‫ﺷﺮح آﺳﺎن‬

‫ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺨﻤﯿﺲ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﯿﺮﺧﻮاه‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوی‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺨﻤﯿﺲ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬

‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺧﯿﺮﺧﻮاه‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫آﺑﺎن )ﻋﻘﺮب( ‪١٣٩٤‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ١٤٣٦ ،‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬
‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ ‪3 .............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول ‪6 ................. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪9 ................ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎرم‪17 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ ‪19 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺸﻢ ‪23 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻔـﺘﻢ ‪25 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤـﺖ ﻫﺸﺘﻢ ‪29 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴـﻤﺖ ﻧﻬﻢ ‪30 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دﻫﻢ ‪32 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﯾﺎزدﻫﻢ ‪38 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوازﻫﻢ‪40 ......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯿﺰدﻫﻢ‪42 ....... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ‪47 ...... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ‪51 ....... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ‪52 ..... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻔـﺪﻫﻢ ‪55 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪2‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺠـﺪﻫـﻢ ‪56 ..... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻮزدﻫﻢ ‪58 ........ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺘﻢ ‪61 .......... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ‪63 ............................... ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و دو‪‬م ‪65 ............................... ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ وﺳﻮ‪‬م ‪69 .............................. ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ وﭼﻬﺎرم ‪72 ............................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ‪74 ............................. ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ‪77 ............................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ ﻫﻔﺘﻢ ‪82 . ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ وﻫﺸﺘﻢ ‪85 ............................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ ‪88 ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯽام ‪89 ........... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯽ و ﯾﮑﻢ ‪91 ... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯽ و د‪‬وم ‪93 ... ................................ ................................ ................................‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﻓﻘﻂ ﻻﯾﻖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬او را ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و از او ﯾﺎري‬
‫ﻣﯽﺟﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬و از ﺑﺪيﻫﺎي ﻧﻔﺲ و اﻋﻤﺎل ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ را ﺧﺪا‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اورا ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺲ در وادي ﺿﻼﻟﺖ اﻓﺘﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺎدي و راﻫﻨﻤﺎي ﺑﺮاي او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺧﺪا وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬او ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ .‬وﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺑﻨﺪه و‬
‫َ َ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ‬
‫اس ٱ�قوا َر َّ�� ُم ٱ�ِي خلق�م ّمِن �ف ٖس َ� ٰح َِدة ٖ َوخل َق‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا اﺳﺖ‪ٰٓ ﴿ .‬‬
‫���ها ٱ�‬
‫َ َۡۡ َ َ‬
‫ام إ َّن ٱ َّ َ‬
‫�‬
‫ََ َُٓ َ‬ ‫ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ٓ ٗ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ‬
‫مِنها زوجها و�ث مِنهما رِجا� كثِ�� و� ِساء ۚ وٱ�قوا ٱ� ٱ�ِي �ساءلون بِهِۦ وٱ�رح ۚ ِ‬
‫َ َ َ َۡ ُ‬
‫� ۡم َر� ٗ‬
‫ِيبا ‪] ﴾١‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[1 :‬اي ﻣﺮدﻣﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎري ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫�ن علي‬
‫را از ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪ و ﻫﻤﺴﺮش را از ﻧﻮع او آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬واز آن دو ﻣﺮدان وزﻧﺎن ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺪو ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫﯿﺪ‪ ،‬وﺑﺘﺮﺳﯿﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫َ َ‬
‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬
‫ِين‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي را ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ دارﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﯿﮕﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ«‪ٰٓ ﴿ .‬‬
‫ۡ َ ُ ُُ ُ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ ُ ُ ْ َ ٗ‬
‫� َوقولوا ق ۡو� َسدِيدا ‪ ٧٠‬يُ ۡصل ِۡح ل� ۡم أع َ� ٰل� ۡم َو َ�غفِ ۡر ل� ۡم ذنو�َ� ۡمۗ َو َمن‬ ‫ءامنوا ٱ�قوا ٱ‬
‫از فَ ۡو ًزا َع ِظ ً‬ ‫َ‬
‫و�ۥ َ� َق ۡد فَ َ‬ ‫يُطِعِ ٱ َّ َ‬
‫� َو َر ُس ُ‬
‫يما ‪] ﴾٧١‬اﻷﺣﺰاب‪.[71-70 :‬‬
‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬وﺳﺨﻦ ﺣﻖ و راﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را‬
‫اﺻﻼح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﺑﺨﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﻪ از ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺮوزي و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه‪ ،‬روش ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ اﻣﻮر ﻧﻮآوري در دﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻧﻮآوري در دﯾﻦ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﺑﺪ ﻋﺖ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﭘﺎﯾﺎﻧﺶ دوزخ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪4‬‬

‫ﭘﺲ ازﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺷﺮح ﻣﻮﺟﺰ و ﺧﻼﺻﻪاي از ﺑﯿﺎن اﻋﺘﻘﺎد و‬
‫ﺑﺎورﻫﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻘﻬﺎء اﻣﺖ‪ ،‬اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﻧﻌﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻮﻓﯽ‪ ،‬و )ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ( اﻣﺎم اﺑﻮ ﯾﻮﺳﻒ ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻧﺼﺎري‪ ،‬و اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﻣﺎم اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﺤﺎوي آن را ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش در آورده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻪ ﺧﻮب از ﻋﻬﺪهء اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ او از ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮﯾﻦ و ﻗﻮيﺗﺮﯾﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎورﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي اﺋﻤﻪ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻣﺎم ﻃﺤﺎوي داراي داﻧﺸﯽ راﺳﺦ و اﺳﺘﻮار ﺑﻮده‪ ،‬و در‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ او ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎورﻫﺎي‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي اﯾﻦ ﮔﺮوه از اﻣﺎﻣﺎن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ او در ﻧﺰد ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﻣﻮﺛﻖ و‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﻨﯽ را ﮐﻪ ﻃﺤﺎوي آورده ﻣﻘﺒﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮوح و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫راه و روش ﻣﺘﮑﻠﯿﻤﻦ )اﻫﻞ ﮐﻼم( را درﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮوح ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده‪ ،‬ﺷﺮﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم اﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌﺰ اذرﻋﯽ ﺣﻨﻔﯽ‪ /‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او در اﯾﻦ ﺷﺮح در ﺳﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮ اﻣﺎم ﻃﺤﺎوي ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻗﻮل ﻃﺤﺎوي ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻼ اﺑﺘﺪاء«‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ و آﻏﺎزي‬
‫ﻧﺪارد«‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻧﻮآوريﻫﺎي اﻫﻞ ﮐﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫او ﺧﻮدرا ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ .‬و ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪ ‬او را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻌﺎﻰﻟ ﻋﻦ اﺤﻟﺪود واﻟﻐﺎﻳﺎت واﻷر�ن واﻻﻋﻀﺎء واﻻدوات«‪.‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ از ﺣﺪود و ﻏﺎﯾﺎت و ارﮐﺎن و اﻋﻀﺎء و اﺑﺰار آﻻت اﺳﺖ«‪ .‬در ﺷﺮع اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻟﻔﺎظ‬
‫در ﻧﻔﯽ و اﺛﺒﺎت وارد ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ از ﺷﯿﻮه اﻫﻞ ﮐﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ و ﻋﺒﺎرات ﺷﺮﻋﯽ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ان اﻹﻳﻤﺎن إﻗﺮار ﺑﺎلﻠﺴﺎن وﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﺎﺠﻟﻨﺎن«‪» .‬اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‬
‫اﻗﺮار ﺑﻪ زﺑﺎن و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ دل«‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن او اﺳﻢ اﯾﻤﺎن را ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪ اﻃﻼق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
 ‫‪5‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮﺧﻼف اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺳﻠﻒ از ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮدو اﻣﺎم را‬
‫)اﻣﺎم ﻃﺤﺎوي و اﻣﺎم اﺑﻦ اﺑﯽاﻟﻌﺰ( و ﺳﺎﯾﺮ اﺋﻤﻪ دﯾﻨﯽ را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ آﻧﺎن در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺳﻨﺖ و ﻋﻘﯿﺪه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ اﻋﺘﻘﺎدي را‬
‫ﺑﻄﻮرﺧﻼﺻﻪ ﺷﺮح دﻫﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎل ﻣﺒﺘﺪﯾﺎن از ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ‬
‫از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬و آن را‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯿﺰان ﺣﺴﻨﺎت ﻣﻦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬از وراي ﻣﻘﺼﺪم ﺧﺪاي را ﻣﯽﺟﻮﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻪ او ﻣﺎ‬
‫را ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و ﻧﯿﮏ وﮐﯿﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ دﻋﺎي ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫د‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺨﻤﯿﺲ‬
 ‫ﻗﺴﻤﺖ اول‬

‫اﻣﺎم ﺣﺠﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ وراق ﻃﺤﺎوي ﻣﺼﺮي‪ /‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ذﮐﺮ ﺑﯿﺎن ﻋﻘﯿﺪه اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻘﻬﺎي اﻣ‪‬ﺖ‪ :‬اﺑﯽ ﺣﻨﯿﻔﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻮﻓﯽ‪ ،‬و اﺑﯽ ﯾﻮﺳﻒ‬
‫ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻧﺼﺎري‪ ،‬و اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن‬
‫درﺑﺎره اﺻﻮل دﯾﻦ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳﺎس آن در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ و ﻣﻨﻘﺎد‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬درﺑﺎره ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﻌﺘـﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﻬﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬ﺧﺪا ﯾﮕﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺷﺮﯾﮏ« ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﭼﯿﺰي ﺳﻬﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﺮﭼﯿﺰي ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬او در ذات‪ ،‬و در اﻓﻌﺎل‪ ،‬و در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪ ،‬و‬
‫در اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي از اﯾﻦ اﻣﻮرداراي ﺷﺮﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫َۡۡ‬ ‫َ َ َُ َۡ ۡ‬
‫� ٱ�ل ُق َوٱ�م ُر﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[54 :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻠﻖ و اﻣﺮش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪��﴿ :‬‬
‫َ ۡ ُ َّ َ ۡ ُ ُ ُ ّ َ َّ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬
‫لس َماءِ‬‫ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ او ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ او ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ«‪﴿ .‬هل م ِۡن � ٰل ٍِق �� ٱ�ِ يرزق�م مِن ٱ‬
‫َۡ‬
‫ض﴾ ]ﻓﺎﻃﺮ‪» .[3 :‬آﯾﺎ ﺟﺰ اﷲ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهاي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ روزي‬ ‫َوٱ�� ِ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر‪ ،‬وﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر از اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺼﺮف‬
‫و ﺗﺪﺑﺮ در ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻨﺪه ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﻮد را از اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮك ﺧﻼص ﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً اﻧﻮاع ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﮐﻪ ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺎﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻨﺪه ﻣﯿﺒﺎﯾﺪ ﺧﺪا را در‬
 ‫‪7‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را در‬
‫اك � َ ۡستَعِ ُ‬
‫�‬ ‫اك َ� ۡع ُب ُد �يَّ َ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﻋﺒﺎدﺗﯽ را ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ او اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ‪﴿ .‬إيَّ َ‬
‫ِ‬
‫‪] ﴾٥‬اﻟﻔﺎﲢﺔ‪» .[5 :‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺮا ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﻢ و ﺗﻨﻬﺎ از ﺗﻮ ﯾﺎري ﻣﯽﺟﻮﺋﯿﻢ«‪.‬‬
‫ُُ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ت ٱ َّ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫﴿ َوما خلق ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ‬
‫�ن وٱ ِ��س إِ� ِ�َعبد ِ‬
‫ون ‪] ﴾٥٦‬اﻟﺬارﯾﺎت‪» .[56 :‬ﻣﻦ ﭘﺮﯾﻬﺎ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺟﺰ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮد ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهام«‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰﻣﺜﻞ او ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (3‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰاو را ﻧﺎ ﺗﻮان ﻧﻤﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﻏﯿﺮ او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻳﻌﺠﺰه« اﻋﺠﺰه اﻟﺸﯽء‪ :‬آن ﭼﯿﺰ او را ﻧﺎ ﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ او را ﻋﺎﺟﺰ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫آن ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫»اﹺﻟﻪ«‪ :‬ﻣﻌﺒﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﻟﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺒﻮد‪ ،‬وﺧﺪاي ﻫﺮ ﮐﺲ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪» (2‬وﻻ ﳾ ﻣﺜﻠﻪ« اﯾﻦ از اﺻﻮل ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪:‬‬
‫َ ۡ ‪ۡ ُ َّ َ ُ َ ٞ‬‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬
‫ص ُ‬
‫�﴾ ]اﻟﺸﻮري‪.[11 :‬‬ ‫يع ٱ�َ ِ‬‫﴿ليۡ َس ك ِمثلِهِۦ �ء ۖ وهو ٱلس ِم‬
‫»ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ او ﺷﺒﯿﻪ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در‬
‫ذات و ﻧﻪ در ﺻﻔﺎت و ﻧﻪ در ﺣﻘﻮق‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ ٓ‬
‫)‪» (3‬وﻻ ﳾ ﻳﻌﺠﺰه« ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪﴿ :‬إِ� َما أ ۡم ُرهُ ٓۥ‬
‫َٓ َ َ َ َ ۡ ً َ َ ُ َ َُ ُ َ ُ ُ‬
‫�ۥ �ن � َيكون ‪] ﴾٨٢‬ﯾﺲ« ‪» .[82‬ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺪا ﭼﯿﺰي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫إِذا أراد ش�ٔا أن �قول‬
‫ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﺪان ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ و آن ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪8‬‬

‫ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪا دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺧﺪا را ﻋﺎﺟﺰ ﻧﻤﯽﺳﺎزد‪َ ﴿ :‬و َما َ� َن ٱ َّ ُ‬
‫�‬
‫ت َو َ� � ٱ ۡ�َ� ِض إنَّ ُهۥ َ� َن َعل ٗ‬
‫ِيما قَد ٗ‬ ‫�ء � ٱ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ�ُ ۡع َ ُ‬
‫ِير�﴾ ]ﻓﺎﻃﺮ‪» .[44 :‬ﻫﯿﭻ‬ ‫� ِ‬ ‫ِ‬ ‫لس� ٰ� ٰ ِ‬ ‫جزهۥ مِن ۡ ٖ ِ‬‫ِ‬
‫ﭼﯿﺰ ﭼﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و ﭼﻪ در زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺪا را در ﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺎﺗﻮان ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ او ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻓﺮزاﻧﻪ و ﻗﺪرتﻣﻨﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺪرت وﮐﻤﺎل اوﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎك و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﮐﻤﺎل رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ دارد‪.‬‬
‫)‪» (4‬وﻻ إﻟﻪ ﻏﲑه« اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺮدم را ﺑﻪ آن دﻋﻮت‬
‫ُ ّ ُ َّ َّ ُ ً َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ ُ َ‬ ‫َََ ۡ َََۡ‬
‫ل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[36 :‬‬ ‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬
‫� أم ٖة رسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا ٱ‬
‫»درﻣﯿﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي را ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺧﺪارا ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﻃﺎﻏﻮت اﺟﺘﻨﺎب و دوري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﺰﺧﺪا ﺳﺰاوار ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ‬
‫ورازق اﺳﺖ و او ﻣﺎﻟﮏ و ﻣﺪﺑ‪‬ﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ او اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺳﺰاوار ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﻪ ﻋﺒﺎدتﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎﻫﺶ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﺰ او ﻻﯾﻖ ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻏﯿﺮ او ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ َ ۡ َٰ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰ َ َ َّ َّ َ ُ َ ۡ َ ُّ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫�ق َوأن ما يدعون مِن دونِهِۦ هو ٱل� ِ‬
‫طل﴾ ]اﻟﺤﺞ‪» .[62 :‬اﯾﻦ ﺑﺪان‬ ‫﴿�ل ِك بِأن ٱ� هو ٱ‬
‫ﺳﺒﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪا ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻪ ﻏﯿﺮ او ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ذات و در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻋﺒﺎدت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺷﺒﯿﻪ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و او ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎري ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ او را‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ او دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﭘﺎك‬
‫و ﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻻﯾﻖ ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﻌﻨﯽ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭼﯿﺴﺖ؟‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (2‬اﻧﻮاع ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫)‪ (3‬اﻧﻮاع ﺷﺮك ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (4‬ﮐﻠﻤﻪاي را ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺮدم را ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﮐﺮدهاﻧﺪ ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‬

‫)‪ (5‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ و آﻏﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬داﯾﻢ اﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (6‬ﻓﻨﺎﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻓﺮﺳﻮده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (7‬ﻫﯿﭻ اﺗﻔﺎﻗﯽ در ﺟﻬﺎن ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ آواراده ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﻟﻘﺪﻳﻢ« ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮدﯾﮕﺮان ﻣﻘﺪم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻻﻳﻔﻨﻲ وﻻﻳﺒﻴﺪ« ﻓﻨﺎء وﺑﯿﺪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد آن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮد و از‬
‫ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽرود‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪» (5‬اﻟﻘﺪﻳﻢ« از اﺳﻤﺎء ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﺮ او ﺳﺒﻘﺖ‬
‫ُ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او داﺋﻢ و ﺑﺎﻗﯽ و ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ‪﴿ :‬ه َو‬
‫َۡ ُ‬
‫ٱ� َّول َوٱ�خ ُِر﴾ ]اﻟﺤﺪﯾﺪ‪» .[3 :‬او اﺳﺖ او‪ ‬ل وآﺧﺮ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ او‪‬ل ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ ازاو ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و آﺧﺮ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از او ﻫﯿﭻ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ‬آن را ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ ُّ َ ۡ َ َ ۡ َ َ‬
‫ان ‪٢٦‬‬
‫)‪» (6‬ﻻ ﻳﻨﻔﻲ وﻻ ﻳﺒﻴﺪ« ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ �﴿ :‬من عليها ف ٖ‬
‫َ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ّ َ ُ َۡ َٰ َ ۡ ۡ‬
‫�ك َر ِام ‪] ﴾٢٧‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪» .[27-26 :‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ و ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫و�ب ٰ‬
‫� وجه ر�ِك ذو ٱ�� ِل وٱ ِ‬
‫روي زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﻓﻨﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ارﺟﻤﻨﺪ ﺗﻮ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و‬
‫� َ ۡ َ ٌ َّ ۡ‬
‫� ٍء هال ِك إِ� َوج َه ُه﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪» .[88 :‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﺰ ذات او ﻓﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ُ ُّ‬
‫ﺑﺲ«‪﴿ .‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪10‬‬

‫ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ را ﻓﻨﺎ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ و ﻓﻨﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻣﯽدارد‪ ،‬و ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ او آﺧﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ او ﭘﺎﯾﺪار‬
‫و ﺟﺎودان اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪» (7‬وﻻ ﻳﻜﻮن إﻻ ﻣﺎﻳﺮﻳﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫� َ� ۡف َع ُل َما يُر ُ‬
‫� َّن ٱ َّ َ‬ ‫َ‬
‫�د﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[253 :‬وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬‫ِ‬ ‫﴿ َو� ٰ ِ‬
‫ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﯿﺰي را اراده ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ آن را ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﯽآورد‪ ،‬و ﭼﻮن ﮐﺎري را ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ ﺗﻮان آﻧﺠﺎم آن را ﻧﺪارﻧﺪ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اراده‬
‫ﮐﻮﻧﯽ و ﻗﺪري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺨﻠﻒ از آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮي ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﯽ رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و اراده او اﺳﺖ‪ ،‬و اراده او ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و دﻻﺋﻞ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺟﺪاً ﺑﺴﯿﺎر‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (8‬اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ‬ﺑﺸﺮي ﺑﻪ او راه ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮي از درك او ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (9‬او ﺷﺒﯿﻪ ﻣﺮدم ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (10‬او زﻧﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد‪ ،‬ﻗﯿﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاب ﺑﺮ او ﻋﺎرض ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻻ ﺗﺒﻠﻐﻪ اﻷوﻫﺎم« ﯾﻌﻨﯽ و ﻫﻢ و ﺧﯿﺎل ﺑﻪ او ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫»اﻻﻧﺎم« ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻠﻖ‪.‬‬
‫»اﻟﻘﻴﻮم« ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دارد‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (8‬ﻫﯿﭻﮐﺪام از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارد‪ ,‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ ََۡ َۡ ۡ َ َ َ َۡ ُ ۡ ََ ُ ُ َ‬
‫ِيطون بِهِۦ عِل ٗما ‪] ﴾١١٠‬ﻃﻪ‪.[110 :‬‬ ‫﴿�علم ما �� �يدِي ِهم وما خلفهم و� �‬
‫»ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن از‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ اوﻫﺎم وﺧﯿﺎﻻت و ﺗﺼﻮ‪‬رات و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را درك ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ذات ﺧﺪا آﺷﻨﺎﺋﯽ و آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (9‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪام از ﺧﻠﻖ ﺧﻮد در ذات و در اﺳﻤﺎء و در‬
‫ﺻﻔﺎت و در اﻓﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (10‬ﺧﺪاي ﭘﺎك وﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻣﺮگ ﺑﺮاوﻋﺎرض ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‬
‫� ٱ َّ�ِي َ� َ� ُم ُ‬ ‫َ َ َ َّ ۡ َ َ‬
‫� ٱلۡ َ ّ‬
‫وت﴾ ]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[58 :‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬وتو�‬
‫»ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ ﺑﺮﺧﺪاي ﺣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺑﺮ او راه ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ َ ّ َ ُ َۡ َ‬ ‫ُ ُّ َ ۡ َ َ ۡ َ َ‬
‫�� ٰ ِل َوٱ ِ�ك َر ِام ‪] ﴾٢٧‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.[27-26 :‬‬ ‫ان ‪ ٢٦‬و�ب� وجه ر�ِك ذو ٱ‬ ‫﴿� من عليها ف ٖ‬
‫»ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ و ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﻓﻨﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ارﺟﻤﻨﺪ ﺗﻮ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺲ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُّ‬
‫� ٍء هال ِك إِ� َوج َه ُهۥ﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪» .[88 :‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﺰ ذات او ﻓﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫﴿� ۡ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او دﭼﺎر ﻣﺮگ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬او ﻗﯿﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮاب آﻟﻮدﮔﯽ و‬
‫ﺧﻮاب ﺑﺮ او ﻋﺎرض ﻧﻤﯽﮔﺮدد اﮔﺮ ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ و ﻗﯿ‪‬ﻢ ﺑﺮ اﻣﻮر اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﻠﮏ ﺧﻮد ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺸﺒﻬﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺧﻠﻖ او ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن دﭼﺎر ﮐﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (11‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬او رازق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻣﺸﮑﻞ‬
‫روزي ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ (12‬ﻣﺮگ در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و از ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﯿﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬او زﻧﺪه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‬
‫اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺪون ﻣﺸﻘﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪12‬‬

‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺑﻼ ﻣﺆﻧﺔ« ﺑﺪون ﺳﺨﺘﯽ و ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و ﺗﮑﻠﻒ‪.‬‬
‫»ﺑﻼ ﻣﺸﻘﺔ« ﺑﺪون رﻧﺞ و ﻓﺸﺎر‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (12‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ را از آﻧﺮو ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎورده‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ ﺑﺮاي آن‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎورده ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻠﻖ را ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُُ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ت ٱ َّ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫﴿ َوما خلق ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ‬
‫�ن وٱ ِ��س إِ� ِ�َعبد ِ‬
‫ون ‪] ﴾٥٦‬اﻟﺬارﯾﺎت‪» .[56 :‬ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪم ﭘﺮﯾﺎن و اﻧﺴﺎن را‬ ‫ِ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻋﺒﺎدت«‪ .‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﺧﻮدرا اﻋﻢ از اﻧﺲ و ﺟﻦ و ﭘﺮﻧﺪه و‬
‫وﺣﻮش و دﯾﮕﺮان را روزي ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و در روزي ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻓﺮﻗﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺆﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪ .‬و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺮﮐﺲ را‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﮑﻪ از ﻣﻠﮏ او ﮐﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد‬
‫ﮐﻠﯿﺪﻫﺎي ﮔﻨﺞﻫﺎي آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ در اﺧﺘﯿﺎر او اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (12‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮگ را ﺑﺮﺧﻠﻖ ﺧﻮد ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬وﺗﺮس ﻧﯿﺰ از ﮐﺴﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َّ ُ َ َ َ َّ ۡ َ ُ‬
‫ِ� َم ۡوت َِها﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[42 :‬‬
‫نف َس ح َ‬ ‫﴿ٱ� �تو� ٱ�‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ارواح را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬و در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاب اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ َُّ َ ُ ۡ‬
‫�ك ِمهِۚۦ َوه َو﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪.[41 :‬‬ ‫﴿� مع ِقب ِ‬
‫»ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎن او را ﻣﻮرد ﻫﯿﮕﺮد ﻗﺮار دﻫﺪ و از اﺟﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�لون ‪] ﴾٢٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[23 :‬‬‫�ل �ما �فعل وهم � ٔ‬ ‫﴿� � ٔ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎرﻫﺎي ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬وﻟﯽ دﯾﮕﺮان ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ و ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َّ ُ ۡ َ ُ ْ ُ ۡ َ َ ٰ َ َ ّ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬ز�م ٱ�ِين �فروا أن لن �بعث ۚوا قل ب� ور ِ�‬
‫َ ۡ ُ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ ۡ ُ َّ ُ َ َ ُ َّ‬
‫�ُب َع� � َّم �ُن َّبؤن ب ِ َما ع ِملت ۡ ۚم َو� ٰل ِك � ٱ� ِ �سِ�‪] ﴾٧ ٞ‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪» .[7 :‬ﮐﺎﻓﺮان ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ زﻧﺪه و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﮕﻮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺳﻮﮔﻨﺪ‪،‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫زﻧﺪه و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آن ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮐﻪ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺒﺮﺗﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺳﺎده و آﺳﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اس ِ�َ ۡو� َّ� َر ۡ� َ‬
‫ب �ِيهِ﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪.[9 :‬‬
‫ٓ َّ َ‬
‫﴿ َر َّ� َنا إِنك َجام ُِع ٱ�َّ ِ‬
‫ٖ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺗﻮ ﻣﺮدﻣﺎن را در روزي ﮐﻪ ﺗﺮدﯾﺪي در آن ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻤﻊ ﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮدم را ﭘﺲ از ﻣﺮگ زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ او دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺪاﺋﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﺮده را ﺑﺎ آب ﺑﺎران زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﯿﺎﻫﺎن را ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آب در آن‬
‫َ َ ٰ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َّ ُ‬
‫� ل َعل� ۡم‬ ‫ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﻧﯿﺰ زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪ ﴿ك�ل ِك �رِج ٱلمو‬
‫َ َ َّ َ‬
‫تذك ُرون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[57 :‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﯾﺪ و ﭘﻨﺪ‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪي ﮐﻪ آﻧﺎن را او‪‬ﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﭘﺪﯾﺪ آورده‪ ،‬ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮگ ﺣﯿﺎت ﻣﺠﺪد ﺑﺨﺸﺪ و اﯾﻦ ﺑﺮ ﺧﺪا آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن او را‬
‫وﺻﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭘﺎك و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اول وآﺧﺮاﺳﺖ‪ ،‬او زﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد‪ ،‬او ﻫﺮ ﮐﺎري ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺮﻋﻠﻢ ﺧﺪا دﺳﺖرﺳﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﻮاب و ﺧﻮاب آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﺮ او ﭼﯿﺮه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬آﯾﺎ »اﻟﻘﺪﻳﻢ« از اﺳﻤﺎء ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (2‬ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (3‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ در اراده وﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ؟‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳ‪‬ﻮم‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪14‬‬

‫)‪ (13‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺧﻠﻖ را ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ ،‬ﺻﻔﺎﺗﺶ ﻗﺪﯾﻢ وازﻟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺻﻔﺎت او اﺑﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (14‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﭘﺪﯾﺪ آوردن ﺟﻬﺎن اﺳﻢ ﺧﺎﻟﻖ و ﺑﺎري‪ ،‬ﺑﺮ او‬
‫اﻃﻼق ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ازﻟﻴﺎﹼ« ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻮدن آﻏﺎزي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫»اﺑﺪﻳﺎ« ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﻟﺒﺎري« ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﻖ را ﺑﺪون ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻠﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (13‬ﻫﻤﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ازل و ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﻠﻖ ﺑﺮاي او ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﻤﺎل او اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﺪم آن ﻧﻘﺺ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺲ از ﻧﻘﺺ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺘﯽ ﺑﻌﺪ از آﻓﺮﻧﯿﺶ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﺻﻔﺎت او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻬﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ازﻟﯽ اﺳﺖ و آﻏﺎزي ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺻﻔﺎت او‬
‫اﺑﺪي اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (14‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﯾﻨﺶ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻮده‪ ،‬و ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﻤﯽ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎﻟﻖ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻠﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻢ ﺑﺎري را ﭘﺲ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺧﻮد ﻧﻨﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او ﻗﺒﻞ‬
‫از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ذاﺗﺶ ﻗﺪﯾﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ ﻧﺒﻮي‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪15‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻧﻈﺎم آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﺧﻠﻖ را )‪ (50000‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪ‪‬ر‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ« ‪.1‬‬
‫)‪ (15‬ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﻨﯽ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬واورا ﮐﺴﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻠﻖ ﺑﺮاي او ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ وﮐﺴﯽ او را ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (16‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺮدﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﻢ ﻗﺒﻞ از زﻧﺪه ﮐﺮدن وﺣﯿﺎت‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮاي او ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺳﻢ ﺧﺎﻟﻖ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (17‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮه‪-‬ر ﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺎز ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺎري‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َ ۡ ‪ۡ ُ َّ َ ُ َ ٞ‬‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬
‫�﴾ ]اﻟﺸﻮري‪» .[11 :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫ص ُ‬
‫يع ٱ�َ ِ‬‫﴿ليۡ َس ك ِمثلِهِۦ �ء ۖ وهو ٱلس ِم‬
‫او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»رﺑﻮﺑﻴﺖ« ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺮف و ﺗﺪﺑﯿﺮ‪.‬‬
‫»ﻣﺮﺑﻮب« ﻣﺨﻠﻮق‪.‬‬
‫»ﻳﺴﲑ« آﺳﺎن‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (15‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻧﯽ رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫از ﻣﺨﻠﻘﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﮐﺴﯽ را ﺑﻮﺟﻮد آورد او ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫اﺳﻤﺎء و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ آن در اول و آﺧﺮ ﺑﺮاي او ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (16‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﮐﻪ ﻗﺒﻼً زﻧﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺣﯿﺎت ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺮده‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪه ﮐﺮدنﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪.‬‬

 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪16‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎري ﺗﻮاﻧﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺎري را ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﯿﺰي را اراده ﻧﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬آﻧﭽﯿﺰ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اراده ﮐﻮﻧﯽ و ﻗﺪري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ از ﻣﺤﺪوده آن ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺗﺨﻠﻒ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻗﺎدراﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﯿﻄﻪ ﻗﺪرت او اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻓﻌﺎل‬
‫ﺑﻨﺪه ﮔﺎن در ﺣﻮزه و ﺣﯿﻄﻪ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﻠﺐ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺒﺮ‬
‫دادهاﺳﺖ‪.‬‬
‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ قَد ٌ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫ِير﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[284 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫� ِ‬ ‫﴿وٱ�‬
‫)‪ (17‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﺑﻪ اراده و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ از ﻟﻮازم اﯾﻤﺎن ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﯿﺰي در ﺟﻬﺎن‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻫﻢ در اﯾﺠﺎد و ﻫﻢ در ﺑﻘﺎء‪ .‬و ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎن اﺳﺖ؛‬
‫َّ َ َ َ َ َّ َ‬
‫﴿إِن � ٰل ِك � ٱ�ِ �سِ�‪] ﴾٢٢ ٞ‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪» .[22 :‬ﺣﻘﺎﮐﻪ آن ﺑﺮﺧﺪا آﺳﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫او ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﻣﺤﺘﺎج ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬او ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ‬
‫او ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ او‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺗﻐﯿﺮ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد و ﻓﺮاﺗﺮاز ﻣﺤﺪوده‬
‫يع ٱ ۡ�َ ِص ُ‬
‫�﴾ ]اﻟﺸﻮري‪» .[11 :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او‬ ‫�ء ‪َ ٞ‬و ُه َو ٱ َّ‬
‫لس ِم ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َۡ‬
‫زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن اﺳﺖ؛ ﴿لي َس ك ِمثلِهِۦ ۡ ۖ‬
‫ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺎت ذاﺗﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﺻﻔﺎت ﻓﻌﻠﯽ او از ﻟﺤﺎظ ﻧﻮع ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻫﺮﮐﺪام از آن ﺑﻮﻗﻮع ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻘﺎء او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫وﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬او ﺳﺰاوار وﻻﯾﻖ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﻠﻖ وﺑﻌﺪ از آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (1‬آﯾﺎﻣﻌﻨﯽ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق را در ﭘﯽ ﻣﯽآورد؟‬

‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﺎري اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (3‬ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ‪﴿ :‬لَ ۡي َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬
‫�ء‪ ﴾ٞ‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎرم‬

‫)‪ (18‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ را‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫)‪ (19‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه وﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﺗﻘﺪﯾﺮي را ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ (20‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺴﯽ وﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﻋﻤﺮي ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫)‪ (21‬ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺨﻠﻮق ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻨﻬﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬و او ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺧﻠﻖ ﻣﺨﻠﻮق ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد؟‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»آﺟﺎﻻ« ﺟﻤﻊ اﺟﻞ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﺪﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ اﺷﯿﺎء ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (18‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﺧﻠﻖ را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫�ب ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ‬
‫يف ٱ ۡ َ‬
‫� ‪] ﴾١٤‬اﻟﻤﻠﮏ‪.[14 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿�� �علم من خلق وهو ٱلل ِط‬
‫»ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽداﻧﺪ؟ و ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ او دﻗﯿﻖ و ﺑﺎرﯾﮏ ﺑﯿﻦ ﺑﺲ آﮔﺎﻫﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮﭼﯿﺰ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ َُ َ ََۡ َۡ ۡ ََ َ َۡ ُ ۡ ََ ُ ُ َ‬
‫ِيطون بِهِۦ عِل ٗما ‪] ﴾١١٠‬ﻃﻪ‪.[110 :‬‬ ‫﴿�علم ما �� �يدِي ِهم وما خلفهم و� �‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﯾﻨﺪه و ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ او‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارﻧﺪ«‪ ،‬او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‬
‫َٰ َ َ َ ٓ‬ ‫َٓ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫آﮔﺎه اﺳﺖ؛ ﴿ َ� َ� ۡع ُز ُب َ� ۡن ُه م ِۡث َق ُال َذ َّر� � ٱ َّ َ َ‬
‫ت َو� ِ� ٱ�� ِض َو� أ ۡصغ ُر مِن �ل ِك و�‬
‫لس� ٰ� ٰ ِ‬ ‫ٖ ِ‬
‫� إ َّ� � ك َِ�ٰب ُّ‬ ‫َ ۡ‬
‫�َُ‬
‫�﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[3 :‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ذرهاي در ﺗﻤﺎم آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ از او ﭘﻨﻬﺎن و‬ ‫ب‬‫م‬
‫ٖ ِ ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫أ‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪18‬‬

‫ﻧﻬﺎن ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﻧﻪ ﮐﻤﺘﺮ از اﻧﺪازه ذره‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ از آن‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺎب‬
‫آﺷﮑﺎري ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ از دﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ او‬
‫ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺎت و ﺟﺰﯾﺎت ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (19‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺪرآﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫� َ ۡ َ َۡ َ َ َ‬
‫� ٍء خلق�ٰ ُه بِقدرٖ ‪] ﴾٤٩‬اﻟﻘﻤﺮ‪» .[49 :‬ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ اﻧﺪازه آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫َّ ُ َّ‬
‫﴿إِنا‬
‫َ َ َ َ ُ َّ‬
‫� َ ۡ‬
‫�ءٖ َ� َق َّد َرهُۥ َ� ۡقد ٗ‬
‫ِير�﴾ ]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[2 :‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬وخلق‬
‫»و او ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را آﻓﺮﯾﺪه و اﻧﺪازهاش را ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪرﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺪر آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (20‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ و زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻌﯿﻦ را ﻗﺮارداده‪ ،‬ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫َ َ َ َٓ َ َ ُُ ۡ َ َۡ َۡ ُ َ َ َٗ ََ َۡ َۡ ُ َ‬
‫آن ﺗﺨﻄﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪﴿ :‬فإِذا جاء أجلهم � �ستأخِرون ساعة و� �ستقدِمون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[34 :‬‬
‫»ﻫﺮﮔﺎه اﺟﻞﺷﺎن ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺗﺎﺧﯿﺮ و ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ ﭼﯿﺰي از اﺟﻞ و ﻋﻤﺮي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آن ﻗﺮار داده ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻔﺘﺪ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﺘﺄﺧﯿﺮ ﺑﯿﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫)‪ (21‬ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي و ﺑﺮ ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪهاي ﻗﺒﻞ‬
‫از آﻓﺮﯾﻨﺶ آن ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و او اﻫﻞ ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوت و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران و ﺑﺪﮐﺎران را ﻗﺒﻞ از‬
‫آﻓﺮﯾﺪن آﻧﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻧﺎن در ﻓﻼن روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻼن‬
‫ﺷﯿﻮه و ﺷﮑﻞ ﻓﻼن ﻋﻤﻞ ﺳﺮﺧﻮاﻫﺪ زد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻧﮑﺘﻪ ﭘﻨﻬﺎن در‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﻤﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺪام ﭼﯿﺰي را ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي از اﻣﻮر ﺧﻠﻖ و اﻋﻤﺎلﺷﺎن و ﻏﯿﺮ آن ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺧﻠﻖ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺧﻮد آزﻣﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺗﻘﺪﯾﺮي را ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺧﻠﻖ اﻋﻤﺎلﺷﺎن را ﻣﯽداﻧﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫)‪ (22‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺧﻮد ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ (23‬ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻨﺪهﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺮايﺷﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺮايﺷﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»وﻣﺸﻴﺌﺘﻪ ﺗﻨﻔﺬ« ﯾﻌﻨﯽ اراده او واﻗﻊ و ﻣﺘﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺷـﺮح‪:‬‬
‫)‪ (22‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺛﻮاب ﻣﻨﺎﺳﺐ را‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻧﺎن را از ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺧﻮد ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و در‬
‫ﺻﻮرت ارﺗﮑﺎب ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ وﻋﯿﺪ دادهاﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ َ ٰ َ َ َ َٰ َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ ُ ُ ۡ ۡ ُ َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫ََ ُ‬
‫ت �رِي مِن �تِها ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها ۚ و�ل ِك‬ ‫﴿ومن يطِعِ ٱ� ورسو�ۥ يدخِله ج� ٖ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ ُ َ ُ ُ ۡ ۡ ُ َ ً َ‬ ‫ٱ ۡل َف ۡو ُز ٱ ۡل َع ِظ ُ‬
‫ِيها َو ُ�ۥ‬ ‫ارا � ٰ ِ ٗ�ا �‬‫يم ‪َ ١٣‬و َمن َ� ۡع ِص ٱ� ورسو�ۥ و�تعد حدودهۥ يدخِله ن‬
‫� ‪] ﴾١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[14-13 :‬‬‫اب ُّمه ‪ٞ‬‬ ‫َع َذ ‪ٞ‬‬
‫ِ‬
‫»ﻫﺮﮐﺲ از ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺑﺎغﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ رودﺑﺎرﻫﺎ روان اﺳﺖ و ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و آن ﮐﺲ ﮐﻪ از ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و از ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﺪا در ﮔﺬرد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او‬
‫را وارد آﺗﺶ دوزخ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و او را ﻋﺬاب ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪20‬‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،/‬ﭘﺲ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻣﻮرد ﺧﻠﻖ وارد ﻣﺒﺤﺚ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪،‬‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮو ﻧﻬﯽ ﺣﻖ ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫َۡۡ‬ ‫َ َ َُ َۡ ۡ‬
‫� ٱ�ل ُق َوٱ�م ُر﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[54 :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ و ﻓﺮﻣﺎن از آن ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫﴿��‬
‫)‪ (23‬ﻫﺮﭼﯿﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ واﻗﻊ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻣﯽآﯾﺪ و ﻫﺮﮔﺰ‬
‫اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد از آن ﺗﺨﻠﻒ ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻮﻧﯽ و ﻗﺪري اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد‬
‫از آن ﻫﺮ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫� َ ُّ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ۡ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫ي�﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[39 :‬‬ ‫� يُضل ِل ُه َومن �شأ �عل ُه ٰ ِ‬
‫ص� ٰ ٖط مستقِ ٖ‬ ‫ﺧﯿﺮ وﭼﻪ ﺷﺮ؛ ﴿من �شإ ِ ٱ‬
‫»ﻫﺮ ﮐﺲ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاﻫﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬
‫� َ�ف َعل َما يُر ُ‬ ‫ۡ ُ‬
‫� َّن ٱ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ََُۡ ْ‬ ‫َّ‬
‫﴿ َول ۡو شا َء ٱ ُ َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ‬
‫�د﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[253 :‬اﮔﺮ ﺧﺪا‬‫ِ‬ ‫� ما ٱ�تتلوا َو� ٰ ِ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﭼﻪ را اراده ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎرج از ﻣﺸﯿﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ون إ َّ�ٓ أَن � َ َشا ٓ َء ٱ َّ ُ‬
‫� َر ُّب ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬ ‫ََ ََ ٓ َ‬
‫� ‪] ﴾٢٩‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪.[29 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿وما �شا ُء ِ‬
‫»ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اراده ﮐﻮﻧﯽ ﻏﯿﺮاز اراده ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺎري را دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﻮع آن را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮي راﺿﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آن اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﮑﻤﺘﯽ ﮐﻪ او ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪه ﮔﺎﻧﺶ اراده ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﺑﺮايﺷﺎن‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪،‬‬
‫اﻣﮑﺎن وﻗﻮع آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻫﻢ آن را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﻧﻈﺮﯾﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرﯾﻪ آن را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮاﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﻣﻌﺼﯿﺖ را اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اراده ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮد ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺪا رﺑﻄﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آن‬
‫را اراده ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ و اراده ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻌﺼﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺪا ﻧﻘﺸﯽ در آن ﻧﺪارد ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن آﻧﺎن اﻧﺴﺎن را ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪه و اراده ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (24‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻋﺼﻤﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪل ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه و ﺧﻮار ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽآزﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (25‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﺎ ﺑﺨﻮاﺳﺖ او ﯾﺎ در ﺳﺎﯾﻪ ﻓﻀﻞ او و ﯾﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪﻟﺶ‬
‫در ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷـﻨﺎﺳـﯽ‪:‬‬
‫»ﻳﻌﺼﻢ« از وﻗﻮع در ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎز ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (24‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ را از ﺑﻨﺪهﮔﺎﻧﺶ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺴﻮي اﯾﻤﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫آﻧﺎن را از وﻗﻮع در ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را در ﻋﺎﻓﯿﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و‬
‫از آﺛﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽدارد‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﮔﻮﯾﺪ و ﺷﮑﺮ ﺧﺪاي را ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاي ﭘﺎك ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺧﻠﻖ ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮا ﻣﯽﺳﺎزد و ﮔﺮﻓﺘﺎر ذﻟﺖ و‬
‫ﺧﻮاري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ,‬و آﻧﺎن را ﺑﺨﻮدﺷﺎن وا ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬و راه ﺗﺴﻠﻂ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن را ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﺎن را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را در ﻣﻌﺮض اﺑﺘﻼء ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ در ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺿﻼﻟﺖ ﺳﻘﻮط ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪل او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ و ﻋﺪل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ و ﺿﻼﻟﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪22‬‬

‫� ص َ� ٰط ُّم ۡستَ‬
‫ٰ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ ۡ ۡ ُ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ‬
‫ي�﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[39 :‬‬
‫ٖ‬ ‫ق‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫﴿من �شإ ِ ٱ� يضل ِله ومن �شأ �عله‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬
‫َ ٓ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ُ ُّ‬ ‫َ‬
‫ضل َمن �َشا ُء َو َ� ۡهدِي َمن �َشا ُء﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[93 :‬‬ ‫﴿ َو� ٰ ِ‬
‫�ن ي ِ‬
‫»وﻟﯽ ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮا ه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ ََ ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ٰ َّ َّ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ‬
‫�ن ٱ� �هدِي من �شاء﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪.[56 :‬‬ ‫﴿إِنك � �هدِي من أحببت و� ِ‬
‫»ﺷﻤﺎ اي ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دوﺳﺖ داري ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯽ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪ ..‬ﭘﺲ ﻫﺪاﯾﺖ و ﺿﻼﻟﺖ از ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ از اﺻﻮل‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫را ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮد ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﻮد او را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ ﮔﻤﺮا ه ﺷﻮد ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪﻟﺶ او‬
‫را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (25‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﯾﺎ در ﺳﺎﯾﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﺪا ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﯾﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪل او‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺮدم از دو ﺣﺎل ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در ﭘﺮﺗﻮ ﻓﻀﻞ و ﻋﻠﻢ و ﺣﮑﻤﺖ و ﻟﻄﻒ و‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا ﻣﻮﻣﻦ و ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺗﺤﺖ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻋﺪل ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ و‬
‫ﺣﮑﻤﺘﺶ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه و ﻣﻨﺤﺮف ﺑﻪ ﮐﻔﺮ و ﻓﺴﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﻣﺤﺪوده ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺧﺪا ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬
‫� َر ُّب ٱ ۡل َ� ٰلَم َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ون إ�ٓ أن � َ َشا ٓ َء ٱ َّ ُ‬ ‫ََ ََ ٓ َ‬
‫� ‪] ﴾٢٩‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪.[29 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿وما �شا ُء ِ‬
‫»و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪ ،‬و اﻧﮕﻬﯽ اﻧﺴﺎن ﮔﺎﻫـﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ و ﯾﺎ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﺆاﺧﺬه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻮارش ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻫﺪاﯾﺖ را ﺑﺮ او ارزاﻧﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫دﭼﺎر ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺑﺪي ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ از آن ﻧﺠﺎت ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ ‪ -‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا از ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ‪-‬‬
‫‪ ‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاي‬
 ‫‪23‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺧﻼﺻـﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺘﺶ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻀﺎ و ﺧﻮاﺳﺖ او ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺤﺖ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺮار دارد‪ ،‬و ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﻣﺤﺪوده‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎرج ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧـﻮد آزﻣـﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﻓﺮﻣﺎن داده و از ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮﻫﺮ دو ﺗﺤﺖ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮاردارد؟‬
‫)‪ (3‬ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻋﺪاﻟﺘﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﺳﺎزد ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺸﻢ‬

‫)‪ (26‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺷﺮﯾﮏ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫)‪ (27‬ﮐﺴﯽ ﻗﺪرت رد ﻗﻀﺎء ﺧﺪا را ﻧﺪارد‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﺗﻮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺣﮑﻢ او را ﻧﺪارد‪،‬‬
‫و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺗﻮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻓﺮﻣﺎن او را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻟﻐـﺖ ﺷـﻨﺎﺳـﯽ‪:‬‬
‫»اﻟﻀﺪ«‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫»اﻟﻨﺪ«‪ :‬ﻣﻤﺎﺛﻞ و ﻫﻤﺘﺎ‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (27‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ وﻣﻨﺰهﺗﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻣﺮوﺣﮑﻢ و ﺧﻠﻖ و ﻣﻠﮏ ﺧﻮد ﺿﺪ و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﻫﻤﺘﺎ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬
‫و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯽﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫﴿لَيۡ َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬
‫�ء‪] ﴾ٞ‬اﻟﺸﻮري‪» .[11 :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او )اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ( ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪24‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ٗ َ ُ َ ۡ َ َ‬
‫ندادا َوأنت ۡم �عل ُمون﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[22 :‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ‬‫﴿ف� �علوا ِ�ِ أ‬
‫درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ )ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (27‬ﺧﺪاي ﭘﺎك وﺑﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ اﻣﺮي ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ‪ ،‬آن ﭼﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﻪ اﺟﺮا‬
‫درﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﺻﺪد ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﺑﺮآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ او راﺿﯽ ﺑﻪ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺿﺮري ﺷﻮﻧﺪﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮان آن را ﻧﺪارﻧﺪ و راﻫﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ُ ّ َ َ َ َ َ َّ ُ‬
‫� ف� �شِف ُ� ٓۥ إِ� ه َو﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[17 :‬‬ ‫﴿�ن �مسسك ٱ� ب ِ ٖ‬
‫»اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﯿﺮي‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﺮ ﻫﺮﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ‬ ‫﴿ َّما َ� ۡف َتحِ ٱ َّ ُ‬
‫ِك ل َهاۖ َو َما ُ� ۡمسِك ف� ُم ۡرسِل ُ�ۥ ِم ۢن َ� ۡع ِده ِۦ﴾ ]ﻓﺎﻃﺮ‪.[2 :‬‬
‫اس مِن ر�ةٖ ف� ممس‬ ‫� ل َّ‬
‫ِلن ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ رﺣﻤﺘﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﯿﺰي‬
‫را ﮐﻪ ﺑﺎز دارد ﮐﺴﯽ ﺟﺰ او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را رﻫﺎ و روان ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫َ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َٓ َ َ َ ۡ‬
‫﴿إ� َما أم ُرهُ ٓۥ إذا أ َراد ش ً‬
‫�ٔا أن َ�قول ُ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ‬
‫�ۥ �ن �يَكون ‪] ﴾٨٢‬ﯾﺲ‪» .[82 :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﭼﯿﺰي را‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺸﻮد ﮐﺎر او ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﺪ ﺑﺸﻮ و آن ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﻤﯽ ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺶ ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﮐﺲ‬
‫َ َّ ُ َ ۡ ُ ُ َ ُ َ ّ َ ُ ۡ‬
‫�ك ِمهِ﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪.[41 :‬‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪازد‪﴿ :‬وٱ� ��م � مع ِقب ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﻢ )اﻣﺮ( ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺷﺪن ﺣﮑﻢ اﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫اﮔﺮ اراده اﻣﺮي ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻣﺮ اﯾﺸﺎن ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﻠﻖ ﺟﺎري‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ٰ َّ ۡ‬
‫�ََ‬ ‫َ‬
‫� َ�ل ٌِب َ َ ٰٓ ۡ‬
‫﴿ َوٱ َّ ُ‬
‫اس � َ� ۡعل ُمون﴾ ]ﯾﻮﺳﻒ‪.[21 :‬‬
‫� ٱ�َّ ِ‬ ‫� أم ِره ِۦ و� ِ‬
‫�ن أ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻣﺮ ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ وﻟﯽ اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
 ‫‪25‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰه و ﭘﺎك اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺘﺎ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﻗﻀﺎء اﯾﺸﺎن ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺣﮑﻢ او را ﺑﺘﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪازد‪ ،‬و‬
‫اﻣﺮش ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﻌﻨﯽ اﺿﺪاد و اﻧﺪاد )ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪ -‬ﻫﻤﺘﺎ( ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺣﮑﻢ وﻗﻀﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽاﻓﺘﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻔـﺘﻢ‬

‫)‪ (28‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (29‬و اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه وﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻨﺘﺨﺐ‪ ،‬و ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»آﻣﻨﺎ«‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫»أﻳﻘﻨﺎ«‪ :‬ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫»اﻟـﻤﺼﻄﻔﯽ«‪ :‬ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺷـﺮ ح‪:‬‬
‫)‪ (28‬ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ‪ ،‬و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬و در دﻟﻬﺎي ﻣﺎ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﺟﺎنﻫﺎي ﻣﺎ را وﻗﺎر ﺑﺨﺸﯿﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺣﺘﻤﯽ و اﺳﺘﻮار رﺳﯿﺪهاﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (29‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ازﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ اﺳﻤﺎء ﺷﺮﯾﻒ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺼﺎل‬
‫ﺷﺮﯾﻔﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬او را ﻻﯾﻖ اﯾﻦ اﺳﻢ ﺷﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ ﻗﺮﯾﺸﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﺴﺐ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬از ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺣﺴﺐ و ﺷﺮاﻓﺖ ﻣﻘﺎم واﻻﺋﯽ درﻣﯿﺎن ﻗﺮﯾﺶ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و از ﻟﺤﺎظ ﻋﺮق ﻣﻠّﯽ داراي‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪26‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﻋﺒﺎدت و ﺑﻨﺪهﮔﯽ ﺧﺪا ﮐﻪ واﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‬
‫َ‬
‫ى ب ِ َع ۡب ِده ِ﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪» .[1 :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ و‬ ‫�ٰ َن ٱ َّ� ٓ‬
‫ِي أ ۡ َ‬
‫� ٰ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرهاش ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؛ ﴿ ُس ۡب َ‬

‫ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺧﺪاﯾﯽ را ﺳﺰا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاش را ﺷﺒﯽ از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﯽ ﺑﺮد«‪.‬‬
‫ُ ُ ۡ َ ۡ ّ َّ َ َّ ۡ َ َ َ ٰ َ َ‬
‫� � ۡبدِنا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[23 :‬‬ ‫ب مِما نز�ا‬ ‫﴿�ن كنتم ِ� ر� ٖ‬
‫»اﮔﺮ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺷﮏ دارﯾﺪ«‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ ُ َ ََ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫﴿ َو�ن ُهۥ ل َّما قام �ب ُد ٱ� ِ يَدعوهُ �دوا يَ�ونون عل ۡيهِ �ِ َدا ‪] ﴾١٩‬اﻟﺠﻦ‪» .[19 :‬ﭼﻮن ﺑﻨﺪه‬
‫ﺧﺪا )ﻣﺤﻤﺪ( ﺑﺮ ﭘﺎي اﯾﺴﺘﺎد‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺮاﻣﻮن او ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ازدﺣﺎم ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺧﻠﻘﺶ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﺸﺎن را ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬و او را ﺑﺮﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮﺗﺮ ﻗﺮار داد و اﯾﺸﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﻘﺮب و‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﻟﻬﯽ‪ ،‬او ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻮرد رﺿﺎي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ راﺿﯽ ﺷﺪ رﺳﺎﻟﺖ را‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﯾﺸﺎن ﺧﺘﻢ ﮐﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (30‬او ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬و اﻣﺎم ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران‪ ،‬و ﺳﺮور رﺳﻮﻻن‪ ،‬و ﺣﺒﯿﺐ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (31‬ﻫﺮ ادﻋﺎﺋﯽ درﺧﺼﻮص ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺮاﻫﻪ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ ﻫﻮا و ﻫﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺧﺎﺗﻢ اﻷﻧﺒﻴﺎء« ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ او ﺧﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻏـﻲ« اﻧﺤﺮاف و ﮔﻤﺮاﻫﯽ‪.‬‬
‫ﺷـﺮح‪:‬‬
‫)‪ (30‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ ٓ َ َ ّ ّ َ ُ َ‬
‫ِ� ۡم َو� ٰ�ِن َّر ُسول ٱ َّ�ِ َو َخا� َم ٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[40 :‬‬ ‫﴿ما �ن �مد �با أح ٖد مِن رِجال‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺪر ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫او در ﺧﺪاﺗﺮﺳﯽ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎري ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ ﺳﺒﻘﺖ دارد آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ از ﺧﺪا ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ آﮔﺎﻫﻢ«‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ و داﻧﺎﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻢ« درود و‬
‫ﺳﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺎد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺳﻠﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻫﺴﺘﻢ و اﻓﺘﺨﺎري درﻣﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن اﺷﺮف ﺧﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬او ﺣﺒﯿﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه‬
‫و او را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ و ﻣﻘﺮب ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫)‪ (31‬ﻫﺮ ادﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﻌﺪ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬اﻧﺤﺮاف و ﮔﻤﺮاﻫﯽ‪ ،‬و ﺑﯿﺮاﻫﻪ و ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ ﻫﻮا و ﻫﻮس و ﺑﻄﻼن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﭼﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﭼﻪ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮﺧﻮد ﭘﺲ از او‬
‫ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺪﻋﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﭘﺲ از او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮﮐﺲ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺷﮏ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻦ اﯾﻤﺎن دارد‪ :‬ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺪﻋﯿﺎن دروﻏﮕﻮ ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ اﻋﻤﺎل ﺧﻮارق‬
‫ﻋﺎدات ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﭘﯿﺮواﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﺎرﺷﺎن ﺑﻪ رﺳﻮاﺋﯽ ﻣﯽﮐﺸﺪ و اﻣﺮﺷﺎن‬
‫ﺑﭙﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺪﻋﯿﺎن دروﻏﯿﻦ ﻧﺒﻮت ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺎ‬
‫روﺷﻦ وﺑﺮ ﻣﻼ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫)‪ (32‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻋﻤﻮم ﭘﺮﯾﺎن‪ ،‬و ﮐﺎﻓﻪ ﺧﻠﻖ‪،‬‬
‫اﯾﺸﺎن رﺳﻮل ﺣﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﺋﯽ را ﺑﺮاي ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن‬
‫آوردهاﺳﺖ درود و ﺳﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪28‬‬

‫ﻟﻐـﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﻟﻮري«‪ :‬ﺧﻠﻖ‪.‬‬
‫ﺷـﺮح‪:‬‬
‫)‪ (32‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺰرگ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺘﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻦ و اﻧﺲ ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از اﯾﺸﺎن ﻣﺨﺼﻮص ﻗﻮمﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﯾﺸﺎن ﻣﺄﻣﻮر دﻋﻮت ﺟﻦ و اﻧﺲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََٓ َۡ َ َۡ َ‬
‫ك إ َّ� َر ۡ َ‬
‫� ٗة ّل ِۡل َ� ٰلَم َ‬
‫� ‪] ﴾١٠٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[107 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿وما أرسل�ٰ ِ‬
‫»و ﺗﻮ را ﺟﺰ رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ«‪.‬‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺧﺎص ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﺒﻌﻮث ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهام«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺘﺎب ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫�قّ‬‫ى َودِين ٱ ۡ َ‬ ‫ِي أَ ۡر َس َل َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ ب ِٱل ۡ ُه َد ٰ‬ ‫‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ُ ﴿ :‬ه َو ٱ َّ� ٓ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬
‫ُّ َ َۡ َ َ ُ ۡ ُ َ‬ ‫ُۡ َُ ََ‬
‫�ٱ ّ‬
‫��ون ‪] ﴾٩‬اﻟﺼﻒ‪» .[9 :‬او اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺎ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ل‬‫ٱ‬ ‫ه‬‫ر‬
‫ِ‬ ‫ك‬ ‫و‬‫ل‬‫و‬ ‫ۦ‬‫ِ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِين‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ�ظ ِهرهۥ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ و دﯾﻦ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آن را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﮐﺎﻓﺮان اﮐﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻫﻤﺮاه ﻧﻮر و ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ راه درﺳﺖ ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ۡد‬
‫َ ‪ٞ ُّ ٞ‬‬ ‫َّ ُ‬ ‫َٓ ُ ّ‬
‫جا َء�م م َِن ٱ�ِ نور‪َ ٞ‬و� ِ�ٰب مبِ�﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» .[15 :‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻧﻮر‬
‫وﮐﺘﺎﺑﯽ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر آﻣﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻗﺮآن ﻧﻮر ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر ﺷﻔﺎء اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻔﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي دل را درﻣﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﺸﺎن را ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺟﻦ و‬
‫اﻧﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺴﻮي ﻫﺪاﯾﺖ و دﯾﻦ ﺣﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ از او رﺳﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧـﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬آﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ﯾﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻗﻮمﺷﺎن؟‬
 ‫‪29‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (2‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﭘﺲ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﺑﺮاي ﺧﻮد ﯾﺎ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮﺧﻮد ﮐﻨﺪ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤـﺖ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫)‪ (33‬ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﺸﺎن آﻏﺎز ﺷﺪه و ﻗﻮل ﺧﺪاﺳﺖ ﺑﻼﮐﯿﻒ‪ ،‬آن را‬
‫ﺑﺼﻮرت وﺣﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻼم ﺧﺪا ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺷﺒﯿﻪ ﮐﻼم ﺧﻠﻖ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﺮﮐﺲ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﻗﺮان ﮐﻼم ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ را‬
‫ﻣﻮرد ﻧﮑﻮﻫﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار داده و او را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ وﻋﯿﺪ دادهاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ ۡ‬
‫﴿ َسأصل ِيهِ َسق َر ‪] ﴾٢٦‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪» .[26 :‬او را ﺑﻪ دوزخ وارد ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ وﻋﯿﺪ را ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ دادهاﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ َ ٰ َ ٓ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬
‫� ‪] ﴾٢٥‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪» .[25 :‬اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻗﻮل اﻧﺴﺎن«‪.‬‬
‫﴿إِن �ذا إِ� قول ٱلب ِ‬
‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و ﯾﻘﯿﻦ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﺷﺒﺎﻫﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺑﺸﺮ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (33‬ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﺸﺎن آﻏﺎز ﺷﺪه و ﻣﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﻼم او ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺻﻔﺖ ﮐﻼم ﺻﻔﺘﯽ از ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل و ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺪ آن ﺻﻔﺖ ﻧﻘﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫�ل ٗ‬‫َ َ َّ َ َّ ُ ُ َ ٰ َ ۡ‬
‫ِيما﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[164 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ«‪.‬‬ ‫﴿و�م ٱ� مو� ت‬
‫ﭘﺲ ﮐﻼم ﺻﻔﺘﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﮐﻤﺎل و ﺟﻼل اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪30‬‬

‫ار َك‬
‫ج َ‬‫ٱستَ َ‬ ‫�ن أ َ َح ‪ٞ‬د ّم َِن ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬
‫ِ� ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪﴿ :‬‬
‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ۡ ُ َ ۡ‬ ‫ََ‬ ‫فَأَج ۡرهُ َح َّ ٰ َ ۡ‬
‫� �س َم َع ك� ٰ َم ٱ�ِ � َّم �بل ِغه مأمنهۥ﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[6 :‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ از ﺗﻮ ﭘﻨﺎه‬ ‫ِ‬
‫ﻃﻠﺒﯿﺪ او را ﭘﻨﺎه ﺑﺪه ﺗﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن او را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﻣﻦ ﺧﻮدش ﺑﺮﺳﺎن«‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﮐﻼم ﺧﺪا در آﯾﻪ ﻗﺒﻞ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﺮان ﺑﺤﻖ ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺑﺼﻮرت وﺣﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن او را ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﯾﻘﯿﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺤﻖ آن ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﺨﺸﯽ از ذات اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﻼم ﺑﺸﺮ‬
‫ﺣﺎدث و ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﺣﺎدث و ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ﻫﺮﮐﺲ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ دوزخ وﻋﯿﺪ دادهاﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٓ َّ َ ُ ۡ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ َ‬
‫� ‪َ ٢٥‬سأ ۡصلِيهِ َسق َر ‪] ﴾٢٦‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[26-24 :‬‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ‪ُ ُۡ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫﴿�قال إِن �ٰذا إِ� سِحر يؤثر ‪ ٢٤‬إِن �ٰذا إِ� قول ٱلب ِ‬
‫»ﭘﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﻣﮕﺮ اﻓﺴﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ *.‬اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻗﻮل ﺑﺸﺮ * ﭘﺲ او را ﺑﻪ‬
‫دوزخ وارد ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺆﻣﻨﺎن دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﮐﻼم ﺑﺸﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫دوزخ وﻋﯿﺪ دادهاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام از‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪا ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮق ﻓﺮق دارد ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ذات ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ذات ﻣﺨﻠﻮق ﻓﺮق دارد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﺣﻖ ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺑﺸﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻧﻈﺮﺷﻤﺎ درﺑﺎره ﻗﺮآن ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬اﮔﺮﮐﺴﯽ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﻗﺮآن ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ﺣﮑﻢ او ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴـﻤﺖ ﻧﻬﻢ‬
 ‫‪31‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (34‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﺸﺮي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره اﻫﻞ ﺑﺼﯿﺮت ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺒﺮت ﻣﯽﮔﯿﺮد و از ﮔﻔﺘﺎر ﮐﺎﻓﺮان ﻣﻨﺰﺟﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺎت ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﻋﺘﱪ«‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ از دﯾﮕﺮان ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻧﺰﺟﺮ«‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ از ﭼﯿﺰي ﺧﻮد را ﺑﺎز داﺷﺘﻪ و از آن دوري ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (34‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ وﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﺸﺮي وﺻﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ را‬
‫در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨﺪ ﺑﺨﺪاي ﺑﺰرگ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫﴿لَيۡ َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬
‫�ء‪] ﴾ٞ‬اﻟﺸﻮري‪» .[11 :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ و او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎن اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺑﻔﻬﻤﺪ و درﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ ﺗﺸﺒﯿﻪ را ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻋﺒﺮت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻮد را از ﺑﺎورﻫﺎي ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺪور ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﮐﺎﻓﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ دوزخ و ﺳﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي وﻋﺪه دادهاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺻﻔﺎت و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺻﻔﺎت ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺻﯿﺖ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧـﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪا ﻣﺜﻞ ﺻﻔﺎت ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪا را ﻣﺜﻞ ﺻﻔﺎت ﺑﺸﺮ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪32‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دﻫﻢ‬

‫)‪ (35‬دﯾﺪار ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺟﻨﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون اﺣﺎﻃﻪ و ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫﴿ ُو ُجوه ‪ ٞ‬يَ ۡو َم� ٖذ نَّ ِ َ‬
‫ا�ةٌ ‪ ٢٢‬إ ِ ٰ� َر ّ� ِ َها ناظ َِرة ‪] ﴾٢٣‬اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪.[23-22 :‬‬ ‫ِ‬
‫»در آن روز ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﺷﺎداب و ﺷﺎدﻧﺪ* ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮد آﻧﺮا ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﻫﺮﭼﻪ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ در اﯾﻦ ﺑﺎب از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬آﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺧﻮد اراده ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺎوﯾﻞ آراء‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﻪ اﺳﺎس ﻫﻮا و ﻫﻮس ﺑﻪ ﺧﯿﺎلﭘﺮدازي روي ﻧﻤﯽآورﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ در دﯾﻦ‬
‫‪ ‬او را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و او ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﮐﻨﺪ‬
‫ﺧﻮد ﺳﺎﻟﻢ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‪.‬‬
‫ﻟـﻐـﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫ﺷـﺮح‬
‫‪ ‬را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫)‪ (35‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ُ ﴿ :‬و ُجوه ‪ ٞ‬يَ ۡو َم� ِ ٖذ‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫ا�ةٌ ‪ ٢٢‬إ ِ َ ٰ‬
‫� َر ّ� ِ َها ناظ َِرة ‪] ﴾٢٣‬اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪» .[23-22 :‬درآن روز ﭼﻬﺮهﻫﺎﺋﯽ ﺷﺎداب و ﺷﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫نَّ ِ َ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫َ‬
‫َ‪ٞ‬‬ ‫ِين أ ۡح َس ُنوا ْ ٱ ۡ ُ‬
‫� ۡس َ ٰ‬
‫� َوزِ�َادة﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪» .[26 :‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮑﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ‬ ‫﴿ ّل َِّ� َ‬
‫ﻧﯿﮑﻮ از آن اﯾﺸﺎن اﺳﺖ و اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﻧﯿﺰ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ‬زﯾﺎدت و ﻓﺰوﻧﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه در آﯾﻪ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ وﺟﻪ ﺧﺪاي‬
‫‪‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺎه را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‬
 ‫‪33‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫و در دﯾﺪن آن ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ« ‪.1‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺑﺎور اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﺣﺎﻃﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ‬
‫دﯾﺪن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ و دﯾﺪن ﻗﻠﺒﯽ و ﻣﻌﻨﻮي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ دﯾﺪار ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ‬در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب آﻣﺪه ﻣﺘﻮاﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از اﺋﻤﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن ﺟﺰم ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد آﯾﺎت‬
‫و اﺣﺎدﯾﺚ ﻇﺎﻫﺮ آن اﺳﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﯿﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﺧﺒﺎر رﺳﯿﺪه در اﯾﻦ ﻣﻮرد را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ آراء ﻗﺎﺻﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ آن‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺮدازﯾﻢ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺨﯿﻼت و ﻫﻮاﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﺑﺮاز‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ زﯾﺮا ﮐﻪ اﻧﺴﺎن اﮔﺮ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺳﻼﻣﺖ دﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر اﻧﺤﺮاف و‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻧﺸﻮد ﺑﺮ او ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‪ ‬ﺷﻮد و ﺑﻪ اﺧﺒﺎر وارده و ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺎورداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﻮردي اﻣﺮ ﺑﺮ او ﻣﺸﺘﺒﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮد ﺑﺴﭙﺎرد‪:‬‬
‫َٓ َۡ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َٓ ۡ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫ون َما � َ َ ٰ‬
‫� َب َه مِن ُه ٱبۡتِغا َء ٱلفِت َنةِ َوٱبۡتِغا َء تأوِ�لِهِۖۦ َو َما َ� ۡعل ُم‬ ‫﴿فَأ َّما ٱ َّ� َ‬
‫ِين ِ� قلو� ِ ِهم ز�غ �يتبِع‬
‫َ ّ َ َ َ َ َّ َّ ُ َّ ٓ ُ ْ ُ ْ‬ ‫ُ ّ‪ٞ‬‬ ‫ۡ ۡ َُ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ٓ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ‬
‫ام َّنا بِهِۦ � ّم ِۡن عِن ِد ر�ِناۗ وما يذكر إِ� أولوا‬ ‫ون َء َ‬ ‫ل� ٰسِخون ِ� ٱلعِل ِم �قول‬ ‫تأوِ�لهۥ إِ� ٱ�ۗ وٱ‬
‫ب﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪» .[7 :‬و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در دلﻫﺎﯾﺸﺎن ﮐﺠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﯿﺰي و ﺗﺄوﯾﻞ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬‫ٱ ۡ�َ ۡل َ‬
‫ِ‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺗﺄوﯾﻞ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬و راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (36‬ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم در اﺳﻼم ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺴﺘﻮاي‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ آﻧﭽﻪ ﻋﻠﻢ آن از او ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﺟﺴﺘﺠﻮي آن ﺑﺮﺧﯿﺰد و‬
‫ﺑﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﻮد از ﻣﻘﺼﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺎب و اﯾﻤﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺤﺮوم‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﯿﻦ ﮐﻔﺮ و اﯾﻤﺎن و ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﮑﺬﯾﺐ و اﻗﺮار و اﻧﮑﺎر ﺑﺼﻮرت ﺳﺮدرﮔﻢ و‬
‫ﺣﯿﺮان ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨﺪه و ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪه‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري )‪ (33/2‬ح )‪ (54‬و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪ (439 /1‬ح )‪.(633‬‬

 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪34‬‬

‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»رام« ﻃﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﺴﺘﺠﻮي آن ﺑﺮآﯾﺪ‪.‬‬
‫»ﺣﻈﺮ« ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﺣﺠﺒﻪ ﻣﺮاﻣﻪ« از ﻣﻘﺼﺪ آن ﺑﺎز ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻓﻴﺘﺬﺑﺬب« ﭘﺲ ﺳﺮدرﮔﻢ وﺣﯿﺮان ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (36‬ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﻼم ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و‬
‫ﺳﻨّﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ آن ﮔﺮدد و از ﻗﺮآن وﺳﻨّﺖ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﻮا و ﺷﺒﻬﻪ‬
‫ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ رأي و ﻗﯿﺎس و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﯾﺐ ﻋﻘﻞ روي ﻧﯿﺎورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎن در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮآﯾﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺤﺼﯿﻞ آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن را از دﯾﺪ ﺑﻨﺪهﮔﺎﻧﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﻣﻮري ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ و ﻗﻀﺎء او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻧﺴﺎن ﻋﻘﻞ و ﻓﻬﻢ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺮاد و‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﺧﺪا ورﺳﻮل او‪ ‬اﺳﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و اﻧﻘﯿﺎد ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬از‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺎب و اﯾﻤﺎن ﺻﺤﯿﻊ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ و اﻋﺘﺮاف و ﻗﺒﻮل و اﻧﻘﯿﺎد‪ ،‬و ﺗﺴﻠﯿﻢ و اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺮﻓﺘﺎر دو‬
‫دﻟﯽ درﻣﯿﺎن ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﮑﺬﯾﺐ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﺧﺒﺎر ﺷﺮﻋﯿﻪ و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ آن و اﻗﺮار و اﻧﮑﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و دﭼﺎر وﺳﻮﺳﻪﻫﺎ و ﺗﺮدﯾﺪﻫﺎ و ﺧﯿﺎﻻت ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اورا ﺣﯿﺮان و ﺳﺮﮔﺮدان‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺘﻮار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن او ﻧﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﻻﯾﻤﺎن و ﻣﺼﺪق اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻣﻨﮑﺮي ﮐﺎﻣﻞ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻤﺎن ﻫﻤﺎن ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﭘﺬﯾﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در اﻣﻮري ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ آن ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ و آن ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ آن را درﯾﺎﺑﺪ و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او آﻧﺮا ﺧﺒﺮ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (37‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از اﻫﻞ اﺳﻼم در ﻣﻮرد رؤﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ دﭼﺎر و ﻫﻢ و ﺧﯿﺎﻻت ﺷﻮد‬
‫اﯾﻤﺎن او ﺑﻪ رؤﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ رؤﯾﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻬﻢ ﺧﻮد ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺗﺴﻠﯿﻢ را ﺑﺮﺧﻮد ﻻزم ﺑﺪاﻧﺪ و روش ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﺧﻮد را از ﻧﻔﯽ و ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺣﻔﻆ ﻧﮑﻨﺪ در راه دﭼﺎر ﻟﻐﺰش ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎور او در ﻣﻮرد ﺗﻨﺰﯾﻪ و ﭘﺎك داﻧﺴﺘﻦ ﺧﺪا از ﻧﻘﺎﯾﺺ از ﺣﻖ دور ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫‪ ‬ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ ﺻﻔﺎت وﺣﺪاﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﻣﺨﻠﻮﻗﯿﻦ در ﻫﯿﭻ اﻣﺮي ﺑﺎ او‬
‫ﻣﺎ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺎ ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻐـﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻳﺘﻮق« ﭘﺮﻫﯿﺰ ودوري ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫»زل« ﺑﻠﻐﺰد و اﺷﺘﺒﺎه ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ دﯾﺪار ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﮐﺴﯿﮑﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺧﻮد ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ دﭼﺎر ﺗﻮﻫﻢ ﺷﻮد‬
‫ﯾﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﺮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آن دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ اﻓﺘﺎده‬
‫و در واﻗﻊ ﺑﻪ دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرش اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﺪار و ﮐﯿﻔﯿﺖ آن را ﺟﺰ‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع دﯾﺪار ﺧﺪا و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ آﻧﺮا ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺻﺪد ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن ﺑﺮآﯾﻨﺪ و آﻧﺮا ﺷﺒﯿﻪ آﻧﭽﯿﺰي ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺤﯿﺢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﮐﯿﻔﯿﺖ دﯾﺪار ﺧﺪا ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺼﻮص آﻧﺮا ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ و ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ اﺧﺒﺎري ﺳﺎزﯾﻢ ﮐﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‪ ‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ دﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻣﺒﻌﻮث ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ از دو ﭼﯿﺰ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻧﻔﯽ ﮐﺮدن آﻧﭽﯿﺰي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و اﻟﺤﺎد در آن‬
‫و ﺗﺤﺮﯾﻒ آن از ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻘﺼﺪ درﺳﺖ آن‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪36‬‬

‫دوم‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎﻟﻖ را ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨﺪ و در اﻣﻮري ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺬات و اﻓﻌﺎل و اﺳﻤﺎء‬
‫و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺨﺼﻮص او ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﺗﺸﺒﯿﻪ روا دارد‪ .‬اﯾﻦ دو )ﻧﻔﯽ و‬
‫يع ٱ ۡ�َ ِص ُ‬
‫�﴾ ]اﻟﺸﻮري‪:‬‬ ‫�ء ‪َ ٞ‬و ُه َو ٱ َّ‬
‫لس ِم ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َۡ‬
‫ﺗﺸﺒﯿﻪ( در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪﴿ :‬لي َس ك ِمثلِهِۦ ۡ ۖ‬
‫‪» .[11‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﯿﻤﻪ اول آﯾﻪ ﻧﻔﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﻤﻪ دوم آﯾﻪ اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻨﺰﯾﻪ و اﺛﺒﺎت ﺟﻤﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮐﺲ از اﯾﻦ دو ﭼﯿﺰ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻔﯽ و ﺗﺸﺒﯿﻪ دوري ﻧﮑﻨﺪ ﻋﻘﯿﺪهاش دﭼﺎر ﺧﻄﺎ و ﻟﻐﺰش‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و از راه درﺳﺖ دور ﻣﯽاﻓﺘﺪ و در ﺗﻨﺰﯾﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮐﻪ ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺗﻨﺰﯾﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﭘﺎك داﻧﺴﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺷﺮﯾﮏ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و‬
‫ﻫﻤﺘﺎ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﻫﻢ در ذات و ﻫﻢ در اﻓﻌﺎل و‬
‫ﻫﻢ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﺳﺖ و ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ ازآن او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻓﺮداﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮد و ﺻﻤﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد و ﻫﯿﭽﮑﺲ در ﻫﯿﭻ ﻣﻮردي ﺑﺎ او‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ذات و ﻧﻪ در اﻓﻌﺎل و ﻧﻪ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪.‬‬
‫)‪ (38‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ از ﺣﺪود و ﻏﺎﯾﺎت و ارﮐﺎن و اﻋﻀﺎء وادوات اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﻬﺎت‬
‫ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ او را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺗﻌﺎﻟﯽ«‪ :‬ﻣﻨﺰه و ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﳊﺪود«‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺣﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫»اﻟـﻤﺒﺘﺪﻋﺎت« ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﺣﺪود و ﻏﺎﯾﺎت ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻣﺮزي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺤﺪود‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﻬﺎﯾﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺪان ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﻼم اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
 ‫‪37‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد ﭘﯿﻮﻧﺪ دارد و ﺑﺎ آن ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﺧﻠﻖ ﺟﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ از ارﮐﺎن و اﻋﻀﺎء وادوات ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﻋﻀﺎء و ﺟﻮارح اﺳﺖ‪ ،‬و وﺳﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﻞ و ﮐﺎر اﻧﺴﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ و دﻓﻊ‬
‫ﺿﺮر ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺒﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﯽ ﺧﺪا از ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ و ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت داراي ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ آن‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ را ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﻤﺎن ﺷﯿﻮهاي ﮐﻪ‬
‫ﻻﯾﻖ ﺧﺪا اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ درﺑﺎره ﮐﯿﻔﯿﺖ آن ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯽﻧﯿﺎز از ﺟﻬﺎت‬
‫ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﮐﻪ ﺟﻬﺎت آﻧﻬﺎ را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ او ﺗﻌﺎﻟﯽ از‬
‫ﺟﻬﺎت ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﮐﻼم ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮي ﻗﺮاردارد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺟﻬﺎت در اﺣﺎﻃﻪ درﻧﻤﯽآورد و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ در اﺣﺎﻃﻪء ﭼﯿﺰ ﯾﺎ ﺟﻬﺘﯽ درﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎش ﻣﺆﻟﻒ ﮐﻪ ﺧﺪا رﺣﻤﺘﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﮐﻼﻣﯽ را ﺑﮑﺎر ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻣﻘﺼﻮد او ﻣﻘﺼﺪ اﻫﻞ ﮐﻼم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬
‫ﺻﻔﺎت ﻋﻠّﻮ و وﺟﻪ وﺳﺎﯾﺮ ﺻﻔﺎت‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد از اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﮐﻼﻣﯽ ﺑﻄﻮرﮐﻠﯽ ﭘﺮﻫﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻫﺮ دو را دارد‪ ،‬و ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ‬
‫درﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﻔﺼﯿﻞ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺣﮑﻢ آﻧﺮا ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺆﻟﻒ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ از ﺣﺪود و ﻏﺎﯾﺎت اﺳﺖ«‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ و در ﭼﯿﺰي ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺻﻔﺖ و ﺟﻬﺖ ﻋﻠﻮ از ﺧﺪا ﻧﻔﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ ﮐﻼم ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻧﻔﯽ ﻋﻠﻮ و ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻗﻮل ﮐﻪ »ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز از ارﮐﺎن و اﻋﻀﺎء اﺳﺖ« اﮔﺮ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻞ وﺟﻪ و ﯾﺪﯾﻦ و ﻋﯿﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﻮرت و دﺳﺖﻫﺎ و‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪38‬‬

‫ﭼﺸﻢﻫﺎي ﺧﻠﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺻﻔﺎت ﺧﺪا ﺑﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﻠﻖ ﻓﺮق دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﺣﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻔﯽ وﺟﻪ وﯾﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫»ﺟﻬﺎت ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﺧﺪا را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد« اﮔﺮ ﻣﻘﺼﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ در ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻪ در ﭘﺎﺋﯿﻦ و ﻧﻪ در راﺳﺖ و ﻧﻪ درﭼﭗ و ﻧﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ و ﻧﻪ در ﭘﯿﺶ رو‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻼم‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﻣﻌﺪوم و ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻤﺘﻨﻊ و ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ ﮐﻔﺮي‬
‫ﺻﺮﯾﺢ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ در آن ﻧﻔﯽ ﻗﻮل ﺧﺪا و ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻔﯽ وﺟﻮد ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻘﺼﺪ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﺼﺮ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢﻫﺎ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺤﻖ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﺑﺪون‬
‫آﻧﮑﻪ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮﻣﺆﻣﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره از ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻌﻄﯿﻞ‬
‫دوري ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺣﻮادث و اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺰه‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﻫﯿﭻ ﺷﺒﺎﻫﺘﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﺪن ﺧﺪا در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺼﻮص ﺻﻔﺎت ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (3‬اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻬﺎت ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﺪ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﯾﺎزدﻫﻢ‬

‫)‪ (39‬ﻣﻌﺮاج ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺗﻨﻬﺎ و درﺣﺎل ﺑﯿﺪاري ﺑﻪ اﺳﺮا ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد او را اﮐﺮام ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن آﻧﭽﻪ‬
‫اراده ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد وﺣﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻗﻠﺐ )ﻣﺤﻤﺪ( ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ )ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ( دﯾﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ درود و ﺳﻼم ﺧﺪا در او‪‬ل و آﺧﺮ )در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت( ﺑﺮ او ﺑﺎدا‪.‬‬
‫ﻟﻐـﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
 ‫‪39‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫»ﻣﻌﺮاج« ﺑﺮوزن ﻣﻔﻌﺎل از ﻋﺮوج ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺻﻌﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮاج وﺳﯿﻠﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫آن ﺻﻌﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (39‬اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻋﺮوج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺷﺨﺼﺎّ ﺑﺎ ﺟﺴﻢ و روح را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ در‬
‫ﺷﺐ اﺳﺮاء اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺮاء در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ و اﺟﻤﺎع ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺮاء از ﻣﮑﻪ‬
‫َّ َ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮده اﺳﺖ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ُ ﴿ :‬س ۡب َ‬
‫ى ب ِ َع ۡب ِده ِۦ﴾‬ ‫ِي أ ۡ َ‬
‫� ٰ‬ ‫�ٰ َن ٱ� ٓ‬

‫]اﻹﺳﺮاء‪» .[: :‬ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺧﺪاي را ﺳﺰا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد )ﻣﺤﻤﺪ( را ﺷﺒﯽ از ﻣﺴﺠﺪ‬
‫اﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ ﺑﺮد«‪.‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻌﻨﻮان اﻣﺎم ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮاج ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ و ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ ﺻﻌﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻧﺠﺎ اﯾﺸﺎن را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺖ و ﺑﺎ وي ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬و اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺪآﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻏﯿﺮ او ﺑﺪآﻧﺠﺎ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﮐﺮده و او را ﺑﺮاﺣﻮال ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ آﮔﺎه ﻧﻤﻮد و او را ﺑﺎ وﺣﯽ ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻗﻠﺐ ﻣﺒﺎرك ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ دﯾﺪه ﺑﻮد‬
‫ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ دﯾﺪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻌﺮاج و اﺳﺮاء ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‡ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻋﻠّﻮ ﻣﻘﺎم او ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﻪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺷﺐ ﻣﺒﺎرك اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و در ﮐﺘﺎبﻫﺎي‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (40‬ﺑﻪ ﺣﻮﺿﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش)‪ (‬را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ و آﻧﺮا ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻣﺘﺶ ﻗﺮارداده اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻏﻴﺎﺛ ﹰﺎ« ﺑﺨﺸﺶ وﮐﻤﮏ و ﻣﺴﺎﻋﺪت ‪.‬‬
‫ﺷـﺮح‪:‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪40‬‬

‫)‪ (40‬از زﺑﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬وﺟﻮد ﺣﻮﺿﯽ ﮐﻪ اﻣﺖ ﺑﺮآن وارد ﻣﯽﮔﺮدد ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره ﺣﻮض آﻣﺪه ﻣﺘﻮاﺗﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ آن ﺻﺤﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و آﻧﺮا‬
‫ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﺠﻤﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ‪ ،‬ﺣﻮض ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اش آب ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و آب آن ﺑﻪ ﺳﻔﯿﺪي ﺷﯿﺮ‪ ،‬و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﻋﺴﻞ‪ ،‬و ﺧﻮﺷﺒﻮﺋﯽ‬
‫ﻣﺸﮏ و ﺑﺮﺗﺮ از آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل و ﭘﻬﻨﺎي آن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺮﮔﻮﺷﻪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﻪ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺷﺎزه ﻃﻮل ﺳﻔﺮ ﯾﮑﻤﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮزهﻫﺎ و ﺟﺎمﻫﺎي آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﺎرهﮔﺎن آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ‬
‫از آن ﺟﺮﻋﻪاي ﺑﻨﻮﺷﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺸﻨﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻮض ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ و ﮔﻮاراﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺣﻮﺿﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ وﺟﻮد دارد و ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮآن وارد و ﻣﻬﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﻮض ﺑﺮاي ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ اﻣﺖ از ﻋﻄﺶ و ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و اﯾﻦ ﺣﻮض ﻓﻀﻞ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و او را ﺑﺮﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‡ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﺮاردﻫﺪ ﮐﻪ در روز ﻣﺸﻬﻮد ﺑﺮآن وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از آب آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫اﺳﺮاء‪ :‬ﺳﻔﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺘﺎﻟﻤﻘﺪس ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮاج‪ :‬ﺳﻔﺮ آﺳﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬وﺣﯽ در آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻮض ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯿﮑﻪ اﺳﺮاء را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ در ﮐﺠﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (3‬درﺑﺎره ﺣﻮض ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوازﻫﻢ‬
 ‫‪41‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (41‬و ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ذﺧﯿﺮه ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (42‬ﻣﯿﺜﺎﻗﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣﻀﺮت آدم و ﻓﺮزﻧﺪان او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫)ﻣﯿﺜﺎق( ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺆﮐﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (41‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮاي رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ آن ﻫﻤﺎن‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻫﻞ ﻣﻮﻗﻒ در وﻗﺖ ﺣﺸﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﻣﯿﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻓﯿﺼﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد« ‪.1‬‬
‫ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﺗﺮدﯾﺪي اﯾﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬درﺑﺎره ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺴﻨﺎت و ﺑﺪﯾﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﺷﻔﺎﻏﺖ اﯾﺸﺎن‪ ‬درﺑﺎره ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻪ دوزخ داده ﺷﺪه‪ ،‬و آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬از ورود ﺑﻪ دوزخ ﺑﺎز داﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﯾﺸﺎن در ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن درﺟﺎت اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ درﺟﻪاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ در ﻣﻮرد ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﺑﺮاي ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻋﺬاب ﮔﻨﺎﻫﮕﺎران‪ ،‬و ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ و ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺧﺮوج آﻧﻬﺎ از دوزخ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖﻫﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ُ ّ َّ َّ َ ُ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺪون اذن ﺧﺪا ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬قل ِ�ِ ٱلش�ٰ َعة‬
‫َ ٗ‬
‫�ِيعا﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[44 :‬ﺑﮕﻮ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻤﻪ از آن ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ‪ 473/13‬ح )‪ (7510‬و ﻣﺴﻠﻢ ‪ 184- 182 /1‬ح )‪.(326‬‬

 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪42‬‬
‫َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َۡ َ‬
‫﴿ َو� �شف ُعون إِ� ل َِم ِن ٱ ۡرت ٰ‬
‫�﴾ ]اﻷﻧﺒﯿﺎء‪» .[28 :‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ را‬
‫ِندهُ ٓۥ إ َّ� ل َِم ۡن أَذ َِن َ ُ‬
‫�ۥ﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[23 :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫َ َ َ َ ُ َّ‬
‫لش َ�ٰ َع ُة ع َ‬‫ﮐﻪ ﺧﺪا راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪﴿ .‬و� تنفع ٱ‬
‫ِ‬
‫درﭘﯿﺸﮕﺎه او ﻓﺎﯾﺪه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﻣﮕﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ او اﺟﺎزه دﻫﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺪون اذن ﺧﺪا اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (42‬ﻣﯿﺜﺎق ﺣﻖ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﯿﺜﺎق ﻫﻤﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺆﮐﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣﻀﺮت‬
‫‪‬و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮔﺮﻓﺖ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺘﺶ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬و از آن ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺗﺎ‬
‫آدم‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺮﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن ﮔﻮاﻫﯽ دادﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺜﺎق او‪‬ل اﺳﺖ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ َ َ َ َ ُّ َ ۢ َ ٓ َ‬
‫� َءاد َم مِن ظ ُهورِه ِۡم ذ ّرِ َّ� َت ُه ۡم‬‫ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﻣﺪه اﺳﺖ‪�﴿ :‬ذ أخذ ر�ك مِن ب ِ‬
‫َ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ ّ ُ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َ ٓ‬
‫� ش ِه ۡدنا﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[172 :‬‬‫س ِهم �لست بِر�ِ�مۖ قالوا ب ٰ‬
‫وأشهدهم � أنف ِ‬
‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮودﮔﺎرت ﻓﺮزﻧﺪان آدم را از ﭘﺸﺖ آدﻣﯽزادﮔﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﮐﺮد و اﯾﺸﺎن را ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﻦ ﭘﺮودﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺘﻢ؟ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬آري ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ‬ﺑﺮاي اﻣﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺜﺎق ازﻟﯽ ﺑﺮآدم و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺰرگ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (2‬اﻧﻮاع ﺷﻔﺎﻋﺖﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ؟‬
‫)‪ (3‬درﺑﺎره ﻣﯿﺜﺎق او‪‬ل ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯿﺰدﻫﻢ‬
 ‫‪43‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (43‬ﻫﻤﻮاره ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ و ﭼﻪ ﺗﻌﺪادي ﺑﻪ‬
‫دوزخ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋﺪدي ﮐﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ زﯾﺎد وﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (44‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﻌﺎل ﻣﺮدم آﮔﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫راﻫﯽ را ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن آن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻀﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﺑﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (43‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ازل ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد از ﺑﻨﯽ آدم وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ‬
‫ﺗﻌﺪادي از آن وارد دوزخ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﻪ آن را ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺟﻤﺎل و ﺗﻔﺼﯿﻞ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﮐﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎم ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﻋﺪدﺷﺎن زﯾﺎد و ﮐﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ‪-‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﺪا‪ -‬ﻫﻨﻮز ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻘﯽ ﯾﺎ ﺳﻌﯿﺪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺗﻐﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺮﮔﺰ راه ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (44‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ و آن را ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻀﺎء‬
‫او ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ درﺟﻬﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺑﻬﺸﺘﯿﺎن ﺑﺮايﺷﺎن آﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و اﻫﻞ دوزخ ﻋﻤﻞ دوزﺧﯿﺎن‬
‫ﺑﺮايﺷﺎن آﺳﺎن اﺳﺖ ـ و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن و ﺧﻮاﺗﯿﻢ آن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪاز ﺑﺪﮐﺎري‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮش ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮش ﺑﺎ ﺑﺪﮐﺎري ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬
‫و دوزﺧﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر در ﺧﻮاﺗﯿﻢ و ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺪر و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫واو از اﻫﻞ ﺳﻌﺎدت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻘﺎوت او را‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺪر ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و او را از اﻫﻞ آن ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪44‬‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�لون ‪] ﴾٢٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪» .[23 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ‬‫�ل �ما �فعل وهم � ٔ‬ ‫﴿� � ٔ‬
‫ﺳﻮال و ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ و ﺳﻮال ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (45‬اﺻﻞ ﻗﺪر رﻣﺰ و رازي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺑﺎره ﺧﻠﻖ ﺧﻮد ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﻫﯿﭻ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻘﺮب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ را آﮔﺎه ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﯿﻬﻮده ﮔﻮﺋﯽ و‬
‫ﻧﮕﺮش در آن وﺳﯿﻠﻪ ﺧﺬﻻن و ﭘﻠﻪ ﺣﺮﻣﺎن و درﺟﻪ ﻃﻐﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﺑﺎﯾﺪ از‬
‫ﻧﮕﺮش و ﺗﻔﮑﺮ در آن ﺑﺮﺣﺬر ﺑﻮد ﺗﺎ در وﺳﻮﺳﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﺸﻮﯾﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﻠﻢ‬
‫ﻗﺪر را از ﺧﻠﻖ در ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﻣﺮدم را از ﻣﻘﺼﺪ آن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�لون ‪] ﴾٢٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[23 :‬‬‫�ل �ما �فعل وهم � ٔ‬ ‫﴿� � ٔ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﺳﻮال و ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد وﻟﯽ آﻧﺎن ﺳﻮال و ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن را رد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ‬
‫ﮐﺲ ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن را رد ﮐﻨﺪ از ﮐﺎﻓﺮﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺧﺬﻻن«‪ :‬ﻋﺪم ﺗﻮﻓﯿﻖ‬
‫»ﻃﻐﻴﺎن‪ :‬ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ‬
‫»اﻧﺎم«‪ :‬ﺧﻠﻖ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (45‬اﺻﻞ ﻗﺪر رﻣﺰ و راز ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﮐﺴﯽ از ﺧﻠﻖ را ﺑﺮ آن آﮔﺎه ﻧﮑﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺗﻌﻤﻖ در آن‪ ،‬و اﻗﺪام ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ از ﻗﺪر ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺎز دارﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ـ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ )‪ (224-223/10‬اﺑﻮ ﻧﻌﯿﻢ در اﳊﻠﻴﺔ )‪ (108/4‬ﻻﻟﮑﺎﺋﯽ در ﺷﺮح أﺻﻮل‬

‫اﻻﻋﺘﻘﺎد )‪ (1250/7 ،126/1‬اﺑﻦ ﻋﺪي در اﻟﻜﺎﻣﻞ )‪ (2172/6‬اﻟﺴﻬﻤﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﺮﺟﺎن‬
‫)ص‪ (358 -357‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ )‪ (92‬اﻟﺒﺎﻧﯽ در ﺳﻠﺴﻠﺔ اﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺼﺤﻴﺤﺔ )‪ (46-42/1‬ﺣﺴﻦ‬
‫ﻟﻐﯿﺮه‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ در ﭘﯽ وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺑﺮآﯾﺪ وارد ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺬﻻن و ﺣﺮﻣﺎن از ﺗﻮﻓﯿﻖ‬
‫ﺷﺪه و از ﭘﻠﻪ ﺣﺮﻣﺎن از ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ درﺟﻪ ﻃﻐﯿﺎن و ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺪر را ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻫﺮ اﻧﺪازه در آن ﺗﻔﮑﺮ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﭘﯽ ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻣﯽداﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻧﻮﺷﺘﻪ واراده ﻓﺮﻣﻮده و آﻓﺮﯾﺪه و ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ آن ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﻔﮑﺮ ﻋﻘﯿﻢ و ﺑﯽﻧﺘﯿﺠﻪ در اﻣﺮ‬
‫ﻗﺪر ﺑﭙﺮﻫﯿﺰد و ﺗﺴﻠﯿﻢ وﺳﻮﺳﻪﻫﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺧﺪوﻧﺪ ﻋﻠﻢ ﻗﺪر را از ﺧﻠﻖ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را از اﻗﺪام ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�لون ‪] ﴾٢٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[23 :‬‬‫�ل �ما �فعل وهم � ٔ‬ ‫اﺳﺖ‪ٔ � �﴿ :‬‬
‫»از ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ و ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻤﯽﺷﻮد وﻟﯽ آﻧﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎز‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻨﺪه روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ؟ زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ رد‪‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن و ﮐﻔﺮ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﮑﻤﺖﻫﺎي اﻟﻬﯽ از وراي‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﭙﺮدازد ﻫﯿﭻ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (46‬اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻫﻤﺎن ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﻟﺶ ﻧﻮراﻧﯽ اﺳﺖ و‬
‫در زﻣﺮه اوﻟﯿﺎء ﺧﺪا ﻗﺮاردارد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن درﺟﻪ راﺳﺨﯿﻦ در ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮاﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ دو‬
‫ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﺧﻠﻖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﺧﻠﻖ ﻣﻔﻘﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﮑﺎر‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻣﻔﻘﻮد ﻧﯿﺰ ﮐﻔﺮاﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺟﻮد و ﺗﺮك ﻋﻠﻢ ﻣﻔﻘﻮد‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪46‬‬

‫ﺷﺮح‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ آن و اﯾﻤﺎن ﺑﺪان‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﮐﺴﯿﮑﻪ از اوﻟﯿﺎء ﺧﺪا اﺳﺖ و دﻟﺶ ﻧﻮراﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن‬
‫درﺟﻪ راﺳﺨﯿﻦ در ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ داده ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻧﺮا‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﺧﻠﻖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻋﻠﻢ دﯾﻦ و اﺻﻮل و ﻓﺮوع آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﺧﻠﻖ ﻣﻔﻘﻮد اﺳﺖ‪ :‬و آن ﻋﻠﻢ ﻗﺪر اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را از ﺧﻠﻖ‬
‫ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺟﻮد را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﻣﻮﺟﻮد را اﻧﮑﺎر‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻠﻢ ﻗﺪر و ﻏﯿﺐ را ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻨﻬﺎ از ﻣﻮاردي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻨﮑﺮ ﻧﺼﻮص ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص اﯾﻦ ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ دادهاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻨﺪه ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻗﺒﻞ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻔﻘﻮد اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ ،‬و در ﭘﯽ ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻢ ﻣﻔﻘﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻀﺎء و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬و آن را ﻧﻮﺷﺘﻪ و اراده ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺪر رﻣﺰ و رازي اﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺮا ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺎﻟﺤﺎن وارد ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺪر ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در آن ﺗﻌﻤﻖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (1‬آﯾﺎ ﺗﻌﻤﻖ و ﻓﺮوروي در ﻗﺪر ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‬

‫)‪ (2‬اﻧﻮاع ﻋﻠﻢ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‬

‫)‪ (47‬و اﯾﻤﺎن ﻣﯽدارﯾﻢ ﺑﻪ ﻟﻮح و ﻗﻠﻢ‪ ،‬وﺑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در آن رﻗﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﮔﺮد ﻫﻢ آﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﭼﯿﺰي ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﺑﺮ وﺟﻮد آن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪,‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﮔﺮد ﻫﻢ آﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺮر ﻧﻔﺮﻣﻮده ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﺧﺸﮑﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪه‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺻﻼح ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﮐﺎر درﺳﺖ ﺑﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺨﻄﺎ ﻧﻤﯽرود‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (47‬اﯾﻤﺎن ﺟﺎزم و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻻزم دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻟﻮح ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده‬
‫َ َّ ۡ ُ‬ ‫َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ‪ٞ َّ ٞ‬‬
‫�يد ‪ �ِ ٢١‬ل ۡو ٖح �ف ِۢ‬
‫وظ ‪] ﴾٢٢‬اﻟﺒﺮوج‪.[22-21 :‬‬ ‫اﺳﺖ‪﴿ :‬بل هو قرءان ِ‬
‫»ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﺰرﮔﻮار و ﻋﺎﻟﯽﻗﺪر اﺳﺖ‪ ،‬در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺟﺎي دارد«‪.‬‬
‫ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﻼﯾﻖ را در آن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻤﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را آﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬و در ﻟﻮح‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﻠﻖ را ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»او‪‬ﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﯾﺪه ﻗﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اوﻓﺮﻣﺎن داد ﺑﻨﻮﯾﺲ‪ .‬ﻗﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ‬
‫ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﻮﯾﺲ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺧﻠﻖ را ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ« ‪.1‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻮداود )‪ (4700‬ﺗﺮﻣﺬي در ﺑﺎب ﻗﺪر )‪ (2156‬و در ﺑﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ )‪ ،(3316‬ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬

 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪48‬‬

‫ﭘﺲ ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻟﻮح ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺗﻮان آﻧﺮا ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭼﯿﺰي ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪ ﮐﻪ در آن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻗﻠﻢ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺧﺸﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﯿﺰي از آن ﺗﻐﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺻﻼح ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﮐﺎر ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻨﺪه‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﯿﺰ ﺑﺨﻄﺎ ﻧﻤﯽرود‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي‪ ‬اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ È‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺪان ﮐﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ اﻣﺖ ﮔﺮد ﻫﻢ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺮا ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮔﺮد ﻫﻢ آﯾﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺿﺮر ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻗﻼم ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎ ﺧﺸﮏ ﺷﺪه اﺳﺖ« ‪.1‬‬
‫)‪ (48‬ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺧﻠﻘﺖ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻘﺪﯾﺮي ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺎﺳﯽ را ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‬
‫ﻧﻘﺼﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺪ و ﻋﺎﻣﻞ زوال و ﺗﻐﯿﺮي در ﭘﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻢ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻪ زﯾﺎد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺘﻌﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ از اﻋﺘﻘﺎدات اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺻﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬و در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺑﺎور‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫و رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬ٱ�ِي ُ�ۥ ُملك‬
‫ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َّ‬ ‫َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٗ َ َ ۡ َ ُ َّ ُ َ ‪ٞ‬‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫�ءٖ َ� َق َّد َرهۥُ‬‫� َ ۡ‬ ‫ت وٱ�� ِض ولم �ت ِ‬ ‫ٱلس� ٰ� ٰ ِ‬
‫ك وخلق‬ ‫خذ و�ا ولم ي�ن �ۥ ِ‬
‫��ك ِ� ٱلمل ِ‬
‫ِير� ‪] ﴾٢‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[2 :‬‬ ‫َ� ۡقد ٗ‬

‫»آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ از آن او اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﻧﮕﺰﯾﺪه اﺳﺖ و در ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻧﺒﺎزي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺮا‬
‫ﮐﺎﻣﻼّ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و ﺑﺮ آورد ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻟﱰﻣﺬي )‪ (2518‬در ﺑﺎب ﺻﻔﺖ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬

 ‫‪49‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫﴿ َو َ� َن أَ ۡم ُر ٱ َّ�ِ قَ َد ٗر� َّم ۡق ُد ً‬

‫ورا ‪] ﴾٣٨‬اﻷﺣﺰاب‪» .[38 :‬و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻫﻤﻮاره روي ﺣﺴﺎب و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دﻗﯿﻘﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ واي ﺑﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻗﺪر ﺑﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﺮﺧﯿﺰد و ﻗﻠﺒﺶ از ﻧﮕﺮش ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ و ﻫﻢ و ﮔﻤﺎن ﺧﻮد در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻏﯿﺐ و ﺳﺮّ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺮآﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر دروغ و‬
‫ﮔﻨﺎه آﻟﻮد در ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻣﱪﻣﺎﹰ« ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮآن ﻋﻘﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﻘﻴ ﹰﲈ« ﺑﯿﻤﺎر‬
‫»اﻓـﺎﻛﺎ« ﮐﺬّاب‪ ،‬دروﻏﮕﻮ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (48‬ﺑﺮ ﺑﻨﺪه واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻤﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ و ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺳﺒﻘﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﻗﺒﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﻔﺼﻞ ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﺗﻘﺪﯾﺮي ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار ﺑﻨﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺾ و ﺗﺄﺧﯿﺮ و‬
‫زوال و ﺗﻐﯿﺮ در آن راه ﻧﺪارد و زﯾﺎدت وﻧﻘﺼﺎن ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻧﻪ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و ﻧﻪ در‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ زﻣﯿﻦ و ﻧﻪ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﻧﭽﻪ ﺑﯿﻦ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و آﻧﺮا ﻣﻘﺪر و ﻣﻘﺮرﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻠﻢ از ﺿﺮورﯾﺎت و ﻟﻮازم اﯾﻤﺎن و اﺻﻮل ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬و از ﻟﻮازم اﻗﺮار‬
‫َ َ ُ َّ‬
‫ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وخل َق �‬
‫ِير�﴾ »ﻫﺮﭼﯿﺰي را آﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬واﻧﺪازه آﻧﺮا ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫َ ۡ‬
‫�ءٖ َ� َق َّد َرهُۥ َ� ۡقد ٗ‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ٗ َّ ۡ‬
‫﴿و�ن أمر ٱ�ِ قدر� مقدورا﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪» .[38 :‬ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﯿﻦ و‬
‫ﻣﻘﺪراﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪50‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ وآﻧﺮا در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ و اراده و ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ واي ﺑﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﺟﺪال ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﭙﺮدازد و ﭼﯿﺰي از‬
‫ﻗﺪر را رد ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﻋﻠﻢ وﻗﺪرت ﺧﺪا را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و واي ﺑﺮﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﻗﺪر اﻟﻬﯽ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻨﮕﺮد ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ و ﺻﻮاب دور ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﺮ اوﻫﺎم ﺑﯿﻤﺎر ﮔﻮﻧﻪاش اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮده و در ﭘﯽ ﮐﺸﻒ ﺳﺮْ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ آﻧﺮا از ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن دارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﻫﺮﭼﻪ درﺑﺎره‬
‫ﻗﺪر ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ از آن ﺑﺎز ﮔﺮدد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ دروﻏﮕﻮ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺪر ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎرش ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺧﺘﻢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در ﭘﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻦ آن ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ ،‬و از‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن و ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻔﺤﺺ در آن ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪاي از آن ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﯽآورد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻟﻮح ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻠﻢ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده ﻧﻘﺺ و ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﻐﯿﺮ راه ﻧﺪارد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻏﻢ ﻫﻤﻪ ﺧﻼﯾﻖ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‬
‫)‪ (1‬درﺑﺎره ﻟﻮح و ﻗﻠﻢ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ اﮔﺮ ﺧﺪا ﭼﯿﺰي را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺗﻐﯿﺮ دﻫﻨﺪ؟‬
 ‫‪51‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‬

‫)‪ (49‬ﻋﺮش و ﮐﺮﺳﯽ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (50‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻋﺮش وﮐﺮﺳﯽ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (51‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬و ﺧﻠﻖ او از اﺣﺎﻃﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (49‬ﻋﺮش ﺧﺪاي رﺣﻤﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺷﮑﯽ در آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﻋﺮش ﺧﻮد‬
‫در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ُ ﴿ :‬ذو ٱ ۡل َع ۡر ِش ٱل ۡ َمج ُ‬
‫يد ‪] ﴾١٥‬اﻟﺒﺮوج‪» .[15 :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺠﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﺮش ﭘﺪﯾﺪهاي ﻋﻈﯿﻢ وب زرگ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﮐﺴﯽ ﺑﺮ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارد‪ .‬آن را‬
‫ﺟﻤﻌﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻋﻈﺎم ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮش ﺳﻘﻒ ﺟﻨﺖ اﻟﻔﺮدوس اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ آﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫رواﯾﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻋﺮش ﭘﺎﯾﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﻄﻼن ﺗﺄوﯾﻞ آن ﺑﻪ ﻣﻠﮏ را ﺑﺮﻣﻼ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺮﺳﯽ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺪمﻫﺎ‪ .‬و ﺑﺮ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﷲ‪.‬‬
‫ﮐﺮﺳﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وس َِع‬
‫َۡ َ‬ ‫ُك ۡرس ُِّي ُه ٱ َّ َ َ‬
‫ت َوٱ��ض﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[155 :‬و ﮐﺮﺳﯽ او آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫لس� ٰ� ٰ ِ‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﮐﺮﺳﯽ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫)‪ (50‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻋﺮش و ﮐﺮﺳﯽ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﺮش ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮا ﻧﮑﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻠﯿﻎ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮا ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‬
‫از ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﺮش وﻏﯿﺮ آن‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﺄن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ از اﯾﻨﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺮش و ﮐﺮﺳﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﺪرت و ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (51‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺮش و ﻏﯿﺮ آن‪ .‬و ﻓﻮق ﻋﺮش ﺟﺰ ﺧﺪا‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪52‬‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ .‬اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻢ و ادراك‪ ،‬و اﺣﺎﻃﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺲ‬
‫از ﺑﻨﺪهﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮ او اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ٗۡ‬ ‫َ ۡ َُ َ ََۡ َۡ ۡ ََ َ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِيطون بِهِۦ عِلما ‪] ﴾١١٠‬ﻃﻪ‪» .[110 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ‬ ‫﴿�علم ما �� �يدِي ِهم وما خلفهم و� �‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﯾﻨﺪه و ﮔﺬﺷﺘﻪﺷﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ او از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻢ اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭘﺎك اﺳﺖ ﺧﺪاﺋﯽ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺰت وﺟﻼل و ﻣﻠﮑﻮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻋﺮش ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺮﺳﯽ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺮش وﮐﺮﺳﯽ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺧﻮد اﺣﺎﻃﻪ دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮ ﺧﺪا اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي اﺳﺘﻮا ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (2‬در ﺑﺎره ﮐﺮﺳﯽ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‬

‫)‪ (52‬ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺑﻌﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ وﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (53‬ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﯿﺎﻣﺮان و ﮐﺘﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و ﺷﻬﺎدت‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ روش ﺻﺤﯿﺢ وﺣﻖ آﺷﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﳋﻠﻴﻞ« ﻣﺼﺎﺣﺐ و رﻓﯿﻖ اﻣﯿﻦ و ﻣﻘﺮّب‪.‬‬
‫»اﻟـﻤﺒﲔ« واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر‪.‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫َ َّ َ َ َّ ُ‬
‫� إبۡ َ� ٰه َ‬
‫ِيم‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺑﻌﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬وﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬وٱ�ذ ٱ ِ‬
‫َ ٗ‬
‫خل ِي�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[125 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺑﻌﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ او را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﻮد و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ درﺟﻪاي رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ او ﺑﻪ آن‬
‫درﺟﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫﴿ َو َ�َّ َم ٱ َّ ُ‬
‫� ُم َ ٰ‬
‫و�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[164 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ«‪.‬‬
‫�ل ٗ‬‫َ ۡ‬
‫ِيما﴾ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ,‬ﺗﺎ ﻣﻘﺼﻮد واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ‬ ‫وآن را ﺑﺎ ﻣﺼﺪر ﴿ت‬
‫از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﮔﻤﺎن ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﻔﺖ ﮐﻼم را از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﻼم ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺮوف و ﺻﻮت ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻻﯾﻖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﯿﻮهاي ﮐﻪ ﻧﺼﻮص آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن را‬
‫ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﺒﺮ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (53‬و ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﯽ ﻧﻮراﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ۡ َُ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َ َّ َ َ ٓ َ َ ُ‬
‫� ما أم َره ۡم َو َ�فعلون ما يُؤم ُرون﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪» .[6 :‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در آﻧﭽﻪ‬ ‫﴿� �عصون ٱ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫َۡ‬
‫ً‬ ‫ۡ َ َ ٰٓ َ‬
‫��ِكةِ ُر ُس�‬ ‫ت َوٱ�� ِض َجاع ِِل ٱلم‬ ‫آﻧﺎن داراي ﺑﺎﻟﻬﺎﺋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ فَاطِر ٱ َّ َ َ‬
‫لس� ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ْ ٓ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ ُ َ َ‬
‫� َوث� ٰث َو ُر َ� ٰ َع﴾ ]اﻟﻔﺎﻃﺮ‪.[1 :‬‬ ‫أو ِ� أجن ِحةٖ مث‬
‫»ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاوﻧﺪي را ﺳﺰا اﺳﺖ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﺑﺎلﻫﺎي‬
‫دوﺗﺎ دوﺗﺎ و ﺳﻪﺗﺎ ﺳﻪﺗﺎ و ﭼﻬﺎرﺗﺎ ﭼﻬﺎرﺗﺎﺋﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮران و ﻓﺮﺳﺘﺎدهﮔﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺟﻤﺎل اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬وﺑﻪ آﻧﭽﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮي آﻣﺪه ﺑﻄﻮر ﻣﻔﺼﻞ‬
‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺒﺮﯾﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ و اﺳﺮاﻓﯿﻞ و ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت و ﺧﺎزن دوزخ و ﺧﺎزن ﺑﻬﺸﺖ‬
‫و ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﮑﯿﺮ و رﻗﯿﺐ و ﻋﺘﯿﺪ و ﺣﻔﻈﻪ و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪54‬‬

‫و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ وآﻧﺎن را ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ‬
‫وﺣﯽ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﻮد ﺧﺎص ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬آﻧﺎن از ﻣﯿﺎن ﻣﺮدان و از ﻃﺒﻘﻪء وﺳﻂ ﻗﻮمﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ اﺧﺒﺎرﺷﺎن ﻣﻔﺼﻞ آﻣﺪه و ﭼﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ اﺧﺒﺎرﺷﺎن ﻣﻔﺼﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ٗ َّ َ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫ٗ َ َ‬
‫ﻫﻤﮕﯿﺸﺎن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪َ ﴿ :‬و ُر ُس� ق ۡد ق َص ۡص َ�ٰ ُه ۡم عل ۡيك مِن � ۡبل َو ُر ُس� ل ۡم �ق ُص ۡص ُه ۡم‬
‫ََ َ‬
‫عل ۡيك﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[164 :‬ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان زﯾﺎدي رواﻧﻪ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ آﻧﺎن را ﻗﺒﻼ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان زﯾﺎدي را ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ آﻧﺎن را ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﯿﺎن ﻧﮑﺮدهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺘﺎبﻫﺎي‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ را را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ :‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و زﺑﻮر و ﻗﺮآن و ﺻﺤﻒ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ح ِف إبۡ َ� ٰه َ‬ ‫ُۡ َ‬
‫و� ‪ُ ١٨‬ص ُ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪﴿ :‬إ َّن َ�ٰ َذا لَ� ٱ ُّ‬
‫لص ُ‬
‫ِيم‬ ‫ِ‬ ‫ح ِف ٱ� ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َو ُم َ ٰ‬
‫و� ‪] ﴾١٩‬اﻷﻋﻠﯽ‪.[19-18 :‬‬
‫»اﯾﻦ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ«‪.‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ ۡ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫�يل ‪ ٣‬مِن � ۡبل‬ ‫﴿نزل عليك ٱلكِ�ٰب ب ِٱ� ِق مصدِقا ل ِما �� يديهِ وأنزل ٱ�ورٮة وٱ ِ ِ‬
‫�‬
‫َّ َ ُ ۡ َ َ ‪ُ ٞ َ ُ َّ َ ٞ َ ٞ‬‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ‬ ‫ُه ٗدى ّل َّ‬
‫ت ٱ� ِ لهم عذاب شدِيدۗ وٱ� عزِ�ز ذو‬ ‫اس وأنزل ٱلفرقانۗ إِن ٱ�ِين �فروا �� ِ‬ ‫ِلن ِ‬
‫َ‬
‫ٱنتِقا ٍ� ‪] ﴾٤‬آلﻋﻤﺮان‪.[4-3 :‬‬
‫»ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺘﺎبﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺶ از آن ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ را ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺶ از آن‬
‫ﺟﻬﺖ رﻫﻨﻤﻮد ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﺮﻗﺎن را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﺧﺪا ﮐﻔﺮ ورزﻧﺪ‬
‫ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮاﻧﺎ و اﻧﺘﻘﺎمﮔﯿﺮﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫ََۡ َ‬
‫﴿ َو َءاتينا د ُاوۥد ز�ُ ٗ‬
‫ور�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[163 :‬ﺑﻪ داود ﮐﺘﺎب زﺑﻮر را دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺼﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﻧﯿﺰ اﯾﻤﺎن‬
‫دارﯾﻢ‪ .‬و ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﺑﺮ ﺣﻖ آﺷﮑﺎر و ﻃﺮﯾﻖ ﺻﺤﯿﺢ و ﺻﺮاط‬
‫� أَ َ‬
‫ح ٖد‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن رﺳﺎﻻت اﻟﻬﯽ را ﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﻄﻠﻮب رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪َ �ُ �َ ﴿ :‬ف ّر ُق َ� ۡ َ‬
‫ِ‬
 ‫‪55‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ّۡ‬

‫�ۥ ُمسل ُِمون﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[136 :‬ﻣﯿﺎن ﻫﯿﭽﯿﮏ از آن ﺟﺪاﺋﯽ ﻧﻤﯽاﻧﺪازﯾﻢ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫مِن ُه ۡم َو� ُن ُ‬

‫ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺧﻠّﻪ )دوﺳﺘﯽ( و ﺗﮑﻠﯿﻢ )ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ( ﺑﻄﻮر ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و وﺟﻮدﺷﺎن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه از ﺟﻬﺖ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺪا ﮐﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (3‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﯾﺎ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻔـﺪﻫﻢ‬

‫)‪ (54‬اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ را ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬آورده‬
‫ﻣﻌﺘﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده و ﺧﺒﺮد اده ﺑﺎور ﺗﺼﺪﯾﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (54‬ﻣﻘﺼﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ ادﻋﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪروي‬
‫آورد‪ ،‬و ﺣﺮام ﻣﻌﻠﻮﻣﯽ را ﺣﻼل ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬آورده ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ‪ ,‬و‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺻﺪق ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و اﺣﮑﺎم اﺳﻼم اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﺮ او اﺳﻢ اﺳﻼم و‬
‫اﯾﻤﺎن را اﻃﻼق ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه اﮔﺮ آن را ﺣﻼل ﻧﺪاﻧﺪ ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪56‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﮑﻨﻨﺪهﻫﺎي اﯾﻤﺎن و اﺳﻼم ﺑﻄﻮر ﻋﻤﺪي و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺸﻮد‪ ،‬او را ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫از ﮐﻼم اﺳﺘﺎد ﻃﺤﺎوي ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﮐﻪ اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﯾﻤﺎن و اﺳﻼم ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻟﻔﻆ اﮔﺮ از ﯾﮕﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺮ‬
‫دﯾﮕﺮي دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﯾﮕﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺷﺎﻣﻞ اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮي ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫اﯾﻤﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻃﻨﯽ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬آورده اﻗﺮار ﮐﻨﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ و روي ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد و‬
‫اﺧﺒﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ او ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺲ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﯿﻢ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺠـﺪﻫـﻢ‬

‫)‪ (55‬درﺑﺎره ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻬﻮده ﮔﻮﺋﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و در دﯾﻦ ﺧﺪا ﺗﻐﯿﯿﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (56‬درﺑﺎره ﻗﺮآن ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ روح اﻻﻣﯿﻦ آن را ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺳﻠﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺗﻌﻠﯿﻢ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﯿﺰي از ﮐﻼم ﻣﺮدم ﺑﺎ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻗﺮآن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (55‬درﺑﺎره ذات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺷﺄن او ﺑﯿﻬﻮده ﮔﻮﺋﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ از اﻣﻮرﻏﯿﺒﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را درك ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﻮد را ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽدارﯾﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﻧﺎﻣﯿﺪه اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و او را ﭼﻨﺎن ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺧﻮد را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﺪود اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
 ‫‪57‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺟﺪال در دﯾﻦ ﺧﺪا را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬و ﺑﺮ اﻫﻞ ﺣﻖ ﺷﺒﻬﻪ وارد‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ زﯾﺮا اﻟﻘﺎء ﺷﺒﻪ از ﻣﻮارد ﺗﻠﺒﯿﺲ و اﻓﺴﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (56‬درﺑﺎره ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت و آراء ﺧﻮد ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و از ﮐﻼم اﻫﻞ‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ و اﻧﺤﺮاف ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن‬
‫‪ ‬آن را از ﻧﺰد ﺧﺪا آورده و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺗﻌﻠﯿﻢ دادهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﯾﻞ‬
‫َ‬
‫وح ٱ ۡ�م ُ‬
‫�‬‫ِ� ‪ٰ َ َ ١٩٣‬‬ ‫�ل َر ّب ٱلۡ َ� ٰلَم َ‬
‫� ‪ ١٩٢‬نَ َز َل بهِ ٱ ُّلر ُ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪�﴿ :‬نهۥ ��ِ‬
‫� ‪] ﴾١٩٥‬اﻟﺸﻌﺮاء‪» .[195-192 :‬اﯾﻦ ﻗﺮآن‬ ‫ب‬‫م‬‫� ُّ‬‫ّ‬ ‫ر‬ ‫ون م َِن ٱل ۡ ُمنذِر َ‬
‫�ن ‪ ١٩٤‬بل َِسان َع َ‬ ‫َۡ َ َ ُ َ‬
‫قلبِك �ِ ك‬
‫ِٖ ِ ٖ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﯾﻞ آن را ﻓﺮود آورده اﺳﺖ ﺑﺮ ﻗﻠﺒﺖ ﺗﺎ ﺗﻮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﻢ‬
‫دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر«‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺑﺎﮐﻼم ﻣﺨﻠﻮق ﻫﯿﭻ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ و ﻫﻤﺨﻮاﻧﯽ و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮﻗﻪ ﺟﻬﻤﯿﻪ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‬
‫ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و ﺗﺒﻊ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ در ﮔﻤﺮاﻫﯽ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧـﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺑﯿﻬﻮدهﮔﻮﺋﯽ در ذات ﺧﺪا و دﯾﻦ او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪال در ﻗﺮآن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﮐﻼم ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧـﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﮑﻢ زﯾﺎده روي در ذات ﺧﺪا ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺟﺪال درﺑﺎره ﻗﺮآن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (3‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪58‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻮزدﻫﻢ‬

‫)‪ (57‬ﮐﺴﯽ را از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﮔﻨﺎه ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن را ﺣﻼل ﻧﺪاﻧﺪ ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (58‬ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﮔﻨﺎه ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﺿﺮر ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (59‬اﻣﯿﺪ دارﯾﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤﺘﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ داﺧﻞ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن اﯾﻤﻦ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻬﺎدت ﻧﻤﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﯿﻢ دارﯾﻢ وآﻧﺎن را ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»وﻻ ﻧﻘﻨﻄﻬﻢ« ازﻗﻨﻮط‪ ،‬ﺑﻤﻌﻨﯽ ﻧﺎ اﻣﯿﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (57‬اﻫﻞ ﺳ‪‬ﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن راﺑﻪ ﺟﺮم ﮔﻨﺎه ﺻﻐﯿﺮه ﯾﺎ ﮐﺒﯿﺮه ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﻗﻠﺒﺎً آﻧﺮا ﺣﻼل ﺑﺪاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه ﺣﺮام ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﮐﻪ ﺣﺮام ﺧﺪا را ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺮف ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮارج اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﺮم ﮔﻨﺎه ﮐﺎﻓﺮ و از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم ﺧﺎرج‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (58‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻫﻞ ﺳ‪‬ﻨﺖ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﺿﺮر ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻮل ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺮﺟﺌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻪ ﺗﮑﺬﯾﺐ آﯾﺎت وارده در ﺑﺎب وﻋﯿﺪ در ﺣﻖ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﯿﻢ دارﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﮔﻨﺎه در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮارﮔﯿﺮد و از ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺑﺮ او ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (59‬اﻫﻞ ﺳ‪‬ﻨﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ ،‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﯾﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻓﻮت ﮐﻨﺪ او را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺸﺎرت ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮ او از ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﯾﻤﻦ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻌﯽ او را ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎهﮐﺎران ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﯿﻢ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻌﯽ آﻧﺎن را دوزﺧﯽ‬
 ‫‪59‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور ﯾﺄس و ﻧﻮﻣﯿﺪي از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﻫﯿﭽﮑﺲ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ را ﻗﻄﻌﯽ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﯿﮑﻪ‬
‫ﻧﺺ ﺻﺤﯿﺢ از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ درﺑﺎرهاش ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﯿﭽﮑﺲ را ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻌﯽ در دوزخ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻧﺺ ﻣﻌﯿﻨﯽ‬
‫درﺑﺎرهاش آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ او از اﻫﻞ دوزخ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ درﺑﺎره ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻧﺼﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺣﮑﻢ ﻗﻄﻌﯽ ﺻﺎدر ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (60‬اﯾﻤﻦ ﺑﻮدن و ﻧﺎ اﻣﯿﺪي از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم ﺑﺪور اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺒﯿﻞ ﺣﻖ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ (61‬ﺑﻨﺪه از اﯾﻤﺎن ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﻧﮑﺎر آﻧﭽﻪ ﮐﻪ داﺧﻞ در اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (62‬اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﻗﺮار ﺑﻪ زﺑﺎن و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ دل‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﻳﺎس« ﻧﻮﻣﯿﺪي‪.‬‬
‫»اﳉﺤﻮد« ﺗﮑﺬﯾﺐ و اﻧﮑﺎر‪.‬‬
‫»اﻗﺮار« اﻋﺘﺮاف‪.‬‬
‫»اﳉﻨﺎن« ﻗﻠﺐ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (60‬اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ از ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﻮﻣﯿﺪي ازرﺣﻤﺖ او‪ ،‬از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم‬
‫ﺑﺪوراﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َّ ۡ َ ُ ۡ َ‬ ‫﴿إنَّ ُهۥ َ� يَا ْ ۡ َ‬
‫�ٔ ُس مِن َّر ۡو ِح ٱ�ِ إِ� ٱلق ۡوم ٱل� ٰفِ ُرون﴾ ]ﯾﻮﺳﻒ‪» .[87 :‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ از رﺣﻤﺖ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان«‪.‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َّ َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[99 :‬از ﭼﺎره ﻧﻬﺎﻧﯽ و ﻣﺠﺎزات‬‫﴿ف� يأمن مكر ٱ� ِ إِ� ٱلقوم ٱل� ِ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺧﺪا ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ زﯾﺎﻧﮑﺎران«‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪60‬‬

‫راه اﻫﻞ ﺣﻖ از ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻣﯽﮔﺬرد‪ .‬ﺑﺮ ﺑﻨﺪه واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺧﻮف و رﺟﺎء‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﻫﺮاﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻔﻮ او اﻣﯿﺪوار‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﻫﻢ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان‪.‬‬
‫)‪ (61‬ﻣﺆﻣﻦ از اﯾﻤﺎن ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ اﯾﻤﺎﻧﺶ را ﻧﻘﺾ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﯾﻠﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎﻧﺶ ﺑﺪون آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن اﻗﺮار او‪‬ل او ﻧﻘﺾ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺎﺳﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮارج ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه را ﮐﺎﻓﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺳﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه‬
‫ﮐﺒﯿﺮه در ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ﺑﯿﻦ دو ﻣﻨﺰﻟﺖ اﯾﻤﺎن و ﮐﻔﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ازﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن او ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﺼﯿﺖ او‬
‫ﻧﻘﺼﺎن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﻢ اﯾﻤﺎن از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﺻﻞ اﯾﻤﺎن و ﺗﻤﺎم آن از‬
‫او ﺟﺪا ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻤﺎن‪ ،‬او ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫داراي ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (62‬ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ و ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎء ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻗﻠﺒﯽ و اﻗﺮار زﺑﺎن و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ارﮐﺎن ـ ﺟﻮارح ـ‪ ،‬و اﯾﻦ از اﺻﻮل‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻋﻤﻞ از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ در ﻗﺮآن و‬
‫ﺳﻨّﺖ ﺑﯿﺸﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﻣﻌﺼﯿﺖ‬
‫ُ‬ ‫َ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫ي� ٰ ٗنا َوه ۡم‬‫ِ‬ ‫ﻧﻘﺼﺎن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬فأما ٱ�ِين ءامنوا فز‬
‫َۡ َۡ ُ َ‬
‫�ون﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[124 :‬‬‫�ستب ِ‬
‫»و اﻣ‪‬ﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺮ اﯾﻤﺎنﺷﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ ٗ َّ‬
‫﴿ل ِ�داد ٓوا إِي� ٰنا م َع إِي� ٰن ِ ِه ۡم﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪» .[4 :‬ﺗﺎ اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ُ َّ ُ َّ َ ۡ َ ْ ُ ٗ‬
‫ِين ٱهت َد ۡوا هدى﴾ ]ﻣﺮﯾﻢ‪» .[76 :‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺮ راه ﻫﺪاﯾﺖ ﻗﺪم ﺑﺮداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫﴿و� ِز�د ٱ� ٱ�‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖﺷﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻋﻤﺎل داﺧﻞ در اﺳﻢ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽﺑﻮد اﯾﻤﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد‪ .‬و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و ﺑﺪﮐﺎر‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار و ﻋﺎﺻﯽ ﻫﻤﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ و اﻟﻮﻫﯿﺖ او وﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر‬
 ‫‪61‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎور دارﻧﺪ و آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و ﺑﺪﮐﺎر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ از اﺻﻮل‬
‫ﻓﺎﺳﺪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬و اﻫﻞ و ﺳﻨّﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺗﺎزﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮔﻨﺎه را ﺣﻼل ﻧﺪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﺮف ﮔﻨﺎه او را ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺼﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮد و اﻧﺴﺎن را در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ درﺑﺎره او ﻧﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎس اﯾﻤﻨﯽ از ﻋﺬاب و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎ اﻣﯿﺪي از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم ﺑﺪور‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻢ اﯾﻤﺎن از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﭼﯿﺰي ﮐﻪ اﯾﻤﺎن را ﻧﻘﺾ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻗﻠﺒﯽ‪ ،‬و اﻗﺮار زﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ارﮐﺎن‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ راﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽداﻧﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؟‬
‫)‪ (3‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻃﻮرﻗﻄﻌﯽ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﯾﺎ دوزﺧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫)‪ (4‬ﮐﯽ اﺳﻢ اﯾﻤﺎن از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫)‪ (5‬ﻃﺒﻖ ﻋﻘﯿﺪه اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ وﺟﻤﺎﻋﺖ اﯾﻤﺎن را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺘﻢ‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪62‬‬

‫)‪ (63‬و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه‪ ،‬اﻋﻢ از ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺑﯿﺎن و ﺗﻮﺿﯿﺢ آن‬
‫ﻫﻤﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (64‬اﯾﻤﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻫﻞ اﯾﻤﺎن در اﺻﻞ آن ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و ﻓﻀﯿﻠﺖ درﻣﯿﺎن اﻫﻞ اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪاﺗﺮﺳﯽ و ﺗﻘﻮا‪ ،‬و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﻮا و ﻫﻮس و ﻣﻼزﻣﺖ اﻓﻌﺎل ﻧﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (65‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﻪ اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاي رﺣﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦﺷﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪا ﮐﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﺗﺎﺑﻊ و ﭘﯿﺮو ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﻟﺘﻔﺎﺿﻞ« ﺗﻔﺎوت در ﻓﻀﯿﻠﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (63‬ﻫﺮﭼﻪ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬درﺑﺎره ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺑﯿﺎن آن در اﻣﻮر دﻧﯿﯽ آﻣﺪه ﻫﻤﻪ ﺣﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺼﻮرت ﺗﻮاﺗﺮ و ﯾﺎ ﺑﻄﺮﯾﻖ اﺧﺒﺎر آﺣﺎد ﮐﻪ ﺻﺤﺖ آن ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬دروغ ﺑﺒﻨﺪد ﺧﺪاوﻧﺪ او را رﺳﻮا‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫)‪ (64‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ اﯾﻤﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن از ﻟﺤﺎظ اﯾﻤﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن اﺻﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻤﺎن ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم در اﺻﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ اﻣﮑﺎن‬
‫دارد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ اﯾﻤﺎن ﻣﺎ ﻣﺜﻞ اﯾﻤﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻣﺜﻞ اﯾﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ .‬و اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻄﻼن آن روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل در اﯾﻤﺎن داﺧﻞ اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﺮدم در ﺑﺎورﻫﺎﯾﺸﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺑﺎور ﻣﺎ‬
‫‪ ‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮدم از ﻟﺤﺎظ ﺗﻘﻮا ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺑﺎور ﺟﺒﺮﯾﻞ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ۡ َ َ ُ ۡ َ َّ ۡ َ ُ‬
‫ِند ٱ�ِ ��قٮ ٰ� ۡم﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪.[13 :‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬إِن أ�رم�م ع‬
‫»ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪63‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﻮا و ﻫﻮس و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اواﻣﺮ ﻣﻮرد رﺿﺎي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫َ َ ٓ َّ‬
‫)‪ (65‬ﻣﺆﻣﻨﺎن اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاي رﺣﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ��﴿ :‬إِن‬
‫ْ َ ْ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ ٓ َ َّ َ َ ۡ ٌ َ َ ۡ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ون ‪ ٦٢‬ٱ َّ� َ‬
‫ِين َء َام ُنوا َو�نُوا َ� َّتقون ‪] ﴾٦٣‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[63-62 :‬‬ ‫أو ِ�اء ٱ�ِ � خوف علي ِهم و� هم �زن‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻔﺎوت در اﯾﻤﺎن وﺗﻘﻮا درﺟﻪ ﻗﺮب و وﻻﯾﺖ اﺷﺨﺎص ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺎﺑﻊ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺧﺪا و رﺳﻮل‬
‫او‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻫﺮﭼﻪ در ﺑﯿﺎن ﺷﺮﯾﻌﺖ و در ﻫﺪاﯾﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻫﻞ اﯾﻤﺎن دراﺻﻞ اﯾﻤﺎن و درﺟﺎت آن ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاي رﺣﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺟﻪ وﻻﯾﺖ و ﻗﺮب ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻘﻮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬آﯾﺎ ﻣﺮدم در اﺻﻞ اﯾﻤﺎن ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﺘﻔﺎوت؟‬
‫)‪ (2‬اوﻟﯿﺎء ﺧﺪا ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‬

‫)‪ (66‬اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و‬

‫روز آﺧﺮت و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﺗﻠﺦ ﻫﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ او در ذات و اﻓﻌﺎل و اﺳﻤﺎء و‬
‫ﺻﻔﺎت و اﯾﻨﮑﻪ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﻘﻂ ﻻﯾﻖ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه او و ﺑﺮاي‬
‫رﺿﺎي او‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺎن وﺟﻬﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪64‬‬

‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎﻟﯽ و ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﺑﺎره ذات و ﺻﻔﺎتﺷﺎن آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ آن را ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﯾﺎ ﻧﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭼﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ و ﯾﺎ ﻧﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﻄﻮر اﺟﻤﺎل و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن وﺟﻬﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬او‪‬ﻟﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺣﻀﺮت ﻧﻮح و آﺧﺮﺷﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن رﺳﺎﻻت‬
‫ﺧﺪا را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬روش و راهﺷﺎن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺪه ﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ﺣﺴﺎب و ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ و‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﺧﺮت‪.‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻀﺎء و ﻗﺪر او اﺳﺖ و‬
‫ُ ۡ ُ ّ‪ٞ‬‬
‫ﺗﻠﺦ و ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺗﺤﺖ ﻗﺪرت و اراده او اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬قل � ّم ِۡن‬
‫َّ‬
‫عِن ِد ٱ�ِ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[78 :‬ﺑﮕﻮ ﻫﻤﻪ از ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ َ‬
‫ۡ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫� َّن ٱ ۡل َّ‬ ‫َ‬
‫ب َوٱ�َّبِ ّ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[177 :‬‬
‫��ِكةِ وٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫� َم ۡن َء َام َن ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر وٱلم‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو� ٰ ِ‬
‫»ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮏ ﮐﺮدار ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬و ﮐﺘﺎب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ«‪.‬‬
‫� ٍء خلق�ٰ ُه بِقدرٖ ‪] ﴾٤٩‬اﻟﻘﻤﺮ‪» .[49 :‬ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﯿﻨﯽ آﻓﺮﯾﺪﯾﻢ«‪.‬‬
‫َ َ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ‬
‫﴿إِنا � ۡ‬
‫ً‬ ‫َ َ ۡ َ َّ َ َ َ ۢ‬ ‫ۡ‬ ‫ُُ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬
‫��ِكتِهِۦ َو�تبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر �قد ضل ض� ٰ� بَ ِعيدا﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[136 :‬‬ ‫﴿ومن ي�فر ب ِٱ�ِ وم‬
‫»ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و روز آﺧﺮت ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد دﭼﺎر‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ اﯾﻤﺎن اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ اﺳﻢ اﯾﻤﺎن از او‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﺳﻢ ﮐﻔﺮ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (67‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ارﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮق‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را درآﻧﭽﻪ از ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا آوردهاﻧﺪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
 ‫‪65‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (67‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ آن ﮔﺬﺷﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ آن اﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ آن ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َُ ُ ََۡ َ‬
‫� أ َح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[285 :‬‬ ‫﴿� �ف ّ ِرق �‬
‫ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﯿﮏ از آﻧﺎن ﺟﺪاﺋﯽ ﻧﻤﯽاﻧﺪازﯾﻢ و ﻣﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ ،‬و اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و ﻫﻤﻪﺷﺎن را در آﻧﭽﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ آوردهاﻧﺪ ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻫﻤﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎب و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و روز آﺧﺮت و‬
‫ﻗﺪر ﮐﻪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ آن ﻫﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد آزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ؟‬
‫)‪ (2‬ﻣﻀﻤﻮن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و دو‪‬م‬

‫)‪ (68‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه از اﻣ‪‬ﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﮔﺮ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻣﻮﺣ‪‬ﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﻨﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ ازآﻧﮑﻪ در ﺣﺎل اﯾﻤﺎن‬
‫ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﻨﺪ آﻧﺎن در ﻣﺸﯿﺖ و ﺣﮑﻢ ﺧﺪا ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََ ٓ‬ ‫ۡ َ ُ َ َ َ‬
‫﴿ َو َ�غفِ ُر ما دون � ٰل ِك ل َِمن �شا ُء﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[48 :‬و ﻏﯿﺮ از ﺷﺮك را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽآﻣﺮزد«‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪﻟﺶ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺣﻤﺘﺶ و ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻫﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ از اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺘﺶ از ﺟﻬﻨﻢ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮد‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪66‬‬

‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻫﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﺎن را در‬
‫ﻫﺮدو ﺟﻬﺎن ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻫﻞ اﻧﮑﺎر و ﮐﻔﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ از ﻫﺪاﯾﺘﺶ ﻣﺤﺮوم‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮب وﻻﯾﺘﺶ ﻧﺎﯾﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻧﻜﺮﺗﻪ« اﻧﮑﺎر و ﺟﺤﻮد او‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (68‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه )ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از آن ﺟﺮاﺋﻤﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره آن ﺣﺪ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ﻟﻌﻨﺖ‪ ،‬ﯾﺎ وﻋﯿﺪ ﺑﻪ دوزخ‪ ،‬ﯾﺎ وﺻﻒ ﺷﺪﯾﺪي آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ( اﮔﺮ ﺑﻪ دوزخ درآﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در آن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﺮده اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﺪا را ﺑﺎ اﯾﻤﺎن و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ او ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺌﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻋﺪﻟﺶ او را ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ و او را ﺑﺪوزخ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در آن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻫﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ از‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﻔﯿﻊ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه را ﻋﻔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﮐﺮﻣﺶ او را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻏﯿﺮ از ﺷﺮك اﻣﯿﺪ ﻣﻐﻔﺮت آن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ََ ٓ‬ ‫ۡ َ ُ َ َ َ‬ ‫� َ� َ� ۡغف ُر أَن � ُ ۡ َ َ‬
‫�ك بِهِۦ َو َ�غفِ ُر ما دون � ٰل ِك ل َِمن �شا ُء﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[48 :‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ‬ ‫﴿إ َّن ٱ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ او در ﻋﺒﺎدت ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﻤﯽآﻣﺮزد‪ ،‬وﻟﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺮك ﻫﺮﮐﺲ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ«‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ ﻧﺒﻮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي از ﮔﻨﺎه آﻟﻮده‬
‫ﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﺶ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ او ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺌﺖ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او‬
‫را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او را ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ« ‪.1‬‬
‫اﯾﻦ درﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﺑﺪون ﺗﻮﺑﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮﯾﻪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺧﻮارج ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه اﺑﺪي‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ‪ 46/1‬ح )‪ (11‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1333 /3‬ح )‪.(1709‬‬

 ‫‪67‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫در دوزخ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮاﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس رﺣﻤﺖ ﺧﻮد اﻫﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﻗﺮار را‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ اﻧﮑﺎر ﻗﺮار ﻧﻤﯽدﻫﺪ و اﯾﻦ ﻟﻄﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ٓ‬ ‫َ ۡ َ َ َّ َ ۡ َ َ ُ ْ َّ ّ َ َ َّ ۡ‬
‫� َعلَ ُه ۡم َكٱ َّ� َ َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫ت َس َوا ٗء‬
‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل� ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫ات أن‬
‫﴿أم حسِب ٱ�ِين ٱج�حوا ٱلس ِ�ٔ ِ‬
‫ُ‬ ‫َّ ۡ ُ‬
‫� َياه ۡم َو َم َما� ُه ۡم﴾ ]اﳉﺎﺛﻴﺔ‪.[21 :‬‬
‫»آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺑﺪيﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ آﻧﺎن را ﻫﻤﭽﻮن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﮐﺎرﻫﺎي ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺧﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺣﯿﺎت و ﻣﻤﺎت و‬
‫دﻧﯿﺎ و آﺧﺮتﺷﺎن ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ۡ ۡ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َََ ۡ َُ‬
‫﴿أ�نجعل ٱل ُمسل ِ ِم� كٱل ُمج ِرمِ� ‪] ﴾٣٥‬اﻟﻘﻠﻢ‪» .[35 :‬آﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽﺷﻤﺎرﯾﻢ«‪.‬‬
‫)‪ (69‬ﻧﻤﺎز را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﺮ ﺑﺮّ )ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر( و ﻓﺎﺟﺮي )ﺑﺪﮐﺎر( از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ روا ﻣﯽداﻧﯿﻢ و‬
‫ﺑﺮ ﻫﺮﮐﺴﯿﮑﻪ از آﻧﺎن ﮐﻪ ﻓﻮت ﮐﻨﺪ اﻋﻢ از ﺑﺮّ و ﻓﺎﺟﺮ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (70‬ﺑﺮاي ﻫﯿﭽﮑﺲ اﻋﻢ از ﺑﺮّ و ﻓﺎﺟﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را ﻗﻄﻌﯽ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ و آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﮐﻔﺮ و ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق در آﻧﺎن‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﻮد‪ ،‬و اﻣﻮر ﭘﻨﻬﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪا وا ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (71‬ﺑﺮﻫﯿﭽﮑﺲ از اﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬روا ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ او ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ او واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫)ﺑ‪‬ﺮ(‪ :‬ﻣﻄﯿﻊ و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎر‪.‬‬
‫)ﺳﺮاﺋﺮ(‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺳﺮﯾﺮه‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از آﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎن در دل ﻧﻬﺎن ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫)ﻧﺬر(‪ :‬رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وا ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (69‬اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﺮﮐﺲ روا ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ‬
‫ﻓﺎﺟﺮ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺎ دادن و ارج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اوﻟﻮ‪‬ﯾﺖ در اﻣﺎﻣﺖ‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪68‬‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺖ از آن ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺸﻘﺖ و ﯾﺎ ﻓﺘﻨﻪ ﮔﺮدد‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﻓﺎﺟﺮ ﺑﺮﮔﺰار ﻧﺸﻮد ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﭙﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ او را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻓﺎﺟﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﮐﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺮدهاي ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﻮد ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﺑ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻓﺎﺟﺮ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ آﺋﯿﻦ اﺳﻼم درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (70‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ و ﯾﻘﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﯾﺎ دوزﺧﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﻣﯿﺪ ﺑﻬﺸﺖ دارﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن اﯾﻤﻦ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺪﮐﺎران ﺑﯿﻢ ﻋﺬاب دارﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎن را‬
‫ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺸﺮك و ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ أﻟﻘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرج از آ ﺋﯿﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ آﻧﺎن از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق ﺳﺮزده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﺮوط آن ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻮارد ﭘﻨﻬﺎن در دل را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺑﻪ اﺳﺮار ﻣﺮدم آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻇﺎﻫﺮ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (71‬اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻗﺘﻞ او را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ‬
‫ﻧﺼﯽ از ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ‪ 3‬ﻋﻠﺖ‪ :‬ﻗﺼﺎص ﻧﻔﺲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﻔﺲ‪ .«.....،‬اداﻣﻪ ﺣﺪﯾﺚ ‪.1‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ از آﻧﺎن ﮐﻔﺮي آﺷﮑﺎر ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﻧﺰد ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ« ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري )‪ (201/12‬ح )‪ (6878‬و ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1303/3‬ح )‪.(1676‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1470/3‬ح )‪.(42‬‬
 ‫‪69‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫َّ َ َ َ ٰٓ ُ ْ َّ َ ُ َ ُ َ‬
‫ون ٱ َّ َ‬
‫و�ۥ َو� َ ۡس َع ۡون ِ� ٱ�� ِض‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬إِ�ما ج�ؤا ٱ�ِين �ارِ�‬
‫َ ً َ َ ُ ْ‬
‫ف َسادا أن ُ�ق َّتل ٓوا﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[33 :‬‬
‫»ﮐﯿﻔﺮ و ﺟﺰاي ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﺪ و در روي زﻣﯿﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﯽزﻧﻨﺪ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻼل ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮارد ﺟﻨﮕﯿﺪن و ﮐﺸﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻮرﺗﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫اﻫﻞ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺌﺖ و اراده ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺗﺼﺪﯾﻖ و اﯾﻤﺎن ﺑﺎ اﻫﻞ ﺗﮑﺬﯾﺐ و ﮐﻔﺮ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﻋﻢ از ﺑ‪‬ﺮ و ﻓﺎﺟﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻌﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﻮدن و ﯾﺎ دوزﺧﯽ ﺑﻮدن ﺻﺎدر ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮ روي ﻫﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺪون دﻟﯿﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ درﺑﺎره ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬ﻧﻤﺎز ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺎﺟﺮ ﭼﯽ ﺣﮑﻤﯽ دارد؟‬
‫)‪ (3‬در ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻗﺘﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن روا اﺳﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ وﺳﻮ‪‬م‬

‫)‪ (72‬ﺧﺮوج ﺑﺮ رﻫﺒﺮان و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻮرﻣﺎن را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺎ‬
‫روا دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺸﺎن ﻓﺮا ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ و دﺳﺖ از ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻧﻤﯽدارﯾﻢ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﺮض ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺘﯽ اﻣﺮ ﻧﮑﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮايﺷﺎن از ﺧﺪا ﺻﻼح و ﻋﺎﻓﯿﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪70‬‬

‫)‪ (74‬ﭘﯿﺮو ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬و از ﺗﮑﺮوي و اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮق ﻣﯽﭘﺮﻫﯿﺰﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺟﺎروا« ﻇﻠﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﻟﺸﺬوذ« ﺗﮑﺮوي و ﺟﺪا ﺷﺪن از ﺟﻤﺎﻋﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (72‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﺮوج ﺑﺮ رﻫﺒﺮان و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻮر را ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ آﻧﺎن در‬
‫ﻣﻮاردي ﻇﻠﻢ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ از آﻧﺎن ﻓﺴﻖ ﺳﺮزﻧﺪ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺷﻮرش و ﺧﺮوج آﺛﺎر ﺑﺪي را ﺑﺮﺟﺎي‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻫﺮج و ﻣﺮج و‪ ....‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﺎم و اﻣﺮاء‬
‫در ﻣﺤﺪوده اﺳﻼم ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﯾﻦ ﺧﺪا را ﺗﻐﯿﺮ ﻧﺪﻫﻨﺪ و از آﻧﺎن ﮐﻔﺮي ﺳﺮﻧﺰﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮرﺗﯽ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﺎن ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﭘﯿﺮوي ازآﻧﺎن را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﯽ اﻣﺮ ﺷﻮد« ‪.1‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﭘﯿﺮوي از ﺣﮑﺎم ﻓﻘﻂ در ﻣﻌﺮوف روا اﺳﺖ« ‪.2‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮاي اﻣﺮاء دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را در دﯾﻦ اﺻﻼح وﻋﺎﻓﯿﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫اﺻﻼح آﻧﺎن اﺻﻼح اﻣﺖ و ﻓﺴﺎدﺷﺎن ﻓﺴﺎد اﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (73‬و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ از ﺧﺮوج از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺪاﯾﺖ را در‬
‫ﭘﯿﺮوي از ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬وﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ و در ﺗﮑﺮوي وﺟﺪاﯾﯽ از ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺳﺮدرﮔﻤﯽ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن درﮔﯿﺮي و اﺧﺘﻼف در اﻣﻮر دﯾﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دﯾﻨﯽ را ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻔﺮق و ﺟﺪاﺋﯽ ﺻﻔﻮف‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻫﻢ ﻣﯿﺸﮑﺎﻓﺪ و ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ‪ 121/13‬ح )‪ (7144‬و ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1469/3‬ح )‪.(1893‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1469 /3‬ح )‪.(1840‬‬
 ‫‪71‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﻃﺮﯾﻖ ﺣﻖ وﻫﺪاﯾﺖ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﻣﺮ ﺑﻤﻌﺮوف وﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺮﯾﻌﺖ را ﺗﻐﯿﺮ دﻫﻨﺪ وﺳﻨﺖ ﺑﺪﻋﺖ و ﺑﺪﻋﺖ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬وﻣﻨﮑﺮ ﻣﻌﺮوف و ﻣﻌﺮوف ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮد اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﮔﯿﺮي و ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ و‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪن از ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮدﻣﯽ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺨﺺ ﻣﺆﻣﻦ از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮو ﻫﻮا‬
‫وﺿﻼﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺟﺪاﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ درﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪) :‬ﭘﺲ از ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﻄﻮر ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل ﺟﺪا ﺷﻮ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ رﯾﺸﻪ درﺧﺘﯽ را ﺑﺪﻧﺪان ﺑﮕﯿﺮي ﺗﺎ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﺗﻮرا‬
‫درﯾﺎﺑﺪ« ‪.1‬‬
‫)‪ (74‬اﻫﻞ ﻋﺪاﻟﺖ و اﻣﺎﻧﺖ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻫﻞ ﺟﻮر و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﯿﻨﻪ دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (74‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﭼﻪ اﻣﯿﺮ و ﭼﻪ ﻣﺄﻣﻮر دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ‪ ،‬و ﻫﺮ ﺷﺨﺺ اﻣﯿﻨﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺪا و ﻣﺮدم ﺻﺎدق اﺳﺖ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﻢﮔﺮي ﮐﯿﻨﻪ دارﯾﻢ ﭼﻪ ﺣﺎﮐﻢ و ﭼﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻮم‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺧﺎﺋﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺪا و رﺳﻮل او‪ ‬ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزد دﺷﻤﻨﯽ دارﯾﻢ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ٓ ََٰٰ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ ُ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َُ‬ ‫ْ َ‬
‫ِين َء َام ُنوا � �ونُوا ٱ َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ون ‪] ﴾٢٧‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[27 :‬‬ ‫� َوٱ َّلر ُسول و�ونوا أ��ت ِ�م وأنتم �علم‬ ‫﴿ َ ٰٓ‬
‫�� ُّ� َها ٱ� َ‬

‫»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و در اﻣﺎﻧﺎت ﺧﻮد ﻧﯿﺰ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺧﯿﺎﻧﺖ روا ﻣﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﮕﺮش را ﺑﺮﺣﻖ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ زﯾﺮا ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎر را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و‬
‫ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﺳﺮﮐﺶ را ﺑﻐﺾ ﻣﯽدارد‪ .‬درﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻪ ﭼﯿﺰ در ﻫﺮﮐﺪام از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻼوت اﯾﻤﺎن را درﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از ﻏﯿﺮ در‬
‫ﻧﺰد او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬اﯾﻦ دوﺳﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺧﺪا‪.2 «......‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺤﮑﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺖ آوﯾﺰ اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ﺣﺐ در راه‬
‫ﺧﺪا و ﺑﻐﺾ در راه ﺧﺪا« ‪.3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري )‪ (615/6‬ح )‪ (3606‬ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1475/3‬ح )‪.(1847‬‬

‫‪ -2‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ و آﻟﺒﺎﻧﯽ آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ )‪..(2539‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪72‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﺎ ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻃﺎﻋﺖ و ﺻﻼح او دوﺳﺖ دارﯾﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﺼﯿﺖ و‬
‫ﻓﺠﻮرش از او ﻧﻔﺮت دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از رﻫﺒﺮان در ﻣﺤﺪوده اﻃﺎﻋﺖ از ﺧﺪاوﻧﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺣﻖ ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ ﻋﺼﺎي وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﻋﺪل و اﻣﺎﻧﺖ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ‪.‬‬
‫از اﻫﻞ ﺟﻮر و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻔﺮت دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺣﮑﻢ اﻃﺎﻋﺖ از رﻫﺒﺮ ﻇﺎﻟﻢ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺧﺮوج ﺑﺮ رﻫﺒﺮان ﻇﺎﻟﻢ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (3‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎ در ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﺐ و ﺑﻐﺾ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ وﭼﻬﺎرم‬

‫)‪ (75‬در آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬اﷲ اﻋﻠﻢ‪) .‬ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ(‬
‫)‪ (76‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزه را در ﺳﻔﺮ و ﺣﻀﺮ روا‬
‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (77‬ﺣﺞ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﺟﺮا درﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺘﻤﺮار دارد‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮ ﺑ‪‬ﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻪ ﻓﺎﺟﺮ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰﺣﺞ و ﺟﻬﺎد را ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﻘﺾ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻣﺎﺿﻴﺎن« ﺑﺎﻗﯽ و ﭘﺎﯾﺪار و ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا‪.‬‬
 ‫‪73‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫»ﻻ ﻳﻨﻘﻀﻬﺎ« ﻣﺤﻮ و ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﮑﻢ ﺑﻘﺎء آن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (75‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻫﻤﻮاره ﻋﻠﻢ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ اﺳﺖ ﺑﺨﺪا ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف و اﯾﻦ اﺳﺖ اﺟﺮاي ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎن از ﭼﯿﺰي ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (76‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزه را ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ آﻣﺪه درﮐﺘﺐ ﻓﻘﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺮا ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز و ﺑﺮاي ﻣﻘﯿﻢ ﯾﮏ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﺢ ﺑﺮ‬
‫ﺟﻮرابﻫﺎي ﺿﺨﯿﻢ‪ ،‬و ﺟﻮرابﻫﺎي ﭼﺮﻣﯽ را ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬رواﻓﺾ در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺴﺢ ﺑﺮﻣﻮزهﻫﺎ ﺑﺼﻮرت ﻣﺘﻮاﺗﺮ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (77‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﮑﻢ ﺣﺞ و ﺟﻬﺎد را ﭘﺎﯾﺪار و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ‬
‫اﻣﺮاء ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻋﻢ از ﺑ‪‬ﺮ و ﻓﺎﺟﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬وآﻧﺮا ﻫﯿﺞ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﻘﺾ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‬
‫و ﺣﮑﻢ آن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد وﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺘﻤﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ‬
‫رﻫﺒﺮان ﻋﺎدل وﻏﯿﺮﻋﺎدل اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻇﺎﻟﻢ ﻗّﻮﺗﺶ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻇﻠﻢ او ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮد او اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﻣﺤﺪوده اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﺷﺪ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫از او وﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﭼﯿﺰي را ﻧﻤﯿﺪاﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد ﺧﻮد را در ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﯿﻨﺪازد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺢ ﺑﺮ ﻣﻮزه در ﺳﻔﺮ و ﺣﻀﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺣﺞ و ﺟﻬﺎد ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺎﯾﺪار و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ رﻫﺒﺮان‬
‫ﻋﺎدل و ﻏﯿﺮ ﻋﺎدل ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪74‬‬

‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰي ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ آﻧﺮا ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟‬
‫)‪ (2‬ﻣﺴﺢ ﺑﺮﻣﻮزه ﭼﻪ ﺣﮑﻢ دارد و ﻣﺪت ﻣﺴﺢ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ ؟‬
‫)‪ (3‬ﺟﻬﺎد وﺣﺞ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﻣﺎم ﻇﺎﻟﻢ ﭼﻪ ﺣﮑﻢ دارد؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‬

‫)‪ (78‬ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺰرﮔﻮار و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه )ﮐﺮام ﮐﺎﺗﺒﯿﻦ( ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻈﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﯾﻤﺎن‬
‫دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (79‬ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺮگ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻗﺒﺾ روح ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (80‬ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﯿﮑﻪ اﻫﻞ آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮال ﻧﮑﯿﺮ و ﻣﻨﮑﺮ در ﻗﺒﺮ درﺑﺎره‬
‫ﭘﺮودﮔﺎر و دﯾﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻫﺮﭼﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره از ﻗﻮل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬و از زﺑﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ‪ ‬آﻣﺪه‬
‫اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻣﻮﮐﻞ« ﻣﻮﻇﻒ‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (78‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان )ﮐﺮام ﮐﺎﺗﺒﯿﻦ( اﯾﻤﺎن دارﻧﺪﮐﻪ آﻧﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺎن ﻣﺎ ﻗﺮار داده‪ ،‬و ﺟﻤﯿﻊ اﻗﻮال و اﻓﻌﺎل ﻣﺎ را ﺿﺒﻂ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﺸﻮﺋﯽ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َۡ ُ َ‬
‫� ‪ۡ �َ ١١‬عل ُمون َما �ف َعلون ‪] ﴾١٢‬اﻹﻧﻔﻄﺎر‪.[12-10 :‬‬
‫َ ٗ َ‬
‫� ٰتب َ‬ ‫�ٰفظ َ‬‫َّ َ َ ُ َ َ‬
‫ِِ‬ ‫� ‪ ١٠‬كِراما‬ ‫﴿�ن عل ۡي� ۡم ل ِ ِ‬
‫»ﯾﻘﯿﻨﺎّ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﺮﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ و ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﻫﺮﮐﺎري را ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ﻗﺮﯾﺐ و ﻋﺘﯿﺪ ﻧﯿﺰ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺮ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آﻧﺎن ﯾﺎد‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪75‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫َ ۡ َّ َ َ ۡ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬ ‫ۡ ُ‬
‫ِيب عتِيد ‪] ﴾١٨‬ق‪» .[18 :‬اﻧﺴﺎن ﻫﯿﭻ ﺳﺨﻨﯽ را ﺑﺮ زﺑﺎن‬ ‫﴿ َّما يَل ِفظ مِن قو ٍل إِ� �يهِ ر�‬
‫ﻧﻤﯽراﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻗﯿﺐ و ﻋﺘﯿﺪ آﻣﺎده درﯾﺎﻓﺖ آن ﺳﺨﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫)‪ (79‬اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻗﺒﺾ ارواح ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن از اﻧﺲ و ﺟﻦ‬
‫ُ ۡ َ َ َ َّ ٰ ُ َّ َ ُ ۡ َ ۡ َّ‬
‫ت ٱ�ِي‬‫اﺳﺖ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬قل �توفٮ�م ملك ٱلمو ِ‬
‫ُ ۡ ُ َّ َ ٰ َ ّ ُ ۡ ُ ۡ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ج ُعون ‪] ﴾١١‬اﻟﺴﺠﺪة‪» .[11 :‬ﺑﮕﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺮگ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‬‫ُو ِ� بِ�م �م إِ� ر�ِ�م تر‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺘﺎن ﻣﯽآﯾﺪ و ﺟﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺴﻮي ﭘﺮودﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن وﻓﺎت ﺑﻪ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﺑﺪﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻣﺴﺆل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻗﺒﺾ روح ﺑﻪ‬
‫اذن ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن وﻓﺎت ﺑﻪ اذن و اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ِ� َم ۡوت ِهاَ‬
‫نف َس ح َ‬‫َّ ُ َ َ َ َّ ۡ َ ُ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪﴿ :‬ٱ� �تو� ٱ�‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ ٰ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ ُ ۡ ُ ۡ ُ ۡ‬ ‫َوٱ َّل� ل َ ۡم َ� ُم ۡ‬
‫ى إ ٰٓ َ ُّ َ ًّ‬
‫� أج ٖل مس �‬
‫�‬ ‫� عليها ٱلموت و�رسِل ٱ�خ َر ٰٓ ِ‬ ‫ت ِ� منامِهاۖ �يمسِك ٱل ِ� ق‬ ‫ِ‬
‫َ ٰ َ َ ٰ ّ َ ۡ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َّ‬
‫ت ل ِقو ٖ� �تفكرون ‪] ﴾٤٢‬اﻟﺰﻣﺮ‪» .[42 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ارواح را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮ گ‬ ‫إِن ِ� �ل ِك �� ٖ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ و در وﻗﺖ ﺧﻮاب آدﻣﯿﺎن ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ارواح ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮگ آﻧﺎن ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻗﺒﺾ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ارواح دﯾﮕﺮي را ﺗﺎ ﺳﺮآﻣﺪ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫روﺷﻨﯽ ﺑﺮاي اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﺎت ﺗﻌﺎرض ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﺑﻪ اﻣﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ارواح را ﻗﺒﺾ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و او از ﺑﺰگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻟﺤﺎظ آﻓﺮﯾﻨﺶ اﺳﺖ و در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي او اﺳﻢ‬
‫ﻣﻌﯿﻨﯽ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ از ﺳﺨﻨﺎن اﻫﻞ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (80‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺼﻮرت ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮاي ﮐﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﺣﻔﺮهاي‬
‫ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮاد ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﮐﺎر در ﺑﺮزخ‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪76‬‬

‫ﻋﺬاب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ در ﺣﻔﺮه زﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ در درﯾﺎ‪ ،‬ﯾﺎ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎﻫﯽ‪ ،‬ﯾﺎ درﭼﯿﻨﻪ دان‬
‫ﻣﺮغ‪ ،‬ﯾﺎ در ﺷﮑﻢ درﻧﺪﮔﺎن وﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺬاب در ﺑﺮزخ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﻘﺘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﮑﯿﺮ و ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬دو ﻓﺮﺷﺘﻪ درﺷﺖ ﺧﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ‬
‫دارﻧﺪ از اﻣﻮات درﺑﺎره ﭘﺮودﮔﺎر و دﯾﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ اﺧﺒﺎر از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﺼﻮرت ﺗﻮاﺗﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (81‬ﻗﺒﺮ ﯾﺎ ﺑﺎﻏﯽ از ﺑﺎغﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺣﻔﺮهاي از ﺣﻔﺮهﻫﺎي دوزخ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫ﻗﺒﺮ ﯾﺎ ﺑﺎﻏﯽ از ﺑﺎغﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺪارد و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺣﻔﺮهاي از‬
‫ﺣﻔﺮهﻫﺎي دوزخ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻫﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﯿﺎن ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﻓﺴﺎق‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اراده ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‪» :‬ﻗﺒﺮ ﯾﺎ ﺑﺎﻏﯽ از ﺑﺎغﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و ﯾﺎ‬
‫ﺣﻔﺮهاي از ﺣﻔﺮهﻫﺎي دوزخ«‪ .‬از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻗﺒﺮ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﮐﺮام ﮐﺎﺗﺒﯿﻦ‪ ،‬و ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﺬﻧﺒﺎن و راﺣﺘﯽ آن ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺳﻮال در آن اﯾﻤﺎن‬
‫دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﮑﯿﺮ و ﻣﻨﮑﺮ وﺣﻮادث ﻗﺒﺮ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫)‪ (2‬درﺑﺎره ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬
‫)‪ (3‬ﻧﮑﯿﺮ و ﻣﻨﮑﺮ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
 ‫‪77‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (4‬آﯾﺎ در ﻗﺒﺮ ﻋﺬاب و راﺣﺘﯽ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‬

‫)‪ (82‬و ﺑﻪ ﺑﻌﺚ و ﺟﺰاء اﻋﻤﺎل در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﺣﺴﺎب اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل و‬
‫ﺛﻮاب‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮ‪ ،‬و ﺻﺮاط و ﻣﯿﺰان اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ (83‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻓﻨﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و ﻓﺮﺳﻮده ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻖ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﺪﯾﺪ آورده و اﻫﻞﺷﺎن را آﻓﺮﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﻠﺶ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺪﻟﺶ دوزﺧﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻤﻠﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي آن ﻓﺎرغ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺴﻮي ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫)ﺑﻌﺚ( زﻧﺪه ﺷﺪن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫»ﻻ ﺗﻔﻴﻨﺎن أﺑﺪ ﹰا وﻻ ﺗﺒﻴﺪان« ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻓﻨﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺮﺷﺎن ﺑﭙﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (82‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه‬
‫ُ ۡ َ َ ٰ َ َ ّ َ ُ ۡ َ ُ َّ ُ‬
‫� � َّم‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﺰاي اﻋﻤﺎلﺷﺎن را ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬قل ب� ور ِ� �بع‬
‫َ ۡ ُ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ َ ُ َّ‬
‫�ُن َّبؤن ب ِ َما ع ِملت ۡمۚ َو� ٰل ِك � ٱ� ِ �سِ�‪] ﴾ٞ‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪» .[7 :‬ﺑﮕﻮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﭘﻨﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺳﻮﮔﻨﺪ زﻧﺪه و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و از آن ﭼﯿﺰﻫﺎي ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﯾﺪ ﺑﺎﺧﺒﺮﺗﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺳﺎده و آﺳﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ََۡ َُۡ ُ َ َ َ‬
‫ُ ۡ َ َ‪ٞ‬‬ ‫ون � �ۡ َ ٰ‬
‫� مِن�م خا�ِية‬ ‫و ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪﴿ .‬يوم� ِ ٖذ �عرض‬
‫‪] ﴾١٨‬اﳊﺎﻗﺔ‪» .[18 :‬در آن روز ﺑﺮ ﺧﺎوﻧﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ و ﭼﯿﺰي از ﮐﺎرﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﻔﯽ‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪78‬‬

‫و ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ اش را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ؛‬
‫حس ٗ‬ ‫ۡ َۡ ََٰ َ َ َ ٰ َۡ َ َۡ َ َ َۡ َ‬
‫ك َ‬ ‫ۡ‬
‫ِيبا ‪] ﴾١٤‬اﻹﺳﺮاء‪» .[14 :‬ﮐﺘﺎب ﺧﻮد را‬ ‫﴿ٱقرأ كِ�بك ك� بِنفسِك ٱ�وم علي‬
‫ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدت اﻣﺮوز ﺣﺴﺎﺑﺮس ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺎﺷﯽ«‪.‬‬
‫و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﺛﻮاب و ﮐﯿﻔﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران و ﺑﺪﮐﺎران ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﮑﯽ را ﺑﻪ ده‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ و ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬و ﺑﺪي را ﻣﻌﺎدل آن ﺟﺰا ﻣﯽدﻫﺪ و ﯾﺎ ﻋﻔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﺻﺮاط اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬و آن ﭘﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﺟﻬﻨﻢ ﮐﻪ از ﻣﻮي ﺑﺎرﯾﮏﺗﺮ و‬
‫از ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺗﯿﺰﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﺎن از آن ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ ﻋﺬاب از روي‬
‫آن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ آن ﺳﻨﺠﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻣﯿﺰان ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﻨﺎت در ﯾﮏ ﮐﻔﻪ و ﺑﺪيﻫﺎ در ﮐﻔﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ آن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ (83‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻨﺰل ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران‪ ،‬و دوزخ ﻣﻨﺰل ﮐﺎﻓﺮان و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دوزخ ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران ﻓﻨﺎ‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬وﻟﯽ دوزخ ﮐﺎﻓﺮان ﻓﻨﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻓﻨﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺸﺖ‬
‫و دوزخ را ﻗﺒﻞ از ﺧﻠﻖ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺪام اﻫﻞ آن را ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻞ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ اﻋﻤﺎل ﺑﻬﺸﺘﯿﺎن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ دوزخ اﻋﻤﺎل دوزﺧﯿﺎن را‪ .‬اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺧﺪا وارد آن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ دوزخ ﺑﻪ ﻋﺪل ﺧﺪا ﺑﻪ آن داﺧﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻮي آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (84‬ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻫﺮدو ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺪرﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (85‬اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ وﺗﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﺪان واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺨﻠﻮق‬
‫ﺑﺪان ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ از ﻓﻀﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﺗﻮان از ﺟﻬﺖ‬
‫ﺻﺤﺖ‪ ،‬و وﺳﻊ و اﻣﮑﺎن و ﺳﻼﻣﺖ اﺑﺰار‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﻗﺒﻞ از ﻓﻀﻞ اﺳﺖ و ﺧﻄﺎب‬
 ‫‪79‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬
‫� �ف ًسا إِ�‬ ‫ﺑﺪان ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ �﴿ :‬يُ�ل ِف ٱ‬
‫ُو ۡس َع َها﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[286 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﮐﺴﯽ را ﺟﺰ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﮑﻠّﻒ ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻣﻘﺪران« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮداﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﻟﻮﺳﻊ« ﻃﺎﻋﺖ و اﻣﮑﺎن اﻧﺠﺎم اﻣﺮ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (84‬ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻫﺮدو ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫ُ ۡ ُ ّ‪ّ ٞ‬‬
‫﴿قل � م ِۡن عِن ِد ٱ�ِ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[78 :‬ﺑﮕﻮ ﻫﻤﻪ از ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫�﴾ ]اﻷﻧﺒﯿﺎء‪» .[35 :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﺰه ﻣﺮگ را ﻣﯽﭼﺸﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ل� َوٱ ۡ َ‬
‫�ۡ‬ ‫َّ ّ‬ ‫َۡۡ ََُۡ ُ‬
‫ِ‬ ‫ت و�بلو�م ب ِٱ ِ‬‫و ﴿ٱلمو ِ �‬
‫را ﺑﺎ ﺳﻮد و زﯾﺎن و ﺑﺪيﻫﺎ و ﺧﻮﺑﯽﻫﺎ ﻣﯽآزﻣﺎﯾﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ درﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ اﻋﻢ ازﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺟﺮﯾﺎن دارد ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺪﯾﺮ و اراده‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (85‬اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﺗﻮان ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (1‬اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﺗﻮان ﺑﻤﻌﻨﯽ وﺟﻮد آﻻت‪ ،‬و ﺗﻮان و ﻗﺪرت ﻻزم ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ‪ ،‬و ﺗﻮان‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﮔﺎﻫﯽ و ﺑﻠﮑﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻗﺒﻞ از ﻓﻌﻞ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫َّ‬ ‫َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ۡ‬
‫� �ف ًسا إِ� ُو ۡس َع َها﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[286 :‬‬ ‫اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ �﴿ :‬ي�ل ِف ٱ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﺟﺰ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬
‫� �ف ًسا إِ� َما َءاتٮ ٰ َها﴾ ]اﻟﻄﻼق‪» .[7 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻣﮕﺮ در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ او‬
‫﴿� يُ�ل ِف ٱ ُ‬

‫داده ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺧﻄﺎب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (2‬اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺪرت و اراده ﻓﻌﻞ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﻌﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﻤﺜﺎﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ و‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪80‬‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫)‪ (86‬اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺧﺪا آﻓﺮﯾﺪه وﻟﯽ ﮐﺴﺐ آن ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (87‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﺳﺎزد‪ ,‬و آﻧﺎن ﺑﯿﺶ از‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒﺷﺎن ﻃﺎﻗﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ )ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻫﯿﭻ ﭼﺎرهاي ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﺗﻮان ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬و ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﯿﺮوي ﺑﺮ ﭘﺎﺋﯽ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و اﺛﺒﺎت ﺑﺮ آن را ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ (88‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻗﻀﺎء و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ و ﻗﻀﺎء او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﺎرهﻫﺎ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و او ﻫﺮﮔﺰ ﻇﺎﻟﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬او از ﻫﺮ ﺑﺪي و ﻫﻼﮐﺖ و از ﻫﺮ ﻧﻘﺺ و ﻋﯿﺐ ﻣﺒ‪‬ﺮا و‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�لون ‪] ﴾٢٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪» .[23 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم‬‫ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ٔ�� �﴿ :‬ل �ما �فعل وهم � ٔ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪه و ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﯿﺸﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪه و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﺗﻘﺪس« ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺣﲔ« ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي‪.‬‬
‫»ﺷﲔ« ﻋﯿﺐ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ آن ﻣﻮرد ﻋﯿﺐﺟﻮﺋﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وٱ َّ ُ‬
‫�‬ ‫)‪ (86‬ﻫﻤﻪ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫َ ََ ُ‬
‫خلق� ۡم َو َما �ع َملون ‪] ﴾٩٦‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[96 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ و اﻋﻤﺎﻟﯽ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﺪ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺐﺷﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻮل اﻫﻞ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺒﺮﯾﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‬
‫زﯾﺮا آﻧﺎن اراده ﺑﻨﺪه را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن را‬
 ‫‪81‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺧﺎﻟﻖ اﻓﻌﺎل ﺷﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآن اراده ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﮔﺮوه در دو ﻃﺮف و در ﻧﻘﯿﺾ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و دﭼﺎر اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و وﺳﻂ ﻫﻤﺎن ﻗﻮم اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (87‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻃﺎﻗﺘﺶ ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬
‫� �ف ًسا إِ� ُو ۡس َع َها﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[286 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﺟﺰ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺶ‬ ‫﴿� يُ�ل ِف ٱ‬
‫ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺗﻮان اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻃﺎﻗﺖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻏﯿﺮ آن را ﻃﺎﻗﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻣﮑﻠﻒ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﻮﺟﻮد آﻧﺎن را ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮد دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﺎن ﺑﯿﺶ از آﻧﺮا‬
‫ﻃﺎﻗﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬وﻣﻌﻨﯽ )ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ( ﯾﻌﻨﯽ اﻣﮑﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻣﻌﺼﯿﺖ و‬
‫ﻗﺪرت اﻧﺠﺎم ﻃﺎﻋﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ و ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪.‬‬
‫)‪ (88‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ و ﻗﻀﺎء و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﭘﯿﺮوز و ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺮدم ﭼﺎره اﻧﺪﯾﺸﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﻠﻮي ﻗﻀﺎء ﺧﺪا را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﻀﺎء‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺣﯿﻠﻪﻫﺎ و ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬و او‬
‫ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ از ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻪ ﻗﻀﺎء او ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﯿﻦ ﻋﺪل اﺳﺖ‪.‬‬
‫َۡ َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ‬
‫� � َ�ظل ُِم مِثقال ذ َّر� ٖ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[40 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ذره ﻣﺜﻘﺎل ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻇﻠﻢ‬ ‫﴿إِن ٱ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ ٗ َ َ ٰ َّ َّ َ َ ُ‬
‫اس أنف َس ُه ۡم َ�ظل ُِمون ‪] ﴾٤٤‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[44 :‬‬ ‫﴿إِن ٱ� � �ظل ِم ٱ�اس ش�ٔا و� ِ‬
‫�ن ٱ�‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻇﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻤﺎم ﺑﺪيﻫﺎ و ﻇﻠﻢ و ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮدي و ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﻣﻨﺰه و ﻣﻘﺪس و‬
‫ﭘﺎك اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪82‬‬
‫َ ُ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫�لون ‪] ﴾٢٣‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪» .[23 :‬از ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم‬‫﴿� ��ٔل �ما �فعل وهم � ٔ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪه و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫زﻧﺪه ﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺰاء و ﻋﺮﺿﻪ اﻋﻤﺎل و ﺣﺴﺎب و ﻣﯿﺰان و ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻫﻤﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻨﺎ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺑﻨﺪهاي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻮي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ آن ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﯿﺶ ازﻃﺎﻗﺖﺷﺎن ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬درﺑﺎره اﺣﻮال ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬
‫)‪ (2‬ﺳﺨﻦ درﺳﺖ درﺑﺎره ﻓﻨﺎ ﺷﺪن دوزخ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (3‬آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ را آﻓﺮﯾﺪه و ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (4‬ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﯿﺶ از ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫)‪ (89‬دﻋﺎي زﻧﺪﮔﺎن و ﺻﺪﻗﺎت آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮدﮔﺎن ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (90‬ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ دﻋﺎﻫﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﺟﺎت را ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫)‪ (91‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻫﺮﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻟﮏ او ﻧﯿﺴﺖ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن‪ .‬ﮐﺴﯽ از ﺧﺪا ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ‬
‫زدن از ﺧﺪا ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و اﻫﻞ ﻧﺎﺑﻮدي و ﻫﻼﮐﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪83‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (92‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ و راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﺮدم‪.‬‬

‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻏﻨﻲ« ﺑﯽﻧﯿﺎزي‪.‬‬
‫»اﳊﲔ« ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي‪.‬‬
‫»اﻟﻮري« ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﻣﺮدم‪.‬‬
‫ﺷﺮح‬
‫)‪ (89‬ﻣﯿﺖ از دﻋﺎي ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ زﻧﺪهاﻧﺪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»‪ ....‬ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮاي او دﻋﺎ ﮐﻨﺪ« ‪.1‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯿﺖ ﺑﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ زﻧﺪهاﻧﺪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﭼﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﯾﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫َ َ َ َ ُّ ُ‬
‫� ُم ٱ ۡد ُع ٓ‬
‫و�‬
‫ِ‬ ‫)‪ (90‬ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ دﻋﺎﻫﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪﴿ :‬وقال ر�‬
‫َۡ َ ۡ َ ُ‬
‫جب ل� ۡم﴾ ]ﻏﺎﻓﺮ‪» .[60 :‬و ﭘﺮودﮔﺎرت ﻓﺮﻣﻮده ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﺗﺎ دﻋﺎﯾﺘﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻢ«‪.‬‬ ‫أست ِ‬
‫ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﺟﺎت را ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﯾﺎ ﺿﺮر را از‬
‫آﻧﺎن دور ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﺰ اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻟﮏ اﻣﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (91‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻟﮏ ﻫﺴﺘﯽ و ﻣﺎﻟﮏ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺗﺼﺮف در ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﯾﺶ ﺟﺰ‬
‫ﺑﻪ اذن اﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن ﮐﺴﯽ را از او اﻣﮑﺎن ﺑﯽﻧﯿﺎزي‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﻠﻖ و اﯾﺠﺎد و رزق و ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر‬
‫َ َ ُّ َ َّ ُ َ ُ ۡ ُ َ ٓ َ‬
‫نت ُم ٱلفق َرا ُء إِ�‬ ‫و ﻫﺪاﯾﺖ و ارﺷﺎدش‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ٰٓ ﴿ .‬‬
‫���ها ٱ�اس أ‬
‫ۡ‬
‫يد ‪] ﴾١٥‬ﻓﺎﻃﺮ‪» .[15 :‬اي ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﯿﺪ و ﺧﺪا اﺳﺖ‬ ‫�م ُ‬ ‫� ُه َو ٱ ۡل َغ ُّ‬
‫�ٱ َ ِ‬ ‫ٱ َّ�ِۖ َوٱ َّ ُ‬
‫ِ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯽﻧﯿﺎز و ﺳﺘﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪ (1631‬اﺑﻮداود )‪.(2880‬‬

 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪84‬‬

‫ﻫﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺮد ﻟﺤﻈﻪاي ﺑﯽﻧﯿﺎز از ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎدش ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫از اﻫﻞ ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي و ﭘﺴﺘﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (92‬اﮔﺮ ﺣﺮﻣﺎت ﺧﺪا ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻪ أواﻣﺮ و دﺳﺘﻮراﺗﺶ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺷﻮد راﺿﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻏﻀﺐ و رﺿﺎ دو ﺻﻔﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ َ َّ ُ َ َ‬
‫� عل ۡيهِ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[93 :‬و ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺑﺮ او اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ضب ٱ‬
‫﴿وغ ِ‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬
‫� عن ٱل ُمؤ ِمن َ‬‫َّ‬
‫�ٱ ُ‬ ‫َّ َ ۡ‬
‫﴿لقد َر ِ َ‬
‫ِ�﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪» .[18 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺿﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫دو ﺻﻔﺖ ﻏﻀﺐ ورﺿﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻼﮐﯿﻒ و ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺑﻬﯿﭻ ﻋﻨﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪﴿ :‬لَيۡ َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬
‫�ء‪] ﴾ٞ‬اﻟﺸﻮري‪» .[11 :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫دﻋﺎ و ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺮاي ﻣﺮدهﻫﺎ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ و ﻧﻔﻊ آن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎﻫﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬و او اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎنﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﺧﺪا ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻀﺐ و رﺿﺎ دو ﺻﻔﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاي ﮐﻪ ﻻﯾﻖ او ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬آﯾﺎ ﻣﯿﺖ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ دﻋﺎ وﺻﺪﻗﻪ ﺷﺨﺼﯽ زﻧﺪه ﻧﻔﻊ ﻣﯽﺑﺮد؟‬
‫)‪ (2‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن دارد از ﺧﺪاي ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (3‬آﯾﺎ دو ﺻﻔﺖ ﻏﻀﺐ و رﺿﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ؟‬
 ‫‪85‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ وﻫﺸﺘﻢ‬

‫)‪ (93‬اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ‪ ،‬و در دوﺳﺘﯽ آﻧﻬﺎ اﻓﺮاط ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و از‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺪام ﺗﺒﺮي ﻧﻤﯽﺟﻮﺋﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﮐﯿﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از‬
‫ﺧﯿﺮ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﺑﻐﺾ دارﯾﻢ‪ .‬از آﻧﺎن ﺟﺰ ﺑﺨﻮﺑﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺐ آﻧﺎن دﯾﻦ و اﯾﻤﺎن واﺣﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻐﺾﺷﺎن ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق و ﻃﻐﯿﺎن‪.‬‬
‫‪ ‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫)‪ (94‬ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬او‪‬ل ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‬
‫‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي‬
‫او را ﺑﺮ ﺟﻤﯿﻊ اﻣ‪‬ﺖ اﻓﻀﻞ و ﻣﻘﺪم ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‬
‫‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻠﻔﺎء راﺷﺪﯾﻦ و اﻣﺎﻣﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪه‬
‫‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي ﻋﻠﯽ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ‪ ‬را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ زﯾﺮا آﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫‪ ‬اﻓﺮاط‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮآﻧﺎن را دوﺳﺖ ﻣﯽداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رواﻓﺾ درﺑﺎره ﻋﻠﯽ‬
‫‪ ‬را ﺑﯿﺶ از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ او ﺑﺎﻻ ﺑﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﺋﯿﮑﻪ او را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﻋﻠﯽ‬
‫درﺟﻪ اﻟﻮﻫﯿﺖ رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ از ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺗﺒﺮي و ﺑﯿﺰاري ﻧﻤﯽﺟﻮﺋﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن از ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬
‫ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ اﯾﻤﺎن را داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ درﺟﻪ اﺣﺴﺎن رﺳﯿﺪهاﻧﺪ و ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﺟﻬﺎد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻐﺾ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻐﺾ دارﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻐﺾ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫را ﻋﻼﻣﺖ ﻧﻔﺎق وﺧﻮاري وذﻟﺖ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ از آﻧﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﺑﻐﺾ‬
‫دارﯾﻢ و از آﻧﺎن ﺟﺰ ﺑﺨﻮﺑﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬آﻧﺎن دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ وﺻﯿﺖ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دوﺳﺘﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺻﺤﺖ دﯾﻦ‪ ،‬و ﻋﻼﻣﺖ اﯾﻤﺎن و‬
‫اﺣﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻐﺾﺷﺎن ﻋﻼﻣﺖ ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق و رﺳﻮاﺋﯽ و ﺳﺮﮐﺸﯽ اﺳﺖ‪ .‬از ﺿﻼﻟﺖ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪86‬‬

‫)‪ (94‬ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﯿﻢ و او را ﺑﺮ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺖ اﻓﻀﻞ و ﻣﻘﺪم ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﺮﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻬﺎده و او‬
‫را ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻪ و در اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﯾﺸﺎن اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬او اوﻟﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﻣﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺗﻘﺪﯾﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در روز ﺳﻘﯿﻔﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺘﺶ اﺗﻔﺎق ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬او را ﺑﺮاي‬
‫‪ ‬ﻗﺮار دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬آن دو ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻋﻤﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫‪ ‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮ دو دﺧﺘﺮرﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻔﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ذواﻟﻨﻮرﯾﻦ‬
‫‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻬﺎر‬
‫ﭘﺲ از ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻔﺮ اﻓﻀﻞﺗﺮﯾﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺧﻠﻔﺎء راﺷﺪون و اﻣﺎﻣﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي‬
‫ازروش اﯾﺸﺎن ﻣﺎ را ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (95‬و ﺑﻪ ده ﻧﻔﺮي ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬از آﻧﺎن ﻧﺎم ﺑﺮده و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﮋده دادهاﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﺑﻬﺸﺖ دادهاﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻮل‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه‬
‫اﺑﻦ اﻟﺠﺮاح اﻣﯿﻦ اﯾﻦ اﻣﺖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (96‬ﻫﺮﮐﺲ درﺑﺎره ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬و ﻫﻤﺴﺮان ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ اﯾﺸﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان اﯾﺸﺎن ﮐﻪ از‬
‫ﻫﺮﭘﻠﯿﺪي و ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ وارﺳﺘﻪ و ﭘﺎك ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ وﺧﻮﺑﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬از ﻧﻔﺎق ﻣﺒﺮا ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»دﻧﺲ« ﭼﺮك و ﭘﻠﯿﺪي‪.‬‬
‫»رﺟﺲ« ﭘﻠﯿﺪي زﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
 ‫‪87‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫)‪ (95‬اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ده ﻧﻔﺮاز ﯾﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وﻋﺪه‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﺮ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و‪.1 «.....‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﻋﺪه اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ .‬و ﻧﯿﺰ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ‪ ‬را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وﻋﺪه دادهاﻧﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (96‬ﻫﺮﮐﺲ درﺑﺎره ﯾﺎران ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﮔﻮﯾﺪ و درﺑﺎره ﻫﯿﭽﮑﺪام آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻧﯿﻔﺘﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ درﺑﺎره ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﮐﻪ ﻣﻄﻬﺮ و ﺑﻪ دور از ﻫﺮ ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ و ﻣﺒ‪‬ﺮا از‬
‫ﻫﺮﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ درﺑﺎره ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﮐﻪ از ﻫﺮ رﺟﺲ و‬
‫ﭘﻠﯿﺪي ﭘﺎك ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از اﯾﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و درﺑﺎرهﺷﺎن‬
‫ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﯽ ﻫﺮﮐﺲ درﺑﺎه ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ از ﻧﻔﺎق ﺧﻼﺻﯽ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ‪ ‬را ﺑﺪون ﻏﻠﻮ و ﺗﻘﺼﯿﺮ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﯾﻢ و ﻓﻀﯿﻠﺖﺷﺎن را ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫درﺟﺎت ﺧﻠﻔﺎء راﺷﺪﯾﻦ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻧﻬﺎ در ﺧﻼﻓﺖ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻖ ده ﯾﺎر ﺑﻬﺸﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وﻋﺪه داده ﺷﺪﻧﺪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫درﺑﺎره ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺪي از ﯾﺎران و ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎ درﺑﺎره اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬درﺑﺎره ﻫﻤﺴﺮان وذرﯾﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ؟‬
‫)‪ (3‬درﺑﺎره ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻫﻤﺴﺮان و ذرﯾﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻔﯽ‬
‫دارﯾﻢ؟‬

‫‪ -1‬اﺑﻮداود )‪.(4649‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪88‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‬

‫)‪ (97‬از ﻋﻠﻤﺎء ﺳﻠﻒ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن از ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﻪ اﻫﻞ ﺧﯿﺮ و اﺛﺮ‬
‫و اﻫﻞ ﻓﻘﻪ و ﻧﻈﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺪي ﯾﺎد ﮐﻨﺪ او ﺑﺮ‬
‫ﻏﯿﺮ راه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (98‬ﻫﯿﭽﮑﺪام از اوﻟﯿﺎء را ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎء‡ ﺑﺰرگﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬و ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬ﻫﺮ ﮐﺪام‬
‫از اﻧﺒﯿﺎء‡ از ﺗﻤﺎم اوﻟﯿﺎء ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (99‬ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺆﺛﻖ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»ﻛﺮاﻣﺎت« ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻮارق ﻋﺎدات ﺑﺮاي ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (97‬ﻋﻠﻤﺎء ﺳﺎﺑﻘﻮن از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬اﻫﻞ ﺻﻼح و ﭘﯿﺮوان ﺳﻨﺖ و اﻫﻞ ﻗﻔﻪ را ﺟﺰ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و آﻧﺎن را ﻣﺪح و ﺛﻨﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺪي ﯾﺎد ﮐﻨﺪ او ﺑﺮ‬
‫ﺳﺒﯿﻞ ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻮﺷﺖﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮاي‬
‫َ ُ ُّ َ َ ُ َ‬
‫ح ُد� ۡم أن‬‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺪي ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺴﻤﻮم اﺳﺖ‪ .‬اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ آﯾﻪ‪ِ��﴿ :‬ب أ‬
‫َ ٗ َ َ ُۡ‬ ‫َۡ ُ َ َ َ‬
‫� َم أخِيهِ م ۡيتا فك ِرهت ُموهُ﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪» .[12 :‬آﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫يأ�ل ۡ‬
‫ﺑﺮادر ﻣﺮده اش را ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﮐﺮاه دارﯾﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (98‬ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻓﻀﻠﯿﺖ اوﻟﯿﺎء ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎء ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﻫﻞ ﺿﻼﻟﺖ ﻣﺜﻞ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ و دﯾﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اوﻟﯿﺎء ﺟﻬﺎن ﻓﻀﯿﻠﺖ دارد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺣﮑﻤﺖ را‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫‪89‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬
‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫� يَص َط ِ� م َِن ٱل َم ٰٓ‬
‫��ِكةِ ُر ُس� َوم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫اس﴾ ]اﻟﺤﺞ‪» .[75 :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﯿﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و‬ ‫﴿ٱ ُ‬

‫ﻣﺮدم ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﻧﯽ را ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (99‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء آﻣﺪه اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ازﺧﻮارق ﻋﺎدات‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﯿﺪه رد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﺻﻞ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪َ َّ�ُ ﴿ :‬ما َد َخ َل َعلَ ۡي َها َز َ�ر َّ�ا ٱل ۡ ِم ۡح َر َ‬
‫اب َو َج َد‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َ ۡ ٗاۖ َ َ َ ٰ َ ۡ َ ُ َ َّ ٰ َ َ ٰ َ َ َ ۡ ُ‬
‫ت ه َو م ِۡن عِن ِد ٱ�ِ﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪» .[37 :‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ‬ ‫عِندها رِزق قال �مر�م �� ل ِ‬
‫ك �ذ�ۖ قال‬
‫ذﮐﺮﯾﺎ در ﻣﺤﺮاب ﺑﺮ او وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺰدش روزي ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮﯾﻢ اﯾﻦ ﻏﺬا از ﮐﺠﺎ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن از ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﺑﺎره اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاي رﺣﻤﺎن آﻣﺪه و ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ و رﺿﻮان و‬
‫اﯾﻤﺎن اﺳﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﺧﻮارق ﻋﺎدات ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﯽ از اوﻟﯿﺎء ﺷﯿﻄﺎن اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫اﻫﻞ ﻋﻠﻢ از ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻓﻀﻠﯿﺖ اوﻟﯿﺎء ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎء ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء ﮐﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺎ درﺑﺎره ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫)‪ (2‬آﯾﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﺮ ﻧﺒﯽ أﻓﻀﻞﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫)‪ (3‬ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء ﭼﯿﺴﺖ؟ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺟﻮاز آن ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯽام‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪90‬‬

‫)‪ (100‬ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺮوج دﺟﺎل و ﻧﺰول ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‪ Å‬از آﺳﻤﺎن و ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ ازﻣﻐﺮب و ﺧﺮوج داﺑﺔ اﻻرض از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ (101‬ﻫﯿﭻ ﮐﺎﻫﻦ و ﻣﻨﺠﻢ و ﻏﯿﺐﮔﻮﺋﯽ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ و اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺋﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»اﴍاط« ﺟﻤﻊ ﺷﺮط ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻼﻣﺖ‪.‬‬
‫»ﻛﺎﻫﻦ« ﮐﺴﯿﮑﻪ ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ دارد‪.‬‬
‫»ﻋﺮاﹼ ف« ﻣﻨﺠﻢ‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (100‬اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻋﻼﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺎت را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ درﺑﺎره ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ ده ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»از آﻧﺠﻤﻠﻪ‪ :‬دﺟﺎل‪ ،‬داﺑﻪ‪ ،‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﻧﺰول ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‪«...‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ازﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪ (315/4‬واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪ (258/2‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﻋﻼﻣﺎت ﮐﺒﺮي‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﺻﻐﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫)‪ (101‬ﻫﯿﭻ ﮐﺎﻫﻦ و ﻣﻨﺠﻤﯽ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﻪ ادﻋﺎي ﻏﯿﺐ دارﻧﺪ و اﺧﺒﺎر‬
‫ﻏﯿﺒﯽ ﻣﯽدﻫﻨﺪ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ ‪ٗ َ ُ ۡ َ َ َّ ٞ‬‬ ‫َ‬
‫ِب غدا﴾ ]ﻟﻘﻤﺎن‪» .[34 :‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﻓﺮدا ﭼﻪ ﮐﺴﺐ‬ ‫﴿ َو َما ت ۡدرِي �فس ماذا ت�س‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ۡ َ ۡ َ َّ َّ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫ُ َّ ۡ َ َ‬
‫ُ‬
‫�ض ٱلغيب إِ� ٱ�﴾ ]اﻟﻨﻤﻞ‪» .[65 :‬ﺑﮕﻮ ﻫﺮﮐﻪ و ﻫﺮﭼﻪ‬ ‫ت وٱ� ِ‬ ‫﴿قل � َ�عل ُم من ِ� ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫درآﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ ﺧﺪا ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪91‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻨﺠﻢ و ﯾﺎ ﻏﯿﺐﮔﻮ ﺑﺮود و او را در ﮔﻔﺘﻪاش ﺗﺼﺪﯾﻖ‬

‫ﮐﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ« ‪.1‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﭼﯿﺰي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬و اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ‬
‫رد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﮐﺒﺮي ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻏﯿﺐﮔﻮﯾﺎن و ﻣﻨﺠﻤﺎن را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎﯾﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﮐﻨﺪ او را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮدآزﻣﺎﺋﯽ‪:‬‬
‫)‪ (1‬ﻣﻌﻨﯽ ﻋﻼﻣﺎت ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﯿﺴﺖ و ‪ 4‬ﻣﻮرد آن را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫)‪ (2‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻏﯿﺐﮔﻮﯾﺎن و ﻣﻨﺠﻤﺎن ﺑﺮود و آﻧﺎن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯽ و ﯾﮑﻢ‬

‫)‪ (102‬ﺟﻤﺎﻋـﺖ را ﺣﻖ و ﺻﻮاب ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬و ﺗﻔﺮق و ﺟﺪاﺋﯽ را اﻧﺤﺮاف و ﻋﺬاب‪.‬‬

‫)‪ (103‬دﯾﻦ ﺧﺪا در زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وآن دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫َ َّ ۡ َ‬ ‫َّ ّ َ‬
‫� ۡس� ٰ ُم﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪» .[19 :‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين عِند ٱ�ِ ٱ ِ‬
‫در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا اﺳﻼم اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ َ ُ ُ ۡ ۡ َ‬
‫�س� ٰ َم دِينا﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» .[3 :‬و راﺿﯽ ﺷﺪم ﮐﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم دﯾﻦ ﺷﻤﺎ‬ ‫﴿ َو َر ِ‬
‫ضيت ل�م ٱ ِ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (104‬اﺳﻼم دﯾﻦ وﺳﻂ و ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦ ﻏﻠﻮ و ﺗﻘﺼﯿﺮ و ﺑﯿﻦ ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﺗﻌﻄﯿﻞ و ﺑﯿﻦ ﺟﺒﺮ و‬
‫ﻗﺪر و ﺑﯿﻦ اﻣﯿﺪ و ﻧﺎاﻣﯿﺪي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﻣﺬي )‪ (1255‬ﺣﺎﮐﻢ )‪.(36/1‬‬

 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪92‬‬

‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
‫»زﻳﻎ« ﻣﯿﻞ و اﻧﺤﺮاف از ﺣﻖ‪.‬‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (102‬ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺣﻖ و ﺻﻮاب ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ ،‬و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺎﺟﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺎن روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‪ ‬ﺑﺮآن ﻗﺮارداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻏﯿﺮآن ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ و اﻧﺤﺮاف و ﻣﯿﻞ از ﺣﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺬاب دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را در ﭘﯽ‬
‫َ ٰ ِ ُ ۡ َ ٗ َ َّ ُ ُ َ َ َ َّ ُ ْ ُّ ُ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ َ َّ َ ٰ َ‬
‫ص�� مستقِيما فٱتبِعوه ۖ و� تتبِعوا ٱلسبل �تفرق‬ ‫دارد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬وأن �ذا ِ‬
‫ُ َ‬
‫بِ� ۡم عن َسبِيلِهِۦ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[153 :‬اﯾﻦ اﺳﺖ راه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻦ‪ ،‬از آن ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﺪ و از راﻫﺎي‬
‫دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺮوي ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از راه ﺧﺪا ﺟﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (103‬دﯾﻦ ﺧﺪا ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و آن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ,‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬إ َّن ٱ ّ� َ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬
‫َ َّ ۡ َ‬
‫� ۡس� ٰ ُم﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪» .[19 :‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ وﺻﺤﯿﺢ در ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﻼم اﺳﺖ«‪.‬‬
‫عِند ٱ�ِ ٱ ِ‬
‫َ َ ۡ َ‬ ‫ََ ۡ َ‬ ‫َ َ ََۡ َ َۡ ۡ َ‬
‫�ٰ ِ� َ‬
‫�ن ‪] ﴾٨٥‬آلﻋﻤﺮان‪.[85:‬‬ ‫ِ‬ ‫� ٱ ِ� ۡس� ٰ ِم د ِٗينا فلن ُ�ق َبل م ِۡن ُه َو ُه َو ِ� ٱ�خِرة ِ مِن ٱل‬ ‫﴿ومن يبتغِ �‬
‫»ﻫﺮﮐﺲ دﯾﻨﯽ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم را ﺑﺠﻮﯾﺪ ﻫﺮﮔﺰ از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و او درآﺧﺮت از زﯾﺎﻧﮑﺎران‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ٗ‬ ‫ۡ ۡ َ‬
‫﴿ َو َر ِ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫�س� ٰ َم دِينا﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» .[3 :‬و راﺿﯽ ﺷﺪم ﮐﻪ اﺳﻼم دﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ُ‬
‫ضيت ل�م ٱ ِ‬
‫ﭘﺲ اﺳﻼم ﻫﻤﺎن دﯾﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و آن اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮﯾﻌﺖ او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﺒﻮده ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ رﺳﺎﻟﺖ او اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫َ‬ ‫َ َۡ‬
‫� ُن َ ُ‬
‫�ۥ ُم ۡسل ُِمون﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[113 :‬و ﻣﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ او ﻫﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻘﻮب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪﴿ :‬و‬
‫امنتُم بٱ َّ�ِ َ� َعلَ ۡيهِ تَ َو َّ�ُ ٓوا ْ إن ُك ُ‬
‫نتم‬ ‫‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ٰ �َ ﴿ :‬ق ۡو ِم إن ُك ُ‬
‫نت ۡم َء َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ‬
‫�﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪» .[84 :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ اﮔﺮ ﺑﺨﺪا اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ُّم ۡسلِم َ‬
‫ِ‬
‫ﻫﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪93‬‬ ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬

‫ﺑﻠﻘﯿﺲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وأ َ ۡسلَ ۡم ُ‬

‫ت َم َع ُسلَ ۡي َ� ٰ َن ِ َّ�ِ َر ّ ۡ َ َ َ‬
‫ب ٱل�ٰل ِم�﴾ ]اﻟﻨﻤﻞ‪» .[44 :‬و اﺳﻼم‬
‫ِ‬
‫آوردم ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﭘﺮودﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ام َّنا ب ِٱ�ِ َوٱش َه ۡد بِ�نا ُم ۡسل ُِمون﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪.[52 :‬‬
‫‪ ‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪َ ﴿ :‬ء َ‬
‫ﯾﺎران ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ‪ ،‬وﮔﻮاه ﺑﺎش ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫َ َ َ‬
‫)‪ (104‬اﺳﻼم دﯾﻦ وﺳﻂ و ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬و�� ٰل ِك‬
‫َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ َّ ٗ َ َ ٗ‬
‫جعل��م أمة وسطا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[143 :‬و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺷﻤﺎ را اﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻗﺮار دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫اﺳﻼم دﯾﻦ وﺳﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ در ﻋﺒﺎدت زﯾﺮا ﺑﯿﻦ ﻏﻠﻮ و ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻗﺮار دارد‪ ،‬و ﻫﻢ وﺳﻂ‪،‬‬
‫در ﺣﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﮐﻪ درﺑﺎره اﯾﺸﺎن ﻏﻠﻮ و ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و در ﺑﺎب ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫وﺳﻂ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪا را از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻔﯽ و ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ در ﻗﺪر زﯾﺮا ﮐﻪ اراده اﻧﺴﺎن را ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺟﺒﺮﯾﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ اﻧﺴﺎن را ﺧﺎﻟﻖ اﻓﻌﺎل ﻣﯽداﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺪرﯾﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﯾﻤﻦ ﺑﻮدن از ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﯾﺄس وﻧﺎ اﻣﯿﺪي ازرﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯽ و د‪‬وم‬

‫)‪ (105‬اﯾﻦ اﺳﺖ دﯾﻦ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎ ﺑﻄﻮر ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﻇﻬﺎر‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ از ﻫﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺪارد‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ را ﺑﺎ اﯾﻤﺎن ﺧﺘﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ‬
‫را از ﻫﻮا و ﻫﻮسﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و آراء و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ و ﻣﺬاﻫﺐ ﭘﺴﺖ و ﻓﺎﺳﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺸﺒﻪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺟﻬﻤﯿﻪ و ﺟﺒﺮﯾﻪ و ﻗﺪرﯾﻪ و ﻏﯿﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺣﻠﯿﻒ و ﻫﻢ ﭘﯿﻤﺎن ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺰارﯾﻢ و آﻧﻬﺎ در ﻧﺰد ﻣﺎ اﻫﻞ ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﻓﺴﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ و‬
‫ﻋﺼﻤﺖ را ارزاﻧﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻐﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪:‬‬
 ‫ﺷﺮح آﺳﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺤﺎوي‬ ‫‪94‬‬

‫اﻟﺮ دﻳﺌﻪ« ﻓﺎﺳﺪ و ﭘﺴﺖ‪.‬‬

‫» ﹼ‬
‫ﺷﺮح‪:‬‬
‫)‪ (105‬ﻣﺎ دﯾﻦ و ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺖ‪ .‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮﺷﺎن ﻏﯿﺮ از ﺑﺎﻃﻦﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺮي ﻣﯽﺟﻮﺋﯿﻢ از ﻫﺮ ﺳﺨﻦ و از ﻫﺮ ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺣﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﺖ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم‬
‫ﺑﺪارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دلﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻠﺒﻢ را ﺑﺮ دﯾﻦ ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺪار« ‪.1‬‬
‫و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از ﻫﻮاﻫﺎ و ﻫﻮسﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و اوﻫﺎم ﻓﺎﺳﺪ و آراء و ﻧﻈﺮﯾﺎت‬
‫ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﺎ را از ﺳﻘﻮط در اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ و‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ ﻓﺎﺳﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺒﻪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺟﻬﻤﯿﻪ و ﺟﺒﺮﯾﻪ و ﻗﺪرﯾﻪ و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺑﺎز دارد زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ و ﻫﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ‬
‫ﺑﯿﺰاري ﻣﯽﺟﻮﺋﯿﻢ از آﻧﻬﺎ زﯾﺮا ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻫﻞ ﮐﻔﺮ و ﺑﺪﻋﺖ ﺑﯿﺰاري ﺑﺠﻮﯾﺪ‬
‫و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻓﺎﺳﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺬاﻫﺐ و اﻧﺪﯾﺸﻪ و آراءﺷﺎن ﺑﻪ ﻓﺴﺎد‬
‫دﭼﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه و ﯾﺎريدﻫﻨﺪه و ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﺳﺖ‪ .‬درود و ﺳﻼم و ﺑﺮﮐﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺨﻤﯿﺲ‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )‪ (182/4‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪ (72/1‬ح )‪ (199‬ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎﮐﻢ )‪ (525/1‬اﻟﴩﻳﻌﺔ آﺟﺮي )ص‪ (317‬اﺑﻦ‬
‫ﻣﻨﺪه اﻟﺮد ﻋﻠﯽ اﳉﻬﻤﻴﺔ ص‪.87‬‬