار آورده شــوند‪.‬‬
‫مــاده دوم‪ :‬هــدف ایــن پروتوکــول جلوگیــری و مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران و همچنیــن ترویــج‬
‫و حمایــت از همــکاری بین‌المللــی کشــورهای طــرف بــه ایــن منظــور و حفــظ حقــوق مهاجــران‬
‫قاچاق‌شــده اســت‪.‬‬
‫مــاده ســوم‪ :‬اصطالحــات استفاده‌شــده بــرای مقاصــد ایــن پروتوکــول‪ :‬در ایــن اینجــا‬
‫اصطالحاتــی کــه در ایــن پروتوکــول بحــث شــده اســت مــورد بررســی قــرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫الــف‪ -‬قاچــاق مهاجـران یعنــی فراهــم کــردن امــکان ورود غیــر قانونــی شــخصی بــه یــک کشــور‬
‫طــرف کــه آن شــخص تبعــه یــا مقیــم دائــم آن کشــور نیســت به منظــور کســب مســتقیم یا غیرمســتقیم‬
‫ســود مالــی یــا ســود مــادی دیگــر‪.‬‬
‫ب‪ -‬ورود غیــر قانونــی یعنــی عبــور از ســرحدات بــدون رعایــت شـرایط مقتضیــات ضــروری ورود‬
‫قانونــی بــه کشــور مقصد‬
‫ج‪ -‬سند تقلبی شناسایی یا مسافرت یعنی هر سند شناسایی یا مسافرتی که‪:‬‬
‫‪1 .‬بــه وســیله شــخصی غیــر از یــک شــخص یــا ســازمانی کــه قانون ـاً مجــاز بــه ســاختن یــا‬
‫صــدور ســند مســافرت یــا شناســایی از جانــب یــک کشــور اســت بــه صــورت تقلبــی ســاخته‬
‫شــده یــا در آن تغییــر داده شــده اســت‪.‬‬
‫‪2 .‬بــه گونــه نادرســت صــادر شــده یــا از طریــق قلــب واقعیــت یــا اظهــارات دروغیــن‪ ،‬فســاد یــا‬
‫اجبــار و اکـراه یــا از هــر طریــق غیرقانونــی دیگــری بــه دســت آمــده باشــد‪.‬‬
‫‪3 .‬شخصی غیر از صاحب قانونی آن از آن استفاده می‌کند‪.‬‬
‫‪ 4 .‬کشــتی یعنــی هــر نــوع وســیله ســفر در آب‪ ،‬از جملــه‌ورکرافت‌هایــی کــه در آب‌هــای‬
‫کم‌عمــق حرکــت می‌کننــد و طیاره‌هایــی کــه می‌تواننــد روی آب فــرود آمــده و از روی آب‬
‫بــه پــرواز درآینــد کــه از آن‌هــا بــه عنــوان وســیله حمل‌ونقــل در روی آب اســتفاده می‌شــود‬
‫یــا امــکان اســتفاده وجــود دارد‪ ،‬بــه اســتثنای کشــتی جنگــی‪ ،‬کشــتی‌های کمک‌رســان‬
‫نیــروی دریایــی یــا کشــتی‌های دیگــر متعلــق بــه دولــت یــا مــورد اســتفاده دولــت و در حــال‬
‫حاضــر فقــط در خدمــت هدف‌هــای غیــر تجــاری دولــت اســت‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۰۱‬‬

‫مــاده چهــارم‪ :‬شــمول اســتعمال‪ :‬ایــن پروتوکــول شــامل مســائل مربــوط بــه جلوگیــری‪ ،‬تحقیــق‬
‫و تعقیــب جرایــم تعییــن شــده اســت‪ .‬بــر اســاس مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول‪ ،‬جایی کــه جرایــم و تخلفات‬
‫از نظــر ماهیــت‪ ،‬بین‌المللــی و مربــوط بــه یــک گــروه جنایــی ســازمان‌یافته اســت و همچنیــن بــه‬
‫حمایــت از حقــوق اشــخاصی کــه هــدف و قربانــی چنیــن خالف‌هــا و جرایمــی بوده‌انــد می‌شــود‪،‬‬
‫بــه اســتثنای مــواردی کــه در اینجــا بــه گونــه دیگــر بــه آن‌هــا اشــاره شــده‪.‬‬
‫مــاده پنجــم‪ :‬مســئولیت جزائــی مهاجــران‪ :‬در اینجــا بــه مســئولیت جزائــی مهاجـران در ســطح‬
‫بین‌المللــی پرداختــه می‌شــود‪:‬‬
‫مهاجـران نبایــد بـرای واقعیت‌بــودن موضــوع اعمــال ذکــر شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول تحــت‬
‫تعقیــب جزائــی بــر اســاس ایــن پروتوکــول قـرار گیرند‪.‬‬
‫ماده ششم‪ :‬مجرم قلمدادکردن‬
‫‪1 .‬هـر کشـور طـرف بایـد چنیـن قوانیـن و سـایر مقرراتـی را تصویب کنـد که ممکن اسـت الزم‬
‫باشـد تـا اعمـال زیـر را که بـه عمد انجام می‌شـود تا به طور مسـتقیم یـا غیرمسـتقیم از آن نفع‬
‫مالـی یـا نفـع مـادی دیگر حاصل شـود‪ ،‬به عنـوان جرایـم جزائی مشـخص کند‪:‬‬
‫‪ -‬قاچاق مهاجران؛‬
‫‪ -‬امکان‌پذیر ساختن قاچاق مهاجران؛‬
‫‪ -‬تهیه سند سفر یا شناسایی جعلی؛‬
‫‪ -‬تهیه‪ ،‬فراهم کردن یا ارایه چنین سندی؛‬
‫‪ -‬قـادر سـاختن شـخصی کـه تبعـه یک کشـور یـا مقیم همیشـگی آن نیسـت بـه باقی مانـدن در‬
‫کشـور مربوطـه بـدون پیـروی از قانون و رعایت شـرایط الزم بـرای اقامت قانونی در آن کشـور‬
‫بـا وسـایل ذکـر شـده در زیـر پاراگـراف (ب) ایـن پاراگـراف یـا هر وسـیله غیرقانونـی دیگر‪.‬‬
‫‪2 .‬هــر کشــور طــرف بایــد چنیــن مقــررات و قوانیــن دیگــری را کــه ممکــن اســت بـرای تعییــن‬
‫مــوارد زیــر بــه عنــوان جرایــم جزائــی ضــروری باشــد‪ ،‬تصویــب کنــد‪:‬‬
‫‪ -‬بـه تبعیـت از مفاهیـم اساسـی نظـام حقوقـی خـود‪ ،‬کوشـش بـرای ارتـکاب جـرم ثابـت شـده‬
‫مطابـق پاراگـراف یـک ایـن مـاده‬
‫‪ -‬مشـارکت بـه عنـوان همدسـت در جرمـی ثابت‌شـده مطابـق پاراگـراف یـک (الـف)‪( ،‬ب)‬
‫(اول) یـا (ج) ایـن مـاده و بـه تبعیت از مفاهیم اساسـی نظـام حقوقی خود‪ ،‬مشـارکت به عنوان‬
‫همدسـت در جـرم ثابت‌شـده مطابـق پاراگـراف یـک (ب) (دوم) ایـن مـاده‪ .‬سـازمان دادن یا‬
 ‫‪ ۳۰۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫هدایـت اشـخاص دیگـر بـرای ارتـکاب جـرم ثابت‌شـده مطابـق پاراگـراف یـک ایـن مـاده‪.‬‬
‫‪3 .‬هــر کشــور طــرف بایــد چنیــن قوانیــن و مقــررات دیگــری وضــع کنــد کــه ممکــن اســت‬
‫ب ـرای اثبــات بــه عنــوان ش ـرایط تشــدیدکننده ب ـرای جرایــم اثبات‌شــده مطابــق پاراگ ـراف‬
‫یــک (الــف)‪( ،‬ب)‪( ،‬اول) و (ج) ایــن مــاده و بــه تبعیــت از مفاهیــم اساســی نظــام حقوقــی‬
‫خــود‪ ،‬بــرای جرایــم اثبات‌شــده مطابــق پاراگــراف ‪( ۲‬ب) و (ج) ایــن مــاده الزم باشــد‪،‬‬
‫ش ـرایطی ماننــد اینکــه‪:‬‬
‫الف) زندگی یا امنیت مهاجران مربوطه را به خطر اندازد یا احتمال دارد به خطر اندازد‪.‬‬
‫ب) موجب رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز شود‪ ،‬از جمله برای استثمار و بهره‌کشی از چنین مهاجران‪.‬‬
‫‪4 .‬هیــچ عاملــی در ایــن پروتوکــول نبایــد مانــع از آن شــود کــه کشــور طــرف اقداماتــی علیــه‬
‫شــخصی انجــام دهــد کــه رفتــارش بــر اســاس قانــون ملــی آن جــرم بــه حســاب می‌آیــد‪.‬‬
‫بخــش دوم‪ :‬در ایــن بخــش مقــررات و اقدامــات علیــه قاچــاق مهاج ـران از دریــا‪ ،‬مطابــق بــا‬
‫حقــوق بین‌الملــل دریاهــا مــورد بحــث قــرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫مــاده هفتــم‪ :‬قاچــاق مهاج ـران از دریــا‪ :‬همــکاری کشــورهای طــرف بایــد ب ـرای جلوگیــری و‬
‫متوقــف کــردن قاچــاق مهاج ـران از دریــا‪ ،‬مطابــق بــا حقــوق بین‌الملــل دریاهــا حداکثــر همــکاری‬
‫ممکــن را بــه عمــل آورنــد‪.‬‬
‫ماده هشتم‪ :‬مقررات و اقدامات علیه قاچاق مهاجران از دریا‬
‫‪1 .‬کشـور طرفـی کـه دالیل معقول دارد شـک کند که یک کشـتی که با بیـرق آن حرکت می‌کند‬
‫یـا مدعی اسـت در آن کشـور به ثبت رسـیده‪ ،‬بدون ملیت اسـت یا اگرچه بیـرق خارجی دارد‬
‫یـا از نشـان دادن بیـرق امتنـاع می‌کنـد‪ ،‬در واقـع دارای ملیت کشـور طرف مربوطه اسـت‪ ،‬در‬
‫قاچـاق مهاجـران در دریـا فعالیت دارد می‌تواند برای جلوگیری از اسـتفاده از آن کشـتی برای‬
‫ایـن منظـور خواهـان کمـک کشـورهای طـرف دیگـر شـود‪ .‬کشـورهای طرفـی کـه بـا چنین‬
‫تقاضایـی روبـه‌رو می‌شـوند بایـد تا حد تـوان خود کمـک کنند‪.‬‬
‫‪ 2 .‬کشــور طرفــی کــه دالیــل معقــول دارد شــک کنــد یــک کشــتی کــه مطابــق بــا حقــوق‬
‫بین‌الملــل و برخــورداری از بیــرق کشــور طــرف دیگــر یــا نشــان دادن شــواهد ثبــت در یــک‬
‫کشــور دیگــر آزادانــه درحرکــت اســت‪ ،‬در قاچــاق مهاجـران در دریــا دســت دارد می‌توانــد‬
‫بــه کشــور صاحــب بیــرق اطــاع دهــد‪ ،‬تائیــد ثبــت آن را در آن کشــور بخواهــد و در صورت‬
‫تائیــد‪ ،‬از آن کشــور تقاضــا کنــد اقدامــات الزم دربــاره آن کشــتی بــه عمــل آورد‪ .‬کشــور‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۰۳‬‬

‫صاحــب بیــرق می‌توانــد بــه کشــور درخواسـت‌کننده اجــازه دهــد اقداماتــی از جملــه مــوارد‬
‫زیــر بــه عمــل آورد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬مأمــوران آن وارد کشــتی شــوند؛ ب‪ -‬کشــتی را تفتیــش کننــد؛ ج‪ -‬چنانچــه مدرکــی پیــدا‬
‫شــود کــه نشــان دهــد کشــتی در قاچــاق مهاجـران در دریــا دســت دارد‪ ،‬اقدامــات مقتضــی را دربــاره‬
‫کشــتی و سرنشــینان و محمولــه آن‪ ،‬بــه گون ـه‌ای کــه از ســوی کشــور صاحــب بیــرق مجــاز شــناخته‬
‫شــده‪ ،‬بــه عمــل آورد‪.‬‬
‫‪3 .‬کشــور طرفــی کــه هــر اقدامــی مطابــق پاراگـراف ‪ ۲‬ایــن مــاده بــه عمــل آورده بایــد نتایــج آن‬
‫اقــدام را بالفاصلــه بــه کشــور صاحــب بیــرق مربوطــه اطــاع دهــد‪.‬‬
‫‪ 4 .‬کشــور طــرف بایــد بــه ســرعت بــه درخواســت کشــور طــرف دیگــر بـرای تعییــن اینکــه آیــا‬
‫یــک کشــتی ادعــا می‌کنــد در آن کشــور بــه ثبــت رســیده و یــا تحــت بیــرق آن حرکــت‬
‫می‌کنــد حــق انجــام ایــن کار را دارد یــا نــه و بــه تقاضــای آن بـرای گرفتــن اجــازه (تفتیــش)‬
‫بــر اســاس پاراگـراف ‪ ۲‬ایــن مــاده‪ ،‬جــواب دهــد‪.‬‬
‫‪5 .‬کشــور صاحــب بیــرق بــر اســاس مــاده ‪ ۷‬ایــن پروتوکــول می‌توانــد موافقــت خــود را بــه‬
‫شــرایطی کــه بــه توافــق آن و کشــور درخواســت‌کننده برســد‪ ،‬مشــروط کنــد‪ ،‬از جملــه‬
‫شـرایط مربــوط بــه مســئولیت و میـزان اقدامــات مؤثــری کــه بایــد انجــام شــود‪ .‬کشــور طــرف‬
‫نبایــد بــدون موافقــت صریــح کشــور صاحــب بیــرق اقدامــات اضافــی انجــام دهد به اســتثنای‬
‫اقداماتــی کــه ب ـرای برطــرف کــردن خطــر فــوری از زندگــی اشــخاص یــا اقداماتــی کــه از‬
‫موافقت‌نامه‌هــای دوجانبــه یــا چندجانبــه مربوطــه ناشــی می‌شــود‪ ،‬ضــروری اســت‪.‬‬
‫‪6 .‬هـر کشـور طـرف بـرای درخواسـت و جـواب دادن بـه درخواسـت‌های کمـک دربـاره تائید‬
‫ثبـت یـا حـق یک کشـتی بـرای نصـب بیـرق آن و بـرای موافقت بـا انجـام تدابیر مناسـب در‬
‫صـورت ضـرورت بایـد یـک یـا چنـد مسـئول منصـوب کنـد‪ .‬چنیـن انتصابـی بایـد از طریق‬
‫سرمنشـی بـه همـه کشـورهای طـرف دیگـر در طـول یـک مـاه پـس از انتصاب اطلاع داده شـود‪.‬‬
‫‪7 .‬کشــور طرفــی کــه دالیــل معقــول دارد شــک کنــد کــه یــک کشــتی در قاچــاق مهاجـران در‬
‫دریــا شــرکت دارد و فاقــد ملیــت اســت یــا ممکــن اســت شــبیه یــک کشــتی فاقــد ملیــت‬
‫باشــد‪ ،‬می‌توانــد مأموریــن خــود را وارد آن کشــتی کــرده و آن را تفتیــش کنــد‪ .‬اگــر دلیلــی‬
‫کــه شــک فــوق را تائیــد کنــد یافتــه شــود آن کشــور طــرف مطابــق قوانیــن ملــی و بین‌المللــی‬
‫مربوطــه می‌توانــد دســت بــه اقدامــات مناســب بزنــد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۰۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مــاده نهــم‪ :‬شــرایط نگهــداری‪ :‬در ایــن قســمت شـرایط و مقــررات نگهــداری اشــخاص قاچــاق‬
‫شــد مــورد بحــث قـرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫‪1 .‬هنگامــی کــه یــک کشــور طــرف مطابــق مــاده ‪ ۸‬ایــن پروتوکــول دســت بــه اقداماتــی علیــه‬
‫یزنــد‪ ،‬موظــف اســت‪:‬‬
‫یــک کشــتی م ‌‬
‫الف‪ -‬امنیت سرنشینان آن و رفتار انسانی با آنان را تضمین کند؛‬
‫ب‪ -‬در مورد به خطر نیفتادن امنیت کشتی یا محموله آن اقدامات الزم به عمل آورد؛‬
‫ج‪ -‬در مــورد ضــرورت بــه خطــر نیانداختــن منافــع تجــاری یــا حقوقــی کشــور صاحــب بیــرق آن‬
‫کشــتی یــا هــر کشــور ذینفــع دیگــری اقــدام الزم بــه عمــل آورد؛‬
‫د‪ -‬در محــدوده امکانــات موجــود تضمیــن کنــد هــر اقدامــی کــه در ارتبــاط بــا کشــتی انجــام‬
‫می‌شــود بــا ســامت محیط‌زیســت ســازگار باشــد؛‬
‫‪2 .‬هــرگاه ثابــت شــود دالیــل ب ـرای اقــدام بــر اســاس و بــه پیــروی از مــاده ‪ ۸‬ایــن پروتوکــول‬
‫بی‌اســاس بــوده‪ ،‬بــه کشــتی بـرای هــر خســارت یــا زیانــی کــه ممکــن اســت بــه آن وارد شــده‬
‫باشــد بایــد غرامــت پرداختــه شــود؛ مشــروط بــر اینکــه کشــتی مرتکــب هیــچ عملــی بـرای‬
‫توجیــه اقدامــات انجــام شــده نگردیــده باشــد‪.‬‬
‫‪3 .‬هــر تدبیــری کــه مطابــق ایــن بخــش بــه عمــل آمــده‪ ،‬تصویــب یــا اجـرا شــده بایــد ضــرورت‬
‫عــدم مداخلــه در مــوارد زیــر یــا تأثیــر بــر آن‌هــا را در نظــر گرفتــه باشــد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬حقــوق و تعهــدات و اعمــال حــق حاکمیــت کشــورهای ســاحلی بــر اســاس حقــوق‬
‫بین‌الملــل دریاهــا؛‬
‫ب‪ -‬اقتــدار کشــور صاحــب بیــرق ب ـرای اعمــال حاکمیــت و کنتــرول بــر مســائل اداری‪ ،‬فنــی و‬
‫اجتماعــی مربــوط بــه آن کشــتی‪.‬‬
‫‪4 .‬هــر اقدامــی در چارچــوب ایــن بخــش در دریــا فقــط بــه وســیله کشــتی‌های جنگــی یــا‬
‫طیاره‌هــای نظامــی‪ ،‬یــا کشــتی‌ها یــا طیاره‌هــای دیگــری انجــام شــود کــه روی بدنــه آن‌هــا‬
‫نشــانه‌های مشــخص و قابــل شناســایی وجــود داشــته باشــد کــه نشــان دهــد در خدمــت‬
‫کشــور مربوطــه هســتند و اجــازه انجــام چنیــن کاری را دارنــد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۰۵‬‬

‫بخش سوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬همکاری و تدابیر دیگر‬

‫در این بخش اقدامات کشورها برای جلوگیری از قاچاق مهاجران بحث می‌شود‪.‬‬
‫مــاده دهــم‪ :‬اطالع‌رســانی‪ :‬کشــورها و ســازمان‌های بین‌المللــی کــه در بخــش مبــارزه بــا‬
‫قاچــاق مهاجــران کار می‌کننــد بایــد بــرای جلوگیــری از قاچــاق مهاجــران و همچنــان مشــکالت‬
‫قاچــاق مهاجــران‪ ،‬بــه مــردم اطالع‌رســانی کننــد تــا از قاچــاق مهاجــران جلوگیــری شــود‪.‬‬
‫‪1 .‬بــدون تأثیــر بــر ماده‌هــای ‪ ۲۷‬و ‪ ۲۸‬کنوانســیون‪ ،‬کشــورهای طــرف‪ ،‬بــه خصــوص کشــورهای‬
‫دارای ســرحدات مشــترک یــا واقــع در مســیرهایی کــه مهاجـران در آن‌هــا قاچــاق می‌شــوند‪،‬‬
‫بایــد بــه منظــور دســتیابی بــه هدف‌هــای ایــن پروتوکــول‪ ،‬بــر اســاس نظام‌هــای حقوقــی و‬
‫اداری داخلــی مربوطــه خــود اطالعــات مربــوط بــه مســائل زیــر را بیــن خــود مبادلــه کننــد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬نقــاط مبــدأ و مقصــد و همچنیــن مســیرها‪ ،‬شــرکت‌های حمل‌ونقــل و وســایل حمل‌ونقــل‬
‫کــه معــروف یــا مظنــون اســت کــه گروه‌هــای خــاف‌کار ســازمان‌یافته کــه در فعالیت‌هــای ذکــر‬
‫شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول شــرکت دارنــد از آن‌هــا اســتفاده می‌کننــد؛‬
‫ب‪ -‬هویــت و روش‌هــای کار ســازمان‌ها یــا گروه‌هــای جنایــی ســازمان‌یافته کــه در فعالیت‌هــای‬
‫ذکــر شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول شــرکت دارنــد یــا مظنــون بــه شــرکت در آن‌هــا هســتند؛‬
‫ج‪ -‬صحــت‪ ،‬اعتبــار‪ ،‬ســند و شــکل درســت اســناد صادرشــده ســفر از ســوی یــک کشــور طــرف‬
‫و ســرقت یــا سوءاســتفاده از اســناد رســمی؛‬
‫د‪ -‬وسـایل و روش‌هـای اختفـا و حمل‌ونقـل اشـخاص‪ ،‬تغییـر‪ ،‬اکتسـاب یا سـاخت و تولیـد دوباره‬
‫غیرقانونـی یـا سوءاسـتفاده دیگـر از اسـناد شناسـایی یا مربوط به سـفر که بـرای انجام اعمال ذکر شـده‬
‫در مـاده ‪ ۶‬ایـن پروتوکـول از آن‌ها اسـتفاده شـود و راه‌های کشـف و شناسـایی آن‌ها؛‬
‫هـــ‪ -‬تجربه‌هــا‪ ،‬روش‌هــا و تدابیــر قانونــی بـرای جلوگیــری و مبــارزه بــا اعمــال ذکــر شــده در مــاده‬
‫‪ ۶‬ایــن پروتوکــول؛‬
‫ز‪ -‬اطالعــات علمــی و متکــی بــه تکنالــوژی مفیــد بــرای اجــرای قانــون‪ ،‬چنــان کــه توانایــی‬
‫یکدیگــر را بـرای جلوگیــری‪ ،‬کشــف‪ ،‬تشــخیص و تحقیــق دربــاره اعمــال ذکــر شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن‬
‫پروتوکــول و تعقیــب جزائــی اشــخاص درگیــر در آن‌هــا تقویــت کنــد‪.‬‬
‫‪ 2 .‬کش ــور طرف ــی ک ــه اطالع ــات دریاف ــت می‌کن ــد بای ــد درخواس ــت کش ــور طرف ــی را ک ــه‬
‫اطالعـــات در اختیـــار آن گذاشـــته دربـــاره محدودیت‌هـــای اســـتفاده از آن اطالعـــات‬
‫ب ــرآورده کن ــد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۰۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مــاده یازدهــم‪ :‬تدابیــر ســرحدی‪ :‬مــواردی را کــه کشــورها بایــد در ســرحدات خویــش بــه‬
‫خاطــر جلوگیــری از قاچــاق مهاجــران رعایــت نماینــد‪.‬‬
‫‪ 1 .‬کشــورهای طــرف‪ ،‬بــدون ایجــاد تغییــر در تعهــدات بین‌المللــی در رابطــه بــه رفت‌وآمــد‬
‫آزادانــه مــردم‪ ،‬بایــد چنیــن کنترول‌هــای ســرحدی را کــه ممکــن اســت ب ـرای جلوگیــری و‬
‫کشــف قاچــاق مهاج ـران ضــروری باشــد تــا حــد امــکان تقویــت کننــد‪.‬‬
‫‪2 .‬هــر کشــور طــرف بایــد تــا حــد امــکان بـرای جلوگیــری از اســتفاده از امکانــات حمل‌ونقــل‬
‫مــورد اســتفاده در فعالیت‌هــای شــرکت‌های کشــتی‌رانی تجارتــی بــه منظــور انجــام خــاف‬
‫تعیین‌شــده مطابــق مــاده ‪ ،۶‬پراگــراف یــک (الــف) ایــن پروتوکــول اقدامــات قانونــی یــا‬
‫ســایر تدابیــر مناســب را بــه عمــل آورد‪.‬‬
‫‪3 .‬هــرگاه مناســب باشــد و بــدون ایجــاد تغییــر در کنوانســیون‌های قابــل اج ـرای بین‌المللــی‪،‬‬
‫چنیــن اقدامــات و تدابیــری بایــد شــامل ایجــاد تعهــد شــرکت‌های کشــتیرانی تجارتــی‪ ،‬از‬
‫جملــه هــر شــرکت حمل‌ونقــل یــا مالــک یــا متصــدی و گرداننــده هــر وســیله حمل‌ونقــل‪،‬‬
‫ب ـرای معلوم‌کــردن و پی‌بــردن بــه ایــن امــر باشــد کــه همــه مســافران دارای اســناد الزم ســفر‬
‫بـرای ورود بــه کشــور مقصــد باشــند‪.‬‬
‫‪4 .‬هــر کشــور طــرف بایــد براســاس قوانیــن ملــی خــود بــه منظــور ارایــه تحریم‌هــا در مــوارد‬
‫نقــض تعهــدات ذکرشــده در پراگ ـراف ‪ ۳‬ایــن مــاده تدابیــر الزم بــه عمــل آورد‪.‬‬
‫‪5 .‬هــر کشــور طــرف بایــد انجــام تدابیــری را بررســی کنــد کــه بــر اســاس قوانیــن ملی آن نــدادن‬
‫اجــازه ورود یــا لغــو امضــای اشــخاص درگیــر در ارتــکاب خالف‌هــای تعییــن شــده مطابــق‬
‫ایــن پروتوکــول را مجــاز می‌دانــد‪.‬‬
‫‪6 .‬بــدون تغییــر در مــاده ‪ ۲۷‬کنوانســیون‪ ،‬کشــورهای طــرف بایــد تقویــت همــکاری بیــن‬
‫کارگزاری‌هــای کنتــرول ســرحدات را از جملــه بــا ایجــاد و حفــظ مســیرها و کانال‌هــای‬
‫مســتقیم ارتباطــی بررســی کننــد‪.‬‬
‫مــاده دوازدهــم‪ :‬امنیــت و کنتــرول اســناد‪ :‬کشــور بایــد بــه خاطــر جلوگیــری و مبــارزه بــا‬
‫قاچــاق مهاج ـران مــواردی را کــه در ایــن پروتوکــول ذکــر شــده رعایــت نمایــد کــه در اینجــا مــورد‬
‫بررســی قـرار می‌گیــرد‪ .‬هــر کشــور طــرف بایــد در صــورت ضــرورت در چارچــوب امکانــات موجــود‬
‫تدابیــری بــه شــرح زیــر بــه عمــل آورد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬اطمینــان حاصــل کنــد کــه اســناد شناســایی یــا ســفر صادرشــده از ســوی آن دارای چنــان‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۰۷‬‬

‫کیفیتــی باشــند کــه نتــوان بــه ســهولت آن‌هــا را سوءاســتفاده یــا جعــل کــرد یا بــه طــور غیرقانونــی تغییر‬
‫داد یــا بازســازی یــا صــادر کــرد؛‬
‫ب‪ -‬ســامت‪ ،‬درســتی و امنیــت اســناد شناســایی یــا ســفر صادرشــده از ســوی کشــور طــرف را‬
‫تضمیــن و از ســاخت‪ ،‬صــدور و اســتفاده غیرقانونــی از آن‌هــا جلوگیــری کنــد‪.‬‬
‫مــاده ســیزدهم‪ :‬مشــروعیت و اعتبــار اســناد‪ :‬در اینجــا روی مشــروعیت و اعتبــار اســناد صــادره‬
‫در داخــل کشــور ب ـرای اشــخاص‪ ،‬شــامل پاســپورت‪ ،‬ویــزه و دیگــر اســناد هویتــی کــه بایــد اعتبــار‬
‫ملــی و بین‌المللــی داشــته باشــد و بتوانــد از جعــل اســناد جلوگیــری کنــد مــورد بحــث قـرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫یــک کشــور طــرف به درخواســت کشــور طــرف دیگــر بایــد مطابــق قوانین ملــی خود مشــروعیت‬
‫و اعتبــار (صحــت و ســقم) اســناد شناســایی یــا ســفر را کــه از ســوی آن صــادر شــده یــا ادعــا شــده بــه‬
‫وســیله آن صــادر شــده و مشــکوک اســت بـرای مقاصــد اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول‬
‫از آن‌هــا سوءاســتفاده شــده‪ ،‬طــی مــدت زمانــی معقــول تائیــد کند‪.‬‬
‫ماده چهاردهم‪ :‬همکاری فنی و آموزشی‬
‫‪ 1 .‬کشــورهای طــرف بایــد امــکان آمــوزش تخصصــی بــرای مســئوالن مهاجــرت و ســایر‬
‫مســئوالن مربوطــه را در زمینــه جلوگیــری از اعمــال ذکــر شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول و‬
‫رفتــار انســانی بــا مهاجرانــی کــه در معــرض چنیــن اعمالــی قرارگرفته‌انــد فراهــم ســازند‪ ،‬یــا‬
‫تقویــت کننــد و در عیــن حــال بــه حقــوق ایــن گونــه مهاجـران‪ ،‬چنــان کــه در ایــن پروتوکول‬
‫اشــاره شــده‪ ،‬احت ـرام بگذارنــد‪.‬‬
‫‪2 .‬کشــورهای طــرف بایــد بــا یکدیگــر و ســازمان‌های صالحیـت‌دار بین‌المللــی و ســازمان‌های‬
‫غیردولتــی ســایر ســازمان‌های مربوطــه و دیگــر عناصــر جامعــه مدنــی بــه گونــه مناســب‬
‫همــکاری کننــد تــا اطمینــان حاصــل نماینــد کــه پرســونل کافــی بـرای آمــوزش جلوگیــری‪،‬‬
‫مبــارزه و ریشــه‌کن کــردن اعمــال ذکرشــده در ایــن پروتوکــول و حمایــت از حقــوق‬
‫مهاجرانــی کــه در معــرض چنیــن رفتــاری بوده‌انــد داشــته باشــند؛ چنیــن آموزشــی بایــد‬
‫شــامل مــوارد زیــر باشــد‪:‬‬
‫الف‪ -‬بهبود امنیت و کیفیت اسناد سفر؛‬
‫ب‪ -‬تشخیص و کشف اسناد تقلبی شناسایی و سفر؛‬
‫ج‪ -‬گــردآوری اطالعــات جنایــی‪ ،‬بــه خصــوص مربــوط بــه شناســایی گروه‌هــای جنایتــکار‬
‫ســازمان‌یافته کــه بــه شــرکت در اعمــال ذکــر شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول شــناخته شــده یــا مظنــون‬
 ‫‪ ۳۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــه شــرکت در آن‌هــا هســتند‪ ،‬روش‌هــای مــورد اســتفاده ب ـرای جابه‌جایــی مهاج ـران قاچــاق شــده‪،‬‬
‫سوءاســتفاده از اســناد شناســایی یــا ســفر بـرای انجــام اعمــال ذکــر شــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول و‬
‫ابـزار اختفــای مــورد اســتفاده در قاچــاق مهاجـران؛‬
‫د‪ -‬بهبــود روش‌هــای تشــخیص و کشــف اشــخاص قاچاق‌شــده در نقــاط ورودی و خروجــی‬
‫رســمی و غیررســمی؛‬
‫هـ‪ -‬رفتار انسانی با مهاجران و حمایت از حقوق آنان به‌گونه‌ای که در این پروتوکول ذکر شده است‪.‬‬
‫‪3 .‬کشــورهای طــرف دارای تخصص‌هــای مربوطــه بایــد ارایــه کمــک فنــی بــه کشــورهای را‬
‫بررســی کننــد کــه معمــوالً کشــورهای مبــدأ یــا محــل عبــور بـرای اشــخاصی هســتند کــه در‬
‫معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول بوده‌انــد‪ .‬کشــورهای طــرف بـرای ارایــه‬
‫الزم‪ ،‬ماننــد وســایل نقلیــه‪ ،‬سیســتم‌های کمپیوتــری بـرای مبــارزه بــا اعمــال ذکرشــده در مــاده‬
‫‪ ۶‬ایــن پروتوکــول بایــد هــر تالشــی بــه عمــل آورنــد‪.‬‬
‫ماده پانزدهم‪ :‬تدابیر دیگر جلوگیری‬
‫‪1 .‬هــر کشــور طــرف بایــد تدابیــری بــه عمــل آورد تــا اطمینــان حاصــل کنــد کــه برنامه‌هــای‬
‫اطالع‌رســانی بـرای افزایــش آگاهــی عمومــی از ایــن واقعیــت ارایــه دهــد یــا آن‌هــا را تقویــت‬
‫کنــد کــه اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول فعالیتــی جنایــی اســت کــه معمــوالً‬
‫از ســوی گروه‌هــای ســازمان‌یافته جنایــی بــرای کســب ســود انجــام می‌شــود و خطرهــای‬
‫جــدی ب ـرای مهاج ـران مربوطــه دربــر دارد‪.‬‬
‫‪2 .‬مطابق ماده ‪ ۳۱‬کنوانسیون‪ ،‬کشورهای طرف باید در زمینه انتشار اطالعات همگانی به منظور‬
‫جلوگیری از قربانی شدن مهاجران بالقوه در دام گروه‌های سازمان‌یافته جنایی همکاری کنند‪.‬‬
‫‪3 .‬هــر کشــور طــرف بایــد بــه گونــه مناســب برنامه‌ریزی‌هــای توســعه و همــکاری در ســطوح‬
‫ملــی‪ ،‬منطقــوی و بین‌المللــی را ترویــج یــا تقویــت کنــد و واقعیت‌هــای اجتماعــی‪ ،‬اقتصادی‬
‫مهاجــرت را بــه حســاب آورد و بــه حوزه‌هــا و مناطقــی کــه از نظــر اقتصــادی و اجتماعــی‬
‫تحــت فشــار ق ـرار دارنــد توجــه خــاص مبــذول کنــد تــا بــا عوامــل اجتماعــی ‪ -‬اقتصــادی‬
‫قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬ماننــد فقــر و عقب‌ماندگــی مبــازره شــود‪.‬‬
‫ماده شانزدهم‪ :‬تدابیر حمایت و یاری (همدستی)‬
‫‪1 .‬در اج ـرای ایــن پروتوکــول هــر کشــور طــرف بایــد در راســتای تعهــدات خــود بــر اســاس‬
‫حقــوق بین‌الملــل‪ ،‬تمامــی تدابیــر مناســب‪ ،‬از جملــه وضــع قوانیــن ضــروری‪ ،‬بـرای حفــظ‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۰۹‬‬

‫و حمایــت از حقــوق اشــخاصی را بــه عمــل آورد کــه در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪۶‬‬
‫ایــن پروتوکــول قـرار گرفته‌انــد‪ ،‬آن گونــه کــه مطابــق حقــوق بین‌الملــل حاکــم‪ ،‬بــه خصــوص‬
‫حــق زیســتن و حــق قـرار نگرفتــن در معــرض شــکنجه یا ســایر مجــازات یــا رفتــار تحقیرآمیز‬
‫یــا غیرانســانی‪ ،‬ذکــر شــده اســت‪.‬‬
‫‪2 .‬هــر کشــور طــرف بایــد تدابیــر مناســب بــه عمــل آورد تــا از مهاجـران در برابــر خشــونتی کــه‬
‫ممکــن اســت بــه وســیله افـراد یــا گروه‌هــا‪ ،‬بــه دلیــل قرارگرفتــن در معــرض اعمــال ذکرشــده‬
‫در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول بــه آنــان تحمیــل شــود‪ ،‬بــه طــور مناســب حمایــت کنــد‪.‬‬
‫‪3 .‬هـر کشـور طـرف باید بـه مهاجرانی کـه زندگی یـا امنیت آنـان به دلیـل قرارگرفتـن در معرض‬
‫اعمـال ذکرشـده در مـاده ‪ 6‬ایـن پروتوکـول بـه خطر افتـاده کمک مناسـب ارایه کند‪.‬‬
‫‪4 .‬کشورهای طرف برای اجرای این ماده باید نیازهای خاص زنان و اطفال را در نظر بگیرند‪.‬‬
‫‪5 .‬در مـورد گرفتـاری شـخصی کـه در معـرض اعمـال ذکرشـده در ماده ‪ ۶‬ایـن پروتوکـول بوده‪،‬‬
‫هـر کشـور طـرف بایـد از تعهـدات خـود بر اسـاس کنوانسـیون ویانـا دربـاره روابط قونسـلی‪،‬‬
‫در صـورت ضـرورت‪ ،‬از جملـه تعهـد مربـوط بـه اطلاع‌دادن بالفاصلـه مفـاد مربـوط بـه‬
‫مطلع‌سـاختن و مکاتبـه بـا مسـئوالن قونسـلگری بـه شـخص مربوطـه‪ ،‬پیـروی کنـد‪.‬‬
‫مــاده هفدهــم‪ :‬موافقت‌نامه‌هــا و قرارهــا (یــا قــرارداد)‪ :‬کشــورهای طــرف بایــد انعقــاد‬
‫موافقت‌نامه‌هــای دوجانبــه یــا منطقــوی یــا ترتیبــات عملیاتــی یــا توافق‌هایــی را بــه منظــور انجــام‬
‫مراتــب زیــر بررســی کننــد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬ایجــاد مؤثرتریــن و مناسـب‌ترین تدابیــر بـرای جلوگیــری و مبــارزه بــا اعمــال ذکرشــده در‬
‫مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول؛ یــا‬
‫ب‪ -‬افزودن به مفاد این پروتوکول بین خود‪.‬‬
‫ماده هجدهم‪ :‬بازگشت مهاجران قاچاق‌شده‬
‫‪1 .‬هــر کشــور طــرف موافقــت می‌کنــد بــدون تأخیــر غیرضــروری یــا نامعقــول‪ ،‬بازگشــت‬
‫شــخصی را کــه در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول قـرار داشــته و تبعه آن‬
‫اســت یــا حــق اقامــت دائــم در خــاک آن را در زمــان بازگشــت دارد‪ ،‬تســهیل کنــد و بپذیــرد‪.‬‬
‫‪2 .‬هــر کشــور طــرف بایــد امــکان تســهیل و پذیرفتــن بازگشــت شــخصی را کــه در معــرض‬
‫اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول قـرار داشــته و حــق اقامــت دائــم در خــاک آن را‬
‫در زمــان ورود بــه کشــور مقصــد داشــت‪ ،‬بــر اســاس قانــون ملــی خــود بررســی کنــد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪3 .‬بـه درخواسـت کشـور طـرف مقصـد‪ ،‬کشـور طرفـی کـه از آن درخواسـت شـده‪ ،‬بایـد بدون‬
‫تأخیـر غیرضـروری یـا نامعقول‪ ،‬بررسـی کند شـخصی که در معـرض اعمال ذکرشـده در ماده‬
‫‪ ۶‬ایـن پروتوکـول قـرار داشـته تبعـه آن هسـت یا حـق اقامـت دائـم در خـاک آن را دارد یا نه‪.‬‬
‫‪4 .‬بــه منظــور تســهیل در امــر بازگشــت شــخصی کــه در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪۶‬‬
‫ایــن پروتوکــول قـرار داشــته و فاقــد اســناد الزم اســت‪ ،‬کشــور طرفــی کــه آن شــخص تبعه آن‬
‫اســت یــا حــق اقامــت دائــم در آن را دارد بایــد موافقــت کنــد بــه درخواســت کشــور طــرف‬
‫مقصــد چنیــن اســناد ســفر یــا اســناد دیگــر را کــه ممکــن اســت بـرای ایجــاد امکانــات ســفر‬
‫آن شــخص و ورود مجــدد او بــه خــاک آن ضــروری باشــد‪ ،‬صــادر کنــد‪.‬‬
‫‪5 .‬هــر کشــور طــرف کــه در بازگشــت شــخصی کــه در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن‬
‫پروتوکــول بــوده‪ ،‬شــرکت داشــته بایــد تمــام اقدامــات الزم بـرای بازگشــت بــه روشــی منظــم‬
‫و توجــه الزم بـرای امنیــت و منزلــت آن شــخص انجــام دهــد‪.‬‬
‫‪6 .‬کشــورهای طــرف می‌تواننــد بــا ســازمان‌های بین‌المللــی مربوطــه در اجــرای ایــن مــاده‬
‫همــکاری کننــد‪.‬‬
‫‪7 .‬ایــن مــاده هیــچ تغییــری در هیــچ حقــی ایجــاد نمی‌کنــد کــه از ســوی قانــون ملــی کشــور‬
‫طــرف مقصــد بــه اشــخاصی اعطــا شــده کــه در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن‬
‫پروتوکــول بوده‌انــد‪.‬‬
‫‪8 .‬ایــن مــاده نبایــد بــر تعهداتــی کــه بــر اســاس هــر معاهــده حاکــم دیگــر‪ ،‬دوجانبــه یــا‬
‫چندجانبــه‪ ،‬یــا هــر موافقت‌نامــه عملیاتــی حاکــم دیگــر‪ ،‬یــا ترتیباتــی کــه تمامـاً یــا بخشــی‬
‫از آن حاکــم اســت بــر بازگشــت اشــخاصی کــه در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن‬
‫پروتوکــول بوده‌انــد‪ ،‬تأثیــر بگــذارد‪.‬‬
‫ماده نزدهم‪ :‬شرط استثنا‬
‫‪1 .‬هیــچ امــری در ایــن پروتوکــول نبایــد بــر ســایر حقــوق‪ ،‬تعهــدات و مســئولیت‌های کشــورها‬
‫و افـراد بــر اســاس حقــوق بین‌الملــل‪ ،‬از جملــه حقــوق بشردوســتانه بین‌الملــل و قانــون حــق‬
‫بشــر بین‌الملــل و بــه خصــوص در صــورت ضــرورت‪ ،‬کنوانســیون ‪ 195‬و پروتوکــول ‪۱۹۶۷‬‬
‫مربــوط بــه وضعیــت پناهنــدگان و اصــل ممنوعیــت بازگردانــدن پناهنــدگان بــه گونـه‌ای کــه‬
‫در آن وجــود دارد‪ ،‬تأثیــر بگــذارد‪.‬‬
‫‪2 .‬تدابیــر اعالم‌شــده در ایــن پروتوکــول نبایــد بــه شــیوه‌ای تفســیر و بــه کار بــرده شــود کــه علیــه‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۱۱‬‬

‫اشــخاص‪ ،‬بــه ایــن بهانــه کــه آنــان در معــرض اعمــال ذکرشــده در مــاده ‪ ۶‬ایــن پروتوکــول‬
‫هســتند‪ ،‬تبعیض‌آمیــز باشــد‪ .‬تفســیر و کاربــرد آن تدابیــر بایــد بــا اصــول عــدم تبعیــض کــه‬
‫در ســطح بین‌المللــی بــه رســمیت شــناخته شــده‌اند‪ ،‬ســازگار باشــد‪.‬‬
‫ماده بیستم‪ :‬حل اختالف‌ها‬
‫‪ 1 .‬کشــورهای طــرف بایــد بکوشــند اختالف‌هــای مربــوط بــه تفســیر یــا کاربــرد ایــن پروتوکــول‬
‫را از طریــق مذاکــره برطــرف کنند‪.‬‬
‫‪2 .‬هــر اختالفــی بیــن دو یــا چنــد کشــور دربــاره تفســیر یــا کاربــرد ایــن پروتوکــول کــه از طریــق‬
‫مذاکــره در زمانــی معقــول قابــل حــل نباشــد بایــد‪ ،‬بــه درخواســت یکــی از آن کشــورهای‬
‫طــرف بــه حکمیــت ارجــاع شــود‪ .‬چنانچــه شــش مــاه پــس از تاریــخ درخواســت حکمیــت‪،‬‬
‫آن کشــورهای طــرف قــادر نباشــند دربــاره ســازمان حکمیــت بــه توافــق برســند‪ ،‬هــر یــک از‬
‫آن کشــورهای طــرف می‌توانــد اختــاف را بــا درخواســت‪ ،‬مطابــق اساســنامه دیــوان محکمــه‬
‫جنایــی بین‌المللــی بــه آن دیــوان ارجــاع دهــد‪.‬‬
‫‪3 .‬هــر کشــور طــرف می‌توانــد در زمــان امضــاء‪ ،‬تائیــد‪ ،‬پذیــرش‪ ،‬تصویــب یــا الحــاق بــه ایــن‬
‫پروتوکــول اعــام کنــد کــه خــود را ملــزم بــه اج ـرای پراگ ـراف ‪ ۲‬ایــن مــاده نمی‌دانــد ســایر‬
‫کشــورهای طــرف نبایــد ملــزم بــه اجـرای پراگـراف ‪ ۲‬ایــن مــاده در مــورد هــر کشــور طرفــی‬
‫باشــند کــه چنیــن شــرطی قائــل شــده اســت‪.‬‬
‫‪4 .‬هــر کشــور طرفــی کــه مطابــق پراگـراف ‪ ۳‬ایــن مــاده شــرطی قائــل شــده باشــد‪ ،‬در هــر زمــان‬
‫می‌توانــد بــا دادن اطــاع بــه سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد شــرط خــود را پــس بگیــرد‪.‬‬
‫ماده بیست ویکم‪ :‬امضاء‪ ،‬تائید‪ ،‬پذیرش‪ ،‬تصویب یا الحاق‬
‫‪1 .‬ایــن پروتوکــول از ‪ ۱۲‬تــا ‪ ۱۵‬دســامبر ‪ ۲۰۰۰‬در پالرمــو‪ ،‬ایتالیــا و ســپس تــا ‪ ۱۲‬دســامبر ‪۲۰۰۲‬‬
‫در مقــر ســازمان ملــل متحــد در نیویــورک بـرای امضــای همــه کشــورها بــاز خواهــد بــود‪.‬‬
‫‪2 .‬ایــن پروتوکــول بـرای امضــای ســازمان‌های همگرایــی اقتصــادی منطقــه نیــز بایــد بــاز باشــد‬
‫مشــروط بــر اینکــه حداقــل یــک کشــور عضــو چنیــن ســازمانی ایــن پروتوکــول را مطابــق‬
‫پراگـراف یــک ایــن مــاده امضــاء کــرده باشــد‪.‬‬
‫‪3 .‬ایــن پروتوکــول آمــاده امضــاء‪ ،‬تائیــد‪ ،‬پذیــرش یــا تصویــب اســت‪ .‬اســناد تائیــد‪ ،‬پذیــرش‬
‫یــا تصویــب بایــد نــزد سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد ودیعــه گذاشــته شــود‪ .‬هــر ســازمان‬
‫همگرایــی اقتصــادی منطقــوی می‌توانــد ســند تائیــد‪ ،‬پذیــرش یــا تصویــب خــود را بــه‬
 ‫‪ ۳۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ودیعــه بگــذارد‪ ،‬اگــر حداقــل یکــی از کشــورهای عضــو آن‪ ،‬همیــن کار را کــرده باشــد‪،‬‬
‫چنیــن ســازمانی در آن ســند تائیــد‪ ،‬پذیــرش یــا تصویــب بایــد می ـزان قــدرت مالــی خــود‬
‫را دربــاره مســائل تحــت پوشــش ایــن پروتوکــول اعــام کنــد‪ .‬چنیــن ســازمانی بایــد محــل‬
‫ذخیــره هــر تغییــر مربوطــه در می ـزان قــدرت مالــی خــود را نیــز اطــاع دهــد‪.‬‬
‫‪4 .‬ایــن پروتوکــول بـرای الحــاق هــر کشــور یــا هــر ســازمان همگرایــی اقتصــادی منطقــوی کــه‬
‫حداقــل یــک کشــور عضــو آن طــرف ایــن پروتوکــول باشــد مفتــوح اســت‪ .‬اســناد الحــاق‬
‫بایــد نــزد سرمنشــی ســازمان ملــل ودیعــه گذاشــته شــود‪ .‬هــر ســازمان همگرایــی اقتصــادی‬
‫منطقــه بایــد در زمــان الحــاق خــود می ـزان توانایــی خــود را دربــاره مســائل تحــت پوشــش‬
‫ایــن پروتوکــول اعــام کنــد‪ .‬چنیــن ســازمانی بایــد محــل ســپردن هــر تغییــر مربــوط در میـزان‬
‫توانایــی خــود را نیــز اطــاع دهــد‪.‬‬
‫ماده بیست دوم‪ :‬به مرحله اجرا درآمدن‬
‫‪1 .‬ایـن پروتوکـول در نودمیـن روز پـس از زمان سـپردن چهلمین سـند تائید‪ ،‬پذیـرش‪ ،‬تصویب‬
‫یـا الحـاق‪ ،‬رسـمیت یافتـه و به اجـرا در خواهد آمد‪ .‬بدیهی اسـت که این کار قبل از رسـمیت‬
‫یافتن کنوانسـیون تحقق نخواهد یافت‪ .‬در مورد این پراگراف هر سـند سـپرده شـده از سـوی‬
‫یـک سـازمان همگرایـی اقتصـادی منطقه نباید به عنوان سـندی اضافه بر اسـناد سـپرده شـده‬
‫از سـوی کشـورهای عضو چنین سـازمانی به حسـاب آورده شود‪.‬‬
‫‪2 .‬بـرای هـر کشـور یا سـازمان همگرایی اقتصـادی منطقه‪ ،‬تائیـد‪ ،‬پذیرش‪ ،‬تصویب یـا الحاق به‬
‫ایـن پروتوکـول پس از سـپردن چهلمین سـند چنیـن اقدامی‪ ،‬ایـن پروتوکول باید درسـی امین‬
‫روز بعـد از زمـان سـپردن سـند مربوطـه از سـوی چنین کشـور یا سـازمان یـا در زمانـی که این‬
‫پروتوکـول بـر اسـاس پراگـراف یک این مـاده رسـمیت می‌یابد به اجـرا درآید‪.‬‬
‫ماده بیست سوم‪ :‬متمم و اصالحیه‬
‫‪1 .‬پـس از سـپری شـدن ‪ ۵‬سـال از شـروع اجـرای ایـن پروتوکـول هـر کشـور طـرف پروتوکـول‬
‫می‌توانـد متمـم و اصالحیـه پیشـنهاد کنـد و آن را بـرای سرمنشـی سـازمان ملـل متحد ارسـال‬
‫دارد کـه وی بایـد آن را بـه منظـور بررسـی و تصمیم‌گیری برای کشـورهای طـرف و کنفرانس‬
‫طرف‌هـای کنوانسـیون بفرسـتد‪ .‬کشـورهای طـرف ایـن پروتوکول ضمـن دیـدار در کنفرانس‬
‫طرف‌هـا بایـد بکوشـند درباره هـر اصالحیه و متممـی به اجماع دسـت یابنـد‪ .‬چنانچه تمامی‬
‫تالش‌هـا بـرای اجمـاع بـه جایـی نرسـد و توافـق بـه دسـت نیایـد تصویـب اصالحیه بایـد‪ ،‬به‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۱۳‬‬

‫عنـوان آخریـن راه چـاره بـا اکثریت دو سـوم آرای کشـورهای طـرف این پروتوکول باشـد که‬
‫در اجلاس کنفرانـس طرف‌هـا حضـور دارنـد و رأی می‌دهنـد‪.‬‬
‫‪2 .‬سـازمان‌های همگرایـی اقتصـادی منطقـه‪ ،‬در مسـائل در محـدوده صالحیت خـود‪ ،‬باید حق‬
‫خـود را بـرای رأی دادن بـر اسـاس این ماده با تعـدادی از آرای برابر با تعداد کشـورهای عضو‬
‫خـود کـه طرف‌هـای این پروتوکول هسـتند اعمـال کننـد‪ .‬چنین سـازمان‌هایی اگر کشـورهای‬
‫طـرف آن‌هـا رأی بدهنـد نبایـد این حق خـود را اعمال کننـد و برعکس آن‪.‬‬
‫‪3 .‬اصالحیــه و متممــی کــه مطابــق پراگ ـراف یــک ایــن مــاده بــه تصویــب می‌رســد‪ ،‬آمــاده‬
‫تائیــد‪ ،‬پذیــرش یــا تصویــب کشــورهای طــرف اســت‪.‬‬
‫‪4 .‬اصالحیــه و متممــی کــه بــر اســاس پراگ ـراف یــک ایــن مــاده تصویــب می‌شــود‪ ۹۰ ،‬روز‬
‫بعــد از زمــان ســپردن ســند تائیــد‪ ،‬پذیــرش یــا تصویــب چنیــن اصالحی ـه‌ای نــزد سرمنشــی‬
‫ســازمان ملــل متحــد دربــاره آن کشــور طــرف رســمیت می‌یابــد‪.‬‬
‫‪5 .‬وقتــی اصالحیــه و متممــی رســمیت می‌یابــد بــرای آن کشــورهای طرفــی کــه رضایــت‬
‫خــود را بــا الزامــی بــودن آن اب ـراز کرده‌انــد‪ ،‬الزامــی خواهــد بــود‪ .‬ســایر کشــورهای طــرف‬
‫همچنــان در برابــر مفــاد ایــن پروتوکــول و هــر اصالحیــه و متمــم پیشــین دیگــری کــه آن‌هــا‬
‫تائیــد کــرده‪ ،‬پذیرفتــه یــا تصویــب کرده‌انــد ملــزم خواهنــد بــود‪.‬‬
‫ماده بیست چهارم‪ :‬اعالم فسخ‬
‫‪1 .‬هــر کشــور طرفــی می‌توانــد بــا اعــام کتبــی بــه سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد ایــن پروتوکول‬
‫را فســخ کنــد‪ .‬ایــن گونــه فســخ پروتوکــول یــک ســال بعــد از زمــان دریافــت اعــام فســخ بــه‬
‫وســیله سرمنشــی نافــذ و قابــل اجـرا می‌شــود‪.‬‬
‫‪2 .‬یــک ســازمان همگرایــی اقتصــادی منطقــوی هنگامــی کــه همــه کشــورهای عضــو آن ایــن‬
‫پروتوکــول را فســخ کــرده باشــند‪ ،‬دیگــر طــرف آن نخواهــد بــود‪.‬‬
‫ماده بیست وپنجم‪ :‬محل سپردن و زبان‌ها‬
‫‪1 .‬سرمنشی سازمان ملل متحد برای استرداد این پروتوکول در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫‪2 .‬متــن اصلــی ایــن پروتوکــول کــه متــون عربــی‪ ،‬چینــی‪ ،‬انگلیســی‪ ،‬فرانســوی‪ ،‬روســی و‬
‫اســپانیایی آن از اعتبــار یکســان برخوردارنــد‪ ،‬نــزد سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد ودیعــه‬
‫گذاشــته شــده اســت‪ .‬نماینــدگان تام‌االختیــار امضاءکننــده زیــر کــه از ســوی دولت‌هــای‬
‫خــود اختیــار کامــل دارنــد (پروتوکــول علیــه قاچــاق مهاجــران‪ :۲۰۰۰ ،‬مــاده ‪.)۲۵ ،1‬‬
 ‫‪ ۳۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫عملکــرد اتحادیــه اروپــا در مبــارزه بــا بح ـران قاچــاق مهاج ـران‪ :‬جــواب بــه بح ـران پناهندگــی‪،‬‬
‫مهاجــرت غیرقانونــی و قاچــاق انســان از جملــه عرصه‌هایــی اســت کــه اروپایی‌هــا در چنــد ســال‬
‫اخیــر بدتریــن عملکــرد را از خــود بــه نمایــش گذاشــته‌اند‪ .‬ایــن عملکــرد نامناســب نشــان‌دهنده‬
‫فقــدان اتحــاد در میــان دولت‌هــای اروپائــی اســت‪ .‬کل درخواسـت‌های پناهندگــی در اتحادیــه اروپــا‬
‫در ســال جــاری بــه بیــش از ‪ ۸۹۰‬هـزار دوســیه رســیده اســت کــه هشــتاد فیصــد آن مربــوط بــه پنــج‬
‫کشــور جرمنــی‪ ،‬هنگــری‪ ،‬ایتالیــا‪ ،‬فرانســه و ســوییس می‌شــود (فضائلــی‪.)۲۵ :۱۳۸۸ ،‬‬
‫متأســفانه اروپــا بــه خصــوص کشــورهای جنوبی‪ ،‬آن هــم به صورت مســتقیم (بحـران مهاجرت) و‬
‫هــم غیرمســتقیم (بــه دلیــل فشــارهای اقتصــادی) از ایــن ســونامی انســانی بــه شــدت ضربــه خورده‌انــد‪.‬‬
‫عــاوه بــر ایــن‪ ،‬بحـران مهاجــرت نتایــج اســفباری بــر مواضــع حقــوق بشــری اتحادیــه اروپــا وارد کرده‬
‫اســت؛ زیـرا آنــان اقدامــات الزم برای پنــاه دادن مهاجـران غیرقانونی را نداشــتند‪.‬‬
‫آنچــه مدیریــت ایــن بحـران را از دســت اروپــا خــارج کــرده‪ ،‬خصوصیــات منحصــر بــه فــرد آن‬
‫اســت‪ ،‬هــم تعــداد اف ـراد مهاجــر زیــاد اســت و هــم طبیعــت آن مختلــط اســت؛ بــه عبــارت دیگــر‪،‬‬
‫ســیل مهاجــران اروپــا دربردارنــده گروه‌هــای مختلــف مهاجــران بــا انگیزه‌هــا و نیازهــای مختلــف‬
‫اســت کــه از کشــورهای گوناگــون امــا زیــر چتــر یــک شــبکه قاچــاق مشــترک بــه اروپــا ســفر می‌کنند‪.‬‬
‫بــه لحــاظ حقوقــی‪ ،‬هرگونــه واکنــش بــه موضــوع پناهنده‌گــی و مهاجــرت در کشــورهای‬
‫عضــو اتحادیــه اروپــا تحــت تأثیــر قوانیــن شــنگن و پیمــان دوبلیــن اســت‪ .‬منطقــه شــنگن یکــی از‬
‫دســتاوردهای سیاســت مشــترک اروپائــی اســت کــه تــردد آزاد میــان ســرحدات اروپائــی را تضمیــن‬
‫می‌کنــد‪ .‬هــر سیاســت پناهنده‌گــی کــه توســط اروپــا لحــاظ می‌شــود‪ ،‬بایــد ایــن موضــوع را نیــز‬
‫مدنظــر قـرار دهــد کــه حرکــت آزادانــه افـراد‪ ،‬کاال و ســرمایه حفــظ شــود‪ .‬طبــق پیمــان دوبلیــن نیــز‬
‫پناه‌جویــان کــه بــه یــک کشــور اروپائــی وارد می‌شــوند بایــد در همــان کشــور تقاضــای پناهندگــی‬
‫کننــد‪ .‬زمانــی کــه پیمــان دوبلیــن در اروپــا منعقــد شــد‪ ،‬شــمار مهاج ـران تــا ایــن حــد زیــاد نبــود؛‬
‫بنابرایــن‪ ،‬بــه نظــر می‌رســد کــه ایــن چهارچوب‌هــا تــا حــد زیــادی تطابــق خــود را بــا واقعیــت بیرونــی‬
‫از دســت داده‌انــد‪ .‬عــاوه بــر ســازوکارهای درون اروپایــی‪ ،‬ایــن کشــورها بایــد بــه کنوانســیون ژنــو‬
‫‪ ۱۹۵۱‬نیــز متعهــد باشــند؛ امــا ایــن کنوانســیون از بســیاری جهــات رعایــت نمی‌شــود‪ .‬محدودیت‌هــای‬
‫بُعــد حقوقــی قطعــاً مشــکالتی را در عملکــرد سیاســی برجــای خواهــد گذاشــت‪ .‬سیاســت‌های‬
‫مهاجرتــی اتحادیــه اروپــا بیــش از آنکــه در بروکســل تعییــن شــوند‪ ،‬بــه دلیــل تأثیرگــذاری مســتقیم بــر‬
‫اقتصــاد و امنیــت‪ ،‬بیشــتر پیــرو قوانیــن داخلــی کشــورهای عضــو هســتند؛ لهــذا بســیاری از کشــورهای‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۱۵‬‬

‫اروپائــی در چهارچــوب قوانیــن داخلــی و نــوع نــگاه سیاس ـت‌گذاران تــاش می‌کننــد سیاس ـت‌های‬
‫مهاجرتــی را بــر پایــه شـرایط خــود اجـرا کننــد‪.‬‬
‫مطابــق گـزارش ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت در ســال جــاری بیــش از یــک میلیــون بی‌جاشــده‬
‫و مهاجــر بــه کشــورهای عضــو اتحادیــه اروپــا رفته‌انــد؛ در حالــی کــه ‪ ۳۷۰۰‬تــن از آن‌هــا در ســفرهای‬
‫خطرناکــی کــه بـرای قاچاق‌بـران بســیار ســود داشــته‪ ،‬کشــته یــا مفقــود شــدند‪ .‬ایــن آمــار ســه تــا چهار‬
‫برابــر بیشــتر از تعــداد بی‌جاشــده و مهاجــری اســت کــه در ســال ‪ ۲۰۱۴‬میــادی بــه کشــورهای عضــو‬
‫اتحادیــه اروپــا آمده‌انــد و تعــداد کشته‌شــدگان نیــز نســبت بــه ســال گذشــته میــادی بســیار بیشــتر‬
‫اســت‪ .‬آژانــس آواره‌گان ســازمان ملــل و ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت در بیانیه مشــترک اعــام کردند‬
‫کــه اکثــر ایــن افـراد از طریــق دریــای مدیترانــه یــا دریــای اژه(‪ )1‬بــه کشــورهای اروپائــی رســیده‌اند و‬
‫نیمــی از آن‌هــا از آواره‌گان ســوری هســتند‪ ۲۰ ،‬فیصــد ایــن مهاجـران و آواره‌گان را افغان‌هــا و هفــت‬
‫فیصــد را عراقی‌هــا تشــکیل می‌دهنــد‪.‬‬
‫بنــا بــه اعــام ایــن ســازمان احتمــاالً قاچاق‌ب ـران مســئول اکثــر ایــن ســفرها هســتند و بــه احتمــال‬
‫زیــاد از ایــن مســئله دس ـت‌کم یــک میلیــارد دالــر درآمــد کســب کرده‌انــد‪ .‬بســته بــه تعــداد اعضــای‬
‫خانــواده و اینکــه کــدام گــروه قاچاق‌بــر ایــن کار را انجــام می‌دهــد‪ ،‬از قاچاق‌ب ـران ‪ ۲۰۰۰‬تــا ‪۶۰۰۰‬‬
‫دالــر می‌گیرنــد‪ .‬ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت بــرآورد کــرده کــه قاچاق‌ب ـران از ســال ‪ ۲۰۰۰‬میــادی‬
‫‪ ۱۰‬میلیــارد دالــر یــا بیشــتر درآمــد کســب کرده‌انــد (موســوی‪.)۳۲ :۱۳۹۲ ،‬‬
‫جنــگ داخلــی ســوریه و تشــکیل گــروه تروریســتی داعــش تنهــا یکــی از علت‌هــای ایــن ســیل‬
‫مهاجــرت می‌باشــد‪ .‬از دیگــر دالیــل می‌تــوان بــه امــراض ابــوال‪ ،‬بوکوحــرام در غــرب آفریقــا‪،‬‬
‫زمین‌لــرزه در نپــال‪ ،‬درگیری‌هــا در لیبیــا‪ ،‬یمــن‪ ،‬ســودان جنوبــی‪ ،‬جمهــوری آفریقــای مرکــزی‪،‬‬
‫افغانســتان و ع ـراق اشــاره کــرد‪.‬‬
‫عــاوه بــر ایــن رئیــس اتحادیــه اروپــا در خصــوص بحــران مهاجــران اظهــار کــرده اســت‪:‬‬
‫«اختالفاتــی میــان شــرق و غــرب اروپــا در مــورد ایــن بحـران وجــود دارد‪ .‬برخــی از ایــن کشــورها بــه‬
‫دنبــال مهــار مــوج مهاجــرت هســتند و برخــی دیگــر حامــی پذیرفتــن مهاجـران‪ .‬معضــل اصلــی یافتــن‬
‫یــک مســیر مشــترک در مــورد ایــن بحـران بــوده که هنــوز محقــق نشــده اســت» (نگهــی‪.)۵۶ :۱۳۹۰ ،‬‬
‫بحـران مهاجــرت یکــی از مهم‌تریــن معضــات اتحادیــه اروپــا اســت؛ امــا بــه طــور کلــی می‌تــوان دو‬
‫جهت‌گیــری را در موضــع کشــورهای اروپائــی نســبت بــه ایــن بح ـران شناســایی کــرد‪:‬‬

‫‪ .1‬دریای اژه از دریاهای پیرامونی دریای مدیترانه است که میان شبه‌جزیره یونان و آنتالیا جای گرفته است‪.‬‬
 ‫‪ ۳۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اســکان در اروپــا‪ :‬برخــی کشــورها ماننــد جرمنــی‪ ،‬فرانســه و ایتالیــا بــر پیــش گرفتــن سیاســت‬
‫مشــترک و توزیــع مهاجـران در کشــورهای عضــو اتحادیــه اروپــا تأکیــد دارنــد‪ .‬جرمنــی حــدود شــش‬
‫میلیــارد یــورو بودجــه اضافــی را بــرای کمــک بــه مهاجــران و پناه‌جویــان در نظــر گرفتــه و اعــام‬
‫کــرده اســت کــه تــا پایــان ســال جــاری میــادی‪ ،‬پذیـرای هشــت صد هـزار نفــر از آنــان خواهــد بــود‪.‬‬
‫در جرمنــی‪ ،‬برخــی مؤسســات درصــدد ارایــه آموزش‌هــای الزم ب ـرای برخــی از مهاج ـران هســتند‪.‬‬
‫ســویدن نیــز از پناهنــدگان حمایــت بیشــتری می‌کنــد و محیــط بهتــری بـرای پذیــرش دارد‪ .‬مهاجـران‬
‫نیــز راحت‌تــر در محیــط آنجــا ادغــام می‌شــوند‪ .‬دولــت ســویدن هــدف خــود را جــذب ســریع‬
‫مهاج ـران در بــازار کار اعــام کــرده و در ایــن راه بــا ارایــه دوره‌هــای آمــوزش زبــان و آشــنایی بــا‬
‫قوانیــن کشــور ســعی در ادغــام مهاجـران در جامعــه داشــته اســت‪ .‬حل‌وفصــل معضــات مربــوط بــه‬
‫شــکاف و انــزوای مهاجـران در جامعــه ســویدن‪ ،‬بــه یکــی از دغدغه‌هــای اصلــی ایــن کشــور مبــدل‬
‫شــده اســت‪ .‬ســازمان‌ها و نهادهــای دولتــی‪ ،‬خصوصــی و غیردولتــی در ســال‌های گذشــته هــر یــک‬
‫بــه نوبــه خــود ســعی کرده‌انــد بــا اجـرای طرح‌هــای مختلــف نســبت بــه کاســتن از عمــق ایــن شــکاف‬
‫اقــدام کننــد‪ .‬کلیســا نیــز از ایــن سیاســت حمایــت می‌کنــد‪ ،‬بــه طــوری کــه پــاپ در تاریــخ ‪ ۶‬ســپتامبر‬
‫‪ ۲۰۱۶‬از کلیــه منطقه‌هــای مذهبــی خواســت کــه بــه نشــانه همــدردی‪ ،‬یــک خانــواده مهاجــر را تحــت‬
‫حمایــت خــود بگیرنــد‪ .‬ایتالیــا مشــتمل بــر ‪ ۲۵‬هـزار و جرمنــی ‪ 12‬هـزار منطقــه مســیحی دارد‪ .‬بــا طرح‬
‫پــاپ‪ ،‬حداقــل ‪ ۳۷۰‬ه ـزار خانــواده مهاجــر فقــط در جرمنــی و ایتالیــا تحــت پوشــش کلیســا ســرپناه‬
‫پیــدا خواهنــد کــرد‪ .‬بــه نظــر می‌رســد سرمنشــأ ایــن جهت‌گیــری بــه نوعــی عمل‌گرایــی اقتصــادی‬
‫بازمی‌گــردد‪ .‬کشــورهایی نظیــر ســویدن و جرمنــی و حتــی اتریــش‪ ،‬فیصــدی بــی‌کاری پائیــن و‬
‫جمعیــت مســنی دارنــد؛ بنابرایــن در ســال‌های آتــی‪ ،‬ایــن کشــورها نیــاز مبرمــی بــه نیــروی کار‪ ،‬بــه‬
‫خصــوص در مشــاغل یخن‌آبــی(‪ )2‬خواهنــد داشــت‪ .‬پناهنــدگان نیــروی کار جدیــدی را بــه اقتصــاد‬
‫ایــن کشــورها بیــرون خواهنــد کــرد (غفــاری‪.)۴۵ :۱۳۹۰ ،‬‬
‫جلوگیــری از مهاجــرت در مبــدأ‪ :‬در بســیاری از کشــورهای اروپایــی‪ ،‬جنبش‌هــای‬
‫بیگانه‌ســتیزی بــر ســرکار آمده‌انــد کــه در مقابــل هــر انعطافــی مقاومــت می‌کننــد‪ .‬بریتانیــا‪ ،‬هالنــد‪،‬‬

‫‪ .2‬جــرم یقــه آبــی (‪ )blue collar crime‬اصطالحــی اســت در جرم‌شناســی کــه برخــاف جــرم یقه‌ســفید کــه توســط اف ـراد‬
‫رده‌بــاالی اجتمــاع صــورت می‌گیــرد‪ ،‬جــرم توســط اف ـراد و گروه‌هــای پائین‌تــر در اجتمــاع صــورت می‌گیــرد‪ .‬در حالــی کــه‬
‫جــرم یقــه آبــی طبقه‌بنــدی رســمی در قانــون نــدارد بیشــتر تعــداد جرم‌هــا از ایــن دســته می‌باشــند‪ .‬بیشــتر ایــن گونــه جرم‌هــا‬
‫در مقیــاس کوچــک ب ـرای ســودآوری فــوری توســط اشــخاص یــا گروه‌هــا انجــام می‌شــوند‪ .‬ایــن گونــه جرم‌هــا می‌تواننــد‬
‫جرم‌هایــی نظیــر تولیــد و پخــش مــواد مخــدر‪ ،‬تجــاوز جنســی‪ ،‬دزدی‪ ،‬حملــه و قتــل را دربــر گیرنــد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۱۷‬‬

‫قبــرس‪ ،‬جمهــوری چــک‪ ،‬هنگــری و اســلواکی از جملــه کشــورهایی هســتند کــه در برابــر مهاجـران‬
‫و پناهنــدگان سیاســت ســخت‌گیرانه را در پیــش گرفته‌انــد‪ .‬ایــن کشــورها از تبییــن سیاســت مشــترک‬
‫و ســهمیه‌بندی پذیــرش مهاجــر توســط کشــورهای عضــو خــودداری می‌کننــد‪ .‬هنگــری‪ ،‬دولــت‬
‫جرمنــی را بــه تشــویق مهاج ـران ب ـرای هجــوم بــه اروپــا متهــم کــرده و از برنامه‌ریــزی ب ـرای کنتــرول‬
‫شــدیدتر ســرحدات خــود خبــر داده اســت‪ .‬ایــن سیاســت هنگــری می‌توانــد بــه پیچیده‌تــر شــدن‬
‫معادلــه بینجامــد؛ زیــرا شــبکه قاچــاق انســان را قوی‌تــر و گســترده‌تر خواهــد کــرد (حکیــم زاده‪،‬‬
‫‪.)۳۴ :۱۳۹۳‬‬
‫دنمــارک کمپیــن تبلیغاتــی بزرگــی در لبنــان راه انداختــه اســت کــه جلــوی ســفر پناهنــدگان بــه‬
‫اروپــا را بگیــرد‪ .‬در ایــن کمپیــن بــر محورهایــی چــون پنجــاه فیصــد کاهــش خدمــات اجتماعــی بـرای‬
‫پناهنــدگان جدیــد تأکیــد شــده اســت‪ .‬دنمــارک معتقــد اســت کــه کنتــرول ســرحدات راه‌حل مناســبی‬
‫ب ـرای مهــار بح ـران نیســت و بایــد از میتودهــای دیگــری ماننــد تبلیغــات کمــک گرفــت‪ .‬هالنــد در‬
‫میــان کشــورهای عضــو اتحادیــه اروپــا دارای ســخت‌گیرانه‌ترین قوانیــن در قبــال پناه‌جویــان‬
‫اســت‪ .‬حــدود دو ســوم درخواس ـت‌های پناهندگــی در هالنــد رد می‌شــوند‪ .‬پــس از رد درخواســت‬
‫پناهندگــی‪ ،‬پناه‌جــو بایــد طــی ‪ ۲۸‬روز خــاک هالنــد را تــرک کنــد (رؤیــا‪.)۲۴ :۲۰۱۶ ،‬‬
‫دولـت هالنـد خـود را موظف به تأمیـن حداقل نیازهای پناه‌جویـان می‌داند‪ .‬مهاجرانـی که خواهان‬
‫اقامـت در خوابگاه‌هـای پناهندگـی نیسـتند از ایـن امکانـات ناچیز نیز محـروم می‌شـوند‪ .‬تغییر ترکیب‬
‫جمعیتـی اروپـا بـه سـوی اسلام یکـی از مهم‌تریـن دغدغه‌های کشـورهایی اسـت کـه از این سیاسـت‬
‫پیـروی می‌کننـد‪ .‬کشـورهای اروپائـی رویـه سیاسـی خـود را نیـز نادیـده گرفتـه و بـه صراحـت اعلام‬
‫کرده‌انـد کـه تنها مهاجران مسـیحی را می‌پذیرند؛ از جمله این کشـورها جمهوری چکسـلواکیا و قبرس‬
‫هسـتند‪ .‬بسـیاری از مسـلمانان بـرای گرفتن پناهندگـی در این کشـورها خود را مسـیحی معرفی می‌کنند‬
‫کـه از اولیـن تبعـات این امر بـروز بحـران هویتی در میان آن‌هاسـت‪.‬‬
 ‫‪ ۳۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬

‫در ایــن مبحــث‪ ،‬پیشــینه تاریخــی مهاجــرت و قاچــاق مهاج ـران در ســطح بین‌المللــی و منطقــوی و‬
‫تاریخچــه مهاجــرت در افغانســتان‪ ،‬عوامــل و انگیزه‌هــای مهاجــرت در جهــان و افغانســتان و همچنــان‬
‫معرفــی ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت و فعالیت‌هــای آن در افغانســتان و جهــان و مزایــا‪ ،‬موانــع و‬
‫پیامدهــای آن مــورد بررســی قـرار خواهنــد گرفــت‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه و انواع مهاجرت‬

‫در ایــن گفتــار تاریخچــه‪ ،‬انــواع‪ ،‬نــگاه اســام بــه قاچــاق مهاجـران‪ ،‬عوامــل و انگیزه هــای مهاجــرت‪،‬‬
‫مزایــا و معایــب مهاجــرت مــورد بحــث قـرار می گیــرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬تاریخچه مختصر قاچاق مهاجران‬

‫مهاجــرت ریشــه تاریخــی دارد و بــه عنــوان یــک واقعــه مهــم در تاریــخ ثبــت شــده اســت و اشــکال‬
‫گوناگونــی دارد‪ .‬بشــر در طــول تاریــخ همــواره در حــال حرکــت و جابه جایــی بوده اســت‪ .‬انســان های‬
‫اولیــه بنــا بــه دالیلــی از جملــه بهبــود بخشــیدن بــه وضعیــت زندگــی‪ ،‬حــس تنوع طلبــی‪ ،‬اجبــار‬
‫عوامــل سیاســی‪ ،‬امنیــت و بــه تغییــر محــل ســکونت خــود می پرداخته انــد از آنجایــی کــه در گذشــته‬
‫جابه جایــی انســان ها در مقایــس کوچکتریــن صــورت می گرفــت‪.‬‬
‫بزرگ‌تریــن مهاجــرت داوطلبانــه مــردم در ســال‌های اخیــر را می‌تــوان ســال‌های بیــن ‪ 1850‬تــا‬
‫‪ 1914‬دانســت کــه ســاالنه حــدود یــک میلیــون نفــر خــود را بــه جــای جدیــدی می‌رســاندند‪ .‬گـزارش‬
‫بانــک جهانــی در ایــن مــورد نشــان می‌دهــد حــدود ‪ 10‬فیصــد جمعیــت جهــان در ایــن دوره زمانــی‬
‫در حــال مهاجــرت بوده‌انــد؛ در حالــی کــه امــروز ایــن نــرخ بــه ســه فیصــد رســیده اســت‪.‬‬
‫افزایــش روزافــزون رفــاه‪ ،‬کاهــش هزینه‌هــای حمل‌ونقــل و کاهــش ریســک مهاجــرت‪ ،‬همــه‬
‫کمــک کردنــد تــا در ایــن دوره مهاجــرت دســته‌جمعی امــری آســان‌تر باشــد و دقیقـاً در همیــن زمــان‬
‫سیســتم‌های رســمی صــدور ویــزه بـرای کنتــرول جریــان مهاجــرت مــردم در سراســر ســرحدات ملــی‬
‫پایه‌گــذاری شــد‪ .‬اث ـرات دوره اول مهاجــرت را می‌تــوان در ترکیــب جمعیتــی بســیاری از کشــورهای‬
‫نیمکــره غربــی دیــد‪ .‬در بخــش دوم قــرن نوزدهــم‪ ،‬بــه عنــوان مثــال‪ ،‬نزدیــک بــه ‪ 15‬فیصــد جمعیــت‬
‫ایــاالت متحــده آمریــکا خارجــی و متولــد کشــورهای دیگــر بودنــد‪ .‬اکثریــت قریــب بــه اتفــاق ایــن‬
‫مهاجـران از اروپــا بودنــد‪ ،‬بــه خصــوص مهاجـران ایرلنــدی و ایتالیایــی و بعــد از آن مهاجـران روس‪،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۱۹‬‬

‫یهودیــان شــرق اروپــا‪ ،‬چــک‪ ،‬اســلواک‪ ،‬پولنــد و جرمنی‪ .‬بیشــتر اتبــاع کنونی ایــاالت متحــده آمریکا‬
‫محصــول ایــن دوره تاریخــی هســتند‪ .‬در همــان زمانــی کــه مهاجــرت در قــرن نوزدهــم از ســمت اروپا‬
‫بــه آمریــکا افزایــش یافــت‪ ،‬مهاج ـران چینــی و جاپانــی نیــز شــروع بــه آمــدن بــه ســواحل غربــی‬
‫آمریــکا از هاوایــی کردنــد؛ امــا همیــن موضــوع بــا سیاس ـت‌های محدودکننــده مهاج ـران آســیایی‬
‫کــه چینی‌هــا‪ ،‬جاپانی‌هــا و در نهایــت تمــام مهاج ـران آســیایی در قــرن بیســتم را نشــانه گرفتــه بــود‪،‬‬
‫همزمــان شــد‪.‬‬
‫در همیــن حــال‪ ،‬در جــای دیگــری از نیم‌کــره غربــی‪ ،‬کشــورهای در حــال توســعه ماننــد‬
‫ارجنتایــن‪ ،‬برزیــل و شــیلی بــه دلیــل تســهیل سیاس ـت‌های مهاجرتــی بــا مــوج بزرگــی از مهاج ـران‬
‫اســپانیایی و پرتغالــی روبــرو بودنــد کــه البتــه در ایــن میــان مهاجرانــی از جرمنــی‪ ،‬بریتانیــا‪ ،‬پولنــد‪،‬‬
‫چیــن و جاپــان نیــز بودنــد‪ .‬ایــن مــوج مهاجــرت بــه دنیــای جدیــد عکس‌العمل‌هــای زیــادی را هــم‬
‫در برابــر مهاج ـران از ســوی مــردم محلــی برمی‌انگیخــت؛ در ایــاالت متحــده آمریــکا مهاج ـران بــه‬
‫دلیــل جــرم و جنایــت‪ ،‬گســترش مریضــی و تــداوم فقــر در مراکــز شــهری ســرزنش می‌شــدند؛ عــاوه‬
‫بــر ایــن‪ ،‬مهاج ـران‪ ،‬جمعیتــی بــزرگ و خســتگی‌ناپذیر را تشــکیل داده بودنــد کــه ظاه ـرا ً ب ـرای هــر‬
‫نــوع درگیری‌هــای اجتماعــی آمــاده بــه نظــر می‌آمدنــد (‪.)140 :2009 ,Akbaş‬‬
‫مهاجــرت پــس از جنــگ جهانــی دوم همان‌طــور کــه وضعیــت کشــورهای اروپائــی بعــد از‬
‫جنــگ جهانــی دوم بهبــود پیــدا می‌کــرد‪ ،‬بــه مقصــدی جــذاب بـرای مهاجـران بالقــوه تبدیــل می‌شــد‬
‫و درهــای کشــورهای خــود را بــه روی مهاجــران بــاز کردنــد تــا بــه آن‌هــا در بازســازی اقتصــادی‬
‫کشورشــان کمــک کننــد‪ .‬عــاوه بــر ایــن در طــول دوران پــس از جنــگ‪ ،‬پیشــرفت‌های تکنالــوژی در‬
‫زمینــه هــوا و ســفر‪ ،‬هزینه‌هــای مهاجــرت را بــه شــدت کاهــش داد‪ .‬بــا افزایــش درآمــد در کشــورهای‬
‫در حــال توســعه بــه انــدازه‌ای کــه مهاجــرت را بـرای آن‌هــا آســان می‌کــرد‪ ،‬مهاجــرت از ایــن کشــورها‬
‫بــه کشــورهای غربــی بــه ســرعت گســترش یافــت‪.‬‬
‫مهاجـران تــرک در جرمنــی‪ ،‬یکــی از قابل‌توجه‌تریــن تعــداد مهاجـران را بعــد از جنــگ جهانــی‬
‫دوم تشــکیل می‌دادنــد‪ .‬ایــن گــروه از مهاج ـران بــه عنــوان کارگ ـران مهمــان بــه جرمنــی آورده شــده‬
‫بودنــد و در طــول دوره ‪ 1950‬تــا ‪ 1960‬تقاضــای کارگــر در جرمنــی را جــواب می‌گفتنــد؛ بــا این‌حــال‬
‫دولــت جرمنــی‪ ،‬هرگــز بـرای ایــن مهاجـران حقوقــی دایمــی و اجــازه اقامــت دائــم در جرمنــی در نظــر‬
‫نگرفتــه بــود و بــه آن‌هــا حقــوق تبعــه اعطــا نکــرد و در نتیجــه درگیری‌هایــی شــکل گرفــت کــه تــا بــه‬
‫امــروز نیــز ادامــه پیــدا کــرده اســت تــا آنجــا کــه بنــا بــه آمــار ‪ 22‬فیصــد از اتبــاع تــرک ســاکن جرمنــی‪،‬‬
 ‫‪ ۳۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــا وجــود اینکــه در آنجــا بــه دنیــا آمده‌انــد ملیــت جرمنــی ندارنــد (فــرزاد‪ .)۷۸ :۱۳۹۰ ،‬همان‌طــور‬
‫کــه مــردم از کشــورهای اســتعماری بــه اروپــا مهاجــرت می‌کردنــد‪ ،‬الگــوی قبلــی مهاجــرت در دوره‬
‫اســتعمار برعکــس شــد؛ ایــن منجــر بــه تغییـرات اجتماعــی و جمعیــت بــزرگ در کشــورهای اروپائــی‬
‫شــد کــه در حــال تجربــه اثــرات جوامــع چنــد فرهنگــی بودنــد؛ در همیــن زمــان‪ ،‬موانــع ســخت‬
‫مهاجــرت در ایــاالت متحــده آمریــکا تصویــب شــد‪ .‬مــوج جدیــد مهاجــرت بــه آمریــکا ایــن بــار نــه‬
‫از ســوی اروپــا بلکــه از ســمت آمریــکای التیــن و آســیا بــود‪.‬‬
‫الگـوی مهاجـرت امـروزی منعکس‌کننـده پروسـه اقتصـاد جهانـی اسـت؛ به طـور مثـال‪ ،‬در طول‬
‫‪ 30‬سـال گذشـته‪ ،‬کارگـران چینیایـی از مناطـق داخلـی والیـات بـه شـهرهای سـاحلی در چیـن بـرای‬
‫جسـتجوی شـغل و فرصت‌هـای اقتصـادی جدیـد‪ ،‬مهاجـرت کردنـد‪ .‬مهاجـران داخلـی در چیـن هـم‬
‫اکنـون یـک سـوم از تمـام مهاجـران داخلـی در سراسـر جهـان را تشـکیل می‌دهنـد که این عـدد ‪230‬‬
‫میلیـون نفـر اعلام شـده اسـت‪ .‬ایـن روند مهاجـرت عمدتـاً در جـواب بـه سـرمایه‌گذاری بین‌المللی و‬
‫کسـب‌وکار در چیـن و بـه دنبـال وجـود نیـروی کار و زمیـن ارزان در چیـن‪ ،‬بـه وجـود آمده اسـت‪.‬‬
‫هم‌زمــان مهاجــرت چینی‌هــا از ســال ‪ 1970‬اغلــب در پــی خــروج نیــروی کار ماهــر و ثروتمنــد بــه‬
‫دنبــال کار در اروپــا یــا آمریــکای شــمالی‪ ،‬مرتبـاً افزایــش یافتــه اســت؛ بــه طــور مشــابه‪ ،‬در طــول چند‬
‫دهــه گذشــته‪ ،‬مهاجــرت نیــروی کار از آمریــکای التیــن (بــه خــاص مکزیــک) بــه ایــاالت متحــده‬
‫افزایــش یافتــه اســت‪ .‬بخــش قابل‌توجهــی از ایــن مهاجـران غیرقانونــی بوده‌انــد‪.‬‬
‫مخالفــان تالش‌هــای زیــادی ب ـرای محدودکــردن مهاجــرت غیرقانونــی انجــام داده‌انــد؛ بــه طــور‬
‫مثــال‪ ،‬کشــیدن دیوارهــای فزیکــی در نقــاط حســاس ورود بــه کشــور‪ .‬بــا ایــن حــال بــه نظــر نمی‌رســد‬
‫ایــن تالش‌هــا تعــداد مهاجـران غیرقانونــی را کــه هــر ســاله بــه کشــور می‌آینــد محــدود کــرده باشــد‪.‬‬
‫در واقــع تعــداد مهاج ـران ثبــت نشــده در آمریــکا نزدیــک بــه ‪ 11‬میلیــون نفــر اعــام شــده اســت‬
‫(‪.)145 :2006 ,Collyer‬‬
‫عــاوه بــر ایــن برخــی از ایــاالت آمریــکا قوانیــن ســخت‌تری بـرای مهاجـران غیرقانونــی در یافتــن‬
‫کار و خدمــات اجتماعــی تصویــب کرده‌انــد کــه باعــث عکس‌العمــل شــدید و گســترده از ســوی‬
‫مهاجـران و حامیــان آن‌هــا شــد‪ .‬بنــا بــه گـزارش ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت‪ ،‬تعــداد کل مهاجـران‬
‫در سراســر جهــان افزایــش یافتــه اســت‪ .‬در طــول ‪ 10‬ســال گذشــته ایــن رقــم از ‪ 150‬میلیــون نفــر در‬
‫ســال ‪ 2000‬بــه ‪ 214‬میلیــون نفــر در ســال ‪ 2010‬م‪ .‬رســید‪ .‬ایــن نشــان می‌دهــد ســه فیصــد از جمعیــت‬
‫کــره زمیــن را مهاج ـران تشــکیل می‌دهنــد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۲۱‬‬

‫جزء دوم ‌‪ :‬طبقه‌بندی مهاجرت‬

‫بــه طــور عمــوم مهاجــرت و قاچــاق انســان از نظــر اســناد ملــی و بین‌المللــی بــه انــواع مختلــف‬
‫تقســیم‌بندی شــده کــه در ذیــل بــه بحــث گرفتــه می‌شــود‪:‬‬

‫الف‪ :‬از نظر شکلی‬

‫‪1 .‬مهاجــرت فــردی‪ :‬مهاجرتــی اســت کــه در آن اشــخاص بــدون هیــچ گونــه حمایــت یــا فشــار‬
‫از یــک کشــور بــه کشــور دیگــر می‌رونــد (زنجانــی‪.)15 :1380 ،‬‬
‫‪2 .‬مهاجــرت گروهــی‪ :‬ایــن نــوع مهاجــرت ناشــی از اســتبداد حکومــت و آزار و اذیــت آن‌هــا‬
‫می‌باشــد؛ مث ـاً مســلمانان میانمــار و‪...‬‬

‫ب‪ :‬از نظر خواست و اراده‬

‫‪1 .‬مهاجــرت اجبــاری‪ :‬مهاجرتــی اســت کــه در آن یــک عنصــر اجبــار وجــود دارد‪ ،‬شــامل‬
‫تهدیدهــای زندگــی و معــاش‪ ،‬عوامــل طبیعــی یــا انســانی نظیــر جنــگ و آواره‌گــی‪ ،‬بالیــای‬
‫طبیعــی یــا محیطــی‪ ،‬خطـرات کیمیــاوی یــا هســتوی‪ ،‬گرســنگی و‪ ...‬ایــن نــوع یــا هــم ناشــی‬
‫از عوامــل قهــری و اجبــاری می‌باشــد‪ ،‬ماننــد ف ـرار از تعقیــب قانــون‪.‬‬
‫‪2 .‬مهاجــرت اختیــاری‪ :‬مهاجــرت اختیــاری بـرای توصیــف مهاجرتــی کــه بــدون وجــود عناصر‬
‫اجبــار و بــا انتخــاب آزادانــه صــورت می‌گیــرد یــا هــم شــخص بــه خواســت و اراده خــود‬
‫بــدون هیــچ گونــه فشــار بــه خاطــر رهایــی از مشــکالت اقتصــادی وارد کشــور دیگــر‬
‫می‌شــود‪ ،‬بــه کار مــی رود‪.‬‬

‫ج‪ :‬از نظر زمان‬

‫‪1 .‬مهاجرت‌هـــای کوتـــاه مـــدت (موقـــت) اگـــر اقامـــت در مقصـــد کمتـــر از یـــک ســـال‬
‫باش ــد موقت ــی ب ــه حس ــاب می آی ــد در ای ــن ن ــوع مهاجرت ه ــا نوع ــی قص ــد بازگش ــت ب ــه‬
‫مح ــل قبل ــی وج ــود دارد مانن ــد مهاجرت ه ــای ک ــه در آن افــراد در فص ــل معین ــی از س ــال‬
‫ک ــه معم ــوالً بع ــداز برداش ــت محص ــول زراع ــت اس ــت ب ــه مناطق ــی ک ــه در آن ام ــکان کار‬
‫و فعالیت ــی وج ــود دارد مهاج ــرت می کنن ــد و دوب ــاره در فص ــل کار و فعالی ــت ب ــه مح ــل‬
‫قبل ــی خ ــود ب ــاز می گردن ــد (گ ـزارش س ــازمان مل ــی جوان ــان‪ ،‬ای ــن ن ــوع مهاج ــرت درم ــورد‬
‫توریس ــت نی ــز ص ــادق اس ــت زیــرا توریس ــت ب ــه ف ــردی اط ــاق می ش ــود ک ــه ب ــا قص ــد‬
 ‫‪ ۳۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بازگش ــت ب ــه م ــدت ول ــو طوالن ــی ب ــدون داش ــتن ش ــغلی در ی ــک و ی ــا ی ــک ناحی ــه ب ــه‬
‫غی ــر از س ــرزمین اصل ــی خ ــود ب ــه س ــر ب ــود‪.‬‬
‫‪2 .‬مهاجرت‌هــای بلنــد مــدت (دایــم)‪ :‬اگــر مــدت اقامــت در مقصــد بیــش از یــک ســال باشــد‬
‫مهاجــرت دائمــی اســت‪ ،‬البتــه بایــد قبــول کــرد کــه انگیــزه و قصــد عــدم بازگشــت مهمتریــن‬
‫عامــل در مهاجرت هــای دائــم محســوب می شــود‪ .‬مهاجــرت بــا توجــه بــه بــه خواســت‬
‫مهاجریــن بــه دو دســته تقســیم می شــود مهاجرت هــای ارادی و خــود خواســته‪ ،‬کــه معمــوالً‬
‫بــه صــورت انف ـرادی ب ـرای بهبــود زندگــی و یافتــن کار صــورت می گیــرد و مهاجرت هــای‬
‫اجبــاری کــه بــه صــورت انفـرادی یــا جمعــی بــه دلیــل ضرورت هــای اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی‪،‬‬
‫سیاســی و غیــره انجــام می پذیــرد‪.‬‬

‫د‪ :‬از نظر حقوقی‬

‫‪1 .‬مهاجــرت قانونــی‪ :‬مهاجــرت قانونــی نوعــی از مهاجــرت بــوده کــه ورود‪ ،‬اقامــت و اســتخدام‬
‫مهاجریــن در کشــور مهاجرپذیــر به‌صــورت دایمــی یــا ادواری صــورت می‌پذیــرد‪ .‬ایــن‬
‫نــوع مهاجــرت ممکــن اســت بر ســه نــوع باشــد‪ :‬مهاجــرت قانونــی از طریــق ســرمایه‌گذاری‪،‬‬
‫مهاجــرت دایمــی متخصصیــن و مهاجــرت قانونــی از طریــق فامیلــی‪.‬‬
‫‪2 .‬مهاجــرت غیــر قانونــی‪ :‬مهاجــرت غیرقانونــی‪ ،‬مهاجرتــی اســت کــه فــرد در آن مجــوز ورود‬
‫بــه یــک کشــور را نــدارد یــا تاریــخ مجــوز اقامــت آن بــه پایــان رســیده اســت‪.‬‬
‫‪3 .‬مهاجــرت نامنظــم‪ :‬مهاجــرت نامنظــم‪ ،‬مهاجرتــی اســت کــه شــخص بــر اســاس مجــوز‪ ،‬وارد‬
‫کشــور شــده؛ امــا بیــش از حــد‪ ،‬اقامــت می‌کنــد (رحیمــی‪.)۱۶۵ :۱۳۹۲ ،‬‬

‫هـ‪ :‬از نظر مکانی‬

‫‪1 .‬مهاجــرت داخلــی‪ :‬مهاجــرت داخلــی‪ ،‬جابه‌جایــی بیــن نواحــی داخلــی یــک کشــور اســت‪.‬‬
‫ایــن گونــه از مهاجــرت بــه دو بخــش زیــر تقســیم می‌شــود‪:‬‬
‫‪ -‬مهاجــرت روزانــه‪ :‬حرکــت روزانــه مــردم از حومه‌هــا و شــهرک‌های اطــراف بــه داخــل‬
‫شــهرهای بــزرگ بـرای رفتــن بــه محــل کار یــا اســتفاده از خدمــات داخــل شــهرها‪ ،‬مهاجــرت‬
‫داخلــی اســت کــه بــه آن مهاجــرت روزانــه گفتــه می‌شــود‪ .‬در ایــن نــوع مهاجــرت مــردم در‬
‫شــب بــه محــل ســکونت خــود بازمی‌گردنــد‪.‬‬
‫‪ -‬مهاجــرت فصلــی‪ :‬حرکــت و جابه‌جایــی کوچ‌نشــینان و کارگــران از شــهرها بــه قریه‌هــا در‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۲۳‬‬

‫فصــل میوه‌چینــی‪ ،‬نــوع دیگــری از مهاجــرت داخلــی اســت (همــان‪.)130 :‬‬

‫‪2 .‬مهاج ــرت خارج ــی‪ :‬مهاج ــرت خارج ــی بی ــن کش ــورها ص ــورت می‌گی ــرد و مهاجــران از‬
‫کشـــوری بـــه کشـــور دیگـــر مهاجـــرت می‌کننـــد‪ .‬برخـــی از مهاجرت‌هـــای خارجـــی بـــا‬
‫ه ــدف دس ــتیابی ب ــه مناب ــع طبیع ــی و ث ــروت ی ــا دس ــتمزد و رف ــاه بیش ــتر انج ــام می‌پذی ــرد‬
‫ک ــه ب ــه آن مهاج ــرت اختی ــاری گفت ــه می‌ش ــود‪ .‬در ای ــن گون ــه مهاجرت‌ه ــا کش ــور مب ــدأ‬
‫دچ ــار مش ــکالت اقتص ــادی اس ــت؛ ب ــه عن ــوان نمون ــه مهاج ــرت اروپایی ــان ب ــه آمری ــکا‪،‬‬
‫اس ــترالیا‪ ،‬کان ــادا و آفریق ــا در ق ــرن ‪ ،19‬مهاجرت ــی اختی ــاری ب ــود (‪.)123 :2008 ,Ahmad‬‬
‫مهاج ــرت کارگــران ترکی ــه ب ــه جرمن ــی غرب ــی پ ــس از جن ــگ جهان ــی دوم و مهاج ــرت‬
‫م ــردم اتری ــش‪ ،‬هنگ ــری و یوگس ــاویا ب ــه جرمن ــی پ ــس از س ــال ‪ ۱۹۸۹‬نی ــز مهاجرت‌ه ــای‬
‫اختی ــاری بودن ــد (اصالت ــی‪.)60 :1387 ،‬‬
‫مهاج ــرت اقتص ــادی‪ :‬اصط ــاح مهاج ــر اقتص ــادی ب ــه کس ــی اط ــاق می‌ش ــود ک ــه به‌منظ ــور‬
‫اش ــتغال و بهب ــود کیفی ــت زندگ ــی و دسترس ــی ب ــه مناب ــع از ی ــک منطق ــه ب ــه منطق ــه دیگ ــر س ــفر‬
‫ک ــرده اس ــت‪ .‬ی ــک مهاج ــر اقتص ــادی ب ــا پناهن ــده ک ــه از تعقی ــب و گری ــز گریخت ــه اس ــت متمای ــز‬
‫اس ــت‪ .‬بس ــیاری از کش ــورها محدودیت‌ه ــای مرب ــوط ب ــه مهاج ــرت و وی ــزه را دارن ــد ک ــه طب ــق آن‬
‫ورود ش ــخص ب ــه کش ــور را به‌منظ ــور دس ــتیابی ب ــه کار ب ــدون وی ــزه کاری معتب ــر ممن ــوع می‌کن ــد‪.‬‬
‫ب ــه دلی ــل نق ــض قوانی ــن مهاج ــرت ی ــک کش ــور‪ ،‬می‌ت ــوان از ورود مهاج ــر اقتص ــادی ب ــه ی ــک‬
‫کش ــور خ ــودداری ک ــرد‪.‬‬
‫‪3 .‬پناهنــده‌گان‪ :‬در ایــن تعریــف بیــن پناهنــده و مهاجــرت فرقی نیســت؛ اما پناهنده به شــخصی‬
‫گفتــه می‌شــود کــه بنــا بــر دالیــل ساســی‪ ،‬فرهنگــی‪ ،‬مذهبــی‪ ،‬یــا اجتماعــی نتوانــد در کشــور‬
‫متبوعــش در امنیــت و آرامــش زندگــی کنــد یــا بــه عبــاره دیگــر نظــام حاکــم تحمــل آن‬
‫را نــدارد‪ .‬تفــاوت مهاجــر و پناهنــده آن اســت کــه مهاجــر تابــع قوانیــن خــاص اســت؛ امــا‬
‫پناهنــده تابــع کنوانســیون ‪ 1951‬می‌باشــد‪.‬‬
‫‪4 .‬بی‌جاشــده‪ :‬آواره‌گان کســانی‌اند کــه بــه نســبت درگیری‌هــای داخلــی‪ ،‬حــوادث طبیعــی و‬
‫یــا شــیوع مریضــی کشــور خــود را تــرک بکننــد‪.‬‬
‫‪ 5 .‬توریس ـت‌ها‪ :‬توریس ـت‌ها اشــخاصی‌اند کــه بــه صــورت موقــت تــا حداقــل ‪ 24‬ســاعت بــه‬
‫کشــور دیگــری ســفر و یــا از آن دیــدن نماینــد؛ مشــروط بــر اینکــه در آنجا بــه وظیفــه دارای‬
‫عاید مشــغول نشــوند (‪)135 :2006 ,Akcapar‬‬
 ‫‪ ۳۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار دوم‪ :‬نگاه اسالم به قاچاق مهاجران‬

‫در این گفتار قاچاق مهاجران و پدیده مهاجرت از نظر شریعت اسالم مورد بحث قرار می‌گیرد‪.‬‬
‫اصل در سـفر از نظر دین اسلام اباحث اسـت‪ ،‬مشـروط براینکه اوال‪ :‬در آن سلامت مسـافر غالبا‬
‫متصور باشـد و ثانیا‪ :‬هدف از سـفر از جمله اهداف مشـروع باشـد‪ .‬اما در قاچاق مهاجران در شـرایط‬
‫کنونـی هیـچ یکـی از دو شـرط متحقـق نیسـت؛ زیـرا در ایـن نـوع مسـافرت ها هلاک مسـافران غالبـا‬
‫متصـور اسـت و دیگـر اینکـه اهـداف شـرعی درا یـن گونـه مسـافرت ها جـز در چهارچـوب خیلی ها‬
‫ضیـق بـه مشـاهده نمی رسـد‪ .‬قاچـاق مهاجـران‪ ،‬مهاجر را انـواع خطـرات و حمالت از سـوی نیروهای‬
‫بـری و بحـری کشـور هـای مـورد نظر مهاجـران مواجـه می سـازد کـه بسـیاری از اوقات منجـر به غرق‬
‫مسـافران یـا دسـتگیری و زندانی سـاختن آنها وسـایر اعمـال اهانت آمیز بـه آنها می گـردد در حالی که‬
‫حفـظ جـان حیثیـت از نظر اسلام واجب اسـت‪ .‬همچنین قاچاق مهاجران منجر به تسـلیمی مسـلمانان‬
‫بـه کفـار و ذلیـل شـدن آنهـا می گردد که ایـن کار از نظر اسلام جـواز نـدارد؛ زیرالله مسـلمان را عزت‬
‫خ ِر َجـنَّ اأْلْ َ َع ُّز ِم ْن َهـا اأْلْ َ َذلَّ ‬
‫داده اسـت‪ ،‬چنانچـه اللـه متعـال میفرمایـد‪ :‬يَقُولُو َن لَ ِئـن َّر َج ْع َنا إِلَـى الْ َم ِدي َنـ ِة لَيُ ْ‬
‫ن َولَ ِكـنَّ الْ ُم َنا ِف ِقيـ َ‬
‫ن اَلَ يَ ْعلَ ُمـو َن (سـورۀ المنافقون‪ ،‬آیـه ‪ )8‬می گویند‪ :‬اگر‬ ‫َولِلَّـ ِه الْ ِعـ َّز ُة َولِ َر ُسـولِ ِه َولِلْ ُم ْؤ ِم ِنيـ َ‬
‫(از غـزوه بنـی مصطلـق) بـه مدینـه برگشـتیم‪ ،‬بایـد افراد بـا عزت و قـدرت‪ ،‬اشـخاص خوار و ناتـوان را‬
‫از آنجـا بیـرون کننـد‪ .‬عـزت و قـدرت از آن خـدا و فرسـتاده او و مؤمنـان اسـت‪ ،‬ولیکـن منافقـان (این‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۲۵‬‬

‫را درک نمی کننـد و) نمی داننـد‪ .‬از حذیفـه (رض) روایـت شـده اسـت کـه گفـت‪ :‬رسـول اللـه ﷺ‬
‫ض لِ َما اَلَ يُ ِط ُ‬
‫يـق (الترمذی‬ ‫ف يُ ِذ ُّل نَف َْسـ ُه ق َ‬
‫َال يَتَ َعـ َّر ُ‬ ‫يل لَـ ُه َو كَ ْي َ‬ ‫فرمـود‪:‬اَلَ يَ ْن َب ِغـي لِلْ ُم ْؤ ِمـنِ أَ ْن يُ ِ‬
‫ـذلَّ نَف َْسـ ُه ِق َ‬
‫سـنن الترمـذی‪ ،‬صفحـه‪ .)287 ،‬سـزاوار نیسـت مؤمـن خـود را ذلیـل کند‪ ،‬سـؤال شـد چگونه خـود را‬
‫ذلیـل می کنـد! فرمـود‪ :‬بـه سـراغ کاری مـی رود کـه از اوسـاخته نیسـت‪ .‬بنابرایـن‪ ،‬قاچـاق مهاجـران به‬
‫خصـوص بـه کشـور هـای کفـری از نظر دین اسلام جـواز نـدارد و حرام اسـت و مرتکب آن مسـتحق‬
‫عـذاب خواهد بـود (نذیـر‪.)289 :1399 ،‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬عوامل و انگیزه‌های مهاجرت‬

‫عوامــل و انگیزه‌هــای مهاجــرت نظــر بــه جغرافیــای کشــورها‪ ،‬مختلــف اســت کــه در ایــن بحــث‬
‫بعضــی از عوامــل و انگیزه‌هــای مهاجــرت در افغانســتان مــورد بررســی قــرار می‌گیــرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬علل و دالیل مهاجرت مردم افغانستان‬

‫مهاجــرت افغان‌هــا عوامــل و انگیزه‌هــای مختلفــی دارد کــه بعضــی از عوامــل و انگیزه‌هــای آن‬
‫توضیــح می‌گــردد؛ برخــی از مــردم افغانســتان از یــک قــرن پیــش راه مهاجــرت بــه خــارج را در پیــش‬
‫گرفته‌انــد‪ .‬از قــرار معلــوم نخســتین مهاجــرت دســته‌جمعی افغان‌هــا در ســال ‪ 1860‬میــادی ‪1239‬‬
‫شمســی از افغانســتان بــه اســترالیا صــورت گرفــت‪ .‬در ایــن مهاجــرت کــه بــه خواســت دولــت انگلیــس‬
‫انجــام گرفتــه بــود‪ ،‬در حــدود زیادتــر از هفتــاد فامیــل از افغان‌هــای نواحــی غزنــی و کابــل بــرای‬
‫شــناخت از نامالیمت‌هــای طبیعــی بــه بزرگ‌تریــن جزیــره کــه مرکــز تجمــع برخــی از جنایتــکاران و‬
‫آدمکشــان انگلیــس بــود‪ ،‬بــرده شــدند‪ .‬هــدف ایــن بــود کــه ایــن مهاجریــن کــه مردمانــی سرســخت‬
‫و مقــاوم بودنــد‪ ،‬از دشـت‌های ســوزان «گبســون» و «سمســون» از پــرت ســواحل غربــی اســترالیا کــه‬
‫بــه اقیانــوس هنــد اتصــال دارد تــا شــرق کــه بــه اقیانــوس آرام ختــم می‌شــود شــناخت پیــدا کننــد‪.‬‬
‫ایــن مهاجــرت کــه بــا وســایل نقلیــه خــود افغان‌هــا‪ ،‬یعنــی شــتر و قاطــر‪ ،‬صــورت گرفــت ماه‌هــا‬
‫بــه طــول کشــیده بــود‪ .‬چنــد فامیــل نســبت بــه تشــنگی و طوالنــی بــودن راه بــه هالکــت رســیده‬
‫بودنــد؛ بنابرایــن بــا همــکاری انگلیــس اولیــن هســته جمعیتــی افغان‌هــا در اســترالیا بنیــاد گذاشــته شــد‬
‫(عرفانــی‪.)134 :1397 ،‬‬
‫البتــه مهاجریــن افغانــی مقیــم اســترالیا‪ ،‬اولیــن گــروه مهاجـران افغانــی نبودنــد؛ زیـرا ســال‌ها قبل از‬
‫آن تاریــخ افغان‌هــا بــه آســیای میانــه‪ ،‬هنــد‪ ،‬ایـران و عـراق رفتــه و بـرای همیشــه مقیــم آنجاهــا شــده‬
 ‫‪ ۳۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بودنــد؛ از جملــه مهاجرانــی کــه در عهــد شــاه‌محمود‪ ،‬پســر تیمــور شــاه ســدوزایی‪ ،‬افغانســتان را برای‬
‫همیشــه تــرک گفتــه و ســاکن قلمــرو ایـران شــدند‪ ،‬از طوایــف ایمــاق هـرات و بادغیــس بودنــد؛ البتــه‬
‫قبــل از دوره عبدالرحمن‌خــان‪ ،‬مــردم طعــم تلــخ مهاجــرت و آواره‌گــی و جابجایی‌هــا را چشــیده‬
‫بودنــد‪ .‬همــه نویســندگان و محققــان و دس ـت‌اندرکاران امــور مهاجــرت و آواره‌گــی بــر ایــن باورنــد‬
‫کــه آواره‌گــی دردی اســت کــه تنهــا خــود آواره و مهاجــر را عــذاب نمی‌دهــد‪ ،‬بلکــه دیگـران را نیــز‬
‫رنــج می‌دهــد؛ امــا مهاجــرت چندیــن دهــه اخیــر مــردم افغانســتان‪ ،‬در ســه دهــه اخیــر و در یــک قــرن‬
‫گذشــته بســیار متفــاوت اســت؛ چ ـرا کــه ف ـرار ســه دهــه اخیــر افغان‌هــا از کشــور‪ ،‬نــه تنهــا موجــب‬
‫فراموشــی آن‌هــا نگردیــد کــه زمینــه شناســایی آن‌هــا را نیــز فراهــم ســاخته و فجایــع اتفــاق افتــاده در‬
‫کشــور را بــه گــوش جهانیــان رســانیده اســت‪.‬‬
‫بــدون شــک اگــر آواره‌گــی ســه دهــه اخیــر نمی‌بــود‪ ،‬مــردم افغانســتان و جهــان هرگــز بــا مصیبــت‬
‫قتل‌عــام‪ ،‬بردگــی و آواره‌گــی در یــک قــرن قبــل آگاهــی نمی‌افتنــد؛ امــا مهاجــرت و آواره‌گــی‬
‫دوران اخیــر‪ ،‬بــا تمامــی مشــکالت و گرفتاری‌هــای خــود ایــن حســن را داشــت کــه فرصتــی را بــه‬
‫مــردم افغانســتان فراهــم ســاخت کــه بــه گذشــته خــود نــگاه کننــد؛ گذشــته‌ای کــه جــز غــم و انــدوه‪،‬‬
‫قتل‌عــام‪ ،‬بردگــی و آواره‌گــی‪ ،‬دوری از عدالــت‪ ،‬رفــاه عمومــی و آســایش فــردی نبــوده اســت‪.‬‬
‫بنابرایــن مهاجــرت و آواره‌گــی بــا تمامــی خســارت‌ها و مشــکالت خــود کــه مــردم مــا را گرفتــار‬
‫ســاخت و از نــگاه روحــی ضربــات جبران‌ناپذیــری را بــر همــگان تحمیــل کــرد‪ ،‬ولــی ایــن نتیجــه‬
‫را نیــز در پــی‌آورد کــه واقعیت‌هــای کتمــان شــده تاریخــی را بــر مــأ ســازد؛ لــذا ایــن رویکــرد‬
‫اجتماعــی‪ ،‬فرهنگــی یکــی از دســتاوردهای مهــم و قابل‌توجــه دوران مهاجــرت بــه حســاب می‌آیــد‪.‬‬
‫در دهــه ‪ 90‬میــادی افغانســتان بــا داشــتن بیــش از ‪ 5‬میلیــون آواره بیــش از یک ســوم کل آواره‌گان‬
‫جهــان را بــه خــود اختصــاص داده بــود‪ .‬بــدون مبالغــه تقریبـاً ‪ 10‬میلیــون نفــر از جمعیــت ایــن کشــور‬
‫و اتبــاع افغانســتان بــا تنــاوب بــا پدیــده آواره‌گــی در خــارج از کشــور ســروکار یافته‌انــد‪ .‬تــا قبــل از‬
‫ســقوط امــارت اســامی در ســال ‪ 1380‬ش‪ 2001/‬م افغانســتان بــا ‪ 3/5‬میلیــون آواره در کشــورهای‬
‫همســایه و جهــان ‪ 40‬فیصــد از آواره‌هــای جهــان را بــه خــود اختصــاص مـی‌داد؛ البتــه ایــن آواره‌گــی‬
‫بــه قــوم‪ ،‬زبــان‪ ،‬مذهــب و منطقــه خــاص ارتبــاط نداشــت‪ ،‬بلکــه تمامــی اقشــار جامعــه از هــر قــوم‬
‫و منطقــه را در برمی‌گرفــت (‪ .)55 :2005 ,Çicekli‬در شــرایط کنونــی نیــز بــا وجــود شــکل‌گیری‬
‫دولــت مســتقل در کشــور‪ ،‬ولــی بــه دالیــل مختلــف از جملــه ناامنــی بــاز هــم نزدیــک بــه ‪ 5‬میلیــون‬
‫مهاجــر افغانــی در کشــورهای همجــوار ایـران و پاکســتان و دیگــر کشــورهای جهــان حضــور دارنــد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۲۷‬‬

‫بــا کمــال تأســف مهاجــرت افغان‌هــا در پــی‌بحران‌هــای اجتماعــی و سیاســی افغانســتان و‬

‫جنگ‌هــای پی‌درپــی تشــدید گردیــده اســت‪ .‬بــا ظهــور امــارت اســامی در ســال ‪ 1373‬مهاجــرت‬
‫ســیر صعودی‌تــری پیــدا کــرد‪.‬‬
‫آنچــه در تاریــخ افغانســتان روشــن اســت و آمارهــا نیــز آن را نشــان می‌دهــد‪ ،‬مهاجــرت افغان‌هــا‬
‫ســابقه طوالنــی دارد؛ امــا مــوج وســیع مهاجــرت بــه کشــورهای ای ـران و پاکســتان پــس از کودتــای‬
‫هفــت ثــور ســال ‪ 1357‬هـــ ش صــورت گرفــت و عملکــرد حکومت وابســته به شــوروی باعث شــورش‬
‫و مقاومــت علیــه حکومــت در والیت‌هــای مختلــف کشــور گردیــد و بخش زیــادی از مردم افغانســتان‬
‫در اثــر ایــن جنگ‌هــا بــه کشــورهای دیگــر مهاجــر گردیدنــد‪ .‬پــس از تجاوز شــوروی و شــدت گرفتن‬
‫جنــگ میــان مــردم افغانســتان و ارتــش ســرخ‪ ،‬ســیل مهاجــرت بــه خــارج از کشــور افزایــش یافــت‪.‬‬
‫بــه گفتــه مدیــرکل اداره اتبــاع و مهاجریــن خارجــی وزارت کشــور ایــران‪ ،‬طبــق آمارهــای رســمی‬
‫بیــش از ‪ 800‬هـزار تبعــه افغانــی در ایـران متولــد شــده‌اند‪ .‬ایــن آمارهــا نشــان می‌دهــد کــه مهاجــرت‬
‫افغان‌هــا از ســابقه طوالنــی برخــوردار بــوده و بــه نقــل از کمیســر عالــی ســازمان ملــل متحــد در امــور‬
‫پناهنــده‌گان‪ ،‬در خیلــی از کشــورها‪ ،‬دو نســل از مهاجریــن افغانــی کــه در آنجــا زندگــی می‌کننــد و‬
‫شــماری از آنــان در کشــورهای پناهنده‌پذیــر متولــد شــده‌اند و اکنــون در همــان کشــور ازدواج نمــوده‬
‫و صاحــب فرزنــد شــده‌اند؛ بدیــن ترتیــب شــماری از افغان‌هــا نزدیــک بــه ســی ســال عمرشــان را بــه‬
‫عنــوان یــک آواره یــا مهاجــر در وضعیتــی خــاص در کشــورهای دیگــر گذرانده‌انــد‪.‬‬
‫بــه گفتــه یکــی از مقامــات مســئول در اداره اتبــاع و مهاجریــن خارجی وابســته بــه وزارت مهاجرین‬
‫کشــور ای ـران‪ ،‬شــمار افغان هــا کــه بــه ای ـران مهاجــرت کرده‌انــد زمانــی بــه حــدود ســه ونیــم میلیــون‬
‫نفــر می‌رســید کــه پــس از سـرنگونی دولــت داکتــر نجیــب اللــه‪ ،‬صدهــا هـزار نفــر از آن‌هــا بازگشــتند؛‬
‫امــا آغــاز دور جدیــدی از درگیری‌هــا در دوران حکومــت مجاهدیــن باعــث مهاجــرت مجــدد شــد‬
‫و شــمار قابل‌توجهــی از مــردم کــه در دوره‌هــای گذشــته در وطــن مانــده بودنــد نیــز مجبــور شــدند‬
‫افغانســتان را تــرک کننــد‪.‬‬
‫پیــروزی مجاهدیــن بــه جنــگ چهــارده ســال افغانســتان پایــان نــداد‪ .‬از فــردای تشــکیل حکومــت‬
‫مجاهدیــن‪ ،‬گروه‌هــای رقیــب بــه منظــور کســب قــدرت و یــا رســیدن بــه اهدافشــان جنــگ جدیــدی‬
‫را علیــه همدیگــر آغــاز کردنــد‪ .‬جنــگ بیــن گروه‌هــای رقیــب در کابــل و جنگ‌هــای دیگــری کــه‬
‫هــر روز در نقــاط مختلــف کشــور بــر ســر قــدرت پیــش آمــد‪ ،‬ایــن جنگ‌هــا و درگیری‌هــا تأثیــر بــه‬
‫سـزایی بــر آواره‌گــی و مهاجــرت افغان‌هــا داشــت؛ بــه طــوری کــه در جنگ‌هــای کابــل ده‌هــا هـزار‬
 ‫‪ ۳۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نفــر کشــته و نیــم میلیــون آواره گردیدنــد (موســوی‪ .)۱۶۸ :۱۳۹۲ ،‬و مهاجرت‌هــا از افغانســتان بــه‬
‫کشــورهای دیگــر‪ ،‬خصوصـاً ایـران و پاکســتان‪ ،‬ادامــه یافــت‪ .‬بــا وجــود پایــان ســلطه امــارت اســامی‬
‫در اواخــر ســال ‪ 1380‬و تجــاوز قــوای ناتــو بــه افغانســتان و شــکل‌گیری نظــام جمهوریــت در ایــن‬
‫کشــور زمینــه بازگشــت مهاجـران بــه وطــن فراهــم نشــده اســت‪ ،‬هــم اکنــون‪ ،‬میلیون‌هــا آواره و مهاجــر‬
‫افغانــی در کشــورهای دنیــا ســرگردانند و هــر روز بــر تعــداد آنــان افــزوده می‌شــود؛ در حالــی کــه هــر‬
‫روز قطع‌نامه‌هــای تــازه در حمایــت از حقــوق پناهنــده‌گان و مهاجـران در جهــان تصویــب می‌شــود‪،‬‬
‫امــا تصاویــر اندوه‌بــار و هولنــاک زندگــی آواره‌گان افغــان قلــب انســان را بــه لــرزه درمـی‌آورد‪ .‬تقریبـاً‬
‫یزننــد‪:‬‬
‫مــردم همــه کشــورها در برابــر درخواس ـت‌های مهاج ـران و پناهنــده‌گان یــک صــدا فریــاد م ‌‬
‫«نــه‪ ...‬بیگانــه را بــه خانــه راه ندهیــد»؛ در حالــی کــه چهــره گریــان اطفــال افغــان و صورت‌هــای‬
‫غمگیــن زنــان و مــردان آواره در خاطــر همــه نقــش بســته اســت‪.‬‬
‫مهاجریــن و پناهنــده‌گان افغانــی در وضعیــت کنونــی حرمــت و احتـرام شایســته یــک پناهنــده و‬
‫یــک مهاجــر را ندارنــد‪ .‬برخوردهــای خشــن و غیرانســانی برخــی از کشــورها نســبت بــه آواره‌گان مقیم‬
‫یــا مهاجــر و حتــی فرزنــدان متولدشــده در همــان کشــور انعــکاس می‌یابــد و مهاجریــن مــورد هتــک‬
‫حرمــت ق ـرار می‌گیرنــد و حقوق شــان پایمــال می‌شــود و برخوردهــای ناشایســتی بــا آن‌هــا صــورت‬
‫می‌گیــرد و بــه عنــوان گروهــی پســت و حقیــر توصیــف می‌شــوند کــه سـزاوار هیــچ ارج و احتـرام و یــا‬
‫برخــورد برابــر بــا دیگــر اتبــاع‪ ،‬پیــرو دیــن و مذهــب یــا رســوم آن کشــور نیســتند‪ .‬ایــن وضــع رقت‌بــار‬
‫و توهین‌آمیــز‪ ،‬باعــث شــده تــا بحــث حقــوق پناهنــده‌گان در کشــورهای پناهنده‌پذیــر ضــرورت پیــدا‬
‫کنــد‪ .‬اگــر کشــورهای پناهنده‌پذیــر نســبت بــه حقــوق بشــر‪ ،‬عالقــه و توجــه نشــان می‌دهنــد‪ ،‬ایــن امــر‬
‫تنهــا منحصــر بــه اتبــاع خودشــان اســت‪ .‬در خصــوص دیگـران‪ ،‬بــه طــور خــاص اگــر مســئله مربــوط‬
‫بــه آواره‌گان افغانــی باشــد موضــوع در تئــوری و عمــل کامـاً برعکــس اســت و همیــن نکته اســت که‬
‫مشــکالت بزرگــی فـراروی آواره‌گان ســاکن در کشــورهای پناهنده‌پذیــر ایجــاد کــرده اســت‪ .‬مقتضــای‬
‫ایــن وضــع نیــز فعــال ســاختن موضــوع حقــوق بشــر بــا نگاهــی همه‌جانبــه و جهانــی و عــدم اکتفــا بــه‬
‫شــعار بـرای پناهنــده‌گان اســت‪ .‬مــا در جهانــی زندگــی می‌کنیم کــه ریــاکاری‪ ،‬دروغ و ظاهرســازی آن‬
‫را پرکــرده اســت‪ .‬بایــد پــرده از آن برگیریــم و بـرای حفظ کرامــت و حرمــت پناهنده‌گان در کشــورهای‬
‫پناهنده‌پذیــر تــاش کنیــم‪.‬‬
‫مهم‌تریــن حقــوق انســانی و فــردی کــه هــم مــورد تائیــد شــرع مقدس اســام و هــم همــه نهادهایی‬
‫حقــوق بین‌الملــل اســت و بــدون مالحظــه نــژاد‪ ،‬مذهــب و تابعیــت بایــد در همه‌جــا رعایــت شــود‪،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۲۹‬‬

‫عبــارت اســت از حقوقــی ماننــد حــق زندگــی‪ ،‬حــق تحصیــل‪ ،‬حــق حرمــت انســانی‪ ،‬حــق آزادی و‬
‫رفت‌وآمــد و حــق برابــری بــا دیگـران‪ .‬حــق زندگــی یــا حیــات و حــق تحصیــل‪ ،‬خاســتگاه و مبنــای‬
‫ســایر حقــوق انســانی اســت و حــق مقدســی اســت کــه خداونــدﷻ آن را بــه همــه انســان‌ها ارزانــی‬
‫داشــته اســت (عارفــی‪.)۵۶ ،۴۵ :۱۳۹۷ ،‬‬
‫لــذا پاســداری از آن نیــز وظیفــه حتمــی همــه اســت؛ زیـرا ایــن حــق را تمــام ادیــان الهــی و زمینــی‬
‫بــه رســمیت شــناخته و حقــی اســت کــه در راســتای بقــای نــوع بشــر و آبادانــی جهــان هســتی و‬
‫اســتمرار زندگــی بشــری‪ ،‬از نعمت‌هــای الهــی بــه بنــده‌گان خداســت و تمــام مــردم نیــز بــا هــر دیــن‬
‫و مذهــب‪ ،‬اصالــت و وابســتگی‪ ،‬عقب‌مانده‌گــی یــا پیشــرفت‪ ،‬ارزش و موقعیــت یــا علــم و جهــل‬
‫و حاکــم یــا محکــوم‪ ،‬همــه و همــه در آن برابرنــد‪ .‬اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر (دســامبر ‪ 1949‬م) و‬
‫کنوانســیون حقــوق پناهنــدگان (‪ 1951‬م) و پروتوکــول ‪ 1967‬م‪ .‬حقــوق بنیادیــن بشــر را بــه رســمیت‬
‫شــناخته‌اند‪ .‬پروتوکــول ‪ 1967‬م‪ .‬در مــاده ســوم تأکیــد کــرده اســت‪« :‬همــه افــراد از حــق حیــات‪،‬‬
‫آزادی و ســامتی شــخصی برخوردارنــد»‪.‬‬

‫الف‪ :‬عوامل داخلی مهاجرت‬

‫عوامــل داخلــی مهاجــرت بــه پنــج دســته عمــده تقســیم می‌شــود‪ :‬عوامــل سیاســی‪ ،‬عوامــل اجتماعی‪،‬‬
‫عوامــل اقتصــادی‪ ،‬عوامــل امنیتــی و ســایر عوامل‪.‬‬
‫‪ -۱‬عوامــل سیاســی‪ :‬بی‌ثباتــی سیاســی یکــی از مهم‌تریــن عوامــل دل‌ســردی مــردم از کشــور‬
‫خــود و مهاجرت‌هــای غیرقانونــی افغان‌هــا اســت کــه در اینجــا بــه طــور مختصــر اوضــاع سیاســی‪،‬‬
‫بی‌ثباتی‌هــای سیاســی و خــأ قــدرت در افغانســتان را بررســی می‌نمائیــم‪ .‬عــده‌ای از مورخیــن برایــن‬
‫باورنــد کــه در طــول تاریــخ‪ ،‬افغانســتان بـرای طوالنی‌مــدت از ثبــات سیاســی برخــوردار نبــوده بلکــه‬
‫در ایــن ســرزمین پادشاه‌گردشــی مــروج و انتقــال قــدرت سیاســی اکثـرا ً تــوأم بــا زور و حــذف کامــل‬
‫رقیــب همـراه بــوده اســت‪.‬‬
‫متأســفانه دولت‌مــردان و زمامــداران در قســمت ملت‌ســازی هیــچ تالشــی نکرده‌انــد‪ .‬بــا آغــاز‬
‫تهاجــم شــوروی بــه افغانســتان مهاجــرت مــردم افغانســتان بــه کشــورهای همســایه رونــد صعــودی‬
‫داشــته کــه در ســال‌های بیــن ‪ ۱۹۷۹‬الــی ‪ ۲۰۰۲‬در حــدود ‪ ۳۰‬فیصــد از جمعیــت کل افغانســتان کشــور‬
‫را تــرک گفته‌انــد و دســت بــه مهاجــرت زدنــد‪ .‬مهاجــرت افغان‌هــا طــی دو دهــه گذشــته‪ ،‬یکــی از‬
‫بزرگ‌تریــن مهاجرت‌هــا بعــد از جنــگ جهانــی دوم بــوده اســت‪ .‬بعــد از ســقوط امــارت اســامی در‬
 ‫‪ ۳۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ســال ‪ ۲۰۰۱‬تجــازو قــوای ناتــو بــه رهبــری آمریــکا بــه افغانســتان و توافقــات بـرای اولیــن بــار مــردم‬
‫افغانســتان از یــک نظــام سیاســی مبتنــی بــر آرای مــردم (دموکراســی) برخــوردار شــدند‪ .‬لویــه جرگــه‬
‫در ‪ ۱۴‬جــدی ‪ ۱۳۸۲‬قانــون اساســی جدیــد را بــه تصویــب رســانید کــه در ایــن قانــون اساســی حقــوق‬
‫و آزادی‌هــای مــردم بــه‌بهتریــن شــکل آن تضمیــن شــده بــود‪ ،‬ایجــاد کمیســیون مســتقل حقوق بشــر‪،‬‬
‫برگـزاری انتخابــات و سـرازیر شــدن میلیاردهــا دالــر کمک‌هــای جامعــه جهانــی ایــن امیــدواری را در‬
‫بیــن مــردم افغانســتان بــه وجــود آورد کــه بــه زودی وضعیــت اقتصــادی‪ ،‬امنیتــی و سیاســی بهبــود پیــدا‬
‫کــرده و حاکمیــت قانــون در کشــور نهادینــه خواهــد گردیــد‪ .‬بســیاری از مهاجریــن افغــان عــودت‬
‫نمودنــد تــا در بازســازی کشورشــان ســهیم شــوند (‪.)65 :2006 ,Bilger‬‬
‫متأســفانه برخــاف امیــدواری مــردم افغانســتان‪ ،‬دولت‌مــردان کشــور نتوانســتند از کمک‌هــای‬
‫جامعــه جهانــی در بازســازی زیربناهــای کشــور اســتفاده نماینــد‪ .‬عــدم حاکمیــت قانــون‪ ،‬عــدم‬
‫حکوم ـت‌داری خــوب‪ ،‬فســاد اداری‪ ،‬نداشــتن تعریــف مشــخص از منافــع ملــی‪ ،‬نداشــتن پالیســی‬
‫مشــخص‪ ،‬از مشــخصه‌های حکومــت پــس از امــارت اســامی اســت‪ .‬عوامــل فــوق نقشــی مســتقیم‬
‫بــر مهاجرت‌هــای اخیــر جوانــان بــه اروپــا داشــت‪.‬‬
‫‪ -۲‬عوامــل اجتماعــی‪ :‬عدالــت اجتماعــی‪ ،‬امــروز در افغانســتان بیــش از هــر زمــان دیگــر یــک‬
‫ضــرورت مهــم و حیاتــی بــه شــمار مـی‌رود‪ ،‬چــون مــا در جهانــی زندگــی می‌کنیــم کــه حق‌خواهــی‪،‬‬
‫محــور هســتی آدمیــان را می‌ســازد‪ ،‬سرنوشــت بشــر در جهــان کنونــی طــوری رقــم خــورده اســت کــه‬
‫نمی‌توانــد تماشــاگر محــض باشــد و سرنوشتشــان را کســانی دیگــر در غیابشــان رقــم بزننــد‪ .‬افغانســتان‬
‫بــه دلیــل جنگ‌هــای پی‌درپــی بــه یکــی از کشــورهای بی‌ثبــات و بحـران‌زا تبدیــل شــده و اتبــاع آن‬
‫امــروز محروم‌تریــن مــردم جهــان را تشــکیل می‌دهــد‪ .‬فقــر‪ ،‬بی‌ســوادی‪ ،‬ناامنــی‪ ،‬ب ـی‌کاری‪ ،‬عــدم‬
‫انکشــاف متــوازن و مداخلــه کشــورهای دور و نزدیــک در ایــن جغرافیــا از عمده‌تریــن مشــکالت‬
‫مــردم ایــن کشــور محســوب می‌گــردد‪ .‬بعــد از تجــاوز قــوای ناتــو بــه افغانســتان و ســقوط امــارت‬
‫اســامی‪ ،‬افغانســتان در مح ـراق توجــه جهانیــان ق ـرار گرفــت و ‪ ۷۰‬میلیــارد دالــر کمک‌هــای جامعــه‬
‫جهانــی بــه ایــن کشــور س ـرازیر شــد؛ ولــی هنــوز هــم افغانســتان از لحــاظ ناامنــی‪ ،‬فســاد‪ ،‬جنــگ‪،‬‬
‫بی‌ســوادی‪ ،‬قاچــاق مــواد مخــدر و غیــره در صــدر کشــورهای جهــان ق ـرار دارد‪ .‬هنــوز هــم ســاالنه‬
‫هـزاران جــوان از رفتــن بــه پوهنتون‌هــا و تحصیــات عالــی بازمی‌ماننــد‪ ،‬در بســیاری از مناطــق کشــور‬
‫اتبــاع کشــور دسترســی بــه آب آشــامیدنی‪ ،‬مکتــب‪ ،‬بــرق و ســرک ندارنــد (فریبــا‪.)140 :1390 ،‬‬
‫هنــوز در کشــور‪ ،‬فقــر‪ ،‬بــی‌کاری‪ ،‬بی‌عدالتــی و تبعیــض و واســطه‌بازی بیــداد می‌کنــد‪ ،‬بــا وجــود‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۳۱‬‬

‫کمیســیون مســتقل اصالحــات اداری و خدمــات ملکــی و اداره عالــی نظــارت بــر تطبیــق ســتراتیژی‬
‫مبــارزه علیــه فســاد اداری‪ ،‬فســاد در ادارات بــه قــوت خویــش باقــی مانــده اســت‪ ،‬کارمنــدان ادارات‬
‫دولتــی و خصوصــی بــر اســاس واســطه‪ ،‬زور و رشــوت دادن اســتخدام می‌شــوند نــه براســاس لیاقــت‬
‫و شایســتگی و بدیــن طریــق افـراد ضعیــف و غیــر مســلکی در پسـت‌های کلیــدی جابجــا می‌شــوند‬
‫و افـراد متخصــص و مســلکی بـی‌کار مانــده و از ناچــاری راه مهاجــرت اروپــا یــا کشــورهای همســایه‬
‫را در پیــش می‌گیرنــد‪.‬‬
‫‪ -۳‬عوامــل اقتصــادی‪ :‬بحران‌هــای اقتصــادی باعــث پائیــن آمــدن کیفیــت زندگــی بســیاری از‬
‫مــردم می‌شــود و عــده‌ای ب ـرای ادامــه زندگــی بــه محیــط دیگــری کــه ش ـرایط مناســبی دارد ســوق‬
‫داده می‌شــوند‪ .‬ایــن مــورد در کشــور مــا در چنــد ســال اخیــر بســیار شــدت گرفتــه و شـرایط نامناســب‬
‫اقتصــادی باعــث افزایــش میـزان مهاجــرت اقشــار مختلــف شــده اســت‪.‬‬
‫افغانسـتان از لحـاظ منابع طبیعی غنی و از لحاظ جغرافیایـی و جیوپولوتیکی دارای اهمیت خاصی‬
‫اسـت کـه می‌تـوان آسـیای میانه را به آسـیای جنوبـی و چین را به آسـیای غربی وصـل نماید‪ ،‬همچنان‬
‫می‌توانـد مرکـز ثقـل اقتصـاد منطقـه و همکاری‌هـای منطقـوی باشـد‪ ،‬امـا اسـتفاده از منابـع طبیعـی و‬
‫موقعیـت جیوپلیتیـک نیـاز بـه ثبات سیاسـی‪ ،‬تأمین امنیت و زیرسـاخت‌های اساسـی مانند شـاهراه‌ها‪،‬‬
‫خـط آهـن‪ ،‬بـرق و غیـره دارد کـه نیـاز بـه برنامه‌هـای بلندمـدت دارد‪ .‬رشـد اقتصـادی کشـور در سـایه‬
‫ثبـات سیاسـی‪ ،‬حاکمیت قانـون‪ ،‬تأمین امنیت و نوسـازی زیربناهای کشـور امکان‌پذیر اسـت؛ در غیر‬
‫آن سـرمایه‌گذاران داخلـی و خارجـی ریسـک سـرمایه‌گذاری در کشـور را نخواهـد پذیرفـت (زاهـد‪،‬‬
‫‪ .)123 :1390‬متأسـفانه هنـوز دولـت شـرایط مناسـب را بـرای سـرمایه‌گذاران داخلـی و خارجـی مهیا‬
‫نتوانسـته و از طرفـی دیگـر‪ ،‬کاهـش منابـع مالـی و عـدم توجـه دولـت بـه زراعـت و مالـداری‪ ،‬نبـود‬
‫فابریکـه و فرصت‌هـای شـغلی بـرای جوانـان‪ ،‬بروز حـوادث طبیعی چون خشک‌سـالی و سـیل و عدم‬
‫انکشـاف متـوازن در امر توسـعه والیـات باعث افزایش بی‌کاری و فقر گردیده اسـت‪ .‬فقـر و بی‌کاری‪،‬‬
‫زمینـه مهاجرت‌هـای گروهـی و فـردی افغان‌هـا را از کشـور فراهم نموده و سـاالنه هـزاران مهاجر افغان‬
‫راهـی کشـورهای خارجی می‌شـود‪.‬‬
‫‪ -۴‬عوامــل امنیتــی‪ :‬مســئله جنــگ‪ ،‬یکــی از قدیمی‌تریــن دالیــل مهاجــرت اســت کــه اف ـراد‬
‫بـرای یافتــن مــکان امــن بـرای زندگــی از شــهر یــا کشــور خــود فـراری می‌شــدند‪ .‬می‌تــوان ایــن نــوع‬
‫مهاجــرت را اجبــاری دانســت‪ .‬صلــح و امنیــت آرزوی دیرینــه همــه مــردم افغانســتان اســت و بــدون‬
‫آن هیــچ پیشــرفت و ترقــی در ایــن کشــور حاصــل نمی‌شــود‪ .‬در حقیقــت امنیــت و صلــح تهــداب‬
 ‫‪ ۳۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ترقــی و پیشــرفت یــک کشــور اســت‪ ،‬پیشــرفت‌های اقتصــادی‪ ،‬تجارتــی و اســتفاده از منابــع طبیعــی‬
‫زیرزمینــی فقــط در ســایه امنیــت امکان‌پذیــر اســت (‪.)89 :2008 ,Demir‬‬
‫‪ -۵‬شـرایط آموزشـی‪ :‬بسـیاری از مهاجرت‌هـا به خاطر رسـیدن بـه امکانات آموزشـی و تحصیلی‬
‫اتفـاق می‌افتـد‪ .‬معموالً این شـکل از مهاجرت بیشـترین بازگشـت به کشـور را دارد؛ به طـوری که افراد‬
‫بعـد از تحصیـل به هـر دلیل‪ ،‬به کشـور خـود بازمی‌گردند (محمـدی‪.)45 :1398 ،‬‬
‫‪ -۶‬آزادی و امنیــت بیشــتر‪ :‬یکــی از مســایلی کــه مــردم را بــه ســمت مهاجــرت ســوق می‌دهــد‪،‬‬
‫شـرایط زندگــی محــدود و پرفشــار اســت؛ از بیــن رفتــن حقــوق اجتماعــی و سیاســی‪ ،‬دلبســتگی مردم‬
‫از وطن شــان را کــم می‌کنــد‪ .‬در نتیجــه آن‌هــا بــه دنبــال وطــن جدیــدی می‌گردنــد کــه بــه آن‌هــا و‬
‫آزادی‌هایشــان بهــا دهــد و امنیــت روانــی آن‌هــا را تأمیــن کنــد‪.‬‬
‫‪ -۷‬جذابیت‌هــای مقصــد‪ :‬ممکــن اســت کشــور یــا محــل زندگــی فــرد شـرایط نامناســبی نداشــته‬
‫باشــد؛ امــا جذابیت‌هــای مقاصــد پی ـش‌رو‪ ،‬آن‌هــا را ب ـرای مهاجــرت وسوســه می‌کنــد (شــیرازی‪،‬‬
‫‪ .)35 :1397‬طبیعــت ذاتــی انســان حرکــت بــه ســوی کمــال و بهتریــن اســت و کســانی کــه از ایــن‬
‫موهبــت بی‌بهره‌انــد‪ ،‬ممکــن اســت ماهیــت انســانی خــود را فرامــوش کــرده باشــند‪.‬‬
‫‪ -۸‬شــرایط اقلیمــی‪ :‬ممکــن اســت برخــی مناطــق بــه دلیــل شـرایط بحرانــی جغرافیایــی‪ ،‬مــردم‬
‫خــود را مجبــور بــه مهاجــرت کنــد‪ .‬بی‌آبــی‪ ،‬کمبــود منابــع تغذیــه‪ ،‬آفت‌هــای طبیعــی مثــل زلزلــه‬
‫یــا ســیل‪ ،‬گرمــا یــا ســرمای بیــش از حــد‪ ،‬شـرایط آب و هوائــی و حتــی ســختی دسترســی بــه مراکــز‬
‫قــدرت‪ ،‬از ایــن دســته عوامــل هســتند‪.‬‬
‫‪ -۹‬مهاجــرت اجبــاری‪ :‬در دوره‌هایــی از تاریــخ ایــن نــوع مهاجــرت دیــده شــده کــه دولــت وقت‬
‫یــا اســتعمارگر‪ ،‬مــردم مناطقــی را مجبــور بــه مهاجــرت بــه نقــط خــاص می‌کنــد‪ .‬کار و زراعــت‪،‬‬
‫کنتــرول مــردم و آشــوب‌های قومــی‪ ،‬مســائل جمعیــت شــناختی‪ ،‬جنگ‌هــا و ش ـرایط منابــع طبیعــی‬
‫برخــی از دالیــل مهاجــرت در تاریــخ اســت‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬ســایر عوامــل‪ :‬عوامــل ترغیب‌کننــده دیگــری کــه در مهاجرت‌هــای اخیــر نقــش داشــتند‬
‫عبــارت اســت از هزینــه پائیــن رفتــن بــه اروپــا؛ یعنــی یــک شــخص می‌توانســت از افغانســتان بــا‬
‫هزینــه ‪ ۲۵۰۰‬الــی ‪ ۳۰۰۰‬دالــر بــه اروپــا برســد‪ .‬بــه علــت تبلیغــات قاچاق‌بـران بـرای رســاندن شــخص‬
‫بــا ضمانــت‪ ،‬رقابــت بعضــی خانواده‌هــا در داشــتن یــک یــا چنــد عضــو خانــواده در خــارج و هــم‬
‫چنــان بعضــی جوانــان بــه خاطــر تحصیــل و عملــی کــردن رؤیاهای شــان مهاجــرت در اروپــا را در‬
‫پیــش گرفتنــد (موحــدی‪.)۵ ،۴ :۱۳۹۵ ،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۳۳‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬نقش سازمان بین‌المللی مهاجرت در پروسه مهاجرت‬

‫در ایــن بحــث روی معرفــی ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت و فعالیت‌هایشــان در ســطح جهــان و‬
‫افغانســتان پرداختــه خواهــد شــد‪ .‬ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت یــا (‪ )IOM3‬کــه در ســال ‪۱۹۵۱‬‬
‫تأســیس شــده‪ ،‬ســازمان رهبری‌کننــده بین‌الحکومتــی در ســاحه مهاجــرت می‌باشــد کــه بــا همــکاران‬
‫حکومتــی‪ ،‬بین‌الحکومتــی و غیرحکومتــی از نزدیــک کار و فعالیــت می‌نمایــد‪ .‬بــا داشــتن ‪ ۱۵۶‬کشــور‬
‫عضــو و بــا ‪ ۱۰‬کشــور بــا نقــش نظارتــی و دفاتــر در بیشــتر از ‪ ۱۰۰‬کشــور جهــان‪ ،‬ســازمان بین‌المللــی‬
‫مهاجــرت مختصـاً بــه ترویــج مهاجــرت انســانی و منظــم بــه نفــع همــگان‪ ،‬فعالیــت می‌نماید‪ .‬ایــن کار‬
‫را بــا ارایــه خدمــات و مشــورت‌ها بــه حکومت‌هــا و مهاجـران‪ ،‬انجــام می‌دهــد (‪.)78 :2000 ,Fiona‬‬
‫ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت یــا (‪ )IOM‬ب ـرای حصــول اطمینــان از مدیریــت منظــم و انســانی‬
‫مهاجــرت‪ ،‬ترویــج همکاری‌هــای بین‌المللــی در مســائل مهاجــرت‪ ،‬جســتجوی راه‌حل‌هــای عملــی‬
‫بــرای مشــکالت مهاجــرت و فراهــم‌آوری کمک‌هــای بشردوســتانه بــرای مهاجریــن نیازمنــد‪ ،‬بــه‬
‫شــمول پناهنــده‌گان و بیجــا شــده‌گان داخلــی فعالیــت می‌نمایــد‪ .‬اساســنامه ســازمان بین‌المللــی‬
‫مهاجــرت یــا (‪ )IOM‬رابطــه میــان مهاجــرت و توســعه اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی و فرهنگــی و همچنــان‬
‫آزادی رفت‌وآمــد را بــه رســمیت می‌شناســد‪.‬‬
‫سازمان بین‌المللی مهاجرت یا (‪ )IOM‬در چهار حوزه گسترده مدیریت مهاجرت‪ ،‬کار می‌کند‪:‬‬
‫مهاجرت و انکشاف؛‬ ‫‪.1‬‬
‫تسهیل مهاجرت؛‬ ‫‪.2‬‬
‫تنظیم مهاجرت؛‬ ‫‪.3‬‬
‫مهاجرت اجباری‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫فعالیت‌هــای ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت کــه دربرگیرنــده ســاحات فــوق اســت‪ ،‬مشــمول‬
‫ترویــج حقــوق بین‌المللــی مهاجـران‪ ،‬مباحثــات و رهنمودهــای پالیســی‪ ،‬حفاظــت حقــوق مهاجـران‪،‬‬
‫صحــت مهاجــرت و ابعــاد جنســیتی مهاجــرت‪ ،‬می‌باشــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬فعالیت‌های سازمان بین‌المللی مهاجرت در افغانستان‬

‫هیئــت مأموریــت ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت در افغانســتان در ســال ‪ ۱۹۹۲‬میــادی تأســیس شــد‬
‫و حضــور بــدون وقفــه خویــش را در کشــور حفــظ کــرد‪ .‬دفتــر (‪ )IOM‬در افغانســتان‪ ،‬بزرگ‌تریــن‬

‫‪3. International Organization for Mirgration.‬‬

 ‫‪ ۳۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مأموریــت ایــن ســازمان در ســطح جهــان را بــا بیــش از ‪ ۳۹۰‬کارمنــد و دفاتــری در کابــل‪ ،‬بدخشــان‪،‬‬
‫بلــخ‪ ،‬بامیــان‪ ،‬ه ـرات‪ ،‬کندهــار‪ ،‬ننگرهــار‪ ،‬نیمــروز و پکتیــا بــه پیــش می‌بــرد‪.‬‬
‫ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت در حــال حاضــر دســتۀ از ابتــکارات‪ ،‬کمک‌هــای بشــری‪ ،‬ثبــات‬
‫اجتماعــی و مدیریــت مهاجــرت را در تشریک‌مســاعی بــا همــکاران دولتــی و بشــری و همچنــان‬
‫مقامــات محلــی در افغانســتان‪ ،‬تطبیــق می‌کنــد‪ .‬هزینــه فعالیت‌هــای ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت یــا‬
‫(‪ )IOM‬در افغانســتان توســط اســترالیا‪ ،‬اتریــش‪ ،‬کانــادا‪ ،‬دنمــارک‪ ،‬کمیســیون اروپــا‪ ،‬جرمنــی‪ ،‬جاپان‪،‬‬
‫هالنــد‪ ،‬نــاروی‪ ،‬ســویدن‪ ،‬حکومــت شــاهی متحــده انگلســتان‪ ،‬ایاالت متحــده آمریــکا و دفتــر مبارزه‬
‫بــا مــواد مخــدر و جرایــم ســازمان ملــل متحــد یــا (‪ )UNODC4‬پرداختــه می‌شــود‪.‬‬
‫ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت بــه ایــن اصــل کــه مهاجــرت انســانی و منظــم بــه نفــع مهاج ـران و‬
‫جامعــه اســت‪ ،‬متعهــد اســت‪ .‬ســازمان بین‌المللــی مهاجــرت بــه عنــوان یــک ســازمان رهبری‌کننــده‬
‫جهانــی در مهاجــرت‪ ،‬بــا همــکاران خویــش در جامعــه بین‌المللــی بـرای مــوارد ذیــل عمــل می‌کنــد‪:‬‬
‫‪ .11‬همکاری در رفع معضالت رو به افزایش عملیاتی در مدیریت مهاجرت‬
‫‪ .12‬ارتقای فهم درست از مسائل مربوط به مهاجرت‬
‫‪ .13‬تشویق و ترغیب رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی از مجرای مهاجرت‬
‫‪ .14‬حمایت از کرامت انسانی و رفاه مهاجران‪.‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬مزایا‪ ،‬معایب‪ ،‬موانع‪ ،‬آثار و پیامدهای مهاجرت‬

‫در این بحث موضوعاتی چون مزایا و معایب‪ ،‬موانع‪ ،‬آثار و پیامدهای مهاجرت بررسی خواهند شد‪.‬‬

‫الف‪ :‬فواید مهاجرت‬

‫مزایـای مهاجـرت بسـتگی بـه دالیل مهاجرت دارد‪ .‬دسـتیابی بـه امنیت‪ ،‬آزادی‪ ،‬امکانـات تحصیلی و‬
‫صحـی‪ ،‬پیـدا کردن شـغل یا مسـکن بهتـر‪ ،‬آرامـش روانی و کاهـش اسـترس‌های زندگـی و‪ ...‬مزایایی‬
‫اسـت کـه در ذهـن مهاجریـن نقش بسـته اسـت‪ .‬هر کـس در ذهنـش تصـوری از زندگی ایدئـال دارد‬
‫و بـرای بـه دسـت‌آوردن آن تلاش می‌کنـد؛ اما طبـق تحقیقات‪ 70 ،‬تـا ‪ 80‬فیصد متقاضیـان مهاجرت‪،‬‬
‫قشـر تحصیل‌کـرده هسـتند‪ .‬کسـانی که یا بـه دلیل شـرایط اقتصادی و بیـکاری قصد مهاجـرت دارند و‬
‫یـا بـه دلیـل امکانـات بهتر تعلیمـی‪ ،‬ادامه تحصیل را در کشـورهای پیشـرفته جسـتجو می‌کنند‪.‬‬
‫شــاید بیشــتر تعجــب کنیــد اگــر بدانیــد بــر طبــق آخریــن گزارش‌هــا‪ ،‬برنامــه توســعه ســازمان‬
‫‪4. United Nations office on Drugs and Crime.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۳۵‬‬

‫ملــل متحــد مهاجــرت بــه نفــع کشــورهای فقیــر نیــز اســت؛ هماننــد آنچــه کــه در بــازار آزاد جهانــی‬
‫وجــود دارد؛ این‌طــور به‌نظــر می‌رســد کــه نیــروی کار‪ ،‬کشــور خــود را کــه تقاضــا ب ـرای آن‌هــا کــم‬
‫اســت تــرک کــرده و بــه کشــورهایی می‌رونــد کــه تقاضــا ب ـرای آن‌هــا زیــاد اســت‪ .‬مهاجرت‌هــای‬
‫بین‌المللــی منجــر بــه کســب مهــارت و آمــوزش می‌شــود‪.‬‬
‫مزایــای مهاجــرت بـرای کشــورهایی مثــل کانــادا کــه نــرخ تولــد در آن پائین اســت به وضــوح قابل‬
‫مشــاهده اســت‪ .‬طبیعــی اســت کــه کشــورهای فقیــر تمایلــی بــه از دس ـت‌دادن نیروهــای متخصــص‬
‫ندارنــد؛ امــا راه‌حــل ایــن مشــکل ایــن نیســت کــه نیــروی کار آمــاده در جایــی باشــد کــه بــه کار گرفتــه‬
‫نشــود یــا محــروم از کار کــردن باشــد‪ .‬در واقــع شــواهدی موجــود اســت کــه مهاجرت‌هــای ایــن‬
‫چنیــن موجــب مســاعدت بــه کشــورهای فقیــر اســت‪.‬‬
‫پوهنتـون آکسـفورد‪ ،‬می‌گویـد تحقیقـات پیوسـته نشـان داده‌انـد کـه مهاجـران‪ ،‬رونـق کشـورهای‬
‫میزبـان را افزایـش می‌دهنـد‪ .‬مطالعـۀ که در ‪ ۴‬نوامبر ‪ ۲۰۱۴‬در بریتانیا منتشـر شـد معلوم کرد که از سـال‬
‫‪ ۱۹۹۵‬تـا سـال ‪ ،۲۰۱۱‬مهاجـران اتحادیـه اروپا بیش از آنکـه از مزایای دولتی اسـتفاده کنند‪ ،‬به افزایش‬
‫درآمدهـای مالیاتـی کمـک کرده‌انـد؛ امـا ایـن تنهـا منفعت حضور مهاجران نیسـت‪ .‬سـال‌ها اسـت که‬
‫مشـخص شـده وجـود مهاجـران در یـک کشـور‪ ،‬بـه افزایش حداقـل دسـتمزدها در آن کشـور کمک‬
‫می‌کنـد‪ .‬بانـک جهانـی بـا اسـتفاده از مدلـی ریاضی بـرای اقتصـاد جهان‪ ،‬در گزارشـی در سـال ‪۲۰۰۶‬‬
‫اعلام کـرد کـه اگـر بیـن سـال‌های ‪ ۲۰۲۵ – ۲۰۰۱‬میلادی‪ ۱۴ /۲ ،‬میلیـون کارگـر از کشـورهای فقیر به‬
‫کشـورهای ثروتمنـد انتقـال یابنـد و نیـروی کار کشـورهای ثروتمنـد را ‪ ۳‬فیصـد افزایش دهنـد‪ ،‬حداقل‬
‫دسـتمزد سـاالنه در جهـان تـا سـال ‪ ۲۰۲۵‬معـادل ‪ ۷۷۲‬میلیـارد دالـر افزایـش خواهـد یافت‪ .‬ایـن امر به‬
‫معنـای تولیـد ثـروت در اقتصاد جهان اسـت که با در اختیـار قرار دادن سـرمایه و تکنالوژی به مهاجران‬
‫بیـش از آنچـه در خانه می‌توانسـتند داشـته باشـند‪ ،‬ممکن می‌شـود‪.‬‬
‫بــه عــاوه‪ ،‬چنیــن رشــد حداقــل حقوقــی بیــش از دیگــر انــواع رشــدهای اقتصــادی باعــث رونــق‬
‫اقتصــاد جهــان می‌شــود؛ زیــرا کســانی کــه ایــن درآمدهــا را کســب می‌کننــد از ایــن پــول بــرای‬
‫خریــد اجنــاس و خدمــات اســتفاده می‌کننــد و ایــن دقیقـاً همــان نــوع تحریــک اقتصــادی اســت کــه‬
‫دولت‌هــا پــس از بح ـران ســال ‪ ۲۰۰۸‬م تــاش کرده‌انــد در کشــورهای مختلــف ایجــاد کننــد‪.‬‬
‫تحقیقــات انجــام شــده توســط جیووانــی پــری از پوهنتــون کالیفرنیــا نشــان می‌دهد مهاجـران حتی‬
‫مهاجـران بــدون تحصیــات عالــی‪ ،‬بــه رشــد اقتصــادی کمــک می‌کننــد؛ چراکــه بــا جــذب نیــروی‬
‫کار در کسـب‌وکارها‪ ،‬شــغل‌های جدیــدی بـرای افـراد بومــی ایجــاد می‌شــود و ایــن بومی‌هــا هســتند‬
 ‫‪ ۳۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫کــه بــه دلیــل مزیت‌هــای تحصیلــی و زبانــی‪ ،‬موقعیت‌هــای بهتــر را ب ـرای خــود حفــظ می‌کننــد‪.‬‬
‫در فوریــه ‪ ۲۰۱۴‬م نخســتین مطالعـه‌ای کــه از مدل‌هــای ریاضــی بـرای مقایســه پیامدهــای قانونــی‬
‫کــردن مهاجـران غیرقانونــی و اخـراج آن‌هــا اســتفاده می‌کــرد‪ ،‬در ایــاالت متحــده بــه کار گرفتــه شــد‪.‬‬
‫وقتــی معلومــات آمریــکا و مکزیــک بــه کار گرفتــه شــد‪ ،‬معلــوم شــد کــه اخ ـراج بیشــتر مهاج ـران‬
‫غیرقانونــی بــه کاهــش مشــاغل بـرای اتبــاع متولــد آمریــکا انجامیــده اســت‪.‬‬
‫دلیــل ایــن امــر بازداشــتن مهاجــران از تحریــک اشــتغال‌زایی توســط شــرکت‌های ایــاالت‬
‫متحــده بــود؛ ایــن در حالــی اســت کــه قانونــی کــردن ایــن مهاجـران‪ ،‬تعــداد مهاجـران را افزایــش داد‬
‫و تحریــک اقتصــادی را بــاال بــرد و مشــاغل بیشــتری را ب ـرای مهاج ـران و اف ـراد بومــی ایجــاد کــرد‪.‬‬
‫ایــن ادعــا کــه مشــاغل کافــی ب ـرای چنیــن اف ـرادی وجــود نــدارد‪ ،‬یــک بــازی سیاســی اســت‪.‬‬
‫در مــاه مــه ‪ ،۲۰۱۴‬گزارشــی از ســازمان کار جهانــی ســازمان ملــل متحــد ایــن تصــور را کــه مهاجـران‬
‫بخشــی از مشــکل هســتند‪ ،‬رد کــرد‪ .‬در ایــن گـزارش آمــده اســت‪« :‬آنچــه در مــورد مضـرات حضــور‬
‫مهاجــران گفتــه می‌شــود پایــه غیــر علمــی دارد کــه مزایــای اقتصــادی مهاجــرت و منافــع بالقــوه‬
‫تســهیل محدودیت‌هــا در ایــن مــورد را نادیــده می‌گیــرد‪.».‬‬
‫رابــرت گلدیــن برخــی از موضع‌گیری‌هــا را بــه عــدم درک درســت از وضعیــت مهاجـران نســبت‬
‫می‌دهــد‪ .‬بســیاری گمــان می‌کننــد کــه مهاجــران میهمانانــی کوتاه‌مــدت هســتند‪ ،‬حــال آنکــه‬
‫مزایــای حضــور آن‌هــا نــه تنهــا بلندمــدت اســت‪ ،‬بلکــه بــه بخش‌هــای گوناگــون گســترش می‌یابــد‪.‬‬
‫او می‌گویــد جــواب مناســب دولت‌هــا بــه مســئله مهاجــرت می‌توانــد تضمیــن داشــتن مــدرک‬
‫مهاجـران‪ ،‬پرداخــت مالیــات از ســوی آن‌هــا و رقابــت عادالنــه آن‌هــا بــا افـراد بومــی در مــورد حداقــل‬
‫حقــوق و ســاعات کاری باشــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬معایب مهاجرت‬

‫مهاجــرت مســئله بســیار مهمــی اســت کــه جــدا از مزایــا یــا زیبایی‌هــا‪ ،‬از نظــر روانــی می‌توانــد بســیار‬
‫پیچیــده و آســیب‌زا باشــد‪ .‬برخــی از ابعــاد منفــی مهاجــرت کــه باعــث برگشــت مهاجریــن یــا منصرف‬
‫شــدن از رفتــن می‌شــود بــه شــرح زیــر اســت‪.‬‬
‫‪ -۱‬غربــت‪ :‬غربــت فضــای بســیار ســنگین و پرفشــاری اســت‪ .‬تصــور کنیــد در یــک لحظــه تمــام‬
‫اف ـرادی کــه می‌بینیــد و می‌شناســید از زندگــی شــما حــذف شــوند و جــای آن‌هــا را اف ـرادی بگیرنــد‬
‫کــه حتــی زبــان آن‌هــا را ســخت می‌فهمیــد‪ .‬قابــل پیش‌بینــی اســت کــه اگــر ذره‌ای در دلتــان تردیــد‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۳۷‬‬

‫بیفتــد و احســاس ضعــف نشــان دهیــد‪ ،‬هرگــز نمی‌توانیــد زندگــی در یــک کشــور دیگــر را تحمــل‬
‫کنیــد؛ البتــه امــروزه بــا پیشــرفت تکنالــوژی امــکان ارتبــاط لحظــه بــه لحظــه بــه هــر جــای دنیــا وجــود‬
‫دارد؛ امــا بــاز هــم شـرایط بســیار ســختی خواهــد بــود‪.‬‬
‫‪ -۲‬افســردگی‪ :‬دوری از عزی ـزان و ق ـرار گرفتــن در یــک محیــط جدیــد کــه از محیــط خودتــان‬
‫دور اســت‪ ،‬ممکــن اســت شــما را منــزوی و افســرده کنــد‪ .‬یکــی از راه‌هــای تــداوی افســردگی‪ ،‬بــودن‬
‫کنــار دوســتان و عزیزانتــان اســت؛ امــا در یــک کشــور غریــب و بــدون دوســت صمیمــی عالئــم‬
‫افســردگی تشــدید می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -۳‬دل‌بســتگی‪ :‬یکــی از اصلی‌تریــن موانــع مهاجــرت‪ ،‬دل‌بســتگی‌های مــادی و روحــی بــه‬
‫وطــن اســت‪ .‬خانــواده‪ ،‬شــغل‪ ،‬اقــوام و دوســتان‪ ،‬امــاک و خاط ـرات همــه جــزء دل‌بســتگی‌های‬
‫مهاجــران محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -۴‬تفــاوت فرهنگــی‪ :‬یکــی دیگــر از مشــکالت مهاجــرت‪ ،‬بــودن در محیطی اســت کــه مهاجران‬
‫هیــچ پیش‌زمینــه و شــناخت فرهنگــی از مــردم و روابطشــان ندارنــد؛ بــه قــول معــروف هیــچ کــس‬
‫زبــان شــما را نمی‌فهمــد‪ .‬الزم اســت قبــل از مهاجــرت‪ ،‬تحقیقــات کافــی در زمینــه تفاوت‌هــای‬
‫فرهنگــی مقصــد و نحــوه کنــار آمــدن بــا ایــن تفاوت‌هــا را بیاموزیــد‪.‬‬
‫بـر اسـاس صحبت‌هـای افرادی که مهاجـرت ناموفق داشـتند‪ ،‬عالوه بـر ابعاد اقتصادی و سیاسـی‪،‬‬
‫عـدم توانایـی آن‌هـا بـا سازگارشـدن و تطبیق با محیط جدیـد‪ ،‬اصلی‌تریـن دلیل آن‌ها برای برگشـت به‬
‫کشـور خودشـان اسـت (متقـی‪ .)76 :1396،‬مهارت سـازگاری یکـی از مهم‌ترین مالک‌های سلامت‬
‫روانـی اسـت؛ سـازگاری بـرای کسـانی کـه قصد مهاجـرت دارنـد بسـیار ضروری‌تر می‌شـود‪ .‬همچنین‬
‫افسـردگی و تنهایـی‪ ،‬یکـی دیگـر از علـل ناموفـق بـودن مهاجرت اسـت؛ این مسـئله می‌تواند شـما را‬
‫در کشـور جدیـد فلـج کنـد و بـه نوعی نتوانیـد حتی از پس کارهای سـاده خـود بربیاییـد؛ بنابراین الزم‬
‫اسـت قـوای روانـی خـود را تقویـت کـرده و پیـش از مهاجـرت تمـام ابعـاد روانـی را بـا کمـک یـک‬
‫متخصـص بررسـی کـرده و بـا آگاهـی گام در این مسـیر بگذارید‪.‬‬

‫ج‪ :‬موانع مهاجرت‬

‫موانــع مهاجــرت فقــط مســائل قانونــی نیســتند؛ بلکــه مــوارد طبیعــی هــم خیلــی نیرومنــد هســتند‪.‬‬
‫مهاجـران هنــگام تــرک کشورشــان بایــد خیلــی چیزهــای مــورد عالقــه را از قبیــل خانــواده‪ ،‬دوســتان‪،‬‬
‫شــبکه حمایتــی و فرهنــگ خــود را هــم تــرک گوینــد‪ .‬آن‌هــا همچنــان بایــد دارایی‌هــای خــود را بــه‬
 ‫‪ ۳۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مقــدار زیــاد بــه پــول نقــد تبدیــل کننــد کــه خــرج مســافرت و مهاجــرت خــود را تأمیــن کننــد‪ .‬وقتــی‬
‫کــه آن‌هــا بــه کشــور جدیــد می‌رســند بــا خیلــی چیزهــای غیرمطمئــن و پیش‌بینی‌نشــده ماننــد پیــدا‬
‫کــردن کار‪ ،‬محلــی بـرای زندگــی کــردن‪ ،‬قوانیــن جدیــد‪ ،‬الگوهــای فرهنگــی جدیــد‪ ،‬زبــان جدیــد یــا‬
‫مســائل مربــوط بــه لهجــه زبانــی‪ ،‬احتمــاالً فاشیســم و نژادگرایــی و ســایر رفتارهــای مخالــف خــود و‬
‫خانــواده خــود مواجــه می‌شــوند‪ .‬ایــن موانــع‪ ،‬مهاجــرت بین‌المللــی را محــدود می‌کنــد‪ ،‬ســناریوهایی‬
‫دربــاره مهاجــرت جمعیــت «بــه صــورت انبــوه» بــه قاره‌هــای دیگــر‪ ،‬ایجــاد و افزایــش مشــکالت‬
‫جمعیــت انبــوه و مشــکالت ایجــاد شــده توســط آن‌هــا بـرای ســرویس‌ها و ســاختار داخلــی جامعــه‬
‫جدیــد و محدودیت‌هــای اســکان و طبیعت گرائــی موانعــی در ســر راه مهاجــرت بیشــتر می‌باشــند‪.‬‬

‫د‪ :‬آثار مهاجرت‬

‫طبـق بـرآورد سـازمان‌های مدافـع حقـوق بشـر‪ ،‬سـاالنه بیـن ‪ ۶۰۰‬هـزار تـا ‪ ۸۰۰‬هـزار انسـان توسـط‬
‫قاچاق‌بـران از سـرحدات عبـور داده شـده و بـه فـروش می‌رسـند کـه ‪ ۸۰‬در صـد از ایـن افـراد دختران‬
‫و زنـان هسـتند‪ .‬بسـیاری از ایـن افـراد بـه کارهای سـیاه و غیرقانونی واداشـته می‌شـوند و مورد اسـتثمار‬
‫و بدرفتـاری قـرار می‌گیرنـد (جوانمـرد‪ .)۱۴۶ :۱۳۹۶ ،‬در وضـع قوانیـن مربـوط بـه مهاجریـن‪ ،‬به‌جـای‬
‫پذیرفتـن آنـان به‌عنـوان اتباع جامعـه‪ ،‬کنترول آنـان به‌عنوان حاشیه‌نشـینان جامعه مدنظر قـرار می‌گیرد؛‬
‫بـه ایـن ترتیـب مهاجریـن آخریـن حلقه‌های زنجیر سـلطه قدرتمنـدان را با هسـتی خود تنیـده می‌بینند‬
‫و زنـان مهاجـر رنـگ جنسـیتی را در چهـره ایـن زنجیر بازمی‌شناسـند‪.‬‬

‫هـ‪ :‬پیامد مهاجرت‬

‫ب ــر اس ــاس آنچ ــه گفت ــه ش ــد و عل ــل مهاج ــرت افغان‌ه ــا در چن ــد ده ــه اخی ــر‪ ،‬افغانس ــتان از جمل ــه‬
‫کشـــورهایی اســـت کـــه خشـــونت و جنـــگ‪ ،‬جـــزء جدایی‌ناپذیـــر از عناصـــر تشـــکیل‌دهنده ایـــن‬
‫کش ــور تبدی ــل ش ــده اس ــت؛ ب ــه همی ــن س ــبب‪ ،‬فرصت‌ه ــا از بی ــن رفت ــه و ای ــن موض ــوع خ ــود‬
‫بـــه‌خـــود مانـــع رشـــد و توســـعه افغانســـتان در بخش‌هـــای مختلـــف گردیـــده اســـت؛ بـــه عنـــوان‬
‫مث ــال نب ــود زیربناه ــای اقتص ــادی و نب ــود اش ــتغال‪ ،‬س ــبب مهاج ــرت طبیع ــی و وس ــیع جوان ــان ب ــه‬
‫کش ــورهای مختل ــف ب ــه خص ــوص ب ــه کش ــورهای همس ــایه گردی ــده اس ــت (جرف ــی‪.)87 :1394 ،‬‬
‫عامـــل دیگـــر کـــه نقـــش جـــدی در افزایـــش مهاجـــرت در میـــان افغان‌هـــا دارد‪ ،‬نبـــود فضـــای‬
‫صلح‌آمی ــز و مس ــالمت‌جویانه اس ــت؛ فضای ــی ک ــه در آن هرک ــس ب ــه راحت ــی ف ــرد مقاب ــل خ ــود‬
‫را تحمـــل و آرا و اندیشـــه‌های او را مـــورد پذیـــرش قـــرار دهـــد؛ بنابرایـــن فضـــای آرام و تـــوأم بـــا‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۳۹‬‬

‫امنی ــت و همچنی ــن رواج فرهن ــگ گفتگ ــو و مبادل ــه در رون ــد عقالن ــی‪ ،‬علم ــی‪ ،‬انتق ــادی‪ ،‬نوآوران ــه‬
‫و آزاد تأثی ــری مس ــتقیم ب ــر مهاج ــرت افغان‌ه ــا داش ــته اس ــت‪ .‬ب ــه ب ــاور بس ــیاری از کارشناس ــان‪،‬‬
‫ع ــاوه ب ــر عوام ــل ف ــوق نب ــود زمینه‌ه ــای کاری ی ــا رس ــیدن ب ــه کس ــب درآم ــد بیش ــتر و وضعی ــت‬
‫اقتصـــادی نیـــز بخشـــی از عوامـــل مهاجـــرت در میـــان افغان‌هـــا بـــوده اســـت‪ .‬حجـــم گســـترد‬
‫مهاج ــرت افغان‌ه ــا ب ــه خ ــارج از افغانس ــتان موضوع ــی اس ــت ک ــه نمی‌ت ــوان آن را نادی ــده گرف ــت‬
‫(دژم‪.)۲ ،۱ :۱۳۹۶ ،‬‬
‫بـرای بررســی آســیب‌ها و نتایــج مثبــت مهاجــرت‪ ،‬بایــد اندیشــمندان و متفکریــن افغانــی نهادهای‬
‫مربوطــه را یــاری رســانده و از ســوی دیگــر بــا شــناخت آســیب مهاجــرت چــاره اساســی در جهــت‬
‫حــل ایــن آســیب‌ها در نظــر گرفتــه شــود‪ .‬الزامــی اســت تــا بررس ـی‌ها و تحقیقــات گســترده در ایــن‬
‫زمینــه صــورت گیــرد تــا کشــور از آســیب‌های جــدی مهاجــرت مصــون مانــده و از آثــار مثبــت آن بــه‬
‫نحــو احســن اســتفاده نمایــد‪.‬‬

‫گفتار ششم‪ :‬مهاجرت زنان‬

‫زنــان نیــز ماننــد مــردان‪ ،‬بــه دالیــل مختلفــی از جملــه دالیــل سیاســی‪ ،‬جنــگ یــا فقــر و گرســنگی‬
‫مهاج ــرت می‌کنن ــد؛ ام ــا تع ــداد زی ــادی از زن ــان مهاج ــر ه ــم از نظ ــر اقتص ــادی ب ــه م ــردان وابس ــته‬
‫هســـتند و ه ــم قوانی ــن مهاج ــرت‪ ،‬اقام ــت آنـــان را ب ــه زندگـــی بـــا م ــردان متعل ــق می‌کن ــد‪ .‬زنـــی‬
‫ک ــه ب ــه عن ــوان همس ــر‪ ،‬ب ــه م ــردی ک ــه س ــاکن یک ــی از کش ــورهای عض ــو اتحادی ــه اروپ ــا اس ــت‬
‫ملح ــق می‌ش ــود‪ ،‬اج ــازه اقامت ــش در ص ــورت جدای ــی از ش ــوهر لغ ــو می‌ش ــود؛ ب ــه ای ــن ترتی ــب‬
‫خط ــر اس ــتثمار جنس ــی و اقتص ــادی زن ــان مهاج ــر ب ــه ط ــرز چشــم‌گیری وج ــود دارد و ای ــن زن ــان‬
‫در مع ــرض ان ــواع و اقس ــام تعرض ــات قــرار دارن ــد‪ .‬طب ــق آم ــار رس ــمی‪ ،‬تع ــداد زن ــان مهاج ــر ک ــه‬
‫در درون س ــرحدات کش ــورهای اتحادی ــه اروپ ــا ب ــه کاره ــای غیرقانون ــی اش ــتغال دارن ــد‪ ۴۴ ،‬فیص ــد‬
‫و آم ــار زن ــان بی ــکار ‪ ۱۹‬فیص ــد کل زن ــان مهاج ــر در ای ــن کش ــورها اس ــت؛ ب ــه ای ــن ترتی ــب زن ــان‬
‫مهاج ــر در درون خان ــواده ب ــه عل ــت وابس ــتگی اقامت ــی ب ــه م ــرد اس ــتثمار می‌ش ــوند‪ ،‬در محی ــط کار‬
‫از کم ــی دس ــتمزد و ش ـرایط دش ــوار کاری در رنجن ــد و در جامع ــه ب ــه عن ــوان زن مهاج ــر در مقاب ــل‬
‫سیاســـت‌ها و اعمـــال خشـــونت‌آمیز نـــژاد پرســـتانه قـــرار دارنـــد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار هفتم‪ :‬قوانین مهاجرت‬

‫اگرچــه آزادی حرکــت و کــوچ اغلــب بــه عنــوان حقــوق فــردی شــناخته می‌شــود‪ ،‬ولــی ایــن آزادی‬
‫حرکــت و کــوچ در درون ســرحدات یــک کشــور و ملــت توســط جایگزینــی بــا حقــوق قانونــی‬
‫بشــری تضمیــن می‌شــود؛ بــه عــاوه‪ ،‬ایــن آزادی اغلــب منحصــر بــه اتبــاع آن کشــور اســت و افـراد‬
‫دیگــر را دربرنمی‌گیــرد‪ .‬امــروزه هیــچ کشــوری آزادی کامــل بـرای رفت‌وآمــد و کــوچ کــردن را فراتــر‬
‫از ســرحدات خــود نمی‌دهــد و قوانیــن حقــوق بشــر بین‌المللــی اجــازه داخــل شــدن بــه ســرحدات‬
‫کشــور دیگــر را نمی‌دهــد‪ .‬بــر طبــق مــاده ‪ ۱۳‬اعالمیــه بین‌المللــی حقــوق بشــر‪ ،‬اتبــاع نبایــد ممانعتــی‬
‫در تــرک کشــور خــود داشــته باشــند‪ .‬این‌جــا قوانیــن مشــابهی دربــاره ورود اف ـراد غیــر تبعــه وجــود‬
‫نــدارد‪ .‬آن‌هایــی کــه تمایــز و تفــاوت در زمینه‌هــای قانونــی را رد می‌کننــد‪ ،‬می‌گوینــد کــه آزادی‬
‫رفت‌وآمــد هــم در داخــل یــک کشــور و هــم میــان کشــورهای مختلــف یــک حــق بشــری مهــم و‬
‫اساســی اســت و اگــر کشــورها و دولت‌هایــی حــق آزادی رفت‌وآمــد و کــوچ کــردن را رد کننــد در‬
‫حقیقــت حقــوق و آزادی بشــریت را رد کرده‌انــد‪ .‬اینجــا توجــه بــه ایــن نکتــه الزم اســت کــه آزادی‬
‫بـرای حــق ورود‪ ،‬بــه خــودی خــود بـرای مهاجـران‪ ،‬کار‪ ،‬مســکن‪ ،‬مراقبــت صحــی یــا حقــوق تبعــه و‬
‫اقامــت را تضمیــن نمی‌کنــد‪.‬‬
‫مواقع ــی ک ــه ب ــه مهاج ــرت اج ــازه داده می‌ش ــود عمدتــاً «انتخاب ــی» اس ــت‪ .‬اص ــول و قواع ــد‬
‫انتخابــی بــودن‪ ،‬ماننــد سیاســت ســفید اســترالیا بــه طــور تدریجــی از بیــن رفتــه اســت‪ ،‬امــا اولویــت‬
‫ب ــه افــراد تحصی ــل ک ــرده‪ ،‬ماه ــر و ثروتمن ــد داده می‌ش ــود؛ افــرادی ک ــه امتی ــازات کمت ــری دارن ــد‪،‬‬
‫شـــامل تـــوده افـــراد فقیـــر در کشـــورهای کم‌درآمـــد‪ ،‬نمی‌تواننـــد از ایـــن فرصت‌هـــای مهاجـــرت‬
‫اس ــتفاده کنن ــد‪ .‬ای ــن ع ــدم واجدی ــت در برخ ــورد ب ــا اص ــول و قواع ــد فرصته ــای براب ــر م ــورد انتق ــاد‬
‫قــرار گرفت ــه اس ــت ک ــه حداق ــل از لح ــاظ تئ ــوری در کش ــورها و ملت‌ه ــای دموکراتی ــک ص ــدق‬
‫می‌کن ــد‪ .‬حقیق ــت ای ــن اس ــت ک ــه د ِر ورود بــرای افــراد غی ــر ماه ــر بس ــته اس ــت؛ در حال ــی ک ــه‬
‫همیـــن کشـــورهای خیلـــی توســـعه‌یافته‪ ،‬تقاضـــای بســـیار زیـــادی بـــرای نیـــروی کار غیـــر ماهـــر‬
‫دارنـــد و عامـــل مهـــم و عمـــده‪ ،‬مهاجـــرت غیرقانونـــی اســـت‪ .‬طبیعـــت و وضعیـــت متضـــاد ایـــن‬
‫سیاس ــت‪ ،‬مخصوصــاً مش ــکالت مهاجــران غی ــر ماه ــر هن ــگام اس ــتفاده از نی ــروی کار همچنی ــن در‬
‫زمینه‌ه ــای اص ــول و قواع ــد م ــورد انتق ــاد قــرار گرفت ــه اس ــت‪.‬‬
‫سیاسـت‌های مهاجــرت کــه بــه طــور انتخابــی‪ ،‬آزادی مهاجــرت را تضمیــن می‌کننــد‪ ،‬بـرای افـراد‬
‫مــورد نظــر‪ ،‬دسترســی بــه شــبکه اقتصــادی را در کشــور میزبــان فراهــم می‌کننــد؛ معنــی دیگــر ایــن‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۴۱‬‬

‫مســئله‪ ،‬ضــرر و زیــان خالــص بـرای منابــع ملــی و نیــروی کارآمــد کشــورهای فقیــر بــا از دســت دادن‬
‫اقلیــت تحصیــل کــرده و کارآمــد یــا ف ـرار مغزهــا اســت؛ ایــن مســئله همچنیــن باعــث کاهــش عــدم‬
‫واجدیــت بین‌المللــی در اســتانداردهای زندگــی می‌شــود کــه تحــرک و تشــویق ب ـرای اف ـراد ایجــاد‬
‫می‌کنــد کــه بــه اولیــن محــل مهاجــرت کننــد؛ یــک مثــال در ایــن مــورد «رقابــت نیــروی کار ماهــر» در‬
‫اســتخدام کارکنــان صحــی کشــورهای جهــان ســوم توســط کشــورهای جهــان اول اســت‪.‬‬

‫گفتار هشتم‪ :‬مشابهت‌ها و تفاوت‌هایجرایم قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی‬

‫قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران دارای مشــابهت‌ها و تمایزاتــی هســتند کــه در ذیــل بــه اختصــار بــه‬
‫بحــث و بررســی پیرامــون آن‌هــا خواهیــم پرداخــت‪:‬‬

‫جز اول‪ :‬مشابهت‌ها‬

‫موضــوع هــر دو‪ ،‬جنایــت علیــه بشــریت اســت‪ .‬در هــر دو مــورد افـرادی از کشــورهای جهــان ســوم به‬
‫کشــورهای پیشــرفته و ثروتمنــد قاچــاق می‌شــوند‪ .‬هــر دو از مصادیــق جنایــات ســازمان‌یافته بین‌المللی‬
‫اســت؛ بــه عبــارت دیگــر ایــن جنایــات در ماهیــت‪ ،‬بین‌المللــی هســتند؛ مگــر آنکــه قاچــاق انســان‬
‫یــا مهاج ـران از منطق ـه‌ای بــه منطق ـه‌ای دیگــر باشــد و در داخــل ســرحدات یــک کشــور‪ .‬هــر دو‪،‬‬
‫جهــت دســتیابی بــه منافــع مــادی ارتــکاب می‌یابنــد کــه ایــن امــر مهم‌تریــن وجــه افتـراق ایــن گروهــا‬
‫از گروه‌هــای تروریســتی اســت؛ زیـرا ایــن گروه‌هــا بــه دنبــال ایجــاد ناامنــی و رعــب و وحشــت میــان‬
‫مــردم هســتند و بــه منافــع مــادی توجهــی ندارنــد‪.‬‬

‫جز دوم‪ :‬تفاوت‌ها‬

‫در قاچــاق اشــخاص بــه خصــوص زنــان و اطفــال کــه قربانیــان ایــن جرایــم هســتند‪ ،‬قاچــاق وســیله‬
‫کســب درآمدهــای آینــده محســوب می‌شــود‪ .‬ایــن اشــخاص بــه ایــن منظــور قاچــاق می‌شــوند تــا‬
‫بعدهــا در مراکــز فحشــاء از آن‌هــا سوءاســتفاده شــود و یــا از اعضــای بــدن آن‌هــا اســتفاده شــود و‬
‫لــذا بــه صــرف گذرانــدن ایــن افـراد از ســرحد‪ ،‬علی‌االصــول منفعتــی عایــد جنایتــکاران نمی‌گــردد؛‬
‫امــا در قاچــاق مهاجــران‪ ،‬گــذر غیرقانونــی از ســرحدات‪ ،‬هــدف نهایــی محســوب می‌گــردد و‬
‫قاچاق‌بــران منفعــت مــورد نظــر خــود را از مهاجــران دریافــت می‌کننــد؛ بــه بیــان دیگــر‪ ،‬قاچــاق‬
‫مهاجـران‪ ،‬موضوعیــت دارد و هــدف جــرم اســت و قاچــاق اشــخاص‪ ،‬طریقیــت دارد و وســیله جلــب‬
‫منفعــت در آینــده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۳۴۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در قاچــاق افــراد‪ ،‬بیشــتر زنــان و اطفــال موضــوع جــرم هســتند؛ امــا قاچــاق مهاجــران جنبــه‬
‫عمومــی داشــته و بیشــتر جوانــان بـرای یافتــن زندگــی بهتــر کار و درآمــد بهتــر‪ ،‬تحصیــات و ‪ ...‬اقدام‬
‫بــه مهاجــرت می‌نماینــد و در نهایــت موضــوع جــرم مهاجــرت غیرقانونــی ق ـرار می‌گیرنــد‪.‬‬
‫قاچــاق افــراد عمدتــاً بــرای بهره‌بــرداری جنســی اســت و بــا تهدیــد و خشــونت همــراه؛ در‬
‫حالــی کــه در قاچــاق مهاجـران‪ ،‬وضعیــت چنیــن حــاد نیســت؛ بــه هــر حــال موضــوع جــرم قاچــاق‬
‫مهاجـران‪ ،‬اغلــب افـراد فریــب خــورده اســت کــه از سرنوشــت خــود اطالعــی ندارنــد و احتمــال دارد‬
‫کــه بــه وضعیــت انســان‌های قاچاق‌شــده دچــار شــوند‪.‬‬
‫تفریــق و تشــخیص بهتــر مفاهیــم مشــابه ماننــد قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران از ایــن لحــاظ‬
‫اهمیــت دارد کــه بدانیــم چــه کســی قربانــی قاچــاق انســان و چــه کســی مهاجــر غیــر قانونــی اســت؛‬
‫هکــذا تعییــن یــک سیاســت جامــع و مؤثــر در قبــال چنیــن جرایــم و مرتکبیــن آن همانــا تــا حــدود‬
‫زیــادی بســتگی بــه تفکیــک ایــن اصطالحــات از یکدیگــر دارد‪ .‬تفــاوت مفاهیــم قاچــاق انســان و‬
‫قاچــاق مهاج ـران ســرحدات بســیار ظریــف و مناقش ـه‌برانگیز اســت‪.‬‬
‫قاچــاق مهاجـران در اســناد بین‌المللــی بــه معنــای فراهــم کــردن موجبــات ورود غیرقانونــی یــک‬
‫نفــر بــه داخــل کشــوری اســت کــه آن شــخص‪ ،‬تبعــه یــا مقیــم دائــم آن کشــور نیســت و هــدف آن بــه‬
‫دســت آوردن مســتقیم یــا غیرمســتقیم مــال یــا انتفــاع مادی اســت (مــاده ‪ 2‬پروتوکــول قاچــاق مهاجران‬
‫از طریــق زمیــن‪ ،‬دریــا و هــوا)‪ .‬از ایــن تعریــف چنیــن اســتنباط می‌شــود کــه عنــوان «مهاجــر» بــه‬
‫کســی اطــاق می‌شــود کــه بــه کشــور دیگــری م ـی‌رود و آنجــا اقامــت می‌گزینــد‪ .‬ایــن اصطــاح‬
‫غالب ـاً در مــورد مهاجــرت غیرقانونــی اســتعمال می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -۱‬یــک مهاجــر غیرقانونــی‪ ،‬عــذر قانونــی بـرای اقامــت در قلمــرو یــک کشــور نــدارد؛ بنابرایــن‪،‬‬
‫ممکــن اســت اخــراج و احیانــاً متهــم بــه ارتــکاب ورود یــا اقامــت غیــر قانونــی شــود‪ .‬در نتیجــه‬
‫«مهاجــر غیــر قانونــی» شــامل کســانی می‌شــود کــه بــه طــرق مختلــف‪ ،‬مهاجــرت کرده‌انــد یــا حتــی‬
‫قربانــی قاچــاق انســان یــا بــه عنــوان مهاجــر بــه کشــور دیگــر قاچــاق شــده‌اند‪ .‬قاچــاق مهاج ـران‬
‫مســتلزم عبــور غیرمجــاز از ســرحدات ملــی یــک کشــور اســت؛ بنابرایــن هــم عمــل قاچاق‌بــر و هــم‬
‫شــخصی کــه قاچــاق می‌شــود‪ ،‬جــرم اســت‪.‬‬
‫‪ -۲‬قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬جرمــی علیــه دولــت اســت؛ بنابرایــن عمــل مهاجــر هــم جــرم اســت؛ امــا‬
‫قاچــاق انســان جرمــی علیــه افـراد اســت‪ .‬قاچــاق انســان بــه معنــای سوءاســتفاده از دیگــری در شـرایط‬
‫بردگــی یــا تجــارت ســکس اســت و در همــه مــوارد مســتلزم نقل‌وانتقــال نیســت؛ ایــن جــرم همیشــه‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۴۳‬‬

‫از ســوی قاچاق‌بــر نســبت بــه قربانــی یعنــی شــخص قاچاق‌شــده ارتــکاب می‌یابــد؛ بنابرایــن فقــط‬
‫ب ـرای قاچاق‌بــر جــرم تلقــی می‌شــود؛ لهــذا شــخص قاچاق‌شــده از اقدامــات حمایتــی مثــل اجــازه‬
‫اقامــت موقــت در کشــور مقصــد برخــوردار می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -‬در اقدامـات ضـد قاچـاق انسـان‪ ،‬بایـد بـه تفکیـک میـان مهاجـران بـدون مدرک و اشـخاص‬
‫قاچاق‌شـده توجـه کـرد؛ بـه همیـن دلیـل بعضـی از کشـورها در قوانیـن و سیاسـت‌های خـود‬
‫میـان مهاجـران بـدون مجـوز بـه عنـوان کسـانی کـه در آرزوی بـه دسـت آوردن زندگـی بهتر‪،‬‬
‫بـا رضایـت خـود وجهـی را پرداخـت کـرده و قبـول خطر می‌کننـد تا از سـرحدات عبـور داده‬
‫شـوند و اشـخاص قاچاق‌شـده بـه عنـوان قربانیانـی که بعـد از فریب‌خـوردن به وسـیله گروهی‬
‫جنایتـکار‪ ،‬خـود را در شـرایط بردگـی می‌یابنـد‪ ،‬تفـاوت می‌گذارنـد‪ .‬تفکیک و تفـاوت میان‬
‫قاچـاق انسـان و قاچـاق مهاجـران را می‌تـوان در چنـد مـورد ذیـل خالصـه کـرد‪:‬‬

‫الف‪ -‬هویت مجنی‌علیه‬

‫‪1 .‬در قاچــاق انســان‪ ،‬مجنی‌علیــه غالبــاً هیــچ دســتمزدی در قبــال خدماتــش بــه دســت‬
‫نمــی‌آورد؛ در حالــی کــه مهاجــر غیرقانونــی دســتمزد کمتــری از کارگــر دارای اقامــت‪،‬‬
‫دریافــت می‌کنــد‪ .‬ایــن اســتثمار جــزء الینفــک رونــد قاچــاق اســت‪.‬‬
‫‪2 .‬در جــرم قاچــاق مهاجــر بــه جــز دولتی کــه قوانیــن مهاجرتــش نقض شــده اســت‪ ،‬مجنی‌علیه‬
‫دیگــری وجــود نــدارد؛ زی ـرا در ایــن مــوارد معمــوالً از ســوی شــخص مهاجــر وجهــی بــه‬
‫قاچاق‌بــر پرداخــت می‌شــود و در قبــال آن قاچاق‌بــر هــم زمینــه انتقــال و تســهیالت ســفر‬
‫را فراهــم می‌کنــد (رســولی‪)187 :1395 ،‬؛ حتــی خدمــات قاچاق‌بــر بــه صــورت تضمینــی‬
‫انجــام می‌یابــد‪ .‬گاهــی ایــن ق ـرارداد از جانــب طرفیــن خصوص ـاً قاچاق‌بــر نقــض می‌شــود‬
‫و در مقابــل اخــاذی پــول بــه او تجــاوز جســمی و جنســی می‌نمایــد و در نهایــت یــک رابطــه‬
‫غیرقانونــی و اساسـاً تجــاری بیــن آن‌هــا قابــل شــناخت اســت کــه یکــی از نــکات تفکیــک‬
‫قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران محســوب می‌گــردد‪.‬‬

‫ب‪ -‬رضایت مجنی‌علیه‬

‫قاچــاق مهاجریــن تقریب ـاً و بــدون اســتثنا بــا رضایــت کامــل ارتــکاب می‌یابــد؛ بنابرایــن مهاجــرت‬
‫غیرقانونــی در حقیقــت شــرکت در ارتــکاب جــرم اســت؛ امــا در قاچــاق انســان رضایــت مجنی‌علیــه‬
‫اکثـرا ً مطــرح نیســت؛ البتــه اغلــب مــوارد بــدون «رضایــت آگاهانه» ارتــکاب می‌یابــد (مؤذنــی‪:1397 ،‬‬
 ‫‪ ۳۴۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪)47‬؛ بــه نحــوی کــه معمــوالً شــخص قاچاق‌شــده رضایــت اولیــه بــرای انتقــال دارد؛ امــا اکثــرا ً از‬
‫شـرایطی کــه در آینــده خواهــد داشــت‪ ،‬آگاهــی نــدارد و بــه سوءاســتفاده و بردگــی راضی نیســت؛ در‬
‫غیــر ایــن صــورت رضایــت اولیــه نیــز باطــل و قاچــاق «مهاجــر» بــه قاچــاق «انســان» تبدیــل می‌شــود‪.‬‬

‫ج‪ -‬هدف نقل‌وانتقال‬

‫هــر دو متضمــن نقل‌وانتقــال اف ـراد اســت‪ .‬تفــاوت کلیــدی آن‌هــا‪ ،‬هــدف ایــن نقل‌وانتقــال اســت؛‬
‫هــدف قاچاق‌بـران انســان از جابجایــی افـراد از همــان ابتــدا سوءاســتفاده از آن‌هــا در کشــور مقصــد‬
‫و بــه دســت آوردن منفعــت اســت؛ امــا در نقل‌وانتقــال مهاجـران‪ ،‬هــدف مرتکــب بــه دســت آوردن‬
‫منفعــت بــا عبــور مهاجــر از ســرحدات اســت؛ بنابرایــن‪ ،‬قصــد اولیــه وی عمــل کنتــرول و نظــارت بــر‬
‫مهاجــر یــا اخــاذی و سوءاســتفاده نیســت؛ گرچــه در نهایــت ممکــن اســت بــه ایــن نتایــج منجــر شــود‬
‫(صادقــی‪ .)۱۸۹ :۱۳۹۷ ،‬در اکثــر اوقــات بــا رســیدن مهاجــر بــه کشــور مقصــد‪ ،‬ارتبــاط قاچاق‌بــر بــا او‬
‫قطــع می‌شــود؛ در حالــی کــه در رونــد قاچــاق انســان بــا ورود مجنی‌علیــه بــه کشــور مقصــد‪ ،‬مرحلــه‬
‫اســتفاده‌جویی آغــاز می‌شــود و بیــن آن‌هــا رابطــه مســتقیمی وجــود دارد‪.‬‬

‫‪ -‬خالصه تفاوت قاچاق انسان و مهاجران‬

‫رضایــت‪ :‬قاچــاق مهاجـران بــا موافقــت و شــرکت داوطلبانــه افـراد قاچاق‌شــده صــورت می‌گیــرد‪ ،‬بــا‬
‫آن کــه غالب ـاً در ش ـرایط خطرنــاک و اهانت‌آمیــز انجــام می‌شــود؛ در حالــی کــه در قاچــاق انســان‪،‬‬
‫رضایــت وجــود نــدارد‪.‬‬
‫اســتثمار‪ :‬قاچــاق مهاجـران بــا رســیدن بــه مقصــد خاتمــه می‌یابــد و بهره‌برداری‌هــای بعــدی در‬
‫کار نیســت؛ ولــی در قاچــاق انســان‪ ،‬بهره‌برداری‌هــا عمومـاً دوام‌دار اســت‪.‬‬
‫بین‌المللــی بــودن ســرحدات‪ :‬قاچــاق مهاجـران‪ ،‬در ســرحدات بین‌المللــی اســت؛ امــا قاچــاق‬
‫انســان می‌توانــد درون‌ســرحدی و یــا فراســرحدی باشــد‪.‬‬
‫عبــور غیرقانونــی‪ :‬قاچــاق مهاجـران مســتلزم ورود غیرقانونــی بــه یک کشــور اســت؛ امــا در قاچاق‬
‫انســان‪ ،‬ورود می‌توانــد قانونــی و یــا غیرقانونــی باشــد‪.‬‬
‫منبــع ســود‪ :‬در قاچــاق مهاجــران‪ ،‬ســودی کــه بــه دســت قاچاق‌بــران می‌افتــد از رهگــذر‬
‫حمل‌ونقــل و تســهیالت ورود غیرقانونــی مهاجــران اســت؛ امــا در قاچــاق انســان‪ ،‬ســود از طریــق‬
‫اســتثمار و بهره‌کشــی از افــراد قاچاق‌شــده بــه دســت می‌آیــد (معیــن‪.)۴۵ :۱۳۹۵ ،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۴۵‬‬

‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرم قاچاق مهاجران‬

‫در ایــن مبحــث‪ ،‬عناصــر اختصاصــی جــرم قاچــاق مهاجـران‪ ،‬شــامل عنصــر قانونــی‪ ،‬مــادی‪ ،‬معنــوی‬
‫و مجــازات آن از نظــر کــود جـزای افغانســتان توضیــح و تشــریح می‌گــردد‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم قاچاق مهاجران‬

‫در ایــن بحــث عناصــر قانونــی‪ ،‬مــادی و معنــوی‪ ،‬جــرم قاچــاق مهاجـران در کــود جـزای افغانســتان‬
‫بررســی می‌شــود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عنصر قانونی جرم قاچاق مهاجران‬

‫ب ـرای اینکــه فعــل یــا تــرک فعــل زشــت و نکوهیــده کــه بــه نظــم جامعــه ضــرر وارد می‌کنــد‪ ،‬جــرم‬
‫دانســته شــده و مرتکــب آن مجــازات گــردد‪ ،‬بایــد در قانــون پیش‌بینی‌شــده باشــد؛ بــه عبــارت دیگــر‬
‫تــا هنگامــی کــه قانون‌گــذار فعــل یــا تــرک فعلــی را در قانــون جــرم ندانســته باشــد و بـرای مرتکــب آن‬
‫مجــازات تعییــن نکــرده باشــد آن فعــل یــا تــرک فعــل جــرم نیســت‪ ،‬مبــاح اســت‪ .‬قانون‌گــذار گاهــی‬
‫جرایــم و مجــازات آن را در یــک قانــون پیش‌بینــی می‌کنــد و گاهــی جــرم در یــک قانــون و مجــازات‬
‫آن در قانــون دیگــری پیش‌بینــی می‌گــردد کــه مثــال ایــن نــوع جرم‌پنــداری در قوانیــن مربــوط بــه‬
‫قاچــاق مهاجـران افغانســتان وجــود دارد‪.‬‬
‫در این بحث نخست قاچاق مهاجران در قوانین افغانستان و بعد در اسناد بین‌المللی بررسی می‌شود‪.‬‬

‫‪ -1‬قاچاق مهاجران در قوانین قبل از سال ‪ 1395‬هـ ش افغانستان‬

‫قاچــاق مهاجـران قبــل از تصویــب قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران در ســال ‪1395‬‬
‫تحــت ایــن عنــوان جرم‌پنــداری نشــده بــود‪ ،‬لکــن مصادیقــی از جــرم قاچــاق مهاج ـران یــا جرایــم‬
‫تســهیل‌کننده جــرم قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬پراکنــده در بعضــی از قوانیــن جرم‌پنــداری شــده بــود‪.‬‬
‫در قانـون انسـداد قاچـاق‪ ،‬مصـوب ‪ 1348‬و قانـون جـزای ‪ 1355‬و قانـون مبـارزه علیـه اختطـاف و‬
‫قاچـاق انسـان مصـوب ‪ ،1387‬در مـورد قاچـاق مهاجـران ماده مشـخصی بیان نشـده اسـت‪ .‬قانون اول‬
‫به‌طـور عمومـی بـه قاچـاق کاال و قانـون دوم در مـواد ‪ 309‬تا ‪ 329‬به اسـناد تزویری توجه کرده اسـت؛‬
‫تهیـه اسـناد مسـافرتی و شناسـایی تزویـری یکـی از جرایـم تسـهیل‌کننده قاچـاق مهاجـران اسـت کـه‬
‫پروتوکـول مبـارزه بـا قاچاق مهاجران از خشـکی‪ ،‬دریا و هـوا در ماده ‪ 6‬از کشـورهای عضو می‌خواهد‬
‫ایـن مـورد را در قوانیـن داخلی‌شـان جرم‌پنـداری کنند (شـرح کـود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۶۷ :۳‬‬
 ‫‪ ۳۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قانــون ثبت‌احــوال نفــوس ‪ 1393‬فقــط در مــاده ‪ 34‬در فقــره ‪ 3‬و ‪ 10‬تزویــر تذکــره تابعیــت و گرفتن‬
‫آن بــا ارایــه اطالعــات غلــط را جرم‌پنــداری و دربــاره مجــازات مرتکبیــن چنیــن اعمالی ســکوت کرده‬
‫اســت‪ .‬تذکــره تابعیــت نیــز ســند رســمی دولتــی اســت؛ لهــذا می‌تــوان مرتکبیــن تزویــر آن را مطابــق‬
‫مــواد جـزای اســناد تزویــری (کــود جـزا) مجــازات کــرد‪.‬‬
‫فصــل چهــارم قانــون پاســپورت ‪ 1394‬هـــ ش افغانســتان تحــت عنــوان «احــکام جزائــی» مــواردی‬
‫را جرم‌پنــداری کــرده اســت کــه بعضــی از آن‌هــا شــامل جــرم قاچــاق مهاج ـران می‌شــود‪ .‬مــاده ‪33‬‬
‫قانــون مذکــور‪ ،‬عبــور و مــرور بــدون پاســپورت اتبــاع داخلــی و خارجــی را از ســرحدات امــارت‬
‫اســامی افغانســتان‪ ،‬جرم‌پنــداری و متخلفیــن را قابــل مجــازات دانســته اســت‪ .‬حکــم ایــن مــاده‪،‬‬
‫عــام اســت و بــه مهاجرانــی کــه خــود بــه عبــور غیرقانونــی از ســرحدات افغانســتان اقــدام می‌کننــد یــا‬
‫مهاجرانــی کــه قاچــاق می‌شــوند‪ ،‬اختصــاص نــدارد؛ بلکــه هــر دو مــورد را شــامل می‌شــود‪ .‬مــاده ‪35‬‬
‫قانــون مذکــور گرفتــن پاســپورت بـرای خــود شــخص یــا شــخص دیگــر بــا ارایــه اســناد تزویــری یــا‬
‫خــاف واقعیــت‪ ،‬اســتفاده از پاســپورت باطل‌شــده‪ ،‬نگهــداری پاســپورت ســفید برخــاف قانــون‪ ،‬بــه‬
‫دســت آوردن پاســپورت و ســند مســافرتی بــا انجــام اعمــال تقلب‌آمیــز یــا تهدیــد را جــرم و مرتکبیــن‬
‫آن‌هــا را قابــل مجــازات دانســته اســت‪ .‬مــاده ‪ 36‬قانــون پاســپورت تحــت عنــوان «سوءاســتفاده از‬
‫صالحیت‌هــای وظیفــوی»‪ ،‬موضوعاتــی را جرم‌پنــداری کــرده اســت کــه توســط مأموریــن دولتــی‬
‫ارتــکاب یابــد و شــامل صــدور پاســپورت در مغایــرت بــا احــکام قانــون و مســاعدنمودن زمینــه عبــور‬
‫و مــرور غیرمجــاز اتبــاع داخلــی و خارجــی می‌شــود‪ .‬مســاعد کــردن زمینــه عبــور و مــرور غیرقانونــی‬
‫افـراد از ســرحدات کشــور دقیقـاً همــان قاچــاق مهاجـران اســت کــه در پروتوکــول الحاقــی کنوانســیون‬
‫پالرمــو و قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاج ـران افغانســتان تعریــف شــده اســت؛ در‬
‫صورتــی کــه بــه منظــور کســب منافــع مــادی باشــد فراهــم نمــودن زمینــه ورود یــا خــروج کــه در‬
‫پروتوکــول مذکــور بــه عنــوان قاچــاق مهاج ـران مطــرح اســت‪ ،‬جــرم ســازمان‌یافته اســت کــه توســط‬
‫قاچاق‌بــران مهاجــران بــه منظــور کســب منفعــت مــادی انجــام داده می‌شــود؛ لیکــن سوءاســتفاده‬
‫از صالحیــت وظیفــوی مأموریــن دولــت کــه در مــاده ‪ 36‬قانــون پاســپورت افغانســتان آمــده اســت‪،‬‬
‫امــکان دارد در جهــت همــکاری بــا قاچاق‌بـران مهاجـران انجــام داده شــود و مأموریــن دچــار فســاد‬
‫باشــند کــه در ایــن حالــت می‌تواننــد خــود مأموریــن قاچاق‌بــر باشــند یــا شــریک و یــا هــم معــاون‬
‫در جــرم قلمــداد شــوند یــا بــدون داشــتن چنیــن انگیــزه‌ای از صالحیــت خــود سوءاســتفاده کننــد و بــه‬
‫علــت دوســتی‪ ،‬قرابــت فامیلــی و‪ ...‬افـرادی را از ســرحد اجــازه عبــور بدهنــد یــا پاســپورت برایشــان‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۴۷‬‬

‫صــادر کننــد کــه در ایــن حالــت عمــل آن‌هــا بــدون شــک‪ ،‬جــرم و قابــل تعقیــب اســت؛ لکــن‬
‫خصوصیــات جــرم قاچــاق مهاج ـران را نــدارد (دانــش‪.)87 :1396 ،‬‬

‫‪ -2‬قاچاق مهاجران در قوانین بعد از سال ‪ 1395‬هـ ش افغانستان‬

‫دولــت افغانســتان در ‪ 14‬دســامبر ‪ 2000‬م‪ .‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران از خشــکی‪ ،‬دریــا و‬
‫هــوا را امضــاء نمــود و در ســال ‪ 1395‬هـــ ش قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان و مهاجـران را مشــتمل بــر‬
‫شــش فصــل و ‪ 38‬مــاده بــه تصویــب رســانید‪ .‬مــواد مربــوط بــه قاچــاق مهاجـران در قانــون مذکــور را‬
‫می‌تــوان به‌طــور عمــوم بــه ســه بخــش تقســیم نمــود‪:‬‬
‫‪1 .‬م ــواد عموم ــی ک ــه در آن اه ــداف قان ــون و تعری ــف اصطالح ــات ب ــه کار رفت ــه در قان ــون‬
‫آورده ش ــده اس ــت؛‬
‫‪2 .‬مواد شامل جرایم و مجازات‬
‫‪3 .‬مــوادی کــه در فقــره ‪ ۳‬مــاده ‪ ۳‬قانــون مذکــور‪ ،‬قاچــاق مهاجـران تعریــف گردیــده اســت‪ .‬در‬
‫فقــره ‪ 8‬مــاده مذکــور قاچاق‌بــر مهاج ـران را بــه «شــخص یــا گــروه ســازمان‌یافته جنایتــکار‬
‫کــه مرتکــب اعمــال منــدرج در تعریــف قاچــاق مهاجـران در فقــره ‪ »3‬تعریــف نموده اســت‪.‬‬
‫فصــل دوم ایــن قانــون در مــورد کمیســیون عالــی مبــارزه بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجران‬
‫اســت‪ .‬مــواد ‪ 16‬تــا ‪ 22‬فصــل دوم قانــون مبــارزه بــا قاچاق انســان و قاچــاق مهاجـران در مورد‬
‫مجــازات اشــخاص حقیقــی‪ ،‬حقوقــی (حکمــی)‪ ،‬معاونیــن و شــرکای قاچــاق مهاج ـران‪،‬‬
‫مجــازات اهمــال مؤظفیــن خدمــات عامــه در جــرم قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجــران و‬
‫مجــازات مســئول اماکــن عمومــی‪ -‬کــه اف ـراد در آنجــا ســکونت می‌کننــد‪ ،‬ماننــد هوتــل‪،‬‬
‫رســتوران و‪ - ...‬و حــاالت مشــدده‪ ،‬مخففــه و معافیــت از مجــازات می‌باشــد‪.‬‬
‫قانون‌گــذار افغانســتان مــواد ‪ 521‬تــا ‪ 528‬فصــل چهــارم بــاب ‪ 6‬کــود جـزا را بــه قاچــاق مهاجـران‬
‫اختصــاص داده اســت‪ .‬بــا انفــاذ کــود جـزا‪ ،‬مــواد ‪ 10‬تــا ‪ 21‬و فقره‌هــای ‪ 3‬و ‪ 4‬مــاده ‪ 22‬قانــون مبــارزه‬
‫بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران ‪ 1395‬لغــو شــده اســت (میرزایــی‪.)123 :1398 ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران‬

‫بــه اســاس مــاده ‪ 33‬کــود جـزا‪ ،‬عنصــر مــادی جــرم عبــارت اســت از ارتــکاب عمــل مخالــف قانــون‬
‫یــا امتنــاع کــه منجــر بــه نتیجــه جرمــی شــده و رابطــه ســببیت میــان عمــل و نتیجــه موجــود باشــد‪ .‬ایــن‬
‫تعریــف تحقــق عنصــر مــادی یــا جــرم را مشــروط بــه حصــول نتیجــه دانســته اســت؛ لکــن جرایــم از‬
 ‫‪ ۳۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫لحــاظ نتیجــه بــه جرایــم مقیــد و جرایــم مطلــق تقســیم می‌شــوند کــه تحقــق جرایــم نــوع دوم نیــاز‬
‫بــه حصــول نتیجــه نــدارد یــا در تعقیــب جــرم‪ ،‬حصــول نتیجــه در نظــر گرفتــه نمی‌شــود؛ بنابرایــن از‬
‫جهــت مقیــد نمــودن جــرم بــه حصــول نتیجــه‪ ،‬تعریــف مذکــور دارای اشــکال اســت‪.‬‬
‫عنصــر مــادی جــرم دارای ســه جــزء اســت کــه بــدون تحقــق کامــل آن‌هــا عنصــر مــادی جــرم‬
‫مــورد نظــر بــه وجــود نیامــده و در نتیجــه جــرم محقــق نمی‌شــود‪ .‬اولیــن جــزء عنصــر مــادی جــرم‬
‫عبــارت از رفتــار فزیکــی اســت کــه ممکــن فعــل یــا تــرک باشــد؛ جــزء دوم مجموعــه شـرایط‪ ،‬اوضاع‬
‫و احوالــی اســت کــه قانون‌گــذار وجــود یــا عــدم وجــود آن‌هــا را ب ـرای تحقــق جــرم الزم دانســته‬
‫اســت و جــزء ســوم‪ ،‬تحقــق نتیجــه اســت‪ .‬در بعضــی جرایــم امــکان دارد تحقــق نتیجــه شــرط نباشــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬رفتار الزم‬

‫بــر اســاس فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود ج ـزا‪ ،‬رفتــار الزم ب ـرای ارتــکاب جــرم قاچــاق مهاج ـران فراهــم‬
‫نمــودن زمینــه ورود اف ـراد خارجــی یــا بــدون تابعیــت بــه افغانســتان یــا فراهــم نمــودن زمینــه خــروج‬
‫اتبــاع افغانســتان‪ ،‬اف ـراد خارجــی یــا بــدون تابعیــت از افغانســتان بــه کشــور دیگــر اســت‪ .‬در قوانیــن‬
‫افغانســتان و پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاج ـران از خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا‪« ،‬فراهم‌ســازی زمینــه»‬
‫تعریــف نشــده اســت‪ ،‬امــا به‌طــور کلــی ایــن رفتــار بــه نتیجــه خاصــی ارجــاع داده می‌شــود کــه ایــن‬
‫نتیجــه در جــرم قاچــاق مهاجـران‪ ،‬ورود یــا خــروج غیرقانونــی از کشــورها اســت‪ .‬فراهــم نمــودن زمینــه‬
‫ورود یــا خــروج اف ـراد‪ ،‬در مــواد مذکــور به‌طــور عــام بیــان گردیــده اســت و شــامل هــر رفتــاری کــه‬
‫زمینــه ورود یــا خــروج غیرقانونــی مهاجـران را از ســرحدات افغانســتان مســاعد کنــد‪ ،‬می‌گــردد؛ مثــل‬
‫تهیــه پاســپورت تزویــری‪ ،‬ویــزه تزویــری‪ ،‬تهیــه وســایط نقلیــه برای عبــور از ســرحدات‪ ،‬دادن رشــوت‬
‫بــه مأمــور جهــت نادیــده گرفتــن عبــور افـراد از ســرحد‪ ،‬تهیــه راه‌هــای امــن و دور از چشــم مرزبانــان‬
‫جهــت عبــور مهاجـران و‪ ...‬کــه چنیــن نتیجــه را در برداشــته باشــند (میرزایــی‪.)123 :1398 ،‬‬
‫فراهم‌ســازی زمینــه ورود یــا خــروج اف ـراد (قاچــاق مهاج ـران) از لحــاظ ماهیــت بــا فعــل مثبــت‬
‫ارتــکاب پیــدا می‌کنــد نــه بــا تــرک فعــل؛ فراهم‌ســازی زمینــه عبــور غیرقانونــی افـراد از ســرحدات بــا‬
‫تــرک فعــل امکان‌پذیــر نیســت؛ بلکــه بــا رفتــار مــادی از نــوع فعــل انجــام می‌شــود‪ .‬ایــن موضــوع از‬
‫لفــظ «فراهــم نمــودن» بــه درســتی قابــل اســتنباط اســت‪.‬‬
‫نکتــه دیگــر در مــورد قاچــاق مهاجـران ایــن اســت کــه لفــظ «قاچــاق مهاجـران» از لحــاظ عرفــی‪،‬‬
‫عمــل انتقــال مهاجــران از یــک کشــور بــه کشــور دیگــر را در ذهــن شــنونده متبــادر می‌ســازد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۴۹‬‬

‫«فراهم‌ســازی زمینــه ورود» در فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود جـزای افغانســتان آمــده اســت و مصادیــق آن‬
‫در واقــع تهیــه وســایل تجهی ـزات و انجــام اعمــال مقدماتــی قاچــاق مهاج ـران می‌باشــد‪ .‬بــر اســاس‬
‫مــاده ‪ 49‬کــود ج ـزای ‪ 1396‬تهیــه وســایل تجهیزاتــی و انجــام اعمــال مقدماتــی جــرم نیســتند؛ مگــر‬
‫اینکــه تهیــه وســایل تجهیزاتــی و انجــام اعمــال مقدماتــی بــه ذات خــود جرم‌پنــداری شــده باشــند‪.‬‬
‫قوانیــن افغانســتان بــه علــت اهمیــت موضــوع و پیشــگیری از جــرم قاچــاق مهاجــران یک‌قــدم‬
‫قبل‌تــر از عبــور مهاج ـران از ســرحدات را کــه در واقــع تهیــه وســایل تجهی ـزات و اعمــال مقدماتــی‬
‫قاچــاق مهاجـران اســت‪ ،‬جرم‌پنــداری نمــوده و قاچــاق مهاجـران دانســته اســت؛ بنابرایــن زمانــی کــه‬
‫فراهم‌ســازی زمینــه عبــور غیــر قانونــی افـراد از ســرحدات جــرم قاچــاق مهاجـران باشــد‪ ،‬رفتــار افرادی‬
‫کــه عمـاً مهاجـران را به‌طــور غیرقانونــی از یــک کشــور بــه کشــور دیگــر انتقــال می‌دهنــد بــه طریــق‬
‫اولــی جــرم قاچــاق مهاجـران اســت‪.‬‬
‫بــر اســاس پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران از طریــق خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا‪ ،‬مصــوب ‪2000‬‬
‫ســازمان ملــل متحــد نیــز رفتــار الزم بـرای ارتــکاب جــرم قاچــاق مهاجـران فراهــم نمــودن زمینــه ورود‬
‫غیرقانونــی افـراد کــه تبعــه یــا مقیــم دائــم آن کشــور نیســت‪ ،‬اســت؛ در واقــع تعریــف جــرم قاچــاق‬
‫مهاجـران در قوانیــن افغانســتان برگرفتــه از پروتوکــول مذکــور اســت (موســوی‪.)142 :1392 ،‬‬

‫ب‪ :‬شرایط اوضاع و احوال تحقق جرم قاچاق مهاجران‬

‫تحقق عنصر مادی جرم قاچاق مهاجران عالوه بر رفتار‪ ،‬نیازمند شرایط‪ ،‬اوضاع‌واحوال ذیل نیز است‪:‬‬

‫‪ -1‬وسیله جرمی‬
‫بر اساس فقره ‪ 1‬ماده ‪ 521‬کود جزا‪ ،‬جرم قاچاق مهاجران در دو حالت متصور است‪:‬‬
‫‪ -‬فراهم‌سـازی ورود غیرقانونـی فـرد خارجی یـا بدون تابعیت به افغانسـتان یا فراهـم نمودن زمینه‬
‫خـروج تبعـه افغانسـتان یـا فـرد خارجـی یـا بـدون تابعیـت از افغانسـتان بـه کشـور دیگـری که‬
‫تابعیـت آن کشـور را نـدارد با اسـناد مسـافرتی تزویـری؛ از هـر دو حالت مذکور در مـاده فوق‬
‫ایـن نتیجـه حاصـل می‌شـود که بـرای ارتـکاب جرم قاچـاق مهاجران وسـیله جرمی مشـخصی‬
‫شـرط نیسـت‪ .‬قاچاق‌بـران از هر وسـیله امـکان دارد برای عبور مهاجران از سـرحدات اسـتفاده‬
‫نماینـد‪ .‬بـرای قاچـاق مهاجـران امکان دارد از انواع و اقسـام وسـایط نقلی که بـا آن‌ها مهاجران‬
‫قاچـاق شـده را از یـک کشـور بـه کشـورهای دیگـر از طریـق دریـا‪ ،‬هـوا یـا خشـکی انتقـال‬
‫بدهنـد‪ ،‬اسـتفاده شـود‪ .‬بعضـاً امـکان دارد بـا اسـتفاده از مـدارک مسـافرتی تزویـری مهاجران‬
 ‫‪ ۳۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قاچـاق شـده را از سـرحدات یـک کشـور بـه کشـور دیگر انتقـال بدهنـد و یا وسـایل دیگر‪.‬‬

‫ج‪ :‬موضوع جرم ارتکابی‬

‫در گذشــته‪ ،‬از لحــاظ ارزش یــا مصلحــت کــه جــرم بــه آن ضــرر می‌رســاند موضــوع جــرم را پنــج چیز‬
‫می‌دانســتند‪ :‬دیــن و عقیــده‪ ،‬نفــس و جــان‪ ،‬عقــل‪ ،‬عفــت و آبــرو و ملکیــت و امــوال؛ لیکــن موضوع‬
‫جــرم بــه مــوارد مذکــور محــدود نمی‌شــود؛ بلکــه ســایر مــوارد چــون اشــخاص حقوقــی و دولــت‪...‬‬
‫نیــز متضــرر جرایــم ق ـرار می‌گیرنــد یــا امــکان دارد بعضــی جرایــم اص ـاً متضــرری نداشــته باشــند‪.‬‬
‫بــر اســاس تعریــف قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬موضــوع جــرم قاچــاق مهاج ـران «فراهم‌ســازی زمینــه عبــور‬
‫غیرقانونــی اف ـراد از ســرحد کشــورها» اســت؛ بــا آنکــه مهاج ـران قاچاق‌شــده بــا رضایــت خویــش‬
‫و توافــق بــا قاچاق‌ب ـران اقــدام بــه مســافرت غیرقانونــی می‌نماینــد در واقعیــت خــود مهاج ـران ایــن‬
‫اجــازه را بــه قاچاق‌بــران می‌دهنــد تــا آن‌هــا را قاچــاق نماینــد؛ بــا این‌حــال بــاز هــم می‌تــوان‬
‫گفــت قاچــاق مهاجـران جرمــی اســت علیــه اشــخاص؛ چـرا کــه قانــون از همــه افـراد در برابــر جــرم‬
‫قاچــاق مهاجـران حمایــت نمــوده و مهاجـران قاچــاق شــده را از مجــازات معــاف نمــوده اســت؛ بــا‬
‫این‌حــال جــرم قاچــاق مهاجـران از جهــات دیگــر مشــمول جرایــم علیــه امنیــت‪ ،‬تروریــزم‪ ،‬جاسوســی‬
‫و فعالیت‌هــای ضــد امنیتــی نیــز می‌گــردد‪.‬‬
‫کــود جــزا‪ ،‬جــرم قاچــاق مهاجــران را در بــاب ششــم‪ ،‬کتــاب دوم تحــت عنــوان «جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته» قــرار داده اســت‪ .‬در واقــع جــرم قاچــاق مهاجــران از نظــر کــود جــزا جرمــی علیــه‬
‫دولت‌هــا شــناخته شــده اســت‪ .‬قاچاق‌بــران بــا عبــور مهاجــران قاچاق‌شــده از ســرحدات‪ ،‬قوانیــن‬
‫کشــورها را نقــض می‌کننــد و امنیــت آن کشــورها را بــه خطــر می‌اندازنــد (میرزایــی‪.)131 :1398 ،‬‬

‫د‪ :‬عبور از سرحد‬

‫بـر اسـاس فقـره ‪ 1‬مـاده ‪ 521‬کـود جـزا و مـواد ‪ 3‬و ‪ 6‬پروتوکول مبـارزه با قاچـاق مهاجران از خشـکی‪،‬‬
‫دریـا و هـوا‪ ،‬جـرم قاچـاق مهاجـران زمانـی ارتـکاب پیـدا می‌کنـد کـه شـخص زمینـه عبـور قانونـی از‬
‫سـرحدات را بـرای مهاجـر مسـاعد نماید یـا عمالً افراد را از سـرحدات عبـور بدهـد؛ بنابراین برخالف‬
‫قاچاق انسـان که در آن عبور از سـرحدات کشـور شـرط نیسـت در قاچاق مهاجران‪ ،‬هدف جرم عبور‬
‫غیر قانونی مهاجران قاچاق شـده از سـرحدات اسـت‪ .‬در قاچاق مهاجران عبور از سـرحدات مشـترک‬
‫حداقـل دو کشـور الزم اسـت تـا فـرد را «مهاجر قاچاق شـده» قلمداد نمایـم‪ .‬بعضاً امـکان دارد مهاجر‬
‫قاچـاق شـده از سـرحدات بیشـتر از دو کشـور عبـور نماید تا به کشـور مقصد برسـد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۵۱‬‬

‫هـ‪ :‬غیرقانونی بودن مسافر‬

‫عبــور مهاجــران قاچاق‌شــده از ســرحدات تــوأم بــا نقــض قوانیــن و مقــررات عبــور و مــرور از‬
‫ســرحدات اســت؛ در غیــر آن بــا عبــور دادن مهاجـران به‌طــور قانونــی از ســرحدات‪ ،‬قاچــاق مهاجران‬
‫تحقــق پیــدا نمی‌کنــد؛ بلکــه امــروزه ترانزیــت افـراد و اشــخاص بیــن کشــورها یکــی از تجارت‌هــای‬
‫مشــروع و بــزرگ جهانــی اســت‪.‬‬

‫و‪ :‬جنسیت و سن مهاجران‬

‫در مــاده ‪ 521‬کــود ج ـزا قاچــاق مهاج ـران بــه کشــورهای دیگــر بــدون رعایــت قوانیــن و مقــررات‬
‫به‌طــور مطلــق جرم‌پنــداری شــده اســت و تفکیکــی از لحــاظ ســن و جنســیت اف ـراد قاچاق‌شــده در‬
‫آن وجــود نــدارد‪ .‬در تعریــف قاچــاق مهاج ـران در فقــره الــف مــاده ‪ 3‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق‬
‫مهاجـران از خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا‪ ،‬کلمــه «اشــخاص» بــه طــور عــام بیــان شــده اســت و شــامل تمــام‬
‫افــراد می‌شــود و جنســیت و ســن مهاجــران قاچاق‌شــده در تحقــق جــرم تأثیــر نــدارد و بــا انتقــال‬
‫غیرقانونــی هــر فــردی‪ ،‬زن یــا مــرد‪ ،‬پیــر یــا جــوان توســط قاچاق‌بـران‪ ،‬جــرم قاچــاق مهاجـران تحقــق‬
‫پیــدا می‌کننــد (شــرح کــود ج ـزا‪ ،1398 ،‬ج ‪.)158 :2‬‬

‫ز‪ :‬شخص قاچاق شده باید تبعه کشور مقصد نباشد‬

‫بـــرای اینکـــه جـــرم قاچـــاق مهاجـــران تحقـــق پیـــدا کنـــد‪ ،‬شـــخصی کـــه زمینـــه ورود یـــا خـــروج‬
‫غیرقانونـــی او فراهـــم می‌گـــردد بایـــد تبعـــه یـــا مقیـــم دائـــم کشـــور مقصـــد نباشـــد؛ در غیـــر آن‬
‫فراهم‌ســـازی زمینـــه ورود یـــا خـــروج تبعـــه یـــا مقیـــم دائـــم کشـــور‪ ،‬جـــرم قاچـــاق مهاجـــران‬
‫محس ــوب نمی‌گ ــردد‪ .‬فق ــره ‪ 1‬م ــاده ‪ 521‬ک ــود ج ـزا در م ــورد ورود اش ــخاص ب ــه افغانس ــتان واض ــح‬
‫ب ــوده و ش ــرط تحق ــق قاچ ــاق مهاج ـران «ورود غیرقانون ــی تبع ــه دول ــت خارج ــی ی ــا ش ــخص ب ــدون‬
‫تابعی ــت» عنوان‌ش ــده اس ــت؛ لک ــن در م ــورد خ ــروج از افغانس ــتان م ــواد مذک ــور صراح ــت الزم را‬
‫ن ــدارد‪ ،‬چ ــون قس ــمت دوم آن م ــواد بی ــان می‌کن ــد ک ــه «‪ ...‬ی ــا فراه ــم نم ــودن زمین ــه خ ــروج ب ـرای‬
‫تبع ــه کش ــور ی ــا دول ــت خارج ــی از افغانس ــتان ب ــه کش ــور دیگ ــر‪ »...‬کش ــور دیگ ــر غی ــر افغانس ــتان‬
‫ام ــکان دارد کش ــور متب ــوع ش ــخصی خارج ــی ک ــه از افغانس ــتان خ ــارج می‌ش ــود‪ ،‬باش ــد؛ لیک ــن‬
‫همان‌ط ــوری ک ــه ب ــا فراه ــم نم ــودن زمین ــه ورود اتب ــاع افغانســـتان ب ــه ای ــن کش ــور مطاب ــق م ــواد‬
‫مذک ــور ج ــرم قاچ ــاق مهاجــران تحق ــق نمی‌یاب ــد‪ ،‬ب ــا فراه ــم نم ــودن زمین ــه خ ــروج تبع ــه دول ــت‬
‫خارج ــی از افغانس ــتان ب ــه کش ــورش نی ــز ج ــرم قاچ ــاق مهاجــران محق ــق نمی‌ش ــود‪.‬‬
 ‫‪ ۳۵۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود جـزا برگرفتــه از مــاده ‪ 3‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران از خشــکی‪،‬‬
‫دریــا و هــوا اســت‪ .‬در مــاده ‪ 3‬آن پروتوکــول صریحـاً بیان‌شــده کــه بــا فراهم‌ســازی زمینــه ورود تبعــه‬
‫یــا شــخصی کــه مقیــم دائــم یــک کشــور اســت بــه آن کشــور جــرم قاچــاق مهاج ـران تحقــق پیــدا‬
‫نمی‌کنــد (درانــی‪.)245 :1398 ،‬‬

‫ح‪ :‬نتیجه حاصله از جرم قاچاق مهاجران‬

‫جرایــم از لحــاظ تأثیــر نتیجــه در تحقــق جــرم دو نــوع هســتند؛ اول‪ ،‬جرایمــی کــه در وقــت رســیدگی‬
‫بــه آن‌هــا نتیجــه جــرم در نظــر گرفتــه می‌شــود؛ دوم‪ ،‬جرایمــی کــه در هنــگام رســیدگی بــه آن‌هــا‬
‫نتیجــه جــرم در نظــر گرفتــه نمی‌شــود‪.‬‬
‫دربــاره مقیــد بــودن یــا مطلــق بــودن جــرم قاچــاق مهاجـران دو نظــر وجــود دارد‪ :‬طبــق نظــر اول‪،‬‬
‫جــرم قاچــاق مهاجـران در عرصــه بین‌المللــی‪ ،‬جرمــی مقیــد اســت و تحقــق آن نیازمند حصــول نتیجه؛‬
‫طبــق نظــر دوم‪ ،‬جــرم قاچــاق مهاجـران هــم در تســهیل و هــم در عبــور از ســرحدات کشــورها‪ ،‬جرمی‬
‫مطلــق اســت کــه تحقــق آن نیازمنــد حصــول نتیجــه مــورد نظــر مهاج ـران قاچاق‌شــده و قاچاق‌ب ـران‬
‫‪ -‬کــه رســیدن بــه کشــور مقصــد اســت ‪ -‬نیســت‪ .‬بــر اســاس فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود جــزا قاچــاق‬
‫مهاجــران عبــارت از فراهم‌نمــودن زمینــه ورود غیرقانونــی اتبــاع خارجــی بــه افغانســتان یــا خــروج‬
‫غیرقانونــی افـراد از افغانســتان بــه کشــورهای دیگــر اســت‪ .‬طبــق تعریــف مذکــور‪ ،‬قوانیــن افغانســتان‬
‫صــرف فراهم‌نمــودن زمینــه ورود یــا خــروج غیرقانونــی افـراد را جــرم قاچــاق مهاجـران دانســته و بـرای‬
‫تحقــق آن بــه دســت آمــدن نتیجــه شــرط نیســت‪ .‬فراهم‌نمــودن زمینــه ورود یــا خــروج افـراد ممکــن‬
‫اســت از طریــق تهیــه پاســپورت تزویــری‪ ،‬ویــزه تزویــری‪ ،‬تبانــی بــا مرزبانــان‪ ،‬تهیــه راه‌هــای امــن دور‬
‫از چشــم مرزبانــان‪ ،‬انتقــال مهاجـران به‌طــور پنهانــی بــا وســایط نقلیــه باربــری‪ ،‬جاســازی در کشــتی‌ها‬
‫و‪ ...‬صــورت گیــرد؛ لیکــن در تمــام مــوارد مذکــور نتیجــه مــورد نظــر ‪ -‬کــه عبــور از ســرحدات کشــور‬
‫اســت ‪ -‬ب ـرای تحقــق جــرم قاچــاق مهاج ـران الزم نیســت‪ .‬همین‌کــه قاچاق‌ب ـران بــه مســاعدنمودن‬
‫عبــور غیرقانونــی مهاجـران از ســرحدات افغانســتان اقــدام کننــد عنصــر مــادی جــرم قاچــاق مهاجـران‬
‫کامــل می‌شــود و بـرای رســیدگی و تعقیــب آن‌هــا بــه نتیجــه دیگــری نیــاز نیســت‪.‬‬
‫پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاج ـران از طریــق خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا مصــوب ‪ 2000‬ســازمان‬
‫ملــل متحــد نیــز در مــواد ‪ 3‬و ‪ 6‬جــرم قاچــاق مهاج ـران را فراهم‌نمــودن زمینــه ورود غیرقانونــی اف ـراد‬
‫بــه کشــوری کــه تبعــه یــا مقیــم دائــم آن کشــور نیســتند تعریــف کــرده اســت؛ بنابرایــن جــرم قاچــاق‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۵۳‬‬

‫مهاجـران در پروتوکــول مذکــور ماننــد قوانیــن افغانســتان از لحــاظ نتیجــه‪ ،‬مطلــق اســت؛ فراهم‌نمــودن‬
‫زمینــه ورود غیرقانونــی افــراد‪ ،‬بــه تنهایــی‪ ،‬عنصــر مــادی جــرم را کامــل می‌کنــد و عبــور مهاجــر‬
‫قاچاق‌شــده از ســرحد کشــور مقصــد‪ ،‬شــرط نیســت (غالمــی‪.)134 :1399 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬عنصر معنوی جرم قاچاق مهاجران‬

‫بـرای اینکــه جرمــی تحقــق پیــدا کنــد‪ ،‬کافــی نیســت عملــی کــه در قانــون جرم‌پنــداری گردیــده اســت‬
‫در خــارج واقــع شــود؛ بلکــه الزم اســت اراده مرتکــب در انجــام عمــل موجــود باشــد؛ بــه عبــارت‬
‫دیگــر ب ـرای تحقــق جــرم قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬نقــض حکــم قانــون بــه تنهایــی کافــی نیســت‪ ،‬بلکــه‬
‫عمــل جرمــی فراهم‌ســازی زمینــه عبــور غیرقانونــی افـراد از ســرحد کشــور و نتیجــه خواســت و اراده‬
‫مرتکــب باشــد؛ یعنــی بیــن فعــل و حالــت روانــی مرتکــب‪ ،‬نســبتی باشــد تــا بتــوان مرتکــب را مقصــر‬
‫دانســت‪ .‬فاعــل بایــد فعلــی را کــه انجــام می‌دهــد بخواهــد و یــا حداقــل احتمــال وقــوع آن را بدهــد‬
‫و از حکــم قانــون آگاهــی داشــته باشــد‪.‬‬
‫بــر اســاس مــاده ‪ 38‬کــود جـزا‪ ،‬جرایــم از لحــاظ عنصــر معنــوی دو نــوع اســت‪ :‬مرتکــب‪ ،‬جــرم را‬
‫بــا قصــد (آگاهــی و علــم بــه جــرم و نتیجــه آن) یــا بــدون قصــد و از روی خطــا انجــام می‌دهــد‪ .‬در‬
‫کــود جـزا تقســیمات سـه‌گانه عمــد‪ ،‬شــبه‌عمد و خطایــی محــض رعایــت نشــده اســت‪.‬‬
‫بــر اســاس تعریــف قاچــاق مهاج ـران در مــاده ‪ 521‬کــود ج ـزا از مهاج ـران‪ ،‬قاچــاق مهاج ـران از‬
‫جملــه جرایــم عمــدی اســت؛ یعنــی قاچــاق مهاج ـران «فراهم‌ســازی زمینــه ورود اشــخاص به‌طــور‬
‫مخفــی یــا بــا تهیــه مــدارک مســافرتی تزویــری بــه کشــور دیگــر به‌منظــور کســب منافــع مالــی»‬
‫اســت کــه انجــام آن از روی خطــا امــکان نــدارد‪ .‬در مــاده ‪ 6‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاج ـران‬
‫از خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا قیــد شــده اســت کــه اعمــال ذیــل در صورتــی جــرم قاچــاق مهاجـران اســت‬
‫کــه مرتکــب‪ ،‬آن‌هــا را از روی عمــد انجــام داده باشــد؛ بنابرایــن جــرم قاچــاق مهاجـران جرمــی اســت‬
‫کــه در آن قصــد جرمــی وجــود دارد‪ .‬جــرم وقتــی عمــدی شــناخته می‌شــود کــه قصــد جرمــی نــزد‬
‫مرتکــب آن محقــق باشــد‪ .‬قصــد جرمــی دو نــوع اســت‪ :‬ســوءنیت عــام و ســوءنیت خــاص‪.‬‬

‫الف‪ :‬سوءنیت عام‬

‫ســوءنیت عــام عبــارت از اراده خــودآگاه شــخص در ارتــکاب عمــل جرمــی اســت کــه وجــود آن‬
‫در تحقــق جــرم عمــد الزم اســت‪ ،‬ولــی کافــی نیســت‪ .‬در برخــی جرایــم عــاوه بــر ســوءنیت عــام‪،‬‬
‫ســوءنیت خــاص نیــز الزم اســت‪ .‬ســوءنیت عــام قاچــاق مهاجــران‪ ،‬اراده آگاهانــه قاچاق‌بــر در‬
 ‫‪ ۳۵۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫فراهم‌نمــودن زمینــه عبــور و مــرور مهاجـران قاچاق‌شــده یــا انتقــال غیرقانونــی افـرادی اســت کــه در‬
‫فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود جـزا و پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران از خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا ذکــر‬
‫شــده اســت‪ .‬قاچاق‌بــر بایــد بدانــد کــه عمــل وی قاچــاق مهاج ـران اســت و قانــون ب ـرای عمــل وی‬
‫مجــازات تعییــن کــرده اســت؛ یعنــی شــخصی کــه قاچــاق مهاج ـران را انجــام می‌دهــد زمانــی قابــل‬
‫مجــازات اســت کــه اول از جــرم بــودن عمــل خویــش واقــف بــوده و حکــم قانونــی آن را بدانــد؛ لکن‬
‫نیــاز بــه دانســتن جزییــات جــرم و مجــازات نیســت‪.‬‬

‫ب‪ :‬سوءنیت خاص‬

‫ســوءنیت خــاص بــه ایــن معنــی اســت کــه مرتکــب جــرم عــاوه بــر ارتــکاب عمــل جرمــی‪ ،‬قصــد‬
‫دیگــری را هــم کــه از طــرف قانــون بـرای تحقــق جــرم ضــروری شــناخته شــده‪ ،‬داشــته باشــد‪ .‬بـرای‬
‫تحقــق جــرم قاچــاق مهاجـران در فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود جـزا و مــاده ‪ 3‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق‬
‫مهاجــران از خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا شــرط شــده اســت کــه فراهم‌ســازی زمینــه ورود یــا خــروج‬
‫غیرقانونــی افــراد از کشــور بایــد به‌منظــور پــول یــا منافــع مــادی دیگــر باشــد؛ بنابرایــن ســوءنیت‬
‫خــاص جــرم قاچــاق مهاج ـران بــه دســت آوردن پــول یــا منافــع مــادی اســت‪.‬‬

‫ج‪ :‬انگیزه جرمی‬

‫انگیــزه به‌عنــوان یکــی از مبانــی جرم‌شناســی چنیــن تعریف‌شــده اســت‪ :‬ســود یــا ذوق و احساســی‬
‫اســت کــه مجــرم را بــه ارتــکاب جــرم ســوق می‌دهــد و موجــب بــروز جــرم می‌شــود‪ ،‬یــا علــت‬
‫جبــری و تعیین‌کننــده عمــل جنایــی اســت‪ .‬بــه‌اصطــاح حقوقــی انگیــزه یــا داعــی‪ ،‬عبــارت از تصــور‬
‫نفــع یــا احســاس درونــی اســت کــه شــخص را بــه ارتــکاب جــرم ســوق می‌دهــد‪ .‬قصــد بالفاصلــه‬
‫بعــد از انجــام عنصــر مــادی جــرم حاصــل می‌شــود؛ امــا انگیــزه هــدف بعــدی اســت کــه مجــرم بعــد‬
‫از ارتــکاب جــرم می‌خواهــد بــه دســت بیــاورد؛ مث ـاً در جــرم قاچــاق مهاج ـران قاچاق‌ب ـران قصــد‬
‫دارنــد مهاجـران را به‌طــور غیرقانونــی از ســرحدات کشــورها عبــور دهنــد و بــه کشــور مقصــد برســانند‬
‫و هــدف آن‌هــا بعــد از عملیــات اجـرای جــرم قاچــاق مهاجـران بــه دســت آوردن منافــع مــادی اســت‪.‬‬
‫آیــا لفــظ «بــه منظــور بــه دسـت‌آوردن پــول یــا منافــع مــادی دیگــر» در تعریــف قاچــاق مهاجـران‬
‫در فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 521‬کــود ج ـزا و مــاده ‪ 3‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاج ـران از خشــکی‪ ،‬دریــا‬
‫و هــوا‪ ،‬ســوءنیت خــاص جــرم قاچــاق مهاجـران اســت یــا انگیــزه جرمــی؟ انگیــزه می‌توانــد پســت و‬
‫دنــی و یــا شــریفانه باشــد؛ لکــن در تحقــق و عــدم تحقــق جــرم‪ ،‬نقشــی نــدارد؛ بــر اســاس مــاده ‪46‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۵۵‬‬

‫کــود جـزا‪ ،‬انگیــزه جرمــی در عنصــر معنــوی جــرم تأثیــری نــدارد و فقــط باعــث تخفیــف مجــازات یــا‬
‫شــدت آن می‌شــود؛ یعنــی اگــر انگیــزه مجــرم‪ ،‬دنــی و پســت باشــد‪ ،‬شــدت و اگــر شــریفانه باشــد‪،‬‬
‫تخفیــف مجــازات را در پــی خواهــد داشــت‪ .‬از مــاده مذکــور می‌تــوان دریافــت کــه انگیــزه جرمــی‬
‫در تحقــق و عــدم تحقــق جــرم نقشــی نــدارد و تنهــا در شــدت یــا تخفیــف مجــازات می‌توانــد تأثیــر‬
‫گــذارد؛ لیکــن بــدون بــه دســت آمــدن ســوءنیت خــاص‪ ،‬جــرم مــورد نظــر محقــق نمی‌شــود؛ بنابرایــن‬
‫لفــظ «بــه منظــور پــول یــا منفعــت» در تعریــف جــرم قاچــاق مهاجـران‪ ،‬ســوءنیت خــاص اســت؛ زیـرا‬
‫بــدون تحقــق آن عمــل انجام‌شــده جــرم قاچــاق مهاجـران نخواهــد بــود‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬مجازات جرم قاچاق مهاجران‬

‫در این بحث‪ ،‬مجازات قاچاق مهاجران در کود جزای افغانستان توضیح و تشریح می‌گردد‪.‬‬
‫شــخصی کــه مرتکــب جــرم قاچــاق مهاج ـران گــردد‪ ،‬بــه حبــس متوســط بیــش از ســه ســال‪،‬‬
‫محکــوم می‌گــردد‪ .‬شــخصی کــه جــرم قاچــاق مهاج ـران را ســازمان‌دهی نمــوده یــا دیگ ـران را بــه‬
‫ســازمان‌دهی آن هدایــت دهــد‪ ،‬بــه حداکثــر حبــس متوســط‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه جــرم قاچــاق‬
‫مهاج ـران توســط گــروه ســازمان‌یافته جرمــی ارتــکاب یابــد‪ ،‬سردســته گــروه ســازمان‌یافته جرمــی بــه‬
‫حداکثــر حبــس متوســط‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،522‬فقــره ‪.)۱ ،۲ ،۳‬‬
‫مــاده ‪ ۵۲۲‬در ســه فقــره مجــازات قاچــاق مهاجـران را بیــان نمــوده اســت‪ .‬در هــر یــک از فقـرات‪،‬‬
‫بــا توجــه بــه اصــل تناســب جــرم و جـزا‪ ،‬بــا در نظــر گرفتــن شــخصیت مرتکــب جــرم‪ ،‬مجــازات تعیین‬
‫نمــوده اســت‪ .‬فقــره یــک بــه مجــازات مرتکــب جــرم پرداختــه اســت و اشــعار مـی‌دارد کــه شــخص‬
‫مرتکــب جــرم قاچــاق مهاجـران بــه حبــس متوســط بیــش از ســه ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫فقــره دوم بــه مجــازات ســازمان‌ده جــرم قاچــاق مهاج ـران اشــاره دارد و می‌گویــد‪ :‬شــخصی کــه‬
‫جــرم قاچــاق مهاج ـران را ســازمان‌دهی نمــوده یــا دیگ ـران را بــه ســازمان‌دهی آن هدایــت دهــد‪ ،‬بــه‬
‫حداکثــر حبــس متوســط‪ ،‬محکــوم می‌گــردد کــه حداکثــر حبــس متوســط پنــج ســال اســت (شــرح‬
‫کــود ج ـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۴۷ :۳‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه ایــن فقــره‪ ،‬مجــازات دو دســته افـراد را بیــان نمــوده اســت‪ :‬یکــی کســانی‬
‫کــه بــه ســازمان‌دهی جــرم قاچــاق مهاجــران پرداخته‌انــد و دیگــری‪ ،‬کســانی کــه ســازمان‌دهی‬
‫ایــن جــرم را هدایــت نموده‌انــد‪ .‬اشــاره عبــارت ذیــل فقــره دوم‪ ،‬بــه افــرادی اســت کــه در پشــت‬
‫پــرده جــرم قاچــاق مهاج ـران ق ـرار دارنــد و آن‌هــا کــه س ـران ایــن گونــه باندهــای مافیایــی بــه شــمار‬
 ‫‪ ۳۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫می‌رونــد‪ ،‬از پش ـت‌صحنه‪ ،‬جــرم را رهبــری و هدایــت می‌کننــد و حتــی ممکــن اســت چندیــن بانــد‬
‫قاچــاق مهاجـران را ســازمان‌دهی نماینــد و چه‌بســا بـرای هــر یــک از باندهــا سردســته تعییــن کننــد و‬
‫سردســته‌ها را جهت‌دهــی نماینــد‪.‬‬
‫ســوم‪ ،‬بــه ارتــکاب جــرم یادشــده از ســوی گــروه ســازمان‌یافته جرمــی و مجــازات سردســته‬
‫گــروه پرداختــه و تصریــح کــرده اســت‪« :‬هــرگاه جــرم قاچــاق مهاج ـران توســط گــروه ســازمان‌یافته‬
‫جرمــی ارتــکاب یابــد‪ ،‬سردســته گــروه ســازمان‌یافته جرمــی بــه حداکثــر حبــس متوســط‪ ،‬محکــوم‬
‫می‌گــردد‪ ».‬مالحظــه می‌شــود کــه در مــاده ‪ ،۵۲۲‬بــا توجــه بــه شــخصیت مرتکــب‪ ،‬مجــازات بــه‬
‫صــورت تدریجــی افزایــش یافتــه اســت‪.‬‬

‫الف‪ :‬حاالت مشدده در جرم قاچاق مهاجران‬

‫در اینجــا مــاده ‪ 523‬کــود جـزای افغانســتان در مــورد حــاالت مشــدده در جــرم قاچــاق مهاجـران مــورد‬
‫بحــث و بررســی قـرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫هــرگاه ارتــکاب جــرم قاچــاق مهاج ـران در نتیجــه عمــل یــا اهمــال قاچاق‌بــر مهاج ـران منجــر‬
‫بــه مــرگ مهاجــر قاچــاق شــده گــردد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس دوام درجــه ‪ ۲‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه‬
‫ارتــکاب جــرم قاچــاق مهاجـران‪ ،‬منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا روانــی مهاجــر قاچــاق شــده‬
‫گــردد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل تــا ده ســال محکوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه بــه اثر جــرم قاچــاق مهاجران‪،‬‬
‫زندگــی یــا مصونیــت مهاجــر قاچــاق شــده در معــرض خطــر قـرار گیــرد‪ ،‬مرتکــب بــه حداکثــر حبــس‬
‫متوســط محکــوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه جــرم قاچــاق مهاج ـران موجــب رفتــار غیرانســانی یــا تحقیرآمیــز‬
‫مهاجــر قاچــاق شــده گــردد‪ ،‬مرتکــب بــه حداکثــر حبــس متوســط محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪،‬‬
‫مــاده ‪ ،۵۲۳‬فقــره ‪.)۴ ،۱ ،۲ ،۳‬‬
‫ماده ‪ ۵۲۳‬در چهار فقره‪ ،‬به حاالت مشدده جرم قاچاق انسان و مجازات آن‌ها پرداخته است‪.‬‬
‫فقـره اول‪ ،‬حکـم مـوردی را بیـان می‌کنـد کـه «عمـل» یـا «اهمـال» قاچاق‌بـر مهاجـران‪ ،‬بـه مـرگ‬
‫مهاجـر قاچاق‌شـده منجـر شـود‪ .‬عمـل‪ ،‬جنبـه مـادی و مثبـت دارد؛ به ایـن معنا کـه مرتکـب‪ ،‬رفتاری‬
‫انجـام دهـد کـه بـه مـرگ مهاجر قاچاق شـده منجر شـود؛ مثلاً قاچاق‌بـر به مهاجـران دسـتور دهد که‬
‫بـرای عبـور از دریـا سـوار قایـق بـادی شـوند و بعدا ً ایـن مهاجـران در دریا غـرق شـوند و بمیرند‪.‬‬
‫«اهمــال» در گذشــته توضیــح داده شــد‪ .‬اهمــال‪ ،‬جنبــه منفــی و تــرک فعــل دارد؛ مثـاً قاچاق‌بــر‪،‬‬
‫مهاج ـران را در داخــل کانتینــر می‌انــدازد تــا از ســرحد کشــور یــا کشــورهایی عبــور دهــد و ســفر‪،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۵۷‬‬

‫چندیــن ســاعت طــول می‌کشــد‪ ،‬در رســیدن بــه مقصــد‪ ،‬وقتــی دروازه کانتینــر را بــاز می‌کنــد‪،‬‬
‫می‌بینــد کــه تمامــی یــا چنــد نفــر از مهاج ـران قاچاق‌شــده بــر اثــر کمبــود هــوای آزاد و اکســجن‪،‬‬
‫از بیــن رفته‌انــد‪ .‬در ایــن مثــال‪ ،‬مــرگ افـراد مذکــور بــر اثــر اهمــال قاچاق‌بــر اســت؛ زیـرا در چنیــن‬
‫وضعیتــی نبایــد انســان‌ها را داخــل کانتینــر انداخــت‪ .‬همچنیــن بــه حکــم احتیــاط‪ ،‬بایــد در فواصــل‬
‫زمانــی کوتــاه‪ ،‬از افـراد خبــر گرفــت و امــکان تنفــس هــوای آزاد را بـرای آن‌هــا فراهــم کــرد‪ .‬قاچاق‌بــر‬
‫در ایــن مثــال هیــچ یــک از اقدامــات مذکــور را انجــام نــداده اســت؛ بنابرایــن‪ ،‬او بــه علــت اهمــال‪ ،‬در‬
‫قبــال مــرگ مهاج ـران قاچاق‌شــده‪ ،‬مســئول اســت‪.‬‬

‫مرتکب جرم در حاالت فوق به حبس دوام درجه ‪ ۲‬محکوم می‌گردد‪.‬‬

‫فقــره دوم‪ ،‬بــه مــوردی اشــاره دارد کــه قاچــاق مهاجـران‪ ،‬منجــر بــه معلولیــت دایمــی فزیکــی یــا روانی‬
‫مهاجــر قاچــاق شــده گــردد‪ .‬شــرط تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه رفتــار مــورد بحــث بــه معلولیــت‬
‫دایمــی منجــر گــردد‪ .‬خــواه ایــن معلولیــت فزیکــی باشــد و خــواه روانــی؛ در هــر دو حالــت‪ ،‬مرتکــب‬
‫مســؤول می‌باشــد؛ ماننــد اینکــه قاچاق‌بــر‪ ،‬در مســیر قاچــاق‪ ،‬مهاج ـران را داخــل موتــری کــه فقــط‬
‫ظرفیــت ‪ ۴‬نفــر دارد‪ ۱۲ ،‬نفــر ســوار می‌کنــد‪ .‬در مســیر راه‪ ،‬درایــور بــر اثــر ازدحــام موتــر‪ ،‬تمرکــز‬
‫خویــش را از دســت داده و تصــادم می‌کنــد‪.‬‬
‫بــر اثــر ایــن تصــادم برخــی زخمــی و یکــی از ســواری‌ها از نظــر فزیکــی‪ ،‬بــه صــورت دایمــی‬
‫معلــول می‌گــردد‪ ،‬بــه ایــن صــورت کــه پــای وی قطــع می‌شــود و فــردی دیگــر ضربــه مغــزی می‌بینــد‬
‫و بــه صــورت دایمــی دچــار معلولیــت روانــی می‌گــردد‪.‬‬
‫مجازات مرتکب در حاالتی از این قبیل‪ ،‬حبس طویل ده سال می‌باشد‪.‬‬
‫فقــره ســوم‪ ،‬بــه مــوردی پرداختــه اســت کــه بــه اثــر جــرم قاچــاق مهاجـران‪ ،‬زندگــی یــا مصونیــت‬
‫مهاجــر قاچــاق شــده در معــرض خطــر قــرار گیــرد؛ ماننــد مــوردی کــه قاچاق‌بــر‪ ،‬مهاجــران را از‬
‫مســیری عبــور می‌دهــد کــه در آن رهزنــان خطرنــاک و بی‌رحمــی قــرار دارنــد‪ .‬رهزنــان مذکــور‬
‫مهاجـران قاچــاق شــده را مدت‌هــا در نــزد خــود بــه اســارت می‌گیرنــد‪ .‬ضمــن آن کــه در ایــام اســارت‬
‫و گروگان‌گیــری مال‌ومنــال آن‌هــا را بــه غــارت می‌برنــد و تــا ســرحد مــرگ‪ ،‬آن‌هــا را شــکنجه ولــت‬
‫و کــوب می‌کننــد‪.‬‬
‫مرتکب (قاچاق‌بر مهاجران) در مورد فوق‪ ،‬به اکثر حبس متوسط محکوم می‌گردد‪.‬‬
‫فقــره چهــارم‪ ،‬حکــم مــوردی را تصریــح می‌کنــد کــه جــرم قاچــاق مهاج ـران‪ ،‬موجــب رفتــار‬
 ‫‪ ۳۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫غیرانســانی یــا تحقیرآمیــز مهاجــر قاچــاق شــده گــردد؛ ماننــد همــان مثــال فــوق کــه رهزنــان‪ ،‬ضمــن‬
‫غــارت امــوال اف ـراد قاچــاق شــده بــه رفتارهــای غیرانســانی یــا تحقیرآمیــز اقــدام نماینــد‪ .‬قاچاق‌بــر‬
‫مهاج ـران در ایــن مــورد‪ ،‬بــه حداکثــر حبــس متوســط‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬الزم بــه ذکــر اســت کــه‬
‫تمامــی جرایــم ذکــر شــده در فق ـرات چهارگانــه‪ ،‬فــوق‪ ،‬جــرم مقیــد می‌باشــند‪ ،‬زی ـرا قانون‌گــذار در‬
‫هــر کــدام آن‌هــا تصریــح نمــوده اســت کــه «عمــل منجــر بــه مــرگ یــا معلولیــت‪ ...‬یــا بــه خطــر افتادن‬
‫زندگــی یــا مصونیــت مهاجــر یــا رفتــار غیرانســانی یــا تحقیرآمیــز شــود‪».‬‬
‫عنصـر معنـوی جرایـم مذکـور در مـاده ‪ 523‬کـود جـزا علـم و قصـد می‌باشـد؛ بـه ایـن معنـا کـه‬
‫قاچاق‌بـر‪ ،‬بـا وجـود اینکـه می‌دانـد در مسـیر پیـش‌رو چنیـن خطرهایـی اسـت‪ ،‬بـه رغـم آن‪ ،‬قصـدا ً‬
‫مهاجـران را از ایـن راه‌هـا عبـور می‌دهـد‪ .‬از نظـر اسـتادان حقوق جزا در ایـن گونه مـورد‪ ،‬گاهی علم و‬
‫قصـد مرتکـب‪ ،‬از قبل فرض گرفته می‌شـود و بـه عبارت دیگر علم مرتکب از اوضـاع و احوال موجود‬
‫اسـتنباط می‌شـود؛ بـه ایـن معنـا کـه قاچاق‌بری کـه چندین بـار در این مسـیر به قاچـاق اقـدام نموده و‬
‫از خطـر راه‌هـا باخبـر اسـت و بـه رغـم آن بـاز هم مسـافران را بـه این مسـیرهای پرخطـر می‌انـدازد‪ ،‬به‬
‫منزلـه آن اسـت کـه بـا علـم به خطـرات ناشـی از عمل یـا اهمـال خود‪ ،‬اقـدام به ایـن کار نموده اسـت‬
‫(هاشـمی‪ .)۷۵ :۱۳۹۰ ،‬شـایان ذکـر اسـت که بر خالف مـوارد دیگر که همه جرایم عمدی می‌باشـند‪،‬‬
‫صرفـاً اهمـال ذکـر شـده در فقره یک از جرایـم غیرعمدی می‌باشـد و راجع به اهمـال در مباحث قبلی‬
‫توضیـح داده شـده و نیـاز به تکرار نیسـت‪.‬‬

‫ب‪ :‬معافیت مجازات مهاجر قاچاق شده‪:‬‬

‫مهاج ــر قاچ ــاق ش ــده ب ــه عل ــت ورود ی ــا اقام ــت ب ــدون مج ــوز قانون ــی در کش ــور‪ ،‬م ــورد تعقی ــب‬
‫عدل ــی قــرار نمی‌گی ــرد (م ــاده ‪ ۵۲۴‬ک ــود جــزا)‪ .‬قانون‌گ ــذار هم ــان ط ــور ک ــه در فص ــل قب ــل‪ ،‬از‬
‫زن ــان و اطف ــال قاچ ــاق ش ــده حمای ــت نم ــوده و آن‌ه ــا را ب ــه دلی ــل ورود ی ــا اقام ــت غی ــر قانون ــی‬
‫در کش ــور‪ ،‬مس ــتوجب مج ــازات نداس ــت‪ ،‬در کت ــاب دوم‪ ،‬ب ــاب شش ــم‪ ،‬فص ــل چه ــارم‪ ،‬در م ــورد‬
‫مهاجـــران نیـــز از همـــان سیاســـت حمایتـــی پیـــروی کـــرده و حکـــم نمـــوده اســـت کـــه «مهاجـــر‬
‫قاچ ــاق ش ــده ب ــه عل ــت ورود ی ــا اقام ــت ب ــدون مج ــوز قانون ــی در کش ــور‪ ،‬م ــورد تعقی ــب عدل ــی‬
‫قــرار نمی‌گی ــرد»؛ دلی ــل ام ــر ه ــم واض ــح اس ــت‪ ،‬زیــرا مهاجــران از س ــر ناگزی ــری و ناچ ــاری ب ــه‬
‫راه افتاده‌ان ــد و ب ــه ق ــول حاف ــظ شیرین‌س ــخن‪ ،‬م ــا بدی ــن در ن ــه پ ــی‌حش ــمت و ج ــاه آمده‌ای ــم‬
‫از ب ــد حادث ــه اینج ــا ب ــه پن ــاه آمده‌ای ــم (ش ــرح ک ــود جــزا‪ :۱۳۹۸ ،،‬ج‪.)۱۷۵ ،۳ ،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۵۹‬‬

‫ج‪:‬مجازاتشخصحکمی‪:‬‬
‫کــود ج ـزا مجــازات اشــخاص حکمــی را چنیــن بیــان داشــته اســت‪ :‬هــرگاه جــرم قاچــاق مهاج ـران‬
‫توســط شــخص حکمــی ارتــکاب یابــد‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات مرتکــب آن‪ ،‬شــخص حکمــی بــه‬
‫ج ـزای نقــدی از ســه تــا پنــج میلیــون افغانــی محکــوم می‌گــردد‪ .‬ج ـزای نقــدی منــدرج فقــره (‪)۱‬‬
‫مــاده ‪ 525‬کــود ج ـزا بــا نظــر داشــت نوســانات ارزش پولــی بــه پیشــنهاد کمیســیون عالــی مبــارزه بــا‬
‫قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجــران و تصویــب حکومــت تعدیــل می‌گــردد‪.‬‬
‫در صــورت تکــرار جــرم از طــرف شــخص حکمــی عــاوه بــر مجــازات پیش‌بینــی شــده بــه‬
‫ســلب جــواز فعالیــت نیــز محکــوم می‌گــردد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۵۲۵‬فقرۀ‌هــای ‪ .)۱ ،۲ ،۳‬مــاده‬
‫‪ ،۵۲۵‬مجــازات اشــخاص حکمــی را بیــان می‌کنــد کــه بــه قاچــاق مهاج ـران مبــادرت نماینــد همــان‬
‫طــور کــه مالحظــه شــد مــواد قبلــی‪ ،‬ارتــکاب ایــن جــرم از ســوی اشــخاص حقیقــی توضیــح گردیــده‬
‫بــود و ایــن مــاده در صــدد آن اســت کــه اشــخاص حکمــی هــم هــرگاه مرتکــب ایــن جــرم شــوند‪،‬‬
‫از مجــازات مصــون نماننــد؛ زیــر آگاهــی ممکــن اســت جــرم اشــخاص حکمــی (بــا توجــه بــه گســتره‬
‫و دایــره شــمول و نــام و نشــان موجــه آن) چه‌بســا نســبت بــه جــرم اشــخاص حقیقــی‪ ،‬بــه مراتــب‬
‫خطرناک‌تــر بــوده و دارای پیامدهــای زیان‌بارتــری باشــد؛ بــه عنــوان مثــال بــارز آن می‌تــوان از‬
‫برخــی شــرکت‌ها یــا مؤسســات یــاد نمــود کــه اگــر مهــار نشــوند ممکــن اســت تحــت پوشــش بــه‬
‫ظاهــر قانونــی خویــش بــه قاچــاق مهاج ـران اشــتغال ورزنــد و بــه ایــن ترتیــب در قلمــرو ملــی یــا‬
‫بین‌المللــی‪ ،‬جرایــم ســازمان‌یافته از ایــن قبیــل را مرتکــب شــوند‪.‬‬
‫قانون‌گــذار بـرای مبــارزه بــا جرایــم ایــن قبیــل نهادهــا مقــرر داشــته اســت کــه در صــورت ارتکاب‬
‫قاچــاق مهاجـران‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات مرتکــب آن‪ ،‬شــخص حکمــی بــه جـزای نقــدی از ســه میلیون‬
‫تــا پنــج میلیــون افغانــی محکــوم می‌گــردد‪ .‬همچنــان‪ ،‬فقــره (‪ )۲‬از نوســانات ارزش پولــی هــم غافــل‬
‫نمانــده و پیش‌بینــی نمــوده اســت کــه جــزای نقــدی منــدرج فقــره (‪ )۱‬ایــن مــاده‪ ،‬بــا نظرداشــت‬
‫نوســانات ارزش پولــی‪ ،‬بــه پیشــنهاد کمیســیون عالــی مبــارزه بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران و‬
‫تصویــب حکومــت تعدیــل می‌گــردد‪.‬‬
‫فقــره (‪ )۳‬همیــن مــاده می‌افزایــد‪ :‬شــخص حکمــی در صــورت تک ـرار جــرم منــدرج فقــره (‪)۱‬‬
‫ایــن مــاده‪ ،‬عــاوه بــر مجــازات پیش‌بینــی شــده بــه ســلب جــواز فعالیــت‪ ،‬نیــز محکــوم می‌گــردد‬
‫(شــرح کــود ج ـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج‪.)۱۷۸ :۳ ،‬‬
 ‫‪ ۳۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫د‪ :‬مجازات اهمال موظفین خدمات عامه در جرم قاچاق مهاجران‪:‬‬

‫هــرگاه اهمــال موظــف خدمــات عامــه ســبب تســهیل ارتــکاب جــرم قاچــاق مهاجـران گردیــده باشــد‪،‬‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا دوســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬مــاده ‪ ۵۲۶‬مجــازات‬
‫مــوردی را بیــان می‌کنــد کــه اهمــال موظــف خدمــات عامــه‪ ،‬ســبب تســهیل ارتــکاب جــرم قاچــاق‬
‫مهاجـران گردیــده باشــد‪ .‬راجــع بــه معنــا و مفهــوم «تســهیل» در مباحــث گذشــته توضیــح داده شــد و‬
‫در اینجــا الزم بــه تکـرار نیســت‪ .‬بــه عنــوان یــک مثــال در ایــن بــاره می‌تــوان مــوردی را ذکــر نمــود‬
‫کــه مث ـاً مأمــور ســرحدی در چــک و کنتــرول اســناد ســفر اف ـراد‪ ،‬اهمــال نمایــد و ایــن اســناد را‬
‫کــه تزویــری می‌باشــد تشــخیص ندهــد و بــر اثــر اهمــال وی‪ ،‬قاچاق‌بــر بــه راحتــی مهاج ـران را بــه‬
‫صــورت غیــر قانونــی از ســرحد عبــور دهــد‪ ،‬در ایــن صــورت مؤظــف خدمــات عامــه مذکــور‪ ،‬بــه‬
‫حبــس متوســط تــا دو ســال محکــوم می‌گــردد (شــمس‪.)۸۹ :۱۳۸۰ ،‬‬

‫هـ‪ :‬مساعدت در گرفتاری مرتکبین‪:‬‬

‫شـخصی کـه به نحـوی از انحا بـا قاچاق‌بر مهاجران یـا گروه جنایتکار سـازمان‌یافته ارتبـاط و همکاری‬
‫داشـته ولی قبل از ارتکاب آن مراجع مسـؤول را در افشـاء یا گرفتاری مرتکبین مسـاعدت نماید یا بعد‬
‫از ارتـکاب جرایـم قاچـاق مهاجـران زمینـه را طوری مسـاعد سـازد که منجر بـه گرفتاری سـایر اعضای‬
‫گـروه سـازمان‌یافته جرمـی گـردد‪ ،‬احـکام منـدرج مـاده ‪ 519‬این قانـون در مـورد قابل تطبیق می‌باشـد‬
‫(کـود جـزا‪ ،‬مـاده ‪ .)۵۲۷‬قانون‌گـذار در مـاده ‪ ،۵۲۷‬احـکام مـوردی را بیـان می‌کنـد کـه شـخص در‬
‫امـر افشـاء یـا گرفتـاری قاچاق‌بـر مهاجـران یا گـروه جنایتکار سـازمان‌یافته بـا مراجع مسـؤول همکاری‬
‫نمایـد‪ .‬در ایـن حالـت‪ ،‬احـکام مندرج مـاده ‪ ۵۱۹‬ایـن قانون در مـورد قابل تطبیق می‌باشـد‪.‬‬
‫با توجه به ماده ‪ ۵۱۹‬دو صورت قابل تصور می‌باشد‪:‬‬
‫‪1 .‬شخص‪ ،‬به نحوی از انحاء با قاچاق‌بر مهاجران یا گروه جنایتکار سازمان‌یافته ارتباط و همکاری‬
‫داشته و قبل از ارتکاب آن‪ ،‬مراجع مسؤول را در افشا یا گرفتاری مرتکبین مساعدت نماید‪ .‬در‬
‫این صورت‪ ،‬شخص مساعدت کنند‪ ،‬از مسؤولیت جزائی معاف می‌گردد‪.‬‬
‫‪2 .‬شــخص‪ ،‬بعــد از ارتــکاب جرایــم قاچــاق مهاجـران‪ ،‬زمینــه را طوری مســاعد ســازد کــه منجر‬
‫بــه گرفتــاری ســایر اعضــای گــروه ســازمان‌یافته جرمــی گــردد‪ ،‬در ایــن صــورت‪ ،‬محکمــه‬
‫بــه تخفیــف مجــازات پیش‌بینــی شــده در مــورد وی‪ ،‬حکــم می‌نمایــد (شــرح کــود ج ـزا‪،‬‬
‫‪ ،۱۳۹۸‬ج‪.)۱۸۰ :۳ ،‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۶۱‬‬

‫و‪ :‬مجازات معاون یا شریک جرم قاچاق مهاجران‪:‬‬

‫معــاون یــا شــریک جــرم قاچــاق مهاجـران بـ ‌ه عیــن مجــازات فاعــل جــرم‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬مــاده‬
‫‪ ۵۲۸‬مجــازات معــاون یــا شــریک جــرم قاچــاق مهاجـران را عیــن مجــازات فاعــل جرم دانســته اســت‪.‬‬
‫در گذشــته در بحــث قاچــاق انســان اشــاره شــد کــه قانون‌گــذار در مــورد جرایــم ســازمان‌یافته بــا‬
‫توجــه بــه ابعــاد و پیامدهــای خطرنــاک آن‪ ،‬از سیاســت جنایــی افتراقــی ســخت‌گیران تبعیــت نمــوده و‬
‫مجــازات معــاون و مجــازات معــاون و شــریک جــرم را ماننــد فاعــل دانســته اســت‪ .‬قانون‌گــذار همیــن‬
‫رویــه را در مــورد معــاون و شــریک جــرم قاچــاق مهاجـران نیــز اتخــاذ نمــوده اســت و نیــاز بــه تفصیل‬
‫بیشــتر نخواهــد بــود (شــرح کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج‪.)۱۸۲ :۳ ،‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬تمهیدات در سطح ملی و بین‌المللی در زمینه مهاجران غیر قانونی‬
‫بـه طـور کلـی در خصوص قاچـاق انسـان و مهاجـران غیرقانونی دو نوع تمهیدات مطرح شـده اسـت‪:‬‬
‫تمهیـدات در سـطح ملـی که هر یک از دولت‌های متعاهد عضو کنوانسـیون و پروتوکـول پالرمو ‪۲۰۰۰‬‬
‫مکلفنـد در سـطح داخلـی با وضع مقـررات و اقدامات الزم ایـن تدابیر را به اجـرا دربیاورند‬
‫‪1 .‬اقــدام در ســطح بین‌المللــی کــه دولت‌هــای متعاهــد مکلفنــد در ســطح بین‌المللــی بــا‬
‫یکدیگــر همــکاری نماینــد‪.‬‬
‫‪2 .‬تمهیــدات در ســطح ملــی در زمینــه قاچــاق انســان و مهاج ـران غیــر قانــون‪ :‬اقدامــات ملــی‬
‫شــامل اقدامــات پیشــگیرانه‪ ،‬جرم‌پنــداری‪ ،‬اقدامــات حمایتــی و اقدامــات آموزشــی اســت‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬تمهیدات در سطح ملی‬

‫الف‪ :‬اقدامات پیشگیرانه‬
‫ب ــه موج ــب کنوانس ــیون مذک ــور دولت‌ه ــای متعاه ــد ملزمن ــد ب ــا اس ــتفاده از رس ــانه‌های جمع ــی و‬
‫نوآوری‌هـــای اقتصـــادی و اجتماعـــی‪ ،‬ســـطح «آگاهی‌هـــای عمومـــی را بـــاال ببرنـــد و از قربانـــی‬
‫شـــدن انســـان‌ها و مهاجـــران در گروه‌هـــای ســـازمان‌یافته جنایـــی جلوگیـــری کننـــد» (مـــاده ‪)۳۱‬‬
‫در ای ــن خص ــوص بای ــد س ــازمان‌های غیردولت ــی و س ــایر نهاده ــای مربوط ــه نی ــز مش ــارکت فع ــال‬
‫نماینـــد‪ .‬از طرفـــی مـــاده ‪ ۱۵‬پروتوکـــول مهاجـــرت غیرقانونـــی پیوســـت بـــه کنوانســـیون پالرمـــو‪،‬‬
‫پارگـــراف دوم‪ ،‬همـــکاری دولت‌هـــا بـــرای اطالع‌رســـانی و آگاهـــی دادن بـــه مهاجـــران را بالقـــوه‬
‫عنـــوان می‌کنـــد و ابـــراز مـــی‌دارد کـــه همـــه مکلفنـــد بـــه کشـــورهای مبـــدأ بـــرای آمـــوزش دادن‬
 ‫‪ ۳۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بـــه مهاجـــران بالقـــوه کمـــک کننـــد؛ زیـــرا ایـــن اقـــدام باعـــث می‌شـــود کـــه ایـــن افـــراد بـــه دام‬
‫قاچاق‌بـــران گرفتـــار نشـــوند‪.‬‬

‫ب‪ :‬کنترول و امنیت اسناد‬

‫یک ــی از ش ــیوه‌های رای ــج قاچ ــاق انس ــان و مهاجــران‪ ،‬جع ــل اس ــناد و اوراق مختل ــف و اس ــتفاده‬
‫از ای ــن اوراق اس ــت‪ .‬جع ــل اس ــناد ام ــروزه ب ــا پیش ــرفت عل ــوم کامپیوت ــری ب ــا س ــهولت بیش ــتری‬
‫انج ــام می‌ش ــود‪ .‬پ ــس بای ــد کنت ــرول اس ــناد نی ــز ب ــه ص ــورت جدی‌ت ــر و پیش ــرفته ص ــورت گی ــرد‪.‬‬
‫دولت‌ه ــای متعاه ــد بای ــد تضمی ــن کنن ــد ک ــه اس ــناد مس ــافرت ی ــا اس ــناد هوی ــت ص ــادره از جان ــب‬
‫آن‌ه ــا از کیفی ــت باالی ــی برخوردارن ــد‪.‬‬

‫ج‪ :‬اقدامات آموزشی‬

‫بــه طــور کلــی بـرای ارتقــا امنیــت اســناد ســفر‪ ،‬شناســایی اســناد هویــت جعلــی‪ ،‬جمـع‌آوری اخبــار و‬
‫اطالعــات دربــاره گروه‌هــای ســازمان‌یافته و رفتــار انســانی بــا مجنی‌علیــه قاچــاق انســان و مهاج ـران‬
‫غیــر قانونــی و احتــرام بــه حقــوق انســانی آن‌هــا نیــاز بــه آمــوزش احســاس می‌شــود (مــاده ‪۱۲‬‬
‫پروتوکــول الحاقــی دوم بــه کنوانســیون پالرمــو)‪.‬‬

‫د‪ :‬اقدامات حمایتی‬

‫دولت‌هــا بایــد ابزارهــای مناســب را بــه کار ببندنــد تــا از مجنی‌علیــه قاچــاق انســان و مهاج ـران غیــر‬
‫قانونــی در برابــر ســختی‌ها و بی‌حرمتی‌هایــی کــه ممکــن اســت از طــرف اشــخاص یــا گروه‌هــا‬
‫صــورت گیــرد‪ ،‬حمایــت کننــد (بنــد دوم مــاده ‪ ۱۶‬پروتوکــول الحاقــی دوم بــه کنوانســیون پالرمــو)‬
‫بایــد نیازهــای خــاص زنــان و اطفــال را جــواب گفــت و ایــن افـراد نبایــد تحــت شــکنجه و رفتارهــای‬
‫بی‌رحمانــه قــرار گیرنــد؛ بنابرایــن هرگونــه رفتارهــای غیرانســانی و تحقیرآمیــز بــا مجنی‌علیــه ایــن‬
‫جنایــات ممنــوع اســت‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬تمهیدات در سطح بین‌المللی‬

‫نخســتین اقــدام و وفــاق بین‌المللــی در زمینــه مبــارزه بــا قاچــاق مهاج ـران و پدیــده مهاجــرت غیــر‬
‫قانونــی‪ ،‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران در خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا اســت کــه در حقیقــت ابـزار‬
‫قابل‌توجهــی در زمینــه عدالــت بین‌المللــی بــه شــمار م ـی‌رود‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۶۳‬‬

‫کشــورهای طــرف کنوانســیون بایــد در جلوگیــری و متوقــف کــردن قاچــاق مهاج ـران از دریــا‪،‬‬
‫مطابــق بــا حقــوق بین‌الملــل دریاهــا حداکثــر همــکاری ممکــن را بــه عمــل آورنــد‪ .‬اعمــال رفتــار‬
‫انســانی و حمایــت از حقــوق مهاجـران غیرقانونــی بــر اســاس مفــاد پروتوکــول از وظایــف کشــورهای‬
‫طــرف کنوانســیون می‌باشــد‪ .‬در اجـرای ایــن پروتوکــول هــر کشــور طــرف بایــد در راســتای تعهــدات‬
‫خــود براســاس موازیــن حقــوق بین‌المللــی‪ ،‬تمامــی تدابیــر مناســب از جملــه قوانیــن ضــروری بـرای‬
‫حفــظ و حمایــت از حقــوق اشــخاصی را بــه عمــل آورنــد کــه در معــرض اعمــال ذکــر شــده در مــاده‬
‫‪ ۵‬ایــن پروتوکــول قــرار گرفته‌انــد‪ ،‬آن گونــه کــه مطابــق حقــوق بین‌المللــی حاکــم‪ ،‬بــه خصــوص‬
‫حــق زیســتن و حــق قـرار نگرفتــن در معــرض شــکنجه یــا ســایر مجازات‌هــا یــا رفتــار تحقیرآمیــز یــا‬
‫غیرانســانی ذکــر شــده اســت‪.‬‬
‫هـر کشـور طـرف کنوانسـیون موافقـت می‌کنـد بـدون تأخیـر غیـر ضـروری یـا نامعقـول بازگشـت‬
‫شـخصی را کـه در معـرض اعمـال ذکـر شـده در مـاده ‪ ۵‬این پروتوکـول قرار داشـته و تبعه آن اسـت یا‬
‫حـق اقامـت دائـم در خـاک آن را در زمـان بازگشـت دارد تسـهیل نمـوده و بپذیـرد (بنـد ‪ ۱‬مـاده ‪.)۱۳‬‬
‫بنابرایــن بــا توجــه بــه توضیحــات مذکــور ایــن نتیجــه حاصــل می‌شــود کــه موضــوع مهاجــرت‬
‫غیــر قانونــی و قاچــاق مهاجــران‪ ،‬اساســاً افــراد بشــری هســتند؛ از ایــن‌رو الزم اســت کــه هرگونــه‬
‫اقــدام بین‌المللــی و ملــی علیــه قاچــاق مهاجـران و مهاجــرت غیرقانونــی بــر مبنــای مقــررات حقــوق‬
‫بین‌المللــی و موازیــن حقــوق بشــری صــورت گیــرد؛ چراکــه مهاجـران غیــر قانونــی گــروه انســانی در‬
‫معــرض خطــری هســتند کــه بــه طــور غیــر قانونــی و مخفیانــه درصــدد ورود بــه کشــور موردنظــر خــود‬
‫می‌باشــند‪ .‬ایــن افــراد اغلــب قربانــی باندهــای قاچــاق انســان می‌شــوند و حتــی اگــر بتواننــد وارد‬
‫کشــور مــورد نظــر خــود شــوند ش ـرایط بســیار مناســبی ب ـرای آن‌هــا در پی ـش‌رو نخواهــد بــود‪.‬‬
‫عــاوه بــر ایــن اســناد بین‌المللــی در زمینــه قاچــاق انســان بــه خصــوص پروتوکــول جلوگیــری‪،‬‬
‫ســرکوب و مجــازات قاچــاق اشــخاص بــه خصــوص زنــان و اطفــال ( پروتوکــول پالرمــو) مصــوب‬
‫ســال ‪ ۲۰۰۰‬ســازمان ملــل متحــد و کنوانســیون اقــدام ضــد قاچــاق انســان( کنوانســیون ورشــو) مصوب‬
‫ســال ‪ ۲۰۰۵‬شــورای اروپــا بــه ســاماندهی اقدامــات حمایتــی بـرای مجنی‌علیــه قاچــاق انســان تصریــح‬
‫کرده‌انــد‪ .‬پروتوکــول پالرمــو بــا آنکــه در تعییــن قواعــد مربــوط بــه جرم‌پنــداری قاچــاق انســان و‬
‫پیش‌بینــی برخــی اقدامــات پیشــگیرانه موفــق اســت و الزاماتــی صریــح در ایــن قلمــرو پیش‌بینــی‬
‫کــرده‪ ،‬امــا در موضــوع حمایــت از مجنی‌علیــه جنایــت قاچــاق انســان و اتخــاذ تدابیــر قاطــع و‬
‫ال ـزام‌آور حمایت‌گرانــه از مجنی‌علیــه‪ ،‬از امتیــاز بــاال و مطلوبــی برخــوردار نیســت‪ .‬از میــان اســناد‬
 ‫‪ ۳۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اروپائــی نیــز‪ ،‬ســندی کــه از امتیــازات مطلوب‌تــری در راســتای پیش‌بینــی تدابیــر حمایت‌گرایانــه‬
‫مطابــق بــا موازیــن حقــوق بشــری از مجنی‌علیــه جنایــت قاچــاق انســان برخــوردار اســت‪ ،‬کنوانســیون‬
‫موســوم بــه کنوانســیون اقــدام ضــد قاچــاق انســان (کنوانســیون ورشــو) مصــوب ‪ ۱۲‬مــی ســال ‪۲۰۰۵‬‬
‫میــادی شــورای اروپــا اســت کــه بعــد از تصویــب آن س ـرانجام از ‪ ۱‬فبــروری ‪ ۲۰۰۸‬میــادی الزم‬
‫االج ـراء شــده اســت‪.‬‬
‫ایــن کنوانســیون در قیــاس بــا پروتوکــول پالرمــو از حیــث توجــه بــه حقــوق مجنی‌علیــه و حمایــت‬
‫از او از وضعیــت بهتــری برخــوردار اســت؛ زیــرا اقدامــات حمایتــی خاصــی را بــرای مجنی‌علیــه‬
‫پیش‌بینــی کــرده اســت کــه پیــش از ایــن در اســناد بین‌المللــی مربوطــه‪ ،‬مــورد تصریــح قــرار‬
‫نگرفته‌انــد؛ بــه عنــوان نمونــه امــکان دسترســی بــه بــازار کار و آمــوزش بـرای مجنی‌علیــه یــا پیش‌بینــی‬
‫دوره بهبــودی و امــکان تجدیــد اجــاز‌ه اقامــت و‪ ...‬از مهم‌تریــن ایــن مــوارد اســت؛ بنابرایــن افــزون‬
‫بــر اقدامــات ملــی‪ ،‬دولت‌هــا مکلفنــد در ســطح بین‌المللــی نیــز در راســتای مبــارزه بــا قاچــاق انســان‬
‫و مهاج ـران غیرقانونــی همــکاری نماینــد؛ اقداماتــی ماننــد تبــادل اطالعــات‪ ،‬تصدیــق اعتبــار اســناد‬
‫ســفر‪ ،‬اعــاده مهاجـران بــه وطــن‪ ،‬حمایت‌هــای حقــوق بشــری‪ ،‬حمایــت از مجنی‌علیــه ایــن جنایــات‪.‬‬

‫الف‪ :‬تبادل اطالعات‬

‫مــاده ‪ ۱۰‬پروتوکــول الحاقــی دوم بــه کنوانســیون پالرمــو در مــورد مبادلــه اطالعــات میــان دولت‌هــای‬
‫متعاهــد اســت؛ بــه خصــوص دولت‌هــای مبــدأ و مقصــد کــه بــه مهاجــرت غیــر قانونــی و قاچــاق‬
‫انســان بــه نحــوی مربــوط می‌شــوند در تشــخیص اینکــه آیــا مرتکبیــن یــا قربانیــان قاچــاق انســان بــا‬
‫مــدارک مســافرت مربــوط بــه افـراد دیگــر یــا بــدون مــدارک مســافرت در حــال گــذر یــا تــاش بـرای‬
‫گــذر از یــک ســرحد بین‌المللــی می‌باشــند بــا تبــادل اطالعــات مطابــق قانــون داخلــی خــود در ایــن‬
‫مــوارد بــا یکدیگــر همیــاری و همــکاری می‌نماینــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬تصدیق اعتبار اسناد‬

‫اعتبــار هــر ســندی از ســوی مرجــع صادرکننــده آن ســند قابــل احـراز و تائیــد اســت‪ .‬بــر اســاس مــاده‬
‫‪ ۱۳‬پروتوکــول مذکــور هــر دولــت متعاهــد بنــا بــه درخواســت دولــت متعاهــد دیگــر طبــق حقــوق‬
‫داخلــی خــود‪ ،‬ظــرف مــدت زمــان معقولــی قانونــی بــودن و اعتبــار اســناد مســافرت یــا اوراق هویــت‬
‫صــادره بــه نــام آن دولــت را کــه در ســرزمین دولــت متعاهــد دیگــری بـرای اســتفاده در قاچــاق انســان‬
‫و مهاجـران مــورد ســوءظن باشــد‪ ،‬بررســی و تصدیــق نمایــد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۶۵‬‬

‫ج‪ :‬بازگرداندن مجنی‌علیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی به وطن خویش‬
‫پروتوکــول دوم پالرمــو بازگشــت بــه ســرزمین خــود و اقامــت دائــم در آن را حــق اف ـراد دانســته و از‬
‫کشــورها خواســته بازگشــت ایــن افـراد را بــدون تأخیــر بی‌مــورد و غیــر موجــه تســهیل و قبــول نماینــد‬
‫(بنــد یــک مــاده ‪ ۸‬پروتوکــول مذکــور)‪.‬‬

‫د‪ :‬حمایت از مجنی علیه قاچاق انسان و مهاجران غیر قانونی در پرتو موازین‬
‫حقوق بشری‬
‫هــر دولتــی حــق دارد بــر تــردد افـراد و اتبــاع بیگانــه بــه کشــور خــود نظارت داشــته باشــد و حتــی مانع‬
‫از انجــام آن شــود‪ .‬مفهــوم قلمــرو ســرزمینی و اصــل احتـرام بــه تمامیــت ارضــی کــه یکــی از اصــول‬
‫کلــی حقوقــی مــورد تائیــد در منشــور ســازمان ملــل متحــد اســت هــر دولتــی را محــق بــه انجــام اعمال‬
‫نظارتــی و ایجــاد ممنوعیــت در ایــن زمینــه می‌نمایــد؛ امــا لــزوم حفــظ حقــوق مهاجـران غیــر قانونی و‬
‫مجنی‌علیــه قاچــاق انســان بــه عنــوان یــک فــرد انســانی بایــد در کنــار ایــن اصــل در نظــر گرفتــه شــود‪.‬‬
‫مهاجــرت غیرقانونــی بــه خصــوص از راه دریــا بحرانــی اســت کــه همــه کشــورها بایــد در مبــارزه بــا آن‬
‫همکاری‌هــای الزم را بــه عمــل آورنــد؛ چـرا کــه لــزوم حفــظ صلــح و امنیــت بین‌المللــی و همچنیــن‬
‫حفــظ امنیــت دریاهــا چنیــن اقدامــی را ایجــاب می‌نمایــد؛ از طرفــی مهاجرت‌هــای غیرقانونــی و‬
‫قاچــاق انســان از طریــق دریــا اغلــب در ش ـرایط غیرانســانی صــورت می‌گیــرد‪ .‬ایــن مهاج ـران بایــد‬
‫انــواع محرومیــت‪ ،‬خشــونت‪ ،‬توهیــن و شـرایط نامناســب را متحمــل گردنــد‪.‬‬
‫چارچــوب اصلــی در برخــورد بــا مهاج ـران غیــر قانونــی بایــد عــاوه بــر مقــررات بین‌المللــی‪،‬‬
‫مبتنــی بــر موازیــن حقــوق بشــری باشــد؛ اگرچــه مهاجـران غیــر قانونی بــا عبــور غیرمجاز از ســرحدات‬
‫ملــی یــک کشــور مرتکــب جــرم می‌شــوند و عــاوه بــر امنیــت دریاهــا‪ ،‬امنیــت و قوانیــن کشــور‬
‫مقصــد را نیــز نقــض می‌نمایــد‪ ،‬امــا ایــن مهاج ـران و مجنی‌علیــه نیــز اف ـراد بشــری بــوده و نیازمنــد‬
‫حمایــت می‌باشــند‪ .‬در هیــچ یــک از اســناد حقــوق بشــری و بین‌المللــی افــراد متهــم‪ ،‬محــروم از‬
‫حقــوق اولیــه انســانی خــود نمی‌باشــند؛ لهــذا مالحظــات حقــوق بشــری بایــد در تمــام مراحــل یــک‬
‫مهاجــرت غیرقانونــی و قاچــاق انســان از آغــاز تــا پایــان مــورد توجــه قـرار گیــرد‪ .‬ایــن موازیــن حقــوق‬
‫بشــری بایــد توســط مقامــات و مســئولین کشــور مقصــد از زمــان دســتگیری مهاج ـران غیــر قانونــی‬
‫و مجنی‌علیــه تــا اســترداد و بازگردانــدن آن‌هــا بــه کشــور متبــوع رعایــت گــردد‪ .‬اقدامــات مقامــات‬
‫کشــور متبــوع مهاجــر نیــز بخــش دیگــر ایــن جریــان و در حقیقــت عنصــر اساســی در مبــارزه و‬
 ‫‪ ۳۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫پیشــگیری از مهاجــرت غیــر قانونــی اســت‪ .‬رعایــت موازیــن حقــوق بشــری نســبت بــه مهاجـران غیــر‬
‫قانونــی بازگردانــده شــده بــه کشــور متبــوع و بررســی علــل و ریش ـه‌های ایــن پدیــده نقــش بســیار‬
‫مهمــی در مبــارزه بــا مهاجــرت غیرقانونــی دارد‪ .‬هــر فــرد مهاجــری اعــم از قانونــی و غیــر قانونــی از‬
‫برخــی حقــوق اولیــه در کمپ‌هــا و زندان‌هــای اداره مهاجــرت کشــور مقصــد بایــد برخــوردار باشــد‬
‫کــه در ذیــل بــه مهم‌تریــن آن‌هــا اشــاره می‌گــردد‪:‬‬

‫هـ‪ :‬حق برخورداری از سالمت‪ ،‬صحت و تداوی و دوره بهبودی‬

‫حــق حمایــت از ســامت‪ ،‬صحــت و تــداوی در اســناد حقــوق بشــری در عرصــه بین‌المللــی ابـزاری‬
‫هســتند کــه بــه صراحــت حقــوق اولیــه انســان‌ها را بــه رســمیت شــناخته‌اند کــه از جملــه ایــن حقــوق‪،‬‬
‫حــق حمایــت از ســامت اســت‪ .‬اســناد بین‌المللــی متعــددی حــق حمایــت از بــا توجــه بــه ضــرورت‬
‫ایجــاد ثبــات و رفــاه ب ـرای تأمیــن ســامت را بــه رســمیت شــناخته‌اند‪ .‬مــاده ‪ ۱۱‬منشــور ملــل متحــد‬
‫اعــام می‌نمایــد‪ :‬براســاس روابــط مســالمت‌آمیز و دوســتانه بین‌المللــی و براســاس احت ـرام بــه اصــل‬
‫برابــری حقــوق و خودمختــاری ملــل‪ ،‬ســازمان ملــل امــور زیــر را تشــویق خواهــد نمــود‪ :‬حــل مســائل‬
‫بین‌المللــی اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی و صحــی و مســائل مربــوط بــه آن‌هــا ‪ . ...‬عــاوه بــر ایــن بــه موجــب‬
‫بنــد ‪ ۱‬مــاده ‪ ۲۱‬اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر‪ ،‬هــر فــردی حــق دارد کــه ســطح زندگــی او‪ ،‬ســامتی‬
‫و رفــاه خــود و خانــواده‌اش را از حیــث مراقبت‌هــای طبــی تأمیــن کنــد‪ .‬مجنی‌علیــه قاچــاق انســان و‬
‫مهاجـران غیــر قانونــی نیــز ماننــد تمامــی انســان‌ها بایــد از ایــن حقــوق اولیــه برخــوردار گردنــد‪ .‬هیــچ‬
‫دلیلــی نمی‌توانــد مانــع از دســتیابی بــه ایــن حــق گــردد‪ .‬چنیــن حقوقــی بــدون درنظــر گرفتــن وضعیت‬
‫مجنی‌علیــه ایــن جنایــات شــناخته شــده‌اند؛ چراکــه حقــوق بشــر یــک بعــد تفکیــک ناپذیــر در‬
‫طراحــی‪ ،‬اجـرا‪ ،‬نظــارت و ارزیابــی سیاسـت‌ها و برنامه‌هــای برخــورد بــا مهاجـران غیــر قانونــی اســت‪.‬‬
‫عــاوه بــر ایــن از دیگــر تدابیــر شــایان توجهــی کــه بــه خصــوص در اســناد اروپائــی مربوطــه و‬
‫در راســتای حمایــت از مجنی‌علیــه مــورد توجــه قــرار گرفــت‪ ،‬موضــوع تجویــز مانــدن و اقامــت‬
‫مجنی‌علیــه در کشــور مقصــد بـرای دوره‌ای کوتــاه تحــت عنــوان «دوره بهبــودی» اســت‪ .‬در ایــن دوره‬
‫امــکان بهبــودی نســبی مجنی‌علیــه فراهــم خواهــد شــد و بــر اســاس تصمیــم آگاهانــه مجنی‌علیــه‬
‫می‌تــوان بــا شــهادت او بــه تعقیــب و محکومیــت جزائــی مجرمیــن اقــدام کــرد‪ .‬ب ـرای نخســتین بــار‬
‫ایــن موضــوع در مــاده ‪ ۶‬دســتورالعمل شــورای اتحادیــه اروپائــی مــورخ ‪ 29‬اپریــل ‪ ۲۰۰۴‬در مــورد‬
‫«اجــازه اقامــت صــادره ب ـرای اتبــاع کشــورهای ثالــث کــه مجنی‌علیــه قاچــاق انســان‌اند ‪ ...‬و ب ـرای‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۶۷‬‬

‫اتبــاع کشــورهایی کــه عضــو اتحادیــه اروپائــی نیســتند»‪ ،‬پیش‌بینــی شــد؛ امــا ایــن دســتورالعمل در‬
‫خصــوص مــدت زمــان ایــن دوره مســکوت بــود‪.‬‬
‫سـپس کنوانسـیون ورشـو بـا احصـای ایـن موضـوع در مـاده ‪ ۱۳‬ایـن نقیصـه را برطـرف کـرد و بنـا‬
‫بـه پیشـنهاد پارلمـان اروپـا در خصـوص «دوره بهبـودی» مـدت حداقـل یک مـاه را پیش‌بینی کـرد‪ .‬بر‬
‫اسـاس کنوانسـیون یـاد شـده‪ ،‬در طی ایـن مدت اخـراج اجباری مجنی‌علیـه ممنوع بـوده و مجنی‌علیه‬
‫اسـتحقاق دریافـت حمایت‌هـای مـادی‪ ،‬روانـی‪ ،‬طبـی و به‌طـور کلـی کمک‌های مقـرر در بنـد ‪ ۱‬و ‪۲‬‬
‫مـاده ‪ ۱۲‬را خواهـد داشـت؛ امـا در ادامـه‪ ،‬بنـد ‪ ۳‬مـاده ‪ ۱۳‬کنوانسـیون مذکـور‪ ،‬پیش‌بینـی می‌کنـد کـه‬
‫رعایـت دوره مذکـور بـه دلیل نظم عمومی و یا برمال شـدن ادعاهای نادرسـت شـخص‪ ،‬بـرای دولت‌ها‬
‫الزامـی نیسـت‪ .‬نکتـه دیگـر در خصوص این کنوانسـیون آنکـه دوره مذکـور‪ ،‬حق اقامـت را برای همه‬
‫مجنی‌علیـه فراهـم نمی‌کنـد و اقامـت مشـروع مجنی‌علیـه در کشـور مقصـد در هر حـال نیازمنـد اجازه‬
‫اقامـت اسـت‪ .‬دوره بهبـودی از جهتی فرصتی اسـت برای کشـورهای مقصد که وضعیـت مجنی‌علیه را‬
‫بـرای صـدور اجـازه اقامت بـه گونـه عمیق‌تر بررسـی کنند‪.‬‬
‫پروتوکــول پالرمــو نیــز در بنــد ‪ ۱‬و ‪ ۲‬مــاده ‪ ،۷‬از دولت‌هــا می‌خواهــد تــا بــر اســاس مالحظــات‬
‫بشــری و ارفاقــی در مــواردی کــه مناســب می‌داننــد موضــوع اقامــت موقــت یــا دایمــی مجنی‌علیــه‬
‫را در قلمــرو حاکمیتــی خــود مــورد توجــه ق ـرار دهنــد‪ .‬براســاس طــرح پیشــنهادی دفتــر مبــارزه بــا‬
‫مــواد مخــدر و ســایر جرایــم ســازمان ملــل در جهــت اجـرای تعهــدات پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق‬
‫مهاجــران‪ ،‬تمامــی مهاجــران صــرف نظــر از وضعیتشــان ) قانونــی و غیــر قانونــی (حــق دریافــت‬
‫مراقبت‌هــای فــوری طبــی را دارنــد؛ همچنیــن ممکــن اســت مجنی‌علیــه قاچــاق انســان و مهاج ـران‬
‫غیــر قانونــی بــه ام ـراض گوناگــون و پرخطــری ماننــد ایــدز و هپاتیــت مبتــا شــوند‪ .‬عــاوه بــر ایــن‬
‫مجنی‌علیــه مــورد بحــث از فشــارها و آســیب‌های روانــی نیــز رنــج می‌برنــد؛ لهــذا تمامــی ایــن‬
‫مجنی‌علیــه نیازمنــد برخــورداری از کمک‌هــای طبــی هســتند‪ .‬پروتوکــول پالرمــو در مــاده ‪ ۶ -۳‬پ بــر‬
‫ارایــه کمک‌هــای مذکــور بــه مجنی‌علیــه تصریــح نمــوده اســت؛ بــه دنبــال پروتوکــول مذکــور اعالمیــه‬
‫بوداپســت‪ ،‬راجــع بــه صحــت عمومــی و قاچــاق انســان برخــی اصــول راهنمــا در مــورد مراقبــت و‬
‫ســامت مجنی‌علیــه را مــورد توجــه ق ـرار داده اســت‪ .‬در ســطح اروپایــی‪ ،‬عــاوه بــر بنــد ‪ ۱‬مــاده ‪7‬‬
‫دســتورالعمل ‪ ۲۰۰۴‬شــورای اروپــا مــاده ‪ ۱-۱۲‬ب از کنوانســیون ورشــو نیــز بــر دسترســی مجنی‌علیــه‬
‫بــه تداوی‌هــای ضــروری طبــی بــا تصویــب دولت‌هــا اشــاره کــرده اســت؛ البتــه ایــن حمایــت بــا‬
‫آغــاز مراحــل شناســایی مجنی‌علیــه و در دوره بهبــودی امکان‌پذیــر اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۳۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و‪ :‬آزادی و عدم بازداشت و مجازات مجنی‌علیه مهاجران غیر قانونی‬

‫بــر اســاس اســناد حقــوق بشــری هیــچ فــردی نبایــد مــورد توقیــف‪ ،‬حبــس یــا تبعیــد خودسـرانه قـرار‬
‫گیــرد ) مــاده ‪ ۱‬اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر (بنابرایــن بازداشــت مجنی‌علیــه قاچــاق انســان و مهاجران‬
‫غیــر قانونــی وجاهــت قانونــی نــدارد‪ .‬چنانچــه دولتــی بــا اســتناد بــه عمــل خــاف مقــررات بین‌المللــی‬
‫ایــن افـراد‪ ،‬لــزوم بازداشــت آن‌هــا را توجیــه نمایــد بایــد ســریعاً اعــام وقــوع جــرم نمــوده و متهــم را‬
‫در اســرع وقــت در یــک محکمــه صالــح مــورد محاکمــه قـرار داده) بنــد ‪ 3‬مــاده ‪ 9‬میثــاق بین‌المللــی‬
‫حقــوق مدنــی و سیاســی ‪( ۱۹۶۶‬و یــا او را بــه کشــور متبــوع خــود اســترداد نمایــد‪ .‬هــر کــس متهــم بــه‬
‫ارتــکاب جرمــی شــود بایــد بــدون تأخیــر غیرموجــه دربــاره او قضــاوت گــردد‪ .‬نکتــه حائــز اهمیــت‬
‫دیگــر آنکــه بــه غیــر از برخــی رهنمودهــای غیــر الزامــی یــا تصمیماتــی مثــل قطعنامــه ‪ /۵۵/۶۷‬مجمــع‬
‫عمومــی ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬کنوانســیون جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی و پروتوکــول پالرمــو وظیفــه‬
‫صریــح و قاطعــی را در زمینــه عــدم مجــازات مجنی‌علیــه ب ـرای دولت‌هــا پیش‌بینــی نکرده‌انــد؛ امــا‬
‫کنوانســیون ورشــو‪ ،‬در مــاده ‪ ۲۶‬موضــوع امــکان عــدم تحمیــل مجــازات بــر مجنی‌علیــه جــرم را بــه‬
‫خاطــر دخالــت آن‌هــا در فعالیت‌هــای نامشــروع تــا حــدی پذیرفتــه اســت کــه در انجــام آن‌هــا مجبــور‬
‫شــده‌اند؛ بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬بــه نظــر می‌رســد کنوانســیون مذکــور نیــز هماننــد پروتوکــول پالرمــو‬
‫جــرم قاچــاق انســان را بــر پایــه عــدم رضایــت مجنی‌علیــه جــرم و در فرضــی کــه از وســایل نامشــروعی‬
‫چــون فریــب یــا زور اســتفاده می‌شــود‪ ،‬مقــرر می‌کنــد‪ ،‬ولــی مجــازات نکــردن مجنی‌علیــه را بــه‬
‫خاطــر ســایر رفتارهــای نامشــروع‪ ،‬مثــل ورود یــا اقامــت غیــر قانونــی منــوط بــه اثبــات دفــاع اجبــار‬
‫می‌کنــد؛ امــا وضعیــت جــاری در برخــی از کشــورهای اروپائــی همچــون ســایر کشــورها‪ ،‬حکایــت‬
‫از آن دارد کــه اشــخاص قاچــاق شــده بــه خاطــر حالــت مهاجــرت‪ /‬اقامــت یــا دخالتشــان در صنعــت‬
‫ســکس بازداشــت و تعقیــب می‌شــوند و در نهایــت از ایــن کشــورها اخ ـراج می‌شــوند‪.‬‬

‫ز‪ :‬حق بهره‌مندی از معیشت و زندگی مناسب و امن‬

‫از تمهیـدات مناسـب بـرای مجنی‌علیـه قاچـاق انسـان و مهاجـران غیـر قانونـی‪ ،‬تأمیـن یـک معیشـت‬
‫شایسـته اسـت که از معیارهای مهم آن اسـکان در محل مناسـب و امنی) خانه‪ /‬منزل) اسـت تا از قرار‬
‫گرفتـن آن‌هـا در کنـار سـایر مجرمـان) زنـدان) اجتنـاب شـود و مجنی‌علیـه بتواننـد بـا احسـاس امنیت‬
‫به‌بهبـودی خویـش کمـک کننـد‪ .‬البته تهیـه خانه مناسـب و امن بـه تنهایی بـرای دولت‌هـا امکان‌پذیر‬
‫نبـوده و بـه همیـن علت برخی کشـورها مجنی‌علیـه را روانه زندان‌هـا می‌کنند؛ لهذا مشـارکت گروه‌های‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۶۹‬‬

‫مردم‌نهـاد و سـایر سـازمان‌های جامعـه مدنی برای تأمین ایـن موضوع ضروری اسـت‪ .‬پروتوکول پالرمو‬
‫در مـاده ‪ ۳-۱‬الـف بـا بیانـی سسـت و غیـر الزامـی و کنوانسـیون ورشـو در مـاده ‪ ۱۰-۱‬الف بـه موضوع‬
‫مسـکن بـا دو خصوصیـت مناسـب و امـن تصریـح کرده‌انـد تـا بدیـن وسـیله ایـن پیـام را بـه دولت‌هـا‬
‫منعکـس کننـد کـه از فرسـتادن مجنی‌علیـه به زندان‌ها خـودداری نمایند و حتـی اگر از منابـع الزم برای‬
‫اسـکان همـه مجنی‌علیـه برخوردار نیسـتند‪ ،‬از جـای گرفتن آن‌هـا در یک محل مناسـب و مطمئن ولو‬
‫توسـط گروه‌هـای مردم‌نهـاد‪ ،‬اطمینـان یابند‪.‬‬
‫از سـوی دیگـر بـه غیـر از حـق بهره‌منـدی از مسـکن مناسـب و امـن مجنی‌علیـه قاچـاق انسـان و‬
‫مهاجـران غیـر قانونـی بـه کمک‌هـای مـادی دیگـری مانند غـذا‪ ،‬لبـاس‪ ،‬حمل‌ونقـل) محلـی) زبان و‬
‫سـایر دوره‌هـا و کالس‌هـای آموزشـی و‪ ...‬نیـاز دارنـد که دولت‌هـا این مـوارد را تأمین می‌نماینـد؛ زیرا‬
‫کمک‌هـای مـادی در رونـد بهبـودی مجنی‌علیـه تأثیـر بسـزایی خواهد داشـت و به همین جهـت ماده‬
‫‪ ۶-۳‬پ پروتوکـول الحاقـی کنوانسـیون پالرمـو ‪ ۲۰۰۰‬بـه این موضوع پرداخته اسـت‪ .‬کنوانسـیون ورشـو‬
‫نیـز‪ ،‬ارایـه کمـک مـادی بـه مجنی‌علیـه را از معیارهـای یـک معیشـت و زندگی شایسـته اعلام کرده و‬
‫دولت‌هـای متعاهـد را بـه پیش‌بینـی قانـون و ارایـه آن ملـزم کرده اسـت‪.‬‬

‫ح‪ :‬حق بهره‌مندی از آموزش شغلی و اشتغال‬

‫بـر اسـاس مـاده ‪ ۶-۳‬ت پروتوکـول پالرمـو‪ ،‬شـغل‪ ،‬آمـوزش و مهارت‌هـای حرفـوی بـرای بهبـودی‬
‫مجنی‌علیـه ضـروری اعلام شـده و بـدون آنکـه مقیـد به شـرایط خاصی کنـد‪ ،‬بـا تعبیری غیـر الزامی‪،‬‬
‫از دولت‌هـا خواسـته اسـت تـا اجـرای اقدامـات مطروحـه را در موارد مناسـب در نظر گیرند‪ .‬در سـطح‬
‫اروپایـی‪ ،‬دسـتورالعمل ‪ ۲۰۰۴‬شـورای اروپـا در مـاده ‪ ۱۱‬بـه دارنـده اجـازه اقامـت حـق دسترسـی بـه‬
‫تحصیـل‪ ،‬مهـارت شـغلی و بـازار کار را بـر اسـاس شـرایطی کـه دولت‌هـای متعاهـد در مقـررات خود‬
‫پیش‌بینی می‌کنند اعطاء کرده اسـت‪ .‬بند ‪ ۴‬ماده ‪ ۱۲‬کنوانسـیون ورشـو نیز همانند دسـتورالعمل مذکور‪،‬‬
‫تحصیـل‪ ،‬آمـوزش حرفـوی و دسترسـی بـه بـازار کار را بـرای افـرادی مقـرر می‌کنـد کـه بعـد از دوره‬
‫بهبـودی‪ ،‬اجـازه اقامـت کسـب می‌نماینـد و از معرفی مـوارد مذکور به عنـوان مسـاعدت‌های ضروری‬
‫کـه بایـد در دوره بهبـودی نیـز ارایـه شـوند‪ ،‬پرهیـز کرده اسـت؛ امـا اسـتثنائاً بـرای اطفال‪ ،‬دسترسـی به‬
‫آمـوزش در دوره بهبـودی را امکان‌پذیـر اعلام نموده اسـت‪ .‬نهایتـاً اینکه پیش‌بینـی حمایت‌های ذکر‬
‫شـده بـرای افـرادی کـه اجـازه اقامـت دارند حـق واقعی دسترسـی بـه بـازار کار‪ ،‬آموزش‌های شـغلی و‬
‫تحصیـل را ایجـاد نمی‌کنـد و دولت‌هـا می‌تواننـد مقـررات حاکـم بـر ایـن دسترسـی را تعییـن کنند‪.‬‬
 ‫‪ ۳۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ط‪ :‬حق دسترسی به وکیل و مشاوره حقوقی و مترجم‬

‫دسترسـی مجنی‌علیـه قاچـاق انسـان و مهاجران غیـر قانونی گرفتـار شـده در زندان‌هـای اداره مهاجرت‬
‫کشـور مقصـد و یـا کمپ‌ها‪ ،‬به مشـاوران حقوقی می‌تواند مشـکالت ناشـی از چنیـن مهاجرت‌هایی را‬
‫بکاهـد‪ .‬مشـاور حقوقـی می‌توانـد بـا توصیف قوانین و مقـررات حاکم بر کشـور مقصد‪ ،‬زمینـه را برای‬
‫بازگشـت و یـا در مـوارد نـادری‪ ،‬زمینـه را بـرای اخـذ پناهندگی فراهم سـازد‪ .‬مهاجـران غیـر قانونی در‬
‫اغلـب مـوارد هیـچ گونـه اطالعی نسـبت به قوانین مهاجرت و حتی زبان رسـمی کشـور مقصـد ندارند؛‬
‫ایـن امـر وضعیـت زندگـی را بـرای آن‌هـا در زنـدان و کمـپ بسـیار دشـوار می‌سـازد؛ از سـوی دیگـر‬
‫گاهـی ممکـن اسـت بـه دلیل عدم دسترسـی به یک مشـاور حقوقـی‪ ،‬مهاجران بـه کشـوری بازگردانده‬
‫شـوند کـه احتمـال تهدیـد سلامت و زندگـی آن‌هـا در آنجـا وجـود دارد؛ حـق دسترسـی بـه وکیـل و‬
‫معاضدت‌هـای حقوقـی از جملـه حقوق بنیادی بشـر اسـت‪.‬‬
‫کمیتــه بین‌المللــی حقــوق بشــر اظهــار داشــته اســت کــه همــه اشــخاصی کــه دســتگیر و یــا گرفتــار‬
‫می‌شــوند بایــد فــورا ً بــه وکیــل دسترســی داشــته باشــند‪ .‬در هــر نــوع گرفتــاری‪ ،‬حــق دسترســی بــه‬
‫وکیــل و اطــاع از حقــوق و بهره‌منــدی از کمک‌هــای حقوقــی رایــگان پیش‌نیــاز حفاظــت قانونــی‬
‫از افـراد اســت‪.‬‬

‫ی‪ :‬برابری در برابر قانون‬

‫در اســناد بین‌المللــی تأکیــد فراوانــی در اســتقرار برابــری و از میــان بــردن تبعیض شــده اســت‪ .‬براســاس‬
‫اســنادی ماننــد اعالمیــه جهانــی حقــوق بشــر ) مــواد ‪ ۲ ،۱‬و ‪ )۷‬و میثــاق بین‌المللــی حقــوق مدنــی و‬
‫سیاســی) بنــد ‪ ۱‬مــاده ‪ ،۲‬مــاده ‪ ۱۲‬و ‪ )۲۵‬کنوانســیون اروپائــی حقــوق بشــر ) مــاده ‪ ( ۱۲‬و ‪ ...‬بــر اســاس‬
‫موازیــن حقــوق بشــری‪ ،‬حقــوق مهاج ـران غیــر قانونــی نیــز بایــد محتــرم شــمرده شــود؛ حتــی اگــر‬
‫مجــوز اقامــت در کشــور مقصــد را نداشــته باشــند‪.‬‬
‫رفتــار برابــر و یکســان بــا مهاجـران غیــر قانونــی و قانونــی اصــل اساســی اســت و اعمــال تبعیــض‬
‫میــان گروه‌هــای مختلــف نیازمنــد مجــوز قانونــی اســت‪ .‬حقــوق منــدرج در اســناد حقــوق بشــری‬
‫بایــد در دســترس همــه افـراد بــدون هرگونــه تبعیــض و بــدون در نظــر گرفتــن ملیــت و تابعیــت از جمله‬
‫در مــورد پناه‌جویــان‪ ،‬پناهنــده‌گان و مهاج ـران ق ـرار گیــرد‪.‬‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۷۱‬‬

‫ک‪ :‬نظارت بین‌المللی‬

‫نظــارت نقــش اساســی در حمایــت از حقــوق مهاج ـران ایفــا می‌کنــد‪ .‬بــا افزایــش شــمار مهاج ـران‬
‫غیرقانونــی در ســال‌های اخیــر و بــه تبــع آن افزایــش گرفتــاری ایــن افـراد‪ ،‬نیــاز بــه نظــارت بین‌المللــی‬
‫خــاص بــر ایــن بازداش ـت‌ها و محــل نگهــداری مهاج ـران غیــر قانونــی ضــروری اســت؛ چ ـرا کــه‬
‫گرفتــاری خودس ـرانه و غیرانســانی‪ ،‬براســاس اســناد حقــوق بشــری یــک نقــض حقــوق بشــری بــه‬
‫شــمار مــی‌رود؛ در ایــن راســتا می‌تــوان از نقــش مهــم کمیتــه اروپائــی جلوگیــری از شــکنجه و‬
‫رفتارهــای غیرانســانی یــا اهانت‌آمیــز یــا مجــازات در نظــارت بــر عملکــرد دولت‌هــا در برخــورد بــا‬
‫مهاج ـران غیرقانونــی گرفتــار شــده یــاد کــرد‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬راه های جلوگیری از جرم قاچاق مهاجران‬

‫‪1 .‬همکاری جدی کشورهای مبدأ و مقصد به منظور سرکوب قاچاق مهاجران‪.‬‬
‫‪2 .‬الــزام دولت‌هــا در نحــوه برخــورد بــا قربانیــان قاچــاق بــه گونــه‌ای کــه هماننــد مهاجــران‬
‫غیرقانونــی بــا آن‌هــا برخــورد ننماینــد‪.‬‬
‫‪ 3 .‬اتخــاذ تدابیــر مناســب ب ـرای جلوگیــری از قاچــاق انســان‪ ،‬تعقیــب مجرمــان و حفاظــت از‬
‫حقــوق اشــخاص قاچــاق شــده در کشــورهای مبــدأ‪.‬‬
‫‪ 4 .‬اطالع‌رســانی بــه منظــور ارتقــای آگاهــی عمومــی در خصــوص قاچــاق انســان توســط‬
‫رســانه‌های گــروه‪.‬‬
‫‪ -‬افزایــش آگاهــی کارکنــان (پولیــس‪ ،‬مهاجــرت‪ ،‬کنســولگری‌ها‪ ،‬ســفارتخانه‌ها) در خصــوص‬
‫قاچــاق انســان‪.‬‬
‫‪ -‬اتخــاذ سیاس ـت‌هایی کــه براســاس آن بــا قربانیــان قاچــاق بــه صــورت شــهود بالقــوه رفتــار‬
‫گــردد نــه بــه عنــوان مجــرم ‪ -۵‬تقویــت واحدهــای تخصصــی عدلــی و قضائــی بـرای رســیدگی‬
‫بــه دوســیه‌های شــبکه‌های قاچــاق مهاجــران‪.‬‬
‫‪ -‬تصویب قوانین خاص قاچاق انسان با تعیین مجازات‌های مناسب‪.‬‬
‫‪ -‬انجــام تحقیقــات پیرامــون علــل و انگیزه‌هــای قاچــاق انســان و مهاجـران از طریــق مؤسســات‬
‫و مراکــز تحقیقاتــی‪.‬‬
‫‪5 .‬افزایش ریسک قاچاق مهاجران برای شبکه‌های قاچاق‪.‬‬
‫‪6 .‬تصویــب پروتوکــول جلوگیــری‪ ،‬ســرکوب و مجــازات قاچــاق انســان‪ ،‬مصــوب ســال ‪2000‬‬
 ‫‪ ۳۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫توســط دولت‌هــا کــه جدیدتریــن و کامل‌تریــن ســند بین‌المللــی ضدقاچــاق انســان اســت‪.‬‬
‫‪7 .‬ارتقای سطح کمی و کیفی همکاری‌ها و مناسبات بین‌المللی‪.‬‬
‫‪8 .‬برگـزاری گردهمایی‌هــا و نشسـت‌های بین‌المللــی بدیــن منظــور تــا از ایــن طریــق کارشناســان‬
‫بــا عقایــد و نظرهــای مختلــف در کنــار هــم جمــع شــده و بــا گفتگــو و تبــادل نظــر و نیــز‬
‫ارزیابــی دالیــل بنیــادی وقــوع جرایــم و تهدیدهــا و همچنیــن تصمیم‌گیــری دربــاره اجـرای‬
‫تمهیدهــای متقابــل‪ ،‬در جهــت مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران چــاره‌ای بیندیشــند‪.‬‬
‫‪9 .‬ارزیابــی و بررســی مجــدد فعالیت‌هــای انجــام گرفتــه در خصــوص بازگشــت قربانیــان قاچــاق‬
‫بــه کشــور مبدأ‪.‬‬
‫ ‪10.‬تــداوم کمک‌رســانی بــه قربانیــان و اطالع‌رســانی عمومــی دربــاره پدیــده قاچــاق و نظــارت‬
‫بــر رونــد پیشــرفت ایــن امــور‪.‬‬
‫ ‪11.‬تداوم آموزش‌دهی مأمورین پولیس سرحدی‪.‬‬
‫ ‪12.‬آگاهــی و اطالع‌رســانی بــه موقــع شــیوه‌های قاچــاق‪ ،‬آمــار قربانیــان روش‌هــای تعقیــب و‬
‫میــزان مجــازات قاچاق‌بــران در عرصــه بین‌الملــل از طــرق پولیــس بین‌الملــل‪.‬‬
‫ ‪13.‬قانون‌گــذار بــا اســتفاده از اســناد و کنوانســیون‌های بین‌المللــی‪ ،‬تعریــف جامــع و کامــل‬
‫از جــرم قاچــاق مهاج ـران ارایــه نمایــد‪ ،‬خصوص ـاً اینکــه مقاصــد و اهــداف مطــرح شــده‬
‫در قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان حصــری می‌باشــد؛ در حالــی کــه بــا مراجعــه بــه اســناد‬
‫بین‌المللــی خصوصـاً پروتوکــول الحاقــی بــه کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬مــوارد دیگــری از مقاصــد و‬
‫اهــداف قاچــاق اشــخاص قیــد شــده کــه در قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان مطــرح نشــده‌اند‬
‫و لــذا مناســب اســت قانون‌گــذار تمــام مصادیــق جــرم قاچــاق را بــه صراحــت بیــان کــرده و‬
‫بــه عبــارت دیگــر قانون‌گــذار خألهــای قانونــی را رفــع نمایــد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬پیشنهادات جهت بهبود بیشتر قوانین افغانستان‬

‫بــر اســاس مطالعــات و تحقیقــات انجام‌شــده از جــرم قاچــاق مهاجــران مــوارد ذیــل بــرای بهبــود‬
‫هرچــه بیشــتر قوانیــن افغانســتان پیشــنهاد می‌گــردد‪.‬‬
‫‪1 .‬عبــارت «فراهم‌ســازی زمینــه ورود یــا خــروج» در تعریــف قاچــاق مهاجـران کــه در فقــره ‪1‬‬
‫مــاده ‪ 521‬کــود جـزا ذکــر شــده‪ ،‬بســیار عــام اســت کــه بایــد یــا تعدیــل شــود یــا دیــوان عالی‬
‫ســتره محکمــه افغانســتان آن را تفســیر نمایــد‪ .‬در تعریــف قاچــاق مهاجـران واضــح نیســت‬
 ‫نارجاهم قاچاق ‪،‬مراهچ لصف ‪۳۷۳‬‬

‫کــه ورود اتبــاع خارجــی از افغانســتان بــه کشــور خودشــان شــامل جــرم قاچــاق مهاج ـران‬
‫اســت یــا خیــر کــه نیــاز بــه تفســیر دارد‪.‬‬
‫‪2 .‬مهاجـران قاچــاق شــده بــر اســاس مــاده ‪ 521‬کــود جـزای افغانســتان از تعقیــب عدلــی معاف‬
‫هســتند؛ لکــن بــر اســاس فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 880‬آن افـراد خارجــی کــه به‌طــور غیرقانونــی عبــور و‬
‫مــرور می‌نماینــد قابــل مجــازات هســتند‪ .‬مهاجرانــی کــه از طریــق قاچــاق بــه افغانســتان وارد‬
‫یــا از آن خــارج می‌شــوند نیــز مصــداق عبــور و مــرور غیرقانونــی از ســرحد هســتند؛ بنابرایــن‬
‫فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ 880‬نیــاز بــه تفســیر دارد؛ علــت حکــم متفــاوت و موضــوع هــر کــدام از دو‬
‫مــاده متذکــر واضــح گــردد‪.‬‬
‫‪3 .‬فقــره ‪ 4‬مــاده ‪ 533‬کــود جـزای افغانســتان کــه یکــی از حاالت مشــدده جــرم قاچــاق مهاجران‬
‫را پیش‌بینــی نمــوده اشــتباه نوشــتاری دارد‪ .‬در مــاده مذکــور چنیــن آمــده اســت‪« :‬هــرگاه‬
‫جــرم قاچــاق مهاجـران موجــب رفتــار غیرانســانی یــا تحقیرآمیــز مهاجــر قاچاق‌شــده گــردد‪،‬‬
‫مرتکــب بــه ‪ »...‬نوشــتار ایــن جملــه‪ ،‬نادرســت اســت؛ بعــد از کلمــه «تحقیرآمیــز» و قبــل از‬
‫«مهاجــر قاچــاق شــده»‪ ،‬بایــد حــرف اضافــه «بــا» بــه کار رود‪.‬‬
‫‪4 .‬بــر اســاس مــاده ‪ 5‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاجـران از خشــکی‪ ،‬دریــا و هــوا‪ ،‬مهاجران‬
‫قاچاق‌شــده در صــورت تهیــه و اســتفاده از اســناد مســافرتی یــا شناســایی مذکــور‪ ،‬مســئولیت‬
‫جزائــی ندارنــد؛ لکــن در قوانیــن افغانســتان ایــن موضــوع واضــح نشــده اســت کــه مهاجرانی‬
‫کــه اســناد شناســایی یــا مســافرتی مذکــور را تهیــه می‌کننــد یــا از چنیــن اســنادی اســتفاده‬
‫می‌کننــد‪ ،‬از مجــازات تزویــر و اســتفاده اســناد مذکــور معــاف هســتند یــا خیــر‪ .‬امــکان دارد‬
‫بعــد از اینکــه بــه افغانســتان قاچــاق شــدند از مــدارک شناســایی مذکــور اســتفاده نماینــد‪.‬‬
‫ایــن موضــوع بایــد از طریــق تعدیــل مــاده مذکــور یــا تفســیر آن توســط دیــوان عالــی ســتره‬
‫محکمــه واضــح گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نتیجه‌گیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل میتوان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫قاچــاق مهاجــران یکــی از پدیده هــای اســت کــه طــی دهــه هــای گذشــته توجــه بســیاری از‬
‫سیاســت گــذاران و محققــان را بــه خــود جلــب کــرده اســت‪ .‬بــا ایــن حــال‪ ،‬بــه دلیــل محدودیــت های‬
‫روش شــناختی و ماهیــت غیرقانونــی ایــن پدیــده نــه تنهــا ســنجش آن در بســیاری از مــوارد ناممکــن‬
‫اســت‪ ،‬بلکــه تــاش هــای نظــری بـرای تبییــن آن نیــز دشــوار اســت‪.‬‬
‫نقــض کرامــت انســانی توســط قاچاق بـران و ارتبــاط تنگاتنــگ قاچــاق مهاجـران بــا دیگــر جرایــم‬
‫ســازمان یافتــه‪ ،‬کــه موجــب بــه خطــر افتــادن نظــم و امنیــت و ثبــات جوامــع مــی شــود‪ ،‬لــزوم مبــارزه‬
‫همــه جانبــه بــا ایــن پدیــده خطرنــاک و جلوگیــری از آن را آشــکار می نمایــد‪.‬‬
‫جـرم قاچـاق مهاجران در افغانسـتان قبل از تصویب قانون مبارزه با قاچاق انسـان و قاچاق مهاجران‬
‫در سـال ‪ 1395‬تحـت ایـن عنـوان جرم‌پنـداری نشـده بود‪ ،‬لکـن مصادیقی از جـرم قاچـاق مهاجران یا‬
‫جرایـم تسـهیل‌کننده جـرم قاچاق مهاجـران‪ ،‬پراکنده در بعضـی از قوانین جرم‌پنداری شـده بود‪.‬‬
‫در قانــون انســداد قاچــاق‪ ،‬مصــوب ‪ 1348‬و قانــون جـزای ‪ 1355‬و قانــون مبــارزه علیــه اختطــاف و‬
‫قاچــاق انســان مصــوب ‪ ،1387‬در مــورد قاچــاق مهاجـران مــاده مشــخصی بیان نشــده اســت‪.‬‬
‫دولــت افغانســتان در ‪ 14‬دســامبر ‪ 2000‬م‪ .‬پروتوکــول مبــارزه بــا قاچــاق مهاج ـران از خشــکی‪،‬‬
‫دریــا و هــوا را امضــاء نمــود و در ســال ‪ 1395‬هـــ ش قانــون مبــارزه بــا قاچــاق انســان و مهاج ـران را‬
‫مشــتمل بــر شــش فصــل و ‪ 38‬مــاده بــه تصویــب رســانید‪.‬‬
‫قانون‌گــذار افغانســتان مــواد ‪ 521‬تــا ‪ 528‬فصــل چهــارم بــاب ‪ 6‬کــود جـزا را بــه قاچــاق مهاجـران‬
‫اختصــاص داده اســت‪ .‬بــا انفــاذ کــود جـزا‪ ،‬مــواد ‪ 10‬تــا ‪ 21‬و فقره‌هــای ‪ 3‬و ‪ 4‬مــاده ‪ 22‬قانــون مبــارزه‬
‫بــا قاچــاق انســان و قاچــاق مهاجـران ‪ 1395‬لغــو شــده اســت‪ .‬درکــود جـزا افغانســتان بـرای مرتکبیــن‬
‫جــرم قاچــاق مهاجـران مجــازات مشــخص را بــا درنظــر داشــت نــوع جــرم پیش بینــی نمــوده اســت که‬
‫بــه تفصیــل بــاالی آن بحــث قـرار گرفــت‪.‬‬
 ‫فصل پنجم‬

‫جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬

 ‫مقدمه‬

‫جــرم قاچــاق اســلحه از مهم‌تریــن نگرانی‌هــای قــرن حاضــر محســوب می‌شــود‪ .‬ایــن جــرم بــه‬
‫صــورت فــردی و گروهــی در قالــب جرایــم ســازمان‌یافته قابــل تحقــق اســت‪ .‬اهــداف مالــی و مــادی‪،‬‬
‫بیــکاری‪ ،‬عــدم اشــتغال‌زایی کافــی و مؤثــر‪ ،‬فقــر بــه خصــوص در مناطــق ســرحدی‪ ،‬نبــودن قوانیــن‬
‫الزم و ابهــام در آن‌هــا و بســیاری از مســائل دیگــر‪ ،‬از عوامــل پیدایــش ایــن جــرم اســت‪.‬‬
‫ارتـکاب ایـن جنایـت‪ ،‬آثـار اقتصـادی و اجتماعی زیانبـاری را هم در سـطح ملی و هم در سـطح‬
‫بین المللـی بـه بار می‌آورد و حتـی تمامیت ارضی و امنیت دولت ها را تهدیـد می کند؛ فلهذا دولت‌ها‪،‬‬
‫معاهده‌هـا و موافقت‌نامه‌هـای امنیتـی را تصویـب کرده‌انـد و مبـارزه بـا ایـن جـرم را در کنـار جرایـم‬
‫دیگـر تهدیدکننـدۀ امنیـت بین‌المللـی‪ ،‬در سـرلوحه کار خویـش قـرار داده‌اند‪ .‬در موضـوع صالحیت‬
‫رسـیدگی بـه ایـن جـرم‪ ،‬دولت هـا سـعی دارنـد بـا توجه بـه موضـوع صالحیت ها بـه کشـف‪ ،‬محاکمه‬
‫و اجـرای مجـازات در قبـال مجرمیـن قاچـاق اسـلحه اقـدام نماینـد‪ .‬چه نـوع صالحیت هایـی در مورد‬
‫ایـن جـرم وجـود دارد؟ سـازمان پولیـس جنائـی بین المللـی نیـز در راسـتای مبـارزه بـا جرایـم خطیر به‬
‫نوبـه خـود بـه انجـام وظایـف و اقداماتی میپـردازد و با طـرح اعالمیه هـای مختلف به تعقیـب مجرمین‬
‫و تبـادل اطالعـات در خصـوص مجرمیـن میپـردازد‪ .‬آیا انترپـول در مقوله جرم قاچاق اسـلحه تدابیری‬
‫اندیشـیده اسـت؟ هدف هـای سیاسـت جنائی مؤثـر در جامعه وقتی تحقـق مییابد که تدابیر پیشـگیرانه‬
‫وضعـی همـواره در درجـه نخسـت اهمیت قرار گیرد؛ چـرا که پدیده جـرم‪ ،‬امـروزه از نگرانی های مهم‬
‫جوامع بشـری شـده اسـت‪ .‬دور نگه داشـتن گروه های مجرم از تجارت های غیر قانونی یك اسـتراتژی‬
‫کلیـدی بـرای جلوگیری از جرایم سـازمان یافته اسـت‪ .‬تدابیر کافی و مناسـب پیشـگیرانه در رابطه با هر‬
 ‫‪ ۳۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جـرم و اجـرای بـه موقـع آن توسـط مقامـات صالـح هـر دولت‪ ،‬نقـش مؤثـری در کاهش خشـونت ها‬
‫و انـواع جرایـم بـا سلاح‪ ،‬ایفـا می کنـد‪ .‬دولت هـا با کنتـرول مؤثـر سلاح ها و مراقبت از سـرحدات و‬
‫تبـادل اطالعـات در زمینـه تولیـد‪ ،‬صـادرات و واردات و نگهـداری سـوابق با یکدیگر امنیـت جامعه و‬
‫اتبـاع را در قلمـرو خـود‪ ،‬حفـظ و از بـروز بحران هـای اقتصادی جلوگیـری می کنند‪ .‬قاچاق اسـلحه به‬
‫عنـوان یـك جـرم بین المللـی اقتصـادی‪ ،‬لزوم همـکاری دولت هـا در زمینه مبـارزه بـا آن را انکارناپذیر‬
‫می نمایـد‪ .‬هـر دولتـی اجـرای ایـن مهـم را از طریق اعمـال راهکارهایی عملی می سـازد‪ .‬وضـع قوانین‬
‫محکـم و جامـع‪ ،‬پیوسـتن بـه کنوانسـیون ها و پروتوکول هـای مرتبـط معاملات غیـر قانونـی اسـلحه را‬
‫کاهـش می دهـد‪ .‬بـاال بـردن سـطح اطالعـات عامـه و دادن آموزش های الزم بـه آن‌ها ضمـن اینکه از‬
‫راهکارهـای پیشـگیرانه وضعـی نسـبت بـه مجنی‌علیـه جرم می‌باشـد به حـل ریش های معضـل جرایم‬
‫نیـز کمـك می کنـد‪ .‬بـاال بـردن سـطح فرهنگی و رفـاه مـردم و کاهش سـطح ناامنـی و جرایـم مرتبط با‬
‫قاچـاق اسـلحه‪ ،‬اتخـاذ مبارزات پیشـگیرانه وضعی را ضـروری جلوه میدهد تـا با از بین بـردن ابزارهای‬
‫جـرم و سـلب فرصت هـای جرمـی بتـوان در راسـتای رسـیدن بـه ایـن هدف گام برداشـت‪ .‬در قسـمت‬
‫آخریـن فصل سـعی شـده اسـت کـه تا حـدودی به سـؤاالت مذکور جـواب داده شـود‪.‬‬
‫جــرم یــك پدیــده معمولــی اجتماعــی بــوده و از جملــه بدتریــن عمــل انســان ها می باشــد کــه در‬
‫هــر جامعــه بــه علــل و انگیزه هــای مختلــف بــه وقــوع می پیونــدد‪ .‬در اکثــر جوامــع جــرم و عوامــل‬
‫آن مختلــف اســت و هــر دولــت بـرای تنظیــم و آســایش جامعــۀ خــود‪ ،‬قوانینــی را تصویــب و در آن‬
‫بـرای مرتکبیــن جرایــم کــه در قانــون آن را بــه صفــت جــرم شــناخته اند جزاهایــی را پیشــبینی نمــوده‬
‫اســت‪ .‬فقــر‪ ،‬از جملــه عوامــل ارتــکاب جــرم‪ ،‬در ذات خــود بـرای انســان ها رنـج‌آور اســت؛ چــه فقــر‬
‫اقتصــادی چــه فرهنگــی و ســواد‪ ،‬هــر ســه مــورد در ارتــکاب جــرم مؤثــر میباشــد‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۷۹‬‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫در ایــن مبحــث روی مفهــوم ســاح‪ ،‬انــواع ســاح‪ ،‬در قوانیــن افغانســتان و اســناد بین المللــی کــه‬
‫شــامل ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات مــواد منفجــره‪ ،‬از شــریعت اســام مــورد بحــث ق ـرار می گیــرد‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬اسلحه‬

‫ســاح عبــارت از واســطه حربــی اســت کــه در مســافات دور و نزدیــک هدف هــای جانــدار دشــمن‬
‫را بی جــان و بی جــان دشــمن را از صــف محاربــه خــارج می کنــد‪ .‬یــا بــه عبــارت دیگــر ســاح یــا‬
‫جنــگ افـزار وســیلۀ اســت کــه بـرای کشــتار و تخریــب بــه کار مــی رود‪.‬‬

‫گفتار دوم ‌‪ :‬اسلحه در قوانین افغانستان و اسناد بین المللی‬

‫در ایـن گفتـار چگونگـی قاچـاق اسـلحه‪ ،‬شـامل سلاح ناریـه‪ ،‬مهمـات‪ ،‬پرزه‌جـات و اجـزا و مـوارد‬
‫قاچـاق سلاح ناریـه در کـود جزای افغانسـتان و اسـناد بین المللی مورد بحث و بررسـی قـرار می گیرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره در کود جزا‬

‫الف‪ -‬سالح ناریه‬
‫عبــارت از هــر نــوع ســاح دارای میلــه پرتاب‌کننــده قابــل حمــل توســط یــک شــخص اســت کــه بــه‬
‫منظــور پرتــاب یــا فیــر مرمــی یــا موشــک بـ ‌ه وســیله عملیــه انفجــار‪ ،‬طراحــی شــده باشــد یــا به آســانی‬
‫بدیــن مقصــد تبدیــل گــردد‪ ،‬ســاح های عتیقــه‪ ،‬ســاح شــکاری‪ ،‬چــرۀ‪ ،‬موش‌کــش‪ ،‬ســپورتی و‬
‫مهمــات مربوطــه آن‌هــا شــامل اســلحه ناریــه نمی گــردد‪.‬‬

‫ب‪ -‬پرزه‌جات و اجزا‬

‫عبــارت از ابـزار یــا وســیله جایگزیــن اســت کــه بــه طــور خــاص بـرای ســاح‪ ،‬طراحــی و در کاربــرد‬
‫ســاح از آن اســتفاده می شــود‪.‬‬

‫ج‪ -‬مهمات‪:‬‬
‫عبارت از مجموعه اشیایی یا اجزای اشیایی است که توسط سالح‪ ،‬فیر یا پرتاب می‌گردد‪.‬‬

‫د‪ -‬مواد منفجره یا منفلقه‬

‫عبارت از هر نوع ترکیب کیمیاوی‪ ،‬مخلوط یا هر دستگاه یا وسیله‌ای است که دارای قابلیت انفجار باشد‪.‬‬
 ‫‪ ۳۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫هـ‪ -‬قاچاق سالح ناریه‬

‫وارد‪ ،‬صــادر‪ ،‬ترانزیــت‪ ،‬تولیــد‪ ،‬خریدوفــروش‪ ،‬توزیــع و انتقــال ســاح ناریــه‪ ،‬پرزه‌جــات و اج ـزای‬
‫آن‪ ،‬مهمــات و مــواد منفجــره و منفلقــه می باشــد (کــود جـزا‪ ،‬مــادۀ ‪.)529‬‬

‫و ‌‪ -‬ساختن مواد منفلقه یا منفجره بدون اجازه مرجع ذی‌صالح‬

‫کــود جـزا در ایــن مــورد چنیــن تصریــح مـی‌دارد‪ :‬شــخصی کــه بــدون اجــازه مقامــات صالحــه مــواد‬
‫منفلقــه یــا منفجــره را بســازد‪ ،‬وارد نمایــد یــا نگهــداری کنــد‪ ،‬عــاوه بر مصــادره مــواد به حبــس طویل‬
‫تــا هفــت ســال محکــوم می گــردد‪ .‬مــادۀ کــه در ترکیــب مــواد منفلقــه و منفجــره بــکار بــرده می شــود‪،‬‬
‫مطابــق احــکام ســند تقنینــی مربــوط تعییــن می گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــادۀ ‪ ،530‬فقره هــای ‪.) 3،2،1‬‬
‫ســامان‪ ،‬آالت و ادواتــی کــه در ســاختن یــا انفجــار آن اســتعمال می گــردد‪ ،‬در حکــم مــواد منفلقــه و‬
‫منفجــره شــناخته می شــود‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬قاچاق اسلحه در اسناد بین المللی‬

‫در اســناد بین المللــی‪ ،‬منظــور از " ســاح ســبک" هــر ســاح مرگبــار قابــل حمــل بــه وســیله انســان‬
‫اســت کــه شــلیک یــا پرتــاب می شــود‪ ،‬طراحــی شــده تــا شــلیک یــا پرتــاب شــود‪ ،‬یــا ممکــن اســت‬
‫بــه آســانی تغییــر کنــد تــا گلولــه‪ ،‬ســاچمه‪ ،‬موشــک و یــا پرتاب هــای را بــا انفجــار خــرج شــلیک یــا‬
‫پرتــاب کنــد (مصفــا‪ ،‬شــاه نــوری‪.)1389269: ،‬‬
‫جرایــم ســازمان یافته‪ ،‬ارتــکاب برنامه‌ریزی‌شــده جنایاتــی قابــل توجــه ب ـرای منفعــت و ثــروت‬
‫اســت؛ بنــاً تولیــد و قاچــاق ســاح های گــرم‪ ،‬منافــع غیرقانونــی را عایــد گروه هــای ســازمان یافته‬
‫جنایتــکار بین المللــی می‌کنــد کــه عــاوه بــر جلــب منافــع مالــی‪ ،‬موجــب تقویــت ایــن گــروه و ســایر‬
‫گروه هــای جنایتــکار‪ ،‬بــه خصــوص تروریســت ها می‌شــود و همچنیــن در افزایــش نیــروی تخریبــی‬
‫جنایتکارانــه نقــش اساســی دارد‪.‬‬
‫نماینــدگان برخــی دولت هــا در اجــاس مختلــف بــه خصــوص در کنفرانــس امضــای پالرمــو‬
‫تأکیــد کردنــد کــه گســترش قاچــاق ســاح های گــرم موجــب رشــد و توســعه انــواع جنایــات و حتــی‬
‫خودکشــی می گــردد و در نهایــت ایــن جنایــات‪ ،‬موجودیــت جامعــه مدنــی را بــه مخاطــره می‌انــدازد‪.‬‬
‫بــر عــاوه دسترســی بــه اســلحه گــرم نیــز معمــوالً مســبوق بــه ارتــکاب جرایــم دیگــری اســت‪ .‬اســلحۀ‬
‫کــه در گروه هــای مجرمیــن ســازمان یافته مــورد اســتفاده قـرار می گیــرد‪ ،‬اکثــر اوقــات در اثــر ارتــکاب‬
‫ســرقت از اســلحه فروشــی‪ ،‬دیپوهــای نظامــی و فابریکه‌هــا بــه دســت میآیــد و معامــات اســلحه‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۸۱‬‬

‫غیرقانونــی زیــر پوشــش اســناد جعلــی و تقلبــی انجــام می شــود‪ .‬در طــول جنــگ ســرد‪ ،‬تجــارت‬
‫غیرقانونــی ســاح های گــرم امــری سیاســی تلقــی و از جانــب برخــی دولت هــا بــه عنــوان یکــی از‬
‫اصــول سیاســت خارجــی اعمــال می گردیــد‪.‬‬
‫شــیوه های مــورد اســتفاده و افـراد مرتکــب قاچــاق اســلحه‪ ،‬عوامــل و ابزارهای دولت ها محســوب‬
‫می‌شــدند‪ .‬پــس از جنــگ ســرد قاچــاق تســلیحات گــرم دیگــر بــه عنــوان اب ـزار سیاســت خارجــی‬
‫دولت هــا محســوب نمی شــد‪ ،‬بلکــه انگیزه هــای مــادی و تحصیــل منفعــت و ثروت‌انــدوزی بــر‬
‫جنبه هــای سیاســی آن غلبــه یافــت‪ .‬ایــن عامــل عمــده موجــب شــد کــه دولت هــای ســازنده اســلحه‬
‫گــرم مصمــم بــه برخــورد بــا قاچــاق ســاح گــرم شــوند‪.‬‬
‫در افغانسـتان بعد از تهاجم قوای اتحاد شـوروی سـابق و مقاومت مردم افغانسـتان در مقابل آن‌ها‪،‬‬
‫سـیلی از سلاح‌های گرم به کشـور سـرازیر شـد و به دسـت گروه‌های جنایتکار و سـازمان‌یافته افتاد و‬
‫تاکنـون ایـن رونـد ادامـه دارد؛ همچنـان بخش عظیمـی از ین سلاح‌ها از طریق قاچاق مـواد مخدر به‬
‫دسـترس تروریسـت‌های ملی و بین‌المللی قرار گرفت‪ .‬مواد مخدر از افغانسـتان به کشـورهای همسـایه‬
‫شـمالی انتقـال داده می‌شـود و بـه جای آن اسـلحه‪ ،‬خریداری و به افغانسـتان جهت ادامـه فعالیت‌های‬
‫تروریسـتی و جرایـم سـازمان‌یافته وارد می‌شـود‪ .‬اکنـون هیـچ تردیـدی و جـود نـدارد کـه مـواد مخدر‬
‫سـبب تقویـت مالـی گروه هـای تروریسـتی و مثلـث شـوم مافیـای موادمخـدر می‌شـود و برخـی افـراد‬
‫غیرمسـئول ذی‌نفـع و دخیـل در ایـن قاچـاق‪ ،‬مسـبب گسـترش ناامنـی و ادامـه آن هسـتند‪ .‬تولیـد و‬
‫قاچـاق سلاح های ناریـه‪ ،‬منافـع غیرقانونی گروه هـای جنایتکار را تأمیـن و در تقویت سـایر گروه‌های‬
‫جنایتـکار‪ ،‬بـه خصـوص تروریسـت ها و همچنیـن افـراد جنایتـکار نقـش اساسـی دارد‪ .‬نماینـده گان‬
‫برخـی دولت هـا در اجلاس مختلـف بـه خصـوص کنفرانس پالرمـو تأکید کردنـد که گسـترش قاچاق‬
‫سلاح های ناریـه موجب گسـترش انواع جنایـات و حتی خودکشـی می گردد‪ .‬ایـن جنایت موجودیت‬
‫جامعـه مدنـی را نیز بـه مخاطـره میاندازد‪.‬‬
‫بــر عــاوه‪ ،‬تحصیــل تســلیحات نیــز معمــوالً مســبوق بــه ارتــکاب جرایــم دیگــری اســت‪.‬‬
‫اســلحه‌هایی کــه در محیط هــای جرمــی مــورد اســتفاده قـرار می گیرنــد اغلــب اوقــات در اثــر ارتــکاب‬
‫ســرقت در اسلحه‌فروشــی ها‪ ،‬دیپوهــای نظامــی و فابریکه‌هــا بــه دســت آورده می شــوند‪ .‬معامــات‬
‫اســلحه در برخــی مــوارد‪ ،‬زیــر پوشــش اســناد تزویــری یــا تقلبــی نیــز انجــام میپذیــرد‪.‬‬
‫در زمینــه قاچــاق اســلحه‪ ،‬ســند مــورد اســتناد‪ ،‬پروتوکــول علیــه تولیــد غیرقانونــی و قاچــاق‬
‫ســاح های ناریــه و اجــزای آنهــا و مهمــات‪ ،‬مکمــل کنوانســیون ملــل متحــد راجــع بــه جرایــم‬
 ‫‪ ۳۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ســازمان‌یافته بین‌المللــی مصــوب ســال ‪ 2000‬م‪ ،‬ســند بین‌المللــی ب ـرای مبــارزه بــا ایــن جــرم اســت‪.‬‬
‫برخــاف دو پروتوکــول قبلــی کــه هم‌زمــان بــا تنظیــم خــود کنوانســیون‪ ،‬تدویــن و بــه تصویــب مجمع‬
‫عمومــی رســید و هم‌زمــان بــا کنوانســیون در دســامبر ‪ 2000‬م‪ ،‬آمــاده بودنــد‪ ،‬ایــن پروتوکــول بــه‬
‫خاطــر اختالف‌نظــر شــدید اعضــاء در اجــاس یازدهــم ناریــه‪ ،‬قطعــات و اجـزای آن‌هــا و مهمــات‪،‬‬
‫بــه اجمــاع نرســید و بررســی آن بــه امضــای کنوانســیون و دو پروتوکــول الحاقــی آن موکــول شــد؛‬
‫فلهــذا کمیتــه‪ ،‬ســوم دوازدهمیــن اجــاس خــود را از ‪ 26‬فبــروری ســال ‪ 2001‬م‪ ،‬تــا مــاه مــارچ برگزار و‬
‫کار خــود را در خصــوص ایــن پروتوکــول نیــز نهایــی کــرد؛ البتــه افغانســتان تاکنــون بــه ایــن پروتوکــول‬
‫ملحــق نشــده اســت‪.‬‬
‫بـا ایـن حـال ایـن تأخیـر زمانـی‪ ،‬هیـچ گونـه تغییـری در ارتبـاط ایـن پروتوکـول بـا کنوانسـیون در‬
‫مقایسـه بـا دو پروتوکـول پیش‌گفته ایجـاد نمی‌کند؛ زیرا ایـن پروتوکول نیز به صراحت مـادۀ ‪ ،1‬مکمل‬
‫کنوانسـیون ملـل متحـد علیـه جرایـم سـازمان‌یافته بین‌المللـی اسـت و همواره بـا مندرجات کنوانسـیون‬
‫تفسـیر خواهـد شـد‪ .‬مندرجـات کنوانسـیون بـا اعمـال تغییـرات الزم در مـورد ایـن پروتوکول نیـز اجرا‬
‫خواهـد شـد؛ مگـر ایـن کـه در ایـن پروتوکول طـور دیگری مقرر شـده باشـد‪.‬‬
‫در مقدمــه پروتوکــول بــه خطـرات تولیــد غیرقانونــی و قاچــاق تســلیحات دربــاره رفــاه و آرامــش‬
‫مــردم و توســعه اقتصــادی و اجتماعــی آنــان و حــق زندگــی افـراد در فضایــی صلح‌آمیــز‪ ،‬تأکیــد شــده‬
‫اســت و دولت‌هــا بــه اتخــاذ اقدامــات خــاص همــکاری بین‌المللــی در ایــن راســتا ملــزم شــده‌اند‪.‬‬
‫مــاده «جرم‌پنــداری» ایــن پروتوکــول‪ ،‬مقــرر کــرده اســت‪ :‬هــر دولــت متعاهــد‪ ،‬اقدامــات‬
‫قانون‌گــذاری و اقدامــات دیگــری کــه ب ـرای جــرم جنائــی تلقی‌نمــودن اعمــال زیــر‪ ،‬وقتــی کــه بــه‬
‫طــور عمــدی ارتــکاب یابنــد‪ ،‬اتخــاذ خواهــد کــرد‪:‬‬
‫‪ -‬تولید غیرقانونی سالح‌های ناریه‪ ،‬قطعات و اجزای آن‌ها و مهمات‬
‫‪ -‬قاچاق غیرقانونی سالح‌های ناریه‪ ،‬قطعات و اجزای آن‌ها و مهمات‬
‫‪ -‬تزویــر یــا امحــای غیرقانونــی‪ ،‬از بیــن بــردن یــا تغییــر مارک‌هــای روی ناریــه کــه حســب مــاده‬
‫‪ 8‬ایــن پروتوکــول‪ ،‬وجــود آن‌هــا الزم اســت‪.‬‬
‫هــر دولــت متعاهــد‪ ،‬اقدامــات قانون‌گــذاری و ضــروری دیگــر را بــرای جرم‌پنــداری جنائــی‬
‫رفتارهــای زیــر اتخــاذ خواهــد کــرد‪ :‬شــروع بــه ارتــکاب یــا مشــرکت در ارتــکاب جــرم مقــرر در بند ‪1‬‬
‫ایــن مــاده‪ ،‬ســازمان‌دهی‪ ،‬هدایــت‪ ،‬کمــک‪ ،‬تشــویق و تســهیل یــا همفکــری در ارتــکاب جــرم مقــرر‬
‫در بنــد ‪ 1‬ایــن مــاده‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۸۳‬‬

‫بــه هــر حــال‪ ،‬حفــظ امنیــت تبعــه ایجــاب می‌کنــد کــه بـرای جمـع‌آوری ســاح‌های غیرقانونــی‬
‫و ممانعــت از افزایــش ســرقت‌ها و شـرارت‌های مســلحانه‪ ،‬راهکارهــای تازه‌تــر و گســترده‌تری اعمــال‬
‫شــود تــا ســامت و بقــای خانــواده و اجتمــاع انســانی تضمیــن بیشــتری یابــد؛ فلهــذا در گفتــار اول‬
‫موضــوع قاچــاق اســلحه در اســناد بین‌المللــی بررســی می‌شــود‪.‬‬

‫الف‪ -‬قاچاق اسلحه در پروتوکول الحاقی به کنوانسیون پالرمو‬

‫جرایــم تعریــف شــده در مــادۀ پنجــم ایــن پروتوکــول بــه منزلــه جــرم منــدرج در متــن کنوانســیون‬
‫خواهــد بــود‪ .‬در مقدمــه پروتوکــول بــه خطراتــی کــه از تولیــد غیــر قانونــی و قاچاق تســلیحات نســبت‬
‫بــه امنیــت هــر یــک از دول و همچنیــن در ســطح جهانــی نســبت بــه امنیــت جهانــی به‌طــور کلــی و‬
‫نســبت بــه رفــاه و آرامــش مــردم و توســعه اقتصــادی و اجتماعــی آنــان و حــق زندگــی افـراد در فضای‬
‫صلح‌آمیــز‪ ،‬ایجــاد می شــود تأکیــد شــده اســت و دولت هــا مکلــف بــه اتخــاذ اقدامــات بــه خصــوص‬
‫همــکاری بین المللــی در ایــن راســتا شــده‌اند‪ .‬مــادۀ (‪ )5‬ایــن پروتوکــول تحــت عنــوان «ارکان جــرم‬
‫قاچــاق اســلحه» مقــرر نمــوده اســت‪:‬‬
‫‪1 .‬هــر دولــت متعاهــدی اقدامــات قانونگــذاری و اقدامــات دیگــری کــه ب ـرای جــرم جنائ ـی ‬
‫اعمــال زیــر وقتــی کــه به‌طــور عمــدی ارتــکاب یابنــد‪ ،‬اتخــاذ خواهنــد نمــود‪:‬‬
‫‪ -‬تولید غیرقانونی سالح های گرم‪ ،‬قطعات و اجزای آن‌ها و مهمات‬
‫‪ -‬قاچاق غیر قانونی سالح های گرم‪ ،‬قطعات و اجزای آن‌ها و مهمات‬
‫جعل یا امحای غیر قانونی‪ ،‬از بین بردن یا تغییر مارک های روی سالح های گرم‬ ‫‪-‬‬
‫‪2 .‬هــر دولــت متعاهــدی همچنیــن اقدامــات قانونگــذاری و اقدامــات دیگــری کــه بـرای جــرم‬
‫تلقــی نمــودن رفتارهــای زیــر ضــروری باشــد‪ ،‬اتخــاذ خواهــد نمــود‪:‬‬
‫‪ -‬در مفاهیــم اساســی سیســتم حقوقــی خــود‪ ،‬شــروع بــه ارتــکاب یــا مشــارکت در ارتــکاب‬
‫جــرم مقــرر در بنــد (‪ )1‬مــاده ‪ 5‬پروتوکــول الحاقــی بــه کنوانســیون پالرمــو‬
‫‪ -‬ســازمان‌دهی‪ ،‬هدایــت‪ ،‬کمــک‪ ،‬تشــویق‪ ،‬تســهیل‌نمودن یــا هم فکــری در ارتــکاب جــرم‬
‫مقــرر در بنــده (‪ )1‬مــاده ‪ 5‬پروتوکــول الحاقــی بــه کنوانســیون پالرمــو‬
‫هکذا در ماده ‪ 3‬پروتوکول تحت عنوان «اصطالحات» مفاهیم زیر تعریف شده است‪:‬‬
‫‪ -‬ســاح گــرم‪ :‬بــه معنــای هــر ســاح میــل‌دار قابــل نقل‌وانتقــال اســت کــه یــک پوچــک‪،‬‬
‫مرمــی یــا موشــک را بــا عمــل منفجــره پرتــاب می‌کنــد یــا طراحــی می‌شــود کــه پرتــاب کنــد‬
 ‫‪ ۳۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫یــا قابــل تبدیــل بــه آن اســت‪ .‬ســاح‌های عتیقــه شــامل ایــن تعریــف نمی‌شــود‪.‬‬
‫‪ -‬قطعــات و اجـزا‪ :‬بــه معنــای هــر عنصــر یــا عنصــر جانشــینی خواهــد بــود کــه بــه طــور خــاص‬
‫ب ـرای یــک ســاح گــرم طرح‌ریــزی می‌شــود‪ .‬ایــن عناصــر ماننــد میــل‪ ،‬ســیلندر‪ ،‬تفنــگ و‬
‫هــر چیــزی اســت کــه بـرای کاهــش صــدای ناشــی از فیــر ســاح گــرم طراحــی شــده یــا بــه‬
‫ایــن منظــور تطبیق‌یافتــه اســت (اســعدی‪ ۳۵۴ :۱۳۸۶ ،‬و ‪.)۳۵۵‬‬
‫‪ -‬مهمــات‪ :‬شــامل ســری کامــل یــا اجـزای تشــکیل‌دهنده آن شــامل جعبــه پوچــک‪ ،‬چاشــنی‪،‬‬
‫بــاروت‪ ،‬گلوله‌هــای موش ـک‌ها کــه در ســاح‌های گــرم بــکار م ـی‌رود‪ ،‬مشــروط بــر اینکــه‬
‫آن اجـزا خودشــان در دولــت متعاهــد مربوطــه نیــاز بــه اجــازه داشــته باشــند‪.‬‬
‫د‪ -‬تولیــد غیرقانونــی‪ :‬بــه معنــای تولیــد یــا جمـع‌آوری ســاح‌های گــرم‪ ،‬قطعــات و اجـزای آن‌هــا‬
‫بــا مهمــات خواهــد بــود‪:‬‬
‫‪ -‬از قطعات و اجزائی که به طور غیرقانونی قاچاق شده‌اند‬
‫‪ -‬بدون اینکه طبق مادۀ ‪ 8‬این پروتوکول سالح گرم موقع تولید‪ ،‬عالمت‌گذاری شده باشد‪.‬‬
‫‪ -‬قاچــاق غیرقانونــی‪ :‬واردکــردن‪ ،‬صادرکــردن‪ ،‬فــروش‪ ،‬تحویــل‪ ،‬جابجایــی یــا انتقــال‬
‫ســاح‌های گــرم‪ ،‬قطعــات و اج ـزای آن‌هــا و مهمــات از ســرزمین یــک دولــت متعاهــد بــه‬
‫ســرزمین دولــت متعاهــد دیگــر بــه شــرطی کــه هــر یــک از دول متعاهــد مربوطــه طبــق مفــاد‬
‫ایــن پروتوکــول اجــازه آن را نــداده باشــد یــا اگــر ســاح‌های گــرم طبــق مــاده ‪ 8‬ایــن پروتوکــول‬
‫عالمت‌گــذاری نشــده باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬کشــف‪ :‬بــه معنــای کشــف سیســتماتیک ســاح های گــرم و در صــورت امــکان‪ ،‬قطعــات‬
‫و اجــزای آنهــا و مهمــات از تولیــد بــه خریــدار‪ ،‬بــه منظــور کمــک بــه مقامــات صالــح‬
‫دولت هــای متعاهــد در کشــف‪ ،‬رســیدگی و متالشــی نمــودن تولیــد غیرقانونــی و قاچــاق‬
‫غیرقانونــی خواهــد بــود‪.‬‬
‫قابـل یـادآوری اسـت کـه در تعریـف اصطلاح جنائـی «قاچاق اسـلحه گرم» اشـاره به نفـع مالی یا‬
‫مـادی دیگـر نشـده اسـت؛ لیکـن در بند (‪ )1‬مـادۀ (‪ )4‬این پروتوکول تأکید شـده اسـت کـه این جرایم‬
‫زمانـی مشـمول ایـن ماده می شـوند که توسـط گـروه جنائـی سـازمان یافته ارتـکاب یابنـد و میدانیم که‬
‫اشـاره بـه «گـروه سـازمانیافته» متضمن تمـام اوصـاف آن از جمله نفـع مالی یا مادی اسـت‪.‬‬
‫قلمــرو اجــرای ایــن پروتوکــول شــامل جرایمــی اســت کــه جنبــه بین‌المللــی داشــته باشــد و‬
‫مندرجــات ایــن کنوانســیون ناظــر بــه ســاح‌های گــرم ســبک اســت کــه در پروتوکــول بــا بــکار بــردن‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۸۵‬‬

‫کلمــه «قابــل نقل‌وانتقــال» تدوین‌کننــدگان ایــن قصــد خــود را مشــخص کرده‌انــد؛ لــذا این کنوانســیون‬
‫شــامل تســلیحات ســنگین نمی‌شــود و هکــذا کلمــه «قابــل نقل‌وانتقــال» در تعریــف «ســاح گــرم»‬
‫را بــه ســاح‌های گــرم قابــل حمــل توســط یــک نفــر بــدون اســتفاده از کمــک مکانیکــی یــا کمکــی‬
‫دیگــر محــدود کــرده اســت (پروتوکــول الحــاق بــه کنوانســیون پالرمــو‪ ،‬مــاد ‌ۀ ‪.)8 ،5 ،4‬‬
‫گروه‌هــا و افـراد اعــم از مجرمیــن ســازمان‌یافته بین‌المللــی از تســلیحات ســبک اســتفاده می‌کننــد؛‬
‫ولــی تروریسـت‌های بین‌المللــی در ایــن اواخــر عــاوه بــر ســاح‌های ســبک از ســاح‌های ســنگین‬
‫نیــز اســتفاده می‌کننــد‪ .‬در بنــد (‪ )2‬مــاده (‪ )4‬ایــن پروتوکــول معامــات بین‌المللــی‪ ،‬شــامل نشــده و‬
‫تأکیــد شــده اســت کــه ایــن پروتوکــول در جایــی کــه مخــل حــق یــک دولــت متعاهــد بــه اتخــاذ اقدام‬
‫مقتضــی بــه نفــع امنیــت ملــی طبــق منشــور ملــل متحــد باشــد‪ ،‬در خصــوص نقل‌وانتقــال تســلیحات‬
‫توســط یــک دولــت اجـرا نخواهــد شــد‪ .‬ایــن مقــرره ناظــر بــه آن دســته از اعمــال دولتــی اســت کــه‬
‫در مقــام اعمــال حاکمیــت صــورت می‌گیرنــد‪.‬‬
‫اشــاره بــه جــرم جنائــی تلقی نمــودن «شــروع بــه ارتــکاب جــرم طبــق مفاهیــم اساســی سیســتم‬
‫حقــوق هــر کشــور» ملحــوظ نمــودن ایــن نکتــه بــود کــه برخــی دولت هــا عــاوه بر شــروع بــه عملیات‬
‫اجرائــی‪ ،‬اعمــال مقدماتــی را نیــز قابــل تعقیــب می‌داننــد؛ در حالــی کــه تعــدادی از دولت هــا تهیــه‬
‫مقدمــات و اعمــال مقدماتــی را فاقــد وصــف جرمــی میداننــد‪ .‬گرچــه معاهــدات بین المللــی فی مابیــن‬
‫دولت هــا منعقــد می شــود‪ ،‬ولــی دولت هــا محدودیت هایــی را کــه در جهــت منافــع آنــان باشــند‬
‫نمیپذیرنــد و از امضــاء و الحــاق بــه هــر نــوع کنوانســیون‪ ،‬پروتوکــول و ســند بین المللــی کــه بــا منافــع‬
‫آن‌هــا مغایــر باشــد خــودداری می کننــد‪.‬‬
‫لــذا پروتوکــول قاچــاق اســلحه گــرم فقــط شــامل مــواردی از قاچــاق اســلحه قابــل حمــل اســت؛‬
‫ســایر مــوارد ماننــد اســلحه غیرقابــل حمــل‪ ،‬ســاح‌های کیمیــاوی‪ ،‬میکروبــی و هســتوی کــه برخــی‬
‫کشــورها بــه کشــورهای دیگــر بــه طــور مخفیانــه و علنــی می‌فروشــند شــامل آن نمی‌گــردد؛ زیــرا‬
‫ممکــن اســت از ایــن طریــق بــه دســت تروریســتان بی فتــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬حکم شرعی اعمال مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره‬
‫اعمــال مرتبــط بــه ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد منفجــره از نظــر دیــن اســام ح ـرام وگنــاه اســت؛‬
‫زیـرا اعمــال مذکــوره مخالــف قوانیــن و مقــررات نافــذه می باشــند‪ ،‬نقــض قوانیــن و مقــررات نافــذۀ‬
‫کــه بــا احــکام دیــن اســام ســازگاری داشــته و مصالــح علیــای کشــور را تأمیــن نمایــد‪ ،‬در واقــع نقــض‬
 ‫‪ ۳۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نصــوص شــریعت اســامی اســت‪ .‬نقــض نصــوص شــرعی جــواز نــدارد‪ ،‬بنــاء نقــض چنیــن قوانیــن‬
‫ـول فَ َقـ ْد أَطَــا َع اللّـ َه‬ ‫ن ِ‬
‫یطـعِ ال َّر ُسـ َ‬ ‫و مقــررات نیــز جــواز نخواهــد داشــت‪ .‬زیراللــه متعــال میفرمایــد‪َّ :‬مـ ْ‬
‫َو َمــن ت َ َولَّــى فَ َمــا أَ ْر َسـلْ َن َ‬
‫اك َعلَی ِهـ ْم َح ِفیظًــا (ســورۀ الســناء‪ ،‬آیــه ‪ )80‬هــر کــه از پیغمبــر اطاعــت کنــد‪ ،‬در‬
‫حقیقــت از خــدا اطاعــت کــرده اســت (چـرا کــه پیغمبــر جــز بــه چیــزی دســتور نمی دهــد کــه خــدا‬
‫بــدان دســتور داده باشــد‪ ،‬وجــز از چیــزی نهــی نمی کنــد کــه خــدا از آن نهــی کــرده باشــد) و هــر کــه‬
‫(بــه اوامــر و نواهــی تــو) پشــت کنــد (خــودش مســؤول اســت) ما شــما را بــه عنــوان مراقب (احــوال) و‬
‫نگهبــان (اعمــال) آنــان نفرســتاده ایم (بلکــه بر رســوالن پیــام باشــد و بــس)‪ .‬از ابوهریــره (رض) روایت‬
‫صانِــی فَ َقـ ْد َع َ‬
‫صــى اللَّـهَ‪،‬‬ ‫ن أَطَا َع ِنــی فَ َقـ ْد أَطَــا َع اللَّـهَ‪َ ،‬و َمـ ْ‬
‫ن َع َ‬ ‫اســت کــه رســول اللــه ﷺ فرمــود‪َ :‬مـ ْ‬
‫یط ـعِ األَ ِمی ـ َر فَ َق ـ ْد أَ َعصاَنِــی‪( ،‬صحیــح مســلم صفحــه ‪.)1466‬‬
‫ن ِ‬‫یط ـعِ األَ ِمی ـ َر فَ َق ـ ْد أَطَا َع ِنــی َو َم ـ ْ‬
‫ن ِ‬‫َو َم ـ ْ‬
‫آنکــه از مــن اطاعــت کنــد از خداونــدﷻ اطاعــت نمــوده اســت و آنکــه نافرمانــی مـرا کنــد‪ ،‬همانــا‬
‫نافرمانــی خــدا را کــرده اســت‪ .‬و آنکــه از امیــر اطاعــت کنــد‪ ،‬از مــن اطاعــت کــرده اســت و آنکــه‬
‫نافرمانــی امیــر را بکنــد‪ ،‬همانــا نافرمانــی مـرا کــرده اســت‪ .‬نصــوص فــوق مبیــن ایــن مطلــب انــد کــه‬
‫اطاعــت از اولوالمــر وحــکام و قوانیــن ومقرراتــی کــه توســط آنهــا احــداث ووضــع می شــوند‪ ،‬الزم‬
‫اســت کــه ایــن مســأله مــورد اجمــاع واتفــاق همــه ق ـرار دارد‪ .‬البتــه اطاعــت از والت امــور وقوانیــن‬
‫موضوعــه آنــان در صورتــی ضــروری اســت کــه در آن هــا امــر بــه معصیــت نباشــد واال پیــروی از‬
‫آن هــا درســت نخواهــد بــود‪ .‬زیـرا عبداللــه بــن عمــر رضــی اللــه عنهمــا روایــت می کنــد کــه نبــی اکرم‬
‫ـق مــا لَـ ْم ی ْؤ َمـ ْر بال َم ْع ِصیـ ِة‪ ،‬فــإذا أُ ِمـ َر ب َم ْع ِصیـ ٍة‪ ،‬فــا َسـ ْم َع وال طا َعةَ‪.‬‬
‫السـ ْم ُع والطَّا َعـ ُة َحـ ٌّ‬
‫ﷺ فرمــود‪َّ :‬‬
‫(صحیــح البخــاری‪ ،‬صفحــه ‪ .)18977‬شــنیدن ســخنان رهبــر و اطاعــت از دســتورات او مــادام کــه امــر‬
‫بــه معصیتــی نکــرده باشــد‪ ،‬الزم اســت‪ .‬پــس هــرگاه‪ ،‬امــر بــه معصیتــی کــرد‪ .‬نبایــد ســخنانش را شــنید‬
‫و از دســتوراتش‪ ،‬اطاعــت کــرد (نذیــر‪.)156 :1398 ،‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۸۷‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬پیشینه و انواع سالح‬

‫در ایـن مبحـث بـاالی تاریخچه اسـلحه در سـطح و افغانسـتان و انواع که شـامل سلاح ناریـه‪ ،‬ضاربه‪،‬‬
‫جارحـه و سلاح کشـتار دسـته‌جمعی می باشـد کـه در اینجا به توضیـح آن پرداخته می شـود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬تاریخچه سالح‬

‫ح بـا نیزه شـروع شـد؛ بعـدا ً با خدنـگ و شمشـیر‪ ،‬پیشـرفت کرد و بعـد از آن سلاح‌هایی‬
‫اختـراع سلا ‌‬
‫ل اولیـه‬
‫چـون بـاروت‪ ،‬تفنـگ و سـرانجام سلاح‌های هسـتوی اختـراع شـد‪ .‬نیزه‌هـای سـنگی‪ ،‬شـک ‌‬
‫سلاح بـود‪ .‬چینی‌هـا زره‌هـای چرمـی اسـتفاده می‌کردنـد‪ .‬پـس از آن نیزه‌های سـنتی با چمـاق و مس‬
‫جایگزیـن سـنگ شـد‪ .‬در دوره قدیـم وقتی کـه مصریان در نقطـه اوج خود بودند هکسـیوس به آن‌ها‬
‫حملـه کـرد؛ فقـط به علـت اینکه آن‌ها سلاح‌های ممتازی داشـتند‪ .‬آن‌ها به سـمت مصر با اسـتفاده از‬
‫ارابه‌هایـی پیشـروی کردنـد کـه حتـی مصریـان که خـود در بدعت و نوآوری سلاح‌هایی مثـل منجنیق‬
‫شـناخته شـده بودنـد متحیر شـدند‪ .‬رومی‌هـا تکنالوژی سلاح‌ها را بهبود بخشـیدند‪.‬‬
‫تولــد ســاح های آتشــین کــه اکنــون چنــد صــد ســال از عمرشــان می گــذرد بــه آغــاز پیدایــش‬
‫بــاروت میرســد‪ .‬تاریخچــه اســلحه یــک موضــوع وســیع اســت و شــمارش قدم‌به‌قــدم از ســاح های‬
‫متنــوع را شــامل می شــود کــه در دورۀ از زمــان ســاخته شــدۀ اســت‪ .‬ســاح ها میتواننــد بــه عنــوان یک‬
‫ابـزار بـرای صدمــه زدن بــه یــک شــخص یــا تهدیــد کــردن یــا دفــاع اســتفاده شــوند‪.‬‬
‫راجــر بیکــن در ســال‌های ‪ 1250-1252‬م بــاروت را کشــف کــرد و پــس از آن‪ ،‬تــوپ در‬
‫ســال‌های ‪ 1300 -1325‬میــادی اختــراع شــد (محمــد حســین‪ .)56 :1375 ،‬نخســتین تصویــر بــه‬
‫دســت آمــده از یــک ســاح گــرم توســط شــخصی بــه نــام والتــر میلمــت ترســیم شــده بــود‪.‬‬
‫قدیمی‌تریــن تــوپ در موزیــم اســتکهلم ســویدن نگهــداری می‌شــود‪ .‬ابتــدای ســاخت‬
‫ســاح‌های گــرم کوچــک بــه نــام «تــوپ دســتی» ســال ‪ 1350-1400‬میــادی بــوده اســت‪ .‬اولیــن‬
‫تفنــگ بــه دســت آمــده متعلــق بــه ماکســی میلیــان‪ ،‬امپراتــور جرمنــی اســت کــه از ایــن اســلحه بیــن‬
‫ســال‌های ‪ 1492‬تــا ‪ 1502‬میــادی اســتفاده می‌شــد‪ .‬در ســال ‪ 1750‬میــادی اســپانیایی‌ها موفــق‬
‫شــدند بــا اســتفاده از آلیاژهــای جدیــد لوله‌هــای محکمــی بــرای تفنــگ بســازند‪.‬‬
‫اختـراع سلاح ها بـا نیـزه شـروع شـد؛ بعـدا ً بـا خدنـگ و شمشـیر پیشـرفت کـرد و بعـد از آن‬
‫سلاح هایی چون باروت‪ ،‬تفنگ و سـرانجام سلاح های هسـتوی اختراع شـد‪ .‬اختراع این سلاح ها به‬
‫مـا کمـک می کند کـه تکنالوژی به کار رفتـه در دوره های مختلـف را بدانیم و جامعۀ که این سلاح ها‬
 ‫‪ ۳۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫را تولیـد کـرده بشناسـیم‪ .‬شـکل های اولیـه سلاح ها نیزه های سـنگی بودنـد‪ .‬رکوردهایـی از آن وجود‬
‫دارد کـه چینی هـا زره هـای چرمـی را اسـتفاده می کردنـد‪ .‬یـک فـرد متعـارف در دنیـای قدیـم از یک‬
‫چیـز چسـبناک پهن‌بدنـه سلاح بـرای حمایت از خـودش در مقابل دشـمن در قرون وسـطی اسـتفاده‬
‫می‌کـرد‪ .‬اولیـن شـخصی کـه آن را از منجنیـق پرتـاب کـرد‪ ،‬نمرود (پادشـاه بابـل) بود‪.‬‬
‫بشــر منابــع طبیعــی اش را در زیــر ســطح زمیــن کشــف می کــرد‪ .‬آن‌هــا اولیــن بــار از منابــع‬
‫جدیدشــان اســتفاده کردنــد و نیزه هــای سنتی شــان را جایگزیــن کردنــد‪ .‬مــس بــه طــور قابــل توجــه‬
‫بــه دنیــای قدیــم برمی‌گــردد و بــه رشــد فرهنگ‪-‬هــای مصــر و یونــان‪ ،‬روم‪ ،‬اندونیزیــا و چیــن کمــک‬
‫کــرد‪ .‬مــس‪ ،‬جایگزیــن ســنگ شــد‪ ،‬مــس فقــط یــک فلــز بــود و بـرای یــک دوره طوالنــی اســتفاده‬
‫می شــد‪ .‬در دوره مــس چماق هــا مــورد مطالبــه زیــادی بودنــد و ســامری ها اولیــن کســانی بودنــد کــه‬
‫رکــورد ســاح های مســی را داشــتند‪.‬‬
‫امریکایی هـا از مـس برای جشـن ها و دکورهـای پیچیده اسـتفاده می کردند‪ .‬سلاح هایی که آن‌ها‬
‫اسـتفاده می‪-‬کردنـد اغلـب از نیـزه و چاقـو بودنـد‪ .‬صنعتگـران قدیمـی اشـکالی از مـس را بـرای تولید‬
‫تسـلیحات کشـف کردند‪ .‬سلاح های سـاخته شـده از مس به آسـانی می توانسـتند شـکل داده شوند؛‬
‫اگرچـه آن‌هـا قـادر نبودنـد بـه خاطـر تیـزی لب هـاش آن را برای زمـان طوالنی نگـه دارنـد‪ ،‬کمان ها و‬
‫خدنگ هـا بـه نیزه هـا ترجیـح داده شـدند‪ ،‬بـه خاطر اینکه دقت بیشـتری داشـتند‪.‬‬
‫در ‪ 20‬ســال گذشــته ایــاالت متحــده امریــکا فروشــنده عمــده ســاح‌های ســنگین بــه کشــورهای‬
‫جهــان ســوم بــوده اســت؛ پــس از آن روســیه در مرتبــه دوم جــای داشــته اســت‪ .‬ایــن دو کشــور‬
‫روی‌هم‌رفتــه دو ســوم ســاح‌ها و تجهیــزات جنگــی را تهیــه و تأمیــن می‌کننــد‪ .‬پــس از آن‌هــا‬
‫فروشــندگان ســاح عبــارت اســت از‪ :‬بریتانیــا و فرانســه کــه بــر روی هــم بیــش از ‪ 20‬فیصــد کُل‬
‫ســاح‌ها را تهیــه و تــدارک دیده‌انــد‪.‬‬
‫از جنــگ جهانــی دوم بــه ایــن طــرف تجــارت اســلحه در نظــارت دولت‌ها بوده اســت‪ .‬صــادرات‪،‬‬
‫تجهیـزات و تســلیحات نظامــی بــه طــور کُلــی مســتلزم تحصیــل جــواز رســمی دولت اســت‪ .‬در بیشــتر‬
‫کشــورها صــدور ایــن جــواز موکــول بــه بررســی و تحقیــق وزارتخانه‌هــا و ادارات و ســازمان‌های‬
‫بســیاری اســت‪ .‬معامــات عمــده در ســطوح دســتگاه دولــت مــورد بررســی قـرار می‌گیرنــد‪ .‬هــر چنــد‬
‫نظــارت دولت‌هــا اغلــب موانــع چندانــی را پیــش می‌آورنــد بــا ایــن همــه در صــورت لــزوم می‌تــوان‬
‫این‌گونــه موانــع را از پیــش پــا برداشــت‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۸۹‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬انواع سالح‬

‫امــروزه بــه شــکل عمــوم ســاح های ســبک ماننــد کالشــینکوف‪ ،‬تفنگچــه و غیــره نظــر به ســاح های‬
‫دیگــر زیادتــر قاچــاق می شــوند و باندهــای مافیایــی بــه خصــوص قاچاق‌بــران مــواد مخــدر و‬
‫گروه هــای تروریســتی بیشــتر‪ ،‬خریــدار ایــن ســاح ها هســتند‪ .‬در ایــن قســمت موضــوع میخواهیــم از‬
‫انــواع ســاح های ســبک مثــل کالشــینکوف‪ ،‬تفنگچــه و غیــره بحــث کنیــم‪.‬‬
‫ســاح بــه صــورت عمومــی بــه چهــار دســته تقســیم شــده اســت کــه در ایــن قســمت بــه شــکل‬
‫واضح تــر از چهــار دســته ایــن ســاح ها بحــث می شــود‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬سالح ناریه‬

‫ســاح ناریــه‪ ،‬عبــارت از ســاحی اســت کــه توســط قــوه گاز بــاروت عملیــه فیــر را انجــام دهــد؛ مانند‬
‫تــوپ‪ ،‬کالشــینکوف‪ ،‬تفنگچه و‪...‬‬

‫جزء دوم‪ :‬سالح جارحه‬

‫ســاح جارحــه عبــارت از ســاحی اســت کــه توســط دســت و قــوت بــازو‪ ،‬جرحــه تولیــد می‌کنــد؛‬
‫ماننــد چاقــو‪ ،‬برچــه‪ ،‬شمشــیر و‬

‫جزء سوم‪ :‬سالح ضاربه‬

‫سالح ضاربه عبارت از سالحی است که ضربه وارد کند؛ مانند دنده‪ ،‬دیپچیک و‪...‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬سالح کشتار دسته‌جمعی‬

‫ســاح کشــتار دســته‌جمعی عبــارت از ســاحی اســت کــه تأثی ـرات دســته‌جمعی دارد و مهلــک و‬
‫کشــنده می‌باشــد؛ ماننــد ســاح های کیمیــاوی‪ ،‬ســاح های بیولوژیکــی و ســاح های اتومــی (لکچــر‬
‫نــوت‪.)4 :1394 ،‬‬

‫الف‪ .‬انواع سالح ناریه‬

‫‪ -1‬کالشینکوف‬
‫کالشــینکوف ســاح تعــرض‪ ،‬دفاعــی و کشــنده اســت کــه اجســام جانــدار دشــمن را بی‌جــان و‬
‫بی‌جــان را از صــف محاربــه خــارج می‌کنــد (همــان‪.)3 ،‬‬
 ‫‪ ۳۹۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬تاریخچـ ‌ه کالشــینکوف‪ :‬اســلح ‌ه کالشــینکوف در ســال ‪ ۱۹۴۷‬م توســط میخائیــل کالشــینکوف‬

‫روســی طراحــی شــد‪ .‬عــدد ‪ 47‬نیــز اشــاره بــه ســال ‪ 1947‬دارد کــه اســلحه مذکــور بــه وفــور در خــط‬
‫تولیــد ق ـرار گرفــت و در دوران جنــگ ســرد توســط بســیاری از کشــورهای بلــوک شــرق اســتفاده‌‬
‫گردیــد‪ .‬میخائیــل کالشــینکوف بــا گذشــت ‪ ۶۰‬ســال از ســاخت اولیــن نمونــه ســاح کالشــینکوف‬
‫(‪ ،)47-AK‬مختــرع ایــن ســاح می‌گویــد‪ :‬ایــن طــور نیســت کــه بــه خاطــر نگرانــی از خونریزی‌هایــی‬
‫کــه ایــن اســلحه فوق‌العــاده رایــج در جهــان موجــب شــده بــا وجدانــی آســوده نخوابــد‪ .‬بــه گـزارش‬
‫آسوشــیتدپرس‪ ،‬میخائیــل کالشــینکوف‪ ،‬مختــرع رایج‌تریــن تفنــگ جهــان (‪ )47-AK‬در مراســمی‬
‫کــه بــه مناســبت ســاخت اولیــن نمونــه از ایــن ســاح در مســکو برگـزار شــد اظهــار داشــت‪ :‬مــن بــا‬
‫وجدانــی آســوده می‌خوابــم‪ ،‬ایــن سیاســتمداران هســتند کــه بــه خاطــر ناکامــی در توافــق بــا هــم و‬
‫متوســل شــدن بــه خشــونت مقصرنــد (یاســر زارع‪.)13 :2017 ،‬‬
‫احتمــاالً پیــش از شــروع بــه ســاخت کالشــینکوف بــود کــه ایــن مختــرع روس نتوانســت بــه‬
‫راحتــی ســر بــر بالیــن بگــذارد‪ ،‬شــاید او نگــران اســلحه‌های برتــر ســربازان جرمنــی نــازی بــود؛‬
‫ســاح‌هایی کــه علیــه ســربازان ارتــش ســرخ در جنــگ جهانــی دوم بــه کار گرفتــه می‌شــد‪ .‬میخائیــل‬
‫کالشــینکوف خــود زمانــی کــه در خــط مقــدم ارتــش ســرخ می‌جنگیــد‪ ،‬ســاح‌های نازی‌هــا را از‬
‫نزدیــک مشــاهده کــرد‪.‬‬
‫ش در ســال ‪ ۱۹۴۱‬مجــروح‬
‫میخائیــل کالشــینکوف پــس از آنکــه بــر اثــر حملــه نازی‌هــا بــه تانکـ ‌‬
‫و در شــفاخانه بســتری شــد‪ ،‬تصمیــم گرفــت کــه بــا در هم آمیختــن خصوصیــات و کاربردهای ســاح‬
‫آمریکایــی ام یــک (‪ )M1‬و تفنــگ جرمنــی اس‪ .‬تــی‪ .‬جــی ‪ )STG( ،۴۴‬یــک تفنــگ اتوماتیــک‬
‫طراحــی و تولیــد کنــد‪ .‬کالشــینکوف در ســن ‪ 87‬ســالگی گفــت‪ :‬اگــر می‌خواهیــد کســی را مقصــر‬
‫بدانیــد جرمنی‌هــای نــازی را بــه خاطــر اینکــه مـرا مجبــور کردنــد طـراح ســاح شــوم‪ ،‬مقصــر بدانیــد!‬
‫وی افــزود‪ :‬البتــه مــن همــواره می‌خواســتم کــه دســتگاه‌ها و ماشــین‌آالت مــورد نیــاز زراعتــی بســازم‪.‬‬
‫از آغــاز تولیــد کالشــینکوف تاکنــون بیــش از صــد میلیــون قبضــه از مــدل (‪ )47-AK‬در فابریکــه‬
‫تولیــد ایــن ســاح در شــهر ایژوســک روســیه و یــا ســایر کشــورها بــا مجــوز قانونــی و یــا بــه طــور‬
‫غیرقانونــی ســاخته شــده اســت‪ .‬در همیــن حال ســرگئی چمــزوف‪ ،‬مدیر شــرکت رزوبورن اکســپورت‪،‬‬
‫از کمپانی‌هــای فعــال در زمینــه صــادرات تســلیحات روســیه گفــت کــه تقریبـاً هــر ســاله یــک میلیــون‬
‫قبضــه ســاح کالشــینکوف بــدون مجــوز قانونــی تولیــد می‌شــود‪ .‬کالشــینکوف‪ ،‬شــاخص‌ترین‬
‫ســاح بــکار گرفتــه شــده در کلیــه جنگ‌هــا‪ ،‬کودتاهــا و حمــات تروریســتی و دزدی‌هــا و آشــوب‌ها‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۹۱‬‬

‫بــوده اســت‪ .‬کالشــینکوف ثابــت کــرده کــه ســاحی قابــل اعتمــاد و ایدئــال بـرای نبردهــای مســلحانه‬
‫در مناطــق جنگلــی و بیابانــی اســت؛ زی ـرا در مناطــق مرطــوب و پرگــرد و خــاک می‌توانــد بــه طــور‬
‫مســتمر فیــر کنــد و ســریع‌تر از ســایر اســلحه‌ها ســرهم‌بندی و آمــاده فیــر شــود‪.‬‬
‫میخاییــل کالشــینکوف در خصــوص خصوصیــات اختراعــش گفــت‪ :‬ســربازان آمریکایــی در‬
‫جریــان جنــگ ویتنــام اســلحه‌های ‪ 16-M‬خــود را کنــار گذاشــتند و بــه کالشــینکوف ‪ 47-AK‬روی‬
‫آوردنــد‪ .‬در حــال حاضــر هــم شــنیده‌ام کــه ســربازان آمریکایــی از کالشــینکوف در جنــگ ع ـراق‬
‫اســتفاده می‌کننــد‪.‬‬
‫قابلیــت اطمینــان و ســادگی ایــن تفنــگ باعــث شــده کــه بــه نمــاد بســیاری از جنبش‌هــای‬
‫شورشــی در جهــان تبدیــل شــود و در پرچــم کشــور موزامبیــک تصویــر ســاح کالشــینکوف بــه‬
‫چشــم می‌خــورد‪ .‬هوگــو چــاوز‪ ،‬رئیس‌جمهــور ونزوییــا کــه خــود را رهبــر جنــگ بــا امپریالیســم‬
‫خوانــده در ســال ‪ ۲۰۰۵‬دســتور خریــد ‪ ۱۰‬هـزار کالشــینکوف بـرای اردوی کشــورش را صــادر کــرد‪.‬‬
‫والدیمیــر پوتیــن‪ ،‬رئیس‌جمهــور روســیه طــی بیانی ـه‌ای اظهــار کــرد‪ :‬تفنــگ کالشــینکوف ســمبل‬
‫نبــوغ مــردم ماســت‪.‬‬

‫‪ -‬خصوصیات کالشینکوف‬
‫‪ AK-۴۷ ‬بر مبنای قابلیت اعتماد زیاد و قدرت آتش باال طراحی و تولید شده است‪.‬‬
‫‪ ‬با شرایط نامساعد میدان‌های جنگ سازگاری خوبی دارد‪.‬‬
‫‪ ‬حفظ و مراقبت آن آسان است و به زمان و هزینه نیاز ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬قیمت آن ارزان‌تر از هر سالح دیگر است‪.‬‬
‫‪ ‬دارای اعتماد باال در جریان محاربه است‪.‬‬
‫‪ ‬دارای قابلیــت انداخــت در محیط‌هــای گِلــی‪ ،‬آلــوده‌‪ ،‬برفــی و بارانــی اســت و در صــورت‬
‫آلــوده بــودن بــا گردوخــاک و‪ ...‬نیــز از کار نمی‌افتــد‪.‬‬
‫‪ ‬وزن آن کم است و به راحتی حمل‌ونقل می‌شود‪.‬‬
‫‪ ‬آموزش آن آسان است و به مهارتی خاص نیاز ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬بــرای محاربــات ‪ 300‬متــر طراحــی شــده و در ایــن مســافت‌ها دارای قــدرت آتــش بــاال‪،‬‬
‫دقــت و انحــراف کمتــری اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۳۹۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬معایب سالح کالشینکوف‬

‫‪ ‬عدم دقت در انداخت‌ها بعد از ‪ 300‬متر‪.‬‬
‫‪ ‬نبودن آشیان نصب نشانگاه‌های ابتیکی والیزری‪.‬‬
‫‪ ‬نیروی لگد بیشتر‪.‬‬
‫‪ ‬صدای زیاد‪.‬‬
‫‪ ‬انحراف و انتشار مرمی در انداخت‌های دوام‌دار و ضربه‪.‬‬

‫‪ -‬انواع کالشینکوف‬

‫کالشینکوف ‪AK-۱۰۷‬‬
‫ادامــه توســعه و تکمیــل ســاح‌های هجومــی کالشــینکوف و تمایــل کارب ـران ایــن ســاح‌ها باعــث‬
‫روی کار آمــدن گونه‌هــای مختلفــی از ایــن ســاح شــد‪ .‬در اوایــل دهــه ‪ ،1990‬شــرکت ایژمــاش‪ ،‬کار‬
‫توســعه ایــن ســاح را بــر پایــه گونــه ‪ 74M-AK‬آغــاز کــرد و نمونه‌هــای مختلفــی از کالشــینکوف را‬
‫کــه بـرای کالیبــر (قطــر)‌هــای پــرکار همچــون ‪ 7/62×39‬و ‪ 5/45 ×39‬و ‪ 5/56×45‬طراحــی و ســاخته‬
‫شــده بودنــد ارایــه کــرد‪ .‬همچنیــن بـرای پیشــگیری از پراکندگــی ســعی شــد تمامــی ایــن نمونه‌هــا بــا‬
‫عنــوان کلــی ‪ 100‬شــناخته شــوند‪ .‬از جملــه ایــن نمونه‌هــا می‌تــوان بــه اســلحه ‪ 107 -AK‬اشــاره کــرد‬
‫کــه ب ـرای انداخــت مرمی‌هــای ‪ 5/45×39‬میلی متــری طراحــی شــده‌اند‪.‬‬
‫بـرای افزایـش دقـت ایـن نمونه‌هـا و کاهش گسـتره پراکندگـی مرمی‌هـا در حالت انداخـت ضربه‪،‬‬
‫طراحـی ایـن اسـلحه بـا ترکیب متعادل‌شـونده و تقسـیم وزن‌هـا در نقـاط مختلـف آن در پهلوی بخش‬
‫عمل‌کننـده بـا گاز بـاروت انجـام شـد‪ .‬گازهای بـاروت خروجی از اسـلحه بـه داخل یک خزانـه گاز با‬
‫دو سـیلندر وارد می‌شـوند و روی دو پیسـتون مجـزا کـه در خلاف جهـت هـم حرکت می‌کنند‪ ،‬فشـار‬
‫وارد می‌کننـد‪ .‬اعمـال ایـن دو نیـرو در حـد نهایـی خود‪ ،‬خلاف جهت هم اعمـال می‌کننـد و از آنجا‬
‫کـه حرکـت آن‌هـا زمان‌بندی‌شـده اسـت‪ ،‬ضربـه ایجادشـده در ترتیبـات متعـارف واحـد خروجی گاز‬
‫دفـع می‌شـود‪ .‬تحـت تأثیـر مکانیـزم لگد اسـلحه‪ ،‬دو پیسـتون به طـور هم‌زمان بـه وضعیـت اولیه خود‬
‫بازمی‌گردنـد و ضربـه لگـد بـه طـور قابل‌توجهی دفع می‌شـود؛ در نتیجه اسـلحه هجومـی ‪ 107-AK‬به‬
‫میـزان ‪ 1/5‬تـا ‪ 2‬برابـر در زمینه دقت در هنـگام انداخت اتومات در حالت‌های نامتعـادل از ‪M 74 -AK‬‬
‫دقیق‌تـر و باثبات‌تـر اسـت‪ .‬طـول مسـیر حرکـت ترتیبـات متحـرک ‪ 107-AK‬کوتاه‌تر اسـت کـه باعث‬
‫افزایـش قابلیـت انداخت می‌شـود‪ .‬ترکیب روی بدنه‪ ،‬پوشـش بسته‌شـده روی بدنه و ترتیبات نشـانگاه‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۹۳‬‬

‫از دیگـر موارد تغییر داده شـده در ‪ 107-AK‬اسـت‪.‬‬

‫قســمت داخلــی میــل و خوابــگاه اســلحه بــا کــروم پوشــش داده شــده‌اند و مکانیــزم انداخــت آن‬
‫دارای ســه حالــت آتــش اســت‪ :‬ضربــه‪ 3 ،‬مرمــی و منفــرد‪ .‬بدنــه اســلحه شــبیه بــه نمونه‌هــای بــکار‬
‫رفتــه در ســاح هجومــی ‪ 47M-AK‬هســتند؛ ضمــن اینکــه بــر روی آن یــک محــل خــاص نصــب‬
‫ترتیبــات نشــانگاه شــبانه ق ـرار داده شــده و امــکان نصــب نارنجک‌انــداز زیــر میــل و محــل نصــب‬
‫برچــه بــر روی آن نیــز وجــود دارد‪.‬‬

‫‪ -‬کالشینکوف ‪12 -AK‬‬

‫بــدون هیــچ شــک و شــبهه و یــا جانـب‌داری از کشــور و یــا تفکــری خــاص بایــد اعتـراف کــرد کــه‬
‫خانــواده ســاح های هجومــی ســری ‪ AK‬ســاخت شــوروی ســابق و در حــال حاضــر کشــور روســیه‬
‫بهتریــن ســاح های هجومــی در طــول دوران بوده‌انــد‪ .‬ایــن ســاح از جنگ هــای اســتوایی جنــوب‬
‫شــرق آســیا تــا دشــت های تفتیــده عـراق و کوه هــای ســر بــه فلــک کشــیده افغانســتان در ســخت‌ترین‬
‫شـرایط بــه جنــگ پرداختــه و بنــا بــه اعتـراف تمامــی کارشناســان نظامــی هیـچ‌گاه ســرباز خــود را تنهــا‬
‫نگذاشــته اســت‪ .‬بایــد اضافــه کــرد کــه نکتــه مهــم و در حقیقــت اصلی تریــن نکتــه مثبــت در زمینــه‬
‫ســاح های ســری ‪ AK‬ســادگی کارکــردن و همچنیــن حفــظ و مراقبــت و نگهــداری ایــن ســاح ها‬
‫اســت؛ البتــه بایــد اضافــه کــرد کــه ایــن ســادگی در اســتفاده‪ ،‬در تمامــی ســاح های ســری ‪ AK‬باقــی‬
‫مانــده اســت و بــه زبــان ســاده در صورتــی کــه شــما بــرای کار بــا ســاح ‪ 47-AK‬آمــوزش دیــده‬
‫باشــید بــه راحتــی میتوانیــد بــا ســایر اعضــای ایــن ســری از ســاح ها نیــز کار کنیــد‪ .‬شــرکت ایژمــاش‬
‫روســیه بــه عنــوان ســازنده اصلــی ســاح های هجومــی در روســیه بــه تازگــی از آخریــن مــدل از ســری‬
‫‪ AK‬رونمایــی کــرده اســت‪ 12 -AK .‬در حقیقــت آخریــن عضــو از مجموعــه ســاح های ســری‬
‫کالشــینکوف اســت کــه توســط ایــن فابریکــه شــناخته و معرفــی شــده اســت‪.‬‬
‫بـرای بسـیاری از مـا بـا نـگاه اول‪ ،‬نکتـه جالـب‪ ،‬ظاهـر سلاح اسـت کـه بـه دلیـل اسـتفاده از مواد‬
‫پالسـتیکی و پلیمری و فلزهای سـبک تا حدودی با مدل های بیشـتر شناخته‌شـده این سلاح متفاوت‬
‫اسـت‪ .‬دلیـل اسـتفاده از ایـن مـواد در سـاخت سلاح جدیـد یـک نکتـه مهـم در زمینـه سـاخت ایـن‬
‫سلاح ها اسـت کـه آن هـم «وزن» این سلاح اسـت که در حـدود ‪ 3‬کیلـو و ‪ 300‬گرام اسـت‪ .‬نکته بعد‬
‫در مـورد ‪ 12 -AK‬ایـن اسـت کـه ایـن سلاح در کالیبر (قطـر) مختلف بـرای بازارهـای گوناگون عرصه‬
‫خواهـد شـد‪ 62×39 .‬و ‪ 54×39 ،7‬و ‪ 5‬و ‪ 56×54‬و ‪ 5‬میلی‌متـر‪ 4 ،‬کالیبـر (قطـر) هسـتند که این سلاح‬
 ‫‪ ۳۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بـا آنهـا بـه بـازار عرضه شـده اسـت‪ .‬تفاوت دیگـر اعمال شـده در این سلاح انتقـال قیـد تنظیم آتش‬
‫بـه بـاالی قبضـه اسـت‪ .‬کـه در صـورت لزوم بـا تبدیـل آن گونه های متحـرک که بـه کاربر اجـازه تغییر‬
‫انـدازه را میدهـد بـر روی سلاح نصـب شـود‪ .‬بـر روی ‪ 12 -AK‬امـکان نصـب انـواع نارنجک‌اندازها‪،‬‬
‫نشـانگاه لیزری‪ ،‬چراغ‌دسـتی و صدا خفه کن نیز وجود دارد‪ .‬این سلاح با شـاژورهای ‪ 30‬یا ‪ 60‬مرمی‬
‫تغذیـه شـده و دارای قابلیـت انداخـت در حـدود ‪ 600‬تـا ‪ 1000‬مرمی در دقیقه اسـت‪.‬‬

‫‪ -2‬سالح های ام‪ 4‬و ام‪16‬‬

‫امــروز کشــورهایی کــه تحــت کنتــرول امریــکا هســتند و یــا کشــورهایی کــه تفاهــم نظامــی بــا کشــور‬
‫امریــکا دارنــد‪ ،‬اکثریــت قوت هــای امنیتــی و دفاعی شــان از ام ‪ 16‬و ام ‪ 4‬اســتفاده می کننــد؛ بنـاً در این‬
‫بخــش ســاح مذکــور را تحــت بحــث قـرار می‌دهیــم‪.‬‬
‫‪ -‬ســاح‪ 16 M:‬در ســال ‪ 1948‬اردوی ایــاالت متحــده نیــاز خــود را بــه یــک ســاح تهاجمــی‬
‫جدیــد ب ـرای ســربازان پیــاده اعــام نمــود‪ .‬ایــن درخواســت منجــر بــه طراحــی و ســاخت‬
‫ســاح ‪ 14-M‬بــر پایــه ‪ Garand 4-M‬شــد کــه دارای بــورد زیــاد بــود؛ امــا تجربه‌هــای جنــگ‬
‫ویتنــام نشــان داد کــه دیــدگاه محققــان اردوی آمریــکا در تکیــه بــر بُــرد زیــاد و دقــت بــاال‬
‫چنــدان درســت نبــود‪ .‬هزینــه ایــن اشــتباه تلفــات زیــاد ســربازان امریکایــی در برابــر نیروهــای‬
‫ویتنامــی بــود کــه مســلح بــه ‪ 47-AK‬بودنــد‪ .‬در اردوی آمریــکا یــک جایگزیــن بـرای ‪14-M‬‬
‫مــورد نیــاز بــود؛ ســاحی کــه عــاوه بــر داشــتن قــدرت آتــش مناســب‪ ،‬دقــت بــاال نیــز داشــته‬
‫باشــد و در عیــن حــال رقیبــی قدرتمنــد بـرای ‪ 47-AK‬روســی و در مقایســه بــا ‪ ،14-M‬ســاح‬
‫وقــت اردوی آمریــکا‪ ،‬دارای برتــری محســوس و ســاح برتری باشــد‪.‬‬
‫باالخــره ســاح جدیــد توســط ســرطراح کمپانــی یوجیــن اســتونی‪ ،‬بریایــۀ ســاح قبلــی او طراحــی‬
‫گردیــد و ســاح جدیــد ‪ 15-AR‬نــام گرفــت و بعدهــا نــام معــروف ‪ 16 M‬بر آن گذاشــته شــد‪ .‬در ســال‬
‫‪ 1959‬امتیــاز تولیــد ســاح بــه کمپانــی کلــت واگــذار گردید‪.‬‬
‫انــواع اولیــه ســاح جدیــد مشــکالت زیــادی داشــت‪ .‬طــی ســال های ‪ 65‬تــا ‪ 67‬در خــال جنــگ‬
‫ویتنــام‪ ،‬عملکــرد ضعیــف ســاح در آب‌وهــوای بــه شــدت مرطــوب آن کشــور و ایراداتــی ماننــد‬
‫انقطــاع و از کار افتــادن‪ ،‬ســبب وارد آمــدن تلفــات ثقیلــی بــه نیروهــای ایــاالت متحــده گردیــد؛ بدیــن‬
‫ترتیــب ‪ 16A1-M‬و متعاقــب آن ‪ 16A2-M‬تولیــد شــد‪ .‬پــس از جنــگ ویتنــام و بــا درنظــر داشــت‬
‫تجربیــات‪ ،‬اصالحــات متعــددی بــر روی ســاح انجــام گرفــت و ایــن ســاح بــه یکــی از بهتریــن‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۹۵‬‬

‫ســاح‌های جهــان بــدل گشــت‪ .‬گونه هــای مختلفــی از ســاح ‪ 16-M‬ســاخته شــده کــه آخریــن مــدل‬
‫بهســازی شــده در ســال ‪ 1994‬معرفــی گردیــد‪ .A4 16 M :‬بدنــۀ ایــن ســاح از آلمنیــوم فشــرده اســت‬
‫و قپــاق آن از نــوع چرخشــی می‌باشــد‪ .‬وزن ســاح ‪ 3/4‬کیلوگـرام و یــک ریــل در زیــر میــل‪ ،‬امــکان‬
‫نصــب نارنجک‌انــداز ‪ M253‬بــر روی ســاح را می‌دهــد‪ .‬دوربین‌هــای مختلفــی بــرای ســاح‪،‬‬
‫طراحــی و عرضــه گردیــده کــه شــامل انــواع نشــانگاه‌های الیــزری نشــانگاه دیدشــب و چراغ‌دســتی‬
‫بســیار قــوی می‌باشــد‪ .‬ایــن اســلحه از دیــدگاه کارشناســان آمریکایــی تــا حــد زیــادی بــه عنــوان یــک‬
‫اســلحه عالــی (‪ ،)Superior weapon‬ســبک‪ ،‬ارگونومیــک‪ ،‬دقیــق‪ ،‬چنــد منظــوره‪ ،‬بــا نگهــداری و‬
‫نظافــت مناســب و بســیار قابــل اعتمــاد خوانــده شــده اســت‪ .‬گونه‌هــای مختلفــی از ســاح ‪16-M‬‬
‫ســاخته شــده کــه آخریــن مــدل مــدرن آن در ســال ‪ 1994‬معرفــی گردیــد‪ .A4 16 M :‬ایــن ســاح‬
‫از آلمنیــوم فشــرده اســت و قپــاق آن از نــوع چرخشــی می‌باشــد‪ .‬وزن ســاح ‪ 3/4‬کیلوگ ـرام و یــک‬
‫ریــل در زیــر میــل امــکان نصــب نارنجک‌انــداز ‪ M253‬را بــر روی ســاح می‌دهــد‪ .‬دوربین‌هــای‬
‫مختلفــی بـرای ســاح‪ ،‬طراحــی و عرضــه گردیــده اســت‪ M16 .‬هــم اکنــون در دســترس اردوهــای ‪15‬‬
‫کشــور عضــو ناتــو و بیــش از ‪ 80‬کشــور اســت‪ .‬فابریکه‌هــای متعــددی در آمریــکا‪ ،‬کانــادا و چیــن‬
‫تاکنــون بیــش از ‪ 8‬میلیــون قبضــه از انــواع مختلــف ایــن ســاح را تولیــد کرده‌انــد‪ .‬ایــن ســاح دارای‬
‫چنــد نســل مختلــف اســت‪.‬‬

‫‪ -‬خصوصیات سالح ‪16-M‬‬

‫حــاالت انداخــت‪ -1 :‬منفــرد؛ ‪ -2‬ســه مرمــی؛ در عیــن حالــت بــا هــر فشــار دادن ماشــه ســه مرمــی‬
‫انداخــت می شــود‪ .‬از مزیت هــای آن در نشــانه‌گیری اســت کــه بــا یک‌بــار نشــانه‌گیری دقیــق‪،‬‬
‫میتوانــد ســه مرمــی بــه ســمت دشــمن انداخــت کــرد؛ ‪ -3‬ضربــه (حالــت ضربــه در مــدل ‪A1 M4‬‬
‫وجــود دارد کــه در ایــن مــدل‪ ،‬حالــت ســه مرمــی وجــود نــدارد)‪.‬‬

‫‪ -‬برتری‌های سالح ‪M16‬‬

‫‪ ‬دارای لگد کمتر نسبت به تمام سالح‌های روز دنیا‪.‬‬
‫‪ ‬وزن آن ‪ 3.400‬کیلوگرام است و کمتر از کالشینکوف‪.‬‬
‫‪ ‬دقت و خطای کمتر‪.‬‬
‫‪ ‬با طول ‪ cm 82‬از ‪ 47-AK‬کوتاه‌تر است‪.‬‬
‫‪ M16 ‬با ‪ 920‬انداخت در دقیقه دارای قابلیت انداخت بیشتر نسبت به ‪ 47-AK‬است‪.‬‬
 ‫‪ ۳۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ ‬با توجه به آلیاژ مناسب استفاده شده در ‪ M16‬نسبت به ‪ 47-AK‬دیرتر داغ می‌شود‪.‬‬
‫‪ ‬مرمــی ‪ M16‬بــا کالیبــر (قطــر) ‪ 5.56‬کم‌تریــن وزن را دارد و بــه ســرباز اجــازه می‌دهــد تــا‬
‫مهمــات بیشــتر را انتقــال دهــد؛ صــدا خفــه کــن روی آن نصــب می‌شــود‪ ،‬بــدون آن هــم‬
‫دارای صــدای کمتــری اســت‪.‬‬
‫‪ M16 ‬نسبت به رقیب اصلی خود یعنی ‪ 47-AK‬خوش‌دست است‪.‬‬
‫‪ ‬قابلیت انداخت سه مرمی با یک‌بار فشردن ماشه را دارد‪.‬‬
‫‪ ‬س ــلکتور اس ــلحه ‪ M16‬ی ــک س ــویپ (اه ــرم) کوچ ــک اس ــت ک ــه ب ــر روی س ــمت چ ــپ‬
‫س ــاح و در ب ــاالی قبض ــه ق ـرار دارد؛ ب ــه گون ـه‌ای ک ــه انگش ــت ش ــصت دس ــت راس ــت آن‬
‫را ب ــه راحت ــی جابج ــا می‌کن ــد؛ اولی ــن موقعی ــت‪ ،‬وضعی ــت قی ــد‪ ،‬دومی ــن موقعی ــت منف ــرد‬
‫و س ــومین وضعی ــت ضرب ــه اس ــت‪.‬‬

‫‪ -‬معایب ‪M16‬‬
‫‪ ‬هزینه باال در تولید و قیمت بیشتر‪.‬‬
‫‪ ‬نیاز به زمان بیشتر برای تعلیم و تربیه‪.‬‬
‫‪ ‬در باز و بستن به ابزار و وسایل نیاز دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ناسازگاری با مشکالتی مانند گرد‪ ،‬خاک‪ ،‬گل‪ ،‬الی و برف در میادین محاربه‪.‬‬
‫‪ ‬دسترسی نداشتن به مهمات و پرزه‌جات بدون اجازه رسمی وزارت دفاع امریکا‪.‬‬

‫‪ -‬کلت کماندو (کارابین ‪)M4‬‬

‫کلــت کمانــدو نــام تجــاری ماشــیندار ســبک قطــر ‪ 5.56‬ســاخت کلــت ایــاالت متحــد آمریکا اســت‪.‬‬
‫اولیــن مــدل ایــن ســاح کــه در واقــع مــدل کوتــاه شــده ســاح ‪ M16‬اســت در ســال ‪ 1965‬میــادی‬
‫ســاخته شــد‪ .‬کلــت کمانــدو بـرای اســتفاده نیروهــای خــاص آمریــکا در ویتنــام طراحــی شــد؛ بدیــن‬
‫شــکل کــه بــا کاهــش طــول میــل ســاح ‪ M16‬از ‪ 510‬میلی متــر بــه ‪ 255‬میلی متــر و کوتاه‌کــردن‬
‫قنــداق آن بــه می ـزان ‪ 76‬میلی متــر در مجمــوع ‪ 330‬میلی متــر از طــول ســاح کاســته شــد‪ .‬ســربازان‬
‫آمریکایــی مســتقر در ویتنــام کــه از ثقلــی و طــول زیــاد ســاح ‪ M16‬خســته شــده بودنــد‪ ،‬بــه ســرعت‬
‫ایــن را پســندیدند؛ بــه همیــن دلیــل اردوی آمریــکا در صــدد ارتقــای ایــن ســاح و تولیــد نمونــه‬
‫مخصــوص آن بــرای قطعــات کمانــدو برامــد‪ .‬کوتاه‌کــردن میــل ســاح باعــث بــروز مشــکالتی‬
‫شــد؛ از جملــه صــدای انداخــت ایــن ســاح بســیار بلنــد بــود و باعــث ثقیــل شــدن گــوش ســربازان‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۹۷‬‬

‫می‌شــد؛ همچنیــن بــه علــت کوتــاه شــدن میــل‪ ،‬شــعله حاصــل از احت ـراق بــاروت بســیار قوی‌تــر‬
‫شــده بــود کــه باعــث ســوختن صــورت انداخت‌کننــده یــا دیــده شــدن (افشــا) انداخت‌کننــده توســط‬
‫افـراد دشــمن در شــب می‌شــد‪ .‬فابریکــه کلــت هــر دوی ایــن مشــکالت را بــا نصــب یــک لمبــه پــت‬
‫درازتــر (بـرای مخفــی کــردن شــعله) و یــک روپــوش اســتوانه جدیــد کــه حکــم یــک جــاذب صــدا‬
‫را نیــز ایفــا می‌کــرد حــل کــرد؛ بــه ایــن ترتیــب کلــت کمانــدو مــدل ‪ 609‬متولــد شــد و اردوی آمریــکا‬
‫ایــن ســاح را بــا کــد ‪ 177E1-XM‬معرفــی کــرد‪.‬‬
‫در ســال ‪ 1967‬میــادی یــک فابریکــه کلــت بــا ایجــاد کمــی افزایــش در طــول‪ ،‬آن را بــه ‪292‬‬
‫میلی متــر رســاند و آن را بــا مــدل ‪ 177E-2XM‬معرفــی کــرد‪ .‬بــه مــرور بــا ایجــاد تغییـرات جزیــی مانند‬
‫حــذف دســتگیره حمــل‪ ،‬تجهیــز بــه ریــل مخصــوص نصــب دوربیــن و اضافه‌کــردن مکانیــزم ســه‬
‫مرمــی‪ ،‬مدل‌هــای جدیدتــر تولیــد شــدند و بــه علــت گســتره وســیع مدل‌هــای بهینه‌سازی‌شــده و‬
‫تکامل‌یافتــه ماشــیندار کلــت کمانــدو می‌تــوان حــد و ســرحد را بـرای مدل‌هــای جدیــد آن تعریــف‬
‫کــرد؛ خصوصـاً آنکــه بســیاری از مدل‌هــای بهینه‌سازی‌شــده ایــن ســاح دارای مشــخصات محرمانــه‬
‫اســت‪ .‬مــدل ‪ M4‬ایــن ســاح شناخته‌شــده‌ترین گونــه جدیــد آن اســت‪ .‬ماشــیندار دســتی ‪ M4‬بــه‬
‫علــت داشــتن وزن کمتــر‪ ،‬خوش‌دســتی قابل‌قبــول و قابلیت‌هــای بیشــتر حتــی از مدل‌هــای پیشــین‬
‫کلــت کمانــدو نیــز بهتــر ظاهــر شــد؛ چنانچــه ســری اول تولیدشــده آن بــه ســرعت بــه فــروش رفــت‪.‬‬
‫نیروهــای خــاص آمریــکا‪ ،‬ســازمان مبــارزه بــا مــواد مخــدر آمریــکا ‪ DEA‬و قطعــات مخصــوص‬
‫کماندوهــای دریایــی موســوم بــه ‪ SEAL‬بــه ســرعت در لیســت مشــتریان ایــن محصــول قـرار گرفتنــد‪.‬‬
‫بخـش تحقیـق و توسـعه نیروی دریایی آمریکا بـرای افزایش کارایی و قابلیت‌های این سلاح یک‬
‫مجموعـه مخصـوص موسـوم بـه ‪ SOPMOD‬را ارایه کـرده که با افزودن آن به سلاح ‪ M4‬ماشـینداری‬
‫تقریبـاً تکمیـل و بی‌عیـب و نقص به دسـت می‌آید‪ .‬سلاح ‪ M4‬مجهز به کیـت ‪ SOPMOD‬بهترین و‬
‫تکمیل‌ترین ماشـیندار سـبک قطر ‪ 5.56‬موجود در تمامی اردوهای جهان اسـت‪.‬‬

‫‪ -3‬تفنگچه‬
‫تفنگچـه یـا اسـلحه دسـتی‪ ،‬سلاح گـرم کوچکی اسـت که بـا دسـت می‌تـوان آن را بکار گرفـت‪ .‬این‬
‫سلاح معموالً یک سلاح کمری به حسـاب می‌آید‪ .‬در برخی از کشـورها داشـتن سلاح دسـتی برای‬
‫افـراد غیرنظامـی بـه منظـور دفـاع شـخصی مجـاز اسـت‪ .‬در قدیـم از ایـن تفنـگ‪ ،‬مافیا یـا خالفکاران‬
‫بـرای تیرانـدازی سـریع و قتـلِ باسـرعت و فـرار و شناسـایی نشـدن اسـتفاده می‌کردنـد‪ .‬قتـل را انجـام‬
 ‫‪ ۳۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫می‌دادنـد و بـدون جـا گذاشـتن ردی از خـود فرار می‌کردند‪ .‬این تفنگ کار پولیس‌ها را بسـیار سـخت‬
‫می‌کـرد؛ سلاح دسـتی بـا این‌کـه دقـت تیرانـدازی کمی (بـه خصـوص در فاصله بیشـتر از حـدود ‪۱۰‬‬
‫متـر) دارد‪ ،‬ولـی بـه خاطر سـبک بـودن و امـکان مخفی‌کـردن مورد توجه اسـت‪.‬‬
‫برخــی از انــواع ســاح دســتی (معمــوالً بــا افــزودن دوربیــن نشــانه‌روی بــه ســاح) در شــکار نیــز‬
‫بــکار مـی‌رود‪ .‬تیرانــدازی بــا ســاح دســتی یکــی از ورزش‌هــا نیــز هســت و در بازی‌هــای المپیــک‬
‫مســابقاتی در چنــد رشــته تیرانــدازی بــا ســاح دســتی برگـزار می‌شــود‪.‬‬
‫در زبــان دری نام‌هــای دیگــری نیــز ب ـرای اشــاره بــه انــواع ســاح کمــری بــکار بــرده می‌شــود‪.‬‬
‫ایــن نام‌هــا گاه از نــوع خــاص ســاح و گاه از نــام فابریکــه ســازنده و یــا حتــی نــام شــهری کــه‬
‫فابریکــه در آن واقــع اســت گرفتــه شــده اســت‪ .‬در مــواردی هــم نــام مــدل ســاح بــه جــای ســاح‬
‫کمــری بــکار م ـی‌رود‪ .‬برخــی از ایــن نام‌هــا بــا توضیحاتــی در زیــر آورده شــده اســت‪:‬‬

‫‪ -‬انواع تفنگچه‬
‫‪ -‬تفنگچــه ‪ :Walther P99‬ایــن ســاح‪ ،‬بــرای نیروهــای پولیــس و مشــتریان غیرنظامــی در‬
‫اواســط دهــه ‪ ۱۹۹۰‬طراحــی شــده و تولیــد آن از ســال ‪ ۱۹۹۷‬آغــاز شــد‪ .‬ایــن تفنگچــه اکنــون‬
‫در بیــش از ‪ ۱۰‬کشــور توســط نیروهــای پولیــس اســتفاده می‌شــود در پولنــد و برخــی ایــاالت‬
‫آمریــکا توســط کمپانــی ‪ Smith & Wesson‬تولیــد می‌شــود؛ هــر دو ســاخت جرمنــی اســت‪.‬‬
‫تفنگچــه ‪ Walther P99‬توســط نیروهــای اردوی فنالنــد‪ ،‬عـراق و برخــی نیروهــای پولیــس در‬
‫سراســر جهــان اســتفاده می‌شــود‪.‬‬
‫ایــن تفنگچــه دارای ضــارب بــا قــاب پلیمــری و ماشــه فــوالدی اســت‪ .‬تفنگچــه جرمنــی ‪ P99‬بــا‬
‫گلوله‌هــای قطــر ‪ ۱۹‬میلی متــری دارای لگــد کوتــاه بــوده و ســاح بســیار قابــل اعتمــادی اســت‪ .‬ایــن‬
‫تفنگچــه دارای نشــانگر پــر بــودن و نشــانگر کشــیده شــدن ضــارب و البتــه دکمــه غیرمســلح‌کردن روی‬
‫غــاف بــاالی لولــه اســت‪ .‬ظرفیــت خشــاب ‪ P99‬بیــن ‪ ۸‬تــا ‪ ۱۶‬گلولــه متغیــر بــوده و بســته بــه قطــر‬
‫و نســخه متفــاوت اســت‪ .‬ایــن ســاح دارای یــک ریــل زیــر لولــه اســت کــه می‌تــوان هدف‌گیــری‬
‫لیــزری‪ ،‬چراغ‌قوه‌هــای تاکتیکــی و دیگــر ابزارهــا را روی آن نصــب کــرد‪.‬‬
‫‪( Beretta p ×4 Storm‬ایتالیــا)‪ :‬تفنگچــه ‪ Beretta p ×4 Storm‬توســعه مــدرن تفنگچه ‪Cougar‬‬
‫‪ Beretta ۸۰۰۰‬و جدیدتریــن تفنگچــه نیمه‌اتوماتیــک ایــن برنــد اســت کــه بـرای رقابــت بــا ‪Glock17‬‬
‫محبــوب طراحــی شــده اســت‪ .‬ایــن ســاح بیشــتر ب ـرای نیروهــای پولیــس و مشــتریان غیرنظامــی‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۳۹۹‬‬

‫طراحــی شــده و تولیــد آن در ســال ‪ ۲۰۰۴‬آغــاز شــده و اکنــون توســط نیروهــای پولیــس در دسـت‌کم‬
‫‪ ۱۱‬کشــور اســتفاده می‌شــود‪ .‬گارد ملــی ونزوئــا نیــز از همیــن تفنگچــه اســتفاده می‌کنــد‪.‬‬
‫ایــن ســاح انفـرادی دارای گلوله‌هــای ‪ ۱۹‬و ‪ ۲۱‬میلی متــری و از قوی‌تریــن و مدرن‌تریــن پلیمرهــا‬
‫ســاخته شــده اســت‪ .‬متحــرک آن از فــوالد ســاخته شــده و بــا سیســتم عقب‌نشــینی عمــل می‌کنــد‪.‬‬
‫‪ ۴‬مــدل از ایــن تفنگچــه وجــود دارد کــه هــر کــدام سیســتم شــلیک خــاص خــود را دارنــد‪ .‬تفنگچــه‬
‫‪ p Storm×4‬دارای خشــابی دو الیــه بــا ‪ ۱۷‬گلولــه اســت‪ ،‬امــا می‌تــوان از خشــاب‌هایی بــا گنجایــش‬
‫‪ ۲۰‬گلولــه نیــز روی آن اســتفاده کــرد‪ .‬بــرد مؤثــر ایــن تفنگچــه ‪ ۵۰‬متــر بــا گلولــه ‪ ۱۹‬میلی متــری و‬
‫‪ ۲۵‬متــر بــا گلوله‌هــای ‪ ۴۰‬و ‪ ۴۵‬میلی متــری اســت‪ .‬ریــل زیــر لولــه ایــن تفنگچــه نیــز ب ـرای نصــب‬
‫اکسســوری‌ها مناســب اســت‪.‬‬
‫‪( HK USP -‬جرمنــی)‪ :‬تفنگچــه ‪ USP‬یــا ‪( Universal Slebstlade Pistole‬تفنگچــه‬
‫خودمســلح‌کن جهانــی) محصولــی از کمپانــی جرمنــی ‪ Heckler&Koch‬اســت کــه توســعه‬
‫آن از ســال ‪ ۱۹۸۹‬آغــاز شــد‪ .‬هــدف از طراحــی ایــن تفنگچــه تولیــد محصولــی جدیــد در‬
‫چندیــن نســخه مشتق‌شــده از ‪ ۲۳Heckler & Koch MK‬بــود کــه عــاوه بــر نیروهــای نظامــی‬
‫و پولیــس‪ ،‬ب ـرای اف ـراد غیرنظامــی نیــز مناســب باشــد‪ .‬تولیــد ایــن تفنگچــه در ســال ‪۱۹۹۳‬‬
‫آغــاز شــد و بــازار ایــاالت متحــده بـرای مشــتریان غیرنظامــی و اردوهــا و نیروهــای پولیــس در‬
‫سراســر جهــان را نشــانه گرفتــه بــود‪ .‬اکنــون ایــن تفنگچــه در بیــش از ‪ ۲۰‬کشــور مــورد اســتفاده‬
‫نیروهــای نظامــی اســت‪.‬‬
‫نمونـه اولیـه تفنگچـه ‪ USP‬دارای گلوله‌هـای ‪ ۴۰‬میلی متـری بـود‪ ،‬امـا بعدهـا امـکان اسـتفاده از‬
‫گلوله‌های مرسـوم ‪ ۱۹‬میلی متری‪ ۴۵ ،‬میلی متری و ‪ ۳۷.۵‬میلی متری نیز در آن ایجاد شـد‪ .‬این تفنگچه‬
‫دارای یـک قـاب فلـزی تقویت شـده و غالف متحرک یک تکه‌ای فوالدی اسـت کـه مقاومت باالیی‬
‫در برابـر خوردگـی دارنـد؛ بـه نحوی که می‌تـوان آن را برای مـدت طوالنی در آب نمک نگه داشـت‪.‬‬
‫کمپانـی جرمنـی سـازنده چنـان از دوام و کارآیـی محصـول خـود اطمینـان دارد کـه بـرای آن گارانتـی‬
‫مادام‌العمـر در نظـر گرفتـه ‪ USP‬تـا ‪ ۱۵‬گلوله را در فضایی دوبخشـی در خود جـای می‌دهد‪ .‬دقت این‬
‫تفنگچـه تـا مسـافت ‪ ۵۰‬متری بسـیار بـاال بـوده و حداکثر برد آن نیـز حدود ‪ ۶۰‬متر اسـت‪.‬‬
‫‪( FN Five Seven -‬بلژیــک)‪ :‬تفنگچــه ‪ Five Seven‬توســط کمپانــی بلژیکــی ‪Fabrique‬‬
‫‪ )Nationale (FN‬طراحــی شــده و عددهــای موجــود در نــام آن بــه مهمــات غیرمعمــول ‪۵.۷‬‬
‫میلی متــری آن اشــاره می‌کنــد‪ .‬هــدف اصلــی از طراحــی ایــن تفنگچــه ســاخت ســاحی‬
 ‫‪ ۴۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫انف ـرادی ب ـرای نفــوذ در جلیقه‌هــای ضدگلولــه بــا ابعــاد‪ ،‬وزن و عقب‌نشــینی منطقــی بــود‪.‬‬
‫ایــن تفنگچــه بـرای اولیــن بــار در ســال ‪ ۱۹۹۶‬معرفــی شــد و در ابتــدا تنهــا در اختیــار نیروهای‬
‫نظامــی و پولیــس قــرار می‌گرفــت‪ .‬در حــال حاضــر تفنگچــه ‪ Five Seven‬در نیروهــای‬
‫نظامــی بیــش از ‪ ۲۰‬کشــور جهــان از جملــه ایــاالت متحــده اســتفاده می‌شــود و نمونــه مــورد‬
‫اســتفاده اف ـراد غیرنظامــی نیــز در ســال ‪ ۲۰۰۴‬معرفــی شــد‪ .‬ایــن تفنگچــه دارای گلوله‌هــای‬
‫بســیار مــدرن ‪ ۵.۷x۲۸‬میلی متــری بســیار باالســت‪.‬‬
‫در مســافت نزدیــک ایــن گلولــه قــدرت باالیــی ب ـرای نفــوذ در جلیقــه ضدگلولــه‪ ،‬کاله‌خــود و‬
‫شیشـه‌های بالســتیک دارد‪ .‬بــر اســاس ادعــای کمپانــی ســازنده‪ ،‬ایــن تفنگچــه تــا مســافت ‪ ۱۰۰‬متــری‬
‫در جلیقه‌هــای معمــول ‪ CRISAT‬کــه ترکیبــی از کــوالر و تیتانیــوم اســت و تــا مســافت ‪ ۳۰۰‬متــری نیــز‬
‫در جلیقه‌هــای ضدگلولــه ‪ PAGST‬نفــوذ می‌کنــد‪ .‬همچنیــن تفنگچــه ‪ Five Seven‬تنهــا تفنگچـه‌ای‬
‫اســت کــه می‌تــوان در آن از گلوله‌هــای رســام و گلوله‌هــای بــا ســرعت کمتــر از ســرعت صــوت نیــز‬
‫اســتفاده کــرد‪ .‬خشــاب دوبخشــی ایــن تفنگچــه تــا ‪ ۲۰‬گلولــه را در خــود جــای می‌دهــد و بــرد مؤثــر‬
‫آن تــا حــدود ‪ ۱۰۰‬متــر عنــوان شــده اســت‪.‬‬
‫‪( Smith & Wesson Military & Police -‬ایــاالت متحــده)‪ :‬تفنگچــه ‪Military & Police‬‬
‫توســط کمپانــی ‪ Smith & Wesson‬طراحــی شــده و بـرای اولیــن بــار در ســال ‪ ۲۰۰۵‬معرفــی‬
‫شــد و همان‌طــور کــه نــام آن نشــان می‌دهــد در ابتــدا بــرای اســتفاده‌های صرفــاً نظامــی‬
‫ســاخته شــده بــود‪ .‬ایــن تفنگچــه در بیــش از ‪ ۲۰‬کشــور و عمدت ـاً ب ـرای نیروهــای پولیــس‬
‫اســتفاده می‌شــود و عــاوه بــر ایــاالت متحــده‪ ،‬نیروهــای پولیــس عــراق‪ ،‬لبنــان‪ ،‬پــرو و‬
‫ســنگاپور نیــز آن را بــه خدمــت گرفته‌انــد‪.‬‬
‫تفنگچــه مذکــور دارای سیســتم عقب‌نشــینی کوتــاه و ماشــه دو مرحلــه‌ای اســت‪ .‬نمونــه ‪۱۹‬‬
‫میلی متــری نظامــی دارای خشــابی بــا گنجایــش ‪ ۱۷‬گلولــه اســت و دو خشــاب دارد‪ .‬بــرد مؤثــر ایــن‬
‫تفنگچــه ‪ ۵۰‬متــر عنــوان شــده و نمونه‌هــای مختلفــی از آن بــا حجــم و بردهــای مختلــف در دســترس‬
‫اســت‪ .‬زیــر لولــه ایــن تفنگچــه نیــز دارای یــک ریــل مخصــوص اســت که بـرای نصــب نشــانه‌گیرهای‬
‫لیــزری یــا چراغ‌قوه‌هــای تاکتیکــی بــه کار گرفتــه می‌شــود‪.‬‬
‫‪( CZ ۷۵ -6‬جمهــوری چــک)‪ :‬تفنگچــه ‪ CZ ۷۵‬در فابریکــه نظامــی ‪ Ceska Zbrojovka‬در‬
‫چکســلواکیای ســابق ســاخته شــده کــه ب ـرای اســتفاده نظامــی و بــه طــور خــاص ب ـرای صــادرات‬
‫طراحــی شــده اســت‪ .‬تولیــد ایــن تفنگچــه در ســال ‪ ۱۹۷۶‬آغاز و در ســال اول تنهــا ‪ ۲۰۰۰‬قبضــه از آن‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۰۱‬‬

‫تولیــد شــد؛ امــا در ســال‌های بعــد تعــداد قبضه‌هــای ســاخته شــده در هــر ســال از ســرحد ‪۲۰.۰۰۰‬‬
‫قبضــه نیــز گذشــت کــه نشــان از درخواســت بــاال بـرای ایــن ســاح انفـرادی داشــت‪ .‬تــا ســال ‪۲۰۰۷‬‬
‫بیــش از یــک میلیــون قبضــه تفنگچــه ‪ CZ ۷۵‬تولیــد شــد‪.‬‬
‫تولیــد ایــن تفنگچــه همچنــان ادامــه داشــته و دائمـاً در حــال مــدرن شــدن و بهبــود کیفیت اســت‪.‬‬
‫ایــن تفنگچــه نیــز اکنــون در خدمــت اردو و نیروهــای پولیــس بیــش از ‪ ۲۰‬کشــور جهــان بــوده و‬
‫نســخه‌های کپــی و کلــون شــده بســیاری از آن در دیگــر کشــورها تولیــد می‌شــود‪ .‬لیســانس ســاخت‬
‫ایــن تفنگچــه بــه کمپانــی سوییســی ‪ ITM‬فروختــه شــده‪ ،‬امــا محبوب‌تریــن کپــی آن بــا نــام ‪P9‬‬
‫‪ Springfield‬در ایــاالت متحــده‪ NZ75 ،‬در چینــف ‪ 941 Jericho‬در اسـراییل‪ ،‬ســری ‪ Tanfoglio‬در‬
‫ایتالیــا‪ AT 88 ،‬و ‪ 2000 Sphinx‬در ســوییس و البتــه ‪ Sarsilmaz M2000‬در ترکیــه اســت‪.‬‬
‫تفنگچــه ‪ .CZ 75‬طراحــی زیبــا و خارق‌العــاده‌ای داشــته و بســیار کارآمــد‪ ،‬دقیــق و خوش‌دســت‬
‫بـرای نگه‌داشــتن و شــلیک‌کردن اســت‪ .‬بدنــه ایــن تفنگچــه کامـاً از فــوالد ســاخته شــده و خشــاب‬
‫دوبخشــی آن تــا ‪ ۱۶‬گلولــه را در خــود جــای می‌دهــد‪ .CZ 75 .‬یــک تفنگچــه بســیار دقیــق و نقطــه‬
‫زن بــوده و بــرد مؤثــر آن ‪ ۵۰‬متــر بــرآورد شــده اســت‪.‬‬
‫‪( SIG Sauer P ۲۲۶ -‬جرمنــی)‪ :‬تفنگچــه ‪ ۲۲۶SIG Sauer P‬در دهــه ‪ ۱۹۸۰‬و بــر اســاس‬
‫نمونه‌هــای قبلــی ‪ ۲۲۰P‬طراحــی شــده و بــه طــور خــاص بــرای اردوی ایــاالت متحــده و‬
‫بــه عنــوان جانشــینی بــرای کلت‌هــای (‪ )۱۹۱۱M‬ســاخته شــد‪ .‬اســتفاده آزمایشــی اردوی‬
‫ایــاالت متحــده از ایــن تفنگچــه در ســال ‪ ۱۹۸۲‬آغــاز و دو ســال بعــد تکمیــل شــد؛ قابلیــت‬
‫و کارآمــدی ایــن تفنگچــه توســط ارت تائیــد شــد‪ ،‬امــا بــه دلیــل قیمــت بــاال‪ ،‬اردو تصمیــم‬
‫گرفــت کــه نمونــه ایتالیایــی ‪ 92 Beretta FS‬را بــه علــت قیمــت کمتــر جایگزیــن آن کنــد؛ بــا‬
‫وجــود ایــن شکســت‪ ،‬تفنگچــه ‪ SIG Sauer P ۲۲۶‬بســیار محبــوب شــده و اکنــون در بیــش از‬
‫‪ ۳۰‬کشــور مــورد اســتفاده نیرو‌هــای نظامــی و پولیــس و بخــش امنیتــی قــرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫ایــن تفنگچــه اکنــون در اختیــار گارد ســاحلی ایــاالت متحــده‪ ،‬مارشــال‌های هوائــی فــدرال‪ ،‬اف‬
‫بــی آی(‪ ، )FBI‬بخــش امنیــت داخلــی و تعــدادی دیگــر از ســرویس‌های پولیســی و امنیتــی ایــن‬
‫کشــور اســت‪ .‬نیروهــای خــاص بریتانیــا موســوم بــه ‪ SAS‬و نیروهــای خــاص دریایــی ایــاالت متحــده‬
‫نیــز از آن اســتفاده می‌کننــد‪ .‬تفنگچــه ‪ SIG Sauer P226‬از ســاح‌های محبــوب مشــتریان غیرنظامــی‬
‫نیــز بــوده و هنــوز هــم در ایــاالت متحــده و جرمنــی تولیــد می‌شــود‪ .‬ایــن تفنگچــه دارای قــاب‬
‫اســتاندارد آلومینیومــی یــا اســتیل ضــد زنــگ اســت‪ .‬نمونــه ‪ ۹‬میلیمتــری بــا قــاب آلمونیمــی ‪ ۸۷۰‬گــرم‬
 ‫‪ ۴۰۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫وزن داشــته؛ در حالــی کــه نســخه اســتیل کمــی ســنگین‌تر بــوده و ‪ ۱.۱۸۰‬کیلوگــرم وزن دارد‪.‬‬
‫نمونه‌هــای مختلــف ایــن تفنگچــه از ‪ ۱۲‬تــا ‪ ۲۰‬گلولــه در خشــاب خــود دارنــد‪ .‬ایــن تفنگچــه‬
‫بســیار بــادوام و دقیــق بــوده و نمونه‌هایــی از آن در چیــن و ایـران ‪ ZOAF 9.PC‬ســاخته شــده اســت‪.‬‬
‫‪( ۹۲Beretta -‬ایتالیــا)‪ :‬تفنگچــه ‪ Beretta92‬محبوب‌تریــن ســاح در نــوع خــود در جهــان اســت‬
‫کــه در ســال ‪ ۱۹۷۲‬در ایتالیــا و توســط کارلــو برتــا‪ ،‬جوزپــه مازتــی و ویتوریــو والــه طراحــی‬
‫شــد‪ .‬تــا ســال ‪ ۱۹۷۶‬تنهــا حــدود ‪ ۵۰۰۰‬قبضــه از آن تولیــد شــده و بعــد از آن بــود کــه تولیــد‬
‫در تعــداد انبــوه آغــاز شــد‪ .‬ایــن تفنگچــه بــه کشــورهای زیادی صــادر شــده و برخی کشــورها‬
‫نیــز نمونه‌هــای تحــت لیســانس آن را تولیــد می‌کننــد‪ .‬یــک نمونــه از ‪ Beretta92‬اکنــون در‬
‫تمــام بخش‌هــای اردوی ایــاالت متحــده بــه خدمــت گرفتــه شــده اســت‪ .‬اکنــون نســخه ‪۹۲‬‬
‫یــک پلتفــرم قدیمــی اســت و تفنگچه‌هــای بســیاری مدرنــی جایگزیــن آن شــده اســت‪.‬‬
‫‪ Beretta92‬اکنــون در بیــش از ‪ ۴۰‬کشــور جهــان در خدمــت نیروهــای نظامــی اســت و علی‌رغــم‬
‫قدمــت بــاال در میــان افــراد غیرنظامــی نیــز همچنــان محبــوب اســت‪ .‬ایــن تفنگچــه حتــی در‬
‫مســافت‌های طوالنــی نیــز دقیــق اســت و در ســاخت آن از آلیاژهــای ســبک اســتفاده شــده تــا وزن‬
‫کلــی ســاح کاهــش یابــد‪ .‬ایــن موضــوع البتــه طــول دوره خدمــت تفنگچــه ایتالیایــی را کاهــش داده‬
‫کــه بیــن ‪ ۴.۰۰۰‬تــا ‪ ۶.۰۰۰‬مــورد تیرانــدازی متفــاوت بــوده و پــس از ایــن تعــداد تیرانــدازی در مواردی‬
‫باعــث آســیب بــه شــلیک‌کننده شــده اســت‪ .‬نمونه‌هــای مــدرن ‪ Beretta92‬دارای عمــر مفیــد بســیار‬
‫باالیــی اســت کــه تــا ‪ ۱۷.۵۰۰۰‬مــورد تیرانــدازی بــدون مشــکل را تضمیــن می‌کنــد‪.‬‬
‫تنهــا نقطــه ضعــف ‪ Beretta92‬حجــم بــاال و ســنگینی آن اســت کــه مخفی‌کــردن و شــلیک بــا‬
‫آن را دشــوار می‌کنــد‪ .‬خشــاب ‪ Beretta92‬گنجایــش ‪ ۱۵‬گلولــه را دارد و بــرد مفیــد آن حــدود ‪۵۰‬‬
‫متــر اســت‪ .‬نمونه‌هــای مختلفــی از ‪ Beretta92‬در کشــورهایی ماننــد برزیــل‪ ،‬ترکیــه‪ ،‬مصــر‪ ،‬فرانســه و‬
‫آفریقــای جنوبــی بــا نام‌هــای دیگــر یــا تحــت لیســانس تولیــد می‌شــود‪.‬‬
‫‪( ۳۲۰SIG Sauer P -‬جرمنی‪/‬ســوییس)‪ :‬تفنگچه ‪ SIG Sauer P ۳۲۰‬در ســال ‪ ۲۰۱۴‬معرفی شــده‬
‫و ب ـرای جایگزینــی کلــت ‪ M 9‬در اردو و نیــروی هوائــی ایــاالت متحــده ســاخته شــد‪ .‬ایــن‬
‫تفنگچــه در نهایــت توســط آمریکایی‌هــا بــا نــام ‪ M 17‬اســتفاده شــد و نمونه‌هایــی از آن‬
‫بـرای فــروش در بازارهــای غیرنظامــی نیــز ســاخته شــده اســت‪ .‬ایــن تفنگچــه مــاژوالر چنــد‬
‫قطــری دارای سیســتم عقب‌نشــینی کوتــاه بــوده‪ ،‬قــاب آن و متحــرک آن از اســتیل ضــد زنــگ‬
‫ســاخته شــده اســت‪ .‬خشــاب‌های ایــن تفنگچــه بســته بــه کالیبــر خــود از ‪ ۱۰‬تــا ‪ ۱۷‬گلولــه را‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۰۳‬‬

‫در خــود جــای می‌دهــد و امــکان باز‌کــردن قطعــات آن بــدون نیــاز بــه وســیله خاصــی وجــود‬
‫دارد‪ .‬همچنیــن ‪ SIG Sauer P ۳۲۰‬امــکان نصــب تمامــی اکسســوری‌های کاربــردی را دارد‪.‬‬
‫‪( Glock17 -‬اتریــش)‪ :‬در ســال ‪ ،۱۹۸۰‬اردوی اتریــش اعــام کــرد کــه بــه تفنگچـه‌ای جدیــد نیــاز‬
‫دارد کــه آن را جانشــین نمونه‌هــای قدیمــی کنــد‪ .‬علیرغــم رقابــت چندیــن کمپانــی مشــهور‪،‬‬
‫در نهایــت کمپانــی ‪ Glock‬کــه تــا آن زمــان ناشــناخته بــود برنــده مزایــده شــد و در ســال ‪۱۹۸۲‬‬
‫تولیــدات آن در اختیــار اردوی اتریــش قــرار گرفــت‪ Glock17 .‬توســط نیروهــای پولیــس‬
‫کشــور اتریــش نیــز اســتفاده شــده و تولیــد انبــوه آن در ســال ‪ ۱۹۸۶‬آغــاز گردید‪ .‬در ســال‌های‬
‫بعــد ایــن تفنگچــه جدیــد و غیرمعمــول بــه یکــی از محبوب‌تریــن ســاح‌های دســتی تبدیــل‬
‫شــد و توســط اردوهــا و پولیس‌هــای کشــورهای مختلفــی مــورد اســتفاده قـرار گرفــت‪.‬‬
‫اکنــون ایــن تفنگچــه در اختیــار بیــش از ‪ ۵۰‬کشــور جهــان اســت و کپی‌هــا و کلون‌هایــی از آن‬
‫در سراســر جهــان ســاخته شــده اســت‪ .‬ایــن تفنگچــه کــه در دوران معرفـی‌اش یــک طراحــی انقالبــی‬
‫و متفــاوت داشــت بســیار کارآمــد‪ ،‬ســاده‪ ،‬ســبک و ارزان اســت‪ Glock17 .‬دارای طراحــی ســاده‬
‫بــا بخش‌هــای متحــرک بســیار کمــی اســت کــه در کنــار خشــاب تعــداد آن‌هــا تنهــا بــه ‪ ۳۳‬قطعــه‬
‫می‌رســد‪ .‬تنهــا بــا اســتفاده از یــک پیــن یــا ناخــن می‌تــوان ایــن تفنگچــه را در کمتــر از یــک دقیقــه‬
‫بــاز کــرده و گیر‌کــردن گلولــه در آن بــه نــدرت رخ می‌دهــد و البتــه عملکــرد بســیار ســاده‌ای نیــز‬
‫هنــگام شــلیک دارد‪.‬‬
‫وزن کــم ایــن تفنگچــه از طریــق ســاخت بخش‌هــای عمــده ســاح ماننــد قــاب آن از محقــق‬
‫شــده اســت‪ .‬تنهــا لولــه‪ ،‬غــاف متحــرک و مکانیــزم ماشــه ‪ Glock17‬از فلــز ســاخته شــده‌اند‪.‬‬
‫علیرغــم ســاخته شــدن ایــن تفنگچــه از ‪ Glock17‬بــه خوبــی می‌توانــد بیــن دماهــای منفــی ‪۴۰‬‬
‫درجــه تــا مثبــت ‪ ۲۰۰‬درجــه ســانتیگراد کار کنــد و امــکان زنــگ زدن آن نیــز وجــود نــدارد؛ زی ـرا‬
‫تمامــی قطعــات فلــزی آن بــا یــک الیــه ضــد زنگ‌زدگــی محافظــت می‌شــوند‪ Glock17 .‬بــه معنــای‬
‫ســاده باعــث ایجــاد انقالبــی در زمینــه ســاح‌های انفـرادی شــد؛ بــه نحــوی کــه امــروزه تقریبـاً تمــام‬
‫ســازندگان ســاح‌های دســتی از قاب‌هــای اســتفاده می‌کننــد‪.‬‬
‫قــدرت نفــوذ گلولــه ‪ Glock17‬بســیار قابــل توجــه بــوده و لولــه آن توان شــلیک بیــش از ‪۳۶۰.۰۰۰‬‬
‫گلولــه را دارد‪ .‬ایــن عــدد بســیار قابــل توجــه و حیرت‌انگیــز اســت وقتــی کــه بدانیــد تفنگچه‌هــای‬
‫مــدرن امــروزی تنهــا حــدود ‪ ۴۰.۰۰۰‬گلولــه را پیــش از روبــرو شــدن بــا مشــکل شــلیک خواهنــد‬
‫کــرد‪ .‬خشــاب ایــن تفنگچــه نیــز کــه از ســاخته شــده بیــن ‪ ۱۹‬تــا ‪ ۳۳‬گلولــه را در خــود جــای می‌دهــد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۰۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث سوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات‬
‫مواد منفجره‬
‫بــر اســاس قوانیــن تصویب‌شــده در افغانســتان ب ـرای قاچاق‌ب ـران ســاح‪ ،‬مجــازات بســیار ســنگین‬
‫در نظــر گرفتــه شــده اســت؛ بنـاً در ایــن مبحــث عناصــر متشــکله و مجــازات جرایــم فــوق را تحــت‬
‫بحــث قــرار می‌دهیــم‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬عناصر متشکله جرم مرتبط به سالح ناریه‪ ،‬مهمات مواد منفجره‬
‫در ایــن بحــث‪ ،‬عناصــر متشــکله جرایــم مرتبــط بــه ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات مــواد منفجــره کــه شــامل‬
‫عنصــر قانونــی‪ ،‬مــادی و معنــوی اســت بــه طــور جداگانــه تشــریح و توضیــح می گــردد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عنصر متشکله این جرم‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر قانونی‬

‫کــود ج ـزا بــه جرایــم مرتبــط بــه ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات مــواد منفجــره در کتــاب دوم بــاب ششــم‪،‬‬
‫فصــل پنجــم از مــاده ‪ 529‬الــی مــاده ‪ 546‬تصریــح کــرده اســت‪.‬‬

‫ب‪ -‬عنصر مادی‬

‫عنصر مادی جرم مذکور در فقره (‪ )1‬ماده ‪ 530‬کود جزا‪ ،‬سه موضوع ذیل است‪:‬‬
‫‪ -1‬ساختن مواد منفلقه یا منفجره‪.‬‬
‫‪ -2‬وارد نمودن مواد منفلقه یا منفجره‪.‬‬
‫‪ -3‬نگهداری مواد منفلقه یا منفجره‪.‬‬
‫شــرط تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه «بــدون اجــازه مقامــات صالحیـت‌دار» انجــام شــده باشــد؛‬
‫بنابرایــن اگــر شــخص یــا اشــخاص با اجــازه مقامــات صالحیـت‌دار‪ ،‬ایــن کار را انجــام دهند‪ ،‬مشــمول‬
‫ایــن جــرم نخواهنــد بــود‪ .‬مطلــب دیگــر ایــن کــه جــرم مــورد بحــث‪ ،‬مطلــق اســت و مقیــد بــه هیــچ‬
‫نتیجــه نیســت‪ .‬راجــع بــه معیــار تشــخیص ایــن کــه چــه مــوادی در ترکیــب مــواد منفلقــه یــا منفجــره‬
‫بــکار بــرده می‌شــود‪ ،‬بــه حکــم فقــره (‪ )2‬مــاده‪ 530‬کــود ج ـزا مطابــق احــکام ســند تقنینــی مربــوط‬
‫تعییــن می‌شــود‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۰۵‬‬

‫فقــره (‪ )3‬ایــن مــاده می‌افزایــد‪ :‬ســامان‪ ،‬آالت و ادواتــی کــه در ســاختن یــا انفجــار مــواد منفلقــه‬
‫یــا منفجــره اســتعمال می‌شــود‪ ،‬در حکــم مــواد منفلقــه یــا منفجــره شــناخته می‌شــود؛ مث ـاً مــواد‬
‫کیمیــاوی یــا هــر نــوع دســتگاه یــا وســیله کــه دارای قابلیت انفجــار باشــد و در ســاختن مــواد انفجاری‬
‫بــکار رود‪ ،‬در حکــم منفلقــه یــا منفجــره و قابــل مصــادره اســت‪.‬‬

‫ج‪ -‬عنصر معنوی‬

‫عنص ــر معن ــوی ای ــن ج ــرم‪ ،‬عل ــم و قص ــد اس ــت؛ یعن ــی مرتک ــب بدان ــد م ــوادی را ک ــه می‌س ــازد‪،‬‬
‫وارد می‌کن ــد ی ــا نگه ــداری می‌کن ــد م ــواد منفلق ــه ی ــا منفج ــره اس ــت و قص ــدا ً اعم ــال مذک ــور را‬
‫انج ــام ده ــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات‬

‫مجــازات ایــن جــرم‪ ،‬حبــس طویــل تــا هفــت ســال و مصــادره مــواد منفلقــه یــا منفجــره اســت (فقــرۀ‬
‫‪ 1‬مــادۀ ‪ 530‬کــود جـزا)‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 531‬و ‪ 532‬کــود ج ـزا معلــوم می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬فعــل‬
‫مــادی شــامل مــواد مــوارد اســتعمال بایــد منفلقــه و منفجــره باشــند قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ -‬عنصر مادی‬

‫عنصـر مـادی جـرم مذکـور در مـاده ‪« 531‬اسـتعمال یـا بـه کارگیـری مـواد منفلقـه و منفجـره اسـت بـه‬
‫نحـوی کـه بـه اثـر آن حیـات مـردم به خطـر مواجه گـردد»؛ مثالً شـخصی نارنجکـی یا بمبـی را پرتاب‬
‫کنـد و بـه اثـر آن حیـات مـردم بـه خطـر مواجه شـود‪ .‬بـر طبق فقـره (‪ )2‬مـاده ‪ 531‬هـرگاه بـه اثر عمل‬
‫مذکـور‪ ،‬امـوال مـردم بـه خطـر مواجـه گـردد‪ ،‬ماننـد این که شـخص راکتـی را فیـر می‌کند و بـر اثر آن‬
‫خانـه یـا دوکان‌هـای مـردم را بـه خطـر مواجـه می‌سـازد‪ ،‬مرتکب بـه حبس متوسـط محکوم می‌شـود‪.‬‬
‫الزم بــه ذکــر اســت کــه جــرم مذکــور‪ ،‬مطلــق اســت؛ یعنــی صــرف اســتعمال یــا بــه کارگیــری مواد‬
‫منفلقــه و منفجــره‪ ،‬جــرم مشــمول ایــن مــاده نیســت؛ بنابرایــن شــرط تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه‬
 ‫‪ ۴۰۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫حتمـاً بایــد بــه اثــر آن‪ ،‬حیــات یــا امــوال مــردم بــا خطــر مواجــه نشــود‪ ،‬مشــمول ایــن مــاده نمی‌باشــد‬
‫و اتفاقـاً قانون‌گــذار حکــم ایــن مــورد را در مــاده بعــدی بیــان کــرده اســت‪.‬‬

‫ب‪ -‬عنصر معنوی‬

‫عنص ــر معن ــوی ای ــن ج ــرم‪ ،‬عل ــم و قص ــد اس ــت؛ ب ــه ای ــن معن ــا ک ــه مرتک ــب ب ــا عل ــم ب ــه ای ــن ک ــه‬
‫م ــواد م ــورد اس ــتفاده‪ ،‬منفلق ــه و منفج ــره اس ــت‪ ،‬قص ــدا ً آن را ب ــه کار بین ــدازد (ش ــرح ک ــود جــزا‪،‬‬
‫‪ ،۱۳۹۸‬ج ‪.)۱۸۶ ،۱۸۵ :۳‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫شــخصی کــه عمــدا ً مــواد منفلقــه و منفجــره را اســتعمال نمایــد کــه بــه اثــر آن حیــات مــردم بــه خطــر‬
‫مواجــه گــردد‪ ،‬بــه حبــس طویــل محکــوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه در اثــر ارتــکاب عمــل منــدرج فقــره (‪)1‬‬
‫ایــن مــاده امــوال مــردم بــه خطــر مواجــه گــردد مرتکــب بــه حبــس متوســط‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود‬
‫جـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،531‬فقــره ‪.)۱ ،۲‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬جرم استعمال مواد منفلقه و منفجره بدون ایجاد خساره‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم‬

‫ارکان ایـن جـرم همانگونـه کـه از مـواد ‪ 532‬کـود جـزا معلوم می شـود‪ ،‬عبارتنـد از‪ :‬رکـن قانونی‪ ،‬فعل‬
‫مـادی شـامل مـواد مـوارد اسـتعمال مـواد منفلقـه و منفجره بدون ایجاد خسـاره باشـند قصـد جنائی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 532‬اســتعمال مــواد منفلقــه و منفجــره را در صورتــی کــه بــه اثــر آن خســارتی‬
‫وارد نشــود‪ ،‬جرم‌پنــداری کــرده اســت؛ ماننــد ایــن کــه مرتکــب‪ ،‬نارنجکــی را در منطقــوی پرتــاب‌‬
‫کنــد و بــر اثــر آن هیــچ فــردی آســیب نبینــد یــا بــه اموالــی خســارت وارد نشــود؛ طــوری کــه ایــن عمل‬
‫در ســاحه‌ای خالــی از ســکنه یــا بیابــان‪ ،‬صحـرا و کــوه واقــع شــده باشــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد اســت؛ یعنــی مرتکــب بدانــد کــه مــواد مــورد اســتفاده‪،‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۰۷‬‬

‫منفلقــه و منفجــره اســت و قصــدا ً آن را بــه کار بینــدازد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات‬

‫مرتکب این جرم‪ ،‬به حبس قصیر محکوم می‌شود (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۵۳۲ :‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬جرم انتقال مواد منفلقه یا منفجره در وسایل نقلیه‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر متشکله این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 533‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬فعــل مــادی‬
‫شــامل مــواد مــوارد مــواد انتقــال منفلقــه و منفجــره باشــند بایــد توســط یکــی از وســایل نقلیــه زمینــی‪،‬‬
‫آبــی یــا هوائــی یــا در وســایل و پارس ـل‌های پســتی صــورت گرفتــه باشــد قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصــر مــادی جــرم مذکــور در مــاده ‪ 533‬کــود ج ـزا انتقــال یــا شــروع بــه انتقــال مــواد منفلقــه یــا‬
‫منفجــره‪ ،‬در یکــی از وســایل نقلیــه یــا در وســایل و بســته‌های پُســتی اســت‪ .‬طبــق حکــم فــوق‪،‬‬
‫شــروع بــه جــرم در ایــن مــورد ماننــد جــرم تــام دانســته شــده اســت‪ .‬وســیله نقلیــه فــرق نمی‌کنــد کــه‬
‫زمینــی‪ ،‬ماننــد موتــر یــا هوائــی‪ ،‬ماننــد طیــاره آبــی و کشــتی باشــد‪ .‬منظــور از وســایل پســتی می‌توانــد‬
‫موتــر اداره پسته‌رســانی یــا دفتــر پســت باشــد‪.‬‬
‫همچنیــن قانون‌گــذار در مــاده ‪ 533‬کــود جـزا عبــارت «خــاف مقــررات مربــوط» را بــه کار بــرده‬
‫اســت‪ .‬منظــور از آن می‌توانــد ایــن باشــد کــه ممکــن اســت گاهــی خــود دولــت بــرای بــراوردن‬
‫نیازهــای نظامــی‪ ،‬ب ـرای انتقــال ایــن مــواد از وســایل نقلیــه اســتفاده نمایــد و عبــارت یادشــده ایــن‬
‫مــوارد را از شــمول مــاده خــارج می‌ســازد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد می باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه مرتکــب بــه ایــن کــه مــواد‬
‫مربــوط‪ ،‬منفلقــه یــا منفجــره میباشــد‪ ،‬علــم داشــته باشــد و قصــدا ً بــه انتقــال آنهــا اقــدام نمایــد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات‬

‫مجـازات ایـن جـرم حبس متوسـط و جزای نقدی از شـصت هزار افغانی یا یکی از این دو جزا میباشـد‬
‫کـه نظـر بـه شـدت و خفت جرم‪ ،‬مرتکـب و آثار آن باید در نظر گرفته شـود (کود جزا‪ ،‬مـاده‪.)533 :‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 535‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی بایــد ســاح ناریــه‪ ،‬مرمــی یــا مــواد منفجــره باشــد قصــد جنائــی‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات قاچاق سالح ناریه‬

‫(‪ )1‬شخص که مرتکب قاچاق سالح ناریه گردد‪ ،‬قرار ذیل مجازات می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه ســاح ناریــه دارای قطــر (‪ )9 ،19‬ملــی متــر تــا ســه میــل باشــد بــه حبــس‬
‫متوســط و در صورتــی کــه بیــش از ســه میــل باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل تــا هفــت ســال‪.‬‬
‫‪ 2 .‬در صورتــی کــه ســاح ناریــه دارای قطــر (‪ )7 ،62‬ملــی متــر تــا ســه میــل باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫طویــل بیــش از هفــت ســال‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه موشــک تــا پنــج عــدد باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل تــا هفــت ســال و در صورتی‬
‫کــه بیــش از پنــج عــدد باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل از هفت ســال‪.‬‬
‫(‪ )2‬شخصی که مرمی سالح ناریه را قاچاق نماید‪ ،‬قرار ذیل مجازات می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتی که تعداد آن تا ‪ 50‬مرمی باشد‪ ،‬به جزای نقدی از پنج هزار تا بیست هزار افغانی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتی که تعداد آن بیش از ‪ 50‬تا ‪ 500‬مرمی باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتی که تعداد آن بیش از ‪ 500‬مرمی باشد به حبس متوسط‪.‬‬
‫شــخصی کــه مرتکــب قاچــاق مــواد منفجــره گــردد بــه حبــس طویــل تــا ده ســال‪ ،‬محکــوم‬
‫می‌گــردد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده‪.)۵۳۵ :‬‬
‫توضیــح‪ :‬هــرگاه ســاح ناریــه‪ ،‬دارای قطــر (‪ )9 ،19‬ملــی متــر باشــد‪ ،‬در صــورت قاچــاق تــا ســه‬
‫میــل ســاح‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس متوســط محکــوم می‌گــردد‪ .‬مثــال ســاح بــا قطــر فــوق را می‌تــوان‬
‫از تفنگچــه بریتــای امریکایــی نــام بــرد‪ ،‬امــا در صــورت قاچــاق بیــش از ســه میــل ســاح دارای قطــر‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۰۹‬‬

‫مذکــور‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل تــا هفــت ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه ســاح ناریــه‪ ،‬دارای قطــر ‪ 7 ،62‬ملــی متــر باشــد‪ ،‬ماننــد تفنگچه مکــروف یا کالشــینکوف‬
‫روســی‪ ،‬در صــورت قاچــاق تــا ســه میــل آن‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل تــا هفــت ســال محکــوم‬
‫می‌گــردد و در صورتــی کــه قاچــاق بیــش از ســه میــل باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل بیــش از‬
‫هفــت ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه موشــک تــا پنــج عــدد باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل تــا هفــت ســال و در صورتــی کــه‬
‫بیــش از پنــج عــدد باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس طویــل بیــش از هفــت ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫قاچاق‌کننده مرمی سالح ناریه به شرح ذیل مجازات می‌شود‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتی که تعداد مرمی آن تا ‪ 50‬باشد به جزای نقدی از پنج هزار تا بیست هزار افغانی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتی که تعداد مرمی آن بیش از ‪ 50‬تا ‪ 500‬باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتی که تعداد مرمی آن بیش از ‪ 500‬باشد به حبس متوسط محکوم می‌گردد‪.‬‬
‫هرگاه شخص‪ ،‬مرتکب قاچاق مواد منفجره گردد‪ ،‬به حبس طویل تا ده سال‪ ،‬محکوم می‌گردد‪.‬‬
‫ب‪ -‬عنصــر معنــوی‪ :‬عنصــر معنــوی جرایــم فــوق‪ ،‬علــم و قصــد اســت؛ یعنــی مرتکــب‪ ،‬بــه ایــن‬
‫کــه شــی مــورد قاچــاق‪ ،‬ســاح ناریــه بــوده علــم داشــته باشــد و قصــدا ً بــه قاچــاق آن مبــادرت کنــد‬
‫(شــرح کــود ج ـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۸۹۱ ،۱۸۹ :۳‬‬

‫گفتار ششم‪ :‬جرم حیازت غیرقانونی سالح ناریه و پرزه‌جات مورد نیاز آن‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 536‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی جانــی بایــد ســاح ناریــه ویــرزه جــات مــورد نیــاز آن را بــدون مجــوز قانونــی در حیــارت خــود‬
‫داشــته باشــد و قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصــر مــادی جــرم مذکــور در مــاده ‪ ،536‬آن اســت کــه شــخص بــرای امنیــت شــخصی خــود‪،‬‬
‫اســلحه ناریــه دارای قطــر (‪ )9 ،19‬ملــی متــر و مهمــات مــورد نیــاز آن را در حیــازت خویــش داشــته‬
‫باشــد‪ .‬قانون‌گــذار در مــاده ‪ 536‬کــود جـزا حکــم حیــازت از یــک میــل تــا ســه میــل ســاح و مهمات‬
 ‫‪ ۴۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آن را از نظــر مجــازات‪ ،‬برابــر دانســته و مرتکــب‪ ،‬بــر طبــق همیــن مــاده مجــازات خواهــد شــد‪.‬‬
‫شــرط تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه نگهــداری ســاح مذکــور‪ ،‬بــدون مجــوز قانونــی بــوده‬
‫باشــد؛ بنابرایــن حیــازت ســاح بــا مجــوز قانونــی مشــمول مــاده نخواهــد بــود‪ .‬مطلــب دیگــر آنکــه‬
‫جــرم مــورد بحــث‪ ،‬جــرم مطلــق بــوده و مقیــد بــه هیــچ نتیجــه ماننــد لــزوم فیــر بــا ســاح یــا مجــروح‬
‫شــدن کــس‪ ،‬نیســت‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد اســت؛ یعنــی مرتکــب بدانــد کــه ســاح مذکــور ناریه اســت‬
‫و قصــدا ً آن را نــزد خــود نگهــداری کنــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫مجــازات جــرم حیــازت غیرمجــاز ســاح ناریــه‪ ،‬ج ـزای نقــدی ســی ه ـزار تــا شــصت ه ـزار افغانــی‬
‫اســت (مــادۀ ‪ 536‬کــود ج ـزا)‪.‬‬

‫گفتار هفتم‪ :‬عالم یا نشان‌گذاری نادرست‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 537‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی ســاح ناریــه باشــد و قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصر مادی جرم مذکور در ماده ‪ 537‬دو مطلب ذیل است‪:‬‬
‫‪ .15‬ساخت و تولید سالح ناریه با عالمت یا نشانه‌گذاری نادرست‪.‬‬
‫‪ .16‬ساخت و تولید سالح ناریه‪ ،‬بدون عالمه یا نشانه تولید‪.‬‬
‫مثـاً شــخص‪ ،‬تفنگچـه‌ای را بســازد و بــه صــورت تقلبــی‪ ،‬نشــانه کشــور روســیه را بــر آن نصــب‬
‫کنــد یــا وســیله مذکــور را بــدون عالمــت و مارکــی بــر روی آن بســازد‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۱۱‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنص ــر معن ــوی ای ــن ج ــرم‪ ،‬عل ــم و قص ــد اس ــت؛ یعن ــی مرتک ــب ب ــا عل ــم ب ــه ای ــن ک ــه وس ــیله‬
‫م ــورد نظ ــر‪ ،‬س ــاح ناری ــه اس ــت قص ــدا ً آن را ب ــا عالم ــت ی ــا نش ــانه‌گذاری نادرس ــت ی ــا ب ــدون‬
‫عالم ــه و نش ــانه تولی ــد کن ــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 537‬کــود جـزا بــا توجــه بــه اصــل تناســب جــرم و جـزا‪ ،‬مقــرر داشــته اســت کــه‬
‫مرتکــب بــا در نظــر داشــت نــوع ســاح ناریــه و مقــدار آن بــه حبــس طویــل تــا هشــت ســال‪ ،‬محکوم‬
‫می‌گــردد؛ بنابرایــن قضــات بایــد حــاالت را در نظــر گیرنــد و حکــم را عادالنــه و متناســب‪ ،‬صــادر‬
‫کننــد؛ مث ـاً اگــر ســاح‪ ،‬کوچــک و کم‌خطرتــر بــوده باشــد از حداقــل حبــس طویــل شــروع کننــد‬
‫و همیــن طــور بــا توجــه بــه نــوع ســاح و میـزان شــدت خطــر آن‪ ،‬می‌تواننــد مجــازات را تــا هشــت‬
‫ســال افزایــش دهنــد (مــاده ‪ ،۵۳۷‬کــود جـزا)‪.‬‬

‫گفتار هشتم‪ :‬نابود نمودن‪ ،‬حذف و یا تغییر غیرقانونی نشانه‌گذاری سالح ناریه‬
‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 538‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی ســاح ناریــه باشــد فعــل مــادی بــه منظــور عــدم ردیابــی تولیــد کننــده ســاح ناریــه باشــد و‬
‫قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصــر مــادی جــرم مذکــور در ‪ 538‬کــود جـزا‪ ،‬از بیــن بــردن یــا تغییــر نشــانه یــا عالمــه ســاح ناریــه‬
‫میباشــد؛ مث ـاً شــخص‪ ،‬یــک کالشــنیکوف ســاخت کشــور چیــن و ارزان را ســاخت روســیه جلــوه‬
‫دهــد و نشــانه و عالمــت ســاخت آن را از بیــن ببــرد یــا تغییــر دهــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد میباشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه شــخص بــا علــم بــه ایــن که ســاح‬
‫مــورد نظــر دارای فــان نشــانه و عالمــت خــاص میباشــد‪ ،‬عالمــه و نشــانه آن را قصــدا ً تغییــر دهــد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــایان ذکــر اســت کــه جــرم مــورد بحــث از جرایمــی اســت کــه تحقــق آن نیــاز به قصــد خــاص دارد‪.‬‬
‫قصــد خــاص الزم در ایــن جــرم «قصــد عــدم امــکان ردیابــی تولیدکننــده ســاح ناریــه» می‌باشــد؛‬
‫بــه ایــن معنــا کــه منظــور مرتکــب از ایــن کار آن بــوده باشــد کــه بــا ایــن تغییــر یــا از بیــن بــردن‪،‬‬
‫ردیابــی تولیدکننــده واقعــی ســاح‪ ،‬میســر نشــود؛ بنابرایــن اگــر شــخص‪ ،‬ســاح دارد و مقــداری از‬
‫نشــانه یــا مــارک آن بــه مــرور زمــان و بــر اثــر کهنگــی‪ ،‬محــو و پــاک شــده اســت‪ ،‬احســاس میکنــد‬
‫کــه ســاح‪-‬ش زشــت جلــوه می‌نمایــد و بــه منظــور قشــنگی بیشــتر‪ ،‬باقیمانــده عالمــت را نیــز تـراش‬
‫میکنــد؛ چنیــن شــخصی مرتکــب جــرم مــورد بحــث‪ ،‬محســوب نخواهــد شــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫قانونگــذار در مــاده ‪ 538‬کــود جـزا نیــز‪ ،‬بــا توجــه بــه اصــل تناســب جــرم و جـزا حکــم مینمایــد کــه‬
‫مرتکــب‪ ،‬بــا در نظــر داشــت نــوع ســاح ناریــه و مقــدار آن بــه حبــس متوســط یــا جـزای نقــدی از‬
‫شــصت هـزار تــا ســه صــد هـزار افغانــی‪ ،‬محکــوم میگــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده‪.)۵۳۸ :‬‬

‫گفتار نهم‪ :‬جرم معافیت از مجازات‬

‫شــخصی کــه ســاح ناریــه یــا مهمــات‪ ،‬مــواد منفجــره یــا ســایر ســاح را در حیــازت‪ ،‬کنتــرول یــا‬
‫تملــک خــود داشــته‪ ،‬امــا قبــل از افشــاء‪ ،‬یــا گرفتــاری‪ ،‬بــه صــورت داوطلبانــه آن را تســلیم نمایــد‪ ،‬از‬
‫مجــازات معــاف دانســته می‌شــود (کــود جـزا‪ ،‬مــاده‪ .)۵۳۹ :‬مــاده ‪ 539‬کــود جـزا بــه معافیــت شــخص‬
‫از مجــازات پرداختــه اســت‪ .‬ایــن مــاده ســه حالــت ذیــل را بیــان کــرده اســت‪:‬‬
‫‪1 .‬شــخص ســاح ناریــه یــا مهمــات مــواد منفجــره یــا ســایر ســاح را در حیــازت خــود داشــته‬
‫باشــد‪ ،‬امــا قبــل از افشــا یــا گرفتــاری‪ ،‬بــه صــورت داوطلبانــه آن را تســلیم نمایــد‪.‬‬
‫حیـازت در لغـت بـه معنـای بـه دسـت آوردن‪ ،‬گـردآوری و حصـول چیـزی آمده اسـت؛ بـه طور‬
‫مثـال شـخص هنـگام عبـور از یـک منطقـه جنگی بـه تعـدادی از اسـلحه ناریه دسـت یافته اسـت‪.‬‬
‫‪2 .‬شـخص‪ ،‬سلاح ناریـه یـا مهمـات‪ ،‬مـواد منفجـره یـا سـایر سلاح را در کنتـرول خود داشـته‬
‫باشـد‪ ،‬امـا قبـل از افشـاء یـا گرفتاری‪ ،‬بـه صـورت داوطلبانه آن را تسـلیم نماید‪ ،‬مثالً شـخص‬
‫قومنـدان یـک گـروه مسـلح غیـر مسـئول می باشـد و سلاح را در کنترول خویش داشـته اسـت‪.‬‬
‫‪ 3 .‬ســاح ناریــه یــا مهمــات‪ ،‬مــواد منفجــره یــا ســایر ســاح را در تملــک خــود داشــته باشــد‪،‬‬
‫امــا قبــل از افشــا یــا گرفتــاری‪ ،‬بــه صــورت داوطلبانــه آن را تســلیم نمایــد‪ ،‬مث ـاً شــخص‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۱۳‬‬

‫تعــدادی اســلحه ناریــه را خریــده بــوده و در تملــک خویــش داشــته اســت (شــرح کــود‬
‫جــزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۹۴ :۳‬‬

‫گفتار دهم‪ :‬جرم استفاده غیرقانونی سالح ناریه‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 540‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی ســاح ناریــه باشــد فعــل مــادی بــه منظــور تهدیــد‪ ،‬ارعــاب یــا ســایر اهــداف غیــر قانونــی‬
‫انجــام یابــد و قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصـر مـادی جـرم مذکـور در ماده ‪ 540‬کود جزا اسـتعمال یا بـه حرکت یا اهتزاز درآوردن سلاح ناریه‬
‫اسـت؛ مثلاً شـخص بـه منظـور تهدید یـا ارعاب فرد یـا افراد‪ ،‬سلاح ناریـه را بـه کار ببرد یا بـه منظور‬
‫ارعـاب جمعیتی‪ ،‬در سـرک‌ها سلاح ناریـه‌ای مانند کالشـینکوف را به حرکت یا اهتـزاز درآورد‪.‬‬
‫حرکـت و اهتـزاز بـه یـک معنـا اسـت؛ یـک نمونـه ایـن امـر ایـن می‌توانـد باشـد کـه شـخص در‬
‫سـرک‌ها‪ ،‬در میـان موتـر‪ ،‬تفنـگ بـه دسـت گرفتـه و در حالـی کـه تـا نیم‌تنـه از موتـر بیـرون آمـده بـا‬
‫تهدیـد و ارعـاب مـردم‪ ،‬اسـلحه خویـش را بـه اهتـزاز درآورد یـا این کـه در برابر یک جمعیت اسـلحه‬
‫خـود را چـرخ می‌دهـد و بـه گونـه‌ای با وی بـازی می‌کنـد و دیگران را متوجه می‌کند که مسـلح اسـت‬
‫و می‌توانـد دیگـران را تهدیـد کنـد یـا این کـه در محلی داخل شـود و به خاطر ایجاد رعـب و یا تحت‬
‫تأثیـر قـراردادن جانـب مقابـل‪ ،‬اسـلحه خـود را که پنهان اسـت‪ ،‬برمال سـازد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد اســت؛ یعنــی شــخص بــا علــم بــه حــرکات خویــش‪ ،‬قصــدا ً‬
‫ســاح ناریــه را بــه منظــور تهدیــد و ارعــاب فــرد یــا افـراد یــا دیگــر اهــداف غیرقانونــی‪ ،‬اســتعمال کند‬
‫یــا بــه حرکــت و اهتـزاز درآورد؛ در ایــن گونــه مــوارد غالبـاً‪ ،‬قصــد تهدیــد و ارعــاب در خــود حــرکات‬
‫فــرد نهفتــه اســت و نیــاز بــه اثبــات جداگانــه نــدارد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫مجــازات ایــن جــرم‪ ،‬حبــس متوســط یــا جـزای نقــدی از ســی هـزار تــا ســه صــد هـزار افغانــی اســت‬
‫(مــاده ‪ ۵۴۰‬کــود جـزا)‬

‫گفتار یازدهم‪ :‬جرم اتالف یا مفقود سالح ناریه‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ای ــن ج ــرم همانگون ــه ک ــه از م ــواد ‪ 540‬ک ــود ج ـزا مس ــتفاد می ش ــود‪ ،‬عبارتن ــد از‪ :‬م ــورد فع ــل‬
‫م ــادی س ــاح ناری ــه باش ــد فع ــل م ــادی ب ــه منظ ــور تهدی ــد‪ ،‬ارع ــاب ی ــا س ــایر اه ــداف غی ــر قانون ــی‬
‫انج ــام یاب ــد و قص ــد جنائ ــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصــر مــادی ایــن جــرم‪ ،‬مفقــود یــا تلــف نمــودن ســاح ناریــه یــا مهمات اســت کــه شــخص‪ ،‬مجوز‬
‫قانونــی حمــل آن را داشــته باشــد‪ .‬مجــازات ایــن جــرم‪ ،‬جـزای نقــدی معــادل قیمــت ســاح‪ ،‬میباشــد‪.‬‬
‫شــرط تحقــق ایــن جــرم آن اســت کــه مفقــود یــا تلــف شــدن‪« ،‬بــدون عــذر موجــه» بــوده باشــد؛‬
‫بنابرایــن هــرگاه ایــن امــر بــا عــذر موجــه صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬عمــل مرتکــب مشــمول جــرم ایــن‬
‫نخواهــد بــود؛ مثـاً هــرگاه در یــک عملیــات تعقیــب و گریــز بــا مجرمــان یــا مخالفــان مســلح دولــت‪،‬‬
‫حــاالت موجــود‪ ،‬چنــان بــر مأمــور امنیــت ملــی فشــار آورد کــه ســاح از دســتش بیفتــد و مفقود شــود‬
‫چنیــن حالتــی میتوانــد عــذر موجــه تلقــی شــود‪.‬‬
‫فقـره (‪ )2‬مـاده مـورد بحـث صورتـی را بیـان مینمایـد که سلاح ناریـه یا مهمـات‪ ،‬متعلق بـه دولت‬
‫باشـد‪ ،‬در ایـن صـورت مرتکب به جزای نقدی دو برابر معادل قیمت سلاح مفقودشـده یا تلف‌شـده‪،‬‬
‫محکـوم میگـردد؛ بـه طور مثـال‪ ،‬با حمله دشـمن‪ ،‬فـرد غافلگیر می‌شـود و فرار می‌کند و سلاحش به‬
‫دسـت دشـمن می‌افتـد‪ .‬فقـره (‪ )3‬ایـن مـاده حالتـی را بیـان می‌کند که سلاح ناریـه یا مهمـات مندرج‬
‫فقره‌هـای (‪ )1‬و (‪ )2‬ایـن مـاده بـه فـروش رسـیده و یـا به اختیار شـخص دیگری گذاشـته شـده باشـد‪،‬‬
‫قانون‌گـذار ایـن عمـل را قاچـاق سلاح دانسـته و حکـم نمـوده کـه مرتکـب طبـق احـکام مربـوط بـه‬
‫قاچـاق سلاح‪ ،‬مجـازات میگـردد؛ الزم بـه یـادآوری اسـت که مجـازات قاچاق سلاح ناریـه در ماده‬
‫‪ 535‬ایـن فصـل قبلاً بحـث گردیـد و الزم به تکرار نیسـت‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۱۵‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصر معنوی جرایم مذکور در ماده ‪ 541‬به شرح ذیل میباشد‪:‬‬
‫عنصــر معنــوی جــرم مذکــور در فقره هــای (‪ )1‬و (‪ )2‬مــادۀ ‪ 541‬کــود جــزا غفلــت یــا اهمــال‬
‫میباشــد؛ بنابرایــن جــرم مذکــور در ایــن فقـرات‪ ،‬جــرم غیرعمــدی اســت‪ .‬عنصــر معنــوی جــرم مذکور‬
‫در فقــره (‪ )3‬قصــد جرمــی میباشــد؛ زیـرا فــروش اســلحه یــا آن را بــه اختیــار دیگــری گذاشــتن‪ ،‬امــر‬
‫عمــدی اســت (شــرح کــود ج ـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۱۹۶ :۳‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫شــخصی کــه ســاح ناریــه یــا مهمــات شــخصی خــود را کــه دارای مجــوز قانونــی باشــد بــدون عــذر‬
‫موجــه مفقــود یــا تلــف کنــد بــه ج ـزای نقــد معــادل قیمــت آن‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه ســاح‬
‫ناریــه یــا مهمــات منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 541‬کــود جـزا متعلــق بــه دولــت باشــد‪ ،‬بــه جـزای نقــدی‬
‫دو چنــد معــادل قیمــت آن‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪ .‬هــرگاه تثبیــت گــردد کــه ســاح ناریــه یــا مهمــات‬
‫منــدرج فقره‌هــای (‪ )1‬و (‪ )2‬مــاده ‪ 541‬کــود جـزا بــه فــروش رســیده و یــا بــه اختیــار شــخص دیگــری‬
‫گذاشــته شــده باشــد‪ ،‬ایــن عمــل قاچــاق ســاح دانســته شــده‪ ،‬مرتکــب طبــق احــکام ایــن فصــل‬
‫مجــازات می‌گــردد‪.‬‬

‫گفتار دوازدهم‪ :‬جرم تزویر اسناد سالح‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 542‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی بایــد اســناد‪ ،‬مهــر و اجــازه نامــه تولیــد‪ ،‬توریــد‪ ،‬عرضــه نگهداشــت‪ ،‬حمــل و حصــول ســاح‬
‫ناریــه‪ ،‬ممهــات و مــواد منفلقــه باشــد و قصــد جنائــی‪.‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫عنصــر مــادی جــرم مذکــور در مــاده ‪ 542‬کــود جـزا تزویــر اســناد‪ ،‬مهــر و اجازه‌نامــه تولیــد‪ ،‬توریــد‪،‬‬
‫عرصــه‪ ،‬نگهداشــت‪ ،‬حمــل و حصــول ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد منفلقــه یــا انتقــال ایــن اســناد‬
‫بــه اشــخاص دیگــر اســت؛ مثـاً شــخصی ســندی را تزویــر نمایــد بــه ایــن عنــوان کــه محافــظ یکــی‬
 ‫‪ ۴۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫از مقامــات‪ ،‬تعییــن شــده و بــر اســاس آن مجــوز حمــل ســاح کالشــینکوف بــا فــان مشــخصات را‬
‫دارد‪ ،‬فــرد مذکــور مرتکــب جــرم مذکــور در مــاده ‪ 542‬کــود ج ـزا محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫منظــور از عبــارت «اســناد مذکــور را بــه اشــخاص دیگــر انتقــال دهــد» آن اســت کــه مثـاً شــخص‬
‫منتقــل الیــه مجــوز حمــل ســاح را نداشــته باشــد واال اگــر دو نفــر محافــظ بــه طــور مشــترک و بــه‬
‫نوبــت‪ ،‬ســاحی را حمــل می‌کننــد و هــر یکــی در ســاعتی معیــن‪ ،‬ســاح و مجــوز حمــل آن را بــه‬
‫دیگــری می‌ســپارد‪ ،‬مرتکــب ایــن جــرم نخواهــد بــود‪.‬‬
‫شــایان ذکــر اســت کــه جــرم مذکــور در مــاده ‪ 542‬کــود جـزا جــرم مطلــق میباشــد و مقیــد بــه هیــچ‬
‫نتیجــۀ نخواهــد بود‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬علــم و قصــد اســت؛ یعنــی شــخص بــا علــم بــه ایــن کــه عمــل مــورد بحث‬
‫تزویــر اســت یــا شــخص منتقل‌الیــه صالحیــت قانونــی داشــتن ایــن ســند را نــدارد‪ ،‬قصــدا ً بــه تزویــر‬
‫یــا انتقــال اســناد بپــردازد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫مجــازات ایــن جــرم‪ ،‬حداکثــر مجــازات پیش‌بینــی شــده جــرم تزویــر منــدرج ایــن قانــون‪ ،‬اســت‪.‬‬
‫طبــق مــاده ‪ 437‬کــود ج ـزا‪ ،‬حداکثــر مجــازات جــرم تزویــر‪ ،‬حداکثــر حبــس متوســط اســت‪.‬‬
‫ارتــکاب جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل پنجــم کــود جـزا‪ ،‬در حــاالت مشــدده‬
‫شــناخته می شــود‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه یکــی از جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل پنجــم کــود جـزا‪،‬‬
‫توســط موظــف خدمــات عامــه بــا اســتفاده از نفــوذ یــا موقــف وظیفــوی ارتــکاب یابــد‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه یکــی از جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل پنجــم کــود جـزا‪،‬‬
‫توســط شــخص حقیقــی یــا رئیــس‪ ،‬ممثــل یــا نماینــده قانونــی شــخص حکمــی بــه نــام‪،‬‬
‫حســاب یــا منفعــت شــخص حکمــی‪ ،‬منحیــث حرفــه یــا پیشــه ارتــکاب یابــد‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه تعــداد ســاح ناریــه بیــش از پنــج میــل یــا اجـزا‪ ،‬پرزه‌جــات یــا مهمــات آن‬
‫از نیــاز پنــج میــل بیشــتر باشــد‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتی که مقدار مواد منفجره بیش از دو کیلو‌گرام باشد (کود جزا‪ ،‬ماده‪.)۵۴۳ :‬‬
‫قانون‌گـــذار در مـــاده ‪ 543‬حاالتـــی را بیـــان کـــرده اســـت کـــه در ایـــن حـــاالت‪ ،‬مجـــازات‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۱۷‬‬

‫قاچ ــاق س ــاح ناری ــه مذک ــور در فص ــل پنج ــم‪ ،‬تش ــدید می‌ش ــود و ج ــزء ح ــاالت مش ــده ج ــرم‬
‫ب ــه ش ــمار مــی‌رود‪.‬‬
‫الف‪ -‬معیار مقام و منصب مرتکب‪.‬‬
‫ب‪ -‬معیار تعداد سالح ناریه‪.‬‬
‫ج‪ -‬معیار مقدار مواد منفجره‪.‬‬
‫در جزء اول و دوم ماده ‪ 543‬با توجه به معیار مقام و منصب مرتکب‪ ،‬مجازات تشدید شده است‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتـی کـه یکـی از جرایـم مندرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششـم‪ ،‬فصل پنجم کود جزا‪ ،‬توسـط‬
‫موظـف خدمـات عامـه بـا اسـتفاده از نفـوذ یا موقـف وظیفـوی ارتکاب یابـد؛ به طـور مثال‪،‬‬
‫در صورتـی کـه افسـر پولیس‪ ،‬با سوءاسـتفاده از لباس و یونیفرم و موتر رنجر خویش‪ ،‬اسـلحه‬
‫را قاچـاق کنـد ضمـن ایـن که مرتکب قاچاق سلاح ناریه شـده اسـت‪ ،‬مجازات وی تشـدید‬
‫می‌شـود؛ زیـرا او از موقـف وظیفوی خویش سوءاسـتفاده کرده اسـت‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه یکــی از جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب ششــم‪ ،‬فصــل پنجــم کــود‬
‫جــزا‪ ،‬توســط شــخص حقیقــی یــا رئیــس‪ ،‬ممثــل یــا نماینــده یــا قانونــی شــخصی حکمــی‬
‫بــه نــام‪ ،‬حســاب یــا منفعــت شــخص حکمــی‪ ،‬منحیــث حرفــه یــا پیشــه ارتــکاب یابــد؛‬
‫مثـاً رئیــس یــک شــرکت خصوصــی امنیتــی کــه بــا دولــت بــرای حفاظــت از یــک هوتــل‬
‫قــرارداد دارد بــه نــام ایــن کــه ســاح های مذکــور متعلــق بــه شــرکت وی می باشــد و مــن‬
‫حیــث حرفــه‪ ،‬ناگزیــر اســت ایــن ســاحها را جابهجــا نمایــد‪ ،‬بــه قاچــاق ســاح ناریــه‬
‫بپــردازد‪ ،‬وی ضمــن ایــن کــه مرتکــب قاچــاق ســاح ناریــه شــده اســت‪ ،‬مجــازات وی هــم‬
‫تشــدید می شــود؛ زیــرا وی از نــام و عنــوان شــرکت خویــش سوءاســتفاده نمــوده اســت‪.‬‬
‫در جــزء ســوم مــاده ‪ 543‬مجــازات بــا توجــه بــه معیــار تعــداد ســاح ناریــه تشــدید شــده‬
‫اســت‪ .‬ایــن جــزء اشــعار میــدارد‪:‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه تعــداد ســاح ناریــه بیــش از پنــج میــل یــا از اجـزا‪ ،‬پرزه‌جــات یــا مهمــات‬
‫آن از نیــاز پنــج میــل بیشــتر باشــد؛ مالحظــه میگــردد کــه در ایــن جــزء مرتکــب جــرم‪ ،‬فــرق‬
‫نمی کنــد هــر کســی باشــد‪ .‬صــرف بــا توجــه بــه ایــن کــه تعــداد ســاح زیــاد اســت‪ ،‬جـزای‬
‫فاعــل جــرم تشــدید میگــردد‪.‬‬
‫در جز چهارم معیار تشدید مجازات «مقدار مواد منفجره» است‪ .‬این جزء مقرر می‌دارد‪:‬‬
‫ش از دوکیلوگرام باشد‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتی که مقدار مواد منفجره بی ‌‬
 ‫‪ ۴۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در ایــن جــزء قانون‌گــذار بــا قطع‌نظــر از شــخصیت و هویــت مرتکــب آن‪ ،‬میـزان مجــازات را بــه‬
‫علــت زیــاد بــودن مقــدار مــواد منفجــره افزایــش داده اســت‪.‬‬
‫براســاس جــزء ‪ 3‬و ‪ 4‬زیــاد بــودن تعــداد ســاح و مــواد منفجــره‪ ،‬خطــرات احتمالــی را بیشــتر‬
‫می‌کنــد؛ فلهــذا مجــازات آن تشــدید شــده اســت‪.‬‬
‫جرایــم فــوق‪ ،‬علــم و قصــد می باشــد؛ بــه ایــن معنــا کــه مرتکــب بــه ایــن کــه مــواد مــورد نظــر‬
‫ســاح ناریــه یــا مــواد منفجــره میباشــد‪ ،‬علــم داشــته باشــد و قصــدا ً آن را قاچــاق نمایــد یــا بــه اعمــال‬
‫جرمــی دیگــری کــه در ایــن فصــل تشــریح گردیــده‪ ،‬اقــدام نمایــد‪.‬‬
‫همــان طــور کــه ذکــر شــد‪ ،‬حــاالت فــوق جــزء حالــت مشــدده محســوب شــده و مجــازات‬
‫مرتکــب تشــدید می گــردد‪ .‬شــایان ذکــر اســت کــه احــوال مشــده عمومــی جــرم در مــاده ‪ 249‬کــود‬
‫جـزا ذکــر گردیــده اســت و بــر اســاس آن مرتکــب جرایــم فــوق‪ ،‬مجــازات خواهــد شــد (شــرح کــود‬
‫جــزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۰۰ :۳‬‬

‫گفتار سیزدهم‪ :‬جرم قاچاق سالح ناریه توسط شخص حکمی‬

‫در اینجا نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عناصر این جرم‬

‫ارکان ایــن جــرم همانگونــه کــه از مــواد ‪ 544‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ :‬مــورد فعــل‬
‫مــادی جانــی بایــد رئیــس‪ ،‬ممثــل یــا نماینــده قانونــی شــخص حکمــی باشــد‪ ،‬فعــل مــادی بایــد بــه‬
‫نــام‪ ،‬حســاب یــا منفعــت شــخص حکمــی صــورت گرفتــه باشــدو قصــد جنائــی‪.‬‬
‫هــرگاه جرایــم منــدرج فصــل پنجــم مرتبــط بــه ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد منفجــره‪ ،‬توســط‬
‫رئیــس‪ ،‬ممثــل یــا نماینــده قانونــی شــخص حکمــی بــه نــام‪ ،‬حســاب یــا منفعــت شــخص حکمــی‬
‫ارتــکاب گردیــده باشــد‪ ،‬شــخص حکمــی بــه جـزای نقــدی معــادل قیمــت ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و‬
‫مــواد منفجــره‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫شــخص حکمــی عــاوه‌بــر مجــازات منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده بــه یکــی از جزاهــای ذیــل نیــز‬
‫محکــوم می‌گــردد‪:‬‬
‫‪1 .‬ممنوعیــت از پیشــبرد بعضــی از عرصه‌هــای فعالیــت تجارتــی مرتبــط بــه جــرم بــه صــورت‬
‫مســتقیم یــا غیرمســتقیم تــا پنــج ســال‪.‬‬
‫‪2 .‬انحلال شـخص حکمـی‪ ،‬در صورتـی که بـه منظور ارتـکاب جرم منـدرج فصل ایجاد شـده‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۱۹‬‬

‫باشـد یـا اجـازه اسـتفاده از امکانـات و دارایی‌هـای مربوط را بـرای ارتـکاب آن اعطا نماید‪.‬‬
‫‪3 .‬نشر حکم از طریق رسانه‌های همگانی‪.‬‬
‫هـرگاه در نتیجـه مدیریـت یـا نظـارت ناکافـی بـاالی کارکـن یـا نماینـده شـخص حکمـی‪ ،‬زمینـه‬
‫اشـتراک شـخص حکمـی یـا کارکـن یا نماینـده وی در ارتـکاب جرم منـدرج کتاب دوم‪ ،‬باب ششـم‪،‬‬
‫فصـل پنجـم کـود جزا‪ ،‬فراهـم گردد به مجـازات مندرج فقـره (‪ )1‬این مـاده‪ ،‬محکوم می‌گـردد‪ .‬تطبیق‬
‫مجـازات منـدرج این ماده باالی شـخص حکمی‪ ،‬مانـع تطبیق مجازات بر اشـخاص حقیقی نمی‌گردد‬
‫(فقره‌هـای ‪ .)4 ،3 ،2 ،1‬مـاده ‪ 544‬کـود جـزا‪ ،‬بـه ارتـکاب جرایم منـدرج فصل پنجم مرتبط به سلاح‬
‫ناریـه‪ ،‬مهمـات و مواد منفجره‪ ،‬توسـط شـخص حکمی پرداخته اسـت‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات این جرم‬

‫در صورت ارتکاب جرایم از سوی شخص حکمی‪ ،‬مجازات‌های ذیل را برای آن پیش‌بینی کرده است‪:‬‬
‫الف‪ -‬مجازات اصلی جرم‪.‬‬
‫ب‪ -‬مجازات های تکمیلی‪.‬‬
‫اینک هر یک از موارد فوق تشریح می گردد‪:‬‬
‫الــف‪ -‬مجــازات اصلــی جــرم‪ :‬در فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 544‬کــود جـزا تصریــح شــده اســت کــه مرتکــب‬
‫جــرم می‌توانــد رئیــس‪ ،‬ممثــل یــا نماینــده قانونــی شــخص حکمــی باشــد و هــر یــک از ایــن اف ـراد‬
‫ممکــن اســت بــه نــام‪ ،‬حســاب یــا منفعــت شــخص حکمــی مثـاً بــه قاچــاق ســاح ناریــه بپــردازد‪.‬‬
‫منظــور از «نــام» همــان عنــوان اســت کــه شــخص بــه عنــوان رئیــس فــان کمپنــی امنیــت خصوصــی‬
‫بــه قاچــاق ســاح بپــردازد‪ .‬مقصــود از «حســاب» آن اســت کــه شــخص درآمــد ناشــی از قاچــاق‬
‫ســاح را بــه حســاب بانکــی کمپنــی مذکــور واریــز کنــد و منظــور از «منفعــت» آن اســت کــه مث ـاً‬
‫قاچــاق ســاح بــه نفــع شــرکت مذکــور صــورت گیــرد‪ .‬هــرگاه جــرم بــه هــر یــک از صــور فــوق انجــام‬
‫پذیــرد‪ ،‬شــخص حکمــی بــه ج ـزای نقــدی معــادل قیمــت ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد منفجــره‪،‬‬
‫محکــوم می‌شــود‪.‬‬
‫ب‪ -‬مجازات‌هـای تکمیلـی‪ :‬فقـره (‪ )2‬مـاده ‪ 544‬کـود جـزا مـورد بحـث می‌افزایـد کـه شـخص‬
‫حکمـی علاوه بـر مجـازات مندرج فقـره (‪ )1‬این مـاده به یکی از جزاهـای ذیل نیز محکـوم می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬ممنوعیــت از پیشــبرد بعضــی از عرصه‌هــای فعالیــت تجارتــی مرتبــط بــه جــرم بــه صــورت‬
‫مســتقیم یــا غیرمســتقیم تــا پنــج ســال؛ بــه طــور مثــال‪ ،‬هــرگاه داشــتن جــواز ب ـرای کمپنــی‬
 ‫‪ ۴۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خصوصــی امنیتــی‪ ،‬ایــن فرصــت را فراهــم می‌کنــد کــه ایــن کمپنــی‪ ،‬تحــت پوشــش‬
‫فعالیت‌هــای خویــش‪ ،‬بــه قاچــاق ســاح اقــدام کنــد‪ ،‬می‌تــوان ایــن شــرکت را تــا پنــج ســال‬
‫از برخــی فعالیت‌هــای مرتبــط بــه جــرم ممنــوع کــرد‪.‬‬
‫‪2 .‬انحلال شـخص حکمـی‪ ،‬در صورتی که بـه منظور ارتکاب جـرم مندرج فصـل پنجم جرایم‬
‫مرتبط به سلاح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفجره ایجاد شـده باشـد یا اجازه اسـتفاده از امکانات‬
‫و دارایی‌هـای مربـوط را بـرای ارتـکاب آن اعطـا کند؛ به طـور مثال هرگاه ثابت شـود که فالن‬
‫کمپنـی خصوصـی امنیتـی بـا اسـتفاده از نـام رسـمی خویش بـه صـورت دوام‌دار‪ ،‬بـه قاچاق‬
‫سلاح ناریـه مبـادرت می‌کنـد و تـداوم کار ایـن کمپنی بـه آن اجـازه می‌دهد کـه از امکانات‬
‫دسـت داشـته بـه منظـور ارتـکاب جـرم اسـتفاده کنـد‪ ،‬قاضـی می‌توانـد علاوه بـر مجـازات‬
‫اصلـی‪ ،‬حکـم بـه انحالل کمپنـی مذکور صـادر کند‪.‬‬
‫‪3 .‬نشــر حکــم از طریــق رســانه‌های همگانــی؛ بــه ایــن معنــا کــه قاضــی می‌توانــد عــاوه بــر‬
‫مجــازات اصلــی‪ ،‬حکــم کنــد کــه مجــازات شــخص حکمــی از رســانه‌های همگانــی نشــر‬
‫شــود‪ .‬آنچــه تاکنــون بیــان شــد ناظــر بــه مــواردی بــود کــه شــخص حکمــی جرایــم یــاد‬
‫شــده را بــه صــورت عمــدی مرتکــب شــود‪ ،‬فقــره (‪ )3‬مــاده ‪ 544‬کــود ج ـزا مــورد بحــث‪،‬‬
‫همچنیــن بــه مــوردی اشــاره می‌کنــد کــه جــرم بــر اثــر غفلــت و «نظــارت ناکافــی» شــخص‬
‫حکمــی صــورت گیــرد؛ بــه ایــن ترتیــب کــه در نتیجــه مدیریــت یــا نظــارت ناکافــی بــاالی‬
‫کارکــن یــا نماینــده شــخص حکمــی‪ ،‬زمینــه اشــترک شــخص حکمــی یــا کارکــن یــا نماینده‬
‫وی در ارتــکاب جــرم منــدرج فصــل پنجــم جرایــم مرتبــط بــه ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد‬
‫منفجــره‪ ،‬فراهــم گــردد و در نتیجــه آن شــخص حکمــی منتفــع شــود‪ .‬در ایــن صــورت نیــز‬
‫شــخص حکمــی بــه مجــازات منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 544‬کــود ج ـزا محکــوم می‌شــود‪.‬‬
‫فقــره (‪ )4‬مــاده ‪ 544‬تصریــح می‌کنــد کــه تطبیــق مجــازات منــدرج ایــن مــاده بــر شــخص‬
‫حکمــی‪ ،‬مانــع تطبیــق مجــازات بــر اشــخاص حقیقــی نمی‌شــود؛ یعنــی در ایــن گونــه مــوارد عــاوه‬
‫‌بــر مجــازات اشــخاص حقیقــی مرتکــب جــرم‪ ،‬شــخص حکمــی هــم بــه ج ـزای پیش‌بینــی شــده‬
‫محکــوم می‌شــود (شــرح کــود جــزا‪ :۱۳۹۸ ،‬ج‪.)۲۰۲ :۳ ،‬‬
‫ج‪ -‬مصـادره‪ :‬در حـاالت منـدرج کتـاب دوم‪ ،‬باب ششـم‪ ،‬فصل پنجم کود جـزا‪ ،‬محکمه عالوه بر‬
‫مجـازات معینـه‪ ،‬بـه مصادره سلاح ناریه‪ ،‬اجـزا و پرزه‌جات آن‪ ،‬مهمـات مواد منفجره و منفلقه‪ ،‬سـایر‬
‫وسـایل جرمـی و عوایـد از آن‪ ،‬نیـز حکـم صـادر می‌نماید (کـود جزا‪ ،‬مـاده ‪ .)545‬مـاده ‪ 545‬در مورد‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۲۱‬‬

‫جرایـم منـدرج فصـل پنجـم جرایم مرتبط به سلاح ناریـه‪ ،‬مهمات و مـواد منفجره‪ ،‬عالوه بـر مجازات‬
‫اصلـی مقـرر مـی‌دارد که محکمه بـه مصادره اشـیای ذیل نیـز حکم دهد‪:‬‬
‫‪ ‬سالح ناریه‬
‫‪ ‬اجرا و پرزه‌جات آن‬
‫‪ ‬مهمات‬
‫‪ ‬مواد منفجره و منفلقه‬
‫‪ ‬سایر وسایل جرمی‬
‫‪ ‬عواید ناشی از جرم (شرح کود جزا‪.)۲۱۳ :۱۳۹۸ ،‬‬
 ‫‪ ۴۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث چهارم‪ :‬طرق کشف‪ ،‬مبارزه و جلوگیری از سالح گرم‬

‫مهم‌تریــن اقدامــات جلوگیــری وضعــی از قاچــاق اســلحه و مــواد منفجــره در ســرحدات‪ ،‬تدابیــر‬
‫پیشــگیرانه ایجابــی و تدابیــر پیشــگیرانه ســلبی اســت‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬شیوه‌های کشف اسلحه گرم‬

‫در این جزء شیوه کشف سالح ناریه‪ ،‬مواد منفجره توضیح و تشریح می‌شود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬شیوه‌های اسلحه گرم کشف در سطح جهان و افغانستان‬

‫الف‪ :‬تدابیر پیشگیرانه ایجابی‬
‫تدابیــر پیشــگیرانه ایجابــی‪ ،‬مجموعــه تدابیــری اســت کــه بــا تأســیس آن‌هــا می‌تــوان موجبــات‬
‫امنیت‌ســازی محیطــی را فراهــم کــرد‪ .‬در واقــع تدابیــر ایجابــی‪ ،‬مجموعـه‌ای از افعــال و اعمالــی اســت‬
‫کــه بایــد انجــام شــوند تــا امــکان ارتــکاب جرایــم توســط مجرمــان بالقــوه کاهــش یابــد‪.‬‬
‫‪ -1‬اســتقرار پوســته ها و گزمه هــا در نقــاط نزدیــک بــه ســرحد‪ :‬قریــب بــه اتفــاق پوســته های‬
‫ســرحدی‪ ،‬بــا ســرحد فاصلــه طوالنــی دارنــد؛ بــه طــوری کــه قاچاق بـران در صــورت ورود بــه داخــل‬
‫کشــور‪ ،‬فرصــت کافــی بـرای یافتــن مســیر مناســب را داشــته و نیــز در صورتــی کــه نیروهــای امنیتــی‪،‬‬
‫قصــد کنتــرول ســرحد و برخــورد بــا قاچاق ب ـران در نقطــه صفــر ســرحد را داشــته باشــند‪ ،‬در برخــی‬
‫مــوارد بایــد بیــش از ‪ 5‬کیلومتــر طــی مســیر نماینــد‪.‬‬
‫‪ -2‬ایجــاد فاصلــه منطقــی بیــن پوســته ها‪ :‬بــا توجــه بــه بررســی فواصــل بیــن پوســته های ذکــر‬
‫شــده‪ ،‬از نظــر جغرافیایــی‪ ،‬تناســب منطقــی بیــن محــدوده هــر پوســته بــا پوســته همجــوار آن وجــود‬
‫نــدارد‪ .‬ذکــر ایــن توضیــح ضــروری اســت کــه بــا توجــه بــه کوهســتانی بــودن منطقــه‪ ،‬تنهــا مســیرهای‬
‫اصلــی در نظــر گرفتــه شــدهاند و بــه مســیرهای کوهســتانی و بعضـاً صعب‌العبــور توجــه نشــده اســت‪.‬‬
‫‪ -3‬مشــخص‌کردن مناطــق قابــل آمــد در ســرحد‪ :‬یکــی از مهمتریــن معضــات کنتــرول نــوار‬
‫ســرحدات بــه صــورت کلــی و بــه صــورت خــاص در ســرحدات پاکســتان‪ ،‬وجــود قریه هــای متعــدد‬
‫در نــوار ســرحدی و قریه هــای حاشــیه ســرحدات اســت‪ .‬در ایــن مناطــق قاچــاق توســط افـراد محلــی‬
‫یــا افـراد غیرمحلــی و در پوشــش مــردم محلــی منطقــه انجــام می شــود‪ .‬محدود کــردن مســیرهای مردم‬
‫محلــی منطقــه بــه ســمت ســرحدات و مســدود کــردن مســیرهایی کــه بــه صــورت خــاص بــه مناطــق‬
‫مــورد اســتفاده نظیــر بــاغ و مـزارع زراعتــی ختــم نمیشــود‪ ،‬باعــث میشــود شــعاع حرکتــی قاچاقبـران که‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۲۳‬‬

‫در پوشــش مــردم بومــی در ســرحدات تــردد می کننــد کاهــش یابــد‪ .‬یکــی از راهکارهــای قابــل اجـرا‬
‫بـرای ایــن منظــور‪ ،‬نصــب تابلوهــای منــع تــردد غیرمجــاز در ایــن مناطــق اســت‪.‬‬
‫‪ -4‬افزایــش احتمــال جــرم بــا افزایــش مانورهــای نظامــی‪ :‬در جلوگیــری وضعــی فــرض بــر‬
‫ایــن اســت کــه مجــرم ابتــدا ســود و زیــان احتمالــی را محاســبه می‌کنــد و ســپس در صورتــی کــه‬
‫ســود احتمالــی بیشــتر از زیــان احتمالــی باشــد بــه ارتــکاب جــرم مبــادرت می‌کنــد‪ .‬یکــی از راهکارهــا‬
‫ب ـرای بــاال بــردن زیــان مجرمیــن قاچــاق اســلحه افزایــش تیرانــدازی در مناطــق ســرحدی بــا انجــام‬
‫برنامه‌هایــی نظیــر میــدان فیرهــا و مانورهــای شــبانه اســت؛ امــری کــه در اصطــاح بــه آن «ناامــن‬
‫کــردن» منطقــه گفتــه می‌شــود‪ .‬تیراندازی‌هــای شــبانه‪ ،‬عــاوه بــر اینکــه بــه مجرمیــن بالقــوه ایــن‬
‫پیــام را می‌دهــد کــه نیروهــای ســرحدی در ســرحدات حضــور فعــال دارنــد‪ ،‬ایــن مطلــب را هــم بــه‬
‫آن‌هــا یــادآوری می‪-‬نمایــد کــه در صــورت تــردد در مناطــق ســرحدی بــه صــورت غیرقانونــی احتمــال‬
‫درگیــری نیروهــای ســرحدی بــا حجــم آتــش ف ـراوان بــا آنهــا وجــود دارد (ســلیمی‪.)55 :1393 ،‬‬
‫‪ -5‬افزایش گشت‌های پیاده و موتوری‪ :‬دو ارتفاع مهم‪ ،‬منطقه افغانستان را احاطه کرده اند‪ .‬هر دوی‬
‫این ارتفاعات در منطقه صفر سرحدی قرار داشته و از داخل خاك افغانستان تا قلمرو خاك کشور ایران‬
‫و پاکستان امتداد دارند‪ .‬با توجه به سرمای شدید زمستانی‪ ،‬صعب‌العبور بودن این ارتفاعات و امتداد‬
‫آن‌ها در خاك پاکستان‪ ،‬احداث مکان ثابت در این ارتفاعات چه از نظر تأمین امکانات پشتیبانی و چه‬
‫از منظر امنیتی شاید چندان معقول نباشد‪ ،‬فلهذا به نظر می‌رسد بهترین راهکار در این خصوص افزایش‬
‫گشت های پیاده و موترسیکلت (در مکان هایی که امکان تردد است) باشد‪.‬‬
‫‪ -6‬تجهیــز مکان هــای ســرحدی از نظــر امکانــات‪ :‬یکــی از مهم تریــن راهکارهــای قابــل توجــه‬
‫در خصــوص جلوگیــری وضعــی در نــوار ســرحدات‪ ،‬افزایــش تجهیــزات و امکانــات مکان هــای‬
‫ســرحدی اســت‪ ،‬بــه عنــوان مثــال مجهــز کــردن تمامــی مکان هــای نظامــی بــه دوربیــن دیــد در شــب‪،‬‬
‫موترهــای متناســب بــا محیــط کوهســتانی ســرحدات مختلــف‪ ،‬توجــه بــه امکانــات رفاهــی موجــود در‬
‫مکان هــا و مــواردی از ایــن دســت‪ ،‬می‌توانــد بــا فراهــم کــردن امــکان اعمــال کنتــرول بیشــتر نیروهــای‬
‫نظامــی بــر محــور ســرحدی در عمــل باعــث کاهــش فرصت هــای ارتــکاب قاچــاق شــود‪.‬‬
‫‪ -8‬تدابیــر جلوگیــری ســلبی‪ :‬در کنــار تدابیــر ایجابــی بـرای جلوگیــری وضعــی از وقــوع جــرم‪،‬‬
‫بایــد بــه تدابیــر ســلبی نیــز اشــاره کــرد‪ .‬منظــور از تدابیــر ســلبی‪ ،‬عــدم ارتــکاب اعمــال‪ ،‬رفتــار و‬
‫حاالتــی اســت کــه در صــورت ارتــکاب آن‌هــا احتمــال وقــوع جــرم افزایــش می‌یابــد (بهره‌منــد و‬
‫همــکاران‪.)155 :1393 ،‬‬
 ‫‪ ۴۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ب‪ :‬برنامــه اقــدام بـرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریشـه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچک‬
‫و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‬
‫‪ -1‬مـا دولت‌هـای شـرکت‌کننده در کنفرانـس ملل متحد دربـاره تجارت غیرقانونی اسـلحه کوچک‬
‫و سلاح‌های سـبک در همـه جنبه‌هـای آن‪ ،‬از ‪ 9‬تا ‪ 20‬جـوالی ‪ 2001‬در نیویـورک دیدار کردیم‪.‬‬
‫‪ -2‬بــه شــدت نگـران تولیــد‪ ،‬انتقــال و گــردش غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک و‬
‫انباشــت زیــاد و پخــش کنترول‌نشــده آن‌هــا در مناطــق بســیاری از جهــان هســتیم کــه عواقــب انســانی‬
‫و اقتصــادی‪ ،‬اجتماعــی گســترده دارد و تهدیــدی جــدی بـرای صلــح‪ ،‬آشــتی‪ ،‬دفــاع‪ ،‬امنیــت‪ ،‬ثبات و‬
‫توســعه پایــدار در ســطوح فــردی‪ ،‬محلــی‪ ،‬ملــی‪ ،‬منطقــوی و بین‌المللــی بــه شــمار مـی‌رود‪.‬‬
‫‪ -3‬همچنیــن نگــران عوارضــی هســتیم کــه فقــر و توســعه‌نایافتگی ممکــن اســت بــر تجــارت‬
‫غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬داشــته باشــد‪.‬‬
‫‪ -4‬مصمــم هســتیم از رنــج انســانی ناشــی از تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های‬
‫ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬کــم کنیــم و احتــرام بــه زندگــی و حیثیــت افــراد بشــر را از طریــق‬
‫ترویــج فرهنــگ صلــح افزایــش دهیــم‪.‬‬
‫‪ -5‬اذعــان می‌کنیــم کــه تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه‬
‫جنبه‌هــای آن باعــث تــداوم مناقشــات‪ ،‬تشــدید خشــونت‪ ،‬کمــک بــه آوارگــی غیرنظامیــان‪ ،‬تضعیــف‬
‫احت ـرام بــه قوانیــن بشردوســتانه بین‌المللــی و ممانعــت از ارایــه کمک‌هــای بشردوســتانه بــه قربانیــان‬
‫یزنــد‪.‬‬
‫مناقشــه مســلحانه شــده و بــه آتــش جنایــت و تروریــزم دامــن م ‌‬
‫‪ -6‬بـه شـدت نگـران عواقـب ویرانگـر آن بر کـودکان که بسـیاری از آنان قربانیان مناقشـه مسـلحانه‬
‫هسـتند یـا مجبورنـد در کودکی سـربازی کننـد‪ ،‬همچنین تأثیـر منفی روی زنان و افراد مسـن هسـتیم و‬
‫در ایـن زمینـه‪« ،‬اجلاس خـاص مجمـع عمومی ملل متحـد درباره کـودکان» را مدنظـر داریم‪.‬‬
‫‪ -7‬همچنیــن دربــاره پیونــد نزدیک‌بیــن تروریــزم‪ ،‬جنایــت ســازمان‌یافته‪ ،‬قاچــاق مــواد مخــدر و‬
‫مــواد معدنــی گران‌بهــا و تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک نگـران هســتیم و‬
‫بــر ضــرورت تالش‌هــا و همــکاری بین‌المللــی بــه منظــور مبــارزه بــا ایــن تجــارت هم‌زمــان از دیــد‬
‫عرضــه و تقاضــا تأکیــد می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪ -8‬احتـرام و تعهــد خــود را نســبت بــه قوانیــن بین‌المللــی و اهــداف و اصــول ذکــر شــده در منشــور‬
‫ملــل متحــد‪ ،‬از جملــه تســاوی بی‌چون‌وچــرای کشــورها‪ ،‬تمامیــت ارضــی‪ ،‬حــل مســالمت‌آمیز‬
‫اختالفــات بین‌المللــی‪ ،‬عدم‌مداخلــه و دخالــت در امــور داخلــی کشــورها مجــددا ً تأکیــد می‌کنیــم‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۲۵‬‬

‫‪ -9‬حــق ذاتــی بـرای دفــاع از خــود بــه صــورت فــردی یــا دســته‌جمعی را مطابــق مــاده ‪ 51‬منشــور‬
‫ملــل متحــد مجــددا ً تائیــد می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪ -10‬همچنیــن حــق هــر کشــور را بـرای تولیــد‪ ،‬واردات و نگهــداری اســلحه کوچک و ســاح‌های‬
‫ســبک بـرای دفــاع خــود‪ ،‬همچنیــن بـرای توانایــی کشــورها بــه منظــور مشــارکت در عملیــات حفــظ‬
‫صلــح براســاس منشــور ملــل متحــد بــار دیگــر تائیــد می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪ -11‬حــق تعییــن سرنوشــت همــه ملت‌هــا را‪ ،‬بــا توجــه بــه موقعیــت خــاص ملت‌هــای تحــت‬
‫اســتعمار یــا ســایر اشــکال ســلطه بیگانــه یــا اشــغال خارجــی بــار دیگــر تائیــد می‌کنیــم و حــق ملت‌هــا‬
‫را بـرای انجــام اقــدام قانونــی مطابــق بــا منشــور ملــل متحــد بـرای تحقــق حــق مســلم آنــان در زمینــه‬
‫تعییــن سرنوشــت خــود بــه رســمیت می‌شناســیم‪ .‬ایــن نبایــد بــه عنــوان مجــاز شــمردن یــا تشــویق‬
‫هــر اقدامــی تعبیــر شــود کــه تمامیــت ارضــی یــا وحــدت سیاســی کشــورهای مســتقل را کــه براســاس‬
‫اصــول حقــوق برابــر و تعییــن سرنوشــت ملت‌هــا رفتــار می‌کننــد‪ ،‬بــه طــور کامــل یــا تــا حــدودی‬
‫تجزیــه یــا تضعیــف کنــد‪.‬‬
‫‪ -12‬تعهــدات کشــورها را در زمینــه پیــروی کامــل از تحریم‌هــای تســلیحاتی مصــوب شــورای‬
‫امنیــت ســازمان ملــل متحــد بــر اســاس منشــور ملــل متحــد بــه خاطــر داریــم‪.‬‬
‫‪ -13‬معتقدی ــم ک ــه دولت‌ه ــا مس ــئولیت اصل ــی جلوگی ــری‪ ،‬مب ــارزه و ریشــه‌کن ک ــردن تج ــارت‬
‫غیرقانونـــی اســـلحه کوچـــک و ســـاح‌های ســـبک در همـــه جنبه‌هـــای آن را دارنـــد و بنابرایـــن‪،‬‬
‫بای ــد تالش‌ه ــای خ ــود را بــرای تعیی ــن مس ــائل ناش ــی از چنی ــن تجارت ــی تش ــدید و راه‌ه ــای ح ــل‬
‫آن‌ه ــا را پی ــدا کنن ــد‪.‬‬
‫‪ -14‬بــر نیــاز فــوری بــرای همــکاری و کمــک بین‌المللــی‪ ،‬از جملــه کمــک مالــی و فنــی‬
‫مناســب‪ ،‬بــه منظــور حمایــت و تســهیل تالش‌هــا در ســطوح محلــی‪ ،‬ملــی‪ ،‬منطقــوی و جهانــی بـرای‬
‫جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریش ـه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در‬
‫همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬تأکیــد می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪ -15‬ایـــن امـــر را بـــه رســـمیت می‌شناســـیم کـــه جامعـــه بین‌المللـــی وظیفـــه دارد بـــا ایـــن‬
‫موض ــوع برخ ــورد کن ــد و می‌پذیری ــم ک ــه معض ــل ناش ــی از تج ــارت غیرقانون ــی اس ــلحه کوچ ــک‬
‫و ســـاح‌های ســـبک در همـــه جنبه‌هـــای آن‪ ،‬معضلـــی چندوجهـــی اســـت و از جملـــه مســـائل‬
‫مرب ــوط ب ــه امنی ــت‪ ،‬جلوگی ــری و ح ــل مناقش ــه‪ ،‬جلوگی ــری از جنای ــت‪ ،‬ابع ــاد بشردوس ــتانه‪ ،‬س ــامت‬
‫و توســـعه را در برمی‌گیـــرد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -16‬همچنیــن اهمیــت مســاعدت مهــم جامعــه مدنــی‪ ،‬از جملــه ســازمان‌های غیردولتــی و صنعتــی‬
‫را در کمــک بــه دولت‌هــا ب ـرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریش ـه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬بــه رســمیت می‌شناســیم‪.‬‬
‫‪ -17‬ایــن موضــوع را نیــز تائیــد می‌کنیــم کــه ایــن تالش‌هــا در اولویت‌هــای مربــوط بــه خلــع‬
‫ســاح هســتوی‪ ،‬ســاح‌های کشــتار همگانــی و خلــع ســاح غیــر هســتوی تفاوتــی ایجــاد نمی‌کنــد‪.‬‬
‫‪ -18‬از تالش‌هایــی کــه در ســطوح جهانــی‪ ،‬منطقــوی‪ ،‬ملــی و محلــی بـرای برخــورد بــا تجــارت‬
‫غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬بــه عمــل می‌آیــد‪ ،‬اســتقبال‬
‫می‌کنیــم و امیدواریــم بــا توجــه بــه خصوصیــات‪ ،‬دامنــه و ابعــاد مســئله در هــر کشــور یــا منطقــه ایــن‬
‫تالش‌هــا را تقویــت کنیــم‪.‬‬
‫‪ -19‬بــا توجــه بــه اعالمیــه هــزاره همچنیــن از ابتکارهــای جــاری در چارچــوب ســازمان ملــل‬
‫متحــد ب ـرای برخــورد بــا مســئله تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه‬
‫جنبه‌هــای آن‪ ،‬اســتقبال می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪ -20‬پروتوکــول علیــه تولیــد غیرقانونــی و قاچــاق ســاح‌های گــرم‪ ،‬قطعــات و اجــزای آن‌هــا و‬
‫مهمــات را بــه رســمیت می‌شناســیم و کنوانســیون ملــل متحــد علیــه جنایــت ســازمان‌یافته بین‌المللــی‬
‫را کــه معیارهــا و رویه‌هایــی ایجــاد می‌کنــد کــه تالش‌هــا بــرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریشــه‌کن‬
‫کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن را تکمیــل و‬
‫تقویــت می‌کنــد‪ ،‬تکمیــل می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪ -21‬ب ــه نی ــاز بــرای تعه ــدی جهان ــی نس ــبت ب ــه نگرش ــی فراگی ــر بــرای کم ــک ب ــه جلوگی ــری‪،‬‬
‫کاه ــش و ریشــه‌کن ک ــردن تج ــارت غیرقانون ــی اس ــلحه کوچ ــک و س ــاح‌های س ــبک در هم ــه‬
‫جنبه‌هـــای آن‪ ،‬در ســـطوح جهانـــی‪ ،‬منطقـــوی‪ ،‬ملـــی و محلـــی بـــه عنـــوان کمکـــی بـــه صلـــح و‬
‫امنیـــت بین‌المللـــی اعتقـــاد داریـــم‪.‬‬
‫‪ -22‬بنابرایــن مصمــم هســتیم بــا انجــام اقدامــات زیــر از تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن جلوگیــری و بــا آن مبــارزه کــرده و آن را ریش ـه‌کن کنیــم‪:‬‬
‫الــف‪ -‬اصــول‪ ،‬ضوابــط و مقــررات پذیرفتــه شــده در ســطوح جهانــی‪ ،‬منطقــوی و ملــی کــه‬
‫تالش‌هــا بــرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریشــه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن را تقویــت و هماهنگ‌تــر خواهــد کــرد‪ ،‬تقویــت کنیــم‪.‬‬
‫ب ‪ -‬مقــررات مــورد توافــق بین‌المللــی بــرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریشــه‌کن کــردن تولیــد‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۲۷‬‬

‫غیرقانونــی و قاچــاق اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک را ایجــاد و اجــرا کنیــم‪.‬‬

‫ج‪ -‬اراده سیاســی را در سراســر جامعــه جهانــی بـرای جلوگیــری و مبــارزه بــا نقل‌وانتقــال و تولیــد‬
‫غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬بســیج کنیــم‪ ،‬در جهــت‬
‫ایــن هدف‌هــا همــکاری کنیــم و آگاهــی در مــورد خصوصیــات و جــدی بــودن مســائل مرتبــط بــا‬
‫هــم ناشــی از تولیــد غیرقانونــی و قاچــاق ایــن ســاح‌ها را افزایــش دهیــم‪.‬‬
‫د ‪ -‬از اقــدام مســئوالنه دولت‌هــا بــا امیــد بــه جلوگیــری از صــادرات‪ ،‬واردات‪ ،‬عبــور و انتقــال‬
‫مجــدد غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک حمایــت بــه عمــل آوریــم‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬جلوگیری‪ ،‬مبارزه با تجارت غیر قانونی اسلحه کوچک (سبک)‬
‫در همه جنبه‌های آن‬
‫مـا دولت‌هـای شـرکت‌کننده در ایـن کنفرانـس‪ ،‬بـا توجـه بـه موقعیت‌هـای گوناگـون‪ ،‬توانایی‌هـا و‬
‫اولویت‌هـای کشـورها و مناطـق‪ ،‬انجـام اقدامات زیر برای جلوگیـری‪ ،‬مبارزه و ریشـه‌کن کردن تجارت‬
‫غیرقانونـی اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک در همـه جنبه‌هـای آن را متعهـد می‌شـویم‪:‬‬

‫الف‪:‬در سطح ملی‬

‫هـر جـا کـه قوانیـن‪ ،‬مقـررات و رویه‌هـای اداری و اجرائـی کافـی بـرای اعمـال کنتـرول مؤثر بـر تولید‬
‫اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک در زمینه‌هـای قضائـی و در مـورد صـادرات‪ ،‬واردات‪ ،‬عبـور یـا‬
‫انتقـال مجـدد چنین سلاح‌هایی وجود نـدارد‪ ،‬به منظور جلوگیـری از تولید غیرقانونی و قاچاق اسـلحه‬
‫کوچـک و سلاح‌های سـبک‪ ،‬یـا تغییر مسـیر آن‌هـا بـه دریافت‌کننـدگان غیرمجاز‪ ،‬وضـع کنیم‪:‬‬
‫‪ -1‬قوانیـن و مقـررات الزم بـرای ثابـت کـردن تولیـد‪ ،‬تملک‪ ،‬انباشـت و تجارت غیرقانونی اسـلحه‬
‫کوچـک و سلاح‌های سـبک بـه عنـوان جرایـم جزائـی براسـاس قوانیـن داخلـی و در حـوزه قضائـی‬
‫کشـورهایی کـه تاکنـون چنیـن قوانینـی وضـع نکرده‌انـد‪ ،‬بـرای تضمیـن این کـه افـراد درگیـر در چنین‬
‫فعالیت‌هایـی را بتـوان براسـاس قوانیـن جزائـی ملـی تحـت تعقیـب قـرارداد‪ ،‬تصویب و اجـرا کنیم‪.‬‬
‫‪ -2‬کارگزاری‌هــا یــا تشــکیالت و نهــادی ملــی مناســب مســئول اســتراتژی خط‌مشــی‪ ،‬تحقیــق‬
‫و نظــارت بــر تالش‌هــا بــرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریشــه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬ایجــاد یــا تعییــن کنیــم‪ .‬ایــن کار بایــد شــامل‬
‫جنبه‌هــای تولیــد غیرقانونــی‪ ،‬کنتــرول‪ ،‬قاچــاق‪ ،‬پخــش‪ ،‬داللــی و تجــارت و همچنیــن ردیابــی‪ ،‬تأمیــن‬
‫مالــی‪ ،‬جم ـع‌آوری و نابــود کــردن اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک نیــز باشــد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -3‬یــک نقطــه تمــاس ملــی کــه بــه عنــوان رابــط بیــن دولت‌هــا دربــاره مســائل مربــوط بــه اجـرای‬
‫برنامــه اقــدام‪ ،‬عمــل کنــد ایجــاد کنیــم (مصوبــات ‪ ،۱۹۹۹‬شــورای امنیت)‪.‬‬
‫‪ -4‬هر جا که عملی باشد گروه‌ها و افراد درگیر در تولید‪ ،‬تجارت‪ ،‬ذخیره‌سازی‪ ،‬انتقال و تملک‬
‫غیرقانونی و همچنین سرمایه‌گذاری برای به دست آوردن اسلحه کوچک و سالح‌های سبک غیرقانونی‬
‫ن گروه‌ها و افراد اقدام نمائیم‪.‬‬
‫ن ملی‌مناسب‪ ،‬علیه چنی ‌‬
‫را شناسایی کنیم و براساس قوانی ‌‬
‫‪ -5‬تضمیــن کنیــم کــه در آینــده تولیدکننــدگان مجــاز روی هــر ســاح کوچــک و ســاح‌های‬
‫ســبک بــه عنــوان بخشــی تفکیک‌ناپذیــر از پروســه تولیــد‪ ،‬عالمــت و نشــانی مناســب و قابــل اعتمــاد‬
‫بگذارنــد‪ .‬ایــن عالمت‌هــا بایــد خــاص هــر ســاح باشــد و کشــور ســازنده را مشــخص کنــد و همچنین‬
‫حــاوی اطالعاتــی باشــد کــه مقامــات ملــی کشــورها را قــادر ســازد ســازنده و شــماره ردیــف تولیــد را‬
‫تشــخیص دهنــد؛ بــه صورتــی کــه مقامــات مربوطــه بتواننــد هــر ســاح را شــناخته و تعقیــب کننــد‪.‬‬
‫‪ -6‬کلیــه تدابیــر الزم را بـرای جلوگیــری از تولیــد‪ ،‬ذخیره‌ســازی‪ ،‬انتقــال و تملــک هــر گونه اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک فاقــد عالمــت و مشــخصات یــا ســاح‌هایی کــه دارای عالیــم و‬
‫مشــخصات کافــی نیســتند‪ ،‬هــر جــا کــه ایــن مقــررات وجــود نداشــته باشــند‪ ،‬تصویــب و اجـرا کنیــم‪.‬‬
‫‪ -7‬تضمی ــن کنی ــم ک ــه س ــوابق جام ــع و دقی ــق در م ــورد س ــاخت‪ ،‬نگه ــداری و انتق ــال اس ــلحه‬
‫‌کوچ ــک و س ــاح‌های س ــبک‪ ،‬تح ــت قلم ــرو قانون ــی آن‌ه ــا ت ــا حداکث ــر زم ــان ممک ــن نگه ــداری‬
‫ش ــود‪ .‬ای ــن س ــوابق بای ــد مرت ــب و س ــازمان‌یافته باش ــد و ب ــه میت ــودی نگه ــداری ش ــود ک ــه ام ــکان‬
‫دسترس ــی ف ــوری ب ــه اطالع ــات دقی ــق و مب ــارزه ک ــردن ب ــا آن‌ه ــا ب ــه وس ــیله مقام ــات مل ــی صال ــح‬
‫وج ــود داش ــته باش ــد‪.‬‬
‫‪ -8‬تضمیـن کنیـم کـه مسـئولیت نگهـداری و صدور تمامی اسـلحه‌های کوچک و سـبک با دولت‬
‫مربوطـه اسـت و مقـررات مؤثری بـرای تعقیب و دنبال‌کردن چنین سلاح‌هایی وجـود دارد‪.‬‬
‫‪ -10‬تقاضاهــا بــرای جــواز صــادرات را مطابــق مقــررات و میتودهــای دقیــق ملــی کــه تمــام‬
‫اســلحه‌های کوچــک و ســبک را پوشــش دهــد و بــا مســئولیت‌های موجــود کشــورها براســاس قوانیــن‬
‫بین‌المللــی مربوطــه ســازگار باشــد‪ ،‬بررســی کنیــم و مخصوصـاً بــه خطــر تغییــر مســیر ایــن ســاح‌ها‬
‫بــه ســمت تجــارت غیرقانونــی توجــه داشــته باشــیم‪ .‬بــه عــاوه نظامــی ملــی و مؤثــر ب ـرای صــدور‬
‫جــواز ب ـرای واردات و صــادرات و همچنیــن مقرراتــی دربــاره حمل‌ونقــل بین‌المللــی ب ـرای انتقــال‬
‫تمامــی اســلحه‌های کوچــک و ســبک‪ ،‬بــه امیــد مبــارزه بــا تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک‪ ،‬ایجــاد یــا حفــظ کنیــم‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۲۹‬‬

‫‪ -11‬قوانیــن‪ ،‬مقــررات و شــکل‌های اداری و اجرائــی کافــی ارایــه داده و عمــل کنیــم تــا نســبت بــه‬
‫کنتــرول مؤثــر صــادرات و عبــور اســلحه‌های کوچــک و ســبک‪ ،‬از جملــه اســتفاده از شــهادت‌های‬
‫قابــل اعتمــاد مصرف‌کننــده و مقــررات قانونــی و اجرائــی مؤثــر‪ ،‬اطمینــان حاصــل شــود‪.‬‬
‫‪ -12‬مطابــق بــا قوانیــن و شــیوه‌های ملــی‪ ،‬بــدون پیــش‌داوری نســبت بــه حــق کشــورها بــه‬
‫صــادرات مجــدد اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک کــه قبـاً وارد کرده‌انــد‪ ،‬هــر تالشــی را بـرای‬
‫اطــاع دادن بــه کشــور صادرکننــده اصلــی براســاس قراردادهــای دوجانبــه آن‌هــا قبــل از انتقــال آن‬
‫ســاح‌ها‪ ،‬بــه عمــل آوریــم‪.‬‬
‫‪ -13‬قوانیــن ملــی یــا شــکل‌های اداری و اجرائــی کافــی ب ـرای نظــارت بــر فعالیت‌هــای دالالن‬
‫اســلحه‌های کوچــک و ســبک بــه وجــود آوریــم‪ .‬ایــن قوانیــن یــا شــکل‌ها بایــد شــامل مقرراتــی‬
‫ماننــد ثبــت مشــخصات دالالن‪ ،‬صــدور جــواز یــا مجــاز شــمردن معامــات داللــی و همچنیــن جرایم‬
‫متناســب ب ـرای کلیــه فعالیت‌هــای غیرقانونــی داللــی باشــد کــه در حــوزه قضائــی و کنتــرول کشــور‬
‫مربوطــه انجــام می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -14‬اقدامــات مناســب‪ ،‬از جملــه اســتفاده از کلیــه امکانــات حقوقــی یــا اداری‪ ،‬علیــه هــر فعالیتــی‬
‫کــه تحریــم تســلیحاتی شــورای امنیــت ســازمان ملــل متحــد بــر اســاس منشــور ملــل متحــد را نقــض‬
‫کنــد‪ ،‬بــه عمــل آوریــم‪.‬‬
‫‪ -15‬تضمیــن کنیــم کــه کلیــه اســلحه‌های کوچــک و ســبک کــه براســاس الزامــات قانونــی ناشــی‬
‫از تــدارک تعقیــب جنائــی‪ ،‬ضبــط‪ ،‬توقیــف یــا جم ـع‌آوری شــده‌اند‪ ،‬نابــود شــوند؛ مگــر ایــن کــه‬
‫ترتیــب دیگــری بـرای کاربــرد یــا اســتفاده از آن‌هــا رســماً مجــاز شــمرده شــده باشــد‪ ،‬مشــروط بــر ایــن‬
‫کــه چنیــن ســاح‌هایی دارای مشــخصات الزم بــوده و بــه ثبــت رســیده باشــند‪.‬‬
‫‪ -16‬براســاس نظام‌هــای قانونــی و حقوقــی کشــورهای مربوطــه تضمیــن کنیــم کــه نیروهای مســلح‪،‬‬
‫پولیــس یــا هــر تشــکیالت دیگــری کــه مجــاز بــه نگهــداری اســلحه‌های کوچــک و ســبک هســتند‬
‫معیارهــا و شــکل‌های کافــی و مشــروح دربــاره مدیریــت و امنیــت ذخایــر ایــن گونــه ســاح‌های‬
‫خــود وضــع کننــد‪ .‬ایــن معیارهــا و رویه‌هــا‪ ،‬از جملــه‪ ،‬بایــد بــه‪ :‬محل‌هــای مناســب بــرای انبــار‬
‫کــردن‪ ،‬مقــررات امنیتــی فزیکــی‪ ،‬کنتــرول دسترســی بــه ذخایــر‪ ،‬مدیریــت فهرســت بــرداری و کنترول‬
‫حســابداری‪ ،‬آمــوزش کارکنــان‪ ،‬امنیــت‪ ،‬حســابداری و کنتــرول اســلحه‌های کوچــک و ســبکی کــه به‬
‫وســیله واحدهــای عملیاتــی یــا کارکنــان مجــاز‪ ،‬نگهــداری یــا حمــل می‌شــوند و رویه‌هــای قضائــی و‬
‫تحریم‌هــا در صــورت وقــوع ســرقت یــا گم‌شــدن آن‌هــا‪ ،‬مربــوط باشــند‪.‬‬
 ‫‪ ۴۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -17‬براسـاس نظام‌هـای حقوقـی و قانونـی کشـورهای مربوطـه‪ ،‬به طور مناسـب و مرتـب از ذخایر‬
‫اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک کـه بـه وسـیله نیروهـای مسـلح‪ ،‬پولیـس و سـایر تشـکیالت‬
‫سـازمان‌یافته نگهـداری می‌شـوند‪ ،‬بازدیـد بـه عمـل آوریـم و اطمینـان حاصـل کنیم سلاح‌هایی را که‬
‫مقامـات ملـی صالحیـت‌دار آن‌هـا را بـر نیاز اعلام کرده‌اند به طور کامل مشـخص شـوند و برنامه‌هایی‬
‫بـرای کنتـرول مسـئوالنه آن‌هـا‪ ،‬ترجیحـاً از طریـق نابـود کـردن آن‌هـا‪ ،‬تنظیـم و اجـرا شـود و از چنیـن‬
‫سلاح‌هایی تـا زمـان نابـودی آن‌هـا بـه درسـتی نگهـداری به عمـل آید‪.‬‬
‫‪ -18‬اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک را کــه ق ـرار اســت نابــود شــوند بــا توجــه بــه گ ـزارش‬
‫سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد دربــاره شــیوه‌های نابــود کــردن اســلحه کوچــک‪ ،‬ســاح‌های ســبک‪،‬‬
‫مهمــات و مــواد منفجــره‪ ،‬مــورخ ‪ 15‬نوامبــر ‪ ،2000‬نابــود کنیــم‪.‬‬
‫‪ -19‬برنامه‌هایـی بـرای ایجـاد اعتمـاد و آگاهی عمومی درباره مسـائل و عواقب تجـارت غیرقانونی‬
‫اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک در همـه جنبه‌هـای آن‪ ،‬از جملـه‪ ،‬نابـودی همگانی سلاح‌های‬
‫مـازاد و تسـلیم داوطلبانـه اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک‪ ،‬در صـورت امـکان‪ ،‬بـا همـکاری‬
‫جامعـه مدنـی و سـازمان‌های غیردولتـی‪ ،‬به امید ریشـه‌کن کردن تجـارت غیرقانونی اسـلحه کوچک و‬
‫سلاح‌های سـبک‪ ،‬شـامل موقعیت‌هـای هنـگام مناقشـه و پـس از مناقشـه تهیه و اجـرا کنیم‪.‬‬
‫‪ -20‬هرجــا کــه ممکــن باشــد‪ ،‬برنامه‌هــای مؤثــر ب ـرای خلــع ســاح‪ ،‬ترخیــص نیروهــا و تلفیــق‬
‫مجــدد آنــان‪ ،‬از جملــه جم ـع‌آوری‪ ،‬کنتــرول‪ ،‬ذخیره‌ســازی و نابــود کــردن مؤثــر اســلحه کوچــک‬
‫و ســاح‌های ســبک‪ ،‬مخصوصــاً در موقعیت‌هــای پــس از مناقشــه‪ ،‬تهیــه و اجــرا کنیــم‪ ،‬مگــر در‬
‫مــواردی کــه شــکل دیگــر اســتفاده یــا کاربــرد آن‌هــا بــه طــور شایســته مجــاز شــمرده شــده و چنیــن‬
‫ســاح‌هایی مشــخص شــده و شــکل دیگــر اســتفاده یــا کاربــرد آن‌هــا بــه ثبــت رســیده باشــد و هــر‬
‫جــا کــه عملــی باشــد مفــاد خــاص ب ـرای ایــن برنامه‌هــا را در قراردادهــای صلــح بگنجانیــم‪.‬‬
‫‪ -21‬بــه نیازهــای خــاص اطفــال کــه تحــت تأثیــر مناقشــات مســلحانه ق ـرار دارنــد‪ ،‬مخصوص ـاً‬
‫بازگشــت آنــان بــه کانــون خانواده‌هــای خــود‪ ،‬تلفیــق مجــدد در جامعــه مدنــی و بازپــروری مناســب‬
‫آنــان رســیدگی کنیــم‪.‬‬
‫‪ -22‬قوانیــن‪ ،‬مقــررات و رویه‌هــای ملــی همگانــی ایجــاد کنیــم کــه بــر جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و‬
‫ریش ـه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‬
‫تأثیــر بگــذارد و بــر مبنایــی داوطلبانــه‪ ،‬بــه ســازمان‌های منطقــه و بین‌المللــی مربوطــه و براســاس‬
‫شــیوه‌های ملــی آنــان اطالعاتــی‪ ،‬از جملــه‪ ،‬دربــاره (الــف) اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۳۱‬‬

‫کــه در حــوزه قضائــی آنــان ضبــط یــا نابــود شــده؛ (ب) ســایر اطالعــات مربوطــه ماننــد مســیرهای‬
‫تجــارت غیرقانونــی و شــیوه‌های فراه ـم‌آوری کــه می‌توانــد بــه ریش ـه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی‬
‫اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬کمــک کنــد‪ ،‬ارایــه کنیــم (قطعنامــه‪،‬‬
‫مصــوب‪ ۲۴ ،‬دســامبر ‪ ۲۰۰۱‬مجمــع عمومــی)‪.‬‬

‫ب‪ :‬در سطح منطقه‬

‫‪ -1‬نقطــه ارتبــاط در ســازمان‌های منطقــوی و ملــی ایجــاد یــا تعییــن کنیــم تــا بــه عنــوان رابــط‬
‫دربــاره مســائل مربــوط بــه اج ـرای برنامــه اقــدام‪ ،‬عمــل کنــد‪.‬‬
‫‪ -2‬مذاکـرات را هــر جــا کــه مناســب باشــد‪ ،‬بــا هــدف انعقــاد اســناد مربوطــه کــه از نظــر حقوقــی‬
‫الـزام‌آور باشــند بــه منظــور جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریشـه‌کن کــردن تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک‬
‫و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬تشــویق کنیــم و هــر جــا کــه چنیــن اســنادی وجــود دارد‬
‫آن‌هــا را تائیــد و تصویــب کــرده و بــه طــور کامــل اجـرا کنیــم‪.‬‬
‫‪ -3‬تقویـت و تعییـن‪ ،‬هـر جا که مناسـب باشـد براسـاس توافق کشـورهای مربوطـه‪ ،‬ممنوعیت‌ها یا‬
‫ابتکارهـای مشـابه را در مناطـق یـا زیرمنطقه‌هایـی کـه در انتقـال و تولید اسـلحه کوچک و سلاح‌های‬
‫سـبک و یـا برنامه‌هـای اقـدام منطقـه بـرای جلوگیـری‪ ،‬مبـارزه و ریشـه‌کن کـردن تجـارت غیرقانونـی‬
‫اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک در همـه جنبه‌هـای آن‪ ،‬درگیـر باشـند‪ ،‬تشـویق کنیـم و به چنین‬
‫ممنوعیت‌هـا‪ ،‬ابتکارهـای مشـابه‪ ،‬یـا برنامه‌هـای اقـدام احتـرام بگذاریـم و بـا دولت‌هـای مربوطـه در‬
‫اجـرای آن‪ ،‬از جملـه از طریـق کمـک فنـی و اقدامـات دیگـر همـکاری کنیم‪.‬‬
‫‪ -4‬ســازوکارهای ملــی یــا منطقــوی را‪ ،‬هــر جــا کــه مناســب باشــد‪ ،‬خصوصــاً در شــبکه‌ها و‬
‫همــکاری گمرک‌هــای فراســرحدی در اشــتراک اطالعــات بیــن کارگزاری‌هــای نظارتــی و مجــری‬
‫قانــون‪ ،‬کنتــرول گمــرکات و ســرحدات‪ ،‬بــا هــدف جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریش ـه‌کن کــردن تجــارت‬
‫غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در امتــداد ســرحدات‪ ،‬ایجــاد کنیــم‪.‬‬
‫‪ -5‬هــر جــا کــه الزم باشــد‪ ،‬اقــدام منطقــوی و ملــی دربــاره تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن را بــه منظــور معرفــی‪ ،‬پیوســتن‪ ،‬اج ـرا یــا تقویــت قوانیــن‬
‫مربوطــه‪ ،‬مقــررات و رویه‌هــای اداری تشــویق کنیــم‪.‬‬
‫‪ -6‬دولت‌هــا را تشــویق کنیــم مدیریــت و امنیــت انبــار کــردن مؤثــر و امــن‪ ،‬مخصوص ـاً تدابیــر‬
‫امنیتــی فزیکــی‪ ،‬بـرای اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک را ترویــج کننــد و هــر جــا کــه مناســب‬
 ‫‪ ۴۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫باشــد‪ ،‬ســازوکارهای منطقــوی و زیــر منطقــوی را در ایــن زمینــه اج ـرا کننــد‪.‬‬

‫‪ -7‬ه ــر ج ــا ک ــه مناس ــب باش ــد از برنامه‌ه ــای مل ــی خل ــع س ــاح‪ ،‬ترخی ــص و تلفی ــق دوب ــاره‬
‫نیروه ــا‪ ،‬مخصوصــاً در موقعیت‌ه ــای پ ــس از مناقش ــه‪ ،‬ب ــا اش ــاره خ ــاص ب ــه مقررات ــی ک ــه آن‌ه ــا‬
‫تواف ــق ش ــده‪ ،‬حمای ــت کنی ــم‪.‬‬
‫‪ -8‬مناطــق را تشــویق کنیــم‪ ،‬هــر جــا کــه مناســب باشــد و بــه صــورت داوطلبانــه‪ ،‬مقرراتــی بـرای‬
‫افزایــش شــفافیت بــا هــدف مبــارزه بــا تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در‬
‫همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬وضــع کننــد (کنفرانــس‪ ،‬ملــل متحــد‪.)۲۰۰۱ ،‬‬

‫ج‪ :‬در سطح جهانی‬

‫‪ -1‬بــا نظــام ملــل متحــد ب ـرای تضمیــن اج ـرای مؤثــر تحریم‌هــای تســلیحاتی مصــوب شــورای‬
‫امنیــت ســازمان ملــل متحــد کــه براســاس منشــور ملــل متحــد اســت‪ ،‬همــکاری کنیــم‪.‬‬
‫‪ -2‬از سرمنشــی ســازمان ملــل متحــد تقاضــا کنیــم‪ ،‬در چارچــوب منابــع موجــود‪ ،‬از طریــق اداره‬
‫امــور خلــع ســاح‪ ،‬داده‌هــا و اطالعــات ارایــه شــده بــه وســیله کشــورها را بــر مبنایــی داوطلبانــه‪ ،‬از‬
‫جملــه گزارش‌هــای ملــی دربــاره برنامــه اقــدام بــه وســیله آن کشــورها تنظیــم کــرده و منتشــر نمایــد‪.‬‬
‫‪ -3‬خلــع ســاح و ترخیــص مبــارزان ســابق و متعاقبـاً تلفیــق مجــدد آنــان را در زندگــی غیرنظامــی‪،‬‬
‫مخصوصـاً در موقعیت‌هــای پــس از مناقشــه‪ ،‬از جملــه حمایــت از نابــودی مؤثــر اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک جم ـع‌آوری شــده‪.‬‬
‫‪ -4‬شــورای امنیــت ســازمان ملــل را تشــویق کنیــم کــه گنجانــدن مفــاد مربــوط بــه خلــع ســاح‪،‬‬
‫ترخیــص و تلفیــق دوبــاره نیروهــا را‪ ،‬هــر جــا کــه عملــی باشــد‪ ،‬بــر مبنــای مــورد بــه مــورد‪ ،‬در احــکام‬
‫و بودجه‌هــای عملیــات حفــظ صلــح مــورد توجــه ق ـرار دهــد‪.‬‬
‫‪ -5‬توانایــی دولت‌هــا را بــرای همــکاری در زمینــه شناســایی و ردیابــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک غیرقانونــی بــه شــیوه‌ای قابل‌اطمینــان و بــه موقــع تقویــت کنیــم‪.‬‬
‫‪ -6‬دولت‌هــا و ســازمان گمــرکات جهانــی و همچنیــن ســایر ســازمان‌های مربوطــه را تشــویق کنیــم‬
‫بـرای شناســایی گروه‌هــا و افـراد درگیــر در تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک‬
‫در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬بــا پولیــس جنائــی بین‌المللــی (اینترپــل) بیشــتر همــکاری کننــد تــا مســئوالن‬
‫ملــی امــکان یابنــد مطابــق بــا قوانیــن ملــی خــود علیــه آنــان دادخواهــی کننــد‪.‬‬
‫‪ -7‬دولت‌هــا را تشــویق کنیــم کــه تصویــب مصوبه‌هــا و اســناد حقوقــی بین‌المللــی علیــه تروریــزم‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۳۳‬‬

‫و جنایــت ســازمان‌یافته بین‌المللــی یــا پیوســتن بــه آن‌هــا را مــورد توجــه قـرار دهنــد‪.‬‬
‫‪ -8‬اطالعــات و آگاهی‌هــای مشــترک دربــاره مســائل اساســی و دامنــه مســائل مربــوط بــه داللــی‬
‫غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک بــا هــدف جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و ریش ـه‌کن کــردن‬
‫فعالیت‌هــای اف ـراد درگیــر در ایــن گونــه داللی‌هــا‪ ،‬بــه دســت آوریــم‪.‬‬
‫‪ -9‬دولت‌هـا و سـازمان‌های منطقـوی و بین‌المللـی مربـوط را تشـویق کنیـم کـه در امـر همـکاری‬
‫مناسـب جامعـه مدنـی‪ ،‬از جمله سـازمان‌های غیردولتـی‪ ،‬در فعالیت‌هـای مربوط به جلوگیـری‪ ،‬مبارزه‬
‫و ریشـه‌کن کـردن تجـارت غیرقانونـی اسـلحه کوچک و سلاح‌های سـبک در همـه جنبه‌هـای آن‪ ،‬با‬
‫توجـه بـه نقـش مهمی کـه جامعه مدنـی در این زمینـه دارد‪ ،‬تسـهیالت ایجـاد کنند‪.‬‬
‫‪ -10‬بــا تشــویق برنامه‌هــای آموزشــی و آگاهــی همگانــی دربــاره مســائل تجــارت غیرقانونــی‬
‫اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬شــرکت دادن همــه بخش‌هــای جامعــه‬
‫در گفت‌وگــو و فرهنــگ صلــح را ترویــج کنیــم (مصــوب مجمــع ســران کشــورها و دولت‌هــای‬
‫ســازمان‪ ،‬وحــدت آفریقــا‪.)۱۹۹۹ :‬‬

‫د‪ :‬همکاری و کمک های بین‌المللی جهت مبارزه با قاچاق اسلحه‬

‫‪ -1‬مــا دولت‌هــای شــرکت‌کننده در ایــن کنفرانــس‪ ،‬واقــف هســتیم کــه مســئولیت اصلــی ب ـرای‬
‫حــل مســائل مربــوط بــه تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای‬
‫آن‪ ،‬متوجــه همــه دولت‌هــا اســت‪ .‬مــا همچنیــن واقفیــم کــه دولت‌هــا ب ـرای جلوگیــری‪ ،‬مبــارزه و‬
‫ریش ـه‌کن کــردن ایــن تجــارت غیرقانونــی بــه همــکاری نزدیــک بین‌المللــی نیــاز دارنــد‪.‬‬
‫‪ -2‬دولت‌هــا تعهــد می‌کننــد در تــاش ب ـرای مبــارزه بــا تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬در ســطوح جهانــی‪ ،‬منطقــوی و ملــی همــکاری کــرده و‬
‫هماهنگــی‪ ،‬مســاعدت کامــل و معاضــدت بــا یکدیگــر را تضمیــن کننــد و ایجــاد و تقویــت همکاری‬
‫و مشــارکت‌ها در تمــام ســطوح بیــن ســازمان‌های بین‌المللــی و بیــن دولتــی و جامعــه مدنــی‪ ،‬از‬
‫جملــه ســازمان‌های غیردولتــی و نهادهــای مالــی بین‌المللــی را تشــویق کننــد‪.‬‬
‫‪ -3‬دولت‌هـا و سـازمان‌های منطقـوی و بین‌المللـی کـه در موقعیـت انجام ایـن کار قـرار دارند باید‪،‬‬
‫بـه درخواسـت مسـئوالن مربوطـه بـه طـور جـدی ارایـه کمـک را‪ ،‬از جملـه کمـک فنـی و مالـی‪ ،‬هر‬
‫جـا کـه الزم باشـد‪ ،‬ماننـد بودجه‌هـای اسـلحه کوچـک‪ ،‬به منظـور حمایـت از اجـرای اقداماتـی برای‬
‫جلوگیـری‪ ،‬مبـارزه و ریشـه‌کن کـردن تجارت غیرقانونی اسـلحه کوچک و سلاح‌های سـبک در همه‬
 ‫‪ ۴۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جنبه‌هـای آن‪ ،‬بـه صورتـی کـه در برنامـه اقـدام ذکر شـده اسـت‪ ،‬مـورد توجه قـرار دهند‪.‬‬
‫‪ -4‬دولت‌هــا و ســازمان‌های بین‌المللــی و منطقــوی بایــد بــه محــض درخواســت کشــورهای‬
‫درگیــر‪ ،‬کمــک و پشــتیبانی از جلوگیــری از مناقشــه را مــورد توجــه قرار دهنــد‪ .‬دولت‌ها و ســازمان‌های‬
‫بین‌المللــی و منطقــوی‪ ،‬هــر جــا کــه بــه وســیله کشــورهای مربوطــه تقاضــا شــود‪ ،‬براســاس اصــول‬
‫منشــور ملــل متحــد‪ ،‬بایــد کمــک و پشــتیبانی از یافتــن راه‌حل‌هــا بــر مبنــای مذاکــره بــرای حــل‬
‫مناقشــات‪ ،‬از جملــه بــا رســیدگی بــه دالیــل ریشــه آن‌هــا را بررســی کننــد‪.‬‬
‫‪ -5‬دولت‌هــا و ســازمان‌های بین‌المللــی و منطقــوی بایــد‪ ،‬هــر جــا کــه مناســب باشــد‪ ،‬همــکاری‬
‫کــرده‪ ،‬مشــارکت‌ها بـرای ســهیم شــدن در منابــع و اطالعــات مربــوط بــه تجــارت غیرقانونــی اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن را ایجــاد کــرده و تقویــت کننــد‪.‬‬
‫‪ -6‬دولت‌هــا و ســازمان‌های بین‌المللــی و منطقــوی بــه منظــور تســهیل اجـرای برنامــه اقــدام‪ ،‬بایــد‬
‫بــه گونــه جــدی کمــک بــه کشــورهای عالقه‌منــد را‪ ،‬بــه محــض تقاضــا‪ ،‬در ایجــاد توانایی‌هــا در‬
‫حوزه‌هایــی از جملــه تدویــن قوانیــن و مقــررات مناســب‪ ،‬اجـرای قانــون‪ ،‬تعقیبــی و عالمت‌گــذاری‪،‬‬
‫مدیریــت و امنیــت ذخیره‌ســازی‪ ،‬نابــود کــردن اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک و جم ـع‌آوری‬
‫و مبادلــه اطالعــات مــورد توجــه قـرار دهنــد‪.‬‬
‫‪ -7‬دولت‌هــا بایــد بــه عنــوان اقدامــی مناســب‪ ،‬بــه منظــور مبــارزه بــا تجــارت غیرقانونــی اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬همــکاری‪ ،‬مبادلــه تجــارب و آمــوزش بیــن‬
‫مقامــات شایســته‪ ،‬شــامل مقامــات گمــرک‪ ،‬پولیــس‪ ،‬اطالعــات و کنتــرول تســلیحات را در ســطوح‬
‫ملــی‪ ،‬منطقــوی و جهانــی افزایــش دهنــد‪.‬‬
‫‪ -8‬برنامه‌هــای منطقــوی و بین‌المللــی بـرای آمــوزش تخصصــی مدیریــت و امنیــت ذخیره‌ســازی‬
‫ســاح‌های کوچــک بایــد تهیــه شــود‪ .‬دولت‌هــا و ســازمان‌های مناســب بین‌المللــی و منطقــوی کــه‬
‫در موقعیــت انجــام ایــن کار ق ـرار دارنــد بــه محــض تقاضــا‪ ،‬بایــد از ایــن برنامه‌هــا حمایــت کننــد‪.‬‬
‫ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬در چارچــوب منابــع موجــود و ســایر ســازمان‌های بین‌المللــی و منطقــوی‬
‫مناســب بایــد ایجــاد ظرفیــت بـرای آمــوزش در ایــن زمینــه را بررســی کننــد‪.‬‬
‫‪ -9‬دولت‌هــا ترغیــب می‌شــوند تــا بــا ارایــه اطالعــات مربــوط دربــاره تجــارت غیرقانونــی اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک‪ ،‬از پایــگاه (مــکان) معلومــات سیســتم بین‌المللــی ردیابــی مــواد‬
‫منفجــره و ســاح‌های اینترپــل و ســایر معلومــات مربــوط کــه ممکــن اســت بــه ایــن منظــور ایجــاد‬
‫شــود‪ ،‬اســتفاده و از آن‌هــا پشــتیبانی کننــد‪.‬‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۳۵‬‬

‫‪ -10‬دولت‌هـا تشـویق می‌شـوند همـکاری و کمـک بین‌المللـی بـرای بررسـی تکنالوژی‌هایـی کـه‬
‫ردیابـی و تشـخیص تجـارت غیرقانونـی اسـلحه کوچـک و سلاح‌های سـبک را بهتـر خواهنـد کرد و‬
‫همچنیـن انجـام تدابیـری بـرای تسـهیل انتقـال چنیـن تکنالوژی‌هایـی را مـورد توجه قـرار دهند‪.‬‬
‫‪ -11‬دولت‌هــا متعهــد می‌شــوند بــا یکدیگــر‪ ،‬از جملــه بــر مبنــای مصوبه‌هــای مربوطــه موجــود‬
‫جهانــی و منطقــوی کــه از نظــر حقوقــی ال ـزام‌آور هســتند و همچنیــن ســایر قراردادهــا و ترتیبــات و‬
‫هــر جــا کــه مناســب باشــد‪ ،‬بــا ســازمان‌های مربوطــه بین‌المللــی‪ ،‬منطقــوی و بیــن دولتــی‪ ،‬در ردیابــی‬
‫اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک غیرقانونــی‪ ،‬بــه خصــوص بــا تقویــت ســازوکارهای مبتنــی بــر‬
‫مبادلــه اطالعــات مربوطــه‪ ،‬همــکاری کننــد‪.‬‬
‫‪ -12‬دولت‌هــا تشــویق می‌شــوند دربــاره سیســتم‌های عالمت‌گــذاری خــود بــر روی اســلحه‬
‫کوچــک و ســاح‌های ســبک بــر مبنایــی داوطلبانــه‪ ،‬اطالعــات مبادلــه کننــد‪.‬‬
‫‪ -13‬دولت‌هــا ترغیــب می‌شــوند‪ ،‬بــه پیــروی از میتودهــای ملــی خــود‪ ،‬مطابــق بــا نظام‌هــای‬
‫حقوقــی و قانونــی مربــوط بــه خــود‪ ،‬کمــک حقوقــی دوجانبــه و ســایر اشــکال همــکاری را بــه منظور‬
‫کمــک بــه تحقیقــات و تعقیب‌هــای جزائــی در رابطــه بــا تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و‬
‫ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬افزایــش دهنــد‪.‬‬
‫‪ -14‬دولت‌هــا و ســازمان‌های بین‌المللــی یــا منطقــوی مناســب کــه در موقعیــت انجــام ایــن کار‬
‫ق ـرار دارنــد‪ ،‬بــه محــض درخواســت‪ ،‬در نابودســازی یــا شــیوه دیگــر انهــدام مســئوالنه موجــودی‬
‫اضافــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک یــا ســاح‌های بــدون نــام و مشــخصات یــا دارای‬
‫مشــخصات ناکافــی‪ ،‬کمــک کننــد‪.‬‬
‫‪ -15‬دولت‌هـا و سـازمان‌های منطقـوی یـا بین‌المللـی مناسـب کـه در موقعیـت انجـام ایـن کار قرار‬
‫دارنـد‪ ،‬بـه محـض درخواسـت کمک برای مبـارزه با تجـارت غیرقانونی اسـلحه کوچک و سلاح‌های‬
‫سـبک مرتبـط بـا قاچـاق مواد مخـدر‪ ،‬جنابـت سـازمان‌یافته بین‌المللـی و تروریزم کمـک کنند‪.‬‬
‫‪ -16‬ســازمان‌های منطقــوی و بین‌المللــی مربــوط بــه خصــوص در موقعیت‌هــای بعــد از مناقشــه‬
‫و هــر جــا مناســب باشــد‪ ،‬در چارچــوب منابــع موجــود‪ ،‬برنامه‌هــای مناســب مربــوط بــه خلــع ســاح‪،‬‬
‫از ترخیــص و تلفیــق دوبــاره مبــارزان ســابق حمایــت کننــد‪.‬‬
‫‪ -17‬دولت‌هــا‪ ،‬بــا توجــه بــه آن موقعیت‌هــا‪ ،‬تالش‌هــای بیشــتری بــرای رســیدگی بــه مســائل‬
‫مربــوط بــه توســعه پایــدار و انســانی بــا توجــه بــه فعالیت‌هــای توســعه و اجتماعــی فعلــی و آتــی بــه‬
‫عمــل آورنــد و بــه حقــوق دولت‌هــای مربوطــه بــرای تعییــن اولویت‌هــا در برنامه‌هــای توســعه‌ای‬
 ‫‪ ۴۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آنــان بــه طــور کامــل احت ـرام بگذارنــد‪.‬‬

‫‪ -18‬از دولت‌هــا‪ ،‬ســازمان‌های منطقــوی‪ ،‬زیــر منطقــوی و بین‌المللــی‪ ،‬مراکــز تحقیــق‪ ،‬نهادهــای‬
‫صحــی‪ ،‬نظــام ملــل متحــد‪ ،‬نهادهــای مالــی بین‌المللــی و جامعــه مدنــی خواســته می‌شــود بــه عنــوان‬
‫اقدامــی مناســب‪ ،‬بــه منظــور تســهیل آگاهــی بیشــتر و درک بهتــر ماهیــت و دامنــه مســائل مربــوط‬
‫بــه تجــارت غیرقانونــی اســلحه کوچــک و ســاح‌های ســبک در همــه جنبه‌هــای آن‪ ،‬تحقیقــات‬
‫عمل‌گ ـرا انجــام داده و از ایــن تحقیقــات حمایــت کننــد‪.‬‬

‫هـ‪ :‬پیشنهادات سازمان ملل متحد در مورد جلوگیری قاچاق سالح‬

‫در مجمـع عمومـی سـازمان ملـل در دسـامبر سـال ‪ 1995‬میلادی قسـمتی از حكـم هیئـت كارشناسـان‬
‫سـازمان ملـل در خصوص سلاح هـای كوچك بود‪ .‬در ایـن خصوص‪ ،‬ماهیت و علل تولید انبوه شـدید‬
‫و انتقـال سلاح هـای كوچـك و سلاح های سـبك ازجمله تولیـد غیرقانونی و تجـارت آن مـورد مطالعه‬
‫قـرار گرفـت‪ .‬در این راسـتا شـماری از عوامل تشـكیل دهنـده قاچاق غیرقانونی سلاح شناسـایی گردید‪:‬‬
‫‪-1‬کنترول ملی ناكافی روی تولید‪ ،‬واردات و صادرات‬
‫‪ -2‬فقدان هماهنگی قانون گذاری ملی و مكانیزم های اجرا‬
‫‪ -3‬نبود كنوانسیون های بین المللی محدود كردن انتقال اسلحه‬
‫‪ -4‬قوانین بین المللی ناكافی‬
‫‪ -5‬فقــدان همــكاری و هماهنگــی در میــان ایالــت هــا در مــورد در اختیــار قـرار دادن اطالعــات‪،‬‬
‫جمــع آوری و تصــرف ســاح‬
‫ایــن هیئــت در گ ـزارش نهایــی خــود در آگوســت ســال ‪ 1997‬میــادی توصیــه هــای را ب ـرای‬
‫جلوگیــری از تجــارت غیرقانونــی ســاح مطــرح كــرد؛ ازجملــه‪:‬‬
‫‪ -1‬تقویــت همــكاری بیــن المللــی و منطقــۀ و مشــاركت در ارائــه اطالعــات در میــان پولیــس‬
‫اطالعــات محلــی ومأموریــن کنتــرول ســرحدات‪.‬‬
‫‪ -2‬بهبــود قوانیــن‪ ،‬مقــررات و رویــه هــای اداره كننــده کنتــرول ســاح غیرقــان نــی‪ ،‬بهبــود امنیــت‬
‫وتســلیحات ذخیــره ســازی بـرای ســاح هــای مــازاد‪.‬‬
‫‪ -3‬افزایــش همــكاری در میــان ایالــت هــا و ســازمان هــا ازجملــه ســازمان پولیــس بین المللــی‬
‫جنائــی و بـرای شناســایی افـراد حقیقــی و حقوقــی درگیــر در (‪ )WCO‬ســازمان ســاح هــای محلــی‬
‫جهانــی قاچــاق ســاح هــای غیرقانونــی‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۳۷‬‬

‫‪ -4‬هم آیش سازی كنفرانس های بین المللی بر قاچاق سالح غیرقانونی‪.‬‬
‫‪ -5‬کنت ــرول مل ــی تولی ــد بــرای مب ــارزه ب ــا قاچ ــاق غیرقانون ــی ض ــروری اس ــت‪ .‬ع ــاوه ب ــر آن‬
‫ب ــازار س ــاح هاب گ ــرم‪ ،‬نگه ــداری س ــوابق ب ــه دس ــت آم ــده و مبادل ــه اطالع ــات خالص ــه ش ــده در‬
‫اس ــناد‪ ،‬ب ــه مقام ــات مج ــری مربوط ــه كم ــك می كن ــد ت ــا س ــاح ه ــای غیرقانون ــی را ردیاب ــی ك ــرده‬
‫و نی ــز اگ ــر انتق ــال قانون ــی ب ــه ب ــازار غیرقانون ــی منح ــرف ش ــود‪ ،‬مح ــل وق ــوع انح ـراف را شناس ــایی‬
‫نماین ــد‪ .‬ایال ــت ه ــای ش ــركت كنن ــده بای ــد در راس ــتای کنت ــرول مل ــی مؤث ــر در تولی ــد س ــاح ه ــای‬
‫كوچ ــك هم ــكاری كنن ــد‪.‬‬
‫‪ -6‬از بیــن بــردن زمینــه هــای شــکل گیــری قاچــاق ســاح و مهمــات بــا کــم کــردن و یــا از بیــن‬
‫بــردن فقــر و بیــکاری در منطقــه بــه خصــوص در مناطــق ســرحدی بــا ایجــاد اشــتغال و فعــال کــردن‬
‫بازارچــه هــای ســرحدی مبــادالت قانونــی کاال و محصــوالت‪.‬‬
‫‪ -7‬تعمیــم و ایجــاد باورهــای مذهبــی و فرهنگــی همگانــی بــه خصــوص مــردم مناطــق آلــوده‬
‫ســرحدی بــه قبــح قاچــاق اســلحه و آگاهــی از حـرام بــودن درآمدهــای حاصــل از قاچــاق ســاح و‬
‫مســئول بــودن در پیشــگاه الهــی در قبــال تبعــات ناگــوار وجــود ســاح بــا اســتفاده از قابلیــت هــای‬
‫رســانۀ و فرهنگــی و ترویــج ایــن تفکــر توســط مســئولین سیاســی و مذهبــی در جامعــه‪.‬‬
‫‪ -8‬کــم کــردن فاصلــه طبقاتــی بــا توزیــع عادالنــه ثــروت و اج ـرای طــرح هــای اقتصــادی‪ ،‬فقــر‬
‫محــوری و حمایــت از اقشــار آســیب پذیــر و کــم درآمــد جامعــه‪.‬‬
‫‪ -9‬تغییــر شــرایط اقتصــادی مناطــق ســرحدی کشــور بــا توســعه و ســرمایه گــذاری در بخــش‬
‫زراعتــی و زیــر ســاخت هــای اقتصــادی‪.‬‬
‫‪ -10‬تحلیــل جــرم شناســانی جرایــم قاچــاق ســاح و جرایــم مســلحانه در ســطح کشــور خصوصـاً‬
‫مناطــق ســرحدی کــه اج ـرای ایــن طــرح در قابلیت هــای ســازمان زندان هــا از نظرفضــای موجــود و‬
‫جامعــه آمــاری میســر خواهــد بــود‪.‬‬
‫اجرای قوانین و پروتوکول های بین المللی و تعامالت قضائی و همکاری (انترپول) پولیس جهان در‬
‫دستگیری و تحویل قاچاق بران و مرتکبین جرایم مسلحانه به کشور داعیه دار حقوقی استرداد مجرمین‪.‬‬

‫و‪ :‬پیشنهادات جهت جلوگیری از قاچاق سالح‪ ،‬ممهات و مواد منفجره‬

‫‪ -1‬فقرزدايــی‪ ،‬تأمیــن رفــاه اجتماعــی و اقتصــادی‪ ،‬توزيــع مناســب منابــع‪ ،‬ايجــاد امکانــات و‬
‫فرصت هــای شــغلی در ســطح جامعــه بــه عنــوان يکــی از راه هــای مقابلــه‪ ،‬کنتــرول و جلوگیــری از‬
 ‫‪ ۴۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ارتــکاب جــرم قاچــاق ســاح و مهمــات‪.‬‬

‫‪ -3‬فراهــم آوردن امکانــات اشــتغال بـرای افـراد بیــکار از طريــق پائیــن آوردن معیارهای اســتخدام‪،‬‬
‫تــاش در جهــت رفــع مشــکالت و نیازهــای افـراد مختلــف جامعــه‪ ،‬تصويــب قوانیــن و مقرراتــی در‬
‫راســتای تســهیل و فراهــم کــردن امکانــات اقتصــادی بـرای آحــاد مختلــف جامعــه‪.‬‬
‫‪ -4‬غنی ســازی و پــر کــردن اوقــات فراغــت افـراد جامعــه بخصــوص جوانــان و نوجوانــان و پرورش‬
‫عاليــق و اســتعدادهای آنهــا بــا افزايــش اعتبــارات و ســرمايه گذاری در ايــن زمینــه به منظــور جلوگیری‬
‫از تمايــل افـراد جامعــه بــه ســمت مشــاغل کاذب و جرایــم ازجمله قاچــاق ســاح و مهمات‪.‬‬
‫‪ -5‬رفــع نابرابری هــای اجتماعــی و اقتصــادی و تعمیــم عدالــت اجتماعــی از طريــق توزيــع عادالنۀ‬
‫درآمــد ملــی‪ ،‬کاهــش تــورم و گرانــی و مبــارزه بــا فســاد اداری در ســازمان های دولتی‪.‬‬
‫‪ -6‬بازنگــری در قانــون‪ ،‬ايجــاد تغییـرات بنیاديــن در قوانیــن مربــوط بــه قاچــاق ســاح و مهمــات‪،‬‬
‫تشــديد مجــازات حاملیــن ســاح گــرم غیرمجــاز‪ ،‬برخــورد جــدی بــا دارنــدگان‪ ،‬فروشــندگان و‬
‫مرتکبیــن جرائــم عمــدی بــا ســاح های غیرمجــاز‪.‬‬
‫‪ -7‬برنامه ريــزی مناســب در رابطــه بــا نحــوه عرضــه و تقاضــای افــراد بــرای دريافــت ســاح و‬
‫مهمــات مجــاز در داخــل کشــور و تعــادل بخشــی بــه ايــن موضــوع بــه منظــور پائیــن آوردن تمايــل‬
‫اف ـراد متقاضــی بــه ســمت خريــد ســاح قاچــاق‪.‬‬
‫‪ -8‬بــاال بــردن هزينه هــای اقتصــادی‪ ،‬امنیتــی و نظامــی ريســک قاچاق ســاح با کنترول ســرحدات‬
‫و برخــورد بــا افـراد مجــرم در ايــن زمینــه بــه عنــوان محــل ورود ســاح قاچــاق توســط افـراد قاچاق بــر‬
‫از خــارج بــه داخل کشــور‪.‬‬
‫‪ -9‬پائیــن آوردن تــورم ايجــاد شــده در رابطــه بــا قیمــت ســاح مجــاز در داخــل کشــور بــا عرضــه‬
‫برنامه ريــزی شــده ســاح از ســوی ارگان هــای متولــی عرضــه‪.‬‬
‫‪ -10‬کنتــرول اف ـراد ســابقه دار در امــر قاچــاق ســاح و مهمــات‪ ،‬کنتــرول اف ـراد فعــال در زمینــه‬
‫قاچــاق ســاح در دهات هــای ســرحدی‪ ،‬تشــديد اقدامــات کنترولــی در ســرحدات بــه منظوربرخــورد‬
‫جــدی بــا افـراد قاچاق بــر و همچنیــن کنتــرول مؤثــر مرزهــا و جلوگیــری از ورود محموله هــای ســاح‬
‫و مهمــات قاچــاق بــه داخــل کشــور‪.‬‬
‫‪ -11‬برگ ـزاری اجالس هــای مشــترک ســرحدی بــا کشــورهای همســايه بــه منظــور برنامه ريــزی‬
‫مشــترک بـرای کنتــرول مؤثــر ســرحدات و برخــورد بــا قاچاق بـران ســاح و مهمــات و جلوگیــری از‬
‫ترددهــای غیرمجــاز ســرحدی‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۳۹‬‬

‫‪ -12‬مجموعـه سـازمان ها و نهادهـای حاکمیتـی و غیـر حاکمیتـی‪ ،‬اعـم از اقتصـادی‪ ،‬فرهنگـی‪،‬‬

‫اجتماعـی بـرای جلوگیـری از گرايـش افـراد جامعه بـه جرایم‪ ،‬بـا برنامه ريـزی دقیق‪ ،‬منطقـی و علمی‪،‬‬
‫وضعیـت جامعـه‪ ،‬زمینه هـای الزم را بـرای تحقـق نیازهـای مشـروع و ضـروری جامعـه فراهـم کنند‪.‬‬
‫‪ -13‬فعــال کــردن ايســتگاه های تالشــی از نقــاط ســرحدی بــه عمــق کشــور و اختصــاص تجهیزات‬
‫کنترولــی الکترونیکــی و دســتگاه های آشکارســاز ســاح بــه منظــور کنتــرول دقیــق خودروهــا و‬
‫بارهــای موجــود در آنهــا در پايانه هــا و بازارچه هــای ســرحدی بــا همــکاری ســاير دســتگاه ها ازجملــه‬
‫گمــرک و اداره ترانســپورت‪.‬‬
 ‫‪ ۴۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نتیجه گیری‬
‫از مباحث مطرح شده در این فصل میتوان موارد زیر را نتیجه گرفت‪:‬‬
‫چــون قاچــاق تســلیحات عــاوه بــر منافــع مــادی هنگفتــی کــه مثــل ســایر جرایــم ســازمان یافته‬
‫ب ـرای مرتکبیــن بــه ارمغــان میــآورد‪ ،‬از نظــر تــوان نظامــی موجــب تقویــت گروه هــای ســازمان یافته‬
‫جنائــی می شــود و توســل گروه هــای جنائــی بــه ایــن تســلیحات موجــب خشــنتر و خطرناکتــر شــدن‬
‫آنــان می گــردد و بــه عــاوه گروه هــای مذکــور بــا فــروش ایــن تســلیحات بــه ســایرین‪ ،‬امنیــت جامعــه‬
‫را مــورد تهدیــد جــدی قـرار می دهنــد‪ ،‬بــه طــوری کــه هــم مجرمیــن عــادی بــه ایــن تســلیحات روی‬
‫میآورنــد و هــم گروه هــای تروریســتی بــه اقدامــات ســالب امنیــت و آرامــش عمومــی بیشــتر مبــادرت‬
‫میورزنــد‪ ،‬لــذا عــزم بین المللــی و جواب هــای مناســب بین المللــی ب ـرای جلوگیــری و مجــازات ایــن‬
‫عنــوان جنائــی ضــروری می نمایــد‪ .‬از ایــن رو جامعــه بین المللــی و در رأس آن دولت هــا در ســال‬
‫‪ 2000‬م‪ .‬ســندی را بــه عنــوان پروتوکــول الحاقــی بــه کنوانســیون ملــل متحــد علیــه جنایــت ســازمان‬
‫یافتــه بین المللــی تدویــن نموده انــد‪.‬‬
‫در ایــن پروتوکــول بــه جلوگیــری از جــرم اهمیــت خاصــی داده شــده اســت؛ زی ـرا اگــر تولیــد و‬
‫قاچــاق تســلیحات گــرم ارتــکاب یابــد تســلیحات گــرم بــه وفــور بــه دســت گروه هــای جنائــی بیفتــد‪،‬‬
‫مبــارزه بــا آن خیلــی مشــکل تر می‪-‬شــود؛ ولــی اگــر از ابتــدا از تولیــد غیــر قانونــی و قاچاق تســلیحات‬
‫جلوگیــری گــردد‪ ،‬هزینــه کمتــری بــه جامعــه بین المللــی و دولت هــا تحمیــل می شــود‪ .‬هــدف اصلــی‬
‫پروتوکــول همچــون خــود کنوانســیون پالرمو‪-‬هماهنــگ نمــودن حقــوق داخلــی دول متعاهــد و‬
‫تشــویق آنــان بــه همــکاری بــا یکدیگــر اســت‪ .‬بـرای فراهــم نمــودن اســتقبال هر چــه بیشــتر دولت ها‪،‬‬
‫انعطــاف پذیــری و خلــل وارد نشــدن بــه حاکمیــت دولت هــا از خصوصیات مهــم و اساســی پروتوکول‬
‫محســوب می شــود‪ .‬بــا ایــن حــال‪ ،‬دول متعاهــد در ایــن زمینــه اســتقبال کمتــری نشــان داده انــد‪ .‬بــه‬
‫نظــر می‪-‬رســد یکــی از دالیــل اصلــی ایــن امــر نفــوذ گروه هــای ســازمان یافته در ارکان حکومت هــا‬
‫و دلیــل دیگــر‪ ،‬احتیــاط بیــش از حــد دولت هــا در مــواردی اســت کــه تصویــب ســندی را محــدود‬
‫کننــده حاکمیــت خــود تلقــی می نماینــد‪.‬‬
‫در افغانسـتان بعـد از تهاجـم قـوای اتحـاد شـوروی در دهـه ‪1980‬م و مقاومـت مـردم افغانسـتان‬
‫در مقابـل آن هـا سـیل از سلاح هـای گـرم بـه کشـور سـرازیر شـده و بدسـت گروه هـای جنایتـکار و‬
‫سـازمان یافته قرارگرفتـه و تـا اکنـون ایـن رونـد ادامـه دارد‪ ،‬هکذا بخشـی عظیمـی از این سلاح ها از‬
‫طریق قاچاق مواد مخدر بدسـترس تروریسـت‪-‬های داخلی و بین المللی قرارگرفته اسـت‪ .‬مواد مخدر‬
 ‫رجفنم داوم و تامهم ‪،‬هیران حالس هب طبترم میارج ‪،‬مجنپ لصف ‪۴۴۱‬‬

‫که از افغانسـتان به کشـورهای همسـایه شـمالی انتقال داده می شـود‪ ،‬به جای آن اسـلحه خریداری و ‬
‫بـه افغانسـتان جهـت ادامـه فعالیت هـای تروریسـتی و جرایم سـازمان یافته بکاربرده می شـوند‪.‬‬
‫کــود جـزا افغانســتان هــم در کتــاب دوم بــاب ششــم در فصــل پنجــم خویــش از مــاده ‪ 529‬الــی‬
‫‪ 545‬در مــورد مفهــوم ســاح ناریــه‪ ،‬مهمــات و مــواد منفجــره‪ ،‬همچنــان در مــورد ســاختن مــواد‬
‫منفجــره بــدون اجــازه مرجــع ذیصــاح‪ ،‬انتقــال مــواد منفلقــه یــا منفجــره در وســایل نقیلــه و مجــازات‬
‫قاچــاق ســاح ناریــه کــه مرتکبیــن قاچــاق ســاح نظــر بــه قطــر‪ ،‬نوعیــت و مقــدار ســاح از ‪ 50‬هـزار‬
‫افغانــی جریمــه نقــدی الــی حبــس طویــل محکــوم بــه مجــازات می شــوند‪.‬‬
 ‫فصل ششم‬

‫جرایم فساد اداری‬

 ‫مقدمه‬

‫فسـاد اداری بخصوص در کشـورهای جهان سـوم‪ ،‬از مصادیق برجسـته جرم سـازمان یافته اسـت‪ .‬دامنه‬
‫فسـاد مالـی بسـیار گسـترده اسـت و از جرایـم سـاده و ابتدائی (کمتـر سـازمان یافته) تا کاملاً پیچیده و‬
‫سـازمان یافته را دربـر می گیـرد تـا حدی که به فسـاد سیاسـی نیز گشـیده می شـود‪ .‬پدیده فسـاد اداری‪،‬‬
‫هم‌زمـان بـا ایجـاد دولت‌هـا بـه وجـود آمـده و با رشـد و تخصصی‌شـدن سـازمان‌ها‪ ،‬ابعـاد و انـواع آن‬
‫نیـز دسـتخوش تغییـر شـده اسـت و با اصـول رفتـار سـازمان سیاسـی‪ ،‬اداری‪ ،‬اخالقیـات‪ ،‬تضمین‌های‬
‫اجتماعـی ماننـد بیمـه‪ ،‬تقاعد و غیره رابطه مسـتقیم دارد؛ اما قدر مسـلم این اسـت که با وجود کوشـش‬
‫افـکار عامـه و موجودیـت بیمه‌هـا‪ ،‬حقـوق تقاعد‪ ،‬تقسـیم کار‪ ،‬آگاهـی اجتماعی‪ ،‬نقـش مطبوعات و‬
‫مشـارکت مـردم‪ ،‬فسـاد ب ‌ه طـور کلی ریشـه‌کن نگردیده اسـت‪.‬‬
‫در کشـورهای جهـان سـوم کـه افغانسـتان جزء آن اسـت‪ ،‬دامنه فسـاد و انـواع آن‪ ،‬با انگیـزه و علل‬
‫بسـیار زیـاد‪ ،‬گسـتردگی بیشـتر دارد؛ زیـرا عاملان‪ ،‬بـرای تضمیـن آینـده خویـش بـا اسـتفاده از عـدم‬
‫تطبیـق قانـون‪ ،‬خلأ مدیریت‪ ،‬عـدم مجازات و مکافـات‪ ،‬ناکارآمد بـودن ارگان‌های عدلـی و قضائی‪،‬‬
‫سـطح پائیـن مشـارکت مردم‪ ،‬تأثیر اندک رسـانه‌ها‪ ،‬کمبود جواب‌گویی‪ ،‬شـفافیت‪ ،‬آمـوزش و غیره که‬
‫فکتورهـای بازدارنـده محسـوب می‌شـوند‪ ،‬بـا فکـر آرام به فسـاد مبـادرت می‌ورزند‪.‬‬
‫از لحـاظ تاریخـی‪ ،‬افغانسـتان بـا پدیـده فسـاد درگیـر بوده و شـدت آن ماننـد هر کشـور دیگر‪ ،‬به‬
‫عوامـل فـوق بسـتگی داشـته اسـت؛ این امـر در دوره‌هـای مختلف از سـلطنت «بابـای ملـت» گرفته تا‬
‫امـروز بـه نحـوی از انحـا ادامـه یافته و سـیر نزولـیِ مقطعی و سـیر عموماً تکاملـی را پیموده اسـت؛ اما‬
‫اراده دولت‌مـردان و اداره کشـور در تنـدی و کنـدی ایـن پدیـده نقـش مهـم ایفا نموده اسـت‪ .‬فسـاد از‬
 ‫‪ ۴۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫دوره‌هـای بی‌ثباتـی سیاسـی نمایـان گردیـد؛ هـر زمانـی که تغییـر در هیئت حاکـم از راه جنـگ‪ ،‬رونما‬
‫می‌شـد‪ ،‬فسـاد نیز مسـیر تند را می‌پیمـود و با اسـتفاده از مصروفیت‌های متصدیان در مـوارد رجحانی‪،‬‬
‫رونـق بـازار اسـتفاده‌جویان و اختالس‌گـران افزایـش می‌یافت‪.‬‬
‫فسـاد مسـئلۀ اسـت کـه در تمـام ادوار گریبان‌گیـر دسـتگاه‌ها و سـازمان‌ها بـوده و هسـته اندیشـه‬
‫بسـیاری از دانشـمندان و متفکـران سیاسـی را تشـکیل داده اسـت‪ .‬فسـاد اداری نیـز بـه عنـوان یکـی از‬
‫عمومی‌ترین اشـکال فسـاد پدیدۀ اسـت که سـرحدات زمان و مکان را درنوردیده و با این خصوصیت‬
‫نـه بـه زمـان خاصی تعلـق دارد و نه مربوط بـه جامعه خاصی می‌شـود‪ .‬در واقع می‌توان گفت که فسـاد‬
‫اداری‪ ،‬همـزاد حکومـت اسـت؛ یعنـی از زمانی که فعالیت‌های بشـر شـکل سـازمان‌یافته و منسـجم به‬
‫خـود گرفـت فسـاد اداری نیـز همچـون بخـش الینفکی از متـن سـازمان ظهور کـرد؛ بنابرایـن می‌توان‬
‫فسـاد را فرزنـد ناخواسـته سـازمان تلقـی کـرد کـه در نتیجـه تعاملات گوناگـون در درون سـازمان و نیز‬
‫تعامل میان سـازمان و محیط آن به وجود آمده اسـت‪ .‬فسـاد اداری بخشـی از مجموعه مسـایلی اسـت‬
‫کـه سـازمان‌ها در دوره عمـر خـود به ناگزیـر آن را تجربـه می‌کنند‪.‬‬
‫ت ــا قب ــل از تدوی ــن ک ــود جــزا‪ ،‬شناس ــایی مصادی ــق جرای ــم فس ــاد اداری یک ــی از مهم‌تری ــن‬
‫چالش‌ه ــای دس ــتگاه‌های نظ ــام عدل ــی و قضائ ــی کش ــور محس ــوب می‌گردی ــد؛ زیــرا در قان ــون‬
‫جــزای ‪ ۱۳۵۵‬ب ــه ط ــور مش ــخص مصادی ــق و قلم ــرو جرای ــم فس ــاد اداری مش ــخص نش ــده ب ــود‪.‬‬
‫تنه ــا در ذی ــل ب ــاب جرای ــم و ض ــد منفع ــت عام ــه‪ ،‬برخ ــی از مصادی ــق جرای ــم فس ــاد اداری ب ــه‬
‫ط ــور پراکن ــده ذک ــر ش ــده ب ــود‪ .‬س ــپس در س ــال ‪ ۱۳۸۳‬قان ــون مب ــارزه علی ــه ارتش ــاء و فس ــاد اداری‬
‫مطــرح گردیــد؛ امــا در فاصلــه نزدیکــی‪ ،‬در ســال ‪ ۱۳۸۷‬ایــن قانــون نیــز توســط قانــون نظــارت بــر‬
‫تطبی ــق س ــتراتژی مب ــارزه علی ــه فس ــاد اداری ملغ ــی گردی ــد؛ اگرچ ــه در م ــاده س ــوم ای ــن قان ــون ‪۱۸‬‬
‫م ــورد ب ــه عن ــوان مصادی ــق جرای ــم فس ــاد اداری ذک ــر ش ــده‪ ،‬ام ــا مش ــکل اساس ــی ای ــن قان ــون نی ــز‬
‫ای ــن ب ــود ک ــه صرفــاً عناوی ــن مجرمی ــن ه در آن ذک ــر ش ــده ب ــود و عناص ــر مجرمی ــن ه و مج ــازات‬
‫آن مش ــخص نش ــده ب ــود‪.‬‬
‫از طــرف دیگــر کنوانســیون‌های بین‌المللــی نیــز مــوارد مشــخصی را هماننــد جرایــم فســاد اداری‬
‫بخــش خصوصــی‪ ،‬موظفیــن دولــت خارجــی یــا ســازمان‌های بین‌المللــی و همچنیــن افزایــش‬
‫غیرقانونــی دارائــی بــه عنــوان مصادیــق جرایــم فســاد اداری پیشــنهاد نمــوده اســت کــه در قوانیــن‬
‫قبــل از کــود جـزا‪ ،‬رد پــای آن‌هــا را نمی‌تــوان یافــت؛ ایــن در حالــی اســت کــه بــاب چهــارم کتــاب‬
‫دوم کــود ج ـزا کــه اختصــاص بــه جرایــم فســاد اداری و مالــی دارد‪ ،‬بــا آگاهــی از نواقــص قوانیــن‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۴۷‬‬

‫موجــود و عــدم تطابــق ایــن مــواد قانونــی بــا اســناد بین‌المللــی‪ ،‬طــرح و تدویــن گردیــده اســت؛‬
‫بنابرایــن بــاب چهــارم کتــاب دوم کــود ج ـزا‪ ،‬از یــک طــرف نواقــص و خألهــای قوانیــن موجــود‬
‫را در خصــوص مصادیــق جرایــم فســاد اداری‪ ،‬رفــع نمــوده و از طــرف دیگــر‪ ،‬ایــن بــاب کامــاً‬
‫بــر اســاس پیشــنهادهای اســناد بین‌المللــی و کنوانســیون‌های ذیربــط کــه افغانســتان بــه آن ملحــق‬
‫گردیــده‪ ،‬ترتیــب شــده اســت‪.‬‬
‫در کــود جـزا‪ ،‬جرایــم فســاد اداری من‌حیــث انــواع جرایــم ســازمان‌یافته تســجیل نگردیــده اســت؛‬
‫امــا در تعریــف گــروه ســازمان‌یافته جرمــی در کــود جــزا‪ ،‬جــرم جنایــت نیــز جــرم ســازمان‌یافته‬
‫محســوب شــده اســت؛ زی ـرا امــروزه اکثــر جرایــم فســاد اداری در افغانســتان بــه شــکل ســازمان‌یافته‬
‫صــورت می‌گیــرد؛ همچنــان در کنوانســیون پالرمــو بــه عنــوان جــرم ســازمان‌یافته تســجیل شــده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۴۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث اول‪ :‬مفاهیم‬

‫در ایـن مبحـث‪ ،‬مفهـوم لغـوی و اصطالحی فسـاد اداری همچنـان فسـاد اداری در قوانین ملی‪ ،‬اسـناد‬
‫بین‌المللـی‪ ،‬عوامـل و انگیزه‌هـای فسـاد اداری و خصوصیـات جرایم فسـاد اداری بررسـی می‌شـود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬فساد اداری‬

‫ارایــه تعریفــی واحــد‪ ،‬کامــل و جامــع از اصطــاح «فســاد اداری»‪ ،‬کاری بســیار ســخت و دشــوار‬
‫اســت؛ فســاد اداری‪ ،‬یــک شــیء‪ ،‬رفتــار‪ ،‬یــا نهــاد نیســت کــه بتــوان مصادیــق آن را نشــان داد و‬
‫به‌ســادگی آن را تعریــف کــرد؛ بلکــه مفهومــی اســت کــه مصادیــق آن را تنهــا در «نمــود ‌» هــای آن‬
‫می‌تــوان یافــت و از طریــق نشــانه‌ها و اضــرار شــان آن را شــناخت‪ .‬همچنیــن فســاد اداری‪ ،‬ابعــاد‬
‫مختلفــی دارد و اندیشــمندان و دس ـت‌اندرکاران امــور سیاســی و اداری بــا رویکردهــای مختلــف و‬
‫رقیــب هــم بــه مطالعــه آن پرداخته‌انــد‪.‬‬
‫ِ‬

‫جزء اول‪ :‬فساد اداری در لغت و اصطالح‬

‫هـــر تعریفـــی از فســـاد اداری یـــا کامـــاً در مقابـــل تعریف‌هـــای دیگـــر قـــرار دارد یـــا ناظـــر بـــه‬
‫تع ــدادی مح ــدود از ابع ــاد ای ــن پدی ــده اس ــت؛ له ــذا‪ ،‬ی ــک تعری ــف نمی‌توان ــد بیانگ ــر تمام ــی‬
‫خصوصی ــات و مش ــخصات آن باش ــد و آن را کام ـاً از پدیده‌ه ــا و مفاهی ــم نزدی ــک ب ــه آن متمای ــز‬
‫س ــازد؛ بدی ــن ترتی ــب‪ ،‬ب ــدون درگی ــر ش ــدن ب ــا تعاری ــف مختل ــف ای ــن اصط ــاح‪ ،‬مس ــتقیماً ب ــه‬
‫تعریـــف مـــورد نظـــر می‌پردازیـــم‪.‬‬

‫الف‪ :‬فساد در لغت‬

‫در جوامع گوناگون تعاریف مختلف از فسـاد مطرح شـده است‪ .‬کلمه «فساد» از ریشه التینی ‪Rumpere‬‬
‫بـه معنـای «شکسـتن» و «نقض کردن» گرفته شـده اسـت‪ ،‬آنچه شکسـته یـا نقض می‌شـود می‌تواند یک‬
‫«شـیوه رفتار اخالقی یا اجتماعی و یا مقررات اداری» باشـد‪ .‬در زبان انگلیسـی به معنای ‪Corrmptinon‬‬
‫یـاد می شـود؛ در زبـان دری برای فسـاد‪ ،‬معانی مختلفـی مانند «تباهی»‪« ،‬سـتم»‪« ،‬مال کسـی را گرفتن»‪،‬‬
‫«گزند»‪« ،‬زیان»‪« ،‬ظلم و سـتم»‪« ،‬شـرارت» و «بدکاری» ذکر شـده اسـت‪.‬‬
‫در فرهنــگ عربــی «فســاد» بــه فتــح ف‪ ،‬بــه معنــی خرابــی‪ ،‬خــروج هــر چیــز از حالــت طبیعــی‬
‫و صحیــح آن و ضــد صــاح (درســتی و راســتی) بــه کار رفتــه اســت و جمــع آن «مفاســد» اســت‪.‬‬
‫همچنــان در فرهنــگ لغــت عربــی‪ ،‬کلمــه «فســد» بــه معنــی خــاف مصلحــت برمی‌گــردد و جمــع‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۴۹‬‬

‫مفاســد اســت‪ .‬فاســد و مفســد‪ ،‬اســم فاعــل هــر یــک از آن‌هــا را تشــکیل می‌دهــد‪.‬‬
‫راغــب‪ ،‬فســاد را بــه معنــای خــارج شدنشــی از حالــت اعتــدال دانســته و می‌نویســد‪ :‬یعنــی فســاد‬
‫هرگونــه خــارج شــدن اشــیاء از حالــت اعتــدال اســت‪ ،‬کــم باشــد یــا زیــاد و نقطــه مقابــل آن‪ ،‬صــاح‬
‫اســت و ایــن در جــان و بــدن و اشــیایی کــه از حــد اعتــدال خــارج می‌شــوند‪ ،‬تصــور می‌شــود‬
‫(زاهــدی‪.)245 ،234 :1375 ،‬‬
‫در فرهنــگ حقوقــی ‪ Black‬فســاد ذی ـاً تعریــف گردیــده اســت‪ :‬گمراهــی‪ ،‬تباهــی یــا معیــوب‬
‫کــردن کمــال‪ ،‬درســتی و اصــول اخالقــی‪ ،‬خصوصـاً اخــال در امــر انجــام صحیــح وظایــف از ســوی‬
‫یــک کارمنــد دولــت بــه واســطه رشــوت؛ انجــام دادن عملــی بــا هــدف گرفتــن برخــی امتیــازات در‬
‫تناقــض بــا وظیفــه کارمنــد و حقــوق دیگـران‪ ،‬سوءاســتفاده کارمنــد یــا امیــن از مقــام و موقعیــت بـرای‬
‫ایجــاد منافــع بـرای خــود یــا دیگــری برخــاف حقــوق ســایران‪.‬‬
‫بـه هـر حـال تعریـف راغب از فسـاد‪ ،‬جامع اسـت و تعاریـف دیگر را نیـز در خود جـای می‌دهد‪.‬‬
‫بـا توجـه بـه معنـای لغوی فسـاد می‌توان قتـل‪ ،‬ظلم‪ ،‬کفـر‪ ،‬جنـگ‪ ،‬تضییع حقـوق دیگـران در احکام‬
‫الهـی‪ ،‬قوانیـن و مقـررات اسلامی که همگی ضـد اصالح‌اند را از انواع فسـاد شـمرد‪.‬‬

‫ب‪ :‬فساد اداری در اصطالح‬

‫در اصط ــاح بــرای فس ــاد ت ــا هن ــوز علم ــا تعریف ــی جامع‌ومان ــع ارای ــه نکرده‌ان ــد؛ اگرچ ــه می‌ت ــوان‬
‫ب ــه ذک ــر بعض ــی تعاری ــف پرداخ ــت ک ــه دیگــران ه ــم ب ــا آن مواف ــق باش ــند‪ .‬یک ــی از نخس ــتین‬
‫تعاریف ــی ک ــه در س ــال ‪ ۱۹۳۱‬توس ــط ژ‪.‬ژس ــنتوریا‪ ،‬درب ــاره فس ــاد اداری ارای ــه‌ش ــده‪ ،‬عب ــارت اس ــت‬
‫از‪« :‬فس ــاد اداری ب ــه معن ــی اس ــتفاده غیرقانون ــی از ق ــدرت دولت ــی بــرای نف ــع ش ــخصی اس ــت»‪.‬‬
‫از دیــدگاه صنــدوق بین‌المللــی پــول در ســال ‪2002‬م‪ ،‬فســاد تعریــف محدودتــر حکمرانــی بــد‬
‫اســت؛ یعنــی سوءاســتفاده از قــدرت یــا اعتمــاد عمومــی در جهــت منافــع خصوصــی‪ .‬در محیطــی بــا‬
‫حکمرانــی بــد‪ ،‬انگیزه‌هــا و فرصت‌هــای بیشــتری ب ـرای فســاد فراهــم می‌آیــد‪.‬‬
‫تعریــف عــام و کلــی بانــک جهانــی و ســازمان شــفافیت بین‌الملــل از فســاد اداری کــه تقریبـاً در‬
‫ســطح جهانــی پذیرفتــه شــده‪ ،‬عبــارت اســت از‪ :‬سوءاســتفاده از اختیــارات دولتــی (قــدرت عمومــی)‬
‫بـرای کســب منافــع خصوصــی‪ ،‬تحــت تأثیــر منافــع شــخصی یــا روابــط و عالیــق خانوادگــی (‪World‬‬
‫‪ .)102 :1997 ,Bank‬در یــک تعریــف دیگــر از فســاد اداری آمــده اســت کــه هرگونــه فعــل یــا تــرک‬
‫فعلــی اســت کــه توســط هــر شــخص حقیقــی یــا حقوقــی بــه صــورت فــردی‪ ،‬جمعــی یــا ســازمانی‬
 ‫‪ ۴۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــه نیــت عمــدی و بــا هــدف کســب هرگونــه منفعــت یــا امتیــاز مســتقیم یــا غیرمســتقیم بـرای خــود یــا‬
‫دیگــری کــه منجــر بــه نقــض قوانیــن و مقــررات کشــور انجــام پذیــرد یــا ضــرر و زیانــی را بــه امــوال‪،‬‬
‫منافــع‪ ،‬منابــع و امنیــت عامــه و یــا جمعــی از مــردم وارد نمایــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری در قوانین افغانستان‬

‫در این جزء‪ ،‬جرایم فساد اداری در کود جزا و قانون مبارزه علیه فساد اداری بررسی خواهد شد‪.‬‬

‫الف‪ :‬تعریف فساد اداری در قانون ارتشاء و فساد اداری‬

‫ایـن قانـون فسـاد اداری را چنیـن تعریـف نموده اسـت‪ :‬فسـاد اداری عمـل خالف قانون اسـت که‬
‫توسـط کارکنـان دولتـی و سـایر موظفیـن خدمات عامه بـه مقصد حصـول اهداف و منافع شـخصی یا‬
‫گروهـی صـورت می‌گیـرد (قانون مبـارزه علیه ارتشـاء و فسـاد اداری‪ ،‬مـادۀ‪ ،3 :‬فقرۀ ‪.)3‬‬

‫ب‪ :‬مفهوم جرایم فساد اداری‬

‫جرایــم فســاد اداری عبــارت از اعمــال اجرائیــوی یــا امتناعــی مخالــف قانــون اســت کــه از جانــب‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه و یــا اشــخاصی کــه در حکــم آن‌هــا باشــند در محــدوده صالحیــت وظفیــوی‬
‫یــا بــا اســتفاده از صالحیــت وظفیــوی صــورت می‌گیــرد و قانــون بــر آن مجــازات تعییــن نمــوده باشــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری در اسناد بین‌المللی‬

‫در این جزء فساد اداری در اسناد بین‌المللی مورد بررسی قرار خواهد گرفت‪.‬‬

‫الف‪ :‬کنوانسیون امریکایی مبارزه با فساد اداری‬

‫ایــن کنوانســیون کــه اولیــن کنوانســیون چندجانبــه مربــوط بــه مبــارزه بــا فســاد اداری در نــوع خــود‬
‫محســوب می‌شــود‪ ،‬فســاد را بدیــن شــرح تعریــف می‌کنــد‪:‬‬
‫‪ -۱‬درخواســت یــا پذیــرش هــر نــوع شــیء دارای ارزش‪ ،‬پــول یــا دیگــر منافــع از قبیــل هدیــه‪،‬‬
‫پیشــکش‪ ،‬وعــده یــا امتیــاز از ســوی یــک مأمــور یــا کارمنــد دولــت یــا هــر فــردی کــه بــه انجــام‬
‫وظایــف عمومــی اشــتغال دارد‪ ،‬بــه طــور مســتقیم یــا غیرمســتقیم‪ ،‬بـرای خــود یــا هــر فــرد یــا نهــادی‬
‫دیگــر‪ ،‬در عــوض انجــام فعــل یــا تــرک فعلــی کــه مربــوط بــه وظایــف رســمی و عمومــی او می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -۲‬پیشــنهاد یــا اعطــای مســتقیم یــا غیرمســتقیم هــر نــوع شــیء دارای ارزش پولــی یــا منفعــت‪،‬‬
‫از قبیــل هدیــه‪ ،‬پیشــکش‪ ،‬وعــده یــا امتیــاز‪ ،‬بــه یــک کارمنــد یــا مأمــور دولــت یــا هــر فــردی کــه‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۵۱‬‬

‫بــه انجــام وظایــف عمومــی اشــتغال دارد‪ ،‬بـرای خــودش یــا بـرای فــرد یــا نهــادی دیگــر‪ ،‬بــه منظــور‬
‫واداشــتن او بــه انجــام فعــل یــا تــرک فعلــی در راســتای انجــام وظایــف رســمی وی‪.‬‬
‫‪-۳‬هرگونــه فعــل یــا تــرک فعــل از ســوی یــک کارمنــد یــا مأمــور دولــت یــا فــردی کــه بــه انجــام‬
‫وظایــف عمومــی اشــتغال دارد‪ ،‬بــه منظــور کســب منافــع نامشــروع بـرای خــود یــا بـرای طــرف ثالــث‪.‬‬
‫‪ -۴‬استفاده متقلبانه یا اختفای عواید حاصل از هر یک از اعمال مجرمین ه فوق‪.‬‬
‫علاوه بـر آن‪« ،‬ثروت‌انـدوزی نامشـروع» کارمندان و مقامـات دولتی با اسـتفاده از منصب عمومی‬
‫خـود نیـز بـه عنوان یکی دیگر از مصداق‌های فسـاد منظور شـده اسـت (ربیعـی‪.)۱۲۷ :۱۳۸۳ ،‬‬

‫ب‪ :‬کنوانسیون مبارزه با فساد مقامات جوامع اروپائی یا مقامات دولت‌های عضو‬
‫اتحادیه اروپا (‪)۱۹۹۷‬‬
‫در ایـن کنوانسـیون کـه در واقـع اولیـن سـند جامـع اروپائـی بـرای مبـارزه با فسـاد محسـوب می‌شـود‪،‬‬
‫فسـاد به دو دسـته «فسـاد غیرفعال» و «فسـاد فعال» تقسیم شـده اسـت‪ .‬در واقع‪ ،‬منظور از فساد غیرفعال‬
‫همان اسـت که در بند (الف) مادۀ ‪ ۶‬کنوانسـیون امریکایی درج شـده اسـت؛ به عبارت دیگر‪ ،‬هرگونه‬
‫درخواسـت امتیـاز یا سـود یا شـیء مادی از سـوی کارمنـد یا مأمور دولـت یا دارنده هـر منصب دولتی‬
‫یـا عمومـی‪ ،‬به طور مسـتقیم یا غیرمسـتقیم‪ ،‬انجام یا خـودداری از انجام عمل کـه در محدوده وظایف‬
‫رسـمی وی اسـت‪ ،‬فسـاد غیرفعال محسـوب می‌شـود‪ .‬در واقع‪ ،‬صـرف چنین تقاضایی‪ ،‬فـارغ از اینکه‬
‫آیـا محقـق شـده یا خیر‪ ،‬جرم محسـوب می‌شـود‪ .‬پذیرش یـا دریافت هرگونـه امتیاز یـا منفعت مادی‪،‬‬
‫از سـوی کارمنـد یـا مأمور دولت نیز مشـمول حکم فسـاد غیرفعال می‌شـود (حبیبـی‪.)۱۶۷ :۱۳۷۵ ،‬‬
‫فســاد فعــال‪ ،‬روی دیگــر ایــن ســکه اســت‪ .‬منظــور از فســاد فعــال‪ ،‬هرگونــه پیشــنهاد اعطــاء یــا‬
‫وعــده دادن امتیازهــای مــادی بــه یــک مقــام دولتــی در تعهــد وی بــه انجــام یــا خــودداری از انجــام‬
‫وظایــف رســمی بــه وی می‌باشــد‪ .‬فســاد در ایــن مفهــوم‪ ،‬همــان اســت کــه در بنــد (ب) مــاده ‪۶‬‬
‫کنوانســیون امریکایــی ذکــر شــده اســت‪ .‬بــه عبــارت ســاده‌تر‪« ،‬فســاد غیرفعــال» کارمنــد یــا مأمــور‬
‫دولــت یــا فــرد دارنــده منصــب دولتــی یــا شــاغل در بخــش عمومــی‪ ،‬نقــش اصلــی را دارد؛ اگرچــه‬
‫ایــن بــه معنــای مبـرا دانســتن طــرف دیگــر (اربــاب رجــوع یــا مشــتری) نیســت؛ امــا در فســاد فعــال‪،‬‬
‫اربــاب رجــوع آغازکننــده جــرم اســت‪ .‬تــا جایــی کــه از دو ســند فــوق می‌تــوان اســتنباط کــرد مفهــوم‬
‫فســاد بــه طــور عمــده چیــزی جــز همــان ارتشــاء نیســت‪ .‬ایــن موضــوع در ســه ســند مهــم اروپائــی‬
‫ذیــل در زمینــه مبــارزه بــا فســاد اداری صریح ـاً ذکــر شــده اســت‪:‬‬
 ‫‪ ۴۵۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -1‬کنوانســیون مبــارزه بــا رشــوت‌دهی بــه مقامــات عمومــی خارجــی در معامــات تجــاری‬
‫بین‌المللــی‬
‫در ایــن کنوانســیون کــه در تاریــخ ‪ ۲۱‬نوامبــر ‪ ۱۹۹۷‬بــه تصویــب کشــورهای عضــو ســازمان توســعه‬
‫و همــکاری اقتصــادی و پنــج کشــور غیــر عضــو (آرجنتایــن‪ ،‬برازیــل‪ ،‬بلغاریــا‪ ،‬شــیلی و اســلواکی)‬
‫رســید‪ ،‬جــرم «رشــوت‌دهی بــه مقامــات عمومــی خارجــی» ایــن گونــه تعریــف شــده اســت‪« :‬هرگونــه‬
‫پیشــنهاد وعــده یــا اعطــای امتیــازی مــادی یــا غیــر آن‪ ،‬بــه طــور مســتقیم یــا از طریــق واســطه‌ها‪ ،‬بــه‬
‫یــک مقــام رســمی دولتــی (عمومــی) خارجــی یــا فــرد ثالــث بــه قصــد واداشــتن آن مقــام بــه انجــام‬
‫و یــا خــودداری از انجــام عملــی خــاص برخــاف وظایــف رســمی‌اش‪ ،‬بــه منظــور کســب یــا حفــظ‬
‫امتیــازات تجــاری یــا ســایر امتیــازات نامشــروع در فعالیــت تجــاری بین‌المللــی»‪ .‬بــا ایــن تفــاوت کــه‬
‫در اینجــا دامنــه جــرم مذکــور بــه تجــاری بین‌المللــی تصریــع یافتــه اســت (ســریزدی‪.)۱۲۶ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫درخواسـت‪ ،‬پیشـنهاد اعطـاء یـا پذیرش رشـوت یا هـر امتیـاز غیرقانونی دیگـر‪ ،‬به طور مسـتقیم یا‬
‫غیرمسـتقیم کـه موجـب مخـدوش شـدن انجـام صحیـح وظایف یـا مسـؤولیت‌های محـول بـه گیرنده‬
‫رشـوت شـود یـا امتیـازات یـا عوایـد غیرقانونـی بـرای او داشـته باشـد‪ .‬بدیـن ترتیـب‪ ،‬تدوین‌کننـدگان‬
‫کنوانسـیون اخیـر بـا تلفیـق مفهـوم فسـاد غیرفعال و فسـاد فعـال‪ ،‬تعریفـی کلـی از آن ارایـه داده‌اند‪.‬‬

‫‪ -2‬کنوانسیون حقوقی جزائی در خصوص فساد اداری (شورای اروپا ‪)۱۹۹۹‬‬

‫کنوانســیون حقــوق جزائــی در خصــوص فســاد‪ ،‬دســته‌بندی دقیق‌تــری از انــواع فســاد ارایــه داده‬
‫اســت‪ .‬در ایــن ســند‪ ،‬مصادیــق فســاد تحــت عناوینــی چــون رشــوت‌دهی فعــال بــه مقامــات رســمی‬
‫داخلــی‪ ،‬رشــوت‌دهی غیرفعــال بــه مقامــات رســمی داخلــی‪ ،‬رشــوت‌دهی به اعضــای مجامــع عمومی‬
‫داخلــی‪ ،‬رشــوت‌دهی بــه مقامــات رســمی خارجــی‪ ،‬رشــوت‌دهی بــه اعضــای مجامــع عمومــی بــه‬
‫مقامــات رســمی ســازمان‌های بین‌المللــی‪ ،‬رشــوت‌دهی بــه اعضــای مجامــع پارلمانــی بین‌المللــی‪،‬‬
‫رشــوت‌دهی بــه قضــات و مقامــات محاکــم بین‌المللــی‪ ،‬سوءاســتفاده از نفــوذ و جرایــم مربــوط بــه‬
‫آن را بــر شــمرده شــده اســت (عابــدی‪.)۱۳۴ :۱۳۸۹ ،‬‬

‫ج‪ :‬کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی (پالرمو‪)۲۰۰۰ -‬‬

‫کنوانســیون ســازمان ملــل ب ـرای مقابــل بــا جرایــم ســازمان‌یافته بین‌المللــی‪ ،‬اولیــن و مهم‌تریــن ســند‬
‫چندجانبــه بین‌المللــی اســت کــه عــاو ‌ه بــر موضوعــات دیگــر‪ ،‬بــه جرایــم مربــوط بــه فســاد پرداختــه‬
‫اســت‪ .‬تعریــف ارایــه‌شــده در ایــن ســند‪ ،‬تفــاوت چندانی بــا تعاریف ارایــه‌شــده در اســناد امریکایی‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۵۳‬‬

‫و اروپائــی نــدارد و در واقــع‪ ،‬مجموعــه برگزیــده از همــه آن‌هــا اســت (اســعدی‪.)۱۸۱ :۱۳۸۶ ،‬‬
‫این کنوانسیون در بند ‪ ۱‬مادۀ ‪ ۸‬را این‌گونه جرم‌پنداری می‌کند‪:‬‬
‫‪ -‬وعــده اعطــاء‪ ،‬پیشــنهاد یــا اعطــای امتیــاز غیرقانونــی بــه یــک مقــام عمومــی (دولتــی) بــه طور‬
‫مســتقیم یــا غیرمســتقیم‪ ،‬بـرای خــودش یــا بـرای فــرد یــا نهــادی دیگــر‪ ،‬به قصــد واداشــتن آن‬
‫مقــام بــه خــودداری از انجــام عملــی کــه در راســتای وظایــف رســمی‌اش می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬درخواســت یــا پذیــرش امتیــازی غیرقانونــی از ســوی یــک مقــام عمومــی (دولتــی) بــه طــور‬
‫مســتقیم یــا غیرمســتقیم‪ ،‬بـرای خــود یــا فــرد یــا نهــاد دیگــری بــه قصد انجــام یــا خــودداری از‬
‫انجــام عملــی در راســتای وظایــف رســمی‌اش‪ ،‬در ازای آن (بهــا‪ .)۱۴۱ :۱۳۹۵ ،‬بدیــن ترتیــب‬
‫در ایــن کنوانســیون نیــز مفهــوم «فســاد» بیشــتر بــه «ارتشــاء» محــدوده شــده اســت؛ بــا ایــن‬
‫حــال بــه نظــر می‌رســد کــه جامعــه بین‌المللــی در صــدد ارایــه تعریفــی موســع‌تر از فســاد‬
‫بــوده اســت‪ .‬شــاهد ایــن مدعــا‪ ،‬تالش‌هــای جهانــی اســت کــه در اجــاس مقدماتــی اجــاس‬
‫اصلــی تدویــن کنوانســیون ســازمان ملــل متحــد بـرای مبــارزه بــا فســاد صــورت گرفتــه اســت‪.‬‬

‫د‪ :‬کنوانسیون سازمان ملل برای مبارزه با فساد اداری‬

‫در ســطح بین‌المللــی مهم‌تریــن ســند مبــارزه بــا فســاد اداری و مالــی در جهــان‪ ،‬میثــاق بین‌المللــی‬
‫مبــارزه علیــه فســاد اداری (مریــدا ‪ )2003‬اســت کــه افغانســتان در ســال ‪ 2004‬بــه آن ملحــق شــده و‬
‫شــورای ملــی آن را در ســال ‪ 2007‬م‪ .‬تصویــب کــرده اســت‪.‬‬
‫اهداف میثاق بین‌المللی مبارزه علیه فساد اداری‬
‫‪ -‬ارتقاء و استحکام تدابیر‪ ،‬غرضجلوگیری و مبارزه علیه فساد اداری با مؤثریت بیشتر و کفایت الزم؛‬
‫‪ -‬ارتقـاء‪ ،‬تسـهیل و حمایـت همکاری‌هـای بین‌المللـی و مسـاعدت‌های تخنیکـی در جلوگیری‬
‫از فسـاد اداری و مبارزه با آن‪ ،‬به شـمول اسـترداد وجوه توسـعه صداقت وظیفوی‪ ،‬مسـؤولیت‬
‫حسـاب‌دهی و مدیریـت درسـت امـور عام‌المنفعـه و ملکیت‌هـای عام‌المنفعـه کنوانسـیون‬
‫مبـارزه بـا فسـاد اداری ملـل متحـد این کنوانسـیون به تاریـخ ‪ ۳۱‬اکتوبـر ‪ ۲۰۰۳‬م‪ .‬بـا ‪ ۷۱‬ماده به‬
‫وجـود آمـد و بـه تاریـخ ‪ ۱۴‬دسـمبر ‪ ۲۰۰۵‬اعتبار یافت‪ ۱۴۰ .‬کشـور جهـان آن را امضاء کردند‬
‫و مـورد تائید ‪ ۶۲‬کشـور قرار گرفت‪ .‬افغانسـتان این کنوانسـیون را به تاریخ ‪ ۲۰‬فبـروری ‪ ۲۰۰۴‬م‬
‫امضـاء کـرد و بـه تاریـخ ‪ ۱۶‬اگسـت ‪ ۲۰۰۷‬م‪ .‬مورد تائید ولسـی جرگـه قرار گرفـت و در جریده‬
‫رسـمی شـماره ‪ ۹۳۶‬منتشـر گردید (خلیلـی‪.)۱۴۵ :‌ ۱۳۹۴ ،‬‬
 ‫‪ ۴۵۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار دوم‪ :‬تاریخچه فساد اداری‬

‫در این گفتار پیشنۀ تاریخی فساد اداری در سطح بین المللی و افغانستان مورد بررسی قرار می گیرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬تاریخچه فساد اداری در سطح بین المللی‬

‫طــی چنــد قــرن اخیــر‪ ،‬شــیوع فســاد اداری در کشــورهای مختلــف جهــان رو بــه گســترش شــد‪ .‬در‬
‫ایــن میــان انگلســتان و امریــکا کشــورهای بوده انــد کــه بیشــترین شــیوع فســاد اداری را درخــود شــاهد‬
‫بوده انــد و طــی ایــن مــدت بــا آن مبــارزه می کردنــد‪ .‬در انگلســتان (بریتانیــا) فســاد اداری علی رغــم‬
‫مبــارزه بــا آن‪ ،‬از قــرن شــانزدهم بــه بعــد رو بــه ازدیــاد شــده‪ ،‬در ایــاالت متحــدهء امریــکا فســاد اداری‬
‫از قــرن نزدهــم شــیوع پیــدا کــرد و بــا اینکــه در مقابــل آن مبــارزه می شــد‪ ،‬گســترش یافــت‪ .‬ایــن پدیده‬
‫در قــرن بیســتم‪ ،‬از ســرحدات انگلســتان و امریــکا گذشــت‪ ،‬در ســطح بین المللــی گســترش یافــت‬
‫و کشــورهای جهــان را متاثــر ســاخت‪ .‬کشــورهای مختلــف در طــول ایــن مــدت کــه فســاد در آنهــا‬
‫شــیوع یافتــه بــود‪ ،‬تالش هــای فراوانــی در جهــت محــو آن انجــام دادنــد؛ در بعضــی مــوارد موفــق‬
‫بــوده و در برخــی مــوارد موفــق نبوده انــد‪.‬‬
‫هم ــه ای ــن ت ــاش ه ــای انف ـرادی کش ــورهای جه ــان در ام ــر مب ــارزه ب ــا فس ــاد اداری‪ ،‬در نهای ــت‬
‫امـــر‪ ،‬منجـــر بـــه ایجـــاد تفکـــر جمعـــی مبـــارزه بـــا پدیـــدهء فســـاد اداری در ســـطح منطقـــه ای و‬
‫جامع ــه بین الملل ــی ش ــد‪ .‬جامع ــه بین الملل ــی درک ک ــرد ک ــه بــرای مح ــو فس ــاد اداری تنه ــا مب ــارزه‬
‫داخل ــی کش ــورها کاف ــی نیس ــت‪.‬‬
‫لــذا در ســال ‪ ۱۹۷۵‬میــادی‪ ،‬اولیــن گام در ســطح بین المللــی در راســتای مبــارزه بــا تمــام اشــکال‬
‫فســاد اداری بــا صــدور اعالمیــهء توســط مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد برداشــته شــد‪ .‬ســپس‬
‫در ســال ‪ ۱۹۹۲‬اتحادیــهء اروپــا اداره را در جهــت مبــارزه بــا فســاد اداری ایجــاد کــرد‪ .‬در ســال ‪۱۹۹۴‬‬
‫کشــورهای پیشــرفته جهــان در ســازمان اقتصــادی همــکاری و توســعه توصیه هــای ب ـرای مبــارزه بــا‬
‫فســاد اداری در معامــات تجارتــی در ســطح بین المللــی‪ ،‬صــادر نمــود‪ .‬در قــارهء امریــکا هــم ‪۲۱‬‬
‫کشــور در ســال ‪ ۱۹۹۶‬یــک معاهــدهء ب ـرای مبــارزه مشــترک بــا فســاد اداری انجــام دادنــد‪ .‬همیــن‬
‫طــور کشــورهای افریقایــی نیــز در ســال ‪ ۲۰۰۳‬معاهــدهء بـرای مبــارزه بــا فســاد اداری امضــاء کردنــد‬
‫(حســنی‪ ،‬عــادل‪.)167 :1398 ،‬‬
‫تمــام ایــن توافقــات در ســطح منطقــه انجــام شــده اســت و تاثیــر آن نیــز محــدود بــود‪ ،‬بــر ایــن‬
‫اســاس‪ ،‬جامعــهء بین‪-‬المللــی درک نمــود کــه بایــد در ســطح بین المللــی اقدامــات جــدی در امــر‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۵۵‬‬

‫مبــارزه بــا فســاد اداری صــورت گیــرد‪ ،‬لــذا ســازمان ملــل متحــد در ســال ‪ ۱۹۹۶‬اعالمیــهء مبنــی بــر‬
‫مبــارزه علیــه فســاد اداری و رشــوه در معامــات تجارتــی بین‪-‬المللــی صــادر نمــود و دولــت هــای‬
‫عضــو را بــه انجــام اقداماتــی بـرای مبــارزه بــا فســاد اداری دعــوت کــرد‪ .‬ایــن ســازمان در ســال ‪۱۹۹۷‬‬
‫اعالمیــهء دیگــری بــه منظــور مبــارزه علیــه فســاد اداری صــادر نمــود و از فســاد اداری اظهــار نگرانــی‬
‫کــرد‪ .‬ایــن ســازمان در ســال ‪ ۲۰۰۰‬میــادی میثــاق مبــارزه بــا جرایــم ســازمان یافتــه را تصویــب کــرد‬
‫و در نهایــت در ســال ‪ ۲۰۰۳‬میــادی‪ ،‬میثــاق مبــارزه علیــه فســاد اداری را تهیــه کــرد و ایــن میثــاق در‬
‫ســال ‪ ۲۰۰۵‬الزامــی شــد‪.‬‬
‫بســیاری از کشــورها از جملــه افغانســتان بــه ایــن میثــاق ملحــق شــده و آن را در ســال ‪ ۱۳۸۶‬هجری‬
‫شمســی بــه حیــث قانــون تصویــب نمود‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬فساد اداری از نظر شریعت اسالمی‬

‫در این گفتار فساد اداری از نظر شریعت اسالم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد‪.‬‬
‫بــه کلمــه فســاد و مشــتقات آن بــا صیغه‌هــای مختلــف‪ ،‬بارهــا در قــرآن کریــم تصریــح شــده‬
‫اســت‪ .‬پنجــاه آیــه در مناســبات مختلــف در قــرآن کریــم فســاد را محکــوم و مفســدین را مالمــت و‬
‫خطرنــاک بــودن فســاد و عواقــب وخیــم آن را بـرای جامعــه گوشــزد کــرده اســت‪ .‬در ایــن بحــث‪ ،‬بــه‬
‫فســاد اداری از نظــر شــریعت اســام (قــرآن کریــم و احادیــث نبــوی) پرداختــه خواهنــد شــد‪ .‬رشــوت‬
‫از نظــر دیــن مقــدس اســام یــک عمــل زشــت‪ ،‬قبیــح‪ ،‬ناپســند و حـرام بــوده کــه مــوارد حـرام بــودن‬
‫آن هــم در ق ـران عظیم‌الشــأن و هــم در احادیــث نبــوی (ص) وجــود دارد کــه ذی ـاً بیــان می‌گــردد‪:‬‬
‫کــم بِال َب ِ‬
‫اطــلِ َوت ُدلُــوا‬ ‫خداونــد کریــم در ق ـران عظیــم الشــان می‌فرمایــد‪َ « :‬وال ت َأکُلُــوا ا َم َوالَ ُ‬
‫کــم بَی َن ُ‬
‫ـاس بِاالِثــمِ َو ا َنتُــم ت َعلَ ُمــونَ»؛ (ســورۀ بقــره‪ ،‬آیــه ‪)188‬‬ ‫ِب َهــا اِلَــی ال ُ‬
‫حـکَّامِ لِتَأکُلُــوا فَرِیقـاً ِمــن ا َمـ َوا ِل ال َّنـ ِ‬
‫«ترجمــه‪ :‬و امــوال خودتــان را بــه باطــل) و ناحــق‪ ،‬همچــون رشــوت‪ ،‬ربــا‪ ،‬غصــب و دزدی در میــان‬
‫خــود نخوریــد و آن را بــه ا ُمـراء و قضــات تقدیــم نکنیــد تــا از روی گنــاه‪ ،‬بخشــی از امــوال مــردم را‬
‫بخوریــد‪ ،‬در حالــی‌کــه شــما می‌دانیــد‪ ».‬خداونــد ﷻ در ایــن آیــه مبارکــه اکیــدا ً دســتور می‌دهــد‬
‫کــه نبایــد برخــی از مــردم مــال برخــی را بــه ناحــق بخورنــد؛ زی ـرا هــر جنایتــی کــه در جامعــه بــروز‬
‫می‌کنــد دیــر و یــا زود دامن‌گیــر تمــام افـراد آن جامعــه می‌گــردد؛ بــه همیــن دلیــل اســت کــه خداونــد‬
‫ﷻ می‌فرمایــد‪َ « :‬والَ تأکُلُــوا ا َم َوالَ ُ‬
‫کــم» یعنــی مــال خودتــان را بــه ناحــق نخوریــد‪ .‬ایــن دســتور الهــی‬
‫وحــدت و یگانگــی و تضامــن ملت‌هــا را نشــان می‌دهــد و بیــان م ـی‌دارد کــه اف ـراد امــت مســلمه‬
 ‫‪ ۴۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــه منزلــه یــک جســم و جــان هســتند و مــال بعضــی مــال همــه آنــان اســت؛ زی ـرا ثــروت و مــال‪،‬‬
‫شــریان زندگــی ملــت اســامی اســت؛ بنــا ًء بــه خاطــر بقــای حیــات و زندگــی امــت مســلمه هــر یــک‬
‫از اعضــای آن در حفــظ و حراســت از آن مســئولند‪ .‬پیامبــر بــزرگ اســام حضــرت محمــد ﷺ‬
‫راشــی و مرتشــی (رشــوت‌دهنده و رشــوت‌گیرنده) را لعنــت و نفریــن نمــوده و هــر دو را مســاوی در‬
‫ایــن فســاد اجتماعــی معرفــی نمــوده و همچنــان ســاعی و داللــی کــه زمینــه ایــن عمــل منفــور و زشــت‬
‫را مســاعد می‌ســازد شــریک جرمی‌شــان دانســته و چنیــن می‌فرمایــد‪« :‬لَع َنــة ُاللــ ِه َعلَــی ال َر ِاشــی َو‬
‫ال ُمرت َِشــی»؛ «لعنــت خــدا بــر رشــوت‌دهنده و رشــوت‌گیرنده»‪.‬‬
‫ن اللّــه‬
‫ابــن ماجــه از عبداللــه بــن عمــر (ص) روایــت می‌کنــد کــه رســول‌الله ﷺ فرمــود (َ َع ـ َ‬
‫ـش الــذی ِ‬
‫یمشــی بَی َن ُهمــا»؛ «خــدا لعنــت کنــد رشــوت‌دهنده و رشــوت‬ ‫ُ الراشــی و ال ُمرت َِشــی و الرائـ َ‬
‫گیرنــده واســطه بیــن آن دو را» (کنــز الع ّمــال‪ )۱۵۰۷۸ :‬در روایــت از احمــد طبرانــی و صحیــح ابــن‬
‫حبــان لفــظ «ال َّرائِــش» نیــز اضافــه گردیــده اســت (شــیخ احمــدی‪.)65،59 :1393 ،‬‬
‫بعضــی اوقــات یــک عــده کســانی کــه در ارگان‌هــای قضائــی و اجرائــی دولتــی وظیفــه دارنــد‪،‬‬
‫اصــاً رشــوت نمی‌گیرنــد و نــه رشــوت گفتــه برای شــان داده می‌شــود؛ ولــی هدایــا و تحایــف‬
‫برای شــان آورده می‌شــود و آن‌هــا نیــز قبــول می‌کننــد کــه گویــا رشــوت نیســت؛ ولــی ایــن گونــه‬
‫هدایــا در حقیقــت نوعــی از رشــوت اســت کــه بــه صــورت هدیــه و تحفــه تقدیــم می‌گــردد؛ زیـرا این‬
‫مطلــب در روایتــی وارد شــده اســت؛ هــم چنــان از ابو ُحمیــد ســاعدی (رضی‌الله‌عنــه) روایــت اســت‬
‫کــه‪ :‬پیامبــر بــزرگ اســام حضــرت محمــد ﷺ مــردی را از قبیلــه ا َزد کــه ابــن اللتبیــه نــام داشــت‬
‫مأمــور جمـع‌آوری صدقــات گردانیــد‪ .‬آن مــرد زمانــی کــه از جمـع‌آوری صدقــات برگشــت فرمــود‪:‬‬
‫ایــن مــال شــما می‌باشــد و ایــن مــال را ب ـرای مــن هدیــه داده‌انــد‪ ،‬رســول‌الله ﷺ بــا شــنیدن ایــن‬
‫ســخن بــر منبــر بلنــد شــد و بعــد از حمــد و ثنــای خداونــد ﷻ فرمــود‪ :‬مــن طبــق وظیفــۀ کــه خداونــد‬
‫ﷻ برایــم ســپرده اســت یکــی از شــما را بــه وظیفــه اســتخدام می‌کنــم؛ و زمانــی کــه می‌آیــد‪،‬‬
‫می‌گویــد‪ :‬ایــن مــال شــما اســت و ایــن برایــم هدیــه داده شــده اســت‪ ،‬اگــر راســت می‌گویــد چ ـرا‬
‫در خانــه پــدر و مــادرش ننشســته تــا هدیــه برایــش برســد‪ .‬بــه خــدا قســم هیــچ یــک از شــما چیــزی‬
‫را بــدون حــق نمی‌گیــرد مگــر اینکــه بــا خداونــد ﷻ در حالتــی روبــرو می‌شــود کــه آن را بــه دوش‬
‫خــود حمــل می‌کنــد (روایــت کــرده اســت صحیــح مســلم)‪.‬‬
‫از حدیــث فــوق بــه وضاحــت معلــوم گردیــد کــه گرفتــن پــول از مــردم در حیــن عهــده و قــدرت‬
‫رســمی و دولتــی َولــو بــه هــر اســم و رســم کــه باشــد رشــوت و ناجایــز اســت؛ اگرچــه نــام آن را تحفه‪،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۵۷‬‬

‫شــیرینی‪ ،‬بخشــش‪ ،‬جوانــی و غیــره بگذارنــد؛ زی ـرا بــا تغییــر اســم‪ ،‬در مســمی تغییــر نمی‌آیــد و بــا‬
‫تبدیــل نــام‪ ،‬حـرام قطعــی‪ ،‬حــال نمی‌گــردد‪.‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬عوامل فساد اداری‬

‫اداری عوامــل زیــاد و بی شــماری دارد کــه در جامعــه وکشــور عوامــل فســاد اداری متفــاوت می باشــد‬
‫دهــا نــوع دیگــری کــه در ایــن گفتــار ممکــن نیســت تــا تمــام انـرا بــه گونــه مفصــل تذکــر دهیــم لــذا‬
‫چنــد انـرا بــه گونــه مثــال مــورد فوکــس قـرار می دهیــم‪.‬‬
‫علــل و عوامــل جرایــم در جوامــع مختلــف می باشــد عوامــل اجتماعــی‪ ،‬اقتصــادی‪ ،‬فرهنگــی‬
‫وسیاســی هــر کــدام ارتــکاب جرایــم نقــش خویــش را در جوامــع دارد‪ .‬عوامــل جرمــی بالوســیلۀ‬
‫عوامــل وقایــوی جرایــم در کاهــش آن هــا نقــش بسـزا خویــش را ایفــا می نمایــد و جرایــم را بطــرف‬
‫تقلیــل می بــرد‪ ،‬ایــن تقلیــل باعــث می گــردد کــه ســطح ضــرر ارتــکاب جرایــم در جامعــه کمتــر گردد‪.‬‬
‫در جامعه افغانی علل جرایم فسـاد اداری که ما در سـدد بحث آن هسـتیم واضح اسـت و همچنان‬
‫عوامـل جلوگیـری نیـز موجـود اسـت تـا ایـن پدیـده شـومی جرمـی را کـه سـایه ظلمـت خویـش را بر‬
‫جامعـه افگنـده‪ ،‬عدالـت و حاکمیـت قانـون را خدشـه دار نمـوده کاهـش داد و یـا حتـی از بیـن بـرد‬
‫(موسـی زاده‪ :1382 ،‬ص‪ .)44 ،‬کـه در مباحـث ذیـل هـر کـدام از علـل و عوامـل را مـورد تحلیل قرار‬
‫خواهیـم داد‪ .‬جرایـم فسـاد اداری علـل و عوامـل مختلـف بنابر اوضـاع و احـوال جامعـه دارد از جمله‬
‫می توانیـم بـه عوامـل (سیاسـی‪ ،‬اقتصـادی‪ ،‬خالی تقنینـی‪ ،‬عدلـی و قضائی) اشـاره نمود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬عوامل اصلی فساد اداری‬

‫فســاد اداری تأثیــر از عوامــل متعــددی اســت کــه ســبب بــروز و ظهــور این پدیــده در جامعه می شــود‪،‬‬
‫ایــن عوامــل تحــت عنــوان عوامــل اصلــی فســاد اداری شــناخته می شــود‪ ،‬در ایــن جــز عوامــل اصلــی‬
‫فســاد اداری توضیــح داده خواهد شــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬عوامل فرهنگی‬

‫بـه بـاور برخـی از دانشـمندان‪ ،‬عوامـل اصلی ایجـاد دگرگونـی در رفتارهـا و انگیزه های انسـان‪ ،‬باور‬
‫و فرهنـگ اسـت‪ .‬اندیشـه و فرهنـگ‪ ،‬بـر اخلاق‪ ،‬معاشـرت‪ ،‬شـیوۀ زندگـی و در کل بر نـوع نگرش‬
‫انسـان نسـبت بـه زندگی و هسـتی انسـان تأثیر جدی می گـذارد‪ .‬شـاید مهم ترین عامل فسـاد اداری‪،‬‬
 ‫‪ ۴۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مسـایل فرهنگـی و عقیدتـی باشـد‪ .‬فرهنـگ عمومی جامعـه‪ ،‬ارزش هـا و هنجارهای حاکم بـر افراد‪،‬‬
‫اجتمـاع و عقایـد و باورهـای مـردم نقـش محـوری در ایـن زمینـه دارد‪ .‬ضعـف ایمـان و وجـدان‬
‫کاری‪ ،‬از مهم تریـن ریشـه های فرهنگـی و اجتماعـی فسـاد اداری می‪-‬باشـد‪ .‬از دیـدگاه شـریعت‬
‫اسلام ضعـف ایمـان‪ ،‬از عوامـل اساسـی تمایـل بـه ارتـکاب معاصـی از جملـه فسـاد اداری اسـت‪.‬‬
‫در حقیقـت مؤمـن حقیقـی کسـی اسـت کـه اوامـر و حـدود تعییـن شـده از طرف شـریعت اسلام را‬
‫رعایـت می کنـد و او می دانـد و یقیـن دارد کـه دیـن مقـدس اسلام در مـورد حصول عوایـد حالل‪،‬‬
‫احـکام صریـح و قاطـع دارد و بـر کسـب در آمد حلال و این که عواید یک مسـلمان نبایـد از طریق‬
‫رشـوت‪ ،‬سـرقت و غصـب بـه دسـت آیـد؛ تأکیـد مـی ورزد چنیـن شـخصی از ایـن امر الهـی غافل‬
‫حـكَّامِ لِتَأْكُلُـوا ْ فَرِیقًا‬ ‫نمی شـود کـه گفتـه اسـت‪َ :‬والَ تَأْكُلُـوا ْ أَ ْم َوالَكُـم بَی َنكُـم بِالْ َب ِ‬
‫اطـلِ َوت ُ ْدلُوا ْ ِب َهـا إِلَى الْ ُ‬
‫إلثْـمِ َوأَنتُـ ْم ت َ ْعلَ ُمـو َن (سـورۀ بقـره‪ ،‬آیـه ‪ )188‬ترجمه‪ :‬یعنـی اموال تـان را در بین‬ ‫ن أَ ْمـ َوا ِل ال َّن ِ‬
‫ـاس بِا ِ‬ ‫ِّمـ ْ‬
‫تـان بـه باطـل نخوریـد‪ ،‬و به عنـوان رشـوت قسـمتی از آن را به حاکمـان و قضات ندهید‪ ،‬تا بخشـی‬
‫از امـوال مـردم را بـه گنـاه بخوریـد در حالـی که شـما می دانیـد این کار گناه اسـت‪ .‬بنابر آن بسـیاری‬
‫از اندیشـمندان بـر باورهـا و فرهنـگ حاکـم بر زندگی انسـان توجه نموده اسـت و اصلاح و تهذیب‬
‫آن را الزمـه هـر گونـه تغییـر و دگرگونـی مثبـت در زندگـی می خوانند‪ .‬آنچـه موجبات نگرانی بیشـتر‬
‫را فراهـم می کنـد ایـن اسـت کـه وقتـی فسـاد بـه یـک فرهنـگ تبدیل شـد‪ ،‬دیگر کسـی به زشـتی و‬
‫نادرسـتی کارش نمی اندیشـد؛ زیـرا از یـک سـو می بینـد که همـه اینطور رفتـار می کننـد و از جانب‬
‫دیگـر از او نیـز انتظـار دارنـد کـه چنیـن رفتـار کنـد (انصـاری‪ .)40 :۱۳۹۶ ،‬جامعـه شـناس معـروف‬
‫آلمانـی (ماکس وبـر) معتقـد اسـت که زیربنـای اجتماعی در جامعۀ بشـری‪ ،‬جهان بینـی‪ ،‬طرز فکر و‬
‫بیـش آن جامعـه اسـت‪ .‬چگونگـی بـاور و نگـرش جامعه اثر مسـتقیم بـر نهادهای خانواده‪ ،‬سیاسـت‬
‫و اقتصـاد می گـذارد‪ .‬بـه بـاور وبـر تغییـر در زیربنـای اجتماعـی‪ ،‬تغییـر در روبناهـا و نهادهـا را در‬
‫پی خواهـد داشـت‪ .‬هـرگاه نگـرش ‪ ،‬طـرز فکـر و جهان نگـری جامعـه دگرگون شـود؛ شـیوۀ زندگی‪،‬‬
‫روابـط خانوادگـی و نظـام اجتماعـی و سیاسـی و میـزان رشـد آن نیـز د گرگـون خواهد شـد‪.‬‬
‫حیطـۀ جمع گرایـی و فردگرایـی‪ ،‬یکـی از عوامـل تعییـن کنندۀ فسـاد اداری در یک جامعه اسـت‪.‬‬
‫خاسـتگاه فرهنگ هـای جمع گـرا در واقـع جوامـع سـنتی اسـت و در ایـن جوامـع دیـده می شـوند‪ .‬بـا‬
‫وابسـتگی و وفـاداری بـه یـک گروه توصیـف می شـود‪ .‬در این گونـه فرهنگ ها روابـط نزدیک باعث‬
‫کاهـش جلوگیری از فسـاد می شـود‪ ،‬اما در فرهنگ های فردگرا‪ ،‬از اینکـه همکاری کم تر میان اعضای‬
‫مختلـف جامعـه دیـده می شـود‪ ،‬سیاسـت همـکاری متقابـل کاهـش می یابـد‪ .‬لذا سـرحد میـان حیطۀ‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۵۹‬‬

‫خصوصی و عمومی مشـخص تر اسـت تا این امر باعث می شـود فسـاد با سـهولت و آسـانی تشخیص‬
‫شـود‪ .‬بـه عنـوان مثـال تشـخیص رشـوت از هدیه آسـان اسـت‪ .‬در جامعـۀ کـه در آن مردم بـر وجدان‬
‫کاری تأکیـد دارنـد‪ ،‬رعایـت حـق و نوبـت را محتـرم می شـمارند‪ ،‬قانـون را امـری مقـدس می داننـد و‬
‫اخالقیـات در میـان آنـان از نفـوذ زیـادی برخـوردار اسـت‪ ،‬قطعاً بروز فسـاد از جانب هر کسـی گناهی‬
‫نابخشـودنی تلقی می شـود و همۀ مردم اعم از شـهروندان معمولی و یا همکاری کارمند مفسـد‪ ،‬عضو‬
‫فعـال سیسـتم نظارتـی شـده و هزینۀ انجام فسـاد را برای مفسـدان باالتـر می برند‪.‬‬
‫هنجارهــای اجتماعــی و فرهنگــی یــک جامعــه از جملــۀ مهم تریــن عوامــل کاهــش یــا افزایــش‬
‫فســاد اداری اســت‪ .‬چنانچــه نظــام باورهــای یــک جامعــه بــه گونه یــی نهادینــه شــود کــه مادیــت اصل‬
‫ق ـرار گیــرد و تمامــی اهــداف حیــات‪ ،‬کســب ثــروت و قــدرت از هــر طریقــی کــه بــه دســت آمــده‬
‫باشــد‪ ،‬موهبتــی بــا ارزش تلقــی شــود و در جامعــۀ کــه انســان در جهان بینــی آن فاقــد ارزش باشــد‪ ،‬در‬
‫نتیجــه ارزش هــای انســانی نیــز منزلــت خــود را از دســت خواهــد داد و اعمــال مفســدانه بــه صــورت‬
‫هنجــار و ارزش اجتماعــی تجلــی خواهــد کــرد ( حســنی‪ ،‬عــادل‪.)57 :1398 ،‬‬
‫در افغانسـتان‪ ،‬بسـیاری از مردم دولت و مجریان دولت را مسـاوی با افراد خدمت گذار نمی دانند‪،‬‬
‫بلکـه مسـاوی بـا افـرادی می داننـد کـه بـا اسـتفاده از موقعیـت خود فقـط به فکر پـر کـردن جیب های‬
‫شـان انـد‪ .‬طبیعـی اسـت که چنیـن ذهنیت تبدیل بـه فرهنگ مبتذلـی به نـام (فرهنگ فسـاد) می گردد‪.‬‬
‫وجـود چنین باور های (سـبب می شـود کـه مرتکب بدون آنکه خطـر مجازات آن هـا را چندان تهدید‬
‫کنـد بـه فسـاد خود ادامـه دهند)‪ .‬زمینـه را بـرای تقویت این اعتقـاد آماده می کنـد که این گونـه رفتارها‬
‫بـه طـور گسـتردۀ شـیوع دارد و مبارزۀ مـردم با آن ها اثـری ندارد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عوامل اقتصادی‬

‫انســان‪ ،‬موجــودی بــا دو بعــد مــادی و معنــوی می باشــد‪ .‬انســان زمانــی بــه کمــال مطلــوب می رســد‬
‫کــه هــر دو بعــد را اشــباع کــرده و جــواب داده باشــد‪ .‬لــذا جنبــۀ معنویــات انســان را معنویاتــی از قبیــل‬
‫اعتقادیــات‪ ،‬عبــادات و اخالقیــات تکمیــل می کنــد‪ ،‬ولــی جنبــۀ مــادی انســان را مادیاتــی چــون مــال‪،‬‬
‫ملــک‪ ،‬پــول و غیــره تکمیــل می نمایــد‪ .‬انســان بــه خاطــر بــه حرکــت در آوردن چــرخ زندگــی نیــاز‬
‫بــه مــال دارد‪ .‬بنابــر ایــن فقهــا در تعریــف چنیــن بیــان داشــتند‪ :‬المــال یمیــل بــه االنســان‪ ،‬یعنــی مــال‬
‫عبــارت اســت از آنچــه کــه انســان بــه آن میــان می کنــد‪ .‬پــس بــه خاطــر مهــار و کنتــرول فطــرت و‬
‫غرایــز انســان ها بــه مــال‪ ،‬شــریعت و قوانیــن بـرای کســب ملکیــت و ثــروت از راه هــای مشــروع مثــل‬
 ‫‪ ۴۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫تجــارت‪ ،‬خریــد و فــروش‪ ،‬ربــح و فایــدۀ قانونــی جایــز و از طریــق غیــر مشــروع از قبیــل رشــوت‪،‬‬
‫اختــاس‪ ،‬فریــب کاری وغیــره ممنــوع قــرار داده اســت و مــورد حمایــت شــریعت و قانــون قــرار‬
‫نمی گیــرد و عالوت ـاً مرتکــب آن مــورد مجــازات ق ـرار می گیــرد (حکیمــی‪.)۶۷ :۱۳۹۴،‬‬
‫عوامـل متعـددی فرصـت و زمینـۀ ارتـکاب جرایـم فسـاد اداری را تسـهیل می کننـد‪ .‬ایـن عوامـل‬
‫محـدود و کـم نمی‪-‬باشـند و حتـی بعضـی از عوامـل می توانـد در دراز مدت بـه وجود آید و به فسـاد‬
‫اداری منتج گردد و عواملی هم هسـتند که اثر فوری داشـته‪ ،‬به سـرعت منجر به فسـاد اداری می گردد‪.‬‬
‫در ایـن مبحـث بـه چنـد مـورد از قبیـل ناکافی بـودن درآمـد کارکنـان‪ ،‬نابرابـری درآمد کارکنـان‪ ،‬عدم‬
‫تأمیـن شـغلی و افزایـش مداخالت دولـت در فعالیت های اقتصادی اشـاره می شـود‪.‬‬

‫‪ -1‬تاثیر تمایل فرد بر ارتکاب فساد اداری‬

‫محققین به این باور اند که تمایل انسـان به ارتکاب فسـاد اداری یکی از پیش شـرط های اساسـی ارتکاب‬
‫فسـاد اسـت‪ .‬تمایـل عبـارت از رضایـت و میل درونی انسـان برای انجام عملی اسـت‪ .‬تمایل بـه ارتکاب‬
‫معصیـت و جـرم‪ ،‬عامل فردی اسـت که مربوط به ضمیر شـخص بـوده و در ذهن مرتکب آن قـرار دارد‪.‬‬
‫تمایــل هــر چنــد عامــل درونــی و مربــوط بــه ضمیــر انســان اســت‪ ،‬امــا یــک صفــت ذاتــی و‬
‫فطــری انســان نیســت‪ ،‬بلکــه در نتیجــه ‌ء عوامــل متعــددی در فــرد ایجــاد می شــود و در نهایــت در او‬
‫انگیــزهء ارتــکاب فســاد را ایجــاد می کنــد‪ .‬تمایــل افـراد از شـرایط اساســی و بنیادیــن ارتــکاب عمــل‬
‫فســاد اداری اســت‪ .‬هــر قــدر کــه زمینــهء انجــام عمــل فســاد اداری مهیــا باشــد ‌‪ ،‬تــا زمانیکــه شــخص‬
‫تمایلــی بــه ارتــکاب فســاد نداشــته باشــد‪ ،‬جرمــی اتفــاق نمی افتــد‪ .‬بســیاری از افـراد در جامعــه دیــده‬
‫می شــوند کــه چــون تمایــل بــه ارتــکاب جــرم دارنــد‪ ،‬خطــر مــرگ را بــه جــان گرفتــه و مرتکــب‬
‫جرایــم ســرقت‪ ،‬اختطــاف و اختــاس امــوال بیــت المــال می شــوند‪ .‬بــر عکــس آن‪ ،‬بســیاری از افـراد‬
‫دیــده می شــوند کــه امانتــدار می باشــند‪ ،‬مــال بــا ارزشــی را پیــدا می کننــد و کوشــش می کننــد آن را‬
‫بــه مالــک آن برگردانــد؛ زیـرا ایــن افـراد تمایلــی بــه ارتــکاب جــرم ندارنــد‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه اهمیــت تمایــل درونــی انســان اســت کــه شــریعت اســام بــر اصــاح ضمیــر انســان‬
‫تاکیــد مــی ورزد‪ .‬بــا توجــه بــه همیــن نکتــه اســت کــه شــریعت اســام نســبت بــه مبــارزه بــا فســاد‬
‫اداری‪ ،‬از منظــر اخالقــی می بینــد‪ .‬یعنــی در قــدم اول بــر تربیــه و اخــاق مســلمان تاکیــد می کنــد‪،‬‬
‫تــاش می کنــد‪ ،‬اخــاق و تعهــد را در مامــور حکومتــی ایجــاد کنــد‪ ،‬ســپس بــر اقدامــات دیگــر از‬
‫جملــه دانــش‪ ،‬شایســتگی‪ ،‬نظــارت و امثــال آن تاکیــد مــی ورزد‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۶۱‬‬

‫‪ -2‬فرصت ارتکاب فساد‬

‫شــرط اساســی دیگــری کــه منجــر بــه ارتــکاب جــرم فســاد اداری می شــود‪ ،‬فرصــت اســت‪ .‬فرصــت‬
‫عبــارت از مهیــا بــودن زمینــهء ارتــکاب جــرم بـرای مرتکــب جــرم اســت‪ .‬فرصــت‪ ،‬در نتیجــهء پروســه‬
‫اداری و عوامــل متعــددی مهیــا می شــود‪.‬‬
‫لــذا ب ـرای ارتــکاب جــرم فســاد اداری ‌‪ ،‬عــاوه بــر تمایــل درونــی شــخص بــه ارتــکاب جــرم‪،‬‬
‫فرصــت مناســب نیــز بایــد وجــود داشــته باشــد‪ .‬چنیــن فرصتــی ممکــن اســت در نتیجــهء طراحــی‬
‫و تدابیــر دراز مــدت فراهــم گــردد و یــا بــه طــور اتفاقــی پیــش آیــد‪ .‬چنانچــه تمایــل شــخص بــه‬
‫ارتــکاب جــرم و فرصــت اقــدام بــه جــرم وجــود داشــته باشــد فســاد متولــد خواهــد شــد و در صــورت‬
‫مهیــا بــودن ســایر ش ـرایط رشــد خواهــد کــرد‪.‬‬
‫هــر چنــد شــخص بـرای انجــام ارتــکاب جــرم تمایــل داشــته باشــد‪ ،‬تــا زمانــی کــه فرصــت و زمینه‬
‫ارتــکاب جــرم فراهــم نشــود‪ ،‬جــرم ارتــکاب نمی گــردد‪ .‬خیلــی از افـراد در جامعــه زنــده گــی می کنند‬
‫کــه تمایــل بــه ســرقت دارنــد امــا همیشــه موفــق بــه ســرقت نمی شــوند‪ ،‬زیـرا فرصــت و وضعیــت بـرای‬
‫آنهــا مهیــا نیســت‪ .‬در جرایــم فســاد اداری نیــز مامــور موظــف هــر چنــد بــه دنبــال اختــاس و یــا‬
‫رشــوت باشــد ‌‪ ،‬امــا اگــر مــال و دارائــی دولــت بدســترس او نباشــد و یــا کســی حاضــر بــه دادن رشــوت‬
‫بـرای او نباشــد‪ ،‬اختــاس و رشــوتی اتفــاق نمی افتــد‪.‬‬
‫عوامـل متعـددی می توانند در تمایل شـخص به ارتکاب جرم نقش داشـته باشـند؛ برخـی از آن ها‬
‫ممکن اسـت از درون فرد نشـات گیرند و برخی دیگر آن از محیط اداره و یا بیرون اداره ناشـی شـوند؛‬
‫لیکـن تفاوتـی در نتیجـه بوجود نمی آورد‪ ،‬نتیجه هر چه باشـد‪ ،‬فسـاد اسـت‪ .‬همچنـان عوامل مختلفی‬
‫می تواننـد زمینـه و فرصت ارتکاب فسـاد را برای مرتکب جـرم فراهم کنند‪.‬‬

‫‪ -3‬ناکافی بودن در آمد کارکنان‬

‫اندیشــمندان‪ ،‬یکــی از عوامــل عمــده و اساســی در ایجــاد و افزایــش فســاد اداری را ناکافــی بــودن‬
‫و کــم بــودن در آمــد کارمنــدان می داننــد‪ .‬عــدم تناســب نــرخ بــازار و معــاش کارکنــان‪ ،‬حداقــل‬
‫معیشــت کارمنــد و ســایر نیازهــای او را نتوانســته تأمیــن کنــد‪ .‬بنابــر ایــن فســاد اداری را بــر همــه‬
‫بخش هــا عمومــی ســاخته اســت‪ .‬بــر اســاس تحقیقــی کــه ســازمان شــفافیت بین المللــی در ســال‬
‫(‪ )1386‬خورشــیدی در کشــورهای مختلــف انجــام داده اســت؛ معلــوم شــد کــه دلیــل عمــدۀ فســاد‬
‫مالــی و اداری در کشــور های کــه در حــال ترقــی و پیشــرفت انــد‪ ،‬معــاش بســیار پائیــن کارمنــدان‬
 ‫‪ ۴۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫دولــت اســت‪ .‬در ایــن کشــورها امــور اکثــرا ً بــا پرداخــت رشــوت همــراه اســت‪.‬‬
‫بلنــد بــودن حقــوق و امتیــازات کارکنــان‪ ،‬تمایــل انســان را بــه کســب در آمــد از راه هــای غیــر‬
‫مشــروع کاهــش داده و وابســتگی وی را نســبت بــه آن از بیــن می بــرد‪ .‬در صورتــی کــه حقــوق و‬
‫امتیــازات کارکنــان تکافــوی زندگــی شــان را بکنــد و نیازهــا و هزینه هــای زندگــی شــان را تأمیــن کنــد؛‬
‫دســت بــه فســاد نخواهنــد زد‪ .‬در ایــن صــورت تنهــا ممکــن اســت آنعــده دســت بــه فســاد بزننــد کــه‬
‫حــرص و طمــع زیــاد دارنــد‪ .‬مصــداق ایــن گفتــه را می تــوان ارگان هــای قضائــی افغانســتان بیــان کنــد‪.‬‬
‫چــون حقــوق و امتیــازات قضــات تأمیــن زندگــی شــان را می کنــد؛ لــذا فســاد در ایــن بخش هــا رو‬
‫بــه کاهــش اســت‪ .‬شــخصی کــه تقــوای او ضعیــف باشــد در عیــن زمــان تنگدســتی و مشــکالت‬
‫اقتصــادی او را فـرا گیــرد و از درآمــد کافــی هــم برخــوردار نباشــد‪ ،‬حــس صداقــت و خدمت گــذاری‬
‫در وجــودش سســت شــده و فکــر خــاف کاری در ذهنــش نمایــان می شــود‪ .‬بایــد یــاد آور شــد کــه‬
‫ایــن تنهــا عامــل نبــوده‪ ،‬بلکــه یکــی از عوامــل فســاد اداری می باشــد کــه بــه فســاد اداری خــرد مرتبــط‬
‫اســت (حســنی‪ ،‬عــادل‪.)61،60 :1398 ،‬‬

‫‪ -4‬نابرابری در آمد کارکنان‬

‫نــا برابــری در آمــد کارمنــدان در دو بخــش محســوس و قابــل مشــاهده می باشــد‪ ،‬یکــی نــا برابــری در‬
‫آمــد میــان کارکنــان بخــش خصوصــی و دولتــی و دیگــری نابرابــری در آمــد بخــش عمومــی‪ .‬اصــل‬
‫شایســته ســاالری‪ ،‬لیاقت مــداری و امتحــان رقابتــی در اســتخدام‪ ،‬از اصــول اساســی حکومــت داری‬
‫خــوب بــوده کــه نقــش بســیار اساســی و محــوری را در کاهــش فســاد اداری دارد‪ .‬تضمیــن حقــوق‬
‫کارمنــدان بــر اســاس دانــش‪ ،‬اســتعداد‪ ،‬تجربــه‪ ،‬تخصــص‪ ،‬و تعهــد مرتبــط بــا وظیفــه‪ ،‬یــک امــر‬
‫منطقــی و عادالنــه تلقــی می گــردد؛ در غیــر آن بــر عکــس آن ثابــت می شــود‪ .‬مایــه نگرانــی زمانــی‬
‫اســت کــه نــا برابری هــای غیــر منطقــی و غیــر موجــه میــان کارکنــان هــم ســطح در نظــر گرفتــه شــود‪.‬‬
‫تفــاوت قایــل شــدن و تبعیــض روا داشــتن میــان کارکنــان حــس خدمت گــذاری و انگیــزه بــه کار و‬
‫عالقمنــدی بــه وظیفــه را از بیــن بــرده‪ ،‬حــس حقــارت‪ ،‬بدبینــی و‪ ...‬را ایجــاد می کنــد و ممکــن اســت‬
‫برخــی افـراد بــه طــرف مفاســد اداری و مالــی تمایــل پیــدا کــرده و منجــر بــه فســاد اداری گــردد نیــز‬
‫وقتــی کــه در ادارات افغانســتان حقــوق و امتیــازات بیــن کارکنــان هــم ســطح‪ ،‬نابرابــر توزیــع می شــد‬
‫و می شــود؛ تحــت عنــوان مختلفــی‪ ،‬بــه عنــوان مثــال اســتخدام مشــاوران مقطعــی بــه شــکل افراطــی‬
‫در اکثــر وزارت هــا و اداره هــا؛ منجــر بــه فســاد شــده‪ ،‬انگیــزه بــه کار و خدمت گــذاری را کاهــش‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۶۳‬‬

‫داده ناهنجاری هــا و مشــکالت عدیده یــی را ســبب می شــود‪ .‬همانطــور کــه در بــاال تذکــر داده شــد؛‬
‫نابرابــری میــان بخش هــای خصوصــی و عمومــی نیــز می توانــد منجــر بــه فســاد شــود‪.‬‬
‫فقــر و بی توجهــی بــه مســایل مالــی کارکنــان دولــت‪ ،‬نــه تنهــا ســبب آلــوده شــدن بــه فســاد‬
‫می شــود‪ ،‬بلکــه ممکــن اســت کــه باعــث بیــرون شــدن و فــرار نیــروی متخصــص و متعهــد از‬
‫بخــش عمومــی شــود‪ .‬ایــن موضــوع بــه تجربــه ثابــت شــده اســت در صورتــی کــه بــه افـراد الیــق و‬
‫متخصــص از طــرف بخش هــای خصوصــی حقــوق و امتیــازات بیشــتری در نظــر گرفته شــده پیشــنهاد‬
‫گــردد‪ ،‬ایــن اشــخاص حاضــر بــه تــرک وظیفــۀ فعلــی خــود گردیــده‪ ،‬جای شــان را افـراد ناالیــق‪ ،‬غیــر‬
‫متخصــص‪ ،‬فرصــت طلــب وآلــوده بــه فســاد می گیرنــد کــه ایــن خــود زمینــۀ فســاد اداری را بــه طــور‬
‫وســیع فراهــم می کنــد‪.‬‬

‫‪ -5‬تأثیر احساس بی عدالتی و توزیع ناعادالنه درآمدها در اداره بر فساد اداری‬

‫توزیــع عادالنــه درآمدهــا بــه ایــن معنــی اســت کــه افــراد و کارکنــان از ثروت هــای طبیعــی و در‬
‫آمدهــای اقتصــادی کــه بــا توانائــی‪ ،‬فعالیت هــای اقتصــادی و توانائی هــای شــان در اداره همگــون‬
‫باشــد‪ ،‬بهره منــد شــوند‪ .‬توزیــع عادالنــه درآمد هــا باعــث عدالــت اجتماعــی‪ ،‬اقتصــادی و امنیــت‬
‫سیاســی گردیــده‪ ،‬دســت یابی بــه امــور فــوق را امــکان پذیــر می ســازد‪.‬‬
‫احســاس بی عدالتــی یــا برخــورد غیــر منصفانــه‪ ،‬اغلــب بــه عنــوان عامــل انحـراف کارمنــد یــک‬
‫اداره ذکــر می شــود‪ .‬ایــن امــر باعــث انحـراف کارمنــد گردیــده شــدیدترین حالــت بدبینــی وحادتریــن‬
‫فســاد را موجــب خواهــد شــد (حســنی‪ ،‬عــادل‪ .)61،60 :1398 ،‬یــک مأمور دولتــی از اداره و ســازمان‬
‫خــود ایــن توقــع را دارد کــه منابــع و امکاناتــی کــه در اداره اســت؛ بــه طــور عادالنــه در خدمــت همــه‬
‫قـرار بگیــرد کــه بــه نــام عدالــت توزیعــی یــاد می گــردد‪ .‬در ایــن مفهــوم‪ ،‬افـراد انتظــار دارنــد کــه در‬
‫توزیــع و تخصیــص منابــع موجــود در یــک اداره‪ ،‬عدالــت رعایــت گــردد و همــه بــدون تبعیــض حــق‬
‫مســاوی در اســتفاده از ایــن منابــع را داشــته باشــند‪ .‬ایــن گونــه نباشــد کــه در اداره بدون دلیــل و موجب‬
‫از امکانــات و تســهیالت خــوب بهره منــد شــوند و عــدۀ دیگــر از ایــن امکانــات محــروم باشــند‪ .‬ایجاد‬
‫حــس بی عدالتــی در کارمنــدان یــک عامــل روان شــناختی و فــردی اســت کــه ســبب بــروز فســاد‬
‫اداری می گــردد‪ .‬وقتــی کارکنــان بــا بی عدالتــی در اداره و ســازمان خــود مواجــه می گردنــد‪ ،‬بــه هــدف‬
‫جبـران بی عدالتــی کــه در حــق خــود می‪-‬داننــد‪ ،‬بــه ارتــکاب فســاد اداری میــل پیــدا می کننــد‪.‬‬
 ‫‪ ۴۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -6‬عدم تأمین اجتماعی و شغلی‬

‫انس ــان‪ ،‬موج ــودی اجتماع ــی اس ــت و در زندگ ــی اجتماع ــی خ ــود ب ــا ان ــواع حوای ــج و نیازه ــای‬
‫عدیـــده مواجـــه اســـت و در مواقعـــی در زندگـــی انســـان حـــوادث و مشـــکالتی از قبیـــل فقـــر‪،‬‬
‫ب ــی کاری‪ ،‬مریض ــی‪ ،‬م ــرگ‪ ،‬بی سرنوش ــتی و‪ ...‬اتف ــاق می افتن ــد‪ ،‬ای ــن ح ــوادث مالزم ــۀ نظام ــی‬
‫اس ــت ک ــه بتوان ــد انس ــان را م ــورد حمای ــت قــرار داده در چنی ــن‪ ،‬حاالت ــی زندگ ــی وی را تضمی ــن‬
‫نمای ــد نظ ــام تأمی ــن اجتماع ــی ب ــا مس ــاعد س ــازی حمای ــت از افــراد اجتم ــاع در براب ــر ح ــوادث‪،‬‬
‫ف ــزون ب ــر س ــایر س ــودمندی ها‪ ،‬نوع ــی آرام ــش خاط ــر امنی ــت روان ــی را فراه ــم می کن ــد و ف ــرد را‬
‫از وضعی ــت بی سرنوش ــتی رهائ ــی می بخش ــد‪.‬‬
‫عــدم تأمیــن شــغلی و عــدم حفاظــت از شــغل نیــز در بــروز فســاد اداری تأثیــر بــه س ـزایی دارد؛‬
‫مأموریکــه تأمیــن شــغلی کافــی نــدارد بــه ایــن فکــر می افتــد کــه در مــدت محــدودی کــه وظیفــه‬
‫دارد‪ ،‬حداکثــر اســتفاده را بنمایــد و آینــدۀ خــود را تأمیــن نمایــد‪ .‬از جانــب دیگــر عــدم تطبیــق و انفاذ‬
‫قانــون‪ ،‬باعــث عــدم اطمینــان و عــدم اعتمــاد کارمنــد نســبت بــه بقــا در وظیفــه اش ســبک دوش و یــا‬
‫تبدیــل کننــد و بــه جایــش از قــارب خــود اســتخدام نماینــد‪ .‬چنیــن وضعیتــی ب ـرای یــک کارمنــد‪،‬‬
‫انگیــزۀ فســاد را در نــزد وی ایجــاد می کنــد‪ .‬بخصــوص زمانــی کــه اف ـراد جامعــه شــاهد آن انــد کــه‬
‫خانــوادۀ بــه اثــر از دســت دادن نــان آور خــود‪ ،‬در حالــت فالکــت بــاری بســر می بــرد یــا فــرد شایســتۀ‬
‫وظیفــۀ خویــش را از دســت داده‪ ،‬بــا بی سرنوشــتی بــه ســر می بــرد‪ .‬دیــدن چنیــن حاالتــی ایــن انگیــزه‬
‫را قــوت خواهــد بخشــید کــه فرصــت پیــش آمــده را غنیمــت شــمرده‪ ،‬بــدون توجــه بــه مشــروع و‬
‫غیــر مشــروع بــودن امــوال‪ ،‬حداکثــر اســتفاده را بنماینــد و آینــدۀ خویــش را تضمیــن نماینــد‪ .‬اینگونــه‬
‫فســاد بــا کســی کــه بــه خاطــر فقــر مرتکــب فســاد می شــود‪ ،‬فــرق دارد چـرا کــه ایــن گونــه اشــخاص‬
‫بــا تدابیــری از قبــل تعییــن شــده و هدفمنــد بــه سـراغ فســاد می رونــد؛ امــا کســی کــه بــه خاطــر فقــر‬
‫فســاد می کنــد‪ ،‬اتفاقــی دســت بــه چنیــن اعمالــی می زنــد کــه مــورد اول خطرناک تــر اســت‪ .‬متأســفانه‬
‫در افغانســتان اغلبـاً چنیــن حاالتــی مشــاهده می شــود کــه بــه خاطــر احســاس فقــدان امنیــت شــغلی و‬
‫نــگاه غیــر خوشــبینانه بــه آینــده اســت‪.‬‬

‫‪ -7‬عدم تناسب شخصیت با شغل کارکنان‬

‫بط ــور مث ــال اگ ــر قاض ــی و ی ــا څارن ــوال ک ــه در مرک ــز ش ــهر ب ــا امکان ــات رهایش ــی مناس ــب زن ــده‬
‫گ ــی می کن ــد‪ ،‬برخ ــاف می ــل خ ــود ب ــه ولس ــوالی های اطــراف ش ــهر ک ــه امکان ــات کمت ــری دارد‪،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۶۵‬‬

‫تبدی ــل ش ــود‪ ،‬اغل ــب باع ــث نارضایت ــی او از ش ــغل وی می گ ــردد‪ .‬دری ــن حال ــت او در ق ــدم اول‬
‫کوش ــش می کن ــد ک ــه خ ــود را دوب ــاره ب ــه مرک ــز ش ــهر تبدی ــل کن ــد‪ .‬بــرای ای ــن کار از ه ــر وس ــیله‬
‫حت ــی از پ ــول و پرداخ ــت رش ــوت اس ــتفاده می کن ــد‪ .‬و ی ــا کمت ــر ب ــه وظیف ــه حض ــور م ــی یاب ــد و‬
‫ی ــا اگ ــر حض ــور ه ــم یاب ــد ضع ــف در کارش نمای ــان می گ ــردد و ش ــاید حت ــی دس ــت ب ــه رش ــوت و‬
‫اس ــتفادۀ س ــو از امکان ــات دولت ــی بزن ــد‪.‬‬

‫ج‪ :‬عوامل اجتماعی‬

‫مهم ترین عوامل اجتماعی فساد اداری را اینگونه می توان برشمرد‪:‬‬
‫عوامــل اجتماعــی فســاد اداری‪ ،‬مجموعــهء عوامــل محیطــی و شـرایط تاثیــر گــذار بــر رفتــار افـراد‬
‫اســت‪ ،‬طوریکــه آنهــا را وادار بــه ارتــکاب رفتــار ضــد اجتماعــی می کنــد‪.‬‬

‫‪ -1‬پائین بودن سطح آگاهی عمومی و بی اطالعی مردم از وظایف خود‬

‫یکـی از عواملـی کـه می تواند سـطح جـرم را کاهش داده‪ ،‬فسـاد را مهار کند و نیـروی بازدارندگی قوی‬
‫دارد‪ ،‬شـعور و آگاهـی مـردم و بلند بودن سـطح دانش شـان می باشـد‪ .‬شـعور و آگاهی بلنـد اجتماعی‬
‫می توانـد هـر یـک از اعضـا اجتماع را بر آن دارد تا در نظم جامعه و پاسـداری از ارزش های آن کوشـا‬
‫بـوده‪ ،‬فضـا را بـرای اشـخاص فرصـت طلـب و مفسـد نامسـاعد سـاخته‪ ،‬بـا ناهنجاری هـای اجتماعی‬
‫مبـارزه کنـد‪ .‬شـعور بلنـد اجتماعـی حـس و مسـؤولیت پذیـری را در اجتمـاع باعـث شـده‪ ،‬دولـت را‬
‫نیـز متوجـه ناهنجاری هـا و جواب گویـی می سـازد‪ .‬جهـل و بی اطالعی مـردم معموالً از بی سـوادی و‬
‫یـا سـوادی ناشـی می شـود؛ لـذا مـردم از وظایـف و مکلفیت هـای کارمند دولـت بی خبرند و درسـت‬
‫درک نمی کننـد کـه کارکنـان حقـوق و امتیاز مـادی می گیرند تـا در خدمت مردم باشـند و برای جامعه‬
‫و اجتمـاع مکلـف بـه کار و خدمت گـذاری می باشـند‪ .‬از همیـن خلاء و نکتۀ ضعف مـردم یک عده‬
‫کارکنـان سـوء اسـتفاده کـرده‪ ،‬امـور مـردم و مراجعیـن را بـه تأخیـر انداختـه‪ ،‬بـرای رسـیدن بـه اهداف‬
‫نادرسـت خـود و مانـع ایجـاد می کننـد‪ .‬مردم هم فکـر می کنند که ایـن تأخیرها یک امـر اصولی بوده‪،‬‬
‫بـرای سـرعت در عمـل بایـد رشـوت بپردازنـد و اینطـور بـا رغبـت و رضایت ولی ندانسـته زمینۀ فسـاد‬
‫را فراهـم می سـازند‪ .‬همیـن ضعـف آگاهـی و پائین بودن سـطح دانش فـراد جامعه‪ ،‬عوامـل اجتماعی‬
‫می باشـند که زمینه و بسـتر را برای فسـاد اداری مسـاعد می سـازند‪ .‬حضرت علی (ض) از این وضعیت‬
‫یعنـی بی خبـری مـردم تعبیـر بسـیار جالبـی نمـوده و می فرمایـد‪ :‬از دو چیز به خـدا می نالم‪ :‬سـادگی و‬
‫بی هوشـی مـردم درسـتکار‪ ،‬زیرکی و فراسـت متقلـب و خاین‪.‬‬
 ‫‪ ۴۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -2‬تبعیض‬
‫یکـی از جملـه وضعیت هـای کـه انسـان ها همـواره در هـر جا و هـر زمـان از آن رنج می برنـد؛ تبعیض‬
‫اسـت‪ .‬تبعیـض در ذات خـود باعـث خیلـی از مشـکالت می شـود‪ .‬از جمله تأثیر منفـی تبعیض همین‬
‫اسـت کـه منجـر بـه فسـاد اداری می شـود‪ .‬تبعیـض در ایـن بخـش بـه حالتـی گفتـه می شـود کـه افراد‬
‫بـه دالیـل مختلـف از قبیل مسـایل نـژادی‪ ،‬جنسـیتی‪ ،‬زبانـی‪ ،‬قومـی‪ ،‬مذهبـی و در فرصت هـای برابر‬
‫و یکسـان از مزایـا و امتیـازات نابرابـر برخـوردار باشـند‪ .‬ایجـاد تبعیـض در ادارات که معموالً ناشـی از‬
‫نوعی اعمال سـلیقه و نظر شـخصی مدیر یا مسـؤول ردۀ اول دسـتگاه های اداری می باشد‪ ،‬شدیدترین‬
‫بدبینـی و حـاد تریـن فسـاد را موجب خواهد شـد (حسـنی‪ ،‬عـادل‪.)61،60 :1398 ،‬‬
‫بیــن تبعیــض و ســاختار هــای قدرت هــای اجتماعــی رابطــۀ بســیار نزدیــک وجــود دارد؛ لــذا‬
‫کســانی کــه از نفــوذ وقــدرت اجتماعــی کم تــری برخــوردار انــد‪ ،‬از حقــوق الزم بهره منــد نمی شــوند‪.‬‬
‫همانطوریکــه در بــاال تذکــر داده شــد‪ ،‬تبعیــض باعــث بســیاری از مشــکالت در جامعــه می شــود تــا‬
‫جاییکــه حــس انتقــام جویــی را در اف ـرادی کــه قربانــی تبعیــض شــده اند؛ زنــده می کنــد‪ .‬تبعیــض‬
‫زمینۀ ســاز چیــره شــدن روابــط بــر ضوابــط می گــردد و حتــی باعــث بیــکار مانــدن یــک عــده اف ـراد‬
‫شایســته والیــق می شــود‪ .‬چنانچــه ســتراتیژی و طرزالعمــل اصــاح اداره و مبــارزه علیــه فســاد اداری‪،‬‬
‫حاکمیــت روابــط بــر ضوابــط را یکــی از جملــه عوامــل فســاد اداری در افغانســتان می دانــد‪ .‬تبعیــض‪،‬‬
‫اداره را بــه ســمت وســوی فســاد ســوق داده‪ ،‬و مانــع رســیدن اداره بــه اهدافــش می شــود و باالخــره‬
‫از رشــد توســعۀ اداره جلوگیــری نمــوده‪ ،‬منجــر بــه رکــود و ناکامــی یــک ملــت و جامعــه می گــردد‪.‬‬

‫‪ -3‬نفوذ قدرت های اجتماعی و روابط خویشاوندی‬

‫کارمنـدان و مجریـان بـه اجتماعـات‪ ،‬خانواده هـا‪ ،‬فرقه هـا‪ ،‬مذهب و‪ ...‬مرتبط و وابسـته انـد که همین‬
‫عالیق و پیوندها‪ ،‬این اشـخاص را تحت فشـار قرار داده‪ ،‬مجبور به جانبداری و حمایت از طیف های‬
‫متذکـره می نمایـد‪ .‬حتـی در حاالتـی کـه منافـع ایـن گروه هـا با قوانیـن و مقـررات و یا منافـع عموم در‬
‫تعـارض قـرار بگیـرد‪ ،‬بـا توجـه بـه روابـط فوق‪ ،‬بـه منافـع ایـن گروه ها ترجیـح داده می شـود‪ .‬لـذا این‬
‫بسـترهای اجتماعـی زمینـۀ ظهـور فسـاد اداری را تسـهیل و فراهـم می کننـد‪ .‬ایـن عوامـل از دو جهـت‬
‫عامـل فسـاد می گردنـد‪ ،‬هـم در درون نظـام اداری یعنـی میـان خـود کارمنـدان اداره و هـم در بیرون از‬
‫نظـام اداری یعنـی میـان مردم و کارمنـدان اداره به عوض اینکه میدان رقابت برای خدمت گذاری باشـد‬
‫بیشـتر تبدیـل بـه میدان رقابت برای سـربازگیری مبدل می گردد‪ .‬سـتراتیژی و طرزالعمل اصلاح اداره و‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۶۷‬‬

‫مبـارزه علیـه فسـاد اداری‪ ،‬هم اعمال نفوذ برخی از اعضای شـورای ملی‪ ،‬شـورای والیتـی‪ ،‬قدرتمندان‬
‫و متنفذین را از جمله عوامل فسـاد برشـمرده اسـت که متأسـفانه در جامعۀ افغانی بسـیار اتفاق می افتد‪.‬‬
‫در جوامــع ســنتی مثــل افغانســتان کــه روابــط خویشــاوندی بــه عنــوان عامــل اصلــی و تأثیرگــذار بر‬
‫روابــط افـراد محســوب می شــود‪ ،‬خویشــاوند ســاالری بــا خویش خــوری‪ ،‬تأثیــر زیــادی در گســترش‬
‫فســاد اداری دارد‪ .‬اعضــای خانــواده یــک کارمنــد توقــع دارنــد کــه کارمنــد قواعــد‪ ،‬ضوابــط و مقررات‬
‫را زیــر پــا کــرده و از آن هــا حمایــت و جانبــداری نمایــد ایــن کارمنــدان اگــر بــه توقــع خویشــاوندان و‬
‫دوســتان شــان جــواب مثبــت ندهنــد و خواهشــات شــان را بــرآورده نســازند‪ ،‬متکبــر‪ ،‬تــازه بــه منصــب‬
‫رســیده و امثــال ایــن القــاب را بــه وی می دهنــد و مالمتــش می کنــد‪ .‬در نتیجــه فســاد اداری از نــوع‬
‫خویشــاوندی افــزوده خواهــد شــد‪.‬‬

‫‪ -4‬افزایش شهر نشینی‬

‫کشـورهای درحـال توسـعه و رو بـه انکشـاف‪ ،‬همـواره بـا هجـوم دهاتیـان به شـهرها مواجه می شـوند‪.‬‬
‫تـودۀ مـردم بـه خاطـر اینکه از خدمـات دولت و رفاه بیشـتری برخوردار شـوند‪ ،‬خود را به مرکز شـهرها‬
‫می رسـانند‪ .‬افزایش شهرنشـینی مسـتلزم افزایش عرضۀ خدمات دولتی می شـود‪ .‬این امر از یک طرف‬
‫بروکراسـی اداری را افزایـش می دهـد و از جانـب دیگـر باعـث رشـد و ترقـی بخش هـای خصوصـی‬
‫می شـود‪ .‬افزایـش شهرنشـینی فرصـت و بسـتر خوبـی بـرای کارمنـدان فاسـد می باشـد چـرا کـه حجم‬
‫تقاضـا بـرای خدمـات افزایـش پیـدا می کنـد و عرضۀ خدمـات عمومی کـم می شـود و در نتیجه منجر‬
‫بـه افزایش حجم فسـاد اداری می شـود‪.‬‬
‫در فسـاد اداری هـدف جرمـی‪ ،‬پـول مـردم و امکانات بیت المال اسـت‪ .‬حال به خاطر برآورده شـدن‬
‫ایـن اهـداف یـا باید افـرادی بـه ادارات دولتی مراجعه کننـد و یا امکانات مـادی بیت المال موجود باشـد‬
‫تـا پـول و نان داشـته باشـد‪ .‬وقتی تعداد مراجعیـن و متقاضیان بـه اداره افزایش پیداکند و زیاد شـود‪ ،‬برای‬
‫فـرد فاسـد فرصت خوب و زمینۀ مناسـبی مهیا می شـود؛ لذا بـرای گرفتن پول و مادیات از مـردم‪ ،‬از حیله‬
‫و از نیرنگ هـای مختلفـی از قبیـل بهانـه جویـی‪ ،‬کاغـذ پرانـی‪ ،‬اسـتناد به قوانیـن و مقررات غیر شـفاف‬
‫و‪ ...‬اسـتفاده خواهـد کـرد‪ .‬از جانـب دیگـر‪ ،‬افزایش شهرنشـینی سـبب توسـعۀ فعالیت هـای اقتصادی و‬
‫تولیـدی می شـود‪ .‬ایـن امـر سـبب می گـردد تـا شـرکت ها و فعاالن اقتصـادی بـه خاطر فـروش خدمات‬
‫خـود یـا بخش هـای دولتی‪ ،‬وارد رقابت های منفی شـوند و برای فروش فعالیت هـای خود به حکومت از‬
‫رشـوت‪ ،‬فیصـدی و انـواع امتیازات دیگر اسـتفاده می کنند (حسـنی‪ ،‬عـادل‪.)61،60 :1398 ،‬‬
 ‫‪ ۴۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -5‬نا امنی‬
‫در مــورد تأثیــر نــا امنــی و نقــش آن در افزایــش فســاد اداری‪ ،‬اگــر خواســته باشــیم دیدگاهــا و نظریات‬
‫دانشــمندان را خالصــه و دســته بندی نمائیــم؛ بــه دو دیــدگاه و طــرز فکــر بــر می خوریــم‪ :‬جمعــی از‬
‫دانشــمندان امنیــت را پیــش زمینــه و پیــش شـرایط تحقــق عدالــت می داننــد‪ .‬برخــی دیگــر بــر عکــس‬
‫قضیــه نظریــه پــردازی می کننــد یعنــی عدالــت پیــش شــرط امنیــت می باشــد‪ .‬بــه هــر صــورت اگــر‬
‫خواســته باشــیم ایــن دو دیــدگاه را کنــار هــم قـرار بدهیــم‪ ،‬بــدون اینکــه یکــی را بــر دیگــری ترجیــح‬
‫دهیــم‪ ،‬می تــوان بیــان داشــت کــه امنیــت و عدالــت الزم و ملــزوم یکدیگــر انــد در جامعــۀ کــه ایــن‬
‫دو وجــود نداشــته باشــند آن جامعــه و مــردم آن جامعــه در حالــت ســقوط و هالکــت بســر می برنــد‪.‬‬
‫متأســفانه در افغانســتان از ســال ها بدیــن طــرف ایــن اصــول بســیار مهــم همــواره کمرنــگ بــوده و‬
‫جامعــۀ مــا همیشــه در رنــج و مضیقــه بــه ســر می بــرد در ایــن کشــور نــا امنــی یکــی از عوامــل بســیار‬
‫مهــم فســاد بــوده کــه ایــن عامــل در تمــام بخش هــای نظــام و دولــت سـرایت نمــوده اســت‪.‬‬
‫نــا امنــی ســبب می شــود تــا افرادیکــه مرتکــب جرایم می شــوند بــه خصوص جرایــم فســاد اداری‪،‬‬
‫مــورد تعقیــب عدلــی ق ـرار بگیرنــد‪ .‬اف ـراد اســتفاده جــو و فاســد مانــع تطبیــق عدالــت و محاکمــه و‬
‫مجــازات مجرمیــن می شــوند‪ .‬تجربــه نشــان داده اســت کــه برخــی از اف ـرادی کــه مرتکــب جرایــم‬
‫می شــوند‪ ،‬در جاهایــی بــه ســر می برنــد کــه امنیــت کامــل وجــود نــدارد و یــا اینکــه اگــر مرتکــب‬
‫فســاد اداری شــوند‪ ،‬بــه خاطــر فـرار از مجــازات و تطبیــق عدالــت‪ ،‬بــه مناطــق نــا امــن پنــاه می برنــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬عوامل تسهیل کننده فساد اداری‬

‫بـرای ارتــکاب و وجــود یافتــن یــک پدیــدۀ اجتماعــی‪ ،‬برخــی از عوامــل و بــه وجودآورنده انــد امـا ‬
‫عــدۀ از عوامــل هــم تســهیل کننده انــد کــه زمینــه را ب ـرای بــه وجــود آمــدن پدیــده ســهر می ســازد‪.‬‬
‫در مــورد فســاد اداری نیــز ایــن گفتــه صــدق می کنــد؛ چنان کــه در کنــار عوامــل اصلــی کــه منجــر بــه‬
‫فســاد اداری می گردنــد‪ ،‬بــدون شــک یــک سلســله عوامــل دیگــر نیــز بایــد وجــود داشــته باشــند کــه‬
‫زمینــۀ ارتــکاب آن را تســهیل می کننــد‪ .‬اکنــون بـرای جــواب دادن بــه ســواالتی چــون عوامــل تســهیل‬
‫کننــدۀ فســاد اداری کدام هــا انــد؟ عوامــل مدیریتــی در ارتــکاب فســاد اداری‪ ،‬چقــدر مؤثــر انــد‪،‬‬
‫کمک هــا و ســرمایه گذاری های خارجــی چگونــه در افزایــش یــا کاهــش فســاد اداری نقــش دارنــد؟‬
‫بــه بررســی آن پرداختــه می شــود‪ .‬عالوه بــر عوامــل اصلــی فســاد اداری کــه در بحــث قبــل بررســی‬
‫شــد‪ ،‬تعــدادی از عوامــل دیگــر نیــز وجــود دارنــد کــه زمینــۀ را بـرای فســاد اداری تســهیل می بخشــند‪،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۶۹‬‬

‫در ایــن بحــث بــه هــر کــدام از ایــن عوامــل بــه طــور مختصــر پرداختــه خواهــد شــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬عوامل سیاسی فساد اداری‬

‫یکی از عوامل بسـیار عمده و خطرناک در ترویج و گسـترش فسـاد اداری‪ ،‬فسـاد سیاسی سیاست گذاران‬
‫در جوامـع می باشـد‪ .‬از آنجایکـه قـوۀ محرکـه و چـرخ قـدرت در جامعـه بـه دسـت همیـن سیاسـیون‬
‫می باشـد؛ لذا این ها به خاطر نیل به اهداف خویش عالقه دارند تا از هر وسـیلۀ مشـروع و غیر مشـروع‪،‬‬
‫سیاسـت جامعـه را بـه نفـع خویـش بچرخاننـد‪ .‬عوامـل سیاسـی زیـادی بـه طور مسـتقیم و غیر مسـتقیم‬
‫زمینـۀ انتشـار فسـاد اداری را فراهـم می کند کـه در این بخش به برخـی از این عوامل مانند نظام سیاسـی‪،‬‬
‫فرهنـگ معافیـت‪ ،‬بی ثباتی سیاسـی‪ ،‬وجود گروه های فشـار و رسـانه ها و اطالع رسـانی اشـاره می گردد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عوامل مربوط به نظام سیاسی‬

‫بــا توجــه بــه دیــدگاه برخــی از محققــان‪ ،‬میــان فســاد و دموکراســی رابطــۀ معکــوس و جــود دارد‪ .‬بــه‬
‫هــر پیمانــۀ کــه شــاخصه های دموکراســی بیشــتر باشــد‪ ،‬فســاد اداری کم تــر مشــاهده می شــود‪ .‬در ایــن‬
‫نظریــه مشــروعیت مردمــی دولــت در کاهــش فســاد مؤثــر دانســته شــده اســت‪ .‬در نــوع نظــام سیاســی‬
‫عوامــل متعــددی ســبب ظهــور فســاد اداری می شــوند‪ .‬در کشــور هایــی کــه یــک حــزب و گــروه‬
‫حکومــت می کنــد؛ در کشــور هایــی کــه دارای نظام هــای سیاســی ائتالفی انــد و در کشــورهایی کــه‬
‫نظــام سیاســی میــان چنــد فــرد و گــروه تقســیم می شــود در هــر کــدام از ایــن نظام هــا بــه نحــوی فســاد‬
‫اداری دیــده می شــود‪ ،‬در کشــور هایــی کــه احـزاب سیاســی فعالــی دارنــد‪ .‬بــه خاطــر رقابــت ناچــار‬
‫می شــوند کــه بــا فســاد اداری مبــارزه کننــد؛ امــا در کشــورهای کــه یــک حــزب وجــود دارد و قــدرت‬
‫را در اختیــار خــود دارد‪ ،‬بــا ایــن عامــل فشــار مواجــه نیســتند (حســنی‪ ،‬عــادل‪.)61،60 :1398 ،‬‬
‫در جامعــۀ افغانســتان‪ ،‬احـزاب سیاســی قــوی وجــود نــدارد کــه حکومــت را زیــر فشــار قـرار دهــد‬
‫تــا حکومــت مجبــور شــود بــا فســاد مبــارزه نمایــد‪ .‬اگــر اح ـزاب سیاســی هــم وجــود داشــته باشــد‪،‬‬
‫ولــی حکومــت کــدام خطــر و فشــار از ایــن ناحیــه احســاس نمی کنــد‪ ،‬زی ـرا فکتورهــای قومــی و‬
‫گروهــی نســبت بــه ارزش هــای دموکراســی و حزبــی مبتنــی بــر معیارهــای داخلــی قوی تــر عمــل‬
‫می کنــد و خطــری ب ـرای حکومــت قلمــداد نمی شــود‪ .‬هم چنیــن در قدرت هــای بــه میــان آمــده از‬
‫انقــاب و حکومــت بمیــان آمــده از ائتالف هــای حزبــی و گروهــی‪ ،‬اگــر میکانیزم هــای دســت و‬
‫مؤثــری موجــود نباشــد‪ ،‬نظــام سیاســی را بــه ســمت فســاد اداری ســوق می دهــد‪ .‬نظیــر حکومت های‬
‫گذشــتۀ انقالبــی و ائتالفــی در افغانســتان و نیــز حکومــت وحــدت ملــی‪.‬‬
 ‫‪ ۴۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -1‬تأثیر فرهنگ معافیت در فساد اداری‬

‫مصلحت هــا‪ ،‬گذشــت ها و معافیت هــا از فتکوری هایــی می باشــند کــه در افزایــش فســاد اداری تأثیــر‬
‫بــه سـزایی دارد‪ .‬در افغانســتان معافیــت تبدیــل بــه یــک فرهنــگ شــده‪ ،‬چنانچــه بســیاری از افـراد بــه‬
‫دالیــل مختلــف و علت هــای گوناگــون و مصلحت هــا مــورد مجــازات و محاکمــه قـرار نمی گیرنــد‪ .‬به‬
‫خصــوص کســانی کــه یــا در قــدرت ســهیم هســتند و یــا بــه نحــوی مرتبــط انــد و ارگان هــای عدلــی و‬
‫قضائــی از احضــار شــدن عاجــز انــد کــه ایــن خــود بــر دامنــۀ فســاد می افزایــد‪ .‬چنانچــه مادامــی کــه‬
‫مرتکــب فســاد‪ ،‬مــورد تعقیــب ق ـرار نمی گیــرد؛ دیگران هــم جــرأت پیــدا کــرده و دســت بــه فســاد‬
‫می زننــد‪ ،‬بدیــن ترتیــب معافیــت عاملــی اســت بــر گســترش فســاد اداری‪.‬‬

‫‪ -2‬بی ثباتی سیاسی‬

‫ثبــات سیاســی بــه وضعیتــی گفتــه می شــود کــه دولــت بتوانــد در هــر حالــت پایه هــای نظــام را در ابعــاد‬
‫مختلــف حفــظ کنــد‪ .‬تــوان مبــارزه را در حــاالت بحـران و حالــت خطرنــاک داشــته و خطــر فروپاشــی‬
‫آنـرا تهدیــد نکنــد‪ .‬در غیــر آن بی ثباتــی بــه میــان آمــده و احتمال افزایش فســاد‪ ،‬بیشــتر می شــود‪ .‬یکی‬
‫از عوامــل اصلــی کــه اطمینــان و اعتمــاد را نســبت بــه ثبــات سیاســی تقویــت می کنــد‪ ،‬خــود کفایــی‬
‫دولــت وعــدم وابســتگی آن اســت‪.‬‬
‫بی ثباتی سیاسـی در جامعه سـبب می شود که انسان های سـود جو و منفعت طلب از فرصت استفاده‬
‫کـرده و فسـاد اداری را مرتکـب شـوند‪ .‬چـون بی ثباتـی نظـام ادارۀ سـالم و حاکمیـت قانـون را ضعیـف‬
‫سـاخته‪ ،‬زمینـه را بـرای فسـاد مهیـا کرده و بسـتر خوبی برای انسـان های فاسـد می باشـد‪ .‬در افغانسـتان به‬
‫علـت نبـود خـود کفایی‪ ،‬فقدان توانایی های کافی نظـام‪ ،‬نبود منابع پایه دار و نیـاز به کمک های جهانی‪،‬‬
‫ایـن کشـور را بـه طـرف بی ثباتـی سـوق داده اسـت که این وضعیـت برای عـدۀ منفعت بار بوده اسـت‪.‬‬

‫‪ -3‬وجود گروه های فشار‬

‫گروه هــای فشــار‪ ،‬افـراد و ســازمان های انــد کــه بــه خاطــر منافــع شــخصی خــود و پیــروان خویــش بــر‬
‫ارگان هــا و مقامــات دولتــی فشــار وارد کــرده‪ ،‬عامــل فســاد می شــوند‪ .‬ایــن گونــه گروه هــا و ســازمان ها‬
‫اقدامــات و فعالیت هــای خویــش را بــه خاطــر منافــع خــود و پیــروان خــود متمرکــز می ســازند‪ ،‬نــه بــه‬
‫خاطــر منافــع عمــوم‪ .‬کارکردهــا و اقدامــات ایــن گــروه شــکل مافیایــی داشــته در کنــار اینکــه خودشــان‬
‫عامــل فســاد می شــوند‪ ،‬بلکــه ب ـرای پیــروان و هــواداران خــود نیــز بســتر فســاد را مســاعد می ســازند و‬
‫حتــی در عــزل و نصــب افـراد دخیــل می باشــند‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۷۱‬‬

‫‪ -4‬فقدان رسانه های مستقل‬

‫رســانه های آزاد و مســتقل‪ ،‬یکــی از اصــول دموکراســی و ترویــج دموکراســی کشــور می باشــد‪.‬‬
‫رســانه ها در بلنــد بــردن ســطح آگاهــی و شــعور مــردم‪ ،‬نقــش اساســی و بنیــادی داشــته‪ ،‬عامــل نظارت‬
‫مردمــی و جواب گویــی دولتــی می باشــند‪ .‬بدیــن لحــاظ‪ ،‬برخــی رســانه ها را بــه عنــوان رکــن چهــارم‬
‫در کنــار ســه رکــن دولــت می داننــد‪ .‬مشــکل از آنجــا بــروز می کنــد کــه رســانه ها اســتقالل خویــش‬
‫را از دســت داده‪ ،‬عامــل پنهــان کاری بــرای فعالیت هــای غیــر قانونــی دولــت باشــند‪ .‬میــان فســاد‬
‫اداری بــا انحصــار قــدرت و پنهــان کاری رابطــۀ مثبتــی وجــود دارد‪ .‬در مقابــل‪ ،‬میــان فســاد اداری و‬
‫جواب گویــی‪ ،‬شــفافیت و شایسته ســاالری رابطــۀ منفــی وجــود دارد کــه بــه طــور قطــع می تــوان گفت‬
‫کــه رســانه ها در قســمت مســایل فــوق اگــر رســالت خویــش را درســت اجـراء نکننــد؛ یکــی از عوامل‬
‫افزایــش فســاد در جامعــه می ‪-‬باشــند‪.‬‬

‫ج‪ :‬علل اداری و مدیریتی فساد اداری‬

‫یکـــی از بحـــث بـــر انگیزتریـــن و رایج تریـــن علـــل فســـاد اداری کـــه همـــواره مـــورد بحـــث و‬
‫گفتگ ــوری محقق ــان و دانش ــمندان قــرار می گی ــرد‪ ،‬عل ــل اداری و مدیریت ــی فس ــاد اداری اس ــت‪.‬‬
‫در اینجـــا برخـــی از عوامـــل مهـــم اداری کـــه فرصـــت ارتـــکاب فســـاد اداری را فراهـــم می کنـــد؛‬
‫مختصـــرا ً مـــورد بحـــث قـــرار می گیـــرد‪.‬‬

‫‪ -1‬بروکراسی‬
‫اینکــه گفتــه می شــود بروکراســی عاملــی اســت ب ـرای افزایــش فســاد اداری‪ ،‬بایــد واضــح گــردد کــه‬
‫چگونــه و چ ـرا؟ وقتــی کــه از بروکراســی نــام گرفتــه می شــود‪ ،‬فکــر می کننــد کــه بروکراســی یــک‬
‫حالــت منفــی اســت و چنیــن تصــور می شــود کــه بروکراســی یــک رونــد پــر پیــچ و خمــی اســت‬
‫کــه خیلــی طوالنــی اســت و در یــک کالم بــه معنــای عــدم کارایــی تعبیــر می شــود‪ .‬در صورتــی کــه‪،‬‬
‫چنیــن نیســت‪ ،‬بلکــه بروکراســی شــیوۀ ســازمانی فعالیت هــا اســت‪.‬‬
‫در بروکراسـی سلسـلۀ مراتـب‪ ،‬تقسـیم کار و رسـمیت زیاد وجـود دارد و تصمیمات اسـتخدامی بر‬
‫اسـاس شایسـتگی صـورت می گیرد؛ اما زمانی از بروکراسـی بایـد تعبیر منفی صورت گیـرد که اجراآت‬
‫و فعالیت هـا بـه دشـواری مواجـه گردیـده‪ ،‬در شـیوۀ رفتارهـا سـخت گیرانه عمـل شـود‪ .‬در افغانسـتان‬
‫بروکراسـی یکی از عوامل فسـاد اداری محسـوب می شـود چرا که در بروکراسـی حالت منفی و افراطی‬
‫بیشـتر دیـده می شـود؛ چنانچـه بـرای یـک فعالیت کوچـک باید چندیـن امضـاء گرفته شـود و اوراق‬
 ‫‪ ۴۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫زیـاد تهیـه شـود که ایـن موضوع خود سـردرگمی ایجـاد کرده‪ ،‬بـرای مأموران فرصت فسـاد را مسـاعد‬
‫می سـازد‪ .‬همچنـان بـرای اربـاب رجوع این انگیـزه را می دهد تا برای رهایی از این وضعیت و سـرعت‬
‫بخشـیدن بـه کارش به پرداخت رشـوت و سـایر اعمال فسـاد انگیـز روی بیاورد‪.‬‬

‫‪ -2‬رعایت نکردن شایسته ساالری در نصب و عزل‬

‫رعایــت نکــردن اصــل شایسته ســاالری در عــزل و نصــب کارمنــدان بــه خاطــر مصلحت هــای قومــی‪،‬‬
‫لســانی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬مذهبــی و‪ ...‬یکــی از عوامــل فســاد؛ محســوب می گــردد‪ .‬در نظــر نگرفتــن تعهــد و‬
‫تخصــص در اســتخدام ها و عــزل و نصب هــا تبعــات و پیامدهــای ناگــواری را بـرای اداره ایجــاد کرده‪،‬‬
‫از عوامــل فســاد اداری تلقــی می گــردد‪ .‬در صورتــی کــه اشــخاص اســتخدام شــده فاقــد درک و دانش‬
‫الزم باشــند و معیــار انتخــاب شــان همــان گرایش هــای فــرق‪ ،‬روابــط و مســایل مــادی بــوده باشــد‪،‬‬
‫اداره را بــه طــرف فســاد ســوق می دهنــد‪ ،‬چراکــه چنیــن اف ـرادی بــا چنیــن وضعیتــی هــدف شــان‬
‫خدمت گــذاری نــه بلکــه ســوء اســتفاده‪ ،‬منفعــت طلبــی و جمــع آوری مادیــات می باشــد‪ .‬اینگونــه‬
‫افـراد‪ ،‬فرصــت را غنیمــت شــمرده و دســت بــه فســاد می زننــد‪ .‬از جانــب دیگــر ایــن افـراد بــه خاطــر‬
‫نداشــتن دانــش و تجربــۀ الزم در معــرض ســوء اســتفاده قـرار گرفتــه‪ ،‬طعمــۀ اشــخاص منفعــت طلــب‬
‫قـرار می گیرنــد‪ .‬عــدم رعایــت مســایل فــوق در اســتخدام‪ ،‬زمینــۀ فســاد را فراهــم کــرده و فرصــت داده‬
‫می شــود تــا در ســایۀ نــا آگاهــی و نداشــتن تجربــه و تخصــص‪ ،‬تمامــی دســتگاه بــه فســاد اداری‬
‫گرایــش پیــدا می کنــد‪.‬‬

‫‪ -3‬عدم رعایت مکافات و مجازات در مناسبات اداری‬

‫مکافــات و مجــازات و یــا تشــویق و تنبیــه‪ ،‬دو اصــل اثباتــی و عمــده در یــک اداره تلقــی می گــردد‬
‫کــه اگــر ایــن مراحــل مراعــات شــود در اجـراآت و فعالیت هــا‪ ،‬ذهنیت هــا و انگیزه هــای منفــی را از‬
‫میــان برداشــته‪ ،‬حــس ابتــکار‪ ،‬خالقیــت‪ ،‬اثبات گرایــی و خدمت گــذاری را در کارمنــدان اداره افزایش‬
‫می دهــد‪ .‬در غیــر اینصــورت اگــر سیســتم مکافــات و مجــازات در اداره حاکم نباشــد‪ ،‬کارکنان نســبت‬
‫بــه اداره و وظیفــه بی انگیــزه شــده و عالقــۀ شــان از بیــن مــی رود‪ .‬چنیــن وضعیتــی حــس اســتقالل و‬
‫آزادی را در افـراد اداره ایجــاد کــرده‪ ،‬باعــث می شــود قواعــد ومقــررات را نادیــده بگیرنــد و دســت بــه‬
‫ارتــکاب فســاد اداری بزننــد‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۷۳‬‬

‫‪ -4‬ضعف در نظارت از فعالیت های کارمندان‬

‫بــه خاطــر نیــل بــه اهــداف و دســت یابی بــه یــک مقصــد نیــاز اســت کــه برنامه هــا‪ ،‬قواعــد و مقرراتــی‬
‫وجــود داشــته باشــد؛ ولــی بــه خاطــر اینکــه اطمینــان حاصــل شــود کــه فعالیت هــا در مســیر اهــداف‬
‫قــرار دارنــد‪ ،‬نظــارت یکــی از ضرورت هــای اجتنــاب ناپذیــر اداره محســوب می شــود‪ .‬نظــارت‬
‫هدف منــد و اثــر بخــش‪ ،‬یکــی از عوامــل مهــم در جلوگیــری از وقــوع فســاد اداری تلقــی می شــود‬
‫فقــدان چنیــن نظارتــی ســبب می شــود کــه مســیر درســت فعالیت هــا روشــن نباشــد و چــه بســا در‬
‫مســیر مخالــف بــا اهــداف خــود قـرار داشــته باشــد‪ .‬بنابــر ایــن در صورتــی کــه نظــارت ضعیــف باشــد‬
‫و یــا وجــود نداشــته باشــد‪ ،‬فضــا و میــدان بـرای افـراد ســود جــو و منفعــت طلــب مســاعد گردیــده؛ از‬
‫اختیــارات خــود ســوء اســتفاده می کننــد‪.‬‬

‫‪ -5‬فقدان روش کار و تعلل و ضعف در جواب گویی فعالیت های نظام اداری‬
‫بــه علــت نبــود روش کار و اینکــه اکثــر تصامیــم بــه وســیلۀ ســطوح باالیــی گرفتــه می شــود؛ فرصــت‬
‫تعلــل در اجـراآت بـرای کارمنــدان فراهــم می شــود‪ .‬افـراد رده هــای پائیــن بــه حــق و ناحــق کارهــای‬
‫مراجعیــن را موکــول بــه روزهــای آینــده می کننــد‪ .‬لــذا اربــاب رجــوع بــه خاطــر ســرعت بخشــیدن بــه‬
‫کار خــود متوســل بــه رشــوت می شــوند‪ .‬در بســیاری حــاالت کار از ســوی کارمنــد بــه تأخیــر افتــاده؛‬
‫تعلــل صــورت می گیــرد‪ .‬اربــاب رجــوع حتــی ب ـرای حــق مســلم و قانونــی خویــش ب ـرای کارمنــد‬
‫رشــوت می دهنــد‪ .‬در ایــن گونــه مــوارد رشــوت دهنــده و رشــوت گیرنــده آن را خــاف قانــون و‬
‫اخــاق نمی پندارنــد؛ چـرا کــه زشــتی و بــد بــودن فســاد در نــزد شــان از بیــن رفتــه اســت‪.‬‬
‫از جانــب دیگــر در بســیاری از ادارات دولتــی‪ ،‬مبنــای تصمیــم و فعالیت هــا روشــن نیســت‪.‬‬
‫مراجعیــن در جریــان تصامیــم و فعالیت هــا قـرار ندارنــد و مســئووالن نیــز از عملکــرد خــود جواب گــو‬
‫نمی باشــند‪ .‬فقــدان جواب گویــی باعــث می شــود کــه شــخص خــود را بی مســؤولیت فکــر کنــد و از‬
‫عواقــب کار و فعالیــت خویــش هراســی نداشــته باشــد‪ .‬بــه همیــن دلیــل جواب گــو بــودن مســؤوالن‬
‫عامــل اصلــی کنتــرول و عامــل بــاز دارنــدۀ قــوی از فعالیت هــای فســاد آلــود اســت‪.‬‬

‫‪ -6‬پیوستن متخصصان به بخش خصوصی‬

‫مشــکل اقتصــادی و عــدم تأمیــن شــغلی ســبب شــده اســت کــه بســیاری از کســانی کــه دارای تجربه و‬
‫تخصــص کافــی مدیریتــی انــد و می تواننــد بــا درایــت خویــش اداره را بــه مســیر اهداف مند آن ســوق‬
‫داده؛ اصــاح را بــه وجــود بیاورنــد‪ ،‬وظیفــه را تــرک و بــه بخــش خصوصــی رجــوع می کننــد‪ .‬فقــر و‬
 ‫‪ ۴۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بی توجهــی بــه مســایل مالــی مأموریــن دولــت‪ ،‬تنهــا ســبب آلــوده شــدن آن هــا بــه فســاد نمی شــود‪،‬‬
‫بلکــه ممکــن اســت منجــر بــه بیــرون رفتــن نیروهــای متخصــص و تعهــد از اداره شــود‪ .‬وقتــی از طرف‬
‫اداره و یــا شــرکت های خصوصــی بــرای مأمــوران الیــق و شایســته و متخصــص‪ ،‬معــاش بیشــتری‬
‫پرداختــه شــود‪ ،‬بــدون شــک ایــن مأمــوران وظیفــۀ دولتــی خــود را تــرک کــرده؛ بــه بخــش خصوصــی‬
‫جــذب می شــوند‪ .‬امــروزه متأســفانه فقــدان چنیــن نیروهــای دولــت را بــه مشــکل مواجــه کــرده و‬
‫ورود افـراد غیــر متخصــص و نــا الیــق و آلــوده بــه فســاد زمینــۀ بیشــتر فســاد اداری را فراهــم می ســازد‬
‫(حســنی‪ ،‬عــادل‪.)61،60 :1398 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬علل و عوامل خارجی فساد اداری‬

‫از جملــه عواملــی کــه در گســترش فســاد اداری‪ ،‬تأثیرگــذار و دخیل دانســته می شــود؛ عوامــل خارجی‬
‫می باشــند‪ ،‬یعنــی عواملــی کــه در نتیجــۀ س ـرازیر شــدن ســرمایه ها وسیاســت های خارجــی در یــک‬
‫کشــور بــه میــان آمــده و ســبب بــروز فســاد اداری می گــردد‪ .‬عوامــل خارجــی متعــددی می توانــد‬
‫زمینــۀ ظهــور فســاد اداری را در یــک کشــور فراهــم کننــد‪ .‬طــی چندیــن ســال گذشــته‪ ،‬ملیاردهــا دالــر‬
‫بــه افغانســتان سـرازیر شــد کــه متأســفانه عــدۀ محــدود از ایــن وضعیــت ســود بــرده‪ ،‬اکثــر مــردم از آن‬
‫مســتفید نشــده اند نیمــی از مــردم افغانســتان هنــوز هــم زیــر خــط فقــر زندگــی می کننــد‪ ،‬بــی کاری در‬
‫اوج قـرار دارد و از همــه بدتــر دامنــۀ فســاد اداری گســترش یافتــه ‪ ،‬وســیع شــده اســت‪ .‬حــال ایــن بحث‬
‫می خواهیــم جــواب دهیــم کــه آیــا واقعـاً سـرازیر شــده ایــن کمک هــای خارجــی بــه افغانســتان در‬
‫افزایــش فســاد اداری تأثیــر داشــته و یــا خیــر؟ در جــواب بــه ایــن ســوال دو نظــر وجــود دارد کــه در‬
‫ایــن بحــث بیــان شــده اســت‪.‬‬

‫الف‪ :‬کمک و سرمایه گذاری خارجی زمینه ساز فساد اداری‬

‫ایـن نظریـه بـر آن تأکیـد دارد کـه یکـی از عوامـل بـه میان آمـدن و ظهـور فسـاد اداری در کشـورهای‬
‫در حـال توسـعه‪ ،‬وجـود سـرمایه گذاری های خارجی می باشـد‪ .‬گفتنی اسـت کـه سـرمایه گذاری های‬
‫خارجـی بـا آنگـه برای آن کشـورها درآمـد تولید کرده اسـت؛ اما ایـن درآمد برای مـردم عادی منفعت‬
‫نداشـته اسـت؛ بلکـه عمـدۀ از ایـن رهگـذر بـه رفـاه رسـیده اند‪ .‬آن هم کسـانی که بـه طور مسـتقیم در‬
‫قراردادهـا‪ ،‬پروژه هـا و‪ ...‬دخیـل بوده انـد‪ .‬اینگونـه سـرمایه گذاری ها بـه طـور مسـتقیم و آسـان وارد‬
‫کشـورهای درحـال توسـعه نمی شـوند؛ بلکـه از طریق مراجـع و یک سلسـله فعالیت های خـاص وارد‬
‫ایـن کشـورها می شـوند‪ .‬بدیـن ترتیـب در قـدم اول سـود کالن را کسـانی بهره منـد می شـوند کـه در‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۷۵‬‬

‫خدمـت سـرمایه گذاران خارجـی قـرار دارنـد‪ .‬مانند‪ :‬حـکام خودکامـه و نمایندگان فاسـد‪.‬‬
‫نظریــۀ فــوق برایــن اســتدالل اســتوار اســت کــه اگــر ســرمایه گذاری های خارجــی ب ـرای ســود و‬
‫منفعــت کشــورهای در حــال توســعه باشــد‪ ،‬پــس چ ـرا فقــر روز بــه روز در ایــن کشــورها افزایــش‬
‫می یابــد‪ .‬ایــن گونــه ســرمایه گذاری ها اختالفــات طبقاتــی را بــه وجــود مــی آورد‪ .‬بــر اســاس نظریــۀ‬
‫فــوق کمک هــای چندیــن ســال گذشــته را می تــوان از عوامــل بــروز فســاد اداری دانســت‪ .‬بــر اســاس‬
‫تحقیقاتــی کــه دیدبــان شــفافیت افغانســتان انجــام داده اســت‪ ،‬اقتصــاد در افغانســتان در تصــرف افـراد‬
‫مقتــدری اســت کــه در حاکمیــت دولــت شــریک بســیاری از ایــن افـراد قراردادهــای عمــده در ســاحۀ‬
‫امنیــت‪ ،‬ترانســپورت و ســاختمانی را بــه دســت آورده اند‪.‬‬

‫ب‪ :‬نبود ظرفیت برای استفادۀ درست از کمک های و سرمایه گذاری خارجی‬
‫در دیــدگاه دیگــر و بــر خــاف نظریــۀ قبلــی‪ ،‬ســرمایه گذاری ها و کمک هــای خارجــی عامــل فســاد‬
‫اداری نیســت؛ بلکــه بــر عکــس ســبب توســعه و پیشــرفت یــک کشــور می شــود؛ امــا دلیــل اینکــه‬
‫ســرمایه گذاری های خارجــی پیشــرفت یــک کشــور را در پی نــدارد‪ ،‬عــدم موجودیــت ظرفیــت‬
‫مناســب جهــت اســتفاده از ایــن ســرمایه گذاری ها اســت‪ .‬بــه طــور نمونــه می تــوان بــه کشــورهای‬
‫اروپائــی اشــاره کــرد کــه چگونــه بــا ظرفیتــی کــه داشــتند از کمک هــا جهانــی و ســرمایه گذار های‬
‫خارجــی بــه شــکل نظام منــد در جهــت رشــد و توســعۀ خویــش اســتفاده نمودنــد؛ امــا در برخــی از‬
‫کشــورها کــه ایــن ظرفیــت بــه انــدازۀ کافــی وجــود نداشــته اســت‪ ،‬منجــر بــه حیــف ومیــل و در نهایــت‬
‫گســترش فســاد اداری گردیــده اســت‪.‬‬
‫بــر اســاس ایــن نظریــه‪ ،‬کمک هــا و ســرمایه گذاری های خارجــی‪ ،‬عامــل فســاد اداری نیســت؛‬
‫بلکــه فقــدان توانایــی ونبــود ظرفیت هــای الزم و عــدم توانایــی رهبـران کشــور‪ ،‬ایــن موضــوع را بـرای‬
‫کشــور زیان بــار ســاخته اســت‪ .‬بــر مبنــای ایــن نظــر کمک هــای خارجــی در ذات خــود عامــل فســاد‬
‫اداری نبوده انــد؛ بلکــه فرصت هــای فســاد اداری بــوده کــه ایــن کمک هــا را در معــرض ســوء اســتفاده‬
‫و حیــف ومیــل قـرار داده انــد‪ .‬ایــن مســایل نشــان می دهــد کــه نبــود امنیــت‪ ،‬کنتــرول و نظــارت جدی ‬
‫ســبب حیــف و میــل کمک هــای خارجــی می شــود و ایــن خــود زمینه ســاز فســاد اداری شــده و بســتر‬
‫آنـرا فراهــم می کنــد (رحیــم‪.)130 ،123 :1397 ،‬‬
 ‫‪ ۴۷۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫گفتار پنجم‪ :‬خصوصیات و پیامدهای جرایم فساد اداری‬

‫در این گفتار در قدم اول خصوصیات و بعدا ً در مورد پیامدهای جرایم فساد اداری بحث خواهد شد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬خصوصیات فساد اداری‬

‫جرایـم فسـاد اداری‪ ،‬جرایـم جدیـدی نیسـت کـه در عصـر حاضـر جرم‌پنـداری گردیـده باشـند؛‬
‫بلکـه ایـن نـوع جرایـم از قدیـم وجـود داشـته و در جوامـع من‌حیـث پدیـده جرمـی منفـور بودنـد و‬
‫بـرای مرتکبیـن آن‌هـا در جوامـع از قدیم مجـازات تعیین گردیده بـود‪ .‬در عصر حاضـر چون وضعیت‬
‫اقتصـادی‪ ،‬بیشـتر ارتباط جهانی کسـب نموده اسـت‪ ،‬بـه این علت جرایـم فسـاد اداری از جمله جرایم‬
‫بین‌المللـی محسـوب می‌گردنـد؛ بـه همین سـبب جرایـم فسـاد اداری ممکـن از سـرحدات جغرافیوی‬
‫کشـورها خـارج گـردد یا محل ارتـکاب اصل جرم تحت قاعـده حقوقی «تطبیق قانـون از حیث مکان»‬
‫یک کشـور باشـد و جرم تابع «جرم پول‌شـویی» در کشـور دیگری صورت گیرد؛ به این جهت نسـبت‬
‫ل در مبـارزه بـا چنیـن جرایم‬
‫بـه خصوصیـات جهانی‌شـدن ایـن نـوع جرایـم‪ ،‬کشـورهای جهـان و ملـ ‌‬
‫«میثـاق مبـارزه علیـه فسـاد اداری» را بـه وجـود آورده‌اند کـه اکثر کشـورهای جهان به آن الحـاق نموده‬
‫و افغانسـتان نیـز کشـور محلق‌شـده بـه ایـن میثـاق می‌باشـد کـه هـر دو مجلس شـورای ملی افغانسـتان‬
‫میثـاق متذکـره را تصویـب و رئیـس جمهـور افغانسـتان توشـیح نموده که ذریعه جریده رسـمی شـماره‬
‫‪ ۹۳۶‬سـال ‪ ۱۳۸۶‬هـ ش به نشـر رسـیده اسـت (حقیقی‪.)23 :1397 ،‬‬
‫در تعریـف جرایم فسـاد اداری خصوصیـات این نوع جرایم ذکر گردید کـه به همان خصوصیات‪،‬‬
‫جرایـم فسـاد اداری را تحـت یـک صنـف من‌حیـث جرایم مماثـل تحت سـقف واحد قـرار می‌دهد‪.‬‬
‫جرایـم فسـاد اداری برعلاوه عناصـر عمومی جرم (عنصر مـادی‪ ،‬معنوی و قانونـی) تحت خصوصیت‬
‫و عناصـر وصـف مرتکـب‪ ،‬وصـف فسـاد و محل ارتکاب جـرم (اداره) از سـایر جرایم مجزا می‌شـوند‬
‫کـه هـر کـدام در مطالب ذیل مـورد مطالعه قـرار می‌گیرند‪:‬‬

‫الف‪ :‬وصف مرتکب‬

‫وصـف مرتکـب در جرایـم فسـاد اداری یکـی از جملـه خصائص عمده و اساسـی محسـوب می‌گردد‬
‫کـه توسـط ایـن خصوصیـت از سـایر جرایـم مجـزا می‌گـردد‪ .‬مرتکبیـن جرایـم فسـاد اداری مؤظفیـن‬
‫خدمـات عامـه می‌باشـند‪ .‬چنانچه قبلاً در ضمن قیود تعریـف توضیح گردید‪ ،‬مؤظفیـن خدمات عامه‬
‫بـر طبـق حکـم فقرۀ (‪ )۳‬مـادۀ (‪ )۴‬کود جـزا محدود گردیده‌اند‪ .‬هرگاه سـایر اشـخاص غیـر از مؤظفین‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۷۷‬‬

‫خدمـات عامـه چنیـن جرایمـی را مرتکب گردند‪ ،‬اگرچه عمـل ارتکابی آن‌ها تحـت عناصر خصوصی‬
‫جرایـم فسـاد اداری شـامل باشـد‪ ،‬باالثـر نبود وصـف و خصوصیت مرتکـب (مؤظف خدمـات عامه)‬
‫وصـف جرمی فسـاد اداری را کسـب نمی‌نمایند (ابوالحمـد‪.)101 :1383 ،‬‬
‫بــه عبــاره دیگــر وصــف مرتکــب (مؤظــف خدمــات عامــه بــودن) جرایــم فســاد اداری را از‬
‫نظــر موضوعــی تعریــف م ـی‌دارد و از نظــر موضوعــی څارنوالــی و محاکــم اختصاصــی صالحیــت‬
‫رســیدگی چنیــن جرایمــی را بــه عهــده دارنــد‪ .‬هرکــدام از مؤظفیــن خدمــات عامــه کــه در ضمــن فقــرۀ‬
‫(‪ )۳‬مــادۀ (‪ )۴‬کــود جــزا تصریــح گردیده‌انــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬خصوصیت فساد بودن‬

‫خصوصیــت فســاد بــودن نیــز جرایــم فســاد اداری را از ســایر جرایــم مجــزا و اعمــال مرتکبیــن را‬
‫تفکیــک و تحــت جرایــم فســاد اداری در ضمــن جرایــم مماثــل معرفــی مــی‌دارد‪.‬‬
‫جرایــم فســاد اداری بــه اضافــت فســاد از ســایر جرایــم از نظــر ترکیــب لفظــی مج ـزا می‌گردنــد‬
‫و یــا بــه علــت صفــت «فســاد» بــه اضافــت موصــوف «جرایــم» از ســایر جرایــم مجـزا می‌گردنــد‪ .‬بــا‬
‫ارتــکاب چنیــن جرایمــی‪ ،‬حاکمیــت قانــون در جامعــه متزلــزل می‌گــردد‪ .‬مؤظــف خدمــات عامــه‬
‫کــه انجــام امــور عامــه و تطبیــق قانــون را در جامعــه بــه عهــده دارد‪ ،‬خــود ناقــض قانــون می‌شــود و‬
‫خطــر بیشــتری متوجــه نظــم جامعــه می‌گــردد؛ امــن و نظــم عامــه بــر هــم می‌خــورد و ســایر جرایــم از‬
‫جانــب مرتکبیــن بــا شــجاعت کامــل و بــدون خــوف از قانــون‪ ،‬انجــام می‌یابــد و عدالــت خدشـه‌دار‬
‫می‌گــردد (خلیلــی‪ .)۱۳۲ :۱۳۹۶ ،‬اتبــاع جامعــه بــه ســتوه می‌آینــد‪ ،‬اصــل تســاوی حقــوق اتبــاع‬
‫نقــض‪ ،‬اعتمــاد مــردم نســبت بــه دولــت و دولت‌مــردان از بیــن رفتــه و فاصلــه بیــن دولــت و ملــت بــه‬
‫وجــود می‌آیــد؛ پــس گفتــه می‌توانیــم کــه جرایــم فســاد اداری بنابــر صفــت فســاد (شــکننده قانــون)‬
‫در جامعــه اضـرار بیشــتر نســبت بــه ســایر جرایــم دارد و یــا من‌حیــث اصــل و هســته در ســایر جرایــم‬
‫بــه ضــرر جامعــه محســوب می‌گــردد‪.‬‬

‫ج‪ :‬خصوصیت‪ ،‬محل ارتکاب جرم (اداره)‬

‫محــل ارتــکاب جــرم‪ ،‬در جرایــم فســاد اداری حتمــی می‌باشــد؛ بــر عــاوه اینکــه جــرم در اداره واقــع‬
‫می‌گــردد متصــف بــودن خصوصیــت اولــی بایــد مرتکــب صفــت مؤظــف خدمــات عامــه را نیــز‬
‫داشــته باشــد؛ بــه ایــن فــرض اگــر مرتکــب مؤظــف خدمــات عامــه نباشــد و جــرم را در اداره انجــام‬
‫دهــد در چنیــن حالــت جــرم فســاد اداری محســوب نمی‌گــردد؛ پــس شــرط اســت کــه جــرم از جانــب‬
 ‫‪ ۴۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مؤظــف خدمــات عامــه در اداره واقــع گردیــده باشــد‪ .‬تنهــا ســقف اداره وجــود مــادی اداره شــرط‬
‫نیســت؛ بلکــه مؤظــف خدمــات عامــه اگــر بــا اســتفاده از صالحیــت وظیفــوی خویــش در هــر مــکان‬
‫و هــر جــا از آدرس اداره‪ ،‬مرتکــب جــرم گــردد کــه از رهگــذر آن صدمــه بــه اداره بـ ‌ه طــور خــاص و‬
‫یــا بــه منفعــت عامــه بـ ‌ه طــور عــام برســد چنیــن عمــل جــرم فســاد اداری محســوب می‌گــردد (میــرزاد‪،‬‬
‫‪.)۱۷۹ :۱۳۹۰‬‬

‫جزء دوم‪ :‬پیامدهای فساد اداری‬

‫بـرای درک مضــر یــا مفیــد بــودن هــر پدیــدۀ اجتماعــی بــه آثــاری کــه آن پدیــده در جامعــه به جــای‬
‫می گــذارد‪ ،‬توجــه کــرد‪ .‬درک آثــار ویپامدهــای مفاهیــم اجتماعــی کمــک می کنــد تــا بــا توجــه بــه‬
‫درجــۀ تأثیــر آن مفهــوم‪ ،‬راهکارهــای مناســب تر بـرای آن ســنجیده و اجـراء شــود فســاد اداری نیــز بــه‬
‫عنــوان پدیــدۀ اجتماعــی‪ ،‬آثــار وپیامدهــای مختلفــی را بــر جوامــع بــر جــای گذاشــته اســت کــه همین‬
‫آثــار دال بــر منفــور بــودن آن دانســته می شــود‪ .‬فســاد‪ ،‬نــه نتهــا دســتگاه های اداری‪ ،‬بلکــه ســایر‬
‫بخش هــای دولت هــا و جوامــع را تحــت تأثیــر قـرار داده‪ ،‬آن هــا را متضــرر می ســازد‪.‬‬

‫الف‪ :‬مکاتب فکری پیامدهای فساد اداری‬

‫در علــوم اجتماعــی همیشــه نظریــات درمــورد یــک مفهــوم یــا پدیــده متفــاوت بــوده اســت در ایــن‬
‫دســته از علــوم هــر کــدام از گروه هــا بــا توجــه بــه منطــق و اســتدالل خــود نظریــات متفاوتــی را ارایــه‬
‫کرده انــد و مکاتــب مختلفــی را تشــکیل داده انــد در حــوزۀ پیامد هــای فســاد اداری نیــز‪ ،‬از دیــدگاه‬
‫نظــری دو مکتــب فکــری متفــاوت وجــود دارد کــه هــر کــدام نظــر بــه اســتدالل ها و منطــق خود فســاد‬
‫اداری را کارا یــا نــاکارا می خوااننــد‪ .‬در ایــن مبحــث دو مکتــب فکــری مذکــور در مــورد پیامد هــای‬
‫فســاد اداری بررســی می شــوند‪.‬‬

‫‪ -1‬مکتب کار آمد فساد‬

‫طرفـداران مکتـب کارایـی فسـاد مانند لف‪ ،‬بی‪ ،‬لی‪ ،‬و هانتینگون فسـاد در بحش عمومی را روشـی برای‬
‫غلبه بر معضل ناکارآمدی قوانین و نهادها درکشـورهای در حال توسـعه‪ ،‬می دانند‪ ،‬این دانشـمندن معتقد‬
‫انـد کـه فسـاد نقـش روغـن را بـرای چرخ های خشـک نظام هـای اداری و اقتصـادی این کشـور ها ایفا و‬
‫موجبـات رشـد اقتصـادی و سـرمایه گذاری را در این کشـورها فراهـم می نماید‪ .‬بدین ملحـوظ طرفداران‬
‫مکتب کارآمدی فسـاد‪ ،‬فسـاد را نوعی کسـب وکار تلقی می کند که منفعت آن برای کشـورهای در حال‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۷۹‬‬

‫توسـعه بیـش از هزینـۀ آن اسـت و از ایـن روی مقبول تـر اسـت (حسـنی‪ ،‬عـادل‪ .)178 :1398 ،‬لف‪ ،‬از‬
‫طرفـداران ایـن مکتـب‪ ،‬معتقد اسـت که فسـاد می تواند بـا فراهـم آوردن نرخ باالتـری از سـرمایه گذاری‬
‫بـه رشـد اقتصـادی کمک کند‪ .‬هم چنـان فسـاد اداری می تواند ابداعـات داخلی را بهتر کند و در سـطح‬
‫باالتـر بـه رشـد اقتصـادی منجر شـود‪ .‬بی لی نیز معتقد اسـت که فسـاد اداری بـه شـکل پرداخت های از‬
‫جانب رشـوت دهنـدگان‪ ،‬می تواند باعث افزایش سـرمایه گذاری شـود‪.‬‬

‫‪ -2‬مکتب ناکار آمدی فساد‬

‫پـس از سـال ‪ 1995‬میلادی زمان یکـه تحقیقـات بسـیاری در زمینـۀ آثـار فسـاد اداری انجـام شـد‪،‬‬
‫اسـتدالل های مکتـب کار آمـدی فسـاد را با چالش مواجه سـاخته‪ ،‬زمینـۀ به میان آمدن مکتـب دوم را‬
‫فراهـم نمـود‪ .‬بدیـن ترتیب با بی اعتبار شـدن مکتـب فوق الذکر‪ ،‬اکنـون نظریات زیـادی در زمینۀ آثار‬
‫مخـرب فسـاد اداری وجـود دارد و طرفـداران ایـن مکتـب بـا ارایـۀ دالیـل قوی بی شـماراند‪ .‬بـه عنوان‬
‫مثـال می تـوان از باردهـان نـام گرفـت کـه دالیل زیـر را در این مـورد ارایـه می کند‪.‬‬
‫‪ -‬در محیط های فاسـد‪ ،‬رشـوت نسـبت به کار تولیدی سود آورتر اسـت که در این صورت ممکن‬
‫اسـت انگیزه هـای مالـی‪ ،‬افـراد با اسـتعداد و تحصیل کرده را به جـای مشـارکت در کار تولیدی‪،‬‬
‫درگیـر رشـوت خـواری کنـد که ایـن موضوع کاهش نرخ رشـد اقتصـادی کشـور را به همـراه دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در محیــط فاســد‪ ،‬بازرگانــان و تجــار می داننــد کــه قبــل از انجــام هــر کاری بایــد رشــوت‬
‫پرداخــت نمایــد و ایــن مبلــغ بــه عنــوان نوعــی مالیــات ب ـرای وی اســت و ایــن کار باعــث‬
‫کاهــش اشــتیاق ب ـرای ســرمایه گذاری می شــود و رشــد اقتصــادی کشــور را پائیــن مــی آورد‬
‫(حســنی‪.)180 :1398 ،‬‬
‫‪ -‬فســاد باعــث دخالــت در تجــارت بین المللــی‪ ،‬وادار ســاختن اتبــاع بــه بی اعتمــادی و‬
‫بی احترامــی نســبت بــه سیســتم حکومتــی کشــور شــان و مانــع اختراعــات و ابداعــات جدیــد‬
‫در زمینه هــای مختلــف می شــود کــه رشــد اقتصــادی را کاهــش می دهــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬توضیحات کلی در مورد ابعاد و زوایای آثار فساد اداری‬

‫فســاد اداری بــا توجــه بــه شـرایط نــا مســاعد یــک کشــور می توانــد آن کشــور را در ابعــاد مختلــف‬
‫تحــت تأثیــر قـرار دهــد‪ .‬فســاد اداری اضافــه بــر اینکــه دســتگاه اداری کشــور را تخریــب می نمایــد‪،‬‬
‫ســایر بخش هــا و سیســتم های کشــوری را نیــز متضــرر می ســازد‪ .‬امــروزه بــر پیامدهــای منفــی ایــن‬
‫پدیــده در ابعــاد مختلــف جامعــه اتفــاق نظــر و جــود دارد‪ .‬تحقیقــات بیانگــر آن انــد کــه آثــار‬
 ‫‪ ۴۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مخــرب فســاد اداری را بــر اقتصــاد‪ ،‬امنیــت‪ ،‬اجتمــاع و حتــی فرهنــگ نمی‪-‬تــوان نادیــده گرفــت‪.‬‬
‫بدیــن لحــاظ در این جــا آثــار وپیامدهــای فســاد اداری بــه بررســی گرفتــه می شــود‪.‬‬

‫‪ -1‬آثار فرهنگی و اجتماعی فساد اداری‬

‫آثــار مخــرب فســاد اداری را بــر فرهنــگ و اجتمــاع نمی تــوان نادیــده گرفــت‪ .‬چنانچــه فســاد بــه عنوان‬
‫یــک هنجــار عمومــی و پذیرفتــه شــده در جوامــع تبدیــل شــود‪ ،‬بــه یــک قاعــدۀ پذیرفتــه فرهنگــی‬
‫تبدیــل می شــود‪.‬‬
‫فســاد اداری موجــب‪ ،‬تضعیــف اعتقــاد و بــاور مــردم بــه توانائــی دولــت بــرای جلوگیــری از‬
‫بی عدالتــی می شــود و امیــد مــردم را نســبت بــه آینــدۀ بهتــر از بیــن می بــرد‪ .‬شــیوع فســاد در جامعــه‬
‫مســیر بســیاری از پیشــرفت های اجتماعــی و ملــی را می بنــدد و هزینه هــای هنگفتــی را ب ـرای مــردم‬
‫کشــور تحمیــل می کنــد و ایــن مســأله دلیــل اصلــی ایجــاد فاصلــۀ طبقاتــی اســت‪ .‬فســاد اداری ذهنیت‬
‫عــدم موجودیــت عدالــت اجتماعــی را در اف ـراد ایجــاد می کنــد کــه در نتیجــه اف ـراد کنتــرول روی‬
‫رفتــار خویــش را از دســت می دهنــد‪ .‬فســاد اداری موجــب کمرنــگ شــدن فضایــل اخالقــی و ایجــاد‬
‫ارزش هــای منفــی در اداره می شــود‪ .‬فســاد اداری موجــب فرهنــگ ســازی های نادرســت در جامعــه‬
‫می شــود‪ .‬بــه عنــوان مثــال زمانیکــه در یــک سیســتم بروکراتیــک مأموریــن در ادارات از ایــن ســاختار‬
‫ســوء اســتفاده می نماینــد و امــور مــردم را بــه تأخیــر می اندازنــد‪ ،‬مــردم ایــن گونــه می پندارنــد کــه گویا‬
‫ضــرورت اســت بــه خاطــر اجـرای امــور رســمی شــان وارد را ه هــای غیــر رســمی شــوند و بدیــن ترتیب‬
‫بــه دادن پیشــنهاد ب ـرای پرداخــت رشــوت متوســل می گردنــد‪ .‬ایــن رفتــار زمانیکــه بــا تک ـرار انجــام‬
‫شــود‪ ،‬بــه عنــوان یــک قاعــده در فرهنــگ جــای خواهــد گرفــت‪ .‬مصــداق ایــن گفتــه را می تــوان در‬
‫افغانســتان بــه خوبــی مشــاهده نمــود (نذیــر‪.)167 :1398 ،‬‬
‫آثــار اجتماعــی فســاد اداری را می تــوان از بعــد وســیع تری نیــز بحــث نمود کــه عبــارت از آثار آن‬
‫بــر ســرمایۀ اجتماعــی اســت‪ .‬منظــور از ســرمایۀ اجتماعــی عبــارت از خصوصیــات اساســی ســازمان ها‬
‫از جملــه شــبکه ها‪ ،‬نُــرم و اعتمــاد اســت‪ .‬کلمــن در ایــن مــورد می گویــد (ســرمایۀ اجتماعی عبــارت از‬
‫جنبه هــای از ســاختار هــای اجتماعــی اســت کــه بــر تحقــق اهــداف فردیــو جمعــی کمــک می کنــد)‪.‬‬
‫بانک جهانــی مفهــوم ســرمایۀ اجتماعــی را اینگونــه مطــرح می کنــد‪ :‬ســرمایه اجتماعــی بــه نهادهــا‪،‬‬
‫روابــط و هنجارهایــی اشــاره دارد کــه کمیــت و کیفیــت تعامــات اجتماعــی یــک جامعــه را شــکل‬
‫می بخشــد‪ .‬ســرمایۀ اجتماعــی فقــط جمــع ســاده یی از نهادهــا نیســت کــه جامعــه را در بــر می گیرنــد‪،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۸۱‬‬

‫بلکــه بــه عنــوان چســپی عمــل می کنــد کــه ایــن نهادهــا را بــا هــم پیونــد می دهنــد‪.‬‬
‫رفتارهـای نـا عادالنـه و فسـاد آلـود دولت هـا روابط مـردم را خدشـه دار سـاخته‪ ،‬اعتماد شـان را به‬
‫دولـت از بیـن می بـرد که در نتیجه سـرمایۀ اجتماعی را متأثیر می سـازد‪ .‬به طور خالصـه می توان گفت‬
‫که سـرمایۀ اجتماعی به دو شـکل یا دو اسـتدالل از موجودیت فسـاد اداری متأثیر می گردد‪ .‬نخسـت‪:‬‬
‫زمانیکـه اعتمـاد مردم نسـبت به دسـتگاه قضائـی و اجرائـی و در کل ادارات از بین مـی رود‪ ،‬که جبران‬
‫ایـن کمبـودی از طریـق ایجـاد یـک سیسـتم غیر رسـمی ممکـن می گـردد‪ .‬به نحویکـه فسـاد فراگیر و‬
‫تأخیـر ناشـی از بروکراسـی مـردم و اجتماعـات را مجبـور می کنـد تـا بـر یکدیگـر تکیـه کنند‪ .‬بـه بیان‬
‫دیگـر مـردم‪ ،‬متقاضـی خدماتی می شـوند که بـه صورت خصوصی و غیر رسـمی عرضه می شـود‪ ،‬در‬
‫حالیکـه بایـد در اصـل‪ ،‬ایـن خدمات از طریق رسـمی انجام شـود (عـادل ‪.)198 :1398‬‬
‫در ثانــی‪ ،‬فســاد اداری موجــب تشــکیل اجتماعــات بیــن افـراد مفســد می شــود‪ .‬بدین معنــی که به‬
‫منظــور تحقــق فســاد اداری الزم اســت میــان افـرادی کــه در امــر فســاد درگیــر هســتند‪ ،‬اعتمــاد وجــود‬
‫داشــته باشــد‪ .‬بدیــن ترتیــب فســاد اداری موجــب ایجــاد نُرم هــای تعامــل دوجانبــه و اعتمــاد میــان‬
‫عامــان فســاد می شــود‪ .‬ایــن حالــت را بــه نــام ســرمایۀ اجتماعــی بــد یــاد می کننــد‪ ،‬امــا موضوعــی را‬
‫کــه بایــد یــادآورد شــد‪ ،‬اینســت کــه ایــن نــوع تعامــات اجتماعــی شــکل عــام نــدارد و بــه صــورت‬
‫درون گروهــی تبــارزه می یابــد‪ .‬در نتیجــه فســاد اداری موجــب تغییــر ســرمایۀ اجتماعــی از حالــت‬
‫مثبــت بــه حالــت منفــی یــا هــدف منفــی می شــود‪.‬‬
‫از ســویی دیگــر سیســتم اجرائــی فاســد بــه وســیلۀ ســطح ســرمایۀ اجتماعــی پائیــن دوام پیــدا‬
‫می کنــد‪ .‬اگــر معیــار را اعتمــاد قـرار دهیــم می توانیــم ادعــا کنیــم کــه سیســتم اجرائــی و اداری فاســد‪،‬‬
‫ســرمایۀ اجتماعــی را پائیــن آورده و منعــدم می ســازد‪ .‬راه افزایــش ســرمایۀ اجتماعــی وجــود اعتمــاد‬
‫تعمیــم یافتــه بیــن ملــت اســت‪ .‬در نظــام کــه رفتارهــای فرصــت طلبانــه و مبتنــی بــر فســاد وجود داشــته‬
‫باشــد‪ ،‬هیچــگاه ایــن اعتمــاد رؤیــت پیــدا نمی کنــد‪.‬‬

‫‪ -2‬فساد اداری و آثار آن بر توسعه‬

‫اصطــاح توســعه پــس از جنــگ جهانــی بــه معنــای جدیــد خــود فراگیــر شــد‪ .‬ایــن اصطــاح کلمــه‬
‫ترقــی را کــه مفهــوم انســان امــروزی اســت و کلمــه تکامــل کــه دارای کاربــرد اجتماعــی اســت‪ ،‬در بــر‬
‫دارد‪ .‬نخســتین نظریــه پــردازان توســعه پــس از جنــگ جهانــی دوم‪ ،‬بــر ایــن نظــر بودنــد کــه توســعه به‬
‫معنــای خــروج از لفــاف اســت و ایــن لفــاف همــان جامعــۀ ســنتی و ارزش هــای آن اســت کــه جوامــع‬
 ‫‪ ۴۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ب ـرای تجدیــد شــدن بایــد از ایــن مرحلــه خــارج شــوند‪ .‬بدیــن لحــاظ در ابتــداء مفهــوم توســعه را‬
‫بــا نوســازی یکــی می پنداشــتند‪ ،‬امــا بعــدا ً مفهــوم توســعه خــود را از نوســازی جــدا نمــود‪ .‬در نتیجــه‬
‫می‪-‬تــوان توســعه را (مجموعــۀ فعالیت هــای در جهــت ایجــاد ش ـرایط مطلــوب زندگــی بــر اســاس‬
‫ارزش هــای مــورد پذیــرش جامعــه) تعریــف کــرد‪ .‬شــاخص های زیــر بــه عنــوان معیارهــای توســعه‬
‫معرفــی می شــوند‪:‬‬
‫‪ -‬داشــتن درآمــد کافــی بـرای خانواده هــا‪ ،‬بــه طــوری کــه بتواننــد حداقــل لــوازم معیشــتی شــامل‬
‫غــذا‪ ،‬ســرپناه‪ ،‬پوشــاک و صحــت و تــداوی را فراهــم کننــد؛‬
‫‪ -‬اشــتغال و کار ب ـرای سرپرســتان خانواده هــا کــه می توانــد تضمیــن کننــدۀ حداقــل معیشــت‬
‫بــرای افــراد باشــد؛‬
‫‪ -‬افزایش دسترسی افراد به آموزش و ازدیاد نرخ افراد با سواد جامعه؛‬
‫‪ -‬برخورداری عموم افراد جامعه از امکانات و فرصت مشارکت در ادارۀ جامعه و حکومت؛‬
‫‪ -‬استقالل ملی‪ ،‬بدین معنا که دولت های دیگر نتوانند در امور دولت مداخله نمایند‪.‬‬
‫بــا بررســی وضعیــت امــروز‪ ،‬جامعــۀ افغانســتان بــه ایــن نتیجــه می رســیم کــه شــاخص های فــوق‬
‫در ایــن کشــور کامــل نیســت‪ .‬ب ـرای همیــن افغانســتان را در زمــرۀ کشــورهای در حــال توســعه ق ـرار‬
‫می دهنــد‪ .‬از آنجایکــه بحــث مــا پیامدهــای فســاد اداری اســت؛ بنــا ًء بــه آثــار فســاد اداری بــر انــواع‬
‫توســعه از جملــه توســعۀ اقتصــادی و توســعۀ انســانی می پردازد؛تــا بدیــن ترتیــب بــه ایــن مهــم دســت‬
‫یابیــم کــه آیــا فســاد اداری در افغانســتان یکــی از عوامــل توســعه نیافتگــی آن بــوده اســت یــا خیــر؟‬

‫‪ -3‬آثار فساد اداری بر توسعۀ اقتصادی‬

‫بانـک جهانـی‪ ،‬فسـاد را بزرگترین مانع توسـعۀ اقتصادی معرفی کرده اسـت‪ .‬فسـاد بـا تحریف مقررات‬
‫قانونـی‪ ،‬توسـعه را تخریـب و بنیان های رشـد اقتصـادی را تضعیف می کند‪ .‬فسـاد را هم چون سـرطان‬
‫می داننـد کـه ثروت هـای بالقـوۀ کشـور را نابـود می کند‪ .‬فسـاد هم چنیـن اعتمـاد سـرمایه گذاران را در‬
‫بخـش خصوصـی و عمومـی چـه در کشـورهای توسـعه یافته و چه درکشـورهای توسـعه نیافتـه‪ ،‬پائین‬
‫مـی آورد‪ .‬ماهـورو در نیتجـه تحقیقات وسـیعی که در زمینۀ فسـاد داشـته اسـت‪ ،‬بیان مـی دارد که یک‬
‫رابطـۀ مشـخص منفـی بین فسـاد اداری و نرخ توسـعه وجـود دارد (سـتانکزی‪.)146 ،1397 :‬‬
‫میان فسـاد و توسـعۀ اقتصادی رابطۀ معکوسـی وجود دارد‪ .‬به نحوی که فسـاد اداری منجر به افزایش‬
‫هزینه هـا و کاهـش توسـعۀ اقتصادی می شـود‪ .‬فسـاد اداری از دسـت دادن منابع ملی را در پـی دارد‪ .‬این‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۸۳‬‬

‫منابـع بایـد در جایـگاه اصلـی خـود مورد اسـتفاده قـرار گیرند؛ تـا باعث پویایی اقتصادی کشـور شـوند؛‬
‫امـا فسـاد اداری موجـب انحـراف منابـع ملـی از ایـن هـدف شـده‪ ،‬توسـعۀ اقتصادی کشـور را بـه تعریق‬
‫می انـدازد‪ .‬بـه طـور کل فسـاد اداری آثـار مخرب زیر را توسـعۀ اقتصـادی بر جـای می گذارد‪:‬‬
‫کاهش سرمایه گذاری داخلی و خاجی؛‬ ‫‪-‬‬
‫کاهش بهره وری سرمایه گذاری های عمومی؛‬ ‫‪-‬‬
‫کاهش سطح خدمات اجتماعی بخصوص برای افراد فقیر و کم درآمد؛‬ ‫‪-‬‬
‫افزایش هزینۀ زندگی؛‬ ‫‪-‬‬
‫افزایش قیمت ها؛‬ ‫‪-‬‬
‫کاهش رشد فعایت اقتصادی و افزایش ناسالم در فعالیت های اقتصادی؛‬ ‫‪-‬‬
‫افزایش بیشتر فساد؛‬ ‫‪-‬‬
‫مطالعــات و آمارهــا در زمینــۀ پیامدهــای فســاد اداری در افغانســتان‪ ،‬بیانگــر کاهــش توســعۀ‬
‫اقتصــادی ایــن کشــور بــه عنــوان یکــی از پیامدهــای ایــن پدیــده بــوده اســت‪ .‬فســاد اداری در کنــار‬
‫نــا امنــی مســبب فـرار ســرمایۀ مالــی و بشــری از ایــن کشــور بــوده اســت و ســرمایۀ گذاری خارجــی را‬
‫نیــز بــه چالــش مواجــه ســاخته اســت‪.‬‬

‫‪ -4‬آثار فساد اداری بر توسعۀ انسانی‬

‫مهمتریـن عامـل توسـعۀ هـر جامعـه‪ ،‬افـراد آن جامعـه اند‪ .‬زیـرا انسـان را هم هـدف و هم ابزار توسـعه‬
‫می‪-‬داننـد‪ .‬ایـن امر باعث شـده اسـت تا کشـورها و سـازمان های بین المللـی توجه خاصـی به موضوع‬
‫توسـعۀ انسـانی داشـته باشـند‪ .‬و در مـورد عوامل تأثیرگـذار بر آن به تحقیـق و بررسـی بپردازند‪ .‬تحلیل‬
‫اطالعـات مربـوط بـه (‪ )86‬کشـور کـه در اثـر تحقیقـات نظامند به دسـت آمده بود‪ ،‬نشـان دهنـدۀ آثار‬
‫منفی فسـاد اداری بر توسـعۀ انسـانی می‪-‬باشـد که به طور واضح باعث کاهش آن شـده است‪ .‬سرکوک‬
‫آکای محقـق‪ ،‬در تحقیقـی کـه در مورد رابطه بین فسـاد اداری و توسـعۀ انسـانی در (‪ )63‬کشـور جهان‬
‫انجـام داد‪ ،‬مشـخص نمـود کـه افزایـش فسـاد اداری موجـب کاهش توسـعۀ انسـانی می شـود‪ .‬در این‬
‫تحقیـق وی سـه شـاخص عمـده را برای سـنجش میزان فسـاد در نظـر گرفته بود‪.‬‬
‫فسـاد اداری در افغانسـتان‪ ،‬نیـز توسـعۀ انسـانی را کاهـش داده اسـت‪ .‬بـه عنـوان مثال فسـاد اداری‬
‫گاهـی موجـب شـده اسـت کـه اصل شایسـته سـاالری در اسـتخدام در نظر گرفته نشـود‪ ،‬ایـن موضوع‬
‫باعث نا امیدی اشـخاص شایسـته و با اسـتعداد در این کشـور شـده‪ ،‬فرار مغزها را در پی داشـته اسـت‪.‬‬
 ‫‪ ۴۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -5‬فساد اداری و پیامد آن بر امنیت اجتماعی‬

‫مقولــۀ امنیــت قدمتــی بــه وســعت تاریــخ بشــر دارد‪ .‬نمی توانیــم در تاریــخ بــه برهــۀ از زمان اشــاره کنیم‬
‫کــه جوامــع روزگار را فــارغ از دغدعه هــای امنیتــی ســپری کــرده باشــند‪ .‬امنیــت از لحــاظ ماهیتــی‪،‬‬
‫مفهــوم نســبی اســت و نمی تــوان تعریــف مطلــق از آن ارایــه کــرد‪ .‬تفکــر راجــع بــه یــک سیســتم امــن‬
‫(سیاســی‪ ،‬اجتماعــی و امنیتــی) زمانــی می توانــد عینیــت بایــد که بــه قابلیت هــای جامعــه و تهدیدهای‬
‫موجــود در آن توجــه شــود‪ .‬بدیــن ملحــوظ طراحــی هــر نــوع سیســتم امنیتــی نه تنها مســتلزم شــناخت‬
‫ظرفیت هــای بالقــوه و بالفعــل تهدیدهــای داخلــی و خارجــی می‪-‬باشــد؛ بلکــه نیازمنــد ســنجش ابعاد‪،‬‬
‫ضعف هــا‪ ،‬قوت هــا‪ ،‬محدودیت هــا و مقــدورات نیز می باشــد‪.‬‬
‫در نهایــت؛ از امنیــت اجتماعــی تعاریــف متعــدد ارایــه شــده اســت کــه بــه عنــوان مثــال می تــوان‬
‫بــه برخــی از آن هــا اشــاره کــرد‪ .‬عــدۀ برایــن نظــر انــد کــه "امــروزه مفهــوم امنیــت از نظــم صــوری‬
‫و ظاهــری در اجتمــاع و تنهــا بــه معنــای فقــدان جرایــم و تخلفــات‪ ،‬فراتــر رفتــه و شــامل مــوارد و‬
‫مصادیقــی از نظــر روحــی‪ ،‬اخالقــی‪ ،‬صحــی و اقتصــادی و باالخــره ایجــاد ثبــات و نظــم واقعــی و‬
‫معقــول در اجتمــاع شــده اســت کــه از آن بــه امنیــت اجتماعــی تغبیــر می شــود‪ .‬در تعریــف دیگــر‬
‫" امنیــت اجتماعــی حمایــت فــرد و خانــواده اش در مقابــل بیچارگی هــا و بدبتخی هــای اقتصــادی یــا‬
‫شــخصی ماننــد؛ تأمیــن ســامت و زندگــی بــا اطمینــان خاطــر می باشــند"‪.‬‬
‫در یــک جامعــۀ ســازمان یافته مبتنــی بــر اصــول حقوقــی‪ ،‬وجــود امنیــت اجتماعــی اساســی ترین‬
‫عامــل ب ـرای رشــد و توســعۀ فرهنگــی‪ ،‬اجتماعــی و سیاســی کشــور تلقــی می شــود‪ .‬توســعۀ مبتنــی‬
‫بــر وجــود امنیــت اجتماعــی دانســته می شــود و وجــود امنیــت اجتماعــی نیــز مبتنــی بــر ابعــاد دیگــر‬
‫وابســته می باشــد کــه یکــی از آن ابعــاد‪ ،‬ســامت اداری اســت‪ .‬بــر ایــن اســاس‪ ،‬در مــورد پیامــد فســاد‬
‫اداری بــر امنیــت اجتماعــی می تــوان بــه طــور زیــر اســتدالل کــرد‪:‬‬
‫‪ -‬برخـی از ادارات بـه صـورت مسـتقیم با امنیت جامعـه در ارتباط اند و برخی دیگـر به طور غیر‬
‫مسـتقیم و بـا واسـطه بر امنیـت اجتماعی مؤثر واقع می شـوند‪ .‬اکنون سـوال مطرح می شـود که‬
‫آیـا عملکـرد ادارتی هماننـد پولیس‪ ،‬امنیت ملی‪ ،‬هالل احمر‪ ،‬شـفاخانه ها و غیره که مسـتقیماً‬
‫بـه امنیـت اجتماعـی مرتبط اند‪ ،‬در صورتی که سـالم باشـند‪ ،‬و عملکرد شـان در صورتی که به‬
‫فسـاد آغشـته باشـند‪ ،‬یکی اسـت؟ بدون شـک و به حکـم عقل اینگونه نیسـت‪ .‬عملکـرد این‬
‫ادارات‪ ،‬در صورتیکه به اعمال فسـاد اداری چون رشـوه‪ ،‬اختالس‪ ،‬اخاذی و‪ ...‬آلوده باشـند‪،‬‬
‫نمی توانـد درسـت باشـد و بدون شـک امنیـت اجتماعی را به خطـر مواجه می سـازد‪ .‬به عنوان‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۸۵‬‬

‫مثـال زمانـی کـه پولیـس سـارق را بـه دلیـل اخذ رشـوه رها کـرده و بـه نهادها تحقیـق و تعقیب‬
‫عدلـی نسـپارد‪ ،‬در ایـن صـورت آرامش مالـی و جانی جامعه به خطـر می افتد یـا زمانی که در‬
‫شـفاخانه ها قـرار دادهـای مـواد دوای و غذائـی در اثـر اختلاس یـا اخذ رشـوه با شـرکت های‬
‫منعقـد شـود کـه مـواد بی کیفیـت را در اختیار شـفاخانه قـرار بدهنـد‪ ،‬در این صورت سلامت‬
‫جامعـه به خطـر می افتد‪.‬‬
‫‪ -‬از اعمـال مـادی اداره‪ ،‬تأمیـن نظـم عمومـی را همـان امنیت اجتماعـی بپنداریم‪ ،‬بر اسـاس این‬
‫اسـتدالل فسـاد اداری امنیـت اجتماعی را متضرر می سـازد‪ .‬این اسـتدالل هر دو نـوع ادارات‬
‫را اعـم از اینکـه مسـتقیماً بـا نظـم عمومـی در ارتبـاط هسـتند یا غیر مسـتقیم‪ ،‬دربـر می گیرد‪.‬‬
‫‪ -‬ادارات مرجــع جوابگــوی و نیازهــای مــردم انــد‪ .‬حــال اگــر ایــن اداره هــا بــه نیازهــای مــردم‬
‫جواب گوئــی نکننــد و یــا از آن هــا درخواســت غیــر قانونــی چــون رشــوه بنماینــد‪ ،‬بــدون‬
‫شــک باعــث نارضایتــی مــردم خواهنــد شــد و تــدوام ایــن امــر باعــث شــورش و اعتراضــات‬
‫مــردم خواهــد شــد و بدیــن گونــه امنیــت برهــم خواهــد خــورد‪ .‬حــال زمانــی کــه امنیــت‬
‫سیاســی یــک کشــور متزلــزل شــود‪ ،‬بــدون شــک زمینــه بـرای مفســدان قانــون شــکنان فراهــم‬
‫خواهــد شــد و بدیــن ترتیــب امنیــت اجتماعــی کشــور نیــز بــه خطــر مواجــه می شــود‪.‬‬
‫‪ -‬یــک نظــام سیاســی ب ـرای تأمیــن امنیــت اجتماعــی بــه قــدرت نیــاز دارد‪ .‬کارائــی ســاختار و‬
‫تشــکیالت اداری در یــک کشــور از عناصــر قــدرت دانســته می شــود‪ .‬فســاد اداری تشــکیالت‬
‫ادارات را برهــم زده و متزلــزل می کنــد‪ .‬بدیــن ترتیــب یــک نظــام اداری فاســد نــه تنهــا دیگــر‬
‫از عناصــر قــدرت نیســت‪ ،‬بلکــه مانعــی بـرای آن خواهــد بــود‪ .‬بدیــن ترتیــب فســاد اداری بــا‬
‫تحــت تأثیــر قـرار دادن یکــی از عناصــر قــدرت‪ ،‬اقتــدار نظــام را تضعیــف نمــوده و عــاوه بــر‬
‫امنیــت سیاســی در تأمیــن امنیــت اجتماعــی نیــز آنـرا ناتــوان می ســازد‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه مطالــب ذکــر شــده‪ ،‬از اث ـرات مخــرب و زیان‌بــار فســاد اداری بــه طــور خالصــه‬
‫می‌تــوان بــه مــوارد زیــر اشــاره کــرد‪:‬‬

‫الف‪ -‬پیامدهای فساد اداری در سطوح فرد‪:‬‬

‫‪ -۱‬تبعات ناشی از ورود مال حرام در زندگی؛‬
‫‪ -۲‬بی‌اعتقادی‪ /‬بی‌انگیزگی‪ /‬بی‌مسؤولیتی‪،‬‬
‫‪ -۳‬فشار و استرس روانی؛‬
 ‫‪ ۴۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -۴‬افزایش روحیه طمع‌ورزی‪.‬‬

‫ب‪ -‬پیامدهای فساد اداری در سطوح سازمان در بخش ساختار‪:‬‬
‫‪ -۱‬هدر رفت منابع؛‬
‫‪ -۲‬عدم شفافیت؛‬
‫‪ -۳‬عدم جوابگویی؛‬
‫‪ -۴‬کسب درآمد (منفعت فردی) به جای ارایه خدمات؛‬
‫‪ -۵‬کاهش کیفیت کار؛‬
‫‪ -۶‬باال رفتن هزینه تمام شده؛‬
‫‪ -۷‬عدم کنترول و مدیریت زیردستان (از بین رفتن قدرت نظارت دقیق بر کارها)‪.‬‬

‫ج‪ :‬در بخش رفتاری‬

‫‪ -۱‬نارضایتی افراد سازمانی؛‬
‫‪ -۲‬نارضایتی اتباع؛‬
‫‪ -۳‬از دست دادن ثبات کاری؛‬
‫‪ -۴‬فرهنگ سازمانی؛‬
‫‪ -۵‬رقابت ناسالم‪.‬‬

‫د‪ -‬پیامدهای فساد اداری در سطوح جامعه "در بخش فرهنگی‪ /‬اجتماعی"‪:‬‬
‫‪ -۱‬فرهنگ فساد؛‬
‫‪ -۲‬کاهش سرمایه اجتماعی (اعتماد پیوستگی اجتماعی)؛‬
‫‪ -۳‬پیمان‌شکنی اجتماعی؛‬
‫‪ -۴‬ناهنجاری‌های اجتماعی (بی‌اخالقی اجتماعی)؛‬

‫هـ‪ -‬در بخش اقتصادی‪:‬‬

‫‪ -۱‬سیاسی؛‬
‫‪ -۲‬تضعیف مشروعیت سازمان (انصاری‪.)۱۳۲ :1383 ،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۸۷‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬انواع فساد ادرای‬

‫تقســیم بندی انــواع فســاد امــری دشــوار بــه حســاب آید؛ زیــر ا صــرف نظــر از اختــاف نظرهــای كــه‬
‫هــر جامــع را از جامعــه دیگــر بــه دلیــل تفــاوت در ارزش هــای فرهنگــی و اخالقــی متمایــز می ســازد‪،‬‬
‫میــان نخبــگان و توده هــای مــردم نیــز بــه دلیــل گوناگونــی دیدگاه هــای عمومی در طــرز تلقی از فســاد‬
‫اختــاف نظــر وجــود دارد‪ .‬همچنیــن در داخــل یــك جامعــه نیــز ارزش هــای اخالقــی در طــول زمــان‬
‫تغییــر می یابــد برخــی از محققــان معتقدنــد فســاد اداری را بایــد بــا توجــه بــه دیدگاه هــای عمومــی‬
‫مــردم تعریــف كــرد‪ .‬از ایــن رو‪ ،‬اقدامــی در چارچــوب فســاد اداری فعالیت هــای اداری دولتــی‪،‬‬
‫مصــداق فســاد را می یابــد كــه از دیــد مــردم جامعــه غیراخالقــی و مضــر باشــد‪.‬‬
‫منظــور از انــواع فســاد اداری‪ ،‬مصادیــق فســاد اداری اســت‪ .‬یعنــی اعمالــی کــه از لحــاظ نحــوه‬
‫ارتــکاب باهــم متفاوت‪-‬انــد امــا بــه طورکلــی‪ ،‬همــه مربــوط بــه اداره و یــا ناشــی از وظیفۀ انــد که انســان‬
‫مکلــف بــه ادای آن می باشــد‪.‬‬
‫بــه طــور کلــی فســاد اداری بــه فســاد مالــی یــا اقتصــادی‪ ،‬سیاســی واداری تقســیم میکنــم عمدتـاً‬
‫در ادارۀ افغانســتان امــروز شــاخص ترین انــواع فســاد کــه همــه بــه گونــۀ در فســاد اداری شــامل اند‪،‬‬
‫همین هاســت‪ .‬درین جــا‪ ،‬صــرف فســاد اداری شــامل بحــث اســت‪ ،‬فســاد اجتماعــی بخــش کام ـاً‬
‫جداگانــه می باشــد‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ قباحت‬

‫برداشـت هـر جامعـه از فسـاد اداری بـا توجـه بـه فرهنـگ و ارزش هـای حاکم بـر اوضاع و احـوال آن‬
‫متفاوت اسـت‪ .‬محققان که چنین باور و برداشـتی دارند‪ ،‬فسـاد را در ترازوی افکار عمومی می سنجند‪.‬‬
‫بـه همیـن ترتیـب تعاریف‪ ،‬توضیحـات و تحلیل های خویش را مبتنـی به آن عیار می سـازند‪ .‬از جمله‬
‫کسـانی که فسـاد را در مقیاس افکار عمومی می سـنجد‪ ،‬محقق علوم سیاسـی (هیدن هیمر) اسـت‪ .‬وی‬
‫فسـاد اداری را بـا در نظـر داشـت درجـۀ قباحـت آن نـزد افکار عامـه و مقام های عمومی به سـه دسـتۀ‬
‫فسـاد سـیاه‪ ،‬خاکسـتری‪ ،‬وسـفید تقسـیم می کند که در این گفتار به توضیح آن می پردازیم‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬فساد اداری سیاه‬

‫فســاد اداری ســیاه‪ ،‬برجســته ترین نــوع فســاد و بدتریــن آن اســت‪ .‬از دیــدگاه (هیمــر) ایــن فســاد وقتی‬
‫در یــک جامعــه بــه وجــود می آیــد کــه از دیــد افــکار عمومــی زشــت بــوده‪ ،‬مــردم و مقامــات عمومی‬
 ‫‪ ۴۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آن را بــد گفتــه و عامــل آن را محکــوم و قابــل مجــازات می داننــد‪ .‬ایــن نــوع فســاد از نظــر نخبــه گان‬
‫سیاســی نیــز منفــور اســت و مرتکــب آن بایــد تنبیــه شــود چ ـرا کــه ایــن گونــه فســاد بــا ارزش هــای‬
‫ســازگاری نداشــته و منافــات دارد و اصــول ادارۀ عامــه را نقــض می کنــد‪ .‬بــه طــور نمونــه می تــوان از‬
‫گرفتــن رشــوت توســط مؤظفیــن بـرای چشــم پوشــی و نادیــده گرفتــن معیارهــا و اســتندردهای ایمینــی‬
‫در اعمــار مســکن نــام بــرد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری خاکستری‬

‫ایـن نـوع فسـاد‪ ،‬نزد مردم فسـاد تلقـی نگردیده و مردم نسـبت به آن توجـه چندانی ندارد و تـودۀ مردم‬
‫نسـبت بـه آن بی تفاوت انـد؛ امـا از نظـر نخبـگان مـردود و منفـور اسـت‪ .‬از نظـر (هیمـر) فسـاد اداری‬
‫خاکسـتری در نظام هـای سیاسـی دموکراتیـک ویرانگـر اسـت‪ .‬به این دلیل کـه مردم و نماینـدگان آنان‬
‫یـا در مـورد همچـون رفتارهـا دیـدگاه ثابـت ندارند و یا هـم به وقـوع آن ها نگران نیسـتند‪.‬‬
‫اهمــال وکوتاهــی کارمنــدان در قبــال اجــرای قوانینــی کــه در بیــن مــردم محبوبیــت چندانــی‬
‫ندارنــد‪ .‬مایــۀ نگرانــی مــردم نبــوده؛ امــا دولــت نســبت بــه آن اهتمــام جــدی داشــته و بــه مفیــد بــودن‬
‫آن معتقــد اســت مثـاً عــدم پرداخــت مالیــات از ســوی مــردم در عــدم پرداخــت مالیــات نــزد مــردم‬
‫توجیه هــای مختلفــی وجــود دارد؛ ولــی در دیــدگاه نخبــگان و دولت مــردان توجیــه ناپذیــر بــوده کــه‬
‫اکث ـرا ً ف ـرار مالیاتــی تلقــی می گــردد و مطابــق کــود ج ـزای افغانســتان قابــل تعقیــب قانونــی اســت‪.‬‬
‫طوریکــه مرتکــب آن مجــازات خواهــد شــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سفید‬

‫تــودۀ مــردم و نخبــگان نســبت بــه ایــن نــوع فســاد درک یکســان دارنــد‪ .‬نخبــگان سیاســی و عامــۀ‬
‫مــردم آنـرا آنقــدر مضــر و بــا اهمیــت نمی داننــد و خواســتار تنبیــه عامــل آن هــم نیســتند‪ .‬تفــاوت ایــن‬
‫نــوع فســاد اداری بــا فســاد اداری ســیاه ایــن اســت کــه در فســاد اداری ســیاه توافــق نهادهــای سیاســی‬
‫و اکثــر مــردم بــر زشــت بــودن و بــد بــودن آن اســت‪ ،‬امــا در فســاد ســفید هــر دو طیــف بــر بی اهمیــت‬
‫بــودن و زشــت نبــودن آن بــاور دارنــد بــا وجــود اینکــه ایــن نــوع فســاد منافــی و مخالــف قانون اســت‪.‬‬
‫تغییــرات اجتماعــی و دگرگونی هــای فرهنگــی‪ ،‬از آن حساســیت زدایــی نمــوده و حساســیت ها را‬
‫نســبت بــدان از بیــن بــرده اســت‪ .‬بــه گونــه مثــال‪ :‬عامــۀ مــردم هنــگام ورود بــه زیارتگاه هــا و مـزارات‪،‬‬
‫پــول زیــادی را بـرای متولیــان می پردازنــد کــه اگــر ایــن پــول بــه حســاب دولــت انتقــال کنــد‪ ،‬از آن در‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۸۹‬‬

‫امــور عام المنفــه اســتفاده خواهــد شــد‪ .‬فســاد از نــوع ســفید در واقــع وجــود نــدارد؛ امــا ســفید بــودن‬
‫آن بــه دلیــل ناآگاهــی مــردم از پیامدهــای آن اســت‪ .‬بنابــر ایــن می تــوان گفــت فســاد ســفید چیــزی‬
‫جــز زوایایــی کــه از دیــد نخبــگان دور مانــده‪ ،‬نیســت (حســنی‪ ،‬عــادل‪.)35 ،34 :1398 ،‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬انواع فساد اداری از حیث درجۀ ارتکاب و حجم آن‬
‫فســاد اداری‪ ،‬بــر حســب مقــام و موقعیــت مرتکــب جــرم و حجــم آن بــه فســاد کالن و خــرد تقســیم‬
‫می شــود کــه ذیــل آن هــا را بــه بررســی می گیریــم‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬فساد کالن‬

‫فسـاد اداری کالن‪ ،‬بـه فسـادی اطلاق می گـردد کـه عمدتـاً نخبـگان سیاسـی‪ ،‬مقام هـای عالی رتبـه و‬
‫مسـؤوالن سـطح بـاالی دولتـی و عمومـی مرتکـب می شـوند و هم چنـان می تـوان آن را به "فسـاد باال‬
‫نشـینان یخن سـفید" تعبیر کرد‪ .‬در این گونه فسـاد منافع به دسـت آمده ارزش بیشـتر داشـته و متناسـب‬
‫بـه آن تأثیـرات منفـی بـر کل کارکـرد دولـت می گـذارد‪ .‬تـا آنجاکـه بـه طـور وسـیع و گسـترده اعتمـاد‬
‫مـردم را نسـبت بـه حکومـت داری خـوب‪ ،‬حاکمیـت قانون و ثبـات اقتصـادی از بین می بـرد‪ .‬اینگونه‬
‫فسـاد معمـوالً از طریـق قراردادها‪ ،‬مناقصه ها خریدهـای خارجی و داخلـی کالن‪ ،‬بخش های مرتبط با‬
‫فـروش منابـع زیر زمینـی و پروژه های بزرگ عمرانـی‪ ،‬رخ می دهد‪ .‬مرتکبین فسـاد کالن با برخورداری‬
‫از حمایـت یـا فرصـت فـرار و یـا قـدرت توجیه از هـر گونه تعقیـب مصون می باشـند‪ .‬این گونه فسـاد‪،‬‬
‫فسـاد سـاختاری نیـز گفتـه می شـود کـه از آمیختگی دو عامل سیاسـی و اقتصـادی به وجـود می‪-‬آید‪.‬‬
‫کشـور هـای توسـعه نیافته بیشـتر مناسـب برای تحقـق اینگونه فسـاد اند (حسـنی‪ ،‬عـادل‪.)36 :1398 ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬فساد کوچک‬

‫فســاد اداری کوچــک نقطــۀ مقابــل فســاد کالن قـرار دارد‪ .‬فســاد کوچک را کســانی مرتکب می شــوند‬
‫کــه در رده هــای پائیــن یــک نظــام قـرار دارنــد‪ .‬درســت ممکــن اســت کــه کارکنــان دولــت اشــخاص‬
‫نجیــب و شــریف باشــند؛ امــا بــه خاطــر رفــع نیازمندی هــای اقتصــادی‪ ،‬مشــکالت تغذیــه و تحصیــل‬
‫خانــوادۀ خــود رشــوت پیشــنهادی را قبــول نماینــد‪ .‬فســاد کوچــک هماننــد فســاد کالن ویرانگــری‬
‫بســیار نــدارد؛ امــا زمانــی کــه بــه الگــوی غالــب رفتــار اداری تبدیــل می شــود و میـزان ارتــکاب آن از‬
‫حــد معمولــی می گــذرد‪ .‬در لبــاس فســاد نظام منــد ظهــور می کنــد‪ .‬مهم تریــن تفــاوت فســاد کالن بــا‬
‫کوچــک آن اســت کــه فســاد نــوع اول متضمــن انحـراف یــا فســاد کارکــرد اصلــی دولــت اســت؛ حال‬
 ‫‪ ۴۹۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آنکــه فســاد نــوع دوم‪ ،‬در بســتر یــک نظــام اداری و چارچوب هــای اجتماعــی تثبیــت شــده بــروز‬
‫می یابــد و رشــد می کنــد (عطایــی‪.)۱۹۱ :۱۳۸۹ ،‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬تقسیم بندی فساد اداری از نظر کیفیت‬

‫در اینجا نخست تقسیم بندی فساد اداری از نظر کیفیت بعدا ً فساد سازمان یافته و فردی بحث می‪-‬شود‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬فساد اداری تصادفی (اتفاقی) و فساد نظام مند (حاد)‬
‫درجـۀ شـیوع فسـاد در میـان جوامـع مختلف‪ ،‬متفاوت اسـت و از درجۀ کم و اسـتثنایی تا درجۀ بسـیار‬
‫رایـج و قاعده منـد تغییـر می کنـد‪ .‬اگـر فسـاد کـم باشـد؛ بـه آسـانی قابـل کشـف‪ ،‬مجـازات و نابودی‬
‫اسـت؛ امـا وقتـی فسـاد در جامعـه بسـیار رایج شـود و بـه شـکل قاعده مند در آیـد‪ ،‬احتمال کشـف و‬
‫مجـازات کاهـش و انگیزه هـای فسـاد افزایـش می یابـد‪ ،‬زیـرا بـر خالف حالـت اتفاقی طرفیـن تمایلی‬
‫بـه گـزارش کـردن خلاف نـدارد‪ .‬هـر جا کـه فسـاد قاعده منـد شـده باشـد‪ ،‬نهادهـا‪ ،‬قوانیـن و ضوابط‬
‫رفتـاری‪ ،‬بـا الگوهـای غارتگـری دیـوان سـاالری و کارگـزاران دولتـی تطابـق می یابند‪ .‬در ایـن حالت‬
‫رشـوت نیـز می توانـد باعـث کند شـدن رسـیدگی بـه دوسـیۀها (کاهش احتمـال مجازات) شـود‪.‬‬
‫در ایــن نــوع فســاد اداری‪ ،‬هزینه هــای ارتــکاب جــرم بــه شــدت کــم می شــود و رشــوت تبدیــل‬
‫بــه حقــوق پنهــان کارمنــدان‪ ،‬بــه خصــوص در برخــی از موقعیت هــای خــاص ماننــد سیســتم مالیاتی و‬
‫گمرکــی می شــود‪ .‬ایــن گونه فســاد بیشــتر بــه دلیــل فعالیت هــای کنترولــی بــر ســرمایه گذاران اقتصادی‬
‫و پیچیدگی هــای سیســتم مالیاتــی در یــک کشــور ظاهــر می شــود‪.‬‬
‫در فســاد اداری اتفاقــی یــا تصادفــی‪ ،‬همان طوریکــه از نامــش پیــدا اســت بــر عکــس فســاد اداری‬
‫نظام منــد می‪-‬باشــد‪ .‬اکثـرا ً فســاد بــه شــکل اتفاقــی اتفــاق می افتــد؛ بــدون اینکــه طــرح قبلــی وجــود‬
‫داشــته باشــد‪ .‬یکــی از محققــان بــه نــام هیــررت رولیــن فســاد اتفاقــی را بــه انجــام خطــا در بــازی‬
‫فوتبــال تشــبیه نمــوده اســت کــه داور بــا ارایــۀ یــک کارت‪ ،‬بازیکــن را جریمــه می کنــد‪ .‬درحالی کــه‬
‫فســاد نظام منــد یــا حــاد ماننــد تشــویق خشــونت در بــازی فوتبــال اســت‪ ،‬طوریکه بــازی تغییــر ماهیت‬
‫می دهــد و بــه ضــد بــازی تبدیــل می شــود کــه ایــن نــوع فســاد نظــر بــه نــوع اول خطرناک تــر اســت‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬فساد اداری سازمان یافته و فساد اداری فردی‬

‫فسـاد اداری سـازمان یافته زمانـی اتفـاق می افتـد کـه نخسـت؛ به صـورت جمعـی ارتکاب یابـد‪ .‬دوم؛‬
‫برنامه‪-‬ریـزی و اجـرای آن بـه صـورت سـازمان یافته و از قبـل طـرح شـده باشـد‪ .‬یعنـی جهـت اجـرای‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۹۱‬‬

‫پـروژۀ فسـاد‪ ،‬تشـکیالتی یـا عضویـت بیـش از دو نفـر ایجاد شـود و بـرای هر یـک از اعضـای گروه‪،‬‬
‫وظیفه و نقشـی تعیین گردد‪ .‬در نظام اداری که فسـاد اداری سـازمان یافته دارد‪ ،‬سـرمایه گذاران می دانند‬
‫بـه چه کسـانی رشـوت بدهنـد و چه چیزی در قبال به دسـت می آورنـد و اطمینان دارنـد که مجوزهای‬
‫الزم را بـرای بنگاه هـای خـود می گیرنـد (افضلـی‪ .)۱۲۳ :۱۳۹۱ ،‬در فسـاد اداری سـازمان یافته مبلـغ‬
‫رشـوتی که باید پرداخت شـود‪ ،‬مکان و مرجع مربوط به شـخص اسـت و نیاز نیسـت شـخص رشـوت‬
‫دهنـده بـه هـر کـدام از مقام هـا بـه صـورت جداگانـه پرداخـت کنـد‪ .‬این نـوع فسـاد اداری بـه صورت‬
‫سـازمان یافته در درون شـکل می گیـرد و فعالیت هـای فسـاد آمیـز را بـه راه می انـدازد‪ .‬در فسـاد اداری‬
‫سـازمان یافته سیاسـت گذاران طبقۀ باال سیسـتم خود را از دسـتگاه اجرائی کسـب می کنند و فرصت ها‬
‫را بـرای کارگـزاران اجرائـی ایجـاد می کنند تا عواید نا مشـروع را به دسـت آورند و سیسـتم توافق شـده‬
‫را بـرای آن جـا منتقـل کننـد‪ .‬بـه گونۀ مثال روابـط و قراردادهـای نامرئی بیـن برخـی از وکالی پارلمان‪،‬‬
‫وزراء‪ ،‬اعضـای شـورای والیتـی یـا مقامات بـاال‪ ،‬میانیـن و پائین یـک وزارتخانه یا ریاسـت ها‪ ،‬وجود‬
‫دارد (قرنـی‪ .)۱۲۹ :۱۳۸۹ ،‬در مقابـل فسـاد اداری سـازمان یافته‪ ،‬فسـاد فـردی قـرار می گیـرد‪ .‬در فسـاد‬
‫اداری فـردی سـرمایه گذاران بایـد بـه چندیـن مقـام رسـمی رشـوت بدهنـد و ضمانت هم نیسـت که با‬
‫تقاضای رشـوت بیشـتری روبرو نشـوند و مجوزهای الزم نیز تهیه شـود‪ .‬معموال در فسـاد اداری فردی‬
‫خدماتـی از راه فسـاد عرضـه می شـود دارای نـرخ مشـخص نیسـت و تعییـن میـزان آن مبتنی بـر توافق‬
‫طرفیـن اسـت‪ .‬در حالـی در فسـاد اداری سـازمان یافته مقـدار رشـوتی کـه باید پرداخت شـود‪ ،‬تـوأم با‬
‫شـخص مؤظف آن از پیش مشـخص اسـت‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬فساد اداری سازمان یافته (فراگیر)‬

‫فســادی اســت ســازمان‌یافته و گســترده در کلیــه ســطوح مختلــف دولــت کــه مامــوران دولتــی و‬
‫سیاســتمداران‪ ،‬هــر دو بــه نحــوی تقریبــاً یکســان در تمــام دســتگاه‌های دولتــی‪ ،‬در آن مشــارکت‬
‫دارنــد‪ .‬فســاد ســامانه (فراگیــر)‪ ،‬در واقــع پدیــده سیاســی اســت‪ ،‬یعنــی کســانی کــه در مواضــع قــدرت‬
‫هســتند‪ ،‬از دولــت بـرای انتقــال منافــع و اهداف نامشــروع مــورد نظر خود و وابستگانشــان سوءاســتفاده‬
‫می‌کننــد‪ .‬براســاس ایــن دیــدگاه‪ ،‬نخبــگان حاکــم بــا توســعه وظایــف دولــت در زمینه‌هــای مالــی‪،‬‬
‫تنظیــم و نظــارت‪ ،‬بــازار و تصــدی‪ ،‬بــه خصــوص بــا حــذف یــا تضعیــف رقابــت سیاســی‪ ،‬در صــدد‬
‫برخواهنــد آمــد کــه جریــان منافــع و اهــداف نامشــروع خــود را از طریــق مجــاری رســمی‪ ،‬گســترش‬
‫دهنــد (اعطایــی‪.)۱۲۴ :۱۳۸۹ ،‬‬
 ‫‪ ۴۹۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء چهارم‪ :‬فساد اداری در درون دولت و در روابط دولت با شهروندان‬

‫فســاد اداری در بخش هــای مختلفــی از یــک کشــور ممکــن اســت ارتــکاب بیابــد‪ .‬فســاد اداری را‬
‫بــه لحــاظ اینکــه در داخــل دوایــر دولتــی و در داخــل ســازمان ارتــکاب می یابــد یــا اینکــه حالــت‬
‫بــرون ســازمانی دارد و در اثــر ارتبــاط و تعامــات بــا شــهروندان ارتــکاب می یابــد؛ نیــز تقســیم بندی‬
‫نموده انــد کــه مختص ـرا ً بــه معرفــی گرفتــه می‪-‬شــوند‪.‬‬

‫الف‪ :‬فساد اداری در درون دولت‬

‫ایــن نــوع فســاد اداری حالــت درون ســازمانی دارد‪ .‬بدیــن معنــا کــه در ارتــکاب فســاد همــه عوامــل‬
‫داخلیانــد کــه می تــوان بــه چنــد نمونــۀ اشــاره کــرد‪:‬‬
‫استفادۀ شخصی از وسایل و اموال دولتی؛‬
‫کــم کاری‪ ،‬گ ـزارش مأموریــت کاذب‪ ،‬صــرف وقــت در اداره ب ـرای انجــام کارهایــی بــه غیــر از‬
‫وظیفــۀ اصلــی؛‬
‫دزدی مواد اولیه و مواد مصرفی متعلق به دولت توسط کارمندان و کارکنان؛‬
‫اســتفاده از امکانــات اداری بــرای پیشــبرد اهــداف سیاســی توســط کارمنــدان عالــی رتبــه و‬
‫سیاســتمداران؛‬
‫فساد قانونی برای انتفاع سیاستمداران و کارمندان دولت؛‬
‫فساد در توزیع حقوق و مزایا و فرصت های شغلی بین کارمندان؛‬
‫اختالس و سوء استفاده مالی‪،‬‬

‫ب‪ :‬فساد اداری در روابط دولت با شهروندان‬

‫فســاد اداری در نــوع مــروج خــود‪ ،‬حالــت بــرون ســازمانی نیــز دارد‪ .‬بدیــن معنــا کــه عوامــل ارتــکاب‬
‫آن در روابــط خــود بــا شــهروندان‪ ،‬مرتکــب فســاد اداری می شــوند‪ .‬می تــوان بــه عنــوان نمونــه چنــد‬
‫مــورد را چنیــن نــام گرفــت‪.‬‬
‫‪ ‬فساد در ارایۀ کاالها و خدمات دولتی؛‬
‫‪ ‬فساد در فروش اموال و امالک دولتی به شهروندان؛‬
‫‪ ‬فساد در خریدهای دولتی از بخش خصوصی؛‬
‫‪ ‬فساد در قراردادهای بخش خصوصی با دولت؛‬
‫‪ ‬فساد در صدور مجوز برای فعالیت های اقتصادی و اجتمای بخش خصوصی؛‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۹۳‬‬

‫‪ ‬فساد در شناسائی و مبارزه با قانون شکنی؛‬

‫‪ ‬فساد مالیاتی؛‬
‫‪ ‬فساد استخدامی‪.‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬جرایم سنگین فساد اداری‬

‫قانون مبارزه با فساد اداری در مادۀ ‪ ۲۶‬در مورد جرایم سنگین فساد اداری چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫ارتــکاب جرایــم فســاد اداری منــدرج مــادۀ پنجــم ایــن قانــون از طــرف اشــخاص زیــر‪ ،‬جــرم‬
‫ســنگین فســاد اداری شــناخته می‌شــود‪:‬‬
‫الف‪ :‬مقامات عالی‌رتبه دولتی‬
‫ب‪ :‬مقامات دولتی‬
‫ج‪ :‬جنراالن یا افسران که در بست جنرالی ایفای وظیفه می‌نمایند‬
‫د‪ :‬اشخاص حکمی‬
‫ارتــکاب جرایــم فســاد اداری منــدرج مــادۀ پنجــم قانــون مبــارزه بــا فســاد اداری غیــر از اشــخاص‬
‫منــدرج فقــرۀ ‪ ۱‬مــاده پنجــم در حــاالت زیــر نیــز جرایــم ســنگین فســاد اداری شــناخته می‌شــود‪:‬‬
‫در صورتــی کــه وجــوه حاصلــه ناشــی از ارتــکاب جرایــم منــدرج فصــول دوم‪ ،‬ســوم‪ ،‬چهــارم‪،‬‬
‫پنجــم‪ ،‬هفتــم‪ ،‬هشــتم‪ ،‬دهــم‪ ،‬یازدهــم و دوازدهــم بــاب چهــارم و فصــل دوم بــاب ششــم کتــاب دوم‬
‫ش از پنــج میلیــون افغانــی یــا معــادل آن بــه اســعار خارجــی باشــد‪.‬‬
‫کــود جـزا‪ ،‬بیـ ‌‬
 ‫‪ ۴۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث سوم‪ :‬انواع جرایم فساد اداری از نظر کود جزا‬

‫کــود جـزای افغانســتان‪ ۱۶ ،‬نــوع جرایــم فســاد اداری را ذکــر نمــوده اســت‪ .‬کــه شــامل فصــل ‪،۲ ،۱‬‬
‫‪ ۱۱ ،۱۰ ،۸ ،۷ ،۵ ،۴ ،۳‬و ‪ ۱۲‬بــاب ‪ ۴‬و فصــل ‪ ۱‬بــاب ‪ ۵‬و فصــل ‪ ۲‬بــاب ‪ ۶‬و فصــل ‪ ۲‬و ‪ ۶‬بــاب ‪ ۹‬و‬
‫فصــل ‪ ۴‬بــاب ‪ ۱۰‬کتــاب دوم کــود جـزا اســت کــه در ایــن مبحــث بــه آن جرایــم فســاد اداری پرداختــه‬
‫می شــود کــه بیشــتر بــه شــکل ســازمان یافته صــورت می گیــرد‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬رشوت و جرایم مماثل آن‬

‫مؤظـف خدمـات عامـه کـه در وظیفـه خویـش‪ ،‬خالف قانـون‪ ،‬منفعـت به دسـت مـی‌آورد‪ ،‬در چنین‬
‫حالـت‪ ،‬مؤظـف بـا وظیفـه خود تجـارت می‌کنـد؛ بنابرایـن در جوامـع‪ ،‬این عمـل تحت عنـوان «جرم‬
‫رشـوت» توصیـف گردیـده که علـت جرم‌پنـداری‪ ،‬تجارت وظیفوی اسـت کـه برای مؤظـف خدمات‬
‫عامـه جایـز نمی‌باشـد؛ اگـر موظـف خدمـات عامـه‪ ،‬بـرای اجـرای عمـل قانونـی یـا امتنـاع از آن‪،‬‬
‫رشـوت طلـب کنـد یـا خالف قانـون‪ ،‬در وظیفـه اخلال ایجاد کند تـا رشـوت دریافت کند یا رشـوت‬
‫تقدیم‌شـده را قبـول کنـد‪ ،‬پـس گفتـه می‌توانیم که مؤظـف خدمات عامه بـا این نوع معاملـه‪ ،‬از وظیفه‬
‫خـود بهره‌بـرداری تجارتـی می‌کنـد عفـت و عـزت‪ ،‬وظیفـه و یـک حـق اسـت کـه بایـد حفظ شـود؛‬
‫رشـوت و جرایـم ملحقـه آن کـه در ایـن مبحـث توضیـح می‌گـردد ایـن حـق را پامـال می‌کند‪.‬‬
‫بـه توضیـح جرایمـی کـه در فصـل «جـرم رشـوت» در کـود جـزا جرم‌پنـداری گردیده‌انـد و یـا در‬
‫قانـون جـزای سـابق جرم‌پنـداری گردیده بودند ولیکـن در کود جـزا جرم‌پنداری نگردیده‌انـد ‪ -‬که خأل ‬
‫تقنینـی مقنـن می‌باشـد‪ -‬خواهیـم پرداخـت؛ بنابراین جرایـم مماثل جـرم رشـوت عبارت‌اند از‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬جرم شوت‬

‫در ایــن بحــث مفهــوم لغــوی و اصطالحــی رشــوت عناصــر متشــکله‪ ،‬مجــازات جــرم رشــوت توضیـح ‬
‫و تشــریح می‪-‬گردد‪.‬‬

‫الف‪ :‬مفهوم جرم رشوت‬

‫جـرم رشـوت از جملـه جرایمـی اسـت که ضـرر بیشـتری در جامعـه برجای می‌گـذارد؛ زیـرا حاکمیت‬
‫قانـون‪ ،‬تسـاوی و عدالـت را خدشـه‌دار می‌سـازد‪ .‬مؤظف خدمات عامـه از رهگذر تجـارت در وظیفه‬
‫خویش‪ ،‬پول ممنوع و غیرقانونی را کسـب می‌نماید (جرم رشـوت‪ ،‬در رأس جرایم فسـاد اداری اسـت‬
‫و دائمـاً خطـر خویـش را در جامعـه بـا نقض مـوارد متذکره به جـا می‌گذارد)‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۹۵‬‬

‫در این قسمت به جرم رشوت مندرج در کود جزا و عناصر خصوصی آن اشاره می‌گردد‪:‬‬

‫‪ -1‬معنی لغوی رشوت‬

‫رش ــوت در اص ــل‪ ،‬کلم ــه عرب ــی و ب ــه معن ــی «جع ــل» اس ــت‪ .‬جع ــل ب ــه معن ــای م ــزد‪ ،‬حق ــوق‪،‬‬
‫ا ُج ــرت‪ ،‬دس ــتمزد‪ ،‬پ ــاداش و جای ــزه اس ــت؛ همچن ــان رش ــوت از کلم ــه «رش ــو» گرفت ــه ش ــده و ب ــه‬
‫معن ــی ک ــود و خاش ــاک اس ــت ک ــه زارع ــان آن را بــرای آم ــاده ک ــردن زمی ــن ب ــه زراع ــت آم ــاده‬
‫می‌کننـــد و یـــا طنـــاب چـــاه اســـت کـــه توســـط آن دولـــه (بوقـــه) را از چـــاه بیـــرون می‌کننـــد‬
‫(فیضـــی‪.)۱۶۷ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫‪ -2‬معنی اصطالح رشوت‬

‫ه ــر مؤظ ــف خدم ــات عام ــه ک ــه ب ــه مقص ــد اجــراء ی ــا امتن ــاع و ی ــا اخ ــال وظیف ــه ک ــه ب ــه آن‬
‫مکلـــف باشـــد بـــه اســـم خـــود و یـــا شـــخص دیگـــری پـــول نقـــد‪ ،‬مـــال یـــا منفعتـــی را طلـــب‬
‫نمای ــد ی ــا از ش ــخص وع ــده آن را گی ــرد و ی ــا بخشش ــی را قب ــول کن ــد‪ ،‬رش ــوت گیرن ــده محس ــوب‬
‫می‌گـــردد (قانـــون جـــزا‪ ،‬مـــاده ‪.)۲۵۶‬‬
‫هــرگاه مؤظــف خدمــات عامــه یــا مؤظــف دولــت خارجــی یــا ســازمان بین‌المللــی یــا‬
‫بین‌الحکومتــی یــا مؤسســه غیردولتــی یــا مؤظــف مؤسســه خصوصــی کــه فعالیت‌هــای اقتصــادی‪،‬‬
‫مالــی یــا تجارتــی یــا ســایر خدمــات عامــه را انجــام می‌دهــد‪ ،‬بــه منظــور اجـراء یــا امتنــاع از وظیفــه‬
‫کــه بــه آن مکلــف اســت یــا بــه منظــور احـراز یــا حفــظ موقــف مشــخص بــه اســم خــود یــا شــخص‬
‫یــا نهــاد دیگــری بــه شــکل مســتقیم یــا غیرمســتقیم‪ ،‬پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت نامشــروع را اخــذ‪ ،‬طلب یا‬
‫وعــده پرداخــت آن را بگیــرد یــا بــه عنــوان بخشــش آن را قبــول کنــد یــا شــخصی بــه مقاصــد متذکــره‬
‫پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت نامشــروع را بــه شــکل مســتقیم یــا غیرمســتقیم بــه اشــخاص مذکــور پیشــکش‬
‫نمایــد یــا وعــده پرداخــت آن را بدهــد‪ ،‬عمــل مذکــور رشــوت شــناخته می‌شــود‪.‬‬
‫هـرگاه اشـخاص منـدرج فقـرۀ ‪ ۱‬ایـن مـاده بـه منظـور اجـراء یـا امتنـاع از وظیفـه که بـه آن مکلف‬
‫اسـت بـه اسـم خود یا شـخص دیگری به شـکل مسـتقیم یا غیرمسـتقیم پول‪ ،‬مـال یا منفعت نامشـروع‬
‫را طلـب‪ ،‬اخـذ یـا قبـول نمایـد یا وعده پرداخـت آن را بپذیـرد و یا به عنـوان بخشـش آن را قبول کند‪،‬‬
‫رشـوت‌گیرنده شـناخته می‌شـود (کـود جـزا‪ ،‬مـاده ‪ ،۳۷۰‬فقـرات ‪ 1‬و ‪ .)2‬در متـن مـادۀ ‪ ۳۷۰‬کـود جـزا‬
‫هـرگاه قیـود ذیـل مـورد تحلیـل و از نظـر قواعـد حقوقی با مـادۀ ‪ ۲۵۴‬قانـون جزای سـابق مـورد مقارنه‬
‫قـرار گیـرد مشـکالت ذیـل حقوقـی در متن مـادۀ ‪ ۳۷۰‬کـود جزا به مشـاهده می‌رسـد‪:‬‬
 ‫‪ ۴۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬از حیـث نوشـتاری‪ :‬در متـن مـادۀ ‪ ۲۵۴‬قانـون جزای سـابق از نظر قواعد دسـتور زبـان دری‪،‬‬
‫مقنـن کلمـه «عـام» را اسـتعمال نمـوده اسـت‪« :‬هـر مؤظـف خدمـات عامـه»‪ .‬حـرف «هـر»‬
‫دربرگیرنـده عمومیـت می‌باشـد و هـر آن کسـی کـه خـود مؤظف خدمـات عامه باشـد را مانند‬
‫کارکنـان دولـت‪ ،‬اعضـای ارکان سـه‌گانه دولـت و‪ ...‬یـا در حکم مؤظف خدمات عامه باشـد‪،‬‬
‫ماننـد حکـم‪ ،‬اهـل خبـره‪ ،‬وکیـل مدافـع و یـا کسـانی کـه تصادیقشـان معتبرشـمرده می‌شـود‪،‬‬
‫شـامل می‌گـردد‪ .‬حـرف عـام متذکـره در اکثـر قوانیـن جزائی کشـورهایی چـون مصـر‪ ،‬عراق‪،‬‬
‫سـوریه موجـود می‌باشـد؛ در حالی‌کـه در کود جزا تنهـا «مؤظف خدمات عامـه» ذکر گردیده‬
‫اسـت و اشـخاص کـه در حکم مؤظف خدمات عامه می‌باشـند شـامل حکم و مؤیـده جزائی‬
‫مـاده متذکـره کـود جـزا نمی‌گـردد (درانـی‪.)۱۸۰ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫اگرچــه مؤظفیــن خدمــات عامــه در ضمــن حکــم فقــرۀ ‪ ۳‬مــادۀ ‪ ۴‬کــود ج ـزا معرفــی گردیده‌انــد‬
‫لیکــن در جــزء ‪ ۴‬فقــره متذکــره ماننــد مــاده ‪ ۱۲‬قانــون جـزای ســابق‪ ،‬اشــخاصی چــون وکیــل مدافــع‪،‬‬
‫حکــم‪ ،‬اهــل خبــره و ســایر اشــخاصی کــه تصادیق شــان معتبــر دانســته می‌شــود‪ ،‬ماننــد وکیــل گــذر‬
‫و ملــک قریــه‪ ،‬مؤظــف خدمــات عامــه نمی‌باشــند؛ بلکــه اشــخاصی‌اند کــه در حکــم مؤظــف‬
‫ن رو مقنــن در قانــون ج ـزای ســابق مطابقــت را در بیــن‬
‫خدمــات عامــه شــامل می‌گردنــد؛ از همی ـ ‌‬
‫جرایمــی کــه از جانــب مؤظفیــن خدمــات عامــه ارتــکاب می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬از حیث مرتکب‪ :‬مقنن در حکم مادۀ ‪ ۳۷۰‬کود جزا سـایر اشـخاص را شـامل نمود ‌ه اسـت که‬
‫مؤظفیـن خدمـات نیسـتند و حتـی در حکم مؤظفین خدمـات عامه نیز داخل نمی‌شـوند؛ بهتر‬
‫بـود کـه مقنن اعمـال اشـخاص (مؤظف دولـت خارجی‪ ،‬سـازمان بین‌المللـی‪ ،‬بین‌الحکومتی‪،‬‬
‫مؤسسـه غیردولتـی و مؤظف مؤسسـه خصوصـی) را در اخذ پول‪ ،‬مال و منفعـت غیرقانونی در‬
‫ضمـن مـادۀ جداگانـه تحـت وصف جرمـی جداگانه تصریح می‌نمـود و همچنـان جرم‌پنداری‬
‫جدیـد را از جرایـم مماثـل جـرم رشـوت محسـوب می‌نمـود و اشـخاص متذکـره‪ ،‬در حکـم‬
‫رشـوت گیرنـده محسـوب می‌گردیدنـد؛ چنانچـه در قانـون جـزای سـابق ایـن اصـل و قاعـده‬
‫صـورت گرفته بـود (احسـان‪.)۱۶۷ :۱۳۹۷ ،‬‬
‫در ضمــن حکــم مــادۀ ‪ ،۲۵۹‬قانــون جـزای ســابق‪ ،‬جــرم اعمــال نفــوذ اعضــای پارلمــان کــه جرمی‬
‫مشــابه و مماثــل رشــوت می‌باشــد‪ ،‬در فصــل رشــوت چنیــن تصریــح گردیــده اســت‪:‬‬
‫«هــرگاه عضــو پارلمــان‪ ،‬شــاروالی‪ ،‬جرگه‌هــای والیتــی و محلــی چیــزی را بــرای خــود و یــا‬
‫شــخصی دیگــر طلــب نمایــد یــا وعــده آن را قبــول نمایــد و یــا بخشــش اخــذ کنــد و بــه ایــن منظــور‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۹۷‬‬

‫اعمــال نفــوذ نمــوده از مقامــات باصالحیــت خدمــات عامــه احــکام‪ ،‬قـرار اوامــر‪ ،‬تعهــد‪ ،‬ترخیــص‪،‬‬
‫موافقــه‪ ،‬توریــد‪ ،‬توظیــف‪ ،‬قـرارداد و یــا هــر نــوع خدمــت و یــا امتیــازی دیگــری را حاصــل نمایــد‪،‬‬
‫در حکــم رشــوت گیرنــده محســوب شــده»‪.‬‬
‫‪ -‬از حیـث موضـوع جـرم‪ :‬فقرۀ ‪ 1‬مـادۀ ‪ ۳۷۰‬کود جزا موضوع جرم رشـوت را طبـق تصریح مادۀ‬
‫‪ ۲۵‬قانـون جـزای سـابق سـه چیـز (پول‪ ،‬مـال و منفعـت) تعیین نموده اسـت؛ صرفـاً در منفعت‬
‫برخلاف قانـون جـزای سـابق قیـد «غیرمشـروع» را بـر منفعـت ایـزاد نمـوده اسـت؛ قیـد «غیـر‬
‫مشـروع» بجـا نبـوده و حتـی ارتـکاب جـرم رشـوت و کسـب معافیـت از قانـون را زمینه‌سـازی‬
‫کـرده و بـه مرتکـب جرم رشـوت رو‌ا داشـته اسـت‪.‬‬
‫بــه گونــه مثــال هــرگاه مؤظــف خدمــات عامــه بــرای دوشــیزه‌ای بگویــد کــه شــما را در اداره‬
‫اســتخدام می‌نمایــم‪ ،‬بــه شــرط اینکــه بــا مــن عقــد ازدواج نمائیــد‪ ،‬در ایــن مثــال بــر اســاس قیــد‬
‫متذکــره‪ ،‬جــرم رشــوت واقــع نمی‌گــردد؛ زیـرا خطبــه و خواســتگاری یــک دوشــیزه قانونـاً طبــق حکــم‬
‫مــواد ‪ ۹۳ ،۹۲‬و ‪ ۹۴‬قانــون مدنــی‪ ،‬مشــروع می‌باشــد (بــاذل‪.)۱۷۸ :۱۳۹۷ ،‬‬
‫قیــد متذکــره در مثــال دیگــری جــرم دانســته می‌شــود؛ اگــر مؤظــف خدمــات عامــه خانمــی را بــه‬
‫وطــی غیرشــرعی (زنــا) مطالبــه نمایــد‪ ،‬بــدون شــک کــه جــرم رشــوت می‌باشــد؛ در حالــی کــه قانــون‬
‫جـزای ســابق‪ ،‬منفعــت را مطلــق و بــدون قیــد و اضافــت بــه «غیــر مشــروع» ذکــر نمــوده بــود کــه مثــال‬
‫اول نامــزدی را کــه فوقـاً ذکــر نمودیــم نیــز جــرم رشــوت قـرار داده بــود و چنیــن تصریــح می‌داشــت‪:‬‬
‫«هــر مؤظــف خدمــات عامــه کــه بــه مقصــد اجـراء یــا امتنــاع و یــا اخــال وظیفــه کــه بــه آن مکلــف‬
‫باشــد بــه اســم خــود یــا شــخص دیگــری پــول نقــد‪ ،‬مــال یــا منفعتــی را طلــب نمایــد یــا از شــخص‬
‫وعــده آن را گیــرد و یــا بخششــی را قبــول کنــد‪ ،‬رشــوت گیرنــده شــمرده می‌شــود»‪.‬‬
‫اگـر اسـتدالل گـردد کـه مثال خواسـتگار و نامزادی بـه نکاح بـرای مؤظف خدمـات عامه‪ ،‬منفعت‬
‫غیـر مشـروع اسـت بـه دالیل ذیـل با وجود قید «غیر مشـروع» این اسـتدالل درسـت نیسـت‪:‬‬
‫قیــد «منفعــت غیــر مشــروع» اگــر بــه مفهــوم مخالــف گرفته شــود‪ ،‬یعنــی تقاضــای منفعت مشــروع‬
‫جــرم نیســت (ســتانکزی‪ .)۱۴۸ :۱۳۹۸ ،‬قاعــده حقوقــی اســت کــه تفســیر و برداشــت قوانیــن جزائــی‬
‫بایــد بــه نفــع متهــم باشــد‪ ،‬پــس قاضــی مکلــف اســت تــا در مثــال خواســتگاری و نامـزادی‪ ،‬مرتکــب‬
‫چنیــن عمــل را محکــوم نســازد؛ در حالــی کــه از وظیفــه خویــش بهره‌بــرداری جرمــی نمــوده اســت و‬
‫عمــل او نامشــروع نمی‌باشــد‪ ،‬بلکــه قانونـاً مشــروع اســت‪.‬‬
‫‪ -‬از حیــث هــدف مقنــن‪ :‬در عمــل ارتکابــی جــرم رشــوت‪ ،‬هــدف مقنــن در روش افعــال طلــب‪،‬‬
 ‫‪ ۴۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اخــذ و قبــول‪ ،‬منفعــت مطلــق اســت؛ چــه آن منفعــت مشــروع باشــد یــا غیــر مشــروع؛ چنانچــه قوانین‬
‫ســایر کشــورها ماننــد مصــر‪ ،‬عـراق و ســوریه نیــز بــه همیــن نکتــه تمرکــز دارنــد و منفعــت را مطلــق و‬
‫بــدون قیــد غیــر مشــروع بــودن ذکــر نموده‌انــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عناصر متشکله جرم رشوت‬

‫‪ -1‬وصف مرتکب (موظف خدمات عامه)‬
‫قیــدی کــه در حکــم مــادۀ ‪ ۲۷۰‬کــود ج ـزا تســجیل بــوده‪ ،‬مبیــن ایــن اســت کــه رشــوت‪ ،‬جرمــی‬
‫اســت کــه از جانــب شــخصی صــورت می‌گیــرد کــه صفــت مؤظــف خدمــات عامــه را داشــته باشــد‪.‬‬
‫طبــق تصریــح فقــرۀ ‪ ۳‬مــادۀ ‪ ۴‬کــود ج ـزا‪ ،‬مؤظفیــن خدمــات عامــه عبارت‌انــد‪« :‬مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه‪ ،‬شــخصی اســت کــه بــه اج ـرای خدمــات عامــه توظیــف گردیــده و شــامل اشــخاص ذیــل‬
‫می‌باشــد‪ :‬کارکــن دولــت‪ ،‬تصدی‌هــا و شــرکت‌های دولتــی‪ ،‬کارکــن مؤسسـه‌های عامــه یــا تشــبثاتی‬
‫کــه خدمــات عامــه را انجــام می‌دهنــد‪ ،‬اعضــای ارکان دولــت و اعضــای نهادهــای انتخابــی‪ ،‬قاضــی‪،‬‬
‫څارنــوال‪ ،‬وکیــل مدافــع‪ ،‬حکــم‪ ،‬اهــل خبــره و ســایر اشــخاصی کــه تصادیق شــان معتبــر شــناخته‬
‫می‌شــود‪ ،‬شــخصی کــه رســماً بــه انجــام خدمــات عامــه مؤظــف شــده باشــد»‪.‬‬
‫هرکــدام از مؤظفیــن خدمــات عامــه کــه در متــن مــاده فــوق تصریــح گردیــده اســت‪ ،‬جداگانــه‬
‫در فصــل قبلــی تعریــف گردیــده اســت‪ .‬اگــر هــر کــدام از همیــن مؤظفیــن خدمــات عامــه بــه منظــور‬
‫اجـراء‪ ،‬امتنــاع یــا اخــال در وظیفــه خویــش پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت را طلــب‪ ،‬اخــذ یــا قبــول نمایــد‬
‫بنابــر عنصــر اختصاصــی جــرم رشــوت‪ ،‬رشــوت‌گیرنده محســوب می‌گــردد (ســتانکزی‪.)۴۴ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫‪ -2‬موضوع جرم رشوت‬

‫جــرم‪ ،‬عملــی اســت کــه مقنــن در قوانیــن آن را نســبت بــه موضــوع آن‪ ،‬جرم‌پنــداری می‌نمایــد؛ مثـاً‬
‫در جــرم ســرقت‪ ،‬علــت جــرم‪ ،‬حــرز مــال متقــوم غیــر می‌باشــد و موضــوع آن ربــودن مــال متقــوم‬
‫غیــر می‌باشــد‪ .‬در جــرم قتــل‪ ،‬علــت جــرم‪ ،‬حفــظ حیــات انســان اســت؛ در حالــی کــه موضــوع‬
‫جــرم‪ ،‬زوال حیــات انســان زنــده اســت‪ .‬در جــرم اختــاس‪ ،‬علــت جــرم‪ ،‬حــرز مــال عامــه یــا اف ـراد‬
‫اســت؛ در حالــی کــه موضــوع جــرم‪ ،‬تصاحــب یــا پنهــان نمــودن مــال عامــه یــا افـراد اســت‪ .‬در جــرم‬
‫زنــا‪ ،‬علــت جــرم‪ ،‬حفــظ نســب اســت؛ در حالــی کــه موضــوع جــرم‪ ،‬وطــی غیــر مشــروع اســت؛‬
‫بنابریــن در هــر جــرم متذکــره حــرز یــا حفــظ‪ ،‬من‌حیــث علــت جــرم و نقــض آن من‌حیــث موضــوع‬
‫جــرم می‌باشــد (اصغــری‪.)۱۹۱ :۱۳۹۷ ،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۴۹۹‬‬

‫جــرم رشــوت را مقنــن بــه علــت منــع اخــاذی و تجــارت بــاالی وظیفــه عامــه‪ ،‬منــع نمــوده و‬
‫موضــوع آن را پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت برشــمرده اســت کــه در جــرم رشــوت همیــن ســه موضــوع را‬
‫مقنــن در ضمــن حکــم مــادۀ ‪ ۳۷۰‬کــود ج ـزا تحدیــد نمــوده اســت‪.‬‬
‫مقنــن‪ ،‬پــول و مــال را ذکــر نمــوده اســت؛ در حالــی کــه پــول‪ ،‬جــزء مــال اســت؛ تکـرار بــه جهت‬
‫چــه خواهــد بــود؟ تحلیــل بــر ایــن اســت کــه در جــرم رشــوت اوالً مقنــن پــول را بــه جهــت خــاص‬
‫ذکــر نمــوده؛ زیـرا بیشــتر در جــرم رشــوت‪ ،‬پــول از جانــب مرتشــی بــه راشــی عرضــه می‌گــردد و ذکــر‬
‫مــال بــه جهــت عــام بــودن موضــوع جــرم رشــوت اســت‪ .‬ممکــن‪ ،‬مــال در جــرم رشــوت‪ ،‬متقــوم‬
‫باشــد؛ ماننــد موتــر یــا غیــر متقــوم باشــد؛ ماننــد مشــروبات الکولــی یــا مــال منقــول باشــد؛ ماننــد‬
‫کمپیوتــر یــا غیرمنقــول باشــد؛ ماننــد یــک نمــره زمیــن رهایشــی‪.‬‬
‫بـه تمـام صورت‌هـای مذکور‪ ،‬منفعت نیز من‌حیث جرم رشـوت قـرار گرفته می‌توانـد‪ .‬این موضوع‬
‫جـرم رشـوت‪ ،‬نسـبت بـه مـال‪ ،‬عام‌تـر می‌باشـد که منفعـت می‌توانـد منفعـت مادی باشـد‪ ،‬ماننـد پول‬
‫و مـال یـا غیرمـادی شـده می‌توانـد؛ ماننـد تقـرر در وظیفـه‪ .‬منفعـت در کود جزا بـه «غیر مشـروع» قید‬
‫گردیـده اسـت؛ در حالـی کـه در قانون جزای سـابق‪ ،‬منفعت‪ ،‬مطلـق ذکر گردیده بود که مشـروع و غیر‬
‫مشـروع‪ ،‬هـر دو را در برمی‌گرفـت‪ .‬توضیـح آن قبالً گذشـت‪ .‬به آنجـا مراجعه گردد‪.‬‬
‫در جــرم رشــوت عــاوه بــر دو موضــوع پــول و مــال کــه دربرگیرنــده مادیــات اســت موضوعــات‬
‫معنــوی نیــز شــامل موضــوع جــرم رشــوت قــرار گرفتــه می‌توانــد؛ مشــروط بــر اینکــه منفعــت‬
‫اســتحصال گــردد و اگــر منفعــت‪ ،‬مقصــود نباشــد جــرم رشــوت تحقــق نمی‌یابــد‪ .‬اگــر شــخصی بـرای‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه پــول قــرض او را تأدیــه نمایــد و یــا مالــی را کــه از او بــه عاریــت یــا ودیعــت‬
‫گرفتــه مســترد نمایــد رشــوت نمی‌باشــد (ســتانکزی‪ .)80 ،77 :1397 ،‬شــرط اســت کــه موضــوع جــرم‬
‫رشــوت قابلیــت تقابــل منفعــت را داشــته باشــد؛ مث ـاً اگــر شــخص ب ـرای مؤظــف خدمــات عامــه‬
‫ســگرت تعــارف نمایــد و مؤظــف آن را قبــول نمایــد‪ ،‬رشــوت نمی‌باشــد؛ زیـرا قابلیــت تقابــل صفــت‬
‫جــرم رشــوت را بنابــر اهمیــت وظیفــوی مؤظــف خدمــات عامــه نــدارد‪ .‬ســه موضــوع جــرم رشــوت را‬
‫اگــر دقیــق متوجــه شــویم مقنــن آن‌هــا را از تسلســل خــاص بــه تدریــج به طــرف عام بــودن ســوق داده‬
‫اســت؛ یعنــی پــول‪ ،‬خــاص اســت نســبت بــه مــال و عام‌تــر اســت نســبت بــه پــول؛ لیکــن نســبت بــه‬
‫منفعــت‪ ،‬خــاص اســت و منفعــت‪ ،‬عــام اســت نســبت بــه مــال‪.‬‬
 ‫‪ ۵۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -3‬هدف از پرداخت پول در جرم رشوت‬

‫ب ـرای وقــوع جــرم رشــوت‪ ،‬قبــول یــا طلــب شــیء یــا وعــده از طــرف موظــف ب ـرای خــودش یــا‬
‫بـرای شــخص دیگــر کافــی نیســت؛ بلکــه ضــروری اســت غــرض از دریافــت ایــن فایــده نیــز محقــق‬
‫شــود کــه عبــارت اســت از‪ :‬عملــی کــه از مؤظــف بــه عنــوان مقابــل بـرای آن فایــده طلــب می‌شــود‪.‬‬
‫ایــن تقابــل بیــن فایــده تقدیم‌شــده و عمــل مطلــوب همــان مصــداق تجــارت و دادوســتد بــا انجــام‬
‫وظیفــه اســت‪ .‬همچنیــن الزم اســت علمــی کــه مؤظــف انجــام می‌دهــد در مقابــل فایــده باشــد و‬
‫شــامل واجبــات وظیفــوی نباشــد؛ پــس هــرگاه موظــف مطابــق قانــون انجــام وظیفــه کنــد و شــخص‬
‫مراجعه‌کننــده نســبت بــه مؤظــف‪ ،‬بدهــکار باشــد و بدهــکاری خــود را پرداخــت کنــد‪ ،‬پــس گرچــه‬
‫پرداخــت آن و انجــام کار هم‌زمــان باشــد‪ ،‬رشــوت محســوب نمی‌شــود‪.‬‬
‫همچنیــن بـرای تحقــق جــرم رشــوت‪ ،‬ضــروری نیســت کــه مؤظــف آنچــه از او طلــب می‌شــود را‬
‫انجــام دهــد و همانــا بـرای وقــوع جــرم‪ ،‬مجــرد اتفــاق بیــن دو طــرف در آن کافــی اســت‪.‬‬

‫‪ -4‬عنصر مادی‬
‫طبــق حکــم مــاده ‪ ۳۷۰‬کــود جـزا‪ ،‬عنصــر مــادی جــرم رشــوت‪ ،‬افعــال سـه‌گانۀ طلــب‪ ،‬اخــذ و قبــول‪،‬‬
‫بــه منظــور اجـرا‪ ،‬امتنــاع و یــا اخــال در وظیفــه می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬طلـب‪ :‬همیـن کـه مؤظـف خدمـات عامه یـا اشـخاصی کـه در حکم مؤظـف خدمـات عامه‬
‫هسـتند‪ ،‬در مقابـل اجـرا یا امتنـاع و یا اخالل وظیفه که بـه آن مکلفند‪ ،‬چیزی (مـال یا منفعت)‬
‫طلـب کننـد جـرم رشـوت را مرتکـب می‌گردنـد؛ خـواه بـه اسـم خـود طلـب کنـد یـا بـه اسـم‬
‫شـخص دیگـری‪ .‬زمانـی کـه مؤظـف خدمـات عامـه از شـخص طـرف مقابـل چیـزی طلـب‬
‫می‌کنـد‪ ،‬در برابـر دو احتمـال قـرار می‌گیـرد‪:‬‬
‫‪ -‬احتمـال اول‪ :‬اگـر شـخص جانـب مقابـل‪ ،‬طلب مؤظـف خدمات عامـه را پذیرفـت و مال یا‬
‫منفعتـی را برایـش بدهـد و یـا وعـده بسـپارد‪ ،‬در همچـو حالـتجـرم رشـوت ارتـکاب می‌گـردد‪.‬‬
‫‪ -‬احتمــال دوم‪ :‬اگــر شــخص جانــب مقابــل‪ ،‬طلــب مؤظــف را نپذیــرد‪ ،‬در ایــن حالــت آیــا‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه رشــوت گیرنــده محســوب می‌گــردد و یــا خیــر؟ کــود ج ـزا‪ ،‬قانــون‬
‫جـزای ســابق و قواعــد حقــوق جـزای خصوصــی در عناصــر جــرم رشــوت ایــن عمــل مؤظف‬
‫خدمــات عامــه را جــرم می‌دانــد؛ بــه خاطــری کــه طلــب‪ ،‬روش فعــل عنصــر مــادی جــرم‬
‫رشــوت می‌باشــد و بــا بــه وجــود آمــدن آن‪ ،‬جــرم رشــوت متحقــق می‌گــردد (شــریفی‪،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۰۱‬‬

‫‪ .)۱۷۸ :۱۳۹۸‬بــه همیــن علــت مــادۀ ‪ ۳۷۰‬کــود ج ـزا تصریــح می‌کنــد‪:‬‬

‫پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت نامشــروع را اخــذ‪ ،‬طلــب یــا وعــده پرداخــت آن را بگیــرد یــا بــه عنــوان‬
‫بخشــش آن را قبــول کنــد‪.‬‬
‫متــن مــادۀ مذکــور‪« ،‬طلــب» را روش فعــل عنصــر مــادی جــرم رشــوت دانســته و مرتکــب آن را‬
‫رشــوت گیرنــده دانســته اســت و پذیرفتــن یــا نپذیرفتــن طــرف مقابــل را شــرط نگذاشــته اســت؛ یعنــی‬
‫تحقــق جــرم رشــوت‪ ،‬بســتگی بــه ایجــاب و قبــول (توافــق طرفیــن) نــدارد؛ بلکــه بــه مجــرد ایجــاب‬
‫(طلــب) ارتــکاب می‌گــردد (حمیــدی‪ .)۱۹۸ :۱۳۹۸ ،‬طلــب مؤظــف خدمــات عامــه بــدون قبــول‬
‫جانــب مقابــل‪ ،‬شــروع بــه جــرم رشــوت نیســت؛ بلکــه در حکــم ارتــکاب آن اســت؛ زی ـرا جــرم‬
‫رشــوت از جملــه جرایــم مطلــق می‌باشــد؛ چنانچــه مــادۀ ‪ ۳۸۳‬کــود جـزا تصریــح مـی‌دارد کــه‪ :‬شــروع‬
‫بــه جــرم رشــوت در حکــم ارتــکاب آن اســت‪.‬‬
‫همچنــان مــادۀ ‪ ۳۸۰‬کــود جــزا چنیــن تصریــح می‌کنــد‪« :‬هــرگاه شــخصی کــه از وی رشــوت‬
‫تقاضــاء شــده مقامــات صالحیـت‌دار را خبــر دهــد‪ ،‬در صــورت اخــذ یــا قبــول وجه رشــوت‪ ،‬رشــوت‬
‫گیرنــده‪ ،‬مطابــق احــکام کتــاب دوم‪ ،‬بــاب چهــارم‪ ،‬فصــل اول‪ ،‬کــود جـزا‪ ،‬مجــازات و اطالع‌دهنــده‬
‫مجــازات نمی‌گــردد»‪.‬‬
‫تصریــح و مطابقــت مــاده هــای ‪ ۳۸۳ ،۳۷۰‬و ‪ ۳۸۰‬کــود جـزا بــر ایــن اســت کــه جرایــم از حیــث‬
‫جرایــم نتیجــوی و غیــر نتیجــوی بــه جرایــم مطلــق و جرایــم نســبی تقســیم می‌گردنــد؛ به همیــن لحاظ‬
‫جــرم رشــوت در کتگــوری جرایــم مطلــق می‌باشــد و نتیجــه جرمــی در اکمــال آن تأثیــر نداشــته و بــه‬
‫مجــرد طلــب‪ ،‬جــرم تکمیــل می‌گــردد‪ ،‬اگــر رشــوت اخــذ گردیــده باشــد و یــا اخــذ نگردیــده باشــد‪.‬‬
‫جرایــم مطلــق و نســبی قـرار ذیــل معرفــی می‌گــردد‪:‬‬
‫جرایـم مطلـق‪ :‬عبـارت از جرایمی‌انـد کـه نتیجـه جـرم در اکمـال آن تأثیر نداشـته‪ ،‬بـه مجرد‬ ‫‪-‬‬
‫انجـام فعـل‪ ،‬تکمیل می‌گردد‪ ،‬شـرط نیسـت که فعـل نتیجه را به بـار آورد؛ مانند جرم رشـوت‪،‬‬
‫اختلاس و ‪...‬‬
‫جرایـم نسـبی یـا غیـر نتیجـوی‪ :‬عبـارت از جرایمی اسـت کـه بـرای تکمیـل آن سـه روش‬ ‫‪-‬‬
‫(فعـل‪ ،‬نتیجـه‪ ،‬رابطـه سـببیت) حتمـی اسـت و اگر تنها فعـل جرمی انجـام یابـد و نتیجه جرمی‬
‫بـه دسـت آمـده نتواند جرم‪ ،‬ناقص می‌باشـد و قواعد شـروع بـه جرم بـاالی آن تطبیق می‌گردد‬
‫کـه در ایـن صـورت‪ ،‬جـزا تقلیـل می‌یابـد‪ ،‬ایـن نـوع جرایـم بسـیار زیادند؛ مثـل جرایـم قتل‪،‬‬
‫سـرقت‪ ،‬راهزنـی‪ ،‬خیانت در امانـت و‪...‬‬
 ‫‪ ۵۰۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫موارد طلب‪:‬‬
‫‪ ‬طلب باید جدی باشد نه مزاق و شوخی؛‬
‫‪ ‬طلب متوجه خود جانب مقابل یا شخص وسیط باشد؛‬
‫‪ ‬طلب‪ ،‬کدام شکل خاصی ندارد‪ ،‬شاید شفاهی‪ ،‬کتبی و یا به اشاره باشد؛‬
‫‪ ‬طلـب خـواه برای خود طلب‌کننده باشـد یا بـرای مؤظف دیگری‪ ،‬در همچـو حالت مؤظف‬
‫کـه طلـب می‌کند‪ ،‬رشـوت گیرنده محسـوب می‌شـود نـه شـریک او (سـتانکزی‪.)۵۱ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ -‬قبـول‪ :‬قبـول مؤظـف خدمـات عامـه در برابـر عرضه رشـوت شـخص جانـب مقابـل صورت‬
‫می‌گیـرد و بـه مجـرد قبـول‪ ،‬می‌تـوان مؤظـف خدمـات عامـه را رشـوت گیرنـده و شـخص‬
‫عرضه‌کننـده را رشـوت‌دهنده محسـوب کـرد‪ .‬اگـر شـخص چیـزی را بـه عنـوان رشـوت بـرای‬
‫مؤظـف خدمـات عامـه عرضـه کنـد‪ ،‬امـا از طـرف مؤظـف قبـول نشـود‪ ،‬در ایـن حالـت طبق‬
‫حکـم مـادۀ ‪ ۳۷۸‬کـود جـزا عمـل مؤظـف خدمـات عامـه‪ ،‬جـرم نمی‌باشـد‪.‬‬
‫مــادۀ متذکــره چنیــن تصریــح مـی‌دارد‪ :‬هــرگاه شــخصی رشــوت را پیشــکش کنــد‪ ،‬امــا از طــرف‬
‫اشــخاص منــدرج فقــره ‪ 1‬مــادۀ ‪ ۳۷۰‬ایــن قانــون قبــول نگــردد‪ ،‬شــخص مؤظــف‪ ،‬قابــل مجــازات‬
‫نبــوده‪ ،‬پیشــکش‌کننده رشــوت‪ ،‬مطابــق بــه احــکام فصــل رشــوت‪ ،‬مجــازات می‌گــردد‪.‬‬
‫حالــت فــوق یــک جــرم مســتقل تحــت عنــوان «جــرم عرضــه رشــوت بــدون قبــول آن» بــا در‬
‫نظرداشــت عناصــر جداگانــه می‌باشــد و تفــاوت آن بــا جــرم رشــوت‪ ،‬در عنصــر «قبــول» اســت؛‬
‫چــون جــرم رشــوت از جملــه جرایــم تــام و مکمــل اســت کــه شــرط تحقــق آن بالوســیله ایجــاب و‬
‫قبــول راشــی و مرتشــی تحقــق کامــل می‌یابــد؛ بنابرایــن در جرمــی کــه ایجــاب پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت‬
‫بـرای مؤظــف خدمــات عامــه گــردد و مؤظــف آن را قبــول ننمایــد جــرم رشــوت نبــوده‪ ،‬بلکــه جــرم‬
‫عرضــه رشــوت بــدون قبــول آن تحقــق می‌یابــد کــه در مبحــث بعــدی توضیــح می‌گــردد‪ .‬اگــر فــرض‬
‫بــر ایــن باشــد کــه برعکــس فرضیــه فــوق‪ ،‬مؤظــف خدمــات عامــه‪ ،‬رشــوت را طلــب کنــد‪ ،‬لیکــن‬
‫شــخص صاحــب حاجــت بــه مؤظــف رشــوت ندهــد در ایــن صــورت‪ ،‬جــواب‪ ،‬مثبــت اســت کــه‬
‫جــرم رشــوت‪ ،‬تحقــق یافتــه اســت؛ بــا تفــاوت اینکــه در فرضیــه اولــی ایجاب‌کننــده شــخص صاحــب‬
‫حاجــت بــوده کــه ایجــاب و اعطاء‌کننــده در شــرط و عنصــر مــادی جــرم رشــوت تأثیــر نداشــته؛ لیکن‬
‫در فرضیــه دومــی ایجــاب و تقاضاءکننــده پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت‪ ،‬مؤظــف خدمــات عامــه اســت و‬
‫شــرط تحقــق جــرم رشــوت در طلــب پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت‪ ،‬عنصــر مــادی صفــت مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه بــودن اســت؛ پــس در ایــن حالــت‪ ،‬تحقــق قبــول جانــب مقابــل شــرط نبــوده (مهریــن‪:1397 ،‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۰۳‬‬

‫‪)165‬؛ چنانچــه قبـاً توضیــح داده شــد و مــادۀ ‪ ۳۷۰‬کــود جـزا نیــز در ایــن مــورد تصریــح مـی‌دارد‪.‬‬
‫‪ -‬اخــذ‪ :‬گرفتــن پــول‪ ،‬مــال‪ ،‬منفعــت و یــا بخشــش کــه قبـاً روی آن توافــق راشــی و مرتشــی‬
‫صــورت نگرفتــه باشــد در ایــن صــورت‪ ،‬جــرم رشــوت تحقــق نمی‌یابــد؛ بلکــه جــرم «مکافات‬
‫الحقــه» یــا «بخشــش بعــد از انجــام کار» تحقــق می‌یابــد؛ لیکــن اگــر توافــق قبلــی صــورت‬
‫گرفتــه باشــد در آن صــورت دو عنصــر فوق‌الذکــر (طلــب و قبــول) بالوســیله (ایجــاب و قبــول‬
‫راشــی و مرتشــی) تحقــق می‌یابــد‪ .‬او گرفتن شــی بالوســیله (اخــذ) در صــورت مســئله دیگــر‬
‫تحقــق می‌یابــد؛ ب ـ ‌ه طــور مثــال راشــی و مرتشــی بــاالی چیــزی توافــق نمی‌نماینــد‪ ،‬بلکــه‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه نــرخ انجــام کار خویــش را ماننــد عقــد اذعــان تعییــن نمــوده باشــد و‬
‫شــخص صاحــب حاجــت کــه کار او انجــام یابــد بـرای مؤظــف‪ ،‬پــول معین‌شــده انجــام کار‬
‫را تســلیم نمایــد و او ایــن رقــم و پــول را اخــذ نمایــد؛ اگــر در ایــن صــورت مســئله‪ ،‬صراحتـاً‬
‫ایجــاب و قبــول راشــی و مرتشــی صــورت نگرفتــه باشــد‪ ،‬لیکــن مؤظــف خدمــات عامــه بـه‌‬
‫طــور ضمنــی قیمــت انجــام کار خویــش را بــه تمــام اشــخاص یکســان تعییــن نمــوده و صرفـاً‬
‫بــه اخــذ آن اکتفــا می‌نمایــد‪ ،‬اخــذ یــا گرفتــن‪ ،‬کــدام شــکل خاصــی نــدارد‪ ،‬امــکان دارد‬
‫دســت بــه دســت صــورت گیــرد یــا ذریعــه حســاب بانکــی ارســال گــردد کــه بــه قبــض و اخــذ‬
‫رشــوت بــه شــکل حقیقــی و یــا مجــازی اطــاق می‌گــردد (ســتانکزی‪.)146 :1397 ،‬‬
‫‪ -‬نتیجــه در جــرم رشــوت‪ :‬رشــوت از جملــه جرایمــی اســت کــه تحقــق نتیجــه شــرط اکمــال‬
‫نمی‌باشــد‪ ،‬بلکــه بــه مجــرد تقاضــا یــا قبــول کــردن‪ ،‬جــرم تکمیــل می‌شــود؛ خــواه مبلــغ‬
‫مــورد رشــوت بــه دســت مؤظــف خدمــات عامــه بیایــد و یــا خیــر‪ .‬در ایــن مــورد‪ ،‬مــاده ‪۳۸۳‬‬
‫کــود ج ـزا تصریــح م ـی‌دارد‪« :‬شــروع بــه جــرم رشــوت در حکــم ارتــکاب اســت‪ ».‬قب ـاً در‬
‫روش طلــب عنصــر مــادی توضیــح نمودیــم کــه جــرم رشــوت از جملــه جرایــم مطلــق و غیــر‬
‫نتیجــوی می‌باشــد‪.‬‬

‫‪ .1‬اجراء یا امتناع عمل وظیفوی در جرم رشوت‬

‫‪ -‬اجرای عمل وظیفوی در جرم رشوت‬
‫قانــون ج ـزای ســابق و کــود ج ـزای جدیــد‪ ،‬نوعیــت عمــل وظیفــوی را در جــرم رشــوت مشــخص‬
‫نکــرده‪ ،‬بلکــه مــاده ‪ ۲۵۴‬قانــون جـزای ســابق و مــاده ‪ ۳۷۰‬کــود جـزای جدیــد‪ ،‬عمــل وظیفــوی را بــه‬
‫شــکل عــام ذکــر نمــوده اســت و هــر آن عمــل را دربرمی‌گیــرد کــه مؤظــف خدمــات عامــه بــه آن‬
 ‫‪ ۵۰۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قانــون مؤظــف شــده باشــد کــه دربرگیرنــده اعمــال و افعــال فرعــی مؤظــف نیــز می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬امتنــاع از عمــل وظیفــوی در جــرم رشــوت‪ :‬مؤظــف در مقابــل رشــوت از انجــام دادن‬
‫عمــل وظیفــوی خــود عمــدا ً امتنــاع مـی‌ورزد؛ شــرط نیســت کــه امتنــاع بــه شــکل کلــی باشــد؛‬
‫بلکــه امــکان دارد مؤظــف بــه خاطــر مصلحــت یــک شــخص‪ ،‬کار را بــه تأخیــر انــدازد و آن‬
‫شــخص غیــر از ایــن عمــل مؤظــف خدمــات عامــه ســود ببــرد‪.‬‬
‫جرایــم در عنصــر مــادی بــه انــواع جرایــم اجرائیــوی و جرایــم امتناعــی تقســیم می‌گــردد‪ .‬جرایــم‬
‫اجرائیــوی عبــارت از جرایمی‌انــد کــه مقنــن بــه منــع آن حکــم نمــوده باشــد؛ لیکــن مرتکــب آن‬
‫را انجــام می‌دهــد؛ ماننــد جــرم قتــل‪ ،‬ســرقت‪ ،‬خیانــت در امانــت و قطاع‌الطریقــی؛ لیکــن جرایــم‬
‫امتناعــی عبــارت از جرایمی‌انــد کــه مقنــن بــه اج ـرای آن حکــم نمــوده باشــد؛ لیکــن مرتکــب از‬
‫آن امتنــاع می‌نمایــد؛ ماننــد جــرم منــع معاونــت بــه ضعفــا و صغــار‪ .‬قاعــده تفکیــک بیــن جرایــم‬
‫اجرائیــوی یــا امتناعــی‪ ،‬نظرکــردن بــه فعــل مرتکــب اســت؛ اگــر فعــل مرتکــب بــه اجـراء باشــد‪ ،‬جرم‪،‬‬
‫اجرائیــوی اســت و اگــر فعــل مرتکــب بــه امتنــاع باشــد‪ ،‬جــرم‪ ،‬امتناعــی اســت‪ .‬ایــن دو‪ ،‬بر ســبب فعل‬
‫مرتکــب نام‌گــذاری گردیده‌انــد (کریمــی‪.)178 :1398 ،‬‬
‫بنابــر قاعــده فــوق‪ ،‬جــرم رشــوت را اگــر نظــر کنیــم بــه مفهــوم اج ـراء یــا امتنــاع فعــل مؤظــف‬
‫خدمــات عامــه‪ ،‬ممکــن گاهــی جــرم اجرائیــوی و گاهــی هــم جــرم امتناعــی باشــد کــه چنیــن نیســت؛‬
‫زیـرا جــرم رشــوت‪ ،‬جــرم اجرائیــوی بــوده و مقنــن مرتکــب را در شــیوه فعــل اجـراء یــا امتنــاع انجــام‬
‫کار کــه بــه آن مکلــف اســت مســئول ننمــوده اســت؛ بلکــه مقنــن‪ ،‬حکــم بــه منــع مؤظــف خدمــات با‬
‫اجرائــی رشــوت نمــوده اســت؛ از ایــن جهــت رشــوت جــرم اجرائیــوی می‌باشــد‪.‬‬

‫‪ -5‬عنصر معنوی (علم و اراده)‬

‫رشــوت از جملــه جرایــم عمــدی اســت‪ .‬تصــور خطــا در جــرم رشــوت‪ ،‬منتفــی اســت‪ .‬رشــوت جرمی‬
‫اســت کــه بــه صــورت عمــدی ارتــکاب می‌گــردد‪ .‬وجــود عنصــر معنــوی کــه عبــارت از اراده و قصــد‬
‫اســت یــک امــر حتمــی می‌باشــد؛ بنــا ًء قصــد در جــرم رشــوت دو جــزء ذیــل را دربــردارد‪:‬‬
‫‪ -‬علــم مرتکــب بــر اینکــه وی مؤظــف خدمــات عامــه اســت طلــب‪ ،‬قبــول اخــذ رشــوت در مقابل‬
‫اجـراء یــا امتنــاع جایــز نمی‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬اراده مؤظــف خدمــات عامــه بــه طلــب‪ ،‬قبــول و یــا اخــذ رشــوت متوجــه باشــد کــه همیــن‬
‫طلــب‪ ،‬اخــذ و یــا قبــول بــه قصــد انجــام عمــل و یــا امتنــاع از عمــل باشــد‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۰۵‬‬

‫کلمــه «قصــد» در مــاده ‪ ۲۵۴‬قانــون جـزای ســابق تصریــح گردیــده بــود‪« :‬هــر مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه کــه بــه مقصــد اجـراء یــا امتنــاع و یــا اخــال وظیفــه کــه بــه آن مکلــف باشــد ‪»...‬‬
‫در حالــی کــه در مــاده ‪ ۳۷۰‬کــود جـزای جدیــد‪ ،‬کلمــه «قصــد» تصریــح نگردیــده و عــوض کلمه‬
‫«قصــد» کلمــه «منظــور» را چنیــن تصریــح داشــته اســت‪« :‬بــه منظــور اجـراء یــا امتنــاع از وظیفــه کــه‬
‫بــه آن مکلــف اســت‪».‬‬
‫هــدف مقنــن ســابق تبــارز دادن عنصــر معنــوی «قصــد» در متــن مــاده قانون بــوده که جرم رشــوت‬
‫از جملــه جرایــم عمــدی می‌باشــد؛ لیکــن مقنــن جدیــد ایــن کلمــه را بــه کلمــه «منظــور» تعویــض‬
‫نمــوده اســت؛ اگرچــه در کلمــه منظــور نیــز قصــد متصــور اســت‪ ،‬لیکــن کلمــه «منظــور» عام‌تــر اســت‬
‫و تنهــا عمــدی بــودن را در برنمی‌گیــرد؛ بلکــه خطــاء را نیــز در برمی‌گیــرد؛ چــون مرتکــب در جرایــم‬
‫عمــدی اراده مســتقیم دارد کــه قصــد و عمــد را در برمی‌گیــرد‪ ،‬لیکــن در جرایــم خطــاء مرتکــب اراده‬
‫غیــر مســتقیم دارد از خطــای عمــل خویــش پیش‌بیــن می‌باشــد و صرفـاً قصــد و عمــد ارتــکاب جــرم‬
‫را نــدارد (واصــل‪ .)145 ،140 :۱۳۹۸ ،‬اگــر فــرض بــه اســتعمال «منظــور» باشــد هــر دو عمــل خطــاء و‬
‫عمــد مرتکــب را در برمی‌گیــرد‪ ،‬قصــد تنهــا عمدیــت را افــاده می‌نمایــد‪.‬‬

‫‪ -‬تعریف قصد‬
‫قصــد جرمــی عبــارت اســت از ســوق ارادۀ فاعــل بــه ارتــکاب فعلــی کــه جــرم را بــه وجــود مـی‌آورد‪،‬‬
‫بــه نحــوی کــه منجــر بــه وقــوع نتیجــۀ جــرم مــورد نظــر یــا وقــوع نتیجــۀ جــرم دیگــری شــود (کــود‬
‫جـزا‪ ،‬مــاده‪.)39 ،‬‬

‫‪ -‬انواع قصد‬
‫قصــد بــه انــواع قصــد عــام‪ ،‬قصــد خــاص‪ ،‬قصــد آنــی‪ ،‬قصــد اص ـراری‪ ،‬قصــد معیــن و قصــد غیــر‬
‫معیــن تقســیم می‌گــردد کــه هــر کــدام ذی ـاً تعریــف می‌گــردد‪:‬‬

‫‪ -‬قصد عام‬
‫عبـارت از متوجـه نمـودن اراده مرتکـب در نحـوۀ ارتـکاب فعل جرمی اسـت‪ ،‬همـراه اراده مرتکب که‬
‫دربرگیرنـده عمـل مـادی (اجـراء یـا امتنـاع عمل مخالـف قانون) همـراه بـا موجودیت تمـام روش‌های‬
‫عنصـر مـادی (فعـل‪ ،‬نتیجـه و رابطه سـببیت) می‌باشـد؛ ماننـد جرم قتل‪ ،‬سـرقت‪ ،‬تزویـر و‪...‬‬
 ‫‪ ۵۰۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬قصد خاص‬
‫قصــد خــاص از جملــه مســائل پیچیــده اســت؛ بــا آن هــم عبــارت از حالــت انفســی و داخلــی متعلــق‬
‫بــه نتیجــه جرمــی نــزد مرتکــب اســت یــا انگیــزه دنــی نــزد مرتکــب اســت بــاالی فعــل جرمــی کــه‬
‫متوصــل نمی‌باشــد بــه عمــل مــادی جــرم؛ ماننــد مرتکــب جــرم رشــوت کــه موظــف خدمــات عامــه‬
‫اســت‪ ،‬برعــاوه اینکــه قصــد عــام دارد در عمــل جرمــی خویــش قصــد خــاص هــم دارد کــه عبــارت‬
‫از نیــت تجــارت در وظیفــه عامــه یــا نیــت خیانــت در وظیفــه عامــه اســت‪.‬‬

‫‪ .17‬فرق بین قصد عام و قصد خاص‬

‫هـرگاه قصـد عـام از بیـن رود‪ ،‬عمـل‪ ،‬جرم نبـوده و عنصر معنوی منتفـی می‌گردد و هـرگاه قصد خاص‬
‫از بیـن رود‪ ،‬عمـل مرتکـب‪ ،‬جـرم می‌باشـد‪ ،‬لیکـن حالت مجـازات یا وصـف جرمی تغییـر می‌نماید؛‬
‫چنانچـه در جـرم رشـوت کـه موضـوع بحـث مـا اسـت‪ .‬مـاده ‪ ۳۷۷‬کـود جـزا چنیـن حکـم می‌نماید‪:‬‬
‫هـرگاه هـدف از رشـوت ارتـکاب جرم دیگری باشـد که جزای آن در این قانون نسـبت بـه جزای معینه‬
‫رشـوت شـدیدتر باشـد‪ ،‬رشـوت گیرنده و رشـوت‌دهنده واسـطه رشـوت عالوه به جزای نقدی معادل‬
‫وجـه رشـوت به جـزای معینه همـان جرم‪ ،‬نیـز محکـوم می‌گردند‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم رشوت‬

‫مجــازات جــرم رشــوت بــه مجــازات اصلــی‪ ،‬تبعــی و تکمیلــی تقســیم می‌گــردد کــه هرکــدام بـ ‌ه طــور‬
‫جداگانــه ذیـاً توضیــح می‌گــردد‪:‬‬

‫‪ -1‬مجازات اصلی جرم رشوت‬

‫مجــازات اصلــی جــرم رشــوت بــه جـزای نقــدی و حبــس تقســیم می‌گــردد‪ .‬جـزای حبــس‪ ،‬حســب‬
‫احــوال بـرای مرتکــب راشــی و مرتشــی‪ ،‬حبــس قصیــر‪ ،‬متوســط یــا طویــل می‌باشــد‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات رشوت گیرنده‬

‫مجـازات رشـوت گیرنـده به تناسـب وجه رشـوت اگر پول نقـد یا جنـس و منفعت مـادی دارای ارزش‬
‫پولـی باشـد مجـازات می‌گـردد که قـرار ذیـل‪ ،‬طبق حکم مـاده ‪ ۳۷۱‬کـود جزا محاسـبه می‌گردد‪:‬‬
‫‪ -‬حبــس قصیــر‪ :‬اگــر وجــه رشــوت پــول یــا جنــس و یــا منفعــت مــادی تــا ده ه ـزار افغانــی‬
‫باشــد مرتکــب بــه حبــس قصیــر از ســه مــاه الــی یــک ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبــس متوســط‪ :‬اگــر وجــه رشــوت بیــش از ده هـزار تــا بیســت هـزار افغانــی باشــد بــه حبس‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۰۷‬‬

‫متوســط بیــش از یــک ســال تــا دو ســال مرتکــب محکــوم می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ -‬اگــر وجــه رشــوت بیــش از بیســت ه ـزار تــا پنجــاه ه ـزار افغانــی باشــد مرتکــب بــه حبــس‬
‫متوســط از دو ســال تــا چهــار ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬اگــر وجــه رشــوت بیــش از پنجــاه هـزار تــا یکصــد هـزار افغانــی باشــد مرتکــب بــه حداکثــر‬
‫حبــس متوســط پنــج ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبــس طویــل‪ :‬اگــر وجــه رشــوت بیــش از یکصــد ه ـزار تــا یــک میلیــون افغانــی باشــد‬
‫مرتکــب بــه حبــس طویــل بیشــتر از ده ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬اگــر وجــه رشــوت بیــش از یــک میلیــون افغانــی باشــد مرتکــب بــه حبــس طویــل بیــش از ده‬
‫ســال تــا پانــزده ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ .1‬مجازات وجه جرم رشوت هرگاه پول یا جنس و یا منفعت مادی نباشد‪:‬‬
‫در صورتــی کــه وجــه رشــوت پــول نقــد‪ ،‬جنــس یــا منفعــت مــادی نباشــد مرتکــب حســب احــوال‬
‫بــه حبــس قصیــر از ســه مــاه الــی یــک ســال یــا حبــس متوســط بیشــتر از یــک ســال الــی پنــج ســال‬
‫محکــوم می‌گــردد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده ‪ ،371‬فقرۀ‌هــای ‪ 1‬و ‪.)2‬‬

‫‪ -‬مجازات رشوت دهنده‬

‫مجــازات رشــوت‌دهنده نســبت بــه رشــوت گیرنــده‪ ،‬خفیف‌تــر می‌باشــد؛ علــت خفــت در نقــش‬
‫طــرف جــرم اســت‪ .‬نقــش بــارز در جــرم رشــوت را مؤظــف خدمــات عامــه تشــکیل می‌دهــد‪ .‬مقنــن‬
‫بنابــر همیــن علــت ب ـرای رشــوت گیرنــده ج ـزای شــدیدتر و حبــس تصریــح نمــوده اســت و ب ـرای‬
‫رشــوت‌دهنده مجــازات نســبتاً خفیف‌تــر بــه ج ـزای نقــدی و حبــس تصریــح داشــته اســت‪.‬‬
‫‪ -‬مجــازات نقــدی رشــوت دهنــده‪ :‬هــرگاه وجــه رشــوت تــا ده هـزار افغانــی باشــد مرتکــب‬
‫بــه جــزای نقــدی پنــج هــزار افغانــی محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬هــرگاه وجــه رشــوت بیــش از ده هـزار تــا بیســت هـزار افغانــی باشــد مرتکــب بــه جـزای نقدی‬
‫از پنــج تــا ده برابــر وجــه رشــوت محکــوم می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ .2‬مجازات حبس رشوت دهنده‬

‫‪ -‬حبــس قصیــر‪ :‬هــرگاه وجــه رشــوت بیــش از بیســت ه ـزار تــا پنجــاه ه ـزار افغانــی باشــد‬
‫مرتکــب بــه حبــس قصیــر از ســه مــاه الــی یکســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬حبــس متوســط‪ :‬هــرگاه وجــه رشــوت بیــش از پنجــاه ه ـزار تــا یکصــد ه ـزار افغانــی باشــد‬
‫مرتکــب بــه حبــس متوســط از یــک تــا ســه ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه وجــه رشــوت بیــش از یکصــد ه ـزار تــا یــک میلیــون افغانــی باشــد مرتکــب بــه حبــس‬
‫متوســط از ســه تــا پنــج ســال محکــوم می‌گــردد‪ .‬در صورتــی کــه وجــه رشــوت بیــش از یــک میلیــون‬
‫افغانــی باشــد بــه حبــس طویــل تــا ده ســال (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۳۷۲‬فقرۀ‌هــای ‪.)6-۱‬‬

‫‪ -‬مجازات وجه جرم رشوت هرگاه پول یا جنس و یا منفعت مادی نباشد‪:‬‬
‫هــرگاه وجــه جــرم رشــوت پــول نقــد‪ ،‬جنــس یــا منفعــت مــادی نباشــد مرتکــب حســب احــوال بــه‬
‫حبــس قصیــر از ســه مــاه الــی یــک ســال یــا حبــس متوســط بیشــتر از یــک ســال الــی پنــج ســال‬
‫محکــوم می‌گــردد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۳۷۲‬فقــره ‪.)۲‬‬

‫‪ -‬احوال مخففه‬
‫طبــق تصریــح مــاده ‪ ۳۸۶‬کــود جـزا هــرگاه رشــوت‌دهنده مســتحق اجـرای عمــل یــا امتنــاع از آن بــوده‬
‫ولــی بــه دادن رشــوت وادار گردیــده باشــد‪ ،‬ایــن عمــل حالــت مخففــه شــناخته شــده‪ ،‬مرتکــب بــه‬
‫مجــازات بدیــل حبــس یــا جـزای نقــدی معــادل رشــوت‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۸۶‬‬

‫‪ -2‬مجازات تکمیلی‬
‫ج ـزای تکمیلــی شــامل مصــادره امــوال عرضه‌شــده رشــوت‪ ،‬نشــر حکــم قطعــی محکمــه و حرمــان‬
‫از بعضــی حقــوق مرتکــب می‌باشــد‪ .‬جـزای تکمیلــی در ضمــن حکــم مــاده ‪ ۱۷۸‬کــود جـزا چنیــن‬
‫تعریــف گردیــده اســت‪« :‬ج ـزای تکمیلــی مجازاتــی اســت کــه عــاو ‌ه بــر ج ـزای اصلــی در حکــم‬
‫محکمــه تصریــح گردیــده باشــد‪ ».‬فقــره ‪ ۲‬مــاده متذکــره انــواع جزاهــای تکمیلــی را معرفــی مـی‌دارد‪:‬‬
‫محرومیــت از بعضــی حقــوق و امتیــازات‪ ،‬مصــادره یــا نشــر حکــم (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۱۷۸‬‬
‫‪ -‬تعریــف مصــادره‪ :‬مصــادره از نظــر لغــوی‪ ،‬مــال کســی را بــه زور ضبــط کــردن‪ ،‬جریمــه‪،‬‬
‫تــاوان و بازگیــری اســت‪.‬‬
‫‪ -‬از نظـر اصطالحـی‪ :‬مصـادره عبـارت اسـت از اسـتیالی دولـت بر تمـام یـا قسـمتی از دارائی‬
‫موجـود محکوم‌علیـه بـه موجـب حکـم محکمـه (سـتانکزی‪ .)۶۱ :۱۳۹۸ ،‬اگرچـه قاعدتـاً‬
‫ملکیـت شـخص براسـاس حکم قانون اساسـی از تعـرض مصؤن می‌باشـد‪ ،‬اما در عیـن قاعده‬
‫اسـتثنا نیـز وجـود دارد؛ چنانچـه مـاده ‪ ۴۰‬قانـون اساسـی در ایـن مـورد تصریـح مـی‌دارد‪:‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۰۹‬‬

‫ملکیت از تعرض مصؤن است‪.‬‬

‫هیچ شخص از کسب ملکیت و تصرف در آن منع نمی‌شود‪ ،‬مگر در حدود احکام قانون‪.‬‬
‫ملکیت هیچ شخص‪ ،‬بدون حکم قانون و فیصله محکمۀ باصالحیت مصادره نمی‌شود‪.‬‬
‫اســتمالک ملکیــت شــخص‪ ،‬تنهــا بــه مقصــد تأمیــن منافــع عامــه‪ ،‬در بــدل تعویــض قبلــی و‬
‫عادالنــه‪ ،‬بــه موجــب قانــون مجــاز می‌باشــد (قانــون اساســی‪ ،‬مــاده ‪.)۴۰‬‬
‫طبــق تصریــح مــاده ‪ ۳۸۴‬کــود جـزا وجــوه رشــوت هــرگاه پــول یــا جنــس و منفعــت مــادی باشــد‪،‬‬
‫حکــم بــه مصــادره آن نیــز صــادر می‌گــردد‪ ،‬در مــورد مــاده متذکــره چنیــن صراحــت دارد‪ :‬وجوهــی‬
‫کــه رشــوت‌دهنده یــا واســطه رشــوت آن را پیشــکش یــا پرداخــت نمــوده‪ ،‬مصــادره می‌گــردد‪ ،‬مگــر‬
‫اینکــه قبـاً بــه مقامــات مســئول اطــاع داده باشــد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۸۴‬‬
‫همچنـان مرتکـب برعلاوه جـزای اصلی و مصـادره وجـوه دارای ارزش مـادی به مجـازات نقدی‬
‫معـادل وجـه رشـوت نیـز محکـوم می‌گـردد کـه در این مـورد مـاده ‪ ۳۸۵‬کود جـزا تصریح مـی‌دارد‪:‬‬
‫(‪ )1‬رشـوت دهنـده‪ ،‬رشـوت گیرنده یا واسـطه رشـوت عالوه بر مجـازات مندرج کتـاب دوم‪ ،‬باب‬
‫چهـارم‪ ،‬فصـل اول کـود جـزا‪ ،‬به پرداخـت جزای نقـدی معادل وجه رشـوت نیز محکـوم می‌گردد‪.‬‬
‫(‪ )۲‬در صورتــی کــه موضــوع رشــوت پــول نقــد‪ ،‬جنــس یــا منفعــت مــادی نباشــد‪ ،‬مرتکــب عالوه‌‬
‫بــر مجــازات منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب چهــارم‪ ،‬فصــل اول کــود جـزا‪ ،‬بــه جـزای نقــدی از ســی هـزار‬
‫تــا ســه صــد هـزار افغانــی محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۸۵‬‬

‫‪ -‬بطالن اجراآت به سبب جرم رشوت‬

‫اج ـراآت کــه براســاس عمــل رشــوت از جانــب راشــی انجــام شــده باشــد اســاس قانونــی نداشــته و‬
‫باطــل می‌گــردد؛ چنانچــه در ایــن مــورد فقــره ‪ ۲‬مــاده ‪ ۳۸۷‬کــود جـزا چنیــن تصریــح مـی‌دارد‪ :‬هــرگاه‬
‫از اثــر ارتــکاب جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب چهــارم‪ ،‬فصــل اول‪ ،‬کــود جـزا‪ ،‬منفعــت مســتقیم یــا‬
‫غیرمســتقیم مــادی یــا معنــوی حاصــل گردیــده باشــد‪ ،‬منفعــت مــادی مصــادره و منفعت معنــوی باطل‬
‫می‌گــردد (حقیقــی‪.)۶۷ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫‪ .3‬نشر حکم قطعی محکومیت مرتکب جرم رشوت‬

‫نشــر حکــم در مجــازات جــرم رشــوت از طریــق رســانه‌های همگانــی صــورت گرفتــه می‌توانــد؛‬
‫مشــروط بــر اینکــه حکــم محکمــه قطعــی یــا نهایــی شــده باشــد؛ در غیــر ایــن صــورت نشــر حکــم‬
‫غیرمجــاز می‌باشــد‪ .‬اگــر پولیــس بعــد از کشــف جــرم‪ ،‬څارنــول حیــن تحقیــق یــا تعقیــب قضائــی و‬
 ‫‪ ۵۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قاضــی قبــل از قطعیــت حکــم‪ ،‬موضوعــات مرتبــط بــه جــرم را نشــر مطبوعاتــی می‌نماینــد غیرحقوقی‬
‫و قانونــی بــوده‪ ،‬زیـرا نشــر حکــم از جملــه جـزای تکمیلــی محســوب گردیــده اســت؛ بــه ایــن ترتیــب‬
‫مجــازات قبــل از قطعیــت جایــز نبــوده و اصــل برائــت ذمــه کــه در مــاده ‪ ۲۵‬قانــون اساســی و مــاده‬
‫‪ ۵‬کــود جـزا حکــم گردیــده نقــض می‌گــردد و از ســویی هــم مــاده ‪ ۳۸۷‬کــود جـزا واضحـاً تصریــح‬
‫مـی‌دارد‪ :‬حکــم قطعــی محکمــه مبنــی بــر محکومیــت شــخص بــه جـزای رشــوت از طریــق رســانه‬
‫نشــر می‌شــود (رحیــم‪.)156 :1396 ،‬‬

‫‪ .4‬حرمان از بعضی حقوق و امتیازات‬

‫محکمــه در حرمــان حقــوق و امتیــازات بــر عــاوه جـزای اصلــی‪ ،‬مرتکــب را بــه جـزای طــرد مســلک‬
‫یــا انفصــال از وظیفــه یــا بــدون حکــم محکمــه بــر اســاس حکــم قانــون‪ ،‬از حقــوق منــدرج مــواد ‪۱۷۲‬‬
‫و ‪ ۱۷۳‬کــود ج ـزا محــروم می‌کنــد‪ .‬حــاالت طــرد مســلک یــا انفصــال از وظیفــه هــر کــدام از نظــر‬
‫قواعــد فــرق می‌نمایــد کــه ذی ـاً بــه توضیــح آن پرداختــه می‌شــود‪:‬‬
‫‪ .13‬طــرد مســلک‪ :‬طــرد مســلک براســاس حکــم محکمــه در جـزای تکمیلــی صــورت می‌گیــرد‬
‫کــه در ایــن مــورد مــاده ‪ ۳۷۵‬کــود جــزا چنیــن تصریــح مــی‌دارد‪ :‬هــرگاه مرتکــب جــرم رشــوت‬
‫مأموریــن ضبــط قضائــی‪ ،‬څارنــوال‪ ،‬قاضــی یــا مؤظــف محکمــه‪ ،‬مؤظفیــن ادارات حقــوق و قضایای‬
‫دولــت‪ ،‬منســوبین نظامــی بســت جنرالــی و کارکنــان غیرنظامــی بســت دوم یــا باالتــر از آن باشــد بــر‬
‫عــاوه مجــازات و احــوال مشــدده بــه طــرد از مســلک یــا انفصــال از وظیفــه نیــز محکــوم می‌گــردد‬
‫(کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۳۷۵‬فقــره ‪.)۱‬‬
‫در صورتــی کــه غیــر از مؤظفیــن خدمــات عامــه فــوق‪ ،‬ســایرین‪ ،‬مرتکــب جــرم رشــوت گردنــد‬
‫بــه شــرط آنکــه وجــه رشــوت بیــش از ده هـزار افغانــی باشــد بــه طــرد مســلک یــا انفصــال از وظیفــه‬
‫محکــوم می‌گردنــد‪ .‬شــخص محکــوم شــده دوبــاره بــه وظیفــه مقــرر شــده نمی‌توانــد تــا زمانــی کــه‬
‫بعــد از تطبیــق جـزای اصلــی براســاس پروســیجر قانــون اجـراآت جزائــی طبــق میعــاد قانونــی یــا حکم‬
‫محکمــه اعــاده حیثیــت نشــده باشــد (شــرح کــود جـزا‪.)144 :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ .14‬انفص ــال وظیف ــه‪ :‬انفص ــال وظیف ــه مرتک ــب‪ ،‬مانن ــد ط ــرد مس ــلک ض ــرورت ب ــه منقض ــی‬
‫ش ــدن زم ــان اع ــاده حیثی ــت ی ــا حک ــم محکم ــه مبن ــی ب ــر اع ــاده حیثی ــت ن ــدارد؛ مرتک ــب صرفــاً‬
‫در زم ــان س ــپری نم ــودن جــزای اصل ــی حب ــس نمی‌توان ــد ب ــه وظیف ــه اش ــتغال نمای ــد و از وظیف ــه‬
‫منفص ــل می‌گ ــردد؛ زمان ــی ک ــه حب ــس س ــپری ش ــد‪ ،‬مرتک ــب ح ــق دارد ت ــا ب ــه وظیف ــه مج ــددا ً‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۱۱‬‬

‫تقـــرر حاصـــل نمایـــد؛ بنابـــر همیـــن قاعـــده و تحلیـــل حقوقـــی اســـت کـــه فقـــره ‪ ۳‬مـــاده ‪۳۷۵‬‬
‫کـــود جـــزا صرفـــاً مـــورد طـــرد مســـلک را تصریـــح داشـــته اســـت‪ ،‬نـــه انفصـــال وظیفـــه را؛ زیـــرا‬
‫محکوم‌علی ــه انفص ــال از وظیف ــه می‌توان ــد مج ــددا ً ب ــه وظیف ــه مق ــرر گ ــردد (رحی ــم‪.)۲۷۵ :۱۳۹۷ ،‬‬
‫ه ــرگاه مقام ــات ذی‌ص ــاح ش ــخصی را ک ــه ب ــه ط ــرد مس ــلک محک ــوم گردی ــده باش ــد ب ــا وج ــود‬
‫عل ــم ب ــر محکومی ــت وی ب ــه ط ــرد از مس ــلک‪ ،‬تق ــرر او را پیش ــنهاد نماین ــد‪ ،‬ای ــن عم ــل ج ــرم ب ــوده‬
‫مرتک ــب ب ــه جــزای حب ــس قصی ــر از س ــه م ــاه ت ــا ی ــک س ــال محک ــوم می‌گ ــردد‪.‬‬

‫‪ -3‬مجازات تبعی‬
‫جـزای تبعــی طبــق تصریــح مــاده ‪ ۱۷۱‬کــود جـزا چنین تعریــف گردیده اســت‪ :‬جـزای تبعــی مجازاتی‬
‫اســت کــه بــه تبعیــت از جـزای اصلــی بــاالی محکوم‌علیــه بــه حکــم قانــون تطبیــق می‌گــردد بــدون‬
‫اینکــه در حکــم محکمــه بــه آن تصریح شــده باشــد‪.‬‬
‫شــرط جـزای تبعــی طبــق تصریــح مــاده ‪ ۱۷۲‬کــود جـزا چنیــن اســت‪ :‬هــرگاه مرتکــب بــه جـزای‬
‫بیــش از ده ســال ج ـزای اصلــی محکــوم بــه ج ـزا گــردد بــدون اینکــه محکمــه در حکــم خویــش‬
‫تصریــح کنــد ج ـزای تبعــی بــه پیــروی از ج ـزای اصلــی بــاالی مرتکــب تطبیــق می‌گــردد‪.‬‬
‫در جــرم رشــوت‪ ،‬بــه مجــازات اصلــی بیــش از ده ســال در ضمــن حــاالت فقــره ‪ 1‬مــاده ‪ ۳۷۱‬کــود‬
‫جـزا تصریــح گردیــده اســت‪ :‬هــرگاه وجــه رشــوت بیــش از یــک میلیــون افغانــی باشــد مرتکــب بــه‬
‫حبــس طویــل بیــش از ده ســال محکــوم می‌گــردد‪ .‬در همیــن حالــت جـزای تبعــی قابلیــت تطبیــق را‬
‫بــاالی مرتکــب دارد‪.‬‬
‫جزاهای تبعی طبق تصریح ماده ‪ 175 ، 174 ، ۱۷۳، ۱۷۲‬کود جزا عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -۱‬خدمت در قوای سه‌گانه دولتی و سایر نهادهای دولتی‬
‫‪ -۲‬کاندید شدن در عهده‌های انتخابی‬
‫‪ -۳‬استفاده از نشان‌ها‪ ،‬مدال‌ها و القاب افتخاری دولتی‬
‫‪ -۴‬عضویــت در هیئــت مدیــره شــرکت‌ها‪ ،‬بانک‌هــا و مؤسســه‌ها در صــورت محکومیــت بــه‬
‫ســبب ارتــکاب جرایــم فســاد اداری‬
‫‪ -۵‬عقــد قـرارداد بــا ادارات‪ ،‬تصدی‌هــا‪ ،‬مؤسسـه‌های دولتــی و مختلــط یــا کســب امتیــاز از طــرف‬
‫دولــت در صــورت ارتــکاب جرایــم مالی‬
‫‪ -۶‬محرومیت از وصایت‪ ،‬وکالت و قیمومیت در معامالت و دعاوی‬
 ‫‪ ۵۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -۷‬شهادت در عقود و معامالت‬

‫‪ -۸‬اداره مستقیم اموال و امالک به استثنای وقف وصیت‬
‫محکوم‌علیــه بیــش از ده ســال در جــرم رشــوت از حقــوق فــوق محــروم می‌گــردد‪ .‬ایــن‬
‫محرومیــت‪ ،‬مطلــق و مادام‌العمــر نمی‌باشــد‪ .‬بعــد از ســپری نمــودن جـزای اصلــی حبــس ایــن جزاهــا‬
‫بــاالی محکوم‌علیــه تــا یــک زمــان معیــن تطبیــق می‌گــردد‪ .‬شــخص محکوم‌علیــه می‌توانــد در‬
‫صــورت اصــاح بــه محکمــه مراجعــه نمــوده و خواهــان اعــاده حیثیــت خویــش گــردد‪ .‬محکمــه‬
‫بعــد از بررســی بــه سلســله څارنــوال هــرگاه دریافــت نمــود کــه شــخص محکوم‌علیــه واقع ـاً اصــاح‬
‫گردیــده اســت حکــم بــه اعــاده حیثیــت می‌نمایــد (واصــل‪)۱۶۷ :۱۳۹۸ ،‬؛ بــه ایــن صــورت شــخص‬
‫محکوم‌علیــه از حقــوق فــوق خویــش دوبــاره مســتفید شــده می‌توانــد و یــا هــم بعــد از ســپری شــدن‬
‫مــدت متذکــره در قانــون اجــراآت جزائــی‪ ،‬شــخص اعــاده حیثیــت می‌گــردد؛ در ایــن صــورت‬
‫ضــرورت بــه حکــم محکمــه مبنــی بــر اعــاده حیثیــت نمی‌باشــد؛ بنابریــن اعــاده حیثیــت بــه دو نــوع‬
‫می‌باشــد‪ :‬اعــاده حیثیــت قانونــی و اعــاده حیثیــت قضائــی‪.‬‬

‫‪ .15‬مجازات شخصیت‌های حکمی در جرم رشوت‬

‫در صورتــی کــه جــرم از آدرس شــخصیت‌های حکمــی خصوصــی غیــر حکومتــی و عامــه صــورت‬
‫گرفتــه باشــد‪ ،‬ماننــد شــرکت‌ها‪ ،‬انجمن‌هــا‪ ،‬مؤسســات غیــر حکومتــی‪ ،‬در ایــن‌صــورت برعــاوه‬
‫اینکــه شــخص حقیقــی مجــازات می‌گــردد‪ ،‬شــخصیت حکمــی نیــز بــه ده برابــر مقــدار رشــوت‬
‫محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫در ایــن مــورد مــاده ‪ ۳۷۴‬کــود ج ـزا تصریــح م ـی‌دارد‪ ،‬اگرچــه مــادۀ متذکــره شــخص حکمــی‬
‫را مطلــق ذکــر نمــوده اســت کــه دربرگیرنــده شــخصیت‌های حکمــی دولتــی نیــز می‌گــردد‪ ،‬اشــتباه‬
‫مقنــن در مــورد می‌باشــد‪ ،‬هــدف حکمــت در مجــازات شــخصیت‌های حکمــی دولتــی وجــود‬
‫نــدارد لیکــن در مجــازات شــخصیت‌های حکمــی غیردولتــی هــدف و حکمــت وجــود دارد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرم اکراه مؤظف خدمات عامه‬

‫جــرم اک ـراه مؤظــف خدمــات عامــه در قانــون ج ـزای ســابق جرم‌پنــداری گردیــده بــود و در فصــل‬
‫رشــوت از جملــه جــرم مماثــل رشــوت محســوب گردیــده بــود‪ .‬در کــود ج ـزای جدیــد ایــن جــرم‬
‫بــه خصوصیــات و عناصــر جرمــی کــه در قانــون جـزای ســابق تصریــح گردیــده بــود وجــود نــدارد؛‬
‫اگرچــه در کــود جـزا در ضمــن حکــم مــاده ‪ ۶۲۵‬تحــت عنــوان «جــرم تهدیــد علیــه مؤظــف خدمــات‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۱۳‬‬

‫عامــه» چنیــن تصریــح گردیــده اســت‪« :‬شــخصی کــه مؤظــف خدمــات عامــه را بــه ســبب اج ـرای‬
‫وظیفــه‪ ،‬تهدیــد نمایــد بــه ج ـزای نقــدی از پنــج ه ـزار تــا ده ه ـزار افغانــی محکــوم می‌گــردد‪».‬‬
‫از نظــر عناصــر متشــکله‪ ،‬هــر دو تصریــح قانــون جدیــد و قانــون ســابق متفــاوت اســت؛ قانــون‬
‫ج ـزای ســابق «اک ـراه مؤظــف خدمــات عامــه» را بــه «کار ناحــق» من‌حیــث عنصــر مــادی تصریــح‬
‫داشــته‪ ،‬لیکــن کــود جـزا در مــورد کار حــق و ناحــق هــر دو را مطلــق ذکــر نمــوده اســت‪ .‬اگــر فــرض‬
‫بــر ایــن باشــد کــه شــخصی ب ـرای مؤظــف خدمــات عامــه خطــاب نمایــد کــه اگــر کار قانونــی او‬
‫را خــاص ننمــود از او شــکایت بــه آمــر یــا رئیــس و یــا وزیــر می‌نمایــد در ایــن صــورت طبــق‬
‫تصریــح مــاده ‪ ۶۲۵‬کــود ج ـزا‪ ،‬جــرم می‌باشــد؛ زی ـرا کــود ج ـزا تفکیــک بیــن کار حــق و ناحــق را‬
‫ننمــوده اســت (درانــی‪ )۱۸۹ :۱۳۹۸ ،‬و تهدیــد اج ـرای وظیفــه از جانــب مؤظــف خدمــات عامــه را‬
‫مطلــق تذکــر داده اســت کــه خــأ بــزرگ تقنینــی در کــود جـزا می‌باشــد؛ بدیــن حــال‪ ،‬ترتیــب متــن‬
‫قانــون خصوصـاً در قوانیــن جزائــی بایــد بــه دقــت بیشــتر صــورت گیــرد تــا خــأ بـرای عــدم تطبیــق‬
‫ج ـزا گذاشــته نشــود؛ زی ـرا مرتکــب بــر اســاس تصریــح متــن قانــون‪ ،‬طبــق عنصــر قانونــی مجــازات‬
‫می‌گــردد و اگــر در متــن‪ ،‬زمینــه تأویــل وجــود داشــته باشــد مرتکــب آن را بــه نفــع خویــش تأویــل‬
‫نمــوده و قاعــده تفســیر قانــون هــم بــه نفــع متهــم تصریــح م ـی‌دارد و تفســیر متوســع را در قوانیــن‬
‫جزائــی‪ ،‬قواعــد حقوقــی اجــازه نمی‌دهــد‪.‬‬
‫از ســویی هــم متــن مــاده ‪ ۲۵۷‬قانــون جـزای ســابق تنهــا تهدیــد و اکـراه مؤظــف خدمــات عامــه را‬
‫جرم‌پنــداری ننمــوده بــود؛ بلکــه مانــع یــا اخــال شــدن کار مؤظــف خدمــات عامــه را نیــز من‌حیــث‬
‫ا ذکــر نشــده‬
‫عنصــر مــادی جــرم تصریــح داشــته بــود کــه در متــن مــاده ‪ ۶۲۵‬کــود ج ـزا از آن اص ـ ً‬
‫اســت؛ پــس در ایــن حالــت خــأ عنصــر مــادی نیــز در متــن مــاده متذکــره کــود جـزا وجــود دارد؛ اگر‬
‫شــخص کار مؤظــف خدمــات عامــه را مانــع شــود و یــا اخــال نمایــد مرتکــب جــرم نشــده اســت‪.‬‬
‫حکم ماده ‪ ۳۵۴‬کود جزا در مورد تجاوز علیه‪ ،‬مؤظف خدمات عامة چنین تصریح می‌دارد‪:‬‬
‫«شــخصی کــه علیــه موظــف خدمــات عامــه بــا اســتعمال قــوه شــدت‪ ،‬تخویف بــا تهدیــد‪ ،‬تجاوز‬
‫کنــد یــا بــه تجــاوز شــروع نمایــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر یــا جـزای نقــدی از ســی هـزار تــا شــصت هـزار‬
‫افغانــی و یــا بــه هــر دو جـزا محکــوم می‌گــردد‪ ».‬مــاده متذکــره جــرم تجــاوز علیــه مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه را تصریــح م ـی‌دارد‪ .‬اگــر چنیــن اســتدالل گــردد کــه حکــم مــاده متذکــره خــأ عنصــر مــادی‬
‫اکـراه مؤظــف خدمــات عامــه را بــه کار ناحــق مرفــوع مـی‌دارد پــس اگــر شــخص مانــع کار یــا اخــال‬
‫در وظیفــة مؤظــف خدمــات عامــه گــردد براســاس مــاده ‪ ۳۵۴‬کــود جـزا محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫چنیــن تحلیــل نیــز بــه اشــتباه و درســت نمی‌باشــد؛ زیـرا متــن مــاده متذکــره کــود جـزا از عنصــر‬
‫مــادی (تجــاوز) علیــه مؤظــف خدمــات عامــه ذکــر نمــوده اســت؛ در حالــی کــه مانع شــدن یــا اخالل‬
‫وظیفــة مؤظــف خدمــات عامــه بــدون تجــاوز نیــز صــورت گرفتــه می‌توانــد؛ ممکــن شــخص مرتکب‬
‫هیــچ بــاالی مؤظــف خدمــات عامــه تجــاوز ننمایــد و بــه ســایر وســایل و طــرق‪ ،‬مانــع کار یــا اخــال‬
‫وظیفــه او گــردد (ســتانکزی‪)۶۹ :۱۳۹۸ ،‬؛ در نتیجــه مشــکل اساســی برمی‌گــردد بــه متــن جمله‌بنــدی‬
‫قانــون کــه مقنــن در زمــان تقنیــن بــه آن توجــه جــدی نداشــته اســت؛ جــرم اکـراه مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه بــه ادای کار ناحــق کــه در متــن مــاده ‪ ۲۵۷‬قانــون ج ـزای ســابق من‌حیــث یــک جــرم مســتقل‬
‫طبــق عناصــر جرمــی خــودش پیش‌بینــی گردیــده بــود و بیشــتر در ایــن زمــان‪ ،‬ارتــکاب می‌گــردد‪،‬‬
‫مقنــن کــود جـزا آن را جرم‌پنــداری ننمــوده اســت؛ لهــذا مقنــن کــود جـزا بایــد همــان متــن مــاده ‪۲۵۷‬‬
‫قانــون جـزا را در متــن کــود جـزا تســجیل می‌نمــود‪.‬‬
‫ایــن نــوع اشــتباهات ادبیــات تقنینــی از نــزد مقنــن در کــود جـزا بعضـاً واقــع شــده اســت‪ .‬مقنن در‬
‫کــود جـزا کوشــش نمــوده تــا در الفــاظ و متــن مــواد قانــون نــوآوری نمایــد کــه ایــن نــوآوری بعضـاً‬
‫بــه خــارج شــدن متــن از قواعــد حقوقــی انجامیــده اســت؛ در حالــی کــه قانــون جـزای ســابق‪ ،‬متــن‬
‫مــواد را بــه ادبیــات حقوقــی ســازگار بــا قواعــد حقوقــی تصریــح داشــته اســت (مؤمنــی‪.)185 :1397 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬مفهوم جرم مکافات الحقة (بخشش بعد از انجام کار)‬
‫جــرم بخشــش بعــد از انجــام کار از جملــه جرایــم مماثــل رشــوت بــوده کــه کــود جـزا‪ ،‬ایــن نــوع جــرم‬
‫را یــادآوری ننمــوده اســت؛ در حالــی کــه در قانــون ج ـزای ســابق در ضمــن حکــم مــاده ‪ ۲۵۸‬ایــن‬
‫جــرم پیش‌بینــی گردیــده بــود‪« :‬هــرگاه موظــف خدمــات عامــه در برابــر انجــام وظیفــه بــه اســم خــود‬
‫یــا بــه اســم شــخص دیگــری چیــزی را طلــب نمایــد یــا از شــخصی کــه از لحــاظ وظیفــه کاری‌بــه وی‬
‫انجــام داده بخشــش اخــذ یــا قبــول نمایــد و یــا بــه منظــور گرفتــن بخشــش در یکــی از مکلفیت‌هــای‬
‫وظیفــوی خــود بعــد از انجــام کار خللــی وارد نمایــد و یــا بــدون موافقــه قبلــی بــه قصــد گرفتــن‬
‫مکافــات از آن امتنــاع ورزد و یــا خللــی در آن وارد نمایــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط و جـزای نقــدی معــادل‬
‫آنچــه طلــب بخشــش و یــا وعــده شــده محکــوم می‌گــردد‪».‬‬

‫الف‪ :‬فرق بین جرم رشوت بخشش بعد از انجام کار‬

‫فرق بین جرم رشوت و جرم بخشش بعد از انجام کار قرار ذیل می‌باشد‪:‬‬
‫‪ -۱‬خصوصیــت در جــرم رشــوت مؤظــف خدمــات‪ ،‬تجــارت وظیفــوی می‌نمایــد؛ بنابرین مؤظف‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۱۵‬‬

‫خدمــات عامــه در تجــارت ربــح را از اول مدنظــر گرفتــه کــه بــا جانــب مقابــل توافــق می‌نمایــد؛ لیکــن‬
‫در جــرم بخشــش‪ ،‬بعــد از انجــام کار‪ ،‬تجــارت بــاالی وظیفــه منتفــی اســت؛ چــون تجــارت وقتــی‬
‫مطــرح می‌باشــد کــه مؤظــف خدمــات عامــه اج ـرای عمــل را بــه خاطــر گرفتــن رشــوت بــه تأخیــر‬
‫انــدازد یــا امتنــاع از اجـرای عمــل و یــا اخــال در آن وارد نمایــد‪.‬‬
‫‪ -۲‬در جــرم رشــوت‪ ،‬طلــب‪ ،‬اخــذ و یــا قبــول پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت از جانــب مؤظــف خدمات‬
‫عامــه قبــل از انجــام کار می‌باشــد؛ لیکــن در جــرم بخشــش‪ ،‬بعــد از انجــام کار‪ ،‬طلــب‪ ،‬اخــذ و یــا‬
‫قبــول پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت از جانــب مؤظــف خدمــات عامــه صــورت می‌گیــرد‪.‬‬
‫‪ .۳‬در جــرم رشــوت‪ ،‬توافــق قبــل از اجــرای عمــل وظیفــوی یــا امتنــاع از آن بــه منظــور اخــذ‬
‫رشــوت بیــن راشــی و مرتشــی صــورت می‌گیــرد؛ لیکــن در جــرم بخشــش‪ ،‬بعــد از انجــام کار‪ ،‬عمــل‬
‫وظیفــوی قب ـاً طبــق احــکام قانــون انجــام شــده می‌باشــد و صاحــب حاجــت بــه مطلــب قانونــی‬
‫خویــش رســیده می‌باشــد (ســتانکزی‪)156 :1398 ،‬؛ لیکــن مؤظــف خدمــات عامــه بعــد از آن چیزی‬
‫طلــب می‌نمایــد یــا اخــذ می‌نمایــد و یــا از شــخص صاحــب حاجــت چیــزی قبــول می‌نمایــد‪.‬‬
‫کــود جــزا جــرم بخشــش بعــد از انجــام کار را جرم‌پنــداری ننمــوده اســت‪ .‬ایــن خــأ تقنینــی‪،‬‬
‫زمینه‌ســاز سوءاســتفاده و ارتــکاب جرایــم خواهــد بــود‪ .‬اگــر فــرض بــر ایــن باشــد کــه مؤظــف‬
‫خدمــات عامــه وظیفــه خویــش را قانون ـاً انجــام داده باشــد و هیــچ چیــزی را از صاحــب حاجــت‬
‫مطالبــه ننمــوده باشــد‪ ،‬بعــد از انجــام کار شــخص صاحــب حاجــت بــرای مؤظــف چیــزی هدیــه‬
‫می‌نمایــد کــه کار او را بــه درســتی انجــام داده و بــه عنــوان تشــکری مالــی را اعطــاء نمایــد و‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه آن را قبــول نمایــد و یــا بعــد از انجــام کار مؤظــف خدمــات عامــه از‬
‫صاحــب حاجــت پــول یــا مالــی و منفعتــی مطالبــه می‌نمایــد و صاحــب حاجــت آن را می‌دهــد در‬
‫ایــن صــورت تصریــح مــاده ‪ ۳۷۰‬کــود جــزا چنیــن عمــل را تحــت پوشــش خویــش قــرار نمی‌دهــد؛‬
‫زیــرا مــاده متذکــره جــرم رشــوت را در صــورت طلــب‪ ،‬اخــذ یــا قبــول پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت بــه‬
‫منظــور اجــراء یــا امتنــاع عملــی مؤظــف خدمــات عامــه جــرم دانســته اســت و بعــد از انجــام کار‬
‫کــدام مؤیــده جزائــی را کــود جــزا تصریــح نداشــته اســت؛ در حالــی کــه قانــون جــزای ســابق در‬
‫ضمــن حکــم مــاده ‪ ۲۵۸‬خویــش کــه قبـاً تصریــح شــد بــه چنیــن جرمــی تصریــح کــرده اســت کــه‬
‫در ایــن مؤیــده جزائــی وصــف جرمــی‪ ،‬راه‌هــای فــرار مجــرم گرفتــه می‌شــود (ســتانکزی‪:۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪)۷۳‬؛ چنانچــه عیــن متــن مؤیــدة جزائــی در قوانیــن جزائــی کشــورهای مصــر‪ ،‬عــراق‪ ،‬ســوریه و ‪...‬‬
‫نیــز موجــود بــوده و صاحبــان شــروح قانــون عقوبــات کشــورهای متذکــره‪ ،‬ماننــد دکتــور نجیــب‬
 ‫‪ ۵۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫محمــود حســنی‪ ،‬در کتــاب خویــش تحــت عنــوان «الموجــز فــی شــرح قانــون العقوبــات» و دکتــور‬
‫احمــد فتحــی‪ ،‬در کتــاب خویــش تحــت عنــوان «الوســیط شــرح قانــون العقوبــات» و جنــدی‬
‫عبدالمالــک‪ ،‬در کتــاب خویــش تحــت عنــوان «موســوعة الجنائیــة» جــرم مکافــات الحقــه را بــر‬
‫بنــای قوانیــن جزائــی کشــورهای متذکــره تصریــح و توضیــح داشــته‌اند‪.‬‬

‫ب‪ :‬عناصر متشکله جرم بخشش بعد از انجام کار‬

‫قانــون جـزای ســابق ایــن جــرم را در ضمــن مــاده ‪ ۲۵۸‬خویــش جرم‌پنــداری نمــوده بــود‪ .‬در آن زمان‪،‬‬
‫عمــل متذکــره جــرم بــود و حــاالً در کــود جـزا جــرم نمی‌باشــد؛ عناصــر متشــکله ایــن جــرم در کتــب‬
‫کــه فوقـاً اشــاره شــد بــر بنــای قانــون جـزای ســابق عبارتنــد از‪:‬‬

‫‪ -1‬وصف مرتکب‬
‫مرتکب جرم بخشش بعد از انجام کار باید مؤظف خدمات عامه باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم بخشش بعد از انجام کار قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ .5‬فعــل‪ :‬مؤظــف خدمــات عامــه بعــد از انجــام کار بــدون توافــق قبلــی بــا صاحــب حاجــت برای‬
‫خــود و یــا بـرای شــخصی دیگــری پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت را طلــب‪ ،‬قبــول و یــا اخــذ نمایــد‪ .‬در جرم‬
‫بخشــش بعــد از انجــام کار احــوال چهارگانــه ذیــل پیش‌بینــی می‌گــردد کــه عبارت‌انــد از‪:‬‬
‫حالــت اول‪ :‬حالتــی اســت کــه مؤظــف خدمــات عامــه بعــد از انجــام کار از شــخص صاحــب‬
‫حاجــت پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت را طلــب می‌نمایــد؛ مثـاً یکــی از مؤظفیــن خدمــات بـرای صاحــب‬
‫حاجــت‪ ،‬کاری وظیفــوی کــه بــه آن مکلــف اســت انجــام می‌دهــد‪ .‬در ابتــداء از صاحــب حاجــت‬
‫چیــزی طلــب نمی‌نمایــد؛ امــا بعــد از انجــام حاجــت از صاحــب حاجــت پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت‬
‫مطالبــه می‌نمایــد‪ .‬ایــن عمــل مؤظــف خدمــات عامــه در جــرم بخشــش بعــد از انجــام کار می‌آیــد‬
‫(ســتانکزی‪.)۷۴ :1397 ،‬‬
‫حالــت دوم‪ :‬حالــت قبــول بخشــش از جانــب مؤظــف خدمــات عامــه بعــد از انجــام کار؛ مثـاً‬
‫یکــی از مؤظفیــن خدمــات عامــه بـرای صاحــب حاجــت کاری وظیفــوی کــه بــه آن مکلــف اســت‬
‫انجــام می‌دهــد؛ متعاقب ـاً بــدون اینکــه مؤظــف خدمــات عامــه از صاحــب حاجــت چیــزی طلــب‬
‫نمایــد صاحــب حاجــت بــه او وعــده پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت بــه شــکل بخشــش می‌دهــد‪ .‬مؤظــف‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۱۷‬‬

‫خدمــات عامــة قبــول می‌نمایــد‪ ،‬در ایــن حالــت نیــز مؤظــف خدمــات عامــه جــرم بخشــش بعــد از‬
‫انجــام کار را مرتکــب می‌گــردد‪.‬‬
‫حالــت ســوم‪ :‬حالتــی اســت کــه مؤظــف خدمــات عامــه بعــد از انجــام کار‪ ،‬بخششــی را از جانب‬
‫صاحــب حاجــت اخــذ و قبــض می‌نمایــد؛ مث ـاً یکــی از مؤظفیــن خدمــات عامــه ب ـرای صاحــب‬
‫حاجــت کاری وظیفــوی کــه بــه آن مکلــف اســت انجــام می‌دهــد‪ .‬بعــد از انجــام کار شــخص صاحب‬
‫حاجــت بـرای مؤظــف خدمــات عامــه پــول‪ ،‬مــال و یــا منفعــت را بــه شــکل بخشــش و هدیــه تقدیــم‬
‫می‌نمایــد و از جانــب مؤظــف خدمــات عامــه قبــول می‌گــردد‪ .‬ایــن عمــل مؤظــف خدمــات عامــه‬
‫جــرم بخشــش بعــد از انجــام کار می‌باشــد (رحیــم‪.)۲۵۶ :۱۳۹۷ ،‬‬
‫حالـــت چهـــارم‪ :‬در ای ــن حال ــت مؤظ ــف خدم ــات عام ــه بــرای صاح ــب حاج ــت کاری را‬
‫انج ــام می‌ده ــد؛ لیک ــن بع ــدا ً ب ــه غ ــرض کس ــب منفع ــت بــرای خ ــود ی ــا بــرای ش ــخص دیگ ــری‬
‫در اج ـرای کار خللــی وارد می‌نمایــد؛ مث ـاً مدیــر یکــی از شــعبات دولتــی ب ـرای صاحــب حاجــت‬
‫مکتوب ــی را امض ــاء نم ــوده و ب ــدون اینک ــه از صاح ــب حاج ــت چی ــزی طل ــب‪ ،‬اخ ــذ و ی ــا قب ــول‬
‫نم ــوده باش ــد‪ ،‬بــرای مأم ــور صادر‌کنن ــده مکت ــوب‪ ،‬مدی ــر ش ــعبه می‌گوی ــد ک ــه مکت ــوب متذک ــره‬
‫را صـــادر ننمایـــد‪ .‬مأمـــور بـــه هدایـــت مدیـــر شـــعبه مکتـــوب را صـــادر نمی‌نمایـــد‪ ،‬صاحـــب‬
‫حاج ــت روزهـــای متوات ــر ب ــه ن ــزد مأم ــور مراجع ــه می‌نمای ــد؛ باالخ ــره مجب ــور می‌ش ــود تـــا بـــه‬
‫ن ــزد مدی ــر ش ــعبه رفت ــه و پ ــول‪ ،‬م ــال و ی ــا منفعت ــی ب ــه او تأدی ــه می‌نمای ــد ت ــا مکت ــوب او از جان ــب‬
‫مأمـــور صـــادر گـــردد‪ .‬مدیـــر از جانـــب صاحـــب حاجـــت پـــول‪ ،‬مـــال یـــا منفعتـــی کـــه تقدیـــم‬
‫گردی ــده اس ــت را اخ ــذ می‌نمای ــد‪ .‬ای ــن عم ــل مدی ــر ش ــعبه نی ــز ج ــرم بخش ــش بع ــد از انج ــام کار‬
‫محســـوب می‌گـــردد (کریمـــی‪.)154 ،156 :1398 ،‬‬
‫ب) نتیجــه جــرم بخشــش بعــد از انجــام‪ ،‬ماننــد جــرم رشــوت‪ ،‬از جملــه جرایــم مطلــق غیــر‬
‫نتیجــوی اســت؛ زی ـرا نتیجــه را شــرط اکمــال جــرم ق ـرار نــداده و بــه مجــرد شــروع و توافــق‪ ،‬بــدون‬
‫نتیجــه‪ ،‬جــرم کامــل و مرتکــب مســتوجب مجــازات کامــل دانســته می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -3‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی‪ ،‬عبــارت از علــم و اراده شــخص مرتکــب بــه ایــن اســت کــه او مؤظــف خدمــات عامه‬
‫اســت و مکلــف بــه اجـرای ایــن وظیفــه‪ ،‬قانونـاً بــدون کــدام مکافــات مــادی و معنــوی حتــی بعــد از‬
‫انجــام کار می‌باشــد و قصــد خــاص مرتکــب موظــف خدمــات عامــه‪ ،‬عبــارت از خیانــت در وظیفــه‬
 ‫‪ ۵۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫حتــی بعــد از انجــام کار نیــز می‌باشــد‪.‬‬

‫در فرضیـــه تمرینـــی ذیـــل می‌توانیـــم خوب‌تـــر جـــرم بخشـــش بعـــد از انجـــام کار را از جـــرم‬
‫رش ــوت تفکی ــک نمائی ــم ک ــه مقن ــن در ک ــود جــزا نتوانس ــته آن را تس ــجیل نمای ــد ک ــه ای ــن ن ــوع‬
‫خـــأ قانونـــی زمینه‌ســـاز ارتـــکاب جرایـــم از جانـــب مرتکبیـــن بـــا حیله‌هـــا و تکنیک‌هـــای فـــرار‬
‫از مجـــازات می‌گـــردد‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬جرم اعمال نفوذ‬

‫ایــن جــرم نیــز از جملــه جرایــم مماثــل جــرم رشــوت محســوب می‌گــردد کــه در بعضــی عناصــر بــا‬
‫جــرم رشــوت مشــترک و در بعضــی از عناصــر دیگــر بــا آن جــرم متفــاوت می‌باشــد‪ .‬جــرم متذکــره‬
‫را از ایــن جهــت اعمــال نفــوذ می‌گوینــد کــه مرتکبیــن آن دارای ســلطه قــدرت مردمــی از طریــق‬
‫اخــذ رأی مــردم می‌باشــند و می‌تواننــد بــاالی مؤظفیــن خدمــات عامــه اعمــال نفــوذ نمــوده و اعمــال‬
‫غیرقانونــی را بــاالی مؤظفیــن خدمــات عامــه انجــام دهنــد و بالوســیله اعمــال جرمــی‪ ،‬حاکمیــت قانون‬
‫را نقــض و فســاد اداری را ترویــج دهنــد و در کل عدالــت اجتماعــی را در جامعــه متضــرر گرداننــد‪.‬‬
‫ایـن جـرم در قانـون قبلـی جـزا نیز جرم‌پنـداری گردیـده بـود؛ در کود جزا نیـز با کمی تفـاوت متن‬
‫نیـز جرم‌پنـداری گردیـده اسـت کـه به هـر دو ماده قانـون سـابق و قانون الحق ذیلاً اشـاره می‌گردد‪:‬‬
‫هــرگاه عضــو پارلمــان‪ ،‬شــاروالی‪ ،‬جرگه‌هــای والیتــی و محلــی چیــزی را بــرای خــود و یــا‬
‫شــخصی دیگــر طلــب نمایــد یــا وعــده آن را قبــول نمایــد و یــا بخشــش اخــذ کنــد و بــه ایــن منظــور‬
‫اعمــال نفــوذ نمــوده از مقامــات باصالحیــت خدمــات عامــه احــکام‪ ،‬ق ـرار اوامــر‪ ،‬تعهــد ترخیــص‪،‬‬
‫موافقــه‪ ،‬توریــد‪ ،‬توظیــف‪ ،‬قـرارداد و یــا هــر نــوع خدمــت و یــا امتیــازی دیگــری را حاصــل نمائیــد‬
‫در حکــم رشــوت گیرنــده محســوب شــده (قانــون ج ـزا‪ :۱۳۵۵ ،‬مــاده ‪.)۲۵۹‬‬
‫هــرگاه عضــو یــا اعضــای هــر یــک از نهادهــای انتخابــی بــه مقصــد اخــذ حکــم‪ ،‬ق ـرار‪ ،‬امــر‪،‬‬
‫تعهــد‪ ،‬ترخیــص‪ ،‬موافقــه‪ ،‬توریــد یــا توظیــف یــا کســب قـرارداد یــا احـراز موقــف وظیفــوی یــا ادامــه‬
‫آن یــا رأی اعتمــاد یــا رأی عــدم اعتمــاد آن مقــام باصالحیــت‪ ،‬پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت یــا هــر نــوع‬
‫خدمــت یــا امتیــازی دیگــر را ب ـرای خــود و یــا شــخص دیگــر طلــب نمایــد یــا وعــده آن را قبــول‬
‫نمایــد و یــا بخشــش اخــذ کنــد یــا بــه ایــن منظــور تهدیــد یــا اعمــال نفــوذ نمایــد‪ ،‬مطابــق احــکام ایــن‬
‫فصــل مجــازات می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۷۹‬‬
‫در جرم اعمال نفوذ‪ ،‬قانون جزای سابق اصالً عنوان وصف جرمی نداده بود‪ ،‬در کود جزا برای این‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۱۹‬‬

‫جرم عنوان «طلب‪ ،‬قبول یا اخذ بخشش توسط عضو نهادهای انتخابی» را توصیف نموده است‪.‬‬
‫ایــن نــوع جــرم بیشــتر از جانــب اشــخاص منــدرج این مــاده (عضو یــا اعضــای نهادهــای انتخابی)‬
‫صــورت می‌گیــرد؛ چنانچــه قبـاً اشــاره گردیــد اشــخاص متذکــره دارای نفــوذ مردمــی می‌باشــند کــه‬
‫چنیــن نفــوذ و قــدرت مردمــی را در سوءاســتفاده اســتعمال می‌نماینــد‪.‬‬
‫مقنــن در علــت تجریــم یــا جرم‌پنــداری چنیــن عمــل آن‌هــا را جــرم تلقــی و مســتوجب مجــازات‬
‫دانســته اســت (ســتانکزی‪ )244 :1397 ،‬یــا بــه عبــاره دیگــر اشــخاص متذکــره خصوصـاً شــورای ملــی‬
‫بــاالی دو رکــن دیگــر دولــت (قــوه قضائیــه و اجرائیــه) باالثــر رأی اعتمــاد‪ ،‬نفــوذ داشــته و اگــر از‬
‫نفــوذ خویــش سوءاســتفاده نماینــد و چیــزی طلــب‪ ،‬اخــذ یــا قبــول نماینــد و بــه ایــن منظور اشــخاص‬
‫مؤظــف قــوه قضائیــه یــا اجرائیــه را تهدیــد و یــا اعمــال نفــوذ بــاالی آن‌هــا نماینــد و از آن‌هــا قـرار‪،‬‬
‫امــر‪ ،‬تعهــد و ‪ ...‬اخــذ نماینــد‪ ،‬چنیــن اعمــال آن‌هــا تطبیــق قانــون را صدمــه زده‪ ،‬عدالــت برهــم‬
‫خــورده‪ ،‬سوءاســتفاده از رأی مشــروع و حــق مــردم صــورت می‌گیــرد‪ .‬در حقیقــت اشــخاص را بــه‬
‫شــعار تطبیــق قانــون فریــب داده‪ ،‬در حالــی‌کــه در واقعیــت قانــون را نقــض می‌نماینــد؛ بنابــر مــوارد‬
‫متذکــره مقنــن عمــل آن‌هــا را جــرم تلقــی نمــوده و در صــورت ارتــکاب مســتوجب مجــازات ق ـرار‬
‫می‌دهــد‪ .‬در بیــن متــن قانــون جـزای ســابق و کــود جـزای فعلــی کــدام تفــاوت خاصــی وجــود نــدارد‪.‬‬
‫مفهــوم در کــود ج ـزا خوب‌تــر انعــکاس داده شــده اســت‪.‬‬

‫الف‪ -‬عناصر متشکله جرم اعمال نفوذ‬

‫‪ -1‬وصف و خصوصیت مرتکب‬
‫در متــن مــاده ‪ ۳۷۹‬کــود ج ـزا‪ ،‬وصــف و خصوصیــت مرتکــب من‌حیــث عنصــر اختصاصــی جــرم‬
‫اعمــال نفــوذ بــه گونــه خــاص ذکــر گردیــده اســت و فقــط عضــو یــا اعضــای انتخابــی در صــورت‬
‫متوســل شــدن بــه اعمــال منــدرج مــاده متذکــره مرتکــب جــرم شــناخته می‌شــوند کــه آن‌هــا عبارت‌انــد‬
‫از‪ :‬اعضــای شــورای ملــی‪ ،‬شــورای والیتــی‪ ،‬شــورای ولســوالی‪ ،‬شــاروالی‌ها و‪...‬‬

‫‪ -2‬موضوع جرم اعمال نفوذ‬

‫موضــوع جــرم اعمــال نفــوذ‪ ،‬ماننــد جــرم رشــوت‪ ،‬پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت اســت‪ .‬هــرگاه مرتکــب‬
‫کــه منتخــب عهده‌هــای انتخابــی اســت از مؤظــف خدمــات عامــه‪ ،‬حکــم‪ ،‬ق ـرار‪ ،‬ق ـرارداد‪ ،‬تعهــد‪،‬‬
‫ترخیــص و غیــره بــرای خــود یــا بــرای شــخص دیگــر اخــذ بــدارد مرتکــب جــرم اعمــال نفــوذ‬
‫می‌گــردد (ســتانکزی‪.)۸۵ :۱۳۹۸ ،‬‬
 ‫‪ ۵۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -3‬عنصر مادی‬
‫‪ -1‬فعــل‪ :‬جــرم اعمــال نفــوذ ماننــد جــرم رشــوت دارای ســه روش فعــل عنصــر مــادی می‌باشــد کــه‬
‫عبــارت از طلــب کــردن‪ ،‬قبــول کــردن و اخــذ کــردن پــول‪ ،‬مــال یــا منفعــت بــه منظــور اخــذ حکــم‬
‫قضائــی یــا حکــم اداری باشــد‪ ،‬قـرار محکمــه یــا څارنوالــی باشــد‪ ،‬اوامــر و ‪ ...‬را از مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه به‌وســیله تهدیــد و یــا اعمــال نفــوذ انجــام دهــد و موضوعــات متذکــره را بالوســیله روش‌هــای‬
‫سـه‌گانه (طلــب‪ ،‬اخــذ یــا قبــول) بــه دســت‌آورد‪ .‬اشــخاص اعضــای انتخابــی مرتکــب جــرم اعمــال‬
‫نفــوذ در روش فعــل عنصــر مــادی می‌گردنــد (درانــی‪.)۱۴۸ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫منظوره ــای وص ــف جرم ــی اعم ــال نف ــوذ را مقن ــن‪ ،‬مقی ــد ننم ــوده اس ــت؛ ب ــه گون ــه مث ــال چن ــد‬
‫منظــور را ماننــد حکــم‪ ،‬قـرار‪ ،‬امــر‪ ،‬تعهــد‪ ،‬ترخیــص‪ ،‬موافقــه‪ ،‬توریــد‪ ،‬توظیــف یــا کســب قـرارداد‪،‬‬
‫اح ـراز مؤظ ــف وظیف ــوی ی ــا ادام ــه آن‪ ،‬رأی اعتم ــاد ی ــا ع ــدم اعتم ــاد را از مق ــام باصالحی ــت‪ ،‬ذک ــر‬
‫نم ــوده اس ــت و در اخی ــر‪ ،‬مقن ــن‪ ،‬جمل ــه ع ــام «ی ــا ه ــر ن ــوع خدم ــت ی ــا امتی ــاز دیگ ــر» را توضی ــح‬
‫داش ــته اس ــت‪ .‬ه ــرگاه ب ــه منظ ــور ه ــر ن ــوع امتی ــازی ب ــه غی ــر از امتیازات ــی ک ــه من‌حی ــث مث ــال در‬
‫مت ــن م ــاده قان ــون تذک ــر یافت ــه اس ــت اعض ــای انتخاب ــی چی ــزی کس ــب نماین ــد‪ ،‬عم ــل ایش ــان ج ــرم‬
‫اعم ــال نف ــوذ ب ــوده و در همی ــن وص ــف جرم ــی قاب ــل مج ــازات دانس ــته می‌ش ــود‪ .‬قاع ــده ع ــام را‬
‫مقن ــن در روش فع ــل بالوس ــیلة «منظوره ــا» در ان ــواع جرای ــم تذک ــر می‌ده ــد‪ .‬روش‌ه ــا و منظوره ــا‪،‬‬
‫کثی ــر و متعددن ــد و مقی ــد ش ــده نمی‌توانن ــد؛ اگ ــر مقن ــن آن را در قان ــون‪ ،‬مقی ــد کن ــد‪ ،‬مرتک ــب‪،‬‬
‫روش دیگ ــری را غی ــر از قی ــد قانون ــی‪ ،‬اختی ــار می‌کن ــد و ب ــه ای ــن طری ــق از مؤی ــده جزائ ــی‪ ،‬خ ــود‬
‫را نجـــات می‌دهـــد؛ بـــ ‌ه طـــور مثـــال روش فعـــل در جـــرم ســـرقت مقیـــد شـــده نمی‌توانـــد؛ زیـــرا‬
‫ه ــر ن ــوع فعل ــی ک ــه منت ــج ب ــه رب ــودن م ــال غی ــر بــ ‌ه ط ــور خفی ــه گ ــردد ج ــرم س ــرقت می‌باش ــد؛‬
‫مثــاً س ــرقت س ــیف‪ ،‬ممک ــن توس ــط شکس ــتاندن قف ــل ص ــورت گی ــرد ی ــا ب ــاز نم ــودن رم ــز آن و‬
‫ی ــا س ــوراخ نم ــودن توس ــط حــرارت آت ــش می‌باش ــد و ی ــا ‪ ...‬در ای ــن ص ــورت اگ ــر مقن ــن ی ــک‬
‫روش فعـــل را قیـــد نمایـــد ســـایر روش‌هـــای فعـــل از آن مســـتثنی می‌گـــردد کـــه بـــه ایـــن وســـیله‬
‫مرتک ــب از چاالک ــی و زرنگ ــی خوی ــش ب ــه روش ــی عم ــل جرم ــی س ــرقت را انج ــام می‌ده ــد ک ــه‬
‫قان ــون آن را تح ــت مؤی ــده خوی ــش قــرار داده نمی‌توان ــد‪.‬‬
‫در بعض ــی جرای ــم روش فع ــل قی ــد می‌گ ــردد؛ چنانچ ــه در ج ــرم رش ــوت‪ ،‬مقن ــن س ــه روش را‬
‫قی ــد نم ــوده ب ــود ک ــه عب ــارت از طل ــب‪ ،‬اخ ــذ و ی ــا قب ــول ب ــود (واص ــل‪ .)156 :۱۳۹۸ ،‬نتیج ــه ج ــرم‬
‫اعم ــال نف ــوذ از جمل ــه جرای ــم مماث ــل ج ــرم رش ــوت می‌باش ــد؛ بنابری ــن در بعض ــی خصوصی ــات‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۲۱‬‬

‫خوی ــش مانن ــد ج ــرم رش ــوت می‌باش ــد؛ از همی ــن رو ج ــرم اعم ــال نف ــوذ مانن ــد ج ــرم رش ــوت از‬
‫جمل ــه جرای ــم مطل ــق ب ــوده و ش ــرط اکم ــال آن ض ــرورت ب ــه نتیج ــه جرم ــی ن ــدارد و ب ــه مج ــرد‬
‫طل ــب و ی ــا قب ــول‪ ،‬ج ــرم تکمی ــل می‌گ ــردد؛ ب ــه عب ــاره دیگ ــر ج ــرم اعم ــال نف ــوذ‪ ،‬ش ــروع ن ــدارد؛‬
‫مانن ــد ج ــرم س ــرقت و قت ــل ک ــه در ای ــن ن ــوع جرای ــم تنه ــا روش فع ــل ب ــدون ب ــه دس ــت آم ــدن‬
‫نتیج ــه‪ ،‬ش ــروع ب ــه ج ــرم ناق ــص محس ــوب می‌گ ــردد‪.‬‬

‫‪ -4‬عنصر معنوی جرم اعمال نفوذ‬

‫جرم اعمال نفوذ دارای قصد عام و قصد خاص هر دو می‌باشد که قرار ذیل توضیح می‌گردد‪:‬‬
‫‪ -‬قصــد عــام‪ :‬قصــد عــام در جــرم اعمــال نفــوذ عبــارت از علــم و اراده می‌باشــد؛ اگــر شــخص‬
‫مرتکــب (اعضــای نهادهــای انتخابــی) بــه علــم و اراده آزاد خویــش در حالت صحــت ادراک‬
‫عقــل‪ ،‬تهدیــد یــا اعمــال نفــوذ بــاالی مؤظــف خدمــات عامــه نمــوده و بــه ایــن منظــور از‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه‪ ،‬حکــم‪ ،‬قـرار‪ ،‬اوامــر‪ ،‬تعــدد‪ ،‬ترخیــص‪ ،‬موافقــه‪ ،‬توریــد‪ ،‬توظیــف‪،‬‬
‫قــرارداد و یــا هــر نــوع خدمــت و یــا امتیــاز دیگــری را بــرای خــود یــا شــخصی دیگــری‬
‫حاصــل نمایــد قصــد عــام عنصــر معنــوی جــرم اعمــال نفــوذ را تکمیــل نمــوده و مرتکــب آن‬
‫دانســته می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -‬قصــد خــاص‪ :‬عبــارت از تــاش مرتکــب اســت بــه مقصــد حاصــل نمــودن پــول‪ ،‬مــال یــا‬
‫منفعــت حاصــل از منظورهــای اخــذ حکــم‪ ،‬قـرار‪ ،‬اوامــر‪ ،‬تعهــد و بـرای خــودش یا شــخصی‬
‫جــرم اعمــال نفــوذ از جملــه جرایــم عمــدی مطلــق می‌باشــد‪ ،‬خطــاء در ایــن جــرم متصــور‬
‫نمی‌باشــد؛ لهــذا جــرم خطــاء نــدارد (کریمــی‪.)۱۷۸ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم اعمال نفوذ‬

‫مجــازات جــرم اعمــال نفــوذ در ضمــن حکــم مــاده ‪ ۳۷۹‬کــود ج ـزا ماننــد جــرم رشــوت می‌باشــد‪.‬‬
‫مرتکــب جــرم متذکــره مســتوجب جــزای اصلــی‪ ،‬تبعــی و تکمیلــی‪ ،‬ماننــد جــرم رشــوت دانســته‬
‫می‌شــود؛ لهــذا ضــرورت بــه تکــرار بحــث نیســت‪.‬‬

‫جزء پنجم‪ :‬جرم عرضه رشوت بدون قبول آن‬

‫هــرگاه شــخص رشــوت را عرضــه کنــد‪ ،‬ولــی از طــرف مؤظــف خدمــات عامــه قبــول نگــردد‪،‬‬
‫رشــوت‌دهنده بــه حبــس متوســط یــا ج ـزای نقــدی کــه از دوازده ه ـزار افغانــی کمتــر و از شــصت‬
 ‫‪ ۵۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫هــزار افغانــی بیشــتر نباشــد‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (قانــون جــزای ســابق‪ ،۱۳۵۵ ،‬مــاده ‪.)۲۹۰‬‬
‫هــرگاه شــخصی رشــوت را پیشــکش کنــد‪ ،‬امــا از طــرف اشــخاص منــدرج فقــره ‪ 1‬مــاده ‪۳۷۰‬‬
‫ایــن قانــون قبــول نگــردد‪ ،‬شــخص مؤظــف قابــل مجــازات نبــوده‪ ،‬پیشــکش‌کننده رشــوت مطابــق‬
‫بــه احــکام ایــن فصــل مجــازات می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ .)۳۷۸‬تفــاوت جــرم عرضــه رشــوت‬
‫بــدون قبــول آن بــا جــرم رشــوت در خصــوص فــرق جــرم تــام و ناقــص از رهگــذر جرایــم توافقــی‬
‫می‌باشــد‪ ،‬جرایــم از ایــن رهگــذر بــه جرایــم توافقــی یــا دوجانبــه که بالوســیلة ایجــاب و قبــول‪ ،‬تحقق‬
‫و ارتــکاب می‌گــردد و جرایــم غیــر توافقــی و یک‌جانبــه کــه تنهــا بــا ایجــاب صــورت می‌گیــرد‪،‬‬
‫ولیکــن قبــول‪ ،‬صــورت نمی‌گیــرد‪ ،‬تقســیم می‌گردنــد‪ .‬در جرایــم توافقــی هــر دو طــرف بــا توافــق‬
‫هــم جــرم را انجــام می‌دهنــد؛ لهــذا هــر دو طــرف مســتوجب مجــازات دانســته می‌شــوند؛ ماننــد‬
‫جــرم زنــا یــا رشــوت؛ در هــر دو جــرم متذکــره‪ ،‬زانــی و مزنیــه و راشــی و مرتشــی مســتوجب مجــازات‬
‫می‌باشــند؛ چــون بــا هــم بالوســیله ایجــاب و قبــول توافــق دارنــد؛ برعکــس‪ ،‬جــرم تجــاوز جنســی‪،‬‬
‫بــدون رضایــت مجنی‌علیــه صــورت می‌گیــرد کــه جــرم‪ ،‬یک‌جانبــه و غیرتوافقــی می‌باشــد و همــان‬
‫جانــب مــورد مجــازات قــرار می‌گیــرد کــه جــرم را انجــام می‌دهــد و جانــب مقابــل باالثــر قاعــده‬
‫موانــع مســؤولیت جزائــی بــه ســبب اکـراه‪ ،‬مــورد مجــازات قـرار نمی‌گیــرد‪ .‬در جــرم عرضــه رشــوت‬
‫بــدون قبــول آن نیــز جــرم یک‌جانبــه بــوده و بــه جهــت عــدم توافــق جانــب مقابــل‪ ،‬جــرم‪ ،‬ناقــص و‬
‫یک‌جانبــه می‌باشــد و تنهــا شــخص عرضه‌کننــده مــورد مجــازات قـرار می‌گیــرد (ســتانکزی‪:۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ .)۹۰‬مقنــن در کــود جـزا عیــن مفهــوم قانــون جـزای ســابق را جرم‌پنــداری نمــوده و براســاس تحلیــل‬
‫فــوق‪ ،‬تنهــا عرضه‌کننــده را مســتوجب مجــازات دانســته اســت‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم عرضه رشوت بدون قبول آن‬

‫‪ -4‬وصف معروض‌علیه‬
‫عنصر اختصاصی جرم عرضه رشـوت بدون قبول آن‪« ،‬وصف معروض‌علیه» اسـت که با جرم رشـوت‬
‫تفکیـک می‌گـردد؛ زیـرا در جـرم رشـوت ایـن عنصـر در حصـه مرتکـب (رشـوت‌گیرنده) می‌باشـد؛‬
‫امـا در جـرم عرضـه رشـوت بـدون قبـول آن‪ ،‬مؤظـف خدمـات عامـه رشـوت را اخـذ‪ ،‬طلـب یـا قبول‬
‫نمی‌نمایـد‪ ،‬بلکـه آن را رد می‌نمایـد؛ در حالـی‌که از جانب راشـی وسـیط برای مؤظـف خدمات عامه‬
‫رشـوت عرضـه گردیـده‪ ،‬چنانچـه در مورد متن مـاده ‪ ۳۷۸‬کـود جزا تصریـح می‌دارد‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۲۳‬‬

‫‪ -5‬عنصر مادی‬
‫عنصر مادی جرم عرضه رشوت بدون قبول آن قرار ذیل می‌باشد‪:‬‬
‫‪ -‬فعـل‪ :‬عرضـه کردن رشـوت از جانب راشـی یا وسـیط بـه قول صریـح و یا ضمنی صـور ‌‬
‫ت گیرد‪،‬‬
‫روش فعـل جـرم عرضـه رشـوت بـدون قبـول آن می باشـد؛ زیـرا راشـی یـا وسـیط در عمـل ارتکابـی‬
‫خویـش می‌خواهـد تـا مؤظـف خدمـات عامـه را تحـت تأثیـر مـادی قـرار دهـد کـه بالوسـیله آن نفع‬
‫بـردارد‪ .‬عرضـه رشـوت بایـد جدی باشـد تـا بتواند توسـط آن ذمة مؤظـف خدمات عامـه را خریداری‬
‫نمایـد؛ یعنـی مؤظـف خدمـات عامه را بـه اجراء یا امتنـاع و یا اخلال در وظیفه تشـویق نماید (رحیم‪،‬‬
‫‪ .)۲۷۸ :۱۳۹۷‬عرضـه رشـوت بـ ‌ه طـور صریـح و ضمنـی را می‌توانیـم در دو مثـال ذیل واضح سـازیم‪:‬‬
‫مثــال عرضــه رشــوت توســط قــول صریــح‪ :‬ظاهــر‪ ،‬بــه خاطــر اخــذ تذکــره بــه نــزد مأمــور مؤظــف‬
‫بــه نــام طاهــر رفتــه و بــه طاهــر واضحــاً بیــان داشــته کــه او یــک تذکــره دارد و در آن ســن او ‪۲۰‬‬
‫ســاله اســت و می‌خواهــد تذکــره دیگــری بگیــرد کــه دارای ســن ‪ ۲۵‬ســاله باشــد تــا بدیــن وســیله‬
‫بــه انتخابــات ولســی جرگــه راه پیــدا نمایــد و در بــدل ایــن کار او ب ـرای طاهــر مبلــغ ‪ ۲۰۰۰۰‬افغانــی‬
‫می‌دهــد یــا بــه عبــاره دیگــر مبلــغ متذکــره را بــه دســت طاهــر می‌دهــد‪ .‬طاهــر از گرفتــن پــول امتنــاع‬
‫م ـی‌ورزد و ظاهــر را بــه پولیــس تســلیم می‌نمایــد‪.‬‬
‫مثــال عرضــه رشــوت بـ ‌ه طــور ضمنــی‪ :‬خالــد بــه شــاروالی والیــت ‪ ...‬مراجعــه می‌نمایــد تــا امــر‬
‫یــک نمــره زمیــن رهایشــی را اخــذ نمایــد‪ .‬نــزد مأمــور مؤظــف شــاروالی همـراه بــا عریضــه خویــش‬
‫مراجعــه نمــوده‪ ،‬موصــوف یــک پاکــت سربســته کــه در آن مبلــغ ‪ ۲۰۰۰۰‬افغانــی اســت بــه مأمــور‬
‫مؤظــف تقدیــم نمــوده اســت‪ .‬مأمــور مؤظــف کــه پاکــت را بازمی‌نمایــد می‌بینــد کــه پــول اســت؛‬
‫آن ـاً بــه پولیــس زنــگ م ‌‬
‫یزنــد و خالــد از جانــب پولیــس گرفتــار می‌گــردد (هاشــمی‪.)۲۹۰ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ -‬نتیجــه‪ :‬جــرم عرضــه رشــوت بــدون قبــول آن نیــز از جملــه جرایــم مطلــق‪ ،‬ماننــد جــرم رشــوت‬
‫می‌باشــد‪ .‬شــرط اکمــال جــرم بــه نتیجــه جرمــی مرتبــط نبــوده بلکــه بــا تحقــق تنهــا روش فعــل عنصــر‬
‫مــادی‪ ،‬جــرم کامــل را فاعــل‪ ،‬مرتکــب و سـزاوار مجــازات کامــل جــرم متذکــره دانســته می‌شــود‪ .‬ایــن‬
‫موضــوع نیــز از متــن مــاده ‪ ۳۷۸‬کــود جـزا از کلمــه «پیشــکش» معلــوم و اســتنباط می‌گــردد ‪.‬‬

‫‪ -6‬عنصر معنوی‬
‫ج ــرم عرض ــه رش ــوت ب ــدون قب ــول آن از جمل ــه جرای ــم عم ــدی می‌باش ــد ک ــه در آن عل ــم و اراده‪،‬‬
‫ش ــرط حتم ــی اس ــت؛ از همی ــن جه ــت اس ــت ک ــه مع ــروض (مؤظ ــف خدم ــات عام ــه) نس ــبت‬
 ‫‪ ۵۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نب ــودن عل ــم و اراده او مج ــازات نمی‌گ ــردد‪ .‬در ج ــرم عرض ــه رش ــوت ب ــدون قب ــول آن‪ ،‬قص ــد ع ــام‬
‫وج ــود دارد؛ یعن ــی مرتک ــب ب ــه قص ــد اراده آزاد خوی ــش در حال ــی‌ک ــه عال ــم ب ــه عم ــل جرم ــی‬
‫خ ــود اس ــت مرتک ــب ج ــرم می‌گ ــردد (س ــتانکزی‪ .)۹۲ :۱۳۹۸ ،‬بــ ‌ه ط ــور مث ــال یک ــی از عناص ــر‬
‫ج ــرم عرض ــه رش ــوت ب ــدون قب ــول آن «وص ــف معروض‌علی ــه» اس ــت‪ .‬ه ــرگاه راش ــی ی ــا وس ــیط‬
‫ب ــه ای ــن وص ــف معروض‌علی ــه ک ــه «مؤظ ــف خدم ــات عام ــه» اس ــت عل ــم داش ــته باش ــد عنص ــر‬
‫معن ــوی ج ــرم متذک ــره محق ــق می‌گ ــردد‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬جرایم مماثل اختالس‬

‫جرایم مماثل جرم اختالس عبارت‌اند از‪:‬‬
‫جرم اختالس‬ ‫‪‬‬
‫‌های خیالی‬
‫تشکیالت یا مقرری‬ ‫‪‬‬
‫جرم غدر‬ ‫‪‬‬

‫جزء اول‪ :‬اختالس‬

‫هـر کـدام از جرایـم متذکـره در اکثـر عناصـر بـا هـم مشـترک می‌باشـند؛ صرفـاً در بعضـی از عناصـر‬
‫خصوصـی بـا هـم متفاوت می‌باشـند؛ از همین جهـت تحت جرایـم مماثل در ضمن یـک فصل باهم‬
‫مـورد مطالعـه قـرار می‌گیرنـد کـه هرکـدام در مباحـث جداگانه مـورد مطالعه قـرار خواهـد گرفت‪:‬‬

‫الف‪ :‬مفهوم اختالس‬

‫اختــاس در لغــت یــک کلمــه عربــی اســت بــه معنــی ربــودن وزدودن ربــودن و ســلب کردن می باشــد‬
‫( دهخــدا‪ ،‬لغــت نامــه‪ ،‬ج‪ )1 ،‬یــا بــه عــارت دیگــر اختــاس در لغــت بــه معنــی بــه دســت آوردن بــا‬
‫حیلــه و نیرنــگ و عجلــه یــا بــه معنــای گرفتــن چیــزی در حــال غفلــت مالــک همـراه بــا نیرنــگ یــا‬
‫گرفتــن چیــزی بــه صــورت آشــکار و فـرار کــردن‪.‬‬
‫بــه منظــور جلوگیــری از سوءاســتفاده‌های کارمنــدان دولــت از ســرمایه و امــوال دولتــی یــا فــردی‬
‫کــه در اختیــار آن‌هــا قـرار دارد و بـرای تحکیــم هرچــه بیشــتر منافــع دولــت یــا افـراد‪ ،‬مقنــن تضمیــن‬
‫نمــوده اســت تــا مرتکبیــن جــرم اختــاس را مــورد مجــازات بدانــد یــا بــه عبــاره دیگــر جــرم اختــاس‬
‫بــه ایــن منظــور جرم‌پنــداری گردیــده اســت تــا امــوال عامــه یــا اشــخاص کــه نــزد مؤظفیــن خدمــات‬
‫عامــه بــه امانــت من‌حیــث وظیفــه ســپرده می‌شــود آن را بــه نفــع خــود تصاحــب ننماینــد‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۲۵‬‬

‫هــر مؤظــف خدمــات عامــه کــه امــوال دولــت یــا امــوال افـراد را کــه من‌حیــث وظیفــه به او ســپرده‬
‫شــده اختــاس یــا پنهــان نمایــد بــه حبــس طویــل کــه از ده ســال بیشــتر نباشــد محکــوم می‌گــردد‬
‫(قانــون جـزای ســابق‪ ،۱۳۵۵ ،‬مــاده ‪.)۲۹۸‬‬
‫هــرگاه مؤظــف خدمــات عامــه یــا مؤظــف مؤسســۀ غیردولتــی‪ ،‬مؤسســۀ خصوصــی یــا جمعیــت‬
‫ک ــه از ط ــرف دول ــت ی ــا مؤسس ــۀ غیردولت ــی ی ــا خصوص ــی ب ــه انج ــام خدم ــات عام ــه اس ــتخدام‬
‫ش ــده ی ــا خدم ــات عموم ــی را انج ــام می‌ده ــد ی ــا مؤظ ــف یک ــی از نهاده ــای خصوص ــی‪ ،‬وج ــوه‪،‬‬
‫اوراق به ــادار ی ــا دارائ ــی مرج ــع مرب ــوط ی ــا ش ــخصی را ک ــه ب ــه حک ــم وظیف ــه ب ــه وی س ــپرده ش ــده‬
‫ی ــا مکل ــف ب ــه اداره و حفاظ ــت آن باش ــد‪ ،‬ب ــدون ح ــق‪ ،‬تح ــت تص ــرف مالکان ــه خ ــود درآورد ی ــا‬
‫آن را از حس ــاب مرج ــع مربوط ــه ی ــا ش ــخص ب ــه نف ــع خ ــود ی ــا ش ــخص دیگ ــری خ ــارج ی ــا پنه ــان‬
‫ی ــا حیف‌ومی ــل نمای ــد‪ ،‬مرتک ــب ج ــرم اخت ــاس گردی ــده‪ ،‬مطاب ــق اح ــکام من ــدرج ای ــن فص ــل‪،‬‬
‫مج ــازات می‌گ ــردد (م ــاده‪ ،۳۸۸ ،‬ک ــود جــزا)‪.‬‬
‫قانــون ج ـزای ســابق ب ـ ‌ه طــور مختصــر کلماتــی را در متــن قانــون تســجیل نمــوده کــه عمومیــت‬
‫را در برمی‌گیـــرد؛ بـــ ‌ه طـــور مثـــال اســـتعمال حـــرف «هـــر» دربرگیرنـــده عمومیـــت اســـت و تمـــام‬
‫مؤظفی ــن خدم ــات عام ــه را چ ــه مؤظفی ــن اصل ــی باش ــند و ی ــا در حک ــم مؤظ ــف خدم ــات عام ــه‬
‫باش ــند در برمی‌گی ــرد؛ چنانچ ــه قوانی ــن س ــایر کش ــورها مانن ــد کش ــور مص ــر‪ ،‬س ــوریه و ع ـراق نی ــز از‬
‫همی ــن س ــبک در تقنی ــن خوی ــش اس ــتفاده نموده‌ان ــد (س ــتانکزی‪ .)۹۳ :۱۳۹۸ ،‬در مت ــن م ــاده ‪۳۸۸‬‬
‫ک ــود جــزا‪ ،‬مقن ــن غی ــر از مؤظفی ــن خدم ــات عام ــه‪ ،‬س ــایر مؤظفی ــن نهاده ــای خصوص ــی را نی ــز‬
‫ماننــد مؤظفیــن مؤسســات غیردولتــی‪ ،‬مؤسســات خصوصــی و جمعیت‌هــا کــه از طــرف دولــت بــه‬
‫انج ــام خدم ــات عام ــه اس ــتخدام ش ــده باش ــد ی ــا ب ــدون اینک ــه دول ــت آن‌ه ــا را ب ــه انج ــام خدم ــات‬
‫عام ــه مؤظ ــف س ــاخته باش ــد ی ــا خدم ــات عام ــه را انج ــام دهن ــد اگ ــر ام ــوال عام ــه‪ ،‬ام ــوال مؤسس ــه‬
‫ی ــا افــراد را ک ــه من‌حی ــث وظیف ــه ب ــه او س ــپرده ش ــده باش ــد ی ــا مکل ــف ب ــه اداره آن ام ــوال باش ــد‬
‫اخت ــاس نمای ــد مختل ــس ش ــمرده می‌ش ــوند‪.‬‬
‫نقدی که به تصریح فوق ماده ‪ ۳۸۸‬کود جزا وارد می‌گردد قرار ذیل برشمرده می‌شود‪:‬‬
‫مقن ــن قان ــون جدی ــد نتوانس ــته بی ــن اش ــخاصی ک ــه مؤظ ــف خدم ــات عام ــه ی ــا در حک ــم‬
‫مؤظ ــف خدم ــات عامه‌ان ــد در مت ــن م ــاده ‪ ۱۳۸۸‬تفکی ــک قائ ــل گ ــردد؛ در حال ــی ک ــه در‬
‫ج ــزء ‪ ۵‬فق ــره ‪ ۳‬م ــاده ‪ ۴‬ک ــود جــزا ب ــه ای ــن نکت ــه چنی ــن اش ــاره داش ــته اس ــت‪« :‬ش ــخصی‬
‫کـــه رســـماً بـــه انجـــام خدمـــات عامـــه مؤظـــف شـــده باشـــد» در حکـــم مؤظـــف‬
 ‫‪ ۵۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خدمـــات عامـــه شـــامل می‌باشـــند؛ پـــس در صورتـــی کـــه در احـــکام عمومـــی چنیـــن‬
‫اش ــخاصی در حک ــم مؤظ ــف خدم ــات عام ــه محس ــوب می‌گ ــردد‪ ،‬ض ــرورت تکــرار در‬
‫بخ ــش خ ــاص جرای ــم نمی‌باش ــد؛ مقن ــن نتوانس ــته بی ــن ج ــرم اخت ــاس و ج ــرم خیان ــت‬
‫در امان ــت‪ ،‬تفکی ــک نمای ــد؛ ب ــه ای ــن ه ــدف اگ ــر مقن ــن قی ــود فاعلی ــن ج ــرم اخت ــاس‬
‫را بـــه علـــت خـــوف از فـــرار مجرمیـــن جـــرم اختـــاس بیشـــتر نمـــوده باشـــد‪ ،‬ایـــن درک‬
‫مقن ــن نی ــز از قواع ــد حق ــوق جــزای اختصاص ــی ب ــه خط ــاء و اش ــتباه ب ــوده؛ زیــرا بعضــاً‬
‫جرای ــم ب ــا ه ــم مماث ــل می‌باش ــند و ب ــا عناص ــر اختصاص ــی ب ــا ه ــم تفکی ــک می‌گردن ــد‪.‬‬
‫ج ــرم اخت ــاس و خیان ــت در امان ــت در تم ــام عناص ــر باه ــم مش ــترک‌اند‪ ،‬صرفــاً در عنص ــر‬
‫اختصاص ــی وص ــف مرتک ــب (مؤظ ــف خدم ــات عام ــه) ب ــا ه ــم تفکی ــک می‌گردن ــد‪ .‬در‬
‫ج ــرم اخت ــاس ش ــرط عنص ــر اختصاص ــی مرتک ــب بای ــد «مؤظ ــف خدم ــات عام ــه باش ــد»؛‬
‫لیک ــن در ج ــرم خیان ــت در امان ــت ش ــرط نیس ــت ک ــه مرتک ــب‪ ،‬مؤظ ــف خدم ــات عام ــه ی ــا‬
‫اشــخاصی در حکــم مؤظــف خدمــات عامــه باشــد؛ بنابریــن هــرگاه شــخص کــه من‌حیــث‬
‫وظیف ــه ی ــا غی ــر وظیف ــه ام ــوال دول ــت‪ ،‬اف ـراد‪ ،‬مؤسس ــات خصوص ــی ی ــا انجمن‌ه ــا و ‪ ...‬ب ــه‬
‫او س ــپرده ش ــده باش ــد وص ــف «امی ــن» را اگ ــر امی ــن مؤظ ــف خدم ــات عام ــه ی ــا کس ــی ک ــه‬
‫در حک ــم مؤظ ــف خدم ــات باش ــد و م ــال امان ــت را اخت ــاس ی ــا پنه ــان نمای ــد مختل ــس‬
‫اســـت و اگـــر امیـــن‪ ،‬فـــرد عـــادی باشـــد مـــال امانـــت را بـــه نفـــع خـــود خیانـــت نمایـــد‬
‫مرتک ــب ج ــرم خیان ــت در امان ــت می‌گ ــردد (مؤمن ــی‪ .)152 :۱۳۹7 ،‬در تعری ــف ف ــوق ب ــه‬
‫دو موض ــوع عم ــده اش ــاره ش ــده اس ــت‪ :‬ام ــوال دول ــت و ام ــوال افــراد من‌حی ــث وظیف ــه‬
‫بـــه او ســـپرده شـــده باشـــد‪ .‬در هـــر دو جـــرم اختـــاس یـــا خیانـــت در امانـــت از حیـــث‬
‫عنص ــر م ــادی‪ ،‬گش ــتاندن مرتک ــب‪ ،‬م ــال تح ــت تص ــرف خوی ــش را از حی ــازت ناق ــص ب ــه‬
‫حیـــازت کامـــل و تـــام یعنـــی تصـــرف مالکانـــه می‌باشـــد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عناصر جرم اختالس‬

‫‪ -1‬وصف و خصوصیت مرتکب‬
‫بــه طــور کلــی اوصــاف و خصوصیــات افـراد طبــق اصــل تســاوی مجازات‌هــا‪ ،‬تأثیــری در مســؤولیت‬
‫جزائــی آنــان نــدارد و همــه افـراد علــی الســویه در مقابــل قانــون مســؤولیت دارنــد‪ ،‬ولــی در بعضــی‬
‫از مــوارد‪ ،‬قانون‌گــذار بعضــی از جرایــم را در مــورد اف ـراد خاصــی چــون مؤظفیــن خدمــات عامــه و‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۲۷‬‬

‫اشــخاصی کــه در حکــم آن‌هاینــد‪ ،‬پیش‌بینــی کــرده اســت کــه ایــن طریقــه قانون‌گــذاری از دو وجــه‬
‫خالــی نیســت؛ یــا اینکــه وصــف و خصوصیــت مرتکــب بــه عنــوان یــک کیفیــت مشــدده یــا مخففــه‬
‫مدنظــر گرفتــه شــده اســت یــا بــه عنــوان شــرطی کــه می‌توانــد در تحقــق جــرم مؤثــر باشــد (رحیــم‪،‬‬
‫‪ .)۲۷۶ :۱۳۹۷‬در جــرم اختــاس شــرط دومــی تحقــق می‌یابــد کــه مرتکــب بایــد مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه یــا شــخصی در حکــم او باشــد؛ کســانی کــه مؤظــف خدمــات عامه‌انــد یــا در حکــم مؤظــف‬
‫خدمــات عامه‌انــد در فصــل جــرم رشــوت توضیــح گردیــد؛ بــه آنجــا مراجعــه گــردد‪.‬‬

‫‪ -2‬موضوع جرم اختالس‪:‬‬

‫موضوع جرم اختالس اموال دولت یا افراد است‪.‬‬
‫‪ -2‬تعریــف مــال‪ :‬مــاده ‪ ۴۷۲‬قانــون مدنــی‪ ،‬مــال را چنیــن تعریــف نمــوده اســت‪« :‬مــال‪ ،‬عبــارت‬
‫اســت از عیــن و یــا حقــی کــه نــزد مردم قیمــت مــادی داشــته باشــد‪ ».‬ســؤالی در اینجا مطــرح می‌گردد‬
‫کــه آیــا امــوال منقــول من‌حیــث موضــوع جــرم اختــاس ق ـرار می‌گیــرد؟ ایــن ســؤال بــه علــت ایــن‬
‫ذکــر گردیــد کــه ذکــر مطلــق‪ ،‬هــر دو نــوع از امــوال را در برمی‌گیــرد (ســتانکزی‪ .)۹۵‌:۱۳۹۸ ،‬جــواب‬
‫در داللــت مــاده ‪ ۳۸۸‬کــود ج ـزا دریافــت می‌گــردد؛ در آنجــا مقنــن ذکــر نمــوده کــه مــال اختــاس‬
‫یــا پنهــان شــود کــه هــر دو شــیوه در مــال منقــول ممکــن اســت و مــال غیرمنقــول اختــاس یــا پنهــان‬
‫شــده نمی‌توانــد؛ مثـاً یــک عـراده موتــر نــوع کــروال در جمــع دریــور ملکیــت دولــت قیــد باشــد و‬
‫آن را اختــاس و بــه فــروش برســاند؛ امــا هــرگاه عــوض موتــر نــوع کــروال کــه از جملــه امــوال منقــول‬
‫اســت یــک جریــب زمیــن کــه از جملــه امــوال غیرمنقــول اســت ذکــر نمائیــم ب ـرای آن نمی‌توانیــم‬
‫وصــف جــرم اختــاس اطــاق نمائیــم؛ بـرای آن‌هــا بــا در نظرداشــت عناصــر متشــکله‪ ،‬جــرم اســتیال ‬
‫و غصــب اطــاق می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ -3‬عنصر مادی‬
‫‪ -3‬فعـل‪ :‬در جـرم اختلاس نحـوۀ فعل مشـخص نیسـت و مقنـن آن را قیـد نموده نتوانسـته؛ زیـرا جرم‬
‫اختلاس بـه انـواع افعـال متعـدد صـورت می‌گیـرد؛ بنابریـن هـر آن فعـل که مرتکـب در خلال وظیفه‬
‫سـلطه عامـه بـاالی امـوال دولـت یا افـراد انجـام می‌دهد روش فعـل جرم اختلاس محسـوب می‌گردد‬
‫کـه ایـن فعـل منتـج به اختلاس یا پنهان شـدن مال عامـه یا افـراد گردد؛ چـون خصیصه جـرم اختالس‬
‫ایـن اسـت کـه تغییـر نیـت مرتکب اسـت به گشـتاندن حیازت مـال دولـت یا افـراد به حیـازت و تحت‬
‫تصـرف قـرار دادن بـه نفـع خـودش و یا اینکـه مالی که به مأمور دولت بر حسـب وظیفه سـپرده شـده‪،‬‬
 ‫‪ ۵۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آن را تصاحـب نمـوده و بـر آن برخورد مالکانه داشـته باشـد (هاشـمی‪ .)۱۷۶ :۱۳۹۸ ،‬در جرم اختالس‬
‫نیـز ماننـد جـرم رشـوت به مجـرد نیت قاطـع مرتکب به اکتسـاب حیازت تـام ملکیت دولـت و افراد که‬
‫من‌حیـث وظیفـه بـه او سـپرده شـده اسـت عمـل جرمی تکمیـل می‌گـردد‪ .‬جرم اختلاس نیـز از جمله‬
‫جرایـم مطلـق محسـوب می‌گـردد‪ ،‬هـرگاه بـه معنـای لغـوی اختلاس متوجـه شـویم اختالس بـه معنی‬
‫پنهـان کـردن اسـت؛ بـه مجـرد پنهـان کـردن امـوال دولـت و امـوال افـراد‪ ،‬جـرم کامـل اختلاس واقـع‬
‫می‌گـردد؛ اگرچـه مـال اختالس‌شـده را بعـد از مدتـی انتقـال دهد‪.‬‬
‫مثـاً اگــر مؤظــف خدمــات عامــه کــه مــال دولــت و یــا افـراد من‌حیــث وظیفــه بــه او ســپرده شــده‬
‫باشــد بــه مجــرد گرفتــن مــال‪ ،‬آن را غــرض فــروش بــه بــازار ببــرد‪ ،‬جــرم تکمیــل می‌گــردد‪ ،‬اگرچــه‬
‫نســبت عــدم موجودیــت خریــدار بــه فــروش نرســد و دوباره مــال اختالس‌شــده را بــه اداره بیــاورد و در‬
‫جایــگاه آن قـرار دهــد‪ ،‬در چنیــن حالــت جــرم کامــل اختــاس را مؤظــف مرتکــب گردیــده اســت؛‬
‫بنابرایــن‪ ،‬جــرم اختــاس‪ ،‬جــرم مطلــق و غیــر نتیجــوی اســت و از ایــن حیــث تحقــق آن نیــاز بــه نتیجه‬
‫نــدارد (کریمــی‪.)۱۸۹ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫ب ـرای مثــال‪ :‬اگــر کارمنــدی‪ ،‬مــال دولــت کــه من‌حیــث وظیفــه برایــش ســپرده شــده اســت در‬
‫بکــس دســتی خــود قـرار دهــد تــا آن را از اداره خــارج ســازد‪ ،‬ولــی در همیــن هنگام مؤظــف خدمات‬
‫عامــه دیگــری کــه بــه نگهداشــت امــوال متذکــره ارتباطــی نــدارد‪ ،‬موقعیــت را غنیمــت شــمرده‪ ،‬بکس‬
‫را بربایــد محرومیــت مالــک (دولــت) از مالــش متحقــق گردیــده‪ ،‬ولــی بیــن ایــن نتیجــه و رفتــاری کــه‬
‫از کارمنــد ســر زده اســت رابطــه ســببیت وجــود نــدارد‪.‬‬
‫در ایــن صــورت در قســمت مؤظــف اولــی کــه امــوال من‌حیــث وظیفــه ســپرده شــده اســت جــرم‬
‫اختــاس طبــق تصریــح مــاده ‪ ۳۸۸‬کــود ج ـزا صــدق می‌نمایــد‪ ،‬امــا مؤظــف دومــی طبــق تصریــح‬
‫مــاده ‪ 396‬کــود جـزا‪ ،‬مرتکــب جــرم اســتیالء گردیــده اســت‪.‬‬

‫‪ -7‬عنصر معنوی‬
‫‪ -‬علــم‪ :‬مرتکــب علــم داشــته باشــد بــر اینکــه او مؤظــف خدمــات عامــه اســت و در مالــی کــه بــه او‬
‫از طریــق وظیفــه تســلیم داده شــده اســت حــق تصــرف مالکانــه و تصاحــب آن را نــدارد و بــه قصــد و‬
‫اراده آزاد خویــش آن امــوال را تصاحــب مالکانــه نمایــد‪.‬‬
‫‪ -‬اراده (قصــد)‪ :‬اراده جرمــی عبــارت از ایــن اســت کــه اقدامــات مؤظــف مذکــور‪ ،‬بــا قصــد‬
‫جرمــی همـراه باشــد؛ خــواه قصــد عــام باشــد یــا قصــد خــاص؛ چــون اختــاس از جرایــم عمــدی بــه‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۲۹‬‬

‫شــمار مـی‌رود و در عنصــر معنــوی وضعیتــی مشــابه بــا جــرم خیانــت در امانــت دارد؛ عنصــر معنــوی‬
‫ایــن جــرم مرکــب از علــم مرتکــب بــه عــدم اســتحقاق خــود و عمــد او نســبت بــه انجــام عمــل اســت‬
‫کــه در دو مــورد ذیــل توضیــح می‌گــردد‪:‬‬
‫اول‪ :‬علــم و آگاهــی داشــته باشــد کــه مــال بــه او متعلــق نیســت و حــق تصــرف مالکانــه در آن را‬
‫نــدارد؛ بنابرایــن در صورتــی کــه مرتکــب بــه تصــور آنکــه مــال بــه او تعلــق دارد آن را مــورد تصــرف‬
‫مالکانــه ق ـرار دهــد‪ ،‬نمی‌تــوان او را بــه عنــوان مختلــس مــورد تعقیــب ق ـرار داد؛ مث ـاً دو کمپیوتــر‬
‫هم‌شــکل یکــی در ملکیــت شــخصی مؤظــف و دومــی مربــوط دولــت باشــد و من‌حیــث وظیفــه‬
‫بــه او ســپرده شــده باشــد‪ .‬موظــف‪ ،‬از هــر دو در دفتــر کار گیــرد و اشــتباهاً عــوض اینکــه کمپیوتــر‬
‫خــود را عصــر روز بــا خــود بگیــرد‪ ،‬کمپیوتــر مربــوط دولــت را می‌بــرد‪ .‬ایــن عمــل بــه ســبب اشــتباه و‬
‫خطــاء‪ ،‬جــرم اختــاس نمی‌باشــد؛ زیـرا جــرم اختــاس از جملــه جرایم عمــدی اســت کــه در آن اراده‬
‫و قصــد کامــل مرتکــب دخیــل اســت‪.‬‬
‫دوم‪ :‬بایــد نســبت بــه انجــام دادن عمــل و نیــز وارد کــردن ضــرر بــه دولــت‪ ،‬عمــد و قصــد داشــته‬
‫باشــد؛ یعنــی قصــد عــام و قصــد خــاص داشــته باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬عمـد مرتکـب در ضـرر زدن بـه دولـت به قصـد خاص اطلاق می‌گـردد؛ بنابراین بـرای تحقق‬
‫اختلاس بایـد مرتکب هم دارای قصد سـوءنیت عام باشـد و هم قصد سـوءنیت خاص داشـته‬
‫باشـد و اگـر ثابت شـود کـه در ارتکاب‪ ،‬مؤظف فاقد ایـن دو حالت عنصر معنوی باشـد عمل‬
‫او را نمی‌تـوان اختلاس بـه حسـاب آورد در فقـدان یـک نـوع قصـد و بـودن دومـی تفـاوت‬
‫حقوقـی و قانونـی بـه وجـود می‌آیـد؛ بـه توضیح ذیـل اشـاره می‌گردد‪:‬‬
‫‪ -۱‬هرگاه قصد عام متحقق نگردد اصالً عمل جرم نمی‌باشد‪.‬‬
‫‪ -۲‬هرگاه قصد خاص متحقق نگردد وصف جرمی تغییر می‌یابد‪.‬‬
‫چنانچــه در بحــث رشــوت قصــد عــام و قصــد خــاص توضیــح گردیــد بـرای معلومــات بیشــتر بــه‬
‫آن مراجعــه گــردد؛ امــا بـرای توضیــح ایــن بخــش بــه دو مثــال اشــاره می‌گــردد‪:‬‬

‫‪ -4‬مثال عدم موجودیت قصد عام‬

‫شــخصی معتمــد پــول نقــد ولســوالی ‪ x‬به والیــت ‪ y‬می‌باشــد‪ ،‬پــول معاشــات مأمورین را از مســتوفیت‬
‫والیــت متذکــره تســلیم نمــوده و بــه علــت رخصتــی ســه یــوم پی‌درپــی و ناآرامــی ولســوالی‪ ،‬پــول‬
‫معاشــات را می‌خواهــد بــه خانــه خویــش ببــرد‪ .‬ولســوال ولســوالی را نیــز در جریــان ق ـرار می‌دهــد‬
 ‫‪ ۵۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ولســوال نیــز قبــول می‌نمایــد ولســوال رهســپار منــزل خویــش کــه در کابــل موقعیــت دارد می‌شــود‬
‫معتمــد هــم بعــد از حســاب نمــودن پول‌هــا آن‌هــا را در بکــس دســتی جابجــا نمــوده و در زمــان‬
‫خــارج شــدن از ولســوالی‪ ،‬پولیــس دروازه ولســوالی او را متوقــف می‌ســازد‪ .‬در حیــن تالشــی بکــس‬
‫او‪ ،‬پــول معاشــات را می‌بینــد و او را بــه جــرم اختــاس بــه څارنوالــی معرفــی می‌نمایــد‪ .‬څارنــوال بعــد‬
‫از تحقیقــات همه‌جانبــه می‌بینــد کــه معتمــد در قبــال قضیــه ســوءقصد عــام قصــد تصاحــب نــدارد در‬
‫قســمت موصــوف دوســیه را هــم حفــظ می‌نمایــد‪.‬‬

‫‪ .14‬مثال عدم موجودیت قصد خاص‬

‫شــخصی در یکــی از ادارات دولتــی معتمــد جنســی اســت‪ .‬در جمــع او موترهــای همیــن اداره قیــد‬
‫اســت‪ .‬در بیــن موترهــا یــک موتــر تونــس نیــز موجــود می‌باشــد‪ .‬موتــر متذکــره توقــف اســت؛ زیـرا‬
‫موترهــای کافــی ب ـرای حــل مشــکل اداره وجــود دارد‪ .‬معتمــد موتــر تونــس را ب ـرای پســر خویــش‬
‫می‌دهــد تــا توســط آن در لیــن شــهری کار کنــد و از طــرف شــب موتــر را دوبــاره بــه اداره انتقــال‬
‫دهــد‪ .‬در اینجــا قصــد خــاص معتمــد ضــرر رســاندن بــه دولــت اســت؛ امــا بــه نحــو قصــد عــام‪،‬‬
‫تصاحــب کــردن موتــر نیســت؛ از همیــن جهــت اســت کــه معتمــد معافیــت جزائــی نــدارد؛ بلکــه‬
‫تغییــر وصــف جرمــی از اختــاس بــه جــرم تربــح (حصــول مفــاد از امــور متعلــق بــه دولــت) صــورت‬
‫می‌گیــرد (واصــل‪.)۳۳۲ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫ج‪ :‬مجازات جرم اختالس‬

‫مجازات جرم اختالس دربرگیرنده جزای اصلی‪ ،‬تبعی یا تکمیلی می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬جـزای اصلـی‪ :‬مجـازات اصلی را کـود جزای جدید بـرای مرتکبین جرم اختلاس به دو بخش‬
‫تقسـیم نموده اسـت‪ :‬مجازات مؤظفین خدمـات عامه و مجازات مؤظفین مؤسسـات غیردولتی‪.‬‬
‫‪ -2‬مجــازات اصلــی مؤظفیــن خدمــات عامــه‪ :‬مؤظفیــن خدمــات عامــه از حیــث شــدت و‬
‫خفــت عمــل ارتکابی‌شــان بــه تناســب وجــه اختالس‌شــده طبــق تصریــح مــاده ‪ ۳۹۱‬کــود جـزا قـرار‬
‫ذیــل مجــازات می‌گردنــد‪:‬‬
‫‪ -4‬حبــس متوســط‪ :‬مختلــس بــه حبــس متوســط محکــوم می‌گــردد؛ در صورتــی کــه وجــه‬
‫اختالس‌شــده تــا یــک صــد ه ـزار افغانــی پــول نقــد یــا ارزش شــیء اختالس‌شــده بــه انــدازه پــول‬
‫متذکــره باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط از یــک ســال تــا دو ســال محکــوم می‌گــردد‪ .‬در صورتــی کــه وجــه‬
‫اختالس‌شــده بیــش از یــک صــد ه ـزار تــا پنجصــد ه ـزار افغانــی باشــد پــول نقــد باشــد یــا ارزش‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۳۱‬‬

‫شــیء اختالس‌شــده بــه انــدازه پــول متذکــره باشــد‪ ،‬مختلــس بــه حبــس متوســط بیشــتر از دو ســال تــا‬
‫پنــج ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبــس طویــل‪ :‬مختلــس بــه حبــس طویــل محکــوم می‌گــردد‪ ،‬در صورتــی کــه وجــه‬
‫اختالس‌شــده بیــش از پنجصــد هـزار تــا یــک میلیــون افغانــی پــول نقــد یــا ارزش شــیء اختالس‌شــده‬
‫بــه انــدازه پــول متذکــره باشــد‪ ،‬بــه حبــس بیشــتر از پنــج ســال تــا ده ســال محکــوم می‌گــردد‪ .‬در‬
‫ش از یــک میلیــون تــا ده میلیــون افغانــی پــول نقــد یــا ارزش‬
‫صورتــی کــه وجــه اختالس‌شــده بی ـ ‌‬
‫شــیء اختالس‌شــده بــه انــدازه پــول متذکــره باشــد‪ ،‬مختلــس بــه حبــس حداکثــر حبــس طویــل‬
‫(پانــزده ســال) محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬حبـس دوام درجـه ‪ :۲‬مختلـس بـه حبس دوام درجـه ‪ 2‬محکوم می‌گـردد‪ ،‬در صورتـی که وجه‬
‫اختالس‌شـده بیـش از ده میلیـون افغانـی باشـد‪ ،‬یـا ارزش شـیء اختالس‌شـده بـه انـدازه پـول متذکـره‬
‫باشـد‪ ،‬بیـش از پانـزده سـال الی بیسـت سـال مرتکـب محکوم می‌گـردد (کود جـزا‪ ،‬مـاده ‪.)۳۹۱‬‬
‫‪ -‬مجـازات دارای احـوال مشـدده‪ :‬طبـق تصریـح مـاده ‪ ۳۹۳‬کـود جـزا هـرگاه مختلـس از جمله‬
‫مؤظفیـن خدمـات عامـۀ‪ ،‬خزانـه‌دار‪ ،‬تحویلـدار‪ ،‬مأمـور تحصیلی‪ ،‬صراف‪ ،‬گـدام‌دار‪ ،‬معتمـد نقدی یا‬
‫جنسـی یا سـایر مؤظفینی که من‌حیث وظیفه به حفاظت اشـیای اختالس‌شـده و یا پنهان شـده مکلف‬
‫باشـند مرتکـب جـرم اختلاس گردنـد‪ ،‬بـه حداکثر مجـازات جـرم مرتکله منـدرج این فصـل‪ ،‬محکوم‬
‫می‌گردنـد (کـود جـزا‪ ،‬مـاده ‪ .)۳۹۳‬بـدون درنظرداشـت وجـه اختالس‌شـده کـه فوقـاً در هـر قسـمت‬
‫تصریـح شـد بـه حداکثـر هر بخش محکـوم می‌گردد؛ مثلاً اگر وجه اختالس‌شـده از جانب اشـخاص‬
‫مذکـور تـا یکصـد هزار افغانی باشـد به یک سـال حبس محکوم نمی‌گـردد؛ بلکه بـه حداکثر مجازات‬
‫یعنـی بـه دو سـال محکوم می‌گـردد‪( .‬سـتانکزی‪.)۱۰۶ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ -‬مجــازات اصلــی مؤظفیــن مؤسســات غیردولتــی‪ :‬مؤظفیــن مؤسســات خصوصــی یــا‬
‫جمعیت‌هــا از حیــث شــدت و خفــت عمــل ارتکابی‌شــان بــه تناســب وجــه اختالس‌شــده طبــق‬
‫تصریــح مــاده ‪ ۳۹۲‬کــود جــزا قــرار ذیــل مجــازات می‌گردنــد‪:‬‬
‫‪ -‬حبــس متوســط‪ :‬مختلــس بــه حبــس متوســط از یــک ســال تــا دو ســال محکــوم می‌گــردد‪ ،‬در‬
‫صورتــی کــه بــه اختالس‌شــده تــا یــک صــد هـزار افغانــی پــول نقــدی یــا ارزش شــی اختــاس شــده‬
‫بــه انــدازه پــول متذکــره باشــد‪ .‬در صورتــی کــه وجــه اختالس‌شــده بیــش از یــک صــد هـزار افغانــی‬
‫تــا پنــج صــد هـزار افغانــی پــول نقــد یــا ارزش شــیء اختالس‌شــده بــه انــدازه پــول متذکــره باشــد‪ ،‬بــه‬
‫حبــس متوســط کــه از دوســال بیشــتر تــا پنــج ســال باشــد محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬حبـس طویـل‪ :‬مختلـس به حبس طویل بیشـتر از پنج سـال تا هفت سـال محکوم می‌گـردد‪ ،‬در‬
‫صورتـی کـه وجـه اختالس‌شـده بیـش از یـک میلیـون تـا ده میلیـون افغانی پول نقـدی یا ارزش شـیء‬
‫اختالس‌شـده بـه انـدازه پـول متذکره باشـد‪ .‬در صورتی که وجه اختالس‌شـده بیش از ده میلیون باشـد‪،‬‬
‫مختلـس بـه حبس طویل بیشـتر از هفت سـال تا ده سـال محکـوم می‌گردد (کـود جزا‪ ،‬مـاده ‪.)۳۹۲‬‬
‫‪ -3‬جــزای تبعــی‪ :‬تفصیــات جــزای تبعــی در فصــل جــرم رشــوت توضیــح گردیــد‪ .‬بــا در‬
‫نظرداشــت همــان قواعــد حقوقــی در صورتــی کــه مختلــس از جانــب محکمــه بــه حبــس بیشــتر از ده‬
‫ســال محکــوم گــردد‪ ،‬مرتکــب از حقــوق منــدرج مــواد ‪ ۱۷۲‬و ‪ ۱۷۳‬کــود جـزا محــروم می‌گــردد‪ ،‬البتــه‬
‫ایــن محرومیــت بعــد از ســپری شــدن ج ـزای اصلــی بــاالی محکوم‌علیــه تطبیــق می‌گــردد‪ ،‬هــرگاه‬
‫اعــاده حیثیــت براســاس حکــم قانــون یــا فیصلــه قضائــی گــردد‪ ،‬دوبــاره حقــوق منــدرج مــواد متذکــره‬
‫برایــش اعــاده می‌گــردد (هاشــمی‪.)۱۷۶ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫‪ -4‬جزاهای تکمیلی‬
‫مص ــادره‪ :‬در ج ــرم اخت ــاس مج ــازات مص ــادره وج ــود ن ــدارد‪ ،‬زی ـرا م ــال اختالس‌ش ــده از دول ــت‬
‫یـــا اشـــخاص می‌باشـــد؛ مصـــادره عبـــارت اســـت از اســـتیالی دولـــت بـــر تمـــام یـــا قســـمتی از‬
‫دارائ ــی موج ــود محکوم‌علی ــه ب ــه موج ــب حک ــم محکم ــه؛ در ای ــن ص ــورت اگ ــر م ــال ب ــه دول ــت‬
‫توس ــط مص ــادره انتق ــا ‌ل گ ــردد عادالن ــه نب ــوده پ ــس در ای ــن م ــورد مص ــادره تطبی ــق نمی‌گ ــردد؛‬
‫بلک ــه قاع ــده رد م ــال تطبی ــق می‌گ ــردد (کریم ــی‪)۲۸۹ :۱۳۹۸ ،‬؛ چنانچ ــه در ای ــن م ــورد فق ــره ‪1‬‬
‫م ــاده ‪ 14‬ک ــود جــزا چنی ــن تصری ــح مــی‌دارد‪ :‬ش ــخصی ک ــه مطاب ــق اح ــکام ای ــن قان ــون مج ــازات‬
‫می‌ش ــود‪ ،‬اگ ــر از طری ــق ج ــرم‪ ،‬مال ــی را ب ــه دس ــت آورده باش ــد‪ ،‬ب ــه رد عی ــن م ــال و اگ ــر م ــال‬
‫موجـــود نباشـــد‪ ،‬بـــه رد مثـــل یـــا قیمـــت آن مالـــک محکـــوم می‌گـــردد‪ .‬همچنـــان فقـــره ‪ 1‬مـــاده‬
‫‪ ۳۹۸‬کــود ج ـزا در مــورد رد مــال اختــاس و مصــادره عوایــد ناشــی از آن چنیــن تصریــح م ـی‌دارد‪:‬‬
‫مرتک ــب جرای ــم من ــدرج ای ــن فص ــل ع ــاوه ب ــر مج ــازات معین ــه‪ ،‬ب ــه رد وج ــوه و دارائ ــی حاصل ــه‬
‫و مص ــادره عوای ــد ناش ــی از آن‪ ،‬نی ــز محک ــوم می‌گ ــردد‪.‬‬
‫حرمــان از بعضــی حقــوق‪ :‬فــرق ایــن بخــش از مجــازات تکمیلــی بــا مجــازات تبعــی ایــن اســت‬
‫کــه در مجــازات تبعــی بــدون اینکــه محکمــه در حکــم خویــش تصریــح کنــد بــاالی محکوم‌علیــه‬
‫خودبه‌خــود مجــازات تبعــی تطبیــق می‌گــردد؛ مشــروط بــر اینکــه حکــم محکمــه بــه حبــس بیــش‬
‫از ده ســال صــادر شــده باشــد؛ امــا در ایــن بخــش از مجــازات تکمیلــی‪ ،‬محکمــه در حکــم خویــش‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۳۳‬‬

‫تصریــح می‌کنــد بــه حرمــان بعضــی از حقــوق؛ بـ ‌ه طــور مثــال طــرد از مســلک یــا حرمــان از بعضــی‬
‫حقــوق منــدرج مــواد ‪ ۱۷۲‬و ‪ ۱۷۳‬کــود جـزا؛ چنانچــه در مــورد جــزء ‪ ۱‬فقــره ‪ ۲‬مــاده ‪ ۱۷۸‬کــود جـزا‬
‫چنیــن تصریــح م ـی‌دارد‪« :‬محرومیــت از حقــوق و امتیــازات منــدرج اج ـزای ‪ ۴ ،۳‬و ‪ ۵‬مــاده ‪ ۱۷۲‬و‬
‫اجـزای ‪ ۲ ،۱‬و ‪ ۳‬مــاده ‪ ۱۷۳‬ایــن قانــون‪».‬‬
‫همچنــان فقــره ‪ ۲‬مــاده ‪ ۳۹۷‬کــود جــزا در مــورد انفصــال یــا طــرد از مســلک مختلــس چنیــن‬
‫تصریــح مــی‌دارد‪:‬‬
‫«هــرگاه وجــه اختالس‌شــده بیــش از یکصــد هـزار افغانــی باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه انفصــال از وظیفــه و‬
‫طــرد از مســلک نیــز محکــوم می‌گــردد‪ ».‬فــرق بیــن انفصــال از وظیفــه و طــرد از مســلک را در فصــل‬
‫رشــوت تصریــح داشــتیم‪ .‬بــه آنجــا مراجعه گــردد‪.‬‬
‫‪ -‬نشـر حکـم‪ :‬محکمـه می‌توانـد بـه صواب‌دید خـود با تقاضـای څارنـوال بعـد از قطعی یـا نهایی‬
‫شـدن فیصلـة قضائی نشـر فیصله را در نشـرات همگانـی در فیصله خویش تصریح نمایـد‪ ،‬در صورتی‬
‫کـه محکمـه در فیصلـة خویش به جزای تکمیلی نشـر حکم تصریح نکرده باشـد و آن فیصله محکمه‬
‫قطعی یا نهایی نشـده باشـد نشـر حکم‪ ،‬جواز ندارد؛ چون نشـر حکم جزای تکمیلی اسـت و محکمه‬
‫در تصریـح ایـن جـزا مخیـر اسـت‪ ،‬در صورتـی کـه محکمـه در فیصلـه خویـش بـه ایـن جـزا تصریح‬
‫ننمـوده باشـد بـه ایـن معنی اسـت که محکمـه از اختیـار خویش به معافیـت جزای تکمیلی نشـر حکم‬
‫معتقـد بـوده؛ در ایـن مورد مـاده ‪ ۱۸۳‬کود جـزا چنین تصریـح می‌دارد‪:‬‬
‫(‪ )1‬محکمــه می‌توانــد‪ ،‬نشــر را در رســانه‌های همگانــی بــه حیــث جــزای تکمیلــی در فیصلــه‬
‫تصریــح نمایــد‪.‬‬
‫(‪ )۲‬حکــم تــا زمــان قطعیــت فیصلــه نشــر شــده نمی‌توانــد‪ .‬ایــن اقــدام مانــع برگ ـزاری محاکمــه‬
‫علنــی و نشــر جریــان قضیــه از طــرف رســانه‌های همگانــی شــده نمی‌توانــد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۱۸۳‬‬

‫جزء دوم‪ :‬جرم تشکیالت و مقرری‌های خیالی‬

‫ایــن جــرم از جملــه جرایــم جدیــد می‌باشــد کــه در کــود ج ـزا تحــت وصــف جــرم «تشــکیالت یــا‬
‫مقرری‌هــای خیالــی» تصریــح گردیــده اســت‪ .‬قب ـاً ایــن جــرم در تحــت مؤیــده جزائــی مــاده ‪۲۷۱‬‬
‫قانــون جـزای ســابق تحــت عنــوان جــرم نفع‌بــرداری از امــور متعلــق بــه دولــت برشــمرده شــده بــود‪.‬‬
‫مقنـن جـرم تشـکیالت یـا مقرری‌هـای خیالـی را جداگانـه توصیـف نمـوده اسـت؛ زیـرا ایـن جرم‬
‫بسـیار در ادارات دولتـی وجـود دارد؛ مقرری‌هایـی کـه اصلاً وجـود نـدارد و پـول آن را اشـخاص‬
 ‫‪ ۵۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫یزننـد یـا پروژه‌هایـی که اصلاً خیالـی بـوده‪ ،‬لیکـن بـرای آن بودجـه و پول‬
‫خـاص بـه جیـب خـود م ‌‬
‫مدنظـر گرفتـه شـده و پـروژه در حقیقت تطبیـق نگردیده باشـد (سـتانکزی‪ .)۱۰۹ :۱۳۹۸ ،‬بنابرین جرم‬
‫تشـکیالت و مقرری‌هـای خیالـی از جملـه جرایـم مماثـل جـرم اختلاس و در حکم جـرم اختالس به‬
‫علـت مشـابهت بـه جرم اختالس‪ ،‬برشـمرده می‌شـود‪ .‬در مـورد جرم تشـکیالت یا مقرری‌هـای خیالی‪،‬‬
‫مـاده ‪ ۳۹۰‬کـود جزا چنیـن تصریح مـی‌دارد‪:‬‬
‫هــرگاه مؤظــف خدمــات عامــه بــا ارایــه گــزارش پروژه‌هــای خیالــی یــا ایجــاد تشــکیالت یــا‬
‫مقرری‌هــای عــاری از حقیقــت‪ ،‬بــه منظــور کســب منفعــت از بودجــه اختصاصــی مربــوط مبــادرت‬
‫ورزد‪ ،‬عمــل وی در حکــم اختــاس شــناخته شــده مرتکــب بــا نظرداشــت کمیــت و کیفیــت جــرم‬
‫مرتکبــه مطابــق احــکام منــدرج ایــن فصــل‪ ،‬مجــازات می‌گــردد‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم تشکیالت یا مقرری‌های خیالی‬

‫‪ -5‬وصف مرتکب‬
‫شــرط اســت کــه مرتکــب جــرم تشــکیالت و مقرری‌هــای خیالــی بایــد مؤظــف خدمــات عامــه‬
‫باشــد؛ خصوصـاً عمــل آن مؤظفیــن در ایــن جــرم توصیــف می‌گــردد کــه بودجــه اختصاصــی دولــت‬
‫بــه منظــور پروژه‌هــا‪ ،‬تشــکیالت اداری تخصیــص داده شــده باشــد و مؤظــف خدمــات عامــه از آن بــه‬
‫شــیوه خیالــی‪ ،‬در تطبیــق پــروژه یــا مقرری‌هایــی کــه اصـاً افـراد در آن وجــود نداشــته باشــد بودجــه‬
‫را بــه نفــع خویــش اســتفاده ســوء نمایــد؛ در ایــن صــورت‪ ،‬موظــف خدمــات عامــه‪ ،‬مرتکــب جــرم‬
‫متذکــره شــناخته می‌شــود (درانــی‪.)۲۶۴ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫‪ -1‬موضوع جرم‬
‫ت است از‪:‬‬
‫در جرم تشکیالت یا مقرری‌های خیالی‪ ،‬موضوع جرم‪ ،‬طبق متن ماده ‪ ۳۹۰‬کود عبار ‌‬
‫‪ -۱‬پروژه‌های خیالی‬
‫‪ -۲‬ایجاد تشکیالت خیالی‬
‫‪ -۳‬مقرری‌های خالف و عاری از حقیقت‬
‫اگــر گ ـزارش خــاف واقعیــت در موضوعــات فــوق از جانــب مرتکــب ارایــه گــردد و بــه ایــن‬
‫منظــور از بودجــه اختصاصــی کــه دولــت ب ـرای موضوعــات فــوق تعییــن نمــوده اســت مرتکــب‪،‬‬
‫کســب منفعــت نمایــد و یــا بــه کســب آن مبــادرت ورزد‪ ،‬مرتکــب جــرم تشــکیالت یــا مقرری‌هــای‬
‫خیالــی می‌گــردد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۹۰‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۳۵‬‬

‫‪ -2‬عنصر مادی‬
‫عنصــر مــادی جــرم تشــکیالت یــا مقرری‌هــای خیالــی داری ســه روش ماننــد ســایر جرایــم می‌باشــد‬
‫کــه عبارت‌انــد از‪ :‬فعــل‪ ،‬نتیجــه و رابطــه ســببیت؛ هرکــدام قـرار ذیــل توضیــح می‌گــردد‪:‬‬
‫‪ -6‬فعــل‪ :‬روش فعــل جــرم تشــکیالت و مقرری‌هــای خیالــی عبــارت از ارایــه گ ـزارش خــاف‬
‫واقعیــت اســت کــه توســط آن ســایر مؤظفیــن و ادارات دولتــی اغــوا گــردد‪ ،‬ایــن گ ـزارش در ســه‬
‫موضــوع باالثــر روش فعــل‪ ،‬قابــل تطبیــق اســت کــه عبــارت از پروژه‌هــای خیالــی‪ ،‬تشــکیالت اداری‬
‫خیالــی و مقرری‌هــای خیالــی می‌باشــد کــه در همیــن ســه موضــوع روش فعــل بــه واســطه گ ـزارش‬
‫اغوا‌کننــده تحقــق می‌یابــد‪ .‬در روش فعــل‪ ،‬غیرواقعــی بــودن گ ـزارش‪ ،‬شــرط حتمــی اســت و اگــر‬
‫گ ـزارش غیرواقعــی نباشــد واقعــی باشــد جــرم متذکــره در روش فعــل مرتکــب وجــود نداشــته پــس‬
‫باالثــر نبــود عنصــر مــادی‪ ،‬عمــل جــرم نمی‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -7‬نتیج ــه‪ :‬در ج ــرم تش ــکیالت ی ــا مقرری‌ه ــای خیال ــی‪ ،‬در فع ــل مرتک ــب‪ ،‬منفع ــت از بودج ــه‬
‫اختصاص ــی منت ــج ب ــه نتیج ــه جرم ــی ش ــرط نمی‌باش ــد و ای ــن ج ــرم از جمل ــه جرای ــم مطل ــق غی ــر‬
‫نتیج ــوی می‌باش ــد‪ .‬ش ــرط اکم ــال آن‪ ،‬نتیج ــه نیس ــت؛ ه ــرگاه منفع ــت حاص ــل نگ ــردد ج ــرم کام ــل‬
‫را مرتکــب انجــام داده اســت (نذیــر‪ .)۲۶۷ :۱۳۹۷ ،‬چنانچــه مقنــن در ضمــن حکــم مــاده ‪ ۳۹۰‬کــود‬
‫ج ـزا در مــورد فعــل مرتکــب‪ ،‬بــه قیــد «مبــادرت ورزد» تصریــح داشــته اســت و کلمــه مبــادرت بــه‬
‫معن ــای تکمی ــل فع ــل نیس ــت؛ بلک ــه ب ــه مج ــرد انج ــام مب ــادرت ص ــورت می‌گی ــرد‪ ،‬اگرچ ــه نتیج ــه‬
‫جرم ــی ب ــه دس ــت نیام ــده باش ــد‪.‬‬

‫‪ -3‬عنصر معنوی‬
‫در جـرم تشـکیالت یـا مقرری‌هـای خیالـی‪ ،‬عنصـر معنـوی‪ ،‬علـم و اراده مبنی بر قصد عمـدی جرمی‬
‫مرتکـب اسـت‪ .‬در قـدم اول‪ ،‬مرتکـب علم دارد به عمـل خویش که او باالی امـوال عامه خالف قانون‬
‫تجـاوز می‌نمایـد و بـه گـزارش خلاف حقیقـت خویـش پـول دولـت را تصاحـب می‌نمایـد‪ .‬در قـدم‬
‫دوم‪ ،‬مرتکـب بنابـر علـم مغرضانـه تجـاوز علیـه مـال عامه کـه در بودیجه دولـت اختصاص داده شـده‬
‫اسـت‪ ،‬بـه اراده آزاد خویـش در حالـت صحـت ادراک عقل بنابـر قصد عمدی خویـش مرتکب جرم‬
‫مـورد نظـر می‌گـردد (رحیـم‪ .)۲۸۹ :۱۳۹۷ ،‬قصـد عمدی به این جهـت در عنصر معنـوی تذکر گردید‬
‫کـه جـرم تشـکیالت یا مقرری‌هـای خیالی‪ ،‬نحـوۀ خطاء نـدارد؛ یعنی مؤظـف خدمات عامه هـرگاه به‬
‫خطـاء و اشـتباه در راپـور معاشـات شـخص را درج نمـوده باشـد کـه آن شـخص در مـاه قبـل تقاعد یا‬
 ‫‪ ۵۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫منفـک گردیـده باشـد در ایـن صورت عمـل مؤظف جرم نمی‌باشـد و یا گزارش پـروژه را اشـتباهاً ارایه‬
‫دارد کـه تـا بـه حـال تطبیـق نگردیده و یا نسـبت عوامـل مختلف‪ ،‬لغـو گردیده باشـد؛ در ایـن صورت‬
‫نیـز اشـتباه و خطـای او سـبب مجـازات نمی‌گـردد؛ زیرا این جـرم از جملـه جرایم عمدی مطلق اسـت‬
‫و خطای آن مسـتوجب مجازات دانسـته نمی‌شـود‪.‬‬

‫‪ -۲‬مجازات جرم تشکیالت یا مقرری‌های خیالی‬

‫جــرم مذکــور از جملــه جرایــم مماثــل جــرم اختــاس می‌باشــد‪ .‬در ضمــن حکــم مــاده ‪ ۳۹۰‬کــود جـزا‬
‫مجــازات آن را بــه مجــازات منــدرج فصــل اختــاس نســبت کمیــت و کیفیــت جــرم مرتکبه بر حســب‬
‫وجــوه پــول بــه دســت آمــده‪ ،‬حوالــه داده اســت؛ بنابریــن جــرم مجــازات تشــکیالت یــا مقرری‌هــای‬
‫خیالــی ماننــد جــرم اختــاس‪ ،‬مرتکــب مســتوجب ج ـزای اصلــی (حبــس متوســط‪ ،‬طویــل‪ ،‬حبــس‬
‫دوام در جــه ‪ )۲‬بــر مبنــای وجــوه بــه دســت آمــده و ج ـزای تبعــی و تکمیلــی دانســته می‌شــود‪ .‬بــه‬
‫بحــث مجــازات جــرم اختــاس مراجعــه گــردد (ســتانکزی‪.)187 :1398 :‬‬

‫جزء سوم‪ :‬جرم غدر (ایجاد ضرر به منافع عامه)‬

‫مقنـن مؤظـف خدمـات عامـه را کـه بـه وظایفـی خاص چـون انعقـاد یک عقـد قـرارداد یا محاسـبه و‬
‫سـنجش مالیـات دولـت یـا محصـول گمـرک بـر اسـاس حکـم عـام مـاده ‪ ۴۲‬قانـون اساسـی و احکام‬
‫خـاص قوانینـی چـون قانون مالیات بـر عایدات یا قانـون گمرکات و یـا قانون محصـول مخابراتی و ‪...‬‬
‫تعییـن گردیـده باشـد و در ایـن اعمـال غـدر نمـوده و بـرای منفعت خویش عمـل نماید و بـرای دولت‬
‫ضـرر برسـاند مرتکـب جرم غدر دانسـته اسـت؛ در ایـن مبحث جرم غـدر را که از جملـه جرایم مماثل‬
‫و تحـت یـک فصـل جـرم اختالس می‌باشـد مـورد بحث قـرار خواهیـم داد‪:‬‬

‫الف‪ :‬مفهوم جرم غدر‬

‫معنی لغوی غدر‪ ،‬بی‌وفایی کردن‪ ،‬خیانت ورزیدن‪ ،‬پیمان‌شکنی و نقض عهد است‪.‬‬
‫در قانــون جـزای ســابق‪ ،‬عــذر چنیــن تعریــف شــده اســت‪« :‬هــر مؤظــف خدمــات عامــه کــه در‬
‫یــک عقــد یــا عمــل و یــا قضیــه بــه حفــظ منافــع دولــت مکلــف باشــد‪ ،‬بــه منظــور حصــول منفعــت‬
‫ب ـرای خــود و یــا ب ـرای شــخص دیگــری‪ ،‬منافــع مذکــور را طــور کلــی متضــرر ســازد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫طویلــی کــه از ده ســال بیشــتر نباشــد محکــوم می‌گــردد» (قانــون ج ـزای ‪ ،1355‬مــاده ‪.)270‬‬
‫در کـود جـزا‪ ،‬غـدر چنیـن تعریف شـده اسـت‪« :‬هـرگاه مؤظف خدمـات عامه که در یـک عقد یا‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۳۷‬‬

‫عمـل یـا مؤظـف مؤسسـه غیردولتی یا مؤسسـه خصوصـی یا جمعیـت که در یـک قرارداد یا سـنجش‬
‫یـا تثبیـت یـا تحصیـل محصـول گمرکـی‪ ،‬مالیات یـا حقـوق دولت یـا مرجع مربـوط مکلف بـه تأمین‬
‫منفعـت اداره مربـوط باشـد حقـوق مرجـع مربـوط را بـه نفع خود یا شـخص دیگـری عمـدا ً متضرر یا‬
‫مختـل سـازد‪ .‬عمـل وی در حکـم اختالس شـناخته شـده‪ ،‬مرتکب به نظرداشـت ضـرر وارده بـه منافع‬
‫عامـه مطابـق احـکام منـدرج این فصـل مجازات می‌گـردد» (کـود جزا‪ ،‬مـاده ‪.)389‬‬

‫‪-1‬کسب منفعت از طریق غدر‬

‫شــخصی کــه بــه ســبب عقــد قـرارداد یــا ســنجش مالیــات یــا محصــول گمرکــی منفعــت غیرقانونــی را‬
‫حاصــل نمــوده باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)394‬‬
‫جرایـم بنابـر عناصـر اختصاصـی خویـش‪ ،‬وصفی خاص بـرای خود کسـب می‌نمایند؛ جـرم غدر‬
‫نیـز از جملـه جرایـم خـاص و دارای عناصـر اختصاصـی خویـش بـوده کـه بـا جـرم اختلاس مشـابه‬
‫می‌باشـد و در ضمـن جرایـم مماثـل در یـک فصـل مورد مطالعـه قرار می‌گیرنـد‪ .‬مقنن در کـود جزای‬
‫جدیـد نتوانسـته تـا ماننـد قانـون جزای سـابق جـرم غـدر را در ضمن وصف خـودش توصیـف نماید‪،‬‬
‫در عنـوان مـاده ‪ ۳۸۹‬کـود جـزا از وصف «ایجـاد ضرر به منافع عامـه» توصیف نموده اسـت؛ در حالی‬
‫کـه در مـاده ‪ ۳۹۴‬کـود جـزا «کسـب منفعـت از طریـق جـرم غـدر» را تذکـر داده اسـت‪ ،‬اگر جـرم غدر‬
‫در توصیـف جـرم خـاص شـامل باشـد پس چـرا مقنن در کـود جزا اصـل جرم غـدر را معرفـی ننموده‬
‫اسـت؛ در حالـی کـه ماده متذکره کسـب منفعت از طریق جـرم غدر را معرفی نموده اسـت؛ پس طبعی‬
‫اسـت کـه مقنـن کـود جـزا به وصـف جرم غـدر معترف اسـت کـه در حکـم مـاده ‪ ۳۸۹‬آن را با وصف‬
‫«ایجـاد ضـرر بـه منافع عامه» توصیـف نموده اسـت (کریمـی‪.)250 :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ -‬تفـاوت کـه بیـن هـر دو مـاده وجـود دارد‪ :‬مـاده ‪ ۳۸۶‬کـود جـزا مرتکب جـرم را بـا وصف‬
‫خـاص آن‪ ،‬مؤظـف خدمـات عامـه یـا مؤظـف مؤسسـه غیردولتـی یـا مؤسسـه خصوصـی یـا‬
‫جمعیـت‪ ،‬جرم‌پنـداری نمـوده اسـت؛ در حالـی کـه مـاده ‪ ۳۹۴‬کـود جـزا مرتکـب را وصـف‬
‫خـاص نـداده اسـت؛ بلکـه مرتکـب جـرم را بـه وصـف «شـخص» بـ ‌ه طـور عـام و توصیف و‬
‫قیـد نمـوده اسـت که صـرف مرتکـب (شـخص) منفعـت غیرقانونـی را از طریق عقد قـرارداد‪،‬‬
‫سـنجش مالیـات یـا محصـول گمرکـی حاصـل نمایـد؛ در حالـی کـه در مـاده ‪ 389‬کـود جـزا‬
‫مرتکـب (مؤظـف عامـه‪ ،‬مؤظـف مؤسسـه غیردولتی‪ ،‬مؤسسـه خصوصی یا جمعیـت) منفعت‬
‫را خـود یـا شـخص دیگـری از طریـق قرارداد‪ ،‬سـنجش‪ ،‬تثبیت یـا تحصیل محصـول گمرکی‪،‬‬
 ‫‪ ۵۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مالیـات یـا حقـوق دولـت یا مراجـع متذکره بـه دسـت آورد و ضرر بـه دولت یا مراجـع متذکره‬
‫برسـاند مرتکـب در حکـم جرم اختالس مجـازات می‌گردد؛ لیکن این جـرم عین جرم اختالس‬
‫نیسـت؛ بلکـه جـرم مماثل اختلاس‪ ،‬جرم غدر اسـت؛ از همین جهت مقنن ایـن عمل مؤظف‬
‫را در حکـم جـرم اختلاس محسـوب نموده اسـت‪.‬‬
‫مشــابهت مــاده ‪ ۳۸۹‬کــود ج ـزا بــا مــاده ‪ ۲۷۰‬جــرم غــدر قانــون ج ـزای ســابق می‌باشــد کــه متــن‬
‫آن قبـاً تحریــر یافتــه اســت‪ .‬چــون جــرم غــدر از جملــه جرایــم فســاد اداری می‌باشــد‪ ،‬ایــن جــرم از‬
‫جانــب «مؤظــف خدمــات عامــه یــا شــخصی کــه در حکــم مؤظــف خدمــات عامــه اســت» صــورت‬
‫می‌گیــرد؛ بنــا ًء مــاده متذکــره جــرم غــدر را از حیــث موضــوع (عقــد‪ ،‬عمــل‪ ،‬قضیــه) از دیگــر جرایــم‬
‫مماثلــش ماننــد اختــاس تفکیــک می‌نمــود؛ بنابریــن مــاده ‪ ۲۷۰‬قانــون جـزای ســابق درســت تحریــر‬
‫و تصریــح گردیــده بــود؛ چنانچــه عیــن متــن را ســایر قوانیــن کشــورهای مصــر‪ ،‬عـراق و ســوریه نیــز‬
‫تصریــح داشــته‌اند (ســتانکزی‪ .)۱۱۶ :۱۳۹۸ ،‬مــاده ‪ ۳۹۴‬کــود جـزا مجــازات شــخصی غیــر از مؤظــف‬
‫خدمــات عامــه را کــه فاعــل جــرم غــدر شــامل کســب منفعــت ایــن جرم باشــد و شــخص عادی باشــد‬
‫تصریــح داشــته اســت کــه نســبت بــه مؤظــف خدمــات عامــه جـزای چنیــن شــخص خفیــف تصریــح‬
‫گردیــده کــه حبــس متوســط از یــک الــی ســه ســال اســت؛ در حالــی کــه مرتکــب (مؤظــف خدمــات‬
‫عامــه یــا شــخص کــه در حکــم مؤظــف خدمــات عامــه باشــد) بــه جـزای جــرم اختــاس حســب وجه‬
‫غدرشــده مجــازات می‌گــردد‪.‬‬

‫ب‪ :‬عناصر متشکله جرم غدر‬

‫‪ ‬وصف و خصوصیت مرتکب‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه یــا اشــخاصی کــه در حکــم مؤظــف خدمــات عامــه باشــند‪ ،‬ماننــد مؤظــف‬
‫مؤسســات غیردولتــی و خصوصــی و مؤظــف جمعیت‌هــای غیردولتــی کــه در عقــد قـرارداد از جانــب‬
‫اداره خویــش مؤظــف شــده باشــند و در عقــد قـرارداد بــه نفــع خویــش و بــه ضــرر همــان اداره کــه او‬
‫را تعییــن نمــوده خیانــت نماینــد مرتکــب جــرم غــدر شــناخته می‌شــوند و مســتوجب مجــازات جــرم‬
‫غــدر دانســته می‌شــوند (رحیــم‪ .)۲۵۷ :۱۳۹۷ ،‬هــرگاه مؤظــف خدمــات عامــه و یــا کمیشـن‌کاری کــه‬
‫در حکــم مؤظــف خدمــات عامــه باشــد در ســنجش و محاســبه‪ ،‬تحصیــل محصــول گمرکــی و یــا‬
‫مالیــات کــه دولــت مســتحق آن دانســته می‌شــود عمــدا ً آن را کــم ســنجش و محاســبه نمایــد و بـرای‬
‫خویــش یــا شــخص دیگــری نفــع و بـرای دولــت ضــرر برســاند مرتکــب جــرم غــدر دانســته می‌شــود؛‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۳۹‬‬

‫چنانچــه مــاده ‪ ۳۸۹‬کــود جـزا بــه همیــن موضــوع تصریــح داشــته اســت‪.‬‬

‫‪ ‬موضوع جرم غدر‬

‫موضــوع جــرم غــدر در قانــون جــزای ســابق‪ ،‬در ضمــن حکــم مــاده ‪« ،۲۷۰‬عقــد»‪« ،‬عمــل» و‬
‫«قضیــه» بــود؛ هــر کــدام از موضوعــات سـه‌گانه متذکــره در خصــوص خویــش عــام بودنــد؛ بــه ایــن‬
‫توضیــح کــه عقــود بـ ‌ه طــور عــام بــه تمــام انــواع عقــود اطــاق می‌گردیــد؛ «عمــل» تمــام اعمــال را در‬
‫برمی‌گرفــت و «قضیــه» نیــز تمــام قضایــا را ب ـ ‌ه طــور عــام آن‌هــا شــامل می‌گــردد‪.‬‬
‫کـود جـزای جدیـد موضـوع جـرم غـدر را در ضمـن حکـم مـاده ‪ ۳۸۹‬خویـش بـه گونـه دیگـری‬
‫تصریـح داشـته کـه مفهـوم همـان مـاده ‪ 270‬قانـون جـزای سـابق در آن موجود می‌باشـد‪ .‬کـود جزای‬
‫جدیـد‪ ،‬تنهـا قراردادهـا را تصریـح داشـته اسـت کـه هـر عقـد قـرارداد شـده نمی توانـد زیـرا قـرارداد‪،‬‬
‫خـاص و عقـد‪ ،‬عـام اسـت؛ پـس ذکـر موضـوع خاص کـه «قـرارداد» اسـت دربرگیرنـده موضـوع عام‬
‫کـه (عقـد) اسـت شـده نمی‌توانـد (درانـی‪)۲۸۳ :۱۳۹۸ ،‬؛ بـ ‌ه طـور مثال اگـر مؤظف خدمـات عامه به‬
‫غیـر قـرارداد‪ ،‬یـک خریـداری عـادی را بـدون قـرارداد صرفاً بـه خریداری اجنـاس عـادی از وجه پول‬
‫سردسـتی کـه در ادارات وجـود دارد خریـداری نمایـد و در آن غـدر نمـوده بـه نفـع خویش سـود ببرد‬
‫عمـل متذکـره در موضـوع قـرارداد کـه در متـن مـاده ‪ ۳۷۹‬کود جـزا تصریـح گردیده شـامل نمی‌گردد؛‬
‫زیـرا عمـل مؤظـف خدمـات عامـه قـرارداد نبـوده‪ ،‬بلکه یـک عقد عـادی می‌باشـد‪ .‬این خلأ را مقنن‬
‫کـود جـزا در ذکـر اعمالـی کـه به سـبیل مثال در سـنجش مالیـات‪ ،‬تحصیـل محصول گمرکی اسـت به‬
‫تصریـح قاعـدة عـام برداشـته و چنیـن وضاحت داده اسـت‪« :‬یا حقـوق دولت یا مرجـع مربوط مکلف‬
‫بـه تأمیـن منفعـت اداره مربـوط باشـد‪ »...‬تصریح «حقـوق» عام می‌باشـد‪ ،‬تمام حقوق را کـه در ضمن‬
‫حکـم مـاده ‪ ۲۷۰‬قانـون جزای سـابق «عقـد»‪« ،‬عمـل» و «قضیـه» دربرمی‌گیرد‪.‬‬
‫بنابـر توضیـح فـوق‪ ،‬موضوع جـرم غدر هر آن حـق دولت یا مؤسسـات غیردولتـی و یا جمعیت‌ها‬
‫اسـت کـه مؤظفیـن‪ ،‬مکلـف به تأمیـن منفعت آن باشـند و در حـق‪ ،‬من‌حیـث عاقد‪ ،‬عامـل و یا تطبیق‬
‫قضیـه‪ ،‬خیانـت نماینـد؛ در این صورت‪ ،‬جرم غـدر را مرتکب می‌گردنـد (واصـل‪ .)۳۹۰ :۱۳۹۸ ،‬نکته‬
‫معترضـه قابـل ذکـر اسـت کـه متـن مـاده ‪ ۱۷۰‬قانون جـزای سـابق از نظر ترکیـب کلمـات و جمالت به‬
‫مراتـب خوب‌تـر نسـبت بـه جمله‌بنـدی و ترتیـب کلمـات مـاده ‪ 3۸۹‬کـود جـزای جدیـد بـوده‪ ،‬بهتـر‬
‫بـود‪ ،‬مقنـن از تعبیرپـردازی خصوصـاً در بخـش خاص جرایـم کود جزا از قانون جزای سـابق اسـتفاده‬
‫می‌نمـود؛ زیـرا هـدف از کـود جزا چنانچـه از نامش معلوم اسـت تمام جرایـم را در یک قانـون کود و‬
 ‫‪ ۵۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جمع‌کـردن بـود‪ ،‬نـه تغییـر در متـن مواد کـه جرایم را ب ‌ه طور خاص تصریح داشـته اسـت کـه بعضاً این‬
‫سـبک تسـوید‪ ،‬مقنـن را در کود جزا به اشـتباه برده اسـت‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر مادی‬
‫عنصــر مــادی در جــرم غــدر انجــام فعــل‪ ،‬ضــرر بــه منافــع دولــت یــا مؤسســات غیردولتــی و یــا‬
‫جمعیت‌هــا در خصــوص قـرارداد ســنجش محصــول یــا مالیــات و ســایر اعمــال می‌باشــد کــه همیــن‬
‫فعــل منتــج بــه نتیجــه جرمــی گردیــده و رابطــه ســببیت بیــن عمــل و نتیجــه وجــود داشــته باشــد‪،‬‬
‫هرکــدام از روش‌هــای ســه‌گانه (فعــل‪ ،‬نتیجــه‪ ،‬رابطــه ســببیت) ذیــاً بــه تحلیــل گرفتــه می‌شــود‪:‬‬
‫‪ -4‬فعــل‪ :‬وارد نمــودن هــر نــوع فعــل کــه منتــج بــه ضــرر دولــت‪ ،‬مؤسســات غیردولتــی یــا‬
‫جمعیت‌هــا گــردد؛ بنابرایــن روش فعــل در جــرم غــدر‪ ،‬معیــن نیســت‪ .‬مرتکــب بــه هــر نــوع فعــل کــه‬
‫متوصــل عملــی جــرم غــدر در انعقــاد قـرارداد‪ ،‬ســنجش محصــول یــا مالیــات دولــت بــه نفــع خــودش‬
‫یــا شــخصی دیگــری و ضــرر دولــت گــردد روش فعــل جــرم غــدر تحقــق می‌یابــد‪.‬‬
‫‪ -5‬نتیجـه‪ :‬جـرم غدر از جمله جرایم نتیجوی می‌باشـد؛ شـرط تحقق کامل این جـرم نتیجه جرمی‬
‫بـوده و هـرگاه از نـزد مرتکـب صادر شـده باشـد لیکـن نتیجه جرمی به دسـت آمـده نباشـد مرتکب به‬
‫شـروع جـرم‪ ،‬مجـازات می‌گردد و جرم غـدر ناقص را مرتکب می‌گـردد (سـتانکزی‪.)۱۲۲ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫‪ -6‬رابطــه ســببیت‪ :‬از اینکــه جــرم غــدر از جملــه جرایــم نتیجــوی می‌باشــد و شــرط تحقــق‬
‫جــرم کامــل غــدر بــه دســت آمــدن نتیجــه اســت پــس شــرط اســت تــا فعــل‪ ،‬منتــج بــه نتیجــه جرمــی‬
‫می‌گــردد و بایــد رابطــه ســببیت بیــن فعــل کــه جــرم غــدر را بــه وجــود م ـی‌آورد و نتیجــه جرمــی‬
‫وجــود داشــته باشــد‪.‬‬

‫‪ ‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی جــرم‪ ،‬علــم و اراده (قصــد خــاص) اســت؛ مأمــور مؤظفــی کــه بــر منافــع دولــت‪،‬‬
‫مؤسســات غیردولتــی یــا جمعیت‌هــا کــه بــه حفــظ منافــع آن‪ ،‬مؤظــف باشــد‪ ،‬ضــرری وارد می‌نمایــد‪،‬‬
‫بایــد علــم و قصــد مبنــی بــر عمدیــت داشــته باشــد؛ اهمــال‪ ،‬ســهل‌انگاری‪ ،‬تغافــل و خطــای مؤظــف‬
‫در انعقــاد قـرارداد بــه ضــرر دولــت یــا ســنجش مالیــات و یــا محصــول گمرکــی بــه ضــرر دولــت در‬
‫جــرم غــدر محســوب نمی‌گــردد و شــخص مذکــور مــورد مجــازات ق ـرار نمی‌گیــرد‪ .‬در جــرم غــدر‬
‫قصــد خــاص وجــود دارد؛ چنانچــه در متــن مــاده ‪ ۳۸۹‬کــود ج ـزا عبــارت «نفــع خــود یــا شــخص‬
‫دیگــری عمــده متضــرر یــا مختــل ســازد» ذکــر شــده اســت‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۴۱‬‬

‫ب‪ :‬مجازات‬
‫طبـق حکـم مـاده ‪ ۳۹۴‬کـود جزا مرتکـب جرم غدر به جزای اصلی حبس متوسـط از یک سـال تا سـه‬
‫سـال محکـوم می‌گردد‪ .‬جرم غدر نسـبت مجـازات کمتر از ده سـال جزای تبعی نـدارد؛ لیکن محکمه‬
‫صالحیـت دارد بـه لـزوم دید خویش یا تقاضـای څارنوال مرتکب را از بعضـی حقوقش محروم نماید‪.‬‬
‫مرتکـب هـرگاه از طریق جرم مالی به دسـت آورده باشـد بـه رد آن نیز محکوم می‌گردد و عواید ناشـی‬
‫از مال به دسـت آمـده مصادره می‌گردد (حقیقـی‪.)۱۹۸ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫گفتار چهارم‪ :‬راه های مبارزه با فساد اداری‬

‫روش های مبارزه با فساد مالی سه هدف عمده را دنبال می کند‪:‬‬
‫‪ -1‬تضمین یکپارچگی و ایجاد هماهنگی در مجموعه اداری دولت؛‬
‫‪ -2‬ارتقای کارایی و منظقی کردن تشکیالت اداری؛‬
‫‪ -3‬جلب اعتماد عمومی در رابطه با امور اداری‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬اهمیت و ضرورت مبارزه با فساد اداری‬

‫‪ ‬از آنجــا کــه فســاد افزایــش می دهــد‪ ،‬اعتمــاد مــردم نســبت بــه دســتگاه های دولتــی و غیــر‬
‫دولتــی را کاهــش می دهــد‪ ،‬بی تفاوتــی‪ ،‬تنبلــی و بی کفایتــی را در جامعــه افزایــش می دهــد؛‬
‫‪ ‬اعتقاد و ارزش های اخالقی جامعه را متزلزل می کند؛‬
‫‪ ‬هزینه انجام کارها را افزایش داده و رقابت پذیری را دشوار می سازد؛‬
‫‪ ‬تالش هــای دولت هــا بـرای فقــر زادیــی را نــاکام ســاخته و موجــب بی انگیزگــی و بدبینــی در‬
‫جامعــه می شــود؛‬
‫‪ ‬زمینۀ تضعیف روحیه افراد در ستکار را فراهم می آورد‪.‬‬
‫‪ ‬مانع سرمایه گذاری شده و مسیر رشد و توسعه اقتصادی را مسدود می نماید؛‬
‫‪ ‬از طریــق هدایــت ناصــواب و ناصحیــح اســتعدادها و منابــع بالقــوه و بالفعــل انســانی و مــادی‬
‫بــه ســمت فعالیت هــای نادرســت بـرای دســتیایی بــه درآمدهــای ســهل الوصــول‪ ،‬زمینــه رکــود‬
‫در تمــام ابعــاد جامعــه را فراهــم می کنــد‪.‬‬
‫هماننــد ســرطان بــوده و هــر جــا کــه ریشــه بدوانــد‪ ،‬روز بــه روز بــر ســرعت شــیوع آن فــزوده و در‬
‫نتیجــه مبــارزه بــا آن بســیار دشــوار می گردد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۴۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫محققان در زمینه رویکردهای تحقیقاتی متداول در جلوگیری از فساد اداری به ‪ 4‬گروه اشاره می کنند‪:‬‬

‫الف‪ :‬رویکرد علمی‬

‫برمبنــای ایــن رویکــرد‪ ،‬بــه مــدد شــاخه های علــوم رایــج‪ ،‬بخصــوص علــوم انســانی‪ ،‬بــه شــناخت‬
‫ماهیــت پدیــده فســاد‪ ،‬چرایــی بــروز آن و چگونگــی جلوگیــری یــا مبــارزه بــا آن (براســاس یافته هــای‬
‫علمــی) پرداختــه می شــود‪.‬‬

‫ب‪ :‬رویکرد تجربی‬

‫اســاس ایــن رویکــرد مبتنــی بــر تحقیقــات صــورت گرفتــه قبلــی شــامل افــت و خیزهــا‪ ،‬ضعف هــا و‬
‫قوت هــای حرکت‪-‬هــای قبلــی اســت تــا بــا بهــره گیــری از تجربه هــای آن هــا درجهــت جلوگیــری از‬
‫وقــوع فســاد گام بــردارد‪.‬‬

‫ج‪ :‬رویکرد ارزشی‬

‫در ایــن رویکــرد بــا مراجعــه بــه منابــع اســامی و ملــی‪ ،‬مبانــی و مصداق هــای جلوگیــری و مبــارزه بــا‬
‫پدیــده فســاد اســتنباط‪ ،‬اســتخراج و بهــره بــرداری می گــردد؛‬

‫د‪ :‬رویکرد تطبیقی‬

‫ایــن رویکــرد اســتفاده از تجربیــات دیگــر کشــورها‪ ،‬ســازمان های بین المللــی و منطقــۀ و بین المللــی را‬
‫مــورد توجــه قـرار می دهــد‪ .‬بــا مطالعــه روش هــای بــه کار گرفتــه شــده توســط کشــورهای موفــق در‬
‫امــر مبــارزه بــا فســاد اداری‪ ،‬بــه نــکات یکســانی کــه موجبــات موفقیــت آنــان را در ایــن امــر خطیــر‬
‫فراهــم آورده‪ ،‬آشــنا و لــزوم توجــه و بــه کارگیــری روش هــای یادشــده جهــت توفیــق در مبــارزه بــا‬
‫فســاد توصیــه می گــردد (آصــف‪.)۲۵ ،۱۳۹۱ :‬‬

‫جزء دوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با فساد اداری‬

‫‪ 1 .‬تدوین قانون خاص برای مبارزه با فساد اداری؛‬
‫‪ -22 .‬معرفــی یــک ســازمان مشــخص جهــت مبــارزه بــا فســاد بــه مــردم بــه منظــور جلــب‬
‫مشــارکت عمومــی؛‬
‫‪ 3 .‬تفویــض مســئولیت انجــام اصالحــات ســازمانی و اداری بــرای ســاده ســازی روش هــا و‬
‫رویه هــای انجــام کار و کاســتن از تمرکــز ســازمانی و اقتصــادی بــه منظــور ایجــاد الگویــی‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۴۳‬‬

‫یکســان بــه یــک دســتگاه معیــن؛‬

‫‪ 4 .‬تقویت روابط با سازمان های بین المللی وسایر کشورها؛‬
‫‪ 5 .‬جواب گویی سیاسی (افزایش شفافیت سیاسی در رقابت احزاب)؛‬
‫‪ 6 .‬جواب گویــی رهبــری نظــام سیاســی کشــور (رهبــر بایــد بــر پایــه شــاخص های عملکــردی‬
‫ســازمان های تبــع خــود را ارزیابــی کنــد)؛‬
‫‪7 .‬مشــارکت مردمــی (ســازمان های مدنــی واســط بیــن حکومــت و عامــه مــردم هســتند و ناظــر‬
‫بــر کیفیــت حاکمیــت می‪-‬باشــند)؛‬
‫‪ 8 .‬بخش خصوصی رقابتی؛‬
‫‪9 .‬مدیریت دولتی مردم ساالر؛‬
‫ ‪10.‬سازوکارهای نهادی (نظارت نهادهای حکومت بر یکدیگر)؛‬
‫ ‪11.‬آموزش اثربخش آموزه های دینی؛‬
‫ ‪12.‬تقویــت نقــش رســانه ها (رســانه ها بــا افشــای ســوء اســتفاده ها در کنتــرول فســاد نقــش دارنــد‬
‫(پــور‪ :۱۳۹۱،‬ص‪)۱۰ ،۹،‬؛‬
‫ ‪13.‬اصالح نظام اداری و ساختار آن؛‬
‫ ‪14.‬نظارت بر ثروت‪ ،‬مصرف و سطح زندگی کارمندان دولت؛‬
‫ ‪15.‬جلوگیری از فساد استخدامی و رانت جویی؛‬
‫ ‪16.‬ایجــاد و تقویــت نهادهــای مســتقل و دائمــی بـرای مبــارزه بــا فســاد اداری و ارتقائــی پویایــی‬
‫و همآهنگــی دســتگاه های نظارتــی بـرای حــذف فســاد اداری؛‬
‫ ‪17.‬آموزش مدیران دولتی در زمینه آشنایی با فساد اداری و شیوه های مبارزه با آن؛‬
‫ ‪ 18.‬آزادی و مصونیت مطبوعات در ارائه گزارش و افشاگری فساد اداری؛‬
‫ ‪19.‬تشویق کارمندان وشهروندان به ارسال اطالعات وافشاگری؛‬
‫ ‪20.‬جواب گویی سیاست مداران و کارمندان و حسابرسی از آن ها؛‬
‫ ‪21.‬کوچک کردن دولت وخصوصی سازی؛‬
‫ ‪22.‬کاهش فساد اداری به وسیله حذف مقررات زاید و بوروکراسی اداری؛‬
‫ ‪23.‬جرم انــگاری‪ ،‬شناســائی و کدبنــدی عناویــن مجرمیــن ه فســاد اداری در قوانیــن موضوعــه و‬
‫اعمــال تنبیــه و جریمه هــای ســنگین و پرداخــت هزینــه بــاالی عمــل؛‬
‫ ‪24.‬روزآمد کردن قوانین با توجه به شرایط اقتصادی اجتماعی و ایجاد تحول در آن ها؛‬
 ‫‪ ۵۴۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ ‪25.‬اجرای اتوماسیون اداری؛‬

‫ ‪26.‬بهره برداری از سیستم های اطالعاتی؛‬
‫ ‪27.‬نظام مند کردن سیستم های مالی و حسابرسی؛‬
‫ ‪28.‬توسعه نهادهای مدنی وسازمان های مردم نهاد؛‬
‫ ‪29.‬برخورد قاطع و بدون تبعیض با مرتکبین مصادیق فساد مالی؛‬
‫ ‪30.‬فرهنگ سازی و تقویت باروهای مردمی درجریان مبارزه با فساد؛‬
‫ ‪31.‬اجرای مطالعات و تحقیقات ستراتیژی و اجرای دوره های آموزشی و دانش افزایی؛‬
‫ ‪32.‬ایجاد انگیزه و ارتقای سیستم های مالی وحسابرسی؛‬
‫ ‪33.‬ایجاد انگیزه و ارتقای سیستم های رفاهی و حقوقی کارکنان؛‬
‫ ‪34.‬اجرای سیستم های مدیریت کیفیت؛‬
‫ ‪35.‬حذف کلیه انحصارات‪ ،‬امتیازات‪ ،‬مجوزها یا رانت های دولتی؛‬
‫ ‪36.‬دسترسی عمومی به اطالعات دولتی؛‬
‫ ‪37.‬و مهم تــر از همــه‪ ،‬رعایــت احت ـرام و حفــظ اســتقالل قــوه قضائیــه و تضمیــن اســتقالل و‬
‫امنیــت قضــات در برخــورد بــا عامــان فســاد‪ ،‬در عمــل و نــه در شــعار؛‬
‫ ‪38.‬رهبری سیاسی و تقویت اصالحات در ادارات ذیربط؛‬
‫ ‪39.‬جذب و ایجاد اشتغالزایی برای افراد نیازمند و شایسته کار در سکتورهای دولتی؛‬
‫ ‪40.‬مجازات اشخاص و واقعات فساد مطابق به احکام قانون؛‬
‫ ‪41.‬تعقی ــب و نظ ــارت از جری ــان پرداخته ــا و دوران پ ــول ب ــه گون ــۀ ش ــفاف و حس ــابدهی و‬
‫حســـاب گیری؛‬
‫ ‪42.‬ثبت دارائی های مقام های عالی مطابق مواد قانون اساسی‪ ،‬بشمول خود قانون گذاران؛‬
‫ ‪43.‬تهیــه و ترتیــب طرزالعمــل جلوگیــری از اســتفاده شــخصی از امکانــات تســهیالت وســایل و‬
‫وســایط دولتــی؛‬
‫ ‪44.‬شــفاف ســازی پروســه اســتخدام در تمــام ســطوح بــر مبنــای اصــل شایســته ســاالری و‬
‫تســاوی فرصت هــا از طریــق رقابــت آزاد؛‬
‫ ‪45.‬فراهــم نمــودن دسترســی آســان بــه موقــع و همــه جانبــه نهــاد هــای جامعــه مدنــی و رســانه ها‬
‫بــه اطالعــات در مطابقــت بــا قانــون دسترســی بــه اطالعات؛‬
‫ ‪46.‬فراهــم ســاختن زمینــه ب ـرای مشــارکت نهادهــای جامعــه مدنــی در مشــوره هــا و نظــارت از‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۴۵‬‬

‫اج ـرای برنامه هــا؛‬

‫ ‪47.‬ایجــاد راهکارهــا و ترتیــب رهنمــود اجرائــی بـرای اشــخاصی کــه تخلفــات اداری و مصادیــق‬
‫فســاد را شــکل مســتند و مســتدل بــه مراجــع مســئوول گـزارش می دهنــد؛‬
‫ ‪48.‬بررســی‪ ،‬مســتند ســازی و تعقیــب قضایــای فســاد اداری و نقــض قانــون توســط کارمنــدان و‬
‫کارکنــان و ارســال بموقــع آن هــا بــه مراجــع عدلــی و قضائــی‪.‬‬
‫ ‪49.‬پرداختن معاش کارمندان دولت بمقدار مناسب و بصورت منظم‬
‫مقــدار معــاش و پرداخــت منظــم آن بــر انگیــزه کارمنــدان دولتــی تاثیرگ ـزار اســت‪ .‬اگــر معــاش‬
‫بخــش دولتــی کــم باشــد‪ ،‬کارکنــان ممکــن اســت خــود را تحــت فشــار قـرار دهنــد تــا درآمــد خــود‬
‫را از روش هــای غیــر رســمی تکمیــل کننــد‪ .‬تحقیقاتــی کــه توســط ‪ Van Rijckeghem‬و (‪)2001‬‬
‫‪ Weder‬صــورت گرفتــه در نمونــه ای از کشــورهای کمتــر توســعه یافتــه‪ ،‬رابطــه معکــوس بیــن ســطح‬
‫معــاش دولتــی و بــروز فســاد را نشــان میدهــد‪.‬‬

‫‪ -50‬ایجاد شفافیت و حسابدهی در مصارف دولتی‬

‫دولت هـا مالیـات هـا را جمـع آوری می کننـد‪ ،‬کمک های خارجـی دریافت می کننـد و مکانیزم هایی‬
‫را بـرای تخصیـص ایـن منابع برای برآورده سـاختن نیازهای مختلـف‪ ،‬ایجاد می کنند‪ .‬بعضی کشـورها‬
‫ایـن کار را بـه طریقـی انجـام مـی دهند که نسـبتا شـفاف هسـتند و تلاش می کننـد تا اطمینـان حاصل‬
‫کننـد کـه منابـع در منافـع عمومی مورد اسـتفاده قرار می گیرنـد و یا خیر‪ .‬روند باز و شـفاف تر‪ ،‬فرصت‬
‫کمتـری بـرای تخریـب و سـوء اسـتفاده ایجـاد می کنـد‪ )2007( Collier .‬تاثیـرات منفی سیسـتم های‬
‫ناکارآمـد کنتـرول بودجـه را بـر اسـاس تحقیقاتـی کـه انجـام داده اسـت بیـان میـدارد‪ :‬کشـورهایی کـه‬
‫شـهروندان آنهـا قـادر بـه بررسـی فعالیت های دولتی هسـتند و شایسـتگی بحث در مورد سیاسـت های‬
‫عمومـی را نیـز دارنـد‪ .‬در ایـن راسـتا‪ ،‬آزادی مطبوعـات و سـطح سـواد جامعـه نیـز نقـش مهمـی در‬
‫زمینـه اصالحـات بـازی می کنـد‪ .‬جامعـه مدنـی فعـال و فرهنـگ مشـارکت مـی تواننـد عناصـر مهـم‬
‫اسـتراتژی های مبارزه با فسـاد اداری باشـند‪.‬‬
‫نیوزیلنــد کــه بــه طــور مــداوم یکــی از اصالحگ ـران رده بــاالی رده بنــدی شــفافیت بیــن الملــل‬
‫اســت‪ ،‬بــا تصویــب قانــون مســئولیت مالــی در ســال ‪ 1994‬و ارائــه یــک چارچــوب قانونــی ب ـرای‬
‫مدیریــت شــفاف منابــع عمومــی پیشــگام در ایجــاد پروســه های بودجــه شــفاف بــوده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۵۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -51‬استفاده از تکنالوژی های جدید‬

‫ارتبــاط مکــرر و مســتقیم بیــن مقامــات دولتــی و شــهروندان می توانــد راه را بـرای معامــات غیرقانونی‬
‫بــاز کنــد‪ .‬یکــی از راه هــای حــل ایــن مشــکل‪ ،‬اســتفاده از تکنالوژی هــای موجــود در دســترس بـرای‬
‫تشــویق ایجــاد رابطــه ســالم بیــن مقامــات و جامعــه مدنــی اســت‪ .‬در ایــن راســتا انترنــت بــه عنــوان‬
‫یــک ابـزار موثــر بـرای کاهــش فســاد ثابــت شــده اســت (آندرســن و همکارانــش‪.)2011 ،‬‬
‫در برخـی از کشـورها اسـتفاده از سیسـتم عامل های آنالین برای تسـهیل تعاملات دولت با جامعه‬
‫مدنـی و جامعـه تجاری بخصوص در زمینه جمع آوری مالیات‪ ،‬خرید و فروش عمومی و دوسـیه های‬
‫رسـمی موفـق بوده اسـت‪ .‬شـاید یکـی از بارزترین منابع فسـاد در جهـان مربوط بـه فعالیت های خرید‬
‫دولت اسـت‪ .‬خرید و فروش اجناس و خدمات توسـط دولت می تواند در بسـیاری از کشـورها بین ‪5‬‬
‫تـا ‪ 10‬درصـد از تولیـد ناخالص داخلـی را در بر گیرد‪ .‬از آنجا که قراردادها می توانند شـامل صالحیتها‬
‫و اختیـارات اداری باشـند و بـه ایـن دلیل که اکثر کشـورها دارای سـابقه طوالنی در مورد رشـوه و سـوء‬
‫اسـتفاده در امـر خریـد میباشـند برای اطمینان از سـالم بودن پروسـه خریـد؛ روش هـای مختلفی چون‬
‫رقابـت آزاد بـرای گرفتـن قـرارداد و باز و شـفاف بودن پروسـه ی خرید را ایجـاد کرده اند‪.‬‬
‫چیلــی کشوریســت کــه از آخریــن تکنالــوژی هــا بـرای ایجــاد یکــی از شــفاف ترین سیســتم های‬
‫خریــد عمومــی در جهــان اســتفاده کرده اســت‪.‬‬
‫سیســـتم ‪ ChileCompra‬در ســـال ‪ 2003‬دریـــن کشـــور راه انـــدازی شـــد کـــه یـــک سیســـتم‬
‫الکترونیکـــی عمومـــی بـــرای خریـــد و اســـتخدام بـــر اســـاس پلـــت فـــرم اینترنتـــی میباشـــد‪ .‬ایـــن‬
‫سیس ــتم ش ــهرت جهان ــی برت ــر ب ــودن‪ ،‬ش ــفافیت و کارای ــی را کس ــب ک ــرده اس ــت ک ــه در خدم ــت‬
‫ش ــرکت ه ــا‪ ،‬س ــازمان های عموم ــی و همچنی ــن اف ـراد ش ــهروند اس ــت و بزرگتری ــن ش ــرکت تج ــاری‬
‫در ایـــن زمینـــه میباشـــد کـــه ‪ 850‬ســـازمان خریـــد و فـــروش را شـــامل می شـــود‪ .‬در ســـال ‪2012‬‬
‫کارب ـران ایــن سیســتم ‪ 2.1‬میلیــون خریــد انجــام داده انــد و صــدور صــورت حســاب بــه مبلــغ ‪9.1‬‬
‫میلی ــارد دال ــر آمریکای ــی انج ــام ش ــده اس ــت‪.‬‬

‫‪ -52‬پایان دادن به معافیت از مجازات‬

‫اجراآت قانونی موثر برای حصول اطمینان از اینکه فاسد مجازات می شود ضروری است‪.‬‬
‫رویکردهــای پیــاده ســازی موفــق مبــارزه بــا فســاد توســط یــک چارچــوب قانونــی قــوی‪ ،‬احــکام‬
‫اجـرای قانــون و سیســتم قضائــی مســتقل و موثــر پشــتیبانی می شــود‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۴۷‬‬

‫‪ -53‬ترویج شفافیت و دسترسی به اطالعات‬

‫کشــورهای کــه در مقابلــه بــا فســاد موفــق هســتند‪ ،‬شــاخص بــارز آزادی مطبوعــات‪ ،‬شــفافیت و‬
‫دسترســی بــه اطالعــات را دارنــد‪ .‬دسترســی بــه اطالعــات جوابگویــی ســازمان های دولتــی را افزایــش‬
‫می دهــد‪ ،‬و همزمــان تأثیــر مثبتــی بــر ســطح مشــارکت عمومــی در یــک کشــور دارد‪.‬‬

‫‪ -54‬توانمندسازی شهروندان‬
‫تقویــت شــهروندان از تقاضاهــای مبــارزه بــا فســاد اســت‪ .‬توانمنــد ســاختن شــهروندان رویکــرد‬
‫پایداریســت کــه دولــت را جوابگــو ســاخته و بــه ایجــاد اعتمــاد متقابــل بیــن شــهروندان و دولــت‬
‫کمــک مــی کنــد‪ .‬بــه عنــوان مثــال‪ ،‬نظــارت بــر جامعــه در برخــی مــوارد بــه تشــخیص فســاد‪ ،‬کاهــش‬
‫هدررفتــن منابــع و بهبــود کیفیــت و کمیــت خدمــات عامــه کمــک می کنــد‪.‬‬

‫‪ -55‬از بین بردن آسیب های بین المللی‬

‫بــدون دسترســی بــه سیســتم مالــی بیــن المللی‪ ،‬مقامــات فاســد دولتی در سراســر جهــان قــادر نخواهند‬
‫بــود کــه در درآمــد حاصــل از دارائی هــای غــارت شــده غــرق شــوند‪ .‬مراکــز مالــی مهــم بایــد فــورا‬
‫راه هــای ب ـرای متوقــف کــردن بانــک هــا و مراکــز مالــی خــارج از کشــور‪ ،‬از جــذب جریان هــای‬
‫غیرقانونــی پــول ایجــاد کننــد‪.‬‬
‫اتحادیـه اروپـا اخیـرا ‪ 4‬رهنمـود ضـد فسـاد اداری را تصویـب کرد که به کشـورهای عضـو اتحادیه‬
‫اروپـا اجـازه می دهـد صاحبـان شـرکت های ایجـاد شـده در سـرحدات خـود را ثبت نـام کننـد‪ .‬با این‬
‫حال‪ ،‬این دسـتور مسـتلزم این نیسـت که این رجیسـترها قابل انتشـار باشـند‪ .‬به طور مشـابه‪ ،‬دولت های‬
‫نـاروی‪ ،‬انگلسـتان و اوکرایـن همـه قوانینـی را تصویب کرده اند که شـرکت ها باید اطالعـات مربوط به‬
‫صاحبـان آنهـا را افشـا کننـد‪ ،‬هرچند ایـن قوانین هنوز بـه اجرا نرسـیده اند‪.‬‬

‫الف‪ :‬سنگاپور‪ :‬نمونۀ موفق مبارزه علیه فساد اداری‬

‫در اواس ــط ده ــه ‪ ،50‬ق ــرن بیس ــتم بریتانی ــا س ــنگاپور را ت ــرک ک ــرد و س ــپس س ــنگاپوری ه ــا ب ــا‬
‫چارچ ــوب قانون ــی ضعی ــف‪ ،‬جمعی ــت تقریب ــا ب ــی تحصی ــل‪ ،‬دس ــتمزد ک ــم‪ ،‬اقتص ــاد مبه ــم‪ ،‬فس ــاد‬
‫بوم ــی و چش ــم اندازه ــای کام ــا مبه ــم باق ــی مان ــده بودن ــد‪ .‬ل ــی ک ــوان ی ــو‪ ،‬همــراه ب ــا ح ــزب‬
‫“‪ ،”people’s action‬انتخاب ــات را ب ــه دس ــت آورد و نم ــاد مب ــارزه ب ــا فس ــاد ش ــد و شعارش ــان ای ــن‬
‫ب ــود‪“ :‬ش ــما م ــی خواهی ــد ب ــا فس ــاد مب ــارزه کنی ــد؟ پ ــس آم ــاده باش ــید ک ــه دوس ــتان و بس ــتگان ت ــان‬
 ‫‪ ۵۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫را ب ــه زن ــدان بفرس ــتید “‪.‬‬

‫مبــارزه بــا فســاد بــا چهــار عنصــر شــکل گرفــت کــه نخســت آن ایجــاد یــک ســرویس مســتقل‬
‫قــوی بـرای مبــارزه بــا فســاد بــود‪ .‬لــی کــوان یــو اداره تحقیقاتــی فســاد اداری (‪ )BCI‬را تقویــت نمــوده‬
‫و تغییـرات رادیــکال را در سیســتم آغــاز کــرد‪.‬‬

‫‪ -1‬لغو مصئونیت مقامات‬

‫تمام مقامات و خانواده های آنان از مصونیت محروم شـدند‪ .‬نمایندگان ‪ BCI‬حق داشـتند حسـاب های‬
‫بانکـی‪ ،‬امـوال‪ ،‬نـه تنهـا متعلـق به مقامـات‪ ،‬بلکه فرزنـدان‪ ،‬همسـران‪ ،‬بسـتگان و حتی دوستان شـان را‬
‫بررسـی کننـد‪ .‬اگـر کارمنـد و خانـواده اش در خـارج از معیارهـای خود زندگـی می کردنـد‪ ،‬اداره بدون‬
‫هیچگونـه دسـتورالعمل قبلـی از بـاال‪ ،‬تحقیقات خـود را آغاز می کـرد‪ .‬محققان ‪ BCI‬بر رشـوه خواری‬
‫عمده در سـطوح باالتر قدرت تمرکز داشـتند‪ .‬از سـوی دیگر‪ ،‬اقدامات مقننه با سـاده سـازی اقدامات‬
‫قانونـی‪ ،‬از بیـن بـردن هـر گونـه ابهـام در قوانین‪ ،‬از جملـه لغو مجوز هـا و صدور مجـوز در حوزه های‬
‫کمتـر مهـم زندگـی عمومـی‪ ،‬صـورت پذیرفـت‪ .‬در عین حـال‪ ،‬محکمه حـق دریافت هر گونـه درآمد‬
‫حاصـل از اقدامـات فاسـد را بـه طور خودکار مصـادره کرد‪.‬‬
‫در ســال ‪ ،1989‬حداکثــر می ـزان جریمــه ب ـرای فســاد ‪ 10‬تــا ‪ 100‬ه ـزار دالــر ســنگاپور افزایــش‬
‫یافــت‪ .‬مجــازات جــرم و یــا معرفــی حقایــق گمـراه کننــده بــه ‪ BCI‬بــه عنــوان بزرگتریــن نقــض قانــون‬
‫مجــازات توســط زنــدان و جریمــه تــا ‪ 10،000‬دالــر ســنگاپور بــه رســمیت شــناخته شــد‪ .‬الزم بــه ذکــر‬
‫اســت کــه ‪ BCI‬چندیــن بــار خــود و خانــواده لــی کــوان یــو را مــورد بررســی ق ـرار داده اســت‪ ،‬امــا‬
‫بعــد از آن پــاک شــد‪ .‬در طــول فعالیت هــای خــود‪ BCI ،‬چندیــن وزیــر فــدرال‪ ،‬سـران اتحادیه هــای‬
‫کارگــری‪ ،‬رهبـران جامعــه و مدیـران ارشــد شــرکت های دولتــی را دســتگیر کــرده اســت‪.‬‬

‫‪ -2‬مصالحه و توافق نکردن‬

‫یکــی از نمونه هــای کــه مقامــات ســنگاپور جهــت اج ـرای عدالــت از مقامــات عالــی رتبــه خــود‬
‫خواســتند ایــن بــود کــه ویــت تــوون بــوون وزیــر محیــط زیســت ایــن کشــور در ســال ‪ ،1975‬زمانــی‬
‫کــه بــا خانــواده اش بــه اندونــزی ســفر کــرد ایــن ســفر توســط یــک شــرکت قـراردادی پرداخــت شــد‬
‫کــه مســکن مــی ســاخت‪ .‬او همچنیــن یــک خانــه را بــه ارزش ‪ 500000‬دالــر ســنگاپوری دریافــت‬
‫کــرد و دو قرضــه بــه نــام پــدرش‪ ،‬بــه مبلــغ ‪ 300‬هـزار دالــر ســنگاپوری کــه تحــت تضمین این شــرکت‬
‫صــادر شــد‪ .‬بــا ایــن حــال‪ ،‬ویتــون بــه اتهــام فســاد محکــوم بــه چهــار ســال و شــش مــاه زنــدان شــد‪.‬‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۴۹‬‬

‫‪ -3‬به میل خودت زندگی کن‬

‫عنصــر ســوم برنامــه مبــارزه بــا فســاد در ســنگاپور‪ ،‬معرفــی یــک “پیــش فــرض عامــل جنایــت” علیــه‬
‫دولــت‪ ،‬ادارهء دولتــی یــا یــک ســازمان دولتــی بــود‪ .‬در ســال ‪ 1960‬یــک قانــون تصویــب شــد کــه بــه‬
‫ایــن واقعیــت رســید کــه متهــم در خــارج از معیارهــای خــود زندگــی مــی کنــد و یــا در اختیــار مالکیت‬
‫خــود دارائی هایــی را قـرار مــی داد کــه آنهــا نمــی توانســتند بــه عنــوان درآمــد خــودش آنـرا شــواهد‬
‫بـرای رشــوه قـرار دهنــد‪.‬‬
‫هــر گونــه پــاداش دریافــت شــده توســط یکــی از مقامــات از کســی کــه بــه دنبــال تمــاس بــا‬
‫دولــت بــود‪ ،‬بــه عنــوان یــک رشــوه در نظــر گرفتــه مــی شــد‪ ،‬مگــر اینکــه ثابــت شــود کــه هزینــه در‬
‫چارچــوب طــرح فســاد دریافــت نشــده اســت‪ .‬در صورتــی کــه مقــام رســمی مجــرم شــناخته میشــد‪،‬‬
‫امــوال وی در محکومیــت او اخــذ گردیــده و در زمــان مناســب بــه زنــدان فرســتاده میشــد‪.‬‬

‫‪ -4‬معاش باال به عنوان تضمین یکپارچگی‬

‫پــس از ســه عنصــر ذکــر شــده‪ ،‬عنصــر چهــارم افزایــش معــاش کارمنــدان بــود‪ .‬لــی کــوان یــو ادعــا‬
‫کــرد کــه کارمنــدان دولــت بایــد باالتریــن معــاش را دریافــت کننــد؛ زیـرا آنهــا شایســتگی آن را دارند‪،‬‬
‫کــه نماینــده یــک دولــت نجیــب و صــادق باشــند‪.‬‬
‫اگــر کارمنــدان کــم درآمــد باشــند‪ ،‬ممکن اســت وسوســه شــوند کــه در فعالیت های فاســد شــرکت‬
‫کننــد‪ .‬افزایــش معــاش باعــث شــده اســت که بخــش دولتــی بهتریــن متخصصــان را جذب کنــد‪ .‬وقتی‬
‫کــه کشــور شــروع بــه بهبــود ســریع اقتصــادی کــرد‪ ،‬معــاش تقاعــدی نســبت بــه درآمــد رســمی بخــش‬
‫خصوصــی افزایــش یافــت‪ .‬کارمنــدان دولــت و قضــات معــاش معــادل بــا مدیـران ارشــد شــرکت های‬
‫پیشــرو دریافــت کردند‪.‬‬
‫امـا لـی کوان یو حتی بیشـتر از این پیش رفت‪ ،‬او پیشـنهاد اصالح معـاش وزرا‪ ،‬قضات و کارمندان‬
‫ارشـد دولـت را بـه طور خـودکار به میزان مالیات بر درآمد توسـط بخـش خصوصی متصل کرد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نتیجه‌گیری‬
‫فســاد اداری پدیــدۀ جهــان شــمول می باشــد کــه همــۀ کشــورهای دنیــا اعــم از توســعه یافتــه‪ ،‬در حــال‬
‫توســعه و کم تــر توســعه یافتــه را دامنگیــر خویــش کــرده اســت‪ ،‬بــه طوریکــه امــروز تهدیــد جــدی‬
‫بـرای پیشــرفت اقتصــادی و سیاســی کشــورها تلقــی می گــردد از مفهــوم فســاد اداری تعریــف واحــد‪،‬‬
‫جامــع و مانــع در دســت نیســت؛ زیـرا هــر کــدام از ســازمان ها‪ ،‬قوانیــن و دانشــمندان‪ ،‬آن را با نگرشــی‬
‫متفــاوت تعریــف نموده اند‪.‬کوتــاه تریــن تعریــف‪ ،‬فســاد اداری را ســوء اســتفاده از امکانــات عمومــی‬
‫در جهــت نفــع شــخصی بــه صــورت غیــر قانونــی می دانــد‪ .‬مفهــوم فســاد اداری در فقــه اســامی نیــز‬
‫ریشــه دارد و مــورد نگوهــش و مذمــت فقــه و فقهــاء قـرار گرفتــه اســت‪.‬‬
‫تاریــخ شــاهد آنســت کــه ریشــۀ فســاد اداری بر می گــردد به تشــکیل اجتماعات بشــری و تشــکیل‬
‫نهادهــا و ســازمان ها کــه البتــه در هــر برهــۀ از زمــان بــه اشــکال متفــاوت ظاهــر شــده اســت‪ .‬افغانســتان‬
‫نیــز کشــوری اســت کــه در مســیر تاریــخ آن‪ ،‬فســاد اداری بارهــا و بارهــا برنامه هــای اصالحــی آن را بــا‬
‫شکســت مواجــه ســاخته اســت و یــا حتــی باعــث سـرنگونی نظام هــای آن گردیده اســت‪.‬‬
‫فسـاد اداری بـه انـواع و شـکل های مختلـف از دیـر باز وجود داشـته اسـت‪ .‬امروز نیز فسـاد اداری‬
‫را از منظرهـای مختلـف تقسـیم بندی کرده انـد‪ .‬از جملـه کسـانی که فسـاد را در مقیاس افـکار عمومی‬
‫می سـنجد‪ ،‬محقـق علـوم سیاسـی " هیـدن هیمـر" اسـت وی فسـاد اداری را بـا در نظـر داشـت درجـۀ‬
‫قباحـت آن نـزد افکار عامه و مقام‪-‬های عمومی به سـه دسـته فسـاد سـیاه‪ ،‬خاکسـتری و سـفید تقسـیم‬
‫می کنـد‪ .‬فسـاد اداری بـر حسـب مقـام و موقعیـت مرتکـب جـرم و حجـم آن بـه فسـاد کالن و خـرد‬
‫تقسـیم می شـود و همچنـان از لحـاظ چگونگی ارتکاب ( اینکه فسـاد تصادفاً ارتـکاب می یابد و یا به‬
‫طـور نظام منـد) بـه فسـاد تصادفـی و نظام مند و از نظر تعداد مرتکبین آن ( فسـاد شـکل سـازمانی دارد‬
‫یعنـی بیشـتر از یـک فـرد را شـامل می شـود و یا شـکل فـردی دارد) به فسـاد فردی و سـازمانی تقسـیم‬
‫بنـدی می نمایـد‪ .‬و کـود جـزا افغانسـتان هم در کتـاب دوم‪ ،‬بـاب چهارم فسـاد اداری را به شـانزده نوع‬
‫تقسـیم بندی نمـوده اسـت‪ .‬هم چنان باید یادآور شـد که در بروز فسـاد اداری علـل مختلف نقش دارد‬
‫از علـل اقتصـادی تـا عوامـل اجتماعـی و سیاسـی کـه هر کـدام از این عوامل بـا توجۀ به اوضاع کشـور‬
‫هـا بسـتر فسـاد اداری را مهیـا سـاخته و آنرا گسـترش می دهد‪.‬‬
‫بـرای درک مضـر بـودن یا مفیدیت هـر پدیدۀ اجتماعی‪ ،‬بـه آثاریکه آن پدیـده در جامعه به جای‬
‫می‪-‬گـذارد‪ ،‬توجـه کـرد‪ .‬درک آثـار و پیامدهـای پدیـدۀ اجتماعی کمک می کنـد تا با توجـه به درجۀ‬
‫تأثیـر آن پدیـده‪ ،‬راهکارهـای مناسـب تر بـرای آن سـنجیده و اجـراء شـود‪ .‬فسـاد اداری نیـز بـه عنوان‬
 ‫یرادا داسف میارج ‪،‬مشش لصف ‪۵۵۱‬‬

‫پدیـدۀ اجتماعـی‪ ،‬آثـار و پیامدهـای مختلفـی را بـر جوامع بر جای گذاشـته اسـت که همیـن آثار دال‬
‫بر منفور بودن آن دانسـته می شـود‪ .‬در مورد آثار فسـاد اداری دو نظریه مطرح می شـود که نظریه اول‬
‫عقیـده بـر مفیـد بـودن فسـاد اداری دارد و نظریۀ دوم بر نـاکارا بودن آن اسـتدالل می کند‪.‬‬
‫بــه هــر روی امــروزه آثــار مضــر فســاد اداری بــر فرهنــگ‪ ،‬اجتمــاع‪ ،‬امنیت و توســعه اعم از توســعۀ‬
‫اقتصــادی و انســانی ثابــت شــده اســت‪ .‬فســاد زیــر بناهــای اقتصــادی را متضــرر ســاخته موجــب فـرار‬
‫ســرمایه های مالــی و انســانی می شــود‪ .‬افزایــش فســاد اداری موجــب کاهش توســعۀ انســانی می شــود‪.‬‬
‫بـرای مبــارزه بــا فســاد اداری و ریشــه کن کــردن آثــار و نتایــج بــد آن‪ ،‬اقدامــات در ســطح ملــی‬
‫کافــی نیســت؛ بلکــه اقدامــات و همکاری هــا در ســطح بین المللــی را اقتضــاء می کنــد‪ .‬بدیــن ملحوظ‬
‫در کنوانســیون ســازمان ملل‪-‬متحــد ب ـرای مبــارزه بــا فســاد اداری‪ ،‬فصــل چهــارم آن خاصت ـاً بــه ایــن‬
‫موضــوع اختصــاص یافتــه اســت‪ .‬در ایــن فصــل از همکاری هــای بین المللــی در عرصــۀ اســترداد‬
‫مجرمیــن و بازگردانــدن امــوال مکتســبه از طریــق فســاد اداری‪ ،‬معاضــدت قضائــی شــامل مــوارد‬
‫چــون گرفتــن مــدرک یــا اظهــارات از افـراد؛ ابــاغ اســناد قضائــی؛ اجـرا بازرســی ها‪ ،‬ضبــط و مســدود‬
‫نمــودن؛ معاینــۀ اشــیاء و محل هــا‪ ،‬ارایــۀ اطالعــات‪ ،‬اقــام اســتنادی و ارزیابی هــای کارشناســی‪...‬‬
‫وســایر همکاری هــا در عرصــۀ ردیابــی‪ ،‬مســدود کــردن‪ ،‬ضبــط امــوال و غیــره بحــث شــده اســت‪.‬‬
‫قابــل ذکــر اســت کــه بــا آمــدن دوبــاره امــارت اســامی افغانســتان فســاد اداری در ســطحی کشــور‬
‫تقریبـاً بــه صفــر کاهــش یافتــه اســت‪ ،‬شــاخص جهانــی شــفافیت بین‌الملــل در مــورد فســاد اداری در‬
‫‪ ۱۸۰‬کشــور جهــان نشــان می‌دهــد کــه جایــگاه افغانســتان در ســال ‪ ۲۰۲۲‬در مقایســه بــا ســال ‪۲۰۲۱‬‬
‫هشــت درجــه ارتقــاً کــرده اســت‪ .‬ایــن ســازمان افغانســتان را بــا ‪ ۲۴‬امتیــاز از ‪ ،۱۰۰‬در رده ‪ ۱۵۰‬در‬
‫لیســت کشــورهای جهــان قـرار داده اســت‪.‬‬
‫امــا وزارت مالیــه امــارت اســامی افغانســتان در واکنــش بــه ایــن گـزارش گفتــه اســت کــه امــارت‬
‫اســامی «در تمــام بخش‌هــای مالــی نظــام شــفافیت دارنــد و فســاد اداری را محــو کرده انــد‪».‬‬
‫فسـاد اداری در مقایسـه با دورۀ جمهوریت در نظام امارت اسلامی افغانسـتان کاهش یافته اسـت و‬
‫ایـن مبـارزه در حالـت پیشـرفت اسـت که به خیـر ملت تمام کشـور های جهـان خواهد بود‪.‬‬
 ‫فصل هفتم‬

‫جرایم مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

 ‫مقدمه‬

‫اعتیــاد بــه مــواد مخــدر‪ ،‬روان‌گــردان‪ ،‬کشــت و قاچــاق آن‪ ،‬امــروزه یکــی از معضالت اساســی زنده‌گی‬
‫بشــری بــه شــمار مـی‌رود؛ بــه گونــۀ کــه بــه عنــوان یــک مشــکل صحــی‪ ،‬مصــرف مــواد مخــدر غیــر‬
‫قانونــی هزینه‌هــای زیــادی را بـرای تــداوی دربــردارد و باعــث کاهــش کیفیــت زنده‌گــی اشــخاص و‬
‫خانواده‌هــا می‌شــود و بــه عنــوان یــک مشــکل اجـرای قانــون‪ ،‬قاچــاق و دیگــر فعالیت‌هــای مربــوط‬
‫بــه مــواد مخــدر باعــث صــرف هزینه‌هــای زیــادی بـرای دســتگیری‪ ،‬تعقیــب و زندانی‌کردن اشــخاص‬
‫درگیــر در امــر مــواد مخــدر اســت و بــه عنــوان یــک مشــکل اجتماعــی‪ ،‬ســوءمصرف مــواد مخــدر‪،‬‬
‫باعــث فروپاشــی خانــواده‪ ،‬صدمـه‌زدن بــه همســایه‌گان و بازمانــدن از تحصیــل می‌گــردد؛ لهــذا جامعه‬
‫بشــری‪ ،‬نزدیــک بــه یــک قــرن می‌شــود کــه در ســطحی گســترده مصمــم بــه چاره‌اندیشــی اساســی‬
‫در مــورد ایــن معضــل شــده اســت و در دو بعــد‪ ،‬یعنــی هــم مبــارزه بــا کشــت‪ ،‬پروســس و هــم مبــارزه‬
‫بــا قاچــاق آن تالش‌هــای زیــاد انجــام شــده اســت‪.‬‬
‫در طـی ایـن مـدت‪ ،‬برخـی کشـورها‪ ،‬سـوءمصرف و اعتیـاد بـه مـواد مخدر را نیـز جرم شـناخته و‬
‫بـرای مرتکبیـن ایـن جرایـم مجازات‌هایـی تعییـن و اعمال کرده‌انـد؛ ولی بـه رغم اعمـال مجازات‌های‬
‫سـنگین‪ ،‬هنوز هم این مشـکل‪ ،‬از جمله در کشـور افغانسـتان‪ ،‬رو به گسـترش اسـت‪ .‬گسـترش فعالیت‬
‫مربـوط بـه مـواد مخدر طبیعـی و صنعتی‪ ،‬عوامـل مختلفی دارد و تجـارت بین‌المللی انـواع مواد مخدر‬
‫یکی از آن‌ها اسـت که پس از تجارت سلاح و مهمات‪ ،‬پرسـودترین معامله در سـطح جهانی اسـت و‬
‫ایـن سـودآوری‪ ،‬عامـل افزایش فعالیت‌های مربوط به مواد مخدر شـده اسـت‪ .‬عوامـل داخلی افزایش‬
‫کشـت کوکنـار و قاچاق مـواد مخدر‪ ،‬ناامنی‌ها‪ ،‬گروه‌های مافیایی و سـایر گروه‌های مسـلح غیرمسـئول‬
 ‫‪ ۵۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫می‌باشـد‪ .‬بـر اسـاس آمـاری کـه در سـال ‪ ۲۰۱۵‬میالدی از سـوی یـک نهـاد خارجی ارائه شـده‪ ،‬بیش‬
‫از پنـج میلیـون انسـان مـرد‪ ،‬زن و طفـل به اسـتفاده غیر قانونی از این مواد مشـغول هسـتند که بیشـترین‬
‫آمار مربـوط به مردان اسـت‪.‬‬
‫تدبیـر بین‌المللـی‪ ،‬منطقوی و کشـوری از جمله در افغانسـتان و مسـتفاد از قوانین تصویب‌شـده در‬
‫مـورد مـواد مخـدر‪ ،‬آن اسـت کـه بایـد با معضـل قاچاق مـواد مخـدر و جرایم مرتبـط با آن به شـکلی‬
‫قهرآمیـز برخـورد شـود؛ اما در مـورد برخورد با سـوءمصرف و اعتیاد به مواد مخـدر‪ ،‬دیدگاه‌ها متفاوت‬
‫اسـت‪ .‬تدبیـر و سیاسـت نظام حقوقی افغانسـتان در قبال سـوءمصرف مـواد مخدر‪ ،‬تدبیـر جلوگیری و‬
‫تـداوی اسـت‪ .‬از آنجـا کـه علـم طب و روان‌شناسـی‪ ،‬فرد معتـاد را مریـض می‌داند و بدیهی اسـت که‬
‫بایـد بـا مریـض مطابـق اصـول جلوگیری و تـداوی مریضـی برخورد کـرد و نه بـا میتود سـرکوب گرانه‪،‬‬
‫لـذا سیاسـت و تدبیـر افغانسـتان در مبـارزه بـا پدیـده شـوم کشـت و قاچاق مـواد مخدر سـرکوب گرانه‬
‫و در ارتبـاط بـا اعتیـاد و مصـرف غیـر قانونی آن‪ ،‬سیاسـت پیشـگیرانه و تداوی‌محور اسـت؛ در همین‬
‫راسـتا در حـدود ‪ ۱۰۹‬مرکـز تـداوی معتادین در سـطح کشـور وجـود دارد کـه به انواع مختلـف تداوی‬
‫از قبیـل تـداوی در داخـل بسـتر‪ ،‬تـداوی سـرپایی‪ ،‬تـداوی در خانه‌ها‪ ،‬ارائـه خدمات بـه معتادین پس‬
‫از تـداوی‪ ،‬فعالیت‌هـای مشـورتی و آموزش‌هـای فنـی و حرفـوی برای کسـانی که عمل اعتیـاد را ترک‬
‫کرده‌انـد‪ ،‬مشـغول ارائه خدمات هسـتند‪.‬‬
‫مــاده مخــدر‪ ،‬نامــی عمومــی بـرای تعــداد مختلفــی از دواهــا و ترکیبات طبیعــی‪ ،‬صنعتــی و ترکیبی‬
‫از مــاده طبیعــی و کیمیــاوی اســت کــه غالبـاً بـرای اســتفاده غیــر قانونــی در اختیــار افـراد قـرار می‌گیــرد‬
‫و اغلــب بــه دلیــل احتمــال ایجــاد وابســته‌گی بــه مصــرف‪ ،‬جــزء مــواد اعتیــادآور طبقه‌بنــدی شــده‬
‫اســت‪ .‬اعتیــاد‪ ،‬نوعــی مریضــی مغــزی مزمــن‪ ،‬پیش‌رونــده و عودکننــده اســت کــه باعــث می‌شــود‬
‫بــا وجــود پیامدهــای ناگــوار مصــرف مــواد‪ ،‬فــرد معتــاد بــاز هــم بـرای بــه دســت آوردن یــا مصــرف‬
‫مــواد مخــدر‪ ،‬خــود را بــه هــر دری بزنــد‪ .‬اعتیــاد از آن جهــت مریضــی محســوب می‌شــود کــه‬
‫مصــرف مــواد مخــدر‪ ،‬ســاختار مغــز‪ ،‬بــدن و نحــوه فعالیــت آن را تغییــر می‌دهــد‪ .‬تغییراتــی کــه‬
‫بــر اثــر مصــرف مــواد مخــدر در مغــز انســان بــه وجــود می‌آیــد ممکــن اســت پایــدار و بلندمــدت‬
‫باشــد و بــه ایجــاد رفتارهایــی زیان‌بــار منجــر شــود‪ .‬اعتیــاد کامـاً شــبیه بــه ســایر مریضی‌هــای مزمــن‬
‫همچــون مریضــی قلبــی و یــا دیابــت اســت؛ زی ـرا در هــر دوی ایــن مریضی‌هــا فعالیــت عــادی و‬
‫ســالم یکــی از اندام‌هــای بــدن مختــل شــده و پیامدهــای زیان‌بــاری بــه همـراه مـی‌آورد‪ .‬بایــد توجــه‬
‫کــرد کــه ایــن مریضی‌هــا قابــل جلوگیــری و قابــل تــداوی هســتند‪ ،‬ولــی چنانچــه اقدامــی بــه موقــع در‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۵۷‬‬

‫مــورد آن‌هــا صــورت نگیــرد تــا پایــان عمــر ادامــه پیــدا خواهــد کــرد‪.‬‬
‫از آنجایـی کـه مـواد مخـدر و فعالیت‌های مربـوط به آن‪ ،‬یکـی از چالش‌های جـدی جامعه امروز‬
‫ماسـت کـه در بعد شـخصیتی‪ ،‬خانواده‌گـی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسـی‪ ،‬اقتصادی و امنیتی‪ ،‬مشـکالت فراوان‬
‫را ایجـاد کـرده اسـت الزم اسـت که اندکی در مورد انـواع‪ ،‬پیامدها و تبعات آن بر فـرد و جامعه و مبانی‬
‫جرم‌پنـداری‪ ،‬جرم‌زدایی و قانونمندسـازی آن مطالعه بیشـتر صورت گیرد‪.‬‬

‫مبحث اول مفاهیم‬

‫در ایــن مبحــث مفهــوم مــواد مخــدر از نظــر دانشــمندان‪ ،‬قوانیــن افغانســتان‪ ،‬اســناد بین‌المللــی‪ ،‬مفهوم‬
‫اعتیــاد‪ ،‬معتــاد‪ ،‬تقســیم‌بندی آن و عوامــل اعتیــاد بــه مــواد مخــدر مــورد بررســی قـرار خواهــد گرفت‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬مواد مخدر‬

‫در ایــن گفتــار مفهــوم لغــوی و اصطالحــی مــواد مخــدر در قوانیــن جزائــی افغانســتان و اســناد‬
‫بین‌المللــی مــورد بحــث قــرار می‌گیــرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر در لغت و اصطالح‬

‫از مواد مخدر تعاریف زیادی صورت گرفته که در اینجا به بعضی از تعریفات آن‌ها خواهیم پرداخت‪.‬‬

‫الف‪ :‬مواد مخدر درلغت‬

‫مــواد مخــدر از کلمــه «الخــدر» گرفتــه شــده کــه بــه معنــای ضعــف‪ ،‬سســتی‪ ،‬نرمــی و ناتوانــی اســت؛‬
‫همچنــان بــه معنــای ســردی نیــز آمــده اســت‪ .‬در مجمــوع معنــای تــرس‪ ،‬کنــدی‪ ،‬تــردد‪ ،‬تنبلــی و‬
‫بی‌همتــی را در برمی‌گیــرد و همــه ایــن صفــات در شــخص معتــاد بــه مــواد مخــدر و هــر نشــئه‌کننده‬
‫دیگــر چــه جامــد و چــه مایــع باشــد پیــدا اســت (راجــی‪.)11 :1396 ،‬‬

‫ب‪ :‬مواد مخدر در اصطالح‬

‫در مــورد تعریــف اصطالحــی مــواد مخــدر‪ ،‬تعریفــات زیــادی آمــده کــه بهتریــن ایــن تعریف‌هــا ایــن‬
‫اســت‪ :‬بــه هــر مــواد خــام یــا ساخته‌شــده کــه دارای عناصــر تحریک‌کننــده یــا تســکین‌دهنده باشــد‬
‫کــه در غیــر مــوارد طبــی یــا صنعتــی بــکار بــرده شــود و اســتعمال ایــن مــواد شــخص را بــه مداومــت و‬
‫عملی‌شــدن و معتادشــدن بکشــاند و ضررهایــش بــاالی افـراد اجتمــاع چــه از نــگاه جســمی‪ ،‬روحــی‬
‫یــا اجتماعــی ظاهــر گــردد‪ ،‬مــواد مخــدر گفتــه می‌شــود (محمدرضــا‪.)102 :1388 ،‬‬
 ‫‪ ۵۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مــواد مخــدر‪ ،‬در اصطــاح عبــارت اســت از آن عــده از مــواد طبیعــی‪ ،‬کیمیــاوی و یــا مصنوعــی‬
‫(کــه قانونـاً منــع قـرار داده شــده) کــه از اثر اســتعمال آن‪ ،‬انســان معتــاد شــده‪ ،‬فعالیت‌هــای بیولوژیکی‬
‫حجـرات اعضــای بــدن‪ ،‬مختــل و حالــت فزیولوژیکــی یــا نارمــال بــدن را به حالــت پتالــوژی (مرض)‬
‫و وابســته‌گی جســمی و روانــی تبدیــل نمــوده و باعــث بــروز یــک خوشــی کاذب نیــز گــردد‪.‬‬
‫در تعریــف دیگــر‪ ،‬مــواد مخــدر‪ ،‬عبــارت از نــوع مــوادی اســت کــه صــرف اســتعمال مکــرر و‬
‫تدریجــی آن باعــث اعتیــاد شــده و اختــاالت مختلــف را در بــدن و روحیــات‪ ،‬تولیــد می‌کنــد و‬
‫صدمه‌هــای ســنگین صحــی‪ ،‬اقتصــادی و اجتماعــی را بــار م ـی‌آورد‪.‬‬

‫‪ -1‬تعریف مواد مخدر در کود جزا‬

‫کــود جــزا در کتــاب دوم بــاب اول‪ ،‬فصــل ششــم‪ ،‬در مــاده ‪ ،۲۹۹‬مفهــوم جــرم مــواد مخــدر و‬
‫روان‌گــردان را چنیــن تعریــف داشــته اســت‪:‬‬
‫‪ -‬مــواد مخــدر‪ :‬عبــارت از نباتــات‪ ،‬مــواد یــا مرکباتــی اســت کــه در جدول‌هــای شــماره (‪1‬‬
‫تــا ‪ )4‬منضمــه قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن‪ ،‬تنظیــم و تصنیــف‬
‫گردیــده اســت (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۲۹۹‬فقــره ‪.)۱‬‬
‫‪ -‬مــواد مخــدر و روان‌گــردان‪ :‬کــود جـزا‪ ،‬مــواد مخــدر و روان‌گــردان را تعریــف بــه مصــداق‬
‫کــرده اســت کــه عبــارت از «مــواد طبیعــی و صنعتــی اســت کــه در جــدول شــماره ‪ ۱‬تــا ‪۴‬‬
‫ضمیمــه قانــون مبــارزه بــا مســکرات‪ ،‬مــواد مخــدر و کنتــرول آن مشــخص شــده اســت‪».‬‬
‫(کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۲۹۹‬جــزء ‪ .)۱‬خــوب اســت کــه در ایــن مــاده‪ ،‬مصادیــق مــواد مخــدر‬
‫و روان‌گــردان و مــواردی کــه در کنوانســیون مبــارزه بــا مــواد مخــدر ســازمان ملــل متحــد‬
‫وجــود دارد و در شــماره‌های ‪ 1‬تــا ‪ 4‬ضمیمــه فــوق وجــود نداشــته باشــد‪ ،‬اضافــه شــود؛ چــون‬
‫افغانســتان بــه کنوانســیون‌های ســازمان ملــل متحــد کــه مربــوط بــه مبــارزه بــا مــواد مخــدر و‬
‫روان‌گــردان اســت‪ ،‬ملحــق شــده اســت‪.‬‬
‫از تعریــف مــواد مخــدر و روان‌گــردان در جــزء ‪ 1‬مــاده ‪ 299‬کــود ج ـزا اســتفاده می‌شــود کــه از‬
‫نظــر ایــن قانــون‪ ،‬فرقــی بیــن مــواد مخــدر و روان‌گــردان وجــود نــدارد؛ چــون هیچ نشــانه‌ای کــه بیانگر‬
‫تفکیــک بیــن دو اصطــاح فــوق باشــد بــه چشــم نمی‌آیــد؛ امــا بنــد هشــتم مــاده ســوم قانــون مبــارزه‬
‫بــا مــواد مخــدر و مســکرات‪ ،‬مــواد روان‌گــردان را چنیــن تعریــف کــرده اســت‪ :‬مــواد مخــدر و مــواد‬
‫روان‌گــردان‪ ،‬منــدرج جدول‌هــای شــماره (‪ 2 ،1‬و ‪ )3‬منضمــه ایــن قانــون اســت کــه در کنوانســیون‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۵۹‬‬

‫بین‌المللــی کنتــرول دواهــای روان‌گــردان ســال ‪ 1971‬درج می‌باشــد‪.‬‬

‫‪ -‬قاچـاق مـواد مخـدر و روان‌گـردان‪ :‬قانون‌گـذار هـر نـوع فعالیـت غیـر قانونـی دربـاره مواد‬
‫مخـدر و مـواد روان‌گـردان را تحـت عنـوان «قاچـاق» جرم‌پنـداری کـرده اسـت و هـر یـک از‬
‫رفتـار جرمـی مـواد مخـدر و مـواد روان‌گـردان را در جزء ‪ 2‬مـاده ‪ 299‬کود جزا بیان کرده اسـت‬
‫و چـون مـوارد متعـدد عنصـر مـادی قاچـاق مواد مخـدر طبیعـی و غیـر طبیعـی در همین جزء‬
‫ذکـر گردیـده اسـت (کـود جزا‪ ،‬مـاده ‪ ،299‬جـزء ‪ )۲‬لذا نیازمند توضیح شـرح بیشـتر اسـت که‬
‫بـه صـورت جداگانـه در بحث‌هـای بعـدی بـه آن‌هـا پرداخته می‌شـود‪.‬‬

‫‪ -2‬جرم‌پنداری مواد مخدر در حقوق بین‌المللی‬

‫جامعــه جهانــی‪ ،‬از اوایــل قــرن بیســتم میــادی‪ ،‬بــه علــت گســترش مشــکالت ناشــی از مصــرف مــواد‬
‫مخــدر‪ ،‬مخصوصـاً افزایــش صــادرات تریــاک از شــرق بــه غــرب و درک تدریجــی مضرات مشــتقات‬
‫تریــاک بــه خصــوص هروییــن‪ ،‬شــروع بــه مداخلــه در ایــن امــر در ســطح بین‌المللــی کــرد‪ .‬اولیــن‬
‫مــورد دخالــت رســمی جامعــه جهانــی‪ ،‬تشــکیل کنفرانــس شــانگهای در ســال ‪ 1909‬م‪ ،‬بــا شــرکت‬
‫نماینــدگان ‪ 13‬کشــور در بنــدر شــانگهای چیــن بنــا بــه اصـرار و دعــوت دولــت امریــکا بــود‪.‬‬
‫در ایــن کنفرانــس‪ ،‬کمیســیون بین‌المللــی تریــاک بنیــان نهــاده شــد‪ ،‬مصــرف تریــاک و مشــتقات‬
‫آن جــز بــرای اهــداف طبــی ممنــوع اعــام شــد و بــر لــزوم مداخلــه داخلــی و بین‌المللــی بــرای‬
‫کنتــرول آن تأکیــد شــد‪ .‬ســه ســال بعــد در ‪1912‬م‪ .‬کنوانســیون بین‌المللــی تریــاک در الهــه بــه‬
‫تصویــب رســید‪ .‬در مقدمــه ایــن کنوانســیون‪ ،‬توقــف تدریجــی اســتعمال تریــاک‪ ،‬مورفیــن‪ ،‬کوکائیــن‬
‫و مــواد مخــدر تهیــه شــده از آن‌هــا‪ ،‬هــدف اصلــی تصویــب آن ذکــر شــد و از دولت‌هــا خواســته‬
‫شــده اســت کــه در کنتــرول بین‌المللــی تجــارت مــواد مخــدر مســاعدت کننــد‪.‬‬
‫در ســـال ‪1931‬م‪ .‬کنوانســـیون بین‌المللـــی دیگـــری بـــرای محدود‌کـــردن تولیـــد و تنظیـــم‬
‫توزی ــع م ــواد مخ ــدر امض ــاء ش ــد‪ .‬در س ــال ‪1936‬م‪ .‬نی ــز کنوانس ــیون توق ــف قاچ ــاق غی ــر قانون ــی‬
‫م ــواد مخ ــدر ب ــه امض ــاء رس ــید و از س ــال ‪1939‬م‪ .‬ب ــه اجــرا درآم ــد؛ ای ــن آخری ــن کنوانس ــیونی‬
‫ت س ــنگین‬
‫ب ــود ک ــه ب ــا نظ ــارت جامع ــه مل ــل تصوی ــب ش ــد و ب ــه اجــرا درآم ــد و در آن مج ــازا ‌‬
‫بــرای قاچاق‌بــران م ــواد مخ ــدر پیش ــنهاد ش ــد (مرتض ــوی‪ .)89 :1388 ،‬پروتوک ــول ‪1946‬م‪ .‬ش ــامل‬
‫اصالحات ــی در کنوانس ــیون ‪ 1931‬ب ــود و در آن‪ ،‬اختی ــارات جامع ــه مل ــل در م ــورد م ــواد مخ ــدر ب ــه‬
‫س ــازمان مل ــل متح ــد واگ ــذار ش ــد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ســازمان ملــل نیــز در اولیــن جلســه خــود کمیســیون مــواد مخــدر را تشــکیل داد‪ .‬این کمیســیون در‬
‫ســال ‪ 1955‬م از نیویــورک بــه ژنیــو منتقــل شــد‪ .‬تــا ایــن زمــان از مــواد مخــدر صنعتــی خبــری نبــود‬
‫تــا اینکــه پیشــرفت علــم دواشناســی و شــیمی منجــر بــه پیدایــش انــواع جدیــدی از مــواد مخــدر‪،‬‬
‫بــه خصــوص مــواد مخــدر مصنوعــی شــد کــه در کنوانســیون ‪1931‬م و پروتوکــول اصالحــی ‪1946‬م‬
‫وارد نشــده بودنــد؛ لــذا کمیســیون مــواد مخــدر ســازمان ملــل‪ ،‬از اولیــن جلســه خــود در ســال ‪،1948‬‬
‫مطالعاتــی را بـرای تحــت کنتــرول درآوردن مــواد مخــدر جدیــد آغــاز کــرد کــه نتیجــه آن تصویــب‬
‫کنوانســیون ‪ 1948‬پاریــس بــود کــه از ســال ‪ 1949‬بــه اجـرا درآمــد‪ .‬ایــن کنوانســیون بــه ســازمان صحی‬
‫جهانــی اجــازه داد کــه کلیــه مــواد مخــدر جدیــد را زیــر نظــارت کامــل قـرار دهــد تــا از آن‌هــا اســتفاده‬
‫غیرطبــی و غیرمجــاز نشــود‪ .‬در ســال ‪ ،1953‬پروتوکــول تریــاک بـرای محدودکــردن و تنظیــم کشــت‬
‫خشــخاش و تولیــد و مصــرف و تجــارت داخلــی و بین‌المللــی تریــاک بــه تصویــب رســید‪ .‬در ســال‬
‫‪1961‬م‪ .‬نیــز کنوانســیون واحــدی بــا هــدف گــردآوری مفــاد تمــام کنوانســیون‌های قبلــی تحــت یــک‬
‫عنــوان واحــد بــه تصویــب رســید‪.‬‬
‫کنوانســیون مذکــور در ســال ‪ ،1972‬بــه منظــور تحکیــم همکاری‌هــای بین‌المللــی و جلوگیــری‬
‫از ف ـرار مجرمیــن مــواد مخــدر از مجــازات و ارائــه اصــول راهنمــا در مــورد اجتنــاب از ســوءمصرف‬
‫مــواد مخــدر و تــداوی‪ ،‬اصــاح شــد‪ .‬در ســال ‪ 1971‬نیــز کنوانســیون مــواد روان‌گــردان بــه تصویــب‬
‫رســید‪ .‬چــون در کنوانســیون‌های قبلــی فقــط مــواد مخــدر روان‌گــردان گنجانــده شــده بــود در ایــن‬
‫کن‌ها نیــز اضافــه شــد‪ .‬ســرانجام در ســال‬
‫کنوانســیون‪ ،‬نظــارت بــر مــواد روان‌گــردان از طبقــه ُمســ ّ‬
‫‪ ،1988‬کنوانســیون مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر و روان‌گــردان بــه تصویــب رســید‪ .‬ابتــدا ســازمان‬
‫ملــل متحــد در ‪ 14‬دســامبر ‪ 1984‬از کمیســیون مــواد مخــدر خــود خواســت تــا همــه ابعــاد معضــل‬
‫مــواد مخــدر‪ ،‬مخصوصـاً مــواردی را کــه در کنوانســیون‌های قبلــی تکلیــف آن‌هــا تعییــن نشــده بــود‪،‬‬
‫بررســی کنــد‪ .‬ایــن کمیســیون‪ ،‬پــس از اتمــام بررسـی‌های خــود‪ ،‬از ‪ 25‬نوامبــر تــا ‪ 29‬دســامبر ‪ 1988‬بــا‬
‫حضــور نماینــدگان ‪ 106‬کشــور جهــان و جنبش‌هــای آزادی‌بخــش ملــی اتحادیــه افریقــا‪ ،‬مؤسســات‬
‫تخصصــی و ســازمان‌های بین‌المللــی دولتــی و غیردولتــی‪ ،‬در ویانــا تشــکیل جلســه داد و کنوانســیون‬
‫مذکــور را بــه تصویــب رســاند (ســعید‪.)109 :1390 ،‬‬
‫ایــن کنوانســیون قاچــاق مــواد مخــدر را یــک فعالیــت جرمــی بین‌المللــی تلقــی کــرده و از‬
‫دولت‌هــا خواســته اســت کــه همــه اشــکال قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬مبــارزه و اســتعمال مــواد مخــدر را‬
‫جــز در مــوارد طبــی ممنــوع کننــد‪ .‬در حــال حاضــر نیــز تقریبـاً در همــه کشــورهای دنیــا‪ ،‬مــواد مخــدر‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۶۱‬‬

‫زیــر نظــارت کامــل دولت‌هــا اســت و معامــات و قاچــاق مربــوط بــه آن‌هــا‪ ،‬از هــر نــوع کــه باشــد‪،‬‬
‫ممنــوع اســت و جــرم تلقــی می‌شــود‪.‬‬
‫به طور کل معاهدات که در مورد مواد مخدر در سطح جهان وجود دارد قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ -‬معاهده سال ‪ 1912‬االهه راجع به ممنوعیت خرید و فروش تریاک‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 1925‬ژینو راجع به منع تریاک‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 1936‬ژینو راجع به منع قاچاق مواد مخدر‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 1961‬نیویارک راجع به نظارت بر مواد مخدر‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 1971‬نیویارک راجع به نظارت بر ادویه تداوی‬
‫‪ -‬معاهده ‪ 1998‬نیویارک علیه قاچاق مواد مخدر و موضوع روان تداوی‬

‫جزء دوم‪ :‬مفهوم اعتیاد‪ ،‬معتاد و تقسیم‌بندی آن‬

‫الف‪ :‬مفهوم اعتیاد‬
‫اعتیــاد‪ ،‬عبــارت از فشــاری اســت کــه از اثــر اســتعمال مکــرر و دوام‌دار مــواد مخــدر بــاالی یــک‬
‫شــخص بــه وجــود می‌آیــد‪.‬‬
‫‪ -1‬مراحــل اعتیــاد‪ :‬اعتیــاد بــه هــر شــکلی کــه باشــد‪ ،‬معمــوالً طــی ســه مرحلــه صــورت می‌گیــرد‬
‫و ایــن مراحــل عبارتند از‪:‬‬
‫مرحله آشنایی‬ ‫•‬
‫مرحله میل به افزایش مواد‬ ‫•‬
‫مرحله اعتیاد (مریضی)‬ ‫•‬

‫ب‪ :‬تعریف معتاد‬

‫معتــاد بــه انســانی اطــاق می‌شــود کــه از طــرق مختلــف (خــوردن‪ ،‬تزریــق و دود کــردن) یــک یــا‬
‫چنــد مــاده از مــواد مخــدر را بــه طــور مــداوم مصــرف می‌کنــد و در صــورت قطــع ایــن عمــل بــا‬
‫مشــکالت جســمی‪ ،‬روحــی و رفتــاری روبــرو می‌گــردد (زمــان‪ .)65 :1394 ،‬قانــون مبــارزه بــا مــواد‬
‫مخــدر در مــاده ‪ ،4‬فقــره ‪ ،6‬معتــاد را چنیــن تعریــف نمــوده اســت‪:‬‬

‫‪ -1‬استعمال‌کننده‌گان مواد (معتادان)‬

‫استعمال‌کننده‌گان مواد مخدر را به گروه‌های زیر دسته‌بندی کرده‌اند‪:‬‬
 ‫‪ ۵۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫آزمایش‌کننده‌گان‬ ‫•‬
‫استعمال‌کننده‌گان موقت‬ ‫•‬
‫استعمال‌کننده‌گان منظم‬ ‫•‬
‫استعمال‌کننده‌گان اجباری‬ ‫•‬
‫در اینجا تعریف مختصری از میتود‌های اعتیاد بیان می‌شود‪.‬‬
‫‪ -1‬اســتعمال آزمایشــی‪ :‬اســتعمال آزمایشــی بــه طــور اجمــال از یــک الــی ســه مرتبــه پیــش‬
‫می‌آیــد‪ ،‬ســبب دایمــی آن‪ ،‬فضولــی (کنجــکاوی) و اصــرار دوســتانی اســت کــه در ایــن مــرض‬
‫فرورفتــه و غــرق شــده‌اند‪.‬‬
‫‪ -2‬اســتعمال موقــت‪ :‬آن اســت کــه گاه‌گاهــی پیــش می‌آیــد و در مــاه بیــش از یک‌بــار الــی دو‬
‫بــار نیســت‪ .‬ســبب آن بــه طــور عمــوم و اغلــب‪« ،‬اجتماعــی» محــض اســت کــه فــرد در مقابــل وفــور‬
‫مــواد و ســهولت بــه دســت آمــدن آن‪ ،‬ســر تســلیم فــرود مـی‌آورد‪.‬‬
‫‪ -3‬اســتعمال منظــم‪ :‬اســتعمال منظــم آن اســت کــه یــک یــا چنــد مرتبــه در هفتــه پیــش می‌آیــد‬
‫و آن اســتعمالی اســت اختیــاری ب ـرای بــه وجــود آوردن نشــئه کــه برحســب نوعیــت مــواد مخــدر و‬
‫معتــاد‪ ،‬مختلــف اســت‪.‬‬
‫‪ -4‬اسـتعمال بسـیار (اجبـاری)‪ :‬اسـتعمال اجباری‪ ،‬بـه طور عادت هـر روز پیش می‌آیـد و معتاد‪،‬‬
‫بـه اسـتعمال مقـداری زیـاد در ظـرف چنـد روز تـن در می‌دهـد‪ .‬ایـن اسـتعمال اجبـاری اسـت که اگر‬
‫معتـاد بـه آن دسـت نیابـد حاالتـی فلج‌ماننـد‪ ،‬دامن‌گیرش می‌شـود (نجفـی‪.)39 :1390 ،‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬عوامل اعتیاد به مواد مخدر‬

‫محرک‌هــای متنوعــی می‌تواننــد اف ـراد را در معـ ِ‬
‫ـرض بازگشــت بــه الگوهــای مخــرب قدیمــی ق ـرار‬
‫بدهنــد‪ .‬دالیــل یــا زمینه‌هــای اعتیــاد ب ـرای هــر فــردی متفــاوت از دیگــری اســت‪ .‬برخــی از دالیــل‬
‫رایــج آن عبارتنــد از‪:‬‬
‫‪ -1‬عوامــل اجتماعــی‪ :‬عوامــل تربیتــی و آموزشــی خانــواده‪ ،‬مدرســه‪ ،‬گــروه همســاالن‪،‬‬
‫رســانه‌های گروهــی‪ ،‬اوقــات فراغــت و فســاد اجتماعــی‪ ،‬در ایــن دســته اســت‪.‬‬
‫‪ - 2‬عوامل اقتصادی‪ :‬فقر‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬بیکاری و سودجویی‪ ،‬از عوامل اقتصادی است‪.‬‬
‫‪ -3‬عوامل سیاسی‪ :‬جنگ و سیاست از عوامل سیاسی است‪.‬‬
‫‪ -4‬عوامل فرهنگی‪ :‬بی‌سوادی‪ ،‬عدم آگاهی و فقدان احساس مسئولیت‪ ،‬از عوامل فرهنگی است‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۶۳‬‬

‫‪ -5‬عوامل روان‌شناسی‪ :‬ناپایداری عاطفی و احساسی‪ ،‬اضطراب و بی‌قراری‪ ،‬عدم اعتماد به محیط‬
‫و آینده‪ ،‬احساس عدم توانایی‪ ،‬عقده حقارت و عدم رشد شخصیت‪ ،‬از عوامل روان‌شناسی است‪.‬‬
‫‪ -6‬عوامل طبیعی و عوامل فزیکی مانند‪:‬‬
‫‪ ‬مریضی و تداوی سرخود و نقص جسمی‪،‬‬
‫‪ ‬احساسات منفی (خشم‪ ،‬غم‪ ،‬آسیب روحی یا استرس)‪،‬‬
‫‪ ‬احساسات مثبت (اینکه بخواهید حالتان از آنچه هست بهتر بشود)‪،‬‬
‫ِ‬
‫(عوارض ترک اعتیاد یا درد فزیکی)‪،‬‬ ‫‪ ‬ناراحتی جسمی‬
‫‪ ‬مشاجره با دیگران (جروبحث با همسر‪ ،‬خانواده یا دوستان نزدیک)‪،‬‬
‫‪ ‬فشارهای جامعه برای مصرف (تصور اینکه مصرف مواد مخدر چیز غیرمعمولی نیست)‪،‬‬
‫‪ ‬مهمانی‌ها و اوقات خوش با خانواده با دوستان (راجی‪.)195 :1396 ،‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬کلیات‬

‫مـواد مخـدر پیشـینه بسـیار طوالنـی دارد که به اندازه عمر انسـان اسـت؛ امـا در این بحـث تاریخچه مواد‬
‫مخـدر بـه طـور مختصـر بررسـی می‌گـردد که ابتـدا تاریخچـه مواد مخـدر در جهـان و سـپس تاریخچه‬
‫مـواد مخـدر در افغانسـتان بیـان می‌گـردد‪ .‬همچنان در ایـن مبحث مواد مخدر از نظر شـریت اسلام فقه‬
‫اسلامی در موضوعـات متعـددی در خصوص مواد مخـدر پدیده آمده که هر کـدام در فقه قابل مطالعه‬
‫و بررسـی اسـت و شایسـته والزم اسـت بـه طـور جداگانه بـه مبانی فهقی احـکام آن ها پرداخته شـود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬پیشینه تاریخی مواد مخدر‬

‫در مــورد تاریخچــه مــواد مخــدر دیدگاه هــای واحــد وجــود نــدارد بعضــی از دانشــمندان بــه ایــن نظــر‬
‫اســت کــه تاریــخ مــواد مخــدر بــه ه ـزاران ســال قبــل برمی‌گــردد؛ بعضی هــا بــاز بــه ایــن نظــر انــد‬
‫تاریــخ مــواد مخــدر قدامــت بــه انــدازه تاریــخ بشــری دارد همــان گونــه کــه تاریــخ پیدایــش بشـرناپیدا‬
‫اســت کــه در ایــن بحــث بــه بررســی ایــن موضــوع مــی پردازیــم‪.‬‬

‫اول جزء‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در سطح جهان‬

‫تاریــخ مــواد مخــدر‪ ،‬قدامتــی بــه انــدازه تاریــخ بشــری دارد؛ همــان گونــه کــه تاریــخ پیدایــش بشــر‬
‫ناپیــدا اســت تاریــخ مــواد مخــدر نیــز ناپیــدا اســت؛ اصــوالً بشــر از موقعــی کــه وجــود پیــدا کــرده‬
‫اســت بــا طبیعــت اط ـراف خــودش مأنــوس بــوده و گیاهــان را می‌شــناخته و بــه مــرور در تاریــخ و‬
 ‫‪ ۵۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در تمدن‌هــای اولیــه از گیاهــان چــه بــه صــورت خــودرو و چــه بــه صــورت کاشته‌شــده در مــوارد‬
‫مختلــف از جملــه ب ـرای غــذا و تــداوی ام ـراض اســتفاده می‌کــرد‪.‬‬
‫مـواد مخـدر هـم کـه از گیاهان مختلف به دسـت می‌آیـد در عصرها گذشـته مورد توجه بشـر قرار‬
‫گرفتـه و بـا توجـه بـه اثـرات آن مورد اسـتفاده قـرار می‌گرفته اسـت‪ .‬تریـاک و ترکیبات آنکـه بین مواد‬
‫مخـدر عمومیـت و اهمیـت بیشـتری داشـته از زمان‌های خیلـی قدیم معروف بوده اسـت‪.‬‬
‫در الــواح گلــی ســومریان (‪ )Sumer‬یعنــی مردانــی کــه حــدود پنــج هـزار ســال قبــل از میــاد در‬
‫بین‌النهریــن جایــی کــه امــروز کشــور عــراق نامیــده می‌شــود زنده‌گــی می‌کردنــد نحــوه تهیــه از‬
‫شــیره بوته‌هــای خشــخاش ذکــر شــده اســت کــه عمــل جم ـع‌آوری شــیره تریــاک بایــد صبــح زود‬
‫انجــام شــود (تــاج‪ .)72 :1393 ،‬در الــواح گلــی مکشــوفه در ایــن نواحــی شــیره تریــاک جیــل (‪)gil‬‬
‫نامیــده شــده کــه معنــی آن لــذت و خوش‌گذرانــی اســت‪ .‬ایــن کلمــه مت ـرادف (‪ )joy‬التیــن اســت‬
‫کــه نیــز بــه همیــن معنــی اســت؛ آنچــه مســلم اســت در دنیــای قدیــم از مصــرف نادرســت و بی‌رویــه‬
‫تریــاک خبــری نبــوده اســت و بــه کار بــردن آن قــرن دوازدهــم میــادی جــز ب ـرای معالجــه بعضــی‬
‫مریض‌هــا و تســکین درد معمــول نمی‌باشــد‪.‬‬
‫از ق ــرن ده ــم می ــادی ب ــود ک ــه داکتــران ع ــرب‪ ،‬تری ــاک را ب ــه چی ــن بردن ــد و بــرای معالج ــه‬
‫اســهال و کاهــش اشــتها بــه کار گرفتنــد و مــردم چیــن راه‌هــای اســتفاده از آن را آموختنــد و تقریب ـاً‬
‫‪ ۱۵۰۰‬ســـال بعـــد بـــود کـــه اروپایـــان بـــا تریـــاک و خـــواص آن آشـــنا شـــدند و داکتـــر معـــروف‬
‫انگلیس ــی‪ ،‬س ــیدنهام (‪ )Sydenham‬ب ــا تجوی ــز مق ــدار زی ــادی تری ــاک ب ـرای مریض ــان‪ ،‬معروفی ــت‬
‫پی ــدا ک ــرد و ای ــن جمل ــه مع ــروف او اس ــت ک ــه «ب ــدون وج ــود تری ــاک‪ ،‬عل ــم ط ــب‪ ،‬بیچ ــاره و‬
‫فقی ــر اس ــت» (سیدحس ــین‪.)75 :1394 ،‬‬
‫در ســال ‪ ۱۹۹۶‬مســاحت زمین‌هــای زیــر کشــت مــواد مخــدر در ســطح جهــان بــه ‪000/280‬‬
‫هکتــار رســید‪ .‬بــر اســاس آمــار و گزارش‌هــای منتشرشــده ســی‌وچهار فیصــد کشــت غیرقانونــی‬
‫خشــخاش در ســطح جهــان تنهــا در دو کشــور افغانســتان و برمــا‪ ،‬صــورت می‌گیــرد و تقریبــاً ‪۹۰‬‬
‫فیصــد تریــاک مصرفــی در جهــان در دو منطقــه موســوم بــه هــال طالیــی و مثلــث طالیــی تولیــد‬
‫می‌گــردد‪ .‬در کشــورهای‪ ،‬بولیــوی و کولمبیــا بیشــترین بوتــه کــوکا کشــت می‌شــود و بــه طــور کلــی‬
‫‪ ۹۸‬فیصــد کــوکای جهــان بــه ایــن ســه کشــور اختصــاص دارد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۶۵‬‬

‫جزء دوم‪ :‬تاریخچه مواد مخدر در افغانستان‬

‫در افغانســتان نیــز مــواد مخــدر از قدیــم االیــام بـرای تــداوی اســتفاده می شــد‪ .‬در تاریــخ نوشــته شــده‬
‫اســت کــه مــواد مخــدر ابتــدا از کشــور کنونــی ایـران بــه قصــد تجــارت بــه کشــور هنــد انتقــال یافــت و‬
‫در شــهر هــای بیــن راه مثــل قندهــار‪ ،‬مــردم افغانســتان بــا ایــن مــواد آشــنا شــدند‪ .‬بنابرایــن در افغانســتان‬
‫گیــاه کوکنــار یــا چــرس توســط دهقانــان بـرای اســتفاده شــخصی ماننــد تنباکــو زرع می شــد‪ .‬لیکــن در‬
‫ســال ‪ 1303‬در زمــان (شــاه امــان اللــه خــان) درنظام نامــه جـزای عمومــی اســتفاده از تریــاک و چــرس‬
‫ممنــوع اعــام شــد‪ ،‬ولــی کشــت آن آزاد و صــادرات آن بــه کشــورهای خارجــی مجــاز اعــام شــد‪.‬‬
‫در زمــان (ظاهرشــاه) ابتــدا درســال ‪ 1316‬اصول نامــه توریــد ادویــه مــواد مخــدر افغانســتان وضــع شــده‬
‫اســت کــه در آن‪ ،‬قواعــد قانونــی در زمینــه صــادرات و واردات مــواد مخــدر ذکــر شــده اســت‪ .‬در ایــن‬
‫اصول نامــه از ممنوعیــت و مجــازات در زمینــه اســتفاده یــا کشــت مــواد مخدر ذکر نشــده اســت‪ .‬ســپس‬
‫در ســال ‪ 1336‬اصول نامــه ( منــع تجــارت و زرع مــواد مخــدر) تصویــب شــد کــه در آن تحــت تأثیــر‬
‫معاهــدات بین المللــی هــر گونــه کشــت ومصــرف مــواد مخــدر ممنــوع اعــام شــد؛ لیکــن مجــازات آن‬
‫را در اصول نامــه جرایــم علیــه امنیــت و منفعــت عامــه ‪ 1343‬ذکــر کــرد کــه البتــه حبــس آن کوتاه مــدت‬
‫بــود‪ .‬در ســال ‪ 1355‬در یکــی از مــواد قانــون جــزای ‪ 1355‬هــر گونــه زرع‪ ،‬ترافیــک و تولیــد مــواد‬
‫مخــدر جــرم اعــام شــد و ب ـرای آن مجــازات حبــس تــا دو ســال تعییــن شــده (اکبــری‪،۵۸ :۱۳۸۳ ،‬‬
‫‪ .)۶۰‬در ســال ‪ 1368‬تحــت تأثیــر کنوانســیون های بین المللــی‪ ،‬کمیســیون عالــی مبــارزه بــا مــواد مخــدر‬
‫تأســیس شــد؛ ولــی اولیــن قانــون خــاص مبــارزه بــا مــواد مخــدر ســال ‪ 1370‬در زمــان (داکتــر نجیــب‬
‫اللــه) تصویــب شــد و در شــماره ‪ 731‬جدیــد رســمی چــاپ شــد کــه در آن تحــت تأثیــر کنوانســیون‬
‫ســازمان ملــل متحــد در زمینــه مبــارزه بــا مــواد مخــدر‪ ،‬قاچــاق مــواد مخــدر جــرم اعــام شــد و انــواع آن‬
‫در ضمایــم آن ذکــر شــد‪ .‬در ســال ‪ 1375‬در دوره ( حکومــت امــارت اســامی) قانــون مبــارزه بــا مــواد‬
‫مخــدر منتشــر شــد کــه در آن کشــت و قاچــاق مــواد مخــدر ممنــوع اعــام شــد‪ .‬بعــد از نظــم سیاســی‬
‫جدیــد نیــز دولــت موقــت یکــی از اولیــن قوانینــی کــه تصویــب کــرد‪ ،‬قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر‬
‫ســال ‪ 1382‬بــود کــه تحــت تأثیــر فشــارهای جامعــه جهانــی‪ ،‬افغانســتان موظف شــد کــه در قبــال قاچاق‬
‫مــواد مخــدر اقدامــات اساســی انجــام دهــد‪ .‬قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر ســال ‪ 1384‬نیــز بــه عنــوان‬
‫دومیــن قانــون در نظــام اســت کــه در ایــن قانــون جزاهــای ســنگین نقــدی وضــع شــد و از طــرف دیگــر‬
‫مجــازات قاچــاق مــواد مخــدر حبس هــای طوالنی مــدت مثــل حبــس دوام و طویــل بــود‪ .‬قانــون ســوم‪،‬‬
‫قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر و مســکرات ســال ‪ 1389‬بــود کــه بــر خــاف دو قانــون قبلــی کــه مصــوب‬
 ‫‪ ۵۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫کابینــه بــود‪ ،‬مصــوب پارلمــان اســت؛ آن چه ایــن قانــون را از قوانین ســابقه متمایــز می کند‪ ،‬اضافه شــدن‬
‫مســکرات در ایــن قانــون بــود‪ .‬از طــرف دیگــر‪ ،‬در کــود ج ـزای جدیــد کــه در مــاه ثــور ‪ 1396‬طــی‬
‫یــک فرمــان تقنینــی کابینــه تصویــب شــد و در مــاه دلــو ‪ 1396‬الزم االج ـرا شــد‪ ،‬قواعــد مربــوط بــه‬
‫جرایــم قاچــاق مــواد مخــدر نیــز ذکــر شــده اســت‪ ،‬همچنیــن قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر و مســکرات‬
‫در ‪ 5‬حــوت ‪ 1396‬توســط پارلمــان تصویــب شــد کــه ایــن قانــون در ‪ 77‬مــاده شــامل قواعــد شــکلی و‬
‫ماهــوی در زمینــه قاچــاق مــواد مخــدر و مســکرات اســت‪ .‬لکیــن آن چــه ابهام آمیــز بــود ایــن اســت کــه‬
‫بــا تصویــب کــود جـزای جدیــد‪ ،‬چــه نیــازی بــه تصویــب قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر و مســکرات‬
‫بــود‪ ،‬آن هــم بــا فاصلــه ســه روز؛ زیـرا ایــن قانــون بــا توجه بــه مؤخربــودن‪ ،‬قواعــد کــود جـزا را در زمینه‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر نســخ می کــرد و ایــن کار بــر خــاف هــدف تصویــب کــود ج ـزا بــود‪ .‬از طــرف‬
‫دیگــر در مــاده ‪ 77‬قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر ذکــر نشــده بــود کــه قواعــد مربــوط بــه قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر موجــود در کــود جـزا تعدیــل شــده اســت‪ .‬در نهایــت بـرای حــل ایــن ابهــام و مشــکل‪ ،‬مطابــق‬
‫فرمــان تقنینــی ‪ 1396/12/12‬ذیــل ایـزاد در مــاده ‪ 916‬کــود جـزا‪ ،‬مــواد مربــوط بــه بیــان وصــف جرمــی‬
‫قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر و مســکرات ‪ 1396‬توســط کــود جـزا تعدیــل شــد و ســایر قواعــد مربــوط‬
‫بــا اجرائــات بــه قــوت خــود باقــی مانــده اســت‪.‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬مبانی فقهی حرمت استعمال‪ ،‬کشت و قاچاق مواد مخدر ‬
‫در ایــن گفتــار موقــف شــریعت اســام در مــورد مــواد مخــدر‪ ،‬اســتعمال‪ ،‬کشــف و قاچــاق آن و‬
‫همچنــان اضــرار فــردی‪ ،‬اجتماعــی و اقتصــادی آن بررســی می‌شــود‪.‬‬
‫موضوعــات متعــددی در خصــوص مــواد مخــدر پدیــده آمــده کــه هــر کــدام در فقــه قابــل مطالعه‬
‫و بررســی اســت و شایســته و الزم اســت بــه طــور جداگانــه بــه مبانــی فقهــی و احــکام آن‌هــا پرداختــه‬
‫شــود‪ .‬بــا توجــه بــه حساســیت جامعــه و حکومــت امــارت اســامی افغانســتان نســبت بــه مــواد مخــدر‬
‫و پیچیدگــی مســائل مربــوط بــه آن‪ ،‬تحقیــق و کاوش فقهــی در فــروع مختلــف مربــوط بــه مــواد‬
‫مخــدر و جرایــم آن یــک امــر ضــروری اســت‪.‬‬
‫موضوعاتــی ماننــد تولیــد‪ ،‬اعــم از زراعــت و مراحــل تهیــه مــواد مخــدر‪ ،‬نگهــداری‪ ،‬حمل‌ونقــل‪،‬‬
‫توزیــع و فــروش‪ ،‬مصــرف و اســتعمال غیــر قانونــی‪ ،‬ایجــاد مراکــز و مــکان اســتعمال و ارائــه خدمــات‬
‫و ابـزار بـرای ســهولت تولیــد‪ ،‬توزیــع و مصــرف‪ ،‬درآمــد و ســرمایه‌های حاصلــه از هریــک از مراحــل‬
‫تولیــد تــا مصــرف‪ ،‬کســب خبــر و ارائــه اطالعــات‪ ،‬مبــارزه و تــداوی و تــرک کــه همــه ناشــی از‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۶۷‬‬

‫مصــرف و کشــت و معاملــه مــواد مخــدر اســت کــه می‌توانــد دارای ســه بعــد فقهــی حکــم تکلیفــی‪،‬‬
‫حکــم وضعــی و مجــازات مرتکــب باشــد (کاویانــی‪.)62 :1393 ،‬‬
‫در خصــوص حکــم تکلیفــی و حکــم وضعــی‪ ،‬گروهــی از فقهــا‪ ،‬نفــس مــواد مخــدر را مــاک‬
‫قـرار داده و آن‌هــا را در حکــم ســموم مهلکــه دانســته و احــکام آن را بــر مخــدرات جــاری کرده‌انــد‪.‬‬
‫برخــی‪ ،‬آثــار شــخصی و اجتماعــی مــواد مخــدر را مدنظــر ق ـرار داده و از بــاب ضــرر شــخصی و‬
‫اضـرار اجتماعــی دربــاره آن حکــم کــرده و فتــوا داده‌انــد‪ .‬در هرحــال چــه نفــس مــواد مخــدر و چــه‬
‫آثــار مترتبــه آن را مــاک قـرار دهیــم‪ ،‬می‌تــوان هــر یــک از موضوعــات فــوق را از مصادیــق یــک‬
‫یــا چنــد قاعــده فقهــی ذیــل تلقــی نمــود‪:‬‬
‫‪ -1‬قاعده الضرر و الضرار فی االسالم‬
‫‪ -2‬قاعده حرمت اعانت بر اثم و عدوان‬
‫‪ -3‬قاعده حرمت مقدمه حرام‬
‫‪ -4‬قاعده غرر و غرور‬
‫از همیــن رو می‌تــوان از طریــق تطبیــق ایــن قواعــد‪ ،‬حکــم وضعــی و تکلیفــی مســائل فــوق را‬
‫بــه دســت آورد؛ همچنیــن در خصــوص جنبــه جزائــی و مجازات‌هــای ارتــکاب جرایــم مربــوط بــه‬
‫مــواد مخــدر بــر اســاس همیــن قواعــد فقهیــه بــه تناســب اوضــاع‪ ،‬مصالــح اجتماعــی‪ ،‬شـرایط خــاص‬
‫شــخصی و خانواده‌گــی مرتکــب و بــه لحــاظ اثرگــذاری و اثرپذیــری شــخص مجــرم از طریــق نــوع‬
‫مجــازات‪ ،‬می ـزان و کیفیــت مجــازات را می‌تــوان مشــخص کــرد (عبــاس‪.)38 :1392 ،‬‬
‫بـرای بررسـی یـک موضـوع که فـروع متعـددی در ابـواب مختلـف فقـه دارد‪ ،‬مانند مـواد مخدر‪،‬‬
‫قبـل از هـر چیـز ضررهـا و آثـار سـوء فـردی و اجتماعـی آن نبایـد نادیـده گرفتـه شـود؛ آثـاری کـه‬
‫جامعـه اسلامی‪ ،‬بـه خصـوص نسـل جـوان و فعـال جامعـه را در معـرض تباهـی و متالشی‌شـدن قـرار‬
‫می‌دهـد؛ علاوه بـر آثار سـوء فزیکی‪ ،‬جسـمی و آثار سـوء روانـی و زوال عقـل و سسـتی اراده‪ ،‬اکثرا ً‬
‫باعـث می‌شـود مصرف‌کننـده و قاچاق‌بـر‪ ،‬مرتکـب جنایاتـی از قبیـل دزدی‪ ،‬تجـاوز بـه عنـف‪ ،‬قتل‪،‬‬
‫فریـب‌کاری‪ ،‬شکسـتن حریم خانـواده و‪ ...‬گـردد (مطیـع‪ .)123 :1395 ،‬از بابت ارزش‌های اسلامی‪،‬‬
‫مـواد مخـدر‪ ،‬مصالـح پنج‌گانـه مصلحـت عقـل‪ ،‬مصلحت مـال‪ ،‬مصلحـت نفس‪ ،‬مصلحـت عرض و‬
‫مصلحـت دیـن را بـه شـدت تهدید می‌کنـد و به نسـبت‌های متفاوتی موجـب لطمات فراوانـی به آن‌ها‬
‫می‌شـود‪ .‬مصالـح مذکـور‪ ،‬مصالحـی هسـتند که هدف شـارع مقـدس‪ ،‬حمایـت از آن‌هـا و وضع همه‬
‫احـکام اعـم از الزامـی و غیـر الزامـی بـرای حفـظ و رعایـت آن‌هـا و جلوگیـری از لطمه خـوردن آن‌ها‬
 ‫‪ ۵۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫می‌باشـد‪ .‬مصـرف مـواد مخـدر و قاچـاق آن واقعیتی اسـت کـه در نیم‌قـرن اخیر به هر یـک از مصالح‬
‫فـوق توسـط مصرف‌کننـده یـا قاچاق‌بـر‪ ،‬لطمـه وارد می‌کند‪.‬‬
‫نفـس مـواد مخـدر یـک موضـوع جدید نیسـت؛ زیـرا برخـی از آن‌هـا به صـورت کلـی در آیات‬
‫قـرآن کریـم و بـه صـورت خـاص در کلمـات پیشـوایان اسلامی و فتـوای فقها آمده اسـت کـه به طور‬
‫مختصـر تحـت عنـوان «بررسـی مـواد مخـدر در ادلـه فقهی» به بیـان آن‌هـا پرداخته می‌شـود‪:‬‬
‫الــف‪ :‬در قــرآن کریــم بــه جــز آیاتــی کــه مربوط بــه حرمــت اســتعمال خمر اســت‪ ،‬آیـه‌ای نداریم‬
‫کــه حکــم صریحــی در خصــوص مــواد مخــدر و فعالیت‌هــای مربــوط بــه آن داشــته باشــد‪ .‬اســام بــه‬
‫عنــوان آخریــن دیــن و کامل‌تریــن دیــن‪ ،‬احــکام مربــوط بــه تمــام ابعــاد زنده‌گــی انســان‌ها در همــه‬
‫اعصــار و قــرون را در بــردارد؛ لــذا بــا توجــه بــه شــیوه متــداول و کنونــی اســتعمال ایــن مــواد کــه ضــرر‬
‫بــه خــود مرتکــب و دیگ ـران داشــته و از اشــیایی غیــر طیــب و ضــرر رســان بــه حســاب می‌آیــد بــه‬
‫توضیــح تعــدادی از آیــات نورانــی قــرآن کــه کلــی بــوده و مصادیــق متعــددی دارد پرداختــه می‌شــود‪:‬‬
‫خداونــد ﷻ در س ـوِره بقــره آیــه ‪ 195‬می‌فرمایــد‪َ « :‬وأَن ِف ُقــوا ْ ِفــی َس ـبِیلِ اللّ ـ ِه َوالَ تُلْ ُقــوا ْ ِبأَ ِ‬
‫یدیک ـ ْم‬
‫ح ِس ـ ِنی َ‬
‫ن»؛ «و در راه خــدا انفــاق کنیــد و خــود را بــا دســت‬ ‫ـب الْ ُم ْ‬ ‫إِلَــی التَّ ْهلُک ـ ِة َوأَ ْح ِس ـ ُن َوا ْ إِنَّ اللّـ َه ِ‬
‫یحـ ُّ‬
‫خــود بــه هالکــت میفکنیــد و نیکــی کنیــد کــه خــدا نیکــوکاران را دوســت م ـی‌دارد»‪ .‬آیــه مذکــور‬
‫متضمــن دو امــر و یــک نهــی می‌باشــد کــه در ایــن بحــث جملــه وســطی م ـراد اســت و از جملــه‬
‫ادل ـه‌ای اســت کــه گروهــی از فقه هــای ســنی و شــیعه ب ـرای اســتنباط حکــم اض ـرار بــه نفــس بــدان‬
‫اســتدالل نموده‌انــد؛ جملــه « َوالَ تُلْقُــوا ْ ِبأَ ِ‬
‫یدیکــ ْم إِلَــی التَّ ْهلُکــ ِة» اگرچــه دنبــال جملــه قبلــی آمــده‬
‫اســت‪ ،‬لیکــن کالمــی مســتقل اســت و حکــم تحریمــی آن اختصــاص بــه انفــاق نداشــته و جمیــع‬
‫مــوارد القــای تهلکــه را شــامل می‌شــود؛ بنابرایــن آیــه بیانگــر یــک قاعــده کلــی اســت کــه یکــی از‬
‫مصادیــق انداختــن خــود بــه تهلکــه‪ ،‬می‌توانــد فعالیت‌هــای مربــوط بــه مــواد مخــدر باشــد‪.‬‬
‫خ َبآئِــثَ َویضَ ـ ُع َع ْن ُهـ ْم إِ ْص َر ُهـ ْم» (اعـراف‪ ،‬آیــه ‪)157‬‬
‫حـ ِّر ُم َعلَی ِهـ ُم الْ َ‬ ‫ـل لَ ُهـ ُم الطَّی َبـ ِ‬
‫ـات َوی َ‬ ‫آیــه « َو ِ‬
‫یحـ ُّ‬
‫آن‌هــا را بــه معــروف دســتور می‌دهــد و از منکــر بازم ـی‌دارد؛ اشــیای پاکیــزه را ب ـرای آن‌هــا حــال‬
‫می‌شــمرد و ناپاکی‌هــا را تحریــم می‌کنــد و بارهــای ســنگین و زنجیرهایــی را کــه خداونــد متعــال‬
‫بعــد از مقــام رســالت بـرای رســول خــود می‌پســندد ط ّیــب و حــال اســت و آنچــه خبیــث و تنفرآمیــز‬
‫باشــد‪ ،‬حـرام اســت‪ .‬در مســئله مــواد مخــدر‪ ،‬عــوارض ناگــوار درازمــدت آن بــر روح و جســم انســان‬
‫و پیکــره اجتمــاع و دیگــر آثــار و نتایــج منفــی و ضــرر آن بـرای انســان‪ ،‬مدنظــر اســت‪ .‬مــواد مخــدر‬
‫ضررهــای جســمی و روحــی ناگــواری را بــر انســان تحمیــل می‌کنــد و از جهــت اقتصــادی کشــت و‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۶۹‬‬

‫قاچــاق آن ضررهــای جبران‌ناپذیــر را بــر اقتصــاد جامعــه وارد می‌کنــد؛ بنابرایــن‪ ،‬از اشــیای ناپــاک بــه‬
‫ن َع َمــلِ‬ ‫ـاب َواألَ ْزالَ ُم ِر ْجـ ٌ‬
‫ـس ِّمـ ْ‬ ‫یسـ ُر َواألَ َ‬
‫نصـ ُ‬ ‫خ ْمـ ُر َوالْ َم ِ‬ ‫حســاب می‌آیــد‪« :‬یــا أَی َهــا ال َِّذیـ َ‬
‫ن آ َم ُنــوا ْ إِنَّ َمــا الْ َ‬
‫الشَّ ــیطَانِ فَا ْجتَ ِن ُبــو ُه لَ َعلَّک ـ ْم ت ُ ْفلِ ُ‬
‫حــونَ» (ســوره المائــدة‪ ،‬آیــه ‪ .)۹۰‬ایــن آیــه کریمــه بیانگــر حرمــت‬
‫شـراب و زیان‌هــای گوناگــون آن اســت و ایــن تحریــم شــامل همــه انــواع مــواد مخــدر اســت؛ زیـرا‬
‫کلمــه «خمــر» از نظــر شــرعی هــر چیــز نشــئه‌آور را چــه جامــد و مایــع در برمی‌گیــرد؛ بــه دلیــل‬
‫حدیــث «ک ُُل ُم ُسـ ِک ٍر خ ّمـ ُر و ک ُُل ُم ُسـ ِک ٍر َحـ ّرا ّم» هــر چیــز نشــئه کننــده‪ ،‬شـراب اســت و هــر شـراب‪،‬‬
‫حـرام اســت؛ بنابرایــن‪ ،‬علمــای اهــل ســنت بـرای توســعه شـراب در آیــه قــرآن کریــم بــه تمــام مــواد‬
‫مس ـت‌کننده‪ ،‬بــه احادیــث فــوق اســتناد کرده‌انــد‪.‬‬

‫الف‪ :‬روایات حرمت مواد مخدر ‬

‫روایــات متعــددی در منابــع آمــده اســت کــه بیانگــر حرمــت فعالیــت مربــوط بــه مــواد مخــدر اســت و‬
‫در اینجــا چنــد روایــت از بــاب نمونــه ذکــر می‌شــود‪:‬‬
‫فــی روایــه الیــی نعیــم عــن انــس ابــن حذیفــه صاحــب البحریــن عــن النبــی (ص)‪« :‬اال ان مســکر‬
‫ح ـرام و کل مخــدر ح ـرام و مــا اســکر کثیــره ح ـرام قلیلــه و مــا خمــر العقــل فهــو ح ـرام»؛ «همانــا‬
‫هــر مســکری ح ـرام اســت و هــر مخــدری نیــز ح ـرام و هــر چــه اســتعمال زیــاد و کــم آن ســکرآور‬
‫باشــد آن نیــز حـرام اســت و هــر چیــزی کــه عقــل را ضایــع نمایــد حـرام اســت»‪ .‬یــا حدیــث دیگــر‬
‫صــورٍ‪َ ،‬ح َّدث َ َنــا أَبُــو‬ ‫کــه ام‌ســلمه از پیامبــر مکــرم اســام ﷺ نقــل کــرده اســت‪َ « :‬ح َّدث َ َنــا َسـ ِعی ُد بْـ ُ‬
‫ن َم ْن ُ‬
‫ن شَ ـ ْه ِر بْــنِ‬ ‫ن نَا ِفـعٍ‪َ ،‬عــنِ الْ َ‬
‫ح َســنِ بْــنِ َع ْمـرٍو الْ ُفقَی ِمــی‪َ ،‬عــنِ الْ َ‬
‫حکــمِ بْــنِ ُعتَی َبـةَ‪َ ،‬عـ ْ‬ ‫اب َع ْبـ ُد َربِّـ ِه بْـ ُ‬‫ِشـ َه ٍ‬
‫کل ُم ْســک ٍر َو ُم َفتِّـرٍ»؛ (ســنن ابــی داود‪،‬‬ ‫ن ِّ‬ ‫ـول اللَّـ ِه ﷺ َعـ ْ‬ ‫ـت نَ َهــی َر ُسـ ُ‬‫ن أُ ِّم َسـلَ َمةَ‪ ،‬قَالَـ ْ‬ ‫ـب‪َ ،‬عـ ْ‬ ‫َح ْوشَ ـ ٍ‬
‫کتــاب االشــربه‪ ،‬ج ‪ ،90-4‬حدیــث ‪ )3686‬ایــن حدیــث تمــام مــواد نشــئه‌کننده را شــامل می‌شــود‪.‬‬
‫امــا در مــورد حرمــت تولیــد‪ ،‬معاملــه و قاچــاق مــواد مخــدر بــا توجــه بــه جایــز نبــودن اســتعمال‬
‫مــواد مخــدر و نداشــتن فایــده عقالنــی مصــرف آن‌هــا و مفاســدی کــه اســتعمال مــواد مخــدر در‬
‫پــی دارد‪ ،‬حرمــت تولیــد و قاچــاق آن نیــز روشــن می‌گــردد؛ چــون تولیدکننــده‌گان‪ ،‬ســوداگران و‬
‫قاچاق‌بـران مــواد مخــدر عامــل اصلــی در پدیــد آمــدن مفاســد متعــدد ناشــی از مــواد مخــدر هســتند‪.‬‬
‫مراحــل قبــل از مصــرف‪ ،‬ســببیت تــام در وقــوع مفاســد و جرایــم متعــدد ناشــی از مــواد مخــدر و‬
‫باالخــره در هــاک و نابــودی نســل جــوان دارد و اگــر ایــن مــواد نبــود و در اختیــار قـرار نمی‌گرفــت‪،‬‬
‫ایــن همــه مفاســد بــه بــار نمی‌آمــد؛ از ایــن رو اســت کــه تعییــن و تطبیــق شــدت مجــازات بــر مرتکب‬
 ‫‪ ۵۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جــرم مــواد مخــدر‪ ،‬توجیه‌پذیــر اســت و فقهایــی کــه قائــل بــه حرمــت اســتعمال مــواد مخــدر هســتند‪،‬‬
‫قائــل بــه حرمــت تولیــد و قاچــاق آن هــم می‌باشــند (مطیــع اللــه‪.)125 :1395 ،‬‬
‫مبانــی مجــازات قاچاق‌بــران‪ ،‬تولیدکننــده‌گان و معاملــه مــواد مخــدر را می‌تــوان از مصادیــق‬
‫قواعــد و احــکام کلــی فقهــی متعــددی دانســت کــه بــه برخــی از مــوارد آن اشــاره می‌شــود‪:‬‬

‫‪ -1‬قاعده الضرر‬
‫یکــی از قواعــد فقهیــه مهــم کــه مبنــای بســیاری از احــکام فقهــی دیگــر ق ـرار می‌گیــرد‪« ،‬قاعــده‬
‫الضــرر» اســت؛ البتــه در تبییــن مفــاد آن نظریــات مختلفــی وجــود دارد‪ .‬بــر اســاس اســتنباطی کــه‬
‫از پیــام قاعــده ارائــه شــده‪ ،‬قاچــاق مــواد مخــدر و مراحــل تولیــد تــا مصــرف آن از مصادیــق قاعــده‬
‫مذکــور می‌باشــد؛ زیـرا اگــر حکــم بــه اباحــه آن شــود‪ ،‬در واقــع حکــم بــه تولیــد و معامالتــی شــده‬
‫کــه ضــرر و زیــان آن بـرای افـراد جامعــه و حیــات آن‌هــا امــر مســلم اســت؛ لــذا از بــاب نفــی حکــم‬
‫ضــرر‪ ،‬حکــم اباحــه آن برداشــته شــده و ح ـرام می‌گــردد و آن دســته از مشــتقات مــواد مخــدر کــه‬
‫کاربــرد طبــی دارد‪ ،‬اگــر حکــم بــه حلیــت آن‌هــا شــود‪ ،‬مــورد سوءاســتفاده بســیار قـرار گرفتــه و بیــش‬
‫از کاربــردش در امــور طبــی‪ ،‬در مســایلی غیــر از آن‪ ،‬اســتفاده می‌شــود کــه همــان ضررهــای مــواد‬
‫مخــدر را دارنــد؛ از ای ـن‌رو کشــت و قاچــاق مــواد مخــدر جایــز نیســت (حســین‌پور‪.)126 :1393 ،‬‬

‫‪ -۲‬قاعده حرمت اعانت بر اثم و عدوان‬

‫بــر حرمــت معاونــت بــر گنــاه و عــدوان آیــه شــریفه «والتعاونــوا علــی االثــم والعــدوان»‪ ،‬حکــم عقــل‬
‫و روایــات فراوانــی داللــت دارد و فقه هــای اســامی در مــوارد بســیاری بــر اســاس ایــن قاعــده فتــوا‬
‫داده‌انــد‪ .‬عمــده بحــث و نظــر در تعییــن و تبییــن مســاعدت و معاونــت بــر اثــم و عــدوان می‌باشــد‪.‬‬
‫در تحقــق معاونــت بایــد عمــل و فعلــی از شــخص ســر بزنــد کــه در وقــوع و یــا اکمــال و تمامیــت‬
‫جــرم و گنــاه مدخلیــت داشــته باشــد‪ .‬تولیــد و قاچــاق مــواد مخــدر بــا توجــه بــه عــدم فایــده عقالنــی‬
‫و مصــرف ســوء آن از مصادیــق روشــن معاونــت بــر جــرم و عــدوان می‌باشــد؛ زی ـرا تولیدکننــده و‬
‫قاچاق‌بــر هــم علــم و هــم قصــد دارنــد کــه مــواد مخــدر را در نهایــت بــه مصــرف ســوء و ح ـرام‬
‫مباشــر یعنــی معتــاد برســانند؛ بنابرایــن می‌تــوان حرمــت تولیــد و قاچــاق مــواد مخــدر را از بــاب‬
‫معاونــت بــر جــرم امــری روشــن تلقــی نمــود‪.‬‬
‫دلیــل عقلــی حرمــت مــواد مخــدر‪ :‬یکــی دیگــر از دالیلــی حرمــت اســتعمال و فعالیــت مربــوط‬
‫بــه مــواد مخــدر حکــم عقــل اســت کــه هــر گونــه عمــل و فعالیتــی کــه باعــث ضــرر بــه شــخص و‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۷۱‬‬

‫جامعــه شــود‪ ،‬از نظــر عقلــی قبیــح و ناپســند اســت و ضررهــای مــواد مخــدر امــری روشــن و واضــح‬
‫اســت (اکبــری‪.)134 :1383 ،‬‬
‫بـه ایـن ترتیـب‪ ،‬فعالیـت مربـوط به مـواد مخدر‪ ،‬علاوه بر احـکام جزائـی‪ ،‬یک نتیجـه حقوقی و‬
‫مدنـی را نیـز در پـی دارد و آن باطـل بـودن تمـام معاملات بـا مـواد مخـدر اسـت؛ با توجه بـه حرمت‬
‫قاچـاق آن‪ ،‬معاملـه و کسـب منفعـت اعم از تولیـد‪ ،‬حفظ‪ ،‬نقل‌وانتقـال و فروش و کرایه‌خانه و وسـایل‬
‫نقلیـه کـه بـه نحـوی در امـر قاچاق مـواد مخـدر مدخلیـت دارد‪ ،‬بطلان ایـن معامالت و عـدم تملک‬
‫سـرمایه‌های کسب‌شـده از ایـن نـوع معاملات امری روشـن اسـت؛ زیـرا از شـرایط مهم صحـت تمام‬
‫معاملات و بـه هـر نوع عقـد و عملی که باشـد‪ ،‬اباحه مـورد معامله اسـت‪ .‬مباح نبـودن فعالیت مربوط‬
‫بـه مـواد مخـدر بـه دالیـل متعـدد ثابت شـد؛ بنابرایـن پولی کـه از تجـارت این مـواد به دسـت می‌آید‬
‫حـرام اسـت؛ به دلیـل اینکه خداونـد تبارک‌وتعالی فرموده اسـت‪َ « :‬والَ تَأْكُلُـوا ْ أَ ْم َوالَكُم بَی َنكُـم بِالْ َب ِ‬
‫اطلِ‬
‫» (سـورۀ بقـره‪ ،‬آیـه ‪)188‬؛ « ترجمـه‪ :‬ای اهـل ایمـان! مال یکدیگـر را به ناحـق مخورید»‪.‬‬
‫اکل مــال باطــل بــه دو صــورت ممکــن اســت‪ :‬اول‪ ،‬اخــذ مــال به صــورت ظلــم‪ ،‬ســرقت‪ ،‬خیانت‪،‬‬
‫فریـب‌کاری و چیزهایــی کــه از ایــن مســیر انجــام می‌شــود و دوم‪ ،‬اخــذ مــال بــه فروش‌هــای ممنــوع‬
‫از قبیــل قماربــازی‪ ،‬عقــود ح ـرام ماننــد بیــع ربــوی و بیــع چیزهایــی کــه خداونــد ﷻ ســودآوری را‬
‫بــه وســیله آن‌هــا حـرام کــرده اســت‪ ،‬مثــل خمــر کــه شــامل مــواد مخــدر هــم می‌شــود؛ تمــام این‌هــا‬
‫ح ـرام اســت؛ دلیــل دیگــر حرمــت ســود حاصــل از مــواد مخــدر احادیــث نبــوی اســت‪ .‬نــص و‬
‫روایــت‪ ،‬حرمــت پــول و چیزهایــی کــه خداونــد انتفــاع بــه وســیله آن‌هــا را ح ـرام کــرده‪ ،‬بیــان کــرده‬
‫اســت؛ بــه عنــوان مثــال آن حضــرت فرمــوده «وقتــی کــه خداونــد ﷻ چیــزی را حـرام کــرد ثمــن و‬
‫پــول حاصلــه از آن نیــز حـرام اســت»‪ .‬ایــن روایــت را ابــن ابــی شــبیه از ابــن عبــاس نقــل کــرده اســت؛‬
‫بــه ایــن ترتیــب ادلــه شــرعی و ضرورت‌هــای اجتماعــی و اخالقــی پشــتوانه سیاســت جرم‌پنــداری‬
‫فعالیــن مربــوط بــه مــواد مخــدر اســت (راجــی‪.)148 :1396 ،‬‬

‫جزء اول‪ :‬استعمال ُدخانیات از نگاه اسالم‬

‫سگرت‌کشــیدن و یــا اســتعمال تنباکــو عملــی اســت کــه طــی آن تنباکــو‪ ،‬حریــق و دود آن گردیــده و‬
‫باعــث اعتیــاد می‌گــردد‪.‬‬
‫تنباکــو دارای نــوع مــواد کیمیــاوی اســت کــه از جملــه‪ ،‬بیشــتر از ‪ ۶۰‬نــوع آن عامــل ســرطان‬
‫شــناخته شــده اســت‪ .‬بعضــی از ایــن مــواد زهــری موجــود در تنباکــو باعــث ام ـراض قلبــی ش ـش‌ها‬
 ‫‪ ۵۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــده و باالخــره ســبب مــرگ می‌شــود‪ .‬بعضــی از مــوادی کــه در تنباکــو موجــود می‌باشــد بــر عــاوه‬
‫مــواد فــوق‪ ،‬دود تولیدشــده از تنباکــو چــه بــه شــکل ســگرت و یــا چلــم دارای گازات زهــری ماننــد‬
‫کاربُــن مونــو اکســاید و نایتروجــن اکســاید می‌باشــد‪.‬‬
‫برگ‌هــای تنباکــو دارای مــواد رادیــو اکتیــف بــوده و بنــاً دود متصاعــد (باالرونــده) شــده از‬
‫ســوختاندن تنباکــو نیــز مقــداری از مــواد رادیــو اکتیــف را بــا خــود دارد‪ .‬زمانــی کــه شــخصی دود‬
‫ســگرت را می‌کنــد ایــن مــواد نیــز داخــل ش ـش‌ها شــده و بــه مــرور زمــان مقــدار ایــن مــواد تراکــم‬
‫نمــوده و یکــی از جملــه عوامــل عمــده بــروز ســرطان شــش‌ها می‌گــردد؛ بایــد اضافــه نمــود کــه‬
‫امونیــای موجــود در ترکیــب تنباکــو ب ـرای صحــت بی‌نهایــت مضــر اســت‪.‬‬
‫اســتعمال دُخانیــات و مخــدرات ماننــد شــراب‪ ،‬هیروئیــن‪ ،‬چــرس‪ ،‬تنباکــو‪ ،‬ســگرت‪ ،‬چلــم و‬
‫نصــوار حـرام اســت و اســام عزیــز ضــرر رســانیدن بــه خــود و دیگـران را حـرام و ممنــوع قـرار داده‬
‫اســت‪ .‬بــا وجــود ارشــادات اســامی تــا اکنــون ملیون‌هــا مســلمان در سراســر جهــان بــه نحــوی از انحــا‬
‫بــه خــود و دیگ ـران ضــرر می‌رســانند و ســبب مــرگ خــود و فامیل‌هایشــان می‌شــوند‪.‬‬
‫ارقـام دقیـق در مـورد اسـتعمال دُخانیـات در بیـن مسـلمانان موجـود نبـوده؛ ولـی بـه اسـتناد ارقـام‬
‫جهانـی‪ ،‬ایـن را بـه صراحـت گفتـه می‌توانـم کـه سگرت‌کشـی و اسـتعمال نصـوار‪ ،‬ایـن عمـل ضـد‬
‫اسلامی و ضـد صحـی در بیـن مسـلمانان جهـان و بـه خصـوص مسـلمانان کشـور ما زیـاد رایـج بوده‬
‫کـه متأسـفانه تعدادشـان انـدک هـم نمی‌باشـد (کـوچ نـژاد‪ .)61 :1390 ،‬خداونـد ﷻ در قـرآن کریم‬
‫ن َع َملِ الشَّ ـیطَانِ‬ ‫ـاب َواألَ ْزالَ ُم ِر ْج ٌ‬
‫ـس ِّم ْ‬ ‫نص ُ‬‫یسـ ُر َواألَ َ‬
‫خ ْمـ ُر َوالْ َم ِ‬ ‫می‌فرمایـد‪« :‬یـا أَی َهـا ال َِّذیـ َ‬
‫ن آ َم ُنـوا ْ إِنَّ َمـا الْ َ‬
‫فَا ْجتَ ِن ُبـو ُه لَ َعلَّکـ ْم ت ُ ْفلِ ُ‬
‫حـونَ» (سـوره المائدة‪ ،‬آیـه ‪)90‬؛ ترجمه‪ :‬اى كسـانى كه ايمان آورده‏ايد شـراب و‬
‫قمـار و بتهـا و تيرهـاى قرعـه پليدند و از عمل شـيطانند پس از آنها دورى گزينيد باشـد كه رها شـويد‪.‬‬
‫حـاال بیاییـم بنگریـم کـه عیـن حکـم در مسـئله اسـتعمال دُخانیات و بـه خصـوص اسـتعمال تنباکو به‬
‫هـر شـکلی کـه باشـد (سـگرت و نصوار) نیـز وجـود دارد‪ .‬تحقیقات گـواه بر این اسـت کـه در ترکیب‬
‫تنباکـو‪ ،‬میتانـول الکـول و یـا شـراب وجـود دارد (قهـی‪ .)98 :1382 ،‬ایـن را می‌دانیم کـه میتانول که به‬
‫نـام میتایـل الکهـول (شـراب) نیز یاد می‌شـود‪ ،‬تأثیرات نهایت شـدید سـمی و یا زهری را بـاالی وجود‬
‫انسـان دارد‪ .‬قـرآن کریـم بیشـتر از ‪ ۱۴۰۰‬سـال قبـل از امروز به وضوح نوشـیدن شـراب را منع سـاخته‪،‬‬
‫پـس اسـتفاده از تنباکـو (سـگرت و نصـوار) در پهلوی سـایر مـواد زهری و مضـر‪ ،‬میتانول (شـراب) را‬
‫نیـز در ترکیـب خـود دارد؛ بنابـر تأثیـرات شـدید سـمی و مضر بـودن آن برای صحـت صدفیصد حرام‬
‫می‌باشـد و اللـه (ج) زیـان رسـانیدن بـه خـود را ممنوع نموده اسـت‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۷۳‬‬

‫مطالعــات طبیعــی امــروزه بــه اثبــات رســانیده اســت کــه استنشــاق تنباکــو (ســگرت و چلــم) و‬
‫اســتعمال آن بــه شــکل نصــوار علــت عمــده ام ـراض وخیــم ماننــد حمــات قلبــی‪ ،‬ام ـراض مزمــن‬
‫بنــدش ش ـش‌ها و عیــوب والدی و ســرطان‌ها خصوص ـاً ســرطان شــش‪ ،‬ســرطان حنجــره و ســرطان‬
‫پانقــراص شــده و ســبب درد‪ ،‬ناراحتــی و باالخــره ســبب مــرگ می‌گــردد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مجازات استعمال مواد مخدر از دیدگاه اسالم‬

‫مجازات استعمال مواد مخدر مورد اختالف فقهاء قرار گرفته است؛ با این توضیح که‪:‬‬
‫الــف‪ :‬امــام ابــن تیمیــه (رح) می‌گویــد مجــازات کســی کــه مــواد مخــدر را اســتعمال می‌کنــد‪،‬‬
‫حــد شراب‌نوشــی اســت‪.‬‬
‫ب‪ :‬امــام شــافعی (ح) می‌گویــد هــرگاه مــواد مخــدر مســکر باشــد‪ ،‬حکــم آن حکــم شــراب‬
‫اســت و بــر مرتکــب آن حــد شراب‌نوشــی تطبیــق خواهــد شــد‪.‬‬
‫ج‪ :‬جمهــور فقهــاء بــه ایــن نظرنــد کــه مجــازات مرتکــب مــواد مخــدر حــد شراب‌نوشــی نیســت‪،‬‬
‫بلکــه تعزیــر اســت‪ .‬مجــازات تعزیــری‪ ،‬توبیــخ‪ ،‬ضــرب‪ ،‬حبــس‪ ،‬تشــهیر‪ ،‬غرامــت مالــی و غیــره را‬
‫شــامل می‌شــود و از میــان مجــازات تعزیــری‪ ،‬رئیــس یــا قاضــی‪ ،‬نــوع مجازاتــی را انتخــاب می‌کنــد‬
‫کــه بــرای جلوگیــری از ارتــکاب جرایــم در جامعــه مؤثــر باشــد‪ .‬امــام ابوحنیفــه و امــام مالــک‬
‫می‌گوینــد کــه اگــر مصلحــت جامعــه قتــل مرتکــب مــواد مخــدر را ایجــاب کنــد‪ ،‬قتــل او را تعزی ـرا ً‬
‫نیــز جایــز می‌داننــد کــود ج ـزا نیــز بــا تأســی از مذهــب جمهــور فقهــاء مجــازات اســتعمال مــواد‬
‫مخــدر را مجــازات تعزیــری دانســته اســت کــه در بحث‌هــای بعــدی توضیــح خواهــد شــد‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬اضرار مواد مخدر‬

‫مــواد مخــدر یکــی از معضــات اصلــی و جــدی جامعــه بشــری در جهــان متمــدن امــروز اســت و‬
‫ابعــاد وســیع عــوارض ناشــی از مصــرف آن‪ ،‬زنده‌گــی جســمی و روانــی فــرد و همچنیــن خانــواده‪،‬‬
‫فرهنــگ‪ ،‬اقتصــاد و اجتمــاع را بــه شــدت متأثــر و متضــرر می‌نمایــد‪ .‬مــواد مخــدر‪ ،‬شــامل همــه‬
‫ترکیبــات و مشــتقاتی اســت کــه کارکــرد و فعالیــت مغــز را بــه صــورت هیجــان‪ ،‬افســرده‌گی‪ ،‬رفتــار‬
‫نامناســب‪ ،‬عصبانیــت یــا اختــال در قضــاوت و شــعور تغییــر می‌دهــد کــه هــم از حیــث تعــداد افـراد‬
‫معتــاد و هــم از حیــث پیچیدگــی و خالصــی از اعتیــاد‪ ،‬یکــی از مهم‌تریــن آســیب‌های اجتماعــی‬
‫دنیــای معاصــر محســوب می‌شــود (ناهیــد‪ .)78 :1387 ،‬می ـزان خطــر و تهدیــد مــواد مخــدر ب ـرای‬
 ‫‪ ۵۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫زنده‌گــی انســان‪ ،‬کمتــر از تروریــزم و ســاح‌های کیمیــاوی و میکروبــی در جهــان نیســت؛ بلکــه در‬
‫مــواردی بــه عنــوان یــک تهدیــد برحــال و فعــال امــا آرام و پنهــان‪ ،‬حیــات بشــر را بــه نابــودی کشــانده‬
‫و بیشــتر از هــر ســاح کشــنده و غیرفعــال‪ ،‬عمــل می‌کنــد و عــاوه بــر زیان‌هــای جســمی‪ ،‬آثــار‬
‫روحــی و روانــی خطرناکــی هــم دارد‪.‬‬
‫ســه دهــه جنــگ و ناامنــی و نبــود نظــم و قانــون در افغانســتان بســتر مناســبی بـرای کشــت‪ ،‬تولیــد‬
‫و تجــارت مــواد مخــدر‪ ،‬فراهــم کــرده و مبتنــی بــر آن‪ ،‬بــای خانمان‌ســوز اعتیــاد بــه تریــاک و مــواد‬
‫مخــدر‪ ،‬در میــان مــردم بــه طــور روزافــزون گســترش یافتــه و هــم اکنــون صدهــا ه ـزار افغــان اعــم‬
‫از زن و مــرد بــه خصــوص قشــر جــوان در سراســر مملکــت‪ ،‬ســرمایه‌های حیــات و حرکتشــان را‬
‫در آتــش اعتیــاد‪ ،‬خاکســتر می‌کننــد و قدم‌به‌قــدم و نفــس بــه نفــس بــه مــرگ و نابــودی کشــانده‬
‫می‌شــوند (متقــی‪ .)59 :1395 ،‬اعتیــاد بــه مــواد مخــدر نــه تنهــا اف ـراد معتــاد بلکــه هــر فــرد از اف ـراد‬
‫جامعــه را تهدیــد می‌کنــد و هیــچ فاصلــه و فرقــی بیــن فقیــر و غنــی و باســواد و بی‌ســواد و مســئول‬
‫و غیرمســئول‪ ،‬نمی‌گــذارد و بــه هرکــس کــه بــا آن در تمــاس باشــد نیــز آســیب می‌رســاند؛ در نتیجــه‬
‫بــا افزایــش غیــر قابــل کنتــرول افـراد معتــاد در اجتمــاع‪ ،‬خســارات و هزینه‌هــای فــردی‪ ،‬خانواده‌گــی‪،‬‬
‫شــغلی‪ ،‬اجتماعــی و اقتصــادی کــه در ذیــل بــه آن اشــاره می‌شــود‪ ،‬بــر جامعــه تحمیــل می‌گــردد‪:‬‬

‫جزء اول‪ :‬ضررهای فردی‬

‫اســـتفاده از مـــواد مخـــدر در ســـطح فـــردی‪ ،‬عـــاوه بـــر اینکـــه از لحـــاظ اخالقـــی و شـــخصیتی‪،‬‬
‫عواطـــف و احساســـات را کمتـــر نمـــوده‪ ،‬غـــرور و غیـــرت شـــخص را نابـــود می‌کنـــد و هـــوش‬
‫و حافظـــه و صفت‌هـــای پســـندیده انســـانی را از بیـــن می‌بـــرد و ســـرانجام‪ ،‬افـــراد معتـــاد را بـــا‬
‫فالکـــت و بدبختـــی در انـــزوا بـــه هالکـــت می‌رســـاند؛ از حیـــث صحـــی نیـــز عضـــات بـــدن را‬
‫آس ــیب می‌رس ــاند؛ جگ ــر و گ ــرده را از کار می‌ان ــدازد؛ عفونت‌ه ــای خطرناک ــی همچ ــون ای ــدز‪،‬‬
‫هپاتیـــت و کـــزاز را باعـــث می‌شـــود؛ مریضی‌هـــای دوام‌داری ماننـــد نفس‌تنگـــی‪ ،‬برونشـــیت و‬
‫س ــوءهاضمه را ب ــه وج ــود مــی‌آورد؛ باع ــث اخت ــاالت قلب ــی و عروق ــی ش ــده و س ــکته‌های قلب ــی‬
‫و مغـــزی را تشـــدید می‌کنـــد؛ موجـــب ناتوانـــی جنســـی گردیـــده و بـــه عقیمـــی و نازایـــی مـــرد و‬
‫زن منجـــر می‌شـــود؛ جریـــان نورمـــال و عـــادی خـــواب را مختـــل می‌کنـــد (محمـــود جانکـــی‪،‬‬
‫یزنـــد؛ بـــا آســـیب رســـاندن بـــه مغـــز و تخریـــب‬
‫‪ )64 :1395‬و بـــه رشـــته‌های اعصـــاب صدمـــه م ‌‬
‫حافظ ــه‪ ،‬کندذهن ــی و س ــرگیجی و فراموش ــی را افزای ــش می‌ده ــد؛ میــزان افس ــرده‌گی را ب ــاال ب ــرده‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۷۵‬‬

‫و صدمـــات شـــدید و جبران‌ناپذیـــر روحـــی و روانـــی را بـــر فـــرد تحمیـــل می‌کنـــد‪.‬‬

‫به طور کلی پیامدهای فردی و صحی آن عبارت است از‪:‬‬
‫‪ -1‬مشکل در جامعه‌پذیری مهارت‌های شناختی‪ ،‬عاطفی و رشد روانی‬
‫‪ -2‬اعتمادبه‌نفس پائین‬
‫‪ -3‬مشهود بودن آشوب‌های رفتاری‪ ،‬شخصیتی و خصوصیات ضد اجتماعی‬
‫‪ -4‬پائین بودند تحمل‌پذیری مشکالت‬
‫‪ -5‬ناتوانی در کنترول احساسات‬
‫‪ -6‬گناه دروغ‌گویی‪ ،‬اضطراب و بروز فریب رفتاری‬
‫‪ -7‬ضعف کنترول انگیزه‌ها؛ به خصوص انگیزه‌های جنسی و پرخاشگرانه‬
‫‪ -8‬بی‌تعهدی فردی و ناتوانی در پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی‬
‫‪ -9‬بی‌توجهی به صحت‪ ،‬مسائل خوراکی و پوشاکی‬
‫‪ -10‬توسعه امراض جسمانی‪ ،‬روانی و عفونی‬

‫جزء دوم‪ :‬ضررهای خانواده‌گی‬

‫از آنجــا کــه افــراد معتــاد در اســتفاده از مــواد مخــدر و نشــئه‌کردن خــود‪ ،‬همــواره بــه تنهایــی و‬
‫پنهــان‌کاری نیــاز دارنــد رفته‌رفتــه بــه گوش ـه‌گیری و انــزوا از جامعــه و خانــواده عــادت می‌نماینــد و‬
‫بــا احســاس بی‌تفاوتــی و نفــرت از خانــواده‪ ،‬رفتــار و کــردار ناســالم و نامناســب اختیــار می‌کننــد؛‬
‫فــرد معتــاد بــا ایــن برداشــت کــه خانــواده نســبت بــه او‪ ،‬دیــد منفــی دارد عکس‌العمل‌هــای منفــی از‬
‫خــود نشــان می‌دهــد و اعمــال و رفتــاری همچــون خشــونت در خانــواده شــامل اطفال آزاری و همســر‬
‫آزاری‪ ،‬غفلــت از تعلیــم و تربیــه فرزنــدان‪ ،‬تــرک تحصیــل و مخالفــت بــا تحصیــل اوالد و اعضــای‬
‫خانــواده ‌‪ ،‬تهدیــد و بدرفتــاری و در مــواردی حتــی خودکشــی فرزنــدان‪ ،‬از خــود نشــان می‌دهــد‬
‫(علیرضــا‪ .)87 :1396 ،‬بــه همیــن ترتیــب‪ ،‬عــوارض و مســایلی همچــون نابســامانی و آشــفته‌گی‬
‫خانــواده‪ ،‬محدودیــت در روابــط ســالم خــارج از خانــواده‪ ،‬پائیــن آمــدن ســطح اقتصــادی و اجتماعی‬
‫خانــواده‪ ،‬بی‌کفایتــی در سرپرســتی خانــواده و باالخــره طــاق و از هــم پاشــیدن کانــون گــرم خانــواده‬
‫نیــز از پیامدهــای ناگــواری اســت کــه گریبانگیــر افــراد معتــاد بــه مــواد مخــدر می‌شــود و اســاس‬
‫زنده‌گیشــان را متالشــی می‌ســازد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۷۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوم‪ :‬ضررهای شغلی‬

‫اســتفاده از مــواد مخــدر‪ ،‬اعتبــار فــردی شــخص معتــاد را در جامعــه بــه شــدت خدشـه‌دار می‌کنــد و‬
‫فرصــت و موقعیــت شــغلی وی را از بیــن می‌بــرد؛ از آنجــا کــه شــخص معتــاد‪ ،‬در صــورت نرســیدن‬
‫مــواد مــورد ضــرورت‪ ،‬دچــار بحـران روحــی و جســمی شــدید و غیرقابل‌تحمــل می‌شــود خواســته یــا‬
‫ناخواســته در حیــن کار‪ ،‬می‌توانــد ســانحه و حادثــه بیافرینــد و بـرای تهیــه و تزریــق مــواد و نشــئه‌کردن‬
‫بــا آن‪ ،‬ناچــار اســت از کار کنــار بــرود و از وظیفــه نیــز غیرحاضــر شــود؛ همچنیــن در اثــر ابتــا بــه‬
‫اعتیــاد و اســتفاده مــواد مخــدر‪ ،‬تــوان کاری و تحــرک فزیکــی خــود را از دســت داده‪ ،‬در نهایــت از‬
‫وظیفــه اخـراج شــود و بـی‌کار و بـی‌روزگار‪ ،‬بــار دوش خانــه و جامعــه گــردد (فیــروز‪.)86 :1389 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬ضررهای اقتصادی‬

‫یکـی از پیامدهـای دیگـر اسـتفاده از مـواد مخـدر در جامعـه عـوارض اقتصـادی اسـت کـه از ناحیـه‬
‫افـراد معتـاد تحمیـل می‌شـود و بخشـی از هزینه‌هـا و سـرمایه‌های ملـی و اجتماعـی را هـدر می‌دهـد؛‬
‫بدیـن معنـا کـه یـک شـخص معتـاد بـه مـواد مخـدر‪ ،‬وقتـی از صـف کار و نیـروی تولیدکننـده خارج‬
‫می‌شـود هـم یـک بـازوی درآمـد و فعالیـت جامعـه تعطیل می‌گـردد و هم یـک نیـروی مصرف‌کننده‬
‫در اجتمـاع افـزوده می‌شـود و خـرج و مصـرف اقتصـادی آن‪ ،‬تـاوان دوش دیگـر اعضـای خانـواده و‬
‫جامعـه می‌گـردد‪ .‬از سـوی دیگـر‪ ،‬اسـتعمال مواد مخدر توسـط افـراد در جامعه هزینه‌هـای گرانی را بر‬
‫پولیس در راسـتای مبارزه با جرایمی که بی‌واسـطه یا با واسـطه از مواد مخدر ناشـی می‌شـود‪ ،‬تحمیل‬
‫می‌کنـد و فرصـت زمانـی محاکم و نیروهای قضائی کشـور را نیـز به خود مصـروف و معطوف می‌دارد‬
‫(فیـروز‪ .)89 :1389 ،‬بـه همیـن ترتیـب‪ ،‬هزینه‌هـای زیاد دیگری را هم در قسـمت نگهـداری مجرمین‬
‫مـواد مخـدر و معتـادان در زندان‌هـا و هـم در مراکـز تربیـت و تـداوی تـرک اعتیاد به خـود اختصاص‬
‫می‌دهـد و نیـز خسـارات ناشـی از مراقبت‌هـای صحـی در شـفاخانه‌ها و کلینیک‌هـا را بـر نهادهـای‬
‫ذی‌ربـط در جامعـه تحمیـل می‌کند‪.‬‬
‫به طور کلی پیامدهای اقتصادی آن عبارت است‪:‬‬
‫‪ -1‬گردش مالی ‪ 1600‬تا ‪ 2000‬میلیارد دالر در جهان‬
‫‪ -2‬کاهش بهره‌وری و مشارکت اجتماعی مصرف‌کننده‌گان و قاچاق‌بران‬
‫‪ -3‬افزایش هزینه‌های دولت در کاهش تقاضا و مبارزه با عرضه‬
‫‪ -4‬افزایش هزینه آسیب‌های اجتماعی‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۷۷‬‬

‫‪ -5‬افزایش هزینه‌های امنیتی‬

‫‪ -6‬تحمیل هزینه‌های تصادفات جاده و حوادث ترافیکی‬
‫‪ -7‬تحمیل هزینه‌های تریاک اعتیاد بر معتادان و خانواده‌های آن‌ها‬
‫‪ -8‬افزایش هزینه‌های نگرانی مردم از اعتیاد‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬ضررهای اجتماعی‬

‫اعتیـاد بـه مـواد مخـدر‪ ،‬علاوه بـر تباهـی و بربـادی زنده‌گـی فـردی ضررهـای جبران‌ناپذیـر اجتماعی‬
‫همچـون ضعـف پایبنـدی بـه اصـول اخالقی و دینـی‪ ،‬ارتکاب انـواع انحرافـات و جرایم مثل سـرقت‪،‬‬
‫فحشـا‪ ،‬خشـونت‌های اجتماعـی و خانواده‌گـی‪ ،‬تجـاوز و قتل‪ ،‬افزایش شـغل‌های کاذب و نامناسـب‪،‬‬
‫بـی‌کاری‪ ،‬بی‌خانمانـی و فقـر‪ ،‬افزایـش معتـادان بـه خصوص دختران و پسـران جـوان‪ ،‬سـرایت اعتیاد‬
‫بـه افـراد خُردسـال جامعـه‪ ،‬افزایش تعـداد مرگ‌ومیر ناشـی از مصرف مـواد مخدر و پیونـد بین قاچاق‬
‫مـواد مخـدر و مسـائل سیاسـی و امنیتـی را بـر خانـواده و جامعـه و کشـور تحمیل می‌کند و سلامت و‬
‫امنیـت اجتماعـی را بـه شـدت مخدوش و مغشـوش می‌سـازد (جمشـیدی‪.)57 :1394 ،‬‬
‫به طور کلی پیامدهای اجتماعی آن عبارت است از‪:‬‬
‫‪1 .‬افزایش جرایم سازمان‌یافته‬
‫‪2 .‬زیادتی ناامنی اجتماعی‬
‫‪3 .‬افزایــش جرایــم و انحرافــات اجتماعــی‪ ،‬ســرقت‪ ،‬گدایی‌گــری‪ ،‬قطــع ارتباطــات روحــی و‬
‫عاطفــی بــا بســتگان‪ ،‬بــروز مشــکالت رفاهــی‪ ،‬صحــی‪ ،‬آموزشــی در خانــواده معتــادان‬
‫‪4 .‬زیادتی جرایم جنسی و اخالقی‬
‫‪5 .‬پدیداری روزافزون فروپاشی خانواده‌ها‬
‫‪6 .‬توسعه بی‌کاری‪ ،‬طالق‪ ،‬بی‌بندوباری‪.‬‬

‫جزء پنجم‪ :‬ضررهای سیاسی‬

‫الف‪ -‬ابزار استکباری برای تضعیف و نابودی دولت‌ها‬
‫ب‪ -‬وسیله نابودی جوانان و نوجوانان‬
‫ج‪ -‬انحطاط و عقب‌مانده‌گی ملت‌ها‬
‫د‪ -‬منبع تأمین هزینه‌ها و مصارف اپوزیسیون‌ها و مخالفین سیاسی‬
 ‫‪ ۵۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مبحث سوم ‌‪ :‬انواع مواد مخدر‬

‫مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان انــواع بســیار زیــادی دارد کــه امــکان محدودکــردن آن وجــود نــدارد؛‬
‫زیـرا امــروزه ایــن امــکان وجــود دارد کــه بــا تغییــر در برخــی از انــواع مــواد‪ ،‬نــوع جدیــدی وارد بــازار‬
‫شــود و بــه همیــن علــت مــواد صنعتــی روزب ـه‌روز افزایــش یافتــه و بــه شــکل‌ها و آثــار گوناگــون و‬
‫بســیار متنــوع عرضــه شــده و شــکل آن مرتــب در حــال تغییــر و دگرگونــی می‌باشــد؛ بــه همیــن دلیــل‬
‫بهتــر اســت بـرای آشــنایی بــا مــواد فقــط از تعاریــف کلــی اســتفاده کــرد و گفــت‪« :‬هــر مــاده کــه بــا‬
‫اســتفاده توســط موجــود زنــده موجــب تغییــر در شــناخت‪ ،‬خلــق‪ ،‬رفتارشــناختی یــا کارکــرد حرکتــی‬
‫او شــود»‪ ،‬مــواد مخــدر می‌باشــد (رمضــان‪ .)47 :1394 ،‬در ایــن میــان نمی‌تــوان منکــر شــد کــه دو‬
‫گیــاه مشــهور کوکنــار و تریــاک‪ ،‬ریشــه اصلــی و مــادر تمــام مــواد مخــدری می‌باشــند کــه امــروزه در‬
‫دنیــا عرضــه شــده و بــه مصــرف می‌رســد و از ایــن جهــت معرفــی ایــن دو گیــاه و آشــنایی بــا آن‌هــا‬
‫اولیــن و آســان‌ترین راه بـرای شــناخت مــواد می‌باشــد و الزم اســت کــه انســان ایــن دو همـزاد اولیــه‬
‫خــود را بشناســد تــا بــا دالیــل گرایــش انســان بــه مــواد مخــدر نیــز آشــنا شــود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬انواع مواد مخدر به اعتبار تأثیر‬

‫جزء اول‪ :‬اسباب نشئه‪ ،‬و آرام كنندة حیات عاطفی‬
‫مانند تریاك و فرآورده های آن (از قبیل مورفین‪ ،‬هروئین و كوكائین)‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬توهم زاها‬

‫مانند میسكالین‪ ،‬فطر بیتول‪( ،‬قارچ بیتول) (كنف هندی ((شاه دانة هندی)‪ ،‬چرس فطر‬
‫امانیت (قارچ امانیت) بالدون و بنگ‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬مسكرها‬

‫مانند غول‪ ،‬ایثر‪ ،‬كلور فورم‪ ،‬بنزین و اول اكسید ازت‪.‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬خواب آورها‬

‫مانند كلورال‪ ،‬باریتورات‪ ،‬بارد هیسد‪ ،‬سلفونال پرامید‪ ،‬پتاسیوم و كاو كاوا‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۷۹‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬دسته بندی مواد مخدر به اساس بزرگی و كوچكی‬

‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر بزرگ‬
‫آن هایــی هســتند كــه خطرشــان بــه هنــگام كاربــردن آن هــا و یــا معتادبــودن بــه آن هــا بــزرگ باشــد‪،‬‬
‫ماننــد‪ :‬افیــون‪ ،‬مورفیــن‪ ،‬كوكائیــن‪ ،‬هروئیــن‪ ،‬حشــیش‪ ،‬مــاری جوانــا‪ ،‬و هنــد بــای بیابانــی‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مخدرات كوچك‬

‫و آنچــه خطــر كمتــری دارد‪ ،‬ماننــد‪ :‬دواهایــی كــه بــه صــورت معالجۀ صحــی بــه كار گرفته می شــوند‪،‬‬
‫اگرچــه بعــدا ً این هــا باعــث اعتیــاد و ضــرر بـرای جســم و صحــت قـرار می گیرنــد‪ ،‬ماننــد‪ :‬دواهــای‬
‫بیداركننــده‪ ،‬آرام بخــش‪ ،‬مســكن‪ ،‬خــواب آور‪ ،‬قــات‪ ،‬كــوكا‪ ،‬جوزبویــا‪ ،‬نباتــات مكزیكــی‪ ،‬مــواد‬
‫استنشــاقی بــر ثیــورات‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬تقسیم موا دمخدر به اساس گروه ها‬

‫الف‪ :‬گروه اول‪ :‬مواد مخدر گیاهی‬
‫‪ -1‬تریاک؛‬
‫‪ -2‬موروفین ؛‬
‫‪ -3‬هروئین؛‬
‫‪ -4‬کوکائین؛‬
‫ب‪ :‬گروه دوم‪ :‬مواد روان گردان گیاهی‬
‫حشــیش‪ ،‬کوکائیــن از مشــهور تریــن مــواد ذیــل ایــن تقســیم بنــدی می باشــند‪ .‬حشــیش از‬
‫سرشــاخه های گلــدار شــاهدانه بــه دســت می آیــد‪ .‬حشــیش نام هــای زیــادی دارد؛ ماننــد بنــگ‪ ،‬بنج‪،‬‬
‫چــرس گـراس‪ ،‬شــوکران‪ ،‬قنــب هنــدی یــا ورق قنــب و مــاری جوانــا‪ .‬اتفاقــا بنــگ‪ ،‬چــرس و گـراس ‪.‬‬
‫ج‪ :‬گروه سوم‪ :‬مواد روانگردان صنعتی یا کیمیاوی‬
‫می تــوان از ال‪.‬اس‪.‬دی‪ ،‬شیشــه‪ ،‬اکســتازی‪ ،‬کتامیــن‪ ،‬متــادون‪ ،‬حالل هــا‪ ،‬اســتروئیدها‪ ،‬جــی اچ‬
‫بــی‪ ،‬ک ـراک‪( ،‬اخی ـرا مــورد اســتعمال معتادیــن ق ـرار می گیــرد) نــام بــرد‪.‬‬
‫د‪ :‬گروه چهارم‪ :‬مواد مخدر مجاز‬
‫در قالــب تابلیــت و امپــول از قبیــل متــادون‪ )methadone(،‬امپول هــای بیهوشــی ( مثــل‬
‫فنتانیــل‪ )fentanyl(،‬تــا تابلیت هــای دیفتوکســیالت(‪ )Diphenoxylate‬و دوا هــای مســکن و ارام‬
 ‫‪ ۵۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بخــش مثــل‪ :‬دیازپــام‪ )Diazepam، valium(،‬اکســازپام‪ )oxazepam(،‬کلردیازپوکســاید(‪)librium‬‬

‫و فنوباریتال هــا(‪ )luminal‬نــوع دیگــر ایــن دوا هــای مجــاز کــه زیــاد هــم مــورد اســتفادۀ افـراد ســرما‬
‫خــورده مخصوصــا آن هایــی کــه تــب دارنــد قـرار می گیــرد تابلیــت هــای کدئیــن دار مثــل اســتامیتوفن‬
‫اســت‪ .‬البتــه نکتــۀ درخصــوص ایــن مــواد ایــن اســت کــه مــواد مذکــور بــا تجویــز داکتــر بــه عنــوان‬
‫مصــارف دوای مــورد اســتفاده ق ـرار می گیرنــد‪ .‬در ایــن خصــوص کنوانســیون مــواد روانگــردان در‬
‫(مــادۀ ‪ )9‬مصــرف برخــی مــواد مخــدر بــه مصــارف صحــی را جائــز دانســته بــه طــور خالصــه‪،‬‬
‫هــدف از ارایــۀ ایــن تقســیم بنــدی عبــث نبــوده و مبنــأ و فلســفۀ در پــس آن نهفتــه اســت‪ .‬آن فلســفه‬
‫ایــن اســت کــه بــا شــناخت (نــوع) مــواد مخــدر‪ ،‬مــادۀ قانونــی حاکــم بـرای رســیدگی بــه آن متفــاوت‬
‫خواهــد بــود‪ .‬هــدف از گفتــن برخــی آثــار مخــرب مــواد مخــدر نیــز بــه علــت ایــن بــود‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬انواع مواد مخدر ازدیدگاه روش تولید‬

‫جزء اول‪ :‬مواد مخدر طبیعی‬

‫مواد مخدر طبیعی از نباتات به دست می‌آید‪ ،‬مثل چرس‪ ،‬افیون‪( ،‬کوکنار) و تنباکو‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬مواد مخدر صنعتی‬

‫مــواد مخــدر مصنوعــی از شــیره نباتــات مخــدر گرفتــه شــده و بعــد از تعامــات کیمیــاوی ســاده کــه‬
‫بــر آن‌هــا اج ـراء می‌گــردد و در نتیجــه شــکل آن را تغییــر می‌دهــد‪ ،‬عبــارت از هیروئیــن‪ ،‬کوکائیــن‬
‫و مورفیــن می‌باشــد‪.‬‬

‫جزء سوم‪ :‬مواد مخدر اختراع‌شده (ساخته‌گی)‬

‫مــواد مخــدر اختراع‌شــده بــا دو نــوع فوق‌الذکــر کــه از نباتــات و یــا شــیره آن‌هــا بــه دســت می‌آیــد‬
‫ارتباطــی نداشــته و از بعضــی مــواد کیمیــاوی ترکیب‌شــده بــه دســت می‌آیــد‪ ،‬ولــی تأثیــر آن هماننــد‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۸۱‬‬

‫تأثیــر مــواد مخــدر طبیعــی و مصنوعــی می‌باشــد‪ ،‬ماننــد مواد خــواب‌آور‪ ،‬ضدخــواب‪ ،‬تســکین‌دهنده‬
‫و بی‌هوش‌کننــده‪ .‬خطرناک‌تریــن مــواد مخــدر کــه اســتعمال‌کننده را معتــاد می‌ســازد‪ ،‬همانــا‬
‫هیروئیــن‪ ،‬کوکائیــن‪ ،‬مورفیــن‪ ،‬افیــون‪ ،‬چــرس می‌باشــد (علــی‪ ،‬رضــا‪.)26 :1391 ،‬‬

‫جزء اول‪ :‬اقسام مواد مخدر طبیعی‬

‫الف‪ :‬تریاک (‪)opium‬‬

‫‪ -1‬مفهوم تریاک‬
‫تریــاک‪ ،‬مخــدری اســت طبیعــی کــه بــا میتــود کیمیــاوی ســاخته می‌شــود و از خطرناک‌تریــن مــواد‬
‫مخــدر بــزرگ بــه حســاب می‌آیــد‪ .‬بوتــه یــا گیــاه تریــاک را کوکنــار می‌گوینــد‪ ،‬کوکنــار شــبیه شــقایق‬
‫اســت و گل آن تبدیــل بــه قپــه انــاری شــکل می‌شــود‪ ،‬شــیره از قپــه بــه دســت می‌آیــد کــه نخســت‬
‫ســفید‪ ،‬ســپس نارنجــی و در نهایــت بــه رنــگ قهــوه ســیاه درمی‌آیــد‪ ،‬قپــه پــس از خشک‌شــدن‬
‫حــاوی دانه‌هــای خشــخاش بــوده کــه بســیار مغــذی و خوشــمزه اســت‪.‬‬
‫تریــاک مــاده صمــغ ماننــد اســت کــه از تخمــدان گل گیــاه خشــخاش بــه دســت می‌آیــد و‬
‫اغلــب بــه شــکل تکه‌هــا یــا گَــرد قهــوه تیر‌هرنــگ‪ ،‬عرضــه و معمــوالً کشــیدن یــا مصــرف می‌شــود‪،‬‬
‫کوکنــار گیاهــی اســت کــه در همــه مناطقــی کــه گنــدم می‌رویــد‪ ،‬بــه عمــل می‌آیــد‪ ،‬شــیره و عســل‬
‫گل خشــخاش بــا تیــغ زدن گُــرز (قپــه) آن بــه دســت می‌آیــد کــه بــا خشک‌شــدن ایــن عصــاره در‬
‫هــوا تریــاک قهو ‌هرنــگ حاصــل می‌شــود‪.‬‬
‫راه بــه دســت آوردن آن‪ ،‬چنیــن اســت کــه در آغــاز شــب بــر گــرز خشــخاش بــا تیــغ یــا ابـزار تیــز‬
‫دیگــری خراش‌هایــی ایجــاد می‌کننــد کــه در نتیجــه از آن شــیره‌ای نــرم و روان تــا صبــح می‌ت ـراود‬
‫و صبــح آن را جم ـع‌آوری می‌کننــد (ویکی‌پدیــا‪ ،‬دانشــنامه آزاد)‪ .‬مــزه آن تلــخ و اثــرش مخــدر و‬
 ‫‪ ۵۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫کشــنده اســت و ســاییده آن در ترکیــب بســیاری از دواهــای طبــی بــه کار مـی‌رود کــه از جملــه‪ ،‬رنــگ‬
‫افیــون و غیــره می‌باشــد و از مهم‌تریــن آن مورفیــن‪ ،‬نارکوتیــن و شــیبایین اســت‪ .‬گیــاه خاشــخاش از‬
‫‪ 2‬تــا ‪ 5‬فــت بلنــدی پیــدا کــرده‪ ،‬رنــگ گل ایــن گیــاه بســیار متنــوع بــوده یعنــی دارای رنــگ ســفید‪،‬‬
‫ســرخ‪ ،‬بادنجانــی‪ ،‬گالبــی و غیــره اســت‪.‬‬
‫این گیاه را در انگلیسـی (‪ )Papaver Somniferom‬و خشـخاش را (‪ )Poppy‬و در فارسـی کوکنار‬
‫و دانه‌هـای خشـخاش را بـه انگلیسـی (‪ )Poppy Seeds‬و صمـغ جمع‌آوری‌شـده را تریـاک می‌گویند‬
‫کـه از تریـاکا (‪ )Theriaca‬یونانـی گرفتـه شـده و در عربی افیون‪ ،‬ابیـون‪ ،‬تریاق‪ ،‬دریاق و در انگلیسـی‬
‫(‪ )Opium‬می‌نامنـد‪ ،‬ابیـون یـا افیـون نیز از ریشـه یونانی اپیون (‪ )Opion‬اقتباس شـده اسـت‪.‬‬

‫‪ -2‬انواع تریاک‬
‫‪ -‬تریــاک عــام‪ :‬تریــاک خــام‪ ،‬شــیره خودبه‌خــود غلیــظ شــده گرزهــای خشــخاش اســت کــه‬
‫بــدون توجــه بــه میــزان آن‪ ،‬جــز بــرای بســته‌بندی و ارســال‪ ،‬دســت‌کاری دیگــری در آن‬
‫نشــده باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬تریــاک عمل‌شــده (فــرآوری شــده)‪ :‬طبــق تعریــف الهــه‪ ،‬تریــاک پــرورده محصولــی‬
‫اســت کــه از تریــاک خــام بــا یــک رشــته عملیــات مخصــوص حاصــل کــردن‪ ،‬جوشــاندن‪،‬‬
‫بــودادن و تخمیــر‪ ،‬بــه منظــور تبدیــل آن بــه عصــاره ب ـرای اســتعمال غیــر طبــی تهیــه می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -‬تریــاک طبــی‪ :‬تریاکــی اســت کــه مقــدار آن (دوز) مشــخص بــوده و بـرای مصــارف تــداوی‬
‫و طبــی کاربــرد دارد و در صنایــع دواســازی هــر کشــوری‪ ،‬آن را بــه صــورت گــرد یــا دانه‌هــای‬
‫ریــز درآورده و یــا بــا مــواد بی‌اثــر مخلــوط کــرده و مــورد مصــرف ق ـرار می‌دهنــد‪ .‬تریــاک‬
‫در طبابــت عنعنــوی مــواردی اســتعمال دارد بــه صــورت خــاص در ســاختن دوای ضــد درد‪،‬‬
‫ســرفه و اســهال اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -3‬تاریخچه تریاک‬
‫بوتــه خشــخاش از گیاهــان آســیای صغیــر بــوده اســت‪ .‬مارســل گرانیــرد وایــه‪ ،‬معــاون ســابق بخــش‬
‫کنتــرول مــواد مخــدر در ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬متخصــص و دواشــناس ونزوئالیــی در ایــن بــاره گفتــه‬
‫اســت کــه «در لوحه‌هــای ســومری متعلــق بــه ســه یــا چهــار هــزار ســال پیــش از میــاد مطالبــی‬
‫پیرامــون گیــاه تریــاک نوشــته شــده و آن را (گیــاه شــادی‌بخش) نامیده‌انــد‪ .‬متــون آشــوری‪ ،‬مصــری‬
‫و یونانــی در مــورد اســتفاده تریــاک در زمانــه قدیــم مطالــب بســیاری دارنــد‪( ».‬حســامی‪)4 :1393،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۸۳‬‬

‫در کتــاب ادیســه هومــر آمــده اســت کــه النــا (‪)Elena‬همســر شــاه منالئــو‪ ،‬شــربتی بــه تلماکــو‬
‫(‪ )Telemaco‬داد‪ .‬از جســتجوی حاصــل پــدر غمگیــن بــود‪ .‬مروفــه (‪ )Morfer‬خــدای رؤیــا و در‬
‫داســتان‌های اســاطیری یونــان گل خشــخاش بــه دســت می‌گیــرد‪.‬‬
‫هــرودت‪ ،‬ارســطو و هیپوکـرات در کتاب‌هایشــان از تریــاک بســیار ســخن گفته‌انــد‪ .‬زنــان مصــری‬
‫از شــربت تریــاک ب ـرای فرونشــاندن خشــم و تســکین غــم اســتفاده می‌کرده‌انــد‪ ،‬از زمــان ارســطو‬
‫تــا ویرژیــل (شــاعر رومــی) و دیگــر نویســندگان یونــان و رم همــواره از خشــخاش و تریــاک ســخن‬
‫گفته‌انــد‪ .‬صحبــت از آن‪ ،‬در قــرون وســطی نیــز ادامــه یافــت‪.‬‬
‫برخــی مطالعــات نشــان می‌دهــد‪ ،‬ایــن مــاده در قــرن هشــتم میــادی در هنــد رایــج شــده و‬
‫عــده‌ای عقیــده دارنــد‪ ،‬ســابقه اســتفاده از آن در هنــد بــه دوازده قــرن قبــل از لشکرکشــی اســکندر‬
‫مقدونــی می‌رســد‪.‬‬
‫گیــاه خشــخاش بــه نظــر می‌رســد اولیــن ترکیــب دوای تریــاک در قــرن ‪ ۱۶‬میــادی بــه دســت‬
‫آمــد و آن را بــه نــام کاشــف سوییس ـی‌اش نامیدنــد کــه دکتــر پاراســلوس بــود‪.‬‬
‫یــک داکتــر انگلیســی بــه نــام تومــاس ســیدنهام کــه افالطــون انگلســتان نامیــده شــده‪ ،‬نیــز در قــرن‬
‫هفدهــم دوای جدیــدی را بــا تریــاک تهیــه کــرد‪ .‬در قــرن نوزدهــم بســیاری دیگــر از فرآورده‌هــای‬
‫آن (مورفیــن‪ ،‬کدییــن و‪ )...‬کشــف گردیــد‪ .‬گیــاه خشــخاش از ناحیــه آســیای صغیــر بــه یونــان منتقــل‬
‫شــده‪ ،‬اگرچــه در بعضــی منابــع آمــده اســت کــه در اروپــا‪ ،‬مجارســتانی‌ها اولیــن ملتــی هســتند کــه‬
‫بــا گیــاه خشــخاش آشــنا شــده‌اند و گیاه‌شناســان ایــن کشــور‪ ،‬ایــن آشــنایی را از هـزار و دوصدســال‬
‫قبــل از میــاد بــه بعــد می‌داننــد؛ ولــی هومــر‪ ،‬شــاعر نابینــا و حماسه‌س ـرای یونانــی‪ ۶۰۰ ،‬ســال قبــل‬
‫از میــاد در آثــار خــود از گل خشــخاش یــاد می‌کنــد کــه در باغ‌هــای شــهر روم کشــت می‌شــده‬
‫و چــون یونانیــان زمــان ســقراط یعنــی حــدود چهارصدســال قبــل از میــاد از تأثیـرات طبــی تریــاک‬
‫ســخن گفته‌انــد‪ ،‬می‌تــوان گفــت کــه حداقــل آشــنایی یونانیــان بــا تأثی ـرات طبــی مخدرهــا بــه چنــد‬
‫صدســال قبــل از میــاد برمی‌گــردد (هاشــمی‪.)156 :1387 ،‬‬
‫گیـاه خشـخاش‪ :‬بقـراط در چهارصدسـال قبل از میلاد و در همان تاریـخ از تریاک بـرای تداوی‬
‫اسـهال و رفـع درد اسـتفاده می‌کـرده اسـت کـه مصری‌ها از زمانـه قدیم (اپیـوم) اسـتعمال می‌کرده‌اند و‬
‫اسـم ‪ Thebaica‬مشـتق از شـهر ‪ Thebes‬اسـت که در آنجا خشـخاش نیز می‌کاشـتند‪.‬‬
‫در جاپــان تــا قــرن پانزدهــم میــادی گیــاه خشــخاش کشــت نشــده بــود‪ ،‬در دایــره المعــارف‬
‫بریتانیــکا آمــده کــه تریــاک در قــرن هفتــم قبــل از میــاد در چیــن کشــت می‌شــده و بــه وســیله‬
 ‫‪ ۵۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ترک‌هــا و عرب‌هــا در قــرون ‪ ۶‬و ‪ ۷‬بــه چیــن بــرده شــده و تــا قــرن هفدهــم میــادی ب ـرای تســکین‬
‫دردهــا بــه طــور محــدود مــورد اســتفاده بــوده اســت‪ .‬در قــرن هجدهــم مصــرف دوای تریــاک در‬
‫دنیــا حــدود ‪ ۱۷۰۰‬تــن بــود‪ .‬همچنــان خشــخاش در مدیترانــه حــدود ‪ 300‬ســال قبــل از میــاد کاشــته‬
‫می‌شــد‪ .‬افغانســتان از ســال ‪ ۱۹۹۲‬بــه عنــوان بزرگ‌تریــن تولیدکننــده تریــاک (گیــاه خشــخاش) در‬
‫جهــان شــناخته شــد‪ .‬بزرگ‌تریــن قطب‌هــای تولیــدی تریــاک در جهــان عبارتنــد از‪:‬‬
‫– قطب تولیدی مثلث طالیی شامل سه کشور میانمار‪ ،‬الئوس و تایلند‪.‬‬
‫– قطب تولیدی هالل طالیی شامل سه کشور افغانستان‪ ،‬ایران و پاکستان‪.‬‬
‫– قطــب تولیــدی مکزیــک در آمریــکای مرکــزی و کولمبیــا واقــع در آمریــکای جنوبــی؛‬
‫نمــودار میلــه میـزان کشــت خشــخاش بیــن ســال‌های ‪ ۱۹۹۴‬تــا ‪ ۲۰۱۰‬در ایــن میــان افغانســتان‬
‫از هــال طالیــی بــا تولیــد بیشــترین مقــدار تریــاک جهــان باالتــر از میانمــار (بزرگ‌تریــن‬
‫تولیدکننــده تریــاک در قطــب مثلــث طالیــی) و مکزیــک و کولمبیــا از قــاره آمریــکا ق ـرار‬
‫می‌گیــرد (عــارف اک گل‪.)123 :2010 ،‬‬

‫‪ -4‬طریقه استفاده از تریاک‬

‫استعمال تریاک به انواع مختلف مانند‪:‬‬
‫خوردن‬ ‫–‬
‫دودکردن‬ ‫–‬
‫استنشاق‬ ‫–‬
‫تزریق‬ ‫–‬
‫آشامیدنی و گذاشتن به مقعد صورت گرفته می‌تواند‪.‬‬ ‫–‬

‫‪ -‬مشتقات تریاک‬
‫در تریــاک‪ ،‬حــدود ‪ 25‬نــوع آلکالوییــد وجــود دارنــد کــه ‪ 6‬نــوع آن‪ ،‬بیشــتر از بقیــه در تریــاک یافــت‬
‫می‌شــود کــه عبارتنــد از‪ :‬مورفیــن (‪ 3‬تــا ‪ 23‬فیصــد)‪ ،‬کدییــن (‪ 0/5‬فیصــد)‪ ،‬پاپاوریــن (‪ 0/1‬فیصــد)‪،‬‬
‫نارســیین (‪ 0/1‬فیصــد)‪ ،‬نارکوتیــن (‪ 7‬فیصــد) و تیاییــن (‪ 0/3‬فیصــد)‪.‬‬
‫هرچنــد مقــدار مورفیــن موجــود در تریــاک بیشــتر باشــد‪ ،‬آن تریــاک دارای مرغوبیــت بیشــتری‬
‫اســت‪ .‬مقــدار مورفیــن در تریاک‌هــای تجارتــی‪ 6 ،‬تــا ‪ 14‬فیصــد می‌باشــد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۸۵‬‬

‫‪ -5‬اثرات مصرف تریاک‬

‫از اثر استعمال مداوم این ماده در ارگانیزم و روان انسان تأثیرات گوناگونی رونما می‌گردد‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫– درد‬
‫– ناآرامی و تشویش‌ها‬
‫– خواب‌آلوده‌گی و بی‌هوشی‬
‫– تحمل وجود را باالبرده‬
‫– مجبوریت به تداوم (اعتیاد) آ َن و باعث امراض قبضیت‬
‫– امــراض تنفســی بــه صــورت عمــوم و بــه طــور خــاص عــادت ماهــوار بی‌موقــع در زنــان‬
‫می‌شــود‪ .‬اطفــال بــه آســانی معتــاد بــه تریــاک می‌شــوند (هاشــمی‪.)۳۸ :۱۳۸۷ ،‬‬

‫ب‪ :‬موروفین (‪)Morphine‬‬

‫‪ -1‬مفهوم موروفین‬
‫موروفیـــن بـــه معنـــی خیـــاالت اســـت‪ .‬مورفیـــن از تریـــاک اســـتخراج می‌شـــود و یـــا مســـتقیماً‪ ،‬از‬
‫س ــاقه خش ــخاش ب ــه دس ــت می‌آی ــد‪ .‬یک ــی از نام ــه خدای ــان یون ــان باس ــتان‪ ،‬مرفونی ــوس نام‌گ ــذاری‬
‫گردی ــد‪ .‬مورفی ــن قانون ــی ص ــرف ب ــه ش ــکل نم ــک منح ــل و در آب قاب ــل دس ــترس اس ــت‪ .‬اش ــکال‬
‫معمـــول آن عبـــارت از مورفیـــن ســـلفات و مورفیـــن هایدروکلورایـــد بـــوده کـــه هـــر دو بـــه قســـم‬
‫پودره ــای کرئیس ــتال ب ــه رن ــگ قه ــوه روش ــن و ی ــا س ــفید می‌باش ــد و ذائق ــه تل ــخ دارن ــد‪ .‬در آب‬
‫و الکـــول قابلیـــت انحـــال دارنـــد‪ .‬مورفیـــن الکالوییـــدی اســـت کـــه مخـــدر و ضـــد درد بـــوده و‬
‫معم ــوالً ب ــه ص ــورت س ــولفات مورفی ــن مص ــرف می‌ش ــود (آی ک ــن‪ .)110 :2011 ،‬عنص ــر اصل ــی‬
‫تری ــاک ک ــه خاصی ــت بی‌هوش ــی سس ــتی ب ــه آن می‌ده ــد در واق ــع همی ــن مورفی ــن اس ــت ک ــه در‬
‫البراتواره ــای مجه ــز و ب ــه ط ــرق کیمی ــاوی ب ــه دس ــت می‌آی ــد‪ .‬قاب ــل ی ــادآوری اس ــت ک ــه از ه ــر‬
‫‪ ۱۰‬کیلوگــرام تری ــاک نظ ــر ب ــه نوعی ــت و خاصی ــت آن در ح ــدود ی ــک کیلوگــرام هیروئی ــن تهی ــه‬
‫و ب ــه دس ــت می‌آی ــد‪ .‬موروفی ــن م ــاده‌ای اس ــت ک ــه ب ــه ط ــور طبیع ــی در خش ــخاش وج ــود دارد‪،‬‬
‫مورفی ــن ی ــک انالجیزی ــک ق ــوی نارکوتی ــک اس ــت‪.‬‬

‫‪ -2‬تاریخچه موروفین‬
‫در ســال ‪ 1803‬م یــک جــوان دواســاز آلمانــی‪ ،‬موروفیــن را از تریــاک بــه دســت آورد‪ ،‬بــه قــول دیگر‬
‫ذریعــه دواســاز فرانســوی بــه نــام ســر تونو در ســال ‪ 1804‬ســاخته شــد‪.‬‬
 ‫‪ ۵۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -3‬طریقه استفاده از مورفین‬

‫تابلیت مورفین از طریق دهن‬ ‫–‬
‫زرق تحت الجد‪ ،‬عضله و داخل ورید (صدیقی‪.)۶۸ :۱۳۹۰ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -4‬اثرات مصرف مورفین‬

‫شایع‌ترین عالیم فزیکی اعتیاد به مورفین عبارتند از‪:‬‬
‫ایجادشدن لکه و جوش‌های ریز در نقاط مختلف بدن‬ ‫–‬
‫تغییرات پوستی از جمله ظاهرشدن رنگ‌دانه‌های مایع به آبی در نقاط مختلف بدن‬ ‫–‬
‫خسته‌گی شدید‬ ‫–‬
‫تکان‌های غیرعادی در عضالت‬ ‫–‬
‫تغییر اشتها‬ ‫–‬
‫خوشی کاذب‬ ‫–‬
‫آرامش‬ ‫–‬
‫کاهش شهوت‬ ‫–‬
‫احساس خارش جلدی‬ ‫–‬
‫عرق‬ ‫–‬
‫– مشــکالت تنفســی شــایع‌ترین نشــانه‌های فزیکــی مصــرف مورفیــن در شــفاخانه‌ها هســتند‪.‬‬
‫نفــس کشــیدن در ایــن اف ـراد بــه قــدری کنــد می‌شــود کــه بــه گمــان‪ ،‬قفســه ســینه‌ها آن‌هــا‬
‫بــاال و پائیــن نمی‌شــود‪( .‬علــی جــان‪.)178 :2010 ،‬‬

‫‪ -5‬عالیم روان‌شناسی مورفین‬

‫– تغییــرات ناگهانــی در خلق‌وخــو‪ ،‬ماننــد تغییــر احســاس از شــادی بــه غمگینــی در ظــرف‬
‫یــک مــدت زمــان کوتــاه‬
‫– بی‌تابی و استرس‬
‫– بی‌قراری‬
‫– بی‌ثباتی در احساسات عاطفی‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۸۷‬‬

‫‪ -6‬عالیم رفتاری مورفین‬

‫بــا گذشــت زمــان در افـراد معتــاد بــه مورفیــن تغییــر رفتارهــای ناگهانــی و غیر قابــل توجــه رخ می‌دهد‪.‬‬
‫در ادامــه بــه مهم‌تریــن رفتارهایــی کــه ســوءمصرف ایــن دوا بــه وجــود مـی‌آورد اشــاره کرده‌ایم‪:‬‬
‫– گوشه‌گیری و رها‌کردن دوستان و خانواده‬
‫– مخفی‌کردن وسایل خود از دیگران‬
‫– غیبت‌های غیرموجه و درازمدت گاه و بیگاه‬
‫– امتنــاع از حضــور در جمع‌هــای دوســتانه‪ ،‬مهمانی‌هــا و بــه خصــوص در جمع‌هــای‬
‫خانواد ه‌گــی‬
‫– عدم تمایل فرد به فعالیت‌هایی که قبالً به آن‌ها بسیار عالقه داشته‬
‫– ایجاد ناآرامی در بین اعضای خانواده و دوستان‬
‫– تقاضای پول بدون ذکر دلیل‬
‫– یکــی از مــوارد مهمــی کــه بــه غیــر از مــوارد فــوق در محیــط زنده‌گــی ایــن افــراد دیــده‬
‫می‌شــود پیداشــدن ســرنگ‌های مصرف‌شــده یــا بطری‌هــای قوطــی خالــی در اتــاق یــا‬
‫خانــه فــرد اســت (کمــال گــور ســوی‪)144 :2012 ،‬؛‬

‫ج‪ :‬هیروئین (‪)Heroin‬‬

‫‪ -1‬مفهوم هیروئین‬
‫هروییــن عبــارت اســت از‪ :‬گــرد بلــوری رنــگ ســفیدی کــه بــا ســرعت تمــام در الکــول ذوب می‌شــود‬
‫و ایــن از گران‌قیمت‌تریــن انــواع مــواد مخــدر و خطرناک‌تریــن آن‌هــا بــرای صحــت و تندرســتی‬
‫عمومــی اســت‪ .‬هروییــن بــه وســیله عملیــات کیمیــاوی گســترده بــه دســت می‌آیــد‪.‬‬
‫هروییــن خالــص پــودر تلخ‌مــزه بســیار نرمــی اســت‪ ،‬امــا ایــن مــواد بــه نــدرت در دســترس همگان‬
‫قــرار گرفتــه و یــا در جاده‌هــا بــه فــروش می‌رســد‪ .‬رنــگ هرویینــی کــه در دســترس افــراد قــرار‬
‫می‌گیــرد‪ ،‬ممکــن اســت از ســفید تــا قهــوه تیــره متغیــر باشــد‪ ،‬ایــن تغییــر رنــگ بــه دلیــل ناخالص‌هــا‬
‫و یــا افزودنی‌هایــی اســت کــه در آن وجــود دارد (قاســمی‪ .)۸۲ :۱۳۸۲ ،‬هروییــن موجــود در بــازار‬
‫معمــوالً ‪ ۱۰‬تــا ‪ ۱۵‬فیصــد هروییــن دارد و بقیــه آن شــیر خشــک‪ ،‬نشاســته‪ ،‬پــودر بی‌کربنــات و پــودر‬
‫گلوکــز‪ ،‬گــرد گــچ‪ ،‬پــودر قنــد‪ ،‬کافییــن‪ ،‬پــودر برنــج و آرد اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۵۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -2‬انواع هیروئین‬
‫هیروئین از نظر فیصد میزان خلوص‪ ،‬به چهار نوع تقسیم می‌شود‪:‬‬
‫‪ -‬مورفین (قبل از فرآوری)؛‬
‫‪ -‬خیابانی (به شکل دست‌فروشی در کوچه و بازار فروخته می‌شود) با خلوص ‪ 3‬تا ‪ 7‬فیصد)؛‬
‫‪ -‬البراتــواری بــا خلــوص ‪ 60‬تــا ‪ 70‬فیصــد کــه بــه قصــد فریــب معتــادان‪ ،‬امــروزه‪ ،‬بــه عنــوان‬
‫کــراک فروختــه می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -‬تزریقــی بــا خلــوص ‪ 95‬فیصــد کــه در البراتوارهــای پیشــرفته تهیــه شــده و بــه آن هیروئیــن‪،‬‬
‫کریســتال می‌گوینــد‪.‬‬

‫‪ -3‬تاریخچه هیروئین‬
‫هیروئی ــن بــرای اولی ــن ب ــار توس ــط ی ــک کیمی ــادان انگلیس ــی در س ــال ‪ 1874‬م در ش ــفاخانه س ــنت‬
‫م ــری کش ــف گردی ــد‪ .‬دانش ــمند مذک ــور ای ــن م ــاده را ب ــه ن ــام «نترااس ــتیل موروفی ــن» معرف ــی ک ــرد‪.‬‬
‫در س ــال ‪ 1890‬م بع ــد از مطالع ــات س ــه نف ــر داکتــران و علم ــای آلمان ــی ب ــه ای ــن نتیج ــه رس ــیدند‬
‫کــه مــاده مذکــور از «دای اســتیل» ســاخته شــده و از آن ب ـرای تــداوی ام ـراض تنفســی و توبرکلــوز‪،‬‬
‫کار می‌گرف ــت و کمپن ــی بای ــر المان ــی در س ــال ‪ 1898‬م ب ــه س ــاختن و تج ــارت آن پرداخ ــت و ب ــه‬
‫ن ــام هیروئی ــن نام‌گ ــذاری نم ــود (مس ــاواتی‪ .)۷۸ :۱۳۸۳ ،‬ب ــه گم ــان اغل ــب کلم ــه بای ــر ب ــه معن ــی‬
‫هیروئی ــن باش ــد ک ــه ق ــوی و اثرگ ــذار اس ــت و ب ــه انس ــان چن ــان ق ــوت می‌بخش ــد ک ــه کار چن ــد روز‬
‫را در ی ــک روز انج ــام ده ــد؛ از همی ــن س ــبب ب ــه اش ــخاصی ک ــه در فلم‌ه ــا رول مرک ــزی دارن ــد‪،‬‬
‫لق ــب هی ــرو ی ــا قهرم ــان داده می‌ش ــود‪ .‬هیروئی ــن از معامل ــه نم ــودن خاش ــخاش ب ــا ی ــک تیــزاب‬
‫صنعت ــی ب ــه دس ــت می‌آی ــد‪ .‬هیروئی ــن ب ــه پیمان ــه وس ــیع در اواخ ــر ق ــرن ‪ ۱۹‬ب ــه عن ــوان ی ــک دوای‬
‫مس ــکن تولی ــد می‌ش ــد‪ .‬در ابت ــدا چنی ــن تص ــور می‌ش ــد ک ــه هیروئی ــن تعوی ــض مص ــون و غی ــر‬
‫اعتی ــادآور ب ـرای مروفی ــن می‌باش ــد؛ ول ــی بع ــد از مطالع ــات زی ــاد ب ــه ای ــن نتیج ــه رس ــیدند ک ــه ای ــن‬
‫مـــاده از مورفیـــن زیـــاد خطرنـــاک و درجـــه اعتیـــاد و وابســـته‌گی آن بـــاال می‌باشـــد؛ از همیـــن رو‬
‫در س ــال ‪ 1899‬م از اضــرار آن خب ــر دادن ــد و در س ــال ‪ 1916‬م در ش ــفاخانه‌های امریکای ــی ک ــم و‬
‫بع ــدا ً توس ــط ی ــک کمیس ــیون بین‌الملل ــی از لیس ــت دواه ــا بی ــرون س ــاخته ش ــده و در تم ــام جه ــان‬
‫من ــع اع ــان گردی ــد (دیوی ــد بوروچ ــور‪.)156 :2014 ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۸۹‬‬

‫‪ -3‬طریقه استفاده از هیروئین‬

‫چــون هروییــن بــه ســرعت وارد مغــز می‌شــود‪ ،‬وابســته‌گی شــدیدی ایجــاد می‌کنــد‪ .‬هروییــن بــه ســه‬
‫میتــود مصــرف می‌شــود‪:‬‬
‫– در داخــل رگ‌هــا‪ :‬مصرف‌کننــده هروییــن‪ ،‬مســتقیماً آن را بــا ســرنگ داخــل ســیاهرگ‬
‫تزریــق می‌کنــد‬
‫– دود کردن‪ :‬از راه پایپ‬
‫– بــاال کشــیدن از راه بینــی‪ :‬مصرف‌کننــده‪ ،‬پــودر هروییــن را مســتقیماً از راه بینــی‪ ،‬احتمــاالً بــا‬
‫اســتفاده از نــی بــاال می‌کشــد (غنجــی‪.)۶۷ :۱۳۸۶ ،‬‬

‫‪ -4‬اثرات مصرف هیروئین‬

‫اثـرات کوتاه‌مــدت هروییــن شــامل آن اثراتــی می‌شــود کــه بالفاصلــه بعــد از مصــرف هروییــن اتفــاق‬
‫می‌افتــد و عبارتنــد از‪:‬‬
‫خشکی دهان‬ ‫–‬
‫سرخی و حرارت پوست‬ ‫–‬
‫احساس سنگینی‬ ‫–‬
‫استفراغ‬ ‫–‬
‫خوشحالی‬ ‫–‬
‫بی‌عاطفگی‬ ‫–‬
‫تنفس و ضربان قلب آرام‬ ‫–‬
‫خارش‬ ‫–‬
‫ضعف عضالنی (ستوده‪.)۸۹ :۱۳۸۵ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -5‬اثرات بلندمدت مصرف هرویین‬

‫اثرات بلندمدت مصرف هرویین‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫وابسته‌گی به و مقاومت در برابر مواد مخدر‬ ‫–‬
‫خرابی دندان‬ ‫–‬
‫بی‌خوابی‬ ‫–‬
‫مریضی‌های تنفسی‬ ‫–‬
 ‫‪ ۵۹۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ضعف قاعدگی زنان‬ ‫–‬

‫بی‌هوشی‬ ‫–‬
‫افسرده‌گی‬ ‫–‬
‫نارضایتی جنسی در مردان و زنان به خاطر ناتوانی در رسیدن به ارگاسم (شهوانی)‬ ‫–‬
‫کمبود ظرفیت جنسی مردان که می‌تواند به ناتوانی بلندمدت تبدیل شود‬ ‫–‬
‫خارش‬ ‫–‬
‫خشکی‬ ‫–‬
‫فلج جزیی‬ ‫–‬
‫عرق سرد‬ ‫–‬
‫کم‌اشتهایی (میری‪.)۷۶ :۱۳۸۵ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -6‬اثرات اجتماعی مصرف هرویین‬

‫سـوءمصرف هروییـن اثرات اجتماعـی مخربی دارد که می‌تواند روابط خوش دوسـتانه و در کل ارتباط‬
‫خـوب مـا بـا جامعه را مختل کنـد‪ .‬بعضی از این مشـکالت عبارتند از‪ :‬اطفال آزاری‪ ،‬مشـکالت مالی‪،‬‬
‫ازدواج‌های شکسـت‌خورده‪ ،‬خشـونت خانگی و از دسـت دادن فرزندان (بنت کولین‪.)110 :2014 ،‬‬

‫د‪ :‬کوکائین (‪)Cocaine‬‬

‫‪ -1‬مفهوم کوکائین‬
‫کوکائیــن‪ ،‬پــودری ســفید‪ ،‬نــرم‪ ،‬شــفاف‪ ،‬کریستالی‌شــکل بــا طعــم تلــخ اســت کــه از برگ‌هــای‬
‫بوتـ ‌ه گیاهــی بــه نــام «اریتروکســیلون کــوکا» کــه از گیاهــان بومــی آمریــکای جنوبــی اســت اســتخراج‬
‫می‌شــود (آقابخشــی‪ .)۴۷ :۱۳۹۰ ،‬کوکائیــن از جملــه مــواد محــرک و بســیار قــوی اســت کــه مســتقیماً‬
‫بــر مغــز اثــر گذاشــته‪ ،‬خلــق فــرد را بــاال بــرده و خوشــحالی فـراوان ایجــاد می‌کنــد‪ .‬کوکائینــی کــه در‬
‫بــازار قاچــاق مــواد عرضــه می‌شــود معمــوالً بــه شــکل پــودر ســفیدرنگی اســت کــه بــا نامــه کک‬
‫(‪ ،)Coke‬ســی (‪ ،)C‬بــرف (‪ )Snow‬و دانــه بــرف (‪ )Flake‬شــناخته می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -2‬تاریخچه کوکائین‬
‫کوکائیــن خالــص بـرای اولیــن بــار در اواســط قــرن ‪ ۱۹‬از بــرگ کــوکا بوتــه ‪ Erythroxylon‬کــه عمدتاً‬
‫در پــرو و بولیــوی رشــد می‌کنــد‪ ،‬اســتخراج شــده اســت‪ .‬اولیــن بــار مکتشــفان اســپانیایی مشــاهده‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۹۱‬‬

‫کردنــد کــه چگونــه مردمــان بومــی آمریــکای جنوبــی می‌توانســتند به‌وســیله جویــدن برگ‌هــای‬
‫کوکائیــن بــا خســته‌گی مبــارزه کننــد‪.‬‬
‫در ‪ ،1860‬آلبــرت نیمــن‪ ،‬از بــرگ کــوکا «کوکائیــن» را جــدا کــرد و توضیــح داد که عمل بی‌حســی‬
‫هنگامــی کــه دوا در روی زبــان ق ـرار داده می‌شــود انجــام می‌گیــرد‪ .‬آنجلــو ماریانــی‪ ،‬نخســتین بــار‬
‫در ‪ 1880‬دوایــی نوشــیدنی کــه «ویــن ماریانــی» یــا «شــربت کــوال» نامیــده می‌شــد‪ ،‬تولیــد کــرد کــه‬
‫شــامل ‪ 6/5 m.g‬کوکائیــن در هــر ا ُنــس بــود (اونــس = ســنگی برابــر ‪ 18‬گــرم)‪ .‬روان‌تداویگر مشــهور‪،‬‬
‫(زیگمونــد فرویــد) در ‪ 1884‬کوکائیــن را بــرای انــواع مریضی‌هــا و معتــادان بــه الکــول و مرفیــن‬
‫توصیــه کــرد‪ ،‬متأســفانه بســیاری از ایــن مریضــان بــه ســوی معتادشــدن بــه کوکائیــن رفتنــد (فرجــاد‪،‬‬
‫‪ .)۵۷ :۱۳۹۴‬در ‪ ،1886‬جــان پیمبیرتــون‪ ،‬کوکاکــوال را توســعه داد‪ ،‬نوشــیدنی کــه شــامل کوکائیــن و‬
‫کافییــن بــود‪ ،‬در ســال ‪ 1906‬کوکائیــن از کوکاکــوال برداشــته شــد‪.‬‬
‫هریســون‪ ،‬مخــدری مشــابه در ‪ 1914‬بــه طــور غیــر قانونــی از کوکائیــن ســاخت‪ .‬ســرانجام در‬
‫‪ 1985‬بــه ســرعت «ک ـراک کوکائیــن» بــه عنــوان مشــکل عمــده دوایــی معرفــی شــد‪ .‬سوءاســتفاده‬
‫کوکائیــن دارای ســابقه طوالنــی اســت‪ .‬کوکائیــن مــاده مخــدری بــا خاصیــت یوفوریــای شــدید و بــا‬
‫پتانســیل قــوی اعتیــادآوری اســت‪.‬‬

‫‪ -3‬بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده کوکائین‬

‫گزارشــی کــه واحــد مبــارزه بــا مــواد مخــدر ســازمان ملــل متحــد منتشــر کــرده نشــان می‌دهــد بریتانیــا‬
‫بزرگ‌تریــن صادرکننــده‪ ،‬واردکننــده و مصرف‌کننــده قانونــی کوکائیــن بـرای مصــارف صحــی در دنیــا‬
‫اســت‪ .‬در ایــن گـزارش همچنــان آمــده که ایــن کشــور بزرگ‌تریــن تولیدکننــده و صادرکننــده هرویین‬
‫ب ـرای مصــارف طبــی هــم بــه شــمار م ـی‌رود‪ .‬بــر اســاس ایــن گ ـزارش در ســال ‪ ،۲۰۱۶‬بریتانیــا ‪۳۳۰‬‬
‫کیلوگــرم کوکائیــن وارد کــرده‪ ۵۶ ،‬کیلــو صــادر و ‪ ۹۰‬کیلوگــرم هــم ب ـرای مصــارف صحــی مصــرف‬
‫کــرده اســت (براتــی‪.)156 :1394 ،‬‬

‫‪ -4‬طریقه استفاده از کوکائین‬

‫معتادان به طریق مختلف آن را استعمال می‌کنند‪:‬‬
‫ویدن برگ کوکا‬
‫ج‬ ‫–‬
‫استنشاق از راه بینی‬ ‫–‬
‫زیرجلدی‬ ‫–‬
 ‫‪ ۵۹۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫خوردن با آب‪.‬‬ ‫–‬

‫‪ -5‬اثرات مصرف کوکائین‬

‫‪ -‬اثرات کوتاه‌مدت‬
‫احساس اعتمادبه‌نفس کاذب و انرژی اغراق‌آمیز‬ ‫–‬
‫افزایش فشار خون‬ ‫–‬
‫سرعت باالی تپش قلب‬ ‫–‬
‫بدگمانی‪ ،‬بی‌تابی و بی‌قراری‬ ‫–‬
‫دمای باالی بدن‬ ‫–‬
‫بزرگ‌شدن مردمک چشم‬ ‫–‬
‫سردرد‬ ‫–‬
‫بی‌اشتهایی‬ ‫–‬
‫بی‌خوابی‬ ‫–‬
‫افزایش سطح هوشیاری‬ ‫–‬
‫گرفتگی‌های ناحیه شکمی‬ ‫–‬
‫حالت استفراغ‬ ‫–‬
‫سکته و حمله قلبی در صورت مصرف بیش از حد (برفی‪.)۵۷ :۱۳۸۴ ،‬‬ ‫–‬
‫‪ -‬اثرات بلندمدت‬
‫مقاومت به ماده مخدر و اعتیاد به آن‬ ‫–‬
‫دست رفتن توانایی تشخیص واقعیت از خیال‬ ‫–‬
‫احساس اختالالت عاطفی‬ ‫–‬
‫خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه‬ ‫–‬
‫بدگمانی‬ ‫–‬
‫ناآرامی‬ ‫–‬
‫کاهش وزن به علت سوءتغذیه و از دست دادن اشتها‬ ‫–‬
‫کاهش ایمنی بدن‪.‬‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۹۳‬‬

‫کوکائین حداقل بر سه ناحیه مغز تأثیر می‌گذارد‬

‫– قشر مخ که حافظه و استدالل را تحت کنترول دارد‪.‬‬
‫– هیپوتاالموس که اشتها‪ ،‬حرارت بدن‪ ،‬خواب و هیجاناتی مثل ترس و خشم را تنظیم می‌کند‪.‬‬
‫– مخچه که فعالیت‌های حرکتی مثل راه رفتن و تعادل را بر عهده دارد (دانش‪.)۳۸ :۱۳۸۹ ،‬‬

‫ه‪ :‬چرس (‪)Hashish‬‬

‫‪ -1‬مفهوم چرس‬
‫چـرس کـه بـه نام حشـیش نیـز یاد می‌شـود‪ ،‬ماده‌ای اسـت کـه از شـیره (صمغ چسـبناک) از گیـاه بوته‬
‫بـه دسـت می‌آیـد کـه بـه نـام بنـگ‪ ،‬ماری‌جوانـا‪ ،‬حشـیش‪ ،‬کانابیس‪ ،‬گـراس‪ ،‬علـف‪ ،‬شـوکران‪ ،‬دوغ‬
‫وحـدت و بنـگ آب‪ ،‬شـهرت دارد کـه تـا دو متـر بلنـدی دارد‪ ،‬برگ‌هـای دراز تخـم یا شـاه‌دانه آن به‬
‫انـدازه مـاش می‌باشـد کـه از برگ‌های آن ماده سـمی بنگ یا حشـیش گرفته می‌شـود (ممتـاز‪:۱۳۸۱ ،‬‬
‫‪ .)۳۷‬تفـاوت چـرس (حشـیش) بـا ماری‌جوانا در این اسـت کـه ماری‌جوانا از برگ و گل خشک‌شـده‬
‫همیـن گیـاه شـاه‌دانه سـاخته می‌شـود‪ .‬حشـیش یـا بیـز در امریـکا بـه نـام ماری‌جوانـا‪ ،‬در هنـد بـه نـام‬
‫منـگ یـا بنـگ در افغانسـتان بـه نـام چـرس و بنـگ در مراکـش و الجزایر به نام کیف مشـهور اسـت‪.‬‬

‫‪ -2‬تاریخچه چرس‬
‫اجــداد بتــه چــرس در آســیا در دامنه‌هــای همــوار هیمالیــا و یــا در قســمت کوه‌هــای التایــی بــه‬
‫وجــود آمــده اســت‪ .‬بتــه چــرس از جملــه نباتــات شــگوفه‌دار اســت و انــواع مشــهور آن عبارتنــد از‪:‬‬
‫‪ .Cannalsis yuderalus، Cannabis- ledica- Cannabis- Sativa‬لفــظ چــرس از منابــع یونانــی و‬
‫یــا گریــک گرفتــه شــده کــه شــاید اصـاً از ســیچیین و یــا ثریســیان باشــد‪ .‬بتــه چــرس دارای بتــه نــر‬
‫و مــاده اســت کــه لقــاح آن توســط بــاد صــورت می‌گیــرد‪ .‬چــرس در دنیــا بــه ‪ 267‬نــام در زبان‌هــای‬
‫مختلــف یــاد می‌شــود‪ .‬بــه طــور مثــال در افغانســتان بــه آن بتــه چــرس می‌گوینــد‪ ،‬در ایـران حشــیش‬
‫و در امریــکا بــه آن ماریجوانــا گفتــه می‌شــود‪.‬‬
‫در ســال ‪ 1926‬گیاه‌شــناس روســی مشــاهدات دســت خــود (انکیــا) را در اهلــی ســاختن بتــه‬
‫چــرس توســط دهاقیــن التایــی جم ـع‌آوری و خالصــه کــرد‪ .‬دریــن مشــاهدات نقــاط آتــی مدنظــر‬
‫گرفتــه شــده اســت‪:‬‬
‫‪ -‬بنگ به حیث بته وحشی؛ ‪ -‬گسترش بته چرس؛ ‪ -‬مصرف بنگ به حیث گیاه هرزه‪.‬‬
‫معلومــات دربــاره زرع بتــه چــرس‪ :‬در فرهنــگ نیولتیــک چیــن کــه ‪ 6500‬ســال قبــل در کنــار‬
 ‫‪ ۵۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫دریــای زرد گســترش یافتــه اســت‪ ،‬بــه مشــاهده می‌رســد کــه لبــاس مــردم و ریســمانی کــه توســط آن‬
‫شــکار می‌کردنــد و ماهــی می‌گرفتنــد‪ ،‬همــه از الیــاف بــادوام بتــه چــرس تهیــه می‌گردیــد‪ .‬وقتــی کــه‬
‫فرهنــگ ایــن مردمــان ماقبــل تاریــخ تکامــل یافــت‪ ،‬ریســمان و لباس‌هایــی کــه از الیــاف یــا فایبربتــه‬
‫چــرس تهیــه می‌کردنــد‪ ،‬بــه پوســت حیــوان تعویــض شــد‪.‬‬
‫مــردم چیــن عــاوه بــر اســتعمال فایبــر یــا الیــاف بتــه چــرس بــه مــواد زیادتــر ایــن بتــه متکــی‬
‫بودنــد‪ .‬بــا پیشــرفت مدنیــت در چیــن‪ ،‬الیــاف چــرس جــای خــود را بــه ابریشــم خالــی کــرد‪ .‬چینی‌هــا‬
‫دانــه چــرس را میــده کــرده در حلیــم و ســایر غذاهــا مخلــوط می‌کردنــد‪ .‬در آرشــیف (تینــگ کــوام)‬
‫ریــکارد شــده کــه مــردم چیــن در اوقــات قحطــی کــه بعــد از جنــگ صــورت می‌گرفــت‪ ،‬بــه دانــه‬
‫چــرس وحشــی وســایل امـرار حیــات می‌کردنــد‪ .‬چینایی‌هــا تأثیــر گل و بــرگ چــرس را نیــز فرامــوش‬
‫نکرده‌انــد‪ .‬در قدیم‌تریــن کتــاب دســتور دواشناســی نوشــته شــده کــه میــوه قســمت تــاج بتــه چــرس‬
‫کــه در هندوســتان آن را بنــگ می‌نامنــد‪ ،‬اگــر خــورده شــود‪ ،‬انســان را دچــار وهــم و تــرس می‌ســازد‪.‬‬
‫در همیــن کتــاب آمــده کــه چــرس بـرای تــداوی مالریــا‪ ،‬قبضیــت و روماتیســم مؤثــر اســت‪.‬‬
‫بــا پیشــرفت تکنالــوژی و طــرز زنده‌گــی چینایی‌هــا شــروع بــه اســتحصال روغــن ازدانــه چــرس‬
‫نمودنــد‪ .‬دانــه چــرس بــه انــدازه ‪ %20‬روغــن تولیــد می‌کنــد‪ .‬روغــن دانــه چــرس مثــل روغــن تخــم‬
‫کتــان در غــذا اســتفاده شــده می‌توانــد و همچنــان از روغــن دانــه چــرس در چ ـراغ‪ ،‬رنــگ‪ ،‬رونــس‬
‫و صابــون کار گرفتــه می‌شــود‪ .‬کنجــاره دانــه چــرس کــه دارای ‪ %10‬روغــن و ‪ %30‬پروتییــن اســت‪ ،‬بــه‬
‫حیــث غــذای حیوانــی از آن کار گرفتــه می‌شــود‪ .‬وقتــی مــردم چیــن از الیــاف بتــه چــرس ریســمان‪،‬‬
‫جــال ماهیگیــری و غیــره منســوج‌ها می‌ســاختند‪ ،‬حــاالً یــک قــدم بــه جلــو رفتــه‪ ،‬از بتــه چــرس کاغــذ‬
‫می‌ســازند کــه دارای خاصیــت بهتــر و بادوام‌تــر از ســایر کاغذهــا اســت‪ .‬در حــال حاضــر از ایــن‬
‫کاغــذ در کانــادا بانــک نــوت طبــع می‌کننــد‪ .‬باالخــره مــردم زحمتکــش چیــن توانســتند کــه از ســاقه‬
‫بتــه چــرس ریســمان و منســوجات و از ریشــه آن ادویــه و از گل و بــرگ آن مــواد نشــئه‌آور بســازند‪.‬‬
‫در حــدود چهــار ه ـزار ســال قبــل آریایی‌هــا دانــه چــرس را از چیــن بــه هنــد وارد کردنــد‪ .‬در‬
‫کتــاب مذهبــی هنودمــا (آتــار ویــدا) ذکــر شــده اســت کــه چــرس هدیــه خداونــدی اســت‪ .‬هندوهــا‬
‫روح بتــه چــرس و حیوانــات را می‌پرســتیدند‪ .‬هندوهــا عقیــده دارنــد کــه چــرس تــب وجــود را پایــان‬
‫م ـی‌آورد‪ ،‬خــواب را ســرعت می‌بخشــد و از اســهال جلوگیــری می‌کنــد‪ .‬اشــتهای خــوردن ر ازدیــاد‬
‫می‌ســازد و در طــول عمــر می‌افزایــد‪ ،‬ذهــن را روشــن می‌کنــد‪ ،Scythians .‬قوی‌تریــن خانــه‬
‫بدوشــان زمــان خــود دانــه چــرس را در حــدود ‪ 2800‬قبــل میــاد از راه کوه‌هــای التــای بــه جرمنــی‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۹۵‬‬

‫آوردنــد‪ .‬مردمــان اروپائــی از بــرگ و گل و دانــه چــرس زیــاد کار نمی‌گرفتنــد‪ ،‬امــا از الیــاف ســاقه‬
‫چــرس تقریبـاً هــر مملکــت اروپائــی کار می‌گرفــت‪ .‬چــرس را بــه منظــور بــه دســت آوردن الیــاف آن‬
‫کشــت می‌کردنــد‪ .‬زرع بتــه چــرس در حــدود ‪ 400‬ســال قبــل میــاد در نــاروی‪150 ،‬م در ســویدن و‬
‫در ‪ 400‬م در جرمنــی و انگلســتان رایــج بــود‪.‬‬
‫در ســال ‪ 500‬م‪ .‬چــرس بــا همــه محبوبیــت خــود در هنــد‪ ،‬بــه طــرف غــرب بــه ایـران‪ ،‬آشــور و‬
‫عربســتان رســید‪ .‬در حــال حاضــر چــرس تقریبـاً در همــه جــای دنیــا خانــه دارد‪ .‬در هالنــد بــه صــورت‬
‫آزاد آن را در بــازار دود می‌کننــد‪ .‬در افغانســتان تقریب ـاً بــه صــورت نیم ـه‌آزاد دوام دارد و در امریــکا‬
‫چرس ـی‌ها می‌خواهنــد کــه دود‌کــردن چــرس را آزاد بســازند‪.‬‬
‫بتــه چــرس در چیــن ریشــه عمیــق دارد‪ ،‬چیــن را مملکــت چــرس و تــوت می‌نامنــد‪ .‬در هنــد بــر‬
‫عــاوه پرســتش بتــه بنــگ مردمــان رهنمــای مذهبــی از بــرگ و گل بتــه چــرس بنــگ می‌ســاختند و‬
‫در روزهــای عیــد و روزهــای مذهبــی آن را صــرف می‌کردنــد و بــه حالــت نشــئه خــود را می‌یافتنــد‪.‬‬

‫‪ -‬مصرف چرس در طب‬

‫چــرس بــه عنــوان مســکن و مــاده رفــع بی‌خوابــی کــه ایجــاد آرامــش می‌کنــد و (‪Tetar cannabin‬‬
‫‪ )Hydro‬و دیگــر مشــتقات بـرای تــداوی برخــی از امـراض از جملــه آســم و صــرع می‌توانــد مــورد‬
‫اســتفاده قـرار گیــرد‪ ،‬ولــی در حــال حاضــر‪ ،‬فقــط در تــداوی حالــت تهوع و اســتفراغ ناشــی از شــیمی‬
‫تراپــی در تــداوی ســرطان اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -3‬طریقه استفاده از چرس‬

‫میتود‌هــای گوناگونــی ب ـرای مصــرف چــرس (حشــیش) وجــود دارد‪ .‬کشــیدن چــرس (حشــیش) بــا‬
‫اســتفاده از‪:‬‬
‫– پایپ‬
‫– چوش‬
‫– قرار دادن بر روی قاشق داغ‬
‫– به میتود چلیم‬
‫– و شایع‌تر از همه به صورت سگرتی در ترکیب با توتون یا گراس (برفی‪.)۹۲ :۱۳۸۴ ،‬‬
 ‫‪ ۵۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -4‬اثرات مصرف چرش‬

‫‪ -‬اثرات کوتاه‌مدت‬
‫باید دانست که اثرات چرس (حشیش) با توجه به مقدار و نوع استفاده (کشیدن یا خوردن) متفاوت‬
‫است‪ .‬وضعیت جسمی و سالمت فرد از جمله وزن‪ ،‬اندازه‪ ،‬خلق‌وخوی فرد‪ ،‬درجه تحمل و‪ ...‬فرق‬
‫می‌کند‪ .‬اثرات کشیدن چرس (حشیش) در عرض چند دقیقه پس از مصرف ظاهر می‌شود و ‪ 2‬تا ‪4‬‬
‫ساعت باقی می‌ماند‪ .‬در صورت خوردن هضم آن به طور بطی و کند صورت می‌گیرد؛ لذا اثر آن به‬
‫تدریج و طوالنی‌تر می‌گردد‪ ،‬معموالً فرد پس از مصرف چرس (حشیش) احساس آرامش و راحتی‬
‫می‌کند‪ ،‬قوه درک و احساس او افزایش می‌یابد‪ ،‬رنگ‌ها به نظرش شفاف‌تر و روشن‌تر می‌آیند‪ ،‬صداها‬
‫به نظر از فاصله دورتر به گوش می‌رسد (برجویی‪ ،‬قاسم‪ .)20 :1395 ،‬به هر حال در ادراکات حسی به‬
‫خصوص بینایی و شنوایی تحریف به وجود می‌آید و اشتها افزایش می‌یابد‪.‬‬

‫دیگر مصرف چرس (حشیش) عبارتند از‪:‬‬

‫خواب‌آلوده‌گی‬ ‫–‬
‫سرخ‌شدن چشم‌ها‬ ‫–‬
‫افزایش ضربان قلب‬ ‫–‬
‫خشکی دهان و گلو‬ ‫–‬
‫بزرگی مردمک چشم‬ ‫–‬
‫مختل‌شدن قوه حافظه و تمرکز فکری به طور موقت‬ ‫–‬
‫اختالل درک زمان و مکان‬ ‫–‬
‫بی‌تابی‪ ،‬بی‌قراری‬ ‫–‬
‫افسرده‌گی‬ ‫–‬
‫هیجان‬ ‫–‬
‫تحرک زیاد‬ ‫–‬
‫بی‌قراری‬ ‫–‬
‫پرحرفی‬ ‫–‬
‫خنده‌های بی‌دلیل‬ ‫–‬
‫ترس و وحشت‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۹۷‬‬

‫اختالل در هماهنگی و تعادل در راه رفتن‬ ‫–‬

‫دندان‌ها را از بین می‌برد‬ ‫–‬
‫نسل را از بین می‌برد؛‬ ‫–‬
‫منی را می‌خشکاند (شاکرمی‪.)۱۶۷ :۱۳۸۶ ،‬‬ ‫–‬
‫احتمــاالً موجــب اوهــام (گمان‌هــا خیــاالت تــرس) کــه اغلــب تــوأم بــا حالــت بدگمانــی بــه‬
‫خصــوص در مصــرف مقــدار زیــاد آن‪ ،‬می‌شــود‪ .‬دوز معمولــی آن‪ ،‬بــر مغــز انســان تأثیـرات بســیار‬
‫یزنــد‪ ،‬طــوری کــه‬
‫منفــی برجــای می‌گــذارد و حتــی مهارت‌هــای کاربردهــای ماشــینی را لطمــه م ‌‬
‫انســان نمی‌توانــد از ماشــین‌ها اســتفاده کنــد و از ایــن رو بــه خصــوص در درایــوری‪ ،‬مصــرف چــرس‬
‫بســیار خطرنــاک اســت‪ ،‬تعــداد زیــادی از حادثــات ترافیکــی در افغانســتان بــه خاطــر ایــن بــه وجــود‬
‫می‌آیــد کــه درایــوران چــرس می‌کشــند‪ .‬در بــدن اف ـرادی کــه تصادفــات شــدید ترافیکــی داشــته‌اند‬
‫و منجــر بــه جراحــات ســختی گردیــده‪ ،‬چــرس دیــده شــده اســت (حیــدری کامـران‪.)89 :1392 ،‬‬

‫و‪ :‬قارچ ‪))MAGIC MUSHROOMS‬‬

‫قارچ‌هــا یکــی از خوراکی‌هــای محبــوب و پرخاصیــت بــه شــمار می‌رونــد‪ .‬ایــن یوکاریــوت (هســته‬
‫حقیقــی ســلول‌ها) دوست‌داشــتنی‪ ،‬انــواع مختلفــی دارد و هــر یــک از آن‌هــا می‌تواننــد اثــر متفاوتــی‬
‫داشــته باشــند؛ امــا در ایــن میــان‪ ،‬نوعــی قــارچ وجــود دارد کــه بــا تمــام آن‌هــا متفــاوت اســت‪.‬‬
‫همان‌طـور کـه احتمـاالً حـدس زده‌ایـد‪ ،‬مـا دربـاره «قارچ‌هـای جادویـی» و یـا «سیلوسـایبین»‬
‫صحبـت می‌کنیـم‪ .‬ایـن خوراکی عجیـب که مخدر نیز محسـوب می‌شـود‪ ،‬می‌تواند ذهن شـما را ‪ -‬در‬
‫کوتاه‌مـدت‪ -‬آزاد کنـد و توهـم ایجـاد نمایـد‪ .‬تأثیـر آن را می‌تـوان در ابتـدا عجیـب و خـوب ولـی در‬
‫طوالنی‌مـدت بـد دانسـت‪ .‬فـرد مصرف‌کننـده بعـد از میل‌کردن قـارچ‪ ،‬همه‌چیـز را متحـرک می‌بیند و‬
‫بی‌اختیـار می‌خنـدد‪( .‬صرامـی‪ .)126 :1392 ،‬بـر اسـاس تحقیقـات انجـام شـده‪ ،‬قارچ جادویـی ماده‬
‫روان‌گـردان بـه شـمار مـی‌رود و می‌توانـد در تـداوی بی‌تابـی شـدید و افسـرده‌گی‪ ،‬مؤثر عمـل نماید‪.‬‬
‫آن‌هـا بـرای مصـارف دوایی ثبت نشـده‌اند و در اکثـر نقاط غیر قانونی هسـتند‪ .‬علت غیـر قانونی بودن‬
‫هـم عمدتـاً بـه آثار سـویی اسـت که مصـرف بلندمدتـش به همـراه دارد‪.‬‬
‫نحوه استعمال‪ :‬پخته همراه با غذا‪ ،‬دم کرده همراه با چای‬
‫اثرات آنی‪ :‬اثری خفیف‌تر از آل اس دی داشته و تا ‪ 4‬ساعت باقی می‌ماند‬
‫خطرات‪ :‬درد شکم‪ ،‬اسهال‪ ،‬تهوع و مرگ در پی مصرف قارچ‌های سمی‬
 ‫‪ ۵۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جزء دوم‪ :‬اقسام مواد مخدر صنعتی ‬

‫الف‪ :‬آل اس دی (‪)LSD‬‬

‫‪ -1‬مفهوم آل اس دی‬
‫یکــی از مــواد توه ـم‌زا و مخربــی کــه ایــن روزهــا بــه صــورت پراکنــده اســم آن را می‌شــنویم ‪LSD‬‬
‫اســت‪ ،‬ایــن کلمــه مخفــف ‪ lysergic acid diethylamide‬می‌باشــد و آن را بــا نــام اســید‪ ،‬مســافرت‪،‬‬
‫بلواســکایو کاغــذ خشـک‌کن می‌شناســند‪ .‬ایــن مــاده در ســال ‪ 1943‬توســط آلبــرت هوفمــن کشــف‬
‫شــد و قوی‌تریــن مــاده توه ـم‌زا در جهــان اســت‪ .‬ایــن مــاده بــه صــورت طبیعــی از قارچ‌هایــی کــه‬
‫روی گنــدم چــاودار و یــا ســایر غــات رشــد می‌کنــد بــه دســت می‌آیــد یــا اینکــه بــه صــورت‬
‫مصنوعــی ســاخته می‌شــود‪ ،‬دوره اوج مصــرف ایــن مــاده در دهه‌هــای ‪ 60 ،50‬و ‪ 70‬میــادی بــود‬
‫کــه دوره اوج هیپی‌هــا بــوده اســت (صرامــی‪ .)85 :1393 ،‬مقــدار کمــی از ایــن مــاده در البراتوارهــا‬
‫بـرای مصــارف طبــی تولیــد می‌شــود و ســایر ‪ LSD‬موجــود بــه صــورت غیــر قانونــی ســاخته می‌شــود‬
‫و در ســطح جاده‌هــا ب ـرای مصــارف غیــر طبــی و غیــر قانونــی اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -2‬تأثیرات فزیکی اولیه استعمال ‪LSD‬‬

‫افزایش فشار خون ضربان قلب و دمای بدن‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۵۹۹‬‬

‫بی‌حسی‬ ‫–‬
‫تهوع (به هم خوردن دل) و تشنج‬ ‫–‬
‫آسیب دیدن مهارت‌های حرکتی (اختالل تعادل)‬ ‫–‬
‫واکنش‌های ناگهانی و سریع‬ ‫–‬
‫خستگی‬ ‫–‬
‫ضعف عضالت و لرزش‬ ‫–‬
‫سرگیجه‬ ‫–‬
‫قهقهه‌های ناگهانی با صدای بلند خندیدن (هاشمی‪.)۹۷ :۱۳۸۷ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -3‬تغییرات روحی رونی در اثر استعمال ‪LSD‬‬

‫یکــی از تغییــرات روحــی ناشــی از اســتفاده از ایــن مــاده‪ ،‬به‌هم‌ریختگــی احساســات اســت کــه‬
‫اســتعمال‌کننده‌گان آن را بــه صــورت دیــدن صداهــا و شــنیدن رنگ‌هــا توصیــف کرده‌انــد‪.‬‬
‫همچنیـن کنتـرول فـرد از روی رونـد فکر کردنـش خارج می‌شـود و به این صـورت واقعیت‪ ،‬خیال‬
‫و خاطـرات فـرد بـا هـم مخلـوط می‌شـوند‪ .‬درک فـرد از زمـان‪ ،‬فاصله‌هـا‪ ،‬ارتفـاع‪ ،‬وزن و‪ ...‬بـه هـم‬
‫می‌خـورد و کم‌کـم احسـاس می‌کنـد کـه بـا محیـط یکـی شـده اسـت‪ .‬بعضـی از افـراد در ایـن حالت‬
‫احسـاس می‌کننـد کـه مرده‌انـد و وحشـت‌زده می‌شـوند (مردانـی‪ .)65 :1391 ،‬احساسـات و افـکار‬
‫وحشـتناک یـا بـه شـدت خوشـایند و یـا حتـی عجیب‌وغریـب تـرس از دیوانگـی و مـرگ و ناامیـدی‬
‫یکـی از تغییـرات روحـی روانـی اسـت که بعد از اسـتعمال برای فرد پیش می‌آید و بازگشـت نـام دارد؛‬
‫بازگشـت‌ها کـه خـود را بـه صـورت گمان‌هـای دیـداری عجیـب نشـان می‌دهد تا چنـد روز و شـاید تا‬
‫چنـد سـال گاهـی اوقات به سـراغ فـرد بیاینـد‪ .‬همچنین زیـاده‌روی در اسـتعمال این ماده ممکن اسـت‬
‫باعـث ایجـاد عارضه‌هـای شـدید روانی شـود‪.‬‬

‫‪ -4‬شکل ظاهری‬
‫ایــن مــاده در کاغذهــای مربــع شــکل کوچــک کــه معمــوالً روی آن‌هــا طــرح و نقــش مختلفــی وجود‬
‫دارد بــه صــورت تابلیت‌هــای ریــزی بنــام ‪ ،MICRODOTS،DOTS‬بــه صــورت مایــع‪ ،‬کپســول و‬
‫ژالتیــن (‪ )1‬نیــز موجــود می‌باشــد‪ .‬آل اس دی خالــص گــرد بی‌بــو و ســفیدرنگی اســت کــه از یــک‬

‫یرنــگ‪ ،‬تــرد و کمابیــش بی‌مــزه اســت کــه از کالژن (پروتئیــن) درون پوســت و‬
‫‪ . 1‬ژالتیــن‪ :‬مــاده جامــد نیمه‌شــفاف‪ ،‬ب ‌‬
‫اســتخوان جانــوران به‌دســت می‌آیــد‪.‬‬
 ‫‪ ۶۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نوع قارچ استخراج می‌گردد‪.‬‬

‫‪ -5‬نحوه استعمال‬
‫نحوه استعمال این ماده به صورت استنشاق‪ ،‬دود کردن‪ ،‬تزریق و خوراکی است‪.‬‬

‫‪ -6‬اثرات آنی‬
‫ایـن مـاده‪ ،‬گمـان‌زای قوی اسـت و حالـت پـرواز (‪ ،)TRIP‬ظرف یک سـاعت پس از اسـتعمال ظاهر‬
‫گشـته و ‪ 8‬الـی ‪ 12‬سـاعت اثـر آن باقـی می‌مانـد‪ ،‬فـرد قـادر بـه خاتمـه دادن به ایـن حالت نمی‌باشـد‪،‬‬
‫رنگ‌هـا روشـن‌تر‪ ،‬اصـوات جدیدتـر و حـرکات و زمان کندتـر و یا تندتـر می‌گردد (فرهـادی‪:۱۳۹۶ ،‬‬
‫‪ .)۹۷‬ادغـام حـواس در یکدیگـر (رنگ‌هـا شـنیده می‌گـردد و صداهـا دیده می‌شـود)‪ ،‬کاهش اشـتها‪،‬‬
‫گرگرفتگـی‪ ،‬لـرز‪ ،‬تپـش قلب‪ ،‬سـردرگمی و تنفـس سـریع از اثرات این ماده اسـت‪.‬‬

‫‪ -7‬خطرات‬
‫حالــت پــرواز و یــا نشــئه‌گی حاصــل از ‪ LSD‬می‌توانــد خوشــایند باشــد؛ امــا یــک قیافــه بــد بســیار‬
‫وحشـت‌آور خواهــد بــود‪ .‬مســئله دیگــر حالتــی اســت کــه مجــددا ً بــدون اســتعمال ‪ LSD‬بـرای فــرد‬
‫بارهــا و بارهــا تکــرار می‌شــود کــه ‪ FLASH- BACK‬نامیــده می‌شــود (قارلــی پــور‪.)120 :1391 ،‬‬
‫افســرده‌گی‪ ،‬جنــون‪ ،‬تشــنج‪ ،‬مــرگ و خودکشــی از عواقــب اســتعمال آن بــه شــمار م ـی‌رود‪.‬‬

‫ب‪ :‬اکستازی (تابلیت ‪)K‬‬

‫‪ MDMA‬ی ــا ‪ ۳‬و ‪ ۴‬متیل ـن‌دی اکس ـی‌مت آمفت ــام ی ــن ک ــه ب ــه ن ــام اکستاس ــی‪ ،‬اکس ــتازی‪XTC، E، ،‬‬
‫‪ X‬ه ــم مع ــروف اس ــت نوع ــی جدی ــد از م ــواد مخ ــدر اس ــت ک ــه ب ــه دلی ــل ایج ــاد احس ــاس نش ــاط‬
‫فــراوان ام ــروز در می ــان محاف ــل جوان ــان جذابیت ــی خ ــاص پی ــدا ک ــرده اس ــت‪ .‬ای ــن م ــواد گم ــان‌زا‬
‫ک ــه در اش ــکال متن ــوع دوای ــی عرض ــه می‌ش ــود ب ــر مغ ــز اث ــر گذاش ــته و تصاوی ــر آن را مخل ــوط‬
‫می‌کنـــد‪ .‬اکستاســـی خالـــص پـــودری ســـفید شـــامل کریســـتال‌های ریـــز اســـت (ســـتوده‪:۱۳۸۵ ،‬‬
‫‪ .)۱۳۵‬از ای ــن پ ــودر ب ــوی کپ ــک (پوپن ــک) ب ــه مش ــام می‌رس ــد‪ .‬در ص ــورت وج ــود ناخالص ــی‬
‫اکستاســـی بـــه رنگ‌هـــای ســـرخ و قهـــوۀ نیـــز دیـــده می‌شـــود‪ .‬ایـــن مـــاده بـــه اشـــکال تابلیـــت‬
‫خوراکـــی و جویدنـــی‪ ،‬کپســـول‪ ،‬پـــودر استنشـــاقی‪ ،‬برچســـب‌های پوســـتی و مـــواد دودکردنـــی و‬
‫تزریقـــی موجـــود اســـت‪ .‬میـــزان مـــاده مخـــدر در هـــر تابلیـــت از ‪ ۹‬تـــا ‪ ۱۱۷‬میلی‌گـــرم متفـــاوت‬
‫اس ــت ک ــه ای ــن میــزان ب ــر س ــرعت و ش ــدت و همچنی ــن م ــدت زم ــان مان ــدگاری اث ــر م ــاده تأثی ــر‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۰۱‬‬

‫می‌گ ــذارد‪ .‬ناخالصی‌های ــی ک ــه ب ــه ای ــن تابلی ــت اف ــزوده می‌ش ــود ش ــامل م ــواد کیمی ــاوی اس ــت‬
‫کـــه غالبـــاً خاصیـــت تحریک‌کننـــده و فعال‌کننـــده سیســـتم عصبـــی را دارنـــد‪.‬‬
‫امــکان تهیــه ایــن مــاده در البراتوارهــای داخلــی نیــز وجــود دارد؛ لــذا خطــر وجــود مــواد اضافــی‬
‫خطرنــاک و ترکیبــات کشــنده در آن باالســت‪ .‬اثـرات مصــرف تابلیــت حــاوی ایــن مــواد پــس از ‪۲۰‬‬
‫تــا ‪ ۹۰‬دقیقــه ظاهــر شــده و ‪ ۲‬تــا ‪ ۳‬ســاعت در یــک حــد حفــظ شــده و بعــد افــت می‌کنــد و از ‪ ۳‬تــا‬
‫‪ ۲۴‬ســاعت اثـرات آن باقــی اســت (نورالدیــن‪ .)46 :2010 ،‬ایــن تابلیت‌هــا بــه علــت تأثیـرات خاصــی‬
‫کــه دارنــد در میــان جوانــان بــا نام‌هــای مختلــف شــناخته می‌شــود‪ ،‬ماننــد تابلیت‌هــای شــادی یــا‬
‫تابلیــت عشــق (‪ )LOVE PILL‬تابلیــت فـراری‪ ،‬تابلیــت انــرژی‌زا‪ ،‬دیســکو بیســکویت‪ ،‬قهــوه بــزرگ‪،‬‬
‫دنیــس شــیطانک و‪ ...‬حالــت بعــد از اســتعمال ایــن مــواد را اصطالح ـاً ســفر یــا ‪ TRIP‬می‌گوینــد‪.‬‬
‫کلمــه اکستاســی در گذشــته بـرای سرمســتی عارفــان و خاصــه شــاعران بــه کار می‌رفتــه اســت‪.‬‬

‫‪ -1‬تاریخچه اکس‬
‫اکستاســی نخســتین بــار در ســال ‪ ۱۹۱۴‬توســط شــرکت ادویــه ســازی مــرک (‪ )Merck‬در جرمنــی‬
‫ســاخته شــد و بــه عنــوان دوای ضــد اشــتها و الغــری بــه ثبــت رســید؛ امــا در آن زمــان وارد بــازار نشــد‬
‫و اســتفاده از آن تــا اواخــر دهــه ‪ ۱۹۷۰‬بــه تعویــق افتــاد‪ .‬در ایــن زمــان اکستاســی بــه عنــوان تــداوی‬
‫اختــاالت روانــی و عاطفــی توســط طبیبــان و روان‌شناســان معرفــی شــد و در ســال ‪ ۱۹۸۰‬در دســترس‬
‫متقاضیــان قـرار گرفــت؛ بــه خصــوص ایــن دوا جهــت اســتفاده ســربازان جرمنــی در جنــگ جهانــی‬
‫اول بــه کار رفــت کــه بعدهــا بــا شناخته‌شــدن آثــار مخــرب و خط ـرات روحــی بســیار زیــاد آن از‬
‫چرخــه اســتعمال خــارج شــد‪.‬‬
‫طــی ایــن مــدت قربانیــان و تلفــات زیــادی برجــای گذاشــت‪ .‬ســربازان جرمنــی را دوبــاره قربانــی‬
‫کردنــد‪ .‬یــک بــار وقتــی مجبورشــان کردنــد بــرای فتــح دنیــا سینه‌هاشــان را آمــاج گلولــه کننــد و‬
‫یک‌بــار وقتــی بــرای تــداوی آســیب‌های جنــگ روانــی‪ ،‬آن‌هــا را بــه خــوردن ادویــه‌ای توهــم‌زا‬
‫واداشــتند؛ ادویــۀ کــه می‌توانســت ه ـراس شــبه‌جنگ و فریادهــای هم‌ســنگرهای زخمــی را از یــاد‬
‫ببــرد و در مقابــل چنــان نشــاطی را بــه مریضــان جنگــی بدهــد کــه انــگار هرگــز گرفتــار جنــگ و‬
‫خونریــزی نشــده‌اند‪.‬‬
‫بــه هــر حــال بعــد از مشخص‌شــدن آثــار ســوء اســتعمال تابلیت‌هــای اکستاســی‪ ،‬تولیــد و توزیــع‬
‫و اســتعمال آن‌هــا غیرقانونــی اعــام شــد‪ .‬ســال ‪ ۱۹۸۵‬دولــت آمریــکا اســتعمال ایــن مــاده را ممنــوع‬
 ‫‪ ۶۰۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫کــرد و در ســال ‪ ۱۹۸۶‬مطالعــات انجام‌شــده روی حیوانــات البراتــواری آثــار مخــرب اکستاســی را‬
‫روی سیســتم عصبــی نشــان داد‪ .‬در ســال‌های اخیــر اســتعمال آن در امریــکا در محافــل شــبانه و در‬
‫کشــور مــا نیــز در پدیــده‌ای مشــابه بــه نــام اکس‌پارتــی‪ ،‬افزایــش یافتــه اســت‪ .‬خانواده‌هــا‪ ،‬طبیبــان و‬
‫نیروی‌هــای امنیتــی مکلفیــت خــاص دارنــد تــا جلــو جوانــان را از تباهــی و بربــادی همیشــگی بگیرند‪.‬‬
‫یــک بــار اســتعمال تابلیــت ‪ K‬مســاوی اســت بــا تخریــب حجـرات دمــاغ و اختــال دایــم در قــدرت‬
‫تفکــر و تصمیم‌گیــری‪ .‬ایــن دوا بــه ســبب عــوارض جانبــی خطرنــاک و بعضــاً غیرقابل‌برگشــت از‬
‫جملــه دواهــای غیرمجــاز می‌باشــد و اســتفاده آن در تمــام کشــورهای جهــان ممنــوع اســت‪ .‬تابلیــت‬
‫‪ K‬بــه شــیوه کیمیــاوی و تغییــر در ســاختمان مولکــول آمفتامیــن در البراتوارهــای غیرقانونــی ســاخته‬
‫می‌شــود؛ لــذا میـزان خالــص بــودن آن از یــک البراتــوار بــه البراتــوار دیگــر بســیار تفــاوت دارد‪ .‬البتــه‬
‫ترکیباتــی شــامل متــادون ‪L.S.D‬و کتامیــن نیــز بــه عنــوان اکســتیزی بــه صــورت دست‌ســاز در بــازار‬
‫موجــود اســت کــه بســیار خطرنــاک اســت (ایــرول‪.)214 :2018 ،‬‬
‫اکستســی در فرهنــگ فارســی‪« ،‬وجــد» و «نشــاط» و «از خــود بی‌خودشــدن» معنــی می‌دهــد؛‬
‫ولــی بمــب شــادی‪ ،‬بمــب هیجــان‪ ،‬دوای عشــق‪ ،‬دوای هم‌آغوشــی و ســوپرمن نیــز خوانــده می‌شــود‪.‬‬
‫در کشــور مــا بــه تابلیــت ‪ K‬مشــهور اســت‪ .‬اکستســی معمــوالً بــه شــکل تابلیت‌هــای تابلیــت (‪)K‬‬
‫رنگــی اســت کــه روی ایــن تابلیت‌هــا (تابلیــت ‪ )K‬و شــکل‌هایی ماننــد قلــب‪ ،‬ضربــدر‪ ،‬پروانــه‪،‬‬
‫ســتاره و حــروف التیــن و‪ ...‬نوشــته شــده اســت و در بســته‌بندی‌هایی بــه شــکل‌های کارتونــی‬
‫ماننــد میکی‌مــوس و کمــان ارائــه می‌شــود (نب ـی‌زاده‪ .)۵۹ :۱۳۹۰ ،‬اشــکال تزریقــی و ژل نوشــیدنی‬
‫آن نیــز گـزارش شــده اســت‪ .‬اکستســی معمــوالً در مجالــس و مهمانی‌هــای شــبانه مختلــف اســتعمال‬
‫می‌شــود‪ .‬بــه ایــن مجالــس «اکــس پارتــی» یــا «ریــو» می‌گوینــد‪ .‬در ایــن مجالــس بــه علــت هیجــان‬
‫بیــش از حــد و نداشــتن کنتــرول رفتــار‪ ،‬روابــط جنســی بــدون محافظــت صــورت می‌گیــرد و هــم‬
‫اکنــون یکــی از علت‌هــای مهــم بــروز شــیوع مریضی‌هایــی ماننــد هپاتیــت (‪ )2‬و ایــدز در بســیاری از‬
‫کشــورها شــرکت در همیــن مجالــس و اســتعمال اکستســی اســت‪.‬‬

‫‪-2‬عوارض استعمال طوالنی‌مدت‬

‫‪ -‬نداشتن هدف در زنده‌گی و پوچ‌گرایی‬
‫‪ -‬رفتار پرخاشگرانه و بی‌پروایی‬
‫‪ .2‬هپاتیــت بــه معنــای آمــاس نمــودن جگــر اســت‪ .‬ویروس‌هــای مختلفــی می‌تواننــد باعــث بــه وجــود آمــدن مــرض «جگــر‬
‫آمــاس» گــردد‪ .‬ویروس‌هــای اصلــی هپاتیــت ‪ B‬و هپاتیــت ‪ C‬هســتند‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۰۳‬‬

‫‪ -‬قفل‌شدن فک‌ها‬
‫‪ -‬کوبیدن دندان‌ها به هم‬
‫‪ -‬خیره‌شدن به یک نقطه‬
‫‪ -‬بی‌عالقگی به مسائل روزمره‪ ،‬تحصیل‪ ،‬ورزش و غیره‬
‫‪ -‬انتخاب دوستان جدید و رها‌کردن دوستان پیشین‪.‬‬

‫‪ -3‬شیوه تشخیص تابلیت ‪K‬‬

‫برای تشخیص از آزمایش ادرار و موی سر استفاده می‌شود‪.‬‬
‫تــداوی‪ :‬چــون اثـرات تابلیــت ‪ k‬بــه صــورت تحلیــل و نابــودی حجـرات دمــاغ اســت ایــن اثـرات‬
‫غیرقابل‌بازگشــت اســت؛ متأســفانه اعتیــاد بــه تابلیــت ‪ k‬تــداوی نــدارد بــه عــاوه اینکــه بســیاری از‬
‫اف ـراد بــه علــت مشــکالت روانــی حاصــل از آن الزم اســت بــه شــکل طوالنی‌مــدت تحــت تــداوی‬
‫قـرار گیرنــد (فاروقــی‪.)۷۹ :۱۳۹۴ ،‬‬

‫ج‪ :‬کتامین ‪K- VITAMINE‬‬

‫کتامیـن نوعـی دوای بی‌هوشـی اسـت‪ ،‬ایـن دوا در سـال ‪ ۱۹۶۳‬به عنـوان جایگزینی برای فن‌سـیکلیدین‬
‫و بیشـتر برای اسـتفاده در دام طبی تولید شـد و بعدها برای انسـان نیز اسـتفاده شـد‪ ،‬این دوا در مقایسـه با‬
‫دواهـای مشـابه کم‌خطرتـر بـود؛ زیـرا گـردش خون و تنفـس را کنـد نمی‌کرد و عـق زدن (به هـم خوردن‬
‫دل) غیـر ارادی را از کار نمی‌انداخـت‪ ،‬امـروزه از کتامیـن بـرای تـداوی افسـرده‌گی نیز اسـتفاده می‌شـود‬
‫(اتـم تـاش دیمیـر‪ .)27،31 :2016 ،‬خصوصیـات کتامیـن‪ ،‬آن را بـه یک مـاده محبـوب و غیرقانونی در‬
‫مزایی که بعد‬
‫میـان برخـی از نوجوانـان و جوانان تبدیل کرده اسـت‪ ،‬احساسـاتی مانند خوشـحالی و توه ‌‬
‫از اسـتعمال ایـن مـاده حاصل می‌شـود را بسـیاری از جوانان دوسـت دارنـد تجربه کنند‪.‬‬

‫‪ -1‬کتامین چطور استعمال می‌شود؟‬

‫ایــن مــاده در مصــارف طبــی بیشــتر بــه شــکل تزریــق وریــدی یــا عضالنــی بـرای ایجــاد آرامــش و‬
‫تســکین درد اســتفاده می‌شــود؛ ولــی در اســتعمال تفریحــی یــا ســوء اســتعمال‪ ،‬بیشــتر بــه فــرد بســتگی‬
‫دارد‪ ،‬برخــی تمایــل دارنــد آن را بــه صــورت استنشــاقی داخــل بینــی اســتفاده کننــد و برخــی ترجیــح‬
‫می‌دهنــد آن را بــه شــکل خوراکــی (تابلیــت) اســتعمال کننــد؛ بــه عنــوان مثــال اســتعمال‌کننده‌گان‬
‫جــاده شــکل خوراکــی و استنشــاقی را ترجیــح می‌دهنــد (حمیــدی‪.)۸۶ :۱۳۸۸ ،‬‬
 ‫‪ ۶۰۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ایــن مــاده بی‌بــو و بی‌مــزه اســت و می‌تــوان آن را بــه هــر غــذا و نوشــیدنی اضافــه کــرد‪،‬‬
‫بــدون اینکــه در طعــم و بــوی آن تغییــری حاصــل شــود‪ ،‬گرچــه کتامیــن را بــه عنــوان دوای تجــاوز‬
‫نمی‌شناســند‪ ،‬ولــی در واقــع یکــی از دواهایــی اســت کــه بــه ایــن منظــور بــه قربانــی کــه معمــوالً زنــان‬
‫هســتند خورانــده می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -2‬عالیم استعمال کتامین‬

‫بزرگ‌شدن مردمک چشم‬ ‫–‬
‫یاوه‌گویی (بیهوده سخن)‬ ‫–‬
‫سردرگمی‬ ‫–‬
‫تعرق (عرق کردن)‬ ‫–‬
‫بزرگ‌شدن مردمک چشم‬ ‫–‬

‫‪ -3‬تأثیرات کتامین‬
‫اثــر کتامیــن نیــز ماننــد فــن ســیکلیدین‌ها (‪ )3‬اســت‪ ،‬ایــن مــاده بــا بلــوک (جماعــت‪ ،‬دســته)‬
‫گیرنده‌هــای گلوتامــات (‪ )4‬ناحیــه تاالمــوس (‪ )5‬مغــز مانــع انتقــال پیــام درد بــه سیســتم لیمبیــک (‪)6‬‬
‫می‌شــود‪ ،‬کتامیــن ســریع جــذب و در تمــام بافــت بــدن حتــی مغــز توزیــع می‌شــود (ابومحمــد‪،‬‬
‫‪.)65،70 :2013‬‬

‫‪ -4‬عوارض کتامین‬
‫‪ -‬اثرات کوتاه‌مدت و جسمی کتامین‬
‫اثرات غیرقابل‌بازگشت در مغز‬ ‫–‬
‫افزایش ضربان قلب‬ ‫–‬
‫ابتال به فشار خون‬ ‫–‬
‫خواب‌آلوده‌گی‬ ‫–‬
‫دوبینی‬ ‫–‬

‫‪ .3‬سیکلیدین‪ :‬دوای روان‌گردان و منفک‌کننده است‪ .‬این ماده در اواخر دهه ‪ ۱۹۵۰‬به عنوان دوای بی‌هوشی ساخته شد‪.‬‬
‫‪ .4‬گوتامات‪ :‬یکی از مهم‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز و برای برخی عملکردهای حیاتی بدن ضرورت است‪.‬‬
‫‪ .5‬تاالموس‪ :‬کلمه یونانی است‪ .‬اتاق داخلی ساختاری در مغز است که بین قشر مخ و مغز میانی قرار گیرد‪.‬‬
‫‪ .6‬لیمبیک‪ :‬به معنی سرحد و حاشیه است و در اطراف نواحی نیمکره‌ای مغزی به کار می‌رفت‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۰۵‬‬

‫‪ -‬اثرات روانی و ذهنی کتامین‬

‫– احساس انفکاک از خود و دنیای اطراف‬
‫– تغییر درک از وضعیت فزیکی بدن‬
‫– اختالل درک‬
‫– خودبزرگ‌بینی‬
‫– روان‌آشفته‌گی (دلیریوم)‬
‫– غیرواقعی بودن دنیای اطراف‬
‫– خطاهای ادراک و بینایی‬
‫– قبــل از بی‌هوشــی کامــل‪ ،‬کتامیــن بــه اســتعمال‌کننده حــس انفــکاک شــدید از دنیــای اطـراف‬
‫دســت می‌دهــد کــه بــه کاف چالــه معــروف اســت‬
‫– عوارض جانبی شایع کتامین‬
‫– افزایش فشار خون‬
‫– حرکات عضالنی تغییر در وضعیت روانی‪ ،‬سطح هوشیاری‬
‫– لرزش (حسن‌زاده‪.)۸۵ :۱۳۹۵ ،‬‬
‫‪ -5‬شکل ظاهری‪ :‬گرد سفیدرنگ‪ ،‬به صورت تابلیت و یا مایع‬
‫‪ -6‬نحوه استعمال‪ :‬خوراکی‪ ،‬استنشاق و تزریق‬
‫‪ -7‬خطــرات‪ :‬در کوتاه‌مــدت ســبب مشــکالت بینایــی‪ ،‬عــدم تعــادل و هماهنگــی‪ ،‬توهمــات ( )‬
‫‪7‬‬

‫وحشــتناک و در درازمــدت ســبب احســاس گم‌گشــته‌گی و جدایــی از واقعیــت می‌گــردد‪.‬‬

‫د‪ :‬متادون (‪)METHADONE‬‬

‫متــادون (‪ )Methadone‬یــک دوای مخــدر صنعتــی می‌باشــد کــه غالبــاً بــه عنــوان یــک دوای‬
‫نگهدارنــده بـرای مهــار اعتیــاد بــه هروییــن و مــواد مخــدر بــه کار مـی‌رود‪ .‬متــادون از خانــواده مــواد‬
‫شــبه افیونــی اســت و بیش‌تــر در تــداوی وابســته‌گی بــه دیگــر شــبه افیونی‌هــا ماننــد هروییــن‪ ،‬کدییــن‬
‫و مورفیــن کاربــرد دارد (نــوری‪ .)۱۲۱ :۱۳۹۳ ،‬متــادون یــک شــبه افیونــی (اپیوییــد) مصنوعــی اســت‪،‬‬
‫یعنــی از ماده‌هــای کیمیــاوی در البراتــوار بــه دســت می‌آیــد‪ .‬دیگــر شــبه افیونی‌هــا یــا طبیعــی‬
‫هســتند مثــل مرفیــن و کدییــن کــه فراورده‌هــای طبیعــی بوتــه خشــخاش هســتند و یــا شــبه افیونی‌هــای‬
‫‪ .7‬توهمــات‪ :‬حالتــی از تغییــر هشــیاری اســت کــه در آن فــرد موضوعاتــی را احســاس و درک می‌کنــد کــه واقعیــت خارجــی‬
‫نــدارد‪ .‬ولــی فــرد مبتــا بــه توهــم آن‌هــا را واقعــی می‌دانــد‪.‬‬
 ‫‪ ۶۰۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نیمــه مصنوعــی هســتند‪ ،‬مثــل هروییــن کــه مرفیــن اســت کــه بــه میتــود کیمیایــی پــردازش شــده اســت‬
‫(دی اســتیل مورفیــن)‪.‬‬

‫‪ -1‬تاریخچه متادون‬
‫متـادون سـال ‪ ۱۹۳۷‬در آلمان سـاخته شـد‪ .‬پـس از پایان جنگ جهانـی دوم مورد اسـتفاده قرار گرفت‬
‫و سـودمندی آن در کنتـرول اعتیـاد در دهـه ‪ ۱۹۶۰‬کشـف شـد؛ امـا در واقـع ایـن نـام از کلمـه التیـن‬
‫(‪ )Dolor‬بـه معنـای درد می‌آیـد (حسـین‪ .)37،57 :2015 ،‬متادون تداوی با مقـدار نگهدارنده متادون‬
‫کـه از بـروز عالیـم تـرک تریاک جلوگیـری کرده و تقاضـای آن را کاهـش داده یا از بین می‌بـرد‪ ،‬برای‬
‫اولیـن بـار در سـال‌های ‪ ۱۹۶۰‬جهـت تـداوی اعتیـاد به ایـن ماده متداول شـد‪.‬‬

‫‪ -2‬تجویز‬
‫مقــدار اســتعمال معمــول شــربت متــادون ب ـرای بزرگ‌ســاالن بــه عنــوان ضــد درد ‪ ۵‬تــا ‪ ۲۰‬میلی‌گــرم‬
‫و تابلیــت یــا آمپــول آن ‪ ۵ ،۲‬تــا ‪ ۱۰‬میلی‌گــرم هــر چهــار تــا هشــت ســاعت اســت‪ .‬بـرای سـم‌زدایی‬
‫معتــادان معمــوالً از ‪ ۱۵‬تــا ‪ ۱۰۰‬میلی‌گــرم شــربت متــادون در روز اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -3‬تداوی نگهدارنده‬
‫قابلیت متادون در مهار اعتیاد به مخدرهای اپیوییدی ناشی از چند عامل است‪:‬‬
‫کاهش عوارض جسمی و روانی ناشی از ترک‬ ‫–‬
‫مهار یا کاهش میل به استعمال (عطش)‬ ‫–‬
‫کاهش مستی ناشی از مواد مخدر دیگر (صدیقی‪.)۴۹ :۱۳۹۰ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -4‬عوارض جانبی‬
‫رخوت (سستی)‬ ‫–‬
‫گرفتگی‬ ‫–‬
‫عرق‌کردن و عدم تحمل گرما‬ ‫–‬
‫سرگیجه و بی‌هوشی‬ ‫–‬
‫دل‌گرفتگی‬ ‫–‬
‫کاهش فشارخون‬ ‫–‬
‫– تهوع و استفراغ‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۰۷‬‬

‫افزایش وزن‬ ‫–‬

‫– اختالل حافظه‬
‫بی‌قراری‬ ‫–‬
‫درد شکم‬ ‫–‬
‫سرگشته‌گی‬ ‫–‬
‫خارش پوست یا عوارض جلدی‬ ‫–‬
‫قطع عادت ماهانه در زنان و اشکال در نعوظ و انزال در مردان‬ ‫–‬
‫کاهش میل جنسی در هر دو جنس (رحیمی‪.)۱۸۹ :۱۳۸۷ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -5‬مسمومیت استعمالی و خطرات‬

‫بیش‌اســتعمال متــادون ماننــد ســایر مــواد افیونــی موجــب کاهــش هوشــیاری‪ ،‬افــت فشــار خــون‪،‬‬
‫ســردی بــدن (هیپوترمــی)‪ ،‬کاهــش ضربــان قلــب‪ ،‬ضعــف تنفســی‪ ،‬تنگــی مردمک‌هــا (میــوز) و در‬
‫مــوارد شــدید بی‌هوشــی‪ ،‬توقــف قلبــی و تنفســی و مــرگ می‌گــردد‪ .‬خطــر در اف ـرادی کــه اختــال‬
‫عملکــرد کبــدی داشــته و یــا کنــدی متابولیســم دارنــد (‪ )slow metabolism‬بیشــتر اســت‪ .‬مــرگ در‬
‫هفتــه اول شــروع متــادون حتــی ‪ ۵/۰‬تــا ‪ ۶۰‬میلی‌گــرم دیــده شــده اســت (دالگــن‪ ،‬نیحــات‪:2018 ،‬‬
‫‪ .)98‬متــادون در مریضــان مبتــا بــه اختــال عملکــرد گــرده و کبــد و مبتــا بــه صــرع (افکنــدن) و‬
‫مریضی‌هــای تنفســی و قلبــی بایســتی بــا احتیــاط زیــاد اســتعمال شــود‪.‬‬
‫‪ -6‬شکل ظاهری‪ :‬مایع سبز‪ ،‬آبی و یا کهربای ‌‬
‫یرنگ‪ ،‬تابلیت‌های سفیدرنگ‬
‫‪ -7‬نحوه استعمال‪ :‬خوراکی‬
‫‪ -8‬اثرات آنی‪ :‬اثراتی شبیه هرویین داشته اما خفیف‌تر‬
‫‪ -9‬خطرات‪ :‬سبب بی‌هوشی و مرگ می‌گردد‪.‬‬

‫هـ‪ :‬آمفی‌تامین (‪)AMPHETAMINES‬‬

‫آمفتامیــن (برگرفتــه از آلفــا متیــل فنتیل‌آمیــن) یــک محــرک سیســتم عصبی مرکــزی (‪ )CNS‬اســت که‬
‫در معالجــه اختــال بیــش فعالــی کمبــود توجــه (‪ ،)ADHD‬مــواد مخــدر و چاقــی اســتفاده می‌شــود‪.‬‬
‫ایــن دوا جــزو کالس فنتیالمیــن اســت‪ .‬از جملــه آثــار اســتعمال آمفتامیــن بی‌خوابــی‪ ،‬افزایــش تمرکز‪،‬‬
‫کاهــش خســته‌گی و کاهــش اشــتها اســت‪ .‬اصلی‌تریــن کاربــرد دوایــی ترکیبــات آمفتامیــن اختــال‬
‫کم‌توجهــی‪ ،‬بیش‌فعالــی اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۶۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫فراهمی زیستی‪ ۷۵ :‬تا ‪ ۱۰۰‬فیصد‬

‫اتصال به پروتیین‪ ۱۵ :‬تا ‪ ۴۰‬فیصد‬
‫متابولیسم‪ :‬کبدی (آنزیم ‪)CYP2D۶‬‬
‫مسیر دفع‪ :‬کلیوی؛ (رحیمی‪.)۹۸ :۱۳۸۷ ،‬‬

‫‪ -1‬مکانیزم اثر آمفتامین‬

‫آمفتامیــن بــا مهــار آنزیــم مونوآمیــن اکســیداز و جلوگیــری از جــذب مجــدد کاتکــول آمینهــا‬
‫(دوپامیــن‪ ،‬نوراپــی نفریــن) باعــث افزایــش فعالیــت ایــن مــواد و افزایــش فعالیــت مغــزی و کاهــش‬
‫خواب‌آلوده‌گــی می‌شــود (حمیــدی‪.)55 ،45 :2017 ،‬‬

‫‪ -2‬مشتقات‬
‫ایــن مــاده ایزومرهــا و مشــتقات مختلفــی دارد کــه عملکــردی شــبیه هــم دارنــد؛ ولــی گاه قــدرت اثــر‬
‫متفاوتــی دارنــد ماننــد دگزامفتامیــن و مت‌آمفتامیــن‪:‬‬
‫عوارض جانبی‬ ‫–‬
‫دستگاه عصبی؛‬ ‫–‬
‫بی‌قراری‬ ‫–‬
‫بی‌خوابی‬ ‫–‬
‫سرگیجه‬ ‫–‬
‫سردرد‬ ‫–‬
‫بی‌حوصلگی‬ ‫–‬
‫در طوالنی‌مدت افسرده‌گی شدید‬ ‫–‬
‫بی‌اشتهایی‬ ‫–‬
‫خشکی دهان‬ ‫–‬
‫کاهش وزن‬ ‫–‬
‫– اسهال‪ ،‬یبوست‬
‫افزایش فشارخون‬ ‫–‬
‫افزایش فشار داخل چشم‬ ‫–‬
‫ناتوانی و افت و افزایش میل جنسی (شریفی‪.)۷۶ :۱۳۸۶ ،‬‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۰۹‬‬

‫وابســته‌گی آمفتامین‌هایــی کــه بــا عنــوان دوا و بــا تجویــز داکتــران روانــی یــا داکتــر اســتعمال‬
‫می‌شــوند بــه تــداوی اختــال بیــش فعالی‪/‬کمبــود توجــه کمــک شــایانی می‌نماینــد‪ .‬اطفالــی کــه‬
‫مبتــا بــه ایــن اختــال هســتند اگــر تــداوی الزم را زیــر نظــر داکتــر نگیرنــد در آینــده دچــار مشــکالت‬
‫قابل‌توجهــی مثــل اعتیــاد بــه مــواد مخــدر‪ ،‬اشــکال در ارتباطــات و طــاق و تــرک تحصیــل می‌شــوند‬
‫(نــوری‪ .)۸۲ :۱۳۹۳ ،‬مســلماً آمفتامین‌هــا را ماننــد ســایر دواهــا نبایــد بــه صــورت خودسـرانه و بــدون‬
‫تجویــز داکتــر اســتعمال نمــود‪ .‬در مــواردی آمفتامین‌هــا بــه عنــوان نوعــی مــاده مخــدر و روان‌گــردان‬
‫مــورد اســتفاده قـرار گرفتــه و در طوالنی‌مــدت باعــث بــروز اعتیــاد در فــرد اســتعمال‌کننده می‌شــوند‪.‬‬
‫برخــی آمفتامین‌هــا و مشــتقات آن بــر پیام‌رســان‌های عصبــی هماننــد گلوتامــات (مهم‌تریــن‬
‫پیام‌رســان تحریکــی بــه خصــوص در نورون‌هــای نخاعــی) اثــر می‌گذارنــد‪.‬‬
‫آمفتامین‌های غیرقانونی که اغلب در البراتوارهای زیرزمینی و غیر استاندارد تولید می‌شوند اثراتی‬
‫مانند کوکائین داشته و می‌توانند بسیار اعتیادآور باشند‪ .‬آمفتامین‌ها به اشکال مختلفی مانند تابلیت‪،‬‬
‫کپسول‪ ،‬پودر و کریستال تولید شده و به‌طور غیرقانونی تحت عناوینی چون «سرعت» (‪ )Speed‬به‬
‫فروش می‌رسند (دوز داغ‪ .)30 ،22 :2012 ،‬آمفتامین‌های پودری دارای بوی تند و مزه‌ای تلخ بوده و‬
‫در رنگ‌های مختلفی یافت می‌شوند‪ .‬تابلیت‌ها و کپسول‌های آمفتامین غیرقانونی نیز تنوع رنگ بسیار‬
‫زیادی داشته و انواع ناخالص آن می‌تواند محتوی انواع مواد مخدر‪ ،‬کافیین‪ ،‬شکر یا مواد چسبنده باشد‪.‬‬
‫افرادی که به‌طور دایم از آمفتامین‌ها به صورت خودسرانه استفاده می‌کنند به تدریج به مریضی اعتیاد‬
‫مبتال شده و در صورتی که میزان استعمال خود را کاهش دهند دچار عالیم خماری می‌شوند‪.‬‬

‫‪ -3‬شکل ظاهری‬
‫گــرد ســفیدرنگ و یــا خاکســتری‪ ،‬کپســول و تابلیــت؛ بـرای آنکــه آفتــی تأمیــن قابــل دود‌کــردن گــردد‬
‫آن را کریســتالیزه می‌کننــد کــه در ایــن صــورت بــه آن ‪ ICE‬می‌گوینــد‪.‬‬

‫‪ -4‬نحوه استعمال‬
‫استنشاق‪ ،‬دود کردن‪ ،‬تزریق و یا حل درون مایعات‪ ،‬خوراکی‪.‬‬

‫‪ -5‬اثرات آنی‬
‫اثــر آن ‪ 3‬الــی ‪ 4‬ســاعت بعــد ظاهــر می‌گــردد؛ هیجان‌زدگــی‪ ،‬اعتمادبه‌نفــس بــاال‪ ،‬افزایــش هوشــیاری‬
‫و انــرژی‪ ،‬کاهــش اشــتها و بی‌خوابــی از اثرات آن اســت (حکیـم‌زاده‪.)۷۹ :۱۳۹۲ ،‬‬
 ‫‪ ۶۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و‪ :‬حالل‌ها ‪ BULLET‬و ‪BOLT،RUSH،SNAPPERS‬‬

‫حلال (‪ )Solvent‬بـه مـاده‌ای اطلاق می‌شـود که قابلیـت حل‌کردن یک مـاده دیگر را در خـود دارد‪.‬‬
‫عمومـاً بیـن حل‌کننـده و حل‌شـونده عکس‌العمـل رخ نمی‌دهـد و مـاده جدیـدی تولیـد نمی‌شـود‪ .‬به‬
‫عنـوان مثـال هنگامـی کـه آب در یـک مـاده قطبی حل می‌شـود‪ ،‬بـه دلیـل نیرویی که از طـرف حالل‬
‫بـه مالکیول‌هـای (‪ )8‬آب وارد می‌شـود‪ ،‬مولکول‌هـای آب از هـم جـدا شـده و در بیـن مولکول‌هـای‬
‫حلال قـرار می‌گیرنـد (خلیلـی‪ .)134 :1389 ،‬حالل‌هـای کیمیـاوی عمومـاً در محیط مایع هسـتند اما‬
‫بـه صـورت جامـد (حالل‌هـای یونـی) یـا گاز (کربـن دی اکسـید) نیـز وجـود دارنـد‪ .‬حل‌کـردن یـک‬
‫مـاده در یـک ترکیـب دیگـر می‌تواند بـا هدف‌های متفاوتـی صورت گیـرد‪ ،‬تغییر در خـواص دمایی‪،‬‬
‫پاک‌کـردن یـک ماده از روی یک سـطح خاص‪ ،‬اسـتخراج یک مـاده و‪ ...‬از جملـه کارکردهای یک‬
‫‪ Solvent‬می‌توانـد باشـد‪ .‬نـوع حلال بایـد بـر اسـاس نـوع حل‌شـونده و هدفی کـه از ایـن کار داریم‬
‫انتخـاب شـود‪ ،‬انتخـاب حل‌کننـده قطبـی بـرای یـک ماده غیـر قطبـی کاری اشـتباه اسـت و اگر قصد‬
‫داریـم کـه محلـول حاصـل را در یک واکنش شـرکت بدهیـم باید به اثـرات و واکنش‌های انجام شـده‬
‫توسـط خـود حالل نیز توجه داشـته باشـیم (اکشـی‪ ،‬احمـد‪.)112 :2011 ،‬‬

‫‪ -1‬حالل‌های قطبی و غیر قطبی (‪)Polar & non- polar solvents‬‬

‫مولکــول قطبــی بــه مولکولــی گفتــه می‌شــود کــه در ســاختار خــود دارای دو مرکــز یــا قســمت بــا‬
‫بارهــای متفــاوت (مثبــت و منفــی) باشــند‪ .‬ترکیبــات قطبــی قابلیــت حل‌کــردن ســایر ترکیبــات قطبی را‬
‫در خــود دارنــد‪ .‬مولکول‌هــای خیلــی متقــارن (هماننــد پطــرول) و هیدروکربن‌هــای آلیفاتیــک (ماننــد‬
‫پطــرول) بــه عنــوان مــواد غیــر قطبــی شــناخته می‌شــوند‪ .‬دی متیــل سولفوکســید‪ ،‬کتون‌هــا‪ ،‬اســترها و‬
‫الکول‌هــا بــه عنــوان مــواد قطبــی شــناخته می‌شــوند (شــاکرمی‪.)87 :1386 ،‬‬

‫‪ -2‬شکل ظاهری‬
‫مــوادی هســتند کــه بــه فــرد بــا استنشــاق آن‌هــا حالــت سرخوشــی و ســکر دســت می‌دهــد؛ ماننــد‬
‫چسـب‌ها‪ ،‬تینــر رنــگ‪ ،‬گازوییــل‪ ،‬جوهــر مرکــب‪ ،‬اســپری مــو‪ ،‬اســپری رنــگ‪ ،‬اســپری شــوینده‪ ،‬گاز‬
‫فنــدک‪ ،‬شیشــه شــور‪ ،‬واکــس کفــش‪ ،‬غلط‌گیرهــا‪ .‬نامیــده می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ .8‬مولکــول‪ ،‬ملکــول یــا مالِکیــول یکــی از کوچک‌تریــن ذرات یــک مــاده کیمیــاوی خالــص اســت کــه خصوصیــات آن مــاده‬
‫را دارد‪ .‬یــک مولکــول از دو یــا چنــد نــوع اتــم تشــکیل شــده کــه بــا پیونــد کیمیــاوی بــه هــم متصلنــد‪ .‬البتــه مولکــول بعضــی‬
‫عناصــر (همچــون گازهــای نجیــب) تنهــا از یــک اتــم تشــکیل شــد ‌ه اســت‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۱۱‬‬

‫‪ -3‬استعمال‬
‫استنشــاق مســتقیم فــراورده‪ ،‬ریختــن ایــن گونــه مــواد درون کیســه‌های پالســتیکی و استنشــاق از‬
‫طریــق آنکــه ‪ BAGGING‬نامیــده می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ -4‬اثرات آنی‬
‫خواب‌آور‪ ،‬مسکن‪ ،‬ضد درد‪ ،‬مستی‪ ،‬سردرگمی (جیتال‪ ،‬حنلی‪.)245 :2018 ،‬‬

‫ز‪ :‬استروییدها ‪ROIDS،SAUCE،SLOP،JUICE،PUMPERS،GYM‬‬

‫اسـتروییدها (کورتیکواسـترویید یـا کورتوتـن) از دواهـای مصنوعـی هسـتند کـه شـباهت فراوانـی بـا‬
‫هورمـون کورتیزولدارنـد‪ .‬کورتیـزول از هورمون‌هایـی اسـت که به طـور طبیعی از غدد فوق‌گرده ترشـح‬
‫می‌شـود‪ .‬از کورتیکواسـترویید یـا کورتون‌هـا بـرای کاهـش التهابـات (سـوزش‪ ،‬افروخته‌شـدن آتـش)‬
‫و تـداوی برخـی مریضی‌هـا اسـتفاده می‌شـود‪ .‬برخـی افـراد از شـکل دیگـری از اسـتروییدها یعنـی‬
‫اسـتروییدهای آنابولیـک بـرای افزایـش حجـم و قـدرت عضالت اسـتفاده می‌کننـد (رسـولی‪:1384 ،‬‬
‫‪)134‬؛ امـا آیـا اسـتفاده از ایـن اسـتروییدها درسـت اسـت احتمـاالً خودتان هـم می‌دانید که اسـتعمال‬
‫اسـتروییدها بـرای عضله سـازی چیز خوبی نیسـت‪ .‬اسـتعمال آسـترویید حتـی برای تـداوی مریضی‌ها‬
‫نیـز می‌توانـد عـوارض جانبـی جـدی به‌دنبال داشـته باشـد؛ اما مشـکل اسـتروییدها چیسـت؟‬
‫اســتروییدهای آنابولیــک بــا کورتیکواســتروییدها تفــاوت دارنــد‪ .‬از اســتروییدهای آنابولیک برای‬
‫عضله‌ســازی اســتفاده می‌شــود‪ .‬درحالی‌کــه از کورتیکواســتروییدها ب ـرای تضعیــف دســتگاه ایمنــی‬
‫و کاهــش التهابــات اســتفاده می‌شــود‪ .‬اســتروییدهای آنابولیکــی کــه توســط ورزشــکاران اســتعمال‬
‫می‌شــود‪ ،‬شــکل مصنوعــی هورمــون مردانــه تستوســترون اســت (کاالیجــه‪ ،‬اوز تــرک‪،1 :2017 ،‬‬
‫‪ .)45‬هورمــون تستوســترون به‌طــور طبیعــی در مــردان و زنــان تولیــد می‌شــود؛ امــا ماننــد تمــام‬
‫هورمون‌هــای دیگــر وقتــی میــزان آن از حالــت طبیعــی خــارج بشــود‪ ،‬می‌توانــد عــوارض بــدی‬
‫به‌دنبــال داشــته باشــد (کانــک‪.)135،40 :2018 ،‬‬
‫داکتـران بـرای تــداوی برخــی مریضی‌هــای خــاص اســتروییدهای آنابولیــک را جایــز می‌داننــد؛‬
‫بــه عنــوان مثــال داکتـران بـرای جلوگیــری از نابــودی عضــات در اثــر مریضــی ایــدز‪ ،‬اســتروییدهای‬
‫آنابولیــک را جایــز می‌داننــد‪ .‬همچنیــن ممکــن اســت ایــن اســتروییدها بـرای تــداوی بلــوغ دیــررس‬
‫یــا کاهــش عملکــرد بیضه‌هــا نیــز تجویــز بشــود‪ .‬داکت ـران ب ـرای بهبــود عملکــرد ورزشــی مجــاز بــه‬
‫تجویــز اســتروییدها نیســتند‪.‬‬
 ‫‪ ۶۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -1‬عوارض جانبی آسترویید‬

‫اســتروییدهای آنابولیــک هورمون‌هــای بســیار قــوی هســتند‪ .‬آن‌هــا روی کل بــدن تأثیــر می‌گذارنــد‪.‬‬
‫برخــی از عــوارض جانبــی آن‌هــا در مــردان و زنــان یکســان اســت‪ ،‬ولــی برخــی دیگــر از عــوارض‬
‫جانبــی آن‌هــا بیشــتر بــه جنســیت و ســن بســتگی دارد‪.‬‬
‫عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در مردان‪:‬‬
‫بزرگ‌شدن پستان‬ ‫–‬
‫درد در هنگام نعوظ‬ ‫–‬
‫مجع‌شدن بیضه‌ها‬ ‫–‬
‫کاهش شمار اسپرم‌ها‬ ‫–‬
‫عقیم‌شدن‬ ‫–‬
‫اختالل نعوظ‬ ‫–‬
‫عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در زنان‬
‫افزایش رشد موهای اضافه در بدن و صورت‬ ‫–‬
‫بی‌نظمی در چرخه‌های قاعدگی‬ ‫–‬
‫بزرگ‌شدن کلیتوریس (بخشی از اندام جنسی زنانه)‬ ‫–‬
‫کاهش اندازه پستان‬ ‫–‬
‫بروز خصلت‌های مردانه در زنان‬ ‫–‬
‫عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در مردان و زنان‬
‫بروز آکنه‬ ‫–‬
‫چرب‌شدن پوست سر و بدن‬ ‫–‬
‫مریضی زردی‬ ‫–‬
‫حمالت قلبی‬ ‫–‬
‫بزرگ‌شدن قلب‬ ‫–‬
‫افزایش احتمال بروز مریضی های جگر و سرطان کبد‬ ‫–‬
‫افزایش میزان کلسترول‬ ‫–‬
‫تغییرات و نوسانات وضعیت خلقی‬ ‫–‬
‫عصبانیت و خشم ناگهانی‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۱۳‬‬

‫– عوارض جانبی احتمالی استفاده از استروییدهای آنابولیک در نوجوانان‬

‫– کوتاهی قد به خاطر توقف رشد استخوان‌ها (درانی‪.)187 :1398 ،‬‬
‫– بروز خصلت‌های مردانه در دختران‬
‫– از جایــی کــه معمــوالً آســترویید از طریــق تزریــق دریافــت می‌شــود‪ ،‬در صــورت اســتفاده از‬
‫ســوزن یــا س ـرنگ غیراســتریل خطــر بــروز مریضــی ایــدز نیــز وجــود خواهــد داشــت‪.‬‬
‫– اســتعمال ایــن اســتروییدها ب ـرای بهبــود عملکــرد ورزشــی توصیــه نمی‌شــود‪ .‬ممکــن اســت‬
‫عــوارض آن در برخــی افـراد بــروز کنــد و برخــی هیــچ عوارضــی را تجربــه نکننــد‪ .‬شــاید چند‬
‫نفــر از ایــن اســتروییدها اســتفاده بکننــد و اتفاقــی برایشــان نیفتــد‪ ،‬ولــی عــوارض بــد اســتفاده‬
‫از ایــن اســتروییدها‪ ،‬گریبــان گیــر شــما بشــود‪.‬‬

‫‪ -2‬شکل ظاهری‪:‬‬
‫مشتقات هورمون مردانه تستوسترون می‌باشند که رشد عضالت اسکلتی را افزایش می‌دهد‪ .‬ورزشکاران‬
‫برای بهبود عملکرد و ظاهر فزیکی خود از آن‌ها استفاده می‌کنند‪ .‬استقامت را نیز افزایش می‌دهد‪.‬‬

‫‪ -3‬نحوه استعمال‬
‫خوراکی‪ ،‬تزریق (صدیقی‪.)112 :1390 ،‬‬

‫ح‪ :‬میتا امفتامین (شیشه یا کریستال) (‪)Methamphetamine‬‬

‫‪ -1‬مفهوم شیشه یا کریستال (‪)crystal‬‬
‫شیشــه نــام غیــر علمــی و رایجــی اســت کــه بــه ترکیبــات حاصــل از مــاده صنعتــی بــا نــام علمــی‬
‫آمفتامین‌هــا گفتــه می‌شــود کــه دواهــای محــرک بســیار قــوی هســتند کــه اولیــن بــار در ســال ‪ ۱۸۸۷‬در‬
‫آلمــان به‌طــور مصنوعــی ســاخته شــده و ب ـرای تــداوی برخــی مریضی‌هــا از قبیــل افســرده‌گی‌های‬
‫خفیــف‪ ،‬بیــش فعالــی و چاقــی بــه‌کار می‌رونــد‪ .‬مت‌آمفتامیــن قوی‌تــر و تولیــد آن نیــز ســاده‌تر‬
‫اســت (اوز تــرک‪.)95 ،89 :2017 ،‬‬

‫‪ -2‬تاریخچه شیشه کریستال‬

‫در زمــان جنــگ جهانــی دوم بـرای اولیــن بــار در جاپــان ســاخته شــده و بـرای آماده ســاختن ســربازها‬
‫بـرای جنــگ و رفــع خســته‌گی و گرســنگی آن‌هــا بـه‌کار می‌رفــت‪ .‬پــس از آن دوران‪ ،‬انــواع مختلــف‬
‫مت‌آمفتامیــن ســاخته و روانــه بــازار مــواد گردیــد‪ .‬شیشــه یــا کریســتال یــک مــاده محــرک بســیار‬
 ‫‪ ۶۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قــوی اســت کــه همان‌طــور کــه از نــام آن مشــخص اســت یــک پــودر کریســتالی ماننــد خرده‌شیشــه‬
‫اســت کــه ســفید‪ ،‬بی‌بــو و تلخ‌مــزه بــوده و بــه آســانی در آب یــا الکــول قابل‌حــل اســت کــه در‬
‫ایــن حالــت ب ـرای تزریــق از آن اســتفاده می‌شــود‪ .‬شیشــه‪ ،‬قوی‌تریــن نــوع مت‌آمفتامیــن می‌باشــد‬
‫کــه بــا نام‌هایــی مثــل کرانــک‪ ،‬آیــس و مــت‪ ،‬در بیــن جوانــان شــناخته شــده اســت و تابلیت‌هــای‬
‫شــادی‌بخش یــا اکســتازی یکــی از ایــن مــواد می‌باشــند‪ .‬مت‌آمفتامیــن‪ ،‬در طــب نیــز مــورد اســتعمال‬
‫قـرار می‌گیــرد و به‌صــورت تابلیت‌هایــی بــه نــام دزوکســین‪ ،‬تجویــز می‌گــردد؛ امــا نــوع غیــر قانونــی‬
‫آن یــا همــان شیشــه‪ ،‬در البراتوارهــای غیرمجــاز تهیــه شــده و در ســرک‌ها بــه فــروش می‌رســد و بــا‬
‫نوعــی کــه در مصــارف طــب بــه کار مـی‌رود‪ ،‬کامـاً متفــاوت اســت‪.‬‬

‫‪ -4‬میتود به دست آوردن شیشه‬

‫شیشــه یــک مــاده مصنوعــی اســت و برخــاف ســایر مــوادی همچــون تریــاک‪ ،‬هروییــن‪ ،‬کوکائیــن و‬
‫… منبــع طبیعــی در محیــط نــدارد و بــه صــورت مصنوعــی در البراتوارهــای غیرمجــاز تولیــد می‌گــردد‪.‬‬
‫ایــن البراتوارهــا ممکــن اســت در زیرزمیــن منــازل‪ ،‬کارگاه‌هــا و یــا هوتل‌هــا و مســافرخانه‌ها باشــد‪.‬‬
‫شــیوه تولیــد ایــن مــاده نیــز از البراتــواری بــه البراتــوار دیگــر متفــاوت اســت و ترکیبــات کیمیــاوی کــه‬
‫در ســاخت آن نیــز بـه‌کار مـی‌رود از تنــوع بســیاری برخــوردار اســت‪.‬‬
‫وقتــی ایــن مــواد بــا یکدیگــر مخلــوط گردیــده و پختــه می‌شــوند یک مــاده کیمیــاوی قــوی تولید‬
‫می‌کنــد کــه ممکــن اســت ماه‌هــا و یــا ســال‌ها اثــر آن روی محلــی کــه تولیــد شــده برجــای بمانــد‪.‬‬
‫ایــن در حالــی اســت کــه ایــن مــاده بــا ایــن اث ـرات جــدی و پایــدار وارد بــدن اف ـراد اســتعمال‌کننده‬
‫می‌گــردد‪ .‬از آنجایــی کــه ایــن مــواد‪ ،‬فـ ّرار و قابــل اشــتعال فـراوان اســت احتمــال وقــوع آتش‌ســوزی‬
‫و حــوادث در البراتوارهــای تولیــد شیشــه‪ ،‬بســیار زیــاد اســت (نــوری‪ .)125 :1393 ،‬از ســوی دیگــر‬
‫ترکیب‌کــردن مــواد کیمیــاوی مذکــور نیــز می‌توانــد خط ـرات جــدی ب ـرای ســازندگان شیشــه داشــته‬
‫باشــد و در صورتــی کــه از حــوادث فزیکــی ایــن کار جــان ســالم بــه در ببرنــد‪ ،‬گرفتــار مریض‌هایــی‬
‫چــون تنگــی نفــس‪ ،‬درد ســینه‪ ،‬ســرفه و اختــاالت تنفســی می‌گردنــد‪.‬‬

‫‪ -5‬میتود استعمال شیشه‬

‫بالفاصلــه بعــد از اســتعمال ایــن مخــدر بــه صورت دود‌کــردن و یــا تزریق این مــاده‪ ،‬فرد اســتعمال‌کننده‬
‫احســاس خوشــحالی شــدیدی می‌کنــد کــه بــه ایــن حالــت «راش» یــا فلــش می‌گوینــد‪ .‬ایــن حالــت‬
‫فقــط چنــد دقیقــه دوام می‌یابــد و از لحــاظ شــدت آن را ماننــد ارگاســم روانــی توصیــف کرده‌انــد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۱۵‬‬

‫کشــیدن و یــا تزریــق شیشــه ایــن اثــر را خیلــی ســریع و در حــدود ‪ ۵‬تــا ‪ ۱۰‬ثانیــه پــس از اســتعمال‬
‫ظاهــر می‌ســازد‪ .‬اســتعمال شیشــه بــه صــورت استنشــاقی و یــا خوراکــی‪ ،‬نیــز فــرد را بــه خوشــحالی‬
‫می‌رســاند؛ امــا ایجــاد حالــت شــدید راش نمی‌کنــد‪ .‬بــا استنشــاق شیشــه‪ ،‬عالیــم پــس از ‪ ۳‬تــا ‪۵‬‬
‫دقیقــه ایجــاد می‌شــوند و در حالــت خوراکــی‪ ،‬حــدود ‪ ۱۵‬تــا ‪ ۲۰‬دقیقــه طــول می‌کشــد تــا اث ـرات‬
‫اســتعمال مــاده ظاهــر شــوند (ســروری‪ .)۸۶ :۱۳۸۷ ،‬آیــس یــا یــخ‪ ،‬همــان نــوع قابــل دود‌کردن شیشــه‬
‫می‌باشــد کــه اســتعمال آن در دهــه ‪ ۱۹۸۰‬رواج یافــت‪ .‬آیــس‪ ،‬از درجــه خلــوص باالیــی برخــوردار‬
‫اســت و بــا اســتفاده از پیپ‌هــای شیشـه‌ای و تقریبـاً مشــابه کـراک اســتعمال می‌شــود و دودی کــه از‬
‫آن بلنــد می‌شــود‪ ،‬بــدون بــو اســت‪ .‬پــس از کشــیدن آیــس‪ ،‬پس‌مانــده آن را دوبــاره جم ـع‌آوری‬
‫کــرده و بــار دیگــر می‌کشــند‪.‬‬
‫شیشــه بــه هــر طریقــی کــه اســتعمال شــود در نهایــت بــه گردش خــون وارد شــده و خــود را بــه مغز‬
‫می‌رســاند و از ایــن طریــق بــر سیســتم اعصــاب مرکــزی تأثیــر می‌گــذارد‪ .‬اثراتــی کــه شیشــه روی‬
‫بــدن می‌گــذارد ممکــن اســت ‪ ۴‬تــا ‪ ۲۴‬ســاعت بــه طــول انجامــد‪.‬‬
‫شیشــه یــا کریســتال نــوع دیگــری از مــواد مخــدر اســت کــه امــروزه اســتعمال آن بــه خاطــر ترشــح‬
‫هورمــون دوپامیــن (‪ )9‬در مغــز و احســاس لــذت فــوری‪ ،‬شــدید و طوالنی‌مــدت رضایت‌بخــش‬
‫آن در بیــن نوجوانــان و جوانــان شــیوع زیــادی یافتــه و بــا اســتقبال زیــادی روب ـه‌رو گردیــده اســت‬
‫(حیرتیــن‪ .)92 -88 :2019 ،‬برخــی از اســتعمال‌کننده‌گان عاجــز شیشــه هیـچ‌گاه نمی‌تواننــد اســتعمال‬
‫ایــن مــاده را کنــار بگذارنــد؛ چــون در اثــر تغییـرات پایــدار در مغــز آن‌هــا ســاختمان لــذت در آن‌هــا‬
‫مختــل شــده و بــدون اســتعمال مــواد هیــچ لذتــی را نمی‌تواننــد تجربــه کننــد؛ بنابرایــن احتمــال عــود‬
‫در آن‌هــا بســیار زیــاد اســت؛ چــون دنیــای بــدون لــذت را نمی‌تواننــد تحمــل کننــد‪.‬‬

‫‪ -6‬چگونه استعمال شیشه موجب اعتیاد می‌گردد؟‬

‫مریضانــی کــه در حــال تــرک شیشــه هســتند‪ ،‬ممکــن اســت احساســات شــدیدی از افســرده‌گی‬
‫داشــته باشــند و فکــر کننــد کــه زنده‌گــی بــدون مــواد اصـاً لذت‌بخــش نیســت‪ ،‬فرامــوش نکنیــد کــه‬
‫تــرک خودس ـرانه اســتعمال شیشــه در آن‌هایــی کــه اعتیــاد شــدیدی بــه آن پیــدا کرده‌انــد‪ ،‬می‌توانــد‬
‫مشــکالتی را در پــی داشــته باشــد‪.‬‬

‫‪ .9‬ترشـح هورمـون دوپامیـن‪ :‬گروهـی از مـواد هسـتند که با هـدف ایجاد هماهنگـی در بدن حیوانـات گوناگون‪ ،‬تولید و ترشـح‬
‫می‌شـوند‪ .‬تنهـا کاری کـه هورمون‌هـا می‌کننـد رسـاندن پیـام از تعـدادی سـلول به گـروه بزرگ‌تری از سـلول‌ها اسـت‪.‬‬
 ‫‪ ۶۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -7‬چرا نوجوانان به استعمال شیشه روی می‌آورند؟‬

‫جوانـان ‪ ۱۸‬تـا ‪ ۲۵‬سـاله بیشـترین گـروه اسـتعمال‌کننده مـواد محرک از نوع شیشـه را تشـکیل می‌دهند‬
‫و اسـتعمال آن نیـز بیشـتر در مهمانی‌هـا و یـا توسـط افـرادی مثـل محصلیـن یـا درایـوران تریلـی‬
‫(موترهـای بـزرگ) بـرای مبـارزه با خـواب صورت می‌گیـرد (محمـودی‪ .)۱۳۸ :۱۳۹۵ ،‬شیشـه یکی از‬
‫خطرناک‌تریـن مـواد اعتیـادآور غیـر قانونی اسـت کـه عـوارض و پیامدهای بسـیار جـدی و خطرناکی‬
‫را بـه دنبـال دارد‪ .‬بـا اسـتعمال شیشـه‪ ،‬یـک حیلـه تقریباً خالـص از مواد محرک بـه طور آنـی وارد مغز‬
‫می‌گـردد کـه احسـاس نشـاط زیـادی بـه فـرد داده و او را بـه خوشـحالی فـراوان می‌رسـاند کـه در عین‬
‫حـال طوالنی‌مـدت بـوده و سـریع اثـر خـود را از دسـت نمی‌دهـد‪ .‬مدتـی اسـت کـه اسـتعمال شیشـه‬
‫رواج زیـادی در بیـن جوانـان یافتـه و هماننـد تابلیت‌هـای اکسـتازی (تابلـت ‪ )k‬در بعضـی پارتی‌هـای‬
‫(مهمانی هـای) شـبانه‪ ،‬میزبـان بـا ایـن مـاده از مهمان‌هـای خـود پذیرایـی می‌کند‪.‬‬
‫نوجوانـان بـه دالیـل مختلـف بـه اسـتعمال شیشـه روی می‌آورنـد‪ .‬اغلـب آن‌هـا بـرای فـرار از‬
‫احساسـات ناخوشـایند و تغییـر خلقشـان شیشـه اسـتعمال می‌کننـد‪ .‬برخـی نیـز ماننـد شـاگردان یـا‬
‫محصلیـن بـا هـدف جلوگیـری از بـه خـواب رفتـن در شـب امتحـان از ایـن مـاده اسـتفاده می‌کننـد‪.‬‬
‫شیشـه از جملـه مـواد محـرک اسـت کـه رفتارهـای اجتماعـی جوانـان را تسـهیل کـرده و آنـان را در‬
‫معـرض توجـه دیگـران قـرار می‌دهـد که ایـن عامل یکـی از علل مهم اسـتعمال شیشـه بیـن نوجوانان‬
‫را تشـکیل می‌دهـد‪ .‬گروهـی از جوانـان نیـز شیشـه را بـرای ازدیـاد میـل جنسـی اسـتعمال می‌کننـد‪،‬‬
‫البتـه آن‌هـا ممکـن اسـت تحـت تأثیـر این مـاده‪ ،‬بـه رفتارهـای جلوگیـری نشـده در این زمینه دسـت‬
‫بزننـد و یـا بـا برقـراری ارتباطـات جنسـی ناایمن‪ ،‬خـود را در معـرض ابتال بـه مریضی‌هـای مقاربتی از‬
‫جملـه ایـدز و هپاتیـت قرار دهند (حـکان ارتین‪ .)155 ،145 :2012 ،‬در صورت اسـتعمال شیشـه چه‬
‫اتفاقـی می‌افتـد‪ :‬شیشـه‪ ،‬از طریـق تسـهیل آزادسـازی دو نـوع مـاده کیمیـاوی در مغز به نـام دوپامین‬
‫و نوراپـی نفریـن‪ ،‬باعـث برانگیختگـی سیسـتم عصبـی مرکـزی می‌شـود‪ .‬در حیله‌هـای پائین‪ ،‬شیشـه‬
‫باعـث افزایـش هوشـیاری شـده و گرسـنگی و خسـته‌گی را از بیـن می‌بـرد‪ .‬در دوزهـای باالتـر باعث‬
‫ایجـاد خوشـحالی و نشـاط شـدید می‌گـردد و ایجـاد بدگمانی و رفتارهـای عجیب‌وغریـب می‌نماید‪.‬‬
‫بـا اسـتعمال شیشـه‪ ،‬قلـب تندتـر کار کرده و ضربـان آن افزایـش می‌یابد‪ .‬این روند فشـار خـون فرد را‬
‫افزایـش داده و درجـه حـرارت بـدن وی را نیـز بـاال می‌بـرد‪.‬‬
‫اسـتعمال شیشـه بسـیار خطرناک اسـت؛ چون بـا تأثیر روی سیسـتم اعصـاب مرکزی‪ ،‬گرسـنگی و‬
‫خسـته‌گی را از بیـن می‌بـرد‪ .‬اسـتعمال‌کننده‌گان شیشـه ممکن اسـت روزهـا و یا هفته‌ها بدون احسـاس‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۱۷‬‬

‫نیـاز بـه غـذا و یا اسـتراحت بـه فعالیت ادامـه دهند تا حدی کـه این وضعیـت از توان بدن یـا مغز آن‌ها‬
‫خـارج شـده و از کار می‌افتـد (سـتوده‪ .)143 :1385 ،‬افـرادی کـه در مهمانی‌هـا اسـتعمال می‌کننـد‪،‬‬
‫ممکـن اسـت آن‌قـدر بـه رقص‌هـا یا فعالیـت شـدید ادامه دهند کـه از حـال بروند‪.‬‬
‫فــردی کــه شیشــه اســتعمال می‌کنــد عالیــم بســیاری از خــود بــروز می‌دهــد کــه می‌تــوان بــه‬
‫اســتعمال ایــن مــاده در وی پــی بــرد‪ .‬ایــن افــراد غالبــاً عالیمــی از بی‌قــراری را نشــان می‌دهنــد‪،‬‬
‫اشــتهای خــود بــه غــذا را از دســت می‌دهنــد‪ .‬فعالیــت جســمانی زیــادی می‌کننــد‪ ،‬بــدون اینکــه هیــچ‬
‫احســاس خســته‌گی داشــته باشــند‪.‬‬
‫یزنــد و ممکــن اســت دچــار افــکار پارانوییــد (ســوءظن‬
‫گاهــی رفتارهــای خشــن از آن‌هــا ســر م ‌‬
‫و بدبینــی شــدید نســبت بــه دیگ ـران) و گفتــار بیهــوده و گمــان بینایــی یــا شــنوایی شــوند‪ .‬برخــی‬
‫اف ـراد گرایشــات وسواســی پیــدا می‌کننــد و بــه تمیــزی و ترتیــب ق ـرار گرفتــن اشــیاء بســیار حســاس‬
‫می‌شــوند‪ .‬ضربــان قلــب‪ ،‬فشــار خــون‪ ،‬ریتــم تنفــس و درجــه ح ـرارت بــدن در ایــن اف ـراد افزایــش‬
‫می‌یابــد‪ .‬چهــره آن‌هــا ســرخ شــده و ضمــن ســرخی چشــم‌ها‪ ،‬مردمک‌هــای آن‌هــا نیــز بــزرگ‬
‫می‌شــود (یاســمین‪ .)82 -78 :2010 ،‬نفــس افـرادی کــه از ایــن مخــدر اســتعمال کــرده باشــند‪ ،‬بویــی‬
‫شــبیه مــواد کیمیــاوی می‌دهــد‪ .‬ایــن افـراد بســیار عــرق می‌کننــد و در خــواب رفتــن نیــز دچــار مشــکل‬
‫می‌شــوند‪ .‬تکلــم آن‌هــا ســریع بــوده و بــا هیجــان زیــادی هم ـراه اســت‪ .‬البتــه قابــل ذکــر اســت کــه‬
‫ممکــن اســت همــه عالیــم مذکــور بــه طــور یکســان در اســتعمال‌کننده‌گان ظاهــر نشــود و همچنیــن‬
‫بدیــن معنــی نیســت کــه وجــود ایــن عالیــم در فــرد حتمـاً داللت بر اســتعمال شیشــه توســط او باشــد؛‬
‫بلکــه آن‌هــا تنهــا قراینــی هســتند کــه می‌تــوان از طریــق آن‌هــا بــه اســتعمال شیشــه در فــرد شــک کــرد‪.‬‬

‫‪ -8‬اثرات کوتاه‌مدت استعمال شیشه‬

‫شیشــه بیــش از هــر نــوع مــواد اعتیــادآور دیگــری‪ ،‬فعالیــت بــدن و مغــز را تشــدید می‌کنــد و لــذا‬
‫عــوارض ناشــی از آن نیــز‪ ،‬بیشــتر از ســایر مــواد می‌باشــد‪ .‬برخــی عالیــم کوتاه‌مــدت شــایع اســتعمال‬
‫شیشــه عبارتنــد از‪:‬‬
‫افزایش ضربان قلب‪ ،‬فشار خون و ریتم تنفس‬ ‫–‬
‫خرنگ) شدن چهره‬
‫گلگون (سر ‌‬ ‫–‬
‫بزرگ‌شدن مردمک‌ها‬ ‫–‬
‫سرخ‌شدن چشم‌ها‬ ‫–‬
 ‫‪ ۶۱۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫متصاعد (باالرونده) شدن یک بوی کیمیاوی از نفس آن‌ها‬ ‫–‬

‫عرق‌کردن بیش از حد‬ ‫–‬
‫تکلم سریع‬ ‫–‬
‫ناتوانی در به خواب رفتن‬ ‫–‬
‫تهوع و استفراغ‬ ‫–‬
‫اسهال‬ ‫–‬
‫افزایش درجه حرارت بدن و تب‬ ‫–‬
‫از دست دادن اشتها و پس از مدتی کم‌شدن وزن بدن‬ ‫–‬
‫تحریک‌پذیری و عصبی بودن‬ ‫–‬
‫پریشانی (غالمی‪.)۱۸۹ :۱۳۹۳ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -9‬اثرات بلندمدت استعمال شیشه‬

‫عــوارض اســتعمال بلندمــدت شیشــه بســیار زیــاد و گســترده‌اند کــه از ایــن میــان می‌تــوان بــه مــوارد‬
‫زیــر اشــاره کــرد‪:‬‬
‫کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی‬ ‫–‬
‫مقاومت پائین در برابر مریضی‌ها‬ ‫–‬
‫آسیب به اندام‌ها به خصوص شش‌ها‪ ،‬جگر و گرده‌ها‬ ‫–‬
‫خشک‌شدن پوست و خارش آن‬ ‫–‬
‫زخم‌های پوستی و آکنه‬ ‫–‬
‫پوسیده‌گی دندان‌ها‬ ‫–‬
‫دندان‌سایی‬ ‫–‬
‫بی‌قراری‬ ‫–‬
‫رعشه (لرزش‪ ،‬تشنج)‬ ‫–‬
‫نوسانات هیجانی‬ ‫–‬
‫بی‌تابی (بی‌تابی‪ ،‬بی‌قراری)‬ ‫–‬
‫افسرده‌گی‬ ‫–‬
‫خسته‌گی گیر‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۱۹‬‬

‫– هذیانــات (مثـاً فــرد دائمـاً فکــر می‌کنــد توســط افـرادی تحــت تعقیــب اســت و یــا دیگـران‬
‫قصــد آزار رســاندن بــه او را دارنــد‪.‬‬
‫– وضعیت روانی ناشی از استعمال مواد از دست دادن حافظه (صدیقی‪.)۱۳۲ :۱۳۹۰ ،‬‬

‫ط‪ :‬جی اچ بی (‪)GHB‬‬

‫هیدروکســی بوتیریــک اســید بــه انگلیســی –(‪ )Hydroxybutyric acid‬یــا ‪ -۴‬هیدروکســی بوتانوییک‬
‫اســید یــا ‪ GHB‬یــا اکســی بیــت ســدیم (‪ )sodium oxybate‬یــک مــاده طبیعــی اســت کــه در سیســتم‬
‫عصبــی مرکــزی‪ ،‬شـراب‪ ،‬گوشــت گاو‪ ،‬مرکبــات کوچــک و تقریبـاً تمــام پســتانداران بــه مقــدار کــم‬
‫یرنــگ و بی‌بــو بــوده و دارای طعــم شــور اســت کــه معمــوالً بــه صــورت‬
‫وجــود دارد‪ GHB .‬مایعــی ب ‌‬
‫نمــک ســدیمی (ســدیم گامــا‪ -‬هیدروکسـی‌بوتیرات) یافــت می‌شــود‪.‬‬

‫‪ -1‬تاریخچه ج اچ یی (‪)GHB‬‬
‫ســنتر ‪ GHB‬ب ـرای اولین‌بــار در ســال ‪ ۱۸۷۴‬گ ـزارش شــد؛ امــا اولیــن بــار در ســال ‪ ۱۹۶۱‬بــه عنــوان‬
‫دوای بی‌حســی بــر روی انســان‌ها مطالعــه شــد‪ .‬در اروپــا ایــن مــاده بیشــتر ب ـرای تــداوی الکولســم‬
‫بــه کار گرفتــه شــده اســت‪.‬‬
‫ایــن ترکیــب یــک هیدروکســی اســید اســت و ‪ GHB‬بــا ‪ GABA‬کــه یــک انتقال‌دهنــده عصبــی‬
‫طبیعــی بــا مکانیــزم کارکــرد نامشــخص اســت‪ ،‬تشــابهاتی دارد‪ .‬عملکــرد ایــن دوا بــا افزایــش می ـزان‬
‫دوپامیــن در مغــز ایجــاد می‌شــود‪ .‬در کاربــرد بی‌هوشــی بــه صــورت مایــع درون‌رگــی تجویــز‬
‫می‌شــود‪ .‬شــکل خوراکــی آن هــم وجــود دارد و در تــداوی نارکولپســی کاربــرد دارد‪.‬‬
‫کاربردهای طبی از مصارف بالینی این دوا در مریضی خواب (نارکولپسی) است‪ GHB .‬در این‬
‫افراد شب‌ها استعمال می‌شود تا مانع خواب روزانه و حالت خواب در طی روز شود‪ .‬این دوا به عنوان‬
‫دوای بی‌هوشی عمومی به کار می‌رود‪ .‬به عنوان دوا در تداوی عالیم ترک الکول به کار می‌رود؛ لذا‬
‫در تداوی وابسته‌گی به الکول می‌تواند در کنار سایر دواها مؤثر باشد (اوز جان‪.)152،175 :2013 ،‬‬

‫‪ -2‬عوارض جانبی (‪)GHB‬‬

‫دیــده شــده کــه در بی‌هوشــی باعــث ایجــاد حــرکات عضالنــی و تهــوع و اســتفراغ در گام ایجــاد‬
‫بی‌هوشــی می‌شــود‪ .‬همچــون ایجــاد گفتــار بیهــوده می‌کنــد‪ .‬ایــن مــاده باعــث کاهــش ضربــان‬
‫قلــب و تنفــس و کاهــش پتاســیم خــون می‌شــود‪ .‬کاربــرد بالینــی آن بـرای تــداوی میــل غیــر طبیعــی‬
 ‫‪ ۶۲۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــدید بــه خوابیــدن‪ ،‬شــایع‌ترین عارضــه پریشــانی‪ ،‬ســردرد و بــه خصــوص در زنــان تهــوع اســت‬
‫(نذیــر‪ .)۱۳۴ :۱۳۹۴ ،‬واکنش‌هــای دیگــر شــامل حساســیت‪ ،‬اســتفراغ‪ ،‬اســهال و دیــدن خــواب غیــر‬
‫طبیعــی‪ ،‬راه رفتــن در خــواب‪ ،‬تــرس‪ ،‬بی‌تابــی‪ ،‬خواب‌آلوده‌گــی‪ ،‬بی‌اشــتهایی‪ ،‬ترمــور‪ ،‬فراموشــی‪،‬‬
‫عرق‌ریــزش‪ ،‬گرفتگــی عضالنــی‪ ،‬شـب‌ادراری‪ ،‬ضعــف و خســته‌گی اســت‪ .‬ممکــن اســت فشــارخون‬
‫افزایــش یابــد‪ .‬جنــون‪ ،‬تشــنج و اختــال صــورت از عــوارض بــا شــیوع کمتــر هســتند‪ .‬در مــوارد‬
‫نــادری هــم اختــال تنفســی مشــاهده شــد ‌ه اســت (ســلیمی‪.)155،60 :2013 ،‬‬
‫گزارش‌ه ــای مس ــمومیت در پ ــی‌اس ــتعمال غی ــر قانون ــی ای ــن دوا منج ــر ب ــه ص ــدور هش ــدار‬
‫توســط ‪ FDA‬در مــورد خطــر ســوء اســتعمال ایــن مــواد شــده اســت‪ .‬معمــوالً ایــن دوا بــه صــورت‬
‫نم ــک س ــدیم تهی ــه ش ــده و تح ــت اســم‌های ج ــاده‌ای متع ــددی ب ــه ف ــروش می‌رس ــد‪ .‬از جمل ــه‬
‫کاربردهـــای آن در بدن‌ســـازی اســـت‪ ،‬برخـــی از ورزشـــکاران و بدن‌ســـازان از ایـــن مـــاده بـــه‬
‫عن ــوان جایگزین ــی ب ـرای آس ــترویید آنابولی ــک ب ـرای افزای ــش حج ــم عض ــات اس ــتفاده می‌کنن ــد‪.‬‬
‫تحقیق ــات نش ــان داده‌ان ــد ک ــه ‪ ۴۵‬دقیق ــه پ ــس از اس ــتعمال ‪ ،GHB‬میــزان هرم ــون رش ــد می‌توان ــد‬
‫ت ــا ‪ ۱۰‬براب ــر نی ــز افزای ــش یاب ــد‪ .‬همچنی ــن از آن در کاه ــش وزن ی ــا ب ــه ص ــورت خال ــص ی ــا هم ـراه‬
‫ب ــا دواه ــای مخ ــدر دیگ ــر جه ــت اث ــر خوش ــحالی‌آور آن اس ــتفاده می‌ش ــود‪ .‬از مص ــارف دیگ ــر آن‬
‫اس ــتعمال جه ــت کم ــک ب ــه خوابی ــدن اس ــت‪ .‬تمام ــی ع ــوارض جانب ــی ای ــن دوا ممک ــن اس ــت در‬
‫سوءاس ــتعمال نی ــز ایج ــاد ش ــوند‪ .‬ممک ــن اس ــت ای ــن عالی ــم ط ــی ‪ ۹۶ ،۲‬س ــاعت پ ــس از اس ــتعمال‬
‫خودبه‌خ ــود رف ــع ش ــوند؛ ول ــی م ــواردی از بس ــتری در ش ــفاخانه در پ ــی اس ــتعمال ی ــا م ــرگ در‬
‫پ ــی اس ــتعمال ای ــن م ــاده دی ــده ش ــده اس ــت‪ .‬ای ــن دوا اعتی ــادآور نی ــز ب ــوده اس ــت؛ ب ــه ط ــوری ک ــه‬
‫در اس ــتعمال طوالن ــی قط ــع آن باع ــث عالی ــم ت ــرک ش ــده اس ــت‪.‬‬
‫‪ -3‬شکل ظاهری‪ :‬مایع ب ‌‬
‫یرنگ و بی‌بو داخل بطری‌های کوچک‪ ،‬به صورت کپسول‪.‬‬
‫‪ -4‬نحوه استعمال‪ :‬خوراکی‪.‬‬
‫‪ -5‬اثــرات آنــی‪ :‬مقادیــر کــم آن اثـرات شــبیه الکــول دارد و اســتعمال زیــاد آن ماننــد اکستاســی‬
‫عمــل می‌کنــد‪.‬‬
‫‪ -6‬خطــرات‪ :‬تهــوع‪ ،‬خواب‌آلوده‌گــی‪ ،‬احســاس گم‌گشــته‌گی‪ ،‬تشــنج و مشــکالت تنفســی‬
‫(علــی‌زاده‪.)۱۳۹ :۱۳۸۷ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۲۱‬‬

‫ی‪ :‬کراک (‪)Crack‬‬

‫کـراک‪ ،‬از جملــه مــواد محــرک می‌باشــد کــه بــر سیســتم اعصــاب مرکــزی تأثیرگــذار بــوده و بــا بــاال‬
‫بــردن خلــق‪ ،‬باعــث ایجــاد خوشــحالی شــدیدی در فــرد اســتعمال‌کننده می‌گــردد‪ .‬طــرز عمــل آن‬
‫تقریبـاً مشــابه کوکائیــن بــوده و از لحــاظ ترکیبــات نیــز بســیار بــه آن شــبیه اســت‪.‬‬
‫در واقــع ک ـراک‪ ،‬نــام متداولــی اســت کــه بــه یکــی از فرآورده‌هــای کوکائیــن داده شــده اســت‪.‬‬
‫کـراک مــاده جامــد و قالب‌پذیــری اســت کــه بــه اشــکال مختلــف از تکه‌هــا یــا تراشـه‌های کوچــک‬
‫تــا تکه‌هــای بــزرگ ماننــد ســنگ دیــده می‌شــود‪ .‬بســته بــه نحــوه تهیــه و می ـزان پاکــی آن ممکــن‬
‫اســت بــه رنگ‌هــای کمــی‌روشــن‪ ،‬کمــی مایــل بــه خاکســتری و قهــوه روشــن یــا ســیاه وجــود‬
‫داشــته باشــد‪ .‬در برخــی مــوارد‪ ،‬تکه‌هــای کـراک مشــابه کوچــک صابــون یــا ســنگ نمــک بــه نظــر‬
‫می‌رســد (افضلــی‪.)۱۲۳ :۱۳۸۷ ،‬‬
‫اگــر فــردی بخواهــد اســتعمال ک ـراک را تــرک کنــد‪ ،‬چــه بایــد بکنــد؟ رونــد اعتیــاد بــه ک ـراک‬
‫تقریب ـاً بــه دنبــال همــان اولیــن اســتعمال آغــاز می‌شــود‪ .‬ذهــن و روان فــرد بــه آهســتگی بــه ســمت‬
‫اعتیــاد بــه ایــن مــاده گرایــش یافتــه و ایــن گرایــش رفته‌رفتــه قوی‌تــر می‌شــود تــا زمانــی کــه فــرد بــه‬
‫ایــن بــاور می‌رســد کــه دیگــر نمی‌توانــد بــدون وجــود ایــن مــاده بــه زنده‌گــی ادامــه دهــد و خــود را‬
‫در دام اعتیــاد بــه ک ـراک گرفتــار می‌بینــد‪.‬‬

‫‪ -1‬ترک کراک‬
‫اف ـرادی کــه وابســته بــه اســتعمال ایــن مخــدر هســتند و در عیــن حــال کــه می‌بیننــد زنده‌گــی آن‌هــا‬
‫تحــت تأثیــر ایــن مــاده در حــال نابودشــدن اســت و پیامدهــای منفــی ایــن اعتیــاد در همــه جنبه‌هــای‬
‫زنده‌گــی آن‌هــا اعــم از اجتماعــی‪ ،‬خانواده‌گــی‪ ،‬بیــن فــردی‪ ،‬شــغلی‪ ،‬تحصیلــی‪ ،‬روانــی و غیــره‬
‫ســایه افکنــده اســت‪ ،‬امــا بــدون توجــه بــه ایــن عواقــب منفــی همچنــان بــه اســتعمال ک ـراک ادامــه‬
‫می‌دهنــد‪ .‬ایــن دوره اعتیــاد آن‌قــدر ادامــه می‌یابــد کــه فــرد در اثــر عــوارض اعتیــادش اتفاقــات‬
‫ناگــواری برایــش می‌افتــد یــا اینکــه تصمیــم بگیــرد اســتعمال آن را بـرای همیشــه کنــار بگــذارد‪ ،‬ایــن‬
‫راه عــاو ‌ه بــر نیــاز بــه تــاش و تحکیــم و اراده فــردی‪ ،‬نیــاز بــر همــکاری و کمــک متخصصیــن نیــز‬
‫دارد؛ بــه همیــن جهــت مشــاورین‪ ،‬متخصصیــن تــرک اعتیــاد و داکتـران مرکــز تــرک اعتیــاد‪ ،‬آمــاده‬
‫همراهــی شــما در زمینه تــرک ک ـراک می‌باشــند (مصطفــی‪.)96 :2018 ،‬‬
 ‫‪ ۶۲۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -2‬مشکالت در مدت استعمال کراک‬

‫کـراک پــس از ورود بــه بــدن روی سیســتم عصبــی مرکــزی اثــر گــذارده و آن را بــه شــدت تحریــک‬
‫می‌کنــد‪ .‬ایــن امــر باعــث می‌شــود اغلــب سیســتم‌های بــدن از جملــه گــردش خــون و تنفــس‬
‫ســریع‌تر کار کننــد و بــدن متحمــل فشــار ناگهانــی زیــادی گــردد‪ .‬مــدت و شــدت اث ـرات اســتعمال‬
‫ایــن مــواد بــه میـزان مــاده اســتعمال‪ ،‬محیطــی کــه در آن مــواد اســتعمال می‌شــود و خصوصیــات فــرد‬
‫اســتعمال‌کننده بســتگی دارد‪.‬‬
‫اگــر کـراک بــه همـراه مشــروبات الکولی اســتعمال شــود‪ ،‬این دو مــاده در بــدن فرد اســتعمال‌کننده‬
‫ایجــاد ترکیبــات کیمیــاوی خطرناکــی خواهــد کــرد کــه ســامت فــرد را بــه خطــر می‌انــدازد‪ .‬مطالعــات‬
‫نشــان داده اســت کــه جگــر انســان مــواد موجــود در کـراک و الکــول را بــا یکدیگــر ترکیــب کــرده و‬
‫ایجــاد مــاده کیمیــاوی جدیــدی بــه نــام «کــوکا اتیلــن» می‌کنــد کــه اثـرات محــرک را تشــدید کــرده و‬
‫احتمــال مــرگ ناگهانــی را بـرای فــرد پیــش مـی‌آورد (اوزیازجــه‪.)63 :2017 ،‬‬

‫‪ -3‬استعمال هم‌زمان کراک و الکول‬

‫مــرگ ناگهانــی زمانــی رخ می‌دهــد کــه تعــادل کیمیــاوی بــدن بــه هم خــورده و ترکیبــات ســمی در آن‬
‫ایجــاد شــوند‪ .‬ایــن مــواد ســمی باعــث شــکل‌گیری واکنش‌هایــی در بــدن می‌شــود کــه بــه حملــه‬
‫قلبــی منجــر شــده و مــرگ ناگهانــی رخ می‌دهــد‪.‬‬
‫ک ـراک چگونــه بــه دســت می‌آیــد و چــه تفاوتــی بــا کوکائیــن دارد؟ همان‌طــور کــه گفتــه شــد‪،‬‬
‫ک ـراک محصولــی اســت کــه از کوکائیــن به‌دســت می‌آیــد‪.‬‬

‫‪ -4‬کراک چگونه به دست می‌آید؟‬

‫منبــع تهیــه ایــن مــاده نیــز ماننــد کوکائیــن‪ ،‬برگ‌هــای بوتــه گیاهــی ماننــد اریتروکســیلون کــوکا‬
‫می‌باشــد‪ .‬کوکائیــن بــر دو نــوع اســت‪ :‬شــکل نمــک پــودری یــا نمــک هیدروکلرایــد و شــکل آزاد‬
‫کــه از درجــه پاکــی باالیــی برخــوردار و قابــل دود‌کــردن اســت‪.‬‬
‫مــاده خــام شــکل آزاد کوکائیــن‪« ،‬کــراک» نــام دارد و چــون هنــوز مراحــل کیمیــاوی کامــل‬
‫بــرای تهیــه شــکل آزاد کوکائیــن روی آن صــورت نگرفتــه‪ ،‬ارزان‌تــر از کوکائیــن می‌باشــد‪ .‬بــرای‬
‫تهیــه شــکل آزاد کوکائیــن‪ ،‬طــی مراحــل کیمیــاوی‪ ،‬کوکائیــن خالــص از نمــک هیدروکلرایــد جــدا‬
‫می‌شــود‪ .‬در ایــن مراحــل بــا اســتفاده از مــواد ف ـرار و قابــل اشــتعال ماننــد اتــر‪ ،‬پــودر کوکائیــن را‬
‫پرورانــده و بــه شــکل آزاد کوکائیــن تولیــد می‌کننــد (عزیــزی‪.)۱۴۴ :۱۳۸۷ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۲۳‬‬

‫در تهیــه کــراک‪ ،‬برخــاف شــکل آزاد کوکائیــن هیچ‌گونــه مــواد فــرار یــا قابــل اشــتعالی‬
‫اســتفاده نمی‌شــود‪ ،‬بلکــه پــودر کوکائیــن بــه ســادگی در محلــول آمونیــاک یــا بیکربنــات ســدیم‬
‫(جوش‌شــیرین) و آب حــل شــده تحــت ح ـرارت ق ـرار می‌گیــرد تــا بــه جــوش آیــد‪ .‬بدیــن ترتیــب‬
‫هیدروکلرایــد آن آزاد شــده و مــاده جامــدی از آن اســتخراج می‌شــود کــه کـراک نــام دارد‪ .‬ایــن مــاده‬
‫پــس از خشک‌شــدن شکســته شــده و بــه تکه‌هایــی مثــل تکــه ســنگ‪ ،‬تبدیــل می‌شــود کــه معمــوالً‬
‫وزن آن‌هــا بیــن ‪ ۱۰۰‬تــا ‪ ۵۰۰‬گــرم می‌باشــد‪ .‬یــک کیلــو پــودر خالــص تقریبـاً بــه ‪ ۸۹/۰‬کیلــو کــرک‬
‫تبدیــل می‌شــود (اســکندر‪.)120،126 :2018 ،‬‬

‫‪ -5‬علت گرایش جوانان به کراک‬

‫یکــی دیگــر از مهم‌تریــن عوامــل روی آوردن جوانــان بــه ایــن مخــدر آن اســت کــه ایــن مــاده‬
‫نســبت بــه ســایر مــواد محــرک و انــرژی‌زا مثــل آمفتامین‌هــا‪ ،‬اکســتازی و کوکائیــن ارزان‌تــر اســت‪ .‬از‬
‫ســوی دیگــر خریدوفــروش و حمــل ایــن مــاده بــه ســادگی صــورت می‌گیــرد (در بســته‌های کوچــک‬
‫پالســتیکی‪ ،‬پاکت‌هــای کاغــذی یــا زرورق بســته‌بندی شــده و در دوزهــای ‪ ۱۰۰‬تــا ‪ ۵۰۰‬میلی‌گرمــی‬
‫بــه فــروش می‌رســد)‪.‬‬

‫‪ -6‬میتود تشخیص فردی معتاد به کراک‬

‫وقتــی فــردی ب ـرای اولیــن بــار ک ـراک اســتعمال کنــد‪ ،‬ایــن اث ـرات در اوج خــود و بــا بیشــترین‬
‫شــدت بــروز می‌کننــد‪ ،‬امــا بــه مــرور زمــان دیگــر بــا همــان می ـزان اســتعمال قبلــی‪ ،‬فــرد بــه حالــت‬
‫خوشــحالی اولیــه دســت نمی‌یابــد؛ بلکــه بایــد هــر بــار میـزان بیشــتری کـراک اســتعمال کنــد تــا بــه‬
‫ایــن حالــت برســد‪ .‬در واقــع اســتعمال‌کننده‌گان ایــن مــاده اذعــان می‌دارنــد کــه دیگــر هیــچ‌گاه‬
‫نتوانســتند خوشــحالی اولیــه را تجربــه کننــد‪ ،‬در فــردی کــه کـراک اســتعمال کــرده باشــد ایــن عالیــم‬
‫قابــل مشــاهده هســتند‪:‬‬
‫بسیار پرحرف شده و گاهی این پرحرفی با بی‌ربط‌گویی همراه می‌شود‬ ‫–‬
‫نیاز کمتری به خواب احساس کرده و ممکن است ساعت‌ها بیدار بماند‬ ‫–‬
‫فردی اجتماعی شده و در بیشتر ارتباطات اجتماعی شرکت می‌کند‬ ‫–‬
‫فعالیت‌های جنسی و هیجانات بین فردی او افزایش پیدا می‌کند‬ ‫–‬
‫هشیاری زیاد و در برخی موارد هشیاری بیش از حد‬ ‫–‬
‫احساس سرحالی زیاد و گاهی توأم با بزرگ‌منشی‬ ‫–‬
 ‫‪ ۶۲۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫احساس لذت فراوان و خوشحالی‬ ‫–‬

‫اعتمادبه‌نفس فرد افزایش می‌یابد‬ ‫–‬
‫احساس انرژی زیادی می‌کند‬ ‫–‬
‫اشتهای فرد کاهش می‌یابد (آقابابایی‪.)۱۹۰ :1392 ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -7‬برخی از عوارض جسمانی استعمال کراک‬

‫اثرات کراک روی بدن‬
‫گلودردهای عاجز‬ ‫–‬
‫گرفتگی صدا‬ ‫–‬
‫تنگی نفس‬ ‫–‬
‫سرطان جگر و اندام تنفسی‬ ‫–‬
‫مریضی‌های جگر‬ ‫–‬
‫مشکالت تنفسی مانند اخالط سیاه سینه‪ ،‬احتقان شش‌ها و خس‌خس سینه‬ ‫–‬
‫تیره‌شدن لب‌ها و آسیب‌های دهان و دندان‬ ‫–‬
‫اختالل در گوارش‬ ‫–‬
‫– تنگ‌شدن عروق خونی‬
‫– افزایش ضربان قلب‬
‫– تشنج‌های مغزی که ممکن است باعث فشردگی گلو و تنگی نفس بشوند‬
‫مردمک‌های تنگ و سوزنی شکل‬ ‫–‬
‫تعریق زیاد (عرق‌کردن زیاد)‬ ‫–‬
‫افزایش قند خون و درجه حرارت باال‬ ‫–‬
‫از دست دادن اشتها و به دنبال آن الغری شدید‬ ‫–‬
‫کاهش میل جنسی‬ ‫–‬
‫بی‌خوابی‬ ‫–‬
‫حمله قلبی‬ ‫–‬
‫سکته‬ ‫–‬
‫مرگ‬ ‫–‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۲۵‬‬

‫گلودرد‬ ‫–‬

‫‪ -‬برخی از عالیم روانی استعمال کراک‬

‫افسرده‌گی و غمگینی‬ ‫–‬
‫عدم بازداری در رفتارها‬ ‫–‬
‫بزرگ‌منشی و اختالل فکر خودبزرگ‌بینی‬ ‫–‬
‫فعالیت‌های جنسی بیش از حد‬ ‫–‬
‫گوش‌ب ‌هزنگی بیش از حد به حدی که همواره مترصد وقوع چیزی است‬ ‫–‬
‫بی‌نظمی و بی‌تابی و سرگردانی‪،‬‬ ‫–‬
‫‪ .7‬بی‌تابی (تشویش) و بی‌قراری‬ ‫–‬
‫رفتارهای خصمانه و مجادله‌آمیز‬ ‫–‬
‫بدگمانی‬ ‫–‬
‫ترس از مرگ قریب‌الوقوع‬ ‫–‬
‫گفتار بیهوده و قطع ارتباط با واقعیت‬ ‫–‬
‫افسرده‌گی (دل‌تنگی) از عوارض استعمال کراک (عظیمی‪.)۱۲۳ :۱۳۸۴ ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -8‬علل گرایش به مواد مخدر صنعتی‬

‫پندار عدم اعتیادآوری‬ ‫–‬
‫پائین بودن آسیب‌های ناشی از مصرف این مواد‬ ‫–‬
‫ایجاد انرژی مضاعف‬ ‫–‬
‫پندار افزایش قوای جنسی ناشی از مصرف‬ ‫–‬
‫ایجاد آرامش و افزایش تمرکز و خالقیت (امامی‪.)39 ،37 :1385 ،‬‬ ‫–‬

‫‪ -9‬علل شیوع مصرف مواد صنعتی و کیمیاوی‬

‫سرمایه‌گذاری اندک‪ ،‬سهولت تولید با ترکیبات غیرمتعارف‬ ‫–‬
‫– عــدم آگاهــی افــراد‪ ،‬بــه خصــوص جوانــان و نوجوانــان از میــزان آســیب‌های ناشــی از‬
‫مصــرف ایــن گونــه مــواد‬
‫‪ -‬افزایش روزافزون قاچاق این مواد‬
 ‫‪ ۶۲۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬افزایش قابل توجه تقاضا از ناحیه گروه‌های در سنین مختلف‬

‫‪ -‬دسترسی به تکنالوژی روز نظیر انترنت و تبلیغات وسیع در آن‬
‫‪ -‬رقابت شدید تجاری این مواد‬
‫‪ -‬عرضه و توزیع گسترده در سطح پائین و محافل اجتماعی؛ نظیر پارتی‌ها (مهمانی‌ها)‬
‫‪ -‬تشکیل و جذاب بودن‬
‫‪ -‬سرعت روند تولید در هر شرایط جغرافیایی و اجتماعی‬
‫‪ -‬باورهای غلط فرهنگی‬

‫جزء سوم‪ :‬اسباب گسترش مواد مخدر‬

‫عوامل گسترش مواد مخدر عبارت است از‪:‬‬
‫ضعف باورهای دینی‬ ‫•‬
‫بی‌کاری و فراغت وقت‬ ‫•‬
‫هم‌نشینی با افراد ناباب (بی‌اخالق و بی‌ادب)‬ ‫•‬
‫گرفتاری‌ها و مشکالت خانواده‌گی‬ ‫•‬
‫سیر و سیاحت و سفر به کشورهای خارجی‬ ‫•‬
‫کارگرفتن از افراد بیگانه‬ ‫•‬
‫فقر و تنگدستی‬ ‫•‬
‫تقلید کورکورانه‬ ‫•‬
‫شایعه بعضی از افکار نادرست و دروغین درباره مواد مخدر‬ ‫•‬
‫استعمار (محمدی‪.)۱۳۴ :۱۳۹۵ ،‬‬ ‫•‬

‫الف‪ :‬ضعف باورهای دینی‬

‫شــاید بارزتریــن ســبب اســتعمال مــواد مخــدر‪ ،‬ضعــف مانــع دینــی اســتعمال‌کننده‌گان اســت؛ زی ـرا‬
‫شــخصی کــه متمســک (یقیــن) بــه دیــن باشــد‪ ،‬بســیار بعیــد اســت کــه دســت بــه مــواد مخــدر بزنــد و‬
‫بــا خریدوفــروش آن را گســترش دهــد‪ ،‬دســت بــه قاچــاق بزنــد یــا شــخصاً آن را اســتعمال کنــد؛ زیـرا‬
‫وقتــی کســی بــا خداونــد ﷻ ارتباط داشــته باشــد و عبــادات فرضــی از قبیــل نمــاز‪ ،‬روزه‪ ،‬زکات‪ ،‬حج‬
‫و ســایر عبــادات را انجــام دهــد‪ ،‬امــکان نــدارد ارتباطــی بــا مواد مخدر داشــته باشــد؛ زیـرا ایــن راه‪ ،‬راه‬
‫شــیطان اســت و ممکــن نیســت کســی کــه راه رحمــان را برگزیــده‪ ،‬بــه راه شــیطان بازگــردد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۲۷‬‬

‫امـا هـرگاه‪ ،‬کسـی هـر انـدازه از مسـجد دور و از مجالـس خیـر‪ ،‬گوشـه‌گیر و از تربیـت بـزرگان‌‪،‬‬
‫کناره‌گیـری کنـد‪ ،‬غالبـاً به مـواد مخـدر و راه‌های گمراهی نزدیک می‌شـود‪ .‬آیـا پدران (اولیـاء) مربیان‬
‫و اهـل قلـم مسـئولیت خـود را درک می‌کننـد تـا با آن جامعه را به تمسـک به دین واداشـته و به سـوی‬
‫پروردگارشـان رهنمـون شـوند و راه خیـر و صلاح را بـه آن‌ها نشـان دهنـد؟ امیدوارم کـه چنین خواهند‬
‫حشَ ـا ِء َوالْ ُم ْنکـرِ»؛ (العنکبـوت‪« )45 :‬بـدون‬
‫لا َة تَ ْن َهـی َعـنِ الْ َف ْ‬ ‫کـرد‪ .‬خداونـد ﷻ می‌فرمایـد‪« :‬إِ َّن َّ‬
‫الص َ‬
‫شـک‪ ،‬نمـاز از فحشـا و منکـر بازمی‌دارد» و رسـول خـدا ﷻ می‌فرماید‪« :‬زانـی‪ ،‬دزد و شـراب‌خوار با‬
‫یزننـد» (یوسـفی‪.)۱۴۵ :۱۳۹۶ ،‬‬
‫وجـود داشـتن ایمان دسـت بـه این کارهـا نم ‌‬

‫ب‪ :‬بی‌کاری و فراغت وقت‬

‫مســلمان متدیــن وقتــی کلمــه «بـی‌کاری» را می‌شــنود کــه در بیــن صفــوف جوانــان رد و بدل می‌شــود‪،‬‬
‫بــه خصــوص در هنــگام تعطیــات تابســتانی‪ ،‬در حیــرت می‌افتــد؛ زی ـرا مســلمان تعطیلــی نــدارد و‬
‫چگونــه می‌توانــد تعطیلــی داشــته باشــد‪ ،‬در صورتــی کــه تمــام اوقــات زنده‌گــی او از رفت‌وآمــد‪،‬‬
‫خــورد و نــوش‪ ،‬خواب‌وبیــداری‪ ،‬بــه عبــادت می‌گــذرد و کســی کــه چنیــن وضعیتــی داشــته باشــد‪،‬‬
‫ُــل إِ َّن َصالتِــی َو‬
‫چــه وقــت فــارغ و بــی‌کار می‌شــود؟! در حالــی کــه خداونــد ﷻ می‌فرمایــد‪« :‬ق ْ‬
‫حیــای َو َمماتِــی لِلَّـ ِه َربِّ الْعالَ ِمیـ َ‬
‫ن»؛ «بگــو کــه نمــاز و حــج و زندگانــی و مــرگ مــن بـرای‬ ‫ن ُُســکی َو َم ْ‬
‫خداســت کــه پــروردگار جهانیــان اســت‪».‬‬
‫«ال شَ ــرِیک لَــ ُه َو بِذلِ ــک أُ ِمــ ْرتُ َو أَنَ ــا أَ َّو ُل الْ ُم ْســلِ ِمی َ‬
‫ن» (آی ــه ‪ ،163‬س ــوره انع ــام)؛ «ش ــریکی‬
‫بـــرای او نیســـت و بـــه آن (روح تســـلیم و خلـــوص و عبودیـــت) مأمـــور شـــده‌ام و مـــن نخســـتین‬
‫مس ــلمان و تس ــلیم پ ــروردگارم‪».‬‬
‫ولـــی بـــا وجـــود ایـــن‪ ،‬مـــا بـــا کمـــال تأســـف می‌گوییـــم کـــه فراغـــت و بـــی‌کاری یکـــی از‬
‫مهم‌تریـــن اســـباب روی‌آوردن بـــه مـــواد مخـــدر می‌باشـــد‪ ،‬چـــه ایـــن فراغـــت از تحصیـــل علـــم‬
‫و دانـــش باشـــد و یـــا بـــی‌کاری دیگـــری‪ ...‬آمارهـــا و تحقیقـــات بلکـــه مصاحبه‌هـــای دوره‌ای بـــا‬
‫زندانیـــان ثابـــت کرده‌انـــد کـــه بیشـــتر آن‌هـــا (زندانیـــان) کســـانی هســـتند کـــه تـــازه بـــه بلـــوغ‬
‫می‌رســـند و ارزش وقـــت را نمی‌داننـــد و شـــناخت اشـــتغال بـــه کارهـــای مفیـــد را ندارنـــد؛ از ایـــن‬
‫س ــبب اس ــت ک ــه ش ــکار آن‌ه ــا و گی ــر افتادنش ــان در دام م ــواد مخ ــدر بس ــیار س ــاده و آس ــان اس ــت‬
‫و ایـــن امـــری محســـوس و ملمـــوس اســـت (احمـــدی‪.)۱۵۳ :۱۳۸۷ ،‬‬
 ‫‪ ۶۲۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ج‪ :‬هم‌نشینی با بدان‬

‫از وقایـع زنده‌گـی نیـز ثابـت اسـت کـه جوانـان از یکدیگر اثـر می‌گیرنـد و بر همدیگـر اثـر می‌گذارند‪،‬‬
‫چـه ایـن تأثیـر در جانـب مثبـت باشـد که بـه صالح آنـان تمام شـود و یـا در جانـب منفی که بـه ضرر و‬
‫هالکتشـان منتهـی گـردد‪ .‬نصوص بسـیاری از قـرآن و حدیث این مطلـب را تأکید و توضیح داده اسـت‪،‬‬
‫خداونـد متعـال فرموده اسـت‪« :‬اأْلْ َ ِخ َّاَّل ُء ی ْو َم ِئ ٍذ بَ ْعضُ ُهـ ْم لِبَ ْع ٍ‬
‫ض َع ُدوٌّ إِاَّلَّ الْ ُمتَّ ِقی َ‬
‫ن»؛ (آیه ‪ ،67‬سـوره زحرف)‬
‫«دوسـتان در آن روز دشـمن یکدیگرنـد‪ ،‬مگـر پرهیـزگاران!» مثال هم‌نشـین نیک و هم‌نشـین بـد‪ ،‬مانند‬
‫عطرفـروش و دم‌کننـدة کـوره آهنگری اسـت که یا خـود عطرفروش چیـزی از آن به تو می‌دهـد‪ ،‬یا خود‬
‫از او می‌خـری و یـا از او بوی خوشـی به مشـامت می‌رسـد‪ .‬ولی دم‌کننده کوره آهنگـری یا لباس‌هایت را‬
‫می‌سـوزاند و یـا از او بـوی بد به مشـامت می‌رسـد‪ .‬چقدر جوانانی وجـود دارند که به بـدی و راه‌های آن‬
‫آشـنایی نداشـته و هیـچ ارتباطـی بـا آن ندارنـد‪ ،‬ولی به علت هم‌نشـینی با بـدان کم‌کم لغـزش می‌خورند‬
‫تـا باالخـره در دام هالکـت می‌افتند و جزیی از لشـکر شـیطان قـرار می‌گیرند‪.‬‬
‫ایــن نیــز روشــن اســت کــه هــرگاه جــوان در راه‌هــای معاصــی بــه طــور عمــوم و بــه خصــوص‬
‫در راه مــواد مخــدر گام بــردارد‪ ،‬بــه طــور جــدی می‌خواهــد دیگ ـران را هــم در ایــن دام بیفکنــد‪،‬‬
‫حتــی برخــی از آن‌هــا پیــروزی و شکســت خــود را در ایــن بــه حســاب می‌آورنــد کــه چقــدر از‬
‫همراهــان خویــش را در ایــن دام انداخته‌انــد و ایــن چقــدر مصیبــت بزرگــی اســت‪ ،‬جوانــی در یکــی‬
‫از زندان‌هــا علــت بــه زنــدان افتادنــش را برایــم چنیــن شــرح داد‪ :‬مــن بــا یکــی از رفقایــم گفتگــو‬
‫می‌کــردم‪ ،‬او در بعضــی از ش ـب‌ها چنــد دقیقــه از مــن پنهــان می‌شــد‪ .‬وقتــی کــه علــت غیبتــش را‬
‫جویــا شــدم‪ ،‬گفــت‪ :‬تــو لــذت و ســعادت را نچشــیده‌ای و اگــر آن را می‌چشــیدی‪ ،‬از مــن چنیــن‬
‫جویــا نمی‌شــدی! پــس از بحــث و مباحثــات طوالنــی خواســت تــا راه لــذت و ســعادت را بــه مــن‬
‫نشــان بدهــد کــه در نتیجــه ناگهــان راه نهایــت و نابــودی را آغــاز کــردم و نتیجــه کارم بدیــن جــا‬
‫(زنــدان) رســید کــه تــو می‌بینــی (یوســفی‪.)۱۷۴ :۱۳۹۵ ،‬‬

‫د‪ :‬مشکالت خانواده‌گی‬

‫مشــکالت خانواده‌گــی یکــی از اســباب مهــم افتــادن در دام اعتیــاد اســت؛ زیـرا اختــاف زن و مــرد‬
‫در جلــو فرزنــدان‪ ،‬وقــوع طــاق و غیبــت یکــی از والدیــن‪ ،‬هــر یــک در مبتالســاختن افـراد خانــواده‬
‫بــه مــواد مخــدر اثــر بســیار بزرگــی دارد؛ چـرا کــه هــر یکــی از ایــن افـراد می‌خواهــد خــود را از ایــن‬
‫زنده‌گــی فالکت‌بــار خانواده‌گــی برهانــد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۲۹‬‬

‫بــه طــور مثــال‪ ،‬هــرگاه بیــن پــدر و مــادر بــر یکــی از امــور اختالفــی پدیــد آیــد بهتــر اســت کــه‬
‫درگیــری آن‌هــا دور از چشــم فرزنــدان ق ـرار گیــرد؛ زی ـرا درگیــری آن‌هــا در جلــوی فرزنــدان آثــار‬
‫معکوســی بجــای می‌گــذارد‪.‬‬
‫اگــر درگیــری والدیــن منجــر بــه طــاق شــود‪ ،‬پــدر در یــک جهــت بــه زنده‌گــی ادامــه می‌دهــد‬
‫و مــادر در جهتــی دیگــر و در ایــن بیــن فرزنــدان قربانــی می‌شــوند؛ زیــرا اگــر بــا پــدر زنده‌گــی‬
‫کننــد‪ ،‬برخــورد بــدی از نامــادری خواهنــد دیــد و اگــر بــا مــادر زنده‌گــی کننــد‪ ،‬اغلــب شــاهد فشــار و‬
‫برخــورد نامناســبی از ناپــدری خواهنــد بــود‪.‬‬
‫مــا نمی‌خواهیــم بــا ایــن بحــث از اهمیــت مشــروعیت طالق کــه بـرای بعضی از حــاالت یگانــه راه‬
‫عــاج اســت‪ ،‬بکاهیــم؛ ولــی هــدف مــا ایــن اســت کــه زن و مــرد در هــر خانــواده فلســفه مشــروعیت‬
‫طــاق را درک کننــد تــا ایــن معالجــه تبدیــل بــه مرضــی مهلــک بـرای خانــواده نشــود کــه ســبب از هم‬
‫گسســتن خانــواده و پراکنده‌شــدن فرزنــدان گــردد؛ در هــر حــال‪ ،‬هــرگاه فرزنــدان تحــت فشــار چنیــن‬
‫جــوی قـرار گیرنــد‪ ،‬در تــاش جــوی بهتــر می‌شــوند و اینجاســت کــه دســته‌ای بــد‪ ،‬آنــان را بــه ســوی‬
‫مــواد مخــدر می‌کشــانند و نابــودی آنــان آغــاز می‌شــود‪ ،‬بلکــه چنــان فاجعــه و مصیبت‌هایــی ب ـرای‬
‫آنــان و پــدر و مادرانشــان واقــع می‌شــود کــه اص ـاً در خیــال آنــان نبــوده اســت‪ .‬هم‌چنیــن اســت‬
‫غیبــت والدیــن یــا یکــی از آن دو؛ آن فرزندانــی کــه سرپرســتی نداشــته باشــند‪ ،‬بــه آســانی در دام ایــن‬
‫ســموم کشــنده می‌افتنــد؛ زیـرا خــروج از خانــه هــر زمــان و بــه هــر کیفیتــی کــه بخواهنــد بـرای آن‌هــا‬
‫میســر اســت‪ ،‬بلکــه بــا هرکســی بخواهنــد می‌تواننــد تمــاس برقـرار کــرده و رابطــه داشــته باشــند‪ ،‬چـرا‬
‫کــه هیــچ کــس مراقــب آن‌هــا نیســت و کســی آن‌هــا را دنبــال نمی‌کنــد (رحمانــی‪.)۱۵۸ :۱۳۷۸ ،‬‬

‫هـ‪ :‬همچنین است برخورد نامناسب با فرزندان‬

‫چنـــان کـــه مشـــاهده می‌کنیـــم در بعضـــی از خانواده‌هـــا والدیـــن یـــا یکـــی از آنـــان در نـــوازش‬
‫فرزنـــدان و بـــرآوردن خواســـته‌های آنـــان افـــراط می‌کنـــد‪ ،‬ایـــن میتـــود آن‌هـــا را طـــوری بـــار‬
‫مــی‌آورد ک ــه احس ــاس مس ــئولیت نمی‌کنن ــد و ب ــا پول ــی ک ــه در اختی ــار دارن ــد ه ــر چ ــه بخواهن ــد‬
‫می‌خرن ــد‪ ،‬م ــال در دس ــت اوالد تربی ــت نیافت ــه و نپخت ــه نقم ــت و عذاب ــی اس ــت‪ ،‬ن ــه نعم ــت؛ از‬
‫ـکاح فَــ ِإ ْن آن َْســتُ ْم‬
‫اینجاس ــت ک ــه خداون ــد ﷻ فرم ــوده اس ــت‪« :‬ابْتَلُ ــوا الْیتام ــی َحتَّ ــی إِذا بَلَ ُغ ــوا ال ِّن ـ َ‬
‫ِم ْن ُهــ ْم ُرشْ ــدا ً فَا ْدفَ ُع ــوا ِإلَی ِهــ ْم أَ ْموالَ ُهــ ْم» (النس ــاء‪ ،‬آی ــه ‪« .)6‬یتیم ــان را آزمای ــش کنی ــد ت ــا هنگام ــی‬
‫کـــه بالـــغ شـــده و قـــدرت بـــر نـــکاح پیـــدا کننـــد آنـــگاه اگـــر آن‌هـــا را دانـــا بـــه درک مصالـــح‬
 ‫‪ ۶۳۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫زنده‌گ ــی خ ــود یافتی ــد اموالش ــان را ب ــه آن‌ه ــا ب ــاز دهی ــد» برعک ــس گاه ــی مش ــاهده می‌ش ــود ک ــه‬
‫والدی ــن ی ــا یک ــی از آن ــان ب ــه خص ــوص پ ــدر ب ــر فرزن ــدان فش ــار م ـی‌آورد و ناآگاهان ــه ب ــه ض ــرب‬
‫و ش ــتم و ب ــد و بــی‌را ‌ه گفت ــن آن ــان می‌پ ــردازد و آن‌ه ــا را ب ــه ب ــاد مس ــخره گرفت ــه برایش ــان ارزش‬
‫قائ ــل نمی‌ش ــود؛ ب ــدون تردی ــد ای ــن گون ــه برخ ــورد آن ــان را وامــی‌دارد ت ــا در جس ــتجوی فضای ــی‬
‫قـــرار گیرنـــد کـــه در آن احســـاس گرمـــی‪ ،‬محبـــت و مهربانـــی داشـــته باشـــند؛ گاهـــی آن فضـــای‬
‫ت ــاش ش ــده‪ ،‬خ ــود آل ــوده می‌باش ــد ک ــه ای ــن فرزن ــدان ناآگاهان ــه در آن می‌افتن ــد و از آن جمل ــه‬
‫یک ــی تبعی ــض و تفضی ــل (برت ــری) بعض ــی از فرزن ــدان ب ــر بعض ــی دیگ ــر بناب ــر اس ــبابی اس ــت‪ .‬ای ــن‬
‫روش‪ ،‬در قلـــب آن فرزنـــدی کـــه تحقیـــر شـــده‪ ،‬داعی‌هایـــی پدیـــد مـــی‌آورد تـــا در جســـتجوی‬
‫جای ــی دیگ ــر ک ــه ای ــن کمب ــود را جب ـران کن ــد‪ ،‬ق ـرار گی ــرد‪ .‬غالب ـاً در ای ــن جس ــتجو‪ ،‬گی ــر دوس ــتان‬
‫ناب ــاب (بــی‌ادب) می‌افت ــد‪ ،‬ای ــن اولی ــن گام افت ــادن در دام م ــواد مخ ــدر و فاجعه‌ه ــای آن اس ــت‪.‬‬
‫این‌هـــا مهم‌تریـــن گرفتاری‌هـــا و مشـــکالت خانواده‌گـــی اســـت کـــه ســـبب لغـــزش خـــوردن در‬
‫راه م ــواد مخ ــدر قــرار می‌گیرن ــد‪ .‬ای ــن واقعیت ــی اس ــت ک ــه م ــن خ ــود ش ــخصاً آن را در البــه‌الی‬
‫مالق ــات ب ــا زندانی ــان در زن ــدان لم ــس ک ــرده‌ام‪.‬‬

‫و‪ :‬سفر به خارج‬

‫بســا اوقــات گســترش مــواد مخــدر در یــک کشــور از ســفرکردن جوانــان آن کشــور بــه خــارج صــورت‬
‫می‌گیــرد‪ ،‬بنابرایــن‪ ،‬هــرگاه بــرای ایــن دشــمنان فرصــت گمراه‌کــردن جوانــان بــه دســت آیــد‪ ،‬از‬
‫پــا نمی‌نشــینند‪ .‬شــاید مناس ـب‌ترین فرصــت ب ـرای دشــمنان اســام ســفرکردن جوانــان مســلمان بــه‬
‫کشــورهای بی‌بندوبــار و پــر فســاد اســت‪ ،‬چ ـرا کــه ایــن جوانــان در دســترس آن‌هــا ق ـرار گرفتــه و‬
‫یزننــد کــه یکــی از آن وســایل مــواد‬
‫بـرای گمـراه ســاختن آنــان بــه هــر وســیله گمراه‌کننــده دســت م ‌‬
‫مخــدر اســت‪ .‬اینجاســت کــه جــوان در دام مــواد مخــدر می‌افتنــد و بـرای بــه دسـت‌آوردن مــواد بــه‬
‫هــر وســیله اقــدام می‌کننــد؛ و آنــگاه کــه بــه کشــور خویــش بــاز گــردد‪ ،‬ب ـرای حصــول آن بــا هــر‬
‫قیمتــی حاضــر بــه جان‌فشــانی می‌شــود‪ .‬گاهــی حصــول مــواد او را وادار می‌ســازد تــا متوســل شــود‬
‫بــه کســانی کــه در خــارج او را گمــراه کرده‌انــد و بدیــن وســیله خــود او هــم از قاچاق‌بــران مــواد‬
‫مخــدر قـرار می‌گیــرد کــه ایــن را نیــز در برخــورد بــا زندانیــان لمــس کردیــم کــه آغــاز آشــنایی آنــان‬
‫بــا مــواد مخــدر در خــارج از کشــور بــوده اســت و س ـرانجام تــاش مســتمر آنــان در داخــل کشــور‬
‫آن‌هــا را بــه زنــدان انداختــه اســت (قریشــی‪.)۱۵۷ :۱۳۸۳ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۳۱‬‬

‫ز‪ :‬فقر و تنگدستی‬

‫واضــح اســت کــه هــرگاه جــوان در خانــه بــه انــدازه کافــی غــذا و لبــاس نداشــته باشــد و کســی را نیابــد‬
‫تــا بــر زنده‌گــی کریمانــه او را کمــک کنــد و در مقابــل ببینــد کــه دوســتان او در عیــش و عشــرت‬
‫زنده‌گــی می‌کننــد و او در ایــن بیــن محــروم اســت‪ ،‬بــه نحــوی کــه قــوت روز و شــام شــب نیابــد‪،‬‬
‫بــدون تردیــد ایــن جــوان مجبــور بــه ف ـرار از خانــه می‌شــود تــا بدیــن وســیله کســی را بیابــد کــه او‬
‫را کمــک کنــد‪ ،‬در ایــن وقــت رفقــای ســوء (بــد)‪ ،‬بــدکاران و تاج ـران مــرگ و تباهــی را فرصــت‬
‫می‌رســد کــه او را بــه چنــگ بیاورنــد‪ ،‬در آغــاز او را کمــک می‌کننــد تــا او را در دامــی بیندازنــد کــه‬
‫خــود در آن افتاده‌انــد‪.‬‬

‫ح‪ :‬تقلید کورکورانه و هم‌نشینی با اجانب‬

‫تقلیـد در زنده‌گـی نوجوانـان بسـیار دیـده می‌شـود‪ ،‬کسـی را کـه دوسـت داشـته باشـند و او را بهتـر از‬
‫خـود تصـور کننـد از او تقلیـد و پیـروی می‌کننـد‪ .‬جـوان خـوب از پـدر‪ ،‬اسـتاد و فلان عالـم پیـروی‬
‫می‌کنـد؛ ولـی جـوان بـد‪ ،‬از هنرپیشـگان‪ ،‬اطفـال و افـراد ولگـرد و بی‌بندوبـار تقلیـد می‌نمایـد‪.‬‬
‫بدتــر از همــه ایــن اســت کــه جــوان از جرم‌پیش ـه‌گان و باندهــای جــرم تقلیــد می‌کنــد‪ ،‬می‌بینیــد‬
‫کــه جــوان از فــان قاچاق‌بــر مــواد مخــدر و یــا فــان توزیع‌کننــده پیــروی می‌کنــد‪ ،‬بــدون آنکــه بــه‬
‫عواقــب ایــن کار بیندیشــد‪ .‬نبایــد فرامــوش کــرد کــه هم‌نشــینی و تعــارف اثــر بزرگــی در آلوده‌شــدن‬
‫بــه مــواد مخــدر دارد و ایــن در عصــر حاضــر خیلــی زیــاد اســت‪ .‬بدتریــن هم‌نشــینی آن ســت کــه بــه‬
‫حســاب دیــن و اخــاق باشــد‪( ،‬راجــی‪.)۱۳۴ :1396 ،‬‬

‫ط‪ :‬شایعه بعضی افکار نادرست از مواد مخدر‬

‫بعضــی از معتــادان معتقدنــد کــه اســتعمال مــواد‪ ،‬عمــل جنســی را تقویــت می‌کنــد‪ ،‬برخــی دیگــر‬
‫عقیــده دارنــد کــه از آن شــادی و ســرور بــه دســت می‌آیــد؛ ولــی همــه این‌هــا افــکاری دروغیــن‬
‫هســتند؛ زی ـرا مــواد مخــدر عمــل جنســی را تضعیــف می‌کنــد‪ ،‬امــا ایــن امــر بــر معتــاد مشــتبه ق ـرار‬
‫گرفتــه اســت کــه نمی‌توانــد بــه حقیقــت زمــان پی‌ببــرد؛ زی ـرا نــزد او یــک دقیقــه و یــک ســاعت‬
‫مســاوی معلــوم می‌شــود‪ ،‬پــس او در ایــن حالــت فکــر می‌کنــد کــه زمــان انجــام عمــل جنســی‬
‫طوالنــی اســت‪ .‬همچنیــن در اســتعمال مــواد مخــدر هیچ‌گونــه شــادی و ســروری وجــود نــدارد‪ ،‬بلکــه‬
‫بدبختــی و شــقاوت را در طــول عمــر بــه دنبــال دارد و اگــر آن جــز بـی‌کاری‪ ،‬بدرفتــاری بــا دیگـران‬
‫و دوری از اهل‌وعیــال را بــه دنبــال نمی‌داشــت‪ ،‬تنهــا همیــن مصیبت‌هــا کافــی بــود‪ ،‬امــا مخالفــان‬
 ‫‪ ۶۳۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اســام می‌خواهنــد این‌گونــه افــکار نادرســت نســبت بــه مــواد مخــدر را بیشــتر گســترش دهنــد تــا‬
‫کاالهــای خــود را رواج داده و بــه هــر وســیله کــه شــده بــه شــکار خــود دســت یابنــد‪.‬‬

‫ی‪ :‬استعمار‬
‫بســیاری از کشــورهای اســامی بــا آرامــش کامــل زنده‌گــی می‌کردنــد کــه از هیــچ راهــی از مــواد‬
‫مخــدر اطــاع نداشــته امــا اســتعمار در گســترش آن در کشــورهای اســامی بــا هــر وســیله پیــش رفت‪،‬‬
‫بلکــه حتــی بــر کشــت آن در ممالــک اســامی کمــک کــرد‪ .‬بهتریــن مثــال آن‪ ،‬فعالیتــی اســت کــه‬
‫بریتانیــا در هنــد انجــام داده و مــردم را بــه کشــت خشــخاش در کل کشــور وادار نمــود‪ .‬از اینجاســت‬
‫کــه می‌بینیــم کشــورهایی کــه خداونــد ﷻ آن‌هــا را از اســتعمار محفــوظ نــگاه داشــته اســت‪،‬‬
‫گســترش مــواد در آن‌هــا بالنســبه بســیار کــم اســت‪ .‬بــه هــر حــال در هــر کجــا کــه اســتعمار داخــل و‬
‫خــارج شــده اســت‪ ،‬اهــل آن را در جرایــم و مشــکالت گوناگــون مبتــا کــرده اســت و همیــن اســم‬
‫اســتعمار بـرای تمثیــل اســتعباد (بــرده گرفتــن) تذلیــل و بــه وحشــت انداختــن کافــی اســت‪ .‬در اینجــا‬
‫اســباب بســیار دیگــری نیــز وجــود دارد‪ ،‬ماننــد مشــکالت وضعیــت کارهــا‪ ،‬عــدم توجــه بــه ســوی‬
‫خــدا (ج) در مصائــب و شــداید‪ ،‬کثــرت مــواد‪ ،‬فـرار از مــرض روانــی و عضــوی‪ ،‬دعــوت‌مغرضانــه‪،‬‬
‫گســترش ب ـی‌کاری‪ ،‬گســترش فیلم‌هــای مبتــذل‪ ،‬مشــقت‌های غربــت و دوری از اهل‌وعیــال‪ ،‬محیــط‬
‫نامناســب‪ ،‬زندان‌هــا در بعضــی از کشــورهای اســامی؛ زیـرا آن‌هــا امــکان دارد اســباب دیگــری نیــز‬
‫وجــود داشــته باشــد کــه مــا بــه آن‌هــا پــی نبرده‌ایــم‪ .‬از خداونــد ﷻ می‌خواهیــم کــه مــا را و فرزنــدان‬
‫مــا و جوانــان مســلمان را از ایــن مــرض مهلــک در امــان خویــش مصــون نگــه دارد (بــن احمــد‬
‫الطیــار‪.)۳۷ ،۳۸ :۱۳۹۱ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۳۳‬‬

‫مبحث چهارم ‌‪ :‬سیاست جنائی افغانستان در قبال مواد مخدر‬

‫پــس از مباحــث کلــی و بیــان دیدگاه‌هــا راجــع بــه مــواد مخــدر‪ ،‬نوبــت آن اســت کــه موقــف نظــام‬
‫حقوقــی کشــور در قبــال پدیــده شــر آفریــن مــواد مخــدر بــه بحــث گرفتــه شــود‪.‬‬

‫گفتار اول‪ :‬نظریات در مورد جرم‌ تلقی‌کردن و جرم تلقی نکردن اعتیاد به‬
‫مواد مخدر‬
‫در ایــن گفتــار نظریــات حقوق‌دانــان و دانشــمندان در مــورد جرایــم مــواد مخــدر کــه آیــا جــرم باشــد‬
‫یــا خیــر مــورد بحــث قـرار می‌گیــرد‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬جرم‌پنداری مواد مخدر‬

‫منظــور از جرم‌پنــداری‪ ،‬جــرم تلقی‌کــردن اعتیــاد بــه مــواد مخــدر اســت کــه بــه دنبــال آن هرگونــه‬
‫رفتــاری کــه مرتبــط بــه مــواد مخــدر باشــد‪ ،‬قابــل جرم‌پنــداری اســت‪ .‬در یــک زمانــی مصــرف مــواد‬
‫مخــدر جنبــه دوا و طبــی داشــته و بشــر بــه آن همچــون یــک مشــکل اجتماعــی عمــده نــگاه نمی‌کرده‬
‫اســت‪ .‬ســپس در دوره‌هــای بعــد شــروع بــه برقــراری محدودیت‌هــا یــا ممنوعیت‌هایــی در مــورد‬
‫اســتفاده از مــواد مخــدر کــرده اســت‪ .‬ایــن ممنوعیت‌هــا هــم در بعــد بین‌المللــی و هــم منطقــوی‬
‫ب قانون‌گــذاری جرایــم مــواد مخــدر‪ ،‬شــکلی رســمی پیــدا کــرده‬
‫و هــم در حقــوق داخلــی در قال ـ ‌‬
‫اســت‪ ،‬در اینجــا الزم اســت کــه اندکــی راجــع بــه مبانــی و فلســفه جرم‌پنــداری مــواد مخــدر پرداختــه‬
‫شــود تــا زوایــای آســیب‌زای آن بیشــتر روشــن گــردد‪ .‬می‌تــوان مبانــی جرم‌پنــداری مــواد مخــدر را‬
‫بــه مبانــی اخالقــی و مذهبــی و ضــرر تقســیم کــرد‪ .‬اخــاق جامعــه می‌توانــد پایــه ب ـرای ممنوعیــت‬
‫مصــرف مــواد مخــدر باشــد؛ زی ـرا در نتیجــه مصــرف مــواد مخــدر‪ ،‬فــرد مصرف‌کننــده دســت بــه‬
‫کارهایــی بزنــد کــه بــا معیارهــای اخالقــی جامعــه ســازگار نباشــد؛ لــذا احساســات جامعــه بــا دیــدن‬
‫مصــرف مــواد مخــدر جریحـه‌دار می‌شــود؛ بـرای مثــال‪ ،‬در جامعــه افغانــی اعتیــاد هیـچ‌گاه مقبولیــت‬
‫عــام نداشــته اســت؛ لــذا می‌تــوان گفــت کــه فعالیــت در رابطــه مــواد مخــدر قبــح اجتماعــی دارد و‬
‫یکــی از مبانــی جرم‌پنــداری مصــرف مــواد مخــدر را می‌تــوان قبــح اجتماعــی ایــن عمــل تلقــی کــرد‪.‬‬
‫یزنــد‪ .‬از‬
‫همچنیــن گفتــه می‌شــود کــه فــرد بــا مصــرف مــواد مخــدر بــه خــود یــا دیگ ـران صدمــه م ‌‬
‫ایــن جنبــه‪ ،‬دلیــل عمــده جــرم دانســتن مصــرف مــواد مخــدر جلوگیــری از ضــرر زدن شــخص بــه‬
‫خــود و دیگـران اســت‪ .‬همچنیــن بـرای توجیــه جرم‌پنــداری مصــرف مــواد مخــدر بــه اخالق‌گرایــی‬
 ‫‪ ۶۳۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قانونــی نیــز اشــاره می‌کننــد‪« :‬بــر طبــق اخالق‌گرایــی قانونــی‪ ،‬غلط‌بــودن رفتــار‪ ،‬خودبه‌خــود صــرف‬
‫نظــر از اینکــه بـرای دیگـران مضــر باشــد یــا نــه دلیــل کافــی بـرای تحمیــل مجــازات جزائــی اســت‪».‬‬
‫واقعیــت آن اســت کــه اســتعمال مــواد مخــدر کاری نادرســت اســت؛ توجیــه غیــر اخالقــی بــودن‬
‫اســتعمال مــواد مخــدر‪ ،‬صرف‌نظــر از مضربــودن یــا نبــودن آن ب ـرای دیگ ـران‪ ،‬نیــز آن اســت کــه‬
‫اســتعمال مــواد مخــدر بــر هوشــیاری انســان اثــر می‌گــذارد‪ .‬وظیفــه حقــوق جزائــی اســت کــه از‬
‫شــخصیت افـراد محافظــت کنــد‪ .‬بــه همیــن ترتیــب اعتـراض مــردم نســبت بــه اســتعمال تفریحــی و‬
‫غیــر قانونــی مــواد مخــدر‪ ،‬متکــی و مبتنــی بــر همیــن اخالق‌گرایــی اســت‪.‬‬
‫بــه ایــن ترتیــب‪ ،‬از ایــن دیــدگاه‪ ،‬مبنــای جرم‌پنــداری مصــرف مــواد مخــدر جلوگیــری از وارد‬
‫آمــدن ضــرر بــه فــرد و جامعــه اســت‪ .‬اصــوالً صدم ـه‌ای کــه شــخص بــه خــودش وارد می‌کنــد در‬
‫قلمــرو حقــوق جزائــی ق ـرار نمی‌گیــرد؛ ولــی ممکــن اســت صدمــه واردشــده بــر فــرد دارای نتایــج‬
‫آشــکار باشــد کــه مداخلــه حقــوق جزائــی را ایجــاب کنــد‪ .‬بـرای مثــال‪ ،‬فــردی کــه خــود را مجــروح‬
‫می‌کنــد بایــد بـرای تــداوی از تســهیالت صحــی اســتفاده کنــد؛ تســهیالتی کــه می‌توانســت در جایــی‬
‫دیگــر اســتفاده شــود‪ .‬در مــورد مصــرف مــواد مخــدر نیــز فــرد نمی‌توانــد ادعــا کنــد کــه مصــرف‬
‫یزنــد؛ زیـرا وی بـرای‬
‫مــواد مخــدر او فقــط بــه خــود او ارتبــاط پیــدا می‌کنــد و بــه جامعــه لطمــه نم ‌‬
‫حفــظ ســامت خــود کــه بــا مصــرف مــواد مخــدر بــه خطــر می‌افتــد‪ ،‬از خدمــات صحــی و ســامتی‬
‫عمومــی اســتفاده می‌کنــد‪ ،‬خدماتــی کــه متعلــق بــه جامعــه اســت و می‌توانــد در جــای دیگــری‪،‬‬
‫مــورد اســتفاده عمــوم قـرار گیــرد؛ بنابرایــن‪ ،‬ضــرر ســوءمصرف مــواد مخــدر‪ ،‬در نهایــت بــر جامعــه‬
‫تحمیــل می‌شــود و بایــد در برابــر آن واکنــش داشــته باشــد‪ .‬مبنــای دیگــر جــرم دانســتن فعالیــت‬
‫مربــوط بــه مــواد مخــدر ارزش‌هــای اســامی اســت کــه قبـاً توضیــح شــد‪.‬‬

‫جزء دوم‪ :‬نظریه جرم‌زدایی‬

‫اصطـــاح جرم‌زدایـــی در معانـــی مختلفـــی بـــه کار بـــرده می‌شـــود‪ .‬برخـــی منظـــور از آن را از میـــان‬
‫برداشـــتن کلیـــه ضمانت‌اجراهـــای جزائـــی و برخـــی تقلیـــل تعـــداد یـــا شـــدت ضمانـــت اجراهـــای‬
‫جزائـــی می‌داننـــد‪ .‬در اینجـــا منظـــور‪ ،‬معنـــای اول جرم‌زدایـــی اســـت‪ ،‬چـــون همـــان گونـــه کـــه از‬
‫کلمـــات تشـــکیل‌دهنده ایـــن اصطـــاح نیـــز برمی‌آیـــد‪ ،‬در ایـــن حالـــت قانون‌گـــذار می‌خواهـــد‬
‫از عمل ــی ک ــه قبــاً عن ــوان جرم ــی‪ ،‬داش ــته اس ــت‪ ،‬س ــلب عن ــوان جرم ــی کن ــد (مانن ــد جرم‌زدای ــی‬
‫از اعتی ــاد در افغانس ــتان) و بع ــد از س ــلب عن ــوان جرم ــی‪ ،‬قانون‌گ ــذار می‌توان ــد بــرای آن ضمان ــت‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۳۵‬‬

‫اجــرای مدن ــی ی ــا اداری در نظ ــر بگی ــرد‪ .‬در ح ــوزه م ــواد مخ ــدر‪ ،‬جرم‌زدای ــی ب ــه از می ــان برداش ــتن‬
‫ممنوعی ــت مرب ــوط ب ــه داش ــتن مق ــداری م ــاده مخ ــدر بــرای مص ــرف ش ــخصی نی ــز تعبی ــر ش ــده‬
‫اس ــت‪ .‬در زمین ــه جر ‌مزادی ــی در قلم ــرو م ــواد مخ ــدر‪ ،‬برخ ــی پیش ــنهاد جر ‌مزادی ــی را از ماری‌جوان ــا‬
‫داده‌انـــد؛ بـــرای مثـــال‪ ،‬در اکتبـــر ‪ ،۲۰۰۲‬وزارت کشـــور انگلســـتان اعـــام کـــرده اســـت کـــه دولـــت‬
‫دس ــتگیری اف ـراد را ب ــه دلی ــل داش ــتن ماری‌جوان ــا متوق ــف خواه ــد ک ــرد‪ .‬برخ ــی پیش ــنهاد جرم‌زدای ــی‬
‫از کوکائی ــن و برخ ــی دیگ ــر پیش ــنهاد جر ‌مزادی ــی از مص ــرف م ــواد مخ ــدر ق ــوی همانن ــد مورفی ــن و‬
‫هرویی ــن را داده‌ان ــد و معتقدن ــد ک ــه مش ــکل مص ــرف م ــواد مخ ــدر را بای ــد ی ــک بحــران س ــامت‬
‫عموم ــی تلق ــی ک ــرد و در نهای ــت ب ــه ط ــور کل ــی صحب ــت از جر ‌مزادی ــی از مص ــرف هم ــه ان ــواع‬
‫م ــواد مخ ــدر کرده‌ان ــد‪ .‬بح ــث مرب ــوط ب ــه جر ‌مزادی ــی از اعتی ــاد و قاچ ــاق م ــواد مخ ــدر از اینج ــا‬
‫مط ــرح ش ــده اس ــت ک ــه جن ــگ ب ــا م ــواد مخ ــدر بی‌فای ــده اس ــت و همیش ــه نی ــز بی‌فای ــده خواه ــد‬
‫ب ــود‪ ،‬ل ــذا ضمان ــت اجــرای جزائ ــی داش ــتن م ــواد مخ ــدر بی‌فای ــده و ب ــار اقتص ــادی س ــنگینی را ب ــر‬
‫جامع ــه تحمی ــل می‌کن ــد؛ ول ــی مش ــکلی ک ــه در ای ــن م ــورد باق ــی می‌مان ــد ای ــن اس ــت ک ــه حق ــوق‬
‫جــزا بای ــد ب ــه نظ ــر ک ــدام قس ــمت از اجتم ــاع توج ــه کن ــد؟ ب ــه نظ ــر موافق ــان ی ــا مخالف ــان؟ ج ــواب‬
‫دادن ب ــه ای ــن س ــؤال مش ــکل اس ــت‪ ،‬ول ــی اص ــوالً حق ــوق جزائ ــی بای ــد ب ــه نظ ــر اکثری ــت احتــرام‬
‫بگ ــذارد و نماین ــده نظ ــر اکثری ــت باش ــد (عبدالل ــه‪.)45 :1382 ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬نظریه قانونمندسازی‬

‫ب ــه دنب ــال ناکارای ــی و ناکام ــی نظ ــام عدال ــت جزائ ــی در برخ ــورد س ــرکوبگرانه ب ــا معض ــل قاچ ــاق‬
‫مـــواد مخـــدر‪ ،‬برخـــی بحـــث قانون‌مند‌کـــردن مـــواد مخـــدر را مطـــرح کرده‌انـــد‪ .‬کمیتـــه مســـائل‬
‫اجتماعـــی‪ ،‬ســـامتی و خانواده‌گـــی شـــورای اروپـــا در گزارشـــی بـــه عنـــوان «ســـوءمصرف مـــواد‪،‬‬
‫قاچــاق غیــر قانونــی مــواد مخــدر و قانونمند‌کــردن آن» بــه ایــن مطلــب پرداخــت و آن را موضوعــی‬
‫تلق ــی ک ــرد ک ــه بای ــد ب ــا اس ــتدالل ب ــه آن ج ــواب داد؛ ام ــا ای ــن مبح ــث نی ــز از مقبولی ــت کام ــل‬
‫برخـــوردار نشـــده و بـــا اینکـــه منافـــع زیـــادی بـــرای آن برشـــمرده‌اند و در برخـــی کشـــورها (مثـــل‬
‫هلن ــد)‪ ،‬ب ــا تفکی ــک م ــواد مخ ــدر ضعی ــف از ق ــوی‪ ،‬آن را در م ــورد م ــواد مخ ــدر س ــبک قاب ــل‬
‫اعم ــال دانس ــته‌اند‪ ،‬لک ــن انتقاده ــای زی ــادی نی ــز ب ــه آن وارد ش ــده اس ــت ک ــه مج ــال ط ــرح آن در‬
‫اینج ــا نیس ــت‪ ،‬آنچ ــه در اینج ــا قاب ــل بح ــث اس ــت‪ ،‬ای ــن اس ــت ک ــه قانونمندس ــازی م ــواد مخ ــدر‬
‫ب ــه معن ــای آزاد گذاش ــتن کش ــت‪ ،‬تولی ــد و قاچ ــاق م ــواد مخ ــدر نیس ــت؛ بلک ــه در قانونمندس ــازی‪،‬‬
 ‫‪ ۶۳۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫تولی ــد و قاچ ــاق م ــواد مخ ــدر همچن ــان جرم ــی باق ــی می‌مان ــد و فق ــط قانون‌گ ــذار مص ــرف م ــواد‬
‫مخ ــدر را قانون‌من ــد می‌س ــازد‪ ،‬ل ــذا از جه ــت س ــایر اعم ــال ارتکاب ــی (غی ــر از مص ــرف قانونمن ــد‬
‫م ــواد مخ ــدر)‪ ،‬فرق ــی بی ــن نظری ــه قانونمندس ــازی و نظری ــه جرم‌پن ــداری وج ــود ن ــدارد (س ــاکی‪،‬‬
‫‪.)65 :1388‬‬

‫گفتار دوم‪ :‬عناصر متشکله و مجازات جرایم قاچاق مواد مخدر‬

‫در زمین ــه جرم‌پن ــداری سوءاس ــتعمال و اعتی ــاد ب ــه م ــواد مخ ــدر‪ ،‬در حق ــوق داخل ــی افغانس ــتان نی ــز‬
‫بـــه تبعیـــت از مداخلـــه جامعـــه بین‌المللـــی و جلوگیـــری از مشـــکالت اجتماعـــی آن‪ ،‬قانونـــی بـــه‬
‫تصوی ــب رس ــیده اس ــت و در دو ده ــه اخی ــر قانون‌گ ــذاری درب ــاره م ــواد مخ ــدر و سوءاس ــتعمال آن‬
‫ب ــا فرازوفرودهای ــی روب ــرو ب ــوده اس ــت‪ .‬اکن ــون سیاس ــت و تدبی ــر افغانس ــتان در قب ــال م ــواد مخ ــدر‪،‬‬
‫ی ــک سیاس ــت ترکیب ــی اس ــت؛ ب ــه ای ــن معن ــا ک ــه در م ــورد اس ــتعمال آن‪ ،‬سیاس ــت «جرم‌زدای ــی»‬
‫و در م ــورد کش ــت‪ ،‬قاچ ــاق‪ ،‬خریدوف ــروش و حمل‌ونق ــل‪ ،‬سیاس ــت «ج ــرم پن ــداری» را در پی ــش‬
‫گرفت ــه اس ــت؛ ب ــه ای ــن ترتی ــب‪ ،‬قانون‌گ ــذاری درب ــاره قاچ ــاق‪ ،‬کش ــت و اس ــتفاده از م ــواد مخ ــدر‬
‫در افغانســـتان در دوره جدیـــد بـــه صـــورت جـــدی و گســـترده مـــورد توجـــه قـــرار گرفتـــه و بـــه‬
‫نظـــر می‌رســـد کـــه مبنـــای جرم‌پنـــداری مـــواد مخـــدر در افغانســـتان‪ ،‬در کنـــار قبـــح اجتماعـــی و‬
‫رعای ــت ارزش‌ه ــای اس ــامی‪ ،‬جلوگی ــری از ایــراد ض ــرر ب ــه خ ــود مصرف‌کنن ــده و دیگــران نی ــز‬
‫اســـت‪ .‬قانون‌گـــذار‪ ،‬بـــا توجـــه بـــه ایـــن مبانـــی در مـــورد فعالیت‌هـــای مربـــوط بـــه مـــواد مخـــدر‬
‫قانون‌گـــذاری کـــرده و آن‌هـــا را جـــرم دانســـته‪.‬‬
‫در ایــن بحــث بــه عناصــر س ـه‌گانه هــر مــاده (قانونــی‪ ،‬مــادی و معنــوی) و مجــازات آن از نظــر‬
‫کــود ج ـزای افغانســتان پرداختــه می‌شــود‪ .‬کــود ج ـزای افغانســتان طــی بــاب اول‪ ،‬فصــل پنجــم از‬
‫مــاده ‪ 299‬الــی مــاده ‪ 322‬خویــش بــه جرایــم مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان پرداختــه اســت‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬جرم کشت خشخاش‬

‫بــر اســاس وضعیــت جغرافیایــی‪ ،‬ش ـرایط اقلیمــی و آب و هوائــی‪ ،‬کشــور مــا مناســب ب ـرای کشــت‬
‫انــواع مــواد مخــدر اســت؛ آنچــه از دیربــاز در کشــور مــا کشــت می‌شــده خشــخاش بــوده اســت‪.‬‬
‫خشــخاش از گیــاه کوکنــار بــه دســت می‌آیــد و بــه صــورت گیاهــی بــا ســاقه‌های بلنــد و سرشــاخه‌های‬
‫گــرز ماننــد اســت کــه از شــیره حاصلــه از گــرز آن تریــاک اســتحصال می‌شــود‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۳۷‬‬

‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم کشت خشخاش‬

‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫عنصـر مـادی جرم کشـت خشـخاش به صـورت فعل ایجابی کاشـتن صـورت می‌گیرد و آن عبـارت از‬
‫هـر گونـه عملیـات فزیکی اسـت که عنوان کاشـتن بـر آن صدق کنـد؛ مانند قرار دادن تخم خشـخاش‬
‫در زمیـن و آبیـاری آن و عملیاتـی کـه در زراعت کاشـت و داشـت گفته می‌شـود؛ اینکـه آیا در تحقق‬
‫جـرم عملیـات کشـت حتمـاً بایـد منتهـی بـه ثمـر هـم بشـود و محصـول خشـخاش بـه دسـت آیـد از‬
‫مـواردی اسـت کـه در قانون به آن اشـاره نشـده اسـت‪ .‬در عرف کسـی که تخـم را مـی‌کارد و عملیاتی‬
‫بـر روی زمیـن انجـام می‌دهـد تا منتهـی به ثمر شـود‪ ،‬اقدامات او را کاشـتن می‌نامند‪ .‬اگـر عنصر مادی‬
‫جـرم کاشـتن را بـه کلیـه اعمال کاشـت و داشـت تـا مرحله برداشـت اطالق کنیـم در این صـورت برای‬
‫ت آید‬ ‫کامل‌شـدن عنصـر مـادی جـرم حتماً باید نتیجه عملیا ‌‬
‫ت کاشـت محصول خشـخاش هم به دسـ ‌‬
‫تا بتوان گفت که کشـت خشـخاش صورت گرفته اسـت؛ یعنی بالفعل خشـخاش تولید شـده اسـت؛ اما‬
‫اگـر کشـت خشـخاش را در همـان مراحـل اولیه کاشـتن تخم خشـخاش در زمین محقق بدانیـم در این‬
‫صـورت حصـول ثمـره و گیـاه آن بـرای تحقـق جرم الزم نیسـت؛ اگـر قائل به نظـر اول باشـیم اقدامات‬
‫اولیـه بـرای کاشـت تخم خشـخاش ممکن اسـت تحـت عنوان شـروع به جرم مورد بررسـی قـرار گیرد‪،‬‬
‫ولـی اگـر قائـل بـه نظر دوم باشـیم صرف کاشـتن تخـم‪ ،‬جرم تام کاشـتن خشـخاش خواهد بـود‪ .‬برای‬
‫تشـخیص موضـوع و برگزیـدن یکـی از دو نظـر فوق بایـد دید که عملیات انجام شـده (کاشـت تخم)‬
‫صرفـاً مقدمـه جـرم اسـت و ارتباط مسـتقیم با وقـوع جـرم دارد یا خیر؟ مسـلماً آنچه مدنظـر قانون‌گذار‬
‫بـوده و اراده خـود را بـا کلمـه «کشـت» بیـان کـرده‪ ،‬هر گونه عملیاتی اسـت کـه منتهی بـه تولید طبیعی‬
‫خشـخاش شـود‪ .‬کسـی کـه تخم خشـخاش را در زمیـن مـی‌کارد و آبیاری می‌کنـد به طـور طبیعی این‬
‫عمـل او (اگـر حادثـه غیرمترقبـه رخ ندهـد) منتهـی بـه خشـخاش خواهـد شـد و از نظـر عرفـی هـم به‬
‫همیـن مقـدار عملیـات زراعت‪« ،‬کشـت» گفته می‌شـود‪ .‬از طرف دیگـر در قوانین برای شـروع به جرم‬
‫کشـت مـواد مخـدر مجازاتی در نظر گرفته نشـده اسـت (رحیـم‪.)۷۹ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫‪ -۲‬عنصر معنوی‬
‫کشــت خشــخاش از جرایــم عمــدی اســت و در جرایــم عمــدی احـراز قصــد جرمــی الزم اســت‪ .‬در‬
‫حقــوق جـزا «قصــد جرمــی» را می‌تــوان میــل و خواســتن قطعــی و منجــز بــه انجــام عمــل و یــا تــرک‬
‫عملــی دانســت کــه قانــون آن را نهــی کــرده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۶۳۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫در اینجــا قصــد تولیــد مــواد مخــدر شــرط نیســت؛ بلکــه علــم و اطــاع مرتکــب از غیــر قانونــی‬
‫بــودن عمــل بـرای حصــول عمــد کافــی اســت؛ همیــن کــه شــخص می‌دانــد کــه مبــادرت بــه کشــت‬
‫خشــخاش می‌کنــد و بــا علــم و اطــاع بــه ایــن کار مبــادرت مـی‌ورزد‪ ،‬قصــد جرمــی او مســلم اســت‪.‬‬
‫کلیــه اف ـرادی کــه در عملیــات کشــت مباشــرت داشــته‌اند‪ ،‬یعنــی کســانی کــه بــا علــم و اطــاع‬
‫زمیــن را بــه ایــن منظــور شــخم زده یــا آبیــاری کــرده یــا کــود پاشــیده‌اند بــه عنــوان شــریک جــرم قابــل‬
‫تعقیــب هســتند‪ ،‬مگــر اینکــه اقدامــات آن‌هــا در حــد معــاون جــرم باشــد؛ در ایــن صــورت وحــدت‬
‫قصــد بیــن کشــتکار خشــخاش و معــاون بایــد احـراز شــود (درانــی‪.)۲۵۶ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬کشت کوکا‬

‫کــوکا درختــی اســت یــا برگ‌هــای بیضی‌شــکل بلنــد‪ .‬ایــن درخــت گاهــی تــا ســه متــر می‌رســد و در‬
‫مناطــق گرمســیر می‌رویــد‪ ،‬ایــن درخــت بیشــتر در آمریــکای جنوبــی‪ ،‬جنــوب شــرقی آســیا‪ ،‬تایــوان‪،‬‬
‫آفریقــا و برخــی مناطــق دیگــر کاشــته می‌شــود‪ .‬از بــرگ کــوکا مــاده مخــدر کوکائیــن اســتحصال‬
‫می‌شــود‪ .‬کوکائیــن نیــز مــاده مخــدر قــوی و خطرناکــی اســت کــه بیشــتر در بیــن اف ـراد مشــخص و‬
‫متمــول رایــج اســت‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر متشکله جرم کشت کوکا‬

‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫عنصـر مـادی ایـن جـرم دقیقـاً همـان خصوصیاتـی را دارد کـه برای کشـت خشـخاش ذکر شـد‪ ،‬با این‬
‫تفـاوت کـه در اینجـا هـم عملیاتـی کـه بـرای کشـت صـورت می‌گیـرد‪ ،‬منحصـر به تخـم و گیـاه کوکا‬
‫اسـت و البتـه نـوع عملیاتـی کـه بـرای کاشـت و داشـت و برداشـت ایـن گیـاه از حیث رعایت مسـائل‬
‫تخصصـی زراعتـی وجـود دارد ممکـن اسـت با خشـخاش متفاوت باشـد؛ امـا از نظر عنصـر مادی هر‬
‫گونـه عملیاتـی کـه کاشـت تلقی شـود در مـورد همگی آن‌ها یکی اسـت‪ .‬پـس عنصر مـادی این جرم‬
‫عبـارت از هـر گونـه عملیـات و فعـل مثبـت اسـت کـه منتهی به کشـت کـوکا می‌گردد‪.‬‬

‫‪ -۱‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم هماننــد عنصــر معنــوی اســت کــه بـرای جــرم کشــت خشــخاش ذکــر گردید‬
‫و مطلــق کشــت کــوکا از نظــر قانونــی جــرم تلقــی شــده اســت‪ ،‬بــدون اینکــه نیــازی بــه احـراز قصــد‬
‫تولیــد مــواد مخــدر از کشــت آن باشــد؛ ولــی در هــر صــورت ایــن جــرم نیــز از جرایــم عمــدی اســت‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۳۹‬‬

‫و قصــد جرمــی بایــد احـراز شــود و همیــن کــه مرتکــب کشــت بــا علــم و اطــاع از اینکــه چــه چیــزی‬
‫مـی‌کارد و عمــد در فعــل خــود دارد‪ ،‬بــدون اینکــه نتیجــه حاصلــه چــه باشــد‪ ،‬قصــد جرمــی او مســلم‬
‫اســت؛ در مــوردی هــم کــه کســی دســتور کشــت کــوکا را صــادر می‌کنــد و کــوکا بــا هدایــت دیگــری‬
‫کاشــته می‌شــود‪ ،‬قصــد جرمــی دســتور بــه ارتــکاب یــک عمــل غیــر قانونــی و جرمــی می‌دهــد و در‬
‫دســتور خــود عمــد دارد‪ ،‬قصــد جرم ـی‌اش اح ـراز می‌شــود و مباشــر کــه اقــدام بــه کشــت گیاهــی‬
‫می‌کنــد کــه قانونــاً ممنــوع شــناخته شــده و ارتــکاب آن مجــازات دارد مســئول قلمــداد می‌شــود‬
‫(رحیــم‪.)۸۶ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬جرم کشت شاه دانه (بنگ)‬

‫در ایــن بحــث‪ ،‬عناصــر اختصاصــی جــرم کشــت شــاهدانه‪ ،‬شــامل عنصــر مــادی‪ ،‬معنــوی و مجــازات‬
‫آن از منظــر کــود جـزا بررســی می‌شــود‪.‬‬

‫الف‪ :‬عناصر اختصاصی جرم کشت شاهدانه‬

‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫عنصــر مــادی جــرم کشــت شــاهدانه در واقــع فعــل مــادی کاشــت تخــم شــاهدانه اســت کــه بــه طــور‬
‫طبیعــی منتهــی بــه رویــش گیــاه شــاهدانه گــردد‪.‬‬
‫کلیــه توضیحاتــی کــه دربــاره کشــت خشــخاش گفتیــم در مــورد عنصــر مــادی ایــن جــرم هــم‬
‫صــدق می‌کنــد؛ بــا ایــن تفــاوت کــه در اینجــا عملیــات انجام‌شــده منحصـرا ً در مــورد تخــم شــاه‌دانه‬
‫و بــه منظــور کشــت شــاه‌دانه صــورت می‌گیــرد و تفــاوت از نظــر نــوع مــاده مــورد بحــث اســت؛ در‬
‫حالــی کــه عملیــات اجرائــی شــبیه بــه هــم هســتند؛ هرچنــد کــه نــوع کاشــت و داشــت و برداشــت‬
‫آن‌هــا از حیــث مســائل تخصصــی زراعتــی ممکــن اســت متفــاوت باشــد‪.‬‬

‫‪ -۲‬عنصر معنوی‬
‫ایــن جــرم هــم از جرایــم عمــدی محســوب می‌شــود و قصــد جرمــی در ارتــکاب فعــل کشــت‬
‫شــاهدانه بایــد اح ـراز گــردد؛ تفاوتــی کــه کشــت خشــخاش بــا کشــت شــاه‌دانه در عنصــر معنــوی‬
‫دارد در نــوع قصــد جرمــی اســت؛ در اولــی همــان طــور کــه گفتــه شــد صــرف قصــد کشــت کــه بــا‬
‫علــم و اطــاع از عمــل ارتکابــی صــورت می‌گیــرد بـرای تحقــق عنصــر معنــوی و احـراز عمــد‪ ،‬کافــی‬
‫اســت؛ ولــی در کشــت شــاه‌دانه عــاوه بــر آن قصــد تولیــد مــواد مخــدر هــم بایــد مســلم باشــد؛ بــه‬
 ‫‪ ۶۴۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بیــان دیگــر صــرف کاشــتن شــاه‌دانه جــرم تلقــی نمی‌شــود‪ ،‬بلکــه کشــت شــاهدانه در صورتــی جــرم‬
‫اســت کــه مرتکــب قصــد و نیتــش تولیــد مــواد مخــدر باشــد؛ البتــه احـراز ایــن قصــد و تشــخیص آن‬
‫بــر عهــده محکمــه اســت کــه بــر اســاس قرائــن و اظهــارات متهــم و دالیــل دیگــر بایــد آن را احـراز‬
‫کنــد (اکبــری‪.)۹۵ :۱۳۹۶ ،‬‬

‫‪ -۳‬مجازات کشت نباتات مولد مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫ماده ‪ 301‬کود جزا در مورد مجازات کشت نباتات مولد مواد مخدر و مواد روان‌گردان چنین بیان می‌دارد‪:‬‬
‫شـخصی کـه مالـک زمیـن نبـوده و بـه حیث دهقـان‪ ،‬زمیـن را برای خـود یـا مالـک‪ ،‬گروگیرنده یا‬
‫اجاره‌گیرنـده‪ ،‬بنگ‌دانه کشـت نماید با نظرداشـت مسـاحت مزرعـه به مجازات ذیل محکـوم می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه مســاحت مزرعــه بنگ‌دانــه تــا ده بســوه باشــد‪ ،‬بــه ج ـزای نقــدی از ســی‬
‫ه ـزار تــا شــصت ه ـزار افغانــی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتی که مساحت مزرعه بنگ‌دانه بیش از ده بسوه تا یک جریب باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه مســاحت مزرعــه بنگ‌دانــه بیــش از یــک جریــب باشــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر یــک‬
‫ســال حبــس در برابــر هــر بســوه اضافــه بــر یــک جریــب بــه حبــس یــک مــاه‪ .‬در ایــن‬
‫حالــت مجمــوع مــدت حبــس از پنــج ســال بیشــتر بــوده نمی‌توانــد‪.‬‬
‫بـرای مثــال اگــر شــخصی یــک جریــب و یــک بســوه را بنگ‌دانــه کشــت کنــد‪ ،‬بــه یــک ســال و‬
‫یــک مــاه حبــس‪ ،‬محکــوم بــه مجــازات می‌شــود و اگــر یــک جریــب و دو بســوه را کشــت نمایــد بــه‬
‫یــک ســال و دو مــاه حبــس محکــوم می‌شــود‪.‬‬
‫بایــد توجــه داشــت کــه در اینجــا افزایــش مــدت حبــس‪ ،‬محدودیــت دارد و نبایــد مجمــوع تعیین‬
‫حبــس از پنــج ســال بیشــتر شــود (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،301‬فقــره ‪.)1‬‬
‫(‪ )2‬شــخصی کــه مالــک زمیــن نبــوده و بــه حیــث دهقــان‪ ،‬زمیــن را بــرای خــود یــا مالــک‪،‬‬
‫گروگیرنــده یــا اجاره‌گیرنــده خشــخاش یــا کــوکا زرع نمایــد بــا نظرداشــت مســاحت مزرعــه بــه‬
‫مجــازات زیــر محکــوم می‌گــردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه مســاحت مزرعــه خشــخاش یــا کــوکا تــا یــک بســوه باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر‬
‫یــا جـزای نقــدی از ســی هـزار تــا شــصت هـزار افغانــی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه مســاحت مزرعــه خشــخاش یــا کــوکا بیشــتر از یــک بســوه تــا یــک جریــب‬
‫باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا دو ســال‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۴۱‬‬

‫‪3 .‬در صورتـی کـه مسـاحت مزرعـه خشـخاش یـا کـوکا بیـش از یـک جریـب باشـد‪ ،‬علاو ‌ه بر‬
‫دو سـال حبـس در برابـر هـر بسـوه اضافـه از یـک جریـب‪ ،‬بـه حبس دو مـاه‪ .‬در ایـن حالت‬
‫مجمـوع مـدت حبـس از ده سـال بیشـتر بـوده نمی‌توانـد (کـود جـزا‪ ،‬مـاده ‪ ،301‬فقـره ‪.)2‬‬
‫(‪ )3‬ه ــرگاه عم ــل کش ــت در اح ــوال من ــدرج فقره‌ه ــای (‪ )1‬و (‪ )2‬م ــاده ‪ 301‬ک ــود جــزا توس ــط‬
‫مال ــک‪ ،‬گروگیرن ــده ی ــا اجاره‌گیرن ــده ارت ــکاب گ ــردد‪ ،‬مرتک ــب ب ــا نظرداش ــت مس ــاحت مزرع ــه ب ــه‬
‫دو چنـــد مجـــازات پیش‌بینـــی شـــده فقره‌هـــای (‪ )1‬و (‪ )2‬ایـــن مـــاده محکـــوم می‌گـــردد (کـــود‬
‫جــزا‪ ،‬م ــاده ‪ ،301‬فق ــره ‪.)2‬‬
‫ایــن فقــره حکــم کشــت مــواد مخــدر توســط مالــک زمیــن‪ ،‬گروگیرنــده‪ ،‬اجاره‌گیرنــده یــا‬
‫عاریه‌کننــده کــه یــا مالــک زمیــن یــا مالــک محصــول اســت را بیــان می‌کنــد؛ بنابرایــن اگــر مالــک یــا‬
‫گروگــر یــا اجاره‌گیرنــده مرتکــب کشــت بنگ‌دانــه یــا خشــخاش یــا کــوکا یــا هــر دانــه مــواد مخــدر‬
‫دیگــر گــردد کــه در فقره‌هــای (‪ )۱‬و (‪ )۲‬مــاده ‪ ۳۰۱‬کــود جـزا‪ ،‬ذکــر شــده اســت‪ ،‬مرتکــب بــا توجــه‬
‫بــه انــدازه و مســاحت کــه مــورد اســتفاده کشــت مــواد مخــدر قـرار گرفتــه بــه دو برابــر مجــازات کــه‬
‫در فقره‌هــای (‪ )۱‬و (‪ )۲‬مــاده ‪ ۳۰۱‬کــود ج ـزا پیش‌بینــی شــده‪ ،‬محکــوم می‌گــردد؛ ب ـرای مثــال اگــر‬
‫مالــک زمیــن حداکثــر تــا ده بســوه زمیــن خــود را بنگ‌دانــه ب ـرای خــود یــا دیگــری کشــت نمایــد‪،‬‬
‫بــه جــزای نقــد از شــصت هــزار تــا یــک لــک و بیســت هــزار افغانــی محکــوم می‌شــود یــا اگــر‬
‫گروگیرنــده زمینــی بــه مســاحت یــک بســوه تــا یــک جریــب را خشــخاش یــا کــوکا یــا هــر دانــه مخدر‬
‫دیگــر کشــت نمایــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا چهــار ســال محکــوم می‌شــود‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬در پایان چند نکته قابل توجه و یادآوری است‪:‬‬
‫اول‪ ،‬از جهــت عنصــر معنــوی کــه در مــاده ‪ ۳۰۱‬کــود جـزا‪ ،‬بــه کشــت مــواد مخــدر (بـرای خــود‬
‫یــا مالــک) ذکــر شــده اســت‪ ،‬از بــاب مثــال و نمونــه اســت و نــه از بــاب حصــر؛ بــه ایــن معنــا اگــر‬
‫شــخصی بنگ‌دانــه را آگاهانــه و بــا قصــد بـرای خــود یــا هــر شــخصی دیگــر ماننــد دولــت یا شــرکت‬
‫خصوصــی‪ ،‬کشــت نمایــد‪ ،‬مرتکــب قاچــاق مــواد مخــدر شــده اســت‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬در مــاده موقــف مرتکبیــن را نــام بــرده کــه دهقــان‪ ،‬مالــک‪ ،‬اجاره‌گیرنــده یــا گروگیرنــده‬
‫باشــد‪ ،‬ایــن مــوارد نیــز از بــاب مثــال و نمونــه ذکــر شــده اســت و نــه از بــاب حصــر؛ زی ـرا ممکــن‬
‫اســت کســی فــردی را بــه عنــوان کارگــر روزانــه بگیــرد تــا بنگ‌دانــه بـرای او کشــت نمایــد‪ ،‬در اینجــا‪،‬‬
‫کارگــر روزانــه نیــز مرتکــب جــرم قاچــاق شــده اســت یــا شــرکت‌های دولتــی بــدون جــواز قانونــی‬
‫اقــدام بــه کشــت بنگ‌دانــه و غیــره نمایــد‪ ،‬بــاز مرتکــب قاچــاق مــواد مخــدر شــده اســت؛ بنابرایــن‪،‬‬
 ‫‪ ۶۴۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ارتــکاب ایــن جــرم اختصــاص بــه مالــک‪ ،‬دهقــان‪ ،‬گروگیرنــده و اجاره‌گیرنــده نــدارد‪.‬‬
‫ســوم‪ ،‬در دو فقــره (‪ )1‬و (‪ )2‬مــاده ‪ ۳۰۱‬کــود جـزا‪ ،‬تنهــا بنگ‌دانــه‪ ،‬خشــخاش و کــوکا ذکــر شــده‬
‫اســت‪ ،‬در حالــی کــه در جــدول شــمارهای ‪ ۳ ،۲ ،۱‬و ‪ ۴‬قانــون مبــارزه بــا مســکرات و مــواد مخــدر‪،‬‬
‫مــوارد مــواد مخــدر طبیعــی بیــش از این‌هاســت؛ بنابرایــن‪ ،‬ذکــر ایــن ســه مــورد نیــز از بــاب نمونــه و‬
‫مثــال اســت و نــه از بــاب حصــر (شــرح کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۴۴ ،۲۴۲ :۲‬‬

‫جزء چهارم‪ :‬موارد قاچاق مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫علـت اینکـه سـه جـرم را بـا هـم مـورد بحث قـرار دادیـم به دلیـل یکسـان بـودن عناصر مادی نیسـت؛‬
‫بلکـه بـه لحـاظ رعایت اختصـار و جلوگیـری از حجیم‌شـدن مطالب اسـت و همان طـور خواهیم دید‬
‫هـر یـک‪ ،‬عناصـر اختصاصـی خـود را دارا اسـت که ذیلاً مورد بررسـی قـرار می‌گیرد‪.‬‬
‫جـزء ‪ 2‬مـاده ‪ 299‬کـود جـزا‪ :‬مـواد مخـدر و مـواد روان‌گـردان‪ :‬عبـارت از زرع نباتـات مولـد مـواد‬
‫مخـدر‪ ،‬تولیـد‪ ،‬تهیـه‪ ،‬پروسـس‪ ،‬خریـد‪ ،‬فـروش‪ ،‬نگهداشـت‪ ،‬توزیـع‪ ،‬کمیشـن‌کاری‪ ،‬وارد‪ ،‬صـادر‪،‬‬
‫حمل‌ونقـل (ترافیـک) انتقـال‪ ،‬ارسـال‪ ،‬عرضـه‪ ،‬ذخیـره‪ ،‬یـا اخفـای مـواد مخـدر و روان‌گـردان مندرج‬
‫جدول‌هـای شـماره (‪ )1‬تـا (‪ )3‬منضمـه قانـون مبـارزه علیـه مسـکرات و مـواد مخـدر و کنتـرول آن‪.‬‬

‫الف‪ :‬موارد عنصر مادی قاچاق مواد مخدر طبیعی‬

‫‪ -1‬کشــت گیاهــی مــواد مخــدر‪ :‬گیاهانــی کــه قب ـاً در مــورد آن بحــث مفص ـاً صــورت گرفتــه‬
‫اســت‪ ،‬ماننــد تریــاک‪ ،‬چــرس‪ ،‬ماری‌جوانــا و غیــره؛ اگــر شــخصی یکــی از آن‌هــا یــا نــوع دیگــر آن‬
‫را کــه امــکان بهره‌بــرداری بـرای مــواد مخــدر داشــته باشــد‪ ،‬بــه قصــد اســتفاده در تولیــد و ترکیــب غیر‬
‫قانونــی مــواد مخــدر و روان‌گــردان‪ ،‬کشــت نمایــد‪ ،‬مرتکــب رفتــار مــادی قاچــاق مــواد مخــدر شــده‬
‫اســت؛ ب ـرای مثــال تریــاک یــا ماری‌جوانــا را کــه بــدون جــواز قانونــی کشــت و زرع می‌کنــد و در‬
‫تولیــد مــواد مخــدر بــه کار گرفتــه شــود‪.‬‬
‫‪ -۲‬تولیــد‪ ،‬تهیــه و پروســس مــواد مخــدر‪ :‬گیــاه تریــاک یــا حشــیش بــرای بهره‌بــرداری و‬
‫تبدیل‌شــدن بــه مــواد مخــدر بایــد مراحــل مختلــف را طــی کنــد تــا مــاده مخــدر ســاخته شــود و‬
‫اگــر هــر شــخصی در هــر یــک از ایــن مراحــل کار کنــد رفتــار مــادی جــرم قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫تحقــق یافتــه اســت؛ مث ـاً شــخصی کــه غوزه‌هــای گیــاه تریــاک را بــا ابــزار تیــز رده‌رده نمایــد تــا‬
‫شــیر گیــاه از داخــل آن بیــرون آمــده و تبدیــل بــه چیــزی جامــد شــود یــا در کارخانــه مــواد مخــدر‪،‬‬
‫مشــغول پروســس و طــی مراحــل ســاختن مــواد مخــدر باشــد یــا مــواد مخــدر را از خانه‌هــا تهیــه و‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۴۳‬‬

‫جم ـع‌آوری کنــد‪ ،‬مرتکــب تولیــد‪ ،‬تهیــه و پروســس مــواد مخــدر گردیــده اســت‪.‬‬
‫‪ -۳‬خریدوفــروش‪ :‬اگــر مــواد مخــدر و روان‌گــردان را بــه فــروش برســاند یــا آن را خریــداری‬
‫نمایــد‪ ،‬عنصــر مــادی جــرم مــواد مخــدر تحقــق یافتــه اســت‪.‬‬
‫‪ -۴‬توزیــع و کمیشـن‌کاری‪ :‬امــروزه یکــی از معضــات بــزرگ مــواد مخــدر‪ ،‬توزیــع‪ ،‬پخــش یــا‬
‫داللــی آن اســت‪ .‬هــرگاه شــخصی مــواد مذکــور را برای افـراد برســاند یا بیــن فروشــنده و مصرف‌کننده‬
‫یــا هــر شــخص دیگــر واســطه‌گری و داللــی نمایــد‪ ،‬رفتــار مــادی دیگــر ایــن جــرم حاصــل شــده‬
‫اســت؛ بـرای مثــال شــخصی افـرادی را کــه مــواد مخــدر دارنــد‪ ،‬شناســائی می‌کنــد و ســپس بیــن او‬
‫و شــخصی کــه نیــاز بــه مــواد مخــدر دارد‪ ،‬واســطه می‌شــود و بــا معرفــی ایــن دو نفــر بــه یــک دیگــر‪،‬‬
‫عمــل خریــد‪ ،‬فــروش‪ ،‬حمل‌ونقــل یــا هــر رفتــار دیگــری انجــام شــود (غالمــی‪.)189 :1399 ،‬‬
‫‪ -4‬ارســال یــا عرضــه‪ :‬هــرگاه شــخصی مــواد مخــدر و روان‌گــردان را از طریــق شــرکت‌های‬
‫حمل‌ونقــل یــا هــر وســیله دیگــر بــه والیــت دیگــر یــا کشــور خارجــی یــا هــر جــای دیگــر اعــم از‬
‫محــل داخلــی یــا خارجــی ارســال نمایــد یــا ب ـرای ارســال بــه جــای دیگــر یــا ب ـرای فــروش عرضــه‬
‫نمایــد‪ ،‬رفتــار مــادی جــرم مــواد مذکــور محقــق شــده اســت‪.‬‬
‫‪ -5‬حمــل مــواد مخــدر‪ :‬عنصــر مــادی ایــن جــرم عبــارت اســت از هرگونــه فعــل مــادی ایجابــی‬
‫کــه موجــب نقل‌وانتقــال مــواد مخــدر از نقطـه‌ای بــه نقطــه دیگــر شــود‪ .‬حمــل مــواد مخــدر اشــکال‬
‫و حــاالت گوناگونــی دارد‪ ،‬گاهــی بالمباشــره اســت (ماننــد زمانــی کــه شــخص مــواد مخــدر را بــا خــود‬
‫حمــل می‌کنــد) و گاهــی مع‌الواســطه اســت کــه ممکــن اســت واســطه‪ ،‬فــرد دیگــری یــا ش ـی‌ء یــا‬
‫حیوانــی باشــد‪ ،‬گاه حمــل مــواد توســط دیگــری یــا وســیله نقلیــه یــا بارکشــی یــک حیــوان حمــل مواد‬
‫مخــدر معمــوالً بــا جاســازی همـراه اســت؛ زیـرا مرتکــب جــرم نهایــت ســعی خــود را بــه کار می‌بــرد‬
‫تــا مــواد مخــدر را از دیــد دیگـران (خصوصـاً مأموریــن) پنهــان نــگاه دارد و جاســازی هــم اقســام و‬
‫اشــکال گوناگونــی دارد‪ .‬گاهــی مــواد مخــدر را در حجــم کــم در شــکم انســان یــا حیــوان جاســازی‬
‫می‌کننــد و گاهــی در بیــن تانکــی تیــل موتــر کــه بســته بــه نــوع و میـزان مــواد مخــدر اشــکال مختلفــی‬
‫از جاســازی مــواد مخــدر وجــود دارد‪.‬‬
‫‪ -6‬نگهــداری و ذخیره‌ســازی‪ :‬نگهــداری بــه معنــی در اختیــار داشــتن مــواد مخــدر اســت؛‬
‫خــواه نــزد خــود شــخص باشــد یــا در جــا و مــکان معینــی ق ـرار داشــته باشــد‪ .‬همیــن کــه شــخص‬
‫تصــرف و اســتیال بــر مــواد مخــدر دارد‪ ،‬عنصــر مــادی جــرم نگهــداری محقــق می‌شــود‪ .‬در اینکــه‬
‫عنصــر مــادی ایــن جــرم فعــل اســت یــا تــرک فعــل‪ ،‬قابــل بحــث اســت‪ .‬فــرض کنیــد کســی مــواد‬
 ‫‪ ۶۴۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مخــدر را بــه هم ـراه خــود بــه خانــه کســی می‌بــرد و در انبــار منــزل او ق ـرار می‌دهــد و صاحب‌خانــه‬
‫هــم بــا علــم و اطــاع از ایــن موضــوع حرکتــی از خــود نشــان نمی‌دهــد و کاری بـرای خــروج مــواد‬
‫مخــدر از خانـه‌اش انجــام نمی‌دهــد و مدتــی‪ ،‬مــواد مخــدر در انبــار منــزل او نگهــداری می‌شــود آیــا‬
‫عمــل صاحب‌خانــه فعــل اســت یــا ناشــی از تــرک فعــل؟ می‌دانیــم کــه فعــل‪ ،‬عملــی را گوینــد کــه‬
‫انجــام دادن آن مجــازات دارد (قانون‌گــذار انجــام دادن آن را منــع کــرده اســت‪).‬‬
‫تـرک فعـل یعنـی خودداری از انجـام دادن عملی کـه قانون‌گذار تکلیـف به انجام آن کرده اسـت‪.‬‬
‫فعـل ناشـی از تـرک فعل هم‌زمانی اسـت که شـخص ناظـر وقوع عملی به ضـرر دیگری باشـد و از آن‬
‫عمـدا ً جلوگیـری نکنـد و قانون نیز ایـن مقدار ترک عمل را جـرم نداند (درانـی‪.)349 :1398 ،‬‬
‫بــا توجــه بــه تعاریــف فــوق می‌تــوان گفــت کــه اقــدام صاحب‌خانــه‪ ،‬فعــل اســت و همــان طــور‬
‫کــه دربــاره عنصــر مــادی گفتیــم‪ ،‬نگهــداری یعنــی قـرار دادن مــواد مخــدر در جــا و مــکان معینــی و‬
‫الزم نیســت کــه حتمـاً مــواد مخــدر توســط شــخص در جایــی قـرار داده شــود‪ .‬همیــن کــه بــه دســتور‬
‫یــا اذن او مــواد مخــدر در تصــرف او قـرار می‌گیــرد‪ ،‬عنصــر مــادی جــرم نگهــداری محقــق می‌شــود‪.‬‬
‫در اکثــر اوقــات نگهــداری مقدمــه ارتــکاب جرایــم دیگــری اســت‪ ،‬ماننــد فــروش یــا توزیع شــخصی‬
‫کــه مــواد مخــدر و روان‌گــردان را در منــزل یــا دکان یــا هــر جــای دیگــر نگهــداری کنــد یــا مــواد‬
‫مذکــور را ذخیــره نمایــد بــاز رفتــار مــادی ایــن جــرم محقــق شــده اســت‪ .‬فــرق بیــن نگهــداری و‬
‫ذخیره‌ســازی ایــن اســت کــه نگهــداری بــه صــورت موقــت و کوتاه‌مــدت اســت‪ ،‬امــا در ذخیــره‪،‬‬
‫ممکــن اســت درازمــدت باشــد و مقصــد اصلــی در ذخیــره کــردن‪ ،‬یافتــن فرصــت مناســب اســت کــه‬
‫بــا قیمــت مناس ـب‌تر بــه فــروش برســاند یــا حمل‌ونقــل نمایــد‪.‬‬
‫‪ -7‬اختفـاء (مخفـی کـردن) مـواد مخـدر‪ :‬اختفـاء بـه معنـی پنهان‌کـردن و از نظرهـا دور‌کـردن‬
‫اسـت‪ .‬بسـیاری از قاچاق‌بـران از بیـم اینکـه گرفتار شـوند‪ ،‬مواد مخـدر را در مکان‌هـای مختلفی پنهان‬
‫می‌کننـد تـا در موقـع لـزوم آن‌هـا را مخفیگاه خـارج کرده و به مصـارف مورد نظر خود برسـانند‪ .‬نوع و‬
‫مـکان اختفـاء بسـته به نـوع و میزان مـواد مخدر هم متفاوت اسـت‪ .‬در اکثـر موارد‪ ،‬جـرم اختفای مواد‬
‫مخـدر بـه صـورت مقدمـه یا توأم با سـایر جرایم (حمـل و نگهداری و صـادر و وارد‌کـردن و‪ )...‬اتفاق‬
‫می‌افتـد؛ زیـرا مجرمیـن در هـر حالی سـعی دارند کـه از بین رفتن مواد مخـدر را متوقف کننـد؛ لذا اگر‬
‫آن را حمـل می‌کننـد‪ ،‬اغلـب بـه صورت مخفیانه حمـل خواهند کرد و اصالً فلسـفه تعبیه و جاسـازی‪،‬‬
‫همیـن اختفـاء در حین حمل اسـت‪ .‬آنچه امر مبارزه با مواد مخدر را دشـوار می‌سـازد‪ ،‬انواع و اشـکال‬
‫و طـرق مختلفـی اسـت کـه قاچاق‌بـران مواد مخـدر بـرای پنهان‌کردن مـواد مخـدر از دیـد مأمورین به‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۴۵‬‬

‫کار می‌برنـد‪ .‬ایـن روش‌هـا روزبـه‌روز بیشـتر و متنوع‌تـر می‌شـوند‪ .‬جاسـازی در داخـل کنسـرو غـذا‪،‬‬
‫کتـاب‪ ،‬داخـل شـکم اطفـال و رحم زنـان‪ ،‬در معـده و کری بوت و قسـمت‌های مختلف یـک موتر و‬
‫حتـی درز کرتـی و پتلـون و هـر جای دیگری کـه بتوان مواد مخدر را مخفی کرد‪ ،‬مشـاهده شـده؛ البته‬
‫راه‌هـای کشـف مـواد مخـدر و اختراع وسـایل جدیـد و پیشـرفته‌تر هم تاکنون نتوانسـته اسـت موفقیت‬
‫کاملی به همراه داشـته باشـد‪.‬‬
‫نتیجـه اینکـه عنصـر مـادی اختفای مواد مخـدر عبارت اسـت از هر گونـه فعل مـادی ایجابی برای‬
‫مخفی‌کـردن و دور نگهداشـتن آن‌هـا از انظـار‪ ،‬اعـم از آنکـه مـواد مخـدر بـه وسـیله پوشـش خـاص‬
‫پوشـیده شـود یـا اینکـه در جاسـازی قـرار گیـرد و یا هـر مکان دیگـری کـه از انظار مخفی باشـد‪.‬‬
‫‪ -8‬ارســال‪ :‬ارســال عبــارت اســت از فعــل مــادی مثبــت فرســتادن مــواد مخــدر از یــک نقطــه‬
‫بــه نقطــه دیگــر؛ ماننــد پس ـت‌کردن مــواد مخــدر (در داخــل کشــور) از جملــه خصوصیــات عنصــر‬
‫مــادی ایــن جــرم ایــن اســت کــه عمومـاً شــخص مرتکــب در جابجایــی مــواد مخــدر مباشــرت نــدارد‬
‫و ایــن جابجایــی بــا علــم و اطــاع یــا بــدون علــم و اطــاع توســط دیگــری صــورت می‌گیــرد؛ مثـاً‬
‫شــخص بســته پســتی حامــل مــواد مخــدر را بــه متصــدی پسـت‌خانه تحویــل می‌دهــد و در صــورت‬
‫عــدم کشــف توســط پســت بــه نشــانی مــورد نظــر ارســال می‌شــود‪ ،‬در واقــع متصــدی ارســال و مباشــر‬
‫جابجایــی مــواد‪ ،‬شــخص ارســال‌کننده نیســت‪ .‬در مــوردی کــه یــک موتــر حامــل مــواد مخــدر بــه‬
‫دســتور ارســال‌کننده توســط یــک درایــور از یــک شــهر بــه شــهر دیگــر منتقــل می‌شــود و مباشــرت‬
‫در انتقــال مــواد مخــدر را بــا شــخص درایــور اســت‪ ،‬امــا همان‌طــور کــه خواهیــم دیــد درایــور بــه‬
‫عنــوان حمل‌کننــده مــواد مخــدر قابــل تعقیــب اســت و شــخصی کــه او را مأمــور ایــن کار کــرده‬
‫اســت‪ ،‬ارســال‌کننده محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫‪ -9‬صـادر کـردن‪ :‬صادر‌کـردن عبـارت اسـت از فعل مـادی مثبت کـه منتهی بـه خارج‌کـردن مواد‬
‫مخـدر از سـرحدات زمینـی‪ ،‬دریایـی و هوائـی کشـور گـردد‪ .‬عنصـر مـادی جـرم صادر‌کـردن دقیقـاً‬
‫عکـس جـرم وارد‌کـردن اسـت‪ .‬در ایـن جـرم هـم گاهـی مباشـرت در انتقـال مـواد مخـدر به خـارج از‬
‫کشـور بـا خـود شـخص صادرکننده اسـت و گاهـی هم به دسـتور او و توسـط دیگـری مـواد مخدر از‬
‫کشـور خـارج می‌شـود‪ .‬معیـار و ملاک بـرای تحقق ایـن جرم خـروج مواد مخدر از کشـور محسـوب‬
‫می‌شـود‪ ،‬ولی اگر مواد قبل از صدور در داخل کشـور کشـف شـود و از خروج آن جلوگیری به عمل‬
‫آیـد ممکـن اسـت از مـوارد شـروع بـه جـرم صادر‌کـردن باشـد کـه این شـروع به جـرم تحـت عناوین‬
‫دیگـری ماننـد حمـل و نگهـداری یـا ارسـال مورد بررسـی قـرار می‌گیرد‪.‬‬
 ‫‪ ۶۴۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -10‬ترانزیــت‪ :‬ترانزیــت کلمــه انگلیســی اســت و در لغــت بــه معنــای عبــور و گــذر ترجمــه شــده‬
‫اســت‪ .‬ایــن اصطــاح بیشــتر در امــور گمرکــی و قوانیــن صــادرات و واردات کاربــرد دارد‪.‬‬
‫آقـای دکتـور محمـد جعفری لنگـرودی کلمه ترانزیـت را این گونـه تعریف کرده اسـت‪« :‬ترانزیت‬
‫یـا حـق عبـور‪ ،‬هـرگاه کاالی کشـوری از کشـور دیگر عبـور داده شـود تا در کشـور ثالث مـورد معامله‬
‫قـرار گیـرد و در کشـور دوم از پرداخـت گمـرک و مالیـات معمولـی ورود و خروج معاف باشـد و فقط‬
‫حقـی بابـت عبـور بپـردازد این حق را حـق عبور یـا ترانزیت نامنـد‪( ».‬غالمـی‪.)275 :1399 ،‬‬
‫بـرای تحقـق عنصـر مـادی ترانزیت بایـد مواد مخـدر از یک نقطه سـرحدی وارد کشـور و از نقطه‬
‫سـرحدی دیگـر خـارج شـود؛ لذا اگر عمـل ارتکابی در هـر مرحله قطع شـود و مواد مخـدر در داخل‬
‫کشـور کشـف شـود‪ ،‬عنـوان ترانزیـت بر آن صـدق نمی‌کند و ممکن اسـت عناوین دیگـری پیدا کند؛‬
‫مثلاً اگـر مـواد مخـدر در همـان ابتدای ورود کشـف شـود تحت عنـوان وارد‌کـردن مواد مخـدر و اگر‬
‫بـه هنـگام خـروج از کشـور کشـف شـود تحـت عنـوان حمل یـا نگهـداری قابـل تعقیب خواهـد بود‪.‬‬
‫وجـه تمایـز ترانزیـت بـا صادر‌کـردن هم بـه خوبی مشـخص اسـت‪ ،‬در صادر‌کـردن حتماً الزم نیسـت‬
‫کـه صادرکننـده مـواد مخـدر واردکننده آن هم باشـد‪ ،‬ولی در ترانزیـت صادرکننده مـواد در واقع همان‬
‫واردکننـده اسـت (همان‌طـور که در تعریـف ترانزیت گفته شـد)‪.‬‬
‫‪ -11‬مرکـب حـاوی آن‌هـا‪ :‬آنچـه از شـماره ‪ 1‬تا ‪ 9‬شـرح مـاده ‪ 299‬کود جـزا بیان شـد‪ ،‬مربوط به‬
‫قاچـاق مـواد مخـدر و مـواد روان‌گـردان خالص اسـت‪ ،‬یعنی از نظر عرف مـردم‪ ،‬به مـواد مدنظر‪ ،‬مواد‬
‫مخـدر خالـص گفتـه می‌شـود‪ ،‬اما رفتـار مادی دیگـر قاچاق مـواد مخدر‪ ،‬مربـوط به موادی اسـت که‬
‫مـاده مخـدر بـا غیـر آن ترکیـب و یـک جا شـده باشـد‪ .‬جـزء ‪ 9‬مـاده ‪ 5‬قانـون مبارزه بـا مـواد مخدر و‬
‫مسـکرات‪ ،‬مـواد مخلـوط و مرکـب را تعریـف کـرده اسـت (مـاده مرکـب‪ ،‬مقـدار قابل تشـخیص ماده‬
‫مخـدر منـدرج جدول‌هـای منضمه این قانون در ماده دیگر)‪ .‬حال هرگاه شـخصی نسـبت بـه این مواد‬
‫ترکیبـی یکـی از رفتارهایـی کـه در بـاال راجع به مـواد مخدر خالص عرفی ذکر شـد‪ ،‬انجـام دهد‪ ،‬رفتار‬
‫مـادی قاچـاق مـواد مخـدر محقق می‌شـود‪ ،‬برای مثـال موادی کـه را کـه ‪ % 5‬آن تریـاک و ‪ % 5‬آن غیر‬
‫تریـاک باشـد‪ ،‬تولید‪ ،‬پروسـس‪ ،‬خریدوفـروش‪ ،‬نگهداری و‪ ...‬نمایـد‪ ،‬از مصداق قاچـاق مواد مخدر‬
‫به حسـاب می‌آیـد (رحیـم‪.)۹۸ ،۹۹ :۱۳۹۷ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۴۷‬‬

‫ب‪ :‬موارد عنصر مادی قاچاق مواد مخدر صنعتی‬

‫در ذیــل جــزء ‪ 1‬مــاده ‪ 299‬کــود جـزا‪ ،‬هــر نــوع فعالیتــی را کــه شــخصی راجــع بــه مــواد مخــدر طبیعی‬
‫انجــام می‌دهــد‪ ،‬همیــن فعالیــت را نســبت بــه مــاده کیمیــاوی اولیــه کــه در جــدول شــماره ‪ 4‬قانــون‬
‫مبــارزه بــا مســکرات و مــواد مخــدر مشــخص شــده اســت‪ ،‬انجــام دهــد‪ ،‬بــه تناســب هــر رفتــار‪ ،‬رفتــار‬
‫مــادی قاچــاق مــواد مخــدر صنعتــی تحقــق پیــدا می‌کنــد مث ـاً مــواد مخــدر صنعتــی را تولیــد کنــد‬
‫یــا بــه فــروش برســاند یــا خریــداری یــا حمل‌ونقــل یــا نگهــداری یــا ذخیــره کنــد‪ ،‬رفتــار مــادی جــرم‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر صنعتــی تحقــق پیــدا کــرده اســت‪.‬‬

‫ج‪ :‬شرایط تحقق قاچاق مواد مخدر‬

‫بـرای تحقــق رفتــار مــادی قاچــاق مــواد مخــدر در قالــب مــوارد فــوق‪ ،‬دو شــرط اساســی وجــود دارد‪:‬‬
‫یــک‪ .‬شــرطی کــه بــه عنصــر معنــوی مربــوط می‌شــود عبــارت از ایــن اســت کــه شــخصی بــا قصــد‬
‫اســتعمال در تولیــد و ترکیــب غیــر قانونــی مــواد مخــدر و روان‌گــردان‪ ،‬یکــی از رفتارهــای ذکــر شــده‬
‫در جــزء ‪ 1‬مــاده ‪ 299‬کــود ج ـزا را مرتکــب شــود؛ بنابرایــن‪ ،‬اگــر یکــی از فعالیت‌هــای فــوق را بــه‬
‫منظــور اســتفاده مشــروع و قانونــی‪ ،‬انجــام دهــد‪ ،‬ایــن شــرط تحقــق نیافتــه و مرتکــب جــرم نمی‌شــود؛‬
‫مثـاً حشــیش یــا تریــاک را بـرای اســتفاده در تحقیقــات علمــی یــا اســتعمال ادویــه کشــت نمایــد‪.‬‬
‫شــرط دوم‪ ،‬آن اســت کــه جوازنامــه یــا اجازه‌نامــه از مرجــع رســمی دولتــی ب ـرای فعالیت‌هــای‬
‫مربــوط بــه مــواد مخــدر کــه ممکــن اســت در راســتای مــواد مخــدر بــه کار رود‪ ،‬نداشــته باشــد؛ از‬
‫ایــن رو‪ ،‬اگــر شــخصی دارای اجازه‌نامــه یــا جوازنامــه بـرای کشــت تریــاک‪ ،‬حشــیش یــا پروســس و‬
‫تولیــد مــواد کیمیــاوی جــدول شــماره‌های ‪ 3 ،2 ،1‬و ‪ 4‬قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر مســکرات را‬
‫داشــته باشــد‪ ،‬از حکــم مــاده ‪ 299‬کــود ج ـزا خــارج اســت و مشــمول وصــف قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫نمی‌گــردد‪ ،‬بــرای مثــال شــرکت خصوصــی از مرجــع قانونــی‪ ،‬اجاره‌نامــه کشــت مــواد مخــدر یــا‬
‫تولیــد آن داشــته باشــد و در چاچــوب قانــون کــه اجازه‌نامــه‪ ،‬محــدوده فعالیــت آن را مشــخص‬
‫می‌کنــد فعالیــت داشــته باشــد مرتکــب جــرم قاچــاق مــواد مخــدر نشــده اســت (درانــی‪.)376 :1398 ،‬‬
‫از جهــت مطلــق و مقیــد‪ ،‬برخــی مــوارد رفتــار مــادی قاچــاق مــواد مخــدر کــه تاکنــون شــرح داده‬
‫شــد‪ ،‬از نــوع جــرم مطلــق اســت؛ بــه گونـه‌ای کــه فقــط کشــت تریــاک بــه قصــد تولیــد تریــاک باعث‬
‫تحقــق رفتــار مــادی آن می‌شــود و الزم نیســت کــه حتمـاً از بتــه تریــاک‪ ،‬تریــاک نیــز برداشــت شــود‬
‫و مــوارد مطلق‌بــودن ایــن جــرم عبــارت از اســت از‪ :‬کشــت‪ ،‬تولیــد‪ ،‬تهیــه‪ ،‬پروســس‪ ،‬نگهداشــت‪،‬‬
 ‫‪ ۶۴۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ذخیــره کــردن‪ ،‬عرضــه نمــودن و مخفی‌کــردن و بقیــه مــوارد آن از جــرم مقیــد اســت؛ ماننــد خریــد‪،‬‬
‫فــروش‪ ،‬توزیــع‪ ،‬کمیشـن‌کاری‪ ،‬وارد‪ ،‬صــادر کــردن‪ ،‬حمل‌ونقــل‪ ،‬انتقــال و ارســال مــواد مخــدر‪.‬‬

‫د‪ :‬فعالیت در حکم قاچاق مواد مخدر‬

‫قانون‌گــذار در پایــان مــاده ‪ 299‬کــود جــزا‪ ،‬چنــد مــورد دیگــر را در حکــم قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫دانســته اســت و موضــوع جــرم در ایــن قســمت و ســائل و تجهیزاتــی اســت کــه در راســتای کشــت‬
‫مــواد مخــدر بــه کار م ـی‌رود؛ بنابرایــن وســایل و تجهیزاتــی را کــه در کشــت‪ ،‬تولیــد و تهیــه مــواد‬
‫مخــدر و روان‌گــردان‪ ،‬بــه کار مـی‌رود‪ ،‬اگــر شــخصی بدانــد یــا در بیــن مــردم پخــش و توزیــع کنــد‪،‬‬
‫مرتکــب قاچــاق مــواد مخــدر شــده اســت‪ .‬رفتــار مــادی در ایــن قســمت عبــارت اســت از‪ :‬ســاختن‬
‫یــا حمل‌ونقــل یــا خریــد یــا فــروش یــا توزیــع وســایل و تجهی ـزات مذکــور؛ ب ـرای مثــال تراکتــور‬
‫کــه ب ـرای کشــت و زراعــت مــواد مخــدر مــورد اســتفاده ق ـرار می‌گیــرد‪ ،‬بــه طــور آگاهانــه بــه قصــد‬
‫اســتفاده در کشــت تریــاک‪ ،‬حمل‌ونقــل کنــد یــا بــه فــروش برســاند‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‪:‬‬

‫جرایـم ارسـال کـردن‪ ،‬صادر‌کـردن و ترانزیت مواد مخدر هـم از جمله جرایم عمدی اسـت و همچنین‬
‫جرایـم در حکـم مـواد مخـدر‪ ،‬بنابرایـن عنصـر معنوی آن عبارت از این اسـت که شـخصی بـا آگاهی‬
‫و قصـد یکـی از فعالیت‌هـای مربـوط به مواد مخدر را مرتکب شـود‪ ،‬مثلاً تریاک را به قصد برداشـت‬
‫محصـول مـواد مخـدر و بـه صـورت آگاهانـه کشـت نمایـد‪ ،‬عنصر معنوی محقق شـده اسـت یـا مواد‬
‫مخـدر و روان‌گـردان را بـه طـور آگاهانـه حمل‌ونقـل نماید‪ ،‬باز عنصـر معنوی تحقق یافته اسـت‪.‬‬
‫زمانــی شــخص بــه اتهامــات مذکــور تحــت تعقیــب و مجــازات قـرار می‌گیــرد کــه ســوءنیت وی‬
‫در ارتــکاب جــرم محقــق گــردد‪ .‬اگــر شــخصی بســته‌ای را بــه ســفارش دیگــری پســت کنــد‪ ،‬ولــی‬
‫ندانــد کــه داخــل بســته‪ ،‬مــواد مخــدر جاســازی شــده اســت‪ ،‬نمی‌تــوان او را بــه عنــوان ارســال‌کننده‬
‫مــواد مخــدر تحــت تعقیــب ق ـرار داد‪ .‬همچنیــن اســت کســی کــه قصــد صادر‌کــردن مقــداری کاال‬
‫بــه خــارج از کشــور را داشــته و ندانــد کــه در بیــن آن کاال مــواد مخــدر هــم بــوده اســت‪ ،‬پــس قصــد‬
‫جرمــی مرتکــب جرایــم مذکــور زمانــی محقــق می‌شــود کــه شــخص بــا علــم و اطــاع از وجــود مــواد‬
‫مخــدر بــه منظــور ســرپیچی از یــک نهــی قانونــی بــه طــور عمــد آن‌هــا را از کشــور صــادر کنــد یــا‬
‫از نقطـه‌ای بــه نقطـه‌ای دیگــر ارســال کنــد و یــا از یــک نقطــه ســرحد وارد و از نقطــه دیگــر ســرحد‬
‫خــارج ســازد (شــرح کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۳۶۶ :۲‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۴۹‬‬

‫جزء ‪ :۳‬قاچاق‌بر قاچاق مواد مخدر و مواد روان‌گردان‪ :‬شخصی است که‪...‬‬
‫ایــن جــزء قاچاق‌بــر و عمــل قاچــاق را تعریــف کــرده اســت کــه عبــارت اســت از‪ :‬شــخصی کــه‬
‫یکــی از اعمــال منــدرج جــزء ‪ ۲‬مــاده ‪ ۲۹۹‬کــود جـزا را مرتکــب شــود؛ بنابرایــن بـرای تحقــق وصــف‬
‫جرمــی قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬تنهــا بــه فــروش رســاندن یــا فقــط خریــدن مــواد مخــدر کافــی اســت یــا‬
‫فقــط خریــدن وســایل بــه منظــور کشــت یــا تولیــد مــواد مخــدر کافــی اســت‪.‬‬

‫جزء پنجم‪ :‬جرایم مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫قاچــاق مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان و ســایر فعالیت‌هــای مرتبــط بــا آن‪ ،‬جــرم بــوده مرتکــب‬
‫مطابــق احــکام بــاب اول‪ ،‬فصــل پنجــم مجــازات می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۰۰‬‬
‫ایــن مــاده بیانگــر عنصــر قانونــی جــرم مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان اســت و قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر و روان‌گــردان کــه مصادیــق آن را جــزء ‪ ۲‬مــاده ‪ ۲۹۹‬کــود ج ـزا بیــان کــرده‪ ،‬جــرم شــناخته و‬
‫بــه تناســب نــوع‪ ،‬شــدت و خفــت جــرم‪ ،‬ب ـرای مرتکــب آن مجــازات تعییــن کــرده اســت‪ .‬در مــاده‬
‫‪ ۳۰۰‬کــود جـزا در کنــار بیــان عنصــر قانونــی بــه عنصــر مــادی بــه صــورت عمــوم نیــز پرداختــه اســت‬
‫و می‌گویــد‪« :‬ســایر فعالیت‌هــای مرتبــط بــا قاچــاق مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان» جــرم اســت‪.‬‬
‫کلمــه «ســایر فعالیت‌هــا» در مــاده ‪ 300‬کــود ج ـزا نشــان‌دهنده آن اســت کــه مــواردی کــه بــه حیــث‬
‫مصادیــق رفتــار مــادی قاچــاق مــواد مخــدر و روان‌گــردان‪ ،‬در جــزء ‪ ۲‬مــاده ‪ ۲۹۹‬کــود جــزا‪ ،‬بــه‬
‫تفصیــل ذکــر شــده‪ ،‬از بــاب مثــال و نمونــه اســت و رفتــار مــادی ایــن جــرم محــدود بــه مــوارد فــوق‬
‫نیســت‪ ،‬بلکــه هــر رفتــار و فعالیتــی کــه در راســتای مــواد مخــدر و روان‌گــردان انجــام شــود‪ ،‬جــرم‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر اســت‪ ،‬مثـاً شــخصی تــاش کنــد کــه فــرد دیگــر را بــه کشــت مــواد مخــدر یــا‬
‫اعتیــاد بــه مــواد مخــدر وادارد (شــرح کــود ج ـزا‪.)۲۴۶ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫جزء ششم‪ :‬جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‬

‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 302‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــامل مــواد قاچــاق بایــد هیروئیــن‪ ،‬مورفیــن و کوکائیــن باشــند ‪ -3‬قصــد جرمــی بــه ایــن ترتیــب‬
‫موضــوع جــرم در ایــن مــاده قاچــاق مــواد مخــدر هروییــن‪ ،‬مورفیــن و کوکائیــن اســت و مرتکــب‬
 ‫‪ ۶۵۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــه تناســب انــدازه مــواد مخــدر کــه قاچــاق شــده‪ ،‬مجــازات می‌شــود‪ ،‬هکــذا هــرگاه شــخصی‬
‫مــاده هروییــن یــا مورفیــن یــا کوکائیــن را ب ـرای خــود یــا هــر کســی دیگــری آگاهانــه و بــا اراده و‬
‫قصــد‪ ،‬تولیــد‪ ،‬تهیــه‪ ،‬پروســس‪ ،‬خریدوفــروش‪ ،‬نگهــداری‪ ،‬توزیــع‪ ،‬کمیش ـن‌کاری‪ ،‬وارد‪ ،‬صــادر‪،‬‬
‫حمل‌ونقــل‪ ،‬انتقــال‪ ،‬ارســال‪ ،‬عرضــه‪ ،‬ذخیــره‪ ،‬یــا پنهــان نمایــد‪ ،‬مرتکــب جــرم قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫و روان‌گــردان شــده اســت‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم قاچاق هیروئین‪ ،‬مورفین و کوکائین‬

‫شــخصی کــه مرتکــب قاچــاق هیروئیــن‪ ،‬مورفیــن‪ ،‬کوکائیــن گــردد‪ ،‬بــا نظرداشــت مقــدار مواد حســب‬
‫احــوال بــه مجــازات ذیــل محکــوم می‌گــردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتی که مقدار مواد کمتر از ده گرام باشد‪ ،‬به حبس قصیر‬
‫‪2 .‬در صورتی که مقدار مواد بیش از ده گرام تا یکصد گرام باشد‪ ،‬به حبس متوسط تا سه سال‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از یکصــد گ ـرام تــا پنجصــد گ ـرام باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫متوســط بیــش از ســه ســال‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنجصــد گـرام تــا یــک کیلــو گـرام باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫طویــل تــا ده ســال‬
‫‪5 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد از بیــش از یــک کیلوگـرام باشــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر ده ســال حبــس‪،‬‬
‫در برابــر هــر پنجصــد گـرام اضافــی‪ ،‬بــه شــش مــاه حبــس‪ ،‬در ایــن حالــت مــدت مجموعــی‬
‫حبــس از ســی ســال بیشــتر بــوده نمی‌توانــد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،302‬فقــره ‪.)1‬‬
‫بـرای مثــال اگــر شــخصی یــک کیلــو و پنــج صــد گــرم مورفیــن را بــه فــروش برســاند‪ ،‬مرتکــب بــه‬
‫ده ســال و شـش‌ماه حبــس محکــوم می‌گــردد یــا اگــر شــخصی دو کیلــو و چهارصــد گــرم کوکائیــن‬
‫را حمل‌ونقــل نمایــد‪ ،‬مرتکــب بــه یــازده ســال و دو مــاه حبــس محکــوم می‌گــردد و چهارصــد گــرم‬
‫اضافــی‪ ،‬مجــازات اضافــی و جداگانــه نــدارد‪ ،‬چــون اگــر مــواد اضافــی بــه انــدازه پنــج صــد گــرم‬
‫نرســد‪ ،‬مجــازات مرتکــب اضافــه نمی‌شــود؛ در ایــن صــورت بایــد توجــه داشــت کــه مجمــوع مــدت‬
‫حبــس محکــوم از ســی ســال کــه حبــس دوام درجــه ‪ ۱‬اســت‪ ،‬زیــاد نشــود‪ ،‬چــون در سیســتم حبــس‪،‬‬
‫مــدت بیــش از ســی ســال حبــس در قبــال یــک جــرم وجــود نــدارد (اکبــری‪.)135 :1396 ،‬‬
‫(‪ )2‬شــخصی کــه هیروئیــن‪ ،‬مورفیــن یــا کوکائیــن را بــه شــکل مخلــوط شــده بــا ســایر مــواد‪،‬‬
‫قاچــاق کنــد‪ ،‬بــا نظرداشــت مقــدار هیروئیــن‪ ،‬مورفیــن یــا کوکائیــن مخلــوط شــده در مرکــب‪ ،‬حســب‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۵۱‬‬

‫اج ـزای (‪ )1‬تــا (‪ )5‬فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده‪ ،‬مجــازات می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،302‬فقــره ‪.)2‬‬
‫فقــره ‪ ۲‬مــادۀ ‪ 302‬کــود جــزا‪ :‬شــخصی کــه هروییــن‪ ،‬مورفیــن یــا کوکائیــن را بــه شــکل‬
‫مخلوط‌شــده بــا ســایر مــواد قاچــاق کنــد‪...‬‬
‫ایــن فقــره حکــم قاچــاق مــواد هروییــن‪ ،‬مورفیــن یــا کوکائیــن را کــه بــا ســایر مــواد غیــر مخــدر‪،‬‬
‫مخلــوط و ترکیــب شــده باشــد بیــان می‌کنــد؛ بنابرایــن‪ ،‬هــرگاه شــخصی مــوادی را کــه ترکیب‌یافتــه‬
‫از هروییــن و گیــاه معمولــی اســت یــا ترکیب‌یافتــه از مورفیــن و گیــاه معمولــی اســت‪ ،‬خریــداری کنــد‬
‫یــا نگهــداری نمایــد‪ ،‬مرتکــب بــه تناســب وزن و انــدازه مــواد مورفیــن یــا کوکائیــن یــا هروییــن کــه در‬
‫مــواد قاچــاق شــده وجــود دارد‪ ،‬مجــازات می‌شــود؛ بـرای مثــال اگــر در مــاده ترکیــب شــده‪ ،‬انــدازه‬
‫هروییــن یــا مورفیــن یــا کوکائیــن بیــش از صــد گــرم باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس متوســط بیــش از ســه‬
‫ســال محکــوم می‌شــود و معیــار تعییــن انــدازه مجــازات انــدازه و وزن مــاده هروییــن یــا مورفیــن یــا‬
‫کوکائیــن اســت کــه در مــاده ترکیبــی وجــود دارد (شــرح کــود‪ ،‬ج ‪.)۳۷۶ :1398 ،2‬‬

‫جزء هفتم‪ :‬جرم قاچاق تریاک‬

‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق تریاک‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 304‬کــود جـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــامل مــاده مــورد قاچــاق بایــد تریــاک باشــد‪ -3 .‬قصــد جرمــی‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم تریاک‬

‫هرگاه شخصی مرتکب قاچاق تریاک شود‪ ،‬به تناسب مقدار مواد قاچاق شده مجازات می‌شود‪.‬‬
‫(‪ )1‬شــخصی کــه مرتکــب جــرم قاچــاق تریــاک گــردد‪ ،‬بــا نظرداشــت مقــدار مــواد‪ ،‬حســب‬
‫احــوال بــه مجــازات ذیــل محکــوم می‌گــردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتی که مقدار مواد تا ده گرام باشد‪ ،‬به جزای نقدی از سی هزار تا شصت هزار افغانی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتی که مقدار مواد بیش از ده گرام تا یکصد گرام باشد‪ ،‬به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از یکصــد گ ـرام تــا پنجصــد گ ـرام باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫متوســط تــا دوســال؛‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنجصــد گ ـرام باشــد تــا یــک کیلــو گ ـرام باشــد‪ ،‬بــه‬
 ‫‪ ۶۵۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫حبــس متوســط از دو تــا ســه ســال‬

‫‪5 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد‪ ،‬بیــش از یــک کیلــو گـرام باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط بیــش از‬
‫ســه ســال‪.‬‬
‫‪6 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنــج کیلــو گـرام باشــد‪ ،‬عــاوه بــر پنــج ســال حبــس‬
‫در برابــر هــر پنجصــد گـرام اضافــی‪ ،‬بــه شــش مــاه حبــس‪ ،‬در ایــن حالــت مجمــوع مــدت‬
‫حبــس از حداکثــر حبــس طویــل بیش‌تــر بــوده نمی‌توانــد‬
‫(کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،304‬فقره ‪)1‬‬
‫مثــاً اگــر شــخصی‪ ،‬پنــج کیلــو و هفت‌صــد گــرام تریــاک را خریــداری کنــد یــا بــه فــروش‬
‫برســاند‪ ،‬بــه پنــج ســال و شــش مــاه حبــس محکــوم می‌شــود در ایــن حالــت‪ ،‬مجمــوع مــدت حبــس‬
‫اصلــی و اضافــی نبایــد از حداکثــر حبــس طویــل بیشــتر شــود (شــرح کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۴۵ :۲‬‬
‫(‪ )2‬شــخصی کــه تریــاک را بــه شــکل مخلــوط شــده بــا ســایر مــواد‪ ،‬قاچــاق کنــد‪ ،‬بــا نظرداشــت‬
‫مقــدار تریــاک مخلــوط شــده در مرکــب‪ ،‬حســب اج ـزای (‪ 1‬تــا ‪ )6‬فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده‪ ،‬مجــازات‬
‫می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،304‬فقــره ‪.)2‬‬
‫ا بیــان شــد‪ ،‬یکــی از مــوارد قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬مــواد ترکیبــی و مخلــوط اســت‬
‫چنــان کــه قبـ ً‬
‫کــه مث ـاً ‪ ۶۰‬فیصــد تریــاک و ‪ ۴۰‬فیصــد مــواد گیاهــی غیــر را بــا هــم ترکیــب کنــد و فــرد اقــدام بــه‬
‫قاچــاق ایــن مــاده نمایــد و حــال فقــره ‪ ۲‬مــاده ‪ ۳۰۴‬کــود جـزا حکــم قاچــاق تریــاک ترکیــب شــده بــا‬
‫مــاده غیــر مخــدر را بیــان می‌کنــد؛ بــه ایــن صــورت اگــر شــخص ایــن مــاده ترکیبــی را قاچــاق کنــد‪،‬‬
‫مثـاً حمل‌ونقــل یــا ذخیــره نمایــد‪ ،‬مرتکــب‪ ،‬مطابــق اجـزای ‪ ۱‬تــا ‪ ۶‬فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۴‬کــود جـزا بــا‬
‫معیــار انــدازه مــاده تریــاک کــه در جنــس مخلــوط شــده وجــود دارد‪ ،‬مجــازات می‌شــود؛ بــه گونـه‌ای‬
‫کــه اگــر در مــاده ترکیبــی بیــش از یک‌صــد گ ـرام تــا پنجصدگ ـرام تریــاک خالــص وجــود داشــته‬
‫باشــد‪ ،‬مرتکــب مطابــق جــزء ‪ ۳‬فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۴‬کــود جـزا‪ ،‬مجــازات می‌شــود‪.‬‬

‫جزء هشتم‪ :‬جرم قاچاق چرس‬

‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق چرس‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 305‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــامل مــاده مــورد قاچــاق بایــد چــرس باشــد‪ -3 .‬قصــد جرمــی‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۵۳‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم چرس‬

‫هــرگاه شــخصی چــرس را قاچــاق کنــد‪ ،‬میـزان و نــوع مجــازات مرتکــب‪ ،‬بــه تناســب میـزان و انــدازه‬
‫مــاده چــرس کــه قاچــاق شــده‪ ،‬پیش‌بینــی شــده اســت مجــازات می‌گــردد‪.‬‬
‫(‪ )1‬شــخصی کــه مرتکــب جــرم قاچــاق چــرس گــردد‪ ،‬بــا نظرداشــت مقــدار مــواد حســب احــوال‬
‫بــه مجــازات ذیــل محکــوم می‌گــردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتی که مقدار مواد تا بیست‌وپنج گرام باشد‪ ،‬به مجازات نقدی تا پنج هزار افغانی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از بیس ـت‌وپنج گ ـرام تــا یکصــد گ ـرام باشــد بــه ج ـزای‬
‫نقــدی بیــش از پنــج هـزار تــا ســی هـزار افغانــی‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتی که مقدار مواد بیش از یکصد گرام تا پنجصد گرام باشد به حبس قصیر‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنجصــد گـرام تــا یــک کیلــو گـرام باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫متوســط تــا دو ســال‪.‬‬
‫‪5 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از یــک کیلــو گـرام تــا پنــج کیلــو گـرام باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫متوســط بیــش از دوســال‪.‬‬
‫‪6 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنــج کیلوگ ـرام تــا بیســت کیلوگ ـرام باشــد بــه حبــس‬
‫طویــل تــا هفــت ســال‪.‬‬
‫‪7 .‬در صورتـی کـه مقـدار مـواد بیـش از بیسـت کیلوگرام باشـد‪ ،‬علاو ‌ه بر هفت سـال حبس‪ ،‬در‬
‫برابـر هـر یـک کیلو گـرام اضافی‪ ،‬به شـش مـاه حبـس‪ .‬در ایـن حالت مجموع مـدت حبس‬
‫از ده سـال بیشـتر بـوده نمی‌توانـد (کـود جـزا‪ ،‬مـاده ‪ ،305‬فقـره ‪ .)1‬بـرای مثـال اگر شـخصی‬
‫بیسـت‌و دو کیلوگـرم چـرس را نگهـداری کنـد یـا بـه فـروش برسـاند مرتکـب به هشـت سـال‬
‫حبـس محکـوم می‌گـردد‪ .‬در ایـن حـاالت نبایـد مجموع حبس ده سـال بیشـتر شـود‪.‬‬
‫(‪ )2‬شــخصی کــه چــرس را بــه شــکل مخلــوط شــده یــا ترکیــب بــا ســایر مــواد‪ ،‬قاچــاق کنــد‪ ،‬بــا‬
‫نظرداشــت مقــدار چــرس مخلــوط شــده در مرکــب‪ ،‬حســب اج ـزای (‪ 1‬تــا ‪ )7‬فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده‪،‬‬
‫مجــازات می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۰۵‬‬
‫فقــره (‪ )۲‬مــاده ‪ ۳۰۵‬حکــم چــرس ترکیــب شــده بــا بقیــه مــواد غیــر مخــدر را بیــان می‌کنــد و‬
‫مجــازات قاچاق‌بــر‪ ،‬بــا معیــار میـزان چــرس خالــص کــه در مــاده ترکیبــی وجــود دارد مطابــق اجـزای‬
‫‪ ۱‬تــا ‪ ۷‬مــاده ‪ ۳۰۵‬کــود جــزا ســنجش و تعییــن می‌شــود؛ بنابرایــن هــرگاه شــخصی مــاده ترکیبــی‬
‫چــرس را حمل‌ونقــل یــا ذخیــره کنــد بــا داشــتن شــرط عنصــر معنــوی مرتکــب قاچــاق چــرس شــده‬
 ‫‪ ۶۵۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و اگــر مقــدار چــرس خالــص در مــاده ترکیبــی بیــش از یــک کیلــو گـرام تــا پنــج کیلــو گـرام باشــد‪،‬‬
‫مرتکــب مطابــق جــزء ‪ ۵‬مــاده ‪ ۳۰۵‬کــود جـزا بــه حبــس متوســط بیــش از دو ســال محکــوم می‌شــود‪.‬‬

‫جزء نهم‪ :‬جرم قاچاق اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک‬

‫اســیتیک انهایدرایــت یــا (تی ـزاب) یــک مــاده کیمیــاوی قانونــی اســت کــه عموم ـاً در محصــوالت‬
‫صنعتــی و خانگــی مصــرف می‌شــود‪ .‬از آنجــا کــه ایــن مــاده در افغانســتان مصرفــی نــدارد‪ ،‬از‬
‫کشــورهای همســایه بــه افغانســتان قاچــاق می‌شــود و بـرای تولیــد هروییــن از تریــاک بــه کار مـی‌رود‪.‬‬
‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬ارکان جرم قاچاق اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 303‬کــود ج ـزا مســتفاد می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــامل مــاده مــوارد اســیتیک انهایدرایــت و ســنتیتیک باشــد‪ -3 .‬قصــد جرمــی‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم اسیتیک انهایدرایت و سنتیتیک‬

‫شــخصی کــه مرتکــب قاچــاق اســیتیک انهایدرایــت گــردد‪ ،‬بــا نظرداشــت مقــدار مــواد بــه مجــازات‬
‫ذیــل محکــوم می‌گــردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد تــا دوصدوپنجــاه گـرام یــا سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر یــا‬
‫جـزای نقــدی از ســی هـزار تــا شــصت هـزار افغانــی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از دوصــد و پنجــاه گ ـرام یــا سی‌ســی تــا پنجصــد گ ـرام‬
‫یــا سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر بیــش از نــه مــاه‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنجصــد گ ـرام یــا سی‌ســی تــا یــک کیلــو گ ـرام یــا‬
‫یــک لیتــر باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا دو ســال‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از یــک کیلوگـرام یــا یــک لیتــر تــا پنــج کیلوگـرام یــا پنــج‬
‫لیتــر باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط بیــش از دو ســال‬
‫‪5 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنــج کیلوگـرام یــا پنــج لیتــر تــا ده کیلوگـرام یــا ده لیتــر‬
‫باشــد‪ ،‬بــه حبــس طویــل تــا هفــت ســال‪.‬‬
‫‪6 .‬هــرگاه مقــدار مــواد بیــش از ده کیلوگ ـرام یــا ده لیتــر بیشــتر باشــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر هفــت ســال‬
‫حبــس در برابــر هــر پنــج گـرام یــا سی‌ســی اضافــی‪ ،‬بــه یــک روز حبــس‪ ،‬در ایــن حالــت‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۵۵‬‬

‫مجمــوع مــدت حبــس از حداکثــر حبــس طویــل بیشــتر بــوده نمی‌توانــد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده‬
‫‪ ،303‬فقــره ‪ .)1‬بـرای مثــال اگــر شــخصی دو کیلــو و ده گــرم مــواد اســیتیک انهایدرایــت را‬
‫تولیــد کنــد‪ ،‬بــه هفــت ســال و دو روز حبــس محکــوم می‌گــردد‪ .‬یــا اگــر ده لیتــر و صــد‬
‫سی‌ســی را ذخیــره کنــد‪ ،‬مرتکــب بــه هفــت ســال و بیســت روز حبــس محکــوم می‌گــردد‬
‫( مــادۀ ‪ 303‬کــود ج ـزا)‪.‬‬
‫فقــره (‪ :)۲‬شــخصی که مرتکــب قاچاق مــواد مخــدر ســنتیتیک (امفیتامیــن‪ ،‬میتاامفیتامین‪،‬‬
‫اکســتزی و اکستاســی ‪ )Mdma‬گردد‪.‬‬
‫فقـره ‪ ۲‬مـاده ‪ ۳۰۳‬کـود جـزا مرتکب قاچـاق مواد مخـدر از نـوع امفیتامین‪ ،‬میتامفیامین‪ ،‬اکسـتیزی‬
‫و اکستاسـی را بیـان می‌کنـد کـه از همـه آن‌ها به صـورت مخفف (سـنتیتیک) یاد می‌شـود‪ .‬امفیتامین‪،‬‬
‫از دسـته‌های مـاده محـرک اسـت‪ .‬مصـرف ایـن مـواد ممکـن اسـت باعث وابسـته‌گی جسـمی شـود‪،‬‬
‫ولـی در حـد باالیـی باعـث وابسـته‌گی روانـی می‌شـود‪ .‬مصـرف این مـواد با بـروز پدیده تهـوع همراه‬
‫اسـت‪ .‬ایـن مـاده به شـکل‌های گولی‪ ،‬پودر و دانه‌های کریسـتالی و جـود دارد‪ .‬مدت‌اثر ایـن دوا ‪۲ -۴‬‬
‫سـاعت اسـت‪ .‬طریقـه مصرف ایـن دوا خوراکی‪ ،‬تزریقـی و دود‌کردن اسـت‪ .‬میتا امفتامین کـه به زبان‬
‫عامیانـه کریسـتال و شیشـه یـاد می‌شـود‪ ،‬یـک مـاده قدرتمند‪ ،‬اعتیـادآور‪ ،‬محـرک و به شـکل ترکیبی‬
‫و مصنوعـی اسـت‪ .‬کریسـتال بـه شـکل بـزرگ و شـفاف و ماننـد کریسـتال‌های واقعی و بـه رنگ‌های‬
‫صورتی‪ ،‬آبی و سـبز یافت می‌شـود‪ .‬این ماده همچنین به اسـامی آیس و شیشـه شـناخته شـده اسـت‪.‬‬
‫افـرادی کـه در کارنامـه خـود بـه دنبال تنوع هسـتند‪ ،‬به این مـاده رو می‌آورند‪ .‬اکسـتزی‪ ،‬نـوع دیگر از‬
‫مـاده مخـدر صنعتی اسـت که از ماده کیمیاوی آمفیتامین سـاخته می‌شـود و تأثیر آن بیـن ‪ ۶۰ ۲۰‬دقیقه‬
‫ظاهـر می‌شـود و تـا ‪ ۴‬و ‪ ۶‬سـاعت دوام مـی‌آورد‪ .‬خطـرات مصـرف آن‪ ،‬آشـفته‌کردن نیـروی هاضمه‪،‬‬
‫ضـرر بـه قلـب‪ ،‬کبـد و گـرده اسـت‪ .‬اکستاسـی نـوع دیگـر مـاده مخدر غیـر طبیعـی اسـت و خطرات‬
‫مصرف ماده مخدر اکستاسـی گرمازدگی و افزایش شـدید گرمای بدن اسـت که بسـیار خطرناک اسـت‬
‫ب فراوان بنوشـد که این خود سـبب رقیق‌شـدن بیـش از حد‬
‫و فـرد بـرای رفـع تشـنگی ممکـن اسـت آ ‌‬
‫خـون و از میـان رفتـن تعـادل سـدیم خون شـده و سـبب تـورم اعضای بدن همچـون مغـز و در نهایت‬
‫مـرگ فـرد می‌شـود؛ بنابرایـن هرگاه شـخصی مرتکب قاچاق ایـن ماده مخدر شـود‪ ،‬با توجـه به مقدار‬
‫مـواد مخـدر قاچـاق شـده بـه شـرح ذیـل مجـازات می‌شـود و در ایـن نـوع قانون‌گـذاری تـا حدودی‬
‫اصـل تناسـب جـرم و جزا مدنظر قـرار گرفته اسـت (اکبـری‪.)۱۵۷ :۱۳۹۶ ،‬‬
‫با نظرداشت مقدار مواد به مجازات ذیل محکوم می‌گردد‪.‬‬
 ‫‪ ۶۵۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪1 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد تــا پنــج گـرام یــا سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر تــا نــه مــاه‬
‫یــا جـزای نقــدی از ســی هـزار تــا شــصت هـزار افغانــی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنــج گـرام تــا ده گـرام یــا سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫قصیــر بیــش از نــه مــاه‪.‬‬
‫در ایـن صـورت چـون انـدازه مـواد مخـدر غیـر قانونی بیشـتر از مـورد اول اسـت‪ ،‬بـا رعایت اصل‬
‫تناسـب جـرم و جـزا‪ ،‬جـزای مرتکـب فقـط حبـس قصیر بیـش از نـه ماه پیش‌بینی شـده اسـت‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیشــتر از ده گـرام تــا پنجــاه گـرام یــا سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حبــس‬
‫متوسط‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از پنجــاه گ ـرام تــا صــد گ ـرام یــا سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه‬
‫حبــس طویــل تــا ده ســال‪.‬‬
‫‪5 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از صدگـرام یــا سی‌ســی بیشــتر باشــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر ده ســال‬
‫حبــس‪ ،‬در برابــر هــر گ ـرام اضافــی بــه یــک روز حبــس‪ ،‬در ایــن حالــت مجمــوع مــدت‬
‫حبــس از حداکثــر حبــس طویــل بیشــتر بــوده نمی‌توانــد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،303‬فقــره ‪.)2‬‬
‫بـرای مثــال اگــر یــک شــخص مقــدار یک‌صــد و ده گـرام یــا یک‌صــد و ده سی‌ســی مــواد‬
‫را قاچــاق کنــد‪ ،‬بــه ده ســال و ده روز حبــس محکــوم می‌شــود‪ .‬در ایــن صــورت مجمــوع‬
‫مــدت حبــس‪ ،‬نبایــد از حداکثــر حبــس طویــل کــه شــانزده ســال اســت بیشــتر شــود (شــرح‬
‫کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۴۵ :۲‬‬

‫جزء دهم‪ :‬جرایم ساخت و تولید مواد مخدر‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬
‫هــر گونــه فعــل مــادی و مثبــت بـرای بــه وجــود آوردن انــواع مــواد مخــدر تحــت عنــوان عنصــر مــادی‬
‫جــرم ســاختن‪ ،‬ق ـرار می‌گیــرد‪ ،‬اعــم از اینکــه تولیــد و ســاخت در نتیجــه فعل‌وانفعــاالت کیمیــاوی‬
‫باشــد یــا اقدامــات فزیکــی و اعــم از آنکــه بــا دســت و بــدون کمــک گرفتــن از ابـزار و آالت خــاص‬
‫صــورت گرفتــه باشــد یــا بــه کمــک آن وســایل‪ .‬تفــاوت کشــت مــواد مخــدر بــا تولیــد آن در ایــن‬
‫اســت کــه در کشــت فقــط تخــم یــا گیــاه مخــدر در زمیــن کاشــته می‌شــود و در همیــن مرحلــه جــرم‬
‫کشــت نامیــده می‌شــود‪ ،‬ولــی در مرحلــه تولیــد بایــد یــک دســته اقدامــات و فعل‌وانفعــاالت ب ـرای‬
‫حصــول بــه مــاده مخــدر صــورت گیــرد می‌تــوان گفــت کــه تولیــد مرحلــه پــس از کشــت می‌باشــد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۵۷‬‬

‫یزنــد‪ ،‬تخــم‬
‫مثالــی در ایــن خصــوص مفیــد فایــده خواهــد بــود؛ دهقــان زمیــن را شــخم م ‌‬
‫خشــخاش را در دل زمیــن م ـی‌کارد‪ ،‬زمیــن را آبیــاری می‌کنــد و کــود می‌دهــد تــا گیــاه خشــخاش‬
‫یزنــد‪ ،‬بــا وســایل مخصوصــی شــیره حاصــل را‬
‫می‌رویــد (مرحلــه کشــت) فــرد خشــخاش را تیــغ م ‌‬
‫جمـع‌آوری می‌کنــد‪ ،‬آن را کـرارا ً می‌مالــد تــا منعقــد شــود و تریــاک بــه دســت آیــد (مرحلــه تولیــد)‪.‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫جـــرم ســـاختن و تولیـــد مـــواد مخـــدر هـــم از جرایـــم عمـــدی اســـت و بـــرای تحقـــق آن احـــراز‬
‫ســـوءنیت مرتکـــب الزم اســـت‪ .‬قصـــد جرمـــی در عمـــدی بـــودن فعـــل ارتکابـــی زمانـــی مســـلم‬
‫می‌ش ــود ک ــه ش ــخص ب ــا عل ــم و اط ــاع از اینک ــه چ ــه چی ــزی می‌س ــازد و ی ــا چ ــه چی ــزی تولی ــد‬
‫می‌کنـــد (مـــاده مخـــدر) بـــه قصـــد حصـــول نتیجـــه (تولیـــد مـــواد مخـــدر) بـــه انجـــام آن فعـــل‬
‫مب ــادرت کن ــد؛ ل ــذا جرای ــم س ــاختن و تولی ــد از جرای ــم عم ــدی فاع ــل اس ــت‪ ،‬یعن ــی مج ــرم ه ــم‬
‫عم ــد در فع ــل دارد (س ــاختن‪ ،‬تولی ــد) و ه ــم عم ــد در حص ــول نتیج ــه؛ ب ــه عب ــارت دیگ ــر بای ــد از‬
‫عم ــل نتیجــه‌ای را ک ــه می‌خواس ــته ب ــه دس ــت آی ــد ت ــا ای ــن دو ج ــرم تحق ــق یاب ــد‪ .‬نتیج ــه م ــورد‬
‫نظ ــر مج ــرم‪ ،‬س ــاختن م ــواد مخ ــدر و تولی ــد آن اس ــت‪ .‬پ ــس اگ ــر اقدام ــات او ب ــه نتیج ــه نرس ــد و‬
‫م ــاده مخ ــدری تولی ــد نش ــود‪ ،‬ب ــه لح ــاظ فق ــدان ای ــن بخ ــش از عنص ــر معن ــوی‪ ،‬ج ــرم ت ــام س ــاختن‬
‫و تولی ــد محق ــق نش ــده اس ــت‪.‬‬
‫پــس اگــر در هــر مرحلــه از مراحــل تولیــد و ســاخت اقدامــات شــخص عقیــم بمانــد و مــاده‬
‫مخــدر مــورد نظــر وی ســاخته نشــود‪ ،‬اقــدام او شــروع بــه جــرم اســت و چنانچــه تحــت عناویــن‬
‫دیگــری قابــل مجــازات باشــد می‌تــوان موضــوع را تحــت عنــوان بررســی کــرد (رحیــم‪.)۸۶ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫ج‪ :‬مجازات تهیه وسایل یا تجهیزات مورد استفاده در تولید مواد مخدر روان‌گردان‬
‫شــخصی کــه بــا داشــتن علــم و ســائل یــا تجهیـزات اختصاصــی بـرای تولیــد یــا ســاخت مــواد مخــدر‬
‫روان‌گــردان را تهیــه‪ ،‬حمل‌ونقــل‪ ،‬توریــد‪ ،‬صــدور‪ ،‬خریــد‪ ،‬فــروش یــا توزیــع کنــد یــا آن را در‬
‫حیــازت خــود داشــته باشــد‪ ،‬بــه حداکثــر حبــس متوســط و مصــادره وســایل و تجهیـزات مربــوط بــه‬
‫جــرم محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫شــخصی کــه وســایل و تجهیـزات منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 309‬کــود جـزا را باداشــتن جــواز‪ ،‬وارد‬
‫ولــی آن را بــه مقصــد تولیــد و پروســس غیرمجــاز مــواد مخــدر فــروش و یــا اســتعمال نمایــد‪ ،‬حســب‬
‫احــوال بــه حبــس طویــل بیــش از ده ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۶۵۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫هرگاه جرایم مندرج فقره‌های (‪ )1‬و (‪ )2‬ماده ‪ 309‬کود جزا توسط شخص حکمی ارتکاب یابد‪،‬‬
‫عالو ‌ه برمجازات فاعل جرم‪ ،‬شخص حکمی در مرتبه اول حسب احوال به جزای نقدی از دومیلیون تا‬
‫پنج میلیون افغانی محکوم و در مرتبه دوم عالو ‌ه بر جزای نقدی پنج میلیون افغانی‪ ،‬جواز فعالیت وی‬
‫نیز سلب می‌گردد (کود جزا‪ ،‬ماده ‪ ،۳۰۹‬فقره‌های‪ .)۳ ،۲ ،۱ ،‬این ماده در طی سه فقره مکلفیت شخصی‬
‫را روشن می‌کند که وسایل یا تجهیزاتی که مخصوص تولید یا ساختن مواد مخدر و روان‌گردان است را‬
‫تهیه‪ ،‬حمل‌ونقل‪ ،‬استعمال و‪ ...‬کند که به شرح ذیل بیان می‌شود‪:‬‬
‫فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ 309‬کــود جــزا‪ :‬شــخصی کــه بــا داشــتن علــم‪ ،‬وســایل یــا تجهیــزات‬
‫اختصاصــی بــرای تولیــد یــا ســاخت مــواد مخــدر‪...‬‬
‫موضــوع جــرم در مــاده ‪ ۳۰۹‬کــود جــزا‪ ،‬وســایل تجهیــزات اختصاصــی تولیــد یــا تهیــه مــواد‬
‫مخــدر اســت؛ بنابرایــن رفتــار مــادی ایــن جــرم عبــارت اســت از اینکــه اگــر شــخصی وســایل یــا‬
‫تجهیزاتــی را کــه فقــط بـرای تولیــد یــا ســاخت مــواد مخــدر و روان‌گــردان کاربــرد دارد‪ ،‬آن‌هــا را تهیــه‬
‫یــا حمل‌ونقــل نمایــد یــا آن‌هــا را از کشــور دیگــر بــه کشــور افغانســتان وارد کنــد یــا اینکــه آن‌هــا را‬
‫صــادر و خریدوفــروش نمایــد یــا خریدوفــروش و یــا توزیــع کنــد و یــا اینکــه آن‌هــا را در حیــازت و‬
‫تصــرف خــود داشــته باشــد‪ ،‬عنصــر مــادی ایــن جــرم تحقق‌یافتــه اســت‪ .‬جــرم از نــوع مطلــق اســت و‬
‫صــرف تهیــه‪ ،‬حمــل ونقــل‪ ،‬تولیــد‪ ،‬صــادر کــردن‪ ،‬خریدوفــروش‪ ،‬توزیــع مــواد مخــدر و روان‌گــردان‬
‫یــا در تصــرف خــود داشــتن بـرای تحقــق ایــن جــرم کافــی اســت و الزم نیســت کــه بـرای هــر کــدام‬
‫ایــن رفتــار مــادی نتیجــه جرمــی مشــخص نیــز تحقــق پیــدا کنــد‪.‬‬
‫ایــن جــرم از نــوع عمــدی اســت؛ بنابرایــن شــخص بــا آکاهــی و قصــد از وســایل و تجهی ـزات‬
‫مخصــوص در راســتای رفتارهــای جرمــی فــوق اســتفاده نمایــد و اگــر شــخصی ندانــد کــه وســایل و‬
‫تجهیـزات مخصــوص تولیــد مــواد مخــدر و روان‌گــردان اســت‪ ،‬آن‌هــا را حمل‌ونقــل یــا خریدوفروش‬
‫نمایــد‪ ،‬مرتکــب جــرم ایــن مــاده نشــده اســت‪.‬‬
‫مرتکــب جــرم فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۹‬کــود ج ـزا بــه حداکثــر حبــس متوســط و مصــادره وســایل و‬
‫تجهی ـزات مربــوط بــه جــرم محکــوم می‌شــود (غالمــی‪.)۱۳۴ :۱۳۹۹ ،‬‬
‫فقــره (‪ )۲‬مــاده ‪ 309‬کــود جــزا‪ :‬شــخصی کــه وســایل و تجهیــزات منــدرج فقــره (‪ )۱‬ایــن‬
‫مــاده را بــا داشــتن جــواز وارد‪...‬‬
‫ایــن فقــره حکــم شــخصی را بیــان می‌کنــد کــه بـرای وارد‌کــردن وســایل و تجهیـزات منــدرج فقــره‬
‫(‪ )۱‬ایــن مــاده‪ ،‬جــواز رســمی دارد و بایــد از وســایل و تجهی ـزات فــوق اســتفاده درســت و قانونــی‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۵۹‬‬

‫صــورت گیــرد‪ ،‬لکــن ممکــن اســت شــخصی از آن‌هــا آگاهانــه و بــا قصــد در مســیر غیــر قانونــی‬
‫اســتفاده نمایــد (رحیــم‪.)۷۸ :۱۳۹۷ ،‬‬
‫رفتــار مــادی ایــن جــرم عبــارت اســت از اینکه شــخص وســایل و تجهیزاتــی را که جــواز وارد‌کردن‬
‫آن‌هــا را بــه کشــور دارد‪ ،‬لکــن پــس از وارد‌کــردن بــه کشــور‪ ،‬از آن‌هــا بـرای تولیــد و پروســس غیــر‬
‫قانونــی مــواد مخــدر بــه فــرد دیگــر بــه فــروش برســاند یــا وســایل و تجهیـزات فــوق را بـرای تولیــد و‬
‫پروســس مــواد مخــدر اســتعمال نمایــد‪ ،‬عنصــر مــادی ایــن جــرم تحقــق پیــدا کــرده اســت‪.‬‬
‫ایـن جـرم هـم در قالب جـرم مطلق قابل تحقق اسـت‪ ،‬مانند به فروش رسـاندن وسـایل و تجهیزات‬
‫مذکـور کـه خریـدار ممکـن اسـت برای تولید مـواد مخدر بـه کار بگیرد یا ممکن اسـت بـه کار نگیرد‪،‬‬
‫در هـر دو صـورت عنصـر مـادی جرم تحقـق یافته اسـت و هم در قالب جـرم مقید قابل تحقق اسـت؛‬
‫ماننـد اسـتعمال وسـایل و تجهیزاتـی که عملاً باید برای تولیـد مواد مخدر اسـتفاده شـود؛ بنابراین‪ ،‬در‬
‫قسـمت فروش‪ ،‬جرم‪ ،‬مطلق اسـت و در قسـمت اسـتعمال‌کردن وسـایل‪ ،‬جرم مقید اسـت‪.‬‬
‫جــرم از نــوع عمــدی اســت؛ لــذا شــخصی اگــر بــا آگاهــی و اراده رفتارهــای فــوق را انجــام دهــد‪،‬‬
‫عنصــر معنــوی تحقــق می‌یابــد‪.‬‬
‫مرتکــب ایــن جــرم بــه حبــس طویــل بیــش از ده ســال محکــوم می‌شــود کــه مجــازات مرتکــب‬
‫فقــره ‪ ۲‬بیــش از مجــازات مرتکــب فقــره (‪ )۱‬پیش‌بینــی گردیــده اســت و دلیــل آن ایــن اســت کــه در‬
‫فقــره ‪ ،۲‬شــخص عــاو ‌ه بــر ارتــکاب جــرم‪ ،‬از موقعیــت سوءاســتفاده کــرده اســت و نهــاد مربوطــه بــا‬
‫اعتمــادی کــه بــه او داشــته‪ ،‬جــواز وارد‌کــردن وســایل و تجهیـزات را صــادر کــرده و مرتکــب بــه جــای‬
‫اســتفاده درســت از آن‌هــا‪ ،‬در مســیر غیــر قانونــی اســتفاده یــا بــه فــروش رســانیده اســت؛ لــذا مناســب‬
‫اســت کــه مجــازات شــدیدتر را تحمــل نمایــد (شــرح کــود جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۶۶ :۲‬‬
‫فقــره (‪ )۳‬مــاده ‪ 309‬کــود جــزا‪ :‬هــرگاه جرایــم منــدرج فقره‌هــای (‪ )1‬و (‪ )2‬ایــن مــاده‬
‫توســط شــخص حکمــی ارتــکاب یابــد عــاو ‌ه بــر‪...‬‬
‫فاعــل و مرتکــب ایــن فقــره شــخص حکمــی غیردولتــی اســت؛ بنابرایــن اگــر شــخصی حکمــی‬
‫غیردولتــی‪ ،‬جرایــم منــدرج فقره‌هــای (‪ )1‬و (‪ )2‬مــاده ‪ ۳۰۹‬کــود جـزا را مرتکــب شــود‪ ،‬مجازات‌هــای‬
‫ذیــل را در پــی دارد‪:‬‬
‫فاعــل جــرم بــه عنــوان رئیــس یــا نماینــده شــخص حکمــی‪ ،‬بــه تناســب ارتــکاب نــوع جــرم‪ ،‬بــه‬
‫ج ـزای پیش‌بینــی شــده در فقــره (‪ )1‬و (‪ )2‬مــاده ‪ ۳۰۹‬کــود ج ـزا محکــوم می‌شــود‪.‬‬
‫شــخصی حکمــی اگــر در مرتبــه اول مرتکــب جــرم فقره‌هــای (‪ )1‬و (‪ )2‬ایــن مــاده شــود‪ ،‬بــا توجه‬
 ‫‪ ۶۶۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــه نــوع و کیفیــت ارتــکاب جــرم‪ ،‬بــه ج ـزای نقــدی از دو میلیــون تــا پنــج میلیــون افغانــی محکــوم‬
‫می‌شــود و در صــورت تک ـرار ارتــکاب ایــن جــرم بــه اضافــه محکومیــت بــه پرداخــت پنــج میلیــون‬
‫افغانــی ج ـزای نقــدی‪ ،‬جــواز فعالیــت شــخص حکمــی نیــز لغــو می‌شــود؛ ب ـرای مثــال شــرکتی کــه‬
‫جــواز وارد‌کــردن وســایل و تجهیـزات منــدرج فقــره ‪ ۱‬مــاده ‪ ۳۰۹‬کــود جزا را داشــته باشــد‪ ،‬اگر وســایل‬
‫و تجهی ـزات مذکــور را ب ـرای تولیــد و پروســس مــواد مخــدر بفروشــد یــا اســتعمال نمایــد‪ ،‬مرتکــب‬
‫جــرم شــده و بــه مجــازات فــوق محکــوم می‌شــود (درانــی‪.)۲۴۸ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫جزء یازدهم‪ :‬جرم خرید و فروش و عرضه و توزیع مواد مخدر‬

‫اصطــاح (ســوداگران مــرگ) را زیــاد شــنیده‌ایم و اینــک می‌خواهیــم ایــن ســوداگری را از دیــدگاه‬
‫حقوقــی مــورد ارزش‌یابــی قــرار دهیــم و سیاســت جنائــی کشــورمان را در برخــورد بــا ایــن آفــت‬
‫اجتماعــی ترســیم کنیــم‪.‬‬
‫طبــق تخمین‌هــای موجــود‪ ،‬در ســطح جهــان ســاالنه پنجصــد میلیــارد دالــر ب ـرای خریــد مــواد‬
‫مخــدر مصــرف می‌شــود‪ .‬ایــن مبلــغ بیــش از تولیــد ناخالــص یــا (‪ )GPD‬کلیــه کشــورهای جهــان بــه‬
‫اســتثنای هفــت کشــور ثروتمنــد دنیــا اســت‪.‬‬
‫اف ـراد جامعــه نبایــد بــه دلیــل ســودهای بــادآورده زنده‌گــی و اشــتغال ســالم را رهــا کننــد و بــه‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر رو بیاورنــد‪ .‬بایــد ریشـه‌های ایــن معضــل را شــناخت‪ .‬ایــن بزرگ‌تریــن مریضــی‬
‫بـرای یــک جامعــه اســت و بـرای تــداوی ایــن مریضــی بایــد بــه دنبــال دواهــای شــفابخش بــود؛ زیـرا‬
‫اســتفاده از مســکن‌ها تنهــا چهــره مریضــی را می‌پوشــاند و آن را بــه طــور ریشـه‌ای تــداوی نمی‌کنــد‪.‬‬
‫تشــدید مجازات‌هــا کــه هــر از چنــد وقــت یک‌بــار در قانون‌گــذاری راجــع بــه مــواد مخــدر صــورت‬
‫می‌گیــرد‪ ،‬نیــز نتوانســته نســخه شــفابخش ب ـرای تــداوی ایــن مریضــی باشــد‪ .‬ایــن مریضــی جامعــه‬
‫بشــریت را رنــج می‌دهــد (اکبــری‪.)۷۶ :۱۳۹۶ ،‬‬

‫الف‪ :‬عناصر جرم خرید و فروش و توزیع و در معرض فروش قرار دادن مواد مخدر‬
‫‪ -۱‬عنصر مادی‬
‫‪ -‬خریــد‪ :‬عنصــر مــادی جــرم خریــد مــواد مخــدر بــه صــورت فعــل مــادی ایجابــی اســت‪ ،‬یعنــی‬
‫بــه دس ـت‌آوردن مــواد مخــدر در قبــال پرداخــت وجــه یــا هــر مــال دیگــری کــه بــر اســاس‬
‫عــرف عنــوان «مــال» بــر آن صــدق کنــد‪ .‬در خریــد مــواد مخــدر همیشــه مــاده مخــدر مبیــع‬
‫قـرار می‌گیــرد و ثمــن ممکــن اســت وجــه رایــج (پــول) باشــد یــا هــر مالی دیگــری؛ امــا گاهی‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۶۱‬‬

‫اوقــات قاچاق‌بـران‪ ،‬مــواد مخــدر را بــا هــم معاوضــه می‌کننــد‪ ،‬یعنــی تریــاک می‌دهنــد و بــه‬
‫جــای آن مورفیــن تحویــل می‌گیرنــد‪ .‬آیــا ایــن عمــل آن‌هــا بــه مفهــوم خریــد اســت؟‬
‫در جــرم خریــد‪ ،‬مالکیــت ثمــن و مباشــرت در خریــد هــم شــرط نیســت‪ .‬پــس اگــر کســی بــا پــول‬
‫متعلــق بــه دیگــری مقــداری مــواد مخــدر بخــرد کمــاکان عنــوان «خریــدار» مــواد مخــدر را خواهــد‬
‫داشــت؛ همچنیــن اســت کســی کــه پــول بــه دیگــری می‌دهــد تــا بـرای وی مــواد مخــدر خریــداری‬
‫نمایــد؛ عمومـاً خریــداران عمــده مــواد مخــدر افـراد پشـت‌صحنه هســتند و ایــن کار را توســط عوامــل‬
‫خــود انجــام می‌دهنــد کــه البتــه در صــورت دســتگیری بــه همیــن اتهــام تحــت تعقیــب قـرار می‌گیرنــد‬
‫و مجــازات می‌شــوند (مشــروط بــر اینکــه اقــدام آن‌هــا در حــد خریــد باقــی بمانــد) جــرم خریــد مــواد‬
‫مخــدر عمومـاً مقدمــه ارتــکاب جرایــم دیگــری اســت‪ .‬عــده‌ای مــواد مخــدر را می‌خرنــد تــا آن را بــه‬
‫مصــرف برســانند (جــرم اســتعمال) و عــده‌ای آن را می‌خرنــد تــا بفروشــند (جــرم فــروش) کــه در ایــن‬
‫صــورت اقــدام خریــدار از مرحلــه خریــد گذشــته و بــه مرحلــه دیگــری وارد شــده کــه مســئله تعییــن‬
‫مجــازات در مــوارد تعــدد جــرم پیــش می‌آیــد‪.‬‬
‫‪ -‬فـروش‪ :‬عنصـر مـادی فـروش دقیقاً عکـس عنصر مـادی خرید اسـت و عبارت اسـت از فعل‬
‫مـادی ایجابـی انتقـال مـواد مخـدر به دیگـری در قبـال دریافـت وجه یا مالـی دیگر‪ .‬اقـدام او‬
‫مـادام کـه مـواد مخـدر را به دیگـری منتقـل نکـرده (نفروخته) فـروش نخواهـد بود‪.‬‬
‫بــرای تحقــق جــرم فــروش‪ ،‬الزم نیســت کــه فروشــنده حتمــاً آن را قبــاً خریــده و مالــک آن‬
‫باشــد؛ همیــن کــه شــخص مــواد مخــدر را بــه دیگــری می‌دهــد و در قبــال آن وجهــی دریافــت‬
‫می‌کنــد‪ ،‬عنــوان فروشــنده بــر او صــدق می‌کنــد‪.‬‬
‫پــس جــرم فــروش هــم ممکــن اســت بالمباشــره و هــم مــع الواســطه صــورت گیــرد؛ خصوص ـاً‬
‫اینکــه فروشــنده‌گان عمــده و کالن مــواد مخــدر عمومـاً چهــره نشــان نمی‌دهنــد و معمــوالً ســر صحنــه‬
‫معاملــه حاضــر نمی‌شــوند و مــواد مخــدر را بــه صــورت ُخــرد توســط عوامــل خــود (بــه نــام فروشــنده‬
‫گان خرده‌پــا) بــه فــروش می‌رســانند‪ .‬در اینجــا عنــوان «فروشــنده» هــم بــه مالــک اصلــی مــواد مخــدر‬
‫اطــاق می‌شــود و هــم بــه عوامــل دس ـت‌اندرکار او‪ .‬نتیجــه اینکــه عنصــر مــادی فــروش زمانــی بــا‬
‫انتقــال مالکیــت مــواد مخــدر صــورت می‌گیــرد و زمانــی با انتقــال خــود مــواد (غالمــی‪.)۱۸۹ :۱۳۹۹ ،‬‬
‫‪ -‬در معــرض فــروش قــرار دادن‪ :‬ایــن جــرم کــه خــود جــرم مســتقلی محســوب می‌شــود از‬
‫حیــث تمایــز بــا جرایــم دیگــر (نگهــداری‪ ،‬فــروش و توزیــع) حائــز اهمیــت اســت‪ .‬ب ـرای‬
‫درک بیشــتر مفهــوم آن بایســتی مثالــی بیاوریــم‪ .‬فــرض کنیــد شــخصی مقــداری میــوه‪ ،‬تهیــه‬
 ‫‪ ۶۶۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫و آن را ب ـرای فــروش بــه مــردم عرضــه می‌کنــد و مــردم بــا دیــدن میوه‌هــا آن را خریــداری‬
‫می‌کننــد‪ .‬عمــل شــخص شــامل ســه مرحلــه زیــر اســت‪:‬‬
‫الــف‪ :‬زمانــی کــه میــوه را تهیــه کــرده و هنــوز بــه مغــازه یــا معبــر عمومــی منتقــل نکــرده اســت‬
‫(مرحلــه نگهــداری)‪.‬‬
‫ب‪ :‬مرحله‌ای که میوه‌ها را به مغازه یا معبر عمومی منتقل و عرضه می‌کند (مرحله عرضه)‪.‬‬
‫ج‪ :‬مرحله‌ای که مردم میوه‌ها را از او خریداری می‌کنند (مرحله فروش)‪.‬‬
‫جــرم در معــرض فــروش قـرار دادن مــواد مخــدر هم‌زمانــی اســت کــه متهــم مــواد مخــدر را بـرای‬
‫فــروش بــه دیگـران عرضــه می‌کنــد؛ لــذا یــک مرحلــه فراتــر از نگهــداری و یــک مرحلــه دون‌تــر از‬
‫فــروش ق ـرار می‌گیــرد‪.‬‬
‫البتــه عرضــه مــواد مخــدر ماننــد عرضــه میــوه بــه صــورت علنــی و آشــکار نیســت و بــه دلیــل‬
‫رعــب و وحشــتی کــه مجرمــان دارنــد بــرای جلوگیــری از کشــف مــواد مخــدر همــواره آن را بــه‬
‫صــورت مخفیانــه ب ـرای فــروش عرضــه می‌کننــد‪ .‬در برخــی از مــوارد عرضــه ب ـرای فــروش ممکــن‬
‫اســت شــروع بــه جــرم فــروش هــم باشــد و آن زمانــی اســت کــه افـراد در حیــن معاملــه مــواد مخــدر‬
‫دســتگیر می‌شــوند و قبــل از اینکــه فروشــنده مــواد را بــه خریــدار تحویــل دهــد‪ ،‬توســط مأموریــن‬
‫دســتگیر می‌شــود‪ .‬در ایــن مرحلــه‪« ،‬فــروش» تحقــق پیــدا نمی‌کنــد و عمــل وی در معــرض فــروش‬
‫ق ـرار دادن مــواد مخــدر (شــروع بــه جــرم فــروش) می‌باشــد‪.‬‬
‫ممکــن اســت ســؤال شــود کــه عمــل شــخص متقابــل چــه عنوانــی خواهــد داشــت؛ زیـرا او موفق‬
‫بــه خریــد مــواد مخــدر نشــده اســت تــا تحــت ایــن عنــوان تعقیــب شــود و مــواد مخــدر هــم به دســت‬
‫او نرســیده اســت تــا عنــوان حمــل و نگهــداری بــر او صــدق کنــد‪ .‬آیــا اصــوالً عمــل او جــرم اســت یــا‬
‫خیــر؟ بــدون شــک و در اکثــر مــوارد هــر دو طــرف توســط مأموریــن دســتگیر و بــه محکمــه تحویــل‬
‫داده می‌شــوند و در همــان گزارش‌هــای اولیــه هــم اتهــام خریدوفــروش مــواد مخــدر ذکــر می‌شــود؛‬
‫در صورتــی کــه بــا اقــدام مأموریــن (در مثــال فــوق) عمــل هــر دوی آن‌هــا عقیــم مانــده اســت و‬
‫خریدوفــروش تحقــق پیــدا نکــرده اســت‪ .‬همــان طــور کــه گفتیــم عمــل دارنــده مــواد مخــدر حســب‬
‫مــورد در حــد نگهــداری یــا در معــرض فــروش قـرار دادن مــواد مخــدر (حســب نــوع عمــل ارتکابی)‬
‫قابــل مجــازات‪ ،‬ولــی شــخص مقابــل موفــق بــه خریــد نشــده اســت‪ .‬پــس اینجــا جــرم وی چیســت؟‬
‫بـرای جـواب بـه ایـن سـؤال بایـد قائـل بـه تفکیک شـد‪ ،‬اگر فـرد خریـدار وجه مـواد مخـدر را به‬
‫فروشـنده پرداختـه باشـد‪ ،‬یـا ایـن دو از قبـل برای این منظـور قرار و مدار خاصی گذاشـته باشـند و تنها‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۶۳‬‬

‫هنـگام انتقـال مـواد‪ ،‬مأموریـن سـر رسـیده و از دست‌به‌دست‌شـدن آن جلوگیـری کرده باشـند‪ ،‬به نظر‬
‫می‌رسـد کـه خریدوفـروش تحقـق یافتـه اسـت و دست‌به‌دست‌شـدن مـواد تنهـا از آثـار خریدوفروش‬
‫محسـوب می‌شـود نـه خـود آن؛ امـا اگـر طرفیـن فقـط در حـال مذاکـره و بـه قـول معـروف در حـال‬
‫چان ‌هزنـی بـوده بـدون اینکـه مـوادی دست‌به‌دسـت شـده یـا قـرار و مـداری گذاشـته شـده باشـد و‬
‫مأموریـن بـا کشـف قضیه و دسـتگیری آن‌ها باقی اعمـال را عقیم نموده باشـند‪ ،‬در ایـن صورت همان‬
‫طـور کـه گفتیـم عمـل دارنـده مـواد مخدر در حـد در معـرض فروش قـرار دادن‪ ،‬قابل بررسـی اسـت؛‬
‫ولـی عمـل فـرد مقابـل کـه تنها قصد خریـد مواد مخـدر را داشـته و در حد حـرف زدن و مذاکـره باقی‬
‫مانـده اسـت و در عملیـات اجرائـی خریـد تـا حد مذاکـره عقیم مانـده اسـت از نظر حقوقی شـروع به‬
‫جـرم خریـد محسـوب می‌شـود؛ ولـی در هیچ یـک از قوانین شـروع به جـرم خرید مواد مخـدر‪ ،‬جرم‬
‫تلقـی نشـده اسـت و مقـدار عملیات انجـام شـده (مذاکره) هم جرم مسـتقلی محسـوب نمی‌شـود؛ لذا‬
‫بـر اسـاس اصـل تفسـیر مضیـق قوانین جزائـی باید گفت که عمـل وی در همیـن حد انـدازه جرم تلقی‬
‫نمی‌شـود (غالمـی‪.)۱۳۵ :۱۳۹۹ ،‬‬
‫‪ -‬توزیــع‪ :‬اگــر شــخص مــواد مخــدر را به دیگـران منتقــل کنــد و در مقابــل آن وجهــی دریافت‬
‫کنــد عمــل وی «فــروش» خواهــد بــود؛ در غیــر ایــن صــورت عنــوان «توزیــع» بــر آن صــدق‬
‫می‌کنــد؛ پــس عنصــر مــادی توزیــع عبــارت اســت از هــر گونــه فعــل مــادی ایجابــی کــه‬
‫منجــر بــه انتقــال و پخــش مــواد مخــدر بــه ســایرین شــود‪ ،‬بــدون دریافــت هــر گونــه وجــه‬
‫یــا مالــی از آن‌هــا‪ .‬توزیــع از نظــر عرفــی عبارتــی اســت کــه بــا یــک دفعــه تحقــق نمی‌یابــد؛‬
‫مثـاً اگــر کســی یــک صــد بــرگ اعالمیــه داشــته باشــد و همــه آن‌هــا را بــه یــک نفــر تحویــل‬
‫دهــد‪ ،‬نمی‌گوینــد کــه اعالمیه‌هــا را توزیــع کــرد‪ ،‬بلکــه از عبــارت «دادن» اســتفاده می‌کننــد‬
‫نــه «توزیــع»؛ در مــورد مــواد مخــدر هــم تحویــل مــواد مخــدر بــه یــک نفــر عنــوان «توزیــع»‬
‫پیــدا نمی‌کنــد (رحیــم‪.)۸۷ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫‪ -۲‬عنصر معنوی‬
‫خریــد فــروش و در معــرض فــروش قــرار دادن و توزیــع مــواد مخــدر همگــی از جرایــم عمــدی‬
‫محســوب می‌شــوند و شــخص مرتکــب بــا علــم و اطــاع از اینکــه چــه چیــزی را می‌خــرد یــا‬
‫می‌فروشــد و یــا در معــرض فــروش قـرار می‌دهــد و یــا توزیــع می‌کنــد (یعنــی مــواد مخــدر) مبــادرت‬
‫بــه انجــام آن نمایــد‪ .‬پــس اگــر کســی بــه قصــد اینکــه مثــاً دارد تابلیــت اســتامینوفن می‌خــرد‪،‬‬
 ‫‪ ۶۶۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫دیگــری بــه او هروییــن بفروشــد بــه لحــاظ فقــدان قصــد خریــد مــواد مخــدر نمی‌تــوان او را مجــازات‬
‫کــرد؛ البتــه در مــورد فــروش و توزیــع هــم ممکــن اســت قصــد جرمــی در فــروش و توزیــع مــواد‬
‫مخــدر مختــل باشــد‪ .‬کســی کــه از ســادگی اف ـراد سوءاســتفاده می‌کنــد و آن‌هــا را بــا فریــب بــه نــام‬
‫خریدوفــروش دواهــای مجــاز وادار بــه فــروش مــواد مخــدر می‌کنــد‪ ،‬در واقــع از عــدم اطــاع افـراد‬
‫بهــره می‌بــرد و بــه نیــات پلیــد خــود می‌رســد؛ ولــی فــرد واســطه بــه لحــاظ عــدم اطــاع و فقــدان‬
‫قصــد نمی‌توانــد مجــرم شــناخته شــود؛ البتــه در بررس ـی‌های جزائــی همــواره ایــن متهــم اســت کــه‬
‫بایــد عــدم اطــاع یــا فقــدان قصــد جرمــی خــود را ثابــت کنــد‪.‬‬
‫در مــورد خریدوفــروش مــواد مخــدر و توزیــع یــا در معــرض فــروش قـرار دادن آن همیــن انــدازه‬
‫کــه فــرد عمــد در فعــل ارتکابــی داشــته باشــد و بــا علــم و اطــاع از وجــود مــاده مخــدر اعمــال فــوق‬
‫را انجــام دهــد‪ ،‬ســوءنیت جزائــی او مســلم اســت (درانــی‪.)۱۵۶‌:۱۳۹۸ ،‬‬

‫‪ -۳‬مجازات فروش و توزیع مواد مخدر و مواد روان‌گردان به معتادین‬

‫مــاده ‪ 311‬کــود جـزا در مــورد مجــازات فــروش و توزیــع مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان بــه معتادین‬
‫چنین صراحــت دارد‪:‬‬
‫شــخصی کــه مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان را خــود و یا توســط شــخص دیگری بـرای معتادین‬
‫یــا ســایر اشــخاص بــه فــروش رســاند و یــا توزیــع نماید‪ ،‬بــه مجــازات ذیــل محکــوم می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در مرتبــه اول عــاو ‌ه بــر ج ـزای اصــل جــرم پیش‌بینــی شــده قاچــاق مــواد مخــدر منــدرج‪،‬‬
‫بــاب اول فصــل پنجــم‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال‪.‬‬
‫‪2 .‬در صــورت تکـرار‪ ،‬عــاو ‌ه بــر جـزای اصــل جــرم قاچــاق مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان‬
‫منــدرج بــاب اول فصــل پنجــم‪ ،‬بــه حبــس طویــل تــا ده ســال (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)۳۱۱‬‬
‫ایــن مــاده مجــازات شــخصی را مشــخص می‌کنــد کــه مــواد مخــدر و روان‌گــردان را بــه صــورت‬
‫مســتقیم یــا توســط فــرد دیگــر بــه معتادیــن دیگــر بــه معتادیــن یــا ســایر افـراد بــه فــروش برســاند یــا‬
‫توزیــع نمایــد کــه بــه شــرح ذیــل بیــان می‌شــود‪:‬‬
‫موضــوع ایــن جــرم‪ ،‬معتادیــن و ســایر افـراد جامعــه اســت‪ .‬رفتــار مــادی ایــن جــرم عبــارت اســت‬
‫از فــروش یــا توزیــع مــواد مخــدر و روان‌گــردان بــه معتادیــن یــا ســایر افـراد؛ بنابرایــن اگــر شــخصی‬
‫خــودش یــا توســط فــرد دیگــر‪ ،‬مــواد فــوق را بــه اشــخاص معتــاد یــا اشــخاص غیــر معتــاد بفروشــد‬
‫یــا توزیــع نمایــد‪ ،‬رفتــار مــادی ایــن جــرم تحقــق یافتــه اســت‪ .‬ایــن جــرم از نــوع مقیــد اســت و بایــد‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۶۵‬‬

‫مرتکــب عمـاً بتوانــد مــواد مخــدر را بفروشــد یــا توزیــع نمایــد؛ لــذا اگــر موفــق بــه فــروش یــا توزیــع‬
‫مــواد مخــدر نشــود رفتــار مــادی ایــن جــرم تحقــق نیافتــه اســت‪.‬‬
‫ایــن جــرم از نــوع عمــدی اســت‪ ،‬لــذا شــخص بایــد بــا علــم و قصــد‪ ،‬مــواد مخــدر و روان‌گــردان‬
‫را بفروشــد یــا توزیــع نمایــد‪.‬‬
‫مرتکــب جــرم مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جـزا‪ ،‬بــا توجــه بــه تکـرار یــا عــدم تکـرار جــرم‪ ،‬بــه مجــازات ذیــل‬
‫محکــوم می‌شــود‪:‬‬
‫در بــار اول ارتــکاب ایــن جــرم‪ ،‬عــاو ‌ه بــر جـزای اصــل جــرم کــه در فصــل مربــوط بــه قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر پیش‌بینــی شــده‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال محکــوم می‌شــود‪ ،‬بــرای مثــال‬
‫شــخصی‪ ۲ ،‬کیلوگــرم تریــاک را بــه فــرد معتــاد یــا فــرد غیــر معتــاد‪ ،‬بفروشــد یــا بــه او برســاند‪ ،‬مطابــق‬
‫جــزء ‪ ۵‬مــاده ‪ ۳۰۴‬و جــزء ‪ ۱‬مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جــزا حبــس متوســط بیــش از ســه ســال بــه خاطــر‬
‫جــرم اصلــی اســت و مطابــق جــزء ‪ ۱‬مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جـزا‪ ،‬حبــس متوســط حداکثــر تــا ســه ســال بــه‬
‫خاطــر ارتــکاب جــرم مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جـزا‪ ،‬محکــوم می‌شــود کــه جمــع هــر دو جـزا در صورتــی کــه‬
‫محکمــه در تعییــن جزائــی دومــی‪ ،‬حداکثــر را در نظــر بگیــرد‪ ،‬شــش ســال حبــس می‌شــود‪.‬‬

‫جزء ‪ ۲‬در صورت تکرار‪ ،‬عالوه بر جزای اصل جرم قاچاق‪...‬‬

‫اگــر مرتکــب‪ ،‬ارتــکاب ایــن جــرم را تک ـرار نمایــد‪ ،‬هم‌زمــان هــم ج ـزای اصــل جــرم و هــم ج ـزای‬
‫ارتــکاب جــرم مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جــزا‪ ،‬بــر مرتکــب تحمیــل می‌شــود؛ بــرای مثــال اگــر مرتکــب‪،‬‬
‫ســیصد گ ـرام یــا ســیصد سی‌ســی اســتیک انهایدرایــت را ب ـرای معتــاد یــا غیــر معتــاد توزیــع نمایــد‬
‫یــا بــه فــروش برســاند‪ ،‬مطابــق جــزء ‪ ۲‬فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۳‬و جــزء ‪ ۲‬مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جـزا‪ ،‬بــه حبــس‬
‫قصیــر بیــش از ‪ ۹‬مــاه بــه خاطــر جــرم اصلــی و برابــر جــزء ‪ ۲‬مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جــزء بــه حبــس طویــل‬
‫حداکثــر تــا ده ســال بــه خاطــر ارتــکاب جــرم مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود جـزا محکــوم می‌شــود؛ یعنــی مرتکــب‬
‫بایــد دو صــورت را تحمیــل نمایــد‪.‬‬
‫تذکــر‪ :‬جــزء ‪ ۲‬مــاده ‪ ۲۹۹‬کــود جـزا‪ ،‬قاچــاق مــواد مخــدر ر ا تعریــف نمــوده کــه شــامل فــروش‪،‬‬
‫توزیــع و عرضــه مــواد مخــدر و روان‌گــردان می‌شــود و مجــازات آن از مــاده ‪ ۳۰۱‬الــی ‪ ۳۲۰‬کــود‬
‫ج ـزا‪ ،‬بــا درنظــر داشــت نــوع و مقــدار مــواد مخــدر پیش‌بینــی شــده اســت؛ امــا در مــاده ‪ ۳۱۱‬کــود‬
‫مذکــور تک ـرارا ً فــروش و توزیــع مــواد مخــدر روان‌گــردان را ب ـرای معتادیــن‪ ،‬جرم‌پنــداری نمــوده‪،‬‬
‫عنــوان بیانگــر آن اســت کــه گویــا فــروش و توزیــع مــواد مخــدر بـرای معتادیــن را طــور خــاص «تعدد‬
 ‫‪ ۶۶۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫جــرم» شــمرده و دو جـزا بـرای مرتکــب پیش‌بینــی نمــوده اســت‪ ،‬امــا برخــاف ایــن تصــور در متــن‬
‫مــاده‪ ،‬فــروش و توزیــع بـرای ســایر اشــخاص نیــز تذکــر داده شــده و بــر عــاوه جـزای اصــل جــرم‪،‬‬
‫مرتکــب را مســتحق ثابــت نیــز دانســته و بــدون نظــر داشــت نــوع و مقــدار مــواد‪ ،‬فــروش و توزیــع‬
‫مــواد مخــدر را بــه طــور مطلــق بـرای معتادیــن و غیــر معتادیــن‪ ،‬یکســان تلقی نمــوده اســت و موضوع‬
‫جــرم منــدرج ایــن مــاده مختــص بــه معتادیــن نمی‌باشــد و تعــدد ج ـزا ب ـرای جــرم واحــد پیش‌بینــی‬
‫شــده اســت؛ بنـاً بــه نظــر می‌رســد کــه ذکــر کلمــه ســایر اشــخاص زایــد باشــد (غالمــی‪.)۱۵۹ :۱۳۹۹ ،‬‬

‫جزء دوازدهم‪ :‬جرم استعمال مواد مخدر و اعتیاد به آن‬

‫تمامــی جرایــم مــواد مخــدری کــه تاکنــون در مــورد آن‌هــا بحــث کردیــم‪ ،‬آخراالمــر بــه یــک جــرم‬
‫دیگــر ختــم می‌شــوند و آن هــم مصــرف مــواد مخــدر اســت‪ .‬اگــر مــواد مخــدر از خــارج کشــور وارد‬
‫یــا حتــی بــه خــارج صــادر می‌شــود و یــا اینکــه در داخــل کشــور خریدوفــروش و حمــل و نگهــداری‬
‫و توزیــع می‌شــود‪ ،‬همــه و همــه بــه خاطــر ایــن اســت کــه ایــن مــواد مخــدر باالخــره بــه مصــرف‬
‫برســد و اگــر توســط مأموریــن کشــف نشــود در اغلــب مــوارد ایــن گونــه هــم خواهــد شــد (شــرح کود‬
‫جـزا‪ ،۱۳۹۸ ،‬ج ‪.)۲۸۷ :2‬‬

‫الف‪ :‬عنصر مادی‬

‫اســتعمال یعنــی بــه کاربــردن و منظــور از اســتعمال مــواد مخــدر هــر گونــه فعــل ایجابــی اســت کــه‬
‫منتهــی بــه ورود مــواد مخــدر بــه بــدن می‌شــود‪ .‬اشــکال مختلفــی از اســتعمال مــواد مخــدر وجــود‬
‫دارد کــه بســتگی بــه نــوع مــاده مخــدر و درجــه اعتیــاد شــخص و وســیله دارد کــه بــه واســطه آن‬
‫مــواد مخــدر اســتعمال می‌شــود؛ مثــاً تریــاک را عمدتــاً بــا وســیله‌ای بــه نــام وافــور و از طریــق‬
‫هــوس کشــیدن دود حاصــل از ســوختن آن بــه داخــل شُ ــش وارد می‌کننــد‪ .‬آنچــه از ســوختن تریــاک‬
‫باقــی می‌مانــد بــه نــام ســوخته‪ ،‬ممکــن اســت توســط اف ـرادی کــه درجــه اعتیادشــان بیشــتر باشــد‬
‫بــا حل‌کــردن در آب مجــددا ً مــورد اســتفاده ق ـرار گیــرد‪ .‬تریــاک را از طریــق دهــان هــم اســتعمال‬
‫می‌کننــد کــه بــا حل‌کــردن مقــداری از آن در آب یــا چــای نوشــیده می‌شــود‪ .‬هروییــن هــم عمدت ـاً‬
‫بــا استنشــاق از طریــق بینــی و یــا تزریــق زیــر جلــدی مصــرف می‌شــود‪ .‬یکــی از راه‌هــای اثبــات‬
‫بـرای تشــخیص آن وجــود آثــار تزریقــات متعــدد بــر روی بــازوان شــخص متهــم بــه اســتعمال مــواد‬
‫مخــدر اســت‪ .‬اســتعمال از جرایــم مســتمر نیســت و ب ـرای تحقــق آن نیــازی نیســت کــه بــه دفعــات‬
‫و در طــول زمــان صــورت می‌گیــرد؛ لــذا بــا یــک بــار کشــیدن مــواد مخــدر جــرم اســتعمال محقــق‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۶۷‬‬

‫می‌شــود؛ مثــاً حشــیش کــه عمدتــاً بــه وســیله ســگرت یــا پیــپ کشــیده می‌شــود بــا یــک بــار‬
‫هــوس کشــیدن ســگرت مخلــوط بــه حشــیش اســتعمال آن صــورت می‌گیــرد و اگــر همــه ســگرت‬
‫هــم کشــیده شــود بــاز اســتعمال صــورت گرفتــه اســت (البتــه اســتعمال مکــرر مــواد مخــدر آثــاری بــر‬
‫بــدن خواهــد گذاشــت کــه اثبــات آن راحت‌تــر اســت تــا زمانــی کــه فقــط یــک بــار یــا چنــد مرتبــه‬
‫محــدود صــورت گرفتــه باشــد) (درانــی‪.)۳۸۹ :۱۳۹۸ ،‬‬

‫ب‪ :‬عنصر معنوی‬

‫اسـتعمال مـواد مخـدر از جرایـم عمـدی اسـت و اراده آگاه مرتکـب جـرم (سـوءنیت عـام) و آگاهـی‬
‫نسـبت بـه مـاده مخـدری کـه اسـتعمال می‌کند (سـوءنیت خـاص) عنصـر معنوی ایـن جرم را تشـکیل‬
‫می‌دهـد‪ .‬پـس اگـر کسـی مبـادرت بـه اسـتعمال سـگرت نماید کـه توسـط دیگری بـه او تعارف شـده‬
‫اسـت و بعـدا ً بفهمـد کـه داخل سـگرت حشـیش بـوده و او به آن علم نداشـته اسـت‪ ،‬به لحـاظ فقدان‬
‫سـوءنیت خـاص چنیـن عملـی را نمی‌تـوان جـرم تلقی کـرد (البتـه این عـدم اطلاع باید احراز شـود)‪.‬‬
‫اشـتباه در تشـخیص نـوع مـاده مخـدر چنانچه بـا علم و اطلاع از مخدر بـودن ماده مـورد نظر صورت‬
‫گیـرد‪ ،‬محقـق می‌شـود‪ ،‬پـس اگـر کسـی مورفیـن را بـه تصـور اینکـه هروییـن اسـت اسـتعمال کنند یا‬
‫اینکـه تریـاک را بـه جای حشـیش مصرف کنـد از حیث اثبات سـوءنیت جـزای مرتکب فعـل تفاوتی‬
‫نمی‌کنـد‪ .‬نتیجـه اینکـه سـوءنیت در اسـتعمال مـواد مخدر از حیـث مخدر بـودن ماده مورد اسـتعمال‪،‬‬
‫سـوءنیت معیـن ولـی از نظـر نـوع ماده مخـدر‪ ،‬سـوءنیت غیر معین اسـت‪.‬‬
‫عنصــر معنــوی در اعتیــاد بــه مــواد مخــدر قــدری پیچیده‌تــر اســت؛ زیـرا همــان طــور کــه گفتــه‬
‫شــد اعتیــاد حالتــی اســت کــه از اســتعمال مکــرر مــواد مخــدر در شــخص ایجــاد می‌شــود ســوءنیت‬
‫شــخص در اعتیــاد و اســتعمال مــواد مخــدر یکــی اســت و تنهــا تفاوتــی کــه ایــن دو بــا هــم دارنــد در‬
‫عنصــر مــادی اســت (و البتــه در عنصــر قانونــی)؛ زیـرا ســوءنیت فــرد معتــاد در اســتعمال مکــرر مــواد‬
‫مخــدر مســتتر اســت؛ خالصــه اینکــه اعتیــاد حالتــی اســت جرمــی کــه بــر اثر اســتعمال مــواد مخــدر به‬
‫صــورت غیرمجــاز و بــا قصــد جرمــی صــورت می‌گیــرد (رحیــم‪.)۹۳ ،۹۲ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫ج‪ :‬جزای جرم موجودیت مواد مخدر نزد معتاد‬

‫ماده ‪ 317‬کود جزا در مورد مجازات موجودیت مواد مخدر نزد معتاد چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫هــرگاه شــخص معتــاد بــه مــواد مخــدر تــا دو گ ـرام هیروئیــن‪ ،‬مروفیــن یــا کوکائیــن یــا ده گ ـرام‬
‫تریــاک یــا پنجــاه گـرام چــرس را بــه همـراه داشــته باشــد‪ ،‬در صورتــی کــه اعتیــاد وی توســط داکتــر‬
 ‫‪ ۶۶۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مؤظــف تائیــد گــردد‪ ،‬از تعقیــب عدلــی معــاف بــوده و جهــت تــداوی بــه مرکــز صحــی معتادیــن‬
‫تســلیم داده می‌شــود‪.‬‬
‫هــرگاه شــخص معتــاد مقــدار بیــش از مقادیــر منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 317‬کــود جـزا را در اختیــار‬
‫داشــته باشــد‪ ،‬در مرکــز صحــی تحــت نظــارت پولیــس قـرار گرفتــه‪ ،‬بــا نظــر داشــت احــکام منــدرج‬
‫کتــاب دوم بــاب اول فصــل پنجــم‪ ،‬مجــازات می‌گــردد‪.‬‬
‫مســئول مراکــز صحــی معتادیــن‪ ،‬مکلــف اســت در هــر پانــزده روز گ ـزارش وضعیــت صحــی‬
‫معتــاد منــدرج فقــره (‪ )2‬ایــن مــاده را از طریــق څارنوالــی بــه محکمــه مربوطــه ارائــه نماینــد‪ .‬محکمــه‬
‫می‌توانــد بــه اســاس گ ـزارش دریافــت شــده‪ ،‬میعــاد نظــارت و معالجــه را حســب احــوال در مرکــز‬
‫صحــی لغــو یــا تمدیــد نمایــد‪.‬‬
‫در صــورت محکومیــت بــه حجــز یــا حبــس‪ ،‬مــدت ســپری شــده نظــارت در مرکــز صحــی در‬
‫مــدت حجــز یــا حبــس وی محاســبه می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۳۱۷‬فقــره ‪ 3 ،2 ،1‬و ‪.)4‬‬
‫بــر اســاس جــزء ‪ 2‬مــاده ‪ 299‬و ‪ 300‬کــود جـزا‪ ،‬نگهداشــت مــواد مخــدر‪ ،‬جــرم و دارای مجــازات‬
‫اســت؛ امــا قانون‌گــذار مطابــق مــاده ‪ 317‬هم ـراه داشــتن مــواد مخــدر توســط معتــاد را مــورد حکــم‬
‫ق ـرار داده و معــاف از تعقیــب عدلــی دانســته اســت‪ .‬در مــاده ‪ 317‬کــود ج ـزا تائیــد داکتــر مؤظــف‬
‫بــر معتــاد بــودن شــخص الزم اســت‪ .‬بــر اســاس فقــره یــک مــاده مذکــور بــه همـراه داشــتن دو گـرام‬
‫هیروئیــن یــا موروفیــن یــا کوکائیــن و یــا همـراه داشــتن ده گـرام تریــاک یــا پنجــاه گـرام چــرس توســط‬
‫فــرد معتــاد دارای مجــازات نیســت و فــرد معــاف از مجــازات اســت‪ ،‬هرچنــد معتــاد بـرای تــرک اعتیاد‬
‫بــه مراکــز صحــی تــرک اعتیــاد فرســتاده می‌شــود‪ .‬در حقیقــت بــا توجــه بــه عــدم جرم‌پنــداری‬
‫اســتعمال مــواد مخــدر در کــود ج ـزا هم ـراه داشــتن مــواد مخــدر بــه می ـزان مذکــور در ایــن فقــره‬
‫توســط فــرد معتــاد بیانگــر همـراه داشــتن آن بــه منظــور مصــرف شــخصی اســت و بنابرایــن شــخص‬
‫از مجــازات معــاف اســت‪ .‬قانون‌گــذار اعتیــاد را در ایــن مــورد از موانــع مســؤولیت جزائــی دانســته‬
‫و صــرف معتــاد بـرای تــرک اعتیــاد بــه مراکــز صحــی مربوطــه اعـزام می‌شــود (رحیــم‪.)93 :1398 ،‬‬
‫بــر اســاس فقره‌هــای بعــدی مــاده مذکــور‪ ،‬همـراه داشــتن مقادیــر بیشــتر از میـزان مذکــور در فقــره‬
‫یــک مــاده ‪ ۳۱۷‬توســط معتــاد‪ ،‬منجــر بــه مســئولیت جزائــی مرتکــب می‌گــردد و ســبب محکومیــت‬
‫شــخص معتــاد بــه جــرم حمــل مــواد مخــدر بــه حبس یــا حجــز مقــرر در کتــاب دوم‪ ،‬بــاب اول‪ ،‬فصل‬
‫پنجــم می‌شــود؛ زیـرا بــه همـراه داشــتن بیشــتر از میـزان مذکــور نشــانگر ایــن اســت کــه مــواد همـراه‬
‫بــه منظــور اســتعمال و اســتفاده شــخصی نیســت و بـرای فــروش اســت‪ .‬قانون‌گــذار حبــس و یــا حجــز‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۶۹‬‬

‫را بـرای چنیــن مرتکبــی پیش‌بینــی نمــوده اســت‪ .‬حبــس بـرای مرتکبــی کــه دارای مســؤولیت جزائــی‬
‫کامــل اســت و حجــز بـرای مرتکبــی ماننــد طفــل کــه مســؤولیت جزائــی کامــل نــدارد پیش‌بینــی شــده‬
‫اســت‪ .‬عــاو ‌ه بــر آن مرتکــب تحــت نظــارت پولیــس بــه مراکــز صحــی ب ـرای تــرک اعتیــاد اع ـزام‬
‫می‌شــود‪ .‬مــدت اقامــت شــخص در مراکــز تــرک اعتیــاد در مــدت حبــس و یــا حجــز محکوم‌بهــا‬
‫محاســبه و از آن کــم می‌شــود‪.‬‬
‫بـر اسـاس فقـره سـوم مراکز صحـی مربوط ملـزم به ارائه گـزارش از وضعیـت تداوی و بهبـود معتاد‬
‫در هـر پانـزده روز از طریـق څارنوالـی بـه محکمـه مربـوط اسـت و محکمـه بـر اسـاس گـزارش مرکـز‬
‫صحـی اقـدام بـه لغـو و یا تمدیـد مدت نظـارت می‌نمایـد (شـرح کـود جـزا‪ ،‬ج ‪.)۳۴۰ :۱۳۹۸ ،۲‬‬

‫جزء سیزدهم‪ :‬جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‬

‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬ارکان جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 318‬کــود ج ـزا معلــوم می شــود‪ ،‬عبارتنــد از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــامل مــواد مــورد مصــرف بایــد مخــدره باشــند‪ .‬عنصــر مــادی ایــن جــرم‪ ،‬مرکــب از رفتــار و نتیجــه‬
‫جرمــی اســت‪ .‬رفتــار آن مجبــور ســاختن شــخصی بــه اســتعمال مــواد مخــدر غیــر از چــرس و یــا‬
‫اســتعمال جبــری و بــدون اختیــار آن اســت؛ ماننــد اینکــه بــدون اختیــار شــخص‪ ،‬مرتکب مــواد مخدر‬
‫را بــه شــخصی تزریــق نمایــد یــا اینکــه مــواد مخــدر را بــه جبــر بــه وی بخورانــد یــا بنوشــاند‪ .‬ایــن جرم‬
‫از جملــه جرایــم مقیــد بــه نتیجــه اســت‪ .‬نتیجــه مــورد نظــر اعتیــاد شــخص بــر اثــر اســتعمال جبــری‬
‫اســت؛ بنابرایــن اســتعمال جبــری و یــا مجبــور ســاختن شــخصی بــه اســتعمال مــواد مخــدر کــه منجــر‬
‫بــه اعتیــاد نگــردد‪ ،‬مشــمول حکــم ایــن فقــره نیســت‪ .‬همچنیــن اجبــار شــخص معتــاد بــه اســتعمال‬
‫مــواد مخــدر نیــز مشــمول حکــم ایــن مــاده نیســت (رحیــم‪.)123 :1397 ،‬‬
‫‪ -3‬عنصر معنوی‪ :‬این جرم از جرایم عمدی است که علم و قصد اجزای عنصر معنوی آن است‪.‬‬

‫ب‪ :‬مجازات جرم سوق دادن به اعتیاد اجباری‬

‫شــخصی کــه دیگــری را بــه اســتعمال مــواد مخــدر بــه اســتثنای چــرس مجبور ســازد و یــا مــواد متذکره‬
‫را جبـرا ً بــه وی بخورانــد‪ ،‬بنوشــاند یــا تزریــق کنــد‪ ،‬در صورتــی که شــخص در اثــر اســتعمال آن معتاد‬
‫گــردد‪ ،‬بــه حبــس طویــل محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
 ‫‪ ۶۷۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫شــخصی کــه دیگــری را بــه اســتعمال چــرس مجبــور ســازد‪ ،‬در صورتــی کــه شــخص در اثــر‬
‫اســتعمال آن معتــاد گــردد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه مجنی‌علیــه جرایــم منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده طفــل یــا شــخص مصــاب بــه ام ـراض‬
‫روانــی باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حداکثــر حبــس طویــل محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه شــخص تحــت اجبــار منــدرج فقره‌هــای (‪ )2( ،)1‬و (‪ )3‬مــاده ‪ 318‬کــود جـزا تحــت تأثیــر‬
‫ایــن عمــل‪ ،‬مرتکــب جــرم گــردد‪ ،‬ســوق‌دهنده عــاو ‌ه بــر مجــازات منــدرج فقره‌هــای (‪ )2( ،)1‬و (‪)3‬‬
‫مــاده ‪ 318‬کــود جـزا بــه مجــازات جــرم ارتــکاب یافتــه نیــز محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه هــدف از ارتــکاب اعمــال منــدرج فقره‌هــای (‪ )2( ،)1‬و (‪ )3‬مــاده ‪ 318‬ارتــکاب جــرم‬
‫بــاالی شــخص باشــد‪ ،‬مرتکــب عــاو ‌ه بــر مجــازات منــدرج ایــن مــاده‪ ،‬بــه مجــازات جــرم مرتکبــه نیز‬
‫محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،318‬فقــره ‪ 4 ،2 ،1‬و ‪ .)5‬قانون‌گــذار در مــاده ‪ 318‬کــود ج ـزا‬
‫صورت‌هــای مختلــف اجبــار شــخص بــه اســتعمال مــواد مخــدر و در نتیجــه اعتیــاد شــخص مجبــور و‬
‫نیــز انجــام جــرم توســط و یــا علیــه چنیــن شــخصی را جرم‌پنــداری و مجــازات آن را پیش‌بینــی نمــوده‬
‫اســت‪ .‬فقــره یــک ایــن مــاده اجبــار بــه اســتعمال و اســتعمال جبــری و بــدون اختیــار مــواد مخــدر غیــر‬
‫از چــرس را مقــرر نمــوده اســت‪.‬‬
‫بــر اســاس فقــره ســوم در صورتــی کــه مجنی‌علیــه جــرم فقــره یــک ایــن مــاده طفــل و یــا شــخص‬
‫مصــاب بــه ام ـراض روانــی باشــد‪ ،‬مجــازات مرتکــب تشــدید شــده و بــه حداکثــر حبــس طویــل‬
‫افزایــش یافتــه اســت‪ .‬دلیــل ایــن تشــدید نیــز حمایــت بیشــتر قانون‌گــذار از اطفــال و اشــخاص‬
‫مصــاب بــه ام ـراض روانــی اســت کــه در معــرض آســیب بیشــتری از ســایر اشــخاص هســتند‪.‬‬
‫مســئله قابــل طــرح در ایــن زمینــه ایــن اســت کــه آیــا دربــاره طفــل و شــخص مصــاب بــه امـراض‬
‫روانــی نیــز اجبــار بــه مفهــوم اشــخاص دیگــر الزم اســت و یــا اینکــه حتــی شــامل مــواردی کــه بــا‬
‫رضایــت طفــل و شــخص مصــاب بــه امـراض روانــی صــورت گرفتــه نیــز مشــمول حکــم ایــن مــاده‬
‫اســت‪ .‬بــا توجــه بــه اینکــه رضایــت طفــل و اشــخاص مصــاب بــه ام ـراض روانــی‪ ،‬اعتبــار قانونــی‬
‫نــدارد و رضایــت و یــا عــدم رضایــت آن‌هــا مســاوی اســت بــه نظــر می‌رســد کــه صــرف زمینه‌ســازی‬
‫اســتعمال مــواد مخــدر و در اختیــار قـرار دادن امکانــات اســتعمال مــواد مخــدر مشــمول حکــم ایــن‬
‫فقــره اســت‪ .‬هرچنــد تصریــح ایــن مــاده بــه اجبار برخــاف ایــن اســتنباط اســت (اکبــری‪.)۸۷ :۱۳۹۶ ،‬‬
‫در فقــرة (‪ )4‬ایــن مــاده قانون‌گــذار حکــم مــوردی را پیش‌بینــی نمــوده اســت کــه مجنی‌علیــه‬
‫تحــت تأثیــر عمــل اعتیــاد اجبــاری مرتکــب جرمــی گــردد‪ .‬بــر اســاس ایــن فقــره مرتکــب اعتیــاد‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۷۱‬‬

‫اجبــاری عــاو ‌ه بــر مجــازات اعتیــاد اجبــاری محکــوم بــه مجــازات جــرم ارتــکاب یافتــه نیــز می‌شــود؛‬
‫زیـرا بــر اســاس تســبیب‪ ،‬مرتکــب اعتیــاد اجبــاری ســیب وقــوع جــرم شــده اســت‪ .‬بدیــن توضیــح کــه‬
‫اجبارکننــده از طریــق تســبیب و اقوابــودن ســبب از مباشــر‪ ،‬مســؤولیت جزائــی جــرم ارتکابــی توســط‬
‫معتــاد را نیــز دارد‪.‬‬
‫بــر اســاس فقــره ‪ 5‬ایــن مــاده در صورتــی کــه مرتکــب اعتیــاد اجبــاری بــه منظــور ارتــکاب جــرم‬
‫علیــه شــخص اقــدام بــه اجبــار بــه اســتعمال مــواد مخــدر نمایــد و در نتیجــه جــرم دیگــری نیــز واقــع‬
‫شــود‪ ،‬مرتکــب بــه مجــازات هــر دو جــرم محکــوم می‌شــود؛ ماننــد اینکــه ب ـرای ارتــکاب تجــاوز‬
‫جنســی فــرد را عمــدا ً مجبــور بــه اســتعمال مــواد مخــدر و در نهایــت مجبــور بــه اعتیــاد نمایــد و در‬
‫عیــن زمــان مرتکــب تجــاوز جنســی بــا وی گــردد‪.‬‬

‫جزء چهاردهم‪ :‬جرم اجازه‌دهنده مصرف مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫در این جزء نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫الف‪ :‬ارکان جرم اجازه‌دهنده مصرف مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 314‬کود جزا معلوم می شود‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬عنصر مادی‬
‫رفتــار جرمــی در مــاده ‪ 314‬کــود جـزا شــامل (اجــازه دادن مصــرف مخــدر) در محــل مدنظــر اســت‪.‬‬
‫محــات مدنظــر نیــز بــا توجــه بــه تصریــح مــاده شــامل رســتورانت‪ ،‬هوتــل‪ ،‬ســینما‪ ،‬دوکان و ســایر‬
‫محــات تحــت تصــرف مرتکــب هماننــد خانــه می‌باشــد‪ .‬آنچــه مــاک یــا معیــار رفتــار جرمــی در‬
‫مــاده ‪ 314‬کــود ج ـزا اســت‪« ،‬تحــت تصــرف بــودن» محــات مدنظــر اســت‪ .‬اشــکال تصــرف نیــز‬
‫ممکــن اســت بــه طــرق مختلف صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬هماننــد تصــرف مالکانه و یــا تصــرف از طریق‬
‫رهــن‪ ،‬اجــاره‪ ،‬وقــف‪ ،‬هبــه‪ ،‬ضمانــت‪ ،‬وکالــت‪ ،‬والیــت‪ ،‬قیمومیــت و یــا ســایر اشــکالی کــه امــکان‬
‫تحــت تصــرف در آوردن را داشــته باشــد‪ .‬حتــی ممکــن اســت فــردی بــه صــورت غاصبانــه محلــی را‬
‫تحــت تصــرف خویــش درآورده باشــد‪ ،‬در ایــن صــورت نیــز‪ ،‬چنانچــه مرتکــب اجــازه مصــرف مــواد‬
‫مخــدر را داده باشــد‪ ،‬در ایــن صــورت نیــز عمــل وی مشــمول حکــم ایــن مــاده می‌گــردد‪.‬‬
‫بــر اســاس تصریــح مــاده ‪ 314‬نــوع مــواد مخــدر نیــز‪ ،‬ممکــن اســت بــه صــورت مــواد مخــدر‬
‫خالــص‪ ،‬روان‌گــردان و یــا حتــی ترکیبــی باشــد‪ .‬همچنیــن بــر اســاس تصریــح انتهــای مــاده‪،‬‬
 ‫‪ ۶۷۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اجازه‌دهنــده ممکــن اســت شــخص عــادی باشــد و یــا شــخص مؤظــف خدمــات عامــه‪ .‬در خصوص‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه ایــن نکتــه قابــل ذکــر اســت کــه الزامـاً نیــازی بــه برقـراری رابطــه بیــن مؤظــف‬
‫خدمــات عامــه بــودن و تصــرف حقوقــی محــل مدنظــر وجــود نــدارد‪ ،‬بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬حتــی اگــر‬
‫مؤظــف خدمــات عامــه محلــی را تحــت تصــرف خویــش نداشــته باشــد ولــی اجــازه مصــرف مــواد‬
‫مخــدر را در محــل شــخص دیگــر صــادر نمــوده باشــد عمــل شــخص مؤظــف تابــع حکــم ایــن مــاده‬
‫می‌گــردد (غالمــی‪۱۴۵‍ :۱۳۹۹ ،‬ــ)‪.‬‬
‫از لحــاظ نتیجــه رفتــار جرمــی بــه صــورت مطلــق مدنظــر می‌باشــد و صــرف اجــازه دادن موجــب‬
‫تحقــق رفتــار جرمــی می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ -2‬عنصر معنوی‬
‫وج ــود عل ــم و قص ــد ع ــام اجــزای س ــازنده عنص ــر معن ــوی ای ــن ج ــرم محس ــوب می‌گ ــردد‪ .‬عل ــم‬
‫مرتک ــب ش ــامل آگاه ــی ب ــه ماهی ــت م ــواد مخ ــدر‪ ،‬روان‌گ ــردان ی ــا مرک ــب ح ــاوی م ــواد مخ ــدر‬
‫می‌باش ــد و ب ــا ف ــرض ای ــن آگاه ــی مرتک ــب قص ــدا ً اج ــازه مص ــرف آن‌ه ــا را در مح ــات ذک ــر‬
‫ش ــده‪ ،‬تح ــت تص ــرف خوی ــش بده ــد‪.‬‬

‫‪ -3‬مجازات‬
‫مــاده ‪ 314‬کــود جـزا در مــورد مجــازات اجازه‌دهنــده مصــرف مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان چنیــن‬
‫صراحت دارد‪:‬‬
‫شــخصی کــه مصــرف مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان یــا مرکــب حــاوی آن را در رســتورانت‪،‬‬
‫هوتــل‪ ،‬ســینما‪ ،‬دوکان و ســایر محــات تحــت تصــرف خویــش اجــازه دهــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر ســلب جــواز‬
‫محــل‪ ،‬اجازه‌دهنــده بــه حبــس قصیــر و در صورتــی کــه اجازه‌دهنــده مؤظــف خدمــات عامــه باشــد‪،‬‬
‫بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)314‬‬
‫مجــازات مرتکــب در مــاده ‪ 314‬کــود جـزا بــا توجــه بــه خصوصیــت مرتکــب متفــاوت می‌باشــد؛‬
‫بدیــن صــورت کــه اگــر مرتکــب شــخصی غیــر از مؤظــف خدمــات عامــه باشــد‪ ،‬عمــل وی مشــمول‬
‫حکــم حبــس قصیــر می‌گــردد و در صورتــی کــه مرتکــب شــخص مؤظــف خدمــات عامــه باشــد‪،‬‬
‫عمــل مرتکــب مشــمول حکــم حبــس متوســط تــا ســه ســال می‌گــردد و همچنیــن قابــل ذکــر اســت‬
‫کــه بــر اســاس صراحــت متــن مــاده‪ ،‬عــاو ‌ه بــر مجــازات مرتکــب جــواز محــل نیــز ســلب می‌گــردد‬
‫(شــرح کــود جـزا‪ ،‬ج ‪.)۳۵۶ :1398 ،۲‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۷۳‬‬

‫جزء پانزدهم‪ :‬مجازات قاچاق مواد مندرج جدول‌های قانون مبارزه علیه‬
‫مسکرات و مواد مخدر‬
‫مــواد مخــدر طبیعــی و صنعتــی‪ ،‬انــواع و اقســام مختلــف دارد کــه در جدول‌هــای شــماره‌های ‪،2 ،1‬‬
‫‪ 3‬و ‪ 4‬قانــون مبــارزه بــا مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن ذکــر شــده اســت‪ .‬قانون‌گــذار پــس‬
‫از جرم‌پنــداری قاچــاق مــواد فــوق در جــزء ‪ 2‬مــاده ‪ 299‬کــود جـزا‪ ،‬بــه بیــان نــوع و میـزان جزاهــای‬
‫مرتکــب آن‌هــا پرداختــه و در شــیوه تعییــن جـزا‪ ،‬تــاش شــده بــا رعایــت اصــل تناســب جــرم و جـزا‬
‫انجــام شــود‪ .‬بــه همیــن دلیــل مــواد مخــدر طبیعــی و صنعتــی کــه ضــرر بیشــتر بـرای انســان و جامعــه‬
‫دارد‪ ،‬بــه صــورت جداگانــه‪ ،‬نــوع و می ـزان مجــازات آن را بــه تناســب مقــدار مــواد مخــدر قاچــاق‬
‫شــده پیش‌بینــی کــرده اســت؛ ماننــد مــواد مخــدر هروییــن‪ ،‬مورفیــن‪ ،‬کوکائیــن‪ ،‬تریــاک‪ ،‬چــرس‪،‬‬
‫اســتیتیک انهایدرایــت و ســنتیک‪ ،‬امــا در مــاده ‪ 306‬کــود جـزا‪ ،‬حکــم جـزای ســایر مــواد مخــدر را‬
‫کــه در جدول‌هــای شــماره‌های ‪ 3 ،2 ،1‬و ‪ 4‬قانــون مبــارزه بــا مســکرات و مــواد مخــدر ذکــر شــده بــه‬
‫شــرح ذیــل بیــان کــرده اســت (حقیــار‪.)۱۵۶ :۱۳۹۸ ،‬‬
‫مــاده ‪ 306‬کــود ج ـزا در مــورد مجــازات قاچــاق مــواد منــدرج جدول‌هــای قانونــی مبــارزه علیــه‬
‫مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن چنیــن صراحــت دارد‪:‬‬
‫(‪ )1‬شـخصی کـه سـایر مواد منـدرج جدول‌های منضمه قانـون مبارزه علیه مسـکرات و مواد مخدر‬
‫و کنتـرول آن بـه اسـتثنای هیروئیـن‪ ،‬مورفین‪ ،‬کوکائیـن‪ ،‬تریاک‪ ،‬چرس‪ ،‬اسـتیتیک انهایدرایـت و مواد‬
‫مخـدر سـنتیک را قاچـاق نماید‪ ،‬حسـب احوال به مجـازات ذیل محکـوم می‌گردد‪:‬‬
‫‪1 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد تــا صدگ ـرام یــا سی‌ســی باشــد بــه بدیــل حبــس یــا ج ـزای‬
‫نقــدی از پنــج هــزار افغانــی تــا ســی‌هزار افغانــی‪.‬‬
‫‪2 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از صــد گ ـرام یــا سی‌ســی تــا دوصدوپنجــاه گ ـرام یــا‬
‫سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حداقــل حبــس قصیــر‪.‬‬
‫‪3 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از دوصدوپنجــاه گـرام یــا سی‌ســی تــا پنجصــد گـرام یــا‬
‫سی‌ســی باشــد‪ ،‬بــه حبــس قصیــر بیــش از نــه مــاه‪.‬‬
‫‪4 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد‪ ،‬بیــش از پنجصــد گـرام یــا سی‌ســی تــا یــک کیلوگـرام یــا لیتــر‬
‫باشــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال‪.‬‬
‫‪5 .‬در صورتــی کــه مقــدار مــواد بیــش از یــک کیلوگـرام یــا لیتــر تــا پنــج کیلوگـرام یــا لیتر باشــد‪،‬‬
‫بــه حبــس متوســط بیش از ســه ســال‪.‬‬
 ‫‪ ۶۷۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪6 .‬در صورتـی کـه مقـدار مـواد بیـش از پنـج کیلوگـرام یا لیتر باشـد‪ ،‬علاو ‌ه بر پنج سـال حبس‪،‬‬
‫در مقابـل هـر پنجصـد گـرام یـا سی‌سـی اضافی‪ ،‬به حبس شـش مـاه‪ .‬در این حالـت مجموع‬
‫مـدت حبـس از ده سـال بیشـتر بوده نمی‌توانـد (کود جزا‪ ،‬مـاده ‪ ،306‬فقره ‪)1‬؛ بـرای مثال اگر‬
‫شـخصی پنـج لیتـر و پنج صد سی‌سـی مواد مخـدر را قاچاق کنـد‪ ،‬یعنی در بـازار عرضه کند‬
‫یـا بـرای کسـی ارسـال کنـد‪ ،‬مرتکـب به پنج سـال و شـش مـاه حبس محکـوم می‌گـردد‪ .‬در‬
‫ایـن حالـت نبایـد مجمـوع مدت حبس از ده سـال بیشـتر شـود؛ به صـورت کلـی قانون‌گذار‬
‫در ایـن گونـه مـوارد حداکثر حبس را مشـخص کرده اسـت‪.‬‬
‫(‪ )2‬شــخصی کــه مرکبــات حــاوی مــواد منــدرج جدول‌هــای منضمــه قانــون مبــارزه علیــه‬
‫مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن‪ ،‬بــه اســتثنای هیروئیــن‪ ،‬مورفیــن‪ ،‬کوکائیــن‪ ،‬تریــاک‪ ،‬چــرس‪،‬‬
‫اســتیتیک انهایدرایــت و مــواد مخــدر ســنتیک را قاچــاق کنــد‪ ،‬بــا نظرداشــت مقــدار مــواد مخلــوط‬
‫شــده یــا ترکیــب شــده جدول‌هــای متذکــره حســب اجـزای (‪ 1‬تــا ‪ )6‬فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده‪ ،‬مجــازات‬
‫می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،306‬فقــره ‪)2‬؛ مث ـاً اگــر مقــدار مــواد مخــدر قاچــاق شــده در مــاده‬
‫ترکیبــی بیــش از پنــج صــد گـرام یــا بیــش از پنــج صــد سی‌ســی تــا یــک کیلــو گـرام یــا تــا یــک لیتــر‬
‫باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال محکــوم می‌شــود‪.‬‬

‫جزء شانزدهم‪ :‬جرایم مرتبط به قاچاق مواد مخدر‬

‫مقنـن در کـود جـزا ‪ 12‬رفتـار را جرم‌پنـداری کـرده اسـت کـه موضـوع آن قاچـاق مواد مخدر نیسـت‪،‬‬
‫بلکـه مربـوط بـه اعمالـی اسـت کـه مرتبط بـه قاچـاق مواد مخـدر اسـت که به صـورت ذیل اسـت‪:‬‬

‫الف‪ :‬جرم ترکیب و مخلوط‌کننده مواد مخدر مواد روان‌گردان‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم ترکیب و مخلوط‌کننده مواد مخدر مواد روان‌گردان‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 313‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتــار جرمــی در مــاده ‪ 313‬کــود جـزا «ترکیــب نمــودن» مــواد مخــدر بــا مــواد غذایــی‪ ،‬نوشــیدنی‪ ،‬یــا‬
‫ســایر مــوادی اســت کــه در چهــار فقــره اول ایــن مــاده‪ ،‬بــا تفکیــک نــوع مــاده بــه طــور جداگانــه‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۷۵‬‬

‫تصریــح شــده اســت‪ .‬فقــره اول شــامل ترکیــب یــا مخلــوط نمــودن هروییــن‪ ،‬کوکائیــن یــا مورفیــن‬
‫اســت و در فقــره (‪ )2‬تریــاک موضــوع رفتــار جرمــی اســت و فقــره (‪ )3‬شــامل ســایر مــواد منــدرج‬
‫جدول‌هــای ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬و در نهایــت فقــره (‪ )4‬نیــز شــامل چــرس می‌گــردد‪.‬‬
‫بنابرایــن موضــوع جــرم در هــر فقــره تنهــا شــامل همــان مــوردی اســت کــه قانون‌گــذار در فقــره‬
‫تصریــح نمــوده و ترکیــب مــاده مخــدر بــا مــواد غذایــی‪ ،‬نوشــیدنی و ســایر مــواد مدنظــر می‌باشــد‪.‬‬
‫مــواد غذایــی و نوشــیدنی شــامل هــر نــوع مــوادی می‌گــردد کــه در بــازار بــه منظــور عرضــه بـرای مردم‬
‫ارائــه می‌گــردد؛ اعــم از اینکــه مــاده غذایــی اســتاندارد و یــا غیــر اســتاندارد‪ ،‬حــال یــا حـرام باشــد‪،‬‬
‫بنابرایــن بــه طــور مثــال اگــر فــردی مــاده مخــدر را بــه منظــور عرضــه بــه عنــوان گوشــت گوســفند یــا‬
‫گاو بــا گوشــت خــوک یــا ســگ و یــا بــا ش ـراب مخلــوط نمــوده باشــد و در بــازار عرضــه نمایــد‪،‬‬
‫عمــل وی بــه خاطــر اینکــه وی مــاده مخــدر را بــا گوشــت حـرام یــا و شـراب مخلــوط نمــوده خــارج‬
‫از حکــم ایــن مــاده نمی‌گــردد‪ .‬آنچــه مهــم اســت صــرف ترکیــب یــا مخلــوط مــاده مخــدر بــا مــواد‬
‫غذایــی و یــا نوشــیدنی بــه طــور عــام باشــد‪« .‬ســایر مــواد» نیــز عــام اســت و شــامل هــر مــاده‌ای غیــر‬
‫از مــواد خوراکــی و نوشــیدنی هماننــد رنــگ و یــا پودرهــای کیمیــاوی می‌گــردد؛ البتــه اگــر بــه عنــوان‬
‫مــواد خوراکــی و نوشــیدنی عرضــه گــردد‪.‬‬
‫از لحــاظ نتیجــه‪ ،‬رفتارهــای جرمــی اشــاره شــده مطلــق اســت و صــرف ترکیــب یــا مخلــوط نمودن‬
‫صرف‌نظــر از آثــار آن مدنظــر اســت‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی رفتــار جرمــی اشــاره شــده در مــاده ‪ 313‬کــود جـزا شــامل علــم‪ ،‬قصــد عــام و قصــد‬
‫خــاص اســت‪ .‬علــم مرتکــب شــامل آگاهــی از موضــوع رفتارهــای جرمــی می‌گــردد کــه در هــر یــک‬
‫از فقره‌هــای موضــوع رفتــار جرمــی جداگانــه تصریــح شــده اســت‪ .‬قصــد عــام مرتکــب نیــز شــامل‬
‫قصــد انجــام رفتــار جرمــی بــا اراده آزاد اســت‪ .‬قصــد خــاص مرتکــب نیــز بــر اســاس تصریــح مــاده‬
‫ت گیــرد‪ :‬بدیــن توضیــح کــه بــر اســاس فقره‌هــای ‪ 1‬تــا‬
‫ممکــن اســت بــه یکــی از دو حالــت صــور ‌‬
‫‪ ،4‬مــاده ‪ 313‬کــود ج ـزا قصــد خــاص مرتکــب صــرف «بــه منظــور عرضــه بــه دیگ ـران» می‌باشــد و‬
‫قصــد خــاص بــر اســاس فقــره (‪ )5‬مــاده ‪ 313‬کــود ج ـزا ممکــن اســت بــه منظــور یکــی از حــاالت‬
‫معتــاد ســاختن‪ ،‬فریــب یــا سوءاســتفاده از دیگ ـران صــورت گیــرد؛ بنابرایــن‪ ،‬قصــد خــاص در مــاده‬
‫‪ 313‬کــود جـزا شــامل یکــی از چهــار حالــت اشــاره شــده می‌گــردد‪ .‬بــر اســاس نــوع مــواد ترکیبــی و‬
 ‫‪ ۶۷۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نــوع قصــد خــاص‪ ،‬مجــازات متفــاوت بـرای مرتکــب در نظــر گرفتــه شــده اســت (شــرح کــود جـزا‪،‬‬
‫ج ‪.)۳۴۰ :1398 ،2‬‬

‫‪ -2‬مجازات جرم ترکیب و مخلوط‌کننده مواد مخدر مواد روان‌گردان‬

‫شــخصی کــه بــه منظــور عرضــه بــه دیگ ـران‪ ،‬هیروئیــن‪ ،‬کوکائیــن یــا مورفیــن را بــا مــواد غذایــی‪،‬‬
‫نوشــیدنی یــا ســایر مــواد مخلــوط یــا ترکیــب نمایــد‪ ،‬بــه حداکثــر حبــس متوســط محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫شــخصی کــه بــه منظــور عرضــه بــه دیگـران‪ ،‬تریــاک را بــا مــواد غذایــی‪ ،‬نوشــیدنی یــا ســایر مــواد‬
‫مخلــوط یــا ترکیــب نمایــد بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫شـخصی کـه بـه منظـور عرضه به دیگران سـایر مواد منـدرج جدول‌های شـماره (‪ 2 ،1‬و ‪ )3‬منضمه‬
‫قانـون مبـارزه علیـه مسـکرات و مـواد مخـدر و کنتـرول آن را بـا مـواد غذایـی‪ ،‬نوشـیدنی یا سـایر مواد‬
‫مخلـوط یـا ترکیـب کنـد‪ ،‬با نظرداشـت نوع مـواد‪ ،‬بـه حداکثر حبـس قصیر محکـوم می‌گردد‪.‬‬
‫شــخصی کــه بــه منظــور عرضــه بــه دیگـران چــرس را بــا مــواد غذایــی‪ ،‬نوشــیدنی یــا ســایر مــواد‪،‬‬
‫مخلــوط یــا ترکیــب کنــد‪ ،‬بــه حداقــل حبــس قصیــر‪ ،‬محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫شــخصی کــه اعمــال منــدرج فقره‌هــای (‪ )1‬تــا (‪ )4‬ایــن مــاده را بــه منظــور معتــاد ســاختن‪ ،‬فریــب‬
‫یــا سوءاســتفاده دیگ ـران مرتکــب گــردد‪ ،‬بــه حبــس طویــل محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده‬
‫‪ ،۳۱۳‬فقــره ‪ ۴ ،۳ ،۲ ،۱‬و ‪.)۵‬‬

‫ب‪ :‬جرم مقاومت مسلحانه حین قاچاق مواد مخدر‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم مقاومت مسلحانه حین قاچاق مواد مخدر‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 312‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتــار جرمــی در فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 312‬کــود ج ـزا شــامل «متوسل‌شــدن بــه اســتعمال ســاح ناریــه‪،‬‬
‫جارحــه‪ ،‬مــواد منفجــره یــا مــواد مســموم‌کننده» در جریــان یــا اثنــای محــو مــزارع بنگ‌دانــه‪،‬‬
‫خشــخاش یــا کــوکا و یــا ضبــط مــواد مخــدر و گرفتــاری قاچاق‌بــر اســت‪ .‬م ـراد از «اســتعمال‌نمودن‬
‫ســاح» نیــز بــه کار گرفتــن ســاح بــه غیــر از حمــل نمــودن‪ ،‬شــامل فیــر و یــا اســتفاده ب ـرای لــت‬
‫و کــوب می‌باشــد‪ .‬علــت اســتثنا نمــودن عمــل «حمــل نمــودن» نیــز ایــن اســت کــه ایــن رفتــار در‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۷۷‬‬

‫فقــره (‪ )2‬همیــن مــاده جرم‌پنــداری شــده اســت‪ ،‬قانون‌گــذار ب ـرای رفتــار اســتعمال نمــودن هــم از‬
‫جهــت مــکان و حالــت خــاص و هــم از جهــت نــوع ســاح ش ـرایط خاصــی را در مــاده ‪ 312‬کــود‬
‫ج ـزا پیش‌بینــی نمــوده اســت‪ .‬محــل یــا موقعیــت اســتعمال ســاح تنهــا شــامل مــواردی می‌گــردد‬
‫کــه مرتکــب ســاح را در اثنــای محــو مـزارع بنگ‌دانــه‪ ،‬خشــخاش یــا کــوکا و یــا در هنــگام ضبــط‬
‫مــواد مخــدر و یــا گرفتــاری قاچاق‌بــر‪ ،‬اســتعمال نمــوده باشــد‪ ،‬نــوع ســاح نیــز تنهــا شــامل ســاح‬
‫ناریــه‪ ،‬جارحــه‪ ،‬مــواد منفجــره یــا مــواد مســموم‌کننده می‌گــردد‪ ،‬بنابرایــن اگــر بــه طــور مثــال فــردی‬
‫در هنــگام محــو مـزارع بنگ‌دانــه‪ ،‬ســاح ضاربــه هماننــد چــوب را اســتعمال نمایــد عمــل وی خــارج‬
‫از حکــم ایــن مــاده می‌باشــد‪.‬‬
‫از لحــاظ نتیجــه‪ ،‬رفتارهــای جرمــی اشــاره شــده در ایــن فقــره مقیــد بــه نتیجــه اســت؛ بدیــن‬
‫صــورت کــه عمــل مرتکــب منتــج بــه تهدیــد‪ ،‬مجــروح شــدن‪ ،‬مضــروب یــا قتــل شــخص مؤظــف در‬
‫پروســه محــو م ـزارع گــردد‪ .‬رفتــار جرمــی مرتکــب مشــمول حکــم ایــن مــاده می‌گــردد‪ .‬قابــل ذکــر‬
‫اســت کــه نتایــج اشاره‌شــده در مــاده ‪ 312‬کــود جـزا تنهــا شــامل اشــخاص مؤظــف در پروســه محــو‬
‫مـزارع مــواد مخــدر‪ ،‬گرفتــاری و قاچاق‌بــر می‌گــردد؛ بنابرایــن اگــر در ایــن جریــان شــخصی غیــر از‬
‫مؤظــف مجــروح‪ ،‬مضــروب یــا تهدیــد گــردد‪ ،‬عمــل مرتکــب خــارج از حکــم ایــن مــاده بــوده و تابع‬
‫احــکام فصــل جرایــم علیــه اشــخاص می‌گــردد‪.‬‬
‫رفتــار جرمــی فقــره (‪ )2‬مــاده ‪ 312‬کــود ج ـزا شــامل «حمــل یــا امــر بــه حمــل ســاح یــا مــواد‬
‫منفجــره یــا مســموم‌کننده» اســت‪ .‬مـراد از ســاح بــا توجــه بــه فقــره (‪ )1‬در مــاده ‪ 312‬کــود جـزا تنهــا‬
‫شــامل مــواردی می‌گــردد کــه در مــاده ‪ 312‬کــود جـزا تصریــح شــده اســت؛ یعنــی ســاح ناریــه و یــا‬
‫جارحــه؛ بنابرایــن چــوب یــا بیــل کــه بــه عنــوان ســاح ضاربــه شــناخته می‌شــود خــارج از حکــم ایــن‬
‫فقــره می‌باشــد‪ .‬نکتــه قابــل توجــه در خصــوص ایــن فقــره ایــن اســت کــه حمــل ســاح مدنظــر ایــن‬
‫فقــره تنهــا شــامل جرایــم منــدرج فصــل مــواد مخــدر می‌باشــد؛ بنابرایــن اگــر حمــل ســاح نــه بـرای‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر بلکــه بــه منظــور قاچــاق انســان و یــا اشــیای عتیقــه صــورت گرفــت‪ ،‬رفتــار جرمی‬
‫حمــل ســاح از حکــم ایــن فقــره خــارج اســت‪.‬‬
‫از لحــاظ نتیجــه‪ ،‬رفتارهــای جرمــی ایــن فقــره مطلــق می‌باشــد و صــرف حمــل ســاح یــا امــر بــه‬
‫حمــل ســاح موجــب تحقــق رفتــار جرمــی ایــن فقــره می‌گــردد (درانــی‪.)۱۳۸ :۱۳۹۸ ،‬‬
 ‫‪ ۶۷۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫از لحــاظ عنصــر معنــوی‪ ،‬وجــود علــم و قصــد عــام بــه عنــوان اجزای عنصــر معنــوی رفتارهــای جرمی‬
‫ایــن مــاده ضــروری می‌باشــد؛ علــم مرتکــب شــامل آگاهــی از موضــوع رفتارهــای جرمــی ایــن مــاده‬
‫می‌گــردد و بــا فــرض ایــن علــم‪ ،‬مرتکــب قصــد انجــام رفتــار یــا رفتارهــای جرمــی اشــاره شــده ایــن‬
‫مــاده را داشــته باشــد‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 312‬کود جزا در مورد مجازات مقاومت مسلحانه حین قاچاق مواد مخدر چنین بیان می‌دارد‪:‬‬
‫شـخصی کـه در اثنـای محو مزارع بنگ‌دانه‪ ،‬خشـخاش یا کـوکا و یا ضبط مواد مخـدر و گرفتاری‬
‫قاچاق‌بـر‪ ،‬بـه اسـتعمال سلاح ناریـه یـا جارحه یـا مواد منفجـره یا مـواد مسـموم‌کننده متوسـل گردیده‬
‫و مؤظـف خدمـات عامـه یا شـخص مؤظـف در پروسـه را تهدید‪ ،‬مجـروح‪ ،‬مضروب یا معلـول نماید‬
‫یـا بـه قتل برسـاند‪ ،‬عالو ‌ه بـر مجازات جـرم قاچاق مواد مخـدر و مـواد روان‌گردان مندرج کتـاب دوم‪،‬‬
‫بـاب اول‪ ،‬فصـل پنجـم به مجـازات جرم مرتکبـه‪ ،‬نیز محکـوم می‌گردد‪.‬‬
‫شــخصی کــه جهــت ارتــکاب جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب اول‪ ،‬فصــل پنجــم ســاح یــا مواد‬
‫منفجــره یــا مســموم‌کننده را حمــل نمایــد و یــا بــه حمــل آن امــر نمایــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط بیــش از‬
‫ســه ســال محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۳۱۲‬فقــره ‪ ۱‬و ‪.)۲‬‬

‫ج‪ :‬جرم مالک و رهن‌گیرنده‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم مالک و رهن‌گیرنده‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 307‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬
‫ماده ‪ 307‬کود جزا در مورد مجازات مالک و رهن‌گیرنده چنین بیان می‌دارد‪:‬‬
‫فقره (‪ )1‬ماده ‪ :307‬هرگاه مالک یا رهن‌گیرنده یا نماینده قانونی آن‌ها‪ ،‬زمین‪...‬‬
‫ایــن فقــره تکلیــف اشــخاصی را کــه ملکیت‌هــای شــخصی یــا تحــت تصــرف خــود را در راســتای‬
‫فعالیت‌هــای قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬در اختیــار دیگـران می‌دهــد‪ ،‬مشــخص می‌کنــد‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۷۹‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫اگــر شــخصی کــه مالــک زمیــن یــا تعمیــر یــا واســطه نقلیــه یــا دکان یــا ســایر اشــیا اســت و یــا نماینــده‬
‫قانونــی مالــک و رهن‌گیرنــده اســت‪ ،‬یکــی از ایــن ملکیت‌هــا را بــه فــرد دیگــر بــه منظــور ارتــکاب‬
‫جرایــم قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬رهــن یــا اجــاره بدهــد یــا بــه نحــوی و تحــت هــر عنوانــی در اختیــار‬
‫دیگــری ق ـرار بدهــد‪ ،‬مرتکــب قاچــاق مــواد مخــدر شــده اســت و مرتکــب بــه عیــن ج ـزای فاعــل‬
‫اصلــی جــرم قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬یعنــی شــخصی کــه بــه طــور مســتقیم مرتکــب قاچــاق شــده‬
‫اســت محکــوم می‌گــردد‪ .‬همچنیــن اگــر شــخصی زمیــن یــا تعمیــر یــا واســطه نقلیــه یــا دکان یــا ســایر‬
‫ملکیت‌هــا را از طریــق قــرارداد رهــن یــا اجــاره یــا عاریــه در اختیــار داشــته باشــد‪ ،‬آن را بــه فــرد‬
‫دیگــر رهــن یــا اجــاره دهــد یــا تحــت هــر عنــوان یــا قـرارداد در اختیــار فــرد دیگــری قـرار دهــد تــا‬
‫از ایــن ملکیت‌هــا بـرای قاچــاق مــواد مخــدر اســتفاده شــود‪ ،‬مرتکــب بــه عیــن جـزای فاعــل اصلــی‬
‫جــرم محکــوم می‌شــود‪ ،‬حــال اگــر مالــک زمیــن یــا گروگیرنــده اولــی‪ ،‬زمیــن را بــه شــخص دیگــر‬
‫بــه منظــور ارتــکاب جرایــم قاچــاق مــواد مخــدر اجــاره بدهــد یــا گــرو بدهــد‪ ،‬مرتکــب جــرم شــده‬
‫اســت‪ .‬رفتــار مــادی جــرم فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 307‬کــود جـزا‪ ،‬عبــارت از اینکــه شــخصی زمیــن یــا تعمیــر‬
‫یــا واســطه نقلیــه یــا ســایر ملکیت‌هــا را در اختیــار فــرد دیگــر تحــت عنــوان قـرارداد اجــاره یــا رهــن‬
‫و غیــره ق ـرار دهــد‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی ایــن جــرم‪ ،‬نیازمنــد علــم‪ ،‬قصــد عــام و قصــد خــاص اســت‪ .‬قصــد عــام عبــارت اســت‬
‫از اینکــه شــخص بــا آگاهــی و اراده‪ ،‬زمیــن یــا تعمیــر یــا واســطه نقلیــه را در اختیــار فــرد دیگــر قـرار‬
‫دهــد و قصــد خــاص عبــارت اســت از اینکــه ملکیت‌هــای فــوق را بــه منظــور اســتفاده بـرای ارتــکاب‬
‫جرایــم قاچــاق مــواد مخــدر در اختیــار فــرد دیگــر قـرار دهــد؛ بنابرایــن‪ ،‬اگــر شــخصی زمیــن خــود را‬
‫بــه فــرد دیگــر بــه صــورت متعــارف اجــاره بدهــد‪ ،‬شــخص مســتأجر در زمیــن تریــاک کشــت کنــد‪،‬‬
‫مالــک و اجاره‌دهنــده مرتکــب جــرم قاچــاق مــواد مخــدر نشــده اســت‪.‬‬
‫فقــره (‪ )2‬مــاده ‪ :307‬هــرگاه شــخص منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده زمیــن‪ ،‬تعمیــر‪ ،‬واســطه‬
‫نقلیــه یــا ملکیت‌هــای مربــوط را‪...‬‬
‫ایـن فقـره تکلیـف مالک یا گروگیرنـده یا اجاره‌کننده و یـا نماینده قانونی آن‌ها را مشـخص می‌کند‬
‫کـه زمیـن یـا تعمیـر یـا واسـطه نقلیـه یـا دیگـر ملکیت‌هـا را بـرای فعالیت‌هـای مجـاز و قانونـی رهن یا‬
 ‫‪ ۶۸۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫کرایـه یـا اجـاره می‌دهـد‪ ،‬لکـن رهن‌کننـده یـا اجاره‌گیرنـده‪ ،‬در راسـتای ارتـکاب جرایـم ایـن فصل و‬
‫برخلاف قـرارداد اولیـه اسـتفاده می‌کند و اشـخاص منـدرج فقره (‪ )1‬این مـاده از این رفتـار غیر قانونی‬
‫آگاه هسـتند و از آن ممانعـت نکـرده و بـه مراجـع مربوطه هم گـزارش نمی‌دهند‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتــار مــادی ایــن جــرم عبــارت اســت از اینکــه مالــک یــا گرودهنــده یــا اجاره‌دهنــده اولــی‪ ،‬از‬
‫اســتفاده غیــر قانونــی گروگیرنــده یــا اجاره‌گیرنــده ممانعــت نمی‌کنــد و بــه مراجــع مســئول از وقــوع‬
‫جرایــم مــواد مخــدر خبــر نمی‌دهــد‪ ،‬لــذا رفتــار مــادی از نــوع تــرک فعــل اســت؛ بنابرایــن هــرگاه‬
‫اشــخاص منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده از اســتفاده غیــر قانونــی کــه بـرای ارتــکاب جرایــم مــواد مخــدر‬
‫توســط متصرفیــن ایــن امــوال صــورت می‌گیــرد‪ ،‬باخبــر باشــند و از آن ممانعــت نکرده‌انــد و بــه‬
‫مراجــع مســئول اطــاع ندهنــد‪ ،‬مرتکــب جــرم قاچــاق مــواد مخــدر شــده و محکــوم بــه مجــازات‬
‫می‌شــوند‪ .‬نتیجــه جرمــی ایــن جــرم از نــوع مطلــق اســت و صــرف ممانعــت نکــردن و اطــاع نــدادن‬
‫بــه مرجــع مســئول ب ـرای تحقــق عنصــر مــادی کافــی اســت (غالمــی‪.)۱۴۸ :۱۳۹۹ ،‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی عبــارت اســت از اینکــه بــا علــم و آگاهــی و اراده‪ ،‬فعــل تــرک می‌کنــد‪ ،‬یعنــی از‬
‫ارتــکاب جرایــم مــواد مخــدر منــع نمی‌کنــد و بــه مراجــع مربوطــه هــم اطــاع نمی‌دهــد‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات فقرۀ ‪ 1‬و ‪ 2‬ماده ‪ 307‬کود جزا‬

‫(‪ )1‬هـرگاه مالـک یا رهن‌گیرنده یا نماینده قانونی آن‌ها زمین‪ ،‬تعمیر‪ ،‬واسـطه نقلیه یا سـایر ملکیت‌های‬
‫مربـوط را بـه منظـور ارتـکاب جرایـم قاچـاق مـواد مخدر‪ ،‬به رهـن یا اجـاره بدهـد یـا آن را در اختیار‬
‫دیگـری قـرار دهد‪ ،‬حسـب احـوال به عین جـزای فاعل اصلـی جرم‪ ،‬محکـوم می‌گردد‪.‬‬
‫(‪ )2‬هــرگاه شــخص منــدرج فقــره (‪ )1‬مــاده ‪ 307‬کــود جــزا زمیــن‪ ،‬تعمیــر‪ ،‬واســطه نقلیــه یــا‬
‫ملکیت‌هــای مربــوط را بــه منظــور فعالیت‌هــای مجــاز بــه رهــن گذاشــته یــا بــه کرایــه یــا اجــاره بدهــد‪،‬‬
‫در صورتــی کــه از آن‌هــا بــه مقاصــد ارتــکاب جرایــم منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب اول‪ ،‬فصــل پنجــم‬
‫اســتفاده صــورت گیــرد و بــا وجــود علــم از ارتــکاب آن ممانعــت ننمــوده و بــه مراجــع مســئول اطــاع‬
‫ندهــد‪ ،‬حســب احــوال بــه حبــس متوســط محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،307‬فقــره ‪ 1‬و ‪.)2‬‬
‫ایــن مــاده حکــم مالــک زمیــن یــا هــر کســی را کــه زمیــن بــا هــر عنوانــی در اختیــار او اســت‪ ،‬بیان‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۸۱‬‬

‫می‌کنــد‪ .‬موضــوع جــرم‪ ،‬زمیــن‪ ،‬تعمیــر‪ ،‬واســطه نقلیــه یــا دیگــر ملکیت‌هــا اســت کــه در اختیــار‬
‫شــخص ق ـرار دارد کــه بــه شــرح ذیــل بیــان می‌شــود‪:‬‬

‫د‪ :‬جرم مصادره واسطه نقلیه‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم مصادره واسطه نقلیه‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 308‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬
‫ماده ‪ 308‬کود جزا در مورد مجازات مصادره واسطه نقلیه چنین بیان می‌دارد‪:‬‬
‫فقره (‪ )1‬ماده ‪ :308‬شخصی که بیش از یک کیلوگرم هرویین‪ ،‬کوکائین یا‪...‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫موضـوع جـرم در مـاده ‪ 308‬کـود جـزا مـواد مخـدر ذکـر شـده در جدول‌هـای شـماره ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬قانـون‬
‫مبـارزه یـا مسـکرات‪ ،‬مـواد مخـدر و کنتـرول آن اسـت کـه رفتـار مـادی آن به شـرح ذیل می‌باشـد‪:‬‬
‫جاســازی و اخفــا کــردن‪ :‬هــرگاه شــخصی بیــش از یــک کیلوگـرام هروییــن یــا کوکائیــن یــا‬ ‫‪-‬‬
‫مورفیــن یــا بیــش از دو کیلــو گ ـرام تریــاک یــا بیــش از پنــج کیلــو گ ـرام چــرس بیــش از دو‬
‫کیلــو گـرام مــواد کیمیــاوی اولیــه یــا ســایر مــواد منــدرج در جدول‌هــای شــماره ‪ 1‬تــا ‪ 3‬قانــون‬
‫مبــارزه بــا مســکرات را بــه طــور آگاهانــه در وســایل نقلیــه شــخصی خــود جاســازی و اخفــا‬
‫نمایــد‪ ،‬مثـاً پنــج کیلوگـرام هروییــن را در موتــر شــخصی باربــری یــا مسافرکشــی خــود اخفــا‬
‫نمایــد‪ ،‬مرتکــب جــرم پنهــان‌کاری مــواد مخــدر شــده اســت؛ بنابرایــن‪ ،‬رفتــار مــادی جــرم‬
‫عبــارت اســت از جاســازی و اخفا‌کــردن مقــدار معیــن مــواد مخــدر فــوق و جــرم از نــوع‬
‫مطلــق اســت و جــرم بــا صــرف اینکــه مــواد مخــدر را در واســطه شــخصی خــود‪ ،‬جاســازی و‬
‫اخفــا نمایــد و یــا بــه جاســازی یــا اخفــای آن موافقــه نمــوده باشــد‪ ،‬تحقــق می‌یابــد‪.‬‬
‫‪ -‬اجــاره یــا کرایــه دادن‪ :‬هــرگاه شــخصی واســطه نقلیــه شــخصی خــود را ماننــد موترســواری‬
‫یــا باربــری را ب ـرای جاســازی و اخفاکــردن مقــدار معیــن مــواد مخــدر فــوق بــه فــرد دیگــر‬
‫کرایــه یــا اجــاره بدهــد‪ ،‬مرتکــب جــرم شــده اســت‪ .‬رفتــار مــادی ایــن جــرم عبــارت اســت از‬
‫کرایــه یــا اجــاره دادن واســطه نقلیــه بـرای اخفاکــردن مــواد مخــدر و جــرم از نــوع مطلق اســت‬
‫از کرایــه یــا اجــاره دادن واســطه نقلیــه ب ـرای اخفاکــردن مــواد مخــدر و جــرم از نــوع مطلــق‬
 ‫‪ ۶۸۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫اســت و صــرف کرایــه یــا اجــاره‌دادن بــا قصــد اخفاکــردن مــواد مخــدر‪ ،‬در تحقــق جــرم کافی‬
‫اســت و اصــل عملــی جاســازی و اخفا‌کــردن شــرط نیســت‪.‬‬
‫‪ -‬موافقــت بــرای اخفــا کــردن‪ :‬ســومین مــورد از ارتــکاب جــرم اخفاکــردن مــواد مخــدر در‬
‫واســطه شــخصی‪ ،‬مــوردی اســت کــه شــخص بـرای جاســازی و اخفاکــردن مــواد مخــدر فوق‬
‫در واســطه نقلیــه شــخصی خــود‪ ،‬موافقــت نمایــد‪ .‬رفتــار مــادی جــرم عبــارت اســت از صــرف‬
‫موافقت‌کــردن بــرای جاســازی و اخفاکــردن مــواد مخــدر و جــرم از نــوع مطلــق اســت و‬
‫صــرف اصــل موافقــت بـرای اخفاکــردن بـرای تحقــق عنصــر مــادی جــرم کافــی اســت و نیــاز‬
‫بــه تحقــق نتیجــه کــه اصــل عمــل اخفا‌کــردن باشــد‪ ،‬نیســت (رحیــم‪.)۱۸۶ :۱۳۹۷ ،‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫جــرم از نــوع عمــدی اســت‪ ،‬لــذا شــخص بایــد بــا علــم و قصــد مــواد مخــدر را در واســطه نقلیــه اخفــا‬
‫کنــد یــا واســطه نقلیــه را بــه فــرد دیگــر کرایــه یــا اجــاره بدهــد یــا ب ـرای اخفا‌کــردن مــواد مخــدر در‬
‫وســایط نقلیــه موافقــت نمایــد‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات‬
‫(‪ )1‬شــخصی کــه بیــش از یــک کیلــو گـرام هیروئیــن‪ ،‬کوکائیــن یــا مورفیــن‪ ،‬دو کیلــو گـرام تریــاک‪،‬‬
‫پنــج کیلــو گـرام چــرس و یــا دو کیلــو گـرام مــواد کیمیــاوی اولیــه یــا ســایر مــواد منــدرج جدول‌هــای‬
‫شــماره (‪ 1‬تــا ‪ )3‬منضمــه قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن را آگاهانــه در‬
‫واســطه نقلیــه ملکیــت خویــش جاســازی و اخفــاء نمــوده باشــد یــا آن را بــه اجــاره یــا کرایــه داده و‬
‫یــا بــه جاســازی یــا اخفــای مــواد مخــدر در آن موافقــه نمــوده باشــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر جـزای اصــل جــرم‪،‬‬
‫واســطه نقلیــه نیــز مصــادره می‌گــردد‪.‬‬
‫(‪ )2‬هــرگاه واســطه نقلیــه منــدرج فقــره (‪ )1‬ایــن مــاده‪ ،‬توســط شــخص دیگــری بــدون دریافــت‬
‫امتیــاز و یــا موافقــت قبلــی مالــک بــه طریــق اجبــار و یــا اغفــال یــا فریــب بــه اجــاره یــا کرایــه یــا بــه‬
‫عاریــت گرفتــه شــده باشــد‪ ،‬واســطه نقلیــه مصــادره نمی‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،308‬فقــره ‪ 1‬و ‪.)2‬‬
‫ایــن مــاده‪ ،‬تکلیــف اخفا‌کــردن و جاســازی نمــودن مــواد مخــدر در واســطه نقلیــه شــخصی یــا‬
‫کرایــه یــا اجــاره دادن آن را مشــخص می‌کنــد کــه بــه تناســب انــدازه و نــوع مــواد مخــدر قاچــاق شــده‬
‫بـرای مرتکــب مجــازات پیش‌بینــی شــده اســت‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۸۳‬‬

‫هـ‪ :‬جرم استخدام‌کننده جرم قاچاق مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم استخدام‌کننده جرم قاچاق مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 310‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫موضـوع جـرم در مـاده ‪ 310‬کـود جـزا افـراد دیگـری اسـت کـه بـه منظـور ارتکاب جـرم قاچـاق مواد‬
‫مخـدر اسـتخدام می‌شـوند و رفتـار مـادی عبـارت اسـت کـه از اسـتخدام‌کردن شـخص دیگر کـه این‬
‫اسـتخدام بـه دو صـورت امکان‌پذیـر اسـت‪ :‬صورت اول‪ ،‬آن اسـت که شـخصی‪ ،‬فرد دیگر را بـا اراده‬
‫و رضایـت او بـرای ارتـکاب جرایـم قاچـاق مـواد مخـدر و مـواد روان‌گردان‪ ،‬اسـتخدام نمایـد‪ .‬عنصر‬
‫مـادی ایـن جـرم نسـبت به مسـتخدم‪ ،‬تحقق یافته اسـت‪ .‬با توجـه به نوع جـزای مرتکـب‪ ،‬در این فقره‬
‫جـرم از نـوع مقیـد اسـت؛ زیـرا در مـورد جـزای مرتکـب‪ ،‬آمده اسـت که «علاو ‌ه بر جـزای اصل جرم‬
‫حسـب احـوال بـه حبـس متوسـط» از ایـن فهمیده می‌شـود کـه فـرد استخدام‌شـده‪ ،‬اصل جـرم قاچاق‬
‫مـواد مخـدر و روان‌گـردان را بایـد انجـام دهـد؛ مثلاً مـواد مخـدر و روان‌گـردان را به فروش برسـاند یا‬
‫حمل‌ونقـل کنـد تا شـخص اسـتخدام‌کننده‪ ،‬به جـزای اصل جـرم محکوم شـود؛ بنابراین‪ ،‬جـرم‪ ،‬مقید‬
‫اسـت؛ یعنـی اگـر فـرد استخدام‌شـده‪ ،‬اصل جـرم را انجام ندهد‪ ،‬مسـتخدم مرتکب جرم نشـده اسـت‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫جــرم از نــوع عمــدی اســت؛ لــذا شــخص بایــد بــا علــم و قصــد فــرد دیگــر را بـرای فعالیــت قاچــاق‬
‫مــواد روان‌گــردان اســتخدام نمایــد‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات‬
‫مــاده ‪ 310‬کــود جـزا در مــورد مجــازات اســتخدام‌کننده جــرم قاچــاق مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان‬
‫چنین صراحــت دارد‪:‬‬
‫(‪ )1‬شــخصی کــه دیگــری را بــدون اکـراه یــا اجبــار بــه منظــور ارتــکاب جرایــم قاچاق مــواد مخدر‬
‫و مــواد روان‌گــردان اســتخدام نمایــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر جـزای اصــل جــرم حســب احــوال بــه حبــس متوســط‬
‫و در صورتــی کــه تــوأم بــا اکـراه و اجبــار باشــد بــه حبــس طویــل تــا ده ســال محکــوم می‌گــردد (کــود‬
‫جزا‪ ،‬مــاده ‪ ،310‬فقــره ‪.)1‬‬
 ‫‪ ۶۸۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫(‪ )2‬شــخصی کــه طفــل یــا شــخص مصــاب بــه جنــون یــا ســفاهت یــا معتــاد مــواد مخــدر را بــه‬
‫منظــور ارتــکاب جرایــم قاچــاق منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب اول‪ ،‬فصــل پنجــم اســتخدام نمایــد‪ ،‬عــاوه‌‬
‫بــر حداکثــر مجــازات جــرم اصلــی‪ ،‬بــه حبــس طویــل بیــش از هفــت ســال محکــوم می‌گــردد‪ .‬در‬
‫صورتــی کــه ایــن جــرم تــوأم بــا اجبــار باشــد‪ ،‬مرتکــب بــه ج ـزای حبــس طویــل بیــش از ده ســال‪،‬‬
‫محکــوم می‌شــود (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،310‬فقــره ‪.)2‬‬
‫بــا توجــه بــه سیاســت نســبتاً ســخت‌گیرانه در مــورد قاچــاق مــواد مخــدر و روان‌گــردان‪ ،‬قانون‌گذار‬
‫ب ـرای کســی کــه فــرد دیگــر را ب ـرای قاچــاق مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان اســتخدام می‌کنــد‪،‬‬
‫مجــازات شــدید را پیش‌بینــی کــرده و ایــن مــاده در طــی دو فقــره تکلیــف ایــن گونــه اشــخاص را‬
‫مشــخص کــرده اســت‪.‬‬
‫فقره (‪ )۲‬ماده ‪ :310‬شخصی که طفل یا شخص مصاب به جنون‪...‬‬
‫ایــن فقــره تکلیــف شــخصی را بیــان می‌کنــد کــه اف ـرادی را کــه بــه دلیــل طفولیــت یــا مریضــی‬
‫عارضــی یــا اعتیــاد مســؤولیت جزائــی ندارنــد‪ ،‬بــرای ارتــکاب جرایــم قاچــاق مــواد مخــدر و‬
‫روان‌گــردان اســتخدام می‌کنــد‪ .‬عنصــر مــادی و معنــوی ایــن جــرم ماننــد عنصــر مــادی و معنــوی‬
‫جــرم فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۱۰‬کــود ج ـزا می‌باشــد‪ .‬تفــاوت در اف ـراد استخدام‌شــده و در نــوع و انــدازه‬
‫مجــازات اســت کــه بــا توجــه بــا دو وضعیــت متفــاوت فــرد استخدام‌شــده‪ ،‬بـرای مرتکــب ایــن جــرم‪،‬‬
‫مجــازات ذیــل پیش‌بینــی شــده اســت‪:‬‬
‫اگــر طفــل ممیــز یــا شــخص ســفیه یــا معتــاد بــا اراده و رضایــت بــه اســتخدام مرتکــب درآیــد‪،‬‬
‫مرتکــب هم‌زمــان بــه دو جــزا محکــوم می‌شــود‪ :‬یــک جــزا بــه خاطــر جــرم اصلــی کــه فــرد‬
‫استخدام‌شــده‪ ،‬مرتکــب شــده کــه بــه حداکثــر مجــازات جــرم اصلــی محکــوم می‌شــود‪ ،‬بــرای‬
‫مثــال اگــر طفــل یــا ســفیه یــا معتــاد دو صــد گـرام تریــاک را نگهــداری کنــد یــا حمل‌ونقــل نمایــد‪،‬‬
‫اســتخدام‌کننده مطابــق جــزء ‪ ۳‬فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۴‬و فقــره (‪ )۲‬مــاده ‪ ۳۱۰‬کــود جـزا بــه دوســال حبــس‬
‫محکــوم می‌گــردد‪ .‬ج ـزای دوم شــخص اســتخدام‌کننده حبــس طویــل بیــش از هفــت ســال اســت‬
‫کــه هــر دو مجــازات بــا هــم تطبیــق می‌شــود‪.‬‬
‫اگــر طفــل ممیــز یــا ســفیه یــا معتــاد بــدون اراده و رضایــت و در اثــر اجبــار‪ ،‬مرتکــب جــرم قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر و روان‌گــردان شــود‪ ،‬اســتخدام‌کننده عــاو ‌ه بــر جـزای اصلــی‪ ،‬بــه حبــس طویــل بیــش از‬
‫ده ســال محکــوم می‌شــود؛ بـرای مثــال طفــل یــا ســفیه یــا معتــاد از روی اجبــار‪ ،‬از جهــت نــوع جــرم‪،‬‬
‫مرتکــب جــرم فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۲‬کــود ج ـزا شــود و از بابــت مقــدار مــواد قاچــاق شــده‪ ،‬ســیصد‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۸۵‬‬

‫گ ـرام مــواد را قاچــاق نمایــد‪ ،‬برابــر جــزء ‪ ۳‬فقــره (‪ )۱‬مــاده ‪ ۳۰۲‬کــود ج ـزا‪ ،‬مجــازات جــرم اصلــی‬
‫اســتخدام‌کننده حداکثــر حبــس متوســط‪ ،‬پنــج ســال اســت و مجــازات جــرم اســتخدام فــرد دیگــر‪،‬‬
‫برابــر فقــره (‪ )۲‬مــاده ‪ ۳۱۰‬کــود جـزا‪ ،‬حبــس طویــل بیــش از ده ســال می‌باشــد (رحیــم‪.)145 :1397 ،‬‬

‫و‪ :‬جرم تخلف اعضای کمیته تنظیم مواد مخدر‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم تخلف اعضای کمیته تنظیم مواد مخدر‬

‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 315‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتار جرمی در ماده ‪ 315‬کود جزا شامل «اعطا یا مساعد ساختن زمینه صدور جواز نامه یا اجازه‌نامه»‬
‫مندرج قانون مبارزه علیه مسکرات قانون مبارزه علیه مسکرات و مواد مخدر و کنترول آن می‌گردد‪.‬‬
‫موضوع جرم‪ ،‬جوازنامه یا اجازه‌نامه می‌باشد که در قانون مبارزه با مواد مخدر شرایط و نحوه صدور آن‬
‫به طور صریح ذکر شده است‪ .‬حال بر اساس این ماده چنان که عضو کمیته تنظیم مواد مخدر‪ ،‬جوازنامه‬
‫یا اجازه‌نامه را اعطا و یا زمینه صدور آن را فراهم سازد که مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد و یا اینکه از‬
‫استفاده غیر قانونی آن به وی اطالع داده شده باشد‪ ،‬عمل وی مشمول حکم این ماده می‌گردد؛ در‬
‫خصوص این ماده توجه به نکات ذیل ضروری می‌باشد‪.‬‬
‫‪ -‬بــا توجــه بــه صراحــت مــاده‪ ،‬مرتکــب تنهــا شــامل «عضــو کمیتــه تنظیــم مــواد مخــدر»‬
‫می‌گــردد‪ ،‬اعضــای کمیتــه در مــاده هشــتم قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و‬
‫کنتــرول آن تصریــح شــده اســت کــه متشــکل از ارگان‌هــای مربــوط دولتــی می‌گــردد‪ .‬ســؤال‬
‫قابــل طــرح ایــن اســت کــه چنانچــه در کنــار عضــو کمیتــه‪ ،‬فــرد دیگــری بــه عنــوان همــکار‪،‬‬
‫زمینــه صــدور جوازنامــه فــوق را بــا وجــود علــم فراهــم نمایــد‪ ،‬عمــل شــخص همــکار تابــع‬
‫کــدام نقــش جرمــی در قالــب مباشــرت‪ ،‬مشــارکت‪ ،‬معاونــت می‌گــردد؟ بــه نظــر می‌رســد‬
‫بــا توجــه بــه صراحــت حصــری مــاده و اصــل تفســیر مضیــق قوانیــن جزائــی‪ ،‬عمــل شــخص‬
‫همــکار مصــداق مباشــرت و مشــارکت نیســت و بــه عنــوان معاونــت در جــرم مرتکبــه قابــل‬
‫تعقیــب اســت (غالمــی‪.)۱۵۶ :۱۳۹۹ ،‬‬
‫‪ -‬اعطــای جــواز بــه طــور صریــح در مــاده ‪ 12‬قانــون مبــارزه بــا مســکرات و مــواد مخــدر‬
 ‫‪ ۶۸۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫تصریــح شــده اســت و بــه موجــب آن‪ ،‬کمیتــه‪ ،‬صالحیــت اعطــای جــواز بــه اشــخاص‬
‫دولتــی و غیردولتــی را دارد (جــزء ‪ ،3‬مــاده ‪ )9‬اعطــای جــواز بــه عنــوان یکــی از وظایــف‬
‫و صالحیت‌هــای کمیتــه بــه طــور جمعــی می‌باشــد‪ .‬جلســات کمیتــه بــا حضــور دو ســوم‬
‫اعضــای آن دایــر می‌گــردد و تصمیم‌گیــری نیــز بــا اکثریــت آرا صــورت می‌گیــرد؛ بنابرایــن‬
‫وصــف جرمــی اعطــای جوازنامــه یــا اجازه‌نامــه‪ ،‬چــون در صالحیــت اعضــای کمیته می‌باشــد‬
‫در صورتــی قابــل تحقــق می‌باشــد کــه تمامــی اعضــاء یــا حداکثــر اعضــای رأی‌دهنــده در‬
‫جلســه تصمیم‌گیــری نســبت بــه موضــوع سوءاســتفاده از جوازنامــه علــم داشــته باشــند و بــا‬
‫وجــود ایــن علــم‪ ،‬موضــوع اعطــای جــواز بــه شــخص خاصــی را تصویــب نمــوده باشــند؛ اما‬
‫در خصــوص رفتــار جرمــی فراهم‌نمــودن زمینــه صــدور جــواز یــا اجازه‌نامــه‪ ،‬ایــن موضــوع‬
‫ممکــن اســت بــر روی یــک عضــو قابــل تطبیــق باشــد‪.‬‬
‫‪ -‬از لحــاظ نتیجــه‪ ،‬جــرم مطلــق می‌باشــد و صــرف اعطــای جــواز یــا فراهم‌نمــودن زمینــه‬
‫صــدور جــواز‪ ،‬موجــب تحقــق رفتــار جرمــی بــه طــور کامــل می‌گــردد‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی شــامل علــم و قصــد عــام می‌گــردد‪ .‬علــم مرتکــب شــامل ایــن موضــوع می‌گــردد کــه‬
‫نســبت بــه سوءاســتفاده ق ـرار گرفتــن اجازه‌نامــه یــا جوازنامــه علــم داشــته باشــد و یــا اینکــه حداقــل‬
‫از اســتفاده غیــر قانونــی جوازنامــه یــا اجازه‌نامــه علــم داشــته باشــد و بــا وجــود ایــن علــم‪ ،‬قصــد‬
‫انجــام رفتــار جرمــی یعنــی اعطــای جــواز یــا اجازه‌نامــه یــا فراهــم نمــودن زمینــه صــدور جوازنامــه یــا‬
‫اجازه‌نامــه را داشــته باشــد (شــرح کــود ج ـزا‪ ،‬ج ‪.)۲۸۹ :1398 ،2‬‬

‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 315‬کود جزا در مورد مجازات تخلف اعضای کمیته تنظیم مواد مخدر چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫هــرگاه اعضــای کمیتــه تنظیــم مــواد مخــدر منــدرج قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخدر و‬
‫کنتــرول آن‪ ،‬جوازنامــه یــا اجازه‌نامــه منــدرج قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول‬
‫آن را بــا داشــتن علــم مبنــی بــر اینکــه جوازنامــه یــا اجازه‌نامــه مــورد سوءاســتفاده قـرار می‌گیــرد و یــا‬
‫اینکــه از اســتفاده غیــر قانونــی آن اطــاع داده شــده باشــد‪ ،‬اعطــا نمایــد یــا زمینه صــدور آن را مســاعد‬
‫ســازد بــه حبــس طویــل تــا ده ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود جـزا‪ ،‬مــاده ‪.)315‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۸۷‬‬

‫ز‪ :‬جرم تجویز‪ ،‬فروش و یا استعمال غیر قانونی مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬
‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم تجویز‪ ،‬فروش و یا استعمال غیر قانونی مواد مخدر و مواد روان‌گردان‬
‫ارکان این جرم طوری که از ماده ‪ 316‬کود جزا‪ ،‬معلوم می شود عبارت از‪:‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتارهــای جرمــی ایــن مــاده در دو فقــره بــه طــور مســتقل بیــان شــده اســت‪ .‬رفتــار جرمــی فقــره (‪)1‬‬
‫شــامل «خریــداری یــا اســتعمال و یــا فــروش» ادویــه حــاوی مــواد مخــدر و مــواد روان‌گردان بر اســاس‬
‫نســخه طبــی تزویــر شــده یــا بــدون نســخه طبــی می‌باشــد‪ .‬نکتــه قابــل توجــه ایــن اســت کــه تمامــی‬
‫انــواع مــواد مخــدر و روان‌گــردان کــه در جدول‌هــای چهارگانــه ضمیمــه قانــون اشــاره شــده اســت‬
‫شــامل قلمــرو ایــن رفتــار جرمــی نمی‌گــردد‪ ،‬بلکــه بــا توجــه بــه صراحــت متــن مــاده‪ ،‬تنهــا ادویــه‬
‫منــدرج جدول‌هــای شــماره ‪ 2‬و ‪ 3‬قانــون مبــارزه بــا مــواد مخــدر شــامل ایــن فقــره می‌گــردد‪ .‬فــروش‬
‫مــواد مخــدر نیــز بــر اســاس مــواد مربــوط بــه کمیتــه مــواد مخــدر‪ ،‬تنهــا شــامل اشــخاصی می‌گــردد‬
‫کــه دارای اجازه‌نامــه یــا جوازنامــه فــروش از کمیتــه مــواد مخــدر می‌باشــند (اکبــری‪.)۱۴۵ :۱۳۹۶ ،‬‬
‫رفتــار جرمــی ایــن فقــره مطلــق می‌باشــد و صــرف خریــداری‪ ،‬اســتعمال و یــا فــروش ادویــه‬
‫تصریــح شــده صرف‌نظــر از نتایــج خــاص باعــث تحقــق جــرم بــه صــورت کامــل می‌گــردد‪.‬‬
‫بــر اســاس فقــره (‪ )2‬نیــز رفتــار جرمــی شــامل تجویــز مــواد مخــدر توســط مؤظــف طبــی بــا فرض‬
‫علــم نســبت بــه ایــن موضــوع اســت کــه اســتعمال مــاده مخــدر غیرمجــاز می‌باشــد و بــا وجــود ایــن‬
‫ذریعــه نســخه طبــی بــه آن تجویــز می‌نمایــد‪ ،‬بنابرایــن مرتکــب ایــن رفتــار جرمــی تنهــا شــامل‬
‫موظــف طبــی می‌گــردد‪.‬‬
‫نکتــه مهــم در خصــوص رفتــار جرمــی ایــن فقــره ایــن اســت کــه تجویــز مــاده مخــدر ذریعــه‬
‫نســخه طبــی صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬بنابرایــن در صورتــی کــه تجویــز بــه صــورت شــفاهی و یــا در ورق‬
‫عــادی صــورت گرفتــه باشــد‪ ،‬عمــل مرتکــب شــامل ایــن فقــره نمی‌گــردد؛ همچنیــن بــا توجــه بــه ایــن‬
‫شــرط‪ ،‬تجویــز مــاده مخــدر ذریعــه نســخه طبــی‪ ،‬تنهــا در صالحیــت طبیــب می‌باشــد‪.‬‬
‫رفتــار جرمــی ایــن مــاده نیــز مطلــق می‌باشــد و صــرف تجویــز نســخه طبــی بــا وجــود ش ـرایط‬
‫اشــاره شــده‪ ،‬عمــل را مشــمول حکــم ایــن فقــره می‌نمایــد‪.‬‬
‫فقــره (‪ )3‬ایــن مــاده نیــز بــه موضــوع تجویــز نســخه طبــی اشاره‌شــده در فقــره (‪ )2‬توســط مؤسســه‬
 ‫‪ ۶۸۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫صحــی اشــاره دارد؛ بنابرایــن رفتــار جرمــی فقــره (‪ )2‬ممکــن اســت توســط طبیــب خــارج از مؤسســه‬
‫طبــی صــورت گرفتــه باشــد و یــا ممکــن اســت توســط طبیبــی صــورت گرفتــه باشــد کــه در مؤسســه‬
‫طبــی مشــغول می‌باشــد و آن مؤسســه نیــز نســبت بــه عمــل ایــن طبیــب نیــز آگاهــی داشــته باشــد‪.‬‬
‫قابــل ذکــر اســت کــه مؤسســه طبــی اشاره‌شــده در ایــن فقــره تنهــا شــامل مؤسســات طبــی غیردولتــی‬
‫می‌گــردد؛ چـرا کــه مجــازات مؤسســه طبــی دولتــی خــاف نــص حکــم مــاده ‪ 85‬کــود جـزا می‌باشــد‬
‫(غالمــی‪.)۱۵۷ :۱۳۹۹ ،‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصــر معنــوی رفتارهــای جرمــی ایــن مــاده شــامل علــم و قصــد عــام می‌باشــد‪ .‬علــم مرتکــب در‬
‫فقــره (‪ )1‬شــامل آگاهــی از ادویــه حــاوی مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان و آگاهــی نســبت بــه‬
‫تزویری‌بــودن نســخه طبــی می‌باشــد و بــا فــرض ایــن علــم‪ ،‬مرتکــب رفتــار جرمــی را انجــام دهــد‪.‬‬
‫در فقــره (‪ )2‬نیــز علــم مرتکــب شــامل علــم بــر غیرمجازبــودن اســتعمال مــواد مخــدر می‌باشــد و بــا‬
‫فــرض ایــن آگاهــی اقــدام بــه تجویــز نســخه طبــی نمــوده باشــد‪.‬‬

‫‪ -3‬مجازات‬
‫شــخصی کــه ادویــه حــاوی مــواد مخــدر روان‌گــردان منــدرج جدول‌هــای شــماره (‪ 2‬و ‪ )3‬منضمــه‬
‫قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن را بــا اســتفاده از نســخه طبــی تزویــر شــده‬
‫خریــداری یــا اســتعمال نمایــد یــا بــا وجــود آگاهــی بــه تزویــری بــودن یــا بــدون نســخه طبــی‪ ،‬آن را‬
‫بــه فــروش برســاند‪ ،‬عــاو ‌ه بــر جـزای قاچــاق مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان‪ ،‬بــه جـزای جــرم تزویر‬
‫منــدرج ایــن قانــون نیــز محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه مؤظــف طبــی‪ ،‬بــا داشــتن علــم بــر اینکــه اســتعمال مــاده مخــدر کتــاب دوم‪ ،‬بــاب اول‬
‫فصــل پنجــم‪ ،‬غیرمجــاز می‌باشــد‪ ،‬آن را ذریعــه نســخه طبــی تجویــز نمایــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر جـزای اصــل‬
‫جــرم‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال محکــوم می‌گــردد‪.‬‬
‫هــرگاه جــرم منــدرج فقــره (‪ )2‬ایــن مــاده توســط مؤسســات صحــی ارتــکاب یابــد‪ ،‬عــاو ‌ه بــر‬
‫مجــازات فاعــل اصلــی‪ ،‬مؤسســه صحــی بــار اول‪ ،‬حســب احــوال بــه جـزای نقــدی از پنجصــد هـزار‬
‫تــا دو میلیــون افغانــی و در صــورت تکـرار عــاو ‌ه بــر جـزای نقــدی دو میلیــون افغانــی بــه ســلب جواز‬
‫نیــز محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪ ،۳۱۶‬فقــره ‪.)۱ ،۲ ،۳‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۸۹‬‬

‫ح‪ :‬جرم تخلفات همکاران مخفی‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم تخلفات همکاران مخفی‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 319‬کــود ج ـزا‪ ،‬معلــوم می شــود عبــارت از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــخص متخلــف بایــد مؤظــف خدمــات عامــه باشــد ‪ -3‬قصــد جرمــی‪.‬‬

‫‪ -2‬مجازات تخلفات همکاران مخفی‬

‫هــرگاه همــکار مخفــی برخــاف احــکام قانــون فعالیــت نمایــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال‬
‫محکــوم می‌گــردد (کــود جــزا‪ ،‬مــاده ‪ .)319‬پولیــس بــرای کشــف جــرم‪ ،‬شناســائی و دســتگیری‬
‫مرتکبیــن جرایــم در مــواردی بــه خصــوص در مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر کــه از جملــه جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته نیــز شــمرده می‌شــود و کشــف جــرم و شناســائی مرتکبیــن و دســتگیری آن‌هــا دشــوار‬
‫و ســخت اســت‪ ،‬از همــکاران مخفــی کشــفی اســتفاده می‌نمایــد‪ .‬همــکار مخفــی معمــوالً در قالــب‬
‫مجــرم و یــا افـراد عــادی وارد گروه‌هــای جرمــی شــده و اطالعــات دقیــق از نحــوه فعالیــت و مرتکبیــن‬
‫جرایــم را بـرای پولیــس تهیــه می‌نمایــد‪ .‬ایــن همــکاران در اجـراءات و اقدامــات مخفــی خــود ملــزم‬
‫بــه رعایــت احــکام قانــون می‌باشــند‪ .‬در صورتــی کــه آن‌هــا احــکام قانــون را نقــض نماینــد مرتکــب‬
‫جــرم شــده و بــه حبــس متوســط تــا ســه ســال محکــوم می‌گردنــد‪.‬‬
‫دلیــل چنیــن جرم‌پنــداری امکانــات و ســهولت‌هایی اســت کــه ایــن همــکاران مخفــی بــرای‬
‫سوءاســتفاده از اقتــدارات خــود دارنــد و قانون‌گــذار ب ـرای جلوگیــری از چنیــن سوءاســتفاده‌هایی بــه‬
‫جرم‌پنــداری اقــدام کــرده اســت (شــرح کــود ج ـزا‪ ،‬ج ‪.)287 :1398 ،2‬‬

‫ط‪ :‬جرم تخلفات در اجرای اقدامات کشفی مخفی‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم تخلفات در اجرای اقدامات کشفی مخفی‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 320‬کــود ج ـزا‪ ،‬معلــوم می شــود عبــارت از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــخص متخلــف بایــد مؤظــف خدمــات عامــه باشــد ‪ -3‬قصــد جنائــی‪.‬‬
 ‫‪ ۶۹۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫ایــن جــرم افشــای وســیله ســمع و یا نظــارت الکترونیــک و یا حکــم و یا نصب وســایل ســمع و نظارت‬
‫الکترونیــک اســت؛ یعنــی مرتکــب‪ ،‬یکــی از مــوارد مذکــور را بــه افـراد دیگــری کــه صالحیــت اطالع‬
‫را ندارنــد افشــا نمایــد‪ .‬البتــه بــه جــز مــواردی کــه بــر اســاس قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد‬
‫مخــدر و کنتــرول آن مجــاز دانســته شــده اســت‪ .‬در غیــر حــاالت مقــرر در قانــون فــوق افشــای وســیله‬
‫ســمع و نظــارت الکترونیــک ماننــد دوربیــن مخفــی و بــا حکــم و نصــب آن جرم دانســته شــده اســت‪.‬‬
‫در جــزء دوم ایــن مــاده حکــم افشــای معلومــات و نتایــج حاصــل از اقدامــات کشــفی مخفــی در‬
‫ارتبــاط بــا قاچــاق مــواد مخــدر‪ ،‬مقــرر و جرم‌پنــداری شــده اســت‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫عنصـر معنـوی ایـن جـرم قصـد عـام و خـاص اسـت‪ .‬قصـد عـام آن عبـارت اسـت از علـم بـه اینکـه‬
‫معلومـات و نتایـج از طریق اقدامات کشـفی مخفی به دسـت آمـده و با قصد آن را افشـا نماید و عالوه‌‬
‫بـر آن قصـد خـاص نیـز الزم اسـت‪ .‬قصـد خـاص آن اخلال در تعقیـب عادلی مرتکب اسـت‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات‬
‫ماده ‪ 320‬کود جزا در مورد مجازات تخلفات در اجرای اقدامات کشفی مخفی چنین صراحت دارد‪:‬‬
‫شــخصی کــه مرتکــب یکــی از اعمــال ذیــل گــردد‪ ،‬بــه حبــس متوســط محکــوم می‌گــردد‪،‬‬
‫حاالتــی کــه در قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن‪ ،‬مجــاز دانســته شــده از‬
‫ایــن حکــم مســتثنا می‌باشــد‪:‬‬
‫‪ 1 .‬موجودیت وسیله سمع و نظارت ارتباط الکترونیکی یا حکم و یا نصب آن را افشاء نماید‪.‬‬
‫‪2 .‬محتــوای معلومــات و نتایــج حاصــل شــده از یــک اقــدام کشــفی مخفــی را کــه بــه ارتبــاط‬
‫قاچــاق مــواد مخــدر مطابــق احــکام قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول‬
‫آن‪ ،‬دریافــت شــده بــه شــخص دیگــر در حــاالت ذیــل افشــاء نمایــد‪:‬‬
‫‪ -‬بــا داشــتن علــم بــه اینکــه معلومــات از طریــق اج ـرای اقدامــات کشــفی مخفــی بــه دســت‬
‫آمــده اســت‪.‬‬
‫‪ -‬به مقصد اخالل تعقیب عدلی مرتکب (کود جزا‪ ،‬ماده ‪.)320‬‬
‫قانون‌گــذار در مــاده ‪ 320‬کــود ج ـزا حکــم نــوع خاصــی از تخلفــات همــکار کشــفی مخفــی‬
‫را پیش‌بینــی نمــوده اســت‪ ،‬هرچنــد حکــم مقــرر در مــاده مــورد بحــث منحصــر بــه آن نیســت‪ .‬بــر‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۹۱‬‬

‫اســاس ایــن مــاده افشــای اقدامــات کشــفی مخفــی جــرم دانســته شــده و مجــازات آن حبــس متوســط‬
‫پیش‌بینــی شــده اســت‪ .‬قانون‌گــذار در جــزء یــک ایــن مــاده‪ ،‬افشــای وســیله ســمع و نظــارت‬
‫الکترونیــک بــا حکــم و یــا نصــب آن را جرم‌پنــداری نمــوده اســت‪.‬‬

‫ی‪ :‬جرم اقدامات غیر قانونی مخفی کشفی‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم اقدامات غیر قانونی مخفی کشفی‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 321‬کــود ج ـزا‪ ،‬معلــوم می شــود عبــارت از‪ -1 :‬فعــل مــادی‬
‫شــخص متخلــف بایــد مؤظــف خدمــات عامــه باشــد ‪ -3‬قصــد جنائــی‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر مادی‬
‫رفتــار جرمــی ایــن جــرم انجــام اقدامــات کشــفی مخفــی در غیــر از مــوارد مصــرح در قانــون اســت‪.‬‬
‫قانون‌گــذار اقدامــات کشــفی مخفــی را تنهــا در جرایــم و مــوارد خــاص مجــاز دانســته اســت؛ بنابرایــن‬
‫انجــام ایــن اقدامــات در غیــر از مــوارد مجــاز بــر اســاس ایــن مــاده جرم‌پنــداری شــده و ضمــن اینکــه‬
‫نتایــج حاصــل از اقدامــات کشــفی مخفــی غیرمجــاز‪ ،‬قابلیــت اســتناد در اثبــات جــرم را بــه علــت‬
‫تحصیــل دلیــل از طریــق غیرقانونــی نــدارد مرتکــب قابــل مجــازات نیــز اســت‪.‬‬
‫مرتکــب ایــن جــرم مؤظــف خدمــات عامــه اســت؛ بنابرایــن در صورتــی کــه غیر مؤظــف خدمات‬
‫عامــه چنیــن اقدامــی را انجــام دهــد مشــمول حکم ایــن ماده نیســت‪.‬‬

‫‪ -‬عنصر معنوی‬
‫این جرم از جرایم عمدی است‪.‬‬

‫‪ -‬مجازات‬
‫هــرگاه مؤظــف خدمــات عامــه در غیــر از مــوارد منــدرج قانــون‪ ،‬اقدامــات کشــفی مخفــی را انجــام‬
‫دهــد‪ ،‬بــه حبــس متوســط بیــش از دو ســال‪ ،‬محکــوم می‌گــردد (کــود ج ـزا‪ ،‬مــاده ‪.)321‬‬
‫در مــاده ‪ 321‬کــود ج ـزا اقدامــات کشــفی مخفــی در غیــر از مــوارد پیش‌بینــی شــده در قانــون‪،‬‬
‫جرم‌پنــداری شــده و مجــازات آن پیش‌بینــی شــده اســت‪.‬‬
 ‫‪ ۶۹۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫ک‪ :‬جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و مواد روان‌گردان ضبط‌شده‬

‫در این بحث نخست ارکان این جرم و سپس جزاهای آن را بیان می کنیم‪.‬‬

‫‪ -1‬ارکان جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و مواد روان‌گردان ضبط‌شده‬

‫ارکان ایــن جــرم طــوری کــه از مــاده ‪ 322‬کــود جـزا‪ ،‬معلــوم می شــود عبــارت از‪ -1 :‬جــرم اجـراآت‬
‫در مــورد مــواد مخــدر و مــواد روان‌گــردان ضبط‌شــده ‪ -3‬قصــد جنائــی‪.‬‬

‫‪ -2‬مجازات جرم اجراآت در مورد مواد مخدر و مواد روان‌گردان ضبط‌شده‬

‫احــکام منــدرج قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد مخــدر و کنتــرول آن در رابطــه بــه مــواد مخــدر‬
‫و مــواد روان‌گــردان ضبط‌شــده منــدرج کتــاب دوم‪ ،‬بــاب اول فصــل پنجــم‪ ،‬قابــل تطبیــق می‌باشــد‬
‫(کــود جـزا ‌‪ ،‬مــاده ‪.)322‬‬
‫در رابطــه بــه مــواد مخــدر و روان‌گردانــی کــه در ارتبــاط بــه جرایــم فصــل قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫ضبط‌شــده اســت‪ ،‬مقــررات قانــون مبــارزه علیــه مســکرات و مــواد و کنتــرول آن تطبیــق می‌شــود‪.‬‬

‫گفتار سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه و شیوه‌های کشف مواد مخدر‬

‫در ایــن بحــث چگونگــی مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر و رایج‌تریــن شــیوه‌هایی کــه قاچاق‌ب ـران‪،‬‬
‫از آن اســتفاده می‌کننــد و همچنــان راه‌هــای جلوگیــری از آن مــورد بررســی قـرار خواهنــد گرفــت‪.‬‬

‫جزء اول‪ :‬رویکرد مبارزه با مواد مخدر در بعد نظامی‬

‫الف‪ -‬از جنبه رویکرد به جرایم‬
‫مبــارزه بــا کشــت و تولیــد مــواد مخــدر (ممنوعیــت تولیــد و ایجــاد هرگونــه تولیــد و دســتگیری‬
‫متخلفــان)‪.‬‬
‫مبــارزه بــا ورود و حمــل و ترانزیــت مــواد مخــدر کــه مشــکل‌ترین و پرمخاطره‌تریــن مرحلــه‬
‫مبــارزه بــا مــواد مخــدر اســت‪.‬‬

‫مبارزه با توزیع مواد مخدر‬

‫مبــارزه بــا مصــرف؛ هــر ســاله بــه طــور میانگیــن ‪ 70‬فیصــد دســتگیری‌های جرایــم مــواد مخــدر را‬
‫جــرم مصــرف تشــکیل می‌دهــد (غنجــی‪.)۳۲ ،۳۱ :۱۳۸۲ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۹۳‬‬

‫ب‪ -‬از جنبه رویکرد عملیاتی‬

‫‪ -1‬عملیــات نظامــی‪ :‬ایــن شــیوه توســط مأمــوران مبــارزه بــا مــواد مخــدر بــا اســتفاده از آموزش‌هــای‬
‫تخصصــی‪ ،‬امکانــات و تجهی ـزات پولیــس و بهره‌گیــری از تجربیــات ســال‌ها خدمــت در مبــارزه بــا‬
‫مــواد مخــدر بــه دو صــورت دایــم و مقطعــی انجــام می‌پذیــرد کــه اهــم آن‌هــا عبارت‌انــد از‪:‬‬
‫‪ -‬تالشی بدنی افراد مشکوک به حمل مواد مخدر‬
‫‪ -‬چهره زنی و شناسائی عوامل حمل و توزیع مواد مخدر‬
‫‪ -‬تالشی وسایل نقلیه و کشف جاسازی‌ها‬
‫‪ -‬تالشی وسایل همراه مسافران‬
‫‪ -‬پاک‌سازی نقاط آلوده از وجود توزیع‌کننده‌گان و مصرف‌کننده‌گان‬
‫‪ -‬عکس‌برداری و رادیوگرافی از عناصر مشکوک به حمل مواد به میتود بلع و انباری‬
‫‪ -‬استفاده از دستگاه‌های اشعه ایکس برای تشخیص جاسازی‬
‫‪ -‬استفاده از سگ‌های مواد یاب در کشف جاسازی‌های مواد مخدر‬
‫‪ -‬اجرای عملیات گشت در حوزه استحفاظی هر منطقه به خصوص در نقاط آلوده‪.‬‬
‫‪ -2‬عملیــات اطالعاتــی‪ :‬هــر نــوع اقــدام علیــه قاچاق‌ب ـران‪ ،‬بــدون بهره‌گیــری از اخبــار موثــق و‬
‫اطالعــات دقیــق‪ ،‬کورکورانــه بــه دام حریــف افتــادن اســت؛ بنابرایــن یکــی از مهم‌تریــن اقدامــات‬
‫در مبــارزه بــا مــواد مخــدر‪ ،‬فعالیت‌هــای اطالعاتــی اســت‪ .‬بــا بهره‌گیــری از ایــن اقدامــات می‌تــوان‬
‫بــدون دادن کوچک‌تریــن تلفــات انســانی‪ ،‬در شــبکه‌های تهیــه‪ ،‬حمــل و ترانزیــت مــواد مخــدر‬
‫نفــوذ کــرد‪ .‬اهــم اقدامــات اطالعاتــی بــه شــرح زیــر اســت‪:‬‬
‫‪ -‬شناسائی باندهای تهیه و توزیع مواد مخدر‬
‫‪ -‬عامل یا مخبرگیری از عناصر تهیه و توزیع نفوذ در باندها و شبکه‌ها‬
‫‪ -‬نفوذ در شبکه‌های حمل و توزیع مواد مخدر‬
‫‪ -‬اجرای عملیات تعقیب و مراقبت‬
‫‪ -‬رد زنی و ردیابی‬
‫‪ -‬تهیــه تذکــره اطالعاتــی از بیوگرافــی قاچاق‌بــران مــواد مخــدر‪ ،‬ســرکرده قاچاق‌بــران و‬
‫محل‌هــای عبــور و ترانزیــت مــواد مخــدر‪.‬‬
‫عملیــات تاکتیکــی (شــبه‌نظامی) بیشــتر در برخــورد بــا عناصــر ورود مــواد مخــدر در جنــوب‬
‫کشــور و بــا اســتفاده از ســاح‌های نیمــه ســنگین در مناطــق کویــری یــا کوهســتانی مــورد اســتفاده‬
 ‫‪ ۶۹۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫قاچاق‌بـران صــورت می‌گیــرد‪ .‬در ایــن شــیوه‪ ،‬نیروهــا بــا شــناخت و رد زنــی مســیرهای تــردد کاروان‌هــا‬
‫و گروه‌هــای قاچــاق مــواد مخــدر بــا اجـرای کمیــن بــا قاچاق‌بـران مبــارزه می‌کننــد‪ .‬نمونه‌هــای ایــن‬
‫عملیــات بــه شــرح زیــر اســت‪:‬‬
‫‪ -‬اجرای گشت و کمین در مناطق مشکوک به تردد گروه‌های قاچاق مواد‬
‫‪ -‬درگیرشدن با قاچاق‌بران و کاروان‌های مسلح مواد مخدر‬
‫‪ -‬پاک‌ســازی مناطــق آلــوده از حیــث تــردد قاچاق‌بــران بــرای تهیــه آذوقــه و دریافــت‬
‫طلب‌هــای ناشــی از معاملــه مــواد مخــدر‪.‬‬
‫بســیار روشــن اســت کــه آگاهــی از نحــوه انجــام عملیــات تاکتیکــی بســیار حســاس و مهــم اســت‬
‫و متقابــاً عــدم آشــنایی در برخــورد مناســب بــا عناصــر قاچــاق در صحنه‌هــای درگیــری بــه وارد‬
‫آمــدن خســارت‌های انســانی و مالــی بــه نیروهــای خــودی منجــر خواهــد (غنجــی‪.)۲۷ :۱۳۸۲ ،‬‬

‫جزء دوم‪ :‬شیوه‌های جهانی مبارزه با مواد مخدر‬

‫بــرای اینکــه یــک کاال از دســت تولید‌کننــده بــه دســت مصرف‌کننــده برســد‪ ،‬بایــد مراحلــی را‬
‫پشــت ســر بگــذارد‪ .‬در مراحــل تولیــد و مصــرف یــک کاال‪ ،‬بایــد مراحــل حمل‌ونقــل‪ ،‬نگهــداری‬
‫و فــروش طــی شــود‪ .‬مــواد مخــدر نیــز بــه عنــوان یــک کاال ممنوعــه و ســودآور ناگزیــر بــه طــی‬
‫ایــن مراحــل اســت‪ ،‬امــا ممنوعیــت خریــد‪ ،‬فــروش‪ ،‬نگهــداری و حمل‌ونقــل مــواد مخــدر از یــک‬
‫ســو و ضــرورت حمــل و نگهــداری و فــروش آن ب ـرای قاچاق‌ب ـران از ســوی دیگــر ســبب گردیــده‬
‫اســت کــه جاســازی و حمل‌ونقــل مــواد مخــدر ب ـرای تاج ـران مــرگ حائــز اهمیــت بســیاری باشــد‬
‫(اردبیلــی‪ .)۵۴ :۱۳۸۳ ،‬شــیوه‌های جهانــی مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر عبارت‌انــد از‪:‬‬

‫الف‪ -‬شیوه تالشی نظامی یا عملیات آشکار‬

‫ایــن شــیوه گســترده‌ترین‪ ،‬متداول‌تریــن و مجرب‌تریــن شــیوه پولیــس دنیــا در کشــف مــواد مخــدر‬
‫اســت‪ .‬تالشــی در اصطــاح نظامــی عبــارت اســت از‪ :‬کاوش و جســتجو بـرای بــه دسـت‌آوردن مــواد‬
‫مخــدر یــا هــر نــوع اشــیای غیرمجــاز‪.‬‬
‫کاالی قاچــاق می‌توانــد در وســیله نقلیــه‪ ،‬نفــر‪ ،‬محمولــه و مــکان ق ـرار گیــرد کــه تالشــی هــر‬
‫یــک از آن‌هــا معمــوالً بــا مجــوز قضائــی یــا بنابــه مأموریــت ذاتــی پولیــس هــر کشــور و برابــر‬
‫دســتورالعمل‌ها و بخش‌نامه‌هــای صــادره انجــام می‌شــود‪.‬‬
‫‪- 1‬وسیله نقلیه‪ :‬بیشترین جابه‌جایی و کشف مواد مخدر عمدتاً از طریق وسیله نقلیه است‪.‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۹۵‬‬

‫‪ -2‬نفــر‪ :‬قاچاق‌بـران‪ ،‬توزیع‌کننــده‌گان خرده‌پــا و معتــادان مــواد مخــدر بـرای جابه‌جایــی مقادیــر‬
‫کــم و جزیــی‪ ،‬بــه دو میتــود مــواد را در بــدن خــود جاســازی می‌نماینــد‪:‬‬
‫‪ -3‬میتــود بلــع‪ :‬مــواد را داخــل نایلــون‪ ،‬بادکنــک و ‪ ...‬در بســته‌های کوچــک بســته‌بندی و‬
‫آب‌بنــدی کــرده و می‌بلعنــد و پــس از رســیدن بــه مقصــد دفــع می‌کننــد‪.‬‬
‫‪ -4‬میتــود انبــار کــردن‪ :‬ابتــدا مــواد را بــه شــکل شــیاف درآورده ســپس بــا بادکنــک یــا نایلــون‪،‬‬
‫انگشــتانه و ‪ ...‬آب‌بنــدی کــرده ســپس آن را بــا مــواد لغزنده‌کننــده در درون مقعــد یــا رحــم قــرار‬
‫می‌دهنــد‪ .‬جاســازی و حمــل در روی بــدن نیــز شــایع اســت‪ .‬در ایــن میتــود بــا اســتفاده از حفره‌هــا‬
‫برآمدگی‌هــا یــا تورفتگی‌هــای بــدن بــه حمــل مــواد اقــدام می‌نماینــد‪ .‬رایج‌تریــن ایــن محل‌هــا‬
‫عبارت‌انــد از‪ :‬بســتن مــواد بــه مــچ دســت‪ ،‬دور کمــر‪ ،‬روی شــکم‪ ،‬زیــر پــا‪ ،‬زیــر ســینه‪ ،‬دور کمــر‬
‫اطفــال‪ ،‬زیــر گــچ رفتگی‌هــا (غنجــی‪.)۷۰ ،۸۶ :۱۳۸۲ ،‬‬
‫محموله‪ :‬این میتود فوق‌العاده پیچیده‪ ،‬متنوع و متعدد بوده و محدودیت ندارد‪.‬‬
‫محموله‌هایــی کــه بیشــترین ســهم را در جابه‌جایــی دارنــد عبارت‌انــد از‪ :‬لوازم‌خانگــی‪ ،‬میــوه‬
‫و تره‌بــار و مــواد غذایــی‪ ،‬صنایــع چوبــی و طبــی‪ ،‬مصالــح ســاختمانی‪ ،‬ابـزار صنعتــی‪ ،‬محموله‌هــای‬
‫پســت بـرای داخــل یــا خــارج از کشــور‪.‬‬
‫مکان‪ :‬همانند ساختمان محل سکونت‪.‬‬

‫ب‪ :‬شیوه عملیات اطالعاتی یا پنهان‬

‫در مقابــل عملیــات نظامــی یــا آشــکار‪ ،‬عملیــات اطالعاتــی یــا پنهــان بــه شــیوه دیگــری در کشــف‬
‫مــواد مخــدر اطــاق می‌شــود‪ .‬در ایــن روش‪ ،‬مأمــوران اجرائــی بــا رعایــت کلیــه مقــررات و ضوابــط‬
‫و در قالــب دســتورالعمل‌ها و بخشــنامه‌های اداری و تخصصــی ســازمانی و بــا اخــذ مجــوز قضائــی‬
‫از محاکــم و معمــوالً بــا لبــاس غیرنظامــی در شناســائی و کشــف عناصــر فعــال در امــر قاچــاق مــواد‬
‫مخــدر مبــادرت می‌نماینــد‪ .‬روش‌هایــی کــه در ایــن شــیوه از آن اســتفاده می‌شــوند عبارت‌انــد از‪:‬‬
‫‪ -۱‬میتــود معاملــه صــوری (ظاهــری)‪ :‬ایــن معاملــه بــه منظــور بــه دام انداختــن عناصــر و‬
‫گروه‌هــای قاچــاق مــواد مخــدر و حتمــاً بــا مجــوز قضائــی انجــام می‌گیــرد‪.‬‬
‫‪ -۲‬میتــود اطالعاتــی‪ :‬مهم‌تریــن اصــل در ایــن روش‪ ،‬جمـع‌آوری اطالعــات و شناســائی محــل‬
‫فعالیــت سـران عناصــر وابســته‪ ،‬مســیرهای تــردد‪ ،‬بارندازهــا (قســمتی از دریــا کــه کشــتی‌ها بــار خــود‬
‫در آنجــا بــر زمیــن گذارنــد)‪ ،‬پاتوق‌هــا (محــل تجمــع) نحــوه ارتباطــات‪ ،‬شــبکه‌ها و باندهــای مــواد‬
 ‫‪ ۶۹۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مخــدر اســت‪ .‬ایــن امــر بــا اســتفاده از روش‌هــای خــاص اطالعاتــی و پوششــی از قبیــل تعقیــب و‬
‫مراقبــت‪ ،‬شــنود‪ ،‬اســتراق ســمع‪ ،‬بــه کارگیــری تجهیــزات الکترونیــک و اســتخدام منابــع صــورت‬
‫می‌گیــرد‪ .‬اســتنطاق فنــی و تخلیــه اطالعــات متهمــان مــواد مخــدر هــم از نمونه‌هــای دیگــر ایــن‬
‫میتــود محســوب می‌شــوند‪.‬‬
‫‪ -3‬میتــود نفــوذی‪ :‬در ایــن میتــود یــک یــا چنــد مأمــور بــه تدریــج بــه باندهــا و شــبکه‌های مــواد‬
‫مخــدر نفــوذ می‌کننــد و ظاه ـرا ً بــه صــورت یکــی از عوامــل قاچــاق و بانــد درمی‌آینــد؛ بــه نحــوی‬
‫کــه در آن تشــکیالت جاافتــاده و اعتمــاد و اطمینــان س ـران بانــد را بــه دســت می‌آورنــد و بــه طــور‬
‫نامحســوس اطالعــات و اخبــار شناســائی انجــام شــده را بــه ســایر رده‌هــای ذی‌ربــط در خــارج بانــد‬
‫منتقــل می‌کننــد (غنجــی‪.)۴۹ :۱۳۷۹ ،‬‬

‫ج‪ :‬شیوه رزمی تاکتیکی‬

‫ایــن شــیوه در همــه کشــورهای جهــان عمومیــت نــدارد‪ .‬کاروان‌هــا و گروه‌هــای قاچــاق مــواد مخــدر‬
‫کــه از افغانســتان و پاکســتان بــه کشــورهای اروپائــی می‌رونــد‪ ،‬بــه انــواع ســاح‌های ســبک و نیمــه‬
‫ســنگین روز‪ ،‬تجهیـزات مخابراتــی و موترهــای تیــزرو مجهزنــد و بـرای رســیدن بــه اهــداف خــود بــا‬
‫آمادگــی کامــل وارد ســرزمین مــا می‌شــوند و حتــی مرتکــب جرایمــی ماننــد راه‌بنــدی‪ ،‬گروگان‌گیــری‪،‬‬
‫اختطــاف‪ ،‬اخــاذی‪ ،‬آزار و اذیــت مــردم دهاتــی و سرحدنشــینان می‌شــوند‪ .‬روش‌هــای مختلــف‬
‫مبــارزه بــا ایــن شــیوه‪ ،‬گشــت رزمــی‪ ،‬اج ـرای کمیــن‪ ،‬رد زنــی‪ ،‬تعبیــه تله‌هــای (دام) انفجــاری در‬
‫مســیر عبــور قاچاق‌بـران‪ ،‬درگیرشــدن و انجــام عملیــات رزمــی تاکتیکــی و پاک‌ســازی مناطــق آلــوده‬
‫از حیــث تــردد قاچاق‌ب ـران اســت (غنجــی‪.)۲۱ :۱۳۸۴ ،‬‬

‫د‪ :‬شــیوه حمــل و تحویــل تحــت نظــارت یــا تحویــل کنتــرول شــده (نفــوذ در‬
‫شــبکه حمل‌ونقــل مــواد مخــدر یــا بارکشــی)‬
‫ایــن شــیوه بــه اســتناد مــاده ‪ 11‬کنوانســیون ‪ 1998‬مبــارزه بــا مواد مخدر ســازمان ملــل‪ ،‬جنبــه بین‌المللی‬
‫بــه خــود گرفتــه اســت‪ .‬در ایــن روش‪ ،‬مأمــوران خــاص مبــارزه بــا مــواد مخــدر در مبــادی ورودی‬
‫کشــورها مســتقر می‌شــوند و پــس از آگاهــی از وجــود محموله‌هــای مــواد مخــدر‪ ،‬روان‌گــردان یــا‬
‫پیش‌ســازها بــا اطــاع و تحــت نظــارت مقــام صالحیـت‌دار قضائــی‪ ،‬در حالــی کــه امــکان کشــف و‬
‫توقیــف محمولــه و دســتگیری حامــان را دارنــد‪ ،‬اجــازه می‌دهنــد محمولــه مذکــور وارد کشــور شــده‬
‫یــا از آن خــارج شــود‪( .‬اردبیلــی‪ :۱۳۸۳ ،‬غنجــی‪.)۳۸ :۱۳۷۹ ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۹۷‬‬

‫هـ‪ :‬ابزارهای کشف مواد مخدر‬

‫‪1 .‬انســان علی‌رغــم پیشــرفت‌های علمــی بســیار در ســاخت دســتگاه‌های مختلــف کشــف‬
‫مــواد‪ ،‬تاکنــون هیــچ اب ـزاری اخت ـراع نکــرده اســت کــه بتوانــد بــه جــای انســان در کشــف‬
‫مــواد مخــدر بنشــیند‪.‬‬
‫‪2 .‬استفاده از دستگاه اشعه ایکس‬
‫‪3 .‬دســتگاه‌های تجزیه‌وتحلیــل نوتــرون حرارتــی کــه بــا تابــش اشــعه گامــا روی شــیء مــورد‬
‫نظــر و تجزیه‌وتحلیــل بازتاب‌هــای اشــعه تابانــده شــده‪ ،‬قــادر بــه شناســائی مــواد مخــدر‬
‫جاســازی شــده در چمــدان اســت‪.‬‬
‫‪4 .‬استفاده از سگ‌های مواد یاب‪.‬‬
‫‪5 .‬دستگاه الکترومقتاطیسی برای کسانی که بلع مواد داشتند‪.‬‬
‫‪6 .‬سیســتم‌های کشــف بخــار و ذرات مــواد مخــدر‪ :‬بــر اســاس روش‌هــای کروماتوگرافــی‪،‬‬
‫کازی‪ ،‬طیف‌ســنج جرمــی و‪ ...‬عمــل می‌کنــد (غنجــی‪ :۱۳۸۵ ،‬اردبیلــی‪.)۷۲ ،۷۰ :۱۳۸۳ ،‬‬

‫جزء سوم‪ :‬پیشنهادات جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر‬

‫بــر اســاس یافته‌هــای حاصــل از تحقیــق مــوارد زیــر جهــت مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر پیشــنهاد‬
‫می‌شــود‪:‬‬
‫‪1 .‬شناســائی‌سـران باندهــای قاچــاق و کشــف شــبکه قاچــاق مــواد مخــدر بــا تدویــن طرح‌های‬
‫مناســب اطالعاتی‬
‫‪2 .‬به کارگیری منابع و مخبران مورد وثوق و تأمین آن‌ها‬
‫‪3 .‬ایجاد بانک اطالعاتی برای ثبت مشخصات اشرار و قاچاق‌بران مواد مخدر‬
‫‪4 .‬در اختیــار گذاشــتن تجهی ـزات مناســب بــا تکنالــوژی روز دنیــا بــه مأمورانــی کــه در امــر‬
‫مبــارزه بــا قاچــاق درگیــر هســتند‪ ،‬بــه خصــوص مأمــوران اطالعاتــی‬
‫‪5 .‬شناسائی مسیرهای عبور اشرار مسلح و قاچاق‌بران مواد مخدر‬
‫‪6 .‬همکاری الزم با رده‌های مقاومت بسیج و اطالعات و تعامل‪ ،‬برای تبادل اطالعات‬
‫‪7 .‬تجهیــز ایســتگاه‌های تالشــی از نظــر امکانــات‪ ،‬نصــب دســتگاه اشــعه ایکــس‪ ،‬دســتگاه‌های‬
‫مخابراتی دوربــرد و‪...‬‬
‫‪8 .‬ارائه آموزش‌های تخصصی به نیروهای عملیاتی و اطالعاتی‬
 ‫‪ ۶۹۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪9 .‬دعــوت از اســاتید مجــرب و کارآزمــوده بــرای ارائــه آمــوزش بــه کارکنــان در زمینــه‬
‫آموزش‌هــای تعقیــب و گریــز‪ ،‬ردزنــی‪ ،‬فنــون اســتنطاق و چهــره زنــی‬
‫ ‪10.‬فعال‌کردن گشت‌های نظامی در راه‌های فرعی و اطراف ایستگاه‌های تالشی‬
‫ ‪11.‬اجرای عملیات و مانور پیاپی در محل‌های آلوده به مواد مخدر برای پاک‌سازی‬
‫ ‪12.‬به کارگیری تکنالوژی نوین پولیسی در ایستگاه‌های بازرسی (تالشی) (شیرزاد‪.)۲۱ :۱۳۸۹ ،‬‬
‫ ‪13.‬تقویت ارزش‌های دینی و مذهبی‬
‫ ‪14.‬شناخت دقیق نیازهای جوانان‬
‫ ‪15.‬توجه به تربیت فرزندان و اصالح آنان‬
‫ ‪16.‬ارائه الگوی درست و بجا‬
‫ ‪ -۱۷17.‬تأثیر هم‌نشینی با افراد سالم‪ ،‬صالح و درست‬
‫ ‪18.‬آموزش عمومی درباره علل و پیامدهای اعتیاد به مواد مخدر‬
‫ ‪19.‬نقش نهادها‪ ،‬مؤسسات و مراکز فرهنگی‬
‫ ‪20.‬نقش آموزش خانواده در جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر‬
‫ ‪21.‬نقش آموزش‌وپرورش و مکاتب در جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر‬
‫ ‪22.‬نقش رسانه‌ها و وسایل ارتباط‌جمعی‬
‫ ‪23.‬ایجاد اشتغال و مبارزه با بی‌کاری‬
‫ ‪24.‬تنظیم و اجرای کامل قوانین الزم برای مبارزه قاطع با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر‬
‫ ‪25.‬ایجاد تقوا‪ ،‬طهارت (پاکی) و خداترسی در قلب مأموران‪ ،‬سربازان و کارمندان اداره‬
‫ ‪ -2626.‬تشکیل شوراهای مردمی جلوگیری از اعتیاد‬

‫گفتار چهارم‪ :‬مکانیزم‌های پیشگیرانه و صالحیت کشورها در رسیده‌گی به‬

‫جرایم بین‌المللی‬
‫الف‪ :‬مکانیزم‌های پیشگیرانه بین‌المللی‬
‫گ ــردش مال ــی و س ــود سرش ــار ناش ــی از قاچ ــاق بین‌الملل ــی و تولی ــد م ــواد مخ ــدر ک ــه بی ــن ‪ 400‬ت ــا‬
‫‪ 600‬میلی ــارد دال ــر ب ــرآورد ش ــده عامل ــی اس ــت ک ــه ای ــن پدی ــده را بــرای سیاســت‌مداران و برخ ــی‬
‫دولت‌هـــا خوشـــایند نمـــوده و موجـــب شـــده باندهـــا‪ ،‬گروه‌هـــای ســـازمان‌یافته و قاچاق‌بـــران‬
‫بین‌المللـــی مـــواد مخـــدر احســـاس امنیـــت کـــرده‪ ،‬عرصـــه بین‌المللـــی را مناســـب دیـــده و بـــا‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۶۹۹‬‬

‫مشـــارکت مســـتقیم و غیرمســـتقیم برخـــی دولت‌هـــا و نفـــوذ در حکومت‌هـــا بـــه تجـــارت مـــواد‬
‫مخ ــدر اق ــدام کنن ــد (مرتض ــوی قه ــی‪.)198 :1382 ،‬‬

‫‪ -1‬تغییر الگوی کشت‬

‫یکــی از دالیــل گرایــش دهقــان بــه کشــت خشــخاش‪ ،‬کــوکا و شــاهدانه‪ ،‬ســودآور بــودن و قیمــت‬
‫بــاالی محصــوالت مــواد مخــدر‪ ،‬بازدهــی اقتصــادی و ســازگاری اقلیمــی کشــت آن اســت‪.‬‬
‫جایگزین‌کــردن محصــوالت مجــزا‪ ،‬یــک راه‌کار پیشــنهادی بــرای کاهــش عرضــه اســت‪.‬‬

‫‪ -2‬کنترول سرحدات و گمرکات‬

‫قاچــاق و ترانزیــت بین‌المللــی مــواد مخــدر بــا ســرحدات زمینــی‪ ،‬هوائــی و دریایــی ارتبــاط مســتقیم‬
‫دارد‪ .‬کنتــرول ســرحدات بــه برنامه‌هــای ملــی و همکاری‌هــای بین‌المللــی نیــاز دارد‪ .‬انســداد ســرحدی‬
‫یــا موانــع فزیکــی‪ ،‬جاده‌هــای ســرحدی‪ ،‬افزایــش پوســته‌های ســرحدی و تقویــت گمــرکات بــه‬
‫وســایل و تجهی ـزات الکترونیکــی و پیشــرفته‪ ،‬عاملــی مهــم در مهــار و کاهــش قاچــاق بین‌المللــی‬
‫مــواد مخــدر و کاهــش و مهــار تقاضــای مــواد مخــدر خواهــد بــود‪.‬‬

‫ب‪ :‬تدابیر عملی سیاست جنائی بین‌المللی به منظور ارتقای همکاری‌ها‬

‫در پاراگــراف ‪ 16‬اعالمیــه سیاســی مصــوب بیســتمین جلســه خــاص مجمــع عمومــی‪ ،‬کشــورهای‬
‫عضــو تعهــد کردنــد همــکاری چندجانبــه‪ ،‬منطقــوی‪ ،‬زیرمنطقــوی و دوجانبــه بیــن مراجــع قضائــی‬
‫و نظامــی را بــه منظــور مبــارزه بــا ســازمان‌های جنائــی فعــال در جرایــم مــواد مخــدر و فعالیت‌هــای‬
‫جنائــی مربوطــه ارتقــاء دهنــد‪ .‬بدیــن ترتیــب کشــورها تشــویق شــدند تدابیــری بــرای همــکاری‬
‫قضائــی مصــوب نشســت خــاص تــا ســال ‪ 2003‬بررســی و در صــورت مقتضــی تقویــت و اجــرا‬
‫نماینــد‪ .‬ایــن تدابیــر شــامل اســترداد‪ ،‬معاضــدات قضــای متقابــل‪ ،‬انتقــال دارایی‌هــا‪ ،‬تحویــل تحــت‬
‫کنتــرول‪ ،‬همــکاری در اقدامــات نظامــی در دریاهــا‪ ،‬تدابیــر ارتقــای رونــد قضائــی از جملــه حفاظــت‬
‫از شــاهدان و مأمــوران قضائــی و ســایر ابعــاد همــکاری اســت‪.‬‬

‫‪ -1‬استرداد مجرمین‬
‫اســترداد مجرمیــن یکــی از اشــکال کلیــدی همــکاری قضائــی اســت کــه از طریــق آن کشــورها‬
‫مجرمیــن ف ـراری کــه در حــوزه خــود بــه دلیــل جرایــم جــدی از جملــه جرایــم مــواد مخــدر تحــت‬
‫تعقیــب هســتند بــه کشــور خــود بازگردانــده می‌شــوند‪.‬‬
 ‫‪ ۷۰۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ -2‬معاضدات قضائی متقابل‬

‫مجمــع عمومــی در بیســتمین نشســت خــاص خــود پیشــنهاد کــرد کشــورها تضمیــن نماینــد کــه‬
‫مقــررات داخلــی‪ ،‬آن‌هــا را قــادر می‌ســازد مــاده ‪( 7‬معاضــدات قضائــی متقابــل) کنوانســیون ‪ 1988‬را‬
‫اج ـرا نماینــد‪ .‬اکثریــت کشــورهای جواب‌دهنــده بــه دومیــن ســؤال‌نامه دوســاالنه (‪ 79‬فیصــد) اعــام‬
‫کردنــد قوانینــی وضــع کرده‌انــد کــه همــکاری قضائــی بــا ســایر کشــورها دربــاره معاضــدات قضائــی‬
‫متقابــل را اجــازه می‌دهــد یــا تســهیل می‌گردانــد و تقریبــاً همــان تعــداد کشــور در دوره اول تهیــه‬
‫گ ـزارش‪ ،‬چنیــن جوابــی ارائــه داده بودنــد‪.‬‬

‫‪ -3‬همکاری نظامی و تبادل اطالعات‬

‫از کشـورها درخواسـت شـد اطالعاتـی راجـع بـه یـک سـری تدابیـر ارائـه دهنـد کـه هـدف از اتخـاذ‬
‫آن‌هـا اطالعـات و سـایر اشـکال همـکاری از جملـه آمـوزش اسـت کـه مجمـع عمومـی در بیسـتمین‬
‫نشسـت خـاص خود بـه این موضوع پرداخـت‪ .‬حدود ‪ ۷۶‬فیصد از کشـورهایی که به دومین سـؤال‌نامه‬
‫دوسـاالنه جـواب داده بودنـد‪ ،‬مبـادرت بـه برنامه‌هـای تبـادل بـا سـایر کشـورها کردنـد و در بسـیاری‬
‫مـوارد بـر مبنـای توافق‌نامه‌هـای دو یـا چندجانبـه در مناطـق یـا زیرمنطقه‌هـا به ایـن کار اقـدام نمودند‪.‬‬
‫ت کردند که دیدارهایی را برای پولیس و افسـران رابط سـایر کشـورها داشـته‬
‫بسـیاری از کشـورها موافق ‌‬
‫باشـند‪ .‬بسـیاری کشـورها‪ ،‬پرسـونل منتخب خود را به خارج اعزام نمودند تا در کارگاه‌های آموزشـی‪،‬‬
‫سـمینارها و اجالسـیه‌های تبادل اطالعات شـرکت کنند یا این گونه اجالسـیه‌ها را در کشـور خود برای‬
‫پرسـونل سـایر کشـورها برگـزار کنند‪ .‬در برخی مـوارد اطالعات ارائه شـده مربوط به فنـون تحقیق برای‬
‫مبـارزه بـا قاچـاق و تولید مـواد مخدر جرایـم سـازمان‌یافته و تروریـزم بود‪.‬‬

‫گفتار پنجم‪ :‬تشخیص اعتیاد به مواد مخدر‬

‫اعتیـاد صرفـاً بـا توجـه بـه عالیـم جسـمی تشـخیص داده نمی‌شـود‪ .‬در واقع متخصصیـن‪ ،‬اعتیـاد را با‬
‫توجـه بـه مجموعـۀ از معیارهـای جسـمی و رفتـاری تشـخیص می‌دهنـد‪ .‬این معیارهـا عبارت‌انـد از‪:‬‬
‫‪ ‬ناتوانی در قطع مصرف مواد مخدر‬
‫‪ ‬ناتوانــی در انجــام مســئولیت‌های شــغلی و عمل‌کــردن بــه تعهــدات داده شــده بــه اعضــاء‬
‫خانــواده یــا دوســتان‬
‫‪ ‬در صورت قطع مصرف مواد‪ ،‬عالیم محرومیت از مواد مشاهده می‌شود‪.‬‬
‫‪ ‬تحمل بدنی نسبت به اثر مواد مخدر‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۷۰۱‬‬

‫‪ ‬مصرف اجباری مواد‪ ،‬حتی علی‌رغم آگاهی از عوارض آن‬

‫البتــه الزم نیســت کــه یــک معتــاد تمــام عالیــم فــوق را داشــته باشــد‪ .‬بعضــی مــواد تحمــل بدنــی‬
‫ایجــاد نمی‌کننــد یــا قطــع مصــرف آن‌هــا باعــث بــروز عالیــم تــرک اعتیــاد نمی‌شــود‪ .‬از طرفــی‬
‫برخــی معتــادان نمی‌تواننــد میــل بــه مصــرف مــواد را کنتــرول کننــد‪ ،‬تمــام عــوارض جســمی اعتیــاد‬
‫را تجربــه می‌کننــد‪ ،‬بــا ایــن‌حــال می‌تواننــد بــه تعهــدات شــغلی و اجتماعــی خــود عمــل کننــد‬
‫(اکبــری‪.)۸۷ :۱۳۹۴ ،‬‬

‫الف‪ :‬مبارزه با تمایل به مصرف مواد مخدر‬

‫گاهــی اوقــات نمی‌تــوان جلــوی تمایــات را گرفــت‪ ،‬بنابرایــن آشــنایی بــا راه‌هــای مبــارزه بــا ایــن‬
‫وسوســه‌ها مهــم و ضــروری اســت‪:‬‬
‫‪1 .‬خودتــان را ســرگرم فعالیتــی کنیــد کــه حواســتان را دور کنــد‪ :‬کتــاب بخوانیــد‪ ،‬بــا دوســتانتان‬
‫مالقــات کنیــد‪ ،‬بــه ســینما برویــد‪ ،‬خودتــان را غــرق یــک ســرگرمی کنیــد‪ ،‬پیــاده‌روی یــا‬
‫ورزش کنیــد‪ .‬زمانــی کــه خودتــان را ســرگرم ایــن کارهــا کنیــد‪ ،‬میــل بــه مصــرف مــواد مخــدر‬
‫کاهــش می‌یابــد‪.‬‬
‫‪2 .‬دربــاره ایــن تمایــل بــا دیگـران صحبــت کنیــد‪ :‬هــر زمــان کــه تمایــل به مصــرف مــواد مخدر‬
‫بــه س ـراغتان آمــد‪ ،‬ایــن موضــوع را بــا دوســتان یــا اعضــای خانــواده در میــان بگذاریــد‪.‬‬
‫صحبت‌کــردن می‌توانــد در شناســائی دقیــق منبــع ایــن تمایــل‪ ،‬بســیار مفیــد باشــد‪ .‬فضیلــت‬
‫دیگــر صحبت‌کــردن ایــن اســت کــه معمــوالً باعــث تمایــل مخــرب می‌شــود و بــه حفــظ‬
‫تعهــد شــما ب ـرای تــرک اعتیــاد کمــک می‌کنــد؛ بنابرایــن‪ ،‬نبایــد تمایــل بــه مصــرف مــواد‬
‫مخــدر احســاس بــدی را در شــما ایجــاد کنــد‪ ،‬چــون بــه راحتــیِ صحبت‌کــردن بــا دیگـران‬
‫می‌توانیــد بــا آن مبــارزه کنیــد‪.‬‬
‫‪3 .‬بســیاری از اف ـراد تــاش می‌کننــد در برابــر تمایــات خــود مقاومــت کننــد‪ ،‬در حالــی کــه‬
‫برخــی از ایــن تمایــات آن‌قــدر قــوی هســتند کــه نمی‌تــوان آن‌هــا را نادیــده گرفــت‪ .‬زمانــی‬
‫کــه بــا ایــن تمایــات مواجــه می‌شــوید‪ ،‬بهتــر اســت مثــل یــک موج‌ســوار روی امــواج‬
‫تمایــات منفــی ســوار شــوید تــا اوج بگیرنــد‪ ،‬بشــکنند و ســرانجام بــه امــواج کف‌آلــو ِد‬
‫ضعیــف تبدیــل شــوند‪ .‬بــه ایــن تکنیــک «میل‌ســواری» می‌گوینــد‪.‬‬
‫‪4 .‬افکارتــان را بــه چالــش بکشــید و آن‌هــا را تغییــر بدهیــد‪ :‬بســیاری از افـراد هنــگام مواجهــه‬
 ‫‪ ۷۰۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫بــا میــل شــدید بــه مصــرف مــواد‪ ،‬فقــط اث ـر ِ‬

‫ات مثبــت مــواد مخــدر را بــه یــاد می‌آورنــد‬
‫و عواقــب منفــی آن را فرامــوش می‌کننــد؛ بنابرایــن‪ ،‬بهتــر اســت بــه خودتــان یــادآوری‬
‫کنیــد کــه اگــر دوبــاره بــه مــواد روی بیاوریــد‪ ،‬حالتــان بهتــر نخواهــد شــد و هــر تالشــی کــه‬
‫بـرای تــرک اعتیــاد کرده‌ایــد‪ ،‬بــه هــدر خواهــد رفــت‪ .‬مهم‌تــر از همــه‪ ،‬عزیزانتــان را ناامیــد‬
‫می‌کنیــد‪ .‬بــرای اینکــه ایــن عواقــب را فرامــوش نکنیــد‪ ،‬می‌توانیــد آن‌هــا را روی یــک‬
‫کارت کوچــک بنویســید و همیشــه همــراه خــود داشــته باشــید (ســایت انترنتــی‪ ،‬بی‌بی‌ســی)‬

‫ب‪ :‬راه اساسی ترک مواد مخدر‬

‫‪ -۱‬اصول تداوی مؤثر ترک مواد مخدر‬
‫تداوی مؤثر ترک اعتیاد تداوی است که مبتنی بر اصول زیر باشد‪:‬‬
‫‪ ‬اعتیــاد یــک مریضــی پیچیــده‪ ،‬امــا قابــل تــداوی اســت کــه بــر رفتــار و عملکــرد مغــز اثــر‬
‫می‌گــذارد‪.‬‬
‫‪ ‬یک میتود منحصر به فرد برای تداوی تمام مریضان وجود ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬مریض باید دسترسی سریع به تداوی داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تــداوی مؤثــر بایــد تمامــی نیازهــای مریــض را تحــت پوشــش قـرار دهــد و صرفـاً متمرکــز بــر‬
‫ســوءمصرف مــواد نباشــد‪.‬‬
‫‪ ‬مریض باید تداوی را برای مدت معینی ادامه دهد‪.‬‬
‫‪ ‬مشاوره و دیگر تداوی رفتاری متداول‌ترین روش‌های تداوی به شمار می‌آیند‪.‬‬
‫‪ ‬تــداوی دوایــی غالبـاً بخــش مهمــی از تــرک اعتیــاد اســت‪ ،‬بــه خصــوص اگــر بــا رفتــار تداوی‬
‫ترکیــب شــود‪.‬‬
‫‪ ‬طــرح تــداوی بایــد مرتبـاً ارزیابــی و در صــورت لــزوم‪ ،‬متناســب بــا نیازهــای جدیــد مریــض‬
‫تغییــر داده شــود‪.‬‬
‫‪ ‬اختالل‌های روانی احتمالی نیز باید تداوی شود‪.‬‬
‫‪ ‬سم‌زدایی با تجویز دواهای مناسب نخستین مرحله ترک اعتیاد است‪.‬‬
‫‪ ‬تــداوی موفــق لزوم ـاً داوطلبانــه نیســت‪ .‬مصــرف مــواد در طــول تــداوی بایــد تحــت نظــر‬
‫متخصــص باشــد (راجــی‪.)190 :1396 ،‬‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۷۰۳‬‬

‫ج‪ :‬آمادگی برای ترک اعتیاد به مواد مخدر در ‪ ۵‬مرحله مهم‬

‫‪1 .‬دالیل ترک اعتیاد را به خودتان یادآوری کنید‪.‬‬
‫‪2 .‬تالش‌هــای گذشــته خــود را بــرای تــرک اعتیــاد بررســی کنیــد‪ .‬اقدامــات اثربخــش یــا‬
‫بی‌فایــده را شناســائی کنیــد‪.‬‬
‫‪3 .‬اهــداف دقیــق و قابــل اندازه‌گیــری‌ای را بـرای خودتــان مشــخص کنیــد‪ ،‬مثـاً روز خاصــی‬
‫بـرای آغــاز تــرک اعتیــاد یــا محدودیت‌هایــی بـرای مصــرف مــواد مخــدر‪.‬‬
‫‪4 .‬تمام چیزهایی را که یادآور اعتیاد شما هستند از خانه‪ ،‬محل کار و مکان‌های دیگر دور کنید‪.‬‬
‫‪5 .‬بــه خانــواده و دوســتان خــود اعــام کنیــد کــه قصــد تــرک اعتیــاد داریــد و از آن‌هــا تقاضــای‬
‫حمایت کنیــد (محمــدی‪.)145 :1382 ،‬‬
 ‫‪ ۷۰۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫نتیجه‌گیری‬
‫از مباحث مطرح شده در اين فصل می توان موارد زیر را نتيجه گرفت‪:‬‬
‫یکــی از موضوعــات مهــم در عرصــه ملــی و بین‌المللــی از چنــد دهــه اخیــر و بخصــوص در عصر‬
‫حاضــر‪ ،‬موضــوع پدیــده مــواد مخــدر و آثــار زیان‌بــار آن بــر جوامــع انســانی اســت‪ ،‬تمامــی جوامع و‬
‫بیشــتر دولت‌هــا بــر ایــن موضــوع اتفاق‌نظــر دارنــد کــه مــواد مخــدر و جرایــم ناشــی از آن‪ ،‬تهدیــدی‬
‫جــدی بـرای نســل بشــریت اســت‪ .‬و یکــی از عوامــل عقــب افتادگــی جوامــع اســت‪ .‬ایــن جــرم وعلل‬
‫و شـرایط آن وابســته بــه نظــام اجتماعــی ‪ ،‬سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و فرهنگــی در عرصه های بیــن المللی و‬
‫منطقــۀ‪ ،‬ســرحدی و همســایگی بــا کشــورهای هــال طالیــی اســت‪ .‬و جرایــم مربــوط بــه مــواد مخدر‬
‫و روان گــردان از دغدغه هــای همیشــگی و بــه خصــوص ســال های اخیــر جهــان (بــه دلیــل تولیــد‬
‫و صــدور انبــوه) و بخصــوص کشــور مــا بــوده اســت‪ .‬بدیــن جهــت‪ ،‬کنوانســیون های بیــن المللــی‬
‫مختلفــی در ایــن خصــوص بــه تصویــب کشــورهای جهــان رســیده اســت‪ .‬همچنیــن‪ ،‬کشــورها در‬
‫حقــوق داخلــی خــود نیــز در ایــن زمینــه‪ ،‬بــه قانــون گــذاری پرداخته انــد‪ .‬در حقــوق داخلی افغانســتان‬
‫نیــز بــه تبعیــت از مداخلــه جامعــه بین‌المللــی و جلوگیــری از مشــکالت اجتماعــی آن‪ ،‬قانونــی بــه‬
‫تصویــب رســیده اســت و در دو دهــه اخیــر قانون‌گــذاری دربــاره مــواد مخــدر و سوءاســتعمال آن بــا‬
‫فرازوفرودهایــی روبــرو بــوده اســت‪ .‬اکنــون سیاســت و تدبیــر افغانســتان در قبــال مــواد مخــدر‪ ،‬یــک‬
‫سیاســت ترکیبــی اســت؛ بــه ایــن معنــا کــه در مــورد اســتعمال آن‪ ،‬سیاســت «جرم‌زدایــی» و در مــورد‬
‫کشــت‪ ،‬قاچــاق‪ ،‬خریدوفــروش و حمل‌ونقــل‪ ،‬سیاســت «جــرم پنــداری» را در پیــش گرفتــه اســت؛‬
‫بــه ایــن ترتیــب‪ ،‬قانون‌گــذاری دربــاره قاچــاق‪ ،‬کشــت و اســتفاده از مــواد مخــدر در افغانســتان در‬
‫دوره جدیــد بــه صــورت جــدی و گســترده مــورد توجــه ق ـرار گرفتــه و بــه نظــر می‌رســد کــه مبنــای‬
‫جرم‌پنــداری مــواد مخــدر در افغانســتان‪ ،‬در کنــار قبــح اجتماعــی و رعایــت ارزش‌هــای اســامی‪،‬‬
‫جلوگیــری از ای ـراد ضــرر بــه خــود مصرف‌کننــده و دیگ ـران نیــز اســت‪ .‬قانون‌گــذار‪ ،‬بــا توجــه بــه‬
‫ایــن مبانــی در مــورد فعالیت‌هــای مربــوط بــه مــواد مخــدر قانون‌گــذاری کــرده و آن‌هــا را جــرم‬
‫دانســته‪ .‬قابــل ذکــر اســت کــه در دورۀ جمهوریــت‪ ،‬افغانســتان یکــی از تولیدکننــدگان عمــده مــواد‬
‫مخــدر در جهــان بــود‪ :‬ایــن کشــور در ‪ ۲۰‬ســال گذشــته کــه بزرگتریــن تولیــد کننــده مــواد افیونــی‬
‫غیرقانونــی (تریــاک‪ ،‬هروئیــن و مورفیــن) در جهــان بــوده اســت‪ .‬ب ـرای دهــه هــا بزرگتریــن تولیــد‬
‫کننــده چــرس یــا حشــیش و در ده ســال اخیــر‪ ،‬بــه یکــی از مهمتریــن تولیــد کننــدگان متامفتامیــن‬
‫مبــدل شــده بــود کــه متامفتامیــن یــا مــواد مشــتق شــده از آنـرا ماننــد هروئیــن و کوکائیــن در منطقــه و‬
 ‫نادرگ ناور داوم و ردخم داوم میارج ‪،‬متفه لصف ‪۷۰۵‬‬

‫فراتــر از آن صــادر نمــوده اســت‪ .‬امــا بــا آمــدن امــارت اســامی افغانســتان کشــت‪ ،‬تولیــد و قاچــاق‬
‫مــواد مخــدر تقریبـاً بــه صفر رســیده اســت‪ .‬بــه نقــل از روزنامــه انگلیســی تلگراف در گزارشــی نوشــته‬
‫اســت کــه امــارت اســامی «موفق‌تریــن مبــارزه بــا مــواد مخــدر در تاریــخ بشــر» را اجـرا کــرده اســت‪.‬‬
‫ایــن روزنامــه همچنیــن افــزوده کــه کشــت مــواد مخــدر در افغانســتان حــدود ‪ 80‬درصــد کاهــش یافتــه‬
‫اســت‪ .‬گ ـزارش بــه نقــل از «کارشناســان» افــزوده کــه جامعــه جهانــی در بیســت حضــور خــود در‬
‫افغانســتان نتوانســت تولیــد مــواد مخــدر ایــن کشــور را نابــود کنــد‪ ،‬امــا امــارت اســامی افغانســتان‬
‫دوازده مــاه پــس از صــدور فرمــان رهبــر امــارت اســامی افغانســتان برای ممنوعیت کشــت خشــخاش‪،‬‬
‫«موفق‌تریــن تــاش در مبــارزه بــا مــواد مخــدر در تاریــخ» را بــه اج ـرا گذاشــت‪.‬‬
‫نویســنده تلگـراف در ادامــه گـزارش خــود تاثیــر فرمــان منــع کشــت مــواد مخــدر امــارت اســامی‬
‫بــر م ـزارع را چش ـم‌گیر توصیــف کــرده و نوشــته کــه هشــتاد درصــد کشــت تریــاک در ایــن کشــور‬
‫کاهــش داشــته اســت‪.‬‬
 ‫منابع و مآخذ‬

‫الف‪ :‬کتاب ها‬

‫‪ -1‬قرآن کریم‬
‫‪ -2‬احادیث نبوی‪ ،‬صحیح مسلم‪ ،‬صحیح بخاری‪ ،‬ترمذی‪.‬‬
‫‪ -3‬اسعدی‪ ،‬سید حسن (‪ )۱۳۸۶‬جرم سازمان‌یافت ‌ه بین المللی چاپ اول‪ ،‬تهران‪ :‬نشر میزان‪.‬‬
‫‪ -4‬بنیاد آسیا‪ ،‬شرح کود جزا‪ ،‬سال ‪.۱۳۹۸‬‬
‫‪ -5‬بوســار‪ ،‬آنــدرو (‪ )1370‬جرایــم بین‌المللــی‪ ،‬ترجمــه نــگار رخشــانی‪ ،‬تهــران‪ :‬كتابخانــه گنــج‬
‫دانــش‪.‬‬
‫‪ -6‬جوانمرد‪ ،‬بهروز (‪ ،)۱۳۹۶‬جرم سازمان یافته بین المللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات سرور سعادت‪.‬‬
‫‪ -7‬صادقــی‪ ،‬احمدرضــا (‪ ،)1397‬منطق ـه‌ای شــدن سیاســت جنائــی در قبــال جــرم ســازمان یافته ‪،‬‬
‫کابــل‪ :‬نشــر کلمــه‪.‬‬
‫‪ -8‬هاشمی‪ .‬محمدعلی باباپور‪ ،‬حمید (‪ ،)1390‬جرم سازمان یافته ‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مدبران‪.‬‬
‫‪ -9‬سلیمی‪ ،‬صادق (‪ ،)1382‬جنات سازمان بین‌المللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات صدرا‪.‬‬
‫‪-10‬كی نیا‪ ،‬محمد‪ )١٣٧٤( ،‬روان‌شناسی جنائی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات رشد‪.‬‬
‫‪-11‬لمــن‪ ،‬میشــل دی‌گــری دبلیــو پاتــر (‪ ،)1381‬جــرم ســازمان یافته‪ ،‬ترجمــه عبــاس قاســمی فــرد‪،‬‬
‫ته ـران‪ :‬انتشــارات معاونــت ناجــا‪.‬‬
‫‪-12‬محمودی‪ ،‬حسین‪ ،)1384( ،‬مبارزه با جرم اقتصادی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پوهنتون علوم اسالمی‪.‬‬
 ‫‪ ۷۰۸‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪-13‬نجفــی ابرندآبــادی‪ ،‬علــی حســی‪ ،‬حمیــد‪ )١٣٧٧( ،‬دانشــنامه جرم‌شناســی‪ ،‬تهــران‪ :‬انتشــارات‬
‫پوهنتــون شــهید بهشــتی‪.‬‬
‫‪-14‬شــهال‪ ،‬معظمــی‪ ،)۱۳۸۴( ،‬جــرم ســازمان‌یافته و راهکارهــای جهانــی مبــارزه بــا آن‪ ،‬تهــران‪:‬‬
‫انتشــارات دادگســتر‪.‬‬
‫‪-15‬واصل‪ ،‬عبداالقرار (‪ ،)1389‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬
‫‪ -16‬اردبیلی‪ ،‬مـحمد (‪ ،)‌۱۳۹۳‬حـقوق جزای عمومی‪ ،‬ج ‪ ،۱‬چ ‪ ،۳۳‬تهران‪ :‬انتشارات مـیزان‪.‬‬
‫‪-17‬باقر زاده‪ ،‬احد (‪ ،)1383‬جرایم اقتصادی و پول‌شویی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر مجد‪.‬‬
‫‪-18‬بـاقرزاده‪ ،‬محمودی (‪ ،)۱۳۹۲‬جرم پول‌شویی‪ ،‬ج ‪ ،۲‬تهران‪ :‬انـتشارات مـجد‪.‬‬
‫‪-19‬سیدی‪ ،‬سید محمد‪،)1393 ( ،‬مبارزه با پول شویی کابل‪ ،‬انتشارات‪ ،‬هاشمی‬
‫‪-20‬میرزاوند‪ ،‬فضل الله‪ )1387( ،‬پول شویی روش های مقابله با آن‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات آشنا‬
‫‪-21‬بزرگمنــش فــرد‪ ،‬غــام محســن (‪ ،)1383‬حوالــه‪ ،‬بدیلــی ب ـرای سیســتم نقل‌وانتقــال پول‌شــویی‬
‫ته ـران‪ :‬انتشــارات امیــری‪.‬‬
‫‪-22‬تطهیر پول‪ IDLO ،‬سازمان بین‌المللی انکشاف حقوق‪ ،‬کابل‪ :‬افغانستان‪.‬‬
‫‪ -23‬جاللی فراهانی‪ ،‬امیر حسین (‪ ،)1387‬پول‌شویی الکترونیکی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر باشگاه اندیشه‪.‬‬
‫‪-24‬حبیبی‪ ،‬خلیل‌الله (‪ ،)1392‬پول‌شویی و آثار زیان‌بار آن‪ ،‬کابل‪ :‬تمدن شرق‪.‬‬
‫‪-25‬نذیر‪ :‬داد محمد (‪ )1398‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابـل‪ ،‬انتشارات‪ ،‬حامد رسالت‬
‫‪ -26‬ربانی‪ ،‬همایون (‪ ،)1395‬درآمدی بر پول‌شویی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات عازم‪.‬‬
‫‪-27‬ساکی‪ ،‬محمدرضا (‪ )1388‬آشنایی با جرم پول‌شویی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات جنگل جاودانه‪.‬‬
‫‪-28‬ســلیمانی‪ ،‬حمیــد و عبدالکریــم عبداللهــی نــژادی (‪ )1389‬بررســی مبانــی فقهــی پول‌شــویی‪،‬‬
‫ته ـران‪( .‬محمــدی)‬
‫‪-29‬عباســی‪ ،‬اصغــر (‪ ،)1390‬حقــوق جزائــی اقتصــادی پول‌شــویی‪ ،‬تهـران‪ :‬انتشــارات پوهنتــون آزاد‬
‫واحــد اســامی‪.‬‬
‫‪-30‬کشتکار‪ ،‬مریم (‪ ،)1386‬بررسی روش‌های پول‌شویی‪ ،‬تهران‪ :‬پوهنتون تهران‪.‬‬
‫‪-31‬محمدجعفر‪ ،‬حبیب‌زاده (‪ ،)1390‬بررسی روش‌های پول‌شویی‪ ،‬تهران‪ :‬پوهنتون ترتبت تهران‪.‬‬
‫‪-32‬میرزایی‪ ،‬فرشاد گل (‪ ،)1394‬جستارهایی در پول‌شویی و فساد اداری‪ ،‬تهران‪ :‬مطبعه پوهنتون تهران‪.‬‬
‫‪-33‬میوه یان‪ ،‬میالد (‪ ،)1391‬جر ‌م پول‌شویی در عرصه بین‌المللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات کتابرا‪.‬‬
‫‪-34‬رحیمی‪ ،‬محمد اسحق (‪ ،)1392‬حقوق بین‌المللی خصوصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات ابن سینا‪.‬‬
 ‫ذخآم و عبانم ‪۷۰۹‬‬

‫‪-35‬شــمس ناتــری‪ ،‬محمــد ابراهیــم (‪ ،)1380‬بررســی سیاســت جزائــی افغانســتان در قبــال جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته‪،‬‬
‫‪ -36‬صادقــی‪ ،‬احمدرضــا (‪ ،)1397‬منطق ـه‌ای شــدن سیاســت جنایــی در قبــال جرایــم ســازمان‌یافته‪،‬‬
‫کابــل‪ :‬نشــر واژه‪.‬‬
‫‪-37‬هاشمی‪ .‬محمدعلی‪ ،‬باباپور‪ ،‬حمید (‪ ،)1390‬جرایم سازمان‌یافته‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مدبران‪.‬‬
‫‪-38‬انصاری‪ ،)1385( ،‬بررسی جرایم سازمان یافته‪ ،‬انتشارات‪ ،‬واژه تهران‪.‬‬
‫‪-39‬بیابانی و سلطانی‪ ،)1386( ،‬قاچاق کاال‪ ،‬نشر کاراگاه پولیس‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -40‬جعفری لنگرودی‪ ،)1376( ،‬ترممیتولوژی‪ ،‬انتشارات کتابخانه‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪-41‬حبیب زاده‪ ،‬محمد جعفر‪ ،)1384( ،‬بررسی علمی جرم انگاری‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪-42‬دهخدا‪ ،‬علی اکبر‪ ،)1339( ،‬لفت نامه‪ ،‬جلد ‪ ،38‬تهران‪.‬‬
‫‪-43‬شــهیدی‪ ،‬محمدحســین‪ ،)1375( ،‬روش و تحقیــق و ماخــذ شناســی در علــوم اجتماعــی‪ ،‬قطــر‬
‫اول‪ ،‬ته ـران‪.‬‬
‫‪-44‬احمدی‪ ،‬عبدالله‪ ،)1382( ،‬جرم قاچاق‪ ،‬انتشارات‪ ،‬میزان تهران‪.‬‬
‫‪-45‬پــور‪ ،‬محمــد حســین (‪ ،)1391‬بازشناســی مفهــوم فســاد اداری علــل و پیامدهــای آن‪ ،‬تهــران‪.‬‬
‫انتشــارات‪ ،‬تمــدن‬
‫‪ -46‬رحیم‪ ،‬محمد عارف (‪ ،)1397‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات ثقافت‪.‬‬
‫‪-47‬ستانکزی‪ ،‬ظریف علم (‪ ،)1397‬جرایم فساد اداری‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مستقبل‪.‬‬
‫‪-48‬سیاست جنائی تقنینی افغانستان در قبال جرایم فساد اداری (‪ ،)1395‬کابل‪ :‬انتشارات واژه‪.‬‬
‫‪-49‬صمدی‪ ،‬فلک نیاز (‪ ،)1395‬د اداری‪ ،‬د اداری فساد جرمونه‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مستقبل‪.‬‬
‫‪-50‬عبدالحــی‪ ،‬ترجمــه علــی رضــا ذکاوتــی‪ ،‬د مســلمانانو اداری نظام د اســام پــه پیل کې‪ ،‬انتشــارات‪،‬‬
‫سازمان شــفافیت افغانســتان‪ ،‬کابل‪.‬‬
‫‪-51‬کریمی‪ ،‬عبدالوهاب (‪ ،)1398‬حقوق جزای اختصاصی افغانستان‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات واژه‪.‬‬
‫‪-52‬مؤمنی‪ ،‬عبدالقهار (‪ ،)1397‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات مستقبل‪.‬‬
‫‪-53‬میرزایــی‪ ،‬فرشــاد گل (‪ ،)1394‬جســتارهایی در پول‌شــویی و فســاد اداری‪ ،‬تهــران‪ :‬انتشــارات‬
‫پوهنتــون ته ـران‪.‬‬
‫‪-54‬احمدی‪ ،‬محمد امین (‪ ،)1378‬بررسی عوامل گسترش مواد مخدر‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات عازم‪.‬‬
‫‪-55‬اســعدی‪ ،‬ســید حســین (‪ )1388‬مــواد مخــدر و روان‌گــردان در حقــوق ملــی و بین‌المللــی‪ ،‬تهـران‪:‬‬
 ‫‪ ۷۱۰‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫انتشــارات میزان‪.‬‬
‫‪ -56‬اکبــری‪ ،‬روح‌اللــه (‪ ،)1394‬سیاســت جنائــی تقنینــی افغانســتان در قبــال مــواد مخــدر‪ ،‬کابــل‪:‬‬
‫انتشــارات ســعید‪.‬‬
‫‪-57‬آقابخشــی‪ ،‬حبیــب (‪ ،)1390‬بررســی عوامــل مؤثــر بــر گرایــش جوانــان بــه ســوءمصرف مــواد‬
‫مخــدر صنعتــی‪ ،‬انتشــارات پایــگاه مرکــز اطالعــات علمــی‪.‬‬
‫‪-58‬حسامی‪ ،‬قضاوتپوه حضرت گل‪ ،‬نظری گذار بر سیر تاریخی مبارزه علیه مواد مخدر در افغانستان‪،‬‬
‫‪-59‬حقیــار‪ ،‬محمدحســن‪ ،‬بررســی مــواد مخــدر در قوانیــن جزائــی افغانســتان انتشــارات حامــد‬
‫رســالت‪ .‬کابــل‪.‬‬
‫‪ -60‬حکیم‌زاده‪ ،‬نعیم (‪ ،)1382‬بررسی جرایم مواد مخدر در اسناد بین‌المللی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات میزان‪.‬‬
‫‪ -61‬خلیلی‪ ،‬داوود (‪ ،)1389‬حقوق جزای اختصاصی جرایم‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات تمدن‪.‬‬
‫‪ -62‬درانی‪ ،‬احمد گل واثق (‪ ،)1398‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات عازم‪.‬‬
‫‪ -63‬راجی‪ ،‬عبدالقدوس (‪ ،)1396‬اضرار مواد مخدر از نظر فقه اسالمی‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬
‫‪ -64‬رسولی‪ ،‬اشرف (‪ ،)1384‬شرح کود جزای افغانستان‪ ،‬کابل‪ :‬انتشارات سعید‪.‬‬
‫‪ -65‬ســاکی‪ ،‬محمدرضــا (‪ ،)1388‬آشــنایی بــا جرایــم مــواد مخــدر از دیــده گاه حقــوق داخلــی و‬
‫حقــوق بین‌المللــی‪ ،‬تهــران‪ :‬انتشــارات بهــار‪.‬‬
‫‪ -66‬عبداللــه محمــد (‪ ،)1382‬مــواد مخــدر در فقــه اســام‪ ،‬ترجمــه ســید محمــد یوســف حســین‬
‫پوراحمــد جــام انتشــارات شیخ‌االســام‪.‬‬
‫‪ -67‬علیزاده‪ ،‬علیرضا (‪ ،)1387‬مواد مخدر و جرم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات مجد‪.‬‬
‫‪ -68‬غالمی‪ ،‬حمیدالله (‪ ،)1399‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬کابل‪ :‬نشر واژه‪.‬‬
‫‪ -69‬قریشی‪ ،‬عبدالکریم‪ ،‬جرایم مواد مخدر و انواع‪ ،‬انتشارات‪ ،‬میزان‪ .‬تهران‪.‬‬
‫‪-70‬محمــدی‪ ،‬عبدالوهــاب (‪ ،)1395‬علــل گرایــش بــه ســوءمصرف مــواد مخــدر در جوانــان‪ ،‬تهـران‪:‬‬
‫انتشــارات‪ ،‬میزان‪.‬‬
‫‪-71‬محمودی‪ ،‬جعفری (‪ ،)1395‬آسیب‌پذیری مواد مخدر‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات واژه‪.‬‬
‫‪-72‬مرتضوی‪ ،‬سعید (‪ ،)1388‬قاچاق مواد مخدر و روان‌گردان‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات مجد‪.‬‬
‫‪-73‬مرتضــوی‪ ،‬قهــی‪ ،‬علــی (‪ ،)1382‬قاچــاق بین‌المللــی مــواد مخــدر و حقــوق بین‌المللــی‪ ،‬تهـران‪:‬‬
‫نشــر ســتاد مبــارزه بــا مــواد مخــدر‪.‬‬
‫‪-74‬مطیع‪ ،‬قریب الله (‪ ،)1395‬مواد مخدر از دیدگاه اسالم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات میزان‪.‬‬
 ‫ذخآم و عبانم ‪۷۱۱‬‬

‫‪-75‬نبی‌زاده‪ ،‬عبدالواجب (‪ ،)1390‬چگونگی مصرف و زیان‌های مواد مخدر‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات کیان‪.‬‬
‫‪ -76‬یوســفی‪ ،‬ناصــر (‪ ،)1396‬بررســی‌سیاســت جنائــی افغانســتان در قبــال مــواد مخــدر‪ ،‬انتشــارات‪،‬‬
‫امیــری تهـران‪.‬‬

‫ب‪ :‬مقاالت‬
‫‪-77‬ابراهیــم حاجیانــی (‪ ،)1384‬جــرم ســازمان یافته؛ مفهــوم؛ مدل‌هــا و تأثیـرات آن بــر ثبات سیاســی‪،‬‬
‫فصلنامــه مطالعــات راهبردی‪ ،‬شــماره ‪.29‬‬
‫‪-78‬سادات‪ ،‬میرعنایت الله(‪ ،)1378‬سیستم مافیایی در افغانستان‪ ،‬سایت انترنتی مشعل کابل‪.‬‬
‫‪-79‬سازمان ملل متحد‪ ،‬کنوانسیون پالرمو‪ ،‬علیه جرم سازمان یافته بین‌المللی‪ ،‬سال ‪ ۲۰۰۰‬میالدی‪.‬‬
‫‪-80‬شــمس ناتــری‪ ،‬محمدابراهیــم‪ ،۱۳۸۰ ،‬بررســی سیاســت جزائــی افغانســتان در قبــال جــرم‬
‫ســازمان یافته ‪ ،‬رســاله کابــل‪.‬‬
‫‪-81‬شـمس ناتـری‪ ،‬محمدابراهیم‪ )١٣٨٠( ،‬بررسـی سیاسـت كیفری ایـران در قبال جرایم سـازمان یافته‬
‫بـا رویكـرد به حقـوق جزای بین‌المللی‪ ،‬رسـاله دكتـری‪ ،‬تهـران‪ ،‬پوهنتون تربیـت مدرس‪.‬‬
‫‪-82‬محمــود جانکــی‪ ،‬فیــروز‪ ،‬امنیــت و ناامنــی از دیــدگاه سیاســت جنائــی‪ ،‬مجلــه دیدگاه‌هــای‬
‫حقوقــی‪ ،‬شــماره هفتــم‪.‬‬
‫‪-83‬اخالقی‪ ،‬محمد نبی (‪ ،)1398‬جرم پول‌شویی و بررسی در کود جزا‪ ،‬مجله عدالت‪( ،‬شماره ‪.)567‬‬
‫‪-84‬اســدی‪ ،‬بهنــام (‪ ،)۱۳۹۷‬بررســی حقــوق پول‌شــویی در نظــام بانکــی کشــور‪ ،‬فصلنامــه مطالعــات‬
‫نویــن بانکــی (‪.)143‬‬
‫‪-85‬ایثــار‪ ،‬ســراج‌الدین (‪ ،)1388‬پول‌شــویی‪ ،‬ناپاکــی اقتصــاد و سیاســت افغانســتان‪ ،‬مجلــه قضــا‬
‫(شــماره ‪.)256‬‬
‫‪ -86‬بهرام‌زاده‪ ،‬حسینعلی (‪ ،)۱۳۸۳‬روش‌های مبارزه با پول‌شویی‪ ،‬مجله تدبیر‪( .‬شماره ‪.)143‬‬
‫‪ -87‬جزایــری‪ ،‬مینــا (‪ ،)‌۱۳۸۳‬نگاهــی بــه جــرم پول‌شــویی و اســناد بین‌المللــی مـــهم مـــرتبط بــا آن‪،‬‬
‫مجلــه رونــد‪( .‬شــماره ‪.)345‬‬
‫‪-88‬حمیــدی‪ ،‬احمدخــان (‪ ،)1395‬بررســی جــرم پول‌شــویی در اســناد بین‌المللــی‪ ،‬تهـران‪ :‬انتشــارات‬
‫پوهنتــون تهران‪.‬‬
‫‪-89‬دوفصلنامه علمی زمستان ‪ ،1390‬تخصصی مطالعات اقتصاد اسالمی سال چهارم‪ ،‬شماره (‪.)564‬‬
‫‪-90‬رحیمــی‪ ،‬محمــد رحمــان (‪ ،)1398‬بررســی جــرم تطهیــر پــول در نظــام جزائــی افغانســتان تیــزس‬
 ‫‪ ۷۱۲‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫دوره ماســتری‪ ،‬پوهنتــون کابــل‪.‬‬

‫‪-91‬رضایــی‪ ،‬دســتگیر (‪ ،)1395‬پول‌شــویی و اثــرات زیان‌بــار آن بــر اقتصــاد جهــان و افغانســتان‪،‬‬
‫مجلــه عدالــت‪( .‬شــماره ‪.)267‬‬
‫‪ -92‬رفیعــی‪ ،‬میــر محمدشــاه (‪ ،)1398‬پول‌شــویی و اضـرار آن در افغانســتان‪ ،‬روزنامــه هشــت صبــح‪،‬‬
‫(شــماره ‪.)578‬‬
‫‪-93‬شــیوا‪ ،‬رضــا و حســین میکائیــل پــور (‪ ،)1386‬اث ـرات منفــی پول‌شــویی بــر توســعه اقتصــادی‪،‬‬
‫مجلــه دانــش و توســعه‪ ،‬شــماره (‪.)789‬‬
‫‪-94‬عارفی‪ ،‬مسکونی‪ ،‬محمد (‪ ،)1384‬شستشوی پول جرایم پول‌شویی تهران‪.‬‬
‫‪-95‬عبدالکریــم‪ ،‬عبداللهــی‪ ،‬نــژاد (‪ ،)1389‬بررســی جــرم پول‌شــویی‪ ،‬مجلــه مطالعــات فقــه و حقــوق‬
‫اســامی‪ ،‬شــماره (‪.)145‬‬
‫‪ -96‬علیــزاده‪ ،‬ژیــا (‪)1383‬؟ مبــارزه بــا پول‌شــویی و نقــش آن در سالم‌ســازی اقتصــاد بانــک‪،‬‬
‫فصلنامــه ( ‪.)547‬‬
‫‪-97‬دژم‪ ،‬بشــیراحمد (‪ ،)1396‬عوامــل و پیامدهــای مهاجــرت‪ ،‬مجلــه وزارت امــور مهاجریــن و عودت‬
‫کنندگان‪ .‬شــماره(‪)143‬‬
‫‪-98‬نگهــی مخلــص آبــادی‪ ،‬مرجــان (‪ ،)1390‬جهانــی شــدن مبــارزه بــا قاچــاق انســان‪ ،‬فصلنامــه‬
‫مطالعــات راهبــری جهانــی‪ ،‬شــماره(‪)132‬‬
‫‪-99‬حکیــم زاده خویــی‪ ،‬پیمــان (‪ ،)1393‬حمایت‌هــای حقــوق بشــری از مهاج ـران غیــر قانونــی در‬
‫پهنــه دریاهــا‪ ،‬کنفرانــس بین‌المللــی علــوم انســانی‪.‬‬
‫‪ -100‬میرزایــی‪ ،‬محمــد‪ ،)1398( ،‬عناصــر تشــکیل دهنده جــرم قاچــاق مهاجران در حقوق افغانســتان‪،‬‬
‫مجلــه‪ ،‬عدالــت‪ ،‬وزارت عدلیــه‪ ،‬شــماره (‪)189‬؛ کابل‬
‫‪ -101‬محمــدی‪ ،‬خاطــره (‪ ،)1398‬عوامــل وانگیزه‌هــای مهاجــرت‪ ،‬مجلــه عدالــت وزارت عدلیــه‬
‫شــماره ( ‪.)345‬‬
‫‪ -102‬خورشــیدی‪ ،‬فریبــا (‪ ،)1390‬بررســی عوامــل اجتماعــی‪ ،‬اقتصــادی مهاجــرت در افغانســتان‪،‬‬
‫مقالــه انتشــارات وزرات مهاجریــن کابــل‪.‬‬
‫‪ -103‬متقــی‪ ،‬ســمیرا(‪ ،)1396‬متقــی‪ ،‬تأثیــر عوامــل اقتصــادی بــر مهاجــرت در افغانســتان؛ تأکیــد بــر‬
‫شــاخص‌های درآمــد و بیــکاری مجلــه وزارت مهاجریــن شــماره (‪.)134‬‬
‫‪ -104‬جرفــی‪ ،‬عبداالمیــر (‪ ،)1394‬بررســی قاچــاق مهاج ـران و قاچــاق انســان در اســناد بین‌المللــی‪،‬‬
 ‫ذخآم و عبانم ‪۷۱۳‬‬

‫تهـران‪ :‬انتشــارات محمــدی‪.‬‬

‫‪ -105‬غفاری نمین (‪ ،)1391‬حقوق مهاجرت‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات جنگل‪.‬‬
‫‪ -106‬معیــن‪ ،‬محمــد حســین (‪ ،)1395‬قاچــاق مهاجـران و اختطــاف انســان‪ ،‬مجلــه کمیســیون مســتقل‬
‫حقــوق بشــر افغانســتان شــماره (‪.)467‬‬
‫‪ -107‬موحــدی‪ ،‬علــی رضــا) ‪ )۱۳۹۵‬مهاجــرت فرصت‌هــا وچالش‌هــا‪ ،‬مجلــه وزارت مهاجریــن‬
‫شــماره(‪ ،)356‬کابــل‬
‫‪ -108‬موســوی‪ ،‬ســید فضــل اللــه‪ ،‬مســلمی‪ ،۱۳۹۲ ،‬مهاجــرت غیــر قانونــی از طریــق دریــا در پرتــو‬
‫حقــوق بین‌المللــی‪ ،‬انتشــارات‪ ،‬فرشــته‪ ،‬ته ـران‬
‫‪ -109‬بهره‌مند‪ ،‬کوره پز و سلیمی‪ ،1393 ،‬بررسی قاچاق سالح ناریه‪ ،‬مقاله‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -110‬آقایی نیا‪ ،‬حسین‪ ،)1386( ،‬بررسی جرایم سازمانیافته‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -111‬انصــاری‪ ،‬ولــی اﷲ‪ .)۱۳۹۶( .‬بررســی جــرم رشــوت در افغانســتان‪ ،‬چــاپ پنجــم‪ ،‬کابــل‪ :‬نشــر‬
‫مجلــه عدالــت‪.‬‬
‫‪ -112‬حبیبی‪ ،‬نادر (‪ ،)1375‬فساد اداری‪ ،‬عوامل مؤثر و روش‌های مبارزه با آن‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات وثقی‪.‬‬
‫‪ -113‬حقیقــی‪ ،‬محمدعلــی؛ و زهــرا مؤمنــی مایانــی‪ .)13۹۷( .‬جرایــم فســاد اداری در کــود جــزا‪:‬‬
‫انتشــارات مجلــه قضــاء‬
‫‪ -114‬احمدی‪ ،‬امیری (‪ ،)1398‬بررسی جرایم فساد اداری افغانستان‪ ،‬مجله قضا‪ ،‬انتشارات ستره محکمه‬
‫‪ -115‬درانی‪ ،‬احمدگل واثق (‪ ،)1398‬حقوق اختصاصی جرایم علیه اموال‪ .‬ننگرهار‪ :‬انتشارات یار‪.‬‬
‫‪ -116‬ذاکــر صالحــی‪ ،‬غالم‌رضــا (‪ ،)1388‬د اداری فســاد پــر وړانــدې د مبــارزې کړنــارې‪ ،‬کابــل‪،‬‬
‫انتشــارات جنــګل‪.‬‬
‫‪ -117‬ربیعــی‪ ،‬علــی (‪ ،)1383‬بررســی فســاد اداری در اســناد بین‌المللــی‪ ،‬انتشــارات وزارت عدلیــه‬
‫مجلــه عدالــت‪.‬‬
‫‪ -118‬ســریزدی‪ ،‬محمــد (‪ ،)1386‬بررســی و تحلیــل مفــاد کنوانســیون ملــل متحــد راجــع بــه جرایــم‬
‫ســازمان‌یافته بین‌المللــی‪.‬‬
‫‪ -119‬شــریفی‪ ،‬محمــد شــریف (‪ ،)1398‬بررســی جــرم تبعیــض در ادارات دولتــی‪ ،‬مجلــه آگاهــی‬
‫حقوقــی‪ ،‬انتشــارات وزارت عدلیــه‬
‫‪ -120‬شاللوند‪ ،‬عبدالعلی‪ .)1385( .‬اختالس و فساد اداری‪ ،‬آفت توسعه‪ ،‬کابل‪ ،‬انتشارات‪ ،‬امیری‪.‬‬
‫‪ -121‬شــیخ احمــدی‪ ،‬عبدالصیــر (‪ ،)1393‬اســام و اداری فســاد پروړانــدې مبــارزه‪ ،‬د چــاپ کال‬
 ‫‪ ۷۱۴‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫‪ ۱۳۹۳‬انتشــارات د توانــا مطبعــه‪.‬‬

‫‪ -122‬عابــدی‪ ،‬جعفــری‪ ،‬حســن و حبیبــی لیلــی (‪ ،)1389‬مبــارزه بــا فســاد نقــش ســازمان‌های‬
‫مردم‌نهــاد‪ ،‬انتشــارات زمــان نــو‪.‬‬
‫‪ -123‬عباس‌زداگان‪ ،‬سید محمد‪ ،‬فساد اداری‪ ،‬دفتر تحقیق‌های فرهنگی تهران‪ ،‬انتشارات میزان‪.‬‬
‫‪ -124‬عطایــی‪ ،‬امیــد (‪ ،)1389‬شــاخص‌های ادراک فســاد و راهکارهــای اجــرای آن‪ ،‬مجموعــه‬
‫مقــاالت همایــش ارتقــای ســامت اداری‪ ،‬تهــران‪ :‬انتشــارات زمــان نــو‪.‬‬
‫‪ -125‬فاروقــی‪ ،‬محمــد اشــرف (‪ ،)1397‬جــرم سوءاســتفاده موظــف خدمــات عامــه از موقــف‪ ،‬مجلــه‬
‫قضــاء‪ ،‬انتشــارات ســتره محکمه‪.‬‬
‫‪ -126‬فیضــی‪ ،‬محمــد گل (‪ ،)1398‬جــرم رشــوت از دیــدگاه کــود جــزا‪ ،‬مجلــه آگاهــی حقوقــی‪،‬‬
‫انتشــارات‪ ،‬وزارت عدلیــه‬
‫‪ -127‬قاســمی‪ ،‬احمــد‪ ،۱۳۸۴ ،‬بررســی مصادیــق فســاد اداری مجلــه آگاهــی حقوقــی‪ ،‬انتشــارات‬
‫وزارت عدلیــه‪.‬‬
‫‪ -128‬قرنی‪ ،‬محمد (‪ ،)1389‬مطالعه موردی فساد اداری‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات زمان نو‪.‬‬
‫ملــک محمــدی‪ ،‬حمیدرضــا و رفســنجانی نــژاد (‪ ،)1389‬نقــش توســعه اجتماعــی در‬ ‫‪-129‬‬
‫کاهــش فســاد‪ ،‬فصلنامــه علمــی‪.‬‬
‫‪ -130‬میرزاد‪ ،‬محمد امین‪ .)1390( .‬فساد اداری چیست‪ ،‬مقاله علمی‪ ،‬انتشارات‪ ،‬پوهنتون کاتب‬
‫‪ -131‬واعظــی‪ ،‬محمــد‪ .)139۷( .‬حکومــت جدیــد افغانســتان و اراده سیاســی مبــارزه بــا فســاد‪ ،‬مقالــه‬
‫علمــی‪ ،‬انتشــارات‪ ،‬وکالی مدافــع‬
‫‪ IDLO -132‬سازمان بین‌المللی انکشاف حقوق کابل افغانستان‬
‫‪ -133‬اراضی‪ ،‬حمید‪ ،‬حسـینی رسـتگار؛ رحیم زاده‪ ،‬مهدی (‪ ،)1392‬مقایسـه میزان اسـتعمال سـگرت‬
‫و قلیـان در بیـن محصلیـن تربیـت بدنـی و غیر تربیـت بدنی‪ .‬زیر چـاپ‪ .‬مجله علـوم طبی جهرم‪.‬‬
‫‪ -134‬اردبیلــی‪ ،‬محمدعلــی ‪ ،۱۳۸۳‬حمــل و تحویــل تحــت نظــارت‪ ،‬ســتاد مبــارزه بــا مــواد مخــدر‬
‫ته ـران‪ .‬نشــر می ـزان‪.‬‬
‫‪ -135‬آقابابایــی‪ ،‬اســماعیل‪ 1392 ،‬دیــدگاه شــرح و قانــون در برخــورد بــا جرایــم مرتبــط بــا مــواد‬
‫مخــدر انتشــارات‪ ،‬پرتــال ته ـران‪.‬‬
‫‪ -136‬براتــی‪ ،‬مجیــد؛ افســر‪ ،‬علــی؛ ‪ ۱۳۸۹‬دارابــی‪ ،‬داوود‪ .‬بررســی فاکتورهــای مؤثــر بــر ســوءمصرف‬
‫اکســتازی و شیشــه در بیــن محصلیــن پوهنتون‌هــای شــهر همــدان بــا بهره‌گیــری از تئــوری رفتــار‬
 ‫ذخآم و عبانم ‪۷۱۵‬‬

‫برنامه‌ریزی‌شــده‪ .‬گ ـزارش نهایــی طــرح تحقیقاتــی‪ ،‬مرکــز تحقیقــات کاربــردی اســتان همــدان‪.‬‬
‫‪ -137‬برفی‪ ،‬محمد ‪ ،1384‬گاهی در شناخت مواد مخدر و روان‌گردان‪ ،‬انتشارات‪ ،‬کیان‪.‬‬
‫‪ -138‬بســیونی‪ ،‬محمــد شــریف (‪ ،)1380‬درآمــدی بــر درک جــرم ســازمان‌یافته‪ ،‬مجلــه حقوقــی و‬
‫قضائــی‪ ،‬شــماره‪.۳۴ ،‬‬
‫‪ -139‬تاج زمان دانش (‪ ،)1393‬معتاد کیست‪ ،‬مواد مخ ّدر چیست‪ ،‬مجله قضا‪ ،‬انتشارات ستره محکمه‬
‫‪ -140‬جمشــیدی‪ ،‬علــی‪ ،‬رضــا‪ ،‬آســیب‌های مصــرف مــواد مخــدر و ضــرورت اصالحــات قانونــی‪،‬‬
‫فصلنامــه علمــی پژوهشــی رفــاه اجتماعــی‪ ،‬ســال چهــارم‪ ،‬شــماره ‪.۱۴‬‬
‫‪ -141‬حســن‌زاده‪ ،‬علــی‪ ،1395 ،‬اعتیــاد بــه مــواد مخــدر و شــیوه‌های تــداوی آن مقالــه علمــی‬
‫پوهنتــون‪ ،‬تهــران‪.‬‬
‫‪ -142‬حشــمت‌الله‪ ،‬نــوری‪ ،1393 ،‬شــیوه‌های مبــارزه مــواد مخــدر و کشــف آن‪ ،‬مقالــه علمــی‬
‫پوهنتــون‪ ،‬ابــن ســینا‪.‬‬
‫‪ -143‬حمیدی‪ ،‬شیرمحمد‪ ،1388 ،‬مفهوم مواد مخدر مبارزه علیه آن‪ ،‬مجله‪ ،‬بیتوته‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -144‬دانش‪ ،‬تاج زمان‪ ،1389 ،‬معتاد کیست مواد مخدر چیست انتشارات‪ ،‬کیان‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -145‬رحمانی‪ ،‬حسیب الله‪ ،1387 ،‬آشنایی با انواع مواد مخدر انتشارات‪ ،‬بیتوته‪.‬‬
‫‪ -146‬رحیمــی‪ ،‬صفــت اللــه‪ ،1387 ،‬شــیوه‌های تشــخیص فــرد اعتیــاد بــه مــواد مخــدر مجلــه قضــا‬
‫ســتره محکمــه کابــل‪.‬‬
‫‪ -147‬ســتوده‪ ،‬محمدحســین‪ ،1385 ،‬علــل اعتیــاد بــه مــواد مخــدر‪ ،‬مجلــه علمــی پژوهشــی مطالعــات‬
‫توســعه اجتماعــی فرهنگــی تهران‪.‬‬
‫‪ -148‬سروری‪ ،‬صادق‪ ،1387 ،‬شیشه کرستال چیست‪ ،‬انتشارات‪ ،‬زمانه‪.‬‬
‫‪ -149‬ســلمانپور‪ ،‬محمدجــواد‪ ،‬مبانــی فقهــی حرمــت اســتعمال و قاچــاق مــواد مخدر و جرایــم مربوط‬
‫بــه آن‪ ،۱۳۸۲ ،‬انتشــارات‪ ،‬مجلــه فقــه اهل‌بیــت تهـران‪،‬‬
‫‪ -150‬شاکرمی‪ ،‬عبدالحسین‪ ،‬اعتیاد و تأثیر آن بر خانواده مقاله انتشارات‪ ،‬مرجع دانش‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -151‬شریفی‪ ،‬نظر محمد‪ ،1386 ،‬راه‌های مبارزه مواد مخدر مجله میزان‪.‬‬
‫‪ -152‬شــمس ناتــری‪ ،‬محمدابراهیــم‪ ،۱۳۸۰ ،‬بررسی‌سیاســت افغانســتان در قبــال جرایــم ســازمان‌یافته‬
‫رســاله کابل‪.‬‬
‫‪ -153‬صدیقی‪ ،‬عبداالحد‪ ،1390 ،‬مفهوم جرایم مواد مخدر و انواع آن انتشارات‪ ،‬امیری‪ ،‬کابل‪.‬‬
‫‪ -154‬الطیــار عبداللــه بــن محمــد احمــد‪ ،‬مترجــم‪ ،‬حســین پــور ســید محمــد یوســف ‪ ،۱۳۷۹‬مــواد‬
 ‫‪ ۷۱۶‬جرایم سازمان‌یافته‬

‫مخــدر در فقــه اســام‪ ،‬انتشــارات‪ ،‬عقیــده ته ـران‪،‬‬

‫‪ -155‬عزیــزی‪ ،‬احمــد جــان‪ ،1387 ،‬بررســی ویژگی‌هــای اجتماعــی و فرهنگــی مجرمیــن مــواد‬
‫مخــدر‪ ،‬انتشــارات‪ ،‬فتــح تبــار‪.‬‬
‫‪ -156‬عظیمی‪ ،‬سالمت‪ ،1384 ،‬مفهوم مواد مخدر و اضرار آن‪ ،‬انتشارات روزنامه هشت صبح کابل‪.‬‬
‫‪ -157‬علیرضا‪ ،1396 ،‬انواع مواد مخدر به طور عام نشر میزان کابل‪.‬‬
‫‪ -158‬غنجــی‪ ،‬علــی‪ ،۱۳۷۳ ،‬آشــنایی بــا انــواع مــواد مخــدر و روان‌گــردان اداره کل مبــارزه بــا مــواد‬
‫مخــدر تهـران‪،‬‬
‫‪ -159‬فاروقــی‪ ،‬رحیــم اللــه‪ ،‬مفهــوم تابلیــت ‪ k‬اض ـرار‪ ،‬تشــخیص و مبــارزه بــا آن‪ ،‬انتشــارات‪ ،‬مجلــه‬
‫عدالــت‪ .‬کابــل‪.‬‬
‫‪ -160‬فرجاد‪ ،‬محمدحسن‪ ،‬معرفی انواع مواد مخدر مقاله علمی‪ ،‬انتشارات‪ ،‬خراسان‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -161‬فرهــادی‪ ،‬طــارق‪ ،1396 ،‬بررســی مــواد مخــدر مصنوعــی و نیمــه مصنوعــی‪ ،‬انتشــارات‪،‬‬
‫صبــوری‪ ،‬تهــران‪.‬‬
‫‪ -162‬فیض‪ ،‬علی‌رضا‪ :1389 ،‬بررسی معتاد و اعتیاد مواد مخدر انتشارات میزان‪ ،‬تهران‬
‫‪ -163‬قاسمی‪ ،‬عبدالهادی‪ ،1382 ،‬مفهوم هیروئین و تأثیرات منفی آن انتشارات‪ ،‬خاورمیانه‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -164‬قربــان حســینی‪ ،‬پژوهشــی نــو در مــواد مخــدر و اعتیــاد ص ‪ ۳۰‬و آلــن کوهــن‪ ،‬فرهنــگ مــواد‬
‫مخــدر‪ ،‬ترجمــه حســن حــاج ســید جــوادی ص ‪.۲۰‬‬
‫‪ -165‬متقی هندی‪ ،1395 ،‬بررسی اضرار مواد مخدر مجله انتشارات میزان تهران‪.‬‬
‫‪ -166‬ممتاز‪ ،‬فریده‪ ،1381 ،‬انحرافات اجتماعی نظریه‌ها و دیدگاه آن نشر نوبل‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫‪ -167‬محمــدی‪ ،‬ناهیــد؛ شــبیری‪ ،‬فاطمــه؛ محجــوب‪ ،‬حســین (‪ .)1391‬فراوانــی ســوءمصرف مــواد در‬
‫محصلیــن پوهنتــون علــوم طبــی همــدان در ســال ‪ .1387‬مجلــه تحقیقــات علــوم طبــی زاهــدان‪.‬‬
‫‪ -168‬مساواتی‪ ،‬علی‪ ،1382 ،‬بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد‪ ،‬انتشارات‪ ،‬پوهنتون تهران‪.‬‬
‫‪ -169‬میری‪ ،‬ابراهیم‪ ،1385 ،‬مفهوم چرس و کوکائین‪ ،‬انتشارات‪ ،‬حمیدی‪.‬‬
‫‪ -170‬ناهیــد‪ ،‬هواســی‪ ،1387 ،‬شــیوه‌های تربیتــی خانــواده و تأثیــر آن‌هــا بــر اعتیــاد نوجوانــان‬
‫انتشــارات امیــری‪،‬‬
‫‪ -171‬نجفی‪ ،‬محمدحسن‪ :1390 ،‬مواد مخدر و انواع آن در اسناد بین‌المللی انتشارات میزان تهران‪.‬‬
‫‪ -172‬نذیــر‪ ،‬گل محمــد‪ ،1396 ،‬بررســی مــواد مخــدر صنعتــی و مصنوعــی و اض ـرار آن انتشــارات‬
‫مجلــه عدالــت‪.‬‬
 ‫ذخآم و عبانم ‪۷۱۷‬‬

‫‪ -173‬هاشــمی‪ ،‬محمداللــه‪ ،1387 ،‬بررســی مــواد مخــدر طبیعــی انتشــارات وزارت مبــارزه بــا مــواد‬
‫مخــدر‪ ،‬کابــل‬
‫‪ -174‬یعقوبــی‪ ،‬حمیــد؛ طارمیــان‪ ،‬فرهــاد؛ پ یــروی‪ ،‬حمیــد؛ ظفــر‪ ،‬مســعود؛ کریمــی‪ ،‬مریــم (‪)1392‬‬
‫شیوع‌شناســی مصــرف مــواد در میــان محصلیــن پوهنتــون هــای تابــع وزارت صحــت‪ ،‬تــداوی و‬
‫آمــوزش طبــی و بررســی عوامــل خطــر و حفاظت‌کننــده پژوهــش ســتاد مبــارزه بــا مــواد مخــدر‬
‫‪ -175‬احمدیــار‪ ،‬عزیــز‪ 1395 ،‬مجــازات اعمــال تروریســتی در نظــام حقوقــی افغانســتان‪ ،‬مجلــه‪،‬‬
‫قضــا‪ ،‬شــماره ‪ 356‬انتشــارات‪ ،‬ســتره محکمــه‪.‬‬
‫‪ -176‬ســلطانی‪ ،‬خاطــره‪ ،‬شــخصیت حقوقــی اشــخاص حکمــی و انــواع آن در حقــوق افغانســتان‪،‬‬
‫مقالــه‪ ،‬انتشــارات خاتــم النبییــن(ص)‬
‫‪ -177‬سلیمی‪ ،‬صادق‪ ،1382 ،‬جنایات سازمان یافته بین المللی انتشارات تهران صدا‪.‬‬
‫‪ -178‬عطــارزاده‪ ،‬مجتبــی‪« ۱۳۸۷ ،‬پویــش امنیتــی رشــد جمعیــت در ایــران»‪ ،‬فصلنامــه مطالبــات‬
‫راهبــردی‪ ،‬ش‪ ،5-6‬پاییــز و زمســتان‬
‫‪ -179‬عطــارزاده‪ ،‬مجتبــی‪« ۱۳۸۷،‬پویــش امنیتــی رشــد جمعیــت در ایــران»‪ ،‬فصلنامــه مطالبــات‬
‫راهبــردی‪ ،‬ش‪ ،5-6‬پاییــز و زمســتان‪.‬‬
‫‪ -180‬عینی‪ ،‬محسن‪ )1391( ،‬مفهوم شناسی جرم سازمان یافته در اسناد بین المللی حقوق داخلی‪.‬‬
‫‪ -181‬نقیــب‌زاده‪ ،‬احمــد‪ ،۱۳۸۱ ،‬تأثیــر فرهنــگ ملــی برسیاســت خارجــی ایــران‪ ،‬تهــران‪ :‬دفتــر‬
‫مطالعــات سیاســی و بین‌المللــی‪،‬‬

‫ج‪ :‬سایت ها‬

‫‪ -182‬سایت انترنتی روزنامه‪ ،‬خراسان‪.‬‬
‫‪ -183‬سایت انترنتی‪ ،‬خبرگزاری‪ ،‬تسنیم‪.‬‬
‫‪ -184‬سایت‪ ،‬انترنتی‪ ،‬دانشنامۀ ویکیپدی انگلیسی‪.‬‬
‫‪ -185‬خبرگزاری تسنیم‪ .)1394( ،‬شفافیت نیاز مهم نهادهای مبارزه با فساد اداری در افغانستان‪،‬‬
‫‪ -186‬صادقی‪ ،‬هادی‪ .)1390( .‬نهادهای ناکارآمد مبارزه با فساد اداری‪،‬‬
‫‪ -187‬سایت انترنتی‪ ،‬د افغانستان بانک‪.‬‬
‫‪ -188‬سایت انترنتی‪ ،‬سازمان بین‌المللی مهاجرت‪.‬‬
‫‪ -189‬سایت انترنتی‪ BBC ،‬فارسی‪.‬‬
 ‫ جرایم سازمان‌یافته‬۷۱۸

‫ دویچه وله دری‬،‫ سایت انترنتی‬-190

.‫ مهاجرت بین‌المللی‬،‫ سازمان بین‌المللی یونسکو‬،‫ سایت انترنتی‬-191
.‫ وزارت امور مهاجران و عودت کنندگان‬،‫ سایت انترنتی‬-192
)‫ تندرستی‬،‫ پیام‬،‫ (سایت انترنتی‬-193
.)‫ دانشنامۀ آزاد‬،‫ (ویکی پدیا‬-194
‫ شبکه اطالع رسانی افغانستان‬-195
196- ،http: //confbank.um
197- www.mashal.org.
198- ensani.ir
199- (httpe://maghalejoo.com).
200- httpps://fa.m.wikioedia.org).
201- https://vista.ir/m/a/5tat0/).
202- https://vista.ir/m/a/5tat0/).
203- https://www.cbi.ir).
204- https://www.parsian-bank.ir/).
205- https://www.sarpoosh.com).
206- www.unic-ir.org
207- banki.ir
208- https://www.bbc.com/persian
209- Aydın, B, (2003), KravatlıMafya, İstanbul: Selis Yayınevi.
210- Bekir Özcan, (2006), Tepeden Tırnağa Yolsuzluk, Siyah Beyaz Metis Yayınevi,
İstanbul.
211- http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2014/10/141007_k05_afghan_new_
gov.
212- http://www.dailyafghanistan.com/remark_detail.php?post_id=122690
213- http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/11/28/1004063
214- WWW.demograghia.com
 ‫ذخآم و عبانم ‪۷۱۹‬‬

‫‪215- www.AIHRC.ORG.AF‬‬
‫)‪216- http://voiceofwomenafg.blogspot.com/‬‬
‫)‪217- http://www.ensani.ir/fa‬‬
‫‪218- www.au.af.mil/au/awc/awcgate/awc/ashley.pdf.‬‬
‫‪219- (http://www.bashgah.net/fa/content/show).‬‬
‫)‪220- (www.shia-news.com‬‬
‫‪221- http://hablolmatin.dmsonnat.ir/).‬‬
‫‪222- http://peace.pajhwok.com/).‬‬
‫)‪223- https://iranintl.com‬‬
‫)‪224- https://khabarfarsi.com‬‬
‫‪225- https://www.habilian.ir/fa/).‬‬
‫‪226- https://www.habilian.ir/fa/).‬‬
‫‪227- https://www.tabnak.ir).‬‬
‫‪228- peace-ipsc.orq).‬‬

‫د‪ :‬قوانین و اسناد بین المللی‬

‫‪ -229‬وزارت عدلیه (‪ )۱۳۹۶‬کود جزا‪ ،‬جریده رسمی شماره مسلسل ‪ ۱۲۶۰‬کابل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -230‬وزارت عدلیـه (‪ ،)1393‬قانـون جلوگیـری از پول‌شـویی و عواید ناشـی از جرایم‪ ،‬جریده رسـمی‬
‫شـماره ‪ ۱۱۴۲‬کابـل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -231‬وزارت عدلیه (‪ ،)1395‬قانون مبارزه با قاچاق انسـان و قاچاق مهاجران‪ ،‬جریده رسـمی‪ ،‬شـماره‬
‫‪ ،۱۲۴۴‬کابـل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -232‬وزارت عدلیه (‪ ،)1396‬قانون پاسپورت‪ ،‬جریده رسمی شماره ‪ ،1193‬کابل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -233‬وزارت عدلیه ‪ ،1384‬قانون سالح ناریه‪ ،‬مهمات و مواد منفلقه جریده رسمی کابل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -234‬وزارت عدلیه ‪ ،۱۳۸۲‬قانون اساسی جریده رسمی شماره ‪ ۱۰۳‬کابل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -235‬وزارت عدلیه ‪ ۱۳۹۷‬قانون مبارزه با فساد اداری جریده رسمی‪ ،‬شماره ‪ ۱۳۱۴‬کابل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -236‬وزارت عدلیه‪ ،۱۳۵۵ ،‬قانون مدنی‪ ،‬جریده رسمی شماره ‪ ۱۲۶۰‬کابل مطبعه دولتی‪.‬‬
‫‪ -237‬وزارت عدلیـه ‪ ۱۳۹۶‬قانـون مبـارزه علیـه مسـکرات و مـواد مخـدر و کنتـرول آن جریـده رسـمی‬
 ‫ جرایم سازمان‌یافته‬۷۲۰

.‫ کابـل مطبعـه دولتی‬۱۲۸۴ ‫شـماره‬

‫ مطبعـه‬۴۰ ‫ قانـون مبـارزه علیـه جرایـم تروریسـتی جریـده رسـمی شـماره‬،۱۳۸۷ ،‫ وزارت عدلیـه‬-238
.‫دولتـی کابل‬
.۲۰۰۰ ‫ نوامبر‬۱۵ ‫ مورخ‬،‫ دریا و هوا‬،‫ پروتوکول علیه قاچاق مهاجران درخشکی‬-239
.‫ میالدی‬۲۰۰۰ ‫ سال‬،‫ علیه جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی‬،‫ کنوانسیون پالرمو‬،‫ سازمان ملل متحد‬-240
‫ اکتوب ــر‬10 ‫ کنوانس ــیون ممنوعی ــت ی ــا محدودی ــت اس ــتفاده از برخ ــی س ــاح های متع ــارف‬-241
‫ ژین ــو‬1980 ‫س ــال‬
‫ میالدی‬۲۰۳ ‫ اکتبر‬۱۳ ‫ سال‬،‫ کنوانسیون مبارزه فساد اداری‬،‫ سازمان ملل متحد‬-242
)2003 ‫ میثاق بین‌المللی مبارزه علیه فساد اداری (مریدا‬،‫ سازمان ملل متحد‬-243

‫ منابع خارجی‬:‫هـ‬
244- AKGÜL, Arif. (2002) “Küreselleşme, Organize Suçlar ve Mafia”, Hatay Polis
Dergisi, V, 5, Hatay.
245- Alfredo Nunzo, (1999), the Elaboration of the unitednations convention against
transnational organized Crine, Siracosa, ltalia,.
246- Bal, İhsan, (2000), “Türkiye’de Organize Suçlar ve Terörizm Üzerine,” Polis
Bilimleri Dergisi, Ankara, Polis Akademisi Başkanlığı.
247- Beşe, Ertan, (2002), “Polis ve Organize Suç, Kapsam ve Özellikleri,” H. H. Çe-
vik, T. Göksu, (Ed.), Türkiye’de Devlet Toplum ve Polis, Ankara, Seçkin Kitapevi.
248- CANPOLAT, Hasan. (1995) “Uluslar arası Organize Suçlar, Yerel Suçluluk
Mafya ve Yolsuzluk Kavramları Üzerine Bir İnceleme”, Polis Dergisi, 3, Ankara.
249- Geleri, Aytekin, (2003), “Organize Suçların Ortaya Çıkışı ve Gelişimi, İtalyan-
Amerikan Mafyası Üzerine Bir Çalışma”, A. Geleri, H. H. Çevik, (Ed.), Organize
Suçlarla Mücadele ve Polis, Ankara, Seçkin.
250- Gökçegöz, Fazlı, (2003), “Organize Suç Kavramı, Terör Suçları İle Bağlantısı
ve Etkin Mücadele Yöntemleri,” A. Geleri, H.H. Çevik, (Ed.), Organize Suçlarla
Mücadele ve Polis, Ankara, Seçkin.
 ۷۲۱ ‫ذخآم و عبانم‬

251- Özcan, Mehmet, İ. Bal, (2000), “Türkiye’de Organize Suçlarla Mücadelede

Yöntem Arayışları,” Suç ve Polislik, Ankara, Güner Matbaacılık,
252- Aluko, A. ve Bagheri, M. (2012), The Impact of Money Laundering on Eco-
nomic and Financial Stability and on Political Development in Developing Coun-
tries: The Case of Nigeria, Journal of Money Laundering Control.
253- Arıcan, R. (2010), Türkiye’de Başlıca Kara Para Aklama Yöntem ve Alanları,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi.
254- Atam Taşdemir, Zeynep, “Tütün Ürünleri”, Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi.
255- Erdoğan, İ. (2009), Kara Para Aklamanın Makro Ekonomi Üzerine Etkileri ve
Türkiye İncelemesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlan-
mamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
256- Görgün, M. (2011), Kara Para ile Mücadelede Bankaların Rolü ve Kara Para
Riskinin Bankalarca Yönetimi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
257- İpek, H. (2000), Önemli Bir Sorun: Kara Para ve Kara Paranın Aklanması,
İstanbul: Beta Yayınları.
258- Köksal, Ö. (2015), Türkiye’de Kara Para ile Mücadele ve Bankacılık Sek-
törünün Rolü, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
259- Sarıakçalı, T. (2008), İnternet Üzerinden Akdedilen Sözleşmeler, Ankara:
Seçkin Yayınevi.
260- Yazıcı, A. (2005), Kara Para Aklamanın Ekonomi Üzerindeki Etkileri, Selçuk
Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.
261- Yazıcı, A. (2008), Yeni Kara Para Aklama Yöntemleri Olarak Akıllı Kartlar ve
İnternet, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
262- Ahmad, 2008, the labour market consequences of human smuggling: illegal
 ‫ جرایم سازمان‌یافته‬۷۲۲

employment in London’s migrant economy.

263- Akbaş, 2009, Application of situtional crime prevention to female trafficking
for seual exploitation in Turkiye.
264- Akcapar, 2006, Converstion as a migration strategy in transit countery: Iranian
Shiites becoming Christians in Turkey.
265- Bilger, 2006, hofmann, Human smuggling as transnational service industry:
Evidence from Austria.
266- Collyer, 2006, the search for solutions: Researching the “illegal” immaigration
of refugees to Europe.
267- Demir, 2008, Characteristics of the victims, the traffickers and the methods of
traffickers of women for sexual exual exploitation in Turkey.
268- Afşin، D. Erol، Gebelerde Sigara İçme Durumunun Değerlendirilmesi Ve Si-
garanın Zararları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Tespiti، Uzmanlık Tezi، Atatürk
Üniversitesi Tıp Fakültesi، Erzurum 2018.
269- Akhisari، Ahmed Er Rumi، Tütün İçmek Haram mıdır? Bir Osmanlı Risalesi،
çev. Mehmet Yavuz، İstanbul 2015.
270- Asma، Süheyl، Gereklioğlu، Çiğdem، Korur، Aslı، Solmaz، Soner، “Nargile
Kullanımı: Gençler İçin Sinsi Tehdit”، Turkish Journal Of Medicine & Primary
Care، 2016، sayı، 10، s. 91- 95.
271- Atam Taşdemir، Zeynep، “Tütün Ürünleri”، Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi،
sayı: 4، 2016، s. 27- 31.
272- Aynî، Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed (ö. 855/1451)، el- Binâye Şerhu’l-
Hidâye، 2013 Beyrut، I- XIII.
273- Babahanoğlu، Veysel، Örselli، Erhan، Kamu Politikası، Konya 2016.
274- Bardakoğlu، Ali، “Haramlar ve Helaller” İlmihal- 2، Türkiye Diyanet Vakfı
Yayınları 2005، s. 29- 246.
275- Çeker، Orhan، Fetvalarım- 1، Konya 2018.
 ۷۲۳ ‫ذخآم و عبانم‬

276- Dalgın، Nihat، Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular- 2-، İstanbul 2018.
277- ATAY, H., (2006) “İslam’ın Evrensel İlkeleri”, Küresel Bir Sorun Olarak Şiddet
ve Din Sempozyumu, KSÜ Basımevi, K.Maraş.
278- Bjørgo, Tore, Root Causes of Terrorism: Myths, Reality, and Ways Forward,
London, 2005.
279- Brain, Hormonal, Aspect of Aggression and Violence, New York, 1994.
280- EROĞLU, A.H., (2004) “Farklı İnancı Tehdit Olarak Algılamanın Sonucu: En-
gizisyon Terörü”, Dini Araştırmalar Dergisi, 7 (20), Ankara.
281- EVGİN, A.K., (2006) “Şiddet İçerikli Rivayetlerin Hadis Tekniği Açısından
Değerlendirilmesi”, Küresel Bir Sorun Olarak Şiddet ve Din Sempozyumu, KSÜ
Basımevi, K.Maraş.
282- Fried, Risto, The Psychology of the Terrorist, California, 1982.
283- Guilianotti, Richard, Football, Violence and Social Identity, Routledge, 1994.
284- Hubbard, David, The Psychodynamics of Terrorism, in International Violence,
New York, 1983.
285- Jerrarold, M, Rewarding Fire with Fire: Effects of Retaliation on Terrorist
Group Dynamics, New York, 1987.
286- Schmidt, Alex, The Response Problems a Definition Problem, London: Frank
Cass, 1993.
287- Sllan, M. (1987), The State as Terrorist. New York: Lynne Reinner Publisher.