‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﯾﻮﺳﻒ اﻟﻘﺮﺿﺎوی‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﯾﻮﺳﻒ اﻟﻘﺮﺿﺎوی‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﻟﻬﯿﺎت‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫اول)دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫آﺑﺎن )ﻋﻘﺮب( ‪۱۳۹۴‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ۱۴۳۶ ،‬ﻫﺠﺮی‪ ۱۴۳۷ ،‬ﻗﻤﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺎس ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪٥ ......................................‬‬

‫اﺳﻼم ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﻣﺤﻮر ﻗﺮار داده اﺳﺖ ‪٧ ...............................‬‬

‫ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪١١ .............................‬‬

‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪١٢ .....................................‬‬

‫وﺣﯽ‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪١٦ .....................................‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺟﻮﻫﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ‪١٧ .........................................‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪٢٢ ...................................‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ‪٢٣ ..................... ................................‬‬
‫ب( ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ‪٢٥ ....................... ................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت ‪٢٦ ............................. ................................‬‬
‫ﺷﯿﻮهھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺒﺎدت و اﻧﻮاع آن ‪٢٧ ..................................‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٢‬‬

‫اھﻤﯿﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ ‪٢٧ .................. ................................‬‬

‫ّ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪٢٨ .............................................‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اوﻟﯿﻦ وﻇﯿﻔﻪی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪٢٩ .......................................‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺷﻌﺎر اﺳﻼم ‪٣١ ....................... ................................‬‬
‫ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ‪٣٢ ..............................................‬‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ّ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ھﺪف ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن در زﻧﺪﮔﯽ‪٣٤ ........................‬‬
‫اﺑﻼغ ﺗﻮﺣﯿﺪ وﻇﯿﻔﻪی ّاﻣﺖ اﺳﻼم ‪٣٥ .....................................‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؟ ‪٣٦ .....................................‬‬
‫اول‪ :‬ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای ﺧﺪا ‪٣٦ ..........................................‬‬
‫دوم‪ :‬ﮐﺎﻓﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ‪٤٠ ...........................................‬‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻃﺎﻏﻮت ﭼﯿﺴﺖ؟ ‪٤٢ .................................................‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮک و ﭘﺮھﯿﺰ از آن ‪٤٣ .................‬‬ ‫ّ‬
‫ﺷـــﺮک ‪٤٣ .................................. ................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﺷﺮک ‪٤٤ ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ‪٤٥ ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺜﺎلھﺎﯾﯽ از ﺷﺮک آﺷﮑﺎر ) َﺟﻠﯽ( ‪٤٥ ......................................‬‬
‫َ‬
‫ﻣﺜﺎلھﺎﯾﯽ از ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﭘﻨﮫﺎن )ﺧﻔﯽ( ‪٤٥ ................................‬‬
‫ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ‪٥١ ............................... ................................‬‬
‫ﻣﺜﺎلھﺎﯾﯽ از ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ‪٥٢ ................................................‬‬
‫اﺳﻼم راهھﺎی ﻧﻔﻮذ ﺷﺮک را ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪٦٨ ..............................‬‬
‫‪۱‬ـ زﯾﺎدهروی در ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪٦٨ ................................‬‬
‫‪ -۲‬زﯾﺎدهروی در ّ‬
‫ﺣﻖ اﻧﺴﺎنھﺎی ﺻﺎﻟﺢ ‪٦٩ ...............................‬‬
 ‫‪٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -۳‬ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻗﺒﻮر ‪٧١ ..................... ................................‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺘﺒﺮکداﻧﺴﺘﻦ درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و ﻏﯿﺮه ‪٧٤ ...........................‬‬
‫‪۵‬ـ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﮐﻪ رﻧﮓ و ﺑﻮی ﺷﺮک دارﻧﺪ ‪٧٧ ...............................‬‬

‫آﺛﺎر ﺗﻮﺣﯿﺪ در زﻧﺪﮔﯽ‪٨٠ ................................................‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻮﺣﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ آزادی اﻧﺴﺎن ‪٨٠ ........................................‬‬
‫ب( ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮب‪٨١ .............................‬‬
‫ج( ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪی آراﻣﺶ دروﻧﯽ ‪٨٢ ...............................‬‬
‫د( ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻨﺒﻊ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ‪٨٤ ........................................‬‬
‫ھـ( ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺎس ﺑﺮادری و ﺑﺮاﺑﺮی ‪٨٥ ...................................‬‬

‫ﻣﻔﺎﺳﺪ و زﯾﺎنﻫﺎی ﺷﺮک ‪٨٨ ..........................................‬‬

‫اﻟﻒ( ﺷﺮک ﺳﺒﺐ ﭘﺴﺘﯽ و ﺧﻮاری اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ‪٨٨ ...........................‬‬
‫ب( ﺷﺮک‪ ،‬ﻻﻧﻪی ﺧﺮاﻓﺎت‪٨٩ ...............................................‬‬
‫ج( ﺷﺮک‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ ‪٩٠ .............................................‬‬
‫د( ﺷﺮک ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺮس و واھﻤﻪ ‪٩٠ ...........................................‬‬
‫ھـ( ﺷﺮک‪ ،‬ﻧﯿﺮو و ﺗﻮان را از اﻧﺴﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد ‪٩١ ..........................‬‬
‫و( آﺛﺎر ﺷﺮک در آﺧﺮت ‪٩١ .................. ................................‬‬
 ‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺎس ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﻏﺎﯾﺐ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬دارای اﺧﺘﯿﺎر و‬
‫ﻗﺪرت ﮐﺎﻣﻞ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی اﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا روح ھﻤﻪی ادﯾﺎن‪ ،‬از‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ص‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻼم و اﺳﺎسھﻤﻪی ﺑﺎورھﺎ اﺳﺖ و ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ّ‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ از ارﮐﺎن و اﺟﺰاء اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎور ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا را در اﺑﺘﺪا و ﺑﻌﻨﻮان اﺻﻞاﺳﺎﺳﯽ اﯾﻤﺎن ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺳﺎزد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫ون � َء َام َن ب ِٱ�ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ؤ‬‫م‬ ‫ل‬‫ٱ‬‫و‬ ‫ۦ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ۡ‬
‫�‬ ‫﴿ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬
‫نزل إ ِ‬
‫ُ‬ ‫ُُ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬
‫��ِكتِهِۦ َو�تبِهِۦ َو ُرسلِهِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۸۵ :‬‬ ‫وم‬
‫»ﻓﺮﺳﺘﺎدهی ﺧﺪا ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او‬
‫ﮐﺘﺎبھﺎی او و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﻧﺶ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫� َّن ٱ ۡل َّ‬ ‫َ‬
‫��ِكةِ وٱلكِ�ٰ ِ‬
‫ب‬ ‫� َم ۡن َء َام َن ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر وٱلم‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو� ٰ ِ‬
‫ّ‬
‫َوٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۷۷ :‬‬
‫»ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬ﮐﺮدار ﮐﺴﯽ اﺳﺖﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز واﭘﺴﯿﻦ وﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎب‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٦‬‬

‫آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان اﯾﻤﺎن آورده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫و در ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ب ٱ َّ�ِي نَ َّز َل َ َ ٰ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫ِ�‬
‫ك‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬‫و‬ ‫ۦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫و�‬ ‫س‬ ‫ِ‬
‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬
‫ِين َء َام ُن ٓوا ْ َءام ُِنوا ْ بٱ َّ�ِ َو َر ُ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ‬
‫َّ ٓ َ َ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫��ِكتِهِۦ‬ ‫نزل مِن �بل ۚ ومن ي�فر ب ِٱ�ِ وم‬ ‫ب ٱ�ِي أ‬ ‫و�ِۦ وٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫َر ُس ِ‬
‫يدا‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۳۶ :‬‬ ‫َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱ ۡ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش )ﻣﺤﻤﺪ( و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮐﺘﺎبھﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ )از ﻗﺮآن( ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ )و ھﻨﻮز ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ( اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﮐﺘﺎبھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪی و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد )و ﯾﮑﯽ از اﯾﻨﮫﺎ‬
‫ً‬
‫را ﻧﭙﺬﯾﺮد( واﻗﻌﺎ در ﮔﻤﺮاھﯽ دور و درازی اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺸﮫﻮر ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ آﻣﺪه اﺳﺖﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﮐﻪ درﺑﺎرهی اﯾﻤﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻤﺎن ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ‬
‫َ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﻗ َﺪر ﺧﯿﺮ و‬
‫ّ‬
‫ﺷﺮ ﺑﺎور ﻗﻠﺒﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﺑﯿﺎن ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺻﻞ و ﺳﺎﯾﺮ ارﮐﺎن‬
‫ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻦ ﭘﺲ از‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬دﯾﺪار‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻋﺘﻘﺎد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯽ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﮐﻪ او را ﻓﺮﺳﺘﺎده و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز ﺟﺰا و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ّ‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺠﺎزاتﮐﻨﻨﺪه و ﺣﺴﺎﺑﺮس‪.‬‬
‫وﺟﻮد او‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺘﺎﯾﯽ او در‬
‫ِ‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮھﯿﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﺳﻢھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﺻﻔﺎت واﻻی او را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد اﺳﻢھﺎ و ﺻﻔﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮنھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬

‫ﺑﻪ ھﻤﻪی ﮐﻤﺎﻻت آراﺳﺘﻪ و از ھﻤﻪی ﻧﻘﺎﯾﺺ ﭘﯿﺮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﯽ ﺑﺮرﺳﯽھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺧﺎرج از ھﺮﺷﮏ وﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬و در واﻗﻊ آﺷﮑﺎرﺗﺮﯾﻦ ھﻤﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻄﺮت ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮ آن ﮔﻮاه و ﻋﻘﻞ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ دﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﺎن ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ‬
‫و داﻧﺶ ﺑﮫﺮهی ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪهی ﻋﺠﺎﺋﺐ ﺧﺪا در ﻧﻮآوری و‬
‫ﻧﻘﺸﻪﮐﺸﯽ و اﻧﺪازهﮔﯿﺮی و ھﺪاﯾﺖﺑﺨﺸﯽ ﮐﻪ در اﻃﺮاف و درون ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را دوﺑﺎره ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺰرگ ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮد ﺧﺪا ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺴﺎنھـﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاب آن را در اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﺎﯾﺪ ُﺟﺴﺖﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﭘﻮﺷﯿﺪﮔﯽ و ﺧﻔﺎ از‬
‫ﻋﺪھﺎی دﯾﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﺧﺪا ﮔﺮای‬ ‫ﺷﺪت ﻇﮫﻮر ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن ھﻤﻪی ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺗﮑ ّﺒﺮ ﻣﯽورزﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ و ﻋﻠﻢ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺧﺪای را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫ّ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻠﯽ را ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼم ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﻣﺤﻮر ﻗﺮار داده اﺳﺖ‬

‫در واﻗﻊ اﺳﻼم اھﻤﯿﺖ زﯾﺎدی ﺑﻪ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا درک‬
‫آن را ﯾﮏ ﻧﯿﺎز و ﺿﺮورت ﻓﻄﺮی ﺑﺮای ﺑﺸﺮ ﻣﯽداﻧﺪ و در ﻋﻮض ﻧﮫﺎﯾﺖ ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮ اﻣﺮی دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﺮده اﺳﺖﮐﻪ ﻣﺮدم در آن زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻤﺮاهﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻪ ﻣﻐﺰ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼم و روح ﺣﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ھﻤﺎن ﻋﻘﯿﺪهی‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﯾﮑﺘﺎ و ﺑﺮﺗﺮ از اﯾﻦ ھﺴﺘﯽ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ و‬
‫آن اوﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﮫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی او‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ھﺮ ﭼﯿﺰ‬
‫ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ از ِ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٨‬‬

‫و ﺗﺪﺑﯿﺮﮔﺮ ھﺮ اﻣﺮ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ او ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد ﻧﻪ اﻧﮑﺎر‪،‬‬
‫ﺷﮑﺮﮔﺬاری ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ ﮐﻔﺮان و اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻮد ﻧﻪ ﻋﺼﯿﺎن‪.‬‬
‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ َ َ ُ ُ ّ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ُ َ ُ َ َ َٰ‬
‫� �ءٖ فٱ�بدوهۚ وهو �‬ ‫﴿� ٰل ِ�م ٱ� ر��مۖ � إِ�ٰه إِ� هو ۖ �ٰل ِق ِ‬
‫ُ َّ ُ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫‪َ َ ۡ ُ ُ َّ ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬ ‫ُّ‬
‫� ٖء َو� ِيل‪ � ١٠٢‬ت ۡدرِ� ُه ٱ�بۡ� ٰ ُر َوه َو يُ ۡدرِ ُك ٱ�بۡ� ٰ َر ۖ َوه َو ٱلل ِطيف‬ ‫ِ‬
‫ٱ�بِ�‪] ﴾١٠٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۰۳-۱۰۲ :‬‬
‫َۡ ُ‬

‫»آن )ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ( ﺧﺪا و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ او‬
‫ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ و او آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ وی را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ )و ﺑﺲ‪،‬‬
‫ﻣﺪﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺸﻢھﺎ‬‫زﯾﺮا ﺗﻨﮫﺎ او ﻣﺴﺘﺤﻖ ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ( و ﺣﺎﻓﻆ و ّ‬
‫ذات او را در ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و او ﭼﺸﻢھﺎ را در ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ )و ﺑﻪ ھﻤﻪی رﻣﻮز آﻧﮫﺎ‬
‫آﺷﻨﺎﺳﺖ( و او دﻗﯿﻖ و آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬
‫اﺳﻼم در ﺣﺎﻟﯽ ﻇﮫﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺮک و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ در ﭼﮫﺎر ﺳﻮی دﻧﯿﺎ رﯾﺸﻪ‬
‫دواﻧﯿﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﯽ از ﻣﺮدم ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودی‬
‫ﺑﺮ آﺋﯿﻦ ﺣﻨﯿﻒ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ اﻓﺮادی از اھﻞﮐﺘﺎب ﮐﻪ از اﻧﺤﺮاﻓﺎت‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻪ ادﯾﺎن ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎری را ﺑﻪ ﺗﺒﺎھﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪای واﺣﺪ ﺑﭙﺮدازد و ﺑﺮای‬
‫ّ‬
‫درک اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ھﻤﯿﻦ ﺑﺮای ﻣﺎﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻣﻠﺖ ﻋﺮب در دوران‬
‫ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺧﻮد ﺗﺎ ﺑﻨﺎﮔﻮش ﻏﺮق در ﺷﺮک و ﺑﺖ ـ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﮐﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪﮐﻌﺒﻪ و اﻃﺮاف آن ﮐﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺖﺷﮑﻦ ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت ﺧﺪای واﺣﺪ ﺑﻨﺎ‬
‫ّ‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ُﺑﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺣﺘﯽ ھﺮ ﺧﺎنھﺎی از ﺧﺎﻧﻪھﺎی‬
‫ﻣﮑﻪ ﺑﺘﯽ در ﺧﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ اھﻞ آن ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از أﺑﯽرﺟﺎء ﻋﻄﺎردی اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺳﻨﮓھﺎ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﮫﺘﺮ از آن ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬آن را‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺳﻨﮓ ﻗﺒﻠﯽ را دور ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﯿﻢ و اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻨﮓ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﺒﻮد‪،‬‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﺸﺘﯽ ِﮔﻞ ﺟﻤﻊﮐﺮده و ﺷﯿﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی را ﺑﺮ آن دوﺷﯿﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮاف آن‬

‫ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ آﻧﺎن ﺧﺪاﯾﯽ از ﺧﺮﻣﺎی ﺧﻤﯿﺮﺷﺪه داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﮫﺎ در‬
‫اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت آن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﺳﻔﺮ ﻃﻮل ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و ﻏﺬا‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪای ﺧﻮد را ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﺣﺞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺧﺪاﯾﺎن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻗﺮآن در آﯾﻪی ‪ ۷۳‬ﺳﻮره ّ‬
‫�ٔا َّ� � َ ۡستَن ِق ُذوهُ م ِۡن ُ ۚه َض ُع َف ٱ َّ‬
‫لطال ُِب‬
‫َ ۡ ُ ۡ ُ ُ ُّ َ ُ َ ۡ ٗ‬
‫﴿�ن �سلبهم ٱ�باب ش‬
‫ۡ ۡ ُ ُ‬
‫َوٱل َمطلوب﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۷۳ :‬‬
‫»)ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﻃﻞ آن ﻗﺪر ﺿﻌﯿﻒاﻧﺪ( ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ھﻢ ﻣﮕﺴﯽ ﭼﯿﺰی از آﻧﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ و ﺑﺮﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را از او ﺑﺎز ﭘﺲ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ھﻢ ﻃﺎﻟﺐ و ھﻢ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب درﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ اوج ﺧﻮدرﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﮔﻮنھﺎی ﮐﻪ در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﯿﻼدی ﺗﻌﺪاد ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫در ﺣﺪود ‪ ۳۳۰‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﺣﺘﯽ در ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮده و ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﭘﺎﮐﯽ آن را‬
‫ﺑﻪ ﮐﺪورت و آﻟﻮدﮔﯽ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫ت ٱ�َّ َ� ٰ َرى ٱل َمسِ ُ‬
‫يح ٱ ۡ� ُن ٱ�ِ﴾‬
‫َّ َ َ‬ ‫ۡ ُ ُ ۡ ۡ‬ ‫َ َ‬
‫ت ٱ�َ ُهود ع َز� ٌر ٱ� ُن ٱ�ِ َوقال ِ‬
‫﴿ َوقال ِ‬
‫]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۳۰ :‬‬
‫»ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ُ :‬ﻋ َﺰﯾﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪای ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ! و‬ ‫ّ‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺴﯿﺢ ﻧﺰد ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪ ،‬ﺧﺪاﯾﯽ‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ رﻧﮓ دﯾﮕﺮی از اﻗﺴﺎم ﺷﺮک اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻠﺖھﺎ رواج‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺪا و ﯾﺎ ﺑﻪ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪١٠‬‬

‫ھﻤﺮاه او آﻧﮫﺎ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﮐﻪ ھﻨﺪیھﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺮﯾﺸﻨﺎ و ﺑﻮدا ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﻘﺎدی داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﯾﺎ ﻋﺮبھﺎ ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ را دﺧﺘﺮان‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ۡ ٞ‬‬
‫�ٰ َن ُه ۚۥ بَل ع َِباد ُّمك َر ُمون‪� ٢٦‬‬
‫ۡ‬ ‫﴿ َوقَالُوا ْ ٱ َّ�َ َذ ٱ َّلر ۡح َ�ٰ ُن َو َ ٗ�� ُس ۡب َ‬
‫ۗ‬
‫َ‬ ‫ون‪ۡ �َ ٢٧‬علَ ُم َما َ� ۡ َ‬
‫ََُۡ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َ‬
‫� �يۡدِي ِه ۡم َو َما‬ ‫� َ ۡسبِقون ُهۥ ب ِٱلق ۡو ِل َوهم بِأ ۡم ِره ِۦ �عمل‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َ َّ َ ۡ َ َ ٰ ُ‬
‫� َوهم ّم ِۡن خش َيتِهِۦ ُمش ِفقون‪﴾٢٨‬‬ ‫خلفهم و� �شفعون إِ� ل ِم ِن ٱرت‬
‫]اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۲۸-۲۶ :‬‬
‫ّ‬
‫»)ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻔﺎر ﻋﺮب( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن(‪ .‬ﯾﺰدان )از اﯾﻦ ﻧﻘﺺ و ﻋﯿﺐھﺎ( ﭘﺎک اﺳﺖ‪) .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ او ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ( ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﺮام و ﻣﺤﺘﺮم ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن )آﻧﻘﺪر ّ‬
‫ﻣﺆدب و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارﻧﺪ ﮐﻪ( در ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮ او ﭘﯿﺸﯽ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه آﻧﮫﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ و آﻧﺎن‬
‫ھﺮﮔﺰ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا از او ﺧﺸﻨﻮد‬
‫ﺧﻮف ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎن و ھﺮاﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ھﻤﯿﺸﻪ از ِ‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪی دﻋﻮت ﺑﻪ‬ ‫ّ‬
‫ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ در ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺮک در ﺑﺎور و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫� ۡم إ َ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬ح ‪ِٞ‬دۖ َّ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ� ُه َو ٱ َّلر ۡح َ� ٰ ُن ٱ َّلرح ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٦٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۳ :‬‬
‫َٰ ُ ُ‬
‫﴿��ه‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ و ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ھﯿﭻ ﺧﺪاﯾﯽ ﺟﺰ او ﮐﻪ رﺣﻤﺎن و‬ ‫ِ‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ‪،‬‬
‫رﺣﯿﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪی دﻻﯾﻞ ﻓﻄﺮی‪ ،‬ﻋﻘﻠﯽ و ﺳﻤﻌﯽ ﻧﺸﺎن از ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و‬

‫ﺑﯽھﻤﺘﺎﯾﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻓﻄﺮت و ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫دﺧﺎﻟﺖھﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ و ﯾﺎ ﺗﻠﻘﯿﻦھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ واﻗﻊ ﻧﮕﺮدﯾﺪه واﮔﺬار ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را‬
‫در ﺟﮫﺖ ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺮﺗﺮ از اﻧﺴﺎن و ھﺴﺘﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و او را ﺑﺎ دو اﻧﮕﯿﺰه اﺷﺘﯿﺎق و‬
‫ً‬
‫ﺗﺮس ﺑﺎﻧﮓﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﮔﺮ ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت داﻣﻦﮔﯿﺮ او ﺷﺪه و ﻏﻢ‬
‫و اﻧﺪوه وی را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و دﺳﺘﺶ از ﯾﺎری ﻣﺮدمﮐﻮﺗﺎه ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﻪ آن ﺗ ّ‬ ‫ً‬
‫ﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﺮد و‬ ‫ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺪه و ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ‬
‫ﻃﺒﻖ وھﻢ و ﮔﻤﺎن ﯾﺎ ﺟﮫﻞ و ھﻮیﭘﺮﺳﺘﯽ و ﯾﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ِﺑﺪﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻨﺎری ﻣﯽﻧﮫﺪ و دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ و ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﮔﯿﺎھﺎن و اﺷﯿﺎء ﺑﯽﺟﺎن‬
‫ﭘﻨﺎه ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬واﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ھﻤﺎن اﺳﺖﮐﻪ ﻃﯽ داﺳﺘﺎن ﮐﺸﺘﯽﺳﻮاران در ﺣﺎل‬
‫ﻏﺮق ﮐﻪ ﻗﺮآن رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﻗﺮآن در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٓ ۡ‬ ‫َ ْ‬ ‫نت ۡم � ٱ ۡل ُف ۡل َ َ ۡ‬‫� إ َذا ُك ُ‬
‫�ح َط ّي ِ َب ٖة َوف ِر ُحوا ب ِ َها َجا َء� َها‬ ‫ك وج َر� َن ب ِ ِهم ب ِ ِر ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ‬
‫﴿ح ٰٓ ِ‬
‫� َم َ�ن َو َظ ُّن ٓوا ْ َ� َّ� ُه ۡم أُح َ‬
‫ِيط ب ِ ِه ۡم‬
‫ُّ‬ ‫�ح َ� ‪ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ ٓ َ َ ٞ‬‬ ‫ر ٌ‬
‫ٖ‬ ‫صف وجاءهم ٱلموج مِن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َد َع ُوا ٱ َّ َ‬
‫ِين ل� ِ ۡن أ�َ ۡيت َنا م ِۡن �ٰ ِذه ِۦ �َكو� َّن م َِن‬ ‫� ُ� ٱ ّ� َ‬ ‫� �ل ِص َ‬
‫ِ‬
‫ل�كِر َ‬ ‫َّ‬
‫�ن﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۲۲ :‬‬ ‫ٱ ٰ ِ‬
‫»)ﭼﻪ ﺑﺴﺎ( ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ در ﮐﺸﺘﯽھﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ ﺑﺎ ﺑﺎد ﻣﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﺳﺮﻧﺸﯿﻨﺎن‬
‫را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺳﺮﻧﺸﯿﻨﺎن ﺑﻪ آن ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺎد‬
‫ﺳﺨﺘﯽ وزﯾﺪن ﻣﯽﮔﯿﺮد و از ھﺮ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﻮج ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻣﯽدود و ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ )ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮگ از ھﺮ ﺳﻮ( اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ )و راه ﻓﺮاری ﻧﯿﺴﺖ( ﺧﺪا را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداری و دﯾﻦ را ﺗﻨﮫﺎ از او‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪١٢‬‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ )و ﻋﮫﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ( اﮔﺮ ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺮھﺎﻧﯽ‪ ،‬از زﻣﺮهی‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاران ﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺎ ﻗﺒﻼ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺮه ﺑﺮدﯾﻢ‪ّ ،‬اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ او‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻓﺮاﻏﺖ و‬
‫رھﺎﯾﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ و اﻧﮕﯿﺰهھﺎی اﻧﺤﺮاف و ﻣﺮاﺟﻌﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻓﻄﺮت ﺧﺎﻟﺺ و‬
‫ﭘﺎک ﺧﻮد‪ ،‬در ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺖھﺎ و ﺧﺪاﯾﺎن دروﻏﯿﻦ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺧﻮد و ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻣﯿﻞ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬از ﮔﺮاﯾﺶ دروﻧﯽ اﯾﻦﻣﺸﺮﮐﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدھﺪ‪:‬‬
‫� َ ُ� ٱ ّ� َ‬
‫ِين_‪.‬‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬
‫�ل ِص َ‬ ‫‪+‬دعوا ٱ�‬

‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻋﻘﻞ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﻄﺮت ﺑﻪ وﺟﻮد ھﺴﺘﯽﺑﺨﺸﯽ ﯾﮑﺘﺎ در ورای اﯾﻦ ﺟﮫﺎن‬
‫رھﻨﻤﻮن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﭘﮫﻨﺎور و ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ وﺟﻮد ّ‬
‫ﺗﻨﻮ ع آﻓﺮﯾﺪهھﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺰرﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺎﻧﺪار و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﯽﺟﺎن‪ ،‬ﺻﺪادار و ﺑﯽﺻﺪا‪،‬‬
‫ﻋﺎﻗﻞ و ﻏﯿﺮﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ در ﺑﺎﻻ و ﺑﺮﺧﯽ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ را ﯾﮏﻗﺎﻧﻮن‬
‫واﺣﺪ اداره ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﯾﮏ ّذرهی ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺎ ﯾﮏ ﮐﮫﮑﺸﺎن ﻋﻈﯿﻢ را در ﺑﺮ‬
‫ﺗﺄﻣﻞ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﮏ‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮنھﺎی ﮐﻪ ﯾﮏ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﺎ ّ‬
‫اﺗﻢ آن را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و در آن ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن زوﺟﯿﺖ در ﻣﯿﺎن ھﻤﻪی‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وﺟﻮد دارد‪،‬ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ازﮔﺬﺷﺘﻪ آن را در ﺧﻮد و ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬و در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺬﮐﺮ و ﻣﺆﻧﺚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ آن را در ﺑﺮﺧﯽ درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺸﺎھﺪهﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ داﻧﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﯽ ﺑﺮدﮐﻪ ھﻤﻪیﮔﯿﺎھﺎن‬
‫دارای ﺟﻨﺲ ﻣﺬﮐﺮ و ﻣﺆﻧﺚ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﺟﻤﺎدات ﻧﯿﺰ دارای اﯾﻦ زوﺟﯿﺖ‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و از ھﻤﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮ‪ ،‬اﺗﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺧﺸﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ھﺴﺘﯽ و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪهی ﺟﮫﺎن در‬
‫اﻃﺮاف ھﺴﺘﻪی ﺧﻮد دارای ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ )در ﻗﺎﻟﺐ اﻟﮑﺘﺮون و‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺸﺮی ﺗﺼﺪﯾﻖﮐﻨﻨﺪهی ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ‬
‫اﺳﺖﮐﻪ ﻗﺮآن در ھﺰار و ﭼﮫﺎرﺻﺪﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﻪ آن اﺷﺎره داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪای ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ُ َّ َ َّ ُ ُ ۡ ُ َ ۡ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫﴿ ُس ۡب�ٰ َن ٱ�ِي خلق ٱ�ز�ج �ها مِما ت�بِت ٱ��ض ومِن أ ِ‬
‫س ِه ۡم‬ ‫نف‬
‫َّ َ َ ۡ َ َ‬
‫َومِما � �عل ُمون‪] ﴾٣٦‬ﯾﺲ‪.[۳۶ :‬‬
‫»ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﻘﺪﯾﺲ ﺧﺪاﯾﯽ را ﺳﺰاﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪی ﻧﺮ و ﻣﺎدهھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻋﻢ از آﻧﭽﻪ از زﻣﯿﻦ ﻣﯽروﯾﺪ و از ﺧﻮد آﻧﮫﺎ و از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن‬‫ّ‬

‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ّ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ ُ َ َ َّ َ‬
‫� لعل� ۡم تذك ُرون‪] ﴾٤٩‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[۴۹ :‬‬‫� � ٍء خلقنا زوج ِ‬
‫َ‬
‫﴿ومِن ِ‬
‫»ﻣﺎ از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺟﻔﺘﯽ را آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ )ﻋﻈﻤﺖ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر را(‬
‫ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ّ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ »ﮐﻞ ﺷﯽء« ﻧﻪ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﻮد را داراﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﺑﺮ وﺣﺪت ھﺴﺘﯽ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﮑﺎری ‪،‬‬
‫ھﻢﺑﺴﺘﮕﯽ و ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن اﺟﺰاء ھﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮنھﺎی ﮐﻪ ھﺮ‬
‫ﺟﺰﺋﯽ وﻇﯿﻔﻪی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﺪون ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺟﺰاء و ﯾﺎ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻣﺎﻧﻊ و اﻧﺤﺮاف از ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ھﺮ ﺟﺰﺋﯽ ﺟﺰء دﯾﮕﺮ‬
‫را ﺑﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیھﺎﯾﺶ در اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﯾﺎری ﻣﯽدھﺪ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﺑﻪ آن اﺣﺘﯿﺎج دارد از او ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪١٤‬‬

‫ﺟﮫﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﮔﯿﺎھﺎن ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو دﺳﺘﻪ از‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﻗﺮاردادی ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﺒﺎدﻻت وﺟﻮددارد؟ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ذاﺗﯽ‬
‫ﻣﺪﺑﺮ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دوﮔﺮوه ﭼﻨﯿﻦ راﺑﻄﻪی ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰی را ﺗﻨﻈﯿﻢ‬ ‫ّ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ؟‬
‫و ﺑﺎز ﺟﺎی اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖﮐﻪ ﭼﻪﮐﺴﯽ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﺧﻮرﺷﯿﺪ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬زﻣﯿﻦ‬
‫و ﻣﺎه‪ ،‬ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﺳﺘﺎرهھﺎی ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﺷﻤﺴﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮنھﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎره دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﮐﮫﮑﺸﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‬
‫را ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﮐﻪ ھﻤﻪ ﺑﺎ ھﻢ ھﻤﮑﺎریدارﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻮردی ﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﮫﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ھﺮﭼﯿﺰ ﻃﺒﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﻧﺪازهی ﻣﺸﺨﺺ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫َ َّ َ َٓ‬
‫ان‪ ٦‬وٱلسماء‬ ‫َ َّ ۡ ُ َ َّ َ ُ َ ۡ ُ َ‬ ‫َّ ۡ ُ َ ۡ َ َ ُ ُ ۡ َ‬
‫ان‪ ٥‬وٱ�جم وٱلشجر �سجد ِ‬ ‫﴿ٱلشمس وٱلقمر ِ�سب ٖ‬
‫َ َ ۡ َ َ‬ ‫َََ‬
‫َر�عها َو َوضع ٱل ِم�ان‪] ﴾٧‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.[۷-۵ :‬‬
‫»ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺴﺎب )ﻣﻨﻈﻤﯽ در ﮔﺮدش( ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﯿﺎھﺎن و‬
‫درﺧﺘﺎن ﺑﺮای ﺧﺪا ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺮﻧﺶ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬آﺳﻤﺎن را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﮔﺬاﺷﺖ«‪.‬‬
‫َ َّ ۡ ُ َ َ َ َ ٓ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َّ ۡ ُ َ ُ َّ َ َ ُ ّ ‪ٞ‬‬
‫﴿� ٱلشمس ي�ب ِ� لها أن تدرِك ٱلقمر و� ٱ�ل سابِق ٱ�هارِ� و� ِ�‬
‫ََ َۡ َ ُ َ‬
‫ك �سبحون‪] ﴾٤٠‬ﯾﺲ‪.[۴۰ :‬‬ ‫فل ٖ‬
‫»ﻧﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﺳﺰد )ﮐﻪ در ﻣﺪار ﺧﻮد ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ ﺷﻮد و( ﺑﻪ )ﻣﺪار( ﻣﺎه رﺳﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﺷﺐ را ﺳﺰد ﮐﻪ ﺑﺮ روز ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ھﺮ ﯾﮏ در ﻣﺪاری ﺷﻨﺎورﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ و ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن ھﻤﻪی ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﮐﻪ ھﻢ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ‬
‫ﺳﺮ و ھﻢ ﺑﺎ دﯾﺪهی ﺑﺼﯿﺮت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎھﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺮای‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪهی آن اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ‪ ،‬دﻟﯿﻞ واﺿﺤﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای‬
‫وﺟﻮد اوﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ً‬
‫ﯾﻘﯿﻨﺎ اﮔﺮ در ورای اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺧﺎﻟﻖ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺰﻟﺰل اﻓﺘﺎده و اﻋﺘﺪال آن ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﺷﺪ و در ھﺮ ﺟﺰﺋﯽ از اﺟﺰاء ھﺴﺘﯽ‪ ،‬اﺛﺮ‬
‫ّ‬
‫اﻣﺮ ﺧﺎﻟﻖ ھﻤﺎن ﻗﺴﻤﺖ را ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‪ .‬و ﻣﯽدﯾﺪﯾﻢﮐﻪ در‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺟﺎری‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت و ّ‬ ‫اﺛﺮ ارادهیﺧﺪاﯾﺎن ّ‬
‫ﺗﻀﺎد اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﻘﯿﻦ ھﻤﻪی‬ ‫ّ‬ ‫ﻣﯿﺎنﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺎ ھﻢ در‬
‫ھﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﺒﺎھﯽ ﻣﯽﮔﺮاﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ در ﺻﺪد اﺛﺒﺎت ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ھﺴﺘﯽ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ب ٱل َع ۡر ِش � َّما‬‫َ ٓ َ َ ٌ َّ َّ ُ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ َّ َ ّ‬
‫َ‬ ‫َۡ َ َ‬
‫﴿لو �ن �ِي ِهما ءال ِهة إِ� ٱ� لفسدتا ۚ فسب�ٰن ٱ�ِ ر ِ‬
‫َ ُ َ‬
‫صفون‪] ﴾٢٢‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۲۲ :‬‬ ‫ي ِ‬
‫»اﮔﺮ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﯾﺰدان‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدھﺎ و ﺧﺪاﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻗﻄﻌﺎ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﺗﺒﺎه ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ )زﯾﺮا ﺑﻮدن دو ﺷﺎه در ﮐﺸﻮری و دو‬
‫رﺋﯿﺲ در ادارهای‪ ،‬ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﯿﺐ را ﺑﻪ ھﻢ ﻣﯽزﻧﺪ( ﻟﺬا ﯾﺰدان ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺟﮫﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ از آن ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽراﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫و در ﯾﮑﯽ از ﺳﻮرهھﺎی ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ََ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ٰ ٗ َّ َ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ َّ َ َ َّ ُ‬
‫ب � إِ�ٰه ِۢ ب ِ َما خل َق‬ ‫� وما �ن معهۥ مِن إِ� ٍ �ه إِذا �ه‬‫﴿ما ٱ�ذ ٱ� مِن و ٖ‬
‫ُ ۡ َ ٰ َ َّ َ َّ َ ُ َ‬ ‫َولَ َع َ� َ� ۡع ُض ُه ۡم َ َ ٰ َ ۡ‬
‫صفون‪] ﴾٩١‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[۹۱ :‬‬ ‫ض سب�ن ٱ�ِ �ما ي ِ‬ ‫� �ع ٖ �‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﺮای ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﺎ او اﻧﺒﺎز ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﺎ او ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ھﺮ ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﻪ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ و ھﺮ ﯾﮏ از ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﺮﺗﺮی و ﭼﯿﺮﮔﯽ ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪا‬
‫واﻻﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﭼﯿﺰھﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫از ﺟﮫﺘﯽ دﯾﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺴﺠﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ھﺴﺘﯽ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ درﺳﺖ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪١٦‬‬

‫ﺑﺸﺮی ﻧﯿﺰ ھﻤﺎھﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﻧﺪای ﻋﺒﻮر از ﮐﺜﺮت ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫وﺣﺪت را ﻣﯽدھﺪ و ﺧﻮاھﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺳﺒﺎب ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺒﺐ واﺣﺪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺳﺮ ـ ﻣﻨﺸﺄ ھﻤﻪی اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﺖ ھﻤﻪی ﻋﻠﺖھﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪھﻤﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن از ﺗﻌﺒﯿﺮ »ﻋﻠﺖ اوﻟﯿﻪ« ﺑﺮای ﺧﺎﻟﻖ ھﺴﺘﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫وﺣﯽ‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ھﻤﺮاه ﺑﺎ دﻻﯾﻞ ﻓﻄﺮی و ﻋﻘﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از ﯾﮑﺘﺎﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬دﻻﯾﻞ‬

‫ﺷﻨﯿﺪاری ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻧﺴﻞھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﮐﺘﺎبھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽﮐﻪ در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎ و دورانھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒﻇﮫﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺑﺮ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ دﻻﯾﻞ ﺷﺎﻣﻞ دﻋﻮت ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ واﺣﺪ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ و اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدت ﻓﻘﻂ ﺑﺮای او و ﻧﯿﺰ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﻧﮑﺎر و ّرد اﻗﻮاﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮐﺎری‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪﮐﻪ دﻻﯾﻠﯽ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای آن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺠﺎل‪ ،‬ﻗﺮآن ﮐﻪ ﻋﮫﺪ اﻟﮫﯽ و ﻣﺤﻔﻮظ از ﺗﺤﺮﯾﻒ اﺳﺖ و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬
‫ھﺪاﯾﺖ آﺳﻤﺎن ﺑﺮای زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬رﺷﺘﻪی ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫داﺳﺘﺎنھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪﮐﻪ ھﻤﻪی آﻧﮫﺎ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن‬
‫ﻋﻘﯿﺪهی ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن دﻟﯿﻠﯽاﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن آن را‬
‫ﺑﺮ ّ‬
‫ﺿﺪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮی را ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ از ﻋﻘﻞ و وﺣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺳﻮرهی اﻧﺒﯿﺎء ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﯽدھﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺑﯿﺦ و اﻧﮑﺎر ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫َ ٓ َ َ ٌ َّ‬ ‫ُ ۡ ُ ُ َ َۡ َ َ‬ ‫َ َّ َ ُ ٓ ْ َ ٗ ّ َ ۡ َ‬
‫ن�ون‪ ٢١‬لو �ن �ِي ِهما ءال ِهة إِ�‬ ‫�ض هم ي ِ‬ ‫﴿أ ِم ٱ�ذوا َءال ِهة مِن ٱ� ِ‬
‫َّ ُ َ َ َ َ َ‬
‫ٱ� لفسدتا﴾ ]اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۲۲-۲۱ :‬‬
‫� ۡمۖ َ�ٰ َذا ذ ِۡك ُر َمن َّم ِ َ‬
‫ُ ٓ َ َ ٗۖ ُۡ َ ُ ْ ُۡ ََٰ ُ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ‬
‫�‬ ‫﴿أ ِم ٱ�ذوا مِن دونِهِۦ ءال ِهة قل هاتوا بر�ن‬
‫ََٓ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ َۡ َ‬
‫� َّق ۖ � ُهم ُّم ۡع ِرضون‪ ٢٤‬وما‬ ‫وذِكر من �ب ِ� � بل أ��هم � �علمون ٱ‬
‫َّ ُ ٓ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ۠‬ ‫أَ ۡر َس ۡل َنا مِن َ� ۡبل َِك مِن َّر ُ‬
‫و� إِ�هِ �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا‬ ‫ول إِ� ن ِ‬‫ٍ‬ ‫س‬
‫ون‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۲۵-۲۴ :‬‬
‫َ ُُۡ‬
‫فٱ�بد ِ‬
‫»آﯾﺎ آﻧﺎن ﻏﯿﺮ از ﯾﺰدان‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدھﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺧﺪای ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟! ﺑﮕﻮ دﻟﯿﻞ ﺧﻮد را‬
‫)ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺮک( ﺑﯿﺎن دارﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ )ﻗﺮآن( راھﻨﻤﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ھﻤﺮاھﻨﺪ و اﯾﻦ )ھﻢ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ( راھﻨﻤﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ً‬
‫ﺑﻮده ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ )ھﯿﭽﯿﮏ ﺷﺮک را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ( اﺻﻼ‬
‫اﻏﻠﺐ آﻧﺎن )ﭼﯿﺰی از ﺣﻖ( ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ و اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ )از ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮک( روی ﮔﺮداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرهی اﺣﻘﺎف از آﻧﺎن دﻟﯿﻠﯽ ﻧﻘﻠﯽ ﺑﺮای ادﻋﺎی ﺷﺮکآﻣﯿﺰﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ� ُتو� ب� َ�ٰب ّمِن َ� ۡبل َ�ٰ َذا ٓ أَ ۡو أَ َ� ٰ َر� ّم ِۡن ع ِۡل� إن ُك ُ‬
‫نت ۡم‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ٖ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ٰ ِد�ِ�﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪)» .[۴ :‬اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدان دروﻏﯿﻦ ﺷﻤﺎ در‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ( ﮐﺘﺎﺑﯽ )از ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ( ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫)ﻗﺮآن( ﯾﺎ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﯽ )و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ( ﺑﺮای ﻣﻦ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺟﻮﻫﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‬

‫ای ﺑﺮادر! ﺣﺎلﮐﻪ داﻧﺴﺘﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻮھﺮ ھﻤﻪی ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺟﻮھﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪایﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‬
‫و اﮔﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ھﻤﺮاه و ھﻤﮕﺎم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﮐﻔﺮ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪١٨‬‬

‫و ﺷﺮک اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭘﻠﯿﺪی و دروغ و ﻇﻠﻢ ﺑﺰرﮔﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﮔﻤﺮاھﯽ‬

‫آﺷﮑﺎری ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاھﺪ آورد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ای ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ راﺑﺪاﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪیﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن اﻣﺮﮐﺮده‪ ،‬دﯾﻨﺶ را ﺑﺮ آن ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮫﺎده ﮐﺘﺎﺑﺶ را ﺑﺮای‬
‫ﺑﯿﺎن آن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را در ﺟﮫﺖ اﺑﻼغ آن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺧﯿﺮ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن و ﺧﺎﻟﺺﮔﺮداﻧﯿﺪﻧﺶ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮای اھﻞ و ﯾﺎران آن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و آﺗﺶ دوزخ را ﺑﺮای‬
‫دﺷﻤﻨﺎن و ﺑﺪﺧﻮاھﺎن آن اﺧﺘﺼﺎص دادهاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﺮدم ﺧﻮد را اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ّادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎور و اﻧﺪﯾﺸﻪ و رﻓﺘﺎر‬
‫ھﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎک اﺳﺖ و دﯾﮕﺮان ﺑﺮ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎﻃﻞ ھﺴﺘﻨﺪ‪ّ .‬اﻣﺎ‪:‬‬
‫!‬
‫وﻟﯽ ﻟﯿﻠﯽ از اﯾﻦ و آن ﻣﺒﺮاﺳﺖ‬ ‫وﺻﻞ ﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ھﻤﻪ را دﻋﻮی‬
‫از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ھﻤﺮاھﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ارﺳﻄﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫»ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن« ﻣﺸﮫﻮرﻧﺪ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﻧﺰد آﻧﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬
‫از‪» :‬اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪون ﻣﺎھﯿﺖ و ﺻﻔﺖ« و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا وﺟﻮدی ﻣﻄﻠﻖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﻣﺎھﯿﺘﯽ ﺑﻪ او ّﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ھﯿﭻ ﺻﻔﺘﯽ ﺑﺮای او ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد و‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺻﻔﯽ ﻣﺨﺘﺺ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﻔﺎت او ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺳﻠﺒﯽ و اﺿﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ واﺿﺢ اﺳﺖﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ اﯾﻦﮔﺮوه ﺑﻪ اﻧﮑﺎر ﭘﺮوردﮔﺎری اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ھﻤﻪی ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی او ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﯿﺰ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮعﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ ﺟﮫﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ او در اﻣﻮر و داﻧﺶ و ﻋﻠﻢ او ﺑﻪ‬
‫ھﻤﻪی ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻧﯿﺰ اﻧﮑﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪهی آﻧﺎن‪ ،‬ﺟﮫﺎن ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ) ‪ (١‬و ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫‪ -١‬ﻗﺪﯾﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺎدث‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از ازل وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺧﻠﻘﺖ آن‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ّ‬
‫ﺗﺼﻮر ﮐﺮد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻧﺒﻮت را ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ّ ،‬‬
‫ﺷﻐﻞھﺎی ﺑﺸﺮی اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺎﻧﺪاران ھﯿﭻ اﻃﻼﻋﯽ‬
‫ﻧﺪارد و ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﭘﺪﯾﺪهھﺎی ﺟﮫﺎن را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده و در‬
‫ﺗﺼﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ … ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ و ﺑﮫﺸﺖ و ّ‬
‫ﺟﮫﻨﻢ‬ ‫ھﺴﺘﯽ دﺧﻞ و ّ‬
‫ھﯿﭻ ﻣﻔﮫﻮﻣﯽ ﻧﺪارد ‪. ...‬‬
‫آری اﯾﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن!!‪.‬‬
‫و آﯾﺎ ﺧﺒﺮ دﻋﻮﺗﮕﺮان »وﺣﺪت وﺟﻮد« را ﺷﻨﯿﺪهای؟ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺧﻮد را اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و دﯾﮕﺮان را ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﭘﺮﺳﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ! آﯾﺎ‬
‫ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻮرد ّادﻋﺎی آﻧﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪﭘﺎک‪،‬‬
‫ﻋﯿﻦﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از وﺟﻮد ھﺮ ﻣﻮﺟﻮد و ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﺎھﯿﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ھﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪی ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺧﺪاﺳﺖ و در ھﺮ ﺷﯿﺌﯽ‬
‫دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪآن ﺷﯽء ﻋﯿﻦ ذات ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن آﻧﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ‪ ،‬دﻻﯾﻞ و ﻣﺪﻟﻮﻻت«‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ّ‬
‫ﻣﺘﻌﺪد در ﺣﻘﯿﻘﺖ و وﺟﻮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺪد را وھﻢ و ﮔﻤﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد آﻧﺎن ھﻢ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ و ھﻢ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺷﻮﻧﺪه‪ .‬ھﻢ ذﺑﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﻢ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ھﻢ ﻣﯽﺧﻮرد و ھﻢ ﺧﻮرده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن ھﻤﺎن ِﺳ ّﺮی اﺳﺖﮐﻪﮐﻠﻤﺎتآھﺴﺘﻪ ﻗﺮون اوﻟﯿﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ‬
‫آن دﻻﻟﺖﮐﺮده و ھﺪاﯾﺖ ﻧﺒﻮی در ﺻﺪد ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم از آن ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎور ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻖ و ﻋﺎرف اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﺒﻌﯿﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﻣﺤﺼﻮل ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪی آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻧﻤﺮود و اﻣﺜﺎل‬
‫ً‬
‫آن ﻇﺎﻟﻤﺎن را اﻓﺮادی ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺆﻣﻦ و ﻋﺎرف و ﺧﺪاﺷﻨﺎسِ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬و‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺑﺘﮫﺎ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ در واﻗﻊ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و راه درﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺢ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهاﻧﺪ … و دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮﻗﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎدر و ﺧﻮاھﺮ و ﯾﮏ زن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﺑﯿﻦ آب و ﺷﺮاب و ازدواج و زﻧﺎ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ ھﻤﻪ از ﯾﮏ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ھﺴﺘﻨﺪ و در واﻗﻊ ﺧﻮد ھﻤﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬راه را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺗﻨﮓ ﮐﺮده و ﻣﻘﺼﺪ را از آﻧﺎن دورﮐﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻏﯿﺮ از آن اﺳﺖﮐﻪ ﺑﺪان ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورھﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﯿﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد را‬
‫اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و آن را اوﻟﯿﻦ اﺻﻞ از اﺻﻮل ﭘﻨﭽﮕﺎﻧﻪی ﺧﻮد‬
‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻔﮫﻮم ﺗﻮﺣﯿﺪ آﻧﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟!‪.‬‬
‫َ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﮑﺎر »ﻗ َﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ« و ارادهی ﻋﻤﻮﻣﯽ او در‬
‫ﻣﻮرد ﮐﺎﺋﻨﺎت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ او در ادارهی آن ‪ ...‬ﭘﯿﺮوان ﺟﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﻗﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫»ﺟﮫﯿﻤﻪ« را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﺎور ﺗﻮﺣﯿﺪی ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪﮐﺮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ـﺪر و اﻧﮑﺎر ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺎمھﺎی ﻧﯿﮑﻮی ﺧﺪا‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ آﻧﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از‪ :‬اﻧﮑـﺎر َﻗ َ‬
‫و ﺻﻔﺖھﺎی واﻻی او‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪﮐﺞ و ﻟﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ »ﺟﺒﺮﯾﻪ« ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫آن‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻠﻘﺖ و اﻓﻌﺎل ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺪﮔﺎن در اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎ ﺑﻄﻮر‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺛﺮﮔﺬار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده و ﺑﺮ آن ﺗﻮاﻧﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺮﮐﺎت اﺧﺘﯿﺎری آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﮑﺎنﺧﻮردن ﺷﺎﺧﻪھﺎی درﺧﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم وزش ﺑﺎد اﺳﺖ و ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻤﺖ و‬
‫ھﺪﻓﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀﯽ آن ﮐﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﯿﺰ دارای ﻗﺪرت و‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ذاﺗﯽ وﻏﺮاﺋﺰ و اﺳﺒﺎب ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﯾﮏ‬
‫ارادهی ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ داده و ﺑﺮای اﯾﻦ‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻟﯿﻞ و ﺣﮑﻤﺖ و ﺳﺒﺒﯽ وﺟﻮد ﻧﺪار) ‪.(٢‬‬

‫از ﻃﺮﻓﯽ دﯾﮕﺮ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﺮدم ﻋﻮام و ﮔﻤﺮاه و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻣﺸﮫﻮرﻧﺪ و ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﮔﻤﺮاھﯽ ﻣﺮدم ھﺴﺘﻨﺪ و در ﻟﺒﺎس دﯾﻦ و‬
‫ﻣﺮدان ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪا در آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟ آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ‬
‫ُ‬
‫ﺧﺪا اﻣﯿﺪ دارﻧﺪ و از ﻏﯿﺮ او ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﻮرد رﻏﺒﺖ و ﺗﺮس آﻧﺎن‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اوﻟﯿﺎء و اﻗﻄﺎب و واﺳﻄﻪ و اﺑﺪال و ‪ ...‬ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮدم ﻧﺎدان در اﻃﺮاف ﻣﺮﻗﺪ آﻧﺎن ﻃﻮاف ﮐﺮده و آﻧﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎدﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از او ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﺸﮑﻼت وﺳﺨﺘﯽھﺎ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی آﻧﺎن رﻓﺘﻪ و رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت و دﻓﻊ‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ را از آﻧﺎن ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﺎن را واﺳﻄﻪی ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﺧﺪا داﻧﺴﺘﻪ‬
‫و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﮔﺮ واﺳﻄﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺎﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﯿﺶ از ھﻤﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﮔﻤﺮاه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻘﯿﺪهی ﻣﺴﯿﺤﯽھﺎ ﻧﯿﺰ در ﻣﻮرد ﺗﻮﺣﯿﺪ از ﮐﺴﯽ ﭘﻨﮫﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫دﯾﻨﺸﺎن ﯾﮏ دﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪی اﺳﺖ و از داﯾﺮهی ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎرج ﻧﮕﺸﺘﻪ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪھﺎﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺴﺮ و روحاﻟﻘﺪس‬
‫ﻣﻘﺪس ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪای ﭘﺪر‪ ،‬ﺧﺪای ﭘﺴﺮ و روحاﻟﻘﺪس‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﺎ ﮔﺮوه ّ‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﯾﯽ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﻣﻮﺣﺪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺧﺪا ھﺴﺘﯿﺪ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺪا‪ ،‬و ﯾﮏ ﺧﺪا ﺳﻪ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ!! و ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ دﺧﺎﻟﺖﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺷﻌﺎر آﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎش!!‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪی ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ روﺷﻦ اﺳﺖﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪی‬
‫ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮫﺎده ﺟﺰو‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ واﺟﺒﺎت اﺳﺖ و ﺟﮫﺖ ﺟﺪاﯾﯽ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻣﺪارج اﻟﺴﺎﻟﮑﯿﻦ‪ ،‬اﺑﻦﻗﯿﻢ‪ ،‬ج‪ ۳‬ص ‪ ۴۴۷‬ـ ‪ ،۴۴۹‬ﭼﺎپ اﻟﺴﻨﺔ اﻟﻤﺤﻤﺪﯾﺔ‪.‬‬
 ‫ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دارای دو ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( اﻋﺘﻘﺎدی ب( ﻋﻤﻠﯽ و رﻓﺘﺎری‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﺎﻣﻞ دارای دو ﺑﺨﺶ ﺟﺪاﯾﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪا‪ ،‬اﺛﺒﺎت وﺟﻮد او و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﺪا‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪن و ارادهی او را ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻤﺎن ھﯿﭻ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ھﻢ در‬
‫ﻋﻠﻢ و اﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺧﺪا را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺪاﻧﺪ و اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ذات و ﺻﻔﺎت و‬
‫اﻓﻌﺎل ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮏ و ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪارد و ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﺴﯽ ھﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫و ھﻢ در ﻗﺼﺪ و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺰ ﺧﺪا را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﮫﺎ او را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی‬
‫ّ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﮐﺎﻣﻞ و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﻘﻂ در ﺑﺮاﺑﺮ او اﻇﮫﺎر ذﻟﺖ‬
‫ﮐﺮده و ﺗﻮﺑﻪ و ﻧﺪاﻣﺖ و ﺗﻮﮐﻞ و ﺗﺮس و اﻣﯿﺪ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ اولﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن اﺳﺖﮐﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ و وﺿﻮح در ﺳﻮره »اﺧﻼص«‪،‬‬
‫اﺑﺘﺪای ﺳﻮره »آلﻋﻤﺮان«‪ ،‬اول ﺳﻮره »ﻃﻪ«‪ ،‬اول ﺳﻮره ﺳﺠﺪه‪ ،‬اول ﺳﻮره‬
‫»ﺣﺪﯾﺪ« و اﻧﺖھﺎی ﺳﻮره »ﺣﺸﺮ« و‪ ...‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺨﺶ دوم ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻮرهھﺎی زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه و‬
‫ً‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻮرد ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻮره »ﮐﺎﻓﺮون«‪ ،‬ﮐﻞ ﺳﻮره »اﻧﻌﺎم«‪،‬‬
‫اﺑﺘﺪای ﺳﻮره »اﻋﺮاف« و اﻧﺖھﺎی ھﻤﯿﻦ ﺳﻮره اﺑﺘﺪای ﺳﻮره »ﯾﻮﻧﺲ« و‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اواﺳﻂ و آﺧﺮ ھﻤﯿﻦ ﺳﻮره و اﺑﺘﺪا و اﻧﺖھﺎی ﺳﻮره »زﻣﺮ«‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در اﻏﻠﺐ ﺳﻮرهھﺎی ﻗﺮآن ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻣﺎم اﺑﻦﻗﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻮرهھﺎی ﻗﺮآن در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪهی اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﺗﻮﺣﯿﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪﯾﺪ وﻗﺪﯾﻢ ﻧﻮع ّاو ِل ﺗﻮﺣﯿﺪ را»ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ« و‬
‫ﻧﻮع دوم آن را »ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻻھﯿﺖ« ﯾﺎ »اﻟﻮھﯿﺖ« ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ای ﺧﻮاﻧﻨﺪهی ﮔﺮاﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻦ )ﻣﺆﻟﻒ( ﺗﻮ را ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ‬
‫دو اﺻﻄﻼح در ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮی از ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺗﻮ دﻟﯿﻠﯽ روﺷﻦ‬
‫از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد داﺷﺘﻪ و در دﯾﻦ ﺧﻮد دارای ﺑﯿﻨﺶ ﺑﺎﺷﯽ ﺗﺎ آﻧﺎنﮐﻪ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﺣﻖ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﺑﺎآ ﮔﺎھﯽ و‬‫ﺣﺠﺖ ﺑﻮده و آﻧﺎن ﮐﻪ راه ّ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ آ ﮔﺎھﯽ و ّ‬
‫دﻟﯿﻞ آﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ و ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و ھﺮﮐﺲ و ھﺮﭼﻪ در آﻧﮫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ او آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎن‬
‫در ﺳﺮاﺳﺮ اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﻣﺨﺼﻮص اوﺳﺖ و در ادارهی اﻣﻮر اﯾﻦ ھﺴﺘﯽ ﺷﺮﯾﮏ و‬
‫ﯾﺎوری ﻧﺪارد و ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وی را ﺑﺮای ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ او ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﭘﺮورشدھﻨﺪهی ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ‪ ،‬روزی رﺳﺎن ھﺮ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫زﻧﺪه و ﺗﺪﺑﯿﺮﮐﻨﻨﺪه ھﺮ اﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺘﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ و ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﺑﺒﺨﺸﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﮫﺮه دھﺪ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ ﮐﻨﺪ‬
‫ّ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاری رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا ھﺮ ﮐﺲ و ھﺮ ﭼﻪ ﮐﻪ ھﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﮫﺪه دارد و ﻧﻪ دﯾﮕﺮی را‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اذن و اﺟﺎزه و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ او‪.‬‬
‫ِ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﻮﺣﯿﺪ را ھﻤﻪ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﻣﺎدهﭘﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﻠﺤﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ »دھﺮﯾﻮن« و اﻣﺮوزه ﺑﻪ‬
‫»ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖھﺎ« ﻣﺸﮫﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪھﺎی دﯾﮕﺮ از اﯾﻦﻣﺎدهﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ »دوﮔﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﺎن« ﻣﺸﮫﻮرﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ّ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد دو ﺧﺪا ﺑﺮایﺟﮫﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪای ﻧﻮر و ﺧﺪای ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ‪ .‬و ﻏﯿﺮ از‬
‫اﯾﻦﮔﺮوه‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺟﮫﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻋﺮب‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ و آن را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن از آﻧﺎن اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫﴿ َول�ن َس��َ ُهم َّم ۡن َخل َق ٱ َّ َ َ‬
‫ت َوٱ��ض َو َسخ َر ٱلش ۡم َس َوٱلق َم َر‬
‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ُ َّ ُ‬
‫�َقول َّن ٱ�﴾ ]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[۶۱ :‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه از آﻧﺎن )ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺑﺖھﺎﯾﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ( ﺑﭙﺮﺳﯽ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه را )ﺑﺮای ﺷﻤﺎ(‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا! )زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدان‬
‫دروﻏﯿﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ و از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺎﺗﻮان(«‪.‬‬
‫َ‬
‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َّ َّ َّ َ َ َّ ٓ ٓ َ‬ ‫َ‬
‫لس َما ِء َما ٗء فأ ۡح َيا بِهِ ٱ��ض ِم ۢن َ� ۡع ِد‬ ‫﴿ َول�ِن س��هم من نزل مِن ٱ‬
‫َ َ َ ُ ُ َّ ُ‬
‫م ۡوت ِها �َقول َّن ٱ�﴾ ]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[۶۳ :‬‬
‫»اﮔﺮ از آﻧﺎن )ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻮﮐﻨﺪ( ﺑﭙﺮﺳﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از آﺳﻤﺎن آب ﺑﺎراﻧﺪه اﺳﺖ و‬
‫ً‬
‫زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺶ زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا!«‪.‬‬
‫ُ ُ َ َّ ُ ۡ‬ ‫ُ ُ َ َ َ‬ ‫َٓ‬ ‫َ‬
‫ۡ ُ‬ ‫ُ ّ‬
‫نت ۡم � ۡعل ُمون‪َ ٨٤‬س َيقولون ِ�ِۚ قل‬ ‫ِيها إِن ك‬ ‫﴿قل ل َِم ِن ٱ��ض َو َمن �‬
‫لس ۡبعِ َو َر ُّب ٱ ۡل َع ۡر ِش ٱ ۡل َ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫لس َ� ٰ َ‬
‫َّ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫ون‪ ٨٥‬قُ ۡل َ‬‫َ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫يم‪٨٦‬‬ ‫ظ‬
‫ِ ِ‬ ‫ع‬ ‫ٱ‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫أف� تذكر‬
‫َ َ ُ ُ ُّ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َّ ُ ۡ َ َ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ َ‬ ‫َ‬
‫ُ‬
‫�ءٖ َوه َو‬ ‫� َ ۡ‬
‫سيقولون ِ�ِۚ قل أف� �تقون‪ ٨٧‬قل م ۢن �ِي ِده ِۦ ملكوت ِ‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫َ َّ‬ ‫َ َُ ُ َ‬ ‫ُ ُ َ َ َ‬ ‫ُ ُ ََ َُ ُ َ َ‬
‫ون ِ َّ�ِۚ قُ ۡل فَ� ٰ‬
‫�‬ ‫نت ۡم � ۡعل ُمون‪ ٨٨‬سيقول‬ ‫ار عل ۡيهِ إِن ك‬ ‫�� و � �‬‫ِ‬
‫ُۡ َ َ‬
‫�سح ُرون‪] ﴾٨٩‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[۸۹-۸۴ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ زﻣﯿﻦ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ از آن ﮐﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ داﻧﺎ و‬
‫آن ﺧﺪاﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻧﻤﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ و ﯾﺎدآور‬
‫ﻓﺮزاﻧﻪاﯾﺪ؟! ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ِ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻤﺎنھﺎی ھﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش‬
‫ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ؟ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﯾﺪ )و ﺧﻮد را از ﻓﺮﺟﺎم ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دور ﻧﻤﯽدارﯾﺪ‪ (.‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺑﺰرگ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در دﺳﺖ‬
‫دارد؟ و ﭘﻨﺎه ﻣﯽدھﺪ )ھﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ( و ﮐﺴﯽ را )ﻧﻤﯽﺗﻮان( از‬
‫)ﻋﺬاب( او ﭘﻨﺎه داد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﮫﻤﯿﺪه و آ ﮔﺎھﯿﺪ؟! ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﻮل )ھﻮی و ھﻮس و وﺳﻮﺳﻪھﺎی ﺷﯿﻄﺎن را( ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ و‬
‫اﻧﮕﺎر ﺟﺎدو ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦھﺎﯾﯽ از ﻃﺮف ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن رﺑﻮﺑﯿﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪﺗﻌﺎﻟﯽ را در ھﺴﺘﯽ و ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻻزﻣﻪی اﯾﻦ اﯾﻤﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدتﮐﺮده و در ﻋﺒﺎدت‬
‫ﺧﻮدﮐﺴﯽ را ﺷﺮﯾﮏ او ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ آﻧﺎن ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫اﻟﻮھﯿﺖ« ﺑﻮدﻧﺪ ]و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻗﺮآن آﻧﺎن را ﻣﺸﺮک ﻣﯽداﻧﺪ[‪.‬‬

‫ب( ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﺧﻀﻮع و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭻ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﺮده و در زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﺷﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﺮای وی ﻧﮕﯿﺮد‪ .‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﺎﻣﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ‬
‫ھﻤﺮاه ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺑﻪﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﻧﺠﺎت‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﺮبھﺎی ﻣﺸﺮک ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﻪ آن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬

‫داﯾﺮهی اﺳﻼم وارد ﻧﺸﺪﻧﺪ ]و ﺑﺮ ﮐﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ[ زﯾﺮا ﺑﺪون دﻟﯿﻞ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮده و ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﺧﺪای‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻤﺎن ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن آﻧﮫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪای ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮده و ﯾﺎ ﻧﺰد او ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻨﮑﺮ اﯾﻦ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ را ﺷﺮﯾﮏ وی داﻧﺴﺘﻪ و ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬او را ﻧﯿﺰ ﺧﺪا‬
‫ّ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦدﻟﯿﻞ در ﻣﻌﯿﺎر ﻗﺮآن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻔﺎر‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺷﺪه و ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ّ‬
‫ﺑﺎﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻣﺮدم از ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را‬
‫ود« و »ﺳﻮاع« و »ﯾﻐﻮث« و‬ ‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪای واﻗﻌﯽ ﻋﺒﺎدتﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮم ﻧﻮح‪ّ » ،‬‬
‫»ﯾﻌﻮق« و »ﻧﺴﺮ« را و ﻗﻮم اﺑﺮاھﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺖھﺎی ﭼﻮﺑﯽ و ﺳﻨﮕﯽ را و ﻣﺼﺮﯾﺎن‬
‫ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را‪ ،‬ھﻨﺪوھﺎ ﮔﺎو را‪ ،‬اھﺎﻟﯽﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺒﺎ ﺧﻮرﺷﯿﺪ را‪،‬‬
‫ﺳﺘﺎرهﭘﺮﺳﺘﺎن ﺳﺘﺎرهھﺎ را‪ ،‬آﺗﺶ ﭘﺮﺳﺘﺎن آﺗﺶ را‪ ،‬ﻋﺮبھﺎ ﺑﺖھﺎی ﺳﻨﮕﯽ را و‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻋﯿﺴﯽ و ﻣﺎدر ﻋﯿﺴﯽ و داﻧﺸﻤﻨﺪان و راھﺒﺎنﺧﻮد را را ﻋﺒﺎدت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ھﻤﻪ ﻣﺸﺮﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻋﺒﺎدت را ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﺧﺪاﺳﺖ ﺑﺮای‬
‫دﯾﮕﺮان اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺪاﻧﯿﻢ »ﻋﺒﺎدت« ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ؟‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت‬
‫ً‬
‫ﻋﺒﺎدت دارای دو ﻣﻌﻨﯽﮐﺎﻣﻼ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪھﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﯾﮏ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ دو ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ و ﻧﮫﺎﯾﺖ ﻣﺤﺒﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬و‬ ‫ﭘﺲ ﺧﻀﻮع و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ھﻤﺮاه ّ‬
‫ّ‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺪونﺗﺴﻠﯿﻢ ﯾﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﺪون ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ھﻢ ﺟﻤﻊ ﮔﺮدﻧﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻧﺮﺳﻨﺪ ﺑﺎز ھﻢ ﻋﺒﺎدت‬

‫اﮔﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ و ّ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮای ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت ﮐﻤﺎل ﺗﺴﻠﯿﻢ و ّ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺒﺎدت و اﻧﻮاع آن‬

‫ﻋﺒﺎدت آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ دارای ﯾﮏ ﺷﯿﻮه ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﻧﻮاع و ﺷﯿﻮهھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( دﻋﺎﮐﺮدن‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﻊ‪ ،‬دﻓﻊ ﺿﺮر‪ ،‬رﻓﻊ ﺑﻼ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزی ﺑﺮ‬
‫دﺷﻤﻦ و ﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ درﺧﻮاﺳﺘﯽ از‬
‫ﺗﻪ دل از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻐﺰ ﻋﺒﺎدت و روح آن اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ و در‬
‫ّ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ »دﻋﺎ ﻋﯿﻦ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫ب( اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻤﺎت دﯾﻨﯽ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ‪ّ ،‬‬
‫ﺣﺞ‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و‬
‫اﻣﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦاﻋﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮای ﻏﯿ ِﺮ ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج( اﻃﺎﻋﺖ دﯾﻨﯽﮐﺎﻣﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﮑﺎﻣﯽﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده و اﻋﺘﺮاف‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺷﺮﯾﻌﺖ او ﮐﻪ در آن اﻣﻮری را ﺣﻼل و اﻣﻮری را ﺣﺮام ﮐﺮده و‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮﺧﯽ اﻋﻤﺎل ﺣﺪودی ﻗﺮار داده و ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻧﻈﺎمزﻧﺪﮔﯽ را ﺳﺎﻣﺎن‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮایﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎم زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬اﺣﮑﺎم‪ ،‬ارزشھﺎ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ آن را از ﺑﺸﺮ ﺑﮕﯿﺮد و در ﺑﺮاﺑﺮ آن‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮد و در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﮫﺎ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ دﻟﯿﻠﯽ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ھﻢ ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‬

‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ و اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺑﯿﺎن آن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮھﯿﺖ ﺑﻪ ﻗﺪری اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺎن ﻟﻔﻆ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از آن ﺑﻪ ذھﻦ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٢٨‬‬

‫ھﻤﯿﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ را‬

‫ّ‬
‫ﺑﺮای ﺑﯿﺎن آن ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد را در آﻓﺎق و اﻧﻔﺲ ﺑﺮایﺗﺤﻘﻖ‬
‫آنﮔﺴﺘﺮاﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺬاب »ﺣﺎﻗﻪ« ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ وﻋﺬاب‬
‫»واﻗﻌﻪ« ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬دﻓﺎﺗﺮ ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﺑﺮای آن ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﺗﺮازوی‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﺮای آن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺸﺖ و ﺑﺎزار ﺑﮫﺸﺖ و ّ‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﺑﺮای آن ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ھﻤﯿﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﻘﺎوﺗﻤﻨﺪ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺑﺎغھﺎی ﺑﮫﺸﺖ و ﮔﺮوھﯽ رواﻧﻪی آﺗﺶ دردﻧﺎک‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪیﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان آوردهاﻧﺪ دارای ﻋﻨﻮاﻧﯽ اﺳﺖﮐﻪ در ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪی‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و آن ﻋﻨﻮان‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ »ﻻ إﻟﻪ إﻻﹼ اﷲ« اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﺗﻮﺣﯿﺪ« ﯾﺎ ﮐﻠﻤﻪ »اﺧﻼص« و ﯾﺎ ﮐﻠﻤﻪ »ﺗﻘﻮی« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪی ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﺧﺪاوﻧﺪی را از ﺗﻤﺎم ﺧﻼﯾﻖ ﻧﻔﯽ ﮐﺮده وآن را‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﺧﺪای ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺰ او ھﺮ ﭼﻪ را ﮐﻪ ﻣﺮدم در زﻣﺎنھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاﯾﺎﻧﯽ ﺑﯽارزش و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪی دﺳﺖ ﺟﮫﺎﻟﺖ و‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ ُ َ ََّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰ َ َ َّ َّ َ ُ َ ۡ َ ُّ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ٰ‬ ‫َ‬
‫﴿�ل ِك بِأن ٱ� هو ٱ�ق وأن ما يدعون مِن دونِهِۦ هو ٱل� ِطل وأن‬
‫� ُه َو ٱ ۡل َع ُّ ۡ َ ُ‬
‫� ٱلكبِ�‪] ﴾٦٢‬اﻟﺤﺞ‪.[۶۲ :‬‬
‫ٱ َّ َ‬
‫ِ‬
‫»)ﻣﺴﺄﻟﻪ( ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ّ‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺠﺰ او ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ واﻻ ﻣﻘﺎم و‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﻟﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺒﻮد ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻮرد اﻃﺎﻋﺖ وﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن دارای ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارا ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺻﻔﺎت‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﻮد و وﺟﻮد‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫﺎﯾﺖ ّ‬
‫اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺑﯿﺎن ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦﺗﯿﻤﯿﻪ »اﻟﻪ«‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دلھﺎ اﺳﯿﺮ ّ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ او ﺑﻮده و در ﺑﺮاﺑﺮ او ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪه‬
‫ُ‬
‫و ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از او ﺗﺮﺳﯿﺪه و ﺑﻪ او اﻣﯿﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺨﺘﯽھﺎ ﺑﻪ او‬
‫رﺟﻮع ﮐﺮده و در اﻣﻮر ﻣﮫﻢ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎدش ﺧﻮاﻧﻨﺪ و در ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺮ او‬
‫ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و ﺑﺎ ﯾﺎد او ﺑﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﺑﺎ ّ‬
‫ﻣﺤﺒ ِﺖ او ﺑﻪ آراﻣﺶ‬
‫رﺳﻨﺪ ‪. ...‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻻ اﻟﻪ إﻻﹼ اﷲ« ﺻﺎدقﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺎس ھﺮ اﻣﺮ و واﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﮑﯽھﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﮐﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻻ إﻟﻪ‬
‫ّ‬
‫إﻻ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اوﻟﯿﻦ وﻇﯿﻔﻪی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اھﻤﯿﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺳﺎﺳﯽ آن در ھﻤﻪی ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ دﻋﻮت ھﻤﻪی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ﻧﻮح ﺗﺎ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ )درود و ﺳﻼم ﺧﺪا ﺑﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﺎن ﺑﺎد( ھﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ وﻇﯿﻔﻪی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﺮای ھﺪاﯾﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در دو اﻣﺮ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ دو اﻣﺮ ﻣﮑﻤﻞ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ‪.‬‬
‫‪ -۲‬دﻋﻮت ﺑﻪ دوری از ﻃﺎﻏﻮت‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٣٠‬‬

‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫َّ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫� أُ َّمة َّر ُسو� أن ٱ ۡ� ُب ُدوا ٱ َّ َ‬
‫ً‬ ‫ُّ‬ ‫ََ ۡ َََۡ‬
‫ل�ٰغوت﴾‬ ‫� َوٱ ۡج َتن ِ ُبوا ٱ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َولقد �عثنا ِ� ِ ٖ‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪.[۳۶ :‬‬
‫ّ‬
‫»ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ھﺮ ﻣﻠﺘﯽ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ( ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت )ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﺑﺖھﺎ و ﺳﺘﻤﮕﺮان( دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آیھﺎی دﯾﮕﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ ُ ٓ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ۠‬ ‫﴿ َو َما ٓ أَ ۡر َس ۡل َنا مِن َ� ۡبل َِك مِن َّر ُ‬
‫و� إِ�هِ �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا‬ ‫ول إِ� ن ِ‬
‫ٍ‬ ‫س‬
‫ون‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۲۵ :‬‬ ‫َ ُُۡ‬
‫فٱ�بد ِ‬
‫»ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ھﯿﭻ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ اوﻟﯿﻦ ﺳﺨﻦ ھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ‪» :‬ای ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺟﺰ او ﺧﺪای دﯾﮕﺮی ﻧﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از زﺑﺎن ﻧﻮح و ھﻮد و ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﻌﯿﺐ و ‪ ...‬ھﻤﯿﻦ ﮐﻼم را ﻧﻘﻞ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮح ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫� ۡم نَذ ‪َ َّ َّ ْ ُ ُ ۡ َ َّ َ ٌ ُّ ٞ‬‬
‫ِير مبِ�‪ ٢٥‬أن � �عبد ٓوا إِ� ٱ�﴾ ]ھﻮد‪.[۲۶-۲۵ :‬‬
‫ّ َ ُ‬
‫﴿إ ِ ِ� ل‬
‫»)ﻧﻮح ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ ( :‬ﻣﻦ ﺑﯿﻢدھﻨﺪه )ﺷﻤﺎ از ﻋﺬاب ﺧﺪا و( ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ )راه‬
‫ﻧﺠﺎت( ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ‪) .‬ﭘﺲ( ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﮐﺲ و ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢﮐﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﭘﺲ از او‪ ،‬وی را ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫َّ َ َ ّ َ َ َّ ُ ۡ َّ ُ َ ُ ۡ ۡ َّ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫﴿ َ� ٰ َب ٓ ۡ َ َ ۡ ُ ُ‬
‫�ك ب ِٱ�ِ �ق ۡد َح َّر َم‬
‫� إِس�ٰٓءِيل ٱ�بدوا ٱ� ر ِ� ور��مۖ إِنهۥ من � ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َّٰ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ َ َ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ‬
‫ار ۖ َوما ل ِل�ل ِ ِم� مِن أنصارٖ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۷۲ :‬‬
‫�نة َومأ َوٮٰه ٱ�َّ ُ‬ ‫ٱ� عليهِ ٱ َ‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫»ﻋﯿﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ای ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ! ﺧﺪای ﯾﮕﺎنھﺎی را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐــﻪ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ھﺮﮐﺲ اﻧﺒﺎزی ﺑﺮای ﺧﺪا ﻗﺮار‬
‫دھﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه او آﺗﺶ اﺳﺖ و‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ﯾﺎر و ﯾﺎوری ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ دﻋﻮت ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ّ ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ج ﺑﻪﺳﻮی ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﺟﺘﻨﺎب از‬
‫ﻃﺎﻏﻮت ﺑﺴﯿﺎر آﺷﮑﺎرﺗﺮ‪ ،‬ﻗﻮیﺗﺮ‪ ،‬ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ و ﺟﺎوداﻧﻪﺗﺮ ﺑﻮده و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮﺿﻮح ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد و در ﻣﻨﮫﺞ و اﺣﮑﺎم و آداب و اﺧﻼق‬ ‫ﻗﺮآن و ّ‬
‫ّ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺷﻌﺎر اﺳﻼم‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺎر ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺑﻪ آن وﺳﯿﻠﻪ از ھﻤﻪ ادﯾﺎن دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ »ﺑﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯽ« و ادﯾﺎن ﻣﻨﺤﺮف اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫»دﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪی« ﺑﻪ ﻣﺸﮫﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺻﻔﺖ اﺳﻼم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﺠﺴﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ آن دو را ﺑﺮ زﺑﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﻧﯿﺰ در دو ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ دو ﺟﻤﻠﻪ ّ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ﺟﺎری ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آن دو ﮐﻠﻤﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬أﺷ َﻬ ُﺪ أن‬
‫ّ ُ ْ َ ُ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ‬
‫ﷲ«‪.‬‬‫ﻻ � إﻻ اﷲ و أﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا رﺳﻮل ا ِ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ در اﺳﻼم ﭼﻨﺎن ﻣﮫﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺎری روزاﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و‬
‫ﺗﺸﮫﺪ و ﭘﻨﺞ ﺑﺎر‬‫ﺣﺘﯽ ھﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻤﺎزھﺎی ﻓﺮض ﺧﻮد ُﻧﻪ ﺑﺎر در ّ‬ ‫ّ‬
‫در اﻗﺎﻣﻪ آن را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ ھﻢ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮده و اﯾﻦ ﺷﻌﺎر ﺗﻮﺣﯿﺪی‬
‫را در اذان ﻧﯿﺰ ﻗﺮار داده ﺗﺎ ھﺮ روز ﭘﻨﺞ ﺑﺎر از ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺎﺑﺮ ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﻧﺪای»أﺷﻬﺪﹸ‬
‫أن ﻻ إﻟﻪإﻻﹼ اﷲﹸ« ﺑﺮای ھﻤﻪ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﻋﻼم ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﹾ‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی ﻇﺮﯾﻒ اﺳﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﭘﺪری ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ّ ،‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮓ اذان در ﮔﻮش راﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪش و ﺑﺎ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٣٢‬‬

‫ﺑﺎﻧﮓ اﻗﺎﻣﻪ در ﮔﻮش ﭼﭗ او ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﯿﻼد او رود‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺪای ﺗﻮﺣﯿﺪ اوﻟﯿﻦ‬
‫ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻧﻮزاد ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ّ‬
‫ﻣﻘﺪر زﻧﺪﮔﯽ را ﮔﺬراﻧﺪ و ﻣﻮﻋﺪ ﻣﺮگ او ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ دوﺳﺘﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﺎن او ﻻزم اﺳﺖﮐﻪﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ »ﻻ إﻟﻪ إﻻﹼ اﷲ« را ﺑﺮ او ﺗﻠﻘﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس »ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ« اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‬
‫ﻓﺮدﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻮر زﻧﺪﮔﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽدارد و آﺧﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎن ﮔﮫﻮارهی‬
‫ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ و ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﻧﯿﺰ‪ ،‬وﻇﯿﻒھﺎی ﺟﺰ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪ و دﻋﻮت ﺑﺴﻮی آن‬
‫ﺑﺮای ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫از ﻣﻮاردی ﮐﻪ اھﻤﯿﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ آن را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﯾﺎ از آن ﻏﻔﻠﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﻮار ﺑﺮ اﻻﻏﯽ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای ﻣﻌﺎذ آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ّ‬
‫ﺣﻖ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده و ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ‬
‫وی ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮای وی‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪھﺪ‪ ،‬او را ﻋﺬاب ﻧﺪھﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ای رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﯾﻦﻣﮋده ﺑﺸﺎرتدھﻢ؟«‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت در اﻋﻤﺎل ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ّ‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻘﯽ دارد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪﻣﺘﻌﺎل اﻧﺴﺎن را از ﻋﺪم ﺧﻠﻖﮐﺮده و ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺑﯽﺷﻤﺎری وی را‬
‫ﯾﺎری ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه و ﺷﺐ و روز را ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺖ وی ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮده و‬
‫ﻗﺪرت ﺑﯿﺎن ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻪ وی ﻋﻘﻞ و‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺪا ﮐﻪ ﺧﺎﻟﻖ و روزیرﺳﺎن و ﺑﺨﺸﻨﺪه و راھﻨﻤﺎ و‬
‫رﺣﻤﻦ و رﺣﯿﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺎد آورده ﺷﻮد و ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﻮد و اﻃﺎﻋﺖ ﮔﺮدد و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺗﺄ ﮐﯿﺪ آن اوﻟﯿﻦ ﺳﻔﺎرﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫وﺻﺎﯾﺎی دھﮕﺎﻧﻪی ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﺻﺎﯾﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ »ﺣﻘﻮق دهﮔﺎﻧﻪ«‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡٗ‬
‫�ٔاۖ َو�ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ۡح َ ٰ ٗ‬ ‫ْ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ‬
‫�نا﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۶ :‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ۦ‬‫ِ‬ ‫ه‬‫� ِ‬
‫ب‬ ‫وا‬ ‫�‬ ‫﴿وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫»ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و )ﺑﺲ و ھﯿﭻﮐﺲ و(ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ او‬
‫ﻣﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪۱‬‬
‫آیھﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺟﺰو آﯾﺎت ﻣﺤﮑﻢ ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ھﻤﺎن‬
‫وﺻﺎﯾﺎی دھﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ‪ ،‬در ﺳﻮرهاﻧﻌﺎم ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ۡٗ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ ۡ ْ َ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ ُ ْ‬
‫��وا بِهِۦ ش�ٔاۖ‬
‫﴿قل �عالوا �تل ما حرم ر��م علي�مۖ �� � ِ‬
‫َو� ِٱ ۡل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ٗنا﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۵۱ :‬‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻔﺎرﺷﯽ در ﺳﻮره اﺳﺮاء ﺿﻤﻦ آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮارد‬
‫ﺣﮑﻤﺖ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ آﻣﺪهوﭼﻨﯿﻦ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -۱‬آﯾﺎت ﻣﺤﮑﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﯾﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ آﯾﺎﺗﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺒﻮده‬
‫و ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ را در ﺑﺮ دارد‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٣٤‬‬
‫َّ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َ ً َ َ َ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ ٗ َّ ۡ ُ ٗ‬
‫۞و َق َ ٰ‬
‫�‬ ‫و�‪َ ٢٢‬‬ ‫﴿� �عل مع ٱ�ِ إِ�ٰها ءاخر �تقعد مذموما �ذ‬
‫�نا﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۳-۲۲ :‬‬
‫ك َ� َّ� َ� ۡع ُب ُد ٓوا ْ إ َّ�ٓ إيَّاهُ َو�ٱ ۡل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ۡح َ ٰ ً‬
‫َ ُّ َ‬
‫ر�‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫»)ای اﻧﺴﺎن!( ﺑﺎ ﺧﺪای واﺣﺪ‪ ،‬ﺧﺪای دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﺪه )و ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻣﺪان و‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﺨﻮان( ﮐﻪ ﻧﮑﻮھﯿﺪه و زﺑﻮن ﺷﻮی‪) .‬ای اﻧﺴﺎن( ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮﻣﺎن‬
‫داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻫﺪف ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن در زﻧﺪﮔﯽ‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ آﻏﺎز زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﭘﺎﯾﺎن آن ھﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ وﻇﯿﻔﻪی او در ﻓﺎﺻﻠﻪی ﻣﯿﺎن ﻣﮫﺪ وﻻدت و ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﻧﯿﺰ‬
‫ھﻤﺎن اﻗﺎﻣﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﯽ ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﯿﺎن وﻇﯿﻒھﺎی ﮐﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﮑﻠﻒ اﻧﺲ و ﺟﻦ را ﺑﺮای‬
‫آن ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َٓ ُ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫�س إ� ِ�َ ۡع ُب ُ‬ ‫� َّن َوٱ ۡ� َ‬ ‫ََ َ َۡ ُ ۡ‬
‫�د مِن ُهم ّمِن ّرِ ۡز ٖق‬‫ون‪ ٥٦‬ما أ ِر‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وما خلقت ٱ ِ‬
‫ون‪] ﴾٥٧‬اﻟﺬارﯾﺎت‪.[۵۷-۵۶ :‬‬ ‫�د أَن ُ� ۡطعِ ُ‬
‫م‬ ‫َو َما ٓ أُر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﻣﻦ ﭘﺮیھﺎ و اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺟﺰ ﺑﺮای ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮد ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪم‪ .‬ﻣﻦ از آﻧﺎن ﻧﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ رزق و روزی ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺧﻮراک‬
‫دھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ و ﺟﻨﯽھﺎ را ﻓﻘﻂ‬ ‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ‬
‫ِ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ او را ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه و ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ و در‬
‫اﺻﻞ‪ ،‬ھﺪف و ﺣﮑﻤﺖ ﺧﻠﻖ آﻧﮫﺎ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮده ﮐﻪ‬
‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺑﺪون ﻗﺪرداﻧﯽ از او ﺑﺨﻮرﻧﺪ و‬
‫ﺑﮫﺮه ﺑﺮﻧﺪ و ھﯿﭻ ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﺑﺮای او اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺧﺸﻮع و زاری‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪..‬‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ھﺪف ﺧﻠﻘﺖ و وﻇﯿﻔﻪی زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﯽ ﻣﻘﺎم‬
‫ّ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎی ﻋﺎﻗﻞ و ﻣﮑﻠﻒ را از دﺳﺖ داده و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن و ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻤﺮاهﺗﺮ‬
‫از آﻧﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﺑﻼغ ﺗﻮﺣﯿﺪ وﻇﯿﻔﻪی اﻣﺖ اﺳﻼم‬
‫ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺳﺎﻟﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ ّاﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ھﻤﻪی ﺟﮫﺎن و ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺑﻼغ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج ﭘﯿﺎم ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﮐﺴﺮی و‬
‫ﻗﯿﺼﺮ و روم و ﺳﺎﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و اﻣﯿﺮان زﻣﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪی ﻗﺮآﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ُ ۡ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ب � َعال ۡوا إ ِ ٰ� � َِمةٖ َس َواء ِۢ بَ ۡي َن َنا َو َ� ۡي َن� ۡم �� � ۡع ُب َد‬ ‫ٰ‬
‫﴿قل �أهل ٱلك ِ‬
‫ِ�‬
‫َ‬
‫َ ۡ ٗ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ً ۡ َ ٗ ّ ُ‬ ‫إ َّ� ٱ َّ َ‬
‫� َو َ� � ُ ۡ َ‬
‫خذ �عضنا �عضا أر�ا�ا مِن د ِ‬
‫ون‬ ‫�ك بِهِۦ ش�ٔا و� �ت ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َّ ۡ ْ َ ُ ُ ْ ۡ َ ُ ْ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫ٱ�ِۚ فإِن تولوا �قولوا ٱشهدوا ب ِ�نا مسل ِمون‪] ﴾٦٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۶۴ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ای اھﻞ ﮐﺘﺎب! ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺨﻦ دادﮔﺮانھﺎی ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ )و ھﻤﻪ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽراﻧﯿﻢ( ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮕﺎﻧﻪ را‬
‫ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ و ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ او ﻧﮑﻨﯿﻢ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﺋﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه )از اﯾﻦ دﻋﻮت( ﺳﺮ ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ )اواﻣﺮ و ﻧﻮاھﯽ ﺧﺪا( ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ رﺿﻮان ﺧﺪا ﻧﺼﯿﺐ آﻧﺎن ﺑﺎد و ﭘﯿﺮوان ﻧﯿﮏروش آﻧﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﮫﻢ و وﻇﯿﻔﻪی ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه اﯾﺮاﻧﯽ از رﺑﻌﯽ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهی ﻟﺸﮑﺮ‬
‫اﺳﻼم در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﯿﺪ؟ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻗﻮﻣﯽ ھﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺗﺎ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٣٦‬‬

‫ﻣﺮدم را از ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﻨﺪﮔﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮده و از‬
‫ﺗﻨﮕﻨﺎی دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ آن و از ﺟﻮر ادﯾﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺪل اﺳﻼم رھﻨﻤﻮد‬
‫ﺳﺎزﯾﻢ«‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؟‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪیﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا آوردهاﻧﺪ و اﺳﻼم ﺑﻪ اﺛﺒﺎت و ﺗﺄ ﮐﯿﺪ و‬

‫ّ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد و رﯾﺸﻪھﺎی آن اﺳﺘﻮار‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪﮔﺸﺖ و ﺷﺎﺧﻪھﺎی آن رﺷﺪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺮ ﺑﺮای‬
‫آن ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اول‪ :‬ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ دوم‪ :‬ﮐﺎﻓﺮ داﻧﺴﺘﻦ ھﻤﻪی ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن و اﻇﮫﺎر ﺑﯿﺰاری از ھﻤﻪی‬
‫ﮐﺲاﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻮم‪ :‬ﭘﺮھﯿﺰ از ﺗﻤﺎم اﺷﮑﺎل و رﻧﮓھﺎی ﺷﺮک و ﺑﺴﺘﻦ راهھﺎی ﻧﻔﻮذ آن‪.‬‬
‫]ﺣﺎل ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ[‪.‬‬

‫اول‪ :‬ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای ﺧﺪا‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق ﺧﺪاوﻧﺪی ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ او داده ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﻄﻠﻖ‪ .‬و اﯾﻦ ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺳﻪ اﻣﺮ زﯾﺮ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ -۱‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ھﯿﭻ ﺷﺨﺼﯽ را ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ّ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫� َ ۡ‬‫ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ َ ۡ َ ّٗ َ ُ َ َ ُّ ُ ّ‬
‫� ٖء﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۶۴ :‬‬ ‫﴿قل أ�� ٱ�ِ �ب ِ� ر�ا وهو رب ِ‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ )ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ( ﭘﺮوردﮔﺎری ﺟﺰ ﺧﺪا را ﻃﻠﺐ ﮐﻨﻢ و ﺣﺎل آن ﮐﻪ‬
‫او ﭘﺮوردﮔﺎر ھﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺗﻤﺎم ارﺑﺎﺑﺎن ﻏﯿﺮﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎآﻧﮫﺎ را‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎﺑﻮدﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ از ﺟﻨﺲ ﺳﻨﮓ ھﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و اﻣﯿﺮان اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ٗ َ َ َ َّ َ‬ ‫� َو َ� � ُ ۡ� َ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ َ َّ َّ‬
‫خذ َ� ۡعض َنا َ� ۡعضا‬‫ِ‬ ‫ت‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫�‬
‫ٔ‬ ‫ش‬ ‫ۦ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ب‬
‫ِ ِ‬‫ك‬ ‫َ‬ ‫﴿�� �عبد إِ� ٱ‬
‫َّ‬ ‫ََۡ ٗ ّ ُ‬
‫ون ٱ� ِ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۶۴ :‬‬ ‫أر�ا�ا مِن د ِ‬
‫»ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ و ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ او ﻧﮑﻨﯿﻢ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬ ‫‪ -۲‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻪ اﻧﺪازهی ﺧﺪا دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ َ َّ ُ ٗ َ‬
‫�ض﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۴ :‬‬‫ت وٱ� ِ‬ ‫� ٱ�ِ ��ِذ َو ِ ّ�ا فاط ِِر ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬‫﴿قل أ�‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را ﻣﻌﺒﻮد و ﯾﺎور ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮم؟! در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او آﻓﺮﯾﻨﻨﺪهی‬
‫آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ؟«‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ٗ ُ ُّ َ ُ ۡ َ ُ ّ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ب ٱ�ِۖ‬
‫ون ٱ�ِ أندادا �ِبو�هم كح ِ‬ ‫خذ مِن د ِ‬ ‫اس من �ت ِ‬ ‫﴿ َوم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫َ َّ َ َ ُ ْ َ َ ُّ ُ ّٗ ّ َّ‬
‫ِين َءامن ٓوا أشد حبا ِ� ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۵ :‬‬ ‫وٱ�‬
‫»ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و آﻧﺎن را‬
‫ھﻤﭽﻮن ﺧﺪا دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ,‬ﺧﺪا را ﺳﺨﺖ‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ )و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ او ﻋﺸﻖ ﻣﯽورزﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در دﻧﺒﺎﻟﻪی ھﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫�ٰرج َ‬‫َ‬ ‫َ َ ٰ َ ُ ُ َّ ُ َ ۡ َ ٰ َ ُ ۡ َ َ َ ٰ َ َ ۡ ۡ َ َ ُ‬
‫� م َِن‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬‫ه‬ ‫﴿ك�ل ِك ي ِر� ِهم ٱ� أع�لهم حس� ٍت علي ِهمۖ وما‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٣٨‬‬

‫ٱ�َّارِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۷ :‬‬

‫»اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺮدارھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪی ﺣﺴﺮتزا و اﻧﺪوھﺒﺎری ﻧﺸﺎن‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ و آﻧﺎن ھﺮﮔﺰ از آﺗﺶ )دوزخ( ﺑﯿﺮون ﻧﺨﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ«‪.‬‬
‫ّ‬
‫از اﯾﻦ آﯾﺎت روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ و دوﺳﺘﺎن‬
‫ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ و در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻮده و ﺗﻌﻈﯿﻢﺷﺎنﮐﺮدهاﻧﺪﮐﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺑﺮایﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ آن ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮھﺎب درﺑﺎرهی اﯾﻦ آﯾﺎت ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫ﺷﯿﺦاﻻﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎنﮐﺮدهﮐﻪ آﻧﺎن ﺧﺪاﯾﺎن ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و از اﯾﻨﺠﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﻧﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺳﺒﺐ وارد ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ داﯾﺮه اﺳﻼم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ّ‬
‫در اﯾﻦﺻﻮرت وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺎنﺑﺎﻃﻞ را ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؟ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﻃﻞ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد ﭼﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻮﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ؟!«‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ّ‬ ‫ﻻزﻣﮥ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺧﺎﻟﺺﮔﺮداﻧﺪ و ھﯿﭻ ﯾﺎور و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ را ھﻤﺎﻧﻨﺪﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫وﻻﯾﺖ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫� َو ُه َو َ َ ٰ‬ ‫ُ ٓ َ ۡ َ ٓ َ َ َّ ُ ُ َ ۡ َ ُّ َ ُ َ ُ ۡ ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ‬
‫�‬ ‫� ٱل َم ۡو َ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ه‬‫و‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ل‬‫ٱ‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ف‬ ‫ۖ‬ ‫ء‬ ‫ا‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ۦ‬‫ِ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫﴿أ ِم ٱ�ذوا‬
‫ِير‪] ﴾٩‬اﻟﺸﻮری‪.[۹ :‬‬ ‫� ٖء قَد ‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬ ‫ُّ‬
‫ِ‬
‫»)ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﮐﺎﻓﺮان( ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اوﺳﺖ و او ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و او ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری‬ ‫‪ -۳‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫َ َ ٗ َ ُ َ َّ ٓ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫﴿أَ َ� َغ ۡ َ‬
‫ب ُمف َّص�﴾‬‫� ٱ َّ�ِ � ۡ� َت ِ� حكما وهو ٱ�ِي أنزل إِ��م ٱلكِ�ٰ‬
‫]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۱۴ :‬‬
‫»آﯾﺎ ﺟﺰ ﺧﺪا را )ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و ﺷﻤﺎ( ﻗﺎﺿﯽ ﮐﻨﻢ؟ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اوﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب )آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻗﺮآن( را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮐﺮده و )ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ّ ،‬‬
‫ﺣﻖ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ھﺪاﯾﺖ و ﺿﻼﻟﺖ( در آن ﺗﻔﺼﯿﻞ داده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ آن دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻗﻀﺎوت و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری‬
‫در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن و اﻣﻮر دﯾﻦ و دﻧﯿﺎی آﻧﺎن را دارد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد داﻧﺎ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪآﻧﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎن و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪآﻧﺎن آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫�ب ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ‬
‫يف ٱ َ‬
‫�‪] ﴾١٤‬اﻟﻤﻠﮏ‪.[۱۴ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿�� �علم من خلق وهو ٱلل ِط‬
‫»ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ )ﻣﺮدﻣﺎن را( ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ )ﺣﺎل و وﺿﻊاﯾﺸﺎن را( ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او دﻗﯿﻖ و ﺑﺎرﯾﮏﺑﯿﻦ و ﺑﺴﯿﺎر آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری‬ ‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ّ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ ُ ۡ ُ َّ َّ َ َ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َّ ٓ َّ ُ َ ٰ َ ّ ُ ۡ َ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ ُم َو� ٰ ِ‬
‫� َّن‬ ‫﴿إ ِ ِن ٱ��م إِ� ِ�ِ أمر �� �عبدوا إِ� إِياهۚ �ل ِك ٱ�‬
‫َ ََۡ َ‬ ‫َ ۡ‬
‫�ََ‬
‫اس � �عل ُمون﴾ ]ﯾﻮﺳﻒ‪.[۴۰ :‬‬ ‫� ٱ�َّ ِ‬ ‫أ‬
‫»ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ از آن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬ﺧﺪا دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ او را‬
‫ّ‬
‫ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ دﯾﻦ راﺳﺖ و ﺛﺎﺑﺘﯽ )ﮐﻪ ادﻟﻪ و ﺑﺮھﺎنھﺎی ﻋﻘﻠﯽ و ﻧﻘﻠﯽ‬
‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪی آن اﺳﺖ( وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ]در ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮی ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ[ ﻗﻀﺎوت را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻏﯿﺮ ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮل ﺑﺮدن و ﻗﺎﻧﻮن ﻏﯿﺮﺧﺪاﯾﯽ را ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻤﺮدن‪ ،‬ﺧﺮوج از ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻤﺎن‬
‫داﻧﺴﺘﻪ و آن را اﻃﺎﻋﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٤٠‬‬
‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َ‬
‫نزل مِن‬ ‫نزل إِ�ك وما أ ِ‬
‫﴿�لم تر إِ� ٱ�ِين يز�مون ��هم ءامنوا بِما أ ِ‬
‫ََۡ ُ ُ ْٓ َ َ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُ َ َ َ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َّ ٰ ُ‬
‫وت وقد أمِروا أن ي�فروا بِهِۖۦ‬ ‫�بل ِك ي ِر�دون أن �تحاكموا إِ� ٱل� ِ‬
‫غ‬
‫َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ ْ َٰ َ ٓ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ َۢ‬ ‫َ ُ ُ َّ ۡ َ ٰ ُ َ ُ َّ‬
‫ضل ُه ۡم ض�ٰ� بَعِيدا‪� ٦٠‬ذا �ِيل لهم �عالوا إِ� ما‬ ‫و� ِر�د ٱلشي�ن أن ي ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ت ٱل ۡ ُم َ�ٰفق َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ‬
‫� يَ ُص ُّدون عنك ُص ُدودا‪﴾٦١‬‬ ‫ِِ‬ ‫�� ٱ َّلر ُسول َر�يۡ َ‬
‫ِ‬ ‫أنزل ٱ�‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۶۱-۶۰ :‬‬
‫»)ای ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ( آﯾﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزلﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ) وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ّادﻋﺎ ھﻨﮕﺎم‬
‫اﺧﺘﻼف( ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ داوری را ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻃﺎﻏﻮت ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﮐﻔﺮ ورزﻧﺪ‪ .‬اھﺮﯾﻤﻦ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻤﺮاھﯽ ﺷﺪﯾﺪی ﻣﺒﺘﻼ ﺳﺎزد‪ .‬و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪﺳﻮی‬
‫ﻣﺤﻤﺪ( ﻧﺎزل ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ّ‬ ‫ﭼﯿﺰی ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را )ﺑﺮ‬
‫روی آورﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﺸﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ّ‬
‫دوم‪ :‬ﮐﺎﻓﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اول ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ھﻤﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای ﺧﺪا‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺎﻣﻞ را ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺑﻮد و ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﻈﯿﻢ و ّ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﺎﻟﺺ او داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ ﻋﻨﺼﺮ دوم‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮداﻧﺴﺘﻦ ﻃﻮاﻏﯿﺖ و ﺑﯽزاری ﺟﺴﺘﻦ از ھﻤﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻃﺎﻏﻮت ﻋﺒﺎدت ﮐﺮده و ﯾﺎ آن را ﺑﻪﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﮫﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﻔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﯾﻪی زﯾﺮ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻃﺎﻏﻮت ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ّ‬
‫ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫�‬‫ك ب ِٱل ُع ۡر َوة ِ ٱل ُو ۡ� َ ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ۡ ُ‬
‫﴿� َمن يَ�ف ۡر ب ِٱل�ٰغ ِ‬
‫وت َو ُ�ؤ ِم ۢن ب ِٱ�ِ �ق ِد ٱستمس‬
‫َ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ام ل َها﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۵۶ :‬‬ ‫� ٱنفِص‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫»ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺴـﯽ ﮐﻪ از ﻃﺎﻏﻮت ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورد ﺑﻪ‬

‫ﻣﺤﮑﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوﯾﺰ در آوﯾﺨﺘﻪ اﺳﺖ )و او را از ﺳﻘﻮط و ھﻼ ﮐﺖ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽرھﺎﻧﺪ و( اﺻﻼ ﮔﺴﺴﺘﻦ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫ّ‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬را ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ ھﻤﻪی ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﮐﻔﺮ‬
‫ورزد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ ﺣﺮام و ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺮ ﻋﮫﺪهی ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ و ﺣﺪﯾﺚ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﻗﺮار ﺑﻪ‬
‫ﮐﻠﻤﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺳﺒﺐ ﺣﻔﻆ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﺎن‬
‫دروﻏﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ آن ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺷﯿﺎء ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﺿﺪاد ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ﺑﯽزاری از اھﻞ آن ﺑﻪ ھﻤﺮاھﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺑﻮدﮐﻪ ﭘﯿﺸﻮای اھﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ ﺑﯿﺰاری و ﺑﺮاﺋﺖ‬
‫ﺧﻮد را از ﺑﺖھﺎی ﻗﻮم ﺧﻮد آﺷﮑﺎر ﮐﺮد و دﺷﻤﻨﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َّ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫�ذ قَ َال إبۡ َ� ٰه ُ‬
‫ِيم ِ��ِيهِ َوق ۡو ِمهِۦٓ إِن ِ� بَ َراء‪ّ ٞ‬م َِّما � ۡع ُب ُدون‪ ٢٦‬إِ� ٱ�ِي‬
‫ۡ‬
‫ِ‬ ‫﴿‬
‫ِين‪] ﴾٢٧‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[۲۷-۲۶ :‬‬
‫َ َ َ َ َّ ُ َ َ ۡ‬
‫�طر ِ� فإِنهۥ سيهد ِ‬
‫»وﻗﺘﯽ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻣﻌﺒﻮدھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣـﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺰام‪ .‬ﺑﺠﺰ آن ﻣﻌﺒﻮدی ﮐﻪ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ او ﻣﺮا )ﺑﻪ ﺣﻖ(‬
‫رھﻨﻤﻮد ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٤٢‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ َ ُ ْ َ‬ ‫ِيم َوٱ َّ� َ‬
‫� إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُۡ ٌَ َ َ َ ‪ٞ‬‬
‫ِين َم َع ُه ٓۥ إِذ قالوا ل ِق ۡو ِم ِه ۡم إِنا‬ ‫﴿قد �نت ل�م أسوة حسنة ِ ٓ ِ‬
‫ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫َُ ُْ‬
‫ون ٱ�ِ �ف ۡرنا بِ� ۡم َو َ� َدا بَ ۡي َن َنا‬ ‫بر�ؤا مِن�م ومِما �عبدون مِن د ِ‬
‫ضا ٓ ُء َ�بَ ًدا َح َّ ٰ ُ ۡ ُ ْ َّ ۡ َ‬
‫� تؤمِنوا ب ِٱ� ِ َوحدهُ ٓۥ﴾ ]اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[۴ :‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َٰ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫و�ين�م ٱلع�وة وٱ�غ‬
‫»)رﻓﺘﺎر و ﮐﺮدار( اﺑﺮاھﯿﻢ و ﭘﯿﺮوان او اﻟﮕﻮی ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮای ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ و از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﺧﺪا ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰار‬
‫وﮔﺮﯾﺰاﻧﯿﻢ و ﺷﻤﺎ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﯾﻢ و دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزی ھﻤﯿﺸﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و‬
‫ﺷﻤﺎ ﭘﺪﯾﺪار آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﯾﺪ و او را ﺑﻪ‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﯽﻓﮫﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ّ‬
‫ﺣﺪ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻋﺒﺎدت او ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﮐﻔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺎﻏﻮت و ﺑﯿﺰاری از ﯾﺎران او ﺗﻮأم ھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺎم ھﻤﻪی‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮای اﻗﻮام اﯾﻦ ﺑﻮده‪:‬‬
‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ۡ َ ُ َّ ُ َ‬
‫ْ‬
‫﴿أ ِن ٱ�بدوا ٱ� َوٱجتنِبوا ٱل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[۳۶ :‬‬
‫»ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت دوری ﺟﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻃﺎﻏﻮت ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﻃﺎﻏﻮت ﮐﻠﻢھﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ از رﯾﺸﻪ »ﻃﻐﯿﺎن« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺠﺎوز از ّ‬
‫ﺣﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺒﺎرات داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ‪‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻃﺎﻏﻮت ھﻤﺎن ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ« ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﻃﺎﻏﻮت ھﻤﺎن ﮐﺎھﻨﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬و ﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪» :‬ﻃﺎﻏﻮت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺪا ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ھﺮﮐﺪام از اﯾﻦ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻓﻘﻂ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از ﻃﺎﻏﻮت اﺳﺖ و ھﻤﻪی‬
‫ﻣﻮارد آن را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد و دﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮایﻃﺎﻏﻮت ھﻤﺎن اﺳﺖﮐﻪ‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﻣﺎم اﺑﻦﻗﯿﻢ ‪ /‬ﺑﯿﺎنﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻃﺎﻏﻮت ﻋﺒﺎرت از‬

‫ھﺮﭼﯿﺰی اﺳﺖﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن از ﺣﺪود ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﯾﺎ ﻣﺘﺒﻮع و ﯾﺎ ﻣﻮرد اﻃﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺎﻏﻮت ھﺮ ﻗﻮﻣﯽ‬
‫اﻓﺮادی ھﺴﺘﻨﺪﮐﻪ ﺣﮑﻢ آﻧﮫﺎ‪ ،‬ﺧﺎرج از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﺧﺪا ﻋﺒﺎدت ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺪون دﻟﯿﻞﺧﺪاﯾﯽ از آﻧﮫﺎ ﭘﯿﺮویﺷﻮد ﯾﺎ از روی‬
‫ﺟﮫﻞدر اﻣﻮری از آﻧﮫﺎ اﻃﺎﻋﺖﮐﻨﻨﺪﮐﻪ ﻧﺪاﻧﻨﺪ ﺧﺎص ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮫﺎ ﻃﺎﻏﻮتھﺎی ﺟﮫﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮارد و در وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﺗﺄﻣﻞﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺧﻮاھﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم از ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا و رﺳﻮل ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه و‬ ‫ّ‬
‫ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻃﺎﻏﻮتھﺎ و ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﮔﺮاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮک و ﭘﺮﻫﯿﺰ از آن‬
‫ّ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻮم ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﺣﯿﺪ دوری از ﺷﺮک اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﻪی اﻧﻮاع آن ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﺷﺮک ﺟﻠﯽ و ﺷﺮک ﺧﻔﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ از ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﺋﺒﻪی ﺷﺮک رھﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راهھﺎی‬
‫ﻧﻔﻮذ و ورود آن ھﻮﺷﯿﺎر ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ ھﺮ ﭼﯿﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﯽء ﻣﺘﻀﺎد آن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎک ﻧﯿﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ّ‬
‫ﺿﺪ آن ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﺮک اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﺮک ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺷـــﺮک‬
‫ﺷﺮکﺑﻪاﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﺴﺎﺋﻠﯽﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﺷﺮﯾﮏ او ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻋﺒﺎدت و اﻃﺎﻋﺖ‬
‫و ﮐﻤﮏﺧﻮاﺳﺘﻦ و دوﺳﺖداﺷﺘﻦ و ﻏﯿﺮه ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﯾﺎ‬
‫ﺧﺪاﯾﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﺷﺮﯾﮏ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٤٤‬‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺮکاﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﺑﺘﻼ ﺑﻪ آن ھﯿﭻ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮک اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا اوﻟﯿﻦ ﺷﺮط ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻋﻤﻞ و ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻮدن آن‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای ﺧﺪا‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ َ َۡ ُ ْ َ َٓ َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َ ٰ ٗ ََ ُۡ ۡ َ َ‬
‫ادة ِ‬ ‫﴿�من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫�ك ب ِ ِعب‬
‫ّ َ َ َ‬
‫َر�ِهِۦٓ أحدۢ�﴾ ]اﻟﮑﮫﻒ‪.[۱۱۰ :‬‬
‫»ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﻮاھﺎن دﯾﺪار ﺧﺪای ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﻨﺪ و‬
‫در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮐﺴﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد«‪.‬‬
‫ﺷﺮک ﭼﻨﺎن ﮔﻨﺎھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ ۡ ُ َ ُ َ َٰ َ َ َ َ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ۡ ُ َ ُ ۡ‬
‫﴿إِن ٱ� � �غفِر أن ��ك بِهِۦ و�غفِر ما دون �ل ِك ل ِمن �شاء﴾‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱۶ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮک ورزﯾﺪن ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از آن‬
‫را از ھﺮﮐﺲ ﺑﺨﻮاھﺪ )و ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ( ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺮک ﺣﺮام اﺳﺖ و درون آﺗﺶ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه او‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ار ۖ َو َما‬ ‫� َعلَ ۡيهِ ٱ َ‬
‫� َّن َة َو َمأ َوٮ ٰ ُه ٱ�َّ ُ‬ ‫﴿إنَّ ُهۥ َمن � ُ ۡ� ۡك بٱ َّ�ِ َ� َق ۡد َح َّر َم ٱ َّ ُ‬
‫ِ‬
‫ِ ِ‬
‫َ‬
‫� م ِۡن أ َ‬ ‫َّ‬
‫ل ِل�ٰلِم َ‬
‫ار﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۷۲ :‬‬ ‫نص �ٖ‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ھﺮﮐﺲ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﺧﺪا ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ )و ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﮔﺎم ﻧﻤﯽﻧﮫﺪ( و ﺟﺎﯾﮕﺎه او آﺗﺶ اﺳﺖ و‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران ﯾﺎر و ﯾﺎوری ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮک‬
‫ﺷﺮک دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ و ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‪.‬‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ آن اﺳﺖﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﺨﻮاھﺪ‬

‫ﺑﺨﺸﯿﺪ و ھﺮﮔﺰ داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫و ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ھﻤﺎن ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ آن ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮد‬
‫و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن اﺻﺮار ورزد )و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم آن را اﻧﺠﺎم دھﺪ( ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در‬
‫ﺣﺎل ﮐﻔﺮ ﺑﻤﯿﺮد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد او را در ﺑﺮﮔﯿﺮد و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻣﺮگ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺷﺮک اﮐﺒﺮ دارای دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮک ﺟﻠﯽ ﯾﺎ آﺷﮑﺎر و ﺷﺮک ﺧﻔﯽ ﯾﺎ‬
‫ﭘﻨﮫﺎن‪.‬‬
‫َ‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﺷﺮک آﺷﮑﺎر )ﺟﻠﯽ(‬
‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ آﺷﮑﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﻃــﻞ ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﻋﺒﺎدت‬
‫ﺧﺪای ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎه‪،‬‬
‫اﻧﻮاع ﺑﺖھﺎی ﺳﻨﮕﯽ و ﭼﻮﺑﯽ‪ ،‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ و ﮔﺎو و ﯾﺎ اﻧﺴﺎن اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﯾﺎ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن دﯾﮕﺮی را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ‬
‫از ﻃﺮف ﻣﺮدم ﺧﺪا ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺧﻮد ّادﻋﺎی ﺧﺪاﯾﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫ّ‬
‫ﻋﺪھﺎی از ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﮫﺎ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ »ﺑﻮدا« و ﯾﺎ »ﻣﺴﯿﺢ« را‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎنﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺪای ﺑﺎﻃﻞ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن و ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪی اﯾﻦ ﻣﻮارد در‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻏﯿﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ّ :‬‬
‫ﻣﯿﺎن ّاﻣﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺮواﻧﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﭘﻨﻬﺎن )ﺧﻔﯽ(‬
‫اﻟﻒ( ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺧﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺻﺪازدن ﻣﺮدﮔﺎن وﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٤٦‬‬
‫ُ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ از ﻣﺮدﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﺮ آﻧﺎن دارای ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه اﺳﺖ و ﻧﺰد ﻣﺮدم‬
‫واﻻ ﻣﻘﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻧﺰد اﯾﻦ ﻗﺒﺮھﺎ رﻓﺘﻪ و از آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و در‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزھﺎ‪ ،‬ﺷﻔﺎی ﻣﺮﯾﻀﺎن‪ ،‬ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻧﺠﺎت از اﺿﻄﺮاب و‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ و ﭘﯿﺮوزی ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﺮآوردﮐﻨﻨﺪهی ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺎزھﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﻃﺒﻖ ﺑﯿﺎن اﻣﺎم اﺑﻦﻗﯿﻢ ‪ /‬اﺻﻞ و اﺳﺎس ﺷﺮک در ﺟﮫﺎن اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﮔﺎن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﮫﺎنﺑﻮدم اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎھﺎ‪ ،‬ﯾﺎریﺧﻮاﺳﺘﻦھﺎ و ﻓﺮﯾﺎدھﺎی ذﻟﯿﻼﻧﻪ را از‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ُّ َ ُ ُ َ َ َ‬
‫ﺎد ُة« ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬روح ﻋﺒﺎدت ھﻤﺎن ُدﻋﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫»اﺪﻟﺎﻋء ﻫﻮ اﻟ ِﻌﺒ‬
‫‪ -۲‬ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮐﻪ از ﻣﺮدﮔﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺧﺪا وﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺨﻠﻮق ھﺴﺘﻨﺪ‪ّ .‬اﻣﺎآﻧﺎن را واﺳﻄﻪ وﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫]زﯾﺮاآﻧﺎن را اﻧﺴﺎنھﺎی ﺻﺎﻟﺢ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﯿﻢ[‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎوری ﻧﺸﺎن از ﺟﮫﻞ آﻧﺎن دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪا را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺟﺒﺎر و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮی ﻓﺮض ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ]دژﺑﺎن و ﻣﻨﺸﯽ و آﺷﻨﺎ‬
‫و ﭘﺎرﺗﯽ و ‪ [...‬و واﺳﻄﻪ و ﺷﻔﯿﻊ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش دﻗﯿﻘﺎ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در دﻓﺎع از ﺧﺪاﯾﺎن و ﺑﺖھﺎﯾﺸﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ٓ َ‬ ‫َّ‬
‫﴿ َما َ� ۡع ُب ُد ُه ۡم إِ� ِ�ُ َق ّ ِر ُ�ونَا إِ� ٱ َّ�ِ ُزل َ ٰٓ‬
‫�﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[۳ :‬‬
‫»ﻣﺎ آﻧﺎن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮑﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫َّ َ َ َ ُ ُّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ُ ُ َ َ ٰٓ َ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ََُُۡ َ‬
‫� ُؤ�ءِ‬ ‫ون ٱ�ِ ما � ي�هم و� ينفعهم و�قولون‬ ‫﴿و�عبدون مِن د ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ُ َ َ ٰٓ ُ َ‬
‫�ؤنا عِند ٱ� ِ﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۱۸ :‬‬ ‫شف‬
‫»ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن زﯾﺎن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻪ ﺳﻮدی ﻋﺎﯾﺪﺷﺎن ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻨﮫﺎ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽھﺎی ﻣﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫آن ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﯿﺰ ھﺮﮔﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺎن و ﺑﺖھﺎی آﻧﺎن ﺧﻠﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روزی ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﻨـﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ از آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ َ َّ َ ٰ َ ٰ َ َ‬
‫�ض َ�َ ُقولُ َّن َخلَ َق ُه َّن ٱ ۡل َعز ُ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫�ز‬‫ِ‬ ‫﴿ َول�ِن س��هم من خلق ٱلس�� ِ‬
‫ت وٱ�‬
‫ِيم‪] ﴾٩‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[۹ :‬‬‫ٱ ۡل َعل ُ‬
‫»اﮔﺮ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﭙﺮﺳﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ّ‬
‫ﻋﺰت و ﺑﺴﯿﺎر آ ﮔﺎه«‪.‬‬
‫َۡ َ‬ ‫�ض أَ َّمن َ� ۡمل ُِك ٱ َّ‬ ‫ُ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ُ ّ َ َّ ٓ ۡ َ‬
‫لس ۡم َع َوٱ�بۡ�ٰ َر‬ ‫لس َماءِ َوٱ� ِ‬ ‫﴿قل من يرزق�م مِن ٱ‬
‫ت م َِن ٱ ۡل َ ّ‬
‫� َو َمن يُ َدبّ ِ ُر‬ ‫ت َو ُ� ۡخر ُج ٱل ۡ َم ّي َ‬ ‫ۡ‬ ‫�ر ُج ٱ ۡل َ َّ‬
‫� م َِن ٱل َم ّي ِ ِ‬
‫ََ ُۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ومن ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ٱ�مر ۚ فسيقولون ٱ�ۚ �قل أف� �تقون‪] ﴾٣١‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[۳۱ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از آﺳﻤﺎن و از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ روزی ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؟ ﯾﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺮ‬
‫ﮔﻮش و ﭼﺸﻢھﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ )و آﻧﮫﺎ را ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ و ﻧﯿﺮوی ﺷﻨﻮاﯾﯽ و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽدھﺪ؟(‬
‫ﯾﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ زﻧﺪه را از ﻣﺮده و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد؟ ﯾﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﻣﻮر‬
‫)ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن( را ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ؟ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﮐﺲ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯿﺪ و‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺧﺎﻟﻖآﺳﻤﺎنھﺎ و‬
‫ﻣﺪﺑﺮ اﺳﺖ و ﺣﯿﺎت و ﻣﺮگ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ و ﻧﯿﺰ‬ ‫زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬روزیرﺳﺎن و ّ‬
‫ﺑﺖھﺎ را ﻓﻘﻂ واﺳﻄﻪ و ﺷﻔﯿﻊ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﺎز‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٤٨‬‬

‫ھﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را در ﻗﺮآن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺷﺮک داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﺸﺮک ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ »ﻻ إﻟﻪ إﻻﹼ اﷲ« اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻮن و ﻣﺎل آﻧﮫﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﻼم‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ واﺳﻄﻪ و ﺷﻔﯿﻊ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد و از‬
‫رگﮔﺮدن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ اﺳﺖ و ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ك ع َِبادِي َ� ّ� فَإ ّ� قَر ٌ‬‫َ َ ََ َ‬
‫�ب﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۸۶ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿�ذا س�ل‬
‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ از ﺗﻮ درﺑﺎرهی ﻣﻦ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ )ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮑﻢ ﯾﺎ دور‬
‫ﺑﮕﻮ‪ (:‬ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮑﻢ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ ُ‬
‫ُ‬
‫جب ل� ۡم﴾ ]ﻏﺎﻓﺮ‪.[۶۰ :‬‬ ‫ِ‬ ‫� ُم ٱ ۡد ُع ٓ‬
‫و� أ ۡس َت ۡ‬ ‫﴿وقال ر�‬
‫ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮم«‪.‬‬
‫درﮔﺎه رﺣﻤﺖ و اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای ھﺮ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎز اﺳﺖ و ھﯿﭻ درﺑﺎن و ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ب( از دﯾﮕﺮ ﻣﻮارد ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺧﻔﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮﺧﺪا ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﻗﺮار‬
‫داده ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮنھﺎی دﯾﮕﺮ از ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﭘﻨﮫﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار و ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺮدم‬
‫ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ از ﻃﺮف ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻓﺮد ﯾﺎ ﮔﺮوھﯽ از اﻧﺴﺎنھﺎ‬
‫ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری ﮐﺎﻣﻞ داده ﺷﻮد ﺗﺎ ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﺮای ﻣﺮدم‬
‫اﻣﻮری را ﺣﻼل و اﻣﻮری را ﺣﺮام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﻈﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮای آﻧﮫﺎ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﻪﮔﺬار ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎ و اﻓﮑﺎر آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮای ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ‬
‫ﺣﮑﻢ و اﺟﺎزھﺎی از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖﺧﺪا ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎﺷﺪ و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ آﻧﺮا ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاﯾﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺣﮑﻢآﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﮔﺮدد و ﺑﺮ ﺧﻼف آن رﻓﺘﺎر ﻧﺸﻮد‪.‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫از اﯾﻦ رو ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎﮐﺴﯽﮐﻪ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را‬

‫دارد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اوﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﮫﺎ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده‪ ،‬روزی داده و‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻇﺎھﺮی و ﺑﺎﻃﻨﯽاش را ﺑﺮ آﻧﮫﺎ ﮔﺴﯿﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻨﮫﺎ ﺣﻖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎن وﻇﺎﯾﻒ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آﻧﮫﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری اﻣﺮ‬
‫و از اﻧﺠﺎم ﮐﺎری دﯾﮕﺮ ﻧﮫﯽﮐﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﺣﻖ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم اﻣﻮری را‬
‫ﺣﻼل و اﻣﻮری را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اوﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐآﻧﮫﺎ و‬
‫ﺧﺪای آﻧﮫﺎ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ او ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﭘﺮوردﮔﺎری‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ و ﺧﺪاﯾﯽ را‬
‫آن‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ھﻤﺎﻧﻨﺪ او ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری را از ِ‬
‫ﺧﻮد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎن ﻣﻠﮏ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﺮدم در اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻨﺪه و رﻋﯿﺖ او ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻓﻘﻂ اوﺳﺖﮐﻪ ﺳﯿﺪ و آﻗﺎ وﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﺖ و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ او‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻼل و ﯾﺎ ﺣﺮام ﮐﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ و ﺣﻼل و ﺣﺮامﮐﺮدن و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری را ﺑﺪون‬
‫اﺟﺎزه ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻤﻠﮑﺖ دارد‪ ،‬در واﻗﻊ ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺮدهی‬
‫ﺣﺎﮐﻢ را در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ او و در ﻗﺪرت و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ رﻗﯿﺐ او ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اھﻞ ﮐﺘﺎب را ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮک داﻧﺴﺘﻪ و آﻧﺎن را ﻣﺸﺮک ﺑﻨﺎﻣﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان دﯾﻨﯽ و‬
‫راھﺒﺎن ﺧﻮد ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری داده و در ﺣﻼل و ﺣﺮام از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻗﺮآن اﯾﻦ ﮐﺎر آﻧﺎن را ھﻤﺎﻧﻨﺪﻋﺒﺎدتﮐﺮدن ﺑﺮای ﻣﺴﯿﺢﭘﺴﺮ‬
‫ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺮک ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٥٠‬‬
‫َّ ۡ‬ ‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٗ ّ ُ‬
‫يح ٱ ۡ� َن َم ۡر َ� َم‬
‫س َ‬ ‫ون ٱ�ِ َوٱل َم ِ‬
‫﴿ٱ�ذوا أحبارهم وره�ٰنهم أر�ا�ا مِن د ِ‬
‫َ‬
‫�ٰ َن ُهۥ � َّما‬ ‫َو َما ٓ أُم ُِر ٓوا ْ إ َّ� ِ�َ ۡع ُب ُد ٓوا ْ إ َ� ٰ ٗها َ�ٰح ِٗد� َّ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ� ُه َو ُس ۡب َ‬
‫ۚ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُۡ ُ َ‬
‫��ون‪] ﴾٣١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۳۱ :‬‬ ‫� ِ‬
‫»ﯾﮫﻮدﯾﺎن و ﺗﺮﺳﺎﯾﺎن ﻋﻼوه از ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎی دﯾﻨﯽ و ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ﺧﻮد را ھﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺮام ﺧﺪا را ﺣﻼل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺪاﺋﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎء و ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ﺣ ِ‬
‫ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮان ھﻢ از اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎن آﻧﺎن را دﯾﻦ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن روان ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺳﺎﯾﺎن اﻓﺰون ﺑﺮ آن( ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ را ﻧﯿﺰ ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪) .‬در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ در ھﻤﻪی ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ و از ﺳﻮی ھﻤﻪی ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان اﻟﮫﯽ( ﺑﺪﯾﺸﺎن‬
‫ﺟﺰ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺲ‪ .‬ﺟﺰ‬
‫ﻣﻨﺰه از ﺷﺮک ورزی و ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖﮐﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدی ﻧﯿﺴﺖ و او ﭘﺎک و ّ‬

‫اﯾﺸﺎن آﻧﮫﺎ را ﺷﺮﯾﮏﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺮای ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ ﮐﻪ در زﻣﺎن‬
‫ﺟﺎھﻠﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺪی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و از‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﺮض ﮐﺮد‪» :‬ای‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا! ]ﻣﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮدهام‪ ،‬ﻣﯽداﻧﻢ[ ﮐﻪ آﻧﺎن‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬
‫راھﺒﺎن را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻧﺎن اﻣﻮر ﺣﻼل را ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫ﺣﺮام و اﻣﻮر ﺣﺮام را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺣﻼل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﺒﺎدت آﻧﺎن اﺳﺖ« ‪.۱‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ آﯾﻪی ﻣﺬﮐﻮر و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﮔﺮﮐﺴﯽ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی را در‬
‫ﮐﺎرھﺎی ﮔﻨﺎه و اﻣﻮری ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖو ﭘﯿﺮویﮐﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ‬
‫او را ﺧﺪا و ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد و ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻮﺣﯿﺪﮐﻪ دﯾﻦ‬

‫‪ -۱‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬی و دﯾﮕﺮان … ﺗﺮﻣﺬی آن را ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫‪٥١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ّ‬
‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪ »ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا »اﻟﻪ« ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻌﺒﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﯿﺮوی از ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن را از داﻧﺸﻤﻨﺪان دﯾﻨﯽ‬
‫و راھﺒﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻧﺎﻣﯿﺪه و آﻧﺎن را ﺧﺪاﯾﺎن و ﺷﺮﯾﮑﺎن ﺧﺪا داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮ ﮐﺲ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را ﺑﺮ ﺧﻼف ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‬
‫اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﯿﺮویﮐﻨﺪ‪ ،‬آن ﻣﺨﻠﻮق را ﺧﺪا و ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ‬
‫ﭼﻨﺪﮐﻪ او را ﺧﺪا ﻧﻨﺎﻣﺪ‪ .‬آﯾﻪی زﯾﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ َّ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۲۱ :‬‬
‫﴿�ن أطعتموهم إِن�م لم ِ‬
‫»اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از )اھﺮﯾﻤﻨﺎن و ﺷﯿﻄﺎنﺻﻔﺘﺎن( اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺸﺮک ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫آﯾﻪی زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻣﻔﮫﻮم را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫َ ۡ َ ُ ۡ ُ َ َ ٰٓ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ُ ّ َ ّ َ َ ۡ َ َ‬
‫ۢ‬
‫ِين ما لم يأذن بِهِ ٱ�﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[۲۱ :‬‬
‫﴿أم لهم ��ؤا �عوا لهم مِن ٱ� ِ‬
‫»ﺷﺎﯾﺪ آﻧﺎن اﻧﺒﺎزھﺎ و ﻣﻌﺒﻮدھﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن دﯾﻨﯽ را ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آوردهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺪان اﺟﺎزه ﻧﺪاده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ در ﻣﻮرد ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را‬ ‫اﮔﺮ ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن و ّ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و در ﻣﻮاردیﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺎزه ﻧﺪاده‪ ،‬او را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭘﺲ وای ﺑﻪ ﺣﺎلﮐﺴﯽﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ واﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری و ﺣﮑﻢ و ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﺤﺮﯾﻢ راﮐﻪ ﻓﻘﻂﻣﺨﺼﻮصﺧﺪا ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد؟!‪.‬‬

‫ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺷﺮکاﮐﺒﺮ‪ ،‬رﻧﮓھﺎ واﻧﻮاعدﯾﮕﺮی از ﺷﺮک وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫»ﺷﺮک اﺻﻐﺮ« ﻣﺸﮫﻮر اﺳﺖ و در داﯾﺮهی ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺷﺮکاﺻﻐﺮ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٥٢‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‬

‫اﻟﻒ( ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از اوﻟﯿﺎی ﺧﺪا و ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫دﯾﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد و ﯾﺎ ﺑﻪ وﻃﻦ‪ ،‬آﺑﺎء و اﺟﺪاد و ﯾﺎ ھﺮ ﻣﺨﻠﻮق دﯾﮕﺮی ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺮک ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََ ْ َ‬
‫� َﻔ َﺮ أو ْ َ‬ ‫َ َ ْ َ ََ َ‬
‫أﺮﺷ َك« ]ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی و ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﷲ �ﻘﺪ‬‫�ا ِ‬
‫»و ﻣﻦ ﺣﻠﻒ ﺑِﻐ ِ‬
‫ﺣﺴﻦ اﺳﺖ[ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد‪ ،‬ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه ﯾﺎ دﭼﺎر ﺷﺮک‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻗﺴﻢﺧﻮردن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺷﺮکاﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺴﻢ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﯽء‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪی ﻋﻈﻤﺖ آن اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻋﻈﻤﺖ و ﺗﻘﺪﯾﺲ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺪران ﺧﻮد‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﺨﻮرﯾﺪ« و »اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺧـﻮاﺳﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺧﻮرد‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت آن را رھﺎ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن دروغ ﺑﻪ ﺧﺪا را ﺑﺮ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن راﺳﺖ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دھﻢ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪی اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ]ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ[ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺟﺰو ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮک اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ھﻢ اﺻﻐﺮ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ـ ﻧﺰد ﻓﻘﮫﺎء ﺻﺤﺎﺑﻪ از‬
‫ھﻤﻪی ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ ‪.۱‬‬

‫ّ‬
‫‪ -۱‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد َدﯾﻦ و ﮐﻔﺎرھﺎی ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺷﺮک‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه و ﺷﺮک ﺣﺮﻣﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻻت و ّ‬
‫ﻋﺰی« ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ‪» :‬ﻻإﻟﻪ إﻻﹼ اﷲ«‪.‬‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ب( اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻠﻘﻪ و رﯾﺴﻤﺎن‬

‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻀﺎدی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدهﮐﺮدن از وﺳﺎﺋﻠﯽﮐﻪ ﺧﺪا در ھﺴﺘﯽ‬
‫ﻗﺮار داده‪ ،‬ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﻏﺬا ﺑﺮای رﻓﻊ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬آب ﺑﺮای رﻓﻊ‬
‫ﺗﺸﻨﮕﯽ‪ ،‬دارو ﺑﺮای درﻣﺎن ﺑﯿﻤﺎری و اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮای دﻓﺎع و ﯾﺎ اﺳﺒﺎب دﯾﮕﺮی ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﮫﺎ را وﺳﯿﻠﻪی رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اھﺪاف ﻗﺮار داد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد و از داروھﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮫﺎدی او ﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ ﺑﮫﺮه ﺑﺮد‪ ،‬از ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎرح ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﭼﯿﺰیﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﺋﻞ ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮﻣﺸﺮوع ﺑﺮای‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﻼ ﯾﺎ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻠﻘﻪھﺎی ﻓﻠﺰی ﯾﺎ‬
‫ﺑﺎزوﺑﻨﺪھﺎی ﻧﺨﯽ ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪی ﻓﻠﺰی را در ﺑﺎزوی ﺷﺨﺼﯽ دﯾﺪ ـ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از رﻧﮓ زرد آن زﯾﺮ‬
‫ﻟﺒﺎس ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﺷﺪ ـ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وای ﺑﺮﺗﻮ! اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬دور ﮐﻨﻨﺪهی‬
‫ﺳﺴﺘﯽ اﺳﺖ« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺪان ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را ُﺳﺴﺖ و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪،۱‬‬
‫آن را دور ﺑﯿﻨﺪاز‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آن ﺑﻤﯿﺮی‪ ،‬ھﺮﮔﺰ رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮی«‪.‬‬
‫ﺷﺪت ﺑﺮﺧﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎآن ﻣﺮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن او از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺷﺮک و‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫آﻣﻮزش ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم راهھﺎی ﮐﻠﯽ و ﺟﺰﺋﯽ ﺷﺮک را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮدﮐﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ﯾﻤﺎن ھﻨﮕﺎم ﻋﯿﺎدت از ﯾﮏ ﻣﺮﯾﺾ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ‬

‫]ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری[ از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺮک ﮐﻔﺎرھﺎی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ّ‬
‫ﮐﻔﺎرهی آن ھﻤﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺬا دادن ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ و ‪. ...‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ آن از ﺧﺪاوﻧﺪ دوری ﻣﯽﺷﻮی‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٥٤‬‬

‫ﮐﻪ در ﺑﺎزوی او ﯾﮏ ﺑﻨﺪ ﭼﺮﻣﯽ ﯾﺎ ﻧﺨﯽ ﺑﺮای رﻓﻊ ﺳﺮدرد وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ آن را ﭘﺎره ﮐﺮد و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫ََ ُۡ ُ َ ۡ َُ ُ‬
‫��ون‪] ﴾١٠٦‬ﯾﻮﺳﻒ‪.[۱۰۶ :‬‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫م‬‫ه‬ ‫و‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬‫﴿وما يؤمِن أ�� ِ‬
‫ب‬ ‫م‬‫ه‬
‫ﻣﺪﻋﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﻨﺪ«‪.‬‬ ‫»و اﮐﺜﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ّ‬
‫ج( آوﯾﺰانﮐﺮدن ﺗﻌﻮﯾﺬ‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮارد ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از »ﺗﻤﺎﺋﻢ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻌﻮﯾﺬھﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﺋﻢ ﺟﻤﻊ ﺗﻤﯿﻤﻪ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻌﻮﯾﺬ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮫﺮهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﺮبھﺎ آن را ﺑﻪ‬
‫ﺟﻦ و ﺑﺪﭼﺸﻤﯽ و‬ ‫وﯾﮋه در ﮔﺮدن ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﮔﻤﺎن ﺧﻮد از ّ‬
‫‪ ...‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم آن را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﯾﺎد داد ﮐﻪ داﻓﻊ و ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﺷﺮ و ﺑﺎﻃﻞ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﻓﻮﻋﯽ از ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻘﻞ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺗﻤﯿﻢھﺎی را آوﯾﺰان ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ وی را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‬
‫و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﮫﺮھﺎی آوﯾﺰد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﮕﻪ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬آوﯾﺰانﮐﺮدن ﺗﻤﯿﻤﻪ )ﺗﻌﻮﯾﺬ( ﺷﺮک‬
‫دﻓﻊ‬
‫ﺮدن ﺗﻌﻮﯾﺬ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺮای ﮐﺴﺐ ﺧﯿﺮ و ﯾﺎ ِ‬ ‫اﺳﺖ« ﻣﻌﻨﯽ آوﯾﺰانﮐ ِ‬
‫ّ‬
‫ﺷﺮ ﺑﻪ آن اﻣﯿﺪ ﻗﻠﺒﯽ دارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺮک اﺳﺖ زﯾﺮا در اﻧﺠﺎم آن ﻃﻠﺐ ﺧﯿﺮ و دﻓﻊ ﺿﺮر از ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ َ ۡ َ َۡ‬ ‫� ب ُ ّ َ َ َ َ َ ُ ٓ َّ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ‬
‫� ف� �شِف �ۥ إِ� هو ۖ �ن �مسسك ِ� ٖ‬
‫�‬ ‫﴿�ن �مسسك ٱ ِ ٖ‬
‫� ٖء قَد ‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬‫َ ُ َ َ َٰ ُ ّ‬
‫ِير‪] ﴾١٧‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۷ :‬‬ ‫� ِ‬ ‫�هو‬
‫»اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭻﮐﺲ ﺟﺰ او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺮ ﻃﺮف‬
‫ﺳﺎزد و اﮔﺮ ﺧﯿﺮی ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪ )ھﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ(‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ او ﺑﺮ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺗﻌﻮﯾﺬھﺎ »ﺟﺎﻣﻌﻪ« ﯾﺎ »ﺣﺮز« ﯾﺎ »ﺣﺠﺎب« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﻗﯽ در ُﺣﮑﻢ آﻧﮫﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ھﻤﻪی آﻧﮫﺎ ﺟﺰو اﻣﻮر ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﮑﺮ و زﺷﺖ‬
‫ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﺮ ھﺮ ﻓﺮد واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن آن در ّ‬
‫ﺳﻌﯿﺪﺑﻦﺟﺒﯿﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪهﮐﻪ »اﮔﺮ ﮐﺴﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ را از ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﻮﯾﺬ ﻧﺠﺎت دھﺪ‪ ،‬ارزش آزاد ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﺮده را ﺑﺮای او دارد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ در ﺗﻌﻮﯾﺬ از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﯾﺎ اﺳﻤﺎء ﺧﺪاﯾﺘﻌﺎﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫ﺑﺎز ھﻢ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ آن را ﻣﺠﺎز‬
‫ﺷﻤﺮده و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ّ .‬اﻣﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫اﻧﻮاع ﺗﻌﻮﯾﺬ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ در آن از آﯾﺎت ﻗﺮآن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﯿﻞ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻧﮫﯽ از ﺗﻌﻮﯾﺬ‪ ،‬ﻋﺎم اﺳﺖ و ھﻤﻪﻧﻮع آن را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﺣﺎدﯾﺚ‬
‫وارده ھﯿﭻ ﻧﻮﻋﯽ از آن را اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺪ ذرﯾﻌﻪ« ﯾﻌﻨﯽﭘﯿﺸﮕﯿﺮی‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺠﺎز داﻧﺴﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫دوم‪ :‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ » ّ‬
‫ﺗﻌﻮﯾﺬ ﻗﺮآﻧﯽ‪ ،‬راه را ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ و دروازه ّ‬
‫ﺷﺮ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺟﺎﯾﺰ داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﻗﺮآن را در ﻣﻌﺮض ﺑﯽارزﺷﯽ و ﮐﻢﻗﺪری‬
‫ﻗﺮارﻣﯽدھﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﺨﺺ ﺣﺎﻣﻞ ﺗﻌﻮﯾﺬ ﺑﻪ ﻣﮑﺎنھﺎی ﻧﺠﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮاﻟﺖ‬
‫ﻣﯽرود و در ﻣﻮﻗﻊ ﺟﻨﺎﺑﺖ و ﺣﯿﺾ و … ﺑﻪ آن ﻣﮑﺎنھﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮآندر ﺗﻌﻮﯾﺬ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏﺷﻤﺮدن ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﺑﺎ ھﺪف‬
‫ﻧﺰول آن در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ آن را وﺳﯿﻠﻪ ھﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ راه‬
‫و ﻧﺠﺎت آﻧﺎن از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻮﯾﺬ و‬
‫ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ زﻧﺎن و ﺑﭽﻪھﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫د( ﻃﻠﺴﻢ )ﻧﻮﺷﺘﻦ دﻋﺎ و ﺟﺎدو(‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٥٦‬‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاردیﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﺗﻀﺎداﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻠﺴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از‬

‫ﮐﻠﻤﺎت و وردھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اھﻞ ﺟﺎھﻠﯿﺖ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫از آﻧﺎن ّ‬
‫ﺷﺮ و ﺑﻼ را دور ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در اﯾﻦ ﻃﻠﺴﻢ ﺑﺎ ﺗﮑﺮار ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺎمھﺎی ﻏﯿﺮ ﻋﺮﺑﯽ و ﮐﻠﻤﺎت ﻧﺎﻣﻔﮫﻮم از‬
‫ﺟﻦ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم آن را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨــﺎﻧﭽﻪ در ﺣـﺪﯾﺚ آﻣـﺪه‬ ‫ّ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻃﻠﺴﻢ و ﺗﻌﻮﯾﺬ و ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺷﺮک اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ روزی ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﮔﺮدن‬
‫ھﻤﺴﺮشرﯾﺴﻤﺎﻧﯽ دﯾﺪ‪ .‬از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟« زن ﮔﻔﺖ‪» :‬رﯾﺴﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﺐ وﺟﻮد دارد«‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ آن را‬‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻃﻠﺴﻤﯽ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ّ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺎره ﮐﺮد و دور اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ از ﺷﺮک ﺑﯽﻧﯿﺎز‬
‫ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻃﻠﺴﻢ و ﺗﻌﻮﯾﺬ و ﺳﺤﺮ‪،‬‬
‫ﺷﺮک ھﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬زن ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮏﺑﺎر ﭼﺸﻢ ﻣﻦ دﭼﺎر ﺗﭙﺶ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻓﻼن ﯾﮫﻮدی ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدم‪ ،‬او ﺑﺮاﯾﻢ ﻃﻠﺴﻤﯽ ﺧﻮاﻧﺪﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ّ‬
‫ﭼﺸﻤﻢ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪ«‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آ ﮔﺎه ﺑﺎش ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﭙﺶ ﭼﺸﻤﺖ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺶ آن را ﺳﯿﺨﮏ ﻣﯽزد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪن ﻃﻠﺴﻢ از‬
‫آن دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮاﻗﻊ ﻃﺒﻖ آﻣﻮزش‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﮕﻮﯾﯽ‪:‬‬
‫إﻻ َﺷ َ‬
‫ﻔﺎؤك ِﺷ ً‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ﺄس َر ّب َّ‬ ‫إذ َﻫﺐ َ‬
‫اﺒﻟ َ‬ ‫ْ‬
‫ﻔﺎء ﻻ‬ ‫أﻧﺖ الﺸ ِﺎﻲﻓ ﻻ ِﺷﻔﺎء‬ ‫ﺎس َو اﺷ ِﻒ‬
‫اﻨﻟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫»‬
‫ْ ً‬ ‫َُ‬
‫�ﻐﺎ ِد ُر َﺳﻘ َﻤﺎﻳﻌ�«‪» :‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر اﻧﺴﺎنھﺎ درد را دور ﮐﻦ‪ ،‬و ﺷﻔﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺷﻔﺎ دھﻨﺪه ﻓﻘﻂ ﺗﻮ ھﺴﺘﯽ و ﺷﻔﺎﯾﯽ ﺟﺰ ﺷﻔﺎی ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻔﺎﯾﯽ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ ﮐﻪ ھﯿﭻ‬
‫درد و ﻣﺮﺿﯽ را ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬارد«‪.‬‬
‫ﻃﻠﺴﻢ ﺣﺮام آن اﺳﺖﮐﻪ در آنﮐﻤﮑﯽ از ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫ﻏﯿﺮﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ و ﺷﺮکآور را در ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ّاﻣﺎ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﺮادی ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺜﯽ از ﻋﻮف‬
‫ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻃﻠﺴﻢ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد آن ﺳﺆال ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻃﻠﺴﻢ و دﻋﺎ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪ ،‬اﯾﺮادی ﻧﺪارد اﮔﺮ ﺷﺮک ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ ﺳﯿﻮﻃﯽ ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ھﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﻃﻠﺴﻢ و ﺟﺎدو را ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط‬
‫ﺟﺎﯾﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ«‪:‬‬
‫‪ -۱‬در ﻧﻮﺷﺘﻦ آن از آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬ﻧﺎمھﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﮫﻢ و ﻣﻌﻨﯽدار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻃﻠﺴﻢ و دﻋﺎ ھﯿﭻ ﺗﺄﺛﯿﺮی از ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫آن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوی ﻣﺬﮐﻮر در ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ »ﺗﻮﻟﮥ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ از‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدان و زﻧﺎن اﺳﺖ ]ﮐﻪ ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ‬‫ﮐﺎرھﺎی ﺳﺎﺣﺮان ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ّ‬
‫اﺳﺖ[‪.‬‬
‫ھـ( ﺳﺤــﺮ‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮارد ﺷﺮکاﺻﻐﺮﮐﻪ اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ُھﺸﺪار داده‪ ،‬ﺳﺤﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻮﻋﯽ ﺧﯿﺎل و ﮔﻤﺎن و ﯾﺎ اﻓﺴﻮن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﮔﺮهزدن‬
‫و دﻣﯿﺪن در اﺷﯿﺎء‪.‬‬
‫ﺟﻦ و ﺷﯿﻄﺎن و‬‫و ﭼﻮن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﯿﺰ ﮐﻤﮏﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻏﯿﺮﺧﺪا ﻣﺎﻧﻨﺪ ّ‬
‫ﺳﺘﺎرهھﺎ و … وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺷﺮک ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺣﺪﯾﺜﯽ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ ]ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﻠﺴﻢ[ ﮔﺮھﯽ زﻧﺪ و در آن ﻓﻮت‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺤﺮ اﻧﺠﺎم داده و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺮکﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬در ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﺤﺮ ﺟﺰو ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن از زﺑﺎن ﻣﻮﺳﯽ ‪ ‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫﴿ َو َ� ُ� ۡفل ُِح ٱ َّ‬
‫ث� َٰ‬
‫�﴾ ]ﻃﻪ‪.[۶۹ :‬‬ ‫لساح ُِر حي‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٥٨‬‬

‫»و ﺟﺎدوﮔﺮ ھﺮﮐﺠﺎ ﺑﺮود‪ ،‬ﭘﯿﺮوز ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ّ ۡ ُ َّ َّ َ َ ُ ۡ ُ ُ ٓ َّ َّ َ َ‬ ‫﴿قَ َال ُم َ ٰ َ‬
‫� � يُ ۡصل ُِح‬ ‫ج ۡئ ُتم بِهِ ٱلسِحر ۖ إِن ٱ� سيب ِطلهۥ إِن ٱ‬
‫و� ما ِ‬
‫َ َ ۡ ۡ‬
‫ِين﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۸۱ :‬‬ ‫سد َ‬ ‫� َمل ٱل ُمف ِ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫»ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ )ﺷﻤﺎ ﺳﺎﺣﺮان( اراﺋﻪ دادﯾﺪ واﻗﻌﺎ ﺟﺎدوﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آن را ﭘﻮچ ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد )و ﺟﺎی ﺷﮕﻔﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا( ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎر ﺗﺒﮫﮑﺎران‬
‫را )ﺑﻘﺎء و دوام ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و( ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺤﺮ را ﭘﺲ از ﺷﺮک ﺟﺰو ھﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ و ھﻼکﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮ ﺳﺤﺮ و ﺳﺎﺣﺮان ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﯾﺎد داده ﮐﻪ از ّ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫﴿ َومِن َ ّ َ‬
‫� حاس ٍِد إِذا حسد‪] ﴾٥‬اﻟﻔﻠﻖ‪.[۵ :‬‬‫ِ‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻨﻈﻮر از »ﻧﻔﺎﺛﺎت ﻓﯽ اﻟﻌﻘﺪ« ﺳﺎﺣﺮان اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﺳﺤﺮ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺦھﺎﯾﯽ را ﮔﺮه زده و در ھﺮ ﮔﺮه‬
‫ﻣﯽدﻣﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن ﻋﻤﻠﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ََ َ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ »ﻧﻔﺚ«‪ :‬دﻣﯿﺪن ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﻣﻘﺪاری از آب دھﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ‪ /‬و اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ‪/‬‬
‫ﺳﺎﺣﺮ را ﮐﺎﻓﺮ و ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ را ﮐﻔﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﺗﻌﺪادی از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ‬
‫رأی ﺻﺎدر ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﺣﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮدن وی ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ زده ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری از ﺑﺠﺎﻟﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪه ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب س‬
‫ﺑﺮای ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺖﮐﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺳﺎﺣﺮ را ُﺑﮑﺸﯿﺪ‪ .‬ﺑﺠﺎﻟﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺳﺎﺣﺮ را ﮐﺸﺘﯿﻢ‪ .‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺳﺎﺣﺮ ﺗﻮﺳﻂ ّام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺣﻔﺼﻪ ل‬
‫و ُﺟﻨﺪب س ھﻢ در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺤﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺣﺮان را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم‬
‫آن ﺗﻼش ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺟﺮم و ﮔﻨﺎه ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب ﻋﺎدت دارد و ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺤﺮ را ﺑﺎور ﮐﻨﺪ و آن را راﺳﺖ ﺑﭙﻨﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ«‪ .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و‬
‫ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ّ‬
‫و( ﻃﺎﻟﻊﺑﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﭘﯿﺶﮔﻮﯾﯽ از روی ﺳﺘﺎرهھﺎ ﺟﺰو ﺳﺤﺮ اﺳﺖ‬
‫ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﻃﺎﻟﻊﺑﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ّادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﻠﯽ و ﺟﺰﺋﯽ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه روی ﺧﻮاھﺪ‬
‫داد‪ ،‬ﭘﯽ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﯽ ﺣﯿﻠﻪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺐھﺎی از ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ روی آورد‪ ،‬ﺷﻌﺐھﺎی از ﺳﺤﺮ را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﻣﻮردﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖﮐﻪ در ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم ﺑﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎهھﺎی آﻧﮫﺎ‪ ،‬ﺣﺠﻢ آﻧﮫﺎ‪ ،‬ﻣﺪارھﺎی آﻧﮫﺎ و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪآن ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪] .‬و ھﺪف آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﮫﺎن ﺳﺘﺎرهھﺎ و‬
‫ﮐﻨﺠﮑﺎوی اﺳﺖ[ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺸﺎھﺪه ازﻃﺮﯾﻖ وﺳﺎﺋﻞ َر َﺻﺪ‪ ،‬آن را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺑﻪ »داﻧﺶ ﻓﻀﺎ« ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦﮐﺎر ﺟﺰو ﺳﺤﺮ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫دارای اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﯿﻦ و وﺳﺎﺋﻞ ﺧﺎص ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖﮐﻪ از اﯾﻦ داﻧﺶ در‬
‫ﺟﮫﺖ اھﺪاف ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ّادﻋﺎی ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻏﯿﺐ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺤﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺮک‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﯿﺐ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ز( ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﺳﺤﺮ و ﺷﺮک‪ ،‬ﺟﺎدوی ﻣﺮد و زن اﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﺤﺮ ازﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﯿﺎن ﺳﺎﺣﺮان رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮﺧﯽ ﺣﺮوف و ﮐﻠﻤﺎت و آوﯾﺰانﮐﺮدن ﺑﻌﻀﯽ اﺷﯿﺎء ]در ﮔﺮدن و ﯾﺎ در‬
‫دﯾﻮار[ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ زن و ﻣﺮد ّ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻞ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٦٠‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را آوردﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻃﻠﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻮﯾﺬ و ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو‬

‫ﺷﺮک اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ح( ﻓﺎﻟﮕﯿﺮی و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻟﻊﺑﯿﻨﯽ ﺟﺰو ﺷﺮک اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻟﮕﯿﺮ )ﮐﺎھﻦ(ﮐﺴﯽ اﺳﺖﮐﻪ از اﺧﺒﺎر ﻏﯿﺒﯽ در آﯾﻨﺪه ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در درون‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫)ﻋﺮاف( ﻧﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﻓﺎﻟﮕﯿﺮ‪ ،‬ﻃﺎﻟﻊﺑﯿﻦ و رﻣﺎل و ھﺮﮐﺴﯽﮐﻪ‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻮ ﱠ‬
‫ّادﻋﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻏﯿﺐ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻏﯿﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﯾﻨﺪه و ﭼﻪ ﻏﯿﺐ‬
‫درون اﻓﺮاد‪ ،‬ﻓﺮﻗﯽ ھﻢ ﻧﺪارد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺧﺒﺎر از ﻃﺮﯾﻖ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ّ‬
‫ﺟﻦ ﯾﺎ ﻧﮕﺎهﮐﺮدن‬
‫ﺑﻪ ﮐﻒ دﺳﺖ از ﻃﺮﯾﻖ رﻣﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻨﺠﺎن و ﻏﯿﺮه‪ .‬ھﻤﻪ ﺟﺰو‬
‫ﻣﻮارد ﺷﺮک اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ھﺮ ﮐﺲﮐﻪ ﻧﺰد‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻮ ّ‬
‫)ﻋﺮاف( رود و از او ﭼﯿﺰی ﭘﺮﺳﺪ و آن را راﺳﺖ ﺷﻤﺎرد و ﺑﺎور ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﭼﮫﻞروز ﻧﻤﺎز وی ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮداود ﻧﯿﺰ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻧﺰد ﻓﺎﻟﮕﯿﺮ رود و ﺳﺨﻨﺎن او‬
‫را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻧﺎزل ﺷـﺪه ﺑﺮ اﯾـﺸﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﯿﺐ را‪.‬‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ت َوٱ ۡ�� ِ ۡ َ ۡ َ َّ َّ ُ‬ ‫﴿قُل َّ� َ� ۡعلَ ُم َمن � ٱ َّ َ َ‬
‫ض ٱلغيب إِ� ٱ�﴾ ]اﻟﻨﻤﻞ‪.[۶۵ :‬‬ ‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ ﺟﺰ ﺧﺪا و‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ۡ َ َ ٓ َّ ُ‬ ‫ََ ُ َۡۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ب � �عل ُمها إِ� ه َو﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۵۹ :‬‬
‫﴿وعِندهۥ مفات ِح ٱلغي ِ‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫»ﮔﻨﺠﯿﻨﻪھﺎی ﻏﯿﺐ و ﮐﻠﯿﺪ آﻧﮫﺎ در دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ او از آﻧﮫﺎ آﮔﺎه‬

‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ۡ ُ َ َٰ‬ ‫ۡ‬
‫َ� ۡيبِهِۦٓ أ َح ًدا‪ ٢٦‬إِ� َم ِن ٱ ۡرتَ َ ٰ‬
‫� مِن‬ ‫ب ف� �ظ ِهر �‬ ‫َ ُ َۡ‬
‫﴿�ٰل ِم ٱلغي ِ‬
‫ُ‬
‫َّرسو ٖل﴾ ]اﻟﺠﻦ‪.[۲۷-۲۶ :‬‬
‫»داﻧﻨﺪهی ﻏﯿﺐ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮ ﻏﯿﺐ ﺧﻮد آ ﮔﺎه ﻧﻤﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی ﮐﻪ ﺧﺪا از او ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻏﯿﺐ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﻣﮕﺮ‬
‫ﻣﻮاردی را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او اﻃﻼع ﻣﯽداد و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ وی را ﭼﻨﯿﻦ‬
‫آﻣﻮزش ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫� َول َ ۡو ُك ُ‬
‫نت أ ۡعلَمُ‬ ‫�ا إ َّ� َما َشا ٓ َء ٱ َّ ُ‬ ‫﴿قُل َّ�ٓ أَ ۡمل ُِك �ِ َ ۡف ِ� َ� ۡف ٗعا َو َ� َ ًّ‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫۠‬ ‫َ‬
‫لس ٓو ُء إ ۡن �نَا إ� نَذ ‪ٞ‬‬
‫ِير َو�َشِ �‪ٞ‬‬ ‫ت م َِن ٱ ۡ َ‬
‫�ۡ‬ ‫� ُ‬ ‫َۡۡ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫كَۡ‬
‫ِ‬ ‫ۚ ِ‬ ‫� َو َما َم َّس ِ َ‬
‫� ٱ ُّ‬
‫ِ‬ ‫ٱلغيب �ست‬
‫َّ ُۡ ُ َ‬
‫ل ِق ۡو ٖ� يؤمِنون‪] ﴾١٨٨‬اﻷﻋﺮاف‪.[۱۸۸ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺳﻮد و زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ ﺧﺪا‬
‫ً‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ و اﮔﺮ ﻏﯿﺐ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮد ﻣﯽﮐﺮدم و اﺻﻼ‬
‫ّ‬
‫ﺷﺮ و ﺑﺪی و ﺑﻼ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺑﯿﻢدھﻨﺪه و ﻣﮋده دھﻨﺪهی‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن )ﺑﻪ ﻋﺬاب و ﺛﻮاب ﯾﺰدان( ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻢ«‪.‬‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻗﻀﯿﻪ ھﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺣﺮان و ﮐﺎھﻨﺎن ﺑﺮای درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﺟﻦھﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ّ‬
‫ﺟﻦھﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﺪرﺗﯽ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد از ّ‬
‫ﺟﻨﯽھﺎی ﺗﺤﺖ اﻣﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﻘﻞ‬‫ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻏﯿﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن در ﻣﻮرد ّ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﺮگ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ّ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٦٢‬‬
‫َۡ ُ ُ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ‬
‫ت َما َدل َّ ُه ۡم َ َ ٰ‬ ‫َ َ َّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ َ ۡ َ‬
‫� َم ۡوتِهِۦٓ إِ� دآبَّة ٱ�� ِض تأ�ل‬ ‫﴿فلما قضينا عليهِ ٱلمو‬
‫ۡ ُّ َ َّ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ُ ْ‬
‫�ن أن لو �نوا �علمون ٱلغيب ما �ِثوا ِ�‬ ‫ٱ‬ ‫ت‬ ‫ِنس َ�تَ ُه ۖۥ فَلَ َّما َخ َّر تَبَ َّي َ‬
‫ن‬ ‫م َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�‪] ﴾١٤‬ﺳﺒﺄ‪.[۱۴ :‬‬ ‫ُۡ‬ ‫َۡ َ‬
‫اب ٱلم ِه ِ‬ ‫ٱلعذ ِ‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎن )ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺟﻨﯿﺎن ﺑﺮ ﻋﺼﺎی ﺧﻮد ﺗﮑﯿﻪ زده ﺑﻮد و‬
‫ﮐﺎرھﺎی اﯾﺸﺎن را ﻣﯽﭘﺎﯾﯿﺪ( ﻓﺮو اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻓﮫﻤﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن از ﻏﯿﺐ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﺬاب ﺧﻮارﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﮕﺎری و اﺳﺎرت( ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﮐﺎر ﻓﺎﻟﮕﯿﺮھﺎ و ﭘﯿﺸﮕﻮھﺎ ﮐﻪ ادﻋﺎی ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻏﯿﺐ‬
‫را دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪن ﺑﻪ آﯾﺎت روﺷﻨﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﮐﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻓﺮاد و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮔﻔﺘﻪھﺎی آﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺴﺖ‬
‫و ﺑﯽارزﺷﯽ در دﯾﻦ ﺧﺪا دارد‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺎﻟﮕﯿﺮھﺎ و ﭘﯿﺸﮕﻮھﺎ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ واﺿﺢ اﺳﺖﮐﻪ آﻧﺎن از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺧﺎرج و دﯾﻦﺧﺪا ھﻢ از آﻧﺎن ﺟﺪا و‬
‫ﺑﯿﺰار اﺳﺖ و در ﺣﺪﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﯿﺮد ﯾﺎ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻓﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﯾﺎ ﺳﺤﺮ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺤﺮ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﻦ و ّاﻣﺖ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺑﺰار ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ‪.‬‬
‫ط( ﻧﺬر ﮐﺮدن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‬
‫ﻧﺬر ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ]ھﺮﭼﻪ و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ[ ﺷﺮک اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺬر ﺑﺮای‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻧﺬر ﻋﺒﺎدت و ﺳﺒﺐ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺟﺰ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫نف ۡق ُتم ّمِن َّ� َف َقة أَ ۡو نَ َذ ۡرتُم ّمِن نَّ ۡذر فَإ َّن ٱ َّ َ‬
‫� َ� ۡعل ُم ُه ۗۥ َو َما‬
‫ََٓ َ َ‬
‫﴿وما أ‬
‫ٖ ِ‬ ‫ٍ‬
‫َ‬
‫َّ ٰ َ ۡ َ‬
‫ار‪] ﴾٢٧٠‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۷۰ :‬‬ ‫ل ِل�ل ِ ِم� مِن أنص ٍ‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫»و ھﺮ ھﺰﯾﻦھﺎی را ﮐﻪ )در راه ﺧﯿﺮ و ّ‬

‫ﺷﺮ( ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ھﺮ ﻧﺬری را ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﯽداﻧﺪ و ﺳﺘﻤﮕﺮان را ﯾﺎوری‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻇﺎﻟﻤﯿﻦ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﺮک‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﻋﻈﯿﻢ‬
‫اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﺪف ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺮک ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎء ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬آﻧﭽﻪﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻧﺬر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫ـ ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮدـ ﯾﺎ در ﻣﻮرد ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻢ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺮﯾﻀﯽ دارﻧﺪ و ﯾﺎ ﻧﯿﺎزی دارﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺰد ﻗﺒﺮ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎیﺻﺎﻟﺢ ﻣﯽرود و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ای آﻗﺎی ﻣﻦ! اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ]ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻮ[‬
‫ﮔﻢ ﺷﺪهام را ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺮﯾﻀﻢ را ﺷﻔﺎ دھﺪ ﯾﺎ ﻧﯿﺎزم را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد‪ ،‬آن‬
‫ﻣﻘﺪار ﻃﻼ ﯾﺎ ﻏﺬا و ﯾﺎ ﺷﻤﻊ و روﻏﻦ را ﺑﺮای ﺗﻮ اھﺪا ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ّ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺬری ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ھﻤﻪی ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﯿﻞ‪:‬‬
‫اول‪ :‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﺬر ﺑﺮای ﻣﺨﻠﻮق ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺬر ﺑﺮای ﻣﺨﻠﻮق ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻧﺬر ﻧﻮﻋﯽﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای ﻣﺨﻠﻮق ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای وی ﻧﺬر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮده اﺳﺖ و ﻣﺮده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﭼﯿﺰی ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺷﺨﺼﯽﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺬری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرھﺎ و دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر دﻧﯿﺎ را دارﻧﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی‬
‫ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ در اداﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺎل ﮐﻪ اﯾﻦ را داﻧﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺪان ﮐﻪ درھﻢھﺎ و‬ ‫آن ِ‬
‫ﺷﻤﻊھﺎ و روﻏﻦھﺎ ]و ﯾﺎ ھﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی[ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اوﻟﯿﺎ و ﻗﺒﻮر آﻧﺎن ﺑﺮده‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدﻧﺪ و رﺿﺎﯾﺘﺸﺎن را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ھﻤﻪی‬
‫ﻋﻠﻤﺎی اﺳﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﺬریﮐﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم آن ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﺣﺘﯽ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‪:‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٦٤‬‬
‫ً‬
‫اوﻻ‪ :‬آن ﻧﺬر ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﺒﻮده و اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم دھﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﻣﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدود اﺳﺖ«‪) .‬ﺑﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬
‫ً‬
‫دوﻣﺎ‪ :‬ﻧﺬر ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺷﺮک اﺳﺖ و ﺷﺮک ﺟﺰو آن دﺳﺘﻪ از اﻣﻮر ﺣﺮام‬
‫ّ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﺒﺮان آن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮐﻔﺎره و ﻓﺪﯾﻪ و … ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻐﻔﺎر دارد‪ .‬اﻣﺎم اﺑﻦﺗﯿﻤﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮی دارد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ ھﺮ‬ ‫ﺳﻮﻣﺎ‪ :‬ﻧﺬر آن ﺷﺨﺺ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و در ّ‬ ‫ً‬

‫ﻧﺬری اﮔﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻨﺎه ﯾﺎ ﺷﺮک ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ وﻓﺎ ﺑﻪ آن ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا ﻧﺬری ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آن را اﻧﺠﺎم دھﺪ و اﮔﺮ‬‫ِ‬ ‫ﮐﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮای‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺮای ﮐﺎری ﮔﻨﺎه ﻧﺬر ﮐﺮد‪ ،‬آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ«‪.‬‬

‫و ﻧﯿﺰ از ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ّ‬
‫ﺿﺤﺎک رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدی ﻧﺬر ﮐﺮد ﮐﻪ در »ﺑﻮاﻧﻪ« ﺷﺘﺮی را ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺆال ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ در آن ﻣﮑﺎن در زﻣﺎنﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﺘﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﮐﻨﻨﺪ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ آﯾﺎ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺟﺸﻨﯽ از ﺟﺸﻦھﺎی ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﺪ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺬرت وﻓﺎ ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ]ﻓﻘﻂ[ در ﮐﺎرھﺎی ﮔﻨﺎه و اﻣﻮری‬
‫ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺬر وﻓﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪) .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻮداود(‪.‬‬
‫ی( ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﮐﺮدن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از اﻧﻮاع ﺷﺮک‪ ،‬ﭘﯿﺸﮑﺶﮐﺮدن ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و ﺳﺮﺑﺮﯾﺪن ﺣﯿﻮان ﺑﺮای‬
‫ﻏﯿﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬روش ﺟﺎری ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در ھﻤﻪ اﻣﺖھﺎ اﯾﻦ ﺑﻮدهﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪی‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﮐﺮدن ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺧﺪاﯾﺎن و ﺑﺖھﺎی ﺧﻮد را ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫اﺳﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮد و در آﯾﻪی ‪ ۳‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ََ ُ َ ََ‬
‫� ٱ�ُّ ُ‬ ‫َ َ ٓ ُ َّ َ ۡ َّ‬ ‫�ُ‬‫ُ ّ َ ۡ َ َۡ ُ‬
‫ب﴾‬
‫ِ‬ ‫ص‬ ‫ح‬‫ِ‬ ‫ب‬‫ذ‬ ‫ا‬ ‫م‬‫و‬ ‫‪...‬‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ِغ‬ ‫ل‬ ‫ِل‬ ‫ه‬‫أ‬ ‫ا‬ ‫م‬‫و‬ ‫‪...‬‬ ‫م‬ ‫﴿ح ِرمت علي‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۳ :‬‬
‫»ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ )ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ( ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ﻧﺎم‬
‫ﻏﯿﺮﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﮫﺎ ﺑﺮده ﺷﻮد و ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز و‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽاش را ﺑﺮای ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دھﺪ‪:‬‬
‫َ َ ّ ّ َ َۡ‬
‫﴿فص ِل ل َِر�ِك َوٱ� ۡر‪] ﴾٢‬اﻟﮑﻮﺛﺮ‪.[۲ :‬‬
‫و ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ ﮐﻪ روش او در ﻧﻤﺎز و‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻼف آﻧﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫اي َو َم َما� ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َّ‬
‫�‪� ١٦٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� َي َ‬ ‫﴿قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ� و‬
‫َ َ ُ ُ‬ ‫�ك َ ُ‬
‫� ۖۥ َو�ِ�ٰل ِك أم ِۡرت﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۶۳-۱۶۲ :‬‬
‫َ َ‬
‫�‬
‫ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻧﻤﺎز و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و زﯾﺴﺘﻦ و ﻣﺮدن ﻣﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا را ھﯿﭻ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﻦ ھﻤﯿﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﻋﻠﯽ ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻣﻮرد ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﺮای ﻏﯿﺮ او ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدرش را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﺧﻮد ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﻪ ﻣﺠﺮم اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﺎزات ﺷﻮد را ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و از دﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺨﻔﯽ ﺳﺎزد و ﯾﺎ ﺣﺪود و‬
‫ﻣﺮز زﻣﯿﻦ را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده و ﺑﻪ ﻣﻠﮏ ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻓﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪) .‬ﺑﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬
‫ﻃﺎرق ﺑﻦ ﺷﮫﺎب ﻧﯿﺰ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدی ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﻣﮕﺲ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ رﻓﺖ و ﻣﺮدی دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮏ ﻣﮕﺲ ﺑﻪ ﺟﮫﻨﻢ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٦٦‬‬

‫داﺧﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دو ﻣﺮد از ﮐﻨﺎر ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ھﯿﭻﮐﺲ اﺟﺎزهی ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺑﺖ آﻧﮫﺎ ھﺪﯾﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﺮد ﻣﺴﺎﻓﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭼﯿﺰی ھﺪﯾﻪ ﮐﻦ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﯿﺰی ﻧﺪارمﮐﻪ ھﺪﯾﻪ ﺑﺖ ﺷﻤﺎ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺘﯽ‬
‫اﮔﺮ ﻣﮕﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ … او ﻣﮕﺴﯽ را ھﺪﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬آﻧﺎن راه را ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺟﮫﻨﻢ داﺧﻞﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺮد دوﻣﯽ ھﻢﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ّ‬
‫ﭼﯿﺰی ھﺪﯾﻪﻧﻤﺎ … ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺘﻌﺎل ﭼﯿﺰی ھﺪﯾﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ و او ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ داﺧﻞ ﮔﺮدﯾﺪ«‪) .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ(‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آن ﻣﺮد ﻣﺆﻣﻦ را ﺳﺘﻮد و ﺧﺒﺮ داد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ وارد ﺷﺪه ﭼﻮن‬
‫ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن راﺿﯽ ﺷﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ھﺪﯾﻪ ﮐﺮدن ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا راﺿﯽ‬
‫ﻧﺸﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﻣﮕﺴﯽ را ﺑﺮای‬
‫ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن دارد در آﯾﻨﺪه ﺷﺘﺮی را ھﻢ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﻨﺪ!‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻗﺪری ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﺷﺮک ﺣﺮﯾﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ در ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪا ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺿﺤﺎک ﮐﻪ ﻧﺬر ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫در »ﺑﻮاﻧﻪ« ﺷﺘﺮی ﺑﺮای ﺧﺪا ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ک( ﻧﺤﺲ و ﺑﺪﺷﮕﻮن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ اﺷﯿﺎء ﺷﺮک اﺳﺖ‬
‫ﻧﺤﺲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ اﺷﯿﺎء ﻧﯿﺰ ﺷﺮک اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺻﺪاھﺎ‪ ،‬اﺷﯿﺎء و‬
‫ً‬
‫‪ ...‬را ﻧﺸﺎﻧﻪی ﺑﺪﺷﮕﻮن ﺑﻮدن آن ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮ ﯾﺎ ازدواج‬
‫ﯾﺎ اﻧﺠﺎم ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺎری را دارد‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﮑﯽ از آن ﻣﻮارد ﮐﻪ ذﮐﺮ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﮐﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺮک ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻮﮐﻞ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮای ﺧﺪا ﺧﺎﻟﺺ ﻧﮑﺮده و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ اﺷﯿﺎء‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬

‫ﻧﺤﻮﺳﺖ و ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ اﺷﯿﺎء‪ ،‬وی را از اﻧﺠﺎم ﮐﺎرش ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮک ورزﯾﺪه‬
‫ّ‬
‫اﺳﺖ‪ «.‬ﻋﺮضﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﮐﻔﺎرهی آن ﭼﯿﺴﺖ؟« ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫َ َّ‬
‫إﻻ ﻃ ُ َ‬ ‫َ َ َّ‬
‫إﻻ َﺧ ُ‬ ‫َّ‬
‫�ك« ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ‬ ‫ِ‬ ‫� َك َو ﻻ ِﻃ�‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﻻ ﺧ�‬
‫ﺷﺮ ﻗﺮار دھﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﺷﺮ اﺳﺖ و‬ ‫را ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﯿﺮ ﻗﺮار دھﯽ‪ ،‬ﺧﯿﺮ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ّ‬
‫ﺧﺪاﯾﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﺷﺮ و ﺑﺪی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻗﻠﺐ ﮐﺴﯽ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ و اﺣﺴﺎس ّ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ اﺷﯿﺎء اﯾﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺿﺮری ﺑﺮ ﺣﺎل او ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا ﮐﺎر و راه ﺧﻮد را اداﻣﻪ دھﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻧﺤﻮﺳﺖ و‬
‫ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ اﺷﯿﺎء‪ ،‬وی را از اﻧﺠﺎمﮐﺎر ﺑﺎز ﻧﺪارد‪ .‬اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬی از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع رواﯾﺘﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪﮐﻪﮔﻔﺘﻪ‪» :‬ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ و ﻧﺤﺲ داﻧﺴﺘﻦ‬
‫اﺷﯿﺎء ﺷﺮک اﺳﺖ )ﺳﻪ ﺑﺎر( و ھﻤﻪی ﻣﺎ ‪ ...‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮﮐﻞ‪ ،‬آن را‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻤﻠﻪی آﺧﺮ رواﯾﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪی ﻣﺎ در ﻗﻠﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺿﻌﻒ ﺑﺸﺮی ﺗﺎ ﺣﺪودی ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور ﻏﻠﻂ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﻣﺰﯾﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮﮐﻞ او و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﮐﺖ آن‪ ،‬آن ﻧﮕﺮاﻧﯽھﺎ و‬
‫دﻟﺸﻮرهھﺎی زودﮔﺬر را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ َّ ۡ َ َ َّ َ ُ َ ۡ ُ ُ‬
‫﴿ َومن �ت َو� � ٱ� ِ �ه َو حسبه ٓۥ﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۳ :‬‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻧﯿﮏداﻧﺴﺘﻦ و ﺧﻮشﺑﯿﻦ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎن‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺧﯿﺮ اﺳﺖ و ھﺮ ﭼﻪ ﺑﺸﻨﻮد ﯾﺎ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٦٨‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺎل ﻧﯿﮏزدن را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫»ﻣﻦ ﻓﺎل ﻧﯿﮏزدن را دوﺳﺖ دارم«‪ .‬ﻋﺮضﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﭼﯿﺴﺖ؟«‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﯿﮑﻮ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﻮنھﺎی از ﻓﺎل ﻧﯿﮏ‪ :‬ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺮﯾﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺷﻨﻮد ﮐﻪ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﺳﺎﻟﻢ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ ﻣﺮﯾﺾ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﮐﻼم را ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ و رﺳﯿﺪن‬
‫ﺻﺤﺖ ﻣﯽﭘﻨﺪارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﮕﯿﺰھﺎی اﺳﺖ ﺑﺮای‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ و ّ‬
‫اﻣﯿﺪواری و ﺣﺴﻦ ّ‬
‫ﻇﻦ ﺑﻪ ﺧﺪای ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ّ .‬اﻣﺎ ﻓﺎل ﺑﺪزدن ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا و‬
‫ّ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻼ از ﻏﯿﺮ اوﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﺘﯽ ھﻢ ﺑﺮای ﺑﻼ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﺳﻼم راهﻫﺎی ﻧﻔﻮذ ﺷﺮک را ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫اﺳﻼم ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ را آورد و ﺑﺎ ھﺮ دو ﻧﻮع ﺷﺮک اﮐﺒﺮ و ﺷﺮک اﺻﻐﺮ‬
‫ﺷﺪت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ُھﺸﺪار داده و در اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺷﯿﻮهھﺎی‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮد و ﺑﻪ ّ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪﮐﺎرﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ روشھﺎی اﺳﻼم ﺑﺮای ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺮک‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺗﻤﺎمراهھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮی ﺷﺮک ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ راهھﺎی ﻧﻔﻮذ ﺷﺮک ]ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎرهﮐﺮد‪.[:‬‬

‫‪۱‬ـ زﯾﺎدهروی در ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از زﯾﺎدهروی در ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﻮد ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬
‫»آنﮔﻮﻧﻪﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ را ﻣﺪحوﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮدﻧﺪ ]و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻗﺮاردادن وی ﺷﺪ[ ﻣﺮا ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﮑﻨﯿﺪ زﯾﺮا ﻣﻦ ھﻢ ﺑﻨﺪهی ﺧﺪا ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و رﺳﻮل او«‪ .‬ﻣﺘﻔﻖﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﺘﺎﯾﺶ را ﺑﺮای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫ۡ َ َ َ َ ۡ َّ‬
‫ب َول ۡم � َعل ُ�ۥ ع َِو َج ۜا‪﴾١‬‬‫َ� ۡب ِده ِ ٱلكِ�ٰ‬ ‫�‬ ‫ِي أَ َ‬
‫نز َل َ َ ٰ‬ ‫﴿ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ ٱ َّ� ٓ‬
‫]اﻟﮑﮫﻒ‪.[۱ :‬‬
‫»ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﯾﯽ را ﺳﺰاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهی ﺧﻮد )ﻣﺤﻤﺪ(ﮐﺘﺎب )ﻗﺮآن(‬
‫را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد و در آن ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺮاف و ﮐﮋی ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ََۡ َ َ‬
‫� إ ِ ٰ� َ� ۡب ِده ِۦ َما ٓ أ ۡو َ ٰ‬
‫�‪] ﴾١٠‬اﻟﻨﺠﻢ‪.[۱۰ :‬‬ ‫﴿فأو ٰٓ‬
‫»ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهی ﺧﺪا )ﻣﺤﻤﺪ( وﺣﯽ ﮐﺮد آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ‬
‫وﺣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﺮﮔﺎه از ﮐﺴﯽ ﭼﯿﺰی ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ و ﯾﺎ ﻣﯽدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از‬
‫ﺣﻖ اﯾﺸﺎن داﺷﺖ‪ ،‬از آن ﺷﺨﺺ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه و ﺑﻪ وی ُھﺸﺪار‬ ‫زﯾﺎدهروی در ّ‬
‫ﻣﯽداد ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ در راه ﺣﻖ و ھﺪاﯾﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺑﻮداود ﺑﺎ ﺳﻨﺪیﺟﯿﺪ از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪﺑﻦﺷﺨﯿﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﮔﺮوه ﺑﻨﯽﻋﺎﻣﺮ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رﻓﺘﻢ و ﻋﺮض ﮐﺮدﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ آﻗﺎی‬
‫ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺳﯿﺪ و آﻗﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﺪھﺎی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺧﺪا‪ ،‬ای ﺧﯿﺮ ﻣﺎ و‬ ‫از اﻧﺲ ھﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪهﮐﻪ ّ‬
‫ای ﺧﯿﺮزادهی ﻣﺎ‪ ،‬ای آﻗﺎی ﻣﺎ و ای آﻗﺎزاده ﻣﺎ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ای ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖﻋﺎدت ﺧﻮد ﻣﺮا ﺧﻄﺎبﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﯾﺐ‬
‫ﻧﺪھﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ و رﺳﻮل ﺧﺪا ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ را از ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺒﺮﯾﺪ«‪) .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ(‪.‬‬
‫ﯾﮑﺒﺎردﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮدیﺑﻪ اﯾﺸﺎنﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮ آﻧﭽﻪﺧﺪا وﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاھﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﺮا ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار دادی؟ ﭘﺲ اﯾﻦ را ﻧﮕﻮ و ﺑﮕﻮ ھﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاھﺪ«‪] .‬ﺑﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﻧﺴﺎﺋﯽ[‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۲‬زﯾﺎدهروی در ﺣﻖ اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﺻﺎﻟﺢ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٧٠‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردی ﮐﻪ اﺳﻼم از آن ﻧﮫﯽ ﮐﺮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ھﺸﺪار داده‪،‬‬

‫زﯾﺎدهروی در ﻣﻮردﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ‪] .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد اﻧﺤﺮاف اﻗﻮام‬
‫ﻋﺪھﺎی در ﻣﻮرد ﻣﺴﯿﺢ زﯾﺎدهروی ﮐﺮدﻧﺪ و او را ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺪا ﯾﺎ ﺳﻮﻣﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ[ ّ‬
‫ِ‬
‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪھﺎ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ھﻤﺎن ﻣﺴﯿﺢ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪھﺎی دﯾﮕﺮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و راھﺒﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ‬ ‫و ّ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻋﻤﻠﮑﺮد اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﮫﯽ ﮐﺮده و‬
‫ﮐﺎرﺷﺎن را زﺷﺖ ﺷﻤﺮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ َّ َّ ۡ‬ ‫َ ََۡ ۡ َ َ َُۡ ْ‬
‫ب � �غلوا ِ� دِين ِ�م و� �قولوا � ٱ�ِ إِ� ٱ�ق﴾‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫�أهل ٱلكِ�ٰ ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۷۱ :‬‬
‫»ای اھﻞ ﮐﺘﺎب! در دﯾﻦ ﺧﻮد ﻏﻠﻮ ﻣﮑﻨﯿﺪ )و درﺑﺎرهی ﻋﯿﺴﯽ راه اﻓﺮاط و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻧﭙﻮﺋﯿﺪ( و درﺑﺎرهی ﺧﺪا ﺟﺰ ﺣﻖ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ۡ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ِ� ۡم َ� ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ َ ََۡ ۡ َ َ َۡ ُ ْ‬
‫� ّ ِق َو� تتب ِ ُع ٓوا أه َوا َء‬‫�ٱ َ‬ ‫ب � �غلوا ِ� دِين‬ ‫�أهل ٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫﴿قل ٰٓ‬
‫يل‪﴾٧٧‬‬ ‫ب‬ ‫لس‬ ‫قَ ۡو� قَ ۡد َض ُّلوا ْ مِن َ� ۡب ُل َوأَ َض ُّلوا ْ َكث ِ ٗ‬
‫�� َو َض ُّلوا ْ َعن َس َوا ٓءِ ٱ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٖ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۷۷ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ای اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻨﺎ ﺣﻖ در دﯾﻦ ﺧﻮد راه اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﻧﭙﻮﺋﯿﺪ و از‬
‫اھﻮاء و اﻣﯿﺎل ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎری را ﮔﻤﺮاه‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و از راه راﺳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوی ﻧﻨﻤﺎﺋﯿﺪ«‪.‬‬
‫زﯾﺎدهروی در ﻣﻮرد ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اوﻟﯿﻦ ﺷﺮک در زﻣﯿﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﺮک ﻗﻮم ﻧﻮح‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﺑﺨﺎری ﺣﺪﯾﺜﯽ از اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﻣﻮرد ﺧﺪاﯾﺎن ﻗﻮم ﻧﻮح‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ » ّود« و »ﺳﻮاع« و »ﯾﻐﻮث« َو »ﯾ ُﻌﻮق« َو »ﻧ ْﺴﺮ« آﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻦ‬
‫اﺳﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺮداﻧﯽﺻﺎﻟﺢ از ﻗﻮم ﻧﻮح اﺳﺖﮐﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت آﻧﺎن‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ آن‬
‫ﻗﻮم اﻟﻘﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ‪ :‬در ﺟﺎﯾﮕﺎه آﻧﺎن ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎﯾﯽ را ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺮار دھﯿﺪ‪] .‬ﺗﺎ‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﯾﺎدﺑﻮد ﺑﺎﺷﺪ[‪ .‬آﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ آن ﻧﺴﻞ‬
‫و ﻓﺮاﻣﻮشﺷﺪن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آﻧﮫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻖ اﻓﺮادی ﮐﻪ‬ ‫ﻏﻠﻮ و زﯾﺎدهروی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ّ‬
‫از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢﮐﻪ ّ‬
‫ً‬
‫آﻧﺎن را ﺻﺎﻟﺢ و وﻟﯽ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻮرد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روی‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎرﮔﺎه و ﻣﺰار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﯽ از ﺷﺮک ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
‫ﺑﺮای آﻧﮫﺎ ﻧﺬر و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ از آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ و ﯾﺎ ﺧﺪا را ﺑﻪ‬
‫ﻏﻠﻮ در ﻣﻮرد آﻧﮫﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬‫ﻣﻘﺎم آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدھﻨﺪ و … و ﭼﻪ ﺑﺴﺎر ّ‬
‫ﺳﻮی ﺷﺮکاﮐﺒﺮ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ آن اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﺗﺼﺮف و ﺗﺄﺛﯿﺮ در اﻣﻮر ﺟﮫﺎن را ﺑﺮﺧﻼف اﺳﺒﺎب و روشھﺎی‬ ‫و اوﻟﯿﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ّ‬
‫ّ‬
‫ﻋﺎدی دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﻢ از ﺧﺪا و ھﻢ از آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻓﻘﻂ از آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺰرگ و ﮔﻤﺮاھﯽ ﺷﺪﯾﺪی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻗﺒﻮر‬
‫ً‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ّ‬
‫ﺷﺪت از ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻗﺒﺮھﺎ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻗﺒﻮر اﻧﺒﯿﺎء و‬
‫ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ھﺮﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ را‬
‫ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻗﺒﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت ﺑﻪ ﭘﻨﺞ‬
‫اﻣﺮ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﮫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آ ﮔﺎه‬
‫ِ‬ ‫ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻗﺒﺮھﺎی ﭘﯿ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﮫﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ھﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در دم ﻣﺮگ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺎرچھﺎی را ﺑﺮ روی ﺧﻮد ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ )در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮ درد( وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ ﺷﺪ‪،‬‬
‫آن را ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎری ﺑﺎد‪ ،‬زﯾﺮا‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٧٢‬‬

‫ﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎری ﮐﻪ از آن ﻧﮫﯽ ﺷﺪه‬

‫ِ‬ ‫آﻧﺎن ﻗﺒﻮر ﭘﯿ‬
‫اﺳﺖ«‪] .‬ﻣﺘﻔﻖﻋﻠﯿﻪ[‪.‬‬
‫ب( ﻧﺒﺎﯾﺪ رو ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪:‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮھﺎ ﻧﻨﺸﯿﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﮫﺎ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪] .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺒﺮھﺎ در ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮھﺎ ﭼﺮاغ ]ﯾﺎ ﺷﻤﻊ[ روﺷﻦ ﻧﻤﻮد و آن را ﭼﺮاﻏﺎﻧﯽ ﮐﺮد‪:‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚآﻣﺪه اﺳﺖﮐﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪزﻧﺎﻧﯽ راﮐﻪ ﻗﺒﺮھﺎ را زﯾﺎرت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ روی آﻧﮫﺎ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﯾﺎ آن را ﻧﻮراﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫د(ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎء روی ﻗﺒﺮ و ﮔﭻزدن روی آن ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮔﭻﮐﺎری ﻗﺒﺮ و‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ روی آن و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎء ﺑﺮ روی آن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھـ( ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ ﭼﯿﺰی ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﮔﭻزدن روی‬
‫ﻗﺒﺮ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮ آن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮد‪) .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬی(‪.‬‬

‫و( ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺒﺮھﺎ را از ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻠﯽ ‪ ‬آﻣﺪهﮐﻪ »ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وی را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ھﻤﻪی ﻗﺒﺮھﺎی‬
‫ﻣﺮﺗﻔﻊ را ﺑﺎ ﺧﺎک ﯾﮑﺴﺎن ﮐﻨﺪ«‪) .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬
‫در ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺜﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺳﻨﮓ وآﺟﺮو ‪ ...‬ﻧﮫﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ّاﻣﺖ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫آﺟﺮ را در ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن ﻣﮑﺮوه ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ز( ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺒﺮھﺎ ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊﺷﺪن و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮدن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﺑﻮداود از اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫»ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد را ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺴﺎزﯾﺪ و ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﻣﻦ درود ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬درود ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ او ﻣﺮدی را‬
‫ﻣﯽدﯾﺪ ﮐﻪ وارد ﺷﮑﺎﻓﯽ در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻋﺎ ﮐﺮدن‬
‫ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ او را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﮫﯽ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ را از‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﭘﺪرم ﺷﻨﯿﺪم و او از ّ‬
‫ﺟﺪم و او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺒﺮ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ و ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬درود ﺷﻤﺎ ھﺮ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬
‫]در ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ[ ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻞ »ﻋﯿﺪ« ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ و در ﮐﻨﺎر آن ﻧﻨﺸﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﺑﺎ ارزشﺗﺮﯾﻦ ﻗﺒﺮ ﻣﻮﺟﻮد روی زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺤﻞ‬
‫ﻋﯿﺪ ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ أوﻟﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺒﺮ دﯾﮕﺮان را ﻣﺤﻞ ﻋﯿﺪ ﻗﺮار‬
‫داد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ھﻢ ﺧﻮاﺳﺘﺎر درود ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ھﺮ‬
‫ﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﺸﺎن درود ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﺒﺮھﺎ را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﮐﺮد؟‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻧﮫﯽ اﺳﻼم از ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻗﺒﻮر اﯾﻦاﺳﺖﮐﻪ ﺗﻌﻈﯿﻢ اﮔﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪،‬‬
‫وﺳﯿﻞھﺎی ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﺷﺮکاﺻﻐﺮ و اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻗﻮم ﻧﻮح‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و اﻣﺮوزه ﻧﯿﺰ ﺷﺎھﺪ آن ھﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻮ و زﯾﺎدهروی در ﻣﻮرد ﻗﺒﺮ ﺻﺎﻟﺤﺎن‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺑﺖھﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ]ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ[ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﯾﺎ ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﺴﺎز‪ ،‬زﯾﺮا ﻏﻀﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٧٤‬‬

‫ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎری ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪] «.‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺎﻟﮏ[‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻏﯿﻮر در دﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن در ﺗﺄﺳﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از آن‬
‫ﻧﮫﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻗﺒﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﺻﺎﻟﺤﺎن را ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮار داده‪ ،‬آﻧﮫﺎ را‬
‫ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار و ﻣﺰﯾﻦ ﺑﻪ زﯾﻮرآﻻت ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮ آن ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﮔﻨﺒﺪھﺎﯾﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭼﺮاغھﺎ و ﺷﻤﻊھﺎﯾﯽ روﺷﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮای ﻗﺒﺮھﺎ اﻣﻮال زﯾﺎدی را‬
‫وﻗﻒ و ﻧﺬر ﻧﻤﻮده و ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻌﺒﻪ آن را ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫»ﺣﺠﺮ اﻷﺳﻮد« آن را ﻟﻤﺲ ﻧﻤﻮده و دﯾﻮارھﺎی آن را ﺑﺮای ﺑﻮﺳﻪزدن ﮔﺴﺘﺮش‬
‫دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮای آﻧﮫﺎ ﺳﺠﺪه ﮐﺮده و ﮔﻮﻧﻪھﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎک آﻧﺠﺎ‬
‫آﻏﺸﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎنھﺎی‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ اﯾﺴﺘﺎده و از ﺻﺎﺣﺐﻗﺒﺮ ﺑﺎﮔﺮﯾﻪ و زاریﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮای ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮضھﺎ‪ ،‬ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬رﻓﻊ ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻔﺎی‬
‫ﻣﺮﯾﺾھﺎ و ﭘﯿﺮوزی ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن از آﻧﮫﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﯾﺎریﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﻣﺮدم ﻧﯿﺰدرﺧﻮاﺳﺖھﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮب ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﻪی اﯾﻨﮫﺎ ﺷﺮک آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة إﻻﹼ ﺑﺎﷲ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺘﺒﺮکداﻧﺴﺘﻦ درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و ﻏﯿﺮه‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮارد ﺷﺮک ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮده ﻣﺘﺒﺮک داﻧﺴﺘﻦ‬
‫درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮنھﺎی ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در اﯾﻦ اﺷﯿﺎء‪ ،‬اﺳﺮار و‬
‫ﺑﺮﮐﺖ ﺧﺎﺻﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ آن را ﻣﺴﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ در اﻃﺮاف آن ﻃﻮاف‬
‫ﮐﺮده و آن را زﯾﺎرت ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﮐﻨﺎر آن ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬آن ﺑﺮﮐﺖ و اﺳﺮار را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽآورد‪.‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﮔﺮﮐﺴﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﻘﺎدی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦاﻋﻤﺎل اداﻣﻪ دھﺪ‪ ،‬دﭼﺎر‬

‫ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺖھﺎی ﺑﺰرگ و ﻣﺸﮫﻮر ﻋﺮب ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻻت« و »ﻣﻨﺎة«‬
‫و » ُﻋ ّﺰی« ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در اﺑﺘﺪا ﺻﺨﺮه و ﺳﻨﮓ و درﺧﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫اﺳﺖﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻗﺒﻮر ﻧﮫﯽ ﮐﺮده و آن را ﻣﻤﻨﻮع‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬی از اﺑﻮواﻓﺪ ﻟﯿﺜﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ھﻤﺮاه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮای‬
‫ّ‬
‫ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ رﻓﺘﯿﻢ ـ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺎزه از ﻣﻠﺖ ﮐﻔﺮ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮدﯾﻢ ـ در آن‬
‫زﻣﺎن ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﯾﮏ درﺧﺖ ﺳ ْﺪر داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر آن ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﻪ آن ّ‬
‫ﺗﺒﺮک‬ ‫ِ‬
‫ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﻼحھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺮ آن آوﯾﺰان ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ درﺧﺖ ﺑﻪ »ذات‬
‫اﻧﻮاط« ﻣﺸﮫﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد … ﻣﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺣﻨﯿﻦ ﺑﻪ آن درﺧﺖ‬
‫رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫درﺧﺘﯽ دارﻧﺪ ﺑﺮای ﻣﺎ ھﻢ ﻣﺜﻞ آن را ﻗﺮارﺑﺪه‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫)ﺳ َﻨﻦ(‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬ ‫ﮐﺎر روش ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ َ‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی را ﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ َّ ٓ َ ٗ َ َ ُ ۡ َ ‪َ ُ َ ۡ َ ٞ َ ۡ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫﴿ٱجعل �َا إِ�ٰها ك َما لهم َءال ِهة ۚقال إِن�م ق ۡوم �هلون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۱۳۸ :‬‬
‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای ﻣﻮﺳﯽ! ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﺴﺎز ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ آﻧﺎن دارای‬
‫ﻣﻌﺒﻮدھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮔﺮوه ﻧﺎداﻧﯽ ھﺴﺘﯿﺪ )و ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﻋﺒﺎدت‬
‫راﺳﺘﯿﻦ ﭼﯿﺴﺖ و ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﮐﯿﺴﺖ؟(« )رواﯾﺖ از ﺗﺮﻣﺬی و‬
‫آن را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻇﺎھﺮ رواﯾﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﻗﺼﺪ ّ‬
‫ﺗﺒﺮک ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ آن‬
‫درﺧﺖ و آوﯾﺰانﮐﺮدن ﺳﻼحھﺎ ﺑﺮ آن را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫آﻧﮫﺎ را ﺑﻪ ّ‬
‫ﺷﺪت ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ از ھﻤﺎن اﺑﺘﺪا راه را ﺑﺮ ﺷﺮک ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٧٦‬‬

‫اﯾﻦ ھﻢ ﺟﺎی ﺗﺄﺳﻒ دارد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن را ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮای ﺧﻮد ﺳﻨﮓھﺎ و‬ ‫ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه و ّ‬
‫ﺗﺒﺮک ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻣﺴﺢ ﮐﺮده و‬‫ﭼﻮبھﺎ و ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ از آن ّ‬
‫ّ‬
‫در ﮐﻨﺎرﺷﺎن دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺘﯽ آن را وﺳﯿﻠﻪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺮار داده و‬
‫ﺧﻮد را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺖھﺎ واﺑﺴﺘﻪﮐﺮدهﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﮫﺎ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰھﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﻣﺎﻧﻨﺪ »ذات اﻧﻮاط«‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از آن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺣﺎﮐﻤﺎن و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﮑﺮ را‬
‫از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده و اﯾﻦ درﺧﺘﺎن و ﺳﺘﻮنھﺎ و ﻗﺒﺮھﺎ و ﭼﻮبھﺎ و ﭼﺸﻤﻪھﺎ و‬
‫ﺳﻨﮓھﺎ و ﻏﯿﺮه را ]ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪی ّ‬
‫ﻣﻘﺪس و ﺗﺒﺮک ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ[ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر از روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ را ﺑﺮای ﻧﺎﺑﻮدی ﻗﺒﺮھﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬
‫و ﻣﺴﻄﺢ ﻧﻤﻮدن ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن اﻣﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﮐﻪ اﺑﻮاﻟﮫﯿﺎج أﺳﺪی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ای اﺑﻮاﻟﮫﯿﺎج ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ھﻤﻪی‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎ را ﻣﺘﻼﺷﯽ و ھﻤﻪ ﻗﺒﺮھﺎی ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ را ﺑﺎ ﺧﺎک ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻃﺮﻃﻮﺳﯽ ﻣﺎﻟﮑﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﺷﻨﯿﺪ ّ‬
‫ﻋﺪھﺎی از‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﻨﺎر درﺧﺖ »ﺑﯿﻌﺖ اﻟﺮﺿﻮان« ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺑﯿﻌﺖ اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ آن درﺧﺖ را ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫اﯾﺠﺎد ﻓﺘﻨﻪ ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﺑﺎ درﺧﺘﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ‬
‫اﺻﺤﺎب ﺧﻮد در زﯾﺮآن ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎ و‬
 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺷﺪت ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻼھﺎ و ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺖھﺎﯾﯽﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺘﻨﻪ و ّ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد؟‬
‫اﻣﺎم ﻃﺮﻃﻮﺳﯽ دوﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺠﺎ درﺧﺘﯽ ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده و ﺗﻌﻈﯿﻤﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و از آن آرزوی ﺷﻔﺎی ﺑﯿﻤﺎری را داﺷﺘﻨﺪ و در آن ﻣﯿﺦ ﮐﻮﺑﯿﺪه و ﺑﺮ روی آن‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ آوﯾﺰان ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﻤﺎن »ذات اﻧﻮاط« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺮر ﺑﻦ ﺳﻮﯾﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ھﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬در راه ﻣﮑﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺻﺒﺢ را ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺳﻮرهی ﻓﯿﻞ و ﻗﺮﯾﺶ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن دﯾﺪﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم از ﻣﺴﯿﺮھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﯽروﻧﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ای اﻣﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪی ﻣﯽروﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در آن‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ھﻤﯿﻦ ﮐﺎر ھﻼ ک‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﺛﺎر و ﺑﻨﺎھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﮐﻨﯿﺴﻪ و‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺗﻔﺎﻗﯽ ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﺎنھﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪﯾﺪ در آن ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت از آﻧﺠﺎ ﺑﮕﺬرﯾﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮای ادای ﻧﻤﺎز ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﺮوﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻗﺪام ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﺸﺎن از درک واﻻی او از دﯾﻦ و ﻋﻼﻗﻪی ﺷﺪﯾﺪ‬
‫او ﺑﺮای ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻋﻘﯿﺪهی ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻏﻠﻮ و اﻧﺤﺮاف آﻧﺎن دارد‪.‬‬

‫‪ -۵‬اﻟﻔﺎﻇﯽ ﮐﻪ رﻧﮓ و ﺑﻮی ﺷﺮک دارﻧﺪ‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از آن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن اﻟﻔﺎﻇﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﺷﺮک ﯾﺎ ﺑﯽادﺑﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دارد و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ اﯾﺸﺎن از ّ‬
‫ﺣﺪ و ﻣﺮز ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٧٨‬‬

‫اﻟﻒ( از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻔﺘﻪھﺎی ﺷﺮکآﻣﯿﺰ اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ھﺮﭼﻪ ﮐﻪ‬

‫ّ‬
‫ﺧﺪا و ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪ .‬ﯾﺎ »ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﺪا و ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﻠﺖ«‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ وی را ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺎب ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮ داد‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ .‬ﺣﺬﯾﻔﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ ھﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪا و ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ« ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ »ھﺮﭼﻪ ﺧﺪا و ﭘﺲ از ﺧﺪا ﻓﻼﻧﯽ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ« ]ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ[‪.‬‬
‫ب( ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا و ﻓﻼﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا و ﺑﺮ ﺗﻮ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﮐﺮدم و‪. ...‬‬
‫َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ْ َّ‬
‫ندادا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲ :‬‬ ‫اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪی ﴿ف� � َعلوا ِ�ِ أ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻧﺪاد‪ ،‬ھﻤﺎن ﺷﺮک اﺳﺖ ﮐﻪ از راه رﻓﺘﻦ ﻣﻮرﭼﻪ ﺑﺮ ﺻﺨﺮه ﺳﯿﺎه‬
‫در ﺷﺐ ﺗﺎرﯾﮏ ﻣﺨﻔﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﯽآن اﯾﻦاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫و ﺟﺎن ﺗﻮ ای ﻓﻼﻧﯽ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ« ﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪» :‬اﮔﺮ ﺳﮓ ﻓﻼﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬دزد‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد« ﯾﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ دوﺳﺘﺶ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ھﺮ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺧﺪا و ﺗﻮ‬
‫ﺑﺨﻮاھﯿﺪ‪ «.‬ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻓﻼن و ﻓﻼن ﻧﺒﻮد ‪ «...‬ھﻤﻪی اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫ﺷﺮک اﺳﺖ«‪] .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻦأﺑﯽﺣﺎﺗﻢ[‪.‬‬
‫ج( ﯾﮑﯽدﯾﮕﺮ از اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ اﺳﻤﺎء ﺧﺪا ﯾﺎ ﻣﻮاردی‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی اوﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮداود از اﺑﯽﺷﺮﯾﺢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻨﯿﻪی او‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﮑﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ َﺣﮑﻢ اﺳﺖ و ُﺣﮑﻢ ھﻢ در اﺧﺘﯿﺎر اوﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﮐﻨﯿﻪ او را ﺑﻪ »ﺷﺮﯾﺢ اﮐﺒﺮ اوﻻده« ﺗﻐﯿﯿﺮ داد«‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚﺻﺤﯿﺢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﺷﺪهﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﯽﻣﻌﻨﺎﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎم ﻧﺰد ﺧﺪا »ﻣﻠﮏ اﻷﻣﻼ ک = ﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎ« اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ھﯿﭻ ﻣﺎﻟﮑﯽ ﺟﺰ ﺧﺪا وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪ .‬ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﻪ‬
 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﺰد ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎنھﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻟﻐﺘﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺎھﻨﺸﺎه«‪.‬‬
‫در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﭘﻠﯿﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫د( ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻣﻮارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﮑﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺴﯿﺢ و …‪.‬‬
‫اﺑﻦﺣﺰم اﺟﻤﺎع ھﻤﻪی ﻋﻠﻤﺎ را در ﻣﻮرد ﺣﺮامﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﺎمھﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪.‬‬
‫ھـ( دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ زﻣﺎن در ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﺰو ھﻤﯿﻦ اﻟﻔﺎظ ﺷﺮکآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ زﻣﺎن و روزﮔﺎر‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﺷﮑﺎﯾﺖﮐﺮدن و ﻋﺼﺒﺎﻧﯽﺷﺪن از ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر و ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﺷﺐ و روز ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و اوﺳﺖﮐﻪ ھﻤﻪی اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺟﮫﺎن را ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻨﯽآدم ﻣﺮا آزار ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬روزﮔﺎر را دﺷﻨﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ روزﮔﺎرم‬
‫و ﺷﺐ و روز را ﻣﯽﮔﺮداﻧﻢ«‪.‬‬
 ‫آﺛﺎر ﺗﻮﺣﯿﺪ در زﻧﺪﮔﯽ‬

‫ﺑﻪ راﺳﺘﯽﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎﮐﯿﺰه از ﺷﺮک و آﻟﻮدﮔﯽھﺎی آن اﮔﺮ در‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ و‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر را ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻮﺣﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ آزادی اﻧﺴﺎن‬

‫ّ‬
‫ھﻤﻪ اﺷﮑﺎل و ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺷﺮک ﺟﺰ ﺧﻔﺖ و ﺧﻮاری اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﺑﺎر‬
‫ﻧﻤﯽآورد‪ .‬زﯾﺮا او را ﺑﻪ ﺧﻀﻮع و ﺗﺴﻠﯿﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺷﯿﺎء و‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎﯾﯽ وا ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻗﺪرت آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺧﻮد آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺣﺘﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دﻓﻊ ﺿﺮر ﯾﺎ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد را ﻧﺪارد و ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﯽ و‬
‫زﻧﺪهﺷﺪن آﻧﮫﺎ ﻧﯿﺰ از اﺧﺘﯿﺎرﺷﺎن ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬آزادی اﻧﺴﺎن از ﺗﻤﺎم ﻣﻈﺎھﺮ ﺑﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ و او را ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪاﯾﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ او را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده و ﺗﻌﺎدل ﺑﺨﺸﯿﺪه‪ .‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‪،‬‬
‫آزادی ِﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن از ﺧﺮاﻓﺎت و ﮔﻤﺎنھﺎی ﺑﯽﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺣﯿﺪ آزادی درون‬
‫ّ‬
‫اﻧﺴﺎن از ﺗﺴﻠﯿﻢ و ﺧﻀﻮع و ذﻟﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ھﻤﻪی ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﮕﺎن و آزادی اﻧﺴﺎن‬
‫ّ‬
‫از ﺗﺴﻠﻂ ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن و ﺧﺪاوﻧﺪان دروﻏﯿﻦ و ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪھﺎﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت ھﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم و در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺼﻮص‪ ،‬رھﺒﺮان ﺷﺮک و ﺳﺮﻣﺪاران ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ ﺟﺎھﻠﯿﺖ‬
‫اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﻣﻌﻨﯽ »ﻻ إﻟﻪ إﻻﹼ اﷲ« را‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آزادی ﺑﺸﺮ و ﻓﺮو اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان از ﺗﺨﺖ ﺧﺪاﯾﯽ دروﻏﯿﻦ‬
‫را در ﺑﺮدارد و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﺨﻠﺺ را ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮنھﺎی ﮐﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺑﺮای ﺳﺠﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ زﯾﺮ ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮب‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را در ﺟﮫﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﯾﺎری ﻣﯽدھﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﮐﻪ دارای ﺟﮫﺖﮔﯿﺮی ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ھﺪﻓﯽ واﺣﺪ و ﻣﺴﯿﺮی ﻣﺸﺨﺺ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺣﺪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺧﺪا دارد ﮐﻪ در درون و ﺑﯿﺮون ﻓﻘﻂ‬
‫او را در ﻧﻈﺮ دارد و در ﺧﻮﺷﯽ و ﻧﺎﺧﻮﺷﯽ ﻓﻘﻂ او را ﺻﺪا ﻣﯽزﻧﺪ و در رﯾﺰ و‬
‫درﺷﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮای رﺿﺎی او ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺮک ﮐﻪ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻗﻠﺐ او را ﺗﮑﻪﺗﮑﻪ ﮐﺮده و ھﺮ ﮔﻮﺷﻪ از‬
‫زﻧﺪﮔﯽ او واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪا ﻣﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺖھﺎ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی اﯾﻦ ﺑﺖ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﺑﺖ دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻮﺳﻒ ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫� ٱل َ�ٰح ُِد ٱل َق َّه ُ‬ ‫َ‬
‫� أ ِم ٱ َّ ُ‬ ‫ّ ۡ َ َ ۡ َ ‪َ ُ ّ َ َ ُّ ٞ‬‬
‫ون َخ ۡ ٌ‬ ‫﴿ َ� ٰ َ� ٰ ِ َ‬
‫ار‪﴾٣٩‬‬ ‫� ٱلسِج ِن ءأر�اب متف ِرق‬
‫ح ِ‬
‫]ﯾﻮﺳﻒ‪.[۳۹ :‬‬
‫»ای دوﺳﺘﺎن زﻧﺪاﻧﯽ ﻣﻦ! آﯾﺎ ﺧﺪاﯾﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺑﮫﺘﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ ﭼﯿﺮه«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﯽزﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ّ‬ ‫ٗ‬ ‫ٓ‬ ‫� َم َث ٗ� َّر ُج ٗ� �ِيهِ ُ َ‬
‫َ‬ ‫� َ� ُء ُمتَ َ ٰ‬
‫�ك ُِسون َو َر ُج� َسل ٗما ل َِر ُج ٍل‬ ‫� َب ٱ َّ ُ‬
‫﴿ َ َ‬
‫َۡ َۡ َ َ ًََ‬
‫ان مث�﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[۲۹ :‬‬ ‫هل �ستوِ� ِ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٨٢‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﺎﻟﯽ زده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدی را ﮐﻪ ﺑﺮده ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬

‫درﺑﺎرهی او ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺟﺮه و ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ )و ھﺮﮐﺪام او را ﺑﻪ ﮐﺎری دﺳﺘﻮر‬
‫ﺿﺪ و ﻧﻘﯿﺺ اﯾﺸﺎن ﺳﺮﮔﺮدان و وﯾﻼن‬ ‫ﻣﯽدھﺪ و او درﻣﯿﺎن دﺳﺘﻮرھﺎی ّ‬
‫اﺳﺖ( و ﻣﺮدی را ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ )و ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او ﺧﻂ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاش ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ( آﯾﺎ اﯾﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟«‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪھﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﯾﮏ آﻗﺎ و ﺳﺮور اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ آﻗﺎﯾﺶ را ﺧﺸﻨﻮد و ﭼﻪ ﭼﯿﺰ او را ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎ راﺿﯽﮐﺮدن او ﺑﻪ آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽرﺳﺪ‪ّ .‬اﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺮک ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﺪھﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﭼﻨﺪ آﻗﺎ و ارﺑﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﮫﺎ او را ﺑﻪ ﺷﺮق و‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﻏﺮب ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ راﺳﺖ و دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﭼﭗ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و او‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻻی ﭼﻨﺪ ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ و او در ﻣﯿﺎن آﻧﮫﺎ‬
‫ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﻣﻀﻄﺮب و ﺑﯽﺛﺒﺎت و ﻧﺎآرام اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج( ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪی آراﻣﺶ دروﻧﯽ‬

‫ً‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬درون اﻧﺴﺎن را ﭘﺮ از آراﻣﺶ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﱢ‬
‫ﻣﻮﺣﺪ ﮐﺎﻣﻼ از‬
‫ﺧﻮف و ھﺮاس ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اھﻞ ﺷﺮک دور اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ راهھﺎی‬
‫ﻧﻔﻮذ ﺗﺮس را ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﻨﺪد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮس از ﻧﺒﻮد‬
‫رزق و روزی‪ ،‬ﺗﺮس از اﺟﻞ‪ ،‬ﺗﺮس ﺑﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺮس ﺑﺮ اھﻞ و ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮس از ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺟﻨﯽھﺎ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻣﺮگ و ﺗﺮس از زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ و …‬ ‫اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬ﺗﺮس از ّ‬
‫ّاﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻣﻮﺣﺪ‪ ،‬از ﭼﯿﺰی و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺗﺮس ﻣﺮدم‪ ،‬اﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻧﮕﺮاﻧﯽ آﻧﮫﺎ‪ ،‬آرام و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬او ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ داﺳﺘﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮی‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ را ﺑﺎ ﻗﻮم ﻣﺸﺮﮐﺶ ﮐﻪ او را از ﺑﺘﮫﺎ و ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﯽ از ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﻘﺎدی ﺑﻪ آﻧﮫﺎ‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ َ َۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ ُ َ ٓ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ ُۡ‬
‫﴿و�يف أخاف ما أ��تم و� �افون �ن�م أ��تم ب ِٱ�ِ ما لم‬
‫�ق ۡ� أَ َح ُّق بٱ ۡ�َ ۡمن إن ُك ُ‬
‫نت ۡم‬
‫َ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ َ ٰ ٗ َ َ ُّ ۡ َ َ‬ ‫َُّۡ‬
‫ِ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ل بِهِۦ علي�م سل�نا ۚ فأي ٱلف ِر ِ‬ ‫� ِ‬
‫ََۡ َ‬
‫�عل ُمون‪] ﴾٨١‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[۸۱ :‬‬
‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻦ از ﭼﯿﺰی ﮐﻪ آن را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ؟ و ﺣﺎل آن‬
‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از اﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﮐﻪ ھﻤﻪی ﮐﺎﺋﻨﺎت‬
‫دﻟﯿﻞ ﯾﮕﺎﻧﯽ اوﺳﺖ( ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دادهاﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ‬
‫)ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ( آن ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از اﯾﻦ دو ﮔﺮوه‬
‫)ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ( و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ( ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن )و ﻧﺘﺮﺳﯿﺪن از ﻣﺠﺎزات‬
‫ﯾﺰدان( اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اداﻣﻪی ھﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از اﯾﻦ دو‬
‫ﮔﺮوه ﻻﯾﻖ ﺗﺮس و ھﺮاﺳﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ ۡ ُ ٓ ْ َ ٰ َ ُ ُ ۡ ْ َ ٰٓ َ َ ُ ُ ۡ ۡ ُ َ ُ‬
‫﴿ٱ�ِين ءامنوا ولم يلبِسوا إِي�نهم بِظل ٍ� أو��ِك لهم ٱ�من وهم‬
‫ُّ ۡ َ ُ َ‬
‫مهتدون‪] ﴾٨٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[۸۲ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮک ﻧﯿﺎﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻦ و اﻣﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آﻧﮫﺎﺳﺖ و آﻧﺎن راهﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫آراﻣﺶ اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن از درون آﻧﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﻪ از ﭘﺎﺳﺪاری‬
‫ﻧﮕﮫﺒﺎن و اﯾﻦ اﻣﻨﯿﺖ آﻧﺎن در دﻧﯿﺎﺳﺖ‪ّ ،‬اﻣﺎ اﻣﻨﯿﺖ آﻧﺎن در آﺧﺮت ﺑﯿﺸﺘﺮ و‬
‫ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺧﺪا ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺗﻮﺣﯿﺪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﺮک‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫َّ‬
‫اﻣﺎ ﺑﺨﺎری از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﻨﮕﺎم ﻧﺰول آﯾﻪی ﴿ٱ� َ‬
‫ِين‬
‫ُ ۡ‬ ‫َء َام ُنوا ْ َول َ ۡم يَ ۡلب ُس ٓوا ْ إ َ‬
‫ي� ٰ َن ُهم بِظل ٍ�﴾ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ھﻤﻪی ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻇﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺷﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٨٤‬‬

‫ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ای‬
‫ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻣﺴﺎز‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﺮک ﻇﻠﻢ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮره ﻟﻘﻤﺎن آﯾﻪ‬
‫‪ «۱۳‬ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻟـﻢ ﻳﻠﺒﺴﻮا اﻳﻤـﺎﳖﻢ ﺑﻈﻠﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن دﯾﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺧﺪا ﺧﺎﻟـﺺ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺷﺮک‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪﺷﺎن را آﻟﻮده ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬

‫د( ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻨﺒﻊ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺮوی دروﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ درون او را ﻟﺒﺮﯾﺰ از اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ او و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ‬
‫او ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻗﻀﺎی ﺧﺪا ﺧﺸﻨﻮد و در آزﻣﻮنھﺎی او ﺻﺒﻮر و از ﺧﻠﻖ و‬
‫ﺟﮫﺎن ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮه‬
‫اﺳﺘﻮاری ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮار وی را ﺑﻪ ﺗﺰﻟﺰل ﻧﯿﺎﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎی‬
‫دردﻧﺎک وی را ﺑﻪ ﻟﺰره ﻧﻤﯽاﻧﺪازد و ھﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ ﺑﻼی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮ او ﻧﺎزل‬
‫ﺷﻮد ﯾﺎ ﺳﺨﺘﯽ و ﻣﺼﯿﺒﺖ وی را در ﺑﺮ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ از ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ﺧﻮدداری ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ روی ﻣﯽآورد‪ .‬ﻓﻘﻂ از او ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬از او‬
‫ﻣﺪد ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﻣﯿﺪی ﺑﺮای دﻓﻊ ﺿﺮر ﯾﺎ‬
‫ﮐﺴﺐ ﺧﯿﺮ ﻧﺪارد و دﺳﺘﺶ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ دراز ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﻧﯿﺎز‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻪ و زاری و ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ ﻓﻘﻂ از او ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﻌﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس آﻣﻮزش داد‪ ،‬را ﻣﻌﯿﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ درﺧﻮاﺳﺘﯽ داﺷﺘﯽ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاه و اﮔﺮ ﯾﺎری‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﯽ از او ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎ«‪ .‬و آﯾﻪی زﯾﺮ ھﻢ راھﻨﻤﺎی اوﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ َۡ ََ‬ ‫� ب ُ ّ َ َ َ َ َ ُ ٓ َّ ُ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ‬
‫� ف�‬‫� ف� �شِف �ۥ إِ� هو ۖ �ن ي ِردك ِ� ٖ‬ ‫﴿�ن �مسسك ٱ ِ ٖ‬
‫يب بهِۦ َمن � َ َشا ٓ ُء م ِۡن ع َِبا ِده ِۦ َو ُه َو ٱ ۡل َغ ُف ُ‬
‫ور ٱ َّلرح ُ‬
‫ِيم‪﴾١٠٧‬‬ ‫َرا ٓ َّد ل َِف ۡضلِهِۦ يُ ِص ُ‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬
‫]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۱۰۷ :‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ھﻮد ‪ ‬ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﻢ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﮐﻪ او را از ﮐﯿﺪ و‬

‫ﻣﮑﺮ ﺑﺖھﺎ ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ون‪ ٥٤‬مِن ُدونِهِۦ فَك ُ‬ ‫ّ ٓ ُ ۡ ُ َّ َ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ ّ َ ٓ ‪َ ُ ۡ ُ َّ ّ ٞ‬‬
‫و�‬
‫ِ‬ ‫ِيد‬ ‫ۖ‬ ‫��‬
‫﴿إ ِ ِ� أش ِهد ٱ� وٱشهدوا � ِ� ب ِريء مِما � ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ّ َ َ َّ ۡ ُ َ َ َّ ّ‬ ‫َ ٗ ُ َّ َ ُ ُ‬
‫ت � ٱ�ِ َر ِ� َو َر ّ�ِ� �م َّما مِن دآبَّ ٍة إِ�‬ ‫ون‪ ٥٥‬إ ِ ِ� تو�‬
‫�ِيعا �م � تن ِظر ِ‬
‫� َ ُّ ۡ َ‬ ‫ٓ َّ ّ َ َ‬ ‫ُۢ َ‬ ‫ُ‬
‫ي�‪] ﴾٥٦‬ھﻮد‪.[۵۶-۵۴ :‬‬ ‫اص َيت ِ َها ۚ إِن َر ِ� ٰ ِ‬
‫ص� ٰ ٖط مستقِ ٖ‬ ‫ه َو َءاخِذ بِن ِ‬
‫»ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪا را ﮔﻮاه ﻣﯽﮔﯿﺮم و ﺷﻤﺎ ھﻢ ﮔﻮاھﯽ دھﯿﺪ )ﺑﺮ ﮔﻔﺘﺎرم( ﮐﻪ‬
‫ﻣﻦ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ )ﺑﺠﺰ ﺧﺪا( ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰار و ﺑﺮﮐﻨﺎرم‪ .‬ﺑﺠﺰ ﺧﺪا )از ھﺮ‬
‫ﭼﯿﺰ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰان و ﺑﯿﺰام‪ .‬ﺣﺎل ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ھﺮﭼﻪ از دﺳﺘﺘﺎن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻣﮑﻨﯿﺪ و( ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺮﻧﮓ و ﭼﺎرهﺟﻮﺋﯿﻢ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و‬
‫ﻣﮫﻠﺘﻢ ﻧﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪھﺎی ھﻮد ÷ ﻧﺸﺎن از ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻗﻮی‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ارادهی‬
‫اﺳﺘﻮار‪ ،‬اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺳﺴﺘﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﭘﻮﯾﺎ دارد و روﺣﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻧﻪ‬
‫ﺗﺮس‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺪرت ﺧﻮد را از ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫� َعز ٌ‬
‫�ز َحك ‪ٞ‬‬ ‫َ َ َ َ َ َّ ۡ َ َ‬
‫� ٱ َّ�ِ فَإ َّن ٱ َّ َ‬
‫ِيم﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۴۹ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ومن �تو�‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﺸﺖ ﺑﻨﺪد )ﺧﺪا او را ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ( زﯾﺮا ﻣﻘﺘﺪر و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و‬
‫ﮐﺎرھﺎ را ﺑﺠﺎ و از روی ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬

‫ﻫـ( ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺎس ﺑﺮادری و ﺑﺮاﺑﺮی‬

‫ﻋﺰت و ﮐﺮاﻣﺖ او‬‫اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺎس آزادی اﻧﺴﺎن و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ّ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﺳﺎس ﺑﺮادری و ﺑﺮاﺑﺮی اﻧﺴﺎنھﺎ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴﺎنھﺎ ارﺑﺎب ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮادری و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮی در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٨٦‬‬

‫ّاﻣﺎ اﮔﺮ ھﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻨﺪهی ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺎس ﺑﺮادری و ﺑﺮاﺑﺮی‬
‫ﺷﮑﻞ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در اﻧﺖھﺎی دﻋﻮت‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﮐﺸﻮرھﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ ْ َ ٰ َ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ َّ َّ َ َ َ ُ ۡ‬
‫� َك بِهِۦ‬
‫﴿�عالوا إِ� � ِمةٖ سواء ِۢ بيننا و�ين�م �� �عبد إِ� ٱ� و� � ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ۡ ٗ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ً َ ۡ َ ٗ ّ ُ‬
‫ون ٱ� ِ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۶۴ :‬‬ ‫خذ �عضنا �عضا أر�ا�ا مِن ِ‬
‫د‬ ‫ش�ٔا و� �ت ِ‬
‫»ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺨﻦ دادﮔﺮانھﺎی ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ )و‬
‫ھﻤﻪ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽراﻧﯿﻢ ( ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ و ﭼﯿﺰی را‬
‫ﺷﺮﯾﮏ او ﻧﮑﻨﯿﻢ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاﺋﯽ ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از دﻋﺎھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﺎی‬
‫زﯾﺒﺎ و ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ٌ َّ َ ُ ْ َ‬ ‫َ ُّ ُ ِّ َ‬ ‫ّ ُ َّ َ ُّ َ‬
‫اﷲ َوﺣﺪ َك ﻻ ﺮﺷ�ﻚ‬ ‫َ‬
‫»الﻠﻬﻢ ر�ﻨﺎ َو رب ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء َو مﻠﻴ ِ‬
‫ﻜ ِﻪ‪ ،‬أﻧﺎ ﺷ ِﻬﻴﺪ �ﻧﻚ‬
‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ ٌ َّ ُ َ َ ً َ‬ ‫َ َ ُّ َّ َ ُّ َ َ ُّ ُ ِّ َ‬
‫ﻜ ِﻪ‪ ،‬أﻧﺎ ﺷﻬﻴﺪ أن � َّﻤﺪا �ﺒْ ُﺪ َك َو َر ُﺳﻮﻟﺎﻜ�َّ َر ُّ�ﻨﺎ‬ ‫َ‬
‫ﻟﺎﻜلﻠﻬﻢ ر�ﻨﺎ َو رب ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء َو مﻠﻴ ِ‬
‫َ ُ ُّ ُ ْ ٌ‬ ‫َ َ ٌ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ ُ ِّ َ‬
‫ﻜ ِﻪ‪ ،‬أﻧﺎ ﺷ ِﻬﻴﺪ أن اﻟ ِﻌﺒَﺎد ﻠﻛﻬﻢ إﺧ َﻮة«‪» .‬ای اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ای ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫َو رب ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء َو مﻠﻴ ِ‬
‫ﻣﺎ‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﺎﻟﮏ ھﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻮاھﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮑﯽ‪.‬‬
‫»ای اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﺎﻟﮏ ھﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻮاھﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫»ای اﻟﻠﻪ‪ ،‬و ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﺎﻟﮏ ھﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻮاھﻢ ﮐﻪ ھﻤﮕﯽ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ««‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﮫﺎدتھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ارﺗﺒﺎﻃﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮادری ﻣﯿﺎن‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﺮ دو ﺷﮫﺎدت اوﻟﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﮫﺎدت اوﻟﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﯽ در اﻟﻮھﯿﺖ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﺪارد و ﺗﻨﮫﺎﺳﺖ و ﺟﺰ او ﮐﺴﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺧﻀﻮع و ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺷﮫﺎدت‬
 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫دوﻣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و ﺗﺒﻠﯿﻎﮐﻨﻨﺪه دﺳﺘﻮرات اوﺳﺖ و‬
‫ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﮫﻪ ﺧﺪاﯾﯽ را از او ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ج ﻧﻪ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا و ﻧﻪ ﺧﺪای ﺳﻮﻣﯽﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن در ﻣﻮرد ﻋﯿﺴﯽ ﭼﻨﺎن‬
‫ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ اﺛﺒﺎت دو ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺷﮫﺎدت ﺑﯿﺎنﺷﺪه‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﻮم ھﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺎنﮔﺮ ﺑﺮادری و ﺑﺮاﺑﺮی اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻌﯿﺾ‬
‫ﻧﮋادی و ﺑﺮﺗﺮیرﻧﮓھﺎ و ﻧﺴﺒﺖھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫َ َّ َ ۡ َ ُ‬ ‫َّ َ ۡ َ ُ‬
‫﴿إِن أ� َرم� ۡم عِند ٱ� ِ ��قٮٰ� ۡم﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۳ :‬‬
‫ﭘﺲ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻨﮫﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﻪی اﻧﺴﺎنھﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺑﺮادرﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﻔﺎﺳﺪ و زﯾﺎنﻫﺎی ﺷﺮک‬

‫ﺷﺮک دارای ﻣﻔﺎﺳﺪ و زﯾﺎنھﺎی ﺑﺴﯿﺎری در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺷﺮک ﺳﺒﺐ ﭘﺴﺘﯽ و ﺧﻮاری اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬

‫ﺷﺮک در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﻧﺎﺑﻮدی ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻی اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ وی را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺧﻮد در زﻣﯿﻦ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﻪ او ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﻧﺎم‬
‫ھﻤﻪی اﺷﯿﺎء را ﺑﻪ او آﻣﻮزش داده اﺳﺖ و ھﺮﭼﻪ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ را‬
‫ﺑﺮای او ﻣﺴﺨﺮﮐﺮده و ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ وآﻗﺎﯾﯽ ﺟﮫﺎن را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ّ .‬اﻣﺎ او‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم واﻻی ﺧﻮد ﺟﺎھﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮریﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﺟﮫﺎن‬
‫را ﺧﺪای ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﻀﻮع و ﺳﺠﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻮد را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮش ذﻟﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺮور ﺗﻤﺎم ﺧﻼﯾﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰ َّ ۡ ُ َ َّ َ ُ َ َّ ۡ ُ َ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ ُ ْ َّ‬
‫ج ُدوا ل ِلش ۡم ِس َو�‬ ‫﴿ومِن ءا�تِهِ ٱ�ل وٱ�هار وٱلشمس وٱلقمر ۚ � �س‬
‫ُ ُ ۡ َّ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َۡ‬
‫ل ِلق َم ِر َو� � ٱ�ِي خلقه َّن إِن كنتم إِياهُ �عبدون‪] ﴾٣٧‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[۳۷ :‬‬
‫»از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی )ﻗﺪرت( ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺐ و روز و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه ﺳﺠﺪه ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﮫﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺠﺪه‬
‫ً‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎ او را ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫آﯾﺎ اھﺎﻧﺖ از اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ـ ﺣﺘﯽ ﺗﺎ اﻣﺮوز ـ‬
‫ﺻﺪھﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﮔﺎو ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺮای اﻧﺴﺎن و ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪﻣﺖوﺧﻮراک او آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺮوزه ﮔﺎو ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻘﺪس ﺑﺸﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟!‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدھﺎی ّ‬
‫ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮک‪ ،‬اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط و ﻧﺎﺑﻮدی‬
‫ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫لس َما ٓءِ َ� َت ۡخ َط ُف ُه ٱ َّ‬
‫لط ۡ ُ‬ ‫َ‬
‫ك� َّ� َما َخ َّر م َِن ٱ َّ‬ ‫َ َ ُ ۡ ۡ َّ َ َ‬
‫� أ ۡو � ۡهوِي‬ ‫�ك ب ِٱ�ِ ف‬
‫﴿ومن � ِ‬
‫يق﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۳۱ :‬‬ ‫ح‬ ‫�ح � َم َ�ن َ‬
‫س‬ ‫به ِ ٱ ّ ُ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫لر ِ‬‫ِ ِ‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬اﻧﮕﺎر ) ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻘﻮط از اوج اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﯿﺾ ﮐﻔﺮ( از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن )ﺗﮑﻪھﺎی ﺑﺪن( او را‬
‫ﻣﯽرﺑﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫ب( ﺷﺮک‪ ،‬ﻻﻧﻪی ﺧﺮاﻓﺎت‬

‫ﺷﺮک ﻻﻧﻪی ﺧﺮاﻓﺎت و ﺑﺎورھﺎی ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ّ‬
‫ﺟﻦ‬
‫و ﺷﺒﺢھﺎ و ارواح و ‪ ...‬را در اﻣﻮر ھﺴﺘﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﺧﻮد را ﺑﺮای‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﺧﺮاﻓﺎت و ﺗﺼﺪﯾﻖ ھﺮ ّ‬
‫دﺟﺎل دروغﭘﺮداز ﻣﮫﯿﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺎورھﺎی ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎﺣﺮان و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﺎن و ﻣﻨﺠﻤﯿﻦ ﮐﻪ ادﻋﺎی داﻧﺴﺘﻦ ﻏﯿﺐ و‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﺨﻔﯽ را دارﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﺟﻨﺎس ﺑﯽارزش در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺎھﻠﯽ‬
‫رواج ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ در ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎﯾﯽ ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب و‬
‫ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎدی و ﺟﺎری ھﺴﺘﯽﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬
‫از ﺗﻌﻮﯾﺬ و اﻓﺴﻮن و ﺟﺎدو و ﺳﺤﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٩٠‬‬

‫ج( ﺷﺮک‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ‬

‫ﺷﺮک ﻇﻠﻢ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮدن ﺧﺪا‪ ،‬اﯾﻤﺎن‬
‫ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﯾﮑﺘﺎ ِ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر واﺣﺪ و ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﮑﻢ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ّ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺮک ﻏﯿﺮ از ﺧﺪای‬
‫ﯾﮑﺘﺎ‪ ،‬ﺧﺪاﯾﯽ دﯾﮕﺮ‪ّ ،‬رﺑﯽ دﯾﮕﺮ و ﺣﺎﮐﻤﯽ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻇﻠﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮک ﻇﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺸﺮک ﺧﻮدش را ﺑﻨﺪهی‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﭼﻮن ﺧﻮد ﯾﺎ ﭘﺴﺖﺗﺮ از ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا او را آزاد‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮک ﻇﻠﻢ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ آن ﻣﻘﺎم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺣﻖ او ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫د( ﺷﺮک ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺮس و واﻫﻤﻪ‬

‫ﺷﺮک ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺮسو واھﻤﻪ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﺼﺪر اﻣﻨﯿﺖ و‬
‫آراﻣﺶ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﻠﺶ‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت و اﺑﺎﻃﯿﻞ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯽارزش را‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬از ﺟﮫﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﺮس از ﺧﺪاﯾﺎن و ﺧﺎدﻣﺎن آﻧﮫﺎ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫اوھﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران ﺷﺮک و ﺳﺎﺣﺮان و ﭘﯿﺮوان آﻧﮫﺎ ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وی را‬
‫در ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﻓﻀﺎی ﺷﺮک و ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ و ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ‬
‫ﺗﺮس ﺑﯽاﺳﺎﺳﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫و ِ‬
‫َ‬
‫َ َ َ ُ ْ ُّ ۡ َ َ ٓ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ۡ ُ َ ّ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ُُ‬ ‫َ ُۡ‬
‫�ل‬ ‫وب ٱ�ِين �فروا ٱلرعب بِما أ��وا ب ِٱ�ِ ما لم � ِ‬ ‫﴿سنل ِ� ِ� قل ِ‬
‫ُ َۡ ٗ‬
‫بِهِۦ سل�ٰنا﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۵۱ :‬‬
‫»در دلھﺎی ﮐﺎﻓﺮان رﻋﺐ و ھﺮاس ﺧﻮاھﯿﻢ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬از آن رو ﮐﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ‬
‫را اﻧﺒﺎز ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻟﯿﻞ و ﺑﺮھﺎﻧﯽ )ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ آﻧﮫﺎ( ﻓﺮو‬
‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻫـ( ﺷﺮک‪ ،‬ﻧﯿﺮو و ﺗﻮان را از اﻧﺴﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد‬

‫ﺷﺮک ﻋﻤﻞ ﻣﻔﯿﺪ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و اﻧﮕﯿﺰهی ﮐﺎر و ﺗﻼش و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‬
‫را از اﻧﺴﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﺮک ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد ﻣﯽآﻣﻮزد ﮐﻪ ھﺮﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫زﺷﺖ و ﭘﻠﯿﺪ و ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻔﯿﻌﺎن و‬
‫واﺳﻄﻪھﺎی آﻧﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﻟﺘﻤﺎس و ﺧﻮاھﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺎور‪،‬‬
‫ھﻤﺎن اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﺮب اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺧﺪاﯾﺎن و ﺑﺘﮫﺎیﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ُ ُّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ُ ُ َ َ ٰٓ َ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ََُُۡ َ‬
‫� ُؤ�ءِ‬ ‫ون ٱ�ِ ما � ي�هم و� ينفعهم و�قولون‬ ‫﴿و�عبدون مِن د ِ‬
‫َ َّ‬ ‫ُ َ َ ٰٓ ُ َ‬
‫�ؤنا عِند ٱ� ِ﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۱۸ :‬‬ ‫شف‬
‫»اﯾﻨﺎن ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن زﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ و‬
‫ﻧﻪ ﺳﻮدی ﻋﺎﯾﺪﺷﺎن ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻨﮫﺎ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽھﺎی ﻣﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎوری دارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭼﻮﺑﻪدار رﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ھﻤﻪی ﮔﻨﺎھﺎن و ﺧﻄﺎھﺎی آﻧﺎن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و اﯾﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻣﺴﯿﺢ ﺳﺒﺐ ﭘﺎﮐﯽ آﻧﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫و( آﺛﺎر ﺷﺮک در آﺧﺮت‬

‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺷﺮک در دﻧﯿﺎ ﺑﻮد‪ّ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن آﺛﺎر آن در‬
‫آﺧﺮت ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺷﺮک ﮔﻨﺎھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﻮده ﻧﻤﯽﺷﻮد و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫ۡ‬
‫� َك بِهِۦ َو َ�غفِ ُر َما دون �ٰل ِك ل َِمن �َشا ُء ۚ َو َمن‬‫� َ� َ� ۡغفِ ُر أن � ُ ۡ َ‬
‫﴿إ َّن ٱ َّ َ‬
‫ِ‬
‫ى إ ۡ� ًما َع ِظ ً‬ ‫� ُ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ َ َ‬
‫يما‪] ﴾٤٨‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۴۸ :‬‬ ‫�ك ب ِٱ�ِ �ق ِد ٱ�� ٰٓ ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )ھﺮﮔﺰ( ﺷﺮک ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ وﻟﯽ ﮔﻨﺎھﺎن ﺟﺰ آن را‬
‫از ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ھﺮ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪٩٢‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﺸﺮک‪ ،‬راھﯽ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺳﻮی آﺗﺶ ﻧﺪارد و ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ او ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ار ۖ َو َما‬ ‫� َعلَ ۡيهِ ٱ َ‬
‫� َّن َة َو َمأ َوٮ ٰ ُه ٱ�َّ ُ‬ ‫﴿إنَّ ُهۥ َمن � ُ ۡ� ۡك بٱ َّ�ِ َ� َق ۡد َح َّر َم ٱ َّ ُ‬
‫ِ‬
‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ل ِل�ٰل ِ ِم� م ِۡن أنصارٖ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۷۲ :‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ھﺮﮐﺲ اﻧﺒﺎزی ﺑﺮای ﺧﺪا ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﮫﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه او آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ و ﺳﺘﻢﮐﺎران ﯾﺎر و ﯾﺎوری ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺮک ﺑﻪ دﯾﺪار ﺧﺪا رود‪ ،‬ﺑﻪ آﺗﺶ ﺧﻮاھﺪ اﻓﺘﺎد«‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن‬