‫‪ -1‬فصل اول‪ :‬مفاهیم اکسرژی‬

‫‪ -1-1‬تعریف اکسرژی‬
‫قانون اول ترمودینامیک با کمیت انرژی سرررر و کاا دااد و بیان م دااد که انرژی نم تواند خلق یا نابود شرررودی ایا قانون‬
‫فقط پایستاای انرژی دا هر فرایند اا بیان م کند و بیان دیگری ندااد ول قانون دوم با کیفیت انرژی و به خصوص با افت‬
‫کیفیت انرژی دا هر فرآیند‪ ،‬تولید آنتروپ و فرصررتهای از دسررت افته برای انمام کاا سررر و کاا داادیکیفیت انرژی اا‬
‫اکسرژی یا دسترسپذیری م گویندی‬

‫شکل ‪ 1-1‬اا دا نظر بگیرید که دو سیستم با انرژی 𝐽𝑘‪ 100‬اا نشان م دهدیسیستم 𝐴 دااای دمای ℃‪ 500‬و سیستم‬
‫‪ B‬دااای دمرای ℃‪ 400‬م براشررردیاز نظر مهندسررران هر دو سررریسرررتم به انداز ی 𝐽𝑘‪ 100‬انرژی دااند (قانون اول‬
‫ترمودینامیک) ول از نقطهنظر قانون دوم سیستم ‪ A‬کیفیت بالاتری داادی‬

‫شکل ‪1-1‬‬

‫کیفیت یعن پتانسریل تولید کاا و پتانسریل تولید کاا یعن ماکزیمم کاامفید قابل حصرول از سرریستم‪ ،‬وقت سیستم به‬
‫شرایط تعادل با محیط یا همان شرایط مرد برسد که همان تعریف اکسرژی‪ 1‬استی‬

‫شکل ‪2-1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Exergy‬‬
‫‪1‬‬
 ‫تعریف شرایط مرده‪:‬‬

‫‪ )1‬دا تعادل گرمای با محیط باشد (هم دما با محیط باشد)‬

‫‪ )2‬دا تعادل مکانیک باشد(هم فشاا با محیط باشد)ی‬
‫‪ )3‬انرژی جنبش آن با انرژی جنبش محیط برابر باشدی‬
‫‪ )4‬پتانسیل آن با انرژی داخل محیط برابر باشدی‬
‫‪ )5‬ازنظر شیمیای نسبت به محیط خنث باشدی‬
‫‪ )6‬ازنظر مغناطیس و الکرتیک با محیط به تعادل اسید باشدی‬

‫‪ -2-1‬فرآیند ماکزیمم کار یا کار برگشتپذیر‬

‫سوال که دا اینما مطرح م شود ایا است که ماکزیمم کاا دا چه فرآیندی انمام م شودی کاا تابع از مسیر و هم تابع‬
‫از مسریر اولیه و نهای اسرتیبا توجه به شرکل ‪ 3-1‬وقت سریستم از حالت اولیه به حالت اانویه تغییر حالت م دهد‪ ،‬اگر‬
‫فرآیند از مسیر ‪ 1‬و یا از مسیر ‪ 2‬فرآیند ط شود‪،‬انرژی داخل )𝑢∆( تغییر نم کندیول کاا مسیر ‪ 1‬با کاا مسیر ‪ 2‬برابر‬
‫نیسرتیبه طوا کل خواص(𝑠 ‪ )𝑇 − 𝑃 − 𝑢 − ℎ −‬مستقل از مسیر و فقط تابع از حالتهای اولیه و نهای هستند ول‬
‫کاا تابع از مسیر فرآیند م باشدی‬

‫شکل ‪3-1‬‬

‫با توجه به شکل ‪ 4-1‬از آنما که کاا تابع از مسیر فرآیند است‪ ،‬کاا برگشتپذیر ماکزیمم کاای است که بیا حالت اولیه‬
‫و حالت اانویه ( شرایط مرد یا محیط) اخ دهدی‬

‫‪2‬‬
 ‫شکل ‪4-1‬‬

‫با توجه به مطالب گفته شرد نتیمه م گیریم وقت سریسرتم دا یک فرآیند برگشرت پذیر از حالت اولیه مشرخص به‬
‫حالت محیط م اسرد‪ ،‬ماکزیمم کاا مفید اا تحویل م دهدی ایا تعریف دقیقا همان اکسررژی است ی لازم به ذکر است که‬
‫اکسرررژی الزاما مقداا کاا تولید شررد پس از نصررب وسرریله اا نم دهد بلکه‪ ،‬حد بالای مقداا کاای اا نشرران م دهد که‬
‫سیستم بدون نقض قوانیا ترمودینامیک م تواند تولید کند ‪.‬‬

‫همیشره بیا کاا واقع و کاا برگشرتپذیر اختلاف وجود داادی ایا مقداا اختلاف اا برگشرت ناپذیری سریستم م گویندی‬
‫مهندسان م توانند با کاهش مقداا برگشت ناپذیری‪ ،‬بازد سیستم اا افزایش دهندی‬

‫‪ -3-1‬تفاوت اکسرژی و کار برگشتپذیر‪:‬‬

‫کار برگشتت پذیر‪:‬ماکزیمم کاا مفیدی اسرت که سریسرتم از حالت مشخص اولیه دا ط یک فرآیند برگشت پذیر به‬
‫حالت نهای م اسدی‬

‫شکل ‪5-1‬‬

‫اکسترژی ‪:‬ماکزیمم کاا مفید برگشرت پذیر از حالت اولیه مشخص دا ط یک فرآیند برگشت پذیر وقت که به تعادل با‬
‫محیط برسد‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫شکل ‪6-1‬‬

‫به بیان ساد تر اگر حالت نهای همان حالت مرد باشد اکسرژی و کاا برگشت پذیر یکسان خواهند بود و دا غیر اینصوات‬
‫ایا دو باهم برابر نیستند ‪.‬‬

‫بنابرایا م توان نتیمه گرفت که‪:‬‬

‫‪ )1‬اکسرژی یک خاصیت ترکیب است‪ ،‬یعن علاو بر شرایط سیستم‪ ،‬به شرایط محیط هم وابسته استی‬
‫‪ )2‬هرباا که انرژی از فرم به فرم دیگر تبدیل م شررود‪ ،‬مقداا انرژی اابت ماند ول کیفیت آن همواا داحال‬
‫کاهش است (اکسرژی داحال کاهش است)ی‬

‫شرکل ‪ 7-1‬دو محیط مختلف اا نشران م دهدیمحیط اول دا دمای ℃‪ 25‬و محیط دوم دا دمای ℃‪ −15‬م باشندی اگر‬
‫با دمای ℃‪ 500‬دا هر دو محیط قراا گیرد و سپس به حالت‬ ‫بعنوان سریستم دا نظر گرفته شود زمان که سن‬ ‫سرن‬
‫مرد برسد‪ ،‬همانطوا که دا شکل قابل مشاهد است‪ ،‬مقداا اکسرژی دا محیط دوم بیشتر استی‬

‫شکل ‪7-1‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ -4-1‬برگشت ناپذیری‪:‬‬
‫برگشت ناپذیری اا م توان اکسرژی اتلاف یا فرصت از دست افته برای انمام کاا پنداشتی برگشت ناپذیری نشان دهند‬
‫آن مقداا انرژی هدا افته ایست که توانای انمام کاا اا داشته اما از آن استفاد نشد استی عملکرد هر سیستم اا م توان‬
‫با کمینه سازی برگشتناپذیری بهبود دادی اابطه برگشت ناپذیری به صوات زیر تعریف م شود‪:‬‬

‫|کاا مفید واقع ‪ −‬ماکزیمم کاا مفید| = 𝐼 برگشت ناپذیری‬ ‫(‪)1-1‬‬

‫𝐼 همواا مثبت اسرت(البته دا بعی از مراج))یبنابرایا اگر سیستم کاا تولید بکند‪ ،‬برگشت ناپذیری مطابق اابطه ( ‪)2-1‬‬
‫محاسبه م شودی اگر سیستم مصرف کنند کاا باشد‪ ،‬برگشت ناپذیری مطابق اابطه (‪ )3-1‬محاسبه م شود ‪:‬‬

‫𝑎𝑊 ‪𝐼 = 𝑊𝑟𝑒𝑣 −‬‬ ‫(‪)2-1‬‬

‫𝑣𝑒𝑟𝑊 ‪𝐼 = 𝑊𝑎 −‬‬ ‫(‪)3-1‬‬
‫مثال ‪ :1-1‬یک ماشیا گرمای ‪ 500kW‬گرما از منب) با دمای ‪ 1200K‬اا م گیرد و گرمای اا تلاف اا به محیط ‪300K‬‬
‫م دهدی اگر قدات خروج ایا ماشیا ‪ 180kW‬باشد مطلوب است محاسبه‪:‬‬

‫الف) قدات برگشتپذیر و برگشتناپذیری‪:‬‬

‫حل‪:‬‬

‫با توجه به شکل ‪ 8-1‬و با استفاد از قانون اول ترمودینامیک مقداا 𝐿𝑄 بدست م آید‪:‬‬

‫شکل ‪8-1‬‬

‫𝐿𝑄 ‪𝑄𝐻 = 𝑊 +‬‬

‫𝑊𝑘‪⇒ 𝑄𝐿 = 500 − 180 = 320‬‬

‫‪5‬‬
 ‫بازد واقع سیکل از اابطه زیر بدست م آید‪:‬‬
‫𝑊‬ ‫‪180‬‬
‫=𝜂‬ ‫=‬ ‫‪= 0.36‬‬
‫𝐻𝑄‬ ‫‪500‬‬

‫بنابرایا مطابق شکل ‪ 9-1‬بهتریا موتوا گرمای که بیا دو منب) با دمای 𝐿𝑇 و 𝐻𝑇 کاا م کند‪ ،‬موتوا کاانو استی‬

‫شکل ‪9-1‬‬

‫بازد موتوا کاانو از اابطه زیر بدست م آید‪:‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫‪300‬‬
‫‪𝜂 =1−‬‬ ‫‪=1−‬‬ ‫‪= 0.75‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫‪1200‬‬

‫سپس م توان با داشتا بازد موتوا کاانو کاا برگشتپذیر اا محاسبه نمود‪:‬‬

‫𝑊𝑘‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝜂 × 𝑄𝐻 = 0.75 × 500 = 375‬‬

‫𝑊𝑘‪𝑊𝑎 = 180‬‬
‫𝑊𝑘‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 375‬‬
‫𝑊𝑘‪𝐼 = |𝑊𝑟𝑒𝑣 − 𝑊𝑎 | = |375 − 180| = 195‬‬

‫مثال ‪ :2-1‬مطابق شکل ‪ ،11-1‬یک قطعه آهن به جرم ‪ 500kg‬با دمای اولیه ℃‪ 200‬اا دا نظر بگیریدی ایا قطعه آهن‬
‫با دادن حراات به محیط ℃‪ 27‬خنک م شودی مطلوبست محاسبه برگشتناپذیری فرآیند‪:‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫‪C = 0.45‬‬
‫𝑘 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫شکل ‪11-1‬‬

‫مطابق شکل ‪ ،11-1‬یک قطعه آهن به یک ماشیا گرمای متصل شد و دمای منب) گرم ( ‪ )𝑇ℎ‬از ‪ 473K‬تا ‪ 300K‬تغییر‬
‫م کندیکاا برگشتپذیر به صوات زیر محاسبه م شود‪:‬‬

‫شکل ‪11-1‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫‪300‬‬
‫‪𝑊𝑟𝑒𝑟=𝜂(𝑚𝑐𝑑𝑇ℎ) = (1 −‬‬ ‫‪) 𝑚𝑐𝑑𝑇ℎ = (1 −‬‬ ‫‪) × 500 × 0.45 × 𝑑𝑇ℎ‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫‪𝑇ℎ‬‬
‫‪300‬‬
‫‪300‬‬
‫‪𝑊𝑟𝑒𝑟 = 500 × 0.45 × ∫ (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘‪)𝑑𝑇ℎ = 8191‬‬
‫𝐻𝑇‬
‫‪473‬‬

‫مقداا گرمای کل قطعه آهن به صوات زیر محاسبه م شود‪:‬‬

‫𝐽𝑘‪𝑄 = 𝑚𝐶∆𝑇 = 500 × 0.45 × (200 − 27) = 38925‬‬

‫‪7‬‬
 ‫شکل ‪12-1‬‬

‫دا حالت واقع با دادن حراات به صوات مستقیم به محیط خنک شد و از پتانسیل خود برای‬ ‫مطابق شکل ‪ ،12-1‬سن‬
‫تولید کاا بهر ای نبرد است‪ ،‬و هیچ کاا مفیدی تولید نشد است ‪.‬بنابرایا دا حالت واقع قطعه با دادن حراات به محیط‬
‫خنک شرد و هیچ کاا مفیدی انمام نم دهدیاما دا صروات که به یک موتوا گرمای برگشررتپذیر متصررل شود به انداز‬
‫𝐽𝑘‪ 8191‬کاا انمام م دهد‪ ،‬که ایا مقداا کاا همان کاا برگشت پذیر م باشدی‬

‫دا نتیمه مقداا برگشتناپذیری مطابق با اابطه (‪ )1-1‬محاسبه م شود‪:‬‬

‫𝑎𝑊 ‪𝐼 = 𝑊𝑟𝑒𝑣 −‬‬

‫𝐽𝑘‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 8191‬‬
‫‪𝑊𝑎 = 0‬‬
‫𝐽𝑘‪𝐼 = 8191 − 0 = 8191‬‬

‫بازد قانون دوم اا م توان مطابق با اابطه (‪ )4-1‬محاسبه نمود‪:‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫(‪)4-1‬‬
‫‪η𝑚𝑎𝑥 = 1 −‬‬
‫𝐻𝑇‬

‫با دا نظر گرفتا شکل ‪ 13-1‬م توان مقداا بیشینه بازد ماشیاهای گرمای ‪ A‬و ‪ B‬اا بدست آواد‪:‬‬
‫‪8‬‬
 ‫شکل ‪13-1‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫‪300‬‬
‫‪A: η𝑚𝑎𝑥 = 1 −‬‬ ‫‪=1−‬‬ ‫‪= 0.5‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫‪600‬‬

‫‪300‬‬
‫‪B: η𝑚𝑎𝑥 = 1 −‬‬ ‫‪= 0.7‬‬
‫‪600‬‬

‫با توجه به مقادیر ماکزیمم بازد هر دو ماشریا مشراهد م شررود که ماشیا گرمای ‪ A‬دا وضعیت اید آلتری نسبت به‬
‫ماشرریا ‪ B‬قراا داادی زیرا بازد آن به بازد اید آل خود نزدیکتراسررتی بازد قانون دوم برای ماشرریا گرمای کاانو یا هر‬
‫سیکل برگشت پذیر دیگر به صوات زیر تعریف م شود‪:‬‬

‫واقع ‪η‬‬ ‫(‪)5-1‬‬

‫= 𝐼𝐼‪η‬‬
‫ماکزیمم ‪η‬‬
‫‪0.30‬‬
‫= 𝐴) 𝐼𝐼‪η‬‬ ‫‪= 0.6‬‬
‫‪0.05‬‬
‫‪0.30‬‬
‫= 𝐵) 𝐼𝐼‪η‬‬ ‫‪= 0.4‬‬
‫‪0.70‬‬
‫بنابرایا م توان نتیمه گرفت که بازد قانون دوم ماشیا گرمای ‪ A‬نسبت به ‪ B‬بیشتر استی‬

‫‪9‬‬
 ‫شکل ‪ 14-1‬اکسرژی واودی و بازیافت اا برای دو سیستم اید آل نشان م دهد‪:‬‬

‫شکل ‪14-1‬‬

‫جدول ‪1-1‬‬

‫𝑣𝑒𝑟𝑊‬ ‫𝑎𝑊‬
‫دا حالت اید آل بیشتریا کاای است‬ ‫داحالت واقع تولید م کند‬ ‫وسایل تولید کنند کاا‬
‫که م تواند تولید کند‬
‫دا حرالرت اید آل ایا کمتریا کاای‬ ‫دا حالت واقع مصرف م کند‬ ‫وسایل مصرف کنند‬
‫است که م تواند مصرف کند‬
‫𝑥𝑎𝑚𝑃𝑂𝐶‬ ‫𝑎𝑃𝑂𝐶‬
‫ضریب عملکرد دا یخچالها و پمپ ها ضریب عملکرد دا یخچالها و پمپ ها‬ ‫یخچال ها و پمپ ها‬
‫دا حالت اید آل‬ ‫دا حالت واقع‬
‫بنابرایا با توجه به جدول ‪ ،1-1‬بازد قانون دوم به صوات زیر بیان م شود‪:‬‬

‫اکسرژی بازیافت‬ ‫اکسرژی اتلاف‬ ‫(‪)6-1‬‬

‫)واودی = بازیافت (‬ ‫=‪η‬‬ ‫‪=1−‬‬
‫واودی‬ ‫اکسرژی واودی‬
‫برای وسایل تولید کنند کاا بازد به صوات زیر تعریف م شود‪:‬‬
‫𝑎𝑊‬ ‫(‪)7-1‬‬
‫= 𝐼𝐼‪η‬‬
‫𝑣𝑒𝑟𝑊‬
‫برای وسایل مصرفکنند کاا بازد به صوات زیر تعریف م شود‪:‬‬
‫𝑣𝑒𝑟𝑊‬ ‫(‪)8-1‬‬
‫= 𝐼𝐼‪η‬‬
‫𝑎𝑊‬

‫‪11‬‬
‫بنابرایا با توجه به شکل ‪ ،14-1‬سیستم و فرآیند اید آل‪ ،‬سیستم و فرآیندی است که علاو بر ایا که انرژی اا تغییر دهد‬
‫کیفیت و یا همان اکسرژی اا نیز تغییر ندهدی برای چنیا سیستم بازد قانون دوم ‪ %111‬استی ول برای سیستم واقع‬
‫اکسرژی واودی از اکسرژی بازیافت بیشتر است و اختلاف بیا اکسرژی واودی و بازیافت اا اکسرژی اتلاف گویندی‬

‫دا فرایند برگشت پذیر تمام اکسرژی داد شد به فرایند اا م توان بازیافت کرد و بنابرایا بازد قانون دوم برابر است با ‪:‬‬

‫اکسرژی بازیاف شد‬ ‫(‪)9-1‬‬

‫= ‪ηΙΙ‬‬ ‫‪=1‬‬
‫اکسرژی واودی‬
‫فرایند های وجود دااند که دا آنها هیچ قسمت از اکسرژی واودی بازیافت نم شود و بازد قانون دوم دا ایا فرایندها‬
‫برابر با صفر خواهد بود‪:‬‬
‫‪ηΙΙ = 0‬‬

‫‪ -5-1‬اکسرژی مربوط به انواع انرژی ها ‪:‬‬

‫معمولا دا علم ترمودینامیک با انرژی های جنبش ‪ ،‬پتانسیل ‪ ،‬داون ‪ ،‬انرژی جریان و آنتالپ سروکاا دااند‪ ،‬اکسرژی‬
‫مربوط به ایا انرژی ها دا ایا بخش معرف م گردند‪:‬‬

‫الف) اکسرژی انرژی جنبش ‪:‬‬

‫‪𝑚𝑣 2‬‬
‫= 𝑒𝑘𝑋‬ ‫]𝐽𝑘[‬
‫‪2‬‬ ‫(‪)11-1‬‬
‫‪𝑉2‬‬ ‫𝐽𝑘‬
‫𝑒𝑘𝑥‬ ‫=‬ ‫] [‬
‫‪2‬‬ ‫𝑔𝑘‬
‫ب) اکسرژی انرژی پتانسیل‪:‬‬

‫𝑧𝑔𝑚 = 𝑒𝑝𝑋‬ ‫]𝐽𝑘[‬ ‫(‪)11-1‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫𝑧𝑔 = 𝑒𝑝𝑥‬ ‫] [‬
‫𝑔𝑘‬
‫پ) اکسرژی انرژی داون ‪:‬‬

‫) ‪𝑋𝑢 = (𝑈 − 𝑈0 ) + 𝑃0 (𝑉 − 𝑉0 ) − 𝑇0 (𝑆 − 𝑆0‬‬ ‫]𝐽𝑘[‬ ‫(‪)12-1‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫) ‪𝑥𝑢 = (𝑢 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝑉 − 𝑉0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0‬‬ ‫] [‬
‫𝑔𝑘‬
‫ت) اکسرژی انرژی جریان‪:‬‬

‫𝑉) ‪𝑋𝑝𝑣 = (𝑃 − 𝑃0‬‬ ‫]𝐽𝑘[‬ ‫(‪)13-1‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫𝜈) ‪𝑥𝑝𝑣 = (𝑃 − 𝑃0‬‬ ‫] [‬
‫𝑔𝑘‬

‫‪11‬‬
 ‫ث) اکسرژی آنتالپ ‪:‬‬

‫) ‪𝑋ℎ = 𝑋𝑉 + 𝑋𝑝𝑣 = (𝐻 − 𝐻0 ) − 𝑇0 (𝑆 − 𝑆0‬‬ ‫]𝐽𝑘[‬

‫𝐽𝑘‬
‫] [ ) ‪𝑥ℎ = (ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0‬‬ ‫(‪)14-1‬‬
‫𝑔𝑘‬

‫نکات اا که م توان دا مواد اکسرژی انواع انرژیها بیان نمود عبااتند از‪:‬‬

‫الف) اکسرژی داون هیچگا منف نیستی‬

‫ب) اکسرژی انرژی جریان دا فشااهای کمتر از فشاا اتمسفر ‪ ،‬منف است‬

‫اکسرژی آنتالپ ) و از طرف چون اکسرژی انرژی‬ ‫پ) با توجه به اینکه (اکسررژی انرژی جریان اکسرژی انرژی داون‬
‫جریان م تواند منف باشرررد ( اکسررررژی انرزی داون همواا مثبت اسرررت) بنابرایا نم توان از قبل پیش بین کرد که‬
‫اکسرژی آنتالپ مثبت است یا منف ‪:‬‬

‫‪𝑋𝑢 > 0‬‬ ‫&‬ ‫𝑉) ‪𝑋𝑝𝑣 = (𝑃 − 𝑃0‬‬ ‫(‪)15-1‬‬

‫نامعلوم = )‪𝑃 < 𝑃0 & (𝑋𝑝𝑣 < 0) + (𝑋𝑢 > 0‬‬

‫مثبت = )‪{ 𝑃 > 𝑃0 & (𝑋𝑝𝑣 > 0) + (𝑋𝑢 > 0‬‬

‫‪𝑃 > 𝑃0 & 𝑋ℎ > 0‬‬ ‫(‪)16-1‬‬
‫{‬
‫نامعلوم = ‪𝑃 < 𝑃0 & 𝑋ℎ‬‬

‫‪ -6-1‬مفهوم سیستم باز و سیستم بسته‪:‬‬

‫دا سیستم بسته جرم تغییر نم کند و اابت م ماندی دا سیستم بسته تبادل انرژی فقط به صوات کاا و گرما استیبعنوان‬
‫مثال سریسرتم سریلندا و پیستون یک سیستم بسته استیدا سیستم باز علاو بر انرژی به صوات کاا و گرما‪ ،‬جرم هم از‬
‫مرزهای سیستم عبوا م کندیآبگرمکا‪ ،‬کمپرسوا و توابیا نمونهای از سیستم باز هستندی‬

‫‪ -7-1‬تغییرات اکسرژی سیستم بسته ‪:‬‬

‫همانطوا که دا بخش ‪ 6-1‬گفته شرد‪ ،‬دا سیستم بسته جرم از مرزهای سیستم عبوا نم کندی مقداا تغییر اکسرژی کل‬
‫انرژی سیستم بسته از اابطه (‪ )17-1‬محاسبه م شود‪:‬‬

‫]𝐽𝑘[ 𝑒𝑝𝑋‪Δ𝑋𝑒 = Δ𝑋𝑢 + Δ𝑋𝑘𝑒 + Δ‬‬ ‫(‪)17-1‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫𝑒𝑝𝑥‪Δ𝑥𝑒 = Δ𝑥𝑢 + Δ𝑥𝑘𝑒 + Δ‬‬ ‫] [‬
‫𝑔𝑘‬
‫) ‪𝑥𝑢 )1 = (𝑢1 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈1 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0‬‬ ‫(‪)18-1‬‬
‫) ‪𝑥𝑢 )2 = (𝑢2 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈2 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0‬‬
‫) ‪Δ𝑥𝑢 = (𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝜈2 − 𝜈1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1‬‬
‫‪12‬‬
 ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑉2 2 − 𝑉12‬‬ ‫(‪)19-1‬‬
‫𝑒𝑘𝑥‬ ‫=‬ ‫= 𝑒𝑘𝑥‪→ Δ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑒𝑝𝑥‬ ‫) ‪= 𝑔𝑧 → Δ𝑥𝑝𝑒 = 𝑔(𝑧2 − 𝑧1‬‬ ‫(‪)21-1‬‬
‫تذکر‪ :‬سریسرتم بسرته فقط اکسرژی انرژی داون دااد و اکسرژی آنتالپ نداادی دا نتیمه تغییرات اکسرژی یک سیستم‬
‫بسته که دا ط یک فرایند از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬م اود مطابق اابطه زیر بدست م آید‪:‬‬

‫‪𝑉2 2 − 𝑉12‬‬ ‫(‪)21-1‬‬

‫کل𝑥‪Δ‬‬ ‫‪= Δ𝑥𝑒 = (𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝜈2 − 𝜈1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1 ) +‬‬ ‫) ‪+ 𝑔(𝑧2 − 𝑧1‬‬
‫‪2‬‬
‫نکته‪ :‬دا حالت خاص زمان که انرژی جنبشر و پتانسریل صفر باشد م توان از اابطه زیر استفاد کرد ( ایا موضوع دا‬
‫اکثر مسائل مهندس صادق است) ‪:‬‬

‫) ‪Δ𝑥𝑒 = Δ𝑥𝑢 = (𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝜈2 − 𝜈1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1‬‬ ‫(‪)22-1‬‬

‫‪ -8-1‬تغییرات اکسرژی سیستم باز ‪:‬‬
‫‪-1-8-1‬فرآیند دائم (‪: )SSSF‬‬
‫دا شکل ‪15-1‬یک سیستم باز که از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬تغییر م کند مشاهد م شودی‬

‫شکل ‪15-1‬‬

‫فرآینردی که دا آن تمام خواص با زمان تغییر نکنند و اابت بمانند‪ ،‬فرآیند دائم نام داادی به عباات دیگر‪ ،‬دا فرآیند دائم‬
‫تغییرات اکسررژی سریستم صفر است (‪)Δ𝑥 = 0‬ی اکسرژی یک سیستم بسته برای حالت اولیه و اانویه به ترتیب از اوابط‬
‫‪ Error! Reference source not found.‬و ‪ Error! Reference source not found.‬بدست م آیدی‬

‫برای سیستم بسته چون جرم تغییر نم کند ( ‪ ،)𝑚2 = 𝑚1‬بنابرایا تغییرات اکسرژی سیستم اا م توان از اابطه (‪)21-1‬‬
‫محاسبه نمودی‬

‫‪13‬‬
‫اکسرژی داون ) × جرم سیستم دا حالت اول اکسرژی سیستم باز‬ ‫(اکسرژی پتانسیل اکسرژی جنبش‬ ‫(‪)23-1‬‬
‫داحالت اول‬
‫اکسرژی سیستم باز دا حالت اول‬
‫‪𝑉21‬‬
‫‪= 𝑚1 × (𝑢1 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈1 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 ) +‬‬ ‫‪+ 𝑔𝑧1‬‬
‫‪2‬‬
‫اکسرژی داون ) × جرم سیستم دا حالت دوم اکسرژی سیستم باز‬ ‫(اکسرژی پتانسیل اکسرژی جنبش‬ ‫(‪)24-1‬‬
‫داحالت دوم‬
‫اکسرژی سیستم باز دا حالت دوم‬
‫‪𝑉22‬‬
‫‪= 𝑚2 × (𝑢2 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈2 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0 ) +‬‬ ‫‪+ 𝑔𝑧2‬‬
‫‪2‬‬

‫فرآیند گذرا (‪: )USUF‬‬ ‫‪-2-8-1‬‬

‫شکل ‪16-1‬‬

‫فرآیندی که دا آن خواص با زمان تغییر م کنند‪ ،‬فرآیند گذاا نام داادی بنابرایا جریان واودی م تواند هر کدام از انرژی‪-‬‬
‫های جنبش ‪ ،‬پتانسل ‪ ،‬داون و جریان باشد که به ممموع انرژیهای داون و جریان ‪ ،‬آنتالپ گویندی‬

‫تغییرات اکسرژی برای فرایند گذاا از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬از اابطه (‪ )25-1‬بدست م آید‪:‬‬

‫) ‪Δ𝑥 = 𝑚2 𝑢2 − 𝑚1 𝑢1 − 𝑢0 (𝑚2 − 𝑚1 ) + 𝑃0 (𝑚2 𝜈2 − 𝑚1 𝜈1 ) − 𝑃0 𝑉0 (𝑚2 − 𝑚1‬‬ ‫(‪)25-1‬‬

‫‪1‬‬
‫) ‪− 𝑇0 (𝑚2 𝑠2 − 𝑚1 𝑠1 ) − 𝑇0 𝑠0 (𝑚2 − 𝑚1 ) + (𝑚2 𝑢22 − 𝑚1 𝑢21‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪+ 𝑔(𝑚2 𝑧2 − 𝑚1 𝑧1‬‬
‫‪𝑉21‬‬ ‫(‪)26-1‬‬
‫‪ → 𝑥𝑖𝑛 = (ℎ1 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 ) +‬اکسرژی جریان واودی‬ ‫‪+ 𝑔𝑧1‬‬
‫‪2‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪𝑉22‬‬ ‫(‪)27-1‬‬
‫‪ → 𝑥𝑜𝑢𝑡 = (ℎ2 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0 ) +‬اکسرژی جریان خروج‬ ‫‪+ 𝑔𝑧2‬‬
‫‪2‬‬
‫دا نتیمه تغییرات اکسرژی سیستم باز زمان که سیستم از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬تغییر م کند‪ ،‬از اابطه (‪ )28-1‬محاسبه‬
‫م شود‪:‬‬

‫‪𝑉22‬‬ ‫‪𝑉21‬‬ ‫(‪)28-1‬‬

‫( ‪Δ𝑥 = (ℎ2 − ℎ1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1 ) +‬‬ ‫‪−‬‬ ‫) ‪) + 𝑔(𝑧2 − 𝑧1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اگر از تغییرات انرژی جنبش و پتانسیل صرف نظر کنیم‪ ،‬تغییرات اکسرژی سیستم باز زمان که سیستم از حالت ‪ 1‬به‬
‫حالت ‪ 2‬تغییر م کند‪ ،‬از اابطه (‪ )29-1‬محاسبه م شود‪:‬‬

‫) ‪Δ𝑥 = (ℎ2 − ℎ1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1‬‬ ‫(‪)29-1‬‬

‫‪ -9-1‬مقدار کار برگشتپذیر و تغییر اکسرژی‪:‬‬

‫شکل ‪ 17-1‬یک سیستم بسته اا نشان م دهد‬

‫شکل ‪17-1‬‬

‫ایا سیستم از حالت نشان داد شد ‪ 1‬به حالت نشان داد شد ‪ 2‬میرسدی دا اینما ایا سوال پیش م آید که بیشینه کاا‬
‫مصرف یا تولیدی ایا سیستم چقدا است؟‬

‫اگر بتوان از انرژی جنبشر و پتانسیل صرف نظر کرد حداکثر کاا تولیدی یا حداقل کاا مصرف از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬به‬
‫صوات زیر م باشد ‪:‬‬

‫𝑋∆ = 𝑣𝑒𝑟𝑊‬ ‫(‪)31-1‬‬

‫بنابرایا اکسرژی سیستم از اابطه زیر محاسبه م شود ‪:‬‬

‫اگر انرژی جنبش و پتانسیل نباشد‬ ‫(‪)31-1‬‬

‫→‬ ‫)) ‪m × ((𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝜈2 − 𝜈1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1‬‬
‫پس تغییرات اکسرژی سیستم بسته حد بالای تولید کاا یا حد پاییا مصرف کاا اا به ما م دهدی‬

‫‪15‬‬
 ‫حداکثر کاا تولیدی و یا حداقل کاا مصرف همان تغییر اکسرژی م باشدی‬

‫از آنجای که دا حالت واقع جریان جرم م تواند به انداز 𝑎𝑊 کاا تولید کند ‪ ،‬بنابرایا‪:‬‬

‫|𝑥∆| < | 𝑎𝑊| → اگر کاا تولید کند‬ ‫&‬ ‫|𝑥∆| > | 𝑎𝑊| → اگر کاا مصرف کند‬ ‫(‪)32-1‬‬

‫مثال ‪ :3-1‬یک سیستم بسته که حاوی آب است اا با خواص زیر دا نظر بگیرید‪:‬‬

‫‪𝑢1 = 503.3‬‬
‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃 = 500‬‬
‫{‬ ‫‪→ {𝜈1 = 0.00106‬‬
‫℃‪𝑇 = 120‬‬
‫‪𝑠1 = 1.5273‬‬
‫‪𝑢0 = 113.1‬‬
‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃0 = 100‬‬
‫{‬ ‫‪→ { 0 = 0.001003‬‬
‫𝜈‬
‫℃‪𝑇0 = 27‬‬
‫‪𝑠0 = 0.3949‬‬

‫مطلوبست محاسبه اکسرژی سیستم ‪:‬‬

‫توجه شود که واحد دما برای جایگذاای دا فرمول‪ ،‬حتما باید بر حسب کلویا باشدی‬

‫‪𝑥𝑢 = [(𝑢1 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈1 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 )]=[(503.3 − 113.1) + 100(0.00106 −‬‬

‫‪0.0010033) − 300(1.5273 − 0.3949)] = 50.41‬‬

‫مثال ‪ :4-1‬جریان آب داون یک لوله با سررعت 𝑠‪ 1 𝑚⁄‬اا دا نظر بگیرید و از انرژی جنبشر صررف نظر کنیدیمطلوبست‬
‫محاسبه اکسرژی و انرژی سیستم ی‬

‫𝐽𝑘‬
‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃 = 500‬‬ ‫] [ ‪ℎ = 504‬‬
‫{‬ ‫{→‬ ‫𝑔𝑘‬
‫℃‪𝑇 = 120‬‬
‫‪𝑠 = 1.527‬‬
‫‪ℎ0 = 96.5‬‬
‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃 = 100‬‬
‫‪{ 0‬‬ ‫‪→ {𝜈0 = 0.0010‬‬
‫𝐾 ‪𝑇0 = 300‬‬
‫‪𝑠0 = 0.339‬‬
‫]) ‪𝑥ℎ = [(ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫[ ‪𝑥ℎ = [(504 − 96.5) − 300(1.527 − 0.339)] = 51.1‬‬ ‫]‬
‫𝑔𝑘‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫𝐽𝑘‬
‫] [ ‪𝑥𝑘𝑒 = 𝑉 2 = × 12 = 0.5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑔𝑘‬

‫دو نکته از ایا سوال بدست م آید‪:‬‬

‫‪ )1‬دقیقا به انداز انرژی جنبش م تواند کاا تولید شود ‪ ،‬یعن دا ایا سوال به انداز ‪ 101115‬کیلوژول بر کیلوگرم‬
‫انرژی جنبشر وجود دااد و دقیقا به همیا انداز م تواند کاا تولید شرود ‪ ،‬از طرف چون میزان انرژی جنبش‬

‫‪16‬‬
 ‫دا مقایسه با آنتالپ ناچیز است‪ ،‬لذا از انرژی و اکسرژی آن صرف نظر م شودی‬
‫‪ )2‬انرژی ایا سرریسررتم بواسررطه فشرراا و دمای آن ‪ 514‬کیلوژول بر کیلوگرم اسررت ول اکسرررژی آن کیلوژول بر‬
‫کیلوگرم‪ 5101‬م باشررد و مطابق شررکل ‪ 18-1‬بدان معناسررت که تنها تقریبا ‪ %11‬ایا مقداا انرژی دا بهتریا‬
‫حالت به کاا تبدیل م شودی دا ایا مسأله اگر دما و فشاا محیط اا کاهش دهیم اکسرژی افزایش م یابدی‬

‫شکل ‪18-1‬‬

‫مثال ‪ :5-1‬مبرد ‪ R134‬از حالت ‪ 0.14Mpa‬و ‪ -10 ⁰C‬توسرررط کمپرسررروای به حالت ‪ 0.8Mpa‬و ‪ 50 ⁰C‬به طوا پایا‬
‫متراکم م شود‪ ،‬اگر محیط دا شرایط ‪ 20 ⁰C‬و ‪ 95 KPa‬قراا داشته باشد ‪ ،‬مطلوبست محاسبه ‪:‬‬

‫الف) کاا واقع کمپرسوا‬

‫ب) حداقل کاا مصرف کمپرسوا‬

‫شکل ‪19-1‬‬

‫‪17‬‬
 ‫حل‪:‬‬

‫انرژی واودی‬ ‫قانون اول‪ :‬انرژی خروج‬

‫‪𝑚̇ℎ1 + 𝑊̇𝑎 = 𝑚̇ℎ2‬‬ ‫&‬ ‫) ‪𝑊̇𝑎 = 𝑚̇(ℎ2 − ℎ1‬‬

‫𝑎𝑃𝑀 ‪𝑃1 = 0.14‬‬
‫جداول‬
‫{①‬ ‫→‬ ‫‪ℎ1 = 243.4 & 𝑠1 = 0.96‬‬
‫𝐶‪𝑇1 = −10 0‬‬
‫𝑎𝑃𝑀 ‪𝑃2 = 0.8‬‬
‫جداول‬
‫{②‬ ‫→‬ ‫‪ℎ2 = 284.4 & 𝑠2 = 0.97‬‬
‫𝐶‪𝑇2 = 50 0‬‬

‫𝑎̇𝑊‬ ‫𝐽𝑘‬
‫= 𝑎̇𝑤‬ ‫) ( ‪= 284.4 − 243.4 = 41‬‬
‫̇𝑚‬ ‫𝑔𝑘‬

‫دا حالت واقع ایا کمپرسوا به انداز ‪ 41‬کیلوژول بر کیلوگرم کاا احتیاج دااد تا هوا از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬برسدی‬

‫حداقل کاا مصرف (تغییر اکسرژی حمم کنترل) ‪:‬‬

‫𝑥∆ = 𝑣𝑒𝑟𝑤‬
‫{‬ ‫𝐽𝑘‬
‫‪∆𝑥 = (ℎ2 − ℎ1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1 ) = (284.4 − 243.4) − (20 + 273)(0.97 − 0.96) = 38‬‬
‫𝑔𝑘‬

‫دا حالت اید آل کمپرسوا فقط ‪ 38‬کیلوژول بر کیلوگرم کاا احتیاج داادی‬

‫‪38‬‬
‫= ‪ηΙΙ‬‬ ‫‪= 0.926 = %92.5‬‬
‫‪41‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫‪) 3‬کاا بیشتر مصرف شد ( = |‪| = |41 − 38‬کاا اید آل ‪ −‬کاا واقع | = ‪ I‬برگشت ناپذیری فرآیند‬
‫𝑔𝑘‬

‫مثال ‪ :6-1‬تانک صلب اا مطابق شکل (‪ )21-1‬دا نظر بگیرید ‪ ،‬اگر هوا بعنوان گاز اید آل از فشاا ‪ 1 MPa‬به ‪500 MPa‬‬
‫برسد ‪ ،‬چه میزان کاا م تواند تولید شود؟‬

‫𝐽𝑘‬ ‫𝐽𝑘‬ ‫𝐽𝑘‬

‫[ ‪𝑅 = 0.287‬‬ ‫]‬ ‫&‬ ‫[ ‪𝐶𝑝 = 1.005‬‬ ‫]‬ ‫[ ‪& 𝐶𝑣 = 0.718‬‬ ‫]‬
‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬ ‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬ ‫𝐾 ‪𝑘𝑔.‬‬

‫حل‪ :‬فرض م کنیم فرایند به صوات دما اابت ط م شودی‬

‫‪18‬‬
 ‫شکل ‪21-1‬‬

‫تذکر ‪ :‬تحلیل به صوات سیستم بسته انمام م شودی‬

‫‪ = ∆𝑋 = 𝑚2 𝑥2 − 𝑚1 𝑥1‬ماکزیمم کاا تولیدی = 𝑣𝑒𝑟𝑊‬

‫) ‪𝑥 = (𝑢 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0‬‬
‫دا حالت اول‬
‫→ 𝑇𝑅𝑚 = 𝑉𝑃‬ ‫‪𝑃1 𝑉 = 𝑚1 𝑅𝑇1‬‬
‫‪𝑃1 𝑉 1000 × 200‬‬
‫= ‪𝑚1‬‬ ‫=‬ ‫𝑔𝑘 ‪= 2322.9‬‬
‫‪𝑅𝑇1 0.287 × 300‬‬
‫𝑉 ‪𝑃2‬‬ ‫‪500 × 200‬‬
‫= ‪𝑚2‬‬ ‫=‬ ‫𝑔𝑘 ‪= 1161.45‬‬
‫‪𝑅𝑇2 0.287 × 300‬‬
‫) ‪𝑥1 = (𝑢1 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝜈1 − 𝜈0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫( 𝑉 ‪(𝑢1 − 𝑢0 ) = 𝐶𝑣 ∆𝑇 & 𝑃0 (𝜈1 − 𝜈0 ) = 𝑃0‬‬ ‫‪−‬‬ ‫)‬
‫‪𝑚1 𝑚0‬‬
‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑃1‬‬
‫‪(𝑠1 − 𝑠0 ) = 𝐶𝑃 ln‬‬ ‫) ( ‪− 𝑅 ln‬‬
‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑃0‬‬
‫𝑉‬
‫= ‪𝜈1‬‬
‫‪𝑚1‬‬ ‫𝑉‬
‫= ‪→ 𝜈0‬‬
‫𝑉‬ ‫‪𝑚0‬‬
‫= ‪𝜈2‬‬
‫{‬ ‫‪𝑚2‬‬
‫‪200‬‬
‫= ‪𝜈1‬‬ ‫‪= 0.086‬‬
‫‪2322.9‬‬
‫‪200‬‬
‫= ‪𝜈2‬‬ ‫‪= 0.172‬‬
‫‪1161.45‬‬
‫𝑉 ‪𝑃0‬‬ ‫‪100 × 200‬‬
‫= ‪𝑚0‬‬ ‫=‬ ‫]‪= 232.29 [kg‬‬
‫‪𝑅𝑇0 0.287 × 300‬‬
‫‪200‬‬
‫{‬ ‫𝜈‬‫‪0‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0.86‬‬
‫‪232.29‬‬
‫‪19‬‬
 ‫یعن اگر هوا با شرایط ‪ P=100kPa & T=300K‬داون مخزن قراا داشته باشد جرم آن ‪ 232029‬کیلوگرم استی‬

‫‪𝑃1‬‬
‫]) ( ‪) 𝑥1 = 𝐶𝑣 (𝑇1 − 𝑇0 ) + 𝑃0 (𝜈1 − 𝜈0 ) − 𝑇0 [𝐶𝑝 (𝑇1 − 𝑇0 ) − 𝑅 ln‬اکسرژی(‬
‫‪𝑃0‬‬
‫‪1000‬‬ ‫𝐽𝑘‬
‫( ‪= 100 × (0.086 − 0.86) + 300 × 0.287 × ln‬‬ ‫‪) = 120.8‬‬
‫‪100‬‬ ‫𝑔𝑘‬

‫به همیا صوات مقداا اکسرژی دا حالت دوم اا محاسبه م کنیم‪:‬‬

‫‪500‬‬ ‫𝐽𝑘‬
‫( ‪𝑥2 = 100 × (0.172 − 0.86) + 300 × 0.287 × ln‬‬ ‫‪) = 69.73‬‬
‫‪100‬‬ ‫𝑔𝑘‬

‫‪ = ∆𝑋 = 𝑚2 𝑥2 − 𝑚1 𝑥1‬ماکزیمم کاا تولیدی = 𝑣𝑒𝑟𝑊‬

‫𝐽𝑘 ‪= 1161.45 × 69.73 − 2322.9 × 120.8 = −199618.41‬‬

‫ایا مقداا حداکثر کاا تولیدی توسط فرایند از حالت ‪ 1‬به حالت ‪ 2‬استی‬
‫‪𝑊𝑎 = 0‬‬
‫{‬
‫𝐽𝑘 ‪𝐼 = |−199618.41 − 0| = 199618.41‬‬

‫‪-11-1‬انتقال اکسرژی توسط گرما‪:‬‬

‫ستوال‪ :‬سریسرتم مطابق شرکل ‪ ،21-1‬دا دمای ‪T‬و با انرژی ‪ Q‬چقدا اکسرژی دااد؟ به عباات دیگر اگر از ایا حالت به‬
‫حالت مرد برسد چقدا کاا م تواند تولید کند؟‬

‫شکل ‪21-1‬‬

‫برای بدسرت آوادن اکسررژی سیستم‪ ،‬مطابقشکل ‪ 22-1‬فرض م شود که یک موتوا برگشت پذیر بیا سیستم و محیط‬

‫عمل کرد و با گرفتا گرمای ‪ Q‬کاا ‪ Wrev‬اا تحویل م دهدی‬

‫‪21‬‬
 ‫شکل ‪22-1‬‬

‫از طرف حداکثر بازد ایا موتوا از اابطه زیر بدست م آید‪:‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫‪𝑇0‬‬ ‫(‪)33-1‬‬

‫‪𝜂 =1−‬‬ ‫‪⟶ 𝜂𝑚𝑎𝑥 = 1 −‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫𝑇‬
‫پس حداکثر کاا خروج ایا موتوا به صوات زیر محاسبه م شود ‪:‬‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫(‪)34-1‬‬
‫‪𝑊𝑚𝑎𝑥 = 𝜂𝑚𝑎𝑥 × 𝑄 → 𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝑊𝑚𝑎𝑥 = 𝑄 (1 −‬‬ ‫)‬
‫𝑇‬
‫از طرف اکسرررژی همان کاا برگشررت پذیر بیا حالت ‪ 1‬و حالت مرد اسررت ی پس ایا عباات همان اکسرررژی گرمای ‪Q‬‬
‫اسررتی بنابرایا اکسرررژی گرمای یک سرریسررتم دا دمای مرز ‪ T‬و دا محیط با دمای ‪ T0‬و دااای انرژی ‪ Q‬به صرروات زیر‬
‫محاسبه م شود ‪:‬‬

‫‪21‬‬
 ‫شکل ‪23-1‬‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫(‪)35-1‬‬
‫‪𝑋𝑄 = 𝑄 (1 −‬‬ ‫)‬
‫مرز𝑇‬
‫نتایج کل که از اابطه (‪ )35-1‬م توان گرفت به صوات زیر است ‪:‬‬

‫انرژی‬ ‫انرژی‬
‫→‬ ‫←‬
‫) ‪ (𝑇 > 𝑇0‬مطابق شکل ‪ ، 24-1‬انرژی واکسرژی‬ ‫‪ )1‬اگر دمای سریستم بیشتر از دمای محیط باشدی‬
‫→‬ ‫←‬
‫اکسرژی‬ ‫اکسرژی‬
‫هم جهت هستندی‬
‫‪ )a‬اگر سیستم حراات از دست بدهد‪ ،‬اکسرژی نیز از دست م دهدی(یعن جهت انتقال اکسرژی و انرژی با هم برابر‬
‫است)‬
‫‪ )b‬اگر سیستم حراات بگیرد اکسرژی نیز م گیرد‬
‫انرژی‬ ‫انرژی‬
‫←‬ ‫→‬
‫) ‪ (𝑇 < 𝑇0‬مطابق شکل ‪ ، 24-1‬انرژی و اکسرژی‬ ‫‪ )2‬اگر دمای سیستم کمتر از دمای محیط باشدی‬
‫→‬ ‫←‬
‫اکسرژی‬ ‫اکسرژی‬

‫خلاف جهت هم هستندی‬

‫𝑎(اگر حراات از دست بدهد )انرژی از دست بدهد( اکسرژی آن افزایش م یابد‬
‫{ جهت انتقال یک نیست‬
‫𝑏( اگر حراات بگیرید )انرژی بگیرد( اکسرژی آن کاهش م یابد‬

‫شکل ‪24-1‬‬

‫‪22‬‬
 ‫شکل ب‪24-1‬‬

‫‪ -11-1‬انتقال اکسرژی توسط کار‪:‬‬

‫کاا به دو صوات مرزی (مرزی ‪ W‬و سایر صواتها ‪ )W‬بیا سیستم و محیط انتقال م یابد‪ ،‬اکسرژی انتقال یافته توسط کاا‬

‫𝑊‬ ‫سایر صوات ها‬

‫{ کاا𝑋 = 𝑊𝑋‬ ‫برابر است با‪:‬‬
‫) ‪ = 𝑃0 (𝑉2 − 𝑉1‬مرزی𝑊‬ ‫مرزی باشد‬

‫‪ -‬جهت انتقال انرژی و اکسرژی یکسان استی‬

‫نکته ‪ :‬کاا مرزی ‪ ،‬یعن کاا انمام شد یا گرفته شد توسط پیستون متحرک ی‬

‫مثال ‪ :7-1‬با توجه به شرکل ‪ 500𝑘𝐽 25-1‬انرژی گرمای و 𝐽𝑘‪ 500‬انرژی کاا هر کدام چه مقداا اکسرژی دااند؟ (دمای‬
‫محیط اا ‪ 311‬کلویا دا نظر بگیرید)‬

‫شکل ‪25-1‬‬

‫‪300‬‬
‫‪ = 500 × (1 −‬گرما𝑋‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 350‬‬
‫‪1000‬‬
‫𝐽𝑘‪ = 500‬کاا𝑋‬

‫‪23‬‬
 ‫شکل ‪26-1‬‬

‫با توجه به شرررکل ‪ 511 ،26-1‬کیلوژول کاا ‪ 511 ،‬کیلوژول اکسررررژی دااد دا حال که ‪ 511‬کیلوژول گرما دا محیط با‬
‫دمای ‪ 311‬کلویا ‪ 351 ،‬کیلوژول اکسرژی داادی‬

‫نکته‪ :‬جهت انتقال انرژی و اکسرژی برای کاا یکسان است ی‬

‫‪ -12-1‬انتقال اکسرژی توسط جریان جرم‪:‬‬

‫جریان جرم با خود انرژی به همرا داادی برای گازهای اید آل ‪ ،‬انرژی جریان جرم (آنتالپ ) ناشر از فشاا و انرژی داون‬

‫م باشدی‬

‫)𝑇(𝑓 = 𝑈 = انرژی داون‬

‫𝐻 = آنتالپ }‬
‫ناش از فشاا = 𝑉𝑃 = انرژی فشاای‬

‫‪𝑀𝑉2‬‬
‫= انرژی جنبش‬ ‫ناش از سرعت =‬
‫⇒ جریان جرم‬ ‫‪2‬‬
‫ناش از ااتفاع = 𝑧𝑔𝑚 = پتانسیل‬

‫‪v2‬‬
‫‪ 𝑚(ℎ +‬انرررژی و برره انررداز‬ ‫‪2‬‬
‫مررطررابررق بررا مررطررالررب گررفررترره شررررد ‪ ،‬جررریرران جرررم برره انررداز )‪+ gz‬‬
‫‪𝑉2‬‬
‫‪ 𝑚 [(ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑆 − 𝑆0 ) +‬اکسرژی داادی‬ ‫‪2‬‬
‫]𝑧𝑔 ‪+‬‬

‫نکته ‪ :‬مطابق با شکل ‪ ،27-1‬برای انتقال اکسرژی توسط جریان جرم‪ ،‬جهت انتقال انرژی و اکسرژی یکسان استی‬

‫‪24‬‬
 ‫شکل ‪27-1‬‬

‫مثال ‪ :8-1‬شکل ‪ 28-1‬اا دا نظر بگیریدی داصواتیکه دمای مرز سیستم 𝐶‪ 40 0‬و دمای محیط 𝐶‪ 25 0‬باشد ‪:‬‬

‫شکل ‪28-1‬‬

‫الف) ایا سیستم چه مقداا اکسرژی دایافت م کند؟‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫‪25 + 273‬‬

‫‪𝑋Q = 𝑄 (1 −‬‬ ‫‪) = 10 × (1 −‬‬ ‫]𝐽𝑘[ ‪) = 0.5‬‬
‫مرز𝑇‬ ‫‪40 + 273‬‬

‫ب) اگر دمای مرز سیستم به 𝐶‪ 𝑇0 = 20 0‬تغییر کند‪ ،‬ایا سیستم چه مقداا اکسرژی دایافت م کند؟‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫‪25 + 273‬‬

‫‪𝑋Q = 𝑄 (1 −‬‬ ‫‪) = 10 × (1 −‬‬ ‫]𝐽𝑘[ ‪) = −0.1‬‬
‫مرز𝑇‬ ‫‪20 + 273‬‬

‫‪25‬‬
 ‫شکل ‪29-1‬‬

‫شکل ب‪29-1‬‬

‫بنابرایا مطابق شرکل ‪ 29-1‬داصرواتیکه دمای مرز سریسرتم از دمای محیط بیشتر باشد‪ ،‬جهت انرژی و اکسرژی یکسان‬
‫اسرت و داصرواتیکه مطابق شکل ‪ 29-1‬دمای مرز سیستم از دمای محیط کمتر باشد‪ ،‬انرژی و اکسرژی خلاف جهت هم‬
‫هستندی‬

‫مثال ‪ :9-1‬اکسرژی جریان جرم اا مطابق شکل ‪ 31-1‬بدست آوایدی‬

‫℃‪) 𝑃0 = 100𝑘𝑃𝑎 & 𝑇0 = 20‬‬ ‫(شرایط محیط ‪:‬‬

‫‪26‬‬
 ‫شکل ‪31-1‬‬

‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃 = 100‬‬ ‫‪ℎ = 83.9‬‬

‫‪{ 0‬‬ ‫‪→{ 0‬‬
‫℃‪𝑇0 = 20‬‬ ‫‪𝑠0 = 0.29‬‬
‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃 = 30‬‬ ‫‪ℎ = 2684.95‬‬
‫{‬ ‫{→‬
‫℃‪𝑇 = 100‬‬ ‫‪𝑠 = 8.072‬‬
‫𝐽𝑘 ‪𝑋ℎ = 5[(2684.95 − 83.9) − (20 + 273) × (8.072 − 0.29)] = 1710‬‬

‫𝐽𝑘 ‪ = 𝑚 × ℎ = 5 × 2684.95 = 13425‬انرژی‬

‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃 = 30‬‬
‫𝑔𝑘‬
‫{ وااد سیستم شود انرژی سیستم به انداز ‪13425kJ‬‬ ‫‪ 5‬با شررایط‬ ‫بنابر ایا اگر بخاا با دب‬
‫‪0‬‬ ‫𝑠‬
‫𝐶 ‪𝑇 = 100‬‬
‫و اکسررژی سریستم به انداز ‪ 1710kJ‬افزایش م یابدی البته همواا جهت انرژی و اکسرژی برابر جرم‪ m‬یکسان نیستیدا‬
‫حالت کل اگر فشاا بیشتر از فشاا محیط باشد‪ ،‬جهت انرژی و اکسرژی یکسان بود و اگر فشاا کمتر از فشاا محیط باشد‬
‫نم توان دامواد جهت صحبت کردی‬

‫مطابق با جدول ‪ 2-1‬م توان مقادیر انرژی‪ ،‬اکسرررژی و آنتروپ اا برای هر سرره نوع برهمکنش جریان جرم‪ ،‬کاا و حراات‬
‫استخراج نمودی‬
‫جدول ‪2-1‬‬

‫نوع برهمکنش‬ ‫)‪ (kJ‬انرژی‬ ‫)‪ (kJ‬اکسرژی‬ ‫آنتروپ‬

‫جریان جرم‬ ‫‪𝑚×ℎ‬‬ ‫]) ‪𝑚[(ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑆 − 𝑆0‬‬ ‫𝑠×𝑚‬
‫کاا‬ ‫𝑊‬ ‫𝑊‬ ‫‪0‬‬
‫حراات‬ ‫𝑄‬ ‫‪𝑇0‬‬ ‫𝑄‬
‫‪𝑄(1 −‬‬ ‫)‬
‫مرز𝑇‬ ‫مرز𝑇‬

‫‪27‬‬
‫نکته ‪ :‬به صوات نادقیق م توان گفت که هرچقدا آنتروپ انرژی واودی به سیستم کمتر باشد‪ ،‬اکسرژی آن بیشتر استی‬
‫از نظر فیزیک داصد بیشتری از انرژی واودی به سیستم قابلیت تبدیل به کاا اا داادی‬
‫𝑇‬
‫نکته ‪ :‬میزان اکسررررژی و آنتروپ برای حراات بسرررتگ به دمای مرز سررریسرررتم داادی مطابق با اوابط ) ‪ 𝑄(1 − 𝑇 0‬و‬
‫مرز‬
‫𝑄‬
‫= 𝑄𝑆 ‪ ،‬اگر دمای مرز سیستم افزایش یابد‪ ،‬اکسرژی حراات افزایش یافته ول آنتروپ حراات کاهش م یابدی‬ ‫مرز𝑇‬

‫‪ -13-1‬بیانهای قانون دوم ترمودینامیک‪:‬‬

‫قانون دوم ترمودینامیک به بیان آنتروپی‪:‬‬ ‫‪-1-13-1‬‬
‫مطابق ‪ Error! Reference source not found.‬م توان قانون اول و دوم ترمودینامیک اا به ایا صوات بیان کرد‪:‬‬

‫شکل ‪31-1‬‬

‫الف‪ -‬از نظر قانون اول هر دو سیستم کمیت یکسان دااندی (قانون اول با کمیت انرژی سروکاا داادی)‬

‫ب‪ -‬از نظر قانون دوم سریسرتم ‪ A‬نسربت به سیستم‪ B‬اکسرژی بیشتری و آنتروپ کمتری داادی به عباات کیفیت انرژی‬
‫سیستم ‪ A‬از سیستم ‪ B‬بیشتر استی(قانون دوم با کیفیت انرژی سر و کاا داادی)‬

‫مطابق قانون دوم ترمودینامیک به بیان آنتروپ ‪ ،‬همواا ممموع آنتروپ سیستم و محیط دا حال افزایش استی به عباات‬
‫دیگر‪ ،‬ممموع آنتروپ سیستم و محیط عددی بزاگتر و مساوی صفر استی‬

‫به صوات ایاض ‪𝑆𝑔𝑒𝑛 ≥ 0 :‬‬

‫مطابق شکل ‪ ،32-1‬زمان که سیستم از حالت اولیه ط دو فرآیند برگشت پذیر و واقع به حالت اانویه م اسد‪ ،‬بنابرایا‪،‬‬
‫دا ط فرآینرد برگشرررت پرذیر‪ ،‬آنتروپ تولید نشرررد (‪ )𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬ول دا ط فرآیند واقع آنتروپ تولید م شرررود‬
‫(‪)𝑆𝑔𝑒𝑛 > 0‬‬

‫‪28‬‬
 ‫شکل ‪32-1‬‬

‫تذکر‪ ∆S :‬سیستم‪ ،‬یعن تغییرات آنتروپ سیستم م تواند عددی مثبت‪ ،‬منف یا صفر باشدی (شکل ‪)33-1‬‬

‫شکل ‪33-1‬‬

‫نکته‪ :‬مطابق اشکال شکل ‪34-1‬شکل ‪35-1‬شکل ‪ ،36-1‬قانون بقای انرژی و آنتروپ اعمال م شودی‬

‫شکل ‪34-1‬‬

‫‪29‬‬
 ‫شکل ‪35-1‬‬

‫شکل ‪36-1‬‬

‫مثال ‪ :11-1‬آیا سیستمهای زیر از نظر قانون دوم ترمودینامیک وجود دااند یا خیر؟(سیتم پایا است)‬

‫شکل ‪37-1‬‬

‫دو سیستم بالا قانون اول ترمودینامیک اا ااضا م کنندی‬

‫‪100‬‬ ‫‪∆𝑆 = 𝑆𝑖𝑛 − 𝑆𝑜𝑢𝑡 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬

‫= 𝑛𝑖𝑆‬ ‫‪= 0.1383‬‬
‫{ ‪𝐴:‬‬ ‫‪450 + 273‬‬ ‫‪→ {0.1383 − 0.1340 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬
‫‪50‬‬
‫𝑡𝑢𝑜𝑆‬ ‫=‬ ‫‪= 0.1340‬‬ ‫‪𝑆𝑔𝑒𝑛 = −0.0043‬‬
‫‪100 + 273‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪100‬‬ ‫‪∆𝑆 = 𝑆𝑖𝑛 − 𝑆𝑜𝑢𝑡 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬
‫= 𝑛𝑖𝑆‬ ‫‪= 0.1293‬‬
‫{ ‪𝐵:‬‬ ‫‪500 + 273‬‬ ‫‪→ {0.1293 − 0.1182 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬
‫‪50‬‬
‫𝑡𝑢𝑜𝑆‬ ‫=‬ ‫‪= 0.1182‬‬ ‫‪𝑆𝑔𝑒𝑛 = −0.011‬‬
‫‪150 + 273‬‬
‫چون 𝑛𝑒𝑔𝑆 برای هر دو سریسرتم منف شرد‪ ،‬پس از نظر قانون ترمودینامیک وجود ندااندی برای مقایسه کردن دو سیستم‬
‫باید 𝑛𝑒𝑔𝑆 محاسبه شودی از نظر کیفیت فرآیند بهتر است که 𝑛𝑒𝑔𝑆 کمتری داشته باشدی دا حالت حدی فرآیندی اید آل‬
‫(برگشت پذیر) است که 𝑛𝑒𝑔𝑆 برای آن صفر باشدی‬

‫نکته ‪ :‬برای کل دنیا 𝑛𝑒𝑔𝑆 = 𝑆𝛥 → ‪ 𝑆𝑖𝑛 = 𝑆𝑜𝑢𝑡 = 0‬پس‪ ،‬آنتروپ کل دنیا همواا دا حال افزایش استی‬

‫قانون دوم ترمودینامیک به بیان اکسرژی‪:‬‬ ‫‪-2-13-1‬‬

‫شکل ‪38-1‬‬

‫مطابق شرکل ‪ ،38-1‬همواا ممموع اکسرژی سیستم و محیط دا حال کاهش استی بنابرایا مطابق شکل ‪ ،39-1‬م توان‬
‫به صوات ایاض ایا قانون اا بیان نمود‪ : 𝑋𝑑𝑒𝑠 ( :‬اکسرژی اتلاف )‬

‫شکل ‪39-1‬‬

‫مطابق شرکل ‪ ،41-1‬هنگام که سریستم از حالت اولیه ط دو فرآیند برگشت پذیر و واقع به حالت اانویه تغییر حالت‬
‫م دهد‪:‬‬

‫بنابرایا‪ ،‬دا ط فرایند برگشررت پذیر‪ ،‬اکسرررژی از بیا نم اود (‪ ) 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬و دا ط فرایند واقع ‪ ،‬اکسرررژی نابود‬
‫م شودی (‪) 𝑋𝑑𝑒𝑠 > 0‬‬

‫‪31‬‬
 ‫شکل ‪41-1‬‬

‫تذکر‪ :‬مطابق شکل ‪ ∆X ،41-1‬سیستم‪ ،‬یعن تغییرات اکسرژی سیستم م تواند مثبت‪ ،‬منف و یا صفر باشدی‬

‫شکل ‪41-1‬‬

‫‪ -14-1‬رابطه بین تولید آنتروپی و اکسرژی نابود شده‪:‬‬

‫دا یک سیستم همواا آنتروپ تولید و اکسرژی نابود م شودی مقداا اکسرژی تولید و یا نابود شد توسط اابطه زیر بیان‬
‫م شود( ‪ 𝑇0‬دمای محیط )‬

‫𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑇0‬‬ ‫(‪)36-1‬‬

‫̇‬
‫𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑋̇𝑑𝑒𝑠 = 𝑇0‬‬
‫مثال ‪ :11-1‬سرریسررتم شررکل ‪ 42-1‬اا دا نظر بگیرید که دا محیط با دمای ℃‪ 27‬قراا داادی دا صرروات که دمای مرز‬
‫واودی سریستم ℃‪ ، 700‬حراات واودی به سیستم ‪ ، 100𝑘J‬دما دا مرز خروج سیستم ℃‪ ،100‬حراات خروج از‬
‫سیستم 𝐽𝑘‪ 50‬و کاا انمام شد توسط سیستم 𝐽𝑘‪ 50‬باشد مطلوبست محاسبه ‪:‬‬

‫الف) تولید آنتروپ‬

‫ب) اکسرژی نابود شد‬

‫ج) نسبت اکسرژی نابود شد به تولید آنتروپ‬

‫‪32‬‬
 ‫شکل ‪42-1‬‬

‫‪0.1027 − 0.1340 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = ∆𝑆 = 0 → 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0.03‬‬

‫‪69.16 − 50 − 9.78 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 9.37‬‬

‫𝑠𝑒𝑑𝑋‬
‫‪= 300 = 𝑇0‬‬
‫𝑛𝑒𝑔𝑆‬

‫تذکر‪ :‬آنتروپ بوسیله حراات وااد سیستم م شود نه بوسیله کاای‬

‫‪ -15-1‬موازنه ی اکسرژی برای سیستم ها‪:‬‬

‫مطابق شکل ‪ ،43-1‬موازنه اکسرژی‪ ،‬انرژی و آنتروپ برای یک سیستم ااائه م شودی‬

‫شکل ‪43-1‬‬

‫موازنه اکسرژی‪ ،‬انرژی و آنتروپی برای سیستم بسته‪:‬‬ ‫‪-1-15-1‬‬

‫موازنه انرژی‪:‬‬

‫𝑄‬ ‫گرما‬ ‫𝑄‬ ‫گرما‬

‫{ ‪𝐸𝑖𝑛 :‬‬ ‫{ ‪𝐸𝑜𝑢𝑡 :‬‬
‫𝑤‬ ‫کاا‬ ‫𝑤‬ ‫کاا‬

‫‪33‬‬
‫𝑒𝑝∆ ‪ = 𝑈 + 𝑘𝑒 + 𝑝𝑒 ⟶ ∆𝐸 = ∆𝑈 + ∆𝑘𝑒 +‬پتانسیل ‪ +‬جنبش ‪ = 𝑈 +‬سیستم𝐸‬ ‫(‪)37-1‬‬
‫اابطه (‪ )37-1‬بیان کنند قانون اول ترمودینامیک (موازنه انرژی) م باشدی‬

‫داصواتیکه از تغییرات انرژی پتانسیل و جنبش صرف نظر شود‪ ،‬اابطه (‪ )37-1‬به صوات زیر بازنویس م شود‪:‬‬

‫𝑈∆ = 𝑡𝑢𝑜)𝑊 ‪∆𝐸 = ∆𝑈 → (𝑄 + 𝑊)𝑖𝑛 − (𝑄 +‬‬ ‫(‪)38-1‬‬

‫‪𝑄𝑖𝑛 > 0 & 𝑊𝑖𝑛 < 0‬‬ ‫و‬ ‫‪𝑄𝑜𝑢𝑡 < 0 & 𝑊𝑜𝑢𝑡 > 0‬‬

‫موازنه آنتروپی‪:‬‬

‫آنتروپ انتقال یافته بواسطه کاا واودی و خروج صفر استی‬

‫𝑛𝑖𝑄‬
‫= 𝑛𝑖𝑆‬ ‫آنتروپ انتقال یافته به واسطه حراات واودی ‪:‬‬
‫‪T‬‬

‫𝑡𝑢𝑜𝑄‬
‫= 𝑡𝑢𝑜𝑆‬ ‫آنتروپ انتقال یافته به واسطه حراات خروج ‪:‬‬
‫‪T‬‬

‫𝑛𝑖𝑄‬ ‫𝑡𝑢𝑜𝑄‬ ‫(‪)39-1‬‬

‫∑‬ ‫∑ ‪−‬‬ ‫⏟𝑆 ‪+‬‬
‫⏟ = 𝑛𝑒𝑔‬
‫𝑆∆‬
‫𝑇 ⏟‬ ‫𝑇 ⏟‬
‫تولیدی‬ ‫تغییرات‬
‫واودی‬ ‫خروج‬

‫نکته‪ :‬دا سیستم پایا‪ ∆𝑋 ، ∆𝐸 ،‬و 𝑆∆ برابر صفر هستندی‬

‫دا شکل ‪ ،44-1‬موازنه اکسرژی ااائه شد استی‬

‫شکل ‪44-1‬‬

‫‪34‬‬
 ‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑇0‬‬ ‫(‪)41-1‬‬
‫‪𝑋𝑖𝑛 = 𝑄𝑖𝑛 (1 −‬‬ ‫𝑉∆𝑃 = 𝑊 & ) ‪ 𝑋𝑜𝑢𝑡 = 𝑄𝑜𝑢𝑡 (1 −‬و ‪) & W‬‬
‫𝑇‬ ‫𝑇‬
‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑇0‬‬ ‫(‪)41-1‬‬
‫سیستم𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪∑ 𝑄𝑖𝑛 (1 − ) − ∑ 𝑄𝑜𝑢𝑡 (1 − ) − (𝑊 − 𝑃∆𝑉 ) −‬‬
‫𝑇‬ ‫𝑇‬
‫مثال ‪ :12-1‬مطابق شکل ‪ ،45-1‬دیواای به ضخامت ‪ 31‬سانت متر دااای دو مرز با دمای ‪ 21‬و ‪ 5‬داجه سانتیگراد موجود‬
‫اسرتی دمای داخل اتاق ‪ 27‬و دمای محیط خااج صرفر داجه سانتیگراد م باشدی اکسرژی اتلاف دا حالت که فرآیند پایا‬
‫باشد اا محاسبه نماییدی‬

‫شکل ‪45-1‬‬

‫مطابق شکل ‪ ،45-1‬سه حمم کنترل دا نظر گرفته م شودی‬

‫ابتدا میزان حراات انتقال از دیواا دا اار اختلاف دمای مرزها محاسبه م شود‪:‬‬
‫𝑇∆‬ ‫‪20−5‬‬
‫𝐴𝐾 = 𝑄‬ ‫× )‪= 0.69 × (5 × 6‬‬ ‫𝑊 ‪= 1035‬‬
‫𝐿‬ ‫‪0.3‬‬

‫‪35‬‬
 ‫حجم کنترل شماره یک‪ ( :‬مطابق شکل ‪ ،46-1‬حمم کنترل شماا یک‪ ،‬محیط اتاق فرض م شود)‬

‫شکل ‪46-1‬‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫‪273‬‬
‫‪𝑋𝑖𝑛 = 𝑄 (1 −‬‬ ‫‪) = 1035 × (1 −‬‬ ‫‪) = 93.15W‬‬
‫𝑇‬ ‫‪27 + 273‬‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫‪273‬‬
‫‪𝑋𝑜𝑢𝑡 = 𝑄 (1 −‬‬ ‫‪) = 1035 × (1 −‬‬ ‫‪) = 70.64W‬‬
‫𝑇‬ ‫‪20 + 273‬‬
‫𝑊‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = ∆𝑋 → 93.15 − 70.64 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 22.51‬‬

‫تذکر‪ :‬به علت اینکه فرآیند پایا فرض شد ‪ ∆𝑋 ،‬برابر صفر استی‬

‫حجم کنترل شماره دو‪( :‬مطابق شکل ‪ ،47-1‬حمم کنترل شماا دو‪ ،‬دیواا فرض م شود)‬

‫شکل ‪47-1‬‬

‫‪36‬‬
‫اکسرژی خروج از حمم کنترل یک =‪ = 70.64W‬اکسرژی واودی به دیواا‬

‫‪273‬‬
‫‪ = 1035 (1 −‬اکسرژی خروج از دیواا‬ ‫𝑊‪) = 18.61‬‬
‫‪273 + 5‬‬
‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬‬ ‫→‬ ‫𝑊‪70.64 − 18.61 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 52‬‬

‫حجم کنترل شماره سه‪( :‬مطابق شکل ‪ ،48-1‬حمم کنترل شماا سه‪ ،‬فیای بیرون دیواا فرض م شود)‬

‫شکل ‪48-1‬‬

‫‪273‬‬
‫‪ = 1035 (1 −‬اکسرژی خروج‬ ‫‪)=0‬‬
‫‪273‬‬
‫‪273‬‬
‫‪ = 1035 (1 −‬اکسرژی واودی‬ ‫اکسرژی خروج از حمم کنترل شماا دو = 𝑊‪) = 18.61‬‬
‫‪273 + 5‬‬
‫‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = ∆X‬‬
‫⏟‬ ‫𝑊‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 18.61‬‬
‫‪0‬‬

‫𝑊‪ = 22.51 + 52 + 18.61 = 93.12‬کل) 𝑠𝑒𝑑𝑋‬

‫𝑤 ‪ = |𝑤𝑟𝑒𝑣 −‬برگشت ناپذیری = ‪I‬‬ ‫| واقع‬ ‫𝑠𝑒𝑑𝑋 =‬

‫‪𝑊rev = 93.15‬پس دا ایا سرروال م توانسررت )‪ 93015(w‬کاا تولید شررود اما هیچ کاای تولید نشررد اسررتی بنابرایا‬
‫‪ 𝑊a = 0‬م باشدی‬

‫نکته‪ :‬با طراح سیستم زیر م توان تمام اکسرژی اتلاف اا به کاا تبدیل نمود‪:‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫‪0 + 273‬‬

‫‪𝜂𝑚𝑎𝑥 = 1 −‬‬ ‫‪=1−‬‬ ‫‪= 0.09‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫‪27 + 273‬‬

‫‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝜂𝑚𝑎𝑥 × 𝑄𝐻 = 0.09 × 1035 = 93.15‬‬

‫‪𝑄𝐿 = 𝑄𝐻 − 𝑊 = 941.85‬‬
‫‪37‬‬
‫دا موتوا کراانو اتلاف وجود ندااد‪ ،‬بنابرایا با قراا دادن موتوا کاانو به جای دیواا که بیا دو دمای ℃‪ 0‬و ℃‪ 27‬داخل و‬
‫خااج قراا م گیرد‪ ،‬م توان تمام اکسرژی اتلاف اا به کاا تبدیل نمودی‬

‫شکل ‪49-1‬‬

‫مثال ‪ :13-1‬تانک صررلب عایق مطابق شررکل ‪ 51-1‬به حمم ‪ 1.2 𝑚3‬حاوی 𝑔𝑘 ‪ 2.13‬دی اکسرریدکربا دا فشرراا‬
‫𝑎𝑃𝑘‪ 100‬استی چرخ پر داا اوی سیستم کاا انمام م دهد و فشاا اا تا 𝑎𝑃𝑘‪ 120‬افزایش م دهدی مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ج) برگشت ناپذیری فرآیند‬ ‫ب) مینیمم کاا چرخ پر داا‬ ‫الف) کاا واقع چرخ پر داا‬

‫شکل ‪51-1‬‬

‫‪𝐶𝑃 = 𝑅 + 𝐶𝑣 = 0.873‬‬
‫‪𝐶𝑂2 → { 𝐶𝑉 = 0.684‬‬
‫‪𝑅 = 0.1889‬‬

‫𝑈∆ = 𝑊 ‪𝑄 −‬‬
‫{ قانون اول‬
‫𝐽𝑘‪∆𝑈 = 𝑚𝐶𝑣 ∆𝑇 = 2.13 × 0.684 × (357.9 − 298.2) = 87‬‬

‫‪38‬‬
 ‫‪𝑃1 𝑉1‬‬ ‫‪100 × 1.2‬‬
‫= ‪𝑃1 𝑉1 = 𝑚𝑅𝑇1 → 𝑇1‬‬ ‫=‬ ‫𝐾 ‪= 298.2‬‬
‫𝑚𝑅‬ ‫‪0.1889 × 2.13‬‬

‫‪𝑃2 𝑉2‬‬ ‫‪120 × 1.2‬‬

‫= ‪𝑇2‬‬ ‫=‬ ‫𝐾 ‪= 357.9‬‬
‫𝑚𝑅‬ ‫‪0.1889 × 2.13‬‬

‫𝐽𝑘‪𝑄 − 𝑊 = ∆𝑈 → −𝑊 = 87 → 𝑊 = −87 𝑘𝐽 → 𝑊𝑎 = 87‬‬

‫دا ایا فرایند چرخ پر داا قادا است با صرف 𝐽𝑘 ‪ 87‬کاا فشاا اا از 𝑎𝑃𝑘‪ 100‬به 𝑎𝑃𝑘‪ 120‬برساندی‬

‫دا اینما ایا سرروال پیش م آید که حداقل کاای که م توان صرررف نمود تا فشرراا از 𝑎𝑃𝑘‪ 100‬به 𝑎𝑃𝑘‪ 120‬برسررد چه‬
‫مقداا است؟‬

‫راه حل اول‪( :‬با استفاد از تغییر اکسرژی)‬

‫𝑋∆ = 𝑣𝑒𝑟𝑊 = حداقل کاا‬

‫{‬
‫= ) ‪ → ∆𝑋 = 𝑚((𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝑉2 − 𝑉1 ) − 𝑇0 (𝑆2 − 𝑆1‬برای سیستم بسته مطابق اوابط گفته شد‬

‫‪𝑇2‬‬ ‫‪357.9‬‬
‫𝑛𝐿 𝑣𝐶 ‪𝑚𝐶𝑣 ∆𝑇 − 𝑚𝑇0‬‬ ‫𝑛𝐿 × ‪= 2.13 × 0.884 × (357.9 − 298.2) − 2.13 × 298.2 × 0.684‬‬ ‫𝐽𝑘‪= 7.74‬‬
‫‪𝑇1‬‬ ‫‪298.2‬‬

‫اگر فرایند دا حالت اید آل خود عمل کند‪ ،‬م توان تنها با صرف 𝐽𝑘‪ 7.74‬کاا‪ ،‬فشاا اا از 𝑎𝑃𝑘‪ 100‬به 𝑎𝑃𝑘‪ 120‬اساندی‬

‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑃2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬

‫𝑛𝑙 𝑝𝐶 = 𝑆∆ → گاز‬ ‫𝑛𝑙 𝑅 ‪−‬‬ ‫یا‬ ‫𝑛𝑙 𝑣𝐶‬ ‫𝑛𝑙 𝑅 ‪+‬‬
‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑃1‬‬ ‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑉1‬‬

‫𝐽𝐾‪𝐼 = |𝑊𝑎 − 𝑊𝑟𝑒𝑣 | = 87 − 7.74 = 79.26‬‬

‫راه حل دوم‪( :‬با استفاد از اوش موازنه آنتروپ )‬

‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑆𝑖𝑛 − 𝑆𝑜𝑢𝑡 +‬‬

‫شکل ‪51-1‬‬

‫چون تنها اا های واود آنتروپ واود جرم و حراات م باشرررد و با توجه به ایا که تانک عایق اسرررت‪ ،‬پس مقداا آنتروپ‬
‫واودی و خروج برابر صفر استی‬
‫‪39‬‬
‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪0 − 0 +‬‬
‫‪𝑇2‬‬ ‫‪357.9‬‬
‫𝑛𝑙 𝑣𝐶𝑚 = 𝑛𝑒𝑔𝑆‬ ‫𝑛𝑙 × ‪= 2.13 × 0.684‬‬ ‫‪= 0.265‬‬
‫‪𝑇1‬‬ ‫‪298.2‬‬

‫‪ 𝐼 = 𝑇0 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 298.2 × 0.265 = 79.2‬از طرف‬

‫𝐽𝑘‪𝐼 = |𝑊𝑎 − 𝑊𝑟𝑒𝑣 | → 𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝑊𝑎 − 𝐼 = 87 − 79.2 = 7.8‬‬

‫𝐽𝑘‪: 𝑚𝑢1 = 2.13 × 0.684 × 298.2 = 434.45‬انرژی اولیه سیستم‬

‫𝐽𝑘‪: 𝑚𝑢2 = 2.13 × 0.684 × 357.9 = 521.43‬انرژی نهای سیستم‬

‫‪ 1-52‬شکل‬

‫دا اینما م توان ایا سوال اا مطرح نمود که چقدا کاا به پمپ داد شود که سیستم به انداز ‪ 87‬کیلوژول انرژی تحویل‬
‫دهد؟‬

‫شکل ‪53-1‬‬

‫هدف‬ ‫𝐻𝑄‬ ‫𝐻𝑄‬ ‫𝐻𝑇‬

‫= کاانو𝑃𝑂𝐶‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫نهای‬ ‫𝐿𝑇 ‪𝑊 𝑄𝐻 − 𝑄𝐿 𝑇𝐻 −‬‬

‫‪41‬‬
 ‫𝐻𝑄‬ ‫𝐻𝑄‬ ‫) 𝐿𝑇 ‪𝑄𝐻 × (𝑇𝐻 −‬‬
‫= 𝑣𝑒𝑟𝑊‬ ‫=‬ ‫=‬
‫𝑃𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑇‬ ‫𝐻𝑇‬
‫𝐿𝑇 ‪𝑇𝐻 −‬‬
‫) 𝐿𝑇 ‪𝑆𝑄𝐻 × (𝑇𝐻 −‬‬
‫= 𝑣𝑒𝑟𝑊𝛿‬
‫𝐻𝑇‬

‫𝑇𝑑 𝑣𝐶𝑚 = 𝑄𝛿 → 𝑈𝑑 = 𝑊𝛿 ‪𝛿𝑄 −‬‬

‫) 𝐿𝑇 ‪𝑀𝐶𝑣 𝑑𝑇𝐻 × (𝑇𝐻 −‬‬
‫= 𝑣𝑒𝑟𝑊𝛿‬
‫𝐻𝑇‬

‫‪357.9‬‬ ‫‪357.9‬‬
‫) 𝐿𝑇 ‪𝑚𝐶𝑣 (𝑇𝐻 −‬‬ ‫)‪2.13 × 0.684 × (𝑇𝐻 − 298.2‬‬
‫∫ = 𝑣𝑒𝑟𝑊‬ ‫∫ = 𝐻𝑇𝑑‬ ‫𝐽𝑘‪𝑑𝑇𝐻 = 7.74‬‬
‫‪298.2‬‬ ‫𝐻𝑇‬ ‫‪298.2‬‬ ‫𝐻𝑇‬

‫دا حالت واقع سیستم به انداز ‪ 87‬کیلوژول انرژی احتیاج داادیایا انرژی توسط کاا تامیا م شودی‬

‫دا حالت اید آل نیز سریسرتم به ‪ 87‬کیلوژول انرژی احتیاج داادی بخشر از ایا انرژی توسرط کاا و بخش زیادی توسط‬
‫حراات محیط تأمیا م گرددی‬

‫شکل ‪54-1‬‬

‫𝑄‬ ‫𝑇‬
‫𝑆‪ −‬واودی𝑆‬ ‫خروج‬ ‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪+‬‬ ‫𝑇‪− 0 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 𝑚𝐶𝑣 𝐿𝑛 2⁄‬‬
‫𝑇‬ ‫‪1‬‬

‫𝑄 ‪𝑇2‬‬ ‫‪357.9 79.26‬‬

‫𝑛𝑙 𝑣𝐶𝑚 = 𝑛𝑒𝑔𝑆‬ ‫𝑛𝑙 × ‪− = 2.13 × 0.684‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪=0‬‬
‫𝑇 ‪𝑇1‬‬ ‫‪298.2 298.2‬‬

‫‪41‬‬
 ‫مثال ‪ :14-1‬سرریلندا و پیسررتون حاوی 𝑟𝑔 ‪ 50‬بخاا آب دا شرررایط 𝑎𝑃𝑀‪ 1‬و ℃‪ 300‬اسررتی بخاا آب تا حالت نهای‬
‫𝑎𝑃𝑘‪ 200‬و ℃‪ 150‬منبسرط م شرود و کاا انمام م دهدی دف) گرما از سریستم به اطراف دا ایا فرآیند 𝐽𝑘‪ 2‬م باشدی‬
‫مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ج) بازد قانون دوم فرآیند‬ ‫ب) اتلاف اکسرژی‬ ‫الف) اکسرژی بخاا دا حالتهای اولیه و اانویه‬

‫شکل ‪55-1‬‬

‫‪u0 = 1048.8‬‬
‫جدول ‪P0 = 100KPa‬‬
‫{‬ ‫→‬ ‫‪{ v0 = 0.001‬‬
‫℃ ‪T0 = 25‬‬
‫‪s0 = 0.3674‬‬

‫‪𝑢 = 2793.2‬‬
‫‪ 1‬جدول 𝑎𝑃𝑀 ‪𝑃1 = 1‬‬
‫{‬ ‫→‬ ‫‪{𝑣1 = 0.2579‬‬
‫℃ ‪𝑇1 = 300‬‬
‫‪𝑠1 = 7.1229‬‬
‫‪𝑢 = 2576.9‬‬
‫‪ 2‬جدول 𝑎𝑃𝑘 ‪𝑃2 = 200‬‬
‫{‬ ‫‪→ {𝑣2 = 0.9596‬‬
‫℃ ‪𝑇2 = 150‬‬
‫‪𝑠2 = 7.2795‬‬

‫حل قسمت الف مسئله‪:‬‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑋1 = 𝑚[(𝑢1 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝑣1 − 𝑣0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 )] = 35‬‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑋2 = 𝑚[(𝑢2 − 𝑢0 ) + 𝑃0 (𝑣2 − 𝑣0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0 )] = 25.4‬‬

‫دا ایا فرایند چقدا کاا انمام م شود؟‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑄 − 𝑊 = ∆𝑈 → −2 − 𝑊 = −10.8 → 𝑊 = 8.8‬‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑄 = −2‬‬
‫?= 𝑊‬
‫{‬ ‫‪50‬‬
‫= 𝑢∆𝑚 = 𝑈∆‬ ‫𝐽𝑘‪× (2576.9 − 2793.2) = −10.8‬‬
‫‪1000‬‬

‫‪42‬‬
 ‫ایا کاا خروج توسط پیستون ااائه م شودی بخش از ایا کاا برای غلبه بر اتمسفر صرف م شودی‬

‫کاا انمام شد برای غلبه بر اتمسفر از اابطه ‪ P0 × ∆V‬بدست م آید ‪:‬‬

‫‪50‬‬
‫= 𝑉∆ ‪ 𝑊 = 𝑃0‬غلبه بر اتمسفر‬ ‫𝐽𝑘‪× 100 × (0.9596 − 0.2579) = 3.5‬‬
‫‪100‬‬
‫کاا اتمسفر ‪ −‬کاا واقع = کاا مفید خروج‬

‫𝐽𝑘‪ = 8.8 − 3.5 = 5.3‬کاا مفید خروج‬

‫حل قسمت ب مسئله‪:‬‬

‫𝑋 ‪ −‬واودی𝑋‬ ‫خروج‬ ‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪−‬‬

‫شکل ‪56-1‬‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪0 − 5.3 −‬‬

‫⏟‬ ‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = −5.3 − (35 − 25.4) = 4.3‬‬
‫‪35−25.4‬‬

‫‪𝑆𝑖𝑛 − 𝑆𝑜𝑢𝑡 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = ∆S‬‬

‫‪2‬‬
‫‪0−‬‬ ‫̇‬
‫𝑛𝑒𝑔𝑆 =‬ ‫‪= 𝑚(𝑆2 − 𝑆1 ) → 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0.014‬‬
‫‪25 + 273‬‬

‫‪43‬‬
‫𝐽𝑘‪𝐼 = 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑇0 𝑆𝑔𝑒𝑛 = (25 + 273) × 0.014 = 4.3‬‬

‫اا حل دیگر برای محاسبه برگشتناپذیری‪:‬‬

‫‪𝐼 = |𝑊𝑟𝑒𝑣 − 𝑊𝑎 | = 𝑊𝑟𝑒𝑣 − 5.3‬‬

‫و از طرف 𝑋∆ = 𝑣𝑒𝑟𝑊‬

‫𝐽𝑘‪𝐼 = ∆𝑋 − 5.3 = (35 − 25.4) − 5.3 = 4.3‬‬

‫اگر مرز داخل سیستم دا نظر گرفته شود نم توان مسأله اا حل نمود‪ ،‬چون نرخ کاهش دمای مرز موجود نیستی‬

‫حل قسمت ج مسئله‪:‬‬

‫𝑋‬ ‫اتلاف‬ ‫‪4.3‬‬

‫‪𝜂=1−‬‬ ‫‪=1−‬‬ ‫‪= %55.2‬‬
‫𝑋‬ ‫داد شد‬ ‫‪35 − 25.4‬‬

‫𝑋 ‪ ،‬همان تغییرات اکسرژی سیستم استی‬ ‫داد شد‬

‫مثال ‪ :15-1‬سرریلندا و پیسررتون حاوی ‪ 0.01 𝑚3‬گاز آاگون دا شرررایط𝐾‪ 350 𝐾𝑃𝑎 ، 400‬اسررتی گرما از کوا ای با‬
‫دمای 𝐾‪ 1200‬به گاز آاگون داد م شرررودی گاز آاگون دا دمای اابت منبسرررط شرررد به گونهای که حمم آن دو برابر‬
‫م شودی اگر انتقال گرما بیا آاگون و محیط ناچیز باشد مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ج) اتلاف اکسرژی‬ ‫ب) کاا برگشتپذیر‬ ‫الف) کاا مفید خروج‬

‫شکل ‪57-1‬‬

‫راه حل اول‪:‬‬

‫𝑈∆ = 𝑊 ‪𝑄 −‬‬
‫{‬ ‫هر چقدا حراات م گیرد به کاا تبدیل م کند 𝑊 = 𝑄 →‬
‫𝑇∆ 𝑣𝐶𝑚 = 𝑈∆‬
‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪0.02‬‬
‫𝑛𝑙 𝑇𝑅𝑚 = 𝑚𝑟𝑒‪𝑊𝑖𝑠𝑜𝑡ℎ‬‬ ‫𝑛𝑙 × ‪= 𝑃1 𝑉1 𝑙𝑛 = 350 × 0.01‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪= 2.43‬‬
‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑉1‬‬ ‫‪0.01‬‬

‫‪44‬‬
‫𝐽𝑘 ‪ = 2.43 − 𝑃0 ∆𝑉 = 2.43 − 100 × (0.02 − 0.01) = 1.43‬؟ = کاا مفید‬

‫𝐽𝑘‪ ∶ 1.43‬خروج مفید‬

‫سیستم 𝐽𝑘 ‪ 2.43‬کاا تولید کرد که از آن }‬
‫𝐽𝑘‪ ∶ 1‬برای غلبه بر اتمسفر‬

‫شکل ‪58-1‬‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬‬

‫{‬
‫)) ‪∆𝑋 = 𝑚 × ((𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝑣2 − 𝑣1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1‬‬
‫‪𝑢2 − 𝑢1 = 𝐶𝑉 ∆𝑇 = 0‬‬
‫𝑔𝑘 ‪𝑃𝑉 = 𝑚𝑅𝑇 → 𝑃1 𝑉1 = 𝑚𝑅𝑇1 → 350 × 0.01 = 𝑚 × 0.281 × 40 → 𝑚 = 0.042‬‬
‫‪𝑉2 𝑉1‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫𝐽𝑘‬
‫( ‪𝑃0 (𝑣2 − 𝑣1 ) = 𝑃0‬‬ ‫( × ‪− ) = 100‬‬ ‫‪−‬‬ ‫𝑔𝑘‪) = 23.8 ⁄‬‬
‫𝑚 𝑚‬ ‫‪0.042 0.042‬‬
‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1 ) = 𝑇0 (𝐶𝑝 ln‬‬ ‫‪+ 𝑅 ln ) = 𝑅𝑇0 ln = 0.2081 × 300 × ln = 43.27‬‬
‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑉1‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝐽𝑘‪∆𝑋 = 𝑚 × ((𝑢2 − 𝑢1 ) + 𝑃0 (𝑣2 − 𝑣1 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠1 )) = −0.817‬‬

‫𝐽𝑘 ‪ 𝑄 − 𝑊 = ∆𝑢 → 𝑄 = 𝑊 = 2.43‬قانون اول‬

‫توسط منب) با دمای 𝐾‪ 1200‬به مقداا 𝐽𝑘‪ 2.43‬حراات به سیستم وااد م شودی‬
‫‪300‬‬
‫‪2.43 (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) − 𝑊𝑟𝑒𝑣 − 0 = −0.817 → 1.822 − 𝑊𝑟𝑒𝑣 = −0.817 → 𝑊𝑟𝑒𝑣 = 2.64‬‬
‫⏟‬ ‫‪1200‬‬
‫اکسرژی حراات واودی‬

‫اگر دا موازنه اکسرژی ‪ 𝑋des = 0‬باشد‪ ،‬ماکزیمم کاا(کاا برگشت پذیر) حاصل م شودی‬

‫‪45‬‬
 ‫شکل ‪59-1‬‬

‫‪I = 2.64 – 1.43 = 1.21 kJ‬‬

‫مقداا ‪ 1.21 kJ‬کاا م توانست تولید شود‪ ،‬اما تلف شد استی‬

‫راه حل دوم‪:‬‬

‫برگشت ناپذیری بدست م آیدی‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬‬

‫‪300‬‬
‫‪2.43 (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) − 1.43 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = −0.817 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 1.21‬‬
‫⏟‬ ‫‪1200‬‬
‫اکسرژی حراات واودی‬

‫و سپس کاا برگشت پذیر بدست م آید‪:‬‬

‫𝐽𝑘‪𝐼 = 𝑋𝑑𝑒𝑠 = |𝑊𝑟𝑒𝑣 − 𝑊𝑎 | → 1.21 = |𝑊𝑟𝑒𝑣 − 1.43| → 𝑊𝑟𝑒𝑣 = 2.64‬‬

‫راه حل سوم‪:‬‬

‫ابتدا ‪ 𝑠gen‬م آید‪:‬‬

‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑆𝑖 − 𝑆𝑜 +‬‬

‫‪2.43⁄‬‬
‫⏟ ‪⏟ 1200 −‬‬
‫⏟𝑆 ‪0 +‬‬
‫‪𝑔𝑒𝑛 = 0.0062‬‬
‫⏟‬ ‫‪→ 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0.004175‬‬
‫حراات واودی‬ ‫کاا‬ ‫تولیدی‬ ‫تغییرات‬

‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬

‫‪∆𝑆 = 𝑚(𝐶𝑣 ln‬‬ ‫‪+ 𝑅 ln ) = 𝑚𝑅 ln = 0.0062‬‬
‫{‬ ‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑉1‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫‪𝐼 = 𝑇0 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 300 × 0.004175 = 1.25‬‬ ‫𝑔𝑘‪⁄‬‬

‫𝐽𝑘 ‪ = 2.64‬مفید𝑊 ‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝐼 +‬‬

‫‪46‬‬
 ‫دا اینما ایا سوال پیش م آید که‪ ،‬با چه تکنیک م توان مقداا کاا اا از ‪ 1.43‬به ‪ 2.64‬کیلوژول اساند؟‬

‫وقت از منب) با دمای 𝐾‪ 1200‬به مقداا 𝐽𝑘 ‪ 2.43‬حراات وااد سرریسررتم م شررود‪ ،‬با خود برگشررت ناپذیری نیز به همرا‬
‫داادی اگر به جای انتقال حراات به سیستم کاا وااد شود‪ ،‬دیگر برگشت ناپذیری وجود نخواهد داشتی‬

‫ابتدا یک موتوا برگشت پذیر بیا منب) با دمای 𝐾‪ 1200‬و محیط با دمای 𝐾‪ 300‬قراا داد م شودی اگر از منب) به انداز‬
‫𝐽𝑘 ‪ 2.43‬حراات وااد موتوا شود به چه میزان کاا تولید م کند ؟‬

‫شکل ‪61-1‬‬

‫𝐿𝑇‬ ‫‪300‬‬
‫‪𝜂 =1−‬‬ ‫‪=1−‬‬ ‫‪= 0.75‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫‪1200‬‬
‫𝑊‬
‫=𝜂‬ ‫‪→ 𝑊 = 𝜂𝑄𝐻 = 0.75 × 2.43 = 1.822‬‬
‫{‬ ‫𝐻𝑄‬

‫‪47‬‬
 ‫شکل ‪61-1‬‬

‫𝐻𝑄‬ ‫𝐻𝑇‬ ‫‪400‬‬

‫= 𝑝𝑜𝐶‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=4‬‬
‫‪𝑊 𝑇𝐻 − 𝑇𝐿 400 − 300‬‬
‫𝐻𝑄‬
‫=‪4‬‬ ‫𝐽𝑘‪→ 𝑊 = 9.72‬‬
‫𝑊‬

‫شکل ‪62-1‬‬

‫‪48‬‬
 ‫اگر حراات از منب) با دمای غیر از دمای محیط به سیستم وااد شود‪ ،‬فرآیند برگشت ناپذیر خواهد بودی‬

‫مثال ‪ :16-1‬محفظه اختلاط اا مطابق شکل دا نظر بگیریدی شرایط نشان داد شد دا شکل برقراا استی اگر دف) گرما به‬
‫محیط با دمای 𝐾‪ 298‬انمام شود‪ ،‬مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ب) اکسرژی نابود شد‬ ‫الف) کاا برگشتپذیر‬

‫شکل ‪63-1‬‬

‫‪ℎ0 = 104.89‬‬
‫‪𝑠0 = 0.3674‬‬

‫تغییرات انرژی = انرژی خروج ‪ −‬انرژی واودی ∶ قانون اول‬

‫‪600‬‬
‫‪𝑚̇1 ℎ1 + 𝑚̇2 ℎ2 −‬‬ ‫‪− 𝑚̇3 ℎ3 = 0‬‬
‫‪60‬‬
‫‪→ 2.5 × 83.91 + 𝑚̇2 × 3072.1 − 10 − (𝑚̇2 + 2.5) × 251.18‬‬
‫‪𝑘𝑔⁄‬‬
‫‪→ 𝑚̇2 = 0.148‬‬ ‫𝑠‬
‫𝑎𝑃𝑘‪𝑃 = 200‬‬ ‫‪ℎ = 83.91‬‬
‫‪1: { 1‬‬ ‫‪→ { 1‬‬
‫℃‪𝑇1 = 20‬‬ ‫‪𝑠1 = 0.29649‬‬
‫𝑎𝑃𝑘‪𝑃 = 200‬‬ ‫‪ℎ = 3072.1‬‬
‫‪2: { 2‬‬ ‫‪→ { 2‬‬
‫𝐾‪𝑇2 = 300‬‬ ‫‪𝑠2 = 7.8941‬‬
‫𝑎𝑃𝑘‪𝑃 = 200‬‬ ‫‪ℎ = 251.18‬‬
‫‪3: { 3‬‬ ‫‪→ { 3‬‬
‫℃‪𝑇3 = 60‬‬ ‫‪𝑠3 = 0.83130‬‬

‫‪49‬‬
 ‫‪𝑘𝑔⁄‬‬
‫‪ ∶ 𝑚̇ 1 + 𝑚̇ 2 = 𝑚̇ 3 → 𝑚̇ 3 = 2.5 + 0.148 = 2.648‬قانون پیوستگ‬ ‫𝑠‬

‫محاسبه برگشت ناپذیری‪:‬‬

‫‪-1‬توسط موازنه آنتروپی‪:‬‬

‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑆𝑖 − 𝑆𝑜 +‬‬

‫𝑄‬
‫‪(𝑚̇1 𝑆1 + 𝑚̇2 𝑆2 ) − 𝑚̇3 𝑆3 −‬‬ ‫‪+ 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬ ‫مرز دا خااج مشخص م شود ∶‬
‫𝑇‬
‫‪10‬‬
‫‪(2.5 × 0.29649 + 0.148 × 7.8941) − 2.648 × 0.8313 −‬‬ ‫‪+ 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0 → 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0.323‬‬
‫‪298‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑇0 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 298 × 0.323 = 96.4‬‬

‫‪-2‬توسط موازنه اکسرژی‪:‬‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬‬

‫محیط𝑇‬
‫‪𝑚̇1 𝑥1 − 𝑚̇2 𝑥2 − 𝑚̇3 𝑥3 − 𝑄 (1 −‬‬ ‫‪) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬ ‫→‬ ‫بدست م آید = 𝑠𝑒𝑑𝑋‬
‫مرز𝑇‬

‫𝑊𝑘‪𝐼 = 𝑋𝑑𝑒𝑠 = |𝑤𝑟𝑒𝑣 − 𝑤𝑎 | → 𝑊𝑟𝑒𝑣 = 96.4‬‬

‫‪ -3‬در این روش در رابطه موازنه اکسرژی‪ ،‬مقدار اکسرژی نابود شده را برابر صفر قرار میدهیم‪:‬‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬‬

‫𝑇‬
‫‪𝑚̇1 𝑆1 + 𝑚̇2 𝑆2 − 𝑚̇3 𝑆3 − 𝑄 (1 − ) − 𝑊𝑟𝑒𝑣 − 0 = 0‬‬
‫𝑇‬
‫𝑊𝑘 ‪→ 𝑊𝑟𝑒𝑣 = 96.4‬‬

‫‪51‬‬
 ‫مثال ‪ :17-1‬با توجه به شکل ‪ ، 64-1‬مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫د) برگشتناپذیری‬ ‫ج) کاا برگشتپذیر‬ ‫ب) کاا مفید‬ ‫الف) کاا واقع‬

‫شکل ‪64-1‬‬

‫‪𝑘𝑔⁄‬‬
‫‪ ∶ 𝑚̇ 1 = 𝑚̇ 2 = 8‬قانون بقاء جرم‬ ‫‪s‬‬

‫𝑎𝑃𝑀‪𝑃 = 3‬‬ ‫‪ℎ1 = 3344‬‬

‫{ ‪1:‬‬ ‫→‬ ‫{‬
‫℃‪𝑇 = 450‬‬ ‫‪𝑠1 = 7.0834‬‬
‫𝑎𝑃𝑀‪𝑃 = 0.2‬‬ ‫‪ℎ = 2768.8‬‬
‫{ ‪2:‬‬ ‫→‬ ‫‪{ 2‬‬
‫℃‪𝑇 = 150‬‬ ‫‪𝑠2 = 7.2795‬‬
‫𝑎𝑃𝑘‪𝑃 = 100‬‬ ‫‪ℎ = 104.89‬‬
‫{ ‪3:‬‬ ‫→‬ ‫‪{ 0‬‬
‫℃‪𝑇 = 25‬‬ ‫‪𝑠0 = 0.3674‬‬

‫‪: 𝑚̇ 1 ℎ1 + 𝑚̇ 2 ℎ2 − 300 − 𝑊a = 0‬بقاء انرژی‬ ‫→‬ ‫‪8 × 3344 − 8 × 2768.8 − 300 − Wa = 0‬‬
‫‪→ Wa = 4302 kW‬‬
‫محیط𝑇‬
‫→ 𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪: 𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬موازنه اکسرژی‬ ‫‪𝑚̇ 1 𝑥1 + 𝑚̇ 2 𝑥2 − 𝑊 − 𝑄 (1 −‬‬ ‫‪) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫مرز𝑇‬

‫𝑊𝑘 ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑚̇(𝑋1 − 𝑋2 ) = 358‬‬

‫راه حل دوم‪( :‬موازنه آنتروپ )‬

‫آنتروپ از طریق گرما و جریان جرم وااد سیستم م شود‬

‫‪51‬‬
‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑆𝑖 − 𝑆𝑜 +‬‬
‫𝑄‬
‫‪𝑚̇1 S1 + 𝑚̇1 S2 −‬‬ ‫‪+ Sgen = 0 → Sgen = 1.2‬‬
‫‪T‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑇0 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 298 × 1.2 = 358‬‬

‫راه حل سوم‪( :‬دا ایا اوش دا اابطه موازنه اکسرژی‪ ،‬مقداا اکسرژی نابود شد اا برابر صفر قراا م دهیم)‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 −‬‬

‫محیط𝑇‬
‫‪→ 𝑋𝑖𝑛 − 𝑋𝑜𝑢𝑡 − 𝑊𝑟𝑒𝑣 − 𝑄 (1 −‬‬ ‫→ ‪)=0‬‬ ‫) ‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝑚̇(𝑋1 − 𝑋2‬‬
‫مرز𝑇‬

‫دا حالت اید آل 𝑊𝑘 ‪= 4660‬‬

‫راه حل چهارم‪:‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝐼 = |𝑤𝑟𝑒𝑣 − 𝑤𝑎 | → 358 = |𝑤𝑟𝑒𝑣 − 4302| → 𝑤𝑟𝑒𝑣 = 4660‬‬

‫نکته ‪ :1‬برگشتناپذیری اا م توان از دو اا به صوات زیر بدست آواد‪:‬‬

‫𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝑆𝑔𝑒𝑛 → 𝑇0‬‬

‫{ 𝑠𝑒𝑑𝑋‬
‫موازنه اکسرژی‬

‫نکته ‪ :2‬کاا برگشتپذیر اا م توان از دو اا به صوات زیر بدست آواد‪:‬‬

‫| 𝑎𝑤 ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝐼 = |𝑤𝑟𝑒𝑣 −‬‬

‫{ 𝑣𝑒𝑟𝑊‬
‫موازنه اکسرژی → ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪52‬‬
 ‫مثال ‪ :18-1‬یک گرمکا آب تغذیه مطابق شکل با گرفتا حراات اا دو منب) گرم م شودی مطلوبست محاسبه کاا‬

‫برگشتپذیر و برگشتناپذیری سیستمی‬

‫شکل ‪65-1‬‬

‫تغییرات انرژی سیستم = انرژی خروج ‪ −‬انرژی واودی ∶ قانون اول ترمودینامیک‬

‫‪𝑚̇h1 + 900 + 𝑞 − ṁℎ2 = 0‬‬

‫‪ ⟶ 5 × 171.95 + 900 + 𝑞2 − 5 × 765.24 = 0‬سیستم پایا‬

‫‪→ 𝑞2 = 2066.45kW‬‬ ‫ایا مقداا حراات از منب) دوم گرفته م شود‬

‫𝑎𝑝𝑀 ‪𝑃 = 5‬‬
‫{‪1:‬‬ ‫‪→ h1 = 171.95 & s1 = 0.5705‬‬
‫℃ ‪T = 40‬‬
‫𝑎𝑝𝑀‪𝑃 = 5‬‬
‫{‪2:‬‬ ‫& ‪→ ℎ2 = 765.24‬‬ ‫‪𝑠2 = 2.1314‬‬
‫℃ ‪𝑇 = 180‬‬
‫‪T0⁄‬‬
‫‪ ∶ 𝑚̇ X1 + q1 (1 −‬موازنه اکسرژی‬ ‫چون سیستم پایاست ‪T) − 𝑚̇ 𝑋2 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑇0‬‬
‫(̇𝑚 = 𝑠𝑒𝑑𝑋‬ ‫‪𝑋1 − 𝑋2‬‬
‫⏟‬ ‫‪) + 𝑞1 (1 −‬‬ ‫𝑊𝑘 ‪) + 𝑞2 (1 − ) = 310‬‬
‫) ‪(ℎ1 −ℎ2 )−𝑇0 (𝑆1 −𝑆2‬‬
‫‪𝑇1‬‬ ‫‪𝑇2‬‬

‫از اابطه موازنه آنتروپ هم م توان مسئله اا حل نمود‪:‬‬

‫‪𝑆𝑖 − 𝑆𝑜 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬

‫‪𝑞1‬‬ ‫𝑞‬
‫‪𝑚̇𝑆1 − 𝑚̇𝑆2 +‬‬ ‫‪⁄𝑇 + 2⁄𝑇 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪53‬‬
 ‫‪𝑞1 𝑞2‬‬
‫‪𝑆𝑔𝑒𝑛 = 𝑚̇(𝑆2 − 𝑆1 ) −‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪𝑇1 𝑇2‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪2066.45‬‬
‫‪→ 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 5 × (2.1314 − 0.5705) −‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪= 1.038‬‬
‫‪100 + 273 200 + 273‬‬
‫| 𝑎𝑊 ‪𝐼 = |𝑊𝑟𝑒𝑣 −‬‬
‫‪𝑊a = 0‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝑊rev = I = 310‬‬
‫𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝐼 = 𝑇0‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝐼 = 298.2 × 1.038 = 310‬‬

‫مثال ‪ :19-1‬مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ث) بازد‬ ‫ت) برگشتناپذیری‬ ‫پ) کاا آنتروپ اابت‬ ‫ب) کاا برگشتپذیر‬ ‫الف) کاا واقع‬

‫شکل ‪66-1‬‬

‫𝑎𝑃𝑀‪𝑃 = 3‬‬
‫{ ‪1:‬‬ ‫→‬ ‫‪ℎ1 = 3114.8‬‬ ‫‪𝑆1 = 6.742‬‬
‫℃‪𝑇 = 350‬‬

‫𝑎𝑃𝐾‪ 2: {𝑃 = 500‬واقع‬ ‫→‬ ‫‪ℎ2 = 2854.9‬‬ ‫‪𝑆2 = 7.059‬‬

‫℃ ‪𝑇 = 200‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 500‬‬
‫{ ‪ 2𝑆:‬اید آل‬ ‫→‬ ‫‪ℎ2𝑠 = 2714.9‬‬
‫‪𝑆2𝑠 = 6.742‬‬

‫‪54‬‬
 ‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 15‬‬
‫{ ‪3:‬واقع‬ ‫→‬ ‫‪ℎ3 = 2361‬‬ ‫‪𝑆3 = 7.281‬‬
‫‪𝑥 = 0.9‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 15‬‬
‫{ ‪ 3𝑆:‬اید آل‬ ‫→‬ ‫‪ℎ3𝑠 = 2184.5‬‬
‫‪𝑆3𝑠 = 6.742‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 100‬‬
‫{ ‪:‬محیط‬ ‫→‬ ‫‪ℎ0 = 104.9‬‬ ‫‪𝑆0 = 0.3674‬‬
‫℃‪𝑇 = 25‬‬
‫‪: 𝑚̇ 1 ℎ1 − 𝑚̇ 2 ℎ2 − 𝑚̇ 3 ℎ3 = 0‬قانون اول‬

‫𝑎𝑊 → ‪𝑊𝑎 = 𝑚̇1 ℎ1 − 𝑚̇2 ℎ2 − 𝑚̇3 ℎ3 → 𝑊𝑎 = 30 × 3114.8 − 5 × 2854.9 − 25 × 2361‬‬

‫𝑊𝑘‪= 20137‬‬

‫)‪ (𝑋des = 0‬کاا برگشت پذیر‬

‫‪𝑥1 = (ℎ1 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 ) = 1109.6‬‬

‫‪{𝑥2 = (ℎ2 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0 ) = 755.3‬‬
‫‪𝑥3 = (ℎ3 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠3 − 𝑠0 ) = 195‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝑚̇1 𝑥1 − 𝑚̇2 𝑥2 − 𝑚̇3 𝑥3 − 𝑤𝑟𝑒𝑣 = 0 → 𝑤𝑟𝑒𝑣 = 𝑚̇1 𝑥1 − 𝑚̇2 𝑥2 − 𝑚̇3 𝑥3 → 𝑤𝑟𝑒𝑣 = 24637‬‬

‫‪: 𝑚̇ 1 ℎ1 − 𝑚̇ 2 ℎ2 − 𝑚̇ 3 ℎ3 − 𝑤𝑠 = 0‬قانون اول ⟶ کاا آنتروپ اابت = کاا آیزنتروپیک‬

‫𝑊𝑘 ‪→ 𝑤𝑠 = 25260‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝐼 = |𝑤𝑟𝑒𝑣 − 𝑤𝑎 | → 𝐼 = |24637 − 20144.5| = 4492.5‬‬
‫𝑊‬ ‫واقع‬
‫= قانون دوم𝜂‬ ‫‪= 0.818‬‬
‫برگشت پذیر𝑊‬

‫𝑊‬ ‫واقع‬ ‫‪20144.5‬‬

‫اابت𝜂‬ ‫آنتروپ‬ ‫= قانون اول𝜂 =‬ ‫=‬ ‫‪= 0.797‬‬
‫آیزنتروپیک𝑊‬ ‫‪25260‬‬

‫‪55‬‬
‫شکل ‪67-1‬‬

‫شکل ‪68-1‬‬
‫‪56‬‬
 ‫با توجه به سه توابیا نشان داد شد ‪ ،‬مشاهد م شود که شرایط واودی برای هر سه توابیا یکسان استی‬

‫شررایط خروج توابیا واقع و برگشرت پذیر یکسران اسرتی دا حالت واقع کاا برابر 𝑊𝑘‪ 20144‬و دا حالت برگشت‬
‫پذیر 𝑊𝑘‪ 24637‬بود اسرتی دا حالت آیزنتروپیک‪ ،‬شرایط خروج اید آل با شرایط خروج حالت واقع متفاوت است‬
‫و دا ایا حالت کاا خالص خروج برابر 𝑊𝑘‪ 225260‬م باشدی‬

‫مثال ‪ :21-1‬مطلوبست محاسبه برگشتناپذیری و بازد قانون دوم دا مبدل حراات ی‬

‫شکل ‪69-1‬‬

‫‪ ∶ 𝐶𝑝 = 1.09‬محصولات احتراق‬
‫𝑎𝑃𝑀 ‪𝑃 = 0.8‬‬
‫{ ‪1:‬‬ ‫& ‪→ ℎ1 = 632.2‬‬ ‫‪𝑠1 = 1.8418‬‬
‫℃ ‪T = 150‬‬
‫𝑎𝑃𝑀 ‪𝑃 = 0.8‬‬
‫{ ‪2:‬‬ ‫‪→ ℎ2 = 2950‬‬ ‫‪& 𝑠2 = 7.0384‬‬
‫℃ ‪T = 250‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 100‬‬
‫{ ‪:‬محیط‬ ‫& ‪→ ℎ0 = 104.9‬‬ ‫‪𝑠0 = 0.3674‬‬
‫‪T = 298.15 k‬‬
‫‪ ∶ 𝑚̇ 1 ℎ1 − 𝑚̇ 3 ℎ3 − 𝑚̇ 1 ℎ2 − 𝑚̇ 3 ℎ4 = 0‬قانون اول‬

‫‪57‬‬
 ‫‪𝑘𝑔⁄‬‬
‫‪𝑚̇1 (ℎ1 − ℎ2 ) = 𝑚̇3 (ℎ‬‬
‫→ ) ‪⏟4 − ℎ3‬‬ ‫‪𝑚̇1 = 2.59‬‬ ‫𝑠‬
‫) ‪𝐶𝑝 (𝑇4 −𝑇3‬‬

‫‪𝑃3 = 𝑃4‬‬

‫پایا ‪𝑚̇1 𝑥1 + 𝑚̇3 𝑥3 − 𝑚̇1 𝑥2 − 𝑚̇3 𝑥4 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑚̇1 (𝑋1 − 𝑋2 ) + 𝑚̇3 (𝑋3 − 𝑋4 ) = 2.59 × (−768.43) + 10 × 433.17 = 2341.5‬‬

‫‪𝑋1 − 𝑋2 = (ℎ1 − ℎ2 ) − 𝑇0 (𝑆1 − 𝑆2 ) = −768.43‬‬
‫‪𝑇3‬‬
‫‪𝑋3 − 𝑋4 = (ℎ3 − ℎ4 ) − 𝑇0 (𝑆3 − 𝑆4 ) = 𝐶𝑝 (𝑇3 − 𝑇4 ) − 𝑇0 𝐶𝑝 𝑙𝑛 = 433.17‬‬
‫{‬ ‫‪𝑇4‬‬
‫سرد𝑋∆ × سرد̇𝑚‬ ‫|‪2.59 × |−768.43‬‬
‫= دوم𝜂‬ ‫=‬ ‫‪= 0.46‬‬
‫گرم𝑋∆ × گرم̇𝑚‬ ‫‪10 × 433.17‬‬

‫مثال ‪ :21-1‬دو مخزن نشان داد شد دا شکل ‪ 71-1‬اا دا نظر بگیریدی یک موتوا حراات بیا دو منب) با گرفتا گرما از‬
‫منب) ‪ A‬بخش از آن اا به کاا و بخش دیگر اا به منب) ‪ B‬منتقل م کندی مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ب) دمای نهای مخزنها‬ ‫الف) ماکزیمم کاا تولیدی‬

‫دا ایا سرروال منب) حراات با دمای بالا و پاییا‪ ،‬هر دو نسرربت به زمان تغییرات حراات دااند‪ ،‬بنابرایا بهتر اسررت حمم‬
‫کنترل شامل منب) دما بالا‪ ،‬منب) دما پاییا و موتوا حراات باشدی‬

‫شکل ‪71-1‬‬

‫‪58‬‬
 ‫𝑆∆ = 𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪ ∶ 𝑆𝑖 − 𝑆𝑜 +‬موازنه آنتروپ‬
‫‪𝑆𝑖 = 0‬‬ ‫‪𝑆𝑜 = 0‬‬
‫منب)𝐵𝑆∆ ‪ +‬منب)𝐴𝑆∆ ‪ +‬موتوا𝑆∆ = 𝑆∆‬

‫چون سیستم کل قراا است دا بهتریا ← ‪𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬

‫حالت کاا کند تاهیچ آنتروپ تولید نشود‬

‫چون موتوا یک سیکل اا ط م کند ← ‪{ ∆𝑆 = 0‬‬

‫‪𝑇2‬‬ ‫𝐴‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫𝐵‪𝑉2‬‬
‫‪∆𝑆 = 0 → ∆𝑆𝐴 + ∆𝑆𝐵 = 0 → [𝐶𝑣 ln‬‬ ‫‪+ 𝑅 ln‬‬ ‫‪] + [𝐶𝑣 ln‬‬ ‫‪+ 𝑅 ln‬‬ ‫‪]=0‬‬
‫𝐴‪𝑇1‬‬ ‫𝐴‪𝑉1‬‬ ‫𝐵‪𝑇1‬‬ ‫𝐵‪𝑉1‬‬
‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬
‫‪→ 𝐶𝑣 ln‬‬ ‫‪+ 𝐶𝑣 ln‬‬ ‫‪= 0 → ln‬‬ ‫‪+ ln‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫( ‪→ ln‬‬ ‫‪)( ) = 1‬‬
‫𝐴‪𝑇1‬‬ ‫𝐵‪𝑇1‬‬ ‫𝐴‪𝑇1‬‬ ‫𝐵‪𝑇1‬‬ ‫𝐵‪𝑇1𝐴 𝑇1‬‬

‫𝐵‪⟶ 𝑇2 = √𝑇1𝐴 × 𝑇1‬‬

‫𝐾 ‪𝑇2 = √900 × 300 = 519.6‬‬

‫)‪: 𝑚𝑐𝑣 ∆𝑇 = 30 × 0.718 × (900 − 519.6‬گرمای که مخزن 𝐴 م دهد تا ازدمای ‪ 900‬به ‪ 519.6‬برسد‬

‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑄𝐻 = 8193‬‬

‫)‪: 𝑚𝑐𝑣 ∆𝑇 = 30 × 0.718 × (519.6 − 300‬گرمای که مخزن 𝐵 م گیرد تا دما از ‪ 300‬به ‪ 519.6‬برسد‬

‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑄𝐿 = 4731‬‬
‫𝐽𝑘 ‪𝑄𝐻 − 𝑄𝐿 = 8193 − 4731 = 3463‬‬

‫پس موتوا م تواند حداکثر به انداز 𝐽𝑘 ‪ 3463‬کاا تولید کندی‬

‫‪59‬‬
 ‫مثال ‪ :22-1‬یک موتوا حراات بیا دو منب) گرم و سرد دا شرایط نشان داد شد کاا م کندی مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫د) ااندمان قانون اول و دوم‬ ‫ج) مقداا برگشتناپذیری‬ ‫ب) کاابرگشتپذیر‬ ‫الف)کاا واقع خروج‬

‫(دمای محیط ‪ 25‬داجه سانتیگراد و فشاا محیط ‪ 111‬کیلوپاسکال م باشدی)‬

‫شکل ‪71-1‬‬

‫‪ ∶ 𝐶p = 1.004 & R = 0.287‬برای هوا‬

‫℃‪𝑇1 = 80‬‬ ‫‪ℎ = 429.19‬‬ ‫℃‪T = 80‬‬ ‫‪ℎ2 = 322.79‬‬
‫{ ‪1:‬‬ ‫‪→ { 1‬‬ ‫مای) اشباع { ‪2:‬‬ ‫{ →‬
‫بخاا اشباع‬ ‫‪s1 = 1.6862‬‬ ‫‪s2 = 1.385‬‬

‫منبع گرم‪:‬‬

‫شکل ‪72-1‬‬

‫‪61‬‬
 ‫قانون اول برای منبع گرم‪:‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝑚̇1 ℎ1 − 𝑄𝐻 − 𝑚̇2 ℎ2 = 0 → 𝑄𝐻 = 𝑚̇1 (ℎ1 − ℎ2 ) → 𝑄𝐻 = 5 × (429.19 − 322.8) = 532‬‬

‫قانون اول برای منبع سرد‪:‬‬

‫شکل ‪73-1‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝑄𝐿 + 𝑚̇3 ℎ3 − 𝑚̇3 ℎ4 = 0 → 𝑄𝐿 = 𝑚̇3 (ℎ4 − ℎ3 ) → 𝑄𝐿 = 𝑚̇𝐶𝑝 (𝑇4 − 𝑇3 ) = 501.8‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝑊 = 𝑄𝐻 − 𝑄𝐿 = 532 − 501.8 = 30.2‬‬

‫کار برگشت پذیر‪:‬‬

‫‪(𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0) → 𝑚̇1 𝑥1 + 𝑚̇3 𝑥3 − 𝑚̇2 𝑥2 − 𝑚̇4 𝑥4 − 𝑤𝑟𝑒𝑣 = 0‬‬

‫)‪𝑋1 − 𝑋2 = (ℎ1 − ℎ2 ) − 𝑇0 (𝑆1 − 𝑆2 ) = (429.19 − 322.79) − 298(1.6862 − 1.3849‬‬
‫𝑊𝑘 ‪= 15.92‬‬
‫) ‪X3 − X4 = (h3 − h4 ) − T0 (S3 − S4‬‬
‫‪𝑇3‬‬ ‫‪𝑃3‬‬
‫𝑛𝑙 𝑝𝐶( ‪→ X3 − X 4 = 𝐶𝑝 (𝑇3 − 𝑇4 ) − 𝑇0‬‬‫‪− 𝑅 𝑙𝑛 ) = 1.004 × (20 − 70) − 298 × (1.004‬‬
‫‪𝑇4‬‬ ‫‪𝑃4‬‬
‫‪20 + 273‬‬ ‫‪150‬‬
‫𝑛𝑙 ×‬ ‫𝑛𝑙 ‪− 0.287‬‬ ‫𝑊𝑘 ‪) = 12.53‬‬
‫‪70 + 273‬‬ ‫‪125‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝑚̇3 (𝑋3 − 𝑋4 ) + 𝑚̇1 (𝑋1 − 𝑋2 ) = 10 × (12.53) + 5 × (15.92) = 204.9‬‬

‫برگشت ناپذیری‪:‬‬

‫𝑊𝑘 ‪𝐼 = |𝑤𝑟𝑒𝑣 − 𝑤𝑎 | → 𝐼 = |204.9 − 30.2| = 174.7‬‬

‫راه حل دوم برای محاسبه برگشتناپذیری‪:‬‬

‫‪𝑆𝑖 − 𝑆𝑜 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0 ⟶ 𝑚̇1 𝑆1 + 𝑚̇3 𝑆3 − 𝑚̇2 𝑆2 − 𝑚̇4 𝑆4 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0 → 𝑆𝑔𝑒𝑛 = ‬‬

‫𝑛𝑒𝑔𝑆 ‪𝐼 = 𝑇0‬‬

‫‪61‬‬
‫𝑊𝑘 ‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝐼 + 𝑊𝑎 = 174.7 + 30.2 = 204.9‬‬

‫محاسبه بازده‪:‬‬

‫‪𝑊 30.2‬‬ ‫𝑊‬ ‫‪30.2‬‬

‫= قانون اول𝜂‬ ‫=‬ ‫‪= %6‬‬ ‫= قانون دوم𝜂‬ ‫=‬ ‫‪= %14.7‬‬
‫‪𝑄𝐻 532‬‬ ‫‪𝑊𝑟𝑒𝑣 204.9‬‬

‫مثال ‪ :23-1‬یک موتوا گرمای هوا اا با مشرخصات نقطه یک گرفته و پس از تبادل حراات با مناب) نشان داد شد هوا اا‬
‫با شرایط نقطه ‪ 2‬تحویل م دهدی مطلوبست محاسبه ‪:‬‬

‫ت) بازد قانون دوم‬ ‫پ) برگشت ناپذیری‬ ‫ب) کاا برگشت پذیر‬ ‫الف) کاا واقع‬

‫شکل ‪74-1‬‬

‫𝑎𝑃𝑘 ‪𝑃 = 100‬‬
‫‪{ 0‬‬
‫𝐾 ‪𝑇0 = 300‬‬

‫‪ ∶ 𝑚̇ 1 ℎ1 − 𝑚̇ 2 ℎ2 + 𝑄𝐻 − 𝑄𝐿 − 𝑊 = 0‬قانون اول‬

‫𝑙𝑞 ‪𝑊 = ℎ1 − ℎ2 + 𝑞ℎ −‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫‪→ 𝑊 = 𝐶𝑝 (𝑇1 − 𝑇2 ) + 1200 − 300 = 398‬‬ ‫𝑔𝑘‪⁄‬‬

‫𝐿𝑄 𝐻𝑄‬
‫‪𝑠𝑖 − 𝑠𝑜 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0 ⟶ 𝑚̇1 𝑠1 +‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪− 𝑚̇1 𝑠2 + 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 0‬‬
‫𝐿𝑇 𝐻𝑇‬
‫𝐿𝑄 𝐻𝑄‬ ‫𝐿𝑄 𝐻𝑄 ‪𝑇2‬‬
‫‪→ 𝑆𝑔𝑒𝑛 = (𝑠2 − 𝑠1 ) −‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 𝐶𝑝 𝑙𝑛 −‬‬ ‫‪+‬‬
‫𝐿𝑇 𝐻𝑇‬ ‫𝐿𝑇 𝐻𝑇 ‪𝑇1‬‬
‫‪800 1200 300‬‬
‫𝑛𝑙 × ‪= 1.004‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 0.584‬‬
‫‪300 1500 750‬‬

‫‪62‬‬
 ‫𝐽𝑘‬
‫‪𝐼 = 𝑇0 𝑆𝑔𝑒𝑛 = 300 × 0.584 = 175.425‬‬ ‫𝑔𝑘‪⁄‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫‪𝑊𝑟𝑒𝑣 = 𝐼 + 𝑊𝑎 = 175.425 + 398 = 573.42‬‬ ‫𝑔𝑘‪⁄‬‬

‫𝑎𝑊‬ ‫‪398‬‬
‫= قانون دوم𝜂‬ ‫=‬ ‫‪= 0.7‬‬
‫‪𝑊𝑟𝑒𝑣 573.42‬‬

‫‪63‬‬
 ‫‪ -2‬فصل دوم‪ :‬آنالیز اکسرژی سیکلها‬
‫‪ -1-2‬مقدمه ‪:‬‬
‫دا ایا فصرل آنالیز سریکلهای مختلف همچون موتواهای حراات ‪ ،‬یخچال ها‪ ،‬سرریکل اانکیا‪ ،‬برایتون و سیکل تراکم‬
‫بخاا براس م شودی برای داک بهتر آنالیز اکسرژی سیکلها‪ ،‬ابتدا یک مثال حل خواهد شدی‬

‫مثرال ‪ :1-2‬یرک موتوا حراات اا دانظر بگیرید که از منب) با دمای ‪ 100kJ ، 1000K‬حراات دایافت م کندی اگر بازد‬
‫موتوا ‪ 50%‬و دمای مرز سیستم دا نقاط که حراات اا دایافت و یا انتقال م دهد برابر ‪ 1000K‬و ‪ 300K‬باشد‪ ،‬مطلوب‬
‫است محاسبه بازد قانون دوم ایا سیکلی‬

‫شکل ‪1-2‬‬

‫𝑊‬
‫= 𝜂 = قانون اول‬ ‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑊 = η × 𝑄𝐻 = 0.5 × 100 = 50‬‬
‫𝐻𝑄‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑄𝐿 = 𝑄𝐻 − 𝑊 = 50‬‬

‫‪64‬‬
 ‫شکل ‪2-2‬‬

‫شکل ‪3-2‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑖 = 100 × (1 −‬‬ ‫‪) = 100 × (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 70‬‬
‫مرز𝑇‬ ‫‪1000‬‬

‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑜 = 𝑋𝑊 + 𝑋𝑄 = 50 + 50 × (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 50‬‬
‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 70 − 50 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 20‬‬

‫‪65‬‬
 ‫شکل ‪4-2‬‬

‫‪50‬‬
‫= 𝐼𝐼‪η‬‬ ‫‪= 74.1 %‬‬
‫‪70‬‬
‫‪η𝐼 = 50 %‬‬

‫مثال ‪ :2-2‬مثال ‪ 1-2‬اا با داد های جدید زیر حل کنیدی‬

‫شکل ‪5-2‬‬

‫𝑊‬
‫= 𝜂 = قانون اول‬ ‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑊 = η × 𝑄𝐻 = 0.4 × 100 = 40‬‬
‫𝐻𝑄‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑄𝐿 = 𝑄𝐻 − 𝑊 = 60‬‬

‫‪66‬‬
 ‫شکل ‪6-2‬‬

‫حجم کنترل ‪:2‬‬

‫شکل ‪7-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑖 = 100 × (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 66.66‬‬
‫‪900‬‬
‫‪67‬‬
 ‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑜 = 𝑋𝑊 + 𝑋𝑄 = 40 + 60 × (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 48.57‬‬
‫‪350‬‬
‫𝐽𝑘 ‪→ 66.66 − 48.57 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 18.1‬‬

‫برگشررت ناپذیری موتوا حراات دا ایا سرروال ‪ 18.1kJ‬م باشرردی از طرف انتقال حراات با وجود اختلاف دما‪ ،‬فرآیندی‬
‫برگشت ناپذیر استی برای محاسبه برگشت ناپذیری ناش از اختلاف دما مطابق زیر عمل م شود‪:‬‬

‫حجم کنترل ‪:1‬‬

‫شکل ‪8-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑖 = 100 ∗ (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 70‬‬
‫‪1000‬‬
‫‪300‬‬
‫‪𝑋𝑜 = 100 (1 −‬‬ ‫𝐽𝑘 ‪) = 66.66‬‬
‫‪900‬‬
‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 3.33‬‬

‫حجم کنترل ‪:3‬‬

‫شکل ‪9-2‬‬

‫‪68‬‬
 ‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪→ 60 × (1 −‬‬ ‫‪) − 60 × (1 −‬‬ ‫‪) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪350‬‬ ‫‪300‬‬

‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 8.57‬‬

‫اسم نمودااهای ‪: Sankay‬‬

‫شکل ‪11-2‬‬

‫برای سه حمم کنترل انتخاب شد نمودااهای اسم م شود‪:‬‬

‫حجم کنترل ‪:1‬‬

‫شکل ‪11-2‬‬

‫‪69‬‬
 ‫حجم کنترل ‪: 2‬‬

‫شکل ‪12-2‬‬

‫حجم کنترل ‪: 3‬‬

‫شکل ‪13-2‬‬

‫‪71‬‬
 ‫رسم نمودار ‪ Sankay‬برای کل شکل مسأله‪:‬‬

‫برای انرژی‪:‬‬

‫شکل ‪14-2‬‬

‫برای اکسرژی‪:‬‬

‫شکل ‪15-2‬‬

‫بازده قانون دوم برای کل سیستم‪:‬‬

‫‪40‬‬
‫= 𝐼𝐼‪η‬‬ ‫‪= 57.1 %‬‬
‫‪70‬‬
‫اولا سیکل دا حالت بهینه کاا نم کند‪ ،‬زیرا به انداز ‪ 31‬کیلوژول تلفات اکسرژی دا آن وجود داادی اگر دمای مرز سیستم‬
‫دا قسرمت بالای موتوا حراات برابر ‪ 1000K‬و دا قسمت پاییا موتوا حراات برابر ‪ 300K‬انتخاب شود‪ ،‬تلفات از ‪ 31‬به‬
‫‪ 21‬کیلوژول کاهش یافته و دا نتیمه بازد قانون دوم افزایش م یابدی دا سرروال بعدی سرریکل تحلیل م شررود که بازد‬
‫قانون دوم آن ‪ 111‬داصد استی‬

‫‪71‬‬
 ‫مثال ‪ :3-2‬دا سیکل زیر مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ب) اکسرژی اتلاف‬ ‫الف) بازد قانون دوم‬

‫شکل ‪16-2‬‬

‫𝑊‬
‫= 𝜂 = قانون اول‬ ‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑊 = η × 𝑄𝐻 = 0.7 × 100 = 70‬‬
‫𝐻𝑄‬

‫𝐽𝑘 ‪𝑄𝐿 = 𝑄𝐻 − 𝑊 = 30‬‬

‫نمودار ‪ Sankay‬برای انرژی‪:‬‬

‫شکل ‪17-2‬‬
‫‪72‬‬
 ‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای ناحیه بین منبع دما بالا و موتور حرارتی‪:‬‬

‫شکل ‪18-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪→ 100 × (1 −‬‬ ‫‪) − 100 × (1 −‬‬ ‫𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪) −‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای موتور حرارتی‪:‬‬

‫شکل ‪19-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪→ 100 × (1 −‬‬ ‫‪) − 70 − 100 × (1 −‬‬ ‫𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪) −‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪73‬‬
‫‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای ناحیه بین موتور حرارتی و منبع دما پایین‪:‬‬

‫شکل ‪21-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪→ 30 × (1 −‬‬ ‫‪) − 30 × (1 −‬‬ ‫𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪) −‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬

‫‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫یعن دا ایا سیکل هیچ اتلاف اکسرژی وجود نداادی‬

‫شکل ‪21-2‬‬

‫𝑊𝑋‬
‫= ‪𝜂ΙΙ‬‬ ‫‪=1‬‬
‫𝐻𝑄𝑋‬
‫𝐿𝑇‬
‫‪η=1−‬‬ ‫نکته‪ :‬بازد سیکل کاانو که بیا دو منب) با دمای 𝐻𝑇 و 𝐿𝑇 کاا م کند برابر است با‪:‬‬
‫𝐻𝑇‬

‫‪74‬‬
 ‫‪300‬‬
‫‪η=1−‬‬ ‫‪= 0.7‬‬
‫‪1000‬‬
‫برای محاسربه برگشتناپذیری دا قسمتهای مختلف ماشیا گرمای شکل ‪ ،22-2‬از سه حمم کنترل مطابق زیر استفاد‬
‫م شود‪:‬‬

‫شکل ‪22-2‬‬

‫‪ -2-2‬محاسبه برگشتناپذیری در قسمتهای مختلف یک موتور حرارتی‪:‬‬

‫محاسبه برگشت ناپذیری در ناحیه بین منبع دما بالا و موتور حرارتی‪:‬‬ ‫‪-1-2-2‬‬

‫شکل ‪23-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑇0‬‬
‫𝑠𝑒𝑑𝑋 = ) ‪𝑄𝐻 (1 − ) − 𝑄𝐻 (1 −‬‬
‫𝐻𝑇‬ ‫𝐴𝑇‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪)1-2‬‬
‫( ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑄𝐻 𝑇0‬‬ ‫) ‪−‬‬
‫𝐻𝑇 𝐴𝑇‬
‫‪75‬‬
 ‫محاسبه برگشت ناپذیری در موتور حرارتی‪:‬‬ ‫‪-2-2-2‬‬

‫شکل ‪24-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑇0‬‬
‫‪𝑄𝐻 (1 − ) − 𝑊 − 𝑄𝐿 (1 − ) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫𝐴𝑇‬ ‫𝐵𝑇‬
‫‪𝑇0‬‬ ‫‪𝑇0‬‬
‫𝐿𝑄 ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = (𝑄𝐻 − 𝑄𝐿 ) − 𝑊 − 𝑄𝐻 𝑇0 +‬‬
‫𝐴𝑇‬ ‫𝐵𝑇‬
‫𝐻𝑄 𝐿𝑄‬ ‫(‪)2-2‬‬
‫) ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑇0 ( −‬‬
‫𝐴𝑇 𝐵𝑇‬
‫محاسبه برگشت ناپذیری در ناحیه بین موتور حرارتی و منبع دما پایین‪:‬‬ ‫‪-3-2-2‬‬

‫شکل ‪25-2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪)3-2‬‬

‫( ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 𝑄𝐿 𝑇0‬‬ ‫) ‪−‬‬
‫𝐵𝑇 𝐿𝑇‬
‫محاسبه بازده قانون دوم در ماشین گرمایی‪:‬‬ ‫‪-4-2-2‬‬
‫برای محاسبه بازد قانون دوم ترمودینامیک دا ماشیا گرمای از اابطه زیر استفاد م شود‪:‬‬

‫‪76‬‬
 ‫𝑊𝑋‬ ‫𝑊‬ ‫(‪)4-2‬‬
‫= 𝐼𝐼𝜂‬ ‫=‬
‫) ‪𝑋𝑄𝐻 𝑄 (1 − 𝑇0‬‬
‫𝐻‬ ‫𝐻𝑇‬
‫مثال ‪ :4-2‬برای سیکل تبرید شکل ‪ 26-2‬مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ج) بازد قانون دوم‬ ‫ب) اکسرژی اتلاف برای کل سیکل‬ ‫الف) اکسرژی اتلاف برای هر قسمت‬

‫شکل ‪26-2‬‬

‫𝐾‪𝑇0 = 300‬‬
‫𝐿𝑄‬ ‫𝐿𝑄‬
‫= 𝑝𝑜𝐶‬ ‫=𝑊⇒‬ ‫⇒‬
‫𝑊‬ ‫𝑝𝑜𝐶‬
‫‪1000‬‬
‫=𝑊‬ ‫𝐽𝑘‪= 300‬‬
‫‪3.33‬‬
‫𝐽𝑘‪𝑄𝐻 = 𝑄𝐿 + 𝑊 ⇒ 𝑄𝐻 = 1000 + 300 = 1300‬‬

‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای حجم کنترل ‪: 1‬‬

‫شکل ‪27-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪1300 (1 −‬‬ ‫‪) − 1300 (1 −‬‬ ‫‪) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪305‬‬ ‫‪300‬‬

‫‪77‬‬
‫𝐽𝑘‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 21.31‬‬

‫شکل ‪28-2‬‬

‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای حجم کنترل ‪: 2‬‬

‫شکل ‪29-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪1000 (1 −‬‬ ‫‪) − 1300 (1 −‬‬ ‫‪) + 300 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪250‬‬ ‫‪305‬‬
‫𝐽𝑘‪⇒ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 78.68‬‬

‫‪78‬‬
 ‫شکل ‪31-2‬‬

‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای حجم کنترل ‪: 3‬‬

‫شکل ‪31-2‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪1000 (1 −‬‬ ‫‪) − 1000 (1 −‬‬ ‫‪) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪255‬‬ ‫‪250‬‬
‫𝐽𝑘‪⇒ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 23.53‬‬

‫شکل ‪32-2‬‬

‫‪79‬‬
‫‪𝑋𝑑𝑒𝑠,𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 21.31 + 79.68 + 23.53 = 123.521‬‬

‫محاسبه اکسرژی اتلافی برای حجم کنترل کل ‪:‬‬

‫‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪⇒ 1000 (1 −‬‬ ‫‪) + 300 − 1300 (1 −‬‬ ‫‪) − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪255‬‬ ‫‪300‬‬
‫𝐽𝑘‪⇒ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 123.521‬‬

‫شکل ‪33-2‬‬

‫محاسبه بازده قانون دوم‪:‬‬

‫بازد قانون دوم برای یک سیکل تبرید مطابق اابطه زیر محاسبه م شود ‪:‬‬
‫‪𝑇0‬‬ ‫(‪)5-2‬‬
‫|) 𝐿𝑇 ‪𝑋𝑄𝐿 |𝑄𝐿 (1 −‬‬
‫= 𝐼𝐼𝜂‬ ‫=‬
‫𝑊‬ ‫𝑊‬
‫‪300‬‬
‫‪|1000 (1 −‬‬ ‫|)‬
‫= 𝐼𝐼𝜂‬ ‫‪250 = 58.8%‬‬
‫‪300‬‬
‫‪⟹ 𝜂𝐼𝐼 = 58.8%‬‬

‫‪81‬‬
 ‫مثال ‪ :5-2‬سیکل برایتون با مشخصات زیر اا دا نظر بگیریدی مطلوبست محاسبه ‪:‬‬

‫ج) برگشتناپذیری سیکل‬ ‫ب) بازد قانون دوم سیکل‬ ‫الف) بازد قانون اول سیکل‬

‫شکل ‪34-2‬‬

‫تحلیل کمپرسور‪:‬‬

‫‪𝑃2‬‬
‫= ‪𝛾p‬‬ ‫‪→ 𝑃2 = 6.4 × 100‬‬
‫‪𝑃1‬‬
‫𝑎𝑃𝑘 ‪→ 𝑃2 = 640‬‬

‫از جدول هوا استفاد م شود‪:‬‬

‫‪h1 = 295.4‬‬
‫→ ‪𝑇1 = 295 K‬‬
‫‪𝑃r1 = 1.3068‬‬

‫از طرف ‪:‬‬

‫‪𝑃𝑟2 𝑃2‬‬
‫=‬ ‫‪= 𝛾P ⇒ 𝑃𝑟2 = (𝛾P )𝑃𝑟1 = 6.4 × 1.3068 → 𝑃𝑟2 = 8.363‬‬
‫‪𝑃𝑟1 𝑃1‬‬
‫از جدول هوا‬
‫→‬ ‫‪ℎ2𝑠 = 502‬‬
‫‪ℎ2s − h1‬‬ ‫‪ℎ2s − h1‬‬
‫= ‪𝜂c‬‬ ‫‪→ ℎ2 = h1 +‬‬
‫‪ℎ2 − h1‬‬ ‫‪ηc‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪502 − 295.4‬‬
‫‪ℎ2 = 295.4 +‬‬ ‫‪→ ℎ2 = 547.8‬‬
‫‪0.82‬‬
‫توجه شود که دا حالت واقع کاا مصرف بیشتر از کاا اید آل است‪:‬‬

‫‪ 𝑊 = ℎ2 − ℎ1 = 252.4‬واقع‬ ‫اید آل ‪W‬‬ ‫‪206.6‬‬

‫= 𝑐𝜂 ⇒‬ ‫=‬ ‫‪≅ 0.82‬‬
‫‪ 𝑊 = ℎ2𝑠 − ℎ1 = 206.6‬اید آل‬ ‫𝑊‬ ‫واقع‬ ‫‪252.4‬‬

‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃0 = 100‬‬ ‫هوا‬ ‫‪ℎ0 = 298.4‬‬

‫∶ مرج)‬ ‫‪°‬‬ ‫→‬
‫𝐶 ‪𝑇0 = 25‬‬ ‫‪𝑠0 = 5.699‬‬

‫‪𝑋1 = (ℎ1 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 ) = 0.27‬‬

‫‪𝑋2 = (ℎ2 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0 ) = 226.6‬‬
‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 −‬‬
‫‪{ 𝑋𝑖 = 0.27 + 252.4‬‬ ‫𝑔𝑘‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 26.47 𝑘𝐽/‬‬
‫‪𝑋𝑜 = 226.6‬‬

‫تحلیل محفظه احتراق‪:‬‬

‫شکل ‪35-2‬‬

‫‪𝑃 = 640‬‬ ‫‪𝑃3 = 640‬‬ ‫از جدول هوا‬ ‫‪ℎ = 1138‬‬

‫‪{ 2‬‬ ‫{‬ ‫‪°‬‬ ‫→‬ ‫‪{ 3‬‬
‫‪ℎ2 = 547.8‬‬ ‫𝐾‪𝑇3 = 807 𝐶 = 1080‬‬ ‫‪𝑠3 = 6.526‬‬
‫قانون اول‬ ‫𝐸∆ = 𝑡𝑢𝑜𝐸 ‪𝐸𝑖𝑛 −‬‬
‫→‬ ‫{‬ ‫𝑔𝑘‪⟶ 𝑞𝐻 = 590.2 𝑘𝐽/‬‬
‫‪547.8 + 𝑞ℎ − 1138 = 0‬‬

‫فرض‪ :‬برگشتناپذیری دا محفظه ی احتراق وجود ندااد; اکسرژی گرمای واودی به صوات زیر محاسبه م شود‪:‬‬

‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 −‬‬

‫‪{𝑋2 = (ℎ2 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠1 − 𝑠0 ) = 226.6‬‬
‫‪𝑋3 = (ℎ3 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠3 − 𝑠0 ) = 593.1‬‬

‫← ‪𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬ ‫فرض م شود برگشتناپذیری وجود نداشته باشدی‬

‫‪→ 226.6 + 𝑋𝑄𝐻 − 593.1 = 0‬‬

‫‪82‬‬
‫𝑔𝑘‪𝑋𝑄𝐻 = 366.5 𝑘𝐽/‬‬

‫تحلیل توربین‪:‬‬

‫شکل ‪36-2‬‬

‫‪𝑠4 > s4s‬‬

‫𝑠‪𝑃4 = 𝑃4‬‬
‫𝑠‪𝑇4 > 𝑇4‬‬
‫𝑠‪ℎ4 > ℎ4‬‬
‫خواص‬
‫→ ‪𝑇3 = 1080‬‬ ‫و ‪𝑃𝑟3 = 155.2‬‬

‫‪𝑃𝑟3 𝑃3 640‬‬ ‫جدول هوا‬

‫=‬ ‫=‬ ‫→ ‪⇒ 𝑃𝑟4 = 24.25‬‬ ‫‪ℎ4𝑠 = 681.14‬‬
‫‪𝑃𝑟4 𝑃4 100‬‬
‫‪ℎ3 − ℎ4‬‬
‫= 𝑇𝜂‬ ‫) 𝑠‪→ ℎ4 = ℎ3 − 𝜂(ℎ3 − ℎ4‬‬
‫𝑠‪ℎ3 − ℎ4‬‬
‫)‪→ ℎ4 = 1138 − 0.85(1138 − 681.14‬‬
‫𝐾‪ 𝑇 = 732‬خواص‬
‫‪4‬‬
‫→ ‪→ h4 = 748.1‬‬
‫‪𝑠4 = 6.624‬‬
‫‪ℎ3 = 1138‬‬
‫→ ‪𝑠3 = 6.526‬‬ ‫‪𝑋3 = (ℎ3 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠3 − 𝑠0 ) = 593.1‬‬
‫‪𝑠4 = 6.624‬‬
‫‪ℎ4 = 784.1‬‬
‫→ ‪𝑠4 = 6.624‬‬ ‫‪𝑋4 = (ℎ4 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠4 − 𝑠0 ) = 173.9‬‬
‫𝑋∆ = 𝑠𝑒𝑑𝑋 ‪𝑋𝑖 − 𝑋𝑜 −‬‬
‫{‬ ‫𝐽𝑘 ‪→ 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 29.2‬‬
‫‪593.1 − 390 − 173.9 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫𝐽𝑘 ‪𝑊𝑎 = (h3 − h4 ) = 390‬‬
‫𝐽𝑘 ‪𝑊𝑠 = (h3s − h4s ) = 456.86‬‬
‫‪83‬‬
‫تمام سریکل داون حمم کنترل قراا داد شد و براس م شود که آیا تمام انرژیهای واودی با تمام انرژیهای خروج‬
‫برابر است یا خیر؟‬

‫آیا‬
‫‪ℎ‬‬
‫‪⏟1 + WC + Q H‬‬ ‫𝑊‬
‫‪⏟𝑇 + ℎ4‬‬
‫=‬
‫انرژی واودی‬ ‫انرژی خروج‬

‫‪295.4 + 252.4 + 590.2 = 390 + 748.1‬‬

‫‪‬‬
‫‪1138‬‬ ‫‪1138‬‬
‫=‬
‫محاسبه بازده قانون اول ترمودینامیک‪:‬‬

‫𝑡𝑒𝑛𝑊‬ ‫‪390 − 252.4‬‬

‫=𝜂‬ ‫=‬ ‫‪= 23%‬‬
‫𝐻𝑄‬ ‫‪590.2‬‬

‫ترسیم نمودارهای ‪ Sankay‬مربوط به اکسرژی و انرژی برای کل سیکل‪:‬‬

‫شکل ‪37-2‬‬

‫‪84‬‬
 ‫شکل ‪38-2‬‬

‫?‬
‫‪𝑋1 + X𝑊𝐶 + XQ‬‬ ‫‪X𝑊𝑇 + X4‬‬
‫=‬
‫‪‬‬
‫𝑄𝐸 ‪𝐸1 + E𝑊𝐶 +‬‬ ‫‪E𝑊𝑇 + E4‬‬
‫=‬
‫محاسبه بازده قانون دوم ترمودینامیک ‪:‬‬

‫اکسرژی مفید )هدف(‬ ‫‪390 − 252.4‬‬

‫= ‪ηII‬‬ ‫=‬
‫اکسرژی واودی ناش از حراات‬ ‫‪366.5‬‬

‫‪𝜂II = %37.5‬‬
‫‪𝜂I = %23.3‬‬

‫‪85‬‬
 ‫مثال ‪ :6-2‬سیکل برایتون‬

‫مثال ‪ 5-2‬اا با وجود بازیاب حل کنیدی‬

‫شکل ‪39-2‬‬

‫𝑎𝑃𝑘 ‪𝑃0 = 100‬‬

‫‪𝑇0 = 25° c‬‬

‫‪86‬‬
‫‪ℎ0 = 298.4‬‬
‫‪𝑠0 = 5.699‬‬

‫بازیاب‪:‬‬

‫شکل ‪41-2‬‬

‫‪ℎ𝑥 − ℎ2‬‬ ‫‪ℎ4 − ℎ5‬‬ ‫‪𝑇𝑥 − 𝑇2‬‬

‫=‪ε‬‬ ‫یا‬ ‫=‪ε‬‬ ‫یا‬ ‫=‪ε‬‬
‫‪h4 − h2‬‬ ‫‪h4 − h2‬‬ ‫‪T4 − T2‬‬
‫‪ℎ𝑥 − 547.8‬‬
‫= ‪ε = 0.75‬‬ ‫‪→ ℎ𝑥 = 698‬‬
‫‪748.1 − 547.8‬‬
‫‪ℎ4 − ℎ5‬‬
‫=‪ε‬‬ ‫‪→ ℎ5 = 598‬‬
‫‪h4 − h2‬‬
‫‪𝑥2 = (ℎ2 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠2 − 𝑠0 ) = 226.6‬‬
‫‪𝑥𝑥 = (ℎ𝑥 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠𝑥 − 𝑠0 ) = 303.7‬‬ ‫‪ 𝑠𝑥 = 6‬و‬

‫‪𝑥5 = (ℎ5 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠5 − 𝑠0 ) = 91.6‬‬

‫‪𝑥4 = (ℎ4 − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠4 − 𝑠0 ) = 173.9‬‬
‫‪(𝑥4 − 𝑥2 ) − (𝑥𝑥 − 𝑥5 ) − 𝑥𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪(173.9 + 2266.6) − (303.7 + 91.6) → 𝑥𝑑𝑒𝑠 = 5.2‬‬

‫گرمای که سیال سرد م گیرد تا افزایش دما دهد‪:‬‬

‫‪𝑞 = ℎ𝑥 − ℎ2 = 150.2‬‬

‫گرمای که سیال گرم از دست م دهد‪:‬‬

‫‪𝑞 = ℎ4 − ℎ5 = 150.2‬‬

‫‪87‬‬
 ‫شکل ‪41-2‬‬

‫جریان ‪ 4‬به ‪ 5‬اکسرژی از دست م دهد‪:‬‬

‫‪𝑥4 − 𝑥5 = 82.31‬‬

‫جریان ‪ 2‬به ‪ x‬اکسرژی م گیرد‪:‬‬

‫‪𝑥𝑥 − 𝑥2 = 77.5‬‬

‫شکل ‪42-2‬‬

‫محفظه احتراق‪:‬‬

‫‪: ℎ𝑥 + 𝑞ℎ − ℎ3 = 0 → 𝑞ℎ = 440‬شرایط جدید‬

‫شکل ‪43-2‬‬

‫‪88‬‬
 ‫‪𝑥i − xo − xdes = 0‬‬
‫{‬ ‫فرض م شود برگشت پذیر است‬
‫‪→ 𝑥x − xQ − x3 = 0 → 𝑥Q = 593.1 − 303.7 = 298.4‬‬

‫کل برگشت ناپذیری سیکل‪:‬‬

‫بازیاب𝐼 ‪ 𝐼 = 𝐼𝑐𝑜𝑚 + 𝐼𝑇𝑢𝑟 +‬کل‬

‫𝐽𝑘 ‪= 26.4 + 29.2 + 5.2 ≅ 61‬‬

‫بازده قانون دوم ترمودینامیک‪:‬‬

‫خروج مطلوب‬ ‫‪390 − 252.4‬‬

‫=‪η‬‬ ‫=‬ ‫‪= 47%‬‬
‫واودی مواد نیاز‬ ‫‪298.4‬‬

‫شکل ‪44-2‬‬

‫‪89‬‬
 ‫شکل ‪45-2‬‬

‫مثال ‪ :7-2‬دا سیکل اانکیا زیر مطلوبست محاسبه‪:‬‬

‫ج) ترسیم نمودااهای ‪Sankay‬‬ ‫ب) برگشت ناپذیری دا هر یک از اجزاء سیکل‬ ‫الف) بازد قانون دوم‬

‫‪91‬‬
 ‫شکل ‪46-2‬‬

‫𝑎𝑃𝑘 ‪𝑃0 = 100‬‬

‫‪𝑇0 = 25° c‬‬
‫‪ℎ0 = 104.9‬‬
‫‪𝑠0 = 0.3674‬‬

‫پمپ‪:‬‬

‫شکل ‪47-2‬‬

‫) ‪𝑥 = (ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0‬‬

‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃1 = 6‬‬ ‫‪ℎ1 = 151.5‬‬

‫{∶‪1‬‬ ‫‪→ { 𝑠1 = 0.521‬‬
‫مای) اشباع‬
‫‪𝑥1 = 0.82‬‬
‫‪𝑃2 = 𝑃3‬‬

‫‪91‬‬
 ‫‪ℎ2 = 171.64‬‬
‫‪2 ∶ 2 = 140 𝑏𝑎𝑟 → { 𝑠2 = 0.54‬‬
‫𝑃{‬
‫‪𝑥2 = 15.3‬‬
‫𝑟𝑎𝑏 ‪𝑃 = 140‬‬
‫‪2s ∶ { 2‬‬ ‫‪→ ℎ2𝑠 = 165.6‬‬
‫‪𝑠2𝑠 = 𝑠1 = 0.521‬‬
‫‪ℎ2s − h1‬‬ ‫‪ℎ2s − h1‬‬
‫=𝜂‬ ‫‪→ ℎ2 = h1 +‬‬
‫‪ℎ2 − h1‬‬ ‫𝜂‬
‫‪165.6 − 151.5‬‬
‫‪ℎ2 = 151.5 +‬‬ ‫‪→ ℎ2 = 171.64‬‬
‫‪0.7‬‬
‫‪ℎ1 + 𝑊𝑃 = ℎ2 → 𝑊𝑃 = 171.64 − 151.5 = 20.14‬‬
‫{‬ ‫‪𝑥1 + 𝑥𝑊 − 𝑥2 − 𝑥𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫‪→ 𝑥𝑑𝑒𝑠 = 0.82 − 15.3 + 20.14 = 5.66‬‬

‫بویلر‪:‬‬

‫شکل ‪48-2‬‬

‫نکته‪ :‬فرض م شود که دا بویلر اتلاف وجود نداادی ‪𝑥𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪ℎ3 = 3486‬‬
‫𝑎𝑃𝑀 ‪𝑃3 = 14‬‬
‫{∶‪3‬‬ ‫‪→ {𝑠3 = 6.594‬‬
‫℃‪𝑇3 = 560‬‬
‫‪𝑥3 = 1525‬‬

‫‪ℎ2 + 𝑞ℎ = ℎ3 → 𝑞ℎ = ℎ3 − ℎ2‬‬
‫{‬ ‫𝐽𝑘‬
‫𝑔𝑘‪𝑞ℎ = 3486 − 171.64 = 3314.3 ⁄‬‬

‫‪𝑥2 + 𝑥𝑞ℎ − 𝑥3 − 0 = 0‬‬

‫{‬ ‫𝐽𝑘‬
‫𝑔𝑘‪→ 𝑥𝑞ℎ = 1525 − 15.3 = 1509.7 ⁄‬‬

‫یعن به انداز 𝑔𝑘‪ 3314.3 𝑘𝐽⁄‬انرژی دااد ول به انداز 𝑔𝑘‪ 1509.7 𝑘𝐽⁄‬اکسرژی با خود وااد م کندی‬

‫‪92‬‬
 ‫توربین‪:‬‬

‫شکل ‪49-2‬‬

‫𝑎𝑃𝐾 ‪𝑃4 = 6‬‬

‫{ ∶ ‪4s‬‬ ‫‪→ ℎ4𝑠 = 2030‬‬
‫‪𝑠4𝑠 = 𝑠3 = 6.594‬‬
‫‪ℎ3 − h4‬‬
‫=𝜂‬ ‫) ‪→ ℎ4 = h3 − 𝜂(ℎ3 − h4s‬‬
‫‪ℎ3 − h4s‬‬
‫‪→ ℎ4 = 2248.4‬‬
‫‪𝑠4 = 7.299‬‬
‫{→‬
‫‪𝑥4 = 77.88‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫‪ℎ3 = 𝑊𝑇 + ℎ4 → 𝑊𝑇 = 3486 − 2248.4 = 1237.6‬‬ ‫𝑔𝑘‪⁄‬‬
‫‪𝑥3 − 𝑥𝑊 − 𝑥4 − 𝑥𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬
‫𝐽𝑘‬
‫‪→ 𝑥𝑑𝑒𝑠 = 1525 − 77.88 − 1237.6 = 209.5‬‬ ‫𝑔𝑘‪⁄‬‬
‫{‬
‫کندانسور‪:‬‬

‫شکل ‪51-2‬‬

‫نکته‪ :‬فرض م شود که دا کندانسوا اتلاف وجود نداادی ‪𝑥𝑑𝑒𝑠 = 0‬‬

‫‪ℎ4 = ℎ1 + 𝑞𝐿 → 𝑞𝐿 = ℎ4 − ℎ1‬‬
‫{‬ ‫𝐽𝑘‬
‫𝑔𝑘‪𝑞𝐿 = 2248.4 − 151.64 = 2096.76 ⁄‬‬

‫‪93‬‬
 ‫‪𝑥4 − 𝑥𝑞𝐿 − 𝑥1 − 0 = 0‬‬
‫{‬ ‫𝐽𝑘‬
‫𝑔𝑘‪→ 𝑥𝑞𝐿 = 77.88 − 0.82 = 77.1 ⁄‬‬

‫با اینکه انرژی زیادی از کندانسروا خااج م شررود(𝑔𝑘‪ )2096.76 𝑘𝐽⁄‬ول فقط 𝑔𝑘‪ 77.1 𝑘𝐽⁄‬اکسرژی به محیط دف)‬
‫م شودی‬

‫بررسی تعادل از نظر قانون اول‪:‬‬

‫شکل ‪51-2‬‬

‫خروج = واودی‬

‫‪20.14 + 3314.3 = 1237.6 + 2096.76‬‬

‫‪‬‬
‫‪3334.44‬‬ ‫‪3334.44‬‬
‫=‬
‫خروج مطلوب‬ ‫‪1237.6 − 20.14‬‬
‫=‪η‬‬ ‫=‬ ‫‪= 36.7%‬‬
‫واودی مواد نیاز‬ ‫‪3314.3‬‬

‫‪94‬‬
‫شکل ‪52-2‬‬

‫شکل ‪53-2‬‬

‫‪95‬‬
‫شکل ‪54-2‬‬

‫شکل ‪55-2‬‬

‫‪96‬‬
‫شکل ‪56-2‬‬

‫‪97‬‬
 ‫‪ -3‬فصل سوم‪ :‬اکسرژی مخلوطها‬
‫‪ -1-3‬روابط و توابع گیبس‪:‬‬
‫برای محاسربه تغییر خاصیتهای همچون انرژی دوان (‪ ،)U‬آنتالپ (‪ ،)H‬هلمهولتز(‪ )A‬و گیبس(‪ )G‬از اوابط دیفرانسیل‬
‫زیر استفاد م شود‪:‬‬

‫)𝑉و𝑆( 𝑈 = 𝑈‬ ‫)𝑃و𝑆( 𝐻 = 𝐻‬

‫)𝑇و𝑉( 𝐴 = 𝐴‬ ‫)𝑇و𝑃( 𝐺 = 𝐺‬

‫𝑉𝑑𝑃 ‪𝑑𝑈 = 𝑇𝑑𝑆 −‬‬ ‫𝑣𝑑𝑃 ‪𝑑𝑢 = 𝑇𝑑𝑠 −‬‬

‫𝑃𝑑𝑉 ‪𝑑𝐻 = 𝑇𝑑𝑆 +‬‬ ‫𝑝𝑑𝑣 ‪𝑑ℎ = 𝑇𝑑𝑠 +‬‬
‫{‬ ‫{ →‬
‫𝑇𝑑𝑆 ‪𝑑𝐴 = −𝑃𝑑𝑉 −‬‬ ‫𝑇𝑑𝑠 ‪𝑑𝑎 = −𝑃𝑑𝑣 −‬‬
‫𝑇𝑑𝑆 ‪𝑑𝐺 = 𝑉𝑑𝑃 −‬‬ ‫𝑇𝑑𝑠 ‪𝑑𝑔 = 𝑣𝑑𝑃 −‬‬

‫مثلا دا مواد اابطه دیفرانسررریل 𝑇𝑑𝑣 ‪ ، 𝑑𝑔 = 𝑣𝑑𝑝 −‬اگر فشررراا به انداز ی 𝑃𝑑 و دما به انداز 𝑇𝑑 تغییر کند‪ ،‬تاب)‬
‫گیبس به انداز 𝑔𝑑 تغییر خواهد کرد که مقداا 𝑔𝑑 از اابطه بالا بدست م آیدی‬

‫ایا اوابط برای یک سیستم تک جزئ تعریف م شود (مثلاً هوای خالص‪ 𝑁2 ،‬خالص‪ ،‬آب خالص ویییییییییی)‬

‫ایا اوابط بیان م دااند که اگر مقادیر 𝑃‪ 𝑣 ،𝑠 ،𝑇 ،‬تغییر کنند‪ ،‬چگونه تواب) 𝑢‪ 𝑎 ،ℎ ،‬و 𝑔 تغییر خواهند کردی‬

‫حال یک ترکیب اا دا نظر بگیرید که از چند جزء تشررکیل شررد اسررت (مثل هوا که مخلوط از ‪𝑁2‬و ‪ 𝑂2‬و ییی م باشررد)ی‬
‫برای ایا ترکیبها تواب) 𝑢 ‪ 𝑎 ،ℎ ،‬و 𝑔 چگونه نوشته خواهند شدی‬

‫‪ -1-1-3‬سیستم تک جزئی‪:‬‬
‫)𝑉و𝑆( 𝑈 = 𝑈‬

‫𝑉𝑑𝑃 ‪→ 𝑑𝑈 = 𝑇𝑑𝑆 −‬‬

‫سیستم چند جزئی‪:‬‬ ‫‪-2-1-3‬‬

‫) 𝑖𝑁و … و ‪𝑁2‬و ‪𝑁1‬و𝑉و𝑆(𝑈 = 𝑈‬

‫که دا اابطه بالا ‪ 𝑁1‬تعداد مول جزء اول‪ 𝑁2 ،‬تعداد مول جزء دوم و 𝑖𝑁 تعداد مول جز 𝑖ام استی‬
‫𝑁‬
‫𝑈𝜕‬
‫( ∑ ‪→ 𝑑𝑈 = 𝑇𝑑𝑆 − 𝑃𝑑𝑉 +‬‬ ‫𝑖𝑁𝑑 )‬
‫𝑖𝑁𝜕‬
‫‪𝑖=1‬‬

‫اابطه بالا برای ‪ 𝑆. 𝑉. 𝑁1 . 𝑁2 . … . 𝑁𝑖−1‬اابت برقراا استی‬

‫‪98‬‬
 ‫به عباات تاب) 𝑈 به سه وسیله تغییر م کند‪:‬‬

‫‪ )1‬اگر 𝑁 ها اابت و 𝑉 نیز اابت باشد‪ ،‬اگر 𝑆 تغییر کند 𝑈 نیز تغییر م کند‪𝑇𝑑𝑆 :‬‬
‫‪ )2‬اگر 𝑁 ها اابت و 𝑆 نیز اابت باشد‪ ،‬اگر 𝑉 تغییر کند 𝑈 نیز تغییر م کند‪−𝑃𝑑𝑉 :‬‬
‫𝑈𝜕‬
‫‪ )3‬اگر 𝑉 ‪ 𝑆.‬اابت و غلظت جزء 𝑖ام تغییر کند‪𝑑𝑁𝑖 :‬‬
‫𝑖𝑁𝜕‬

‫𝑈𝜕‬
‫برای سادگ مقداا 𝑒𝑡𝑐=‪𝑁𝑖−1‬و…و‪𝑁2‬و‪𝑁1‬و𝑉و𝑆) 𝑁𝜕 اا پتانسیل شیمیای جزء 𝑖ام م نامیم‪:‬‬
‫𝑖‬

‫𝑈𝜕‬
‫= 𝑖𝜇‬ ‫)‬
‫𝑒𝑡𝑐= ‪𝑁𝑖−1‬و…و ‪𝑁2‬و ‪𝑁1‬و𝑉و𝑆 𝑖𝑁𝜕‬

‫𝑁‬

‫𝑖𝑁𝑑 𝑖𝜇 ∑ ‪→ 𝑑𝑈 = 𝑇𝑑𝑆 − 𝑃𝑑𝑉 +‬‬ ‫سیستم چند جزئ‬

‫‪𝑖=1‬‬

‫پتانسیل شیمیای اا م توان به تغییرات آنتالپ ‪ ،‬گیبس و هلمهولتز ابط داد‪:‬‬

‫سیستم تک جزئ ‪:‬‬

‫)𝑉 ‪𝑈 = 𝑈(𝑆.‬‬

‫)𝑃و𝑆( 𝐻 = 𝐻‬

‫)𝑇و𝑉( 𝐴 = 𝐴‬

‫)𝑇و𝑃( 𝐺 = 𝐺‬

‫𝑉𝑑𝑃 ‪𝑑𝑈 = 𝑇𝑑𝑆 −‬‬ ‫𝑣𝑑𝑃 ‪𝑑𝑢 = 𝑇𝑑𝑠 −‬‬

‫𝑃𝑑𝑉 ‪𝑑𝐻 = 𝑇𝑑𝑆 +‬‬ ‫𝑝𝑑𝑣 ‪𝑑ℎ = 𝑇𝑑𝑠 +‬‬
‫{‬ ‫{ →‬
‫𝑇𝑑𝑆 ‪𝑑𝐴 = −𝑃𝑑𝑉 −‬‬ ‫𝑇𝑑𝑠 ‪𝑑𝑎 = −𝑃𝑑𝑣 −‬‬
‫𝑇𝑑𝑆 ‪𝑑𝐺 = 𝑉𝑑𝑃 −‬‬ ‫𝑇𝑑𝑠 ‪𝑑𝑔 = 𝑣𝑑𝑃 −‬‬

‫سیستم چند جزئ ‪:‬‬

‫) 𝑖𝑁و … و ‪𝑁1‬و𝑉و𝑆(𝑈 = 𝑈‬

‫) 𝑖𝑁و … و ‪𝑁1‬و𝑃و𝑆(𝐻 = 𝐻‬

‫) 𝑖𝑁و … و ‪𝑁1‬و𝑇و𝑉( 𝐴 = 𝐴‬

‫) 𝑖𝑁و … و ‪𝑁1‬و𝑇و𝑃(𝐺 = 𝐺‬
‫𝑁‬
‫𝑈𝜕‬
‫= 𝑖𝜇 و 𝑖𝑁𝑑 𝑖𝜇 ∑ ‪𝑑𝑈 = 𝑇𝑑𝑆 − 𝑃𝑑𝑉 +‬‬ ‫)‬
‫𝑒𝑡𝑐= ‪𝑁𝑖−1‬و…و ‪𝑁2‬و ‪𝑁1‬و𝑉و𝑆 𝑖𝑁𝜕‬
‫‪𝑖=1‬‬
‫‪99‬‬
 ‫𝑁‬
‫𝐻𝜕‬
‫= 𝑖𝜇 و 𝑖𝑁𝑑 𝑖𝜇 ∑ ‪𝑑𝐻 = 𝑇𝑑𝑆 + 𝑉𝑑𝑃 +‬‬ ‫)‬
‫𝑒𝑡𝑐= ‪𝑁𝑖−1‬و…و ‪𝑁2‬و ‪𝑁1‬و𝑃و𝑆 𝑖𝑁𝜕‬
‫‪𝑖=1‬‬
‫𝑁‬
‫𝐴𝜕‬
‫= 𝑖𝜇 و 𝑖𝑁𝑑 𝑖𝜇 ∑ ‪𝑑𝐴 = −𝑃𝑑𝑉 − 𝑆𝑑𝑇 +‬‬ ‫)‬
‫𝑒𝑡𝑐= ‪𝑁𝑖−1‬و…و ‪𝑁2‬و ‪𝑁1‬و𝑉و𝑇 𝑖𝑁𝜕‬
‫‪𝑖=1‬‬
‫𝑁‬
‫𝐺𝜕‬
‫= 𝑖𝜇 و 𝑖𝑁𝑑 𝑖𝜇 ∑ ‪𝑑𝐺 = 𝑉𝑑𝑃 − 𝑆𝑑𝑇 +‬‬ ‫)‬
‫𝑒𝑡𝑐= ‪𝑁𝑖−1‬و…و ‪𝑁2‬و ‪𝑁1‬و𝑇و𝑃 𝑖𝑁𝜕‬
‫‪𝑖=1‬‬

‫حال برای داک بهتر مفهوم دیفرانسیل به بیان یک مثال م پردازیم‪:‬‬

‫‪𝑓(𝑥) = 𝑥 2‬‬
‫𝑓𝑑‬
‫= 𝑓𝑑 →‬ ‫𝑥𝑑 ×‬
‫𝑥𝑑‬
‫تغییرات𝑥 ∶ 𝑥𝑑‬

‫𝑓𝑑‬
‫مشتق 𝑓 نسبت به 𝑥 ∶‬
‫𝑥𝑑‬
‫𝑥𝑑 × 𝑥‪→ 𝑑𝑓 = 2‬‬
‫‪𝑖𝑓 5 → 5.01 → 𝑑𝑓 = 2 × 5 × 0.01 = 0.1‬‬

‫مثال دیگر‪:‬‬

‫‪𝑓(𝑥. 𝑦) = 𝑥 2 + 𝑦 2‬‬
‫𝑓𝜕‬ ‫𝑓𝜕‬
‫= 𝑓𝑑 →‬ ‫)‬ ‫𝑥𝑑 ×‬ ‫‪+‬‬ ‫)‬ ‫𝑦𝑑 ×‬
‫𝑥𝜕‬
‫⏟‬ ‫𝑒𝑡𝑐=‪y‬‬ ‫𝑦𝜕‬
‫⏟‬ ‫𝑒𝑡𝑐=‪x‬‬
‫اگر 𝑦 اابت باشد و 𝑥 به انداز 𝑥𝑑 تغییر کند 𝑓 به ایا انداز تغییر م کند‬ ‫اگر 𝑥 اابت باشد و 𝑦 به انداز 𝑦𝑑 تغییر کند 𝑓 به ایا انداز تغییر م کند‬

‫‪ -2-3‬طریقه محاسبه پتانسیل شیمیایی برای یک گاز ایدهآل‪:‬‬

‫𝐺𝜕‬
‫از میان اوابط تعریف شرد برای پتانسریل شریمیای از اابطه 𝑒𝑡𝑐=‪𝑁𝑖−1‬و…و‪𝑁2‬و‪𝑁1‬و𝑇و𝑃) 𝑁𝜕 = 𝑖𝜇 استفاد م شود و چون‬
‫𝑖‬

‫تاب) گیبس تاب) فشاا و دما است لذا پتانسیل شیمیای تابع از فشاا و دما خواهد بود که برای محاسبه آن از عبااات زیر‬
‫م توان استفاد کرد‪:‬‬

‫اار فشاا بر پتانسیل شیمیای ‪ +‬پتانسیل شیمیای دا دمای 𝑇 و فشاا مرج) = پتانسیل شیمیای دا دمای 𝑇 و فشاا 𝑃‬

‫𝑃‬
‫𝑃و𝑇 𝜇 = 𝑃و𝑇 𝜇‬ ‫‪+ 𝑅𝑇 ln‬‬
‫𝑓𝑒𝑟‬ ‫𝑓𝑒𝑟𝑃‬

‫‪111‬‬
 ‫دا بسیاای از مراج) 𝑚𝑡𝑎‪𝑃0 = 𝑃𝑟𝑒𝑓 = 1‬‬

‫𝑃‬
‫‪𝑃 + 𝑅𝑇 ln‬و𝑇 𝜇 = 𝑃و𝑇 𝜇‬
‫‪0‬‬ ‫‪𝑃0‬‬
‫𝑟𝑎𝑏 ‪𝑃0 = 1‬‬
‫{ ‪ ،‬تاب) پتانسیل شیمیای به صوات زیر تعریف م شود‪:‬‬ ‫برای‬
‫حتماً بر حسب باا باشد → فشاا کل مخلوط ∶ 𝑃‬

‫𝐽𝐾‬
‫𝑃 ‪𝑃 + 𝑅 ln‬و𝑇 𝑔 = 𝑃و𝑇 𝜇‬ ‫= ]𝜇[‬
‫‪0‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚𝐾‬

‫‪ -3-3‬اکسرژی مخلوطها‪:‬‬
‫) ‪ = (ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0‬اکسرژی یک جرم با یک جزء دا دمای 𝑇 و فشاا 𝑃‬

‫) ‪ = ∑ 𝑦𝑖 [(ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0 )] + ∑ 𝑦𝑖 (𝜇0 − 𝜇00‬اکسرژی یک مخلوط با چند جزء‬

‫‪𝑦𝐶𝑂2 = 0.6‬‬
‫{ مطلوبست محاسبه اکسرژی ایا مخلوط‪:‬‬ ‫مثال‪ :‬برای‬
‫‪𝑦𝐻2 𝑂 = 0.4‬‬

‫)اکسرژی ‪(𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬

‫𝑂 ‪= 0.6[(ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0 )]𝐶𝑂2 + 0.4[(ℎ − ℎ0 ) − 𝑇0 (𝑠 − 𝑠0 )]𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪+ 0.6(𝜇0 − 𝜇00 )𝐶𝑂2 + 0.4(𝜇0 − 𝜇00 )𝐻2‬‬

‫م توان اکسرژی یک مخلوط اا از اابطه زیر هم محاسبه نمود‪:‬‬

‫𝐽𝐾‬ ‫𝑃‬ ‫𝑖𝑦‬
‫[ مخلوط 𝑥‬ ‫‪] = ∑ 𝑦𝑖 [(ℎ 𝑇 − ℎ 𝑇0 ) − 𝑇0 (𝑠𝑇 − 𝑠𝑇0 )] + 𝑅̅𝑇0 ln‬‬ ‫‪+ 𝑅̅𝑇0 ∑ 𝑦𝑖 ln‬‬
‫𝑙𝑜𝑚𝐾‬ ‫⏟‬ ‫⏟‬ ‫‪𝑃0‬‬ ‫⏟‬ ‫‪𝑦𝑖.00‬‬
‫اکسرژی ناش از دما‬ ‫اکسرژی ناش از فشاا‬ ‫اکسرژی ناش از کسر مول هر جزء‬

‫𝐽𝐾‬
‫[ ‪𝑅̅ = 8.314‬‬ ‫]‬
‫𝐾 𝑙𝑜𝑚𝐾‬

‫‪111‬‬
 ‫مثال‪:‬‬

‫شکل ‪1-3‬‬

‫مثال‪ :‬متان با ‪ %20‬هوای اضراف دا فشاا ‪ 1atm‬م سوزدی آنالیز گازهای احتراق نشان م دهد که کسر مول محصولات‬
‫به شرح زیر م باشد‪:‬‬

‫جزء‬ ‫غلظت (کسرمول )‬

‫‪𝐶𝑂2‬‬ ‫‪0.0805‬‬
‫𝑜 ‪𝐻2‬‬ ‫‪0.1610‬‬
‫‪𝑁2‬‬ ‫‪0.7263‬‬
‫‪𝑂2‬‬ ‫‪0.0322‬‬
‫اکسرژی محصولات احتراق اا دا دمای ‪ 1000 K‬و فشاا ‪ 1atm‬بدست آوایدی شرایط محیط بصوات زیر تعریف م شود‪:‬‬

‫𝐾 ‪ 𝑇0 = 278‬و 𝑟𝑎𝑏 ‪𝑃0 = 1‬‬

‫‪𝑁2‬‬ ‫‪0.7662‬‬
‫‪𝑂2‬‬ ‫‪0.2055‬‬
‫‪𝐶𝑂2‬‬ ‫‪0.0003‬‬
‫𝑜 ‪𝐻2‬‬ ‫‪0.0188‬‬
‫‪other‬‬ ‫‪0.0092‬‬

‫‪112‬‬
 ‫شکل ‪2-3‬‬

‫‪𝑥 = 0.7263 [ℎ1000 − ℎ298 − 298 × (𝑆1000 − 𝑆298) ]𝑁2 + 0.0322[ℎ1000 … … … ]𝑜2‬‬
‫‪+ 0.1610[… … … … … . . ]𝐻2 𝑜 + 0.0805[… … … … … … . . ]𝑐𝑜2‬‬
‫اکسرژی ترمومکانیک ‪= 11471‬‬

‫‪ℎ1000 )𝑁2 = 30129‬‬ ‫و‬ ‫‪𝑆1000 )𝐶𝑜2 = 269.215‬‬

‫‪0.7263‬‬ ‫‪0.0322‬‬ ‫‪0.1610‬‬

‫‪8.314 × 298 × [0.7263 ln‬‬ ‫‪+ 0.0322 ln‬‬ ‫‪+ 0.1610 ln‬‬
‫‪0.7662‬‬ ‫‪0.2055‬‬ ‫‪0.0188‬‬
‫‪0.0805‬‬
‫‪+ 0.0805 ln‬‬ ‫‪= 1730‬‬
‫‪0.0003‬‬
‫𝐽𝐾‬
‫[ ‪→ 𝑥𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 1730 + 11471 = 13201‬‬ ‫]‬
‫𝑙𝑜𝑚𝐾‬
‫نکته‪ :‬شررایط کاملاً مرد تابع از اطوبت نسرب هوای محیط اسرت (مثلا محیط که دا آن اطوبت نسب ‪ % 81‬است با‬
‫محیط که دا آن اطوبت نسررب ‪ % 41‬اسررت شرررایط مرد متفاوت دااد) دا جدول زیر شرررایط مرد برای سرره اطوبت‬
‫نسب متفاوت گرد آوای شد است‪:‬‬

‫𝑟𝑎𝑏 ‪𝑃0 = 1‬‬ ‫𝐾 ‪𝑇0 = 298‬‬

‫ماد‬ ‫‪%60‬‬ ‫‪%80‬‬ ‫‪%100‬‬
‫‪𝑁2‬‬ ‫‪0.7662‬‬ ‫‪0.7613‬‬ ‫‪0.7564‬‬
‫‪𝑂2‬‬ ‫‪0.2055‬‬ ‫‪0.2042‬‬ ‫‪0.2029‬‬
‫‪𝐶𝑂2‬‬ ‫‪0.0003‬‬ ‫‪0.0003‬‬ ‫‪0.0003‬‬
‫𝑜 ‪𝐻2‬‬ ‫‪0.0188‬‬ ‫‪0.0250‬‬ ‫‪0.0313‬‬
‫‪Other‬‬ ‫‪0.0092‬‬ ‫‪0.0092‬‬ ‫‪0.0091‬‬

‫‪113‬‬
 ‫‪-4-3‬اکسرژی هوای مرطوب‪:‬‬
‫همان طوا که م دانیم هوای مرطوب مخلوط از هوای خشک و بخاا آب م باشدی‬

‫دا ایا قسرمت اکسررژی هوای مرطوب اا مواد براسر قراا م دهیمی دا قسررمت قبل اکسرژی یک مخلوط چند جزئ‬
‫ازاابطه‪:‬‬
‫𝐽𝐾‬ ‫𝑃‬ ‫𝑖𝑦‬
‫[ مخلوط 𝑥‬ ‫‪] = ∑ 𝑦𝑖 [(ℎ 𝑇 − ℎ 𝑇0 ) − 𝑇0 (𝑠𝑇 − 𝑠𝑇0 )] + 𝑅̅𝑇0 ln‬‬ ‫‪+ 𝑅̅𝑇0 ∑ 𝑦𝑖 ln‬‬
‫𝑙𝑜𝑚𝐾‬ ‫⏟‬ ‫⏟‬ ‫‪𝑃0‬‬ ‫⏟‬ ‫‪𝑦𝑖.00‬‬
‫اکسرژی ناش از دما‬ ‫اکسرژی ناش از فشاا‬ ‫اکسرژی ناش از کسر مول هر جزء‬

‫بدست م آمدی‬

‫برای هوای مرطوب که یک مخلوط دو جزئ است ایا اابطه بصوات زیر ساد م شود‪:‬‬
‫𝑃‬
‫‪𝑥ℎ𝑢𝑚𝑖𝑑𝑎𝑖𝑟 = 𝑦𝑎 [(ℎ 𝑇 − ℎ 𝑇0 ) − 𝑇0 (𝑠𝑇° − 𝑠𝑇° 0 ) ] + 𝑦𝑣 [(ℎ 𝑇 − ℎ 𝑇0 ) − 𝑇0 (𝑠𝑇° − 𝑠𝑇° 0 ) ] + 𝑅̅ 𝑇0 ln‬‬
‫𝑎‬ ‫𝑎‬ ‫𝑣‬ ‫𝑣‬ ‫‪𝑃0‬‬
‫𝑎𝑦‬ ‫𝑣𝑦‬
‫‪+ 𝑅̅𝑇0 [𝑦𝑎 ln‬‬ ‫‪+ 𝑦𝑣 ln‬‬ ‫]‬
‫‪00‬و𝑎𝑦‬ ‫‪00‬و𝑣𝑦‬

‫اندیس𝑎 برای هوا (‪ )air‬و اندیس 𝑣 برای بخاا )𝑟𝑜𝑝𝑎𝑣( به کاا م اودی‬
‫𝐽𝐾‬
‫دا ایا اابطه 𝑟𝑖𝑎𝑑𝑖𝑚𝑎‪ 𝑥ℎ‬اکسرژی هوای مرطوب اا ااائه م دهدی واحد آن 𝑙𝑜𝑚𝐾 هوای مرطوب استی‬

‫دا محاسربات تهویه مطبوع به جای اسرتفاد از کسرر مول از پااامترهای همچون نسبت اطوبت (اطوبت مخصوص) و یا‬
‫نسبت کسرهای مول به کاا م اودی‬

‫نسبت رطوبت (رطوبت مخصوص)‪:‬‬ ‫‪-1-4-3‬‬

‫جرم بخاا‬ ‫𝑣𝑚‬
‫=𝜔‬ ‫=‬
‫جرم هوای خشک‬ ‫𝑎𝑚‬

‫نسبت کسر مولی‪:‬‬ ‫‪-2-4-3‬‬

‫مول بخاا‬ ‫𝑣𝑦‬
‫𝜔‬
‫=̃‬ ‫=‬
‫مول هوای خشک‬ ‫𝑎𝑦‬

‫𝜔‬
‫م توان نشان داد که‪̃ = 1.608𝜔 :‬‬

‫‪114‬‬
 ‫از طرف با توجه به اوابط گاز اید آل‪:‬‬

‫) ‪ℎ 𝑇 − ℎ 𝑇0 = 𝐶𝑃 (𝑇 − 𝑇0‬‬
‫𝑇‬
‫‪𝑠𝑇° − 𝑠𝑇° 0 = 𝐶𝑃 ln‬‬
‫‪𝑇0‬‬

‫با جایگذاای اوابط بالا دا فرمول اکسرژی هوای مرطوب داایم‪:‬‬

‫𝑇‬ ‫𝑃‬
‫𝜔 ‪𝑥 humidair = (𝐶𝑃𝑎 + 𝜔𝐶𝑃𝑣 ) [𝑇 − 𝑇0 − 𝑇0 ln ] + (1 +‬‬
‫‪̃)𝑅𝑎 𝑇0 ln‬‬
‫⏟‬ ‫‪𝑇0‬‬ ‫⏟‬ ‫‪𝑃0‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫𝜔‪1+‬‬‫‪̃00‬‬ ‫𝜔‬
‫̃‬ ‫𝐽𝑘‬
‫𝜔 ‪+ 𝑅𝑎 𝑇0 [(1 +‬‬
‫‪̃) ln‬‬ ‫𝜔‪+‬‬
‫‪̃ ln‬‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫⏟‬ ‫𝜔‪1+‬‬‫̃‬ ‫𝜔‬
‫‪̃00‬‬ ‫𝑔𝑘‬
‫‪C‬‬

‫دا ایا اابطه ‪ 𝑅𝑎 = 0.287‬و 𝑎𝑃𝐶 و 𝑣𝑃𝐶 به ترتیب مقادیر گرمای ویژ هوا و بخاا دا فشاا اابت هستندی‬

‫𝜔 به شرایط مرد وابسته م باشدی بعی از مقادیر آن دا جدول گزااش م شود‪:‬‬

‫مقداا پااامتر ‪̃00‬‬

‫𝜔‬
‫لازم به ذکر است‪̃00 = 1.608𝜔00 :‬‬

‫‪Φ‬‬ ‫‪𝜔00‬‬ ‫𝜔‬‫‪̃00‬‬

‫‪%60‬‬ ‫‪0.01189‬‬ ‫‪0.01912‬‬
‫‪%80‬‬ ‫‪0.01596‬‬ ‫‪0.02566‬‬

‫‪𝑅𝑎 = 0.287‬‬ ‫‪𝐶𝑃𝑎 = 1.005‬‬

‫[‬ ‫]‬
‫‪𝑅𝑣 = 0.461‬‬ ‫‪𝐶𝑃𝑣 = 1.862‬‬

‫مثال‪ :‬اکسرررژی 𝑔𝑘‪ 2‬هوای مرطوب با شرررایط اطوبت نسررب ‪Φ = %50‬و 𝑎𝑃𝑘‪ 𝑃 = 120‬و ℃‪ 𝑇 = 35‬با توجه به‬
‫شرایط مرد ‪ 𝑃 = 100𝑘𝑃𝑎 ، Φ = %30‬و ℃‪𝑇 = 25‬‬

‫شکل ‪3-3‬‬

‫‪115‬‬
 ‫برای بخاا آب‪ ،‬از جدول خواص بخاا اشباع اا م خوانیم‪:‬‬

‫محاسبه قسمت ‪(A‬اکسرژی دما) فرمول اکسرژی‪:‬‬

‫‪Φ = %50‬‬
‫⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫‪ ω = 0.01494‬نموداا سایکرومتریک ℃‪{ 𝑇 = 35‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 120‬‬
‫با جایگذاای دا قسمت ‪ A‬فرمول اکسرژی هوای مرطوب داایم‪:‬‬

‫‪𝐴 = 0.1699‬‬

‫محاسبه قسمت ‪( B‬اکسرژی فشاا) فرمول اکسرژی‪:‬‬

‫𝜔‬
‫‪̃ = 1.608𝜔 → 𝐵 = 15.98‬‬

‫محاسبه قسمت ‪( C‬اکسرژی شیمیای ) فرمول اکسرژی‪:‬‬

‫‪Φ = %30‬‬
‫⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫𝜔 → ‪ 𝜔00 = 0.00597‬نموداا سایکرومتریک ℃‪{ 𝑇 = 25‬‬‫‪̃00 = 1.608𝜔00 = 0.00959‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 100‬‬
‫‪→ 𝐶 = 0.642‬‬
‫‪𝑥ℎ𝑢𝑚𝑖𝑑𝑎𝑖𝑟 = 2 × (𝐴 + 𝐵 + 𝐶) = 33.58‬‬

‫‪ -5-3‬اکسرژی آب‪:‬‬
‫در بسیاری از کاربردهای تهویه مطبوع آب بصورت خالص به هوا اضافه و یا از هوا گرفته میشود‪.‬‬

‫شکل ‪4-3‬‬

‫آب دا دمای 𝑇 و فشاا 𝑃𝑋‬

‫‪ × 𝑇0 ln Φ0‬بخاا𝑅 ‪= [ℎ𝑓 ) 𝑇 − ℎ𝑓 ) 𝑇0 ] + [𝜈𝑓 ) 𝑇 × (𝑃 − 𝑃𝑠𝑎𝑡 ) 𝑇 )] − 𝑇0 (𝑠𝑓 ) 𝑇 − 𝑠𝑓 ) 𝑇0 ) −‬‬

‫‪ :Φ0‬اطوبت نسب هوای مرد‬

‫‪116‬‬
‫مثال‪ :‬اکسررژی آب دا ℃‪ 𝑃 = 110𝑘𝑃𝑎 𝑇 = 20‬و اا با توجه به شرایط محیط مرد 𝑎𝑃𝑘‪ 𝑃 = 100‬و ℃‪𝑇 = 25‬‬
‫اا بیابیدی‬

‫با توجه به جداول آب‪ ،‬خواص مای) اشباع دا دمای 𝑇 و ‪ 𝑇0‬اا م خوانیم‪:‬‬

‫‪ℎ𝑓 ) 𝑇 = 83.84‬‬ ‫‪ℎ𝑓 ) 𝑇0 = 104.8‬‬ ‫𝑎𝑃𝐾‪𝑃 = 110‬‬ ‫‪𝑆𝑓 ) 𝑇 = 0.2969‬‬

‫‪𝑆𝑓 ) 𝑇0 = 0.367‬‬ ‫‪𝑃𝑠𝑎𝑡 ) 𝑇 = 2.339‬‬ ‫‪𝜈𝑓 = 0.001002‬‬

‫𝐽𝑘‬
‫[ ‪ = 261‬آب𝑋 →‬ ‫]‬
‫𝑔𝑘‬

‫مثال‪ :‬دا شکل زیر مطلوبست تعییا‪:‬‬

‫‪ -3‬برگشت ناپذیری فرآیند‬ ‫‪ -2‬اکسرژی هوای واودی و خروج آب‬ ‫‪ -1‬جرم آب اضافه شد‬

‫شکل ‪5-3‬‬

‫℃‪𝑇0 = 25‬‬
‫𝑎𝑃𝑘‪{𝑃0 = 100‬‬
‫‪Φ0 = %60‬‬

‫جرم بخاا خروج = جرم آب اضافه شد ‪ +‬جرم بخاا واودی‬

‫𝑣𝑚‬
‫=‪ω‬‬ ‫𝑎𝑚 × ‪→ 𝑚𝑣 = ω‬‬
‫𝑎𝑚‬

‫① ) ‪→ 𝜔1 𝑚̇ 𝑎 + 𝑚̇ 𝑊 = 𝜔2 𝑚̇ 𝑎 → 𝑚̇ 𝑊 = 𝑚̇ 𝑎 (𝜔2 − 𝜔1‬‬

‫موازنه انرژی‪:‬‬

‫‪117‬‬
‫انرژی هوا دا خروج = انرژی آب ‪ +‬انرژی هوا دا واودی‬

‫② ‪𝑚̇𝑎 ℎ1 + 𝑚̇𝑊 ℎ𝑊 = 𝑚̇𝑎 ℎ2‬‬

‫با توجه به نموداا سایکرومتریک‪:‬‬

‫‪ ℎ1 = 45.79‬نموداا ℃‪𝑇 = 36‬‬

‫‪{ 1‬‬ ‫→‬
‫‪Φ1 = %10‬‬ ‫‪𝜔1 = 0.003721‬‬
‫℃‪𝑇 = 20‬‬
‫𝑊 {‬ ‫‪→ ℎ𝑊 = 83.93‬‬
‫𝑎𝑃𝑘‪P𝑊 = 100‬‬

‫از حل دو معادله ① و ② نتیمه زیر حاصل م شود‪:‬‬

‫‪𝑚̇𝑊 = 0.009913‬‬
‫‪{ 𝜔2 = 0.01033‬‬
‫) ‪ 𝜔2‬و ‪ℎ2 = 46.35 (𝑇2‬‬

‫‪𝑇2‬‬
‫𝜔‬
‫‪{ 2 → Φ2 = %69.85‬‬
‫‪𝑃2‬‬
‫𝐶‪𝐴+𝐵+‬‬
‫→‬ ‫]𝐽𝑘[ ‪𝑋1 = 1.108‬‬
‫𝐶‪𝐴+𝐵+‬‬
‫→‬ ‫]𝐽𝑘[ ‪𝑋2 = 0.0916‬‬
‫]𝐽𝑘[ ‪→ 𝑋𝑊 = 70.49‬‬

‫]𝐽𝑘[ ‪𝑚̇𝑎 𝑋1 + 𝑚̇𝑊 𝑋𝑊 − 𝑚̇𝑎 𝑋2 − 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 0 → 𝑋𝑑𝑒𝑠 = 2.22‬‬

‫‪118‬‬
 ‫‪ -4‬فصل چهارم‪ :‬تعادل شیمیایی‬
‫دا تحلیل فرآیندهای احتراق همواا فرض م شرود که اگر زمان و اکسرریژن کاف وجود داشررته باشررد ‪ ،‬احتراق به سمت‬
‫کامل شدن حرکت م کندی ول دا عمل اینگونه نیستی به عباات دیگر احتراق قبل از کامل شدن متوقف شد و به نوع‬
‫به تعادل م اسدی دا حالت کل دا تحلیلهای ترمودینامیک سه نوع تعادل وجود دااد‪:‬‬

‫‪ )1‬اگر سیستم تغییر فشاا نداشته باشد ‪ ،‬دا حال تعادل مکانیک استی‬
‫‪ )2‬اگر سیستم تغییر دما نداشته باشد ‪ ،‬دا حال تعادل گرمای استی‬
‫‪ )3‬اگر هیچ تغییری دا ترکیب شیمیای سیستم اوی ندهد ‪ ،‬سیستم دا حال تعادل شیمیای استی‬

‫‪ -1-4‬معیار تعادل شیمیایی‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫𝑂𝐶 → ‪0/25 𝐶𝑂 + 𝑂2‬‬
‫‪⏟2‬‬
‫⏟‬ ‫‪2‬‬
‫محصولات‬
‫واکنش دهند ها‬
‫(‬ ‫)‬

‫شکل ‪1-4‬‬

‫با توجه به شرکل ‪ ،1-4‬ظرف که حاوی یک مول 𝑂𝐶 و نیم مول ‪ 𝑂2‬نشان داد شد استی دا حالتهای نشان داد شد ‪،‬‬
‫داصد خاص از واکنش دهند ها به محصولات تبدیل شد اندی دا عمل ممکا است واکنش ‪ %111‬کامل شود‪ ،‬بنابرایا دا‬
‫ظرف مواد نظر علاو بر محصررولات‪ ،‬واکنش دهند ها نیز وجود دااندی دا ایا فصررل معیاای خواهد شررد که از آن م توان‬
‫برای تشخیص میزان تکامل واکنش مواد نظر استفاد نمودی‬

‫یادآوری‪ :‬یک سرریسررتم بسررته اا دا نظر بگیرید که با محیط اطراف خود انتقال حراات و برهمکنش کاا داادی مطابق با‬
‫موازنه آنتروپ م توان گفت که آنتروپ سیستم از دو اا زیاد م شود‪:‬‬

‫‪ -1‬سیستم حراات دایافت کند‬

‫‪ -2‬وجود هر نوع برگشتناپذیری‬

‫حال اگر سیستم عایق باشد‪ ،‬به دلیل وجود برگشتناپذیری همواا آنتروپ سیستم افزایش م یابدی به عباات دیگر دایک‬
‫سریسرتم بسرته عایق‪ ،‬تنها فرآیندهای انمام م گیرد که منمر به افزایش آنتروپ سیستم م شودی با توجه به نکته گفته‬
‫شد اگر اابطه ‪ 𝑆5 > 𝑆4 > 𝑆3 > 𝑆2 > 𝑆1‬برقراا باشد‪ ،‬واکنش به سمت کامل شدن حرکت م کندی ول به طوا مثال‬

‫‪119‬‬
‫اگر ‪ 𝑆4 < 𝑆3‬و ‪ 𝑆3 > 𝑆2 > 𝑆1‬باشرد‪ ،‬سیستم دا حالت ‪ 3‬متوقف شد و واکنش کامل نم شودی دا ایا حالت م توان‬
‫دلیل کامل نشدن واکنش اا از نموداا زیر بدست آواد‪:‬‬

‫دا تحلیلهای ترمودینامیک ‪ ،‬واکنشها کامل نیسررتند و لذا نم توان از معیاا ‪( 𝑑𝑠 = 0‬دا نقطه تعادل) اسررتفاد نمود‪،‬‬
‫زیرا انتقال حراات باعث کاهش آنتروپ م شودی‬

‫دا اینمرا بره کمک تعریف تاب) گیبس (𝑆𝑇 ‪ ،)𝐺 = 𝐻 −‬م توان برای یک واکنش اسرررتوکیومتری و برای هر فرآیند دا‬
‫نقطه تعادل اابطه زیر اا نوشت‪:‬‬

‫𝐷𝜈) 𝐷𝑃( 𝐶𝜈) 𝐶𝑃(‬ ‫(‪)1-4‬‬

‫𝐺∆‬ ‫)𝑇( ∗‬
‫‪= −𝑅̅ 𝑇 ln‬‬
‫𝐵𝜈) 𝐵𝑃( 𝐴𝜈) 𝐴𝑃(‬
‫دا اابطه (‪ 𝑇 ،)1-4‬بر حسب کلویا ‪ 𝑅̅ ،‬اابت جهان گازها بود و مقداا آن ‪ 8/314‬و 𝑃 فشاا جزئ دا دمای 𝑇 م باشدی‬

‫اابطه (‪ ،)1-4‬برای واکنش استوکیومتری بیا 𝐴 ‪ 𝐶 ، 𝐵 ،‬و 𝐷 به صوات زیر م باشد‪:‬‬

‫)𝐷( 𝐷𝜈 ‪𝜈𝐴 (𝐴) + 𝜈𝐵 (𝐵) → 𝜈𝐶 (𝐶) +‬‬

‫مطابق با مطالب گفته شرد ‪ ،‬یک واکنش شریمیای دا دما و فشراا مشخص‪ ،‬نم تواند دا جهت افزایش تاب) گیبس پیش‬
‫برود‪ ،‬زیرا قانون دوم ترمودینامیک اا نقض خواهد کردی برای تعییا اوابط تعادل شریمیای ‪ ،‬واکنش شیمیای واقع زیر اا‬
‫دا نظر بگیرید‪:‬‬

‫)𝐷( 𝐷𝑁 ‪𝑁𝐴 (𝐴) + 𝑁𝐵 (𝐵) → 𝑁𝐶 (𝐶) +‬‬

‫⏟[‬
‫𝐻𝐶 ‪2‬‬
‫⏟ ‪⏟4 +‬‬
‫𝑂‪4‬‬‫⏟ → ‪⏟2‬‬
‫𝑂𝐶 ‪2‬‬
‫⏟ ‪⏟2 +‬‬
‫𝐻 ‪4‬‬
‫⏟‬‫]𝑂 ‪2‬‬
‫𝐴𝑁‬ ‫𝐴‬ ‫𝐵 𝐵𝑁‬ ‫𝐶𝑁‬ ‫𝐶‬ ‫𝐷𝑁‬ ‫𝐷‬

‫واکنش استوکیومتری برای واکنش بالا به صوات زیر م باشد‪:‬‬

‫)𝐷( 𝐷𝜈 ‪𝜈𝐴 (𝐴) + 𝜈𝐵 (𝐵) → 𝜈𝐶 (𝐶) +‬‬

‫⏟[‬
‫𝐻𝐶 ‪1‬‬
‫⏟ ‪⏟4 +‬‬
‫𝑂‪2‬‬‫⏟ → ‪⏟2‬‬
‫𝑂𝐶 ‪1‬‬
‫⏟ ‪⏟2 +‬‬
‫𝐻‪2‬‬‫]𝑂 ‪2‬‬
‫⏟‬
‫𝐴𝜈‬ ‫𝐴‬ ‫𝐵 𝐵𝜈‬ ‫𝐶𝜈‬ ‫𝐶‬ ‫𝐷𝜈‬ ‫𝐷‬

‫برای تعادل شیمیای باید مقداا تاب) گیبس فرآیند کمینه (مینیمم) شود‪ ،‬یا به عباات ‪𝑑𝐺 = 0‬ی‬

‫‪)) = 0‬تاب) گیبس واکنش دهند ها( ‪) −‬تاب) گیبس محصولات(( 𝑑 → ‪𝑑𝐺 = 0‬‬ ‫(‪)2-4‬‬
‫از طرف تاب) گیبس هر ماد ‪ ،‬تابع از دما و فشاا بود و به صوات زیر نوشته م شود‪:‬‬

‫= ) 𝑖𝑃 ‪𝑔̅𝑖 (𝑇,‬‬ ‫)𝑇( 𝑖̅𝑔‬

‫⏟‬ ‫‪+‬‬ ‫𝑖𝑃 ‪𝑅̅𝑇 ln‬‬
‫⏟‬ ‫(‪)3-4‬‬
‫قسمت دمای تاب) گیبس‬ ‫قسمت فشاای تاب) گیبس‬

‫‪111‬‬
 ‫با جایگذاای اابطه (‪ )3-4‬دا اابطه (‪ )2-4‬و ساد سازی‪ ،‬اابطه تعادل شیمیای به صوات زیر خواهد شد‪:‬‬

‫)𝑇( 𝐵̅𝑔 𝐵𝜈 ‪𝜈𝐶 𝑔̅𝐶 (𝑇) + 𝜈𝐷 𝑔̅𝐷 (𝑇) − 𝜈𝐴 𝑔̅𝐴 (𝑇) −‬‬ ‫𝐷𝜈) 𝐷𝑃( 𝐶𝜈) 𝑃(‬ ‫(‪)4-4‬‬
‫=‬ ‫𝐶 ‪̅ 𝑇 ln‬‬
‫𝑅‪−‬‬
‫)𝑇( ∗ 𝐺‬ ‫𝐵𝜈) 𝐵𝑃( 𝐴𝜈) 𝐴𝑃(‬
‫با تعریف )𝑇( ∗ 𝐺∆ ‪ ∆𝐺 ∗ (𝑇) ،‬به صوات زیر خواهد شد‪:‬‬

‫𝐷𝜈) 𝐷𝑃( 𝐶𝜈) 𝐶𝑃(‬ ‫(‪)5-4‬‬

‫‪∆𝐺 ∗ (𝑇) = −𝑅̅ 𝑇 ln‬‬
‫𝐵𝜈) 𝐵𝑃( 𝐴𝜈) 𝐴𝑃(‬
‫اابت تعادل 𝑝𝐾 برای مخلوط گازهای اید آل به صوات زیر تعریف م شود‪:‬‬

‫𝐷𝜈) 𝐷𝑃( 𝐶𝜈) 𝐶𝑃(‬ ‫(‪)6-4‬‬

‫= 𝑝𝐾‬
‫𝐵𝜈) 𝐵𝑃( 𝐴𝜈) 𝐴𝑃(‬
‫)𝑇( ∗ 𝐺∆‪−‬‬
‫(‪)7-4‬‬
‫𝐺∆‬ ‫)𝑇( ∗‬
‫𝑒 = 𝑝𝐾 → 𝑝𝐾 ‪= −𝑅̅ 𝑇 ln‬‬ ‫𝑇̅𝑅‬

‫𝐷𝜈) 𝐷𝑁( 𝐶𝜈) 𝐶𝑁(‬ ‫𝜈∆ 𝑃‬ ‫(‪)8-4‬‬

‫= 𝑝𝐾‬ ‫×‬ ‫(‬ ‫)‬
‫𝐵𝜈) 𝐵𝑁( 𝐴𝜈) 𝐴𝑁(‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬
‫) 𝐵𝜈 ‪∆𝜈 = 𝜈𝐶 + 𝜈𝐷 − (𝜈𝐴 +‬‬
‫̅𝑠𝑇 ‪𝑔̅𝑖 (𝑇) = ℎ̅ −‬‬ ‫(‪)9-4‬‬
‫) ‪ℎ̅(𝑇) = ℎ̅𝑓 + (ℎ̅ − ℎ̅298‬‬ ‫(‪)11-4‬‬
‫𝑖𝑁‬ ‫(‪)11-4‬‬
‫= 𝑖𝑃‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑃 ×‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬
‫اوابط (‪ )7-4( ،)6-4‬و (‪ )8-4‬به ترتیب اابطه اول‪ ،‬دوم و سوم تعادل م باشندی‬

‫مقادیر 𝑓̅‪ ℎ‬از جدول الف‪ 26-‬و مقادیر ̅𝑠 و ) ‪ (ℎ̅ − ℎ̅298‬از جداول الف‪ 18-‬تا الف‪ 25-‬خواند م شوندی‬
‫‪1‬‬
‫برای داک بهتر مفهوم مقداا 𝑝𝐾‪ ،‬واکنش ‪ 𝐶𝑂 + 2 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬اا دا نظر بگیریدی‬

‫‪ -1‬اگر مقداا 𝑝𝐾 ب نهایت باشد (مقداا 𝑝𝐾 خیل بزاگ باشد)‪ ،‬دا ظرف فقط محصولات خواهند داشتی‬

‫شکل ‪2-4‬‬

‫‪ -2‬اگر ‪ 𝐾𝑝 = 0‬باشد‪ ،‬دا ظرف هیچ محصول وجود نخواهد داشتی‬

‫‪111‬‬
 ‫شکل ‪3-4‬‬

‫‪ -3‬اگر ∞ < 𝑝𝐾 < ‪ 0‬باشد‪ ،‬دا ظرف هم محصولات و هم واکنش دهند ها وجود خواهند داشتی‬

‫شکل ‪4-4‬‬

‫با توجه به شرکل ‪ ،4-4‬واکنش تا ‪ 81‬داصرد پیشرفت کرد استی و ایا به ایا معن است که ‪ 81‬داصد واکنش دهند ها‬
‫به محصولات تبدیل شد و چون تمام واکنش دهند ها مصرف نشد اند‪ ،‬لذا دا ظرف هنوز واکنش دهند وجود داادی‬

‫مثال ‪ :1-4‬مقداا اابت تعادل اا برای واکنش زیر دا دو دمای ℃‪ 25‬و 𝐾‪ 2000‬بدست آوایدی‬

‫‪1‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬
‫‪2‬‬
‫حل‪:‬‬

‫ابتدا مقداا اابت تعادل برای دمای ℃‪ 25‬و با استفاد از اابطه دوم تعادل محاسبه م شود‪:‬‬

‫))𝑇( 𝐵 ̅𝑔 𝐵𝜈 ‪∆𝐺∗ (𝑇) = (𝜈𝐶 𝑔̅ 𝐶 (𝑇) + 𝜈𝐷 𝑔̅ 𝐷 (𝑇)) − (𝜈𝐴 𝑔̅ 𝐴 (𝑇) +‬‬

‫‪𝜈𝐻2 = 1‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪𝜈𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝜈𝐻2 𝑂 = 1‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪→ 𝑔̅ 𝐻2𝑂 − (𝑔̅ 𝐻2 + 𝑔̅ 𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫مقرادیر 𝑖̅𝑔 از جدول الف‪ 26-‬خواند م شررروندی (جدول الف‪ 26-‬مقادیر تاب) گیبس اا دا دمای ℃‪ 25‬و فشررراا ‪1atm‬‬
‫م دهد)‬

‫‪→ ∆𝐺∗ (25) = −228590 − (0 + 0) = −228590‬‬

‫‪112‬‬
 ‫)‪−(−228590‬‬
‫‪𝐾𝑝 = 𝑒 8.314×(25+273.15) = 1.12 × 1040‬‬

‫مقداا اابت تعادل بسیاا بزاگ بدست آمد‪ ،‬یعن دا دمای ℃‪ 25‬تمام واکنش دهند ها به محصولات تبدیل م شوندی‬

‫حال مقداا اابت تعادل دا دمای 𝐾‪ 2000‬محاسبه م شود‪:‬‬

‫برای محاسبه اابت تعادل از اوابط (‪ )9-4‬و (‪ )11-4‬استفاد م شودی‬

‫) ‪∆𝐺∗ (2000) = (ℎ̅ 𝑓 + ℎ̅ 2000 − ℎ̅ 298 − 2000 × 𝑠̅ 2000‬‬

‫𝑂 ‪𝐻2‬‬

‫) ‪̅ 𝑓 + ℎ̅ 2000 − ℎ̅ 298 − 2000 × 𝑠̅ 2000‬‬

‫‪− [(ℎ‬‬
‫‪𝐻2‬‬
‫‪1‬‬
‫] ) ‪̅ 𝑓 + ℎ̅ 2000 − ℎ̅ 298 − 2000 × 𝑠̅ 2000‬‬
‫‪+ (ℎ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪𝑂2‬‬

‫𝑂‪→ ∆𝐺∗ (2000) = (−241820 + 82593 − 9904 − 2000 × 264.571)𝐻2‬‬

‫‪− [(0 + 61400 − 8468 − 2000 × 188.3)𝐻2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪+ (0 + 67881 − 8682 − 2000 × 268.65)𝑂2 ] = −13556‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪−(−13556‬‬
‫‪𝐾𝑝 = 𝑒 8.314×2000 = 3481‬‬

‫مطابق با نتایج بدست آمد دا ایا مثال‪ ،‬با افزایش دما‪ ،‬مقداا اابت تعادل کاهش م یابدی بنابرایا دا دماهای بالا‪ ،‬مقداای‬
‫از واکنش دهند ها دا واکنش شرکت نکرد و دا ظرف باق م مانندی‬

‫‪ -2-4‬نکات مهم در مورد ثابت تعادل‪:‬‬

‫نکته شماره یک‪ :‬با توجه به اابطه (‪ ،)7-4‬اابت تعادل فقط تابع از دما بود و فشاا واکنش تأایری دا میزان اابت تعادل‬
‫نداادی به طوا مثال هر دو واکنش زیر اابت تعادل یکسان خواهند داشت‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬ ‫) 𝑝𝐾(‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪𝑃 = 1‬‬ ‫𝐾‪𝑇 = 1000‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬ ‫) 𝑝𝐾(‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪𝑃 = 3‬‬ ‫𝐾‪𝑇 = 1000‬‬
‫‪2‬‬
‫نکته شماره دو‪ :‬با توجه به اینکه گازهای ب اار تأایری بر مقداا ∗𝐺∆ ندااند (مقداا تاب) گیبس برای گازهای ب اار صفر‬
‫م باشد)‪ ،‬اابت تعادل واکنش با حیوا گازهای ب اار تغییر نم کندی‬

‫‪1‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬ ‫) 𝑝𝐾(‬ ‫𝐾‪𝑇 = 1000‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐻2 + 𝑂2 + 3𝑁2 → 𝐻2 𝑂 + 3𝑁2‬‬ ‫) 𝑝𝐾(‬ ‫𝐾‪𝑇 = 1000‬‬
‫‪2‬‬

‫‪113‬‬
‫نکته شتماره سه‪ :‬اگر یک واکنش به صوات معکوس انمام پذیرد‪ ،‬اابت تعادل واکنش جدید (واکنش معکوس) معکوس‬
‫اابت تعادل واکنش اصل م باشدی‬

‫‪1‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬ ‫) 𝑝𝐾(‬ ‫𝐾‪𝑇 = 1000‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝐻2 𝑂 → 𝐻2 + 𝑂2‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫𝐾‪𝑇 = 1000‬‬
‫‪2‬‬ ‫𝑝𝐾‬

‫مثال ‪ :2-4‬مخلوط از دو کیلومول 𝑂𝐶 و سررره کیلومول ‪ 𝑂2‬اا دا نظر بگیریدی ایا مخلوط دا دمای 𝐾‪ 2600‬و فشررراا‬
‫𝑚𝑡𝑎‪ 3‬چه ترکیب اا تشکیل خواهند داد؟‬

‫شکل ‪5-4‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪2𝐶𝑂 + 3𝑂2 → 𝑥𝐶𝑂2 + 𝑦𝐶𝑂 + 𝑧𝑂2‬‬

‫𝑥 ‪𝐶: 2 = 𝑥 + 𝑦 → 𝑦 = 2 −‬‬
‫𝑥‬
‫‪𝑂: 2 + 6 = 2𝑥 + 𝑦 + 2𝑧 → 𝑧 = 3 −‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑥‬
‫‪→ 2𝐶𝑂 + 3𝑂2 → 𝑥𝐶𝑂2 + (2 − 𝑥)𝐶𝑂 + (3 − ) 𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫اابت تعادل از اابطه (‪ )6-4‬و فشاا جزئ از اابطه (‪ )11-4‬بدست م آیندی‬
‫𝑥‬ ‫𝑥‬
‫= ‪𝑃𝐶𝑂2‬‬ ‫=‪𝑥 ×3‬‬ ‫‪𝑥×3‬‬
‫) ‪𝑥 + (2 − 𝑥) + (3 −‬‬ ‫‪5−‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑥‪2−‬‬ ‫𝑥‪2−‬‬
‫= 𝑂𝐶𝑃‬ ‫𝑥‬ ‫×‬ ‫‪3‬‬ ‫=‬ ‫‪𝑥×3‬‬
‫) ‪𝑥 + (2 − 𝑥) + (3 −‬‬ ‫‪5−‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑥‬ ‫𝑥‬
‫‪3−‬‬ ‫‪3−‬‬
‫‪𝑃𝑂2‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪𝑥 ×3‬‬ ‫‪𝑥×3‬‬
‫) ‪𝑥 + (2 − 𝑥) + (3 −‬‬ ‫‪5−‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫واکنش استوکیومتری به صوات ‪ 𝐶𝑂 + 2 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬م باشدی بنابرایا ضرایب استوکیومتری به شرح زیر م باشند‪:‬‬

‫‪114‬‬
 ‫‪1‬‬
‫و ‪𝜈𝐴 = 1‬‬ ‫= 𝐵𝜈‬ ‫‪ 𝜈𝐶 = 1‬و‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑃𝐶𝑂2‬‬
‫= 𝑝𝐾‬ ‫‪1‬‬
‫‪(𝑃𝐶𝑂 )1 × (𝑃𝑂2 )2‬‬
‫‪1‬‬
‫چون مقرداا ارابت تعادل دا جدول الف‪ 28-‬برای معکوس واکنش بالا موجود اسرررت ( ‪ ،)𝐶𝑂2 → 𝐶𝑂 + 2 𝑂2‬بنابرایا از‬
‫معکوس اابت تعادل موجود دا جدول الف‪ 28-‬برای ایا واکنش استفاد م شود‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂2 → 𝐶𝑂 + 𝑂2‬‬ ‫‪𝑇 = 2600𝐾 → ln 𝐾𝑝 = −2.801 → 𝐾𝑝 = 𝑒 −2.801‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬‬ ‫= 𝑝𝐾 → 𝐾‪𝑇 = 2600‬‬ ‫‪= 𝑒 2.801 = 16.461‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪𝑒 −2.801‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑥‬
‫(‬ ‫)‪𝑥 × 3‬‬
‫‪5−‬‬
‫= ‪16.461‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪→ 𝑥 = 1.906‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑥‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑥‪2−‬‬ ‫‪3−‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬ ‫( × )‪𝑥 × 3‬‬ ‫)‪𝑥 × 3‬‬
‫‪5−2‬‬ ‫‪5−2‬‬

‫نکته شتتماره چهار‪ :‬مطابق با حل مثال ‪ ،2-4‬اگر فشرراا کل از 𝑚𝑡𝑎‪ 3‬به 𝑚𝑡𝑎‪ 5‬تغییر کند‪ ،‬با توجه به اینکه مقداا 𝑝𝐾‬
‫اابت باق م ماند‪ ،‬مقداا 𝑥 متفاوت بدسررت خواهد آمدی باید توجه داشررت که همواا تغییر فشرراا باعث تغییر دا میزان‬
‫محصولات نخواهد شدی‬

‫از اابطه (‪ ،)8-4‬م توان موااد زیر اا نتیمه گرفت‪:‬‬

‫‪ -1‬اگر توان صفر شود (‪ ،)∆𝜈 = 0‬تغییر فشاا ب تأایر خواهد بودی‬
‫‪ -2‬اگر توان مثبت باشد (‪ ،)∆𝜈 > 0‬محصولات کمتر و واکنش دهند های بیشتری دا ظرف باق خواهند ماندی‬
‫‪ -3‬اگر توان منف باشد (‪ ،)∆𝜈 < 0‬محصولات بیشتر و واکنش دهند های کمتری دا ظرف باق خواهند ماندی‬

‫نکته شتتمار پن ‪ :‬اگرچه وجود گازهای ب اار تأایری بر میزان اابت تعادل ندااند‪ ،‬ول بر ترکیب واکنش تأایر م گذااند‬
‫(به طوا مثال ممکا است با اضافه نمودن گازهای ب اار‪ ،‬محصولات بیشتری تولید شوند)ی‬

‫با توجه به اابطه (‪ ،)8-4‬با افزودن گازهای ب اار به ترکیب‪ 𝑁𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 ،‬افزایش م یابدی پس م توان نتیمه گرفت که‪:‬‬

‫‪ -1‬اگر توان صفر شود (‪ ،)∆𝜈 = 0‬حیوا گازهای ب اار‪ ،‬ب تأایر خواهد بودی‬
‫‪ -2‬اگر توان مثبت باشد (‪ ،)∆𝜈 > 0‬محصولات بیشتر و واکنش دهند های کمتری دا ظرف باق خواهند ماندی‬
‫‪ -3‬اگر توان منف باشد (‪ ،)∆𝜈 < 0‬محصولات کمتر و واکنش دهند های بیشتری دا ظرف باق خواهند ماندی‬

‫‪115‬‬
 ‫مثال ‪ :3-4‬مخلوط از 𝑂𝐶 ‪ 𝐶𝑂2 ،‬و ‪ 𝑂2‬دا دما و فشاا مشخص دا حال تعادل استی اگر فشاا دو برابر شود‪:‬‬

‫الف) آیا اابت تعادل تغییر خواهد کرد؟‬

‫ب) تعداد مولهای 𝑂𝐶 ‪ 𝐶𝑂2 ،‬و ‪ 𝑂2‬چه تغییری خواهند کرد؟‬

‫حل قسمت (الف) مسئله‪:‬‬

‫اابطه تعادل برای مخلوط به صوات زیر خواهد بود‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫)‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 1−(2+1‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫𝑁( × ‪1‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2‬‬

‫اابت تعادل فقط تابع از دما بود و با تغییر فشراا‪ ،‬اابت خواهد ماندی ول تغییر فشاا م تواند بر تعداد مول محصولات اار‬
‫بگذاادی‬

‫حل قسمت (ب) مسئله‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫‪1‬‬
‫= 𝑝𝐾‬ ‫‪1‬‬ ‫×‬
‫‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 0/5‬‬
‫‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬
‫‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 0/5‬‬
‫( م شودی از طرف چون 𝑝𝐾 اابت است‪ ،‬پس باید تعداد مولهای ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫)‬ ‫افزایش فشاا‪ ،‬باعث کوچک شدن کسر‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬
‫زیاد شود تا مقداا 𝑝𝐾 اابت باق بماندی‬

‫مثال ‪ :4-4‬واکنش 𝑂𝑁‪ 𝑁2 + 𝑂2 → 2‬اا دا نظر بگیریدی افزایش فشاا و دما چه تأایری بر میزان اابت تعادل و محصولات‬
‫دااد؟‬

‫الف) براس افزایش فشاا‪:‬‬

‫‪(𝑁𝑁𝑂 )2‬‬ ‫)‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 2−(1+1‬‬

‫= 𝑝𝐾‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫×‬ ‫(‬ ‫)‬
‫) ‪(𝑁𝑁2 ) × (𝑁𝑂2‬‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬

‫‪(𝑁𝑁𝑂 )2‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝑁2 ) × (𝑁𝑂2‬‬

‫با توجه به اابطه بالا‪ ،‬و با توجه به اینکه اابت تعادل فقط تابع از دما اسرت‪ ،‬لذا تغییر فشاا تأایری بر میزان اابت تعادل و‬
‫تعداد مولهای محصولات نخواهد داشتی‬

‫‪116‬‬
 ‫ب) براس افزایش دما‪:‬‬

‫از آنمرای کره ارابرت تعرادل فقط تابع از دما بود و با افزایش دما اابت تعادل کاهش م یابد‪ ،‬پس با افزایش دما 𝑂𝑁𝑁‬
‫کاهش یافته و دا نتیمه محصرولات کمتری تولید م شوندی به عباات دیگر افزایش دما‪ ،‬باعث م شود که فرآیند سوختا‬
‫به صوات ناقصتر صوات پذیردی‬
‫جدول ‪1-4‬‬

‫افزایش دما‬ ‫افزایش فشاا‬

‫کاهش م یابد‬ ‫ب تأایر‬ ‫اابت تعادل‬
‫کاهش م یابد‬ ‫نامشخص‬ ‫تعداد مول محصولات‬

‫مثال ‪ :5-4‬محفظهای شررامل مخلوط از 𝑂𝐶 ‪ 𝐶𝑂2 ،‬و ‪ 𝑂2‬اسررتی ایا مخلوط دا حال تعادل اسررتی اگر مقداای ‪ 𝑁2‬به‬
‫مخلوط اضافه کنیم و دما و فشاا اا اابت نگه داایم‪ ،‬تعداد مولهای محصولات چه تغییری خواهند کرد؟‬

‫حل‪:‬‬

‫واکنش استوکیومتری به صوات زیر م باشد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫)‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 1−(2+1‬‬
‫= 𝑝𝐾‬ ‫𝑁( × ‪1‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 −0/5‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫(×‪1‬‬ ‫)‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬
‫‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2 )2‬‬

‫افزودن ‪ 𝑁2‬باعث افزایش تعداد کل مولها ( 𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁) م شرررودی از طرف اابت تعادل فقط با دما تغییر م کندی پس افزودن‬
‫𝑃‬ ‫‪−0/5‬‬
‫) 𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁( شد و دا نتیمه باعث کاهش میزان محصولات م شودی‬ ‫‪ 𝑁2‬باعث بزاگ شدن کسر‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‬

‫↓ ) ‪𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 −0/5‬‬

‫𝐾‬
‫= 𝑝⏟‬ ‫𝑁( × ‪1‬‬ ‫)‬ ‫↑)‬
‫‪2‬‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‬
‫اابت‬ ‫) ‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2‬‬

‫‪117‬‬
‫مثال ‪ :6-4‬مخلوط از 𝑂𝐶 𝑙𝑜𝑚𝑘‪ 3‬و ‪ 2/5𝑘𝑚𝑜𝑙 𝑂2‬اا دا نظر بگیریدی ایا مخلوط تا دمای 𝐾‪ 2600‬گرم شد و فشاا‬
‫آن به 𝑚𝑡𝑎 ‪ 5‬م اسدی ترکیب تعادل ایا مخلوط اا بیابیدی‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬‬
‫⏟‬ ‫‪2‬‬
‫واکنش استوکیومتری‬

‫شکل ‪6-4‬‬

‫‪3𝐶𝑂 + 2/5𝑂2 → 𝑥𝐶𝑂2 + 𝑦𝐶𝑂 + 𝑧𝑂2‬‬

‫𝑥 ‪𝐶: 3 = 𝑥 + 𝑦 → 𝑦 = 3 −‬‬
‫𝑥‪5−‬‬
‫= 𝑧 → 𝑧‪𝑂: 8 = 2𝑥 + 𝑦 + 2‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑥‪5−‬‬
‫( ‪→ 3𝐶𝑂 + 2/5𝑂2 → 𝑥𝐶𝑂2 + (3 − 𝑥)𝐶𝑂 +‬‬ ‫‪) 𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 −0/5‬‬
‫= 𝑝𝐾‬ ‫(×‪1‬‬ ‫)‬
‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡𝑁‬
‫‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2 )2‬‬

‫𝑥 ‪5‬‬ ‫𝑥‬
‫‪𝑁𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 𝑥 + 3 − 𝑥 + − = 5/5 −‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪−0/5‬‬
‫‪(𝑥)1‬‬ ‫‪5‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫(×‬ ‫‪1‬‬ ‫)𝑥‬
‫‪5‬‬ ‫‪−‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪5/5 −‬‬
‫‪2‬‬
‫( × ‪(3 − 𝑥)1‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫مقداا لگاایتم اابت تعادل از جدول الف‪ 28-‬دا دمای 𝐾‪ 2600‬خواند م شود‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂2 →𝐶𝑂+ 𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫→ 𝐾‪𝑇 = 2600‬‬ ‫‪ln 𝐾𝑝 = −2.801‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂+ 𝑂2 →𝐶𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫→‬ ‫‪𝐾𝑝 = 𝑒 2.801 = 16.46‬‬

‫‪→ 𝑥 = 2.849‬‬
‫‪𝑦 = 0.151‬‬ ‫‪𝑧 = 1.0755‬‬
‫‪118‬‬
‫‪3𝐶𝑂 + 2/5𝑂2 → 2.849𝐶𝑂2 + 0.151𝐶𝑂 + 1.0755𝑂2‬‬

‫تعداد مول کربا دی اکسید‬

‫= داصد پیشروی واکنش‬ ‫‪× 100‬‬
‫تعداد مول سوخت دا واکنش دهند ها‬
‫‪2.849‬‬
‫= داصد پیشروی واکنش‬ ‫‪× 100 = %95‬‬
‫‪3‬‬
‫مثال ‪ :7-4‬اگر دا مثال ‪ ،6-4‬فشرراا از 𝑚𝑡𝑎 ‪ 5‬به 𝑚𝑡𝑎 ‪ 1‬تغییر کند‪ ،‬چه تغییری دا میزان پیشرررفت واکنش اخ خواهد‬
‫داد؟‬

‫حل‪:‬‬

‫ایا مثال مطابق با مثال ‪ 6-4‬حل م شود و جوابها به صوات زیر خواهند شد‪:‬‬

‫‪𝑥 = 2.69‬‬
‫‪𝑦 = 0.31‬‬
‫‪𝑧 = 1.155‬‬
‫‪2.69‬‬
‫= داصد پیشروی واکنش‬ ‫‪× 100 = %90‬‬
‫‪3‬‬
‫پس کاهش فشاا باعث کاهش پیشرفت واکنش م شودی‬

‫مثال ‪ :8-4‬اگر دا مثال ‪ 8𝑘𝑚𝑜𝑙 𝑁2 ،6-4‬اضافه شود‪ ،‬میزان محصولات به چه صوات خواهد بود؟‬

‫𝑥 ‪5‬‬ ‫𝑥‬
‫‪𝑁𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 𝑥 + 3 − 𝑥 + − + 8 = 13/5 −‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪−0/5‬‬
‫‪(𝑥)1‬‬ ‫‪5‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫‪1‬‬ ‫(×‬ ‫)𝑥‬
‫‪5−𝑥 2‬‬ ‫‪13/5 −‬‬
‫( × ‪(3 − 𝑥)1‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑥 = 2.52‬‬
‫‪→ {𝑦 = 0.48‬‬
‫‪𝑧 = 1.24‬‬
‫‪ :‬هر چقدا مقداا اابت تعادل بزاگتر شرود‪ ،‬داصرد بیشتری از واکنش دهند ها به محصولات تبدیل‬ ‫نکته شتماره شت‬
‫م شوند (واکنش کاملتر خواهد شد)ی‬

‫برای مثال واکنش 𝐻‪ 𝐻2 → 2‬اا دا نظر بگیریدی داصد محصولات از جدول ‪ 2-4‬بدست م آیندی‬

‫‪119‬‬
 ‫جدول ‪2-4‬‬

‫دما بر حسب کلویا‬ ‫مقداا اابت تعادل‬ ‫داصد محصولات‬

‫‪1000‬‬ ‫‪−18‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪5.17 × 10‬‬
‫‪2000‬‬ ‫‪2.65 × 10−6‬‬ ‫‪0.16‬‬
‫‪5000‬‬ ‫‪41.47‬‬ ‫‪97.7‬‬
‫‪6000‬‬ ‫‪267.7‬‬ ‫‪99.63‬‬
‫معمولا اگر مقداا اابت تعادل دا واکنشها کوچکتر از ‪ 10111‬باشد‪ ،‬معمولا فرض م شود که واکنش اصلا انمام نم شودی‬

‫واکنش به صوات کامل انمام م شود → )‪𝐾𝑝 > 1000 → (ln 𝐾𝑝 > 7‬‬

‫واکنش انمام نم شود → )‪𝐾𝑝 < 0.001 → (ln 𝐾𝑝 < −7‬‬

‫به طوا مثال واکنش 𝑁‪ 𝑁2 → 2‬اا دا نظر بگیریدی دا دمای 𝐾‪ ،5000‬مقداا اابت تعادل برابر ‪ 101111‬استی بنابرایا دا‬
‫دماهای کوچکتر از 𝐾‪ ،5000‬از تمزیه ‪ 𝑁2‬صرف نظر م شودی‬

‫نکته شماره هفت‪ :‬اگر ضررایب استوکیومتری دو برابر شوند‪ ،‬اابت تعادل به توان دو م اسدی به همیا ترتیب اگر ضرایب‬
‫استوکیومتری سه برابر شوند‪ ،‬اابت تعادل به توان سه م اسدی‬

‫نکته شتماره هشت‪ :‬اطلاعات ترکیب تعادل توسط محاسبات تعادل بدست م آیدی ول اطلاعات دا مواد سرعت انمام‬
‫‪1‬‬
‫واکنش توسرط محاسرربات تعادل حاصررل نم شودی به طوا مثال اابت تعادل برای واکنش 𝑂 ‪1040 ،𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬
‫‪2‬‬
‫اسرت و چون مقداا اابت تعادل بزاگتر از ‪ 1111‬اسرت‪ ،‬لذا واکنش به صوات کامل انمام م پذیردی بنابرایا اگر یک ظرف‬
‫حاوی ‪ 𝐻2‬و ‪ 𝑂2‬دا دمای اتاق قراا داد شرود‪ ،‬بعد از مدت زمان زیادی دا ظرف 𝑂 ‪ 𝐻2‬وجود خواهد داشررت‪ ،‬ول سرعت‬
‫انمام واکنش مشخص نیستی به عباات دیگر مدت زمان انمام واکنش مشخص نیستی دا ایا موااد م توان با استفاد از‬
‫یک کاتالیزوا‪ ،‬سرعت انمام واکنش اا افزایش دادی‬
‫‪1‬‬
‫مثرال ‪ :9-4‬واکنش ‪ 𝐶𝑂 + 2 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬اا دا نظر بگیریردی دا چه محدود ای از اابتهای تعادل‪ ،‬واکنش تقریبا کامل‬
‫است؟‬

‫با مراجعه به جدول الف‪: 28-‬‬

‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑇‬ ‫𝑝𝐾 ‪ln‬‬
‫‪298‬‬ ‫‪103.762‬‬
‫‪1800‬‬ ‫‪8.497‬‬
‫‪2000‬‬ ‫‪6.635‬‬
‫پس دا دماهای کوچکتر از ‪ 2111‬کلویا‪ ،‬واکنش تقریبا به صروات کامل انمام م شودی به عباات دیگر‪ ،‬هر چقدا دما کم‬
‫شود‪ ،‬واکنش کاملتر استی‬

‫‪121‬‬
‫مثال ‪ :11-4‬واکنش 𝑂𝐶 با اکسرریژن دا فشرراا 𝑚𝑡𝑎 ‪ 1‬اا دا نظر بگیریدی دا چه دمای ‪ 97‬داصررد 𝑂𝐶 به ‪ 𝐶𝑂2‬تبدیل‬
‫م شود؟‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2‬‬
‫⏟‬ ‫‪2‬‬
‫واکنش استوکیومتری‬

‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + 𝑂2 → 0.97𝐶𝑂2 + 0.03𝐶𝑂 + 0.015𝑂2‬‬
‫⏟‬ ‫‪2‬‬
‫واکنش واقع‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫)‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 1−(1+2‬‬
‫= 𝑝𝐾‬ ‫𝑁( × ‪1‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2‬‬

‫‪𝑁𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 0.97 + 0.03 + 0.015 = 1.015‬‬

‫‪1‬‬
‫‪(0.97)1‬‬ ‫)‪1 1−(1+2‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫)‪1 × (1.015‬‬ ‫‪= 266‬‬
‫× ‪(0.03)1‬‬ ‫‪(0.015)2‬‬
‫‪→ ln 𝐾𝑝 = 5.58‬‬

‫دا جدول الف‪ ،28-‬اطلاعات ‪ ln 𝐾𝑝 = 5.58‬موجود نیستی بنابرایا باید با میانیاب بیا دماهای ‪ 2111‬و ‪ 2211‬کلویا‪،‬‬
‫دمای مواد نظر اا استخراج نمود‪:‬‬

‫𝐴‬ ‫𝑥‬ ‫𝐵‬

‫𝐶‬
‫𝑌‬
‫𝐷‬

‫𝐶‪𝐷−‬‬
‫‪𝑌=𝐶+‬‬ ‫)𝐴 ‪(𝑥 −‬‬
‫𝐴‪𝐵−‬‬
‫‪2200 − 2000‬‬
‫‪𝑇 = 2000 +‬‬ ‫)‪(−5.58 + 6.635‬‬
‫‪−5.12 + 6.635‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 2139.27‬‬

‫مثال ‪ :11-4‬مثال ‪ 11-4‬اا با ‪ 125‬داصد هوای اضافه حل کنیدی‬

‫‪1‬‬
‫‪𝐶𝑂 + (𝑂2 + 3.76𝑁2 ) → 𝐶𝑂2 + 1.88𝑁2‬‬
‫⏟‬ ‫‪2‬‬
‫واکنش استوکیومتری‬

‫‪121‬‬
 ‫‪1‬‬
‫‪⏟ ) (𝑂2 + 3.76𝑁2 ) → 0.97𝐶𝑂2 + 0.03𝐶𝑂 + 0.14𝑂2 + 4.23𝑁2‬‬
‫‪𝐶𝑂 + (1 + 1.25‬‬
‫‪2‬‬
‫⏟‬ ‫داصد هوای اضافه‬

‫واکنش واقع‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂2‬‬ ‫)‪𝑃𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 1−(1+2‬‬
‫= 𝑝𝐾‬ ‫𝑁( × ‪1‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬ ‫𝑙𝑎𝑡𝑜𝑡‬
‫) ‪(𝑁𝐶𝑂 )1 × (𝑁𝑂2‬‬

‫‪𝑁𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 0.97 + 0.03 + 0.14 + 4.23 = 5.37‬‬

‫‪1‬‬
‫‪(0.97)1‬‬ ‫)‪1 1−(1+2‬‬
‫= 𝑝𝐾 →‬ ‫)‪1 × (5.37‬‬ ‫‪= 611.7‬‬
‫× ‪(0.03)1‬‬ ‫‪(0.015)2‬‬
‫‪→ ln 𝐾𝑝 = 6.41‬‬
‫‪2200 − 2000‬‬
‫‪𝑇 = 2000 +‬‬ ‫)‪(−6.41 + 6.635‬‬
‫‪−5.12 + 6.635‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 2029.7‬‬

‫مثال ‪ :12-4‬دا دمای ‪ 3111‬کلویا‪ ،‬کدام یک از عناصر ‪ 𝑁2‬و ‪ 𝐻2‬پایداای بیشتری دااند؟‬

‫با توجه به جدول الف‪ ،28-‬مقداا اابت تعادل برای واکنش 𝐻‪ 𝐻2 → 2‬بیشررتر اسررتا و ایا بدان معناسررت که هیداوژن‬
‫بیشتری نسبت به نیتروژن تولید شد استی پس ‪ 𝐻2‬از ‪ 𝑁2‬ناپایدااتر استی‬

‫‪122‬‬