‫زندگی اجتماعی‬

‫فهرست‪:‬‬
‫‪ ‬اجتماع چیست؟‬
‫‪ ‬اجتماعی شدن‬
‫‪ ‬عوامل اجتماعی شدن‬
‫‪ ‬نظم اجتماعی‬
‫‪ ‬عوامل نظم اجتماعی‬
‫‪ ‬انحرافات اجتماعی‬
‫‪ ‬عوامل انحرافات اجتماعی‬
‫‪ ‬اجتماع چیست؟‬
‫اجتماع بهگروهی از مردم اط الق میش ود ک ه دارای ارزش یهایی‬
‫واحد هستند‪.‬و در یک جا با هم زندگی می کنند‪.‬در زبان فارسی‪،‬‬
‫اصطالح اجتماع از زبان عربی اخ ذ ش ده و ب ه مع انی جم اعت‪،‬‬
‫انبوهی‪ ،‬اش تراک‪ ،‬وف اق عم ومی و ش باهت زیس تی گ روهی از‬
‫جانوران یا گیاهان یک منطٔقه جغرافی ایی ب ا ش رایط مس اوی ب ه‬
‫کار رفته است‪.‬من ابع ط بیعی‪ ،‬نیازس نجی‪ ،‬ریس ک‪ ،‬نیت و ب اور‬
‫مواردی هستند که باعث ایجاد جوامع مختلف انسانی میگردد‪ .‬از‬
‫هنگامی که اینترنت توسعه پیدا کردهاست‪،‬جوامع محدودیت های‬
‫جغرافیایی کمتری دارند و اعضای آن قادرند به ص ورت برخ ط‬
‫و آنالینبه شیوهای مجازی و دور از هرگونه مالقات و دی دارهای‬
‫فیزیکی‪ ،‬عالئق خود را به اشتراک بگذارند‪.‬‬

‫‪ ‬اجتماعی شدن‬
‫اجتم اعی ش دن اص طالحی اس ت ک ه توس ط جامعهشناس ان‪،‬‬
‫روانشناسان اجتماعی و مردمشناسان استفاده میشود و به رون دی‬
‫گفت ه میش ود ک ه در آن ش خص در ط ول حی ات خویش هنجارها‪،‬‬
‫عرفها و ارزشهای جامعه خویش را یاد میگیرد‪.‬به عبارتی؛ آماده‬
‫شدن فرد توسط جامعه ب رای ب ر عه ده گ رفتن نقش ها و پ ذیرفتن‬
‫فرهنگ آن جامعه را جامعه پذیری میگویند‪.‬زمانی ک ه ف ردی در‬
‫جامع ه‪ ،‬جامعهپ ذیر نش ود‪ ،‬ی ا ب ه اص طالح‪ ،‬دچ ار کج روی‬
‫اجتم اعی ش ود و همچ نین‪ ،‬جامع ه از طریقروش های کن ترل‬
‫اجتم اعی س عی در انطب اق او ب ا ارزش ها و عقای د و باوره ای‬
‫جامعه میکند‪.‬زمان که خیلی کوچک هستیم ب ا بس یاری از قواع د‬
‫اجتماعی آشنایی ن داریم‪.‬ب ه ت دریج ک ه ب زرگ می ش ویم ب ا آنه ا‬
‫زیادتر آشنا شده و در جاهای مختلف طوری رفت ار می گ نیم ک ه‬
‫دیگران از ما توقع دارند‪.‬این نمونه های رفتار را جامعه شناسان‬
‫قواعد اجتماعی می نامند‪.‬ما از دوران ک ودکی ناخودآگ اه ش روع‬
‫به یادگیری قواعد و رفتارهای اجتماعی می کنیم‪.‬و از این طریق‬
‫اجتماعی می شویم‪.‬اجتماعی شدن یک باره و در یک مدت کوت اه‬
‫نمی شود بلکه از ابتدای تولد شروع می ش ود‪.‬ک ه کم کم ت ا دوره‬
‫متوسطه زندگی اجتماعی شده و از روشهای زندگی اجتم اعی را‬
‫می آموزیم‪.‬‬

‫عوامل اجتماعی شدن‬

‫خانواده ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫در همه ي فرهنگها‪ ،‬خانواده عامل اصلي اجتماعي شدن‬

‫ک ودک در دوران طف وليت اس ت‪.‬از آنج ا ک ه نظامه اي خ انواده‬
‫بسيار متفاوت هستند‪ ،‬دامن ه ي تماس هايي ک ه ک ودک تجرب ه مي‬
‫کند به هيچ وجه در فرهنگه اي مختل ف يکس ان نيس ت‪ .‬هم ه ج ا‬
‫مادر معم وًال مهم ترين ف رد در نخس تين دوره ي زن دگي ک ودک‬
‫اس ت‪ ،‬ام ا هم ان گون ه ک ه خ اطر نش ان گرديده اس ت‪ ،‬م اهيت‬
‫روابطي ک ه ميان م ادران و کودکانش ان برق رار مي ش ود تحت‬
‫ت أثير ش کل و نظم و ت رتيب تم اس آنه ا ق رار مي گ يرد‪ .‬اين‬
‫جريان‪ ،‬به نوبه ي خود‪ ،‬به وسيله ي خصلت نهادهاي خ انواده و‬
‫رابطه شان با گروهبنديهاي ديگر در جامعه مشروط مي شود‪.‬‬
‫در جوامع امروزي‪ ،‬اجتماعي ش دن پيش از هم ه در يک زمين ه‬
‫ي کوچک خانوادگي رخ مي دهد‪ .‬بيشتر کودکان نخستين سالهاي‬
‫زندگي خود را در درون يک واحد خانوادگي شامل مادر‪ ،‬پ در و‬
‫ياري از‬ ‫شايد يک يا دو فرزند ديگر سپري مي کنند‪ .‬ام ا‪ ،‬در بس‬
‫فرهنگها‪ ،‬عمه ها يا خاله ها‪ ،‬عموها يا داييها و نوه ها غالبًا جزء‬
‫يک خانواده واح د ب وده و م راقبت کودک ان‪ ،‬ح تي اطف ال بس يار‬
‫خردسال‪ ،‬را ب ه عه ده دارن د‪ .‬ب ا وج ود اين تفاوته اي زيادي از‬
‫نظر ماهيت زمينه هاي خانوادگي وجود دارد‪ .‬بعضي از کودکان‬
‫در خانواده هايي پرورش مي يابند که تنها يکي از وال دين در آن‬
‫حضور دارد‪ .‬بعضي توسط دو مادر و دو پدر (پدر و م ادر ج دا‬
‫شده و ناپدري و نامادري) مراقبت مي ش وند‪ .‬بخش اعظم زن اني‬
‫ک ه تش کيل خ انواده داده ان د اکن ًاون در خ ارج از خان ه ب ه ک ار‬
‫اشتغال دارند و به فاصله ي نسبت کمي بع د از تول د فرزندانش ان‬
‫ًال‬ ‫به کار خود برمي گردند‪ .‬با وج ود اين تفاوته ا‪ ،‬خ انواده معم و‬
‫يکي از عوام ل عم ده ي اجتم اعي ش دن از دوران ک ودکي ت ا‬
‫نوجواني و پس از آن است‪ -‬که ب ه ص ورت يک سلس له مراح ل‬
‫پي در پي رشد و تکامل‪ ،‬نسلها را به يکديگر مربوط مي سازد‪.‬‬
‫خانواده ها “جايگاههاي” مختلفي در چارچوب کلي نهادهاي يک‬
‫جامعه دارند‪ .‬در بيشتر جوامع سنتي‪ ،‬خانواده اي ک ه ف رد در آن‬
‫متولد مي شود تا اندازه زيادي تعيين کننده موقعيت اجتماعي ف رد‬
‫در بقيه زن دگانيش اس ت‪ .‬در جوام ع ام روزي غ ربي‪ ،‬م وقعيت‬
‫اجتماعي به اين ترتيب در هنگام تولد به ارث برده نمي ش ود‪ .‬ب ا‬
‫وجود اين‪ ،‬منطقه و طبقه اجتم اعي خ انواده اي ک ه ف رد در آن‬
‫متولد مي ش ود ب ر الگوه اي اجتم اعي ش دن ب ه ش دت ت أثير مي‬
‫گذارند‪ .‬کودکان شيوه هاي رفتار ويژه پدر و مادرشان يا ديگران‬
‫را در همسايگي يا اجتماع محلي شان فرا مي گيرند‪.‬‬
‫الگوهاي مختلف پرورش کودک و انضباط‪ ،‬همراه ب ا ارزش ها و‬
‫انتظارات متعارض‪ ،‬در بخشهاي گون اگون جوام ع ب زرگ يافت‬
‫مي شوند‪ .‬اگر به اين بيانديشيم که زندگي مثًال ب راي ک ودکي ک ه‬
‫در يک خانواده فقير س ياه پوس ت در يک محل ه فقيرنش ين ش هر‬
‫پرورش مي يابد‪ ،‬در مقايسه با کودکي که در يک خ انواده مرف ه‬
‫سفيدپوست در حوم ه ي سفيدپوس ت نش ين ش هر متول د مي ش ود‬
‫چگونه است‪ ،‬آن گاه درک تأثير انواع زمين ه ي خ انوادگي آس ان‬
‫مي شود‪ .‬تحقيقات جامعه شناختي ف راواني ک ه انج ام ش ده ب ه م ا‬
‫امکان مي دهد اين تفاوتها را به گونه ي دقيق تري تشريح کنيم‪.‬‬
‫بديهي است‪ ،‬فقط مع دودي از کودک ان ممکن اس ت ب ه س ادگي و‬
‫بي چون و چرا بينش والدين خود را بپذيرند‪ .‬اين مطلب به ويژه‬
‫در جهان معاصر که دگرگوني در آن بسيار فراگير است‪ ،‬درست‬
‫اس ت‪ .‬از اين گذش ته‪ ،‬ص رف وج ود ان واع گون اگون عوام ل‬
‫اجتماعي کردن به ناهمگراييهاي بس يار ميان بينش هاي کودک ان‪،‬‬
‫نوجوانان و نسل پدر و مادري مي انجامد‪.‬‬

‫‪ ‬گروه هم بازی‪:‬‬
‫يکي ديگ ر از عوام ل اجتم اعي ش دنگروه هم ب ازی اس ت‪.‬‬
‫گروههاي هم بازی گروههاي دوستي کودک ان هم س ن هس تند‪.‬در‬
‫بعضي از فرهنگها‪ ،‬به ويژه جوام ع کوچکس نتي‪ ،‬گروهه اي هم‬
‫بازی به عنوان طبقات سني سنتي‪ ،‬گروههاي هم بازی به عن وان‬
‫طبقات س ني رس ميت يافت ه ان د‪ .‬ه ر نس لي داراي حقوق و‬
‫يرتر ش دن اعض ايش تغيير مي کنن د‪.‬‬ ‫مسئوليتهايي است‪ ،‬که با پ‬
‫(نظامهاي طبقات سني معموًال به مردان محدود مي شوند)‪ .‬اغلب‬
‫مراسم يا مناسک ويژه اي وجود دارد که گ ذار اف راد را از يک‬
‫طبقه س ني ب ه طبقه ديگ ر مش خص مي نماين د‪ .‬اف رادي ک ه در‬
‫درون يک مجموع ه س ني خ اص ق رار مي گيرن د معم وًال در‬
‫سراسر زندگيشان ارتباطات نزديک و دوستانه برقرار مي کنن د‪.‬‬
‫نمون ه ي يک مجموع ه طبقات س ني عب ارت اس ت از دوره ي‬
‫ک ودکي‪ ،‬دوره ي جنگج ويي که تر‪ ،‬دوره ي جنگج ويي مه تر‪،‬‬
‫دوره ي ريش سفيدي کهتر و دوره ي ريش سفيدي مهتر‪ .‬م ردان‬
‫از اين مراحل نه به عنوان افراد‪ ،‬بلکه به عنوان گروههاي کام ل‬
‫گذر مي کنند‪.‬‬
‫اهميت خانواده در اجتماعي شدن کامًال آشکار است‪ً ،‬ازيرا تجربه‬
‫ي کودک و طف ل بس يار خردس ال کم و بيش منحص ر در درون‬
‫آن شکل مي گيرد‪ .‬اما اينکه گروههاي هم بازی تا چه اندازه مهم‬
‫هستند‪ ،‬به ويژه ب راي آن دس ته از م ا ک ه در غ رب زن دگي مي‬
‫کنيم‪ ،‬چندان آشکار نيست‪ .‬با وجود اين‪ ،‬حتي بدونًالطبقات س ني‬
‫رسمي‪ ،‬کودکاِن باالتر از چهار يا پنج س ال معم و وقت زيادي‬
‫دوس تان همس ال خ ود ص رف مي کنن د‪ .‬ب ا در نظ ر‬ ‫را در کنار‬
‫گرفتن نسبت باالي زناني که اکنون ج زء ن يروي ک ار هس تند‪ ،‬و‬
‫فرزندان خردسالشان در مراک ز م راقبت روزان ه ب ا هم ديگر ب ه‬
‫سر مي برند‪ ،‬روابط هم االن ام روز ح تي بيش تر از پيش اهميت‬
‫دارد‪ .‬و بديهي است مدارس در اينج ا ت أثير بس يار مهمي دارن د‪.‬‬
‫نظريه هاي ميد و پياژه ه ر يک ب ه ح ق ب ر اهميت رواب ط هم‬
‫بازی تأکيد مي ورزند‪ .‬پياژه ب ه ويژه ب ر اين واقعيت تأکيد مي‬
‫کند که روابط هماالن دموکراتيک ت ر از رواب ط ميان ک ودک و‬
‫پدر و مادرش است‪ .‬واژه «همال» به معن اي «براب ر» اس ت‪ ،‬و‬
‫روابط دوس تي ک ه ميان کودک ان خردس ال برق رار مي ش ود ب ه‬
‫طور معقول گرايش به برابري طلبي دارد‪ .‬يک کودک ق وي‪ ،‬يا‬
‫از نظر جسماني نيرومند ممکن است تا ان دازه اي س عي کن د ب ر‬
‫ديگران تسلط يابد‪ .‬با وج ود اين چ ون رواب ط هم ب ازی ب ر پايه‬
‫رضايت متقابل استوار است‪ ،‬و نه بر پايه وابس تگي اي ک ه ذاتي‬
‫موقعيت خانوادگي است‪ ،‬ناچار بايد م يزان زيادي ب ده و بس تان‬
‫وجود داش ته باش د‪ .‬پياژه خ اطر نش ان مي س ازد ک ه وال دين ب ه‬
‫واسطه ي قدرتشان قادرند (به درجات متف اوت) قواع د رفت ار را‬
‫به فرزندانشان تحميل کنن د‪ .‬ب رعکس‪ ،‬در گروهه اي هم ب ازی‪،‬‬
‫کودک زمينه ي کنش متقابل متفاوتي را کشف مي کند‪ ،‬که در آن‬
‫مي توان قواعد رفتار را مورد آزمون و کاوش قرار داد‪.‬‬
‫روابط هم بازی اغلب در سراسر زندگي شخصي اهميت خود را‬
‫حفظ مي کنند‪ .‬به ويژه در نواحي اي ک ه تح رک اجتم اعي زياد‬
‫نيست‪ ،‬افراد ممکن است در بيش تر يا هم ه ي زندگيش ان عض و‬
‫يک جرگه(‪ )1‬غيررسمي بوده يا يک گ روه از دوس تان را حف ظ‬
‫کنند‪ .‬ح تي در ج ايي ک ه اين گون ه نباش د‪ ،‬ب از احتم ال دارد ک ه‬
‫روابط گروه هم االن فرات ر از دوران ک ودکي و نوج واني ت أثير‬
‫مهمي داش ته باش د‪ .‬گروهه اي غيررس مي اف رادي ک ه در س نين‬
‫مشابهي هستند در محل کار‪ ،‬يا در حوزه هاي ديگر‪ ،‬معم وًال در‬
‫شکل دادن به نگرشها و رفتار افراد اهميت پايداري دارند‪.‬‬

‫‪ ‬مدرسه(مکتب)‪:‬‬
‫آموزش در مدرسه يک فرايند رسمي است‪ :‬يک برنام ه ي معين‬
‫از دروسي ک ه بايد ف را گرفت ه ش وند وج ود دارد‪ .‬ب ا وج ود اين‬
‫مدارس از جنب ه ه اي ظريف ت ري عوام ل اجتم اعي ش دن ن يز‬
‫هستند‪ .‬در کنار برنامه آموزشي رسمي چيزي که بعض ي جامع ه‬
‫شناسان آن را برنامه آموزش ي پنه ان ناميده ان د وج ود دارد ک ه‬
‫يادگيري کودک ان را مش روط مي کن د‪“( .‬آم وزش و پ رورش‪،‬‬
‫ارتباطات و رسانه ه اي همگ اني”)‪ .‬از کودک ان انتظ ار مي رود‬
‫ياد بگيرند ک ه در کالس آرام باش ند‪ ،‬ب ه موق ع در کالس حاض ر‬
‫ش وند و مقررات انض باطي مدرس ه را رع ايت کنن د‪ .‬از آنه ا‬
‫خواسته مي شود اقتدار معلمان را بپذيرند و نسبت به آن پاسخگو‬
‫باش ند‪ .‬واکنش هاي معلم ان ن يز ب ر انتظ اراتي ک ه کودک ان از‬
‫خودشان دارند تأثير مي گذارد‪ .‬اينها به نوبه ي خود‪ ،‬با تجربه ي‬
‫شغلي آنها هنگامي که مدرسه را ت رک مي گوين د پيون د پيدا مي‬
‫کن د‪ .‬گروهه اي هم االن اغلب در مدرس ه تش کيل مي ش وند‪ ،‬و‬
‫نظام طبقه بندي کودکان در کالسها ب ر حس ب س ن ت أثير آنه ا را‬
‫تقويت مي کند‪.‬‬

‫‪ ‬رسانه‌های جمعی‪:‬‬
‫روزنامه ها‪ ،‬نشريات ادواري و مجالت از پايان قرن هج ًادهم ب ه‬
‫بعد در غرب رواج يافتند‪ ،‬اما تعداد خوانن دگان آنه ا نس بت ان دک‬
‫بود‪ .‬تنها در يک قرن پس از آن بود که اين گون ه مط الب چ اپي‬
‫جزئي از تجربه ي هر روزه ي ميليونها نفر گرديده‪ -‬نگرش ها و‬
‫عقايد آنها را تحت تأثير قرار دادند‪ .‬گسترش رسانه هاي همگاني‬
‫ارتباط ات الک ترونيکي هم راه‬ ‫متکي بر اسناد چاپي‪ ،‬به زودي با‬
‫گرديد‪ .‬کودکان انگليسي معادل تقريبًا يکص د روز مدرس ه را در‬
‫ه ر س ال ص رف تماش اي تلويزيون مي کنن د‪ .‬بزرگس االن ن يز‬
‫تقريب ًا ب ه همين ان دازه ب ه تماش اي تلويزيون مي پردازن د‪ .‬يک‬
‫مطالعه ي پژوهش ي نش ان داد ک ه اگ ر يک گ زارش خ بري در‬
‫تلويزيون با گ زارش روزنام ه متف اوت باش د‪ ،‬تع داد اف رادي ک ه‬
‫گزارش تلويزيون را باور مي کنند بيش از دو برابر کساني است‬
‫که گزارش روزنامه را باور کرده اند‪.‬‬
‫تحقيقات فراواني انجام شده که تأثير برنامه هاي خ اص يا ان واع‬
‫برنام ه ه اي تلويزيون را ب ر نگرش هاي کودک ان و بزرگس االن‬
‫بررس ي و تحليل ک رده ان د‪ .‬بيش تر اين تحقيقات از نظ ر‬
‫استنباطاتشان قطعي نيستند‪ .‬ب ه عن وان مث ال‪ ،‬هن وز تواف ق نش ده‬
‫است که تا چه اندازه نمايش خشونت‪ ،‬رفت ار پرخاش گرانه را در‬
‫نمي توان ترديد کرد ک ه رس انه‬ ‫ميان کودکان تشويق مي کند‪ .‬اما‬
‫ها نگرشها و بينشهاي مردم را عميقًا تحت تأثير ق رار مي دهن د‪.‬‬
‫آنها انواع گون اگون اطالع ات را ک ه اف راد ب ه گون ه ي ديگ ري‬
‫کسب نخواهند کرد انتقال مي دهند‪ .‬روزنامه ه ا‪ ،‬کتابه ا‪ ،‬راديو‪،‬‬
‫تلويزيون‪ ،‬فيلمها‪ ،‬موسيقي ضبط شده و مجالت عمومي ما را در‬
‫ارتباط نزديک با تجاربي قرار مي دهند ک ه ب ه گون ه ي ديگ ري‬
‫نمي توانستيم آگاهي چنداني از آنها داشته باشيم‪.‬‬
‫امروزه جوامعي که کامًال از تأثير رس انه ه اي همگ اني برکن ار‬
‫مانده باشند‪ ،‬حتي در ميان فرهنگهاي سنتي ت ر‪ ،‬بس يارًالمعدودن د‪.‬‬
‫ارتباطات الکترونيکي حتي در دسترس کساني که کام بيسوادند‬
‫قرار دارد‪ ،‬و در دورافتاده ت رين ن واحي کش ورهاي جه ان س وم‬
‫‪ ‬نظم اجتماعی‪:‬‬
‫يافتن مردمي که راديو‪ ،‬يا تلويزيون دارند امري عادي است‪.‬‬

‫نظم اجتماعی به دومعن ا قاب ل اس تفاده اس ت‪:‬در معن ای اول‪ ،‬ب ه‬

‫نظام خاصی از ساختار اجتماعی و نهاده ا اش اره دارد‪.‬نمون ه آن‬
‫نظم اجتماعی باستانی‪ ،‬فئ ودالی وس رمایهداری اس ت‪ .‬در معن ای‬
‫دوم‪ ،‬نظم اجتماعی درتقابل با هرج و م رج ی ا بینظمی اجتم اعی‬
‫است و به وضعیت باثبات جامعه گفته میش ود ک ه در آن س اختار‬
‫اجتماعی موجود توسط اعضای آن پذیرفته و حفظ میشود‪ .‬مس ئله‬
‫نظم یا مسئله هابزی که دربس یاری از عل وم مث ل جامعهشناس ی‪،‬‬
‫عل وم سیاس ی فلس فه سیاس ی اس ت‪ ،‬این پرس ش اس ت ک ه‬
‫اًص الچگونه و چرا نظمهای اجتماعی وجود دارد‪.‬توماس هابز ب ه‬
‫عن وان اولین کس ی ش ناخته میش ود ک ه ب ه وض وح مس ئله را‬
‫صورتبندی و برای پاسخ به‬
‫آن مفه وم ق رارداد اجتم اعی را وض ع نم ود‪ .‬نظری ه پ ردازان‬
‫اجتماعی (مانند کارل مارکس‪ ،‬امیل دورکیم‪ ،‬تالکوت پارسونز و‬
‫یورگن هابرماس)توضیحات متف اوتی ب رای نظم اجتم اعی ارائ ه‬
‫کردهاندتا بگویند شمول و مبنای واقعی آن چیست‪.‬‬

‫ب رای م ارکس‪ ،‬نظم اجتم اعی‪ ،‬رواب ط تولی د ی ا س اختار‬ ‫‪‬‬

‫اقتصادی است که اساس نظم اجتماعی است‪.‬‬
‫ب رای دورکیم‪ ،‬نظم اجتم اعی‪ ،‬مجموعه ای از هنجاره ای‬ ‫‪‬‬
‫اجتماعی مشترک است‪.‬‬
‫از نظر پارسونز‪ ،‬مجموعه ای از نهاده ای اجتم اعی اس ت‬ ‫‪‬‬
‫ک ه الگ وی کنش مح وری را تنظیم میکنن د ک ه ب از هم ب ر‬
‫چارچوبی از ارزشهای فرهنگی مبتنی هستند‪.‬‬
‫برای هابرماس‪ ،‬نظم اجتم اعی‪ ،‬هم ه اینه ا و همچ نین کنش‬ ‫‪‬‬
‫عوامل نظم اجتماعی‪:‬‬ ‫ارتباطی است‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫ارزش های اجتماعی‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫ما در زندگی خود بسیاری از موضوعات را قضاوت می کنیم‪.‬به‬

‫طور مثال‪ :‬خوب یا بد و ی ا مناس ب ی ا ن ا مناس ب می دانیم‪.‬و در‬
‫اجتماع نیز به یکدیگر احترام می‌گذاریم‪,‬کار کردن‪ ,‬امانتداری را‬
‫خ وب و دروغگ ویی‪,‬خی انت‪,‬تنبلی را ب د می گ وییم‪ .‬دانش مندان‬
‫علوم اجتماعی این ن وع از مف اهیم را ارزش ه ای اجتم اعی می‬
‫نامند‪.‬بدون ارزش ه ای مش ترک‪ ,‬م ردم در برق راری ارتب اط ب ا‬
‫یکدیگر به مشکل دچار می شود‪.‬زیرا آن ها هیچ معیار مش ترک‬
‫ندارن د و ب ه تفهیم نمی‌رس ند و ب ه مش کل و مخ الفت دچ ار می‬
‫شوند‪ .‬باید یک دلیل تفهیم داشته باشیم تا که به تفهیم برس یم و ب ه‬
‫ارزش‌ه ای هم دیگر اح ترام بگ ذاریم‪ .‬ت ا اجتم اع م ا نظم داش ته‬
‫باشیم و بی نظمی کنیم‪.‬‬
‫‪ ‬قواعد‪:‬‬
‫اگر چ ه ارزش‌ه ای بای د اح ترام گذاش ته ش ود ولی اگ ر اجتم اع‬
‫قواعد و قوانین نداشته باشد‪ ,‬ی ک اجتم اع بی نظم می باش د‪ .‬ه ر‬
‫اجتماع از خود قوانین و قواعد دارد پس هر کس ک ه در اجتم اع‬
‫است باید از همان قوانین پیروی کن د و بی ق انونی نکن د ت ا ی ک‬
‫اجتماع ب ا نظم داش ته باش یم‪.‬اگ ر در ی ک اجتم اع ق وانین وج ود‬
‫نداش ته باش د‪.‬آن اجتم اع بی نظم می باش د و س قوط می کنن د‪.‬آن‬
‫اجتماع نابود می شود‪.‬‬
‫‪ ‬پولیس‪:‬‬
‫برای اجرای قوانین که توس ط حک ومت تع یین می ش ود‪.‬نی از ب ه‬
‫یک نهاد برای عملی کردن آن می باشد‪.‬که این نهاد به نام پولیس‬
‫ی اد می ش ود‪.‬و پ ولیس وظیف ه دارد ک ه‪ :‬از م ردم در براب ر‬
‫متجاوزین حفاظت کن د‪ .‬اش خاص مخ الف در دس ت گ یرد کن د و‬
‫قانون را اجرا کند و دیگر وظایف دارد‪ .‬ق وانین را ک ه حک ومت‬
‫تعیین می کنند و محکمه حکم می دهید و پولیس باید آن را باالی‬
‫خ ود و م ردم اج را و عملی کنن د‪.‬ت ا ی ک اجتم اع ب ا نظم داش ته‬
‫باشیم‪.‬‬
‫‪ ‬انحرافات اجتماعی‪:‬‬
‫یکی از اهداف اساس ی ام نیت ملی در ه ر کش وری‪ ،‬حف اظت از‬
‫ارزشهای محوری و حیاتی نظام فرهنگی آن میباشد و درمقاب ل‪،‬‬
‫از جمله کارکردهای عمدة هر نظام فرهنگی ن یز‪ ،‬ام نیت بخش ی‬
‫به زندگی اجتماعی و تداوم آن‪ ،‬تکوین هویت اجتماعی و ایجاد و‬
‫حف ظ همبس تگی اس ت‪ .‬بن ابراین انحراف ات اجتم اعی ب ه مفه وم‬
‫رفتارهای کجروانه و ناهمنوا با ارزشهای اجتماعی‪ ،‬از یک س و‬
‫موجب اختالل کارکردی درعرصه فرهنگ و اجتم اع گردی ده و‬
‫از س وی دیگ ر م انع تحقق اه داف امنی تی از بع د ف رهنگی‬
‫میگردد‪،‬لذا میتوان معض ل انحراف ات اجتم اعی را هم ب ه عن وان‬
‫یک مسأله اجتماعی و هم به مثابة یک مسأله امنیتی مطالعه ک رد‬
‫که در هر دو ص ورت ت ابع ویژگیه ا و مفروض ات خ اص خ ود‬
‫است‪ .‬هدف اصلی این نوشتار‪ ،‬بررسی اجمالی مس أله انحراف ات‬
‫اجتماعی و امنیت (نظم و تعادل) اجتماعی در پارادایم آن ومی در‬
‫حوزه جامع ه شناس ی اس ت ک ه در چ ارچوب و در راس تای این‬
‫هدف اصلی‪ ،‬ابتدا ضمن مروری کوتاه بر مف اهیم کلی دی‪ ،‬مبحث‬
‫بررسی انحرافات اجتماعی‪ ،‬به عن وان تهدی د ی ا آس یب پ ذیری و‬
‫نیز به مثابه مسألهای امنی تی‪ ،‬ب ه اختص ار تب یین گردی ده‪ ،‬س پس‬
‫رابطة میان انحرافات اجتماعی و نا امنی جهانی‪ ،‬در بستر فرآیند‬
‫جهانی شدن و جامعه مدرن معطوف ب ه انقالب اطالع ات م رور‬
‫میشود‪.‬گسترش انحرافات اجتم اعی از جمل ه مش کالت عم دهای‬
‫است که امروزه گریبانگیر بس یاری از جوام ع کن ونی اس ت‪ .‬در‬
‫جامعة ما ن یز ب ا توج ه ب ه ارزشهای دی نی‪ ،‬اخالقی‪ ،‬ف رهنگی و‬
‫اجتم اعی و س اختار[‪ ]1‬جمعی تی بس یار ج وان جامع ه و وج ود‬
‫مشکالت عدی دة اقتص ادی‪ ،‬انحراف ات ب ه عن وان یکی از بغ رنج‬
‫ترین و پیچیده ترین مسائل اجتم اعی میباش د ک ه م وجب جریح ه‬
‫دار ساختن وجدان جمعی[‪ ]2‬و چالش ام نیت اخالقی و اجتم اعی‬
‫گردیده است‪ ،‬به طوری که شاهد نگـرانی عمـده نخبـگان سیـاسی‬
‫و علـمی جامعه هس تیم‪ .‬چنانچ ه اخالق و ارزشهای اجتم اعی را‬
‫هسته اساسی نظم اجتماعی بدانیم‪ ،‬انحرافات اجتم اعی ب ه مفه وم‬
‫رفتاری که ب ه ط ور مس تمر ب ر خالف ارزش ه ا و هنجاره ای‬
‫اجتماعی عم ل میکن د‪ ،‬آس یبی اجتم اعی تلقی میگ ردد ک ه نتیج ه‬
‫قطعی و مس لم آن‪ ،‬س لب ام نیت اخالقی و اجتم اعی اس ت‪ ،‬ل ذا‬
‫مطالعة علمی ربط و نسبت میان «امنیت و انحرافات اجتم اعی»‬
‫به عنوان یک مسأله اجتماعی ضروری مینماید‪.‬‬
‫چ ارچوب نظ ری این مطالع ه مبت نی ب ر پ ارادایم[‪ ]3‬آن ومی در‬
‫حوزه جامعه شناسی انحرافات اجتم اعی اس ت ک ه ب ر اس اس آن‬
‫نظریه های دورکیم و مرتون مطرح میگ ردد‪ ،‬ام ا قب ل از ط رح‬
‫نظریه های فوق‪ ،‬ابتدا ض من ط رح مس أله و م روری کوت اه ب ر‬
‫برخی از مفاهیم کلیدی‪ ،‬تالش میگردد مقوله انحراف ات اجتم اعی‬
‫به عنوان تهدید یا آسیب پذیری و ن یز ب ه مثاب ه مس ألهای امنی تی‬
‫تبیین گردد و رابطة انحرافات اجتماعی و ناامنی جهانی به ط ور‬
‫مختصر تحلیل شود‪ ]4[.‬در بررسی مفهوم جامعه شناختی مس أله‬
‫اجتماعی[‪ ]5‬بیان میشود که امری نسبی است و منش اء اجتم اعی‬
‫دارد و بیشتر توسط کسانی که قدرت سیاسی را در دست دارن د‪،‬‬
‫تعری ف و ارزی ابی میگ ردد‪ .‬همچ نین دارای دو جنب ة عی نی و‬
‫ذهنی و رویة آشـکار و پنهـان اس ت و نکتـه آخـر آن ک ه ب رای‬
‫شناسایی و اهمیت واقعی یک مسأله اجتماعی‪ ،‬نباید ص رفًا ب ه «‬
‫ادراک عامه»[‪ ]6‬اعتماد و اکتفاء نمود‪.‬‬
‫در این مطالع ه‪ ،‬پدی ده انحراف ات اجتم اعی ب ه عن وان مس أله‬
‫اجتماعی تلقی میگ ردد ک ه مت أثر از ش رایط و عوام ل اجتم اعی‬
‫درونی و بیرونی است و دارای پیامدهای منفی اجتماعی میباش د‪،‬‬
‫به نحوی که م وجب جریح ه دار س اختن وج دان جمعی و تهدی د‬
‫امنیت اخالقی و اجتماعی میشود‪ .‬عدم اصالح چنین شرایطی‪ ،‬به‬
‫مزمن‪ ،‬پیچیده و بزرگتر شدن مسأله و ایج اد بح ران اجتم اعی و‬
‫نهایتًا بحران امنیتی منتهی خواهد ش د‪.‬ل ذا الزم اس ت در عرص ه‬
‫عمل‪ ،‬ب رای مه ار و کن ترل مس أله انحراف ات اجتم اعی درجهت‬
‫افزایش ضریب امنیت اخالقی و کاهش ضریب آسیب پ ذیری در‬
‫مقابل تهدی دات اجتم اعی و ف رهنگی‪ ،‬از ان رژی کن ونی‪ ،‬نه ایت‬
‫بهره گیری را نمود‪.‬انحرافات اجتماعی رفت ارانحرافی ب ه مفه وم‬
‫انتظارات مشترک رفتاری یک گروه خاص رفتاری است ک ه ب ه‬
‫ط ریقی باس ازگاری نداش ته و اعض ای جامع ه آن را ناپس ندو‬
‫نادرست بدانند‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل انحرافات اجتماعی ‪:‬‬
‫(در باال توضیح داده شده است)‬
‫‪ ‬خالصه‪:‬‬
‫‪ ‬اجتماع‪ :‬اجتماع به گروهی از م ردم اط الق میش ود ک ه‬
‫دارای ارزش یهایی واح د هس تند‪.‬و در یکج ا ب ا هم زن دگی‬
‫کنند‪.‬و به ارزش های اجتماعی هم احترام بگذارن د‪ .‬اجتم اع‬
‫گفته می شود‬
‫‪ ‬اجتماعی شدن‪:‬ه ر انس ان نمی توان د ب دون اجتم اع‬
‫زندگی آسوده و خ وب داش ته باش د‪ .‬اجتم اعی ش دن یکب اره‬
‫ص ورت نمی گ یرد بلک ه در م رور زم ان ص ورت می‬
‫گ یرد‪.‬اجتم اعی ش دن از دوران ک ودکی ش روع می ش ود و‬
‫روز به روز اجتماعی تر میشویم‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل اجتماعی شدن‪ :‬عوام ل اجتم اعی ش دن‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬خانواده‪ :‬در هم ه ي فرهنگه ا‪ ،‬خ انواده عام ل اص لي‬
‫اجتماعي شدن کودک در دوران طفوليت است‪.‬خانوده اولین‬
‫اشخاصی است ک ه ک ودک ب ا آن ب ه تم اس اس ت و از آنه ا‬
‫رس م و رواج هم ان خ انواده را ی اد می گ یرد‪.‬و ش روع ب ه‬
‫اجتماعی شدن می کند‪.‬‬
‫‪ ‬گ روه هم ب ازی‪ :‬يکي ديگ ر از عوام ل اجتم اعي‬
‫شدن گروه هم بازی است‪ .‬گروه ه اي هم ب ازی گروهه اي‬
‫دوستي کودکان هم سن هستند‪.‬که بعد از خانواده آنها کس انی‬
‫است که ک ودک از آنه ا ب ازی و رس م ه ا جدی د را ی اد می‬
‫گیرد‪.‬و با زندگی اجتماعی بیشتر آشنا می شود‪.‬‬
‫‪ ‬مدرسه(مکتب)‪ :‬زمان که کودک به مکتب می رود‬
‫او در آن ج ا علم و دانش می آم وزد و در پهل وی آن ب ا‬
‫روش زندگی اجتماعی بیشتر آشنا می شود‪.‬در آن جا نظم و‬
‫انض باط اجتم اعی را می آم وزد‪.‬و از رس م و رواج دیگ ر‬
‫مردم کشور خود و جهان آشنا می ش ود و روش زن دگی در‬
‫اجتماع دیگر را هم می آموزد‪.‬‬
‫‪ ‬رس انه‌های جمعی ‪ :‬رس انه ه ای یکی دیگ ر از‬
‫عوام ل اجتم اعی ش دن اس ت‪ .‬رس انه‌های ب ا پخش ک ردن‬
‫برنام ه ه ای آموزش ی و پژوهش ی می توان د انس ان را ب ا‬
‫فرهنگ های دیگر آشنا کند‪ .‬و آنسان را با اجتماع آش نا می‬
‫سازد‪.‬و رسانه های ضرر های خود را هم دارد‪.‬‬
‫‪ ‬انحرافات اجتماعی‪ :‬انحراف ات اجتم اعی عب ارت‬
‫از ک ار ب ر خالف ق وانین اجتم اع را انحراف ات اجتم اعی‬
‫می‌نامند و عوامل آن عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬تعداد نفوس‪ :‬در یک قریه روابط اجتم اعی بیش تر از‬
‫شهر ها است چون در شهر ها نف وس زی اد اس ت و رواب ط‬
‫اجتماعی کمتر است و انحرافات اجتماعی بیشتر می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬نابرابری‪ :‬اگ ر در ی ک اجتم اع ن ابرابری و تبعیض‬
‫قائل شود‪.‬مردم رو به انحرافات می گیرد‪ .‬و کارهای خالف‬
‫انجام می دهد‪.‬نابرابر مانند‪ :‬نابرابری در اقتصاد‪ ,‬ن ابرابری‬
‫در جنسیت‪ ,‬نابرابری در طبقات اجتماعی و غیره می باشد‬
‫‪ ‬نظریه تضاد‪ :‬جامعه شناسان ب ه این ب اور اس تند ک ه‬
‫در هر اجتماع اشخاص که مرتکب انحراف می شوند ‪.‬اگ ر‬
‫پول دار مج ازات نمی ش وند ولی اش خاص فقیرمج ازات می‬
‫شوند‪ .‬و یا در بعضی ج ا اش خاص پول دار کم ت ر مج ازات‬
‫می شوند‪ .‬و اشخاص فقیر بیشتر مجازات می شوند‪ .‬که این‬
‫مردم را وادار به انحراف یا کجروی می کند‪.‬‬
‫تهیه‌کننده‪ :‬میرحسین (انصاری)‬ ‫‪‬‬
‫مضمون‪ :‬تعلیمات مدنی‬ ‫‪‬‬
‫موضوع‪:‬زندگی اجتماعی‬ ‫‪‬‬
‫استاد‪ :‬میرزاد‬ ‫‪‬‬
‫مکتب‪:‬لیسه عالی شهرک صفا‬ ‫‪‬‬
‫صنف‪)2(12 :‬‬ ‫‪‬‬
‫تاریخ‪1402/8/5:‬‬ ‫‪‬‬

‫وزارت معارف افغانستان‬

‫ریاست معارف شهر کابل‬
‫حوزه سیزدهم تعلیمی‬
‫لیسه عالی ذکور شهرک صفا‬
‫سرمعلمیت صنف دوازدهم‬
‫تهیه‌کننده‪ :‬میرحسین انصاری‬
‫تحت نظر‪:‬استاد میرزاد‬