‫ﺳﺘﺎره درﺧﺸﺎن در ﺷﺎم‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﯾﻦ اﻣﺎم ﺑﺰرﮔـﻮار ﺑﻪ ﺣـﻖّ‪ ،‬ﺗﻼش ﻓـﺮواﻧﯽ ﺑـﺮاي ﺗﺎزه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﻬﺞِ ﺻﺤﯿﺢ ﺳَﻠَﻒ‬
‫رﺣﻤﻬﻢ اﷲ ﻧﻤﻮد و از ﺗﻤﺎم داﺷـﺘﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﮔﺬﺷـﺘﻪ و در اﯾﻦ راه ﻋﻤﺮش را ﺻـﺮف‬
‫ﻧﻤﻮده و از ﻫﯿﺞ ﮐﺴـــﯽ ﻧﻬــﺮاﺳﯿــﺪه و ﺑـﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﻫﯿـﭻ ﻣﻼﻣﺖ ﮔــﺮي ﺗـﻮﺟّﻪ‬
‫ﻧﻨﻤــﻮده اﺳـﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﻪ اﯾﻦ اﻣﺎم ﻣﻈﻠﻮم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺣَﻘﻮد و ﺣﺴـﻮدش‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺪّي و ﻇﻠﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﺑﺮ آن ﺷﺪم ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ را در ﺑﯿﺎن و ﺷـﺮح ﺣﺎل‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺎﺗﺢ‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم رﺣﻤﻪ اﷲ و ﭘﺎﺳـﺦ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺷـﺒﻬﺎت ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ‪ ،‬ﻧﻮﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻧـﺎﻣﺶ را ﺑﮕــﺬارم‪ ” ،‬ﺳﺘــﺎره درﺧﺸــﺎن در ﺷــﺎم » ﺳَﯿــﺮي در زﻧـﺪﮔـﺎﻧـﯽ‬
‫ﺷﯿﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗَﯿﻤِﯿﱠﻪ «“‬
‫ه‬

‫از ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺎﺗﺢ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﯽ‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ ﭼﻬﺎرراﻫﯽ ﺳﺮاي ﺷﻤﺎﻟﯽ‬

‫ﻣﺎرﮐﯿﺖ ﻫﻮﻓﯿﺎﻧﯽ‬
‫ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ﺗﻤﺎس‪0705222605:‬‬
‫‪0784444407‬‬
 ‫ستاره ردخشا ن رد شام‬
‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫شی‬ ‫َ‬
‫حم‬ ‫م‬‫ی‬‫ت‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ی‬
‫" ری رد زندگا ی خ اإلسالم ا ن ِ یه ر ه اهلل"‬‫س‬

‫تألیف‪ :‬عبدالرحمن فاتح‬

‫کابل؛ ‪0011‬خورشیدی‬
 ‫شناسه‬
‫• عنوان اثر‪ :‬ستاره درخشان در شام‬
‫• تألیف‪ :‬عبدالرحمن فاتح‬
‫• برگآرایی‪ :‬انجنیر محمد افضل ذاکر‬
‫• نوبت و سال چاپ‪ :‬اول‪ 0011 ،‬خورشیدی‬
‫• قطع و تیراژ‪ :‬وزیری‪ 0111 ،‬نسخه‬
‫• ناشر‪ :‬انتشارات عاصم‬
‫تماس‪1040000010 / 1010555010 :‬‬
‫نشانی‪ :‬کابل‪ ،‬چهاراهی سرای شمالی‪ ،‬مارکیت هوفیانی‬
‫حق چاپ‪ ،‬ترجمه‪ ،‬تکثیر و کاپی برای ناشر محفوظ است‪.‬‬
 ‫تقریظ دکتور احسان الله مبارز دروازی حفظه الله‬

‫احلمد هلل وحده‪ ،‬والصالة والسالم یلع نبیه ورسوهل حممد ویلع آهل وصحبه ومن اتبع هداهم إیل یوم ادلین‪.‬‬
‫و بعد‪ :‬یکی از حقوق سلف صالحین بر خلف‪ ،‬معرفیی ررسیآ ها یا و رفیا از هایان رر برابیر‬
‫رسائس تخریبی رشمنان رین و یا ایا هگاهیاای اسیآ کیز از شیدل ولیآ و ایاراای رر ن یا‬
‫تبلیغال رشمنان اسالم و مخالوین توحید و ُس ّنآ قرار گرفتز و بز یزهایی رر حق بزرگان پیشیین‬
‫ّامآ و افتخارال اارره هن‪ ،‬باورمند شده ااد کز از تن ا هیچ راهیی بویوی واقعییآ اداشیتز‪ ،‬بلکیز‬
‫هبشخوری رر عقالایآ هم اداراد‪ ،‬بنابر این از حق رو طرف اسآ تا با رفا از حریم بزرگاای کیز‬
‫حق هاان بجا هورره باشیم‪ ،‬و‬ ‫بز رگبار هجوم و سیاهکاری های باطل بوتز شده ااد س می رر ارای ّ‬
‫با روشن ساختن واقعیآ بر این فریوت ان افل از تبلیغال رشمنان اسالم‪ ،‬رر برابر ها یا اییز ارای‬
‫موؤلیآ اموره باشیم‪.‬‬
‫این رسالز کز زیر اام "ستارۀ ررخشیان رر شیام" بدسیآ راریید‪ ،‬یکیی از مویاهمز هیای قابیل‬
‫تمجیدی رر رفا و تصحیح افکار راجع بز یکی از پر افتخارترین شخصیآ هیای تیاریا اسیالم‬
‫پس از قرون فاضلز اسآ کز ج ان اسالم کمتر اظیر هارا ریده اسآ‪ ،‬و رر هر عرصز خدمتی تقدیم‬
‫جامعز اسالمی اموره اسآ‪ ،‬ورر عین حا یکی از شخصییآ هیای بزرگیی اسیآ کیز بیشیترین‬
‫تیرهای هجومی وسیاه کاری رشمنان اسالم بووی هن‪ ،‬پرتاب شده و رر تشیویز یرۀ هن‪ ،‬رسیآ‬
‫های مغرض و جاهل زیاری اقش هفرینی منوی کرره و اذهان عامز را‪ ،‬تخریب اموره ااد‪.‬‬
‫استار بزرگوار عبد الرحمن فاتح رر ه از بز معرفی شخصییآ بیزرآ هن‪ ،‬از ریید علمیای کبیار‬
‫مذهب حنوی وسائر اکابر مذاهب اربعز کز رر موائل زیاری رییدگاه مخیالف بیا هن راشیتز ااید‪،‬‬
‫پرراختز ورر پایان بز تصحیح ندی از شب ال تزویری بیر شخصییآ هن پرراختیز وبیز سیخنان‬
‫َ َّ‬
‫ااررسآ مغرضین و ولآ زرگان‪ ،‬پاسا های کوتاه ُومدلل‪ ،‬ارائز اموره اسآ‪.‬‬
 ‫‌ب‌❐ ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫از اللز تبارک وتعالی موألآ راریم کز این کوشیش ایشیان را رر مییزان حوینال شیان ا اییآ‬
‫سن ین بدارر و با هن‪ ،‬افکار مخلص رر ولآ رفتز ومغزهای تخریب شیده زییاری را بیز راه حیق‬
‫برگررااد وایشان را رر مویر خدمآ بز رین ورفا از بزرگان هن‪ ،‬ثابآ قدم بدارر‪.‬‬

‫ر‪ .‬احوان اللز مبارز رروازی‬

 ‫تقریظ دکتور عبدالله حازم حفظه الله‬

‫احلمد هلل والصالة والسالم یلع رسول اهلل ویلع آهل وصحبه ومن وااله‪ ،‬وبعد‪:‬‬
‫این کتاب (ستاره ررخشان شام) اوشتز برارر گرااقدرم استار عبدالرحمن فاتح مرر قلم و اسیتار‬
‫سخن و رعوت ر رلووز را رر باره ی ستاره ررخشان قرن هشآ شیا االسالم ابن تیمیز رحمز اللیز‬
‫‪-‬کز علماء از فرط اعجاب بز علم و رااش و ج ار مبارزه و اوشتز های بی مثیا ا بیز جمیالل‬
‫ذیل موصوفش اموراد‪( :‬رریای رااش‪ ،‬حافظ اکتز سنج‪ ،‬فقیز‪ ،‬مجت د‪ ،‬موور‪ ،‬مجاهید‪ ،‬زاهید‪ ،‬و‬
‫ی ااز زمان و از مشاهیر اقیااوس علم رااش‪ ،‬و از زمره اوابغ پارسا‪ ،‬امیام شییا االسیالم سرمشیق‬
‫پیشوایان وبزرگان‪ ،‬و یاور کننده سنآ‪ ،‬کوبنده بیدعآ و حجیآ اللیز بیر روی زمیین‪ ،‬کویی کیز‬
‫همچون خور را ادیدهاسآ‪ ،‬وعلما می ویند‪ :‬ون او کوی را ادیده ایم‪ ،‬هو اون بیا عظمیآ‪ ،‬و‬
‫ذهن اون همااند رریایی هوآ کز علوم شرعی و عقلی را رر خور جای راره‪ ،‬و ذکاوتش یرقابیل‬
‫توصیف هوآ)‪ - ،‬خواادم‪ ،‬این اوشتز استار فیاتح عزییز را فیتح جدییدی رر مییدان روشین ری‬
‫جوااان حقجو‪ ،‬و روزاز ی زیبای برای شناخآ این ابر مرر تاریا بز فارسی رااان میداام‪ ،‬و رر این‬
‫روران کز مررم از سنآ رور شده ااد وحوارل وکینز ها و منازعال فضا را هلوره ساختز‪ ،‬ایازمندیم‬
‫تا نین زادگینامز ها و سیر و رو امامان بزرآ سلف بز جامعز تقدیم شور‪.‬‬
‫رر این کتاب اویونده گرامی زادگی مختصر ایین رااشیمند ربیاای و امیام و موتیی ائمیز را کیز‬
‫سرشار از اشتغا بز تدریس و تالیف و تصنیف و رعول و ج ار بور با اا شتان زیبایش رقم زره‪،‬‬
‫و از اللز منان اجر جزیل برای اویونده این کتاب مختصر موید خواهاام‪.‬‬
‫وصلی اللز وسلم علی ابینا محمد وعلی هلز وصحبز اجمعین‬
‫سید عبد اللز حازم ‪001/0/40 /‬ه ق‬
‫ش ر ریاض پایتخآ کشور عربوتان سعوری‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫تقریظ رکتور احوان اللز مبارز رروازی حوظز اللز ‪.........................................................................‬أ‬
‫تقریظ رکتور عبداللز حازم حوظز اللز ‪ .....................................................................................‬ج‬
‫ّ‬
‫مقدمز ‪0 ........................................................................................................................‬‬
‫هشنائی با شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ‪5 ..............................................................................‬‬
‫َ‬
‫اسم و ا َوب ‪5 ..................................................................................................................‬‬
‫اشأل شیا اإلسالم رحمز اللز رر خااواره علمی و صاحب معرفآ ‪6 ....................................................‬‬
‫حافظز و ذکاول باالی شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ‪7 ................................................................‬‬
‫برخی از صوال شایوتز شیا اإلسالم رحمز اللز ‪8 .........................................................................‬‬
‫عقیده شیا اإلسالم رحمز اللز ‪04 ............................................................................................‬‬
‫برخی از مشکالتی را کز شیا اإلسالم رحمز اللز رر راه رین متحمل گشآ ‪00 ...........................................‬‬
‫رفعال زاداای شدن شیا اإلسالم رحمز اللز ‪00 ............................................................................‬‬
‫برخی از ررس ا واادرزها از زاداای شدن های شیا اإلسالم رحمز اللز ‪08 ................................................‬‬
‫وفال شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ‪01 ..................................................................................‬‬
‫جای اه علمی و تعریف و تمجید علماء از شخصیآ شیا اإلسالم رحمز اللز ‪41 .......................................‬‬
‫ستایش ری ران رر باره شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز ‪44 ...............................................................‬‬
‫برخی از مؤلوال شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ‪41 ....................................................................‬‬
‫ُ‬
‫برخی از ویژگی ای ک ُتب شیا اإلسالم رحمز اللز ‪15 .......................................................................‬‬
‫اساتید شیا اإلسالم رحمز اللز‪16 ...........................................................................................‬‬
‫شاگرران شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز‪17 ..............................................................................‬‬
‫بخشی از سخنان ّزرین شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ‪18 .............................................................‬‬
‫مدعی ع ْصمآ شیا اإلسالم ابن ّ‬‫ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ایوتیم ‪11 ..............................................................‬‬ ‫ِ‬
 ‫‌و‌❐ ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫پاسا بز هوآ ُش ْب ز از ُشب ال پیرامون شیا اإلسالم ابن ّ‬

‫تیمیز رحمز اللز ‪01 ............................................‬‬
‫َ‬
‫شب ز یکم‪ :‬هیا شیا اإلسالم رحمز اللز قائل بز ت ْج ِویم بوره اسآ؟ ‪00 ...............................................‬‬
‫شب ز ّروم‪ :‬هیا ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز تکویری بوره اسآ؟ ‪57 ............................................................‬‬
‫شب ز سوم‪ :‬هیا شیا اإلسالم رحمز اللز بز ّائمز ارگااز توهین و جوارل می اموره اسآ؟ ‪60 ..................‬‬
‫تیمیز رحمز اللز ااصبی و رشمن اهل بیآ بوره اسآ؟ ‪74 ....................................‬‬ ‫ز ارم‪ :‬هیا ابن ّ‬ ‫شب‬
‫ً‬ ‫ُ‬
‫نکر زیارل قبور بوره و خصوصا زیارل قبر پیامبر را حرام می رااوتز اسآ؟ ‪78‬‬ ‫ز پنجم‪ :‬هیا شیا اإلسالم م ِ‬ ‫شب‬
‫تیمیز رحمز اللز باور بز فناء یا از بین رفتن هتش ج ّ نم راشتز اسآ؟ ‪11 .......‬‬‫ز ششم‪ :‬هیا شیا اإلسالم ابن ّ‬ ‫شب‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ز هوتم‪ :‬هیا شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز معتقد بز َاز ِلی بورن عالم بوره اسآ؟ ‪11 .......................‬‬ ‫شب‬
‫تیمیز رحمز اللز منکر کرامال اولیاء بوره و روستان خدا را رشنام می راره اسآ؟ ‪17 .......‬‬ ‫ز هشتم‪ :‬هیا ابن ّ‬ ‫شب‬
‫خاتمز ‪017 ....................................................................................................................‬‬
‫ف رسآ منابع‪011 ............................................................................................................‬‬
 ‫مقدمه‬
‫َ َ ح َ َ ح َ َ ُ َ ََ‬
‫یلع َمن اتَّبع ُهداه إیل یَو ِم ِّ‬ ‫ََ‬ ‫َ َّ ُ َ َّ ُ َ َ َ ُ‬ ‫َ حَ ح ُ‬
‫ادلین‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ول اهلل‪َ ،‬ویلع ِ‬
‫آهلِ وصحبِ ِه ومن وااله و‬ ‫احلمد هللِ‪ ،‬والصالة والسالم یلع رس ِ‬
‫اما بعد!‬
‫سپاس بی کران اللز را کز اسالم را بز عنوان رین کامل‪ ،‬جامع و شامل برای ما فرستاره و ررور و‬
‫ِ‬
‫سالم بر رسو اللز صلی اللز علیز وسلم کز رین اللز را بز گوازء ررستش برای میا رسیااده و تبلییغ‬
‫اموره اسآ‪ .‬و سالم بر صحابز ا کز رر راه رساادن اسالم برای ج ااییان‪ ،‬از هیچ وایز سیعی و‬
‫تال رریغ انموراد‪.‬‬
‫ُّ‬
‫اللز متعا حوظ این رین را تکول اموره و از تحریف‪ ،‬تحریف گران هن را مصون راشتز اسیآ‪،‬‬
‫َّ َ ح ُ َ َّ ح َ ِّ ح َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫ون﴾‪.0‬‬ ‫اللز می فرماید‪﴿ :‬إِنا َنن نزْلا اذلكر وإِنا هل حلاف ِظ‬
‫ترجمز‪" :‬ما خور قرهن را فرستاره ایم و خور ما پاسدار هن می باشیم (و تا روز رسیتاخیز هن را از‬
‫ُ‬
‫رستبرر رشمنان و از هرگواز تغییر و تبدیل زمان‪ ،‬محووظ و مصون می راریم)‪.‬‬
‫هرگاهی اهل بدعآ‪ ،‬تال برای بدساختن رهء رین اموره و خواستند کز ُس ّنآ را بز بیدعآ‬
‫َ‬
‫تبدیل سازاد؛ اللز متعا برای حوظ رینش‪ ،‬علماء و مخواراای را م ّیا ساختز تا از کییان هن رفیا‬
‫المآ هیچ مالمآ گری اترسیده و مررااز رر این راه‪ ،‬جاابازی و فداکاری امایند‪.‬‬
‫اموره و از م ِ‬
‫َّ َّ َ َ ح َ ُ َ ح ُ َّ َ َ ح ُ ِّ َ َ َ َ ح‬
‫رسو اللز صلی اللز علیز وسلم می فرمایند‪" :‬إِن اَّلل يبعث ل ِه ِذه ِ اْلم ِة یلع َرأ ِس ُك مِائ ِة سن ٍة منن‬
‫َ َ ‪4‬‬ ‫ُ ِّ ُ َ َ‬
‫ُيَدد لها دِینها"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬اللز برای این ّامآ رر هر صد سا ‪ ،‬کوی را می فرستد کز رین شان را برای شان تجدید‬
‫و تازه می اماید"‪.‬‬

‫‪( .0‬سوره ِح ْجر هیآ ‪.)1‬‬

‫‪( .4‬سنن ابو راوور ‪.)0410‬‬
 ‫‪ ❐‌2‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ّ‬
‫و شکی ایوآ کز از این مجدرین رر اواخر قرن هوتم و اوائل قرن هشتم هجیری قمیری‪ ،‬امیام‬
‫شیا اإلسالم احمد بن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز‪ ،‬می باشد‪.‬‬
‫َ‬ ‫این امام بزرگوار بز ّ‬
‫حق‪ ،‬تال فراواای برای تازه ساختن من ج صحیح َسلف رحم م اللز اموره‬
‫ِ‬
‫و از تمام راشتز هایش گذشتز و رر این راه عمر را صرف اموره و از هیچ کویی ا راسییده و بیز‬
‫توجز انموره اسآ‪.‬‬‫مالمآ هیچ مالمآ گری ّ‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫از هاجائیکز این امام مظلوم توسط مخالوین حقور و حوور مورر تعدی و ظلیم قیرار گرفتیز‪،‬‬
‫بنده بر هن شدم کز کتابی را رر بیان و شرح حا زادگی شیا اإلسالم رحمز اللز و پاسا بز برخیی‬
‫شب ال پیرامواش‪ ،‬اوشتز و اامش را ب ذارم‪" ،‬ستاره ررخشان رر شیام « َسییری رر زایدگاای شییا‬
‫اإلسالم ابن َت ْیم َّیز»"و تال ورزیدم تا رر این کتاب‪ ،‬اکال ذیل را ّ‬
‫توجز بیشتری راشتز باشم‪:‬‬ ‫ِ‬
‫با زبان روان و سلیس اوشتز و از کاربرر لغال رشوار‪ ،‬خور راری ورزم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ََ‬ ‫ّ‬
‫تا حد ممکن‪ ،‬از طوالای سازی کز ماللآ و خوت ی‪ ،‬و اختصیاری کیز خلیل بیز وجیور‬ ‫‪‬‬
‫َهو َرر‪ ،‬پرهیز امایم‪.‬‬
‫ّ‬
‫روی توثیق و ذکر مراجع و منابع‪ ،‬رقآ الزم و توان قاصر بندگی ام را بکار ببرم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کررال‪ ،‬اجتناب ورزم‪.‬‬‫از َتکرار ُم ّ‬ ‫‪‬‬
‫رهء حقیقی او را بز امایش گذارم‪.‬‬ ‫‪ ‬از مظلومیآ این امام بزرگوار‪ ،‬رفا اموره و‬
‫‪ ‬من ج سالم شیا رحمز اللز را ها وازء کز بوره اسآ بدون افراط و توریط‪ ،‬بز ا ار رر هورم‪.‬‬
‫ِ‬
‫هدفم از اوشتن این کتاب‪ ،‬رالئل ذیل بوره اسآ‪:‬‬

‫‪ّ ‬ابور ِ‬
‫کتاب فارسی با این من ج و رو ‪ ،‬رر بارهء شیا اإلسالم رحمز اللز –تا جائیکیز بنیده‬
‫اطال رارم‪.-‬‬
‫‪ ‬تبلیغال و رروغ های اهل بدعآ‪ ،‬بر علیز او و اینکز الزم هر مویلمان اسیآ تیا از ّ‬
‫حیق و‬
‫ً‬
‫مظلومیآ رفا اماید‪ ،‬خصوصا اینکیز هن مظلیوم‪ ،‬امیام و پیشیواء بزرگیی همچیون شییا‬
‫اإلسالم رحمز اللز‪ ،‬باشد‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫عرفی مقام شاما علمی و ک ُتب شیا رحمز اللز کز فوائید و منیافع هن وتیی‪ ،‬رر‬ ‫علآ ُم ّ‬ ‫‪ ‬بز‬
‫ها ا اسآ‪.‬‬
‫مقدمه‌ ❐ ‪3‬‬

‫‪ ‬برای توکین ر ِ رعوت ران و علماء کز از زادگی ایین امیام ررسی ا و اایدرزها گرفتیز و رر راه‬
‫تحمل و حوصلز مندی بخرج رهند‪.‬‬ ‫سخآ و رشوار رعول و اشاعزء توحید‪ ،‬کتاب و ُس ّنآ‪ّ ،‬‬

‫‪ ‬تا ررسی برای رااشجویان علوم اسالمی بوره کز بعد از رسو اللز صلی اللز علییز وسیلم‪،‬‬
‫ُْ‬
‫نین بزرگاای را‪ ،‬قدوه و ال وی شان قرار رهند‪.‬‬
‫‪ ‬تا وفاء بز ع دی کرره باشم کز ره سا قبل رر رسالز ام "شناخآ ّ‬
‫وهابیآ بر اساس تحقیق‬
‫از بر مبنای تقلید" وعده راره بورم کز رر بارهء شیب ال پیرامیون شییا اإلسیالم ابین ّ‬
‫تیمییز‬
‫رحمز اللز‪ ،‬خواهم اوشآ‪.‬‬
‫‪ ‬بخاطر ّ‬
‫محبآ وافر و شدیدم اوبآ بز شیا اإلسالم رحمز اللز‪.‬‬
‫روی این اهداف و ایز مقاصد ری ری‪ ،‬بنده این کتاب را بیز ا یار رر هورره و از بارگیاه بیاری‬
‫تعالی خواهاام کز این تال اا یزم را رر راستای رفا از عالمی از رااشمندان ّامآ و ایز بییداری‬
‫ّامآ اسالمی‪ ،‬قبو فرموره و برایم توفیق ُم َ‬
‫وتمر رر این راه را‪ ،‬اصیب فرماید‪ .‬همین‪.‬‬
‫عبدالرحمن فاتح – فارغ التحصیل از رااشکده حدیث و علوم اسالمی رااش اه اسالمی مدینز منوره‬
 ‫آشنائی با شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬
‫َ‬
‫اسم و ن َسب‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َت ّ‬
‫العباس احمد بن عبد الحلیم بن َمجد الدین ابو البرکال عبدالوالم‪ ،‬ابین ت ْی ِم ّییز‬ ‫قی الدین ابو َّ‬
‫تیمیز گوتز شده اسآ رر میان علماء اختالف‬ ‫َح َّراای رحمز اللز‪ .‬و رر اینکز را بز این خااواره ابن ّ‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ّ‬
‫اظر وجور رارر و گوتز شده اسآ کز یکی از اجدار شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز بنام محمید‬
‫َ‬
‫حج خاازء اللز‪ ،‬وقتی بز منطقزء بنیام "ت ْی َمیاء" رسیید‪ ،‬رختیر‬ ‫بن َخضر بعد از بازگشآ ا از سور ّ‬
‫ِ‬
‫بچزء را رید‪ .‬بعد از هن‪ ،‬بز خااز ا رسیده و زن حاملز ا طول رختری را متولد کرره بور‪ ،‬اامش‬
‫مییز میارر بیزرآ‬ ‫تیمییز گذاشیآ‪ .‬و ایین َت ْی ّ‬ ‫را بخاطر شباهآ بز هن رختر بچز ریده شده رر َت ْی َماء‪ّ ،‬‬
‫ومتقی بیوره و بخیاطر‬ ‫پدری شیا اإلسالم رحمز اللز محووب شده و این مارر بزرآ‪ ،‬زای واعظز ّ‬
‫‪0‬‬
‫او بز این خاادان "ه تیمیز" گوتز شده اسآ‪.‬‬
‫َ‬
‫‪14‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر سا ‪ 660‬هجری قمری رر ش ر ح ّران بدایا همده اسآ‪.‬‬
‫َ‬
‫تصرف عراق بیز ح ّیران‬ ‫شیا رحمز اللز هنوز بز سن هوآ سال ی ارسیده بور کز ُم ُغول ا بعد از ُّ‬
‫حملز ور شده و خااوارهء او‪ ،‬مجبور بز هجرل بووی شام‪ 0‬شداد‪ .‬تا هن زمان مغول ا قصد حملیز‬
‫بر شام را اکرره بوراد‪.‬‬

‫ُ‬ ‫ُُ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ‬

‫العقور الد ّریة من مناقب‬ ‫إربل‪ ،‬ابن الموتوفي ‪ 17/0‬و‬
‫‪( .‬معجم البلدان‪ ،‬یاقول حم ِوی؛ ‪ 107/0‬رر ضمن مارهء "باجدا" و تاریا ِ‬
‫‪0‬‬

‫شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)08‬‬

‫ُ‬ ‫‪ُُ 4‬‬
‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)08‬‬ ‫‪.‬‬
‫ً‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫‪ .3‬حران ش ری اسآ رر شما شرق ترکیز ازریک ش ر شاالی اورفز و فعال ش ری اسآ‪ ،‬هبار‪.‬‬
‫‪( .0‬سوریز امروزی)‪.‬‬
 ‫‪ ❐‌6‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫نشأت شیخ اإلسالم رحمه الله در خانواده علمی و صاحب معرفت‬

‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر خااوارهء صاحب علم و معرفآ اشأل اموره و پدر عبیدالحلیم‬
‫تیمیز رحمز اللز‪ 0‬کوی بور کز وقتی بز شام همد‪ ،‬بیز یوکی تیدریس رر جیامع مویجد امیوی‬ ‫بن ّ‬
‫رمشق برای تدریس رااشجویان‪ ،‬تکیز امور؛ و شیا اإلسالم رحمز اللز فقز حنبلی و اصو فقز را‪،‬‬
‫جد (پدر بزرآ) او َم ْجد الدین ابوالبرکیال عبدالویالم بین ّ‬ ‫‪ّ 4‬‬
‫تیمییز‬ ‫ازر پدر بزرگوار فرا گرفآ و‬
‫ّ‬
‫رحمز اللز‪ ،1‬فقیز بزرآ حنبلی و صاحب تألیوال متعدر‪ ،‬میی باشید‪ .‬از تألیویال گرااوینر پیدر‬
‫ح َ‬ ‫َ‬ ‫ُحَ‬
‫اْلحَکم" اسآ‪ ،‬کز امام شوکاای رحمز اللز ایین کتیاب عظییم را شیرح‬ ‫ِیث‬
‫بزرگش"المنتیق مِن أحاد ِ‬
‫َش ُح ُم حن َت َیق حاْلَ حخ َبار" گذاشتز اسآ‪ .‬و این پدر بزرگش را ایز ابن ّ‬
‫تیمیز‬ ‫اموره و اامش را َ"ن حی ُل حاْلَ حو َطار َ ح‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫می گویند‪ ،‬و برای توکیک میان جد و اوه ا ‪ ،‬باید گوآ‪ :‬اگر بصورل مطلق ابن تیمیز ذکر شور‪،‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ َ‬
‫تیمیز ح ِو ْید (ا َوه)" مرار شیا اإلسالم رحمز اللز بوره و اگر هدف جد باشد‪،‬‬ ‫و یا گوتز شور "ابن‬
‫تیمیز جد" و یا گوتز می شور "ابو البرکال ابن ّ‬ ‫ّ‬ ‫گوتز می شور "ابن ّ‬
‫تیمیز"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫برارر عبداللز شرف الدین بن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز (متوفای ‪ 747‬هی) ایز از علمای بزرآ حنابلیز‬
‫‪0‬‬
‫بوره و علوم و کتب حدیث را فرا گرفتز و رر فقز‪ِ ،‬س َیر و تاریا‪ ،‬رسآ باالی راشآ‪.‬‬
‫و برارر ری ر زین الدین أبو محمد عبد الرحمن بن عبد الحلیم بین عبید الویالم بین ّ‬
‫تیمییز‬
‫ّ‬
‫رحمز اللز (متوفای ‪ 707‬هی)‪ ،‬می باشد‪ ،‬و او ایز از علماء و بزرگان بوره و امام ذهبی رحمیز اللیز‬
‫‪5‬‬
‫رر ضمن مشایا خویش اام او را با اادکی شرح‪ ،‬ذکر می کند‪.‬‬
‫عز الدین ابو محمد عبد العزیز بن عبد الوالم بن ّ‬
‫تیمییز‬ ‫کاکای (عموی) شیا اإلسالم رحمز اللز ّ‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫رحمز اللز ایز فقیز و محدث بور‪ .‬نااچز ابن الو َوطی رر باره ا می گوید‪" :‬من بیت العلنم والقهنه‬
‫‪6‬‬

‫تیمیز‪ ،‬از بزرگان علمای حنابلز بوره و فقز را رر ازر پدر ابوالبرکیال ابین ّ‬
‫تیمییز فیرا‬ ‫‪ .0‬عبدالحلیم بن عبدالوالم بن عبداللز بن ّ‬
‫ّ‬
‫امام محقق بوره و رر علم میراث رسآ باالی راشآ‪ ،‬او رر سا ‪ 684‬هییی‬ ‫گرفتز و بز عنوان موتی رر جای اه پدر تکیز زر‪ ،‬و او ِ‬
‫رر رمشق از رایا رفآ‪( .‬شذرال الذهب في أخبار من ذهب ‪.)175/5‬‬
‫‪(.4‬ذیل طبقال الحنابلة ‪.)010/0‬‬
‫‪ .1‬رر سا ‪ 511‬هیی بز رایا همده و رر سا ‪ 654‬هیی از رایا رفتز اسآ‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪)6/0‬‬
‫‪(.0‬ذیل طبقال الحنابلة ‪.)078/0‬‬
‫‪( .5‬من ذیو العبر ‪.)451/6‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عبدالرزاق بن احمد‪ ،‬کما الدین ابو الوضل (متوفای ‪ 741‬هییی) میؤرب بیوره و از فالسیوز محویوب میی گیررر‪( .‬األعیالم‬ ‫‪.6‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪7‬‬

‫‪0‬‬ ‫واحلدیث واتلقسري واْلدب واكن ّ‬

‫عز ادلین فصیح اللسان مجیل اْلخالق‪ ،‬قد سمع اْلحادیث اْلبوية‪"...‬‬
‫یعنی‪" :‬او از خاادان علم‪ ،‬فقز‪ ،‬حدیث‪ ،‬توویر و ارب بوره و ّ‬
‫عیز الیدین رارای زبیاای فصییح و‬
‫اخالقی ایکو بور‪ .‬و احاریث ابوی را شنیده‪."...‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مجدالدین ابن ّ‬ ‫ّ َّ‬ ‫و ّ‬
‫تیمیز رحم ا اللز (متوفیای ‪ 686‬هیی) زایی فاضیلز و‬ ‫عمز ا ِسآ الدار بنآ‬
‫‪4‬‬
‫رااشمندی بور کز شیا رحمز اللز پارهء از علم را‪ ،‬از ازر او فراگرفتز اسآ‪.‬‬
‫خالصزء سخن اینکز‪ :‬خااوارهء معروف و مشغو بز علوم و فنون بوره و هر کیدام شیان امیام و‬
‫رااشمند‪ ،‬بوره ااد‪.‬‬
‫ً‬
‫صاحب علم و معرفیآ‪ ،‬رر‬
‫ِ‬ ‫خااوارهء‬ ‫همچون‬ ‫رر‬ ‫اللز‬ ‫رحمز‬ ‫اإلسالم‬ ‫شیا‬ ‫شدن‬ ‫بزرآ‬ ‫طبیعتا‬ ‫و‬
‫رشد و ابوغ علمی او‪ ،‬بویار مؤثر بوره اسآ‪.‬‬
‫حافظه و ذکاوت باالی شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز از حافظز قوی برخورر رار بوره و تألیوال زیار و گرااب یای او‪ ،‬ب تیرین‬
‫ّ‬
‫امواز بر این مدعا اسآ‪.‬‬
‫ّ‬
‫یبو ْیز (متوفیای ‪081‬‬
‫او رحمز اللز رر همان هوان کورکی قرهن کریم را حوظ اموره و ایز کتاب س َ‬
‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫هی) را رر علم ا ْحو و "الجمع بین الصحیحین" از محمد بن فتوح ح َمیدی (متوفای ‪ 088‬هی) را رر‬
‫حدیث شریف و هر کتابی را رر هر بخشی از علوم و فنون‪ ،‬حوظ امور‪.‬‬
‫ّ‬
‫(متوفای ‪700‬هی) یکی از شیاگرران ارشید می ویید‪َ :‬‬ ‫ّ‬
‫"وسنمع‬ ‫عالمز ابن عبدال اری رحمز اللز‬
‫ُح‬ ‫ِّ َّ ح َ‬ ‫ح‬ ‫َحَ َ‬ ‫َ َح‬ ‫ُ ح‬
‫اإلمام أْحد بن حنبل م َّرات َوسمع الكتب الستة الكِبار واْلجزاء َومنن مسنموهته مع نم اليبن ا‬ ‫ِ‬ ‫مسند‬
‫ح ح َ َ ََ‬ ‫َح‬ ‫ح‬ ‫َ َ‬
‫نرأ‬ ‫نرآن َوأقبنل یلع ال ِقهنه وق‬‫اْلط واحلساب ِف اْلحكتب َوحقظ الح ُه ح‬ ‫ِیث َوق َرأ َونسخ َوتعلم‬ ‫الح َكبري وعين ب ح َ‬
‫احلد ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ح‬ ‫َّ ح َ َ ح‬ ‫َ َ ح َ َّ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ح‬ ‫ح َ َ َّ‬
‫العربیة یلع ابن عبد الهوى ثم فهمها وأخذ یتأمل كتاب ِسيبوي ٍه حَّت فهم ِِف اْلحو وأقبل یلع اتلق ِسري إقباال‬
‫ح‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ح ح‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ‬
‫َ‬ ‫لكیا حَّت حاز فِی ِه قصب السبق َوأحكم اصول ال ِقهه َوغري ذل ِك؛ هذا لكه َوه َو بعد ابن بعع‬
‫‪1‬‬
‫عَرة سنة"‪.‬‬

‫ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)101/1‬‬
‫‪(0‬مجمع اآلراب في معجم األلقاب ‪.)411/0‬‬
‫‪( 4‬تاریا اإلسالم َو َوفیال المشاهیر َواألعالم ‪.)571/05‬‬
‫ُ‬ ‫‪ُُ 1‬‬
‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)01‬‬
 ‫‪ ❐‌8‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫سن بیوآ سال ی برسید‪ ،‬بارهیا ُم َ‬

‫ویند امیام‬ ‫یعنی‪(" :‬شیا اإلسالم رحمز اللز) قبل از هاکز بز ّ‬
‫ُ‬
‫احمد و ایز ک ُتب شش اازء حدیث (صحیح بخاری‪ ،‬صحیح مولم‪ ،‬سنن ابوراوور‪ ،‬سنن ترمذی‪،‬‬
‫توجز خاصی‪،‬‬ ‫سنن اوائی و سنن ابن ماجز)‪ ،‬اجزاء حدیثی و معجم الکبیر امام طبراای را شنیده و ّ‬
‫ّ‬
‫بز علوم حدیث راشآ‪ .‬و همچنان خواادن‪ ،‬اوشتن‪ ،‬خیط و ریاضیی را فراگرفتیز و قیرهن کیریم را‬
‫حوظ امور‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬روی بز فقز هورره و قواعد زبان عربی را رر ازر ابن عبیدالقوی خواایده و‬
‫َ‬
‫هن را ف میده و کتاب ِس ْی َبو ْیز را رر علم ا ْحو‪ ،‬فراگرفآ‪ .‬و رر فراگییری تووییر قیرهن کیریم از همیز‬
‫پیشی گرفتز و سبقآ را از هن خور امور؛ و همچنان رر اصو فقز و بقیز علوم و فنون‪ ،‬روی هورره و‬
‫ها ا را فراگرفآ"‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬
‫نال مجنال ّ‬ ‫َ َ‬ ‫ّ‬
‫ادلینن السنومر ِِف أما ِ ن ِه َومنن‬ ‫عالمز ابن حجر عوقالای رحمز اللز می گویید‪" :‬وق‬
‫ِِف ذهننه‬ ‫اننا َأن ابحن َت حیمیة ََك َن یمر بالحكتاب ميبالعة ّ‬
‫مرة فیننته‬
‫َ َ َ‬ ‫ح ح‬ ‫َ‬
‫ع ائب ما َوقع ِِف احل ِقظ من أهل زم‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ح َ ُ ‪0‬‬ ‫َح‬
‫وينهله ِِف مصنقاته بِلق ِظ ِه ومعناه"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬جما الدین سومری رر کتاب أمالی خور می گویید‪ :‬از اتواقیال عجییب زمیان میا رر‬
‫حافظز قوی اینوآ‪ ،‬کز‪ :‬ابن ّ‬
‫تیمیز وقتی کتابی را برای یکبار مطالعز می کرر‪ ،‬رر ذهنش اقش بوتز‬
‫و هن را رر اوشتز ها و مصنوال خویش با همان لوظ و یا مو وم هن‪ ،‬اقل می امور"‪.‬‬
‫برخی از صفات شایسته شیخ اإلسالم رحمه الله‬
‫تیمیز رحمز اللز شخصیآ سخاوتمند رر ما و علم بوره و ب تیرین اموایز رر‬‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫سخاول او رر علم‪ ،‬تربیآ شاگرران و تألیف ک ُتب متعدر اوسآ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ابیوح ْوص ّ‬
‫بیزار رحمیز اللیز (متوفیای‬
‫َ‬
‫پیرامون سخاول و فداکاری ا اوبآ بیز فقیراء‪ ،‬شیاگرر‬
‫حَ‬ ‫َ حُ ح َ َ‬ ‫َ ح‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َّ‬
‫‪701‬هی) می گوید‪" :‬فهد َكن یتصدق حَّت إِذا لم ُيد شيئا نزع بعض ثِیابه المحتاج إ ِ ح ِه فیصل ب ِ ِه الق ِهري"‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫یعنی‪" :‬بویار رر راه اللز صدقز می رار‪ ،‬و اگر یزی بیرای صیدقز رارن امیی یافیآ‪ ،‬برخیی از‬
‫لباس های مورر ایاز را کشیده و برای فرر ُمحتاج و فقیر می رار"‪.‬‬
‫ُ‬
‫و ایز شخصیآ شجا و مواقف شجاعااز ا رر برابر ُمغول ا معیروف و مشی ور اسیآ و اییز‬

‫َ‬ ‫َ ُّ‬
‫‪(0‬الد َرر الک ِام َنة في أعیان المائة الثامنة‪078/0 ،‬و ‪.)071‬‬
‫‪َ 4‬‬
‫(األ ْع َال ُم َ‬
‫الع ِل ّیة في مناقب ابن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)08‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪9‬‬

‫‪0‬‬
‫ایوتارگی او رر برابر م اجمین رر رفا از سرزمین اسالم و ج ار ‪ ،‬هشکار و واضح می باشد‪.‬‬
‫ُ َ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز عالوه بر این اوصاف اییک‪ ،‬رر ّرر شیرک‪ ،‬بیدعآ‪ ،‬خرافیز و اییز اقید‬
‫ّ‬
‫متکلمین و فالسوز و همچنان اریان ُمختلف‪ ،‬رسآ باالی راشتز‪ ، 4‬و رر بیان بطیالن هیر کیدام از‬
‫تصور می کند‪،‬‬‫این طوائف‪ ،‬نان رالئل قوی را مطرح اموره اسآ کز هر خوااندهء رر اولین وهلز ُّ‬
‫‪1‬‬ ‫ُّ‬
‫تخصص او‪ ،‬فقط رر این باره بوره اسآ‪ .‬سبحان اللز!‪.‬‬
‫تیمیز رحمز اللز رر اقد اظریال و ریدگاه های باطل‪ ،‬فیرری صیریح و بیدون‬ ‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫مجاملز بوره و از مالمآ هیچ مالمآ کنندهء هراس و ترسی اداشتز و رر عیین حیا ‪ ،‬حکمیآ و‬
‫ّ‬
‫رور اادیشی را مد اظر راشتز و این حکمآ او‪ ،‬از البالی مناظرال و اوشتار امایان اسآ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اموازء از رور اادیشی و حکمآ او را رر رعول‪ ،‬می ا ارم؛ عالمز ابن ّقیم رحمز اللز (متوفیای‬
‫ََ‬ ‫َ ح َ ح َ ح ح َ ح َ َ ح َّ َ َ َّ َ َّ ُ ُ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ُ َ ُ ُ‬
‫نول‪َ :‬م َ‬
‫نر حرت أننا‬ ‫اإلسال ِم ابن تی ِمیة قدس اَّلل روحه ونور ِ‬
‫َض حيه يه‬ ‫‪ 750‬هی) می گوید‪" :‬س ِمعت شیخ ِ‬
‫َ َح‬ ‫َ َح َ‬ ‫َّ َ َ ح ح ُ ح َ ح َ ُ َ ح َ ح َ َ ح َ َ َ ح َ ح َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َح ُ َ ح َ‬
‫َربون اْلم َر‪ ،‬فأنك َر علی ِه حم من َكن م ِِع‪ ،‬فنأنك حرت علین ِه‪،‬‬ ‫ار بِهومٍ مِنهم ي‬
‫ِ‬ ‫َوبعض أصحا ِ ِِف زم ِن اتلت‬
‫َ ُ ح َ ُ َّ َ َ َّ َ َّ ُ ح َ ح َ َ َّ َ َ ُ ُّ َ ح ح َّ َ َ ح َّ َ َ َ ُ َ َ ُ ُّ ُ ح ح َ ح ُ َ ح َ ح‬
‫اَّلل اْلم حر َ ِْلنها تصد عن ذِك ِر اَّللِ وعن الصالة ِ‪ ،‬وهنُالءِ یصندهم اْلمنر عنن ل ِ‬
‫نل‬ ‫ت‬ ‫وقلت هل‪ :‬إنما حرم‬
‫َ َ ح ُ ح ‪0‬‬ ‫َح‬ ‫َ َ ح ُّ ِّ َّ َ َ ح‬ ‫ُ‬
‫ال فدعهم"‪.‬‬ ‫ْب اذلري ِة وأخ ِذ اْلمو ِ‬ ‫وس وس ِ‬‫اْلُّق ِ‬
‫یعنی‪" :‬از شیا اإلسالم رحمز اللز شنیدم کز می گوآ‪ :‬باری و رر زمان مغول ا‪ ،‬مین و یکیی از‬
‫اوشییدن شیراب بوراید‪ .‬رفییق‬
‫ِ‬ ‫روستاام‪ ،‬از کنار گروهی از مغول ا گیذر امیوریم و ها یا رر حیا‬
‫همراهم ا ی از منکرشان اموره و زشتی کارشان را بیان راشآ‪ .‬و من کار را ااپویند پنداشیتز و‬
‫برایش گوتم‪ :‬اللز متعا شراب را منع اموره اسآ زیرا باز راراده از ذکر و یار اللز و اماز می باشد؛‬
‫لیکن شراب برای این ا باعث روری شان از کشتار بی گناهان‪ ،‬و برره گیری و گرفتن امیوا میررم‪،‬‬
‫سر مررم مظلوم و بی‬ ‫ّ‬
‫اسآ؛ پس رهای شان کن!(و ب ّ ذار بز همین حالآ موتی بوره تا شرشان از ِ‬
‫گناه‪ ،‬کم باشد)"‪ .‬این اشاا ر رقآ اظر شیا اإلسالم رحمز اللز اسآ کز جوااب قضیز را سنجیده‬
‫َ‬
‫و رعول اموره و با مراتب و ررجال إاکار ُم ْنکر‪ ،‬بخوبی هشنائی رارر‪.‬‬

‫‪ُّ ُ ُ 0‬‬
‫(العقورالد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)011‬‬
‫‪(4‬و ب ترین امواز کتاب ای اوسآ کز بجای مااده و همچنین اقرار شاگرران او و بقیز تاریا اویوان ُمنصف)‬
‫‪( 1‬ذیل طبقال الحنابلة‪.)018/0 ،‬‬
‫رب العالمین‪.)01/1 ،‬‬ ‫(إع َال ُم ُ‬
‫الم َو ِّقعین عن ّ‬ ‫‪ْ 0‬‬
‫ِ‬
 ‫‪ ❐‌01‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز ااوان زاهدی بوره و بز وکی‪ ،‬قدرل و ما ری ران شیم ادوختیز و‬
‫زادگی فقیرااز ا را سپری می امور‪.‬‬
‫رر سیرل او می هوراد کز روزی سلطان ااصر لدین اللز‪ ،‬بز شیا اإلسیالم رحمیز اللیز گویآ‪:‬‬
‫ح َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫"إنين أخ ِ ت أنك قد أطاعك اْلاس‪ ،‬وأن ِف نقسك أخذ اْللك"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬برای من خبر رسیده اسآ کز مررم زیاری تو را پیروی می کنند و تو رر فکر گرفتن ُملک‬
‫و پارشاهی هوتی"‪ .‬شیا رحمز اللز با صدای بلند و رر حضور همز‪ ،‬گوآ‪" :‬أنا أفعنل ذلنك واهلل‬
‫َ ح‬ ‫َّ‬
‫إن ملكك وملك اْلغل ال يساو عند فلسْي"‪.‬‬
‫ُ‬
‫یعنی‪" :‬من نین می کنم؟! بز اللز سوگند پارشاهی تو و ُمغو ‪ ،‬رر ازر مین بیز اایدازهء رو پیو‬
‫ارز و اعتباری ادارر"‪ .‬بعد از هن‪ ،‬سلطان خندیده و گوآ‪ :‬پس کویکز این خبر را برایم رسیااده‪،‬‬
‫‪0‬‬
‫قصد بدساختن ره تو را راشتز و رروغ گوتز اسآ‪.‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز فرری بخشنده و گذشآ کننده از رشیمنااش بیوره و سرسیخآ تیرین‬
‫ْ‬
‫معاادینش را عوو اموره و از کرره های ااررسآ هاان‪ِ ،‬ا ماض و شم پوشی می امور‪ .‬رر یکی از‬
‫مواقف ذکر می شور کز سلطان ااصر محمد بن قالوون‪ ،‬از شیا اإلسالم رحمیز اللیز طلیب فتیوا‬
‫ّ‬
‫اموره تا برخی از مخالوین او را بکشد‪ ،‬اما شیا رحمز اللز با این فتوا موافقآ اکرره و عالمز ابین‬
‫َ َ َُ‬ ‫َ َ َح‬
‫عبدال اری از او اقل می کند‪ ،‬کز می گوید‪" :‬فَرعت ِِف مدحهم َواثلناء علی ِهم وشنكرهم َوأن هنُالءِ‬
‫َ ح َ َح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ‬
‫َتد مثلهم ِِف دوتلك أما أنا فهم ِِف حل من حيق َومن جهيت وسكنت ما عِنده علی ِهم"‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫لو ذهبوا لم ِ‬
‫یعنی‪(" :‬وقتی متوجز شدم کز سلطان خواستار فتوای قتل برخی از ها ا اسآ) شرو امیورم بیز‬
‫ستایش و سپاس زاری از ها ا و (برای سلطان گوتم) اگر این ا رر حکومآ تو اباشند‪ ،‬مااندشیان را‬
‫اخواهی یافآ‪ .‬من این ا را بخشیده و از ها ا گذشتم و هاچز سلطان اوبآ بز ها ا رر ر راشآ ایز‬
‫او را هرام ساختم (تا از ها ا ااتقام ا یرر)‪.‬‬
‫حتی رشمنااش بز این گذشآ او اعتراف اموره و از او بخوبی و ایکی یار می کرراید‪ ،‬نااچیز‬
‫ح َ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫اِض زيد ّ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫ادلین ابن خملوف ق ِ‬
‫اِض المالِكِیة يهنول بعند‬ ‫ابن عبدال اری رحمز اللز می گوید‪" :‬فَکن اله ِ‬

‫ُ‬
‫الد ِّر ّیة في مناقب المجت د ابن ّ‬
‫تیمیة‪ ،‬صوحال ‪.)11-18‬‬ ‫‪(0‬الکواکب‬
‫ُ‬ ‫‪ُُ 4‬‬
‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)418‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪00‬‬

‫َ َ َّ‬ ‫َّ ح‬ ‫ُ‬ ‫ح َح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ذل ِك ما َرأینا أتیق من ابن تی ِمیة لم نبق ُمكنا ِِف السِع فِی ِه َوْلا قدر علینا عقا عنا"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫یعنی‪" :‬قاضی زید الدین بن مخلوف بعد از واقعز گذشآ شیا اإلسالم رر حضور سلطان‪ ،‬می‬
‫گوآ‪ :‬با تقوا تر از ابن ّ‬
‫تیمیز ادیده ایم‪ ،‬ما از هیچ تالشی رر ضرر رساادن بز او فروگیذار ابیوریم‪،‬‬
‫اما وقتی او بر ما یره گشآ‪ ،‬همزء ما را ّ‬
‫عوو اموره و بخشید"‪.‬‬
‫عالمز ابن ّ‬‫ّ‬
‫قییم رحمیز اللیز‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز شخصیتی متواضع و عابدی بی اظیر بور‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫می گوید‪" :‬و حرضت شیخ االسالم ابن تیمیة مرة صىل الق ر ثم جلس یذكر اهلل تعایل إیل قرينب منن‬
‫‪4‬‬
‫انتصاف اْلهار‪ ،‬ثم اتلقت إيل وقال‪ :‬هذه غدويت‪ ،‬ولو لم أتغد الغداء سهيبت قويت"‪.‬‬

‫تیمیز حضور یاب شدم‪ ،‬او اماز صبح را خوااده و بعید از‬ ‫یعنی‪" :‬باری رر ازر شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫هن مشغو ذکر و یار اللز شده و تا ازریک ایمزء روز مصروف بور؛ بعد از هن روی بیز مین کیرره و‬
‫گوآ‪ :‬این ذای اشتاازء من اسآ و اگر این ذا را تناو اکنم ّقول و تواام‪ ،‬زائل می شور"‪.‬‬
‫و همچنان ابن ّقیم رحمز اللز می گوید‪" :‬وقال يل مرة‪ :‬ال أترك اذلكر إال بنیة إمجام نقيس وإراحتهنا‬
‫ْلستعد بتلك الراحة ذلكر آخر"‪.1‬‬
‫یعنی‪" :‬باری شیا اإلسالم برایم گوآ‪ :‬ذکر و یار اللز را ترک امی کینم‪ ،‬م یر بیز قصید راحتیی‬
‫َّ‬
‫اووم کز تا بتواام با این راحتی همارهء مجدر برای ذکر و یار اللز متعا گررم"‪.‬‬
‫و ایز می فرماید‪" :‬سمعت شیخ االسالم ابن تیمیة قدس اهلل تعایل روحه یهول‪ :‬اذلكنر للهلنب مثنل‬
‫‪0‬‬
‫اْلاء للسمك فكیف یكون حال السمك إذا فارق اْلاء "‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬از شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز شنیدم کز می گوآ‪ّ :‬‬
‫حیثیآ ذکر و ییار اللیز بیرای‬
‫قلب‪ ،‬همااند هب برای ماهی اسآ؛ پس اگر هب اباشد‪ ،‬حا و وضع ماهی واز خواهد بور؟"‪.‬‬
‫ّ‬
‫بدین خاطر اسآ کز مال علی قاری هروی رحمز اللز (متوفیای ‪ 0100‬هیی) رر شیرح مشیکال‬
‫المصابیح روایآ شماره ‪ 0101‬کتاب اللباس رر رفا از شییا اإلسیالم ابین ّ‬
‫تیمییز رحمیز اللیز‪،‬‬

‫ُ‬ ‫‪ُُ 0‬‬

‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)411‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫(الواب ُل َّ‬
‫الص ّیب من الک ِل ِم الط ِّیب‪ ،‬صوحز ‪.)04‬‬ ‫ِ‬
‫‪َ 4‬‬
‫‪(1‬الوابل الصیب من الکلم الطیب‪ ،‬صوحز ‪.)04‬‬
‫‪( 0‬الوابل الصیب من الکلم الطیب‪ ،‬صوحز ‪.)04‬‬
 ‫‪ ❐‌02‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ح‬ ‫ُّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َح‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ ح َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ح َ ََ َ ح َ ََ‬

‫اَماعنةِ‪َ ،‬ومِنن‬ ‫نل السنن ِة و‬
‫از ِل السائ ِِرين‪ ،‬تبْي هل أنهما َكنا مِن أكناب ِ ِر أه ِ‬
‫می وید‪" :‬ومن طالع َشح من ِ‬
‫ح ُ َّ ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫أ حو ِ َاءِ ه ِذه ِ اْلمةِ"‪.‬‬
‫ّ‬
‫یعنی‪" :‬هرکس شرح مناز الوائرین (مدارج الوالکین عالمز ابن ّقیم) را مطالعز اماید‪ ،‬بیرایش‬
‫تیمیز و ابن ّقیم از بزرگان اهل ُس ّنآ و جماعیآ بیوره و از اولییای ایین‬
‫ثابآ خواهد گشآ کز ابن ّ‬
‫ّامآ‪ ،‬می باشند"‪.‬‬
‫اگر کوی می خواهد بیشتر از این‪ ،‬ابن ّ‬
‫تیمیز عابد و زاهد را بشناسد‪ ،‬زیبا اسیآ بیز جلید ا یم‬
‫مجمو الوتاوی (الولوک) مراجعز اموره و با رقآ مطالعز اماید‪.‬‬
‫متأسوااز رر این زمان‪ ،‬ز بوا افراری هوتند کز خورشان را بز شیا اإلسالم رحمز اللز منتوب‬
‫ّ‬
‫اموره و فقط یک جااب زادگی او را مد اظر راشتز و هن عبارل از ّرر بر مخالوین‪ ،‬می باشید؛ امیا‬
‫اوبآ بز جوااب ری ر زادگی این شخصیآ بزرآ‪ ،‬همااند عبارل و پارسائی ا را‪ ،‬بی ّ‬
‫تیوج ی‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫و ِاهما می کنند‪ .‬وا ا َسوا!‬
‫ابیوح ْوص ُع َمیر بین علیی ّ‬
‫بیزار‬
‫َ‬ ‫و رر بارهء تواضع شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز‪ ،‬شاگرر‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َح‬
‫"وأما تواضعه فما َرأیت َوال س ِمعت بِأحد من أهل عرصه مثله ِِف ذل ِك َكن یتواضع‬‫رحمز اللز می گوید‪َ :‬‬
‫َّ‬ ‫حَ‬ ‫َ َ‬ ‫حَ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫للكبري َوالص ِغري واَلیل واحلهري والغىن الصالح َوالق ِهري َواكن یدين الق ِهنري الصنالح ويكرمنه ويُنسنه‬
‫َ َ‬
‫ويباسيبه حبَدیثه اْلستحىل ِزيادة یلع مثله من االغنیاء"‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫مااند او‪ ،‬رر زمااش ادییده و اشینیده ام‪ .‬رر برابیر بیزرآ و‬
‫یعنی‪" :‬رر تواضع و فروتنی‪ ،‬کوی را ِ‬
‫ثروتمند ایکو و فقیر؛ متواضع و فروتن بور‪ .‬فقیر ایکوکار را بویار اواز‬
‫ِ‬ ‫کو ک‪ ،‬عزتمند و حقیر‪،‬‬
‫عزتش می امور"‪.‬‬ ‫اموره و احترامش کرره و با ایکی با او سخن گوتز و بمراتب بیشتر از ثروتمند‪ّ ،‬‬

‫عقیده شیخ اإلسالم رحمه الله‬

‫حیرر‪،‬‬‫عقیدهء او‪ ،‬همان عقیده صحیح اهل ُس ّنآ و جماعآ بوره و رر واقع شیا رحمیز اللیز ُم ِّ‬
‫َ‬
‫زاده کننده و شاهد قوی بر عقیده َسلف رحم م اللز‪ ،‬می باشد‪.‬‬
‫َ َ َ ح ُ َّ َ َّ َ َ‬ ‫ِّ‬
‫"وال أذك ُر إال ما اتقق‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز بارها مخالوین خور را تحدی اموره و گوتز اسآ‪:‬‬

‫‪(0‬مرقاة المواتیح شرح مشکاة المصابیح ‪.)4778/7‬‬

‫‪(4‬األعالم العلیة في مناقب ابن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)51‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪03‬‬

‫َ ح َ َ َح َ‬ ‫َ َ ح َ َ ُ ح ُ َّ َ َ َّ ُ َ َ َ ح ُ ح َ ُ ح َ ح َ َ َّ َ َ ُ ح ُ َ ح ُ َ ُ َ َ َ‬
‫ِند‬
‫علی ِه سلف اْلم ِة وأئ ِمتها‪ .‬وقد قلت لهم غري مر ٍة‪ :‬أنا أم ِهل من ُيال ِق ِين ثالث ِسنِْي إن جاء ِحبر ِف واح ٍ‬
‫َ َ َ ُ ُّ َ َ ‪0‬‬ ‫َّ َ َ ُ َ ُ َ ُ ح‬ ‫َع حن َأ َحد م حِن َأئ َِّم ِة الح ُه ُ‬
‫ون اثلالث ِة ُيال ِف ما قلته فأنا أق ِر بِذل ِك"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ٍ‬
‫َ‬
‫یعنی‪ " :‬یزی را بیان امی رارم م ر اینکز َسلف و ائمزء ّامآ رحم م اللز بر هن‪ ،‬اتواق راراد‪ .‬و‬
‫بارها برای مخالوینم گوتم‪ :‬برایتان سز سا م لآ و وقآ می رهم اگر یک حرف هوررید کیز بنیده‬
‫با یکی از ائمزء قرون ثالثز (صحابز‪ ،‬تابعین و تبع تابعین) مخالوآ کیرره باشیم‪ ،‬بنیده اییز بیدان‬
‫اعتراف و اقرار خواهم کرر"‪.‬‬
‫ُ‬
‫و اگر شخص ُمنصف‪ ،‬ک ُتب ائمز و علمای راستین و راسخین فی العلم‪ ،‬قبل از شییا اإلسیالم‬
‫تیمیز رحمز اللز را مطالعز اموره و سری بز ها ا بزاد‪ ،‬بیرایش ثابیآ خواهید گشیآ کیز شییا‬ ‫ابن ّ‬
‫َ‬ ‫ِّ‬
‫اإلسالم حرف جدیدی رر این راستا اداشتز و بلکز بیان کننده و ُمجدر مذهب َسلف رحم م اللز‪،‬‬
‫بوره اسآ‪.‬‬
‫بعنوان مثا اشاره کوتاه می کنم بز برخی از علماء و بزرگاای کز پیرامون عقییدهء اهیل ُس ّینآ و‬
‫ُ‬
‫جماعآ‪ ،‬قبل از شیا اإلسالم رحمز اللز کتاب اوشتز ااد‪ ،‬مااند‪ :‬کتاب "اإلیمان" از امیام ابوع َبیید‬
‫ییبة رحمیز‬ ‫(متوفای ‪440‬هی)‪ ،‬کتاب "اإلیمان" از امام ابوبکر بین أبیی َش َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫قاسم بن سالم رحمز اللز‬
‫ّ‬
‫اللز (متوفای ‪415‬هی)‪ ،‬کتاب"أصو الونة" و کتاب "الرر علی الزاارقة والج مییة" از امیام احمید‬
‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫ّ‬
‫الع َبیار" و همچنیان "کتیاب التوحیید" از صیحیح‬ ‫ِ‬ ‫أفعیا‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫رحمز اللز (متوفای‪400‬هی)‪ ،‬کتاب"خ‬
‫ّ‬
‫الو ّینة" از امیام اسیماعیل بین‬‫(متوفای ‪456‬هی)‪ ،‬کتاب "شرح ُ‬ ‫بخاری‪ ،‬از امام بخاری رحمز اللز‬
‫ّ‬ ‫ْ‬
‫یحیی ال ُم َز ِای (متوفای ‪460‬هی)‪" ،‬کتاب الونة" بخشی از سنن ابوراوور‪ ،‬از امیام ابیوراوور رحمیز‬
‫الم ِریوی" از امام عثمان بن‬ ‫میة" و "النقض علی ب ْشر َ‬ ‫"الرر علی الج ّ‬‫(متوفای ‪475‬هی)‪ ،‬کتاب ّ‬ ‫ّ‬
‫اللز‬
‫ِ‬
‫عاصییم‬ ‫ُ ّ‬
‫سییعید رارمییی رحمییز اللییز (ل‪481‬هییی)‪ ،‬کتاب"الویینة" از امییام ابییوبکر بیین ابییی ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫کتاب"الو ّنة" از امام عبید اللیز بین احمید بین حنبیل رحم میا اللیز (متوفیای‬ ‫ُ‬ ‫(متوفای‪487‬هی)‪،‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫الو ّنة" از‬‫(متوفای‪417‬هی)‪ ،‬کتاب "صریح ُ‬ ‫‪411‬هی)‪ ،‬کتاب "العر " از امام ابوجعور ابن ابی ش ْی َبز‬
‫َ ّ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫"الوی ّینة" از امییام ابییوبکر خییال رحمییز اللییز‬
‫(متوفییای ‪101‬هییی)‪ ،‬کتییاب ُ‬ ‫امییام ابییوجعور ط َبییری‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫(متوفای‪100‬هی)‪ ،‬کتاب "التوحید وإثبال صوال الرب عز وجل" از امام ابین خزیمیة رحمیز اللیز‬

‫‪( 0‬مجمو الوتاوی ‪.)441/1‬‬

 ‫‪ ❐‌01‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ّ‬
‫(متوفای ‪100‬هی)‪ ،‬کتاب "العقیدة الطحاویة" از امام ابو جعور طحاوی رحمز اللز (متوفای ‪،)140‬‬
‫ّ‬
‫الو ّنة" از امام َب ْر َب ِاری رحمز اللز (متوفای‪141‬هی)‪ ،‬کتاب "اعتقار أئمة الحیدیث" از‬ ‫کتاب "شرح ُ‬
‫ُْ‬ ‫ّ‬
‫امام ابوبکر اسماعیلی رحمز اللز (متوفای‪170‬هی)‪ ،‬کتاب "الصوال" از امام رارقط ِنی رحمیز اللیز‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫(متوفای‪185‬هی)‪ ،‬کتاب "التوحید" و کتاب "اإلیمان" و کتاب "الرر علی الج میة" از امام ابن َم ْنده‬
‫(متوفییای‪115‬هییی)‪ ،‬کتییاب ُ"اصییو ُ‬
‫الوی ّینة" از امییام ابیین أبییی َز َم ِنییین رحمییز اللییز‬
‫ّ‬
‫رحمییز اللییز‬
‫َ ََ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫یائی‬‫(متوفای‪111‬هی)‪ ،‬کتاب "شرح اصو اعتقار أهل الونة والجماعة"‪ ،‬از امیام هبیآ اللیز اللک ِ‬
‫ّ‬
‫(متوفای‪008‬هی) ‪ ،‬کتاب "عقیدة الولف وأصحاب الحدیث" ‪ ،‬از امام ابوعثمیان صیابوای رحمیز‬
‫ّ‬
‫اللز (متوفای‪ 081‬هی) ‪ ،‬و کتاب "الحجة في بیان المحجة"‪ ،‬از امام ابوالقاسم اسماعیل بن محمید‬
‫ّ‬ ‫مش ور بز َق َّوام ُ‬
‫الو ّنة اصب اای رحمز اللز (متوفیای ‪515‬هیی)؛ مراجعیز گررییده و مطالعیز شیور‪.‬‬
‫ُ‬
‫سپاس اللز را کز همزء این ک ُتب‪ ،‬اپ گرریده و فرر خواانده بز راحتی می توااد بز ها ا رسترسیی‬
‫پیدا اموره و مطالعز کند‪.‬‬
‫ُ‬
‫بعد از مراجعز بز این ک ُتب‪ ،‬برایتان بز یقین ثابآ خواهد گشآ کز شیا اإلسالم رحمیز اللیز رر‬
‫تورر انموره و بلکز ائمز و علمای بزرگی قبل از او‪ ،‬نین اوشتز و یا‬ ‫هیچ حرفی رر راستای عقیده‪ُّ ،‬‬
‫گوتز ااد‪.‬‬
‫برخی از مشکالتی را که شیخ اإلسالم رحمه الله در راه دین متمم ششت‬
‫جاملیز؛ میورر حویارل‬ ‫ُ‬
‫ایشان بخاطر جای اه رفیع و بلنید علمیی‪ ،‬صیراحآ ل جیز و عیدم م ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫حووران و ِحقد حقوران‪ ،‬قرار گرفتز و این باعث شد کز او بارها بز زادان افتاره و سال ای عمیر‬
‫را رر زادان‪ ،‬سپری کند‪.‬‬
‫نااچز شیا رحمز اللز رر مدل ‪ 10‬سا (از سا ‪ 611‬هی تا ‪ 746‬هی)‪ ،‬بیش از پنج سیا ِ هن‬
‫ّ‬
‫را‪ ،‬رر زادان های ُمختلف و بخاطر عقیده و باور سپری اموره و هوآ بار را رر طو این مدل‪،‬‬
‫بز زادان افتاره اسآ‪.‬‬
‫دفعات زندانی شدن شیخ اإلسالم رحمه الله‬
‫َ‬
‫بار او ‪ :‬شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز رر سا ‪ 611‬هی بخاطر ع ّواف اصراای (موییحی)‬
‫برای ند روزی زاداای گررید‪.‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪01‬‬

‫ّ‬ ‫خالصزء واقعز و راستان ّ‬

‫عواف اصراای را از کتاب عالمز ابن کثییر رحمیز اللیز میی خیواایم‪:‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫عواف اصراای فرری بور از اهل ُس َو یداء‪ ،‬و گروهی مدعی شداد کز این فرر بز رسو اللیز صیلی‬ ‫ّ‬
‫اللز علیز وسلم توهین اموره اسآ؛ بنابر این شیا اإلسالم و شیا فارقی رحم ما اللز رر ازر امییر‬
‫عویاف فرسیتاره و او را خواسیآ و رر حیین‬ ‫عزالدین َأیبک رفتز و قضیز را برایش رسااداد‪ .‬رابا ّ‬ ‫ّ‬
‫سب و شتم می کرراد‪ ،‬فیرر همیراهش روی‬ ‫عواف فرری همراهش بور و مررم راشتند او را ّ‬ ‫هوررن ّ‬
‫عواف از شما ب تر اسآ‪ .‬مررم عصباای شده این اصیراای را بیا سینر‬ ‫بز مررم کرره و گوآ‪ :‬این ّ‬
‫عزالدین بدابا شیا اإلسالم و شییا فیارقی فرسیتاره و هایان را بخیاطر‬ ‫زره و زخم برراشآ‪ ،‬امیر ّ‬
‫عملکرر مررم‪ ،‬و رر حضور این اصراای‪ ،‬لآ و کوب کرره و بز زادان ااداخآ‪ .‬میدل کوتیاهی را‬
‫رر زادان سپری اموره و بعد از اتواقاتی‪ ...‬روباره امیر‪ ،‬شیا اإلسالم وشیا فارقی را از زایدان هزار‬
‫اموره و هاان را خشنور و راضی گررااید‪ .‬و شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز بخاطر همین بور کیز‬
‫َّ َ ح َ ح ُ َ َ َ َ ِّ َّ ُ‬
‫ول" را رر رفا از رسو اللیز صیلی اللیز علییز وسیلم‪،‬‬ ‫ارم المسلول یلع ساب الرس ِ‬ ‫کتاب مبارک "الص ِ‬
‫‪0‬‬
‫اوشتز و تقدیم جامعزء اسالمی امور‪.‬‬
‫بار ّروم‪ :‬شیا رحمز اللز روز جمعز ‪ 46‬رمضان سا ‪ 715‬هی رر قیاهره مصیر زایداای شیده و‬
‫مدل یکوا و شش ماه زاداای بوره و رر روز جمعز ‪ 41‬ربیع األو سیا ‪ 717‬هیی از زایدان هزار‬
‫گررید‪ .‬رلیل این زاداای شدن شیا اإلسالم رحمز اللز بخیاطر عقییده صیحیحش رر بیاره عیر‬
‫ّ َ ُ‬
‫‪4‬‬
‫رحمان َجل َجالل ُز و ایز رر باره اثبال صوآ ازو برای باری تعالی‪ ،‬بور‪.‬‬
‫شوا سا ‪ 717‬هی رر مصر‪ ،‬بز مدل ند روز محدور زایداای گررییده و رر‬ ‫سوم ّ‬ ‫سوم‪ :‬رر ّ‬ ‫بار ّ‬
‫‪ 08‬شوا همین سا ‪ ،‬هزار گررید‪ .‬صوفی های افراطی بخاطر اینکز شیا اإلسیالم رحمیز اللیز بیر‬
‫توسل اامشرو و محی الدین بن عربی وحیدل الوجیوری؛ سیخن گوتیز بیور از او‬ ‫علیز استغاثز‪ُّ ،‬‬
‫شکایآ اموره و او را رر میان سز ااتخاب ّ‬
‫مخیر اموراد‪.‬‬
‫‪ -0‬بز رمشق برگررر‪.‬‬
‫‪ -4‬رر اسکندریز اقامآ گزیند ‪-‬البتز با شروط‪.-‬‬

‫‪(0‬البدایة والن ایة ‪ 115/01‬و ‪.)116‬‬

‫‪(4‬البدایة والن ایة ‪.)11-16 /00‬‬
 ‫‪ ❐‌06‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫‪ -1‬زادان را اختیار اماید‪.‬‬

‫رر ابتدای امر و روزهای ه ازین‪ ،‬شیا رحمیز اللیز زایدان را ااتخیاب امیوره و بعید از اصیرار‬
‫روستااش‪ ،‬گزینز رمشق را ااتخاب اموره و رر ‪ 08‬شوا از زادان بیرون گررید‪ 0.‬بعد و بخاطر ایین‬
‫واقعز بور‪ ،‬کز‪ :‬کتاب مبارک و عظیم الوائدهء "اإلستغاثة الکبیر" کز معروف بز "اإلسیتغاثة فیي ّ‬
‫الیرر‬
‫ْ‬
‫علی َالبک ِري" اسآ را‪ ،‬اوشآ‪.‬‬
‫َْ‬ ‫بار ارم‪ :‬رر اواخر ّ‬
‫شوا ‪ 717‬هی تا اوائل ‪ 718‬هی بز مدل رو ماه و اادی زاداای بور‪ .‬بعد از‬
‫سیوم هزار گرریید و رهویپار رمشیق گرریید‪ ،‬از میاایزء راه‪،‬‬‫هاکز شیا اإلسالم رحمز اللز از زادان ّ‬
‫َ‬
‫روباره برگررااده شده و با فرمایش ا ْصر َم ْن ِبجی صوفی حلولی و مدافع سرسیخآ ابین عربیی کیز‬
‫ُ‬
‫جای اه رفیعی رر ازر ا َمر ِاء هن زمان راشآ‪ ،‬راهی زایدان گرریید‪ .‬رر ایین مرحلیز‪ ،‬شییا اإلسیالم‬
‫‪4‬‬ ‫علآ هاچز رر بار ّ‬ ‫ّ‬
‫سوم زاداای گرریده بور‪ ،‬زاداای شد‪.‬‬ ‫رحمز اللز بز‬
‫اال َّو سا ‪ 711‬هی تا ‪ّ 8‬‬ ‫َ ُْ َ‬
‫شوا همان سا (‪711‬هیی) رر اسیکندریز بیز‬ ‫بار پنجم‪ :‬رر او ر ِبیع‬
‫مدل هوآ ماه و ند روز‪ ،‬زاداای بور‪.‬‬
‫َ‬
‫مکر ا ْصر َم ْن ِب ِجی و همراهااش‪ ،‬شیا رحمز اللیز بیز زایدان افتیار‪ ،‬تیا‬
‫این بار َهمچنان با کید و ِ‬
‫جائیکز ماحو فتوای قتل و کشتن شیا رحمز اللز تال می ورزیداد‪ .‬اما با همدن سیلطان ااصیر‬
‫محمد بن قالوون‪ ،‬شیا رحمز هزاره گشتز و حتی سلطان‪ ،‬قصد ااتقام از مخالوین شییا را گرفتیز‬
‫کز سرااجام شیا رحمز اللز ها ا را بخشید‪ .‬شیا اإلسیالم توااویآ بیرای میدتی راحیآ زایدگی‬
‫اماید‪ 1.‬رر این مدل او جای اه ویژهء رر ازر سلطان راشتز و می توااوآ بز راحتی بز اشیر علیم و‬
‫ُ‬
‫‪0‬‬
‫اوشتن ک ُتب‪ ،‬بپررازر‪.‬‬
‫ّ‬
‫رر طو این اقامآ خور رر مصر‪ ،‬کتاب ای متعدری‪ ،‬از جملز‪ :‬کتاب من اج الونة النبوییة فیي‬
‫اقض کالم الشیعة القدریة‪ ،‬کتاب اإلستقامة‪ ،‬کتیاب بییان تلبییس الج مییة فیي تأسییس بیدع م‬
‫الکالمیة‪ ،‬کتاب الوتاوی المصریة و یره‪ ...‬را بن ار رر هورر‪.‬‬

‫ُ‬ ‫‪ُُ 0‬‬

‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحال ‪ 486‬و ‪.)487‬‬
‫ُ‬ ‫‪ُُ 4‬‬
‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحال ‪ 487‬و ‪.)488‬‬
‫ُ‬ ‫‪ُُ 1‬‬
‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)410‬‬
‫‪(0‬ذیل طبقال الحنابلة‪ 507/0 ،‬و البدایة و الن ایة ‪.)55-50/00‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪07‬‬

‫بار ششم‪ :‬روز پنجشنبز ‪ 04‬رجب سا ‪ 741‬هی تا روز روشنبز ‪ 01‬محرم سا ‪740‬هی بز میدل‬
‫پنج ماه و ‪ 48‬روز رر رمشق‪ ،‬زاداای گررید‪.‬‬
‫بعد از هوآ سا کز روباره شیا رحمز اللز بز رمشق بازگشآ امیور و میررم پیرامیواش جمیع‬
‫گرریداد‪ ،‬روباره مخالوینش حوارل شیان روشین گررییده و شیرو بیز رسیویز و فتنیز اا ییزی‬
‫اموراد‪ ،‬و از هاجائیکز رر برابر منطق قاطع شیا رحمز اللز عاجز بوراد‪ ،‬رر ایزر سیلطان شیکایآ‬
‫اموره و این بار بخاطر فتوایش پیرامون سوگند بز طالق‪ ،‬توسط مخالوینش‪ ،‬رهوپار زادان گرریید‪.‬‬
‫ّ‬
‫بدین ج آ‪ ،‬فتواهای متعدر را اوشتز و رفاعال زیاری از فتوای خور راشآ‪ ،‬از جملز هن اوشتز‬
‫‪0‬‬ ‫یلع من اعرتض َعلَ حی ِه ِف مسألة َ‬
‫احللف باليبالق" می باشد‪.‬‬
‫ََ‬ ‫ّ‬
‫ها‪ ،‬کتاب‪" :‬الرد الكبري‬
‫ِ‬
‫بار هوتم و هخرین مرتبز‪ :‬شیا رحمز اللز رر روز روشنبز ششم شعبان سیا ‪ 746‬هیی زایداای‬
‫شده و مدل روسا و شش میاه و یارره روز رر زایدان بیوره و سیر ااجیام رر روز روشینبز ‪41‬‬
‫ذوالقعده سا ‪ 748‬هی‪ ،‬رر زادان از رایا رفآ‪.‬‬
‫ُّ‬
‫شد ِّ‬
‫الرحا ‪4‬بووی قبور اابییاء و صیالحین‪ ،‬بیر‬ ‫مخالوینش این بار او را بخاطر فتوایش پیرامون منع‬
‫علیز ا فتواهایی ظالمااز راره تا جائیکز برخی از هاان بخاطر این فتوای حیق‪ ،‬او را کیافر خواایده و‬
‫ْ‬
‫تعدار این افرار ‪ 08‬اور بوراد کز رر رأس ها ا فرری بنام قاضی إخ َن ِائی مالکی‪ ،‬بور‪ .‬این مخالوآ ها و‬
‫رسیوز ها باعث گررید تا شیا اإلسالم رحمز اللز زاداای شده و رر زادان از رایا برور‪.‬‬
‫شیا رحمز اللز بخاطر این واقعز و رر زادان‪ ،‬کتاب مبارکش "الرر علی اإلخنائي" را اوشیتز و از‬
‫‪1‬‬
‫موقف و فتوایش رفا امور‪.‬‬
‫همتش ضعیف اشده و بلکز رر هر‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز با تمام این مشکالل‪ ،‬از تن ا اینکز ّ‬
‫ّ‬
‫یآ بیشیتر‪ ،‬پییش رفتیز تیا جائیکیز‬‫مرحلز از زاداای شداش‪ ،‬قوی تر و راسا تر از گذشتز و با جد ِ‬
‫ّ‬
‫زادان را برایش تبدیل بز محل عبارل‪ ،‬تدریس و تألیف یافتز بور‪.‬‬

‫‪(0‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪ 104‬و ذیل طبقال الحنابلة‪ 508/0،‬و ‪.)541‬‬
‫‪(4‬رر بخش شب ال بیشتر توضیح راره خواهد شد)‬
‫‪(1‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحال ‪ 180-101‬و ذیل طبقال الحنابلة‪.)548-508/0 ،‬‬
 ‫‪ ❐‌08‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َُ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابن ّقیم رحمز اللز می وید‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز برایم می فرمور‪" :‬منا یصننع أعندا‬
‫َ ٌ‬ ‫َ ح ٌ َ‬ ‫َّ َ ح‬ ‫ُ‬ ‫ح ُ ح ُ‬ ‫َ ح‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬
‫تقارقين‪ ،‬إن حبيس خلوة‪ ،‬وقتيل شهادة‪ ،‬وإخرايج‬
‫أنا جنيت وبستاين ِف صدر ‪ ،‬إن رحت فيه مِع‪ ،‬ال ِ‬
‫ٌ‪0‬‬ ‫ََ‬
‫مِن بَل ِسیاحة‪.‬‬

‫گلویتان مین رر سیینز ام موجیور اسیآ‪،‬‬

‫ِ‬ ‫یعنی‪" :‬رشمناام رر حقم ز کرره می توااند؟ بیاغ و‬
‫هرجایی بروم همراهم بوره و هیچ اهی تن ایم امی گذارر‪ .‬زادان برای من خلول‪ ،‬و کشتن بیرایم‬
‫َ‬
‫ش ارل و اخراج و تبعید برایم سیاحآ و گرر ‪ ،‬خواهد بور"‪ .‬سبحان اللیز!‪ .‬بیز راسیتی رر حیق‬
‫کوی کز از تمام فرصآ ها بز اوعش استواره می کند‪ ،‬ز کرره می توااند؟ هیچ!‬
‫ُ‬ ‫شیا اإلسالم رر زادان‪ ،‬شاگرراای را ّ‬
‫تربیآ اموره و بویاری از کتب را تألیف و تصنیف امیوره‬
‫و بز پاسا پرسش ران و فتوای موائل مررم‪ ،‬می پرراخآ‪ .‬تا جائیکز رر میاه هیای اخییر عمیر ‪،‬‬
‫اجازهء رخو شاگرران را بر او تنر اموره و هخر االمیر ابیزار اوشیتاری را اییز از او رور اموراید و‬
‫حتی برخی از اوشتز ها را بعد از هن‪ ،‬با ذ ا می اوشآ؛ و بعد از سخت یری های ظالمااز بیر او‪،‬‬
‫مصروف عبارل و تالول قرهن کریم گررید و نااچز رر شرح حالش می هید کز رر روزهای اخیر‬
‫‪4‬‬
‫عمر هشتار و یا هشتار و یکبار قرهن کریم را ختم اموره و روزااز سز جزء را تالول می کرر‪.‬‬
‫برخی از درسها واندرزها از زندانی شدن های شیخ اإلسالم رحمه الله‬
‫‪ ‬راه رعول‪ ،‬مویر رشوار و سختی اسآ‪.‬‬
‫فرر رعوت ر می بایوآ برای هر سختی و مشکلی هماره بوره و خور را رر برابر مصائب‪ ،‬ابازر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫َ‬ ‫اگر کوی رر خور‪ُّ ،‬‬
‫تحمل و بررباری را امی بیند‪ ،‬اباید رر این راه قدم ب ذارر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫حق‪ ،‬اباید وجور راشتز باشد‪.‬‬ ‫عقب اشینی رر برابر اهل باطل‪ ،‬و ُمجاملز رر ّ‬ ‫‪‬‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫فرر رعوت ر‪ ،‬بایوتی بخشنده بوره و برای شخصییآ خیور و مویائل شخصیی از کویی‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫ااتقام ا یرر‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫اباید سنر اادازی های رشمنان و مخالوین‪ ،‬باعث توقف و یا ک ِندی رر مویر رعوتش گررر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫رعوت ر‪ ،‬بایوتی رابطز ا را با اللز قوی راشتز و رر این رابطز کوتاهی اکند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫َ‬
‫الکلم ّ‬
‫الطیب‪ ،‬صوحز ‪.)08‬‬ ‫‪ِّ َّ ُ َ 0‬‬
‫(الو ِابل الصیب من ِ‬
‫‪(4‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحال ‪.)180-171‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪09‬‬

‫‪ ‬فرر راعی‪ ،‬رعول مبارکش را با هیچ ثرول و قدرتی معاوضز اکند‪ .‬و ندین ررس و اادرز‬
‫ری ر‪...‬‬
‫وفات شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬
‫ّ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز سر ااجام و بعد از عمری مبارزه‪ ،‬تدریس‪ ،‬تألیف و راج و مشیقآ؛ رر‬
‫سن ‪ 67‬سال ی رر قلعزء رمشق و زادان‪ ،‬جان را بز‬‫شب روشنبز رر ماه ذو القعده سا ‪748‬هی بز ّ‬
‫َّ‬
‫جان هفرین تولیم امور‪ .‬و هخرین هیاتی کز قبل از فوتش تالول میی امیور‪ ،‬ایین هییال بیور‪﴿ :‬إِن‬
‫‪0‬‬ ‫ُحَ‬
‫ِیك مهتد ٍِر﴾‪.‬‬
‫حَ َ‬ ‫ح‬ ‫َح َ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫ح ُ َّ َ‬
‫ات ونه ٍر * ِِف مهع ِد ِصد ٍق عِند مل ٍ‬‫المت ِهْي ِِف جن ٍ‬
‫ً‬
‫ترجمز‪ " :‬قطعا پرهیزگاران رر با ا و کنار جویباران ب شتی جای خواهنید راشیآ‪ .‬رر مجلیس‬
‫راستینی (کز یاوه سرائی و بزهکاری رر هن جائی ادارر ‪ . . .‬رر) پیش اه پارشاه بزرآ و توااائی (کیز‬
‫‪4‬‬
‫هفریدگار و خداوادگار همز کائنال اسآ)"‪.‬‬
‫ُ‬
‫وفال شیا اإلسالم باعث ااراحتی هم ان شده و همز را م ین ساخآ‪ .‬جنازه ا را ویل و‬
‫جمعیآ عظیمی حضیور یافتنید‬ ‫ّ‬ ‫کون اموره و رر جامع اموی بر او اماز جنازه اراء گرریده و نان‬
‫کز جای ایوتارن ابور‪ .‬و سر ااجام او رر قبرستان الصوفیز رر کنار برارر شرف الیدین عبداللیز‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫رفن گررید‪.‬‬
‫اور محدور‪ ،‬بقیز اهل علم شرکآ اموراد‪.‬‬ ‫از حضور رر جنازه شیا اإلسالم رحمز اللز جز سز ِ‬
‫این سز اور عبارل بوراد از‪ -0 :‬ابن جملز‪ -4 .‬الصدر‪ -1 .‬القوجاری‪ .‬و این سز اور هیم بخیاطر‬
‫شدل رشمنی و مخالوآ شان با شیا رحمز اللز شرکآ انموره و ترسیداد کیز اگیر میررم ها یا را‬
‫‪0‬‬ ‫ً‬
‫ببینند یقینا کشتز شده و یا از بین‪ ،‬خواهند رفآ‪.‬‬
‫بر شیا اإلسالم رحمز اللز اماز جنازهء ائبااز رر گوشز و اکناف ج ان اسالم ‪ -‬حتی رر یمن و‬

‫َ‬
‫‪(0‬سوره ق َمر هیال ‪.)55-50‬‬
‫‪(4‬البدایة و الن ایة ‪.)018/00‬‬
‫‪(1‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪ ،186‬البداییة و الن اییة ‪ 018/00‬و الیدرر الکامنیة فیي أعییان‬
‫المائة الثامنة‪.)086 /0 ،‬‬
‫‪(0‬البدایة و الن ایة ‪.)011/00‬‬
 ‫‪ ❐‌21‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫‪0‬‬
‫ین‪ -‬اراء گررید‪.‬‬
‫جایگاه علمی و تعریف و تمجید علماء از شخصیت شیخ اإلسالم رحمه الله‬
‫عرف مقام شاما علمی شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمیز اللیز کتاب یایش و اییز تربییآ‬ ‫ب ترین ُم ِّ‬
‫شاگرران بزرگی اسآ کز بعد از خور بجیای گذاشیتز اسیآ‪ .‬او را بییش از هشیتار تین از علمیای‬
‫معاصر لقب شیا اإلسالم راره و حتی بدترین رشمنااش بیز علیم و مقیام شیاما علمیی ا ‪،‬‬
‫اعتراف می اموراد‪.‬‬
‫لقب شیا اإلسالم بر ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز بخاطر کثرل علم و جای یاه رفییع علمیی ا ‪ ،‬راره‬
‫شده اسآ‪.‬‬
‫گر ز برخی از معاادین تکویری‪ ،‬بعد از شیا اإلسالم رحمز اللز گوتند هیر کیس‪ ،‬ابین ّ‬
‫تیمییز‬
‫ح َ َ ُحَ‬ ‫ََ َ‬ ‫ّ‬
‫رحمز اللز را لقب شیا اإلسالم بدهد‪ ،‬کافر و ُمرتد اسآ‪ .‬معاذاهلل مِن هذا اْلذالن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫بدین ج آ‪ ،‬عالمز ابن ااصرالدین رمشقی رحمز اللز (متوفای ‪ 804‬هی) کتابی را اوشتز‪ ،‬تحآ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الواف ِر َیلع َم حن َز َع َم بِأن َم حن َس ّّم ابن تیمیة شیخ اإلسالم َكف ِر" و رر این کتاب با ذکیر ایام و‬ ‫ّ‬
‫"الرد َ‬ ‫عنوان‬
‫ُ َّ‬ ‫رلیل از ک ُتب‪ ،‬بیش از هشتار عالمی کز ابن ّ‬ ‫ُ‬
‫تیمیز رحمز اللز را ملقب بز شیا اإلسیالم امیوره ااید‬
‫را‪ ،‬ذکر می کند‪.‬‬
‫ّ‬
‫عالمز ابن حجر عوقالای رحمز اللز تقریظی بر کتاب الرر الوافر ابن ااصر الیدین رحمیز اللیز‬
‫ح َح‬ ‫الش حیخ تَ ِ ّ‬
‫نيق ّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ادلینن ابنن تی ِمینة أشنهر منن‬ ‫اوشتز و رر بخشی از این تقریظ می اویود‪" :‬وشهرة إِمامه‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ حَح‬ ‫ح َ َ‬ ‫ح َح َ‬ ‫َ ح‬ ‫ح ح َ َ‬ ‫َّ ح‬
‫اق إِیل اْلن یلع اْلل ِسنة الزكیة َويستمر غدا ْلنا َكن بناْلمس َوال ینكنر‬
‫اإلسالم ب ٍ‬
‫الشمس وتلهیبه بشیخ ِ‬
‫‪4‬‬ ‫ح ح َ‬ ‫ح َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫اإلنصاف"‪.‬‬‫ذل ِك إِال من جهل مِهداره وَتنب ِ‬
‫وجور هفتیاب‬ ‫یعنی‪ :‬ش رل‪ ،‬امامآ و بزرگی شیا تقی الدین بن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز‪ ،‬مش ور تر از‬
‫ِ‬
‫اسآ‪ .‬و لقب شیا اإلسالم بر او تا حاال بر زبان های پیاکیزه جرییان راشیتز و تیا فیررا اییز ارامیز‬
‫خواهد راشآ‪ ،‬و هیچ کوی ُم ِنکر این لقب بر او امی شور‪ ،‬م ر هاکز اوبآ بز جای یاه او جاهیل‬
‫بوره و یا هم بی ااصاف باشد"‪.‬‬

‫‪(0‬ذیل طبقال الحنابلة ‪.)548/0‬‬

‫‪(4‬تقریظ للحافظ ابن حجر العوقالاي علی الرر الوافر‪ ،‬صوحز ‪.)04‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪20‬‬

‫‪0‬‬ ‫َ‬ ‫ح ح َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ ُ‬
‫اإلسالم ِِف عرصه بِال ريب"‪.‬‬
‫تا هاجا کز می گوید‪" :‬فإِنه شیخ مشایِخ ِ‬
‫یعنی‪" :‬بدون تررید او شیا مشایا اإلسالم عصر خور بوره و رر این‪ ،‬هیچ شکی ایوآ"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ِّ‬
‫شایان ذکر اسآ کز یکی از بزرگترین ُمحققین احناف رحم م اللز عالمز ابین عابیدین شیامی‬
‫تیمیز رحمز اللز شیا اإلسالم گوتز ااد‪ ،‬ابین‬ ‫رحمز اللز و ایز خیلی ری ر از علمای احناف‪ ،‬بز ابن ّ‬
‫َ ح ح ح َ ح َ ح َّ َ‬ ‫حَ ح ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ ح‬
‫نن تی ِمینة‬
‫ِ‬ ‫اب‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫نال‬ ‫س‬‫اإل‬
‫ِ‬ ‫خِ‬‫نی‬ ‫ِش‬ ‫ل‬ ‫ول‬
‫ِ‬ ‫نل‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫نار‬
‫ِ‬ ‫الص‬ ‫ناب‬
‫ِ‬ ‫ِت‬ ‫ك‬ ‫ِف‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫عابدین شامی رحمز اللز می گوید‪" :‬ورأی‬
‫‪4‬‬ ‫ح َ ح َ ِّ َ َ ُّ ُ‬
‫يل ما نصه‪"...‬‬ ‫احلنب ِ‬
‫یعنی‪" :‬و رر کتاب الصارم المولو شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز ریده ام کز کالمش اینوآ‪."...‬‬
‫ً‬
‫واقعیا ّ‬
‫تعصیب‬ ‫هیا ابن عابدین شامی و بقیز علماء و فق اء کافر و مرتد هوتند؟ واللز الموتعان!‬
‫ااوان را بز ز جاهای کز امی کشد‪.‬‬
‫هری! ابن تیمیز رحمز اللز شیا اإلسالم اسآ‪ ،‬کوی خوشش می هید یا بد !‬
‫َ‬ ‫َ َ ح َ ُ ح َ َ ح َ َ َّ َ‬ ‫عالمز محمد بن عبد ْالبر ُّس ْبک ّي رحمز اللز می گوید‪َ :‬‬
‫ّ‬
‫نن تی ِمینة إِال جاهِنل أو‬ ‫"واهلل ما ينبغض اب‬ ‫ِ‬
‫َح َ‬ ‫ح‬ ‫َ َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ ح‬ ‫َ‬
‫صاحب هوى‪ ،‬فاَاهل ال ید ِر ما يهول‪َ ،‬وصاحب اْلوى یصده ه َواهُ عن احلق بعد معرفته ب ِ ِه"‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫تیمیز جز فرر جاهل و پیرو خواهشیال اوویاای رشیمنی و بغیض‬ ‫یعنی‪" :‬سوگند بز اللز‪ ،‬با ابن ّ‬
‫متوجز ابوره کز ز می گوید و پیرو خواهشال اوواای هیم‪،‬‬ ‫امی ورزر‪ .‬زیرا جاهل بز سخن خور ّ‬
‫حق‪ ،‬برایش اجازهء پیروی از ّ‬
‫حق را امی رهد"‪.‬‬ ‫خواهشال اوواای ا بعد از شناخآ ّ‬
‫ِ‬
‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز رر باره هر علمی کز حرف میزاد تصیور میکنیی ییر از هن‪،‬‬
‫‪0‬‬ ‫یز ری ری ادااوتز و گویا ُّ‬
‫تخصص او‪ ،‬همین علم اسآ‪.‬‬
‫بویاری از علمای بعد ‪ ،‬از علم او موتوید گشتز و رر تألیوال و تصنیوال شان از هن استواره‬
‫ً‬
‫الع ّز حنوی رحمز اللز ‪-‬کز‬
‫شاگرران شاگررااش‪ ،‬مااند‪ :‬ابن ابی ِ‬
‫ِ‬ ‫ایز‬ ‫و‬ ‫شاگررااش‪،‬‬ ‫خصوصا‬ ‫برراد‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫شاگرر عالمز ابن کثیر رحمز اللز اسآ‪ -‬رر کتابش شرح عقیده ط َحاو َیز بز ُوفور از کالم ابن ّ‬
‫تیمیز‬ ‫ِ‬

‫‪(0‬تقریظ للحافظ ابن حجر العوقالاي علی الرر الوافر‪ ،‬صوحز ‪.)00‬‬
‫ّ ِّ‬
‫سب الذ ّمي النبي صلی اللز علیز وسلم)‪.‬‬ ‫‪(4‬حاشیز ابن عابدین ‪ 400/0‬رر ضمن‪ :‬مطلب في حکم‬
‫‪( 1‬الرر الوافر‪ ،‬صوحز‪.)50‬‬
‫‪(0‬ذیل طبقال الحنابلة‪.)018/0 ،‬‬
 ‫‪ ❐‌22‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َ َ‬ ‫ّ‬
‫و ابن ّقیم رحم ما اللز استواره برره اسآ‪ .‬و همچنان علمای ری ری مااند عالمز ابن حجر رحمز‬
‫اللز رر شرح صحیح بخاری "فتح الباری"‪ ،‬استواره عظیمی از علم او‪ ،‬اموره اسآ‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫الع ّز رحمز اللز و عالمز ابن حجر رحمیز اللیز‪ ،‬کیالم شییا اإلسیالم را رر‬
‫البتز عالمز ابن ابی ِ‬
‫حواسیآ اهل بدعآ اوبآ بز او‪ ،‬اقل و ذکر می کنند‪.‬‬ ‫بویاری از موارر‪ ،‬بدون ذکر اامش بخاطر ّ‬

‫ستایش دیگران در باره شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬

‫ّ‬
‫شخصیآ شییا اإلسیالم ابین‬ ‫گوشزء از سخنان برخی از علماء و رااشمندان اسالمی‪ ،‬رر باره‬
‫ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز را‪ ،‬بز خدمآ تان‪ ،‬می ا ارم‪.‬‬
‫ََ ح‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫"رأیت رجنال‬ ‫عالمز تقی الدین بن رقیق العید رحمز اللز (متوفای ‪714‬هی)‪ 0‬رر باره ا می وید‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َ ح َح َح ُ ح َ َ ُ‬ ‫حُُ‬
‫العلوم لكها بْي عینی ِه یأخذ مِنها ما ی ِريد ويدع ما ی ِريد‪.‬‬

‫یعنی‪(" :‬ابن تیمیز را) شخصی ریدم کز همزء علوم جلو شمااش بوره و هر ز از ها ا بخواهد‬
‫را می گیرر و هر هاچز را بخواهد‪ ،‬ترک می کند"‪.‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ َ ح َح ََ‬ ‫ّ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ّ‬
‫عالمز کما الدین الز ْملکاای رحمز اللز (متوفای ‪747‬هی) می گوید‪َ" :‬كن اب ُن تی ِمیة إذا سنئِل‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬
‫ََ َ‬ ‫ُ ٌ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫حَ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ح‬ ‫َّ‬ ‫َعن فن من الح ِعلحم ظن َّ‬
‫الرا ِ َوالسامِع أنه ال یغرف غري ذل ِك الق ّن‪َ ،‬وحك َم بِأن ال یعرفه أحد مثله‪ ،‬واكنت‬
‫ح َ‬ ‫اجتمعت فِی ِه ُ ُ‬
‫َ ح‬ ‫حُ َح َ‬ ‫َ‬ ‫حَُ َ‬
‫َشوط ِاالجتِهاد‬ ‫القههاء مِن سائ ِر اليبوائف إِذا جالسوه استقادوا ِِف مذاهبهم مِنه أشیاء‪ ...،‬و‬
‫َ ‪0‬‬
‫یلع َوجهها"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬وقتی ابن ّ‬
‫تیمیز از یزی رر باره علوم و فنون‪ ،‬مورر سؤا قرار میی گرفیآ‪( ،‬و او شیرو‬

‫َُ‬
‫صیاحب تصینیوال‬
‫ِ‬ ‫‪ .0‬محمد بن علی‪ ،‬ابو الوتح تقی الدین قشیری‪ ،‬معروف بز ابن رقیق العید از علمای بزرآ رر اصو بیوره و‬
‫مااند کتاب "إحکام األحکام"‪" ،‬اإللمام بأحارییث األحکیام"‪" ،‬شیرح‬‫زیاری رر فقز و اصو فقز و شروح حدیث ابوی‪ ،‬می باشد‪ِ .‬‬
‫األربعین حدیثا للنووي" و ندین کتاب ری ر‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)481/6‬‬
‫‪( .4‬الرر الوافر‪ ،‬صوحز ‪.)51‬‬
‫محمد بن علی‪ ،‬کما الدین معروف بز ابن زملکاای از بزرگان شوافع بوره و رر رمشق بز رایا همیده و رر همااجیا علیم را فیرا‬ ‫‪ّ .1‬‬
‫ََ‬
‫گرفتز و ایز بز عنوان قاضی رر حلب (یکی از ش رهای شام و سوریز امروزی) ایوای وظیوز اموره اسیآ‪ .‬بیا وجوریکیز بیا شییا‬
‫ّ‬ ‫َ ُّ‬
‫اإلسالم رر موألز طالق و شد الرحا ‪ ،‬اختالف اظر راشتز تا جائیکز رر این باره کتاب ا اشتز اسآ‪ ،‬اما ااصاف را مد اظر گرفتز‬
‫و جز هاچز حق بوره (قومی کز رر باال سخنش را اقل امورم) را رر باره شیا رحمز اللز مطرح انموره اسآ‪ .‬از کتاب یای او‪ ،‬میی‬
‫تواایم بز تعلیقال او بر المن اج امام اووی و ایز کتابش رر بخش تاریا‪ ،‬اشاره امور‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)480/6‬‬
‫الو ْر ِري ‪ ، 477/4‬ذیل طبقال الحنابلة‪.)018/0 ،‬‬
‫‪(0‬تاریا ابن َ‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪23‬‬

‫بز پاسا می کرر) بیننده و شنواده احواس می کرر کز او یر از این علم یز ری یری امیی رااید‬
‫تخصص رارر و بس!) و اعتراف میی امیور کیز کویی ایین‬ ‫(یعنی فکر می کرر فقط رر همین باره ُّ‬
‫موئلز را مااند او امی رااد‪ .‬و فق ای بقیز طوائف وقتی با او می اشوتند‪ ،‬یزهای زییاری را از او‪،‬‬
‫صیاحبان هن‬
‫ِ‬ ‫رر باره مذاهب شان یار می گرفتند (یعنی او یزهای از مذهب شان می رااوآ کیز‬
‫مذهب‪ ،‬امی رااوتند)‪ ...‬و شروط اجت ار‪ ،‬ب وازء ررستش رر او جمع شده بور"‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ََحَ ح‬ ‫ّ‬ ‫حافظ ابو َالو ْتح ابن ّ َّ َ ْ‬
‫سید الناس یع ُمری رحمز اللز (متوفای ‪710‬هی) می گوید‪" :‬فألقیته مِمنن‬
‫‪0‬‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َِ ح َ‬ ‫ّ‬ ‫ً َ‬ ‫ح ُ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ح‬
‫أدرك من العلوم حظا َواكن يستوعب السَن واْلثار حقظا إِن تكلم ِِف اتلَّق ِسري فه َو حامِل رایته أو أفنَّت‬
‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ َ‬ ‫َ‬
‫ِف الح ِق حهه َف ُه َو مدرك ََغیَته أو َذاكر ِف َ‬
‫احلدِیث فه َو صاحب علمه َوذو رِ َوایته أو حاَض باْللل واْلحل"‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫یعنی‪" :‬ابن ّ‬
‫تیمیز را شخصی یافتم کز از هر علمی ب رهء برره و او احاریث و هثار را حوظ امیوره‬
‫بور‪ ،‬اگر رر توویر سخن می گوآ رر حقیقآ طالیز رار هن حواب می شد‪ ،‬و اگر رر فقز فتوا می‬
‫رار بخوبی هن را ررک کرره بیور‪ ،‬و اگیر از حیدیث حیرف میی زر‪ ،‬رر حقیقیآ او‪ ،‬رر هن عیالم و‬
‫حق‪ ،‬اهلش ریده می شد"‪.‬‬‫صاحب روایآ بور‪ ،‬و اگر رر ف َرق و اریان‪ ،‬اظ ار اظر می کرر‪ ،‬بز ّ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫‪1‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫امام حافظ ِمزی رحمز اللز (متوفای ‪704‬هی) رر باره شیا اإلسالم رحمز اللز میی گویید‪ :‬منا‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ ح‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬
‫َ ح َ َح ََ َ‬ ‫َ ح‬
‫كتاب اهلل َوسنة َرسنول اهلل صنىل‬‫رأیت مثل ابن تی ِمیة َوال رأى هو مثل نقسه َوما رأیت أحدا أعلم ب ِ ِ‬
‫ح ُ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َح‬
‫اهلل علی ِه َوسلم َوال أتبع ْلما مِنه‬

‫یعنی‪" :‬مااند ابن تیمیز را ادیده ام و او ایز مااند خور را ادیده اسآ‪ .‬و هیچ کوی را مااند او‪،‬‬
‫رااا بز کتاب اللز و ُس ّنآ رسو اللز صلی اللز علیز وسلم و ایز پیرو کتاب و ُس ّنآ‪ ،‬ادیده بورم"‪.‬‬

‫ُ‬ ‫َّ‬
‫محمد‪ ،‬ابو الوتح فتح الدین الیعمری‪ ،‬عالمی اسآ مؤرب‪ ،‬اریب و از جملز ُحواظ حدیث؛ از ک ُتب او می تواایم بیز‬
‫محمد بن ّ‬
‫‪ّ .0‬‬
‫"عیون األثر في فنون المغازي والشمائل والویر"‪" ،‬تحصیل اإلصابة فیي توضییل الصیحابة" و "الینوح الشیذي فیي شیرح جیامع‬
‫الترمذي" اشاره کرر‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)10/7‬‬
‫‪(4‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪ ،46‬الرر الوافر‪ ،‬صوحز ‪ ، 46‬الدرر الکامنیة فیي أعییان المائیة‬
‫الثامنة‪ 084/0 ،‬و ‪.)081‬‬
‫ّ‬
‫‪ .1‬یوسف بن عبدالرحمن‪ ،‬ابو الحجاج جما الدین ِمزی‪ ،‬محدث بزرآ زمااش رر سر زمین شام بوره و او م یارل خاصیی رر‬
‫اربیال زبان عربی و بعد از هن رر حدیث و علوم حدیث راشتز اسآ‪ .‬از ُکتب او می تواایم بز "ت ذیب الکما في أسماء الرجا "‪،‬‬
‫"تحوة األشراف بمعرفة االطراف" و " الکنی‪ ،‬المختصر من ت ذیب الکما " اشاره امور‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)416/8‬‬
‫‪( .0‬الرر الوافر‪ ،‬صوحال ‪.)041-048‬‬
 ‫‪ ❐‌21‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َ‬
‫ح َح‬
‫ِیم ب ِن عبن ِد‬ ‫(متوفای ‪708‬هی)‪ 0‬می گوید‪" :‬أ حْحَ ُد حب ُن َع حب ِد ح َ‬
‫احلل ِ‬
‫ّ‬
‫امام شمس الدین ذهبی رحمز اللز‬
‫َ َّ ُّ َ ُ ح َ ح‬ ‫ح‬ ‫ُ ح َ َّ‬ ‫َ‬ ‫يق ِّ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ح َح ََ َ ح ُ َ‬ ‫ح َ ح َّ ح َ ح َ‬ ‫َّ‬
‫رصن‬‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫يند‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ف‬ ‫اين‬
‫ِ‬ ‫نر‬ ‫احل‬ ‫ناس‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫أ‬ ‫ین‬
‫ِ‬ ‫ادل‬ ‫ُّ‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ام‬ ‫م‬‫اإل‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫خ‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫الس ِ‬
‫الم ب ِن عب ِد اَّللِ ب ِن أ ِ ال‬
‫ح ح‬ ‫َح َحُح َ ح َ ُ ح َ ُ‬ ‫ح ً َ َ ح َ ً َ ًََ َ ح ً َ َ َ ً َ ُ ح ً َ َحَ َ َ َ َ َ حَ َ َ‬
‫نم‪،‬‬ ‫ْثة تآ ِ ٍف‪َ ...‬ولم ُيلف بعده مِثلنه ِِف ال ِعل ِ‬ ‫عِلما ومع ِرفة وذَكء وحِقظا وكرما وزهدا وفرط ش اع ٍة وك‬
‫َ ح ُ َ ُ ُ ‪4‬‬ ‫َ‬
‫اربه"‪.‬‬
‫وال من يه ِ‬
‫تیمیز‪ ،‬ی اازء روزگیار رر علیم‪ ،‬معرفیآ‪ ،‬تییز هوشیی‪ ،‬حویظ‪ ،‬بخشیش‪ُ ،‬زهید‪،‬‬ ‫یعنی‪":‬شیا ما ابن ّ‬
‫شجاعآ زیار و زیارل تألیف؛ بوره اسآ‪ ...‬بعد از او‪ ،‬کوی بمثابز و یا ازریک بز او رر علم‪ ،‬ایوآ"‪.‬‬
‫ِ‬
‫‪1‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابن کثیر رحمز اللز (متوفای ‪ 770‬هی) می گوید‪" :‬وباَملة َكن رْحه اهلل من كبار العلمناء‬
‫‪0‬‬
‫وُمن ُييبئ ويصیب ولكن خيبُه بالنسبة إیل صوابه كنهيبة ِف حبر ليج‪ ،‬وخيبُه أیعا مغقور هل‪"...‬‬

‫مااند بقییز خطاهیا و ررسیتی‬ ‫ّ‬

‫یعنی‪" :‬خالصز اینکز ابن تیمیز رحمز اللز از علمای بزرآ بوره و ِ‬
‫های رارر‪ ،‬لیکن خطاهایش اوبآ بز ررستی هایش‪ ،‬مااند اقطزء اسآ رر رریای عمیق (ایا یز و‬
‫بی ارز اسآ)‪ ،‬و خطایش بنا بز اینکز ُمجت د بوره اسآ‪ ،‬بخشیده شده می باشد‪."...‬‬
‫والصنلحاء ُ‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ َْ‬
‫ابن َرجب حن َبلی رحمز اللز (متوفای ‪715‬هی) میی گویید‪َ" :‬كننت العلمناء‬
‫‪5‬‬
‫واَنند‬
‫‪6‬‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫واْلمراء واتل ار وسائر العامة حتبه ْلنه منتصب ْلقعهم ال ونهارا بلِسان ِه وعِل ِمه"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬علماء‪ ،‬ایکان‪ ،‬ارتشی ها‪ ،‬امیران‪ ،‬تاجران و همز مررم؛ ابن ّ‬
‫تیمیز را روسآ می راشیتند‪.‬‬

‫ِّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .0‬محمد بن احمد شمس الدین‪ ،‬أبو عبد اللز ذهبی‪ ،‬عالمی اسآ مؤرب‪ ،‬محدث و محقق؛ کتاب یای او خیلیی زییار اسیآ و از‬
‫جملز ها ا بز سز تا اشاره می راریم "ت ذیب ت ذیب الکما "‪" ،‬الکبائر" و " تاریا اإلسالم الکبیر"‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)146/5‬‬
‫‪(4‬معجم الشیوب الکبیر ‪.)56/0‬‬
‫ّ‬
‫‪ .1‬اسماعیل بن عمر بن کثیر‪ ،‬ابو الوداء‪ ،‬عمار الدین؛ او شخصیتی عالم‪ ،‬مؤرب‪ ،‬فقیز و محد ِث بزرآ بوره اسیآ‪ .‬و از کتاب یای‬
‫بی شمار او می تواایم سز تا ها ا را‪ ،‬اام ببریم "الباعث الحثیث إلی معرفیة علیوم الحیدیث"‪" ،‬البداییة والن اییة" و "تووییر القیرهن‬
‫للز ِرکلی ‪.)141/0‬‬ ‫العظیم"‪( .‬األعالم ِّ‬
‫‪(0‬البدایة و الن ایة ‪.)001-011/00‬‬
‫‪ .5‬عبد الرحمن بن احمد بن رجب‪ ،‬ابو الورج زین الدین‪ ،‬رر سا ‪ 716‬هیی رر بغدار متولد شده و رر رمشیق بیزرآ گشیتز و رر‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫هاجا از رایا رفتز اسآ‪ .‬او از شاگرران عالمز ابن ِّقیم و ابن عبدال اری رحم ما اللز بوره و از علمای بزرآ و محیدثین بیزرآ‪ ،‬بیز‬
‫شمار می رور‪ .‬از کتاب ای او می توان بز "فتح الباري‪ ،‬شرح صحیح البخاري" (این یر از شرح ابن حجر رحمز اللز بیوره و هن را‬
‫بز اتمام ارسااده اسآ)‪" ،‬جامع العلوم والحکم" و " القواعد الوق یة"؛ اشاره راشآ‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)415/1‬‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ُ َّ‬
‫‪( 6‬شذرال الذ َهب ِف ْي أخ َب ِار َم ْن ذ َهب‪.)81/6 ،‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪21‬‬

‫زیرا او شب و روز با زبان و علمش‪ ،‬رر خدمآ شان بور"‪.‬‬

‫(متوفای ‪854‬هی)‪ 0‬تقریظی بر کتاب ّ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ّ‬
‫الرر الوافر ابن ااصر‬ ‫عالمز ابن حجر ع ْوقالای رحمز اللز‬
‫يق ّ‬
‫ادلین‬ ‫الش حیخ تَ ِ ّ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫الدین رمشقی رحمز اللز اوشتز و رر بخشی از این تقریظ می گوید‪" :‬وشهرة إِمامه‬
‫َ َ‬ ‫ح َ َ‬ ‫ح َح َ‬ ‫َ ح‬ ‫ح ح َ َ‬ ‫َّ ح‬ ‫ح َح‬
‫اق إِیل اْلن یلع اْلل ِسنة الزكیة َويستمر غدا ْلنا َكن‬
‫اإلسالم ب ٍ‬
‫ابن َ تی ِمیة أشهر من الشمس وتلهیبه بشیخ ِ‬
‫‪4‬‬ ‫ح ح َ‬ ‫ح َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ح ح‬
‫اإلنصاف"‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫وَتنب‬ ‫اره‬ ‫د‬ ‫ِه‬‫م‬ ‫جهل‬ ‫من‬ ‫ال‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِك‬ ‫ل‬ ‫ذ‬ ‫نكر‬ ‫ی‬ ‫ال‬‫و‬ ‫س‬ ‫م‬‫باْل‬

‫یعنی‪ :‬ش رل امامآ و بزرگی شیا تقی الدین ابن تیمیز رحمز اللز‪ ،‬مش ورتر از وجیور هفتیاب‬
‫اسآ‪ .‬و لقب شیا اإلسالم بر او تا حاال بر زبان های پیاکیزه جرییان راشیتز و تیا فیررا اییز ارامیز‬
‫خواهد راشآ‪ ،‬و هیچ کوی ُم ِنکر این لقب بر او امی شور‪ ،‬م ر هاکز اوبآ بز جای یاه او جاهیل‬
‫بوره و یا هم بی ااصاف باشد"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز بدر الدین عینی رحمز اللز (متوفای ‪ 855‬هی)‪ 1‬رر کتاب "عقد الجمان فیي تیاریا أهیل‬
‫الزمان" رر وقائع و اتواقاتی کز افتاره وقتی بز شیا اإلسالم رحمیز اللیز میی رسید از او بخیوبی و‬
‫احترام یار کرره و با اوصافی از او اام می برر کز راللآ بز اعتراف بز فضل و بزرگی او‪ ،‬میی کنید؛‬
‫ً‬
‫مثال مراجعز شور بز شرح حوارث سال ای‪ 667 :‬هیی‪ 681 ،‬هیی‪ 610 ،‬هیی و ‪ 611‬هیی‪ .‬و اییز رر‬
‫کتاب ای "عمدة القاري شرح صحیح البخاري" و "البنایة شرح ال دایة" از شیا اإلسالم ابین ّ‬
‫تیمییة‬
‫ّ‬
‫رحمز اللز اقل اموره کز این راللآ بز اقرار عالمز عینی رحمز اللز بر جای اه علمی شیا اإلسالم‬
‫رحمز اللز‪ ،‬می اماید‪.‬‬
‫ّ‬
‫عالمز عینی رحمز اللز رر ضمن توصیف کتاب "الرر الوافر" و تعریف از شیا اإلسالم رحمز اللیز‬
‫می گوید‪ " :‬ومن الشائع اْلستقیض أن الشیخ اإلمام العالم العالمة تيق ادلین ابن تیمیة‪ ...‬وهنو اذلاب عنن‬

‫ً‬
‫‪ .0‬احمد بن علی‪ ،‬ابو الوضل ش اب الدین عوقالای‪ ،‬اصالتا از عوقالن فلوطین بوره اما تولید و وفیاتش رر قیاهره مصیر بیوره‬
‫اسآ‪ ،‬او رر ارب و شعر خوااده و تخصص او رر حدیث و علوم حدیث‪ ،‬می باشد‪ .‬از کتاب ای او می توان بیز "فیتح البیاري فیي‬
‫للز ِرکلی ‪.)078/0‬‬ ‫شرح صحیح البخاري"‪" ،‬بلوغ المرام من أرلة األحکام" و "تقریب الت ذیب"؛ اشاره راشآ‪( .‬األعالم ِّ‬
‫‪( 4‬تقریظ للحافظ ابن حجر العوقالاي علی الرر الوافر‪ ،‬صوحز ‪.)04‬‬
‫ّ‬
‫‪ .1‬محمور بن احمد‪ ،‬ابو محمد بدر الدین َعینی حنوی‪ ،‬از بزرگان مذهب حنوی بوره و شخصیتی محدث‪ ،‬فقیز و مؤرب اصلیتش‬
‫از َحلب بوره اما رر َع ْینتاب متولد گشتز و بعد از مدتی رر مقام قضاول از هن کناره گیری اموره و رر قاهره مصر از رایا رفیآ‪ .‬از‬
‫کتاب ای او می تواایم بز "مغااي األخیار في رجا معااي اآلثار"‪" ،‬شرح سنن أبي راور" و "العلم ال یب فیي شیرح الکلیم الطییب"‬
‫تیمیز رحمز اللز‪( .‬األعالم ِّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابن ّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)061/7‬‬ ‫شرحی اسآ بر کتاب‬
 ‫‪ ❐‌26‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ادلین طعن الزنادقة واْللحدین‪ ،‬واْلاقد للمرويات عنن اْلنْب سنید اْلرسنلْي‪ ،‬وللمنأثورات منن الصنحابة‬
‫واتلابعْي‪ ...‬وقد سارت تصانیقه ِف اْلفاق‪ ،‬وليس فیها يشء ُما یدل یلع الزيغ والشهاق‪ ،‬ولم یكن حبثه فیما‬
‫صدر عنه ِف مسألة الزيارة واليبالق‪ :‬إال عن اجتهاد سائغ باالتقاق‪ ،‬واْل تهد ِف احلناتلْي منأجور مثناب‪،‬‬
‫وليس فیه يشء ُما یالم أو یعاب‪ ،‬ولكن ْحلهم یلع ذلك حسدهم الظاهر ‪ ،‬وكیدهم ابلاهر ‪ ...‬وهنو اإلمنام‬
‫القاضل ابلارع اتليق اْلنيق النوارع القنارس ِف علند احلندیث واتلقسنري‪ ،‬والقهنه واْلصنولْي بناتلهرير‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫واتلحرير‪ ،‬والسیف الصارم یلع اْلبتدعْي‪ ،‬واحل الهائم بأمور ادلین‪ ،‬واْلمار باْلعروف واْلهاء عنن اْلنكنر‪،‬‬
‫‪0‬‬
‫ذو همة وش اعة وإقدام فیما یروع ويزجر‪ ،‬كثري اذلكر والصوم والصالة والعبادة‪"...‬‬
‫ّ‬
‫عالمز تقیی الیدین ابین ّ‬
‫تیمییز‪ ...‬رر‬ ‫یعنی‪" :‬هاچز معروف و مش ور اسآ کز شیا‪ ،‬امام عالم و‬
‫ُ‬
‫برابر سر زاش ملحدین از رین رفا اموره و او از اهل اقد رر حدیث و اثر‪ ،‬میی باشید‪ ....‬ک ُتیب و‬
‫تصنیوال او بویار زیار بوره و رر ها ا یزی وجور ادارر کز راللآ بر گمراهی و کیج اادیشیی او‬
‫اماید‪ ،‬و رر موألز زیارل و طالق هاچز گوتز اسآ بر اساس همان اجت ار سائغ (جائز) کیز همیز‬
‫ً‬
‫متوق ااد بر مباح بورن هن‪ ،‬بوره و یقینا مجت د رر صورل صواب و خطاء‪ ،‬میأجور بیوره و بیرایش‬
‫مزر راره می شور‪ ،‬و رر این موائل یزی وجور ادارر کز مورر مالمآ و عیبجیوئی قیرار گییرر‪ ،‬و‬
‫ُ‬
‫مخالوینش بر اساس حود واضح و رشمنی روشن بر او خرره گرفتز ااد‪ ...‬او پیشوا و امامی اسیآ‬
‫بزرگوار‪ّ ،‬متقی‪ ،‬پاکیزه و زاهد‪ .‬و او با زبان و اوشتن‪ ،‬رر علوم حدیث‪ ،‬توویر‪ ،‬فقز‪ ،‬اصو حدیث و‬
‫اصو فقز پیشتاز بوره و او بمثابزء شمشیر ُب ّراای اسآ بر اهل بدعآ‪ ،‬و او رااشمندی اسآ استوار‬
‫ُ َ‬
‫نکیر بیوره اسیآ‪ .‬او رارای ّ‬
‫همیآ بلنید و‬ ‫رر امور رین‪ ،‬و امر کننده بز معیروف و ا یی کننیده از م‬
‫صیوام‪ ،‬و‬‫شجاعآ زیار بوره و رر هاچز او را ت دید می امور ایز‪ ،‬پیشقدم بور؛ ااویاای بیور ذاکیر‪ّ ،‬‬
‫رارای اماز و عبارل زیار"‪.‬‬
‫َ َ ح َ ََ َ ح َ ََ‬ ‫‪4‬‬ ‫ّ‬
‫ناز ِل‬
‫مال علی قاری هروی رحمیز اللیز (متوفیای ‪0100‬هیی) میی گویید‪" :‬ومنن طنالع َشح من ِ‬

‫‪(0‬الرر الوافر‪ ،‬صوحال ‪ 464-460‬و الش ارة الزکیة في ثناء األئمة علی ابن تیمیة‪ ،‬صوحال ‪.)77-76‬‬
‫ّ‬
‫‪ .4‬مال علی بن (سلطان) محمد‪ ،‬اور الدین قاری هروی‪ ،‬رر هرال افغااوتان متولد شده و بیشترین عمر را رر مکز گذراایده و‬
‫رر همااجا از رایا رفتز اسآ‪ .‬او از بزرگان مذهب حنوی بوره و فقیز معروف رر این مذهب محووب می گررر‪ .‬از کتاب ای متعدر‬
‫ّ‬
‫العربیي فیي‬ ‫او فقط بز سز تا اشاره می رارم‪" :‬منح الروض األزهر في شرح الوقز األکبر"‪" ،‬تذکرة الموضوعال" و " الرر علیی ابین‬
‫کتابز الوصوص وعلی القائلین بالحلو واالتحار"‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)04/5‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪27‬‬

‫َ ح ُ َّ‬ ‫ح َ‬ ‫ُّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ح َ َ َ ح‬ ‫َّ‬

‫اَماعةِ‪َ ،‬ومِن أ حو ِ َاءِ ه ِذه ِ اْلمةِ"‪.‬‬ ‫ْي هلُ أنهما َكنا مِن أكاب ِ ِر أه ِل السن ِة و‬
‫‪0‬‬
‫السائ ِِرين‪ ،‬تب‬
‫ّ‬
‫یعنی‪" :‬هرکس شرح مناز الوائرین (مدارج الوالکین عالمز ابن ّقیم) را مطالعز اماید‪ ،‬بیرایش‬
‫تیمیز و ابن ّقیم از بزرگان اهل ُس ّنآ و جماعیآ بیوره و از اولییای ایین‬
‫ثابآ خواهد گشآ کز ابن ّ‬
‫ّامآ‪ ،‬می باشند"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز شاه ولی اللز رهلوی حنوی رحمز اللز (متوفای ‪ 0076‬هی)‪ 4‬رر ضمن رفاعیز از ات امیال‬
‫ّ َّ‬ ‫ّ‬
‫وارره بر شیا اإلسالم رحمز اللز می گوید‪" :‬فإِنا قد حتههنا من حاهل أنه هلنم بكتناب اهلل ومعانینه‬
‫اللغوية والَرعیة‪ ،‬وحافظ لسنة رسول اهلل صىل اهلل علیه وسلم وآثار السلف‪ ،‬هرف بمعانیها اللغوينة‬
‫والَرعیة‪ ،‬أستاذ ِف اْلحو واللغة‪ ،‬حمرر ْلذهب احلنابلة فروعه وأصوهل‪ ،‬فائق ِف اذلَكء‪ ،‬ذو لسان وبالغة‬
‫ُ ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ِف اذلب عن عهیدة أهل السنة‪ ،‬لم یُثر عنه فسق وال بدعنة‪ ،‬ا إِال هنذه اْلمنور النيت ضنیق علینه‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٌ‬
‫يشء منها إِال ومعه د له من الكتاب والسنة وآثنار السنلف‪ .‬فمثنل هنذا الشنیخ عزينز‬ ‫ْلجلها‪ ،‬وليس‬
‫َّ‬ ‫ح‬ ‫ّ‬
‫الوجود ِف العالم‪ ،‬ومن یيبیق أن یلحق شأوه ِف حتريره وتهريره واذلین ضیهوا علیه ما بلغنوا معشنار منا‬
‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َ َ‬
‫آتاه اهلل تعایل‪ ،‬وإن َكن تعییههم ذلك ناشئا منن اجتهناد‪ ،‬ومشناجرة العلمناء ِف مثنل ذلنك منا إِال‬
‫‪1‬‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫كمشاجرة الصحابة فیما بينهم‪ ،‬والواجب ِف ذلك كف اللسان إِال خبري"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬ما احوا ابن ّ‬
‫تیمیز را تحقیق اموریم و بز این اتیجز رسیدیم کیز او عیالم بیز کتیاب اللیز‬
‫(قرهن کریم)‪ ،‬و مواهیم لغوی و ش رعی هن بوره و ایز رااشمند بز حدیث رسو اللز صلی اللز علیز‬
‫ََ‬
‫زبیان بلییغ‪ ،‬رر رفیا از‬
‫وسلم و هثار سلف و ف میده بز مواهیم لغوی و شرعی ها ا بوره اسیآ‪ .‬او ِ‬
‫عقیده و باور اهل ُس ّنآ راشتز و هیچ فوق و بدعتی از او اقل اشده م ر برخی اموری کیز بخیاطر‬
‫ها ا مورر اذیآ قرار گرفتز و رر هن موائل هم‪ ،‬هیچ موألزء ابوره م ر اینکیز رلییلش را از کتیاب‪،‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬
‫مااند این شیا‪ ،‬وجورشان رر عالم کمیاب بیوره‬‫ِ‬ ‫پس‬ ‫اسآ‪.‬‬ ‫راشتز‬ ‫اللز‬ ‫م‬ ‫رحم‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ُس ّنآ و هثار س‬
‫و ز کوی مااند او توان رارر بز ررجز ا رر تقریر و اوشتار‪ ،‬برسد؟ و ها ائیکز برایش مشیکالل‬

‫‪( 0‬مرقاة المواتیح شرح مشکاة المصابیح ‪ 4778/7‬رر ضمن شرح روایآ شماره ‪ 0101‬کتاب اللباس)‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ملقب بز شاه ُّ‬
‫ولی اللز؛ از فق ای بزرآ احناف و محدثی گرامی بوره اسآ‪ .‬او رر‬ ‫‪ .4‬احمد بن عبدالرحیم‪ ،‬ابو عبدالعزیز رهلوی‪،‬‬
‫ّ‬
‫مجدرین قرن روازرهم هجری بوره و از زاده کنندگان ّ‬
‫سنآ و حدیث‪ ،‬رر شبز قارهء هند‪ ،‬محووب می گررر‪ .‬او رارای‬ ‫حقیقآ از‬
‫تألیوال زیاری بوره کز می توان بز "حجة اللز البالغة"‪" ،‬الووز الکبیر في أصو التوویر" و " اإلاصاف في أسباب الخیالف" اشیاره‬
‫راشآ‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)001/0‬‬
‫‪(1‬الجامع لویرة شیا اإلسالم ابن تیمیة خال سبعة قرون‪ ،‬صوحز ‪.)604‬‬
 ‫‪ ❐‌28‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ساختند بز ره یک او‪ ،‬از هاچز اللز برایش راره بور‪ ،‬ابوراد؛ گر ز ایجار این مشاکل از طرف ها ا از‬
‫مااند اختالف صیحابز رر بیین‬ ‫روی اجت ار بوره و اختالفال علماء رر همچون موارر‪ ،‬بز حقیقآ ِ‬
‫شان بوره و الزم اسآ کز زبان را از بدگوئی ا داشتز و جز خیر و ایکی‪ ،‬گوتز اشور"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابن ع ِاب ِدین شامی حنوی رحمز اللز (متوفای ‪ 0454‬هی)‪ 0‬رر حاشییز ا بیر ررالمختیار رر‬
‫تیمیز رحمز اللز اقل قو اموره کز این راللآ بر اعتراف او بیر‬ ‫جاهایی متعدری از شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫جای اه علمی شیا اإلسالم رحمز اللز رارر‪ ،‬و رر یک مورر او را بز عنوان "شیا اإلسالم" یار اموره و‬
‫ح َ ح َّ َ ح َ ح َ ِّ َ َ ُّ ُ ‪4‬‬ ‫َ ح ح ح َ‬ ‫حَ ح ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ ح‬
‫اإلسال ِم اب ِن تی ِمیة احلنب ِيل ما نصه‪"...‬‬ ‫ار ِم المسل ِ‬
‫ول ل ِشیخِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫الص‬ ‫اب‬
‫ِ‬ ‫ِت‬ ‫ك‬ ‫ِف‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫نین اقل می رارر‪" :‬ورأی‬
‫تیمیز ریده ام کز کالمش اینوآ‪."...‬‬ ‫یعنی‪" :‬و رر کتاب الصارم المولو شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫"والع ّالمة َأ ُبیو َ‬
‫الع ّبیاس‬ ‫(متوفای ‪ 0415‬هی)‪ 1‬می گوید‪َ :‬‬ ‫ّ‬
‫عالمز ُمرتضی َز ِب ِیدی حنوی رحمز اللز‬
‫ّ‬
‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫‪0‬‬
‫الح ْن َب ِل ّي المعروف ْبابن ت ْی ِم َیة وذ ُووه‪ُ ،‬م َحدثون َمش ُ ُورون"‪.‬‬
‫الحلیم َ‬
‫ِ‬
‫أحمد ُبن عبد َ‬
‫ِ‬
‫ُ ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫یعنی‪" :‬عالمز ابو العباس‪ ،‬احمد بن عبیدالحلیم حنبلیی‪ ،‬معیروف بیز ابین تیمییز از محیدثین‬
‫معروف و مش ور اسآ"‪.‬‬
‫ِّ‬ ‫ّ‬ ‫عالمز ّ‬ ‫ّ‬
‫سید ابو الحون ادوی حنوی رحمز اللز (متوفای ‪0041‬هی)‪ 5‬موکر معیروف‪ ،‬رر کتیابش‬
‫"تاریا رعول و اصالح" جلد ّروم‪ ،‬ترجمز موالاا ابراهیم رامنی رحمز اللیز شییا اإلسیالم رحمیز‬
‫ّ‬
‫اللز را جزء مجدرین این رین‪ ،‬بز معرفی گرفتز و ایز رر کتاب ری ر "ا رشی او بز تزکیز و احوان یا‬

‫‪ .0‬محمد امین بن عمر بن عبدالعزیز عابدین‪ ،‬فقیز بزرآ سر زمین شام و از بزرگان میذهب حنویی بیوره تیا جائیکیز او را خیاتم‬
‫المحققین لقب راره ااد‪ .‬از کتاب ای او‪" :‬رفع األاظار عما أورره الحلبي علی الدر المختار"‪" ،‬العقور الدرییة فیي تنقییح الوتیاوي‬
‫الحامدیة" و "اومال األسحار علی شرح المنار"‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)061/7‬‬
‫ّ ِّ‬
‫سب الذ ّمي النبي صلی اللز علیز وسلم)‪.‬‬ ‫‪(4‬حاشیز ابن عابدین ‪ 400/0‬رر ضمن‪ :‬مطلب في حکم‬
‫ّ‬ ‫حمد بن ّ‬‫‪ .1‬م ّ‬
‫محمد‪ ،‬ابو الویض زبیدی‪ ،‬ملقب بز مرتضی؛ از علمای احناف بوره و رااشمند رر زبان شناسی‪ ،‬حیدیث‪ ،‬رجیا و‬
‫ااواب بوره اسآ‪ .‬از کتاب ای او عبارل ااد‪ ،‬از‪" :‬أسااید الکتب الوتة"‪" ،‬عقور الجواهر المنیوة في أرلة مذهب اإلمام أبي حنیویة"‬
‫و " الروض المعطار في اوب الوارة ه جعور الطیار"‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)71/7‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪َُ ُ َ 0‬‬
‫واه ِر الق ُاموس ‪.)150/11‬‬
‫(تاج العروس ِمن ج ِ‬
‫ََ‬
‫‪ .5‬سید ابوالحون‪ ،‬علی ادوی از جملز علماء و موکرین احناف بوره کز کتاب ایش رر راستای بیداری امآ اسالمی بوییار حیائز‬
‫اهمیآ بوره و بز یقین می توان او را از مجد رین قرن بیوتم معرفی راشآ‪ .‬از کتاب یای او میی تیوان بیز "گیامی بزسیوی بییداری‬
‫اسالمی"‪" ،‬اول جوان را رریابید" و "کندوکاوی رر اوضا ج ان و ااحطاط مولمااان"‪.‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪29‬‬

‫تصوف و عرفان" او را جزء اولیای ال ی‪ ،‬می رااد‪.‬‬

‫َ َّ َ َ ُ َّ َّ ُ‬
‫نة ِ ح‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫عالمز َم ْرعی بن ُی ُ‬ ‫ّ‬
‫وسف الک ْرمی (متوفای ‪0111‬هی) کتابی را تحآ عنیوان "الشنهادة الزك ِی‬
‫‪0‬‬
‫ِف‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ‬
‫یلع ابحن َت حی ِم َّیة" تألیف اموره و رر این کتابش بیوآ َتن از ّ‬ ‫ََ‬
‫ائمیز و علمیای بزرگیی کیز رر‬ ‫ثناءِ اْلئ ِم ِة‬
‫تمجید شیا اإلسالم رحمز اللز پرراختز ااد را‪ ،‬هورره و شرح حا برخیی از هایان و سیخنان شیان‬
‫اوبآ بز شیا رحمز اللز را ایز اقل اموره اسآ‪.‬‬
‫اکتز‪ :‬برخی از این علماء‪ ،‬رر برخی از موائل و مواقف‪ ،‬با شیا اإلسالم رحمیز اللیز مخیالف‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫بوره ولی ااصاف را مداظر گرفتز و اختالف سائغ و جائز را بز رشمنی‪ ،‬حوارل و کیدورل مبید‬
‫حق و عدالآ را‪ ،‬مورر ّ‬
‫توجز شان راشتز ااد‪.‬‬ ‫انموره و ّ‬

‫برخی از مؤلفات شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬

‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز سریع القلم‪ ،‬تیزاویس و حاضر الذهن بوره‪ ،‬تا جائیکز کتاب‬
‫"اَلح َعه حی َدةُ َ‬
‫الوا ِس ِيب َّیة" را رر میان عصر و مغرب اوشتز اسآ‪ ،‬شییا اإلسیالم رحمیز اللیز میی گویید‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪4‬‬ ‫َ َ َ ح َ ُ َ ح َ َ َ ََ َ َ ٌ َ ح َ ح َ ح‬
‫رص"‪.‬‬
‫"فكتبت هل ه ِذه ِ الع ِهیدة وأنا قاعِد بعد الع ِ‬
‫یعنی‪" :‬این عقیده (واسطیز) را بعد از اماز عصر‪ ،‬اوشتم"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫یدة َ‬
‫"العق ْیی ُ‬
‫و کتیاب َ‬
‫الح َم ِو َّییة" را رر میییان ظ یر و عصییر بن یار رر هورره اسییآ‪ ،‬عالمیز ابیین‬ ‫ِ‬
‫ّ ح ح‬ ‫َ‬ ‫ح ُح‬ ‫ََ‬
‫عبدال اری رحمز اللز می گوید‪" :‬فأما احلموية الك َى فأمالها بْي الظهر َوالعرص"‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫یعنی‪" :‬شیا اإلسالم کتاب حموی بزرآ را رر فاصلز میان ظ یر و عصیر‪ ،‬اوشیآ"‪ .‬و نااچیز‬
‫گوتز می شور کز کتاب "الویاسة الشرعیة في إصالح الراعي والرعیة" را رر یک شب‪ ،‬اوشتز اسآ‪.‬‬
‫او از سا ‪ 677‬هی یعنی هوده سال ی شرو بز تصنیف اموره بیور‪ .‬برخیی از مؤلویاتش گیم‪،‬‬
‫ََ‬
‫پن ان و یا هم روی الف کتابش اام ری ری اوشتز گررید؛ زیرا بعد از هاکز شییا اإلسیالم رحمیز‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪َ .0‬م ْرعی بن یوسف بن ابوبکر‪ ،‬ک ْرمی َمق ِد ِسی حنبلی؛ از فق ای بزرآ مذهب حنبلی بوره و رر اربیال و تاریا ایز‪ ،‬رسآ باالی‬
‫راشتز اسآ‪ .‬از کتاب ای او می تواایم بز "رلیل الطالب"‪" ،‬ازهة الناظرین في تاریا من ولي مصر من الخلواء والوالطین" و " اییة‬
‫المنت ی في الجمع بین اإلقنا والمنت ی"‪( .‬األعالم ِّ‬
‫للز ِرکلی ‪.)411/7‬‬
‫‪( 4‬مجمو الوتاوی ‪.)060/1‬‬
‫‪(1‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)81‬‬
 ‫‪ ❐‌31‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُ‬ ‫ُ‬
‫اللز زاداای گررید‪ ،‬ک ُتبش رر یک ُبرهزء زماای‪ ،‬ممنو شده و کوی جرئیآ ظیاهر سیاختن ک ُتیب‬
‫َ ح‬ ‫َُ‬ ‫ّ‬
‫"ونو ِد َ بِدِمشق‬ ‫شیا رحمز اللز را با اام او‪ ،‬اداشآ‪ .‬نااچز عالمز ابن حجر رحمز اللز می گوید‪:‬‬
‫حَ َ َ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ح َح‬ ‫ح‬
‫من اعتهد عهیدة ابن تی ِمیة حل دمه َوماهل خصوصا‬
‫‪0‬‬
‫احلنابِلة"‪.‬‬

‫تیمیز را راشتز باشد‪ ،‬خون و مالش حال می‬ ‫یعنی‪" :‬رر رمشق اعالن گررید کز هرکس باور ابن ّ‬
‫ُ‬ ‫ً‬
‫باشد –خصوصا حنبلی ها‪ ."-‬ز بوا رر برخیی از ک ُتیبش می ویید رر ایین بیاره و پیرامیون فیالن‬
‫ُ‬
‫موضو اوشتز ام‪ ،‬اما تاحاال رسالز و یا کتاب موتقلی رر هن باره یافآ اشده و جیزء ک ُتیب موقیور‬
‫محووب شده و اثری از ها ا‪ ،‬ایوآ‪.‬‬
‫ُ‬
‫علی ر م این همز سختی ها و رشواری ها‪ ،‬ک ُتب شیا اإلسالم رحمز اللز بوییار زییار اسیآ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ّ‬
‫شاگرر حافظ ابو حوص بزار رحمز اللز می گوید‪َ :‬وأما مُلقاته ومصنقاته فإِنها اكْث من أن أقدر‬
‫َ‬
‫ً‬
‫كبنارا وصنغارا‬ ‫یلع إحصائها أو حيرض ي مجلَة أسمائها بل َه َذا َال یهدر َعلَ حی ِه ََغ ِبلا أحد ِْلَ َّن َها َكثِ َ‬
‫رية جندا‬
‫َّ َ ح‬ ‫ح َ َ‬
‫ان فهل بَل نزتله إِال َو َرأیت فِی ِه من تصانیقه"‪.‬‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫و ِ منشورة ِِف ابلَل ِ‬
‫یعنی‪" :‬تألیوال و تصنیوال ابن ّ‬
‫تیمیز بیشتر از هن اسآ کز بتواام ها ا را حواب کنم‪ .‬از تن یا مین‪،‬‬
‫ً‬
‫بلکز البا هیچ کوی توان شمررن ها ا را ادارر‪ ،‬را کز این تألیوال و تصنیوال بصورل رسالز هیای‬
‫کو ک و کتاب ای بزرآ بوره و اوشتز های او رر شی رهای ُمختلیف منتشیر و پخیش اسیآ‪ .‬کمتیر‬
‫ش ری اسآ کز رفتز باشم و رر هاجا از اوشتز ها و هثار ابن تی ّ‬
‫میز رحمز اللز را‪ ،‬ادیده باشم"‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ‬ ‫"و َال یَلِیق َه َذا ال ح ُم حخ َترص بأ حك َ َ‬
‫ْث منن هنذا‬ ‫و بعد از بر شمررن برخی کتب شیا اإلسالم می گوید‪َ :‬‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ح‬
‫الهدر من مُلقاته َوإِال فیمكن تعداد ما ینیف یلع اْلأتْي ل ِ‬
‫‪1‬‬
‫ذكره ِ"‪.‬‬
‫كن لم نر اإلطالة ب ِ ِ‬
‫ختصر من‪ ،‬مجا بیشتری برای شمررن کتب شیا رحمز اللز ادارر‪ ،‬و گراز‬ ‫ِ‬ ‫یعنی‪" :‬این اوشتزء ُم‬
‫ُ‬ ‫َْ‬
‫امکااش وجور رارر کز تا روصد (رویوآ) و اادی‪ ،‬ک ُتب او را بر شمارم‪ ،‬لییکن تیال رارم تیا از‬
‫ِاطالز و طوالای ساختن این رسالز بپرهیزم"‪.‬‬
‫عالمز ابن ّ‬ ‫ّ‬ ‫شاگرر ری ر شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیألیف شییا‬
‫ِ‬ ‫قییم رحمیز اللیز ‪117‬‬ ‫تیمیز رحمز اللز‬

‫‪(0‬الدرر الکامنة في أعیان المائة الثامنة‪.)070/0 ،‬‬

‫(األع َال ُم َ‬
‫الع ِل َّیة في مناقب ابن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)41‬‬ ‫‪ْ 4‬‬
‫(األع َالم َ‬
‫الع ِل َّیة في مناقب ابن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)46‬‬ ‫‪ْ 1‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪30‬‬

‫اإلسالم رحمز اللز را رر کتابش "أسماء مؤلوال شیا اإلسالم ابن تیمیة"‪ ،‬اام گرفتز اسآ‪.‬‬
‫ُ‬
‫برخی ها ک ُتب شیا اإلسالم را تا ‪ ،0111‬جماعتی تا ‪ 511‬و گروهی تا ‪ ،111‬بر شمرره ااد‪ ،‬و‬
‫ُ‬
‫این اختالف بدان خاطر اسآ کز هرکس بز همان مقداری کز از ک ُتب شیا رحمز اللز رر رسیتش‬
‫افتاره و برایش رسیده‪ ،‬همان تعدار را ذکر اموره اسآ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر اواخر عمر برخی از ک ُتب خویش را مراجعز اموره بز این واز کز‬
‫شاگررااش برایش خوااده و او از ها ا کم و زیار اموره و گیاهی تعلییق اضیافز میی کیرر‪ .‬نااچیز‬
‫َ‬ ‫ك اْلح َّدة من كتبه َو ُه َ‬ ‫ح َ‬ ‫ََ َ ح َ َح‬ ‫ّ‬
‫نو یصنلح فِیهنا‬ ‫"واكن یه َرأ علی ِه ِِف ت ِل‬ ‫عالمز ابن عبدال اری رحمز اللز می گوید‪:‬‬
‫ح‬
‫يزيد َوينهص"‪.‬‬ ‫َ‬
‫‪0‬‬
‫و ِ‬
‫یعنی‪ " :‬کتاب ای شیا رر این ُبرهز زماای بر او خوااده شده و او ها ا را اصالح‪ ،‬کم و یا زیار می امور"‪.‬‬
‫معرفیی گرفتیز و توضییح‬ ‫زیبا اسآ رر اینجا برخی از تألیوال شیا اإلسالم رحمیز اللیز را بیز ّ‬
‫کوتاهی رر بارهء ها ا‪ ،‬راشتز باشم‪:‬‬
‫الجح ْیم‪ :‬شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز رر‬
‫َ‬
‫اب‬ ‫ح‬ ‫الم ْو َتقیم ل ُم َخال َوة ْ‬
‫أص َ‬ ‫الصراط ُ‬ ‫‪ -0‬ا ْق َت ُ‬
‫ضاء ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫جیان سیخن رر ایین کتیاب اینویآ‪ ،‬کیز‪:‬‬ ‫موائل عقیدتی حرف زره و ِ‬ ‫این کتاب رر بارهء‬
‫شبز و شبیز امورن با ی ور واصارا بحیث امیوره و قضییزء جشین‬ ‫پیرامون حرمآ و زشتی َت ُّ‬
‫َ َ‬
‫های اهل کتاب را مورر کنکا قرار راره و حدیث ذیل را ایز شیرح امیوره اسیآ‪ .‬پییامبر‬
‫َ ح َ َ َّ َ َ ح َ ُ َ ح ُ ح ‪4‬‬
‫صلی اللز علیز وسلم می فرمایند‪ " :‬من تشبه بِهومٍ فهو مِنهم"‪.‬‬
‫ترجمز‪ " :‬هرکس خور را با قومی شبیز گررااد‪ ،‬از ها ا خواهد بور"‪.‬‬
‫الو ِاس ِط َّیة‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز رر این کتاب مبارک‪ ،‬پیرامون اساسال عقییدهء‬ ‫یدة َ‬‫‪َ -4‬ا َلعق ُ‬
‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫اسالمی‪ ،‬موائل متعلق بز اصو رین‪ ،‬باورها‪ ،‬من ج و رو ِ اهل سنآ و جماعآ‪ ،‬بحیث‬
‫ُ‬
‫اموره و این کتاب‪ ،‬یکی از م مترین ک ُتیب رر راسیتای عقییدهء اهیل ُس َّینآ و جماعیآ‪،‬‬
‫محووب می گررر‪.‬‬
‫الک َالم َّیة‪ :‬شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز‪ ،‬این‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫یس ِبد ِع ِ م‬ ‫أس‬
‫َ‬
‫ت‬ ‫ي‬ ‫ف‬ ‫ة‬ ‫ی‬
‫َ‬
‫الج ْ م َّ‬ ‫س‬ ‫‪َ -1‬ب َی ُان َت ْلب ْ‬
‫ی‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬

‫‪(0‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)101‬‬

‫‪(4‬سنن ابوراوور روایآ شماره ‪.)0110‬‬
 ‫‪ ❐‌32‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َ ََ ُ َ‬ ‫َ ح‬ ‫ح‬ ‫َ ُ‬ ‫ّ‬
‫اهلل هلُ‪ ،‬ا اشتز و رر این اوشتز سخنان‬ ‫کتاب را رر رر کتاب "تأ ِسيس اتلَّهدِيس" فخر رازی غقر‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫بویاری از علمای کالم و فلووز را بز یالش کشییده و اسیتدالالل شیان را قلیع و ق ْمیع‪،‬‬
‫اموره اسآ‪ .‬این کتاب‪ ،‬رر حقیقآ از ب ترین کتاب یا رر ّرر اییدیولو ی َج ْ ِمیی و طائویزء‬
‫َج ْ ِم َّیز‪ ،‬می باشد‪.‬‬
‫األ ْع َالم‪ :‬شیا رحمز اللز رر این کتیاب‪ ،‬رر رفیا از ّ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َُْ ََ َ‬
‫ائمیزء بزرگیوار‬ ‫ِ‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ئ‬
‫ِ‬ ‫األ‬ ‫ن‬ ‫ع‬ ‫‪ -0‬رفع المالم‬
‫ِ ِ‬
‫فقز‪ ،‬پرراختز و بار مالمتی را از هاان برراشتز و بیان راشیتز اسیآ کیز اخیتالف علمیاء بیر‬
‫وجز و قابل قبو بوره‬ ‫اساس خواهشال اوواای شان ابوره و بلکز رارای اسباب و عواملی ُم ّ‬
‫ّ‬
‫و رر این راستا‪ ،‬ره علآ از اسباب اختالف علماء را ذکیر امیوره اسیآ‪ .‬ایین کتیاب را رر‬
‫معرفیی بیشیتری خیواهم‬ ‫بخش پاسا بز برخی شب ال پیرامون شیا اإلسالم رحمز اللیز‪ّ ،‬‬
‫امور‪ .‬إن شاء اللز‪.‬‬
‫ُ‬ ‫الصح ُیح ل َمن َب َّد َ ر َین َ‬
‫الم ِو ْیح‪ :‬این کتاب از معروفترین ک ُتب‪ ،‬رر زمینزء ّرر بیر‬ ‫اب َّ‬ ‫‪َ -5‬ا ْل َج َو ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫تیمیز رحمز اللز رر این کتاب‪ ،‬رالئل و‬ ‫اصراای ها (مویحیان) می باشد‪ .‬شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫براهین قوی و محکمی را مبنی بر تحریف ااجیل‪ ،‬بیان راشتز و اصراای ها را اوبآ بز باور‬
‫و عقیدهء شان بز الش کشیده اسآ‪.‬‬
‫َ ْ َ َّ ْ‬ ‫‪َ -6‬ر ْر ُء َت َع ُ‬
‫النقل‪ :‬همچنان کز از اام کتاب پیدا اسآ‪ ،‬رر بارهء عدم تعارض بیین‬ ‫ض العقل و‬ ‫ِ‬ ‫ار‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫عقل صریح و اقل صحیح‪ ،‬می باشد‪ .‬شیا اإلسالم رحمز اللز ایین کتیاب را رر ّرر کتیاب‬
‫ِّ‬ ‫ُّ‬
‫"القااون الکلي" فخر رازی اوشتز اسآ کز او ایز ماانید بقییز متکلمیین متیأثر از فالسیوزء‬
‫ِ‬
‫یواان‪ ،‬تال رارر تا بر اساس گمااش و رر صورل تعارض بین عقل و اقل‪ ،‬عقل را بر اقل‬
‫ترجیح راره و روی بز عقل گرائی بیاورر‪.‬‬
‫ّ‬
‫شیا رحمز اللز رر این کتاب بز شدل و براساس قوااین ساختز شدهء فالسیوز و بوییار بیز‬
‫ّ‬
‫زیبائی‪ ،‬فالسوز و ُمتکلمین را بز الش کشیده و ُبطالن هراء باطیل و فاسدشیان را‪ ،‬هشیکار‬
‫ساختز اسآ‪ .‬از م م ترین موائلی کز رر این کتاب مورر بررسیی قیرار راره شیده اسیآ‪،‬‬
‫ُ‬
‫قضایای اساسی عقیدتی‪ ،‬همااند‪ :‬ع ّلو‪ ،‬استواء‪ ،‬ج آ‪ ،‬معار‪ ،‬تنزیز و تقدیس باری تعیالی‬
‫َ َ‬ ‫ُُ‬
‫از شریک و حدوث عالم؛ می باشد‪.‬‬
‫تیمیز رحمز اللز رر این کتاب بز این اتیجزء م م رسیده اسیآ‬ ‫سر ااجام شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪33‬‬
‫ّ‬
‫کز هیچ تعارضی بین عقل صریح و اقل صحیح ابوره تا بیز گمیان ُمتکلمیین‪ ،‬رر صیورل‬
‫ً‬
‫تعارض بین عقل و اقل‪ ،‬مطلقا عقل‪ ،‬ترجیح پیدا کند‪.‬‬
‫رر این زمان و عصر ما‪ ،‬بویار م م اسآ کز نین کتابی مورر عنایآ شدید قرار گرفتیز تیا‬
‫پاسا قوی و محکمی بر عقل گرایان و رگراادیشان رینی باشد کز گمان می کنند‪ :‬بین عقل‬
‫و اقل‪ ،‬تناقض بوره و بخاطر این‪ ،‬بویاری از اصوص صحیح و ثابآ را ااکار اموره و حتی‬
‫رر بوا موارر‪ ،‬زبان ررازی بر علیز اصوص‪ ،‬می کنند‪.‬‬
‫ّ‬
‫عالمز ابن ّقیم رحمز اللز رر باره اهمیآ و ارز این کتاب می گوید‪" :‬واقنرأ كتناب العهنل‬
‫‪0‬‬
‫واْلهل اذل ‪ ...‬ما ِف الوجود هل نظري ثان"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬کتاب عقل و اقل را بخوان و این کتابی اسآ کز مثیل و اظیری ایدارر"‪ .‬و رر جیای‬
‫ری ر می گوید‪" :‬ومن أراد معرفة هذا فلیهرأ كتاب شیخنا وهنو بینان موافهنة العهنل الرصنيح‬
‫للنهل الصحیح ف إنه كتاب لم یيبرق العالم هل نظري ِف بابه فإنه هدم فیه قواعد أهل ابلاطنل منن‬
‫أسها فخرت علیهم سهوفه من فوقهم وشید فیه قواعد أهنل السننة واحلندیث وأحكمهنا ورفنع‬
‫‪4‬‬
‫أعالمها‪"...‬‬

‫یعنی‪" :‬هرکس می خواهد این قضیز را بیشتر بدااد‪ ،‬پس کتاب شیا ما کز بییان موافقیآ و‬
‫عدم تعارض بین عقل صریح و اقل صحیح می باشد را‪ ،‬مطالعز اماید‪ .‬این کتیابی اسیآ‬
‫کز هیچ عالمی با نین خوبی رر این باره انوشتز و این کتاب رر این راستا‪ ،‬بی اظیر و بیی‬
‫َ َ‬
‫مثیل بوره و شیا رحمز اللز قواعد اهل باطل را از بیا و ُبن‪ ،‬ک ْنیده و سیقف هن را بیر روی‬
‫شان ریختااده اسآ‪ .‬و با این کتابش اصو اهل ُس ّنآ و حدیث را‪ ،‬استوار ساختز و اشیااز‬
‫ها و مناره های هن را‪ ،‬بلند ا داشتز اسآ‪."...‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫الو َّنة َّ‬
‫ْ َ ُ ُّ‬
‫الم الش َیع ِة َو القد ِر َّی ِة‪ :‬این کتاب از ب ترین و زیباترین ک ُتب‪،‬‬
‫َِ‬ ‫ک‬ ‫ض‬ ‫ق‬ ‫الن َب ِو َّی ِة ِفي ا‬ ‫‪ِ -7‬من اج ِ‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫رر ّرر روافض و فرقزء شیعز اثناعشری اسآ‪ .‬شیا اإلسالم رحمز اللز رر این کتاب‪ ،‬پاسا‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ابن مط ّ ر ِحلی رافضی کز معروف بز شیا الطائوز اسیآ را‪ ،‬راره اسیآ‪ِ .‬حلیی رر کتیاب‬

‫‪(.0‬متن القصیدة النوایة‪ ،‬صوحز ‪.)411‬‬

‫‪(.4‬طریق ال جرتین وباب الوعارتین‪ ،‬صوحز ‪.)055‬‬
 ‫‪ ❐‌31‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َ ْ‬ ‫َ ُ َ‬
‫الک َر َ‬
‫اوان شیده‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫فی‬ ‫یس‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ید‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫تلبییس‬ ‫مرتکیب‬ ‫و‬ ‫گوتیز‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫زیاری‬ ‫ای‬ ‫ررو‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ة"‬ ‫ام‬ ‫ِ"من اج‬
‫َ‬
‫اسآ‪ .‬شیا رحمز اللز بویار زیبا و ُموتد ‪ ،‬پاسا تلبیوال و خیااآ های ایین رافضیی را‬
‫ْ‬ ‫ً‬
‫الو ّنة" رر راستای ّرر بر رین َرفض‪ ،‬از ب ترین و شاملترین کتاب یا‬ ‫واقعا کتاب "من اج ُّ‬ ‫راره و‬
‫ُّ‬ ‫ِ‬
‫اسآ‪ .‬از این ج آ‪ ،‬این کتاب همیشز مورر عنایآ و توجز علمیای زییاری بیوره و بارهیا‬
‫َ‬
‫اختصار و شرح شده اسآ‪ .‬امام ذ َهبی رحمز اللز این کتاب را اختصار کیرره و اام یذاری‬
‫اموره اسآ بز "اْلنتیق ِف منهاج االعتدال ِف نهص الكم اهل الرفض واالعزتال" و از معاصیرین‬
‫ُ‬
‫ایز‪ ،‬شیا عبداللز َن َیمان حوظیز اللیز کتیاب "من یاج الوینة" را اختصیار امیوره کیز ایین‬
‫مختصر‪ ،‬توسط شیا اسحاق ربیری رحمز اللز بیا زبیان سیلیس و روان فارسیی ترجمیز و‬
‫الو ّنز"‪.‬‬
‫اام ذاری شده اسآ بز "مختصر من اج ُّ‬
‫الرع َّیة‪ :‬شیا اإلسالم امام ابن ّ‬ ‫َّ َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ َّ َ َ ُ َّ ْ ّ ُ‬
‫تیمیز رحمز اللز این کتاب‬ ‫‪ -8‬الویاسة الشر ِعیة ِف ْي ِإصال ِح الر ِاعي و ِ‬
‫ُ‬
‫را بر اساس ررخواسآ یکی از ا َمراء‪ ،‬اوشآ‪ ،‬ها اه کز از او تقاضا گررید تا پیرامون وا ی‬
‫عامل امیر همراه َر ِع ّیآ‪ ،‬یزی بنویود‪ ،‬شیا رحمز اللز رر یک شیب تیا صیبح‪،‬‬ ‫برخورر و َت ُ‬
‫ُ‬
‫این کتاب را اوشآ‪ .‬این کتاب از ب ترین ک ُتب رر راستای بیان سیاسیآ اسیالمی و هاچیز بیر‬
‫رعیآ بایوتی اویبآ‬ ‫گررن سررمدار از حقوق و وجائب الزم اسآ و ایز هاچز از حقوقی کز ّ‬
‫بز امیر و حاکم شان مراعال امایند‪ ،‬می باشد‪ .‬رر اخیر خاطر اشان سازم کز ایین اوشیتز‪ ،‬از‬
‫فرر موؤ ‪ ،‬می باشد‪.‬‬ ‫ب ترین ها رر راستای اراره و تنظیم امور سپرره شده بز ِ‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َّ ْ‬
‫الرح َمن َوأ ْو ِل َی ِاء الش ْیط ِان‪ :‬یکی از التباس ا و خلط های هشیکار رر مییان‬ ‫‪ -1‬الورقان بین أو ِلی ِاء‬
‫ِ‬
‫ولیی اللیز گوتیز و میی گوینید‬ ‫مررم‪ ،‬اینوآ‪ :‬بز برخی از افرار‪ ،‬بدون هیچ قاعده و اشاازء ّ‬
‫ّ‬
‫"روسآ خدا" اسآ‪ .‬رر حالیکز ز بوا افراری از خط و اشیان شیریعآ خیارج بیوره و از‬
‫ها ا ا ْستدراج و یا هم جارو و سحر سر میزاد‪ ،‬اما این مررم هن را کرامآ ُّ‬
‫تصور اموره و فرر‬ ‫ِ‬
‫تیمییز رحمیز اللیز رر ایین کتیاب‪ ،‬تیال‬ ‫را ایز اولیای خدا‪ ،‬می رااند‪ .‬شیا اإلسالم ابین ّ‬
‫ورزیده اسآ تا این التباس را بر طرف ساختز و از البالی اصوص شرعی‪ ،‬تواوتی رر میان‬
‫روستان اللز و روستان شیطان گذاشتز و ایین ُم ْ یر را از رسیآ میا گرفتیز تیا بیز هیرکس و‬
‫ولی اللز و یا روسآ خدا‪ ،‬ازایم‪ .‬و ایز این کتاب ّرری اسیآ بیر برخیی از‬ ‫ااکوی‪ ،‬اوبآ ّ‬
‫ََ‬ ‫َ‬
‫اهل بدعآ از َج ْ ِم ّیز و ُم ْع ِتزلز و حتی برخی از اش ِاع َره –از همز شان‪ -‬کز کرامیال اولییای‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪31‬‬

‫حقیقی و شرعی را‪ ،‬ااکار می کنند‪.‬‬

‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫‪َ -01‬ا ْل َو ْت َوی َ‬
‫الح َم ِو َّیة الک ْب َری‪ :‬فرری از یکی از ش رهای سوریز بنام "ح َما" یا "ح َمال" از شیا‬
‫تیمیز رحمز اللیز سیؤالی پیرامیون هییال و احارییث صیوال بیاری تعیالی و‬ ‫اإلسالم ابن ّ‬
‫ُ‬ ‫ً‬
‫خصوصا صوآ ع ّلو‪ ،‬پرسید؛ و شیا رحمز اللز رر پاسا بز او ند صوحزء را اوشیآ‪ ،‬و‬
‫ّ‬
‫بعد از مدتی شیا رحمز اللز بخاطر این اوشتز مورر هزار و اذیآ فراوان اهل بیدعآ قیرار‬
‫گرفآ‪ .‬از این ج آ این اوشتزء کوتاه و مختصر را بیا اصیوص زییار و اقیوا بیشیتری از‬
‫َ َ ّ ُ ُّ ح‬ ‫َ‬
‫الصغ َری" اام یذاری امیوره و‬ ‫ّ‬
‫َسلف مزین اموره و بدین ج آ اوشتزء ّاولی را بز "احلم ِوية‬
‫َ َ َّ ُ ُ‬
‫الك ح َ ی" ُم ّ‬
‫وما گررید‪ .‬و این کتاب‪ ،‬بیا ایام‬ ‫هاکز بر هن اضافال صورل گرفآ‪ ،‬بز "احلم ِوية‬
‫های ُم ختلف یار می شور‪" :‬الوتوی الحمویة الکبری" یا "العقییدة الحموییة" ییا "الوتیوی‬
‫سین ‪17‬‬‫الحمویة"‪ .‬شیا اإلسالم رحمز اللز ایین کتیاب را رر سیا ‪ 618‬هیی‪ ،‬یعنیی رر ّ‬
‫سال ی ا اشتز اسآ‪.‬‬
‫تیمیز رحمز اللز رر ضمن برخی از مجموعال اسیآ‪،‬‬ ‫بویاری از تألیوال شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ‬‫َح‬
‫وع الق َت َاوی" این کتاب ‪ 17‬جلد بوره و هن را شیا عبد الیرحمن بین محمید بین‬ ‫مااند‪َ" :‬مم‬
‫ّ‬
‫قاسم العاصمی رحمز اللز از مخطوطال متعیدر‪ ،‬بوییاری از فتواهیا و رسیالز هیای شییا‬
‫اإلسالم رحمز اللز را جمع و ترتیب امیوره اسیآ‪ .‬و بعید از هن‪ ،‬فرزاید شییا عبیدالرحمن‬
‫رحمز اللز‪ ،‬محمد بن عبدالرحمن القاسم رحمز اللز‪ ،‬برخی ری ر از رسائل و فتواهای شیا‬
‫َ‬ ‫َ َح‬ ‫ح‬
‫وع الق َت َاوى" ُم َو ّمی‪ ،‬کرره اسآ‪.‬‬‫اإلسالم را جمع اموره و بز "اْلس َت حد َرك َیلع َم ُم ِ‬
‫ُ ح‬ ‫َ ح ُ َ ُ َّ َ‬ ‫ُُ‬
‫الرسنائ ِل الكن َ ی" و‬ ‫و همچنین می توان از مجموعال‪ ،‬بز کتب ذیل اشاره امور‪َ" :‬مموعنة‬
‫ح‬ ‫ُ‬ ‫َح‬ ‫ُ‬ ‫َح‬
‫الر َسائ ِل ال ِمن َ ِ ّية" و یره‪ ...‬میباشد‪.‬‬ ‫ُ َ‬
‫وعة َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ َّ َ‬
‫الرسائ ِل َو المسائ ِل" و "َمم‬ ‫"َمموعة‬
‫ُُ‬
‫برخی از ویژشیهای کتب شیخ اإلسالم رحمه الله‬
‫ّ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز‪ ،‬رر تألیوال موید جوااب ُمختلف ذیل را مداظر گرفتز اسآ‪.‬‬
‫‪ -0‬شمولیآ‪ :‬مؤلواتش رر ابواب و موائل مختلف‪ ،‬متنو و گوااگون بوره و رر هر موضیوعی‬
‫ً‬
‫کز الزم بوره اسآ‪ ،‬اوشتز اسآ‪ .‬مثال‪ :‬رر توویر و علوم قیرهن‪ ،‬حیدیث و علیوم هن‪ ،‬فقیز و‬
‫اصو هن‪ ،‬فرقز ها و اریان‪ ،‬ررور بر مخالوین از طوائف مختلف و یره‪...‬‬
 ‫‪ ❐‌36‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُ‬
‫سلیس بورن‪ :‬اوشتز هایش سلیس و روان اسآ گر ز برخیی از ک ُتیب بیرای برخیی افیرار‬ ‫‪-4‬‬
‫فن‪ ،‬خوااداش رشوار بنظر میی رسید؛ امیا بیرای‬ ‫خصص رر هن ّ‬ ‫رشوار اسآ و جز برای ُم َت ّ‬
‫تخصص سلیس ترین کلمال و جمالل‪ ،‬استواره شده اسآ‪.‬‬ ‫اهل ُّ‬
‫َّ‬ ‫ُ َ ّ‬
‫وتد بورن‪ :‬کتب شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللیز واقعیا تحقیقیی و ُمویتد و قیوی‬ ‫م‬ ‫‪-1‬‬
‫ََ‬ ‫ّ‬
‫اسآ‪ .‬و ُپر اسآ با ارلز و اقوالل از سلف رحم م اللز‪.‬‬
‫یحون میی‬ ‫البا ُک ُتب شیا رحمز اللز کز رر ها ا ّرر بر مخالوین اسیآ‪ُ ،‬پیر و َم ْش ُ‬
‫ً‬
‫الزامال‪:‬‬ ‫‪-0‬‬
‫باشد با الزام امورن ُمخالف‪ ،‬با هاچز عقیده و باور رارر‪.‬‬
‫ّ‬
‫وسعآ اطالعال‪ :‬کویکز ُکتب شیا رحمز اللز را بخوااد احواس می کند راخل ررییای‬ ‫‪-5‬‬
‫ُ‬
‫پر طالطم شده کز هر لحظز او را بز ایین ج یآ و هن ج یآ کشییده و بیرایش از زواییای‬
‫ّ‬
‫ُمختلف اطالعال راره و از جوااب ُمختلف برایش فوائد و موائل‪ ،‬می رهد‪.‬‬
‫‪ -6‬تقویم بندی رقیق‪ :‬موائل‪ ،‬بز زیبایی رستز بندی شده و برای خواانده ف م موئلز را ساره و‬
‫هسان می سازر‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -7‬عد و ااصاف رر حق مخالوین‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز بز شدل تال رارر تا ااصیاف‬
‫ْ‬ ‫رر ّ‬
‫حق رشمنان و مخالوینش‪ِ ،‬ا ماض و شیم پوشیی اشیور‪ .‬و ایین امتییازی اسیآ کیز‬
‫حیق مخیالوین شیان بیدترین‬ ‫توجز اداشیتز و رر ّ‬
‫بویاری از گویندگان و اویوندگان بز هن ُّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ات امال و ررو ا را بوتز و هیچ عدالآ و ااصافی را رر حقش مداظر‪ ،‬اداراد‪.‬‬
‫این ا برخی از مزایای بور کز از البالی مطالعز کتب شیا اإلسالم رحمیز اللیز پیرامیون اوشیتز‬
‫هایش رر ذهنم همده و بز خدمآ خوااندهء گرامی‪ ،‬ارائز راشتم‪.‬‬
‫اساتید شیخ اإلسالم رحمه الله‬
‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز رر ازر بیش از ‪ 411‬استار و شیا‪ ،‬زااوی ُّ‬
‫تلمیذ و شیاگرری‪،‬‬
‫زره اسآ‪ 0.‬و تعداری از ها ا را رر "األربعین لشیا اإلسالم" کز رر ضمن "مجمو الوتاوی" اسآ و‬
‫بز صورل جداگااز ایز اپ گرریده اسآ‪ ،‬و رر هن ل حدیث را با سند تا رسو اللز صیلی‬
‫اللز علیز وسلم‪ ،‬ذکر اموره؛ بیان شده ااد‪ .‬بز تعداری از افراری کز حدیث را شنیده اسیآ‪ ،‬اشیاره‬

‫ُ‬ ‫‪ُُ 0‬‬

‫(العقور الد ّریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪.)01/0 ،‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪37‬‬

‫ّ‬
‫ابوالی ْویر‪ ،‬ابین‬
‫عالمز ابن کثیر رحمز اللز می گوید‪" :‬حدیث را از ابن عبید الیدائم‪ ،‬ابین ُ‬ ‫میداریم‪:‬‬
‫َ‬
‫ع ْبدان‪ ،‬شیا شمس الدین حنبلی‪ ،‬قاضی شمس الدین بن عطاء حنویی‪ ،‬شییا جمیا الیدین بین‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َص ْی َرفی‪َ ،‬مجد الدین بن عواکر‪ ،‬شیا جما الدین بغداری‪ ،‬اجیب بن ِمقدار‪ ،‬ابن ابیوالخیر‪ ،‬ابین‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َّ‬
‫عالن‪ ،‬ابن ابوبکر هروی‪ ،‬کما عبد الرحیم‪ ،‬فخر علی‪ ،‬ابن ش ْی َبان‪ ،‬شرف بن ق َّواس‪ ،‬زینیب بنیآ‬
‫ِّ‬
‫‪0‬‬
‫َمکی و بویاری ری ر‪ ،‬شنیده اسآ"‪.‬‬
‫شاشردان شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬
‫ُ ّ‬ ‫شاگرران شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز زیار بوره و بویاری از طالب و رااشجویان علوم اسالمی‬
‫رر ازر او‪ ،‬زااوی ُّ‬
‫تلمذ و شاگرری زره ااد‪ ،‬بز برخی از اام ای شان کوتاه و فشرره اشاره می کنم‪:‬‬
‫ُُ‬ ‫َ ح‬ ‫ُ‬
‫"الم َّ‬
‫احلدِیث"‪" ،‬العهود‬ ‫حرر ِِف‬ ‫محمد بن أحمد بن عبد ال اری (‪ ،)700‬صاحب کتاب های‪:‬‬ ‫‪-0‬‬
‫ُ ح‬ ‫ِّ َ‬ ‫َّ ُ ُ ح‬ ‫ُّ ِّ ّ‬
‫کتاب ری ر‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ندین‬ ‫و‬ ‫يك"‪،‬‬ ‫ب‬ ‫الس‬ ‫یلع‬ ‫الرد‬ ‫ِف‬ ‫يك‬‫ن‬ ‫الم‬ ‫م‬ ‫ار‬
‫ِ‬ ‫"الص‬ ‫ة"‪،‬‬ ‫ي‬ ‫ادلر‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫امام شمس الدین َذ َهبی رحمز اللز (‪ ،)708‬صیاحب کتیاب هیای‪" :‬س َ‬
‫نري أعنالم اْلُنبالء"‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫‪-4‬‬
‫َ ََ‬ ‫ح َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ ُ ح َ‬
‫کتاب ری ر‪.‬‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫اوشتز‬ ‫ندین‬ ‫و‬ ‫ِر"‬ ‫ئ‬‫ا‬ ‫ب‬ ‫لك‬ ‫"ا‬ ‫م"‪،‬‬ ‫ال‬ ‫واْلع‬ ‫اْلشاهري‬ ‫یات‬ ‫ف‬‫و‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫"تارِيخ اإلس‬
‫َ ُ‬ ‫ّ‬
‫محمد بن ابوبکر بن ّقیم جوزی رحمیز اللیز‪ ،)754( .‬صیاحب کتیاب هیای‪ " :‬زاد‬ ‫عالمز ّ‬ ‫‪-1‬‬
‫ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َ‬ ‫َح َ‬ ‫ََ‬
‫ري ال ِعباد"‪ ،‬إعالم اْلوقعْي عن َرب العاْلْي‪ ،‬مدارج السال ِكْي بْي منازل إیناك‬ ‫المعا ِد ِِف هد ِ خ ِ‬
‫کتاب ری ر‪.‬‬ ‫نعبد وإیاك نستعْي‪ ،‬و ندین ِ‬
‫مناقیب‬ ‫فیي‬ ‫ة‬ ‫العلی‬ ‫ُ‬
‫األعالم ّ‬ ‫"‬ ‫کتاب‬ ‫ف‬ ‫لی ّبزار رحمز اللز (‪ُ ،)701‬م ِّ‬
‫صن‬ ‫‪ -0‬ابو َح ْوص ُع َمر بن َع ّ‬
‫ِ‬
‫ابن ّ‬
‫تیمیة"‪.‬‬
‫َْ‬
‫‪ -5‬ابو الوداء اسماعیل بن عمر بن کثیر رحمیز اللیز (‪ ،)770‬صیاحب کتیاب هیای‪" :‬تو ِوییر‬
‫َ‬ ‫احلثِ حیث َ ح‬
‫ِث َ‬ ‫َ َ ُ َ ِّ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َشح اختِصار‬ ‫القرهن الع ِظیم" (مش ور بز توویر ابن کثیر)‪" ،‬ابلِدایة واْلهایة"‪" ،‬ابلاع‬
‫َ ح‬ ‫ُ ُ‬
‫احلدِیث" و ندین کتا ِب ری ر‪.‬‬ ‫علوم‬
‫ِ‬
‫ح‬ ‫َ ح‬ ‫ُح َ ُ َ ح َ‬ ‫ُ ُ‬
‫األ َ‬
‫ابنن‬ ‫الم‬ ‫اإلس‬ ‫خِ‬‫ی‬ ‫ش‬ ‫اب‬ ‫ح‬ ‫ص‬ ‫أ‬ ‫م‬ ‫ع‬‫"م‬ ‫بنام‬ ‫اسآ‪،‬‬ ‫اوشتز‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫کتابی‬ ‫ی‪،‬‬ ‫و‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫یکی از معاصرین‪ ،‬شیا ولید ِ‬
‫م‬
‫َ َّ‬
‫یمیة" و شرح حا تعداری از شاگرران شیا اإلسالم رحمز اللز را‪ ،‬مورر بررسی قرار راره اسآ‪.‬‬ ‫ت‬

‫‪(0‬البدایة والن ایة ‪.)017-016/00‬‬

 ‫‪ ❐‌38‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫بخشی از سخنان زرین شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬

‫َ َ َ ح ُ َ ُ ُ َ ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ح ُ َّ َّ َ َّ ُ َ َ َ َ ح‬
‫إظ َه َ‬
‫حنق‬‫ارضنه فی ِ‬
‫ِ‬ ‫ع‬‫ي‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ام‬ ‫ق‬ ‫أ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِی‬
‫د‬ ‫ار‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز می گوید‪" :‬مِن سن ِة اَّللِ‪ :‬أنه إذا أراد‬
‫َ َ ح َ ُ ُ َ َ ُ َ َ ٌ ‪0‬‬ ‫ح َ ِّ َ َ ح‬ ‫ح َ َّ َ َ َ َ ح ُ‬
‫احلق یلع ابلَاط ِِل فیدمغه فإِذا هو زاهِق"‪.‬‬ ‫احلق بِكلِمات ِ ِه ويهذِف ب ِ‬
‫یعنی‪" :‬از ُس ّنآ باری تعالی اینوآ‪ ،‬کز‪ :‬هرگاهی بخواهد رینش را هشکار بوازر‪ ،‬کوی بپا خواستز‬
‫تا رر برابر رین اللز مقابلز اماید؛ پس از هن‪ ،‬حق را توسط کلماتش ثابآ ا داشتز و حق را بیز جیان‬
‫ْ‬ ‫باطل می اادازر‪ ،‬و ّ‬
‫حق باطل را محو اموره و باطل هر ز زورتر اابور و ُمض َم ِحل می گررر"‪.‬‬
‫َ َّ ً َ ح َ َ ح ُ ح َ َ ح َ ح ُ َ َ َّ َ‬ ‫َّ‬
‫ادلنیا جنة من ل حم یدخلها لن یدخل جنة اْلخ َِرة ِ"‪.‬‬ ‫"إن ِف ُّ‬
‫‪4‬‬
‫و ایز می فرماید‪:‬‬
‫یعنی‪" :‬رر رایا ب شتی اسیآ کیز هیرکس رر هن راخیل ا یررر‪ ،‬وارر ب شیآ هخیرل‪ ،‬اخواهید‬
‫َ َ‬
‫گشآ"‪ .‬هدف از ب شآ رایا‪ ،‬عبارل اسآ از‪ :‬ایمان‪ ،‬رجو ‪ ،‬محبیآ‪ ،‬رضیایآ بیز قضیاء و قیدر‬
‫باری تعالی و ندین مورر ری ر‪. ...‬‬
‫‪1‬‬
‫و می گوید‪" :‬اذلكر للهلب مثل اْلاء للسمك فكیف یكون حال السمك إذا فارق اْلاء "‪.‬‬
‫مااند هب برای میاهی اسیآ‪ ،‬پیس اگیر میاهی از هب جیدا‬
‫یعنی‪" :‬ذکر و یار (اللز) برای قلب‪ِ ،‬‬
‫گررر‪ ،‬حالتش طور خواهد بور؟"‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ری می گوید‪" :‬اْلحبوس من حبس قلبه عن ربه تعایل واْلأسور من أرسه هواه"‪.‬‬ ‫رر جای ری‬
‫یعنی‪" :‬زاداای واقعی کوی اسآ کز قلبش‪ ،‬او را از اللز متعا باز راشیتز و اسییر واقعیی فیرری‬
‫اسآ کز رر بند خواهشال اوواای ا ‪ ،‬افتاره اسآ"‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫و می فرماید‪" :‬ما ندم من استخار اْلالق‪ ،‬وشاور اْلخلوقْي وثبت ِف أمره"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬کوی کز از پروررگار طلب خیر اموره و بیا مخلوقیال‪ ،‬مشیورل کیرره و رر کیار‬
‫ََ‬
‫ثابآ قدم باشد‪ ،‬پشیمان امی گررر"‪.‬‬

‫‪(0‬مجمو الوتاوی ‪.)57/48‬‬

‫‪(4‬مدارج الوالکین ‪ 054/0‬و الوابل الصیب‪ ،‬صوحز ‪.)08‬‬
‫‪(1‬الوابل الصیب‪ ،‬صوحز ‪.)04‬‬
‫‪(0‬الوابل الصیب‪ ،‬صوحز ‪.)08‬‬
‫‪(5‬الوابل الصیب‪ ،‬صوحز ‪.)004‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪39‬‬

‫َ ح َ َ َّ َ َ َ ح َ َ َّ َ َ ح َ ح ح َ َ َ َ ح ُ ُ َّ‬
‫و ایز می گوید‪" :‬من أ َراد السعادة اْلبدِیة‪ ،‬فلیل َزم عتبة العبودِیةِ"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫یعنی‪" :‬کویکز خواهان خوشبختی همیش ی و رائمی اسآ‪ ،‬پس مشکالل بندگی را بر خور‬
‫الزم ب یرر"‪.‬‬
‫ح‬ ‫ح َ َ حَ َ ُ َح َ َ ََ ُ‬
‫اف َ َ‬ ‫ُّ ح ُ َ ُ َ َ َ ح َ ُ‬
‫َض ُرهُ ِِف اْلخ َِرة ِ‪.‬‬ ‫الزهد ت حرك ما ال ينقع ِِف اْلخِرة ِ‪ .‬والورع ترك ما َت‬
‫‪4‬‬

‫یعنی‪"ُ :‬ز ْهد عبارل اسآ از‪ :‬ترک هاچز کز بز فائده و اوع هخرل‪ ،‬ایویآ‪ .‬و ور عبیارل اسیآ‬
‫از‪ :‬ترک هاچز کز می ترسی مبارا بز هخرتآ‪ ،‬ضرر برسااد"‪.‬‬
‫َ ح َ َ َّ َ َ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َّ َ ُّ ُ َ ٌّ َ ِّ ح َ َّ ح ُ َ َ‬
‫الَركِ فإِن المتكن ِّ َ يتكن َّ ُ عنن عِبنادة ِ اَّللِ تعنایل‪،‬‬ ‫و شیا رحمز اللز می فرماید‪" :‬اتلك َش مِن‬
‫َ ح ُ ح َ َ ح ُ ُ َّ َ َ َ ح َ ُ ‪1‬‬
‫َرك يعبد اَّلل وغريه"‪.‬‬ ‫والم ِ‬
‫"تکبر و رور از شرک بدتر اسآ‪ ،‬زیرا فیرر مغیرور از عبیارل اللیز ُّ‬
‫تکبیر میی ورزر امیا‬ ‫یعنی‪ُّ :‬‬
‫مشرک‪ ،‬بز جز اللز‪ ،‬ری ران را ایز با او عبارل می کند"‪.‬‬
‫َ‬ ‫ح َ ح ُ َ َّ ُ َ ُ َّ ح ُ َ َ َ ح َ ح‬ ‫َ َ َ‬ ‫ح َ َ ُ َ ح َ ُ َ َ حَ ح‬
‫حل ِّر َوال َ حدِ‪ ،‬فإِذا عل َِم العبد أنه البد مِنهما ل حم يغعب ل ُِو ُرو ِدهِما‪،‬‬ ‫ارض وال ِمحن ِ َك‬‫و می گوید‪" :‬العو ِ‬
‫َ َ ح َ ح َ َّ َ َ َ َ ح َ ح َ ح ‪0‬‬
‫ولم يغتم ِذلل ِك ولم حيزن"‪.‬‬
‫ّ‬
‫مااند گرمی و سرری اسآ‪ ،‬پس وقتی بنده می رااد کز این رو‪ ،‬حتمی‬
‫یعنی‪" :‬راج ها و مشقآ ها ِ‬
‫َ َّ‬
‫و همدای اسآ‪ ،‬از همدن ها ا خشم ین اشده و بخاطر همدن ها ا م ین و ُم َتکدر امی گررر"‪.‬‬
‫ْ‬
‫مدعی ِعصمت شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله نیستیم‬
‫هیچ احدی بعد از اابیاء علی م الوالم معصوم ابوره و مرتکب خطیاء شیده و بیر اسیاس بشیر‬
‫بورن‪ ،‬مرتکب لغز های رر هراء و اظریاتش‪ ،‬می گررر‪ .‬و شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز اییز‬
‫از این قاعده موتثناء ابوره و خطاهای اجت اری خور را‪ ،‬رارر‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫"وباَملة َكن رْحه اهلل منن‬ ‫عالمز ابن کثیر رحمز اللز رر باره شیا اإلسالم رحمز اللز می وید‪:‬‬
‫ُ‬
‫ك ِبار العلماء وُمن ُييبئ ويصیب ولكن خيبُه بالنسبة إیل صوابه كنهيبة ِف حبر لنيج‪ ،‬وخيبنُه أیعنا‬

‫‪(0‬مدارج الوالکین ‪.)041/0‬‬

‫‪( 4‬مدارج الوالکین ‪.)04/4‬‬
‫‪( 1‬مدارج الوالکین ‪.)106/4‬‬
‫‪( 0‬مدارج الوالکین ‪.)160/1‬‬
 ‫‪ ❐‌11‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ََ َ َ ََُ‬ ‫اج َت َه َد ح َ‬

‫ح ُ َ ِّ َ ح‬
‫ك ُم فأصاب فله أجران وإذا اجتهد فأخيبأ فله أجنر»‪.‬‬ ‫احلا ِ‬ ‫ار ‪« :‬إِذا‬
‫مغقور هل كما ِف صحیح ابلخ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ح‬
‫ح ح َُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ح َ ُ َ ُ ح‬
‫اإلمام مال ِك ب ُن أن ٍس‪ُ:‬ك أح ٍد یُخذ مِن قو ِهلِ وي‬
‫‪0‬‬
‫ِب هذا اله "‪.‬‬ ‫رتك إِال صاح‬ ‫فهو مأجور‪ .‬وقال ِ‬
‫تیمیز رحمز اللز از علمای بزرآ بوره و از کواای اسآ کیز خطاهیا و‬‫یعنی‪" :‬خالصز اینکز ابن ّ‬
‫ررستی های رارر‪ ،‬لیکن خطاهایش اوبآ بز ررستی هایش‪ ،‬مااند اقطزء اسآ رر ررییای عمییق‬
‫جت ِ د بیوره اسیآ بخشییده شیده میی باشید؛‬‫(اا یز و بی ارز اسآ)‪ ،‬و خطایش بنا بر هاکز ُم َ‬
‫نااچز رر صحیح بخاری همده کز رسو اللز صلی اللز علییز وسیلم‪ ،‬فرموراید‪ :‬هرگیاهی حکیم‬
‫ّ‬
‫برحق باشد‪ ،‬رارای رو پارا اسآ و اگر خطاء اماید‪ ،‬یك ُمیزر رارر‪ 4.‬پیس او‬ ‫کننده رر اجت ار‬
‫(شیا اإلسالم رحمز اللز‪ ،‬بخاطر اجت ار ) برایش پارا راره می شور‪ .‬و امام مالک رحمز اللز‬
‫می فرماید‪ :‬هر شخصی برخی از سخنااش گرفتز شده و برخی ری ر ترک می گررر‪ 1‬جز صیاحب‬
‫این قبر (کز تمام سخنااش گرفتز شده و هیچ قابل ّرر و ترک ایوآ)‪.‬‬
‫و این بدان معنا ایوآ کز هر هاچز اهل بدعآ وگمراهی بر شییا اإلسیالم اویبآ راره و بیر او‬
‫رروغ بوتز و او را مت م بز یزی می سازاد کز ا وتز و نین ابوره اسآ؛ حقیقآ راشتز باشد‪.‬‬
‫ُ‬
‫ال معیروف و مشی ور‪،‬‬ ‫بر این اساس‪ ،‬روسآ رارم رر این بخش‪ ،‬بز پاسا هوآ شب ز از شیب ِ‬
‫پیرامون شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز پرراختز تا با رو ِ اهل باطل رر رروغ هیا و تزویرهیای‬
‫شان‪ ،‬هشنا شوید‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫پاسخ به هفت ش ْبهه از شبهات پیرامون شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله‬
‫تیمیز رحمز اللز از علمای مظلومی اسآ کز رر زمان خیور و بعید از او از‬ ‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫جااب حووران‪ ،‬حقوران‪ ،‬اهل گمراهی و بدعآ؛ مورر هجوم قرار گرفتز و بدترین سخنان را بز او‬
‫ُ‬
‫اوبآ راره تا بتوااند ره او را رر رید مررم خراب سیاختز تیا مویلمااان از ک ُتیب او کیز هماانید‬
‫گنجینز های علمی اسآ‪ ،‬روری اموره و رر رام اهل بدعآ و گمراهی‪ ،‬گیر بمااند‪ .‬ولیی هن را کیز‬
‫عزل رهد‪ ،‬کوی امی توااد ذلیلش کند!‬ ‫اللز ّ‬

‫‪(0‬البدایة و الن ایة ‪.)001-011/00‬‬

‫‪(4‬صحیح بخاری روایآ شماره ‪.)7154‬‬
‫‪(1‬یعنی اینطور ایوآ کز تمام سخنااش ررسآ و بدون خطاء باشد‪ ،‬و اشاره اموره بز طرف قبر رسو اللز صلی اللز علیز وسلم‪،‬‬
‫و گوآ)‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪10‬‬

‫مشآ اموازء خروار بز هوآ شب ز از معروفترین شب ال اویبآ راره شیده بیز شییا اإلسیالم‬
‫رحمز اللز اشاره می رارم‪:‬‬
‫َ ْ‬
‫شبهه یکم‪ :‬آیا شیخ اإلسالم رحمه الله قائ به تج ِسیم بوده است؟‬
‫مااند مخلوقال برای اللز سبحااز و تعیالی اسیآ‪ .‬ت میآ‬ ‫شدن جوم‪ِ ،‬‬ ‫تجویم عبارل از قائل ِ‬
‫تجویم از قدیم بر اهل ُس ّنآ از جااب اهل بدعآ زره شده و اهل ُس ّنآ و حدیث را با اوبآ های‬
‫"ح حشو ّيه" و یره؛ ُم ّ‬
‫َ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫ُ ِّ‬
‫ومی اموره ااد‪ .‬رر این قافلز شیا‬ ‫ِ‬ ‫"َمسمه"‪" ،‬مشبهه"‪،‬‬ ‫ااررسآ و ااروا‪ ،‬همااند‪ِ :‬‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫اإلسالم رحمز اللز تن ا ابوره و قبل از او بز بویاری از علماء و اادیشمندان مولمان و اهل سینآ‪،‬‬
‫این ت مآ ااروا زره شده اسآ؛ رر حالیکز اهل ُس ّنآ و حدیث از این ت میآ ایاروا بییزار بیوره و‬
‫جومز بوره همچنااکز از شدیدترین ها بیر علییز فرقیزء گمیراه‬ ‫بلکز از سر سخآ ترین رشمنان ُم ِّ‬
‫ِّ‬
‫ُمعطلز‪ ،0‬می باشند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ْ‬
‫امام اسحاق بن راه َو یز رحمز اللز (متوفای ‪ 418‬هی) می فرماید‪" :‬عالمة جهم وأصحابه دعنواهم‬
‫‪4‬‬
‫یلع أهل اَماعة وما أولعوا به من الكذب إنهم مشبهة"‪.‬‬
‫میز) و یارااش اینوآ‪ ،‬کیز‪ :‬از روی‬ ‫یعنی‪" :‬از اشااز های َج ْ م بن صووان (رئیس فرقز گمراه ج ّ‬
‫رروغ و تزویر بز اهل ُس ّنآ و جماعآ اوبآ تشبیز راره و هاان را ُم ِّ‬
‫شب َ ز می رااند"‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫ّ‬
‫حاتم رازی رحمز اللز (متوفای ‪477‬هی) می فرماید‪" :‬عالمة اَهمیة تسمیتهم أهل السنة مشبهة"‪.‬‬ ‫امام ابو ِ‬
‫شب َ ز می اامند"‪.‬‬
‫میز اینوآ کز اهل سنآ را ُم ِّ‬‫یعنی‪" :‬از اشااز های فرقزء ج ّ‬
‫َّ َ َّ‬ ‫ح َ ح َّ ُ َ َ ح َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫اَهمینة علنیه حم لعنائ ُِن اَّللِ أن‬
‫ِ‬ ‫"وزعمنت‬
‫ِ‬ ‫امام ابن خ َز َیمز رحمز اللز (متوفای ‪100‬هی) می گوید‪:‬‬
‫ِ‬
‫نْي ِ ََّّللِ َع َّ‬ ‫ح‬ ‫َّ‬
‫اهلل َعلَ حیه َو َسنل َم ‪ ,‬ال ُم حثبت َ‬‫ِْي بك َتاب َر ِّبه حم َو ُس َّنة نَب ِّیه حم َص َّىل ُ‬ ‫َ‬ ‫حَ‬ ‫ح َ‬ ‫َ ح َ ُّ َّ َ ُ َّ‬
‫نز‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ار ‪ ,‬الهائِل ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ث‬ ‫اْل‬ ‫ِع‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫أهل السن ِة وم‬
‫ح ُ ح َ َ ح َ َّ َّ َ ح َ َ َ َ َ ِّ ح ُ ح َ َ‬ ‫ُح َ َح‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ ح َ ُ‬ ‫َ َّ ح َ‬
‫ان نبِی ِه المصيبَف‬ ‫ْي ویلع ل ِس ِ‬ ‫ت بْي ادلفت ِ‬ ‫َوجل مِن ِصقات ِ ِه ما وصف اَّلل ب ِ ِه نقسه ِِف حمك ِم تْنِيلِ ِه المثب ِ‬
‫ِّ َ ُ َّ َ ِّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ح َ َّ َ َ ح ح َ ح َ ح َ ح َ ح ُ ً َ ُ َ ِّ َ ً َ ح ً ح ُ ح‬
‫كتا ِب َربنا َوسنن ِة نبِیننا‬ ‫صىل اهلل علی ِه َوسلم بِنه ِل العد ِل ع ِن العد ِل موصوال إ ِ ح ِه مشبهة‪ ،‬جهال مِنهم ب ِ ِ‬
‫حَ ‪0‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫َُ حَ‬ ‫َّ َ ح َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ح َ َّ‬
‫ِین بِلغتِ ِه حم خوطِبنا"‪.‬‬ ‫اهلل علی ِه َوسل َم َوق ِل ِة مع ِرفتِ ِه حم بِلغ ِة الع َر ِب‪ ،‬اذل‬ ‫صىل‬

‫ُّ‬
‫‪(0‬کواایکز بصورل کلی و یا جزئی‪ ،‬منکر صوال اللز بوره و ها ا را بز ّایآ تنزیز –براساس گمان شان‪ -‬قبو اداراد)‬
‫َ‬
‫‪(4‬شرح أصو اعتقار أهل الونة والجماعة‪ ،‬از امام اللکائی ‪.)588/1‬‬
‫َ‬
‫‪( 1‬شرح أصو اعتقار أهل الونة والجماعة‪ ،‬از امام اللکائی ‪.)588/1‬‬
‫ُ‬
‫‪(0‬کتاب التوحید وإثبال صوال الرب عز وجل‪ ،‬از امام ابن خ َز یمز ‪.)50/0‬‬
 ‫‪ ❐‌12‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫میز –اورین اللز بر هاان‪ -‬بر اساس گمان شان‪ :‬اهل ُس ّنآ را کز پیروان احارییث‬‫یعنی‪" :‬فرقزء ج ّ‬
‫هوتند‪ ،‬و باورشان بر اساس کتاب اللز و ُس ّنآ پیامبرشان بوره و صواتی را برای اللز متعا اثبیال‬
‫می کنند با هماا وازء کز اللز رر کتابش و بر زبان پیامبر کز با سند صحیح بز ما رسیده اسیآ؛‬
‫اوبآ لط از جااب ها ا بدان ج آ اسآ کز جاهل بز کتاب اللز و ُس ّنآ‬ ‫مشب ز می اامند‪ .‬و این ِ‬
‫ِّ َ‬
‫رسو اللز صلی اللز علیز وسلم بوره و رااش شان اوبآ بز زبان عربی کز با هن مورر خطاب قیرار‬
‫گرفتز ایم‪ ،‬کم و اا یز می باشد"‪.‬‬
‫میز و معتزلزء زمان شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمییز رحمیز اللیز و بعید از وفیاتش رر‬ ‫اهل بدعآ و ج ّ‬
‫طو تاریا‪ ،‬این ت مآ ااروا و ااررسآ را بر او زره و بز هر خس و خاشاکی رسآ زره تیا بتواانید‬
‫این ت مآ بزرآ را اثبال سازاد‪.‬‬
‫ّ‬
‫از بزرگترین رالئل مخالوین شیا اإلسالم رحمز اللز بر اثبال این مدعا و ت مآ‪ ،‬سخنی اسآ‬
‫َ ُّ َ‬
‫از ابن بطوطز صاحب سوراامزء معروف‪ ،‬او رر بخشی از کتابش می گوید‪" :‬و كنت إذ ذاك بدمشق‬
‫فحرضته یوم اَمعة وهو یعظ اْلاس یلع من اَامع ويذكرهم فَکن من مجلة الكمه أن قال أن اهلل یْنل‬
‫‪0‬‬
‫من سماء ادلنیا كْنويل هذا ونزل درجة من درج اْلن "‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬وقتی رر رمشق بورم‪ ،‬روز جمعز رر جامع اموی رفتم و ابن ّ‬
‫تیمیز رر هاجا میررم را موعظیز‬
‫همدن‬
‫می امور‪ ،‬از جملزء سخنااش این بور کز می گوآ‪ :‬اللز رر هسمان رایا فرور ّ می هید‪ ،‬مااند فرور ِ‬
‫من‪( ،‬ابن بطوطز اضافز کرره و می گوید‪ :‬وقتی این سخن را گوآ) از یک پلزء منبر‪ ،‬پائین همد"‪.‬‬
‫ُّ َ‬
‫پاسا ّارعای ابن َبطوطز‬
‫ِ‬
‫جواب او را با هشآ طریقز می رهیم‪:‬‬
‫ّ‬ ‫شدل مورر اقد قرار گرفتز و ّ‬ ‫ّ‬ ‫ُّ‬
‫صیالحیآ تیاریخی ا را از‬ ‫حیثییآ و‬ ‫یکم‪ :‬کتاب ابن بطوطز بز‬
‫عتبر تاریخی‪ ،‬بدان اعتمار امیور‪ .‬گیاهی رر کتیابش ّارعیای‬‫رسآ راره و امی توان بعنوان کتاب ُم َ‬
‫مالقال با افراری را می کند کز نین مالقاتی یر ممکن بوره اسآ و یا هم ّارعاهای می کند کیز‬
‫با حقیقآ سازگار ایوآ‪ ،‬مااند اینکز می گوید رر برخی از ش رها و جزیره هیا زن هیای را رییده‬
‫ُ‬
‫اسآ کز رارای یک پوتان بوره ااد‪ 4.‬و یا حرف ای می زاد کز یزی جز خرافز ایوآ‪.‬‬

‫َّ‬
‫تحوة ُّالنظار في رائب االمصار وعجائب األسوار ‪.)74/0‬‬
‫‪( 0‬رحلة ابن بطوطة الموماة ُ‬
‫َّ‬
‫تحوة ُّالنظار في رائب االمصار وعجائب األسوار ‪.)051/4‬‬‫‪( 4‬رحلة ابن بطوطة الموماة ُ‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪13‬‬

‫ُّ‬
‫ّروم‪ :‬کالم ابن بطوطز رر باره شیا اإلسالم رحمز اللز بیا هیم مخیالف بیوره و رر همیین ییک‬
‫صوحز با ند ِقوم متناقض رر باره شیا رحمز اللز اظ یار اظیر میی کنید‪ .‬یکبیار او را از بزرگیان‬
‫حنابلز می رااد و از طرفی ری ر‪ ،‬برایش توهین و جوارل کرره و سر ااجام هم رر باره ا یزی‬
‫ً‬
‫را می گوید کز فعال رر حا پاسا بز هن هوتیم‪.‬‬
‫ّ‬ ‫سوم‪ :‬شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز با هن همز رشمناای کز راشآ‪ ،‬فقط ابن بطوطیز نیین‬
‫یزی را ریده و اقل کرر؟ کوی ری ری رر موجد ابور کز این واقعز را اقل اماید؟‬
‫ارم‪ :‬تمام افراری کز رر باره ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز کتاب اوشتز ااد‪ ،‬می گوینید‪ :‬شییا رحمیز‬
‫اللز وکی تدریس و موعظز رر جامع اموی راشتز اسآ‪ ،‬اما هییچ ییک از سییره اویویان رر بیاره‬
‫وعظز کرره باشد‪.‬‬ ‫َ‬
‫ا ‪ ،‬ا وتز ااد کز او روی منبر خطبزء جمعز خوااده و یا روی منبر‪ ،‬م ِ‬
‫ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬
‫پنجم‪ :‬این ّارعای ابن بطوطز از اظرگاه تاریخی و واقع‪ِ ،‬کذب و رروغ محض اسآ‪ .‬ابن بطوطز‬
‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫از شیا اإلسالم رحمز اللز اصال اشنیده اسآ‪ ،‬ابن بطوطز با اعتیراف خیور روز پنجشینبز ا یم‬
‫رمضان سا ‪746‬هی وارر رمشق شده اسآ‪ ،‬او می وید‪" :‬وصنلت ینوم اْلمنيس اتلاسنع منن شنهر‬
‫رمعان اْل عظم هم ستة وعَرين إیل مدینة الشام فْنلت منها بمدرسنة اْلالكینة اْلعروفنة بالَرابشنیة‬
‫اليت تقعل مجیع ابلالد حسنا وتهدمها مجاال‪"...‬‬ ‫ودمشق‬
‫یعنی‪" :‬رر روز پنجشنبز ا م رمضان سیا ‪746‬هیی وارر شیام شیده و رر مدرسیزء مالکییز کیز‬
‫ُْ‬
‫معروف بز شرابشیز اسآ‪ ،‬اطراق امورم‪ .‬و رمشق‪ ،‬ش ری اسآ کز بیر تمیام شی رها رر زیبیایی و‬
‫تیمیز رحمیز اللیز رر روز روشینبز ششیم‬‫جمالش‪ ،‬برتری رارر‪ 0 ."...‬رر حالیکز شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ّ‬
‫شعبان همان سا (‪746‬هی) زاداای شده اسآ‪ ،‬عالمز ابن عبدال اری رحمز اللز می گوید‪َ " :‬وْلنا‬
‫‪4‬‬ ‫السنة ال ح َم حذ ُك َ‬
‫ّ‬ ‫حَ‬ ‫َّ‬ ‫حَ ح‬ ‫َ َ َح ح حَح‬
‫ورة‪." ...‬‬ ‫ْي بعد العرص السادِس من شعبان من‬
‫اإلثن ِ‬
‫َكن یوم ِ‬
‫یعنی‪ :‬وقتی روز روشنبز بعد از عصر ششم شعبان همین سا رسید‪ ...‬رر ارامز بیان می رارر کز‬
‫رستور سلطان بر زاداای شدن شیا رحمز اللز قرار گرفآ‪.‬‬
‫حاال سؤا اساسی‪ ،‬اینوآ کز‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز رر شعبان سیا ‪ 746‬هیی وارر زایدان‬

‫‪(0‬رحلة ابن بطوطة الموماة تحوة النظار في رائب االمصار وعجائب األسوار ‪.)64/0‬‬
‫‪(4‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)105‬‬
 ‫‪ ❐‌11‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُّ‬
‫شده و ابن بطوطز رر رمضان همان سا وارر رمشق شده اسآ‪ ،‬یعنی ازریک بز ییک میاه قبیل از‬
‫ُّ‬
‫ورور ابن بطوطز رر رمشق‪ ،‬شیا اإلسالم رحمز اللز زاداای شده اسآ‪ ،‬طور ابن بطوطز شیا را‬
‫ریده و این راستان را ذکر کرره اسآ؟‬
‫تیمیز رحمز اللز خالف این ریدگاه وجور راشتز و شیا رحمز‬ ‫ششم‪ :‬رر ُک ُتب شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ّ‬
‫اللز بز شدل با پدیدهء شوم تجویم مبارزه اموره اسآ‪ ،‬بعنوان مثا ‪ :‬شییا رحمیز اللیز رر کتیاب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َح َ ُ‬ ‫َّ ح َ ُ َ َ َ‬ ‫َ َ ح َ‬
‫اإلیمان بِما َوصف ب ِ ِه نقسه ِِف ك ِتاب ِ ِه‪َ .‬وب ِما‬
‫ان بِاَّللِ‪ِ :‬‬
‫اإلیم ِ‬
‫مبارکش "العقیدة الواسطیة" می گوید‪" :‬ومِن ِ‬
‫َ‬ ‫َ ح َ ح َ ح‬ ‫ََ َح‬ ‫ح َ ح َح‬ ‫َ َ َ ُ َ ُ ُ ُ ُ َ َّ ٌ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ‬
‫ینف َوال‬ ‫نري‪ :‬تكیِ ٍ‬
‫ِ‬ ‫غ‬ ‫ِنن‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ینل‬
‫ٍ‬ ‫يب‬
‫ِ‬ ‫ع‬‫ت‬ ‫ال‬‫و‬ ‫ينف‬‫ٍ‬ ‫ر‬
‫نري‪ :‬حت ِ‬
‫وصقه ب ِ ِه رسوهل حمم َد صىل اَّلل علی ِه وسلم‪ .‬مِنن غ ِ‬
‫َ ح َ َ ح َ ح ٌ َ ُ َ َّ ُ ح َ ُ َ َ َ ح ُ َ َ ح ُ َ َ َ‬ ‫َ ح ُ ح ُ َ َّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َح‬
‫ري﴾‪ 1‬فال ينقون عنه‪ :‬ما َوصنف‬ ‫یل‪ .‬بل یُمِنون بِأن اَّلل تعایل‪﴿ :‬ليس ك ِمثلِ ِه يشء وهو الس ِمیع ابل ِص‬ ‫ٍ‬ ‫تم ث ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ ِّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ح َ‬ ‫ََ ُح ُ َ‬ ‫َح َ ُ َ َُ ُ َ ح َ َ َ ح ََ‬
‫حندون ِِف‪ :‬أسنماءِ اَّللِ‪َ ،‬وآیات ِن ِه‪َ .‬وال يمثلنون‪ِ :‬صنقات ِ ِه‬ ‫ب ِ ِه نقسه‪َ .‬وال حي ِّرفون‪ :‬الَكِم عن مو ِ‬
‫اضن ِع ِه‪ .‬وال یل ِ‬
‫ُ ح َ َُ َ َ َ َ ‪4‬‬ ‫َ َّ ُ ُ ح َ َ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ َ َ ُ َ ُ َ ح‬ ‫ح‬ ‫َ‬
‫د هلُ‪َ ،‬وال كق َو هلُ‪َ ،‬وال ن ِد هلُ‪َ ،‬وال يهاس ِخبل ِه ِه سبحانه وتعایل‪.‬‬ ‫ات َخل ِه ِه‪ِْ .‬لنه سبحانه؛ ال س ِ َّ‬
‫ب ِ ِصق ِ‬
‫یعنی‪ " :‬از ایمان بز اللز اینوآ کز‪ :‬باور راشتز باشیم بز هاچز اللز خور را با هن توصیف کرره و بز‬
‫هاچز رسولش محمد صلی اللز علیز وسلم بدان خبر راره اسآ‪ .‬بدون هییچ تحرییف‪ ،1‬تعطییل‪،0‬‬
‫َ ح َ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫تکییف و تمثیل ؛ یعنی اهل سنآ و جماعآ ایمان راراد بز این کز اللز سبحااز و تعیالی﴿لنيس‬
‫‪7‬‬ ‫یع حابلَ ِص ُ‬
‫ري ﴾‪.‬‬
‫َ ح َ ح ٌ َ ُ َ َّ ُ‬
‫ك ِمثلِ ِه يشء وهو الس ِم‬
‫ترجمز‪{ :‬هیچ یزی همااند اللز ایوآ و او شنوا و بیناسآ}‪ .‬و صوتی را کز اللز خور را بیز هن‬
‫توصیف اموره‪ ،‬اوی و ااکار امی کنند و هیچ سخنی از احارییث و هییال را از جیای هن تحرییف‬

‫‪(0‬الشوری‪.)00 :‬‬
‫‪(4‬العقیدة الواسطیة‪ ،‬صوحز ‪.)1-4‬‬
‫‪ . 1‬تحریف بمعنای تغییر و تبدیل اسآ‪ ،‬یعنی حق اداریم معاای صوال اللز متعا را‪ ،‬تغییر رهیم‪ .‬البتیز شیایان ذکیر اسیآ کیز‬
‫ُم ِّ‬
‫حرفین‪ ،‬هن را تأویل می اامند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫‪ .0‬تعطیل بمعنای ترك و تخلیز می باشد‪ ،‬و اصطالحا بر ااکار صوال و اسماء اللز تلقی می شور‪ .‬و این ااکار ممکن اسآ کلیی‬
‫ّ‬
‫بوره (مااند تعطیل فرقزء ج میز)‪ ،‬و یا هم جزئی (مااند برخی از فرقز های ُمتکلمین) باشد‪.‬‬
‫وا ی صوال اسآ‪ .‬مثل اینکز کوی ب وید‪ ،‬ازو رب سبحااز و تعالی مااند فیرور‬ ‫‪ .5‬تکییف بمعنای بیان و تعیین کیویآ و‬
‫همدن این کس و یا این یز‪ ،‬اسآ‪.‬‬
‫‪ . 6‬تمثیل بمعنای‪ :‬اثبال همااند‪ ،‬اظیر و شبیز برای یزی اسآ‪ .‬مااند اینکز گوتز شور‪ :‬ید اللز (رسآ اللیز) ماانید رسیآ فیالن‬
‫مخلوق اسآ‪.‬‬
‫‪(7‬سوره شوری هیآ ‪)00‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪11‬‬

‫امی امایند و رر اام ها و اشااز های اللز ر ار الحار و کجی امی گرراد‪ ،‬و برای ها ا تعیین کیویآ‬
‫انموره و صوال او را بز صوال مخلوقاتش تشبیز امی کنند‪ .‬زیرا اللز سبحااز و تعالی همتا‪ ،‬مااند‬
‫و اظیری اداشتز و با مخلوقاتش قابل مقایوز ایوآ"‪.‬‬
‫شیا رحمز اللز بیان می رارر کز هر صوتی را بز شمو صوآ ازو ‪ ،‬بدون کیویآ اثبال امیوره‬
‫ُّ‬
‫و بز هن تعیین کیویآ و وا ی‪ ،‬امی رهیم‪ .‬طور ممکن اسآ بز ّارعای ررو ین ابن بطوطیز‪،‬‬
‫خور مرتکب تعیین کیویآ رر صوآ ازو شور؟‬
‫یر از این متن‪ ،‬از البیالی کتیاب "العقییدة الواسیطیة"‪ ،‬شییا اإلسیالم رحمیز اللیز بارهیا رر‬
‫رب سیبحااز‬ ‫مشب َ ز می اماید و حتی رر بارهء صوآ ازو ّ‬ ‫کتاب ایش مخالوآ شدید با ِّ‬
‫مجومز و ِّ‬
‫ّ‬
‫و تعالی‪ ،‬کتاب موتقلی رارر تحآ عنوان "شرح حدیث النزو " و رر این کتاب با شدل بیا تعییین‬
‫رب العالمین‪ ،‬مخالوآ ورزیده و اهل تمثیل و تشبیز را تخطئز می کند‪.‬‬ ‫کیویآ بر ازو ّ‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫هوتم‪ :‬اصل را بر ُحون ّ‬
‫ظن گذاشتز و بر ابن بطوطز گمان ایک برره و می گوئیم‪ :‬احتما رارر ا ّویاب‬
‫و مخالوین ابن تیمیز رحمز اللز‪ ،‬این سخنان سراسر رروغ‪ ،‬ت مآ و ااروا بر او را رر این کتیاب‪ِ ،‬ا ْرراج و‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اضافز اموره باشند‪ .‬نااچز عالمز ابن حجر رحمز اللز اشاره می رارر کز ا ْصر َم ْن ِب ِجی صوفی حلیولی‪،‬‬
‫تیمیز از منبر پائین همده و گوتز اسآ‪ :‬اللز اینطور بز هسمان رایا ایزو میی کنید‪ ،‬و‬ ‫شایع ساخآ کز ابن ّ‬
‫‪0‬‬ ‫َ‬
‫ابن حجر رحمز اللز رر اات ای این کالم می گوید‪ " :‬فنسب إِیل اتل سیم"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬عقیده تجویم بز او اوبآ راره شد"‪ .‬یعنی اینکز‪ :‬بز او اوبآ راراد نین ییزی را‪ .‬از نیین‬
‫ُّ‬
‫رشمنان ت مآ گری بعید ایوآ کز نین یزی را رر کتاب ابن بطوطز ایز‪ ،‬اضافز کرره باشند‪.‬‬
‫ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫ّ‬
‫این گمان ایک را عالمز ابن حجر رحمز اللز قویتر می سازر‪ ،‬هاجاکز رر باره رحلزء ابن بطوطیز‬
‫َْ‬ ‫ُّ‬
‫می گوید کز تواصیل این کتاب را ابن بطوطز انوشتز و بلکز أبو عبداللز بن ُج َز ّی کل ِبی‪ ،‬هن را اوشتز‬
‫َ ح َ ُ َ ََ‬
‫و ترتیب راره اسآ‪" .‬وقرأت ِخبط ابن م حرزوق أن أبا عبد اهلل بن جز نمهها وحررها"‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫ّ‬
‫یعنی‪" :‬با خط ابن مرزوق ریدم کز ابو عبداللز بن جزی این کتاب را ترتیب اموره و اوشتز اسآ"‪.‬‬
‫ْ‬
‫هشتم‪ :‬تعداری از علماء این شب ز را اوبآ بز شیا اإلسالم رحمز اللز رروغ و ِکذب پنداشتز و‬

‫‪(0‬الدرر الکامنة في أعیان المائة الثامنة ‪.)081/0‬‬

‫‪( 4‬الدرر الکامنة في أعیان المائة الثامنة ‪.)447/5‬‬
 ‫‪ ❐‌16‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫او را از این اوبآ ااروا تبرئز اموره ااد‪ ،‬بز ند اور از این علماء اشاره می رارم‪:‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬‫َ َ َ َ‬ ‫ّ‬ ‫ح‬
‫اهلل هلُ ‪ 0‬از جملز کواای اسآ کز رروغ هیای زییاری را بیر‬ ‫ابن ح ر هیتّم (متوفای ‪479‬ه) غقر‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز بوتز و اوبآ رروغ تجویم را بر او زره اسآ‪.‬‬
‫ّ‬
‫و بویاری از علماء بعد از او‪ ،‬بز شدل بر او تاختز و او را مت م بز گزافز گوئی و بی ااصافی اویبآ‬
‫ّ ُ‬ ‫بز شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز اموره ااد‪ .‬از جملز این افرار عالمز اعمان بن محمیور بین عبید‬
‫ّ‬
‫اللز‪ ،‬أبو البرکال خیر الدین‪ ،‬هلوسی رحمز اللز فرزاد عالمز هلوسی صیاحب تووییر روح المعیاای‪،‬‬
‫َ َ‬ ‫می باشد‪ .‬او رر کتابش "جالء العینین في محاکمة األحمدین" بین احمد بن ّ‬
‫تیمیز و احمد بن حجیر‬
‫تیمیز رحمز اللیز رفیا امیوره اسیآ‪ .‬از جملیز رفاعیال او‬ ‫حق از ابن ّ‬‫َه ْی َتمی‪َ ،‬ح َکم قرار گرفتز و بز ّ‬
‫ِ‬
‫ً‬
‫قضیزء تجویم می باشد کز برخی از کالم او را بعدا‪ ،‬اقل خواهم کرر‪ .‬إن شاء اللز‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َّ‬
‫ُمال علی قاری هروی رحمز اللز (متوفای ‪0100‬هی) اییز از کویاای اسیآ کیز رر ک ُتیبش ایین‬
‫تیمیز رحمز اللیز رور راشیتز اسیآ‪ .‬او رر رفیا از ابین‬ ‫اوبآ ااروا و شنیع را از شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫َ َ‬
‫تیمیز و ابن ّقیم رحم ما اللز کز از جااب ابن حجر َه ْی َتمی مورر ت مآ قرار گرفتز و بز ها ا اوبآ‬ ‫ّ‬
‫َ ح‬ ‫ِّ ح َ ح َ َ‬ ‫ِّ َ َّ َ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُ َ َّ ُ ح َ‬
‫تجویم راره شده اسآ‪ ،‬می وید‪" :‬أقول صانهما اَّلل مِن ه ِذه ِ السم ِة الشنِیعةِ‪َ ،‬والنسب ِة الق ِظیعن ِة َومنن‬
‫ح ُ َّ ‪4‬‬ ‫َ‬ ‫ح َ‬ ‫ُّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ح َ َ َ ح‬ ‫َّ‬ ‫َ ََ َ ح َ ََ‬
‫اَماعةِ‪َ ،‬و ِمن أ حو ِ َاءِ ه ِذه ِ اْلمةِ"‪.‬‬ ‫ْي هلُ أنهما َكنا مِن أكاب ِ ِر أه ِل السن ِة و‬ ‫از ِل السائ ِِرين‪ ،‬تب‬
‫طالع َشح من ِ‬
‫قییم رحم میا اللیز) را از ایین ت میآ شینیع و اویبآ‬‫تیمیز و ابین ّ‬
‫یعنی‪" :‬اللز متعا ها ا (ابن ّ‬
‫ّ‬
‫عالمیز ابین ّ‬
‫قییم) را‬ ‫وحشتناک ا داشتز اسآ‪ ،‬هرکس شرح مناز الوائرین (مدارج الویالکین‬
‫تیمیز و ابن ّقیم از بزرگان اهل ُس ّینآ و جماعیآ‬
‫مطالعز اماید‪ ،‬برایش ثابآ خواهد گشآ کز ابن ّ‬
‫بوره و از اولیای این ّامآ‪ ،‬می باشند"‪.‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابراهیم کوراای شافعی (متوفای ‪0010‬هی) می وید‪" :‬ابن تیمیة ليس قائال باتل سنیم‪ ،‬فهند ح‬
‫ً‬
‫بأن اهلل تعایل ليس جسما ِف رسالة تكلم فیها یلع حدیث الْنول ُك لة إیل السماء ادلنینا‪ .‬وقنال ِف رسنالة‬
‫‪1‬‬
‫أخرى‪ :‬من قال‪ :‬إن اهلل تعایل یماثل اْلخلوقات فهو مقرت یلع اهلل سبحانه‪ ،‬بل هو یلع مذهب السلف"‪.‬‬

‫ّ‬
‫عالمز ابن َح َجر عوقالای صاحب فتح الباری و ایز حافظ اورالدین َه ْی َثمی صاحب َم ْج َم ُع َّ‬
‫الز َو ِائد‪ ،‬ایوآ)‪.‬‬ ‫‪( 0‬این فرر‬
‫‪(4‬جمع الوسائل في شرح الشمائل ‪ ،068/0‬مرقاة المواتیح شرح مشیکاة المصیابیح ‪ 4778/7‬رر ضیمن شیرح رواییآ شیماره‬
‫‪ 0101‬کتاب اللباس)‪.‬‬
‫‪(1‬جالء العینین في محاکمة األحمدین ‪.)181/0‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪17‬‬

‫تیمیز معتقد بز تجویم ابوره و بلکز رر رسالز ا کز پیرامون حیدیث ایزو بحیث‬ ‫یعنی‪" :‬ابن ّ‬
‫اموره اسآ‪ ،‬تصریح رارر بر اینکز اللز متعا جویم ایویآ؛ و همچنیین رر رسیالز ری یری میی‬
‫ّ‬
‫گوید‪ :‬کویکز مخلوقال را با اللز متعا مقایوز اماید رر واقع بیر اللیز رروغ بویتز اسیآ‪ .‬شیکی‬
‫َ‬
‫مذهب َسلف رحم م اللز بوره اسآ"‪.‬‬
‫ِ‬
‫ایوآ کز ابن ّ‬
‫تیمیز بر‬
‫ّ‬
‫عالمز هلوسی (متوفای ‪0471‬هی) صاحب توویر روح المعاای‪ ،‬می گوید‪" :‬حاشنا هلل تعنایل أن‬
‫یكون من اْل سمة بل هو أبرأ اْلاس مننهم‪ ،‬نعنم‪ ،‬یهنول بالقوقینة یلع اْلعنىن اذلى أراده اهلل سنبحانه‬
‫‪0‬‬
‫ورسوهل ‪ -‬صىل اهلل علیه وسلم ‪ ،-‬وذلك مذهب السلف ِف اْلتشابهات‪ ،‬وهو بمعزل عن اتل سیم"‪.‬‬
‫تیمیز از فرقزء ِّ‬
‫مجومز ابوره و بلکز از بیزار تیرین مررمیان از ایین فرقیز بیوره‬ ‫یعنی‪ " :‬هرگز ابن ّ‬
‫َ‬
‫اسآ‪ .‬بلی! او باور بز ف ِوق ّیآ باری تعالی بر همان مو ومی کیز اللیز و پییامبر صیلی اللیز علییز‬
‫َ‬
‫وسلم اراره و مرار راراد‪ ،‬بوره و این همان مذهب َسلف رر راستای متشیاب ال میی باشید‪ ،‬و ابین‬
‫ّ‬
‫تیمیز از تجویم بدور اسآ‪.‬‬
‫ّ ُ‬
‫عالمز اعمان بن محمور هلوسی رحمز اللز فرزاید هلوسیی صیاحب تووییر‪ ،‬رر ّرر ابین حجیر‬
‫تیمیز می گوید‪" :‬والع ب من الشیخ ابن ح ر كیف ینسب إ ه هذه اْلقوال من‬ ‫هیتمی و رفا از ابن ّ‬
‫‪4‬‬
‫غري نهل عنه وإسناد‪ ،‬وقد قالوا‪ :‬لوال اإلسناد لهال من شاء ما شاء"‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ُّ‬
‫یعنی‪" :‬تعجب اسآ کز شیا ابن حجر‪ ،‬واز این سخنان (رر راستای تجویم) را بدون هییچ‬
‫تیمیز اوبآ می رهد‪ .‬علماء گوتز ااد‪ :‬اگر سند ابور هرکس هر هاچز رلیش‬ ‫سند و مرجعی‪ ،‬بر ابن ّ‬
‫می خواسآ را‪ ،‬می گوآ"‪.‬‬
‫َ ٌ َ‬ ‫َ ٌ َ‬
‫اب أ ْم َرر" اسآ؟‬‫اب أ ْم َرر" و هیا شیا اإلسالم معتقد بوره اسآ کز اللز "ش‬‫پاسا بز شب ز حدیث "ش‬
‫یکی از شب ال معروف و وارره و اوبآ تجویم بیر شییا اإلسیالم رحمیز اللیز‪ ،‬اینویآ کیز‪:‬‬
‫مخالوین بر او رروغ بوتز و گوتز ااد کز او قائل بز این بوره اسآ کز اللز متعا بز صیورل جیواای‬
‫موی پیچ پیچی (فرفری) اسآ‪( .‬معاذاللز) و ّ‬
‫حتی با بیی ااصیافی و رروغ‪ ،‬گوتیز ااید‪ :‬ابین ّ‬
‫تیمییز‬ ‫ِ ِ‬
‫خدای موی فرفری را عبارل می کند‪.‬‬

‫‪( 0‬جالء العینین في محاکمة األحمدین ‪.)181/0‬‬

‫‪(4‬جالء العینین في محاکمة األحمدین ‪.)181/0‬‬
 ‫‪ ❐‌18‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫پاسا‪:‬‬
‫قبل از هر یز باید رااوآ کز شیا اإلسالم رحمز اللز از تجویم باری تعالی برئ بیوره و ایین‬
‫اوبآ بر او رروغ محض می باشد‪.‬‬
‫پس حقیقآ ماجرای کز این ت مآ بر شیا رحمز اللز اوبآ راره شده اسآ‪ ،‬یوآ؟‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫روایتی رر ک ُتب حدیثی وجور رارر کز راللآ بر این مدعا‪ ،‬می کند‪.‬‬
‫ُ‬
‫رر ابتداء اجازه رهید ط ُرق و برخی الواظ این روایآ را با احکیام علمیاء رر بیاره هن را‪ ،‬برایتیان‬
‫اقل امایم‪:‬‬
‫ّ‬
‫الواظ متعدر می باشد‪:‬‬
‫این روایآ‪ ،‬رارای رو طریق و ِ‬
‫َ‬
‫طریق او ‪ :‬حدیث ق َتاره‪ ،‬از ِعکرمز از ابن ّعباس رضیی اللیز عن میا بیوره و یکیی از الویاظش‬
‫ُ َ َ ٍّ َ ح َ َ َ ح ‪0‬‬ ‫َ َ ح ُ َ ِّ َ ح ً َ ح َ‬
‫اینچنین اسآ‪" :‬رأیت رِّب جعدا أم َرد و با ِ‬
‫لقظ دیگر ِِف صورة ِ شاب أمرد جع ٍد"‪.‬‬
‫ره ا بر ایامده و موی های پیچ پیچی‬ ‫یعنی‪" :‬پروررگارم را بز صورل جواای کز هنوز موی‬
‫ِ(ف ِرفری) رارر‪ ،‬ریدم"‪.‬‬
‫این روایآ را با این طریق‪ ،‬برخی از علمای حدیث تصحیح اموره ااد‪ ،‬از جملیز‪ :‬امیام احمید‬
‫ّ‬
‫رحمز اللز‪ 4،‬امام ابو زرعز رازی رحمز اللز‪ 1،‬امام طبراای رحمز اللز‪ 0،‬امام ابو الحوین بین بشیار‬
‫‪7‬‬
‫رحمز اللز‪ 5،‬قاضی ابو یعلی رحمز اللز‪ 6،‬امام ابن صدقز رحمز اللز‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫و جمع ری ری از علماء هن را ضعیف و یا ساقط رااوتز ااد‪ ،‬از جملز‪ :‬ابن َج ْو ِزی رحمز اللیز‪،‬‬

‫‪( .0‬األسماء والصوال للبی قي‪ ،‬روایآ شماره ‪.)118‬‬

‫‪( .4‬المنتخب من علل الخال ‪ ،‬صوحز ‪ ،481‬و إبطا التأویالل ألبي یعلی‪ ،‬صوحز ‪.)011‬‬
‫‪( .1‬إبطا التأویالل ألبي یعلی‪ ،‬صوحز ‪.)000‬‬
‫‪( .0‬إبطا التأویالل ألبي یعلی‪ ،‬صوحز ‪.)001‬‬
‫‪( .5‬إبطا التأویالل‪ ،‬صوحال ‪.)001-004‬‬
‫‪( .6‬إبطا التأویالل‪ ،‬صوحال ‪.)001 ،004 ،000‬‬
‫‪( .7‬إبطا التأویالل‪ ،‬صوحز ‪.)000‬‬
‫‪( .8‬العلل المتناهیة ‪.)16/0‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪19‬‬

‫ّ‬ ‫َ‬
‫امام ذ َهبی رحمز اللز هن را منکیر رااویتز اسیآ‪ 0،‬و عالمیز ُسیبکی هن را رروغ و موضیو رااویتز‬
‫‪1‬‬
‫اسآ‪ 4،‬و شیا هلباای رحمز اللز هن را ُمنکر رااوتز اسآ‪.‬‬
‫َُ‬ ‫طریق ّروم‪ :‬از مروان بن عثمان از ّ‬
‫عماره بن عامر از ام طویل بیز صیورل مرفیو میی باشید‪ ،‬و از‬
‫َ َ ح ُ ِّ‬
‫"رأیت َرِّب ِِف اْلنام ِف صورة شاب‪."...‬‬
‫‪0‬‬
‫اللز صلی اللز علیز وسلم فرموراد‪:‬‬ ‫الواظ هن‪ ،‬اینوآ کز رسو‬
‫ِ‬
‫یعنی‪" :‬پروررگارم را رر خواب‪ ،‬بز گوازء جواای‪ ...‬ریده ام"‪.‬‬
‫ّ‬
‫این طریق را ابو الحون بن بشار و ابو یعلی صحیح رااوتز ااد‪ّ 5.‬اما جمع کثیری از علماء هن را‬
‫ضعیف و یا هم ُمنکر رااوتز ااد‪ ،‬از جملز این علماء‪ :‬امام احمد رحمیز اللیز‪ 6،‬یحییی بین معیین‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫رحمز اللز‪ 7،‬امام اوائی رحمز اللز‪ 8،‬امام ابن ِح ّبان رحمز اللز‪ 1،‬عالمز ُس ْبکی‪ 01،‬عالمز بدرالدین‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫بن جماعز رحمز اللز‪ 00،‬عالمز سیوطی رحمز اللز‪ 04،‬عالمز شوکاای رحمز اللیز‪ 01‬و شییا هلبیاای‬
‫‪00‬‬
‫رحمز اللز هن را موضو و رروغ رااوتز اسآ‪.‬‬
‫گروهی از حلولیز این رؤیآ و ریدار را حقیقی رااوتز و اللز را تشیبیز و تجوییم امیوره ااید‪ ،‬و‬
‫َ‬
‫برخی ری ر‪ ،‬این ریدن را رؤیآ رر خواب رااویتز و راییای خیواب را‪ ،‬جیدای از عیالم حقیقیی‪،‬‬
‫رااوتز ااد‪ .‬و تمام علمای اهل ُس ّنآ کز این روایآ را صحیح رااوتز ااید‪ ،‬هن را تعبییر بیر خیواب‬

‫‪( .0‬سیر أعالم النبالء ‪.)001/01‬‬

‫‪( .4‬طبقال الشافعیة الکبری ‪.)104/4‬‬
‫‪( .1‬سلولة األحاریث الضعیوة والموضوعة وأثرها الویئ في األمة ‪.)745/01‬‬
‫‪( .0‬المعجم الکبیر روایآ شماره ‪.)106‬‬
‫‪( .5‬إبطا التأویالل ألخبار الصوال‪ ،‬صوحز ‪ 004‬و طبقال الحنابلة ‪.)51/4‬‬
‫ّ‬
‫‪( .4‬المنتخب من علل الخال ‪ ،‬صوحز ‪.)480‬‬
‫‪( .1‬تاریا بغدار ‪.)001/05‬‬
‫‪( .0‬العلل المتناهیة ‪.)11/0‬‬
‫‪( .1‬الثقال ‪.)405/5‬‬
‫‪( .01‬طبقال الشافعیة الکبری ‪.)104/4‬‬
‫‪( .00‬إیضاح الدلیل في قطع حجج أهل التعطیل؛ صوحز ‪.)416‬‬
‫‪( .04‬الآللیء المصنوعة في األحاریث الموضوعة ‪.)11/0‬‬
‫‪( .01‬الووائد المجموعة في األحاریث الموضوعة‪ ،‬صوحز‪.)007‬‬
‫‪( .00‬سلولة األحاریث الضعیوة والموضوعة وأثرها الویئ في األمة ‪.)801/01‬‬
 ‫‪ ❐‌11‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫اموره ااد از بر بیداری‪.‬‬

‫تیمیز رحمز اللز راللآ بر این رارر کز این روایآ را تضعیف میی‬ ‫ظاهر کالم شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫اثبال صوال باری تعالی ّلو امیوره ااید‪ ،‬میی‬ ‫ّ‬
‫کند‪ ،‬بز َعنوان مثا او رر مقام رر بر کواای َکز رر ِ‬
‫حَ‬ ‫ِیث الَّيت ِِف َد َواوين حاإل حس َال ِم م َِّما َن حعلَ ُم با ح َ‬ ‫َ َ ً ََ ح َ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ُ َ َ ح َ‬ ‫َ‬
‫ْي الهاطِعِ‬
‫ِ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ح‬ ‫ات زائ ِدة یلع اْل‬‫گوید‪" :‬أحادِیث رووها ِِف الصق ِ‬
‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ٌ َ ُ ح َ ٌ َ ح ُ ح ٌ َ ٌ َ َ ح َ ُ ُ َ ح َ ح َ ِ ح ُ ح َ َ َ‬
‫اع الكق ِر ما ال ی حر ُوون فِی ِه حدِیثا"‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫أنها كذِب وبهتان بل كقر شنِیع‪ .‬وقد يهولون مِن أنو‬
‫ُ‬
‫یعنی‪ :‬احاریثی را رر باب اثبال صوال روایآ می کنند کز زائد بر روایاتی اسیآ کیز رر ک ُتیب‬
‫اهل اسالم موجور اسآ‪ .‬و بز یقین می راایم کز این روایاتی را کیز اقیل میی کننید رروغ و ب تیان‬
‫اسآ و بلکز کوری بویار زشآ و قبیح می باشد‪ .‬و گاهی کورهای را می گویند کز هییچ حیدیثی‬
‫رر هن‪ ،‬وجور ادارر"‪ .‬رر ارامز و بعد از اینکز برخی از مثال یای از ایین رواییال رروغ را بییان میی‬
‫ُ َ َ َ َ َ َ ‪4‬‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ َ َ ح َ ُ َّ َ َ ُ َ ح ُ ح ح َ َّ ُ َ َ َ َ ح‬
‫{رأیت َرِّب ِِف صورة ِ كذا وكذا}"‪.‬‬ ‫رارر‪ ،‬می گوید‪" :‬وكذل ِك احلدِیث ِ‬
‫اذل رواه أهل ال ِعل ِم أنه قال‪:‬‬
‫یعنی‪" :‬و همچنین از این احاریث‪ ،‬روایتیی اسیآ کیز اهیل علیم هن را رواییآ امیوره ااید کیز‬
‫"پروررگارم را بز صورل نین و نان ریده ام"‪.‬‬
‫و ایز رر ارامز هن را با صیغز تمریض کز راللآ بر تضعیف می کنید بییان راشیتز و میی گویید‪:‬‬
‫َ َّ ُ َ َ َ َ‬ ‫ُ ِّ ُّ َ ح َ َ ح َ‬ ‫َ ح َ‬ ‫ح َ َّ‬ ‫ح َ‬ ‫ُح َ‬
‫ريهِما َوفِی ِه {أنه َوضع یدهُ ‪."}...‬‬
‫‪1‬‬
‫يق أم اليبقی ِل وغ ِ‬
‫اس ومِن ط ِر ِ‬
‫يق اب ِن عب ٍ‬
‫"یروى مِن ط ِر ِ‬
‫َُ‬
‫یعنی‪" :‬و از طریق ابن ّعباس و ام طویل و یره روایآ شده اسآ‪ ،‬و رر هن‪ ،‬همده اسآ‪."...‬‬
‫اما هاچز مخالوین او‪ ،‬از کتاب "بیان تلبیس الج میة"‪ 0‬اقل می کنند کز گویا او‪ ،‬ایین رواییآ را‬
‫تصحیح اموره اسآ‪ ،‬باید گوآ‪:‬‬
‫یکم‪ :‬او رر مقام ّرر این سخن را گوتز و اصل مبحث از رو صوحز قبلش‪ 5‬ه از گرریده اسآ‪.‬‬
‫روم‪ :‬حتی بالورض اگر روایآ را صحیح رااوتز باشد‪ ،‬تن ا او صحیح ادااوتز و بلکز قبل از او‪،‬‬

‫‪( .0‬مجمو الوتاوی ‪.)185/1‬‬

‫‪( .4‬مجمو الوتاوی ‪.)187/1‬‬
‫‪( .1‬مجمو الوتاوی ‪.)187/1‬‬
‫‪.)011/7( .0‬‬
‫‪( .5‬صوحز ‪.)488‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪10‬‬

‫ّ‬
‫ائمزء بزرگی بوره ااد کز هن را صحیح رااوتز ااد‪.‬‬
‫و باید ب ویم‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز بر فرض صیحیح رااویتن ایین رواییآ‪ ،‬هن را تعبییر بیر‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫رؤیآ خواب اموره و ایز فرق می گذارر میان این رواییآ و روایتیی کیز از ابین عبیاس رر رییدن‬
‫پروررگار رر شب معراج‪ ،‬اقل شده اسآ‪ 0.‬گر ز رر رؤیآ شب معراج هم‪ ،‬برخیی از اهیل علیم‬
‫َ‬
‫سخن گوتز ااد‪ ،‬هن را رؤیآ قلبی می رااند از رؤیآ ع ِینی و با شم‪.‬‬
‫ُ َ ِّ‬
‫توصیل بیشتر این مبحث را‪ ،‬بخوااید‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز می گوید‪" :‬و لكها فیها ما یبْي أن‬
‫ً‬
‫ذلك َكن ِف اْلنام وأنه َكن باْلدینة إال حدیث عكرمة عن ابن عباس وقد جعنل أْحند أصنلهما واحندا‬
‫‪4‬‬
‫وكذلك قال العلماء"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬تمام روایاتی کز رر این باب همده اسآ‪ ،‬واضح می سازر کز ایین رییدار رر خیواب و رر‬
‫کرمز از ابن ّعباس (کز بز صراحآ کلمز خواب رر هن ایامده‬ ‫منوره بوره اسآ‪ ،‬جز حدیث ِع‬ ‫مدینز ّ‬
‫َُ‬ ‫ِ‬
‫اسآ) و امام احمد رحمز اللز اصل و اساس هر رو روایآ (ابن ّعباس و ّام طویل) را یکی رااویتز‬
‫اسآ و بقیز علماء ایز اینچنین گوتز ااد"‪.‬‬
‫و ایز می گوید‪" :‬وهذا الحدیث الذي أمیر أحمید بتحدیثیز قید صیرح فییز بأایز رأی ذلیك فیي‬
‫المنام"‪ 1.‬یعنی‪":‬امام احمد رحمز اللز رستور بز روایآ این حدیث راره و تصریح اموره اسیآ کیز‬
‫این رؤیآ و ریدن‪ ،‬رر خواب بوره اسآ"‪.‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز بز صراحآ بیان می رارر کز ریدار اللز متعا رر رایا‪ ،‬برای هیچ کویی‬
‫َّ ُ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ حُُ‬ ‫َ َ‬ ‫َح َ ُ‬
‫نور منا نقناهُ اَّلل‬
‫ِ‬ ‫م‬‫اْل‬ ‫ِنن‬
‫م‬ ‫ِنك‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫ِف‬
‫ِ‬ ‫نوا‬ ‫امکان پذیر ایوآ‪ ،‬او رر مقام ّرر بر ّ‬
‫مجومز می گوید‪" :‬أدخل‬
‫‪0‬‬ ‫ُّ ح َ ح َ ح َ‬ ‫َ َ ُ ُ ُ َ َّ َ ُ َّ ُ ُ َ‬
‫ار"‪.‬‬
‫ورسوهل‪ ،‬حَّت قالوا‪ :‬إِنه یرى ِِف ادلنیا بِاْلبص ِ‬
‫جومز) رر این باره موائلی را راخل اموره ااد کز اللز و رسولش‪ ،‬هن را اویی و ااکیار‬ ‫یعنی‪ُ :‬‬
‫"(م ِّ‬
‫اموره ااد‪ ،‬تا جائیکز کز ُ(م ِّ‬
‫جومز) گوتز ااد‪ :‬اللز رر رایا و با شم ریده می شور"‪.‬‬

‫‪( .0‬مجمو الوتاوی ‪.)187/1‬‬

‫‪( .4‬بیان تلبیس الج میة ‪.)441/7‬‬
‫‪( .1‬بیان تلبیس الج میة ‪.)010/7‬‬
‫‪( .0‬من اج الونة ‪.)548/4‬‬
 ‫‪ ❐‌12‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َ َّ َّ َ‬ ‫حَ‬ ‫َ َ ح َّ َ َ ح ُ ح ُ َ َ َ َ َّ َّ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َّ َ َ َّ ُ َ ح َ ح‬
‫ْب صىل اَّلل علی ِه َوسل َم لم ی َر َربه بِعینی ِه ِِف اْل حر ِض َوأن اَّلل‬
‫و می گوید‪"َ :‬وقد اتقق المسلِمون یلع أن اْل ِ‬
‫َ‬ ‫ح‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ح ح َ ُ َ ح ح َ َ ح َ َ ح َّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َّ َ ُّ َ ٌ‬
‫ْب صىل اَّلل علی ِه َوسل َم لط حدِیث فِی ِه أن اَّلل ن َزل هلُ إیل اْل حر ِض"‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫ْنل هل إیل اْلر ِض وليس عن اْل ِ‬
‫لما ي ِ‬
‫یعنی‪" :‬مولمااان اتواق راراد کز رسو اللز صلی اللز علیز وسلم پروررگار را با شم ادییده‬
‫اسآ و ایز اتواق راراد بر اینکز اللز متعا بخاطر پیامبر بر روی زمین فرور ایامده و هیچ حیدیثی‬
‫از رسو اللز صلی اللز علیز وسلم وجور ادارر کز این را ثابآ اماید"‪.‬‬
‫و این تن ا شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ایوآ کز می گوید رر این روایآ مشکلی ایویآ اگیر‬
‫تعبیر و توویر بر ریدن رر خواب شور‪ ،‬بلکز جماعآ ری ری از علماء ایز بز این ریدگاه می باشند‪.‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫از جملز‪ :‬امام احمد رحمز اللز (متوفای ‪ 400‬هی)‪ ،‬نااچز کالمش را قبال ا اشتم‪ ،‬و ایز امیام‬
‫ّ‬
‫عثمان بن سعید رارمی رحمز اللز (متوفای ‪ 481‬هی) رر جای کز این روایآ "أتااي ربي في أحون‬
‫ََ َ‬ ‫حَ‬ ‫ََ ُح‬ ‫ََ‬ ‫ُّ ح َ ُ َ َ ح‬ ‫َ َّ َ َ‬
‫ك ُن ُرؤية اهلل تعایل‬
‫ام‪َ ،‬و ِِف المنام يم ِ‬
‫المن ِ‬ ‫الرؤية َكنت ِِف‬ ‫"وإِنما ه ِذه ِ‬ ‫صورة" را اقل می کند‪ ،‬می گوید‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫َ َ ُ ِّ‬
‫ُك َحال َوِف ُك ُص َ‬
‫ورة"‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫یلع‬

‫یعنی‪" :‬این ریدن‪ ،‬رر خواب بوره اسآ‪ .‬و رؤیآ اللز متعا رر خیواب بیز هرحیا و صیورتی‪،‬‬
‫امکان پذیر اسآ"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫امام ذ َهبی رحمز اللز (متوفای ‪ 708‬هی) می گوید‪" :‬وهذه الرؤیة رؤیا منام إن صحآ"‪ 1.‬یعنی‪:‬‬
‫"بر فرض صحآ این روایال‪ ،‬این ریدار‪ ،‬رؤیآ خواب بوره اسآ"‪.‬‬
‫ّ‬
‫بدر الدین بن جماعز رحمز اللز (متوفای ‪ 711‬هی) بعد از هاکز ثبول این روایآ را زیر سؤا میی‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُُ‬ ‫َ َح‬
‫"وبِتهدِیر ثبوته فإِن هلُ أجوبة اْلول لعله َكن ِِف اْلّوم واْلنامات أ حوهام وَتیالت جعلها اهلل‬ ‫برر‪ ،‬می گوید‪:‬‬
‫حَ‬ ‫ح حَ َ َ‬ ‫َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫اإلنسان أنه طار ِِف اله َواء‬ ‫ِ‬ ‫د ِ ال یلع ما َكن أو یكون واتلخیالت واْلوهام ليست حهائق ِِف نقسها كما یرى‬
‫ح ح َح َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َح َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ح ح‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َومىش یلع الماء أو أنه ِِف مكة أو ال ِهند َوشبه ذل ِك فإِن ذل ِك ليس ح ِهیهة قيبعا فإِن قیل ُرؤيا اْلنبِیناء حنق‬
‫َ ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ح َ َ َّ َ‬ ‫ُحَ‬
‫قلنا نعم ِ َ حق َومعناهُ أنها حق ِِف مهاصدها وتأويالتها ال ِِف صورها ِِف نقسها ميبلها ِِف مجِیعها"‪.‬‬
‫ً‬
‫یعنی‪" :‬بر فرض صحآ این روایآ‪ ،‬می توان پاسا های ذیل را رار‪ ،‬اوال‪ :‬ممکن اسیآ ایین رر‬

‫‪( .0‬مجمو الوتاوی ‪.)187/1‬‬

‫(الن ْق ُض َع َلی َ‬
‫الم ِر ْی ِو ِّي‪ ،‬صوحز ‪.)487‬‬ ‫‪َ .4‬‬

‫‪( .1‬میزان اإلعتدا في اقد الرجا ‪.)510/0‬‬

‫‪( .0‬إیضاح الدلیل في قطع حجج أهل التعطیل؛ صوحال ‪ 410‬و ‪.)415‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪13‬‬
‫ً‬
‫طبیعتا خواب ها ّ‬
‫تخیالتی بیش ایوآ کز اللز متعا هن را رلیلیی بیرای هاچیز‬ ‫خواب بوره باشد‪ ،‬و‬
‫بوره و یا می باشد‪ ،‬قرار راره اسآ‪ .‬و شکی ایوآ کز تخیالل و اوهام حقیقی ایوتند‪ ،‬مااندی کز‬
‫ّ‬
‫ااوان رر خواب می بیند‪ :‬پرواز اموره و یا روی هب راه می رور‪ ،‬یا اینکز می بیند رر مکز و یا ِهنید‬
‫ً‬
‫اسآ‪ ،‬و شبیز این یزها را می بیند‪ ،‬یقینا کز نین یزهای حقیقیآ ایدارر‪ .‬اگیر گوتیز شیور کیز‬
‫خواب اابیاء حق اسآ! می گوئیم بلز! رر مقاصد و تأویل خور حق اسآ‪ ،‬از رر تمام صورل ها و‬
‫گواز های کز می بینند"‪.‬‬
‫ح َ ََ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫احلندِیث إِن ْحنل ُرؤينة یلع‬
‫نذا َ‬ ‫و ایز عالمز سیوطی رحمز اللز (متوفای ‪ 100‬هی) می گویید‪" :‬وه‬
‫‪0‬‬ ‫حََ ََ ح َ‬
‫المنام فال إِشَکل"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬این روایآ‪ ،‬اگر بر رؤیآ خواب تعبیر شور‪ ،‬اشکالی رر هن باقی امی مااد"‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫َ ُْ‬
‫و امام عجلوای رحمز اللز (متوفای ‪ 0064‬هی) کالم عالمز سیوطی رحمز اللیز را اقیل امیوره و‬
‫‪4‬‬
‫هیچ تعلیقی بر هن انوشتز اسآ‪ ،‬و این راللآ بر تأیید این قو می کند‪.‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عالمز معلمی رحمز اللز (متوفای ‪ 0186‬هی) می گوید‪" :‬إن ْلذا احلدیث طرقا معروفة ِف بععنها‬
‫‪1‬‬ ‫ً‬
‫ما يشعر بأنها رؤيا منام‪ ،‬وِف بععها ما یرصح بذلك‪ ،‬فإن َكن كذلك اندفع االستنَکر رأسا"‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫یعنی‪" :‬این روایآ ط ُرق مش ور و معروفی رارر‪ ،‬و رر برخی از این ط ُرق الواظی وجور رارر کیز‬
‫راللآ بر رؤیآ خواب می کند‪ ،‬و رر برخی ری ر‪ ،‬صراحآ بر ریدار رر خواب امی کنید‪ .‬وقتیی‬
‫َ‬
‫نین باشد‪ ،‬اکارل هن ُمرتوع می گررر"‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫پس لزوما اینچنین ایوآ کز هر ز را رر خواب رییدیم‪ ،‬حقیقتیا ییزی باشید کیز رر راییای‬
‫بیداری و حقیقی‪ ،‬موجور اسآ‪.‬‬
‫ح َ َ‬
‫رر قرهن کریم از خواب یوسف ابی علیز الوالم می خیواایم کیز رر خیواب میی بینید‪" :‬إِذ قنال‬
‫َ ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫الش حم َس َوالح َه َم َر َر َأ حي ُت ُه ح‬
‫ُ ُ ُ َ َ َ َ ِّ َ َ ح ُ َ َ َ َ َ َ َ ح َ ً َ َّ‬
‫جدِین"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫يل‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ت إِين رأیت أحد عَر كوكبا و‬ ‫یوسف ِْلبِی ِه یا أب ِ‬
‫ترجمز‪(" :‬ای پیغمبر! بز یار رار) هن گاه را کز یوسف بز پدر گوآ‪ :‬اي پدر! من رر خواب ریدم کیز‬

‫‪( .0‬الآللیء المصنوعة في األحاریث الموضوعة ‪.)10/0‬‬

‫‪( .4‬کشف الخواء ومزیل اإللباس عما اشت ر من األحاریث علی ألونة الناس ‪.)017/0‬‬
‫‪( .1‬التنکیل بما في تأایب الکوثري من األباطیل ‪.)455/0‬‬
‫‪( .0‬سوره یوسف هیآ ‪.)0‬‬
 ‫‪ ❐‌11‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫یازره ستاره‪ ،‬و همچنین خورشید و ماه‪ ،‬رر برابرم سجده می کنند"‪ .‬و رر هیال هخری سوره میی خیواایم‪:‬‬
‫ح َ ح ُ َ ح َ َ َ َ ِّ َ ًّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ح َ َ ح َ ح َ َ ُّ َ ُ ُ َّ ً َ َ َ َ َ َ َ َ َ ح ُ ح َ‬
‫ت هذا تأ ِويل ُرؤيا َ مِن لبل قد جعلها َرِّب حها"‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫"ورفع أبوي ِه یلع العر ِش وخروا هل س دا وقال یا أب ِ‬
‫ترجمز‪" :‬و یوسف پدر و مارر را بر تخآ اشااد (و بز رسم مررمان هن زمان‪ ،‬رر حق سیران و‬
‫ُ‬
‫امیران و فرمااروایان) رر برابر کراش برراد‪ .‬یوسف گوآ‪ :‬پدرم! این تعبیر خواب گذشیتزء مین‬
‫ّ‬ ‫اسآ! پروررگارم هن را بز ّ‬
‫واقعیآ مبد کرر"‪.‬‬
‫پس اینجا ریده می شور کز ابی اللز یوسف علیز الوالم رر خواب ستارگان را می بیند کز بیر او‬
‫َ‬
‫سجده میبراد‪ ،‬اما رر عالم واقع و بیداری‪ ،‬این یازره برارر و پدر و مارر هوتند کز بیر او سیجده‬
‫‪4‬‬
‫برره و خور ‪ ،‬خواب خور را این واز تعبیر و تأویل می کند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابن ج ْوزی رحمز اللز (متوفای ‪ 517‬هی) می گوید‪" :‬و رؤيا اْلنام وهم واْلوهام ال تكنون‬
‫‪1‬‬
‫حهائق‪ ،‬واإلنسان یرى نقسه كأنه یيبري أو كأنه قد صار بهیمة"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هاچز ااوان رر خواب می بیند‪ ،‬حقیقآ وجوری اداشتز و بلکیز اوهیامی بییش ایویآ‪.‬‬
‫َ‬
‫مااند حیوان گشتز اسآ"‪ .‬طیبعی اسآ کیز رر عیالم‬ ‫ااوان رر خواب می بیند کز پرواز اموره و یا ِ‬
‫بیداری نین اتواقی ایوتاره و بلکز تعبیر خاص خور را رارر‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ح‬ ‫َ ُ ح َ حَ َ ََ ُ ح ٌ َ حُ ح َ‬
‫احل ِهیهن ِة ِِف‬ ‫نري ُرؤينا‬ ‫و شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز می گو ید‪" :‬ورؤيا المن ِ‬
‫نام لهنا حكنم غ‬
‫‪0‬‬ ‫حََ َ َ ََ َ ح ٌ َ َح ٌ َ َ ح ح َح َ حَ ح ُ َ ح َ َ‬
‫رضوب ِة ل ِلحهائ ِِق"‪.‬‬ ‫ال الم‬
‫ا هظ ِة ولها " تعبِري وتأ ِويل " ل ِما فِیها مِن اْلمث ِ‬
‫َ‬
‫مااند ریدن رر بیداری و عیالم حقیقیآ‪ ،‬ایویآ‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬ریدن رر خواب حکم خاصی راشتز و ِ‬
‫َ‬
‫خواب رارای تعبیر و تأویل خاص بوره و رر هن مثا ِ زره شده رر عالم حقیقآ می باشد"‪.‬‬
‫اما ریدن اللز تبارک و تعالی رر خواب بر ز یزی راللآ می کند؟‬
‫ّ‬
‫امام بی قی رحمز اللز (متوفای ‪ 058‬هی) روایآ ابن ّعباس را تعبیر بر رؤیآ رر خواب اموره و‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ح ُ َّ َ ُ ح َ َّ ح َ ح َ ُ ُ َ ً َ ح َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ َ َ َ ً َّ َ َ َ َ َ‬
‫نر سنال ٍِف أ حو‬
‫می گوید‪" :‬قال أهل اْلظ ِر‪ :‬رؤيا اْلو ِم قد یكون وهما ُيعله اَّلل تعایل داللة ل ِلنرا ِ یلع أم ٍ‬

‫‪( .0‬سوره یوسف هیآ ‪.)011‬‬

‫‪( .4‬بیان تلبیس الج میة في تأسیس بدع م الکالمیة ‪.)145/0‬‬
‫‪( .1‬رفع شبز التشبیز بأکف التنزیز‪ ،‬صوحز ‪.)051‬‬
‫‪( .0‬مجمو الوتاوی ‪.)111/1‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪11‬‬

‫‪0‬‬ ‫َّ ح‬ ‫ََ َ‬

‫ري"‪.‬‬
‫يق اتلعبِ ِ‬
‫آن ٍِف یلع ط ِر ِ‬
‫یعنی‪" :‬اهل تحقیق می گویند‪ :‬هاچز شخص رر خواب می بیند‪ ،‬گاهی وهمی بییش ابیوره کیز‬
‫اللز متعا هن را رلیلی بر حا و احوا بینندهء خواب‪ ،‬بز گوازء تعبیر‪ ،‬قرار می رهد کیز رر هینیده و‬
‫یا گذشتز ز اتواق افتاره و یا می افتد"‪.‬‬
‫َ‬ ‫ََُ َ ََ َح‬ ‫ُ‬ ‫ح َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ح ح‬ ‫ََح َ‬
‫"وقد ی َرى ال ُمُم ُِن َربه ِِف ال َمن ِ‬
‫ام ِِف ص َو ٍر متن ِّوع ٍة یلع قد ِر إیمان ِ ِه‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز می گوید‪:‬‬
‫َ ُح ُ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ‬‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ً َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُُ َ‬ ‫َ‬
‫ور ٍة حسن ٍة َوإِذا َكن ِِف إیمان ِ ِه نهص َرأى ما يشنبِه إیماننه‬ ‫حیحا ل حم ی َرهُ إال ِِف ص‬‫َوي ِهینِ ِه؛ فإِذا َكن إیمانه ص ِ‬
‫حََ َ ‪4‬‬ ‫َ ُ ح َ ح َ َ َ َ ُ ح ٌ َ ح ُ ُ ح َ حَ َ‬
‫احل ِهیه ِة ِِف ا هظةِ‪.‬‬ ‫ام لها حكم غري رؤيا‬ ‫ورؤيا المن ِ‬

‫یعنی‪" :‬و فرر مؤمن ممکن اسآ پروررگار را رر خواب با صورل های مختلیف ببینید‪ .‬اگیر‬
‫ایمااش صحیح و ررسآ باشد‪ ،‬با صورل و رو بویار زیبا می بیند‪ ،‬و اگر رر ایمیااش اقیص و‬
‫ّ‬
‫تقصیری وجور راشتز باشد‪ ،‬رر حد و اادازهء همان ایمان خور‪ ،‬خواهد ریید‪ .‬و رییدن رر خیواب‪،‬‬
‫حکمی یر از ریدن حقیقی و رر حالآ بیداری‪ ،‬رارر"‪.‬‬
‫و ایز می فرماید‪" :‬فاإلنسان قد یرى ربه ِف اْلنام وُياطبه فهذا حق ِف الرؤيا‪ ،‬وال ُيوز أن یعتهد أن‬
‫ُ‬
‫اهلل ِف نقسه مثل ما رأى ِف اْلنام‪ ،‬فإن سائر ما یرى ِف اْلنام ال ُيب أن یكون ُماثال‪ ...‬ولنيس ِف رؤينة‬
‫اهلل ِف اْلنام نهص وال عیب یتعلق به سبحانه وتعایل وإنما ذلك حبسب حال الرا وصحة إیمانه وفساده‬
‫ّ‬
‫واستهامة حاهل واَنرافه‪ ...‬فال نعتهد أن ما َتیله اإلنسان ِف منامه أو یهظته من الصور أن اهلل ِف نقسنه‬
‫‪1‬‬
‫مثل ذلك‪ ،‬فإنه ليس هو ِف نقسه مثل ذلك"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬گاهی ااوان پروررگار را رر خواب ریده و مورر خطاب قرار می گیرر‪ ،‬و نین خوابی‬
‫مااند یزی اسآ کیز‬ ‫ّ‬
‫رؤیای حق اسآ‪ .‬و جائز ایوآ کز شخصی باور بز این راشتز باشد کز اللز ِ‬
‫ً‬
‫ماانید‬
‫ِ‬ ‫رر خواب ریده اسآ‪ .‬و رر باره بقیز ریده شده ها رر خواب‪ ،‬ایز این نین اسیآ کیز لزومیا‬
‫یزی ایوآ کز رر خوب ریده شده اسآ‪ ...‬و رر اینکز اللز رر خواب ریده شیور‪ ،‬اقیص و عیبیی‬
‫متوجز ذال باری تعالی اشده و بلکز این خواب‪ ،‬بر اساس ریااآ بینندهء خواب بوره کیز ایمیااش‬‫ّ‬
‫صحیح اسآ یا فواری رر ایمااش وجور رارر و ایز بز پایبندی او و یا هم ااحراف و کجی او از راه‬

‫‪( .0‬األسماء والصوال للبی قي ‪ 168/4‬و إیضاح الدلیل في قطع حجج أهل التعطیل؛ صوحز ‪.)416‬‬
‫‪( .4‬مجمو الوتاوی ‪.)111/1‬‬
‫‪( .1‬بیان تلبیس الج میة ‪.)147-146/0‬‬
 ‫‪ ❐‌16‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫تصورال رر خواب و ییا‬ ‫تخیل ااوان از ّ‬ ‫ررسآ‪ ،‬راللآ رارر‪ ...‬و ما باور بز این اداریم کز هاچز رر ُّ‬
‫بیداری پدید می هید‪ ،‬اللز متعا شبیز هن باشد‪ ،‬زیرا اللز سبحااز و تعالی نین ایوآ"‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز از شدیدترین افرار‪ ،‬بر علییز ُمش ِّیب َ زء ُمج ِّو َیمز بیوره و باورشیان را بیز‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫شدل زیر سؤا برره و شاهد این مدعا‪،‬کتاب ای گرااب ای شیا رحمز اللز می باشید‪ ،‬نااچیز رر‬
‫ّ‬
‫بخش ّاو و رر ّرر ّارعای پوچ ابن بطوطز بز بخشی از عقیدهء شیا رحمز اللز رر این راستا‪ ،‬اشاره‬
‫عالمز ابن ّ‬ ‫ّ‬
‫تیمییز رحمیز‬ ‫راشتم‪ .‬و خالی از لطف ایوآ کز رر اینجا ایز سخنی از او را اقل امایم‪،‬‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ُ ح ُ َّ َ َ َّ ُ َ َ َّ َّ َ َ ح َ َ ح َ ح َ‬
‫يش ٌء ال ِِف ذات ِن ِه َوال ِِف ِصنقات ِ ِه‪ .‬وال ِِف‬ ‫اللز می فرماید‪" :‬واتقق سلف اْلم ِة وأئ ِمتها‪ :‬أن اَّلل ليس ك ِمثلِ ِه‬
‫َ َ َ ح َ َ ح ح َ َّ َ ح َ َّ َ َّ َ َ ح َ َ ح َ َ‬ ‫َحَ‬
‫أفع ِاهلِ َوقال‪ :‬من قال مِن اْلئ ِم ِة من شبه اَّلل ِخبل ِه ِه فهد كق َر"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫َ‬
‫یعنی‪"َ :‬سلف این ّامآ رحم م اللز اتواق راراد‪ ،‬بر اینکیز‪ :‬هییچ ییزی شیبیز و مثییل اللیز رر‬
‫ّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ذال‪ ،‬صوال و اعمالش‪ ،‬ایوآ‪ .‬و برخی از ّ‬
‫حمار خزاعی اسیآ) فرمیوره‬ ‫ائمز (اشاره بز اعیم بن‬
‫ااد‪ :‬کوی کز اللز را تشبیز بز مخلوقاتش اماید‪ ،‬کافر شده اسآ"‪.‬‬
‫خصوصا افراری کز اللز را "شاب َأ ْم َرر" ّ‬
‫تصور می کنند را ّرر اموره و رر‬
‫ً‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز‬
‫یتأَ َّول قَ حوهل صىل اهلل َعلَ حیه َوسلم َر َأیحت َر ِِّّب ِف أحسن ُص َ‬
‫ورة َو ِِف‬
‫َ‬
‫ِیه حم من‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫حق شان نین گوتز اسآ‪" :‬وف ِ‬
‫ََُ‬ ‫حَ حَح‬ ‫ُ َ َ َ َ َ‬
‫ورة كذا َوكذا َو ُيعل اْلم َرد ربه َوهُالء احللو ة واالحتادیة"‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫ص‬
‫یعنی‪" :‬و برخی از هاان سخن پیامبر صلی اللز علییز و سیلم را کیز فرمیوره ااید‪" :‬پروررگیارم را‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫جوان أمرر را پروررگار قرار راره اسآ‪ ،‬و این ا همان‬ ‫اینچنین و هاچنان ریده ام" را تأویل اموره و ِ‬
‫طائوزء حلولیز و اتحاریز‪ ،‬می باشند"‪.‬‬
‫جوان موی فرفری اسآ را عبیارل‬ ‫ّ‬
‫هیا بازهم کوی خواهد گوآ‪ ،‬ابن تیمیز رحمز اللز خدای کز ِ‬
‫می کند؟‬
‫و هیا بازهم مت م بز تجویم خواهد شد؟‬
‫البتز! از رشمنان بی ااصاف و ت مآ گر‪ ،‬بعید ایوآ! اما یقین رارم این اوشیتز هیای اایدک رر‬
‫این راستا‪ ،‬برای جویندهء ّ‬
‫حق‪ ،‬شافی و کافی خواهد بور‪ .‬إن شاء اللز‪.‬‬

‫‪( .0‬مجمو الوتاوی ‪.)046/4‬‬

‫‪( .4‬االستقامة ‪.)016-015/4‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪17‬‬

‫شبهه دوم‪ :‬آیا ابن تیمیه رحمه الله تکفیری بوده است؟‬
‫تیمیز رحمز اللز رر راستای تکویر‪ ،‬همان من ج اهل ُس ّینآ و جماعیآ‬ ‫من ج شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ِ‬ ‫ْ ّ ُ‬
‫رج َئز) می باشید‪ ،‬شییا رحمیز‬ ‫ُْ‬ ‫َ ّ‬ ‫َ َ‬
‫بوره کز من ج وسط رر میان و ِع ِیدیز (خوارج و مع ِتزلز) و وع ِدیز (م ِ‬
‫اللز خارج از این من ج و رو ‪ ،‬امی باشد‪.‬‬
‫قبل از هر یز‪ ،‬بایوتی رااوآ کز تکویر منطق قرهای و ابوی بوره و کوی امی توااد هن را ُم ِنکر‬
‫ّ‬
‫تکویر بد و مذموم اسآ کز بدون مداظر راشتن ضوابط‪ ،‬شرایط و ااتوای موااع باشد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫شور‪ ،‬اما‬
‫تیمیز رحمز اللز و بقیز علماء و راعیان را ّمت م بز تکویری بورن می‬ ‫افراری کز شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬
‫کنند‪ ،‬رو مورر برای شان ُمل َتبس و خلط شده اسآ‪:‬‬
‫یکم‪ :‬ااوا کور و احکام هر کدام را بصورل جداگااز‪ ،‬امی رااند‪.‬‬
‫ْ َ‬ ‫َّ‬
‫روم‪ :‬فرق رر میان تکویر ُم ّعین و ُمشخص و تکویر عام و ُمطلق را او میده و بدین ج آ اسآ کیز‬
‫تواول رر میان مصطلحال "این کور اسآ" و "این کافر اسآ" را ررسآ و صحیح‪ ،‬ررک اکرره ااد‪.‬‬
‫ااوا و اقوام کور‬
‫کور ااوا و اقوام مختلوی رارر‪ ،‬کز بز برخی از ها ا‪ ،‬کوتاه اشاره می کنم‪:‬‬
‫ُ ْ‬
‫رر تقویم ّاولی و بز اعتبار حک َمش بز رو رستز تقویم می گررر‪ :‬أ‪:‬کویر اکبیر (از رائیرهء اسیالم‬
‫ُْ‬
‫خارج می سازر)‪ .‬ب‪ :‬کور اصغر (از رائرهء اسالم خارج امی سازر)‪ ،‬و علماء این او را "کو ٌر ُر ْون‬
‫ُْ‬
‫کور" و یا "کور اعمآ" ایز می گویند‪.‬‬
‫اما کور بز اعتبار اسباب و عواملش بز شش ایو تقوییم میی شیور‪ :‬أ‪:‬کویر تکیذیب‪ .‬ب‪ :‬کویر‬
‫ّ‬ ‫ُج ُحور‪ .‬ج‪ :‬کور عنار و ُّ‬
‫تکبر‪ .‬ر‪ :‬کور إعراض‪ .‬هی‪ :‬کور ِاواق‪ .‬و‪ :‬کور شک‪.‬‬ ‫ِ‬
‫و بز اعتبار هاچز ارتباط بز اعضاء و جوارح فرر می گیرر بز سز ایو ‪ ،‬تقوییم میی شیور‪ :‬أ‪ :‬کویر‬
‫قلبی‪ .‬ب‪:‬کور قولی‪ .‬ج‪:‬کور عملی‪.‬‬
‫و از اظر اصلی و عارضی بز رو رستز تقویم می گررر‪ :‬أ‪:‬کور اصلی‪ .‬ب‪ :‬کور ارتدار‪.‬‬
‫ْ َ‬
‫و از حیث اطالق وتعیین بز رواو تقویم می شور‪ :‬أ‪ُ :‬مطلق‪ .‬ب‪ُ :‬م َع ّین‪.‬‬
‫متأسوااز بویاری از افرار و رشمنان من ج صحیح اهیل ُس ّینآ و جماعیآ‪ ،‬هییچ ییک از ایین‬
‫تقویمال و احکام شان را ادااوتز‪ ،‬و فقط ُم ْ ر رر رسآ شان بوره و هر کیس خیالف مییل شیان‬
 ‫‪ ❐‌18‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫باشد‪ ،‬بز او تکویری می گویند‪.‬‬

‫ْ َ‬ ‫َّ‬
‫تواول رر میان تکویر ُم ّعین و ُمشخص و تکویر عام و ُمطلق‬
‫ّ‬ ‫تکویر ُم ْط َلق‪ :‬بز بیان اسباب کور پرراختز شده و هن را بر وصف ّ‬
‫عامی‪ ،‬معلق سیاختز و بیز فیرر‬
‫مااند اینکز گوتز می شور‪ :‬کوی نین ب وید کافر می شیور‪ ،‬و‬ ‫ّ‬
‫خاصی اختصاص راره امی شور‪ِ .‬‬
‫یا نان کاری ااجام رهد‪ ،‬کافر می گررر و یا فالن اعتقار را راشتز باشد‪ ،‬کافر اسآ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫تکویر ُم َّعین‪ :‬عبارل از حکم کور بز فرر ُمشخصی اسآ کز قو ‪ ،‬عمل و یا اعتقار کور همییزی‬
‫مااند اینکز ب وید‪ :‬فیالن شیخص کیافر اسیآ‪ ،‬و‬ ‫ّ‬
‫کز با اسالم رر تضار اسآ‪ ،‬از او سر زره باشد‪ِ .‬‬
‫اامش را ب یرر‪.‬‬
‫تکویر شیا اإلسالم رحمز اللز‪ ،‬تکویر مطلق بوره و بصورل ّ‬
‫معیین و مشیخص افیرار را تکوییر‬
‫فرر ُم ّعین‪ ،‬جمع ا ررر‪ .‬و این باعث لیط ف میی‬ ‫امی کند تا زماایکز ضوابط و شرایط و موااع رر ِ‬
‫ّ‬
‫افراری شده اسآ کز از من ج اهل ُس ّنآ و شیا رحمز اللز اطال اداشتز و فرق رو مورر بیاال کیز‬
‫بدان اشاره امورم را‪ ،‬کرره امی توااند‪.‬‬
‫اینجا الزم می بینم گوشزء از کالم شیا اإلسالم رحمز اللز را رر باره خطر تکویر ااحق و اینکیز او‬
‫ّ‬
‫با جدیآ با این پدیده برخورر می اموره اسآ را‪ ،‬اقل امایم تا این مطلب‪ ،‬بخوبی ف میده شور‪.‬‬
‫َ ح َح َ ح‬ ‫حُ‬ ‫ح‬ ‫حُ‬ ‫ح‬ ‫َ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز می گوید‪" :‬فإِن اتلَّك ِقري الميبلق مثل ال َوعید الميبلنق ال يسنتلزم تك ِقنري‬
‫‪0‬‬ ‫َ َ ح ح َّ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫ح‬ ‫َّ ح‬
‫الشخص اْل ِعْي حَّت تهوم علی ِه احل ة ال ِيت تكقر تاركها"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬پس تکویر ُم ْط َلق مااند وعید ُم ْط َلق اسآ‪ ،‬الزمزء (تکویر ُم ْط َلق) تکوییر شیخص ُم ّ‬
‫عیین‬
‫ُ ّ‬
‫ایوآ‪ ،‬م ر اینکز بر هن شخص‪ ،‬اقامزء حجتی شور کز تارک هن‪ ،‬کافر می گررر"‪.‬‬
‫ح َ ح َّ َّ َ َ ُ َّ َّ َ‬ ‫َ َ َ َّ ح َ ح َ َ ح َ ُ ُ ُ ح ً َ َ َ َ‬ ‫َ َّ ح ُ‬
‫ِین قالوا‪ :‬إن اَّلل‬ ‫ت اَه ِمیة اذل‬ ‫و ایز می گوید‪" :‬واتلح ِهیق ِِف هذا‪ :‬أن الهول قد یكون كقرا كمهاال ِ‬
‫حَ‬ ‫َ َّ ُ ُ ح ٌ َ ُ ح ُ ح َ ح َ َ ح‬ ‫ح َ َ َ ح َح َحَ ََ َ ح‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ ُ‬
‫ِنل؛‬ ‫اس أنه كقر فیيبلِق الهنول ب ِتك ِقنريِ الهائ ِ‬ ‫كن قد ُيَف یلع بع ِض اْلَّ ِ‬ ‫ال يتَكم َوال ی َرى ِِف اْلخِرة ِ؛ ول ِ‬
‫َ َ ح ُ‬ ‫َُ َ‬ ‫ح‬ ‫َ ح َ َ َّ َّ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ ُ َ ح َ َ ح ُ ُ َ ح ُ ٌ َ ُ َ‬
‫كما قال السلف من قال‪ :‬اله حرآن خملوق فه َو َكف ِ ٌر َومن قال‪ :‬إن اَّلل ال ی َرى ِِف اْلخ َِرة ِ فه َو َكف ٌِر َوال یكق ُر‬
‫ح ُ َّ ُ ‪4‬‬ ‫َّ ح ُ ح ُ َ َّ ُ َ َّ َ ُ َ َ َ ح‬
‫ْي حَّت تهوم علی ِه احل ة"‪.‬‬ ‫الشخص المع‬

‫‪(0‬اإلستقامة ‪.)060/0‬‬
‫‪(4‬مجمو الوتاوی ‪.)601/7‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪19‬‬

‫یعنی‪" :‬رر این راستا ررسآ اینوآ‪ ،‬کز‪ :‬ممکن اسآ سخن کور باشد‪ ،‬مااند ریدگاه های فرقزء‬
‫ج ّ‬
‫میز کز می گویند‪ :‬اللز سخن ا وتز و رر هخرل ریده امی شور‪ ،‬لیکن شاید بر برخیی از میررم‬
‫کوریآ این قضیز پن ان مااده باشد‪ ،‬پس بز صورل مطلق گوتز می شور‪ :‬این ریدگاه کویر اسیآ‪.‬‬
‫َ‬
‫نااچز َسلف رحم م اللز می گویند‪ :‬هرکس ب وید قرهن مخلوق اسآ‪ ،‬و یا کوی ب ویید‪ :‬اللیز‬
‫ُ ّ‬
‫شخص ُم ّعین بدون اقامزء حجآ‪،‬کافر امی شور"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫رر هخرل ریده امی شور‪ ،‬کافر می گررر؛ ّاما‬
‫ح‬
‫يل؛‬ ‫َ َ َ ح َ ُ َ َ َ ح َ ح ُ ُ ح ً َ ح َ َ ِّ َ ُ َّ َ ح َ َ ُ َ َ ح َ ح َ َّ‬
‫رر جای ری ری می گوید‪" :‬وال یلزم إِذا َكن الهول كقرا أن یكقر ُك من قاهل مع اَه ِل واتلأ ِو ِ‬
‫ََ َ َُ ُ ُ ٌ َ ُ‬ ‫َ ِّ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ح ُ َ َّ َ ُ ُ‬ ‫َ ِّ َّ ح‬ ‫َ َّ ُ ُ َ ح ُ ح‬
‫َشوط َوم َوان ِنع‪،‬‬ ‫وت ال َوعِی ِد ِِف اْلخ َِرة ِ ِِف حهن ِه‪ ،‬وذل ِنك هل‬
‫ْي‪ ،‬كثب ِ‬‫فإِن ثبوت الكق ِر ِِف حق الشخ ِص المع ِ‬
‫َ‬ ‫ََ ََ ح َ‬
‫كما بسيبناهُ ِِف م حو ِض ِع ِه"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫یعنی‪" :‬الزمزء اینکز سخن کور باشد‪ ،‬ایین ایویآ کیز هیر کیس از روی ج یل و تأوییل هن را‬
‫فیرر‬ ‫ب وید‪ ،‬کافر گررر‪ .‬راکز ثبول کور رر بارهء شیخص ُم ّ‬
‫ماانید اثبیال عیذاب رر بیارهء ِ‬
‫ِ‬ ‫عیین‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ُمشخص اسآ؛ و این حکم پیرامون فرر ُم َّعین رارای شرایط و موااعی اسیآ کیز رر جیایش‪ ،‬هن را‬
‫توضیح راریم"‪.‬‬
‫َ ح َ ح َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ح‬ ‫َ َ ح َ َ َ َ ح ُ َ ِّ َ َ ً ح ح ُ ح‬
‫ْي َوإِن أخيبنأ َوغلِنط حنَّت تهنام علین ِه‬ ‫"وليس ِْلح ِد أن یكق َر أحدا مِن المسنلِ ِم‬ ‫بازهم می گوید‪:‬‬
‫َ ح َ ُ ح َ َ َ ح ُ َّ ِّ َ ح َ َ ُ ُ َّ َ ح َ َ َ‬ ‫ح ُ َّ ُ َ ُ َ َّ َ َ ُ ح َ َ َّ ُ َ َ ح َ َ َ ح َ ُ ُ َ‬
‫ْي لم یزل ذل ِك عنه بِالشك؛ بل ال ینزول إال بعند إقامن ِة‬ ‫احل ة وتبْي هل المح ة ومن ثبت إسالمه بِی ِه ِ‬
‫ُّ ح َ ‪4‬‬ ‫َ َ‬ ‫ح ُ َّ‬
‫احل ِة َوإِزال ِة الشبهةِ"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هیچ کس حق ادارر یکی از مولمین را کز مرتکب خطاء و اشتباه می شور‪ ،‬بدون اقامزء‬
‫حجآ و بیان حق‪ ،‬تکویر اموره و از رین بیرواش سازر‪ .‬کویکز اسالمش بیا یقیین ثابیآ گررییده‬
‫باشد‪ ،‬این اسالم‪ ،‬با شک و گمان از او زائل و بر طرف امی گررر‪ ،‬بلکز اسم اسالم از او زائل اشده‬
‫ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫م ر بعد از اقامزء حجآ و بر طرف ساختن ش ْب ز‪ ،‬از هن شخص"‪.‬‬
‫َ ح َ ُ ُّ َ ح َ َ َّ َ ح ُ ح َ ح ُ ُ َ َّ َ ُ َ َ َ ح ح ُ َّ ُ ح ُ ح َ ُ ُ ح َ َ‬
‫نره ِ فنإِذا‬
‫و ایز می فرماید‪" :‬ليس ُك من تكلم بِالكق ِر یكقر حَّت تهوم علی ِه احل ة المثبِتنة ل ِكق ِ‬
‫َ ‪1‬‬ ‫َ َ ح َ َ ح ح ُ َّ ُ َ َ‬
‫احل ة كق َر حِینئِ ٍذ"‪.‬‬ ‫قامت علی ِه‬

‫‪(0‬من اج الونة ‪.)401/5‬‬

‫‪(4‬مجمو الوتاوی ‪.)066/04‬‬
‫‪( 1‬مجمو الوتاوی ‪.)116/5‬‬
 ‫‪ ❐‌61‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُ ّ‬ ‫ُ ّ‬
‫یعنی‪" :‬هرکس سخن کور ب وید‪ ،‬بدون اقامزء رلیل و حجآ کافر امی گررر‪ .‬وقتی حجآ بر او‬
‫ِ‬
‫تمام شد‪ ،‬بعد از هن کافر می گررر"‪.‬‬
‫ح َ ِّ‬ ‫ح َ ح َ ُ َّ َ ح ُ ُ َ ُ َ َ ح َ ُ ُ َّ ُ ُ َ ح َ ح ُ ح ُ ُّ ُ ُ ح ُ َ ُ َ ح َ‬
‫احلنق‬ ‫جبنة ل ِمع ِرفن ِة‬
‫و می گوید‪" :‬اْلقوال ال ِيت یكقر قائ ِلها قد یكون الرجل لم تبلغه اْلصوص المو ِ‬
‫َ َ ح َ ُ ُ ح َ ُ َ َ ح َ ح ُ ح ح َ ُ َ ح َ ح َ َ َ َّ ح ح َ ح َ َ َ ح َ ُ ُ َ ح َ َ َ ح َ ُ ُ ُ َ ٌ َ ح ُ ُ ُ َُّ‬
‫وقد تكون عِنده ولم تثبت عِنده أو لم يتمكن مِن فه ِمها وقد یكون قد عرضت هل شبهات يعذره اَّلل‬
‫ح َ ِّ َ َ ح َ َ َ َّ َّ َ َ ح ُ َ ُ َ َ َ ُ َ ً َ َ َ َ َ ٌ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ح َ َ ح حُ ح َ ُحَ ً‬
‫اء َكن ِِف‬ ‫ب احلق وأخيبأ فإِن اَّلل يغ ِقر هل خيبأه َكئ ِنا ما َكن سنو‬ ‫ِ‬ ‫ْي َمت ِهدا ِِف طل‬‫بِها فمن َكن مِن المُ ِمنِ‬
‫ُ َ َّ ح ح َ ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ ح َ ح َ ُ َّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ َ َّ َ ح ح َ َ َّ َ َ َّ‬ ‫حَ َ‬
‫اإلسال ِم"‪.‬‬
‫اذل علی ِه أصحاب اْل ِْب صىل اَّلل علی ِه وسلم‪ .‬ومجاهِري أئ ِم ِة ِ‬ ‫المسائ ِِل اْلظ ِري ِة أو العملِی ِة هذا ِ‬

‫یعنی‪" :‬سخناای اسآ کز گویندهء هن کافر می شور؛ ولیی ممکین اسیآ اصوصیی کیز باعیث‬
‫شناخآ حق می ررر برای شخص ارسیده و یا امکان رارر برایش رسیده باشد‪ ،‬اما رر ازر ثابیآ‬
‫ا شتز و یا هم برایش قابل ف م اباشد‪ .‬و ایز ممکن اسآ شب اتی برایش ایجار شیده باشید کیز رر‬
‫ازر اللز معذور شمرره شور؛ پس اگر از مؤمنین ُمجت د و رر طلب ّ‬
‫حق باشد‪ّ ،‬اما رر تالشش برای‬
‫ً‬ ‫رسیدن بز ّ‬
‫حق‪ ،‬ر ار اشتباه گررر‪ ،‬یقینا اللز او را خواهد بخشید‪ .‬فرقی امی کند کز رر کدام میورر‬
‫از موائل باشد‪ ،‬علمی و یا هم اظری؛ و این همان باوری اسآ کز صحابز رسو اللیز صیلی اللیز‬
‫علیز وسلم و جم ور ائمزء مولمین‪ ،‬بر هن می باشند"‪.‬‬
‫َّ ح َ َ َ ح َ َ َ ح َ َ َ َ ح َّ ح َ َ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ح َ‬
‫نت حغ َق َر ل َ ُه ح‬
‫نم‬ ‫ريه ِ مِمن َضبنه وحبسنه واس‬ ‫اإلمام أْحد ده ل ِلخلِیق ِة وغ ِ‬ ‫رر جای ری ری می گوید‪" :‬إن ِ‬
‫نم َُيُ ح‬ ‫َ‬ ‫ح‬
‫ین َع حن اإل حسال ِم ل َ ح‬ ‫ك حق ٌر َول َ حو ََكنُوا ُم حرتَ ِّد َ‬‫َُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫الظلحم َو ُّ‬‫ح ُّ‬ ‫َّ َ َ ُ‬
‫نز‬ ‫ِ‬ ‫اذل هو‬ ‫ادل َهءِ إیل اله حو ِل ِ‬ ‫ِ‬ ‫وحللهم مِما فعلوهُ ب ِ ِه مِن‬
‫ح َح َ ُ ح َ ح َ ُ ح ُ‬ ‫ح ح َ ُ َ ُ ح َ َّ ح ح َ َ ح َ َّ َ َ ُ ُ ح َ َ ُّ َّ َ ح ح َ ِ َ‬
‫نوال َواْلعمنال مِننه‬ ‫اع َوهن ِذه ِ اْلق‬ ‫اإلمج‬ ‫اب والسن ِة و ِ‬ ‫ِاالستِغقار لهم؛ فإِن ِاالستِغقار ل ِلكقارِ ال ُيوز بِالكِت ِ‬
‫ح ح َ َّ َ َ ٌ َ َّ ُ ح َ ح ُ َ ِّ ُ ح ُ َ َّ َ ح ح َ ح َّ َّ َ َ ُ َ ُ ُ َ ح ُ ح ُ َ ح ُ ٌ‬ ‫َ ح َح‬
‫ريه ِ مِن اْلئ ِم ِة ِ حية ِِف أنهم لم یكقروا المعینِْي مِن اَه ِمیة اذلِین َكنوا يهولون‪ :‬الهرآن خملوق‬ ‫ِ‬ ‫ومِن غ‬
‫ح َ َ َ ح ُ َ َ ح َ ح َ َ َ ُ ُّ َ َ َ َّ ُ َ َّ َ َ ح ً ُ َ َّ َ َ َ َّ َ ح ُ ح َ َ َ ح ُ‬ ‫َ َّ َّ َ َ َُ‬
‫وإِن اَّلل ال یرى ِِف اْلخِرة ِ وقد ن ِهل عن أْحد ما یدل یلع أنه كقر ب ِ ِه قوما معینِْي فأما أن یذكر عنه ِِف‬
‫َ َ َ َّ ُ‬ ‫ام َّ‬ ‫َ ُ َ ُ َ ح َ َّ َ ُ َ ح َ َ‬ ‫َ َ ٌ َ ح ُ ح َ ُ ح َ ح ُ َ َ َّ ح‬ ‫حَ ح ََ َ ََ َ‬
‫نل یلع أننه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ادل‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ف‬ ‫؛‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ه‬‫ر‬‫ق‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬ ‫ه‬ ‫ی‬ ‫ف‬ ‫‪.‬‬ ‫یل‬
‫ِ‬ ‫ص‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫اتل‬ ‫یلع‬ ‫ر‬‫م‬‫اْل‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫حي‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ر‬‫ظ‬ ‫ن‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ق‬‫ِ‬ ‫ان ف‬
‫المسأل ِة ِروايت ِ‬
‫َ ِّ َ َ َ ح َ‬ ‫َ ح َ َ ح َ َ ُ ُ َ َ ح َ ح ُ َ ِّ ح ُ َ ح َ ح َ َ َ‬ ‫ُ ُ ُ َّ ح‬ ‫ُ َ ح‬
‫جدت فِی ِه َشوط اتلك ِقريِ وانتقت موان ِعه ومن لم یكقره بِعینِ ِه؛ ف ِالنتِقاءِ ذل ِك ِِف حه ِه ه ِذه ِ مع إطنال ِق‬ ‫و ِ‬
‫ح ُ ُ ‪4‬‬ ‫ََ َ‬ ‫َّ ح‬ ‫َح‬
‫یل العم ِ‬
‫وم"‪.‬‬ ‫قو ِهلِ بِاتلك ِقريِ یلع سبِ ِ‬
‫یعنی‪" :‬امام احمد رحمز اللز برای خلیوزء وقآ و یره افراری کز امام را لآ و کوب امیوره و او‬
‫را بز زادان ااداختند‪ ،‬رعاء اموره و برای شان طلب مغورل کرره و هایان را اویبآ بیز ظلمیی کیز‬

‫‪ ( 0‬مجمو الوتاوی ‪.)106/41‬‬

‫‪( 4‬مجمو الوتاوی ‪.)081/04‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪60‬‬

‫ّ‬
‫مرتکب شداد‪ ،‬و اینکز او را بووی سخن کور فرا میخوااداد؛ بخشید‪ .‬با این حا ‪ ،‬اگر هاان مرتد و‬
‫ّ‬ ‫ِ‬
‫خارج از رائرهء اسالم می بوراد‪ ،‬استغوار بیرای شیان جیواز اداشیآ‪ ،‬زییرا اسیتغوار بیرای کویار‬
‫رویکرر امیام احمید رحمیز اللیز و‬
‫ِ‬ ‫براساس کتاب اللز‪ُ ،‬س ّنآ و اجما ‪ ،‬جواز ادارر‪ .‬این سخنان و‬
‫معیین َج ّ‬
‫مییز را تکوییر امیی کرراید‪ ،‬بیا‬ ‫ائمز رحم م اللز راللآ بر این رارر کز هایان افیرار ّ‬ ‫بقیز ّ‬
‫میز مبنی بر اینکز می گوتند‪ :‬قرهن مخلوق اسآ و اللز رر هخرل رییده‬ ‫وجوریکز عقیده و باور ج ّ‬
‫امی شور (از اظر این ائمز کور‪ ،‬بوره اسآ)‪ .‬و از امام احمد رحمیز اللیز رواییآ شیده اسیآ کیز‬
‫برخی از گروه های ُم ّعینی را ایز تکویر کرره اسآ‪ ،‬اما هاچز بیان می گررر‪ ،‬اینوآ کز‪ :‬از او رر این‬
‫اخیتالف رویکیرر‪،‬‬
‫ِ‬ ‫باره رو روایآ همده اسآ – این ریدگاه ررسآ بنظر امی رسد‪ -‬و یا هم رر این‬
‫توصیل وجور رارر‪ ،‬بدینصورل کز‪ :‬ها ایی را کز بز گوازء ُم ّعین تکویر امیوره اسیآ‪ ،‬بخیاطر ایین‬
‫ُ ّ‬
‫بوره کز برای شان اتمام حجآ صورل گرفتز وشیروط تکوییر و مواایع هن وجیور راشیتز اسیآ‪ ،‬و‬
‫ّ‬
‫ها ایی را کز بز صورل ُم ّعین تکویر انموره اسآ بز علیآ ابیور شیرائط و مواایع تکوییر بیوره‪ ،‬بیا‬
‫ْ‬
‫وجوریکز بز صورل ُمطلق و عموم‪ ،‬گویندهء این سخن را تکویر می اموره اسآ"‪.‬‬
‫میز و اینکیز باورشیان رر راسیتای صیوآ‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر سیاق ّرر بر اعتقار ج ّ‬
‫وهلِ ُم حيبلَ ًها َول َ حم َي حبلُ حغ ُه م حِن الحعلحم َمنا یُبَ ِّ ُ‬
‫نْي َهلُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ح ح َ َ ُ ح ً َ َّ‬
‫كن َمن َكن مُمِنا بِاَّللِ َو َرس ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫کالم کور اسآ‪ ،‬می وید‪ " :‬ل ِ‬
‫ُح‬ ‫ُ َّ ُ َّ َ ح َ َ َ َ َ َ َ ح َ ٌ ح‬ ‫ح‬ ‫َّ َ َ َ َّ ُ َ ُ ح َ ُ ُ ح َ َّ َ ُ َ َ َ ح‬
‫ُي ِيب ُ‬
‫نئ‬ ‫ري مِن اْلَّ ِ‬
‫ناس‬ ‫الصواب فإِنه ال حيكم بِكق ِره ِ حَّت تهوم علی ِه احل ة ال ِيت من خالقها كقر‪ .‬إذ كثِ‬
‫ح َ َ ُ ِّ ح َ ُ َ ُ َ َ ح‬ ‫ُّ َّ‬ ‫ح َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ ُ ح ح ُ ح َ َ ح َ ُ َ ً َّ َ ُ ح َ َ‬
‫اب َوالسنةِ‪َ .‬واْليبأ َوالنسیان م حرفنوه ِن عنن‬ ‫آن و ُيهل كثِريا مِما ی ِرد مِن مع ِاين الكِت ِ‬ ‫فِیما يتأوهل مِن الهر ِ‬
‫‪0‬‬ ‫َ ح ُ َّ َ ح ُ ح ُ َ َ ُ ُ َّ َ ح َ ح َ َ‬
‫ان"‪.‬‬
‫ه ِذه ِ اْلم ِة والكقر ال یكون إال بعد ابلی ِ‬
‫یعنی‪" :‬اما کویکز بز اللز و پیامبر بز صورل مطلیق بیاور رارر‪ ،‬امیا بیرایش علیم ارسییده تیا‬
‫ُ ّ‬
‫ررسآ و سره را از ااسره تشخیص رهد‪ ،‬حکم بز کور اشده م ر اینکز بر او اقامزء حجتی شیور‬
‫کز منکر هن کافر می ررر‪ .‬زیرا بویاری از مررم رر ف م شیان از قیرهن بیز خطیاء رفتیز و اویبآ بیز‬
‫ُ‬
‫مواهیم کتاب و ُس ّنآ جاهل هوتند‪ .‬خطاء و فراموشی از این ّامآ برراشتز شده و کور فقط بعد از‬
‫ُ ّ‬
‫بیان (اتمام حجآ) می باشد"‪.‬‬
‫با این اقوا شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ثابآ گررید کز او رر قضیزء تکویر ایز مااند بقییز‬
‫موائل‪ ،‬بر همان راه راسآ و فرقزء ااجیز اهل ُس ّنآ و جماعآ بوره و کویی را کیافر امیی گویید‬

‫‪( 0‬مجمو الوتاوی ‪.)541/04‬‬

 ‫‪ ❐‌62‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ْ َ‬
‫م ر هاکز اللز و پیامبر کافر گوتز باشند‪ .‬و تواول قائل می شور بین تکویر ُمطلق و ُم َع َّین و فرری‬
‫ُ ّ‬
‫را کافر امی رااد م ر اینکز بر او اقامزء حجآ شده و شروط تکوییر موجیور بیوره و مواایع هن بیر‬
‫طرف گرریده باشد‪.‬‬
‫َ‬
‫امام شمس الدین ذ َهبی رحمز اللز بعد از بیان اینکز امام ابوالحون اشعری رحمز اللز رر اخییر‬
‫عمر گوآ من هیچ یک از اهل قبلز را تکویر امی کنم‪ ،‬می گوید‪" :‬وبنحو هنذا أدینن‪ ،‬وكنذا َكن‬
‫‪0‬‬
‫شیخنا ابن تیمیة ِف أواخر أیامه یهول‪ :‬أنا ال أكقر أحدا من اْلمة"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬و من ایز اینچنین باوری رارم‪ ،‬و شیا ما ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ایز نیین بیوره و رر هخیر‬
‫‪4‬‬
‫عمر می گوآ‪ :‬من‪ ،‬هیچ یک از این ّامآ را تکویر امی کنم"‪.‬‬
‫مخالوین شیا اإلسالم رحمز اللز می گویند‪ ،‬پس را فخر الدین رازی را تکویر اموره اسآ؟‬
‫شکی ایوآ کز این حرف ررسآ ایوآ‪ ،‬و متأسوااز کالم شیا رحمز اللز را قطع و ُبرید کیرره‬
‫َ َ‬ ‫َ َُ‬
‫از ك ِتابه ِِف عِبادة ِ‬ ‫َ َ َ َّ َ َّ‬
‫ااد‪ ،‬سخن شیا رحمز اللز را بز گوازء کامل برایتان اقل می کنم‪" :‬كما صنف الر ِ‬
‫ِّ َ‬ ‫َّ ٌ َ ح ح ح َ‬ ‫َ َ‬ ‫الح َك َواك ِب َو حاْلَ حص َن ِ َ َ َ َ ح َ َّ َ َ َ ُ ح َ َ َ َ ح َ َ َ َ َّ َ‬
‫اإلسنال ِم بِاتق ِ‬
‫ناق‬ ‫ام وأقام اْلدِلة یلع حس ِن ذل ِك ومنقعتِ ِه ورغنب فِین ِه وهن ِذه ِ رِدة عنن ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ح َ َ َ ح َ ُ ُ َ َ ح ُ َ َ َ َ ح ح َ ‪1‬‬ ‫حُ ح‬
‫اإلسال ِم"‪.‬‬
‫المسلِ ِمْي وإِن َكن قد یكون تاب مِنه وهد إیل ِ‬
‫سیاره ها و ُبآ ها اوشیتز و رالئلیی را بیر خیوبی و‬
‫یعنی‪ " :‬نااچز فخر رازی کتابی را رر پرستش ّ‬
‫منوعآ هن‪ ،‬بیان راشتز و بووی هن تشویق اموره اسآ‪ ،‬و بدون تررید این بز اتواق مولمااان‪ ،‬ارتیدار‬
‫و خروج از اسالم اسآ‪ .‬گر ز او از این کار توبز اموره و روباره بز اسالم بازگشتز اسآ"‪.‬‬
‫مخالوین‪ ،‬قومآ او را هورره و بخش اخیر را ِا ْهما می کنند کز شییا رحمیز اللیز سیخن از‬
‫بازگشآ و توبز او از این کار را‪ ،‬می زاد‪.‬‬
‫ُّ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر جای ری ر از ُکتبش توبیز او را بییان راشیتز و بیر او تیرحم‪ 0‬امیوره‬
‫اسآ‪ ،‬شیا رحمز اللز می گوید‪" :‬ما سلكه أهل ابلدع من أهل القلسقة والالكم ال یصنلون إیل علنم‬
‫ويهْي بل إنما َغیة صاحبه الشك والعالل وهذ ا ُما اعرتفت به حذاقهم وُمن اعرتف بنه أبنو عبند اهلل‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫(س َیر ْأعال ُم ُّالن َبالء ‪.)88/05‬‬
‫ِ‬
‫‪0‬‬

‫‪(4‬یعنی اینکز این عقیده ا تا هخر عمر مبارکش بوره اسآ)‬

‫‪( 1‬مجمو الوتاوی ‪.)55/0‬‬
‫‪( .0‬رحمز اللز‪ ،‬گوتز اسآ)‪.‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪63‬‬

‫الراز رْحه اهلل ِف غري موضنع منن كتبنه ولقظنه ِف بععنها لهند تأملنت الكتنب الالكمینة واْلنناه‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫القلسقیة فما رأیتها تشيف علیال وال ترو غلیال ورأیت أقرب اليبرق طريهة الهرآن ‪ ...‬ومن جرب مثل‬
‫َتربيت عرف مثل معرفيت وهذا قاهل ِف آخر عمره ِف آخر ما صنقه وهو كثري اتلنناقض یهنول الهنول ثنم‬
‫یرجع عنه ويهول ِف اْلخر ما یناقعه كما یوجد هذا ِف همة كتبه تغمده اهلل برْحته وعقنا عننه وسنائر‬
‫َّ َ َّ َ‬ ‫ُ ُ َ ًّ َّ َ َ ُ‬ ‫َ َح َ ح‬ ‫َ َّ َ ح ح َ َ َ ح َ َ َّ َ َ َ ُ َ ح َ‬
‫ِین آمننوا َربننا إِننك‬
‫ان َوال َتعل ِِف قلوبِنا غِال ل َِّل‬ ‫اْلُمنْي‪ ،‬ربنا اغ ِقر ْلا و ِ ِإلخوان ِنا اذلِین سبهونا ب ِ ِ‬
‫اإلیم ِ‬
‫ٌ‪0‬‬ ‫ٌ‬
‫َر ُءوف َرح‬
‫‪4‬‬
‫ِیم وتوبته معروفة مشهورة"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬راهی را کز اهل بدعآ از فالسوز و متکلمین روان هوتند‪ ،‬سر ااجامش شک و گمراهی‬
‫بوره و فرر را بووی یقین و هدایآ رهنمون امی سازر‪ .‬و این یزی اسآ کیز بزرگیان شیان بیز هن‬
‫اعتراف اموره ااد‪ ،‬از جملزء این اعترافال‪ ،‬اعتراف ابوعبداللز رازی رحمز اللز اسآ کز رر جاهای‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫مختلوی از ک ُتبش می گوید‪ :‬رر ک ُتب ُمتکلمین و من ج فلووی شان رقآ امیورم فیرر مریضیی را‬
‫شواء اداره و تشنزء را سیراب امی سازر (یعنی بز ررری امی خورر) ب ترین راه‪ ،‬رو قرهن کیریم‬
‫اسآ‪( ...‬بعد از هن بز برخی هیال رر اوی و اثبال صوال‪ ،‬استدال کرره و می گویید‪ ):‬هرکویی‬
‫مااند من‪ ،‬این راه را تجربز کند بز این قضیز پی خواهد ُبرر‪( .‬بعد از هن‪ ،‬شیا اإلسالم رحمیز اللیز‬
‫ارامز راره و می گوید‪ ):‬این سخناای اسآ کز رر اخیر عمر و هخرین ُمص ّنواتش گوتز اسآ‪ .‬رازی‪،‬‬
‫رر سخنااش تناقضال زیاری وجور رارر‪ ،‬گاهی سخنی را گوتز و بعید ازهن روبیاره از هن مراجعیز‬
‫ّ ً‬
‫کرره و مجدرا یزی می گوید کز سخنش را اقض و ّرر می کند‪ ،‬نااچز ایین رویکیرر متنیاقض‬
‫ا ‪ ،‬رر بویاری از ُکتبش موجور اسآ‪ .‬اللز متعا ‪ ،‬او و تمام مؤمنین را مشمو رحمتش امیوره و‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ ح ح َ َ َ ح َ َ َّ َ َ َ ُ َ ح َ‬
‫نان َوال‬ ‫از تقصیراتش‪ ،‬ب ذرر‪( .‬اللز متعا می فرماید‪ ):‬ربنا اغ ِقر ْلا و ِ ِإلخوان ِنا اذلِینن سنبهونا ب ِ ِ‬
‫اإلیم ِ‬
‫‪1‬‬ ‫ُ ُ َ ّ ً ِّ َّ َ َ ُ َ َّ َ َّ َ َ ُ ٌ‬
‫وف َّرح ٌ‬ ‫َح َ ح‬
‫ِیم‪.‬‬ ‫َتعل ِِف قلوبِنا غِال لَّلِین آمنوا ربنا إِنك رؤ‬
‫ترجمز‪ :‬پروررگارا! ما را و برارران ما را کز رر ایمان هوررن بر ما پیشی گرفتز ااد ببخش و بیامرز‪.‬‬
‫و کینز ای اوبآ بز مؤمنان رر رل ایمان جای مده‪ ،‬پروررگارا ! تیو رارای رأفیآ و رحمیآ فراواایی‬
‫هوتی‪( .‬شیا رحمز اللز رر اخیر می گوید) توبز و رجو رازی‪ ،‬معروف و مش ور اسآ"‪.‬‬

‫‪( .0‬سوره حشر هیآ ‪.)01‬‬

‫‪( .4‬بیان تلبیس الج میة في تأسیس بدع م الکالمیة ‪.)511-541/8‬‬
‫‪( 1‬سوره حشر هیآ ‪.)01‬‬
 ‫‪ ❐‌61‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫شبهه سوم‪ :‬آیا شیخ اإلسالم رحمه الله به ائمه چهارشانه توهین و جسارت می نموده است؟‬
‫یکی از ت مآ های هشکار و اوبآ های ااروا بر شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز‪ ،‬اینوآ کز‬
‫ائمز ارگااز‪ 0‬بی اربی و گوتاخی می اموره و بز‬ ‫تیمیز اوبآ بز ّ‬ ‫متعصبین مذهبی می گویند‪ :‬ابن ّ‬‫ّ‬
‫هاان احترام ادارر‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫عالمیز ابین ّ‬
‫تیمییز رحمیز اللیز هشینائی‬ ‫این طائوز از ار حا خارج ایوتند‪ :‬أ‪ :‬با ک ُتب و هثار‬
‫ائمز اوبآ راره و راه و رو باطل شان را پییروی از‬ ‫اداراد‪ .‬ب‪ :‬و یا اینکز بز رروغ‪ ،‬خورشان را بز ّ‬
‫ائمز می رااند‪ .‬ج‪ :‬و یا اینکز معنا و مو وم توهین و جوارل را ادااوتز و اقید علمیی را گویتاخی‬ ‫ّ‬
‫تلقی می کنند‪ .‬ر‪ :‬و یا هم تعصب ُتز خالی و مذموم و ایز ّلو شان رر حق ّ‬
‫ائمز را بز ّ‬ ‫ّ‬
‫حق رااویتز و‬
‫ائمیز‪ ،‬میی کننید‪ .‬ایین حیاالل ارگاایز را‬‫هاکز با هاان مخالوآ کند‪ّ ،‬مت م بز بی اربی اوبآ بز ّ‬
‫توضیح بیشتری خواهم رار‪:‬‬
‫حالآ او ‪ :‬ابن تیمیز رحمز اللز از جملز توهین کنندگان اوبآ بز ّ‬
‫ائمز ابوره و بلکز از مدافعین‬
‫امامان بزرگوار اسآ‪ .‬ب ترین امواز‪ ،‬کتابش "رفع اْلالم عن اْلئمة اْلعالم" می باشد‪ ،‬کز شیا رحمز‬
‫ائمز و فق اء را مطرح امیوره و بیز ایوعی از ّ‬
‫حیثییآ‬ ‫اللز رر این کتاب ره سبب از عوامل اختالف ّ‬
‫ائمز بر اساس خواهشال اوواای و‬ ‫تصور اکند کز گویا ّ‬ ‫امامان بزرگوار رفا اموره تا گمان کنندهء ُّ‬
‫یا کدام سبب مذموم ری ری‪ ،‬با هم اختالف راشیتز ااید‪ .‬البتیز بییان ایین اسیباب و رفیا از ّ‬
‫ائمیز‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مختص این کتاب ایوآ و بلکز رر جاهای متعدری بز این قضایا اشاره راشتز اسآ‪.‬‬
‫ّ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر کتاب رفع المالم و ایز رر بخشیی از مجمیو الوتیاوی ره علیآ از‬
‫عوامل اختالف علماء را رر برراشآ از حدیث بیان راشتز و رر واقع این ا یک سری عذر تراشی ها‬
‫برای اختالف علماء اسآ‪ ،‬تا بار مالمآ را از ها ا برراشتز و زبان گوتاب ها را اوبآ بز هاان‪،‬کوتاه‬
‫اماید‪ .‬رر این مقام بز هوآ سبب کز شیا رحمز اللز بدان پرراختز اسآ‪ ،‬بز صورل خیلی فشرره‬
‫و تیتر وار‪ ،‬اشاره می رارم‪.‬‬
‫ائمز رسیده و برای ری ری ارسیده باشد‪.‬‬ ‫سبب او ‪ :‬حدیث برای یکی از ّ‬

‫سبب ّروم‪ :‬حدیث برای امام و عالم رسیده اسآ‪ ،‬اما رر ازر بز ثبول ارسیده باشد‪.‬‬

‫‪( 0‬ابوحنیوز‪ ،‬مالک‪ ،‬شافعی و احمد رحم م اللز)‬

‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪61‬‬

‫سوم‪ :‬شاید امام حدیث را ضعیف بدااد –براساس ف م و برراشیتش از راوییان و ییا کیدام‬ ‫سبب ّ‬
‫سبب ری ری‪ّ -‬اما رر ازر امام ری ری صحیح و ثابآ باشد‪.‬‬
‫سبب ارم‪ :‬وضع برخی از شروط بر قبیو خبیر واحید از جاایب یکیی و قبیو اداشیتن هن‬
‫شروط‪ ،‬از طرف ری ری‪.‬‬
‫سبب پنجم‪ :‬حدیث برایش رسیده و ثابآ شده اسآ‪ ،‬اما هن را فرامو اموره باشد‪.‬‬
‫سبب ششم‪ :‬عالم و یا امام‪ ،‬راللآ و مو وم اصلی وصحیح روایآ را‪ّ ،‬‬
‫متوجز اشده باشد‪.‬‬
‫سبب هوتم‪ :‬و یا برخی از علماء باورمند بز این هوتند کز راللآ و مو وم روایآ رر این سیاق‪،‬‬
‫گرفتز امی شور‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫شیا رحمز اللز سز سبب ری ر را ایز رر ارامز رفاعیز اضافز می رارر ‪.‬‬
‫و خیلی ری ر از علماء‪ ،‬بعد از شیا اإلسالم رحمز اللز بز اسیباب و عوامیل اخیتالف رر مییان‬
‫فق اء‪،‬کتاب اوشتز و رر این راستا‪ ،‬توصیل راره ااد‪.‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر ُک ُتبش‪ ،‬بویار با احترام از ّ‬
‫ائمز رحم م اللز یار امیوره و بیز زیبیایی‬
‫هاان را تجلیل و تبجیل می کند‪.‬‬
‫سیر یکیی ری رشیان‬ ‫وقتی از شیا اإلسالم رحمز اللز پیرامون امازخواایدن میذاهب اربعیز پشیآ ِ‬
‫ََ ح َُ ُ‬
‫وز َص َالةُ َب حععنهمح‬
‫ِ ِ‬ ‫پرسیده می شور کز جواز رارر یا خیر؟ شیا رحمز اللز این واز پاسا می رهد‪" :‬نعم َت‬
‫َ ح َ ح َ ُ ح ح َ َّ ح َ َ َ ُ َ ِّ َ ح ُ ُ َ ح َ‬ ‫ح َ‬ ‫ُ َ َُ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ ُ‬ ‫َ حَ َح‬
‫ان َومن بعده حم مِن اْلئ ِم ِة اْل حربعن ِة یصنيل بععنه حم خلنف‬ ‫ِ‬ ‫خلف بع ٍض كما َكن الصحابة َواتلَّابِعون له حم بِإِحس‬
‫ح َ ح ُ َ َ َ ح َ َ َ ُ ح َ َ ٌ ح َّ َ َّ ُ َ ُ َ ِّ َ ح ُ ُ َ ح َ‬ ‫َ حَ َ‬ ‫َح ََ ََ ُ‬
‫ريها‪َ .‬ول حم يهل أحد مِن السل ِف إننه ال یصنيل بععنه حم خلنف‬ ‫ِ‬ ‫بع ٍض مع تنازع ِِه حم ِِف ه ِذه ِ المسائ ِِل المذكورة ِ وغ‬
‫ح ُ َّ َ َ َّ َ ‪4‬‬ ‫َ ح َ َ ح َ ح َ َ َ َ َ ُ َ ُ ح َ ٌ َ ٌّ ُ َ ٌ ح َ َ ُّ َّ َ ح َ َ َ‬
‫اب والسن ِة وإِمج ِ‬
‫اع سل ِف اْلم ِة وأئ ِمتِها"‪.‬‬ ‫بع ٍض ومن أنكر ذل ِك فهو مبتدِع ضال خمال ِف ل ِلكِت ِ‬
‫سر یکدی ر‪ ،‬جواز راشتز همچنااکیز صیحابز و تیابعین و‬‫یعنی‪" :‬بلی‪ ،‬اماز خواادن شان پشآ ِ‬
‫بعد از ایشان از ّ‬
‫ائمزء ارگااز‪ ،1‬با وجوریکز با هم اختالف اظر راشیتند رر هاچیز از امیوری کیز‬
‫َ‬
‫سر یکی ری ر‪ ،‬اماز می خوااداد‪ .،‬و هیچ یک از سلف نیین‬ ‫پشآ ِ‬‫پرسش ر اشاره راشتز اسآ‪ِ ،‬‬

‫‪(0‬رفع المالم عن اإلئمة األعالم ‪ 15-1‬و مجمو الوتاوی ‪.)451-411/41‬‬

‫‪( 4‬مجمو الوتاوی‪.)170/41‬‬
‫‪(1‬ابوحنیوز‪ ،‬مالک‪ ،‬شافعی و احمد رحم م اللز)‬
 ‫‪ ❐‌66‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ا وتز اسآ کز پشآ سر یکدی ر اماز اخوااند‪ ،‬و نین ریدگاهی مخیالف کتیاب اللیز‪ُ ،‬س ّینآ و‬
‫َ‬
‫اجما ائمزء َسلف بوره و هرکی ااکار کند‪ُ ،‬م ْب َت ِد و گمراه اسآ"‪ .‬و شیا اإلسالم رر بخشی از‬
‫َ َّ َ َ َ َ َ ح ُ ح ُ َ َ ِّ َ ح ح ُ َ َ ِّ َ َ َ َ َ َ َّ َّ َ َ َ ح َ ح َ َ‬
‫نن ِ ِّ‬
‫يف‬ ‫همین پاسا می گوید‪" :‬وإِنما خالف بعض المتعصبِْي مِن المتأخ ِرين‪ :‬فزعم أن الصالة خلف احل‬
‫َ َّ ُ َ َّ َ َ ُ َ َ َ ح َ ُ ُ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ح َ ح َ َ ح ُ ح َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ُّ َ ح َ َ ح َ َ‬
‫نو ِل إیل أن يسنتتاب كمنا‬ ‫ات؛ ِْلنه أداها وهو ال يعت ِهند وجوبهنا وقائ ِنل هنذا اله‬
‫جب ِ‬‫ال ت ِصح وإِن أَت بِالوا ِ‬
‫ُح ََ ُ َ ح ُ ح َ ‪0‬‬
‫يستتاب أهل ابلِد ِع"‪.‬‬

‫یعنی‪(" :‬رر اینکز پشآ سیر یکیدی ر‪ ،‬امیاز بخواانید هییچ اختالفیی ایویآ) م یر برخیی از‬
‫متأخرین ُم ّ‬
‫تعصب با این ریدگاه‪ ،‬اختالف اموره تا جائیکز نین گمان امیوره ااید‪ :‬امیاز خواایدن‬
‫تعصیب) را اییز ااجیام رهید‪،‬‬‫پشآ سر حنوی جواز ادارر گر ز برخی از واجبال (رر ازر ایین ُم ّ‬
‫(رلیلش اینوآ) ون این حنوی باور بز وجوب این عمل ادارر و هن را بز ّایآ واجب ااجام امیی‬
‫رهد‪( .‬شیا رحمز اللز می گوید‪ ):‬نین شخصی باید از سخنش توبز راره شور‪ ،‬نااچز ُم َبت ِد و‬
‫صاحب بدعآ‪ ،‬از بدعتش توبز راره می شور"‪.‬‬
‫با این وجور‪ ،‬کوی کز با هثار و اوشتز های شیا اإلسالم رحمز اللز هشنائی راشتز باشد‪ ،‬نیین‬
‫ت متی را بر او خواهد زر؟ هرگز!‬
‫ائمز رحم یم اللیز‬ ‫تعصبین مذهبی ریدگاه های را اوبآ بز یکی از ّ‬ ‫حالآ ّروم‪ :‬رر بوا موارر‪ُ ،‬م ّ‬
‫راره و مخالوآ با هن هراء را‪ ،‬گوتاخی بز ّ‬
‫ائمزء بزرگوار‪ ،‬قلمدار می کنند‪.‬‬
‫اصال وجور خارجی رر زمان ّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫ائمز رحم م اللز اداشتز اسیآ را‪ ،‬اگیر‬ ‫ِ‬ ‫بدعال کز‬
‫ِ‬ ‫مثال‪ :‬خیلی از‬
‫ّرر و یا ااکار کنی‪ ،‬م ّت م می شوی بز جوارل اوبآ بز ّ‬
‫ائمیز رحم یم اللیز؛ ییا سیبحان اللیز! ّرر‬
‫ّ‬ ‫بدعآ ز ارتباطی بز گوتاخی و جوارل ّ‬
‫ائمز رارر؟ و یا اگر رییدگاه کالمیی متیأثر از فالسیوز را‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مورر اقد علمی قرار رهی‪ ،‬می گویند‪ :‬این جوارل بز ائمیز کیرره اسیآ‪ .‬هییا ائمیز رحم یم اللیز‬
‫ّ‬
‫کالمی و متأثر از فالسوز بوره ااد؟ هرگز!‬
‫ُ ْ‬ ‫جان سخن اینکز‪ :‬جوارل بز ّ‬
‫ائمز را سپری برای رفیا از بیدعال و خیزعبالل شیان ررسیآ‬ ‫ِ‬
‫جرئآ رر باطل شان را‪ ،‬اداشتز باشد‪.‬‬‫ّ‬ ‫اموره تا کوی‬
‫ِ‬
‫سوم‪ :‬برخی ها تواول بین اقد علمی و توهین را ادااویتز و اگیر براسیاس رالئیل قیوی‪،‬‬ ‫حالآ ّ‬

‫‪( 0‬مجمو الوتاوی ‪.)176 -175/41‬‬

‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪67‬‬

‫ریدگاه امامی از طرف کویکز ّ‬

‫اهلیآ اقد را راشتز باشد‪ ،‬مورر بررسی قرار گییرر‪ ،‬تعیداری ایین را‬
‫ّ‬
‫توهین و جوارل تلقی می کنند‪.‬‬
‫بلی! ررسآ اسآ کواایکز ّ‬
‫اهلیآ اقد را اداشتز و ییا هیم رو اقید را بلید ایویتند و رر ایین‬
‫قضایا راخل گشتز و مرتکب توهین و بی اربی می شواد‪ .‬اما این ج ل و ااراای اسآ کز هر اقدی‬
‫را توهین ُّ‬
‫تصور امائیم‪.‬‬
‫هیچ کوی جز رسو اللز صلی اللز علیز وسلم باالتر از اقد ابوره و رر َ‬
‫معیرض ااتقیار اسیآ‪،‬‬
‫نااچز امام بخاری رحمز اللز می گوید‪ :‬ابن ّعباس رضی اللز عن ما و مجاهید رحمیز اللیز میی‬
‫َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َّ ُ ح َ ُ ح َ ح ِ َ ُ ح َ ُ َّ ُ َ َّ َ َّ َّ ُ‬ ‫َح َ َ َ ٌ َح َ َ ُ‬
‫رتك إِال َرسول اَّللِ صىل اَّلل‬ ‫ول اَّللِ صىل اَّلل علی ِه وسلم إِال یُخذ مِن قوهلِ وي‬
‫گویند‪" :‬ليس أحد بعد رس ِ‬
‫َ َ ح َ َ َّ َ ‪0‬‬
‫علی ِه وسلم"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هیچ کوی بعد از رسو اللز صلی اللز علیز وسلم تمام حرف یایش گرفتیز اشیده‪ ،‬بلکیز‬
‫بخشی از سخنااش گرفتز شده و برخی از ها ا‪ ،‬ترک می گررر"‪.‬‬
‫نىل ُ‬‫َ َ َ َ ح َ َّ‬ ‫ُ ُّ َ َ ُ ح َ ُ ح َ ح َ ُ ح َ ُ َّ َ‬
‫اهلل‬ ‫رتك‪ ،‬إِال صاحِب هذا اله ِ ص‬ ‫و امام مالک رحمز اللز می گوید‪ُ" :‬ك أح ٍد یُخذ مِن قو ِهل‪ ،‬وي‬
‫َ َ ح َ َ َّ َ ‪4‬‬
‫علی ِه وسلم"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هر کوی بخشی از سخنااش گرفتز شده و جزء ری ری ترک می شور‪ ،‬جیز رسیو اللیز‬
‫صلی اللز علیز وسلم"‪.‬‬
‫پس اگر این اقد و ّرر هراء‪ ،‬با ارب و از روی علم و رااش باشد‪ ،‬هیچ اشکالی اداشیتز و تیوهین‬
‫محووب اشده و بلکز بنوع ّامآ بوره و رروازه های علم و ف م بیشتر را بووی شان بیاز میی کنید‪.‬‬
‫اصحاب و یاران ائمز رحم م اللز رر بویاری از موارر با اساتیدشان مخالوآ ورزییده و اصیحاب‬
‫ّ‬
‫مذاهب ایز با متقدمین و گذشت ان شان مخالوآ ورزیده و این‪ ،‬بز هیچ عنوان بیی اربیی حویاب‬
‫اشده اسآ‪.‬‬
‫ائمز رحم م اللز معتقد بز عصمآ شان بیر‬ ‫حالآ ارم‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز مااند خور ّ‬
‫ِ‬
‫خالف ُم ّ‬
‫تعصبین کز با زبان حا ‪ ،‬ها ا را معصوم رااوتز و خیالی و عیاری از اشیتباه و خطیاء میی‬

‫‪( 0‬جزء القراءة خلف اإلمام‪ ،‬صوحز ‪.)00‬‬

‫‪( 4‬سیر أعالم النبالء ‪.)11/8‬‬
 ‫‪ ❐‌68‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫متعصبین مذهبی بز صراحآ این موضو را مطرح امی سازاد‪ ،‬اما اینکیز‬ ‫رااند؛ امی باشد‪ .‬گر ز ّ‬
‫هیچ اقد علمی را بر ها ا تاب ایاورره و منتقدین را بی ارب و گوتاب‪ ،‬می اامند؛ راللآ بر این می‬
‫ائمیز رحم یم‬ ‫کند کز معتقداد ها ا معصوم بوره و هیچ خطای از هاان‪ ،‬سر امی زاد‪ .‬رر حالیکیز ّ‬
‫اللز خورشان را از خطاء و اشتباه باالتر ادااوتز و تولیم اصوص شرعی بوره ااد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ریدگاه امام ابوحنیوز رحمز اللز (متوفای ‪ 051‬هی ) رر باره هراء و اظریال خور‬
‫َ ح‬ ‫َ َ ح َ َّ َ ح ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َّ ح َ ُ َ ُ َ ح َ‬
‫احلدِیث فه َو منذه ِْب‪َ .‬وقند‬ ‫ابن عابدین شامی رحمز اللز می گوید‪" :‬فهد صح عنه أنه قال‪ :‬إذا صح‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ح ً ح َ ُ َّ ح َ ُّ َ ح‬ ‫ح ح َ َّ‬ ‫َ َ َ َ ح ُ َ ح ح َ ِّ َ ح َ َ َ َ َ َ ح‬
‫اين عنن اْلئ ِمن ِة‬‫اإلمنام الشنعر ِ‬
‫ريه ِ مِن اْلئ ِمةِ‪ .‬اه‪ .‬ونهله أیعنا ِ‬
‫ح ََك ذل ِك ابن عب ِد ال عن أ ِ حنِیقة وغ ِ‬
‫ح ح َ َ ‪0‬‬
‫اْلربعةِ"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬از امام ابوحنیوز رحمز اللز با رلیل صحیح ثابآ گشتز اسآ‪ ،‬کز فرمور‪ :‬هرگاه حدیثی بز‬
‫صحآ و ثبول برسد‪ ،‬همان مذهب و رو ِ من اسآ‪ .‬و این قو را امام شعراای از امامیان اربعیز‬
‫رحم م اللز اقل اموره اسآ"‪.‬‬
‫ما اللز می فرمایند‪ :‬ال حيل أن یأخذ بهوْلا ما لنم یعلنم منن‬ ‫امام ابوحنیوز و امام ابویوسف رحم‬
‫‪4‬‬
‫أین أخذناه‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬جائز ایوآ کز کوی سخن ما را بدون اینکز بدااد از کجا گرفتز ایم‪ ،‬ب یرر و عمل کند"‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ ُح‬ ‫َ َحَ‬
‫و ایز امام رحمز اللز می فرماید‪" :‬ال ینب ِِغ ْلن لم یعرف د يل أن يق ِيت بكاليم واكن ر ِِض اهلل عننه‬
‫ح ُ‬ ‫َ َ َ ح َ‬ ‫َ َ َ َ َح َ‬ ‫ُ‬ ‫َح َ‬ ‫َ‬ ‫حَ‬ ‫َ َ‬ ‫َُ‬
‫ناء بِأحسنن مِننه‬ ‫اذا أفَّت يهول هذا رأى اْلُّعمان بن ثابت يع ِين نقسه َوه َو أحسن ما قدرنا علی ِه فمن ج‬
‫َّ َ ‪1‬‬
‫اب‪.‬‬ ‫ََُ‬
‫فهو أوىل بِالصو ِ‬
‫یعنی‪" :‬شایوتز ایوآ برای کویکز رلیل سخنم را ادااوتز فتوا رهد‪ ،‬و امام رحمز اللز وقتی فتوا‬
‫ُ‬
‫می رار‪ ،‬می گوآ این اظر اعمان بن ثابآ یعنی خور اسآ‪ ،‬این ریدگاه ب ترین اظری اسآ کیز‬
‫ما بز هن‪ ،‬رسیده ایم و اگر کوی ب تر از هن َهو ْرر‪ ،‬پس هن سخن ّ‬
‫اولویآ راشتز و ررسآ اسآ"‪.‬‬
‫ََ َ َ ً‬ ‫َُ‬ ‫ُ‬
‫عباس روری رحمز اللز می گوید‪ :‬ابو اعیم فرمور‪ :‬از زفر شنیدم کز می گویآ‪ :‬فهنال ی حومنا‬
‫امام ّ ُ‬

‫‪(0‬حاشیة ابن عابدین – ررالمحتار ‪.)68/0‬‬

‫‪(4‬التنبیز علی مشکالل ال دایة ‪.)500/4‬‬
‫‪(1‬اإلاصاف في بیان أسباب اإلختالف‪ ،‬صوحز ‪.)010‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪69‬‬

‫النر حأ ا ح َ ح‬
‫تكتب ُك َما تسمع مين‪ ،‬فَإ ِّين قند أرى َّ‬
‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ َحُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َُ‬
‫نوم وأتركنه‬ ‫ِ‬ ‫یوسف‪َ :‬و حيك یا يعهوب؛ ال‬ ‫أبو حنیقة ْل‬
‫َ ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫ح‬
‫غدا وأتركه بعد غد"‪.‬‬ ‫َغدا‪َ ،‬وأرى َّ‬
‫الرأ‬

‫یعنی‪" :‬ابوحنیوز رحمز اللز برای ابویوسف رحمز اللز گوآ‪ :‬ای یعقوب (ابویوسف) وای بر تو!‬
‫هر ز را از من می شنوی انویس! زیرا من امروز ریدگاهی رارم و فررا ممکن اسآ هن را ترک کنم‬
‫و فررا اظر ری ری رارم و ممکن اسآ پس فررا‪ ،‬خالفش را ب ویم"‪.‬‬
‫َ َح‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ََ َ ح َ ُ‬
‫نول اَّللِ صنىل اهلل علین ِه َوسنلم‬
‫و همچنان امام ابوحنیوز رحمز اللز می فرماید‪" :‬ما جاءنا عنن رس ِ‬
‫َ َ ُ ُ َّ ُ ح َ ح َ ح ُ َ َ ح َ ح ُ ح َ ح َ ح ح َ َ َ َ َ‬ ‫َ ح َ ُ َ َ َّ ح َ ح َ ح َ ح َ َ َ َ َ َ ح َ ح َ‬
‫اءننا‬ ‫اءنا عن أصحاب ِ ِه ر ِْحهم اَّلل اخرتنا مِنه ولم َنرج عن قول ِِهم وما ج‬ ‫ْي وما ج‬
‫قبِلناه یلع الرأ ِس والعین ِ‬
‫َ َ ُ ح َ ٌ َ َح ُ َ ٌ ‪4‬‬ ‫َ‬
‫ع ِن اتلَّاب ِ ِعْي فهم ِرجال وَنن ِرجال"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬هاچز از رسو اللز صلی اللز علیز وسلم بز ما رسیده اسآ با سر و شم ها قبو راریم‪.‬‬
‫و هاچز از صحابز رضی اللز عن م بز ما مواصلآ کرره اسآ‪ ،‬از مییان هایان اقیوا شیان را اختییار‬
‫اموره و از سخنان شان بیرون امی شویم‪ ،‬و ّاما رر بارهء سخنان تابعین‪ :‬هاان مرراای بوراد و ما ایز‬
‫مرراای هوتیم (هاان اجت ار کرراد و ما ایز اجت ار خواهیم کرر)"‪.‬‬
‫ّ‬
‫ریدگاه امام مالک رحمز اللز (متوفای ‪ 071‬هی) رر باره هراء خور‬
‫امام رارال جره رحمز اللز می فرماید‪" :‬إاما أاا بشر‪ ،‬أخطئ وأصیب فااظروا في رأیي فکلما وافق‬
‫‪1‬‬
‫الکتاب والونة فخذوا بز‪ ،‬وکلما لم یوافق الکتاب والونة‪ ،‬فاترکوه"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬من بشری بیش ایوتم! مرتکب خطاء و ررستی می شوم‪ ،‬پس اظیر و رییدگاهم را ببینیید‬
‫اگر موافق با کتاب و ُس ّنآ بور هن را ب یرید و بدان عمل کنید‪ ،‬و اگیر ییر از ایین بیور‪ ،‬هن را رهیا‬
‫اموره و ترک کنید"‪.‬‬
‫ُ ُّ َ َ ُ ح َ ُ ح َ ح َ ُ ح َ ُ َّ َ َ َ َ َ ح َ َّ ُ َ َ ح َ َّ‬
‫اهلل علی ِه َوسل َم"‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫ری می گوید‪ُ" :‬ك أح ٍد یُخذ مِن قو ِهل‪ ،‬ويرتك‪ ،‬إِال صاحِب هذا اله ِ ‪-‬صىل‬ ‫رر جای ری‬
‫یعنی‪" :‬هر کوی بخشی از سخنااش گرفتز شده و جزء ری ری ترک می شور‪ ،‬جیز رسیو اللیز‬

‫‪(0‬أخرجز الدوري في تاریا ابن معین ‪ ،510/1‬روایآ شماره ‪.)4060‬‬

‫‪(4‬االاتقاء في فضائل الثالثة األئمة الوق اء مالك والشافعي وأبي حنیوة رضي اللز عن م ‪.)000/0‬‬
‫‪( 1‬جامع بیان العلم وفضلز ‪.)775/0‬‬
‫‪(0‬سیر أعالم النبالء ‪.)11/8‬‬
 ‫‪ ❐‌71‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫صلی اللز علیز وسلم"‪.‬‬

‫ّ‬
‫ریدگاه امام شافعی رحمز اللز (متوفای ‪ 410‬هی ) پیرامون اظریال خور‬
‫ُ ََ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُْ‬
‫اللیز عل ْی ِیز‬ ‫امام شافعی رحمز اللز می گوید‪"ِ :‬إذا َو َجدت ْم ِفي ِک َت ِابي ِخالف َس َن ِة َر ُسو ِ الل ِز َصلی‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ‪0‬‬ ‫َّ َّ‬ ‫َّ َ ُ ُ‬
‫َو َسل َم ‪ ,‬فقولوا ِب ُو َّن ِة َر ُسو ِ الل ِز َصلی اللز علی ِز وسلم ورعوا ما قلآ"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬اگر رر کتابم یزی را یافتید کز ُمخالف ُس ّنآ رسو اللز صلی اللیز علییز وسیلم بیور‪،‬‬
‫ُس ّنآ پیامبر صلی اللز علیز وسلم را گرفتز و سخن من را رها و ترک کنید"‪.‬‬
‫ِ‬
‫َ ح َ ح َ ح َ ُ ُ ِّ ‪4‬‬ ‫َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ ُ َ َ‬ ‫ُ ُّ َ‬
‫ح‬
‫ْب صىل اَّلل علی ِه وسلم فهو قو ِيل‪ ،‬وإِن لم تسمعوه مِين"‪.‬‬ ‫ِیث َع ِن اْل ِّ‬
‫و ایز می گوید‪ُ" :‬ك حد ٍ‬
‫ِ‬
‫هر حدیث پیامبر صلی اللز علیز وسلم ریدگاه و سخن من اسآ‪ ،‬گر ز هن را از من‪ ،‬اشنیده باشید"‪.‬‬
‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ََ َ ح‬ ‫َح ُ ُ‬
‫امام شافعی رحمز اللز حدیثی را بیان امور‪ ،‬و فرری برایش گوآ‪" :‬تأخنذ بِن ِه ینا أبنا عبن ِد اَّللِ ‪،‬‬
‫َّ‬ ‫ََ ََح ُ َ ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ ح ً‬ ‫َ ح َ ُ‬ ‫َ َ َ ُ ح َ َ َّ َ ح‬
‫نول اَّللِ‬
‫ول اَّللِ ص َىل ُاَّلل علی ِه َوسلم شيئا ال آخذ ب ِ ِه مَّت عرفنت ل ِرس ِ‬
‫فهال‪ :‬سبحان اَّللِ أر ِو عن رس ِ‬
‫َ ح َ َ َ ‪1‬‬ ‫َ َ ح ُ ُ َّ َ ح‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َّ َ ً َ ُ ح‬
‫صىل اَّلل علی ِه َوسل َم حدِیثا‪َ ،‬ول حم آخذ ب ِ ِه‪ ،‬فأنا أش ِهدك حم أن عه ِيل قد ذهب"‪.‬‬

‫یعنی‪ " :‬ای ابوعبداللز (شافعی) این روایآ را می یری و بدان عمل می کنی؟ شافعی رحمز اللز‬
‫گوآ‪ :‬سبحان اللز! از پیامبر صلی اللز علیز وسلم حدیثی را روایآ امیوره و هن را ا رفتیز و بیدان‬
‫عمل امی کنم؟ هرگاهی روایتی از رسو اللز صلی اللز علیز وسلم برایم رسیده ولی هن را ا رفتیز‬
‫و عمل انمورم‪ ،‬همزء تان را شاهد می گیرم کز هن زمان‪ ،‬عقلم را از رسآ راره ام"‪.‬‬
‫َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح‬ ‫ُ ُّ َ ُ ح ُ َ َ َ َ ح َ ُ‬
‫ول اَّللِ صىل اَّلل علی ِه‬
‫رر جای ری ری امام شافعی رحمز اللز می گوید‪ُ" :‬ك ما قلت‪ ،‬واكن عن رس ِ‬
‫‪0‬‬
‫و ي"‪.‬‬ ‫ِیث اْلَّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ ح َ َ ُ َ ِّ ُ‬
‫َّ َ ُّ َ َ ُ‬ ‫ُ‬
‫ِالف قَ ح‬ ‫َو َسلَّ َ‬
‫ْب صىل اَّلل علی ِه وسلم أوىل‪ ،‬وال تهَل ِ‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫‪،‬‬ ‫ح‬‫ص‬‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ِم‬
‫م‬ ‫‪،‬‬ ‫يل‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫خ‬ ‫م‬
‫حدیث رسو اللز صلی اللز علیز وسلم بور‪ ،‬عمیل‬
‫ِ‬ ‫یعنی‪" :‬هر هاچز کز من گوتز ام اگر ُمخالف‬
‫بز هن حدیث اموره و تقلید من را‪ ،‬اکنید!"‪.‬‬
‫َ َّ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ح َ ُ َ ح َّ ِّ َ َ َّ ُ َ ح ُ ح‬
‫امام احمد رحمز اللز می فرماید‪َ" :‬كن أحسن أم ِر الشاف ِِِع ر ِ‬
‫ِض اَّلل عنه عِن ِد أننه َكن إِذا سن ِمع‬

‫‪(0‬المدخل إلی الونن الکبری‪ ،‬صوحز ‪ 415‬روایآ شماره ‪.)401‬‬

‫‪(4‬هراب الشافعي ومناقبز‪ ،‬صوحز ‪.)71‬‬
‫‪(1‬هراب الشافعي ومناقبز‪ ،‬صوحز ‪.)61‬‬
‫‪(0‬هراب الشافعي ومناقبز‪ ،‬صوحز ‪.)61‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪70‬‬

‫َ َ َ َ‬ ‫حَ َ َ ُ ح ح َ َ َ‬
‫اْل َ َ ل حم یكن عِندهُ‪ ،‬قال ب ِ ِه َوت َرك ق حوهلُ"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫ً‬
‫یعنی‪" :‬ب ترین کار شافعی رضی اللز عنز رر ازرم این بور کز اگر حدیثی را میی شینید کیز قیبال‬
‫برایش ارسیده بور‪ ،‬حدیث را گرفتز و اقوا قبلی ا را‪ ،‬رها می کرر"‪.‬‬
‫ّ‬
‫ریدگاه امام احمد رحمز اللز (متوفای ‪ )400‬رر باره اظریال خور‬
‫َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫امام احمد رحمز اللز می گوید‪" :‬من َرد حدیث رسول اهلل فهو یلع شقا هلكة"‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫یعنی‪" :‬کویکز حدیث رسو اللز صیلی اللیز علییز وسیلم را ّرر امایید‪ ،‬رر پرت یاه هالکیآ و‬
‫بدبختی قرار رارر"‪.‬‬
‫َ ُ َ ِّ ح َ َ ُ َ ِّ ح َ ً َ َ َّ ح َّ َ َ ح َ ح َ َّ ُ ح ح َ ح ُ َ َ ُ‬
‫اِع‪َ ،‬وخذ مِن حیث أخذوا"‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫و ایز می فرماید‪" :‬ال تهَل ِين وال تهَل مال َِک وال اثلو ِر وال اْلوز ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫یعنی‪" :‬تقلید من‪ ،‬تقلید مالک‪ ،‬ثوری و ا ْو َز ِاعی را اکنید! بلکز از جای کز هاان گرفتز ااد‪ ،‬ب یرید"‪.‬‬
‫ََ‬
‫امام ابوراوور سجوتاای رحمز اللز می گوید‪ :‬از امام احمد رحمز اللز شینیدم کیز فرمیور‪" :‬أننا‬
‫َ ح َ ُ َ ح ُ ح َ َ َ ِّ َ ٌ ‪0‬‬
‫أكره أن یكتب عين را "‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬خوشم امی هید کز ریدگاهی از من اوشتز شور"‪.‬‬

‫َ َ َ َّ َّ َ َّ‬
‫نْب صنىل‬ ‫اْل‬ ‫ال‬‫خ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫‪:‬‬‫ين‬
‫َُحَ ُ َح‬
‫ع‬‫ي‬ ‫‪،‬‬ ‫ك‬‫رت‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ای‬‫ر‬‫امام احمد رحمز اللز می فرماید‪" :‬لَيح َس َأ َح ٌد إ َّال َويُ حُ َخ ُذ م حِن َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ ‪5‬‬
‫اَّلل علی ِه وسلم"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هیچ کوی ایوآ‪ ،‬م ر اینکز پارهء از اظریاتش گرفتز شیده و بخشیی از هن تیرک و رهیا‬
‫کرره می شور؛ جز پیامبر صلی اللز علیز وسلم"‪.‬‬
‫و ایز می فرماید‪" :‬رأ اْلوزاِع‪ ،‬ورأ مالك‪ ،‬ورأ سقیان لكه رأ ‪ ،‬وهو عند سواء وإنمنا احل نة‬
‫‪6‬‬
‫ِف اْلثار"‪.‬‬

‫‪(0‬المدخل إلی الونن الکبری‪ ،‬صوحز ‪ 415‬روایآ شماره ‪.)450‬‬

‫‪(4‬مناقب اإلمام أحمد‪ ،‬صوحز ‪.)401‬‬
‫‪(1‬إعالم الموقعین عن رب العالمین ‪.)011/4‬‬
‫‪(0‬موائل اإلمام أحمد روایة أبي راور الوجوتااي‪ ،‬صوحز ‪ 167‬روایآ شماره ‪.)0781‬‬
‫‪(5‬موائل اإلمام أحمد روایة أبي راور الوجوتااي‪ ،‬صوحز ‪ 168‬روایآ شماره ‪.)0786‬‬
‫‪(6‬جامع بیان العلم وفضلز ‪.)0184/4‬‬
 ‫‪ ❐‌72‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُْ‬
‫ازر من‪ ،‬یکوان اسآ‪ .‬رلییل و‬
‫یعنی‪ :‬ریدگاه اوزاعی‪ ،‬مالک‪ ،‬سویان همز ا اظریال بوره و رر ِ‬
‫برهان فقط رر احاریث می باشد"‪.‬‬
‫ُ ّ‬ ‫این ا بخشی از اقوا ّ‬
‫ائمزء اربعز رحم م اللز بور کز مشخص می گررر‪ ،‬اقد هاان برای کوی کز‬
‫اهلش باشد‪ ،‬از تن ا اینکز توهین و جوارل ایوآ‪ ،‬بلکز رفتن و قدم گذاشتن رر راه و رو ِ هایان‪،‬‬
‫می باشد‪.‬‬
‫ُ‬ ‫تعصب و ّلو شان رر حق ّ‬‫حالآ ارم‪ :‬بر مبنای ُّ‬
‫ائمز‪ ،‬توهین و تمجید را حکم امیوره و هیر‬
‫تعصیب‪ّ ،‬‬
‫میت م بیز‬ ‫کس رر این ترازوی ظالمااز شان افتار‪ ،‬بدون هیچ مالحظزء بیا همیان عینیک ُّ‬
‫توهین و َجوارل اوبآ بز ّ‬
‫ائمز رحم م اللز‪ ،‬می شور‪.‬‬
‫مااند اصارا (مویحیان) کز هرگاهی مولمااان برای شان ب ویند‪ :‬عیویی علییز الویالم بنیده و‬ ‫ِ‬
‫فرستارهء اللز بوره و فرزاد خدا و یا خدا امی باشد؛ بر افروختز شده و میی گوینید‪ :‬مویلمااان رر‬
‫حق عیوی مویح علیز الوالم توهین اموره و اوبآ بز این پیامبر عظیم الشیأن‪ ،‬زبیان ررازی میی‬ ‫ّ‬
‫کنند؛ زیرا مااند ما مویحیان او را خدا و یا فرزاد خدا‪ ،‬امی رااند‪.‬‬
‫تعصب و لو باطل و شرکی شان را احترام قلمدار اموره و هرکس مخالف این اظریزء شرکی و‬ ‫ّ‬
‫باطل باشد‪ّ ،‬مت م بز بی اربی و جوارل بز پیامبر اولوالعزم علیز الوالم‪ ،‬می گررر‪.‬‬
‫از البالی شرح و توضیح این حاالل ارگااز برای ما ثابآ گررید کز شیا اإلسالم رحمز اللز‬
‫احترام خاصی بز ّ‬
‫ائمزء بزرگوار رحم م اللز راشتز و بلکز از جای اه رفیع شان رفا امیوره و زبیان‬
‫بدگویان و جوارل کنندگان را بوتز اسآ‪.‬‬
‫شبهه چهارم‪ :‬آیا ابن تیمیه رحمه الله ناصبی و دشمن اه بیت بوده است؟‬
‫َ‬
‫روافض َهد ُاهم اللز‪ ،‬شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز را ّمت م بز ااصبی بورن امیوره و او را از‬
‫رشمنان اهل بیآ‪ ،‬حواب می کنند‪.‬‬
‫رر ابتدای امر باید تعریف ااصبی را رر ازر اهل سنآ و رافضیان رااوآ تا بخیوبی ایین قضییز‬
‫قابل ررک باشد‪.‬‬
‫ااصبی و اواصب یعنی ز؟‬
‫اصب رر لغآ بمعنای بر پا راشتن و بلند کررن یزی اسآ‪ ،‬و رر اصطالح شیرعی اواصیب و‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪73‬‬

‫ْ‬
‫ااصبز و اهل اصب کواای هوتند کز ُبغض علی رضی اللز عنز و بقیز اهل بیآ را راشتز و با هاان‪،‬‬
‫رشمنی می کنند‪ .‬این تعریوی اسآ کز عموم مولمااان اهل ُس ّنآ هن را ارائز می راراد‪ ،‬و بیز ایین‬
‫حیثیآ شیا اإلسالم رحمز اللز ااصبی ابوره و بلکیز ُمخیالف اواصیب بیوره و ایین را رر‬‫اعتبار و ّ‬
‫ارامزء مبحث متوجز خواهید شد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫اما تعریف ااصبی رر ازر شیعیان رافضی متواول بوره و کامال فیرق میی کنید‪ ،‬رقیآ کنیید بیز‬
‫تعریف علمای رافضی کز ااصبی را طور تعریف می امایند‪:‬‬
‫رر ازر روافض‪ ،‬هر کس رشمنی با رافضیان راشتز و حتی ابوبکر‪ ،‬عمر رضی اللیز عن میا را بیر‬
‫علی رضی اللز عنز ترجیح و برتری رهد‪ ،‬ااصبی محووب می گررر‪.‬‬
‫َ ح َ‬
‫از ابوعبداللز جعور صارق (بز رروغ) روایآ کرره ااد کز گویا او نیین فرمیوره اسیآ‪" :‬لنيس‬
‫َ َّ َ َ َ ُ َ َ ً َ ُ ُ َ َ ح ُ ُ َ َّ ً َ َ ُ َ‬
‫حم َّمد‪َ ،‬ولَك َّن اْلَّاص َ‬ ‫َّ ُ َ ح َ َ َ َ َ َ ح َ ح َ ح‬
‫نب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫َتد أحدا يهول أنا أب ِغض حممدا و آل‬‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫ْل‬ ‫؛‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫اصب من نصب ْلا أهل ابل‬ ‫اْل ِ‬
‫َ ح َ َ َ َ ُ ح َ ُ َ َ ح َ ُ َ َّ ُ ح َ َ َ َ ح َ َ َ َ َ َّ ُ َ ح َ ح َ َ ‪0‬‬
‫من نصب لكم وهو يعلم أنكم تتوالونا وتت ءون مِن أعدائ ِنا»‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬ااصبی کوی ایوآ کز رشمنی با ما اهل بیآ راشتز باشید‪ ،‬زییرا کیز بیدی ی اسیآ هییچ‬
‫محمد رارم‪ .‬بلکز ااصبی کوی اسآ کز با شما شییعیان‬ ‫ّ‬ ‫کوی امی گوید‪ :‬من رشمنی با ّ‬
‫محمد و ه‬
‫رشمنی راشتز رر حالیکز می رااد شما روستی ما را راشتز و از رشمنان ما‪ ،‬بیزاری می جوئید"‪.‬‬
‫حم َّمد علیه السالم َأ حسأَ ُهلُ‬
‫َ َ ح ُ َ ح َ ح َ َّ ح َ ُ َ‬ ‫و موسی بن ُم َّ‬
‫حمد بن علی بن عیوی می گوید‪" :‬كتبت إ ِه يعين لَع بن‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫ح ح َ َ َّ ُ َ َ ح َ‬ ‫َ َ ح ََ ح َح‬ ‫ح َ‬ ‫َح َ ح َ ُ‬ ‫َ‬
‫اَبنت و اليبناغوت‪ -‬و اعتِهنا ِد إِمامتِ ِهمنا‪-‬‬
‫ب‪ -‬هل أحتاج ِِف امتِحان ِ ِه‪ -‬إِیل أكْث مِن تهدِی ِم ِه ِ‬ ‫ع ِن اْلَّ ِ‬
‫اص ِ‬
‫ٌ ‪4‬‬ ‫َ َ َ َ حَ َ ُ َ ح َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ‬
‫اصب"‪.‬‬ ‫اَواب من َكن یلع هذا فهو ن ِ‬ ‫فرجع‬
‫یعنی‪" :‬برای امام علی بن محمد علیز الوالم ‪1‬اوشتم کیز‪ :‬رر هزمیایش کیررن ااصیبی هییا ییزی‬
‫ُ‬
‫بیشتر از اینکز ِج ْبآ و طا ول را (بر علی رضی اللز عنز) ترجیح می رهید و بیاور بیز امامیآ شیان‬
‫ُ‬
‫(ج ْبیآ و طیا ول را تیرجیح رهید)‬
‫رارر‪ ،‬وجور رارر؟ پاسا برایم رسید کز هرکس این نین باشید ِ‬
‫ااصبی اسآ"‪ .‬رر منطق رافضیان ّقبح ُ م اللز‪ِ ،‬ج ْبآ و طا ول یعنی ابوبکر و عمر رضی اللز عن ما‪.‬‬

‫‪(0‬وسائل الشیعة‪ ،‬روایآ ‪ 04508‬و صوال الشیعة‪ ،‬صوحز ‪ 1‬روایآ شماره ‪.)07‬‬
‫‪(4‬وسائل الشیعة‪ ،‬روایآ ‪.)04551‬‬
‫‪(1‬کز مش ور بز امام هاری و امام رهم شیعیان اسآ)‪.‬‬
 ‫‪ ❐‌71‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ّ‬
‫محون المعلم از ُمحققین و علمای شیعز می گوید‪" :‬ااصبی کوی اسآ کز رشیمنی بیا علیی‬
‫‪0‬‬ ‫علیز الوالم‪ّ ،‬‬
‫ائمز از اوالر علی م الوالم و با شیعیان شان‪ ،‬راشتز باشد"‪.‬‬
‫و برخی ری رشان بز صراحآ‪ ،‬تصریح می راراد کز همزء اهل ُس ّنآ ااصبی می باشند‪:‬‬
‫یکی از علمای شان بنام حوین بن شیا محمید ه عصیوور ررازی بحراایی‪ ،‬میی گویید‪" :‬بنل‬
‫ُ ًّ ‪4‬‬
‫أخبارهم علیهم السالم تناد بأن اْلاصب هو ما یهال هل عندهم سنیا"‪.‬‬
‫ائمز علی م الوالم رار می کشد کز ااصبی رر ازر هاان‪ ،‬همان ُس ّنی‬
‫یعنی‪" :‬بلکز اخبار و روایال ّ‬
‫اسآ"‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ند سطر پائین تر می گوید‪" :‬وال الكم ِف أن اْلراد باْلاصبة هم أهل التسَن"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬هیچ اختالفی ایوآ کز هدف از ااصبی همان اهل ُّ‬
‫تونن‪ ،‬می باشند"‪.‬‬
‫و بخاطر همین اسآ کز امام ابوحنیوز رحمز اللز و بقیز علمیای اهیل سینآ و بزرگیان شیان را‬
‫ااصبی می خوااند‪:‬‬
‫َ َ ح ُ ََ‬ ‫َُ‬
‫محمد بن یعقوب کلینی با سند خویش از محمد بن مولم روایآ می کند کز گوآ‪ :‬دخلت یلع‬
‫َ َ‬ ‫َ ح ُ ح‬ ‫َح ُ ح َ َ ًَ ََ َ‬ ‫ح َ َُ َ َ َ َُ ح ُ َ ُ ح ُ َ‬ ‫َ َ ح َّ‬
‫أ ِِب عب ِد اَّللِ ع َو عِندهُ أبو حنِیقة فهلت هلُ ج ِعلت ف ِداکَ َرأیت ُرؤيا ع ِ یبة فهال ِیل یا اب َن مسل ٍِم هات ِها‬
‫َ ح‬ ‫َ َ َح‬ ‫َ َّ ح َ َ َ َ ٌ َ َ ح َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ح ُ َ َ ح ُ َ َ ِّ َ َ ح ُ َ‬
‫نىل قند‬ ‫ِ‬ ‫ه‬‫أ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ار‬
‫فإِن العال ِم بِها جال ِس و أومأ بِی ِده ِ إِیل أ ِِب حنِیقة قنال فهلنت رأینت كن َ دخلنت ِ‬
‫د‬
‫ت َر ُج ٌل َُتَاصنمُ‬ ‫ُّ ح َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ح َ‬ ‫َ َ َ ح َ َ َّ َ َ َّ َ ح َ ح ً َ ً َ َ َ َ ح ُ َ َ َّ َ َ َ َّ ح ُ ح َ‬
‫ِ‬ ‫یلع فتع بت مِن ه ِذه ِ الرؤيا فهال أبو حنِیقة أن‬ ‫خرجت یلع فكَّست جوزا كثِريا و نْثته‬
‫ح َ ح َ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ َ ح‬ ‫ََ ُ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ََح َ َ َ‬ ‫َح‬ ‫ََ‬ ‫َُ ُ َ ً‬
‫ِید تنال حاجت َ مِنها إِن شاء اَّلل فهال أبو عب ِد‬ ‫ب شد ٍ‬ ‫يث أهلِ َ فبعد َنص ٍ‬ ‫َو َتادِل َِئاما (ایاما) ِ ی موارِ ِ‬
‫ت َت حعب َ‬ ‫ِّ َ ح ُ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ َ َ ح ح َ ُ ح ُ ُ ح ُ َ‬ ‫َ َ ح َ‬ ‫َّ‬
‫ري‬ ‫ِ‬ ‫اَّللِ ع أصبت َو اَّللِ یا أبا حنِیقة قال ث َّم خ َرج أبو حنِیقة مِن عِن ِده ِ فهلت ج ِعلت ف ِداکَ إَِ ك ِره‬
‫َ ح َ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ َ ِ َ ح ُ ُ ح َ ح َ َ َ َ َ ح ُ َ َ ح َ ُ‬ ‫ََ َ َ ح َ ُ ح َ َُ ح‬ ‫َ َ‬
‫ريه حم َو لنيس‬ ‫ب‪ ،‬فهال یا ابن مسل ٍِم ال يسُکَ اَّلل فما یو َاِط تعبِريهم تعبِرينا و ال تعبِرينا تعبِ‬ ‫اص ِ‬‫هذا اْلَّ ِ‬
‫َ َ ََ َ َح ُ‬ ‫ُ ُح‬ ‫َ ح َ َح ُ َ َح‬ ‫ََ ُ‬ ‫َّ ح ُ َ َ َ َ َ َ ُ ح ُ َ ُ ح ُ َ‬
‫ري كما ع َّ َهُ قال فهلت هلُ ج ِعلت ف ِداکَ فه حول َ أصبت َو حتلِف علی ِه َو ه َو خم ِيب ٌی قال نع حم حلقت‬ ‫اتلعبِ‬
‫َّ َ َ َ َّ ُ ح َ َ َ َ ح َ ُ َ َ ح ُ‬ ‫َ َ ح َ َّ ُ َ َ َ ح َ َ َ َ َ َ ُ ح ُ َ ُ َ َ َ ح ُ َ َ َ َ ح َ ُ ح‬
‫علی ِه أنه أصاب اْليبأ قال فهلت هل فما تأ ِويلها قال یا ابن مسل ٍِم إِن َ تتمتع بِامرأ ٍة فنتعلم بِهنا أهلن َ‬
‫َ ً ُ ُ ً‬ ‫ََُ ُ َ َح‬
‫فتم ِّزق علی َ ثِیابا جددا‪."...‬‬
‫‪0‬‬

‫‪ُّ 0‬‬
‫(النصب و النواصب‪ ،‬صوحز ‪.)460‬‬
‫‪(4‬المحاسن النوواایة في أجوبة الموائل الخراساایة‪ ،‬صوحز ‪.)007‬‬
‫‪(1‬المحاسن النوواایة في أجوبة الموائل الخراساایة‪ ،‬صوحز ‪.)007‬‬
‫‪(0‬الکافي ‪.)414/8‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪71‬‬

‫یعنی‪" :‬بر ابو عبداللز جعور صارق علیز الوالم وارر شدم رر حالی کز ابوحنیوز ازر ایشان بیور‪.‬‬
‫عیالم بیز هن‪ ،‬اینجیا‬
‫بز امام عرض کررم کز فدایآ شوم‪ ،‬خواب عجیبی ریدم! امام فرمور‪ :‬ب و کیز ِ‬
‫اشوتز و با رسآ اشاره بز ابوحنیوز کرر‪ .‬گوتم‪ :‬ریدم اا ار رر خااز خورم بورم و خااوارهام همداد و‬
‫ّ‬
‫گرروی زیاری را شکوتند و بز سرم پاشییداد‪ .‬از ایین خیواب متعجیب شیدهام‪ .‬ابوحنیویز گویآ‪:‬‬
‫ندین روز اسآ کز رشمنی و مجارلز رر ارث خیااوارهال میکنیی و بعید از تیال فیراوان‪ ،‬بیز‬
‫حاجتآ میرسی‪ ،‬إنشاءاللز‪ .‬امام صارق علیزالوالم بز او گوآ‪ :‬بخدا قوم ررسآ گوتیی‪ .‬پیس‬
‫ابوحنیوز رفآ و من بز امام عرض کررم‪ :‬فدایآ شوم من از تعبیر خوابی کز این ااصبی کیرر‪ ،‬بیدم‬
‫همد! (صارق) فرمور‪ :‬خدا بز تو بدی امیرهد‪ .‬تعبیر هنها شباهتی با تعبیر ما ادارر و تعبییر میا بیا‬
‫هنها‪ .‬تعبیر هن خواب هن نان کز او گوآ ایویآ‪ .‬بیز ایشیان عیرض کیررم‪ :‬فیدایآ شیوم‪ ،‬شیما‬
‫فرمورید کز ررسآ گوتی و قوم هم خوررید رر حالی کز او اشتباه کرر؟ فرمور‪ :‬قوم خوررم کز او‬
‫بز خطا رسید! عرض کررم پس تعبیر هن یوآ؟ فرمور‪ :‬تو با زای ُم ْت َعز میکنی و خااوارهال هگاه‬
‫میشواد و لباس جدید تو را‪ ،‬بر تنآ پاره میکنند"‪.‬‬
‫َ‬
‫وید‪" :‬ويُيد هذا اْلعىن أن اْلئمنة علنیهم السنالم‬ ‫نعمت اهلل جزائری َعلی ِه م َِن اهللِ َما ي َ حس َت ِح ّق‪ ،‬می‬
‫‪0‬‬
‫وخواصهم أطلهوا لقظ اْلاصْب یلع أ حنیقة وأمثاهل"‪.‬‬
‫خواص شیان‪ ،‬لویظ ااصیبی را بیر‬ ‫ّ‬ ‫یعنی‪" :‬و این مو وم را تأیید می کند کز ّ‬
‫ائمز علی م الوالم و‬
‫ابوحنیوز و امثالش‪ ،‬اطالق اموراد"‪.‬‬
‫ّ‬
‫عالمزء شیعز‪ ،‬محون المعلم رر کتابش "النصیب و النواصیب" رر بیاب پینجم‪ ،‬فصیل سیوم‪،‬‬
‫مطلب‪ :‬النواصب في العبار‪ ،‬از صوحز ‪ 451‬بز بعد‪ ...‬اام ای تعدار زییاری را اقیل امیوره و میی‬
‫ّ‬
‫گوید این ا ااصبی هوتند‪ ،‬و از جملزء ها ا‪ ،‬افرار ذیل می باشند‪ :‬ابوبکر صدیق‪ ،‬عمر بن خطاب‪،‬‬
‫ُ‬ ‫عثمان بن ّعوان‪ ،‬ام المؤمنین عائشز‪ ،‬ااس بن مالك‪ّ ،‬‬
‫حوان بن ثابآ‪ ،‬ابو هریره‪ُ ،‬مغیره بین شیعبز‪،‬‬
‫َّ‬ ‫ابو موسی اشعری‪ُ ،‬زبیر بن ّ‬
‫عوام‪ ،‬طلحز بن عبید اللز‪ ،‬سعد بن ابی وقاص رضی اللز عن م‪ ،‬سیعید‬
‫َ‬
‫بن ُم َو ِّیب‪ ،‬امام اوزاعی‪ ،‬امام مالك‪ ،‬عروه بن ُزبیر‪ ،‬امام ذ َهبی‪ ،‬امام بخاری‪ ،‬امام ُزهیری رحم یم‬
‫اللز‪ ،‬و خیلی ری ر از صحابز‪ ،‬تابعین‪ ،‬تبع تابعین و بقیز علماء و بزرگان مولمین‪.‬‬

‫‪(0‬األاوار النعماایة ‪.)117/4‬‬

 ‫‪ ❐‌76‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫همچنان کز گذشآ با تعریف روافض همزء مولمااان اهل ُس ّنآ ااصبی بوره و ها ا را بز شم‬
‫اواصب می بینند‪ ،‬پس اینکز شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز را ااصبی می گویند‪ ،‬امیر عجیبیی‬
‫ابوره و رر واقع او را ایز وارر قافلزء همزء اهل ُس ّنآ و جماعآ‪ ،‬می کنند‪.‬‬
‫تعرییف رقییق و ررسیآ از اواصیب میی باشید‪ ،‬شییا‬
‫ِ‬ ‫اما با تعریف اهل ُس ّنآ و جماعآ کز‬
‫ّ‬
‫اإلسالم رحمز اللز فرسا ها از هن رور بوره و بلکز بز شدل بیا اواصیب تعامیل راشیتز اسیآ؛ رر‬
‫ُ‬
‫اینجا برخی از فرمایشال شیا رحمز اللز را رر راستای ح ّب و بغض اهل بیآ و ایز فرقیزء گمیراه‬
‫اواصب‪ ،‬بز خدمآ تان اقل‪ ،‬می کنم‪.‬‬
‫شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز صاحب کتاب "المن یاج الوینة" میی باشید کیز رر رفیا از‬
‫صحابز و اهل بیآ‪ ،‬ا اشتز شده اسآ‪ .‬طور ممکن اسآ ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز ااصبی و رشیمن‬
‫اهل بیآ باشد؟‬
‫شیا اإلسالم ابن تیمیز رحمز اللز اواصب را این واز تعریف می کند‪ :‬افراری هوتند کز با اهیل‬
‫ً‬
‫بیآ رشمنی می کنند خصوصا با علی رضی اللز عنز و برخی از این اواصب علی رضی اللز عنیز‬
‫‪0‬‬
‫رشنام راره و برخی ری رشان او را توویق کرره و برخی ری رشان کافر ‪ ،‬می رااند‪.‬‬
‫َ َ َّ ُ ُ‬
‫محبآ اهل بیآ رضی اللز عن م می فرماید‪" :‬حمبنته حم‬‫شیا اإلسالم رحمز اللز رر بارهء وجوب ّ‬
‫ُح َ َ َح‬ ‫حَ َ َح ٌ َ‬
‫ج ٌب یُج ُر علی ِه"‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫عِندنا فرض وا ِ‬
‫محبآ اهل بیآ فرض و واجب بوره و فرر بخاطر هن‪ُ ،‬م ْزر و پارا راره می شور"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬رر ازر ما‪ّ ،‬‬
‫‪1‬‬ ‫َّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ َ ٌ‬ ‫َ َ َ ح َ َ َّ َ َ َّ َ َ ح َ ح‬
‫جبة"‪.‬‬‫ِ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫–‬ ‫م‬ ‫ل‬‫س‬‫و‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ل‬‫ع‬ ‫اَّلل‬ ‫ىل‬‫ص‬ ‫‪-‬‬ ‫ْب‬
‫ِ‬ ‫اْل‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ری می گوید‪" :‬وال ريب أن حمبة أه ِل ب‬ ‫و رر جای ری‬
‫یعنی‪" :‬شکی ایوآ کز ّ‬
‫محبآ اهل بیآ پیامبر صلی اللز علیز وسلم واجب و الزم اسآ"‪.‬‬
‫َ ح َحَ َ ُ‬
‫شیا رحمز اللز پیرامون بغض و رشمنی اهل بیآ رضی اللز عن م‪ ،‬میی گویید‪" :‬منن أبغعنه حم‬
‫َ ح َ َ َ َ ح َ ُ َّ ُ ح ُ َ ح ً َ َ َ ح ً ‪0‬‬ ‫َ َ َ ح َ ح َ ُ َّ ح َ َ َ‬
‫اس أمج ِعْي ال يهبل اَّلل مِنه فا وال عدال"‪.‬‬‫فعلی ِه لعنة اَّللِ َوالمالئ ِك ِة َواْلَّ ِ‬

‫‪( 0‬من اج الونة النبویة ‪.)111/7‬‬

‫‪( 4‬مجمو الوتاوی ‪.)087/0‬‬
‫‪(1‬من اج الونة النبویة ‪.)014/7‬‬
‫‪(0‬مجمو الوتاوی ‪.)088/0‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪77‬‬

‫ْ‬
‫یعنی‪" :‬کویکز ُبغض و رشمنی اهل بیآ را رارر‪ ،‬پس لعنآ اللز‪ ،‬مالئکز و تمامی مررمان بر او‬
‫بار! اللز هیچ عبارل فرض و اولی را از او قبو امی کند"‪.‬‬
‫ح َ َّ‬ ‫َ ح ُ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ ُ ُ ُّ َ ح َ‬
‫ْنتل ِ ِه عِنند اَّللِ‬ ‫رر باره جای اه و رتبز بلند علی رضی اللز عنز‪ ،‬می گوید‪" :‬فعل ِ ٍّ‬
‫لَع و ِواليته َِّللِ وعلو م ِ‬
‫ح ُُ ‪0‬‬ ‫َ َ َ َ ُحَ‬ ‫َ ُحَ ُ َ ََ َ َ‬ ‫َ ح ُ ٌ َ َّ ح َ ح ُ ح ُ ُ َ َ َ َ َ ح ح ح‬
‫اد حت َنا ال ِعل َم ا َ ِه ِ َّ‬
‫یين‪ ،‬ال حيتاج معها إِیل كذ ٍِب َوال إِیل ما ال يعل ُم ِصدقه"‪.‬‬ ‫معلوم‪ ،‬و َِّللِ احلمد‪ ،‬مِن طر ٍق ثابِت ٍة أف‬
‫یعنی‪" :‬فضل و بزرگی‪ ،‬والیآ و جای اه رفیع ّ‬
‫علی رضی اللز عنز رر ازر اللز متعیا از رواییال‬
‫ّ‬ ‫ِ‬
‫صحیح و ثابآ کز افارهء علم یقینی می کند‪ ،‬معلوم و مشخص اسآ ‪ -‬اللز را سپاس‪ .-‬بیا وجیور‬
‫ّ‬
‫این روایال صحیح و ثابآ‪ ،‬ایازی بز رروغ (روافض) و روایاتی کز ررستی ا ‪ ،‬مشخص ایوآ‪،‬‬
‫امی باشد"‪.‬‬
‫َ َ َّ َ ح َ َ َ ح ُ َ ح َ َ َ َ َ َ َ‬
‫نْي أ حو أهن یلع‬ ‫رر باره ش ارل حوین رضی اللز عنز و قاتلین او می گوید‪" :‬وأمنا منن لتنل احلس‬
‫ً‬
‫َ ح ‪4‬‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ ح َ ح َ َ َ َ َ َ َ ح َ ح َ ُ َّ َ ح َ َ َ َ َّ َ ح َ َ َ َ ح َ ُ َّ ُ ح ُ‬
‫ْي؛ ال يهبل اَّلل مِنه َ ح فا َوال عدال"‪.‬‬ ‫لتلِ ِه أو ر ِِض بِذل ِك فعلی ِه لعنة اَّللِ والمالئ ِك ِة واْل ِ‬
‫اس أمج ِع‬

‫یعنی‪" :‬کویکز حوین رضی اللز عنز را کشتز و یا رر کشتن او کمک و همکاری امیوره و ییا رر‬
‫کشتن او راضی و خشنور شده باشد؛ پس اورین و لعنآ اللز‪ ،‬مالئکز و تمامی مررمان بر او بیار! و‬
‫اللز از او هیچ عبارل فرض و اولی را قبو امی کند"‪.‬‬
‫نی َعة َّاذل حِي َ‬
‫ِّ َ‬ ‫ِنن َطر حي َهن ِة َّ‬
‫َ َ َ َّ ُ ح َ ح‬
‫نن‬ ‫النر َواف ِِض والش ِ‬ ‫ِ‬ ‫پیرامون برائآ و بیزاری از اواصب‪ ،‬می گوید‪" :‬ويت ؤون م‬
‫ح َ َ ‪1‬‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َّ ح َ ُ ح َ‬
‫ُ‬ ‫ح‬ ‫ََ‬ ‫َ حَ‬ ‫ُ ح ُ ح َ َّ َ َ َ َ ُ ُّ َ ُ‬
‫ت بِه حو ٍل أو عم ٍل"‪.‬‬
‫ار ِج اذلِين یُذون أهل ابلَی ِ‬ ‫ب واْلو ِ‬
‫اص ِ‬
‫َ‬
‫يب ِغعون الصحابة ويسبونهم‪ ،‬وط ِريه ِة اْلَّو ِ‬
‫ََ‬
‫"(سلف و اهل ُس ّنآ) از رو شیعیان رافضی کیز ُبغیض و رشیمنی صیحابز را راشیتز و‬ ‫یعنی‪:‬‬
‫رشنام شان می رهند‪ ،‬بیزار بوره و همچنان از من ج اواصب خارجی کز با زبان و ییا عمیل شیان‪،‬‬
‫اهل بیآ را هزار و اذیآ اموراد‪ ،‬برائآ و بیزاری می جویند"‪.‬‬
‫ُ‬
‫رر ک ُتب و اوشتز های شیا اإلسالم رحمز اللز شبیز این قضایا بیز وفیور یافیآ میی شیور‪ ،‬امیا‬
‫مشآ اموازء خروار بز خدمآ تان بخشی از ها ا را ارائز راشتم‪.‬‬
‫َ‬
‫بیشتر موارری کز شیا اإلسالم رحمز اللز بر ّرر روافض اوشتز اسآ از باب " ِالز ِام خ ْصم" بوره و‬

‫‪(0‬من اج الونة ‪.)065/8‬‬

‫‪(4‬مجمو الوتاوی ‪.)087/0‬‬
‫‪(1‬العقیدة الواسطیة‪ ،‬صوحز ‪.)46‬‬
 ‫‪ ❐‌78‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫هاان را ُم َلزم بز عقیدهء باطل شان اموره تا بیز بطیالن و خطیای شیان‪ ،‬بیشیتر ّ‬
‫متوجیز گرراید؛ امیا‬
‫روافض‪ ،‬سخنان او را قطع و ُبرید کرره و برایش ت مآ ااصبی بورن میی زانید‪ .‬و نااچیز رر او‬
‫این مبحث بیان راشتم کز روافض همزء اهل سینآ را ااصیبی میی راانید‪ ،‬یون تعریویی کیز از‬
‫اواصب ارائز می رهند‪ ،‬همز را شامل می گررر و رر ایین قافلیزء ت میآ و افتیر ِاء روافیض‪ ،‬شییا‬
‫اإلسالم رحمز اللز تن ا ابوره و بلکز هیچ یک از اهل ُس ّنآ‪ ،‬از رسآ این ا‪ ،‬سالم امااده اسآ‪.‬‬
‫ائمز می رهند‪ ،‬هر کوی ُمنکر ایین ّ‬
‫لیو و‬ ‫و همچنین روافض از هاجائیکز صوال اللز ‪0‬را‪ ،‬برای ّ‬
‫شرک شان شور‪ ،‬او را رشمن اهل بیآ قلمدار اموره و بر او‪ ،‬ت مآ ااصبی بورن می زاند‪ .‬ی وریان‬
‫و مویحیان ایز مولمااان را ّمت م بز رشمنی با موسی و عیوی علی میا الویالم امیوره یون ریین‬
‫ً‬
‫تحریف شده و منووب شدهء شان را قبو اداشتز و ‪-‬خاصتا مویحیان‪ -‬عیوی مویح علیز الوالم‬
‫را مااند ها ا خدا و یا فرزاد خدا‪ ،‬امی رااند‪.‬‬
‫ّ‬
‫و شکی ایوآ کز روافض‪ ،‬ااصبی ترین مخلوقال روی زمین ااد کز بیز همویران رسیو اللیز‬
‫صلی اللز علیز وسلم کز از اهل بیآ شان‪ ،‬می باشند؛ زبان ررازی اموره و بیدترین سیخنان را رر‬
‫باره هاان‪ ،‬می زاند‪.‬‬
‫ً‬ ‫ُ‬
‫نکر زیارت قبور بوده و خصوصا زیارت قبر پیامبر را حرام می‬
‫شبهه پنجم‪ :‬آیا شیخ اإلسالم م ِ‬
‫دانسته است؟‬
‫یکی از شب ال صوفی های افراطی و رشمنان شیا اإلسالم رحمز اللز اینوآ کز بر او ت میآ‬
‫زره و می گویند‪ :‬ابن ّ‬
‫تیمیز زیارل قبور را قبو اداشتز و حتی زیارل قبر پییامبر صیلی اللیز علییز‬
‫وسلم را حرام و ممنو می رااوتز اسآ‪.‬‬
‫رر اینجا باید رو موضو را کز اینان خلط امیوره ااید را‪ ،‬از هیم توکییک امیوره و وضیاحآ و‬
‫روشنی ااداخآ‪:‬‬
‫تیمیز رحمز اللز زیارل قبور را حرام می رااوتز اسآ؟‬ ‫موضو او ‪ :‬هیا ابن ّ‬
‫ً‬
‫یقینا کز از! زیرا او مااند همزء اهل ُس ّنآ‪ ،‬زیارل قبور را بیا رر اظیر راشیآ شیرایط هن‪ُ ،‬س ّینآ‬
‫رااوتز و کار شائوتزء می رااد‪.‬‬

‫‪(0‬مااند علم یب و حوابرسی مررمان‪)...‬‬

‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪79‬‬

‫ْ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز زیارل قبور را بز رو رستز شرعی و ِبدعی تقویم اموره و میی فرمایید‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ ح َ ح َ ح َّ ٌ َ ح َّ ٌ َ َّ ح َّ ُ ح ُ َّ َ َ َ ح َ َ ح َ ح ُ ُ َ‬ ‫َ َّ َ َ ُ ح ُ ُ‬
‫َننازة ِ َوالمهصنود بِهنا‬ ‫ِ‬ ‫ْي‪َ :‬شعِیة وبِدعِیة‪ .‬فالَرعِیة‪ :‬مِثل الصالة ِ یلع ا‬ ‫ِ‬ ‫ور‪ :‬ف ِيه یلع وجه‬ ‫"أما ِزيارة اله ِ‬
‫ب‬
‫َ َ َ َ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ح َ َح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ َ ُ ح َ ِّ َ َ ُ ح َ ُ َ َ َّ َ‬
‫ْب صىل اَّلل علی ِه وسلم یزور أهل ابلهِیعِ‬ ‫جنازت ِ ِه‪ .‬كما َكن اْل ُّ‬ ‫ت كما يهصد بِذل ِك الصالة یلع ِ‬ ‫ادلهء ل ِلمی ِ‬
‫ِ‬
‫ح‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬
‫ُ ح َ َ ح ُ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ‬‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ ُ َ ح َ َ ُ َ َ ُ ح ُ ُ َ َ ح َ ُ ُ‬
‫ويزور شهداء أح ٍد ويعلم أصحابه إذا زاروا الهبور أن يهولوا‪{ :‬السالم علیكم دار قومٍ مُ ِمنِْي وإِننا إن‬
‫َ َ َّ َ َ َّ َ َ ح ُ َ‬ ‫ح ح‬ ‫َ َ َ‬ ‫ارةُ حابل حدع َِّی ُة‪َ :‬‬ ‫ك حم ‪َ ...‬و َأ َّما ِّ‬
‫ِین يه ِصدون‬ ‫جن ِس ِزيارة ِ اْلصارى اذل‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ارةُ أ حهل ِّ ح‬
‫الَر‬ ‫ي‬ ‫ز‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫الزيَ َ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫كِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫شاء اَّلل ب ِ‬
‫ح َ ُ َ ُ َ ُّ َ ح َ َ ح َ َ ح ُ َ َ َ َ َ َ ح ُ ُ َ ح َ ح َ ح ُ َ َ ٌ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫ُ َ ح َ ِّ‬
‫احل َوائ ِ ِ عِنده فیصلون عِند ل ِه ِ ويدعون ب ِ ِه فهذا وَنوه لم يقعله أحد‬ ‫ت َو ِاالستِعانة ب ِه َوطلب َ‬
‫ِ‬ ‫ده َء المی ِ‬
‫ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َّ َ ح َ َ َّ ُ َ َ ٌ ح َ َ ح ُ َّ َ َّ َ َ ح َ ح‬ ‫ح َّ َ َ َ َ َ‬
‫مِن الصحاب ِة َوال أم َر ب ِ ِه َرسول اَّللِ صىل اَّلل علی ِه َوسل َم َوال استحبه أحد مِن سل ِف اْلم ِة َوأئ ِمتِها بل قد‬
‫‪0‬‬ ‫اب ِّ ح‬ ‫َ َّ َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ َ‬
‫الَركِ "‪.‬‬ ‫سد اْل ِْب صىل اَّلل علی ِه وسلم " ب‬
‫ْ‬
‫یعنی‪" :‬زیارل قبور بز رو قوم اسآ‪ :‬زیارل شرعی و ِبد ِعی‪ ،‬زییارل شیرعی‪ :‬ماانید امیاز بیر‬
‫جنازه کز هدف از هن رعاء برای ّمیآ بوره همچنان کز هدف از هن‪ ،‬اراء اماز جنازه بیر او اییز میی‬
‫ُ ُ‬
‫باشد‪ .‬پیامبر صلی اللز علیز وسلم قبرستان بقیع و ش داء احد را زیارل اموره و بیرای ییاران شیان‬
‫َّ َ ُ َ َ ح ُ ح َ َ َ ح ُ ح َ َّ‬
‫ْي َوإِنا‬ ‫ایز هموز می راراد کز هرگاهی زیارل قبور اموراد‪ ،‬ب ویند‪ :‬السالم علیكم دار قومٍ مُ ِمنِ‬
‫ْ‬ ‫ح َ َ َّ ُ ُ‬
‫ك حم ‪(...‬و ایز موائل ری ری بییان امیوره و بعید از هن میی گویید‪ ):‬و زییارل ِبید ِعی‪:‬‬ ‫إن شاء اَّلل ب ِ‬
‫زیارتی اسآ کز مشرکان و اصارا (مویحیان) ااجام می رهند‪ ،‬ب وازء کز از ُمررگیان طلیب رعیاء‬
‫اموره و از هاان کمک خواستز و حاجال و ایازهای شان را رر ازر هایان جویتجو کیرره و رر پییش‬
‫قبور ها ا اماز خوااده و هاان را بز فریار می خواانید؛ ایین ایو زییارل و امثیالش را هییچ ییک از‬
‫َ‬
‫صحابز ااجام اداره و رسو اللز صلی اللز علیز وسلم بیدان رسیتور ایداره و هییچ ییک از َسیلف‬
‫رحم م اللز هن را پوندیده ادااوتز و بلکز رسو اللز صلی اللز علیز وسلم رروازهء شیرک را بویتز‬
‫ااد"‪ .‬پس این ت متی بیش ابوره و رروغ و افتراء بزرگی بر شیا اإلسالم رحمز اللز‪ ،‬می باشد‪.‬‬
‫َ ُّ‬
‫الرحا و یا سور بووی قبر رسو اللز صلی اللز علیز وسلم و بقیز صالحین‬ ‫موضو روم‪ :‬ش ِ‬
‫د‬
‫ً‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز قصد سور بووی قبور اابیاء و اولیاء را ممنو می رااد از مطلقا زییارل‬
‫قبور را‪ ،‬و بویاری از مخالوین او‪ ،‬این رو موضو را با هم خلط اموره و بویاری از علمیای کیز از‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫ک ُتب و هثار مطلع هوتند‪ ،‬از او رفا اموره و این قضیز را وضاحآ راره ااد‪.‬‬
‫َ َ ُ َ َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫نب إیل‬ ‫مااند‪ :‬عالمز ابن عابدین شامی رحمز اللز ااصاف را مد اظر گرفتز و می گویید‪" :‬ومنا ن ِس‬

‫‪(0‬مجمو الوتاوی ‪ 147-146/40‬و همچنین ‪ 001/47‬و قاعدة جلیلة في التوسل والوسیلة‪ ،‬صوحال ‪.)11-14‬‬
 ‫‪ ❐‌81‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َّ َ َ ُ ُ‬ ‫ح َ َّ ُ َ ُ ُ َّ ح َ ح َ َ َ ح َ َ َ ح ُ ح ُ َ َ َّ ُ َ َ ح َ َ‬ ‫احلاف ِِظ ابحن َت حی ِم َّی َة ح َ‬

‫حَ‬
‫يه عنها فهد قال بعض العلماءِ إنه ال أصل هلُ‪َ ،‬وإِنمنا يهنول‬ ‫اْل‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ول‬ ‫ه‬ ‫ي‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫احل حن َب ِ ِّ‬
‫يل‬ ‫ِ‬
‫َ ِ‬
‫حُُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ ح ُ ِّ َ َ َ َ ُ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ح حَ َ‬ ‫َّ ح َ ح َ ِّ ِّ َ‬
‫نور‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫ال‬ ‫ِر‬
‫ِ‬ ‫ئ‬‫ا‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ة‬ ‫ار‬ ‫ي‬ ‫ز‬
‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫ِیه‬ ‫ف‬ ‫ِف‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ُي‬ ‫ال‬‫ف‬ ‫ِ‬ ‫ة‬ ‫ار‬ ‫ي‬ ‫الز‬ ‫س‬‫ق‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫‪.‬‬ ‫ث‬
‫ج ِد اثلال ِ‬ ‫ري المسا ِ‬ ‫ال إیل غ ِ‬ ‫يه عن شد الرح ِ‬ ‫بِاْل ِ‬
‫ٌ ح ُ َ ‪0‬‬‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ح َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬
‫َومع هذا فهد َرد الكمه كثِري مِن العلماءِ"‪.‬‬

‫تیمیز حنبلی اوبآ راره شده کز او از زیارل قبر رسو اللز صلی اللز‬ ‫یعنی‪" :‬هاچز بز حافظ ابن ّ‬
‫علیز وسلم منع می اموره اسآ‪ ،‬برخی از علماء می گویند‪ :‬این اوبآ اصل و مبنای ادارر‪ .‬بلکیز‬
‫تیمیز سور بووی یر از مواجد سز گااز را ممنو می رااوتز اسآ‪ ،‬اما رر ُمطلق زییارل قبیر‬ ‫ابن ّ‬
‫رسو اللز صلی اللز علیز وسلم‪ ،‬مااند بقیز قبرستان ها‪ُ ،‬مخالف ابوره اسآ؛ گر ز این سخنش را‬
‫بویاری از علماء ّرر اموره ااد"‪.‬‬
‫ّ‬
‫و ایز عالمز ااور شاه کشمیری رحمز اللز می گوید‪" :‬اختار ابن تیمیة أن السقر لزينارة قن اْلنْب‬
‫َ َّ ُ َ َ ح َ َّ‬
‫اهلل علی ِه َوسل َم اْلبارك غري جائز بل یريد السقر إیل اْلس د اْلبو ثم إذا بلغ اْلدیننة يسنتحب هل‬ ‫صىل‬
‫َ َّ ُ َ َ ح‬
‫زيارة اله اْلبارك‪ ،‬وقال باستحباب ز يارة الهبور اْللحهة للمَکن ثلبوت زيارة اْلنْب ‪ -‬صنىل اهلل علین ِه‬
‫َ َّ‬
‫َوسل َم ‪ -‬جنة ابلهیع وغريها‪ ،‬ولهد أخيبأ اْلاقلون ِف نهل مذهب ابن تیمینة كمنا قنال ابنن هبندین‪ :‬إن‬
‫تیمیة یمنع من االرحتال وشد الرحال إیل زيارة اله الَريف وُيوز السقر اْلحض للزيارة‪ ،‬ووافنق ابنن‬
‫تیمیة ِف هذه اْلسألة أربعة من اْلتهدمْي ومنهم اَويين وادل إمام احلرمْي‪ ،‬وابنتيل ابنن تیمینة بابلالینا‬
‫والشدائد حْي اختیار هذه اْلسألة‪ ،‬وصنف تيق ادلین السنبيك رسنالة ِف رد ابنن تیمینة وسنماها شنقاء‬
‫ًّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫السهام ِف زيارة خري اْلنام وما وجدت فیها شيئا جدیدا وطريا وتصدى إیل تهوية العنعاف‪ ،‬ثنم صننف‬
‫ابن عبد اْلاد ِف الرد یلع السبيك وسماه الصارم اْلنيك یلع َنر السبيك وقد أجاد ِف تصنیقه ثنم رد ابنن‬
‫ّ‬
‫عالن یلع ابن عبد اْلاد وسماه اْل د اْلبيك یلع الصارم اْلنيك‪ ،‬وتيبرق اتلصنیف من اليبرفْي‪ ،‬ومذهب‬
‫‪4‬‬
‫مجهور اْلئمة أن زيارة اله الَريف جائزة ومن أیلع الهربات"‪.‬‬

‫تیمیز این ریدگاه را اختیار اموره اسآ کز سور (بز ّاییآ مطلیق) بویوی قبیر پییامبر‬
‫یعنی‪" :‬ابن ّ‬
‫صلی اللز علیز وسلم اا جائز بوره و بلکز قصد سور موجد النبوی را امیوره و بعید از هاکیز هاجیا‬
‫موتحب اسآ کز قبر رسو اللز صلی اللز علیز وسلم را زیارل اماید‪ .‬و همچنین باورمند‬ ‫ّ‬ ‫رسید‪،‬‬
‫ّ‬
‫بز موتحب بورن زیارل قبور ری ری کز وابوتز بز هن مکان اسآ بوره بز رلیل ثبول زیارل بقیع و‬

‫‪(0‬رر المحتار علی الدر المختار‪646/4 ،‬؛ باب‪ :‬حرم المدینة و مکة)‪.‬‬
‫‪َّ ُ َ 4‬‬
‫(العرف الش ِذي شرح سنن الترمذي‪.)147/0 ،‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪80‬‬

‫تیمیز را اقل اموراید رر اقیل‬‫یره از پیامبر صلی اللز علیز وسلم‪ .‬اما کواایکز سخن و ریدگاه ابن ّ‬
‫تیمیز قصید سیور بویوی قبیر‬ ‫هن خطاء و اشتباه اموراد‪ ،‬نااچز ابن عابدین شامی می گوید‪ :‬ابن ّ‬
‫پیامبر صلی اللز علیز وسلم را منع اموره و اما سور خالص و بدون ّایآ و زیارل را جائز می رااد‪.‬‬
‫ّ‬
‫این ریدگاه را ار اور از متقدمین و قبل از او ایز راشتند‪ ،‬از جملز ُج َو ینی امام الحیرمین‪ .‬و ابین‬
‫تیمیز بخاطر این ریدگاهش مورر هزار و اذیآ قرار گرفتز و تقی الدین ُس ْیبکی کتیابی را بیر ّرر ابین‬
‫ّ‬
‫تیمیز اوشآ‪ ،‬و اامش را گذاشآ "شقاء اْلسهام ِف زيارة خري اْلنام" و رر این کتاب یزی جدیید و‬ ‫ّ‬
‫تازهء ادیدم و تال ورزیده تا روایال ضعیف را ّقول ببخشد‪ .‬بعید از هن‪ ،‬ابین عبیدال اری رر ّرر‬
‫ُس ْبکی کتابی را تحآ عنوان "الصارم اْلنيك یلع َنر السبيك" اوشتز و کتاب را بز زیبایی ا ار اموره‬
‫ّ ّ‬
‫اسآ‪ ،‬بعد از هن ابن عالن رری بر ابن عبدال اری اوشتز و اامش را گذاشآ "اْل د اْلبيك یلع الصارم‬
‫ائمز بر اینوآ کز زیارل قبر شیریف‬ ‫اْلنيك"‪ ،‬و تصنیوال از جاابین ارامز پیدا کرر‪ .‬مذهب جم ور ّ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬
‫پیامبر صلی اللز علیز وسلم جائز بوره و از باالترین ق ُربال اسآ"‪ .‬گر ز قومآ اخیر کالم عالمز‬
‫حق شیا اإلسالم‬ ‫کشمیری رحمز اللز قابل اقد بوره و بز هن پرراختز خواهد شد‪ ،‬اما ااصاف او رر ّ‬
‫َّ‬
‫رحمز اللز قابل ستایش اسآ‪ ،‬و اینوآ رو ِ عالم‪ ،‬و از اینجا تواول عالم و ُم َتع ِالم ‪ُ 0‬مشیخص و‬
‫امایان‪ ،‬می گررر‪.‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز بخاطر این ریدگاهش از جااب مخالوین و حاقدین مورر هزار و اذییآ قیرار‬
‫گرفتز تا جائیکز باعث شد بز زادان افتاره و این هخرین زاداای شداش شده و رر زادان‪ ،‬از رایا برور‪.‬‬
‫بعد از هاکز شیا اإلسالم رحمز اللز از طرف مخالوین و بدخواهااش بز زادان افتار‪ ،‬بویاری از‬
‫علماء و رااشمندان او را رر این ریدگاه اصرل و یاری اموره و از او رفا کرراد‪ ،‬از جملیز علمیای‬
‫‪4‬‬ ‫ّ‬
‫بغدار کز عالمز ابن عبدال اری شرح اوشتز و رفاعیز شان را اقل کرره و هورره اسآ‪.‬‬
‫مخالوین شیا اإلسالم رحمز اللز‪ ،‬رر رشمنی و کینیز شیان تیا جیای پییش رفتنید کیز رییدگاه‬
‫اجت اری او را کز قبل از او ایز علماء و افراری بر هن بوره ااید‪ ،‬او را تکوییر امیوره و ّ‬
‫میت م بیز ایین‬
‫تیمیز رحمز اللز از جای اه و مقام شریف رسو اللز صلی اللز علیز وسلم‪ ،‬تنقیص و‬ ‫کرراد کز ابن ّ‬
‫کم‪ ،‬کرره اسآ (معاذ اللز)‪ .‬منطق ررماادگان و ضعیوان یزی جز رروغ‪ ،‬ت مآ و تزویر ایوآ!‪.‬‬

‫‪(0‬عالم اما)‬
‫‪(4‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)158‬‬
 ‫‪ ❐‌82‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫حکم قصد سور یا َش ُّد ِّ‬

‫الرحا بووی قبور‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز بر این اظر بوره اسآ کز قصد سور کیررن فقیط بخیاطر زییارل قبیور‬
‫حتی مرقد رسو اللز صلی اللز علیز وسلم جائز ابوره و اگر کوی بیز ّاییآ مویجد النبیوی سیور‬
‫ّ‬
‫موتحب اسآ کز قبر رسو اللز صلی اللز علیز وسلم‪ ،‬قبرستان بقیع‬ ‫اموره رر این صورل برایش‬
‫ُ ُ‬
‫و ش دای احد را زیارل اماید‪.‬‬
‫استدال شیا رحمز اللز بز این حدیث مبارک اسآ کز رسو اللز صلی اللز علییز وسیلم میی‬
‫َ َّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ح‬ ‫َّ ُ‬ ‫ََ َ َ ح‬ ‫َ ُ َ ُّ ِّ َ ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ح‬
‫اهلل علین ِه َوسنل َم‪،‬‬ ‫جد‪ :‬المس ِ ِد احلر ِام‪ ،‬ومس ِ ِد الرس ِ‬
‫ول صىل‬ ‫فرمایند‪" :‬ال تشد الرحال إِال إِیل ثالث ِة مسا ِ‬
‫َح َ‬ ‫َ ح‬
‫َومس ِ ِد اْلقَص"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫بار سور بوتز امی شور؛ م ر بز سیوی سیز مویجد‪ :‬مویجد الحیرام‪،‬‬
‫یعنی‪" :‬بز قصد عبارل‪ِ ،‬‬
‫موجد پیامبر صلی اللز علیز وسلم و موجد اقصی"‪.‬‬
‫این حدیث صراحآ رارر بر اینکز بز قصد عبارل جز این سز موجد بجای ری ری رخآ سور‬
‫بوتز اشده و ممنو اسآ‪.‬‬
‫گر ز مخالوین می گویند‪ :‬رر این روایآ کلمزء موجد همیده و سیخن از مویجد بیوره و یز‬
‫ربطی بز زیارل قبر پیامبر صلی اللز علیز وسلم و یره رارر؟ و بلکز جائز اسآ کز بویوی قبیور و‬
‫بقیز اماکن سور شده مااندی کز جائز اسآ برای طلب علم‪ ،‬سور گررر‪.‬‬
‫رر جواب باید گوآ‪:‬‬
‫رخآ سیور‬ ‫ّ‬
‫یکم‪ :‬مو وم ررسآ حدیث اینوآ کز‪ :‬بووی هیچ مکاای بز قصد عبارل و تقرب ِ‬
‫بوتز امی شور و خاص برای موجد ایوآ‪ .‬و رلیلش اینوآ‪ :‬مارامیکز رخآ سور بوتن بز قصید‬
‫َ‬
‫عبارل‪ ،‬بووی موجد کز ب ترین مکان رر روی زمین اسآ‪ ،‬منع باشد‪ ،‬بطور ا ْولی و حتمی‪ ،‬بقییز‬
‫اماکن ممنو اسآ‪.‬‬
‫و اینکز کوی ب وید فقط منظور مواجد اسآ‪ ،‬حرف ااررسآ و اامعقولی گوتیز اسیآ‪ .‬بیرای‬
‫تقریب ذهن برایتان مثالی را ارائز می رارم‪ :‬موجدی زیبا و ریدای رر جای موجور اسآ‪ ،‬اما قبری‬
‫رر هاجا ایوآ! بز اعتقار این ا‪ ،‬جواز ادارر کز بز ّایآ هن موجد رخآ سیور بیرای عبیارل‪ ،‬بویتز‬

‫‪(0‬صحیح بخاری روایآ شماره ‪.)0081‬‬

‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪83‬‬

‫شور‪ ،‬ون منظور این حدیث فقط مواجد اسآ‪ .‬اما اگر کنار موجد‪ ،‬قبری از صالحین و یا اابیاء‬
‫وجور راشآ‪ ،‬بز ازر این گروه‪ ،‬جواز رارر کز سور کرره شور‪ .‬این ز منطقی اسآ؟‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫و ایز روایتی وجور رارر کز معنای ررسآ این حدیث را برای ما واضیح میی سیازر‪ ،‬ق َزعیز میی‬
‫گوید‪ :‬برای ابن عمر رضی اللز عن ما گوتم‪ :‬هیا بز کوه طیور بیروم؟ ابین عمیر رضیی اللیز عن میا‬
‫َ ‪0‬‬ ‫ِّ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ِ ُّ َ َ َ َ ح َ َ َ َ َ َ ُ ُّ‬
‫جد"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ث‬ ‫ال‬‫ث‬ ‫یل‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫ال‬‫إ‬ ‫ال‬ ‫ح‬‫الر‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫فرمور‪" :‬دع اليبور وال تأت ِها‪ ،‬وقال‪ :‬ال تش‬
‫یعنی‪" :‬رفتن بووی طور را رها کن! و بعد فرمور‪ :‬بار سور جز سز موجد‪ ،‬بز قصد عبارل بویتز‬
‫امی شور"‪ .‬ف م و برراشآ ابن عمر رضی اللز عن ما از حدیث "التشد الرحنال" مخیتص مویاجد‬
‫تقرب و عبارل قصد سور بوتز شور را‪ ،‬شامل می شور‪.‬‬ ‫ابوره و بلکز هر مکاای کز برای ّ‬
‫روم‪ :‬اما قیاس سور بووی قبر بز سور علمی‪ ،‬قیاس مع الوارق و ااررسآ اسآ‪ .‬زیرا رر زیارل‬
‫قبر‪ ،‬مکان و قبر منظور و مرار اسآ‪ ،‬اما رر سور علم‪ ،‬رض و هدف کز هموختن علم میی باشید‪،‬‬
‫مرار اسآ‪ ،‬از کدام جای و یا مکاای‪.‬‬
‫باید رااوآ کز ریدگاه شیا اإلسالم رحمز اللز از حدیث رسو اللز صلی اللز وعلییز وسیلم گرفتیز‬
‫شده و اینطور هم ایوآ – نااچز مخالوین شیا رحمز اللز برای ری ران واامور می سیازاد‪ -‬کیز اا یار‬
‫عتقد ابوره اسآ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫او‪ ،‬رر این ریدگاه تورر اموره و قبل و یا بعد از او‪ ،‬کوی نین یزی را ا وتز و م ِ‬
‫برخی از علمای کز قبل از شیا اإلسالم رحمز اللز سور بووی قبور را منع اموره ااد‬
‫ُّ‬ ‫ّ‬
‫(متوفای ‪071‬هیی)‪ ،‬ابین َب َّطیز ُ‬
‫کبیري رحمیز اللیز‬ ‫الع‬ ‫از جملزء این علماء امام مالک رحمز اللز‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ابومحمد ُج َو ْی ِنی رحمز اللز (متوفای ‪018‬هی ‪ -‬پدر ابوالمعالی ج َیو ْی ِنی)‪ ،‬ابین‬
‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫(متوفای‪187‬هی)‪،‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫عقیل (متوفای ‪ ،)501‬قاضی عیاض رحمز اللز (متوفای ‪500‬هی)‪ ،‬ابن األثیر رحمیز اللیز(متوفای‬
‫‪)616‬؛ می باشند‪.‬‬
‫َ ُ َ َ ٌ َ ح‬
‫"وسئِل مال ِنك عنن‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز کالم امام مالک رحمز اللز را‪ ،‬این واز اقل می کند‪:‬‬
‫َ ُ َ َ َ َ ح َ ح َ َ ح َ َّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ح َ َ َّ َ َ َ َ َ ٌ ح َ َ َ َ َ ح َ ح َ َ َ َ ح َ ح َ َ َ ح َ ح َ‬
‫رج ٍل نذر أن یأ ِِت ل اْل ِْب صىل اَّلل علی ِه وسلم فهال مال ِك‪ :‬إن َكن أراد اله فال یأت ِ ِه وإِن أراد المس ِ د‬
‫َح ُ‬ ‫ح َ ُ‬ ‫َ ح َ ح ُ َّ َ َ َ ح َ َ َ ُ َ ُّ َّ َّ ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ح َ‬
‫جد} ذك َرهُ اله ِ‬
‫‪4‬‬
‫اِض إسماعِیل ِِف مبسو ِط ِه"‪.‬‬ ‫فلیأت ِ ِه‪ .‬ثم ذكر احلدِیث {ال تشد الرحال إال إیل ثالث ِة مسا ِ‬

‫‪(0‬الکتاب المصنف في األحاریث واآلثار‪ُ -‬م ّ‬

‫صنف ابن أبي شیبة‪ ،‬روایآ شماره ‪.)7511‬‬
‫‪( 4‬مجمو الوتاوی ‪.)110/0‬‬
 ‫‪ ❐‌81‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫یعنی‪ :‬از امام مالک پرسیده شد کز فرری اذر اموره اسآ کز بز زیارل قبر رسو اللز صلی اللز‬
‫علیز وسلم بیاید‪( ،‬حکمش یوآ؟) امام مالک فرمور‪ :‬اگر فقط اراره و قصد زیارل قبر را رارر‪،‬‬
‫پس ایاید؛ و ّاما اگر اراره موجد را رارر می توااد بیاید‪ .‬بعد از هن‪ ،‬استدال امور بیز ایین حیدیث‬
‫َ ُ َ ُّ َّ ُ َّ َ َ َ َ‬
‫الر َّحال إال إیل ثالث ِة َم َسا ِج َد} این قو امام مالک را قاضی اسماعیل رر کتاب مبووط خیور‬ ‫{ال تشد‬
‫ذکر اموره اسآ"‪.‬‬
‫ً‬
‫متأسوااز این کتاب "المبووط" از قاضی اسماعیل‪ ،‬تا فعال و تاحدی کز بنیده میی راایم‪ ،‬جیزء‬
‫موقورال اسآ‪ ،‬و امیدواریم رر هینده کوی هن را یافتز و اپ گررر‪ .‬واللز اعلم‪ّ .‬اما رر این مو یوم‬
‫َ َ حَ َ َ َ‬ ‫حَح‬ ‫َ َ ح َ َ َ َ َّ ح َ ح ُ َ َ ح‬ ‫ْ َ َ‬
‫نت المهند ِِس أ حو إیل المدِینن ِة فنال‬
‫ين إیل بی ِ‬ ‫رر کتاب "ال ُمد َّواة" این واز همده اسآ‪" :‬ومن قنال لَع الم‬
‫ً‬ ‫َ ح َ َ ح ً َّ َ ح َ ُ َ َ َ َّ َ َ َ ح َ ح َ َ َ ح َ ُ َ‬
‫ِیهما أصال إال أن یكون أ َراد الصالة ِِف مس ِ دی ِهما فیأتِیهما َراك ِبا"‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫ی أت ِ‬
‫یعنی‪" :‬اگر کوی (بر خور اذر کرره و) ب وید‪ :‬بر من الزم اسآ کز بووی بییآ المقیدس و‬
‫یا مدینز منوره‪ ،‬با پای خور بروم‪ .‬پس بز این اذر وفاء اکند م ر اینکز فقط ارارهء امیاز خواایدن‬
‫رر هن رو موجد را راشتز باشد‪ .‬و می توااد سواره برور"‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ٌ َح َ‬
‫ح ُّب منا‬
‫"ومال ِك يست ِ‬ ‫ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز بر کالم امام مالک رحمز اللز تعلیق راره و می فرماید‪:‬‬
‫َ َ َ َّ َ ُ َ َ ح َ َ َ َ ح ح َ‬ ‫َ ح‬ ‫َّ َ‬ ‫ح َّ َ َ ح َ َ‬ ‫حََُ‬ ‫َ ح َ ُّ ُ َ‬
‫حبه سائ ُِر العلماءِ مِن السق ِر إیل المدِین ِة َوالصالة ِ ِِف مس ِ ِده ِ َوكذل ِك السالم علی ِه َویلع صاحِبی ِه عِند‬ ‫يس ت ِ‬
‫َ َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ْي اذل َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫ح‬
‫اه البن ُع َم َر‪َ .‬و َمال ٌِك م حِن أعلم اْلَّاس ب َهذا ْلن ُه ق حد َرأى اتلَّابع َ‬ ‫ِّ‬
‫ح َ ً‬ ‫ُُ‬
‫ِین َرأ حوا الصحابة بِالمدِین ِة‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لبو ِرهِم اتب ِ‬
‫َ َ َ َ ح َُ َ ح َحَ َ َ َ ٌ ُ َ َ ح َ ً ‪4‬‬ ‫ِّ َ َ َّ َ‬ ‫َ َ َ َ َح َ‬
‫ح ُّب اتباع السل ِف ِِف ذل ِك‪ .‬ويكره أن یبتدِع أحد هناك بِدعة"‪.‬‬ ‫َول ِهذا َكن يست ِ‬
‫یعنی‪" :‬مالک رحمز اللز مااند بقیزء علماء‪ ،‬سور بووی مدینز ّ‬
‫منوره و امیاز خواایدن رر هاجیا و‬
‫همچنان با پیروی از ابن عمر رضی اللز عن ما سالم فرستارن بر رسو اللز صلی اللز علیز وسیلم‬
‫ّ‬
‫مویتحب میی رااویآ‪ .‬و‬ ‫و رو یار (ابوبکر و عمر رضی اللز عن ما) روبروی قبرهای شیان را‪،‬‬
‫مالک رحمز اللز راااترین مررمان رر این قضیز بور‪ ،‬زیرا تابعین را ریده و ها ا صحابز را رر مدینیز‪،‬‬
‫َ‬
‫ریده بوراد‪ .‬از این ج آ‪ ،‬پیروی از َسلف را پوند راشتز و بد میامد کز کوی رر هاجا بیدعتی را‬
‫ااجام رهد"‪.‬‬

‫(الم َّ‬
‫دواة ‪.)565/0‬‬ ‫‪ُ 0‬‬
‫‪(4‬مجمو الوتاوی ‪.)176/47‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪81‬‬

‫َح ُ‬ ‫َ ُ ََ ُ ُ‬ ‫َ َّ ُ ُّ‬
‫ور و َت ِصیصنها‬
‫ابن بطز العکبري از جملز بدعاتی را کز ذکر می کند‪ ،‬می فرماید‪" :‬ابلناء یلع الهب ِ‬
‫‪0‬‬ ‫َ‬
‫إیل زيَ َ‬ ‫َ ُّ ِّ‬
‫ارت ِها"‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫حال‬
‫و شدالر ِ‬
‫یعنی‪( :‬از جملزء بدعال) ساختن بناء روی قبر و گچ کیاری هن‪ ،‬و اییز بویتن بیار سیور بیرای‬
‫زیارل ها ا اسآ"‪.‬‬
‫َ ح ََ َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫"واختلنف‬ ‫امام ا َو ِوی رحمز اللز (متوفای ‪676‬هی) بز اقل از ریدگاه ابومحمد ُج َو ینی می گوید‪:‬‬
‫ََ‬‫َ ح‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ذل َهاب إیل ل ُبور ال َّص ِ َ‬ ‫َ َ ح‬
‫َّ‬ ‫ح‬ ‫ح َ َ‬ ‫َ‬ ‫ح َ‬ ‫ُ َ ُ َ ِّ ِّ َ َ ح َ‬
‫احل ِْي َوإِیل المو ِ‬
‫اضعِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ج ِد اثلالث ِة َك‬ ‫ال ال َم ِيب ِّي إِیل غ ح ِ‬
‫ري المسا َِ‬ ‫ال وإِعم ِ‬
‫العلماء ِِف شد الرح ِ‬
‫ُ َ ح ُّ ح ح َ َ ُ َ َ َ ٌ ‪4‬‬ ‫ح َ َ َ َ ح َ َ َ َ َ َّ ح ُ ُ ُ َ َّ‬
‫اضل ِة وَن ِو ذل ِك فهال الشیخ أبو حمم ٍد اَوي ِين مِن أصحابِنا هو حرام"‪.‬‬ ‫الق ِ‬
‫یعنی‪" :‬علماء رر سور کررن بز قصد عبارل بز جز از سز موجد‪ ،‬اختالف اظر راراد‪ .‬مااند سور‬
‫بووی قبور صالحین و یا اماکن مبارک و یره جای ها‪ ،‬شییا ابومحمید جیوینی کیز از ییاران میا‬
‫(شوافع) اسآ‪ ،‬هن را حرام و ممنو می رااد"‪.‬‬
‫امام ابن َح َجر َع ْو َقالای رحمز اللز رر شرح حدیث "ال ت ُ َش ُّد ِّ‬
‫الرحال" رأی جويىن و قایض عیاض را‬
‫ً‬ ‫َ ُ ُ َ ُّ ِّ‬ ‫ُ‬
‫بظناهر هنذا‬
‫ِ‬ ‫غريهنا؛ عمنال‬
‫حنال إیل ِ‬
‫حممد اَنويين‪ :‬حينرم شند الر ِ‬
‫ٍ‬ ‫اینگونه نهل یم كند‪" :‬قال الشیخ أبو‬
‫‪1‬‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫احلدیث‪ .‬وأشار الهاِض ُح ٌ‬
‫اختیاره‪ ،‬وبه قال عِیاض وطائقة"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫سْي إیل‬

‫یعنی‪" :‬شیا ابومحمد جوینی می گوید‪ :‬بوتن بار سور بز قصد عبارل بز جز سز موجد‪ ،‬حرام‬
‫ِ‬
‫اسآ؛ بخاطر عمل بز ظاهر این حدیث‪ .‬و قاضی حوین بز این رأی اشاره اموره و قاضی ِعیاض و‬
‫گروه ری ری ایز بز این اظر و ریدگاه می باشند"‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫عالمز ابن قدامز َمق ِد ِسی رحمز اللز (متوفای ‪641‬هیی) رر اقیل رییدگاه ابیو َالوفیاء ابین ع ِق ْییل حنبلیی‬
‫َ َّ ُ َ ح ٌّ َ ح َّ َ َ ح َ ‪0‬‬ ‫َ ُ َ ُ َ ُ َّ َ ُّ ُ‬ ‫ََ َ ح ُ َ‬ ‫َ ُّ‬
‫الرتخص؛ ِْلنه من ِيه عن السق ِر إ ها"‪.‬‬ ‫یل‪ :‬ال يباح هل‬
‫الرحا بووی قبور می گوید‪" :‬فهال ابن ع ِه ٍ‬ ‫پیرامون ش ِ‬
‫د‬
‫یعنی‪" :‬ابن عقیل می گوید‪ :‬سور بووی قبور جواز اداشتز را کز از سور بووی قبور منیع شیده‬
‫اسآ"‪.‬‬

‫‪(0‬الشرح و اإلبااة في أصو الونة و الدیااة و مجاابة المخالوین و مباینة أهل األهواء المارقین‪ ،‬مش ور بز اإلبااة الصغری‪ ،‬صوحز‬
‫‪471‬؛ موائل شماره ‪ 515‬و ‪.)516‬‬
‫‪(4‬المن اج شرح صحیح مولم بن الحجاج ‪.)016/1‬‬
‫‪(1‬فتح الباري شرح صحیح البخاري ‪.)65/1‬‬
‫‪ُْ 0‬‬
‫(المغ ِني ‪.)011/4‬‬
 ‫‪ ❐‌86‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ّ‬
‫ابن االثیر (متوفای ‪616‬هی) رحمز اللز می گوید‪(" :‬التشد الرحال)‪ ...‬واْلراد‪ :‬ال یهصد موضع منن‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫اْلواضع بنیة العبادة واتلهرب إیل اهلل تعایل إال إیل هذه اْلماكن اثلالثة‪ ،‬تعظیما لشأنها وتَرنيقا"‪ 0.‬مرار‬
‫"الت َش ُّدالرحا " اینوآ کز‪ :‬قصد و ارارهء هیچ جای بز ّایآ عبارل و ُّ‬
‫تقرب الی اللز اشور‪ ،‬م ر‬
‫ُ‬
‫از‬
‫ِ‬
‫برای این اماکن سز گااز‪ 4‬بخاطر بزرگداشآ و جای اه شریف این اماکن"‪.‬‬
‫ّ‬
‫(متوفای‪0107‬هیی) بعد از هاکز قو ابن ّ‬ ‫َّ ُ‬
‫تیمیز رحمز‬ ‫عالمة اعمان بن محمور هلوسی رحمز اللز‬
‫اللز مبنی بر حرمآ سور بووی قبور و حتیی قبیر رسیو اللیز صیلی اللیز علییز وسیلم را‪ّ ،‬‬
‫قیول‬
‫ُ َّ‬ ‫َ ح‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫الهنول اذل شننِع بنه‬
‫ِ‬ ‫نقرد بهنذا‬ ‫ِ‬
‫اإلسالم لم ی ِ‬ ‫ِ‬
‫اْلهام‪ :‬أن شیخ‬ ‫ِ‬
‫الالكم ِف هذا‬ ‫بخشیده‪ ،‬می گوید‪" :‬ون ِهایة‬
‫‪1‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ذه َب إ ه ُ‬
‫ِ‬
‫اْلعالم"‪.‬‬ ‫غريه من اْلئم ِة‬ ‫علیه‪ ،‬بل‬
‫یعنی‪" :‬خالصزء سخن رر این باب اینوآ کیز‪ :‬شییا اإلسیالم رر ایین قیولش تن یا ابیوره کیز‬
‫مخالوین بر او تاختز ااد‪ ،‬بلکز یر او از ّ‬
‫ائمزء بزرگوار ایز بر این ریدگاه بوره ااد"‪.‬‬
‫برخی از علمای کز بعد از شیا اإلسالم رحمز اللز سور بووی قبور را منع اموره ااد‬
‫جمعی از علمای بغدار از ریدگاه شییا اإلسیالم رحمیز اللیز رر ایین راسیتا‪ ،‬رفیا و موافقیآ‬
‫حَ ح ََ‬ ‫َ‬ ‫َّ ح‬ ‫َ َ‬ ‫ّ‬
‫اموراد‪ .‬عالمز ابن عبدال اری رحمز اللز می گوید‪َ " :‬وقد وصل ما أجاب ب ِ ِه الشیخ ِِف هنذِه المسنألة‬
‫َح‬ ‫ح َ َ ََُ‬ ‫َ ُ ََ َح َ ََ ُ‬
‫إِیل علماء بغداد فهاموا ِِف ِاالنتِصار هلُ َوكتبوا بموافهته َو َرأیت خيبوطهم بذلك"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫یعنی‪" :‬وقتی پاسا شیا رحمز اللز رر این راستا برای علمای بغدار رسید‪ ،‬بز کمکش شیتافتز و‬
‫رر رفا و موافقآ با او‪ ،‬مطالبی را اوشتند‪( .‬ابن عبدال اری می گوید‪ ):‬من‪ ،‬ایین اوشیتز هیا را بیا‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫خط خورشان ریدم"‪ .‬و بعد از هن‪ ،‬عالمز ابن عبدال اری رحمز اللز اوشتز شان را اقل می کند‪.‬‬
‫َ ُ َ ُّ ِّ َ ُ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫الرحنال" یم یويند‪:‬‬ ‫عالمز امیر صنعاای رحمز اللز (متوفای ‪0084‬هی) رر شرح حیدیث "ال تشند‬
‫َ ح َّ َ َ‬ ‫َ ح‬ ‫َ َ َ َّ َ ح ُ ِ ح َ ح َ َّ ُ ُ َ َّ ُ َ ُّ ِّ َ‬ ‫َ حَ ُ َ ٌ َ َ َ َ ح َ َ‬
‫نري اثلالثن ِة‬‫نال ل ِهصن ِد غ ِ‬
‫رص أنه حيرم شد الرح ِ‬ ‫ج ِد ه ِذه ِ ودل بِمقهوم احل ِ‬ ‫یلع ف ِعیل َ ِة المسا ِ‬ ‫"واحلدِیث د ِ ل‬
‫َ‬ ‫َّ َ ُّ َ َ َّ َ‬ ‫حَ َ َ ح‬ ‫َّ َ ُّ َ َ ح ح ََ‬ ‫َ َ ح َ ً َ حَ ً َ ح‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫اضل ِة ل ِهص ِد اتل كِ بِها والصالة ِ فِیهنا‬ ‫اضعِ الق ِ‬ ‫احل ِْي أحیاء وأمواتا ل ِهص ِد اتلهر ِب ول ِهص ِد المو ِ‬‫ارة ِ الص ِ‬ ‫ك ِزي‬
‫َ ٌ َ َ َ ٌ ‪5‬‬ ‫َ َ ح َ َ َ َ َ َ َّ ح ُ َ ُ ُ َ َّ ح ُ َ ح ُّ َ َ َ ح َ‬
‫اِض عِیاض وطائ ِقة"‪.‬‬ ‫وقد ذهب إیل هذا الشیخ أبو حمم ٍد اَوي ِين وب ِ ِه قال اله ِ‬

‫‪(0‬جامع األصو في أحاریث الرسو ‪.)481/1‬‬

‫‪(4‬موجد الحرام‪ ،‬موجد النبوی و موجد األقصی)‬
‫‪(1‬جالء العینین في محاکمة األحمدین‪ ،‬صوحز ‪.)510‬‬
‫‪(0‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)158‬‬
‫‪ُ 5‬‬
‫(س ُبل ّ‬
‫الوالم ‪.)077/4‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪87‬‬

‫َ‬
‫یعنی‪" :‬این حدیث‪ ،‬رلیلی اسآ بر فضیلآ این مواجد و با مو وم ح ْصر راللآ بر این رارر کز‬
‫سور بز قصد عبارل بووی یر از این سز موجد‪ ،‬مااند زیارل صالحین ز زاده و ییا ُمیرره و بیز‬
‫تقرب و ایز اماکن فاضلز برای ُّ‬
‫تبرک بز ها ا و اماز خواادن رر هاجا‪ ،‬حرام و ممنیو اسیآ؛ و‬ ‫قصد ُّ‬
‫این ریدگاهی اسآ کز ابومحمد ُج َو ینی و قاضی ِعیاض و گروهی ری ری‪ ،‬بر هن بوره ااد"‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ َُ‬
‫شاه ولی اللز رهلوی رحمز اللز (متوفای ‪0076‬هی) رر بارهء حدیث "ال تش ُّد ِّ‬
‫الر َحال" میی گویید‪:‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ح َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َُ‬
‫اضع معظمة بزعمهم یزورونها‪ ،‬ويت كون بها‪َ ،‬وفِیه من اتلحرينف‬ ‫اَا ِهلِیة یهصدون مو ِ‬ ‫"أقول‪َ :‬كن أهل‬
‫َّ‬ ‫َّ ح َ‬ ‫ُ َ َ ح َ َّ ح‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ح‬
‫اهلل علی ِه َوسل َم القساد ِ ََئال یلتحق غري الشنعائر بالشنعائر‪َ ،‬و ِ ََئنال‬ ‫َوالقساد ما ال ُيَف‪ ،‬فسد اْلَّ ِْب صىل‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ حَح‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫َ َ‬
‫یصري ذ ِريعة لعبادة غري اهلل‪َ ،‬واحلق عِن ِد أن اله َوحمل عبادة ويل من أ حو ِ َاء اهلل َواليبور ُك ذل ِك س َواء‬
‫ح‬
‫ِِف اْلَّيه َواهلل أعلم"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫تبرک می جویتند‪،‬‬ ‫یعنی‪" :‬اهل جاهلیآ‪ ،‬اماکن بزرگی را رر اظر گرفتز و زیارتش کرره و بز ها ا ُّ‬
‫و رر هن نان تحریف و فواری وجور راشآ کز بر کوی مخوی امااده اسیآ‪ ،‬پیس رسیو اللیز‬
‫ّ‬
‫صلی اللز علیز وسلم جلو فوار را سد اموره و گرفآ تا کز یر شیعائر بیز شیعائر اپیواداید‪ ،‬و تیا‬
‫حق و ررسآ اینوآ‪،‬کز‪:‬‬ ‫وسیلزء برای عبارل یر اللز قرار ا یراد‪ .‬بز اظر من(امام شاه ولی اللز) ّ‬
‫ولی از اولیاء اللز و کوه طور؛ همز رر یک رریف و رر حکم ا ی و منیع‪ ،‬راخیل‬ ‫قبر‪ ،‬محل عبارل ّ‬
‫هوتند‪ .‬واللز أعلم"‪.‬‬
‫الس ُ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َّ‬
‫نقر‬ ‫سید ِصدیق ح َون خان حوینی رحمز اللز (متوفای‪0117‬هیی) میی گویید‪" :‬وأمنا‬ ‫عالمز ِّ‬
‫َّ‬
‫صنىل ُ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اهلل علینه ِ‬
‫وآهل‬ ‫عرصنه‬
‫ِ‬ ‫نظائره‪ -‬فهد ثبت بأدل ٍة صنحیح ٍة‪ ،‬ووقنع ِف‬ ‫لغري ِزيارة ِ الهبور ‪-‬كما تهدم‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫قر إیل زِيارة ِ الهبور؛ فإنه‬ ‫واْليه عنه‪ ،‬خبِالف الس ِ‬ ‫منه‬ ‫عِ‬ ‫اْلن‬ ‫إیل‬ ‫سبیل‬ ‫فال‬ ‫الم؛‬ ‫س‬ ‫ال‬ ‫علیه‬ ‫ُّ‬
‫اْلْب‬ ‫ره‬ ‫وقر‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬ ‫وسل‬
‫ِ‬
‫َح َ ح‬ ‫ح‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ ً‬ ‫َ‬ ‫َ ح‬
‫ْلحد‬
‫ٍ‬ ‫واختیاره‪ ،‬ولم يَرعه‬
‫ِ‬ ‫واحد إیل ف ِعلِه‬
‫ٍ‬ ‫حدیث‬
‫ٍ‬ ‫لم یهع ِف زمنِه‪ ،‬ولم ی ِهر أحدا مِن أصحابه‪ ،‬ولم ي َِر ِف‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫وآهل وسل َم ی ُ‬ ‫َّ‬
‫رسول اهلل صىل ُ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ُ َّ‬
‫وغريهم‬ ‫زور أهل ابلهیع‬ ‫اهلل علیه ِ‬ ‫مِن أمتِه؛ ال قنننوال‪ ،‬وال ف ِعننال‪ ،‬وقد َكن‬
‫ُ‬ ‫فسنَّ ُته اليت ال ُغ َ‬
‫بار علیها وال َش َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫دون‬
‫الهبنور منن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِزيارة‬ ‫نار فیها‪:‬‬ ‫بورهم؛‬ ‫ورحل ٍة إیل ق ِ‬ ‫سقر ِ‬
‫غري ٍ‬ ‫مِن ِ‬
‫‪4‬‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬
‫قر ْلا؛ ِتلذك ِر اْلخِرة ِ"‪.‬‬ ‫اختیار س ٍ‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫یعنی‪" :‬سور‪ ،‬بز جز زیارل قبور با ارلزء صحیح‪ ،‬ثابآ گشتز و رر زمان رسو اللیز صیلی اللیز‬

‫‪( 0‬حجة اللز البالغة ‪.)145/0‬‬

‫الو ّهاج ‪.)000-001/5‬‬‫(الور ُاج َ‬
‫‪ِّ 4‬‬
 ‫‪ ❐‌88‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫علیز وسلم اتواق افتاره و پیامبر صلی اللز علیز وسلم بیر مشیروعیآ هن اقیرار امیوره و ممااعیآ‬
‫انموراد‪ ،‬پس راهی برای ا ی و ممنوعیآ هن‪ ،‬وجور ادارر‪ .‬اما سور بووی زیارل قبیور‪ ،‬رر زمیان‬
‫رسو اللز صلی اللز علیز وسلم بز وقو اپیوستز و بز هیچ یک از اصحاب خویش ایز اقیرار بیدین‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫یآ‬
‫کار اکرره و رر هیچ حدیثی بز ااجام هن اشاره انموره و از قیوال و ییا فعیال بیز هییچ ییک از ام ِ‬
‫خویش‪ ،‬هن را مشرو انموره اسآ‪ .‬رسو اللز صلی اللز علیز وسلم قبرستان بقیع و یره را بیدون‬
‫بار سور‪ ،‬زیارل می اموراد و رر این هیچ حرف و شکی ایوآ‪ ،‬و این همیان زییارل قبیور‬ ‫بوتن ِ‬
‫بدون ارارهء سور و برای یار هوررن هخرل‪ ،‬می باشد"‪.‬‬
‫(متوفای‪0107‬هیی) بعد از هاکز قو ابن ّ‬ ‫ّ‬ ‫َّ ُ‬
‫تیمیز رحمز‬ ‫عالمة اعمان بن محمور هلوسی رحمز اللز‬
‫اللز مبنی بر حرمآ سور بووی قبور و حتی قبر رسیو اللیز صیلی اللیز علییز وسیلم را‪ ،‬تقوییآ‬
‫ُ َّ‬ ‫َ ح‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫الهنول اذل شننِع بنه‬
‫ِ‬ ‫نقرد بهنذا‬ ‫ِ‬
‫اإلسالم لم ی ِ‬ ‫ِ‬
‫اْلهام‪ :‬أن شیخ‬ ‫ِ‬
‫الالكم ِف هذا‬ ‫بخشیده‪ ،‬می گوید‪" :‬ون ِهایة‬
‫‪0‬‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ذه َب إ ه ُ‬
‫ِ‬
‫اْلعالم"‪.‬‬ ‫غريه من اْلئم ِة‬ ‫علیه‪ ،‬بل‬

‫یعنی‪" :‬خالصزء سخن رر این باب اینوآ کز‪ :‬شیا اإلسالم رر این ریدگاهش‪ ،‬تن ا ابیوره کیز‬
‫مخالوین بر او تاختز ااد‪ ،‬بلکز یر او از ّ‬
‫ائمزء بزرگوار ایز بر این ریدگاه بوره ااد"‪.‬‬
‫پس شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز رر این ریدگاه تن ا ابوره و قبل و ییا بعید از او افیراری از‬
‫علماء و رااشمندان اسالمی‪ ،‬بوره ااد کز نین رأی و ریدگاهی راشتز ااد‪.‬‬
‫الرحا بووی زیارل قبور‪ ،‬سز من ج‬ ‫خالصزء مطلب‪ :‬علماء رر راستای بار سور بوتن و یا َش ُّد ِّ‬
‫را رابا اموره ااد‪:‬‬
‫ً‬
‫من ج او ‪ :‬مطلقا هن را جائز رااوتز و فرقی رر میان زیارل قبر پیامبر صلی اللیز علییز وسیلم و‬
‫ْ‬ ‫َُ‬ ‫ّ‬
‫بقیز قبور قائل اشده ااد‪ ،‬و از جملزء این ا‪ :‬عالمز ابن قد َامز َمق ِد ِسی‪ ،‬امام اووی و امام ابن حجیر؛‬
‫ً‬
‫می باشند‪ .‬رالئلی را کز ذکر می کنند بز شدل قابل اقد بوره و البا موضو و یا ضعیف می باشد‬
‫ّ‬
‫و ایز توجیز شان رر راستای روایآ "التشدالرحا " ضعیف و قابل قبو ‪ ،‬ایوآ‪.‬‬
‫ً‬
‫من ج ّروم‪ :‬مطلقا هن را ممنو رااوتز و فرقی رر میان قبر رسو اللز صلی اللز علیز وسلم و بقیز‬
‫قبور صالحین قائل ابوره و همز را ممنو و حرام می رااند‪ ،‬این گروه اصیل زییارل قبیور را جیائز‬

‫‪(0‬جالء العینین في محاکمة األحمدین‪ ،‬صوحز ‪.)510‬‬

‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪89‬‬

‫رااوتز و فقط‪ ،‬مخالف بوتن بار سور برای زیارل قبور هوتند‪ ،‬و از جملیزء این یا نااچیز اقیوا‬
‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ِ‬ ‫ً‬
‫َّ‬
‫شان را قبال بیان راشتم‪ :‬امام مالك‪ ،‬ابن بطة‪ ،‬ابن عقیل‪ ،‬ابن اثیر‪ ،‬ابن تیمیز‪ ،‬امام صنعاای رحم یم‬
‫ِ‬
‫اللز و ری ران‪ ،‬می باشند‪.‬‬
‫سوم‪ :‬سور بووی قبر پیامبر صلی اللز علیز وسلم را جائز رااوتز و امیا بویوی قبیور بقییز‬‫من ج ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مااند عالمز ااور شاه کشمیری رحمز اللز (متوفای ‪0154‬هیی) کیز‬ ‫صالحین را ااررسآ می رااند‪ِ ،‬‬
‫می گوید‪" :‬السقر لزيارة قبور اْلو اء كما هو معمول أهل العرص البد منن اْلهنل علینه منن صناحب‬
‫الَريعة أو صاحب اْلذهب أو اْلشائخ‪ ،‬وال ُيوز قیاس زيارتها یلع زيارة الهبور اْللحهة بابلَلة فإننه ال‬
‫‪0‬‬
‫سقر فیها"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬سور بووی قبور اولیاء کز رر این زمیان معمیو گشیتز اسیآ‪ ،‬بایید رلیلیی از صیاحب‬
‫شریعآ و یا صاحب مذهب و یا هم مشایا وجور راشتز باشد‪ .‬و جواز ادارر کز سور بویوی قبیر‬
‫پیامبر صلی اللز علیز وسلم با زیارل قبور بقیز کز رر ش رها موجور اسآ‪ ،‬قیاس و مقایوز گیررر‪،‬‬
‫زیرا رر ها ا سور ررسآ ایوآ"‪.‬‬
‫ّ‬
‫شکی ایوآ کز من ج ّروم با اصوص‪ ،‬ارلز و براهین قوی همراه بوره نااچز رر صوحال قبلیی‬
‫ِ‬
‫پرراختیم و شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز رر این راسیتا تیال هیای فراواایی‬ ‫بز برخی از ها ا‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اموره و اوشتز های زیاری رارر کز بز حق‪ ،‬از موقف ررسآ و حقش رفا اموره و مطالب قناعیآ‬
‫بخشی را‪ ،‬ارائز راره اسآ‪.‬‬
‫ُ‬
‫از جملز این ک ُتب و اوشتز های شیا رحمز اللز می توان بز رو کتاب ذیل‪ ،‬بطور امواز اشاره راشآ‪:‬‬
‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ ّ‬ ‫َ ح‬
‫"الرد َیلع اإلخ َنا ِ "؛ شیا رحمز اللیز وقتیی بیا رسیویزء تقیی الیدین‬
‫ُّ‬
‫کتاب او ‪" :‬اإلخنائ ِیه" و یا‬
‫َ ُّ‬
‫إخنائی و یارااش رر قضیزء شدالرحا بز زادان افتار‪ ،‬برای رفا از َم ْو ِقف و فتیوایش ایین کتیاب را‬
‫اوشتز و با رالئلی قوی‪ ،‬هاچز را گوتز بور شرح راره و بخوبی وضاحآ راره اسیآ‪ 4.‬خواایدن ایین‬
‫کتاب رر ف م بیشتر این مبحث‪ ،‬بویار م م و اساسی اسآ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َّ‬ ‫ُ َ‬
‫المهابِر"؛ همچنان کز از ِاام کتاب پیدا اسآ‪ ،‬پیرامیون زییارل‬ ‫ار‬
‫کتاب روم‪" :‬اَواب ابلاهِر ِف زو ِ‬

‫‪َّ ُ َ 0‬‬
‫(العرف الشذي شرح سنن الترمذي‪.)148/0 ،‬‬
‫‪(4‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحال ‪ 180-101‬و ذیل طبقال الحنابلة‪.)548-508/0 ،‬‬
 ‫‪ ❐‌91‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫َ‬
‫قبور و مو وم هن بر اساس من ج َسلف صالح رحم م اللز بوره و موائل م می کیز رر ایین کتیاب‬
‫بدان ها پرراختز شده اسآ‪ ،‬عبارل ااد‪ ،‬از‪ :‬أ‪ :‬حکم زیارل قبور‪ .‬ب‪ :‬زیارل قبر رسو اللز صلی‬
‫اللز علیز وسلم‪ .‬ج‪ :‬حکم وفاء بز اذر و ندین موضو ری ر‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ُ‬
‫البتز شیا رحمز اللز رر ک ُتب ری ری ایز بز این قضیز و پاسیا بیز شیب ال مخیالوین پرراختیز‬
‫َ َ‬ ‫َّ ُّ‬ ‫َ ٌَ َ َ ٌ‬
‫والو ِسنیلةِ" و اییز "مجمیو الوتیاوی" رر جلیدهای‬ ‫نل‬
‫اسآ‪ ،‬از جملز کتاب "قاعِدة جلِیلنة ِِف اتلوس ِ‬
‫ً ّ‬
‫مختلوش و خصوصا مجلد ‪.47‬‬
‫ّ‬
‫مخالوین شیا رحمز اللز ظلم بزرگی را رر حق او‪ ،‬روا راشتز کز او را بخاطر این فتیوای حقیش‬
‫کز قبل از او ری ران ایز نین اظری راشتز ااد‪ّ ،‬مت م بز تنقیص مقام رسو اللیز صیلی اللیز علییز‬
‫وسلم اموره و مااند خوارج‪ ،‬فتوای کور را‪ ،‬صارر اموراد‪.‬‬
‫َّ َ ح َ ح ُ َ َ َ َ ِّ‬
‫ناب ا َّلر ُسنول" کیز رر رفیا از پییامبر‬
‫ِ‬ ‫تیمیز رحمز اللز اویوندهء کتاب "الصارم المسلول یلع س‬
‫ِ‬
‫ابن ّ‬
‫صلی اللز علیز وسلم اوشتز اسآ را مت م بز بی اربی اوبآ بز پیامبر صلی اللیز علییز وسیلم میی‬
‫ً‬
‫واقعا ُّ‬
‫تعصب و حوارل پدیده های بدی هوتند!‪.‬‬ ‫کنید؟‬
‫شبهه ششم‪ :‬آیا شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله باور به فناء یا از بین رفتن آتش جهنم داشته‬
‫است؟‬
‫قبل از هر یز باید بداایم کز صحیح و ررسآ اینوآ کز هتش ج ّنم از بین ارفتز و باقی اسیآ‬
‫َ َّ‬ ‫َْ‬
‫و این ریدگاه اهل علم اسآ تا جائیکز ابن حزم رحمز اللز اجما را بر این رأی اقل می کنید‪" :‬وأن‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ َ َّ َ َ َ َ‬
‫اْلَّار حق َوأنها دار عذاب أبدا ال تقىن َوال یقىن أهلها أبدا"‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫یعنی‪" :‬و (اجما اسآ) بر اینکز ج ّنم حق بوره و برای ابد سرای عذاب میی باشید‪ ،‬و از بیین‬
‫ارفتز و ایز اهل روزب اابور امی گرراد"‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫ّ‬
‫و همچنان می گوید‪" :‬اتقهت فنرق اْلمنة لكهنا یلع أننه ال فنناء لل ننة َوال ْلعیمهنا َوال للننار َوال‬
‫‪4‬‬
‫لعذابها"‪.‬‬
‫ّ‬
‫یعنی‪" :‬تمام ِف َر ِق ّامآ‪ ،‬اتواق راراد کز ب شآ و اهلش اابور اشده و روزب و عذابش اییز ایابور‬

‫‪(َ 0‬م َر ِات ُب اإلجما في العبارال والمعامالل واالعتقارال‪ ،‬صوحز ‪.)071‬‬

‫‪( 4‬الوصل في الملل واألهواء والنحل ‪.)61/0‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪90‬‬

‫امی گررر"‪.‬‬
‫اما برخی از علماء هتش ج ّنم را بز رو قوم تقویم می کنند‪:‬‬
‫یکم‪ :‬هتش ج ّنم برای کافرین‪.‬‬
‫ّ‬
‫روم‪ :‬هتش ج ّنم برای گن کاران از موحدین‪.‬‬
‫ّ‬
‫و می گویند‪ :‬هتشی کز برای کافرین اسآ اابور امی شور‪ّ ،‬اما هتشی کز برای مؤمنین و موحدین‬
‫ّ‬
‫اسآ‪ ،‬اابور می گررر؛ زیرا سر ااجام‪ ،‬موحدین از ج ّنم بیرون شده و وارر ب شیآ میی گرراید‪ ،‬و‬
‫هاجا خالی گرریده و رر ا ایآ اابور می شور‪ .‬این قو ُمخالف کتاب اللز و ُس ّنآ صیحیح رسیو‬
‫اللز صلی اللز علیز وسلم بوره و رالئلی را کز مطیرح میی سیازاد خیالی از اشیکا ابیوره و قیو‬
‫ررجال عذاب شان‪ ،‬می باشد‪.‬‬‫ِ‬ ‫جم ور صحیح اسآ کز ج ّنم یکی بوره و تواول فقط رر‬
‫ّاما برخی از مخالوین شیا اإلسالم رحمز اللز از گذشتز و حا ‪ ،‬این اویبآ ایاروا را بیر او راره‬
‫کز گویا او قائل بز فناء و اابور شدن ج ّنم بوره اسآ؛ رر حالیکز می تواایم این شیب ز را بیا یار‬
‫َ‬
‫طریق قوی و ُم ْوتد ‪ّ ،‬رر امائیم‪:‬‬
‫طریقز یکم‪ :‬شیا اإلسالم رحمز اللز رر ُم َص ّنوال و اوشتز های خویش‪ ،‬این ریدگاه را ّرر اموره‬
‫ُّ َّ َ ح َ َ َ َ َ َ َّ ح‬ ‫َ َ ح َّ َ َ َ َ ُ ح ُ َّ َ َّ ُ َ َ َ ح‬
‫اَماعن ِة یلع أن مِنن‬ ‫"وقد اتقق سلف اْلم ِة َوأئ ِمتها َوسائ ُِر أه ِل السنن ِة و‬ ‫اسآ‪ ،‬از جملز‪ :‬او می گوید‪:‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ح‬ ‫ح َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬
‫َ َّ َ َّ َ َ ح َ َ ح‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ح‬ ‫َ َ َح َ ُ ََ َح َ‬ ‫حَ ح ُ َ‬
‫نري ذل ِنك‪َ .‬ولنم يهنل بِقنناءِ مجِینعِ‬
‫ال يقىن بِالَكین ِة َكَنن ِة و حاْلنارِ والعنر ِش وغ ِ‬ ‫ات ما ال يعدم و‬
‫المخلوق ِ‬
‫َ َ َح ح َ ح َ َ َ َ ح َ َ َ ُ ح حُ ح َ َ َ َح‬ ‫َّ َ َ ٌ ح َ ح ح َ َ ح ُ ح َ‬ ‫حَ ح ُ َ‬
‫نوه حِم‬ ‫ات إال طائ ِقة مِن أه ِل الالك ِم المبت ِدعِْي َكَه ِم ب ِن ص ُقوان َومن وافهنه مِنن المع ِ‬
‫زتلن ِة وَن ِ‬ ‫المخلوق ِ‬
‫ح َّ َ َّ َ ‪0‬‬ ‫حَ َ َ َ‬ ‫َ َ َّ ُ َّ َ ُ‬ ‫َ َ َ ٌ َ ٌ َُ ُ‬
‫وهلِ َوإِمجاع سل ِف اْلم ِة وأئ ِمتِها"‪.‬‬ ‫َوهذا ق حول باطِل ُيال ِف ك ِتاب اَّللِ َوسنة َرس ِ‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫"ائمزء َسلف رحم م اللز و تمام اهل ُس ّنآ و جماعآ اتواق راراید بیر اینکیز‪ :‬برخیی از‬ ‫یعنی‪ّ :‬‬
‫َ‬
‫مااند ب شآ‪ ،‬ج ّنم‪ ،‬ع ْر و برخی ری ر؛ و هییچ کویی بیز از بیین‬ ‫مخلوقال از بین امی رواد‪ِ ،‬‬
‫ْ‬
‫‪4‬‬
‫مااند َج ْ م بن َصیووان‬
‫ِ‬ ‫بتد‬ ‫ُ‬
‫رفتن تمام مخلوقال معتقد ایوآ‪ ،‬م ر برخی از طوائف کالمی و م ِ‬
‫َ‬
‫و کواای کز از ُم ْع َت ِزلز با او موافقآ اموره ااد‪ .‬و این سیخن اسیآ باطیل و مخیالف کتیاب اللیز‪،‬‬
‫َ ِ‬
‫ُس ّنآ رسو اللز صلی اللز علیز وسلم و اجما ّ‬
‫ائمزء َسلف رحم م اللز"‪.‬‬

‫‪( 0‬مجمو الوتاوی ‪.)117/08‬‬

‫‪(4‬رئیس فرقزء َج ْ ِم ّیز)‬
 ‫‪ ❐‌92‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫و ایز می گوید‪" :‬فهال اَهم بن صقوان‪...:‬وإن اَنة واْلار تقنیان ويقىن أهلهما‪ ،...‬وإنهما ال تنزاالن‬
‫‪0‬‬
‫باقیتْي‪ ،‬وكذلك أهل اَنة ال یزالون ِف اَنة یتنعمون‪ ،‬وأهل اْلار ِف اْلار یعذبون‪ ،‬ليس ذللك آخر"‪.‬‬
‫ْ‬
‫"ج ْ م بن َصو َوان می گوید‪ ... :‬ب شآ و روزب و کواایکز رر راخل شیان هویتند‪ ،‬ایابور میی‬ ‫یعنی‪َ :‬‬
‫گرراد‪ ...‬رر حالیکز ب شآ و روزب اابور ا شتز و اهل ب شآ‪ ،‬رر ب شآ رائم بوره و مورر ااز و اعمیآ‬
‫قرار گرفتز و اهل روزب جاویدان رر روزب بوره و عذاب می شواد؛ و این حالآ‪ ،‬اات ایی ادارر"‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َْ‬
‫روم‪ :‬ابن حزم رحمز اللز می گوید‪" :‬وأن اْلَّار حق َوأنها دار عذاب أبندا ال تقنىن َوال یقنىن‬
‫طریقز ّ‬
‫‪4‬‬ ‫َ َ‬
‫أهلها أبدا"‪.‬‬
‫یعنی‪" :‬و (اجما اسآ) بر اینکز‪ :‬ج ّنم حق بوره و برای ابد سرای عذاب می باشید‪ ،‬و از بیین‬
‫ارفتز و ایز اهل روزب‪ ،‬اابور امی گرراد"‪.‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز کتابی رارر‪ ،‬بنام‪" :‬اقد مراتب اإلجما " و رر این کتاب‪ ،‬رر بویا میوارر‬
‫َ‬
‫با ابن ح ْزم رحمز اللز موافقآ انموره و بلکز رر ّارعای اجما او‪ ،‬مخالوآ ورزیده اسیآ‪ .‬امیا رر‬
‫این موئلزء عدم فنای ج ّنم سکول اموره و هیچ ّرری بر هن اداره اسآ‪ .‬و این راللآ بر موافقآ‬
‫َ‬
‫شیا رحمز اللز رر این مبحث با ابن ح ْزم رحمز اللز‪ ،‬رارر‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ّ ّ‬
‫معرفیی ُمؤلویال و اوشیتز هیای شییا‬‫عالمز ابن عبدال اری رحمز اللز رر بخش ّ‬ ‫طریقز سوم‪:‬‬
‫ح َّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫"وقَاع َِدة ِف َّ‬
‫الرد یلع من قال بِقناء اَنة َواْلَّار"‪.‬‬ ‫ِ‬
‫رحمز اللز‪ ،‬می گوید‪َ :‬‬

‫تیمیز رحمز اللز‪ ،‬کتاب‪ ):‬قَاع َِدة ِف َّ‬

‫الرد یلع منن‬ ‫یعنی‪" :‬و (از جملزء ُم َص َّنوال شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ِ‬
‫ح‬ ‫َ َ َ‬
‫قناء اَ َّنة َواْلَّار‪ ،‬می باشد"‪ 1.‬و همچنان کز از ایام کتیاب‪ ،‬پییدا اسیآ رر ّرر رییدگاه ایابوری‬‫قال ب ِ‬
‫ب شآ و ج ّنم‪ ،‬ا اشتز شده اسآ‪ .‬متأسوااز این کتاب تا جائیکز بندهء حقیر می راایم‪ ،‬تیا حیاال‬
‫(‪ 0001‬هی)جزء موقورال بوره و امیدوارم روزی یافآ شده و رر زیور اپ‪ ،‬سپرره شور‪.‬‬
‫طریقز ارم‪ :‬برخی از علماء بز صراحآ از موقف شیا رحمز اللز رر برابر ت مآ گران‪ ،‬رفا‬
‫ّ ُ‬ ‫اموره و واقعیآ هاچز ّ‬
‫حق اسآ را بیان راشتز ااد‪ ،‬از جملزء این علماء‪ ،‬عالمز اعمان بین محمیور‬

‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫‪ُ ََ ُ َْ 0‬‬

‫العقل َو َّالنقل ‪.)158/4‬‬ ‫ض‬
‫(ررء تعار ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪(َ 4‬م َر ِات ُب اإلجما في العبارال والمعامالل واالعتقارال‪ ،‬صوحز ‪.)071‬‬
‫‪(1‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة‪ ،‬صوحز ‪.)81‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪93‬‬

‫ّ‬
‫هلوسی رحمز اللز (متوفای ‪0107‬هی) موتی سرزمین عراق رر زمااش‪ ،‬می باشد؛ او رر این باره می‬
‫گوید‪" :‬ق د تبْي لك ُما نهلناه من اْلقوال‪ :‬أن الهول الصحیح‪ ،‬احلرى بنالرتجیح‪ ،‬هنو بهناء اَننة واْلنار‬
‫‪0‬‬
‫وساكنیهما من اْلخیار والق ار‪ ،‬وإن الشیخ ابن تیمیة لم یتبْي عنه نهل صحیح فیما نسب إ ه"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬از البالی اقوالی کز اقل امورم‪ ،‬برایآ هشکار گررید کیز قیو صیحیح و قابیل تیرجیح‬
‫اینوآ کز‪ :‬ب شآ و روزب و اهل شان از افرار خوب و بد‪ ،‬باقی بوره و اابور امی گرراد‪ ،‬و هاچز بز‬
‫تیمیز رحمز اللز منووب شده اسآ هیچ اقل صحیح و ررستی از او رر این باره بز ثبیول‬ ‫شیا ابن ّ‬
‫ّ‬
‫ارسیده اسآ"‪ .‬عالمز هلوسی بعد از این سخن‪ ،‬بیان می رارر‪ :‬بر فرض اینکز ایین اویبآ ررسیآ‬
‫ْ‬
‫باشد (کز ایوآ) او ُمج َت ِ د بوره و اشکالی مطرح ایوآ‪.‬‬
‫خالصز مبحث‪ :‬از هاچز گذشآ‪ ،‬رااوتز شد کز شیا اإلسالم رحمز اللز عقیده و باور بز فنیای‬
‫ج ّنم اداشتز و بلکز رر کتاب هایش خالف هن‪ ،‬بیان گرریده اسآ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ََ‬
‫شبهه هفتم‪ :‬آیا شیخ اإلسالم ابن تیمیه رحمه الله معتقد به از ِلی بودن عالم بوده است؟‬
‫مخالوین شیا اإلسالم رحمز اللز او را مت م بز این می کنند‪ ،‬کز گویا او عقیده بیز قیدیم بیورن‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫عالم راشتز و مااند فالسوز می گوید‪ :‬این عالم قدیم بوره و حارث ایوآ!‪.‬‬
‫پاسا‪:‬‬
‫بدون شک این اوبآ بز شیا اإلسالم رحمز اللز ااررسآ و لیط بیوره و بلکیز مخیالف ایین‬
‫ُ‬
‫اظریزء فالسوز‪ ،‬رر ک ُتب شیا رحمز اللز بز وفور یافآ می گررر‪.‬‬
‫َ ْ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز باور بز جواز و امکان (از وجوب) ت َول ُول حوارث البتز با توصیالل و‬
‫َ َ‬
‫تشریحال راشتز و این بز معنای عقیده بز ِقدم عالم ابوره و ایز این تولویل رر حیوارث اسیآ ایز‬
‫تولول رر مؤثرال‪ .‬و این کالم شیا اإلسالم رحمز اللز بر گرفتز از عقیده اهل سینآ و جماعیآ‬
‫ائمز رحم م اللز رر اثبال صوال باری تعالی اینطور تقریر می فرمایند‪" :‬وأن اللز یوعیل‬ ‫اسآ کز ّ‬
‫ما یشاء متی شاء‪ ،‬وکیف شاء سبحااز وتعالی"‪ .‬یعنی‪" :‬اللز متعا ‪ ،‬هاچز را بخواهد و هر زماای کیز‬
‫اراره اموره و بز هر گوازء کز خواستز باشد‪ ،‬ااجام می رهد"‪.‬‬
‫َ ْ‬ ‫َُ‬ ‫ّ‬
‫زیبا اسآ رر این مقام کالم عالمز ابن عث ْی ِم ْیین رحمیز اللیز را رر بیارهء ت َول ُویل حیوارث‪ ،‬بیز‬

‫‪( 0‬جالء العینین في محاکمة األحمدین‪ ،‬صوحز ‪.)088‬‬

 ‫‪ ❐‌91‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫صورل مختصر بیان رارم‪ ،‬تا قضیز ب تر ف میده شور‪.‬‬

‫ار گیروه تقوییم‬ ‫شیا ابن عثیمین رحمز اللز اظریز پررازان رر قضیزء تولول حوارث را‪ ،‬بز‬
‫اموره اسآ‪:‬‬
‫گروه یکم‪ :‬تولول رر گذشتز و هینده ممنو و ممتنع می باشد‪ ،‬بنا بر این باور بز اابوری ج ّنم و‬
‫میز می باشد‪ .‬رر میان هاان‪ ،‬گروهیی بیز ایین اظراید کیز‬‫ب شآ اموره ااد‪ ،‬و این ریدگاه فرقزء ج ّ‬
‫مااند ُبآ می گرراد‪ ،‬و ایین رییدگاه‬
‫حرکال اابور می شواد‪ ،‬اما ذوال فاای ا رریده‪ ،‬و موجورال ِ‬
‫ّ‬
‫عالف ُم ْع َت ِزلی بوره و این سخنی اسآ یر معقو و بلکز گمراهی می باشد‪.‬‬
‫گروه ّروم‪ :‬این جماعآ‪ ،‬بر عکس گروه ّاولی می گویند‪ :‬تولول رر ه از و اات اء وجور راشتز و‬
‫َْ‬
‫خلق‪ ،‬قدیم بوره و هیچ اات ایی ادارر‪ .‬اینان می گویند‪ :‬مارامیکز امکان تولول حیوارث رر هینیده‬
‫وجور راشتز و ب شآ و روزب همیش ی باشند‪ ،‬پس رر گذشتز هم وجور راشتز اسآ‪.‬‬
‫سوم‪ :‬اینان می گویند‪ :‬تولول رر هینده واجب بوره و رر گذشتز ییر ممکین اسیآ‪ .‬ایین‬ ‫گروه ّ‬
‫کالم بدان معنا اسآ کز رر هینده روزب و ب شآ اابور امی گرراد اما رر گذشیتز نیین تولویلی‬
‫موتحیل و ااممکن بوره را کز از تولول حوارث رر گذشتز‪ ،‬قدامآ ها ا ثابآ گشتز و این قدیم‬
‫مااند قدیم بورن اللز بوره و نین یزی شرک اسآ‪.‬‬‫بورن‪ِ ،‬‬
‫َ َ ُْ‬
‫گروه ارم‪ :‬این گروه می گویند‪ :‬تولویل رر هینیده و رر ذواتیی کیز وجیور راراید و ییا ذوال‬
‫ری ری کز رر هینده بز وجور خواهند همید‪ ،‬ممکین اسیآ‪ .‬و امیا تولویل رر گذشیتز و رر ذوال‪،‬‬
‫موتحیل و اا ممکن اسآ‪ ،‬و این سخن بدان معنا اسآ کز‪ :‬نین ایوآ کز این ذال همیشز بوره‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫و خواهد بور‪ ،‬زیرا از نین قو و سخنی‪ِ ،‬قدم عالم مااند ِقیدم بیاری تعیالی‪ ،‬الزم همیده و نیین‬
‫یزی موتحیل و اا ممکن اسآ‪.‬‬
‫ّ‬
‫لیکن‪ُ ،‬مشخص اسآ کز اللز متعا همیشز هفریننیده بیوره و خواهید بیور‪ ،‬و اینکیز مخلوقیال‬
‫موات وم َ‬ ‫َ َّ‬
‫ِنلء‬ ‫ِلء الس ِ‬ ‫می گوید‪" :‬م‬ ‫ری ری یر از هسمان ها و زمین موجور اسآ‪ .‬امازگزار رر اماز‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ينهما وم َ‬
‫ِلء ما ِشئت مِن يش ٍء بعد"‪.‬‬ ‫اْل حر ِض ومِلء ما ب‬
‫یعنی‪(" :‬ستایش و حمدی کز) بز ُپری هسمان ها و زمین و فاصلزء میان هن رو‪ ،‬و بز ُپری هر یز‬
‫ری ری کز تو بخواهی"‪.‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪91‬‬

‫پس مخلوقاتی قبل از هسمان ها و عر ‪ ،‬بوره کز ما امی راایم؛ زیرا اللز متعا همیشز هفریننده‬
‫َ‬
‫بوره و هوآ‪ .‬و این بدان معنا ایوآ کز موعو (مخلوقال) مااند فاعل (خالق) ِقدم راشتز و ازلی‬
‫ََُ‬
‫باشند‪ ،‬را کز بز اتواق عقالء ثابآ اسآ کز موعو بعد از خالق بوره و رر واقیع موعیو ‪ ،‬اتیجیزء‬
‫ً‬
‫ِف ْعل فاعل می باشد؛ و این ِف ْعل فاعل‪ ،‬وصف و بیان حالی اسآ برای فاعیل‪ ،‬و لزومیا موصیوف‪،‬‬
‫ِ‬
‫قبل از صوآ؛ و موعو بعد از صوآ می باشد‪.‬‬
‫توضیح بیشتری بر این مقولز‪ :‬ما موعو ‪ِ ،‬ف ْعل و ایز فاعل راریم؛ و بدون تررید‪ ،‬موعیو بعید از‬
‫ِف ْعل فاعل و ِف ْعل فاعل‪ ،‬بعد از فاعل اسآ‪ .‬بنا بر این‪ ،‬الزمزء باور ما بز قیدیم بیورن حیوارث ایین‬
‫َِ‬ ‫ِ‬
‫ایوآ کز مااند ِقد ِم اللز قدیم بوره و شریکی برای اللز متعا ‪ ،‬رر وجور باشد‪ .‬و این اظریز رر بیاره‬
‫تولول حوارث حق بوره و این همان یزی اسآ کز شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمیز اللیز بیر هن‪،‬‬
‫ُ‬
‫بوره اسآ‪ 0.‬و مخالوین شیا اإلسالم بر او خرره گرفتز و گوتند‪ :‬این سخن فالسوز اسآ‪ .‬و بیدون‬
‫ِ‬ ‫‪4‬‬
‫تررید نین کالمی باطل و ااررسآ می باشد‪.‬‬
‫َ‬
‫اما رر باره اینکز مخالوین شیا رحمز اللز می گویند‪ :‬او باور بز قدیم بورن عیالم راشیتز اسیآ‪،‬‬
‫ْ‬
‫شکی ایوآ کز کالمی اسآ باطل و مخالف هاچز شیا رحمز اللز بیان راشتز اسآ‪ ،‬و ُبطالن این‬
‫سخن را با سز رو ذیل‪ ،‬اثبال خواهیم کرر‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ُُ‬
‫رو یکم‪ :‬مخالوین‪ ،‬باید رلیل از کتب شیا رحمز اللز بیاوراد کز گوتز باشد‪ :‬هلم قدیم است‪.‬‬
‫ك حم إ حن ُك حن ُت حم َصادل َ‬
‫ِْي ‪.‬‬
‫َ ُ ُح َ َ ُ‬
‫هاتوا برهان‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫رو ّروم‪ :‬رر ک ُتب شیا رحمز اللز‪ ،‬مطالبی صریح وجور رارر کز مخیالف ایین ّارعیا اسیآ‪،‬‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز می گوید‪" :‬فإن ُك مقعول فهو حمندث‪ ،‬فنم منا سنواه مقعنول‪ ،‬فهنو حمندث‬
‫‪1‬‬
‫مسبوق بالعدم"‪.‬‬
‫ّ‬
‫یعنی‪ :‬هر موعولی حارث (ضد قدیم) اسآ‪ ،‬هر ز یر اللز می باشد‪ ،‬موعو و حارث بیوره و‬
‫قبل از وجور‪ ،‬معدوم بوره اسآ"‪.‬‬

‫‪ ( .0‬نااچز شیا اإلسالم رحمز اللز ایز رر مجمو الوتاوی ‪ 000/06‬رر این باره اوشتز و توصیل راره اسآ)‪.‬‬
‫‪( .4‬شرح العقیدة الووارینیة ‪ -‬الدرة المضیة في عقد أهل الورقة المرضیة‪ ،‬صوحال ‪.)108-105‬‬
‫‪( .1‬ررء تعارض العقل والنقل ‪.)167/0‬‬
 ‫‪ ❐‌96‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫و ایز می گوید‪" :‬فم ما سوى الرب حادث َكئن بعد أن لنم یكنن‪ ،‬وهنو سنبحانه اْلخنتص بالهندم‬
‫ً‬
‫واْلز ة‪ ،‬فليس ِف مقعوالته قدیم‪ ،‬وإن قدر أنه لم یزل فاعال‪ ،‬وليس معه يشء قدیم بهدمه‪ ،‬بنل لنيس‬
‫‪0‬‬
‫ِف اْلقعوالت قدیم ابلتة‪ ،‬بل ال قدیم إال هو سبحانه"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هر ز یر از اللز متعا ‪ ،‬حارث بوره و بز وجیور همیده اسیآ بعید از هن کیز‪ ،‬وجیوری‬
‫اداشتز اسآ‪ .‬فقط اللز اسآ کز قدیم و ازلی بوره و هیچ یک از مخلوقاتش قیدیم امیی باشیند‪ .‬و‬
‫مااند او قدیم ابوره و بلکیز همیز‬
‫اگر فرض گررر کز او همیشز ااجام رهنده بوره بازهم هیچ یزی ِ‬
‫ً‬
‫مخلوقال الزاما حارث بوره و قدیم فقط اللز سبحااز و تعالی اسآ"‪.‬‬
‫َ‬
‫احآ کامل‪ ،‬قدیم بورن عالم را ّرر اموره و حارث بورن هن را اثبیال میی‬
‫شیا رحمز اللز با صر ِ‬
‫سازر‪ ،‬بازهم مخالوین بر او این ت مآ را بوتز و نین اوبآ ااروایی کیز بیز واقعییآ سیخن او را‬
‫او میده ااد‪ ،‬بر او می رهند؟‬
‫ّ‬
‫سوم‪ :‬بویاری از علماء از شیا اإلسالم رحمز اللز رفیا امیوره و بییان راشیتند کیز ایین‬ ‫رو‬
‫ّ ُ‬
‫ت مآ و افترای بیش‪ ،‬ایوآ؛ از جملز عالمز اعمان بن محمور هلوسی رحمز اللز می گوید‪" :‬ومن‬
‫‪4‬‬
‫مجلة ما ی أ به الشیخ ابن تیمیه عن الهول بهدم العالم"‪.‬‬
‫َ‬ ‫یعنی‪" :‬از یزهایی کز شیا ابن تی ّ‬
‫میز از ها ا بیزار اسآ‪ ،‬ریدگاه قدیم بورن عالم‪ ،‬میی باشید"‪.‬و‬
‫َ‬
‫بعد از هن بیان می رارر کز شیا اإلسالم رحمز اللز افراری کز قائل بز قدیم بورن عالم بیوره ااید را‬
‫تکویر اموره اسآ‪ ،‬طور خور نین باوری را قبو می کند؟‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫هیا اطالق ق ِدیم و ا َز ِلی بر اللز متعا جائز اسآ؟‬
‫اگر از باب اطالق اسم باشد‪ ،‬جائز ابوره زیرا اام های اللز متعا توقیوی بوره و مجا اجت ار و‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ِاش ِتقاق‪ 1‬رر هن‪ ،‬وجور ادارر‪ .‬و اگر بز گوازء اخبار برای اللز متعا اطالق گررر مجالش وسییع تیر‬
‫َ‬
‫بوره و برخی از علماء جائز رااوتز ااد‪ .‬زیرا باب اخبار وسیع تیر از اسیماء‪ ،‬میی باشید؛ نااچیز‬
‫ّ‬
‫عالمز ابن ّقیم رحمز اللز می فرماید‪" :‬ما یيبلق علیه ِف باب اْلسماء والصقات توقیيف وما یيبلق علیه‬

‫‪( .0‬ررء تعارض العقل والنقل ‪.)471-474/8‬‬

‫‪( .4‬جالء العینین في محاکمة األحمدین‪ ،‬صوحز ‪.)180‬‬
‫‪(1‬گرفتن کلمزء از کلمز ری ری)‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪97‬‬

‫‪0‬‬
‫من اْلخبار ال ُيب أن یكون توقیقا َكلهدیم واليء واْلوجود والهائم بنقسه"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هاچز از اسماء و صوال بز اللز متعا اطالق می گررر‪ ،‬توقیوی بوره و هاچز از اخبیار بیر‬
‫َح‬ ‫َ‬ ‫َ ح َ ُ‬ ‫َ‬
‫َشء‪ ،‬م حوجود وقائ ِم بِنق ِس ِه"‪.‬‬ ‫مااند قدِیم‪،‬‬
‫او اطالق می شور‪ ،‬الزم ایوآ کز توقیوی باشد‪ِ ،‬‬
‫َ‬
‫پس امی تواایم اامی را برای اللز متعا ‪ ،‬زیر عنیوان "قیدیم" و ییا "ا َز ِلیی" اختیرا امیائیم‪ ،‬زییرا‬
‫َ‬
‫اام ای اللز متعا ت ِوقیوی بوره و کوی اجازهء کم و زیار را رر ها ا ادارر‪ ،‬اما بز عنوان خبر از اینکز‬
‫اللز ّاو بوره و برایش اطالق "قدیم" و یا "ازلی" گررر‪ ،‬مشکل اساسی اداشتز گر ز ب تیر اسیآ از‬
‫الواظی کز رر قرهن و ُس ّنآ وارر شده اسآ استواره اموره و از ایین الویاظ فالسیوز و اهیل کیالم‪،‬‬
‫روری گررر‪.‬‬
‫خصوصا لوظ "قدیم" کز معنای رو پ لو راشتز و می توااید بیز مو یوم ّ‬ ‫ً‬
‫ذم اطیالق گشیتز و میرار‬
‫َْ ُ‬ ‫ْ َ‬
‫"قدیم ِا ْو ِبی" باشد از "قدیم ُمطلق"‪( .‬ال ِع َیاذ ِباللز)‪.‬‬
‫تیمیز رحمز اللز و بقیز علمای اهل ُس ّنآ‪ ،‬بخاطر اینکز با فالسیوز و اهیل کیالم‬ ‫شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫َ‬
‫رر حا مناظره و گوت و بوره ااد‪ ،‬از نین الواظی استواره اموره تا ُمخالوین شان را‪ُ ،‬مجاب امایند‪.‬‬
‫شبهه هشتم‪ :‬آیا ابن تیمیه رحمه الله منکر کرامات اولیاء بوده و دوستان خدا را دشنام می داده‬
‫است؟‬
‫یکی ری ر از شب ال معروفی کز پیرامون شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز از جااب مخیالوین‬
‫او مطرح می گررر‪ ،‬اینوآ کز‪ :‬او را ّمت م بز رشمنی با اولیاء اللز و ااکار کرامال شان‪ ،‬می کنند‪.‬‬
‫رر بارهء کرامآ سز ریدگاه وجور رارر‪:‬‬
‫ریدگاه یکم‪ :‬کرامآ را قبو راشتز و رر هن افراط می کنند‪ ،‬بیز گوایزء کیز هیر خیارق عیارتی را‬
‫کرامآ گوتز و شعبده بازی شعبده بازان را ایز کرامآ می اامند‪.‬‬
‫ماانید فرقیزء‬
‫ِ‬ ‫ریدگاه ّروم‪ :‬توریط اموره و بز صورل کامل کرامآ را ااکار اموره و قبو اداراد‪،‬‬
‫ج ّ‬
‫میز و معتزلز‪.‬‬
‫اظر معتد بوره و کرامآ را قبو راشتز لیکن هن را فقط برای اولیاء ال ی ثابآ‬ ‫ریدگاه ّ‬
‫سوم‪ :‬این‬
‫ِ‬
‫رجا و شعبده بازی‪ ،‬و این ریدگاه اهل ُس ّنآ و جماعآ اسآ‪.‬‬ ‫می سازاد از بر هر ّ‬

‫‪(0‬بدائع الووائد ‪.)071/0‬‬

 ‫‪ ❐‌98‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫قبل از ورور بز این مبحث‪ ،‬زیبا اسآ کوتاه بز شرح خیوارق عیارال بپیررازم تیا موضیو ب تیر‬
‫ف میده شور‪.‬‬
‫خوارق عارال یوآ؟‬
‫َ‬
‫اصل بر اینوآ کز اللز متعا عالم را بر اساس قوااینی ثابآ و حتمی هفرییده اسیآ‪ ،‬و بخیاطر‬
‫اینوآ کز هتش سوزاانده و رریا رق کننده و ااوان توان پرواز (بدون وسییلز) بیز هیوا را ایدارر‪ ،‬و‬
‫َ‬
‫عارل معمو ِ عالم‪ ،‬اتواق می افتید‪ ،‬میثال هتیش عیارل‬ ‫گاهی برخی از امور بر خالف طبیعآ و ِ‬
‫همیش ی خور را تغییر راره و امی سوزااد و یا بقیز امور ایز همچنیان؛ بیز ایین خیالف عیارل‬
‫وطبیعآ اصلی اشیاء‪ ،‬خارق عارل گوتز می شور‪.‬‬
‫ااوا خوارق عارال‬
‫علماء هن را اظر بز وقو هن از افرار و اشخاص بز سز قوم تقویم اموره ااد‪ :‬معجیزه‪ ،‬کرامیآ و‬
‫استدراج‪ .‬و برخی ری ر هن را بر اساس وا ی وقو هن‪ ،‬بز شش رستز تقویم بندی می کنند کز‬
‫رر اینجا بز شرح و توضیح کوتاه این شش او ‪ ،‬می پررازم‪.‬‬
‫اصال؛ جمع ِا ْرهاص بمعنای هماره با بورن اسآ‪ ،‬و رر اصطالح بز اتواقال خارق‬ ‫یکم‪ :‬ا ْر َه َ‬
‫ِ‬
‫ً‬
‫العارهء اطالق می شور کز معموال مقارن با ظ ور یا والرل پیامبری اتواق افتاره اسیآ‪ .‬هیدف از‬
‫ماانید‬ ‫ا ْرهاص همارهسازی ذهنی مررم برای پذیر ارعای ّ‬
‫ابیول هن پییامبر رر هینیده میی باشید‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫واقعزء اصحاب فیل‪ ،‬قبل از تولد رسو اللز صلی اللز علیز وسیلم و ییا هیم واقعیزء شیق الصیدر‬
‫پیامبر علیز الصالة والوالم رر طوولیآ‪.‬‬
‫ّروم‪ُ :‬م ْع ِجزه؛ رر لغآ بمعنای امر خارق العاره ای اسآ کز ری یران را از هوررن ماانید و مثییل‬
‫هن‪ ،‬عاجز می کند‪ ،‬و رر اصطالح عبارل از امور خارق العاره ای اسآ کز اللیز متعیا ها یا را رر‬
‫ابول شان بوره و رشمنان را با ها یا بیز یالش‬ ‫رسآ اابیاء ا جاری می سازر تا رلیلی بر صدق ّ‬
‫ِ‬
‫مااند قرهن کریم برای پیامبر صیلی اللیز علییز‬
‫کشیده و از هوررن مااندی مثل هن‪ ،‬عاجزشان سازر‪ِ .‬‬
‫وسلم‪ ،‬عصاء برای موسی علیز الوالم و شوای کور مارر زار‪ ،‬برای عیوی مویح علیز الوالم‪.‬‬
‫ِارهاصال و معجزه‪ ،‬از خواص اابیاء علی م الوالم بوره و کوی با هاان رر این رو مورر‪ ،‬شریک‬
‫و همراه ایوآ‪.‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪99‬‬

‫ّ‬ ‫ّ‬
‫سوم‪:‬کرامال؛ جمع کرامآ بوره و بمعنای گرامی راشتن و بزرگداشآ ری یران و ضید پویتی و‬
‫فرومای ی می باشد‪ ،‬و رر اصطالح عبارل اسآ از‪ :‬امر خارق العاره ای کز از اولیاء اللز و بندگان‬
‫صالح‪ ،‬صارر می شور‪ .‬این مورر را توضیح بیشتری خواهم رار‪ .‬إن شاء اللز‪.‬‬
‫ِارهاصال‪ ،‬معجزه و کرامآ؛ کوبی ابوره و بلکز اللز بز هر کوی از اابیاء و اولیاء کیز خواسیتز‬
‫باشد‪ ،‬می رهد‪.‬‬
‫ارم‪ِ :‬س ْحر و جارو؛ ِسحر رر لغآ بمعنای هاچز سببش پن ان و پوشیده بیوره و رر اصیطالح‬
‫عبارل اسآ از‪ :‬امر خارق العاره ای کز از فرری فاسق و کافر با خواادن اورار شییطاای و کویری‪،‬‬
‫اتواق افتاره تا رر فوق و کور افزوره گررر‪ .‬و این سحر و جارو رارای اقوام و ااوا مختلوی میی‬
‫باشد‪ ،‬کز مجا بحث هن‪ ،‬رر اینجا ایوآ‪.‬‬
‫ْ‬
‫پنجم‪ِ :‬ا ْس ِتد َراج؛ رر لغآ بمعنای ااجام و یا ازریک شدن تدریجی بوره و رر اصطالح عبیارل‬
‫ً‬
‫عذاب ال ی ازریک‬ ‫ِ‬ ‫بز‬ ‫تدریجا‬ ‫فرر فاسق و گمراه سر زره و او را‬
‫اسآ از‪ :‬امر خارق العاره ای کز از ِ‬
‫ْ‬
‫می سازر؛ و این ِا ْس ِتد َراج را ِا ْمالء یا ِا ْم ا ایز می اامند‪ .‬و هدف از استدراج ایین اسیآ کیز اللیز‬
‫گن کاران و اافرمااان َج ُوور را سریع گرفتار عذاب و عقاب انموره و بلکز ررهای اعمآ خور را بر‬
‫ها ا می گشاید‪ .‬و این فراواای اعمآ ها ا را از خواب ولآ بیدار کرره و هدایآ می شواد و یا بیر‬
‫رور ها ا افزوره و عقوبآ را بر ها ا رشوارتر می سازر‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ح َ‬ ‫ُ‬
‫عقبز بن عامر رضی اللز عنز می فرماید‪ ،‬رسو اللز صلی اللز علیز وسیلم فرموراید‪" :‬إِذا َرأینت‬
‫َ َّ َ َ َ ح ح َ ٌ َ ُ ُ َّ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ح‬ ‫حَحَ َُ ََ َ َ‬ ‫َّ َ َ َّ َ َّ ُ ح‬
‫اهلل علین ِه‬ ‫اَّلل عز َوجل يع ِيبي العبد َوهو یلع مع ِ‬
‫اصی ِه‪ ،‬فإِنما ذل ِك استِدراج هل‪ ،‬ثم تنال رسنول اَّللِ صنىل‬
‫ح َ ح ُ َّ َ ِّ ح َ َ َ ‪0‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ ُ َ ُ ِّ‬ ‫َ َّ‬
‫َوسل َم ﴿فلما نسوا ما ذك ُروا ب ِ ِه‪ ...‬إِیل‪ :‬و احلمد َِّللِ رب العال ِمْي﴾"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬هرگاهی ریدی کز اللز متعا برای شخص گن کار گشایش و فراواای رر اعمیآ هیا راره‬
‫اسآ‪ ،‬پس این برایش ِا ْس ِتدراج می باشد‪ .‬بعد ازهن رسو اللز صلی اللز علیز وسیلم هییزء ذییل را‬
‫برای اثبال سخن شان استنار اموره و تالول کرراد‪ :‬هن امی کز هاان فرامو کرراید هاچیز را کیز‬
‫ِ‬ ‫ّ‬
‫بدان متذکر و ّمتعظ شده بوراد (و هزمون ااراری و بیماری کیارگر ایوتیار‪ ،‬هزمیون ری یری ج یآ‬

‫‪(0‬موند احمد روایآ شماره ‪ ،07100‬معجم الکبیر ‪ ،111/07‬معجم األوسط روایآ شماره ‪ ،1474‬و شیا هلباای رحمز اللز بیا‬
‫ُ‬
‫مجمو ط ُرق هن‪ ،‬این روایآ را رر "سلولة األحاریث الصحیحة وشيء من فق ا وفوائدها" ‪ 771/0‬روایآ شیماره ‪ 001‬صیحیح‬
‫رااوتز اسآ)‪.‬‬
 ‫‪ ❐‌011‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫بیداری ایشان بز کار برریم و) ررهای همز یز (از اعمت ا) را بز رویشیان گشیوریم تیا هن گیاه کیز‬
‫ً‬
‫(کامال رر فراخی اعمآ وطز ور شداد و) بدااچز بدیشان راره شد‪ ،‬شار و مورور گشتند‪ ،‬میا بیز‬
‫ااگاه ایشان را ب رفتیم (و بز عذاب خور مبتال کرریم) و هاان مأیوس و ّ‬
‫متحیر مااداید (و بیز سیوی‬
‫اجال راه ابرراد)‪ .‬بدین ترتیب اول ستمکاران ریشز کن شد‪ ،‬و ستایش تن ا پروررگار ج ااییان را‬
‫‪0‬‬
‫سزا اسآ"‪.‬‬
‫ششم‪ِ :‬اهااآ؛ رر لغآ بمعنای سبک راشتن کوی اسآ‪ ،‬و رر اصطالح عبارل از‪ :‬امر خیارق‬
‫ّ ُ‬
‫بول ررو ین و بر خالف هاچز او می خواهد‪ ،‬اتواق می افتد‪.‬‬ ‫العاره ای اسآ کز رر رسآ مدعی ا ِ‬
‫ّ‬
‫مااند هاچز بر ُم َویلمزء کذاب اتواق افتار کز می خواسآ خور را شبیز رسیو اللیز صیلی اللیز‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫ّ‬
‫علیز وسلم‪ ،‬اماید‪ .‬عالمز امام ابن کثیر رحمز اللز این واز اقل می کند‪" :‬بصنق ِف بنف فغنزر مناؤه‪،‬‬
‫َح ً ََ َ ح‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫ُ َ ً‬
‫فبصق ِف بف فغاض ماؤه بالَكیة‪ :‬وِف أخرى فصار ماؤه أجاجنا‪َ ،‬وت َوضنأ َوسنیق ب ِ َوضنوئ ِ ِه َننال فیبِسنت‬
‫َ ح َح َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ‪4‬‬ ‫ُ َ ُ َّ ُ َ َ ُ َ َ َ ُ َ ٌ‬ ‫ََ َ ح‬
‫َوهلكت‪َ ...‬ويهال‪ :‬إِنه ده ل َِرج ٍل أصابه َوجع ِِف عینی ِه فمسحهما فع ِد"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬روزی رر اهی هب رهان ااداخآ و هب هن خشک شید‪ ،‬و رر یاه ری یری هب رهیان‬
‫ااداختز و هن اه هبش شور گررید‪ ،‬از هب وضویش زیر ررخآ خرما رفتز و هن ررخآ بز صیورل‬
‫کامل از بین رفآ؛ و گوتز می شور کز او روی شم ای کوی کز شم ایش ررر می کرر‪ ،‬رسآ‬
‫کشیده و هر رو شمش کور گررید"‪.‬‬
‫ّ‬
‫این اهااآ‪ ،‬بخاطر بیداری پیروان پیامبر ررو ین و ایز ذلآ و خواری خور رر ایزر ری یران‪،‬‬
‫اتواق می افتد‪.‬‬
‫ّ‬
‫عالمز ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز پیرامون کرامآ اولیاء‬ ‫ریدگاه‬
‫تیمییز رحمیز اللیز رر‬ ‫اینک وارر مبحث اصلی شده و می پررازیم بز ریدگاه شیا اإلسالم ابین ّ‬
‫حَ‬ ‫َّ ح ُ َ َ َ‬ ‫ُّ َّ‬ ‫َ ح ُ ُ َح‬
‫ات اْل حو ِ َناءِ‪.‬‬
‫ول أه ِل السنةِ‪ :‬اتلصدِیق بِكرام ِ‬
‫بارهء کرامآ اولیاء‪ ،‬شیا رحمز اللز می گوید‪" :‬ومِن أص ِ‬
‫ح‬ ‫ََح َ ِ ح ُ ح‬ ‫َحَ ح ُ ُ َ حُ َ َ َ‬
‫ات‬ ‫ند َرة ِ َواتلَّنأث َ‬ ‫ات‪ِِ ،‬ف‪ :‬أنو ِ‬
‫اع العل ِ‬
‫حَ َ‬ ‫یلع َأیحدِیه حم؛ م حِن َخ َ‬
‫َّ ُ َ َ‬ ‫َ ُح‬
‫َوما ُي ِر اَّلل‬
‫ِري ِ‬ ‫ات وأننواع اله‬
‫وم والمَکشق ِ‬ ‫ار ِق العاد ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ُ َ ح َ ح َ َ ح َ َ ح َ ح َ ح ُ َّ‬ ‫حَُ‬ ‫ََ حَحُ َ ح َ‬
‫ْي َوسائ ِِر‬ ‫ريها َوعن صد ِر ه ِذه ِ اْلم ِة م َِن الصحاب ِة َواتلَّاب ِ ِع‬ ‫ِ‬ ‫غ‬ ‫و‬ ‫ف‬‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ك‬ ‫ال‬ ‫ِ‬ ‫ة‬ ‫ور‬ ‫س‬ ‫ِف‬
‫ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫اْل‬ ‫ِف‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ور عن‬‫واكلمأث ِ‬

‫َ‬
‫‪( .0‬سوره ااعام هیال ‪.)05-00‬‬
‫‪( .4‬البدایة و الن ایة ‪.)147/6‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪010‬‬

‫َ ُ ٌَ َ َ َ ح َ َ‬ ‫ح ُ َّ‬ ‫ُُ‬
‫ون اْلم ِة َو ِ َ م حوجودة فِیها إ ِیل ی حو ِم ال ِهیامةِ"‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫قر ِ‬
‫امیال اولییاء‬ ‫ُّ‬
‫یعنی‪" :‬از اصو و اساسال عقیده و باور اهل سنآ و جماعآ تصدیق امیورن کر ِ‬
‫می باشد و کرامآ هاوآ کز اللز بر رسیآ روسیتااش از کارهیای خیارق العیاره از اایوا علیوم‪،‬‬
‫ِ‬ ‫َ ْ ُ‬
‫مااند هاچز از ّامآ های گذشتز کز رر سیورهء ک یف و سیوره‬‫مکشوفال‪ ،‬ااوا ِ قدرل و تأثیرال؛ ِ‬
‫های ری ر همده و از ابتدای این ّامآ از صحابز و تابعین و سایر گروه های ّامآ صارر شده‪ ،‬جاری‬
‫می سازر و این رر میان ّامآ تا روز قیامآ موجور می باشد"‪.‬‬
‫متوجز شدید کز شیا رحمز اللز مخالف کرامال اولیاء ابوره و بلکز هن را از اساسال و اصیو‬‫ّ‬
‫باوری اهل سنآ و جماعآ می رااد؟‪.‬‬
‫تیمیز رحمز اللز نین ت متی را بر او اوبآ می رهند؟‬ ‫پس را مخالوین امام ابن ّ‬

‫رر پاسا بز این پرسش‪ ،‬سز احتما ُم َت َص َّور اسآ‪:‬‬

‫ّ‬ ‫ُ‬
‫یکم‪ :‬شاید این ا اوبآ بز ک ُتب شیا رحمز اللز جاهل و ااران بوره و متأثر از تبلیغال مخالوین‬
‫شیا رحمز اللز بر علیز او باشند‪.‬‬
‫ّروم‪ :‬احتما رارر بخاطر تعریف ااررسآ شان از اولیاء اللز‪ ،‬باشد‪.‬‬
‫ّ‬
‫سوم‪ :‬ممکن اسآ تعریف اا مناسب و خالف واقع‪ ،‬از کرامآ راشتز باشند‪.‬‬
‫زیبا اسآ کز این سز احتما را کمی شرح رهم‪:‬‬
‫احتما او ‪ :‬متأسوااز برخی از مررم رشمنی با یز و کوی می کنند کز او را از زبان خیور امیی‬
‫َّ ُ َ ح َ ُ َ َ ُ ‪4‬‬
‫شناسند‪ ،‬نااچز سخنی اسآ منووب بز علی رضی اللز عنز کز می فرماید‪" :‬اْلاس أعداء ما ج ِهلوا"‪.‬‬
‫یعنی‪":‬مررم رشمن یزی هوتند کز بز هن جاهل می باشند"‪.‬‬
‫توحص رر باره شنیده های شان‬ ‫و یا هم برخی عارل همیش ی شان اینوآ کز بدون تحقیق و ُّ‬
‫ُ‬
‫قضاول اموره و حکم صارر می کنند‪ .‬و این عارتی اسیآ خیالف قیرهن و ُس ّینآ و بیدون ترریید‬
‫متضار و مخالف با اخالق اصیل اسالمی می باشد‪.‬‬

‫‪( .0‬العقیدة الواسطیة‪ ،‬صوحال ‪.)48-47‬‬

‫َ َ‬ ‫َ‬
‫‪(4‬اإلعجاز واإلیجاز ‪ 10/0‬و ا ْ ُج َالبال ة‪ ،‬حکمآ ‪.)074‬‬
 ‫‪ ❐‌012‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُ َ ً َ َ‬ ‫ُ َ ٌ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ ُ‬
‫ِین آمنوا إِن جاءك حم فا ِسق بِنبأ ٍ فتبینوا أن ت ِصنیبوا ق حومنا ََِهالن ٍة‬
‫اللز متعا می فرماید‪﴿ :‬یا أيها اذل‬
‫ِْي﴾‪.0‬‬‫یلع َما َف َعلح ُت حم نَادم َ‬
‫َُ ح ُ ََ‬
‫فتصبِحوا‬
‫ِ‬
‫ترجمز"‪ :‬ای کواای کز ایمان هورره اید! اگر شخص فاسقی خبری را بز شیما رسیااید رربیاره هن‬
‫تحقیق کنید‪ ،‬مبارا بز گروهی ‪ -‬بدون هگاهی (از حا و احوالشیان و شیناخآ راسیتین ایشیان ‪)-‬‬
‫هسیب برسااید‪ ،‬و از کرره خور پشیمان شوید"‪.‬‬
‫َ ح ُ ِّ َ ُ ِّ َ‬ ‫َ ح َ‬ ‫حَ ح‬ ‫َ ح‬
‫ِب أن حيَندث بِكنل منا‬
‫نب المنرءِ مِنن الكنذ ِ‬
‫"حبس ِ‬ ‫اللز صلی اللز علیز وسلم می فرمایند‪ِ :‬‬ ‫و رسو‬
‫‪4‬‬ ‫َ َ‬
‫س ِمع"‪.‬‬

‫یعنی‪" :‬برای ررو ویی شخص‪ ،‬همین کافی اسآ تا هر ز را کز شنیده اسیآ‪( ،‬بیرای میررم)‬
‫بازگو اماید"‪.‬‬
‫ً‬
‫پس روای ررر همچون افرار‪ ،‬مطالعز و تحقیق بوره تا بدون ِعلم رر باره هیچ فیرری و خصوصیا‬
‫تیمیز رحمیز اللیز بیی اربیی و گویتاخی اکننید‪ ،‬زییرا‬‫عالمی جلیل القدر مااند شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫ِ‬
‫هرکس هن را بخورر رر رایا و هخرل تباه و بربار‪ ،‬خواهد شد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫گوشآ علماء موموم بوره و‬
‫احتما ّروم‪ :‬شکی ایوآ کز رشمنی با روستان اللز خطر بزرگی راشتز تا جائیکیز رسیو اللیز‬
‫َ ح َ َ‬ ‫ُْ‬
‫(حدیث قد ِسی) کز اللز می فرماید‪" :‬من هدى‬
‫ِ‬ ‫صلی اللز علیز وسلم از اللز متعا روایآ می کنند‬
‫‪1‬‬ ‫آذ حن ُت ُه ب ح َ‬
‫احل حر ِب"‪.‬‬
‫َ ًّ َ َ ح َ‬
‫ِيل و ِ ا فهد‬
‫ِ‬
‫یعنی‪" :‬هرکس‪ ،‬با روستان من رشمنی کند‪ ،‬من با او اعالم جنر می امایم"‪.‬‬
‫رجالی را روسآ خدا‬ ‫اما مشکل اساسی اینوآ کز ع ّدهء زیاری از مررم هر ُش ْع َبده باز‪ ،‬گمراه و ّ‬
‫ِ‬
‫گوتز و او را از ُزمرهء اولیاء اللز محووب می کنند‪ .‬و این لط ف می شان باعث می گیررر تیا هیر‬
‫رجا ها مخالوآ امایید را‪ ،‬رشیمن اولییاء اللیز قلمیدار کیرره و بیا او بیز رشیمنی و‬ ‫کوی با این ّ‬
‫ِ‬
‫مخالوآ بر خیزاد‪.‬‬
‫َ َّ َ ح َ ِّ َ َ ح ٌ‬
‫نوف‬ ‫برخی اوصاف اولیاء و روستااش را اینطور بیان می رارر‪﴿ :‬أال إِن أو ِ اء اَّلل ال خ‬ ‫اللز متعا‬

‫‪( 0‬سوره ُح ُجرال هیآ ‪.)6‬‬

‫‪( 4‬صحیح مولم روایآ شماره ‪.)5‬‬
‫‪( 1‬صحیح بخاری روایآ شماره ‪.)6514‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪013‬‬

‫َ َ ح ح َ َ ُ ح َ ح َ ُ َ َّ َ َ ُ ح َ ُ ح َ َّ ُ َ‬
‫ِین آمنوا َواكنوا يتهون﴾‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫علی ِهم وال هم حيزنون‪ .‬اذل‬

‫ترجمز‪" :‬هان! بی گمان روستان اللز‪ ،‬ترسی بر هاان (از هینده و روز قیامآ شان) ایوآ و (بیر از‬
‫رسآ رفتن رایا) م ین امی گرراد ( را کز رر پیش اه اللز یزی برای هاان م ّیا اسآ کیز بویی‬
‫واالتر و ب تر از کاالی رایا اسآ)‪( .‬روستان اللز) کواای ااد کز ایمان هورره و تقوا پیشز کرره ااد"‪.‬‬
‫هری! رر این هیز مبارکز رو صوآ بارز برای اولیاء اللز بیان شده اسآ‪ ،‬ایمان و تقوا؛ پس بیا ایین‬
‫وجور‪ ،‬هر مؤمن ّمتقی روسآ اللز می باشد‪.‬‬
‫ِ‬
‫پس ااواای کز بز رین و شریعآ پایبندی اداشتز و حتی امازهای جماعیآ را بیدون ضیرورل‬
‫ترک کرره و امازهای جمعز و یره را ترک می کند‪ ،‬طور می شور روسآ خدا باشد؟‬
‫ُ‬ ‫فرری کز حال و حرام را ّ‬
‫توجز اداشتز و هر ز پیش همد را خورره و ق ْورل میی رهید‪ ،‬طیور‬
‫ممکن اسآ کز روسآ اللز باشد؟ و یا مرتکب هزاران فوق و فجور شده ولی بازهم او را روسیآ‬
‫خدا اامیده و از تمام فجائع او ِا ماض و شم پوشی شده و هرکس با او بز مخالوآ برخیزر تاپزء‬
‫رشمنی با اولیاء اللز رر پیشاای ا زره می شور‪.‬‬
‫ً‬
‫یقینا شیا اإلسالم ابن ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز و یا هر فرر ری ری کز فقط‪ ،‬همین هیال سورهء یواس را‬
‫بدااد‪ ،‬نین ّ‬
‫رجا های را روستان اللز ادااوتز و بلکز هاان را روستان شیطان‪ ،‬حواب می کند‪.‬‬
‫سوم‪ :‬گروهی از مررم‪ ،‬هر خارق عارتی را کرامآ اامیده و ااجام رهنده ا را ّ‬
‫ولی خدا‬ ‫احتما ّ‬
‫می رااند‪ .‬و این لط ف می هشکار و واضحی بوره و بخاطر رفیع از سیوء تویاهم رر ابتیدای ایین‬
‫مبحث ااوا خوارق عارال را بیان امورم تا رر خاطر شریف تان باشد کز هر خارق عارتی کرامآ‬
‫ابوره و کرامآ امر خارق عارتی اسآ کز رر رسآ ِّ‬
‫ولی از اولیای خدا اتواق افتاره و هدف از ایین‬
‫کرامآ می توااد این اسباب باشد‪ :‬یاری‪ ،‬تثبیآ و تشویق فرر‪ ،‬و یا هم اصرل رین اللز‪.‬‬
‫از البالی اشاره بز ااوا خوارق عارل‪ ،‬ف میدیم کز کرامآ از بندگان صالح‪ّ ،‬متقی و پرهیزگیار‬
‫ِ‬
‫سر میزاد‪ّ ،‬اما اگر فرری از این صوال شایوتز رر او ابوره و ااواای فاسق و رور از شریعآ باشد‪،‬‬
‫ً‬
‫یقینا این اتواق خارق العاره‪ ،‬کرامآ ابوره بلکز می توااد بز عنوان استدراج شیطاای باشد‪.‬‬
‫البتز خاطر اشان سازم کز اینطور ایوآ هر ّ‬
‫ولی رارای کرامآ بوره باشد‪ ،‬بلکز کرامآ بز عنوان‬

‫ُ‬
‫‪(0‬سوره یواس هیال ‪.)61-64‬‬
 ‫‪ ❐‌011‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫تحوزء و بخاطر برخی از اسبابی کز رر فوق ذکر گررید‪ ،‬برای ّ‬

‫ولی راره می شور‪.‬‬
‫اتواق امر خارق العاره از فرر‪ ،‬راللآ بر خوبی و صالح او اکرره تا برایش ّ‬
‫ولی خدا گوتز شیده‬
‫و این اتواق کرامآ اامیده شور‪ ،‬بلکز عملکرر شخص را می بینیم کز اگر ظاهری صیالح راشیتز و‬
‫پایبند شریعآ بور‪ ،‬این امر خارق العاره را بز عنوان کرامیآ محویوب میی کنییم‪ ،‬رر ییر هن‪ ،‬از‬
‫رجا بزرآ هم یک سری امور خارق العاره سر می زاد‪ ،‬و هیچ یاهی ایین راللیآ بیر صیدق و‬ ‫ّ‬
‫رجا اسآ‪.‬‬ ‫معرف خوبی از او بوره کز او ّ‬
‫خوبی او اکرره بلکز این اعما او‪ِّ ،‬‬
‫رجا ااجام می رهد‬ ‫برخی از کارهای خارق عارتی کز ّ‬
‫‪0‬‬ ‫ح َ ح َ َ ح ُ ِّ ُ‬ ‫َ حَح‬ ‫رسو اللز صلی اللز علیز وسلم رر باره سرعآ ّ‬
‫الريح"‪.‬‬ ‫ث استدبرته‬ ‫‪ ،‬می فرمایند‪َ" :‬كلغی ِ‬ ‫رجا‬
‫یعنی‪" :‬مااند ابری اسآ کیز بیار هن را بیز حرکیآ رر میی هورر"‪ .‬واییز رر بیاره برخیی ری یر از‬
‫َ ُ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ح ُ َ‬ ‫حَ‬ ‫ََح‬
‫نماء َف ُت حم ِيب ُ‬
‫نر‪،‬‬ ‫الس َ‬ ‫َح‬ ‫ََح ُ‬
‫کارهایش می فرمایند‪" :‬فیأِت یلع اله حوم‪ ،‬فیدعوهم‪ ،‬فیُمنون ب ِ ِه‪ ،‬ويست یبون هل فیأمر‬
‫ُ َّ َ ح‬ ‫ُ ُ ح َ َ َ َ َ ح ُ ً َ ح َ َ ُ ُ ً َ َّ َ‬ ‫ح َ َُح ُ ََُ ُ َ َح ح‬
‫نم ینأِت‬ ‫َضوه‪ ،‬وأمدهُ خنوا ِ َ ‪ ،‬ث‬ ‫سارحتهم أطول ما َكنت ذرى‪ ،‬وأسبغه‬ ‫واْلرض فتنبِت‪ ،‬فرتوح علیهم ِ‬
‫ح ح‬ ‫َ‬ ‫َ َح َ ح‬ ‫ُح‬ ‫َحُح َُ ح ُ‬ ‫َ َ َح ُ ََح َ‬ ‫َ َ ُ ُّ‬ ‫حَ َ ََح ُ‬
‫لْي ليس بأیدِیهم يش ٌء من أمواْلِ م‪،‬‬ ‫ح‬
‫ريدون علی ِه قوهل‪ ،‬فینرصف عنهم‪ ،‬فیصبحون مم ِ‬ ‫اله حوم فیدعوهم‪ ،‬ف‬
‫َّ ح ُّ َّ ح ُ َ ُ ً ُ ح َ ً َ ً‬ ‫ُُ َ ََحَُ ُُ ُ َ َََ‬ ‫ََ ح‬ ‫َ َ َ‬ ‫َُ‬
‫ريج كنوزكِ ‪ ،‬فتتبعه‪ ،‬كنوزها كیعا ِسیب اْلح ِل‪ ،‬ثم یدعو رجال ممتلِئا شبابا‬ ‫َويم ُّر بِاْلرب ِة فیهول لها‪ :‬أخ ِ‬
‫ح ُ ُ َ ح َ ُ ‪4‬‬ ‫ُ َ ح ُ َ ُ ح ُ َ َ َّ ُ‬ ‫َ ح حََ حَ‬ ‫ََح َ ُ‬ ‫َ ح ُ ُ َّ ح‬
‫ج حزتلَْي َرمیة الغ َر ِض‪ ،‬ث َّم یدعوهُ‪ ،‬فیهبِل‪َ ،‬ويتهلل وجهه یعحك" ‪.‬‬
‫فیرضبه بالسی ِف‪ ،‬فیهيبعه‪ِ ،‬‬
‫ّ‬
‫یعنی‪(":‬رجا ) ازر طایوز ای می رور و ها ا را بووی خور رعول می کند‪ ،‬و هاان بز او ایمیان‬
‫هورره و رعوتش را قبو می کنند‪ ،‬پس بز هسمان امر می کند‪ ،‬و باران می بارر و بز زمین رستور می‬
‫رهد‪ ،‬و زمین می رویااد و حیوان های هن قوم کز بز را هوتند‪ ،‬رر حالی پیش ها ا بر میی گرراید‬
‫کز پشآ ها و ل ن هایشان از قبل‪ ،‬بزرآ تر و قوی تر ( اق می شواد) و پویتان هایشیان از شییر‬
‫َ‬
‫ُپرتر اسآ‪ .‬بعد از هن ازر قوم ری ری می هید و ها ا را بووی خور رعول می کنید‪ ،‬هن جماعیآ‬
‫رعول او را ّرر کرره و او از ایشان منصرف شده‪ ،‬بر می گررر و هن طایوز ر ار خشکوالی شیده و‬
‫تمامی رارایی ها ا از رستشان می رور؛ و ّ‬
‫رجا بر ویرااز ای میی گیذرر‪ ،‬بیز هن مخروبیز و ویراایز‬
‫خطاب می کند‪ :‬گنجینز هایآ را بیرون بده! و گنجینز های مدفون رر هن زمین‪ ،‬مااند زابورهیا کیز‬
‫ملکز را رابا می کنند‪ ،‬بز رابا او می رواد؛ سپس مرر جوان تنومندی را رعول می کند و او را با‬

‫‪( 0‬صحیح مولم روایآ شماره ‪.)4117‬‬

‫‪(4‬صحیح مولم روایآ شماره ‪.)4117‬‬
‫آشنائی‌با‌شیخ‌االسالم‌ابن‌تیمیه‌رحمه‌الله‌ ❐ ‪011‬‬

‫سرعآ پرتاب کررن تیر بز هدف‪ ،‬او را از وسیط اصیف امیوره و سیپس او را‬ ‫ِ‬ ‫شمشیر می زاد و بز‬
‫بووی خور فرا می خوااد و او رر حالی کز صورتش ررخشان اسآ و می خندر (زاده می شور و)‬
‫بووی او می هید"‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ّ‬
‫ولی خدا ایوآ! بلکز رشمن اللز بوره و این کارهایش بعنوان ِا ْس ِیتدراج و‬
‫رجا با این کارهایش ّ‬
‫هزمایش ایمان و بی ایماای بندگان‪ ،‬می باشد‪.‬‬
‫ُ‬
‫پس مالک حقیقی تقوا و پرهیزگاری اسآ از کارهای خیارق عیارل‪ ،‬ییواس بین عبید األعلیی‬
‫َّ َ َ َ َّ ح َ َ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫صدفی رحمز اللز می گوید‪ :‬برای امام شافعی رحمز اللز گوتم کز‪" :‬إِن صاحِبنا اللیث َكن يهول‪ :‬إِذا‬
‫ِِع‪ :‬قَ َّ َ‬ ‫َ َّ َ ح ُ َ ح َ ُ َ َ ح َ َ ُّ َّ َ َ َ َّ‬ ‫ََ حَ ََ َحَ‬ ‫َ َ ح ُ ُ َّ ُ َ َ ح‬
‫رصن‬ ‫الشناف ِ ُّ‬ ‫اب والسن ِة فهال‬ ‫ِ‬ ‫الرجل يم ِي یلع الماءِ فال تعت ِ ُ وا ب ِ ِه حَّت تع ِرضوا أمره یلع الكِت‬ ‫رأيتم‬
‫ري ِف ال ح َه َواءِ‪ ،‬فَ َال َت حع َت ُ وا ب ِه َح ََّّت َت حعر ُضنوا َأ حم َ‬
‫نرهُ‬ ‫یلع ال ح َماءِ‪َ ،‬ويَ ِيب ُ‬
‫ََ‬ ‫َّ ح ُ َ َ ُ َّ ُ َ ح َ َ َ ح ُ ُ َّ ُ َ َ ح‬
‫اللیث ر ِْحه اَّلل‪ ،‬بل إِذا رأيتم الرجل يم ِي‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُّ َّ ‪0‬‬ ‫ََ ح َ‬
‫اب والسنةِ"‪.‬‬
‫یلع الكِت ِ‬
‫َ‬
‫یعنی‪" :‬روسآ ما ل ْیث رحمز اللز میی گویآ‪ :‬اگیر شخصیی را ریدیید کیز روی هب راه میی رور‪،‬‬
‫فریبش را اخورره تا زماایکز ببینید پایبند کتاب و ُس ّنآ هویآ ییا خییر؟‪ .‬امیام شیافعی رحمیز اللیز‬
‫َ‬
‫فرمور‪ :‬ل ْیث رحمز اللز کوتاهی اموره اسآ‪ ،‬بلکز اگر کوی را ریدید کیز روی هب راه رفتیز و بیز هیوا‬
‫(بدون وسیلز) پرواز می کند‪ ،‬ارز ادهید تا مارامیکز ببینید م ّتبع کتاب و ُس ّنآ هوآ‪ ،‬یا خیر؟"‪.‬‬
‫حََ َ َ‬
‫نال َت حغ َ ُّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ ح َ َ َ‬ ‫َح َ َ ح ُ ح َ َ ُ ُ ح‬ ‫َ َ َْ َ‬
‫نرتوا‬ ‫ات حَّت ی حرفع ِِف الهواءِ ف‬
‫بای ِز ید بوط ِامی می گوید‪" :‬لو نظرتم إِیل رج ٍل أع ِيب َي مِن الكرام ِ‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫ُُ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫َحَ َ َ ح حَ‬ ‫َحُ‬
‫ب ِه َح ََّّت تنظ ُروا كیف ُ ُ َ ح َ َّ‬
‫احلدو ِد َوأداءِ‬ ‫يه َوحِق ِظ‬
‫‪4‬‬
‫الَريعةِ"‪.‬‬
‫ِ‬ ‫َتدونه عِند اْلم ِر واْل ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫یعنی‪" :‬اگر فرری را ریدید کز برایش کرامال راره شده تا جائیکز بز هوا پرواز می کند‪ ،‬فریبش را‬
‫اخورره تا هاکز ببینید رویز ا با امر وا ی‪ ،‬حوظ حدور و ااجام اعما شرعی‪ ،‬واز اسآ؟"‪.‬‬
‫ح‬ ‫حَ ح ح‬ ‫ٌ َح ُ َ َ‬ ‫َ ٌ‬ ‫حَ َ َ‬ ‫َ َّ َ ح‬
‫‪1‬‬
‫ْلم عِن َد اهللِ لِی َمة"‪.‬‬ ‫ري يمش حون یلع اْلاءِ ليس‬
‫َ‬
‫ذل يم ِي یلع اْلاءِ ليس بع ٍ‬
‫ب هللِ خلق كثِ‬ ‫و ایز می گوید‪" :‬ا ِ‬

‫یعنی‪" :‬هاکز روی هب راه می رور‪ ،‬کار عجیبی اکرره اسآ‪ .‬اللز مخلوقال فراواای رارر کز روی‬
‫هب راه رفتز و هیچ ارزشی رر ازر اللز متعا اداراد"‪.‬‬

‫َ‬
‫الع ّز ‪ ، 761/4‬برخی از علماء سند این روایآ را از امام شافعی ضعیف رااوتز ااد)‪.‬‬
‫( شرح العقیدة الطحاویة البن ابی ِ‬
‫‪0‬‬

‫‪(4‬حلیة األولیاء وطبقال األصویاء ‪.)01/01‬‬

‫‪(1‬حلیة األولیاء وطبقال األصویاء ‪.)11 /01‬‬
 ‫‪ ❐‌016‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫ُ‬
‫شیا اإلسالم رحمز اللز کرامال واقعی را از اولیای ال ی قبو رارر‪ ،‬اما َر َجل کیاری‪ ،‬ش ْیع َبده بیازی‪،‬‬
‫ْ‬
‫روی هوررن بز سحر و جارو و اعما شیطاای را‪ِ ،‬ا ْس ِتدراج شیطاای رااوتز و با ها ا‪ ،‬مخالف اسآ‪.‬‬
‫َّ ح‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ح َ‬ ‫ح ُ َ َ ح َ‬
‫ان" اوشیتز‬ ‫شیا اإلسالم رحمز اللز کتابی را تحآ عنوان "القرقان بْي أو ِ اءِ الرْح ِن وأو ِ اءِ الشیيب ِ‬
‫و رر این کتاب تال ورزیده اسآ تا از البالی اصوص شرعی‪ ،‬تویاوتی رر مییان روسیتان اللیز و‬
‫ولی اللیز و ییا‬ ‫روستان شیطان گذاشتز و این تاپز را از رسآ ما گرفتز تا بز هرکس و ااکوی‪ ،‬اوبآ ّ‬
‫َ‬
‫روسآ خدا را‪ ،‬ازایم‪ .‬و ایز این کتاب‪ّ ،‬رری اسآ بر برخی از اهل بیدعآ از َج ْ ِم ّییز و ُم ْع ِتزلیز و‬
‫ََ‬
‫حتی برخی از اش ِاع َره –از همز شان‪ -‬کز کرامال اولیای حقیقی و شرعی را‪ ،‬ااکار می ورزاد‪.‬‬
 ‫خاتمه‬
‫َ َ َ َّ ُ ح َ َ‬ ‫َح ح‬ ‫َ َ ح َ َ َ َّ ُ َ ح َ َ ح َ َ‬ ‫ح َ َ ُّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ حَ ح ُ‬
‫ت َوبِتوفِی ِهن ِه تتحهنق المه ِ‬
‫اصن ِد‬ ‫ات وال َ اك ِ‬ ‫الص ِ َ‬
‫احلات‪ ،‬وبِقعلِ ِه تتْنل اْلري ِ‬ ‫حلمد هللِ ِ‬
‫اذل بِنِعمتِ ِه تتِم‬ ‫ا‬
‫َ حَ َ‬
‫ات‪.‬‬
‫والغای ِ‬
‫سپاس زارم کز اللز تعالی این توفیق را شیامل حیالم امیور تیا بتیواام قلیم را برراشیتز و رر ایین‬
‫ّ‬
‫موضو بوا م م و اساسی کز پرراختن بز زادگی ابر مرر تاریا اسالم‪ ،‬عالمز شییا اإلسیالم ابین‬
‫ّ‬
‫تیمیز رحمز اللز اسآ‪ ،‬بنویوم‪.‬‬
‫موجیور‬
‫ِ‬ ‫تالشم را امورم کز خطاهایم رر این اوشتار کم باشد‪ّ ،‬اما یقین رارم بر اساس اینکز ااوان‬
‫ضعیف و ااتوان اسآ‪ ،‬و کار بنده ایز از خطاء‪ ،‬پاک و عاری امی باشد‪ً .‬‬
‫بنیاء تقاضیای بنیده از تمیام‬
‫ً‬
‫اهل رااش و قلم‪ ،‬اینوآ کز اگر خطای امالیی و یا علمی رر این کتاب ریداد‪ ،‬حتمیا بیرایم گوشیزر‬
‫اموره تا رر اپ های بعدی تجدید اظر شور‪.‬‬
‫و رر اخیر تشکری ویژه رارم از رکتر صاحب مبارز و ایز رکتر صاحب حازم حوظ میا اللیز کیز‬
‫کتاب را مطالعز اموره و برای ب تر شدن این رسالز‪ ،‬برخی اظریال را ارائز راشتز و تقریظی بیر هن‪،‬‬
‫اوشتند‪.‬‬
‫و ایز سپاسمندم از عزیزاای کز زحمآ کشیده و برخی اشتباهال تایپی هن را اصالح اموره و رر‬
‫این راستا‪ ،‬با بنده همکاری راشتند‪.‬‬
‫و همچنان تشکری رارم از ااتشارال عاصم کز زحمیآ یاپ کتیاب را متحمیل گشیتز و اییز‬
‫سپاس از ّ‬
‫خیرین گرامی‪ ،‬کز هر کدام شان بخشی از هزینز اپ کتاب را متحمل گشتند‪.‬‬
‫اللز متعا برای همز ی این عزیزان و اویونده و خواانده ی گرااقدر‪ ،‬پارا عظیم و ثبال رر راه‬
‫حق را اصیب فرماید‪ .‬همین‪.‬‬‫ّ‬

‫عبدالرحمن فاتح‬
‫‪Ab.rahmanfateh@gmail.com‬‬
 ‫فهرست منابع‬

‫‪ ‬القرهن الکریم‪.‬‬
‫‪ ‬الجامع الموند الصحیح المختصر من أمور رسو اللز صلی اللز علیز وسلم وسننز وأیامز‬
‫= صحیح البخاري؛ المؤلف‪ :‬محمد بن إسماعیل أبو عبداللز البخاري الجعوي‪ ،‬المحقیق‪:‬‬
‫محمد زهیر بن ااصر الناصر‪ ،‬الناشر‪ :‬رار طوق النجاة (مصورة عن الولطاایة بإضافة تیرقیم‬
‫ترقیم محمد فؤار عبد الباقي)‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0044 ،‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬الموند الصحیح المختصر بنقل العد عن العد إلی رسو اللز صلی اللز علیز وسیلم؛‬
‫المؤلف‪ :‬مولم بن الحجاج أبو الحون القشیري النیوابوري (المتوفی‪460 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪:‬‬
‫محمد فؤار عبد الباقي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار إحیاء التراث العربي – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬سنن أبي راور؛ المؤلف‪ :‬أبو راور سلیمان بن األشعث بن إسحاق بین بشییر بین شیدار بین‬
‫الو ِج ْوتااي (المتوفی‪475 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬محمد محیي الدین عبد الحمید‪،‬‬
‫عمرو األزري ِّ‬
‫الناشر‪ :‬المکتبة العصریة‪ ،‬صیدا – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬موند اإلمام أحمد بن حنبل؛ المؤلف‪ :‬أبو عبد اللز أحمد بن محمد بن حنبل بن هال بین‬
‫أسد الشیبااي (المتوفی‪400 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬شیعیب األرایؤوط ‪ -‬عیار مرشید‪ ،‬وهخیرون‪،‬‬
‫إشراف‪ :‬ر عبد اللز بن عبد المحون الترکیي‪ ،‬الناشیر‪ :‬مؤسویة الرسیالة‪ ،‬الطبعیة‪ :‬األولیی‪،‬‬
‫‪ 0040‬هی ‪ 4110 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬المعجم األوسط؛ المؤلف‪ :‬سلیمان بن أحمد بن أییوب بین مطییر اللخمیي الشیامي‪ ،‬أبیو‬
‫القاسم الطبرااي (المتوفی‪161 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬طیارق بین عیوض اللیز بین محمید ‪ ,‬عبید‬
‫المحون بن إبراهیم الحویني‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الحرمین – القاهرة‪.‬‬
 ‫‪ ❐‌001‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫‪ ‬المعجم الکبیر؛ المؤلف‪ :‬سلیمان بن أحمد بن أیوب بن مطیر اللخمي الشامي‪ ،‬أبو القاسم‬
‫الطبرااي (المتوفی‪161 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬حمدي بن عبد المجید الولوي‪ ،‬رار النشر‪ :‬مکتبیة‬
‫ابن تیمیة – القاهرة‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪.‬‬
‫‪ ‬فتح الباري شرح صیحیح البخیاري؛ المؤلیف‪ :‬أحمید بین علیي بین حجیر أبیو الوضیل‬
‫العوقالاي الشافعي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار المعرفة ‪ -‬بیرول‪.0171 ،‬‬
‫‪ ‬المن اج شرح صحیح مولم بن الحجاج؛ المؤلف‪ :‬أبو زکریا محیي الدین یحیی بن شرف‬
‫النووي (المتوفی‪676 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار إحیاء التیراث العربیي – بییرول‪ ،‬الطبعیة‪ :‬الثااییة‪،‬‬
‫‪0114‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬الوراج الوهاج من کشف مطالب صحیح مولم بن الحجاج‪ ،‬المؤلف‪ :‬صدیق حون خان‪،‬‬
‫حققز و عنی بطبعز خارم العلم عبداللز بن ابراهیم األاصاري‪ ،‬طبع علی اوقة الشؤن الدینیة‬
‫بدولة قطر‪.‬‬
‫‪ ‬سبل الوالم؛ المؤلیف ‪ :‬محمید بین إسیماعیل األمییر الکحالایي الصینعااي (المتیوفی ‪:‬‬
‫‪0084‬هی)‪ ،‬الناشر ‪ :‬مکتبة مصطوی البابي الحلبي‪ ،‬الطبعة ‪ :‬الرابعة ‪0171‬هی‪0161 /‬م‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ ‬الثقال؛ المؤلف‪ :‬محمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن َم ْعبد‪ ،‬التمیمي‪ ،‬أبو حاتم‪،‬‬
‫الدارمي‪ُ ،‬البوتي (المتوفی‪150 :‬هی)‪ ،‬طبع بإعااة‪ :‬وزارة المعارف للحکومة العالیة ال ندیة‪،‬‬
‫تحآ مراقبة‪ :‬الدکتور محمد عبد المعید خان مدیر رائرة المعارف العثماایة‪ ،‬الناشیر‪ :‬رائیرة‬
‫المعارف العثماایة بحیدر هبار الدکن ال ند‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0111 ،‬ه = ‪0171‬م‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ ‬األسماء والصوال للبی قي؛ المؤلف‪ :‬أحمد بن الحوین بن علي بن موسی الخ ْو َر ْو ِجرري‬
‫الخراسااي‪ ،‬أبو بکر البی قي (المتوفی‪058 :‬هی)‪ ،‬حققز وخرج أحاریثز وعلق علیز‪ :‬عبد اللز‬
‫بن محمد الحاشدي‪ ،‬قدم لز‪ :‬فضییلة الشییا مقبیل بین هیاري الیوارعي‪ ،‬الناشیر‪ :‬مکتبیة‬
‫الوواري‪ ،‬جدة ‪ -‬المملکة العربیة الوعوریة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0001 ،‬هی ‪ 0111 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬تاریا بغدار؛ المؤلف‪ :‬أبو بکر أحمد بن علي بین ثابیآ بین أحمید بین م یدي الخطییب‬
‫البغداري (المتوفی‪061 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬الدکتور بشار عیوار معیروف‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار الغیرب‬
‫اإلسالمي – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0044 ،‬هی ‪ 4114 -‬م‪.‬‬
‫فهرست‌منابع‌ ❐ ‪000‬‬

‫‪ ‬المنتخب من علل الخال (ومعز تتمة)؛ المؤلف‪ :‬أبو محمد موفق الدین عبد اللز بن أحمد‬
‫بن محمد بن قدامة الجمیاعیلي المقدسیي ثیم الدمشیقي الحنبلیي‪ ،‬الشی یر بیابن قدامیة‬
‫المقدسي (المتوفی‪641 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬أبي معاذ طارق بن عوض اللز بن محمید‪ ،‬الناشیر‪:‬‬
‫رار الرایة للنشر والتوزیع‪.‬‬
‫‪ ‬میزان االعتدا في اقد الرجا ؛ المؤلف‪ :‬شمس الدین أبو عبد اللز محمید بین أحمید بین‬
‫َ‬
‫عثمان بن ق ْایماز الذهبي (المتوفی‪708 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬علي محمید البجیاوي‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار‬
‫المعرفة للطباعة والنشر‪ ،‬بیرول – لبنان‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0184 ،‬هی ‪ 0161 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬الآل لیء المصنوعة في األحاریث الموضوعة؛ المؤلف‪ :‬عبد الرحمن بن أبیي بکیر‪ ،‬جیال‬
‫الدین الویوطي (المتوفی‪100 :‬هی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬أبیو عبید الیرحمن صیالح بین محمید بین‬
‫عویضة‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الکتب العلمیة – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0007 ،‬هی ‪0116 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬کشف الخواء ومزیل اإللباس عما اشت ر من األحارییث علیی ألوینة النیاس؛ المؤلیف‪:‬‬
‫إسماعیل بن محمد العجلواي الجراحي (المتیوفی‪0064 :‬هیی)‪ ،‬الناشیر‪ :‬مکتبیة القدسیي‪،‬‬
‫لصاحب ا حوام الدین القدسي – القاهرة‪ ،‬عام النشر‪ 0150 :‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬الووائد المجموعة في األحاریث الموضوعة؛ المؤلف‪ :‬محمد بن علي بن محمد الشوکااي‬
‫(المتوفی‪0451 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬عبد الرحمن بن یحي المعلمي الیمااي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الکتب‬
‫العلمیة‪ ،‬بیرول‪ ،‬لبنان‪.‬‬
‫‪ ‬سلولة األحاریث الضعیوة والموضوعة وأثرها الویئ في األمة؛ المؤلف‪ :‬أبو عبد الیرحمن‬
‫محمد ااصر الدین‪ ،‬بن الحاج ایوح بین اجیاتي بین هرم‪ ،‬األشیقورري األلبیااي (المتیوفی‪:‬‬
‫‪0041‬هی)‪ ،‬رار النشر‪ :‬رار المعارف‪ ،‬الریاض ‪ -‬الممکلة العربیة الوعوریة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪،‬‬
‫‪ 0004‬هی ‪0114 /‬م‪.‬‬
‫‪ ‬التنکیل بما في تأایب الکوثري من األباطیل؛ المؤلف‪ :‬عبد الرحمن بن یحیی بن علي بین‬
‫محمد المعلمي العتمي الیمااي (المتوفی‪0186 :‬هی)‪ ،‬مع تخریجیال وتعلیقیال‪ :‬محمید‬
‫ااصر الدین األلبااي ‪ -‬زهیر الشاویش ‪ -‬عبد الرزاق حمیزة‪ ،‬الناشیر‪ :‬المکتیب اإلسیالمي‪،‬‬
‫الطبعة‪ :‬الثاایة‪ 0016 ،‬هی ‪ 0186 -‬م‪.‬‬
 ‫‪ ❐‌002‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫‪ ‬العقور الدریة من مناقب شیا اإلسالم أحمد بن تیمیة؛ المؤلف‪ :‬شمس الدین محمد بین‬
‫أحمد بن عبد ال اري بن یوسف الدمشقي الحنبلي (المتوفی‪700 :‬هی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬محمید‬
‫حامد الوقي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الکاتب العربي – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬البدایة والن ایة؛ المؤلف‪ :‬أبو الویداء إسیماعیل بین عمیر بین کثییر القرشیي البصیري ثیم‬
‫الدمشقي (المتوفی‪770 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الوکر‪ ،‬عام النشر‪ 0017 :‬هی ‪ 0186 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬الدرر الکامنة في أعیان المائة الثامنة‪ :‬المؤلف‪ :‬أبو الوضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد‬
‫بن حجر العوقالاي (المتوفی‪854 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬مراقبة ‪ /‬محمد عبد المعید ضان‪ ،‬الناشیر‪:‬‬
‫مجلس رائرة المعارف العثماایة ‪ -‬صیدر ابار‪ /‬ال ند‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪0114 ،‬هی‪0174 /‬م‪.‬‬
‫‪ ‬رر المحتار علی الدر المختار؛ المؤلف‪ :‬ابن عابدین‪ ،‬محمد أمین بن عمر بن عبید العزییز‬
‫عابدین الدمشقي الحنوي (المتوفی‪0454 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الوکر‪-‬بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪،‬‬
‫‪0004‬هی ‪0114 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬العرف الشذي شرح سنن الترمذي؛ المؤلف‪ :‬محمد أاور شاه بن معظیم شیاه الکشیمیري‬
‫ال ندي (المتوفی‪0151 :‬هی)‪ ،‬تصحیح‪ :‬الشیا محمور شاکر‪ ،‬الناشر‪ :‬رار التراث العربي ‪-‬‬
‫بیرول‪ ،‬لبنان‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0045 ،‬هی ‪ 4110 -‬م‪.‬‬
‫إربل؛ المؤلیف‪ :‬المبیارك بین أحمید بین المبیارك بین موهیوب اللخمیي ِاإلربلیي‪،‬‬ ‫‪ ‬تاریا ِ‬
‫المعروف بابن الموتوفي (المتوفی‪617 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬سامي بن سیید خمیاس الصیقار‪،‬‬
‫الناشر‪ :‬وزارة الثقافة واإلعالم‪ ،‬رار الرشید للنشر‪ ،‬العراق؛ عام النشر‪ 0181 :‬م‪.‬‬
‫‪ ‬معجم البلدان؛ المؤلف‪ :‬ش اب الدین أبو عبد اللز یاقول بن عبید اللیز الرومیي الحمیوي‬
‫(المتوفی‪646 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار صارر‪ ،‬بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪ 0115 ،‬م‪.‬‬
‫‪ ‬ذیل طبقال الحنابلة؛ المؤلف‪ :‬زین الدین عبد الرحمن بن أحمید بین رجیب بین الحوین‪،‬‬
‫الوالمي‪ ،‬البغداري‪ ،‬ثم الدمشقي‪ ،‬الحنبلي (المتوفی‪715 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬ر عبد الرحمن بن‬ ‫َ‬
‫سلیمان العثیمین‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة العبیکان – الریاض الطبعة‪ :‬األولی‪ 0045 ،‬هی ‪ 4115 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬الوابل الصیب من الکلم الطیب؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أبي بکر بن أییوب بین سیعد شیمس‬
‫فهرست‌منابع‌ ❐ ‪003‬‬

‫الدین ابن قیم الجوزیة (المتوفی‪750 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬سیید إبیراهیم‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار الحیدیث –‬
‫القاهرة‪ ،‬رقم الطبعة‪ :‬الثالثة‪ 0111 ،‬م‪.‬‬
‫‪ ‬مرقاة المواتیح شرح مشکاة المصابیح؛ المؤلف‪ :‬علي بن (سلطان) محمد‪ ،‬أبو الحون اور‬
‫الدین المال ال یروي القیاري (المتیوفی‪0100 :‬هیی)‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار الوکیر‪ ،‬بییرول – لبنیان‪،‬‬
‫الطبعة‪ :‬األولی‪0044 ،‬هی ‪4114 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬إعالم الموقعین عن رب العالمین؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أبي بکر بن أیوب بن سیعد شیمس‬
‫الدین ابن قیم الجوزیة (المتوفی‪750 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬محمد عبد الوالم إبراهیم‪ ،‬الناشر‪ :‬رار‬
‫الکتب العلمیة – ییرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0000 ،‬هی ‪0110 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬بدائع الووائد؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أبي بکر بن أیوب بن سعد شمس الدین ابین قییم الجوزییة‬
‫(المتوفی‪750 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة ازار مصطوی الباز ‪ -‬مکة المکرمة‪ ،‬الطبعة األولی‪– 0006 ،‬‬
‫‪ ،0116‬تحقیق‪ :‬هشام عبد العزیز عطا ‪ -‬عار عبد الحمید العدوي ‪ -‬أشرف أحمد الج‪.‬‬
‫‪ ‬مدارج الوالکین بین مناز إیاك اعبد وإیاك اوتعین؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أبي بکر بن أیوب‬
‫بن سعد شمس الدین ابن قیم الجوزیة (المتوفی‪750 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬محمد المعتصم باللز‬
‫البغداري‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الکتاب العربي – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثالثة‪ 0006 ،‬هی ‪0116 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬مجمو الوتاوی؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن تیمییة الحراایي‬
‫(المتوفی‪748 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬عبد الرحمن بن محمد بن قاسم‪ ،‬الناشر‪ :‬مجمع الملك ف د‬
‫لطباعة المصحف الشیریف‪ ،‬المدینیة النبوییة‪ ،‬المملکیة العربییة الویعوریة‪ ،‬عیام النشیر‪:‬‬
‫‪0006‬هی‪0115/‬م‪.‬‬
‫ُّ‬
‫البغیداري‬ ‫علي بن موسی بن خلییل‬ ‫عمر ُبن ِّ‬
‫‪ ‬األعالم العلیة في مناقب ابن تیمیة؛ المؤلف‪ُ :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫األزجي َّ‬
‫البز ُار‪ ،‬سر ُاج الدین أبو حویص (المتیوفی‪701 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬زهییر الشیاویش‪،‬‬ ‫ُّ‬
‫ِ‬
‫الناشر‪ :‬المکتب اإلسالمي – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثالثة‪.0011 ،‬‬
‫‪ ‬الکواکب الدریة في مناقب المجت د ابن تیمیة؛ المؤلف‪ :‬مرعي بن یوسف الکرمي الحنبل‪،‬‬
‫المحقق‪ :‬اجم عبد الیرحمن خلیف‪ ،‬حالیة الو رسیة‪ :‬ییر مو یرس‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار الغیرب‬
‫اإلسالمي‪ ،‬سنة النشر‪.0186 – 0016 :‬‬
 ‫‪ ❐‌001‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫‪ ‬الش ارة الزکیة في ثناء األئمة علی ابن تیمیة؛ المؤلف‪ :‬مرعي بن یوسف بن أبیی بکیر بین‬
‫أحمد الکرمی المقدسي الحنبلیی (المتیوفی‪0111 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬اجیم عبید الیرحمن‬
‫خلف‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الورقان ‪ ,‬مؤسوة الرسالة – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪.0010 ،‬‬
‫‪ ‬الرر الوافر؛ المؤلف‪ :‬محمد بن عبد اللز (أبي بکر) بن محمد ابن أحمد بن مجاهد القیوي‬
‫الدمشقي الشافعي‪ ،‬شمس الدین‪ ،‬الش یر بابن ااصر الدین (المتوفی‪804 :‬هی)‪ ،‬المحقیق‪:‬‬
‫زهیر الشاویش‪ ،‬الناشر‪ :‬المکتب اإلسالمي – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬تقریظ للحافظ ابن حجر العوقالاي علی الرر الوافر؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أحمد بن محمد‬
‫صیوي الیدین الحنویي األثیري الحوییني البخیاري (المتیوفی‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫بن خیر اللز‪ ،‬أبو الوضیل‪،‬‬
‫‪0411‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬محمد بن إبراهیم الشیبااي‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة ابن تیمیة – الکویآ‪.‬‬
‫‪ ‬الجامع لویرة شیا اإلسالم ابن تیمیة خال سبعة قرون؛ المؤلف‪ :‬محمد عزیز بن شمس‬
‫وعلي بن محمد العمران‪ ،‬الناشر‪ :‬رار عالم الووائد – مکة‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪ ،‬شوا ‪ 0044‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬شذرال الذهب في أخبار من ذهب؛ لعبد الحي بن أحمد العکري الدمشقي‪( ،‬الکتیاب میدقق‬
‫مرة واحدة)‪ ،‬والرة المؤلف ‪ ،0114 ::‬وفاة المؤلف ‪ ،0181 ::‬رار النشر‪ :‬رار الکتب العلمیة‪.‬‬
‫‪ ‬تاریا ابن الورري؛ المؤلف‪ :‬عمر بن مظور بن عمر بن محمد ابن أبي الووارس‪ ،‬أبو حوص‪،‬‬
‫زین الدین ابن الورري المعري الکندي (المتوفی‪701 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الکتیب العلمییة ‪-‬‬
‫لبنان ‪ /‬بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0007 ،‬هی ‪0116 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬تاریا اإلسالم َو َوفیال المشاهیر َواألعالم؛ المؤلف‪ :‬شمس الدین أبو عبد اللز محمید بین‬
‫أحمد بن عثمان بن َق ْایماز الیذهبي (المتیوفی‪708 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬الیدکتور بشیار ّ‬
‫عیوار‬
‫معروف‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الغرب اإلسالمي‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪.4111 ،‬‬
‫‪ ‬مجمع اآلراب في معجم األلقاب؛ المؤلف‪ :‬کما الدین أبو الوضل عبد الرزاق بن أحمید‬
‫المعروف بابن الووطي الشیبااي (المتوفی‪ 741 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬محمید الکیاظم‪ ،‬الناشیر‪:‬‬
‫مؤسوة الطباعة والنشر‪ -‬وزارة الثقافة واإلرشار اإلسالمي‪ ،‬إیران‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0006 ،‬ه‪.‬‬
‫‪ ‬أسماء مؤلوال شیا اإلسالم ابن تیمیة؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أبي بکیر بین أییوب بین سیعد‬
‫فهرست‌منابع‌ ❐ ‪001‬‬

‫شمس الدین ابن قیم الجوزیة (المتوفی‪750 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬ر‪ .‬صیالح الیدین المنجید‪،‬‬
‫الناشر‪ :‬رار الکتاب الجدید – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬الرابعة‪.0181 – 0011 ،‬‬
‫‪ ‬طریق ال جرتین وباب الوعارتین؛ المؤلف‪ :‬محمد بن أبي بکر بن أیوب بن سیعد شیمس‬
‫الدین ابن قیم الجوزیة (المتوفی‪750 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الویلویة‪ ،‬القیاهرة‪ ،‬مصیر‪ ،‬الطبعیة‪:‬‬
‫الثاایة‪0110 ،‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬القصیدة النوایة؛ المؤلف ‪ :‬محمد بن أبي بکر بن أیوب بین سیعد شیمس الیدین ابین قییم‬
‫الجوزیة (المتوفی ‪750 :‬هی)‪ ،‬الناشر ‪ :‬مکتبة ابن تیمیة‪ ،‬القاهرة‪ ،‬الطبعة ‪ :‬الثاایة‪0007 ،‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬من اج الونة النبویة في اقض کالم الشیعة القدریة؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد‬
‫بن عبد الحلیم بن عبد الوالم بن عبد اللز بن أبي القاسم بین محمید ابین تیمییة الحراایي‬
‫الحنبلي الدمشقي (المتوفی‪748 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬محمد رشار سالم‪ ،‬الناشر‪ :‬جامعة اإلمام‬
‫محمد بن سعور اإلسالمیة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0016 ،‬هی ‪ 0186 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬رحلة ابن بطوطة الموماة تحوة النظار في رائب االمصار وعجائب األسیوار؛ المؤلیف‪:‬‬
‫محمد بن عبد اللز بن محمید بین إبیراهیم اللیواتي الطنجیي‪ ،‬أبیو عبید اللیز‪ ،‬ابین بطوطیة‬
‫(المتوفی‪771 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الشرق العربي‪.‬‬
‫‪ ‬شرح أصو اعتقار أهل الونة والجماعة؛ المؤلف‪ :‬أبو القاسیم هبیة اللیز بین الحوین بین‬
‫منصور الطبري الرازي الاللکائي (المتوفی‪008 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬أحمد بن سیعد بین حمیدان‬
‫الغامدي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار طیبة – الوعوریة‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثامنة‪0041 ،‬هی ‪4111 /‬م‪.‬‬
‫‪ ‬العقیدة الواسطیة؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن عبد الوالم بن‬
‫عبد اللز بن أبي القاسم بن محمد ابن تیمیة الحراایي الحنبلیي الدمشیقي (المتیوفی‪748 :‬‬
‫هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة المعارف‪ ،‬الریاض ‪ -‬المملکة العربیة الوعوریة‪.‬‬
‫‪ ‬شرح حدیث النزو ؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن عبد الوالم‬
‫بن عبد اللز بن أبي القاسم بن محمد ابین تیمییة الحراایي الحنبلیي الدمشیقي (المتیوفی‪:‬‬
‫‪748‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬المکتب اإلسالمي‪ ،‬بیرول‪ ،‬لبنان‪ ،‬الطبعة‪ :‬الخاموة‪0117 ،‬هی‪0177/‬م‪.‬‬
‫‪ ‬جمع الوسائل في شرح الشمائل‪ ،‬المؤلف ‪ :‬علي بن (سیلطان) محمید‪ ،‬أبیو الحوین ایور‬
 ‫‪ ❐‌006‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫الدین المال ال روي القاري (المتوفی ‪0100 :‬هی)‪ ،‬الناشر ‪ :‬المطبعة الشرفیة ‪ -‬مصر ‪ ،‬طبیع‬
‫علی اوقة مصطوی البابي الحلبي وإخوتز‪.‬‬
‫‪ ‬جالء العینین في محاکمة األحمدین‪ ،‬المؤلف‪ :‬اعمان بن محمور بن عبد اللز‪ ،‬أبو البرکال‬
‫خیر الدین‪ ،‬اآللوسي (المتوفی‪0107 :‬هی)‪ ،‬قدم لز‪ :‬علي الوید صبح المداي ‪ -‬رحمیز اللیز‬
‫‪ ،-‬الناشر‪ :‬مطبعة المداي‪ ،‬عام النشر‪ 0010 :‬هی ‪ 0180 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬اإلستقامة‪ ،‬المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن عبید الویالم بین عبید‬
‫اللز بن أبي القاسم بن محمد ابن تیمیة الحرااي الحنبلیي الدمشیقي (المتیوفی‪748 :‬هیی)‪،‬‬
‫المحقق‪ :‬ر‪ .‬محمد رشار سالم‪ ،‬الناشر‪ :‬جامعة اإلمام محمد بن سعور ‪ -‬المدینیة المنیورة‪،‬‬
‫الطبعة‪ :‬األولی‪.0011 ،‬‬
‫َ‬
‫‪ ‬سیر أعالم النبالء؛ المؤلف ‪ :‬شمس الدین أبو عبد اللز محمد بن أحمد بن عثمان بن ق ْایماز‬
‫الذهبي (المتوفی ‪708 :‬هی)‪ ،‬المحقق ‪ :‬مجموعة من المحققیین بإشیراف الشییا شیعیب‬
‫األرااؤوط‪ ،‬الناشر ‪ :‬مؤسوة الرسالة‪ ،‬الطبعة ‪ :‬الثالثة ‪ 0015 ،‬هی ‪ 0185 /‬م‪.‬‬
‫‪ ‬بیان تلبیس الج میة في تأسیس بدع م الکالمیة؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد بن‬
‫عبد الحلیم بن عبد الوالم بن عبد اللز بن أبي القاسم بن محمد ابن تیمیة الحرااي الحنبلي‬
‫الدمشقي (المتوفی‪748 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬مجموعة من المحققین‪ ،‬الناشیر‪ :‬مجمیع الملیك‬
‫ف د لطباعة المصحف الشریف‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0046 ،‬هی‪.‬‬
‫العباس أحمد بن عبید الحلییم بین‬ ‫‪ ‬رفع المالم عن األئمة األعالم؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو َ‬
‫عبد الوالم بن عبد اللز بن أبي القاسم بن محمد ابین تیمییة الحراایي الحنبلیي الدمشیقي‬
‫(المتوفی‪748 :‬هی)‪ ،‬طبع واشر‪ :‬الرئاسة العامة إلرارال البحوث العلمیة واإلفتیاء والیدعوة‬
‫واإلرشار‪ ،‬الریاض ‪ -‬المملکة العربیة الوعوریة‪ ،‬عام النشر‪ 0011 :‬هی ‪ 0181 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬جزء القراءة خلف اإلمام؛ المؤلف‪ :‬محمد بن إسماعیل بن إبراهیم بن المغیرة البخاري‪ ،‬أبو‬
‫عبد اللز (المتوفی‪456 :‬هی)‪ ،‬حققز وعلق علیز‪ :‬األستاذ فضیل الیرحمن الثیوري‪ ،‬راجعیز‪:‬‬
‫األستاذ محمد عطا اللز خلیف الووحبااي‪ ،‬الناشر‪ :‬المکتبة الولویة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0011 ،‬‬
‫هی ‪ 0181 -‬م‪.‬‬
‫فهرست‌منابع‌ ❐ ‪007‬‬

‫علي بن ّ‬
‫علي ابین أبیي العیز الحنویي‬ ‫‪ ‬التنبیز علی مشکالل ال دایة؛ المؤلف‪ :‬صدر الدین ّ‬
‫(المتوفی ‪ 714‬هی)‪ ،‬تحقیق ورراسة‪ :‬عبد الحکیم بن محمید شیاکر (جیی ‪ - )1 ،4 ،0‬أایور‬
‫صالح أبو زید (جی ‪ ،)5 ،0‬أصل الکتاب‪ :‬رسالة ماجویتیر‪ -‬الجامعیة اإلسیالمیة بالمدینیة‬
‫المنورة‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة الرشد ااشرون ‪ -‬المملکة العربیة الوعوریة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولیی‪0040 ،‬‬
‫هی ‪ 4111 -‬م‪.‬‬
‫الن ْق ُض َع َلی َ‬
‫الم ِر ْی ِو ِّي؛ المؤلف‪ :‬أبو سعید عثمان بن سعید بن خالید بین سیعید الیدارمي‬ ‫‪َّ ‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ َ‬
‫ثیري‪ ،‬الناشیر‪ :‬المکتبیة‬‫األ‬ ‫ي‬‫الش َیوام ُّ‬ ‫م‬ ‫اص‬‫ع‬ ‫الوجوتااي (المتوفی‪ 481 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬أبو‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اإلسالمیة للنشر والتوزیع‪ ،‬القاهرة – مصر‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0011 ،‬هی ‪ 4104 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬إیضاح الدلیل في قطع حجج أهل التعطیل؛ المؤلف‪ :‬أبو عبد اللز‪ ،‬محمد بن إبیراهیم بین‬
‫سعد اللز بن جماعة الکنااي الحموي الشافعي‪ ،‬بدر الدین (المتوفی‪711 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪:‬‬
‫وهبي سلیمان اوجي األلبااي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الوالم للطباعة والنشر – مصر‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪،‬‬
‫‪0001‬هی ‪0111 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬العلل المتناهیة في األحاریث الواهیة؛ المؤلف‪ :‬عبد الرحمن بن علي بن الجوزي‪ ،‬الناشر‪:‬‬
‫رار الکتب العلمیة – بیرول‪ ،‬الطبعة األولی‪ ،0011 ،‬تحقیق‪ :‬خلیل المیس‪.‬‬
‫‪ ‬رفع شبز التشبیز بأکف التنزیز؛ المؤلف‪ :‬جما الدین أبو الورج عبد الرحمن بن علیي بین‬
‫محمد الجوزي (المتوفی‪517 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬حون الوقاف‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار اإلمیام النیووي‪،‬‬
‫سنة النشر‪0001 :‬هی ‪0114 -‬م‪ ،‬مکان النشر‪ :‬األررن‪.‬‬
‫‪ ‬إبطا التأویالل ألخبار الصوال؛ المؤلف ‪ :‬القاضي أبو یعلی ‪ ،‬محمید بین الحویین بین‬
‫محمد بن خلف ابن الویراء (المتیوفی ‪058 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق ‪ :‬محمید بین حمید الحمیور‬
‫النجدي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار إیالف الدولیة – الکویآ‪.‬‬
‫‪ ‬طبقال الحنابلة؛ المؤلف‪ :‬أبیو الحویین ابین أبیي یعلیی‪ ،‬محمید بین محمید (المتیوفی‪:‬‬
‫‪546‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬محمد حامد الوقي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار المعرفة – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬طبقال الشافعیة الکبری؛ المؤلیف‪ :‬تیاج الیدین عبید الوهیاب بین تقیي الیدین الویبکي‬
‫(المتوفی‪770 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬ر‪ .‬محمور محمد الطنیاحي ر‪ .‬عبید الوتیاح محمید الحلیو‪،‬‬
 ‫‪ ❐‌008‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫الناشر‪ :‬هجر للطباعة والنشر والتوزیع‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪0001 ،‬هی‪.‬‬

‫‪ ‬اإلاصاف في بیان أسباب االختالف؛ المؤلف‪ :‬أحمد بن عبید الیرحیم بین الشی ید وجییز‬
‫الدین بن معظم بن منصور المعروف بی «الشاه ولي اللز الیدهلوي» (المتیوفی‪0076 :‬هیی)‪،‬‬
‫المحقق‪ :‬عبد الوتاح أبو دة‪ ،‬الناشر‪ :‬رار النوائس – بیرول‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪.0010 ،‬‬
‫‪ ‬تاریا ابن معین (روایة الدوري)؛ المؤلف‪ :‬أبو زکریا یحیی بن معین بن عون بین زییار بین‬
‫بوطام بن عبد الرحمن المري بالوالء‪ ،‬البغداري (المتوفی‪411 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬ر‪ .‬أحمید‬
‫محمد اور سیف‪ ،‬الناشر‪ :‬مرکز البحث العلمي وإحیاء التراث اإلسالمي ‪ -‬مکیة المکرمیة‪،‬‬
‫الطبعة‪ :‬األولی‪.0171 – 0111 ،‬‬
‫‪ ‬االاتقاء في فضائل الثالثة األئمة الوق اء مالك والشافعي وأبي حنیوة رضیي اللیز عین م؛‬
‫المؤلف‪ :‬أبو عمر یوسف بن عبد اللز بن محمد بن عبد البیر بین عاصیم النمیري القرطبیي‬
‫(المتوفی‪061 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الکتب العلمیة – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬جامع بیان العلم وفضلز؛ المؤلف‪ :‬أبو عمر یوسف بن عبد اللز بن محمد بن عبد البیر بین‬
‫عاصم النمري القرطبي (المتوفی‪061 :‬هی)‪ ،‬تحقیق‪ :‬أبي األشبا الزهیري‪ ،‬الناشر‪ :‬رار ابین‬
‫الجوزي‪ ،‬المملکة العربیة الوعوریة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0000 ،‬هی ‪ 0110 -‬م‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ ‬المدخل إلی الونن الکبری؛ المؤلف‪ :‬أحمد بن الحوین بن علي بن موسی الخ ْو َر ْو ِجرري‬
‫الخراسااي‪ ،‬أبو بکیر البی قیي (المتیوفی‪058 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬ر‪ .‬محمید ضییاء الیرحمن‬
‫األعظمي‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الخلواء للکتاب اإلسالمي – الکویآ‪.‬‬
‫‪ ‬هراب الشافعي ومناقبز؛ المؤلف‪ :‬أبو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إرریس بین المنیذر‬
‫التمیمي‪ ،‬الحنظلي‪ ،‬الرازي ابن أبي حاتم (المتوفی‪147 :‬هی)‪ ،‬کتب کلمة عنز‪ :‬محمد زاهد‬
‫بن الحون الکوثري‪ ،‬قدم لز وحقق أصلز وعلق علیز‪ :‬عبد الغني عبید الخیالق‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار‬
‫الکتب العلمیة‪ ،‬بیرول – لبنان‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ 0040 ،‬هی ‪ 4111 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬مناقب اإلمام أحمد؛ المؤلف‪ :‬جما الدین أبو الورج عبد الیرحمن بین علیي بین محمید‬
‫الجوزي (المتوفی‪517 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬ر‪ .‬عبد اللز بن عبد المحوین الترکیي‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار‬
‫هجر‪ ،‬الطبعة‪ :‬الثاایة‪ 0011 ،‬هی‪.‬‬
‫فهرست‌منابع‌ ❐ ‪009‬‬

‫‪ ‬موائل اإلمام أحمد روایة أبي راور الوجوتااي؛ المؤلف‪ :‬أبو راور سلیمان بن األشعث بن‬
‫الو ِج ْوتااي (المتوفی‪475 :‬هی)‪ ،‬تحقییق‪ :‬أبیي‬
‫إسحاق بن بشیر بن شدار بن عمرو األزري ِّ‬
‫معاذ طارق بن عوض اللز بن محمد‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبیة ابین تیمییة‪ ،‬مصیر‪ ،‬الطبعیة‪ :‬األولیی‪،‬‬
‫‪ 0041‬هی ‪ 0111 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬قاعدة جلیلة في التوسل والوسیلة؛ المؤلف‪ :‬تقي الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم بن‬
‫عبد الوالم بن عبد اللز بن أبي القاسم بن محمد ابین تیمییة الحراایي الحنبلیي الدمشیقي‬
‫(المتوفی‪748 :‬هی)‪ ،‬المحقق‪ :‬ربیع بن هاري عمییر المیدخلي‪ ،‬الناشیر‪ :‬مکتبیة الورقیان –‬
‫عجمان‪ ،‬الطبعة األولی‪( :‬لمکتبة الورقان) ‪0044‬هی ‪4110 -‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬مراتب اإلجما في العبارال والمعامالل واالعتقارال؛ المؤلف ‪ :‬أبو محمد علي بن أحمد‬
‫بن سعید بن حزم األادلوي القرطبي الظاهري (المتوفی ‪056 :‬هیی)‪ ،‬الناشیر ‪ :‬رار الکتیب‬
‫العلمیة – بیرول‪.‬‬
‫‪ ‬الوصل في الملل واألهواء والنحل؛ المؤلف‪ :‬أبو محمد علي بن أحمد بن سعید بین حیزم‬
‫األادلوي القرطبي الظاهري (المتوفی‪056 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة الخااجي – القاهرة‪.‬‬
‫‪ ‬حجة اللز البالغة؛ المؤلف‪ :‬أحمد بن عبد الرحیم بن الش ید وجییز الیدین بین معظیم بین‬
‫منصور المعروف بی «الشاه ولي اللیز الیدهلوي» (المتیوفی‪0076 :‬هیی)‪ ،‬المحقیق‪ :‬الویید‬
‫سابق‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الجیل‪ ،‬بیرول – لبنان‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪ ،‬سنة الطبع‪ 0046 :‬هی ‪4115 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬جامع األصو في أحاریث الرسو ؛ المؤلف ‪ :‬مجد الدین أبو الوعارال المبارك بن محمد‬
‫بن محمد بن محمد ابن عبد الکریم الشیبااي الجزري ابین األثییر (المتیوفی ‪616 :‬هیی)‪،‬‬
‫تحقیق ‪ :‬عبد القارر األراؤوط ‪ -‬التتمة تحقیق بشیر عیون‪ ،‬الناشر ‪ :‬مکتبة الحلوااي ‪ -‬مطبعة‬
‫المالح ‪ -‬مکتبة رار البیان‪ ،‬الطبعة ‪ :‬األولی‪.‬‬
‫‪ ‬الشرح و اإلبااة في أصو الوینة و الدیاایة و مجاابیة المخیالوین و مباینیة أهیل األهیواء‬
‫المارقین‪ ،‬مش ور بز اإلبااة الصغری؛ راراألمیر األو للنشیر و التوزییع‪ ،‬المملکیة العربییة‬
‫الوعوریة‪ -‬الریاض‪ ،‬الطبعة الثاایة ‪0011‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬األعالم؛ المؤلف‪ :‬خیر الدین بن محمور بن محمید بین علیي بین فیارس‪ ،‬الزرکلیي الدمشیقي‬
 ‫‪ ❐‌021‬ستاره‌درخشان‌در‌شام‬

‫(المتوفی‪0116 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬رار العلم للمالیین‪ ،‬الطبعة‪ :‬الخاموة عشر ‪ -‬أیار ‪ /‬مایو ‪ 4114‬م‪.‬‬
‫محمد بن عبد ّ‬
‫الرزاق الحویني‪ ،‬أبو‬ ‫محمد بن ّ‬ ‫‪ ‬تاج العروس من جواهر القاموس؛ المؤلف‪ّ :‬‬
‫ّ‬
‫الملقییب بمرتضییی‪َّ ،‬‬
‫الزبیییدي (المتییوفی‪0415 :‬هییی)‪ ،‬المحقییق‪ :‬مجموعییة میین‬ ‫الویییض‪،‬‬
‫المحققین‪ ،‬الناشر‪ :‬رار ال دایة‪.‬‬
‫‪ ‬المدواة؛ المؤلف‪ :‬مالك بن أاس بن مالك بن عامر األصبحي المداي (المتوفی‪071 :‬هی)‪،‬‬
‫الناشر‪ :‬رار الکتب العلمیة‪ ،‬الطبعة‪ :‬األولی‪0005 ،‬هی ‪0110 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬المغني في فقز اإلمام أحمد بن حنبل الشیبااي؛ المؤلف‪ :‬أبو محمد موفق الدین عبد اللیز‬
‫بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعیلي المقدسي ثم الدمشیقي الحنبلیي‪ ،‬الشی یر بیابن‬
‫قدامة المقدسي (المتوفی‪641 :‬هی) ‪ ،‬الناشر‪ :‬رار الوکر – بیرول‪ ،‬الطبعة األولی‪.0015 ،‬‬
‫‪ ‬شرح العقیدة الطحاویة؛ المؤلف‪ :‬صدر الدین محمد بن عالء الدین ّ‬
‫علي بن محمید ابین‬
‫أبي العز الحنوي‪ ،‬األذرعیي الصیالحي الدمشیقي (المتیوفی‪714 :‬هیی)‪ ،‬تحقییق‪ :‬شیعیب‬
‫األراؤوط ‪ -‬عبد اللز بین المحوین الترکیي‪ ،‬الناشیر‪ :‬مؤسویة الرسیالة – بییرول‪ ،‬الطبعیة‪:‬‬
‫العاشرة‪0007 ،‬هی ‪0117 -‬م‪.‬‬
‫‪ ‬شرح العقیدة الووارینیة ‪ -‬الدرة المضیة في عقد أهل الورقة المرضیة؛ المؤلف‪ :‬محمد بن‬
‫صالح بن محمد العثیمیین (المتیوفی‪0040 :‬هیی)‪ ،‬الناشیر‪ :‬رار الیوطن للنشیر‪ ،‬الرییاض‪،‬‬
‫الطبعة‪ :‬األولی‪ 0046 ،‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬حلیة األولیاء وطبقال األصویاء؛ المؤلف‪ :‬أبو اعیم أحمد بن عبد اللز بن أحمد بن إسحاق‬
‫بن موسی بن م ران األصب ااي (المتوفی‪011 :‬هیی)‪ ،‬الناشیر‪ :‬الویعارة ‪ -‬بجیوار محافظیة‬
‫مصر‪0110 ،‬هی ‪0170 -‬م‪ ،‬ثم صورت ا عدة رور من ا ‪ - 0‬رار الکتاب العربي – بییرول ‪- 4‬‬
‫رار الوکر للطباعة والنشر والتوزیع‪ ،‬بیرول ‪ -1‬رار الکتب العلمیة‪ -‬بیرول (طبعة ‪0011‬هی‬
‫بدون تحقیق)‪.‬‬
‫‪ ‬اإلعجاز واإلیجاز؛ المؤلف‪ :‬عبد الملیك بین محمید بین إسیماعیل أبیو منصیور الثعیالبي‬
‫(المتوفی‪041 :‬هی)‪ ،‬الناشر‪ :‬مکتبة القرهن – القاهرة‪.‬‬
‫‪ ‬صوال الشیعة؛ الصدوق‪،‬کااون ااتشارال عابدی‪ ،‬ط ران‪.‬‬
‫فهرست‌منابع‌ ❐ ‪020‬‬

‫‪ ‬توصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل موائل الشریعة؛ محمد بین الحوین الحیر العیاملي‪،‬‬
‫تصحیح و تدقیق‪ :‬مرکز اإلمام الحون المجتبی للتحقییق و الدراسیال‪ ،‬األمییرة للطبیا و‬
‫النشر و التوزیع‪.‬‬
‫‪ ‬المحاسن النوواایة في أجوبة الموائل الخراساایة؛ حوین ه عصوور الدرازي البحرااي‪،‬‬
‫منشورال المشرق العربي الکبیر‪ ،‬جمعیة أهل البیآ بالبحرین‪ ،‬الطبعة األولی ‪ 0111‬هی‪.‬‬
‫‪ ‬الکافي؛ محمد بن یعقوب کلیني‪ ،‬رار الکتب اإلسالمیة ت ران‪-‬إیران‪.‬‬
‫‪ ‬األاوار النعماایة؛ الوید اعمة اللیز الجزائیري‪ ،‬رارالقیارئ و رارالکوفیة للطباعیة و النشیر و‬
‫التوزیع‪ ،‬بیرول‪ -‬لبنان‪ ،‬الطبعة األولی ‪ 0041‬هی ‪4118 -‬م‪.‬‬
‫النواصب؛ محون المعلم‪ ،‬رارال اري للطباعة و النشر و التوزیع‪ ،‬الطبعیة األولیی‬ ‫صب و ّ‬‫الن ُ‬‫‪ُّ ‬‬
‫‪0008‬هی ‪0117 -‬م‪.‬‬