‫دانشكده مهندسی مكانیک‬

‫جت آب‬

‫تاریخ انجام آزمایش‪:‬‬

‫‪1402/07/23‬‬

‫تاریخ تحویل آزمایش‪:‬‬

‫‪1402/07/06‬‬

‫محمدمهدی دشتی‬

‫‪99542015‬‬

‫‪1‬‬
 ‫خالصه آزمایش‪:‬‬
‫بهرهگیری از انرژی فشار آب به صورت یک جت آب‪ ،‬یکی از روشهای تولید کارمکانیکی حاصل از سیاالت تحت فشار است‪ .‬اساس این‬
‫آزمایش مبتنی بر عملکرد توربینهای هیدرولیکی است‪ .‬در این آزمایش برخورد یک جت آب با یک سطح صاف و همچنین یک نیمکره‬
‫فلزی انجام میشود‪ ،‬سپس نیروهای وارده از جت آب بر دو جسم مذکور بررسی و تجزیه و تحلیل میگردد‪.‬‬

‫معادالتپیوستگی‪ ،‬انرژی یا همان برنولی و نیز مومنتوم(خطی و زاویه ای)روابط مهمی در مکانیک سیاالت هستند که در ادامه هریک از‬
‫این روابط را از دو دیدگاه دیفرانسیلی (حجم کنترل یبنهایت کوچک) و نیز حجم کنترل بررسی نموده و از روابط مناسبی جهت تجزیه و‬
‫تحلیل این آزمایش استفاده میکنیم‪.‬‬

‫الف( معادله پیوستگی ‪ :‬مقدار حجم و جرمی از سیال که در واحد زمان از یک مقطع عبور میکند را به ترتیب دبی حجمی و دبی‬
‫جرمی میگوییم‪ .‬در سیاالت تراکم پذیر عموما از دبی جرمی و در سیاالت تراکم ناپذیر از دبی حجمی استفاده میکنیم‪.‬‬

‫دبی حجمی برحسب سرعت متوسط از رابطه زیر محاسبه میشود‪:‬‬

‫𝐴̅‬
‫‪𝑄 = 𝑉.‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫با ضرب دبی حجمی در چگالی و وزن مخصوص‪ ،‬به ترتیب دبی جرمی و وزنی به دست میآید‪:‬‬

‫𝐴 ̅𝑉𝜌 = ̇𝑚‬ ‫(‪)2‬‬

‫𝐴 ̅𝑉𝛾 = ̇𝑤‬ ‫(‪)3‬‬

‫در برخی موارد ممکن است مقطع جریان به چند سطح کوچکتر تقسیم شده باشد و سرعت متوسط را در هریک از سطوح کوچک بدانیم‪:‬‬

‫𝑛𝑉 𝑛𝐴 ‪𝑄 = 𝐴1 𝑉1 + 𝐴2 𝑉2 + ⋯ +‬‬ ‫(‪)4‬‬

‫اگر بردار سرعت ‪ u‬در هرنقطه به امتداد عمود برالمان سطح ‪ dA‬زاویه ای مانند ‪ θ‬بسازد آنگاه خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪𝑑𝑄 = 𝑢 cos 𝜃 𝑑A‬‬ ‫(‪)5‬‬

‫معادله فوق معادله عمومی پیوستگی است که برای جریانهای داخلی به کار میرود‪ .‬این معادله بیان میکند که دبی جرمی خالص ورودی‬
‫به حجم کنترل برابر است با میزان افزایش جرم داخل حجم کنترل نسبت به زمان‪.‬‬

‫اگر جریان پایا باشد‪ ،‬آنگاه تغییر جرم داخل حجم کنترل نسبت به زمان صورت نمیگیرد و دبی خالص گذرنده از مرزهای حجم کنترل‬
‫برابر صفر است‪ .‬به بیان دیگر داریم‪:‬‬

‫‪𝑄1 = 𝑄2 ⇒ 𝐴1 𝑉1 = 𝐴2 𝑉2‬‬ ‫(‪)6‬‬

‫معادله ی فوق بیانگر شکل خاصی از معادله پیوستگی برای سیال تراکم ناپذیر است که در این آزمایش کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫شکل دیفرانسیلی معادله پیوستگی عبارت است از‪:‬‬

‫)𝑤𝜌(𝜕 )𝑣𝜌(𝜕 )𝑢𝜌(𝜕 𝜌𝜕‬

‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫(‪)7‬‬
‫𝑡𝜕‬ ‫𝑥𝜕‬ ‫𝑦𝜕‬ ‫𝑧𝜕‬

‫ب) معادلهی انرژی ( برنولی )‪ :‬حجم کنترل بسیار کوچکی با حجم ‪ dV‬در نظر میگیریم‪ .‬سیال در این حجم کنترل در اثر کار نیروهای‬
‫خارجی (که عبارتند از فشار‪ ،‬وزن‪ ،‬کار توربوماشین و اصطکاک ) دستخوش تغییر انرژی جنبشی میشود‪ .‬در حالتیکه جریان غیرویسکوز‬
‫باشد و توربوماشین نداشته باشیم‪ ،‬به معادلهی برنولی خواهیم رسید‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝑃1 + 𝜌𝑣12 + 𝛾𝑧1 = 𝑃2 + 𝜌𝑣22 + 𝛾𝑧2‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫از شرایط معادلهی برنولی‪ ،‬پایا و غیرویسکوز بودن سیال‪ ،‬تراکم ناپذیری سیال و همچنین در راستای یک خط جریان بودن است‪ .‬همچنین‬
‫غیرچرخشی بودن جریان و عدم وجود توربوماشین در مسیر حرکت سیال از شرایط الزم برای بهکار بردن معادله برنولی است‪.‬‬

‫ج ) معادله مومنتوم خطی ‪ :‬اصلی ترین رابطهی مورد استفاده در این آزمایش است‪ .‬این معادله نتیجه بهکارگیری قانون دوم نیوتون‬
‫برای حجم کنترل است که بیان میکند برآیند نیروهای وارد بر سیال برابر آهنگ زمانی تغییر مومنتوم خطی است‪.‬‬

‫𝑃𝜕‬
‫= 𝐴𝑑 ∗ ̂𝑛 ‪∫ 𝑣 ∗ 𝜌. 𝑣⃗.‬‬ ‫>==‬ ‫𝐹 ∑ = ) 𝑛𝑖𝑣 ‪𝑚̇(𝑣𝑜𝑢𝑡 −‬‬ ‫(‪)9‬‬
‫𝑡𝜕‬

‫شکل ‪:1‬رخورد جت آب بالبه ی تیغه و نمایش سرعت ها و نیروها‬

‫‪3‬‬
 ‫) 𝑗𝑣 ‪∑ 𝐹𝑦 = 𝑚̇(𝑣𝑜𝑢𝑡 − 𝑣𝑖𝑛 ) ==> −𝐹𝑏 cos 𝜃 + 𝐹𝑗 = 𝑚̇(𝑣𝑏 cos 𝜃 −‬‬ ‫(‪)10‬‬

‫در برخورد جت آب با نیمکره‪ ،‬زاویهی جریان برگشتی با جریان رفت ‪ 180‬درجه است‪ .𝜃 = 180‬لذا ‪ cos 𝜃 = −1‬و خواهیم داشت‪:‬‬

‫) 𝑏𝑣 ‪𝐹1 = −𝐹𝑡 = 𝑚̇(𝑣𝑗 − 𝑣𝑏 cos 𝜃) = 𝑚̇(𝑣𝑗 +‬‬ ‫(‪)11‬‬

‫با توجه به ناچیز بودن تغییرات انرژی پتانسیل و همچنین انرژی فشاری سیال ) فشار پیزومتریک(‪ ،‬میتوان از تغییرات آنها پس از برخورد‬
‫با تیغه صرفنظر کرده و نوشت‪:‬‬

‫𝑗𝑣̇𝑚‪𝑣𝑗 − 𝑣𝑏 ==> 𝐹1 = 2‬‬ ‫(‪)12‬‬

‫در برخورد جت آب با صفحه تخت داریم‪ .θ = 90‬لذا ‪ cos 𝜃 = 0‬پس‪:‬‬

‫𝑗𝑣̇𝑚 = )𝜃 ‪𝐹2 = −𝐹𝑡 = 𝑚̇(𝑣𝑗 − 𝑣𝑏 cos‬‬ ‫(‪)13‬‬

‫همانطور که در بخش معادله پیوستگی توضیح داده شد‪ ،‬دبی جرمی یا همان ̇𝑚 را از رابطه ی ‪ 3‬بدست میآوریم‪.‬‬

‫‪𝐷𝑗2‬‬ ‫𝑤𝑀‬ ‫𝑗̇𝑚‪4‬‬

‫𝜋 𝑗𝑉𝜌 = 𝑗𝐴 𝑗𝑉𝜌 = 𝑗̇𝑚‬ ‫&‬ ‫= 𝑗̇𝑚‬ ‫= 𝑗𝑉 >==‬ ‫(‪)14‬‬
‫‪4‬‬ ‫𝑡‬ ‫‪𝜋𝜌𝐷𝑗2‬‬

‫لذا سرعت جت آب را نیز میتوانیم از رابطهی ‪ 16‬بدست آوریم‪ .‬در این آزمایش قطر نازل برابر‪ 10 mm‬است‪ .‬با استفاده از رابطه ‪ 17‬که‬
‫نتیجه ی معادلهی برنولی است‪ ،‬می توان 𝑜𝑣 که همان سرعت ورودی به داخل حجم کنترل است را به دست آورد‪.‬‬

‫‪𝑣𝑜 = √𝑣𝑗2 − 2𝑔𝑦1‬‬ ‫(‪)15‬‬

‫مقدار نیروی واقعی حاصل از برخورد جت آب 𝑎𝐹 از رابطه ی زیر حساب می شود ‪:‬‬

‫‪𝑀. 𝑔. 𝑥1‬‬
‫= 𝑎𝐹‬ ‫(‪)16‬‬
‫‪𝑥2‬‬
‫وزنه 𝑟𝑔 ‪ 𝑀 = 610‬و فاصله 𝑚𝑚‪ 𝑥2 = 150‬میباشد‪.‬‬

‫𝑎𝐹‬
‫=𝜂‬ ‫(‪)17‬‬
‫𝑡𝐹‬

‫‪4‬‬
 ‫مراحل انجام آزمایش‪:‬‬
‫فاصله ‪ 𝑦1‬همان فاصلهی جت آب تا سطح صاف و یا نیم کره فلزی بوده و برابر با‪ 40 mm‬میباشد‪.‬‬

‫وسایل آزمایش‪:‬‬

‫وسایل آزمایش که در شکل ‪ 3‬نشان داده شده است متشکل از یک فواره که در داخل استوانهی شیشهای قرار گرفته است‪ .‬همچنین یک‬
‫صفحهی صاف و یک نیمکره توخالی فلزی برای انجام آزمایش مورد استفاده قرار میگیرد که در باالی استوانه به ترازو متصل میشود‪.‬‬

‫شکل ‪:2‬شکل نمادین دستگاه مورد استفاده در آزمایش جت آب و اجزای آن‬

‫پس از تراز کردن دستگاه مورد آزمایش‪ ،‬با قرار دادن وزنه متحرک به جرم𝑟𝑔 ‪ 𝑚 = 160‬بر روی خطکش مدرج میبایستی اهرم را به‬
‫حالت تعادل درآورد‪ .‬سپس شیر آب را نیمه باز کرده و با چرخانیدن پیچهای پایه میبایست دستگاه را طوری تنظیم نمود تا نقطهی‬
‫برخورد جت آب با مرکزصفحه صاف و یا مرکز نیمکره فلزی منطبق گردد‪ .‬در چنین وضعیتی شیر آب را میبایست بطور کامل باز نمود تا‬
‫بیشترین مقدار دبی حجمی آب حاصل شود‪ .‬بدیهی است که اهرم متعادل شده حالت تعادل خود را از دست میدهد‪ .‬در این وضعیت‬
‫محل وزنه تعادل را جابجا میکنیم تا مجددا اهرم در وضعیت تعادل قرار گیرد‪ .‬سپس اندازهی موقعیت وزنه روی خط کش مدرج را به‬
‫صورت مقادیری از ‪ 𝑥1‬یادداشت میکنیم‪ .‬اما بهتر است ابتدا وزنه را روی اعداد مختلف روی اهرم قرار داده و سپس شیر را آنقدر باز کنیم‬
‫تا اهرم در حالت تعادل قرار گیرد‪ .‬اکنون عدد ‪ 𝑥1‬را یادداشت میکنیم‪ .‬در انجام این آزمایش از روش دوم استفاده شده است‪ .‬در هر‬
‫مرحله با استفاده از کرنومتر مقدار معینی آب‪ 7.5 kg‬را در تانک جمع آوری کرده و زمان منطبق بر این جمع آوری را یادداشت میکنیم‪.‬‬
‫پس از پایان هر مرحله شیر تانک را باز نموده تا آب در مخزن پایین جمع آوری گردد و دوباره پمپ شود‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫جدول‪ : 1‬داده های آزمایش صفحه تخت‬

‫مرحله‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬

‫)‪X(mm‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬

‫)‪t(s‬‬ ‫‪38.10‬‬ ‫‪31.79‬‬ ‫‪20.28‬‬ ‫‪19.35‬‬ ‫‪17.66‬‬ ‫‪15.87‬‬ ‫‪15.10‬‬

‫جدول‪: 2‬داده های آزمایش صفحه کروی‬

‫مرحله‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬

‫)‪X(mm‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬

‫)‪t(s‬‬ ‫‪48.5‬‬ ‫‪38.4‬‬ ‫‪30.17‬‬ ‫‪26.11‬‬ ‫‪23.22‬‬ ‫‪22.1‬‬ ‫‪18.83‬‬

‫‪6‬‬
 ‫سواالت‪:‬‬

‫‪-1‬با توجه به فرمولهای ذکر شده و نتایج بدست آمده از آزمایش‪ ،‬جدول زیر را برای صفحه ی تخت و نیم کره تكمیل نمایید‪.‬‬

‫جدول ‪ :3‬محاسبات آزمایش صفحه تخت‬

‫جدول ‪:4‬محاسبات آزمایش صفحه کروی‬

‫‪ -2‬تغییرات نیروی واقعی 𝑎𝐹 را برحسب 𝒐𝒗 ∗ ̇𝒎 برای صفحه صاف و نیمكره رسم کنید ‪.‬‬

‫نمودار ‪:1‬تغییرات نیرو واقعی صفحه تخت‬

‫‪7‬‬
 ‫نمودار ‪:2‬تغییرات نیرو واقعی صفحه کروی‬

‫‪ – 3‬مقادیر نیروهای واقعی 𝑎𝐹 حاصل از برخورد جت آب با صفحه صاف و نیمكره فلزی را با هم مقایسه کنید‪.‬‬

‫در صفحه تخت تفاوت میان نیروی محاسبه شده از روش تئوری و واقعی‪ ،‬کمتر از صفحه کروی است‪.‬‬

‫‪ – 4‬اگر جت برخوردی به صفحه به اندازه یک درجه انحراف داشته باشد ‪ ،‬تاثیر این اختالف در مقادیر محاسبه شده ی نیروها‬
‫چگونه تاثیر می گذارد ؟‬

‫𝑗𝑣̇𝑚‪𝐹2 = 𝑚̇𝑣𝑗 (1 − cos 𝜃) = 𝑚̇𝑣𝑗 (1 − cos 89) = 0.9825‬‬

‫سرعت در راستای ‪ x‬به دلیل تقارن تغییر نمیکند‪.‬‬

‫‪ - 5‬اثرافزایش و کاهش فاصله جت آب تا تیغه ‪ 𝑦1‬به اندازه ‪ ±10 mm‬را برای هر مرحله از آزمایش بررسی نمایید‪.‬‬

‫‪ 𝑦1‬در سرعت ورودی به حجم کنترل موثر است‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪ -6‬اثر کاهش) 𝒋𝑨( سطح مقطع نازل به اندازه ‪ 25%‬بر روی نیروهای اعمالی به صفحه صاف و نیمکره فلزی را در هر‬
‫مرحله بررسی کنید ‪.‬‬
‫̇𝑚‪4‬‬
‫= ‪𝑣𝑗′‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑗𝑣‪= 1.33‬‬ ‫>==‬ ‫‪𝐹𝑡′ = 1.33 𝐹𝑡′‬‬
‫𝑗𝐷𝜋 × ‪𝜌(0.75‬‬

‫‪ -7‬در برخورد جت آب با صفحات فرض بر آن است که سرعت در سطح مقطع جت به طور یكنواخت توزیع شده باشد‪ .‬اگر‬
‫توزیع سرعت به طور یكنواخت نباشد‪ ،‬آنگاه اثر عدم توزیع سرعت بروی مومنتوم جت چه خواهد بود؟ اگر سرعت در نصف‬
‫مقطع معادل ‪ o.5V‬و در نصف دیگر آن معادل ‪1.5V‬باشد‪ ،‬بدیهی است در این حالت شدت جریان جرمی معادل همان‬
‫مقداری خواهد بود که توزیع سرعت در سطح مقطع جت به صورت یكنواخت فرض شده بود‪ .‬نشان دهید در این حالت شدت‬
‫مومنتوم خطی برابر 𝟎𝒗 𝒋̇𝒎𝟓𝟐 ‪ 𝟏.‬است‪.‬‬

‫در صورت غیر یکنواخت بودن سرعت باید انتگرال گیری کنیم تا مجموع اثرات بدست اید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=𝐹‬ ‫𝟎𝒗 𝒋̇𝒎 ‪𝜌𝐴(0.5𝑉)2 + 𝜌𝐴(1.5𝑉)2 = 1.25‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪9‬‬