‫اضطراب‬

‫مقدمه ‪:‬‬

‫هرفردی درزندگی خودگاهگاهی اضطراب را تجربه کرده است ‪ .‬اضطراب یک احساس نا‬

‫خوشایندی ازترس وبیم است که همراه با یک یاچندین عکس العمل فیزیولوژیکی مانند تپش قلب‬

‫وعرق است ‪.‬نظریه پردازان مختلف تفاسیرمختلفی ازاضطراب دارند (فروید ) اضطراب رابه عنوان‬

‫عالمت ونشانه ای برای تهدید خود می داند‪.‬وی معتقد است که اضطراب پایه واساس کلیه اختالل های‬

‫عصبی می باشد ‪.‬به نظر فروید ‪،‬اضطراب ‪،‬نوعی احساس نگرانی است که انسان رابرای مقابله بایک‬

‫حادثه یاخطرتجهیزمی نماید ‪،‬وی اضطراب رادر‪ 3‬نوع خالصه می کند ‪:‬‬

‫‪ -1‬اضطراب عینی ‪،‬واکنشی است عاطفی که فرددربرخورد با خطروجود یک پدیده یا حادثه‬

‫واقعی می داند ‪.‬‬

‫‪ -2‬اضطراب نوروتیک ‪،‬نگرانی وترس انسان از اینکه مبادا تمایالت یا کنش های نهادبه ضمیر‬

‫آگاه رسوخ نماید‪.‬‬

‫‪ -3‬اضطراب اخالقی ‪،‬عبارت است ازنگرانی نسبت به تنبیه خود به وسیله فراخود ‪.‬این حالت‬

‫موقعی اتفاق می افتدکه فرد به دلیل کار یا عمل اشتباه یا فکری باطل که مورد توجه جامعه ویا‬

‫خانواده نبوده است خودراسرزنش نمایید‪(.‬آدلر)معتقداست که اضطراب احساس حقارت کردن است‬

‫‪(.‬هورنای )معتقد است که اضطراب ‪،‬احساس تنهایی ودرماندگی کردن دردنیای خصومت آمیز‬

‫است واضطراب ازنظر وی عبارت است از هر وضع اجتماعی که فرد را دچار بیم وهراس نماید‬

‫‪(.‬راجرز) اضطراب رانتیجه ادراک تهدید به مفهوم خودانگاره می داند‪.‬درنظریه (کلی ) اضطراب‬

‫منعکس کننده نتیجه شناخت عدم کفایت وعدم لیاقت در سیستم سازه های فرد است ‪( .‬راتر)در این‬

‫زمینه می گوید ‪:‬اضطراب منعکس کننده تفاوت واختالف بین نیازهای مبرم وقوی با انتظارات‬

‫ساده اوکه باهم برخورد می کنند است وباالخره (اتورانک )پیدایش اضطراب را به فرایندهای‬

‫(روان شناسی رشد ‪)1367‬‬ ‫مربوط به ضربه تولد مربوط می سازد‪.‬‬

 ‫بروز اضطراب‬

‫کسانی که اضطراب را به طور معمول تجربه می کنند قادر نیستند سر چشمه وعلت آن را‬

‫تشخیص دهند اما سعی وتالش می کنند که علت منبع این احساس اضطراب را در یابند ‪.‬مردم‬

‫اغلب اضطراب خود را به چیزی نسبت می دهند که ممکن است علت وسرچشمه آن اضطراب‬

‫باشد ویا نباشد ‪.‬به عنوان نمونه ‪،‬خانمی که می خواهد برای گروهی سخنرانی کند دچاراضطراب‬

‫می شود ‪،‬ممکن است اضطراب خود را به صحبت کردن وسخنرانی کردن نسبت دهد‪.‬هرچند‬

‫اگرازاین خانم سوال شود که چه چیزی در سخنرانی کردن وجود دارد که شما رادچاراضطراب‬

‫کرده است ‪،‬احتماال جواب خواهد دادکه من نمی دانم فقط مضطربم ‪.‬ازدیدگاه روان پزشکی اختالل‬

‫اضطرابی کودکان ونوجوانان شامل ‪ 3‬دوران کودکی ونوجوانی می گردد که در آنها اضطراب‬

‫خصوصیات بالینی عمده است ‪.‬این ‪ 3‬اختالل عبارتند از ‪ – 1‬اختالل جدایی ‪ – 2‬اختالل اجتنابی ‪3‬‬

‫‪ -‬اختالل اضطراب مفرط ‪.‬درمورد اول اضطراب بر موقعیت های خاص متمرکز است ‪.‬در‬

‫اختالل اضطراب مفرط ‪،‬اضطراب برانواعی از موقعیت ها متمرکز است ‪ .‬اضطراب امتحان‬

‫جزوسومین نوع اختالل اضطرابی (اختالل اضطرابی مفرط ) محسوب می گردد‪.‬طبق معیار(‬

‫‪ ) DSM‬خصوصیات اصلی این اختالل عبارت است از نگرانی همیشکی این کودکان در مورد‬

‫حوادث آینده که در انتظار است ‪( .‬مختصر روان پزشکی ‪)1364‬‬

‫در کتاب خالصه روان پزشکی پیرامون خصایص شخص مضطرب ‪،‬آمده است که ‪ :‬فرد ‪،‬‬

‫همواره سر چیزهای جزیی غصه بیهوده می خورد ‪،‬تا نیمه ی راه به استقبال مشکالت می رود وبا‬

‫نگرانی مسایل ومشکالت را که درراهند پیش بینی می کند ‪ .‬اضطراب رامی توان به ‪ 4‬نوع تقسیم‬

‫نمود که هرکدام از اینها دارای ویژکی های خاص خود می باشند ‪.‬این مواردعبارتند از‪:‬‬

‫‪ – 1‬اضطراب مربوط به مفهوم زمان ‪،‬شامل این حالت که فرد قبل ازاتمام زمان یا تاریخی معین‬

‫باید کاری را به اتمام برساند وهمچنین احساس این وضعیت که زمان درحال گذراست ودر این‬

‫گذر زمان اتفاقی خواهد داد‪.‬‬

 ‫‪ -2‬نگرانی یا اضطراب مربوط به حادثه یا واقعه ای که اتفاق خواهد افتاد ‪.‬بدون توجه به وجود‬

‫پایه اساسی برای آن ‪ ،‬این گونه اضطراب پایه واساس اضطراب موقتی است ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -‬اضطراب ناشی از گرفتاریها درموقعیت یا وضعیت خطرناک وخارج از کنترل فرد ‪،‬مثل از‬

‫دست دادن شغل یا موقعیت اجتماعی وغیره ‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ -‬اضطراب ناشی از برخورد یا مراوده فردی با افرادی دیگرکه احساس ناخوشایند ونامطلوب‬

‫درموردآنها داشته باشد ‪،‬ویا اینکه نتواند نوع رفتار متقابل را پیش بینی نماید‪( .‬همان)‬

‫اضطراب امتحان‬

‫ساراسون (‪ )1978‬در تعریف اضطراب امتحان می گوید ‪ " :‬اضطراب امتحان یک نوع اشتغال‬

‫فکری نسبت به خویشتن است که دارای ویژگی های نظیر تردید ‪ ،‬خود آگاهی وتحقیر خود می‬

‫باشد ‪ .‬این فعالیتهای شناختی برروی رفتارهای آشکار وواکنش های روانشناختی افراد اعمال نفوذ‬

‫می کند " به نظر اواشخاصی که دارای اضطراب امتحان هستند به هنگام امتحان به دلیل تداخالت‬

‫شناختی ‪ ،‬از تمرکز فکری وتسلط کمتری برخوردارند ‪.‬ساراسون (‪ ) 1981‬برای اضطراب‬

‫امتحان ‪ 3‬بعد شناختی ‪،‬فیزیولوژیک وعاطفی را باز شناسی نموده است ‪ .‬در بعد شناختی‪ ،‬تداخلت‬

‫شناختی وعدم تفکر متمرکز را مطرح می سازد ‪ .‬دربعد فیزیولوژیک ‪،‬مسائلی چون تعریق زیاد‬

‫ازحد کردن ‪،‬سردرد ‪،‬تپش قلب ویا لرزش دستها رامشخص می سازد وباالخره در بعد عاطفی آن‬

‫موضوع نگرانی واحساس عدم امنیت را مطرح می سازد‪.‬‬

‫همبری (‪ 562، )1988‬تحقیقی را پیرامون اضطراب امتحان صورت گرفته بودند مرور نمود‬

‫ونتیجه این تحقیقات را به شرح زیر خالصه کرده است ‪.‬‬

‫" اضطراب امتحان ‪،‬علت اصلی ضعف عملکرد در امتحان است ‪.‬زنان اضطراب امتحان بیشتری‬

‫دارند ‪.‬افرادی که اضطراب امتحان باالیی دارند از آموزش ها وتعلیمات معلمین استفاده چندانی‬

‫نمی برند ‪.‬اضطراب امتحان نه تنها برعملکرد دانش آموزان بلکه برروی یادگیری آنها اثرات‬

‫منفی برجای می گذارد ‪.‬همچنین اودریافت که درمان ویا کاهش اضطراب امتحان منجر به کاهش‬
‫ویا تعدیل اضطراب عمومی دانش آموزان می گردد‪.‬خالصه کالم آنکه در شرایطی که فرد احساس‬

‫می کند که عملکردش مورد ارزیابی قرار می کیرد ‪،‬دچار اضطراب می شود ‪.‬به عبارتی سنجش‬

‫ها وارزشیابی های کالسی برای دانش آموزان یک واقعه تهدید کننده وتنش به شمار می آید‪.‬‬

‫تحقیقات ساراسون (‪ )1973‬نشان می دهد افرادی که اضطراب امتحان زیادی دارند بیش از‬

‫سایرین تحت تاثیر تعامالت وبرخوردهای معلمین خود می باشند ‪.‬ازسوی دیگر این افراد درشرایط‬

‫(روزنامه ایران )‬ ‫رقابت آمیز احساس تنش بیشتری دارند‪.‬‬

‫علت اضطراب امتحان‬

‫برخی از پیروان هال از جمله اسپنر بر اضطراب به عنوان سائقی در یادگیری تاکید ورزیده اند‬

‫‪.‬ساراسون (‪ ) 1952‬معتقد است که موقعیت امتحان مرتبط با سائق یاد گرفته شده است که پس از‬

‫انجام وتکمیل کاهش پیدا می کند که ممکن است باعث تسهیل پاسخ ویا مداخل در پاسخ شود ‪ .‬آنچه‬

‫نظریه های سائق بیان می دارند این است که ایجاد قدری اضطراب در یادگیرنده وکاهش یافتن آنها‬

‫پس از کسب موفقیت یک شرط الزم برای یادگیری است ‪ .‬تحقیقات نشان داده است که دانش‬

‫آموزان دارای اضطراب می خواهند تکالیفشان را زودتر انجام دهند وبرای همین در امتحان‬

‫وانجام تکالیفشان دارای اشتباهاتی هستند این افراد علی رغم میل باطنیشان که انجام تکلیف بدون‬

‫غلط است به اشتباههای بیشتری دچارمی شوند ‪.‬همچنین تحقیقات همبری (‪ ) 1988‬نشان می دهد‬

‫که افراد دارای اضطراب امتحان باال مشکالت بیشتری را نسبت به افراد دارای اضطراب امتحان‬

‫پایین تجربه می کنند ‪ .‬همچنین انتظارات این دانش آموزان از موقعیت در حد پایین است‬

‫واضطراب موقعیتی آنان در طی امتحانات نسبت به دانش آموزان دارای اضطراب پایین بیشتر‬

‫است ‪ .‬از لحاظ نگرش دانش آموزان مضطرب به طور معنی دارنگرش مثبت کمتر ونگرش منفی‬

‫بیشتر نسبت به خودشان ونسبت به ارزیابی دارند ‪ .‬از دیدگاه تئوری در رابطه با اضطراب امتحان‬

‫این نکته را می توان گوشزد نمود که افراد با اضطراب امتحان باال نسبت به افراد بااضطراب‬

‫(ساراسون ‪،) 1988‬‬ ‫پایین حواسپرتی بیشتری نسبت به هدف مورد نظر در حال انجام تکالیف داشتند‪.‬‬
‫ساراسون ‪ : 1980‬به اضطراب امتحان به عنوان یک مشخصه شخصیتی نگریسته می شود که در‬

‫طی تعامالت دوران کودکی با والدین گسترش می یابد ‪.‬ودر سالهای دبستان پایدارتر می شود ‪.‬او‬

‫تاکید می کند که والدین کودکان دارای اضطراب امتحان باال ‪ ،‬نیاز به امنیت کودکان را نادیده می‬

‫گیرند ‪ .‬ودر کمک های سازنده به حل مسئله ناتوان می باشند ‪ .‬تحقیقات ساراسون نشان می دهد‬

‫افرادی که اضطراب امتحان زیادی دارند بیش از سایرین تحت تاثیر تعامالت وبرخوردهای‬

‫معلمین خود می باشند ‪ .‬از سوی دیگر این افراد در شرایط رقابت آمیز احساس تنش بیشتری دارند‬

‫‪.‬همچنین تحقیق نشان می دهد که از جمله دالیل اضطراب امتحان می تواند ‪:‬‬

‫الف) نداشتن آمادگی کافی برای امتحان‬

‫ب) وجود رقابت درسی زیاد بین دانش آموزان‬

‫ج) سخت گیری بیش از حد خانواده‬

‫د)ترسانیدن کودک از امتحان بوسیله خانواده ویا اولیای مدرسه ‪.‬‬

‫ه)بعضی مسائل ومشکالت روانی مانند وسواس وغیره ‪.‬‬

‫بسیاری از محققین تقش عوامل شناختی رادر ایجاد اضطراب امتحان خیلی موثر می دانند مثال‬

‫وین درمطالعات خود درزمینه نقش عوامل شناختی در ایجاد اضطراب به این نتیجه رسید که بچه‬

‫های پر اضطراب نسبت به بچه های کم اضطراب ‪،‬بیشتربه تکالیف بی ربط وحرف زدن با خود‬

‫می پردازند ‪.‬‬

‫(هوالندورث ) نیز معتقد است که افراد پر اضطراب افکار ومشغله های ذهنی زیادی دارند که‬

‫موجب تضعیف عملکرد این گونه افراد می شود ‪ .‬درمقابل بچه های کم اضطراب افکار ومشغله‬

‫های ذهنی پایینی دارند که موجب تسهیل عملکرد این گونه دانش آموزان می شود ‪.‬‬

‫رابطه اضطراب وعملکرد تحصیلی‬

 ‫همانطور که قبال گفته شد همبستگی منفی بین اضطراب امتحان وپیشرفت تحصیلی وجوددارد ‪.‬‬

‫لیکن رابطه اضطراب امتحان وپیشرفت تحصیلی یک رابطه خطی نیست ‪.‬بدین صورت که‬

‫اضطراب کم اثر مثبت دارد وموجب پیشرفت عملکرد می شود اما اضطراب شدید باعث اختالل‬

‫در عملکرد می شود افراد کم اضطراب در شرایط امتحانی که اضطراب آور است کارکرد بهتری‬

‫دارند در حالی که افرادپر اضطراب در شرایط آرام وبدون اضطراب کارکرد بهتری از خود نشان‬

‫(آناستازی به نقل از براهنی ‪. ) 1371‬‬ ‫می دهند ‪.‬‬

‫درمان اضطراب‬

‫‪.1‬روشهایی برای کاهش هیجان های ناخوشایند‬

‫در این روش فرض براین است که اضطراب امتحان به وسیله واکنش های هیجانی زیاد ی بوجود‬

‫می آید که باعث اخالل درعملکردمی شود تکنیک هایی که در این روش به کار برده می شود‬

‫هدف مشترکشان کاهش برانگیختگی فیزیولوژیکی است بیشترین تکنیکی که در این روش استفاده‬

‫می شود حساسیت زدایی منظم می باشد ‪.‬‬

‫‪ - 2‬روشهایی برای آموزش مهارتهای مطالعه‬

‫بعضی از تحقیقات نشان می دهد آموزش روشهای مطالعه چه به صورت گروهی وچه به صورت‬

‫انفرادی دردرمان اضطراب امتحان موثر است ‪.‬‬

‫‪ -1‬آموزش کنترلی‬

‫در این روش دو هدف دنبال می شود ‪:‬‬

‫الف)مهیا کردن روش هایی که مراجع به طور فعال بتواند خارج از جلسات درمان استفاده کند ‪.‬‬

‫(‪.‬سیف علی اکبر‪)1370‬‬ ‫ب) نوآوری دوره هایی از تمرین برای تسهیل در رسیدن به هدف‪.‬‬

‫‪ -4‬مشاوره گروهی‬
 ‫در این روش معموال کسانی از این کار گروهی بهره می برند که از مطالعه دروس به خاطر‬

‫گذراندن امتحان مضطرب می گردند ‪.‬به هنگام شرکت در امتحان ‪ ،‬دچار فراموشی می شوند‬

‫ومطالب آموخته شده را از یاد می برند ‪.‬درباره نحوه ونتایج امتحان از مدتها قبل مضطرب‬

‫ونگران هستند ‪ .‬عالئم جسمانی متعددی نظیر ضربان قلب شدید از خود نشان می دهند ‪.‬به هنگام‬

‫نیستند‪.‬‬ ‫امتحان دادن ‪ ...،‬قلب ‪،‬تعیق وتمرکز حواس ندارند وقادر به تنظیم آموخته ها‬
‫(شفیع آبادی ‪)1370‬‬
‫‪-5‬شناخت درمانی‬

‫اساس این استراتژی این است که افراردی که اضطراب باالیی در امتحان دارند انتظار باالیی‬

‫برای عملکرد شان در جلسه درمان با بحث درباره علل ذهنی وشناختی اضطراب سعی درکاهش‬

‫اضطراب امتحان می گردد‪.‬‬

‫‪ – 6‬توصیه‪ 9‬هایی برای کاهش اضطراب امتحان‬

‫برای کم کردن اضطراب امتحان دانش آموزان باید توصیه شود ‪:‬‬

‫‪ -1‬درسهایشان را در طول سال تحصیلی مطالعه کنند تا مجبور نباشند همه مطالب را درشب‬

‫‪ -2‬امتحان مطالعه کنند ‪.‬‬

‫‪ -3‬شب امتحان زود بخوابند وصبح زود بلند شوند‬

‫‪ -4‬از مهمانی رفتن در شب امتحان وچند شب قبل امتحان بپرهیزند ‪.‬‬

‫‪ -5‬از رقابت های شدید غیر منطقی پرهیز نمایند (روزنامه ابرار سال ششم شماره ‪) 1379‬‬

‫‪ -6‬توجه به این نکته که هدف از امتحان تنها نمره نیست وامتحان وسیله ای است جهت خود‬

‫آزمایی وآموزش‬

‫‪ -7‬مرورمطالعه راچند دقیقه قبل از شروع امتحان قطع کند تا فکر از فعالیت وبرانگیختگی برای‬

‫یادگیری ‪،‬بیرون وآماده جواب دادن مطالب آموخته شده باشد ‪.‬‬

‫‪ -8‬قبل از هر انتحان چند بار به طور آزمایشی خودشان را ارزیابی کنند ‪.‬‬
‫‪ -9‬توان خود رابابحث با دوستان برسر جزئیات ویا نگرانی برایی یادآوری چیز معینی هدر ندهد‪.‬‬

‫‪.10‬به محض گرفتن ورقه امتحانی به خود قوت قلب بدهند وتلقین کنند که از عهده امتحان به نحو‬

‫احسن بر خواهند آمد واز امتحان دادن لذت می برند ‪.‬‬

‫‪ .11‬وقت امتحان رابرسر سواالت تقسیم کنند ‪.‬‬

‫(روزنامه ایران چاپ ‪)6‬‬ ‫‪ -12‬سواالت امتحانی رااز ساده به دشوار جواب دهند‪.‬‬

‫منابع ‪:‬‬

‫‪ -‬ریس لیفورد ‪ ،‬مختصر روان پزشکی ‪ ،‬انتشارات مرکز نشر دانشگاهی ‪1364،‬‬

‫‪ -‬آناستازی ‪،‬ان ‪،‬روان آزمایی ‪ ،‬ترجمه براهنی ‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهراه ‪1371،‬‬

‫‪ -‬شعاری نژاد ‪،‬علی اکبر ‪ ،‬روان شناسی رشد ‪،‬چاپ هفتم ‪1367 ،‬‬

‫‪ -‬شفیع آبادی ‪،‬عبدهللا ‪ ،‬پویایی گروه ومشاوره گروهی ‪،‬انتشارات رشد ‪1370،‬‬

‫‪ -‬سیف ‪ ،‬علی ابر ‪ ،‬روانشناسی پرورشی ‪ ،‬انتشارات آگاه ‪1370 ،‬‬

‫‪ -‬مزیدی ‪ ،‬اضطراب امتحان ‪ ،‬مقاله ارایه شده درسمینار بهداشت روانی شیراز‬
 ‫به نام خدا‬

‫موضوع ‪:‬اضطراب‬

‫مشاوره گروهی‬

‫استاد راهنما ‪ :‬دکتر قاسمی‬

‫تهیه کننده ‪ :‬عاطفه روحانی‬

‫بهار ‪87‬‬