‫جداسازی غشایی‬

‫مدرس‪:‬‬
‫حدیثه تندرو‬
‫منبع‪ :‬مقدمه ای بر غشا و فرآیندهای غشایی از دکتر مرتضی صادقی‬
 ‫بیشترین فرم ماژول ها در اسمز معکوس‪ Spiral wound ،‬یا همان‬
‫حلزونی هستند که در آن ‪ Spacer‬تالطم را زیاد و مانند بافل عمل می‬
‫کند که وظیفه آن ها ایجاد فاصله جهت نچسبیدن الیه ها می باشد‪ .‬در‬
‫این ماژول‪ ،‬تمام مجموعه را در یک سیستم حلزونی می پیچند تا فضای‬
‫زیادی نگیرد‪ .‬امتیاز این ماژول ها نسبت سطح به حجم نسبتا باالی آن‬
‫هاست(‪ .)1000 m2/m3-300‬در مقابل بلوکه شدن مقاومت خوبی‬
‫دارند‪ .‬توسط طیف گسترده ای از سازندگان معتبر ساخته می شود‪ .‬به‬
‫راحتی قابل تعمیر است‪ .‬مقداری تمایل به پالریزاسیون غلظتی دارند‪.‬‬

‫اگر بدون پیشفرآوری الزم از آن ها استفاده شود بسیار مستعد گرفتگی هستند‪ ،‬زیرا فاصله ی ناچیزی بین آن ها وجود دارد‪ .‬ماژول های حلزونی بازیابی‬
‫‪ %10 -8‬دارند‪( .‬معموال یک تا هفت عدد از این ماژول ها در محفظه های تحت فشار می گیرند که بازیابی ‪ %50‬از آن ها انتظار می رود‪.‬‬
‫‪15‬‬
 ‫حال میخواهیم تاثیر نوع جریان خوراک را بر غلظت نمک در جریان ‪ Permeate‬بررسی نماییم‪.‬‬
‫‪Plug )2‬‬ ‫دو حالت حدی وجود دارد‪Fully mixed)1 :‬‬
‫در حالت واقعی با این دو سر و کار نداریم حالتی بینابینی است‪ .‬تاثیر ‪:Plug‬‬
‫‪dx‬‬
‫𝟎𝑸‬ ‫𝑸‬ ‫از نفوذ محوری صرف نظر می کنیم (جریان در کانال بلند)‬
‫𝟎𝑪‬ ‫‪C‬‬ ‫‪ :Q0‬دبی جریان خوراک در ورودی‬
‫‪ :Q‬دبی جریان خوراک در موقعیت دلخواه‬
‫‪𝑪′‬‬
‫‪ :C0‬غلظت خوراک در موقعیت ورودی‬
‫‪ :C‬غلظت خوراک در موقعیت دلخواه‬

‫‪d(CQ)=C ′ dQ‬‬ ‫)‪(18‬‬ ‫‪ :dQ‬مقدار عبور از غشا در موقعیت دلخواه در فاصله ی ‪dx‬‬
‫‪ :C ′ dQ‬مقدار نمک عبور کرده در آن موقعیت‬
‫𝐶 𝑃∆ 𝜎 ‪1 −‬‬
‫‪𝐶′‬‬ ‫=‬
‫𝜋∆𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬ ‫)‪ :d(CQ‬تغییرات مقدار نمک خوراک در فاصله دیفرانسیلی‬
‫‪16‬‬
 ‫برای ‪:NaCl‬‬
‫) ‪∆𝜋 = 2𝑅𝑇(𝐶 − 𝐶 ′‬‬
‫اگر غشا خوب باشد‪:‬‬

‫𝐶 ≅ ‪∆𝐶 = 𝐶 − 𝐶 ′‬‬ ‫𝐶𝑇𝑅‪→ ∆𝜋 = 2‬‬

‫𝐶𝐵 = 𝜋∆‬
‫𝐶 ‪1 − 𝜎 ∆𝑃.‬‬
‫= 𝑄𝐶 𝑑‬ ‫𝑄𝑑‬ ‫)‪(19‬‬
‫𝐶𝐵𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬

‫در موقعیت دلخواه و موضعی جریان را می توان ‪ Fully mixed‬در نظر گرفت‪ ،‬لذا رابطه ی ‪ 𝐶 ′‬به دست آمده برای جریان ‪ Fully mixed‬در‬
‫اینجا هم قابل استفاده است‪.‬‬
‫𝐶 ‪1 − 𝜎 ∆𝑃.‬‬ ‫)‪(20‬‬
‫= 𝑄𝑑𝐶 ‪𝑄𝑑𝐶 +‬‬ ‫𝑄𝑑‬
‫𝐶𝐵𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬
‫𝑃∆ ‪𝜎𝐶 𝐵𝐶 −‬‬ ‫)‪(21‬‬
‫= 𝐶𝑑𝑄‬ ‫𝑄𝑑‬
‫𝐶𝐵𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬
‫𝑄𝑑‬ ‫𝐵𝜎‪−‬‬ ‫𝑃∆‬
‫𝜎‬ ‫=‬ ‫‪𝑑𝐶 +‬‬ ‫𝐶𝑑‬ ‫)‪(22‬‬
‫𝑄‬ ‫𝑃∆ ‪𝐵𝐶 −‬‬ ‫𝑃∆ ‪𝐶 𝐵𝐶 −‬‬
‫‪17‬‬
 ‫پس از انتگرال گیری‪:‬‬
‫𝑃∆ ‪𝐵𝐶 −‬‬
‫𝑛𝑙 ‪𝜎𝑙𝑛𝑄 = −𝜎𝑙𝑛 𝐵𝐶 − ∆𝑃 +‬‬ ‫𝐴‪+‬‬ ‫)‪(23‬‬
‫𝐶‬

‫‪@𝑥 = 0 → 𝐶 = 𝐶0‬‬
‫‪𝑄 = 𝑄0‬‬

‫𝜎‪1−‬‬
‫𝑄‬ ‫𝑃∆ ‪𝐵𝐶 −‬‬ ‫𝐶‬
‫‪𝜎 ln‬‬ ‫‪= ln‬‬ ‫) (‪+ ln‬‬ ‫)‪(24‬‬
‫‪𝑄0‬‬ ‫𝑃∆ ‪𝐵𝐶0 −‬‬ ‫‪𝐶0‬‬

‫‪𝐵𝐶 = ∆π‬‬
‫‪𝐵𝐶0 = ∆π0‬‬

‫𝑄‬ ‫𝜎‪𝐶 ∆𝑃 − ∆π0 1−‬‬

‫( ‪( )𝜎 = .‬‬ ‫)‬ ‫)‪(25‬‬
‫‪𝑄0‬‬ ‫𝜋∆ ‪𝐶0 ∆𝑃 −‬‬

‫‪18‬‬
 ‫محلول سدیم کلراید در دمای ‪ 298 K‬و 𝜎 برابر ‪ ∆𝑃 ،95/0‬برابر با ‪ 18× 106‬پاسگال‪ ،‬با ‪ 𝐶0 =0/043Kmole/m3‬و ‪Kmole/m3‬‬
‫‪ 𝐶 =0/08‬قرار دارد‪ ،‬مقدار ‪ Permeate‬و غلظت نمک در آن را به دست آورید‪.‬‬

‫𝑎𝑃 ‪∆π0 = 2 × 8314 × 298 × 0.043 = 2.13 × 105‬‬

‫𝑎𝑃 ‪∆𝜋 = 2 × 8314 × 298 × 0.08 = 3.96 × 105‬‬

‫‪𝑄 0.95 0.08 18 × 106 − 2.13 × 105 0.05‬‬

‫= ) (‬ ‫(‪.‬‬ ‫‪) = 1.861‬‬
‫‪𝑄0‬‬ ‫‪0.043 18 × 106 − 3.96 × 105‬‬
‫‪𝑄 = 0.52𝑄0‬‬
‫‪𝑄𝑃𝑒𝑟𝑚𝑒𝑎𝑡𝑒 = 𝑄0 − 𝑄 = 0.48𝑄0‬‬
‫𝑚𝑟𝑒𝑃𝑄 𝑚𝑟𝑒𝑃𝐶 ‪𝐶0 𝑄0 = C𝑄 +‬‬
‫) ‪0.034𝑄0 = 0.08(0.52𝑄0 ) + 𝐶𝑃𝑒𝑟𝑚 (0.48𝑄0‬‬
‫‪𝐶𝑃𝑒𝑟𝑚 = 0.00292 Kmole/m3‬‬ ‫برای جریان ‪Plug‬‬
‫‪19‬‬
 ‫اگر جریان ‪ Fully mixed‬در نظر گرفته شود‪ ،‬مانند ‪ CSTR‬است و غلظت خروجی معادل غلظت داخل راکتور است‪:‬‬
‫𝐶 𝑃∆ 𝜎 ‪1 −‬‬
‫‪′‬‬
‫= 𝐶‬
‫𝜋∆𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬
‫برای جریان ‪CSTR‬‬
‫‪(1‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪0.‬‬ ‫)‪95‬‬ ‫×‬ ‫‪18‬‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6 × 0.08‬‬
‫= ‪𝐶′‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪= 0.00513‬‬ ‫‪Kmole/m3‬‬
‫‪18 × 10 − 0.95 × 3.96 × 10‬‬

‫‪𝐶′‬‬
‫‪= 1.76‬‬
‫𝑚𝑟𝑒𝑃𝐶‬

‫با مقایسه ی غلظت خروجی نمک در حالت ‪ Plug‬و ‪ CSTR‬غلظت خروجی نمک از غشا در حالت جریان ‪ %76 Plug‬کمتر از ‪ Fully mixed‬به‬
‫دست آمد‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫در اسمز معکوس مهم ترین مساله ای که باعث کاهش شار و کیفیت محلول می شود گرفتگی غشا است‪ ،‬بنابراین در طراحی و راه اندازی سیستم‬
‫آلودگی غشا را می توان با پیش تصفیه خوراک کاهش داد‪ .‬گرفتگی پدیده ایست که‬
‫بر اثر انسداد حفرات غشا حین فیلتراسیون جریان مایع توسط ذرات اتفاق می افتد‪.‬‬
‫که بر دو نوع است‪:‬‬
‫‪ )1‬جرم گرفتگی درونی‪ :‬ذرات به درون حفرات غشا وارد و به سطح درونی حفرات‬
‫بچسبند و رسوب کنند و مانع عبور سیال شوند‪.‬‬
‫‪ )2‬جرم گرفتگی بیرونی‪ :‬یک الیه کیک رسوب بر روی سطح بیرونی غشا به دلیل‬
‫غلیظ شدن جریان تشکیل می شود‪ .‬که به مرور زمان ضخامت این الیه بیشتر شده‬
‫و شار عبوری کاهش می یابد‪.‬‬
‫رسوب گرفتگی بر بخش های ‪ Perfect‬غشا تاثیر می گذارد و اگر بخش های غیرکامل غشا را بلوکه می کرد مطلوب بود ولی روی قسمت‬
‫‪21‬‬ ‫های خوب غشا تاثیرگذار است‪ .‬لذا شار عبوری از غشا را کاهش می دهد زیرا الیه رسوب در برابر انتقال جرم مقاومت ایجاد می کند‪.‬‬
 ‫‪ )1‬با شستشوی شیمیایی الیه رویی (کیک رسوب) را تا حد زیادی برطرف می کنند‪.‬‬
‫‪ )2‬در حالتیکه در منافذ بزرگ رسوب ایجاد شده باشد از طریق ‪ backwash‬و شستشوی معکوس گرفتگی برطرف می شود‪.‬‬
‫‪)3‬در حالتی که منفذ با اندازه متوسط داریم به بیانی دیگر اندازه منافذ با اندازه ذرات برابر باشند‪ ،‬گرفتگی ماندگار بوده بلوکه شده و کاری نمی توان کرد‪.‬‬
‫اگر غلظت ذرات روی سطح غشا ‪ Cm‬به حدی برسد که ماده حل شده رسوب دهد و‬
‫یا یک الیه ژل تشکیل گردد‪ ،‬این الیه ژلی یک مقاومت اضافی به همراه مقاومت خود‬
‫غشا ایجاد می کند‪.‬‬
‫𝜋∆ ‪∆𝑃 −‬‬
‫= 𝑣𝐽‬
‫𝑐𝑅 ‪𝑅𝑚 +‬‬
‫‪ :R m‬مقاومت غشا در مقابل انتقال جرم‬
‫‪ :R c‬مقاومت الیه ژل یا کیک‬
‫با افزایش فشار تنها الیه ژلی افزایش می یابد‪ ،‬و لذا شار مورد انتظار افزایش نمی یابد‪.‬‬
‫‪22‬‬
 ‫‪ ‬یکی از راه حل های کاهش گرفتگی غشاها انتخاب نوع و جنس غشا است‪.‬‬
‫‪ ‬بار الکتریکی موجود در سطح غشا نیز از عوامل مهم و تاثیرگذار در جلوگیری از گرفتگی و انسداد غشا می باشد‪.‬‬
‫در فیلتراسیون اسمز معکوس منافذ نداریم روی سطح گرفتگی اتفاق می افتد‪ .‬یک نوع هم داخل منافذ صورت می گیرد‪ .‬اگر در فرآیند اسمز معکوس با‬
‫غشایی سروکار داشته باشیم که به هر دلیلی روی سطح آن شکاف یا منفذ وجود داشته باشد‪ ،‬در این حالت تشکیل رسوب داخل منافذ به نفع ما خواهد‬
‫بود‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫این پدیده از مهم ترین مشکالت فرآیندهای غشایی انجام شده تحت فشار نظیر‬
‫𝒎𝑪‬
‫فرآیندهای فیلتراسیون می باشد‪ .‬در این فرآیند‪ ،‬ماده دفع شده توسط غشا‪ ،‬بر روی‬
‫𝒃𝑪‬ ‫غشا جمع شده و به غلظت ‪ Cm‬می رسد‪ .‬پس از گذشت زمان ‪ Cm‬به حد انحالل‬
‫پذیری خود می رسد که در اثر این پدیده‪ ،‬شار عبوری و میزان دفع کاهش می یابد‪.‬‬
‫شار آب خالص عبوری از غشا فیلتراسیون طی چند ثانیه کاهش می یابد‪ .‬این افت‬
‫‪𝑪′‬‬ ‫ناگهانی شار مربوط به تشکیل الیه ژل مانند از اجزای باقیمانده روی سطح غشا است‬
‫که مربوط به پالریزاسیون غلظتی است‪ .‬این الیه مانند الیه دوم در برابر جریان است‬
‫و سبب ایجاد گرفتگی در غشا می شود‪ .‬پالریزاسیون غلظتی باعث می شود که با‬
‫افزایش فشار‪ ،‬شار به صورت جزئی تا زمانیکه یک الیه ی ژلی تشکیل شود‪ ،‬افزایش‬
‫یابد‪ .‬با تشکیل الیه ژلی‪ ،‬مقدار شار عبوری با افزایش بیشتر فشار تغییری نمی کند‪.‬‬
‫این مقدار شار را‪ ،‬شار حدی می نامند‪ .‬در قسمت خوراک حرکت بالک به سمت غشا‬
‫داریم‪ ،‬جهت حرکت خوراک عمود بر صفحه است‪ .‬در سمت ‪ Permeate‬غلظت‬
‫خیلی کم است در نتیجه توزیع غلظت نداریم‪.‬‬
‫𝜹‬

‫‪24‬‬
 ‫پالریزاسیون غلظتی کال به ضرر ما عمل می کند‪ .‬برای حل آن یک راه این است که‬
‫𝒎𝑪‬
‫توزیع غلظت را یکنواخت کنیم که با افزایش تالطم این کار را انجام می دهند‪ .‬بدین‬
‫𝒃𝑪‬ ‫منظور‪ ،‬دبی و سرعت را باال می برند یا اینکه از ‪ spacer‬در سیستم استفاده می کنند‬
‫تا تالطم ایجاد کنند‪.‬‬
‫مقدار ‪ Cm‬با نوشتن موازنه بین ماده حل شده که توسط حالل (جریان بالک) یه‬
‫‪𝑪′‬‬ ‫سمت سطح غشا حمل می شود و جریان نفوذ معکوس این ماده به سمت بالک به‬
‫دست می آید‪:‬‬
‫𝐶𝑑‬ ‫)‪(26‬‬
‫𝐷‪L. 𝐶 = +‬‬
‫𝑥𝑑‬
‫‪ :L‬شدت جریان عبوری از غشا (‪)m3/m2.s‬‬
‫‪ :C b‬غلظت بالک‬
‫‪ :Cm‬غلظت روی سطح غشا‬
‫‪ :δ‬ضخامت الیه مرزی‬
‫𝜹‬
‫𝑒𝑣𝑎𝐷‪ :‬ضریب نفوذ متوسط نمک در محلول‬
‫‪25‬‬
 𝑑𝐶
𝑪𝒎 L. 𝐶 = +𝐷
𝑑𝑥
𝐶𝑚 𝛿
𝑪𝒃 𝑑𝐶 𝐿
= 𝑑𝑥
𝐶𝑏 𝐶 𝐷𝑎𝑣𝑒 0
𝐶𝑚 𝐿
𝑪′ 𝐿𝑛 = 𝛿
𝐶𝑏 𝐷𝑎𝑣𝑒
𝐷𝑎𝑣𝑒 𝐶𝑚
𝐿= 𝐿𝑛
𝛿 𝐶𝑏
𝐶𝑚
𝐿 = 𝐾𝑎𝑣𝑒 𝐿𝑛 (27)
𝐶𝑏
𝐿
𝐶𝑚 = 𝐶𝑏 exp( ) (28)
𝐾𝑎𝑣𝑒
𝜹
1 − 𝜎 ∆𝑃 𝐶
𝐶′ = ∆𝜋 = 2𝑅𝑇(𝐶𝑚 − 𝐶 ′ ) ≅ 2𝑅𝑇𝐶𝑚 (29)
∆𝑃 − 𝜎∆𝜋
26
 ‫𝒎𝑪‬ ‫قطبش غلظتی نه تنها غلظت نمک را در جریان خروجی افزایش می دهد‪ ،‬بلکه‬
‫جریان عبوری از غشا را هم کاهش می دهد‪.‬‬
‫𝒃𝑪‬ ‫)𝜋∆𝜎 ‪𝐿 = 𝐾(∆𝑃 −‬‬ ‫)‪(29‬‬
‫) 𝑚𝐶𝑇𝑅𝜎‪𝐿 ≅ 𝐾(∆𝑃 − 2‬‬
‫‪𝑪′‬‬
‫بنابراین با افزایش گرادیان غلظت‪ ،‬اختالف فشار اسمزی افزایش(𝜋∆ ↑)‪ ،‬نیروی‬
‫محرکه کلی (𝜋∆ ‪ )∆𝑃 −‬کاهش یافته و نتیجتا ‪ L‬کاهش می یابد‪.‬‬

‫𝑚𝐶𝑃∆ 𝜎 ‪1 −‬‬
‫= ‪𝐶′‬‬
‫𝜋∆𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬

‫𝜹‬

‫‪27‬‬
 ‫بنابراین از لحاظ اقتصادی نمی توان هر وقت فالکس کم شد شستشو انجام داد‪ .‬معیاری تعریف می کنند‪:‬‬
‫𝛼 𝑠𝐾‬
‫=𝜎‬
‫)𝛼 ‪𝐾𝑠 𝛼 + 𝐾0 (1 −‬‬
‫)‪(30‬‬
‫𝜎)𝛼 ‪𝐾0 (1 −‬‬
‫= 𝛼 𝑠𝐾‬
‫)𝜎 ‪(1 −‬‬
‫𝜋∆𝜎 ‪𝐿 = 𝐾 ∆𝑃 −‬‬
‫)𝛼 ‪𝐾0 (1 −‬‬
‫= 𝛼 ‪𝐾 = 𝐾𝑠 𝛼 + 𝐾0 1 −‬‬
‫)𝜎 ‪(1 −‬‬
‫)𝛼 ‪𝐾0 (1 −‬‬
‫=𝐿‬ ‫𝜋∆𝜎 ‪∆𝑃 −‬‬ ‫)‪(31‬‬
‫)𝜎 ‪(1 −‬‬
‫به دنبال رابطه ای هستیم که شار را به مختصات غشا ربط دهد و آن مشخصه تحت تاثیر ‪ fauling‬باشد‪ L .‬و 𝜎 تغییر می کنند‪ .‬قدرت پمپ‬
‫و 𝛼 را هم ثابت در نظر می گیرند‪ 𝐾0 .‬قابلیت عبوردهی قسمت های غیر کامل است که تحت تاثیر رسوب قرار نمی گیرد‪ .‬ولی 𝜎 تغییر می کند‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫𝐿‬ ‫𝜋∆𝜎 ‪(1 − 𝜎0 ) ∆𝑃 −‬‬
‫=‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(32‬‬
‫‪𝐿0‬‬ ‫𝜋∆ ‪(1 − 𝜎) ∆𝑃 − 𝜎0‬‬

‫‪ 𝜎0‬مربوط به زمان ابتدائی و بدون وجود الیه گرفتگی است‪ L .‬با زمان تغییر نموده و 𝜎 روند کاهشی دارد‪ .‬بایستی معیاری برای 𝜎 در نظر‬
‫گرفت‪ .‬از ‪ 99/0‬باالتر خوب است‪ .‬تغییرات ‪ L‬را با 𝜎 دنبال می کنند و وقتی کیفیت غشا 𝜎 به حداقل مقدار رسید شستشو انجام می دهند‪ .‬فرض‬
‫کنیم 𝜎 از ‪ 96/0‬پایین تر نیاید‪ .‬گاهی وقتی شار به ‪ %70‬یا ‪ %80‬آن رسید مالک انجام عمل شستشوی غشا قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫در غشاهای اسمز معکوس تجاری از دو گروه مواد پلیمری به صورت گسترده استفاده می شود‪:‬‬
‫‪ )1‬غشاهای سلولزی‪ :‬اولین ماده ای که جهت ساخت غشاهای اسمز معکوس به کار برده شد‪ .‬ساخت راحت‪ ،‬قیمت پایین‪ ،‬مقاومت مکانیکی باال و‬
‫تجزیه ناپذیری در برابر مواد کلردار و دیگر اکسنده ها از مزیت های این غشا نسبت به غشای مرکب هستند‪ .‬محدوده ی عملیاتی آن ‪ 30 ºC - 0‬و‬
‫‪ pH‬آن ‪ 6/5-4‬می باشد‪ .‬که در محدوده ی وسیعی قابل کاربرد نیستند‪ .‬همچنین یکی از اشکاالت این جنس غشا این است که در برابر حمله ی‬
‫عوامل بیولوژیکی ضعف بزرگی داشتند‪ .‬همچنین فشرده و متراکم شدن غشا در فشارهای باال که منجر به کاهش شار آب می شود از معایب آن ها‬
‫می باشند‪ .‬لذا به سراغ غشاهای بهتر رفتند‪.‬‬
‫‪ )2‬غشاهای پلی آمیدی‪ :‬غشاهای مرکب پلی آمیدی دارای شار آب باالتر و دفع نمک و مواد آلی بیشتری هستند‪ .‬مقاومت شیمیایی باالیی دارند‪.‬‬
‫محدوده ی دمایی آن ها ‪ 35 ºC - 0‬و ‪ pH‬آن ‪ 11-4‬می باشد‪ .‬در برابر متراکم شدن مصون بوده و عوامل بیولوژیکی خیلی بر آن ها تاثیرگذار‬
‫نیستند‪ ،‬ولی اگر در تماس مستقیم با کلر و مواد اکسنده باشند‪ ،‬آسیب پذیری شان باالست‪ .‬همچنین بسیار گران قیمت هستند‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ایده ساخت ماژول های حلزونی منجر به ساخت غشاهای فیلم نازک ‪ Thin Film Composite Membrane‬گردید‪ .‬این غشاها ورقه ای و‬
‫نازک هستند‪ .‬یک الیه حمایتی از جنس پلی سولفون دارند که برای افزایش مقاومت پلی سولفون‪ ،‬آن را روی یک شبکه ی ریزبافت که معموال پلی‬
‫استر است می پوشانند تا نیاز نباشد ضخیم بگیرند‪ .‬الیه پلی استری مقاومت غشا را تامین می کند‪.‬‬
‫امتیاز این نوع از غشاها عبوردهی باالی آب‪ ،‬پایداری شیمیایی باال و محدوده ی دمایی ‪ 40 ºC - 0‬و ‪ pH‬آن ‪ 12-2‬آن ها بهبود پیدا کرده است‪.‬‬
‫که غالبا به فرم ماژول حلزونی یا همان ‪ Spiral wound‬مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫برای غشا حتما بایستی از پیش تصفیه استفاده نمود و این مساله به اینکه آب از کجا تامین شده است وابسته است‪ .‬به عنوان مثال‪:‬‬
‫‪ ‬در آب چاه عوامل بیولوژیکی (جلبک) و ‪ H2S‬وجود دارد و ذرات شناور وجود ندارند‪ .‬آب چاه ممکن است خاصیت آهکی داشته باشد‪ .‬آب چاه یا‬
‫آب های زیر زمینی معموال گندزدایی نیازی ندارند‪ ،‬مگر اینکه آهن یا منگنز داشته باشند‪ ،‬که کلر می زنند‪ .‬اگر آب چاه ‪ H2S‬داشته باشد‪ ،‬نباید‬
‫کلر استفاده کرد حتی اگر آهن یا منگنز داشته باشد‪ ،‬زیرا کلر به همراه ‪ H2S‬سولفور یا گوگرد تولید می کند که باعث گرفتگی غشا می شود‪.‬‬
‫‪ ‬آب رودخانه‪ ،‬گل و الی‪ ،‬ذرات شناور‪ ،‬جلبک‪ ،‬شاخ و برگ شکسته دارند ولی ‪ H2S‬ندارند‪.‬‬
‫‪ ‬آب دریا امالح زیاد دارد‪ H2S ،‬ندارد‪ ،‬ماهی مرده دارد و جلبک بیشتر از آب رودخانه دارد‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫برای سیستم اسمز معکوس پیش تصفیه حیاتی است‪ .‬مراحل پیش تصفیه عبارتند از‪:‬‬
‫‪ )1‬جداسازی اجزا با توری بزرگ‬
‫‪ )2‬گندزدایی آب با کلر‪ ،‬ازن و ‪UV‬‬
‫‪ )3‬شفاف سازی آب و کاهش سختی آب با منعقدکننده و آهک که شامل حوضچه ی ته نشینی می باشد‪.‬‬
‫‪)4‬در صورت نیاز فیلتراسیون توسط فیلتر شنی جهت حذف ترکیبات آلی‬
‫‪ )5‬استفاده از ‪ Cartridge filters‬ها برای حذف ذرات ناخواسته‪ ،‬آالیندهها و مواد شیمیایی از مایعات‬
‫‪ )5‬کاهش قلیائیت‬
‫‪ )6‬ممانعت از تشکیل رسوب از طریق اضافه کردن موادیکه از تشکیل رسوب جلوگیری می کنند‪.‬‬
‫‪ )7‬خنثی سازی کلر اضافی‬
‫‪ )8‬استرلیزه کردن آب با ‪ UV‬در صورت نیاز‬
‫‪ )9‬جداسازی ذرات معلق‬
‫بایستی مواد ضدخوردگی به آب های زیرزمینی اضافه نمود‪ ،‬چون پتانسیل خوردگی دارند‪ .‬باید ‪ pH‬آب را کنترل نمود‪ .‬آهک برای ایجاد لخته گی و‬
‫یا کلر استفاده می شود که ‪ pH‬را تغییر می دهند‪ .‬لذا بایستی قبل از ورود به غشا ‪ pH‬آب را تنظیم نمود‪ ،‬چون پلیمرها توانایی تحمل ‪pH‬‬
‫مشخصی را دارند‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫از بیرون چه اتفاقاتی در اسمز معکوس می افتد‪:‬‬
‫‪ )1‬واحد تامین آب‬
‫‪ )2‬واحد پیش تصفیه‬
‫‪ )3‬واحد تصفیه (‪)UF‬‬
‫‪ )4‬پمپ فشار قوی‬
‫‪( Skid )5‬قسمت اصلی واحد غشا)‬
‫‪ )6‬سیستم های ابزار دقیق‬
‫‪ )7‬ذخیره سازی‬
‫‪ )8‬واحد تمیزکاری و شستشو‬

‫‪(Skid‬قسمت اصلی واحد غشا) شامل تعداد زیادی مخزن تحت فشار است‬
‫مخزن تحت فشار (‪ :)pressure vessel‬فضایی که المان های غشایی در آن قرار می گیرند‪.‬‬
‫با توجه به نوع گرفتگی‪ ،‬نوع محلول شستشو فرق می کند‪ .‬انتخاب محلول مناسب‪ ،‬یک بحث مهندسی است‪ .‬در فرآیند اسمز معکوس‪ ،‬اگر نوع‬
‫گرفتگی از نوع هیدروکربنی باشد‪ ،‬اسید و باز جواب نمی دهد و ماهیت محلول بایستی دترجنت باشد(شوینده های مربوط به چربی) و اگر ماهیت‬
‫‪34‬‬ ‫معدنی داشته باشند از اسید و بازها استفاده می کنند‪.‬‬
‫یک تا هفت المان غشایی در یک محفظه ی تحت فشار ممکن است قرار گیرند تا بتوان اختالف فشار الزم را ایجاد نمود‪ .‬فشار زیاد باعث تخریب غشا در‬
‫ابتدای المان می شود‪ .‬به دو دلیل از تعداد زیاد المان غشایی در یک محفظه ی تحت فشار استفاده نمی شود‪:‬‬
‫‪ )1‬فشار‬
‫‪ )2‬غلظت که در المنت های آخری باال می رود و تشکیل رسوب می‬
‫دهد‪.‬‬
‫ظرفیت آب مورد نظر را از طریق موازی بستن تامین می کنند و اگر‬
‫بازیابی مطرح باشد سری می بندند‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫مرحله اول‬ ‫مرحله دوم‬

‫چرا ‪ Staging‬انجام می دهند؟‬

‫‪ )1‬زیرا ‪ P.V.‬طوالنی (‪ )14m-13‬مشکل ساز است‪( .‬به دلیل حمل کردن و ‪)...‬‬
‫‪ )2‬به منظور نصف شدن تعداد ‪ P.V.‬ها‬
‫چون حجم خوراک دارد کم می شود‪ ،‬تعداد ‪ P.V.‬ها را کم می کنند‪ Concentrate .‬مراحل قبلی‪ ،‬خوراک مرحله ی بعدی است‪ .‬بخشی از خوراک‬
‫به عنوان ‪ Permeate‬گرفته شده و حجم ‪ Concentrate‬کم می شود‪ .‬دبی کاهش یافته و اگر تعداد مراحل را مساوی قبلی بگیریم‪ ،‬چون سطح‬
‫غشا ثابت است‪ ،‬سرعت کاهش می یابد‪ .‬غلظت نمک در خوراک مرحله ی دوم باالتر رفته‪ Re ،‬و تالطم کاهش می یابد‪ .‬پس در مرحله ی دوم‬
‫خوراک غلیظ تر با سرعت کمتر داریم که منجر به پالریزاسیون غلظتی می شود ‪ .‬نتیجتا دبی ‪ Permeate‬کاهش می یابد‪ .‬چنانچه ذکر گردید‪،‬‬
‫غلظت نمک زیاد شده که این مساله باعث گرفتگی و ایجاد افت فشار باالیی بر سطح غشا می گردد‪ ،‬که نیرو به سطح غشا وارد آورده و ممکن است‬
‫غشا را تخریب نماید‪ .‬پس کاری که می کنند تعداد مراحل را کاهش می دهند‪ .‬بنابراین تعداد مراحل دوم را نصف می کنند تا بتوانند عدد رینولدز را‬
‫حفظ و تالطم کافی داشته باشند‪.‬‬
‫‪36‬‬
 ‫معموال سقف مجاز بازیابی برای یک المان به تجربه حدود ‪ %18‬است‪ .‬چرا بیشتر نه؟ چون احتمال وقوع پالریزاسیون باالتر رفته و اثرش را تشدید‬
‫می کنند‪ .‬برای نمونه های صنعتی مقدار بازیابی برای هر المان را ‪ %9‬در نظر می گیرند(سقفش ‪ ،)%18‬یعنی نباید خیلی طوالنی بسازیم‪ .‬مبنای‬
‫طراحی را حدود ‪ %9‬در نظر می گیرند‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫در سیستم های کوچک معموال یک محفظه ی تحت فشار وجود دارد‪ ،‬که در آن یک المان قرار دارد‪.‬‬
‫برای چنین سیستمی ‪ Recovery‬حدودا ‪ %15‬است‪ .‬یعنی ‪ Permeate %15‬گرفته و ‪ %85‬خوراک به‬
‫عنوان ‪ Concentrate‬دفع می شود که دور ریختن آن منطقی نیست‪ .‬برای چنین سیستم هایی با بازیابی کم‪ ،‬سیرکوله کردن ‪ Concentrate‬را انجام‬
‫می دهند‪.‬‬
‫‪Concentrate Recirculation‬‬
‫‪Permeate‬‬
‫‪Feed‬‬
‫‪Feed Water‬‬ ‫‪Water‬‬

‫‪Permeate‬‬

‫‪Concentrate‬‬ ‫ایراد اصلی چنین سیستمی این است که غلظت نمک نسبت به خوراک تازه افزایش‬
‫‪Recirculation‬‬
‫یافته‪ ،‬اما بازیابی افزایش و دور ریز آب کاهش یافته است‪ .‬و نتیجتا کیفیت محصول‬
‫‪Concentrate‬‬
‫‪to Drain‬‬ ‫نیز کاهش یافته است‪ .‬همچنین نیاز به یک پمپ تغذیه بزرگتر جهت تامین جریان‬
‫خوراک باالتر می باشد و لذا هزینه پمپاژ افزایش می یابد‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫‪Flow Distribution‬‬ ‫گاهی نیاز است تعادلی بین ‪ Permeate‬خروجی از مرحله اول و دوم تعادلی برقرار شود‪ .‬در مرحله ی اول تعداد‬
‫محفظه های فشار بیشتر است لذا مقدار ‪ Permeate‬بیشتر خواهد بود‪ .‬در مرحله دوم‪ ،‬تعداد محفظه های فشار کمتر‬
‫است و نتیجتا مقدار ‪ Permeate‬کمتر خواهد بود‪ .‬با ایجاد تعادل مقدارشان را بهم نزدیک می کنند‪.‬‬
‫‪ )1‬یک راه حل این است که بر روی جریان خروجی از راکتور شیر ببندیم‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫‪Flow Distribution‬‬

‫این شیر یک ‪ back pressure‬ایجاد می کند‬

‫و باعث می شود که نیروی محرکه مرحله اول‬
‫کاهش و نیروی محرکه ی مرحله دوم افزایش‬
‫یابد‪ .‬بنابراین جریان ‪ Permeate‬کاهش و‬
‫خوراک مرحله دوم افزایش می یابد‪ .‬لذا ‪%50‬‬
‫‪ )101gpm( Permeate‬استخراج شده و‬
‫تعادل ایجاد شده است‪ .‬برای اینکار از یک پمپ‬
‫بزرگتر با توان بیشتر استفاده شده است‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫‪Flow Distribution‬‬ ‫‪ )2‬دومین راه حل‪ ،‬استفاده از یک پمپ افزایش فشار در جریان خوراک مرحله دوم (‪ )booster pump‬جهت‬
‫تقویت فشار میانی بین مسیر است‪.‬‬
‫مزیت روش اول‪ ،‬سادگی سیستم‪ ،‬هزینه سرمایه‬
‫گذاری کمتر و ایراد آن مصرف بیشتر انرژی و اتالف‬
‫انرژی است‪.‬‬
‫مزیت روش دوم‪ ،‬اتالف کمتر انرژی و ایراد آن‬
‫سرمایه گذاری بیشتر‪ ،‬پیچیدگی لوله کشی بین‬
‫مراحل (‪ Piping‬برای پمپ سخت تر از ‪Piping‬‬
‫شیر) است‪ .‬در صورت عدم استفاده از پمپ یا شیر‪،‬‬
‫نیروی محرکه مرحله اول باال رفته و دبی جریان‬
‫باالتر رفته و در مرحله دوم با غلظت بیشتری مواجه‬

‫‪41‬‬ ‫خواهیم بود‪ .‬در نتیجه احتمال گرفتگی غشا در مرحله دوم باالتر رفته و کیفیت محصول پایین خواهد آمد‪.‬‬
‫‪Permeate Staging‬‬ ‫در مواقعی که با یکبار عبور از ‪ RO‬نمی توان به هدف رسید‪ ،‬از ‪ Permeate Staging‬استفاده می شود‪ .‬در این‬
‫حالت همه یا بخشی از ‪ Permeate‬را از یک ‪ Pressure vessel‬دیگر عبور می دهند‪.‬‬

‫‪ ‬هدف باالبردن کیفیت محصول است‪ .‬مثال آب دریا‬

‫کیفیت خوبی ندارد‪ ،‬یا اینکه کیفیتش بد نیست ولی‬
‫محصو ل باکیفیت تری نیاز داریم‪.‬‬
‫‪ ‬تا مجبور نباشیم حالت ‪ Complete‬انجام نمی‬
‫دهیم چون پمپ بیشتری الزم دارد‪.‬‬
‫‪ ‬جریان ورودی به مرحله دوم بطور نسبی با کیفیت تر‬

‫است و امتیاز خاص عملیاتی به وجود می آورد‪ .‬بنابراین می توان بازیابی باالیی از آن به دست آورد (‪ %90-85‬برای یک ‪.)P.V.‬‬
‫‪ ‬یک محدودیت در باال بودن بازیابی این است که غلظت ‪ Concentrate‬باال می رفت و پالریزاسیون غلظتی اتفاق می افتاد‪ .‬ولی در این‬
‫سیستم غلظت نمک پایین است و این محدودیت را ندارد‪.‬‬
‫‪42‬‬