‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫بسمه تعالی‬

‫جزوه کمک آموزشی‬

‫فیزیک ‪1‬‬
‫مناسب دانش آموزان دهم رشته ریاضی و تجربی‬

‫فصل اول – فیزیک و اندازه گیری‬

‫محتوای جزوه‪:‬‬

‫ارائه و آموزش مطالب کتاب به زبان ساده و پاسخگویی تمامی مسائل و سواالت درسی‬

‫تهیه شده توسط ‪:‬‬

‫امین گرمرودی – دبیر فیزیک (کارشناس ارشد فیزیک ذرات بنیادی)‬

‫(نسخه ‪)1‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫فیزیک‪ :‬یکی از بنیادی ترین دانش ها و شالوده ی تمامی مهندسی ها و فناوری هایی است که به طور‬
‫مستقیم و غیر مستقیم در زندگی ما نقش دارند‪.‬‬

‫علم فیزیک‪ :‬به مطالعه و توصیف و توضیح پدیده های گوناگون طبعیت می پردازد‪.‬‬

‫توجه! فیزیک علمی تجربی است ‪ ،‬یعنی باید به صورت عملی به تجربه و آزمایش پدیده ها پرداخت‪.‬‬

‫توجه! برای توصیف پدیده های فیزیکی اغلب از قانون ‪ ،‬مدل و نظریه فیزیکی استفاده می شود‪.‬‬

‫توجه! مدل ها و نظریه های فیزیکی همواره معتبر نیستند و ممکن است نقض یا تغییر یابند‪.‬‬

‫قانون فیزیک‪ :‬رابطه بین برخی از کمیت های فیزیکی را توصیف می کند که در دامنه وسیعی از پدیده‬
‫های گوناگون طبیعت معتبر است‪( .‬مانند قانون نیوتون)‬

‫اصل فیزیک‪ :‬برای توصیف دامنه محدودتری از پدیده های فیزیکی که عمومیت کمتری دارند اغلب از‬
‫اصطالح اصل استفاده می شود ‪( .‬مانند اصل پاسکال)‬

‫مدل سازی در فیزیک‪ :‬مدل سازی در فیزیک فرایندی است که طی آن یک پدیده فیزیکی آنقدر ساده و‬
‫آرمانی می شود تا امکان بررسی و تحلیل آن فراهم شود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬به طور مثال وقتی یک توپ در حال پرواز در هوا را بررسی می کنیم عوامل مختلفی روی توپ اثر‬
‫می گذارند‪ :‬مثال توپ به طور کامل گرد نیست ‪ ،‬زبری و پستی و بلندی در سطح اش وجود دارد ‪ ،‬مستقیم‬
‫حرکت نمی کند و هنگام پرتاب به دور خود می چرخد ‪ ،‬مقاومت هوا به توپ وارد می شود و همچنین هنگام‬
‫باال رفتن مقدار جاذبه کم می شود و ‪....‬‬

‫اگر بخواهیم تمامی این موارد را هنگام مطالعه پرتاپ توپ بررسی کنیم دچار پیچیدگی های فراوانی در‬
‫مسئله خواهیم شد ‪ ،‬پس برای راحتی حل مسئله از برخی عوامل که تاثیر چندانی روی مسئله ندارند چشم‬
‫پوشی می کنیم‪( .‬به شکل زیر توجه کنید)‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫توجه! هنگام مدل سازی یک پدیده فیزیکی باید اثر های جزئی را نادیده بگیریم نه اثر های مهم و تعیین‬
‫کننده را ‪.‬‬

‫اندازه گیری و کمیت های فیزیکی‪:‬‬

‫کمیت فیزیکی ‪ :‬در علم فیزیک به هر چیزی که بتوان آن را اندازه گرفت کمیت فیزیکی می گویند‪ .‬مانند‬
‫طول ‪ ،‬زمان ‪ ،‬تندی ‪ ،‬نیرو و ‪....‬‬

‫انواع کمیت های فیزیکی ‪ :‬به دو نوع کلی ‪.1‬کمیت نرده ای (اسکالر) ‪ .2‬کمیت برداری ‪ ،‬تقسیم می شود‪.‬‬

‫کمیت نرده ای ‪ :‬برای بیان برخی کمیت ها تنها به یک عدد و یکای مناسب نیاز داریم ‪ ،‬که به آن کمیت‬
‫نرد ه ای می گویند‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬کمیت جرم = ‪ ، 56kg‬کمیت طول ‪151cm :‬‬

‫کمیت برداری ‪ :‬کمیتی است که عالوه بر عدد و یکای مناسب برای مشخص کردن آن به جهت نیز نیاز‬
‫داریم‪.‬‬
‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫مثال‪ :‬به عنوان مثال کمیت جابجایی یک کمیت برداری است‪ ،‬اگر به شما بگویند دانش آموزی ‪ 4‬متر‬
‫جابجا شده است نمی توانید به طور دقیق مکان کنونی او را مشخص کنید پس باید جهت جابجایی نیز اعالم‬
‫شود‪.‬‬

‫به این صورت ‪ :‬دانش آموزی ‪ 4‬متر در جهت چپ جابجا شده است‪.‬‬

‫پس کمیت هایی مانند جابجایی که به جهت نیاز دارند کمیت های برداری هستند‪.‬‬

‫توجه! برای نوشتن کمیت های برداری از عالمت پیکان روی کمیت استفاده می کنیم ‪ ،‬به این صورت ‪⃗ :‬‬

‫اندازه گیری و دستگاه بین المللی یکاها‪:‬‬

‫یکا‪ :‬واحد شمارش هر کمیت را یکا میگویند‪ ،‬مثال یکاهای شمارش طول ‪ :‬متر ‪ ،‬سانتی متر ‪ ،‬کیلومتر و ‪...‬‬
‫است ‪ .‬یکاهای شمارش زمان ‪ :‬ثانیه ‪ ،‬ساعت‪ ،‬دقیقه ‪ ،‬روز ‪ ،‬سال و ‪ ...‬است‪.‬‬

‫توجه! برای اندازه گیری درست و قابل اطمینان به یکاهایی نیاز داریم که تغییر نکنند و دارای قابلیت‬
‫بازتولید در مکان های مختلف باشند‪.‬‬

‫به طور مثال ‪ :‬اگر یکای طول را به اندازه کف دستمان در نظر بگیریم این یکا ممکن است با گذشت‬
‫زمان تغییر کند و همچنین کف دستمان را نمیتوان در همه جای دنیا به عنوان یکای طول استفاده کنند‪.‬‬

‫دستگاه متریک(دستگاه بین المللی یکاها ‪ : ) SI‬دانشمندان برای یکپارچگی و هماهنگی در سراسر‬
‫دنیا از یکاهای مشخصی برای کمیت های فیزیکی استفاده می کنند ‪ ،‬به این مجموعه ‪ ،‬یکاهای ‪ SI‬می گویند ‪.‬‬
‫( ما نیز در فیزیک برای محاسبه پدیده ها از یکاهای بین المللی ‪ SI‬استفاده خواهیم کرد‪).‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫کمیت و یکاهای اصلی ‪ :‬در سال ‪ 1791‬دانشمندان در مجمعی هفت کمیت را به عنوان کمیت اصلی‬
‫انتخاب کردند و یکاهای آن ها را یکای اصلی نامیدند‪.‬‬

‫یکاهای فرعی ‪ :‬سایر یکاهایی که بر اساس یکاهای اصلی تعریف و معرفی می شوند را یکاهای فرعی می‬
‫گویند‪ .‬در جدول زیر برخی از یکاهای فرعی نشان داده شده اند‪:‬‬

‫تبدیل یکاها‪ :‬اغلب در حل مسئله های فیزیک‪ ،‬الزم است یکای کمیتی را تغییر دهیم‪ .‬برای مثال‪ ،‬ممکن‬
‫است الزم باشد کیلوگرم (‪ )kg‬را به میکروگرم (‪ ،)μg‬یا متر بر ثانیه (‪ )m/s‬را به کیلومتر بر ساعت (‪)km/h‬‬
‫تبدیل کنیم‪ .‬این کار با روش تبدیل زنجیره ای انجام می شود‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫تبدیل زنجیره ای‪ :‬در تبدیل زنجیره ای از یک ضریب تبدیل که یک کسر می باشد برای تبدیل یکای‬
‫موجود به یکای مورد نظرمان استفاده می کنیم‪.‬‬

‫به طور مثال برای تبدیل یکای متر به سانتی متر و یا برعکس از ضرایب تبدیل زیر استفاده می کنیم‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫برای تبدیل یکای سانتی متر به متر استفاده می شود‪.‬‬
‫‪111‬‬

‫‪111‬‬
‫برای تبدیل یکای متر به سانتی متر استفاده می شود‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫توجه! در ضرایب تبدیل چون صورت و مخرج کسر با هم مساوی هستند پس کسر برابر ‪ 1‬می باشد و‬
‫هنگام استفاده از این ضرایب مقدار کمیت تغییر نمی کند و فقط یکای کمیت عوض می شود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬میخواهیم مقدار ‪ 16cm‬را بر حسب متر بنویسیم(به متر تبدیل کنیم)‪.‬‬

‫توجه! دقت کنید هنگام نوشتن ضریب تبدیل سانتی متر به متر در باالی کسر عدد یک متر را نوشتیم و‬
‫مقدار مساوی با آن را برحسب سانتی متر در زیر کسر نوشتیم به این صورت سانتی متر با سانتی متر عدد مورد‬

‫نظر ساده شده و جواب بر حسب متر بدست می آید ‪ .‬به یاد داشته باشید ضریب تبدیل را باید طوری‬
‫بنویسیم که یکای قبلی ساده شود و یکای جدید باقی بماند‪.‬‬

‫مثال دوم‪ :‬میدانیم که ‪ km/h‬و ‪ m/s‬از یکاهای تندی و سرعت می باشند‪.‬‬

‫حال می خواهیم مقدار ‪ 65( 65km/h‬کیلومتر بر ساعت ) را برحسب ‪( m/s‬متر بر ثانیه) بنویسیم‪ .‬باید‬
‫توجه داشته باشیم که در ‪ km/h‬دو یکا وجود دارد که باید تبدیل شوند ‪ .‬اولی ‪ km‬کیلومتر است که باید به‬
‫‪ m‬متر تبدیل شود ‪ ،‬و دیگری ‪ h‬ساعت است که باید به ‪ s‬ثانیه تبدیل شود‪.‬‬

‫پس برای تبدیل کیلومتر بر ساعت ‪ km/h‬به متر بر ثانیه ‪ m/s‬باید از دو ضریب تبدیل به صورت زیر‬
‫استفاده کنیم‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫مشاهده می کنید ضرایب تبدیل را طوری نوشتیم که یکای قبلی حذف شود‪.‬‬

‫سازگاری یکاها‪ :‬برای حل صحیح مسائل همواره دقت کنیم تا یکاها را برحسب یکاهای ‪ SI‬بنویسیم‪ ،‬زیرا‬
‫اگر در هنگام حل مسائل یکاها برحسب ‪ SI‬نباشند جواب معادله ناصحیح خواهد بود‪.‬‬

‫به طور مثال هنگام محاسبه ن یرو چون جرم را بر حسب کیلوگرم و شتاب را برحسب متر بر مجذور ثانیه‬
‫نوشتیم می توانیم جواب را بر حسب نیوتون بنویسیم‪ .‬و مثال اگر به جای کیلوگرم از گرم استفاده می کردیم‬
‫جواب بر حسب نیوتون بدست نمی آمد‪.‬‬

‫پیشوند یکاها‪ :‬هرگاه در اندازه گیری ها با اندازه های بسیار بزرگتر یا بسیار کوچکتر از یکای اصلی آن‬
‫کمیت مواجه شویم‪ ،‬از پیشوندهایی استفاده میکنیم‪ .‬هر پیشوند‪ ،‬توان معینی از ‪ 11‬را نشان میدهد که به‬
‫صورت یک عامل ضرب به کار میرود‪ .‬جدول زیر را مشاهده کنید‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫خُب حال از این پیشوند ها چگونه استفاده خواهیم کرد؟ چند مثال در این رابطه ذکر می کنیم‪:‬‬

‫طول یک مولکول برابر با ‪ 2/6( 2/6pm‬پیکو متر ) است‪ .‬یعنی طول این مولکول با توجه به جدول باال‬
‫برابر با ‪ 2/6×11-12‬متر است‪.‬‬

‫حافظه یک فلش مموری ‪ 612( 612Mbyte‬مگا بایت است) ‪ .‬یعنی حافظه این فلش مموری به اندازه‬
‫‪ 612×115‬بایت است‪.‬‬

‫نمادگذاری علمی‪ :‬در پاره اى از اندازه گیرى ها با مقدارهاى خیلى بزرگ یا خیلى کوچک سر و کار‬
‫داریم مثال برای نوشتن جرم زمین بر حسب کیلوگرم باید مقدار ‪ 6711111111111111111111111‬را‬
‫بنویسیم که هم نوشتن و هم محاسبه آن در ضرب و تقسیم معادله ها دشوار است‪ .‬پس برای اعداد بسیار‬
‫بزرگ و بسیار کوچک که خواندن و نوشتن آن سخت است از روشن نماد گذاری علمی استفاده می کنیم‪.‬‬

‫نحوه نوشتن اعداد به روش نمادگذاری علمی ‪ :‬در روش نماد گذاری علمی عدد را باید به صورت‬

‫اعشاری ضرب در عدد ‪ 11( 11n‬به توان ‪ )n‬بنویسیم‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫الف‪ :‬اگر عدد بسیار بزرگ باشد‪ :‬عدد را طوری می نویسیم که در طرف چپ اعشار عددی بین صفر تا‬
‫‪ 11‬قرار گیرد‪ ،‬در سمت راست اعشار نیز فقط دو عدد باقی می گذاریم ‪ ،‬سپس به مقدار اعدادی که در سمت‬
‫راست اعشار قرار گرفته بودند در توان عدد ‪ 11‬می نویسیم‪ .‬برای درک بهتر مطلب به مثال های زیر توجه‬
‫فرمایید‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد زیر را به صورت نماد گذاری علمی بنویسید‪:‬‬

‫= ‪o 2662111111‬‬ ‫⏟‬
‫‪2 662111111‬‬ ‫‪117‬‬ ‫=‬ ‫‪2/66 117‬‬
‫عدد ‪7‬‬

‫= ‪o 11112111111‬‬ ‫⏟‬
‫‪1 1112111111‬‬ ‫‪1111 = 1/11 1111‬‬
‫عدد ‪11‬‬

‫‪o 76121‬‬ ‫=‬ ‫⏟‬

‫‪7 6121‬‬ ‫‪114‬‬ ‫=‬ ‫‪7/61 114‬‬
‫عدد ‪4‬‬

‫ب‪ :‬اگر عدد بسیار کوچک باشد‪ :‬اگر اعداد بسیار کوچک اعشاری داشته باشیم ‪ ،‬اعشار را طوری جابه جا‬
‫میکنیم که در سمت چپ اعشار فقط یک عدد بین صفر تا ‪ 11‬قرار گیرد(نه خود صفر و ده) سپس در سمت‬
‫راست اعشار دو عدد باقی می گذاریم‪ .‬حال به تعداد جابجایی اعشار در توان ‪ 11‬قرار می دهیم‪ .‬برای درک‬
‫بهتر مطلب به مثال های زیر توجه فرمایید‪.‬‬

‫مثال‪ :‬اعداد زیر را به صورت نمادگذاری علمی بنویسید‪.‬‬

‫‪o 1/1111126 = 2 61‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪5‬‬

‫اعشار را ‪ 5‬واحد به سمت راست جابه جا کردیم تا در سمت چپ اش یک عدد باقی بماند‬

‫‪o 1/1111216 = 1 11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬

‫اعشار را ‪ 2‬واحد به سمت راست جابه جا کردیم تا در سمت چپ اش یک عدد باقی بماند‬

‫توجه! عالمت توان ‪ 11‬اعداد بسیار بزرگ مثبت می باشد و عالمت توان ‪ 11‬اعداد بسیار کوچک در نماد‬
‫گذاری علمی منفی می باشد‪.‬‬

‫در جداول زیر نمونه ای از کمیت های اندازه گیری شده در فیزیک را مشاهده می کنید که به صورت نماد‬
‫گذاری علمی نوشته شده است‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫بخش اول‬- 1 ‫فصل‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

site: www.garmroudi.ir telegram: @garmroud

garmroudi.ir
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫تا این قسمت نصفی از فصل اول را مرور کردیم حال به حل تمامی سواالت کتاب مرتبط با این قسمت از‬
‫مطالب می پردازیم‪.‬‬

‫سواالت کتاب درسی‪:‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ : 1-1‬شکل الف یک لیزر مدادی است که در این شکل پرتوهای نور با خطوط راست‬
‫موازی رسم شده است ‪ .‬در مدل سازی شکل ب پرتوهای فرودی از چشمه نور گسترده خورشید به صورت‬
‫موازی فرض شده است و هنگام بازتاب پرتوهای نور فقط پرتوهای نوری که به سمت دوربین بازتاب شده‬
‫اند را در نظر گرفته ایم (در حالی که هنگام فرود نور به درخت قسمتی از پرتوها جذب درخت می شود و‬
‫پرتوهای زیادی به طور نامنظم به تمام نقاط بازتاب می گردد)‬

‫پاسخ پرسش ‪: 2-1‬‬

‫مزایا‪ :‬همیشه همراه ما خواهد بود و به راحتی می توانیم طول اجسام را اندازه بگیریم‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫معایب‪ :‬دقت اندازه گیری پایین – عدم دسترسی دیگران به این یکا – عدم قابلیت باز تولید – ثابت نبودن‬
‫مقدار و ‪....‬‬

‫پاسخ فعالیت ‪ : 2-1‬در این سوال باید ‪ 121‬کیلومتر را بر حسب ذرع و فرسنگ بنویسیم‪.‬‬

‫ضرایب تبدیلی که میتوانیم از روی مسئله بنویسیم بدین صورت است‪:‬‬

‫ذرع ‪1‬‬ ‫‪114‬‬

‫( بنا به شرایط مسئله از یکی استفاده می کنیم)‬ ‫یا‬ ‫ضریب تبدیل سانتی متر و ذرع ‪:‬‬
‫‪114‬‬ ‫ذرع ‪1‬‬

‫فرسنگ‪1‬‬ ‫ذرع ‪5111‬‬

‫( بنا به شرایط مسئله از یکی استفاده می کنیم)‬ ‫یا‬ ‫ضریب تبدیل ذرع و فرسنگ ‪:‬‬
‫ذرع ‪5111‬‬ ‫فرسنگ‪1‬‬

‫ابتدا ‪ 121‬کیلومتر را به سانتی متر تبدیل می کنیم و سپس با استفاده از ضریب تبدیل به ذرع و فرسنگ تبدیل می کنیم‪.‬‬
‫‪111‬‬
‫‪121 km = 121111m = 121111 m‬‬ ‫(عملیات تبدیل به سانتی متر) ‪12111111 cm = 1/2 119 cm‬‬
‫‪1‬‬

‫ذرع ‪1‬‬
‫‪1/21‬‬ ‫‪119 cm‬‬ ‫ذرع ‪= 1/16 116‬‬ ‫(عملیات تبدیل سانتی متر به ذرع)‬
‫‪114‬‬

‫فرسنگ‪1‬‬
‫ذرع ‪1/16 116‬‬ ‫فرسنگ ‪91 91‬‬ ‫(عملیات تبدیل ذرع به فرسنگ)‬
‫ذرع ‪5111‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ فعالیت ‪ : 3-1‬می خواهیم این یکاها را بر حسب گرم و کیلوگرم بنویسیم‪ .‬و می دانیم هر مثقال‬

‫‪4 15‬‬ ‫مثقال‪1‬‬

‫می باشد‪.‬‬ ‫و یا‬ ‫معادل ‪ 4/15g‬است‪ .‬پس ضریب تبدیل گرم و مثقال به صورت‬
‫مثقال‪1‬‬ ‫‪4 15‬‬

‫‪ ‬برای تبدیل یک نخود به گرم و کیلوگرم ابتدا آن را به مثقال تبدیل کرده سپس به گرم و کیلوگرم‬
‫تبدیل می کنیم‪.‬‬

‫مثقال‪1‬‬ ‫‪4 15‬‬ ‫‪1‬‬

‫نخود ‪1‬‬ ‫مثقال ‪ → 1/14‬مثقال ‪= 1/14‬‬ ‫‪1/174 g → 1/174g‬‬ ‫‪=1/74 11 4 kg‬‬
‫نخود‪24‬‬ ‫مثقال‪1‬‬ ‫‪1111‬‬

‫‪ ‬برای تبدیل یک گندم به گرم و کیلوگرم نیز به همین روش عمل می کنیم‪:‬‬

‫مثقال‪1‬‬ ‫‪4 15‬‬ ‫‪1‬‬

‫گندم ‪1‬‬ ‫مثقال ‪ → 1/11‬مثقال ‪= 1/11‬‬ ‫‪1/141 g → 1/141g‬‬ ‫‪=4/1 11 6 kg‬‬
‫گندم‪75‬‬ ‫مثقال‪1‬‬ ‫‪1111‬‬

‫‪ ‬برای تبدیل یک سیر به گرم و کیلوگرم به صورت زیر عمل می کنیم‪ 41(.‬سیر برابر ‪ 541‬مثقال)‬

‫مثقال‪541‬‬ ‫‪4 15‬‬ ‫‪1‬‬

‫سیر ‪1‬‬ ‫مثقال ‪ → 151‬مثقال ‪= 151‬‬ ‫‪999/5 g → 999/5 g‬‬ ‫‪=1/99 kg‬‬
‫سیر‪41‬‬ ‫مثقال‪1‬‬ ‫‪1111‬‬

‫‪ ‬برای تبدیل یک من تبریز به گرم و کیلوگرم به صورت زیر عمل می کنیم‪ 1(.‬من تبریز برابر ‪ 541‬مثقال)‬

‫مثقال‪541‬‬ ‫‪4 15‬‬ ‫‪1‬‬

‫من ‪1‬‬ ‫مثقال ‪ → 541‬مثقال ‪= 541‬‬ ‫‪6111/4 g → 6111/4 g‬‬ ‫‪=6/11 kg‬‬
‫من‪1‬‬ ‫مثقال‪1‬‬ ‫‪1111‬‬

‫‪ ‬برای تبدیل خروار به گرم و کیلوگرم ابتدا آن را به من تبریز سپس به مثقال تبدیل کرده و به صورت زیر عمل می‬
‫کنیم‪:‬‬

‫من‪111‬‬ ‫مثقال‪541‬‬ ‫‪4 15‬‬ ‫‪1‬‬

‫خروار ‪1‬‬ ‫مثقال ‪ → 54111‬مثقال ‪= 54111‬‬ ‫‪611141 g → 611141 g‬‬ ‫‪=611/14 kg‬‬
‫خروار‪1‬‬ ‫من‪1‬‬ ‫مثقال‪1‬‬ ‫‪1111‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫و ‪ s‬تشکیل یافته پس باید از دو ضریب تبدیل استفاده کنیم ‪ .‬یکی‬ ‫‪6‬‬

‫‪ ‬یکای این کمیت از دو یکای‬
‫‪6‬‬
‫به لیتر ‪ L‬و دیگری برای تبدیل ثانیه ‪ s‬به دقیقه ‪. min‬‬ ‫برای تبدیل سانتی متر مکعب‬

‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪126‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪= 9/6 ⁄‬‬
‫‪1111‬‬ ‫‪1‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ : 3-1‬بهتر است به جای بررسی گزینه ها ‪ ،‬خودمان جرم زنبور را برحسب نمادگذاری‬
‫علمی بنویسیم و سپس با گزینه ها مقایسه کنیم ‪:‬‬

‫‪1/11116 kg = 11111/6‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪1/61‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪4‬‬

‫یاد آوری‪ :‬ممیز را طوری جابجای می کنیم که یک عدد در سمت چپ اعشار قرار گیرد و به تعدادی که‬
‫اعشار را به سمت راست جابجا کرده ایم در توان ‪ 11‬عدد منفی می گذاریم‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫قطر میانگین یک گلبول‪:‬‬

‫‪ 9 1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪9 1‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪11 6‬‬
‫‪ 9 1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪9 1‬‬
‫‪11 5‬‬

‫قطر هسته اتم اورانیوم‪:‬‬

‫‪ 1 96‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪1 96‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪11 12‬‬
‫‪ 1 96‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪19 6‬‬
‫‪11 16‬‬

‫جرم یک گیره کاغذ‪:‬‬

‫‪116‬‬
‫‪ 1 1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪11 4 kg‬‬ ‫‪1 1 →1 1‬‬ ‫‪111‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪11 6‬‬

‫زمانی که نور ‪ 1/6‬متر را در هوا طی می کند‪:‬‬

‫‪ 1 1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪11 5‬‬
‫‪ 1 1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪11 7‬‬

‫زمانی که صوت مسافت ‪ 1/66‬متر را در هوا طی می کند‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫‪ 1 1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪11 6‬‬
‫‪ 1 1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪116‬‬
‫‪11 5‬‬

‫پاسخ تمرین سوال ‪ : 1-1‬مدل ها و نظریه های فیزیکی در طول زمان همواره معتبر نیستند و اگر نتایج‬
‫آزمایش های جدید نشان دهد که نظریه فیزیکی صحیح نیست باید بازنگری شود‪.‬‬

‫پاسخ تمرین سوال ‪ : 2-1‬در فرایند مدل سازی یک پدیده فیزیکی را مورد بررسی قرار می دهیم بدین‬
‫صورت که عواملی که تاثیر چندانی بر مسئله ندارند و فقط مطالعه مسئله را پیچیده می کند را حذف می کنیم‪.‬‬
‫به طور مثال هنگام افتادن توپ از ارتفاع از عواملی مانند چرخیدن توپ ‪ ،‬اندازه توپ ‪ ،‬زبری و نرم ‪ ،‬تغییر‬
‫شتاب جاذبه و ‪ ...‬صرف نظر می کنیم تا مطالعه ساده تر شود‪.‬‬

‫پاسخ تمرین سوال ‪: 1-3‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ تمرین سوال ‪ : 1-4‬خب دیگه اینو باید خودتون انجام بدید‪.‬‬

‫پاسخ تمرین سوال ‪ : 1-5‬از آنجایی که جرم یک سوزن ته گرد با ترازو قابل اندازه گیری نیست ‪ ،‬جرم‬
‫تعداد مشخصی از سوزن ته گرد (مثال ‪ 111‬عدد) را توسط ترازو اندازه می گیریم و عدد بدست آمده را بر‬
‫تعداد سوزن ها تقسیم کرده جرم یک سوزن بدست می آید‪.‬‬

‫پاسخ تمرین سوال ‪ : 1-5‬ابتدا الزم به ذکر است که استفاده از پدیده تکرار شونده ضربان نبض به عنوان‬
‫زمان سنج مقیاس مناسبی نیست زیرا ضربان هر شخص در هر حالت جسمی و روحی متفاوت می باشد‪(.‬از‬
‫دانشمندی مانند گالیله بعید بود!) و اما می توانیم از پدیده های تکرار شونده به تعداد تنفس انسان ‪ ،‬چکه‬
‫کردن قطره آب ‪ ،‬حرکت خورشید و ستارگان‪ ،‬حرکت آونگ و ‪....‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫اندازه گیری ‪ ،‬خطا و دقت‬

‫به طور قطع وقتی می خواهیم مقدار کمیتی را بدست آوریم باید آن کمیت را اندازه بگیریم‪ .‬برای این‬
‫منظور از وسیله هایی برای اندازه گیری استفاده می کنیم‪ ،‬اندازه گیری هایی که ما انجام می دهیم به طور کامال‬
‫دقیق نمی تواند مقدار کمیت را اندازه بگیرد و ممکن است اندکی با مقدار اصلی تفاوت داشته باشد‪.‬‬

‫عوامل موثر در دقت اندازه گیری یک کمیت‪:‬‬

‫‪ o‬دقت وسیله اندازه گیری ‪ :‬هر چه وسیله اندازه گیری دقیق تر باشد قطعا اندازه گیری نیز با دقت‬
‫بیشتر صورت خواهد پذیرفت‪.‬‬
‫‪ o‬مهارت شخص آزمایشگر ‪ :‬مهارت شخص اندازه گیرنده نیز تاثیر مستقیمی بر دقت اندازه گیری‬
‫کمیت دارد‪.‬‬
‫‪ o‬تعداد دفعات اندازه گیری ‪ :‬هر چه تعداد اندازه گیری از یک کمیت را بیشتر کنیم ‪ ،‬بیشتر به اندازه‬
‫واقعی کمیت نزدیک خواهیم شد‪.‬‬

‫تعریف دقت اندازه گیری وسیله اندازه گیری‪ :‬کمترین مقداری را که یک وسیله می تواند اندازه بگیرد‬
‫را دقت اندازه گیری آن وسیله می گویند‪ .‬به عنوان مثال دقت خط کشی که تا میلیمتر مدرج شده همان میلیمتر‬
‫است و دقت خط کشی که تا سانتی متر مدرج شده همان سانتی متر می باشد‪.‬‬

‫خطای اندازه گیری‪ :‬هر وسیله اندازه گیری خود مقداری خطای اندازه گیری دارد که خطای اندازه گیری‬
‫در وسایل مدرج شده مانند خط کش با وسایل دیجیتالی مانند ترازوی دیجیتالی متفاوت است‪.‬‬

‫خطای اندازه گیری در وسایل مدرج شده ‪ :‬در ابزار مدرج شده مانند خط کش و دماسنج مدرج خطای‬
‫‪1‬‬
‫‪ ،‬کمینه تقسیم بندی مقیاس آن وسیله است‪.‬‬ ‫اندازه گیری برابر‬
‫‪2‬‬

‫مثال ‪ :‬خطای اندازه گیری خط کشی که با ‪ cm‬مدرج شده برابر ‪ 1 6 cm‬خواهد بود‪.‬‬

‫خطای اندازه گیری وسایل دیجیتالی‪ :‬در این ابزار خطای اندازه گیری برابر مثبت و منفی یک واحد از‬
‫آخرین رقمی است که صفحه نمایشگر نشان می دهد می باشد‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫مثال‪ :‬اگر یک ترازو مقدار ‪ 26/9 kg‬را نشان دهد ‪ ،‬خطای اندازه گیری آن برابر ‪ 1/1 kg‬خواهد بود‪.‬‬

‫در شکل زیر نیز دو مثال در این رابطه نشان داده شده است‪.‬‬

‫رقم های با معنا و گزارش نتیجه اندازه گیری‪ :‬رقم هایی را که بعد از اندازه گیری یک کمیت فیزیکی‬
‫ثبت می کنیم را رقم های با معنا می گویند‪ .‬آخرین رقم با معنا که آن را حدس می زنیم را رقم غیر قطعی و‬
‫مشکوک می گویند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬فرض کنید طول یک جسم را یکبار با یک خط کش درجه بندی شده با مقیاس ‪ cm‬و بار دیگر با‬
‫خط کش مقیاس ‪ mm‬اندازه می گیریم‪ .‬به شکل زیر توجه کنید‪:‬‬

‫ابتدا به خط کش باالیی که بر حسب سانتی متر مدرج شده است نگاه کنید‪ ،‬مقداری که خط کش نشان می‬
‫دهد چقدر است؟ ‪ 4/2‬سانتی متر یا ‪ 4/6‬؟ رقم ‪ 2‬یا ‪ 6‬را چون حدس می زنیم پس این رقم ها رقم های‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫غیرقطعی هستند‪ .‬پس در اینجا دو رقم با معنی داریم که یکی اش حدسی می باشد‪ .‬در نتیجه اندازه گیری ما‬
‫به صورت زیر خواهد شد‪:‬‬

‫حال می خواهیم اندازه گیری را با خط کش پایینی که بر حسب میلی متر مدرج شده بنویسیم‪ ،‬خطای‬
‫‪ .‬طولی‬ ‫اندازه گیری این خط کش مثبب و منفی نصف دقت اندازه گیری آن خواهد بود ‪ ،‬یعنی ‪1/6 mm‬‬
‫که خط کش نشان می دهد تقریبا ‪ 42/1 mm‬یا ‪ 42/9 mm‬می باشد ‪ .‬در اینجا نیز رقم ‪ 9‬یا ‪ 1‬یک رقم‬
‫حدسی و غیر قطعی می باشد ‪ .‬پس در اینجا سه رقم با معنی داریم که یکی اش حدسی می باشد‪ .‬در نتیجه‬
‫اندازه گیری ما به صورت زیر خواهد شد‪:‬‬

‫توجه ‪ :‬در تمام وسیله های درجه بندی شده رقم آخر جزو رقم های با معنی بوده و اما حدسی و غیر‬
‫قطعی می باشد‪.‬‬

‫توجه ‪ :‬در ابزارهای اندازه گیری دیجیتالی نیز با اینکه وسیله مقدار را اندازه گیری می کند و ما دخالتی‬
‫نداریم ‪ ،‬اما باز هم رقم آخر نمایش داده شده یک رقم حدسی و غیر قطعی می باشد ‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬به عنوان مثال در دماسنج شکل زیر ‪ ،‬دمای هوا برابر ‪ 25/1‬درجه سلسیوس شده است ‪ ،‬هر سه رقم‬
‫‪ 2‬و ‪ 5‬و ‪ 1‬جزو رقم های با معنی بوده و رقم ‪ 1‬یک رقم غیر قطعی می باشد‪ .‬خطای اندازه گیری این وسیله‬
‫نیز ‪ 1 1‬می باشد‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫تخمین‪ :‬برخی اوقات برای شمارش چیزی به مقدار دقیق آن نیاز نداریم و مقدار تقریبی آن کافی است ‪ ،‬در‬
‫این صورت از تخمین استفاده می کنیم‪.‬‬

‫در چه شرایطی تخمین مورد استفاده قرار می گیرد؟‬

‫‪ o‬دقت باال در محاسبه ها‪ ،‬اهمیت چندانی نداشته باشد‪.‬‬

‫‪ o‬زمان کافی برای محاسبه های دقیق نداشته باشیم‪.‬‬
‫‪ o‬همه یا بخشی از داده های مورد نیاز‪ ،‬در دسترس نباشد‪.‬‬

‫تخمین مرتبه بزرگی‪ :‬نوعی از تخمین است که در فیزیک به کار می رود‪ ،‬عبارت مرتبه بزرگی اغلب برای‬
‫ارجاع به توان های ‪ 11‬به کار میرود‪ ،‬یعنی اینکه جواب تخمینی که زده ایم به صورت ‪ 11‬به توان یک عدد‬
‫نوشته می شود‪.‬‬

‫نحوه تخمین مرتبه بزرگی‪ :‬ابتدا عدد مورد نظرمان را به صورت نمادگذاری علمی می نویسیم‪( .‬به صورت‬
‫‪ ، )x×11n‬اگر عدد ‪ x‬از ‪ 6‬کوچتر باشد به جای ‪ x‬مقدار ‪ 111‬را می نویسیم و اگر عدد ‪ x‬برابر با ‪ 6‬یا بزرگتر از‬
‫‪ 6‬باشد به جای ‪ x‬مقدار ‪ 111‬قرار می دهیم‪ .‬به صورت زیر ‪:‬‬

‫در مثال های زیر اعدادی را به صورت مرتبه بزرگی می نویسیم‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫بخش اول‬- 1 ‫فصل‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

site: www.garmroudi.ir telegram: @garmroud

garmroudi.ir
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫چگالی ‪:‬‬

‫آیا تا به حال شده دو جسم که اندازه یکسانی دارند را در دست بگیرید و احساس کنید یکی سنگین تر از‬
‫دیگری است؟ مثال اگر یک مشت ماسه را با یک مشت آرد مقایسه بکنیم خواهیم دید که ماسه سنگینتر است‪.‬‬
‫به این ویژگی اجسام در فیزیک چگالی می گویند‪.‬‬

‫تعریف چگالی ‪ :‬نسبت جرم جسم به حجم آن را چگالی جسم می گویند که از رابطه زیر بدست می آید‪.‬‬

‫در این رابطه ‪ m‬جرم جسم (برحسب ‪ kg‬کیلوگرم) و ‪ V‬حجم جسم (برحسب ‪ m6‬متر مکعب ) می باشد‪.‬‬

‫همچنین ‪ ρ‬چگالی جسم است‪.‬‬

‫(کیلوگرم بر متر‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬

‫توجه ‪ :‬چگالی کمیتی نرده ای بوده و یکای آن در سیستم بین المللی ‪ SI‬برابر‬

‫مکعب) می باشد‪.‬‬

‫توجه‪ :‬یکی دیگر از یکاهای متداول برای چگالی یکای ‪ g/cm6‬می باشد‪ .‬که بیشتر در علم شیمی به کار می‬
‫رود‪.‬‬

‫در جدول شکل زیر چگالی برخی از مواد پرکاربرد ذکر شده است‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫به پایان فصل نزدیک شدیم ‪ ،‬حال به حل و بررسی سواالت مطرح شده کتاب می پردازیم‪:‬‬

‫‪6⏟9‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫خط کش ‪: 1‬‬

‫‪6⏟9‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫خط کش ‪: 2‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫‪⏟7‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫خط کش ‪: 6‬‬

‫نکته مهم! به خط کش ‪ 2‬توجه کنید‪ ،‬دقت اندازه گیری این خط کش نیم سانتی متر است ‪ 1/6‬است پس‬
‫خطای اندازه گیری این خط کش باید ‪ 1/26 cm‬باشد‪ .‬ولی چرا ‪ 1/6‬نوشته ایم؟! این نکته را به خاطر داشته‬
‫باشید که مرتبه خطای اندازه گیری نباید پایین تر از آخرین رقم اندازه گیری شده باشد! در خط کش ‪2‬‬
‫آخرین رقم با معنی ‪( 1/9‬هفت دهم) است ‪ ،‬و خطای اندازه گیری ‪( 1/26‬بیست و پنج صدم) می باشد‪ .‬و‬
‫مرتبه صدم پایین تر از مرتبه دهم می باشد‪ .‬بنابراین ‪ 1/26‬را گرد کرده و ‪( 1/6‬سه دهم ) می نویسیم‪ .‬این گونه‬
‫مرتبه آخرین عدد با معنی و خطای اندازه گیری یکسان می شود‪.‬‬

‫پاسخ تمرین ‪ 4-1‬سوال ‪: 1‬‬

‫غیرقطعی‬ ‫خطا‬ ‫غیرقطعی‬ ‫خطا‬ ‫غیرقطعی‬ ‫خطا‬

‫‪6‬‬ ‫⏞‬
‫‪1‬‬ ‫‪1⏞6‬‬ ‫‪ ،‬پ‪:‬‬ ‫‪46‬‬ ‫⏞‬
‫‪7‬‬ ‫⏞‬
‫‪1 6‬‬ ‫‪ ، 4‬ب‪:‬‬ ‫⏞‬
‫‪6‬‬ ‫‪1⏞6‬‬ ‫الف ‪:‬‬

‫پاسخ تمرین ‪ 4-1‬سوال ‪ : 2‬در ابزار های دیجیتالی آخرین رقمی که نمایش داده می شود رقم غیر قعطی‬
‫نامیده می شود ‪ .‬پس رقم غیر قطعی برای دمای بیرون عدد صفر و برای دمای داخل عدد ‪ 1‬است‪ .‬همچنین‬
‫‪1‬‬ ‫خطای دماسنج مثبت و منفی یک واحد از آخرین رقم می باشد به عبارتی ‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ تمرین ‪ 4-1‬سوال ‪ : 3‬شکل ‪ 12-1‬به صورت زیر می باشد ‪:‬‬

‫غیرقطعی‬

‫‪ ،‬توجه داشته باشید که این‬ ‫⏞ ‪2‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫تنیجه اندازه گیری ‪:‬‬

‫‪ 11‬درجه بندی شده است که خطای اندازه گیری اش نصف این‬ ‫دماسنج در مقیاس‬
‫مقدار می شود‪.‬‬

‫پاسخ فعالیت ‪ 6-1‬الف ‪ :‬یک لوله مدرج(درجه بندی شده ) تهیه می کنیم به تعداد معین قطره آب داخل آن‬
‫می اندازیم ‪ ،‬حجم کل قطره ها را یادداشت کرده و به تعداد قطره ها تقسیم می کنیم ‪ ،‬حجم یک قطره بدست‬
‫می آید ‪ .‬به همین صورت جرم قطره ها را با ترازو بدست می آوریم‪.‬‬

‫پاسخ فعالیت ‪ 6-1‬ب ‪ :‬میتوانیم سیم یا نخ را به دور یک قرقره بپیچیم ‪ ،‬ضخامت ایجاد شده را اندازه گرفته‬
‫و به تعداد دورهایی که پیچیده ایم تقسیم کنیم ‪ ،‬آنگاه قطر سیم یا نخ بدست می آید‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫بخش اول‬- 1 ‫فصل‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

site: www.garmroudi.ir telegram: @garmroud

garmroudi.ir
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ تمرین ‪: 6-1‬‬

‫‪116‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪1111‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1 ⁄‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪6‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ : 4-1‬چگالی آب بیشتر از چگالی بنزین است پس اگر آب را روی بنزین بریزیم آب به زیر‬
‫بنزین می رود و بنزین نه تنها خاموش نمی شود بلکه شعله ور تر می شود‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫‪ ρ‬بدست می آوریم‪.‬‬ ‫پاسخ تمرین ‪ : 7-1‬با استفاده از رابطه چگالی‬

‫قبل از محاسبه باید یکاها را برحسب ‪ SI‬بنویسیم تا با هم سازگار باشند‪.‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪4 91‬‬ ‫‪4 91‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1 16 ⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1161‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪116‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ρ‬‬ ‫→‬ ‫‪1161‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4 91‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪4 76‬‬

‫جرم را بدست می آوریم‪ .‬چگالی هوا برابر‬ ‫پاسخ تمرین ‪ : 8-1‬با استفاده از رابطه‬

‫‪ 1 27‬است و حجم را با توجه به ابعاد کالس بدست می آوریم ‪ ،‬فرض کنید طول و عرض و ارتفاع‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫‪6‬‬
‫می‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪71‬‬ ‫کالس به ترتیب ‪ 5‬متر ‪ 6 ،‬متر و ‪ 6‬متر است پس حجم کالس برابر‬
‫شود‪ .‬در نتیجه جرم هوای کالس برابر می شود با ‪:‬‬

‫‪1 27‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪115 1‬‬

‫پاسخ فعالیت ‪ : 7-1‬در حالت اول پرتقال با پوست روی آب می ماند اما در حالت دوم پرتقال بدون پوست‬
‫به زیر آب می رود‪ .‬پرتقال با پوست چون حجم بیشتری دارد چگالی کمتری پیدا کرده رو روی آب می ماند‪.‬‬

‫توجه ! الزم به ذکر است که سنگین بودن جسم دلیل بر فرو رفتن در آب نیست‪ ،‬به عنوان مثال یک تنه‬
‫درخت بزرگ با اینکه بسیار سنگین است اما روی آب می ماند زیرا به همان اندازه که سنگین است حجم اش‬
‫هم بزرگ است‪ ،‬و هرچه حجم بزرگ تر باشد چگالی کمتر می شود‪.‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ پرسش ‪ : 5-1‬هر مایعی که چگالی آن بیشتر باشد در قسمت پایین تر باقی می ماند ‪ ،‬پس مایع ‪A‬‬
‫روغن زیتون ‪ ،‬مایع ‪ B‬آب و مایع ‪ C‬جیوه می باشد‪.‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 5‬تمرینات آخر فصل ‪ :‬جرم تعداد مشخصی (مثال ‪ 111‬عدد) سوزن را اندازه می گیریم سپس‬
‫جرم بدست آمده را تقسیم بر تعداد سوزن کرده و جرم یک سوزن بدست می آید‪.‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 7‬تمرینات‪ :‬الف ‪( :‬راهنما‪ min :‬دقیقه ‪ hour ،‬ساعت ‪ day،‬روز ‪ year،‬سال)‬

‫‪11 5‬‬ ‫‪656‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪1 111‬‬ ‫‪=62/65min‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ب ‪ :‬یک میلیاد ثانیه را به سال تبدیل می کنیم‪ :‬یک سال ‪ 656‬روز و ‪ 1‬روز ‪ 24‬ساعت و یک ساعت ‪6511‬‬
‫ثانیه است‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪117‬‬ ‫‪61 9‬‬
‫‪6511‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪656‬‬

‫‪.‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 8‬تمرینات‪ :‬الف‪ :‬مساحت زمین را محاسبه کرده آن را به هکتار(‪ )ha‬تبدیل می کنیم‪:‬‬

‫شعاع کره زمین برای ‪ 5411km‬است ‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3 94‬‬ ‫‪1 44‬‬ ‫‪941‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5 94‬‬ ‫‪9494‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪9‬‬
‫‪5 94‬‬ ‫‪9494‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5 94‬‬ ‫‪9494‬‬
‫‪944‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫ب‪ :‬تحقیقه دیگه ! باید خودتون انجام بدین‪.‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 9‬تمرینات‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫‪244‬‬ ‫‪94‬‬
‫قیراط‪982‬‬ ‫‪31 4‬‬
‫قیراط‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪3‬‬
‫‪244‬‬ ‫‪94‬‬
‫قیراط‪948‬‬ ‫‪29 1‬‬
‫قیراط‪9‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪6 9‬‬
‫‪ ،‬که باید متر را به‬ ‫پاسخ پرسش ‪ 11‬تمرینات‪ :‬آهنگ رشد گیاه ‪ 6/9‬متر در ‪ 14‬روز است ‪ ،‬یعنی‬
‫‪14‬‬

‫میکرو متر و روز را به ثانیه تبدیل کنیم‪:‬‬

‫‪3 7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪1‬‬
‫‪3 45‬‬
‫‪94‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪3144‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 11‬تمرینات‪ :‬هر فوت ‪ 12‬اینچ است و هر اینچ ‪ 2/641‬سانتی متر می باشد‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪2 641‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪61111‬‬ ‫‪7144‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ پرسش ‪ 12‬تمرینات‪ 2661 :‬سال را بر حسب ثانیه می نویسیم سپس مرتبه بزرگی آن را تخمین می‬
‫زنیم‪.‬‬

‫‪656‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪6511‬‬

‫‪2661‬‬ ‫‪11415111111‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪11415111111‬‬ ‫‪1 14‬‬ ‫‪1111 → 111‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪1111‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 13‬تمرینات‪ :‬حوصله ام نکشید بخونمش ! بیخیال این سوال‬

‫پاسخ پرسش ‪ 14‬تمرینات‪ :‬از خط قرمز سمت چپ تا خط قرمز سمت راست شروع به شمردن می کنیم‪.‬‬
‫کمی بیشتر از ‪ 42‬میلیمتر ‪ ،‬پس داریم‪:‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫‪42 6‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫‪1 4‬‬ ‫‪1 6‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 15‬تمرینات‪ :‬اگر دقت کنید این کیلومتر سنج با مقیاس دو کیلومتر درجه بندی شده پس دقت‬
‫‪ 1‬می شود‪.‬‬ ‫اندازه گیری این وسیله ‪ 2km‬است و خطای اندازه گیری آن‬

‫⏟ ‪11‬‬
‫‪6‬‬ ‫⏟‪1‬‬
‫غیرقطعی‬ ‫خطا‬

‫پاسخ پرسش ‪ 16‬تمرینات‪:‬‬

‫الف ‪ :‬رقم غیرقطعی ‪ ، 6 :‬خطای اندازه گیری ‪1 111 :‬‬

‫ب‪ :‬رقم غیرقطعی ‪ ، 9 :‬خطای اندازه گیری ‪1 19 :‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ پرسش ‪ 17‬تمرینات‪ :‬ابتدا محاسبه می کنیم که هر انسان به طور متوسط چند دقیقه زندگی می کند‪.‬‬
‫سپس تعداد دقایق عمر را در تعداد نفس هایی که هر دقیقه می کشیم ضرب می کنیم(تعداد نفس هایی که در‬
‫یک دقیقه میکشیم ‪ 16‬و عمر متوسط را ‪ 91‬سال در نظر می گیریم)و در آخر مرتبه بزرگی عدد بدست آمده را‬
‫محاسبه می کنیم‪.‬‬

‫روز ‪656‬‬ ‫ساعت‪24‬‬ ‫دقیقه‪51‬‬

‫سال ‪91‬‬ ‫دقیقه‪65972111‬‬
‫سال‬ ‫روز‪1‬‬ ‫ساعت‪1‬‬

‫‪65972111‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪661111111‬‬ ‫‪6 61‬‬ ‫‪111 → 111‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪117‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 17‬تمرینات‪ :‬تقریباً ‪ 91‬درصد از سطح کره زمین (که مساحتی حدود ‪ 651‬میلیون کیلومتر‬
‫مربع را شامل می شود) که به طور کلی به چند اقیانوس و تعدادی دریا تقسیم میشوند‪ .‬حجم کلی اقیانوسها‬
‫حدود ‪ 1/6‬میلیارد کیلومتر مربع است‪ .‬هر لیتر آب تقریبا ‪ 1kg‬است‪ .‬مقدار حجم آب اقیانوس را برحسب لیتر‬
‫بدست می آوریم و مرتبه بزرگی این مقدار جواب ما خواهد بود‪:‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪116‬‬
‫‪1 6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫‪1112‬‬ ‫‪1 6‬‬ ‫‪1112‬‬ ‫‪→ 111‬‬ ‫‪1112‬‬ ‫‪1112‬‬
‫‪1 6‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پاسخ پرسش ‪ 19‬تمرینات‪ :‬الف‪ :‬با محاسبه چگالی آن‬

‫‪11 5 6‬‬
‫‪1 696‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪1 696‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫تبدیل می کنیم ‪:‬‬ ‫‪6‬‬
‫ب‪ :‬حجم را به‬
‫‪1‬‬

‫‪261‬‬
‫‪16176/17‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫و برای چگالی داریم ‪:‬‬
‫‪1 696 11 2 6‬‬

‫پ‪ :‬دلیل تفاوت چگالی که ما بدست آوردیم ممکن است به علت وجود ناخالصی در طالی مورد نظر باشد‪.‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 21‬تمرینات‪ :‬جرم جسم مورد نظر برابر با ‪ m=1/24g‬است و حجم جسم نیز بر حسب لیتر‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪26 1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11 6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪4 5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫به صورت مقابل بدست می آید ‪:‬‬

‫‪1 24‬‬
‫‪.ρ‬‬ ‫‪1 97‬‬ ‫پس برای چگالی داریم ‪116 ⁄ :‬‬
‫‪4 5 11 6‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫‪ ⁄‬باید بدانیم که هر لیتر برابر ‪ 116‬سانتی متر مکعب است پس ‪:‬‬ ‫‪6‬‬ ‫برای تبدیل ‪ ⁄‬به‬

‫‪1‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫‪1 97‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪1 97 ⁄‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪116‬‬ ‫‪6‬‬

‫پاسخ پرسش ‪ 21‬تمرینات‪:‬‬

‫الف‪ :‬ابعاد یک قوطی کبریت برابر ‪ 5‬در ‪ 3‬در ارتفاع ‪ 1‬سانتی متر است پس حجم قوطی کبریت در‬

‫سیستم ‪ SI‬برابر می شود با ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪11‬‬

‫جرم یک قوطی کبریت از آن سیاره با چگالی ‪ 111‬میلیون برابر می شود با ‪:‬‬

‫‪111‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪1611‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫ب‪ :‬جرم ‪ 9‬میلیارد انسان ‪ 51‬کیلوگرمی میشود ‪1111 kg :‬‬

‫حجم این مقدار جرم اگر چگالی اش ‪ 111‬میلیون باشد از رابطه زیر بدست می آید‪:‬‬

‫‪4 2‬‬ ‫‪1111‬‬

‫‪ρ‬‬ ‫→‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪111‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪⁄‬‬ ‫‪6‬‬

‫پایان‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬
 ‫فصل ‪- 1‬بخش اول‬ ‫گرمرودی‬ ‫جزوه فیزیک دهم‬

‫پی نوشت‪ :‬بی شک این جزوه درسی عاری از اشکال نگارشی و محاسباتی و همچنین غبلط های امالیی‬
‫نیست‪ .‬از شما خوانندگان گرامی تقاظا دارم نقد های خود را برای هر چه بهتر شدن این جزوه و همچنین‬
‫جزوات بعدی برایمان ارسال فرمایید‪.‬‬

‫راههای ارتباطی ‪:‬‬

‫سایت ‪www.garmroudi.ir :‬‬

‫تلگرام‪https://telegram.me/grmrd :‬‬

‫توجه‪ :‬هر گونه استفاده از مطالب جزوه بدون ذکر منبع و نام نویسنده حرام بوده و پیگرد قانونی دارد‪..‬‬

‫‪site: www.garmroudi.ir‬‬ ‫‪telegram: @garmroud‬‬

‫‪garmroudi.ir‬‬