‫اطفال نقش اساسی دارد‪ .

‬این تحقیق به‬

‫دنبال شناخت عوامل اقتصادی خانواده در‬
‫بزهدیدگی اطفال در افغانستان میباشد تا‬
‫نقش اقتصاد خانواده‬
‫از این طریق کمکی به برنامهریزان و‬ ‫در بزهدیدگی اطفال در‬
‫خانوادهها شویم تا علل بزهدیدگی اطفال در‬
‫کشور کاهش یابد‪ .‬بر بنیاد یافتهّهای‬
‫افغانستان‬
‫تحقیق‪ ،‬اقتصاد خانواده در قالب‪ :‬فقر‬
‫اقتصادی خانواده‪ ،‬بیکاری و شغل والدین و‬
‫حسنزاده*‬ ‫دکتر اسداهلل‬
‫کار اطفال که متأثر از سه عوامل دیگر است‬
‫و در افغانستان روز افزون بوده‪ ،‬در‬
‫کاوش**‬ ‫نجیباهلل‬
‫بزهدیدگی اطفال نقش مهم دارد‪ .‬پیشنهاد‬
‫میگردد دولت به منظور اشتغالزایی و‬
‫چکیده‬
‫زودن زمینههای بیکاری والدین‬
‫سیاستگذاری دقیق و علمی را روی دست‬
‫حقوق جزا را به مثلث تشبیه کردهاند که‬
‫گیرد تا یکی از علل بزهدیدگی اطفال را‬
‫یک رأس آن بزه‪ ،‬رأس دیگرش بزهکار و‬
‫کاهش دهد‪.‬‬
‫رأس سوم آن بزهدیده میباشد‪ .‬اطفال به‬
‫واژگانکلیدی‪ :‬بزهدیده‪ ،‬خانواده‪،‬‬ ‫دلیل بیدفاع بودنشان بیشترین آسیب را‬
‫اقتصاد‪ ،‬طفل‪ ،‬اطفال بزهدیده‪ ،‬نقش‬ ‫از بزهکاران متحمل میشوند‪ .‬طفل در فقه‬
‫اقتصادی‪.‬‬ ‫به کسی گفته میشود که در محدوده معین‬
‫سنی و بلوغ قرار داشته باشد‪ .‬از دیدگاه‬
‫حقوق مدون اکثریت کشورها‪ ،‬طفل به‬
‫شخصی میگویند که سن هجده سال را‬
‫تکمیل نکرده باشد‪ .‬در قوانین افغانستان‪ ،‬با‬
‫توجه به این که مرحله جنینی مورد‬
‫حمایت قرار گرفتهاست‪ ،‬میتوان از آن‬
‫مرحله تا تکمیل سن ‪ ۱۸‬سال را‪ ،‬طفل‬
‫نامید‪ .‬خانواده‪ ،‬نخستین محیط است که‬
‫نیازهای روحی و جسمی انسان در آن‬
‫تأمین میشود؛ بدان لحاظ در بزهدیدگی‬

‫** ماستری حقوق جزا و جرم شناسی‬ ‫* دکتری جامعهشناسی‬

‫(نویسنده مسؤول)‬
‫از این میان‪ ،‬مهمترین دوره بوده که‬ ‫مقدمه‬
‫آن را دوره بهار زندگی نیز تعبیر‬

‫‪50‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪50‬‬
‫انسان موجودی اجتماعی است و‬
‫نمودهاند‪ ،‬اما پیش از این دوره‬ ‫دارای ابعاد فیزیکی و روانی خاص‬
‫پراهمیت و با ارزش‪ ،‬دوره طفولیت‬ ‫خود که طبیعتاً همه این قابلیتها‬
‫وجود دارد‪ .‬طفولیت‪ ،‬دوره حساس‬ ‫در تربیت و رشد او مؤثر میباشد‪.‬‬
‫بحرانهای روحی‪ ،‬فکری و ذهنی‬ ‫کودک نیز تابع همین قاعده است و‬
‫است‪ .‬پایه و اساس زندگی انسان‬ ‫برای شناخت درست مفهوم و معیار‬
‫میباشد‪ .‬هرگاه دوره طفولیت دچار‬ ‫کودکی و حقوق متناسب با رشد و‬
‫بحرانهای روحی‪ ،‬فکری و عملی‬
‫شخصیت وی میباید همه ابعاد را‬
‫گردد‪ ،‬کنترل دوران مابعد آن مشکل‬
‫در نظر گرفت‪ .‬کودکان به دلیل عدم‬
‫خواهد بود‪ .‬از سوی این بحرانها‪،‬‬
‫رشد و تکامل جسمی و روانی و‬
‫بزهدیدگی را بیشتر میسر میسازد‪.‬‬
‫وابستگی به غیر‪ ،‬همواره ممکن است‬
‫اطفال به دلیل وضع‬
‫در معرض آسیبهای جسمی‪ ،‬روانی‪،‬‬
‫فیزیولوژیکیشان‪ ،‬یکی از گروههای‬
‫عاطفی‪ ،‬اخالقی و ستمّهای گوناگون‬
‫آسیبپذیر جامعه هستند و در مقابل‬
‫حقوقی قرار گیرند‪ .‬بنیاد این‬
‫جنایتکاران مقاومت ندارند یا‬
‫آسیبها در جوامع جهان سوم نظیر‬
‫مقاومت کمتری از خود نشان‬
‫افغانستان بیشتر از جانب خانوادهها‬
‫میدهند‪ .‬از جانبی در کشورهای‬
‫و مخصوص ًا ناشی از نابسامانیهای‬
‫جهان سوم از جمله افغانستان‬
‫اقتصاد خانوادهها است‬
‫نابهنجاریهای اجتماعی کانون گرم‬
‫دانشمندان‪ ،‬زندگی بشریت را در‬
‫بسیاری از خانوادهها را مخصوصاً از‬ ‫‪50‬‬
‫یک تقسیمبندی کلی به سه دوره‬
‫لحاظ اقتصادی از همگسیختهاند‪.‬‬
‫مهم‪ :‬طفولیت؛ جوانی و پیری‪،‬‬
‫خانوادههای با شرایط اقتصادی‬
‫تقسیم نمودهاند‪ .‬گرچند دوره جوانی‬
 ‫تعاریف متعدد برای شناخت دقیق‬ ‫غیرمناسب نقش غیرقابل انکار را در‬
‫دوره طفلی نگاشته شدهاست‪.‬‬ ‫بزهدیدگی اطفالشان دارند‪ .‬لذا در‬
‫این تحقیق سعی میشود به این‬
‫‪ .۱-۱-۱‬طفل در لغت‬
‫سؤال پاسخ بدهیم که نقش اقتصاد‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬

‫طفل یا کودک در لغت بهمعنای خرد‬ ‫خانواده در بزهدیدگی اطفال در‬

‫و کوچک و در مورد انسان به‬
‫کمسالی و خردسالی تعبیر‬
‫شدهاست؛ بنابراین‪ ،‬صغیر نقطه‬
‫مقابل کبیر و بهمعنای کودک است‪.‬‬
‫(معین‪ ،۱362 ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪،)362‬‬
‫شش یا هفت سال اول زندگی‬
‫کودک به عنوان دوران کودکی اول‬
‫یا خردسالی شناخته میشود‪.‬‬
‫(عمید‪ ،۱375 ،‬ص ‪)965‬‬
‫افغانستان چگونه است؟ و از این‬
‫طریق کمکی به برنامهریزان کشور و‬
‫خانوادهها نمایم تا علل و عوامل‬
‫بزهدیدگی اطفال در کشور کاهش‬
‫یابد‪.‬‬
‫‪ .۱‬مفهوم شناسی‬
‫‪ .۱-۱‬مفهوم طفل‬

‫تعیین مرز سنی طفل‪ ،‬نوجوان‪،‬‬

‫‪ .۱-۱-۲‬طفل از منظر فقها‬
‫جوان و بزرگسال یکی از الزامات‬
‫در قرآن کریم‪ ،‬روایات و متون فقهی‬ ‫تحلیل وضعیت اطفال میباشد‪.‬‬
‫کلماتی مانند طفل‪ ،‬صبی‪ ،‬صغیر و‪...‬‬ ‫گرچند به ظاهر تعریف طفل از جمله‬
‫معادل با کلمه کودک میباشند‪ .‬واژه‬ ‫مفاهیم بدیهی است‪ .‬با آنهم در‬
‫‪5۱‬‬ ‫دیگر مراهق است؛ زیرا در تعریف‬ ‫تعریف طفل باید تأمل صورت گیرد؛‬
‫مراهق آمده است‪« :‬مقارباً للبلوغ»‬ ‫چون با اندک اشتباه هزاران انسان‬
‫یعنی کسی که نزدیک به بلوغ است‪.‬‬ ‫بالغ‪ ،‬طفل و یا هزاران طفل در جمع‬
‫در قرآن کریم درباره زمان شروع‬ ‫انسانهای بالغ قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫پسر و نه سال تمام قمری برای‬
‫دختر؛ بنابراین از نظر شرعی‪ ،‬سن‬
‫نتنها یک عامل قطعی تعیین کننده‬
‫بلکه به عنوان امارهای بر بلوغ دانسته‬
‫شدهاست (مرعشی‪ ،۱37۱ ،‬ش ‪،4‬‬
‫ص ‪.)59‬‬
‫بر مبنای مشهور فقهاء‪ ،‬بلوغ پسر‬
‫در پانزده سالگی و دختر در نُه‬
‫سالگی فرا رسیده و ورود به شانزده‬
‫و ده سالگی موجب خروج شخص از‬
‫احکام و مقررات مربوط به طفل‬
‫خواهد شد (همان)‪.‬‬
‫قرآن کریم در رابطه به کودک‪،‬‬
‫‪ -۱-۱-۳‬طفل از منظر حقوق‬
‫کودک را انسانی میداند که به حد‬
‫از نظر علمای حقوق «طفل یا صغیر‬
‫به کسی گفته میشود که از نظر سن‬
‫به نموی جسمی و روحی الزم برای‬
‫زندگی اجتماعی نرسیده باشد»‬
‫(عبادی‪ ،۱375 ،‬ج ‪ ،۱‬ص ‪.)5‬‬
‫هر کشور با توجه به نظام حقوقی‬
‫که دارند‪ ،‬در همه امور دارای قوانین‬
‫و مقررات خاص میباشد‪ .‬با مطالعه‬
‫کتب و متون حقوقی در مییابیم که‬
‫کودکی صراحتاً سخن خاصی بیان‬
‫نشدهاست اما در برخی آیات لفظ‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬
‫‪52‬‬
‫«طفل» به کار برده شده (عاملی‪،‬‬
‫‪ ،۱373‬ج ‪ ،7‬ص ‪ )6۸‬و روند خلقت‬
‫انسان را مورد تأمل و توجه قرار داده‬
‫است تا انسانها در آن تعقل کنند‪.‬‬
‫به نظر میرسد از دیدگاه قرآن آغاز‬
‫کودکی زمان انعقاد نطفه است و از‬
‫همین زمان آثار حقوقی و مدنی‬
‫مربوط به کودک آغاز میشود‪.‬‬
‫(طوفانیپور‪ ،۱392 ،‬ص ‪.)5۱‬‬
‫با توجه به مواردی که ذکر شد‪،‬‬
‫بلوغ نرسیده باشد‪ .‬مفهوم بلوغ در‬
‫ادامه این بحث روشن خواهد شد‪.‬‬
‫قریب به اتفاق فقها‪ ،‬طفل را‬
‫کسی دانستهاند که به حد بلوغ‬
‫نرسیده است و در تألیفات فقهی‪ ،‬سه‬
‫طریق برای احراز بلوغ مقرر شده که‬
‫عبارتند از‪ :‬رشد جنسی‪ ،‬روییدن‬ ‫‪52‬‬
‫موی خشن در شرمگاه و رسیدن به‬
‫سن پانزده سال تمام قمری برای‬
 ‫کودکی یک دوره از عمر آدمی‬
‫است که میبایست ابتدا و انتهای آن‬
‫مشخص گردد؛ چرا که اثرات و‬
‫احکام حقوقی بر آن مترتب است‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫(سجادی‪ ،۱394 ،‬ص ‪.)۱23‬‬
‫قانون مدنی افغانستان مقرر‬
‫میدارد‪« :‬شخصیت انسان با والدت‬
‫کامل وی به شرط زنده بودن آغاز و‬
‫با وفات انجام مییابد‪(».‬قانون مدنی‪،‬‬
‫ماده ‪ )36‬و نیز از حقوق جنین سخن‬
‫به میان آمده است‪« :‬جنین دارای‬
‫حقوق میباشد که قانون بر آن‬
‫تصریح کرده است‪( ».‬همان) قانون‬
‫احوال شخصیه نیز حکم نمودهاست‪:‬‬
‫(‪ )۱‬حمل و جنین‪ ،‬بعد از انعقاد‬
‫نطفه دارای اهلیت میباشد‪ ،‬مشروط‬
‫بر این که زنده متولد گردد‪ .‬در‬
‫صورتی اختالل در زنده یا مرده بودن‬
‫حمل‪ ،‬باید زنده متولد شدن او ثابت‬
‫‪53‬‬
‫گردد‪ )2( .‬حمل و جنین دارای‬
‫حقوق ذیل است‪:‬‬
‫مجازات نمیشود (توحیدخانه‪،‬‬
‫کشورهای مختلف تعاریف متفاوت از‬
‫طفل ارائه نمودهاست‪ .‬بسیاری از‬
‫کشورهای جهان‪ ،‬کودک را کسی‬
‫میداند که هجده سال را تکمیل‬
‫نکرده باشد‪ .‬بعضی کشورها که‬
‫تعدادشان کم است‪ ،‬کودک را انسانی‬
‫میداند که زیر سن ‪ 2۱‬سال باشد‬
‫(پیوندی‪ ،۱3۸9 ،‬ص ‪.)۱4۸‬‬
‫در حقوق افغانستان‪ ،‬نیز طفل به‬
‫کسی اطالق میشود که سن هجده‬
‫سالگی را تکمیل نکرده باشد‪( .‬قانون‬
‫رسیدگی به تخلفات اطفال‪ ،‬ماده ‪،4‬‬
‫کد جزا‪ ،‬ماده ‪ ،).95‬در حقوق جزا با‬
‫مرتکبی که به سن هجده سالگی‬
‫نرسیده است‪ ،‬برخورد متفاوتی‬
‫میشود‪ .‬بدین صورت که تا سن‬
‫خاصی وی اصالً هیچ مسئولیتی‬
‫جزایی ندارد و از سن خاصی به بعد‬
‫تا وقتی که به هجده سالگی برسد‪،‬‬
‫تحت رژیم جزایی خاصی قرار‬
‫میگیرد و باز نیز همانند بزرگساالن‬
‫‪ ،۱3۸۸‬ص ‪.)۱۸9‬‬
‫نطفه میباشد (همان‪ ،‬مواد ‪ ۱73‬الی‬ ‫‪ .۱‬موصی له‪ ،‬قرار میگیرد‪،‬‬
‫‪.)۱76‬‬ ‫مشروط بر این که زنده‬

‫‪54‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪54‬‬
‫با مطالعه دقیق حقوق افغانستان‬ ‫متولد شود‪.‬‬
‫درمییابیم که کودک قبل از آن‬ ‫‪ .2‬مقرله‪ ،‬قرار میگیرد‪.‬‬
‫زمانی که متولد شود‪ ،‬یعنی در حالی‬
‫‪ .3‬موهوب له‪ ،‬قرار میگیرد‪.‬‬
‫که جنین است‪ ،‬نیز دارای حیات‬
‫است و بدین جهت شایسته است که‬ ‫‪ .4‬اسقاط او جایز نیست و بر‬
‫مورد حمایت قرار گیرد‪ .‬بدین اعتبار‬ ‫سقطکننده دیه تعلق‬
‫شاید بتوان ادعا کرد که شروع‬ ‫میگیرد‪.‬‬
‫کودکی در واقع از تاریخ انعفاد نطفه‬ ‫‪ .5‬والدین او موظفاند که‬
‫میباشد؛ زیرا از این زمان است که‬ ‫امراض او را در صورت‬
‫کودک به عنوان موجودی زنده و‬ ‫امکان معالجه کنند‪.‬‬
‫مستقل از پدر و مادر مورد توجه‬
‫‪ .6‬والدین نمیتوانند برخالف‬
‫مقنین قرار گرفته و برای او حقوقی‬
‫دستورات طبی عملی را‬
‫مقرر میگردد و ختم آن نیز تکمیل‬
‫انجام دهند که او معیوب به‬
‫هجده سال میباشد (همان)‪.‬‬
‫دنیا بیاید (قانون احوال‬
‫‪ .۱-۲‬اطفال بزهدیده‬ ‫شخصیه اهل تشیع‪ ،‬ماده‬
‫‪.)5‬‬
‫شناخت اطفال بزهدیده ما را در‬
‫همچنان در مواد دیگر قانون‬
‫رسیدن به هدف نزدیک میسازد‪ .‬لذا‬
‫مذکور نیز از طفل سخن به میان‬
‫در این گفتار اطفال بزهدیده را‬ ‫‪54‬‬
‫آمده است که محتوای متون گویا‬
‫بهمعنای عام و خاص تحت بررسی‬
‫بیانگر آغاز کودکی از زمان انعقاد‬
‫قرار خواهیم داد‪.‬‬
 ‫شان‪ ،‬بزهدیدگی آنان در برخی از‬
‫موارد متفاوت بوده و به این دلیل‬
‫دایره جرمانگاری در جرائم علیه‬
‫کودکان وسیعتر است (فوروارد‪،‬‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫‪ ،۱3۸6‬ص ‪.)30‬‬
‫‪ -۱-۲-۱-۲‬طفل بزهدیده در معنای‬
‫آسیبپذیری بیشتر‪ ،‬آماج جرائم‬
‫خاص‬
‫اطفال به لحاظ دارا بودن ویژگیهای‬
‫خاص جسمی و روحی نسبت به‬
‫بزرگساالن و این که در مرحله رشد‬
‫و تکامل بوده و نیازمند حمایت از‬
‫سوی والدین و سرپرستان قانونی‬
‫هستند‪ ،‬باید مورد حمایت ویژه قرار‬
‫گیرند‪ .‬به همین منظور قانونگذار‬
‫برخی رفتارها را که منجر به آسیب‬
‫جسمانی‪ ،‬روانی‪ ،‬عاطفی و اخالقی‬
‫کودک میشود و یا وضعیت‬
‫اجتماعی و رشد وی را به مخاطره‬
‫‪55‬‬ ‫میاندازد‪ ،‬تحت عنوان سوءاستفاده از‬
‫کودک و بیتوجهی نسبت به وی یا‬
‫همان کودک آزاری که غالب ًا توسط‬
‫والدین‪ ،‬سرپرستان قانونی و یا‬
‫کسانی که تربیت و نگهداری‬
‫‪ .۱-۲-۱‬تعریف اطفال بزهدیده‬
‫اطفال بزهدیده از دو دیدگاه قابل‬
‫بررسی هستند‪ .‬ابتدا‪ ،‬همانگونه که‬
‫بزرگساالن قربانی جرم واقع‬
‫میگردند‪ ،‬کودکان نیز با‬
‫عمدی و غیرعمدی قرار میگیرند؛‬
‫اما برخی از جرائم تنها علیه کودکان‬
‫واقع میشوند؛ بنابراین‪ ،‬کودک‬
‫بزهدیده باید در دو معنای عام و‬
‫خاص تعریف گردد‪.‬‬
‫‪ -۱-۲-۱-۱‬طفل بزهدیده بهمعنای عام‬
‫با توجه به تعیین محدوده سنی‬
‫کودک و نیز تعریف بزهدیده و دایره‬
‫شمول آن‪ ،‬کودک بزهدیده در معنای‬
‫عام «هر فرد زیر هجده سال است که‬
‫بر اثر رفتار عمدی یا غیرعمدی که‬
‫در قانون جرم است متحمل‬
‫آسیبهای از نوع جسمانی‪ ،‬روانی‪،‬‬
‫عاطفی یا مالی گردد‪ ».‬این تعریف‬
‫مختلف‬ ‫زوایای‬ ‫بازگوکننده‬
‫بزهدیدگی کودک نیست؛ زیرا‬
‫کودکان به لحاظ آسیبپذیر بودن‬
 ‫‪ .۱-۳‬اقتصاد‬
‫اقتصاد‪ ،‬در لغت بهمعنای میانه راه‬
‫رفتن‪ ،‬میانهروی کردن‪ ،‬به اندازه‬
‫خرچ کردن‪ ،‬تعادل دخل و خرچ را‬
‫نگاهداشتن است (عمید‪ ،۱375 ،‬ص‬
‫‪)22۱‬؛ اما در اصطالح اقتصاد تعاریف‬
‫زیادی به وسیله اقتصاددانان مختلف‬
‫ارائه شدهاست که اهم آنها به شرح‬
‫زیر است‪:‬‬
‫ارسطو اقتصاد را تدبیر منزل یا‬
‫مدیریت خانه میداند‪ .‬شاید تعریف‬
‫ارسطو به این دلیل باشد که در‬
‫دوران باستان‪« ،‬خانواده» به عنوان‬
‫نماینده واحد اقتصادی و مرکز‬
‫فعالیت اقتصادی که اکنون غالباً از‬
‫طریق «بازار» انجام میشود به شمار‬
‫میرفت (تفضیلی‪ ،۱3۸۱ ،‬ص ‪.)۱3‬‬
‫بعضی از اقتصاددانان مانند آدم‬
‫اسمیت اقتصاد را «علم ثروت»‬
‫مینامند‪ .‬به عقیده این گروه‪ ،‬اقتصاد‪،‬‬
‫علمی است که تولید‪ ،‬مصرف و توزیع‬
‫ثروت را بررسی میکند‪ .‬بعد از‬
‫اسمیت‪ ،‬دیوید ریکاردو هدف اساسی‬
‫کودکان به آنّها محول شده ارتکاب‬
‫مییابد‪ .‬جرمانگاری کرده و از این‬
‫‪56‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬
‫‪56‬‬
‫طریق کودکان را از حمایتهای ویژه‬
‫بهرهمند میسازد (همان)‪.‬‬
‫در بزهدیدگی خاض کودکان‪،‬‬
‫اصوالً جرائم غیرعمدی و مالی‬
‫مستثنی هستند و بیشتر‬
‫و‬ ‫عمدی‬ ‫سوءرفتارهای‬
‫بیتوجهیهای غیرمتعارف مورد‬
‫توجه است (عباچی‪ ،۱3۸4 ،‬ص‬
‫‪.)۱77‬‬
‫بنابراین‪ ،‬کودک بزهدیده در‬
‫معنای خاص‪« :‬فرد زیر هجده سال‬
‫است که از سوی والدین‪ ،‬سرپرستان‬
‫قانونی و کسانی که به نوعی‬
‫مسئولیت تربیت‪ ،‬نگهداری‪ ،‬آموزش‬
‫و پرورش کودکان را دارند مورد‬
‫سوءاستفاده یا بیتوجهی قرار گرفته‬
‫و در پی آن‪ ،‬تمامیت جسمی‪ ،‬روانی‪،‬‬
‫اخالقی و همچنین فرایند رشد وی‬
‫مورد آسیب واقع شدهاست‪».‬‬ ‫‪56‬‬
‫(همان)‪.‬‬
 ‫بهعنوان عوامل مؤثر در بزهدیدگی‬
‫اطفال میباشد‪.‬‬
‫میدهد‪ .‬بعد از ریکاردو‪ ،‬جان‬
‫‪ .۲‬نقش اقتصاد خانواده‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫در این جا بهطور مختصر به بعضی‬
‫عوامل اقتصادی خانواده که به‬
‫بزهدیده قرار گرفتن اطفال منتهی‬
‫میشود‪ ،‬اشاره خواهیم کرد‪.‬‬
‫مارشال اولین اقتصاددانی است که‬
‫‪ .۲-۱‬فقر اقتصادی خانواده‬
‫طبق برآورد برنامه جهانی غذا در‬
‫مناطق توسعه نیافته جهان و در‬
‫خانوادههای که با گرسنگی مداوم‬
‫مواجهاند‪ ،‬جنینهای که در رحم‬
‫مادر قرار دارند و نیز نوزادان و‬
‫کودکان کم سن و سال‪ ،‬از سوء‬
‫تغذیه رنج میبرند‪ .‬نتیجه این امر‬
‫رشد ناقص و کاهش تواناییهای‬
‫جسمانی و روانی در یک نسل جدید‬
‫‪57‬‬
‫است‪ .‬نسلی که از نظر جسمی و‬
‫روحی ضعیف است‪ ،‬محکوم به ادامه‬
‫گرسنگی است‪ .‬یک چنین نسل‬
‫امکان رهایی از بند پدیدهای فقر را‬
‫علم اقتصاد را «توزیع ثروت» میداند‬
‫و به توزیع‪ ،‬بیشتر از تولید اهمیت‬
‫استوارت میل علم اقتصاد را «بررسی‬
‫ماهیت ثروت از طریق قوانین تولید‬
‫و توزیع» خواند ولی این تعریف به‬
‫دلیل محدودیتهای که داشت در‬
‫اواخر قرن نزدهم رد شد‪ .‬آلفرد‬
‫مسئله رفاه را در علم اقتصاد مطرح‬
‫کرد‪ .‬او هدف اقتصاد را رفاه انسان و‬
‫ثروت را وسیلهای برای رسیدن به‬
‫این هدف میدانست و معتقد بود که‬
‫اقتصاد از یک طرف با مطالعه در‬
‫مورد ثروت و از طرف دیگر با مطالعه‬
‫درباره رفاه انسان سر و کار دارد و‬
‫اهمیت مسئله دوم زیادتر از اهمیت‬
‫مطلب اول است‪ .‬در مجموع‪ ،‬اقتصاد‬
‫عبارت است از مطالعه رفتار انسان‬
‫در جریان عادی زندگی یعنی کسب‬
‫درآمد ( همان ص ‪)۱4‬؛ اما در این‬
‫جا منظور از اقتصاد‪ ،‬نامتوازن بودن‬
‫درآمد و عدم رفاه اقتصادی خانواده‬
‫در اجتماع وادار کنند (بیگی‪،۱3۸4 ،‬‬
‫ص ‪.)۱44‬‬
‫همانطوری که به همه معلوم‬
‫است‪ ،‬در کشور ما‪ ،‬جنگ‪ ،‬انتحار‪،‬‬
‫عدم دسترسی کامل به مراکز صحی‪،‬‬
‫شیوع مریضیهای صعبالعالج و فقر‬
‫اقتصادی باعث شده که شماری از‬
‫خانوادهها یکی یا چندی از اعضایش‬
‫را که مسئولیت خانواده را عهدهدار‬
‫بوده‪ ،‬از دست بدهند‪ .‬به همین دلیل‬
‫مسئولیت خانواده به عهده اطفال‬
‫سپرده شدهاست‪ .‬اطفال نیز کار را‬
‫یگانه راه حل برای نجات خود و‬
‫فامیل دانسته و ناچار به انجام‬
‫کارهای شاقه میپردازند‪ .‬شواهد‬
‫نشان میدهد که در افغانستان‬
‫بسیاری از اطفال در خانوادهّهای‬
‫بیسرپرست زندگی میکنند؛‬
‫همچنین تعداد زیادی از آنّها به‬
‫دلیل معلولیت یا اعتیاد نانآور خانه‬
‫مجبور به انجام کارهای شاقه‬
‫میشوند (کمیسیون حقوق بشر‬
‫افغانستان‪ ،‬ص ‪.)45‬‬
‫نخواهد داشت (خراسانی‪،۱3۸9 ،‬‬
‫ص ‪.)239‬‬
‫‪58‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬
‫‪58‬‬
‫اطفال در خانوادهها برای رفع‬
‫نیازهای مادی خانوادهها و برطرف‬
‫کردن نیازهای اولیه خودشان به‬
‫سوی اشتغال و کار کشیده میشوند‬
‫و کم داریم اطفالی که در‬
‫خانوادههای از نگاه وضعیت مالی‬
‫خوب باشند و از حیث استعدادهای‬
‫ذاتی هم در حد مطلوبی باشند ولی‬
‫در عین حال کار بکنند‪ .‬کار از‬
‫معضالت شمار زیادی از اطفال کشور‬
‫ما میباشد‪ .‬فقر شدید در میان‬
‫بسیاری از خانوادهها‪ ،‬بیکاری روز‬
‫افزون‪ ،‬باال بودن هزینههای زندگی و‬
‫پایین بودن در آمد خانوادهها و‬
‫بیسرپرستی شماری از اطفال باعث‬
‫میگردد تا افراد خانواده از جمله‬
‫اطفال سعی کنند تا همگی کار‬
‫داشته باشند تا چرخ خانواده آنّها‬
‫بچرخند؛ بنابراین چنین خانوادهّها‬ ‫‪5۸‬‬
‫مجبور هستند فرزندانشان را به کار‬
 ‫اساس قانون اساسی افغانستان‪،‬‬
‫تحمیل کار بر اطفال جواز ندارد‬
‫(قانون اساسی‪ ،‬ماده ‪.)49‬‬
‫بر اساس ماده ‪ 32‬کنوانسیون‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫حقوق اطفال‪« :‬دول طرف‬
‫کنوانسیون باید حق طفل را در برابر‬
‫استثمار و انجام هر کاری که میتواند‬
‫مشقت بار باشد و یا با تحصیل طفل‬
‫تداخل نماید‪ ،‬یا به رشد جسمی‪،‬‬
‫ذهنی‪ ،‬روحی‪ ،‬معنوی و اجتماعی‬
‫طفل ضرر برساند‪ ،‬به رسمیت‬
‫بشناسد‪( ».‬مجمع عمومی سازمان‬
‫ملل متحد‪ ،‬اعالمیه جهانی حقوق‬
‫اطفال)‪ ،‬همچنان مطابق اصل نهم‬
‫اعالمیه جهانی حقوق کودک‪:‬‬
‫«کودک باید در برابر هر گونه غفلت‪،‬‬
‫ظلم و استثمار حمایت شود‪».‬‬
‫(مجمع عمومی سازمان ملل متحد‪،‬‬
‫اعالمیه جهانی حقوق اطفال)؛ اما در‬
‫‪59‬‬
‫کشور ما اطفال به دالیل مختلف به‬
‫کارهای شاقه و دشوار وادار میشود‪.‬‬
‫با این که کشور ما (افغانستان)‬
‫عضویت کنوانسیون حقوق طفل را‬
‫بنابراین‪ ،‬فقر اقتصادی خانواده‪،‬‬
‫یکی از عوامل مهمی است که اطفال‬
‫را موضوع جرم قرار میدهد‪ .‬در‬
‫افغانستان اکثر خانوادهها با فقر‬
‫شدید اقتصادی مواجهاند‪ .‬به همین‬
‫دلیل اطفال این خانوادهها مجبور به‬
‫انجام کارهای شاقه میشوند تا از این‬
‫طریق معیشت و مصارف فامیلشان را‬
‫تأمین کنند‪.‬‬
‫‪ .۲-۲‬کار اطفال‬
‫طوری که بیان شد‪ ،‬فقر خانوادهها‬
‫باعث میشود که اطفالشان نیز به‬
‫کار روی آورند که در کنار سایر‬
‫عوامل محیط خانواده‪ ،‬عاملی دیگری‬
‫در بزهدیدگی اطفال میباشد‪.‬‬
‫در حالی که بر اساس قوانین و‬
‫معاهدات ملی و بینالمللی‪ ،‬کارکردن‬
‫اطفال منع قرار داده شدهاست‪ .‬قانون‬
‫کار افغانستان‪ ،‬به اطفالی اجازه کار‬
‫داده است که سن ‪ ۱4‬سالگی را‬
‫تکمیل کرده باشد‪( .‬قانون کار‬
‫افغانستان‪ ،‬ماده ‪)۱27‬؛ و نیز بر‬
‫کودک پرداخته و هم فعالیت این‬
‫سازمان بر برنامه بینالمللی امضاء‬
‫کار کودک متمرکز شدهاست‬
‫(عراقی‪ ،۱392 ،‬ج ‪ ،۱‬ص ‪.)۱62‬‬
‫این سازمان مقاولهنامهها و‬
‫توصیهنامههای در خصوص اشتغال‬
‫کار کودکان تصویب نمودهاست‪.‬‬
‫افغانستان نیز به تاریخ ‪ 27‬سپتامبر‬
‫‪ ۱934‬میالدی شصتمین کشوری‬
‫است که عضویت سازمان بینالمللی‬
‫کار را پذیرفته است و به عنوان عضو‬
‫اصلی سازمان بینالمللی کار تلقی‬
‫میگردد‪ .‬کشور ما‪ ،‬با آن که عضویت‬
‫سازمان بینالمللی کار را اخذ نموده‬
‫و خود را مکلف به رعایت مفاد آن‬
‫میداند‪ ،‬در قوانین ملی‪ ،‬خاصتاً در‬
‫قانون اساسی و قانون کار که قبالً نیز‬
‫اشاره شد‪ ،‬کار اطفال را منع قرار داده‬
‫است؛ اما به اساس آمار رسمی‬
‫منتشر شده از سوی وزارت کار و‬
‫امور اجتماعی در اوایل ماه جوزای‬
‫‪ ۱393‬بیش از شش میلیون کودک‬
‫کارگر وجود داشت‪( .‬پیام‬
‫در سال ‪ ۱994‬اخذ نمود و خود را‬
‫مکلف به اجرا و تطبیق مفاد آن کرده‬
‫‪60‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬
‫‪60‬‬
‫است‪ ،‬در زمینه عملی کردن آن‬
‫کارهای اساسی و بنیادین صورت‬
‫نگرفته است‪ .‬از شش میلیون کودک‬
‫معروض به خطر‪ ،‬حدود ‪ ۱.2‬میلیون‬
‫آن کودکانیاند که به کارهای شاقه‬
‫میپردازند‪.‬‬
‫‪www.Unamanews.org/dari/i‬‬
‫)‪ndex.php/news/articles‬‬
‫‪)1400/3/15‬‬
‫سازمان بینالمللی کار در سال‬
‫‪ ۱9۱9‬تشکیل شد و مهمترین‬
‫اهداف این سازمان تدوین مقررات‬
‫مربوط به شرایط کار و زندگی‬
‫کارگران میباشد‪ .‬این سازمان به‬
‫کودکان نیز توجه نمودهاست‪ .‬در‬
‫مورد استثمار کودکان و ارتقاء سطح‬
‫آگاهی عمومی نسبت به کار و تعیین‬
‫حداقل سن کار کودک و کاهش‬
‫شکاف بین استانداردها و معیارهای‬
‫بینالمللی و قوانین ملی و انجام‬ ‫‪60‬‬
‫مطالعات و تحقیقات مربوط به‬
‫عواقب اقتصادی‪ -‬اجتماعی کار‬
 ‫مشکالت اقتصادی (فقر) به‬
‫شیوههای مختلف شامل این‬
‫پرورشگاه شدهاند‪( ».‬ببرک زی‪،‬‬
‫‪ ،۱3۸۸‬شماره ‪.)45‬‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫آفتاب‪www.payamAftabNews‬‬
‫‪Network‬‬
‫‪)۱400/3/۱5.‬‬
‫نشریه ارمغان ملی در یک‬

‫در تحقیق کمیسیون حقوق بشر‬ ‫گزارش (مروری بر وضعیت اطفال‬

‫افغانستان که در حدود ‪ 4۱66‬کودک‬ ‫افغانستان) مینویسد‪« :‬اطفال در‬
‫افغانستان از جمله گروههای‬
‫نمودار (‪ :)۱‬آیا کار میکنید؟‬ ‫آسیبپذیر میباشند‪ 57 .‬در صد‬
‫‪60‬‬ ‫‪51.8%‬‬
‫‪50‬‬
‫‪48.1%‬‬ ‫نفوس افغانستان را افراد پایینتر از‬
‫‪40‬‬ ‫سن ‪ ۱۸‬سال تشکیل میدهد و‬
‫‪30‬‬ ‫همین اکنون بیشترین صدمه در‬
‫‪20‬‬
‫شرایط کنونی به اطفال وارد‬
‫‪10‬‬
‫‪0.1%‬‬
‫‪0‬‬
‫شدهاست‪ 600000 .‬طفل در شهر‬
‫بلی‬ ‫نخیر‬ ‫بی جواب‬ ‫کابل مشغول کارهای شاقه هستند‪.‬‬
‫مورد مصاحبه قرار گرفته است‪ ،‬بیش‬ ‫‪ 65000‬طفل معتاد به موادمخدر‬
‫از نصف آنان گفتهاند که کار میکنند‬ ‫بوده که با آمدن مهاجرین از‬
‫(پژمان و همکاران‪ ،۱392 ،‬ص ‪.)20‬‬ ‫کشورهای همسایه و بیکاری به‬
‫هرچند کار اطفال از طرف‬ ‫تعداد آن افزوده میشود‪200000 .‬‬
‫طفل در اثر جنگها و ماینها معلول‬
‫کنوانسیون حقوق کودک‪ ،‬اعالمیه‬
‫‪6۱‬‬ ‫و معیوب گردیدهاند‪ .‬در حدود‬
‫جهانی حقوق کودک و قوانین ملی‬
‫‪ ۱0000‬طفل در پرورشگاههای‬
‫افغانستان ممنوع قرار داده‬
‫دولتی و خصوصی تحت پوشش قرار‬
‫شدهاست‪ ،‬اما کودکان در افغانستان‬
‫دارند‪ ،‬در حالی که بیشتر از ‪۸0‬‬
‫به کارهای شاقه و طاقتفرسا‬
‫درصد آنهایتیم نبوده و به اثر‬
‫به کارهای ساختمانی مصروف‬
‫بودهاند‪ ۱6.7 ،‬درصد از دست‬
‫فروشان و ‪ 34.2‬درصد از اطفالی که‬
‫از کوچه و خیابان زباله جمع‬
‫میکردهاند‪ ،‬دختران بودهاند‪ .‬اکثریت‬
‫این دختران به طور مقطعی یا دائم‬
‫از تحصیل بازماندهاند (کمیسیون‬
‫حقوق بشر افغانستان‪ ،‬پیشین‪،‬‬
‫‪ ،۱3۸7‬ص ‪).9‬‬
‫متفاوت بوده است به طور نمونه‪:‬‬
‫‪ .۲-۲-۲‬دلیل کار اطفال‬
‫در رابطه به علت شناسی کار اطفال‪،‬‬
‫علل و عوامل فراوانی به نظر‬
‫میرسند‪ .‬پایین بودن سطح درآمد‬
‫خانوادهها‪ ،‬پیری و از کار افتادگی‬
‫والدین‪ ،‬مرگ والدین‪ ،‬عدم پرداخت‬
‫هزینه تحصیلی اطفال توسط‬
‫والدین‪ ،‬عدم حضانت یا سوء حضانت‬
‫اطفال به ویژه پس از جدایی والدین‬
‫از یک دیگر از جمله عوامل‬
‫خانوادگی محسوب میشوند که‬
‫باعث روی آوردن اطفال به‬
‫فعالیتهای اقتصادی میگردد‪.‬‬
‫مصروفاند‪ .‬جنسیت اطفال کارگر‪،‬‬
‫دلیل کار‪ ،‬محیط کاری نامطلوب‪،‬‬
‫‪62‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬
‫‪62‬‬
‫بیشترین موارد کار و پیامدهای آن‬
‫را مورد بررسی قرار خواهیم داد‪.‬‬
‫‪ .۲-۲-۱‬جنسیت اطفال کارگر‬
‫به اساس گزارش تحقیقی کمیسیون‬
‫حقوق بشر افغانستان‪ ،‬اشتغال‬
‫دختران و پسران در کارهای مختلف‬
‫اکثریت اطفال قالینباف دختر‬
‫هستند‪ ٪ 73.9( .‬دختر در مقابل‬
‫‪ ٪ 26.۱‬پسر)‪ .‬همچنین در کارهای‬
‫خانه دختران بیش از پسران نقش‬
‫داشتهاند‪ ٪ 77.۱( .‬دختر و ‪٪ 22.9‬‬
‫پسر)؛ اما در سایر کارها چون‬
‫کارهای ساختمانی‪ ،‬کار در بازار و‬
‫دکان‪ ،‬دستفروشی‪ ،‬جمعآوری اشیا‬
‫از کوچه و خیابان‪ ،‬پسران اکثریت را‬
‫تشکیل میدهند‪.‬‬
‫البته در اجرای این نوع کارها‬ ‫‪62‬‬
‫نیز دختران حضور داشتهاند‪ .‬به‬
‫گونهای که ‪ ۸.3‬درصد از اطفالی که‬
 ‫ادهها مجبور هستند فرزندانشان‬ ‫خانو ّ‬ ‫البته ریشه تمام عوامل‬
‫را به کار در اجتماع وادار کنند‬ ‫خانوادگی فوقالذکر به مشکالت‬
‫(جمال بیگی‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص ‪)۱44‬‬ ‫اقتصادی (فقر و نیازهای مادی)‬
‫حدود ‪ 5۱.۸‬درصد کودکان به‬ ‫خانوادهها بر میگردد‪ .‬هرگاه این‬
‫ّ‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬

‫نحوی کار میکنند‪ ،‬از این میان ‪45‬‬ ‫موضوع بیشتر توضیح داده شود‪،‬‬
‫درصدشان به دلیل فقر اقتصادی‬ ‫اطفال برای رفع نیازهای مادی‬
‫مجبور به کار شدهاند‪ .‬عالوتاً این که‪:‬‬ ‫خانوادهها و برطرف کردن نیازهای‬
‫«در سطح جهان حدود ‪ ۱.5‬درصد‬ ‫اولیه خودشان به اشتغال و کار‬
‫انسانها‪ ،‬شبها گرسنه میخوابند و‬ ‫ّ‬ ‫کشیده میشوند و کم داریم اطفالی‬
‫‪ ۱.3‬درصد شاغالن نیز در آمدی‬ ‫که در خانوادههای از نگاه وضعیت‬
‫کمتر از آن دارند که بتوانند به‬ ‫مالی خوب باشند و از حیث‬
‫صورت بخور و نمیر زندگی نمایند‪».‬‬ ‫استعدادهای ذاتی هم در حد‬
‫(صبور غیور‪ ،۱377 ،‬ترجمه غالم‬ ‫مطلوبی باشند ولی در عین حال کار‬
‫علی سرمد‪ ،‬ش ‪ ،3۱‬ص ‪)۱77-۱76‬‬ ‫بکنند‪ .‬کار از معضالت شمار زیادی‬
‫یکی دیگر از عوامل کارگر‬ ‫از اطفال کشور ما میباشد‪ .‬فقر‬
‫شدن اطفال‪ ،‬بیکاری است‪ .‬با این‬ ‫شدید در میان بسیاری از خانوادهّها‪،‬‬
‫توضیح که عالوه بر بیکاریهای‬ ‫بیکاری روز افزون‪ ،‬باال بودن‬
‫آشکار و پنهان‪« ،‬افزون بر ‪2.3‬‬ ‫هزینههای زندگی و پایین بودن در‬
‫آمد خانوادهها و بیسرپرستی‬
‫‪63‬‬ ‫نیرویهای انسانی شاغل در‬
‫شماری از اطفال باعث میگردد تا‬
‫فعالیتهای اقتصادی نیز تنها‬
‫افراد خانواده از جمله اطفال سعی‬
‫بخشی از درآمد هر سال را کار‬
‫کنند‪ ،‬کار داشته باشند تا چرخ‬
‫میکنند‪( ».‬صبور غیور‪ ،‬پیشین‪،‬‬
‫خانواده آنّها بچرخند؛ فلهذا چنین‬
‫ص ‪)۱7۸‬‬
‫برای این جمعیت بزرگ‪ ،‬یکی از‬ ‫افزایش جمعیت نیز دلیل‬

‫‪64‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪64‬‬
‫نمودار (‪ :) ۲‬دلیل کار اطفال‬
‫‪45.3%‬‬
‫‪50‬‬
‫‪40‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪21.5%‬‬
‫‪16.3%‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪8.1%‬‬
‫‪3.4%‬‬ ‫‪2.6%‬‬ ‫‪0.9%‬‬ ‫‪1.8%‬‬
‫‪10‬‬
‫‪0‬‬

‫عمدهترین عواملی است که در‬ ‫دیگر است‪ .‬در حال حاضر کشور‬
‫نهایت منجر به کارگر شدن اطفال‬ ‫ما یکی از جوانترین کشورهای‬
‫خواهد شد‪.‬‬ ‫دنیاست‪ .‬بر اساس آمارهای اداره‬
‫به طور خالصه دالیل کار‬ ‫مرکزی احصائیه‪ ،‬حدود ‪ 55‬درصد‬
‫اطفال را در یک گراف که توسط‬ ‫مجموع نفوس این کشور زیر سن‬
‫کمیسیون حقوق بشر افغانستان‬ ‫‪ 20‬سال قرار دارند و بیش از ‪46‬‬
‫تحقیق شدهاست به گونه زیر‬ ‫در صد مجموع نفوس مجموعی‬
‫نشان میدهیم‪.‬‬ ‫کشور را اطفال زیر سن ‪ ۱5‬سال‬
‫تشکیل میدهند‪( .‬اداره مرکزی‬
‫‪ .۲-۲-۳‬کارهای شاقه‬
‫احصائیه افغانستان‪ ،‬سالنامه‬ ‫‪64‬‬
‫کار شاقه‪ ،‬کارهای است که به لحاظ‬
‫احصائیه ‪ ،۱390‬ص ‪ ،).6‬عدم‬
‫جسمی‪ ،‬روانی‪ ،‬اجتماعی و اخالقی‬
‫برنامهریزیهای دقیق و بنیادی‬
‫خطرناک باشد و مانع از رشد مادی‬
 ‫مسلحانه‬ ‫مخاصمات‬ ‫حتی‬
‫مصروفاند‪ ،‬به بیش از دو میلیون‬
‫کودک عنوان کرد‪( .‬گزارش خبری‪،‬‬
‫تلویزیون طلوع نیوز‪،۱394/4/22 ،‬‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫ساعت ‪ ۸‬شب)‪ .‬این ارقام در حال‬
‫گزارش میشود که طبق قانون کار‪،‬‬
‫کارهای شاقه و خارج از توان اطفال‬
‫کامالً ممنوع میباشد و در آن چنین‬
‫تصریح گردیده است‪« :‬استخدام زنان‬
‫و نوجوانان به کارهای فیزیکی ثقیل‪،‬‬
‫مضر صحت و زیرزمینی جواز ندارد‪».‬‬
‫(قانون کار ماده ‪)۱20‬‬
‫یونیسف‪ ،‬کارهایی که جنبه‬
‫چنین‬ ‫دارند‬ ‫استثمارگرایانه‬
‫برشمردهاند‪ :‬کار تماموقت در سن‬
‫بسیار کم‪ ،‬کار به مدت طوالنی‪،‬‬
‫کاری که فشار نامناسب جسمی‪،‬‬
‫اجتماعی و یا روانی داشته باشد‪ ،‬کار‬
‫و زندگی در سرکها و در شرایط‬
‫‪65‬‬
‫نامطلوب‪ ،‬کار با مزد ناچیز‪ ،‬کار با‬
‫مسئولیت بیش از حد‪ ،‬کاری که مانع‬
‫تحصیل طفل شود‪ ،‬کاری که شرف‬
‫و عزت نفس کودکان را به خطر‬
‫و معنوی طفل گردد و حقوق مسلم‬
‫او را ضایع سازد‪ .‬به عنوان مثال باعث‬
‫محروم ساختن وی از حق صحت‪،‬‬
‫آزادی‪ ،‬تعلیم و بازی شود‪ .‬همچنان‬
‫اطفال کار به اطفالی گفته میشود‬
‫که برخالف مقتضای سن خود به‬
‫کارهای جدی بزرگساالن اشتغال‬
‫دارند و به طور مرتب روزانه یا شبانه‬
‫مانند یک شخص بزرگسال مشغول‬
‫کاراند و از آن طریق کسب درآمد‬
‫میکنند‪( .‬کمیسیون مستقل حقوق‬
‫بشر «گزراش تحقیق ملی»‪ ،‬پیشین‪،‬‬
‫ص ‪ ،)۱۱‬تعداد زیادی اطفال کارگر‬
‫در کشور ما‪ ،‬مصروف کارهای شاقه و‬
‫طاقتفرسا در آب و هوای بسیار گرم‬
‫یا بسیار سرد میباشند‪ .‬مسؤالن‬
‫وزارت امور داخله‪ ،‬تعداد اطفال را که‬
‫در سراسر کشور به کارهای شاقه‬
‫مصروفاند دو میلیون و هفت صد‬
‫هزار تن گزارش داده است‪ .‬همچنین‬
‫به گزارش خبری تلویزیون «طلوع‬
‫نیوز» در روز حمایت از کودک‪،‬‬
‫تعداد اطفال را که به کارهای شاقه‬
‫دالیل کار اطفال متذکر شدیم‪،‬‬ ‫بیندازد مانند بردگی یا کار مقید یا‬
‫کارهای را که بزرگساالن انجام‬ ‫بهرهکشی جنسی‪ ،‬کاری که برای‬

‫‪66‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪66‬‬
‫میدهند‪ ،‬همان کارها را اطفال در‬ ‫رشد کامل اجتماعی و روانی زیانآور‬
‫بدل مزد پایین انجام میدهند‪.‬‬ ‫باشد‪( .‬قانون کار‪ ،‬ماده ‪.)۱20‬‬
‫کودکانی که توانایی کاری کمتر‬ ‫بر اساس قانون کار افغانستان‪،‬‬
‫دارند‪ ،‬یا زمینه کار برایشان وجود‬ ‫اداره نمیتواند اطفال را به اجرای کار‬
‫ندارند‪ ،‬به گدایی‪ ،‬اسپندگری و‬ ‫شبانه توظیف کند‪( .‬همان) اما خالف‬
‫دستفروشی به کوچه و بازار رو‬ ‫آنچه که در قانون داریم‪ ،‬بسیار زیاد‬
‫‪۱‬‬ ‫به نظر میرسد که اطفال در هتلها‬
‫میآورند‪ .‬سازمان بینالمللی کار‪،‬‬
‫مشاغل را که اطفال عموماً به آنها‬ ‫و شرکتّهای خصوصی و ‪ ...‬از روی‬
‫میپردازند‪ ،‬چهار مورد عنوان نموده‬ ‫شب مصروف کار اند‪.‬‬
‫است‪« :‬کار بردگی‪ ،‬کار کشاورزی‪،‬‬ ‫پس با توجه به نوعیت کارهای‬
‫کار ساختمانی و کار در خیابانها‪».‬‬ ‫اطفال‪ ،‬سن اطفال کارگر و مدتی را‬
‫(بیگی‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص ‪.)۱43‬‬ ‫که روزانه به کار میپردازند‪ ،‬کار‬
‫در افغانستان کارهای شاقهای‬ ‫بیشتر این اطفال شاقه میباشد‪.‬‬
‫که اطفال انجام میدهند‪ ،‬مشمول‪:‬‬
‫‪ .۲-۲-۴‬مصادیق کار اطفال‬
‫(کار در معادن‪ ،‬گدایی سازمانیافته‪،‬‬
‫رنگمالی‪ ،‬کار به عنوان محافظ یا‬ ‫واضح است‪ ،‬در افغانستان شرایط‬
‫بادیگارد‪ ،‬گازفروشی‪ ،‬چوپانی‪،‬‬ ‫کاری باعث شده که کودکان برای‬
‫کراچیوانی‪ ،‬دهقانی‪ ،‬باغبانی و‬ ‫ادامه زندگیشان به کارهای شاقه و‬
‫مالداری‪ ،‬جوالیگری‪ ،‬چوبشکنی‪،‬‬ ‫سنگین رو آورند و در مقابل کمترین‬ ‫‪66‬‬
‫کارهای تنظیفی‪ ،‬کاالشویی‪،‬‬ ‫مزد را دریافت کنند‪ .‬چنانچه در‬

‫‪ILO . ۱‬‬
 ‫‪ .۲-۲-۵‬محیط کار نامطلوب‬
‫عالوه بر این که اطفال به کارهای‬
‫شاقه و مختلف مصروفاند‪ ،‬محیط‬
‫کاری نیز برای آنّها نامساعد بوده و‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫از این ناحیه با دشواریهای اساسی‬
‫مواجهاند‪ .‬تعداد زیادی از اطفال‬
‫کارگر با عوامل خطرزا در محیط‬
‫کاری رو بهرو اند‪ .‬محیط کاری‬
‫مصون یکی از ضرورتهای اولیه کار‬
‫محسوب میشود؛ اما وضعیت کنونی‬
‫اطفال کارگر در کشور نشان میدهد‬
‫که شرایط نامطلوب کاری از‬
‫تهدیدهای جدی است که اطفال از‬
‫آن رنج میبرند‪ .‬محیط کثیف‪ ،‬شعاع‬
‫مستقیم آفتاب‪ ،‬خطر زخمی شدن‪،‬‬
‫انتقال بارهای سنگین‪ ،‬مواد‬
‫کیمیاوی دود‪ ،‬شب کاری و وسایل‬
‫خطرناک از جمله موارد است که‬
‫اطفال در محل کارشان آن را‬
‫‪67‬‬
‫متحمل میشوند‪.‬‬
‫میباشد‪( .‬کمیسیون مستقل حقوق‬
‫موترشویی‪ ،‬زرشویی‪ ،‬مزدورکاری‪،‬‬
‫کفاشی‪ ،‬شاگردی هتل‪ ،‬رستورانت‪،‬‬
‫نانوایی‪ ،‬مستریخانه‪ ،‬فلزکاری‪ ،‬کار‬
‫در کره خشتپزی‪ ،‬نجاری‪،‬‬
‫دستفروشی‪،‬‬ ‫حلبیسازی‪،‬‬
‫بوتپالشی‪ ،‬قالینبافی‪ ،‬گدایی‪،‬‬
‫جمعآوری هیزم و علف‪ ،‬جوشکاری‬
‫و آهنگری‪ ،‬جمعآوری میوههای‬
‫درختان‪ ،‬آبفروشی‪ ،‬آبکشی‪،‬‬
‫زبالهگردی‪ ،‬پروسس موادمخدر‪،‬‬
‫فروش مواد مخدر‪ ،‬کار در مزارع‬
‫کوکنار و نیشزنی‪ ،‬آسیاوانی‪،‬‬
‫شاگردی موترهای مسافربری‪ ،‬کار در‬
‫معماری‪،‬‬ ‫و‬ ‫بنایی‬ ‫شب‪،‬‬
‫آیسکریمفروشی‪،‬‬ ‫بوالنیفروشی‪،‬‬
‫اسپندی‪ ،‬قطعکردن درختان‪ ،‬کار در‬
‫کارخانههای صنعتی‪ ،‬مهاجرتهای‬
‫غیرقانونی برای کار در بیرون از‬
‫کشور‪ ،‬خیاطی‪ ،‬بردگی جنسی‪ ،‬کار‬
‫در گروههای مافیایی و تروریسی)‬
‫بشر‪ ،‬پیشین ص ‪ 64‬و ‪)65‬‬
‫حقوق بشر افغانستان‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص‬ ‫نمودار زیر نشان میدهد که‬
‫‪.)۸0‬‬ ‫اطفال در معرض شرایط کاری‬

‫‪68‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪68‬‬
‫نمودار (‪ :)۳‬محیط کاری نامطلوب‬
‫‪50.00%‬‬ ‫‪46.90%‬‬
‫‪45.00%‬‬
‫‪40.00%‬‬
‫‪35.00%‬‬
‫‪30.00% 26.70%‬‬
‫‪25.00%‬‬
‫‪20.00%‬‬
‫‪15.00%‬‬ ‫‪10.90%‬‬
‫‪10.00%‬‬ ‫‪6.40%‬‬ ‫‪5.50%‬‬
‫‪2.70%‬‬ ‫‪2.10%‬‬ ‫‪0.70%‬‬
‫‪5.00%‬‬
‫‪0.00%‬‬

‫نامطلوب قرار دارند‪( .‬پژمان و‬

‫‪ .۲-۲-۶‬پیامدهای کار اطفال‬
‫قبال گفته شد که تعداد زیادی از‬
‫اطفال کشور ما مصروف کارهای‬
‫مختلفاند‪ .‬بدون هیچ تردیدی‬
‫میتوان گفت‪ ،‬کار باالی اطفال تأثیر‬
‫میگذارد‪ .‬کار دو نوع پیامد مثبت و‬
‫منفی در بر دارد‪ .‬البته پیامدهای‬
‫مثبت کار اطفال در مقایسه با‬
‫پیامدهای منفی آن خیلی کم است‬
‫همکاران‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص ‪)36‬‬
‫همچنان پرسش که از تعداد‬
‫‪ 65۱‬طفل کارگر از جانب کمیسیون‬
‫مستقل حقوق بشر در مورد صحی‬
‫بودن محیط کاریشان انجام شده‪،‬‬
‫تعداد ‪ 404‬نفر محیط کارشان را‬
‫‪6۸‬‬
‫غیرصحی و تعداد ‪ 247‬نفر آنها‬
‫صحی دانستهاند‪( .‬کمیسیون مستقل‬
 ‫خاطر این که روابط اجتماعی را به‬
‫شکل حرفهای خیلی زود شروع‬
‫کردهاند و زود ازدواج کرده به‬
‫استقاللیت مالی میرسند‪ ،‬فلهذا‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫بهتر از کسانی که تازه بعد از تمام‬
‫شدن مکتب و دانشگاه شروع به کار‬
‫میکند‪ ،‬از پس کارشان بر میآیند‪.‬‬
‫دیگر از آثار مثبت کار اطفال «درک‬
‫و سرعت بیشتر» است‪ .‬اطفالی که‬
‫از کودکی کار کردهاند به دلیل‬
‫داشتن تجربیات بیشتر که بر‬
‫پرورش هوش کمک میکند از تیزی‬
‫و درک بیشتری برخوردارند‪( .‬بیگی‪،‬‬
‫همان)‪.‬‬
‫همه کارهای را که اطفال انجام‬
‫میدهد لزوم ًا زیانآور نیستند‪.‬‬
‫چنانچه اطفال کارگر در محیط آرام‬
‫و پرورشدهنده به همراه والدین‬
‫خود‪ ،‬تحت حمایت یک سرپرست به‬
‫‪69‬‬
‫سر ببرند و بتوانند از جامعهپذیری و‬
‫تحصیالت و آموزش حد اقل‬
‫غیررسمی برخوردار شوند‪ ،‬نمیتوان‬
‫گفت که این اشتغال بر اطفال‬
‫و بر همین مبنا است که استفاده از‬
‫نیروی کار اطفال جرم تلقی گردیده‬
‫و قانونگذار در مقام حمایت از‬
‫اطفال بزهدیده کارگر برآمده است‪.‬‬
‫(بیگی‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص ‪ ،)۱4۸‬شاید‬
‫سؤال بر انگیز باشد که کار برای‬
‫اطفال چطور میتواند اثر مثبت‬
‫داشته باشد؟ در پاسخ باید گفت که‬
‫در این جا منظور از اثرهای مثبت‬
‫کار اطفال بر خانواده و جامعه‬
‫(تقویت بنیه مالی خانگی و بهبود‬
‫وضعیت اقتصادی جامعه) نیست‪،‬‬
‫بلکه مقصود‪ ،‬پیامدهای مثبت‬
‫اشتغال‪ ،‬بر روی خود اطفال کارگر‬
‫میباشد‪ .‬با این توضیح که از نقطه‬
‫نظر روانشناختی‪ ،‬اشتغال اطفال‬
‫اثرهای مثبت چندی بر روی اطفال‬
‫باقی میگذارد‪.‬‬
‫از جمله آثار مثبت کار و اشتغال‬
‫اطفال میتوان به «الگوی ایثار»‬
‫اشاره کرد‪ .‬اطفال کارگر در‬
‫بزرگسالی معموالً از اعتماد به نفس‬
‫بیشتری برخوردار میشوند‪ .‬به‬
‫بیماریهای چشم‪ ،‬بیماریهای‬ ‫پیامدهای منفی دارد‪ ،‬چنانچه‬
‫دستگاه تنفسی‪ ،‬بیماریهای قلبی‪،‬‬ ‫تعداد زیادی اطفال کارگر‪ ،‬همزمان‬

‫‪70‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪70‬‬
‫بیماریای گوش و حلق و بینی‪،‬‬‫ّ‬ ‫با کار و اشتغال مصروف تعلیم و‬
‫بیماریهای پوست‪ ،‬بیماریهای‬ ‫تحصیل نیز میباشند‪ .‬هرچند این‬
‫گوارشی‪ ،‬مشکل کمبود حافظه‪،‬‬ ‫امر میتواند از فرصتهای تکمیلی‬
‫مشکالت یادگیری‪ ،‬کمکاری ذهنی‪،‬‬ ‫تحصیالت ابتدایی بکاهد‪.‬‬
‫کمبود کنجکاوی‪ ،‬کمبود شناخت‬ ‫بر اساس بند اول ماده ‪32‬‬
‫محیط و مشکالت گفتاری را شامل‬ ‫کنوانسیون حقوق کودک نیز مطلق‬
‫میشود که بنا به برخی از‬ ‫کار اطفال منع نگردیده‪ ،‬بلکه اشتغال‬
‫گزارشهای علمی در اطفال مشغول‬‫ّ‬ ‫به کارهای منع گردیده که برای‬
‫به کارهای شاقه‪ ،‬این عارضهها‬ ‫اطفال کارگر زیانبار بوده و یا توقعی‬
‫مشاهده شدهاست (میرکزاده و‬ ‫در آموزش آنان ایجاد نماید و یا برای‬
‫همکاران‪ ،۱395 ،‬ص ‪.)523‬‬ ‫بهداشت جسمی‪ ،‬روحی‪ ،‬معنوی‪،‬‬
‫بر اساس گزارش که در سال‬ ‫اخالقی و یا پیشرفت اجتماعی‬
‫‪ ۱392‬توسط کمیسیون حقوق بشر‬ ‫کودک مضر باشد‪( .‬حضرتی‪،۱3۸3 ،‬‬
‫در باره وضعیت اطفال منتشر‬ ‫ص ‪ )۱7۸‬در ضمن کار اطفال در‬
‫شدهاست‪ 29 ،‬درصد از اطفالی که‬ ‫افغانستان پیامدهای منفی را ایجاد‬
‫گرفتار کارهای شاقه بودهاند‪،‬‬ ‫مینمایید که در ذیل به موارد از‬
‫سالمتی جسمی خود را از دست داده‬ ‫آنها اشاره میشود‪.‬‬
‫و دچار معلولیت شدهاند‪ .‬این میزان‬
‫‪ .۲-۲-۶-۱‬پیامدهای جسمی‬
‫معلولیت حدود چهار فیصد معلولیت‬ ‫‪70‬‬
‫معلولیت جسمی‪ ،‬یک مقوله بسیار‬
‫کل اطفالی را تشکیل میدهد که در‬
‫گسترده است که کاهش قد و وزن‪،‬‬
‫گزارش یاد شده مورد مطالعه قرار‬
‫بیماریهای دهان و دندان‪،‬‬
 ‫‪ .۲-۲-۶-۳‬پیامدهای اجتماعی و‬ ‫گرفتهاند‪ .‬این در حالی است که سی‬
‫فرهنگی‬
‫و چهار درصد از این اطفال حاضر‬
‫هرچند که در ظاهر کارهای‬ ‫نشدهاند که دلیل معلولیت خود را‬
‫اطفال از پیامدهای فردی‬ ‫ابراز کنند (پژمان و همکاران‪،‬‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬

‫برخوردارند؛ اما از آن جهت که‬ ‫پیشین‪ ،‬ص ‪)۱49-۱4۸‬‬

‫افراد اجزای اصلی تشکیلدهنده‬
‫‪ .۲-۲-۶-۲‬پیامدهای روانی‬
‫جامعهاند و رفتارهای آنان در‬
‫پیامدهای روانی‪ ،‬بخشی از پیامدهای‬
‫کلیت خود بر چگونگی نظم‬
‫کار اطفال را تشکیل میدهد که‬
‫اجتماعی تأثیر میگذارند‪ ،‬این‬
‫مانند پیامدهای جسمی بیشتر‬
‫پیامدها در سطوح اجتماعی و‬ ‫جنبه فردی دارد‪ .‬بر اساس اطالعات‬
‫فرهنگی نیز خود را نشان خواهند‬ ‫به دستآمده از تحقیقات به عمل‬
‫داد (کمیسیون مستقل حقوق بشر‬ ‫آمده‪ ،‬پیامدهای روانی یک دسته از‬
‫«گزارش تحقیقی ملی»‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص‬ ‫پیامدهای است که نباید از آن غافل‬
‫‪.)95‬‬ ‫شد‪ .‬به وجود آمدن حس حسادت‪،‬‬
‫اطفال کارگر در اثر پیامدهای‬ ‫خشونت‪ ،‬انتقامجویی‪ ،‬بیثباتی و‬
‫جسمی و روانی‪ ،‬دچار ناسازگاری‬ ‫بیقراری‪ ،‬بیاعتمادی به دیگران‪،‬‬
‫شخصیتی میشوند و از این طریق‬ ‫بدبینی و منفیگرایی‪ ،‬افسردگی‪،‬‬
‫ممکن است‪ ،‬دست به انجام‬ ‫اضطراب‪ ،‬احساس ناامنی و ترس‪،‬‬
‫‪7۱‬‬ ‫رفتارهای غیرنرمال بزنند و در نهایت‬ ‫ازبین رفتن خالقیت‪ ،‬ضعف هوشی از‬
‫هنجارها و ارزشهای پذیرفته شده‬ ‫جمله پیامدهای روانی کارهای‬
‫جامعه را نادیده بگیرند‪ .‬این مطالعات‬ ‫اطفالاند‪( .‬میرکزاده و همکاران‪،‬‬
‫از موارد چون‪ :‬پرخاشگری و‬ ‫پیشین‪ ،‬ص ‪)524‬‬
‫خشونت‪ ،‬سرقت و دزدی‪ ،‬خرید و‬
‫‪ 6‬قضیه از تخلفات اطفال به ثبت‬ ‫فروش مواد مخدر‪ ،‬تخریب اموال‬
‫رسیدهاست‪ .‬همچنین در والیات‬ ‫عمومی‪ ،‬بیتوجهی به حقوق دیگران‪،‬‬

‫‪72‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪72‬‬
‫تخار نیز قضایای زیادی از‬ ‫مشکل در برقراری ارتباط با دیگران‬
‫و‬ ‫خرابهکارانه‬ ‫فعالیتهای‬ ‫و تمایل به بزهکاری نام بردهاند‪.‬‬
‫سوءاستفاده از اطفال وجود‬ ‫(میرکزاده و همکاران‪ ،‬پیشین‪ ،‬ص‬
‫داشتهاست که به جزئیات آن شاره‬ ‫‪.)526‬‬
‫نشدهاست‪ .‬این قضایا در مورد‬ ‫یافتههای تحقیق ملی کمیسیون‬
‫تخلفاتی مانند قتل‪ ،‬حادثه ترافیکی‪،‬‬ ‫مستقل حقوق بشر نشان میدهد که‬
‫کیسهبری‪ ،‬فرار از منزل و سرقت‬ ‫برخی از پرسششوندگان که به‬
‫بودهاند (کمیسیون مستقل حقوق‬ ‫لحاظ تعداد و فیصدی‪ ،‬بیشتر از‬
‫بشر «گزارش تحقیقی ملی»‪،‬‬ ‫سایر دستههاست‪ ،‬مقولههای چون‬
‫پیشین‪ ،‬ص ‪.)96‬‬ ‫محرومیت از تحصیل و احساس‬
‫کهتری نسبت به کودکان‬
‫نتیجهگیری‬ ‫همسنوسال خود را انتخاب کردهاند‪.‬‬
‫اطفال به دلیل ساختار درونی و‬ ‫براساس اظهارات نمایندگان هرات‬
‫جسمی و وضع فیزیولوژیکشان در‬ ‫در تحقیق متذکره‪ ،‬در سال ‪۱396‬‬
‫مقابل بزه و بزهکار از خود مقاومت‬ ‫در سطح ولسوالیها‪ ،‬تعداد ‪320000‬‬
‫کمتری نشان میدهد‪ ،‬اما آنچه که‬ ‫طفل واجد شرایط مکتب از تحصیل‬
‫مهم است عواملی بیرونی است که در‬ ‫محروماند که ‪ 7‬الی ‪ ۱2‬سال سن‬
‫بزهدیدگی اطفال نقش دارند‪ .‬خانواده‬ ‫دارند‪ .‬همچنان در این سال در‬
‫اولین و با دوامترین محیط است که‬ ‫والیت هرات ‪ ۱۱0‬قضیه‪ ،‬در والیت‬ ‫‪72‬‬
‫انسان از آن شخصیت خویش را فرا‬ ‫دایکندی ‪ 6۸‬قضیه‪ ،‬در والیت‬
‫میگیرد اما نابسامانیّها و نا‬ ‫خوست ‪ 22‬قضیه و در والیت هلمند‬
 ‫فقرزدایی و شغلزایی رویدست‬ ‫هنجاریهای همین محیط میتواند‬
‫گیرند تا به نحوی از بزهدیدگی‬ ‫فرایندی دشواری را مخصوصاً برای‬
‫اطفال جلوگیری نماید‪.‬‬ ‫اطفال برپا نماید‪ .‬یکی از‬
‫ناسازگاریها‪ ،‬مشکالت اقتصادی‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬

‫خانواده است‪.‬‬
‫در افغانستان‪ ،‬بیکاری روز افزون‬
‫باعث شده است که اطفال زیادی از‬
‫خانوادها مشغول به کار شوند و از‬
‫تحصیل و سایر حقوق خویش‬
‫محروم شوند‪ .‬کارهای که اطفال‬
‫انجام میدهند حاصل و دستمزد‬
‫بسیار اندک دارد و بدتر از آن این که‬
‫شرایط بسیار سخت و ناامن بر آنّها‬
‫حاکم است‪.‬‬
‫به طور کل میتوان گفت که‪:‬‬
‫دولت افغانستان در زمینه حمایت از‬
‫اطفال با مشکالت فراوانی رو بهرو‬
‫بوده و با وجود دست آوردهای قابل‬
‫تأمل‪ ،‬نتوانسته از این معضالت عبور‬
‫‪73‬‬
‫کند‪ .‬برای عبور از این معضالت باید‬
‫اطفال مورد حمایت و توجه جدی‬
‫دولت قرار گیرند و قوانین حمایتی و‬
‫سیاستهای عملی در رابطه به‬
‫حقوق اسالمی‪ ،‬سال هفتم‪ ،‬شماره‬ ‫منابع‬
‫‪.27‬‬

‫‪74‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪74‬‬
‫الف) کتابهای فارسی‬
‫ترکمنی‪ ،‬نسرین‪ ،)200۸( ،‬گزارش‬ ‫اداره مرکزی احصائیه افغانستان‪،‬‬
‫تحقیقی از وضعیت اطفال در‬ ‫(‪ ،)۱390‬سالنامه احصائیه‪.‬‬
‫افغانستان‪ ،‬کابل‪ ،‬نشرات کمیسیون‬
‫بیگی‪ ،‬جمال‪ ،)۱3۸4( ،‬بزهدیدگی‬
‫مستقل حقوق بشر‪.‬‬
‫اطفال در حقوق ایران‪ ،‬اول‪ ،‬تهران‪،‬‬
‫تفضیلی‪ ،‬فریدون‪ ،)۱3۸۱( ،‬تاریخ‬ ‫نشر میزان‪.‬‬
‫عقاید اقتصادی (از افالطون تا دوره‬
‫ببرکزی‪ ،‬نجیباهلل‪،)۱3۸۸( ،‬‬
‫معاصر)‪ ،‬تهران‪ ،‬سوم‪ ،‬نشر نی‪.‬‬
‫مروری بر وضعیت اطفال در‬
‫توحیدخانه‪ ،‬محمدصدر‪،)۱3۸۸( ،‬‬ ‫افغانستان‪ ،‬سال پنجم‪ ،‬شماره ‪45.‬‬
‫رهنمود ماکس پالنک برای حقوق‬
‫سرآمد‪،‬‬ ‫اسداهلل‪،‬‬ ‫پژمان‪،‬‬
‫جزای عمومی افغانستان‪ ،‬سوم‪،‬‬
‫حسرت‪،‬‬ ‫محمدحسین‪،‬‬
‫وزارت خارجه فدرالی آلمان‪ ،‬با‬
‫محمدحسین‪ ،)۱392( ،‬وضعیت‬
‫اصطالحات‪.‬‬
‫اطفال در افغانستان‪ ،‬کابل‪ ،‬نشرات‬
‫حضرتی‪ ،‬غالم دستگیر‪ ،‬عبدالحق‪،‬‬ ‫کمیسیون مستقل حقوق بشر‪.‬‬
‫(‪ ،)۱3۸2‬آموزش حقوق طفل‪ ،‬کابل‪،‬‬
‫پژمان‪ ،‬اسداهلل‪ ،‬عابد‪ ،‬عبداهلل‪،‬‬
‫نشرات کمیسیون مستقل حقوق‬
‫(‪ ،)۱394-۱395‬وضعیت اطفال در‬
‫بشر افغانستان‪.‬‬
‫افغانستان‪ ،‬کابل‪ ،‬نشرات کمیسیون‬
‫خراسانی‪ ،‬عابد‪ ،‬محمود‪ ،‬رضا‪،‬‬ ‫مستقل حقوق بشر‪.‬‬
‫(‪ ،)۱3۸2‬درآمدی بر حقوق کودک‪،‬‬ ‫‪74‬‬
‫پیوندی‪ ،‬غالمرضا‪،)۱3۸9( ،‬‬
‫مطالعه تطبیقی‪ ،‬در نظام ملی و‬
‫«مطالعه تطبیقی معیار کودکی»‪،‬‬
‫بینالمللی‪ ،‬اول‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر میزان‪.‬‬
 ‫عبداهلل‪ ،‬نظام الدین‪ ،)۱39۱( ،‬شرح‬
‫قانون مدنی (حقوق اطفال)‪ ،‬کابل‪،‬‬
‫انتشارات سعید‪.‬‬
‫غیور‪ ،‬صبور‪« ،)۱377( ،‬اشتغال‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬
‫کودکان یا محرومیت از حق طبیعی‬
‫تعلیم و تربیه»‪ ،‬ترجمه غالم علی‬
‫سرمد‪ ،‬مجله نامه فرهنگ‪ ،‬ش ‪.3۱‬‬
‫کافی‪ ،‬مجید‪ ،)۱3۸5( ،‬مبانی جامعه‬
‫شناسی‪ ،‬اول‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات مرکز‬
‫جهانی علوم انسانی‪.‬‬
‫کمیسیون مستقل حقوق بشر‪،‬‬
‫(‪ ،)۱396‬عوامل و پیامدهای ناگوار‬
‫کار شاقه اطفال در افغانستان‬
‫(گزارش تحقیقی ملی)‪ ،‬کابل‪،‬‬
‫نشرات کمیسیون مستقل حقوق‬
‫بشر‪.‬‬
‫مرعشی‪ ،‬سید محمد حسن‪،‬‬
‫(‪« ،)۱37۱‬تحقیق درباره سن بلوغ‪،‬‬
‫‪75‬‬
‫مجله قضایی و حقوق دادگستری‬
‫جمهوری اسالمی ایران»‪ ،‬ش ‪.4‬‬
‫ستوده‪ ،‬هدایت اهلل‪،)۱3۸0( ،‬‬
‫اجتماعی‬ ‫آسیبشناسی‬
‫(جامعهشناسی انحرافات)‪ ،‬هشتم‪،‬‬
‫تهران‪ ،‬انتشارت آوای نور‪.‬‬
‫سجادی‪ ،‬سید انور‪،)۱394( ،‬‬
‫«مسئولیت کیفری کودک در حقوق‬
‫کیفری افغانستان»‪ ،‬دوفصلنامه‬
‫علمی‪ -‬تخصصی‪ ،‬سال چهارم‪ ،‬ش ‪.۸‬‬
‫طوقانی پور‪ ،‬فائزه‪ ،)۱392( ،‬جرائم‬
‫والدین و سرپرستان قانونی علیه‬
‫کودکان «در نظام حقوقی ایران»‪،‬‬
‫اول‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه امام صادق (ع)‪.‬‬
‫(‪،)۱3۸4‬‬ ‫مریم‪،‬‬ ‫عباچی‪،‬‬
‫«رهنمودهای حقوقی کیفری ماهوی‬
‫در قبال کودکان بزهدیده»‪ ،‬شماره‬
‫‪ 52‬و ‪.53‬‬
‫عبادی‪ ،‬شیرین‪ ،)۱375( ،‬حقوق‬
‫کودک «نگاهی به مسائل حقوقی‬
‫کودکان در ایران»‪ ،‬ج ‪ ،۱‬چهارم‪،‬‬
‫تهران‪ ،‬انتشارات کانون‪.‬‬
‫قانون رسیدگی به تخلفات اطفال‪،‬‬ ‫معین‪ ،‬محمد‪ ،)۱363( ،‬فرهنگ‬
‫جریده رسمی شماره ‪ ،944‬وزارت‬ ‫فارسی‪ ،‬ج ‪ ،2‬هشتم‪ ،‬تهران‪ ،‬موسسه‬

‫‪76‬‬
‫‪ ‬دوفصلنامۀ علمی ـ تخصصی مطالعات حقوق اسالمی* سال ششم‪ /‬شماره سیزدهم‪ -‬خزان و زمستان ‪1399‬‬

‫‪76‬‬
‫عدلیه ج‪.‬ا‪.‬ا‪ ،۱3۸۸ ،‬مصوب ‪ 3‬حمل‬ ‫انتشارات امیر کبیر‪.‬‬
‫‪.۱3۸4‬‬ ‫میرکزاده‪ ،‬علی اصغر‪ ،‬همکاران‪،‬‬
‫قانون کار‪ ،‬جریده رسمی شماره‬ ‫(‪« ،)۱395‬شناسایی آسیبهای‬
‫‪ ،۸66‬وزارت عدلیه ج‪.‬ا‪.‬ا‪،۱3۸7 ،‬‬ ‫پیشروی کودکان کار روستایی در‬
‫مصوب ‪ ۱0‬میزان ‪.۱3۸7‬‬ ‫فعالیتهای کشاورزی»‪ ،‬فصلنامه‬‫ّ‬
‫قانون مدنی‪ ،‬جریده رسمی شماره‬ ‫پژوهشهای روستایی‪ ،‬شماره ‪.3‬‬
‫ّ‬
‫‪ ،353‬وزارت عدلیه ج‪.‬ا‪.‬ا‪،۱3۸۸ ،‬‬ ‫ب) کتاب عربی‬
‫مصوب ‪ ۱5‬جدی ‪.۱355‬‬ ‫جبلی عاملی‪ ،‬زین الدین (شهید‬
‫عمید‪ ،‬حسن‪ ،‬فرهنگ عمید‪ ،‬سوم‪،‬‬ ‫ثانی)‪ ،)۱373( ،‬الروضه البهیه فی‬
‫تهران‪ ،‬موسسه انتشارات امیر کبیر‪،‬‬ ‫شرح اللمعه فی شرح الدمشقیه‪ ،‬ج‬
‫‪.۱369‬‬ ‫‪ ،7‬هشتم‪ ،‬قم‪ ،‬مکتب االعالم‬
‫کد جزا‪ ،‬جریده رسمی شماره‬ ‫االسالمی‪.‬‬
‫‪ ،۱260‬وزارت عدلیه ج‪.‬ا‪.‬ا‪،۱396 ،‬‬ ‫ج) قوانین‬
‫مصوب ‪ ۱4‬حوت ‪.۱395‬‬ ‫قانون اساسی افغانستان‪ ،‬جریده‬
‫د) کنوانسیونها و اسناد بینالمللی‬ ‫رسمی شماره ‪ ،۸۱۸‬وزارت عدلیه‬
‫اعالمیه جهانی حقوق کودک‪ ،‬مجمع‬ ‫ج‪.‬ا‪.‬ا‪ ،۱3۸۸ ،‬مصوب ‪ ۸‬دلو ‪.۱3۸2‬‬
‫عمومی سازمان ملل متحد‪ ،‬مصوب‬ ‫قانون احوال شخصیه اهل تشیع‪،‬‬
‫‪ 20‬نوامبر ‪ ۱9۸9‬از نشرات‬ ‫جریده رسمی شماره ‪ ،9۸۸‬وزارت‬ ‫‪76‬‬
‫کمیسیون مستقل حقوق بشر‬ ‫عدلیه ج‪.‬ا‪.‬ا‪ ،۱3۸۸ ،‬مصوب ‪ ۱9‬دلو‬
‫افغانستان‪.‬‬ ‫‪.۱3۸7‬‬
 ‫کنوانسیون حقوق اطفال‪ ،‬مجمع‬
‫عمومی سازمان ملل متحد‪ ،‬مصوب‬
‫‪ 20‬نوامبر ‪ ۱9۸9‬از نشرات‬
‫کمیسیون مستقل حقوق بشر‬
‫‪ ‬نقش اقتصاد خانواده در بزه دیدگی اطفال‪ /‬اسداهلل حسن زاده‪/‬نجیب اهلل کاوش‬

‫افغانستان‪.‬‬
‫ی) سایتهای اینترنتی پیام آفتاب‪،‬‬
‫سه شنبه ‪ 30‬جدی ‪،۱393‬‬
‫‪www.payamAftabNews‬‬
‫‪.Network‬‬
‫دفتر سازمان ملل متحد (یوناما)‪،‬‬
‫نگرانی از وضع کودکان کار در‬
‫‪،۱392‬‬ ‫جوزای‬ ‫افغانستان‪،‬‬
‫‪www.Unamanews.org/d‬‬
‫‪ari/index.php/news/arti‬‬
‫‪.cles‬‬

‫‪77‬‬