‫برنامه ریزی درسی و مدارس فردا ضرورتی برای نسل فردا‬

‫بهشتی‪1‬‬ ‫حنانه‬

‫کلیبر‪2‬‬ ‫فاطمه جعفری‬

‫چکیده‬

‫تاریخ در حال نوشته شدن و آینده در حال ساخته شدن است و ما نسل‬
‫جوان به ویژه دانشجومعلمان نباید به تماشاچی بودن در صحنه زندگی و‬
‫تاریخ قناعت کنیم بلکه با درایت و اراده قوی و قالب ریزی و شکل‬
‫دادن به آینده ‪ ،‬در سرنوشت خود و نسل های آینده شرکتی فعال داشته‬
‫باشیم‪ .‬این جاست که اهمیت برنامه ریزی در آموزش و پرورش و شکل دادن‬
‫به آینده آشکار می شود‪ .‬آموزش و پرورش‪ ،‬کلید فتح آینده است و از‬
‫دیرباز انتظار از آموزش و پرورش آن بوده که انسان های فردا را‬
‫تربیت کند و نسل امروز را برای زندگی در جامعه فردا آماده سازد‪.‬‬
‫بنابراین ضرورت دارد‪ ،‬برنامه ریزان و سیاست گزاران آموزشی‪ ،‬معلمان‬
‫و مسئوالن آموزش و پرورش‪ ،‬الزامات و مقتضیات زندگی فردا را بشناسند‬
‫تا بتوانند دانش و بینش الزم را در کودکان و جوانان برای فعالیت در‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬دانشجومعلم رشته علوم تربیتی ‪ ،‬دانشگاه فرهنگیان تبریز‬
‫‪2‬‬
‫‪-‬دکتری زبان و ادبیات فارسی ‪ ،‬مدرس آموزش و پرورش ناحیه ‪ 4‬و دانشگاه فرهنگیان تبریز‬
 ‫فردا پرورش دهند‪ .‬برنامه ریزی درسی‪ ،‬مهم ترین مولفه نظام‬ ‫جامعه‬
‫آموزش عالی هر کشوری محسوب می شود‪ ،‬لذا باید وزارت آموزش و پرورش‬
‫در امر برنامه درسی‪،‬دقت الزم را بعمل آورد‪ .‬هدف از این پژوهش ضرورت‬
‫آشنایی با مدرسۀ فردا و برنامه ریزی درسی برای نسل فرداست ‪ .‬این‬
‫تحقیق به روش کتابخانه ای توصیفی بوده و مطالب از منابع و مراجع‬
‫مختلف گرد آمده است ‪.‬‬

‫کلیدواژه ها‪ :‬مدارس فردا‪ ،‬برنامه ریزی‪ ،‬برنامه ریزی درسی‪ ،‬آموزش و‬
‫پرورش‪ ،‬تعلیم و تربیت‬

‫مقدمه‬

‫برنامه ریزی درسی و آینده نگری‪ ،‬الزم و ملزوم یکدیگر‬

‫هستند‪ .‬برنامه ریزی درسی و برنامه ریزی فعالیت های‬
‫یاددهی‪ -‬یادگیری به منظور ایجاد تغییرات مطلوب دررفتار‬
‫یادگیرندگان و ارزشیابی میزان تحقق این تغییرات است‪ .‬اما‬
‫باید در نظر داشت که به طور کلی‪ ،‬مدرسه و آموزش همواره با‬
‫آینده نگری سروکار داشته اند‪ ،‬و بر اساس هدف و برنامه کار‬
‫می کنند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬همواره آموزش می دهیم تا شاهد‬
‫تغییرات مطلوب ‪ ،‬هدف گرا و برنامه ریزی شدۀ موردنظر‬
‫باشیم‪ .‬پیش بینی آینده در تعلیم و تربیت‪ ،‬موضوعی نسبتا‬
‫جدید است و به دست آمدن جلوه ای از دنیای آینده‪ ،‬همواره‬
‫پر مخاطره است‪ .‬برای دانستن درباره آینده تعلیم و تربیت‬
‫ومدارس فردا بایستی در باره ابعاد جامعه در آینده فکر‬
‫کنیم و به طور مشخص‪ ،‬انتظارات از تعلیم و تربیت را بیان‬
‫کنیم‪.‬‬
 ‫مدرسۀ فردا به نوعی آینده پژوهی است که مشتمل بر مجموعه‬
‫تالش هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل مسانل پیش‬
‫رو الگوها و عوامل موثر بر تغییر را جهت بهبود کیفیت‬
‫آموزش آیندگان در اختیار متصدیان امر قرار می دهد ‪ .‬در‬
‫واقع به تجسم آینده های بالقوه و برنامه ریزی برای آن می‬
‫پردازد و معلوم می دارد که چگونه ار دل تغیرات " امروز "‬
‫واقعیت "فردا" تولد می یابد ‪.‬‬

‫بحث و تحلیل‬

‫آینده نگری و ضرورت آن در آموزش و پرورش‬

‫در خصوص مدارس فردا باید توجه داشت که هدف از آینده نگری‬
‫در تعلیم و تربیت چیست و چرا باید به آینده توجه کرد‪.‬‬
‫سودمندی آینده نگری می تواند محدوده بسیار وسیعی از جنبه‬
‫های مختلف زندگی به صورت فردی و سازمانی را در بربگیرد‬
‫ولی از مهم ترین منافع و مزایای آن‪ ،‬می توان به موارد زیر‬
‫اشاره کرد‪.‬‬

‫‪-1‬آماده بودن خود و دیگران در برابر آینده ‪ :‬در این حالت‬

‫می توانیم با تصور حوادث ممکن و ارزیابی احتماالت‪ ،‬فرصت ها‬
‫و تهدید ها را شناسایی کرده و در برابر آن یا برای به دست‬
‫آوردن آن ها برنامه ریزی کنیم‪.‬‬

‫‪-2‬کسب اعتماد به نفس ‪ :‬بعد از یادگیری فرآیند آینده‬

‫پژوهی‪ ،‬به دلیل این که گستره وسیعی از حوادث و اتفاقات‬
‫آینده را مورد بررسی قرار داده ایم و نسبت به آن ها‬
‫اقدامات الزم را مدنظر قرار داده ایم‪ ،‬از یک اعتماد به نفس‬
‫باالیی برخوردار خواهیم بود ‪.‬‬
 ‫‪-3‬ایجاد تعادل بین اهداف مختلف ‪ :‬اگر ما دقایقی را برای‬
‫تفکر نسبت به آینده در زمان حال صرف کنیم‪ ،‬می توانیم از‬
‫ذهنیت دلخوش بودن به زمان حال و به تعویق انداختن نگرانی‬
‫درباره آینده رهایی یابیم‪ .‬در این حالت بین اهداف کوتاه‬
‫مدت و بلند مدت خود یک نوع تعادل ایجاد می کنیم‪.‬‬

‫اما در خصوص تعلیم و تربیت‪ ،‬می توان به این نکته اشاره‬

‫کرد که هدف آینده نگری در تعلیم و تربیت‪ ،‬کمک به تعلیم و‬
‫تربیت کارآمد است تا بحران های احتمالی را پیش بینی کرده‬
‫و سعی شود طرح ریزی هوشمندانه تری در برنامه درسی انجام‬
‫گیرد‪ .‬بحران ها و تغییرات احتمالی مرتبط با تعلیم و تربیت‬
‫در آینده احتماال به قرار زیر خواهند بود ‪:‬‬

‫‪ -‬تغییرات در فراگیران ‪ :‬دو نوع تغییر در فراگیران رخ‬

‫خواهد داد ‪،‬‬

‫مباحث جمعیتی ‪ :‬برای مثال ثبت نام های مدارس ابتدایی به‬
‫طور چشمگیری کاهش یافته و باز کاهش خواهد یافت‪.‬‬

‫تغییرات در خصوصیات رشدی ‪ :‬برای مثال قد و وزن دانش‬

‫آموزان افزایش خواهد یافت و الگوی تحصیل تغییر خواهد‬
‫خوی نژاد ‪) 1391 ،‬‬ ‫کرد‪(.‬‬

‫‪-‬تغیرات در جامعه ‪ :‬تعدادی از تغییراتی که در جامعه اتفاق‬

‫می افتد‪ ،‬داللت هایی در تعلیم و تربیت دارند‪ .‬این پیش بینی‬
‫ها به زمینه هایی نظیر خانواده‪ ،‬اجتماع‪ ،‬کار و فراغت‪،‬‬
‫ارتباط جمعی و بهداشت و رفاه ارتباط دارد‪.‬‬

‫‪-‬خانواده ‪ :‬افزایش تعداد خانواده هایی که والدین ‪ ،‬هردو‬

‫کار می کنند و افزایش درصد کودکانی که با یکی از والدین‬
‫زندگی می کنند‪.‬‬
‫‪-‬اجتماع ‪ :‬افزایش نفوذ گروه های اجتماعی بر تعلیم و تربیت‬

‫با توجه به تغییرات احتمالی ذکر شده‪ ،‬بایستی برنامه ریزی‬

‫صحیح در خصوص مدارس فردا و آینده تعلیم و تربیت صورت‬
‫بگیرد‪.‬‬

‫مفهوم شناسی برنامه ریزی درسی و عناصر آن‬

‫برنامه درسی به محتوای رسمی و غیر رسمی‪ ،‬روش و آموزش های‬

‫آشکار وپنهانی اطالق می گردد که به وسیله آن ها شاگردان‬
‫تحت حمایت مدرسه‪ ،‬دانش الزم را به دست آورند‪ ،‬مهارت کسب‬
‫کنند و گرایش ها و ارزش ها را در خود تغییر دهند‪ ( .‬ملکی‬
‫‪) 1388 ،‬‬

‫در خصوص عناصر (عوامل) برنامه درسی می توان گفت که تعداد‬

‫این عناصر بر اساس دیدگاه های مختلف‪ ،‬متفاوت بیان شده‬
‫است‪ :‬بعضی چهار عنصر و برخی نه عنصر را پذیرفته اند‪ .‬چهار‬
‫برنامه ریزان می باشد‪ ،‬عبارتند‬ ‫عنصری که مورد اتفاق همه‬
‫از‪ :‬اهداف‪ ،‬محتوا‪ ،‬فعالیت های یاددهی – یادگیری دانش‬
‫آموزان و روش های ارزشیابی‪ .‬برخی از متخصصان برنامه ریزی‬
‫درسی‪ ،‬عوامل و عناصر دیگری را از قبیل فضا‪ ،‬زمان‪ ،‬ابزار‬
‫یادگیری‪ ،‬گروه بندی دانش آموزان و راهبرد های تدریس را هم‬
‫اند‪ (.‬صافی ‪) 1394 ،‬‬ ‫به این مجموعه اضافه کرده‬

‫عالوه بر عناصر ذکرشده ‪ ،‬در برنامه ریزی درسی‪ ،‬باید به‬

‫مبانی فلسفی‪ ،‬جامعه شناختی و روان شناختی هم توجه الزم را‬
‫کرد‪.‬‬

‫‪-1‬اهداف یا آرمان برنامه درسی‬

 ‫یکی از ابعاد اساسی در برنامه درسی‪ ،‬هدف یا آرمان برنامه‬
‫درسی است‪ .‬هویت و ارزش هر برنامه به هدفی است که آن را‬
‫تعقیب می کند‪ .‬بنابر این در هدف گزاری و آرمان گزینی باید‬
‫به نکات مهم زیر توجه کرد‪:‬‬

‫‪ -‬برنامه درسی باید به عنوان یک نقشه راه در خدمت رشد‪،‬‬

‫تکامل‪ ،‬توسعه و پرورش استعدادها‪ ،‬توانمندی ها‪ ،‬قدرت تجزیه‬
‫و تحلیل و تطابق علم و عمل در فراگیران باشد‪.‬‬

‫‪ -‬آرمان تربیتی برنامه درسی باید منجر به پرورش انسان‬

‫خردمند شود ‪ ،‬انسانی که در اثر ایمان و تزکیه‪ ،‬صاحب بصیرت‬
‫شده و با هشیاری قدم به عرصه تربیت خویش می گذارد‪.‬‬

‫‪ -‬اگر برنامه ریزان خواهان عملی شدن اهداف برنامه درسی‬

‫نه افراط یا تفریط به ویژگی‬ ‫هستند‪ ،‬الزم است در حد متعادل‬
‫ها و خصوصیات آحاد فراگیران توجه شود‪.‬‬

‫‪-2‬توجه به نقش یادگیرنده در برنامه درسی‬

‫براساس دیدگاه خودشکوفایی یا ارتباط شخصی‪ ،‬یادگیری تنها‬

‫زمانی برای فرد آموزنده و آموخته ها زمانی پایدار و‬
‫ماندنی است که فرد در طراحی و اجرای آن سهیم و فعال باشد‪.‬‬
‫( مهرمحمدی ‪ )1393 ،‬یکی از راهکار های نسبتا مفید و موثر‪،‬‬
‫پیش بینی دروس اختیاری‪ ،‬به تناسب سن و مقطع تحصیلی‪ ،‬عالیق‬
‫و انگیزه های فراگیران است‪ .‬در غیر این صورت‪ ،‬یادگیرنده‬
‫پذیرای صرف هر آن چیزی است که به او القا می شود‪ .‬از این‬
‫رو‪ ،‬دانش آموز قادر به تصمیم گیری در عرصه زندگی خود نیست‬
‫در نتیجه در مدارس آینده‪ ،‬معلمان باید به شخصیت واقعی‬
‫دانش آموزان احترام گذاشته و به آن ها یاد دهند که خود‬
‫دانش آموزان ‪ ،‬مسئول پیامد های انتخاب خویش هستند‪.‬‬
 ‫‪-3‬توجه به نقش محیط و فضا در برنامه درسی‬

‫بر اساس برخی از دیدگاه های برنامه درسی‪ ،‬یکی از عناصر‬

‫دخیل در طراحی برنامه درسی‪ ،‬فضا و مدرسه است‪ .‬از آن جا که‬
‫انسان موجودی اجتماعی است و در اجتماع زندگی می کند‪ ،‬پس‬
‫مقدس خانواده ‪ ،‬یکی از موثرترین نهاد های تاثیر‬ ‫از نهاد‬
‫گذار بر پایه های تربیت‪ ،‬مدرسه است‪ .‬مدرسه و کالس درس‪ ،‬به‬
‫وجود آورنده فضایی است که دانش آموزان در آن تربیت می‬
‫شوند‪ .‬دانش آموزان همان طور که در مدرسه از معلم الگو‬
‫برداری می کنند ‪ ،‬از فضا و محیط مدرسه نیز تاثیر می‬
‫پذیرند‪ .‬همچنین دانش آموزان بسیاری از گرایش ها و ارزش ها‬
‫را از فرهنگ حاکم بر مدرسه می آموزند‪ .‬منظور از فرهنگ‪،‬‬
‫معارف‪ ،‬گرایش ها و ارزش های رایج در محیط مدرسه است‪ .‬برای‬
‫مثال در مدرسه ای که کادر آن میان دانش آموزان‪ ،‬تفاوتی‬
‫قائل نمی شوند‪ ،‬به دانش آموزان ارزش برابری انسان ها را‬
‫می آموزند و آنان را متوجه این نکته می کنند که ارزش هر‬
‫انسانی در گوهر وجودی او نهفته است‪ .‬بی تردید پیداست که ‪،‬‬
‫سه راه اساسی برای انتقال ارزش های اخالقی در مدارس وجود‬
‫دارد ‪:‬‬

‫‪ -‬برنامه درسی رسمی‬

‫برنامه درسی پنهان‬ ‫‪-‬‬
‫و تعامالت شخصی بین معلمان و دانش آموزان‬ ‫‪-‬‬
‫از این راه های انتقال ارزش ها ‪ ،‬مهم ترین آن ها‪،‬‬
‫برنامه درسی پنهان است که در مدارس آینده باید به طور‬
‫کامل اجرا شود‪ .‬برنامه درسی پنهان بدین معنا است که‬
‫دانش آموزان در جریان حضور در نظام آموزشی و شکل گیری‬
‫دامنه های تجربه هایشان‪ ،‬تحت تاثیر این دو برنامه‬
 ‫دراین دو برنامه‪ ،‬معلم به طور‬ ‫قرار دارند‪ .‬در واقع‬
‫( همان )‬ ‫غیر مستقیم به دانش آموزان آموزش می دهد‪.‬‬

‫‪-4‬توجه به نقش معلم در برنامه درسی‬

‫از دیرباز‪ ،‬نقش معلم در فرآیند تعلیم و تربیت‪ ،‬برکودکان‬

‫نقشی برجسته و آشکار بوده است‪ .‬معلم‪ ،‬یکی از حلقه های‬
‫زنجیره نظام آموزشی و موثرترین عنصر آن است‪ .‬ضعف و فتور‬
‫معلم می تواند موجب از هم پاشیده شدن این زنجیره و شکست‬
‫در دستیابی به اهداف مورد نظر باشد‪ .‬این اصطالح حکمت آمیز‪،‬‬
‫در این جا مصداق پیدا کند که "قوت یک زنجیر‪ ،‬چیزی بیش از‬
‫قوت ضعیف ترین حلقه آن نیست‪ ".‬از کارکرد های پنهان شغل‬
‫معلمی ‪ ،‬نقش الگو دهی وی در کنار نقش صرفا آموزش دهی معلم‬
‫است‪ .‬اما در دیدگاه های برنامه درسی‪ ،‬برای معلم نقش های‬
‫گوناگونی مطرح شده است‪ .‬در برخی دیدگاه ها از جمله دیدگاه‬
‫اجتماعی‪ ،‬بر ایجاد فضای عاطفی در کالس تاکید شده است تا‬
‫دانش آموزان در سایه فضای ایجاد شده به بحث و گفت و گو‬
‫بپردازند‪ .‬در دیدگاه موضوعی‪ ،‬معلم نقش تامین کننده منابع‬
‫آموزشی را دارد‪ .‬در دیدگاه رفتاری‪ ،‬معلم به تعریف قابلیت‬
‫ها پرداخته و برای این که دانش آموزان به سطح مطلوب‬
‫قابلیت های مختلف دست یابند‪ ،‬به طراحی برنامه تقویت کننده‬
‫پردازد‪ (.‬همان )‬ ‫می‬

‫در مجموع نقش معلم در مدارس فردا را به سه عنوان می توان‬

‫دسته بندی کرد‬

‫آموزشی ‪ ،‬ایمان آفرینی و شکل دهی به رفتار دانش آموزان‪.‬‬

 ‫الف) نقش آموزشی ‪ :‬منظور از نقش آموزشی این است که معلم‬
‫آگاهی های الزم را به دانش آموزان انتقال دهد و سطح دانشی‬
‫آن ها را افزایش دهد‪.‬‬

‫ب) نقش ایمان آفرینی‪ :‬معلم باید سطح دانش و شناخت دانش‬
‫آموزان از مسائل اخالقی‪ ،‬اعتقادی و ‪ ...‬را افزایش داده و‬
‫باورهای غلط آنان را تصحیح کند‪.‬‬

‫ج) نقش شکل دهی به رفتار دانش آموزان‪:‬‬

‫در این نقش معلم‪ ،‬وظیفه دارد که دانش و باور ذهنی دانش‬
‫آموزان را به اعتقاد و ایمان قلبی تبدیل کند‪.‬‬

‫‪-5‬توجه به راهبرد تدریس در برنامه درسی‬

‫راهبرد تدریس یا فرآیند آموزش‪ ،‬با توجه به رویکرد های‬

‫مختلف‪ ،‬متفاوت می باشد‪ .‬برخی رویکرد ها از یک فرآیند‬
‫آموزشی دارای ساختار منظم و از پیش تعیین شده استفاده می‬
‫استفاده‬ ‫شود‪ .‬در دیدگاهی دیگر از روش تفکر قیاسی آزوبل‬
‫می کنند‪ ،‬و در دیدگاهی دیگر‪ ،‬معلم در فرآیند اکتشاف نقش‬
‫کمک کننده دارد‪ ،‬یعنی معلم در ابتدا زمینه ای را فراهم می‬
‫کند که دانش آموزان بتوانند به فرضیه سازی‪ ،‬بررسی فرضیه‬
‫بپردازند‪ (.‬همان )‬ ‫ها و نتیجه گیری بر اساس کاوش به عمل آمده‬
‫یکی از اصول موثر در ایجاد انگیزه‪ ،‬توجه به روحیه و حس‬
‫فعال بودن‪ ،‬کنجکاو بودن و نوآور بودن کودک است‪ .‬از این‬
‫اصل می توان نتیجه گرفت که تعلیم و تربیت باید جای "معلم‬
‫محوری" را با "تعاملی بودن" عوض کند‪ .‬هر چند تربیت را به‬
‫فراهم کردن زمینه های گزینش و شکوفا سازی فطرت تعریف کرده‬
‫اند‪ ،‬اما اگر بخواهیم تدریس موفق داشته باشیم‪ ،‬عرصه و‬
‫زمینه گزینش باید به دست دانش آموز باشد‪ .‬دانش آموز باید‬
 ‫حق انتخاب داشته باشد و معلم نقش کمک کننده‪ ،‬تسهیل کننده‬
‫و کنترل کننده را داشته باشد‪.‬‬

‫‪-6‬ارزشیابی در برنامه درسی‬

‫ارزشیابی جزو آخرین و مهم ترین عناصر برنامه درسی است‪ ،‬هر‬
‫چند که جزو مراحل برنامه ریزی نیز است‪ ( .‬مراحل ‪ :‬طراحی‬
‫(شامل عناصر)‪ ،‬اجرا‪ ،‬ارزشیابی)‬

‫ارزشیابی فرآیندی است که در مورد داوری در زمینه تناسب‬

‫اجماال هدف‬ ‫رود‪ (.‬ملکی ‪) 1388 ،‬‬ ‫به کار می‬ ‫تصمیمات برنامه درسی‬
‫از انواع ارزشیابی این است که ارزشیابی اغلب به عنوان‬
‫مرحله پایانی کار به حساب می آید و هدف از آن‪ ،‬کسب آگاهی‬
‫از میزان موفقیت برنامه ها‪ ،‬سیاست گزاری ها و شناسایی‬
‫خطاها و کمبود های فرآیند یاددهی – یادگیری است‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر‪ ،‬ارزیابی نوعی بازخورد صادقانه و کمک رساننده به‬
‫دانش آموزان است که در آن معلم و دانش آموز می توانند‬
‫هردو در این فرآیند مشارکت داشته باشند‪.‬‬

‫انواع ارزشیابی عبارتند از‬

‫‪ -‬ارزشیابی تشخیصی ‪ :‬همان ارزشیابی آغازین قبل از تدریس‬

‫است جهت سنجش رفتارهای ورودی دانش آموزان برای شروع تدریس‬
‫درس تازه‬

‫‪ -‬ارزشیابی تکوینی ‪ :‬در جریان آموزش است و برای سنجش‬

‫رفتارهایی است که فراگیران را در یادگیری درگیر می کند‪.‬‬

‫‪-‬ارزشیابی پایانی‪ :‬پس از پایان درس‪ ،‬از دانش آموزان طلب‬

‫رفتار می شود و میزان یادگیری آنان سنجش می شود‪.‬‬
 ‫مهم ترین نکاتی که باید در زمینه ارزشیابی در مدارس فردا‬
‫مورد توجه قرار گیرند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬حذف نمره گذاری مرسوم و معمول در نظام آموزشی (‬

‫جایگزین کردن ارزشیابی توصیفی )‬
‫‪ -2‬تالش در جهت انعطاف پذیر کردن انتظارات معلمان از دانش‬
‫آموزان‬
‫‪ -3‬تاکید بر " خودارزیابی" دانش آموزان‬
‫‪ -4‬توجیه شدن دانش آموزان نسبت به نتایج ارزشیابی‬

‫به طور کلی جهت موفقیت در مدارس فردا‪ ،‬باید به موارد ذکر‬
‫شده در خصوص برنامه ریزی صحیح توجه کرد و الزم به ذکر است‬
‫که یادگیری های الزم برای مواجهه با آینده‪ ،‬فراتر از‬
‫یادگیری دانش محور در مدارس سنتی هستند‪.‬‬

‫یادگیری شامل چهار محور و رکن اساسی است‬

‫‪ -‬یادگیری برای یادگرفتن‬

‫‪ -‬یادگیری برای عمل کردن‬

‫‪ -‬یادگیری برای زندگی در کنارهم و با هم‬

‫‪ -‬یادگیری برای بودن‬

‫ناگفته نماند که با توجه به فناوری های جدید ارتباطات و‬

‫اطالعات‪ ،‬ارتباط های ‪ on-line‬به دانش آموزان قدرت کنترل می‬
‫دهد‪ .‬در این حالت‪ ،‬معلم یک رهبر و هدایت گر و یاری دهنده‬
‫است‪ .‬چنانچه معلمان نتوانند خود را با جهان روبه تغییر‬
‫سازگار نمایند‪ ،‬قطعا با مسائل و مشکالتی نظیر عدم تطابق با‬
‫نیازهای فراگیران روبه رو می شوند‪ .‬هم چنین با توجه به‬
‫مدارس آینده از اینترنت استفاده شود‪،‬‬ ‫این که ممکن است در‬
‫الزم به ذکر است که استفاده از اینترنت در کالس درس‪ ،‬ضرورتا‬
‫و مهارت های‬ ‫مستلزم تسلط معلمان به زبان انگلیسی‬
‫کامپیوتر است‪ ،‬بنابر این معلمان عالوه بر تخصص در رشته‬
‫علمی خود‪ ،‬مهارت های ارتباطی را نیز خواهند داشت‪.‬‬

‫ضرورت برنامه ریزی از نظر اسالم‬

‫در منابع اسالمی‪ ،‬به چند جهت برنامه ریزی را ضروری و الزم‬
‫دانسته است‪:‬‬

‫‪-1‬عمر و زمان در حال گذر است و گذر آن محسوس نیست‬

‫حضرت علی(ع) می فرمایند‪" :‬زمان و فرصت همچون ابر در حال‬

‫است‪"9.‬‬ ‫گذر‬

‫‪ -2‬زمان با هیچ چیز قابل معاوضه نیست‬

‫حضرت علی (ع) می فرمایند‪" :‬الفرصه غنم‪ ":‬زمان و فرصت‬

‫است‪10.‬‬ ‫غنیمت و منفعتی‬

‫‪-3‬عمر و زمان قابل بازگشت نیست و به هیچ طریقی نمی توان‬

‫آن را برگرداند‪:‬‬

‫امام علی (ع) می فرمایند‪ ":‬فرصت به سرعت می گذرد و به‬

‫گردد‪"11.‬‬ ‫کندی بر می‬

‫‪-4‬لزوم انجام کارها در وقت خویش‪:‬‬

‫رسول خدا (ص) می فرمایند‪ " :‬اضاعه الفرصه غصه"‪ :‬ضایع کردن‬
‫آورد‪12.‬‬ ‫فرصت غصه می‬

‫‪-5‬راه رسیدن به موفقیت‪:‬‬

 ‫دکتر برزی‪ ،‬زبان فرانسوی و ایتالیایی را هنگام رفتن به‬
‫گرفت‪13.‬‬ ‫اداره و بازگشت از آن یاد‬

‫نتیجه گیری‬

‫در مورد مدارس فردا و برنامه ریزی درسی باید گفت که پایه‬
‫های اساسی یادگیری در آینده‪ ،‬یادگیری برای یادگیری‪،‬‬
‫یادگیری برای انجام دادن‪ ،‬یادگیری برای زندگی و یادگیری‬
‫برای زندگی با یکدیگر بیش از همه مورد تاکید قرار می‬
‫گیرد‪ .‬برنامه درسی‪ ،‬وسیله ای برای حرکت دادن گام به گام‬
‫انسان به سوی زندگی متعالی و کمال نهایی است‪ .‬در آینده‬
‫پژوهی آموزش و پرورش‪ ،‬تعلیم و تربیت در واقع از چهارچوب‬
‫آموزش های رسمی و مدرسه ای به آموزش های نیمه رسمی و غیر‬
‫رسمی‪ ،‬آموزش در محیط کار و زندگی و آموزش در طول عمر‪،‬‬
‫تغییر می یابد‪ .‬تغییرات بنیادی در زیربنای فرهنگی‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی هر جامعه صورت می گیرد و‬
‫تغییرات در فضاهای آموزشی رخ می دهد‪.‬‬

‫صحبت آخر این که آینده را از کسی به ارث نمی بریم و کسی آن‬
‫را به ما نمی بخشد بلکه آینده آن چیزی است که باید تصور‬
‫کنیم و بسازیم‪.‬‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪-1‬خوی نژاد‪ ،‬غالمرضا‪ ،) 1391( ،‬برنامه ریزی درسی برای تدریس‬
‫و یادگیری بهتر‪ ،‬مشهد‪ :‬آستان قدس ‪1‬‬

‫‪-2‬ملکی‪ ،‬حسن‪ ،) 1388( ،‬مبانی برنامه ریزی درسی‪ ،‬تهران‪،‬‬

‫منادی تربیت‬

‫‪-3‬صافی‪ ،‬احمد‪ ،) 1394 (،‬آموزش و پرورش ابتدایی‪ ،‬راهنمایی‬

‫تحصیلی و متوسطه‪ ،‬تهران ‪ :‬سمت‬

‫‪-4‬مهرمحمدی‪ ،‬محمود‪ ،) 1393 (،‬نظریه های برنامه درسی‬

‫‪ ،‬تهران‪ ،‬سمت‬

‫‪-5‬محمدی ری شهری‪ ،‬محمد‪ ،) 1384 (،‬میزان الحکمه‪،‬‬

‫قم‪:‬دارالحدیث‬

‫‪-6‬دشتی‪ ،‬محمد‪ ،) 1393 (،‬نهج البالغه ‪ ،‬مشهد‪ :‬آستان قدس رضوی‬