‫رابطه شيوه فرزند پروري و عزت نفس با سالمت روانی دانش آموزان‬

‫‪1‬‬
‫تقی ابوطالبی احمدی‬
‫چکيده‬
‫پژوهش حاضر به منظور بررسي رابطه شيوه هاي فرزند پروري و عزت نفس با سالمت‬
‫رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان شهر تهران انجام شده است‪ .‬روش پژوهش‬
‫توصيفي و از نوع همبستگي است‪ .‬جامعه آماري این پژوهش را دانش آموزان سال سوم‬
‫دبيرستان شهر تهران تشکيل مي دهد‪ 044 .‬نفر (‪ 044‬دختر و ‪ 044‬پسر) از دانش آموزان‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫و والدین آنها از طریق نمونه گيري تصادفي خوشه اي چند مرحله اي انتخاب شدند‪.‬‬
‫شرکت کنندگان پرسشنامه هاي اقتدار والدین‪ ،‬مقياس عزت نفس کوپر اسميت و سالمت‬
‫عمومي گلدبرگ را تکميل نمودند‪ .‬براي تجزیه و تحليل داده ها از ميانگين‪ ،‬انحراف معيار‪،‬‬
‫ضریب همبستگي و رگرسيون چند متغيره استفاده شد‪ .‬نتایج نشان داد که ميان دو متغير‬
‫عزت نفس و شيوه فرزند پروري اقتدارمنطقي والدین از نظر آماري رابطه معنادار وجود‬
‫دارد و هر دو متغير داراي واریانس مشترک قابل توجهي هستند و شيوه فرزند پروري‬
‫اقتدار منطقي‪ ،‬سبب افزایش عزت نفس نوجوانان مي شود‪ .‬نتایج ضریب همبستگي‬
‫همچنين نشان داد که ميان دو متغير شيوه فرزند پروري اقتدار منطقي و سالمت رواني‬
‫دانش آموزان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود دارد‪ .‬همچنين ميان شيوه هاي فرزند‬
‫پروري و عزت نفس رابطه معنادار وجود دارد‪ .‬ميان شيوه فرزند پروري و سالمت رواني‬
‫نيز رابطه معنادار به دست آمده است و مي توان سالمت رواني را از روي شيوه هاي فرزند‬
‫پروري پيش بيني کرد‪.‬‬

‫کلید واژه ها‪ :‬شيوه فرزندپروري‪ ،‬عزت نفس‪ ،‬سالمت روان‬

‫_____________________________________________________________‬
‫تاریخ پذیرش‪10/0/3 :‬‬ ‫تاریخ دریافت‪15/3/51 :‬‬
‫‪taghiabutalebi@gmail.com‬‬ ‫‪ .5‬مدرس دانشگاه فرهنگيان‬
 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪27‬‬

‫مقدمه‬
‫محيط خانه مهمترین و تأثيرگذارترین جایگاه را در رشد شخصيت افراد دارد‪ .‬نفوذ والدین در‬
‫کودکان‪ ،‬تنها محدود به جنبه هاي ارثي نيست‪ ،‬بلکه در آشنایي کودک با زندگي جمعي و فرهنگ‬
‫جامعه نيز‪ ،‬خانواده نقشي مؤثر ایفا مي کند‪ .‬موقعيت اجتماعي خانواده‪ ،‬وضع اقتصادي آن‪ ،‬افکار و‬
‫عقاید‪ ،‬آداب و رسوم‪ ،‬آرزوهاي والدین و سطح تربيت آنها در طرز رفتار کودکان نفوذ بسيار دارد‪.‬‬
‫خانه محلّي است که کودک در آنجا امور گوناگون را فرا مي گيرد‪ .‬گاهي والدین آگاهانه چيزهایي‬
‫به فرزند خود مي آموزند و مواقعي نيز کودک در موقعيتهاي گوناگون از طرز کار و رفتار والدین‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫چيزهایي را فرا مي گيردکه والدین متوجه نيستند (شریعتمداري‪ .)5311،‬جوّ حاکم بر خانواده و‬
‫رفتار والدین مي تواند در چگونگي احساس فرد ازخود و توانایيهاي وي مؤثر باشد (نيکل‪5115 5‬؛‬
‫نقل از برومند نسب‪ .)5313 ،‬در ارزیابيهاي به دست آمده از پژوهش کيان و ژیا‪ )0445( 0‬تحت‬
‫عنوان «بررسي رابطه سبکهاي فرزند پروري با سالمت رواني نوجوان»‪ ،‬مشخص شده است در‬
‫خانواده هایي که نوجوانان احساس طرد شدگي دارند و والدین از آنها مراقبت نمي کنند یا از‬
‫محبّت و گرماي الزم در زندگي خانوادگي و پذیرش والدین خود برخوردار نسيتند‪ ،‬فرزندان عالئم‬
‫روان تني دارند و از رتبه هاي پایين شاخص سالمت رواني برخوردارند‪ .‬نياز به عزت نفس صرفاً‬
‫از آن آدمي است و وجود آن بدان دليل است که انسان داراي استعداد نمادسازي و تفکر است‪ .‬این‬
‫نياز در انسان از ابتداي طفوليت تا هنگام مرگ وجود دارد و باید گفت که عمدتاً احساس‬
‫ارزشمندي کودک از عشق و محبّت والدین نشأت ميگيرد (کاشفي‪ .)5335 ،‬خود ‪ -‬ارزشمندي به‬
‫معناي ارج نهادن به خود و داشتن تصوري از خود همراه با ارزشهاي مثبت و ابراز عشق و محبّت‬
‫و پذیرش واقعيت است‪ .‬احترام به خود نيز به معناي باور داشتن حق خود براي ادامه زندگي و‬
‫شاد و خوشحال بودن است‪ .‬لذا براي اینکه انسان به این درجه از شایستگي برسد‪ ،‬باید در مراحل‬
‫رشد در محيطي آرام و دور از جنجال‪ ،‬طبيعي و ساده زندگي کند (ابوطالبي احمدي‪ .)5330،‬نتایج‬
‫تحقيقات اشتاینبرگ‪ ،‬باربر‪ 3‬و همکاران (‪ ،0445‬نقل از پيتزر‪ )0445،‬با اشاره به همبستگي ميان‬
‫سبک فرزند پروري و متغيرهایي چون عزت نفس‪ ،‬اعتماد به خود‪ ،‬مسؤليت پذیري‪ ،‬پيشرفت‬
‫تحصيلي‪ ،‬موفقيتهاي اجتماعي‪ ،‬اضطراب‪ ،‬افسردگي و حل مسئله بيانگر این موضوع است‪.‬‬
‫کودکاني که والدین مثبت اندیش و متعادل آنها را تربيت کرده اند در همه متغيرها‪ ،‬وضعيت‬

‫‪1. Nikle‬‬
‫‪2. Qian, M., & Xia, G.‬‬
‫‪3. Steinberg & Barber‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫مناسبتري داشتند‪ .‬به عبارت دیگر آنها عزت نفس باالتر‪ ،‬پيشرفت تحصيلي بهتر و اضطراب کمتر‬
‫در حل مسائل خود داشتند‪ .‬نوجوانان در دوره نوجواني بيش از هر زمان دیگر به همراهي‪ ،‬حمایت‬
‫و مراقبت نياز دارند ‪ .‬بزرگترین حامي و پناهگاه نوجوانان در این دوران حساس خانواده است‪.‬‬
‫والدین باید فرزند خود را تشویق کنند تا در حد توان به سعي و تالش در راه کسب موفقيت و‬
‫سازندگي بپردازند (کاشفي‪ .)5335،‬سالمت رواني حوزه اي پيچيده است که عوامل متعددي در‬
‫تضمين آن نقش دارند‪ .‬با توجه به اینکه یکي از عوامل مهم تأمين کننده عزت نفس و سالمت‬
‫رواني نوجوانان‪ ،‬تعامالت ميان اعضاي درون خانواده است و در بررسي تعامالت خانواده‪ ،‬روابط‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫پدر و مادر با یکدیگر و با فرزندان (شيوه فرزند پروري) و روابط فرزندان با هم مطرح مي گردد که‬
‫هر کدام از اینها به نوبه خود مي تواند بر شکل گيري شخصيت‪،‬پدید آیي عزت نفس و سالمت‬
‫رواني آنان تأثيرداشته باشد‪ .‬در فرایند رشد و تحول افراد‪ ،‬متغيرهاي گوناگوني در تعيين نوع‬
‫آموزش و الگوسازي وضعيت حاکم برخانواده نقش دارند و دراین ميان همه آنها‪ ،‬متغير شيوه‬
‫فرزندپروري والدین‪ ،‬جامع ترین و نافذترین متغيري است که در تحقيقات متعدد از جمله تحقيق‬
‫کرامپن (‪ ،)5131‬پارش و کوپلند‪ ،) 5134( 5‬لونسون ‪) 5113( 0‬به آن اشاره شده است‪ .‬این محققان‬
‫در نتایج پژوهشهاي خود بيان کرده اند که رابطه اي معنادار ميان شيوه هاي فرزند پروري والدین با‬
‫عزت نفس یا خود‪ -‬ارزشمندي فرزندان آنها وجود دارد ( مکلون و مررل ‪ 5113،‬؛ به نقل از پور‬
‫عبدلي سرد رود ‪.)5335،‬‬
‫پژوهشهاي پنجاه سال گذشته نشان داده اند که سبک والدیني‪ ،‬ارتباطي قوي با رشد کودکان و‬
‫نوجوانان دارد و چگونگي الگوهاي تعاملي والدین با فرزندان را پژوهشگران بسياري مانند پاریش‬
‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬
‫(‪ )5190‬مورد بررسي قرار داده اند‪ .‬بامریند‬ ‫و مکلوسکي‪ ،)5110( 3‬شيفر‪ )5111( 0‬و بيکر‬
‫(‪ )5115‬مشاهدات مکرر را در مورد تعامل والدین با نوجوانان و کودکان انجام داد (پاریش و‬
‫مکلوسکي‪5110،‬؛ به نقل از همان)‪.‬‬
‫بوراي (‪ )5115‬درنتيجه تحقيق خود نشان داد که رابطه مثبت باالیي ميان اقتدار منطقي والدین و‬
‫عزت نفس فرزندان وجود دارد (به نقل از حاجي زاده‪ .)5330 ،‬مک کوبي و مارتين در سال ‪5133‬‬
‫در تحقيق خود دریافتند نوجواناني که در خانواده هاي مقتدر منطقي بزرگ شده اند‪ ،‬در مقياسهاي‬

‫‪1. Paresh & Copeland‬‬

‫‪2. Levenson‬‬
‫‪3. Parish & McLuskey‬‬
‫‪4. Schaefer‬‬
‫‪5. Baker‬‬
‫‪6. Boumrind, D.‬‬
 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪27‬‬

‫مربوط به کفایت‪ ،‬پيشرفت رشد اجتماعي‪ ،‬عزت نفس و بهداشت رواني نمراتي باالتر را بهدست‬
‫آورده اند و نوجواناني که در خانواده هاي آزادگذار زندگي کرده اند‪ ،‬در سطح بهداشت و سالمت‬
‫رواني نمراتي کمتر کسب کرده اند (تایلر و همکاران ‪5113‬؛ به نقل از طباطبایي‪ .)5311 ،‬والدیني‬
‫که در تعامل با فرزندان خود از شيوه هاي فرزند پروري اقتدار منطقي استفاده مي کنند‪ ،‬فرزندانشان‬
‫مستقل و با هدف اند و اعتماد به نفس و مسؤليت پذیري بيشتري دارند و از نظر رواني سالم اند‬
‫(بوراي ‪5115،‬؛ به نقل از فطين حور‪ .)5311 ،‬نتایج تحقيقات اشتاینبرگ‪ ،‬باربر و دیگران (‪ ) 0445‬با‬
‫اشاره به همبستگي ميان سبک فرزند پروري و متغيرهایي چون عزت نفس‪ ،‬اعتماد به خود‪،‬‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫مسئوليت پذیري‪ ،‬پيشرفت تحصيلي‪ ،‬توفيق اجتماعي‪ ،‬اضطراب‪ ،‬افسردگي و حل مسئله بيانگر این‬
‫واقعيت است که کودکاني که زیرنظر والدیني مثبت تربيت شده اند در همه متغيرها وضعيتي‬
‫مناسب تر دارند‪ .‬به عبارت دیگر آنها عزت نفس باالتر ‪ ،‬پيشرفت تحصيلي کاملتر ‪ ،‬اضطراب و‬
‫افسردگي کمتر داشته و از روشهاي مؤثرتر براي حل مسئله استفاده کرده اند ( به نقل از پيتزر‪،‬‬
‫‪ .)0445‬یافتههاي پژوهش برونشيني (‪ ،5100‬به نقل از طباطبایي ‪ )5311 ،‬نشان داد که ميان رفتار‬
‫والدین گرم و حمایت کننده‪ ،‬رفتار خود بيانگري و عزت نفس کودکانشان رابطه وجود دارد‪ .‬در‬
‫حاليکه رفتار والدین تنبيهگر و محدود کننده با انفعال پایدار کودک‪ ،‬عصبانيت دائمي و اضطراب‬
‫اجتماعي کودک رابطه مستقيم دارد‪.‬‬
‫با عنایت به مطالب بيان شده‪ ،‬پژوهشگر در پي تأیيد یا رد این فرضيه هاست که«بين شيوه هاي‬
‫فرزند پروري و عزت نفس با سالمت رواني دانش آموزان رابطه وجود دارد»‪ ،‬و«متغيرهاي شيوه‬
‫هاي فرزند پروري و عزت نفس مي توانند ميزان سالمت رواني دانش آموزان را پيش بيني کنند»‪.‬‬
‫چارچوب نظری‬
‫چارچوب نظري پژوهش برگرفته از دیدگاههاي نظریه پردازاني است که در این پژوهش به‬
‫فعاليتهاي آنان توجهي ویژه شده است‪.‬کریستنا کلون و ليزا هنریکسن (‪ ،)5133‬به بررسي شيوههاي‬
‫فرزندپروري مقتدرانه پرداختند و نتيجه گرفتند که کودکان والدین مستبد‪ ،‬پيشرفت خوبي در‬
‫مدارس دارند و از فعاليتهاي انحرافآميز خودداري ميکنند‪ ،‬اما داراي اعتماد به نفس کم‪،‬‬
‫شایستگيهاي اجتماعي پایين و کمرویي بيشتري هستند (بامریند ‪5131‬؛ دورن باخ‪5131 ،‬؛ به نقل از‬
‫لمپرز و همکاران‪ .)5113 ،‬بالدوین (‪ )5101‬در پژوهشي به این نتيجه رسيد که نگرشهاي پذیرنده و‬
‫دموکراتيک والدین امکان کسب عزت نفس و رشد را به حداکثر ميرساند‪ ،‬در حاليکه فرزندان این‬
‫والدین‪ ،‬رشد ذهني‪ ،‬ابتکار‪ ،‬امنيت عاطفي و نظارت فزایندهاي را نشان ميدهند‪ ،‬اما والدین طردکننده‬
 ‫‪27‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫و سلطه جو فرزنداني متزلزل از نظر سالمت رواني‪ ،‬سرکش‪ ،‬پرخاشگر و ستيزه جو دارند‪ .‬بالدوین‬
‫(‪ )5103‬در تحقيق خود نشان داد که اوالً کودکان خانوادههاي دموکراتيک از نظر برخورداري از‬
‫سالمت رواني‪ ،‬در هر دو طریق دوستي و دشمني جلودار هستند‪ ،‬ثانياً در گروههاي همساالن بيشتر‬
‫رهبري گروه را به عهده دارند‪ .‬ثالثاً در فعاليتهایي که نياز به کنجکاوي و خالقيت دارد در سطح‬
‫باالیي هستند‪ .‬بامریند (‪5110‬؛ به نقل از ماسن ‪ ،)5313 ،‬عنوان ميکند که کودکان والدین سهلگير‬
‫در مقایسه با دو گروه دیگر (مستبد و قاطع و اطمينان بخش) رشد نيافتهترند‪ .‬این کودکان به شدت‬
‫متکي به دیگران هستند و از موقعيتهاي جدید کناره ميگيرند‪ .‬حاجي زاده (‪ ،)5330‬در پژوهش‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫خود به این نتيجه رسيد که در شيوه هاي عملکرد تربيتي مستبدانه و سهل گيرانه ميان سالمت‬
‫رواني دختران و پسران تفاوتي معنادار وجود دارد‪ ،‬اما در عملکرد تربيتي مقتدرانه و مسامحه گر‬
‫چنين تفاوتي نيست‪ .‬ميان ابعاد عملکرد تربيتي ( کنترل ‪ -‬محبّت) و مقياسهاي سالمت رواني رابطه‬
‫اي معنادار مشاهده نشده است‪.‬‬
‫روش شناسی پژوهش‬
‫روش این پژوهش توصيفي از نوع همبستگي است‪ .‬تالش محقق بر آن بوده است که حضور‬
‫یک پدیده را از روي پدیدة دیگر پيشبيني نماید و سرانجام ميزان و جهت رابطه را مشخص کند‬
‫(نادري و سيف نراقي ‪ .)5311،‬روش همبستگي به محقق اجازه مي دهد که احتمال ارتباط چند‬
‫متغير را چه به تنهایي و چه به صورت گروهي با یک الگوي رفتاري مشخص مورد پژوهش‬
‫قراردهد (دالور‪ .)5319،‬جامعه آماري مورد نظر در این پژوهش‪ 044 ،‬دانش آموز (‪ 044‬دختر و‬
‫‪ 044‬پسر) دختر و پسر سوم دبيرستان شاغل به تحصيل سال ‪ 5333 - 30‬در سه رشته تحصيلي‬
‫ریاضي ‪ -‬فيزیک‪ ،‬علوم تجربي و علوم انساني آموزش و پرورش مناطق ‪ 51‬گانه شهر تهران و‬
‫والدین آنها بوده که در مدارس دولتي مشغول به تحصيل بوده اند‪.‬‬
‫حجم جامعه مورد نظر بنابر آخرین آمار اعالم شده از معاونت آموزش و پرورش نظري و‬
‫مهارتي و دایره آمار سازمان آموزش و پرورش شهر تهران ‪ 31154‬نفر پسر و ‪ 01391‬نفر دختر‬
‫(جمعاً ‪ 31111‬نفر) بوده است‪ .‬نمونه آماري مورد نياز براي انجام پژوهش‪ ،‬با توجه به روشهاي‬
‫مربوط به محاسبه نمونه از روي حجم جامعه پژوهش‪ 044 ،‬نفر بوده است‪ .‬در این پژوهش از‬
‫«نمونه گيري تصادفي خوشه اي چند مرحله اي‪ »5‬استفاده شد‪ .‬در نمونه گيري چند مرحله اي‪،‬‬

‫‪1. Random multi –stage cluster sampling‬‬

 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪21‬‬

‫افراد جامعه با توجه به سلسله مراتبي ( از واحد هاي بزرگتر به کوچکتر) ‪ ،‬از انواع واحدهاي‬
‫جامعه انتخاب مي شوند ( سرمد‪ ،‬بازرگان و حجازي ‪.) 5313 ،‬‬
‫روش نمونه گیري‪ :‬نمونه گيري به این طریق صورت گرفت که ابتدا ‪ 1‬منطقه آموزشي از‬
‫مناطق ‪ 51‬گانه آموزش و پرورش شهر تهران‪ ،‬مناطق ‪51 ، 50 ، 1 ، 0 ، 5‬به صورت تصادفي چند‬
‫مرحله اي انتخاب شدند‪ .‬سپس از هر منطقه‪ ،‬دو دبيرستان پسرانه و دو دبيرستان دخترانه (درمجموع‬
‫‪ 04‬دبيرستان) انتخاب شدند‪ .‬از هر مدرسه ‪ 0‬کالس به عنوان نمونه‪ ،‬مورد مطالعه قرار گرفتند‪.‬‬
‫سپس دانش آموزان پرسشنامه هاي عزت نفس کوپراسميت و سالمت عمومي گلدبرگ‪ ،‬و والدین‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫آنها نيز پرسشنامه اقتدار والدین را تکميل نمودند‪ .‬سرانجام داده هاي حاصل از ابزارهاي اندازه‬
‫گيري با روشهاي آمار توصيفي شامل فراواني‪ ،‬درصد‪ ،‬ميانگين و انحراف معيار؛ و آمار استنباطي‬
‫شامل ضریب همبستگي و رگرسيون چند متغيره با نرم افزار‪ SPSS‬مورد تجزیه وتحليل قرار گرفت‪.‬‬
‫ابزارهاي اندازه گیري‪ :‬در این تحقيق به منظور گردآوري داده هاي مورد نياز از ابزارهاي زیر‬
‫استفاده شده است‪:‬‬
‫‪ .6‬پرسشنامه اقتدار والدين‪ :5‬این پرسشنامه را بوراي‪ 0‬در سال ‪ 5115‬براي اندازه گيري دیدگاه‬
‫اوليه اقتدار والدین بامریند (‪ )5115‬در سه سطح اقتدار منطقي‪ ،‬استبدادي و آزادگذاري تهيه کرده‬
‫است‪ .‬پرسشنامه ابتدا به صورت ‪ 03‬سؤالي تهيه شد‪ ،‬با وجود این از مقياس ‪ 03‬سؤالي اولي‪39 ،‬‬
‫سؤال را بيست و یک متخصص در حوزه روانشناسي تربيتي‪ ،‬جامعه شناسي‪ ،‬براي بيان سه دیدگاه‬
‫اوليه والدین بامریند انتخاب کردند‪ .‬در نهایت از ‪ 39‬سؤال‪ 34 ،‬سؤال در مقياس نهایي جاگرفت‬
‫که ‪ 54‬سؤال آن به شيوه اقتدار منطقي‪ 54 ،‬سؤال به شيوه استبدادي و ‪ 54‬سؤال دیگر آن به شيوه‬
‫آزاد گذاري مربوط است (هال و براکن ‪ 5119 ،‬؛ نقل از مهر افروز‪.)5313 ،‬‬
‫‪ .7‬پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت‪ :3‬پرسشنامه عزت نفس شامل ‪ 13‬ماده است که‬
‫احساسات‪ ،‬عقاید یا واکنشهاي فرد را توصيف مي کند و آزمودني باید این مواد با عالمت گذاري‬
‫در چهار خانه «بلي» یا «خير» پاسخ دهد‪ .‬مواد هر یک از زیر مقياسها عبارتاند از‪ :‬مقياس عمومي‬
‫‪ 09‬ماده‪ ،‬مقياس اجتماعي ‪ 3‬ماده‪ ،‬مقياس خانوادگي ‪ 3‬ماده‪ ،‬مقياس آموزشگاهي ‪ 3‬ماده و مقياس‬
‫دروغ ‪ 3‬ماده‪ .‬نمرات زیر مقياسها و همچنين نمره کلي‪ ،‬امکان مشخص کردن زمينه اي را که در آن‬
‫افراد واجد تصویر مثبتي از خود هستند‪ ،‬فراهم مي سازد ‪.‬‬

‫)‪1. Parental Authority Questionnaire (PAQ‬‬

‫‪2. Buray‬‬
‫)‪3. Self-Esteem Inventory (SEI‬‬
 ‫‪22‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫‪ .7‬پرسشنامه سالمت عمومي‪ :5‬متن اصلي پرسشنامه سالمت عمومي را گلدبرگ در سال ‪5110‬‬
‫براي غربالگري اختالالت روانشناختي غير سایکوتيک در مراکز درماني و سایر جوامع طراحي و‬
‫تدوین کرده است‪ .‬فرم اصلي و اوليه این پرسشنامه مشتمل بر ‪ 94‬سؤال از نوع ساخته‪ -‬پاسخ است‬
‫‪ .‬پاسخ آزمودني به هر یک از پرسشها‪ ،‬در یک طيف چهار درجه اي «اصالً ‪ ،‬در حد معمول ‪ ،‬به‬
‫مراتب بيشتر از حد معمول ‪ ،‬تقریباً بيشتر از حد معمول » یا « قطعاً نه ‪ ،‬فکر نمي کنم ‪ ،‬به ذهنم‬
‫خطور کرد ‪ ،‬قطعاً بله » مشخص مي شود‪ .‬در کشور ما فرمهاي فارسي ‪ 50‬و ‪ 03‬مادهاي این‬
‫پرسشنامه روي گروههایي از بزرگساالن‪ ،‬کارمندان و برخي ادارات دولتي‪ ،‬دانشجویان و دانش‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫آموزان دوره هاي راهنمایي و دبيرستان اجرا شده است‪ .‬فرم ‪ 03‬ماده اي پرسشنامه سالمت عمومي‬
‫را که در این تحقيق از آن استفاده شده است گلدبرگ و هيلردر سال ‪ 5111‬تدوین کرده اند و‬
‫سؤالهاي آن بر اساس روش تحليل عاملي روي فرم ‪ 94‬ماده اي اوليه استخراج شده است ‪.‬‬
‫پايايي ‪ :‬چان و چان (‪ )5133‬در گروه ‪ 000‬نفري در کشور چين بر اساس روش ساده نمره‬
‫گذاري طيف ليکرت ضریب هماهنگي دروني را با روش آلفاي کرونباخ برابر ‪ %31‬گزارش کرده‬
‫اند‪ .‬یعقوبي (‪ )5310‬نسخه فارسي پرسشنامه ‪ 03‬ماده اي سالمت عمومي را با استفاده از ضریب‬
‫آلفاي کرونباخ براي مقياسهاي فرعي عالئم جسماني ‪ ، 4/31‬عالئم اضطراب ‪ ،4/31‬اختالل در کنش‬
‫اجتماعي ‪ 4/11‬و عالئم افسردگي اساسي برابر با ‪ 4/15‬گذارش کرده و براي مقياسي که نشان‬
‫دهنده سالمت عمومي است برابر با ‪ 4/31‬با خطاي استاندارد ‪ 1/303‬برآورد کرده است (طباطبایي‪،‬‬
‫‪.)5311‬‬
‫روايي‪ :‬پاالهنگ (‪ ،5311‬به نقل از وقارانزابي‪ )5313 ،‬در رواسازي پرسشنامه سالمت عمومي‬
‫روي ‪ 951‬نفر باالتر از ‪ 51‬سال شهر کاشان بهترین نقطه برش را با روش نمره گذاري ساده ليکرت‬
‫براي مردان نمره ‪ 00‬و براي زنان نمره ‪ 05‬گزارش نموده است ‪ .‬یعقوبي (‪ ،)5311‬یزدان پناه‬
‫(‪ ،)5311‬مير خشتي (‪ ،)5311‬صولتي (‪ ،)5311‬هومن (‪ )5319‬و صادقي (‪ )5330‬در این بررسيها‪،‬‬
‫روایي پرسشنامه ‪ 03‬سؤالي در حد خوب و عالي گزارش کرده اند ( به نقل از حاجي زاده‪.)5330 ،‬‬
‫جدول شماره‪ .6‬میانگین و انحراف معیار متغیرهاي پژوهش‬
‫کل‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬
‫انحراف‬ ‫میانگین‬ ‫انحراف‬ ‫میانگین‬ ‫انحراف‬ ‫میانگین‬ ‫متغیر‬
‫استاندارد‬ ‫استاندارد‬ ‫استاندارد‬
‫‪50/03‬‬ ‫‪01/10‬‬ ‫‪50/00‬‬ ‫‪03/0‬‬ ‫‪51/00‬‬ ‫‪01/9‬‬ ‫سالمت رواني‬

‫)‪1. Goldberg General Health Questionnaire (GHQ2‬‬

 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪1/11‬‬ ‫‪31/93‬‬ ‫‪3/00‬‬ ‫‪31/01‬‬ ‫‪1/45‬‬ ‫‪33/40‬‬ ‫عزت نفس‬

‫‪1/9‬‬ ‫‪51/35‬‬ ‫‪1/31‬‬ ‫‪53/30‬‬ ‫‪1/03‬‬ ‫‪51/11‬‬ ‫شيوه فرزند پروري‬
‫آزادگذاري‬
‫‪1/11‬‬ ‫‪59/10‬‬ ‫‪9/53‬‬ ‫‪51/15‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪59/35‬‬ ‫شيوه فرزند پروري‬
‫استبدادي‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪33/53‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪30/10‬‬ ‫‪3/1‬‬ ‫‪33/00‬‬ ‫شيوه فرزند پروري اقتدار‬
‫منطقي‬

‫یافته ها‬
‫با توجه به متغيرهاي این پژوهش (سالمت رواني‪ ،‬عزت نفس‪ ،‬شيوه هاي فرزندپروري‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫آزادگذار‪ ،‬استبدادي واقتدار منطقي) و نتایج یافتهها مطابق با جدول ارائه شده‪ ،‬در ادامه پس از نتایج‬
‫فرضيه ها وتبيين هریک از آنها‪ ،‬به استنباط یافته ها خواهيم پرداخت‪.‬‬
‫فرضيه‪ . 5‬ميان عزت نفس دانش آموزان سال سوم دبيرستان و شيوه فرزند پروري آزادگذار‬
‫والدین آنان رابطه وجود دارد ‪.‬‬
‫جدول شماره ‪ . 7‬رابطه میان عزت نفس دانش آموزان و شیوه فرزند پروري آزادگذاري والدين آنان‬

‫سطح معنا داري‬ ‫آزاد گذاري‬ ‫متغيرها‬

‫‪P < 4 / 445‬‬ ‫‪4 / 433‬‬ ‫عزت نفس‬

‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير عزت نفس و شيوه آزادگذاري والدین‬
‫از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود ندارد ‪ .‬بنابراین ‪ ،‬واریانس مشترک ميان دو متغير اندک بوده و‬
‫تصادفي است‪.‬‬
‫فرضيه ‪ .0‬ميان عزت نفس دانش آموزان سال سوم دبيرستان و شيوه فرزند پروري اقتدار‬
‫منطقي والدین آنان رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫جدول شماره ‪ .7‬رابطه میان عزت نفس دانش آموزان و شیوه فرزند پروري اقتدار منطقي والدين آنان‬

‫سطح معنا داري‬ ‫اقتدار منطقي‬ ‫متغيرها‬

‫‪P > 4 / 445‬‬ ‫‪4 /51‬‬ ‫عزت نفس‬

‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهدکه ميان دو متغير عزت نفس و شيوه اقتدار منطقي والدین‬
‫از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود دارد و هر دو متغير داراي واریانس مشترک قابل توجهي‬
‫هستند‪ ،‬یعني شيوه فرزند پروري اقتدار منطقي سبب افزایش عزت نفس نوجوانان مي شود‪.‬‬
‫فرضيه‪ .3‬ميان عزت نفس دانش آموزان سال سوم دبيرستان و شيوه فرزند پروري استبدادي‬
‫والدین آنان رابطه وجود دارد‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫جدول شماره ‪ .7‬رابطه میان عزت نفس دانش آموزان و شیوه فرزند پروري استبدادي والدين آنان‬

‫سطح معنا داري‬ ‫استبدادي‬ ‫متغيرها‬

‫‪P > 4/ 41‬‬ ‫‪4 / 41‬‬ ‫عزت نفس‬

‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهدکه ميان دو متغير عزت نفس و شيوه فرزند پروري‬
‫استبدادي رابطه وجود دارد ‪ ،‬ولي این ارتباط به لحاظ اندک بودن واریانس مشترک ميان دو متغير‬
‫قابل دفاع نيست‪ ،‬یعني شيوه فرزند پروري استبدادي والدین ‪ ،‬عزت نفس فرزندان را کاهش مي‪-‬‬
‫دهد‪.‬‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫خالصه نتايج حاصله از فرضیه هاي سه گانه تحت عنوان‪:‬‬

‫آیا بين شيوه فرزند پروري و عزت نفس دانش آموزان سال سوم دبيرستان رابطه وجود دارد؟‬
‫جدول شماره ‪ .7‬خالصه تحلیل واريانس عزت نفس بر حسب شیوه هاي فرزند پروري‬
‫‪2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫سطح‬ ‫آزمون‪F‬‬ ‫ميانگين‬ ‫درجه آزادي‬ ‫مجموع‬ ‫منبع تغيير‬
‫معناداري‬ ‫مجذورات‬ ‫مجذورات‬

‫‪4 / 40‬‬ ‫‪4/511‬‬ ‫‪4 / 45‬‬ ‫‪3 / 10‬‬ ‫‪051/10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪911 / 11‬‬ ‫رگرسيون‬

‫‪11/ 91‬‬ ‫‪033‬‬ ‫‪59431/01‬‬ ‫باقيمانده‬

‫باتوجه به اینکه ‪ F‬مشاهده شده در سطح ‪ P< 0 / 01‬معنادار است‪ ،‬مي توان گفت که ميان شيوه‬
‫فرزند پروري و عزت نفس رابطه معنادار وجود دارد ‪ .‬بنابر این‪ ،‬مي توان عزت نفس را ازروي‬
‫شيوه هاي فرزند پروري پيش بيني کرد ‪ .‬مقدار‪ r 2‬نشان مي دهد که در حدود ‪ %0‬از کل واریانس‬
‫عزت نفس در نوجوان را مي توان با یک ترکيب خطي از سه شيوه فرزند پروري آزادگذاري‪،‬‬
‫استبدادي و اقتدار منطقي پيش بيني کرد‪.‬‬
‫جدول شماره ‪ .1‬مقادير ضرايب رگرسیون همراه با آزمون ‪ t‬براي بررسي معناداري آن و ضريب همبستگي جزئي‬
‫ضریب همبستگي جزئي‬ ‫سطح معناداري‬ ‫آزمون ‪t‬‬ ‫‪beta‬‬ ‫خطاي استاندارد‬ ‫ضریب‪B‬‬ ‫متغير‬

‫‪-‬‬ ‫‪4 / 444‬‬ ‫‪9 / 00‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0 / 04‬‬ ‫‪01 / 31‬‬ ‫مقدارثابت ‪A‬‬
‫‪4 / 459‬‬ ‫‪N/S‬‬ ‫‪4 /010‬‬ ‫‪4 / 459‬‬ ‫‪4 / 411‬‬ ‫‪4 / 400‬‬ ‫آزادگذاري‪X1‬‬
‫‪-4 / 400‬‬ ‫‪N/S‬‬ ‫‪-4 / 33‬‬ ‫‪-4 / 400‬‬ ‫‪4 / 43‬‬ ‫‪-4 / 434‬‬ ‫استبدادي‪X2‬‬
‫‪4 /591‬‬ ‫‪4 / 440‬‬ ‫‪0 / 15‬‬ ‫‪4 /539‬‬ ‫‪4 /543‬‬ ‫‪4 / 351‬‬ ‫اقتدارمنطقي‪X3‬‬
 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪78‬‬

‫نتایج آزمون ‪ t‬نشان مي دهد که تنها مقدار ضریب ‪ B‬در شيوه فرزند پروري اقتدار منطقي در‬
‫سطح ‪ P< 0.01‬معنادار است ‪ .‬بنابراین‪ ،‬ميتوان معادله رگرسيون براي عزت نفس بر اساس شيوه‬
‫فرزند پروري اقتدار منطقي را به صورت زیر نوشت‪:‬‬
‫‪Y= 27/35 + 0/‬‬ ‫‪351X3‬‬
‫مقدار ضریب همبستگي جزئي نشان مي دهد که بدون در نظر گرفتن دو شيوه فرزند پروري‬
‫آزادگذاري و استبدادي‪ ،‬در حدود ‪ % 0/3‬از واریانس عزت نفس نوجوانان توسط شيوه فرزندپروري‬
‫اقتدار منطقي پيش بيني مي شود‪.‬‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫فرضيه ‪ . 0‬ميان سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان و شيوه فرزندپروري اقتدار‬
‫منطقي والدین آنان رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫جدول شماره ‪ .2‬رابطه میان سالمت رواني دانش آموزان و شیوه فرزندپروري اقتدار منطقي والدين آنان‬
‫سطح معنا داري‬ ‫اقتدار منطقي‬ ‫متغيرها‬
‫‪P > 4 / 445‬‬ ‫‪4 /51‬‬ ‫سالمت رواني‬

‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير شيوه فرزندپروري اقتدار منطقي والدین‬
‫و سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود دارد و‬
‫واریانس مشترک ميان دو متغير قابل توجه است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شيوه فرزند پروري اقتدار‬
‫منطقي‪ ،‬سطح سالمت رواني نوجوانان را افزایش مي دهد‪.‬‬
‫فرضيه ‪ . 1‬ميان سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان و شيوه فرزندپروري استبدادي‬
‫والدین آنان رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫جدول شماره ‪ .7‬رابطه میان سالمت رواني دانش آموزان و شیوه فرزندپروري استبدادي والدين آنان‬
‫سطح معنا داري‬ ‫استبدادي‬ ‫متغيرها‬
‫‪P>4 / 41‬‬ ‫‪4 / 43‬‬ ‫سالمت رواني‬

‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهدکه ميان دو متغير شيوه فرزندپروري استبدادي و سالمت‬
‫رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود ندارد و واریانس‬
‫مشترک مشاهده شده‪ ،‬اندک و تصادفي است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شيوه فرزندپروري استبدادي والدین‬
‫ممکن است سطح سالمت رواني نوجوانان را کاهش دهد‪.‬‬
‫فرضيه ‪ .9‬ميان سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان و شيوه فرزندپروري آزادگذاري‬
‫والدین آنان رابطه وجود دارد‪.‬‬
 ‫‪76‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫جدول شماره ‪ .7‬رابطه میان سالمت رواني دانش آموزان و شیوه فرزندپروري آزادگذاري والدين آنان‬
‫سطح معنا داري‬ ‫آزادگذاري‬ ‫متغيرها‬
‫‪P> 4/41‬‬ ‫‪4 / 405‬‬ ‫سالمت رواني‬

‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير شيوه فرزند پروري آزادگذاري و‬
‫سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود ندارد‪ .‬واریانس‬
‫مشترک مشاهده شده‪ ،‬اندک و تصادفي است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شيوه فرزند پروري آزاد گذاري‬
‫والدین ممکن است سطح سالمت رواني نوجوانان را کاهش دهد‪.‬‬
‫خالصه نتايج حاصله از فرضیه هاي سه گانه تحت عنوان ‪:‬‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫آیا ميان شيوه فرزندپروري و سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان رابطه وجود دارد؟‬
‫جدول شماره ‪ .68‬خالصه تحلیل واريانس سالمت رواني بر حسب شیوه هاي فرزند پروري‬
‫‪2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫سطح‬ ‫آزمون‪F‬‬ ‫ميانگين‬ ‫درجه آزادي‬ ‫مجموع مجذورات‬ ‫منبع تغییر‬
‫معناداري‬ ‫مجذورات‬
‫‪4/ 433‬‬ ‫‪4/511‬‬ ‫‪4/441‬‬ ‫‪0/ 03‬‬ ‫‪311/90‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0930/ 10‬‬ ‫رگرسيون‬
‫‪511/11‬‬ ‫‪339‬‬ ‫‪99153/00‬‬ ‫باقيمانده‬

‫با توجه به اینکه ‪ F‬مشاهده شده در سطح ‪ P< 0 / 01‬معنا دار است مي توان گفت که ميان شيوه‬
‫فرزندپروري و سالمت رواني رابطه اي معنادار وجود دارد ‪ .‬بنابر این مي توان سالمت رواني را از‬
‫روي شيوه هاي فرزند پروري پيش بيني کرد‪ .‬مقدار ‪ r2‬نشان مي دهد که در حدود ‪ %3/3‬از کل‬
‫واریانس سالمت روان در دانش آموزان را با یک ترکيب خطي از سه شيوه فرزند پروري‬
‫آزادگذاري‪ ،‬استبدادي و اقتدار منطقي مي توان پيش بيني کرد‪.‬‬
‫جدول شماره ‪ .66‬مقادير ضرايب رگرسیون همراه با آزمون ‪ T‬براي بررسي معناداري آن و ضرايب همبستگي جزئي‬
‫ضريب همبستگي‬ ‫سطح معناداري‬ ‫آزمون ‪t‬‬ ‫‪beta‬‬ ‫خطاي‬ ‫ضريب‪B‬‬ ‫متغیر‬
‫جزئي‬ ‫استاندارد‬
‫‪-‬‬ ‫‪4/444‬‬ ‫‪1/11‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪09/30‬‬ ‫مقدارثابت ‪A‬‬
‫‪4/440‬‬ ‫‪N/S‬‬ ‫‪4/493‬‬ ‫‪4/440‬‬ ‫‪4/531‬‬ ‫‪4/441‬‬ ‫آزادگذاري‪X1‬‬
‫‪-4/445‬‬ ‫‪N/S‬‬ ‫‪4/451‬‬ ‫‪-4/445‬‬ ‫‪4/500‬‬ ‫‪-4/443‬‬ ‫استبدادي‪X2‬‬
‫‪-4/519‬‬ ‫‪4/445‬‬ ‫‪-3/01‬‬ ‫‪-4/519‬‬ ‫‪4/531‬‬ ‫‪-4/905‬‬ ‫اقتدارمنطقي‪X3‬‬

‫نتایج آزمون ‪ T‬نشان مي دهد که تنها مقدار ضریب ‪ B‬در شيوه فرزند پروري اقتدار منطقي در‬
‫سطح ‪ P< 0/01‬معنا دار است ‪ .‬بنابراین‪ ،‬مي توان معادله رگرسيون براي سالمت رواني را بر اساس‬
‫)‪ỳ = 46/32 + (-0/ 621 X3‬‬ ‫شيوه فرزند پروري اقتدار منطقي به صورت زیر نوشت‪.‬‬
 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪77‬‬

‫مقدار ضریب همبستگي جزئي نشان مي دهد که بدون در نظر گرفتن دو شيوه فرزند پروري‬
‫آزادگذاري و استبدادي‪ ،‬در حدود ‪ % 3/5‬از واریا نس سالمت رواني دانش آموزان سال سوم‬
‫دبيرستان توسط شيوه فرزندپروري اقتدار منطقي پيش بيني مي شود‪.‬‬
‫بحث و نتيجه گيری‬
‫فرضیه اول ‪ :‬میان عزت نفس دانش آموزان و شیوه فرزند پروري آزادگذاري والدين آنان‬
‫رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهدکه ميان دو متغير عزت نفس وآزادگذاري والدین از لحاظ‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫آماري رابطه معنادار وجود ندارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬واریانس مشترک ميان دو متغير اندک بوده و تصادفي‬
‫است‪ .‬نتيجه این فرضيه با نتایج پژوهشهاي بسياري از پژوهشگران مانند بوراي (‪5115‬؛ به نقل از‬
‫حاجي زاده‪ ،)5330 ،‬بامریند (‪ 5110‬به نقل از ماسن‪ )5313 ،‬و حسينيان آقا ملکي (‪)5319‬‬
‫همسوست‪ .‬در تبيين این یافته مي توان گفت که والدین آسان گير و آزادگذار به فرزندان خود‬
‫اجازه مي دهند در هر سني که هستند خودشان تصميم بگيرند‪ .‬آنها هر وقت که دوست داشته باشند‬
‫هر کاري را انجام مي دهند‪ .‬یافته تحقيق حاضر نيز نشان مي دهد که نحوه عملکرد والدین با شيوه‬
‫فرزندپروري آزادگذاري در مناطق باال و پایين جامعه مورد مطالعه‪ ،‬وقتي که والدین فرزندان خود را‬
‫به حال خودشان وامي گذارند در صورتي که آنها هنوز قادر به انجام مستقالنه امور نيستند و‬
‫وابسته به بزرگترهاي خود هستند‪ ،‬در روند رشد فرزندان اختالل ایجاد مي کند‪ .‬افراد این نوع‬
‫خانواده ها با یکدیگر ناسازگاري دارند و در نتيجه هرج و مرج و بي نظمي بر روابط اعضاي‬
‫خانواده حاکم است‪ .‬افرد متزلزل‪ ،‬بي بند و بار‪ ،‬سهل انگار هستند و از ابراز وجود منطقي و‬
‫احساس ارزشمندي قابل قبولي بر خوردار نيستند‪.‬‬
‫فرضیه دوم‪ :‬بین عزت نفس دانش آموزان و شیوه فرزند پروري اقتدار منطقي والدين آنان‬
‫رابطه وجود دارد‪ .‬نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير عزت نفس و شيوه‬
‫اقتدار منطقي والدین از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود دارد و هر دو متغير داراي واریانس‬
‫مشترک قابل توجهي هستند‪ ،‬یعني شيوه فرزندپروري اقتدار منطقي سبب افزایش عزت نفس‬
‫نوجوانان مي شود‪ .‬نتيجه این فرضيه با نتایج پژوهشهاي بسياري از محققان همانند‪ ،‬بوراي (‪5115‬؛‬
‫به نقل از حاجي زاده ‪ ،) 5330 ،‬جانسون (‪5131‬؛ به نقل از ماسن‪ ،5100( ،)5313 ،‬به نقل از‬
‫طباطبایي‪ ،)5311 ،‬اشتاینبرگ و همکاران (‪ )5110‬و تایلر و همکاران (‪ ،5113‬به نقل از طباطبایي‬
‫‪ )5311‬همسوست‪.‬‬
 ‫‪77‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫در تبيي ن این یافته ها از پژوهش حاضر مي توان گفت در خانواده هایي که والدین به روش‬
‫اقتدار منطقي با فرزندان خود ارتباط دارند ‪ ،‬افراد دوستانه به اظهار نظرهاي خود مي پردازند و‬
‫دیگر اعضاي خانواده نيز به گفته هاي آنها گوش فرا مي دهند و این احساس خوب گفتن و جلب‬
‫توجه نمودن ‪ ،‬زمينه هاي عزت نفس را در تک تک افراد خانواده مهيا مي کند‪ .‬در این خانواده ها ‪،‬‬
‫حقوق همه افراد محترم شمرده ميشود‪ .‬یافته هاي تحقيق حاضر نيز نشان مي دهد که احساس‬
‫خود ارزشمندي و عزت نفس در کودک و نوجوان خانواده هایي با روش فرزند پروري مقتدرانه به‬
‫لحاظ مستعد بودن موقعيت زندگي‪ ،‬زمينه هاي قابل پذیرش ابراز وجود اعضا و نقش آفریني هر‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫یک از آنها در همه ابعاد زندگي بر اساس توانایي و عالئق خود‪ ،‬مسئوليت پذیري و ایفاي نقش به‬
‫موقع تقویت مي شود‪ .‬به عقيده شاملو (‪ ،)5393‬یکي از مهمترین عواملي که تأثيري عميق بر حس‬
‫عزت نفس کودکان و نو جوانان مي گذارد‪ « ،‬عشق ورزیدن والدین» به آنهاست که در این‬
‫خانوادهها نسبت به همدیگر ابراز مي شود ‪.‬‬
‫فرضیه سوم‪ :‬میان عزت نفس دانش آموزان و شیوه فرزند پروري استبدادي والدين آنان‬
‫رابطه وجود دارد‪ .‬نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير عزت نفس و شيوه‬
‫فرزند پروري استبدادي رابطه وجود دارد‪ ،‬ولي این ارتباط به لحاظ اندک بودن واریانس مشترک‬
‫ميان دو متغير قابل دفاع نيست‪ .‬یعني شيوه فرزند پروري استبدادي والدین‪ ،‬عزت نفس فرزندان را‬
‫کاهش مي دهد‪ .‬نتيجه این فرضيه با نتایج پژوهشهاي بسياري از محققان چون فين برگ و‬
‫همکاران (‪ ،) 0444‬هارن کول والف ( ‪ 5111‬؛ به نقل از ميچل‪ ، )0445 ،5‬سوناک و تاول‪، )0445( 0‬‬
‫کریتسا کلون و همکاران ( ‪ ،) 5133‬بامریند و همکاران ( ‪( )5131‬به نقل از لمپرز و همکاران‪،‬‬
‫‪ ،) 5113‬هواسي (‪ )5334‬و حسينيان آقا ملکي ( ‪ ) 5319‬همسوست ‪.‬‬
‫در تبيي ن این یافته ها از پژوهش حاضر مي توان اشاره کرد که والدین با روش فرزند پروري‬
‫استبدادي‪ ،‬خيلي کم با کودک و نوجوانان خود حرف مي زنند و معموالً آنها را وادار به انجام‬
‫کارهاي مخالف با ميل و نظرشان مي نمایند و در این رابطه حتي به تنبيه و فشار هم متوسل مي‪-‬‬
‫شوند‪ .‬این فرزندان عمدتاً گوشه گير و مضطرب هستند و با خصومت واکنش نشان مي دهند‪.‬‬
‫فرزندان در خانواده هاي استبدادي‪ ،‬با وجود ميل و انگيزه خود باید به خواسته هاي فرد حاکم و‬
‫مستبد تن دهند و در مقابل او هيچ احساس ارزشمندي نداشته باشند‪ .‬در صورتي که گفته مي شود‬

‫‪1. Mitchell, N.B.‬‬

‫‪2. Sonnak, C. & Towell, T.‬‬
 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪77‬‬

‫درجه رضایت از خود و ارزشي که هر فرد براي خود قائل است‪ ،‬زمينه هاي پویایي و عزت نفس‬
‫را در انسان مهيا مي سازد‪.‬‬
‫فرضیه چهارم‪ :‬میان سالمت رواني دانش آموزان با شیوه فرزند پروري اقتدار منطقي والدين‬
‫رابطه وجود دارد‪ .‬نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير شيوه فرزندپروري‬
‫اقتدار منطقي و سالمت رواني دانش آموزان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود دارد و واریانس‬
‫مشترک ميان دو متغير قابل توجه است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شيوه فرزند پروري اقتدار منطقي سطح‬
‫سالمت رواني نوجوانان را افزایش مي دهد‪ .‬نتيجه این فرضيه با نتایج پژوهشهاي بسياري از‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫محققان همانند مک کوبي و مارتين‪ ،)5133 ( 5‬دوایري و منشار‪ ،)0441 ( 0‬کيان و ژیا ( ‪،) 0445‬‬
‫مک فارلين و همکاران (‪ ،5111‬به نقل از حاجي زاده ‪ )5330،‬و زارع (‪ ،5311‬به نقل از طباطبایي‪،‬‬
‫‪ )5311‬همسو است‪.‬‬
‫در تبيين این یافته مي توان گفت که در خانواده با سبک فرزندپروري مقتدرانه‪ ،‬از آنجایيکه هر‬
‫یک از افراد خانواده با توجه به توانایي خود و فرصتهاي در اختيار‪ ،‬در تمام عرصه هاي زندگي‬
‫ميدرخشند و در صلح و صفا و صميميت در کنار همدیگرزندگي مي کنند‪ ،‬از آرامش کامل‬
‫برخوردارند‪.‬‬
‫فرضیه پنجم ‪ :‬میان سالمت رواني دانش آموزان با شیوه فرزند پروري استبدادي والدين‬
‫آنان رابطه وجود دارد ‪ .‬نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير شيوه فرزند‬
‫پروري استبدادي و سالمت رواني دانش آموزان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود ندارد و‬
‫واریانس مشترک مشاهده شده اندک و تصادفي است ‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شيوه فرزند پروري‬
‫استبدادي والدین‪ ،‬ممکن است سطح سالمت رواني نوجوانان را کاهش دهد‪ .‬نتيجه این فرضيه با‬
‫نتایج پژوهشهاي بسياري از محققان چون کاري سوناک و تاول (‪ ،)0445‬دوایري و منشار (‪، )0441‬‬
‫ویس و اسکارز (‪5119‬؛ به نقل از ميچل‪ ، ) 0445 ،‬کارن هورناي (‪ ، )5100‬بالدوین (‪ )5101‬و زارع‬
‫(‪ ،5311‬به نقل از طباطبایي‪ )5311 ،‬همسوست ‪.‬‬
‫در تبيين این یافته مي توان گفت که در خانواده استبدادي چون که هر یک از اعضا فرصت‬
‫مساوي براي ابراز وجود ندارند و جایگاه انسانها به خوبي تعریف نشده است‪ ،‬سبک فرزندپروري‬

‫‪1. Maccoby, E. & Martin, J.‬‬

‫‪2. Dwairy, M. & Menshar, K.E.‬‬
 ‫‪77‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫استبدادي به عنوان شيوه غير قابل انعطاف و کنترل کننده به شمار مي رود‪ .‬والدین در آنجا گاهي‬
‫خشن و خرد کننده و غير قابل تحمل هستند و پرخاشگري مي کنند‪.‬‬
‫با توجه به آنچه گفته شد‪ ،‬یافته هاي تحقيق حاضر نيز نشان مي دهد که روابط والدین و‬
‫فرزندان در حالت کلي عملکرد خانواده را مي توان یکي از شاخصهاي مهم سالمت رواني اعضاي‬
‫خانواده توصيف نمود ‪ .‬در خانواده با روش استبدادي‪ ،‬صميميت و عواطف انساني کم رنگ است و‬
‫روابط مستبدانه و منفي والدین نسبت به فرزندان یکي از مهمترین عوامل ایجاد کننده و نگهدارنده‬
‫اختالالت رواني به شمار مي آید‪.‬‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫فرضیه ششم‪ :‬میان سالمت رواني دانش آموزان با شیوه فرزندپروري آزادگذاري والدين‬
‫آنان رابطه وجود دارد‪ .‬نتایج ضریب همبستگي نشان مي دهد که ميان دو متغير شيوه فرزند پروري‬
‫آزادگذاري و سالمت رواني دانش آموزان سال سوم دبيرستان از لحاظ آماري رابطه معنادار وجود‬
‫ندارد و واریانس مشترک مشاهده شده اندک و تصادفي است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شيوه فرزند پروري‬
‫آزادگذاري والدین ممکن است سطح سالمت رواني نوجوانان را کاهش دهد‪ .‬نتيجه این فرضيه با‬
‫نتایج پژوهشهاي بسياري از محققان چون ‪ ،‬زارع ( ‪ 5311‬؛ به نقل از طباطبایي ‪ )5311 ،‬و مک‬
‫کوبي و مارتين (‪ )5133‬همسوست‪.‬‬
‫در تبيين این یافته مي توان گفت که در خانواده داراي شيوه فرزندپروري آزادگذاري‪ ،‬گاهي‬
‫والدین مهربان هستند و بيش از حد از کلمات استفاده مي کنند و نظم و ترتيب و قانون اندکي در‬
‫ميان افراد خانواده حاکم است‪ .‬هر کس هر کاري را در هر زمان و مکاني که خودش صالح بداند‬
‫انجام مي دهد‪ .‬فرزندان در چنين خانواده هایي داراي استقالل فکري و عملي هستند و به سبب‬
‫هرج و مرج‪ ،‬نوعي تزلزل روحي در ميان افراد دیده مي شود و آنها نسبت به همدیگر و حتي در‬
‫مقابل عملکرد خود احساس مسئوليت نمي کنند‪ .‬افراد در این نوع خانواده‪ ،‬تکانشي هستند و از‬
‫عزت نفس پایيني در مواجهه با موارد بيروني برخوردارند و همچنين در مقابل فشارهاي رواني‬
‫دچار مشکل مي شوند‪ .‬والدین در چنين خانواده اي نه خود آرامش دارند و نه مي توانند زمينه‬
‫آرامش را براي سایر اعضا فراهم آورند‪.‬‬
‫با توجه به آنچه گفته شد‪ ،‬تحقيق حاضر بيانگر آن است که نخستين مکان و مؤثرترین جایگاه‬
‫در فرایند رشد شخصيت و ایجاد سالمت رواني افراد‪ ،‬خانواده است‪ .‬اگر در خانواده اي همانند نوع‬
‫آزاد گذار‪ ،‬جایگاه و نقش افراد تعریف نشده باشد و در واقع کسي را با کسي کاري نباشد‪ ،‬چگونه‬
‫مي توان انتظار داشت که والدین بتوانند فرصتي را براي تأمين سالمت رواني فرزندان فراهم کنند‪.‬‬
 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره ‪61‬‬ ‫‪71‬‬

‫محدوديتها‪ :‬این پژوهش نيز همانند سایر پژوهشهاي حوزه روانشناسي وعلوم تربيتي با‬
‫محدودیتهایي مواجه بوده است‪ .‬مهمترین محدودیت این پژوهش مشخص نبودن جنسيت‪ ،‬ميزان‬
‫تحصيالت‪ ،‬سن و پایگاه اقتصادي‪ -‬اجتماعي والدین شرکت کننده بوده است‪ .‬همچنين ميزان‬
‫صداقت شرکت کنندگان در پاسخ به پرسشنامه هاي خود گزارشي است که احتمال دارد در نتيجه‬
‫پژوهش اثر گذار بوده باشد‪.‬‬
‫پیشنهادها‪ :‬با توجه به یافته هاي پژوهش حاضر‪ ،‬پيشنهاد مي شود سبک اقتدار منطقي به‬
‫صورت کاربردي وعملي در مباحث آموزش خانواده به والدین آموزش داده شود‪ .‬همچنين پيشنهاد‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫مي شود براي توسعه سالمت رواني دانش آموزان‪ ،‬به بهره گيري از راههاي افزایش اعتماد به نفس‬
‫توجه شود‪.‬‬
 ‫‪72‬‬ ‫رابطه شیوه فرزند پروري و عزت نفس با ‪...‬‬

‫منابع‬
‫ابوطالبي احمدي‪ ،‬تقي‪ .)5330( .‬روانشناسي خود باوري و ارتباط آن با موفقيت (‪ .) 0‬تهران ‪ :‬انتشارات وحيد‪.‬‬
‫برومند نسب‪ ،‬مسعود‪ . )5313( .‬بررسي رابطه نگرش ها و شيوه هاي فرزند پروري با جایگاه مهار و رابطه جایگاه مهار‬
‫با عملکرد تحصيلي ‪ .‬پایان نامه کارشناسي ارشد چاپ نشده‪ .‬دانشکده روانشناسي و علوم تربيتي‪ ،‬دانشگاه شهيد‬
‫چمران اهواز‪.‬‬
‫پورعبدلي سرد رود‪ ،‬محمد‪ .)5335( .‬بررسي ارتباط بين نگرش به شيوه هاي فرزند پروري مادر (اقتدار منطقي‪،‬‬
‫استبدادي‪،‬آزادگذاري ) و ادراک فرزند از آن شيوه ها با مکان کنترل و خود پنداره دانش آموزان پسر پایه سوم‬
‫راهنمایي شهر تهران ‪ .‬پایان نامه کارشناسي ارشد روانشناسي‪ .‬دانشگاه تربيت معلم تهران‪.‬‬
‫‪Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020‬‬

‫حاجي زاده‪ ،‬خليل‪ .)5330( .‬بررسي و مقایسه رابطه بين ميزان سالمت رواني و عملکرد تربيتي فرزندان ارشد دختر و‬
‫پسر خانواده هاي مناطق جنوبي شهر تهران ‪ .‬پایان نامه کارشناسي ارشد‪ .‬تهران ‪ :‬دانشگاه آزاد اسالمي ‪ ،‬واحد علوم‬
‫و تحقيقات‪.‬‬
‫حسينيان آقا ملکي‪ ،‬سيد محمد‪ .)5319( .‬بررسي رابطه بين شيوه هاي فرزند پروري و عزت نفس دانش آموزان پسر‬
‫متوسطه سال تحصيلي (‪ )5311-19‬شهرستان قائم شهر مازندران‪ .‬پایان نامه کارشناسي ارشد‪ .‬دانشگاه عالمه طبا‬
‫طبایي‪ ،‬دانشکده علوم تربيتي‪.‬‬
‫دالور‪ ،‬علي‪ .)5319( .‬مباني نظري و عملي پژوهش در علوم انساني و اجتماعي‪ .‬تهران ‪ :‬انتشارات رشد ‪.‬‬
‫سرمد ‪،‬زهره؛ بازرگان ‪ ،‬عباس و حجازي‪ ،‬الهه‪ .)5313( .‬روش هاي تحقيق در علوم رفتاري‪ .‬تهران ‪ :‬انتشارات آگاه ‪.‬‬
‫شاملو ‪ ،‬سعيد‪ .)5393 ( .‬مکتب ها و نظریه ها در روان شناسي شخصيت‪ ،‬چاپ دوم‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات رشد‪.‬‬
‫شریعتمداري‪ ،‬علي‪ .)5311( .‬روانشناسي تربيتي‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات اميرکبير‪.‬‬
‫طباطبایي‪ ،‬سيد محمد‪ .)5311( .‬بررسي رابطه بين شيوه هاي فرزند پروري مادران با بهداشت رواني فرزندان در دانش‬
‫آموزان دختر‪ .‬پایان نامه کارشناسي ارشد‪ .‬وزارت آموزش و پرورش‪ ،‬اداره کل تربيت معلم و آموزش نيروي‬
‫انساني‪ ،‬دانشکده مدیریت و برنامه ریزي‪.‬‬
‫فطين حور‪ ،‬شهاب‪ .)5311( .‬بررسي رابطه اختالالت رفتاري فرزندان با شيوه هاي فرزندپروري مادران در بين دانش‬
‫آموزان کالس هاي چهارم و پنجم ابتدایي شهر اردبيل ‪ .‬پایان نامه کارشناسي ارشد چاپ نشده ‪ ،‬دانشگاه تربيت‬
‫معلم تهران‪ ،‬دانشکده علوم تربيتي‪.‬‬
‫کاشفي‪ ،‬اقدس‪ .)5335( .‬بررسي ميزان تأثير حمایت خانواده برعزت نفس دانش آموزان مقطع متوسطه آموزش و‬
‫پرورش ناحيه یک شهرستان رباط کریم ‪ .‬پروژه تحقيقاتي‪ ،‬وزارت آموزش و پرورش ‪ ،‬شوراي تحقيقات سازمان‬
‫آموزش و پرورش شهرستانهاي استان تهران ‪.‬‬
‫ماسن ‪ ،‬پاول هنري و همکاران (‪ .)5313‬رشد و شخصيت کودک‪ ،‬چاپ سوم (ترجمه مهشيد یاسایي)‪ .‬تهران ‪ :‬انتشارات‬
‫نشر‪.‬‬
‫مهرافروز‪ ،‬حجت اهلل‪ . )5313( .‬بررسي رابطه بين نگرش نسبت به شيوه هاي فرزندپروري مادر ( اقتدار منطقي‪،‬‬
‫استبدادي ‪ ،‬آزادگذاري ) با مکان کنترل و پيشرفت تحصيلي در دانش آموزان پسر پایه چهارم ابتدایي ‪ .‬پایان نامه‬
‫کارشناسي ارشد ‪ .‬دانشگاه تربيت معلم تهران‪ ،‬دانشکده علوم تربيتي‪.‬‬
 61 ‫فصلنامه خانواده و پژوهش شماره‬ 77

‫ دفتر‬:‫ تهران‬.‫ روشهاي تحقيق و چگونگي ارزشيابي آن در علوم انساني‬.)5311( .‫ مریم‬،‫ عزت اله و سيف نراقي‬،‫نادري‬
. ‫تحقيقات و انتشارات بدر‬
. ‫ بررسي و مقایسه اختالالت هيجاني و عزت نفس در نوجوانان دیابتي و غير دیابتي‬. )5313( .‫ معصومه‬،‫وقارانزابي‬
.‫ دانشگاه تربيت معلم‬: ‫ تهران‬.‫پایان نامه کارشناسي ارشد چاپ نشده‬
‫ بررسي رابطه شيوه هاي فرزند پروري در خانواده هایي که داراي نوجوانان معتاد هستند با‬.)5334( .‫ ناهيد‬،‫هواسي‬
،‫ دانشکده روان شناسي و علوم تربيتي‬.‫ پایان نامه کارشناسي ارشد‬. ‫خانواده هایي که داراي نوجوانان عادي هستند‬
.‫دانشگاه الزهراء‬
.‫ استاندارد سازي و هنجاریابي پرسشنامه سالمت عمومي براي دانشجویان دوره هاي روزانه‬.)5319( .‫ عباس‬،‫هومن‬
Downloaded from qjfr.ir at 11:10 +0430 on Friday July 17th 2020

.‫ موسسه تحقيقات تربيتي‬.‫دانشگاه تربيت معلم تهران‬

Baumrind, D. (1971). Current patterns of parental authority. Developmental Psychology
Monographs, Vol. 4, (No. 1, Part 2).
Dwairy, M., & Menshar, K. E. (2005). Parenting style, individuation, and mental health
of Egyptian adolescents. Journal of Adolescence, 29, 103-117.
Lampers, B., et al. (1998). Social class and self-esteem. Journal of Social Psychology,
36, 405-406.
Maccoby, E., & Martin, J. (1983). Socialization in the context of the family: Parent-child
interaction. In P. H. Mussen (Ed.) & E. M. Hetherington (Vol. Ed.), Handbook of
child psychology: Vol. 4. Socialization, personality, and social development (4th ed.,
pp. 1-101). New York: Wiley.
Mitchell, N. B. (2001). Why is my parenting style important? Lifeway Biblical solutions
for life.
Pitzer, R.L. (2001). How parenting styles affect kids behavior. Minnesota Extension
Service.
Qian, M., Xia, G. (2001). The relationship of parenting style to self –reported mental
health among two subcultures of Chinese. Journal of Adolescence, 24 (2), 251- 260.
Sonnak, C., & Towell, T. (2001). The impostor phenomenon in British university
students: Relationships between self – esteem, mental health, parental rearing style
and socioeconomic status. Journal of Personality and Individual Differences, 31(6),
863 – 874.