‫امتحان پایان ترم درس متالورژی فیزیکی ‪۱‬‬

‫دانشگاه صنعتی شریف‬

‫دانشکده مهندسی و علم مواد‬
‫بهمن ‪۹۹‬‬
‫******************************************************************‬
‫تذکرات مهم‬

‫‪-۱‬به سواالت به صورت پایه ای و مفهومی توضیح دهید‪ .‬روابط ریاضی باید با توضیح همراه باشد‪.‬‬
‫‪-۲‬وقت امتحان با در نظر گرفتن زمان برای آپلود پاسخنامه در سامانه ‪ ۱60 CW‬دقیقه است‪ .‬سامانه ی ‪ CW‬راس ساعت‬
‫مقرر بسته می شود‪ ،‬بنابراین وقت خود را بگونه ای تنظیم کنید که بتوانید در زمان مقرر پاسخنامه ی خود را در سامانه‬
‫آپلود کنید‪.‬‬

‫با تشکر‬
‫مجید پورانوری‬
‫****************************************************************************************************‬
‫‪(-۱‬الف) می دانیم انجام هر تحولی با کاهش انرژی آزاد سیستم همراه است‪ .‬حین تحوالت آلوتروپیک ساختار‬
‫کریستالی یک ماده تغییر می کند‪ .‬تحول آلوتروپیک در یک فلز خالص در فشار ثابت را در نظر بگیرید‪ .‬با توجه به‬
‫مالحظات ترمودینامیکی توضیح دهید به نظر شما اگر هنگام سرد شدن یک استحاله ی آلوتروپیک رخ دهد فاکتور‬
‫تراکم اتمی در ساختار کریستالی جدید نسبت به ساختار کریستالی دمای باال چه تغییری می کند؟ افزایش می‬
‫یابد یا کاهش می یابد؟‬

‫(ب) استحاله ی آلوتروپیک در ‪ Ti‬و ‪ Sn‬را در نظر بگیرید‪ .‬حین استحاله ی آلوتروپیک ‪ Ti‬ساختار کریستالی از‬
‫‪ BCC‬در دمای باال به ‪ HCP‬در دمای پایین تبدیل می شود‪ .‬حین استحاله ی آلوتروپیک ‪ Sn‬ساختار کریستالی‬
‫از ‪ BCT‬در دمای باال به ‪ DC‬در دمای پایین تبدیل می شود‪ .‬آیا استحاله ی آلوتروپیک در این دو فلز طبق قاعده‬
‫ای است که در قسمت (الف) بیان کرده اید؟ اگر نه چرا؟ از منظر ترمودینامیکی بحث کنید‪.‬‬
 ‫‪-۲‬دیاگرام فازی ‪ Fe-Sn‬را در نظر بگیرید‪:‬‬

‫(الف) واکنش های سه فازی در این دیاگرام فازی را تعیین کنید‪.‬‬

‫(ب) شرط وقوع واکنش رخ داده شده در دمای ‪ T1‬از نظر ترمودینامیکی چیست‪ .‬به طور مختصر توضیح دهید‪.‬‬
 ‫‪-۳‬یک دیاگرام فازی فرضی به صورت زیر در نظر بگیرید‪.‬‬
‫)𝐵‪α(10%𝐵) + 𝐿(45%𝐵) → 𝛽(25%‬‬ ‫واکنش پریتکتیک به صورت مقابل است‪:‬‬
‫)𝐵‪𝐿(70%𝐵) → 𝛽(42%𝐵) + 𝛾(85%‬‬ ‫واکنش یوتکتیک به صورت مقابل است‪:‬‬
‫گستره ترکیب میانی ‪ β‬در دمای اتاق بین ‪ 22%B‬تا ‪ 36%B‬است‪.‬‬

‫(الف) انجماد تعادلی آلیاژ ‪ A-35%B‬را در نظر بگیرید‪ .‬انجماد تعادلی این آلیاژ در چند مرحله کامل می شود‪ .‬در‬
‫هر مرحله مشخص کنید چند درصد از فاز مذاب منجمد می شود‪.‬‬

‫(ب) فرض کنید آلیاژیوتکتیک در سیستم ‪ A-B‬مورفولوژی الیه داشته باشد با فرض اینکه دانسیته ی فاز ‪ γ‬نسبت‬
‫به فاز ‪ β‬بیست درصد بیشتر باشد نسبت ضخامت الیه ها در محصول یوتکتیکی این سیستم را محاسبه کنید‪.‬‬

‫(ج) در مورد تحوالت ریزساختاری آلیاژ‪ A-35%B‬در شرایط سرد کردن غیرتعادلی بحث کنید‪ .‬ریزساختار این آلیاژ‬
‫در شرایط سرد کردن غیرتعادلی با شرایط سرد کردن تعادلی چه تفاوتی دارد‪ .‬شماتیکی از ریزساختار در دو حالت‬
‫غیرتعادلی و تعادلی رسم کنید‪.‬‬
 ‫‪-۴‬دیاگرام فازی ‪ Au-Ni‬را در نظر بگیرید‪:‬‬

‫(الف) به صورت ترمودینامیکی توضیح دهید چرا در این نمودار یک نقطه ی مینیمم وجود دارد؟‬
‫(ب) توضیح دهید چرا با افزودن ‪ Ni‬به ‪ Au‬و همچنین افزودن ‪ Au‬به ‪ Ni‬دمای ذوب کاهش می یابد‪.‬‬
‫(ج) در زیر دمای ‪ ۸۱0‬درجه سانتیگراد یک منطقه ی جدایش فازی در این نمودار مشاهده می شود‪ .‬فاز محلول‬
‫جامد همگن به دو فاز ‪ α1‬و ‪ α2‬تجزیه می شود‪ .‬توضیح چرا با کاهش دما فاز ‪ α1‬از نیکل فقیر و فقیرتر می‬
‫شود و فاز ‪ α2‬نیز از طال فقیر و فقیرتر می شود‪.‬‬
‫‪-۵‬دیاگرام ‪ TTT‬یک فوالد در شکل زیر نشان داده شده است‪ .‬با توجه به این نمودار و دیاگرام فازی آهن‪-‬کربن‬
‫به سواالت زیر پاسخ دهید‪:‬‬

‫(الف) این دیاگرام متعلق به چه فوالدی است؟ درصد کربن این آلیاژ را تعیین کنید‪.‬‬
‫(ب) ریزساختار تعادلی این آلیاژ در دمای اتاق چیست‪ .‬شماتیکی از این ریزساختار رسم کنید‪.‬‬
‫(ج) برای بهبود قابلیت ماشینکاری این آلیاژ چه عملیات حرارتی پیشنهاد می کنید‪ .‬چرا؟ سیکل عملیات حرارتی‬
‫را توضیح دهید‪.‬‬
‫(د) اگر بخواهیم یک پرلیت بسیار ریز در این فوالد تولید کنیم چه عملیات حرارتی پیشنهاد می کنید‪ .‬چرا؟ سیکل‬
‫عملیات حرارتی را توضیح دهید‪.‬‬
‫(ه) فرض کنید این فوالد را به مدت یکساعت در دمای ‪ ۸00‬درجه ی سانتیگراد حرارت می دهیم و بعد سریعا تا‬
‫دمای اتاق در محیط خنک کننده ی آب سرد می کنیم‪ .‬ریزساختار تولید شده چیست؟ توضیح دهید‪ .‬درصد وزنی‬
‫فازهای تولید شده را حساب کنید‪.‬‬
‫(و) فرض کنید می خواهیم یک ساختار کامال بینیتی (بینیت باالیی) در این فوالد بدست آوریم‪ .‬سرعت سرمایش‬
‫از دمای ‪ ۹00‬درجه ی سانتیگراد (دمای آستنیه شدن) چقدر باید باشد؟ یک سیکل عملیات حرارتی پیشنهاد‬
‫کنید که بینیت باالیی بدست آید‪.‬‬
 ‫‪-6‬موارد زیر در مورد مرزدانه را به طور مختصر توضیح دهید‪:‬‬
‫الف‪-‬انرژی مرزدانه بیشتر است یا انرژی سطح آزاد کریستال؟چرا؟‬
‫ب‪-‬چرا مرزدانه محل ترجیحی برای جدایش عناصر است؟‬
‫ج‪-‬ریزساختار تعادلی یک آلیاژ تک فاز در شکل زیر نشان داده شده است‪.‬زاویه برخورد دانه ها با هم چند درجه‬
‫است؟ چرا؟‬