‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک‬

‫ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫اﻟﺘﺄوﻳﻞ ﺧﻄﻮرﺗﻪ وآﺛﺎره‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺷﻘﺮ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫اﻟﺘﺄوﯾﻞ ﺧﻄﻮرﺗﻪ وآﺛﺎره‬ ‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ‪:‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺷﻘﺮ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻗﺮآن – ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺮآﻧﯽ – ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺮآﻧﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫آﺑﺎن )ﻋﻘﺮب( ‪١٣٩٤‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ١٤٣٦ ،‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻓﮫﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪ ................ ................................ ................................‬أ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ‪١........................ ................................ ................................‬‬
‫ادﻋﺎی ﺑﺎﻃﻞ ‪٥ .................... ................................ ................................‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻒ اﺳﺖ ‪٥ ................... ................................‬‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب و در اﺻﻄﻼح واﺿﻊ ﺷﺮﯾﻌﺖ ‪٦ ..................................‬‬
‫ﯾﮏ اﻋﺘﺮاض و ﺟﻮاب آن ‪٩ .................................. ................................‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ آن ﻣﻮرد ذم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ‪١٠ ..........................‬‬
‫ﻓﮫﻢ آﯾﮥ آل ﻋﻤﺮان در ﭘﺮﺗﻮ آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﯿﻢ در ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺒﻠﯽ ‪١١ ............................ ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﯾﯽ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ‪١٣ ................................... ................................‬‬
‫آﯾﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎﺗﻨﺪ ‪١٤ ..................... ................................‬‬
‫ادﻋﺎی اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﺎن در ﭘﯽ ﻋﻠﻤﺎی اﺻﻮل ﮔﺎم ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽدارﻧﺪ ‪١٩....................... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل ﺑﺮای ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺸﺎن را واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ‪٢٢ ..‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﺎرﺑﺮدی ﺑﺮای ﺷﺮوط ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪٢٩ ................. ................................‬‬
‫دﻻﯾﻠﯽ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن ﺗﺄوﯾﻞ ‪٣٩.................................... ................................‬‬
‫اھﻤﯿﺖ ﺗﺄوﯾﻞ و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی وﯾﺮاﻧﮕﺮ آن ‪٤٢ ............... ................................‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﻪ وﺧﺎﻣﺖ ﺗﺄوﯾﻞ را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد ‪٤٦ ........................................‬‬
 ‫»آﻏﺎز ھﺮ ﺧﯿﺮی و ﭘﺎﯾﺎن ھﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ اﺳﺖ«‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺳﺰاوار ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﺐھﺎ را ﺑﻪ ﻧﻮر ﮐﺘﺎﺑﺶ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻋﻘﻞھﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺮاھﯿﻦ و ادﻟﻪای ﮐﻪ ﺣﻖ را ﻇﺎھﺮ و آن را ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺨﺸﺪ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ را ﭘﻮچ و آن را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫و درود و ﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺘﺨﺐ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاش آن ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺘﺶ را ﺗﺒﻠﯿﻎ ﮐﺮد و اﻣﺎﻧﺘﺶ را ادا ﻧﻤﻮد و ﻣﺎ را ﺑﺮ راھﯽ روﺷﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺐ آن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ روزش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص از اﯾﻦ راه‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه و ھﻼک ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫درود و ﺳﻼم ﺑﺮ آ ل و ﯾﺎراﻧﺶ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آن را‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﯾﺎد دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻧﮫﺎ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫آن را ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻨﻮر ﮔﺸﺖ و روﺷﻨﺎﺋﯿﺶ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ رﺳﯿﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ راه آﻧﺎن را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﯿﺮﺷﺎن را‬
‫ﻃﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺒﺎرک ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻦ‬
‫را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد و در اﺛﻨﺎء ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯿﻢ در ﻣﻮرد »اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫اﻋﺘﻘﺎد اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ«‪ .‬و ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﺗﺄوﯾﻞ و اﺛﺮات آن ﺑﻪ درازا‬
‫ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬و ﻏﯿﺮ ﻣﻘﺒﻮل واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ آن را در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‬
‫در ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﺟﺎی داد‪ ،‬ﻟﺬا آن را در رﺳﺎﻟﻪای وﯾﮋه ﺟﺪا ﻧﻤﻮدم‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫در ﺷ ِﺮ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ اﻧﮫﺪام اﺳﻼم را دارﻧﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫از آن وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی را ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ آن را ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٢‬‬

‫اﮔﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﻦ دﯾﻦ ﻧﻤﯽﺑﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی آن از ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ و ﺣﺪود آن ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮔﻤﺮاھﺎن واﺟﺒﺎت را ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭘﺲ آن را از ﺻﻮرت ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای اﺗﺒﺎﻋﺸﺎن ﭘﺸﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ واﺟﺒﺎت را آﺳﺎن ﺟﻠﻮه‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﺮام را ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮔﻤﺮاھﯽ‬
‫آﻧﮫﺎ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﺎزﯾﺪن ﺑﺮ آﻧﮫﺎ و ﻏﻮﻃﻪور ﺷﺪن در آﻧﮫﺎ ﮐﺸﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻧﺼﻮص ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ و ﻧﻌﻤﺖھﺎی آن‪ ،‬و ﻗﯿﺎﻣﺖ و وﺣﺸﺖھﺎﯾﺶ‪ ،‬و روز‬
‫واﭘﺴﯿﻦ و ﺣﺸﺮ و ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل و ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ را ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪای‬
‫ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮد را در دل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا از دﺳﺖ داد‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ھﯿﺒﺘﯽ را ﮐﻪ ﻧﺼﻮص دارا ﺑﻮد‬
‫ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آن را ﺑﺎزﯾﭽﮥ دﺳﺘﺎن ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار داد‪ ،‬و ﺷﺐ و‬
‫روز در ﺗﻼﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺼﻮص را از ﺻﻮرت واﻗﻌﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻦ در اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﻧﻮع اﺧﯿﺮ از ﺗﺄوﯾﻞ ﺷﺪهھﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ً‬
‫اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺗﺄوﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ اواﻣﺮ و ﻧﻮاھﯽ‪ ،‬و ﻧﺼﻮص ﻣﻌﺎد و‬
‫ﺑﮫﺸﺖ و ﺟﮫﻨﻢ را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻮده ﻧﺰد ﻋﻮام اھﻞ ﺳﻨﺖ ھﻢ رواج ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﭼﻪ رﺳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎء اھﻞ ﺳﻨﺖ‪.‬‬
‫ﻟﮑﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت ﻧﺰد ﺟﻤﻌﯽ از ﺧﺮدﻣﻨﺪان اﯾﻦ اﻣﺖ ﮔﻮشھﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪه ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬و اﯾﻦ ﺗﮫﻤﺖ و اﻓﺘﺮا در ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺳﮫﻤﯽ از ﺗﯿﺰھﻮﺷﯽ‬
‫و ﻓﺮاﺳﺖ و رأی ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﺷﺪه ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﮐﺘﺎبھﺎﯾﯽ ھﻢ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮐﺎﺗﺒﺎﻧﺸﺎن‬

‫در آﻧﺎن ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﻪ ﺧﺮ ج دادهاﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ در ﭘﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻠﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺳﺎده ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ )ان ﺷﺎء اﻟﻠﻪ( در ﺑﺮآوردن‬
‫ھﺪف و ﻣﻘﺼﻮد ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖ وی ﺻﺎﻟﺤﺎت ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻣﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺷﻘﺮ‬

‫داﻧﺸﮕﺎه اردن – داﻧﺸﮑﺪه ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﻋﻤﺎن – اردن‬
 ‫ادﻋﺎی ﺑﺎﻃﻞ‬

‫آﻧﮫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﮫﺞ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ در ﻣﻮرد اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را درک ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪﻧﺪ در ﭘﯿﭻ و ﺧﻢ ﮐﺮدن ﻧﺼﻮص‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ وا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺼﻮص را ﺑﺎ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﯿﺮﻧﮓھﺎ از ﻇﺎھﺮﺷﺎن‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺎم ﻧﮫﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن را‬
‫درک ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ رواج ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﺣﺪس زدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮐﻪ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ را اﻟﺰاﻣﯽ و اﺟﺒﺎری ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻂ ﻣﺸﯽ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان واﻻ ﻣﻘﺎم ﻣﺎ را ﮐﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ در‬
‫ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ آوردهاﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﺷﮑﯽ در ﺑﻄﻼن آن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻒ اﺳﺖ‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ را در ﮐﻼم ﻋﺮب ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﻧﺼﻮص آن‬
‫را آوردهاﻧﺪ‪ ،‬درک ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺻﻮل و ﻓﻘﮫﺎ را‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﻓﮫﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﯽداﻧﺪ اﮐﯿﺪا آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ آوردهاﻧﺪ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻧﻮع ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﺎت از ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع و اھﻞ آن را ﻣﺬﻣﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ /‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ذﮐﺮ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه از ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫»اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد ]ﯾﺎ اﮐﺜﺮا و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ[ از ﻧﻮع ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن‬
‫ﮐﻠﻤﺎت از ﺟﺎﯾﮕﺎهھﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻮع ﺗﺄوﯾﻼت ﻗﺮاﻣﻄﻪ و‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٦‬‬

‫ﺑﺎﻃﻨﯿﻪ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺗﺄوﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﻒ اﯾﻦ اﻣﺖ و اﻣﺎﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺬﻣﺖ آن‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اھﻞ آن از ﺗﻤﺎم اﻗﻄﺎر ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﺷﮫﺎب ﭘﺮﺗﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﮐﺘﺎﺑﯽ را در رد ﺑﺮ آﻧﮫﺎ ﺗﺼﻨﯿﻒ‬
‫ﮐﺮده و آن را ﻧﺎم ﻧﮫﺎده )اﻟﺮد ﻋﻠﯽ اﳉﻬﻤﻴﺔ واﻟﺰﻧﺎدﻗﺔ(« )ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ‬
‫اﻹﺳﻼم ‪.(۶۹/۴‬‬
‫و در ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﮑﻮھﯿﺪۀ ﺑﺎﻃﻞ ھﻤﺎن ﺗﺄوﯾﻞ اھﻞ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ آن را ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻟﻔﻆ از ﻣﺪﻟﻮل ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮی ﻏﯿﺮ ﻣﺪﻟﻮﻟﺶ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪون دﻟﯿﻠﯽ ﻣﻘﺘﻀﯽ‪) .«...‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‬
‫‪.(۶۷/۳‬‬

‫ﺗﺄوﯾﻞ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب و در اﺻﻄﻼح واﺿﻊ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﻣﻔﮫﻮم ﺗﺄوﯾﻞ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن اراده ﮐﺮدهاﻧﺪ اﻃﻼق‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ﭼﻮن ﻣﺪار ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺎدۀ )أول( اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮدھﺎی آن در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ رﺟﻮع ﮐﺮدن و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫أول ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ‪» ،‬آل اﻟﺸﻴﺊ ﻳﺆول وﻣﺂﻻﹰ« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬و »أول إﻟﻴﻪ‬
‫اﻟﺸﻴﺊ«‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﭼﯿﺰ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)وأﻟﺖ ﻋﻦ اﻟﺸﻴﺊ(‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻧﺒﯿﺬ را ﭘﺨﺘﻢ »ﺣﺘﯽ آل إﻟﯽ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫و ﯾﺎ رﺟﻮع ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ در ﻣﯿﺎن‬ ‫اﻟﺜﻠﺚ أو اﻟﺮﺑﻊ« ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫وﺣﺸﯿﺎن ﺑﻪ آھﻮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ )اﯾﻞ(‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ آھﻮ )اﯾﻞ( ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﮐﻮهھﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و در آﻧﺠﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪) .‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫‪.(۱۳۰/۱‬‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ دور ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﺄوﯾﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻔﺴﺮ ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺮح و ﺑﯿﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد و ﮐﻼم را ﺗﺪﺑﯿﺮ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در آن ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ‬
‫و رﺟﻮع ﮐﺮدن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﺄوﯾﻞ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ از ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻐﻮی آن‬
‫ﺑﻌﯿﺪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺗﺄوﯾﻞ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‬
‫ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﮐﻼم ﺑﺪان ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻇﺎھﺮش ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎی اراده ﺷﺪه از ﻟﻔﻆ ﺗﺄوﯾﻞ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺠﻤﻮع‬
‫اﻟﻔﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ‪ (۳۶/۳‬ﺷﺎرح ﻃﺤﺎوﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺄوﯾﻞ در ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ]درود و ﺳﻼم ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد[ ھﻤﺎن ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻼم‬
‫ﺑﺪان ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺄوﯾﻞ ﺧﺒﺮ ﻋﯿﻦ ﻣﺨﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺄوﯾﻞ اﻣﺮ ﻧﻔﺲ‬
‫ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﺷﺪه‪) .‬ﺷﺮح اﻟﻌﻘﯿﺪة اﻟﻄﺤﺎوﻳﺔ ص ‪ .(۲۳۲‬و ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﭘﮋوھﺸﮕﺮان در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺼﻮﺻﯽ را اﯾﺮاد ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺄوﯾﻞ در ﻗﺮآن ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﻘﺮر‬
‫ُ َ َّ‬ ‫َۡ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪﴿ :‬هل يَنظ ُرون إِ�‬
‫ُ‬ ‫ٓ ۡ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ ُ ُ َّ َ َ‬
‫ِين � ُسوهُ مِن � ۡبل ق ۡد َجا َءت ُر ُسل َر ّ� ِ َنا‬
‫تأوِ�له ۚۥ يوم يأ ِ� تأوِ�لهۥ �قول ٱ�‬
‫ب َۡ‬
‫ٱ� ّ ِق﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[٥٣ -‬‬ ‫ِ‬
‫»آﯾﺎ )اﻓﺮاد ﺑﯽﺑﺎور( اﻧﺘﻈﺎر ﺟﺰ اﯾﻦ را دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﮫﺪﯾﺪھﺎی ﮐﺘﺎب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روزی ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﮐﻪ در‬
‫دﻧﯿﺎ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﭘﺸﺖ ﮔﻮش اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺣﻖ را ﺑﺎ ﺧﻮد آوردﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٨‬‬

‫ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﺺ از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ھﻤﺎن ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﯽﺑﺎوران ﺑﺮای ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دﭼﺎر ﻋﺬاب ﺷﺪن آﻧﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ اراده ﺷﺪه‬
‫ۡ َۡ ُ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ‪﴿ :‬يَ ۡو َم يَأ ِ� تأوِ�ل ُهۥ﴾ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ‬
‫َ‬
‫آﻧﺮا ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺪان اﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و در آن ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪﴿ :‬ق ۡد‬
‫ت ُر ُس ُل َر ّ� َنا ب ۡ َ‬
‫ٱ� ّ ِق﴾‪.‬‬
‫ََٓ ۡ‬
‫جاء‬
‫ِ ِ‬
‫و در ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺣﺎل رﮐﻮﻋﺶ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ ا� وﺤﺑﻤﺪك ﻳﺘﺄول اﻟﻘﺮآن«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺪﯾﺚ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺗﻮ را ﺗﻨﺰﯾﻪ و ﺗﻘﺪﯾﺲ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﺎ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺤﻘﻖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ« )ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﺎﺋﺸﻪل آن را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬
‫»ﻳﺘﺄول اﻟﻘﺮآن« ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﯾﻮﺳﻒ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را ﺑﺎﻻی ﻋﺮش ﺑﺮد‪ ،‬و ﭘﺪر و‬
‫َ َ َۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ت �ٰذا تأوِ�ل‬ ‫� ِ‬‫ب‬‫�‬ ‫ﻣﺎدر و ﺑﺮادراﻧﺶ وی را ﺳﺠﺪه ﺗﮑﺮﯾﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫ُر ۡء� ٰ َي مِن � ۡبل﴾ ]ﯾﻮﺳﻒ‪.[١٠٠ :‬‬
‫ً‬
‫»ﭘﺪر ﺟﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﻣﻦ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ دﯾﺪه ﺑﻮدم«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﺄوﯾﻞ رؤﯾﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ آن در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ‪.‬‬
‫و ﺗﺄوﯾﻞ در ﻟﻐﺖ و در ﮐﺘﺎب و در ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ دﻋﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮای ﻋﻤﻮ زادهاش ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺎسب‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻬﻢ ﻓﻘﻬﻪ ﻓﯽ اﻟﺪﻳﻦ وﻋﻠﻤﻪ اﻟﺘﺄوﻳﻞ« ﺧﺪاوﻧﺪا وی را در دﯾﻦ آ ﮔﺎه ﺳﺎز و ﺑﻪ‬
‫وی ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺑﯿﺎﻣﻮز‪.‬‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫و از اﯾﻦ زﻣﺮه اﺳﺖ آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ اﺑﻦﺟﺮﯾﺮ ﻃﺒﺮی در ﺗﻔﺴﯿﺮش آورده‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫اوﻗﺎت ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪای ﺑﭙﺮدازد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﻘﻮل ﻓﯽ ﺗﺄوﻳﻞ ﻗﻮﻟﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ« ﺳﺨﻦ در ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ‪...‬‬

‫ﯾﮏ اﻋﺘﺮاض و ﺟﻮاب آن‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮھﻨﮓھﺎی ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺄوﯾﻞ را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺗﺄوﯾﻞ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺘﻘﺎل دادن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﯽ راﺟﺢ آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺮﺟﻮح ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر و اﺑﻦ اﺛﯿﺮ و ﻏﯿﺮ آﻧﮫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺷﺎره دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺮب از ﮐﻼم ﺧﻮد اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻓﮫﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺎزﮔﯽ در ﻓﺮھﻨﮓھﺎی ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ داﺧﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آن ھﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺳﺘﻌﻤﺎﻻت ﻓﻘﮫﺎء و ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ از ﮐﻼم‬
‫ﻋﺮب ﮐﻪ ﺑﺪان اﺣﺘﺠﺎج ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻨﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﯾﻦ ادﻋﺎ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮھﻨﮓھﺎی ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺪﯾﻤﯽ اﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﮫﺬﯾﺐ اﻟﻠﻐﺔ ازھﺮی‪ ،‬و‬
‫ﻣﻘﺎﯾﯿﺲ اﻟﻠﻐﺔ اﺑﻦ ﻓﺎرس ﮐﻪ ھﺮدو در ﻗﺮن ﭼﮫﺎرم ھﺠﺮی ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ ھﯿﭻ‬
‫ﮐﺪام از آﻧﮫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﮫﺎء و ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل آن را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ اﺷﺎره‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص آﻧﮫﺎ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن را ﺑﺮ آن ﺣﻤﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل‬
‫آن را اﯾﺮاد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص را ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل ﺑﺮای ﺟﻮاز ﺗﺄوﯾﻞ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻣﻠﺘﺰم ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن آن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺰدﯾﮑﯽھﺎ ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ ،‬از اﯾﻦرو ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﮐﺎر آﻧﺎن‬
‫ﺗﺄوﯾﻠﺸﺎن را از ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪١٠‬‬

‫ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ آن ﻣﻮرد ذم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‬

‫اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ آن ﻣﺬﻣﺖ ﻣﯽﺷﻮد ھﻤﺎن ﭘﮋوھﺶ درﺑﺎرۀ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬

‫ﻏﯿﺒﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ‬
‫ً‬
‫ﻣﺠﺮد ﺷﻌﻮر ﺧﻮد از ادراک ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻧﮫﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻧﻌﻤﺖھﺎی‬
‫ﻗﺒﺮ و ﻋﺬاب آن در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣﺎ را از رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ و‬
‫زﻧﺪه ﮐﺮدن ﻣﺮدهھﺎ‪ ،‬و ﮔﺮد ھﻢ آوردن آﻧﺎن و ھﻮل ھﺮاس در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ و‬
‫ﺑﮫﺸﺖ و رودﺧﺎﻧﻪھﺎی آن و ﻣﯿﻮهﺟﺎت آن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺣﻮران ﻣﻮﺟﻮد در آن‪،‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺟﮫﻨﻢ و ﺳﻤﻮﻣﺶ و آب داﻏﺶ و ﺧﻮﻧﺎﺑﻪاش ﻣﺎ را آ ﮔﺎه ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭼﯿﺰ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ درک ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل در ﻓﺮﻣﻮدهای داﻧﺶ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﺧﻮد از‬
‫آن ﺧﺒﺮ داده از ﻧﻌﻤﺖھﺎی اھﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻔﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫� ل َ ُهم ّمِن قُ َّرة ِ أ َ ۡ� ُ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ ‪ۡ ُ ٓ َّ ٞ‬‬
‫�﴾ ]اﻟﺴﺠﺪة‪.[۱۷ :‬‬
‫ٖ‬ ‫﴿ف� �علم �فس ما أ ِ‬
‫خ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ھﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰھﺎی ﺷﺎدی آﻓﺮﯾﻦ و ﻣﺴﺮت ﺑﺨﺸﯽ‬
‫ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﭘﻨﮫﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻗﺪس آﻣﺪه‪» :‬أﻋﺪدت ﻟﻌﺒﺎدی‬
‫الﺼﺎﺤﻟ� ﻣﺎ ﻻ ﻋ� رأت وﻻ أذن ﺳﻤﻌﺖ وﻻ ﺧﻄﺮ ﻰﻠﻋ ﻗﻠﺐ �ﺮﺸ«‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺤﻢ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ آﻣﺎده ﮐﺮدهام ﮐﻪ ھﯿﭻ ﭼﺸﻤﯽ آن‬
‫را ﻧﺪﯾﺪه و ھﯿﭻ ﮔﻮﺷﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه و ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ھﯿﭻ ﺑﺸﺮی ﺣﺘﯽ ﺧﻄﻮر ھﻢ ﻧﮑﺮده‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﺻﻔﺎت ﺑﺎری ﻏﯿﺐ اﺳﺖ و ﻣﺎ از ﺣﻘﯿﻘﺖ آن آ ﮔﺎھﯽ ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬و ﺳﺨﻦ در‬
‫ﻓﺮع ﺳﺨﻦ درﺑﺎرۀ ذات اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ از ﺣﻘﯿﻘﺖ ذات ﺑﯽآ ﮔﺎھﯿﻢ‪،‬‬‫ﻣﻮرد ﺻﻔﺎت‪ِ ،‬‬
‫ﭘﺲ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ آن ﻗﺪر داﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ھﻤﺎن ﮐﺎوش و ﺑﺮرﺳﯽ درﺑﺎرۀ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻌﺎﻧﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﻋﺮب از ﺳﺨﻦ‬
‫ﺧﻮد آﺷﻨﺎﯾﯽ دارد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﭘﺲ ﻣﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ آن ﭼﯿﺰ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده درک ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪا‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻗﺒﺮ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ و زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻣﺮدهھﺎ‪ ،‬و ﺗﻮﻗﻒﮔﺎه ﻗﯿﺎﻣﺖ و‬
‫وﺣﺸﺖھﺎی آن‪ ،‬و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﭘﺎداش و ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎل‪ ،‬و ﺑﮫﺸﺖ و ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ‬
‫و ﺟﮫﻨﻢ و ھﻮل و ھﺮاسھﺎﯾﺶ را ﻣﯽﻓﮫﻤﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻓﻬﻢ آﯾﮥ آل ﻋﻤﺮان در ﭘﺮﺗﻮ آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﯿﻢ در‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻠﯽ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان ﻣﻘﺮر ﮐﺮده ﮐﻪ او ﺧﻮد ﻗﺮآن را‬
‫ُ‬
‫ب َوأ َخ ُر ُمتَ َ ِٰ‬
‫�ب َ� ٰ ‪ٞ‬‬ ‫ٰ‬ ‫ۡ ُ َ َ ٰ ‪َ ۡ ُّ ُ َّ ُ ٌ ٰ َ َ ۡ ُّ ٞ‬‬
‫تۖ﴾‬ ‫ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده‪﴿ :‬مِنه ءا�ت �ك�ت هن أم ٱلك ِ‬
‫ِ�‬
‫]آلﻋﻤﺮان‪.[۷ :‬‬
‫»ﺑﺨﺸﯽ از آن آﯾﻪھﺎی ﻣﺤﮑﻤﺎت اﺳﺖ و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ و اھﺪاف روﺷﻦ‬
‫دارﻧﺪ و آﻧﮫﺎ اﺻﻞ و اﺳﺎس اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺸﯽ از آن آﯾﻪھﺎی‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ ََّ‬
‫ِين ِ�‬ ‫ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در آﻧﮫﺎ ﻣﯽرود‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪﴿ :‬فأما ٱ� َ‬
‫َ‬ ‫َٓ َۡ‬ ‫َٓ ۡ ۡ‬ ‫ُ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫ۡ‬ ‫ون َما � َ َ ٰ‬
‫� َب َه مِن ُه ٱبۡتِغا َء ٱلفِت َنةِ َوٱبۡتِغا َء تأوِ�لِهِۖۦ َو َما َ� ۡعل ُم‬ ‫قلو� ِ ِهم ز�غ �يتبِع‬
‫‪ٞ‬‬ ‫ُّ‬ ‫ۡ ۡ َُ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ٓ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ‬
‫ام َّنا بِهِۦ � ّم ِۡن عِن ِد َر ّ� ِ َناۗ﴾‪.‬‬
‫ون َء َ‬ ‫ٱل�ٰسِخون ِ� ٱلعِل ِم �قول‬ ‫تأوِ�لهۥ إِ� ٱ�ۗ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دﻟﮫﺎیﺷﺎن ﮐﮋی ھﺴﺖ ﺑﺮای ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﯿﺰی و ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﺗﺄوﯾﻞ درﺳﺖ آﻧﮫﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪا‬
‫ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬و راﺳﺨﺎن در داﻧﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ھﻤﮥ آﻧﮫﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪،‬‬
‫ھﻤﻪ از ﺳﻮی ﺧﺪای ﻣﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪١٢‬‬

‫و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﻧﺺ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اھﻞ زﯾﻎ و ﮐﮋی‬

‫ﻣﺤﮑﻤﺎت ﻧﺼﻮص را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﺎت ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘﺲ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻓﺘﻨﻪھﺎ‪ ،‬و ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺧﺮدھﺎ و دلھﺎ‪ ،‬و ﺟﺪا ﮐﺮدن‬
‫اﯾﻦ اﻣﺖ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﺒﺮﮔﺎن در ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻢ ﺣﮑﻢ ﮐﺮده و ﻓﺘﻮا ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬آﯾﺎ راﺳﺨﺎن در داﻧﺶ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ را ﻣﯽداﻧﻨﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اھﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ وﻗﻒ ﮐﺮدن در ﻧﺺ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ آﯾﺎ‬
‫ﺑﺮ ﮐﻠﻤﮥ »إﻻ اﻟﻠﻪ« ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻨﯿﻢ از اﯾﻦرو ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫ٱل�ٰسِخون ِ� ٱلعِل ِم﴾ ﺗﻮﻗﻒ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﴿و‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ راﺳﺨﺎن در داﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آ ﮔﺎھﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ آﻧﭽﻪ در ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﯿﻢ ﺟﻮاب ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ھﺪف ﺗﺄوﯾﻞ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭼﯿﺰی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده از ﺻﻔﺎت‬
‫ّ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ »إﻻاﻟﻠﻪ« ﺗﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺄوﯾﻞ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ آن ﭼﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﺧﻮد از آن ﺧﺒﺮ‬
‫داده اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ راﺳﺨﯿﻦ در داﻧﺶ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ آن را‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﻨﮫﺎن‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﮑﻦ در ﺑﯿﻦ آﻧﮫﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاش را درک ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ وی را ﺑﻔﮫﻤﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬و ﻓﺮزاﻧﻪﮔﺎن در ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫واﺳﻄﮥ ﺷﻨﺎﺧﺘﺸﺎن از ﻣﻌﺎﻧﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮای آﻧﮫﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮده از‬
‫ﺟﺎھﻼن و ﻋﺎﻣﮥ ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﯾﻦ ﻗﻮل دﻻﻟﺖ دارد‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ آن را درک ﮐﻨﯿﻢ و در آن ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻗﺮآن‬
‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽاش ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟!‬

‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﯾﯽ اﻫﻞ ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫آﻧﮫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺻﻔﺎت ﺑﺮای ﺧﻮد اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮده‬

‫واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬و آن را از ﻣﻌﻨﯽ ﻇﺎھﺮﯾﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﮫﺎ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص را ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ آ ﮔﺎھﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و آﻧﺎن در اﯾﻨﺠﺎ آﺷﮑﺎرا ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت آ ﮔﺎھﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎی ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺼﻮص را‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻠﯿﻢ آﻧﺎن را ﻣﻠﺰم ﻣﯽدارد ﮐﻪ از ﺗﺄوﯾﻞ ﭼﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻇﺎھﺮ ﻧﺼﻮص‬
‫و ﭼﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺑﺤﺚ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ھﯿﭻ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﻧﺼﻮص ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﻣﻌﻨﯽ دارد اﻣﺎ ﺑﺮای آﻧﮫﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﻔﮫﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﮫﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص راﺿﯽ ھﺴﺘﯿﻢ و اﯾﻦ‪ ،‬راه‬
‫ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻇﺎھﺮی را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﻢ و ﻧﻪ آن را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻧﻪ آن را‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ ﻧﺼﻮص را از ﻣﻌﻨﯽ راﺟﺢ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮﺟﻮح ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮدن دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺎ آن ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎزﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﺨﺎﻟﻒ ادﻋﺎﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ھﯿﭻ اﺣﺪی ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺼﻮص را‬
‫ﻧﻤﯽﻓﮫﻤﺪ‪.‬‬
‫دوﺑﺎره اﯾﺸﺎن ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص را ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻔﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ )از ﻣﻌﺎﻧﯽ( ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫دﺳﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻗﺪرت وی ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ درﺳﺖ ﺑﻮد و اﻣﮑﺎن داﺷﺖ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪١٤‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻧﻔﯽ ﺷﺪه ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻔﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﻃﻞ و ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎﺗﻨﺪ‬

‫إﺣﮑﺎم و ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت ﮐﻠﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﺑﻪ إﺣﮑﺎم‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺮده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ‬
‫اﺣﯿﺎن ﺧﺎص ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﯽ از آﯾﻪھﺎی ﻗﺮآن ﻣﺤﮑﻢ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮب روﺷﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﺎﻣﻞ آن را ﺷﺮح داده اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻦ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫اﻟﻔﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ ،(۶۶-۵۹/۳ :‬ﭘﺲ اﺣﮑﺎم ﻋﺎم در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ۡ‬ ‫ٓ َ ٌ ُ ۡ َ ۡ َ َ ُ ُ ُ َّ ُ ّ َ‬
‫صلت﴾ ]ﻫﻮد[ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل آﻣﺪه‪﴿ :‬الر� كِ�ٰب أحكِمت ءا�ٰتهۥ �م ف ِ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ ﺗﻤﺎم آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﻣﺤﮑﻢ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ‬
‫َّ ُ َ َ َ‬
‫ٱ� ن َّزل أ ۡح َس َن‬ ‫ﺗﺸﺎﺑﻪ ﮐﻠﯽ در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪﴿ :‬‬
‫ِيث ك َِ�ٰ ٗبا ُّمتَ َ ٰ‬
‫�ب ِ ٗها َّم َث ِ َ‬
‫ا�﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[٢٣ :‬‬ ‫َۡ‬
‫ٱ�د ِ‬
‫ﭘﺲ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ /‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از اﺣﮑﺎم ﻋﺎم ﻣﺘﻘﻦ ﺑﻮدن آن‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺪا ﮐﺮدن ﺻﺪاﻗﺖ از دروغ در ﺧﺒﺮھﺎﯾﺶ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﻤﯿﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ھﺪاﯾﺖ از ﮔﻤﺮاھﯽ در اواﻣﺮش‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن آن را ﺣﮑﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﻧﮫﺎده‬
‫ت ٱلۡك َِ�ٰب ۡ َ‬
‫ٱ�كِي ِم ‪] ﴾١‬ﯾﻮﻧﺲ‪ ،[١ :‬و ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ٓ ۡ َ‬
‫ك َء َا� ٰ ُ‬ ‫اﺳﺖ‪﴿ .‬الر� ت ِل‬
‫ِ‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن را ﺣﮑﻢ ﻗﺮار داده ﺗﺎ آن ﭼﯿﺰ را ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫در آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻓﯿﺼﻠﻪ دھﺪ‪ ،‬و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن ﻣﯿﺎن ﺑﻨﯽ‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺎھﻢ اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻋﺎم ﺑﺎ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ از ﻗﺮآن ﻧﻔﯽ ﺷﺪه‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﻣﻐﺎﯾﺮت دارد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول ۡو �ن م ِۡن عِن ِد � ۡ�ِ ٱ� ِ‬
‫ٱخت ِ َ� ٰ ٗفا َكث ِ ٗ‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫�� ‪] ﴾٨٢‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٢ :‬‬ ‫ل َو َج ُدوا �ِيهِ‬
‫»اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﺮآن از ﺟﺎﻧﺐ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﻮد اﺧﺘﻼﻓﺎت زﯾﺎدی را در آن‬
‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ ُ َ َ‬
‫و آن ھﻤﺎن اﺧﺘﻼﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪﴿:‬إِن� ۡم ل ِ� ق ۡو ٖل‬
‫ُ َ‬ ‫َۡ ُ َۡ‬ ‫ُّ ۡ‬
‫� َتل ِٖف ‪ ٨‬يُؤفك �ن ُه َم ۡن أف ِك ‪] ﴾٩‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[٩-٨ :‬‬
‫»ای ﮐﻔﺎر ﺷﻤﺎ ھﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺳﺨﻦ و ﮔﻔﺘﺎر دﯾﮕﺮی دارﯾﺪ و ﮔﻔﺘﺎرﺗﺎن را ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﯽدھﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﯾﻤﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺮوی از اھﺮﯾﻤﻦ و‬
‫ھﻮی و ھﻮس ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺸﺎﺑﮫﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﺑﺪان ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮔﺮدد ھﻤﺸﮑﻞ ﺑﻮدن و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎھﻤﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آن ﺑﺨﺶ‬
‫ً‬
‫دﯾﮕﺮ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﭼﯿﺰی اﻣﺮ ﮐﺮد در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼف آن اﻣﺮ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد آن اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﺒﯿﻪ آن و ﯾﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻼزﻣﺎت آن‪ ،‬و اﮔﺮ از ﭼﯿﺰی ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮد در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ از آن و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن و ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﮫﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺴﺨﯽ در ﮐﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ھﻤﯿﻨﻄﻮر در اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﻤﯽدھﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺲ ﺗﺸﺎﺑﻪ ھﻤﺎن ﺗﻮاﻓﻖ و ﺷﺒﯿﻪ ھﻢ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ آنھﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﺧﺘﻼف و ﺗﻀﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪١٦‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻔﺎظ ﺑﺎھﻢ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻣﻌﺎﻧﯽ ھﻤﺸﮑﻞ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﻮاﻓﻖ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﺮاھﯽ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫و ﺑﺨﺸﯽ از آن ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻮاھﯽ دھﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻼم را ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آن ﺑﺎ ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻐﺎﯾﺮت دارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﺸﺎﺑﻪﻋﺎم ﻣﻨﺎﻓﯽ اﺣﮑﺎم ﻋﺎم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ وی را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ /‬در ﻣﻮرد اﺣﮑﺎم ﺧﺎص و ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎص ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫آورده‪ ،‬و ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﺧﺎص ﺑﺎ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎص در ﺗﻀﺎد ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﺪف از ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎص اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از ﺟﮫﺘﯽ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ و از ﺟﮫﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎھﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﻣﺸﮑﻮک واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ھﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﺒﯿﻪ آن‪ ،‬و‬
‫اﯾﻨﻄﻮر ھﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫و إﺣﮑﺎم ﺧﺎص ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮی ﺑﻮدن دو ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﮫﺎ ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮی اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎص ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫در آﻧﮫﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ وﺟﻮد ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫و ﺑﺎز‪ /‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪ :‬ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﯿﺼﻠﮥ‬
‫ﺑﯿﻦ آﻧﮫﺎ ره ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﮫﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ آن ﭘﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺸﺎﺑﻪ در اﯾﻨﺠﺎ از اﻣﻮر ﻧﺴﺒﯽ اﺿﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺸﮑﻮک ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬و اھﻞ داﻧﺶ و اﯾﻤﺎن آﻧﻘﺪر ﻋﻠﻢ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه را ﺑﺎ آن ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﺷﺒﺎھﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن ﮔﻤﺮاه‬
‫ً‬
‫ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و آن اﯾﻨﮑﻪ در آن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺒﯿﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫﺎﯾﺘﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از داﻧﺶ ﻓﯿﺼﻠﻪ دادن ﺑﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ و آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮ وی ﻣﺸﮑﻮک واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫و ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ /‬ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ آورده ﺑﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﮫﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎری از‬

‫ﻣﺮدم ﻣﻮھﻮم ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و اھﻞ داﻧﺶ ﺟﺪا ﮐﺮدن ﺑﯿﻦ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را در آن درک‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻨﺪه و وﺟﻮد ھﺮ ﻣﻮﺟﻮدی ﺑﺮ ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫ﻣﺮدم اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪه و اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ وﺟﻮد ﻣﺨﻠﻮق‬
‫و وﺟﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﺳﻮق داده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ وﺣﺪت وﺟﻮدیھﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﺨﻠﻮق ھﻤﺎن وﺟﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺒﺎھﺖ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی از‬
‫ﺷﺒﺎھﺖ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق دورﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﯾﻦ آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﮐﺎﺳﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن دﭼﺎرش ﺷﺪهاﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﮫﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻔﮫﻮم اﺳﻢ وﺟﻮد اﺷﺘﺮاک دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ وﺟﻮد را‬
‫ﯾﮑﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ واﺣﺪ ﺑﺎﻟﺬات‪ ،‬و واﺣﺪ ﻧﻮﻋﯽ ﻓﺮق ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻗﺴﻤﺘﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻮﺟﻮدات در‬
‫ﻣﺪﻟﻮل اﺳﻢ وﺟﻮد ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ از اﯾﻦ ﻗﻮل ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻟﻔﻆ وﺟﻮد ﺑﺎ اﺷﺘﺮاک ﻟﻔﻈﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﻘﻼء و ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﺸﺎن ﺑﺮ آن ﻣﺘﻔﻘﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﻣﻨﻘﺴﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻗﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ورزﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و اھﻞ داﻧﺶ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ وی اﺳﺖ و وﺟﻮد‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻪ آﻧﮫﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻖ در ﻣﺪﻟﻮل‬
‫اﺳﻢ وﺟﻮد ﺷﺮﯾﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮقھﺎﯾﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ را زاﯾﻞ ﺳﺎزد‪ ،‬و آﻧﮫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﺎن ﺑﯿﻦ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و ﺑﯿﻦ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ و ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻨﺸﺎن را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﻮاﻓﻖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻤﺴﮏ ﺟﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫ّ ۡ‬ ‫َّ َ ۡ َ ۡ‬
‫﴿إِنا � ُن ن َّز�َا ٱ�ِك َر﴾ ]اﻟﺤﺠﺮ‪ ،[٩ :‬و اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﺪا )ﻧﺤﻦ( ﺑﺮ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪١٨‬‬
‫� ۡم إ َ�ٰه‪ٞ‬‬
‫َٰ ُ ُ‬
‫ﺗﻌﺪد ﺧﺪاﯾﺎن‪ ،‬اھﻞ داﻧﺶ ﺑﺎ اﯾﻦ آﯾﮥ ﻣﺤﮑﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪��﴿ :‬ه‬
‫ِ‬
‫‪ٞ‬‬
‫َ�ٰحِدۖ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪ ،[١٦٣ :‬ادﻋﺎی آﻧﺎن را رد ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ آن ﻃﺮﯾﻖ اﺷﺘﺒﺎه زاﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺻﯿﻐﮥ ﺟﻤﻊ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﺗﻌﻈﯿﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﯿﻦ ﺳﺎن اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ﺧﺒﺮ داده از ﻗﺒﯿﻞ آب و ﺷﯿﺮ و ﺷﺮاب ﭘﺎک و اﻧﮕﻮر‬
‫ً‬
‫و ﻋﺴﻞ و اﻣﺜﺎل اﯾﻦھﺎ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺑﺎ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در‬
‫دﻧﯿﺎﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻧﺎمھﺎ و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺖ دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ‬
‫ﺧﯿﺮات در ﺑﮫﺸﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﮫﺸﺖ ھﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﺑﯿﻦ آن ﭼﯿﺰ‬
‫ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻧﺎمھﺎ ﻧﺎم ﮔﺬاری‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮق ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫و ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪأ و ﺻﻔﺎﺗﯽ ﮐﻪ وﯾﮋۀ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻨﯽھﺎی آﻧﮫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻌﻠﻮﻣﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺣﯿﺎﻧﺎ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﻠﻖ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ ﻣﺸﺒﮫﻪ ﻧﺎم دارﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮوھﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ از اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻨﺰﯾﻪ ﺑﺎری ﺟﻞ و ﻋﻼ ﺗﺄوﯾﻞ و ﯾﺎ ﻧﻔﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫و اھﻞ داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﻨﻨﺪهای ﮐﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺪان زاﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد آ ﮔﺎھﯽ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻔﺎت ﺑﺎری ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﻼل و ﮐﻤﺎل وی‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﻗﺼﻮر آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ً‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺻﻞ ﺧﻮدﺷﺎن اﮐﯿﺪا ﻣﺎ آﻧﺎن را درک ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺷﺒﯿﻪ و ﻣﺜﯿﻞ وی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ادﻋﺎی اﻫﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﺎن در ﭘﯽ ﻋﻠﻤﺎی اﺻﻮل‬

‫ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﯽدارﻧﺪ‬

‫اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻨﮫﺞ و ﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ‬

‫ﻃﺒﻖ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و آن را ﭘﯿﻤﻮدهاﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎری از اھﻞ ﻋﻠﻢ از اھﻞ ﻓﻘﻪ و‬
‫اﺻﻮل ﺑﺮﺣﺴﺐ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اھﻞ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل دﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ آن ﻋﻠﻤﺎء ﺗﺄوﯾﻞ را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺗﺄوﯾﻞ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﻨﺼﺮف‬
‫ﮐﺮدن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﯽ راﺟﺢ آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮﺟﻮﺣﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬
‫و ﺟﻮاب ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮏ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮای ﺗﺄوﯾﻞ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ اﺻﻄﻼﺣﯿﺴﺖ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﻋﻠﻤﺎء ﻣﺘﺄﺧﺮ‪ ،‬و ھﻤﺎن ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ آﻣﺪه‬
‫ً‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن آن ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﻤﻞ ﮐﺮدن ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص آن را آوردهاﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺻﻄﻼﺣﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻟﻔﺎظ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻋﺮب از ﺳﺨﻦ ﺧﻮد درک ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﺣﻤﻞ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻧﺴﻞھﺎی ﺑﻌﺪی از ﻗﺮون ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ را ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻔﮫﻤﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ /‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺗﺄوﯾﻞ در اﺻﻄﻼح ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻋﻠﻤﺎء ﻣﺘﺄﺧﺮ ھﻤﺎن ﻣﻨﺼﺮف ﮐﺮدن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﯽ راﺟﺢ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮﺟﻮح‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻌﻨﯽ ﻟﻔﻆ آن ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ آن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﻇﺎھﺮی ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺻﻄﻼﺣﯽ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﻤﺎن ﺑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای ﻧﺼﻮص ﺗﺄوﯾﻠﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻣﺪﻟﻮل ﻇﺎھﺮﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ﺑﺪان آ ﮔﺎھﯽ ﻧﺪارﻧﺪ«‪] .‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ‪ .۳۵/۵‬و ﻧﯿﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻦ‬
‫ﺑﻪ‪ ۶۷،۵۵/۳ :‬از ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﻧﮕﺎه ﺷﺮح اﻟﻌﻘﯿﺪة اﻟﻄﺤﺎوﯾﺔ ص ‪.[۲۳۵‬‬
‫و در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺗﺄوﯾﻞ ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﻧﺎﻣﺰد ﮐﺮدن اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع را ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ در ﻋﺮف ﺳﻠﻒ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﻮع را ﺗﻨﮫﺎ دﺳﺘﻪای‬
‫از ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ‪ ،‬آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ دور ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل ﻓﻘﻪ و ﮐﻼم ﻣﯽﭼﺮﺧﻨﺪ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻧﺎم ﻧﮫﺎدهاﻧﺪ« ]ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪.[۶۹/۴ :‬‬
‫و ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﻤﻞ ﮐﺮدن اﻟﻔﺎظ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﯽھﺎی‬
‫اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺟﺪﯾﺪ راھﯿﺴﺖ ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻧﺼﻮص ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬و‬
‫درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ آﻧﮫﺎ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ‬
‫اﻧﺘﺴﺎب دارﻧﺪ در اﯾﻦ اﻟﺘﺰام ﺧﻄﯿﺮ ﻏﺮق ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺰاﻟﯽ در ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺶ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن را »اﳌﻀﻨﻮن ﲠﺎ ﻋﻠﯽ ﻏﲑ أﻫﻠﻬﺎ« ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﻟﻔﻆ )ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ( را ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‬
‫زﮐﯿﻪ و ﻟﻔﻆ )ﻗﻠﻢ( را ﺑﻪ ﻋﻘﻞ اول ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻟﻔﻆ‪) :‬ﻣﻠﻜﻮت وﺟﱪوت واﳌﻠﻚ( را ﻋﺒﺎرت از ﻧﻔﺲ و ﻋﻘﻞ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ .‬و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺰد وی‪ :‬ﺑﺨﺸﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه آن را ﻧﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻗﺪﯾﻢ ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮐﻼم ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ھﯿﭻ وﻗﺖ‬
‫زاﯾﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﻮدش در وﺟﻮد ﺑﺮوی ﺳﺒﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮد وی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺪم و ﻧﯿﺴﺘﯽ ﻣﺴﺒﻮق ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)و اﻣﺎ ﻗﺪﯾﻢ در ﻟﻐﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص آن ﻟﻐﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن آن را آورده اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻼف ﺗﺎزه و ﻏﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ و ﻟﻮ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد( ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫َۡ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ‪َ ﴿ :‬و ۡٱل َق َم َر قَ َّد ۡر َ�ٰ ُه َم َناز َل َح َّ ٰ َ َ َ ۡ ُ ۡ ُ‬
‫ون ٱلقدِي ِم ‪﴾٣٩‬‬
‫� �د كٱلعرج ِ‬ ‫ِ‬
‫]ﯾﺲ‪.[٣٩ :‬‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫»ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪهی ﮐﮫﻨﻪی ﺧﻮﺷﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮ درﺧﺖ در ﻣﯽآﯾﺪ )ﻗﻮﺳﯽ‬

‫ﺷﮑﻞ و زرد رﻧﮓ(«‪.‬‬
‫َ َ ٰ َ َۡ‬ ‫َ َّ َّ َ َ‬
‫و ﻧﯿﺰ درﺑﺎره ﺑﺮادران ﯾﻮﺳﻒ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪﴿ :‬تٱ� ِ إِنك ل ِ� ض�ل ِك ٱلقدِي ِم‬
‫‪] ﴾٩٥‬ﯾﻮﺳﻒ‪.[۹۵ :‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﻮ ھﻨﻮز در ﮔﻤﺮاھﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪات ھﺴﺘﯽ«‪.‬‬
‫]ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪.[۲۴۵/۱ :‬‬
‫و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ آﻧﺎن در اﯾﻦ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ ﻗﺮآﻧﯽ را ﺑﺮ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺣﻤﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﺮ آن ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻋﺮب از ﮐﻼم ﺧﻮد ﻓﮫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺴﯿﺎری از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺄوﯾﻞ را ﭘﯿﻤﻮدهاﻧﺪ‬
‫آن را ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻮﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ آﻧﮫﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺠﺎز و‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ در ﻣﻮرد ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﯽ درﺑﺎرهاش ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ داﺧﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺗﻨﮫﺎ در ﻇﺎھﺮی ﮐﻪ ﺑﺮای آن اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽرود دﺧﯿﻠﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﺺ ﺑﻮدن ﻟﻔﻆ ﺑﺎ دو ﭼﯿﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﯾﮏ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ واژه‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎص وﺿﻌﯽاش را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺸﺮه )= ‪.(۱۰‬‬
‫دوم‪ :‬واژهای را ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﯿﻮه ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ در‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮد ﻧﺺ اﺳﺖ و ﺗﺄوﯾﻞ و ﻣﺠﺎز را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﯾﺎ ﻣﺠﺎز آن ﺑﻪ ذھﻦ ﺑﻌﻀﯽ اﻓﺮاد ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﺘﻮاﺗﺮی ﻣﯽﮔﺮدد )ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﮐﻠﯽ( اﺣﺘﻤﺎل دروغ از آن ﻧﻤﯽرود‪ ،‬و ﻟﻮ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ذھﻦ ھﺮ ﻓﺮدی از آن اﻓﺮاد )ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﯽ( ﺧﻄﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻋﺼﻤﺘﯽ اﺳﺖ ﻧﺎﻓﻊ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﺄوﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺳﻤﻌﯿﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ راھﻨﻤﺎﺋﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻤﻌﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﯽ در ﭘﯽ در ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻇﺎھﺮﯾﺸﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺄوﯾﻞ آﻧﮫﺎ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ً‬
‫اﮐﯿﺪا ﺗﺄوﯾﻞ ﺗﻨﮫﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻇﺎھﺮﺷﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﺷﺎذ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد از ﺳﻤﻌﯿﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﮫﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ھﻤﭽﻨﺎن ﺗﻤﺎم آﻧﮫﺎ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻨﻮال ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺜﺎﺑﮥ ﻧﺺ و ﯾﺎ ﻗﻮﯾﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﺗﺄوﯾﻠﺸﺎن ﺑﺮای ﻧﺼﻮص اھﻞ ﻓﻘﻪ‬
‫و اﺻﻮل ھﻢ راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎن ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺰد ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﺷﺮطھﺎﯾﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺷﺮوط در آن ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺷﺮﻃﯽ از ﺷﺮوط وﺿﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺄوﯾﻞ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺄوﯾﻞ‪ ،‬ﻧﺼﻮص‬
‫را ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎء اﺻﻮل ﺑﺮای ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺸﺎن را واﺟﺐ‬

‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‬

‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ /‬اﯾﻦ ﺷﺮوط را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﺼﺮف ﮐﺮدن‬
‫ﻟﻔﻆ از ﻇﺎھﺮش ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﺟﻼل و ﺷﮑﻮه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰه و واﻻﻣﻘﺎم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ از‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﮐﻪ از آن ﻓﮫﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻇﺎھﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﻣﺠﺎزی ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ در آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫اوﻻ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ آن ﻟﻔﻆ در ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎزﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهھﺎی ﺳﻠﻒ ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ از آﻧﮫﺎ ﺧﻼف ﻟﻐﺖ‬
‫ﻋﺮب و ﯾﺎ ﺧﻼف ﺗﻤﺎم ﻟﻐﺎت اراده ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎزی از‬
‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ در آن ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ اﻣﮑﺎن‬
‫آن را دارد ھﺮ ﯾﺎوهﮔﻮﯾﯽ ھﺮ ﻟﻔﻈﯽ را ﺑﺮ ھﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ذھﻨﺶ ﺧﻄﻮر ﮐﻨﺪ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺎﺳﯽ در ﻟﻐﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ اﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ص‬
‫‪.[۴۰‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ /‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﺑﻦ اﺑﯽ دؤاد آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﻓﺘﻨﮥ ﺳﺨﻦ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻮدن ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﺻﺪد آن ﺑﻮد ﮐﻪ اﺑﻦ‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫اﻋﺮاﺑﯽ ﺑﺮای وی ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب »اﺳﺘﻮی« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺘﻮﻟﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫َّ ۡ َ ُ َ َ‬
‫� ۡٱل َع ۡر ِش ۡ‬
‫ٱس َت َو ٰ‬
‫ى ‪] ﴾٥‬ﻃﻪ‪ ،[٥ :‬را‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪﴿ :‬ٱلرح�ٰن‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎزد‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻦ اﻋﺮاﺑﯽ ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﺮدهام‪] .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪.[۴۰۶/۱۳‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ دﻟﯿﻠﯽ در دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻨﺼﺮف ﮐﺮدن ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎزی ﺷﻮد‪.‬‬
‫وإﻻ اﮔﺮ ﺑﻪ روش ﺣﻘﯿﻘﯽ در ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ و از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﺎز در ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮی‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﮐﺮدن آن ﺑﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎزی ﺑﺪون دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺻﺮف ﻟﻔﻆ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻘﻼء ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺪﻋﯽ وﺟﻮب ﺑﺎز داﺷﺘﻦ ﻟﻔﻆ از ﻣﻌﻨﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽاش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮھﺎﻧﯽ ﻗﺎﻃﻊ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻋﻘﻠﯽ ﯾﺎ ﺳﻤﻌﯽ ﮐﻪ ﺻﺮف ﻟﻔﻆ را اﻗﺘﻀﺎ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫و اﮔﺮ ﻣﺪﻋﯽ آﺷﮑﺎر ﺑﻮدن ﺻﺮف ﻟﻔﻆ از ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﺪ دﻟﯿﻠﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﻨﺪه ﺣﻤﻞ ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ اﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ص ‪.[۴۰‬‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺴﯿﺎری از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﮋوھﺸﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮب ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﺷﺮط‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫زرﮐﺸﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﺄوﯾﻞ در اﺻﻄﻼح ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﺎز داﺷﺘﻦ ﺳﺨﻦ از ﻇﺎھﺮ آن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل آن را دارد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﮔﺮ ﺣﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﻮد‬
‫ﭘﺲ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻣﺮﺟﻮح ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد راﺣﺞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﻤﻞ‬
‫ً‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻟﯿﻠﯽ ﻣﻀﻨﻮن اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﺎﺳﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﯾﺎ اﺻﻼ دﻟﯿﻠﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻗﺮار دادن اﻟﻔﺎظ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺄوﯾﻞ ]اﻟﺒﺤﺮ اﻟﻤﺤﯿﻂ ﻓﯽ‬
‫أﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ ﻟﻠﺰرﮐﺸﯽ ‪.[۴۳۷/۳‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪) :‬ﻣﺆﻟﻒ( ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺄوﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻮع اﺧﯿﺮ اﺳﺖ‬
‫ً‬
‫ﮐﻪ زرﮐﺸﯽ آن را ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻗﺮار دادن ﻧﺎم ﻧﮫﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ آﻧﮫﺎ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ آن اﻗﺎﻣﻪ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺸﻮد ﺑﺪان اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٢٤‬‬
‫ً‬
‫دﻟﯿﻞ ﺻﺮفﮐﻨﻨﺪه ﻣﻌﺎرﺿﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وإﻻ اﮔﺮ‬‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ آن ِ‬
‫دﻟﯿﻠﯽ ﻗﺮآﻧﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻮد و ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮاد اﺳﺖ‬
‫ﺗﺮک آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﮔﺮ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﯿﺾ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ھﻢ‬
‫ﻇﺎھﺮ ﺑﻮد در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻻزم اﺳﺖ‪] .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ اﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ص ‪.[۴۰‬‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اھﻞ ﺳﻨﺖ در ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﻤﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﺄوﯾﻠﺸﺎن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و در ﺧﻮد ﻧﺼﻮص ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ واﺟﺐ‬
‫ﺑﻮدن ﺗﺮک ﺗﺄوﯾﻞ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ادﻋﺎی‬
‫ﻣﺮﻓﻮع ﺑﻮدﻧﺶ را دارﻧﺪ‪» :‬اﺤﻟﺠﺮ اﻷﺳﻮد ﻳﻤ� اﷲ ﻰﻓ اﻷرض« ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺣﺠﺮ‬
‫اﻷﺳﻮد دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ‪» :‬ﻗﻠﺐ اﻤﻟﺆﻣﻦ ﺑ� اﺻﺒﻌ� ﻣﻦ أﺻﺎﺑﻊ الﺮﻤﺣﻦ« ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻗﻠﺐ‬
‫اﯾﻤﺎندار ﻣﯿﺎن دو اﻧﮕﺸﺖ از اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﮫﺎ‪ :‬ﻗﻮل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪» :‬ﻋﺒﺪی ﺟﻌﺖ ﻓﻠﻢ ﺗﻄﻌﻤ�« ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺪۀ ﻣﻦ‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﺪم و ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻏﺬا ﻧﺪادی‪.‬‬
‫و ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ /‬ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ اول ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ‬
‫ً‬
‫ھﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﯾﺤﺎ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺠﺮ اﻷﺳﻮد ھﻤﺎن ﺻﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺧﻮد دﺳﺖ راﺳﺖ ھﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه »ﻓﻤﻦ‬
‫ﻗﺒﻠﻪ وﺻﺎﻓﺤﻪ ﻓﻜﺄﻧﻤﺎ ﺻﺎﻓﺢ اﷲ وﻗﺒﻞ ﻳﻤﻴﻨﻪ« ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﺒﻮﺳﺪ و‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ آن ﺑﻤﺎﻟﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﮐﺮده‪ ،‬و دﺳﺖ‬
‫راﺳﺘﺶ را ﺑﻮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺒﻪ ھﻤﺎن ﻣﺸﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﺧﻮد ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺮاﻷﺳﻮد دﺳﺖ ﻣﯽﻣﺎﻟﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺣﺠﺮ اﻷﺳﻮد ھﻤﺎن دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﺪا‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﺤﺘﺎج ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ اھﻞ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ آن را ﻣﻘﺮر ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ اﺣﺘﯿﺎج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﻓﻮع ﺑﻮدﻧﺶ‬
‫ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪» :‬ﻗﻠﺐ اﻤﻟﺆﻣﻦ ﺑ� أﺻﺒﻌ� ﻣﻦ أﺻﺎﺑﻊ الﺮﻤﺣﻦ« ﺑﻪ‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﺤﺘﺎج ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدهاﻧﺪ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺶ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﺎل ﺑﻮدن دو اﻧﮕﺸﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺴﯽ‪ ،‬و ھﺮﮐﺲ از ﺳﯿﻨﮥ ﺧﻮد‬
‫ﭘﯽ ﺟﻮﯾﯽ ﮐﻨﺪ دو اﻧﮕﺸﺖ را در آن ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ آن را ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ زﯾﺮ و رو ﮐﺮدن أﺷﯿﺎء ﺑﻪ واﺳﻄﮥ آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﯿﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮔﺮوه ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﮥ اﯾﻦ دو ﮔﺮوه ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻗﻠﺐھﺎ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دو اﻧﮕﺸﺖ را ﮐﻨﺎﯾﻪ از آﻧﮫﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫]اﻟﺒﺤﺮ اﻟﻤﺤﯿﻂ ‪.[۴۴۲/۳‬‬
‫و اﮔﺮ آﻧﮫﺎ در ﻧﺺ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن در ﻓﮫﻢ آن ﺑﻪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻗﻠﻮب ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﯿﺎن دو اﻧﮕﺸﺖ از‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﮑﺮده ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﺎ ﻗﻠﻮب در ﺗﻤﺎﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫و اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﮑﺮدن آﻧﮫﺎ اﯾﻦ ﺗﻤﺎس را در ﺳﯿﻨﮥ ھﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﮫﻤﯽ ﻧﺎدرﺳﺖ و اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ از ﻧﺺ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺺ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﮑﺮده و در آن‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﻮب ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺎ آﻧﮫﺎ در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن در درون ﺑﻨﺪﮔﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد اﺑﺮ ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و‬
‫زﻣﯿﻦ ﻣﺴﺨﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﯿﺎری از ﺳﺘﺎرهھﺎ و اﺧﺘﺮان ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻨﻨﺪ‬
‫اﯾﻦھﺎ ﻣﻘﺘﻀﯽ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ و ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آﺳﻤﺎن و ﯾﺎ زﻣﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮای اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از اﯾﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ آن را درک ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ اﺷﺘﺒﺎھﺸﺎن در ﺣﺪﯾﺚ اول‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﻗﺮار دادن ﻇﺎھﺮ ﺣﺪﯾﺚ در ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺮدود ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آن ﻃﻮر‬
‫ھﻢ ﻧﺒﻮد‪] .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻦ‪.[۴۵/۳ :‬‬
‫و از ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﺄوﯾﻠﺶ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪی ﺟﻌﺖ ولﻢ ﺗﻄﻌﻤ�« ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﺼﺮف ﮐﺮدﻧﺶ‬
‫از ﻇﺎھﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄوﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺻﻔﺎت ﻧﻘﺺ ﻣﻨﺰه و‬
‫ﻣﺒﺮاﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﺟﻮاب‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ‪ ،‬آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدهاﯾﺪ ﻇﺎھﺮ ﻧﺺ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻇﺎھﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و در اداﻣﮥ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﻣﻘﺼﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﺣﺪﯾﺚ روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬در ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‪» :‬ﻳﻘﻮل اﷲ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪی‪ ،‬ﺟﻌﺖ ﻓﻠﻢ ﺗﻄﻌﻤ�« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای ﺑﻨﺪۀ ﻣﻦ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﺪم و ﺗﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻃﻌﺎم ﻧﺪادی‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬رب‪ ،‬ﻛﻴﻒ أﻃﻌﻤﻚ‪ ،‬وأﻧﺖ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ« ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻏﺬا ﺑﺪھﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ھﺴﺘﯽ؟‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬أﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ أن ﻋﺒﺪی ﻓﻼﻧﺎ ﺟﺎع‪ ،‬ﻓﻠﻮ أﻃﻌﻤﺘﻪ ﻟﻮﺟﺪت ذﻟﻚ‬
‫ﻋﻨﺪی« ﻣﮕﺮ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪۀ ﻣﻦ ﻓﻼﻧﯽ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ وی ﻏﺬا‬
‫ﻣﯽدادی ﺛﻮاب آن را ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻋﺒﺪی ﻣﺮﺿﺖ ﻓﻠﻢ ﺗﻌﺪﻧﯽ« ای ﺑﻨﺪه ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪم و ﺗﻮ‬
‫ﻋﯿﺎدﺗﻢ ﻧﮑﺮدی‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬رب‪ ،‬ﻛﻴﻒ أﻋﻮدك‪ ،‬وأﻧﺖ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ« ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭼﻄﻮر‬
‫ﻋﯿﺎدﺗﺖ ﮐﻨﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ھﺴﺘﯽ‪.‬‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬أﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ أن ﻋﺒﺪی ﻓﻼﻧ ﹰﺎ ﻣﺮض‪ ،‬ﻓﻠﻮﻋﺪﺗﻪ ﻟﻮﺟﺪﺗﻨﯽ ﻋﻨﺪه«؟‬

‫ﻣﮕﺮ ﻧﺪاﻧﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪۀ ﻣﻦ ﻓﻼﻧﯽ ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آن را ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﻧﻤﻮدی ﻣﺮا‬
‫ﻧﺰد وی ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯽ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺻﺮاﺣﺖ اﺳﺖ در اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه‬
‫ﻣﺮﯾﺾ و ﯾﺎ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻨﺪۀ ﺧﺪا ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﮔﺸﺘﻪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﻨﺪه را ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺧﻮد و ﻣﺮﯾﻀﯽ وی را ﻣﺮﯾﻀﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و آن را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪۀ ﻣﻦ ﻏﺬا‬
‫ﻣﯽدادی ﭘﺎداش آن را ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ آن را ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﺮدی ﻣﺮا‬
‫ﺟﻨﺐ وی ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﻟﻔﻈﯽ در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ اﺣﺘﯿﺎج‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪.[۴۴-۴۳/۳ :‬‬
‫ً‬
‫راﺑﻌﺎ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺧﻼف ﻇﺎھﺮ و ﺿﺪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ وی ﺑﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻣﺘﺶ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ِ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻟﻔﻆ ﻣﻨﻈﻮرش ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎزی ﺳﺨﻦ را اراده ﮐﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در ﺧﻄﺎی‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺎور و داﻧﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﻞ اﻋﻀﺎء و‬
‫اﻧﺪامھﺎی ﺑﺪن‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮآن را ﻣﺎﯾﮥ روﺷﻨﺎﯾﯽ و ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬و ﺗﺒﯿﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﻨﺪۀ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺑﺮای ﻣﺮدم‪ ،‬و ﺷﻔﺎ دھﻨﺪۀ آﻧﭽﻪ در ﺳﯿﻨﻪھﺎﺳﺖ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدم روﺷﻦ ﺳﺎزد آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه‪،‬‬
‫و داوری ﮐﻨﺪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم درﺑﺎرۀ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ‬
‫ﺣﺠﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪] .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ اﻟﻤﺪﻳﻨﺔ‬
‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ :‬ص ‪.[۴۲‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٢٨‬‬

‫ﭘﺲ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺧﻼف ﻇﺎھﺮ ﻣﺮادش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫دﻟﯿﻠﯽ را اﺑﺮاز دارد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺣﻤﻞ ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻇﺎھﺮش ﺷﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻘﻼ آﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻣﻠﮑﮥ‬
‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ﴾ ]اﻟﻨﻤﻞ‪ ،[٢٣ :‬از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ وی داده ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫ُّ‬
‫ِن‬
‫م‬ ‫ت‬‫ﺳﺒﺎ ﴿ َوأُو� َِي ۡ‬
‫ِ‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ھﺮﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاد اﯾﻦ اﺳﺖ از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺜﺎل وی داده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ وی ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻗﻮل ﺧﺪا ﴿ َّ ُ‬
‫ٱ�‬
‫� َ ۡ‬ ‫َ ُ ُّ‬
‫�ءٖ�﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪ ،[٦٢ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪۀ ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﺷﻨﻮﻧﺪه‬ ‫�ٰل ِق ِ‬
‫ﻣﯽﻓﮫﻤﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮد در ﺳﯿﺎق اﯾﻦ ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ دﻟﯿﻠﯽ ﺳﻤﻌﯽ ﻋﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻟﯿﻞھﺎﯾﯽ از ﻗﺮآن و‬
‫ﺳﻨﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺼﻮص را از ﻇﺎھﺮﺷﺎن ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﭘﻨﮫﺎن ﺑﯿﻦ ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ ﻇﺎھﺮی ﺣﺎﺋﻞ ﮔﺮدد ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﮫﺎ اﻓﺮادی از ﻣﺮدم آن را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ ﺳﻤﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﻋﻘﻠﯽ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﮔﺮ ﺳﺨﻨﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ از آن ﻓﮫﻢ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ دﻓﻌﺎت‬
‫آن را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﺑﺎ آن ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد‪ ،‬و ﺑﺪﯾﮫﯽﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن اﻓﺮادی ﺑﺎھﻮش و ﻧﯿﺰ اﻓﺮادی ﻧﺎدان و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﻓﺮادی ﻓﻘﯿﻪ‬
‫و ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻓﻘﯿﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺧﻄﺎب ﺗﺪﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آن را درک ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و در آن ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﺶ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﺮ آﻧﮫﺎ واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ از ﻇﺎھﺮ اﯾﻦ ﺧﻄﺎب اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﺠﺎ دﻟﯿﻠﯽ ﺧﻔﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ اﻓﺮادی از ﻣﺮدم آن را اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ ﻇﺎھﺮ ﺧﻄﺎب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﺪﻋﻪ و اﻏﻔﺎل ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ روﺷﻦ ﺑﻮدن ﺧﻄﺎب در‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و ﺿﺪ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎ و‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺒﺎھﺖ دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ھﺪاﯾﺖ و ھﻮﯾﺪا ﺑﻮدن‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ دﻻﻟﺖ آن ﺧﻄﺎب ﺑﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻮدن ﻇﺎھﺮ ﺑﻪ درﺟﺎت ﻗﻮﯾﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫از دﻻﻟﺖ آن دﻟﯿﻞ ﭘﻨﮫﺎن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻇﺎھﺮ ﻣﺮاد ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻄﻮر ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺑﻮد؟‬
‫و ﯾﺎ اﮔﺮ آن دﻟﯿﻞ ﺧﻔﯽ ﺷﺒﮫﻪای ﺑﺪون ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻄﻮر؟ ]اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ‬
‫اﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ اﺧﺘﺼﺎر‪ :‬ص ‪.[۴۴-۴۲‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﺎرﺑﺮدی ﺑﺮای ﺷﺮوط ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫اﮔﺮ در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭼﮫﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم آﻧﺎن را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده در ﺗﺄوﯾﻼت‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت را ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮاﯾﻤﺎن روﺷﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻤﺮاھﯽ و ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﺜﺎﻟﯽ آورده ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد و‬
‫ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮدش را وﺻﻒ ﮐﺮده ﮐﻪ دو دﺳﺖ‬
‫دارد‪ ،‬و ﻧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺴﯿﺎر و زﯾﺒﺎ ﺑﺪان ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد از دﺳﺖ ﻧﻌﻤﺖ و ﺑﺨﺸﺶ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺎﻣﺰد ﮐﺮدن ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﻪ اﺳﻢ ﺳﺒﺐ آن‪ ،‬ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺎران و ﮔﯿﺎه‪ ،‬آﺳﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻮل ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﺼﻼن ﻋﻨﺪی أﻳﺎد« ﻣﺮھﻮن ﻣﺤﺒﺖ ﻓﻼﻧﯽ ھﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻋﺮوه ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻌﻮد در روز ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻟﻮﻻﻳﺪك ﻋﻨﺪی ﱂ أﺟﺰك ﲠﺎ ﻷﺟﺒﺘﻚ« اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺒﺮان ﻟﻄﻒ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‬
‫ﺟﻮاﺑﺖ را ﻣﯽدادم‪.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ دﺳﺖ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻮع ﻧﺎم‬
‫ﻧﮫﺎدن ﭼﯿﺰی ﺑﻪ اﺳﻢ ﻣﺴﺒﺐ آن‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺪرت اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٣٠‬‬
‫ُ ْ َّ‬ ‫َ‬
‫ﻣﯽآورد‪ ،‬و از اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪﴿ :‬أ ۡو َ� ۡعف َوا ٱ�ِي �ِيَ ِده ِۦ‬
‫َ‬ ‫ُۡ َُ‬
‫ح﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪ ،[٢٣٧ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح در اﺧﺘﯿﺎر وی‬ ‫�قدة ٱ�ّ ِ� ِ �‬
‫اﺳﺖ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﮑﺎح ﺳﺨﻦ اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﻨﯿﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ً‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻗﺪرت دارد‪ ،‬و ﻋﺮب اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﮐﺎری ﺑﻪ دﺳﺖھﺎ را ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن آن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬از ﻋﺮب وارد ﺷﺪه‪» :‬ﻳﺪاك‬
‫أوﻛﺘﺎ‪ ،‬وﻓﻮك ﻧﻔﺦ« اﯾﻦ را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر اﯾﻦھﺎ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ اﻃﻼق ﺷﺪه ﮐﻪ دﺳﺘﺎﻧﺶ و ﯾﺎ دھﺎﻧﺶ در‬
‫آن ﮐﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫و از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه آﻣﺪه اﯾﻦ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ ۡ َ َ َّ َّ َ َ ۡ َ َ َّ ّ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ ۡ َ‬
‫﴿�ٰل ِك بِما قدمت �يدِي�م وأن ٱ� ليس بِظ��ٖ ل ِلعبِي ِد ‪] ﴾١٨٢‬آلﻋﻤﺮان‪:‬‬
‫‪.[١٨٢‬‬
‫ً‬
‫»اﯾﻦ ﻋﺬاب ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺧﻮدﺗﺎن اﻧﺠﺎم دادهاﯾﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﭼﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ان﴾‬ ‫َۡ ََ ُ َ ۡ ُ َ َ‬
‫و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ‪ ،‬ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪﴿ :‬بل يداه مبسوطت ِ‬
‫َ‬
‫]ﻣﺎﺋﺪه‪ ،[٦٤ :‬و ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﺎ آن ﻣﻼﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪َ ﴿ :‬ما َمنَ َعك‬
‫أَن � َ ۡس ُ‬
‫ج َد ل َِما َخلَ ۡق ُ‬
‫ت � ِ َي َد َّيۖ﴾ ]ص‪ ،[٧٥ :‬را ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺣﻤﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮده در اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﮐﻪ ﺟﮫﻤﯿﻪ و‬
‫ھﻢ ﻣﺴﯿﺮاﻧﺸﺎن آن را ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻧﻈﺮ اﻓﮕﻨﺪه ﺗﺎ ﻓﺴﺎد اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ را روﺷﻦ‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻗﺒﻞ از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺮب ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت واﺣﺪ را در ﻣﻌﻨﯽ‬
‫خ ۡ‬‫ُ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ َ‬
‫� ‪] ﴾٢‬اﻟﻌﺼﺮ‪:‬‬ ‫ٍ‬ ‫�‬‫ٱ���ن ل ِ‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ‪﴿ :‬إِن ِ‬
‫‪.[٢‬‬
‫»اﻧﺴﺎنھﺎ ھﻤﻪ زﯾﺎﻧﻤﻨﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﯿﻐﮥ ﺟﻤﻊ را در ﻣﻌﻨﯽ واﺣﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪َّ ﴿ :‬ٱ� َ‬
‫ِين‬
‫َ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ َّ َ َ ۡ َ َ ْ َ ُ َ ۡ َ ُ‬
‫� ُعوا ل� ۡم فٱخش ۡوه ۡم﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪.[١٧٣ :‬‬ ‫قال لهم ٱ�اس إِن ٱ�اس قد‬
‫»آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺪﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻤﺎ ﮔﺮد ھﻢ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ از آﻧﺎن ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺟﻤﻊ را در اﺛﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪﴿ :‬إن َ� ُت َ‬
‫و�ا إِ� ٱ�ِ �ق ۡد‬ ‫ِ‬
‫َ َ ۡ ُُ ُ ُ‬
‫و�� َماۖ﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[۴ :‬‬ ‫صغت قل‬
‫»اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﮥ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﭼﺮا‬
‫ﮐﻪ دلھﺎﯾﺘﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻟﮑﻦ ﻋﺮب ﻟﻔﻆ واﺣﺪ را در اﺛﻨﯿﻦ و ﻧﯿﺰ ﻟﻔﻆ اﺛﻨﯿﻦ را در واﺣﺪ ھﯿﭻ وﻗﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺪان ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ان﴾ و ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪/‬‬ ‫َۡ ََ ُ َ ۡ ُ َ َ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺜﻨﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪﴿ .‬بل يداه مبسوطت ِ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ در ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن واﺣﺪ در اﺛﻨﯿﻦ و اﺛﻨﯿﻦ‬
‫در واﺣﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ ﻋﺪد وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﻋﺪد ھﻢ در‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮد ﻧﺺ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ و از آن ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﻋﻨﺪی رﺟﻞ« ﻧﺰد ﻣﻦ ﯾﮏ ﻣﺮد اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮر دو‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﻋﻨﺪی رﺟﻼن« و ﻣﻘﺼﻮد ﺟﻨﺲ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ اﺳﻢ‬
‫واﺣﺪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ دﻻﻟﺖ دارد‪ ،...‬و ﺟﻨﺲ در آن ﻣﻌﻨﯽ ﺷﯿﻮع ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٣٢‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﻢ ﺟﻤﻊ در آن ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻨﺲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﻨﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺣﺼﻮل‬
‫واﺣﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ت � ِ َي َد َّيۖ﴾ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺮاد از ﯾﺪ در آن‬ ‫خلَ ۡق ُ‬
‫َ َ‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ‪﴿ :‬ل ِما‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺪرت ﯾﮏ ﺻﻔﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ‬
‫اﺛﻨﯿﻦ از واﺣﺪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺮاد از آن ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد از ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب در ﻧﯿﺎﯾﻨﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﺻﯿﻐﮥ اﺛﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ت �ِيَ َد َّيۖ﴾ ﺷﺨﺺ‬ ‫و ھﻤﭽﻨﻦ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ ﴿ل َِما َخلَ ۡق ُ‬
‫ﺧﺪا اراده ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدم آن را ﺧﻠﻖ ﮐﺮدم‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﺮب اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را اراده ﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﮐﺮدن اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن آن ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫اك﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[١٠ :‬‬ ‫﴿ب َما قَ َّد َم ۡ‬
‫ت يَ َد َ‬
‫ِ‬
‫»ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﺧﻮدت اﻧﺠﺎم دادی«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ َّ َ ۡ َ‬
‫ت �يۡدِي� ۡم﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۵۱ :‬‬ ‫﴿بِما قدم‬
‫»ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭼﯿﺰھﺎی ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮدﯾﺪ«‪ ،‬و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ‪ّ ﴿ :‬م َِّما‬
‫َ َ ۡ َۡ َٓ ََۡ‬
‫ِينا �ن� ٰ ٗما﴾ ]ﯾﺲ‪.[۷۱ :‬‬ ‫ع ِملت �يد‬
‫»از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ ﭼﮫﺎر ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﻌﻞ را ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻌﻞ را ﺑﻪ ﺳﻮی دﺳﺖ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ‬
‫ت‬‫ﺣﺮف ﺑﺎء ﻣﺘﺠﺎوز ﺳﺎزﻧﺪ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﴿ل َِما َخلَ ۡق ُ‬

‫� ِ َي َد َّيۖ﴾ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﻧﺺ اﺳﺖ در اﯾﻨﮑﻪ او ﮐﺎر را ﺑﺎ دﺳﺘﺶ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ رو ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺮﻓﯽ زده و ﯾﺎ راه رﻓﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫»ﻓﻌﻠﺖ ﻫﺬا اﻟﻔﻌﻞ ﺑﻴﺪﻳﻚ« اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺖ اﻧﺠﺎم دادی‪ ،‬ﯾﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫»ﻫﺬا ﻓﻌﻠﺘﻪ ﻳﺪاك« اﯾﻦ را دﺳﺘﺎﻧﺖ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﺮد ﻗﻮل‬
‫وی ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﻓﻌﻠﺖ( در اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻓﻌﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮرش اﯾﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﺶ اﻧﺠﺎم داده‬
‫ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ )ﺑﯿﺪی( زﯾﺎدهای ﻣﺤﺾ و ﺑﺪون ﻓﺎﯾﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ /‬ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ اﻇﮫﺎر دارد ﮐﻪ ﻧﻪ در ﮐﻼم‬
‫ﻋﺮب و ﻧﻪ ﻏﯿﺮ ﻋﺮب ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺼﯿﺢ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻓﻌﻠﺖ ﻫﺬا ﺑﻴﺪی« اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﻢ ﮐﺮدم و ﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻓﻌﻞ ﻓﻼن ﻫﺬا ﺑﻴﺪﻳﻪ« ﻓﻼﻧﯽ اﯾﻦ را ﺑﺎ‬
‫ً‬
‫دﺳﺘﺎﻧﺶ اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ھﺪﻓﺶ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺶ آن‬
‫را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ را ﺑﮕﻮﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻏﯿﺮ دﺳﺖھﺎ‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ﻣﻘﺮرداﺷﺘﻪ اﺷﮑﺎل وارد ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫َ َ َّ َ ُ َّ َ َّ َ‬
‫ار عن ِي ٖد ‪] ﴾٢٤‬ق‪.[٢٤ :‬‬‫ف‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫�‬ ‫ا‬‫ي‬‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده‪�َ ﴿ :‬لۡقِ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫»در ﺟﮫﻨﻢ ﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﺪ ھﺮ ﮐﻔﺮ ﭘﯿﺸﮥ ﺳﺮﮐﺸﯽ را«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا واﺣﺪ را ﺑﺎ ﺻﯿﻐﮥ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده اﺳﺖ؟‬
‫)أﻟﻘﯿﺎ( ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﮑﺮار ﻓﻌﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪) :‬أﻟﻖ أﻟﻖ( و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ﺧﻄﺎب در اﯾﻦ ﻧﺺ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺋﻖ و‬
‫ﺷﺎھﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺺ ﺧﻄﺎب واﺣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎ وی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﻃﺮف راﺳﺘﺶ و دﯾﮕﺮی در ﺳﻤﺖ ﭼﭙﺶ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دوﺳﺖ ﻣﻦ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺎب واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻄﺎﺑﺶ ﺑﺎ دو ﻧﻔﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٣٤‬‬

‫ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ‪) :‬أﻟﻘﯿﺎ( ﻧﺰد ﮔﻮﯾﻨﺪۀ اﯾﻦ ﻗﻮل ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار‬
‫دادن دو ﻧﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد آﻧﺎن را ﻣﻘﺪر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم در ﻣﻘﺎم دوم ﺷﺮح داده ﮐﻪ ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫دﺳﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر از آن ﻗﺪرت و ﻧﻌﻤﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و ذﮐﺮ دﺳﺖ را ﮐﻨﺎﯾﻪ از ﮐﺎر ﻗﺮار دھﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ دﻟﯿﻠﯽ آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺺ از ﺣﻘﯿﻘﺘﺶ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮف اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻃﻼق دﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻮھﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آن دﺳﺖ از ﻧﻮع دﺳﺘﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺷﺒﮫﻪ‪ :‬اﮐﯿﺪا اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮدود و ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ اﯾﻦ دﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﺷﻮد دﺳﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻻﯾﻖ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﯽﻋﯿﺒﯽ ﺧﺪا‪ ،‬آن دﺳﺖ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ذات‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪاش اﺳﺘﺤﻘﺎق آن را دارد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﯾﻦ‪ ،‬آن ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ دﺳﺖ را از ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽاش ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎزﯾﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬و در ﻣﻘﺎم ﺳﻮم ﺷﯿﺦ‬
‫ً‬
‫اﻹﺳﻼم دﻻﯾﻠﯽ آﺷﮑﺎر و ﻗﺎﻃﻊ و روﺷﻦ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﮐﯿﺪا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﯽ دو ﺗﺎ دﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫َ‬
‫ك أن � َ ۡس ُ‬
‫َ َََ َ‬
‫ج َد ل َِما‬ ‫و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﺧﻄﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻠﯿﺲ‪﴿ :‬ما منع‬
‫َخلَ ۡق ُ‬
‫ت �ِيَ َد َّيۖ﴾ ]ص‪.[٧٥ :‬‬
‫»ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺗﻮ را ﺑﺎز داﺷﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮدم ﺧﻠﻖ‬
‫ﻧﻤﻮدم ﺳﺠﺪه ﮐﻨﯽ«‪.‬‬
‫ﭼﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و واﻻﻣﻘﺎم در اﯾﻨﺠﺎ ﭼﯿﺰی را ذﮐﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺎ آن‬
‫ً‬
‫آدم را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دﯾﮕﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ آن را ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮدش ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ‬
‫و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ آدم را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻗﺪرت ﺧﻮد و ﯾﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد و ﯾﺎ ﺑﻪ‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻣﺠﺮد ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺧﻠﻖ آن ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در اﯾﻦھﺎ اﺑﻠﯿﺲ و ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﻋﻢ از‬
‫ﺟﻤﺎدات و ﮔﯿﺎھﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺎ وی ﻣﺸﺎرﮐﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫و در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم ﯾﺎدآوری ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮ اﺿﺎﻓﻪای ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ارج ﻧﮫﺎدن‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در آن اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫َ َ ُ َّ‬
‫ﻏﯿﺮ ﺧﻮد ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺮﺗﺮی ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل ﺧﺪا‪﴿ :‬ناقة ٱ�ِ﴾ ]ﻫﻮد‪ ،[٦٤ :‬و‬
‫)ﺑﯿﺖ اﻟﻠﻪ(‪ ،‬اﮔﺮ در اﯾﻦ ﺷﺘﺮ و ﯾﺎ در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی آﺷﮑﺎر ﻧﺒﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ آن ﺑﺮ ھﻤﮥ ﺷﺘﺮھﺎ و ﺧﺎﻧﻪھﺎ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻘﺎق اﯾﻦ اﺿﺎﻓﻪ را‬
‫ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﺑﻪ ﺧﻠﻖ آدم ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﺪا‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﺼﺎص آدم ﺑﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﮫﺎ ﻏﯿﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﺎ وی ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮدش وی را ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آورده‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﻏﯿﺮ او از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ آﻧﮫﺎ را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ )ﮐﻦ( ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ دو اﻣﺮ را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ۡ ۡ ُ‬
‫اول‪ :‬ﻋﺮب از اﻣﺜﺎل ﻓﺮﻣﻮدۀ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ِ�﴿ :‬يَ ِده ِ ٱل ُملك﴾ ]اﻟﻤﻠﻚ‪ ،[١ :‬و‬
‫ّ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ‬
‫﴿مِما ع ِملت �يدِينا﴾ دو ﭼﯿﺰ ﻓﮫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ -۱ :‬اﺛﺒﺎت دﺳﺖ ﺑﺮای ﺧﺪا ‪-۲‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻣﻠﮏ و ﮐﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺧﻮد ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدی ﮐﺎر از وی ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫وﻟﯽ ﻋﺮب اﯾﻦ ﮐﻼم را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺟﻨﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎ دارای‬
‫دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻳﺪ اﳍﻮی« دﺳﺖ ھﻮا و ﯾﺎ »ﻳﺪ اﳌﺎء« دﺳﺖ آب‪،‬‬
‫ۡ ۡ ُ‬
‫ﺳﭙﺲ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪َ ِ �﴿ :‬ي ِده ِ ٱل ُملك﴾ اﮔﺮ ھﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺮاد از آن‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٣٦‬‬

‫و ﻣﻮﺿﻮع دوﻣﯽ ﮐﻪ آن را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪۀ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻗﻮل‬
‫ّ َّ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪﴿ :‬ل ِ َما َخلَ ۡق ُ‬
‫ِينا﴾ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ت � ِ َي َد َّيۖ﴾ و ﴿مِما ع ِملت �يد‬
‫از دو ﺟﮫﺖ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮕﻨﺪه‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ از آن دو‪ :‬از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬در آﯾﮥ اول‪ ،‬ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده‪ ،‬و ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﮐﻪ آن را ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺶ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬و در آﯾﮥ دوم ﮐﺎر را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖھﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﻣﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ در آﯾﻪ دوم اﺳﻢ ﺟﻤﻊ را در ﺟﺎی ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺰد ﻋﺮب اﮔﺮ از اﻟﺘﺒﺎس ﻣﺼﻮن ﺑﻮد ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮدۀ‬
‫ََ ۡ َ َ ۡ ُُ ُ ُ‬
‫و�� َماۖ﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[٤ :‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪�﴿ :‬قد صغت قل‬
‫»ﭼﺮا ﮐﻪ دلھﺎﯾﺘﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و از ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ دارﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دارای دو دﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ۡ َ ُ ُ َ ُ َّ‬
‫ٱ� ِ َم ۡغلُولَ ٌة ۚ ُغلَّ ۡ‬ ‫َ َ‬
‫ت‬ ‫ت ٱ�هود يد‬ ‫اﯾﻦ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وقال ِ‬
‫َ َ َ ٓ‬
‫ان يُنفِ ُق ك ۡيف �َشا ُء ۚ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۶۴ :‬‬ ‫َ�يۡدِيه ۡم َولُعِ ُنوا ْ ب َما قَال ُ ۘوا ْ بَ ۡل يَ َداهُ َمبۡ ُس َ‬
‫وط َ‬
‫ت‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻏﻞ و زﻧﺠﯿﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫دﺳﺖھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎد و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻧﻔﺮﯾﻨﺸﺎن ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دو‬
‫دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎز اﺳﺖ و ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫َ َۡ ُ َ ٗ َ َ‬ ‫َ‬ ‫و ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﻮل‪َ ﴿ :‬و َما قَ َد ُروا ْ َّ َ‬
‫ِيعا � ۡبضتُ ُهۥ يَ ۡو َم‬ ‫ٱ� َح َّق ق ۡدرِه ِۦ وٱ��ض �‬
‫ت � ِ َي ِمينِهِۚۦ﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[۶۷ :‬‬‫ت َم ۡطو َّ� ٰ ُ ۢ‬ ‫ۡٱلقِ َ�ٰ َمةِ َو َّ‬
‫ٱلس َ� ٰ َ� ٰ ُ‬
‫ِ‬
‫»آﻧﺎن آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﺪا را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﮐﺮۀ زﻣﯿﻦ ﯾﮑﺒﺎره در ﻣﺸﺖ او ﻗﺮار دارد و آﺳﻤﺎنھﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ وی در ھﻢ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ دارﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دو‬
‫ﺗﺎ دﺳﺖ دارد ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬اﻤﻟﻘﺴﻄﻮن ﻰﻠﻋ ﻣﻨﺎﺑﺮ‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻣﻦ ﻧﻮر ﻰﻠﻋ ﻳﻤ� الﺮﻤﺣﻦ‪ ،‬و�ﺘﺎ ﻳﺪﻳﻪ ﻳﻤ�« )ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺣﻤﺪ آن را رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺪﯾﺚ‪ :‬دادﮔﺮدان در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎهھﺎﯾﯽ از ﻧﻮر ﺑﺮ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮدو دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ‬
‫و ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدۀ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص »ﻳﺄﺧﺬ ا� ﻋﺰ وﺟﻞ ﺳﻤﻮاﺗِ ِﻪ‬
‫ََ ْ ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ﻮل‪ :‬أَﻧَﺎ َّ ُ‬
‫ََ ْ ََُ ُ‬ ‫َ‬
‫ا� ‪َ -‬و َ�ﻘ ِﺒﺾ أ َﺻﺎﺑِ َﻌﻪ َو َ�ب ُﺴ ُﻄ َﻬﺎ‪ -‬أﻧﺎ ال َﻤ ِﻠﻚ« َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫َوأ َر ِﺿﻴ ِﻪ �ِﻴﺪﻳ ِﻪ �ﻴﻘ‬
‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻮل‪ :‬أَ َﺳﺎﻗ ٌﻂ ُﻫ َﻮ ﺑ َﺮ ُ‬
‫َ َ ْ ُ َ ْ ْ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ْ ُ َ َّ ِّ َ ُ ُ‬
‫ﺮﺒ �ﺘﺤﺮك ِﻣﻦ أﺳﻔ ِﻞ ﻰﺷ ٍء ِﻣﻨﻪ ﺣﻰﺘ ِإ� ﻷﻗ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻈﺮت ِإﻰﻟ ال ِﻤﻨ ِ‬
‫َّ‬
‫ا�« ]ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻧﯿﺰ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد آن را آورده‬ ‫ِ‬
‫اﺳﺖ[‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺪﯾﺚ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را ﺑﺎ دو دﺳﺘﺶ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و در آن ﻣﻮﻗﻊ دﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم ﻣﻨﺒﺮ از ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ آن ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫در آﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻣﻦ ﺣﺪس زدم‪ :‬آﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽاﻧﺪازد«‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ دﻟﭙﺬﯾﺮ و ﺻﺤﯿﺢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮاواﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﮫﺎ را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ آﻧﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺪان ﺑﺎور ﮐﺮدهاﻧﺪ؟‬
‫و در ﻣﻘﺎم ﭼﮫﺎرم ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪ /‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﮐﻪ اﮐﯿﺪا در ھﯿﭻ ﯾﮏ از‬
‫ﻗﺮآن و ﯾﺎ ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬و ﻧﯿﺰ از ھﯿﭻ ﮐﺪام از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص و ﯾﺎ اﻣﺎﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﯿﺮ آﻧﺎن را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ ﻣﻨﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاد از دﺳﺖ ﺧﻼف ﻇﺎھﺮ آن اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﯾﺎ ﻇﺎھﺮ دﺳﺖ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ھﯿﭻ ﻧﺼﯽ از ﺧﺪاوﻧﺪ و ﯾﺎ از رﺳﻮﻟﺶ و ﯾﺎ از ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﺋﻤﮥ‬
‫ﺳﻠﻒ وارد ﻧﺸﺪه ﮐﻪ اﺛﺒﺎت دﺳﺖ را ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﻔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٣٨‬‬

‫ﻧﮫﺎﯾﺖ آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﻌﺎرﺿﯿﻦ ﺑﺪان ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ھﻤﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﻧﺼﻮﺻﯽ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺰه ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهھﺎ‪﴿ :‬قُ ۡل ُه َو َّ ُ‬
‫ٱ�‬
‫َ‬
‫أ َح ٌد ‪] ﴾١‬اﻹﺧﻼص‪.[١ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﮥ ﯾﮑﺘﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫﴿لَيۡ َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬
‫�ء‪] ﴾ۖٞ‬اﻟﺸﻮری‪.[۱۱ :‬‬
‫»ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫َۡ َ َ َ‬
‫﴿هل � ۡعل ُم ُ�ۥ َس ِم ّيا ‪] ﴾٦٥‬ﻣﺮﯾﻢ‪.[۶۵ :‬‬
‫»ﻣﮕﺮ ﺷﺒﯿﻪ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮای ﺧﺪا ﭘﯿﺪا ﺧﻮاھﯽ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺒﯿﻪ ﻧﺪارد و ﯾﺎ دارای ﺟﺴﻢ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦھﺎ ﺑﺮ ﻧﻔﯽ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﺼﻮص آن را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‬
‫دﻻﻟﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫﺎﯾﺖ دﻻﻟﺘﺸﺎن ﺑﺮ ﻧﻔﯽ ﺷﺒﺎھﺖ دﺳﺘﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﯿﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ‬
‫ﺑﺎری ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم در ﻃﯽ آوردن ﺑﺮاھﯿﻦ و دﻻﯾﻞ روﺷﻦ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻪ در ﻧﻘﻞ و ﻧﻪ در ﻋﻘﻞ دﻟﯿﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﯽ اﺛﺒﺎت ﺣﻘﯿﻘﺖ دﺳﺖ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﻔﯽ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻔﺎت و ﯾﺎ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﮫﺎ ﺑﺪان‬
‫اﺣﺘﺠﺎج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺷﺒﮫﻪای ﻓﺎﺳﺪ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﻤﻠﻮ‬
‫از ذﮐﺮ دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ آدم را ﺑﺎ دو دﺳﺘﺶ ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و‬
‫اﯾﻨﮑﻪ دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻣﻠﮏ در دﺳﺖ وی اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ اﺣﺎدﯾﺚ‬
‫ﺑﯽﺷﻤﺎری از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮای اﻣﺘﺶ ﺑﯿﺎن ﻧﮑﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﺪف از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻇﺎھﺮﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺜﺎل ﺟﮫﻢ ﺑﻦ‬
‫ﺻﻔﻮان و ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﻏﯿﺎث ﻣﺮﯾﺴﯽ و ھﻢ ﻣﺴﯿﺮاﻧﺸﺎن ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ادﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص از ﻇﺎھﺮﺷﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ و راھﯽ را ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآﻧﯽ و ﺣﺪﯾﺜﯽ‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ آﻧﭽﻪ اﺻﺤﺎب و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و اﺋﻤﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪] .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ اﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ص ‪ ۶۷-۴۴‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﺼﺮف[‪.‬‬

‫دﻻﯾﻠﯽ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﻋﻘﻠﯽ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻧﺼﻮص‬
‫ﺻﻔﺎت را ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﺎن ﻋﻘﻞ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رؤﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و اﺛﺒﺎت ﮔﻮش و ﺻﻮرت و اﺳﺘﻮاء )ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻋﺮش( ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪا ﻣﺴﺘﻠﺰم ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮدن وی ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ رد ﺑﺮ آﻧﺎن از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﮫﺖ‪:‬‬
‫ً‬
‫اوﻻ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺗﺎزه ﭘﯿﺪاﺷﺪۀ ﻣﺴﺘﺤﯿﻞ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻌﯿﺪ ﺑﻮدن آن از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻮص را ﺑﺨﺎﻃﺮش از‬
‫ﻇﺎھﺮ ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﻇﺎھﺮ ﻧﺼﻮص ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻇﺎھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ھﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ از آن ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻟﻐﺘﯽ ﮐﻪ آن را‬
‫درک ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان ﺗﮑﻠﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪] .‬ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺔ اﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻦ ص‬
‫‪.[۳۱‬‬
‫و اھﻞ داﻧﺶ و اﯾﻤﺎن ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را در ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﻈﻤﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺰه ﺑﻮدن و ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ذھﻨﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮐﺜﯿﻒ و ﻧﺎﭘﺎک ﺑﻪ ذھﻨﺸﺎن ﺧﻄﻮر‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎرح ﻃﺤﺎوﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻻزم اﺳﺖ آ ﮔﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﻔﺮی‬
‫ھﻤﺎن ﻇﺎھﺮ ﻧﺺ و ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از آﻧﮫﺎ ﻓﮫﻢ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٤٠‬‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻢ ﻓﮫﻤﯽ و ﻧﻘﺼﺎن داﻧﺶ وی اﺳﺖ‪] .‬ﺷﺮح اﻟﻌﻘﯿﺪة اﻟﻄﺤﺎوﻳﺔ‪:‬‬

‫ص ‪.[۲۳۳‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫وآﻓﺘـــــﻪ ﻣـــــﻦ اﻟﻔﻬـــــﻢ اﻟﺴـــــﻘﻴﻢ‬ ‫و ﻛ ـﻢ ﻣــﻦ ﻋﺎﺋــﺐ ﻗــﻮﻻﹰ ﺻــﺤﻴﺤ ﹰﺎ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ درﺳﺖ را ﻣﻌﯿﻮب ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫آﻓﺖ اﯾﺸﺎن از ﺳﺴﺘﯽ ﻓﮫﻢ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬اﮐﯿﺪا ﻧﻔﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻧﻔﯽ ﺻﻔﺎت و ﯾﺎ ﺗﺄوﯾﻞ آﻧﮫﺎ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﺻﻔﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ را ﻋﻘﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﮐﻨﺎر ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺷﺎرح ﻃﺤﺎوﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﻨﺰه ﮐﺮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻔﯽ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد؟ ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻔﯽ‬
‫رؤﯾﺖ از ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻮن‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن در اﺛﺒﺎت رؤﯾﺖ و ﻧﻔﯽ درک ﮐﺮدن ﺑﯿﻨﻨﺪه ﺑﺮای وی ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ادراﮐﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪] .‬ﺷﺮح اﻟﻌﻘﯿﺪة اﻟﻄﺤﺎوﯾﺔ‪ :‬ص ‪.[۲۳۱‬‬
‫ً‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﯾﻦ روش آﻧﺎن ﺑﻪ داور ﻗﺮار دادن ﻋﻘﻞ در ﻧﺼﻮص‬
‫اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ وی ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪهای ﯾﺎ ﺣﮑﻤﯽ و ﯾﺎ ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا آﻣﺪه راﺿﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻋﻘﻞ اﯾﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‪،‬‬
‫و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ آن ﺿﺮورت ﭘﯿﺪا ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫و ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞھﺎ در ﺣﮑﻢھﺎﯾﺸﺎن ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﻨﺪ ﭼﻪ‪ ،‬آﻧﮫﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﺣﮑﻢ دادﻧﺸﺎن در ﻣﻮرد اﺷﯿﺎء در ﺑﯿﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﮐﺎش ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﮐﺪام‬
‫ﻋﻘﻞ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ راﺿﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬آﯾﺎ ھﺮ وﻗﺖ ﻧﻔﺮی ﭘﯿﺶ ﻣﺎ آﻣﺪ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮی ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫در ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﺮای ﻣﺤﻤﺪص آورده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺟﺪل آﻧﮫﺎ ﺗﺮک ﮐﻨﯿﻢ‪] .‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی‪.[۲۹/۵ :‬‬
‫ً‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻋﻘﻞھﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎل ﺑﻮدن اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت ﺑﺮای ﺧﺪا ﺣﮑﻢ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮب ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﯿﺰ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﮫﺎ ﻋﻘﻞھﺎی‬
‫ﻣﺮﯾﻀﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص آوردهاﻧﺪ در ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ در ﻧﺼﻮص ﺗﻔﺼﯿﻼﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ از ﻓﮫﻢ آﻧﮫﺎ ﻧﺎﺗﻮان‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻘﻞھﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﺑﺪون‬
‫ﺷﺮع ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ را در ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﻠﺖ آن ﺑﯿﻤﺎری ﮐﻪ دﭼﺎر ﻋﻘﻞھﺎی آﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﺒﮫﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ذھﻨﺸﺎن را ﭘﺮ ﮐﺮده و ﮐﺴﯽ را ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی اﯾﻦ ﺷﺒﮫﺎت را از‬
‫ذھﻦ آﻧﮫﺎ ﺑﺰداﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺳﺒﺐ آن ﻣﻘﺮرات ﮔﺬﺷﺘﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ از ادﯾﺎن و اﺻﻮل‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻓﻠﺴﻔﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺪان اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﯾﺎ در ﻃﯽ ﺑﺮرﺳﯽ و ھﻢ‬
‫زﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ آن ﺑﻪ آﻧﮫﺎ ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺪا ﺷﺪن از اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دﯾﻨﯽ ﮐﻪ آﻧﺮا ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺳﺨﺖ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدن ﺑﯿﻦ آن دو ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺄوﯾﻞ اﻗﺪام‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زرﮐﺸﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺳﺒﺒﯽ را ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﻧﺼﻮص را ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از‬
‫ﻋﻠﺖھﺎی ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﺮاﯾﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ آن‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺼﻮﻟﺶ اﻟﻔﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻋﺎدت ﮐﺮدن و ﺗﻌﺼﺐ داﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﺑﺮای ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن ﻧﮕﺮش و ﻏﺮﯾﺰهای ﭘﯿﺪا ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‬
‫ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ دادن در ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﯿﻨﻨﺪه آن‬
‫را درک ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻇﻦ وی ﺑﺮﺗﺮی داﺷﺘﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٤٢‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎی ﺗﺮس دارد‪ ،‬و ﺧﻄﺮی ﺑﺲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺘﻘﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ھﻤﮥ ﻓﮑﺮ ﺧﻮد را ﺻﺮف آن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪] .‬اﻟﺤﺮ اﻟﻤﺤﯿﻂ‪.[۴۳۸/۳ :‬‬
‫و آﻧﭽﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم آن را ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪای اﺳﺖ ﻣﺤﮑﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ژرفﻧﮕﺮی و دﻗﺖﻧﻈﺮ وی دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬و آن ﺣﺎل ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از ﻣﺴﯿﺮ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﮫﻢ ﻧﺼﻮص را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺣﺎﻓﻆ دﯾﻨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﻖ و ﺻﻮاب را ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ھﺪاﯾﺖدھﻨﺪۀ راه راﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺄوﯾﻞ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی وﯾﺮاﻧﮕﺮ آن‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺤﺚ‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻨﺎﯾﺖ آن ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن‪ ،‬و اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ‪ /‬ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬
‫رﯾﺸﮥ ﺧﺮاﺑﯽ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺖھﺎ در ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺄوﯾﻞ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮنھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺄوﯾﻞ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮫﻮدیھﺎ و ﻣﺴﯿﺤﯽھﺎ ﻣﮋدهھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻧﺒﻮت ﻣﺤﻤﺪص ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ آن ھﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺄوﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﮋدهھﺎ و ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن آﻧﮫﺎ و‬
‫ﭘﻨﮫﺎن داﺷﺘﻦ و ﮐﺘﻤﺎن آﻧﮫﺎ‪.‬‬
‫دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﯽھﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪن ﯾﮫﻮدیھﺎ ﺑﻪ ھﻔﺘﺎد و ﯾﮏ دﺳﺘﻪ و ﻧﯿﺰ ﻣﺴﯿﺤﯽھﺎ ﺑﻪ ھﻔﺘﺎد و‬
‫دو ﮔﺮوه و ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺟﺪا ﺷﺪن اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﻪ ھﻔﺘﺎد و ﺳﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫و ﺧﻮنھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در روزھﺎی ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﯿﻦ و ﺣﺮه و ﻓﺘﻨﮥ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ رﯾﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄوﯾﻞ‪.‬‬
‫و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم اﻋﻢ از ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻗﺮاﻣﻄﻪ و ﺑﺎﻃﻨﯿﻪ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﻪ و‬
‫ﻧﺼﯿﺮﯾﻪ ﻧﻔﻮذ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ از در ﺗﺄوﯾﻞ‪.‬‬
‫و ﻣﻮﺟﺐ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﻮن ﺑﻨﯽ ﺟﺬﯾﻤﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻓﻘﻂ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺻﺤﺎب را از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص در روز ﺻﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻀﺒﻨﺎک ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺧﻮن ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدﻣﺎن‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬و ﭘﺴﺮش‬
‫ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬و ﻋﻤﺎر ﭘﺴﺮ ﯾﺎﺳﺮ‪ ،‬و ﭘﺴﺮ زﺑﯿﺮ‪ ،‬و ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪی‪ ،‬و ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ و‬
‫ﻏﯿﺮ اﯾﺸﺎنش ﻧﯿﺰ رﯾﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ ﺗﺄوﯾﻞ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﺷﻨﻪھﺎی اﻣﺎم اﺣﻤﺪ را ﻟﺨﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و او را ﺷﻼق زدﻧﺪ و ﻏﯿﺮ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺗﺘﺎرھﺎ را ﺑﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺖ‪] .‬أﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﯿﻦ‪-۳۱۷/۴ :‬‬
‫‪.[۳۱۹‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﯿﻢ‪ ،‬ﭼﮑﯿﺪۀ دﻟﯿﻞ ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺎﻃﻞ را در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ھﺮ ﻧﺎﺑﻮدی و ﺗﺒﺎھﯽ ﮐﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ آن ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﯽﭘﺎﯾﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪] .‬زرﮐﺸﯽ اﯾﻦ ﻗﻮل را از وی ﻧﻤﻮده در اﻟﺒﺤﺮ‬
‫اﻟﻤﺤﯿﻂ‪.[۴۳۶/۳ :‬‬
‫دوﺑﺎره‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺮای اھﻞ ﺷﺮک و ﺑﺪﻋﺖ دری ﺑﺎز ﮐﺮده ﺗﺎ دﯾﻦ‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺗﺒﺎھﯽ ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎرح ﻃﺤﺎوﯾﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﻤﺎھﺎ ﺑﺮای ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و ﻣﺒﺘﺪﻋﯿﻦ دری ﺑﺎز ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ آن را ﻧﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺟﺎﯾﺰ داﻧﺴﺘﯿﺪ آﯾﻪھﺎی ﻗﺮآن را از دﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﻔﮫﻮم از آﻧﮫﺎ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزﯾﺪ ﺑﺪون در دﺳﺖ داﺷﺘﻦ دﻟﯿﻠﯽ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ‬
‫ﻗﺎﻋﺪهای ھﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﺗﺄوﯾﻠﺸﺎن ﺟﺎﯾﺰ و ﯾﺎ ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٤٤‬‬

‫اﮔﺮ ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺮ ﻣﺤﺎل ﺑﻮدﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﮔﺮﻧﻪ آن را اﺛﺒﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬و ﺑﺎ ﮐﺪام ﻋﻘﻞ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﻃﻊ ﻋﻘﻠﯽ را ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﻗﺮاﻣﻄﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد دﻟﯿﻞھﺎی ﻗﺎﻃﻌﯽ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن ﻇﺎھﺮ ﺷﺮع‬
‫ﻣﯽآورد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﻗﺎﻃﻌﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﮔﺮد‬
‫ھﻢ آوردن ﮐﺎﻟﺒﺪھﺎ در ﻗﯿﺎﻣﺖ دارد‪.‬‬
‫و ﻣﻌﺘﺰﻟﯽ ﺑﻪ ﻇﻦ ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻞھﺎی ﻗﺎﻃﻌﯽ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮدن‬
‫رؤﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ اﻣﮑﺎنﻧﺎﭘﺬﯾﺮی ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻮدن داﻧﺶ و ﺳﺨﻦ و‬
‫رﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨﺪ‪] .‬ﺷﺮح اﻟﻌﻘﯿﺪة اﻟﻄﺤﺎوﯾﺔ‪.[۲۳۶ :‬‬
‫و اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮای ﻣﻠﺤﺪان و‬
‫ﺑﯽﺑﺎوران ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن راھﯽ ھﻤﻮار ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻠﺤﺪان اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ را ﻣﻠﺰم‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺼﻮص ﻣﻌﺎد ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ در‬
‫ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت ﻣﺪﻋﯽ آﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺠﺖ ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﺮاﯾﺎن در رد ﮐﺮدن دﯾﻦ ﺳﺘﯿﺰان اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﮫﺎ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﺟﺒﺎرا ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ھﻤﮥ رﺳﻮﻻن )ﺧﺒﺮ( از زﻧﺪه ﺷﺪن ﺑﺪنھﺎ را‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯽﭘﺎﯾﮕﯽ و ﺑﻄﻼن ﺷﺒﻪ اﻓﮕﻨﯽھﺎی ﻣﺎﻧﻊ‬
‫از زﻧﺪه ﺷﺪن ﭘﯽ ﺑﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫اھﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت در ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫و ﻋﻈﯿﻢﺗﺮ از ﻧﺼﻮص ﻣﻌﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻋﺮب و ﻏﯿﺮ‬
‫آن ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎد را اﻧﮑﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺻﻔﺎت‪ ،‬و ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﻗﺮار‬
‫ﻋﻘﻞھﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻗﺮار آﻧﮫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ اﻧﮑﺎر ﻣﻌﺎد از‬
‫اﻧﮑﺎر ﺻﻔﺎت ﻣﮫﻢﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﯾﻦھﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫در ﻣﻮرد ﺻﻔﺎت از آن ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ را‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫درﺑﺎرۀ ﻣﻌﺎد ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺒﺮ داده؟ ]ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوی‬
‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم‪.[۳۳/۵ :‬‬
‫و اھﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺆوﻟﯿﻦ را ﺑﺎ ﺟﻮاﺑﯽ ﻣﻠﺰم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد آﻧﮫﺎ آن ﺟﻮاب را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻠﺤﺪان ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﻣﻌﺎد را ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای دﻓﺎع از اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺮدهاﻧﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﯽﺑﺎوران ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﮫﺎ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﺎﻃﻞ‬
‫وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﺤﺪان از آن ﻧﻔﻮذ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن و دﻻﯾﻠﺸﺎن را‬
‫ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ آﺷﮑﺎرا اﯾﻦ را در ﺧﻄﯽ ﻣﺸﯽ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ دﯾﺪﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ آن را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬درﺑﺎرۀ‬
‫اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﯾﺎری رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ را ﺷﮑﺴﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫]ﻣﺼﺪر ﮔﺬﺷﺘﻪ[‪.‬‬
‫دوﺑﺎره‪ :‬ﺗﺄوﯾﻞ ﻗﻠﺐھﺎ را ﻣﺸﻮش ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﻗﻠﺐھﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺧﻮد اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدﯾﻢ ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ زﻣﯿﻨﮥ ﺗﺄوﯾﻞ و ﻗﺒﻮل ﮐﺮدن و رد ﻧﻤﻮدن در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮد را‬
‫از دﺳﺖ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬و ﺑﺎور ﺑﻪ آن ﺳﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦھﺎ ﺑﻪ ﺟﮫﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﺎرح ﻃﺤﺎوﯾﻪ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از آن ﭘﺮھﯿﺰ ﺷﻮد و ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻗﻠﺐھﺎ از ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آن را آورده اﺳﺖ ﺧﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻇﺎھﺮش ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺄوﯾﻼت ھﻢ ﺿﻌﯿﻒ و‬
‫ﻧﺎﻗﺼﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻻزم ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ از دﻻ ﻟﺖ و راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن از آن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﺒﻮت ھﻤﺎن‬
‫ﺧﺒﺮ دادن اﺳﺖ‪ ،‬و از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ اھﻞ ﺗﺄوﯾﻞ را ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ھﺮﭼﻪ را از‬
‫ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮای ﺑﺎور ﮐﺮدن ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻧﻪ اﻋﺘﻤﺎد و‬
 ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫‪٤٦‬‬

‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺑﺪان‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ آن دﻻﻟﺖ داﺷﺖ آن را ﻗﺒﻮل ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن‬
‫ﺑﻮد آن را ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺑﺎز ﮐﺮدن در اﻟﺤﺎد و ﺧﺪا ﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪] .‬ﺷﺮح اﻟﻌﻘﯿﺪة اﻟﻄﺤﺎوﯾﺔ‪ :‬ص ‪.[۲۳۷‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﯽ ﮐﻪ وﺧﺎﻣﺖ ﺗﺄوﯾﻞ را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‬

‫اﺑﻦ رﺷﺪ در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ از آن ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﺮآن را ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در آن ﺣﺠﻢ ﺟﻨﺎﯾﺘﺸﺎن ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ دﯾﻦ را آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺜﺎل آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از ﺷﺮع را‬
‫ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺷﺮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺰﺷﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داروﯾﯽ را ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ ھﻤﻪ ﻣﺮدم و ﯾﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﮫﺎ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺪ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دارد‪ ،‬آن دارو ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ وی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﻀﯽھﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ادوﯾﻪای ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ دارو از آن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ ھﺪف از آن اﯾﻦ دارو ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ داروﯾﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺮاد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ دارو را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و داروﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺟﺎی آن ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺪس ﻣﯽزﻧﺪ اﯾﻦ دارو ﻣﻘﺼﻮد ﭘﺰﺷﮏ اوﻟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺮوھﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ و آن دارو را از اﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺎل ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﺮدم ﺗﺒﺎه و ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دﯾﮕﺮاﻧﯽ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﺣﻮال ﻣﺮدم از آن داروی ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﭘﯽ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آن را ﺑﺎ داروﯾﯽ ﺗﺎزه ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از داروی اول اﺻﻼح ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﻣﺮﯾﻀﯽ اﻓﺰوﻧﺘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن دارو را ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‬
‫در ﭘﯽ آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺗﺮﮐﯿﺐ داروی اول ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺄوﯾﻞ‬

‫ﻣﺮﯾﻀﯽھﺎ و ﺗﺒﺎه ﺷﺪن اﺣﻮال ﻣﺮدم در ازدﯾﺎد ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﺎر ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺷﯿﻮه ﭘﯿﺶ ﺑﺮود ﺗﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ داروی اول را ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ اﺳﺖ ﺣﺎل اﺻﺤﺎب ﺗﺄوﯾﻞ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺪام از آﻧﺎن ﺷﺮع را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺗﺄوﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ آن ﺷﯿﻮه ﮐﻪ دﯾﮕﺮی ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ وی‬
‫ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺮع اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺷﺮع را ﭘﺎره ﭘﺎره ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﺰد ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم در ﻣﯿﺎن آن ﺗﻮده از آراء و ﺗﺄوﯾﻼت‬
‫ﻗﺎﻃﻌﯽ و ﻣﻐﺸﻮش ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف اﯾﻦ اﻣﺖ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫]أﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﯿﻦ‪.[۳۲۰/۴ :‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﺖ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را از اﺷﺘﺒﺎھﺎت ﻣﺼﻮن دارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ اﺳﺘﻮاری‬
‫در ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و ﺷﮑﺮ و ﺳﭙﺎس ﺑﺮای ﺧﺪای ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را اﺑﻮ ﻋﻤﺮ )اﻟﻤﻨﮫﺞ( اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺒﮑﮥ دﻓﺎع از‬
‫ﺳﻨﺖ‪.‬‬