‫فص‬ ‫تن‬

‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫فص‬
‫ل سوم‬

‫کار با داده اهی آماری‬

‫رگدآوری داده اه‬ ‫‪ ‬ردس اول ‪:‬‬

‫معیاراهی رگایش هب رمزک‬ ‫‪ ‬ردس دوم‪:‬‬

‫معیاراهی رپاکندگی‬ ‫‪ ‬ردس سوم‪:‬‬

‫شهریور‪/‬دی‬ ‫نوبت دوم‬ ‫نوبت اول‬

‫فص‬
‫بارم ل‪:3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪6/5‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫فص‬ ‫تن‬
‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫فص‬
‫ل ‪ 3‬ردس ‪ :1‬دملسازی و دنباهل‬

‫اهداف ردس ‪:1‬‬

‫مفاهیم آماری‪:‬‬

‫جامعه آماری را درک کنند‪ ،‬نمونه تصادفی را‬ ‫‪‬‬

‫*داد ه ها واقعیت هایی درباره یک چیزند که در‬
‫توصیف کنند‬
‫محاسبه‪ ،‬استنباط‪ ،‬یا برنامه ریزی به کار می روند‪.‬‬
‫انواع روش های گردآوری داده ها را درک کرده و‬ ‫‪‬‬
‫*واحد آماری به هر یک از افراد یا چیزهایی می‬ ‫برای هر یک مثالی بیاورند‪.‬‬
‫گویند که داده های مربوط به آنها در یک بررسی آماری‬ ‫درک دقیق از » آماره « و » پارامتر « داشته باشند‬ ‫‪‬‬
‫گردآوری می شود‪.‬‬
‫و تفاوت آنها را تشخیص دهند‪.‬‬
‫*جامعه آماری مجموعه کلّ واحدهای آماری را جامعۀ‬ ‫مفهوم متغیر را درک و تفاوتش را با داده بیان کنند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫آماری می نامند‪.‬‬ ‫انواع متغیرها را بشناسند و تفاوت های آنها را درک‬ ‫‪‬‬
‫کنند‪.‬‬
‫*پارامتر اندازه ای است که از جامعه به دست می آید‬
‫برای » آمار « بیان توصیفی شفافی بیاورند‬ ‫‪‬‬
‫بنابراین پارامتر عبارت است از ویژگی عددی یک‬
‫جامعه‪.‬‬

‫* نمونه هر زیرمجموعه از جامعه آماری را که با روش‬ ‫آمار‪:‬‬

‫مشخصی انتخاب شده باشد‪ ،‬یک نمونه می نامند‪.‬‬

‫*آماره اندازه ای است که از نمونه به دست می آید‬

‫بنابراین آماره عبارت است از ویژگی عددی یک نمونه‪.‬‬

‫*فرق بین آماره و پارامتر‬

‫‪ )1‬مشخصه عددی که برای توصیف جنبه های خاص از‬
‫جامعه به کار می رود پارامتر نامیده می شودو مشخصه‬
‫عددی که توصیف کننده جنبه ای خاص از نمونه باشد‬
‫را آماره می نامند‪ ،‬بنابراین آماره مربوط به نمونه‬
‫تصادفی و پارامتر مربوط به جامعه آماری است‪.‬‬
‫‪ )2‬در یک جامعه آماری پارامتر تغییر نمی کند و ثابت‬
‫است اما می توان مقدارهای متفاوتی از یک آماره به‬
‫دست آورد‪.‬‬
‫* به مطالعه نحوه گردآوری‪ ،‬سازمان دهی‪ ،‬تحلیل و‬
‫تفسیر داد ه ها برای استخراج اطالعات و تصمیم گیری‬
‫‪ ،‬آمار گفته می شود‪.‬‬
‫* روش های آماری ما را قادر می سازند تا با نگاه کردن‬
‫به اطالعات به دست آمده از مجموعه کوچکی از افراد‬
‫یا اقالم‪ ،‬برای گروه های بزرگ تری از این افراد یا اقالم‬
‫نتیجه گیری کنیم‬
‫* نتایج آماری باید توسط فردی که نه تنها روش ها‪،‬‬

‫* نمونه تصادفی نمونه ای را که در آن‪ ،‬همه اعضای‬ ‫بلکه موضوع مورد بحث را کامل درک کرده باشد‪،‬‬

‫جامعه‪ ،‬شانس انتخاب یکسان در نمونه را داشته باشند‬ ‫تفسیر شود‪.‬‬

‫نمونۀ تصادفی می نامند‪.‬‬

 ‫فص‬ ‫تن‬
‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫پ) برای بررسی ‪ PH‬شامپوهای تولیدی یک کارخانه‪،‬‬ ‫(مثال ص ‪)72‬‬

‫شامپوها را صد درمیان مورد آزمایش قرار دادیم‪.‬‬ ‫می خواهیم وزن ماهی های یک حوضچه پرورش ماهی را به‬
‫‪‬حل‪:‬‬ ‫منظور فروش آنها تخمین بزنیم‪ .‬موارد زیر را مشخص کنید‪.‬‬
‫نمونه گیری تصادفی است‪.‬‬ ‫الف) واحد آماری‪:‬‬
‫جامعه ‪:‬شامپوهای تولیدی کارخانه‬ ‫ب) جامعه آماری‪:‬‬
‫نمونه ‪:‬شامپوهای صد درمیان آزمایش شده‬ ‫پ) داده ها‪:‬‬
‫ت) نمونه تصادفی‪:‬‬
‫(مثال)‬
‫با توجه به شکل مقادیر آماره و پارامتر مربوط به ماهی قزل اال‬ ‫‪‬حل‪:‬‬
‫را بنویسید‪ (.‬هر مثلث بیانگر یک ماهی قزل و هر دایره بیانگر‬ ‫الف) واحد آماری‪ :‬هر ماهی درون حوضچه یک واحد آماری‬
‫یک ماهی سالمون است)‬ ‫است ‪.‬‬
‫ب) جامعه آماری‪ :‬به کل ماهی های حوضچه جامعه گفته می‬
‫شود‪.‬‬
‫پ) داده ها‪ :‬وزن تک تک ماهی ها‬
‫ت)نمونه تصادفی‪ :‬انتخاب چند ماهی به طور تصادفی از‬
‫حوضچه‬
‫(تمرین ‪ 5‬و ‪ 6‬ص ‪)96‬‬
‫آمارگیری و آمارگیر‪:‬‬ ‫⑤ کدام یک از نمونه گیری های زیر‪ ،‬یک نمونه گیری‬
‫تصادفی است؟ در هریک واحدهای آماری‪ ،‬جامعه و نمونه را‬
‫داده های آماری را به ‪ 4‬روش می توانیم گردآوری کنیم‬ ‫مشخص کنید‪.‬‬
‫که به این کار‪ ،‬آمارگیری می گوئیم و به کسی که‬
‫آمارگیری را انجام می دهد‪ ،‬آمارگیر می گوئیم‪.‬‬ ‫الف) با تمام پلیس های یک پاسگاه پلیس برای پیدا کردن‬
‫نظر پلیس های این پاسگاه راجع به تخلفات مصاحبه شد‪.‬‬
‫روش اهی رگدآوری داده اه‪:‬‬ ‫‪‬حل‪:‬‬
‫نمونه گیری تصادفی نیست و سرشماری است چون با تمام‬
‫آنها مصاحبه شده‪.‬‬
‫جامعه ‪:‬پلیس های این پاسگاه می باشد‬

‫ب) با بچه هایی که وارد یک پارک بازی می شدند پنج در‬

‫میان مصاحبه شد تا وسیله بازی موردعالقه کودکان را مورد‬
‫بررسی قرار دهیم‪.‬‬
‫ا‪.‬مشاهده ‪ :‬گردآوری داد ه ها بدون نیاز به فرد پاسخگو‬ ‫‪‬حل‪:‬‬
‫‪.2‬مصاحبه‪ :‬معموالً بین دو نفر صورت می گیرد‪ ،‬یکی‬ ‫نمونه گیری تصادفی است‪.‬‬
‫مصاحبه گر(همان آمارگیر) ودیگری مصاحبه شونده یا‬ ‫جامعه ‪:‬کودکانی که وارد پارک بازی می شوند‬
‫نمونه ‪:‬کودکان پنج در میانی که مصاحبه می شوند ‪.‬‬
‫پاسخگو است‪.‬‬
 ‫فص‬ ‫تن‬
‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫‪ .11‬گوش دادن به موسیقی کالسیک در زمان مطالعه‪ ،‬به‬

‫‪ .3‬پرسش نامه‪ :‬مجموعه سؤاالت از پیش تعیین شده‬
‫یادگیری کمک می کند‪.‬‬
‫که توسط تعدادی پاسخگو تکمیل می شود ‪.‬این روش‬
‫‪ .12‬بیشتر تصادفات اتومبیل ها را رانندگان با سن کمتر از‬
‫‪ 25‬سال مرتکب می شوند‪.‬‬ ‫مرسوم ترین ابزار گرفتن اطالعات از مردم است‪.‬‬

‫‪ .13‬رژیم گرفتن‪ ،‬باعث کاهش هوش می شود‪.‬‬

‫شامل مجموعه ای از اطالعات ذخیره‬ ‫‪ .4‬دادگان ها ‪:‬‬

‫‪ .14‬تعداد قلم های هر دانش آموز در یک کالس‪.‬‬ ‫شده اند ‪.‬در بسیاری از موارد‪ ،‬داد ه ها را می توان‬

‫‪ .15‬ساعات خواب دانش آموزان کالس درس شما در شب‬ ‫ازاطالعاتی که قبال ذخیر ه شده اند‪ ،‬به دست آورد‪.‬‬
‫گذشته‪.‬‬

‫‪ .16‬طول قد دانش آموزان یک کالس‪.‬‬ ‫(مثال و کاردرکالس ص تمرین ص‪ 77‬و ‪)96‬‬

‫کدام روش گردآوری داد ه ها برای موارد زیر مناسب است؟‬

‫‪.1‬میزان رضایت مشتریان بانک از نحوه برخورد و رسیدگی‬

‫( تمرین ‪ 4‬ص ‪)96‬‬
‫دو موضوع برای هر یک از رو ش های گردآوری داده ها بیان‬
‫کنید‪.‬‬
‫الف) از طریق مصاحبه‬
‫به درخواست های آنها‪.‬‬
‫‪.2‬سن همه دانش آموزان مدرسه بر حسب ماه در پایه دهم‬
‫‪.3‬تعداد سرنشینان خودروهای سواری در یکی از محو رهای‬
‫خروجی شهر‪.‬‬

‫‪ .4‬شمارش تعداد وسایل نقلیه عبوری ازیک تقاطع در هر‬

‫ب) از طریق مشاهده‬ ‫ساعت‬

‫‪ .5‬اندازه گیری وزن محصوالت یک باغ میوه‪.‬‬

‫‪ .6‬آمارگیری که هر ‪ 10‬سال یکباردر ایران انجام می شود‪.‬‬

‫پ) از طریق دادگان‬
‫‪ .7‬بررسی نظرات صاحب نظران درباره مسائل فرهنگی کاهش‬
‫ترافیک‬

‫‪ .8‬تحقیقی در مورد نمره های دروس ریاضی استا نها‬

‫ت) از طریق پرسشنامه‬
‫‪ .9‬اکثر مردم فکر می کنند»حداکثر سرعت در بزرگراه ها‬
‫باید تعیین شود « ‪.‬‬

‫‪ .10‬آبی‪ ،‬رنگ مورد عالقه بیشتر مردم برای ماشین است‪.‬‬

 ‫فص‬ ‫تن‬
‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫‪‬حل‪:‬‬
‫مت‬
‫داد ه ها‪ :‬اطالعات گروه ‪ 1000‬نفری‬ ‫غیرو انواع آن‪:‬‬
‫متغیر‪ :‬تماشای تلویزیون‬
‫متغیر‬
‫ب) آیا این داده ها یک نمونه اند؟ اگر بله جامعه آماری کدام‬
‫است؟‬
‫‪‬حل‪:‬‬
‫بله‬
‫جامعه آماری‪ :‬کل ساکنان شیراز دارای تلویزیون‬ ‫*متغیر ‪ :‬هر ویژگی از اشخاص یا اشیا که قرار است‬
‫پ) متغیر کمّی است یا کیفی؟‬ ‫بررسی شود‪.‬‬
‫‪‬حل‪:‬‬
‫*فرق بین داده و متغیر‪:‬‬
‫کیفی‬
‫داده ها در واقع اطالعات مربوط به موضوع هستند و‬
‫ت) متغیر کمّی را که ممکن است در اینجا جالب باشد‪،‬‬
‫متغیر ویژگی مورد بررسی داده ها می باشد‪.‬‬
‫مشخص کنید‪.‬‬
‫‪‬حل‪:‬‬ ‫در مثال‪ ،‬افرادی که کوه دنا را طی می کنند‪ ،‬آدم ها‪،‬‬
‫سن‪ ،‬درآمد‪....،‬‬ ‫داده ها هستند و وزن و قد افراد و زمان طی شده به‬
‫قله متغیر می باشند‪.‬‬
‫ث) نسبت افرادی در نمونه که برنامه جدید را تماشا می‬
‫*متغیر کمّی ‪:‬متغیّری است که مقادیر عددی می‬
‫کنند‪ ،‬آماره است یا پارامتر؟‬
‫گیرد و برای آن عملیات ریاضی از قبیل جمع‪ ،‬تفریق‬
‫‪‬حل‪:‬‬
‫و معدل گیری قابل انجام است‪.‬‬
‫آماره‬
‫مانند سن‪ ،‬طول عمر‪ ،‬معدل‪ ،‬وزن‪ ،‬قد‪ ،‬درآمد‬

‫( تمرین ‪5‬ص ‪)83‬‬ ‫*متغیر کیفی ‪:‬متغیری است که صرفاً برای دسته‬
‫در یک مطالعه از ‪ 1261‬مشتری غذاخوری های گیاه خوار‪،‬‬ ‫بندی افراد یا اشیا در گرو ه ها به کار می رودو لزوماً‬
‫سؤال شده است که برای کدام وعده غذایی) ناهار یا شام (‬ ‫مقدار عددی نمی گیرد‪.‬‬
‫سفارش داده اند؟‬
‫مانند جنس‪ ،‬مرغوبیت‪ ،‬شغل‪ ،‬نوع بیماری‪ ،‬وضع تأهل‪،‬‬
‫الف) متغیر را مشخص کنید‪.‬‬ ‫رنگ چشم‪ ،‬گروه خونی‬
‫‪‬حل‪:‬‬
‫وعده غذایی) ناهار یا شام(‬
‫( کاردرکالس ص ‪)80‬‬
‫ب) این متغیر کمّی است یا کیفی؟‬ ‫یک شبکه تلویزیونی می خواهد نسبت دارندگان تلویزیون‬
‫‪‬حل‪:‬‬ ‫در شیراز را بداند‪ ،‬که برنامه جدید این شبکه راحداقل یک‬
‫کیفی‬ ‫بار در هفته تماشا می کنند ‪.‬بدین منظور یک گروه ‪1000‬‬
‫نفری از دارندگان تلویزیون را در این شهر بررسی می کند‪.‬‬
‫پ) جامعه آماری در اینجا چیست؟‬
‫الف) داد ه ها و متغیرهایی را که بررسی می شوند‪ ،‬مشخص‬
‫‪‬حل‪:‬‬
‫کنید‪.‬‬
‫مشتریان غذاخوری گیاهخواری‬
 ‫فص‬ ‫تن‬
‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫( تمرین ‪7‬ص ‪)96‬‬

‫*برای متغیر کیفی دو مقیاس اندازه گیری اسمی‬
‫می خواهیم مدت زمانی را که دانش آموزان کالس شما در‬
‫وترتیبی معرفی می شود‪.‬‬
‫طول یک هفته صرف مطالعه کتاب های غیر درسی می کنند‪،‬‬
‫*برای متغیر کمی دو مقیاس اندازه گیری فاصله ای‬ ‫آمارگیری کنیم‪.‬‬
‫ونسبتی معرفی می شود‪.‬‬ ‫الف) جامعه را مشخص کنید‪.‬‬

‫*مقیاس اسمی‪:‬مشاهدات را طبقه بندی می کند‪،‬‬

‫اعدادی که در این مقیاس به کار برده می شوند‪ ،‬فقط‬
‫ب) یک روش نمونه گیری برای انتخاب نمونه معرفی کنید‪.‬‬
‫به صفت مورد اندازه گیری‪ ،‬نام یا اسم می دهند مانند‪:‬‬

‫(گروه خونی‪ ،‬وضعیت تأهل‪ ،‬رشته تحصیلی‪ ،‬پالک منزل‬

‫یا ماشین‪ ،‬شماره دانش آموزی‪ ،‬رنگ پوست و مو و ‪،...‬‬
‫جنسیت افراد )‬ ‫پ) از چه روشی برای گردآوری اطالعات استفاده می کنید؟‬

‫*مقیاس ترتیبی‪:‬عالوه بر نام گذاری‪ ،‬طبقه بندی و‬

‫مشاهده‪ ،‬آن را براساس یک مالک معین رتبه بندی‬ ‫ت) اندازه این جامعه چقدر است؟‬
‫می کنند مانند ‪:‬‬

‫(رتبه بندی نفر اول ودوم و سوم شدن در مسابقات‪،‬‬

‫ث) اندازه نمونه مورد بررسی چقدر است؟ آیا این تعداد برای‬
‫مراحل رشد ‪ ،‬مراحل تحصیل‪ ،‬فصل های سال‪) ،‬‬
‫بررسی مورد نظر مناسب است؟ در صورت مناسب نبودن‪،‬‬
‫*مقیاس فاصله ای‪ :‬ویژگی مقیاس های اسمی و‬ ‫روش نمونه گیری و نمونه خود را اصالح کنید‪.‬‬
‫ترتیبی را داراست و عالوه بر آن در این مقیاس فاصله‬
‫ها بین ویژگی های مورداندازه گیری مساوی است و می‬
‫توان اختالف بین مشاهدات را تعیین کرد (توجه ‪:‬اعمال‬ ‫ج ) متغیر مورد مطالعه در این مسئله چیست؟‬
‫ضرب و تقسیم دراینجا وجود ندارد) مانند‪:‬‬

‫( درجه حرارت بر حسب سلسیوس که اختالف درجه‬ ‫چ)متغیر مورد مطالعه از چه نوعی است؟‬
‫دما یا حرارت بین دو شهرقابل محاسبه و بامعناست اما‬
‫ضرب این دو درجه دما معنی ندارد‪ ،‬فشار هوا‪ ،‬تاریخ)‬

‫*مقیاس نسبتی‪ :‬عالوه بر ویژگی های مقیاس فاصله‬ ‫مقیاس اهی اندازه گیری‪:‬‬
‫ای و اسمی و ترتیبی‪ ،‬دارای صفر مطلق نیز هست و‬
‫در باالترین سطح اندازه گیری قرار دارد مانند‪:‬‬ ‫متغیر‬

‫( کیلوگرم‪ ،‬متر‪ ،‬گرم‪ ،‬سن‪ ،‬قد‪ ،‬وزن‪ ،‬طول‪ ،‬حقوق‪ ،‬تعداد‬

‫‪ ،‬مدت زمان‪ ،‬فشار خون)‬

‫*اگر فقط یک متغیر از داده ها اندازه گیری شده باشد‬

‫به جای ذکر » مقیاس متغیر «از واژه »مقیاس داده ها‬
‫«استفاده می کنند‬

‫*برای متغیر کیفی دو مقیاس اندازه گیری اسمی‬

‫وترتیبی معرفی می شود‪.‬‬

‫*برای متغیر کمی دو مقیاس اندازه گیری فاصله ای‬

 ‫فص‬ ‫تن‬
‫ل‪3‬ردس ‪1‬‬ ‫تهیه و ظیم‪ :‬افطمه بوربور‬ ‫ریاضی وآمار‪1‬‬

‫ج) وضعیت تأهل این نماینده ‪:‬متأهل‬ ‫( تمرین ‪2‬ص ‪)83‬‬

‫②داد ه های در سطح اسمی‪ ،‬کمّی هستند یا کیفی؟‬
‫چ)می گویند این نماینده در رأ ی گیری الیحه مرتبط با‬
‫آموزش عمومی‪ ،‬هفتمین نفری است که از آن حمایت کرده‬
‫است‬
‫( کاردرکالس ص ‪)81‬‬
‫نوع متغیر داد ه های زیر را مشخص کنید‪:‬‬

‫( تمرین ‪ 6‬ص ‪)84‬‬ ‫الف) محسن‪ ،‬محمود‪ ،‬محمد و میثم همگی اسامی مذکر‬
‫⑥ متغیرها را در چهار مقیاس ‪:‬اسمی‪ ،‬ترتیبی‪ ،‬فاصله ای و‬ ‫هستند‪.‬‬
‫نسبتی دسته بندی کنید‪.‬‬
‫ب) در یک دبیرستان‪ 319 ،‬دانش آموز فارغ التحصیل وجود‬
‫الف) مد ت زمان پاسخگویی به سؤاالت یک امتحان‬ ‫دارد ‪.‬احمد رتبه بیست و پنجم‪ ،‬رضا رتبه نوزدهم‪ ،‬صادق‬
‫رتبه دهم و جواد رتبه چهارم را کسب کرده است و می دانیم‬
‫ب) زمان اولین کالس‬ ‫که رتبه یک‪ ،‬بهترین است‪.‬‬

‫پ) رشته تحصیلی‬
‫ت) مقیاس ارزیابی تحصیلی ‪:‬ضعیف‪ ،‬معمولی و خوب‬
‫ث) نمره آخرین آزمون(از ‪ 100‬امتیاز)‬
‫پ) دمای بدن ماهی های قزل آالی رودخانه هراز(برحسب‬
‫درجه سلسیوس)‬
‫ت) طول ماهی های قز ل آال در رودخانه هراز‪.‬‬

‫ج) سن دانش آموز‬

‫( تمرین ‪ 8‬ص ‪)97‬‬ ‫(تمرین ص ‪)81‬‬

‫⑧ نوع هر یک از متغیرهای زیر را مشخص و بهترین مقیاس‬ ‫داد ه های زیر مربوط به یک نماینده مجلس است ‪.‬در هریک‬

‫اندازه گیری آنها را ذکر کنید‬ ‫از سؤاالت زیر‪ ،‬نوع داد ه ها را مشخص کنید‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫الف) رنگ اتومبیل های موجود در یک نمایشگاه اتومبیل‬ ‫الف) نام نماینده حسین ایرانی است‪.‬‬

‫ب) درجه حرارت کالس شما در روزهای سال‬ ‫ب) این نماینده ‪ 58‬سال سن دارد‪.‬‬

‫پ) گنجایش آب یک باریِ مخزنی(تانکر)‬ ‫پ) سا لهایی که این نماینده در مجلس انتخا ب شده است‪،‬‬
‫‪ 1390 ،1386‬و ‪ 1394‬است‪.‬‬
‫ت) تعداد شکایات رسیده به یک پاسگاه پلیس‬
‫ت) مجموع حقوق این نماینده در سال گذشته ‪600.000.000‬‬
‫ث) درآمد دانشجویان شاغل به کار‬ ‫ریال بوده است‪.‬‬

‫ج ) وضعیت تأهل کارمندان یک شرکت‬ ‫ث) این نماینده در حال بررسی الیحه پیشنهادیِ حفاظت از‬
‫منابع آبی کشور است ‪.‬گزین ههای موردنظر‪،‬حمایت کامل‪،‬‬
‫چ) سن دانشجویان شرکت کننده در یک دوره هنری‬ ‫حمایت‪ ،‬بی طرف‪ ،‬مخالف و کامالً مخالف است‪.‬‬