‫به نام بزرگ‪ ،‬او‬

‫بررسی نحوه گذراندن اوقات فراغت و ارتباط آن با وضعیت تحصیلی‬

‫دانش آموزان دبیرستانهای نظری شهرستان ارسنجان‬

‫‪2‬‬
‫امیرحسین فاطمی‪ ،1‬حسام کرمانی‬
‫‪1‬دانشجو‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی شیراز‪Soheil.fa201@gmail.com ،‬‬
‫‪2‬دانشجو‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی شیراز‪Hesawmx@gmail.com ،‬‬
‫*نویسنده مسئول‪ :‬امیرحسین فاطمی‬
‫چکیده‬
‫وضعیت تحصیلی دانشآموز در مقطع دبیرستان‪ ،‬از سرنوشتساز ترین و حیاتیترین مسائل زندگی اوست که بخش قابل توجهی از‬
‫آینده شغلی وی را مشخص میکند‪ .‬در نتیجه هر عاملی که بر وضعیت تحصیلی تاثیر داشته باشد‪ ،‬بسیار حائز اهمیت بوده و قابل توجه میباشد‪.‬‬
‫اوقات فراغت یکی از عواملی است که بر وضعیت تحصیلی دانشآموزان موثر است‪ ،‬به صورتیکه اگر بهطور مطلوب سپری شود باعث موفقیت‬
‫تحصیلی‪ ،‬وگرنه باعث افت تحصیلی خواهد شد‪.‬‬
‫روش پژوهش حاضر از نظر ماهیت داده به صورت ترکیبی میباشد‪ .‬جامعه آماری شامل ‪ 846‬نفر دانش آموزان دختر و پسر در‬
‫رشتههای نظری پایه دهم تا دوازدهم شهر ارسنجان هستند‪ .‬حجم نمونه کمّی شامل ‪ 271‬نفر میباشد که برای حل پرسشنامه‪ ،‬بهصورت تصادفی‬
‫خوشهای انتخاب گشته و حجم نمونه کیفی شامل ‪ 39‬تن که مصاحبه با ایشان‪ ،‬تا اشباع نظری ادامه یافت‪ .‬پرسشنامه ها بهوسیله ‪ spss‬و‬
‫مصاحبه ها توسط ‪ maxqda‬تحلیل شدند‪.‬‬
‫داده ها نشان میدهن د که چگونگی گذراندن اوقات فراغت و وضعیت تحصیلی با هم ارتباط دوسویه و معنادار دارند و اکثر دانشآموزان‬
‫اوقات فراغت خود را به استراحت و تفریح و گردش اختصاص میدهند‪ ،‬و در شیوه گذراندن اوقات فراغت بین پسران و دختران تفاوت هایی وجود‬
‫دارد‪ .‬همچنین نبود امکانات و سختگیری خانواده از مهمترین موانع اوقات فراغت مطلوب هستند‪.‬‬

‫کلید واژه‪ :‬اوقات فراغت‪ ،‬وضعیت تحصیلی‪ ،‬نوجوانان و جوانان‪ ،‬فراغت سالم‬

‫‪1‬‬
 ‫‪ -1‬مقدمه‬

‫هر انساانی که پا به عرصاه وجود می گذارد‪ ،‬نیاز های مختلفی دارد که اگر برآورده نشاوند‪ ،‬مسایر زیبای زندگی به تباهی کشایده شاده و‬
‫انساان از رسایدن به اهداو وا ی خود‪ ،‬باز میماند‪ .‬دو نیاز که در دوران نوجوانی و جوانی نمود بسایاری پیدا میکنند‪ ،‬نیاز به تحصایل و همننین‬
‫نیاز به گذراندن اوقات فراغت اسات‪ .‬تحصایل و اوقات فراغت مانند دو بال بوده که جوان را در مسایر ساعادت به جلو ساو میدهند‪ .‬بر کسای‬
‫پوشایده نیسات که اگر یکی از این دوبال نباشاند‪ ،‬همای ساعادت انساان به گسل نشاساته و زندگی دچار پوچی و بی هدفی میشاود‪" .‬اوقات فراغت‬
‫حق طبیعی انسان بوده و باید به عنوان احتیاج اساسی و پایه برای وی محسوب گردد‪( ".‬قائم‪،‬محمدصالحی و محمدبیگی‪)1387،‬‬
‫نحوه گذراندن اوقات فراغت‪ ،‬به قدری اهمیت دارد که برخی پژوهشااگران و جامعه شااناسااان آن را "به مثابه آیینه فرهنگ جامعه"‬
‫میدانند‪( .‬عباس زاده‪،‬بخشاااایش و معروو پور‪ )1389_90،‬اوقات فراغت کارکرد های مختلفی دارد‪ ،‬طوری که اگر به درساااتی پر شاااود‪ ،‬باعث‬
‫تقویت جسم و روان بوده و "عمل به مسئولیت ها را آسان تر می سازد‪( ".‬براتی‪ ) 1389،‬اما اگر به آن کم توجهی شده و با فعالیت های نامناسب‬
‫پر شاود‪ ،‬پیامد های ناگواری به همراه خواهد داشات‪" .‬اگر فعالیت های فراغتی با هنجارهای فرهنگی در تضااد باشاد اوقات فراغت به یك مشاکل‬
‫اجتماعی مبدل خواهد شاد‪( ".‬همان‪ )1389،‬و زمینه سااز راایل اخالقی اعم از اعتیاد‪ ،‬بی بند و باری و ‪ ...‬خواهد بود‪ .‬از ساوی دیگر همانند هر‬
‫فعالیت دیگری اگر از حد خودش بگذرد و زمان بیش از حد نیاز به آن اختصااص داده شاود‪ ،‬هر چند در جهت فعالیت های مفید نیز باشاد‪ ،‬مایه‬
‫ضارر و زیان خواهد بود‪" .‬فراغتس پشات فراغت امور زندگی را مختل می کند؛ از این رو ضارورت توجه به این اوقات غیر قابل انکار اسات‪ ،‬به طوری‬
‫که زیادیس فراغت و خواب در لسان معصومان‪ ،‬مایه بغض پروردگار عالم است‪( ".‬همان‪)1393،‬‬
‫زندگی امروزی بسایار پراساترس بوده و به جهت کساب موفقیت های تحصایلی‪ ،‬فشاار زیادی به دانشاجویان و دانشآموزان وارد میشاود‬
‫که اوقات فراغت می تواند زمانی باشاد برای رهایی از بند زندگی ماشاینی و ساختی های کاری و تحصایلی‪" .‬فعالیت های فراغتی می تواند با رفع‬
‫خساتگی ‪ ،‬صادمات ناشای از کار مداوم و انجام وظایف اجتماعی را جبران کند و فرصاتی برای پرورش اساتعدادهای جسامی و اهنی فرد فراهم‬
‫سازد‪( ".‬کیان‪" )1393،‬امام کاظم‪ ،‬در روایتی‪ ،‬مسلمانان را به تقسیم اوقات خود به چهار بخش‪ ،‬توصیه میفرمایند‪:‬‬
‫‪ .1‬اختصاص ساعاتى براى ارتباط و راز و نیاز با خداوند‪.‬‬
‫‪.2‬اختصاص زمانى براى کار و تالش‪.‬‬
‫‪ .3‬اختصاص ساعاتى براى ارتباط با دیگران و افراد نیکى که با خلوص نیت عیوب آدمی را متذکر شوند‪.‬‬
‫‪.4‬اختصاص اوقاتى براى درک لذت هاى حالل و تفریحات سالم که در اینجا به اوقات فراغت تعبیر میکنیم‪( ".‬باقری و بهمئی‪.)1393،‬‬

‫نظام آموزشاای ایران که به عقیده بساایاری از کارشااناسااان تك بعدی و ناقص میباشااد‪ ،‬باعث شااده که بساایاری از دانش آموزان‪ ،‬از‬
‫آموختن مهارت های زندگی محروم باشااند‪ ،‬در حالیکه در کشااور های توسااعه یافته مانند فنالند و آاپن‪ ،‬آموزش مهارت های زندگی از اولویت‬
‫های مدارس اساات‪ .‬که این کمبود در نظام آموزشاای ایران‪ ،‬میتواند در اوقات فراغت‪ ،‬جبران شااود‪" .‬مهارت های زندگی در چهار زمینه قابل‬
‫توجه هستند شامل مهارت های مربوط به قلب‪ ،‬دست‪ ،‬سالمتی‪ ،‬سر" (کیان‪ )1393،‬که در شکل ‪ 1‬قابل مشاهده اند‪.‬‬

‫شکل ‪.1‬مهارت های چهارگانه زندگی (همان‪)1393،‬‬

‫‪2‬‬
‫یکی از راه های کشف استعداد های جوانان‪ ،‬فعالیت های اوقات فراغت میباشد که به همین دلیل کشورهای مختلف روی این مسئله‬
‫سرمایه گذاری های قابل توجهی کرده اند‪" .‬دولت ها و نهاد های فرهنگی و موسسات مختلف‪ ،‬میکوشند تا امکانات زم را برای گذراندن اوقات‬
‫فراغت همه طبقات جامعه به خصوص جوانان‪ ،‬نوجوانان و قشر دانش آموز فراهم کنند تا بر اساس آن استعداد های درونی افراد شکوفا شود‪".‬‬
‫(کیانی‪)1392،‬‬

‫در گذشته‪ ،‬جو جامعه و فضای خانواده باعث می شد که دانش آموزان عالوه بر تحصیل‪ ،‬مجبور باشند در بیرون از خانه نزد افراد مختلف‬
‫در زمینه های فنی‪،‬کشاورزی و‪ ...‬کار کرده تا به نوعی کمك حال خانواده خود باشند‪ ،‬طوری که زمان زیادی برای پرداختن به اوقات فراغت باقی‬
‫نمی مانْد و از دیگر سو در "جوامع قدیم که گروه های اجتماع‪ ،‬دارای فاصله ی طبقاتی شدید بودند‪ ،‬غالباً اوقات فراغت برای طبقات ممتاز جامعه‬
‫معنا پیدا میکرد و طبقات پایین جامعه به علت درآمد پایین مجبور به اشتغال مداوم بودند‪ .‬اما پیشرفت های عصر جدید موجب شد تا شکاو‬
‫های طبقاتی نسبت به قبل کاهش چشمگیری داشته باشد و بهره مندی از موضوعاتی مانند اوقات فراغت در تمام سطوح طبقاتی جامعه به چشم‬
‫بخورد‪( ".‬لطفیزاده‪ )1387،‬به عالوه جهان امروز‪ ،‬جهان ارتباطات میباشد که در آن رسانه های جمعی از مهمترین ابزار تاثیرگذاری بر مخاطبان‬
‫و گروه های مختلف می باشند که همین مسئله‪ ،‬اهمیت اوقات فراغت را مضاعف کرده است‪" .‬توجه به پدیده یا نهادی به نام فراغت در عصری که‬
‫تهاجم فرهنگی بیش از هر دوره ای فرهنگ و نگرش مذهبی مردم ما را تهدید میکند‪ ،‬اهمیت بسزایی پیدا می کند‪( ".‬باقری و بهمئی‪)1393،‬‬

‫به نقل از خبرگزاری مهر ‪ 31.۵‬درصد جمعیت ایران را جوانان و نوجوانان ‪ 1۵‬تا ‪ 29‬سال تشکیل میدهند‪ ،‬که میتوان گفت بهطور‬
‫کلی مهمترین وظیفه آنها تحصیل علم میباشد‪" .‬درعصر حاضر تحصیل بخش مهمی از زندگی هر فرد را تشکیل میدهد و بر این اساس نزدیك‬
‫یك قرن است که گروههای تخصصی و روانشناسان به صورت گسترده همواره به جوانب مختلف تحصیل توجه داشته اند‪( ".‬شاکریان و آقاجانی‬
‫هشجین‪ )1388،‬تحصیل ابعاد مختلف زندگی جوان را تحت تاثیر قرار میدهد و موفقیت تحصیلی اغلب ضمانتگر موفقیت شغلی به حساب‬
‫میآید‪.‬‬

‫هم چنین هر کشوری برای پیشرفت و توسعه‪ ،‬نیازمند به افرادی متخصص می باشد که در زمینه های متفاوت‪ ،‬تولید علم و ثروت‬
‫کنند‪" .‬آن چه میتواند یك فرد‪ ،‬خانواده و درنهایت یك کشور را در مسیر پیشرفت قرار دهد بهرهمندی از افرادی است که نه تنها دارای سالمت‬
‫روانی مناسبی هستند‪ ،‬بلکه در سیستم آموزشی‪ ،‬مدرسه و در سطح دانشگاه تحصیالت خود را باموفقیت پشت سر گذاشته اند‪( ".‬همان‪)1388،‬‬
‫د ر سیر تحصیالت‪ ،‬دوره متوسطه دارای اهمیت بسیاری بوده چرا که استقاللطلبی و پویایی شخصیت نوجوان در این دوره آغاز شده و استعداد‬
‫های بسیاری در این سن بروز میکنند‪" .‬دوره دبیرستان در نظام آموزش و پرورش از چند جهت دارای اهمیت و حساسیت است‪ :‬نخست انتقال‬
‫از آموزش عمومی و همگانی به آموزش دانشگاهی و تخصصی‪ ،‬دوم انتقال از محیط آموزشی به محیط کار و زندگی و با خره دوره گذار از کودکی‬
‫و نوجوانی به جوانی و از وابستگی به قبول مسئولیت است‪( ".‬زادهمحمدی‪ ،‬حیدری‪ ،‬جندقی و همکاران‪ )138۵،‬در این دوره اوقات فراغت نیز‬
‫بخش مهمی از زندگی دانشآموز را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫دیدیم که کیفیت اوقات فراغت و تحصیل بر زندگی جوانان بسیار تاثیرگذار بوده و نبود یا کمبود هر یك میتواند تاثیرات سو داشته‬
‫باشد‪ .‬همننین متوجه شدیم که نیاز تحصیل و گذراندن اوقات فراغت‪ ،‬عالوه بر دو بال که در ابتدای متن اشاره شد‪ ،‬به مثابه دو کفه ترازو میمانند‬
‫که اگر در تعادل نباشند و نظمی بین آن ها برقرار نباشد نیز میتواند بر سرنوشت جوانانی تاثیر بگذارند که آینده کشور به آنها گره خورده و چه‬
‫بسا توجه به این د و موضوع بتواند کشوری را از مسیر پیشرفت خارج کرده و یا در مسیر پیشرفت قرار دهد‪ .‬از این جهات‪ ،‬مقاله حاضر در صدد‬
‫بررسی نحوه گذراندن اوقات فراغت و ارتباط آن با وضعیت تحصیلی دانش آموزان می باشد‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫‪ -1-1‬تعاریف و مفاهیم موضوعی‬

‫‪ -1-1-1‬اوقات فراغت‬
‫واآه فراغت در لغت نامه دهخدا‪ ،‬آساایش و آرامی و اساتراحت معنا شاده اسات‪ .‬اما "واآه فراغت در فارسای به معنی آساودگی و آساایش‬
‫از کار و شاغل اسات و فرد در این اوقات می خواهد به اشاتغالی بپردازد که با کمال میل به آن عالقه نشاان می دهد‪ ،‬خواه به منظور اساتراحت‪،‬‬
‫خواه برای ایجاد تنوع‪( ".‬عباس زاده‪،‬بخشایش و معروو پور‪ ) 1389-90،‬تعریف صاحب نظران و جامعه شناسان از اوقات فراغت بدین شرح است‪:‬‬
‫" مجموعه ای از اشاتغا ت که فرد کامال به میل خود یا برای اساتراحت یا برای تفریح و یا به منظور توساعه آگاهی ها و یا فراگیری غیر انتفاعی و‬
‫مشاااارکات اجتمااعی داوطلبااناه‪ ،‬پا از رهاایی از الزام هاای شاااغلی‪ ،‬خاانوادگی و اجتمااعی بادان میپردازد‪( ".‬میرهااشااامی و نجفی زناد‪)1382،‬‬
‫دومازیه‪ ،‬جامعه شااناس و نویساانده فرانسااوی اوقات فراغت را اینچنین تعریف میکند‪" :‬مجموعه ی فعالیت هایی که شااخص پا از ارزیابی‬
‫تعهّدات و تکالیف شاغلی‪ ،‬خانوادگی و اجتماعی با میل و اشاتیا به آن میپردازد و غرضاش اساتراحت‪ ،‬تفریح‪ ،‬توساعه دانش‪ ،‬به کمال رسااندن‬
‫شاخصایت خویش یا به ظهور رسااندن اساتعدادها‪،‬خالقیتها و با خره بساط مشاارکت آزادانه در اجتماع اسات‪( ".‬لطفیزاده‪ )1387،‬با این تفاسایر‬
‫میتوانیم اوقاات فراغات را در این پژوهش‪ ،‬این گوناه معناا کنیم‪(( :‬دساااتاه ای از کاار هاا و فعاالیات هاا کاه دانش آموزان دبیرساااتاان هاای نظری‬
‫شاهرساتان ارسانجان‪ ،‬در اوقاتی از شابانه روز که در مدرساه حضاور ندارند و مشاغول درس خواندن نیساتند‪ ،‬انجام میدهند و به طور کلی کار هایی‬
‫در روز که بعد از اتمام‪ -‬فعالیت های تحصایلی انجام میدهند که می توانند صارفاً برای تفریح بوده و یا برای یاد گرفتن مطلبی و یا کساب مهارتی‬
‫اختصاص داده شود و از روی اجبار نیستند‪)).‬‬

‫‪ -1-1-2‬وضعیت تحصیلی‬
‫وضعیت تحصیلی را میتوان "روند موفقیت دانش آموزان در کسب مهارت های علمی و تخصصی" (باکوئی و همکاران‪ )1389،‬تعریف‬
‫کرد و اگر بخواهیم تعریف جزئی تری ارائه دهیم‪ ،‬میتوان گفت " وضااعیت تحصاایلی دانش آموز‪ ،‬میانگین نمرات دانش آموز در طی یك سااال‬
‫تحصایلی اسات که این میانگین شااخص ساطح پیشارفت آموزشای و موفقیت آنها اسات‪( ".‬جوادی و همکاران‪ )1389،‬بنا بر این تعاریف وضاعیت‬
‫تحصایلی را می توان شاامل میزان نمرات دانش آموز و کیفیت آگاهی و اشاراو او به مواد درسای و آموزشای و همچنین عملکرد او در فعالیت های‬
‫درسای دانسات که مبنای آن میزان متوساط انتظاری سات که از دانش آموزان یك مرکز آموزشای‪ ،‬با توجه به امکانات و کیفیت آموزشای آن مرکز‬
‫میرود و می تواند شاامل و نه محدود‪ ،‬به موارد افت‪ ،‬پیشارفت و‪ ...‬باشاد و رکن اصالی ارزشایابی محصاالن یك مدرساه یا دانشاگاه میباشاد‪ .‬با توجه‬
‫به تعاریف فو تعریف وضاعیت تحصایلی در این پژوهش‪ ،‬عملکرد تحصایلی دانش آموزان دبیرساتان های نظری شاهرساتان ارسانجان اسات که‬
‫معیار ارزشیابی آگاهی‪ ،‬موفقیت و افت درسی ایشان میباشد‪.‬‬

‫‪ -1-2‬بیان مسئله‬
‫با اندکی ورود به اجتماع‪ ،‬میتوان دریافت که به مسائله اوقات فراغت جوانان‪ ،‬توجه کافی نمیشاود که باعث شاده بسایاری از جوانان‪،‬‬
‫اوقات فراغت خود را به اموری بیهوده‪ ،‬و در مواردی حتی زیان آور اختصااص دهند که در نتیجه باعث انحراو ایشاان از مسایر تحصایل‪ ،‬و یا حتی‬
‫ترک تحصااایل و انحطاط های اخالقی در آنها میگردد‪ .‬که خساااارت های اجتماعی و روانی زیادی به جامعه ایران وارد میکند‪ .‬از آنجایی که‬
‫یکی از مهمترین مسایر های موفقیت از تحصایل نشامت میگیرد‪ ،‬و تحصایل نامناساب بسایاری از افراد‪ ،‬ضارر های سانگینی به وضاع اقتصاادی و‬
‫اجتماعی کشاور وارد می کند‪ ،‬بررسی اوقات فراغت به عنوان عاملی مؤثر بر وضعیت تحصیلی دانش آموزان‪ ،‬ضروری و زم به نظر میرسد‪ .‬از این‬
‫رو‪ ،‬پژوهش حاضار در صادد کاوش در چگونگی گذراندن اوقات فراغت توساط دانش آموزان و ارتباط این امر‪ ،‬با وضاعیت تحصایلی ایشاان میباشاد‪.‬‬
‫هم چنین مشاااخص خواهیم نمود که چه موانعی برای گذراندن اوقات فراغت به نحو مطلوب‪ ،‬وجود دارند و نهایتا بهترین شااایوه برای گذراندن‬
‫اوقات فراغت‪ ،‬چه باشد‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ -1-3‬سواالت پژوهش‬
‫‪ .1‬پسران و دختر های دبیرستان های نظری ارسنجان‪ ،‬اوقات فراغت خود را چگونه و در چه فعالیت هایی میگذرانند؟‬
‫‪ .2‬آیا بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و وضعیت تحصیلی رابطه ای وجود دارد؟‬
‫‪ .3‬بهترین حالت گذراندن اوقات فراغت برای بیشترین تاثیر مثبت بر وضعیت تحصیلی چیست؟‬
‫‪ .4‬برای گذراندن اوقات فراغت به شیوه مطلوب‪ ،‬چه موانعی بر سر راه دانشآموزان وجود دارد؟‬
‫‪ .۵‬عوامل موثر بر چگونگی گذراندن اوقات فراغت چه میباشند؟‬

‫‪ -2‬پیشینه پژوهش‬

‫‪ -2-1‬پیشینه نظری‬
‫همانطور که گفته شد‪ ،‬انسان در طول زندگی‪ ،‬نیازهایی دارد که اگر به درستی برآورده شوند‪ ،‬مسیر زندگی سالم را برای فرد‪ ،‬هموار‬
‫خواهند کرد‪ .‬اوقات فراغت یکی از این نیاز های اساسی است‪ .‬اینچنین به نظر میرسد که این نیاز‪ ،‬در جوانان از اهمیت با یی برخوردار است‪.‬‬
‫همننین تحصیل از مالک های زندگی هر انسان است که در واقع نمایانگر سواد و دانش اوست که انسان را در زمینه های مختلف به موفقیت‬
‫می رساند و دانش آموزان برای رسیدن به این موفقیت‪ ،‬باید به تناسب هدو خود‪ ،‬از هر زمانی نهایت استفاده را در جهت پیشرفت تحصیلی داشته‬
‫باشند‪.‬‬
‫اوقات فراغت در زندگی افراد تاثیر گذار بوده و یك فرصاات یا تهدید به شاامار میرود چون در زندگی تاثیرات مثبت و منفی دارد‪ .‬اوقات‬
‫فراغت بر ابعااد مختلف زندگی تاثیر میگذارد‪ ،‬یکی از ابعااد مهم زندگی که از چگونگی گذراندن اوقات فراغت تاثیر میپذیرد‪ ،‬تحصااایال اسااات‪.‬‬
‫نوجوانان معمو ً اوقات فراغت خود را صارو اساتراحت‪ ،‬گردش و یا گشات و گذار در فضاای مجازی میکنند‪ .‬افراد تحت تاثیر شارایط مختلفی‬
‫چون سان‪ ،‬جنا‪ ،‬وضاعیت مساکن‪ ،‬وضاعیت اشاتغال‪ ،‬درامد‪ ،‬هزینه ماهیانه‪،‬خانواده ‪ ،‬قومیت و‪ ...‬اوقات فراغت خود را از نظر فاکتور هایی همچون‬
‫نوع و مدت انتخاب می کنند‪ .‬که اگر این شارایط به نحو مطلوب فراهم باشاند‪ ،‬باعث تعالی و رشاد انساان میشاود‪ .‬یکی از مهمترین مساائلی که در‬
‫عصار جدید باید به آن توجه شاود‪ ،‬فضاای مجازی و خطرات اساتفاده از آن می باشاد‪ .‬بدیهی اسات که فضاای مجازی با وجود داشاتن هر نوع فایده‬
‫ای‪ ،‬به دلیل اتالو وقت بسایار زیاد‪ ،‬عرصاه را بر اوقات فراغت تنگ کرده و در شارایطی میتواند به خطرناک ترین دشامن انساان تبدیل شاود و در‬
‫نتیجه توجه به آن‪ ،‬بسایار حیاتی بهنظر می رساد‪ .‬مبرهن اسات که اوقات فراغت باید مفید و کارامد باشاد تا بتواند بر وضاعیت تحصایلی اثر مثبت‬
‫بگذارد و در نتیجه باعث ایجاد انگیزه برای کسب موفقیت های تحصیلی بعدی شود و در نهایت‪ ،‬باعث پیشرفت جامعه و کشور شود‪.‬‬

‫‪ -2-2‬پیشینه عملی‬
‫هوشنگ کنارکوهی در سال های ‪ 1391‬و ‪ ،92‬با روش توصیفی ‪ -‬پیمایشی با استفاده از پرسشنامه و نمونه گیری تصادفی رابطه بین‬
‫اوقات فراغت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهرستان دیلم را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که رشته تحصیلی‪ ،‬کتب‬
‫غیر درسی و فعالیت ها و برنامه های صدا و سیما‪ ،‬با اوقات فراغت ارتباط معناداری دارند‪.‬‬
‫مالك میرهاشامی و جعفر نجفی زند در ساال ‪ 1382‬با روش زمینه یابی و با اساتفاده از پرساشانامه چگونگی گذراندن اوقات فراغت‬
‫افراد با ی ‪ 18‬ساال شاهرساتان دماوند را بررسای کرده و به این نتی جه رسایدند که جنا‪ ،‬سان‪ ،‬وضاعیت تاهل و نوع شاغل بر مدت اوفات فراغت‬
‫اثر گذار بوده و عمده ترین شاایوه های گذراندن اوقات فراغت‪ ،‬تماشااای تلویزیون و مطالعه کتاب میباشااد و فقط متغیر های جنا و وضااعیت‬
‫تاهل با شیوه گذراندن اوقات فراغت‪ ،‬رابطه معتبر دارند‪.‬‬
‫معصاومه باقری و ساجاد بهمئی در ساال ‪ 1393‬با روش میدانی (پیمایشای) با اساتفاده از پرساشانامه و همننین روش اسانادی‪ ،‬نحوه‬
‫گذراندن اوقات فراغت شاهروندان اهواز را بررسای کرده و به این نتایر رسایدند که بین سان‪ ،‬جنا‪ ،‬وضاعیت مساکن‪ ،‬وضاعیت اشاتغال‪ ،‬درامد‪،‬‬
‫هزینه ماهیانه‪ ،‬قومیت رابطه معنادار وجود داش ته و فراغت دانشجویان به مراتب کمتر از سایر اقشار میباشد و افراد با تحصیالت کمتر و مجرد ها‬
‫اوقات فراغت بیشتری دارند‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫مینا براتی در ساال ‪ 1389‬با روش توصیفی‪-‬پیمایشی‪ ،‬چگونگی گذران اوقات فراغت تابستانی دانشآموزان مقاطع راهنمایی و متوسطه‬
‫اساتان خراساان رضاوی را بررسای کرد و به چنین نتیجه ای رساید که بیشاترین فعالیتهای اوقات فراغت تابساتانی نوجوانان تماشاای فیلم‪ ،‬شارکت‬
‫در مهمانی دوستان و اقوام‪ ،‬صنایع دستی و کارهای هنری‪ ،‬گردش و تفریح‪ ،‬شرکت در کالس تابستانی و ‪ ...‬اساات درحالیکااه بیشااترین عالیااق‬
‫و ترجیحات فراغتی نیمی از آنان و رزش کردن‪ ،‬شرکت در کالسهای تابستانی و گردش‪ ،‬تفریح و مسافرت اسات‪.‬‬
‫مرجان کیان در ساال ‪ 1393‬به روش توصایفی و با رویکرد پیمایشای و به وسایله پرساشانامه‪ ،‬نحوه گذران اوقات فراغت دانشاجویان و‬
‫رابطه آن با متغیر جنسایت را در دانشاجویان پردیا دانشاگاه خوارزمی بررسای کرد و این چنین نتیجه داد که دانشاجویان بیشاترین زمان فراغت‬
‫خود را به هم صحبتی با دوستان و شنیدن موسیقی اختصاص می دهند همننین در زمینه فعالیت های ورزشی و هنری میان دانشجویان دختر‬
‫و پسار تفاوت معنادار وجود دارد به گونه ای که دانشاجویان پسار بیشاتر به فعالیت های ورزشای مانند فوتبال و بدن ساازی می پردازند در صاورتی‬
‫که دانشجویان دختر اوقات فراغت خود را صرو شعرخوانی و نقاشی می کنند‪.‬‬
‫هاله قائم‪ ،‬نرگا محمدصاالحی و ابوالفضال محمدبیگی در ساال ‪ 1387‬با مطالعه ای مقطعی و توصایفی‪-‬تحلیلی‪ ،‬چگونگی گذراندن‬
‫اوقات فراغت و همبساته های آن را در دانشاجویان دانشاگاه علوم پزشاکی شایراز بررسای کردند و نتایجی بدسات آمد که نشاان میداد مهمترین‬
‫اولویت های دانشاجویان برای پرکردن اوقات فراغت خود به ترتیب اساتراحت‪ ،‬تفریح‪ ،‬مطالعه درسای‪ ،‬مطالعه غیر درسای‪ ،‬ورزش و سارگرمی بود‪.‬‬
‫بین بعضی از فعالیتهای انجام شده پسران و دختران دانشجو اختالو معنی داری وجود داشت‪.‬‬
‫مریم کیان در ساااال ‪ 1392‬با پژوهشااای از نوع توصااایفی و زمینه یابی‪ ،‬نحو گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان مدارس عادی و‬
‫اساتعداد درخشاان شاهر یزد را مقایساه کرد و به نتایجی رساید که بیان میکردند دانشآموزان مدارس عادی اوقات بیشاتری را به فعالیتهای‬
‫ورزشای‪ ،‬ارتباط با دوساتان و همساا ن و انجام فعالیتهای مذهبی اختصااص میدهند‪ .‬از ساوی دیگر‪ ،‬دانشآموزان اساتعداد درخشاان اوقات‬
‫بیشتری را برای بودن با خانواده و استفاده از محصو ت فرهنگی سپری می کنند‪ .‬اما میزان سرگرمی با کامپیوتر در هر دو گروه یکسان است‪.‬‬
‫محمد عباس زاده‪ ،‬مرتضاای مبارک بخشااایش و مینا معروو پور در سااال های ‪ 1389‬و ‪ 90‬با روش پیمایشاای و از نوع توصاایفی‪-‬‬
‫همبسااتگی‪ ،‬رابطه ساارمایه اجتماعی‪ ،‬اقتصااادی وفرهنگی با نحوه گذران اوقات فراغت در بین دانشآموزان دختر و پساار مقطع متوسااطه شااهر‬
‫نقده را بررسای کرده و به نتیجه رسایدند که میانگین گذران اوقات فراغت دانش آموزان پسار بیشاتر از دختران می باشاد‪ .‬همننین یافته های‬
‫تحقیق رابطه بین متغیرهای اصلی تحقیق و نحوه گذران اوقات فراغت را تایید کرد‪.‬‬

‫ساعید لطفی زاده در ساال ‪ 1387‬طی پژوهشای با تکنیك اسانادی‪ ،‬از نوع تحلیل ثانویه‪ ،‬رابطهی وضاعیت گذران اوقات فراغت جوانان‬
‫شاهری با پایگاه اقتصاادی‪ -‬اجتماعی را بررسای کرد و نتیجه گرفت که پایگاه اقتصاادی‪ -‬اجتماعی افراد بر نحوهی گذران اوقات فراغت آنان مؤثر‬
‫است و میانگین هر یك از انواع اوقات فراغت در بین دو گروه مردان و زنان تفاوت معنیداری وجود دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬روش پژوهش‬
‫رویکرد حاکم بر این تحقیق با توجه به ماهیت داده ها‪ ،‬ترکیبی میباشد که در بخش کیفی از روش پدیدار شناسی و در بخش کمّی‪،‬‬
‫از روش توصیفی پیمایشی استفاده شده است‪ .‬به این دلیل از روش ترکیبی استفاده شده است که اوقات فراغت دارای دو بُعد کمّی‪ ،‬شامل میزان‬
‫زمان تخصیص یافته‪ ،‬و کیفی‪ ،‬شامل چگونگی و نوع فعالیت انجام شده میباشد‪ .‬و همننین تاثیرات مختلفی که اوقات فراغت بر وضعیت تحصیلی‬
‫میگذارد‪ ،‬از جهات کمّی و کیفی قابل بررسی بوده که با هدو پژوهش‪ ،‬همخوانی دارد‪ .‬و اما در بخش کیفی‪ ،‬به این دلیل از روش پدیدار شناسی‬
‫اس تفاده شده که در این مقاله اطالعات زیسته افراد بررسی گردیده و سوا ت مصاحبه بر محور تجارب زیسته ی افراد میباشد و به اعتباری دیگر‪،‬‬
‫جهانبینی این پژوهش‪ ،‬از درینه نگاه یك انسان می باشد‪ .‬روش کار در بخش کمّی‪ ،‬از آن جهت توصیفی پیمایشی است که در مقاله حاضر‪ ،‬به‬
‫توصیف و تفسیر شرایط موجود و روابط بین متغیر ها پرداخته شده است‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ -3-1‬جامعه آماری‬
‫جامعه آماری این پژوهش شاامل ‪ 846‬دانش آموز بوده که‪ 360‬نفر را دختران و ‪ 486‬نفر را پساران دبیرساتان های نظری شاهرساتان‬
‫ارسانجان تشاکیل میدهند‪ ،‬که از سانین شاانزده تا هجده ساال در رشاته های تجربی‪ ،‬ریاضای‪ ،‬انساانی و در پایه های دهم تا دوازدهم تحصایل‬
‫میکنند و تعداد آنان به انضمام رشته تحصیلی به شرح جداول زیر است‪:‬‬

‫مجموع‬ ‫رشته انسانی‬ ‫رشته ریاضی‬ ‫رشته تجربی‬ ‫جنسیت‬

‫‪۴۸۶‬‬ ‫‪1۸۰‬‬ ‫‪۴1‬‬ ‫‪2۶۵‬‬ ‫پسر‬

‫‪3۶۰‬‬ ‫‪12۸‬‬ ‫‪۴۶‬‬ ‫‪1۸۶‬‬ ‫دختر‬

‫‪۸۴۶‬‬ ‫‪3۰۸‬‬ ‫‪۸7‬‬ ‫‪۴۵1‬‬ ‫مجموع‬

‫مجموع‬ ‫دوازدهم‬ ‫یازدهم‬ ‫دهم‬ ‫پایه‬

‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫پسر‬ ‫دختر‬ ‫رشته‬
‫‪۴۵1‬‬ ‫‪۶3‬‬ ‫‪۸7‬‬ ‫‪۶۴‬‬ ‫‪۸3‬‬ ‫‪۵۹‬‬ ‫‪۹۵‬‬ ‫تجربی‬
‫‪۸7‬‬ ‫‪1۵‬‬ ‫‪1۴‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪2۰‬‬ ‫‪22‬‬ ‫ریاضی‬
‫‪3۰۸‬‬ ‫‪2۶‬‬ ‫‪۴۸‬‬ ‫‪۴7‬‬ ‫‪۶۶‬‬ ‫‪۵۵‬‬ ‫‪۶۶‬‬ ‫انسانی‬
‫‪۸۴۶‬‬ ‫‪1۰۴‬‬ ‫‪1۴۹‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪1۵۴‬‬ ‫‪13۴‬‬ ‫‪1۸3‬‬ ‫مجموع‬

‫‪ -3-1-1‬نمونه آماری‬
‫نمونه گیری در بخش کمی به صورت تصادفی خوشه ای بوده است‪.‬و در بخش کیفی به صورت هدفمند انجام شد‪.‬‬

‫‪ -3-2‬ابزارهای پژوهش‬

‫‪ -3-2-1‬پرسشنامه‬
‫در این تحقیق از پرساشانامه ای اساتفاده شاد که سااخته محقق و دارای ساوا ت باز و بساته با پاساف های کیفی و کمی بود‪ .‬که بهطور‬
‫کلی اطالعاتی مرتبط با سابك گذراندن اوقات فراغت و محدودیت ها و موانع فراغتی‪ ،‬وضاعیت تحصایلی‪ ،‬سارمایه های اجتماعی و شارایط زندگی‬
‫را برای پژوهشگر فراهم کرد‪ .‬و مجموعاً ‪ 271‬پرسشنامه جمعآوری شد‪.‬‬
‫‪ -3-2-2‬مصاحبه‬
‫مصااحبه به دو صاورت کتبی و شافاهی انجام گرفت و دارای ساوا ت باز بود که اطالعاتی در زمینه اوقات فراغت ‪ ،‬وضاعیت تحصایلی‪،‬‬
‫شیوه گذراندن اوقات فراغت‪ ،‬تاثیرات محیط بر اوقات فراغت و‪ ...‬را در بر داشت که مجموعاً با ‪ 39‬نفر انجام شد‪.‬‬

‫‪ -3-3‬فرایند انجام پژوهش‬

‫در این پژوهش ابتدا مصااحبه ها به صاورت کتبی و شافاهی جمع آوری شاد‪ ،‬ساپا تهیه و چاش پرساشانامه ها صاورت گرفت‪ ،‬از این رو‬
‫روش کار بر اساس توالی تحلیل داده ها‪ ،‬متوالی اکتشافی به حساب می آید‪ .‬برگه ها در تمام مدارس به صورت تصادفی بین دانش آموزان پخش‬

‫‪7‬‬
‫شاد و مصااحبه ها نیز به صاورت تصاادفی با دانش آموزان مدارس و همچنین دانشآموزان حاضار در کتابخانه عمومی شاهر انجام شادند‪ .‬ساپا‬
‫داده های کیفی با نرم افزار ‪ maxqda‬و داده های کمّی با نرم افزار ‪ spss‬تحلیل شدند‪ .‬نظر به اینکه اطالعات و یافته های بدست آمده یکدیگر‬
‫را تایید کردند‪ ،‬نهایتاً نتیجه گیری ترکیبی از هر دو بخش به عمل آمد‪.‬‬

‫‪ -۴‬یافته ها‬
‫به طور کلی دانش آموزان فعالیت های فراغتی و وضعیت تحصیلی مناسب و رضایت بخش دارند اما اوقات فراغت سالم دانش‬
‫آموزان‪ ،‬در برخی موارد با موانعی روبهرو است‪ .‬اوقات فراغت بر وضعیت تحصیلی تاثیرات متفاوتی نیز دارد‪ .‬که در ادامه به توضیح‬
‫تفصیلی هر مورد میپردازیم‪.‬‬

‫‪ -۴-1‬دختران و پسران دانش آموزان رشته های نظری ارسنجان اوقات فراغت خود را چگونه میگذرانند؟‬
‫یافته ها نشان میدهند که دانش آموزان با توجه به شرایط‪ ،‬امکانات‪ ،‬وقت و‪ ...‬فعالیت های فراغتی خود را تنظیم میکنند‪ .‬همچنین‬
‫دانش آموزان بر این باورند که اوقات فراغتشان باید هم صرو یادگیری (علوم غیر درسی) و هم صرو تفریح شود‪ .‬آموزان رشته های نظری‬
‫شهرستان ارسنجان اغلب از عملکرد تحصیلی خود راضی هستند‪.‬‬
‫روابط اوقات فراغت و وضعیت تحصیلی و درصد و رتبه چند فعالیت فراغتی بررسی شده به شرح زیر است‪:‬‬

‫جدول ‪Correlations۱‬‬

‫وضعیت‬ ‫اوقات فراغت‬ ‫ورزش‬ ‫مطالعه‬ ‫هنر‬ ‫انواع‬ ‫امورا‬

‫تحصیلی‬ ‫مهارت‬ ‫ت‬
‫دیگر‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪1‬‬ ‫*‪.240‬‬ ‫‪-.023‬‬ ‫*‪.252‬‬ ‫‪.077‬‬ ‫‪.096‬‬ ‫‪.196‬‬
‫وضعیت‬
‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.038‬‬ ‫‪.843‬‬ ‫‪.030‬‬ ‫‪.511‬‬ ‫‪.411‬‬ ‫‪.091‬‬
‫تحصیلی‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫*‬ ‫*‬
‫‪.736‬‬ ‫‪.572‬‬ ‫*‪.653‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫*‪.240‬‬ ‫‪1‬‬ ‫**‪.343‬‬ ‫**‪.582‬‬ ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫اوقات فراغت‬
‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.038‬‬ ‫‪.003‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.000‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫**‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪-.023‬‬ ‫‪.343‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-.029‬‬ ‫‪.089 -.084 .155‬‬
‫ورزش‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.843‬‬ ‫‪.003‬‬ ‫‪.808‬‬ ‫‪.446‬‬ ‫‪.474‬‬ ‫‪.185‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫*‪.252‬‬ ‫**‪.582‬‬ ‫‪-.029‬‬ ‫‪1‬‬ ‫*‪.292‬‬ ‫‪.058‬‬

‫*‪.293‬‬
‫مطالعه‬
‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.030‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.808‬‬ ‫‪.011‬‬ ‫‪.011‬‬ ‫‪.622‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫*‬
‫‪.411‬‬ ‫*‪.394‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪.077‬‬ ‫**‪.736‬‬ ‫‪.089‬‬ ‫*‪.292‬‬ ‫‪1‬‬ ‫*‬ ‫*‬
‫هنر‬
‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.511‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.446‬‬ ‫‪.011‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.000‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪8‬‬
 ‫*‪.411‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪.096‬‬ ‫**‪.572‬‬ ‫‪-.084‬‬ ‫*‪.293‬‬ ‫*‬
‫‪1‬‬ ‫‪.180‬‬
‫انواع مهارت‬
‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.411‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.474‬‬ ‫‪.011‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.121‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫*‬
‫‪.394‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪.196‬‬ ‫**‪.653‬‬ ‫‪.155‬‬ ‫‪.058‬‬ ‫*‬
‫‪.180‬‬ ‫‪1‬‬
‫امورات‬
‫دیگر‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.091‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.185‬‬ ‫‪.622‬‬ ‫‪.000‬‬ ‫‪.121‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫‪*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).‬‬
‫‪**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).‬‬

‫جدول بررسی فعالیت های فراغتی (درصد ها گرد شده اند‪).‬‬

‫رتبه‬ ‫درصد‬ ‫نام فعالیت‬
‫‪1‬‬ ‫‪17‬‬ ‫استراحت‬
‫‪2‬‬ ‫‪14‬‬ ‫تفریح و گردش‬
‫‪3‬‬ ‫‪14‬‬ ‫فضای مجازی‬
‫‪4‬‬ ‫‪13‬‬ ‫تلویزیون و موسیقی‬
‫‪۵‬‬ ‫‪12‬‬ ‫ورزش‬
‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫مطالعه آزاد‬
‫‪7‬‬ ‫‪10‬‬ ‫صحبت با دوستان و دیدار اقوام‬
‫‪8‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫طراحی دستی‬
‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫فعالیت های فرهنگی ‪ -‬اجتماعی و هنری ‪ -‬ادبی‬
‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫سایر موارد‬

‫به نظر میرسد دانش آموزان غالبا وقت خود را در اموری مانند استراحت‪ ،‬تفریح و گردش‪ ،‬تلویزیون و موسیقی و فضای مجازی‪،‬‬
‫صرو میکنند و به فعالیت هایی مانند طراحی دستی و امور فرهنگی ‪ -‬اجتماعی میل و رغبت کمتری نشان میدهند‪ .‬همچنین در اموری‬
‫مانند مطالعه و صحبت با دوستان فعالیت نسبی دارند‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ -۴-2‬آیا بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و وضعیت تحصیلی رابطه ای وجود دارد؟‬
‫جدول ‪:2‬ضریب همبستگی بین متغیر اوقات فراغت و وضعیت تحصیلی‬

‫وضعیت تحصیلی‬ ‫اوقات فراغت‬

‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪1‬‬ ‫*‪.240‬‬

‫وضعیت تحصیلی‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.038‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫*‪.240‬‬ ‫‪1‬‬

‫اوقات فراغت‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪.038‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪*. Correlation is significant at the 0.05 level (2).‬‬

‫از جدول فو ‪ ،‬درمییابیم همانطور که عموم مردم و دانشآموزان مورد پژوهش تصور میکنند‪ ،‬چگونگی گذراندن اوقات فراغت‪،‬‬
‫ارتباط معناداری با وضعیت تحصیلی دانشآموزان داشته که با نتایر پژوهش های پیشین‪ ،‬همخوانی دارد‪ .‬همچنین بررسی ها نشان دادند که‬
‫اوقات فراغت به این دلیل بر وضعیت تحصیلی تاثیر دارد که میتواند فرصتی برای ایجاد آمادگی اهنی‪ ،‬تقویت خالفیت‪ ،‬گسترش اطالعات‬
‫عمومی و هم چنین مجالی برای فرار از مشغله های اهنی تحصیل باشد‪ .‬از این رو توجه به اوقات فراغت‪ ،‬به منظور اثرگذاری آن بر آینده‬
‫تحصیلی و حتی شغلی دانش آموزان‪ ،‬از اهمیت با یی برخوردار بوده و زم است که نهاد های مربوطه‪ ،‬توجه زم را به این مسئله داشته‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪ -۴-3‬بهترین حالت گذراندن اوقات فراغت برای بیشترین تاثیر مثبت بر وضعیت تحصیلی چیست؟‬
‫بیشترین تاثیر مثبت در وضعیت تحصیلی زمانی مشاهده میشود که دانش آموز فعالیت های فراغتی خود را به میزان کافی در امور‬
‫مناسب و سازنده صرو کند و از هر گونه فعالیت فراغتی مخرب و نامناسب و همچنین از افراط در فراغت‪ ،‬دوری کند‪.‬‬

‫‪ -۴-۴‬برای گذراندن اوقات فراغت به شیوه مطلوب‪ ،‬چه موانعی بر سر راه دانشآموزان وجود دارد؟‬
‫برخی دانش آموزان تحت بررسی‪ ،‬از اوقات فراغت خود ناراضی هستند که عوامل مختلفی مانند دخالت خانواده و کمبود وقت‪،‬‬
‫امکانات و‪ ...‬علت آن هستند‪.‬‬
‫رتبه‬ ‫درصد‬ ‫عوامل‬
‫‪1‬‬ ‫‪29/1‬‬ ‫نبودن امکانات و تسهیالت‬
‫‪2‬‬ ‫‪27‬‬ ‫نظر و دخالت خانواده‬
‫‪3‬‬ ‫‪10/14‬‬ ‫مسائل و مشکالت اجتماعی‬
‫‪4‬‬ ‫‪8/1‬‬ ‫مشکالت اقتصادی‬
‫‪۵‬‬ ‫‪6/۵7‬‬ ‫نداشتن دانش فراغتی‬
‫‪6‬‬ ‫‪۵/83‬‬ ‫بی اطالعی از اهمیت اوقات فراغت‬
‫‪7‬‬ ‫‪۵/6‬‬ ‫نداشتن برنامه ریزی‬
‫‪8‬‬ ‫‪۵/1‬‬ ‫مشغله زیاد‬
‫‪9‬‬ ‫‪2/۵6‬‬ ‫سایر موارد‬

‫با توجه به جدول متوجه میشویم که مهم ترین مانع بر سر راه فراغت دانش آموزان‪ ،‬نبودن امکانات و تسهیالت درونشهری و یا عدم‬
‫کیفیت آنان می باشد‪ .‬فضای کوچك کتابخانه عمومی‪ ،‬نبود استخر‪ ،‬کمبود امکانات ورزشگاه ها و کانون های پرورش فکری و مهمتر از همه‪،‬‬
‫عدم وجود مکان های تفریحی مناسب مانند پارک و شهربازی‪ ،‬از مواردی بودند که دانش آموزان به آنها اشاره کردند‪ .‬در وهله دوم‪،‬‬
‫دانش آموزان باور داشتند مانع بزرگ دیگری بر سر راه فراغت ایشان‪ ،‬سختگیری های خانواده است که بهوسیله محدود کردن هر چه تمام تر‬
‫اوقات فراغت فرزندانشان‪ ،‬سعی میکنند تا حد ممکن ایشان را مجبور به درس خواندن کنند‪ .‬مانع سومی که دانشآموزان به آن اشاره کردند‪،‬‬
‫مسائل و مشکالت اجتماعی بودند که به ارتباطات تنگاتنگ مردم در شهرهای کوچك د لت داشته و اکثرا از این عامل‪ ،‬با نام "حرو مردم" یاد‬

‫‪10‬‬
 ‫میکردند‪ .‬مانع مهم دیگری که بی شتر توسط پسران از آن نام برده شد‪ ،‬مشکالت اقتصادی و معیشتی بود که تاثیر قابل توجهی بر سد کردن‬
‫بسیاری از راه های گذراندن اوقات فراغت دارد که معمو به نوعی با فعالیت های ورزشی و مجازی در ارتباط هستند‪ .‬مسائل مربوط به فرهنگ‬
‫سازی نیز سهم قابل توجهی در این موانع داشتند‪ ،‬گروهی از دانشآموزان ااعان داشتند که "نمیدانیم در اوقات فراغت چه کنیم‪ ".‬و یا "به‬
‫دلیل عدم توانایی در برنامه ریزی‪ ،‬قادر به استفاده مطلوب از اوقات فراغت نیستیم‪ ".‬که همگی این موارد‪ ،‬توجه و عنایت نهاد های مربوطه را‬
‫طالب میباشند‪.‬‬

‫‪ -۴-۵‬عوامل موثر بر چگونگی گذراندن اوقات فراغت چه میباشند؟‬

‫مهمترین عوامل موثر بر اوقات فراغت شامل محیط‪ ،‬امکانات‪ ،‬سن‪ ،‬جنسیت‪ ،‬زمان و شرایط خانواده است‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬پسران بیشتر در‬
‫زمینه های ورزشی فعالیت میکنند‪ ،‬در حالیکه دختران در اموری مانند مطالعه و صحبت با دوستان‪ ،‬فعالیت بیشتری دارند‪.‬‬

‫‪ -۵‬بحث ونتیجه گیری‬

‫عواملی مانند جنا‪ ،‬بر شیوه گذراندن اوقات فراغت تاثیر دارند‪ .‬و همانطور که (میرهاشمی و نجفی زند‪1382،‬؛باقری و بهمئی‪1393،‬‬
‫و کیان‪ )1393،‬در مورد افراد با ی ‪ 18‬سال نشان دادند مشاهده میشود که مانند نتایر پژوهش حاضر‪ ،‬بهطور کلی در پسران‪ ،‬تمایل بیشتری‬
‫به ورزش‪ ،‬و در دختران‪ ،‬گرایش بیشتری به مطالعه و فعالیت های فرهنگی دیده میشود‪ .‬همچنین نتیجه گیری شد که بر خالو پژوهش های‬
‫نامبرده‪ ،‬افراد ‪ 16‬تا ‪ 18‬سال بر خالو افراد با ی ‪ 18‬سال‪ ،‬استراحت و گردش و تفریح را در صدر فعالیت های فراغتی خود میدهند و مشاهده‬
‫تلویزیون و صحبت با دوستان در بین دانش آموزان دبیرستانی از محبوبیت کمتری برخوردار است که البته پژوهش (قائم‪ )1387،‬نتایر مشابهی‬
‫را ارائه میکند‪.‬‬
‫از مهمترین موانعی که دانشآموزان را از داشتن اوقات فراغت مطلوب خود‪ ،‬بازمیدارند‪ ،‬میتوان به کمبود یا نبود امکانات و سختگیری‬
‫های خانواده اشاره کرد که مورد دوم به علت نزدیکی این گروه سنی به آزمون سراسری کنکور‪ ،‬چندان دور از انتظار بهنظر نمیرسد و در اینجا‬
‫مشاهده میکنیم که عاملی تحصیلی‪ ،‬برای اوقات فراغت مانع بزرگی ایجاد کرده که برای بهبود وضعیت دانشآموزان‪ ،‬باید در آن تجدیدنظر بشود‪.‬‬
‫همچنین بیاطالعی دانش آموزان درمورد ابعاد مختلف اوقات فراغت‪ ،‬مانع دیگری برای این امر مهم میباشد که برای برداشته شدن‪ ،‬نیازمند‬
‫فرهنگسازی بین دانشآموزان میباشد‪.‬‬
‫در محیط پرتنش امروزی‪ ،‬داشتن فراغت سالم‪ ،‬دلخواه‪ ،‬کافی و نیز پیشرفت در تحصیل از نیازها و دغدغه های اساسی جوانان و‬
‫نوجوانان بوده و به دلیل شرایط خاص تحصیلی که تعیین کننده آینده شغلی و شکل دهنده شخصیت فعلی دانش آموزان است و همچنین با‬
‫توجه به اینکه "نیاز به تحصیل روز به روز در جامعه افزایش مییابد‪ ( ".‬نجاتی‪ ،)1392،‬اهمیت وضعیت تحصیلی دوچندان میشود‪ .‬پا هر عاملی‬
‫که باعث تقویت وضعیت تحصیلی دانشآموزان شود‪ ،‬روی آینده شغلی آنها و نهایتا بر پیشرفت و توسعه کشور موثر است‪.‬‬
‫اوقات فراغت و وضعیت تحصیلی‪ ،‬تاثیری دوسویه بر هم دارند‪ ،‬طوریکه اگر اوقات فراغت به درستی سپری شود‪ ،‬باعث پیشرفت تحصیلی‬
‫دانشآموز و بهبود وضعیت درسی او می شود‪ ،‬اما اگر به اوقات فراغت توجه کافی نشود و یا صرو فعالیت های ضد فرهنگی شود و یا از حد‬
‫خودش خارج بشود‪ ،‬میتواند تاثیرات منفی بر وضعیت تحصیلی دانش آموز داشته باشد‪ .‬که این نتایر‪ ،‬با پژوهش های دیگر (مانند‬
‫کنارکوهی‪ 1391،‬و ‪ )92‬همخوانی داشته و آنها را تایید میکند‪ .‬زم به اکر است که اوقات فراغت زمانی به درستی سپری شده است که‬
‫دانش آموز فعالیت های فراغتی خود را به میزان کافی در امور مناسب و سازنده صرو کند و از هر گونه فعالیت فراغتی مخرب و نامناسب و‬
‫همچنین از افراط در فراغت‪ ،‬دوری کند‪ .‬مشاهده شد که اموری مانند مطالعه آزاد کتب غیر درسی‪ ،‬با وضعیت تحصیلی ارتباط معنادار دارند‪،‬‬
‫در حالیکه ورزش و هنر‪ ،‬از چنین ارتباطی محروم هستند‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ -۶‬منابع‬

‫قائم‪ ،‬هاله؛ محمدصاالحی‪ ،‬نرگا و محمدبیگی‪ ،‬ابوالفضال (‪ .)1387‬چگونگی گذراندن اوقات فراغت و همبساته های آن در‬ ‫]‪[ 1‬‬
‫دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز‪ .‬مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی‪ 71 ،)1(8 ،‬تا ‪.80‬‬

‫عباس زاده‪ ،‬محمد؛ مبارک بخشاایش‪ ،‬مرتضای و معروو پور‪ ،‬مینا (‪ .)90-1389‬بررسای رابطه سارمایه اجتماعی‪ ،‬اقتصاادی و‬ ‫]‪[ 2‬‬
‫فرهنگی با نحوه گذران اوقات فراغت در بین دانشااآموزان دختر و پساار مقطع متوسااطه شااهر نقده‪ .‬مطالعات علوم اجتماعی ایران‪،‬‬
‫‪ 126 ،)38(10‬تا ‪.161‬‬

‫زاده محمدی‪ ،‬علی؛ حیدری‪ ،‬محمود؛ جندقی‪ ،‬غالمرضااا و همکاران (‪ .)138۵‬بررساای رابطه عوامل خانوادگی در وضااعیت‬ ‫]‪[ 3‬‬
‫تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه استان قم‪ .‬خانواده پژوهی‪ ،‬س‪ 240 ،)7(2‬تا ‪.2۵6‬‬

‫کیان‪ ،‬مریم (‪ .)1392‬مقایسه نحو گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان مدارس عادی و استعداد درخشان شهر یزد‪ .‬جامعه‬ ‫]‪[ 4‬‬
‫شناسی آموزش و پرورش‪ ،‬ش‪ 139 ،4‬تا ‪.174‬‬

‫لطفی زاده‪ ،‬ساعید (‪ .)1387‬بررسای رابطه ی وضاعیت گذران اوقات فراغت جوانان شاهری با پایگاه اقتصاادی‪ -‬اجتماعی‪.‬‬ ‫]‪[ ۵‬‬
‫مجله ی بررسی های آمار رسمی ایران‪ 23 ،)1(23 ،‬تا ‪.۵3‬‬

‫باقری‪ ،‬معصااومه و بهمئی‪ ،‬سااجاد (‪ .)1393‬بررساای نحوه گذران اوقات فراغت شااهروندان شااهر اهواز‪ .‬فصاالنامه توسااعه‬ ‫]‪[6‬‬
‫اجتماعی‪ 197 ،)3(8 ،‬تا ‪.222‬‬

‫کیان‪ ،‬مرجان (‪ .)1393‬نحوه گذران اوقات فراغت دانشاجویان و رابطه آن با متغیر جنسایت (مطالعه مورد؛ پردیا دانشاگاه‬ ‫]‪[ 7‬‬
‫خوارزمی)‪ .‬پژوهش های آموزش و یادگیری‪ 1۵1 ،)6(44 ،‬تا ‪.164‬‬

‫براتی‪ ،‬مینا (‪ .)1389‬ب ررساای چگونگی گذران اوقات فراغت تابسااتانی دانشااآموزان مقاطع راهنمایی و متوسااطه اسااتان‬ ‫]‪[ 8‬‬
‫خراساان رضاوی‪ .‬گروه تحقیق و پژوهش‪ ،‬معاونت پژوهش‪ ،‬برنامه ریزی و نیروی انساانی اداره کل آموزش و پرورش اساتان خراساان‬
‫رضوی‬

‫میرهاشامی‪ ،‬مالك و نجفی زند‪ ،‬جعفر (‪ .)1382‬بررسای چگونگی گذراندن اوقات فراغت افراد با ی ‪ 18‬ساال شاهرساتان‬ ‫]‪[ 9‬‬
‫دماوند‪ .‬فصلنامه جمعیت‪ ،‬ش ‪ 4۵‬و ‪ ۵4 ،46‬تا ‪.6۵‬‬

‫]‪ [10‬شااکریان‪ ،‬عطا و آقاجانی هشاجین‪ ،‬طهمور( (‪ .)1388‬بررسای و مقایساه کارایی خانواده در ارتباط با وضاعیت تحصایلی‬
‫دانشجویان موفق و ناموفق دانشگاه آزاد اسالمی واحد سنندج‪ .‬پژوهش نامه علوم اجتماعی‪ ،‬س‪ 187 ،)2(3‬تا ‪203‬‬

‫‪12‬‬
‫]‪ [11‬مقصاودی‪ ،‬شااهر ؛ رحیمی محسانی‪ ،‬مائده؛ امامی سایگارودی‪ ،‬عبدالحساین و همکاران (‪ .)1391‬ارتباط سابك هویت و‬
‫وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیالن‪ .‬پرستاری و مامایی جامع نگر‪ ،‬س‪ 24 ،)76(2۵‬تا ‪.32۵‬‬

‫نجاتی‪ ،‬وحید (‪ .)1392‬ارتباط وضعیت تحصیلی و توانایی شناختی مغز‪ .‬راهبرد های آموزش‪ 217 ،)4( 6 ،‬تا ‪.221‬‬ ‫]‪[12‬‬

‫]‪ [13‬کنارکوهی‪ ،‬هوشاانگ (‪ .)1392‬بررساای رابطه بین اوقات فراغت و پیشاارفت تحصاایلی دانش آموزان دختر دوره متوسااطه‬
‫شهرستان دیلم در سال تحصیلی ‪ ،91-92‬دومین کنفرانا بین المللی مدیریت‪ ،‬کارآفرینی و توسعه اقتصادی‪ ،‬قم‪ ،‬دانشگاه پیام نور‪.‬‬

‫‪13‬‬