‫اداره کل آموزش و رپورش شهر تهران‬

‫معاونت آموزش ابتدا یی‬

‫چكيده مطالب درسي‬

‫كالس‏هاي پايگا ‏ه جبراني تابستان‬

‫درس ریاضی پایه چهارم ابتدايي‬

‫تابستان ‪1396‬‬
‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫چهارشنبه‬ ‫دوشنبه‬ ‫شنبه‬ ‫روز‬

‫هفته‬
‫از ‪ 24‬الی ‪33‬‬ ‫از ‪ 16‬الی ‪23‬‬ ‫از ص ‪ 8‬الی ‪15‬‬ ‫هفته‌ی اول‬

‫از ‪ 53‬الی ‪60‬‬ ‫از ‪ 43‬الی ‪52‬‬ ‫از ‪ 34‬الی ‪42‬‬ ‫هفته‌ی دوم‬

‫ارزشیابی کلی‬ ‫از ‪ 70‬الی ‪78‬‬ ‫از ‪ 61‬الی ‪69‬‬ ‫هفته‌ی سوم‬
‫از ‪ 79‬الی ‪83‬‬

‫از ‪ 103‬الی ‪105‬‬ ‫از ‪ 97‬الی ‪102‬‬ ‫از ‪ 84‬الی ‪96‬‬ ‫هفته‌ی چهارم‬

‫از ‪ 106‬الی ‪ 114‬از ‪ 115‬الی ‪ 123‬از ‪ 124‬الی ‪131‬‬ ‫هفته‌ی پنجم‬

‫ارزشیابی کلی‬ ‫از ‪ 131‬الی ‪ 141‬از ‪ 142‬الی ‪150‬‬ ‫هفته‌ی ششم‬

‫دوره‬

‫( ریاضی پایه چهارم)‬

‫‪3‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزشی ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل اول‬

‫الگویابی و شناخت اعداد‬

‫یکــی از روش‌هــا و راهبردهــای حــل مســئله الگویابــی اســت؛ کــه بــا دو روش قابــل اجــرا‬
‫می‌باشــد‪ :‬الــف) الگــوی عــددی ب) الگــوی هندســی‬
‫بــا اســتفاده از الگویابــی می‌تــوان بســیاری از مســائل را خیلــی ســاده‌تر و در مــدت زمــان‬
‫کمتــری حــل کــرد‪ .‬نکت ـه‌ی مهــم در الگویابــی کشــف رابط ـه‌ای منطقــی و درســت بیــن عددهــا‬
‫یــا شکل‌هاســت‪.‬‬
‫مثال (‪ :)1‬در الگوی عددی زیر رابطه‌ی بین عدد‌ها را توضیح دهید‪.‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱۶‬‬ ‫‪۲۰‬‬

‫‪+۴‬‬ ‫‪+۴‬‬ ‫‪+۴‬‬ ‫‪+۴‬‬

‫ایــن یــک الگــوی افزایشــی اســت کــه هــر عــدد بــه انــدازه‌ی ‪ 4‬واحــد از عــدد قبــل از خــود‬
‫بزرگتــر اســت‪.‬‬

‫‪۱۶‬‬
‫‪۴۸‬‬ ‫‪۴۰‬‬ ‫‪۳۲‬‬ ‫‪-۲۴‬‬
‫‪-۸‬‬
‫‪-۸‬‬ ‫‪-۸‬‬ ‫‪-۸‬‬
‫الگوی کاهشی هر عدد به اندازه ‪ 8‬واحد از عدد قبل از خود کوچکتر است‪.‬‬

‫مثال (‪ :)3‬در الگوی هندسی زیر شکل ‪ 17‬از چند مربع درست شده است؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪17‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪4‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزشی ابتدایی شهر تهران‬

‫سه روش برای حل این مسئله پیشنهاد می‌شود‪:‬‬

‫= )‪17 + (17 + 1‬‬‫‪35‬‬ ‫روش اول‪ +1( :‬شماره‌ی شکل) ‪ +‬شماره‌ی شکل = تعداد مربع‌های هر شکل‬

‫‪(17 × 2) + 1 =35‬‬ ‫روش دوم‪ ×2( +1 :‬شماره شکل) = تعداد مربع‌های هر شکل‬

‫‪(17 + 1) × 2 − 1 =35‬‬ ‫روش سوم‪ +1( ×2-1 :‬شماره شکل) = تعداد مربع‌های هر شکل‬

‫تبدیل الگوی عددی به هندسی‬

‫گاهــی می‌تــوان بــا تبدیــل الگوهــای عــددی بــه هندســی‪ ،‬رابط ـه‌ی بیــن اعــداد را رســم شــکل‬

‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫کشــف کــرد‪.‬‬

‫مثال (‪:)3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪10‬‬

‫مثال (‪:)4‬‬

‫تبدیل الگوی هندسی به عددی‬

‫شماره شکل‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪۱۹‬‬

‫تعداد شکل‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫؟‬

‫‪۱×۱‬‬ ‫‪۲×۲‬‬ ‫‪۳×۳‬‬ ‫‪۱۹×۱۹‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪5 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫عددنویسی و شناخت اعداد‬

‫در ایــن قســمت انتظــار داریــم دانش‌آمــوز بتوانــد اعــداد را تــا یــکان هــزار بــه درســتی بخوانــد‬
‫و بنویســد و در جــدول ارزش مکانــی قــرار دهــد‪.‬‬
‫بــرای بــه حــروف نوشــتن یــک عــدد و خوانــدن آن از بزرگتریــن طبقــه شــروع کــرده عــدد‬
‫مربــوط بــه هــر طبقــه را نوشــته ســپس نــام آن طبقــه را می‌نویســم و بــا یــک «و» بــه طبق ـه‌ی‬
‫بعــد وصــل می‌کنیــم فقــط نــام طبقــه‌ی یکــی را نمی‌نویســیم‪.‬‬
‫مثال (‪:)6‬‬
‫هزار‬ ‫یکی‬

‫یکان‬ ‫صدگان‬ ‫دهگان‬ ‫یکان‬

‫‪۷‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۵‬‬

‫دویست و سی و پنج‬ ‫ ‬
‫هزار و‬ ‫هفت ‬ ‫به حروف ‬
‫عدد طبقه‌ی یکی‬ ‫نام طبقه ‬ ‫ ‬
‫طبقه‌ی هزار‬ ‫عدد‬

‫بــرای خوانــدن و نوشــتن عددهایــی بــا تعــداد رقم‌هــای بیشــتر نیــز بــه همیــن منــوال عمــل‬
‫می‌کنیــم‪.‬‬
‫مثال (‪425987 :)7‬‬

‫صدگان‬ ‫دهگان‬ ‫یکان‬ ‫صدگان‬ ‫دهگان‬ ‫یکان‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬

‫چهارصد و بیست و پنج «هزار و» نهصد و هشتاد و هفت‬

‫در ایــن فصــل دانش‌آمــوز یــاد می‌گیــرد اعــداد را بــا شــکل و بــه وســیله‌ی چرتکــه بخوانــد و‬
‫بنویســد؛ و در جــدول ارزش مکانــی قــرار دهــد‪.‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪6‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫گستره‌نویسی‬

‫ایــن قســمت اهمیــت زیــادی دارد و می‌توانــد زیربنــای آمــوزش عملیــات فرآینــدی باشــد‬
‫بنابرایــن بــا دقــت و حوصلــه بایــد روی آن کار شــود‪.‬‬
‫در گسترده نویسی با کمک جدول ارزش مکانی نمایش عددها به صورت زیر می‌باشد‪:‬‬
‫مثال (‪ :)8‬‬
‫‪257189‬‬
‫‪200000 + 50000 + 7000 + 100 + 8 + 9‬‬
‫صد‬ ‫ده‬ ‫هزارتایی‬ ‫صدتایی‬ ‫ده‌تایی‬ ‫یکی‬
‫هزارتایی‬ ‫هزارتایی‬
‫‪۲۰۰۰۰۰‬‬ ‫‪۵۰۰۰۰‬‬ ‫‪۷۰۰۰‬‬ ‫‪۱۰۰‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۹‬‬

‫اگر رقم مربوط به یکی از مرتبه‌ها برابر صفر باشد آن را در گسترده نویسی‪ ،‬نمی‌نویسیم‪.‬‬
‫مثال (‪ :)۹‬‬
‫‪600003 = 600000 + 3‬‬
‫بــه طــور خالصــه می‌تــوان ایــن فصــل را در یــک نمــودار نمایــش داد تــا یــادآوری و بــه خاطــر‬
‫ســپردن بــه وســیله‌ی دانش‌آمــوز ســاده‌تر باشــد‪.‬‬
‫بهتر است دانش‌آموزان نکات جدول را به خاطر بسپارند‪.‬‬
‫بین ارزش مکانی و مرتبه‌های مختلف‪:‬‬
‫یک ده‌تایی برابر با ده تا یکی است‪.‬‬
‫یک صدتایی برابر با صد تا یکی و ده تا ده‌تایی است‪.‬‬
‫یک هزارتایی برابر با هزار تا یکی و ده تا صدتایی است‪.‬‬
‫یک ده‌هزارتایی برابر با ده‌هزار تا یکی و ده تا هزارتایی است‪.‬‬
‫یک صدهزارتایی برابر با صدهزار تا یکی و ده تا ده هزارتایی است‪.‬‬
‫حال اگر ده دسته‌ی ‪100‬تایی را کنار هم بگذاریم‪...‬‬
‫حال اگر ده دسته‌ی ‪ ۱۰۰‬هزارتایی را کنار هم بگذاریم ‪...‬‬

‫‪7‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫معرفی میلیون‬

‫اگــر ده دســته‌ی ‪100‬هزارتایــی را کنــار هــم قــرار دهیــم‪ ،‬عــدد میلیــون بــه دســت می‌آیــد‪.‬‬
‫میلیــون را بــه ایــن صــورت می‌نویســیم ‪ .1000000‬اکنــون مــا می‌آموزیــم یــک طبقــه‌ی جدیــد‬
‫بــه جــدول ارزش مکانــی اضافــه کنیــم طبقــه میلیــون‪.‬‬

‫میلیون‬ ‫هزار‬ ‫یکی‬ ‫طبقه‬

‫صدگان‬ ‫دهگان‬ ‫یکان‬ ‫صدگان‬ ‫دهگان‬ ‫یکان‬ ‫صدگان‬ ‫دهگان‬ ‫یکان‬ ‫مرتبه‬

‫رقم‬

‫مثال (‪:)10‬‬
‫با توجه به عدد به سواالت پاسخ دهید‪.‬‬
‫‪507240080‬‬ ‫ ‬
‫الف) عدد را در جدول ارزش مکانی قرار دهید‪.‬‬

‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ص‬ ‫د‬ ‫ی‬

‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪0‬‬

‫ب) عدد را به حروف بنویسید‪.‬‬

‫پانصد و هفت میلیون و دویست و چهل هزار و هشتاد‬
‫ج) عدد را به صورت گسترده بنویسید‪.‬‬
‫‪500000000 + 7000000 + 200000 + 40000 + 80‬‬
‫د) رقم‌های مربوط به هر طبقه را بنویسید‪.‬‬
‫طبقه میلیون ‪ 5 ،0 ،7‬طبقه‌ی هزار ‪ 2 ،4 ،0‬یکی‌ها ‪0 ،8 ،0‬‬

‫نکات ارزشمند و به یاد ماندنی‬

‫‪ -1‬بــرای راحتــی در نوشــتن و خوانــدن یــک عــدد بهتــر اســت عــدد را از ســمت راســت‪ ،‬ســه‬
‫رقــم‪ ،‬ســه رقــم جــدا کنیــم و بیــن آنهــا «‪ »،‬بگذاریــم تــا عــدد مربــوط بــه هــر طبقــه جــدا و‬
‫مشــخص شــود‪.‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪8‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -2‬رقم با عدد فرق دارد‪.‬‬

‫‪ -‬رقم یا ارقام عبارتند از‪:‬‬
‫‪0،1،2،3،4،5،6،7،8،9‬‬ ‫ ‬
‫‪ -‬از کنار هم قرار گرفتن ارقام‪ ،‬اعداد ساخته می‌شوند‪.‬‬
‫بنابراین هر رقم‪ ،‬به تنهایی یک عدد است ولی هر عدد حتم ًا یک رقم نیست‪.‬‬
‫‪ -3‬بــا ارزش‌تریــن رقــم هــر عــدد‪ ،‬اولیــن رقــم ســمت چــپ آن و کــم ارزش‌تریــن رقــم هــر‬
‫عــدد‪ ،‬اولیــن رقــم ســمت راســت آن می‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -4‬هنــگام نوشــتن یــک عــدد بــا تعــداد رقم‌هــای مشــخص شــده‪ ،‬رقــم صفــر نمی‌توانــد در بــا‬
‫ارزش‌تریــن مــکان قــرار بگیــرد‪ ،‬چــون صفــر پشــت عــدد خوانــده نمی‌شــود‪.‬‬

‫ماشین‌های ورودی ‪-‬خروجی‬

‫ماشــین‌هایی کــه یــک ورودی را گرفتــه و عملیاتــی روی آن انجــام می‌دهنــد و یــک خروجــی‬
‫بــه مــا می‌دهنــد‪ ،‬ماشــین‌های ورودی‪ -‬خروجــی گفتــه می‌شــود‪.‬‬
‫هــر ماشــین بــا توجــه بــه کاری کــه انجــام می‌دهــد یــک خروجــی بــه مــا می‌دهــد‪ .‬ماشــین‌ها‬
‫می‌تواننــد کارهــای مختلفــی انجــام دهنــد از آن جملــه جمــع‪ ،‬ضــرب‪ ،‬تفریــق و تقســیم اســت‪.‬‬
‫ورودی و خروجــی ماشــین‌ها حتمــ ًا نبایــد عــدد باشــد بلکــه ممکــن اســت شــکل هــم مــورد‬
‫اســتفاده قــرار بگیــرد‪.‬‬
‫گاهــی هــم خروجــی یــک ماشــین را بــه مــا می‌دهنــد و از مــا می‌خواهنــد ورودی را تعییــن‬
‫کنیــم در ایــن حالــت جهــت ماشــین را برعکــس می‌کنیــم‪.‬‬
‫مثال (‪:)10‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪×6‬‬ ‫‪42‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪×۶‬‬ ‫‪54‬‬
‫مثال (‪:)12‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪9‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫تمرینات پایانی‬
‫‪-۳‬‬ ‫‪+۳‬‬
‫‪2 ،5 ،9 ،14 ،..... ،.....‬‬ ‫ ‬
‫‪ -1‬الگوهای زیر را ادامه دهید‪.‬‬

‫(‪)۱‬‬ ‫(‪)۲‬‬ ‫(‪)۳‬‬ ‫(‪)۴‬‬ ‫(‪)۵‬‬

‫ ‬ ‫‪ -2‬با توجه به عدد به سواالت پاسخ دهید‪ .‬‬

‫‪315072689‬‬
‫الف) عدد را به حروف بنویسید‪.‬‬
‫ب) چند رقم زوج در این عدد وجود دارد؟ بنویسید‪.‬‬
‫ج) کوچکترین رقم فرد در چه مرتبه‌ی ارزش مکانی قرار دارد؟‬
‫د) رقم‌های طبقه‌ی هزارها را بنویسید‪.‬‬
‫‪ )3‬عددهــای زیــر را در جــدول ارزش مکانــی قــرار دهیــد و ســپس طبق ـه‌ی میلیون‌هــای آنهــا را‬
‫بــا هــم مقایســه کنیــد‪.‬‬
‫‪148395267 ،184752963‬‬
‫‪ )4‬با توجه به عملکرد ماشین جاهای خالی را کامل کنید‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪3‬‬
‫‪×4‬‬ ‫‪÷4‬‬
‫‪9‬‬
‫‪7‬‬

‫‪ )5‬جمعیــت یــک شــهر ‪ 950000‬نفــر اســت؛ تعــداد ‪ 257000‬نفــر از ایــن افــراد در رده‌ی ســنی‬
‫کــودک و نوجــوان و ‪ 314356‬نفــر در رده ســنی جوانــان قــرار دارنــد‪ .‬بقیــه میان‌ســال و پیــر‬
‫هســتند‪ .‬چــه تعــداد از مــردم ایــن شــهر میان‌ســال و پیــر هســتند؟‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪10‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل دوم‬

‫کسر‬
‫‪×۴‬‬ ‫‪÷۴‬‬
‫در ایــن فصــل دانش‌آمــوز بــا مفهــوم کســر بــه کمــک شــکل و محــور آشــنا می‌شــود؛ اگرچــه‬
‫ســال گذشــته تــا حــدودی بــا ایــن مفاهیــم روبــرو شــده ولــی در کالس چهــارم مفاهیــم کامل‌تــر‬
‫و گســترده‌تر آمــوزش داده می‌شــود‪.‬‬
‫در پایــان ایــن مبحــث دانش‌آمــوز بایــد مفهــوم واحــد و اهمیــت آن در کســر‪ ،‬کســرهای کوچکتــر‬
‫از واحــد‪ ،‬کســر مســاوی واحــد‪ ،‬کســر مســاوی صفــر‪ ،‬مقایســه‌ی کســرها‪ ،‬کســرهای مســاوی‪،‬‬
‫عــدد مخلــوط و کســر بزرگتــر از واحــد‪ ،‬جمــع و تفریــق کســرها بــا مخــرج برابــر و مخــرج نابرابر‪،‬‬
‫ضــرب عــدد در کســر‪ ،‬انجــام محاســبات عبارت‌هــای کســری شــناخت کافــی پیــدا کنــد‪.‬‬

‫مفهوم کسر‬

‫وقتــی یــک شــکل واحــد را بــه قســمت‌های مســاوی تقســیم می‌کنیــم و تعــدادی از ایــن‬
‫قســمت‌ها را رنــگ می‌کنیــم‪ ،‬قســمت رنــگ شــده کــه بخشــی از یــک واحــد اســت‪ ،‬کســری از‬
‫یــک واحــد را بــه مــا نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬‬
‫‪5‬‬
‫‪12‬‬

‫یک مربع را به ‪ 8‬قسمت مساوی تقسیم کردیم و ‪ 5‬قسمت آن را رنگ زدیم‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪8‬‬

‫‪11‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫مخــرج کســر نشــان‌دهنده‌ی تعــداد کل قســمت‌های مســاوی یــک شــکل واحــد اســت؛ صــورت‬
‫کســر نشــان‌دهنده‌ی قســمت‌های مســاوی رنــگ شــده‪.‬‬

‫انواع کسر‬
‫‪0 0‬‬ ‫‪ -1‬کسر مساوی صفر‪ :‬کسری که صورت آن برابر صفر باشد‪.‬‬
‫‪= = 0‬‬
‫‪5 7‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ -2‬کسر کوچکتر از واحد‪ :‬کسری که صورتش از مخرجش کوچکتر باشد‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ -3‬کسر مساوی یک‪ :‬کسری که صورت و مخرجش برابر باشد‪.‬‬
‫‪4 7‬‬
‫‪= = 1‬‬
‫‪4 7‬‬
‫هیچگاه مخرج یک کسر نمی‌تواند صفر باشد‪.‬‬

‫نکته‬

‫گاهــی شــکل بــه قســمت‌های مســاوی تقســیم نشــده اســت و از مــا می‌خواهــد کــه کســر مربــوط‬
‫بــه قســمت رنــگ شــده را پیــدا کنیــم‪ .‬در ایــن گونــه مــوارد بایــد بــه کوچکتریــن تقســیم‌بندی‬
‫شــکل واحــد توجــه کنیــم و شــکل را بــه قســمت‌های مســاوی تقســیم کنیــم‪.‬‬
‫کوچکترین قسمت‬ ‫مثال‪:‬‬
‫قسمت های ایجاد شده‬

‫مفهوم شکل واحد‬ ‫واحد‬

‫اگــر یــک شــکل داشــته باشــیم و از مــا خواســته شــود کــه مشــخص کنیــم چــه کســری از شــکل‬
‫رنــگ شــده؛ کل آن را بــه عنــوان واحــد در نظــر می‌گیریــم‪.‬‬
‫حــال اگــر یــک شــکل داشــته باشــیم و از مــا خواســته شــود کــه مشــخص کنیــم چــه عدد یــا کســری را‬
‫نشــان می‌دهــد بایــد بــا توجــه بــه واحــد مشــخص شــده عــدد یــا کســر مربوطــه را بــه دســت آوریــم‪.‬‬
‫واحد‬ ‫واحد‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪12‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫عدد مخلوط‬

‫هــرگاه بــا توجــه بــه شــکل واحــد‪ ،‬چنــد واحــد و قســمتی از یــک واحــد رنــگ شــده باشــد‬
‫بــرای نشــان دادن عــدد مربــوط بــه آن از عــدد مخلــوط اســتفاده می‌کنیــم‪.‬‬
‫عــدد مخلــوط شــامل دو بخــش اســت یــک بخــش تعــداد واحدهــای کامــل را نشــان می‌دهــد و‬
‫ـر قســمتی از یــک واحــد رنــگ شــده و بــه ایــن صــورت نوشــته می‌شــود و نمایــش‬
‫بخــش دیگـ‪1‬‬
‫‌شــود‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫داده می‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫‪7‬‬

‫هر گاه دو شکل واحد با هم برابر نباشند کسرهای یکسان از آنها نیز با هم برابر نیستند‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 2 4‬‬ ‫‪1 2 4‬‬
‫«ب»‬ ‫= =‬ ‫«الف»‬ ‫= =‬
‫‪2 4 8‬‬ ‫‪2 14 8‬‬ ‫‪1‬‬
‫از شکل ب برابر نیست چون شکل‌ها با هم برابر نیستند‪.‬‬ ‫از شکل الف با‬
‫‪2 4 6‬‬ ‫‪2 24 6‬‬
‫= =‬ ‫= =‬ ‫‪2‬‬
‫‪3 6 9‬‬ ‫‪3 6 9‬‬
‫تساوی کسرها‬

‫اگــر یــک شــکل را بــه عنــوان واحــد در نظــر بگیریــم دو کســر از ایــن شــکل واحــد زمانــی بــا‬
‫هــم برابــر هســتند کــه قســمت رنــگ شــده‌ی مربــوط بــه آنهــا بــا هــم برابــر باشــند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫مثال شکل‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫=‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪13‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬
 ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬
‫‪1 2‬‬ ‫‪4‬‬
‫= =‬ ‫‪1‬‬
‫‪1 2 4‬‬ ‫‪8‬‬
‫=‪2 2= 4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 23 46‬‬
‫= =‬
‫‪9‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫مثال روی محور‪4 :‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 4 48‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 4 6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1 23= 46= 9‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫= =‬
‫‪2 4 8‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪2 4 6‬‬
‫= =‬
‫‪3 6 9‬‬

‫برای نوشتن کسرهای مساوی بدون رسم شکل از دو روش می‌توان عمل کرد‪:‬‬
‫‪×۳‬‬
‫‪ -1‬صورت و مخرج را در یک عدد مساوی (غیر از صفر) ضرب کنیم‪.‬‬
‫‪3 9‬‬
‫=‬
‫‪7 21‬‬
‫‪×۳‬‬
‫‪÷۲‬‬ ‫‪ -2‬صورت و مخرج را بر یک عدد (غیر از صفر) تقسیم کنیم‪.‬‬
‫‪12 6‬‬
‫=‬
‫‪34 17‬‬
‫‪÷۲‬‬
‫‪3 9‬‬
‫=‬
‫‪7 21‬‬ ‫مقایسه کسرها‬
‫‪12 6‬‬ ‫‪3 9‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪3 349 17‬‬ ‫‪7 21‬‬
‫=‬ ‫‪12 6‬‬
‫منظــور از مقایســه ایــن اســت کــه تعییــن کنیــم کــدام کســر‬
‫‪7 321‬‬ ‫‪5‬‬ ‫=‬
‫〈‬ ‫‪334 17‬‬ ‫‪9‬‬ ‫بزرگتــر یــا کوچکتــر و یــا بــا هــم مســاوی هســتند‪.‬‬
‫‪12 6 6‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪34 3 〉317‬‬ ‫‪3= 9‬‬ ‫‪ -1‬در کســرهای هم‌مخــرج یعنــی وقتــی کــه مخــرج دو‪73 〈 5 21‬‬
‫‪3 55 710 21‬‬ ‫‪6 6‬‬
‫‪12‬‬ ‫کســر بــا هــم برابــر باشــند‪ :‬کســری بزرگتــر اســت کــه‬
‫‪〈 12 6‬‬
‫‪49 2 3‬‬ ‫‪3 3= 6‬‬
‫‪63 6‬‬ ‫〉== =‬ ‫‪x‬‬ ‫〉‬ ‫صورتــش بزرگتــر باشــند‪.‬‬
‫‪37 10‬‬ ‫‪3 34‬‬
‫‪21 51710‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪5 10 17‬‬
‫〉‬
‫‪51210‬‬‫‪153 65 3 5 15‬‬
‫×= =‬‫= 〈 ‪〈 5‬‬ ‫‪34 =5 2〉 3 x‬‬
‫‪10〈 5 10‬‬
‫‪4342062‬‬
‫〉 =‬
‫‪176 3 4 6 18‬‬
‫‪x‬‬ ‫ـری ‪615 6‬‬ ‫‪ -2‬هــرگاه صــورت دو کســر برابــر باشــد همــواره کسـ‬
‫‪3 5 15‬‬
‫‪10‬‬‫‪3 535〉 310‬‬ ‫بزرگ‌تــر اســت کــه مخــرج آن کوچکتــر باشــد‪=× 5 〈 = .‬‬
‫〈‬ ‫‪320 3 4 6 18‬‬
‫‪15‬‬‫×= ‪6‬‬ ‫‪65 510‬‬‫‪3 5 15‬‬
‫= 〈‬ ‫〉‬
‫‪20‬‬‫‪3 34 =4 26〉 3 18 x‬‬ ‫‪5 10‬‬
‫〉‬
‫‪5 10‬‬ ‫‪10 5 10‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪4 152=×35 3 〈 5 = 15‬‬
‫〉 =‬ ‫‪x‬‬
‫〉 =‬ ‫‪x‬‬
‫‪10 205 10 4 6 18‬‬ ‫‪10 5 10‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪3 5 15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪3 5 15‬‬ ‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪14‬‬
‫‪20‬‬
‫= 〈 ‪=× 5‬‬
‫‪4 6 18‬‬ ‫= 〈 ‪=× 5‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪4 6 18‬‬
‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -3‬هــرگاه صــورت و مخــرج دو کســر بــا هــم برابــر نباشــند‪ ،‬بایــد بــا نوشــتن کســرهای مســاوی با‬
‫آن دو کســر‪ ،‬آنهــا را بــا صورت‌هــا یــا مخرج‌هــای برابــر نوشــت و ســپس آنهــا بــا هــم مقایســه‬

‫‪4×2‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫کرد‪.‬مثال‪:‬‬

‫‪×2‬‬
‫=‬ ‫>‬
‫‪10‬‬ ‫‪5 10‬‬
‫‪15×5 3 5×3 15‬‬
‫<=‬ ‫=‬
‫‪20 4‬‬ ‫‪6 18‬‬ ‫جمع و تفریق کسرها با مخرج برابر‬

‫ایــن جمــع و تفریق‌هــا را بــه دو روش یکــی رســم شــکل و دیگــری روی محــور می‌تــوان انجــام‬
‫داد‪.‬‬
‫مثــال شــکل‪ :‬در رســم شــکل می‌تــوان بــه دو حالــت انجــام داد؛ روی دو شــکل واحــد یــا روی‬
‫یــک شــکل کــه هــر دو مــورد بــا مثــال توضیــح داده می‌شــود‪.‬‬

‫‪+‬‬
‫‪2 5 7‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫روی دو شکل‬
‫‪8 8 8‬‬
‫‪4 1 3‬‬
‫= ‪+‬‬
‫‪6 6 6‬‬
‫‪1 2 4 6 10‬‬
‫= ‪− = +‬‬
‫‪3 4 12 12 12‬‬
‫‪2 5 7‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫‪6 1 24 9 15‬‬ ‫روی یک شکل‬
‫‪8 8 8‬‬ ‫= ‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬
‫‪4 1 3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫‪1 3‬‬
‫‪6 6 6‬‬ ‫= ×‪3‬‬
‫‪1 2 4 6 10 4 4‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪− = + = 14 1 11 3 1‬‬
‫= ‪3 4 12 12 12 + − +‬‬ ‫×‪= 3‬‬
‫‪6 1 24 9 156 6 6 4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫= ‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬
‫‪9 4 36 36 36‬‬
‫‪1 3‬‬
‫‪43 × 14 = 43‬‬
‫= ‪−‬‬ ‫‪4 1 3‬‬
‫‪6 1 61 16‬‬ ‫‪1‬‬ ‫= ‪−‬‬
‫×‪+ + = 3‬‬ ‫‪6 6 6‬‬
‫‪4 4 4‬‬ ‫‪4‬‬
‫روی محور‬
‫‪2 5 7‬‬
‫= ‪+‬‬
‫‪8 8 8‬‬
‫‪4 1 3‬‬
‫= ‪+‬‬
‫‪6 6 6‬‬
‫‪15‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬ ‫‪1 2 4 6 10‬‬
‫= ‪− = +‬‬
‫‪3 4 12 12 12‬‬
‫‪6 1 24 9 15‬‬
‫= ‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬
 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫جمع و تفریق کسرها با مخرج نابرابر‬

‫بــرای جمــع و تفریــق کســرهایی کــه مخرج‌هــا آنهــا بــا هــم برابــر نیســت‪ ،‬نیــز می‌تــوان از‬
‫‪2 5 7‬‬
‫آن‬ ‫شــکل‪ ،‬محــور یــا محاســبه‌ی ریاضــی اســتفاده کــرد فقــط بایــد ابتــدا کســرهای مسـ = ‪+‬‬
‫ـاوی ب‪8‬ــا ‪8‬‬‫‪8‬‬
‫ـم‪4 1 :‬‬ ‫دو کســر را بنویســیم و آنهــا را بــه مخرج‌هــای برابــر برســانیم ســپس محاســبه کنیـ‪3‬‬
‫= ‪+‬‬
‫‪6 6 6‬‬
‫‪1 22 44 66 1010‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫= ‪2−5= 7 +‬‬
‫‪3‬‬‫‪3 + 44 = 12‬‬‫‪12 12‬‬ ‫‪12 1212‬‬
‫‪8 8 8‬‬
‫‪6 1 24 9 21552 75 27 5 7‬‬
‫‪4−1= 3 −‬‬ ‫= ‪= +‬‬
‫‪9‬‬‫‪2 + 45 = 36‬‬‫‪7 36 83688 +88 =88+ 8 = 8‬‬
‫‪6 +6 =6‬‬ ‫‪4 14 31 43 1 3‬‬ ‫ضرب عدد در کسر‬
‫‪8 18 38‬‬ ‫= ‪+ =+ = +‬‬
‫‪31× 2= 4 6 10‬‬ ‫‪6 6 6 66 66 6 6‬‬
‫‪4 −41 = 43 + = 1 21 42 64 10‬‬
‫‪3 + 4 = 12 12 12− =− +=1 − =+2 =6 4= 10‬‬ ‫‪6 10‬‬
‫(از ضرب برای خالصه نوشتن جمع استفاده می‌شود) ‪12 4 1212 1212 12‬‬
‫= ‪+‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1 6‬‬ ‫‪1 16‬‬ ‫‪1 3 43 124 312‬‬
‫‪6 + 1 + 24= 3 ×9 61516 241 624‬‬
‫ـه‪41 −− 42‬‬
‫روش‪،‬‬ ‫سـ=‬
‫=‬ ‫ـم‪+−‬از ‪44‬‬ ‫ـق=می‪4==10−‬‬
‫‌توانیـ‪6‬‬ ‫‪9 1 15‬‬
‫تفریـ ‪−‬‬
‫‪924 159 15‬‬
‫ـع=و=‪=− − −‬‬ ‫جمـ‬
‫ـد ‪= −‬‬ ‫ـم هماننـ=‬
‫وقتــی عــددی را در یــک کســر ضــرب کنیـ‬
‫‪9 4 36 36 9364 9 364 936 4 36‬‬ ‫‪3636‬‬ ‫‪3636 36‬‬
‫‪3 4 12 12 121 31 3 1 3‬‬
‫‪1 3‬‬ ‫ـم‪× 3=× = 3 × = .‬‬ ‫رســم شــکل‪ ،‬محــور یــا محاســبه‌ی ریاضــی کمــک بگیریـ‬
‫‪3‬‬‫‪6 × 1 = 24 9 315‬‬ ‫‪4 4‬‬
‫‪−4 = 4 −‬‬ ‫‪=1 11 141 41 14 41‬‬
‫‪9 4 36 36 36‬‬ ‫‪+ + = 31× 1 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪1 1 1‬‬ ‫‪1 4 44 +44 +44+=443+× 44 = 3 × 4‬‬
‫× ‪+1 + 3 = 3‬‬
‫‪34 × 4 = 4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4 4‬‬
‫‪1 1 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫×‪+ + = 3‬‬
‫‪4 4 4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ ، 1‬ربع= ‪1‬‬ ‫یادآوری مفاهیم کسرها‪ :‬خمس= ‪1‬‬

‫‪ ،‬نصف=‬ ‫‪ ،‬ثلث=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫گاهــی می‌خواهیــم بخشــی از یــک مقــدار را محاســبه کنیــم کــه بــرای محاســبه می‌تــوان بــه‬
‫ســه روش‪:‬‬
‫ج) استفاده از ضرب و تقسیم‬ ‫ ‬ ‫ب) تساوی کسرها‬ ‫ ‬‫الف) ضرب عدد در کسر‬
‫محاسبه را انجام داد‪.‬‬

‫‪2 54‬‬ ‫‪2‬‬

‫= × ‪27‬‬ ‫‪= 18‬‬ ‫عدد ‪ ۲۷‬را پیدا کنید‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬الف)‬
‫‪3 3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪16‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬
‫‪2 54 54‬‬
‫× ‪27‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 18‬‬
‫‪2 54 54‬‬ ‫‪3 3‬‬ ‫‪3‬‬
‫× ‪27‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 18‬‬
‫‪×5‬‬
‫‪3 3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ب) = ‪ 2‬عدد ‪ ۲۵‬را پیدا کنید‪.‬‬
‫مثال‪10 :‬‬
‫‪2 10‬‬ ‫‪5 25‬‬
‫=‬
‫‪5× 5 25‬‬ ‫‪64 ÷ 4 = 16‬‬
‫‪64 ÷ 4 = 16‬‬ ‫‪(18 ÷ 3) × 2 = 12‬‬
‫‪(182÷ 354‬‬‫‪) × 2 =54‬‬
‫‪12‬‬ ‫ربع عدد ‪ ۶۴‬چند است؟‬‫‪ 1‬مثال‪ :‬ج) ‪1‬‬ ‫‪2 5 1‬‬
‫‪( × 2) + (5 × ) = +‬‬ ‫=‬
‫=)‪64( 1÷3×42‬‬
‫‪27‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫‪16 1 = 182 5 = 10 + 5 = 15 = 1‬‬
‫=‬
‫‪+3(5 × 3 ) = +‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15 3 15 1‬‬
‫‪2 310‬‬ ‫‪15 3 15 15 15 15‬‬ ‫‪1 12 4 1 4 4‬‬
‫‪= 1 1 4 1 4 4‬‬ ‫‪4۱۸‬چند است؟ ‬‫عدد ×‬‫‪− = − = −‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪12 2 12 3 12 12‬‬
‫÷× ‪(5184‬‬
‫==‪253)−× 2‬‬ ‫‪12− = − = = 0‬‬
‫‪3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪64 ÷ 412‬‬ ‫‪= 162 12 3 12 12 12‬‬
‫‪3‬‬
‫‪(18 ÷ 3) × 2 = 12‬‬ ‫حل و محاسب‪8‬ه‌ی عبارت‌های مختلف‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 5 10 5 15‬‬
‫‪( 7‬‬ ‫‪× 2) + (5 × ) = +‬‬ ‫‪= +‬‬ ‫=‬ ‫‪=1‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15 3 15 15 15 15‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪12‬‬
‫‪1 1 4 1 4 4‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪4 × 1 − 1= 4− =1 −4 =4 = 00‬‬
‫‪4 ×12 −2 12‬‬ ‫‪= 3− 12‬‬ ‫=‪= 12− 12‬‬ ‫‪= 0‬‬
‫‪3‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬ ‫تمرینات پایانی‬
‫‪12‬‬
‫‪ -1‬در هر شکل به اندازه‌ی کسر خواسته شده رنگ کنید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ -2‬بار رسم محور عبارت‌های زیر را با یک عدد مخلوط نشان دهید‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫واحد قبل از عدد ‪2‬‬ ‫الف)‬
‫‪4‬‬
‫ب) ‪ 2‬واحد بعد از عدد ‪3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪ -3‬برای کسرهای زیر کسر مساوی بنویسید‪.‬‬
‫= =‬ ‫=‬
‫‪32‬‬
‫‪4‬‬
‫= =‬ ‫=‬
‫‪9‬‬

‫‪17‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪2 1‬‬ ‫‪ -4‬حاصل عبارت‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫= ‪+‬‬
‫‪3 6‬‬
‫‪3‬‬
‫= ×‪5‬‬
‫‪7‬‬
‫‪3 2‬‬
‫= ‪− ×3‬‬
‫‪6 8‬‬
‫‪2 2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫×‪× × = −‬‬
‫‪8 8 8‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪ -5‬مقدار خواسته شده از هر عدد را به دست آورید‪.‬‬

‫از عدد ‪21‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪7‬‬

‫‪4‬‬
‫از عدد ‪40‬‬
‫‪8‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪18‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل سوم‬

‫ضرب و تقسیم‬
‫در بخــش اول ایــن فصــل راهبردهــای الگوســازی و رســم جــدول نظــام‌دار یــادآوری می‌شــود؛ و‬
‫نیــز بــه خاصیــت جابجایــی در ضــرب اشــاره‌ی دوبــاره‌ای می‌گــردد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬تمام ضرب‌هایی که حاصل آنها ‪ 18‬می‌شود را بنویسید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪1×18‬‬ ‫‪9× 2‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪18 ×1‬‬ ‫‪3×6‬‬
‫‪2×9‬‬ ‫‪6×3‬‬

‫حذف حالت های نامطلوب‬

‫مثال‪ :‬به جای ‪ ‬چه عددی را قرار دهیم تا حاصل ‪ ۸×۴‬کوچکتر از ‪ 53‬باشد‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪8×‬‬ ‫‪8×4<35‬‬

‫×‬ ‫‪8×0=0‬‬
‫×‬ ‫‪8×1=8‬‬
‫حالت های‬ ‫×‬ ‫‪8×2=16‬‬
‫نامطلوب‬ ‫×‬ ‫‪8×3=24‬‬
‫حالت مطلوب ‪8×4=32‬‬

‫×‬ ‫‪8×5=40‬‬
‫×‬ ‫‪8×6=48‬‬

‫حــذف حالت‌هــای نامطلــوب را می‌تــوان در پیــدا کــردن خــارج قســمت یــک تقســیم و نیــز‬
‫دریافتــن گزینــه‌ی درســت در ســواالت چنــد گزینــه‌ای بــه کار بــرد‪.‬‬

‫‪19‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫ضرب‬
‫فرآیندی‬

‫تکنیکی‬ ‫ضرب را می‌توان به سه روش آموزش داد‪:‬‬

‫مساحتی‬

‫ـی می‌باشــد کــه ایــن روش را نیــز بــه دو‬

‫الــف) فرآینــدی در واقــع همــان حالــت گســترده نویسـ‬
‫‪65‬‬
‫‪× 37‬‬
‫اول و هــم عــدد دوم را گســترده نوشــت‬ ‫حالــت می‌تــوان آموخــت هــر دو عــدد یعنــی هــم عــدد‬
‫‪420‬‬
‫و ســپس ضــرب را انجــام داد؛ حالــت دوم فقــط یکــی از عددهــا را گســترده بنویســیم‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫‪65‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪1800‬‬
‫‪×235‬‬
‫‪37‬‬ ‫‪200× 8‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪65‬‬
‫‪× 420‬‬‫‪8‬‬ ‫‪2405‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪30 × 8‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪× 37‬‬
‫‪+ 1600‬‬ ‫‪× 37‬‬ ‫‪1950‬‬
‫‪+ 1800‬‬
‫‪240‬‬ ‫‪5 × 8‬‬ ‫‪60× 7‬‬
‫‪1950‬‬ ‫‪455‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪150‬‬‫‪40‬‬ ‫‪5× 7‬‬
‫‪455‬‬ ‫‪2405‬‬
‫‪2405‬‬
‫‪1880‬‬ ‫‪30× 60‬‬ ‫‪2405‬‬
‫‪30× 5‬‬ ‫‪30× 65‬‬
‫×‪20‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪×7‬‬‫‪8‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪60+ 5‬‬ ‫‪30× 65‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪70× 65‬‬
‫‪5‬‬ ‫×‬ ‫‪7‬‬
‫‪30× 8‬‬ ‫‪× 37‬‬ ‫‪30+ 7‬‬ ‫‪70× 65‬‬ ‫‪× 37‬‬ ‫‪30+ 7‬‬
‫‪5 ××860‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪420‬‬ ‫‪30+ 7‬‬ ‫‪1950‬‬
‫‪30× 5‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪455‬‬
‫‪60+ 5‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪2405‬‬
‫‪30+ 7‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪2405‬‬ ‫‪30× 65‬‬
‫‪70× 65‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪60× 7‬‬ ‫‪30+ 7‬‬
‫‪× 39‬‬ ‫‪5× 7‬‬
‫ب) روش تکنیکی‬
‫‪378‬‬ ‫‪30× 60‬‬
‫‪1260‬‬ ‫‪30× 5‬‬
‫‪1638‬‬ ‫‪60+ 5‬‬
‫‪30+ 7‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪20‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫ـر دو عــدد را ابتــدا بــه صــورت گســترده‬ ‫‪×19‬‬

‫هـ‪20‬‬ ‫‌تـ =‬
‫ـوان‬ ‫ج) روش مســاحتی‪ :‬در ایــن روش نیــز می‬
‫‪380‬‬
‫‪20×10 = 200‬‬
‫نوشــت و ســپس ضــرب را را انجــام داد یــا فقــط یکــی از آنهــا را گســترده بنویســیم‪.‬‬
‫‪20× 9 = 180‬‬
‫‪20×19 =10‬‬ ‫‪380‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪× 4 = 40‬‬
‫‪20‬‬ ‫×‬ ‫‪10‬‬ ‫=‬ ‫‪200‬‬
‫‪20×19 = 380 40× 9 = 36‬‬

‫‪4 ×19 = 76‬‬

‫‪24 → 20+ 4‬‬
‫‪24‬‬ ‫→‬ ‫‪20‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20×1020‬‬ ‫‪=×200‬‬
‫‪9 = 180‬‬
‫‪× 19‬‬ ‫‪× 4 = 40‬‬
‫‪× 19380‬‬ ‫‪20× 910‬‬‫‪= 180‬‬
‫‪20×19 = 380‬‬
‫‪× 9 = 36‬‬
‫‪38076‬‬ ‫‪10× 4 40‬‬
‫‪= 40‬‬
‫‪20×10 = 200‬‬
‫‪76‬‬ ‫‪40× 9 = 36‬‬
‫‪456‬‬ ‫‪20× 9 = 180‬‬
‫‪456‬‬
‫‪20×19 =20‬‬ ‫= ‪×19‬‬
‫‪380‬‬ ‫‪× 4 = 40‬‬
‫‪10380‬‬
‫‪20×10 = 20020×19 = 380‬‬
‫‪20× 9 = 180 20×10 = 200‬‬

‫‪24 → 20+ 4‬‬

‫‪10× 4 = 40 20× 9 = 180‬‬

‫‪×10 =20‬‬ ‫‪×10 =40‬‬ ‫‪× 9 = 36‬‬

‫‪200‬‬
‫‪40× 9 = 36‬‬
‫‪40× 9 = 36 10× 4 = 40‬‬

‫‪→ 20‬‬ ‫‪20×19 =20‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪200‬‬

‫‪24‬‬
‫‪× 19‬‬ ‫‪→ +104+ 9 20×19 = 380 20× 9 = 180‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪×19‬‬
‫‪9 ==180‬‬
‫‪× 19‬‬
‫‪+ 200‬‬‫‪→ 10+ 9 20‬‬ ‫‪20××10‬‬
‫‪10==20‬‬‫‪200‬‬
‫×‬
‫‪200‬‬ ‫‪380‬‬
‫‪10‬‬‫‪××10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4 ==40‬‬ ‫‪× 4 = 40‬‬
‫‪+ 200‬‬‫‪180‬‬ ‫‪20××99 ==180‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪180‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪20×19 = 380‬‬

‫×‪40‬‬ ‫‪36× 9 = 36‬‬

‫‪× 9 = 40‬‬
‫‪18040‬‬ ‫‪10××44 == 20‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪40 9 = 180‬‬
‫‪4036‬‬ ‫‪40××99 ==10‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪36× 4 = 40‬‬
‫‪36‬‬
‫‪456‬‬ ‫‪40× 9 = 36‬‬
‫‪456‬‬

‫تأثیر رقم صفر در ضرب‬

‫‪ -1‬اگــر در ســمت راســت یــک یــا هــر دوی اعــداد صفــر وجــود داشــته باشــد‪ .‬کــه بــرای ســهولت‬
‫کار صفرهــا را در نظــر نمی‌گیریــم و ابتــدا عددهــا را در هــم ضــرب کــرده و ســپس بــه تعــداد‬
‫‪700‬‬
‫‪700‬‬ ‫‪× 800‬‬ ‫صفرهــای هــر دو عــدد در ســمت راســت حاصــل صفــر می‌گذاریــم‪.‬‬
‫‪× 800‬‬ ‫‪560000‬‬ ‫مثال‪ :‬‬
‫‪560000‬‬ ‫‪80 7 → 800+ 700‬‬
‫‪80 7 → 80023‬‬
‫‪700‬‬ ‫‪+ 700‬‬
‫ـی×را بــه صــورت‬ ‫‪ -2‬صفــر بیــن ارقــام دیگــر قــرار داشــته باشــد‪ .‬اگــر بخواهیــم چنیــن ضربـ‬
‫‪×× 23‬‬
‫‪800‬‬ ‫‪18400‬‬
‫‪18400‬ــم‬
‫گســترده یــا فرآینــدی انجــام دهیــم رقــم صفــر را نمی‌نویســیم و در واقــع یکــی از مراحــل ک‬
‫‪560000‬‬ ‫‪161‬‬
‫‪80‬‬‫‪161‬‬
‫‪7 → 800‬‬ ‫‪+ 700‬‬
‫‪18561‬‬ ‫می‌شــود‪.‬‬
‫‪18561‬‬
‫‪× 23‬‬ ‫‪23 × 800 = 18400‬‬ ‫مثال‪ :‬روش فرآیندی‬
‫‪23‬‬ ‫×‬ ‫‪800‬‬ ‫=‬ ‫‪18400‬‬
‫‪18400 23 × 7 = 161‬‬
‫‪23 × 7161‬‬‫‪= 1 61‬‬
‫‪18561‬‬ ‫‪30 3‬‬
‫‪2330‬‬‫‪× 800‬‬
‫‪3 = 18400‬‬
‫‪× 35‬‬
‫‪2123×/× 7‬‬
‫ابتدایی‬
‫‪35‬‬‫چهارم‪= 161‬‬ ‫ریاضی پایه‬
‫‪1515‬‬
‫‪1515‬‬ ‫‪9090‬‬
‫‪9090‬‬
‫‪30 3‬‬ ‫‪10605‬‬
 ‫‪560000‬‬
‫‪80 7 → 800+ 700‬‬
‫‪× 23‬‬
‫‪18400‬‬
‫‪161‬‬
‫‪18561‬‬
‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬
‫‪23 × 800 = 18400‬‬
‫‪23 × 7 = 161‬‬
‫روش تکنیکی‬
‫‪30 3‬‬
‫‪× 35‬‬
‫‪1515‬‬
‫‪9090‬‬
‫‪10605‬‬

‫آنچــه کــه تأکیــد و تذکــر مــداوم الزم دارد ایــن اســت کــه در نوشــتن مراحــل یــک ضــرب‬
‫همــواره توجــه دانش‌آمــوزان را بــه دقــت در نوشــتن رقم‌هــای هــم ارزش دقیقــ ًا زیــر هــم‬
‫جلــب نماییــم تــا در جمــع آنهــا و در نهایــت در حاصــل ضــرب اشــتباه نکنــد‪.‬‬
‫بــرای دســتیابی بــه ایــن امــر مهــم ابتــدا بهتــر اســت از آنهــا بخواهیــم از جــدول ارزش مکانــی‬
‫اســتفاده کننــد‪.‬‬
‫تقریب‪ :‬به معنی نزدیک کردن است‪.‬‬

‫تقریــب دهــگان‪ :‬بایــد دقــت کنیــم عــدد بیــن کــدام دو ده‌تایــی پشــت ســر هــم قــرار دارد‬
‫ســپس ده‌تایــی نزدیک‌تــر را بــه عنــوان تقریــب انتخــاب می‌کنیــم‪.‬‬

‫نکته‬

‫الــف) اگــر عــددی درســت در وســط دو تــا ده‌تایــی متوالــی (پشــت ســر هــم) قــرار داشــته‬
‫باشــد بــه طــور قــراردادی آن را بــا ده‌تایــی بزرگ‌تــر تقریــب می‌زنیــم‪.‬‬

‫‪54 → 50< 54 < 60 → 60‬‬

‫‪137 → 130<137 <140 →140‬‬ ‫مثال‪ :‬نوشتن با تقریب دهگان‬
‫‪295 → 290< 295 < 300 → 300‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪22‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫ـب صـ‬
‫ـدگان‪ :‬ماننــد تقریــب دهــگان بایــد ببینیــم عــدد داده شــده‪ ،‬بیــن کــدام دو صدتایــی‬ ‫تقریـ‬
‫پشــت ســر هــم قــرار دارد‪ ،‬ســپس صدتایــی نزدیکتــر بــه آن را بــه عنــوان تقریــب انتخــاب‬
‫می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪123 → 100<123 < 200 →100‬‬ ‫‌‌‬
‫‪1873 → 1800< 1873 <1900 →1900‬‬
‫تقریــب بــا رقــم هــزارگان‪ :‬ابتــدا تعییــن می‌کنیــم بیــن کــدام دو‪ ،‬هزارتایــی متوالــی قــرار‬
‫دارد‪ ،‬بعــد هزارتایــی نزدیکتــر را بــه عنــوان تقریــب انتخــاب می‌کنیــم‪.‬‬
‫‪2195 → 2000< 2195 < 3000 → 2000‬‬
‫‪15748 → 15000< 15748 <16000 →16000‬‬
‫‪ ‬وقتــی می‌خواهیــم یــک انــدازه برحســب میلی‌متــر را بــه صــورت تقریبــی بــر حســب‬
‫ســانتی‌متر بنویســیم؛ مثــل ایــن اســت کــه از تقریــب رقــم دهــگان اســتفاده کنیــم‪.‬‬
‫‪ ‬وقتــی می‌خواهیــم یــک انــدازه بــر حســب ســانتی‌متر را بــه صــورت تقریبــی بــر حســب‬
‫متــر بنویســیم‪ ،‬مثــل ایــن اســت کــه از تقریــب رقــم صــدگان اســتفاده کنیــم‪.‬‬
‫‪ ‬وقتــی می‌خواهیــم یــک انــدازه بــر حســب میلی‌متــر را بــه صــورت تقریبــی بــر حســب متــر‬
‫بنویســیم یــا یــک انــدازه بــر حســب کیلوگــرم را بــه طــور تقریبــی بــر حســب تــن بنویســیم و‬
‫یــا یــک انــدازه بــر حســب گــرم را بــه کیلوگــرم بنویســیم مثــل ایــن اســت کــه از تقریــب رقــم‬
‫هــزارگان اســتفاده کنیــم‪.‬‬

‫نکته‬

‫در تقریب با رقم دهگان به جای رقم یکان صفر می‌گذاریم‪.‬‬

‫در تقریب با رقم صدگان به جای رقم یکان و دهگان صفر می‌گذاریم‪.‬‬
‫در تقریب با رقم هزارگان به جای رقم یکان‪ ،‬دهگان و صدگان صفر می‌گذاریم‪.‬‬

‫نمایش تقریبی اعداد روی محور‬

‫ابتــدا بــا توجــه بــه رقــم تقریــب (دهــگان‪ ،‬صــدگان‪ ،‬هــزارگان) محــور را واحدبنــدی می‌کنیــم و‬
‫ســپس محــل تقریبــی عــدد را بــا فلــش مشــخص می‌کنیــم‪.‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪23 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫مثال‪ :‬جایگاه تقریبی عددهای زیر را مشخص کنید‪.‬‬

‫محاسبه تقریبی‬

‫برای این کار دو روش کلی وجود دارد‪.‬‬

‫الف) ابتدا اعداد را با تقریب موردنظر بنویسیم و سپس حاصل را به دست آوریم‪.‬‬
‫تقریب صدگان‬
‫‪452 + 85 + 321‬‬ ‫→‬ ‫= ‪500 + 900 + 300‬‬
‫‪1700‬‬

‫ب) حاصل عبارت را به دست آوریم سپس به صورت تقریبی بنویسیم‪.‬‬

‫تقریب هزارگان‬
‫→ ‪1091 + 3800 + 2500= 7391‬‬ ‫‪7000‬‬

‫تقسیم‬
‫الف) رسم شکل‬
‫ب) روی محور‬ ‫عمل تقسیم را به سه روش می‌توان انجام داد‪:‬‬
‫ج) عملیات ریاضی‬
‫؟ = ‪ ۱۸ ÷ ۳‬‬

‫ ‬
‫‪۱۸ ÷ ۳ = ۶‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪24‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫رابطه‌های تقسیم‬

‫بــرای اطمینــان از درســت بــودن جــواب تقســیم بایــد رابطه‌هــای آن را بررســی کنیــم یــک‬
‫تقســیم و رابطه‌هــای آن شــامل بخش‌هــای زیــر اســت‪:‬‬

‫مقسوم علیه>باقیامنده‬
‫مقسوم=باقی‌مانده‪(+‬مقسوم علیه×خارج قسمت)‬
‫بخش پذیری‬

‫اگــر در یــک تقســیم باقی‌مانــده صفــر باشــد‪ ،‬می‌گوییــم مقســوم بــر مقســوم علیــه بخــش‬
‫پذیــر اســت‪.‬‬
‫‪۴۲ ÷ ۷ =۶‬‬
‫بــرای بعضــی از عددهــا قوانیــن خاصــی وجــود دارد کــه بــدون نیــاز بــه تقســیم کــردن و فقــط‬
‫بــا دانســتن آن قوانیــن می‌تــوان تشــخیص داد مقســوم بــر مقســوم علیــه بخش‌پذیــر اســت یــا‬
‫نــه‪.‬‬
‫اعدادی بر ‪ 2‬بخش‌پذیرند که رقم یکان آنها زوج باشد‪.‬‬
‫اعدادی بر ‪ 5‬بخش‌پذیرند که رقم یکان آنها صفر یا ‪ 5‬باشد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کدام یک از عددهای زیر بر ‪ 2‬بخش‌پذیر هستند؟ (بدون انجام محاسبه)‬

‫‪4865‬‬ ‫‪398‬‬ ‫‪7530‬‬ ‫‪241‬‬ ‫‪604052‬‬

‫چون رقم سمت راست آنها زوج است‪.‬‬

‫مثال‪ :‬کدام یک از عددهای زیر بر ‪ 5‬بخش‌پذیر هستند؟‬

‫‪850‬‬ ‫‪7396‬‬ ‫‪2875‬‬ ‫‪348‬‬ ‫‪1275‬‬

‫چون رقم سمت راست آنها صفر یا ‪ 5‬است‪.‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪25 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫تمرینات پایانی‬

‫‪ -1‬حاصل ضرب‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪۴۳ × ۴ = )۴۰ +۳( ×۴‬‬

‫‪− − − − ×− − − − = − − − −‬‬
‫‪− − − − ×− − − − = − − − −‬‬
‫‪752‬‬
‫‪→ 700 + 50 + 2‬‬ ‫به روش فرآیندی محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪× 6‬‬
‫‪−−−−‬‬
‫‪−−−−‬‬
‫‪+−−−−‬‬
‫‪−−−−‬‬
‫به روش تکنیکی محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪829‬‬ ‫‪3746‬‬
‫‪× 14‬‬ ‫‪× 39‬‬

‫‪ -2‬تقسیم‌های زیر را انجام داده و رابطه‌های آنها را بنویسید‪.‬‬

‫‪ -3‬عددهایی که هم بر ‪ 2‬و هم ‪ 5‬بخش هستند را مشخص کنید‪.‬‬

‫‪395‬‬ ‫ ‬
‫‪1480‬‬ ‫ ‬
‫‪7532‬‬ ‫ ‬
‫‪960‬‬ ‫‪ 2375‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪26‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -4‬مقدار تقریبی ضرب و تقسیم زیر را بنویسید‪.‬‬

‫‪۲۶ × ۱۲‬‬

‫‪۵۹ ÷۲۳‬‬

‫‪ -5‬چرا عدد ‪ 368‬بر ‪ 16‬بخش‌پذیر است؟‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪27 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل چهارم‬

‫اندازه گیری‬

‫در این فصل با مفاهیم زیر بهتر آشنا می‌شویم‪:‬‬

‫‪ ‬زاویه و انواع آن (راست‪ ،‬تند‪ ،‬باز)‬
‫‪ ‬اندازه‌گیری زاویه‬
‫‪ ‬اندازه‌گیری زمان‬

‫تعریف زاویه‬

‫از برخــورد دو نیم‌خــط یــا دو پاره‌خــط در یــک نقطــه‌ی مشــترک زاویــه بــه وجــود می‌آیــد‪.‬‬
‫بــه عبــارت دیگــر وقتــی دو نیم‌خــط یــا دو پاره‌خــط در یــک نقطــه بــه هــم برخــورد می‌کننــد‬
‫زاویــه ایجــاد می‌شــود کــه بــه آن نقطــه‌ی برخــورد رأس و بــه آن دو نیم‌خــط یــا دو پاره‌خــط‬
‫ضلــع زاویــه می‌گوینــد‪.‬‬

‫انواع زاویه‬

‫‪ ‬زاویه‌ی راست که با گونیا رسم می‌شود و به آن زاویه‌ی قائمه نیز می‌گویند‪.‬‬

‫‪ ‬زاویه‌ی تند‪ :‬زاویه‌ای که از زاویه‌ی راست کوچک‌تر باشد‪.‬‬
‫‪ ‬زاویه‌ی باز‪ :‬زاویه‌ای که از زاویه‌ی راست بزرگتر باشد‪.‬‬

‫باز‬ ‫تند‬ ‫راست‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪28‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫نکته‬

‫برای شمارش تعداد زاویه‌ها در یک شکل می‌توان به این روش عمل کرد‪:‬‬
‫‪ ( ÷ 2‬تعداد فاصله‌ها × تعداد نیم‌خط‌ها)‬

‫مثال‪ :‬تعداد زاویه‌های شکل روبه‌رو را محاسبه کنید‪.‬‬

‫= ‪( 7 × 6) ÷ 2‬‬‫‪21‬‬

‫نام‌گذاری زاویه‌ها‪ :‬برای نام‌گذاری هر زاویه به دو روش می‌توان عمل کرد‪:‬‬

‫الف) نوشتن فقط نام رأس زاویه‬

‫الف‬

‫ب‬ ‫ج‬
‫ب) نوشتن با سه حرف‬

‫الف‬
‫در حالت دوم (ب) نام رأس حتم ًا باید در وسط نوشته شود‪.‬‬
‫البتــه معمــوالً زاویه‌هایــی کــه دارای یــک رأس یــا ضلــع مشــترک بــا زاویـه‌ای دیگــر باشــند بــا‬
‫ســه حــرف نام‌گــذاری می‌شــوند‪.‬‬
‫الف‬ ‫مثال‪:‬‬
‫(الف ب ج)‬ ‫نیم خط‬ ‫الف‬
‫ج‬
‫(الف ب د)‬ ‫پاره خط‬
‫(ج ب د)‬
‫د‬
‫ب‬ ‫ب‬ ‫ج‬

‫گاهی اضالع زاویه نیم‌خط هستند یعنی می‌توان آنها را ادامه داد‪.‬‬
‫اگــر طــول اضــاع یــک زاویــه را کــم یــا زیــاد کنیــم انــدازه‌ی زاویــه هیــچ تغییــری نمی‌کنــد؛‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪29 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫گاهــی اضــاع زاویــه پاره‌خــط هســتند کــه دو طــرف آنهــا بســته می‌مانــد‪.‬‬

‫برای کشیدن زاویه‌ی راست از گونیا استفاده می‌کنیم‪.‬‬

‫بــرای اندازه‌گیــری زاویه‌هــا از یــک وســیله بــه نــام نقالــه اســتفاده می‌کنیــم‪ .‬نقالــه بــه شــکل‬
‫یــک نیم‌دایــره اســت کــه بــه ‪ 180‬قســمت مســاوی تقســیم شــده اســت‪ ،‬بــه هــر یــک از ایــن‬
‫‪1‬‬
‫نیم‌دایــره هســتند یــک درجــه می‌گوینــد‪ ،‬عالمــت درجــه‬ ‫قســمت‌های کوچــک کــه‬
‫‪180‬‬
‫« ‪ » ‬به این شکل می‌باشد‪.‬‬
‫مث ـ ً‬
‫ا یــک زاوی ـه‌ی ‪ 35‬را ایــن گونــه می‌نویســیم‪ .‬بــرای اندازه‌گیــری یــک زاویــه بــه کمــک‬
‫نقالــه بایــد رأس زاویــه را روی مرکــز نقالــه قــرار دهیــم‪ ،‬طــوری کــه یــک ضلــع زاویــه روی صفــر‬
‫و ضلــع دیگــر روی یــک عــدد از نیم‌دایــره قــرار بگیــرد‪.‬‬
‫* در ایــن قســمت پیشــنهاد می‌شــود از دانش‌آمــوزان بخواهیــم بــا گونیــا زاویه‌هــای مختلــف‬
‫رســم کننــد و آنهــا را بــه کمــک نقالــه انــدازه بگیرنــد‪ .‬در ایــن بخــش دسـت‌ورزی می‌توانــد بــه‬
‫تفهیــم مطلــب کمــک نمایــد‪.‬‬
‫اندازه‌گیری زمان‪ :‬برای اندازه گرفتن زمان می‌توان از یک نمودار استفاده کرد‪.‬‬
‫مثال‪ 20 :‬دقیقه بعد از ساعت ‪ 7:50‬را روی نمودار نشان می‌دهیم‪.‬‬
‫‪ 40‬دقیقه قبل از ساعت ‪ 9:10‬را روی نمودار نشان می‌دهیم‪.‬‬
‫هر یک ساعت ‪ 60‬دقیقه و هر یک دقیقه ‪ 60‬ثانیه می‌باشد‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫هــر یــک دقیقــه ‪1‬‬
‫دقیقــه می‌باشــد بنابرایــن هــر یــک‬ ‫ســاعت و هــر یــک ثانیــه‬
‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪1‬‬
‫ســاعت می‌باشــد‪ .‬یعنــی هــر یــک ســاعت ‪ 3600‬ثانیــه اســت‪.‬‬ ‫ســاعت‬
‫‪3600‬‬
‫بــرای تبدیــل دقیقــه بــه ســاعت بایــد تعــداد ســاعت‌ها را در عــدد ‪ 60‬ضــرب کــرد‪ .‬و بــرای‬
‫تبدیــل ســاعت بــه دقیقــه بایــد تعــداد دقیقه‌هــا را بــر ‪ 60‬تقســیم نمائیــم‪.‬‬
‫‪7984‬‬ ‫‪60‬‬
‫مثال‪ 7984 :‬دقیقه چند ساعت و چند دقیقه است؟‬
‫‪− 60‬‬ ‫‪133‬‬
‫ساعت‬
‫‪198‬‬
‫‪−180‬‬
‫‪184‬‬
‫‪− 180‬‬
‫‪004‬‬ ‫دقیقه‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪30‬‬

‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫مثال‪ 14 :‬ساعت و ‪ 53‬دقیقه چند دقیقه می‌باشد؟‬

‫‪۱۴ × 60 = 840‬‬ ‫‪840 + 53 =893‬‬ ‫ ‬
‫دقیقه‬ ‫ ‬

‫اندازه‌گیری طول‬

‫اگــر دو تکــه نــوار کاغــذی و یــا دو خط‌کــش هم‌انــدازه داشــته باشــیم کــه بــه قســمت‌های‬
‫مســاوی تقســیم شــده‌اند‪ ،‬می‌تــوان بــا روی هــم قــرار دادن آنهــا طول‌هــای مختلــف را‬
‫اندازه‌گیــری کــرد‪ .‬ایــن کار بــا دو روش قابــل انجــام اســت‪.‬‬
‫الف) طول قسمت مشترک ـ مجموع طول دو تکه‬

‫ب)طول باقی مانده از تکه دوم ‪ +‬طول یک تکه‬

‫مــا بــرای اندازه‌گیــری ارتفــاع و محیــط اشــیاء و اشــکال هندســی از واحدهــای طــول اســتفاده‬
‫می‌کنیــم‪.‬‬

‫تمرینات‬

‫‪ -1‬نام هر یک از زاویه‌های زیر را بنویسید‪.‬‬

‫‪ -2‬زاویه‌های زیر را نام‏گذاری کنید‪( .‬زاویه‌های زیر را بخوانید)‬

‫‪31‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -3‬اگــر طــول اضــاع یــک زاویــه را کــم یــا زیــاد کنیــم در انــدازه‌ی زاویــه ‪.................................‬‬
‫نمی‌شــود‪.‬‬

‫‪ -4‬انــدازه‌ی زاویه‌هــای خواســته شــده را محاســبه کنیــد‪( .‬بــدون نیــاز بــه نقالــه‪ ،‬اندازه‌هــا‬
‫فرضــی هســتند)‬

‫‪ -5‬شکل روبه‌رو چند زاویه دارد؟‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪32‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -6‬می‌خواهیــم بــا روی هــم قــرار دادن یــک طنــاب ‪ 70‬ســانتی‌متری و یــک طنــاب ‪60‬‬
‫ســانتی‌متری یــک طــول ‪ 90‬ســانتی‌متری بســازیم‪ .‬چنــد ســانتی‌متر از طناب‌هــا روی هــم قــرار‬
‫می‌گیرنــد؟‬

‫‪ -7‬اکــر یــک تکــه میل ـه‌ی ‪ 100‬ســانتی‌متری را بــه ‪ 5‬قســمت مســاوی تقســیم کنیــم و دو تکــه‬
‫از آنهــا را رنــگ کنیــم چنــد ســانتی‌متر رنــگ نشــده باقــی می‌مانــد؟ چــه کســری از میله‌هــا‬
‫رنــگ شــده می‌باشــد؟‬

‫‪ -8‬دانش‌آمــوزی ســاعت ‪ 7 : 10‬دقیقــه از منــزل خــارج و ســاعت ‪ 13 : 45‬بــه منــزل بازمی‌گــردد‪.‬‬

‫او چنــد ســاعت و چنــد دقیقــه را صــرف رفــت و برگشــت از مدرســه می‌کنــد؟‬

‫‪ -9‬الف) ‪ 35‬دقیقه قبل از ساعت ‪ 8‬چه ساعتی بوده است؟‬

‫ب) ‪ 50‬دقیقه بعد از ساعت ‪ 6 : 40‬دقیقه چه ساعتی است؟‬

‫‪ -10‬اتوبوســی ســاعت ‪ 17 : 30‬دقیقــه از ایســتگاه خــارج و بعــد از ‪ 2‬ســاعت و ‪ 50‬دقیقــه بــه مقصــد‬
‫رســید ایــن اتوبــوس در چــه ســاعتی بــه مقصد رســیده اســت ؟‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪33 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل پنجم‬

‫عدد مخلوط و عدد اعشاری‬

‫عــدد مخلــوط ترکیبــی از یــک عــدد (واحــد) کامــل و یــک عــدد (مقــدار) کســری اســت‪ .‬بیــن دو‬
‫عــدد پشــت ســر هــم مثــل ‪ 5‬و ‪ 4‬بی‌نهایــت عــدد قــرار دارد؛ بــه محــور توجــه کنیــد‪:‬‬

‫می‌تــوان محــور را بــه هــر مقــدار کــه بخواهیــم تقســیم کنیــم و اندازه‌هــای بســیار کوچک‌تــری‬
‫ایجــاد کنیــم‪ .‬نمایــش عــدد مخلــوط روی محــور را مشــاهده کردیــد اکنــون بــه نمایــش آن بــا‬
‫شــکل توجــه کنیــد‪.‬‬

‫مقایسه عددهای مخلوط‬

‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫برای مقایسه‌ی این اعداد به روش‌های زیر عمل می‌کنیم‪:‬‬
‫‪7 <8‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ -1‬اگر عددهای کامل متفاوت باشند‪ .‬‬

‫هنگامی که واحد کامل یک عدد بزرگ‌تر باشد‪ ،‬آن عدد مخلوط بزرگ‌تر است‪.‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪34‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -2‬اگر واحدهای کامل با هم برابر باشند‪ .‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3 <3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫کسرها را با هم مقایسه می‌کنیم‪.‬‬

‫‪5 ×۵ 1 2 ×۲ 4‬‬
‫= > =‬
‫‪10 2 5 ×۲ 10‬‬
‫‪×۵‬‬ ‫عدد اعشاری‬

‫کســرهایی کــه مخــرج آنهــا مضربــی از ‪ 10‬باشــد (‪ )10 ،100 ،1000 ،100000‬می‌توانیــم بــه شــکل دیگــری‬
‫بنویســیم‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫مثال‪ :‬‬
‫‪→ 0/ 3‬‬
‫‪10‬‬
‫به این شکل نوشتن کسرها عدد اعشاری می‌گویند‪.‬‬

‫عددهای مخلوط را نیز می‌توان به این شکل نمایش داد‪.‬‬

‫واحد کامل‬ ‫خط اعشار‬
‫مثال‪ :‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪4/7‬‬ ‫صورت قسمت کسری ‬ ‫ ‬
‫‪4‬‬
‫‪10‬‬ ‫ ‬
‫بــه خــط موربــی کــه قســمت کامــل (واحــد کامــل) را از واحــد کســری جــدا می‌کنــد یــا حــذف‬
‫شــود ممیــز یــا خــط اعشــار می‌گوینــد‪ .‬رقــم بعــد از ممیــز نشــان‌دهنده‌ی صــورت قســمت کســری‬
‫می‌باشــد‪.‬‬

‫اگــر در عددهــای اعشــاری کــه قبــل از خــط اعشــار صفــر قــرار داشــته باشــد کســر کوچک‌تــر از‬
‫‪8‬‬
‫و اگــر قبــل از خــط اعشــار عــدد بزرگ‌تــر از صفرقــرار داشــته باشــد کســر‬ ‫= ‪0/ 8‬‬ ‫واحــد‬
‫‪10‬‬
‫بزرگ‌تــر از واحــد یــا عــدد مخلــوط مــی باشــد‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪=3/6‬‬
‫‪10‬‬
‫بعضــی از کســرها را می‌تــوان بــا اســتفاده از کســر مســاوی بــه کســری تبدیــل کنیــم کــه مخــرج آن‬
‫مضربــی از ‪ 10‬شــود و ســپس بــه صــورت اعشــار بنویســیم‪:‬‬
‫‪3 ×۲ 6‬‬
‫‪= = 0/ 6‬‬
‫‪5 ×۲ 10‬‬
‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪35 /‬‬
 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫عددهای اعشاری را می‌توان روی محور و شکل نشان داد‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫مثال‪ :‬روی محور‬

‫‪1 =+‬‬‫‪1‬‬ ‫=‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫مثال‪ :‬شکل یعنی‬

‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪0/ 7‬‬ ‫‪ ۷‬تا‬
‫‪10‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪----‬‬
‫‪----‬‬

‫بنابراین ‪ 24 :‬برابر است با ‪ 20‬تا ‪ 1‬و ‪ 4‬تا ‪1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪20 +‬‬ ‫=‬
‫‪4‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10 2‬‬
‫جمع و تفریق اعشاری‬

‫برای جمع و تفریق اعداد اعشاری به سه حالت زیر می‌توان عمل کرد‪:‬‬
‫‪ -3‬تبدیل به عددهای غیر اعشاری‬ ‫ ‬
‫‪ -2‬روی محور‬ ‫ ‬
‫‪ -1‬رسم شکل‬

‫‪۰/۳ + ۰/۵ = ۰/۸‬‬ ‫‪۰/۸ - ۰/۳ = ۰/۵‬‬ ‫‪ -1‬رسم شکل ‬

‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫***‬

‫‪0/3‬‬
‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫***‬
‫‪0/5‬‬
‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫***‬
‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬
‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪36‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -2‬روی محور ‬
‫‪1/4 - 0/9 = 0/5‬‬

‫‪0/7 + 0/5 = 1/2‬‬

‫‪ -3‬تبدیل به عدد غیر اعشار‬

‫‪ ۱۴ = 1/4‬دهم = ‪ ۲۳‬دهم ‪ ۳۷ -‬دهم ‪۳/۷ - ۲/۳ =۱/۴‬‬
‫‪ ۷۱ = ۷/۱‬دهم = ‪ ۱۷‬دهم ‪ ۵۴ +‬دهم ‪۵/۴+ ۱/۷ =۷/۱‬‬

‫مقایسه‌ی عددهای اعشاری‬

‫ابتــدا بایــد عددهــای قبــل از ممیــز را بــا هــم مقایســه کنیــم‪ ،‬همــواره عــددی بزرگ‌تــر اســت کــه‬
‫عــدد قبــل از ممیــز آن بزرگ‌تــر باشــد‪ .‬اگــر عددهــای قبــل از ممیــز بــا هــم برابــر باشــند بــه ســراغ‬
‫عددهــای بعــد از ممیــز می‌رویــم‪.‬‬
‫‪۵/۳< ۲/۹‬‬ ‫‪۳/۷ < ۳/۵‬‬
‫‪۴/۶ > ۵/۳‬‬ ‫‪۹/۱ > ۱۲/۳‬‬

‫تاکنــون مــا آموخته‌ایــم کم‌ارزش‌تریــن مرتبــه‪ ،‬مرتب ـه‌ی یــکان در ســمت راســت هــر عــدد می‌باشــد‪.‬‬
‫اکنــون کــه بــا عددهــای اعشــاری آشــنا شــدیم مرتبه‌هــای دیگــری بــه جــدول ارزش مکانــی اضافــه‬
‫می‌کنیــم کــه از یــکان کم‌ارزش‌تــر هســتند و البتــه در ســمت راســت و بعــد از مرتب ـه‌ی یــکان قــرار‬
‫می‌گیرنــد‪ .‬اولیــن مرتبــه بعــد از یــکان در ســمت راســت «دهــم» نــام دارد‪.‬‬

‫‪۲۳/8‬‬ ‫صدگان‬ ‫یکان‬ ‫دهم‬

‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۸‬‬

‫یکی‬ ‫دهم‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۹‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪37 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫ارزش مکانی عددهای اعشاری‬

‫همــان طــور کــه واحدهــای کامــل را در جــدول ارزش مکانــی جمــع یــا تفریــق می‌کنیــم‪ ،‬می‌توانیــم‬
‫عددهــای اعشــاری را هــم در جــدول ارزش مکانــی قــرار داده و جمــع یــا تفریــق کنیــم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬

‫صدتایی‬ ‫ده تایی‬ ‫یکی‬ ‫دهم‬ ‫صدتایی‬ ‫ده تایی‬ ‫یکی‬ ‫دهم‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۷‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬
‫‪۱۷۱/۳‬‬ ‫‪۶۸۲/۳‬‬

‫تمرینات پایانی‬

‫‪ -1‬بین دو عدد (‪ 5‬و ‪ 6 )4‬عدد پیدا کنید و بنویسید‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ -2‬محیط شکل زیر را به دست آورید‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪3‬‬
‫‪76‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪10‬‬
‫‪62‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪ -۳‬عددهای زیر را با هم مقایسه کنید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪38‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -4‬در جای خالی عدد مناسب بنویسید‪.‬‬

‫یعنی ‪ 38‬تا ‪....................‬‬
‫‪38‬‬ ‫ ‬‫‪ 20‬تا ‪ 0/1‬می‌شود ‪..........................‬‬
‫‪10‬‬
‫یعنی ‪ 6‬تا ‪........................‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪ 2/8‬یعنی‪.............‬تا ‪ 0/1‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ -5‬حاصل تفریق و جمع‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬
‫=‪۲۴/۷ +۱۶/۵‬‬ ‫= ‪۳۰/۰۵ + ۲۹/۷‬‬
‫= ‪۱۲/۱-۴/۳۸‬‬ ‫=‪۴۸/۷ - ۲۳/۰۹‬‬

‫‪ -6‬هر یک از عددهای اعشاری زیر بین کدام دو عدد صحیح قرار می‌گیرند؟‬

‫→ ‪← 0/ 7‬‬ ‫→ ‪← 6 / 27‬‬
‫→‪←2/9‬‬ ‫→‪←4/8‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪39 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل ششم‬

‫شکل‌های هندسی‬
‫خط از کنار هم قرار گرفتن بی‌نهایت نقطه به وجود می‌آید‪.‬‬
‫اگــر دو خــط یکدیگــر را در یــک نقطــه قطــع کننــد طــوری کــه یــک زاویـه‌ی راســت بــه وجــود آورنــد‬
‫می‌گوییــم آن دو خــط بــر هــم عمــود هســتند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬

‫به کمک گونیا می‌توانیم از یک نقطه‌ی خارج از یک خط‪ :‬خطی عمود بر آن رسم کنیم‪.‬‬

‫الف‬

‫اگــر وضعیــت دو خــط نســبت بــه یکدیگــر طــوری باشــد کــه فاصلــه‌ی آنهــا از هــم در تمــام نقــاط‬
‫مســاوی بــوده و هــر چــه آنهــا را ادامــه دهیــم در هیــچ نقط ـه‌ای یکدیگــر را قطــع نکننــد آن دو خــط‬
‫بــا هــم مــوازی هســتند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬

‫هــرگاه خطــی مــورب دو خــط مــوازی را قطــع کنــد تمــام زاویه‌هــای تنــد و تمــام زاویه‌هــای بــاز‬
‫ایجــاد شــده بــا هــم برابــر خواهنــد بــود‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪40‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫اگــر یــک خــط بــر دو خــط مــوازی عمــود شــود تمــام زاویه‌هــای ایجــاد‬
‫شــده ‪ 90‬درجــه خواهنــد بــود‪ .‬دو خــط عمــود بــر یــک خــط نیــز بــا هــم‬
‫مــوازی هســتند‪ .‬همچنیــن اگــر خطــی بــر یکــی از خط‌هــای مــوازی‬
‫عمــود باشــد بــر دیگــری هــم عمــود خواهــد بــود‪.‬‬
‫فاصله‌ی دو خط موازی در تمام نقاط یکسان است و هرگز تغییر نمی‌کند‪.‬‬

‫چهار ضلعی‌ها‬

‫بــه شــکل‌هایی کــه از چهــار پاره‌خــط تشــکیل شــده باشــند چهارضلعــی می‌گوییــم‪ .‬بــه‬
‫چهارضلعی‌هایــی کــه فقــط دو ضلــع مــوازی دارنــد ذوزنقــه و بــه آنهایــی کــه ضلع‌هــای روبــه‌رو بــا‬
‫هــم مــوازی هســتند؛ متوازی‌االضــاع می‌گوینــد‪.‬‬
‫التبــه برخــی از چهارضلعی‌هــا هــم هســتند کــه هیــچ یــک از ضلع‌هــای آنهــا بــا هــم مــوازی نیســتند‬
‫کــه نــام مشــخص ندارند‪.‬‬

‫متوازی‌االضالع‬

‫ذوزنقه‬
‫بدون نام‬

‫خواص متوازی االضالع؛ تمام متوازی االضالع‌ها همواره سه مشخصه‌ی اصلی دارند‪:‬‬
‫الف) زاویه‌های روبه‌رو با هم برابرند‪.‬‬
‫ب) ضلع‌های روبه‌رو با هم موازی و برابرند‪.‬‬
‫ج) مجموع دو زاویه‌ی کنار هم‪ ،‬همیشه برابر ‪ 180‬درجه می‌باشد‪.‬‬
‫مســتطیل‪ ،‬مربــع و لــوزی متــوازی االضــاع هســتند؛ در واقــع مربــع نوعــی مســتطیل اســت کــه ضلع‌ها‬
‫و زاویه‌هــای آن بــا هــم برابرنــد و لــوزی نیــز ماننــد مربــع و مســتطیل نوعــی متــوازی االضــاع اســت‬
‫کــه ضلع‌هایــش بــا هــم برابــر هســتند‪.‬‬

‫‪41‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫به نمودار توجه کنید‪.‬‬

‫زاویه‌های برابر‬ ‫ضلع‌های برابر‬
‫متوازی االضالع‬

‫مستطیل‬ ‫لوزی‬

‫ضلع‌های برابر‬
‫مربع‬
‫زاویه‌های برابر‬

‫بــا توجــه بــه ویژگی‌هــای مشــابه انــواع چهارضلعی‌هــای بــاال محاســبه‌ی ســطح آنهــا مشــابه هــم‬
‫انجــام می‌شــود‪.‬‬

‫نکته‬

‫بــرای محاســبه ســطح یــا مســاحت هــر چهارضلعــی مــا بــه اندازه‌هــای طــول یــا درازا و عــرض یــا‬
‫پهنــا نیــاز داریــم‪.‬‬
‫مــا بــا اســتفاده از دو مثلــث می‌توانیــم یــک چهارضلعــی بســازیم و هــر چهارضلعــی نیــز می‌توانــد‬
‫بــه دو مثلــث تبدیــل شــود‪.‬‬

‫مساحت متوازی االضالع و مثلث‬

‫همــان طــور کــه می‌دانیــد بــرای اندازه‌گیــری مســاحت چهارضلعی‌هــا بــه اندازه‌هــای طــول و عــرض‬
‫‪۶‬‬ ‫نیــاز داریم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪۵‬‬
‫‪ = ۶ × ۵ = ۳۰‬مساحت مستطیل‬

‫عرض × طول‬
‫‪۷‬‬ ‫‪ = ۷ × ۷ = ۴۹‬مساحت مربع‬
‫ضرب خودش × یک ضلع‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪42‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫در متوازی االضالع زیر چگونه مساحت را اندازه‌گیری کنیم؟‬

‫ارتفاع‬

‫قاعده‬

‫بــه پاره‌خط‌هایــی کــه از یــک رأس بــر ضلــع مقابــل عمــود شــوند‪ ،‬ارتفــاع می‌گوینــد‪ .‬بــه ضلعــی‬
‫کــه ارتفــاع بــر آن عمــود شــود قاعــده می‌گوینــد‪.‬‬
‫هــر متــوازی االضــاع دارای ‪ 8‬ارتفــاع اســت؛ کــه ‪ 4‬تــای آنهــا در داخــل شــکل و ‪ 4‬تــای دیگــر در‬
‫خــارج شــکل تشــکیل می‌شــوند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ارتفاع‌های داخلی‬

‫ارتفاع‌های خارجی‬

‫همــان طــور کــه می‌بینیــد از رأس مــی تــوان دو ارتفــاع رســم کــرد‪ .‬ارتفاع‌هــای روبــه‌رو بــا هــم‬
‫مــوازی هســتند‪ .‬هــدف از رســم ارتفــاع در واقــع بــه دســت آوردن پهنــای متــوازی االضــاع اســت‪.‬‬
‫پــس می‌تــوان نتیجــه گرفــت بــرای محاســبه متــوازی االضــاع داشــتن انــدازه قاعــده و ارتفــاع الزم‬
‫اســت‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ = ۳ × ۹ = ۲۷‬مساحت متوازی‌االضالع‬
‫‪9‬‬ ‫قاعده × ارتفاع‬

‫برای محاسبه مساحت مثلث به چه اندازه‌هایی نیاز داریم؟‬

‫مثلــث انــواع مختلفــی دارد از جملــه متســاوی االضــاع‪ ،‬قائــم الزاویــه‪ ،‬متســاوی الســاقین و مختلــف‬
‫االضــاع‪ .‬در مثلــث نیــز مــا بــه انــدازه‌ی درازا و پهنــا نیــاز داریــم تــا بتوانیــم مســاحت را محاســبه‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪43 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫کنیــم‪ .‬بــرای بــه دســت آوردن پهنــای مثلــث بــه ارتفــاع آن نیــاز داریــم‪ .‬البتــه رســم ارتفــاع در‬
‫مثلث‌هــای مختلــف متفــاوت اســت‪.‬‬

‫‪ -1‬اگر مثلث دارای یک زاویه‌ی باز باشد به شکل زیر عمل می‌کنیم‪:‬‬

‫‪ -2‬در مثلث‌هــای دارای زاویــه‌ی راســت یــا قائــم الزاویــه دو تــا از ارتفاع‌هــا در واقــع اضــاع مثلــث‬
‫هســتند‪.‬‬

‫‪ -3‬مثلث‌هایی که دارای ‪ 3‬زاویه‌ی تند باشند‪.‬‬

‫همــان طــور کــه مشــاهده کردیــد هــر مثلــث دارای ‪ 3‬ارتفــاع اســت و از هــر رأس یــک ارتفــاع بــر‬
‫قاعــده‌ی نظیــر خــودش رســم می‌شــود‪.‬‬
‫با توجه به این که یک مثلث همواره نصف یک چهارضلعی است بنابراین‪:‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪ ÷ ۲‬ارتفاع × قاعده = مساحت مثلث‬
‫‪ = )۹ × ۴( ÷ ۲ = ۱۸‬مساحت مثلث‬
‫‪۹‬‬

‫ارتفاع × قاعده‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪44‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫اگــر چنــد مثلــث یــک قاعــده‌ی مشــترک داشــته باشــند و ارتفاع‌هــای آنهــا بــا هــم مســاوی باشــد‬
‫مســاحت آنهــا برابــر خواهــد بــود‪.‬‬
‫واحــد اندازه‌گیــری محیــط همــان واحــد اندازه‌گیــری طــول اســت یعنــی میلی‌متــر‪ ،‬ســانتی‌متر‪،‬‬
‫متــر‪ ،‬کیلومتــر و‪...‬‬
‫واحــد اندازه‌گیــری مســاحت همــان واحــد اندازه‌گیــری ســطح اســت یعنــی میلی‌متــر مربــع‪،‬‬
‫ســانتی‌متر مربــع‪ ،‬متــر مربــع و کیلومتــر مربــع و‪...‬‬

‫یــک متــر برابــر بــا ‪ 100‬ســانتی‌متر اســت‪ .‬هــر یــک کیلومتــر برابــر بــا ‪ 1000‬متــر اســت‪ .‬یــک ســانتی‌متر‬
‫برابــر بــا ‪ 10‬میلی‌متــر اســت‪.‬‬
‫بــرای محاســبه‌ی شــکل‌های ترکیبــی بهتــر اســت از روش زیرمســئله بــه منظــور آســان کــردن‬
‫‪۹‬‬ ‫دســتیابی بــه راه‌حــل اســتفاده کــرد بــه مثــال توجــه کنیــد‪.‬‬

‫‪۵‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫برای دستیابی به راه‌حل به چند روش می‌توان عمل کرد‪:‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪ -1‬بــا یــک خــط فرضــی یــک مســتطیل بــزرگ ایجــاد کنیــم و ســپس مســتطیل خالــی را از انــدازه‌ی‬
‫کل کــم کنیــم‪.‬‬
‫= ‪9× 4‬‬‫‪36‬‬
‫= ‪→ 36 − 10‬‬
‫‪26‬‬
‫= ‪2× 5‬‬‫‪10‬‬

‫‪ -2‬با خط‌های فرضی دو مربع کوچک را جدا کنیم و سپس محاسبه کنیم‪.‬‬
‫= ‪9× 2‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪2 × 2 = 4 → 18 + 4 + 4 = 26‬‬
‫= ‪2× 2‬‬ ‫‪4‬‬
‫شما چه راه‌حل دیگری پیشنهاد می‌کنید؟‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪45 /‬‬

‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫تمرینات پایانی‬

‫‪ -1‬عبارت‌های زیر را کامل کنید‪.‬‬

‫ذوزنقه چهارضلعی است که فقط دو ضلع ‪.......................‬‬
‫متوازی االضالع دارای ‪ .......................‬ارتفاع داخلی و ‪ ........................‬ارتفاع خارجی است‪.‬‬
‫به ضلعی که ارتفاع بر آن عمود می‌شود ‪ .......................‬می‌گویند‪.‬‬
‫از هر رأس متوازی االضالع دو ‪ .......................‬می‌توان رسم کرد‪.‬‬
‫‪ -2‬تمام ارتفاع‌های متوازی االضالع مقابل را رسم کنید‪.‬‬

‫‪ -3‬مساحت شکل‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪۴‬‬
‫‪۹‬‬
‫‪۸‬‬
‫‪۱۲‬‬

‫‪ -4‬مساحت قسمت رنگ شده را محاسبه کنید‪.‬‬

‫‪ -5‬اندازه‌ی زاویه‌ی خواسته شده را بنویسید‪.‬‬

‫‪ -6‬دو ویژگی مهم خط‌های موازی را بنویسید‪.‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪46‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫فصل هفتم‬

‫آمار و احتمال‬
‫واژه‌ی آمــار بــه معنــی حالــت‪ ،‬وضعیــت یــا موقعیــت اســت؛ احتمــال هــم بــه معنــی شــانس وقــوع یــا‬
‫اتفــاق افتــادن یــک حادثــه معنــی می‌شــود‪.‬‬
‫بــرای بررســی آســان و ســریع اطالعــات و تعییــن کمتریــن و بیشــترین تغییــرات می‌تــوان از نمــودار‬
‫اســتفاده کــرد‪ .‬واژه‌ی نمــودار بــه معنــی نمایــش نمادیــن اســت از نمودارهــا بــرای ســاده کــردن و‬
‫راحت‌تــر درک کــردن موضوعــات مختلــف اســتفاده می‌شــود‪ .‬نمودارهــا انــواع مخلــف دارنــد مــا در‬
‫ایــن جــا بــا دو نــوع نمــودار ســتونی و نمــودار خــط شکســته بیشــتر آشــنا می‌شــویم‪.‬‬
‫نمــودار دو محــور عمــود بــر هــم اســت شــامل یــک محــور عمــودی و یــک محــور افقــی اســت‪ .‬روی‬
‫محــور افقــی موضــوع یــا داده‌هایــی کــه قــرار اســت بررســی شــوند و روی محــور عمــودی اطالعــات‬
‫عــددی را می‌نویســیم‪.‬‬
‫مثــال‪ :‬در یــک کالس ‪ 30‬نفــره ‪ 8‬نفــر بــه فوتبــال ‪ 12‬نفــر بــه بســکتبال و ‪ 6‬نفــر بــه شــنا و ‪ 4‬نفــر بــه‬
‫شــطرنج عالقــه دارنــد نمــودار ســتونی عالقه‌منــدی ایــن دانش‌آمــوزان را می‌بینیــم‪.‬‬

‫‪۲۰‬‬

‫‪۱۰‬‬

‫فوتبال‬ ‫بسکتبال‬ ‫شنا‬ ‫شطرنج‬

‫نمــودار خــط شکســته نیــز از دو محــور عمــود بــر هــم تشــکیل شــده؛ روی محــور افقــی داده‌هــا و روی‬
‫محــور عمــودی اطالعــات عــددی را می‌نویســیم‪.‬‬
‫نمــودار خــط شکســته نیــز از دو محــور عمــود برهــم تشــکیل شــده اســت‪ ،‬روی محــور افقــی داده هــا‬
‫و روی محــور عمــودی اطالعــات عــددی را مــی نویســیم‪.‬‬
‫از ایــن نمــودار بــرای موضوعاتــی کــه تغییــرات زیــاد دارنــد مثــل قیمــت طــا‪ ،‬ارز‪ ،‬نفــت‪ ،‬ضربــان قلــب‪،‬‬
‫بــازار بــورس تغییــرات آب و هــوا اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪47 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫بــه مثــال توجــه کنیــد‪ :‬قیمــت دالر در طــول یــک هفتــه بــه قــرار جــدول زیــر اســت نمــودار خــط‬
‫شکســته‌ی آن بــه شــکل زیــر می‌باشــد‪.‬‬

‫‪۷‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫روزهای هفته‬

‫‪117‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪110‬‬ ‫دالر‬

‫‪118‬‬ ‫بدون تغییر‬

‫‪116‬‬
‫‪114‬‬
‫‪112‬‬ ‫افزایشی‬ ‫کاهشی‬
‫‪110‬‬
‫‪108‬‬
‫‪106‬‬
‫‪104‬‬ ‫همانطور که می‌بینید پاره خط‌ها به‬
‫‪102‬‬
‫شکل‌های مختلفی به هم وصل شده‌اند‪.‬‬
‫‪100‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫به این شکل باشد یعنی‬ ‫اگر پاره خط‬
‫افزایشی یا صعودی‬

‫بــه ایــن‬ ‫بــه ایــن شــکل باشــد یعنــی کاهــش یــا نزولــی و اگــر پاره‌خــط‬ ‫اگــر بــازه خــط‬
‫شــکل باشــد یعنــی بــدون تغییــر‪.‬‬
‫در بخــش احتمــال مــا بــا عبــارت هــای «بــه احتمــال برابــر»‪« ،‬بــه احتمــال کمتــر»‪« ،‬بــه احتمــال‬
‫بیشــتر»‪« ،‬بــه طــور حتــم اتفــاق نمی‌افتــد»‪« ،‬بــه طــور حتــم اتفــاق می‌افتــد» آشــنا می‌شــویم‪.‬‬
‫مثــال‪ :‬در یــک کیســه ‪ 4‬مهــره‌ی ســفید و ‪ 4‬مهــره‌ی ســیاه داریــم‪ ،‬بــدون نــگاه کــردن بــه داخــل‬
‫کیســه یــک مهــره خــارج می‌کنیــم چقــدر احتمــال دارد مهــره ســیاه باشــد؟‬
‫به احتمال برابر ممکن است مهره سیاه باشد چون تعداد مهره‌های سفید و سیاه برابر است‪.‬‬

‫چقدر احتمال دارد یک مهره سبز از این کیسه خارج کنیم؟‬

‫به طور حتم اتفاق نمی‌افتد زیرا هیچ مهره‌ی سبزی در کیسه نداریم‪.‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪48‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫مثال‪:‬‬
‫در یــک کیســه ‪ 10‬مهــره داریــم کــه ‪ 4‬تــای آنهــا قرمــز‪ 3 ،‬تــا بنفــش‪ 2 ،‬تــا آبــی و ‪ 1‬مهــره‌ی زرد داریــم‬
‫بــا توجــه بــه ســوال پاســخ دهیــد‪.‬‬
‫‪ -1‬چه قدر احتمال دارد یک مهره‌ی قرمز از کیسه خارج شود؟ به احتمال بیشتر‪.‬‬
‫‪ -2‬چه قدر احتمال دارد یک مهره‌ی زرد از کیسه خارج شود؟ به احتمال کمتر‬
‫‪ -3‬چه قدر احتمال دارد یک مهره‌ی آبی از کیسه خارج شود؟ به طور حتم اتفاق می‌افتد‪.‬‬
‫می‌توان احتمال را با عبارت‌های کسری نیز بیان کرد‪.‬‬
‫مثــال‪ :‬در یــک کیســه ‪ 15‬مهــره رنگــی داریــم؛ ‪ 8‬تــای آنهــا قرمــز ‪ 6‬تــای آنهــا ســبز و یــک مهــره‌ی‬
‫‪8‬‬
‫ســفید داریــم حــال اگــر یــک مهــره از کیســه خــارج کنیــم چقــدر احتمــال دارد قرمــز باشــد؟‬
‫‪15‬‬ ‫‪6‬‬
‫چقدر احتمال دارد سبز باشد؟‬
‫‪15‬‬
‫‪1‬‬
‫چقدر احتمال دارد سفید باشد؟‬
‫‪15‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪15 15 15‬‬ ‫ ‬ ‫حال پاسخ ها را با هم مقایسه می‌کنیم‪:‬‬
‫ ‬
‫پس احتمال قرمز بیشتر از بقیه‌ی رنگ‌هاست و احتمال سفید کمتر از بقیه است‪.‬‬

‫تمرینات پایانی‬

‫‪ -۱‬نمودار ستونی مربوط به کتاب‌های یک کتابخانه به شرح جدول زیر را رسم کنید‪.‬‬

‫ادبی‬ ‫هنری‬ ‫علمی‬ ‫نام کتاب‬

‫‪27‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪25‬‬ ‫تعداد‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪49 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -2‬نمــودار خــط شکســته مربــوط بــه تغییــرات دمــای هــوا در شــش مــاه اول ســال کــه در جــدول زیــر‬
‫ثبــت شــده را رســم کنیــد‪.‬‬

‫شهریور‬ ‫مرداد‬ ‫تیر‬ ‫خرداد‬ ‫اردیبهشت‬ ‫فروردین‬ ‫نام ماه‬

‫‪۳۲‬‬ ‫‪۴۴‬‬ ‫‪۳۸‬‬ ‫‪۳۰‬‬ ‫‪۲۳‬‬ ‫‪۱۶‬‬ ‫دمای هوا‬

‫‪ -3‬نمــودار خــط شکســته بــه جــز تغییــرات آب و هــوا معمــوالً در چــه مــواردی اســتفاده می‌شــود‪.‬‬
‫(ذکــر ‪ 3‬مثــال)‬

‫‪ -4‬یک تاس را به هوا پرتاب می‌کنیم‪.‬‬

‫الف) احتمال این که یک عدد زوج ظاهر شود‪.............................‬‬
‫ب) احتمال این که یک عدد بزرگتر از ‪ 9‬ظاهر شود‪.............................‬‬
‫ج) احتمال این که عدد ‪ 3‬ظاهر شود‪.............................‬‬
‫د) احتمال این که عددی کوچکتر از ‪ 6‬ظاهر شود‪.............................‬‬

‫‪ -5‬هــر یــک از پاره‌خط‌هــای زیــر کــه در نمــودار خــط شکســته اســتفاده می‌شــود‪ ،‬چــه معنایــی‬
‫دارد؟‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪50‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫آزمون جامع اول (از فصل یک تا سه)‬

‫‪ -1‬با توجه به عدد داده شده به سواالت پاسخ دهید‪.‬‬

‫‪753268001‬‬ ‫ ‬
‫الف) رقم‌های طبقه‌ی میلیون را بنویسید‪.‬‬
‫ب) این عدد زوج است یا فرد؟‬
‫ج) رقم ‪ 2‬در چه مرتبه‌ی ارزش مکانی قرار گرفته است؟‬
‫د) عدد را به حروف بنویسید‪.‬‬

‫‪ -2‬الگوی زیر را ادامه دهید‪.‬‬

‫‪1000000 ،2000000 ،3000000 ،.................... ،.................... ،.................... ،.................... ،.................. ،.................‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۶‬‬

‫‪ 1894523 � 1984523‬‬ ‫‪ -3‬مقایسه کنید‪)>=<( .‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪24‬‬

‫�‬ ‫�‬ ‫‪�1‬‬ ‫�‬ ‫�‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪ -4‬با توجه به شکل کسر مساوی بنویسید‪.‬‬

‫‪---- = ---- = ----‬‬

‫‪51‬‬ ‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪/‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -5‬چهار عدد ‪ 3‬رقمی بنویسید که هم بر ‪ 2‬و هم بر ‪ 5‬بخش‌پذیر باشند‪.‬‬

‫‪............................... ،............................ ،........................... ،............................‬‬

‫‪ -6‬حاصل ضرب‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪85‬‬ ‫‪237‬‬
‫‪× 19‬‬ ‫‪× 43‬‬

‫‪ -7‬تقسیم‌های زیر را محاسبه کنید و رابطه‌های آنها را بنویسید‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪35‬‬
‫آن را گل رز کاشته است‪.‬‬ ‫باغچه را گل میخک و‬ ‫‪ -8‬امین‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬
‫الف) چه کسری از باغچه گل‌کاری شده است؟‬
‫ب) چه کسری هنوز گل کاشته نشده است؟‬

‫‪5‬‬
‫از یــک کتــاب ‪ 72‬صفحـه‌ای را خوانــده؛ چنــد صفحــه هنــوز باقی‌مانــده اســت تــا کل‬ ‫‪ -9‬محمــد‬
‫‪6‬‬
‫کتــاب تمــام شــود؟‬

‫‪ -10‬محیط یک مربع را به دست آورید که خمس هر ضلع آن ‪ 8‬سانتی متر است‪.‬‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪52‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫آزمون جامع دوم (از کل کتاب)‬

‫‪ -1‬بزرگترین عدد نه رقمی بدون تکرار ارقام را با رقم و حروف بنویسید‪.‬‬

‫‪ -2‬عملکرد ماشین زیر را تعیین کنید‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪16‬‬
‫‪÷۳‬‬ ‫‪+۴‬‬
‫‪13‬‬

‫‪ -3‬کسرهای زیر را تا می‌توانید ساده کنید‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫=‬
‫‪54‬‬
‫‪72‬‬
‫=‬
‫‪216‬‬

‫‪3 2‬‬ ‫‪ -4‬حاصل عبارت‌های زیر را محاسبه کنید‪.‬‬

‫= ‪+‬‬
‫‪8 5‬‬
‫‪6‬‬
‫= ‪1−‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ -5‬ضرب و تقسیم زیر انجام دهید‪.‬‬

‫‪204‬‬
‫‪×108‬‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪53 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫تقریب دهگان‬ ‫‪ -6‬از عددهای زیر را با تقریب خواسته شده بنویسید‪.‬‬

‫‪۱۳۸‬‬
‫تقریب صدگان‬
‫‪۳۶۲۵‬‬
‫تقریب هزارگان‬
‫‪۵۹۴۰۶‬‬

‫‪ -7‬هر یک از عددهای زیر را به صورت یک عدد اعشاری بنویسید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬‫‪2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -8‬حاصل جمع و تفریق‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪6 3+4 9‬‬ ‫=‬‫‪4 2−2 8‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0 8−‬‬ ‫=‬‫‪0 4+‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪ -9‬مساحت شکل‌های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪۴‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۶‬‬

‫‪۳‬‬
‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬

‫‪0‬ا‪ -‬در شکل‌های زیر مقدار خواسته شده را به دست آورید‪.‬‬

‫‪۶۰‬‬

‫؟‬
‫؟‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪54‬‬

 ‫اداره تکنولوژی و گروه های آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪۱۲‬‬
‫‪ -11‬مساحت قسمت رنگ شده را حساب کنید‪.‬‬

‫‪ -12‬در جای خالی کلمه‌ی مناسب بنویسید‪.‬‬

‫اگر طول ضلع‌های یک زاویه کم یا زیاد شود‪ ،‬اندازه‌ی زاویه‪.................................‬‬
‫از هر رأس متوازی االضالع می‌توان ‪ .................................‬ارتفاع رسم کرد‪.‬‬

‫‪ -13‬قیمــت دالر در یــک دوره‌ی ده روزه بــه شــرح جــدول زیــر می‌باشــد‪ .‬شــما چــه نــوع نمــوداری‬
‫بــرای بررســی ایــن جــدول پیشــنهاد می‌کنیــد‪ .‬آن را رســم نماییــد‪.‬‬

‫روز‬
‫پنجمم‬
‫چهارم‬

‫هشتم‬
‫ششم‬

‫هفتم‬
‫سوم‬
‫دوم‬

‫دهم‬
‫نهم‬
‫اول‬

‫قیمت‬ ‫‪۱۰۴‬‬ ‫‪۱۰۷‬‬ ‫‪۱۱۰‬‬ ‫‪۱۱۰‬‬ ‫‪۱۱۵‬‬ ‫‪۱۱۲‬‬ ‫‪۱۱۴‬‬ ‫‪۱۱۷‬‬ ‫‪۱۱۵‬‬ ‫‪۱۲۰‬‬
‫دالر‬

‫ریاضی پایه چهارم ابتدایی ‪55 /‬‬

 ‫معاونت آموزش ابتدایی شهر تهران‬

‫‪ -14‬در یــک کیســه ‪ 10‬مهــره بــه رنگ‌هــای مختلــف وجــود دارد؛ ‪ 5‬مهــره ســفید‪ 3 ،‬مهــره ســیاه و ‪2‬‬
‫مهــره زرد هســتند‪ .‬بــا توجــه بــه ایــن موضــوع بــه ســواالت پاســخ دهیــد‪.‬‬
‫الف) احتمال ظاهر شدن مهره سفید‬
‫دلیل‬

‫ب) احتمال بیرون آمدن مهره‌ی قرمز‬

‫دلیل‬

‫ج) احتمال ظاهر شدن مهره‌ی زرد‬

‫دلیل‬

‫‪ -15‬تخم‌مرغ‌هــای درون یــک ظــرف از شــماره‌ی ‪ 45‬تــا ‪ 78‬شــماره‌گذاری شــده‌اند‪ .‬در ایــن ظــرف‬
‫چنــد تخم‌مــرغ وجــود دارد؟ (دلیــل خــود را بــا راه‌حــل توضیــح دهیــد)‬

‫موفق و سربلند باشید‬

‫‪ /‬ریاضی پایه چهارم ابتدایی‬ ‫‪56‬‬