‫‪Archive of SID‬‬

‫مقاله اصیل‬ ‫مجله روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬

‫اثربخشی آموزش مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی‬

‫و اضطراب مرگ زنان در مرحله آشیانة خالی‬

‫دکتر علی زادهمحمدی‬ ‫فرزین ابراهیمی قیه قشالق‬

‫دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‬ ‫دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‬
‫دکتر لیلی پناغی‬
‫دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‬

‫مرحله آشیانة خالی از چرخه زندگی خانواده‪ ،‬که با ترک منزل از طرف فرزندان پیش‬ ‫دریافت‪1398/09/14 :‬‬
‫میآید‪ ،‬ممکن است بر احساس افسردگی‪ ،‬تنهایی و اضطراب والدین بیافزاید‪ .‬زنان با‬ ‫پذیرش‪1398/10/۲3 :‬‬
‫احتمال بیشتري تحت تأثیر قرار میگیرند‪ .‬از این رو پژوهش حاضر با هدف تعیین‬ ‫کلیدواژهها‪ :‬آشیانة خالی‪ ،‬اضطراب‬
‫اثربخشی آموزش مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ‬ ‫مرگ‪ ،‬احساس تنهایی‪،‬‬
‫زنان در مرحله آشیانة خالی انجام شد‪ .‬روش پژوهش نیمهآزمایشی با طرح پیشآزمون‪-‬‬ ‫روانشناسی وحدتمدار‬
‫پسآزمون‪ ،‬گروه گواه و پیگیري ‪ ۲‬ماهه بود‪ .‬جامعة آماري متشکل از زنان در مرحلة آشیانه‬
‫نحوه ارجاعدهی به مقاله‪:‬‬
‫خالی شهر تهران بود‪ .‬روش نمونهگیري به صورت هدفمند بود و با در نظر گرفتن‬
‫ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬ف‪ ،.‬زاده‬
‫معیارهاي ورود به مطالعه‪ ۲4 ،‬زن در دو گروه ‪ 1۲‬نفري به صورت تصادف گمارده شدند‪.‬‬
‫محمدي‪ ،‬ع‪ ،.‬و پناغی‪ ،‬ل‪.‬‬
‫گروه آزمایش در ‪ ۶‬جلسه حضوري مداخلة آموزشی مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار‪،‬‬
‫(‪ .)1398‬اثربخشی آموزش مبتنی‬
‫هفتهاي یکبار‪ ،‬به مدت ‪ 1۲0‬دقیقه شرکت و ‪ ۶‬جلسه تمرین در منزل را دریافت کردند و‬
‫بر روانشناسی وحدتمدار بر‬
‫گروه گواه در فهرست انتظار قرار گرفتند‪ .‬ابزار پژوهش‪ ،‬مقیاس تجدید نظر شدة احساس‬
‫احساس تنهایی و اضطراب مرگ‬
‫تنهایی راسل و پرسشنامه اضطراب مرگ تمپلر بود‪ .‬جهت تجزیه و تحلیل دادهها‪ ،‬از آمار‬
‫زنان در مرحله آشیانة خالی‪ .‬مجله‬
‫توصیفی و آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیره استفاده شد‪ .‬نتایج تجزیه و تحلیل آماري‬
‫روانشناسی پیري‪-۲88 ،)4(5 ،‬‬
‫نشان داد که آموزش مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار بر کاهش احساس تنهایی و‬
‫‪.۲75‬‬
‫اضطراب مرگ زنان در مرحلة آشیانة خالی گروه آزمایش‪ ،‬اثربخشی معناداري دارد‪ .‬این‬
‫نتایج پس از پیگیري ‪ ۲‬ماهه نیز پایدار بود‪ .‬بنابراین آموزش مبتنی بر روانشناسی وحدت‬
‫مدار میتواند به عنوان یکی از مداخالت روانشناختی مؤثر بر کاهش احساس تنهایی و‬
‫اضطراب مرگ زنان در مرحلة آشیانة خالی مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬

‫فرزین ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬کارشناس ارشد روانشناسی بالینی خانواده‪ ،‬پژوهشکده خانواده‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران؛‬
‫علی زادهمحمدي‪ ،‬دانشیار گروه روان شناسی‪ ،‬پژوهشکده خانواده‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪ .‬لیلی پناغی‪ ،‬دانشیار گروه‬
‫روانشناسی‪ ،‬پژوهشکده خانواده‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪.‬‬
‫مکاتبات مربوط به این مقاله باید خطاب به فرزین ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬کارشناس ارشد روانشناسی بالینی خانواده‪ ،‬پژوهشکده‬
‫خانواده‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران باشد‪.‬‬
‫پست الکترونیکی‪farzin.ebrahimi34@gmail.com :‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 Archive of SID

Journal of Aging Psychology, 2019, Vol 5, Issue 4, 275-288 Orginal Article

Effectiveness of Unity-Oriented Psychology Based

Training on Loneliness and Death Anxiety Among
Women at Empty Nest Stage
Farzin Ebrahimi Ghiya Gheshlagh Ali Zadeh Mohammadi, PhD
‫ج‬ Shahid Beheshti University, Tehran Shahid Beheshti University, Tehran

Leili Panaghi, PhD

Shahid Beheshti University, Tehran

Receive: 05/12/2019 Empty nest stage in family life cycle, which takes place with
Acceptance:13/01/2020 children leaving home, may cause an increase in the feelings of
depression, loneliness and anxiety of parents. Women are more
likely to be affected than men. Therefore, the present study aimed
Keywords: Unity-
Oriented psychology,
to determine the effectiveness of unity-oriented psychology based
loneliness, death training on loneliness and death anxiety in women at empty nest
anxiety, empty nest stage. A quasi-experimental research method with pretest-posttest,
stage control group and 2-month follow-up was used in this study. The
statistical population consisted of women experiencing empty nest
How to cite this article: stage in Tehran. The sampling method was purposive and 24
Ebrahimi ghiya individuals were selected and randomly assigned into two groups
gheshlagh, F., Zadeh (n=12). The experimental group participated in 6 sessions of Unity-
Mohammadi, A., & Oriented Psychology based training, once a week, for 120 minutes,
Panaghi, L. (2019). and 6 home exercise sessions, and the control group was on the
Effectiveness of Unity- waiting list. Research instruments included Revised Loneliness
Oriented Psychology Scale (UCLA) and the Templer Death Anxiety Questionnaire
based Training on (DAS). Descriptive statistics and one-way analysis of covariance
Loneliness and Death
were used for data analysis. The results showed that the unity-
Anxiety among Women
at Empty Nest Stage. oriented psychology based training had a significant effect on
Journal of Aging reducing feelings of loneliness and death anxiety among women
Psychology, 5(4), 275- experiencing empty nest stage. These results were also consistent
288. after a 2-month follow-up. According to the findings of this study,
unity-oriented psychology based training can be considered as an
effective intervention to reduce the feelings loneliness and death
anxiety of women at empty nest stage.
Farzin Ebrahimi ghiya gheshlagh, Department of psychology, Family Research Institute, Shahid
Beheshti University, Tehran, I. R. Iran; Ali Zadeh Mohammadi, Department of psychology, Family
Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran, I. R. Iran; Leili Panaghi, Department of
psychology, Family Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran, I. R. Iran.
Correspondence concerning this article should be addressed to Farzin Ebrahimi ghiya gheshlagh,
Department of psychology, Family Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran, I. R.
Iran.
Email: Farzin.ebrahimi34@gmail.com

www.SID.ir
 ‫روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ ‪۲77‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫(اولیور‪ .)1997 ،‬در طول مرحله آشیانة خالی‪ ،‬پدر و مادر‬
‫متوجه میشوند که آنها یک بار دیگر زوجی تنها هستند‪.‬‬
‫ترک خانه به وسیله فرزندان میتواند براي زن و‬
‫شوهرهایی که جاي خالی روابط خود را با فرزندان پر کرده‬
‫بودند وحشتآور باشد‪ .‬وضعیت آشیانةخالی که با ترک‬
‫منزل از طرف فرزندان بزرگ شده پیش میآید ممکن‬
‫است بر احساس افسردگی‪ ،‬تنهایی و اضطراب بیافزاید‬
‫(پاپالیا و اولدز‪ .)198۶ ،‬به محض آنکه فرزندان خانه را‬
‫بدرود میگویند زن و شوهر تالش میکنند به زندگی یا‬
‫روابط خود معنا بدهند‪ .‬بر اساس هنجارهاي سنتی نقشها‪،‬‬
‫مادران‪ ،‬درمقایسه با پدران‪ ،‬پریشانی بیشتري هنگام ترک‬
‫فرزندان از خانه تجربه میکنند؛ به این علت که آنان زمان‬
‫و تالش بیشتري را در پرورش فرزندان صرف میکنند و‬
‫بنابراین پیوستگی بیشتري با فرزندانشان دارند‪ .‬این امر‬
‫بخصوص در مواردي صدق میکند که نقش عمده زن در‬
‫زندگی‪ ،‬بزرگ کردن بچهها و مادري کردن بوده و یا زن و‬
‫شوهر به خاطر بچهها زندگی مشترک ناگوارشان را تحمل‬
‫کردهاند (سادوک‪ ،‬سادوک و روئیز‪ .)۲015/1395 ،‬بر اساس‬
‫پژوهشهاي بارت (‪ )1978‬این ابرمادران هستند که‬
‫بیشترین آمادگی را براي این افسردگی در دوران آشیانة‬
‫خالی نشان میدهند‪ .‬ابرمادران به قدري از خودشان در‬
‫نقش مادري مایه گذاشتهاند که وقتی مادري به پایان‬
‫میرسد‪ ،‬بیشترین چیزي را که داشتهاند از دست میدهند‪.‬‬
‫در مجموع سازگاري با پدیدة آشیانة خالی براي زنانی که‬
‫نقش سنتی خانهداري را با همسر بودن و کار کردن در‬
‫خارج از خانه‪ ،‬همراه مینمایند‪ ،‬موفقیتآمیزتر است‪ .‬در‬
‫پژوهشی که توسط مهديیار‪ ،‬خیر و حسینی (‪ )1393‬با‬
‫عنوان مقایسه سندرم آشیانة خالی در والدین قبل و بعد از‬
‫ترک منزل توسط فرزندان انجام شد‪ ،‬نتایج پژوهش نشان‬
‫داد که میزان اضطراب‪ ،‬افسردگی و احساس تنهایی والدین‪،‬‬
‫پس از ترک خانه توسط فرزندان‪ ،‬به شکل معناداري بیشتر‬
‫بوده است و همچنین مادران پس از ترک خانه توسط‬
‫فرزندان‪ ،‬اضطراب‪ ،‬افسردگی و احساس تنهایی بیشتري‬
‫نسبت به پدران داشتهاند‪.‬‬
‫در متون پژوهشی نشانگان آشیانة خالی به معناي‬
‫احساس افسردگی‪ ،‬اضطراب و احساس تنهایی است‪.‬‬
‫پژوهشگران بر این عقیدهاند که عوامل بسیاري از جمله‬
‫افسردگی‪ ،‬اضطراب‪ ،‬وضعیت سالمت روانی‪ ،‬افکار‬
‫خودکشی‪ ،‬حمایت کم خانواده‪ ،‬درآمد پایین‪ ،‬عملکرد‬
‫‪1‬‬
‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫خانواده گروهی اجتماعی است که همانند موجود انسانی‬
‫رشد میکند‪ .‬عمر خانواده‪ ،‬نشاندهنده مراحل مختلف‬
‫حیات آن از آغاز تا پایان است و بر اساس اتفاقهاي‬
‫مهمی مانند فرزندآوري که در هر دوران خاصی براي‬
‫خانواده میافتد‪ ،‬به مراحل مختلف تقسیم میشود‪ .‬خانواده‬
‫با ازدواج زن و مرد آغاز شده و با تولد فرزندان رشد میکند‬
‫و نقش زن و شوهر به پدر و مادر تغییر میکند‪ .‬مراحل‬
‫بعدي خانواده با فرزند پیشدبستانی‪ ،‬خانواده با فرزند‬
‫دبستانی و خانواده با فرزند نوجوان خواهد بود‪ ،‬در این‬
‫مراحل پدر و مادر در تالش مستمر براي پرورش فرزندان‪،‬‬
‫تأمین نیازهاي آنان و مسائل مربوط به تحصیل آنان به‬
‫سر میبرند‪ .‬اما با خروج فرزندان از خانه به دالیل مختلف‬
‫مانند تحصیل‪ ،‬ازدواج‪ ،‬کار‪ ،‬مهاجرت و یا به هر دلیل دیگر‬
‫که منجر به استقالل فرزند و جدا شدن او از خانواده شود‪،‬‬
‫مرحله «آشیانة خالی‪ »1‬آغاز میشود‪ .‬طبق آمار میتوان‬
‫اظهار داشت که ایران در شرایط فعلی در حال گذر از‬
‫جمعیت جوان به جمعیت میانسال است‪ .‬پیر شدن جمعیت‬
‫عبارت از افزایش روزافزون نسبت سالمندان و کاهش‬
‫نسبت کودکان و بالغین جوان است‪ .‬با پذیرش این دیدگاه‬
‫که پیري زمان پختگی و کمال آدمی است‪ ،‬سالمندي‬
‫معناي زیبایی به خود خواهد گرفت (شیخاالسالمی‪،‬‬
‫رضاماسوله‪ ،‬خدادادي و یزدانی‪ .)1390 ،‬امروزه سالمندي‬
‫یک بیماري محسوب نمیشود بلکه به عنوان گذر از‬
‫مرحلهاي به مرحله جدیدي از زندگی تلقی میگردد‪.‬‬
‫افزایش سن‪ ،‬از دست دادن عزیزان به ویژه همسر‪ ،‬دوري‬
‫از فرزندان‪ ،‬ابتال به بیماري جسمی مزمن‪ ،‬مصرف داروهاي‬
‫مختلف‪ ،‬افت قواي شناختی و عوامل طبیعی و بیولوژیکی‪،‬‬
‫همگی از عواملی هستند که افراد سالمند را مستعد ابتال به‬
‫احساس تنهایی و اضطراب میکنند (تابان‪ ،‬قاسمی‪ ،‬فرزانه‬
‫و کاظمی‪ .)1385 ،‬این دوران میتواند در کشورهاي‬
‫مختلف کوتاهتر یا طوالنیتر باشد یا ممکن است زود یا‬
‫دیرتر آغاز گردد (دووال‪ .)1971 ،‬سندرم آشیانة خالی یکی‬
‫از پدیدههاي سنین میانسالی و نوعی افسردگی است که‬
‫پس از آنکه آخرین فرزند خانه را ترک کرد در زن و مرد‬
‫ایجاد میشود‪ .‬زنان با احتمال بیشتري نسبت به مردان‪،‬‬
‫بحرانهاي عاطفی را در زمان میانسالی‪ ،‬گزارش میکنند‪.‬‬
‫در این دوره برخی ناراحتیها و استرسها تجلی میکنند‬
‫که تحت عنوان «سندرم آشیانة خالی» از آنها نام میبرند‪.‬‬
‫‪empty nest syndrom‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ترس از مردن خود و دیگران تعریف میشود‪ .‬اضطراب‬
‫مرگ‪ ،‬پیشبینی مرگ خود و ترس از فرایند مرگ و مردن‬
‫در مورد افراد مهم زندگی است (گري‪ .)۲00۲ ،‬اندیشیدن‬
‫به مرگ ترسناک بوده و اغلب مردم ترجیح میدهند به آن‬
‫فکر نکنند زیرا اضطراب و ترس از مرگ تجربه ناخوشایند‬
‫و رایج انسانها است (کامیاب منصوري‪ ،‬دولتیان‪ ،‬شمس و‬
‫نصیري‪ .)۲017 ،‬تاناتوفوبیا‪ 1‬یا اضطراب مرگ در زندگی‬
‫اغلب افراد وجود دارد و بر اساس سن‪ ،‬جنسیت‪ ،‬وضعیت‬
‫روانی و اعتقادات مذهبی در افراد متفاوت است‪ .‬نگرانیها‬
‫درباره مرگ ممکن است کیفیت زندگی را به طور منفی‬
‫تحت تأثیر قرار دهد (سیناف‪ .)۲017 ،‬سهیل و اکرم‬
‫(‪ )۲00۲‬در مورد پژوهشهایی که در حیطه اضطراب مرگ‬
‫انجام شده است به این نتیجه رسیدند که افراد میانسال‪،‬‬
‫سالمندان و کسانی که اعتقادات مذهبی ضعیفتري دارند‪،‬‬
‫نسبت به مرگ قریبالوقوع ترس بیشتري از خود نشان‬
‫میدهند‪ .‬بیطرفان‪ ،‬کاظمی و یوسفیافراشته (‪ )139۶‬نشان‬
‫دادند که بین اضطراب مرگ با سبکهاي دلبستگی به خدا‬
‫و تابآوري در سالمندان رابطه منفی و معنیداري وجود‬
‫دارد‪ .‬کاکابرایی و معاذي نژاد (‪ )1395‬دریافتند که بین‬
‫اضطراب مرگ با معنایابی در زندگی و افزایش سن در دو‬
‫گروه زنان و مردان سالمند رابطه معنادار و منفی وجود دارد‪.‬‬
‫بین بهزیستی روانشناختی سالمندان با دینداري رابطه‬
‫مثبت و با اضطراب مرگ رابطه منفی و معنیداري وجود‬
‫دارد (ورعی‪ ،‬مؤمنی و مرادي‪ .)1397 ،‬کنترل بیرونی‪ ،‬مقابله‬
‫اجتنابی و مقابله هیجانمدار به طور معنیداري با اضطراب‬
‫مرگ در سالمندان ارتباط دارند و اضطراب مرگ یکی از‬
‫عوامل مؤثر در سالمت روان سالمندان است (هاشمی‪،‬‬
‫باحشمت جویباري و رامشینی‪ .)139۶ ،‬از آنجا که زندگی با‬
‫اضطراب زیاد میتواند روي خلق و خوي سالمندان اثر‬
‫بگذارد و تأثیر زیادي بر سبک زندگی آنها داشته باشد‪،‬‬
‫بنابراین کاهش احساس تنهایی و اضطراب میتواند در‬
‫میزان سالمت و ارتباط سالمندان با اطرافیان تأثیر مثبتی‬
‫داشته باشد (کاراکویان سلیک و همکاران‪ .)۲010 ،‬با توجه‬
‫به نقش قابل توجه معنویت و دین در ایران‪ ،‬اهمیت دادن‬
‫به آن در حیطههاي آموزش و درمان میتواند تأثیر مهمی‬
‫در کاهش آسیبها و افزایش سالمت روان جامعه داشته‬
‫باشد‪ .‬در این بین طی پژوهشهاي صورت گرفته‪ ،‬میان‬
‫رشد معنویت در بین افراد و کنترل شرایط تنشزا‪ ،‬ارتباط‬
‫اضطراب مرگ مفهومی چند بعدي دارد و اغلب به عنوان‬
‫‪1‬‬
‫‪thanatophobia‬‬
‫‪ ۲78‬ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬زادهمحمدي و پناغی‬
‫جسمی ضعیف و بیماري با احساس تنهایی در ارتباط‬
‫هستند (تاسی‪ .)۲010 ،‬تنها بودن به معناي آن است که‬
‫فرد از دیگران جدا باشد؛ اما احساس تنهایی به احساس فرد‬
‫اشاره دارد‪ .‬بنابراین تنها بودن ممکن است همراه احساس‬
‫تنهایی باشد یا نباشد‪ .‬احساس تنهایی تجربهاي آزاردهنده و‬
‫پریشان کننده است که مشکالت روانشناختی و جسمانی‬
‫شدیدي را به دنبال دارد‪ .‬به عبارت دیگر احساس تنهایی‪،‬‬
‫مجموعهاي پیچیده از احساسها و شناختها‪ ،‬پریشانیها و‬
‫تجربه هیجانهاي منفی است که از کمبودهاي ادراک شده‬
‫فردي در روابط خصوصی و اجتماعی ناشی میشود‬
‫(وایزمن‪ ،‬میسلس و شربانی‪ .)۲00۶ ،‬میانسالی دورهاي است‬
‫که تغییرات گوناگونی در شخص ایجاد میشود که میتواند‬
‫منجر به احساس تنهایی شود‪ .‬افرادي که از احساس‬
‫تنهایی باال رنج میبرند در مدت طوالنی تواناییهاي‬
‫جسمانی‪ ،‬روانشناختی و عاطفیشان کمتر میشود و توان‬
‫آنها در جهت مقابله با مشکالت رایج در زندگی کاهش‬
‫مییابد (دان‪ ،‬دان و بایدوزا‪ .)۲007 ،‬عالوه بر احساس‬
‫تنهایی یکی دیگر از مشکالت رایج در سندرم آشیانة خالی‬
‫افزایش سطح اضطراب است‪ .‬ایمان و آقامیري (‪)1391‬‬
‫نشان دادند که بین متغیرهاي ارتباط با گروههاي گوناگون‪،‬‬
‫تحصیالت‪ ،‬استفاده از وسایل ارتباط جمعی‪ ،‬رضایت‬
‫زناشویی‪ ،‬اعتماد بنفس‪ ،‬داشتن روابط صمیمی با دیگر‬
‫اعضاي خانواده‪ ،‬وابستگی مادر به فرزند و بهزیستی روانی‬
‫مادران متعلق به مرحله آشیانه خالی ارتباط وجود دارد‪.‬‬
‫نتایج پژوهش مهديیار‪ ،‬خیر و حسینی (‪ )1393‬نشان داد‬
‫که میزان اضطراب‪ ،‬افسردگی و احساس تنهایی والدین‪،‬‬
‫پس از ترک خانه توسط فرزندان به شکل معناداري بیشتر‬
‫بوده است و همچنین مادران پس از ترک خانه توسط‬
‫فرزندان‪ ،‬اضطراب‪ ،‬افسردگی و احساس تنهایی بیشتري‬
‫نسبت به پدران داشتهاند‪ .‬اضطراب واکنشی است در برابر‬
‫خطري نامعلوم‪ ،‬مبهم و منشأ آن‪ ،‬ناخودآگاه و غیرقابل‬
‫کنترل میباشد و عوامل متعددي آن را ایجاد میکنند‪.‬‬
‫اضطراب یک موضوع شایع در دوران سالمندي هستند زیرا‬
‫این دوره مملو از انواع احساس کمبود و ناتوانی میباشد‪.‬‬
‫شیوع اضطراب در سالمندان از ‪ 4‬تا ‪ ۶‬درصد در نوسان‬
‫است (سو‪ ،‬مارش‪ ،‬لینگ‪ ،‬لیونگ و یونگ‪ .)۲010 ،‬در این‬
‫بین انواع خاصی از اضطراب را براساس منشأ آن نامگذاري‬
‫کردهاند که اضطراب مرگ یکی از مهمترین آنها است‪.‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ ‪۲79‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫گرایش فطري و غایی‪ ،‬کنشهاي او را جهت میدهد‪.‬‬
‫گرایش به وحدت‪ ،‬ضمن جهتدهی به ارضاي نیازهاي‬
‫شخصی براي ایجاد آرامش و یکپارچگی‪ ،‬تمایل به ارتباط‬
‫نزدیک با دیگران‪ ،‬مشارکت اجتماعی‪ ،‬مسئولیتپذیري و‬
‫شفقتورزي را نیز ترغیب و ابعاد زیستی‪ ،‬روانی‪ ،‬اجتماعی و‬
‫معنوي را یکپارچه میکند‪ .‬اساسیترین نیاز بشري از منظر‬
‫این نگرش‪ ،‬حس پیوستگی به وحدت و نیروي عشق و‬
‫تعلق آن در برابر احساس تنهایی و ناایمنی است (زاده‬
‫محمدي‪ .)1395 ،‬پس مسأله بنیادي آسیبشناختی که در‬
‫این نظریه مد نظر است‪ ،‬تنهایی وجودي و چگونگی مواجه‬
‫با آن است؛ همان موضوعی که مدنظر روانشناسی وجودي‬
‫هم هست‪ .‬با این تمایز که رویکرد روانشناسی وحدتمدار‪،‬‬
‫به ذات و ماهیت وحدتمدار انسان قائل است و با رویکرد‬
‫روانشناسی وجودي که تنهایی و اضطراب وجودي را ذاتی‬
‫انسان میداند متمایز است (زادهمحمدي‪.)1398 ،‬‬
‫مکانیسم تأثیر نظریه روانشناسی وحدتمدار از طریق‬
‫ارتقاي وحدت آگاهی مراجع است و از طریق چند محور بر‬
‫بهزیستی روانی تأثیر میگذارد‪ .‬نخست‪ ،‬گرایش به‬
‫پیوستگی به هستی و احساس تعلق وجودي به دیگران که‬
‫در برابر گسستگی و احساس تنهایی است؛ دوم‪ ،‬گرایش به‬
‫شفقتورزي به خود‪ ،‬دیگران و هستی در برابر خودمحوري‬
‫و خودبینی؛ سوم‪ ،‬باور به جاودانگی انسان و امیدواري‬
‫غایتمدار در برابر یأس و ناامیدي؛ چهارم‪ ،‬گرایش به‬
‫شکیبایی و سازگاري در برابر بیثباتی و بیتابی؛ پنجم‪،‬‬
‫گرایش به معناگرایی وحدت وجودي در برابر بیمعنایی؛‬
‫ششم‪ ،‬واقعیتگرایی در برابر ذهنگرایی؛ هفتم‪ :‬گرایش به‬
‫اصالت خویشتن (خودشکوفایی) در برابر بیاصالتی و از‬
‫خودبیگانگی (زادهمحمدي‪ .)1398 ،‬اثربخشی مداخالت‬
‫مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار بر درک تابآوري از‬
‫خانواده و عزت نفس نوجوانان بدسرپرست (رحیمیان‪،‬‬
‫‪ ،)1393‬تنیدگی‪ ،‬خودشکوفایی و رابطه مادر و کودک‬
‫مادران کودکان مبتال به درخودماندگی (نصیري هانیس‪،‬‬
‫‪ ،)1394‬رضایت از زندگی زناشویی و بهزیستی روانی‬
‫زوجین (رحیمی‪ ،)139۶ ،‬الگوهاي ارتباطی خانواده‪،‬‬
‫بهزیستی روانی و امیدواري دختران دانشجوي‬
‫مادرسرپرست (خالقی‪ )1395 ،‬و احساس تنهایی و امید به‬
‫زندگی در سالمندان (اسکندري‪ )1398 ،‬تأیید شده است‪.‬‬
‫هنریچ و گالن (‪ )۲00۶‬معتقدند هسته اصلی بیشتر‬
‫اختالالت عاطفی به واسطه احساس انزوا و تنهایی است‪.‬‬
‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫معناداري وجود دارد (دشت بزرگی‪ ،‬سواري و صفرزاده‪،‬‬
‫‪ .)139۶‬ایبه (‪ )۲013‬دربارة تأثیر معنویت در سالمت روانی‪،‬‬
‫به مثابه اثربخشی کاربستهاي معنوي مذهبی در‬
‫رواندرمانی اشاره دارد که فرهنگ و مذهب دو عنصر‬
‫شناخته شدة مهم در بهبود صالحیت فرهنگی براي ارائه‬
‫خدمات سالمتروان در بسترهاي فرهنگی و قومی متمایز‬
‫جمعیتها است‪ .‬ارتباط معنوي و یافتن معناي شخصی‪،‬‬
‫ارتباط معکوس با اضطراب و افسردگی داشته و ارتباط‬
‫مثبتی با احساس امید دارد (کارکال و کنستانتینو‪.)۲010 ،‬‬
‫در پژوهشی که توسط دشتبزرگی و همکاران (‪)1395‬‬
‫انجام شد‪ ،‬نتایج پژوهش نشان داد که آموزش معنویت‬
‫مبتنی بر آموزههاي اسالمی بر کاهش احساس تنهایی و‬
‫اضطراب مرگ در سالمندان مؤثر است‪ .‬پارپایی و کاکابرایی‬
‫(‪ )1397‬در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که‬
‫معنادرمانی به شیوه گروهی میتواند به عنوان یکی از‬
‫مداخالت درمانی براي کاهش افسردگی و اضطراب زنان‬
‫سالمند با سندرم آشیانه خالی مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬به‬
‫همین دلیل بررسی اثربخشی و اعتبار یک مداخلة‬
‫روانشناختی با رویکرد معناگرا‪ ،‬خود‪ ،‬عاملی ارزشمند جهت‬
‫استفاده در مطالعات حوزه مداخالت متناسب با فرهنگ‬
‫بومی کشور است و چنانچه در این پژوهشها کارایی این‬
‫مداخالت به صورت تجربی اثبات شود‪ ،‬دستمایهاي‬
‫ارزشمند براي رواندرمانگران بومی خواهد بود و راه جهت‬
‫استفاده از امکانات و تواناییهاي نظري و فرهنگی در‬
‫مداخالت رواندرمانگري میسر میشود‪.‬‬
‫با توجه به اثربخشی رویکردهاي معناگرا‪ ،‬این پژوهش‬
‫در نظر دارد تا اثربخشی یک نظریه بومی مبتنی بر فلسفه‬
‫وحدت‪ ،‬که اساس عرفان اسالمی است را بررسی کند‪.‬‬
‫رویکرد روانشناسی وحدتمدار‪ ،‬نظریهاي مبتنی بر فلسفه‬
‫و حکمت وحدت است که با نگاهی بومی به دنبال کشف‬
‫معناي زندگی از طریق ارتقاي وحدتآگاهی میباشد (زاده‬
‫محمدي‪ .)1398 ،‬مفهوم وحدت وجود در حکمت اسالمی‬
‫از زمان ابنعربی (‪ ۶19-544‬هـ‪.‬ق) مطرح و توسط‬
‫فالسفهاي چون سهروردي‪ ،‬مالصدرا و در غرب فالسفهاي‬
‫چون اسپینوزا و روانشناسانی چون ویلیام جیمز مورد بحث‬
‫قرار گرفته است (نصیري‪ .)1394 ،‬نقطه شروع نظریه‬
‫روانشناسی وحدتمدار بر این مفهوم است که ارگانیزم‬
‫انسانی و رفتارهاي او‪ ،‬تابع گرایش ذاتی به سمت وحدت‬
‫یا هستی است و براي دستیابی به آن تالش میکند و این‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫پژوهش از نوع نمونهگیري هدفمند بود‪ .‬به این ترتیب که‬
‫تعداد ‪ ۲4‬نفر از داوطلبان‪ ،‬با توجه به معیارهاي ورود به‬
‫پژوهش انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش‬
‫و گروه گواه جایگزین شدند‪ .‬شرکتکنندگان در پژوهش‬
‫‪ ۲4‬نفر زن در مرحلة آشیانه خالی با میانگین سنی ‪ 55‬سال‬
‫و حداقل سن ‪ 45‬سال و حداکثر سن ‪ 7۲‬سال بودند‪.‬‬
‫میانگین مدت ازدواج شرکتکنندگان ‪ 34‬سال و حداقل‬
‫مدت ازدواج ‪ ۲5‬سال و حداکثر مدت ازدواج ‪ 45‬سال بود‪.‬‬
‫میانگین تعداد فرزندان شرکتکنندگان ‪ ۲/5‬و حداقل تعداد‬
‫فرزند ‪ 1‬نفر و حداکثر تعداد فرزند ‪ 4‬نفر بود‪.‬‬
‫ابزار‬
‫مقیاس تجدیدنظر شدة احساس تنهایی‪ .1‬این‬
‫مقیاس به عنوان اولین آزمون احساس تنهایی توسط راسل‪،‬‬
‫پپالو و فرگوسن (‪ )1978‬در دانشگاه کالیفرنیا ساخته شد‪.‬‬
‫یکبار در سال ‪ 1980‬و بار دیگر توسط راسل (‪ )199۶‬مورد‬
‫تجدید نظر قرار گرفت‪ .‬نسخه تجدیدنظر شده این مقیاس‬
‫داراي ‪ ۲0‬سؤال است و شیوة نمرهگذاري آن شامل عبارات‬
‫توصیفی و چهار گزینهاي (هرگز‪ ،‬به ندرت‪ ،‬اغلب و همیشه)‬
‫است‪ .‬این مقیاس داراي نمرهگذاري معکوس نیز میباشد‪.‬‬
‫کمترین نمرهاي که شرکتکنندگان در آزمون به دست‬
‫میآورد ‪ ۲0‬و بیشترین آن ‪ 80‬است‪ .‬نمرات باالتر نشانگر‬
‫احساس تنهایی بیشتر و نمرات پایینتر نشانگر احساس‬
‫تنهایی کمتر است‪ .‬راسل (‪ )199۶‬براي این نسخه مقیاس‪،‬‬
‫ضریب آلفاي برابر با ‪ 0/94‬گزارش کرد‪ .‬ضریب پایایی این‬
‫مقیاس در پژوهش رحیمزاده‪ ،‬بیات و اناري (‪ )1388‬برابر با‬
‫‪ 0/93‬بوده است‪ .‬در پژوهش بحیرایی‪ ،‬دالور و احدي‬
‫(‪ )1378‬آلفاي کرونباخ مقیاس ‪ 0/88‬و ضریب همبستگی‬
‫بین نمرات احساس تنهایی با افسردگی ‪ 0/۶7‬محاسبه شد‪.‬‬
‫پرسشنامه اضطراب مرگ‪ .۲‬این پرسشنامه در سال‬
‫‪ 1970‬توسط تمپلر (به نقل از رجبی و بحرانی‪.)1380 ،‬‬
‫ساخته شده است و شامل ‪ 15‬ماده است که نگرش‬
‫شرکتکنندگان را به مرگ میسنجد‪ .‬شرکتکنندگان پاسخ‬
‫هر سؤال را با گزینه بلی یا خیر مشخص میکنند‪ .‬دامنه‬
‫نمرات از صفر تا ‪ 15‬بوده و نمرات باال (باالتر از ‪ )7‬معرف‬
‫درجه باالیی از اضطراب مرگ است‪ .‬این مقیاس یک‬
‫پرسشنامه استاندارد بوده و در پژوهشهاي مختلف در‬
‫سطح جهان جهت سنجش اضطراب مرگ مورد استفاده‬
‫همکاري در فرآیند اجراي پژوهش و (‪ )3‬غیبت بیش از ‪۲‬‬
‫‪1‬‬
‫‪revised ucla loneliness scale‬‬
‫‪2‬‬
‫‪death anxiety scale‬‬
‫‪ ۲80‬ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬زادهمحمدي و پناغی‬
‫این امر به خصوص در زمان سالمندي نمود بیشتري دارد‪.‬‬
‫آدمی موجودات اجتماعی هستند و به پشتیبانی و آرامشی‬
‫که در همکاريهاي گروهی از جانب دیگران میشود نیاز‬
‫دارند‪ .‬به همین دلیل مفید بودن مداخالت گروهی در‬
‫مقایسه با درمان انفرادي را نباید نادیده گرفت‪ .‬با باالرفتن‬
‫سن امید به زندگی و از سوي دیگر افزایش تعداد سالمندان‬
‫در کشور و با توجه به آسیبپذیري سالمندان‪ ،‬به ویژه زنان‬
‫در این دوره و پژوهشهاي اندکی که در ارتباط با مرحله‬
‫آشیانة خالی در ایران صورت گرفته‪ ،‬وجود یک مداخلة‬
‫روانشناختی که بتواند به معناي زندگی و احساس تعلق و‬
‫ایمنی آنان بپردازد و به سازگاري بیشتر آنها با این مرحله‬
‫از چرخه زندگی کمک کند‪ ،‬ضروري به نظر میرسد‪ .‬به‬
‫خصوص رویکردي که با ساختار معرفتشناختی و فرهنگی‬
‫جامعه ایرانی همخوانی داشته باشد‪ .‬از این رو این پژوهش‬
‫در نظر دارد این سؤال را پاسخ دهد که آیا مداخلة آموزشی‬
‫مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار به منزلة یک رویکرد‬
‫درمانی‪-‬معنوي‪ ،‬اثربخشی معنیداري بر کاهش احساس‬
‫تنهایی و اضطراب مرگ زنان در مرحله آشیانة خالی دارد؟‬
‫روش‬
‫طرح پژوهش و شرکتکنندگان‬
‫طرح پژوهش حاضر از نوع نیمهآزمایشی با پیشآزمون‪-‬‬
‫پسآزمون‪ ،‬گروه گواه و دوره پیگیري است‪ .‬در این طرح دو‬
‫گروهی‪ ،‬گروه آزمایش در معرض متغیر مستقل (مداخله)‬
‫قرار گرفته و گروه گواه در لیست انتظار قرار گرفت‪ .‬جامعه‬
‫آماري پژوهش حاضر را کلیه زنان در مرحله آشیانة خالی‬
‫شهر تهران که معیارهاي ورود به پژوهش را داشته باشند‬
‫تشکیل دادند‪ .‬مالکهاي ورود به پژوهش عبارت از (‪)1‬‬
‫زندگی مشترک با همسر‪ )۲( ،‬ترک منزل توسط فرزندان به‬
‫دلیل اشتغال‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬تحصیل یا ازدواج‪ )3( ،‬رضایت‬
‫آگاهانه از شرکت در پژوهش‪ )4( ،‬عدم شرکت همزمان در‬
‫برنامه درمانی دیگر‪ )5( ،‬داشتن سواد خواندن و نوشتن و‬
‫(‪ )۶‬داشتن حداقل نمره (نمره برش) ‪ 7‬در پرسشنامه‬
‫اضطراب مرگ و حداقل نمره (نمره برش) ‪ 35‬در‬
‫پرسشنامه تجدیدنظر شده احساس تنهایی بودند‪ .‬افراد‬
‫داراي شرایط فوق و مایل به همکاري با کسب رضایت‬
‫آگاهانه وارد پژوهش شدند‪ .‬مالکهاي خروج از پژوهش‬
‫شامل (‪ )1‬عدم تمایل به ادامه درمان‪ )۲( ،‬عدم مشارکت و‬
‫جلسه در جلسات آموزشی میشدند‪ .‬روش نمونهگیري این‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ ‪۲81‬‬ ‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫وحدتمدار در برگیرندة مفاهیم روانشناختی و معنوي و‬ ‫قرار گرفته و ضریب بازآزمایی مقیاس ‪ 0/83‬و روایی‬
‫شماري از تمرینهاي برگرفته از همین رویکرد است این‬ ‫همزمان آن بر اساس همبستگی با مقیاس اضطراب آشکار‬
‫برنامه مستخرج از دو برنامه مداخله که توسط زادهمحمدي‬ ‫‪ 0/۲7‬و با مقیاس افسردگی ‪ 0/4‬گزارش شده است‪ .‬رجبی‬
‫در سال ‪ 1393‬و ‪ 1397‬تدوین و روایی صوري آن توسط‬ ‫و بحرانی (‪ )1380‬در ایران این پرسشنامه را هنجاریابی‬
‫چهار تن از اساتید دانشگاه شهید بهشتی تأیید شده است‪،‬‬ ‫کردهاند‪ .‬در این پژوهش ضریب اعتبار تنصیف مقیاس‬
‫میباشد و در چهار پایاننامه کارشناسی ارشد نیز اثربخشی‬ ‫اضطراب مرگ بعد از اعمال فرمول تصحیح شده اسپیرمن‬
‫آن آزمون شده است‪ .‬در این پژوهش گروه آزمایش ‪۶‬‬ ‫براون معادل ‪ 0/۶۲‬و همسانی درونی پرسشنامه با کمک‬
‫جلسه هفتگی و در هر جلسه به مدت ‪ 1۲0‬دقیقه آموزش‬ ‫محاسبه ضریب آلفاي کرونباخ ‪ 0/73‬بوده بدست آمد‪.‬‬
‫مفاهیم روانشناسی وحدتمدار را دریافت کردند و ‪ ۶‬جلسه‬ ‫برنامۀ مداخلۀ آموزشی مبتنی بر روانشناسی‬
‫تمرین در منزل را نیز انجام دادند (جدول ‪.)1‬‬ ‫وحدتمدار‪ .‬مداخلة آموزشی مبتنی بر روانشناسی‬
‫جدول ‪1‬‬
‫شرح مختصر برنامه مداخلة آموزشی مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار‬
‫شرح مختصر‬ ‫اهداف‬ ‫جلسه‬
‫(‪ )1‬معارفه و آشنایی؛ (‪ )۲‬موضوع اصلی‪ :‬افزایش وحدت آگاهی از طریق آشنایی با مفهوم وحدت‬
‫هستی‪ ،‬حضور معنادار در زندگی و گفتگو پیرامون معنا و هدف زندگی با طرح پرسشهاي هستی‬ ‫درک احساس تعلق و‬
‫اول‬
‫شناختی مبتنی بر رویدادهاي زندگی مراجعان؛ (‪ )3‬جمعبندي و ارائه تمرین منزل‪ :‬تمرین ترسیم‬ ‫پیوستگی‬
‫داستان زندگی و تمرین پاسخ به سؤال من که هستم؟ و به دنبال چه هستم؟‬
‫(‪ )1‬مرور تمرینهاي جلسه قبل؛ (‪ )۲‬موضوع اصلی‪ :‬گفتگو و پرسش و پاسخ درباره این موضوع که‬ ‫درک وحدت زندگی با‬
‫اتفاقات زندگی هر یک وحدت است و معنایی را بازگو میکند و ترسیم داستان زندگی‪ .‬هر اتفاق‬ ‫هدف صمیمیت و شفقت‬
‫دوم‬
‫بخشی از فصول رشد و تحول زندگی مانند بهار و زمستان در درخت زندگی ترسیم میشود؛ (‪)3‬‬ ‫ورزي با خود و زندگی‬
‫جمعبندي و ارائه تمرین منزل‪ :‬ادامه تمرین ترسیم داستان زندگی و الیههاي اتصال به هستی‬ ‫گذشته‬
‫(‪ )1‬مرور تمرینهاي جلسه قبل؛ (‪ )۲‬موضوع اصلی‪ :‬گفتگو پیرامون رویدادهاي زندگی اعضاء و‬ ‫درک وحدت زندگی با‬
‫استخراج معنا و یکپارچگی وقایع ناگوار زندگی و بحث پیرامون رنج به مثابه چالشی معنادار؛ (‪)3‬‬ ‫هدف صمیمیت با زندگی‬ ‫سوم‬
‫جمعبندي و ارائه تمرین منزل‪ :‬تمرین یافتن وحدت در رویدادهاي مهم زندگی و ارتباط همدالنه‬ ‫گذشته‬
‫(‪ )1‬مرور تمرینهاي جلسه قبل؛ (‪ )۲‬موضوع اصلی‪ :‬آموزش درک و مشاهده حضور خویشتن و اتصال‬ ‫تمرین اتصال جان با‬
‫بدون واسطه آن با هستی از طریق مراقبه با هدف ایجاد آرامش ذهن و احساس اتصال و یکپارچگی‬ ‫هستی با هدف ارتقاء‬ ‫چهارم‬
‫با هستی؛ (‪ )3‬جمعبندي و ارائه تمرین منزل‪ :‬تمرین مراقبه و یگانگی با طبیعت‬ ‫ایمنی و کاهش اضطراب‬
‫(‪ )1‬مرور تمرینهاي جلسه قبل؛ (‪ )۲‬موضوع اصلی‪ :‬گفتگو پیرامون جاودانگی و غایتمداري انسان و‬ ‫درک جاودانگی خویشتن‬
‫هستی‪ ،‬بحث درباره مفهوم مرگ به عنوان تحول و تولد دوباره و تمرین مواجهه با مفهوم مرگ‬ ‫با هدف کاهش اضطراب‬ ‫پنجم‬
‫(تحول)‪ )3( .‬جمعبندي و ارائه تمرین منزل‪ :‬تمرین خط تولد تا تحول و تمرین مراقبه‬ ‫مرگ‬
‫‪ )1‬مرور تمرینهاي جلسه قبل؛ (‪ )۲‬موضوع اصلی‪ :‬گزارش هر یک از اعضاء از مجموع تمرینهاي‬
‫مرور جلسات قبل و‬
‫انجام شده‪ ،‬بازخورد و تحلیل برداشت و نگرش افراد از روند جلسات‪ ،‬جمعبندي مطالب آموزشی‪)3( .‬‬ ‫ششم‬
‫جمعبندي مطالب‬
‫ارائه تمرین منزل‪ :‬تمرین تقدیر وحدانی از خود و دیگران و تمرین مراقبه‬

‫صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه جایگزین‬ ‫روش اجرا‬

‫شدند‪ .‬افراد گروه آزمایش در ‪ ۶‬جلسه مداخلة آموزشی‬
‫مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار‪ ،‬هفتهاي یکبار (به مدت‬
‫‪ 1۲0‬دقیقه) شرکت و ‪ ۶‬جلسه تمرین در منزل را تجربه‬
‫کردند و گروه گواه در فهرست انتظار قرار گرفتند‪ .‬سپس هر‬
‫دو گروه آزمایش و گواه براي بار دوم پرسشنامههاي‬
‫مربوطه را تکمیل کردند (پسآزمون)‪ .‬بعد از گذشت ‪ ۲‬ماهه‬
‫با اعالم فراخوان در فضاي مجازي و مکانهاي عمومی‬
‫شهر تهران شامل‪ ،‬فرهنگسراها‪ ،‬سراي محلهها و مساجد‪،‬‬
‫تعداد ‪ ۲4‬نفر از داوطلبانی که معیارهاي ورود به پژوهش از‬
‫جمله‪ ،‬داشتن نمره برش ‪ 7‬در پرسشنامه اضطراب مرگ و‬
‫نمره برش ‪ 35‬در پرسشنامه تجدیدنظر شده احساس‬
‫تنهایی را داشتند (در مرحله پیشآزمون)‪ ،‬انتخاب و به‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬ ‫‪ ۲8۲‬ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬زادهمحمدي و پناغی‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد‪ .‬در پایان در جهت رعایت‬ ‫نیز ابزار پژوهش توسط دو گروه تکمیل شد (پیگیري) تا‬
‫اصول اخالقی‪ ،‬براي افراد گروه گواه نیز جلسات مداخلة‬ ‫تفاوتهاي احتمالی مورد بررسی قرار گیرند‪ .‬تجزیه و‬
‫آموزشی برگزار شد‪.‬‬ ‫تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار ‪ SPSS‬نسخه ‪ ۲۲‬و با‬
‫یافتهها‬ ‫روش آمار توصیفی و آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیره‬
‫شاخصهاي توصیفی نمرات پیشآزمون‪ ،‬پسآزمون دو‬ ‫انجام شد‪ .‬جلسات مداخله توسط دو روانشناس بالینی‬
‫گروه کنترل و آزمایش درجدول ‪ ۲‬ارائه شده است‪.‬‬ ‫آموزش دیده در محل کلینیک تخصصی خانواده و کودک‬
‫جدول ‪۲‬‬
‫اطالعات توصیفی مربوط به اضطراب مرگ و احساس تنهایی دو گروه در پیشآزمون‪ ،‬پسآزمون‬
‫گروه کنترل‬ ‫گروه آزمایش‬
‫پسآزمون‬ ‫پیشآزمون‬ ‫پسآزمون‬ ‫پیشآزمون‬ ‫متغیرها‬
‫میانگین (انحرافمعیار) میانگین (انحرافمعیار)‬ ‫میانگین (انحرافمعیار) میانگین (انحرافمعیار)‬
‫‪)10/۶1( 44/33‬‬ ‫‪)11/35( 44/08‬‬ ‫‪)8/0۲( 3۲/75‬‬ ‫‪)10/98( 41/33‬‬ ‫احساس تنهایی‬
‫‪)۲/1۲( 7/83‬‬ ‫‪)1/88( 7/41‬‬ ‫‪)1/34( ۶/00‬‬ ‫‪)۲/04( 8/00‬‬ ‫اضطراب مرگ‬
‫مرگ به لحاظ آماري معنیدار نبود [‪P=0/49>0/05‬‬ ‫مندرجات جدول ‪ ۲‬نشان میدهد که دو گروه پژوهش‬
‫‪۲۲ (=0/47‬و‪ F)1‬و ‪۲۲ (=1/5۶ P=0/۲۲>0/05‬و‪ .]F)1‬بنابراین‬ ‫در تمامی متغیرهاي مورد مطالعه در مرحلة پیشآزمون‬
‫مفروضه همگونی واریانسها نیز تأیید شد‪ .‬مفروضه مهم‬ ‫تفاوتهاي چشمگیري با یکدیگر نداشتهاند؛ چرا که‬
‫تحلیل کواریانس یعنی همگونی ضرایب رگرسیون‪ ،‬از‬ ‫میانگین و انحراف استاندارد گروهها‪ ،‬تقریبا به هم نزدیک‬
‫طریق بررسی اثر تعاملی متغیر مستقل و پیشآزمون هر‬ ‫بوده است اما در مرحله پسآزمون‪ ،‬میانگین و انحراف‬
‫متغیر وابسته بر پسآزمون آن انجام شد‪ ،‬که نتایج حاکی از‬ ‫استاندارد‪ ،‬گروه آزمایش در متغیرهاي اضطراب مرگ و‬
‫معنادار بودن میزان ‪ F‬در سطح ‪ 0/05‬بود [‪P=0/05>0/01‬‬ ‫احساس تنهایی تغییرات محسوسی داشته است‪ .‬قابل ذکر‬
‫‪ .]F=3/۶۲04‬جهت بررسی پیشفرض توزیع نرمال‬ ‫است که این تفاوتها در دوره پیگیري نیز با اندکی تغییر‬
‫متغیرهاي وابسته از آزمون کالماگروف‪-‬اسمیرنف استفاده‬ ‫نسبت به دوره پسآزمون پایدار بوده است‪ .‬با توجه به طرح‬
‫شد‪ .‬مطابق نتایج این آزمون توزیع نرمال در متغیرها وجود‬ ‫پژوهشی حاضر از آزمون تحلیل کوواریانس براي تجزیه‬
‫دارد چرا که ‪ Z‬به دست آمده در سطح معنیداري ‪0/05‬‬ ‫نتایج اصلی استفاده شد‪ .‬در همین راستا ابتدا براي بررسی‬
‫معنیدار نمیباشد‪ .‬از آنجایی که پیشفرضهاي آزمون‬ ‫همگونی واریانس دو گروه در مرحله پسآزمون‪ ،‬از آزمون‬
‫تحلیل کوواریانس محقق شده است‪ ،‬بنابراین به ارائه نتایج‬ ‫همگونی واریانسهاي لوین استفاده شد‪ .‬آزمون لوین‬
‫اصلی میپردازیم‪.‬‬ ‫محاسبه شده در مورد متغیر احساس تنهایی و اضطراب از‬
‫جدول ‪3‬‬
‫نتایج تحلیل کوواریانس تکمتغیري تفاوت گروه آزمایش و کنترل در نمرات احساس تنهایی و اضطراب مرگ‬
‫اندازه‬ ‫سطح‬ ‫آماره‬ ‫میانگین‬ ‫درجه‬ ‫مجموع‬ ‫منبع‬ ‫متغیرهاي‬
‫اثر‬ ‫معنیداري‬ ‫‪F‬‬ ‫مجذورات‬ ‫آزادي‬ ‫مجذورات‬ ‫وابسته‬
‫‪0/۶8‬‬ ‫‪P<0/005‬‬ ‫‪4۶/14 1338/00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1338/00‬‬ ‫پیشآزمون‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪P<0/001‬‬ ‫‪19/01 551/۲1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪551/۲0‬‬ ‫احساس تنهایی عضویت گروهی‬
‫‪۲8/99‬‬ ‫‪۲1‬‬ ‫‪۶08/90‬‬ ‫خطا‬
‫‪0/37‬‬ ‫‪P<0/00۲‬‬ ‫‪1۲/37‬‬ ‫‪83/۲5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪83/۲5‬‬ ‫پیشآزمون‬
‫‪0/38‬‬ ‫‪P<0/00۲‬‬ ‫‪13/03‬‬ ‫‪۲7/۲1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪۲7/۲1‬‬ ‫اضطراب مرگ عضویت گروهی‬
‫‪۲/08‬‬ ‫‪۲1‬‬ ‫‪43/83‬‬ ‫خطا‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ ‪۲83‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫معنیدار میباشد و این مداخله بر اضطراب مرگ زنان در‬
‫مرحله آشیانة خالی نیز مؤثر است‪ .‬چرا که ‪ F‬محاسبه شده‬
‫(‪ )13/03‬در سطح معنیداري ‪ P<0/05‬معنیدار میباشد‪.‬‬
‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫طبق جدول ‪ 3‬آموزش مبتنی بر روانشناسی‬
‫وحدتمدار بر احساس تنهایی زنان در مرحله آشیانة خالی‬
‫مؤثر است‪ F .‬محاسبه شده (‪ )19/01‬در سطح ‪P<0/05‬‬

‫جدول ‪4‬‬
‫تحلیل کوواریانس تکمتغیري تفاوت میانگین نمرههاي گروه آزمایش و کنترل در مرحله پسآزمون و پیگیري‬
‫مجموعمجذورات درجهآزادي میانگینمجذورات ‪ F‬سطحمعنیداري اندازه اثر‬ ‫منبع‬ ‫متغیر وابسته‬
‫پسآزمون‬
‫‪0/۶8‬‬ ‫‪P<0/005‬‬ ‫‪4۶/14‬‬ ‫‪1338/00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1338/00‬‬ ‫پیشآزمون‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪P<0/001‬‬ ‫‪19/01‬‬ ‫‪551/۲0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪551/۲0‬‬ ‫احساس تنهایی عضویت گروهی‬
‫‪۲8/99‬‬ ‫‪۲1‬‬ ‫‪۶08/90‬‬ ‫خطا‬
‫‪0/37‬‬ ‫‪P<0/00۲‬‬ ‫‪1۲/37‬‬ ‫‪83/۲5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪83/۲5‬‬ ‫پیشآزمون‬
‫‪0/38‬‬ ‫‪P<0/00۲‬‬ ‫‪13/03‬‬ ‫‪۲7/۲1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪۲7/۲1‬‬ ‫اضطراب مرگ عضویت گروهی‬
‫‪۲/08‬‬ ‫‪۲1‬‬ ‫‪43/83‬‬ ‫خطا‬
‫پیگیري‬
‫‪0/3۶‬‬ ‫‪P<0/00۲‬‬ ‫‪1۲/7۶‬‬ ‫‪888/1۶‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪888/1۶‬‬ ‫عضویت گروهی‬
‫احساس تنهایی‬
‫‪۶9/58‬‬ ‫‪۲۲‬‬ ‫‪۶3/15‬‬ ‫خطا‬
‫‪0/3۲‬‬ ‫‪P<0/004‬‬ ‫‪10/۶7‬‬ ‫‪3۲/۶۶‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3۲/۶۶‬‬ ‫عضویت گروهی‬
‫اضطراب مرگ‬
‫‪3/0۶‬‬ ‫‪۲1‬‬ ‫‪۶7/33‬‬ ‫خطا‬

‫(‪)۲01۲‬؛ راجاگوپال‪ ،‬مکنزي‪ ،‬بیلی و الویزو (‪)۲00۲‬؛‬
‫بریتبارت‪ ،‬گیبسون و برگ (‪ )۲004‬و پارپایی و کاکابرایی‬
‫(‪ ،)1397‬همسو میباشد‪.‬‬
‫در تبیین این یافتهها‪ ،‬به نظر میرسد حضور زنان در‬
‫جلسات مداخله آموزشی مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار و‬
‫انجام تمرینهاي خط تولد تا تحول‪ ،‬تصور خویشتن در‬
‫حال جنینی و حال پس از مرگ (تحول)‪ ،‬نگرش آنان در‬
‫خصوص معناي اتفاقات زندگی را تغییر و اضطراب مرگ را‬
‫کاهش داده است‪ .‬درک مرگ به عنوان تحول‪ ،‬مراجعان را‬
‫از هراس بنیادي از مرگ رهانیده و به جاي حسرت از‬
‫زندگی و احساس تباهی به پیوستن متعالیتر انسان با‬
‫هستی تأکید دارد‪ .‬نگاهی چون تولدي دوباره به زندگی‪،‬‬
‫مرگ را از معناي ترسناک آن تهی میکند و ادراک فرد از‬
‫زندگی پر فراز و نشیب و گاها مشقتبار را مثبت تلقی‬
‫میکند‪ .‬در نگاه وحدتمدار زنان آموختند که هدف از‬
‫هستی و بودن تجربه خودشکوفایی در تعامل با وحدت‬
‫دیگران و هستی است‪ .‬اصالتی که نیروي خودشکوفایی آن‬
‫در درون آنان وجود دارد و هدف از تجارب زندگی تحقق‬
‫آن است و این تجارب هر چند تلخ و خطا در جهت باروري‬
‫انسانها است‪ .‬همچنین تمرین اتصال و یگانگی به هستی‬
‫و طبیعت و انجام تمرین مراقبه براي ادراک حسی به زنان‬
‫کمک کرد تا احساس اتصال و ارتباط راحت با خود و‬
‫مندرجات جدول ‪ 4‬نتایج نشان میدهد که آموزش‬
‫مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار براحساس تنهایی زنان در‬
‫مرحله آشیانة خالی و اضطراب مرگ زنان در مرحله آشیانة‬
‫خالی بعد از پیگیري ‪ ۲‬ماهه نیز تأثیر دارد‪ ،‬چرا که ‪ F‬هاي‬
‫محاسبه شده در سطح معنیداري ‪ P< 0/05‬معنیدار‬
‫میباشند‪.‬‬
‫بحث و نتیجهگیری‬
‫هدف اصلی این پژوهش تعیین اثربخشی مداخلة آموزشی‬
‫مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار بر اضطراب مرگ و‬
‫احساس تنهایی زنان در مرحله آشیانة خالی بود‪ .‬نتایج‬
‫تحلیلهاي آماري‪ ،‬نشان داد که مداخلة آموزش مبتنی بر‬
‫روانشناسی وحدتمدار درکاهش میزان احساس تنهایی و‬
‫اضطراب مرگ زنان در مرحلة آشیانة خالی به نحو معنیدار‬
‫و پایداري مؤثر بوده است‪.‬‬
‫براي نخستین بار است که اثربخشی یک مداخلة آموزشی‬
‫بومی مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی‬
‫و اضطراب مرگ زنان در مرحة آشیانة خالی آزمون میشود‪.‬‬
‫ناگزیر در تأیید معناداري پژوهشهاي همسو به منابع‬
‫مشابه در خصوص اثربخشی درمانهاي معناگرا و معنویت‬
‫درمانی در این زمینه‪ ،‬پرداختهشد‪ .‬نتایج پژوهش حاضر با‬
‫نتایج پژوهشهاي محمدي و کمالی (‪)1397‬؛ دشت‬
‫بزرگی‪ ،‬سواري و صفرزاده (‪)1395‬؛ بریتبارت و همکاران‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫عملکرد کامل و خودشکوفا دست یابد الزم است که توانایی‬
‫خود را از طریق روبرو شدن با سختی و مشکالت پیدا کند‪.‬‬
‫آموزش وحدت آگاهی تحسینگر تابآوري در برابر‬
‫مشکالت و دشواريهاي زندگی است‪ .‬زنان در مرحله‬
‫آشیانة خالی انباشته از تجارب ارزشمند در پرورش فرزند و‬
‫همراهی آنان در مشکالت بودهاند و این تابآوري‪ ،‬ماوراي‬
‫سازگاري و در واقع تالش براي مقابله با ناگواري‪ ،‬پیشرفت‬
‫فردي و بهبود روابط فردي است‪ .‬لذا به نظر میرسد‬
‫وحدتآگاهی توانست پاسخ زنان به سختیهاي زندگیشان‬
‫را با اتخاذ معنایی جدید تحت تأثیر ادراک مثبت از جهان‬
‫قرار دهد‪ ،‬بر تابآوري و سازگاري فرد در برابر شرایط‬
‫ناگوار بیافزاید و توانایی فرد براي کنار آمدن موفقیتآمیز با‬
‫موقعیتهاي استرسزا را بیشتر کند‪ .‬همانطور که سلیگمن‬
‫(‪ ،)۲011/1397‬یکی از پیشگامان روانشناسی مثبتنگر‬
‫معتقد است سبک تفکر میتواند توانایی افراد به پاسخدهی‬
‫تابآورانه ضربههاي غیر قابل اجتناب در مسیر زندگی را‬
‫تسهیل کند‪ .‬از این منظر انجام تمرین ترسیم داستان‬
‫زندگی‪ ،‬تمرین خط تولد تا تحول‪ ،‬تمرین یگانگی با طبیعت‬
‫و تقدیر وحدانی به حمایتگري درونی و باطنی نسبت به‬
‫فشارهاي روانی کمک کرده و منجر به بهبود احساس‬
‫ارزش شخصی و کاهش احساس تنهایی شده است‪.‬‬
‫پژوهشها نشان میدهد مداخالت گروهی به افراد‬
‫کمک میکند تا مهارتهاي اجتماعی مؤثرتري را بیاموزند‬
‫و به این درک برسند که دیگران نیز مانند آنها مشکالتی‬
‫دارند‪ .‬افراد با بیان نگرانیهاي خود در گروه میتوانند‪،‬‬
‫مشکالت خود را واضحتر ببینند‪ .‬مداخالت گروهی فرصتی‬
‫براي حمایت متقابل و وسیلهاي براي کمک به افراد در‬
‫جهت مقابله مؤثر با استرسها و سازش با مشکالت زندگی‬
‫است (سادوک‪ ،‬سادوک و روئیز‪ .)۲015/1394 ،‬از این رو‬
‫بهنظر میرسد گفتگو پیرامون رنج و نیازهاي مشترک به‬
‫صورت گروهی‪ ،‬نیز تأثیر مثبتی بر زنان شرکت کننده در‬
‫این پژوهش داشته و تجربه همبستگی در گروه را که‬
‫بخش از اهداف وحدتمدار جلسات براي کاهش اضطراب‬
‫و تنهایی است‪ ،‬برجا داشته که این نشانی از تأثیرگذاري‬
‫مثبت جلسات گروهی بر زنان بوده است‪.‬‬
‫مداخالت روانشناختی و رواندرمانی‪ ،‬به شدت متأثر از‬
‫زمینههاي فرهنگی‪ ،‬باورها و ارزشهاي درون فرهنگی‬
‫شخصی و فردي مستلزم روبرو شدن با شرایط سخت و‬
‫دشوار مشکالت است و انسان اگر میخواهد به سطح‬
‫‪ ۲84‬ابراهیمی قیه قشالق‪ ،‬زادهمحمدي و پناغی‬
‫هستی‪ ،‬آرامش در تنهایی‪ ،‬خلوت درونی و بودن با خویشتن‬
‫را درک کنند‪ .‬این تجربه اضطراب مرگ زنان در مرحلة‬
‫آشیانه خالی را کاهش داد‪ .‬به تعبیر رایس (‪،)۲009‬‬
‫اندیشیدن به مرگ‪ ،‬ترسناک بوده و بیشتر مردم ترجیح‬
‫میدهند به آن فکر نکنند‪ .‬از آنجایی که مرگ هرگز‬
‫تجربه نشده‪ ،‬همه به نوعی در مورد آن دچار اضطراب‬
‫هستند اما نگاه تحولی روانشناسی وحدتمدار به مرگ‪ ،‬به‬
‫مثابه یک حضور دوباره‪ ،‬از وحشت و دلهرهآور بودن آن‬
‫کاست و معناي متعالیتر از حضور خود در هستی را القا‬
‫کرد‪ .‬در این جلسات به زنان در مرحله آشیانة خالی کمک‬
‫شد تا تعبیرشان از مفهوم رنج را تغییر دهند و رنج دوري از‬
‫فرزندان‪ ،‬غم و اندوه و یا فقدانها را مرحله جدیدي براي‬
‫سازگاري‪ ،‬تحول و ارتقا روحی خود در نظر بگیرند‪ .‬در این‬
‫جلسات اعضاء گروه‪ ،‬به کمک آگاهی یافتن از وابستگی و‬
‫چسبندگی که در رابطه با فرزندان جدا شده حس میکردند‪،‬‬
‫انجام تمرین مراقبه و مرور داستان زندگی‪ ،‬به ترمیم‬
‫دلبستگیها و استقالل مورد نیاز براي این مرحله از زندگی‬
‫پرداختند‪ .‬تغییر نگرش بر مشکالت زندگی و دریافت‬
‫متعالیتر از آن‪ ،‬با معنادادن به حسرتها‪ ،‬پذیرش و تسلیم‬
‫در برابر واقعیت به آرامش و تحمل بیشتر تجارب سخت و‬
‫دشوار گذشته افزود‪.‬‬
‫زنان در مرحله آشیانة خالی با انجام تمرین یافتن وحدت‬
‫و معناداري رویدادهاي زندگی‪ ،‬از طریق بررسی یکپارچه‬
‫هویت خویشتن با گفتگو درباره کیستی و چیستی خویشتن‬
‫و همچنین بیان داستانهاي زندگی و شناسایی معناي‬
‫رخدادهاي آن به هویت یکپارچهتري از خود و شفقت‬
‫بیشتري نسبت به خویشتن دست یافتند‪ .‬مرور وحدتمدار‬
‫زندگی از احساس تأسف بر گذشته و سرزنشگري خویشتن‬
‫کاست‪ .‬زنان در مرحله آشیانة خالی با انجام تمرین ترسیم‬
‫داستان زندگی و ترسیم الیههاي اتصال به هستی‪ ،‬حس‬
‫یکپارچهاي از زندگینامه خویشتن درک کردند که علیرغم‬
‫اتفاقات تلخ و دشوار‪ ،‬فهم تازه و معناداري از داستان و‬
‫وقایع زندگی به دست میدهد‪ .‬وحدت آگاهی‪ ،‬توانست به‬
‫یکپارچگی و معنایی سازنده و نگرشی مثبت از روابط و‬
‫فعالیتهاي گذشته و اثرات مثبت آن با وضعیت کنونی آنان‬
‫منجر شود‪ .‬غلبهکردن بر شرایط دشوار و چالش برانگیز‪ ،‬به‬
‫حس معناداري منجر میشود (فرانکل‪ .)194۶/1391 ،‬رشد‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ ‪۲85‬‬ ‫روانشناسی پیري‪ ،1398 ،‬دوره ‪ ،5‬شماره ‪۲75-۲88 ،4‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫پارپایی‪ ،‬ر‪ ،.‬و کاکابرایی‪ ،‬ک‪ .)1397( .‬اثربخشی معنادرمانی بر‬ ‫بوده و کارایی آنها بسته به میزان هماهنگی با زمینههاي‬
‫کاهش افسردگی و اضطراب زنان سالمند داراي سندرم‬ ‫فرهنگی و اعتقادي مردمی است که تحت درمان قرار‬
‫آشیانه خالی‪ .‬روانشناسی پیري‪.51-59 ،)1(4 ،‬‬ ‫میگیرند (هافمن و پروپست‪۲۰۰۶ ،‬؛ به نقل از رحیمی‪،‬‬
‫تابان‪ ،‬ح‪ ،.‬قاسمی‪ ،‬غ‪ ،.‬فرزانه‪ ،‬آ‪ ،.‬و کاظمی‪ ،‬م‪ .)1385( .‬بررسی‬ ‫‪ .)139۶‬از آنجایی که رویکرد روانشناسی وحدتمدار‪،‬‬
‫مشکالت سن پیري در ایران و جهان‪ ،‬تهران‪ :‬نشر آشنا‪.‬‬ ‫رویکردي منطبق بر زمینههاي فرهنگی و مذهبی جامعه‬
‫خالقی‪ ،‬ف‪ .)1395( .‬اثربخشی آموزش نگرش وحدتمداري در‬ ‫ایران است‪ ،‬میتوان انتظار داشت که به کارگیري آن‪ ،‬نتایج‬
‫اشعار مولوي بر الگوهاي ارتباطی خانواده‪ ،‬بهزیستی روانی و‬ ‫مطلوبی را به همراه داشته باشد‪.‬‬
‫امیدواري دختران دانشجوي مادرسرپرست (پایاننامه‬ ‫از محدودیتهاي این پژوهش میتوان به‪ ،‬کوتاه بودن‬
‫کارشناسی ارشد چاپ نشده)‪ .‬دانشگاه شهید بهشتی‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫مدت زمان میان پس آزمون و آزمون پیگیري و کنترل‬
‫دشتبزرگی‪ ،‬ز‪ ،.‬سواري‪ ،‬ک‪ ،.‬و صفرزاده‪ ،‬س‪ .)139۶( .‬اثربخشی‬ ‫نشدن رخدادهاي همزمان با پژوهش و نقش متغیرهاي‬
‫معنویت درمانی اسالمی بر احساس تنهایی و اضطراب‬
‫مزاحم‪ ،‬اشاره کرد‪ .‬با توجه به موارد ذکر شده در تعمیم‬
‫مرگ سالمندان‪ .‬روانشناسی پیري‪.177-18۶ ،)۲(۲ ،‬‬
‫دادن نتایج به سایر افراد و گروهها بایستی جانب احتیاط‬
‫رجبی‪ ،‬غ‪ ،.‬و بحرانی‪ ،‬م‪ .)1380( .‬تحلیل عاملی سؤالهاي‬ ‫رعایت شود‪ .‬براساس یافتهها و محدودیتهاي موجود در‬
‫مقیاس اضطراب مرگ‪ .‬مجله روانشناسی‪.331-344 ،۲0 ،‬‬
‫این پژوهش‪ ،‬پیشنهاد میشود در پژوهشهاي آتی‬
‫رحیم زاده‪ ،‬س‪ ،.‬بیات‪ ،‬م‪ ،.‬و اناري‪ ،‬ا‪ .)1388( .‬احساس تنهایی و‬ ‫اثربخشی مداخله آموزشی مبتنی بر روانشناسی وحدتمدار‬
‫خوداثربخشی اجتماعی در نوجوانان‪ .‬روانشناسی تحولی‪۶ ،‬‬
‫با سایر مداخلههاي کارآمد‪ ،‬در زمینه کاهش مشکالت زنان‬
‫(‪.87-9۶ ،)۲۲‬‬
‫در مرحلة آشیانة خالی مقایسه شود‪ .‬و با توجه به پیوند‬
‫رحیمی‪ ،‬ز‪ .)139۶( .‬اثربخشی آموزش روانشناسی وحدتمدار‬
‫موجود بین رویکرد روانشناسی وحدتمدار با رویکردهاي‬
‫بر رضایت از زندگی زناشویی و بهزیستی روانی زوجین‬
‫معنوي و مذهبی در روانشناسی و همچنین با نگاه به‬
‫(پایاننامه کارشناسی ارشد چاپ نشده)‪ .‬دانشگاه شهید‬
‫بستر فرهنگ دینی جامعه ایرانی‪ ،‬مداخالت مبتنی بر‬
‫بهشتی‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫روانشناسی وحدتمدار‪ ،‬روش بومی مناسبی براي مداخله‬
‫رحیمیان‪ ،‬ا‪ .)1393( .‬اثربخشی هنردرمانی وحدتمدار بر درک‬
‫معنادار گروهی است‪ ،‬که استفاده از این رویکرد به‬
‫تابآوري از خانواده و عزتنفس نوجوانان بدسرپرست‬
‫(پایاننامه کارشناسی ارشد چاپ نشده)‪ .‬دانشگاه شهید‬ ‫رواندرمانگران و مشاوران در فرهنگ و جامعه ایرانی که‬
‫بهشتی‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫واجد باورهاي دینی و عرفانی است پیشنهاد میشود‪.‬‬
‫سپاسگزاری‬
‫زادهمحمدي‪ ،‬ع‪ .)1390( .‬روانشناسی وحدتمدار‪ .‬تهران‪:‬‬
‫انتشارات قطره‪.‬‬ ‫از تمامی شرکتکنندگان در پژوهش و افرادي که ما را در‬
‫زادهمحمدي‪ ،‬ع‪ .)1395( .‬مکتب روانشناسی وحدتمدار‪،‬‬
‫انجام این مطالعه یاري نمودند‪ ،‬تشکر و قدردانی مینماییم‪.‬‬
‫مقایسه تطبیقی با مکاتب‪ :‬روانتحلیلی‪ ،‬رفتارگرایی‪،‬‬ ‫منابع‬
‫انسانگرایی‪ ،‬وجودگرایی‪ ،‬شناختگرایی‪ ،‬گشتالت‪،‬‬ ‫اسکندري‪ ،‬ل‪ .)1398( .‬تأثیر هنردرمانی وحدت مدار بر احساس‬
‫معناگرایی‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات قطره‪.‬‬ ‫تنهایی و امید به زندگی در سالمندان (پایاننامه کارشناسی‬
‫زادهمحمدي‪ ،‬ع‪)1398( .‬؛ بررسی تطبیقی روانشناسی‬ ‫ارشد چاپ نشده)‪ .‬دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات‪ ،‬تهران‪.‬‬
‫وحدتمدار و روانشناسی وجودي‪ :‬تقابل دو رویکرد‬ ‫بحیرایی‪ ،‬ه‪ ،.‬دالور‪ ،‬ع‪ ،.‬و احدي‪ ،‬ح‪ .)1385( .‬بهنجار کردن‬
‫معناگراي فطرينگر و پدیدارگرا‪ .‬روانشناسی فرهنگی‪،‬‬ ‫مقیاس احساس تنهایی ‪( UCLA‬نسخه سوم) در‬
‫‪.15-3۶ ،)1(۲‬‬ ‫دانشجویان مستقر در تهران‪ .‬روانشناسی کاربردي‪-7 ،1 ،‬‬
‫سادوک‪ ،‬ب‪ ،.‬سادوک‪ ،‬و‪ ،.‬و روئیز‪ ،‬پ‪ .)1394( .‬خالصه‬ ‫‪.18‬‬
‫روانپزشکی کاپالن و سادوک علوم رفتاري‪/‬روانپزشکی‬ ‫بیطرفان‪ ،‬ل‪ ،.‬کاظمی‪ ،‬م‪ ،.‬و یوسی افراشته‪ ،‬م‪ .)139۶( .‬رابطه‬
‫بالینی‪ ،‬جلد اول (ترجمه ف‪ .‬رضاعی)‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات‬ ‫سبکهاي دلبستگی به خدا و تابآوري با اضطراب مرگ در‬
‫ارجمند‪( .‬تاریخ انتشار به زبان اصلی‪)۲015 ،‬‬ ‫سالمندان‪ .‬سالمند‪.449-457 ،47 ،‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ۲75-۲88 ،4 ‫ شماره‬،5 ‫ دوره‬،1398 ،‫روانشناسی پیري‬
Archive of SID
Bart, P. (1978). Depression in middle-aged
women. In V. Gornick & B. K. Moran
(Eds.), Women in sexist society. New York:
Basic Books.
Bitarafan, L., Kazemi, M., & Yousefi
Afrashte, M. (2018). Relationship between
Styles of Attachment to God and Death
Anxiety Resilience in the Elderly. Iranian
Journal of Ageing, 12 (4), 446-457.
[Persian]
Breitbar, W., Gibson, C. & Berg, A. (2004).
Psychotherapeutic intervention at the end
of life: a focus on meaning and spirituality.
The Journal of lifelong in Psychiatry,
49(6), 336-372.
Breitbart, W., Rosenfeild, B., Poppito, S.,
Vickens, A.J., & Cassileth, BR. (2012).
Pilot randomized controlled trial of
individual meaning-centered psychotherapy
for patients with advanced cancer. Journal
of Clinical Oncology, 30(12), 1304-1309.
Dashtbozorgi, Z., Sevari, k., & Safarzadeh, S.
(2019). Effectiveness of Islamic Spiritual
Therapy on the Feeling of Loneliness and
Death Anxiety in Elderly People. Journal
of Aging Psychology, 2 (3), 177-186.
[Persian]
Dunn, J. C., Dunn, J. G., & Bayduza, A.
(2007). Perceived athletic competence,
sociometric status and loneliness in
elementary school children, Journal of
behavior, 30(3), 249-269.
Duvall, Evelin Millis. (1971). Family
Development (4th ed.(. Philadelphia: J.B.
Lippincott Company.
Eskandari, L. (2019). The Effectiveness of
unity-oriented art therapy on loneliness
and life expectancy in the elderly
(Unpublished Master Thesis). Islamic Azad
University Research Sciences Branch,
Tehran. [Persian]
Frankl, V. (1946). Man's Search for Meaning
(A. Moarefi, Trans.). Tehran: Tehran
University publications. [Persian]
Gire, J., T., (2002). How death imitates life:
Cultural influences on conceptions of death
and dying. Reading in Psychology and
Culture, 15(2), 30-44.
Hashemi Razini, H., Baheshmat Juybari, S., &
Ramshini, M. (2017). Relationship between
Coping Strategies and Locus of Control
with the Anxiety of Death in Old People.
‫ زادهمحمدي و پناغی‬،‫ ابراهیمی قیه قشالق‬۲8۶
.‫ (ترجمه ا‬،‫ شکوفایی روانشناسی مثبتگرا‬.)1397( .‫ م‬،‫سلیگمن‬
،‫ (تاریخ انتشار به زبان اصلی‬.‫ نشر روان‬:‫ تهران‬.)‫کامکار‬
)۲011
.‫ م‬،‫ و یزدانی‬،.‫ ن‬،‫ خدادادي‬،.‫ ش‬،‫ رضاماسوله‬،.‫ ف‬،‫شیخاالسالمی‬
‫ فصلنامه‬.‫ تنهایی و سالمت عمومی سالمندان‬.)1390(
.۲8-34 ،)۶۶(۲1 ،‫پرستاري و مامایی جامعنگر‬
.‫ انسان در جستجوي معنا (ترجمه ع‬.)1391( .‫ و‬،‫فرانکل‬
‫ (تاریخ انتشار به‬.‫ انتشارات دانشگاه تهران‬،‫ تهران‬.)‫معارفی‬
)194۶ ،‫زبان اصلی‬
‫ رابطه سن و معنایابی در‬.)1395( .‫ و معاذي نژاد‬،.‫ ک‬،‫کاکابرایی‬
-‫ روان‬،‫زندگی با اضطراب مرگ در زنان و مردان سالمند‬
.37-47 ،)1(۲ ،‫شناسی پیري‬
‫ اثربخشی معنادرمانی گروهی‬.)1397( .‫ ه‬،‫ و کمالی‬،.‫ ي‬،‫محمدي‬
‫ احساس تنهایی و سالمت عمومی‬،‫بر سازگاري اجتماعی‬
.۶1-7۲ ،)1(4 ،‫ روانشناسی پیري‬.‫سالمندان‬
‫ مقایسه سندرم‬.)1393( .‫ م‬،‫ و حسینی‬،.‫ م‬،‫ خیر‬،.‫ ف‬،‫مهديیار‬
‫آشیانه خالی در والدین قبل و بعد از ترک منزل توسط‬
،‫ دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردي‬.)‫فرزند(ان‬
.17-30،)4(15
‫ اثربخشی مداخلة آموزشی مبتنی بر‬.)1394( .‫ غ‬،‫نصیري هانیس‬
‫ خودشکوفایی و رابطه‬،‫روانشناسی وحدتمدار بر تنیدگی‬
‫کودک مادران کودکان مبتال به درخودماندگی‬-‫مادر‬
‫ دانشگاه شهید‬.)‫(پایاننامه کارشناسی ارشد چاپ نشده‬
.‫ تهران‬،‫بهشتی‬
‫ پیشبینی‬.)1397( .‫ آسیه‬،‫ و مرادي‬،.‫ خ‬،‫ مومنی‬،.‫ پ‬،‫ورعی‬
‫بهزیستی روانشناختی بر اساس نگرش به دین و اضطراب‬
‫مرگ در مردان سالمند مرکز نگهداري نیمهوقت شهر‬
.54-۶8 ،)۲( 4 ،‫ پژوهش در دین و سالمت‬.‫کرمانشاه‬
.)139۶( .‫ م‬،‫ و رامشینی‬،.‫ ش‬،‫ باحشمت جویباري‬،.‫ ه‬،‫هاشمی‬
‫بررسی ارتباط راهبردهاي مقابله و منبع کنترل با اضطراب‬
.۲3۲-۲41 ،)۲(1۲ ،‫ سالمند‬،‫مرگ در سالمندان‬
Abe, J. S., (2013). Handbook of Multicultural
Mental Health: Chapter 8 Spirituality and
Culture: Implications for Mental Health
Service Delivery to Diverse Populations,
Edited by: Freddy A. Paniagua and Ann
Marie Yamada, 147-166.
Bahirayi, H., Delavar, A., & Ahadi, H. (2006).
Standardization of UCLA Loneliness Scale
(version 3) on Students Attending
Universities in Tehran. Journal of Applied
Psychology, 1, 7-18. [Persian]
www.SID.ir
 ۲87 ‫روانشناسی وحدتمدار بر احساس تنهایی و اضطراب مرگ‬
Archive of SID
Iranian Journal of Ageing, 12 (2), 232-241.
[Persian]
Henrich, L.M., & Gullone, E. (2006). The
clinical significance of loneliness: a
literature review. Clinical Psychology
Review, 26(1), 695-718.
Kakabaraei, K., & Maazinezhad, M. (2016).
The Relationship between Finding
Meaning in Life and Demographic
Characteristics with Death Anxiety in the
Elderly. Journal of Aging Psychology, 2
(1), 37-47. [Persian]
Kamyab Mansori, Y., Dolatian, M., Shams, J.,
& Nasiri, M. (2017). Relationship between
Death Anxiety and Spiritual Well-Being in
Patients with Gynecologic Cancer.
Advances in Nursing & Midwifery, 27(2),
28-34.
Karakoyun-Celik, O., Gorken, I., Sahin, S.,
Orcin, E., Alanyali, H., & Kinag, M.
(2010). Depression and anxiety levels in
women under follow-up for breast cancer.
Relationship to coping with cancer and
quality of life. Medical Oncology, 27(1),
108-113.
Karekla, M., Constantinou, M., (2010)
Religious Coping and Cancer: Proposing an
Acceptance and Commitment Therapy
Approach, Cognitive and Behavioral
Practice. 17(4), 371-381.
Khaleghi, F. (2017). The Effectiveness of
unity-oriented Attitude Training in Rumi's
Poems on Family Communication Patterns,
Psychological Well-being, and Hope of girl
students (Unpublished Master Thesis).
Shahid Beheshti University, Tehran.
[Persian]
Mahdiyar, F., Khayyer, M., & Hosseini, S.M.
(2009). Comparison between Empty Nest
Syndrome in Parents, before and After
Their Child (ren) Left Home. Knowledge &
Research in Applied Psychology, 15 (4),
17-29. [Persian]
Mohammadi, S.Y., & Kamali, H. (2016). The
Effectiveness of Group Logo therapy on
Social Adjustment, Loneliness and General
Health in Elderly. Journal of Aging
Psychology, 4 (1), 61-72. [Persian]
Nasiri hanis, Gh. (2016). The Effectiveness of
Unity-oriented Based Psychology
Educational Intervention on Stress, Self-
actualization and Mother-Child
Relationship in Mothers of Autistic
۲75-۲88 ،4 ‫ شماره‬،5 ‫ دوره‬،1398 ،‫روانشناسی پیري‬
Children. (Unpublished Master Thesis).
Shahid Beheshti University, Tehran.
[Persian]
Oliver, R. (1997) empty nest syndrome as a
focus of depression: A cognitive treatment
model, based on rational emotive therapy.
Psychotherapy: Theory, Research &
Practice. 14, 87-94.
Papalia, D. E., & Olds, S. W. (1986). Human
development (3rded.). New York: McGraw-
Hill.
Parpaee, R., & Kakaberaei, k. (2019). The
Effectiveness of Logotherapy on
Decreasing Depression and Anxiety in the
Elderly Women with Empty Nest
Syndrome. Journal of Aging Psychology, 4
(1), 51-59. [Persian]
Rahimi, Z. (2018). The Effectiveness of Unity-
oriented Based Psychology Training on
Marital Satisfaction and Psychological
Well-being in Couples. (Unpublished
Master Thesis). Shahid Beheshti
University, Tehran. [Persian]
Rahimian, A. (2015). The Effectiveness of
Unity-oriented Based Art Therapy on
Understanding resilience of the family and
Self-esteem in adolescents with bad
caretakers. (Unpublished Master Thesis).
Shahid Beheshti University, Tehran.
[Persian]
Rahimzadeh, S., Bayat, M., & Anari, A.
(2009). Loneliness and social self-efficacy
in adolescents. Journal of Developmental
Psychology, 6 (22), 87-96. [Persian]
Rajabi, G., & Bohrani, M. (2001). Factor
Analysis of Death Anxiety Scale
Questions. Journal of Psychology, 20, 331-
344. [Persian]
Rajagopal, D., Mackenzie, E., Bailey, C., &
Lavizzo-Mourey, R. (2002). The
effectiveness of a spiritually-based
intervention to alleviate subsyndromal
anxiety and minor depression among older
adults. Journal of Religence and Health,
41(2), 153–166.
Rice J, (2009). The relationship between
humor and death anxiety. Death Studies,
15(2), 87-99.
Russell, D.W., Peplau, L.A., & Ferguson, M.
(1978). Developing a measure loneliness.
Journal of Personality Assessment, 42 (3),
290-294.
www.SID.ir
 ۲75-۲88 ،4 ‫ شماره‬،5 ‫ دوره‬،1398 ،‫روانشناسی پیري‬
Archive of SID
Russell. D. (1996). UCLA Lonliness Scale
(version 3): Reliability, Validity and factor
structure. Journal of personality
Assessmentm, 66 (1), 20-40.
Sadock, B. J., Sadock, V.A., & Ruiz, P.
(2015). Synopsis of psychiatry: Behavioral
Sciences Clinical Psychiatry (F. Rezaie,
Trans.). Tehran: Arjmand Publications.
[Persian]
Seligman, M. (2011). Flourish: a visionary
new understanding of happiness and well-
being (A. Kamkar, Trans.). Tehran: Ravan.
[Persian]
Sheikholeslami, F., Reza Masouleh, Sh.,
Khodadadi, N., & Yazdani, M. (2009).
Loneliness and general health of elderly.
Journal of Holistic Nursing and Midwifery,
21 (66), 28-34. [Persian]
Sinoff, G. (2017). Thanatophobia (Death
anxiety) in the elderly: the problem of the
Childs inability to assess their own parents'
death anxiety state. Journal of Geriatric
Medicine, 4, 1-5.
So, W.K., Marsh, G., Ling, W.M., Leung,
F.Y., Lo, J.C., & Yeung, M. (2010).
Anxiety, depression and quality of life
among Chines breast cancer patients during
adjuvant therapy. European Journal of
Oncology Nursing, 14(1), 17-22.
Suhail، K.B.، Akrams، M.S. (2002). Correlats
of deaty anxiety in Pakistan. Death Studies،
26(1), 39-50.
‫ زادهمحمدي و پناغی‬،‫ ابراهیمی قیه قشالق‬۲88
Taban, H., Ghasemi, G., Farzaneh, A., &
Kazemi, M. (2007). Investigating the
problems of old age in Iran and the world.
Tehran: Ashena. [Persian]
Tasi, H.H. (2010). Videoconference Program
Enhances Social Support, Loneliness, and
Depressive Status of Elderly Nursing Home
Residents. Sigma Theta Tau International,
8, 47- 54.
Varaee, P., Momeni, K., & Moradi, A. (2018).
Prediction of psychological well-being
based on attitude toward religion and death
anxiety in the elderly men of Kermanshah's
part-time elderly care center. Journal of
Research on Religion & Health, 4(2), 54-
68. [Persian]
Wiseman, H., Mayseless, O., & Sharabany, R.
(2006). Why are they lonely? Perceived
quality of early relationships with parents,
attachment, personality predispositions and
loneliness in first-year university students.
Personality and Individual Differences, 40,
237-248.
Zadeh mohammadi, A. (2012). Unity-oriented
Psychology. Tehran: Ghatreh Publications.
[Persian]
Zadeh mohammadi, A. (2017). A Comparative
Study of Unity-Oriented Psychology and
Existential Psychology: The Encounter of
Innatist and Phenomenalist Meaning-Based
Approaches. Journal of Cultural
Psychology, 2(1), 15-36. [Persian]
www.SID.ir