1

‫فصل اول‬ ‫انفجار ریاضیات (‪)۱‬‬
‫فصل اول‬
‫ریاضیــات‬
‫ریاضیات (‪ )Mathematics‬از کلمه (‪ )Mathema‬به معنی دانش و دانایی گرفته شده است ‪.‬‬
‫همچنان کلمه ریاضیات از کلمه ریاضت گرفته شده و ریاضت نه تنها به معنی پرهیزکاری‬
‫بدنی می باشد بلکه به معنی فهمیدن و رسیدن به رازها نیز است ‪ .‬و به گفته دانشمند بزرگ‬
‫ایتالوی (گالیله) ریاضی زبان قوانین طبیعت است ‪.‬‬
‫تعریف ‪...‬‬ ‫‪1.1‬‬

‫ریاضیات عبارت از مطالعه و اندازه گیری خواص و روابط کمیت ها‬
‫استاد صمیم رنجبر‬
‫توسط اعداد و سمبول ها می باشد ‪.‬‬
‫بخشهایریاضیات‪:‬‬
‫ریاضیات یک علم وسیع می باشد‪ .‬بنأ دانشمندان برای سهولت فراگیری‪ ،‬ریاضیات را به بخش‬
‫های ذیل تقسیم نموده اند؛‬
‫ریاضیات‬
‫حساب‬
‫الجبر‬
‫هندسه‬
‫مثلثات‬
‫ریاضیات عالی‬
‫‪1‬‬
‫کتاب برگزیده در رشته ریاضی‬
‫نخستین گام‪ :‬حســاب‬
‫کلمه (‪ )Arithmetic‬از کلمه یونانی ‪( Arithmos‬ارتموس) که به معنی عدد می باشد گرفته‬

‫شده است ‪ .‬حساب عبارت از فن انجام عمل باالی کمیت های معلوم می باشد ‪ .‬و علم حساب‬
‫را علم اعداد نیز میگویند‪.‬‬
‫( حساب به دو بخش تقسیم می گردد )ابتدایی و عالی )‬
‫تعریف ‪...‬‬ ‫‪1،2‬‬

‫حساب ابتدایی ‪ :‬علمیست که از خواص ابتدایی عملیه های مخصوص باالی اعداد بحث میکند ‪.‬‬
‫حساب عالی ‪ :‬یک بخش دیگر علم حساب است که بنام تیوری اعداد نیز یاد می شود ‪.‬‬
‫موارد استعمال علم حساب‬
‫‪ – 1‬علم حساب برای درک سایر بخشهای ریاضیات ( الجبر ‪ .‬هندسه و مثلثات ) فزیک و‬
‫کیمیا ضروری است‬
‫‪ – 2‬از علم حساب در محاسبات روزمره بطور وسیع استفاده می شود ‪.‬‬
‫‪ – 3‬از علم حساب در ادبیات نیز استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ – 4‬یک بخش علم حساب بنام حساب ابجد یاد می شود ‪ .‬در این بخش حروف الفبای عربی‬
‫دارای قیمت های عددی هستند وطبق آن یک کلمه ویا یک عبارت به عدد ارایه میگردد ‪.‬‬
‫بطور مثال (بسم اهلل الرحمن الرحیم ) به ‪ ۷۸۶‬نشان داده میشود ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫عدد‬
‫عدد(‪ )Number‬مفکوره ذهن است که برای پیمایش و اندازه گیری استفاده میشود ‪.‬‬
‫و یا چیزیکه نتیجه پیمایش و اندازه گیری اشیا را نشان دهد عدد نامیده می شود‪ .‬ویا عدد‬
‫عبارت از سمبول ها و نشانه های قرار دادی است که در ذهن یک مفهوم را ایجاد کرده بتواند‪.‬‬
‫رقم (‪)Digit‬‬
‫نشانه های اند که برای ارایه و ترتیب نمودن اعداد از آنها استفاده می شود ‪ .‬درسیستم هندی و‬
‫عربیک ده رقم اساسی ( ‪ 0‬الی‪ )9‬وجود دارد ‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬هر رقم یک عدد است ولی هر عدد یک رقم نیست زیرا هر عدد بزرگتر از ‪ 9‬حد اقل از‬
‫دو رقم تشکیل شده است ‪.‬‬
‫کمیت‬
‫هر چیزی که قابل اندازه گیری باشد و قابلیت افزایش وکاهش را داشته باشد‪ ،‬کمیت نامیده‬
‫می شود‪ .‬مانند‪ :‬موتر ها‪ ،‬درخت ها و غیره‪.‬‬
‫واحد‬
‫مقدار معین از یک کمیت را واحد گویند ‪ .‬مانند واحد طول ) ‪ ( m‬و غیره‪.‬‬
‫ست‬
‫به مجموعه از اشیا‪ ،‬اعداد و غیره که حداقل یک خاصیت مشترک داشته باشند‪ ،‬مفهوم ست‬
‫اطالق میگردد‪ .‬مانند صنف شما که یک ست گفته میشود و شما شاگردان عناصرآن می باشید‬
‫و خاصیت مشترک شما انسان بودن شما و محصل بودن شماست‪A  {a , b, c, d}.‬‬
‫‪3‬‬
‫معرفی ست اعداد‪ :‬اعداد در ابتدا به سه بخش عمده حقیقی‪ ،‬موهومی‪ ،‬و مختلط تقسیم می‬
‫شود‪ .‬اعداد حقیقی بعدا به اعداد نسبتی و غیر نسبتی تقسیم می شود‬
‫اعداد‬
‫مختلط‬ ‫موهومی‬ ‫حقیقی‬
‫غیر نسبتی‬ ‫نسبتی‬

‫اعداد نسبتی به بخش های اعداد طبیعی ‪ ،‬اعداد صحیح‪ ،‬اعداد تام و اعداد کسری تقسیم می‬
‫شوند‪ .‬اعداد کسری به نوبه خود به کسر عام و اعشار ختم شونده و ختم نا شونده تکراری‬
‫تقسیم می شود‪.‬‬
‫نسبتی اعداد‬
‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬

‫کسری‬ ‫تام‬ ‫صحیح‬ ‫طبیعی‬
‫ی‬
‫ی‬
‫ط‬ ‫ط‬
‫کسر اعشار ختم شونده‬
‫و ختم نا شونده تکراری‬ ‫کسر عام‬
‫‪4‬‬
‫ست اعداد طبیعی‬
‫اعداد طبیعی (‪ )Natural numbers‬اعدادیکه جهت شمارش اشیا کامل بکار می روند‪ ،‬اعداد‬
‫طبیعی گفته می شوند‪ .‬ست اعداد طبیعی از یک شروع شده تا بی نهایت ادامه دارد و اعداد‬
‫طبیعی را به حرف ) ‪ ( IN‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪ IN  {1, 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 ,...‬ست اعداد طبیعی‬
‫به این لحاظ اعداد طبیعی را به چهار شکل ذیل تقسیم می کنیم‬
‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬

‫طبیعی‬ ‫تام‬ ‫صحیح‬ ‫طبیعی‬
‫ط‬ ‫ط‬ ‫ی‬ ‫ی‬

‫اعداد جفت‬ ‫اعداد مجرد‬ ‫اعداد اصلی‬ ‫اعداد اولیه‬
‫اعداد طاق‬ ‫اعداد مشخص‬ ‫اعداد ترتیبی‬ ‫اعداد مرکب‬
‫ست اعداد طبیعی طاق‬
‫اعداد طاق (‪ :)Odd numbers‬هرعددی که اولین رقم طرف راست آن یکی از ارقام‬
‫)‪ (1, 3 , 5 , 7 , 9‬باشد عدد فرد نامیده می شود‪ .‬برای بدست آوردن اعداد طبیعی فرد از فورمول‬
‫)‪ (2n  1‬استفاده می نماییم طوریکه ‪ n‬یک عدد طبیعی می باشد و ست اعداد طبیعی فرد را‬
‫به حرف ‪ O‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪ O  {3 , 5 , 7 , 9 ,11,13 ,15 , ...‬ست اعداد طبیعی فرد‬
‫ست اعداد طبیعی طاق توسط عالیم ریاضی قرار ذیل نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪O  {x | x  2n  1, n  IN‬‬
‫‪5‬‬
‫ست اعداد طبیعی جفت (‪)Even numbers‬‬
‫‪:‬هر عددیکه اولین رقم سمت راست آن (‪ ) 0,2,4,6,8‬باشد عدد جفت نامیده می شود ‪.‬برای‬
‫بدست آوردن اعداد طبیعی زوج از فورمول )‪ (2n‬استفاده می نماییم طوریکه ‪ n‬یک عدد‬
‫طبیعی می باشد و ست اعداد طبیعی زوج را به حرف ‪ E‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪ E  {0 , 2 , 4 , 6 , 8 ,10 ,12 , ...‬ست اعداد طبیعی زوج‬
‫ست اعداد طبیعی جفت یا زوج توسط عالیم ریاضی قرار ذیل نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪E  {x | x  2n , n  IN‬‬
‫نوت ‪ :‬اعداد طبیعی جفت اعدادیکه بر دو پوره قابل تقسیم می باشند و اعدادیکه بر دو پوره‬
‫قابل تقسیم نباشند اعداد طاق است ‪.‬‬
‫ست اعداد مکمل‬
‫اعداد صحیح یا کامل (ً‪: )whole numbers‬ست اعداد طبیعی بشمول صفر اعداد مکمل‬
‫گفته می شود و ست اعداد مکمل را به حرف ‪ w‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪ w  {0 ,1, 2 , 3 , 4 , ...‬ست اعداد مکمل‬
‫نکته‪ :‬علمای ریاضی در مورد عدد صفر که آیا یک عدد طبیعی است یا یک عدد مکمل گاهی‬
‫به اتفاق کلی نمی رسند‪ .‬اما در این کتاب عدد صفر را در جمله اعداد صحیح میشماریم‪.‬‬
‫اعداد اصلی و ترتیبی‬
‫اعدادیکه برای شمارش کمیت ها استفاده میشود اعداد اصلی است و اعدادیکه برای موقعیت و‬
‫مرتبه استفاده میشود اعداد ترتیبی است ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫اعداد مجرد و مشخص‬
‫هر عددیکه بدون واحد ذکر شود مجرد یا مطلق نامیده میشود ‪ .‬و هر عددیکه با واحد ذکر‬
‫شود مشخص یا مقید نامیده میشود ‪.‬‬
‫ست اعداد تام‬
‫ست اعداد طبیعی‪ ،‬مثبت به شمول صفر و اعداد منفی را بنام ست اعداد تام یاد می کنند و به‬
‫حرف ‪ Z‬نشان می دهند‪ Z  { ... ,3,  2 ,  1, 0 ,  1 ,  2 ,  3 , ...   } .‬ست اعداد تام‬
‫ست اعداد نسبتی‬

‫ست تمام اعداد که بتوان آنها را بشکل یک کسر نمایش داد‪ ،‬ست اعداد نسبتی گفته می شوند‬
‫و ست اعداد نسبتی را به حرف ‪ Q‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫} ‪ Q  { ... , ,  ,  1,  ,  3 , ...  ‬ست اعداد نسبتی‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ست اعداد غیر نسبتی‬
‫اعداد که نتوان آنها را بشکل یک کسر نمایش داد‪ ،‬اعداد غیر نسبتی گفته می شود یا به عبارت‬
‫دیگر تمام اعداد اعشاری نامحدود را غیر نسبتی گویند و ست اعداد غیر نسبتی را به حرف ‪Q‬‬
‫نمایش می دهند‪ Q  {...  5 , 2 ,  , e , ...} .‬ست اعداد غیر نسبتی‬
‫ست اعداد حقیقی‬
‫ست که شامل تمام اعداد نسبتی (طبیعی‪ ،‬مکمل‪ ،‬صحیح) و غیر نسبتی باشد‪ ،‬ست اعداد‬
‫حقیقی گفته می شود و ست اعداد حقیقی را به حرف ‪ IR‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫} ‪ IR  { ... ,  3 ,  2 ,  , 0 ,  1 , 2 ,  2 , ...  ‬ست اعداد حقیقی‬
‫‪2‬‬
‫‪7‬‬
‫ست اعداد موهومی‬
‫تمام اعداد منفی تحت جذر جفت را اعداد موهومی گویند مانند ‪ 4  16 ,  4‬و غیره ‪ ...‬اعداد‬
‫موهومی بصورت عموم بشکل )‪ (ai‬نمایش داده می شود که در آن ‪ a‬یک عدد حقیقی و‬
‫‪ i   1‬موهومی می باشد اگر ست اعداد موهومی را به حرف ) ‪ ( I‬نشان دهیم مطابق‬
‫تعریف‪ ،‬این اعداد توسط عالیم ریاضی قرار ذیل بیان می گردد‪:‬‬
‫}‪  I  {x | x  ai , a  R , i   1‬ست اعداد موهومی‬
‫ست اعداد مختلط‬
‫عدد که از حاصل جمع و یا تفریق یک عدد حقیقی و موهومی تشکیل گردیده باشد عدد‬
‫مختلط گفته می شود و یک عدد مختلط بشکل )‪ (a  bi‬ارایه می گردد‪ ،‬طوریکه ‪ a‬قسمت‬
‫حقیقی و ‪ bi‬قسمت موهومی می باشد اگر ست اعداد مختلط را به حرف ) ‪ (C‬نشان دهیم‬
‫مطابق تعریف این اعداد توسط عالیم ریاضی قرار ذیل بیان می گردد‪.‬‬
‫}‪  C  {x | x  a  bi , a , b IR , i   1‬ست اعداد مختلط‬
‫ســواالت تحلیــلی‬
‫‪ .1‬آیا صفر یک عدد است و آیا در ذهن ما یک مفهوم را ایجاد کرده میتواند؟‬
‫‪ .2‬آیا الیتناهی یک عدد است اگرنیست پس مفهوم آن چیست؟‬
‫عدد نویسی‬
‫در ریاضیات اعداد به قاعده های مختلفی خوانده و نوشته می شوند‪ .‬مانند سیستم اعداد به‬
‫قاعده ‪ ، 2‬سیستم اعداد با قاعده ‪ ،8‬سیستم اعداد به قاعده ‪ ،10‬سیستم اعداد به قاعده ‪ ،16‬و‬
‫غیره‪...‬‬
‫‪8‬‬
‫از سیستم اعداد به قاعده ‪ 2‬در تکنالوژی کامپیوتر ها و غیره اشیای دیجیتالی‪ ،‬از سیستم اعداد‬
‫به قاعده ‪ 5‬در گزارشات مخفی و استخبارات استفاده به عمل می آید‪.‬‬
‫سیستم اعداد نویسی را که روزمره با آن سرو کار داریم‪ ،‬سیستم اعداد نویسی به قاعده ‪ 10‬می‬
‫باشد‪ .‬زیرا در این سیستم ‪ 10‬رقم اساسی وجود دارد‪ ،‬که تمامی اعداد دیگر در این سیستم از‬
‫ترکیب این ارقام به میان میایند‪ .‬همچنان در این سیستم ارقام دارای ارزش موقعیتی می‬
‫باشند‪ .‬طوریکه هر رقم نظر به موقعیت آن دارای یک ارزش معین می باشد و این ارزش نظر به‬
‫عدد ‪ 10‬و توان های عدد ‪ 10‬تعیین می شود‪ .‬از همین رو سیستم اعداد نویسی به قاعده ‪10‬‬
‫را سیستم اعشاری نیز گویند‪.‬‬
‫در این سیستم برای خواندن اعداد طبقه ها و مرتبه های وجود دارد طوریکه هر طبقه دارای‬
‫سه مرتبه می باشد یعنی بعد از ختم شدن سه مرتبه در یک طبقه‪ ،‬طبقه بعدی آغاز می شود‬
‫اولین عدد‬ ‫نام طبقه‬ ‫شماره‬ ‫اولین عدد‬ ‫نام طبقه‬ ‫شماره‬
‫‪1018‬‬ ‫کوینتلیون‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫واحد‬ ‫‪1‬‬
‫‪1021‬‬ ‫سکستلیون‬ ‫‪8‬‬ ‫‪103‬‬ ‫هزار‬ ‫‪2‬‬
‫‪1024‬‬ ‫سپیتلیون‬ ‫‪9‬‬ ‫‪106‬‬ ‫میلیون‬ ‫‪3‬‬
‫‪1027‬‬ ‫اوکتلیون‬ ‫‪10‬‬ ‫‪109‬‬ ‫میلیارد (بیلیون)‬ ‫‪4‬‬
‫‪1030‬‬ ‫نونلیون‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1012‬‬ ‫تریلیون‬ ‫‪5‬‬
‫‪1033‬‬ ‫دسیلیون‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1015‬‬ ‫کوادریلیون‬ ‫‪6‬‬
‫برای خواندن یک عدد در ابتدا عدد را از راست به چپ سه سه رقم جدا کرده و بعدا عدد را از‬
‫طرف چپ به راست با در نظر داشت طبقه ها که سه سه رقم در آنها واقع می شود‪ ،‬میخوانیم‪.‬‬
‫طبقه های فوق را با مرتبه های آنها طبق ذیل دنبال کنید‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫طبقه چهارم‬ ‫طبقه سوم‬ ‫طبقه دوم‬ ‫طبقه اول‬

‫مرتبه میلیارد ها‬ ‫مرتبه میلیون ها‬ ‫مرتبه هزار ها‬ ‫مرتبه آحاد‬
‫صد‬ ‫ده‬ ‫یک‬ ‫صد‬ ‫ده‬ ‫یک‬ ‫صد‬ ‫ده‬ ‫یک‬ ‫صد‬ ‫ده‬ ‫یکها‬
‫هزار میلیو میلیو میلیو میلیار میلیار میلیار‬ ‫هزار هزار‬ ‫ها‬ ‫ها‬
‫دها‬ ‫دها‬ ‫دها‬ ‫نها‬ ‫نها‬ ‫نها‬ ‫ها‬ ‫ها‬ ‫ها‬
‫بطور مثال‪ :‬نمونه های از اعداد در زیر به عدد و حروف بیان گردیده است‪.‬‬
‫‪ .1‬سی و شش هزار و هفتصد و هشتادو هشت ‪36788‬‬
‫‪ .2‬دوصدو دو هزار و هفتصد و چهل شش ‪202746‬‬
‫نوت‪ .‬یک تعداد از اعداد دارای نام های معمولی نیز هستند که روزمره از آنها استفاده‬
‫زیادی می شود‪ .‬مانند‬
‫اولین عدد‬ ‫نام علمی‬ ‫نام معمولی‬

‫‪100 000‬‬ ‫صد هزار‬ ‫یک لک‬
‫‪900 000‬‬ ‫نه صد هزار‬ ‫نه لک‬
‫‪1 000 000‬‬ ‫یک میلیون‬ ‫ده لک‬
‫‪9 000 000‬‬ ‫نه میلیون‬ ‫نود لک‬
‫‪10 000 000‬‬ ‫ده میلیون‬ ‫صد لک‬
‫‪1 000 000 000‬‬ ‫یک میلیارد‬ ‫هزار میلیون‬
‫‪10‬‬
‫عملیــات اساسی در ریاضـی‬
‫بصورت عموم در ریاضی هفت عملیه اساسی وجود دارد‪.‬‬
‫راه کوتاه‬ ‫راه کوتاه‬

‫جمع‬ ‫ضرب‬
‫معکوس‬ ‫توان‬
‫معکوس‬
‫تفریق‬ ‫راه کوتاه‬

‫تقسیم‬ ‫لوگارتم‬ ‫جذر‬
‫عملیـــه جمــع‪Addition‬‬
‫یکجا نمودن چند عدد و یا یکجا نمودن اشیا هم جنس را که دارای واحد مشترک باشند‪،‬‬
‫عملیه جمع گویند‪ .‬عالمه جمع ‪ 1500‬سال قبل از میالد به میان آمده است ‪.‬‬
‫اجزای جمع‬ ‫حاصل جمع‬
‫عالمه جمع‬ ‫عالمه مساوی‬
‫‪11‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد ‪ 136‬و ‪ 2263‬را جمع نمایید‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫یک میلیون اضافه نماییم چه عددی حاصل خواهد‬ ‫‪2692869‬‬ ‫مثال‪ :‬درصورتیکه به عدد‬
‫گردید؟‬
‫‪ ‬حل‪ :‬به عدد ‪ 2692869‬عدد ‪ 1000000‬را جمع نموده‪ ،‬عدد مورد نظر حاصل می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪2 6 9 2 8 6 9‬‬
‫‪ 1 0 0 0 0 0 0‬‬
‫‪3 6 9 2 8 6 9‬‬
‫خواص و قوانیـن کاربردی عملیـه جمع‬
‫خاصیـــت تبـدیلـی‬
‫هرگاه در عملیه جمع جا های اجزای جمع را تبدیل کنیم در حاصل آن کدام تغییری‬
‫‪23 5‬‬ ‫یا‬ ‫مانند‪3  2  5 :‬‬ ‫بوجود نمیاید‪.‬‬
‫خاصیـــت اتحــادی‬
‫اجزای جمع میتوانند در عمیله جمع اتحاد کنند‪ .‬مانند‪(2  3)  10  2  (3  10)  15 :‬‬
‫))‬ ‫عنصـر خنثـی ((عینیت‬
‫‪05  5‬‬
‫عنصر عینیت یا خنثی در عملیه جمع عبارت از صفر میباشد‪ .‬مانند ‪:‬‬
‫‪50  5‬‬
‫‪12‬‬
‫سـواالت تحلیـلی‬
‫چند عدد است ؟‬ ‫‪222‬‬ ‫مقدار‬ ‫‪.1‬‬

‫چرا در عملیه جمع درصورتیکه مقدار بیشتراز ‪ 10‬شود حاصل میگیریم؟‬ ‫‪.2‬‬
‫عمـلیــه تفــریـق‪Subtraction‬‬
‫کم کردن یک عدد از عدد دیگر و یا کم کردن یک شی از شی همجنس و هم واحد آنرا تفریق‬
‫می گویند‪ .‬و یا به عبارت دیگر معکوس عملیه جمع را تفریق گویند‪.‬‬
‫مفروق منه‬ ‫حاصل تفریق‬

‫عالمه منفی‬ ‫مفـــــروق‬
‫برای تفریق نمودن یک عدد از عدد دیگر‪ ،‬مفروق را طوری زیر مفروق منه می نویسیم که‬
‫اعداد هم مرتبه زیر همدیگر قرار گیرند و بعداً از عدد باالیی عدد پایینی را کم می کنیم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 1010002‬عدد ‪ 83709‬را تفریق نمایید‪.‬‬

‫‪1 0 1 0 0 0 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪8 3 7 0 9‬‬
‫‪9 2 6 2 9 3‬‬
‫مثال‪ :‬آراد یک مبایل و یک سیم کارت را به مبلغ ‪ 15000‬افغانی خریده است‪ ،‬درصورتیکه‬
‫قیمت سیم کارت ‪ 150‬افغانی باشد‪ ،‬معلوم نمایید قیمت مبایل چند افغانی است؟‬
‫‪ ‬حل‪ :‬از جمع کل پول خرید‪ ،‬قیمت سیم کارت را تفریق نموده قیمت مبایل بدست‬
‫می آید‪.‬‬
‫‪1 5 0 0 0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 5 0‬‬
‫‪1 4 8 5 0‬‬
‫‪13‬‬
‫نکته‪1‬‬
‫عنصرخنثی یا عینیت در عملیه تفریق عبارت از صفر می باشد‪ .‬مانند‪5  0  5 :‬‬
‫در عملیه تفریق زمانیکه عدد کوچک را از بزرگ کم نمایم حاصل منفی بدست میآید‪:‬‬
‫‪5  7  2‬‬
‫هرگاه در عملیه تفریق عـددی را با مفروق جمع نمایم به همان اندازه از حاصل تفریق کم‬
‫‪10  2  8‬‬ ‫‪10  (2  3)  5‬‬ ‫میشود ‪.‬‬
‫هرگاه در عملیه تفریق عددی را از مفروق کم نمایم به همان اندازه به حاصل تفریق زیاد‬
‫‪10  5  5‬‬ ‫‪10  (5  3)  8‬‬ ‫میشود ‪.‬‬
‫عمـلیــه ضــرب ‪Multiplication‬‬
‫کوتاه ترین و یا آسان ترین طریقه جمع نمودن اعداد مساوی ضرب گفته می شود‪.‬‬
‫عوامل ضربی‬ ‫حاصل ضرب‬
‫عالمه ضرب‬
‫‪14‬‬
‫عملیه ضرب را به وسیله چندین عالمه نمایش می دهند که قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ .1‬به وسیله حرف چلیپا (( ‪)) ‬‬
‫‪ .2‬به وسیله نقطه(( ‪)) ‬‬
‫‪ .3‬به وسیله قوس های خورد‪ ،‬متوسط وکالن‪ ( :‬قوس خورد ) ‪ {،‬قوس متوسط}‪ ]،‬قوس‬
‫کالن [‬
‫‪ .4‬بوسیله ستاره ‪‬‬
‫همراه با عدد ‪ 3‬به حالت ضرب قرار داشته باشد‪ ،‬می توان این‬ ‫‪2‬‬ ‫بطور مثال‪ :‬اگر عدد‬
‫حاصل ضرب را قرار ذیل نمایش داد‪:‬‬
‫‪ 2  3  6 , 2  3  6 , 2 ( 3 )  6 , 2[ 3 ]  6 , 2{3}  6‬و ‪...‬‬ ‫‪23  6‬‬
‫جدول ضــرب زبانی‬

‫برای اجرای عملیه ضرب باید از همه اولتر با ضرب زبانی اعداد اشنا شویم ‪.‬‬
‫‪0 1 2 3 4 5 6 7 8 9‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10 12 14 16 18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12 15 18 21 24 27‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8 12‬‬ ‫‪16 20 24 28 32 36‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪0 5 10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20 25 30 35 40 45‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0 6‬‬ ‫‪12 18‬‬ ‫‪24 30 36 42 48 54‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0 7‬‬ ‫‪14 21‬‬ ‫‪28 35 42 49 56 63‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪0 8‬‬ ‫‪16 24‬‬ ‫‪32 40 48 56 64 72‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪0 9 18 27‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪45 54 63 72 81‬‬
‫‪15‬‬
‫را با عدد ‪ 2142‬ضرب نمایید‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد‬

‫‪2 1 4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4 2 8‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 4 2 8 4‬‬
‫‪4 7 1 2‬‬ ‫‪4‬‬
‫خواص و قوانیـن کاربردی عملیـه ضرب‬
‫‪ )1‬قانون تبدیلی‬
‫هرگاه در عملیه ضرب جا های اجزای ضرب تبدیل گردند در حاصل ضرب کدام تغییری وارد‬
‫نمی شود‪ .‬مانند‪ (2)(3)  6 :‬یا ‪(3)(2)  6‬‬
‫‪ ) 2‬عنصر خنثی‬
‫عدد یک در عملیه ضرب عبارت از عنصرخنثی یا عینیت می باشد‪ .‬مانند‪(2) (1)  2 :‬‬
‫‪ )3‬قانون توزیعی‬
‫هرگاه یک عدد در حالت ضرب با یک مجموعه یا حاصل تفریق قرار داشته باشد میتوانیم آن‬
‫عدد را توزیع کنیم‪.‬‬
‫‪2(3  1)  2(3)  2(1)  6  2  8‬‬
‫‪5(5  2)  5(5)  5(2)  25  10  15‬‬
‫نکته‬
‫درعملیه ضرب صفر ضرب در عدد ویا عدد ضرب در صفر مساوی به صفر میشود ‪.‬‬
‫‪(1314) (0)  0‬‬ ‫و یا‬ ‫‪(0)(100)  0‬‬
‫‪16‬‬
‫بعضی از ترفندهای ضرب‬
‫ضرب اعداد در قاعده های ده‬
‫هرگاه یک عدد با طاقت های ده در حالت ضرب باشد کافی است تا صفرهای موجود‬
‫را پیش روی عدد قرار دهیم در واقع حاصل ضرب بدست می آید‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬هرگاه خواسته باشیم عدد ‪ 2457‬را با عدد ‪ 1000‬ضرب نمایم میتوانیم عدد‬
‫داده شده را خودش نوشته و صفر ها را انتقال دهیم که حاصل ضرب ‪2457000‬‬
‫میشود ‪.‬‬
‫ضرب اعداد دو رقمی در ‪11‬‬
‫برای ضرب نمودن اعداد دو رقمی در ‪ 11‬عدد داده شده را خودش نوشته بعدا حاصل‬
‫جمع دو عدد را در بین عدد بازنویسی می کنیم ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬حاصل ضرب اعداد داده شده ذیل را بیابید ؟ ‪23 11  253‬‬
‫ضرب اعداد چندین رقمی در ‪11‬‬
‫برای ضرب نمودن اعداد چندین رقمی در ‪ 11‬عدد چندین رقمی را در نظرمیگیریم و‬
‫یک صفر به اول و اخر عدد اضافه می کنیم بعدا دو دو رقم پهلوبه پهلورا بشکل‬
‫مسلسل جمع میکنیم که این نتیجه حاصل ضرب ماست ‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫?=‪1245713x11‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪124571 3 x 11 = 13702843‬‬
‫ضرب اعداد مربع دورقمی که آخرشان به ‪ 5‬ختم شده باشد‬
‫برای ضرب نمودن اعداد دو رقمی هم رنگ که آخرشان به ‪ 5‬ختم شده باشد طبق ذیل‬
‫عمل میکنیم ‪:‬‬
‫× ‪85‬‬ ‫‪85‬‬
‫را بیابید ؟‬ ‫‪85  85‬‬ ‫مثال ‪ :‬حاصل ضرب اعداد‬
‫‪8‬‬ ‫‪8+1‬‬
‫‪= 8x9=7225‬‬
‫ضرب اعداد جفت در عدد ‪5‬‬
‫برای ضرب نمودن اعداد جفت در ‪ 5‬اول عدد را نصف نموده و بعدا صفر اضافه می کنیم‬
‫که در نتیجه حاصل ضرب بدست می آید ‪. .‬‬
‫? ‪2786  5 ‬‬
‫‪2786‬‬ ‫مثال ‪ :‬حاصل ضرب اعداد‬
‫‪ 13930‬‬
‫‪2‬‬
‫ضرب اعداد طاق در عدد ‪5‬‬
‫برای ضرب نمودن اعداد طاق در ‪ 5‬اول به عدد صفر اضافه نموده بعدا انرا نصف می کنیم‬
‫که در نتیجه حاصل ضرب بدست می آید ‪.‬‬
‫‪1230‬‬
‫‪ 615‬‬ ‫مثال ‪ :‬حاصل ضرب اعداد ? ‪123  5 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪18‬‬
‫ســوال تحلیـــلی‬
‫چرا درعملیه ضرب صفر ضرب درهر عدد مساوی به صفر میشود؟‬
‫روش جالب برای ضرب اعداد‬
‫شما می توانید با یک شیوه فوق العاده در ریاضیات بدون ماشین حساب ضرب اعداد را انجام‬
‫دهید‪ ،‬پس از یاد گرفتن این شیوه قادر خواهید بود تمام اعداد را چه بزرگ و چه کوچک‪ ،‬یک‬
‫رقمی و یا چند رقمی به راحتی در یکدیگر ضرب کرده و پاسخ آنها را به راحتی و بدون‬
‫استفاده از ماشین حساب پیدا کنید ‪ ،‬برای این کار هم فقط کافی است چند تا خط نا قابل‬
‫رسم کنید‪.‬‬
‫‪2113  273‬‬
‫‪273‬‬
‫اولین مثالی که برای شما در نظر گرفته ایم بسیار ساده است‪ ،‬عـدد ‪ 21‬را در ‪ 13‬ضـرب کـرده‬
‫ایم‪ .‬مراحل انجام ضرب بصورت زیر بوده است‪.‬‬
‫اول‬
‫از دو و یک تشکیل شده پس ابتدا دو خط در باال و یک خط در پایین آن به صـورت‬ ‫‪21‬‬ ‫عدد‬

‫افقی رسم کرده ایم‪.‬‬
‫دوم‬
‫از یک و سه تشیکل شده و پس ابتدا یک خط و سپس سه خط به نحوی رسم کـرده‬ ‫‪13‬‬ ‫عدد‬
‫ایم که خط های که قبالً به صورت افقی رسم کرده بودیم را قطع کنند‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫سوم‬
‫به ترتیب از چپ به راست ابتدأ در رأس مربع سپس در قطر آن و بعـد در رأس سـمت راسـت‬
‫تعداد نقطه های که خط ها در آن ها یکدیگر را قطع کرده این را شمرده ایـم و ارقـام بدسـت‬
‫آورده را به همان ترتیب از چپ به راست به عنوان صد ها‪ ،‬ده ها و یک های عدد قرار داده ایم‬
‫تا به جواب برسیم‪.‬‬
‫عمـلیــه تقسیــم )‪(Division‬‬
‫عملیه معکوس ضرب را تقسیم گویند‪ ،‬یا به عباره دیگر عملیه تقسیم نشان می دهد که یک‬
‫عدد چند مرتبه شامل عدد دیگر می باشد‪.‬‬
‫مقسوم‬ ‫خارج قسمت (حاصل تقسیم)‬
‫عالمه تقسیم‬ ‫مقسوم علیه‬
‫عالمه های تقسیم‬
‫عملیه تقسیم را به وسیله چندین عالمه نمایش می دهند‪ ،‬که قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪10‬‬
‫‪1) 10  5  2‬‬ ‫‪2) 10 : 5  2‬‬ ‫)‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4) 10‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫‪20‬‬
‫تقسیم نمایید‪ .‬مثال‪ :‬عدد ‪ 81900‬را باالی عدد ‪ 3‬تقسیم‬ ‫‪2‬‬ ‫را باالی عدد‬ ‫‪422‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد‬
‫نمایید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬در تمام عملیه های تقسیم که باقیمانده آن صفر شود مقسوم باالی مقسوم علیه پوره‬
‫قابل تقسیم است‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 49446‬را باالی ‪ 402‬تقسیم نمایید‪ .‬مثال‪ :‬عدد ‪ 2260160‬را باالی ‪ 224‬تقسیم‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪2260160 224‬‬ ‫‪49446 402‬‬

‫‪ 244‬‬ ‫‪10090‬‬ ‫‪ 402‬‬ ‫‪123‬‬
‫‪2016‬‬ ‫‪924‬‬
‫‪ 2016‬‬ ‫‪ 804‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1206‬‬
‫‪ 1206‬‬
‫‪0‬‬
‫‪21‬‬
‫نکات مهم تقسیم‬
‫در عملیه تقسیم بعضی قوانینی وجود دارد که در اکثر کتاب ها به آن اشاره نشده اما در اینجا‬
‫ما به مطالعه و بررسی آنها می پردازیم‬
‫‪ .1‬در عملیه تقسیم اگر یک رقم را از مقسوم پایین کنیم‪ ،‬ولی بازهم عدد جدید بدست‬
‫آمده باالی مقسوم علیه قابل تقسیم نباشد میتوانیم رقم بعدی را از مقسوم پایین‬
‫کنیم ولی باید قبل از آن در خارج قسمت یک صفر اضافه شود‪ .‬به مثال ذیل توجه‬
‫کنید‬
‫‪ .2‬اگر در اخیر عملیه تقسیم‪ ،‬طوری واقع شود که یک یا دو رقم اخیر مقسوم را اگر‬
‫پایین هم کنیم عدد جدید باالی مقسوم علیه قابلیت تقسیم را نداشته باشد پس به‬
‫تعداد ارقام باقی مانده در خارج قسمت صفر ها می گذاریم‪.‬‬
‫مثال ها‪:‬‬
‫‪23119 21‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 21‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪110‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 21‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪22‬‬
‫اصول عملیه تقسیم‬
‫اصول اول‪ :‬اگر مقسوم و مقسوم علیه در یک عدد ضرب ویا تقسیم شوند‪ ،‬خارج قسمت‬
‫تغییر نمی خورد اما باقیمانده به همان برابر تغییر می کند‬
‫‪×2‬‬
‫‪×2‬‬
‫‪×2‬‬
‫‪÷2‬‬
‫‪÷2‬‬
‫‪÷2‬‬
‫اصول دوم ‪ -:‬اگر دو عدد باالی یک عدد سوم پوره قابل تقسیم باشند حاصل جمع و حاصل‬
‫تفریق آنها نیز باالی همان عدد پوره قابل تقسیم می باشند‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 12‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪23‬‬
‫‪20 4‬‬ ‫‪4 4‬‬

‫‪ 20 5‬‬ ‫‪ 4 1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫اصول سوم ‪-:‬‬
‫اگر مقسوم به شکل یک حاصل ضرب باشد و یکی از عوامل ضربی باالی مقسوم علیه پوره‬
‫تقسیم شود‪ ،‬حاصل ضرب نیز باالی آن عدد پوره تقسیم می شود‪.‬‬
‫(‪(12x9‬‬
‫خـواص عملیه تقسیم‬
‫‪ -1‬عملیه تقسیم خاصیت تبدیلی ندارد؛ یعنی‪:‬‬
‫خاصیت‬
‫‪.‬‬ ‫دو عدد باشند‪ ،‬پس‬ ‫اگر‬
‫‪ -2‬هر عدد تقسیم بر یک‪ ،‬مساوی به خود همان عدد است؛ یعنی‪:‬‬
‫خاصیت‬
‫‪.‬‬ ‫یک عدد باشد‪ ،‬پس‬ ‫اگر‬

‫‪24‬‬
‫‪ -3‬صفر تقسیم بر هر عدد طبیعی مساوی به صفر است؛ یعنی‪:‬‬

‫ر‬
‫خاصیت‬
‫‪.‬‬ ‫یک عدد باشد‪ ،‬پس‬ ‫اگر‬
‫‪ -4‬عدد طبیعی تقسیم بر صفر تعریف نشده است‪ .‬یعنی‪:‬‬
‫خاصیت‬
‫یک شکل تعریف نشده است‪.‬‬ ‫یک عدد باشد‪ ،‬پس‬ ‫اگر‬
‫امتحانات چهار عملیه حسابی‬

‫امتحان عملیـه جمــع‬
‫برای اینکه بدانیم آیا عملیه جمع درست انجام شده یا خیر آنرا امتحان می کنیم‪ ،‬و روش‬
‫امتحان نمودن به اینصورت است که یکی از اجزای جمعی را از حاصل جمع تفریق می کنیم‪،‬‬
‫درصورتیکه حاصل تفریق جز دیگری را بدهد عملیه جمع را درست انجام داده و در غیر آن‬
‫غلط جمع نموده ایم‪.‬‬
‫جز دیگرجمع = یکی از اجزای جمعی – حاصل جمع‬
‫‪1 0 0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪5 0‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد ‪ 100‬و ‪ 50‬را جمع نموده سپس امتحان نمایید‪.‬‬
‫‪1 5 0‬‬
‫‪25‬‬
‫‪ ‬امتحان‪ :‬از حاصل جمع یکی از اجزا را کم نموده دیده می شود جز بعدی بدست می‬
‫‪1 5 0‬‬
‫‪ 1 0 0‬‬
‫آید لذا عملیه جمع را درست انجام داده ایم‪.‬‬
‫‪5 0‬‬
‫امتحان عملیـه تفـریق‬
‫برای امتحان نمودن عملیه تفریق‪ ،‬حاصل تفریق را با مفروق جمع نموده در صورتیکه مفروق‬
‫منه را بدهد‪ ،‬عملیه تفریق درست است‪.‬‬
‫مفروق منه = مفروق ‪ +‬حاصل تفریق‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 283‬عدد ‪ 100‬را تفریق نموده بعداً امتحان نمایید‪.‬‬
‫حل‬ ‫امتحان‬
‫‪2 8 3‬‬ ‫‪18 3‬‬
‫‪1 0 0‬‬ ‫‪1 0 0‬‬
‫‪1 8 3‬‬ ‫‪2 8 3‬‬
‫امتحان عملیـه ضــرب‬
‫حاصل ضرب را تقسیم یکی از عوامل ضربی می نماییم‪ ،‬درصورتیکه حاصل تقسیم مساوی به‬
‫عامل بعدی باشد‪ ،‬عملیه ضرب را درست انجام داده ایم‪.‬‬
‫عامل بعدی ضرب = یکی از عوامل ضربی ÷ حاصل ضرب‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 6‬ضرب در عدد ‪ 12‬نموده سپس عملیه ضرب را امتحان نمایید‪.‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪72‬‬
‫‪ ‬امتحان‪ :‬اکنون حاصل ضرب را تقسیم یکی از عوامل می کنیم‪72  6  12 .‬‬
‫‪26‬‬
‫امتحان عملیـه تقسـیم‬
‫برای امتحان نمودن عملیه تقسیم مقسوم علیه را ضرب خارج قسمت نموده و جمع باقی مانده‬
‫می کنیم‪ ،‬درصورتیکه مقسوم را بدهد عملیه تقسیم صحت دارد‪.‬‬
‫مقسوم = باقی مانده ‪ +‬خارج قسمت × مقسوم علیه‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 343‬را تقسیم عدد ‪ 7‬نموده سپس امتحان نمایید‪.‬‬
‫‪343‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪ 28‬‬ ‫‪49‬‬
‫‪63‬‬
‫‪ 63‬‬
‫‪0‬‬
‫‪ ‬امتحان‪ :‬مقسوم علیه را ضرب خارج قسمت نموده بعداً جمع باقی مانده می کنیم‪.‬‬
‫‪7  49  0  343‬‬
‫قابلیـت های تقســیم‬
‫یک عدد طبیعی باالی یک عدد دیگر طبیعی پوره قابل تقسیم است ‪ .‬بشرطیکه در نتیجه‬
‫عملیه تقسیم آنها باقی مانده صفر شود ‪( .‬هرگاه درنتیجه تقسیم یک عدد باالی عدد دومی‬
‫‪.‬باقیمانده عملیه تقسیم صفر شود ‪ ،‬عدد اولی باالی عدد دومی پوره قابل تقسیم است‪).‬‬
‫قابلیت تقسیم بر ‪1‬‬
‫هر عدد بر یک پوره قابل تقسیم است و حاصل تقسیم آن مساوی به خود عدد می باشد‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫عددیکه رقم یکهای آن جفت باشد‪ ،‬آن عدد بر ‪ 2‬پوره قابل تقسیم است‪ .‬مانند اعداد‪:‬‬
‫‪ 2468 , 246310 , 1000‬و …‬
‫عددیکه مجموعه ارقام آن بر ‪ 3‬پوره قابل تقسیم باشد‪ ،‬آن عدد نیز بر ‪ 3‬پوره قابل تقسیم‬
‫است‪ .‬مانند اعداد ‪ 81 , 5223 , 24‬و ‪...‬‬

‫عددی بر چهار پوره قابل تقسیم است که دو رقم اول طرف راست آن صفرها و یا اعدادی‬
‫باشند که بر چهار پوره قابل تقسیم باشند آن عدد نیز بر چهار پوره قابل تقسیم است مانند‬
‫اعداد ‪ 52 , 400 , 16‬و ‪...‬‬
‫در صورتیکه عدد بزرگ باشد رقم اول طرف راست را خودش نوشته وجمع دو چند رقم دوم‬
‫میسازیم در صورتیکه نتیجه اش عددی شد که بر ‪ 4‬پوره تقسیم شده میتوانیست پس عدد‬
‫اولی هم میتواند ‪.‬‬
‫عددیکه رقم اول طرف راست آن صفر یا عدد ‪ 5‬باشد آن عدد نیز بر ‪ 5‬پوره قابل تقسیم است‪.‬‬
‫مانند اعداد‪ 235500 , 225 , 25 :‬و ‪...‬‬
‫‪28‬‬
‫عددیکه همزمان بر‪ 2‬و‪ 3‬پوره قابل تقسیم باشد‪ ،‬بر‪ 6‬نیز پوره قابل تقسیم است‪.‬‬
‫مانند اعداد‪ 84 ,186624 ,12 :‬و ‪...‬‬
‫هرگاه رقم اول طرف راست یک عدد را حذف نموده دوچند نماییـم و از متبـاقی ارقام عدد‬
‫دوچند نموده را تفریق کنیم‪ ،‬درصورتیکه حاصل تفریق صفر و یا عددی شد که بر‪7‬پوره قابل‬
‫تقسیم باشد‪ ،‬آن عدد نیز بر ‪ 7‬پوره قابل تقسیم است‪ .‬مانند اعداد‪ (39438) (77840) :‬و ‪...‬‬
‫مثال‪ :‬تحقیق نمایید که عدد ‪ 37296‬بر‪ 7‬قابل قسمت است یا خیر؟‬
‫‪37 296‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3 7 1 7‬‬
‫‪- 1 4‬‬
‫‪3 5 7‬‬
‫‪- 1 4‬‬
‫‪21‬‬
‫عددیکه سه رقم اول طرف راست آن سه صفر و یا سه رقمی باشند که بر ‪8‬پوره قابل تقسیم‬
‫باشند آن عدد نیز بر ‪ 8‬پوره قابل تقسیم است‪ .‬مانند اعداد ‪ 4096 , 18000 , 100000‬و ‪...‬‬
‫و اگر عدد بزرگ باشد رقم اول را خودش نوشته جمع دوچند رقم دوم میسازیم و جمع‬
‫چهارچند رقم سوم میسازیم هرگاه حاصل عددی شد که بر ‪8‬پوره تقسیم شده میتوانست پس‬
‫عدد اولی نیز بر‪ 8‬پوره قابل تقسیم است ‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫عددیکه مجموع ارقام آن بر‪ 9‬پوره قابل تقسیم باشد‪ ،‬آن عدد نیز بر ‪ 9‬پوره قابل تقسیم است‪.‬‬
‫مانند اعداد‪ 18 , 81, 4782969 :‬و ‪...‬‬
‫عددیکه رقم اول طرف راست آن صفر باشد آن عدد بر ‪ 10‬پوره قابل تقسیم است‪ .‬مانند اعداد‬
‫‪ 21000 , 2470 , 1800‬و ‪...‬‬

‫درصورتیکه ارقام عدد داده شده را یکی در میان انتخاب نموده با هم جمع نماییم‪ ،‬و از حاصل‬
‫جمع مجموع اعداد غیر انتخاب شده را تفریق نماییم‪ ،‬اگر حاصل تفریق صفر یا عددی شد که‬
‫بر ‪ 11‬قابل تقسیم بود آن عدد نیز بر ‪ 11‬پوره قابل تقسیم است مانند اعداد‬
‫‪ 3283005,121, 928455‬و ‪...‬‬
‫مثال‪ :‬تحقیق نمایید که عدد ‪ 11415591‬بر ‪ 11‬قابل قسمت است یا خیر؟‬
‫‪1  4  5  9  19‬‬
‫‪1 1 4 1 5 5 9 1  ‬‬ ‫‪ 19  8  11‬‬
‫‪1  1  5  1  8‬‬
‫عددیکه همزمان بر ‪ 3‬و ‪ 4‬پوره قابل تقسیم باشد آن عدد نیز بر ‪ 12‬پوره قابل تقسیم است‪.‬‬
‫مانند اعداد ‪ 24 , 144‬و ‪...‬‬
‫‪30‬‬
‫عددی بر ‪ 25‬قابل تقسیم است که دو رقم اول طرف راست آن بر ‪ 25‬قابل تقسیم باشد به‬
‫عبارت دیگر دو رقم طرف راست آن یکی از ارقام ‪ 00 , 25 , 50 , 75‬باشد‪ .‬مانند اعداد‬
‫‪ 1270000 ,15625 ,125‬و ‪...‬‬
‫تـوان عدد طبیعی )‪(Exponent‬‬
‫گاهی درمحاسبات مجبوریم تا عملیه ضرب اعداد مساوی را چندین بار انجام دهیم‪ .‬اجرای این‬
‫چنین عملیه ها زمان و مکان زیادی را اشغال می کند مثال‪3  3  3  27 :‬‬
‫اگر این اعداد بیش از حد زیاد شوند‪ ،‬نوشتن آنها بر عالوه اینکه مشکل میشود ‪ ،‬بلکه امکانات‬
‫نادرست نوشته شدن آنها نیز زیاد می شود‪ .‬بنأ برای جلوگیری از اشتباهات و ضایع شدن زمان‬
‫و مکان از شیوه ساده نوشتاری که توان نامیده می شود استفاده می کنیم‪ .‬عملیه ضرب فوق را‬
‫در توان به شکل ذیل نشان می دهند ‪3  3  3  33  27‬‬
‫تعریف ‪...‬‬
‫کوتاه ترین طریقه ضرب نمودن اعداد مساوی توان نامیده میشود‪.‬‬
‫قاعده‬ ‫‪ab‬‬ ‫طاقت‬

‫تـوان‬
‫عدد را به شکل ذیل می خوانیم ”‪ a‬به توان ‪“b‬‬

‫برای وضاحت هرچه بیشتر این موضوع به مثال های ذیل توجه کنید‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫‪1  1  1  1  14‬‬
‫‪2  2  2  2  2  2  26‬‬
‫‪3  3  3  3  3  3  3  37‬‬
‫‪10  10  10  10  10  10  10 6‬‬
‫‪5  51‬‬
‫خاصیت‬
‫است‪.‬‬ ‫یک عدد باشد‪ ،‬پس‬ ‫اگر‬
‫مقایسه اعداد توان دار‬
‫برای مقایسه اعداد توان دار در ابتدا توان را رفع و بعداً اعداد را مقایسه می کنیم و به مثال‬
‫های ذیل توجه کنید‪.‬‬
‫مثال‪....‬‬
‫را مقایسه کنید‪.‬‬ ‫اعداد‬
‫حل‪:‬‬
‫جمع و تفریق اعداد توان‬
‫دار‬
‫در ابتدا توان را رفع کرده و بعداً عملیه های جمع و تفریق را انجام میدهیم‪ .‬به مثال های ذیل‬
‫توجه کنید‪.‬‬
‫مثال‪....‬‬
‫عملیه های ذیل را انجام دهید‪:‬‬
‫الف‪.‬‬
‫ب‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫الف‪.‬‬
‫ب‪.‬‬
‫‪32‬‬
‫تجــزیــه‬
‫تبدیل نمودن یک عدد مرکب بشکل حاصل ضرب چندین عدد اولیه را تجزیه به عوامل ضربی‬
‫اولیه آن می گویند‪12  2  2  3 .‬‬
‫اعــداد مرکــب‬
‫هرعدد یکه عالوه از یک و خودش به اعداد دیگر نیز پوره قابل تقسیم باشد‪ ،‬عدد مرکب گفته‬
‫می شود‪ ،‬و ست اعداد مرکب را به حرف ) ‪ ( C‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫}‪ C  {4 , 6 , 8 , 9 ,10 ,12 ,14 ,15 ,16 ,...‬ست اعداد مرکب‬
‫اعــداد اولیـــه‬
‫هرعدد طبیعی که تنها باالی یک و خودش پوره قابل تقسیم باشد عدد اولیه گفته می شود‪ .‬و‬
‫}‪P  {2 , 3 , 5 , 7 ,11,13 ,17 ,...‬‬ ‫ست اعداد اولیه را به حرف ) ‪ ( P‬نمایش می دهند‪.‬‬
‫نکته ‪ :1‬عدد ) ‪ ( 1‬نه اولیه است نه مرکب‪.‬‬
‫نکته ‪ :2‬عدد ) ‪ ( 2‬تنها عدد جفتی است که اولیه می باشد‪ ،‬بقیه اعداد جفت همگی مرکب‬
‫هستند‪.‬‬
‫نکته ‪ :3‬هیچ دو عدد اولیه و متوالی (پی در پی) بجز ‪ 2‬و ‪ 3‬وجود ندارد‪.‬‬
‫ســواالت تحلیــلی‬
‫عددیک چرا نه اولیه است ونه مرکب ؟‬ ‫‪.1‬‬

‫چطور میتوانیم به اثبات برسانیم که بی نهایت عدد اولیه وجود دارد ؟‬ ‫‪.2‬‬
‫تنها عدد جفت می باشد که اولیه است ؟‬ ‫عدد ‪2‬‬ ‫آیا‬ ‫‪.3‬‬
‫‪33‬‬
‫اقسـام سـواالت در کانکـور از اعداد اولیـه‬
‫تعداد اعداد اولیه بین یک الی ده را بیابید ؟‬ ‫‪.1‬‬

‫حل ‪ 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10:‬آن عده از اعدادی که خط نخورده اند اعداد اولیه می‬ ‫‪.2‬‬
‫باشند ‪ .‬که عبارت از چهار می باشد‪.‬‬
‫مجموعه اعداد اولیه بین یک الی ده را بیابید ؟ جواب ‪2  3  5  7  17 .‬‬ ‫‪.3‬‬
‫حاصل ضرب اعداد اولیه بین یک الی ده را بیابید ؟ جواب ‪2  3  5  7  210 .‬‬ ‫‪.4‬‬
‫؟؟‬
‫؟‬ ‫آیا شما عدد اولیه هستید؟‬
‫در ریاضیات عدد اولیه به عددی گفته می شود که غیر از خودش و یک به عدد دیگری پوره‬
‫قابل تقسیم نباشد مثالً می شود آدم های عدد اولیه را این قسم تعریف کرد‪.‬‬
‫‪ .1‬آدم های که غیر از خودشان و خدا هیچ کس حرف شان را نمی فهمد ‪.‬‬
‫‪ .2‬آدم های که غیر از خودشان و خدا هیچ کس کار های شان را خبر ندارد‪.‬‬
‫‪ .3‬آدم های که غیر از خودشان و هدف شان به چیز دیگری فکر نمی کنند‪.‬‬
‫اگر عدد اولیه هستید نظر بدهید‪.............................................. .‬‬
‫روش تجــزیــه (ستونی)‬
‫برای تجزیه نمودن یک عدد مرکب نکات ذیل را در نظر می گیریم‪.‬‬

‫‪ .1‬عدد داده شده را می نویسیم‪ ،‬وطرف چپ آن یک خط عمودی رسم می کنیم‪.‬‬
‫‪ .2‬می بینیم که این عدد به کدام عدد اولیه پوره قابل تقسیم است‪( .‬فقط باید به اعداد‬
‫اولیه تقسیم نمود نه به اعداد مرکبی مثل ‪ 6 , 4‬و غیره)‬
‫‪34‬‬
‫‪ .3‬عملیه تقسیم را از کوچکترین عدد اولیه یعنی ) ‪ ( 2‬شروع نموده تا وقتی ادامه می‬
‫دهیم که حاصل تقسیم یک شود‪.‬‬
‫(البته از هر عدد اولیه دلخواه که شروع نماییم بازهم نتیجه یکی بدست می آید)‪.‬‬
‫‪ .4‬اعدادیکه به طرف چپ خط عمودی بدست می آید عوامل ضربی اولیه عدد داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 1200‬را تجزیه نمایید‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد ‪ 1800‬را تجزیه نمایید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1800‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪900‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪450‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪225‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪75‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1200  2  2  2  2  3  5  5  2 4  3  5 2 1800  2  2  2  3  3  5  5  2 3  32  5 2‬‬
‫مثال‪ 1440 :‬تجزیه نمایید‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد ‪ 1680‬را تجزیه نمایید‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1440‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1680‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪720‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪840‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪420‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪210‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪105‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1680  2  2  2  2  3  5  7  2 4  3  5  7‬‬
‫‪1440  2  2  2  2  2  3  3  5  25  32  5‬‬
‫‪35‬‬
‫روش تجــزیــه (شاخه یی)‬
‫در این شیوه عددداده شده را به دو فاکتور تجزیه می کنیم ‪.‬اگر تمام فاکتور ها اولیه بودند عدد‬
‫را تجزیه نموده ایم ‪ .‬اگر یکی از فاکتور ها مرکب بود آن را دوباره به دو فاکتور دیگر تجزیه می‬
‫کنیم واین را تا زمانی تکرار میکنیم که تمام فاکتور ها اولیه شوند ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 180‬را به روش شاخه یی تجزیه کنید ؟‬
‫‪180‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪36‬‬
‫(مقسوم علیه ها)) (تقسیم کننده ها)‬
‫تقسیم کننده های یک عـدد‬
‫قاسم های یک عدد عبارت از اعدادی اند که عدد داده شده باالی آنها پوره قابل تقسیم باشد‪.‬و‬
‫قاسم های یک عدد همیشه از عدد داده شده کوچکتر ویا مساوی به آن می باشند ‪.‬‬
‫مثالً قاسم ها یا تقسیم کننده های عدد ‪ 8‬را میابیم ‪D (8)  {1, 2 , 4,8} .‬‬
‫را اعداد ‪ 4.2.1‬و ‪ 8‬میتواند پوره تقسیم کند ‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫تحلیل ‪ :‬یعنی عدد‬
‫تقسیم کننده های مشترک چند عدد‬

‫عبارت از اعدادی اند که بین قاسم های اعداد داده شده مشترک باشند ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬قاسم های مشترک بین اعداد ‪ 6‬و ‪ 12‬را بیابید ‪.‬‬
‫}‪D (6)  {1,2 ,3 , 6‬‬
‫}‪D (12)  {1,2,3,4,6,12‬‬ ‫حل‪:‬‬
‫}‪CD (6,12)  {1,2,3,6‬‬
‫نکات کانکوری‬
‫‪ .1‬قاسم های یک عدد محدود است که بین یک وخود عدد می باشد ‪.‬‬
‫‪ .2‬کوچکترین قاسم هرعدد عبارت از یک است ‪.‬‬
‫‪ .3‬بزرگترین قاسم هر عدد عبارت از خود همان عدد است ‪.‬‬
‫‪ .4‬کوچکترین قاسم مشترک بین چند عدد عبارت از یک می باشد ‪.‬‬
‫‪37‬‬
‫بزرگتـرین مقسوم علیه مشترک چند عدد‬
‫بزرگترین تقسیم کننده مشترک چند عدد عبارت از بزرگترین عددیست که همه اعداد داده‬
‫شده باالی این عدد همزمان پوره قابل تقسیم باشند بطور مثال ‪ 6‬عبارت از بزرگترین‬
‫عددیست که هر یکی از اعداد ‪ 24 , 18‬و ‪ 36‬باالی آن همزمان پوره قابل تقسیم است‪ .‬بناً ‪6‬‬
‫عبارت از بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد ‪ 36 , 24 , 18‬می باشد‪.‬‬
‫))‬ ‫دریافت بزرگتـرین مقسوم علیه مشترک بین چند عدد ((ب‪ .‬ق ‪ .‬م‬
‫‪G.C.F = Greates Common Divisor‬‬
‫‪H.C.F = Highest common Factor‬‬

‫‪G.C.F = Greatest Common Factor‬‬
‫برای دریافت بزرگترین مقسوم علیه مشترک چند عدد طریقه های متفاوت وجود دارد که به‬
‫ذکر چند طریقه می پردازیم‬
‫طریقه اول‪ :‬تجـزیه منفـرد‬
‫درین طریقه برای دریافت بزرگترین مقسوم علیه مشترک چند عدد مراحل ذیل را اجرا می‬
‫کنیم‪.‬‬
‫‪ .1‬ابتدا هر یکی از اعداد را جداگانه به عوامل ضربی اولیه آن تجزیه می کنیم‪.‬‬
‫‪ .2‬از عوامل ضربی اولیه‪ ،‬عوامل مشترکی که دارای کوچکترین توان باشد انتخاب می‬
‫‪38‬‬
‫‪ .3‬عوامل انتخاب شده را با هم ضرب نموده و حاصل ضرب عبارت از بزرگترین قاسم‬
‫مشترک اعداد است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد ‪ 8240‬و ‪ 7200‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬ابتدا هر یکی از اعداد را جداگانه به عوامل ضربی اولیه آن تجزیه می کنیم‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7200‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8240‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4120‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2060‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1030‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪515‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪103‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫برای انتخاب بزرگترین مقسوم علیه مشترک از بین عوامل ضربی مشترک آنهای را انتخاب‬
‫میکنیم که دارای کمترین تعداد توان باشند و عوامل غیر مشترک انتخاب نمی گردند ‪.‬‬
‫‪7200  2  2  2  2  2  3  3  5  5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ .‬ق ‪ .‬م‪‬‬ ‫‪ 2  2  2  2  5  80‬ب‬
‫‪8240  2  2  2  2  5  103‬‬
‫عدد ‪ 80‬عبارت از بزرگترین مقسوم مشترک اعداد داده شده می باشد‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫مثال‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد ‪ 7200 , 33264‬و ‪ 10560‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7200‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10560‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪33264‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5280‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪16632‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2640‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8316‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1320‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4158‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪660‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2079‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪693‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪231‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪77‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 33264  2 4  3 3  7  11‬‬

‫‪‬‬
‫‪10560  2  3  5  11 ‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪  2 4  3  48‬ب ‪ .‬ق ‪ .‬م‬
‫‪7200  2 5  3 2  5 2‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪120  2  2  2  3  5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2  2  5  20‬ب ‪ .‬ق ‪ .‬م‬
‫‪80  2  2  2  2  5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪60  2  2  3  5‬‬
‫‪‬‬
‫‪40‬‬
‫طریقه دوم‪ :‬تجـزیه همگانی‬
‫اعداد داده شده را دریک سطر نوشته و آنها را به عوامل اولیه مشترک شان همزمان تجزیه می‬
‫کنیم بعداً عوامل مشترک را با هم ضرب نموده و حاصل ضرب عبارت از بزرگترین مقسوم علیه‬
‫مشترک اعداد مورد نظر است‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪ = 2  2  5  20‬ب ‪ .‬ق ‪ .‬م‬
‫‪5‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪420‬‬ ‫‪660‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪330‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪165‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪55‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬
‫اکنون عوامل ضربی مشترک را با هم ضرب نموده و حاصل ضرب (ب ‪ .‬ق ‪ .‬م) اعداد داده شده‬
‫می باشد‪.‬‬
‫ب‪.‬ق‪.‬م‬ ‫‪ 2  2  3  5  60‬‬
‫‪41‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3360‬‬ ‫‪1680‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1680‬‬ ‫‪840‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪840‬‬ ‫‪420‬‬
‫‪  2  2  2 22  3420‬ب ‪ .‬ق ‪ .‬م‬
‫‪ 5  7  1680‬‬
‫‪210‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪105‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫طریقه سوم‪ :‬تقسیـم متوالی‬
‫توسط تقسیم متوالی می توان بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد که بوسیله تجزیه همگانی‬
‫و یا منفرد دشوار و یا حتی ناممکن باشد به راحتی دریافت نمود‪.‬‬
‫عدد بزرگ را تقسیم عدد کوچک می نماییم‪ ،‬یعنی عدد بزرگ را مقسوم و عدد‬ ‫‪.1‬‬
‫کوچک را مقسوم علیه در نظر گرفته عملیه تقسیم را تا جای انجام می دهیم که‬
‫باقیمانده از مقسوم علیه کوچکتر گردد‪.‬‬
‫مقسوم علیه مرحله اول را تقسیم باقیمانده مرحله اول می نماییم‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫بآلخره عملیه های تقسیم را تاهنگامی انجام می دهیم که باقی مانده صفر گردد و‬ ‫‪.3‬‬
‫مقسوم علیه اخیر عبارت از بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد داده شده است‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫مثال‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد ‪ 8051 , 7081‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫بناءً آخرین مقسوم علیه بدست آمده ) ‪ ( 97‬بوده که بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد داده‬
‫شده است‪.‬‬
‫جواب ‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک ‪ 194‬است‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫تعداد تقسیم کننده ها یا مقسوم علیه های یک عدد‬
‫برای بدست آوردن مقسوم علیه های یک عدد ابتدا اعداد داده شده را تجزیه نموده سپس به‬
‫تعداد عوامل اولیه یک واحد اضافه نموده و در اخیر اعداد داده شده را با هم ضرب نموده و‬
‫حاصل ضرب عبارت از تعداد مقسوم علیه است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬تعداد مقسوم علیه های عدد ‪ 360‬را دریافت کنید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪360‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫نکته‬
‫بزرگترین مقسوم علیه مشترک بین دو عدد متباین ( دور از هم) عبارت از یک است ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک بین اعداد ‪ 5‬و ‪ 7‬را بیابید؟‬
‫حل ‪ :‬چون اعداد داده شده قابل تجزیه نیستند یعنی عامل مشترک ندارند پس بزرگترین‬
‫مقسوم علیه مشترک انها عبارت از یک است ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک بین اعداد ‪ 8‬و ‪ 27‬را بیابید؟‬
‫‪27  3  3  3‬‬
‫(ب –ق‪-‬م) مساوی به یک است‬ ‫حل ‪:‬‬
‫‪8  2 2 2‬‬
‫‪44‬‬
‫مضــرب هـا‬
‫در لغت به معنی مکانی است که در آن خیمه بر پا کنند و در ریاضی مضرب ها ی طبیعی یک‬
‫عدد از ضرب زبانی شان بدست می آید‪.‬‬
‫مضــرب هـای یک عـدد‬
‫عبارت از اعدادی اند که باالی عدد داده شده پوره قابل تقسیم باشند ‪ .‬مثالمضرب های عدد‬
‫‪ 2‬را دریافت میکنیم‪.‬‬
‫}‪M (2)  {2 , 4 , 6 , 8 ,10 , ..‬‬
‫مضـرب های مشترک بین چند عدد‬

‫عبارت از اعدادی اند که بین اعداد داده شده مشترک باشند ‪.‬‬
‫مثالً مضرب های مشترک بین اعداد ‪ 2‬و ‪ 3‬را میابیم ‪.‬‬
‫}‪M (2)  {2 , 4 , 6 , 8 ,10 ,...‬‬
‫}‪M (3)  {3 , 6 , 9 ,12 ,15 ,...‬‬
‫}‪CM (2 , 3)  {6 ,12 ,...‬‬
‫نکـات مهم مضـرب هـا‬
‫مضرب های یک عدد نامحدود می باشد‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫یک عدد بی نهایت مضرب دارد ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫مضرب های یک عدد از خود عدد شروع وتا بی نهایت ادامه دارد‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫کوچکترین مضرب هر عدد عبارت از خود عدد است ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫بزرگترین مضرب هر عدد نامعلوم الیتناهی یا نا محدود است ‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫‪45‬‬
‫کوچکترین مضرب مشترک چند عدد‬
‫کوچکترین مضرب مشترک چند عدد عبارت از کوچکترین عددی است‪ ،‬طوریکه این عدد‬
‫کوچکترین عددی‬ ‫‪36‬‬ ‫باالی همه اعداد داده شده همزمان پوره قابل تقسیم باشد‪ ،‬بطور مثال‬
‫است که باالی اعداد ‪12 ,18‬و ‪ 6‬همزمان پوره قابل تقسیم است‪ .‬بناً ‪ 36‬را بنام کوچکترین مضرب‬
‫مشترک اعداد ‪ 12 ,18‬و ‪ 6‬یاد می کنند‪.‬‬
‫))‬‫دریافـت کوچکتـرین مضرب مشتـرک چند عدد ((ک ‪ .‬م ‪ .‬م‬

‫‪L.C.M = Least Common Multiple‬‬
‫برای دریافت کوچکترین مضرب مشترک چند عدد طریقه های متفاوت وجود دارد که به ذکر‬
‫چند طریقه می پردازیم‪.‬‬
‫طریقه اول‪ :‬تجـزیه منفرد‬
‫برای دریافت کوچکترین مضرب مشترک چند عدد به طریقه منفرد مراحل ذیل را اجرا می‬
‫کنیم‪:‬‬
‫ابتدا هر یکی از اعداد را جداگانه به عوامل ضربی اولیه آن تجزیه می کنیم‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫از عوامل ضربی اولیه‪ ،‬عوامل مشترکی که دارای بزرگترین توان باشند انتخاب می‬ ‫‪.2‬‬
‫تمام عوامل غیر مشترک را نیز انتخاب می کنیم‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫عوامل انتخاب شده را با هم ضرب نموده و حاصل ضرب عبارت از کوچکترین مضرب‬ ‫‪.4‬‬
‫مشترک اعداد می باشد‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫مثال‪ :‬کوچکترین مضرب مشترک اعداد ‪ 360‬و ‪ 180‬را دریافت نمایید‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪360‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪180  2 2  3 2  5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ .‬م‪‬‬ ‫ک‪.‬م‬ ‫‪2  2  2  3  3  5  360‬‬
‫‪360  2  2  2  3  3  5‬‬
‫مثال‪ :‬کوچکترین مضرب مشترک اعداد ‪ 360 , 756‬و ‪ 600‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪756‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪600‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪378‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪300‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪150‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪75‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪600  23  3  52‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  23  33  52  7  37800‬ک ‪ .‬م ‪ .‬م‬
‫‪360  2  3  5 ‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪756  2 2  33  7‬‬
‫‪‬‬
‫‪47‬‬
‫طریقه دوم‪ :‬تجزیه همگـانی‬
‫اعداد داده شده را در یک سطر نوشته و آنها را به عوامل ضربی اولیه شان همزمان تجزیه می‬
‫کنیم عملیه تجزیه نمودن را تا جای انجام می دهیم‪ ،‬که از حاصل تقسیم هر عدد‪ ،‬یک عدد‬
‫اولیه بدست آید‪ .‬بعداً عوامل مشترکی که بطرف چپ خط عمود بدست آمده با اعداد اولیه که‬
‫تحت خط اخیر تحریر شده اند‪ ،‬با هم ضرب نموده که حاصل ضرب عبارت از کوچکترین‬
‫مضرب مشترک اعداد مورد نظر است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کوچکترین مضرب مشترک اعداد ‪180‬و ‪ 360‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪180‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪  2  2  2  3  3  5  360‬ک ‪ .‬م ‪ .‬م‬
‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫مثال‪ :‬کوچکترین مضرب مشترک اعداد ‪ 85 , 60‬و ‪ 90‬را دریافت نمایید‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪  2  2  3  3  5 17  3060‬ک ‪ .‬م ‪ .‬م‬
‫‪3‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪48‬‬
‫طریقه سوم‪ :‬تقسیـم متوالی‬
‫برای دریافت کوچکترین مضرب مشترک اعداد بطریقه تقسیم متوالی یا اقلیدوس مراحل ذیل‬
‫را درنظر می گیریم‪:‬‬
‫ابتدا بزرگترین قاسم مشترک اعداد داده شده را دریافت می نماییم‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫بعداً اعداد داده شده را باهم ضرب نموده حاصل ضرب را تقسیم بزرگترین قاسم‬ ‫‪.2‬‬
‫مشترک شان می کنیم‪ ،‬که حاصل تقسیم عبارت از کوچکترین مضرب مشترک اعداد‬
‫داده شده می باشد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کوچکترین مضرب مشترک اعداد ‪ 130 , 120‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪130  120 15600‬‬

‫‪ ‬ک‪.‬م‪.‬م‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1560‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫نکته‬
‫کوچکترین مضرب مشترک بین دو عدد دور از هم حاصل ضرب شان میباشد‪.‬‬
‫مانند اعداد ‪ 2‬و ‪ 9‬که مساوی است به ‪(2)(9)  18‬‬
‫‪49‬‬
‫رابطه بین کوچکترین مضرب مشترک و بزرگترین قاسم مشترک دو عدد‬
‫هرگاه عدد اول را به ‪ ، a‬عدد دوم را به ‪ ، b‬ب ‪ .‬ق ‪ .‬م را به ‪ G‬و ک ‪ .‬م ‪ .‬م را به ‪ L‬نشان دهیم‪،‬‬
‫رابطه بین آنها قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ab‬‬ ‫‪ab‬‬ ‫‪GL‬‬ ‫‪GL‬‬

‫‪G‬‬ ‫‪, L‬‬ ‫‪, a‬‬ ‫‪, b‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬
‫مثال‪ :‬بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد ‪ 225‬و ‪ 300‬عبارت از ‪ 75‬می باشد‪ ،‬کوچکترین‬
‫مضرب مشترک ‪ 225‬و ‪ 300‬را دریابید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪a  225‬‬
‫‪b  300‬‬
‫‪a  b 225  300 67500‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 900‬‬
‫‪G  75‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫?‪L‬‬
‫مثال‪ :‬کوچکترین مضرب مشترک دو عدد ‪ 900‬و بزرگترین مقسوم علیه مشترک آنها ‪75‬‬
‫است‪ ،‬اگر یک عدد ‪ 300‬باشد‪ ،‬عدد دیگری را دریابید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪b  300‬‬
‫‪L  900‬‬ ‫‪L  G 900  75‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 225‬‬
‫‪G  75‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪300‬‬
‫?‪a‬‬
‫مثال‪ :‬هرگاه بزرگترین مقسوم علیه مشترک اعداد ‪ 30‬و ‪ 50‬عدد ‪ 10‬باشد‪ ،‬کوچکترین مضرب‬
‫مشترک آنها را دریافت کنید‪.‬‬
‫‪30  50‬‬
‫‪ ‬کوچکترین مضرب مشترک‬ ‫‪ 150‬‬
‫‪10‬‬
‫‪50‬‬
‫سواالت عبارتی‬
‫مثال اول ‪ :‬یک نفر میخواهد طویل ترین ریسمان های را که دارای طول های مساوی باشند‬
‫از سه بسته ریسمان که هر یک ‪ 24‬متر ‪ 36‬متر و ‪ 72‬متر طول دارد را قطع نماید ‪ .‬طویل‬
‫ترین ریسمانی را که شخص باید قطع نماید در حالیکه از هیچ یک بسته ها ضایعات باقی نماند‬
‫جواب ‪G.C.F  (24,36,72)  12 :‬‬ ‫چند متر است ؟‬
‫مثال دوم ‪ :‬یک هواپیما فاصله ‪ 36km‬را و هواپیمای دومی فاصله ‪ 128km‬را با مصرف یک‬
‫گیلن تیل می پیماید ‪ .‬برای اینکه هر دو هواپیما کوچکترین فاصله مساوی را طی نماید ‪ .‬هر‬
‫هواپیما چند گیلن تیل را باید داشته باشند‬
‫جواب ‪L.C.M  (36,128)  1152 :‬‬
‫مثال سوم‪ :‬اگر زنگ اول هر ‪ 10‬دقیقه بعد‪ ،‬زنگ دوم هر ‪ 15‬دقیقه بعد‪ ،‬زنگ سوم هر ‪25‬‬
‫دقیقه بعد و زنگ چهارم هر ‪ 30‬دقیقه بعد‪ ،‬به صدا در آید در صورتیکه هر چهار زنگ به‬
‫ساعت هر ده بجه روز هم زمان شروع به زنگ زدن نمایند معلوم نمایید که بعد از چه مدتی آن‬
‫ها دوباره هم زمان به زنگ زدن شروع می نمایند؟‬
‫‪L.C.M  (10, 15 ,25 ,30)  150  12.5hr‬‬
‫مثال چهارم‪ :‬شاروالی در کنار سرک در هر ‪ 4‬متر یک درخت را غرس نموده و در حالی که‬
‫ادارۀ برق در هر ‪ 22‬متر پایۀ برق را نصب کرده است‪ .‬اگر در شروع سرک پایۀ برق در کنار‬
‫درخت قرار گرفته باشد بعد از چند متر دوباره یک درخت در کنار پایۀ برق قرار می گیرد؟‬
‫‪L.C.M  (4, 22)  44m‬‬ ‫جواب ‪:‬‬
‫مثال پنجم‪ :‬نوریه هر سه روز بعد و ماللی هر ‪ 5‬روز بعد به کتابخانه میروند‪ .‬اگر هردوی آنهای‬
‫به تاریخ ‪ 10‬ثور به کتابخانه رفته باشند به کدام تاریخ ماه ثور آنها بار دوم در کتابخانه یکجا‬
‫خواهند شد‬
‫جواب ‪L.C.M  (3 ,5)  15  25 :‬‬
‫‪51‬‬
‫فصل دوم‬ ‫انفجار ریاضیات (‪)۱‬‬
‫فصل دوم‬
‫کســـر هـا‬
‫درطول روز به صورت عملی از کسر های متعارفی استفاده می کنیم بدون آن که به صورت عمیق بقه‬
‫مفهوم کسر توجه داشته باشیم‪ .‬زمانی که یک کیک را به قسمت های مساوی تقسیم می کنیم و یا یک‬
‫سیب را به صورت مساوی بین دو نفر تقسیم می کنیم‪ ،‬از مفهوم کسر استفاده کرده ایم‪.‬‬
‫کســـر‬
‫درلغت شکستاندن و دراصطالح یک شی را به چندین حصه مساوی تقسیم نمودن و از آن چند حصه را‬
‫گرفتن می باشد ‪ ( .‬کسرها عبارت از اعدادی اند که نشان دهنده یک حصه یا چندین حصه یی از یک‬
‫مجموعه (کل)میباشد ‪.‬‬
‫صورت کسر‬
‫عالمه کسر‪ ،‬خط کسر یا خط بر‬
‫مخرج کسر‬
‫انواع کسر ها‬

‫بصورت عموم کسرها به دو بخش عمده تقسیم گردیده است‪( :‬کسرهای عام وکسرهای عشاری)‪.‬‬
‫اول‪ :‬کســر های عـام‬

‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬
‫وغیره‬ ‫‪,‬‬ ‫عبارت ازکسری است که مخرج آن هرعددی شده بتواند‪ ،‬بدون صفر مانند ‪:‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬
‫کسرهای عام نظر به عدد صورت و مخرج بدو بخش تقسیم گردیده است‪(:‬کسرعام واقعی وکسر عام غیرواقعی)‪.‬‬
‫‪52‬‬
‫‪)1‬کسـرعـام واقعــی‬
‫‪2‬‬
‫وغیره‬ ‫عبارت از کسری است که صورت آن از مخرج اش کوچکتر باشد‪ .‬مانند‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪)2‬کسرعـام غیرواقعـی‬
‫عبارت از کسری است که صورت آن از مخرج اش بزرگتر باشد‪ .‬مانند ‪ 3 :‬وغیره‬

‫‪2‬‬
‫کسـرهـای معـادل‬
‫کسرهای که صورت ها و مخرج های شان متفاوت اما از نظر مقدار مساوی باشند‪ ،‬کسرهای معادل گفته‬
‫می شوند‪ .‬مانند‬
‫خواص کسر ها‬
‫هرگاه صورت و مخرج یک کسر را به یک عدد که خالف صفر باشد ضرب و یا تقسیم نماییم‪ ،‬کسر‬
‫جدیدی که بدست می آید معادل به کسر اولی است‪ .‬مانند‪:‬‬
‫‪3 3 2 6‬‬ ‫‪3 6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪5 5  2 10‬‬ ‫‪5 10‬‬
‫‪20 20  5 4‬‬ ‫‪20 4‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪25 25  5 5‬‬ ‫‪25 5‬‬
‫‪53‬‬
‫نمایش کسـر های عـام‬
‫نمایـش کسـر عـام واقعـی‬
‫مخرج یک کسرعام واقعی نشان میدهد که یک شی به چند حصه مساوی تقسیم گردیده وصورت آن‬
‫‪5‬‬
‫بیانگر قسمت های گرفته شده آن می باشد ‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫نمایـش کسـر عـام غیرواقعـی‬
‫برای نمایش کسرعام غیرواقعی صورت کسر را برمخرج آن تقسیم میکنیم‪ .‬طوریکه خارج قسمت عدد‬
‫صحیح باقی مانده صورت کسر و مخرج‪ ،‬مخرج اولی درنظرگرفته میشود‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬کسرغیرواقعی ‪ 5‬را بشکل دیگر بنویسید‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‪1‬‬
‫حل ‪( :‬خوانده می شود یک صحیح یکی برچهار)‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫عملیـه غیر واجـب نمودن‬
‫برای غیر واجب نمودن یک کسر‪ ،‬عدد صحیح ضرب درمخرج جمع صورت می گردد‪.‬و مخرج‪ ،‬مخرج‬
‫اولی درنظرگرفته میشود‪.‬‬
‫‪2 (2)(3)  2 8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫مثال ‪ :‬کسرداده شده را ساده سازید‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪54‬‬
‫اختصــار کســرها‬
‫عملیه تقسیم نمودن صورت و مخرج یک کسر را بر قاسم مشترک آنها بنام اختصار کسرها یاد می کنند‪.‬‬
‫‪14 14  2 7‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫مثال‪ :‬کسر زیر را اختصار نمایید‪.‬‬
‫‪18 18  2 9‬‬
‫مثال‪ :‬کسر زیر را اختصار نمایید‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫‪105‬‬
‫‪210 15‬‬
‫‪‬‬
‫‪112 8‬‬
‫‪56‬‬
‫‪8‬‬
‫مقایـسه کسـرهای عـام‬

‫منظور از مقایسه کسرها اینست تا معلوم نماییم که یک کسر نسبت به کسر دیگر کوچکتر‪ ،‬بزرگتر و یا‬
‫مساوی به آن است و برای این منظور سه حالت ذیل را درنظر می گیریم‪:‬‬
‫کسر های که مخرج های شان مساوی باشند‪ ،‬کسری بزرگتر است که دارای صورت بزرگتر‬
‫‪16 13‬‬
‫باشد‪ .‬مانند‪ :‬‬
‫‪5 5‬‬
‫مثال ‪ :‬کدام یک از کسرهای عام داده شده بزرگتراست؟‬
‫‪11‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪‬‬ ‫( ‪ 11‬بر ‪ 20‬بزرگتر از ‪ 9‬بر ‪) 20‬‬
‫‪20 20‬‬
‫‪3 7‬‬
‫( ‪ 3‬بر ‪ 5‬کوچکتر از ‪ 7‬بر ‪ ) 5‬‬
‫‪5 5‬‬
‫‪ .1‬کسرهای که صورت های شان مساوی باشند‪ ،‬کسری بزرگتر است که دارای مخرج کوچکتر‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪7 7‬‬
‫‪‬‬ ‫مانند‪:‬‬
‫‪9 11‬‬
‫‪55‬‬
‫‪12 12‬‬
‫‪,‬‬ ‫مثال ‪ :‬کدام کسر بزرگتر است؟‬
‫‪2 3‬‬
‫‪ ‬حل ‪ :‬چون صورت ها مساوی است پس کسری بزرگ است که مخرج اش کوچک باشد‪ .‬یعنی‪:‬‬
‫‪12 12‬‬
‫‪‬‬
‫‪2 3‬‬
‫‪ .2‬هرگاه صورت و مخرج کسرها متفاوت باشد‪ ،‬برای مقایسه آن ها اوالً آنها را هم مخرج ساخته‬
‫بعداً مقایسه می نماییم‪.‬‬
‫و ‪ 3‬را مقایسه نمایید‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫مثال‪ :‬کسرهای‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬برای هم مخرج ساختن دو کسر ابتدا صورت و مخرج کسر اولی را ضرب مخرج کسر‬
‫دومی می نماییم‪ ،‬سپس صورت و مخرج کسر دومی را نیز ضرب مخرج کسر اولی می نماییم‪.‬‬
‫یعنی آنها را به کسر های معادل شان تبدیل نموده سپس مقایسه می نماییم‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪33 9‬‬

‫‪4 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪4  3 12‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪2 ‬‬ ‫‪24 8‬‬ ‫‪12 12‬‬ ‫‪4 3‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3  4 12‬‬
‫عملیـات چهـارگانه باالی کسـر های عــام‬
‫جمـع کسـر های عـام‬
‫برای جمع کسرهای عام دو حالت ذیل وجود دارد‪.‬‬

‫حالت اول‬
‫هرگاه مخرج ها مساوی باشند‪ ،‬از مخرج های مساوی یکی را در نظر گرفته صورت ها را باهم جمع‬
‫میکنیم‪.‬‬
‫‪56‬‬
‫مثال ‪ :‬حاصل جمع کسرهای ذیل را محاسبه نمایید‪.‬‬
‫‪1 2 3 4 1  2  3  4 10‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪10 10 10 10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4 17 22 17  22 39 13‬‬
‫‪2) 2  3  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6 6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫حالت دوم‬
‫برای جمع نمودن کسرهایکه مخرج هایشان متفاوت باشد‪ ،‬نکات ذیل را در نظر می گیریم‪:‬‬
‫‪ .1‬ابتدا همه مخرج ها را در نظر گرفته‪ ،‬کوچکترین مضرب مشترک شان را بدست می آوریم‪.‬‬
‫‪ .2‬این عدد بدست آورده را مخرج مشترک تمام کسرها قرار می دهیم‪.‬‬
‫‪ .3‬مخرج مشترک را به هر یک از مخرج ها تقسیم نموده حاصل تقسیم را بصورت کسرها ضرب‬
‫می نماییم‪.‬‬
‫‪ .4‬در اخیر صورت ها را با هم جمع می نماییم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬کسرهای ذیل را جمع نمایید‪.‬‬
‫‪5 3‬‬ ‫‪5 3 10  9 19‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪ ?   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6 4‬‬ ‫‪6 4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3 1 5‬‬ ‫‪3 1 5 6  3  20 29‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪  ?   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪12 8 6‬‬ ‫‪12 8 6‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7 23 14  23 37‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪2 3 ?  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3 6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1 3‬‬ ‫‪1 3‬‬ ‫‪21 3 2 63  6  60 129 43‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪2   2  ? 2   2    ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪10 15‬‬ ‫‪10 15‬‬ ‫‪10 15 1‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30 10‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 21 13 3  21  13 37‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪ 2 1  ?   2 1    ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10 10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10 10 10 10 10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1 3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1 3 3 33 3 24  231  42 297‬‬
‫)‪6‬‬ ‫‪2  ?  2     ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪16 8‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16 8 14 16 8‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪112‬‬
‫‪57‬‬
‫مثال ‪...‬‬
‫قرار شکل داده شده حاصل جمع هر چهار ضلع ذوزنقه را دریابید‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫𝑛𝑖 ‪2‬‬
‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑛𝑖 ‪5‬‬ ‫𝑛𝑖 ‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑛𝑖 ‪6‬‬
‫حـل‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫طول هر ضلع ذوزنقه داده شده است مجموع االضالع آن را با جمع نمودن هر طول پیدا می کنیم‪.‬‬
‫حصه یک اینچ می باشد‪.‬‬ ‫اینچ و‬ ‫مجموع اضالع ذوزنقه‬
‫تفـریق کسـر های عـام‬
‫برای تفری کردن کسرهای عام دوحالت وجود دارد‪.‬‬

‫هرگاه مخرج ها مساوی باشد‪ ،‬از مخرج های مساوی یکی را درنظرگرفته و صورت ها را ازهمدیگر‬
‫تفری میکنیم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬حاصل تفری کسرهای ذیل را بیابید؟‬
‫‪11 2‬‬ ‫‪11 2 9‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪ ? ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪4 4‬‬ ‫‪4 4 4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3 19 13 19  13 6‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪3 2 ?  3 2   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5 5 5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪58‬‬
‫هرگاه مخرج ها متفاوت باشند‪ ،‬ابتدا مخرج مشترک‪ ،‬مخرج ها در نظرگرفته واین مخرج مشترک را‬
‫تقسیم بر هریک از مخرج ها نموده و ضرب در صورت ها می نماییم ‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کسر های زیر را تفریق نمایید‪.‬‬
‫‪5 3‬‬ ‫‪5 3 10  3 7‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪ ?   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2 4‬‬ ‫‪2 4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1 32 7 32  21 11‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪3 2 ? 3 2 ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3 9 3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪5 1‬‬ ‫‪5 1 20  3 17‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪ ? ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6 8‬‬ ‫‪6 8‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 5 2 5 5 15  5 10‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪5 1  ?  5 1  1   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 1 3 1 3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪6 1‬‬ ‫‪6 1 62 4 2‬‬

‫)‪5‬‬ ‫‪ ?   ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪10 5‬‬ ‫‪10 5 10‬‬ ‫‪10 5‬‬
‫نکته‬
‫هرگاه یک عدد با یک کسر به حالت جمع و یا تفریق باشد‪ ،‬می توان با استفاده از عملیه غیر واجب آن‬
‫عدد را با کسر جمع و یا تفریق نمود‪ .‬مانند‪:‬‬
‫مثالها‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 4 1 8 1 9‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪? 4   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 1 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 23 1 7‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪2 ?  2 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 4  5  2 18‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪4 ?  4 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪59‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬حاصل تفریق اعداد نسبتی زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪4 6‬‬ ‫‪7 3‬‬ ‫‪5 7‬‬ ‫‪9 3‬‬
‫)‪a‬‬ ‫?‪ ‬‬ ‫)‪b‬‬ ‫?‪ ‬‬ ‫)‪c‬‬ ‫?‪ ‬‬ ‫)‪d‬‬‫?‪ ‬‬
‫‪5 5‬‬ ‫‪3 4‬‬ ‫‪8 12‬‬ ‫‪16 8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫از عدد نسبتی ‪ 2‬عدد نسبتی ‪ 2‬را تفریق نمایید‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫حصۀ همان کتاب را مطالعه کرد‪.‬‬ ‫‪5‬‬
‫دوم‬ ‫روز‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫کتاب‬ ‫یک‬ ‫حصۀ‬ ‫‪5‬‬
‫یک شاگرد در روز اول‪،‬‬ ‫‪.3‬‬
‫چند حصۀ کتاب مذکورباقی مانده است؟‬
‫ضـرب کسـر های عـام‬
‫برای ضرب نمودن کسرها‪ ،‬صورت ها را با صورت ها و مخرج ها را با مخرج ها ضرب میکنیم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬کسرهای زیر را ضرب نمایید‪.‬‬
‫‪3 8‬‬ ‫‪3 8 24 6‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪ ?   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4 5‬‬ ‫‪4 5 20 5‬‬
‫‪4 1‬‬ ‫‪4 1‬‬ ‫‪4 1 3 12 6‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪ 3  ?   3    ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5 2‬‬ ‫‪5 2‬‬ ‫‪5 2 1 10 5‬‬
‫‪3 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪1 11 3 2 1 66 22‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪2 1  2   ?  2 1  2      ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪3 4 2 1 3 24 8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1 2 3 7 42 21‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪2 3 ?  2 3    ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2 1 4 2 8‬‬ ‫‪4‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬اعداد زیر را با هم ضرب نموده جواب آنها را به ساده ترین شکل بنویسید‪.‬‬
‫‪41 13‬‬ ‫‪12 5‬‬ ‫‪15 12‬‬
‫)‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) ‪b) ( ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪c‬‬ ‫) (‪‬‬
‫‪5 2‬‬ ‫‪3 6‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪16 3‬‬ ‫‪8 4 3‬‬
‫) ( ‪d) ( )‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪e) ( ) ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) (‪f ) ( ) ‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪15 4‬‬ ‫‪3 5 4‬‬
‫‪ 2 .2‬حصۀ عدد ‪ 111‬چند می شود؟‬
‫‪3‬‬
‫‪60‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ .3‬مردم باید اقالً ‪ 2‬دیسی لیتر آب برای هر کیلو گرام وزن جسم خود‪ ،‬به صورت تقریبی‪ ،‬هر‬
‫روز بنوشند‪ ،‬یک شخص با وزن ‪ 70‬کیلوگرام روزانه به چه مقدار آب ضرورت خواهد داشت؟‬
‫تقسیم کسـر های عـام‬
‫برای تقسیم نمودن کسرهای عام کسراول به حالت خودش نوشته‪ ،‬عالمه تقسیم به ضرب وکسردوم را‬
‫معکوس مینماییم‪ .‬در اخیر عملیه ضرب را اجرا میکنیم‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬حاصل تقسیم کسرهای عام ذیل را بیابید‪.‬‬
‫‪1 3 7‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪2 7 6‬‬
‫مثال‪ :‬کسر های زیر را تقسیم نمایید‪.‬‬
‫‪14 7 14 1 14 2‬‬
‫)‪1‬‬ ‫? ‪14  7 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪1 1 1 7 7 1‬‬
‫‪8 2‬‬ ‫‪8 2 8 5 40 20‬‬
‫)‪2‬‬ ‫?‪ ‬‬ ‫‪    ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3 5‬‬ ‫‪3 5 3 2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11 8 11 1 11‬‬
‫)‪3‬‬ ‫? ‪2 8 ‬‬ ‫‪ 2 8     ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4 1 4 8 32‬‬
‫دوم‪ :‬کســر اعشــار‬

‫کسر های که مخرج های شان یکی از طاقت های ‪ 10‬باشد‪ ،‬بنام کسر اعشاری یاد می شود‪.‬‬
‫مانند‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪13‬‬
‫وغیره‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10000‬‬
‫این کسرها را می توان بعد از تقسیم نمودن صورت بر مخرج بشکل اعداد اعشاری نیز نوشت‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 0.2‬‬ ‫(خوانده می شود‪ ،‬صفر اعشاری ‪) 2‬‬
‫‪10‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ 0.07‬‬ ‫(خوانده می شود‪ ،‬صفر اعشاری صفر ‪) 7‬‬
‫‪100‬‬
‫‪61‬‬
‫انــواع کسر اعشـــاری‬
‫کسر اعشار بصورت عموم دو نوع است که عبارت از(( کسر اعشاری واقعی )) و ((کسر اعشار‬
‫مخلوط))می باشد‪.‬‬
‫کسـر اعشــار واقعـی‬
‫آنعده کسر های که قبل از اعشار عدد صحیح نداشته باشند‪ ،‬کسر اعشاری واقعی گفته می شوند‪.‬‬
‫مانند‪0.34 :‬‬
‫کسـر اعشــار مخلوط‬
‫آنعده کسرهای که عالوه بر عدد کسری عدد صحیح هم داشته باشند (یعنی قبل از عالمه اعشار تنها‬
‫صفر نباشد) کسر اعشار مخلوط گفته می شود‪ .‬مانند‪23.127 :‬‬
‫عملیـات اسـاسـی باالی کسـر های اعشـاری‬
‫می توانیم چهار عملیه (جمع‪ ،‬تفری ‪،‬ضرب و تقسیم) را باالی کسرهای اعشاری اجرا کنیم‪.‬‬
‫جمـع کســر اعشـاری‬
‫برای جمع اعداد اعشاری عالمه های اعشاریه را زیر پای همدیگر نوشته‪ ،‬بعدا اعداد قبل و بعد از اعشار‬
‫را نیز طوری زیر پای همدیگر می نویسیم که اعداد هم مرتبه روی همدیگر قرار گیرند‪ .‬و بعداً عملیه‬
‫جمع را مانند جمع اعداد طبیعی انجام می دهیم‪.‬‬
‫‪13 5 . 0 0 4‬‬
‫مثال‪ :‬حاصل جمع کسر های اعشاری ? ‪ 132.004  43.145 ‬را بیابید‪ 4 3 .1 4 5 .‬‬
‫‪1 78.1 4 9‬‬
‫‪2.234‬‬
‫‪ 5. 9‬‬
‫مثال ‪ :‬حاصل جمع کسرهای اعشاری ذیل را بیابید‪.‬‬
‫‪8.134‬‬
‫‪62‬‬
‫‪0.125‬‬
‫‪ 0.234‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد ‪ 0.125‬و ‪ 0.234‬را جمع نمایید‪.‬‬
‫‪0.359‬‬
‫مثال ‪ :‬محیط هر کدام از شکل های داده شده ذیل را بیابید‪.‬‬
‫‪3.21 cm‬‬ ‫‪5.2 cm‬‬

‫‪16.25 cm‬‬
‫‪2.48 cm‬‬
‫‪6.5 cm‬‬
‫‪7.07 cm‬‬ ‫‪6.22 cm‬‬ ‫‪5.2 cm‬‬
‫تفـریق کســر اعشـاری‬

‫برای تفریق اعداد اعشاری‪ ،‬مفروق منه را طوری زیر پای مفروق می نویسیم که عالمه اعشاری و اعداد‬
‫هم مرتبه نیز زیر پای همدیگر قرار گیرند و بعداً مانند تفریق اعداد طبیعی عملیه تفریق را انجام می‬
‫دهیم‪.‬‬
‫را تفریق نمایید‪.‬‬ ‫‪2.124‬‬ ‫عدد‬ ‫‪8.576‬‬ ‫مثال‪ :‬از عدد‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪8 .5 7 6‬‬
‫‪ 2 .1 2 4‬‬
‫‪6.452‬‬
‫را تفریق نمایید‪.‬‬ ‫‪9.56782‬‬ ‫عدد‬ ‫‪23.012‬‬ ‫مثال‪ :‬از عدد‬
‫‪ ‬حل‪ :‬ابتدا با قراردادن صفر ها در اخیر مفروق منه تعداد خانه های بعد از اعشار آن را با تعداد‬
‫خانه های مفروق برابر ساخته‪ ،‬سپس عملیه تفریق را انجام می دهیم‪ .‬یعنی ‪:‬‬
‫)‪(23.012  23.01200‬‬
‫‪23.01200‬‬
‫‪ 9.56782‬‬
‫‪13.44418‬‬
‫‪63‬‬
‫ضـرب کســر اعشـاری‬
‫برای ضرب اعداد اعشاری اوالً بدون در نظر داشت عالمه اعشاری اعداد داده شده را با هم ضرب نموده‪،‬‬
‫بعداً به تعداد ارقام بعد از اعشار اعداد ضرب شده‪ ،‬از طرف راست حاصل ضرب ارقام اعشاری جدا نموده‬
‫و عالمه اعشاری را می نویسیم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪0.00027‬‬
‫‪‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪000054‬‬
‫‪ 000027‬‬
‫‪0.00324‬‬
‫مثال‪ :‬کسرهای عشاری ذیل را باهم ضرب کنید‪.‬‬
‫‪2.24‬‬
‫‪ 3.22‬‬
‫‪448‬‬
‫‪448‬‬
‫‪ 672‬‬
‫‪7.2128‬‬
‫را ضرب نمایید‪.‬‬ ‫‪2.43‬‬ ‫و‬ ‫‪3.212‬‬ ‫مثال‪ :‬اعداد‬
‫‪3.212‬‬
‫‪ 2.43‬‬
‫‪9636‬‬
‫‪12848‬‬
‫‪ 6424‬‬
‫‪7.80516‬‬
‫‪64‬‬
‫نکته کانکوری‬
‫در ضرب با از بین رفتن یک صفریک خانه اعشار به پیش میرود‪.‬‬
‫‪2.25  100  225‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫تقسـیم کســر اعشـاری‬
‫برای تقسیم نمودن کسرهای اعشاری سه حالت ذیل را در نظر میگیریم‪.‬‬
‫هرگاه در سوال تقسیم باقی مانده موجود باشد‪ ،‬میتوانیم آنرا از بین ببریم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬حاصل تقسیم اعداد ذیل را بیابید‪.‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 87‬را باالی ‪ 8‬تقسیم نمایید‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد ‪ 122‬را باالی ‪ 8‬تقسیم نمایید‪.‬‬
‫‪65‬‬
‫هرگاه مقسوم اعشار داشته باشد دراینصورت عالمه اعشاری را به خارج قسمت انتقال میدهیم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬تقسیم نمایید‪.‬‬

‫تقسیم نمایید‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫را باالی عدد‬ ‫‪0.72‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد‬ ‫مثال‪ :‬عدد ‪ 37.2‬را باالی ‪ 3‬تقسیم نمایید‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫حالت سوم‬
‫هرگاه مقسوم و مقسوم علیه هر دو اعشار داشته باشند‪ ،‬اوالً مقسوم و مقسوم علیه را به وسیله‬
‫ضرب نمودن توان ها ‪ 10‬به کسر های معادل آن تبدیل نموده‪ ،‬بعداً عملیه تقسیم را اجرا می کنیم‬
‫( و یا به زبان ساده تر تعداد خانه های بعد از اعشار مقسوم و مقسوم علیه را با گذاشتن صفر ها‬
‫برابر ساخته بعداً عالمه اعشار را بر می داریم)‪.‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد داده زیر را تقسیم نمایید‪.‬‬
‫‪22.5 22.5  10 225‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪22.5  1.5 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 15‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5  10‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪4.22  100 422‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪4.22  2.11 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2.11  100 211‬‬
‫‪2.6964 2.6964  10000 26964‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪2.6964  1.26 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.14‬‬
‫‪1.26‬‬ ‫‪1.26  10000‬‬ ‫‪12600‬‬
‫‪0.01836 0.01836  100000 1836‬‬

‫)‪4‬‬ ‫‪0.01836  0.018 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.02‬‬
‫‪0.018‬‬ ‫‪0.018  100000‬‬ ‫‪1800‬‬
‫‪56  10 560‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪56  0.8 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 70‬‬
‫‪0.8  10‬‬ ‫‪8‬‬
‫نکته کانکوری‬
‫در عملیه تقسیم با از بین رفتن یک صفر یک خانه اعشار به دنبال می رود‪.‬‬
‫‪23.25‬‬
‫‪ 2.325‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫‪10‬‬
‫مقـایـسه کسـر های اعشــاری‬
‫برای مقایسه کسرهای اعشاری ابتدا اعداد صحیح بعداً خانه های بعد از اعشار را به ترتیب مقایسه‬
‫میکنیم‪.‬‬
‫‪3.4  2.34‬‬
‫‪3.5  3.7‬‬ ‫مثال‪ :‬کسرهای اعشاری داده شده را مقایسه نمایید ‪.‬‬
‫‪10.176  10.2‬‬
‫‪67‬‬
‫تبدیل کسـر ها به یکـدیگر‬
‫تبدیل کسر عام به اعشـار‬
‫برای تبدیل کسر عام به اعشار صورت کسر را بر مخرج تقسیم نموده که یک عدد اعشاری بدست‬
‫خواهد آمد‪ ،‬و بعداً آنرا به شکل کسر اعشار تبدیل می نماییم‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬کسر های عام ذیل را به کسر های اعشار تبدیل نمایید‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪ 1.5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪ 0.8 ‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪525‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪ 5.25 ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪ ‬بخاطر داشته باشید که فقط اعداد اعشار دار محدود را می توان بشکل کسر اعشار تبدیل کرد‪.‬‬
‫‪2.257 ‬‬
‫‪2257‬‬
‫مثال‪ :‬عدد اعشار دار محدود‬
‫‪1000‬‬
‫‪3.14026 ... ‬‬

‫‪314026‬‬
‫مثال‪ :‬عدد اعشار دار نا محدود‬
‫‪100000‬‬
‫تبدیل کسر اعشار به عـام‬
‫برای تبدیل نمودن اعداد اعشاری به شکل کسر تمام اعداد را بدون در نظر داشت عالمه اعشار بصورت‬
‫کسر نوشته و در مخرج کسر بجای عالمه اعشار(( ‪ )) 1‬و به جای هر رقم اعشار در مخرج کسر صفر‬
‫می گذاریم‪ .‬در اخیر صورت و مخرج را نیز اختصار می کنیم‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد اعشاری زیر را به شکل کسر تبدیل نمایید‪.‬‬
‫‪25036‬‬
‫)‪1‬‬ ‫? ‪25.036‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1000‬‬
‫‪974‬‬
‫)‪2‬‬ ‫? ‪0.974‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1000‬‬
‫‪6 3‬‬
‫)‪3‬‬ ‫? ‪0. 6 ‬‬ ‫‪ 0. 6 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪10 5‬‬
‫‪257‬‬
‫)‪4‬‬ ‫? ‪0.257‬‬ ‫‪ 0.257 ‬‬
‫‪1000‬‬
‫‪323‬‬
‫)‪5‬‬ ‫? ‪3.23‬‬ ‫‪ 3.23 ‬‬
‫‪100‬‬
‫‪100001‬‬
‫)‪6‬‬ ‫? ‪10.0001 ‬‬ ‫‪ 10.0001 ‬‬
‫‪10000‬‬
‫اعداد اعشاری که قبل از اعشار دارای عدد صحیح باشند‪ ،‬بشکل کسریکه دارای عدد صحیح است نیز‬
‫می توان تبدیل نمود‪ ،‬درین حالت عدد قبل از اعشاری را به عنوان عدد صحیح و قسمت اعشاری را‬
‫‪54 254‬‬
‫‪2.54  2‬‬ ‫‪‬‬ ‫را مانند روش قبل انتخاب می کنیم‪ .‬مانند‪:‬‬ ‫درصورت کسر قرار داده و مخرج‬
‫‪100 100‬‬
‫تبدیل کسر اعشارمتوالی به عام‬
‫هرگاه بعد از عالمه اعشاری عددی بطور متواتر تکرار شده و ختم نگردد گفته می شود این عدد متوالی‬
‫است‪ ،‬که با گذاشتن خط (‪ ) -‬بر روی این عدد آن را مشخص می نماییم که این عدد متوالی (تکراری) است‪.‬‬
‫مانند‪ (0.4  0.444...) :‬و برای تبدیل اعداد اعشار دار متوالی به شکل کسر تمام ارقام بعد از اعشار را‬
‫بصورت کسر نوشته و در مخرج به تعداد این ارقام عدد ‪ 9‬می نویسیم‪.‬‬
‫‪69‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد اعشاری ذیل را به شکل کسر تبدیل نمایید‪.‬‬

‫‪14  1 13‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪1.4 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪5‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪0.5 ‬‬
‫‪9‬‬
‫‪23‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪0.23 ‬‬
‫‪99‬‬
‫‪267  2 265‬‬ ‫‪67‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪2.67 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪99‬‬
‫‪3054  3 3051‬‬ ‫‪54‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪3.054 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪999‬‬ ‫‪999‬‬ ‫‪999‬‬
‫تبدیل کسر اعشار متوالی و غیر متوالی به عام‬

‫برای تبدیل نمودن کسر اعشاری که بعضی ارقام متوالی و بعضی غیر متوالی باشند‪ ،‬ابتدا تمام ارقام را در‬
‫صورت کسر نوشته و از تمام ارقام‪ (،‬ارقام غیر متوالی و ارقام صحیح ) را تفریق می نماییم و در مخرج‬
‫بجای هر رقم متوالی عدد )‪ (9‬و بجای هر رقم غیر متوالی بعد از اعشار صفر می گذاریم‪.‬‬
‫‪12483  1248 11235‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪12.483 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬
‫‪267  2 265‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪0.267 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪990‬‬ ‫‪990‬‬
‫‪35  3 32‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪0.035 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬
‫کســرالکسریا مرکـب‬
‫هرگاه صورت ومخرج یک کسر بازهم کسر باشد کسرالکسر نامیده میشود‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
‫‪70‬‬
‫مثال ‪ :‬حاصل کسرالکسرداده شده را بیابید‪.‬‬
‫حل ‪ :‬برای بدست آوردن حاصل کسرالکسر ازعملیه تقسیم کسرهای عام استفاده میکنیم‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪2  7  3  7  4  28‬‬
‫‪3 2 4 2 3 6‬‬
‫‪4‬‬
‫مثال‪ :‬افاده های ذیل را حل نمایید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫?‪3 ‬‬ ‫‪2 4 2 7 14‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪ 3     ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3 7 3 4 12‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2 8 3 24‬‬
‫)‪2‬‬ ‫?‬ ‫‪‬‬ ‫‪8   ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 1 2 2‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 3 1 1 1‬‬
‫)‪3‬‬ ‫?‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 3    ‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 1 2 3 6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 1 7‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫?‪3 ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3  3 3  3  8  10  80  20‬‬
‫‪4 2‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪4 3 12 3 12 36 9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5 3‬‬ ‫‪5 3‬‬ ‫‪5 2 10‬‬
‫مثال‪ :‬حاصل کسر مرکب داده شده را بیابید‪.‬‬
‫‪3 6‬‬
‫‪‬‬
‫?‪2 2 ‬‬
‫‪4 3‬‬
‫‪‬‬
‫‪5 5‬‬
‫‪3 6 9‬‬
‫‪‬‬
‫‪2 2  2  9  1  9  5  45‬‬
‫‪4 3 1 2 5 2 1 2‬‬
‫‪‬‬
‫‪5 5 5‬‬
‫‪71‬‬
‫مثال‪ :‬کسر ذیل را ساده سازید‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫?‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 7‬‬ ‫‪14 5  14  9‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1  1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2 2 7‬‬ ‫‪1 4 7‬‬ ‫‪5 1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1 ‬‬
‫‪1 1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫را ساده سازید‪.‬‬ ‫مثال‪ :‬کسرالکسر ‪3  1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 3‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3 1  3 1‬‬ ‫‪9 2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2 2  1  4  1    1   1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4 5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪e  2‬‬ ‫مقدار ثابت اویلر ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6  ........‬‬
‫‪72‬‬
‫سواالت از افاده های عددی‬
‫)‪1‬‬ ‫‪2223‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪12  3  2  10  18‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪2  3  2  3  10  4  10‬‬
‫)‪4‬‬ ‫? ‪2 463‬‬
‫‪2 463 2 4 2  62  4‬‬
‫)‪5‬‬ ‫? ‪2  10  4  2  22 ‬‬
‫‪2  10  4  2  22  20  2  22  22  22  0‬‬
‫)‪6‬‬ ‫? ‪4  3 4  2  2 ‬‬
‫‪4  3  4  2  2  4  12  2  2  4  6  2  12‬‬
‫)‪1‬‬ ‫? ‪3(2  4  2  3)  6 ‬‬

‫‪3(2  4  2  3)  6  3(2  2  3)  6  3(2  6)  6  3(8)  6  24  6  4‬‬
‫)‪2‬‬ ‫? ‪2[2(2  2  2)]  2 ‬‬

‫‪2[2(2  2  2)]  2  2[(2  1)]  2  2[2(3)]  2  2[6]  2  12  2  14‬‬
‫)‪3‬‬ ‫? ‪{3[16  2(2  6  3)]}2  2 ‬‬
‫‪{3[16  2(2  6  3)]}2  2  {3[16  2(12  3)]}2  2  {3[16  2(4)]}2  2‬‬
‫‪ {3[16  8]}2  2  {3[2]}2  2  {6}2  2  12  2  14‬‬
‫هرگاه افادة شامل اعداد تواندار باشد ابتدا آنها را از توان رفع نموده‪ ،‬سپس عملیات الزم را اجرا می کنیم‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫)‪1‬‬ ‫? ‪42  2  8  22  3 ‬‬

‫‪42  2  8  22  3  16  2  8  4  3  32  8  4  3  4  4  3  8  3  5‬‬
‫)‪2‬‬ ‫? ‪[25  2(6  22  2)]2  6 ‬‬
‫‪[25  2(6  22  2)]2  6  [32  2(6  4  2)]2  6  [32  2(6  2)]2  6‬‬
‫‪[32  2(8)]2  6  [32  16]2  6  [2]2  6  4  6  10‬‬
‫‪ 1  1  1  1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬

‫)‪3‬‬ ‫‪1  1  1  1  ..................1 ‬‬ ‫?‪‬‬
‫‪ 2  3  4  5 ‬‬ ‫‪ 100 ‬‬
‫‪ 3  4  5  6 ‬‬ ‫‪ 101  101‬‬
‫‪     ..................‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2  3  4  5 ‬‬ ‫‪ 100 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 2‬‬ ‫‪1‬‬

‫)‪4‬‬ ‫? ‪3 2    2  ‬‬
‫‪3 3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1 3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 6    23  6   6 ‬‬
‫‪3 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪6 1 3‬‬
‫)‪5‬‬ ‫?‪  ‬‬
‫‪5 2 10‬‬
‫‪6 1 3 6 3 24  3 27‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5 2 10 5 20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪2 5 3‬‬
‫)‪6‬‬ ‫? ‪  8 ‬‬
‫‪3 6 2‬‬
‫‪2 5 3‬‬ ‫‪2 5 3 8 12 24 24  360 384‬‬
‫‪  8     ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3 6 2‬‬ ‫‪3 6 2 1 15 2‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 1‬‬
‫)‪7‬‬ ‫? ‪2 (12   ) ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪3 12 3 1 11 24 1 11 24  1 11 23‬‬ ‫‪253‬‬
‫( ‪2 (12   )  2 (   )  (  ) ‬‬ ‫‪) ( )‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪4 1 2 3‬‬ ‫‪3 3 3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 3‬‬ ‫‪9‬‬
‫عملیه تقریب ‪Round off‬‬
‫هرگاه بخواهیم یک عدد اعشاری را به چند رقم بعد از اعشار محدود نماییم‪ ،‬این عملیه را رونداف می‬
‫نامند‪ .‬طوریکه اگر رقم مورد نظر که ازآن در خانه های اعشاری قرار است صرف نظر گردد کمتر از عدد‬
‫باشد‪ ،‬قابل صرف نظر و در صورتیکه بزرگتر از عدد ‪ 5‬باشد یک واحد در نظر گرفته شده و به رقم‬ ‫‪5‬‬
‫‪74‬‬
‫قبل از آن اضافه می گردد و هرگاه خود عدد ‪ 5‬باشد زمانی یک در نظر گرفته می شود که عدد ماقبل‬
‫آن طاق باشد در غیرآن محاسبه نمی گردد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 2.375401‬را تا یک خانه بعد از اعشاری محدود نمایید‪.‬‬
‫‪7.375401  7.4‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 10.243128‬راتا دو خانه بعد از اعشاری محدود نمایید‪.‬‬
‫‪5.243128  5.24‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 7.1973109‬را تا دو خانه بعد از اعشاری محدود نمایید‪.‬‬

‫‪13.1973109  13.20  13.2‬‬
‫مثال‪ 34.45 :‬را تا یک خانه بعد از اعشاری محدود نمایید‪.‬‬
‫‪34.45  34.4‬‬
‫‪5.75  5.8‬‬ ‫را تا یک خانه بعد از اعشاری محدود نمایید‪.‬‬ ‫‪4.75‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد‬
‫‪75‬‬
‫فصل سوم‬ ‫انفجار ریاضیات (‪)۱‬‬
‫فصل سوم‬
‫نسبـت و تناسـب‬
‫نسبــت‬
‫تعین ارتباط بین دوکمیت همجنس را نسبت گویند‪.‬‬

‫بصورت عموم نبست به دو بخش ذیل تقسیم گردیده است‪( :‬حسابی و هندسی)‬
‫نسبـت حسـابـی‬
‫نشان میدهد که یک کمیت به چی اندازه ازکمیت دیگر بزرگتر و یا کوچکتر است‪ ،‬و نسبت حسابی از‬
‫حاصل تفریق کمیت ها بدست میآید ‪.‬‬

‫حل ‪25  15  10 :‬‬ ‫‪ ‬مثال ‪ :‬نسبت حسابی بین اعداد ‪ 25‬و ‪ 15‬را بیابید‪.‬‬
‫مثال‪ :‬اگر آرین مبلغ ‪ 500‬افغانی و باران مبلغ ‪ 300‬افغانی پول داشته باشد‪ ،‬نسبت حسابی پول آرین و‬
‫باران ‪ 200‬افغانی است‪ ،‬یعنی آرین ‪ 200‬افغانی از باران بیشتر پول دارد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬نسبت بین عمر سامان و مصطفی را دریافت نمایید‪ ،‬اگر سامان ‪ 21‬ساله و مصطفی ‪ 16‬ساله‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫نسبت عمر آنها = عمر سامان – عمر مصطفی‬
‫‪21‬‬ ‫سال ‪  5‬سال ‪  16‬سال‬
‫مثال‪ :‬در امتحان نهایی رامین ‪ 98‬نمره و راشد ‪ 77‬نمره اخذ نموده‪ ،‬معلوم کنید رامین نسبت به راشد‬
‫چند نمره بیشتر گرفته است؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪76‬‬
‫نسبت نمره ها = نمره راشد – نمره رامین‬

‫‪98‬‬ ‫نمره ‪  21‬نمره ‪  77‬نمره‬
‫نسبـت هندسی‬
‫نشان میدهد که یک کمیت چند برابر کمیت دیگر و یا چندم حصه ای آن است‪ ،‬نسبت هندسی از‬
‫حاصل تقسیم کمیت ها بدست می آید‪.‬‬
‫‪25  5  5‬‬ ‫حل ‪:‬‬ ‫مثال ‪ :‬نسبت هندسی بین اعداد ‪ 25‬و ‪ 5‬را بیابید‪.‬‬
‫مثال‪ :‬فرض کنید رئیس جمهور کرزی به مدت ‪ 14‬سال در افغانستان ریاست جمهوری نموده و رئیس‬
‫جمهور اوباما در امریکاه به مدت ‪ 8‬سال ریاست جمهوری خواهد کرد‪ ،‬نسبت ریاست جمهوری های این‬
‫‪14 14  2 7‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫مردان بزرگ تاریخ را محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪4‬‬

‫مثال‪ :‬اگر محمد مبلغ ‪ 400‬افغانی و فهیم مبلغ ‪ 700‬افغانی پول داشته باشد‪ ،‬نسبت هندسی پول‬
‫محمد و فهیم ‪ 4‬است‪ ،‬یعنی اگر پول فهیم را ‪ 7‬حصه نماییم محمد فقط به اندازه ‪ 4‬حصه آن پول دارد‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪A‬و‪B‬‬ ‫مثال‪ :‬اگر قطعه خط ‪ A‬طول آن ‪ 8cm‬و قطعه خط ‪ B‬طول آن ‪ 12cm‬باشد‪ ،‬نسبت طول های‬
‫‪A 8cm 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪B 12cm 3‬‬
‫مثال‪ :‬جمعیت والیت هرات ‪ 2000000‬نفر و جمعیت والیت کابل ‪ 10000000‬نفر است‪ ،‬جمعیت‬
‫والیت هرات نسبت به جمعیت والیت کابل چقدر است؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫جمعیت والیت هرات‬
‫جمعیت والیت کابل‬
‫‪77‬‬
‫مثال‪ :‬نسبت هندسی بین سی دقیقه )‪ (30 min‬و دو ساعت ) ‪ (2 hr‬را بدست آورید‪.‬‬
‫‪30 min 30 min‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2hr‬‬ ‫‪120 min 4‬‬
‫نکات کانکوری‬
‫‪ .1‬نسبت حسابی دارای واحد می باشد (درصورتیکه کمیت ها واحد داشته باشند)‪.‬‬
‫‪ .2‬نسبت هندسی دارای واحد نمی باشد‪.‬‬
‫‪ .3‬هرگاه در یک سوال ذکر نگردد که نسبت حسابی است یا هندسی پس آنرا بشکل هندسی در‬
‫نظر می گیریم‪.‬‬
‫اقسام سواالت در کانکور‬

‫‪ . 1‬نسبت بین یک ساعت و ‪ 30‬دقیقه را بیابید؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪1hr‬‬ ‫‪60 min 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪30 min 30 min 1‬‬
‫‪ . 2‬نسبت بین ‪ 2watt , 2.4kwatt‬را بیابید؟‬
‫‪2.4 kwatt 2400 watt 1200‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1200‬‬ ‫‪ ‬حل ‪:‬‬
‫‪2 watt‬‬ ‫‪2watt‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪500cc‬‬ ‫‪500cc‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ . 3‬نسبت بین ‪ 500cc‬و ‪ 0.5liter‬را بیابید ؟ ‪ 1‬‬
‫‪0.5liter 500cc‬‬
‫‪. 4‬نسبت بین ‪ 4k gr , 2000 gr‬را بیابید؟‬
‫‪2000 gr 2000 gr 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬حل ‪:‬‬
‫‪4 kgr‬‬ ‫‪4000 gr 2‬‬
‫‪78‬‬
‫دریافت جزء مجهول در نسبت‬
‫هرگاه نسبت بین دو کمیت همراه با مقدار یکی از کمیت ها داده شده باشد‪ ،‬برای دریافت جزء دیگر از‬
‫دو فورمول ذیل استفاده می کنیم‪.‬‬
‫‪ ‬الف‪ :‬اگر نسبت بین دو کمیت و کمیت اولی داده شده باشد‪ ،‬برای پیدا نمودن کمیت دوم‪،‬‬
‫کمیت اول را تقسیم نسبت کمیت ها می نماییم‪.‬‬
‫نسبت کمیت ها ÷ کمیت اول = کمیت دوم‬
‫مثال‪ :‬نسبت بین عمر آرش و الله ‪ 9‬است‪ ،‬اگر آرش ‪ 18‬ساله باشد‪ ،‬الله چند ساله است؟‬
‫‪7‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬چون عمر الله دوم ذکر گردیده‪ ،‬بناً کمیت دوم نامیده می شود‪.‬‬
‫نسبت کمیت ها ÷ کمیت اول = کمیت دوم‬

‫نسبت عمر آنها ÷ عمر آرش = عمر الله‬
‫‪ = 18  9  18  7  14‬عمر الله‬
‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬
‫بناءً الله ‪ 14‬ساله است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬نسبت سرمایه طیب به عَبیر ‪ 3‬است‪ ،‬اگر سرمایه طیب ‪ 48000‬دالر باشد‪ ،‬سرمایه عَبیر را بدست‬
‫‪2‬‬
‫آورید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬چون عَبیر دوم ذکر گردیده‪ ،‬بناً کمیت دوم نامیده می شود‪.‬‬
‫دالر ‪  48000  3  48000  2  32000‬سرمایه عَبیر‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ ‬ب‪ :‬اگر نسبت بین دو کمیت و کمیت دومی داده شده باشد برای پیدا نمودن کمیت اول‪ ،‬کمیت‬
‫دوم را ضرب نسبت کمیت ها می نماییم‪.‬‬
‫نسبت کمیت ها × کمیت دوم = کمیت اول‬
‫‪79‬‬
‫مثال‪ :‬نسبت بین سرمایه سمیع و طارق‬

‫‪3‬‬
‫است‪ ،‬اگر سرمایه طارق ‪ 32000‬دالر باشد‪ ،‬سرمایه سمیع‬
‫‪2‬‬
‫را محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫نسبت سرمایه ها × کمیت دوم = کمیت اول‬
‫‪3‬‬
‫‪32000 ‬‬ ‫‪ 48000‬‬
‫‪2‬‬
‫مثال‪ :‬نسبت شاگردان الیق پیشتاز علوم به شاگردان ضعیف ‪ 7‬است‪ ،‬اگر شاگردان ضعیف ‪ 40‬نفر‬
‫‪2‬‬
‫باشند‪ ،‬شاگردان الیق چند نفر اند؟‬
‫‪ ‬حل‪ :‬چون شاگردان الیق اول ذکر شده است‪ ،‬بناً کمیت اول می باشد‪.‬‬
‫نسبت وزن آنها × کمیت دوم = کمیت اول‬
‫نسبت بین آنها × شاگردان ضعیف = شاگردان الیق‬

‫‪7‬‬
‫شاگردان الیق‬ ‫‪ 40 ‬‬ ‫‪ 140‬‬
‫‪2‬‬
‫مثال‪ :‬نسبت وزن احمد و رفیع ‪ 4‬است‪ ،‬اگر وزن رفیع ‪ 54kgr‬باشد‪ ،‬وزن احمد چقدر است؟‬
‫‪3‬‬
‫حل‪ :‬چون وزن احمد اول ذکر گردیده است‪ ،‬بناً کمیت اول می باشد‪.‬‬
‫نسبت وزن آنها ‪ ‬وزن رفیع = وزن احمد‬

‫‪  54  4  72kgr‬وزن احمد‬
‫‪3‬‬
‫‪80‬‬
‫تقسیم به اجزای متناسب‬
‫بصورت عموم برای تقسیم یک مقدار به نسبت های تعیین شده‪ ،‬ابتدا نسبت ها را باهم جمع نموده و‬
‫مقدار داده شده را باالی مجموع نسبت ها تقسیم می کنیم و دراخیر حاصل تقسیم را ضرب هر یک از‬
‫نسبت ها می نماییم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬مبلغ ‪ 27000‬افغانی را می خواهیم بین احمد و مسعود به نسبت ‪ 2‬بر ‪ 3‬تقسیم کنیم‪.‬‬
‫احمد‬ ‫مسعود‬ ‫مجموع‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪27000‬‬
‫‪27000‬‬
‫‪x‬‬ ‫حصۀ احمد‪ 2  5400  2  10800 :‬‬
‫‪5‬‬
‫‪27000‬‬
‫‪y‬‬ ‫حصۀ مسعود‪ 3  5400  3  16200 :‬‬
‫‪5‬‬
‫بین آراد و مصطفی تقسیم نمایید‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫مثال‪ :‬مبلغ ‪ 270$‬را به نسبت‬
‫‪5‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪  4  5  9‬مجموعه نسبت ها‬
‫‪  270  9  30‬تقسیم مقدار داده شده باالی مجموع نسبت ها‬
‫‪  30  4  120 $‬سرمایه آراد‬
‫‪  30  5  150 $‬سرمایه مصطفی‬
‫‪81‬‬
‫مثال‪ 2000kgr :‬انار را بین رامین‪ ،‬مریم و غزاله طوری تقسیم نمایید که ‪ 2‬حصۀ به رامین ‪ 5‬حصه‬
‫مریم و ‪ 3‬حصه آن به غزاله برسد‪.‬‬
‫‪  2  5  3  10‬مجموعه نسبت ها‬
‫‪  2000kgr 10  200kgr‬تقسیم مقدار داده شده باالی مجموع نسبت ها‬
‫‪  200kgr  2  400kgr‬سهم رامین‬
‫‪  200kgr  5  1000kgr‬سهم مریم‬
‫‪  200kgr  3  600kgr‬سهم غزاله‬
‫تمرین‬
‫‪3‬‬
‫و عدد دوم آن ‪ 25‬باشد‪ ،‬عدد اول را معلوم کنید؟‬ ‫‪ .1‬اگر نسبت دو عدد‬
‫‪5‬‬
‫‪ .2‬دو نفر مشرکاً کار می کنند که مجموع پول های شان ‪ 280‬افغانی و نسبت بین پول های‬
‫‪3‬‬
‫است‪ .‬آیا دریافت کرده می توانید که نفر اول و دوم هر کدام چند افغانی گرفته اند؟‬ ‫شان‬
‫‪4‬‬
‫‪ .3‬در قطعه خط ‪ AB‬که طول آن ‪ 32 cm‬است نقطه ‪ M‬را طوری تعیین نمایید که قطعه خط‬
‫‪AM 3‬‬
‫تقسیم کند‪ ،‬طول قطعه خط های ‪ AM‬و ‪ BM‬را دریافت‬ ‫مذکور را به نسبت ‪‬‬
‫‪BM 5‬‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪ 320 .4‬سیر گندم را باالی سه نفر دهقان به نسبت ‪ 5 , 7 , 9‬تقسیم کنید‪.‬‬
‫‪82‬‬
‫اوسط حسـابی‬
‫برای دریافت اوسط یا وسط حسابی اعداد داده شده را باهم جمع نموده تقسیم برتعداد شان مینمایم‪.‬‬
‫مجموعه اعداد‬
‫اوسط حسابی‬
‫تعداد شان‬
‫مثال‪ :‬آرمان در تست ‪ 80 , A‬نمره و در تست ‪ 90 , B‬نمره و در تست ‪ 100 , C‬نمره گرفته است‪،‬‬
‫اوسط نمرات وی را حساب نمایید‪.‬‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪  A  B  C  80  90  100  270  90‬اوسط نمرات‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫مثال‪ :‬وسط حسابی بین ‪ 15‬و ‪ 13‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪13  15 28‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 14‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫وسط هندسـی (اوسط هندسـی)‬
‫برای بدست آوردن وسط هندسی اعداد داده شده را با هم ضرب نموده ونظر به تعداد شان درجه جذر را‬
‫تعین میکنیم ‪.‬‬
‫مثال‪ :‬وسط هندسی اعداد ‪ 2 , 8‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬چون دو عدد است آنها را ضرب همدیگر نموده از حاصل ضرب جذر دوم میگیریم‪.‬‬
‫وسط هندسی‬
‫‪83‬‬
‫مثال‪ :‬وسط هندسی اعداد ‪ 3 , 27‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬چون دو عدد است آنها را ضرب همدیگر نموده از حاصل ضرب جذر دوم میگیریم‪.‬‬
‫وسط هندسی‬
‫مثال‪ :‬اوسط هندسی اعداد ‪, 3‬‬

‫‪3‬‬
‫و ‪ 15‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ ‬حل‪ :‬چون سه عدد است آنها را ضرب همدیگر نموده از حاصل ضرب جذر سوم میگیریم‪.‬‬
‫اوسط هندسی‬
‫تنـاســب‬
‫‪a c‬‬
‫‪‬‬ ‫مساوی بودن دو نسبت را تناسب گویند‪.‬‬
‫‪b d‬‬
‫را وسطین تناسب گویند‪.‬‬ ‫‪b‬‬ ‫را طرفین تناسب و ‪ c‬و‬ ‫‪d‬‬ ‫‪a‬و‬
‫انواع تناسب‬
‫تناسب به صورت عموم به سه نوع است‪.‬‬

‫‪. 3‬تناسب مرکب‬ ‫‪. 1‬تناسب مستقیم ‪. 2‬تناسب معکوس‬
‫تناسب مستقیم‬
‫هرگاه با زیاد شدن یک کمیت‪ ،‬کمیت بعدی زیادشود و یا با کم شدن یک کمیت‪ ،‬کمیت بعدی کم شود‬
‫چنین ارتباط را رابطه مستقیم یا تناسب مستقیم گویند‪.‬‬
‫‪84‬‬
‫مثال‪ :‬پنج کیلوگرام انگور ‪ 125‬افغانی شده است‪ ،‬معلوم نمایید ‪ 13‬کیلو گرام انگور چقدر افغانی می‬
‫شود؟‬
‫‪ ‬حل‪ :‬برای حل سواالت مربوط تناسب مستقیم همیشه کمیت های همجنس را زیر پای‬
‫همدیگر قرارداده و بین مقدار باالیی و پایینی خط کسر قرار می دهیم‪.‬‬
‫قیمت انگور‬ ‫مقدار انگور‬
‫‪125‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪13‬‬
‫بعداً کمیت ها را با هم مقایسه می کنیم تا مشخص گردد که چه رابطه ای بین آنها بر قرار است‪ ،‬در‬
‫صورتیکه رابطه مستقیم باشد کسرها را مساوی هم قرار می دهیم و از خاصیت اول تناسب استفاده‬
‫نموده طرفین وسطین می نماییم تا قیمت مجهول بدست آید‪.‬‬
‫‪5 125‬‬
‫‪‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪5 x  13  125‬‬
‫‪13  125‬‬
‫‪x‬‬
‫‪5‬‬
‫‪x  325 AF‬‬
‫مثال‪ :‬از سرمایه ‪ 24000‬افغانی دریک معامله ‪ 1200‬افغانی مفاد نموده ایم‪ ،‬معلوم نمایید اگر درین‬
‫معامله ‪ 40000‬افغانی می بود چقدر مفاد می کردیم؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫سرمایه‬ ‫مفاد‬
‫‪24000‬‬ ‫‪1200‬‬
‫‪40000‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪24000. X  1200.40000‬‬
‫‪1200.40000‬‬
‫‪X ‬‬ ‫‪ 2000 AF‬‬
‫‪24000‬‬
‫مثال‪ :‬نجاری در هر ‪ 6‬ساعت ‪ 8‬چوکی می سازد‪ ،‬معلوم نمایید برای ساختن ‪ 136‬چوکی چند ساعت‬
‫باید کار کند؟‬
‫‪85‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫چوکی‬ ‫ساعت‬
‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪136‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪8 x  6  136‬‬
‫‪6  136 816‬‬
‫‪X ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 102‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬
‫مثال‪ :‬اگر قیمت ‪ 8‬قطی گوگرد ‪ 6‬افغانی باشد‪ ،‬قیمت ‪ 62‬قطی گوگرد چند افغانی خواهد شد؟‬
‫افغانی باشد‪ ،‬چون تعداد قطی های گوگرد مستقیماً‬ ‫‪m‬‬ ‫حل‪ :‬به طور مثال اگر قیمت ‪ 62‬قطی گوگرد‬
‫متناسب به قیمت آن است‪ ،‬پس این یک تناسب مستقیم است‪.‬‬
‫گوگرد‬ ‫قیمت‬
‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪‬‬
‫‪62‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪62  6‬‬
‫‪8  x  62  6  x ‬‬ ‫‪ 46.5 AF‬‬
‫‪8‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬مزد ‪ 12‬نفر کارگر ‪ 480‬افغانی است‪ ،‬مزد ‪ 10‬کارگر را معلوم کنید؟ (مزد همۀ کارگران برابر‬
‫است‪).‬‬
‫‪ .2‬اگر یک نفر کارگر در ‪ 5‬روز ‪ 15‬افغانی مزد بگیرد‪ ،‬مزد ‪ 18‬روزۀ او چند افغانی می شود؟‬
‫‪ .3‬برای خریدن ‪ 3‬متر تکه ‪ 33.75‬افغانی ضرورت است‪ ،‬برای خریدن ‪ 15‬متر تکه چند افغانی‬
‫به کار خواهد بود؟‬
‫تناسب معکوس‬
‫هرگاه با زیاد شدن یک کمیت‪ ،‬کمیت بعدی کم شود و یا با کم شدن یک کمیت کمیت بعدی زیاد‬
‫شود‪ ،‬چنین ارتباطی را تناسب معکوس گویند‪ .‬طور مثال هرگاه تعداد کارگرها را در یک کار زیاد تر‬
‫‪86‬‬
‫نماییم‪ ،‬کار به وقت کمتری انجام می شود‪ ،‬که رابطه بین مدت زمان و تعداد کارگران رابطه معکوس‬
‫است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬یک حوض را ‪ 6‬نل در ‪ 8‬ساعت پرآب می کنند‪ ،‬معلوم نمایید ‪ 4‬نل همان حوض را در چند‬
‫ساعت پر آب می نمایند؟‬
‫‪ ‬حل‪ :‬برای حل سواالت مربوط تناسب معکوس نیز همیشه کمیت های همجنس را زیر پای‬
‫همدیگر قرار داده و بین مقدار باالیی و پایینی خط کسر قرار می دهیم‪.‬‬
‫نل‬ ‫ساعت‬
‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪x‬‬
‫بعداً کمیت ها را با هم مقایسه می کنیم تا مشخص گردد که چه رابطه ای بین آنها بر قرار است‪،‬‬
‫درصورتیکه رابطه معکوس باشد‪ ،‬ابتدا یکی از کسرها را معکوس نموده سپس کسرها را مساوی هم‬
‫قرار میدهیم و در اخیر از خاصیت اول تناسب استفاده نموده طرفین وسطین می نماییم تا قیمت‬
‫مجهول بدست آید‪.‬‬
‫‪6 8‬‬ ‫‪6 x‬‬ ‫‪68‬‬

‫‪  ‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪ x  12‬‬
‫‪4 x‬‬ ‫‪4 8‬‬ ‫‪4‬‬
‫مثال‪ :‬یک خانه را ‪ 20‬نفر در ‪ 15‬روز ترمیم می کند‪ ،‬اگر بخواهند که این خانه را در ‪ 10‬روز ترمیم‬
‫کنند‪ ،‬برای آن چند نفر کارگر ضرورت است؟‬

‫حل‪ :‬تناسب معکوس است‪ ،‬زیرا برای روز های کم تعداد زیاد کارگران ضرورت است‪.‬‬
‫نفر‬ ‫روز‬
‫‪20 15‬‬
‫‪‬‬
‫‪x 10‬‬
‫چون تناسب معکوس است بناءً یکی از نسبت ها را معکوس می سازیم‪.‬‬

‫‪87‬‬
‫‪20 15‬‬ ‫‪20 10‬‬ ‫‪15  20‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪ x  30‬‬
‫‪x 10‬‬ ‫‪x 15‬‬ ‫‪10‬‬
‫مثال‪ :‬دو نل یک حوض را در ‪ 8‬ساعت از آب پر میکند‪ ،‬معلوم نمایید یک نل همان حوض را در چند‬
‫ساعت از آب پر خواهد کرد؟‬
‫نل ها‬ ‫ساعت ها‬
‫‪2 8‬‬
‫‪‬‬
‫‪1 x‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪2 x‬‬
‫‪  1x  18 hr‬‬
‫‪1 8‬‬
‫مثال‪ 5 :‬نفر کارگر یک کار را در ‪ 4‬روز انجام میدهند‪ ،‬معلوم نمایید ‪ 2‬نفر همان کار را در چندروز انجام‬
‫خواهندداد؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫نفر‬ ‫روز‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪5 4‬‬ ‫‪5 x‬‬ ‫‪5 4‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫‪ x  10‬‬
‫‪2 x‬‬ ‫‪2 4‬‬ ‫‪2‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬چهار نل‪ ،‬یک حوض را در ‪ 8‬ساعت پر می کند‪ 5 ،‬نل‪ ،‬این حوض را در چند ساعت پر خواهد‬
‫کرد؟ (قطر های نل ها باهم مساوی است)‪.‬‬
‫‪ .2‬یک موتر با سرعت ‪ 50‬کیلومتر فی ساعت حرکت می کند و فاصلۀ بین دو شهر را در ‪3‬‬
‫ساعت طی می کند‪ ،‬اگر سرعت موتر دیگری ‪ 75‬کیلومتر فی ساعت باشد‪ ،‬فاصله بین دو شهر‬
‫‪88‬‬
‫را در چند ساعت طی می کند؟‬
‫تناسب مرکب‬
‫هرگاه دریک تناسب بیشتر از دوکمیت با هم در ارتباط باشند‪ ،‬تناسب را مرکب گویند‪.‬‬
‫‪20‬‬ ‫مثال‪ 8 :‬نفر دهقان روزانه ‪ 6‬ساعت کارنموده و یک قطعه زمین را که ‪ 1000m2‬مساحت دارد در‬
‫روز آماده کشت می کنند‪ ،‬معلوم نمایید که اگر ‪ 12‬نفر روزی ‪ 5‬ساعت کارکنند‪ ،‬یک قطعه زمین را که‬
‫‪ 1500m2‬مساحت دارد‪ ،‬در چند روز آماده کشت می کنند؟‬
‫‪ ‬حل‪ :‬برای حل سواالت مربوط تناسب معکوس نیز همیشه کمیت های همجنس را زیر پای‬
‫همدیگر قرار داده و بین مقدار باالیی و پایینی خط کسر قرار میدهیم‪.‬‬
‫دهقان‬ ‫ساعت‬ ‫مساحت‬ ‫روز‬

‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1000m 2‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1500m 2‬‬ ‫‪x‬‬
‫اکنون کمیتی که شامل جز مجهول است‪ ،‬ابتدا نوشته و سپس آنرا مساوی به کسری قرار میدهیم که‬
‫شامل اجزای عوامل متباقی است‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫‪‬‬
‫‪x‬‬
‫درین مرحله هر یک از کمیت ها را بطور جداگانه با عامل که شامل جز مجهول است مقایسه می‬
‫را‬ ‫‪x‬‬ ‫نماییم‪ ،‬تا مشخص گردد چه رابطه ای بین آنها برقراراست (مستقیم یا معکوس) و با توجه به اینکه‬
‫باید با کدام یکی از اجزای کمیت ها (کمیت که آن را مقایسه نموده ایم) ضرب نماییم آن را در صورت‬
‫‪20 1000  5  12 60000 60‬‬ ‫یا مخرج می نویسیم‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪1500  6  8 72000 72‬‬
‫‪20 60‬‬ ‫‪1440‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 60 x  1440  x ‬‬ ‫‪ x  24‬‬
‫‪x 72‬‬ ‫‪60‬‬
‫مثال‪ :‬به تعداد ‪ 5‬تراکتور مساحت ‪ 1000‬متر مربع را در ‪ 10‬روز آماده کشت میکنند‪ ،‬معلوم نمایید ‪10‬‬
‫تراکتور مساحت ‪ 2000‬متر مربع را در چند روز آماده کشت خواهند کرد؟‬
‫‪89‬‬
‫تراکتور‬ ‫مساحت‬ ‫روز‬ ‫‪ ‬حل ‪:‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪10 1000  10‬‬ ‫‪10 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪,‬‬ ‫روز ‪ , x  10‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪2000  5‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬
‫مثال‪ :‬برای دوختن ‪ 6‬دست لباس ‪ 18‬متر پارچه الزم است‪ ،‬درصورتیکه عرض پارچه ها ‪ 120cm‬باشد‪،‬‬
‫معلوم نمایید برای دوختن ‪ 10‬دست لباس چند متر پارچه الزم است‪ ،‬درصورتیکه عرض پارچه ها‬
‫‪ 180cm‬باشد‪.‬‬
‫دست لباس‬ ‫مقدار پارچه‬ ‫عرضه پارچه‬
‫‪6‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪180‬‬

‫‪18 6  180‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x 10  120 10‬‬
‫‪18 9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 9 x  18  10‬‬
‫‪x 10‬‬
‫‪180‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪ 20‬‬
‫‪9‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬تعداد ‪ 24‬نفر دهقان با کار روزانه ‪ 8‬ساعت زمینی را به وسعت ‪ 2000‬متر مربع در ظرف‬
‫‪ 20‬روز بیل می زنند‪ ،‬اگر ‪ 40‬نفر دهقان روزانه ‪ 12‬ساعت کار کنند‪ ،‬زمینی به وسعت‬
‫‪ 3000‬متر مربع را در چند روز بیل زده می توانند؟‬
‫‪ .2‬اگر برای انتقال ‪ 4200‬کیلو گرام گندم به فاصلۀ ‪ 810‬کیلوگرام ‪ 500‬افغانی ضرورت باشد‪،‬‬
‫پس برای حمل و نقل ‪ 6000‬کیلوگرام گندم به فاصلۀ ‪ 630‬کیلو متر چند افغانی ضرورت‬
‫خواهد بود؟‬
‫‪90‬‬
‫فیصــد‬
‫محاسبه یا سنجش نمودن مقادیر به اساس عدد ‪ 100‬به فیصدی موسوم است و با عالمه ‪ %‬نمایش‬
‫داده می شود‪ ،‬بطور مثال اگر گفته شود آب بحر ‪ 2%‬نمک دارد‪ ،‬چنین معنی میدهد که در هر صد واحد‬
‫واحد آن نمک است‪ ،‬برای حل مسایل مربوط به فیصد با سه‬ ‫‪2‬‬ ‫سنجش شده و یا معیار قرار داد شده آب‬
‫کمیت سر کارداریم که عبارتنداز‪:‬‬
‫‪ .1‬اصل کمیت (کل کمیت)‬
‫‪ .2‬مقداری از کل کمیت‬
‫‪ .3‬فیصدی‬
‫مثال‪ :‬شخصی ‪ 45000‬افغانی را در یک بانک گذاشته بعد از مدتی ‪ 900‬افغانی مفاد کرد‪ ،‬شخص‬
‫مذکور از سرمایۀ اصلی خود چند فیصد مفاد گرفته است؟‬

‫حل‪ :‬با استفاده از تناسب می توان نوشت‪:‬‬
‫سرمایه‬ ‫نفع‬
‫‪45000 900‬‬
‫‪‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪900  100 90000 90‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2%‬‬
‫‪45000‬‬ ‫‪45000 45‬‬
‫مثال‪ :‬جابر ‪ 6%‬سرمایه خود را باید مالیات پرداخت کند‪ ،‬اگر سرمایه او ‪ 20000‬دالر باشد‪ ،‬معلوم‬
‫نمایید باید چند دالر مالیات بدهد؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6  20000‬‬
‫‪  100  x  6  20000  x ‬‬ ‫دالر ‪ x  1200‬‬
‫‪20000 x‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪91‬‬
‫مثال‪ 4% :‬چند افغانی مبلغ ‪ 125‬افغانی میگردد؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪100  125‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 4  x  100  125  x ‬‬ ‫‪ x  3125 AF‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪4‬‬
‫مثال‪ :‬چند فیصد ‪ 1800‬افغانی مبلغ ‪ 540‬افغانی می گردد؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪100  540‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1800  x  100  540  x ‬‬ ‫‪ x  30%‬‬
‫‪1800 540 1800 540‬‬ ‫‪1800‬‬
‫مثال‪ :‬الیاس باید ساالنه ‪ 10%‬مالیات به دولت بپردازد‪ ،‬هرگاه سرمایه آن ‪ 2000‬دالر باشد‪ ،‬چند‬
‫فیصد باید ازین سرمایه به دولت بدهد؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪100 10‬‬
‫‪‬‬
‫‪2000 x‬‬
‫‪100 x 20000‬‬
‫‪‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪x  200 $‬‬
‫مثال‪ :‬اگر ‪ 50‬گرام نمک خالص را دریک محلولی که ‪ 700‬گرام وزن داشته ‪ 20%‬باشد بریزیم‪،‬‬
‫فیصدی محلول جدید را دریافت کنید‪.‬‬

‫‪100 20‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x  140 gr‬‬
‫‪700‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪140 gr  50 gr  190 gr‬‬
‫‪700 gr  50 gr  750 gr‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x  25.3%‬‬
‫‪750 190‬‬
‫‪92‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬یک دکاندار در یک ماه دو مرتبه مال وارد نموده است‪ ،‬مرتبۀ اول به سرمایۀ ‪ 25000‬افغانی‪،‬‬
‫مبلغ ‪ 800‬افغانی مفاد نموده و مرتبۀ دوم از سرمایه ‪ 10000‬افغانی‪ ،‬مبلغ ‪ 330‬افغانی مفاد‬
‫نموده است‪ .‬مفاد دکاندار مذکور در کدام مرتبۀ به تناسب سرمایه بیشتر بوده دریافت کنید؟‬
‫‪ .2‬عبدالرحیم در مضمون ریاضی از ‪ 75‬نمره ‪ 60‬نمره به دست آورده است‪ ،‬فیصدی نمره‬
‫عبدالرحیم در مضمون ریاضی را به دست آورید؟‬
‫‪ .3‬از مساوات زیر کدام آنها صحیح می باشد؟ آن هایی که غلط است‪ ،‬نسبت صحیح آن را‬
‫بنویسید‪.‬‬
‫تبدیل نسبت به فیصـد‬

‫برای تبدیل صورت کسر را ضرب درعدد ‪ 100‬نموده و تقسیم بر مخرج اش مینمایم‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬کسرداده شده را به شکل فیصدی تبدیل نمایید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 100 100‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50%‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫مثال ‪:‬جنسی به‬

‫‪3‬‬
‫قیمت اصلی آن خریداری نموده ایم‪ ،‬چند فیصد تخفیف گرفته ایم؟‬
‫‪5‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3  100 300‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 60%‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫حصه حقوق اش را برای خرید موبایل اختصاص داده است‪ ،‬بیان نمایید ماریا چند‬ ‫‪2‬‬
‫مثال‪ :‬ماریا‬
‫‪5‬‬
‫درصد حقوقش را برای خرید موبایل اختصاص داده است؟‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪ 100 ‬‬ ‫‪ 40 %‬‬ ‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪5 5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪93‬‬
‫مثال‪ 3 :‬پول چند فیصد آن پول است؟‬

‫‪4‬‬
‫‪3 3‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪ 100 ‬‬ ‫‪ 75 0 0‬‬ ‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪4 4‬‬ ‫‪4‬‬
‫تبدیل فیصـد به نسبت‬
‫برای تبدیل فیصدی به نسبت‪ ،‬فیصدی داده شده را تقسیم بر عدد ‪ 100‬مینمایم‬
‫‪50% ‬‬
‫‪50 1‬‬
‫‪‬‬ ‫حل‪:‬‬ ‫‪ ‬مثال ‪ 50% :‬را به نسبت تبدیل نماید‪.‬‬
‫‪100 2‬‬
‫تخفیــف‬
‫کم نمودن یک فیصدی معین از روی قیمت اصلی جنس را تخفیف گویند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬یک ماشین آب میوه که به ‪ 4000‬افغانی خریده شده با تخفیف ‪ 8%‬به فروش می رسد‪ ،‬قیمت‬
‫فروش را معلوم کنید؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫قیمت‬ ‫تخفیف‬
‫‪100‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪4000‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪8‬‬
‫‪  4000 ‬تخفیف‬ ‫‪ 40  8  320‬‬
‫‪100‬‬
‫‪ 3680‬افغانی ‪  4000  320 ‬قیمت فروش‬
‫‪94‬‬
‫مثال‪ :‬قیمت اصلی یک جنس ‪ 2000‬افغانی است و آن جنس بعداز ‪ 10%‬تخفیف به فروش میرسد‪،‬‬
‫فیصدی تخفیف گرفته شده و فیصدی پول پرداخته شده را بنویسید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪100 10 100 x 20000‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x  200‬‬
‫‪2000 x‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪2000  200  1800 AF‬‬
‫مثال‪ :‬جنسی بعداز ‪ 10%‬تخفیف به ‪ 1800‬افغانی به فروش رسیده‪ ،‬قیمت اصلی این جنس را‬
‫بیابید‪.‬‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪90 x 180000‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x  2000‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬
‫مثال‪ :‬قیمت یک جنس که ‪ 600‬افغانی بوده به مبلغ ‪ 540‬افغانی خریداری شده است‪ ،‬فیصدی‬
‫تخفیف را دریافت نمایید‪.‬‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫اصل قیمت (‪ 100‬فیصدپول)‬ ‫مقدار تخفیف داده شده‬
‫‪600 60‬‬ ‫‪100  60‬‬

‫‪  600 x  100  60  x ‬‬ ‫‪ x  10 %‬‬
‫‪100 x‬‬ ‫‪600‬‬
‫مثال ‪ :2‬احسان یک بایسکل را به قیمت ‪ 2208‬افغانی خریده است‪ ،‬معلوم نمایید اگر فروشنده برای‬
‫او ‪ 8 %‬تخفیف داده باشد‪ ،‬قیمت قبل از تخفیف بایسکل چقدر است؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪95‬‬
‫اصل قیمت (‪ 100‬فیصدپول)‬ ‫قیمت بعدازتخفیف‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬قیمت اصلی یک بایسکل ‪ 5000‬افغانی است‪ ،‬هرگاه فروشنده به مشتری خویش ‪2%‬‬
‫تخفیف بدهد قیمت فعلی بایسکل را معلوم کنید؟‬
‫‪ .2‬قیمت اصلی یک بخاری گازی ‪ 8000‬افغانی است‪ ،‬نسبت ضرورت دکاندار آنرا به قیمت‬
‫‪ 7600‬افغانی به فروش می رساند‪ ،‬تخفیف و فیصدی تخفیف آنرا معلوم کنید؟‬
‫‪ .3‬قیمت یک جاروب برقی ‪ 5730‬افغانی است و به تخفیف ‪ 3%‬به فروش می رسد‪ ،‬قیمت‬
‫فروش را معلوم کنید؟‬
‫احـدیـت‬
‫درلغت واحد ساختن را گویند‪ .‬یعنی از هر مقدار یک واحد آنرا اعالن میکنیم‪.‬‬
‫بطور مثال رضا یک دیوار را در ‪ 8‬ساعت رنگ می نماید‪ ،‬مقدار کار انجام شده رضا در واحد زمان عبارت‬
‫رنگ نمودن ‪ 1‬حصه دیوار است‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫مثال‪ :‬قیمت یک بیرل تیل خاک ( ‪ 200‬لیتری) مبلغ ‪ 40000‬افغانی است‪ ،‬قیمت یک لیتر آن را‬
‫معلوم کنید؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫لیتر تیل‬ ‫افغانی‬
‫‪96‬‬
‫‪200 40000‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪200 x  40000‬‬
‫‪40000‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪ x  200‬‬
‫‪200‬‬
‫مثال‪ :‬آرمان ‪ 20‬جلد کتابچه به مبلغ ‪ 1200‬افغانی خریده است‪ ،‬قیمت یک جلد را محاسبه نمایید؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪  1200‬قیمت یک جلد‬ ‫افغانی ‪ 60‬‬
‫‪20‬‬
‫انار ‪ 120‬افغانی میشود‪ ،‬قیمت هرکیلوگرام آن چند میشود؟‬ ‫‪3kgr‬‬ ‫مثال‪:‬‬

‫‪120‬‬
‫‪ 40 AF‬‬ ‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫مثال‪ :‬یک کارتن مبالیل ‪ 2400‬افغانی است‪ ،‬هرگاه در این کارتن ‪ 12‬کواتر مبالیل موجود باشد‪،‬‬
‫قیمت هرکواتر را بیابید‪.‬‬

‫‪2400‬‬
‫‪ 200 AF‬‬ ‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪12‬‬
‫‪1‬‬
‫مثال‪ :‬حسام ‪ 6‬ساعت کار نموده کار یک ساعته آن چند میشود؟ جواب‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫مثال‪ :‬فرهاد یک کار را به تنهایی در ‪ 6‬ساعت انجام میدهد‪ ،‬و طیب همان کار را به تنهای در ‪4‬‬
‫ساعت انجام میدهد‪ ،‬هرگاه فرهاد و طیب بطور همزمان به کار شروع کنند‪ ،‬کار مذکور را در چند ساعت‬
‫‪1 1 4  6 10‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  2.4‬‬ ‫انجام میدهد؟‬
‫‪6 4 24 24 10‬‬
‫تمرین‬
‫‪ .1‬قیمت ‪ 2‬متر تکه ‪ 300‬افغانی است‪ ،‬نخست قیمت یک متر آنرا دریافت کنید و سپس بگوئید‬
‫قیمت ‪ 17‬متر چند افغانی می شود؟‬
‫‪97‬‬
‫‪ .2‬مصرف انتقال ‪ 60‬کیلوگرام جنس در یک فاصله ‪ 2400‬افغانی می شود‪ ،‬نخست قیمت انتقال‬
‫یک کیلوگرام آنرا دریافت کنید و سپس بگویید قیمت مصرف انتقال ‪ 35‬کیلو گرام آن چند‬
‫افغانی خواهد شد؟‬
‫ربح ساده و مرکب‬
‫الف‪ :‬ربـح مفـرد (ساده)‬
‫مفادی که از یک سرمایه در یک مدت معین به نرخ معین یا فیصدی معین حاصل می گردد‪ ،‬به نام ربح‬
‫ساده یا ‪ Simple Intrest‬یاد می گردد‪.‬‬
‫ربح ساده مستقیماً متناسب به سرمایه و نرخ معین می باشد‪.‬‬
‫یعنی‪:‬‬
‫سرمایه‬ ‫مدت‬ ‫نرخ‬
‫ربح‬ ‫یا‬
‫مثال‪ :‬مقدار ‪ 5600‬افغانی از قرار نرخ ‪ 8%‬پس از یک سال چند افغانی می شود؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪  5600‬سرمایه‬
‫‪  8%‬نرخ‬ ‫ربح‬
‫یکسال ‪ ‬مدت‬
‫مثال‪ :‬یک سرمایه به نرخ ‪ 20%‬در مدت ‪ 2‬سال ‪ 2400 AF‬سود می دهد‪ ،‬پس سرمایه اصلی چند افغانی‬
‫بوده است؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪98‬‬
‫?‪C ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪I  2400 ‬‬ ‫‪C  20  2‬‬
‫‪ 2400 ‬‬ ‫‪ C  6000‬‬
‫‪R  20% ‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪T  2 year ‬‬
‫مثال‪ :‬کدام سرمایه به نرخ ‪ 5%‬در مدت ‪ 180‬روز‪ 100000 AF ،‬مفاد می دهد؟‬
‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫?‪C ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪I  180‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪C  5 180‬‬
‫‪ 100000 ‬‬ ‫‪ C  2  20 100000  C  4000000‬‬
‫‪R  5%‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪360 100‬‬
‫‪T  100000‬‬
‫مثال ‪ :‬مفاد ‪ 200000‬افغانی به نرخ ‪ 12 %‬به مدت ‪ 5‬سال به ربح بسیط چند است؟‬
‫حل ‪:‬‬
‫)‪(200000)(12)(5‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪ 1200000‬‬
‫‪100‬‬
‫ب‪ :‬ربـح مـرکـب‬
‫هرگاه مفاد یک سرمایه به اصل مقدار سرمایه عالوه گردیده و دوباره به مفاد گذاشته شود‪ ،‬سرمایه جدید‬
‫با مفاد که به دست می آید‪ ،‬ربح مرکب نامیده می شود که از رابطۀ ذیل بدست می آید‪:‬‬
‫‪P  A (1  r ) n‬‬
‫‪ I  P  A‬مفاد خالص‬
‫مثال‪ :‬هرگاه مبلغ ‪ 1000‬دالر به نرخ ‪ 10 %‬به مدت ‪ 2‬سال به ربح مرکب گذاشته شود‪ ،‬چقدر افغانی‬
‫نفع خواهد داد؟‬

‫‪ ‬حل‪:‬‬
‫‪99‬‬
‫?‪P‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A  1000 $ P  1000  1 ‬‬
‫‪10 ‬‬
‫‪  1210$‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 100 ‬‬
‫‪r  10% ‬‬
‫‪  1210  1000  210$‬مفاد‬
‫‪n2‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال‪ :‬سرمایه ‪ 2000000‬افغانی با ربح ساالنه ‪ 10%‬در بانک گذاشته می شود‪ .‬بعد از گذشت ‪5‬‬
‫سال سرمایه مذکور چند افغانی می شود؟‬

‫‪ ‬حل‪ :‬قیمت ها را در فورمول وضع می کنیم‪.‬‬
‫‪A  2000000‬‬ ‫‪1 5‬‬

‫‪P  A  2000000(1 ‬‬ ‫‪)  2000000(1.1) 5‬‬
‫‪r  10 %‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪P  2000000  1.61051  3221020‬‬
‫‪n5‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P  3221020‬‬
‫?‪P‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال ‪ :‬مفاد سرمایه یک صدهزار دالر به نرخ ‪ 10‬فیصد در مدت ‪ 2‬سال به ربح مرکب عبارت است‬
‫از؟‬
‫‪ ‬حل ‪:‬‬
‫‪10 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪P  100000(1  10%)2  100000(1 ‬‬ ‫‪)  100000(1  ) 2  P  100000( ) 2‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪121‬‬
‫(‪100000‬‬ ‫‪) 121000‬‬
‫‪100‬‬
‫‪  P  A  12100 10000‬مفاد‬
‫‪  2100‬مفاد‬
‫‪100‬‬

1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫فصل اول‬ ‫انفجار ریاضیات (‪)۱‬‬

‫تعریف ‪...‬‬ ‫‪1.1‬‬

‫توسط اعداد و سمبول ها می باشد ‪.‬‬

‫نخستین گام‪ :‬حســاب‬

‫کلمه (‪ )Arithmetic‬از کلمه یونانی ‪( Arithmos‬ارتموس) که به معنی عدد می باشد گرفته‬

‫تعریف ‪...‬‬ ‫‪1،2‬‬

‫موارد استعمال علم حساب‬

‫مختلط‬ ‫موهومی‬ ‫حقیقی‬

‫غیر نسبتی‬ ‫نسبتی‬

‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬

‫کسر اعشار ختم شونده‬

‫و ختم نا شونده تکراری‬ ‫کسر عام‬

‫ست اعداد طبیعی‬

‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬ ‫اعداد‬

‫ط‬ ‫ط‬ ‫ی‬ ‫ی‬

‫اعداد جفت‬ ‫اعداد مجرد‬ ‫اعداد اصلی‬ ‫اعداد اولیه‬

‫اعداد طاق‬ ‫اعداد مشخص‬ ‫اعداد ترتیبی‬ ‫اعداد مرکب‬

‫ست اعداد طبیعی طاق‬

‫ست اعداد طبیعی جفت (‪)Even numbers‬‬

‫ست اعداد مکمل‬

‫اعداد اصلی و ترتیبی‬

‫اعداد مجرد و مشخص‬

‫ست اعداد تام‬

‫ست اعداد نسبتی‬

‫ست اعداد غیر نسبتی‬

‫ست اعداد حقیقی‬

‫ست اعداد موهومی‬

‫ست اعداد مختلط‬

‫طبقه چهارم‬ ‫طبقه سوم‬ ‫طبقه دوم‬ ‫طبقه اول‬

‫زیادی می شود‪ .‬مانند‬

‫اولین عدد‬ ‫نام علمی‬ ‫نام معمولی‬

‫عملیــات اساسی در ریاضـی‬

‫بصورت عموم در ریاضی هفت عملیه اساسی وجود دارد‪.‬‬

‫راه کوتاه‬ ‫راه کوتاه‬

‫تفریق‬ ‫راه کوتاه‬

‫اجزای جمع‬ ‫حاصل جمع‬

‫عالمه جمع‬ ‫عالمه مساوی‬

‫مثال‪ :‬اعداد ‪ 136‬و ‪ 2263‬را جمع نمایید‪.‬‬

‫خواص و قوانیـن کاربردی عملیـه جمع‬

‫))‬ ‫عنصـر خنثـی ((عینیت‬

‫چند عدد است ؟‬ ‫‪222‬‬ ‫مقدار‬ ‫‪.1‬‬

‫مفروق منه‬ ‫حاصل تفریق‬

‫عالمه منفی‬ ‫مفـــــروق‬

‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 1010002‬عدد ‪ 83709‬را تفریق نمایید‪.‬‬

‫عنصرخنثی یا عینیت در عملیه تفریق عبارت از صفر می باشد‪ .‬مانند‪5  0  5 :‬‬

‫عمـلیــه ضــرب ‪Multiplication‬‬

‫عوامل ضربی‬ ‫حاصل ضرب‬

‫جدول ضــرب زبانی‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10 12 14 16 18‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12 15 18 21 24 27‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8 12‬‬ ‫‪16 20 24 28 32 36‬‬

‫را با عدد ‪ 2142‬ضرب نمایید‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫مثال‪ :‬عدد‬

‫خواص و قوانیـن کاربردی عملیـه ضرب‬

‫بعضی از ترفندهای ضرب‬

‫ضرب اعداد در قاعده های ده‬

‫ضرب اعداد دو رقمی در ‪11‬‬

‫ضرب اعداد چندین رقمی در ‪11‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫ضرب اعداد مربع دورقمی که آخرشان به ‪ 5‬ختم شده باشد‬

‫ضرب اعداد طاق در عدد ‪5‬‬

‫روش جالب برای ضرب اعداد‬

‫از دو و یک تشکیل شده پس ابتدا دو خط در باال و یک خط در پایین آن به صـورت‬ ‫‪21‬‬ ‫عدد‬