‫به نام خدا‬

‫عنوان پژوهش ‪ :‬نقش گمرک در رشد و توسعة اقتصادی کشور‬

‫استاد مربوطه ‪:‬‬

‫آقای قاسمی‬

‫گرداورنده ‪:‬‬

‫اردیبهشت ‪1394‬‬

‫‪ -1‬مقدمه‬

‫گمرك سازماني است دولتي كه مسئول اجراي قانون گمرك و وصول حقوق و عوارض ورودي و‬
‫صدوري و همچنين واردات‪ ،‬تران زيت و ص ادرات ك اال مي‌ باشد‪ .‬چ الش ه ای ف راروی گم رک ‪ ،‬م وجب‬
‫تغییر مداوم نظام مدیریتی گمرک ها در کشورهای مختلف جه ان گش ته اس ت‪ .‬جمه وری اس المی ایران و‬
‫نظام مدیریتی حاکم بر گمرک های آن م دت هاست که نیاز به تغییر س اختار خ ود را درک ک رده است و‬
‫امروزه به شدت احساس می شود‪ .‬مؤلفه ها و فشارهای رقابتی و بین المللی حاکم بر نظام تج اری جه ان ‪،‬‬
‫عملکرد مطلوب و کارایی سیستم را مختل کرده است و هرچه سریع تر بایس تی چ ارچوب و م دل جدیدی‬
‫برای این سازمان طراحی شده و به مورد اجرا گذاشته شود‪.‬‬
‫در قرن بیست و یکم مدیران سازمان گمرک های جهان ‪ ،‬با چالش های گسترده ای روبه رو هستند‪ .‬گرایش به‬
‫سمت جهانی شدن ‪ ،‬اف زایش تغییر و تح والت تکنول وژی ‪ ،‬مش تری م داری ‪ ،‬ک اهش عمر محص ول ‪ ،‬تغییر‬
‫ماهیت کاال ‪ ،‬منطقه گرایی و ‪ ...‬شدت و تنوع رقابت شکل جدیدی از رهبری را می طلبد‪ .‬بن ابراین ض روری‬
‫است مدیران آمادگی اداره تغییرات در محیط پویا و متغیر را داشته باشند و سازمان ها نیز ب رای ایج اد تغییر‬
‫باید در جهت بهبود کارها فشار وارد آورند؛ در غیر این صورت موجودیت و بقای خ ود را در مع رض تهدید‬
‫و نابودی قرار می دهد‪ .‬چرا که امروزه پیش از هر زمان دیگری موجودیت سازمان ها دستخوش تهدید ق رار‬
‫گرفته است‪ .‬زیرا تغییرات بسیار سریع انجام می شود و سازمان ها پیوس ته پی در پی با ام واجی از تغییرات‬
‫دائمی رو به رو هس تند و م دیریت باید با این تغییر و تح والت به ش یوه ای خالق و ن وآور عمل کند و ب رای‬
‫شکل دادن آینده خود به صورت انفع الی عمل نکن د‪ ،‬ش یوه ای که س ازمان دارای ابتک ار عمل ب وده و فع الیت‬
‫هایش به گونه ای باشد که اعمال نفوذ کرده و بدین گونه سرنوشت خود را رقم بزند و آینده را تحت کن ترل در‬
‫آورد‪.‬‬

‫‪ -2‬بیان مسأله‬

‫گمرک نهادي ضروري براي كشور جهت تامين درآمد‪ ،‬تسهيل تجارت و صيانت از جامعه است‪ .‬اين‬
‫سازمان امور مربوط به جابجايي ك اال و مس افرين را در س طح بين المللي م ديريت مي كند‪ .‬دولت ها جهت به‬
‫اجرا در آوردن مناسب برنامه ها و سياست ه اي م الي‪ ،‬اقتص ادي و اجتم اعي خ ود نيازمند س ازمان گم ركي‬
‫كارآمد و موثر هستند‪.‬‬
‫در عرصه بين الملل و در شرايطي كه پيشرفت هاي بدون وقفه در زمينه هاي مختلف علمي و صنعتي‪،‬‬
‫همواره در ح ال ايج اد تغي يرات در مناس بات اقتص ادي‪ ،‬سياس ي‪ ،‬علمي و ف رهنگي بين كش ورها اس ت‪ ،‬نقش‬
‫گمرک تنها به اعمال سياست هاي بازرگاني بعنوان مرزبان اقتصادي و تأمين كننده بخشي از درآمدهاي دولت‬
‫خالصه نمي شود‪ .‬گمرک بعنوان يكي از اهرم هاي تسريع كننده روند توسعه‪ ،‬در س رمايه گ ذاري‪ ،‬حم ايت از‬
‫صنايع نوپاي داخلي‪ ،‬انتقال دانش فني‪ ،‬تثبيت قيمت ها‪ ،‬ايجاد تعادل در ت راز پرداخته ا‪ ،‬ايج اد اش تغال و س اير‬
‫عوامل تسهيل كننده رشد و توسعه اقتصادي‪ ،‬اجتم اعي و ف رهنگي‪ ،‬ت أثير به س زايي دارد‪ .‬همچ نين گم رک و‬
‫تعرفه گمركي بعنوان ابزاري در جهت تنظيم و تكميل سياست هاي مالي دولت ها‪ ،‬اثرات غير قابل انك اري بر‬
‫روند متغيرهاي اقتصادي‪ ،‬مي گذارد‪ .‬عالوه بر اين عملكرد گمرک مي تواند نقش مهمي در ايج اد تف اهم ه اي‬
‫سياسي و فرهنگي بين كشورها‪ ،‬در سطح جهاني و منطقه اي داشته باشد‪.‬‬
‫گمرک جمهوري اسالمي ايران در تعقيب رسالتي كه در تأمين تحقق هدف ها و سياست هاي دولت در‬
‫زمينه تجارت خارجي برعهده دارد‪ ،‬تالش مي نمايد تا ضمن كار نمودن فعاليت هاي خود هماهنگي ه اي الزم‬
‫را با كليه وزارت خانه ها و سازمان هاي سياست گذار در امور گمركي و بازرگاني خ ارجي و ذي م دخل در‬
‫فعاليتهاي بازرگاني به عمل آورد‪.‬‬
‫در اين تحقیق سعي شده است با نگاهي اجمالي به جايگاه گمرک در اقتصاد و تجارت داخلی کشور‪،‬‬
‫پيشنهاداتي نيز در جهت رونق تجارت در جهت رشد و توسعة اقتصادی ارائه نمايیم‪.‬‬

‫‪ -3‬اهمیت و ضرورت گمرک در نظام اقتصادی و تجاری کشور‬

‫‪2‬‬
‫گمرک نهادی ضروری برای کشور جهت تأمین درآمد‪ ،‬تسهیل تجارت و صیانت از جامعه محسوب می شود‪.‬‬
‫این سازمان امور مربوط به جابجایی کاال و مسافر را در سطح بین المللی م دیریت می کند‪ .‬دولت ها جهت به‬
‫اجرا در آوردن مناسب برنامه ها و سیاست های مالی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی خود نیازمند سازمان گمرکی ک ار‬
‫امد و مؤثر می باشند ‪.‬از این جهت فعالیت های گمرک به طور سنتی در راستای اهداف زیر تعریف می ش ود‬
‫‪:‬‬

‫‪ ‬اخذ حقوق و عوارض گمرکی‬

‫‪ ‬حفاظت از سالمت و بهداشت جامعه‬
‫‪ ‬حمایت از صنایع و تولیدات داخلی‬
‫‪ ‬حفاظت های زیست محیطی ( حفظ گونه های کمیاب )‬
‫‪ ‬اعمال قوانین و مقررات تجارت خارجی‬
‫‪ ‬مشارکت در سیاستگذاری های تجاری‬
‫‪ ‬ارائه تسهیالت تجاری‬
‫‪ ‬حفاظت از آثار فرهنگی و تاریخی‬
‫‪ ‬مبارزه با قاچاق و تخلفات گمرکی‬
‫‪ ‬تهیه و ارائه آمار بازرگانی خارجی‬
‫‪ ‬حمایت از مخترعان و مبتکران ( اجرای حقوق مالکیت فکری )‬
‫‪ ‬مبارزه با پولشویی‬
‫‪ ‬مبارزه با تروریسم و جرایم سازمان یافته فراملیتی‬
‫‪ ‬اجرای کنوانسیون های بین المللی‬
‫‪ ‬مشارکت در همکاری های منطقه ای و بین المللی‬

‫‪ -4‬نگاه کلی به جایگاه گمرك در اقتصاد و تجارت بين الملل‬

‫گمرك ايران يكي از قديمي ترين سازمان هاي اقتصادي كش ور است كه به عن وان مرزب ان اقتص ادي نقش‬
‫م ؤثري در وص ول درآم دهاي دولت و اج راي سياس تها و خط مشي ه اي اقتص ادي ‪ ،‬بازرگ اني و ح تي‬
‫فرهنگي دارد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫گسترش روز افزون مناسبات بين المللي در كليه زمينه هاي تجاري و اطالع رس اني اف زايش حجم تج ارت‬
‫جهاني و ضرورت انتق ال تكنول وژي و س اير مالحظ ات اقتص ادي ‪ ،‬ف رهنگي و سياسي بر اهميت گم رك‪،‬‬
‫‌سياست هاي گمرك و جايگاه آن در نظام اقتصادي كشور‪ ‌،‬مي افزايد‪.‬‬
‫اقتص اد تك محص ولي كش ور و اتك اء بيش از حد به درآم دهاي نف تي ‪ ،‬اهميت توس عه ص ادرات كااله اي‬
‫غيرنفتي را خاطرنشان مي سازد‪.‬‬
‫نياز به فن آوري هاي جديد در صنعت و توليد‪ ،‬نوسازي ص نايع و همچ نين وابس تگي ه اي اجتن اب ناپ ذير‬
‫بخش صنعت و بازرگ اني كش ور به واردات و به ط ور كلي وارداتي ب ودن اقتص اد كش ور در بس ياري از‬
‫زمينه ها‪ ،‬نشانگر اهميت واردات در نظام اقتصادي كشور است‪.‬‬
‫موقعيت ممتاز جغرافيايي و واقع بودن كشور در مسير ترانزيت‪ ،‬امنيت داخلي و نقشي كه كش ور مي تواند‬
‫در ارزان و سريع رساندن كاالهاي صادراتي و وارداتي كشورهاي همجوار و ترانزيت كاالهاي كشورهاي‬
‫آسياي ميانه و شرق آسيا به ماوراء قفق از و ق اره اروپا و ب العكس ‪ ،‬داش ته باش د‪ .‬اهميت تران زيت ك اال از‬
‫قلم رو كش ور و نقش تس هيل كنن ده گم رك در اس تفاكده بهينه از اين م وقعيت خ دادادي و كسب درآم دهاي‬
‫ارزي و رونق اقتصادي را نشان مي دهد‪ .‬پهنه وس يع كش ور و همج واري با كش ورهاي متع دد در ش مال‪،‬‬
‫شرق و غرب و همچنين سواحل طوالني در شمال و جنوب كشور‪  ،‬گس تردگي و ن يز پراكن دگي گمرك ات‬
‫در سرتاسر مرزهاي آبي‪ ،‬خ اكي و ه وايي و حض ور گس ترده و م ؤثر گم رك را در اقصي نق اط كش ور‪‌،‬‬
‫اجتناب ناپذير نموده است‪.‬‬
‫در بعد فرهنگي نيز در شرايط خاص بين المللي موجود و با هج وم تبليغ اتي ‌ف رهنگي دش من‪ ،‬گم رك نقش‬
‫مؤثري در جلوگيري از ورود و خروج كاالهاي ممنوعه شرعي و قانوني وخروج م يراث ف رهنگي و ن يز‬
‫مبارزه با امر قاچاق كاال دارد‪.‬‬
‫مالحظه تح والتي كه در دو سه دهه اخ ير در ص حنه تج ارت جه اني رخ داده‪ ،‬و ن يز س رعت تح والت و‬
‫دگرگوني ها در عرصه مبادالت بين المللي‪ ،‬سازمانهاي اقتصادي و از جمله گم رك را ‪ ‌،‬بر آن مي دارد كه‬
‫همواره جايگاه خود را در پهنه اقتصاد داخلي و اوض اع و اح وال جه اني م ورد بررسي و تجزيه و تحليل‬
‫قرار داده و سعي و تالش نمايد خود را با تحوالت داخلي و بين المللي تطبيق دهد‪.‬‬
‫وجود سازمان ه اي متع دد منطقه اي و بين المللي كنوانس يون ه اي مختلف در كليه زمينه ه اي مرب وط به‬
‫تج ارت‪ ،‬حمل و نق ل‪ ،‬حق وق ‪ ‌،‬محيط زيست و غ يره و تالش ه ايي كه در ق الب كنوانس يون ه اي متع دد‬
‫گمركي – بازرگاني در سطح جهاني انجام ميشود‪ ‌،‬تئوري ”پيشرفت موجب تسهيالت مي شود“‌ را معكوس‬
‫گردانيده و (تسهيالت باعث پيشرفت است) را جايگزين نموده است‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ظهور و تقويت جريان هايي چون جهاني ش دن (‪ )Globalization of Economy‬و تق ويت اختي ارات و‬
‫اثرگذاريهاي مقررات و سازمان هاي تخصصي بين المللي‪‌ ،‬نظ ير بانك جه اني‪‌ ،‬ص ندوق بين المللي پ ول و‬
‫سازمان جه اني تج ارت (‪ ‌، )WTO‬خ واه ن اخواه م وجب پي دايش تنظيم ات و بازيه اي نوي ني در عرصه‬
‫اقتصاد بين المللي گشته كه توافق يا عدم توافق‪ ،‬حضور يا غياب كشور در صحنه ه اي مربوط ه‪  ،‬ت أثيري‬
‫در اصل موض وعات ن دارد‪ .‬در اين ش رايط چنانچه كش وري داوطلبانه ‪ ،‬آگاهانه و يا ناآگاهانه در عرصه‬
‫هاي ياد شده حضوري فعال نداشته باشد و يا آنكه ديگران وي را به داليل سياسي و اقتصادي از مش اركت‬
‫فعال بازدارند‪‌ ،‬بالمآل ت ابع ق وانين و مق رراتي در زمينه داد و س تد و مب ادالت جه اني ميش ود كه خ ود در‬
‫تنظيم آن نقشي منطبق با تأمين منافع ملي خويش‪ ‌،‬ايفا نكرده است‪.‬‬
‫استفاده از امكانات بين المللي و تس هيالت ايج اد ش ده در ق الب كنوانس يون ه اي و قرارداده اي مختلف بين‬
‫المللي و منطقه اي ‪ ،‬به نحوي كه در برگيرنده منافع استراتژيك ملي – مذهبي كش ور باش د‪ ،‬مس تلزم ايج اد‬
‫امكانات و سياسيتهاي مناسب گمركي و توجه ويژه به گمرك و جايگاه آن در نظام اقتصادي كش ور است و‬
‫نامشخص بودن سياست كلي و استراتژيك كشور در رابطه با مجامع و سازمان ه اي بين المللي اثرگ ذاردر‬
‫مناسبات و ترتيبات تج اري‪‌ ،‬اقتص ادي‪ ‌،‬اث رات ن امطلوبي بر روند تص ميم گ يري ها و برنامه ري زي ه اي‬
‫اقتصادي و در نتيجه سياست هاي گمركي – بازرگاني كشور دارد‪.‬‬
‫مراجع متعدد سياستگذاري در امر ص ادرات و واردات و نظ ارت كنن ده برت رخيص ك اال و ع دم ثب ات در‬
‫قوانين و مقررات حاكم بر تجارت خارجي و امور گمركي مربوطه و همچنين تعدد اقالم و دريافتيه ايي كه‬
‫تحت عن اوين مختلف و به ني ابت از س وي وزارتخانه ها و س ازمانهاي متع دد وص ول آنها برعه ده گم رك‬
‫است و نيز عدم تناسب امكانات و اعتبارات الزم با توجه به مسئوليت خطيري كه شرايط ومق ررات داخلي‬
‫و شرايط بين المللي از گمرك اي ران انتظ ار دارد‪ ‌،‬از جمله مش كالتي هس تند كه اج راي دقيق سياست ها و‬
‫خط مشي هاي بازرگاني‪‌ ،‬اقتص ادي كش ور و نيل به اه داف تع يين ش ده در برنامه ه اي توس عه كش ور را‬
‫دچار مشكل مي سازد‪.‬‬
‫وجود محدوديت هاي غيرتعرفه اي نظام تجاري كشور را غيرشفاف س اخته و در عمل مش كالتي را ب راي‬
‫تجار و بازرگانان و سازمان ها و ارگ ان ه اي ذي م دخل در امر بازرگ اني خ ارجي كش ور بوج ود آورده‬
‫است‪ ،‬لذا اتخاذ رويه تج اري مح دوديت تعرفه اي به ج اي مح دوديت ه اي غيرتعرفه اي در سياس تگذاري‬
‫هاي بازرگاني خارجي كشور بسيار ضروري مي باشد‪.‬‬
‫همچنين در صورت عضويت در سازمان جه اني تج ارت (‪ )WTO‬نقش گم رك ‌‪ ،‬حس اس تر و اساسي تر‬
‫مي شود‪ ،‬چرا كه نقش تج ارت خ ارجي در اقتص اد ملي بيش تر خواهد ش د‪ .‬هم اكن ون بيش از ‪ 136‬كش ور‬
‫عضو س ازمان تج ارت جه اني (‪ )WTO‬هس تند و ‪ 30‬كش ور ديگر ن يز مراحل نه ايي عض ويت را مي‬

‫‪5‬‬
‫گذرانن د‪ ،‬ل ذا در دنيا كش ورهاي زي ادي ب يرون از اين س ازمان نمان ده اند و به عب ارتي مي ت وان گفت كه‬
‫جريان جهاني شدن به س مت مشخصي مي رود و ت أخير در تص ميم گ يري ج ايز نمي باش د‪ .‬هم اكن ون در‬
‫اقتصاد اروپا نظام سهميه بندي كااليي شروع شده و سهميه ما در ص ادرات ب رخي از كااله اي كش اورزي‬
‫اين قاره مح دود ش ده و اين آغ از راه است به يقين اين اق دامات در يك س ال آين ده فراگ ير تر خواهد شد و‬
‫عدم تصميم گيري مشكالت را پيچيده تر خواهد كرد‪.‬‬
‫آماده سازي گمرك (بعن وان يكي از مؤلفه ه اي اج رايي مق ررات ‪ WTO‬در ص ورت عض ويت كش ور در‬
‫س ازمان مزب ور) مس تلزم همك اري نزديك مس ئولين مح ترم وزارت ام ور خارجه جهت اع زام كارشناس ان‬
‫گمرك جمهوري اسالمي ايران براي شركت در سمينارها و كنفرانس هاي بين المللي مربوطه و اس تفاده از‬
‫تجارب بين المللي در اين زمينه مي باشد‪.‬‬
‫در اين راستا الزم به ذكر است كه هشتمين اجالس م أموران رابط منطقه اي آس يا و اقيانوس يه در مهرم اه‬
‫س ال ‪ 1378‬در ته ران برگ زار گردي د‪ .‬در اين گردهم ايي روش هاي جلب رض ايت ارب اب رج وع‪ ،‬بهب ود‬
‫مناسبات مديران و كاركن ان گم رك ‪‌،‬توس عه نظامه اي رايانه اي و مش كل رايانه ها در س ال ‪ 2000‬از اهم‬
‫مب احث اين اجالس ب ود‪ .‬همچ نين هم ايش آموزشي در م ورد ”تع يين ارزش گم ركي“ براس اس موافقتنامه‬
‫عم ومي تعرفه و تج ارت (گ ات) ‪ GATT‬در س ال ج اري با ميزب اني گم رك جمه وري اس المي اي ران و‬
‫همك اري س ازمان جه اني گم رك برگ زار ش د‪ .‬در اين س مينار س ابقه تع يين ارزش گم ركي‪ ‌،‬تع يين ارزش‬
‫گمركي در سيستم تجارت جهاني ‪‌ ،‬ساختار موافقتنامه تعيين ارزش‪ ،‬ارزش معامالتي و تعديالت مرب وط به‬
‫ساير روش هاي تعيين ارزش مانند تغيير ارزش براساس كاالهاي همانند و مشابه‪ ،‬تع يين ارزش بر مبن اي‬
‫اس تقرايي‪ ،‬ارزش محاس به و ديگر موض وعات مرب وط به اين بحث ض من آم وزش م ورد بررسي ق رار‬
‫گرفت‪.‬‬
‫برگزاري اين اجالس در تهران حاكي از اعتماد گمركات كشورهاي آسيا و اقيانوسيه به توانايي هاي گمرك‬
‫جمهوري اسالمي ايران است و برقراري و گسترش ارتباطات گم ركي بين المللي نيازمند هم راهي بيش از‬
‫پيش مسئولين علي الخصوص مسئولين محترم وزارت امور خارجه جهت اع زام ه يئت ه اي كارشناسي به‬
‫منظور شركت در همايش ها و سمينارهاي آموزشي بين المللي گمركي است‪.‬‬
‫از آنجا كه گمرك مجري برنامه هاي اقتصادي كشور در امر بازرگاني خارجي مي باشد؛ لذا حضور فع ال‬
‫در سازمان هاي همك اري تج اري بين المللي و منطقه اي و برخ ورداري از امكان ات بيش تر در اين زمينه‬
‫ض روري است تا بتواند نقش م ؤثرتري در جهت حفظ من افع كش ور در س طح بين المللي و منطقه اي‪‌ ،‬ايفا‬
‫نمايد‪ ‬افزایش فعالیت های برون مرزی و فعالیت های بین ‌المللی حاکی از ظهور و گس ترش روابط جه انی‬
‫اس ت‪ .‬این روابط به عن وان یکی از ش رایط تع یین ‌کنن ده جامعه معاصر در سراسر دنیا در ح ال گس ترش‬

‫‪6‬‬
‫است‪ .‬جهانی شدن در عین حال هم علت است و هم معلول‪ ،‬به عنوان مثال بخش اقتصادی جه انی ش دن که‬
‫هم ت أثیر می‌گ ذارد و هم ت أثیر می ‌پ ذیرد‪ .‬یک بحث اص لی آن در بخش تج ارت جه انی و اف زایش حجم‬
‫مبادالت تجاری است‪.‬‬
‫دنیای امروز‪ ،‬دنیایی است که در آن‪:‬‬
‫‪       -‬حدود ‪ 5/1‬میلیارد مسافرت هوایی تجاری در سال انجام می‌شود‪.‬‬
‫‪       -‬حدود ‪ 180‬میلیون کاربر اینترنت وجود دارد‪.‬‬
‫‪       -‬هزاران محصول یا فرآورده جهانی عرضه می‌شود‪.‬‬
‫‪       -‬صدها میلیون کارتهای اعتباری جهانی بکار برده می‌شود‪.‬‬
‫‪       -‬حدود ‪ 450‬تریلیون (هزار میلیارد) دالر گردش ارز خارجی وجود دارد‪.‬‬
‫‪       -‬چندین تریلیون دالر سپرده‌های بانکی خارج از کشور وجود دارد‪.‬‬
‫‪ 60       -‬تریلیون دالر جابجایی ساالنه اوراق بهادار انجام می‌شود‪.‬‬
‫‪ 44500       -‬شرکت فرامرزی با مجموعه فروش ساالنه ‪ 7‬تریلیون دالر فعالیت دارند‪.‬‬
‫طی پنجاه سال اخ یر حجم مب ادالت تج ارت ‪ 12‬برابر و ص ادرات کااله ای ص نعتی ‪ 23‬برابر ش ده اس ت‪.‬‬
‫زمان عملیات تجاری به سرعت رو به کاهش است و تجارت ب دون کاغذ و الک ترونیکی با س رعت بس یار‬
‫زیادی رو به گسترش می‌باشد‪ .‬اکنون از طریق بستر اینترنتی یا تبادل الک ترونیکی داده‌ها (‪ )EDI‬که روی‬
‫شبکه‌های خصوصی بنا شده کاال سفارش داده می‌شود‪ ،‬از طریق کارت اعتباری مبلغ آن پ رداخت می‌ش ود‬
‫و توسط شرکتهای پست سریع‪ ،‬کاال در یک زمان کوتاه به مقصد آن ارسال می‌گردد‪.‬‬
‫رقابت در سطح جهانی افزایش یافته‪ ،‬دیگر در دنیا انحصار معنی نمی‌دهد و حق انتخاب خریدار گس ترش‬
‫پیدا کرده است‪ .‬در بخش گمرک‪ ،‬اخ یراً در اجالس س ازمان جه انی گم رک‪ ،‬ب رای اف زایش ام نیت از یک‬
‫طرف و کاهش موانع از جانب دیگر‪ ،‬کشورهای پیش رفته مط رح کردند که کن ترل ها را ص رفا ً به هنگ ام‬
‫ورود اعم ال نک رده بلکه آنها را ک اهش می ‌دهند و در ع وض کش ورهایی که قصد ص دور ک اال به این‬
‫کشورها را دارند مسئولیت کنترلی بیشتری در مبدأ پیدا می‌کنند؛ یعنی برای نزدیک کردن دو هدف متض اد‬
‫کنترل و سرعت‪ ،‬بررسی ها به گمرک ورودی محدود نشده و گمرکات صدوری نیز مسئولیت جدیدی پیدا‬
‫می‌کنند‪ .‬برای حضور و وارد شدن در بازار باید مق ررات هم اهنگی بین کش ورها برق رار گ ردد‪ .‬به همین‬
‫منظور قطعنامه‌ ای حاوی چندین کنوانسیون با نام «امنیت و تسهیل در زنج یره عرضه ک اال و در تج ارت‬
‫جهانی» به‌ تصویب‌ رسیده‌ است‌‪.‬‬
‫همچ نین‌‪ ،‬طی‌ نیم‌ ق رن‌ گذش ته‌ تأس یس‌ من اطق‌ آزاد تج اری‌ گون اگون‌ در س طح منطقه‌ای‌‪ ،‬اتح ادیه‌ ه ای‌‬
‫اقتصادی‌ وگمرکی‌‪ ،‬انگیزه‌ های‌ مهمی‌ ب رای‌ بازاریابی‌ و تولید ب رون‌ م رزی‌ ب وده ‌ان د‪ .‬در من اطق‌ آزاد و‬

‫‪7‬‬
‫همچنین‌ در اتحادیه ‌های‌ گمرکی‌‪ ،‬تج ارت‌ کش ورهای‌ عضو با تع رفه‌ ص فر انج ام ‌می‌ش ود‪ .‬این‌ من اطق‌ در‬
‫اکثر نقاط دنیا در حال‌ شکل ‌گیری‌ هستند بویژه‌ در اروپا‪ ،‬مناطق‌ آزاد تج اری‌ و اتحادیه ‌ه ای‌ گم رکی‌ (که‌‬
‫در حالت‌ اخیر یک‌ تعرفه‌ خارجی‌ مش ترک‌ وج ود دارد و تعرفه ‌ه ای‌ داخلی‌ لغو ش ده‌ اس ت‌) تا حد زیادی‌‬
‫تولید برون‌ مرزی‌ و بطور کلی‌ سرمایه‌ گذاری مستقیم‌ خارجی‌ را تقویت‌ کرده ‌اند‪.‬‬
‫برآورده‌ شده‌ است‌ که‌ در چهارچوب‌ معاهدات‌ و پیمان های ‌منطقه ‌ای‌‪ ،‬تجارت‌ رو به‌ اف زایش‌ می ‌باش د‪ .‬از‬
‫این‌ نظر تا سال‌ ‪ 2005‬تحوالت‌ مهمی‌ در سطح دنیا به‌ وقوع‌ خواهد پیوست‌؛ یعنی‌ تشکیل‌ اتح ادیه‌ اروپا که‌‬
‫یک‌ زم انی‌ آرزوی‌ دس ت‌ نیافتنی‌ به‌ نظر می‌ رس ید اکن ون‌ به‌ پ ول‌ واحد هم‌ دس ت‌ پیدا ک رده‌ اس ت‌ تع داد‬
‫اعض اء فعلی‌ آن‌ ‪15‬کش ور ب وده‌ و تا س ال‌ آین ده‌ ‪ 10‬کش ور دیگر به‌ آن‌ می‌پیوندند و جمع ا ً تع داد اعض اء‬
‫اتحادیه‌ اروپا به‌ ‪ 25‬کشور خواهد رسید‪ .‬همینطور نفتا و مرکورسور در آمریکای‌ شمالی‌ و آمریک ای التین‌‬
‫یکی‌ می‌ش وند‪ .‬اتح ادیه‌ آفریقا هم‌ همینط ور اس ت‌ آن‌ هم‌ در ح ال‌ ب زرگ‌ ش دن‌ اس ت‌؛ یع نی‌ حجم‌ مب ادالت‌‬
‫ی داخل‌ هر منطقه‌ و اتحادیه‌ به دلیل‌ صرفه‌ جویی‌ در مقیاس‌ رو به ‌گسترش‌ می‌ باشد‪.‬‬
‫تجار ‌‬
‫دیگر هر کشوری‌ بطور مستقل‌ نمی‌ تواند تصمیم‌ بگیرد یکسری‌ مقررات‌ خاص‌ خود را اعمال‌ نماید ب رای‌‬
‫اینکه‌ سازمان های‌ بین‌ المللی‌ متعددی‌ در این‌ زمینه‌ نقش‌ دارند و به منظور یکسان ‌‌سازی‌ و وح دت‌ رویه‌‪،‬‬
‫مقررات‌ وضع‌ می ‌کنند و کشورهای‌ عضو این‌ سازمان ها وکنوانس یون ها مل زم‌ به‌ اج رای‌ مق ررات‌ واحد‬
‫آنها می ‌باشند‪.‬‬
‫هر کشوری‌ باید برای‌ مبادالت‌ و ارتباطات‌ بین ‌المللی‌ خود زبان‌ مشترک‌ و استاندارد مشترک‌ با بقیه‌ داشته‌‬
‫باشد ت دوین‌ و ط راحی‌ زب ان‌ مش ترک‌ در دنیا توسط س ازمان ه ای‌ بین ‌‌المللی‌ انج ام‌ می ‌ش ود تا کش ورها‬
‫بتوانند از آن‌ استفاده‌ کنند‪.‬‬

‫‪ -5‬نقش هاي مختلف گمرك‬

‫‪ .1‬نقش گمرك در اجراي سياست ها و برنامه هاي كالن توسعه اقتصادي كشور‬
‫‪ .2‬برنامه راهبردي جايگزيني واردات‬
‫‪ .3‬برنامه راهبردي توسعه صادرات‬
‫‪ .4‬نقش گمرك در وصول درآمد‬
‫‪ .5‬نقش گمرك در امور مسافري و گسترش توريسم‬
‫‪ .6‬نقش گمرك در مبارزه با مواد مخدر‬
‫‪ .7‬نقش گمرك در ارتباط با مناطق آزاد و ويژه اقتصادي‬
‫‪ .8‬نقش گمرك در كارايي سيستم ماليات بر ارزش افزوده‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ .9‬گمرك و ارتباطات منطقه اي و جهاني‬

‫‪ -6‬دالیل قرار گرفتن گمرک به عنوان یکی از محورهای طرح تحول اقتصادی‬

‫طرح تحول اقتصادی طرح بزرگ و اساسی است که به منظور ریشه کن کردن نابس امانی ه ای اقتص ادی در‬
‫کشور تدوین شده است ‪.‬شاید بتوان گفت که هدف نهایی طرح تحول اقتصادی ایجاد فضای مناسب کسب و کار‬
‫و فعالیت اقتصادی در کشور است و با توجه به نقش اساسی گمرک در تجارت خارجی و به تبع آن اثرگ ذاری‬
‫در بهبود فضای کسب و کار به عنوان یکی از محورهای اصلی در طرح تحول اقتصادی م دنظر ق رار گرفته‬
‫است ‪ .‬همچنین‪ ،‬از دیگر دالیل قرار گرفتن گمرک به عنوان یکی از محورهای طرح تحول اقتصادی به طور‬
‫خالصه عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ .1‬گمرک به عنوان مرزبان تجارت خارجی کشور در اجرای سیاست های تجاری و اقتصادی از اهمیت‬
‫ف وق الع اده ای برخ وردار است و عملک رد مناسب آن در این زمینه بر کل فع الیت ه ای اقتص ادی‬
‫تأثیرگذار است‪.‬‬
‫‪ .2‬وابس تگی تولید کش ور به کااله ای س رمایه ای‪ ،‬م واد اولیه و واس طه ای وارداتی از یک سو و س هم‬
‫ب االی این کاالها در واردات کش ور از س وی دیگر نقش گ م رک را در تس هیل فع الیت ه ای تولید‬
‫برجسته می کند‬
‫‪ .3‬نظر به رویک رد ص ادرات مح ور در تولید بر اس اس بر نامه ه ای چه ارم و پنجم توس عه اقتص ادی‬
‫اجتماعی کشور‪ ،‬تسهیل ام ور مرب وط به ص ادرات کاالها و خ دمات در گم رک م وجب تق ویت بخش‬
‫های تولیدی صادراتی و دستیابی به اهداف برنامه می شود‪.‬‬
‫‪ .4‬با توجه به افزایش حجم واردات و ترانزیت‪ ،‬دقت در ارزش گذاری کاالها و طبقه بندی صحیح آن در‬
‫گمرک و نیز نظارت و دقت در ترانزیت نقش قابل توجهی در کسب درآمدهای دولت ایفا می کند‪.‬‬
‫‪ .5‬با عنایت به تصویب و ابالغ قانون مالیات بر ارزش افزوده‪ ،‬تحول در نظام گمرکی و دقت و س رعت‬
‫در خدمات گمرکی نقش غیرقابل انکاری در اجرای مطلوب قانون مزبور ایفا می کند‪.‬‬
‫‪ .6‬با توجه به پدیده شوم قاچاق کاال و لزوم جلوگیری از آن‪ ،‬بهبود کیفیت فعالیت های گم رک نقش مهمی‬
‫را برای مبارزه با آن ایفا می کند‪ ( .‬گزارش پشتیبان طرح تحول اقتصادی در گمرک ‪) 1387 ،‬‬

‫‪ -7‬چالش های محیطی پیش روی گمرک‬

‫‪9‬‬
‫گمرک جمهوری اس المی ایران در جهت تس هیل تج ارت و بهب ود کیفیت فض ای کسب و ک ار با چ الش ه ای‬
‫محیطی داخلی و خ ارجی متع ددی مواجه است که به اهم آنها اش اره می ش ود ‪.‬اهم چ الش ه ای محیطی پیش‬
‫روی گمرک عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬چالش های درون سازمانی‬
‫‪ .1‬اهداف و استراتژی‬
‫‪ .2‬چالش های ساختار و ضوابط و مقررات مربوطه‬
‫‪ .3‬چالش های حوزه منابع انسانی‬
‫‪ .4‬چالش های حوزه فرایندهای اجرایی موج ود جهت رع ایت ب رخی اس تانداردهای بین المللی و معاه ده‬
‫نامه ها‬
‫‪ .5‬چالش های فناوری گمرکی‬
‫‪ .6‬چالش های فناوری اطالعات و ارتباطات ‪ -‬چالش های مبارزه با فساد اداری‬
‫‪ .7‬چالش تأمین منابع مالی اجرای برنامه ها و پروژه ها‬
‫‪ .8‬چالش های عدم تناسب ظرفیت ها‬
‫‪ .9‬چالش های حوزه تعامل با سازمان های بین المللی‬
‫‪ .10‬چالش های حوزه تعامل با سازمان های داخلی‬
‫‪ .11‬چالش رفع برخی نواقص در نظام پایش‬

‫‪ ‬چالش های محیط نزدیک‬

‫‪ .1‬تعدد مراکز و مراجع سیاستگذار و متعامل در امور بازرگانی‬
‫‪ .2‬عدم حضور مؤثر گمرک در مرحله سیاستگذاری های مربوط به بخش های تجاری‬
‫‪ .3‬نارسایی در همکاری بین بخش خصوصی‪ ،‬حوزه حمل نقل و اتاق بازرگانی‬
‫‪ .4‬تأثیرات اقتصادی بر فرایند تولید داخلی و سطح اشتغال‬
‫‪ .5‬چالش های فرهنگی ناشی از سودجویی غیرقانونی برخی متعاملین‬
‫‪ .6‬حجم باال و بعضا ً متناقص بخشنامه ها‪ ،‬دستورالعمل های صادره برای گمرک‬
‫‪ .7‬لزوم تقویت نظام پایش مطلوب در رابطه باطرح تحول اقتصادی و ایجاد نظام گمرکی نوین‬

‫‪ ‬چالش های محیط دور‬

‫‪ .1‬چالش محافظت از محیط زیست‬
‫‪ .2‬چالش پذیرش و رعایت کنوانسیون های گمرکی تجاری‬
‫‪ .3‬چالش الزامات رعایت استانداردهای تسهیل کننده در برابر رعایت استانداردهای امنیتی‬
‫‪10‬‬
 ‫‪ .4‬چالش افزایش تجارت کاالهای تقلبی‬
‫‪ .5‬چالش افزایش جرایم سازمان یافته تجاری‬
‫‪ .6‬چالش جهانی شدن داد و ستد تجاری‬
‫به منظ ور رفع چ الش ه ای ف وق گم رک ایران نس بت به تعریف پ روژه ه ای متع دد اق دام و پس از بحث و‬
‫بررسی در کارگروه تحول اقتصادی دولت ‪ 10‬پروژه به عنوان پروژه های تحول در نظام گم رکی تعریف و‬
‫در دستورکار گمرک قرار گرفت‪.‬‬

‫‪ -8‬میزان درآمد گمرک برای دولت جهت رشد و توسة اقتصاد کشور‬

‫از مهم ترین وظایف گمرک وصول درآمدهای گم رکی بر اس اس ق وانین و مق ررات ج اری کش ور اس ت‪ ،‬به‬
‫طوری که حاصل دریافت این درآمد با عنوان سومین منبع درآمد کشور محس وب می ش ود‪ .‬آم ار گم رک طی‬
‫برنامه های چه ارم و پنجم توس عه نشا ن دهن ده رشد متوسط س االنه درآمد گمرک ات کش ور به م یزان ‪11.60‬‬
‫درصد (جدول پایین) است که نشان دهنده اهمیت نقش گمرک در اقتصاد کشور می باشد و این بازت اب پویایی‬
‫گمرک در تمام شاخص های کالن اقتصادی و اثر گذار است‪.‬‬

‫میزان درآمد‬
‫سال‬
‫( هزار ميليارد )‬
‫‪35‬‬ ‫‪1384‬‬
‫‪39‬‬ ‫‪1385‬‬
‫‪48‬‬ ‫‪1386‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪1387‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪1388‬‬
‫‪77‬‬ ‫‪1389‬‬

‫‪98‬‬ ‫‪1390‬‬
‫‪69‬‬ ‫‪1391‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1392‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫‪1393‬‬

‫نکته ‪ :‬علت کم شدن درآمد گمرک در سال ‪ 91‬و ‪ ، 92‬تحریم های شدید بوده است‪.‬‬

‫‪ -9‬میزان نرخ رشد اقتصادی کشور‬

‫رشد بدون نفت‬ ‫رشد با نفت‬ ‫سال‬

‫‪6.51‬‬ ‫‪6.19‬‬ ‫‪1384‬‬
‫‪7.32‬‬ ‫‪7.32‬‬ ‫‪1385‬‬
‫‪7.96‬‬ ‫‪7.84‬‬ ‫‪1386‬‬
‫‪1.23‬‬ ‫‪0.83‬‬ ‫‪1387‬‬
‫‪3.87‬‬ ‫‪3.16‬‬ ‫‪1388‬‬
‫‪7.12‬‬ ‫‪6.38‬‬ ‫‪1389‬‬
‫‪3.4‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪1390‬‬
‫‪3.1 -‬‬ ‫‪5.4 -‬‬ ‫‪1391‬‬
‫‪- 3.2‬‬ ‫‪- 1.9‬‬ ‫‪1392‬‬
‫‪3.1‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪1393‬‬

‫‪ -10‬نتیجه گیری و پیشنهادات‬

‫گمرک به عنوان یک مرزبان اقتصادی کشور فعالیت دارد و یکی از س ازمان ه ای کلیدی در اقتص اد کش ور‬
‫است‪ .‬از دیر باز تاکنون همواره با افزایش حجم تجارت و بازرگانی بین الملل‪ ،‬موانع و مش کالت ب ر س ر راه‬
‫تجارت افزوده شده است‪ .‬کنترل مبادی ورودی و خ روجی ک اال از وظ ایف مهم گمرک ات است که اس تفاده از‬
‫روش های نوین کنترلی می تواند گامی موثر در ارتقای فعالیت های آن را ایفا کند‪.‬‬
‫بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه اقتص ادی و در چ ارچوب ط رح آم ایش س رزمین گم رک تع داد گمرک ات‬
‫کشور می بایست تا پایان این برنامه ‪ 30‬درصد کاهش یابند و مابقی گمرک ات س اماندهی ش وند ‪.‬ک اهش تع داد‬
‫گمرکات کشور به منظور مجهز نمودن آنها و توزیع متناسب نیروی انسانی موجب اصالح روند واردات ک اال‬
‫خواهد شد‪ .‬این مهم طی سال ه ای ‪ 1390‬و ‪ 1391‬با ک اهش تع داد گمرک ات از ‪ 167‬گم رک به ‪ 144‬انج ام‬
‫گرفت ‪.‬در صورت ادامه این روند با افزایش بهره وری‪ ،‬ک اهش هزینه ها و اس تفاده مطل وب از ظ رفیت ها و‬
‫توانایی های گمرکات کشور توس عه و تس هیل تج ارت را بیش از پیش خ واهیم داشت‪ .‬اج رای دقیق و به موقع‬

‫‪12‬‬
‫پروژه های استخراجی از طرح جامع گمرک نوین به عنوان نقشه راه گمرک ایران در سال های آتی می تواند‬
‫گمرک را به جایگاه اصلی و واقعی خود در اقتصاد کشور ارتقاء دهد ‪.‬‬

‫اقتصاد ایران در س ال ‪ 93‬اگرچه با مش کالتی مانند تغییرات محیط کسب وک ار در س ال ه ای ‪ 1390‬و ‪ 91‬و‬
‫‪ 92‬و تشدید تحریم و انتظار رسیدن به توافق جامع با ‪ 1+5‬و لغو یا کاهش تدریجی تحریم ها مواجه ب وده اما‪ ‬‬
‫با برخی مشکالت محیطی حاصل از سوء مدیریت و نبود نظام تدبیر و مدیریت کالن اقتصادی در دولت ه ای‬
‫قبل همچنان دست و پنجه نرم می کند‪.‬‬
‫بنابراین گمرک جمهوري اسالمي ايران در راستاي رسالت حرفه اي و سازماني خود بعنوان يكي از بازوهاي‬
‫اجرايي سياست هاي اقتصادي و تجاري دولت و با الهام از هدف استراتژيك رهايي كشور از اقتصاد تك‬
‫محصولي مبتني بر صدور نفت خام‪ ،‬از طريق افزايش درآمدهاي حاصل از صادرات كاالهاي غيرنفتي‪،‬‬
‫حداكثر تالش خود را در جهت توسعه منطقه آزاد ماكو مبذول مي دارد‪ ،‬و در اين راستا اقدامات مؤثري انجام‬
‫خواهد داد كه اهم آن بطور اختصار به شرح زير است‪:‬‬
‫تسهيل امور گمركي و كاهش تشريفات زايد صادرات كاالهاي غيرنفتي‬ ‫‪.1‬‬
‫تسهيل امور گمركي ترانزيت كاال از قلمرو كشور و كمك به بروز و خلق مزيتهاي نسبي‬ ‫‪.2‬‬
‫پاسخگويي و رضايتمندي ارباب رجوع با ارتقاء كارايي در خدمت رساني‬ ‫‪.3‬‬
‫انجام تشريفات گمركي صادرات كاال در خارج از وقت اداري‪ ،‬روزهاي تعطيل رسمي‬ ‫‪.4‬‬
‫تسهيل امور مسافري‬ ‫‪.5‬‬

‫منــــابع و مــــأخذ‬

‫‪13‬‬
 ‫منابع فارسی‬

‫‪ .1‬سایت گمرک جمهوری اسالمی ایران‬

‫‪ .2‬صمدی دینانی ‪ ،‬اسماعیل ‪ -‬مقاله نقش گمرک در تسهیل تجارت ‪ ،‬تابستان ‪1386‬‬
‫‪ .3‬روزنامه تعادل‬
‫‪ .4‬روزنامه نبض اقتصاد ( نوروز ‪ ) 94‬‬
‫‪ .5‬مرکز آمار ایران‬
‫‪ .6‬سایت وزارت امور اقتصادی و دارایی‬
‫‪ .7‬سایت بانک مرکزی ایران‬

‫منابع التین‬

‫‪1. www.eghtesadonline.com‬‬

‫‪14‬‬