‫استفاده بهینه از‬

‫اوقات فراغت و تاثیر‬

‫آن در بالندگی جامعه‬
‫نام استاد ‪ :‬مجید جهانی‬
‫نام دانشجو‪:‬امینه نقیان‬
‫دانشگاه پارس‬
‫شماره دانشجویی‪140012107:‬‬
 ‫مقدمه‬
‫اوقات فراغت فرصت طاليي است كه مي‌توان با آن‪ ،‬زمينه مناسبي براي رشد و بالندگي افراد را فراهم آورد به شرط‬
‫آنكه قدرش را بدانيم و با بي‌توجهي از كنارش نگذريم‪ .‬در جوامع اولیه‌ بین کار و اوقات فراغت مرز مشخصی وجود‬
‫نداشت‪ .‬اوقات فراغت نزدیک‌ترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگی افراد دارد و و ارتباط آن با حیات معنوی و‬
‫فرهنگی جامعه نیز تنگاتنگ است‪ ،‬چون فرد می‌تواند در اوقات فراغت همان چیزی را که می‌پسندد انجام دهد‪،‬‬
‫شخصیت نهایی خود را بازیابد و آن را ابراز کند‪ .‬بنابراین قابلیت‌های فرد بیشتر در عرصه اوقات فراغت جلوه‌گر‬
‫می‌شود‪.‬‬

‫ت گروهی پدیده تازه‌ای نبود و برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت توده در‬ ‫بررسی‌ها نشان می‌دهد در روم باستان فراغ ِ‬
‫این دوران جزو وظایف سردمداران‪ ،‬به‌شمار می‌رفته است‪ .‬سقوط امپراطوری روم و گسترش مسیحیت روی اوقات‬
‫فراغت و تفریح‪ ،‬اثرهای عمیق و ماندگاری گذاشت‪ ‌.‬کلیسا بیشتر فعالیتهای تفریحی را به جز آنها که به‌عبادت و آیین‬
‫مذهبی مربوط بودند ممنوع کرد‪ .‬کار مورد تمجید قرار گرفت و بیکاری امری اهریمنی قلمداد شد‪ .‬اما در اواخر‬
‫قرون وسطا با افول قدرت کلیسای کاتولیک و تجدید حیات انواع هنر و رشد اومانیسم‪ ،‬نگرش مساعدتری به فراغت‬
‫ایجاد شد‪.‬‬
 ‫به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران فراغت به معنای واقعی آن مربوط به دوران تمدن صنعتی است‪ ،‬چراکه در این‬
‫دوران کار از زندگی خصوصی جدا شد و به کارخانه‌ها انتقال یافت و در نتیجه زمان فراغت و زمان کار از‬
‫یکدیگر تفکیک شد‪ .‬از این‌رو‪ ،‬فراغت پدیده‌ای است‌ تازه که با جامعه صنعتی و پدیده شهرنشینی به‌وجود آمده و آن‬
‫را نمی‌توان با بیکاری قرون گذشته مقایسه کرد‪ .‬اوقات فراغت زمانی است که شخص آنگونه که می‌تواند و‬
‫می‌خواهد عمل می‌کند و چون عمل او پاسخ به انتظار دیگری نیست پس عمل فراغتی عملی تحمیلی و‌الزامی نیست‬
‫و در نتیجه با نوعی طیب خاطر و رضایت انجام می‌شود‪ .‬در این گزارش به بررسی وضعیت فعلی اوقات فراغت‬
‫به‌عنوان از تشکیل‌دهنده‌های مهم سبک زندگی در ایران پرداخته شده است و در پایان سیاستها‪ ،‬خط مشی‌ها و‬
‫برنامه‌هایی برای برون‌رفت از وضعیت موجود و نیل به وضعیت مطلوب پیشنهاد گردیده است‪.‬‬
 ‫تعریف اوقات فراغت‬
‫فرهنگ عمید درباره تعریف اوقات فراغت چنین آمده است‪« :‬فراغت در فارسی به معنی آسایش و آسودگی از‬
‫کار و شغل است‪ .‬آنچه مسلم است اوقات فراغت فقط زمان آزادشده از بار کار نیست‪ ،‬بلکه فعالیتی‬
‫غیراجباری است‪ .‬فرد در این اوقات می‌خواهد که به اشتغالی بپردازد که با کمال میل به آنها عالقه نشان‬
‫می‌دهد خواه به‌منظور استراحت خواه برای ایجاد تنوع» (عميد‪ .)906 :15 ،1378 ،‬از دیدگاه الهی اوقات‬
‫فراغت در كنار اوقات كار قرار دارد و فرصتی است كه باید از آن برای پاسخ دادن به حسن كمال‌جویی‬
‫‪.‬بهره‌برداری كرد‬
 ‫انواع اوقات فراغت‬
‫جامعه شناسان‪ ،‬به لحاظ اهمیت و نقش اوقات فراغت در تکوین شخصیت افراد جامعه به ویژه کودکان‪ ،‬نوجوانان و جوانان‪ ،‬طبقه‌بندی‌های‬
‫گوناگونی برای این موضوع انجام داده‌اند که از معروف‌ترین آنها چنین است‪:‬‬
 ‫فراغت بیمارگونه (بی‌برنامه)‪ :‬ایستادن سرکوچه یا سرگذر‪ ،‬شیوه‌های اصلی گذران فراغت بی‌برنامه است‪ .‬نوع‬
‫گذران فراغت‪ ،‬پی‌آمدهای ناخوشایند فردی و اجتماعی را در پی دارد‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫فراغت انفعالی (غیرفعال)‪ :‬فرد در آن‪ ،‬پذیرنده محض است و او در این وضعیت‪ ،‬فقط دریافت‌کننده محرک‌های‬ ‫‪2‬‬
‫صوتی و تصویری است‪ ،‬نظیر گوش کردن به رادیو‪ ،‬تماشای تلویزیون‪ ،‬استفاده از اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای‪ .‬این‬
‫نوع فراغت خود با اطالعات بی‌شماری (چه مثبت و چه منفی) روبه‌رو می‌شود و فرد را گیرنده صرف دانش و نه‬
‫عامل به آن بار می‌آورد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬اراده و نوآوری مخاطبان از آنان گرفته می‌شود‪.‬‬

‫فراغت فعال‪ :‬در این نوع فراغت فرد برای فعالیت های فردی و اجتماعی تحرک‪ ،‬پویایی و حضور فعال و‬
‫اثرگذار دارد‪ .‬چنین فرآیندی‪ ،‬زمینه مساعدی را برای رشد شخصیتی و بلوغ اجتماعی و نیز شکوفایی‬ ‫‪3‬‬
‫استعدادهای او فراهم می‌آورد‪ .‬این نوع فراغت‪ ،‬نقطه مقابل فراغت انفعالی است که به منزله نوعی کارگاه‬
‫آموزشی متنوع است که شخص در آن ضمن نقش‌آفرینی‪ ،‬جنبه‌های مختلف وجودی خود را کشف و به‌عنوان یک‬
‫«شهروند مطلوب» شناخته می‌شود‬
‫كاركردهای اوقات فراغت‬
‫اندیشمندان‪ ،‬كاركردهای گوناگونی برای اوقات فراغت قائل‬
‫شده‌اند اما وجوه مشترك دیدگاه‌های این اندیشمندان دست‌کم‬
‫شامل مواردی ازجمله‪ :‬استراحت‪ ،‬تجدید قوا و تمدد اعصاب‪،‬‬
‫تفریح و سرگرمی‪ ،‬كسب معلومات و شكوفایی استعدادها‬
‫می‌شود‪ .‬بنابراین برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت مانع از‬
‫گسترش بزهكاری شده و در شكل توسعه‌یافته می‌تواند افراد‬
‫‪.‬جامعه را مسئولیت‌پذیر‪ ،‬جامعه‌پذیر و مشاركت‌جو به بار آورد‬

‫كاركردهای اوقات فراغت به شرط فارغ‬

‫بودن از اجبار و وظایف اجتماعی‪ ،‬نداشتن‬
‫هدف سودجویانه‪ ،‬احساس رضایت مندی‪،‬‬
‫انتخاب به نحو آزاد و دلخواه‪ ،‬نداشتن هدف‬
‫سیاسی یا عقیدتی‪ ،‬محقق می‌شود‪.‬‬
‫مقایسه استانداردهای جهانی و ایرانی اوقات فراغت‬
‫او‪k‬قات فراغت‪ ،‬اثری بسیار مهم و انکارناپذیر در‬
‫شکل‌گیری شخصیت جوانان و نیز در فرآیند‬
‫هو‪k‬یت‌پذیری آنان دارد‪ .‬استاندارد جهانی او‪k‬قات فراغت‬
‫در جهان با استاندارد اوقات فراغت در ایران تفاوت‬
‫معنادار و‪ k‬چشمگیری دارد و در حقیقت‪ ،‬مردم ایران‬
‫او‪k‬قات فراغت بیشتری دارند‪ .‬در توصیف و‪k‬ضع مو‪k‬جود‬
‫باید گفت كه در مقایسه ایران با جهان‪ ،‬اوقات فراغت در‬
‫ایران ‪ ۹۰‬روز در سال و‪ k‬در جهان ‪ ۸۰‬روز در سال‬
‫است‪ .‬همچنین از ‪ ۸۷۵۰‬ساعت عمر یكساله انسان‪،‬‬
‫‪ ۶۸۳۰‬ساعت به فراهم‌کردن نیازهای ضروری و‬
‫‪ ۱۹۲۰‬ساعت اختصاص به فراغت دارد‪ .‬آمار‬
‫دستگاه‌های فعال در برنامه فراغتی نشان می‌دهد كه ‪۲۱‬‬
‫درصد از نوجوانان و جو‪k‬انان كشور تحت پو‪k‬شش‬
‫‪.‬برنامه‌های فراغتی قرار دارند‬
 ‫میانگین ساعت فراغت روزانه جهانی‪ 5 ،‬ساعت و در ایران‪ 6 ،‬ساعت است‪ .‬استاندارد اوقات فراغت‬
‫در ایران بیش از استاندارد جهانی است و این مسئله‪ ،‬نگران‌کننده است‪ ،‬زیرا نشان بی‌اهمیتی فردی‬
‫به‌کار و تالش است‪ .‬در فرانسه نيز تلويزيون همچنان اولين وسيله گذران اوقات فراغت جوانان است‪.‬‬
‫بيش از‪ 180‬شبكه فرانسوي به‌طور متوسط ‪ 3‬ساعت و‪ 15‬دقيقه از وقت هر شهروند فرانسوي را در‬
‫روز مي‌گيرد‪ .‬البته در مورد اولويت نخست يعني تلويزيون‪ ،‬جوانان و نوجوانان ايراني نيز مشترك‬
‫هستند؛ به‌ويژه برنامه‌هاي ورزشي صداوسيما كه نيمي از اين زمان را به‌خود اختصاص مي‌دهد‪ .‬هرچند‬
‫كه تماشاي ويدیو و لوح فشرده‪ ،‬استفاده از اينترنت و بازي‌هاي رايانه‌اي در پركردن اوقات فراغت‬
‫نوجوانان وجوانان ايراني رقابت تنگاتنگي با تلويزيون دارند‪.‬‬
 ‫با بررسي وضعيت اوقات فراغت به‌عنوان از مؤلفه‌های مهم سبک زندگی در جامعه به آن اشاره‌ كرده‌اند كه‬
‫ي‬
‫محققان طي مطالعات مختلف‪ ،‬مي‌توان نتيجه‌ گرفت‌ كه‌اول‪ ،‬خانواده‌ در برآورده‌ ساختن‌ نيازهاي‌ فراغت ‌‬
‫ي در‬‫ي و ملي‌خانواده‌هاي‌ ايران ‌‬
‫بيشترين‌سهم‌ را ايفا مي‌كند و برخي‌ از آداب‌ و رسو ‌م و سنت‌هاي‌ مذهب ‌‬
‫ل مختلف‌ گذران‌ اوقات‌فراغت‌‪ ،‬بيشترين‬ ‫ش تعيين‌كننده‌اي‌ دارند‪ ،‬دوم‪ ،‬در ميان‌ اشكا ‌‬
‫شكل‌گيري‌ اوقات‌ فراغت‌ نق ‌‬
‫ل و اثرپذير قرار دارد و پرداختن‌ به‌ فعاليتهايي‌ كه‌‬‫ي است‌ كه‌ فرد در وضعيت‌ منفع ‌‬ ‫سه ‌م مربوط به فعاليتهاي ‌‬
‫ي همراه‌ است‌‪ ،‬سوم‪ ،‬بيشترين‌ رويكرد‌به‌سمت فعاليتهايي‌ است كه‌‬ ‫ل كمتر ‌‬‫ل فرد را مي‌طلبد‪ ،‬با استقبا ‌‬ ‫حضور فعا ‌‬
‫به‌ لحاظ اقتصادي‌‪ ،‬هزينه‌بر نيستند و تحقق‌ آنها نياز به‌ هيچ‌گونه‌ تسهيالتي‌ ندارد‪ .‬چهارم‪ ،‬الگوي فراغتي به‌ويژه‬
‫در بين جوانان‪ ،‬در حال تغيير است و نقش ابزارهاي و فناوری‌های مدرن نظير بازيهاي رايانه‌اي و اينترنت‬
‫‪.‬به‌شكل گسترده‌اي در حال افزايش است‬
 ‫سیاست‌ها و خط مشی‌های پیشنهادی‬

‫در این بخش می‌توان به موارد زیر‬

‫اشاره و توجه کرد‪:‬‬

‫گسترش مشاركت بخش غیردولتی در زمینه اوقات فراغت مردم جامعه از طریق بسیج امكانات و جلب مشاركتهای مردمی؛‬
‫ایجاد فضا و عزم و اراده ملی در سطح جامعه در جهت اهتمام به اوقات فراغت افراد جامعه؛‬
‫گسترش مداخله و مشاركت جو‪k‬انان؛‬
‫مشاركت همه جانبه‌ی سازمانها و نهادهای فعال در حوزه اوقات فراغت بهینه سازی امكانات موجو‪k‬د افزایش زیرساختهای سیاحتی و‬
‫گردشگری؛‬
‫گسترش فضاهای فراغتی و لحاظ کردن نیازهای فراغتی افراد جامعه؛‬
‫حمایت صنعت بیمه از صنعت اوقات فراغت توسعه كمی و‪ k‬كیفی برنامه‌های فراغتی از طریق ارتقا و اصالح نگرش جامعه؛‬
‫روزآمد كردن محتوای برنامه‌های فراغتی و استفاده بهینه از شبكه‌های اطالعاتی و ارتباطی؛‬
‫توجه به اصل انعطاف‌پذیری‪ ،‬اصالح‌پذیری و تحقق‌پذیری در برنامه‌های اوقات فراغت افراد‪.‬‬
 ‫این برنامه‌ها شامل موارد ذیل است‪:‬‬

‫اصالح نگرش و فرهنگ‌سازی در این زمینه؛‬

‫تقویت نقش خانواده و نهادهای مدنی و همچنین بخش خصوصی در برنامه‌های فراغتی؛‬
‫بهینه‌سازی زیرساخت‌های فراغتی؛‬
‫توسعه كمی و كیفی برنامه‌های فراغتی؛‬
‫‪.‬توانمندسازی ساختارهای اجرایی مرتبط با اوقات فراغت افراد جامعه‬
 ‫فهرست منابع‬

‫آزاد ارمكي‪ ،‬تقي و غالمرضا غفاري (‪ )1383‬جامعه‌شناسي نسلي در ايران‪ ،‬تهران‪ :‬جهاد دانشگاهي‬ ‫●‬
‫دبيرخانه شوراي فرهنگ عمومي (‪ )1390‬طرح بررسي و سنجش شاخص‌هاي فرهنگ عمومي كشور‪ ،‬تهران‪:‬‬ ‫●‬
‫دبيرخانه شوراي‪ k‬فرهنگ عمو‪k‬مي‬
‫دبيرخانه شوراي فرهنگ عمومي (‪ )1390‬طرح بررسي و‪k‬ضعيت گذران وقت مردم شهري و روستايي كشور‪،‬‬ ‫●‬
‫تهران‪ :‬دبيرخانه شوراي‪ k‬فرهنگ عمو‪k‬مي‬
‫سازمان ملي جوانان (‪ )1381‬نحوه گذران اوقات فراغت جوانان‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان ملي جوانان‬ ‫●‬
‫سازمان ملي جوانان (‪ )1384‬نحوه گذران اوقات فراغت جوانان‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان ملي جوانان‬ ‫●‬
‫سازمان ملي جوانان (‪ )1388‬پيمايش ملي ارزش‌هاي و نگرش‌هاي‪ k‬جوانان‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان ملي جوانان‬ ‫●‬